විකිපීඩියා siwiki https://si.wikipedia.org/wiki/%E0%B6%B8%E0%B7%94%E0%B6%BD%E0%B7%8A_%E0%B6%B4%E0%B7%92%E0%B6%A7%E0%B7%94%E0%B7%80 MediaWiki 1.45.0-wmf.6 first-letter මාධ්‍යය විශේෂ සාකච්ඡාව පරිශීලක පරිශීලක සාකච්ඡාව විකිපීඩියා විකිපීඩියා සාකච්ඡාව ගොනුව ගොනුව සාකච්ඡාව මාධ්‍යවිකි මාධ්‍යවිකි සාකච්ඡාව සැකිල්ල සැකිලි සාකච්ඡාව උදවු උදවු සාකච්ඡාව ප්‍රවර්ගය ප්‍රවර්ග සාකච්ඡාව ද්වාරය ද්වාරය සාකච්ඡාව TimedText TimedText talk Module Module talk 0 5707 750280 728676 2025-06-23T07:28:39Z Lee 85 750280 wikitext text/x-wiki {{තොරතුරුකොටුව ජනාධිපති | honorific-prefix = අතිගරු | native_name = {{nobold|{{lang|ta|ஜே.ஆர்.ஜெயவர்தன}}}}<br />{{nobold|{{lang|en|J.R. Jayawardena}}}} |order=ශ්‍රී ලංකාවේ දෙවන ජනාධිපති |image=Junius Richard Jayawardana (1906-1996).jpg |imagesize = |term_start=[[පෙබරවාරි 4]] [[1978]] |term_end=[[ජනවාරි 2]], [[1989]] |predecessor=[[විලියම් ගොපල්ලව]] |successor=[[රණසිංහ ප්‍රේමදාස]] | order2 = ශ්‍රී ලංකාවේ දසවන අගමැති | president2 = [[විලියම් ගොපල්ලව]] | deputy2 = | term_start2 = [[23 ජූලි]] [[1977]] | term_end2 = [[පෙබරවාරි 4]] [[1978]] | predecessor2 = [[සිරිමාවෝ රත්වත්තේ ඩයස් බණ්ඩාරනායක]] | successor2 = [[රණසිංහ ප්‍රේමදාස]] | order3 = නොබැඳි-ජාතීන්ගේ සංවිධානයෙහි සයවන මහ ලේකම් (6වන [[නොබැඳි ජාතීන්ගේ සංවිධානය#සභාපතිවරුන්|නොබැඳි ජාතීන්ගේ සංවිධානයේ මහ ලේකම්]]) | term_start3 = 1978 පෙබරවාරි 4 | term_end3 =1979 සැප්තැම්බර් 9 | predecessor3 = විලියම් ගොපල්ලව |birth_date=1906 සැප්තැම්බර් 17 |birth_place=කොළඹ,ශ්‍රි ලංකාව |death_date={{මරණ දින හා වයස|1996|11|1|1906|9|17|mf=y}} |spouse=[[එලිනා ජයවර්ධන]] |party=[[එක්සත් ජාතික පක්ෂය]] |religion=බෞද්ධ }} '''ජූනියස් රිචඩ් ජයවර්ධන''' ( ජේ.ආර්. ජයවර්ධන ) ( 1906 සැප්තැම්බර් 17 - 1996 නොවැම්බර් 1 ) සාමාජිකයන් 11 දෙනෙකුගෙන් යුත් පවුලේ වැඩිමලාය.ඔහුගේ පියා ඉයුජින් විල්ෆ්‍රඩ් ජයවර්ධන නම් විනිසුරුවරයායි.කොළඹ [[රාජකීය විද්‍යාලය,කොළඹ|රාජකීය විද්‍යාලයේ]] ඉගෙනුම ලැබූ ඔහු පාසල් ක්‍රිකට් කණ්ඩායමේත්,1925 දී ශාන්ත තෝමස් විද්‍යාලය හා රාජකීය විද්‍යාලය අතර පැවති විවාද කණ්ඩායමේත සිටියේය.තරුණ වියට පත් ඔහු ක්‍රිස්තු ආගම අතහැර බුද්ධාගම වැළඳ ගත්තේය. ජේ.ආර්. ජයවර්ධන වෘත්තියෙන් නීතීඥවරයෙකු වූයේය.1938 දී ලංකා ජාතික කොන්ග්‍රසයෙහි ක්‍රියාකාරයකු ලෙස ද කටයුතු කළේය.වර්ෂ 1940 දී එහි සමලේකම් ධූරයට පත් වූ අතර, 1943 දී රාජ්‍ය සභාවේ කොළනිල් ව්‍යවස්ථාවට තේරිපත් විණි. ඔහු වර්ෂ1946 දී එක්සත් ජාතික පක්ෂයේ ආරම්භ වන විට ඊට එක්වුවේය.1943 රටේ පළමු කැබිනෙට් මණ්ඩලයෙහි මුදල් අමාත්‍යවරයා බවට පත් වූවේය.ඒ අනුව [[ඩී.එස්.සේනානායක]] ආණ්ඩුවේ මුදල් අමාත්‍ය ලෙස අයවැය සමතුලිත කිරීමට වෙර දැරූ අතර 1953 දී සහනාධාර කප්පාදුවට යෝජනා ක‍ළේය.මේ හේතුවෙන් හර්තාල් ව්‍යාපාරයක් දියත් වූ බැවින් එය නවතා දැමීමට ඔහුට සිදුවිය. එමෙන්ම මොහු [[එඩ්වින් විජයරත්න|ශ්‍රීමත් එඩ්වින් විජයරත්න]] ගේ මුලිකත්වයෙන් ජාතික ගීය නිර්මාණය කිරීම සදහා පත්කළ කමිටුවේ සාමාජිකයෙක් විය. 1950 දී ශ්‍රී ලංකා නිදහස් පක්ෂ‍යේ බලපෑම හමුවේ ජේ.ආර්. ජයවර්ධන යූ.එන්.පී.යද ජාතිකත්වයට තල්ලු කළේය.මොහු විසින් සිංහල පමණි පනත ගෙන ඒමෙන් රටේ සුළු ජාතිකයින් ඊට විරුද්ධ විය. 1973 දී [[ඩඩ්ලි සේනානායක]] මහතාගේ අභාවයෙන් ඔහු [[එක්සත් ජාතික පක්ෂය|එක්සත් ජාතික පක්ෂ]] නායකයා බවට පත්විය. 1977 මැතිවරණයෙන් පසු ශ්‍රී ලංකාවේ අගමැතිවරයා බවට පත් වූ අතර ඉන්පසු ජාතික ව්‍යාවස්ථාවක් මඟින් විධායක ජනාධිපති ක්‍රමය ඇති කළේය. 1978, පළමු විධායක ජනාධිපති වූ අතර නීති සම්පාදක අගනුවර වන කොළඹ, ජයවර්ධනපුර‍ට ගෙන යන ලදි. 1977 කෝලාහලයෙන් පසු රජය ප්‍රමිති කරණ පනත මඟින් ද්‍රවිඩයන් හා එකඟ වුයේ සරසවි වරම පිළිබඳවයි.මොහු වර්ධනය වන දෙමළ සටන්කාමී කණ්ඩායම් පිළිබඳව විමසිලිමත් වූ අතර, 1979 ත්‍රස්තවාදය වැළැක්වීම් පනත ගෙන ආවේ ය. 1979 [[එක්සත් ජාතික පක්ෂය|එක්සත් ජාතික පක්ෂයේ]] ජයග්‍රහණයෙන් පසු 1983 පාර්ලිමේන්තු මැතිවරණය අහෝසි කර, 1977 පාර්ලිමේන්තුව, 1989 තෙක් දීර්ඝ කිරීමේ ඡන්ද විමසීමක් පැවැත්වූවේය. යුද්ධයෙන් උතුරේ ප්‍රදේශ බොහොමයක් එල්.ටී.ටී.ඊ. තුස්තවාදීන් අත්පත් කර ගත්හ. මෙම ගැටුම් හමුවේ ඉන්දියානු රජය හුවමාරු විසඳුමකට තල්ලු කළේය. ජයවර්ධන හා රජිව් ගාන්ධි අතර ඇති වු ඉන්දු ශ්‍රි ලංකා ගිවිසුමෙන් පසු ඉන්දියානු සාම සාධක හමුදාව උතුරේ රැදවා ද්‍රවිඩ පාලන ප්‍රදේශවල බලය ඔවුනට පැවරීය . මෙම ගිවිසුමට එල්.ටී.ටී.ය එකඟ නොවු අතර සිංහල ජාතිකයින් විදේශ හමුදා මෙහි රැදී සිටිනවාට අකමැති වූහ.එ අතර, [[ජනතා විමුක්ති පෙරමුණ]] විසින් කැරැල්ලක් නිර්මාණය කළේය. ජේ.ආර්. ජයවර්ධන 1989 වර්ෂයේ දී දේශපාලනයෙන් විශ්‍රාම ගත්තේය. == ආශ්‍රිත ලිපි == * [[ශ්‍රී ලංකාවේ ජනාධිපතිවරු]] * [[ශ්‍රී ලංකාවේ අග්‍රාමාත්‍ය ලයිස්තුව]] * [[List of political families in Sri Lanka|ශ්‍රී ලංකාවේ දේශපාලන පවුල්]] {{SriLankaPresidents}} {{ශ්‍රී ලංකාවේ අග්‍රාමාත්‍යවරු}} {{DEFAULTSORT:ජයවර්ධන, ජේ.ආර්.}} [[ප්‍රවර්ගය:ජේ. ආර්. ජයවර්ධන| ]] [[ප්‍රවර්ගය:1906 උපත්]] [[ප්‍රවර්ගය:1996 මරණ]] [[ප්‍රවර්ගය:ශ්‍රී ලාංකිකයෝ]] [[ප්‍රවර්ගය:ශ්‍රී ලංකාවේ ජනාධිපතිවරු]] [[ප්‍රවර්ගය:ලංකික දේශපාලනඥයෝ]] [[ප්‍රවර්ගය:ශ්‍රී ලංකාවේ 12වන පාර්ලිමේන්තුවේ මන්ත්‍රීවරු]] [[ප්‍රවර්ගය:ශ්‍රී ලංකාවේ 11වන පාර්ලිමේන්තුවේ මන්ත්‍රීවරු]] [[ප්‍රවර්ගය:එක්සත් ජාතික පක්ෂයෙහි දේශපාලනඥයන්]] [[ප්‍රවර්ගය:ලංකික දේශපාලනඥයෝ]] [[ප්‍රවර්ගය:ලාංකික සිංහලයෝ]] [[ප්‍රවර්ගය:ශ්‍රී ලාංකික බෞද්ධයෝ]] [[ප්‍රවර්ගය:බිෂොප් විදුහලේ ආදි සිසු සිසුවියෝ]] [[ප්‍රවර්ගය:කොළඹ රාජකීය විද්‍යාලයේ ආදි සිසුවෝ]] [[ප්‍රවර්ගය:චරිත කතා]] np677uw56d2vx7zts4ogbtaglle3rlj 0 7051 750271 749909 2025-06-23T07:24:36Z BuddhikaW88 37808 /* භූගෝලය */ 750271 wikitext text/x-wiki {{mergefrom|චිලි ජනරජය}} '''චිලී''',{{efn|{{IPAc-en|audio=En-Chile-pronunciation.ogg|ˈ|tʃ|ɪ|l|i}} {{respell|CHIL|ee}} {{small|or}} {{IPAc-en|'|tʃ|ɪ|l|eɪ}} {{respell|CHIL|ay}},<ref>{{cite LPD|3}}</ref> {{IPA|es|ˈtʃile|lang}}),{{refn|group=nb|In [[Chilean Spanish]], pronunciation ranges from {{IPA|es-CL|ˈʃile|}} ~ {{IPA|es-CL|ˈt͡ʃiːle|}} on a spectrum from lower to upper classes, respectively, the former being a somewhat-stigmatized [[Post-creole continuum#Stratification|basilect]]. See the "[[Chilean Spanish#Sample|Sample]]" section for an [[International Phonetic Alphabet|IPA]]-transcribed text in a lower-class form of the dialect.}}}} නිල වශයෙන් '''චිලී ජනරජය''',{{efn|{{langx|es|República de Chile|links=no}} {{IPA|es|reˈpuβlika ðe ˈtʃile||Es-República de Chile.oga}}.}} යනු බටහිර දකුණු ඇමරිකාවේ පිහිටි රටකි. එය ලෝකයේ දකුණු දිගම රට වන අතර ඇන්ටාක්ටිකාවට ආසන්නතම රට වන අතර ඇන්ඩීස් කඳුවැටිය සහ පැසිෆික් සාගරය අතර පටු බිම් තීරුවක් දිගේ විහිදී ඇත. 2017 දී කරන ලද නවතම සංගණනයට අනුව චිලීයේ ජනගහනය මිලියන 17.5 ක් වූ අතර එහි භෞමික භූමි ප්‍රමාණය වර්ග කිලෝමීටර් 756,102 (වර්ග සැතපුම් 291,933) වන අතර,<ref name="population">{{cite web |date=1 January 2018 |title=Resutados Censo 2017 |url=http://www.censo2017.cl/wp-content/uploads/2017/12/Presentacion_Resultados_Definitivos_Censo2017.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/http://www.censo2017.cl/wp-content/uploads/2017/12/Presentacion_Resultados_Definitivos_Censo2017.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=18 January 2017 |publisher=[[National Statistics Institute (Chile)|National Statistics Institute]]}}</ref> උතුරින් පේරු, ඊසාන දෙසින් බොලිවියාව, නැගෙනහිරින් ආර්ජන්ටිනාව සහ දකුණින් ඩ්‍රේක් මාර්ගය සමඟ මායිම් බෙදා ගනී. ජුවාන් ෆර්නැන්ඩස්, ඉස්ලා සලාස් වයි ගෝමස්, ඩෙස්වෙන්ටුරාඩාස් සහ ඊස්ටර් දූපත ඇතුළු පැසිෆික් දූපත් කිහිපයක් ද මෙම රට පාලනය කරන අතර ඇන්ටාක්ටිකාවේ වර්ග කිලෝමීටර් 1,250,000 (වර්ග සැතපුම් 480,000) පමණ චිලී ඇන්ටාක්ටික් ප්‍රදේශය ලෙස ප්‍රකාශ කරයි.{{refn|Since 1961, all claims to Antarctic land are ''[[de jure]]'' suspended under the [[Antarctic Treaty System]]|group=nb}} චිලීහි අගනුවර සහ විශාලතම නගරය සන්තියාගෝ වන අතර ජාතික භාෂාව ස්පාඤ්ඤ වේ. ස්පාඤ්ඤය 16 වන සියවසේ මැද භාගයේදී ඉන්කා පාලනය වෙනුවට කලාපය යටත් කර ගෙන යටත් විජිතයක් බවට පත් කළේය; කෙසේ වෙතත්, දැන් දකුණු-මධ්‍යම චිලී ලෙස හඳුන්වන ප්‍රදේශයේ වාසය කළ ස්වාධීන ගෝත්‍රික මාපුචේ ජනතාව යටත් කර ගැනීමට ඔවුන් අසමත් විය. 1818 දී ස්පාඤ්ඤයෙන් නිදහස ප්‍රකාශ කිරීමෙන් පසු 1830 ගණන්වල චිලී සාපේක්ෂව ස්ථාවර ඒකාධිපති ජනරජයක් ලෙස මතු විය. 19 වන සියවසේදී, චිලී සැලකිය යුතු ආර්ථික හා භෞමික වර්ධනයක් අත්විඳි අතර, 1880 ගණන්වල මාපුචේ ප්‍රතිරෝධයට තිත තැබූ අතර පැසිෆික් යුද්ධයේදී (1879–83) පේරු සහ බොලිවියාව පරාජය කිරීමෙන් එහි වර්තමාන උතුරු ප්‍රදේශය ලබා ගත්තේය.<ref>{{Cite web |title=Elecciones, sufragio y democracia en Chile (1810–2012) |url=http://www.memoriachilena.gob.cl/602/w3-article-3382.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210606211346/http://www.memoriachilena.gob.cl/602/w3-article-3382.html |archive-date=6 June 2021 |access-date=20 June 2021 |website=[[Memoria Chilena]] |publisher=[[National Library of Chile]] |language=Spanish}}</ref><ref>{{Cite web |title=Sufragio femenino universal |url=http://www.memoriachilena.gob.cl/602/w3-article-96054.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210627203312/http://www.memoriachilena.gob.cl/602/w3-article-96054.html |archive-date=27 June 2021 |access-date=20 June 2021 |website=[[Memoria Chilena]] |publisher=[[National Library of Chile]] |language=Spanish}}</ref> 20 වන සියවසේදී, 1970 දශකය දක්වා, චිලී රාජ්‍යය ප්‍රජාතන්ත්‍රීකරණ ක්‍රියාවලියකට භාජනය වූ අතර<ref>[[Gabriel Salazar|Salazar, Gabriel]]; [[Julio Pinto|Pinto, Julio]] (2002). ''Historia contemporánea de Chile III. La economía: mercados empresarios y trabajadores.'' [[LOM Ediciones]]. {{ISBN?}}. Pages 124–125.</ref><ref>[[Sergio Villalobos|Villalobos, Sergio]]; [[Osvaldo Silva|Silva, Osvaldo]]; Silva, Fernando; Estelle, Patricio (1974). ''Historia De Chile'' (14th ed.). [[Editorial Universitaria]]. {{ISBN|956-11-1163-2}}. Pages 773–775.</ref> වේගවත් ජනගහන වර්ධනයක් සහ නාගරීකරණයක් අත්විඳින අතර,<ref>{{Cite web |title=Desarrollo y dinámica de la población en el siglo XX |url=http://www.memoriachilena.gob.cl/602/w3-article-3351.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210711012135/http://www.memoriachilena.gob.cl/602/w3-article-3351.html |archive-date=11 July 2021 |access-date=20 June 2021 |website=[[Memoria Chilena]] |publisher=[[National Library of Chile]] |language=Spanish}}</ref> එහි ආර්ථිකයට සහාය වීම සඳහා තඹ කැණීම්වලින් අපනයනය කිරීම මත වැඩි වැඩියෙන් විශ්වාසය තැබීය.<ref>{{cite web |date=30 November 2019 |title=Cómo se construyó la Constitución de 1980 |url=https://www.pauta.cl/actualidad/2019/11/30/constitucion-de-1980-asamblea-constituyente-crisis-social.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20250112155535/https://www.pauta.cl/actualidad/2019/11/30/constitucion-de-1980-asamblea-constituyente-crisis-social.html |archive-date=12 January 2025 |access-date=12 January 2025 |publisher=Pauta}}<!-- auto-translated from Spanish by Module:CS1 translator --></ref><ref>{{cite web |title=History of our constitutions |url=https://www.gob.cl/hagamoshistoria/en/timeline/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240724024551/https://www.gob.cl/hagamoshistoria/en/timeline/ |archive-date=24 July 2024 |access-date=12 January 2025 |publisher=Government of Chile}}</ref> 1960 සහ 1970 දශකවලදී, රට දැඩි වාම-දකුණු දේශපාලන ධ්‍රැවීකරණයකින් සහ කැලඹීමකින් සලකුණු වූ අතර, එය 1973 චිලී කුමන්ත්‍රණයෙන් අවසන් වූ අතර එය සැල්වදෝර් ඇලෙන්ඩේගේ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදීව තේරී පත් වූ වාමාංශික රජය පෙරලා දැමීය. මෙයින් පසුව ඔගස්ටෝ පිනෝචෙට් යටතේ වසර 16 ක දක්ෂිණාංශික හමුදා ආඥාදායකත්වයක් ඇති වූ අතර, එහිදී 1980 චිලී ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව ඔර්ටුසාර් කොමිසමේ උපදේශනය සමඟ<ref>{{cite book |last1=Ffrench-Davis |first1=Ricardo |title=Economic reforms in Chile: from dictatorship to democracy |date=2002 |publisher=Univ. of Michigan Press |isbn=9780472112326 |location=Ann Arbor, Mich}}</ref> මෙන්ම දේශපාලන හා ආර්ථික ප්‍රතිසංස්කරණ කිහිපයක් ද සිදු කරන ලද අතර, එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස මරණ හෝ අතුරුදහන් වීම් 3,000 කට වඩා සිදු විය.<ref name="BBC-Chile">{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/country_profiles/1222764.stm|title=Country profile: Chile|date=16 December 2009|work=BBC News|access-date=31 December 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20100114035710/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/country_profiles/1222764.stm|archive-date=14 January 2010|url-status=live}}</ref> 1988 දී ජනමත විචාරණයකින් පසුව, 1990 දී පාලන තන්ත්‍රය අවසන් වූ අතර, එය 2010 දක්වා පාලනය කළ මධ්‍ය-වාම සන්ධානයක් විසින් අනුප්‍රාප්තික විය. චිලී යනු ඉහළ ආදායම් ලබන ආර්ථිකයක් වන අතර දකුණු ඇමරිකාවේ ආර්ථික වශයෙන් සහ සමාජීය වශයෙන් වඩාත්ම ස්ථාවර ජාතීන්ගෙන් එකකි.<ref name="hdrstats.undp.org">{{cite web |title=Human and income poverty: developing countries |url=http://hdrstats.undp.org/indicators/25.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090212140250/http://hdrstats.undp.org/indicators/25.html |archive-date=12 February 2009 |work=UNDP}}</ref> රාජ්‍යයේ තිරසාරභාවය සහ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී සංවර්ධනය අතින් ද චිලී කලාපය තුළ හොඳින් ක්‍රියා කරයි.<ref name="wdi">{{cite web |date=17 April 2012 |title=World Development Indicators |url=http://databank.worldbank.org/ddp/home.do |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20181226011605/https://databank.worldbank.org/data/home.aspx |archive-date=26 December 2018 |access-date=12 May 2012 |publisher=World Bank}}</ref> චිලී එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානය, ලතින් ඇමරිකානු සහ කැරිබියානු රාජ්‍ය ප්‍රජාව (CELAC) සහ පැසිෆික් සන්ධානයේ ආරම්භක සාමාජිකයෙකු වන අතර 2010 දී OECD හා එක් විය. == නිරුක්තිය == {{Excerpt|චිලී හි නිරුක්තිය||inline=yes}} == ඉතිහාසය == === මුල් ඉතිහාසය === {{Excerpt|චිලී හි ඉතිහාසය|මුල් ඉතිහාසය|inline=yes}} === ස්පාඤ්ඤ යටත් විජිතකරණය === {{Excerpt|චිලී හි ඉතිහාසය|ස්පාඤ්ඤ යටත් විජිතකරණය|inline=yes}} === නිදහස සහ ජාතිය ගොඩනැගීම === {{Excerpt|චිලී හි ඉතිහාසය|නිදහස සහ ජාතිය ගොඩනැගීම|inline=yes}} === 20 වන සියවස === {{Excerpt|චිලී හි ඉතිහාසය|20 වන සියවස|inline=yes}} ==== පිනොචේ යුගය (1973–1990) ==== {{Excerpt|චිලී හි ඉතිහාසය|පිනොචේ යුගය (1973–1990)|inline=yes}} === 21 වන සියවස === {{Excerpt|චිලී හි ඉතිහාසය|21 වන සියවස|inline=yes}} == භූගෝලය == {{Excerpt|චිලී හි භූගෝලය||inline=yes}} === භූගෝල විද්‍යාව === {{Excerpt|චිලී හි භූගෝලය|භූගෝල විද්‍යාව|inline=yes}} === දේශගුණය සහ ජල විද්‍යාව === {{Excerpt|චිලී හි භූගෝලය|දේශගුණය සහ ජල විද්‍යාව|inline=yes}} === ජෛව විවිධත්වය === {{Excerpt|චිලී හි භූගෝලය|ජෛව විවිධත්වය|inline=yes}} == රජය සහ දේශපාලනය == {{Excerpt|චිලී හි රජය සහ දේශපාලනය||inline=yes}} === විදේශ සබඳතා === {{Excerpt|චිලී හි රජය සහ දේශපාලනය|විදේශ සබඳතා|inline=yes}} === හමුදා === {{Excerpt|චිලී හි රජය සහ දේශපාලනය|හමුදා|inline=yes}} === පරිපාලන අංශ === {{Excerpt|චිලී හි රජය සහ දේශපාලනය|පරිපාලන අංශ|inline=yes}} === ජාතික සංකේත === {{Excerpt|චිලී හි රජය සහ දේශපාලනය|ජාතික සංකේත|inline=yes}} == ආර්ථිකය == {{Excerpt|චිලී හි ආර්ථිකය||inline=yes}} === ඛනිජ සම්පත් === === කෘෂිකර්මය === === සංචාරක ව්‍යාපාරය === === ප්‍රවාහනය === === අන්තර්ජාලය සහ විදුලි සංදේශ === === බලශක්තිය === == ජන විකාශනය == {{Excerpt|චිලී හි ජන විකාශනය||inline=yes}} === පෙරටුගාමීන් සහ ජනවාර්ගිකත්වය === === නාගරිකකරණය === === ආගම === === භාෂා === === සෞඛ්‍යය === === අධ්‍යාපනය === == සංස්කෘතිය == {{Excerpt|චිලී හි සංස්කෘතිය||inline=yes}} === සංගීතය සහ නැටුම් === === සාහිත්‍යය === === ආහාර පිසීම === === ජනකතා === === ක්‍රීඩා === === සංස්කෘතික උරුමය === == සටහන් == <references group="lower-alpha" /> <references group="nb" /> == යොමු කිරීම් == <references /> {{දකුණු ඇමරිකාවේ ස්වෛරී රාජ්‍යයන් සහ පරායත්ත භූමි ප්‍රදේශ ලැයිස්තුව}} [[ප්‍රවර්ගය:චිලි]] 5a0jhphz2eqicgvspgt9f4lq4dqvd2x 750396 750271 2025-06-23T09:15:31Z BuddhikaW88 37808 /* සංස්කෘතිය */ 750396 wikitext text/x-wiki {{mergefrom|චිලි ජනරජය}} '''චිලී''',{{efn|{{IPAc-en|audio=En-Chile-pronunciation.ogg|ˈ|tʃ|ɪ|l|i}} {{respell|CHIL|ee}} {{small|or}} {{IPAc-en|'|tʃ|ɪ|l|eɪ}} {{respell|CHIL|ay}},<ref>{{cite LPD|3}}</ref> {{IPA|es|ˈtʃile|lang}}),{{refn|group=nb|In [[Chilean Spanish]], pronunciation ranges from {{IPA|es-CL|ˈʃile|}} ~ {{IPA|es-CL|ˈt͡ʃiːle|}} on a spectrum from lower to upper classes, respectively, the former being a somewhat-stigmatized [[Post-creole continuum#Stratification|basilect]]. See the "[[Chilean Spanish#Sample|Sample]]" section for an [[International Phonetic Alphabet|IPA]]-transcribed text in a lower-class form of the dialect.}}}} නිල වශයෙන් '''චිලී ජනරජය''',{{efn|{{langx|es|República de Chile|links=no}} {{IPA|es|reˈpuβlika ðe ˈtʃile||Es-República de Chile.oga}}.}} යනු බටහිර දකුණු ඇමරිකාවේ පිහිටි රටකි. එය ලෝකයේ දකුණු දිගම රට වන අතර ඇන්ටාක්ටිකාවට ආසන්නතම රට වන අතර ඇන්ඩීස් කඳුවැටිය සහ පැසිෆික් සාගරය අතර පටු බිම් තීරුවක් දිගේ විහිදී ඇත. 2017 දී කරන ලද නවතම සංගණනයට අනුව චිලීයේ ජනගහනය මිලියන 17.5 ක් වූ අතර එහි භෞමික භූමි ප්‍රමාණය වර්ග කිලෝමීටර් 756,102 (වර්ග සැතපුම් 291,933) වන අතර,<ref name="population">{{cite web |date=1 January 2018 |title=Resutados Censo 2017 |url=http://www.censo2017.cl/wp-content/uploads/2017/12/Presentacion_Resultados_Definitivos_Censo2017.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/http://www.censo2017.cl/wp-content/uploads/2017/12/Presentacion_Resultados_Definitivos_Censo2017.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=18 January 2017 |publisher=[[National Statistics Institute (Chile)|National Statistics Institute]]}}</ref> උතුරින් පේරු, ඊසාන දෙසින් බොලිවියාව, නැගෙනහිරින් ආර්ජන්ටිනාව සහ දකුණින් ඩ්‍රේක් මාර්ගය සමඟ මායිම් බෙදා ගනී. ජුවාන් ෆර්නැන්ඩස්, ඉස්ලා සලාස් වයි ගෝමස්, ඩෙස්වෙන්ටුරාඩාස් සහ ඊස්ටර් දූපත ඇතුළු පැසිෆික් දූපත් කිහිපයක් ද මෙම රට පාලනය කරන අතර ඇන්ටාක්ටිකාවේ වර්ග කිලෝමීටර් 1,250,000 (වර්ග සැතපුම් 480,000) පමණ චිලී ඇන්ටාක්ටික් ප්‍රදේශය ලෙස ප්‍රකාශ කරයි.{{refn|Since 1961, all claims to Antarctic land are ''[[de jure]]'' suspended under the [[Antarctic Treaty System]]|group=nb}} චිලීහි අගනුවර සහ විශාලතම නගරය සන්තියාගෝ වන අතර ජාතික භාෂාව ස්පාඤ්ඤ වේ. ස්පාඤ්ඤය 16 වන සියවසේ මැද භාගයේදී ඉන්කා පාලනය වෙනුවට කලාපය යටත් කර ගෙන යටත් විජිතයක් බවට පත් කළේය; කෙසේ වෙතත්, දැන් දකුණු-මධ්‍යම චිලී ලෙස හඳුන්වන ප්‍රදේශයේ වාසය කළ ස්වාධීන ගෝත්‍රික මාපුචේ ජනතාව යටත් කර ගැනීමට ඔවුන් අසමත් විය. 1818 දී ස්පාඤ්ඤයෙන් නිදහස ප්‍රකාශ කිරීමෙන් පසු 1830 ගණන්වල චිලී සාපේක්ෂව ස්ථාවර ඒකාධිපති ජනරජයක් ලෙස මතු විය. 19 වන සියවසේදී, චිලී සැලකිය යුතු ආර්ථික හා භෞමික වර්ධනයක් අත්විඳි අතර, 1880 ගණන්වල මාපුචේ ප්‍රතිරෝධයට තිත තැබූ අතර පැසිෆික් යුද්ධයේදී (1879–83) පේරු සහ බොලිවියාව පරාජය කිරීමෙන් එහි වර්තමාන උතුරු ප්‍රදේශය ලබා ගත්තේය.<ref>{{Cite web |title=Elecciones, sufragio y democracia en Chile (1810–2012) |url=http://www.memoriachilena.gob.cl/602/w3-article-3382.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210606211346/http://www.memoriachilena.gob.cl/602/w3-article-3382.html |archive-date=6 June 2021 |access-date=20 June 2021 |website=[[Memoria Chilena]] |publisher=[[National Library of Chile]] |language=Spanish}}</ref><ref>{{Cite web |title=Sufragio femenino universal |url=http://www.memoriachilena.gob.cl/602/w3-article-96054.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210627203312/http://www.memoriachilena.gob.cl/602/w3-article-96054.html |archive-date=27 June 2021 |access-date=20 June 2021 |website=[[Memoria Chilena]] |publisher=[[National Library of Chile]] |language=Spanish}}</ref> 20 වන සියවසේදී, 1970 දශකය දක්වා, චිලී රාජ්‍යය ප්‍රජාතන්ත්‍රීකරණ ක්‍රියාවලියකට භාජනය වූ අතර<ref>[[Gabriel Salazar|Salazar, Gabriel]]; [[Julio Pinto|Pinto, Julio]] (2002). ''Historia contemporánea de Chile III. La economía: mercados empresarios y trabajadores.'' [[LOM Ediciones]]. {{ISBN?}}. Pages 124–125.</ref><ref>[[Sergio Villalobos|Villalobos, Sergio]]; [[Osvaldo Silva|Silva, Osvaldo]]; Silva, Fernando; Estelle, Patricio (1974). ''Historia De Chile'' (14th ed.). [[Editorial Universitaria]]. {{ISBN|956-11-1163-2}}. Pages 773–775.</ref> වේගවත් ජනගහන වර්ධනයක් සහ නාගරීකරණයක් අත්විඳින අතර,<ref>{{Cite web |title=Desarrollo y dinámica de la población en el siglo XX |url=http://www.memoriachilena.gob.cl/602/w3-article-3351.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210711012135/http://www.memoriachilena.gob.cl/602/w3-article-3351.html |archive-date=11 July 2021 |access-date=20 June 2021 |website=[[Memoria Chilena]] |publisher=[[National Library of Chile]] |language=Spanish}}</ref> එහි ආර්ථිකයට සහාය වීම සඳහා තඹ කැණීම්වලින් අපනයනය කිරීම මත වැඩි වැඩියෙන් විශ්වාසය තැබීය.<ref>{{cite web |date=30 November 2019 |title=Cómo se construyó la Constitución de 1980 |url=https://www.pauta.cl/actualidad/2019/11/30/constitucion-de-1980-asamblea-constituyente-crisis-social.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20250112155535/https://www.pauta.cl/actualidad/2019/11/30/constitucion-de-1980-asamblea-constituyente-crisis-social.html |archive-date=12 January 2025 |access-date=12 January 2025 |publisher=Pauta}}<!-- auto-translated from Spanish by Module:CS1 translator --></ref><ref>{{cite web |title=History of our constitutions |url=https://www.gob.cl/hagamoshistoria/en/timeline/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240724024551/https://www.gob.cl/hagamoshistoria/en/timeline/ |archive-date=24 July 2024 |access-date=12 January 2025 |publisher=Government of Chile}}</ref> 1960 සහ 1970 දශකවලදී, රට දැඩි වාම-දකුණු දේශපාලන ධ්‍රැවීකරණයකින් සහ කැලඹීමකින් සලකුණු වූ අතර, එය 1973 චිලී කුමන්ත්‍රණයෙන් අවසන් වූ අතර එය සැල්වදෝර් ඇලෙන්ඩේගේ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදීව තේරී පත් වූ වාමාංශික රජය පෙරලා දැමීය. මෙයින් පසුව ඔගස්ටෝ පිනෝචෙට් යටතේ වසර 16 ක දක්ෂිණාංශික හමුදා ආඥාදායකත්වයක් ඇති වූ අතර, එහිදී 1980 චිලී ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව ඔර්ටුසාර් කොමිසමේ උපදේශනය සමඟ<ref>{{cite book |last1=Ffrench-Davis |first1=Ricardo |title=Economic reforms in Chile: from dictatorship to democracy |date=2002 |publisher=Univ. of Michigan Press |isbn=9780472112326 |location=Ann Arbor, Mich}}</ref> මෙන්ම දේශපාලන හා ආර්ථික ප්‍රතිසංස්කරණ කිහිපයක් ද සිදු කරන ලද අතර, එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස මරණ හෝ අතුරුදහන් වීම් 3,000 කට වඩා සිදු විය.<ref name="BBC-Chile">{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/country_profiles/1222764.stm|title=Country profile: Chile|date=16 December 2009|work=BBC News|access-date=31 December 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20100114035710/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/country_profiles/1222764.stm|archive-date=14 January 2010|url-status=live}}</ref> 1988 දී ජනමත විචාරණයකින් පසුව, 1990 දී පාලන තන්ත්‍රය අවසන් වූ අතර, එය 2010 දක්වා පාලනය කළ මධ්‍ය-වාම සන්ධානයක් විසින් අනුප්‍රාප්තික විය. චිලී යනු ඉහළ ආදායම් ලබන ආර්ථිකයක් වන අතර දකුණු ඇමරිකාවේ ආර්ථික වශයෙන් සහ සමාජීය වශයෙන් වඩාත්ම ස්ථාවර ජාතීන්ගෙන් එකකි.<ref name="hdrstats.undp.org">{{cite web |title=Human and income poverty: developing countries |url=http://hdrstats.undp.org/indicators/25.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090212140250/http://hdrstats.undp.org/indicators/25.html |archive-date=12 February 2009 |work=UNDP}}</ref> රාජ්‍යයේ තිරසාරභාවය සහ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී සංවර්ධනය අතින් ද චිලී කලාපය තුළ හොඳින් ක්‍රියා කරයි.<ref name="wdi">{{cite web |date=17 April 2012 |title=World Development Indicators |url=http://databank.worldbank.org/ddp/home.do |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20181226011605/https://databank.worldbank.org/data/home.aspx |archive-date=26 December 2018 |access-date=12 May 2012 |publisher=World Bank}}</ref> චිලී එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානය, ලතින් ඇමරිකානු සහ කැරිබියානු රාජ්‍ය ප්‍රජාව (CELAC) සහ පැසිෆික් සන්ධානයේ ආරම්භක සාමාජිකයෙකු වන අතර 2010 දී OECD හා එක් විය. == නිරුක්තිය == {{Excerpt|චිලී හි නිරුක්තිය||inline=yes}} == ඉතිහාසය == === මුල් ඉතිහාසය === {{Excerpt|චිලී හි ඉතිහාසය|මුල් ඉතිහාසය|inline=yes}} === ස්පාඤ්ඤ යටත් විජිතකරණය === {{Excerpt|චිලී හි ඉතිහාසය|ස්පාඤ්ඤ යටත් විජිතකරණය|inline=yes}} === නිදහස සහ ජාතිය ගොඩනැගීම === {{Excerpt|චිලී හි ඉතිහාසය|නිදහස සහ ජාතිය ගොඩනැගීම|inline=yes}} === 20 වන සියවස === {{Excerpt|චිලී හි ඉතිහාසය|20 වන සියවස|inline=yes}} ==== පිනොචේ යුගය (1973–1990) ==== {{Excerpt|චිලී හි ඉතිහාසය|පිනොචේ යුගය (1973–1990)|inline=yes}} === 21 වන සියවස === {{Excerpt|චිලී හි ඉතිහාසය|21 වන සියවස|inline=yes}} == භූගෝලය == {{Excerpt|චිලී හි භූගෝලය||inline=yes}} === භූගෝල විද්‍යාව === {{Excerpt|චිලී හි භූගෝලය|භූගෝල විද්‍යාව|inline=yes}} === දේශගුණය සහ ජල විද්‍යාව === {{Excerpt|චිලී හි භූගෝලය|දේශගුණය සහ ජල විද්‍යාව|inline=yes}} === ජෛව විවිධත්වය === {{Excerpt|චිලී හි භූගෝලය|ජෛව විවිධත්වය|inline=yes}} == රජය සහ දේශපාලනය == {{Excerpt|චිලී හි රජය සහ දේශපාලනය||inline=yes}} === විදේශ සබඳතා === {{Excerpt|චිලී හි රජය සහ දේශපාලනය|විදේශ සබඳතා|inline=yes}} === හමුදා === {{Excerpt|චිලී හි රජය සහ දේශපාලනය|හමුදා|inline=yes}} === පරිපාලන අංශ === {{Excerpt|චිලී හි රජය සහ දේශපාලනය|පරිපාලන අංශ|inline=yes}} === ජාතික සංකේත === {{Excerpt|චිලී හි රජය සහ දේශපාලනය|ජාතික සංකේත|inline=yes}} == ආර්ථිකය == {{Excerpt|චිලී හි ආර්ථිකය||inline=yes}} === ඛනිජ සම්පත් === {{Excerpt|චිලී හි ආර්ථිකය|ඛනිජ සම්පත්|inline=yes}} === කෘෂිකර්මය === {{Excerpt|චිලී හි ආර්ථිකය|කෘෂිකර්මය|inline=yes}} === සංචාරක ව්‍යාපාරය === {{Excerpt|චිලී හි ආර්ථිකය|සංචාරක ව්‍යාපාරය|inline=yes}} === ප්‍රවාහනය === {{Excerpt|චිලී හි ආර්ථිකය|ප්‍රවාහනය|inline=yes}} === අන්තර්ජාලය සහ විදුලි සංදේශ === {{Excerpt|චිලී හි ආර්ථිකය|අන්තර්ජාලය සහ විදුලි සංදේශ|inline=yes}} === බලශක්තිය === {{Excerpt|චිලී හි ආර්ථිකය|බලශක්තිය|inline=yes}} == ජන විකාශනය == {{Excerpt|චිලී හි ජන විකාශනය||inline=yes}} === පෙරටුගාමීන් සහ ජනවාර්ගිකත්වය === {{Excerpt|චිලී හි ජන විකාශනය|පෙරටුගාමීන් සහ ජනවාර්ගිකත්වය|inline=yes}} === නාගරිකකරණය === {{Excerpt|චිලී හි ජන විකාශනය|නාගරිකකරණය|inline=yes}} === ආගම === {{Excerpt|චිලී හි ජන විකාශනය|ආගම|inline=yes}} === භාෂා === {{Excerpt|චිලී හි ජන විකාශනය|භාෂා|inline=yes}} === සෞඛ්‍යය === {{Excerpt|චිලී හි ජන විකාශනය|සෞඛ්‍යය|inline=yes}} === අධ්‍යාපනය === {{Excerpt|චිලී හි ජන විකාශනය|අධ්‍යාපනය|inline=yes}} == සංස්කෘතිය == {{Excerpt|චිලී හි සංස්කෘතිය||inline=yes}} === සංගීතය සහ නැටුම් === {{Excerpt|චිලී හි සංස්කෘතිය|සංගීතය සහ නැටුම්|inline=yes}} === සාහිත්‍යය === {{Excerpt|චිලී හි සංස්කෘතිය|සාහිත්‍යය|inline=yes}} === ආහාර පිසීම === {{Excerpt|චිලී හි සංස්කෘතිය|ආහාර පිසීම|inline=yes}} === ජනකතා === {{Excerpt|චිලී හි සංස්කෘතිය|ජනකතා|inline=yes}} === ක්‍රීඩා === {{Excerpt|චිලී හි සංස්කෘතිය|ක්‍රීඩා|inline=yes}} === සංස්කෘතික උරුමය === {{Excerpt|චිලී හි සංස්කෘතිය|සංස්කෘතික උරුමය|inline=yes}} == සටහන් == '''1'''<references group="lower-alpha" />'''2'''<references group="nb" /> == යොමු කිරීම් == <references /> {{දකුණු ඇමරිකාවේ ස්වෛරී රාජ්‍යයන් සහ පරායත්ත භූමි ප්‍රදේශ ලැයිස්තුව}} [[ප්‍රවර්ගය:චිලි]] tr7l4yve42lvbi2bz5vveey7a9nnrix 750397 750396 2025-06-23T09:16:36Z BuddhikaW88 37808 750397 wikitext text/x-wiki {{mergefrom|චිලි ජනරජය}} {{Infobox country | conventional_long_name = Republic of Chile | native_name = {{native name|es|República de Chile}} | common_name = Chile | name = {{collapsible list | titlestyle = background:transparent;text-align:center;line-height:normal;font-size:84%; }} | image_flag = Flag of Chile.svg | alt_flag = | image_coat = Coat of arms of Chile (c).svg | coa_size = 115 | national_motto = {{lang|es|Por la razón o la fuerza}}<br />("By reason or by force") | national_anthem = {{lang|es|[[National Anthem of Chile|Himno Nacional de Chile]]}}<br />("National Anthem of Chile")<div style="padding-top:0.5em;">{{center|[[File:United_States_Navy_Band_-_National_Anthem_of_Chile.ogg]]}}</div> | image_map = File:CHL orthographic (+all claims).svg | map_width = 260px | alt_map = | map_caption = Chilean territory in dark green; [[Chilean Antarctic Territory|claimed but uncontrolled territory]] in light green | capital = [[Santiago]]^a | coordinates = {{Coord|33|26|S|70|40|W|type:city}} | largest_city = capital | official_languages = | languages_type = [[National language]] | languages = [[Chilean Spanish|Spanish]] | languages2 = | languages2_type = Other spoken languages | demonym = {{Unbulleted list |[[Chileans|Chilean]]}} | religion = {{unbulleted list |{{Tree list}} * 56% [[Christianity]] ** 42% [[Catholicism]] ** 14% other [[List of Christian denominations|Christian]] {{Tree list/end}} |37% [[Irreligion|no religion]] |6% other}} | religion_ref = <ref>{{cite web | url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/chile/ | title=Chile | access-date=12 March 2025 }}</ref> | religion_year = 2021 | government_type = Unitary [[Presidential system|presidential republic]] | leader_title1 = [[President of Chile|President]] | leader_name1 = {{nowrap|[[Gabriel Boric]]}} | leader_title2 = [[President of the Senate of Chile|President of the Senate]] | leader_name2 = {{nowrap|[[Manuel José Ossandón]]}} | leader_title3 = [[President of the Chamber of Deputies of Chile|President of the Chamber of Deputies]] | leader_name3 = {{nowrap|[[José Miguel Castro]]}} | leader_title4 = [[Supreme Court of Chile|President of Supreme Court]] | leader_name4 = {{nowrap|[[List of presidents of the Supreme Court of Chile|Juan Fuentes Belmar]]}} | legislature = {{nowrap|[[National Congress of Chile|National Congress]]}} | upper_house = [[Senate of Chile|Senate]] | lower_house = {{nowrap|[[Chamber of Deputies of Chile|Chamber of Deputies]]}} | sovereignty_type = [[Chilean War of Independence|Independence]] | sovereignty_note = from Spain | established_event1 = [[Government Junta of Chile (1810)|Government Junta]] | established_date1 = 18 September 1810 | established_event2 = [[Chilean Declaration of Independence|Declared]] | established_date2 = 12 February 1818 | established_event3 = Recognized | established_date3 = 25 April 1844 | established_event4 = {{nowrap|[[Chilean Constitution of 1980|Current constitution]]}} | established_date4 = 11 March 1981 | area_rank = 37th | area_km2 = 756,101.96<ref name="ce2006">{{Cite web |url=http://www.ine.cl/canales/publicaciones/compendio_estadistico/pdf/2006/compendio2006.pdf |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/http://www.ine.cl/canales/publicaciones/compendio_estadistico/pdf/2006/compendio2006.pdf |archive-date=9 October 2022 |url-status=live |title=Compendio estadístico 2006 |access-date=29 November 2007 |publisher=Instituto Nacional de Estadísticas |date=October 2006 }}</ref><ref name="Chile country profile">{{cite web |title=Chile country profile |url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-19357497 |website=BBC News |access-date=17 October 2023 |date=17 October 2023 |archive-date=11 April 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230411095040/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-19357497 |url-status=live }}</ref> | area_sq_mi = 291,930.4 | area_footnote = ^b | percent_water = 2.1 (as of 2015)<ref>{{cite web|title=Surface water and surface water change|access-date=11 October 2020|publisher=[[Organisation for Economic Co-operation and Development]] (OECD)|url=https://stats.oecd.org/Index.aspx?DataSetCode=SURFACE_WATER|archive-date=24 March 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210324133453/https://stats.oecd.org/Index.aspx?DataSetCode=SURFACE_WATER|url-status=live}}</ref> | population_estimate = {{IncreaseNeutral}} 19,629,588<ref>{{Cite web|url=https://ourworldindata.org/grapher/population-with-un-projections?tab=table&time=2023|title=Our World in Data|access-date=11 January 2024|archive-date=12 January 2024|archive-url=https://web.archive.org/web/20240112120730/https://ourworldindata.org/grapher/population-with-un-projections?tab=table&time=2023|url-status=live}}</ref> | population_estimate_year = 2023 | population_estimate_rank = 63rd | population_density_km2 = 24 | population_density_sq_mi = 61 | population_density_rank = 198th | GDP_PPP = {{increase}} $674.388 billion<ref name="IMFWEO.CL">{{cite web |url=https://www.imf.org/en/Publications/WEO/weo-database/2024/October/weo-report?c=228,&s=NGDPD,PPPGDP,NGDPDPC,PPPPC,&sy=1980&ey=2029&ssm=0&scsm=1&scc=0&ssd=1&ssc=0&sic=0&sort=country&ds=.&br=1 |title=World Economic Outlook Database, October 2024 Edition. (Chile) |publisher=[[International Monetary Fund]] |date=10 October 2024 |access-date=9 November 2024 |archive-date=10 December 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20241210120355/https://www.imf.org/en/Publications/WEO/weo-database/2024/October/weo-report?c=228,&s=NGDPD,PPPGDP,NGDPDPC,PPPPC,&sy=1980&ey=2029&ssm=0&scsm=1&scc=0&ssd=1&ssc=0&sic=0&sort=country&ds=.&br=1 |url-status=live }}</ref> | GDP_PPP_rank = 45th | GDP_PPP_year = 2024 | GDP_PPP_per_capita = {{increase}} $33,574<ref name="IMFWEO.CL" /> | GDP_PPP_per_capita_rank = 64th | GDP_nominal = {{increase}} $362.24 billion<ref name="imf.org">{{cite web |title=Report for Selected Countries and Subjects |url=https://www.imf.org/en/Publications/WEO/weo-database/2024/April/weo-report?c=111,&s=NGDPD,PPPGDP,NGDPDPC,PPPPC,&sy=2022&ey=2027&ssm=0&scsm=1&scc=0&ssd=1&ssc=0&sic=0&sort=country&ds=.&br=1 |website=IMF |language=en}}</ref> | GDP_nominal_rank = 45th | GDP_nominal_year = 2024 | GDP_nominal_per_capita = {{increase}} $17,936<ref name="imf.org">{{cite web |title=Report for Selected Countries and Subjects |url=https://www.imf.org/en/Publications/WEO/weo-database/2024/April/weo-report?c=111,&s=NGDPD,PPPGDP,NGDPDPC,PPPPC,&sy=2022&ey=2027&ssm=0&scsm=1&scc=0&ssd=1&ssc=0&sic=0&sort=country&ds=.&br=1 |website=IMF |language=en}}</ref> | GDP_nominal_per_capita_rank = 63rd | Gini_year = 2022 | Gini_change = decrease | Gini = 44.8 <!--number only--> | Gini_ref = <ref name="Inequality - Income inequality">{{cite web |url=https://data.oecd.org/inequality/income-inequality.htm |title=Inequality – Income inequality |publisher=[[OECD]] |access-date=25 July 2021 |archive-date=1 July 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220701171540/https://data.oecd.org/inequality/income-inequality.htm |url-status=live }}</ref> | Gini_rank = | HDI_year = 2023<!-- Please use the year to which the data refers, not the publication year--> | HDI_change = increase <!--increase/decrease/steady--> | HDI = 0.878 <!--number only--> | HDI_ref = <ref name="UNHDR">{{Cite web |date=6 May 2025 |title=Human Development Report 2025 |url=https://hdr.undp.org/system/files/documents/global-report-document/hdr2025reporten.pdf|url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20250506051232/https://hdr.undp.org/system/files/documents/global-report-document/hdr2025reporten.pdf |archive-date=6 May 2025 |access-date=6 May 2025 |publisher=[[United Nations Development Programme]] |language=en}}</ref> | HDI_rank = 45th | currency = [[Chilean peso]] | currency_code = CLP | time_zone = {{nowrap|[[Time in Chile|CLST, CLT, EAST]]}} | utc_offset = −3, −4, −6 | time_zone_DST = [[Time in Chile#Summer time (CLST/EASST)|CLST, EASST]] | utc_offset_DST = −3, −5 | DST_note = Magallanes and the Chilean Antarctica, and Aysén Region observes UTC−3 year-round. | calling_code = [[Telephone numbers in Chile|+56]] | iso3166code = CL | cctld = [[.cl]] | footnote_a = [[Politics of Chile#Legislative branch|Legislature]] is based in [[Valparaíso]]. | footnote_b = Includes Easter Island and [[Isla Salas y Gómez]]; does not include {{convert|1250000|km2}} of territory claimed in Antarctica. }}'''චිලී''',{{efn|{{IPAc-en|audio=En-Chile-pronunciation.ogg|ˈ|tʃ|ɪ|l|i}} {{respell|CHIL|ee}} {{small|or}} {{IPAc-en|'|tʃ|ɪ|l|eɪ}} {{respell|CHIL|ay}},<ref>{{cite LPD|3}}</ref> {{IPA|es|ˈtʃile|lang}}),{{refn|group=nb|In [[Chilean Spanish]], pronunciation ranges from {{IPA|es-CL|ˈʃile|}} ~ {{IPA|es-CL|ˈt͡ʃiːle|}} on a spectrum from lower to upper classes, respectively, the former being a somewhat-stigmatized [[Post-creole continuum#Stratification|basilect]]. See the "[[Chilean Spanish#Sample|Sample]]" section for an [[International Phonetic Alphabet|IPA]]-transcribed text in a lower-class form of the dialect.}}}} නිල වශයෙන් '''චිලී ජනරජය''',{{efn|{{langx|es|República de Chile|links=no}} {{IPA|es|reˈpuβlika ðe ˈtʃile||Es-República de Chile.oga}}.}} යනු බටහිර දකුණු ඇමරිකාවේ පිහිටි රටකි. එය ලෝකයේ දකුණු දිගම රට වන අතර ඇන්ටාක්ටිකාවට ආසන්නතම රට වන අතර ඇන්ඩීස් කඳුවැටිය සහ පැසිෆික් සාගරය අතර පටු බිම් තීරුවක් දිගේ විහිදී ඇත. 2017 දී කරන ලද නවතම සංගණනයට අනුව චිලීයේ ජනගහනය මිලියන 17.5 ක් වූ අතර එහි භෞමික භූමි ප්‍රමාණය වර්ග කිලෝමීටර් 756,102 (වර්ග සැතපුම් 291,933) වන අතර,<ref name="population">{{cite web |date=1 January 2018 |title=Resutados Censo 2017 |url=http://www.censo2017.cl/wp-content/uploads/2017/12/Presentacion_Resultados_Definitivos_Censo2017.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/http://www.censo2017.cl/wp-content/uploads/2017/12/Presentacion_Resultados_Definitivos_Censo2017.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=18 January 2017 |publisher=[[National Statistics Institute (Chile)|National Statistics Institute]]}}</ref> උතුරින් පේරු, ඊසාන දෙසින් බොලිවියාව, නැගෙනහිරින් ආර්ජන්ටිනාව සහ දකුණින් ඩ්‍රේක් මාර්ගය සමඟ මායිම් බෙදා ගනී. ජුවාන් ෆර්නැන්ඩස්, ඉස්ලා සලාස් වයි ගෝමස්, ඩෙස්වෙන්ටුරාඩාස් සහ ඊස්ටර් දූපත ඇතුළු පැසිෆික් දූපත් කිහිපයක් ද මෙම රට පාලනය කරන අතර ඇන්ටාක්ටිකාවේ වර්ග කිලෝමීටර් 1,250,000 (වර්ග සැතපුම් 480,000) පමණ චිලී ඇන්ටාක්ටික් ප්‍රදේශය ලෙස ප්‍රකාශ කරයි.{{refn|Since 1961, all claims to Antarctic land are ''[[de jure]]'' suspended under the [[Antarctic Treaty System]]|group=nb}} චිලීහි අගනුවර සහ විශාලතම නගරය සන්තියාගෝ වන අතර ජාතික භාෂාව ස්පාඤ්ඤ වේ. ස්පාඤ්ඤය 16 වන සියවසේ මැද භාගයේදී ඉන්කා පාලනය වෙනුවට කලාපය යටත් කර ගෙන යටත් විජිතයක් බවට පත් කළේය; කෙසේ වෙතත්, දැන් දකුණු-මධ්‍යම චිලී ලෙස හඳුන්වන ප්‍රදේශයේ වාසය කළ ස්වාධීන ගෝත්‍රික මාපුචේ ජනතාව යටත් කර ගැනීමට ඔවුන් අසමත් විය. 1818 දී ස්පාඤ්ඤයෙන් නිදහස ප්‍රකාශ කිරීමෙන් පසු 1830 ගණන්වල චිලී සාපේක්ෂව ස්ථාවර ඒකාධිපති ජනරජයක් ලෙස මතු විය. 19 වන සියවසේදී, චිලී සැලකිය යුතු ආර්ථික හා භෞමික වර්ධනයක් අත්විඳි අතර, 1880 ගණන්වල මාපුචේ ප්‍රතිරෝධයට තිත තැබූ අතර පැසිෆික් යුද්ධයේදී (1879–83) පේරු සහ බොලිවියාව පරාජය කිරීමෙන් එහි වර්තමාන උතුරු ප්‍රදේශය ලබා ගත්තේය.<ref>{{Cite web |title=Elecciones, sufragio y democracia en Chile (1810–2012) |url=http://www.memoriachilena.gob.cl/602/w3-article-3382.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210606211346/http://www.memoriachilena.gob.cl/602/w3-article-3382.html |archive-date=6 June 2021 |access-date=20 June 2021 |website=[[Memoria Chilena]] |publisher=[[National Library of Chile]] |language=Spanish}}</ref><ref>{{Cite web |title=Sufragio femenino universal |url=http://www.memoriachilena.gob.cl/602/w3-article-96054.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210627203312/http://www.memoriachilena.gob.cl/602/w3-article-96054.html |archive-date=27 June 2021 |access-date=20 June 2021 |website=[[Memoria Chilena]] |publisher=[[National Library of Chile]] |language=Spanish}}</ref> 20 වන සියවසේදී, 1970 දශකය දක්වා, චිලී රාජ්‍යය ප්‍රජාතන්ත්‍රීකරණ ක්‍රියාවලියකට භාජනය වූ අතර<ref>[[Gabriel Salazar|Salazar, Gabriel]]; [[Julio Pinto|Pinto, Julio]] (2002). ''Historia contemporánea de Chile III. La economía: mercados empresarios y trabajadores.'' [[LOM Ediciones]]. {{ISBN?}}. Pages 124–125.</ref><ref>[[Sergio Villalobos|Villalobos, Sergio]]; [[Osvaldo Silva|Silva, Osvaldo]]; Silva, Fernando; Estelle, Patricio (1974). ''Historia De Chile'' (14th ed.). [[Editorial Universitaria]]. {{ISBN|956-11-1163-2}}. Pages 773–775.</ref> වේගවත් ජනගහන වර්ධනයක් සහ නාගරීකරණයක් අත්විඳින අතර,<ref>{{Cite web |title=Desarrollo y dinámica de la población en el siglo XX |url=http://www.memoriachilena.gob.cl/602/w3-article-3351.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210711012135/http://www.memoriachilena.gob.cl/602/w3-article-3351.html |archive-date=11 July 2021 |access-date=20 June 2021 |website=[[Memoria Chilena]] |publisher=[[National Library of Chile]] |language=Spanish}}</ref> එහි ආර්ථිකයට සහාය වීම සඳහා තඹ කැණීම්වලින් අපනයනය කිරීම මත වැඩි වැඩියෙන් විශ්වාසය තැබීය.<ref>{{cite web |date=30 November 2019 |title=Cómo se construyó la Constitución de 1980 |url=https://www.pauta.cl/actualidad/2019/11/30/constitucion-de-1980-asamblea-constituyente-crisis-social.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20250112155535/https://www.pauta.cl/actualidad/2019/11/30/constitucion-de-1980-asamblea-constituyente-crisis-social.html |archive-date=12 January 2025 |access-date=12 January 2025 |publisher=Pauta}}<!-- auto-translated from Spanish by Module:CS1 translator --></ref><ref>{{cite web |title=History of our constitutions |url=https://www.gob.cl/hagamoshistoria/en/timeline/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240724024551/https://www.gob.cl/hagamoshistoria/en/timeline/ |archive-date=24 July 2024 |access-date=12 January 2025 |publisher=Government of Chile}}</ref> 1960 සහ 1970 දශකවලදී, රට දැඩි වාම-දකුණු දේශපාලන ධ්‍රැවීකරණයකින් සහ කැලඹීමකින් සලකුණු වූ අතර, එය 1973 චිලී කුමන්ත්‍රණයෙන් අවසන් වූ අතර එය සැල්වදෝර් ඇලෙන්ඩේගේ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදීව තේරී පත් වූ වාමාංශික රජය පෙරලා දැමීය. මෙයින් පසුව ඔගස්ටෝ පිනෝචෙට් යටතේ වසර 16 ක දක්ෂිණාංශික හමුදා ආඥාදායකත්වයක් ඇති වූ අතර, එහිදී 1980 චිලී ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව ඔර්ටුසාර් කොමිසමේ උපදේශනය සමඟ<ref>{{cite book |last1=Ffrench-Davis |first1=Ricardo |title=Economic reforms in Chile: from dictatorship to democracy |date=2002 |publisher=Univ. of Michigan Press |isbn=9780472112326 |location=Ann Arbor, Mich}}</ref> මෙන්ම දේශපාලන හා ආර්ථික ප්‍රතිසංස්කරණ කිහිපයක් ද සිදු කරන ලද අතර, එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස මරණ හෝ අතුරුදහන් වීම් 3,000 කට වඩා සිදු විය.<ref name="BBC-Chile">{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/country_profiles/1222764.stm|title=Country profile: Chile|date=16 December 2009|work=BBC News|access-date=31 December 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20100114035710/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/country_profiles/1222764.stm|archive-date=14 January 2010|url-status=live}}</ref> 1988 දී ජනමත විචාරණයකින් පසුව, 1990 දී පාලන තන්ත්‍රය අවසන් වූ අතර, එය 2010 දක්වා පාලනය කළ මධ්‍ය-වාම සන්ධානයක් විසින් අනුප්‍රාප්තික විය. චිලී යනු ඉහළ ආදායම් ලබන ආර්ථිකයක් වන අතර දකුණු ඇමරිකාවේ ආර්ථික වශයෙන් සහ සමාජීය වශයෙන් වඩාත්ම ස්ථාවර ජාතීන්ගෙන් එකකි.<ref name="hdrstats.undp.org">{{cite web |title=Human and income poverty: developing countries |url=http://hdrstats.undp.org/indicators/25.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090212140250/http://hdrstats.undp.org/indicators/25.html |archive-date=12 February 2009 |work=UNDP}}</ref> රාජ්‍යයේ තිරසාරභාවය සහ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී සංවර්ධනය අතින් ද චිලී කලාපය තුළ හොඳින් ක්‍රියා කරයි.<ref name="wdi">{{cite web |date=17 April 2012 |title=World Development Indicators |url=http://databank.worldbank.org/ddp/home.do |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20181226011605/https://databank.worldbank.org/data/home.aspx |archive-date=26 December 2018 |access-date=12 May 2012 |publisher=World Bank}}</ref> චිලී එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානය, ලතින් ඇමරිකානු සහ කැරිබියානු රාජ්‍ය ප්‍රජාව (CELAC) සහ පැසිෆික් සන්ධානයේ ආරම්භක සාමාජිකයෙකු වන අතර 2010 දී OECD හා එක් විය. == නිරුක්තිය == {{Excerpt|චිලී හි නිරුක්තිය||inline=yes}} == ඉතිහාසය == === මුල් ඉතිහාසය === {{Excerpt|චිලී හි ඉතිහාසය|මුල් ඉතිහාසය|inline=yes}} === ස්පාඤ්ඤ යටත් විජිතකරණය === {{Excerpt|චිලී හි ඉතිහාසය|ස්පාඤ්ඤ යටත් විජිතකරණය|inline=yes}} === නිදහස සහ ජාතිය ගොඩනැගීම === {{Excerpt|චිලී හි ඉතිහාසය|නිදහස සහ ජාතිය ගොඩනැගීම|inline=yes}} === 20 වන සියවස === {{Excerpt|චිලී හි ඉතිහාසය|20 වන සියවස|inline=yes}} ==== පිනොචේ යුගය (1973–1990) ==== {{Excerpt|චිලී හි ඉතිහාසය|පිනොචේ යුගය (1973–1990)|inline=yes}} === 21 වන සියවස === {{Excerpt|චිලී හි ඉතිහාසය|21 වන සියවස|inline=yes}} == භූගෝලය == {{Excerpt|චිලී හි භූගෝලය||inline=yes}} === භූගෝල විද්‍යාව === {{Excerpt|චිලී හි භූගෝලය|භූගෝල විද්‍යාව|inline=yes}} === දේශගුණය සහ ජල විද්‍යාව === {{Excerpt|චිලී හි භූගෝලය|දේශගුණය සහ ජල විද්‍යාව|inline=yes}} === ජෛව විවිධත්වය === {{Excerpt|චිලී හි භූගෝලය|ජෛව විවිධත්වය|inline=yes}} == රජය සහ දේශපාලනය == {{Excerpt|චිලී හි රජය සහ දේශපාලනය||inline=yes}} === විදේශ සබඳතා === {{Excerpt|චිලී හි රජය සහ දේශපාලනය|විදේශ සබඳතා|inline=yes}} === හමුදා === {{Excerpt|චිලී හි රජය සහ දේශපාලනය|හමුදා|inline=yes}} === පරිපාලන අංශ === {{Excerpt|චිලී හි රජය සහ දේශපාලනය|පරිපාලන අංශ|inline=yes}} === ජාතික සංකේත === {{Excerpt|චිලී හි රජය සහ දේශපාලනය|ජාතික සංකේත|inline=yes}} == ආර්ථිකය == {{Excerpt|චිලී හි ආර්ථිකය||inline=yes}} === ඛනිජ සම්පත් === {{Excerpt|චිලී හි ආර්ථිකය|ඛනිජ සම්පත්|inline=yes}} === කෘෂිකර්මය === {{Excerpt|චිලී හි ආර්ථිකය|කෘෂිකර්මය|inline=yes}} === සංචාරක ව්‍යාපාරය === {{Excerpt|චිලී හි ආර්ථිකය|සංචාරක ව්‍යාපාරය|inline=yes}} === ප්‍රවාහනය === {{Excerpt|චිලී හි ආර්ථිකය|ප්‍රවාහනය|inline=yes}} === අන්තර්ජාලය සහ විදුලි සංදේශ === {{Excerpt|චිලී හි ආර්ථිකය|අන්තර්ජාලය සහ විදුලි සංදේශ|inline=yes}} === බලශක්තිය === {{Excerpt|චිලී හි ආර්ථිකය|බලශක්තිය|inline=yes}} == ජන විකාශනය == {{Excerpt|චිලී හි ජන විකාශනය||inline=yes}} === පෙරටුගාමීන් සහ ජනවාර්ගිකත්වය === {{Excerpt|චිලී හි ජන විකාශනය|පෙරටුගාමීන් සහ ජනවාර්ගිකත්වය|inline=yes}} === නාගරිකකරණය === {{Excerpt|චිලී හි ජන විකාශනය|නාගරිකකරණය|inline=yes}} === ආගම === {{Excerpt|චිලී හි ජන විකාශනය|ආගම|inline=yes}} === භාෂා === {{Excerpt|චිලී හි ජන විකාශනය|භාෂා|inline=yes}} === සෞඛ්‍යය === {{Excerpt|චිලී හි ජන විකාශනය|සෞඛ්‍යය|inline=yes}} === අධ්‍යාපනය === {{Excerpt|චිලී හි ජන විකාශනය|අධ්‍යාපනය|inline=yes}} == සංස්කෘතිය == {{Excerpt|චිලී හි සංස්කෘතිය||inline=yes}} === සංගීතය සහ නැටුම් === {{Excerpt|චිලී හි සංස්කෘතිය|සංගීතය සහ නැටුම්|inline=yes}} === සාහිත්‍යය === {{Excerpt|චිලී හි සංස්කෘතිය|සාහිත්‍යය|inline=yes}} === ආහාර පිසීම === {{Excerpt|චිලී හි සංස්කෘතිය|ආහාර පිසීම|inline=yes}} === ජනකතා === {{Excerpt|චිලී හි සංස්කෘතිය|ජනකතා|inline=yes}} === ක්‍රීඩා === {{Excerpt|චිලී හි සංස්කෘතිය|ක්‍රීඩා|inline=yes}} === සංස්කෘතික උරුමය === {{Excerpt|චිලී හි සංස්කෘතිය|සංස්කෘතික උරුමය|inline=yes}} == සටහන් == '''1'''<references group="lower-alpha" />'''2'''<references group="nb" /> == යොමු කිරීම් == <references /> {{දකුණු ඇමරිකාවේ ස්වෛරී රාජ්‍යයන් සහ පරායත්ත භූමි ප්‍රදේශ ලැයිස්තුව}} [[ප්‍රවර්ගය:චිලි]] kowdp2p40tex4jhyhy2ids8tkvu3vv8 750404 750397 2025-06-23T09:25:25Z BuddhikaW88 37808 750404 wikitext text/x-wiki {{mergefrom|චිලි ජනරජය}} {{Infobox country | conventional_long_name = Republic of Chile | native_name = {{native name|es|República de Chile}} | common_name = Chile | name = {{collapsible list | titlestyle = background:transparent;text-align:center;line-height:normal;font-size:84%; }} | image_flag = Flag of Chile.svg | alt_flag = | image_coat = Coat of arms of Chile (c).svg | coa_size = 115 | national_motto = {{lang|es|Por la razón o la fuerza}}<br />("By reason or by force") | national_anthem = {{lang|es|[[National Anthem of Chile|Himno Nacional de Chile]]}}<br />("National Anthem of Chile")<div style="padding-top:0.5em;">{{center|[[File:United_States_Navy_Band_-_National_Anthem_of_Chile.ogg]]}}</div> | image_map = File:CHL orthographic (+all claims).svg | map_width = 260px | alt_map = | map_caption = Chilean territory in dark green; [[Chilean Antarctic Territory|claimed but uncontrolled territory]] in light green | capital = [[Santiago]]^a | coordinates = {{Coord|33|26|S|70|40|W|type:city}} | largest_city = capital | official_languages = | languages_type = [[National language]] | languages = [[Chilean Spanish|Spanish]] | languages2 = | languages2_type = Other spoken languages | demonym = {{Unbulleted list |[[Chileans|Chilean]]}} | religion = {{unbulleted list |{{Tree list}} * 56% [[Christianity]] ** 42% [[Catholicism]] ** 14% other [[List of Christian denominations|Christian]] {{Tree list/end}} |37% [[Irreligion|no religion]] |6% other}} | religion_ref = <ref>{{cite web | url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/chile/ | title=Chile | access-date=12 March 2025 }}</ref> | religion_year = 2021 | government_type = Unitary [[Presidential system|presidential republic]] | leader_title1 = [[President of Chile|President]] | leader_name1 = {{nowrap|[[Gabriel Boric]]}} | leader_title2 = [[President of the Senate of Chile|President of the Senate]] | leader_name2 = {{nowrap|[[Manuel José Ossandón]]}} | leader_title3 = [[President of the Chamber of Deputies of Chile|President of the Chamber of Deputies]] | leader_name3 = {{nowrap|[[හෝසේ මිගෙල් කැස්ත්‍රෝ]]}} | leader_title4 = ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණයේ සභාපති | leader_name4 = {{nowrap|[[ජුවාන් ෆුවෙන්ටස් බෙල්මාර්]]}} | legislature = {{nowrap|[[ජාතික කොංග්‍රසය]]}} | upper_house = සෙනෙට් සභාව | lower_house = {{nowrap|[[නියෝජිත මණ්ඩලය]]}} | sovereignty_type = ස්වාධීනත්වය | sovereignty_note = ස්පාඤ්ඤයෙන් | established_event1 = රජයේ ජුන්ටාව | established_date1 = 1810 සැප්තැම්බර් 18 | established_event2 = ප්‍රකාශ කරන ලද්දේ | established_date2 = 1818 පෙබරවාරි 12 | established_event3 = හඳුනා ගන්නා ලද්දේ | established_date3 = 1844 අප්‍රේල් 25 | established_event4 = {{nowrap|[[වත්මන් ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව]]}} | established_date4 = 1981 මාර්තු 11 | area_rank = 37 වෙනි | area_km2 = 756,101.96<ref name="ce2006">{{Cite web |url=http://www.ine.cl/canales/publicaciones/compendio_estadistico/pdf/2006/compendio2006.pdf |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/http://www.ine.cl/canales/publicaciones/compendio_estadistico/pdf/2006/compendio2006.pdf |archive-date=9 October 2022 |url-status=live |title=Compendio estadístico 2006 |access-date=29 November 2007 |publisher=Instituto Nacional de Estadísticas |date=October 2006 }}</ref><ref name="Chile country profile">{{cite web |title=Chile country profile |url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-19357497 |website=BBC News |access-date=17 October 2023 |date=17 October 2023 |archive-date=11 April 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230411095040/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-19357497 |url-status=live }}</ref> | area_sq_mi = 291,930.4 | area_footnote = ^b | percent_water = 2.1 (2015 වන විට)<ref>{{cite web|title=Surface water and surface water change|access-date=11 October 2020|publisher=[[Organisation for Economic Co-operation and Development]] (OECD)|url=https://stats.oecd.org/Index.aspx?DataSetCode=SURFACE_WATER|archive-date=24 March 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210324133453/https://stats.oecd.org/Index.aspx?DataSetCode=SURFACE_WATER|url-status=live}}</ref> | population_estimate = {{IncreaseNeutral}} 19,629,588<ref>{{Cite web|url=https://ourworldindata.org/grapher/population-with-un-projections?tab=table&time=2023|title=Our World in Data|access-date=11 January 2024|archive-date=12 January 2024|archive-url=https://web.archive.org/web/20240112120730/https://ourworldindata.org/grapher/population-with-un-projections?tab=table&time=2023|url-status=live}}</ref> | population_estimate_year = 2023 | population_estimate_rank = 63 වෙනි | population_density_km2 = 24 | population_density_sq_mi = 61 | population_density_rank = 198 වෙනි | GDP_PPP = {{increase}} ඇ. ඩොලර් බිලියන 674.388<ref name="IMFWEO.CL">{{cite web |url=https://www.imf.org/en/Publications/WEO/weo-database/2024/October/weo-report?c=228,&s=NGDPD,PPPGDP,NGDPDPC,PPPPC,&sy=1980&ey=2029&ssm=0&scsm=1&scc=0&ssd=1&ssc=0&sic=0&sort=country&ds=.&br=1 |title=World Economic Outlook Database, October 2024 Edition. (Chile) |publisher=[[International Monetary Fund]] |date=10 October 2024 |access-date=9 November 2024 |archive-date=10 December 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20241210120355/https://www.imf.org/en/Publications/WEO/weo-database/2024/October/weo-report?c=228,&s=NGDPD,PPPGDP,NGDPDPC,PPPPC,&sy=1980&ey=2029&ssm=0&scsm=1&scc=0&ssd=1&ssc=0&sic=0&sort=country&ds=.&br=1 |url-status=live }}</ref> | GDP_PPP_rank = 45 වෙනි | GDP_PPP_year = 2024 | GDP_PPP_per_capita = {{increase}} ඇ. ඩොලර් 33,574<ref name="IMFWEO.CL" /> | GDP_PPP_per_capita_rank = 64 වෙනි | GDP_nominal = {{increase}} ඇ. ඩොලර් බිලියන 362.24<ref name="imf.org">{{cite web |title=Report for Selected Countries and Subjects |url=https://www.imf.org/en/Publications/WEO/weo-database/2024/April/weo-report?c=111,&s=NGDPD,PPPGDP,NGDPDPC,PPPPC,&sy=2022&ey=2027&ssm=0&scsm=1&scc=0&ssd=1&ssc=0&sic=0&sort=country&ds=.&br=1 |website=IMF |language=en}}</ref> | GDP_nominal_rank = 45 වෙනි | GDP_nominal_year = 2024 | GDP_nominal_per_capita = {{increase}} ඇ. ඩොලර් 17,936<ref name="imf.org">{{cite web |title=Report for Selected Countries and Subjects |url=https://www.imf.org/en/Publications/WEO/weo-database/2024/April/weo-report?c=111,&s=NGDPD,PPPGDP,NGDPDPC,PPPPC,&sy=2022&ey=2027&ssm=0&scsm=1&scc=0&ssd=1&ssc=0&sic=0&sort=country&ds=.&br=1 |website=IMF |language=en}}</ref> | GDP_nominal_per_capita_rank = 63 වෙනි | Gini_year = 2022 | Gini_change = decrease | Gini = 44.8 <!--number only--> | Gini_ref = <ref name="Inequality - Income inequality">{{cite web |url=https://data.oecd.org/inequality/income-inequality.htm |title=Inequality – Income inequality |publisher=[[OECD]] |access-date=25 July 2021 |archive-date=1 July 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220701171540/https://data.oecd.org/inequality/income-inequality.htm |url-status=live }}</ref> | Gini_rank = | HDI_year = 2023<!-- Please use the year to which the data refers, not the publication year--> | HDI_change = increase <!--increase/decrease/steady--> | HDI = 0.878 <!--number only--> | HDI_ref = <ref name="UNHDR">{{Cite web |date=6 May 2025 |title=Human Development Report 2025 |url=https://hdr.undp.org/system/files/documents/global-report-document/hdr2025reporten.pdf|url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20250506051232/https://hdr.undp.org/system/files/documents/global-report-document/hdr2025reporten.pdf |archive-date=6 May 2025 |access-date=6 May 2025 |publisher=[[United Nations Development Programme]] |language=en}}</ref> | HDI_rank = 45 වෙනි | currency = [[චිලී පෙසෝ]] | currency_code = CLP | time_zone = {{nowrap|[[Time in Chile|CLST, CLT, EAST]]}} | utc_offset = −3, −4, −6 | time_zone_DST = [[Time in Chile#Summer time (CLST/EASST)|CLST, EASST]] | utc_offset_DST = −3, −5 | DST_note = මැගලන්ස් සහ චිලී ඇන්ටාක්ටිකාව සහ අයිසන් කලාපය වසර පුරා UTC−3 නිරීක්ෂණය කරයි. | calling_code = +56 | iso3166code = CL | cctld = [[.cl]] | footnote_a = ව්‍යවස්ථාදායකය [[වල්පරයිසෝ]] හි පිහිටා ඇත. | footnote_b = Includes Easter Island and [[Isla Salas y Gómez]]; does not include {{convert|1250000|km2}} of territory claimed in Antarctica. }} '''චිලී''',{{efn|{{IPAc-en|audio=En-Chile-pronunciation.ogg|ˈ|tʃ|ɪ|l|i}} {{respell|CHIL|ee}} {{small|or}} {{IPAc-en|'|tʃ|ɪ|l|eɪ}} {{respell|CHIL|ay}},<ref>{{cite LPD|3}}</ref> {{IPA|es|ˈtʃile|lang}}),{{refn|group=nb|In [[Chilean Spanish]], pronunciation ranges from {{IPA|es-CL|ˈʃile|}} ~ {{IPA|es-CL|ˈt͡ʃiːle|}} on a spectrum from lower to upper classes, respectively, the former being a somewhat-stigmatized [[Post-creole continuum#Stratification|basilect]]. See the "[[Chilean Spanish#Sample|Sample]]" section for an [[International Phonetic Alphabet|IPA]]-transcribed text in a lower-class form of the dialect.}}}} නිල වශයෙන් '''චිලී ජනරජය''',{{efn|{{langx|es|República de Chile|links=no}} {{IPA|es|reˈpuβlika ðe ˈtʃile||Es-República de Chile.oga}}.}} යනු බටහිර දකුණු ඇමරිකාවේ පිහිටි රටකි. එය ලෝකයේ දකුණු දිගම රට වන අතර ඇන්ටාක්ටිකාවට ආසන්නතම රට වන අතර ඇන්ඩීස් කඳුවැටිය සහ පැසිෆික් සාගරය අතර පටු බිම් තීරුවක් දිගේ විහිදී ඇත. 2017 දී කරන ලද නවතම සංගණනයට අනුව චිලීයේ ජනගහනය මිලියන 17.5 ක් වූ අතර එහි භෞමික භූමි ප්‍රමාණය වර්ග කිලෝමීටර් 756,102 (වර්ග සැතපුම් 291,933) වන අතර,<ref name="population">{{cite web |date=1 January 2018 |title=Resutados Censo 2017 |url=http://www.censo2017.cl/wp-content/uploads/2017/12/Presentacion_Resultados_Definitivos_Censo2017.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/http://www.censo2017.cl/wp-content/uploads/2017/12/Presentacion_Resultados_Definitivos_Censo2017.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=18 January 2017 |publisher=[[National Statistics Institute (Chile)|National Statistics Institute]]}}</ref> උතුරින් පේරු, ඊසාන දෙසින් බොලිවියාව, නැගෙනහිරින් ආර්ජන්ටිනාව සහ දකුණින් ඩ්‍රේක් මාර්ගය සමඟ මායිම් බෙදා ගනී. ජුවාන් ෆර්නැන්ඩස්, ඉස්ලා සලාස් වයි ගෝමස්, ඩෙස්වෙන්ටුරාඩාස් සහ ඊස්ටර් දූපත ඇතුළු පැසිෆික් දූපත් කිහිපයක් ද මෙම රට පාලනය කරන අතර ඇන්ටාක්ටිකාවේ වර්ග කිලෝමීටර් 1,250,000 (වර්ග සැතපුම් 480,000) පමණ චිලී ඇන්ටාක්ටික් ප්‍රදේශය ලෙස ප්‍රකාශ කරයි.{{refn|Since 1961, all claims to Antarctic land are ''[[de jure]]'' suspended under the [[Antarctic Treaty System]]|group=nb}} චිලීහි අගනුවර සහ විශාලතම නගරය සන්තියාගෝ වන අතර ජාතික භාෂාව ස්පාඤ්ඤ වේ. ස්පාඤ්ඤය 16 වන සියවසේ මැද භාගයේදී ඉන්කා පාලනය වෙනුවට කලාපය යටත් කර ගෙන යටත් විජිතයක් බවට පත් කළේය; කෙසේ වෙතත්, දැන් දකුණු-මධ්‍යම චිලී ලෙස හඳුන්වන ප්‍රදේශයේ වාසය කළ ස්වාධීන ගෝත්‍රික මාපුචේ ජනතාව යටත් කර ගැනීමට ඔවුන් අසමත් විය. 1818 දී ස්පාඤ්ඤයෙන් නිදහස ප්‍රකාශ කිරීමෙන් පසු 1830 ගණන්වල චිලී සාපේක්ෂව ස්ථාවර ඒකාධිපති ජනරජයක් ලෙස මතු විය. 19 වන සියවසේදී, චිලී සැලකිය යුතු ආර්ථික හා භෞමික වර්ධනයක් අත්විඳි අතර, 1880 ගණන්වල මාපුචේ ප්‍රතිරෝධයට තිත තැබූ අතර පැසිෆික් යුද්ධයේදී (1879–83) පේරු සහ බොලිවියාව පරාජය කිරීමෙන් එහි වර්තමාන උතුරු ප්‍රදේශය ලබා ගත්තේය.<ref>{{Cite web |title=Elecciones, sufragio y democracia en Chile (1810–2012) |url=http://www.memoriachilena.gob.cl/602/w3-article-3382.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210606211346/http://www.memoriachilena.gob.cl/602/w3-article-3382.html |archive-date=6 June 2021 |access-date=20 June 2021 |website=[[Memoria Chilena]] |publisher=[[National Library of Chile]] |language=Spanish}}</ref><ref>{{Cite web |title=Sufragio femenino universal |url=http://www.memoriachilena.gob.cl/602/w3-article-96054.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210627203312/http://www.memoriachilena.gob.cl/602/w3-article-96054.html |archive-date=27 June 2021 |access-date=20 June 2021 |website=[[Memoria Chilena]] |publisher=[[National Library of Chile]] |language=Spanish}}</ref> 20 වන සියවසේදී, 1970 දශකය දක්වා, චිලී රාජ්‍යය ප්‍රජාතන්ත්‍රීකරණ ක්‍රියාවලියකට භාජනය වූ අතර<ref>[[Gabriel Salazar|Salazar, Gabriel]]; [[Julio Pinto|Pinto, Julio]] (2002). ''Historia contemporánea de Chile III. La economía: mercados empresarios y trabajadores.'' [[LOM Ediciones]]. {{ISBN?}}. Pages 124–125.</ref><ref>[[Sergio Villalobos|Villalobos, Sergio]]; [[Osvaldo Silva|Silva, Osvaldo]]; Silva, Fernando; Estelle, Patricio (1974). ''Historia De Chile'' (14th ed.). [[Editorial Universitaria]]. {{ISBN|956-11-1163-2}}. Pages 773–775.</ref> වේගවත් ජනගහන වර්ධනයක් සහ නාගරීකරණයක් අත්විඳින අතර,<ref>{{Cite web |title=Desarrollo y dinámica de la población en el siglo XX |url=http://www.memoriachilena.gob.cl/602/w3-article-3351.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210711012135/http://www.memoriachilena.gob.cl/602/w3-article-3351.html |archive-date=11 July 2021 |access-date=20 June 2021 |website=[[Memoria Chilena]] |publisher=[[National Library of Chile]] |language=Spanish}}</ref> එහි ආර්ථිකයට සහාය වීම සඳහා තඹ කැණීම්වලින් අපනයනය කිරීම මත වැඩි වැඩියෙන් විශ්වාසය තැබීය.<ref>{{cite web |date=30 November 2019 |title=Cómo se construyó la Constitución de 1980 |url=https://www.pauta.cl/actualidad/2019/11/30/constitucion-de-1980-asamblea-constituyente-crisis-social.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20250112155535/https://www.pauta.cl/actualidad/2019/11/30/constitucion-de-1980-asamblea-constituyente-crisis-social.html |archive-date=12 January 2025 |access-date=12 January 2025 |publisher=Pauta}}<!-- auto-translated from Spanish by Module:CS1 translator --></ref><ref>{{cite web |title=History of our constitutions |url=https://www.gob.cl/hagamoshistoria/en/timeline/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240724024551/https://www.gob.cl/hagamoshistoria/en/timeline/ |archive-date=24 July 2024 |access-date=12 January 2025 |publisher=Government of Chile}}</ref> 1960 සහ 1970 දශකවලදී, රට දැඩි වාම-දකුණු දේශපාලන ධ්‍රැවීකරණයකින් සහ කැලඹීමකින් සලකුණු වූ අතර, එය 1973 චිලී කුමන්ත්‍රණයෙන් අවසන් වූ අතර එය සැල්වදෝර් ඇලෙන්ඩේගේ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදීව තේරී පත් වූ වාමාංශික රජය පෙරලා දැමීය. මෙයින් පසුව ඔගස්ටෝ පිනෝචෙට් යටතේ වසර 16 ක දක්ෂිණාංශික හමුදා ආඥාදායකත්වයක් ඇති වූ අතර, එහිදී 1980 චිලී ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව ඔර්ටුසාර් කොමිසමේ උපදේශනය සමඟ<ref>{{cite book |last1=Ffrench-Davis |first1=Ricardo |title=Economic reforms in Chile: from dictatorship to democracy |date=2002 |publisher=Univ. of Michigan Press |isbn=9780472112326 |location=Ann Arbor, Mich}}</ref> මෙන්ම දේශපාලන හා ආර්ථික ප්‍රතිසංස්කරණ කිහිපයක් ද සිදු කරන ලද අතර, එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස මරණ හෝ අතුරුදහන් වීම් 3,000 කට වඩා සිදු විය.<ref name="BBC-Chile">{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/country_profiles/1222764.stm|title=Country profile: Chile|date=16 December 2009|work=BBC News|access-date=31 December 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20100114035710/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/country_profiles/1222764.stm|archive-date=14 January 2010|url-status=live}}</ref> 1988 දී ජනමත විචාරණයකින් පසුව, 1990 දී පාලන තන්ත්‍රය අවසන් වූ අතර, එය 2010 දක්වා පාලනය කළ මධ්‍ය-වාම සන්ධානයක් විසින් අනුප්‍රාප්තික විය. චිලී යනු ඉහළ ආදායම් ලබන ආර්ථිකයක් වන අතර දකුණු ඇමරිකාවේ ආර්ථික වශයෙන් සහ සමාජීය වශයෙන් වඩාත්ම ස්ථාවර ජාතීන්ගෙන් එකකි.<ref name="hdrstats.undp.org">{{cite web |title=Human and income poverty: developing countries |url=http://hdrstats.undp.org/indicators/25.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090212140250/http://hdrstats.undp.org/indicators/25.html |archive-date=12 February 2009 |work=UNDP}}</ref> රාජ්‍යයේ තිරසාරභාවය සහ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී සංවර්ධනය අතින් ද චිලී කලාපය තුළ හොඳින් ක්‍රියා කරයි.<ref name="wdi">{{cite web |date=17 April 2012 |title=World Development Indicators |url=http://databank.worldbank.org/ddp/home.do |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20181226011605/https://databank.worldbank.org/data/home.aspx |archive-date=26 December 2018 |access-date=12 May 2012 |publisher=World Bank}}</ref> චිලී එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානය, ලතින් ඇමරිකානු සහ කැරිබියානු රාජ්‍ය ප්‍රජාව (CELAC) සහ පැසිෆික් සන්ධානයේ ආරම්භක සාමාජිකයෙකු වන අතර 2010 දී OECD හා එක් විය. == නිරුක්තිය == {{Excerpt|චිලී හි නිරුක්තිය||inline=yes}} == ඉතිහාසය == === මුල් ඉතිහාසය === {{Excerpt|චිලී හි ඉතිහාසය|මුල් ඉතිහාසය|inline=yes}} === ස්පාඤ්ඤ යටත් විජිතකරණය === {{Excerpt|චිලී හි ඉතිහාසය|ස්පාඤ්ඤ යටත් විජිතකරණය|inline=yes}} === නිදහස සහ ජාතිය ගොඩනැගීම === {{Excerpt|චිලී හි ඉතිහාසය|නිදහස සහ ජාතිය ගොඩනැගීම|inline=yes}} === 20 වන සියවස === {{Excerpt|චිලී හි ඉතිහාසය|20 වන සියවස|inline=yes}} ==== පිනොචේ යුගය (1973–1990) ==== {{Excerpt|චිලී හි ඉතිහාසය|පිනොචේ යුගය (1973–1990)|inline=yes}} === 21 වන සියවස === {{Excerpt|චිලී හි ඉතිහාසය|21 වන සියවස|inline=yes}} == භූගෝලය == {{Excerpt|චිලී හි භූගෝලය||inline=yes}} === භූගෝල විද්‍යාව === {{Excerpt|චිලී හි භූගෝලය|භූගෝල විද්‍යාව|inline=yes}} === දේශගුණය සහ ජල විද්‍යාව === {{Excerpt|චිලී හි භූගෝලය|දේශගුණය සහ ජල විද්‍යාව|inline=yes}} === ජෛව විවිධත්වය === {{Excerpt|චිලී හි භූගෝලය|ජෛව විවිධත්වය|inline=yes}} == රජය සහ දේශපාලනය == {{Excerpt|චිලී හි රජය සහ දේශපාලනය||inline=yes}} === විදේශ සබඳතා === {{Excerpt|චිලී හි රජය සහ දේශපාලනය|විදේශ සබඳතා|inline=yes}} === හමුදා === {{Excerpt|චිලී හි රජය සහ දේශපාලනය|හමුදා|inline=yes}} === පරිපාලන අංශ === {{Excerpt|චිලී හි රජය සහ දේශපාලනය|පරිපාලන අංශ|inline=yes}} === ජාතික සංකේත === {{Excerpt|චිලී හි රජය සහ දේශපාලනය|ජාතික සංකේත|inline=yes}} == ආර්ථිකය == {{Excerpt|චිලී හි ආර්ථිකය||inline=yes}} === ඛනිජ සම්පත් === {{Excerpt|චිලී හි ආර්ථිකය|ඛනිජ සම්පත්|inline=yes}} === කෘෂිකර්මය === {{Excerpt|චිලී හි ආර්ථිකය|කෘෂිකර්මය|inline=yes}} === සංචාරක ව්‍යාපාරය === {{Excerpt|චිලී හි ආර්ථිකය|සංචාරක ව්‍යාපාරය|inline=yes}} === ප්‍රවාහනය === {{Excerpt|චිලී හි ආර්ථිකය|ප්‍රවාහනය|inline=yes}} === අන්තර්ජාලය සහ විදුලි සංදේශ === {{Excerpt|චිලී හි ආර්ථිකය|අන්තර්ජාලය සහ විදුලි සංදේශ|inline=yes}} === බලශක්තිය === {{Excerpt|චිලී හි ආර්ථිකය|බලශක්තිය|inline=yes}} == ජන විකාශනය == {{Excerpt|චිලී හි ජන විකාශනය||inline=yes}} === පෙරටුගාමීන් සහ ජනවාර්ගිකත්වය === {{Excerpt|චිලී හි ජන විකාශනය|පෙරටුගාමීන් සහ ජනවාර්ගිකත්වය|inline=yes}} === නාගරිකකරණය === {{Excerpt|චිලී හි ජන විකාශනය|නාගරිකකරණය|inline=yes}} === ආගම === {{Excerpt|චිලී හි ජන විකාශනය|ආගම|inline=yes}} === භාෂා === {{Excerpt|චිලී හි ජන විකාශනය|භාෂා|inline=yes}} === සෞඛ්‍යය === {{Excerpt|චිලී හි ජන විකාශනය|සෞඛ්‍යය|inline=yes}} === අධ්‍යාපනය === {{Excerpt|චිලී හි ජන විකාශනය|අධ්‍යාපනය|inline=yes}} == සංස්කෘතිය == {{Excerpt|චිලී හි සංස්කෘතිය||inline=yes}} === සංගීතය සහ නැටුම් === {{Excerpt|චිලී හි සංස්කෘතිය|සංගීතය සහ නැටුම්|inline=yes}} === සාහිත්‍යය === {{Excerpt|චිලී හි සංස්කෘතිය|සාහිත්‍යය|inline=yes}} === ආහාර පිසීම === {{Excerpt|චිලී හි සංස්කෘතිය|ආහාර පිසීම|inline=yes}} === ජනකතා === {{Excerpt|චිලී හි සංස්කෘතිය|ජනකතා|inline=yes}} === ක්‍රීඩා === {{Excerpt|චිලී හි සංස්කෘතිය|ක්‍රීඩා|inline=yes}} === සංස්කෘතික උරුමය === {{Excerpt|චිලී හි සංස්කෘතිය|සංස්කෘතික උරුමය|inline=yes}} == සටහන් == '''1'''<references group="lower-alpha" />'''2'''<references group="nb" /> == යොමු කිරීම් == <references /> {{දකුණු ඇමරිකාවේ ස්වෛරී රාජ්‍යයන් සහ පරායත්ත භූමි ප්‍රදේශ ලැයිස්තුව}} [[ප්‍රවර්ගය:චිලි]] qowlm7cs9li66mjpeqowr5s80mi98qw 750408 750404 2025-06-23T09:31:00Z BuddhikaW88 37808 750408 wikitext text/x-wiki {{mergefrom|චිලි ජනරජය}} {{Infobox country | conventional_long_name = චිලී ජනරජය | native_name = {{native name|es|República de Chile}} | common_name = චිලී | name = {{collapsible list | titlestyle = background:transparent;text-align:center;line-height:normal;font-size:84%; }} | image_flag = Flag of Chile.svg | alt_flag = | image_coat = Coat of arms of Chile (c).svg | coa_size = 115 | national_motto = {{lang|es|Por la razón o la fuerza}}<br />("හේතුවෙන් හෝ බලහත්කාරයෙන්") | national_anthem = {{lang|es|[[National Anthem of Chile|Himno Nacional de Chile]]}}<br />("චිලී ජාතික ගීය")<div style="padding-top:0.5em;">{{center|[[File:United_States_Navy_Band_-_National_Anthem_of_Chile.ogg]]}}</div> | image_map = File:CHL orthographic (+all claims).svg | map_width = 260px | alt_map = | map_caption = තද කොළ පැහැයෙන් චිලී භූමිය; ලා කොළ පැහැයෙන් හිමිකම් කියන නමුත් පාලනය නොකළ භූමිය | capital = [[සන්තියාගෝ]]^a | coordinates = {{Coord|33|26|S|70|40|W|type:city}} | largest_city = capital | official_languages = | languages_type = [[ජාතික භාෂාව]] | languages = [[චිලී ස්පාඤ්ඤ|ස්පාඤ්ඤ]] | languages2 = | languages2_type = වෙනත් කථන භාෂා | demonym = {{Unbulleted list |චිලී ජාතිකයන්}} | religion = {{unbulleted list |{{Tree list}} * 56% [[ක්‍රිස්තියානි]] ** 42% [[කතෝලික]] ** 14% අනෙකුත් [[ක්‍රිස්තියානි]] {{Tree list/end}} |37% ආගමක් නැත |6% අනෙකුත්}} | religion_ref = <ref>{{cite web | url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/chile/ | title=Chile | access-date=12 March 2025 }}</ref> | religion_year = 2021 | government_type = ඒකීය [[ජනාධිපති ජනරජය]] | leader_title1 = ජනාධිපති | leader_name1 = {{nowrap|[[ගේබ්‍රියෙල් බොරික්]]}} | leader_title2 = සෙනෙට් සභාවේ සභාපති | leader_name2 = {{nowrap|[[මැනුවෙල් හොසේ ඔසැන්ඩන්]]}} | leader_title3 = නියෝජිත මණ්ඩලයේ සභාපති | leader_name3 = {{nowrap|[[හෝසේ මිගෙල් කැස්ත්‍රෝ]]}} | leader_title4 = ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණයේ සභාපති | leader_name4 = {{nowrap|[[ජුවාන් ෆුවෙන්ටස් බෙල්මාර්]]}} | legislature = {{nowrap|[[ජාතික කොංග්‍රසය]]}} | upper_house = සෙනෙට් සභාව | lower_house = {{nowrap|[[නියෝජිත මණ්ඩලය]]}} | sovereignty_type = ස්වාධීනත්වය | sovereignty_note = ස්පාඤ්ඤයෙන් | established_event1 = රජයේ ජුන්ටාව | established_date1 = 1810 සැප්තැම්බර් 18 | established_event2 = ප්‍රකාශ කරන ලද්දේ | established_date2 = 1818 පෙබරවාරි 12 | established_event3 = හඳුනා ගන්නා ලද්දේ | established_date3 = 1844 අප්‍රේල් 25 | established_event4 = {{nowrap|[[වත්මන් ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව]]}} | established_date4 = 1981 මාර්තු 11 | area_rank = 37 වෙනි | area_km2 = 756,101.96<ref name="ce2006">{{Cite web |url=http://www.ine.cl/canales/publicaciones/compendio_estadistico/pdf/2006/compendio2006.pdf |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/http://www.ine.cl/canales/publicaciones/compendio_estadistico/pdf/2006/compendio2006.pdf |archive-date=9 October 2022 |url-status=live |title=Compendio estadístico 2006 |access-date=29 November 2007 |publisher=Instituto Nacional de Estadísticas |date=October 2006 }}</ref><ref name="Chile country profile">{{cite web |title=Chile country profile |url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-19357497 |website=BBC News |access-date=17 October 2023 |date=17 October 2023 |archive-date=11 April 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230411095040/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-19357497 |url-status=live }}</ref> | area_sq_mi = 291,930.4 | area_footnote = ^b | percent_water = 2.1 (2015 වන විට)<ref>{{cite web|title=Surface water and surface water change|access-date=11 October 2020|publisher=[[Organisation for Economic Co-operation and Development]] (OECD)|url=https://stats.oecd.org/Index.aspx?DataSetCode=SURFACE_WATER|archive-date=24 March 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210324133453/https://stats.oecd.org/Index.aspx?DataSetCode=SURFACE_WATER|url-status=live}}</ref> | population_estimate = {{IncreaseNeutral}} 19,629,588<ref>{{Cite web|url=https://ourworldindata.org/grapher/population-with-un-projections?tab=table&time=2023|title=Our World in Data|access-date=11 January 2024|archive-date=12 January 2024|archive-url=https://web.archive.org/web/20240112120730/https://ourworldindata.org/grapher/population-with-un-projections?tab=table&time=2023|url-status=live}}</ref> | population_estimate_year = 2023 | population_estimate_rank = 63 වෙනි | population_density_km2 = 24 | population_density_sq_mi = 61 | population_density_rank = 198 වෙනි | GDP_PPP = {{increase}} ඇ. ඩොලර් බිලියන 674.388<ref name="IMFWEO.CL">{{cite web |url=https://www.imf.org/en/Publications/WEO/weo-database/2024/October/weo-report?c=228,&s=NGDPD,PPPGDP,NGDPDPC,PPPPC,&sy=1980&ey=2029&ssm=0&scsm=1&scc=0&ssd=1&ssc=0&sic=0&sort=country&ds=.&br=1 |title=World Economic Outlook Database, October 2024 Edition. (Chile) |publisher=[[International Monetary Fund]] |date=10 October 2024 |access-date=9 November 2024 |archive-date=10 December 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20241210120355/https://www.imf.org/en/Publications/WEO/weo-database/2024/October/weo-report?c=228,&s=NGDPD,PPPGDP,NGDPDPC,PPPPC,&sy=1980&ey=2029&ssm=0&scsm=1&scc=0&ssd=1&ssc=0&sic=0&sort=country&ds=.&br=1 |url-status=live }}</ref> | GDP_PPP_rank = 45 වෙනි | GDP_PPP_year = 2024 | GDP_PPP_per_capita = {{increase}} ඇ. ඩොලර් 33,574<ref name="IMFWEO.CL" /> | GDP_PPP_per_capita_rank = 64 වෙනි | GDP_nominal = {{increase}} ඇ. ඩොලර් බිලියන 362.24<ref name="imf.org">{{cite web |title=Report for Selected Countries and Subjects |url=https://www.imf.org/en/Publications/WEO/weo-database/2024/April/weo-report?c=111,&s=NGDPD,PPPGDP,NGDPDPC,PPPPC,&sy=2022&ey=2027&ssm=0&scsm=1&scc=0&ssd=1&ssc=0&sic=0&sort=country&ds=.&br=1 |website=IMF |language=en}}</ref> | GDP_nominal_rank = 45 වෙනි | GDP_nominal_year = 2024 | GDP_nominal_per_capita = {{increase}} ඇ. ඩොලර් 17,936<ref name="imf.org">{{cite web |title=Report for Selected Countries and Subjects |url=https://www.imf.org/en/Publications/WEO/weo-database/2024/April/weo-report?c=111,&s=NGDPD,PPPGDP,NGDPDPC,PPPPC,&sy=2022&ey=2027&ssm=0&scsm=1&scc=0&ssd=1&ssc=0&sic=0&sort=country&ds=.&br=1 |website=IMF |language=en}}</ref> | GDP_nominal_per_capita_rank = 63 වෙනි | Gini_year = 2022 | Gini_change = decrease | Gini = 44.8 <!--number only--> | Gini_ref = <ref name="Inequality - Income inequality">{{cite web |url=https://data.oecd.org/inequality/income-inequality.htm |title=Inequality – Income inequality |publisher=[[OECD]] |access-date=25 July 2021 |archive-date=1 July 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220701171540/https://data.oecd.org/inequality/income-inequality.htm |url-status=live }}</ref> | Gini_rank = | HDI_year = 2023<!-- Please use the year to which the data refers, not the publication year--> | HDI_change = increase <!--increase/decrease/steady--> | HDI = 0.878 <!--number only--> | HDI_ref = <ref name="UNHDR">{{Cite web |date=6 May 2025 |title=Human Development Report 2025 |url=https://hdr.undp.org/system/files/documents/global-report-document/hdr2025reporten.pdf|url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20250506051232/https://hdr.undp.org/system/files/documents/global-report-document/hdr2025reporten.pdf |archive-date=6 May 2025 |access-date=6 May 2025 |publisher=[[United Nations Development Programme]] |language=en}}</ref> | HDI_rank = 45 වෙනි | currency = [[චිලී පෙසෝ]] | currency_code = CLP | time_zone = {{nowrap|[[Time in Chile|CLST, CLT, EAST]]}} | utc_offset = −3, −4, −6 | time_zone_DST = [[Time in Chile#Summer time (CLST/EASST)|CLST, EASST]] | utc_offset_DST = −3, −5 | DST_note = මැගලන්ස් සහ චිලී ඇන්ටාක්ටිකාව සහ අයිසන් කලාපය වසර පුරා UTC−3 නිරීක්ෂණය කරයි. | calling_code = +56 | iso3166code = CL | cctld = [[.cl]] | footnote_a = ව්‍යවස්ථාදායකය [[වල්පරයිසෝ]] හි පිහිටා ඇත. | footnote_b = Includes Easter Island and [[Isla Salas y Gómez]]; does not include {{convert|1250000|km2}} of territory claimed in Antarctica. }} '''චිලී''',{{efn|{{IPAc-en|audio=En-Chile-pronunciation.ogg|ˈ|tʃ|ɪ|l|i}} {{respell|CHIL|ee}} {{small|or}} {{IPAc-en|'|tʃ|ɪ|l|eɪ}} {{respell|CHIL|ay}},<ref>{{cite LPD|3}}</ref> {{IPA|es|ˈtʃile|lang}}),{{refn|group=nb|In [[Chilean Spanish]], pronunciation ranges from {{IPA|es-CL|ˈʃile|}} ~ {{IPA|es-CL|ˈt͡ʃiːle|}} on a spectrum from lower to upper classes, respectively, the former being a somewhat-stigmatized [[Post-creole continuum#Stratification|basilect]]. See the "[[Chilean Spanish#Sample|Sample]]" section for an [[International Phonetic Alphabet|IPA]]-transcribed text in a lower-class form of the dialect.}}}} නිල වශයෙන් '''චිලී ජනරජය''',{{efn|{{langx|es|República de Chile|links=no}} {{IPA|es|reˈpuβlika ðe ˈtʃile||Es-República de Chile.oga}}.}} යනු බටහිර දකුණු ඇමරිකාවේ පිහිටි රටකි. එය ලෝකයේ දකුණු දිගම රට වන අතර ඇන්ටාක්ටිකාවට ආසන්නතම රට වන අතර ඇන්ඩීස් කඳුවැටිය සහ පැසිෆික් සාගරය අතර පටු බිම් තීරුවක් දිගේ විහිදී ඇත. 2017 දී කරන ලද නවතම සංගණනයට අනුව චිලීයේ ජනගහනය මිලියන 17.5 ක් වූ අතර එහි භෞමික භූමි ප්‍රමාණය වර්ග කිලෝමීටර් 756,102 (වර්ග සැතපුම් 291,933) වන අතර,<ref name="population">{{cite web |date=1 January 2018 |title=Resutados Censo 2017 |url=http://www.censo2017.cl/wp-content/uploads/2017/12/Presentacion_Resultados_Definitivos_Censo2017.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/http://www.censo2017.cl/wp-content/uploads/2017/12/Presentacion_Resultados_Definitivos_Censo2017.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=18 January 2017 |publisher=[[National Statistics Institute (Chile)|National Statistics Institute]]}}</ref> උතුරින් පේරු, ඊසාන දෙසින් බොලිවියාව, නැගෙනහිරින් ආර්ජන්ටිනාව සහ දකුණින් ඩ්‍රේක් මාර්ගය සමඟ මායිම් බෙදා ගනී. ජුවාන් ෆර්නැන්ඩස්, ඉස්ලා සලාස් වයි ගෝමස්, ඩෙස්වෙන්ටුරාඩාස් සහ ඊස්ටර් දූපත ඇතුළු පැසිෆික් දූපත් කිහිපයක් ද මෙම රට පාලනය කරන අතර ඇන්ටාක්ටිකාවේ වර්ග කිලෝමීටර් 1,250,000 (වර්ග සැතපුම් 480,000) පමණ චිලී ඇන්ටාක්ටික් ප්‍රදේශය ලෙස ප්‍රකාශ කරයි.{{refn|Since 1961, all claims to Antarctic land are ''[[de jure]]'' suspended under the [[Antarctic Treaty System]]|group=nb}} චිලීහි අගනුවර සහ විශාලතම නගරය සන්තියාගෝ වන අතර ජාතික භාෂාව ස්පාඤ්ඤ වේ. ස්පාඤ්ඤය 16 වන සියවසේ මැද භාගයේදී ඉන්කා පාලනය වෙනුවට කලාපය යටත් කර ගෙන යටත් විජිතයක් බවට පත් කළේය; කෙසේ වෙතත්, දැන් දකුණු-මධ්‍යම චිලී ලෙස හඳුන්වන ප්‍රදේශයේ වාසය කළ ස්වාධීන ගෝත්‍රික මාපුචේ ජනතාව යටත් කර ගැනීමට ඔවුන් අසමත් විය. 1818 දී ස්පාඤ්ඤයෙන් නිදහස ප්‍රකාශ කිරීමෙන් පසු 1830 ගණන්වල චිලී සාපේක්ෂව ස්ථාවර ඒකාධිපති ජනරජයක් ලෙස මතු විය. 19 වන සියවසේදී, චිලී සැලකිය යුතු ආර්ථික හා භෞමික වර්ධනයක් අත්විඳි අතර, 1880 ගණන්වල මාපුචේ ප්‍රතිරෝධයට තිත තැබූ අතර පැසිෆික් යුද්ධයේදී (1879–83) පේරු සහ බොලිවියාව පරාජය කිරීමෙන් එහි වර්තමාන උතුරු ප්‍රදේශය ලබා ගත්තේය.<ref>{{Cite web |title=Elecciones, sufragio y democracia en Chile (1810–2012) |url=http://www.memoriachilena.gob.cl/602/w3-article-3382.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210606211346/http://www.memoriachilena.gob.cl/602/w3-article-3382.html |archive-date=6 June 2021 |access-date=20 June 2021 |website=[[Memoria Chilena]] |publisher=[[National Library of Chile]] |language=Spanish}}</ref><ref>{{Cite web |title=Sufragio femenino universal |url=http://www.memoriachilena.gob.cl/602/w3-article-96054.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210627203312/http://www.memoriachilena.gob.cl/602/w3-article-96054.html |archive-date=27 June 2021 |access-date=20 June 2021 |website=[[Memoria Chilena]] |publisher=[[National Library of Chile]] |language=Spanish}}</ref> 20 වන සියවසේදී, 1970 දශකය දක්වා, චිලී රාජ්‍යය ප්‍රජාතන්ත්‍රීකරණ ක්‍රියාවලියකට භාජනය වූ අතර<ref>[[Gabriel Salazar|Salazar, Gabriel]]; [[Julio Pinto|Pinto, Julio]] (2002). ''Historia contemporánea de Chile III. La economía: mercados empresarios y trabajadores.'' [[LOM Ediciones]]. {{ISBN?}}. Pages 124–125.</ref><ref>[[Sergio Villalobos|Villalobos, Sergio]]; [[Osvaldo Silva|Silva, Osvaldo]]; Silva, Fernando; Estelle, Patricio (1974). ''Historia De Chile'' (14th ed.). [[Editorial Universitaria]]. {{ISBN|956-11-1163-2}}. Pages 773–775.</ref> වේගවත් ජනගහන වර්ධනයක් සහ නාගරීකරණයක් අත්විඳින අතර,<ref>{{Cite web |title=Desarrollo y dinámica de la población en el siglo XX |url=http://www.memoriachilena.gob.cl/602/w3-article-3351.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210711012135/http://www.memoriachilena.gob.cl/602/w3-article-3351.html |archive-date=11 July 2021 |access-date=20 June 2021 |website=[[Memoria Chilena]] |publisher=[[National Library of Chile]] |language=Spanish}}</ref> එහි ආර්ථිකයට සහාය වීම සඳහා තඹ කැණීම්වලින් අපනයනය කිරීම මත වැඩි වැඩියෙන් විශ්වාසය තැබීය.<ref>{{cite web |date=30 November 2019 |title=Cómo se construyó la Constitución de 1980 |url=https://www.pauta.cl/actualidad/2019/11/30/constitucion-de-1980-asamblea-constituyente-crisis-social.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20250112155535/https://www.pauta.cl/actualidad/2019/11/30/constitucion-de-1980-asamblea-constituyente-crisis-social.html |archive-date=12 January 2025 |access-date=12 January 2025 |publisher=Pauta}}<!-- auto-translated from Spanish by Module:CS1 translator --></ref><ref>{{cite web |title=History of our constitutions |url=https://www.gob.cl/hagamoshistoria/en/timeline/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240724024551/https://www.gob.cl/hagamoshistoria/en/timeline/ |archive-date=24 July 2024 |access-date=12 January 2025 |publisher=Government of Chile}}</ref> 1960 සහ 1970 දශකවලදී, රට දැඩි වාම-දකුණු දේශපාලන ධ්‍රැවීකරණයකින් සහ කැලඹීමකින් සලකුණු වූ අතර, එය 1973 චිලී කුමන්ත්‍රණයෙන් අවසන් වූ අතර එය සැල්වදෝර් ඇලෙන්ඩේගේ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදීව තේරී පත් වූ වාමාංශික රජය පෙරලා දැමීය. මෙයින් පසුව ඔගස්ටෝ පිනෝචෙට් යටතේ වසර 16 ක දක්ෂිණාංශික හමුදා ආඥාදායකත්වයක් ඇති වූ අතර, එහිදී 1980 චිලී ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව ඔර්ටුසාර් කොමිසමේ උපදේශනය සමඟ<ref>{{cite book |last1=Ffrench-Davis |first1=Ricardo |title=Economic reforms in Chile: from dictatorship to democracy |date=2002 |publisher=Univ. of Michigan Press |isbn=9780472112326 |location=Ann Arbor, Mich}}</ref> මෙන්ම දේශපාලන හා ආර්ථික ප්‍රතිසංස්කරණ කිහිපයක් ද සිදු කරන ලද අතර, එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස මරණ හෝ අතුරුදහන් වීම් 3,000 කට වඩා සිදු විය.<ref name="BBC-Chile">{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/country_profiles/1222764.stm|title=Country profile: Chile|date=16 December 2009|work=BBC News|access-date=31 December 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20100114035710/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/country_profiles/1222764.stm|archive-date=14 January 2010|url-status=live}}</ref> 1988 දී ජනමත විචාරණයකින් පසුව, 1990 දී පාලන තන්ත්‍රය අවසන් වූ අතර, එය 2010 දක්වා පාලනය කළ මධ්‍ය-වාම සන්ධානයක් විසින් අනුප්‍රාප්තික විය. චිලී යනු ඉහළ ආදායම් ලබන ආර්ථිකයක් වන අතර දකුණු ඇමරිකාවේ ආර්ථික වශයෙන් සහ සමාජීය වශයෙන් වඩාත්ම ස්ථාවර ජාතීන්ගෙන් එකකි.<ref name="hdrstats.undp.org">{{cite web |title=Human and income poverty: developing countries |url=http://hdrstats.undp.org/indicators/25.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090212140250/http://hdrstats.undp.org/indicators/25.html |archive-date=12 February 2009 |work=UNDP}}</ref> රාජ්‍යයේ තිරසාරභාවය සහ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී සංවර්ධනය අතින් ද චිලී කලාපය තුළ හොඳින් ක්‍රියා කරයි.<ref name="wdi">{{cite web |date=17 April 2012 |title=World Development Indicators |url=http://databank.worldbank.org/ddp/home.do |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20181226011605/https://databank.worldbank.org/data/home.aspx |archive-date=26 December 2018 |access-date=12 May 2012 |publisher=World Bank}}</ref> චිලී එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානය, ලතින් ඇමරිකානු සහ කැරිබියානු රාජ්‍ය ප්‍රජාව (CELAC) සහ පැසිෆික් සන්ධානයේ ආරම්භක සාමාජිකයෙකු වන අතර 2010 දී OECD හා එක් විය. == නිරුක්තිය == {{Excerpt|චිලී හි නිරුක්තිය||inline=yes}} == ඉතිහාසය == === මුල් ඉතිහාසය === {{Excerpt|චිලී හි ඉතිහාසය|මුල් ඉතිහාසය|inline=yes}} === ස්පාඤ්ඤ යටත් විජිතකරණය === {{Excerpt|චිලී හි ඉතිහාසය|ස්පාඤ්ඤ යටත් විජිතකරණය|inline=yes}} === නිදහස සහ ජාතිය ගොඩනැගීම === {{Excerpt|චිලී හි ඉතිහාසය|නිදහස සහ ජාතිය ගොඩනැගීම|inline=yes}} === 20 වන සියවස === {{Excerpt|චිලී හි ඉතිහාසය|20 වන සියවස|inline=yes}} ==== පිනොචේ යුගය (1973–1990) ==== {{Excerpt|චිලී හි ඉතිහාසය|පිනොචේ යුගය (1973–1990)|inline=yes}} === 21 වන සියවස === {{Excerpt|චිලී හි ඉතිහාසය|21 වන සියවස|inline=yes}} == භූගෝලය == {{Excerpt|චිලී හි භූගෝලය||inline=yes}} === භූගෝල විද්‍යාව === {{Excerpt|චිලී හි භූගෝලය|භූගෝල විද්‍යාව|inline=yes}} === දේශගුණය සහ ජල විද්‍යාව === {{Excerpt|චිලී හි භූගෝලය|දේශගුණය සහ ජල විද්‍යාව|inline=yes}} === ජෛව විවිධත්වය === {{Excerpt|චිලී හි භූගෝලය|ජෛව විවිධත්වය|inline=yes}} == රජය සහ දේශපාලනය == {{Excerpt|චිලී හි රජය සහ දේශපාලනය||inline=yes}} === විදේශ සබඳතා === {{Excerpt|චිලී හි රජය සහ දේශපාලනය|විදේශ සබඳතා|inline=yes}} === හමුදා === {{Excerpt|චිලී හි රජය සහ දේශපාලනය|හමුදා|inline=yes}} === පරිපාලන අංශ === {{Excerpt|චිලී හි රජය සහ දේශපාලනය|පරිපාලන අංශ|inline=yes}} === ජාතික සංකේත === {{Excerpt|චිලී හි රජය සහ දේශපාලනය|ජාතික සංකේත|inline=yes}} == ආර්ථිකය == {{Excerpt|චිලී හි ආර්ථිකය||inline=yes}} === ඛනිජ සම්පත් === {{Excerpt|චිලී හි ආර්ථිකය|ඛනිජ සම්පත්|inline=yes}} === කෘෂිකර්මය === {{Excerpt|චිලී හි ආර්ථිකය|කෘෂිකර්මය|inline=yes}} === සංචාරක ව්‍යාපාරය === {{Excerpt|චිලී හි ආර්ථිකය|සංචාරක ව්‍යාපාරය|inline=yes}} === ප්‍රවාහනය === {{Excerpt|චිලී හි ආර්ථිකය|ප්‍රවාහනය|inline=yes}} === අන්තර්ජාලය සහ විදුලි සංදේශ === {{Excerpt|චිලී හි ආර්ථිකය|අන්තර්ජාලය සහ විදුලි සංදේශ|inline=yes}} === බලශක්තිය === {{Excerpt|චිලී හි ආර්ථිකය|බලශක්තිය|inline=yes}} == ජන විකාශනය == {{Excerpt|චිලී හි ජන විකාශනය||inline=yes}} === පෙරටුගාමීන් සහ ජනවාර්ගිකත්වය === {{Excerpt|චිලී හි ජන විකාශනය|පෙරටුගාමීන් සහ ජනවාර්ගිකත්වය|inline=yes}} === නාගරිකකරණය === {{Excerpt|චිලී හි ජන විකාශනය|නාගරිකකරණය|inline=yes}} === ආගම === {{Excerpt|චිලී හි ජන විකාශනය|ආගම|inline=yes}} === භාෂා === {{Excerpt|චිලී හි ජන විකාශනය|භාෂා|inline=yes}} === සෞඛ්‍යය === {{Excerpt|චිලී හි ජන විකාශනය|සෞඛ්‍යය|inline=yes}} === අධ්‍යාපනය === {{Excerpt|චිලී හි ජන විකාශනය|අධ්‍යාපනය|inline=yes}} == සංස්කෘතිය == {{Excerpt|චිලී හි සංස්කෘතිය||inline=yes}} === සංගීතය සහ නැටුම් === {{Excerpt|චිලී හි සංස්කෘතිය|සංගීතය සහ නැටුම්|inline=yes}} === සාහිත්‍යය === {{Excerpt|චිලී හි සංස්කෘතිය|සාහිත්‍යය|inline=yes}} === ආහාර පිසීම === {{Excerpt|චිලී හි සංස්කෘතිය|ආහාර පිසීම|inline=yes}} === ජනකතා === {{Excerpt|චිලී හි සංස්කෘතිය|ජනකතා|inline=yes}} === ක්‍රීඩා === {{Excerpt|චිලී හි සංස්කෘතිය|ක්‍රීඩා|inline=yes}} === සංස්කෘතික උරුමය === {{Excerpt|චිලී හි සංස්කෘතිය|සංස්කෘතික උරුමය|inline=yes}} == සටහන් == '''1'''<references group="lower-alpha" />'''2'''<references group="nb" /> == යොමු කිරීම් == <references /> {{දකුණු ඇමරිකාවේ ස්වෛරී රාජ්‍යයන් සහ පරායත්ත භූමි ප්‍රදේශ ලැයිස්තුව}} [[ප්‍රවර්ගය:චිලි]] scc2s9g7x1ikf1qhdj31jlac71c1o4k 0 15257 750344 746698 2025-06-23T08:05:33Z Ttheek 66430 [[ප්‍රවර්ගය:අභ්‍යවකාශගාමීන්]] ඉවත් කරන ලදී. [[විකිපීඩියා:HOTCAT|HotCat]] භාවිතයෙන් 750344 wikitext text/x-wiki {{තොරතුරුකොටුව අභ්‍යවකාශගාමීයා | name = නීල් ආම්ස්ට්‍රෝන් <br /> Neil Armstrong | image = Neil Armstrong pose.jpg | type =[[ගොනුව:Neil Armstrong Signature.svg|100px]] <br /> [[ඇමෙරිකා එක්සත් ජනපදය|එක්සත් ජනපද]] [[අභ්‍යාවකාශගාමියා|අභ්‍යවකාශගාමී]]<br /> සඳමත පා තැබු ප්‍රථම මිනිසා | nationality = [[ඇමෙරිකානු]] | status = විශාමික | birth_date = {{Birth date|df=yes|1930|08|5}} | death_date = | birth_place = වැපකොනේටා, ඔහියෝ,[[ඇමෙරිකා එක්සත් ජනපදය]] | death_place = | occupation = [[පරීක්ෂණ ගුවන් නියමු]] | rank = | selection = 1957 අභ්‍යවකාශගාමී තේරීම් ලැයිස්තුව MISS කණ්ඩායම, 1960 අභ්‍යවකාශගාමී තේරීම් ලැයිස්තුව Dyna-Soar කණ්ඩායම, 1962 නාසා අභ්‍යවකාශගාමී කණ්ඩායම 2 | evas = 1 | time = දින 8 , පැය 14 , මිනිත්තු 12 සහ තත්පර 31 | mission = [[ජෙමිනි 8]], [[ඇපලෝ 11]] | insignia = [[ගොනුව:Ge08Patch orig.png|40px]] [[ගොනුව:Apollo 11 insignia.png|40px]]</center> }} '''නීල් ඇල්ඩෙන් ආම්ස්ට්‍රෝන්''' (1930 අගොස්තු 05 - 2012 අගෝස්තු 25) යනු හිටපු [[එක්සත් ජනපදය|ඇමරිකානු]] [[අභ්‍යාවකාශගාමියා|ගඟනගාමියෙකු]], [[පරීක්ෂණ ගුවන් නියමුවා|පර්යේෂණ ගුවන් නියමුවකු]], විශ්ව විද්‍යාල මහාචාර්යවරයෙකු සහ ඇමෙරිකානු එක්සත් ජනපද නාවික ගුවන් නියමුවකු ද වෙයි. ඔහු සඳ මත පා තැබු ප්‍රථම පුද්ගලයාය. ඔහුගේ ප්‍රථම අභ්‍යවකාශ ගමන සිදු කරනු ලැබුයේ 1966 දී [[ජෙමිනි 8]] යානයෙන් වන අතර ඔහු එහි අණදෙන නියමුවා විය. මෙම මෙහෙයුමේ දී ගුවන් නියමු [[ඩේවිඩ් ස්කොට්]] සමග එකතුව ඔහු විසින් මුල්ම පිරිස් බලයක් ඇතිව අභ්‍යවකාශ යානා දෙකක් තටාක ගත කරන ලදී. ආම්ස්ට්‍රෝන්ගේ දෙවන සහ අවසාන අභ්‍යවකාශ ගමන සිදු කරන ලද්දේ 1969 ජුලි 20 වන දා ය. ඒ ප්‍රථම වරට සඳ මත පා තැබීමේ මෙහෙයුමත් සමගය. ඔහු මෙම මෙහෙයුමෙහි [[ඇපලෝ 11]] යානයෙහි අණදෙන නිළධාරියා විය. මෙකී සුප්‍රසිද්ධ මානව වර්ගයාගේ ඉදිරි ගමනට තැබු යෝධ පියවරත් සමගින් ආම්ස්ට්‍රෝන් සහ [[බස් ඕල්ඩ්‍රින්|එඩ්වින් ඕල්ඩ්‍රින්]] මුල්ම වරට [[චන්ද්‍රයා|චන්ද්‍රයාගේ]] පෘෂ්ඨය මතට පා තබා පැය 2 ½ ක කාලයක් මුළුල්ලේ සඳ ගවේෂණය කළහ. ඔවුන් මෙලෙස ගවේෂණය සිදු කරන අවස්ථාවන්හි දි ඔවුනට සහය දක්වමින් [[මයිකල් කොලින්ස්]] චන්ද්‍ර පෘෂ්ඨයට ඉහළින් කක්ෂගත විය. ආම්ස්ට්‍රෝන් හට Congressional Space Medal of Honor නම් සම්මානය මේ සඳහා හිමි වුණි. ගඟනගාමියෙකු වීමට ප්‍රථම ආම්ස්ට්‍රෝන් [[ඇමෙරිකානු නාවික හමුදාව|එක්සත් ජනපද නාවික හමුදාවෙහි]] සේවය කළ අතර [[කොරියන් යුද්ධය|කොරියානු යුධ]] සමයේදී ක්‍රියාකාරී සමාජිකයෙකු විය. මෙකී යුධ සමයෙන් පසු ඔහු අධිවේගී ගුවන් මධ්‍යස්ථානයක් වන National Advisory Committee for Aeronautics (NACA) හි පර්යේෂණ ගුවන් නියමුවකු ලෙස සේවය කළ අතර එහි දී ඔහු විවිධ වර්ගයේ ගුවන් යානා වලින් ගුවන් ගමන් 900 කටත් වඩා සිදු කර තිබුණි. මෙම මධ්‍යස්ථානය දැනට හඳුන්වනු ලබන්නේ Dryden Flight Research Center නමිනි. පර්යේෂණ ගුවන් නියමුවකු ලෙස ඔහු F – 100 Super Sabre A සහ C ගුවන් යානයෙහි, F – 101 Voodoo සහ Lockheed F – 104 A Starfighter යන යානා වල සේවය කර ඇත. මීට අමතරව Bell X – 1B, Bell X – 5, North American X – 15, F – 105 Thunderchief, F – 106 Delta Dart, B – 47 Stratojet, KC – 135 Stratotanker සහ Paresecv යන යානාවල ද පියාසර කර ඇත. ඔහු Purdue සරසවියෙන් උපාධි ලැබුවෙකි. == පුද්ගලික ජීවිතය == 1930 අගෝස්තු 5 වැනිදා, [[ඔහියෝ (ප්‍රාන්තය)|ඔහියෝ]] ප්‍රාන්තයෙහි වැපකොනේටා නගරයේ දී{{sfn|හැන්සන්|2005|pp=49–50}} වයෝලා ලුවීස් ට සහ ස්ටීවන් කෙනෙග් ට දාව ආම්ස්ට්‍රෝන් උපත ලැබීය. ඔහුට ජූන් නම් බාල සොහොයුරියක් ද ඩීන් නම් බාල සහෝදරයෙකු ද විය. ඔහුගේ පියා ඔහියෝ ප්‍රාන්ත රාජ්‍යයේ විගණකයෙකු විය.<ref>{{cite news |title=Neil Armstrong grants rare interview to accountants organization |publisher=CBC News |date=May 24, 2012 |url=http://www.cbc.ca/news/technology/neil-armstrong-grants-rare-interview-to-accountants-organization-1.1289392 |access-date=April 8, 2018 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20180107163955/http://www.cbc.ca/news/technology/neil-armstrong-grants-rare-interview-to-accountants-organization-1.1289392 |archive-date=January 7, 2018}}</ref> එම නිසා ඊළග වසර 14 තුළ ඔහුගේ පවුල ට ප්‍රාන්තය පුරා නගර 16 කට පදිංචිය මාරු කිරීමට සිදුවිය.{{sfn|හැන්සන්|2005|p=29}} ආම්ස්ට්‍රෝන්ට ගුවන් යානා ගැන උනන්දුව ඇති වූයේ වයස අවුරුදු දෙකේදී පමණ ය. එකල ඔහුගේ පියා ඔහුව ක්ලීව්ලන්ඩ් හි තිබූ ගුවන් තරඟ නැරඹීමට රැගෙන ගොස් ඇත. වයස පහේදී හෝ හයේදී ඔහුට පළමු ගුවන් ගමන් අත්දැකීම ලැබුණි.<ref>{{cite web |title=Project Apollo: Astronaut Biographies |publisher=NASA |url=https://history.nasa.gov/ap11ann/astrobios.htm#Armstrong |access-date=May 12, 2011 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110428105817/http://history.nasa.gov/ap11ann/astrobios.htm#Armstrong |archive-date=April 28, 2011}}</ref>{{sfn|හැන්සන්|2005|p=45}} 1944 දී ඔහුගේ පවුල අවසාන වරට නැවතත් වැපකොනේටා නගරයට පැමිණියහ. එහිදී ආම්ස්ට්‍රෝන්ග් බ්ලූම් උසස් පාඨශාලාවට ඇතුල් විය. ඔහු වැපකොනේටා ගුවන්තොටේදී ගුවන් යානා නියමු පුහුණුවක් ලැබීය.{{sfn|හැන්සන්|2005|pp=49–50}} තම 16 වැනි උපන්දිනය දා ශිෂ්‍ය ගුවන් සහතිකයක් ලබාගත් ඔහු අගෝස්තු මාසයේදි සිය ප්‍රථම ගුවන් ගමන තනිවම සිදු කළේය. ඒ රියදුරු බලපත්‍රයවත් ලබා ගැනීමට පෙරයි.{{sfn|Koestler-Grack|2010|p=14}} ආම්ස්ට්‍රෝන්ග් ක්‍රියාකාරි [[බාලදක්ෂ ව්‍යාපාරය|බාලදක්ෂයෙකු]] වූ අතර ඇමරිකානු බාලදක්ෂ වැඩසටහනේ ඉහළම තනතුර වූ 'Eagle Scout' තනතුර ලබාගත්තේය. ආම්ස්ට්‍රෝන් හට බාලදක්ෂ ව්‍යාපාරය විසින් Distinguished Eagle Scout සම්මානය සහ Silver Buffalo සම්මානය ප්‍රදානය කෙරුනි.<ref>{{cite news |url=https://www.newspapers.com/clip/23385802/the_morning_call/ |title=1st Man on the Moon Gets National Eagle Award |last1=Airgood |first1=Glenn |newspaper=The Morning Call |location=Allentown, Pennsylvania |date=February 16, 1973 |page=5 |via=Newspapers.com}}</ref><ref>{{cite web |url=https://www.scouting.org/awards/silver-buffalo/previous-winners/1979-1970/ |title=Silver Buffalo Award Winners 1979–1970 |publisher=Boy Scouts of America|access-date=September 2, 2018}}</ref> 1969 ජුලි 18 වැනිදා චන්ද්‍රයා වෙත පියාසැරිය කරන අතරතුර ආම්ස්ට්‍රෝන් ඉඩාහෝ ප්‍රාන්තයේ පැවති ජාතික බාලදක්ෂ ජම්බෝරියට සහභාගි වූ බාලදක්ෂයන් හට සිය ශුභාශිංසන යැවීය.<ref>{{cite web |quote="I'd like to say hello to all my fellow Scouts and Scouters at [[Farragut State Park]] in [[Idaho]] having a [[National Scout jamboree (Boy Scouts of America)|National Jamboree]] there this week; and Apollo 11 would like to send them best wishes". [[Capsule communicator]] [[Charles Duke]] replied: "Thank you, Apollo 11. I'm sure that, if they didn't hear that, they'll get the word through the news. Certainly appreciate that." |title=Apollo 11 – Day 3, part 2: Entering Eagle – Transcript |publisher=NASA |date=April 11, 2010 |url=https://history.nasa.gov/ap11fj/09day3-entering-eagle.htm |access-date=February 10, 2011 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110104123750/http://history.nasa.gov/ap11fj/09day3-entering-eagle.htm |archive-date=January 4, 2011}}</ref> ආම්ස්ට්‍රෝන් චන්ද්‍රයා වෙත ගෙන ගොස් නැවත රැගෙන ආ පෞද්ගලික අයිතම කිහිපය අතර ලෝක බාලදක්ෂ ලාංඡනයක් ද විය.<ref>{{cite web |title=World Scouting salutes Neil Armstrong |publisher=World Organization of the Scout Movement |url=http://oldsite.scout.org/en/information_events/news/world_scouting_salutes_neil_armstrong |access-date=July 27, 2015 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20150904004807/http://oldsite.scout.org/en/information_events/news/world_scouting_salutes_neil_armstrong |archive-date=September 4, 2015}}</ref> 1947 දී, වයස 17 ක් වූ ආම්ස්ට්‍රෝන් පර්ඩූ විශ්වවිද්‍යාලයේදී ගගනයාත්‍රා ඉංජිනේරු විද්‍යාව හැදෑරුවේය.{{sfn|හැන්සන්|2005|pp=55–56}} == නාවික හමුදා සේවය == [[ගොනුව:Neil Armstrong 23 May 1952 (cropped).jpg|thumb|නාවික හමුදා ගුවන් නියමු නීල් ආම්ස්ට්‍රෝන්, 1952 මැයි 23 ]] 1949 ජනවාරි 26 දා ආම්ස්ට්‍රෝන්ව නාවික හමුදා සේවයට කැඳවන ලදී. වෛද්‍ය පරීක්ෂනවලින් පසු 1949 පෙබරවාරි 24 දා මිඩ්ෂිප්මන් තනතුරට පත්විය.{{sfn|හැන්සන්|2005|pp=68–69}} 1949 සැප්තැම්බර් 9 වැනිදා ඔහු පියාසැරි පුහුණුව සඳහා වූ T-6 ටෙක්සන් ගුවන් යානයක් තනිවම පියාසර කළේය.{{sfn|හැන්සන්|2005|p=71}} 1950 මාර්තු 2 වැනිදා ඔහු [[ගුවන් යානා ගෙන යන නෞකා|ගුවන් යානා ගෙනයනා නෞකාවක්]] වූ USS Cabot මතට ගුවන්‍ යානයක් ගොඩබෑවේය.{{sfn|හැන්සන්|2005|p=71}} 1950 අගෝස්තු 16 වැනිදා නාවුක හමුදාව ඔහුට දන්වා සිටියේ ඔහු නාවික ගුවන්නියමුවෙක් ලෙස සම්පූර්ණ සුදුසුකම් ලබා ඇති බවයි. 1950 නොවැම්බර් 27 වැනිදා ආම්ස්ට්‍රෝන්ග්ව VF-51 නම් ජෙට් කණ්ඩායමේ නියමුවෙක් ලෙස පත් කරන ලදී. එහි ලාබාලතම නිළධාරියා වූ ඔහු 1951 ජනවාරි 5 වැනිදා පළමු වතාවට ජෙට් ගුවන් යානයක් පියාසර කළේය. ඒ [[ග්‍රමන් F9F පැන්තර්]] යානයකි. 1951 ජුනි 5 වැනිදා ආම්ස්ට්‍රෝන්ග්ව Ensign තනතුරට උසස් කරන ලද අතර ඊට දින දෙකකට පසුව ඔහු පළමුවරට ජෙට් යානයක් [[ගුවන් යානා ගෙන යන නෞකා|ගුවන්යානා වාහක නෞකාවක්]] මතට ගොඩබෑවේය. ඒ [[USS Essex]] මතටයි. 1951 ජුනි 28 වැනිදා, Essex කොරියාව බලා යාත්‍රා කිරීම ඇරඹූ අතර VF-51 එහි පොළොවේ ඉලක්ක වලට පහර දෙන (ground-attack) ගුවන්යානය ලෙස ක්‍රියා කළේය.{{sfn|හැන්සන්|2005|pp=79–85}} 1951 අගෝස්තු 29 දා ආම්ස්ට්‍රෝන් පළමු වරට කොරියානු යුද්ධයට සහභාගී වූයේ ය. ඒ සොන්ග්ජින් හි ගුවන් ඡායාරූප ලබාගැනීමේ මෙහෙයුමකදීය.{{sfn|හැන්සන්|2005|p=90}} ඉන් දින පහකට පසු ඔහු සන්නද්ධ විහිදුම් මෙහෙයුමක් සඳහා සහභාගි විය. ඒ මාජොන්-නි නම් ගම්මානයට දකුණින් ඇති ප්‍රමුඛ ප්‍රවාහන සහ ගබඩා පහසුකම් ඇති ප්‍රදේශයක් මතිනුයි. ආම්ස්ට්‍රෝන්ග්ට අනුව ඔහු පොළොවට බෝම්බ හෙලීම සඳහා පහළ උන්නතාංශයක පැ.කි.මී. 560 ක පමණ වේගයකින් පියාසර කරමින් සිට ඇති අතර කඳු අතර උගුලක් ලෙස ඇද තිබූ කේබලයක ඔහුගේ යානය ගැටී ඇත. පොළොවට මීටර් 150 ක් පමණ උසින් ගමන් ගද්දී සිදුවූ මෙම අනතුරින් යානයේ එක් තටුවක අඩි 6ක ප්‍රමාණයක් විනාශ විය. එම ප්‍රදේශය තුලදී බරපතළ ලෙස ගුවන්යානා-මර්ධන-අවි වලින් වෙඩි ප්‍රහාර එල්ල වුවද ඒවා ආර්ම්ස්ට්‍රෝන්ගේ යානයේ නොවැදුනි.{{sfn|හැන්සන්|2005|p=94}} නමුත් USS Essex නෞකාවේ අණ දෙන නිළදාරියාට මුලින් ලැබුණු වාර්තාවේ සඳහන් වූයේ ආම්ස්ට්‍රොන්ගේ F9F පැන්තර් යානය ගුවන්යානා-නාශක අවි වලින් එල්ල වූ ප්‍රහාර වලට හසුවූ බවටයි. [[File:F9F-2_Panthers_VF-51_over_Korea_1951.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:F9F-2_Panthers_VF-51_over_Korea_1951.jpg|alt=Two dark-blue-painted single-seat military jets flying from left to right in echelon. They wear the mark of the U.S. military on the nose, and a number. The nearer plane is 107 and the further is 116. On the fin is the letter 'S' and just in front the word NAVY. The planes have wingtip drop tanks and bubble canopies.|වම|thumb|F9F-2 පැන්තර් ගුවන්යානා දෙකක්.වම් පස යානායේ නියමුවා ආම්ස්ට්‍රෝන්ග් ය.]] යානයට දරුණු ලෙස හානි වුවද එය නැවත සතුරු කලාපයෙන් පිටතට ගෙන ඒමට ආම්ස්ට්‍රෝන්ග් සමත්විය. පාර්ශවික සමබරතාවය පාලනය කිරීම සඳහා තිබූ ගුවන් යානා තටු විනාශ වී තිබූ නිසා යානය නැවත ආරක්ෂිතව ගොඩබසීමට නොහැකි විය. ආම්ස්ට්‍රෝන්ට තිබූ එකම බලාපොරොත්තුව වූයේ යානයෙන් පිටතට පැනීමේ ක්‍රියාවලියයි (ejection). එමගින් ආසනයත් සමගම නියමුවාව යානයෙන් වෙන් කෙරෙන අතර ආසනයේ ඇති පැරෂූටයක් මගින් ඔහුව ආරක්ෂිතව පොළොවට පතිත කළ හැක. ආම්ස්ට්‍රෝන් ඉලක්ක කළේ මුහුද මතදි යානයෙන් ඉවත් වී ජලයට පතිත වී, ඉන් පසු ගලවාගැනීමේ හෙලිකොප්ටර යානයක් පැමිණෙන තෙක් බලා සිටීමටයි. නමුත් සුළඟට අසුවූ පැරැෂූටය නැවත ගොඩබිම් පෙදෙසට ගසා ගෙන ගියේය. ගොඩබිමට පතිත වූ ඔහුව මිතුරෙකු විසින් ජීප් රථයකින් රැගෙන යන ලදි. ඔහුගේ ගුවන්යානය වූ ''F9F BuNo 125122'' හි සුන්බුන් සොයාගත නොහැකි විය.{{sfn|හැන්සන්|2005|pp=95–96}} ආම්ස්ට්‍රෝන් කොරියාවේදී පැය 121 ක ගුවන් කාලයක් තුල මෙහෙයුම් 78 කට සහභාගි විය. කොරියානු යුද්ධයේදී මියගිය එක්සත් ජනපද නාවික හමුදා භටයින් 492 න් 27 දෙනෙක් USS Essex හි සේවය කළ අය විය. මෙහෙයුම් 20 ක් සඳහා ආම්ස්ට්‍රෝන්ග් හට Air Medal නොහොත් ගුවන් පදක්කම ද, තවත් මෙහෙයුම් 40 ක් සඳහා Gold Star දෙකක්ද, Korean Service Medal, Engagement Star, National Defense Service Medal සහ United Nations Korea Medal ද හිමි විය.{{sfn|හැන්සන්|2005|p=112}} == පරීක්ෂන නියමු == {{ඡේදය පුළුල් කරන්න}} [[ගොනුව:Neil Armstrong 1956 portrait.jpg|thumb|291x291පික්|පරීක්ෂණ නියමු නීල් ආම්ස්ට්‍රෝන් (වයස 26)]] පර්ඩූ සරසවියෙන් ඉවත් වීමෙන් පසු ආම්ස්ට්‍රෝන් පර්‍යේෂක පරීක්ෂණ ගුවන් නියමුවෙකු ලෙස සේවය කළේය. ඔහු එඩ්වර්ඩ්ස් ගුවන්හමුදා මූලස්ථානයේ ඇති අධිවේගී ගුවන් මධ්‍යස්ථානයක් වන National Advisory Committee for Aeronautics (NACA) හි රැකියාවක් සඳහා ඉල්ලුම් කෙරුවේය.{{sfn|හැන්සන්|2005|pp=119–120}} නමුත් එහි ඇබෑර්තුවක් නොතිබූ නිසා ඔහුගේ අයදුම්පත ක්ලීව්ලන්ඩ් හි ඇති ලුවිස් ගුවන් ප්‍රචාලන විද්‍යාගාරයට හරවා යවන ලදී. 1955 මාර්තු 1 වැනිදා ආම්ස්ට්‍රෝන් එහිදී පළමු වරට පරීක්ෂණාත්මක ගුවන් ගමනක් සිදු කළේය.{{sfn|හැන්සන්|2005|pp=119–120}} ඔහු ක්ලීව්ලන්ඩ් හි සේවය කළේ සුලු කාලයක් පමණි. 1955 ජුලි 11 දින ඔහු NACA අධිවේගී ගුවන් මධ්‍යස්ථානයේ සේවයට වාර්ථා කරන ලදි.{{sfn|හැන්සන්|2005|p=130}} == අභ්‍යාවකාශගාමී වෘත්තිය == 1958 ජුනි මාසයේ ආම්ස්ට්‍රෝන්ව එක්සත් ජනපද ගුවන් හමුදාවේ Man In Space Soonest වැඩසටහනට තෝරගත් නමුත් උසස් පර්යේෂණ ව්‍යාපෘති ඒජන්සිය එම වැඩසටහනට ප්‍රතිපාදන සැපයීම නවත්වන ලදී. ඒ වෙනුවට පසුව ඉදිරිපත්වුනේ නාසා ආයතනයේ මර්කරි ව්‍යාපෘතියයි. නමුත් එහි අභ්‍යාවකාශගාමියෙකු ලෙස ඉදිරිපත් වීමට හැකිවූයේ හමුදා පරීක්ෂන නියමවුනට පමණක් වූ අතර ආම්ස්ට්‍රෝන් සිවිල් පරීක්ෂන නියමුවෙක් වූ නිසා එයට සහභාගි විය නොහැකි විය.{{sfn|බර්ජස්|2013|pp=17–18}}<ref>{{cite magazine |url=http://www.airspacemag.com/space-exploration/first_up.html |title=First Up? |first=Tony |last=Reichhardt |magazine=[[Air & Space/Smithsonian|Air & Space]] |date=August–September 2000 |access-date=February 28, 2018}}</ref> 1960 නොවැම්බර් මස ඔහුව X-20 ඩයින-සෝර් නම් හමුදා ගුවන් යානයට නියමු උපදේශකයෙකු ලෙස තෝරාගන්නා ලදි. ඉන් වසර දෙකකට පසු 1962 මාර්තු 15 දා, ආම්ස්ට්‍රෝන් X-20 නම් ගුවන් යානය සඳහා තෝරාගත් නියමු-ඉංජිනේරුවන් හත්දෙනා අතරට ඇතුළත් විය.{{sfn|හැන්සන්|2005|pp=171–173}}{{sfn|බර්ජස්|2013|pp=19–21}} [[ගොනුව:Neil Armstrong in Gemini G-2C training suit.jpg|වම|thumb|257x257පික්|ආම්ස්ට්‍රෝන්, ජෙමිනි ව්‍යාපෘතියේ මුල් කාලයේ භාවිත කළ අභ්‍යාවකාශ ඇඳුමක් සමග]] 1962 අප්‍රේල් මස නාසා ආයතනය නිවේදනය කළේ ජෙමිනි ව්‍යාපෘතිය සඳහා දෙවන ගගනගාමීන් කණ්ඩායමක් බඳවා ගන්නා බවත් මෙවර සිවිල් පරීක්ෂන නියමුවන්ට ද ඉල්ලුම් කළ හැකි බවයි.{{sfn|බර්ජස්|2013|pp=4–6}} 1962 මැයි මස සියැටල් වර්ල්ඩ්'ස් ෆෙයාර් වෙත ගිය ආම්ස්ට්‍රෝන් එහි තිබූ අභ්‍යාවකාශ ගවේශනය ගැන වූ සමුළුවකට සහභාගි විය. සියැටල් සිට නැවත පැමිණි ඔහු අභ්‍යවකාශගාමියෙකු වීමට ඉල්ලුම් කළේය. ඔහුගේ ඉල්ලුම් පත්‍රය එහි ළඟාවුනේ ඉල්ලුම් පත් යැවිය හැකි අවසාන දිනය වූ 1962 ජුනි 1 වැනිදාට සතියකටත් පසුවයි. කෙසේ නමුත් එඩ්වර්ඩ්ස් හමුදා මූලස්ථානයේ ආම්ස්ට්‍රෝන් සමග සේවය කළ ඩික් ඩේ නම් ගුවන් විඩම්බක විශේෂඥයා හට ඔහුගේ ඉල්ලුම් පත්‍රය හමුවී ඇති අතර ඔහු කිසිවෙකුට නොදැනෙන ලෙස එය ඉල්ලුම් පත්‍ර ගොඩට දමා ඇත.{{sfn|හැන්සන්|2005|pp=193–195}} ජුනි මස අවසානයේ බෲක්ස් ගුවන් හමුදා කඳවුරේදි ආම්ස්ට්‍රෝන් වෛද්‍ය පරීක්ෂනයකට ලක් වූවේය. මෙම පරීක්ෂනය වේදනාකාරි සහ තේරුමක් නැති එකක් බවට අයදුම්කරුවන් විස්තර කර ඇත.{{sfn|බර්ජස්|2013|pp=29–30}} නාසා හි පියාසැරි කාර්ය මණ්ඩල මෙහෙයුම් අධ්‍යක්ෂක, [[ඩිකී ස්ලේටන්]], 1962 සැප්තැම්බර් 13 ආම්ස්ට්‍රෝන් අමතා ඔහු නාසා අභ්‍යවකාශගාමී බලකායට එකතු වීමට කැමැතිදයි විමසීය. පැකිළීමකින් තොරව ඔහු එයට කැමති විය. දින තුනක් යනතෙක් එම තෝරාගැනීම් රහසිගතව පැවතුනද එම වර්ෂයේ මුල සිටම මාධ්‍ය වාර්තා කලේ ආම්ස්ට්‍රෝන් "පළමු සිවිල් අභ්‍යාවකාශගාමියා" ලෙස තෝරාගනු ඇති බවයි.{{sfn|හැන්සන්|2005|pp=201–202}} මෙම කණ්ඩායමට තෝරාගෙන තිබුණේ සිවිල් නියමුවන් දෙදෙනෙකු පමණි.{{sfn|බර්ජස්|2013|pp=64–66}} ඒ ආම්ස්ට්‍රෝන් සහ [[එලියට් සී]] ඒ දෙදෙනායි.<ref>{{cite web |title=Elliot M. See, Jr |publisher=NASA |url=http://www.jsc.nasa.gov/Bios/htmlbios/see-em.html |access-date=May 19, 2011 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110513235725/http://www.jsc.nasa.gov/Bios/htmlbios/see-em.html |archive-date=May 13, 2011 }}</ref> 1962 සැප්තැම්බර් 17 තිබූ මාධ්‍ය හමුවකදී නාසා ආයතනය ව්සින් දෙවැනි ගගනගාමීන් කණ්ඩායම ප්‍රසිද්ධියට පත් කරන ලදී. මර්කරි 7 ගගනගාමී කණ්ඩායමට වඩා මොවුන් වයසින් බාල සහ අධ්‍යයන සුදුසුකම් වලින් ඉහළ විය. [[මයිකල් කොලින්ස්]] පැවසුවේ අභ්‍යවකාශගාමී බලකායේ සිටි වැඩිම පළපුරුද්දක් තිබූ පරීක්ෂණ නියමුවා ආම්ස්ට්‍රෝන් බවයි.{{sfn|කොලින්ස්|2001|pp=314}} === ජෙමිනි වැඩසටහන === ==== ජෙමිනි 5 ==== {{ප්‍රධාන ලිපිය|ජෙමිනි 5}} 1965 පෙබරවාරි 8 වැනිදා, ආම්ස්ට්‍රෝන් සහ එලියට් සී [[ජෙමිනි 5]] මෙහෙයුමේ උපස්ථ කණ්ඩායම ලෙස පත් කරන ලදී. (උපස්ථ කණ්ඩායම යනු මෙහෙයුමේ ප්‍රධාන කණ්ඩායමට යම් කිසි හේතුවක් නිසා මෙහෙයුමට සහභාගී වීමට නොහැකි වුවහොත් ඒ වෙනුවට සහභාගී වන කණ්ඩායම ය.) ඔවුන්ගේ කාර්‍ය වූයේ මෙහෙයුමේ ප්‍රධාන කන්ඩායම වූ [[ගෝඩන් කූපර්]] සහ [[පීට් කොන්රාඩ්]] ට සහය වීමයි.{{sfn|Reichl|2016|p=78}} මෙහෙයුමේ මූලික අරමුණු වූයේ අභ්‍යාවකාශයේදී යානා දෙකක් මුනගැහෙන ආකාරය පුහුණු වීම සහ දින 7ක පමණ අභ්‍යාවකාශ ගමනකට අවශ්‍ය ක්‍රියා පටිපාටි සහ උපකරණ පිළිබඳ අවබෝධයක් ලබාගැනීමටයි. චන්ද්‍රයා වෙත යන ගමනක් සඳහා ඒවා අත්‍යාවශ්‍ය විය. අගෝස්තු 21 වැනිදා ප්‍රධාන කන්ඩායම සමග මෙහෙයුම දියත් විය.{{sfn|හැකර්|ග්‍රිම්වුඩ්|2010|pp=255–256}} ආම්ස්ට්‍රෝන් සහ සී කෙනඩි තුඩුවේ සිට සාර්ථක දියත් කිරීම නැරඹූහ.{{sfn|හැන්සන්|2005|p=239}} යානා හමුව වැළැක්වීමට හේතුවූ ඉන්ධන කෝෂවල කුඩා ගැටලුවක් හැරෙන්නට මෙහෙයුම යම්තාක් දුරට සාර්ථකව නිමවිය. ==== ජෙමිනි 8 ==== {{ප්‍රධාන ලිපිය|ජෙමිනි 8}} [[ගොනුව:GEMINI-TITAN (GT)-8 - PRELAUNCH ACTIVITY - CAPE (s66-24446).jpg|වම|thumb|ආම්ස්ට්‍රෝන් (වයස 35) [[ජෙමිනි 8]] සඳහා අභ්‍යාවකාශ ඇඳුම පළඳිමින් (1966 මාර්තු)]] [[ජෙමිනි 8]] මෙහෙයුම සඳහා නියම කෙරුණු කණ්ඩායම 1965 සැප්තැම්බර් 20 වැනිදා නිවේදනය කරන ලදී. ඒ අනුව ඩේවිඩ් ස්කොට් ප්‍රධාන නියමුවා ලෙසත් ආම්ස්ට්‍රෝන් අණ දෙන නිළදාරියා ලෙසත් පත් කරන ලදී.{{sfn|හැන්සන්|2005|p=240}}{{sfn|හැකර්|ග්‍රිම්වුඩ්|2010|pp=523–529}} මීට අමතරව පීට් කොන්රාඩ් සහ [[රිචඩ් ගෝඩන්]] උපස්ථ කණ්ඩායම ලෙස පත් කරන ලදී.{{sfn|හැන්සන්|2005|p=240}}{{sfn|හැකර්|ග්‍රිම්වුඩ්|2010|pp=523–529}} ආම්ස්ට්‍රෝන් ගේ ප්‍රථම අභ්‍යාවකාශ ගමන වන ජෙමිනි 8 විය. එමගින් ඔහු අභ්‍යාවකාශයට ගිය පළමු එක්සත් ජනපද සිවිල් වැසියා බවට පත් විය. ([[සෝවියට් සංගමය|සෝවියට් සංගමයේ]] ගගනගාමී [[වැලන්ටිනා තෙරෙශ්කෝවා]] 1963 ජුනි 16 වැනිදා අභ්‍යාවකාශයට ගිය පළමු සිවිල් වැසියා බවට පත් විය.<ref>{{cite web |title=Valentina Vladimirovna Tereshkova (Born March 6, 1937) |url=http://www.yarregion.ru/eng/Pages/famous_people_Valentina_Vladimirovna_Tereshkova.aspx |publisher=Yaroslavl Regional Government |access-date=July 27, 2015 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20150904004808/http://www.yarregion.ru/eng/Pages/famous_people_Valentina_Vladimirovna_Tereshkova.aspx |archive-date=September 4, 2015 }}</ref>)) ජෙමිනි 8, 1966 මාර්තු 16 වැනිදා දියත් විය. එතෙක් සිදු වූ සංකීර්ණම මෙහෙයුමක් වූ මෙහිදී වෙනත් (නියමුවන් රහිත) යානයක් සමග [[අභ්‍යාවකාශ යානා හමුවීම|හමුවී]] එයට [[අභ්‍යාවකාශ යානා තටාකගත කිරීම|සම්බන්ධ වීමත්]], ඩේවිඩ් ස්කොට් විසින් දෙවැනි ඇමරිකානු [[අභ්‍යාවකාශ ඇවිදීම]] සිදු කිරීමත් ප්‍රධාන ඉලක්ක විය. මෙහෙයුම සැලසුම් කරන ලද්දේ පැය 75 ක් (එනම් පරිභ්‍රමණ 55 ක්) තුල සිදු කිරීමට යි. අභ්‍යාවකාශයේදී සම්බන්ධ වීමට සඳහා යොදාගන්නා ''ඇජීනා'' නම් නියමු-රහිත යානය නැගෙනහිර සම්මත වේලාවෙන් 10:00:00 ට{{හැකර්|ග්‍රිම්වුඩ්|හැන්සන්|2005|pp=242–244}} දියත් කරන ලද අතර 11:41:02 ට ආම්ස්ට්‍රෝන් රැගත් ටටිටන් II රොකට්ටුව දියත් විය.{{sfn|හැකර්|ග්‍රිම්වුඩ්|2010|p=526}} ඔවුන් විසින් ඉතිහාසයේ ප්‍රථම වරට අභ්‍යාවකාශයේදී යානා දෙකක් තටාකගත කරන ලදී.<ref>{{cite web |title=March 16, 1966: Gemini's First Docking of Two Spacecraft in Earth Orbit |publisher=NASA |url=https://www.nasa.gov/image-feature/march-16-1966-geminis-first-docking-of-two-spacecraft-in-earth-orbit |access-date=April 30, 2018 |date=March 16, 2016}}</ref> කණ්ඩායමට පොළොව සමග තිබූ රේඩියෝ සමබන්ධය කඩින් කඩ විසන්ධි වීමට හේතුව වූයේ පොළොවේ ප්‍රමාණවත් තරම් පණිවුඩ ලබාගැනීමේ මධ්‍යස්ථාන නොතිබූ නිසයි. මෙසේ සම්බන්ධය විසන්ධි වී තිබූ අවස්ථාවක එක් වරම ඇජීනා යානය භ්‍රමණය වීමකට ලක් විය. ආම්ස්ට්‍රෝන් මෙය නිවැරදි කිරීම සඳහා ජෙමිනි යානයේ තිබූ කක්ෂීය ඉරියවු සහ උපමාරු පද්ධතිය (OAMS) භාවිත කළේය. මෙහෙයුම් පාලන අංශයෙන් පෙර ලැබුණු උපදෙස් වලට අනුව ඔවුන් ඇජීනා යානයෙන් ජෙමිනි යානය ඉවත් කර ගැනීමට කටයුතු කළෝය. කෙසේ නමුත් භ්‍රමණය නොනැවතුණු අතර එය වඩා වේගවත් විය. මෙයින් පෙනී ගියේ ජෙමිනි යානයේ ඉරියවු පාලනයේ ගැටලුවක් ඇති බවයි. මේ අනුව ක්‍රියාත්මක වූ ආම්ස්ට්‍රෝන් නැවත-ඇතුල්-වීම පාලනය සඳහා වූ පද්ධතිය (RCS) ක්‍රියාත්මක කර OAMS පද්ධතිය ක්‍රියා විරහිත කළේය. මෙහෙයුම් නීති වලට අනුව RCS පද්ධතිය ක්‍රියාත්මක කිරීමෙන් පසු, ලැබෙන මුල්ම අවස්ථාවේදීම පොළොවට නැවත ඒමේ ක්‍රියාවලිය ඇරඹිය යුතු විය. ref>{{cite web |last=Merritt |first=Larry |title=The abbreviated flight of Gemini 8 |publisher=Boeing |url=http://bts.boeing.com/news/frontiers/archive/2006/march/i_history.html |date=March 2006 |access-date=May 14, 2011 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110812222659/http://bts.boeing.com/news/frontiers/archive/2006/march/i_history.html |archive-date=August 12, 2011}}</ref> [[ගොනුව:Armstrong and Scott with Hatches Open.jpg|thumb|බටහිර [[ශාන්තිකර සාගරය|ශාන්තිකර සාගරයට]] පතිත වූ [[ජෙමිනි 8]] යානයේ කණ්ඩායම ගළවා ගැනීම]] [[වෝල්ටර් කනින්හැම්]] ඇතුලු අභ්‍යාවකාශගාමී කාර්‍යාලයේ සිටි කිහිපදෙනෙකුට දැනුනේ ආම්ස්ට්‍රෝන් සහ ස්කොට්ගේ නොසැකිල්ල නිසා මෙහෙයුම නිසි ලෙස සාර්ථක කරගත හැකි නොවූ බවයි.{{sfn|කනින්හැම්|2010|pp=111–112}} ආම්ස්ට්‍රෝන් එක් RCS මුදුවක් පමණක් ක්‍රියාත්මක කළේ නම් මෙහෙයුම නියම පරිදි සාර්ථක කරගත හැකිවීමට ඉඩ තිබුනේ යැයිද මතයක් තිබුනි. නමුත් මේ විවේචන පදනම් විරහිත වූ අතර, RCS මුදු එකක් පමණක් ක්‍රියාත්මක කිරීම කළ නොහැකි දෙයක් විය.{{sfn|හැන්සන්|2005|pp=270–271}} මෙයට අදහස් දක්වමින් [[ජීන් ක්‍රාන්ස්]] පැවසුවේ "කණ්ඩායම ක්‍රියාකළේ ඔවුන් පුහුණු කර තිබූ ආකාරයට යි. ඔවුන් වැරදි ලෙස ක්‍රියා කළේ අපි ඔවුන්ට එසේ කිරීමට පුහුණු කර තිබූ නිසයි" යනුවෙනි. යානා දෙකක් තටාගත කළ පසු ඒ දෙකම එක් යානයක් ලෙස සැළකිය යුතු බව මෙහෙයුමේ සැළසුම්කරුවන්ට සහ පාලකයන්ට වැටහී නොතිබුණි. එනිසා ක්‍රාන්ස් මෙම මෙහෙයුම සැලකුවේ වැදගත් පාඩමක් ලෙසයි.{{sfn|ක්‍රාන්ස්|2000|p=174}} මෙහෙයුම මගින් නැවතීමට සිදුවීම නිසා ස්කොට් සිදු කිරීමට තිබූ අභ්‍යාවකාශ ඇවිදීම ඇතුලුව මෙහෙයුමේ වැදගත් ඉලක්කයන් බොහොමයක් අවලංගු කිරීමට සිදු විය. අත් හැර දැමුනු ඇජීනා යානය ජෙමිනි 10 දී නැවත භාවිතයට ගැනුනි.{{sfn|හැකර්|ග්‍රිම්වුඩ්|2010|pp=321–322}} ආම්ස්ට්‍රෝන් ට සහ ස්කොට් ට නාසාහි Exceptional Service Medal හිමි වූ අතර<ref name="NASA Awards">{{citation |url=https://searchpub.nssc.nasa.gov/servlet/sm.web.Fetch/Agency_Awards_Historical_Recipient_List.pdf?rhid=1000&did=2120817&type=released |title=Agency Awards Historical Recipient List |publisher=NASA |access-date=February 28, 2018 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20161202083252/https://searchpub.nssc.nasa.gov/servlet/sm.web.Fetch/Agency_Awards_Historical_Recipient_List.pdf?rhid=1000&did=2120817&type=released |archive-date=December 2, 2016}}</ref><ref name=zanesville>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/31060661/the_times_recorder/|title=Serious Problem in Space|agency=UPI|newspaper=The Times Recorder|location=Zanesville, Ohio|page=8|date=March 27, 1966|via=Newspapers.com}}</ref> ස්කොට් හට [[එක්සත් ජනපද ගුවන් හමුදාව|ගුවන් හමුදාවෙන්]] Distinguished Flying Cross හිමි විය.<ref>{{cite web |url=https://valor.militarytimes.com/recipient.php?recipientid=143831 |title=Valor awards for David Randolph Scott |publisher=Military Times Hall of Valor|access-date=February 28, 2018 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20180301225001/https://valor.militarytimes.com/recipient.php?recipientid=143831 |archive-date=March 1, 2018}}</ref> ස්කොට් [[ලුතිනන් කර්නල් (එක්සත් ජනපද)|ලුතිනන් කර්නල්]] ධුරයට උසස් කරන ලද අතර ආම්ස්ට්‍රෝන්ගේ වැටුප [[අමෙරිකා එක්සත් ජනපද ඩොලර්|එ.ජ. $]] 678 කින් වැඩි කරන ලදි. එනම් වසරකට ඔහුගේ වැටුප එ.ජ. $21,653 ක් විය (2020 වටිනාකම $172,713 කි). එමගින් එකල සිටි නාසා හි වැඩිම වැටුපක් ලබන අභ්‍යාවකාශගාමියා ආම්ස්ට්‍රෝන් බවට පත් විය.{{sfn|හැන්සන්|2005|p=274}} ==== ජෙමිනි 11 ==== {{ප්‍රධාන ලිපිය|ජෙමිනි 11}}ජෙමිනි වැඩසටහනෙහි ආම්ස්ට්‍රෝන්ග්ට ලැබුණු අවසාන තනතුර වූයේ [[ජෙමිනි 11]] හි උපස්ථ අණ දෙන නිළධාරී තනතුර යි. ඒ වනවිට පියාසැරි දෙකක් සඳහා පුහුණුව සිටි බැවින් ආම්ස්ට්‍රෝන්ග් හට යානයේ පද්ධති ගැන සැළකිය යුතු දැනුමක් තිබුනි. මේ නිසා ඔහු ආධුනිකයෙක් වූ මෙහෙයුමේ උපස්ථ නියමු විලියම් ඇන්ඩර්ස් ගේ ගුරුවරයා බවට පත් වුණි.{{sfn|හැන්සන්|2005|pp=292–293}} 1966 සැප්තැම්බර් 12 පීට් කොන්රාඩ් සහ රිචඩ් ගෝඩන් සමග ජෙමිනි 11 දියත් විය.<ref>{{cite web |title=Gemini-XI |publisher=NASA (Kennedy Space Center) |url=http://science.ksc.nasa.gov/history/gemini/gemini-xi/gemini-xi.html |access-date=July 24, 2010 |date=August 25, 2000 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20120201213341/http://science.ksc.nasa.gov/history/gemini/gemini-xi/gemini-xi.html |archive-date=February 1, 2012}}</ref> ඔවුන් මෙහෙයුම සාර්ථකව නිම කළ අතර, නීල් ආම්ස්ට්‍රෝන් මෙහෙයුමේ කැප්සියුල සන්නිවේදක ලෙස ක්‍රියා කළේය.{{sfn|හැන්සන්|2005|pp=294–296}} === ඇපලෝ වැඩසටහන === {{ප්‍රධාන ලිපිය|ඇපලෝ වැඩසටහන}}1967 ජනවාරි 27 වෙනිදා ඇපලෝ 1 කණ්ඩායම පෙරපුහුණුවකට සහභාගී වී තිබූ අතර ඒ අතර යානයේ හටගත් ගින්නක් හේතුවෙන් ඔවුන් මරණයට පත් වූහ. ආම්ස්ට්‍රෝන් ගෝඩන්, කූපර්, ලොවෙල් සහ [[ස්කොට් කාපෙන්ටර්]] සමග මෙදින [[වොෂින්ටන්, ඩී.සී.|වොෂින්ගටනයට]] ගොස් තිබුණේ එක්සත් ජාතීන්ගේ අභ්‍යාවකාශ ගිවිසුම අත්සන් කිරීමේ අවස්ථාවට යි. එහිදී ඔවුන්ට සිය සගයින් වූ [[ගස් ග්‍රිසම්]], [[එඩ්වර්ඩ් වයිට්|එඩ් වයිට්]] සහ [[රොජර් චැෆී]] මියගිය බවට දුරකථන මගින් දැනගන්නට ලැබුණි.{{sfn|ලොවෙල්|ක්ලූගර්|2000|pp=24–25}} 1967 අප්‍රේල් 5 වැනිදා, ඇපලෝ 1 ගින්න සම්බන්ධ විමර්ශනයේ අවසන් වාර්තාව නිකුත් වූ අතර, එදිනම ආම්ස්ට්‍රෝන් සහ තවත් අභ්‍යාවකාශගාමීන් 17 දෙනෙක් ඩික් ස්ලේටන් සමග රැස්වීමකට සහභාගී වූහ. එහිදී ස්ලේටන් පළමුවැනියටම ප්‍රකාශ කළේ "හඳ බලා යන පළමු මිනිසුන් වනු ඇත්තේ මේ කාමරයේ සිටින අය" බවයි.{{sfn|සර්නන්|ඩේවිස්|1999|p=165}} ජීන් සර්නන් ට අනුව මෙම ප්‍රකාශයට කිසිම ප්‍රතිචාරයයක් නොදැක්වූයේ ආම්ස්ට්‍රෝන් පමණි. ආම්ස්ට්‍රෝන්ට අනුව එහි පුදුම වීමට දෙයක් නොතිබුණේ, එම කාමර‍යේ සිටි සියලු දෙනා ජෙමිනි ව්‍යාපෘති‍යට සහභාගී වූ ප්‍රවීණයන් බැවිනි. චන්ද්‍රයා වෙත යන මෙහෙයුමකට සහභාගී වීමට සුදුසුකම් තිබුනේ ඔවුන්ට පමණි. සැළසුම් කර තිබූ මෙහෙයුම් ගැන කතා කළ ස්ලේටන් ආම්ස්ට්‍රෝන් ව [[ඇපලෝ 9]] හි උපස්ථ කණ්ඩායමට පත් කළේය.{{sfn|හැන්සන්|2005|pp=312–313}} [[ගොනුව:Apollo 11 LLRV 1.jpg|alt=චන්ද්‍ර ගොඩබෑමේ පර්‍යේෂණ යානා අංක 1 කඩා වැටී විනාශ වීමට පෙර එයින් ඉවත් වූ ආම්ස්ට්‍රෝන් පැරෂූටය ආධාරයෙන් පොළොවට පැමිණෙන අයුරු|thumb|''චන්ද්‍ර ගොඩබෑමේ පර්‍යේෂණ යානා අංක 1'' කඩා වැටී විනාශ වීමට පෙර එයින් ඉවත් වූ ආම්ස්ට්‍රෝන් පැරෂූටය ආධාරයෙන් පොළොවට පැමිණෙන අයුරු]] 1967 නොවැම්බර් 20 වැනිදා මෙහෙයුම් සඳහා පත් කරන ලද කණ්ඩායම් නිළ වශයෙන් නිවේදනය කරන ලදි.{{sfn|Brooks et al.|2009|p=374}} ඒ අනුව ආම්ස්ට්‍රෝන්ගේ කණ්ඩායමට ඕල්ඩ්‍රින් සහ ලොවෙල් පත් කරන ලදි.{{sfn|හැන්සන්|2005|pp=312–313}} නමුත් ඇපලෝ 8 කණ්ඩායමේ සිටි කොලින්ස් හට කශේරුවේ ආබාධයක් ඇති වූ අතර එයට සැත්කමක් අවශ්‍ය විය.{{sfn|කොලින්ස්|2001|pp=288–289}} මේ නිසා ලොවෙල් ඇපලෝ 8 හි කොලින්ස් ගේ තැන ගත්තේය. සැත්කමෙන් පසුව කොලින්ස් ආම්ස්ට්‍රෝන්ගේ කණ්ඩායමට එක් වුනි.{{sfn|කනින්හැම්|2010|p=109}} අභ්‍යාවකාශගාමින්ට [[ඇපලෝ වැඩසටහන#චන්ද්‍ර මොඩියුලය|චන්ද්‍ර මොඩියුලය]] පියාසර කිරීමට පුහුණු කිරීම සඳහා නාසා ආයතනය විසින් බෙල් එයාක්‍රාෆ්ට් ආයතනය ලවා "චන්ද්‍ර ගොඩබෑමේ පර්‍යේෂණ යානා" දෙකක් නිර්මාණය කරවන ලදී. 1968 මැයි 6 වැනිදා ආම්ස්ට්‍රෝන් පොළොවෙන් මීටර් 30 ක් උසින් මෙම යානයක් පදවමින් සිටි අතර ක්‍රමයෙන් ඔහුට පාලනය ගිලිහී ගොස් යානය භ්‍රමණය වීමට පටන් ගෙන ඇත.{{sfn|හැන්සන්|2005|p=330}} යානය පොළොවට කඩා වැටී ගිනි ගෙන විනාශ වීමට පෙර එයින් ඉවත් වී ආරක්ෂිතව පොළොවට ළඟා වීමට ආම්ස්ට්‍රෝන්ට හැකිවිය. පසුව කළ විශ්ලේෂණයන්ට අනුව ඔහු යානයෙන් ඉවත්වීමට තවත් තත්පර භාගයක් වත් ප්‍රමාද වූයේනම් ඔහුට පැරෂූටය විවෘත කිරීමට කාලය මද වනු ඇත. මෙම අනතුරින් පර්‍යේෂණ යානය සම්පූර්ණයෙන් විනාශ විය.{{sfn|ක්‍රාෆ්ට්|2001|p=312}} මේ යානය නිසා ආම්ස්ට්‍රෝන් මරණයට පත් වීමට බොහෝ ඉඩ තිබුණත්, ඔහු පසුව නිශ්චිතව පැවසුවේ චන්ද්‍ර ගොඩබෑම් සාර්ථක වීමට එම පර්‍යේෂණ යානාවලින් ලද පුහුණුව ඉවහල් වූ බව ය.{{sfn|හැන්සන්|2005|p=334}} ==== ඇපලෝ 11 ==== {{ප්‍රධාන ලිපිය|ඇපලෝ 11}} [[ගොනුව:Apollo 11 Prime Crew - GPN-2000-001164 - Ap11-s69-31740.jpg|alt=ඇපලෝ 11 කණ්ඩායම: ආම්ස්ට්‍රෝන්, මයිකල් කොලින්ස් සහ බස් ඕල්ඩ්‍රින්|thumb|[[ඇපලෝ 11]] කණ්ඩායම: ආම්ස්ට්‍රෝන්, [[මයිකල් කොලින්ස්]] සහ [[බස් ඕල්ඩ්‍රින්]]]] ආම්ස්ට්‍රෝන් ඇපලෝ 8 හි උපස්ථ අණදෙන නිළදාරී ලෙස කටයුතු කිරිමෙන් පසු, 1968 දෙසැම්බර් 23 දා ස්ලේටන් ඔහුට ඇපලෝ 11 හි ප්‍රධාන අණදෙන නිළදාරි ධුරය ප්‍රදානය කළේය.{{sfn|නෙල්සන්|2009|p=17}} 2005 ලියැවුණු ආම්ස්ට්‍රෝන්ගේ චරිතාපදානයට අනුව, ඇපලෝ 11 සැලසුම් කර තිබුනේ ආම්ස්ට්‍රෝන් අණ දෙන නිළධාරී ලෙසත්, මයිකල් කොලින්ස් අණදෙන මොඩියුලයේ නියමුවා ලෙසත්, එඩ්වින් ඕල්ඩ්‍රින් චන්ද්‍ර මොඩියුලයේ නියමුවා ලෙසත් ය. නමුත් අවශ්‍ය නම් ඕල්ඩ්‍රින් වෙනුවට ජිම් ලොවෙල් ලබා දීමට හැකි බවට ස්ලේටන් පවසා ඇත. දිනයක් පමණ ඒ ගැන කල්පනා කිරීමෙන් පසුව ආම්ස්ට්‍රෝන් තීරණය කළේ එසේ කිරීම අවශ්‍ය නොවන බවයි. ඒ ඔහුට ඕල්ඩ්‍රින් සමග වැඩ කිරීම ගැටලුවක් නොවූ නිසාත්, ජිම් ලොවෙල් හට ඔහුගේම වෙනම මෙහෙයුමක් ලැබීමට සුදුසු යැයි සිතූ නිසාය. චන්ද්‍ර මොඩියුලයේ නියමුවා යනු (නොනිළ වශයෙන්) කණ්ඩායමේ පහළම තනතුර වූ බැවින්, [[ජෙමිනි 12]] හි අණ දෙන නිළදාරියා ලෙස සේවය කළ ජිම් ලොවෙල් හට එම තනතුර දීම නුසුදුසු යැයි ආම්ස්ට්‍රෝන් විශ්වාස කළේ ය.{{sfn|හැන්සන්|2005|p=338}} අවසානයේ 1969 ජනවාරි 9 වැනිදා ඇපලෝ 11 කණ්ඩායම නිළ වශයෙන් ප්‍රකාශයට පත් විය. ඒ ආම්ස්ට්‍රෝන්, කොලින්ස් සහ ඕල්ඩ්‍රින් ප්‍රධාන කණ්ඩායම ලෙසත්, ලොවෙල්, ඇන්ඩර්ස් සහ [[ෆ්‍රෙඩ් හේස්]] උපස්ථ කණ්ඩායම ලෙසත් ය.{{sfn|කොලින්ස්|2001|pp=312–313}} [[ක්‍රිස් ක්‍රාෆ්ට්]] ට අනුව, 1969 මාර්තු වල පැවති රැස්වීමකදී ස්ලේටන්, ක්‍රාෆ්ට්, ජෝර්ජ් ලෝ සහ [[බොබ් ගිල්රූත්]] තීරණය කළේ සඳ මත පා තබන පළමු මිනිසා ආම්ස්ට්‍රෝන් වන බවයි. එයට ප්‍රධාන හේතුව වූයේ, නාසා කළමණාකරීත්වය විසින් ආම්ස්ට්‍රෝන් වැඩි අහංකාරයකින් තොර පුද්ගලයෙකු ලෙස සැළකීම යි. නමුත්, 1969 අප්‍රේල් 14 වැනිදා පැවත්වූ මාධ්‍ය සාකච්චාවකදී මෙයට හේතුව ලෙස දැක්වූයේ චන්ද්‍ර මොඩියුලය නිර්මාණය කර තිබූ ආකාරය යි; එහි දොර විවර වූයේ දකුණු පසට, ඇතුල් පැත්තට නිසා දකුණු පස සිටින ඕල්ඩ්‍රින්ට මුලින්ම එලියට යාම අපහසු ය. ඇත්තෙන්ම මෙම අපහසුතාවය මඟ හරවා ගැනීමට ක්‍රම තිබුණත්, ස්ලේටන් පසුව ප්‍රකාශ කළේ නියමිත පටිපාටියට අනුව වුවද මුලින්ම පිටතට යා යුත්තේ අණ දෙන නිළධාරියා බව ය.{{sfn|කෝට්රයිට්|1975|p=160}} ===== සඳ වෙත ගමන ===== 1969 ජුලි 16 වැනිදා, UTC 13:32:00 ට, ඇපලෝ 11 කණ්ඩායම රැගත් [[සැටර්න් V|සැටර්න්-V]] රොකට්ටුව [[කෙනඩි අභ්‍යාවකාශ මධ්‍යස්ථානය|කෙනඩි අභ්‍යාවකාශ මධ්‍යස්ථානයේ]] 39A දියත් කිරීම් සංකීර්ණයෙන් දියත් විය.{{sfn|ඕර්ලොෆ්|2000|p=92}} ආම්ස්ට්‍රෝන්ගේ බිරිඳ ජැනට් සහ පුතුන් දෙදෙනා බනානා නදියෙහි නවත්වා තිබූ යාත්‍රාවක සිට දියත් කිරීම නැරඹූහ.{{sfn|හැන්සන්|2005|p=2}} දියත් කිරීම අතරතුරදී ආම්ස්ට්‍රෝන්ගේ හෘද ස්පන්ධන වේගය මිනිත්තුවට 110 ක් දක්වා ඉහළ ගියේය.{{sfn|හැන්සන්|2005|p=410}} ජෙමිනි 8 සඳහා යොදාගත් ටයිටන් II රොකට්ටුවට වඩා සැටර්න්-V හි පළමු අධියර ඝෝෂාකාරි විය. නමුත් ඇපලෝ අණ දෙන මොඩියුලයේ ජෙමිනි යානයට වඩා ඉඩ පහසුකම් තිබුණි. පෙර ඇපලෝ සාමාජිකයින් කිහිපදෙනෙකුටම ඇතිවූ "අභ්‍යාවකාශ අසනීප තත්වය" (space sickness) ඇපලෝ 11 කණ්ඩායමේ තිදෙනාට ඇති වූයේ නැත. ඇපලෝ 11 හි අරමුණ වූයේ සඳ මත කොහේ හෝ ආරක්ෂාකාරීව ගොඩබැසීම මිස නිශ්චිත ස්ථානයකටම ගොඩබැසීම නොවේ. සඳ මතට අවරෝහණය වීම ආරම්භ කර මිනිත්තු තුනකට පමණ පසු හඳේ ඇති ආවාට හඳුනාගත් ආම්ස්ට්‍රෝන්ට වැටහුණේ ඔවුන් සැළසුම් කළ ගොඩබැසීමේ ස්ථානයෙන් කිලෝමීටර් ගණනාවක් ඈතට යන බවය.{{sfn|ස්මිත්|2005|p=11}} [[ඊගල් චන්ද්‍ර මොඩියුලය|ඊගල් චන්ද්‍ර මොඩියුලයේ]] රේඩාර් පද්ධතිය ක්‍රියාත්මක වීමෙන් පසු, පරිගණකයේ දෝෂ සංඥා කිහිපයක්ම නිකුත් වන්නට විය. මුලින්ම ලැබුණු දෝශ සංඥාව වූයේ 1202 කේතය යි. කොතරම් පළපුරුද්දක් හා පුහුණුවක් ලබා තිබුනද, 1202 දෝෂ කේතයෙන් කියවුනේ කුමක්දැයි ආම්ස්ට්‍රෝන් හෝ ඕල්ඩ්‍රින් දැන සිටියේ නැත. කෙසේ නමුත්, මෙහෙයුම් පාලන මැදිරියේ සිටි කැප්සියුල සන්නිවේදක (CAPCOM) [[චාල්ස් ඩූක්]] ඔවුන් අමතා පැවසූයේ 1202 සහ 1201 දෝෂයන් නොසළකා හැරිය හැකි ඒවා බවයි. චන්ද්‍ර මොඩියුලය සහ අණදෙන මොඩියුලය තටාකගත කිරීම සඳහා ආධාර ලෙස තිබූ රේඩාර් පද්ධතිය, අවරෝහණය වීමේදි ක්‍රියා විරහිත කළ යුතුව තිබුණි. නමුත් එසේ නොකිරීම නිසා පරිගණකයට අමතර අනවශ්‍ය රේඩාර් දත්ත සැකසීමට සිදුවිය. දෝෂ පණිවුඩ ලැබීමට හේතුව එය බව ඕල්ඩ්‍රින් 2007 දී පැවසුවේය. ඔහු රේඩාරය ක්‍රියාත්මක කොට තැබුවේ, හදිසියේ මෙහෙයුම අවලංගු කිරීමට සිදුවුවහොත් නැවත අණ දෙන මොඩියුලය සමග සම්බන්ධ වීම සඳහාය.{{sfn|හැන්සන්|2005|pp=459–465}} යානයේ පරිගණකය ගොඩබැසීම සඳහා තෝරාගෙන තිබුණේ අනාරක්ෂිත ප්‍රදේශයක් බව දුටු ආම්ස්ට්‍රෝන් යානයේ පාලනය තමා අතට ගෙන එය වඩා ආරක්ෂිත ප්‍රදේශයක් සොයමින් යොමු කළේය. පෙරපුහුණුවලදී මෙන් නොව මේ සඳහා ඔහු අපේක්ෂා කළාට වැඩි කාලයක් ගතවුණි.{{sfn|චයිකින්|1994|p=199}} මේ අතර මෙහෙයුම් පාලන මැදිරිය කලබලයට පත් වූයේ චන්ද්‍ර මොඩියුලයේ ඉන්ධන අවසන් වෙමින් පැවති නිසාය.{{sfn|චයිකින්|1994|p=198}} අවසානයේ ගොඩබැසීම සිදු කරද්දී ආම්ස්ට්‍රෝන් සහ ඕල්ඩ්‍රින් විශ්වාස කළේ ඔවුන් හට තත්පර 40 කට ප්‍රමාණවත් ඉන්ධන ඇති බවයි. (හදිසි පිටව යාමකදී භාවිත කිරීමට තිබූ තත්පර 20 කට ප්‍රමාණවත් ඉන්ධන ප්‍රමානයද ඇතුලත්ව).{{sfn|චයිකින්|1994|p=200}} පුහුණු වීම් අතරදී ආම්ස්ට්‍රෝන් තත්පර 15 කට ප්‍රමාණවත් ඉන්ධන සමග වුවද යානය ගොඩබස්වා තිබූ බැවින් මෙය විශාල ගැටලුවක් නොවුණි. එමෙන්ම චන්ද්‍ර මොඩියුලය මීටර් 15 ක පමණ උසකින් චන්ද්‍රයා මතට කඩා වැටුණත් එය නිරුපද්‍රිතව තිබෙණු ඇතැයි ආම්ස්ට්‍රෝන් දැඩිව විශ්වාස කළේය. කෙසේ නමුත් මෙහෙයුමට පසුව සිදුකළ විශ්ලේෂනයන්ට අනුව චන්ද්‍රයා මත යානය ගොඩබසින මොහොතේදී, එහි තත්පර 45 ත් 50ත් අතර කාලයකට ප්‍රමාණවත් ඉන්ධන තිබූ බව හෙළිවිය.{{sfn|Manned Spacecraft Center|1969|pp=9-23–9-24}} 1969 ජුලි 20 වැනිදා UTC 20:17:40 ට පමණ ඊගල් යානය චන්ද්‍රයා මත ගොඩබසින ලදී.<ref>{{cite web|last=Jones|first=Eric M.|title=The First Lunar Landing, time 109:45:40|url=http://www.history.nasa.gov/alsj/a11/a11.landing.html|website=Apollo 11 Surface Journal|publisher=NASA|access-date=March 4, 2018|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20171225232200/https://history.nasa.gov/alsj/a11/a11.landing.html|archive-date=December 25, 2017}} That was the time of probe contact; the exact time of landing is difficult to determine, because Armstrong said the landing was "very gentle" and "It was hard to tell when we were on."</ref> එහි පාදවල රඳවා තිබූ ප්‍රෝබයන් තුනෙන් එකක් චන්ද්‍රයාගේ මතුපිට ස්පර්ශ වූ අතර ඒත් සමගම චන්ද්‍ර මොඩියුලයේ පාලන පුවරුවෙහි ඇති බල්බයක් දැල්වුණි. ඕල්ඩ්‍රින් ඒ බව සඳහන් කළ පසු ආම්ස්ට්‍රෝන් ප්‍රධාන එන්ජිම ක්‍රියා විරහිත කළේය. එන්ජිම ක්‍රියා විරහිත වූ බවට ඕල්ඩ්‍රින් තහවුරු කළ පසු ඔවුන් පශ්චාත්-ගොඩබැසීම් පිරික්සුම් කිහිපයක් සිදු කළහ. තත්පර දහයකට පමණ පසු, කැප්සියුල් සන්නිවේදක ඩූක්, "අපට ඔබව ඇහුණා, ''ඊගල්''." යනුවෙන් පැවසුවේය. ඉන් පසු ආම්ස්ට්‍රෝන්, "හූස්ටන්, මේ ''ට්‍රැන්ක්විලිටී කඳවුර'' යි. ''ඊගල්'' ගොඩබැස ඇත." යනුවෙන් පවසන ලදී. ගොඩබැසීම සාර්ථකව සිදු වූ බව එයින් ඇඟවුණි. "ට්‍රැන්ක්විලිටි කඳවුර" යනු චන්ද්‍රයා මත ඔවුන් ගොඩබැසූ ප්‍රදේශය හැඳින්වීමට ඔවුන් යොදාගත් නමයි. "ට්‍රැන්ක්විලිටි මුහුද" (Sea of Tranquility) නමින් හැඳින්වූ චන්ද්‍ර තැනිතලාවේ නිරිත කෙළවරට වන්නට එය පිහිටා තිබුණි. අතට අත දීමෙන් සහ මිත්‍රශීලි ලෙස පිටට තට්ටු කිරීමෙන්, ආම්ස්ට්‍රෝන් සහ ඕල්ඩ්‍රීන් සාර්ථක ගොඩබැසීම සැමරූහ. නමුත් ඉක්මනින්ම ඔවුන් නැවතත් යානයේ විවිධ පිරික්සීම් සිදු කරන්නට වූයේ හදිසියේ මෙහෙයුම අත්හැර නැවත යාමට අවශ්‍ය වුවහොත් ඒ සඳහා කටයුතු සූදානම් කිරීමට ය.<ref>{{cite web|last=Jones|first=Eric M.|title=The First Lunar Landing, time 1:02:45|url=http://www.history.nasa.gov/alsj/a11/a11.landing.html|access-date=November 30, 2007|website=Apollo 11 Surface Journal|publisher=NASA|date=September 15, 2017|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20171225232200/https://history.nasa.gov/alsj/a11/a11.landing.html|archive-date=December 25, 2017}}</ref><ref>{{cite web|last=Jones|first=Eric M.|title=Mission Transcripts, Apollo 11 AS11 PA0.pdf|url=https://www.jsc.nasa.gov/history/mission_trans/AS11_PAO.PDF|access-date=November 30, 2007|website=Apollo 11 Surface Journal|publisher=NASA|archive-url=https://web.archive.org/web/20080917232517/http://www.jsc.nasa.gov/history/mission_trans/AS11_PAO.PDF|archive-date=September 17, 2008|url-status=dead}}</ref><ref>{{cite web|last=Jones|first=Eric M.|title=Apollo 11 Mission Commentary 7-20-69 CDT 15:15 – GET 102:43 – TAPE 307/1|url=https://history.nasa.gov/alsj/a11/a11transcript_pao.htm|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20171108072819/https://history.nasa.gov/alsj/a11/a11transcript_pao.htm|archive-date=November 8, 2017|website=Apollo 11 Surface Journal|publisher=NASA}}</ref> පණිවුඩය ලැබුණු බව සඳහන් කරමින් ඩූක්, "තේරුණා, ''ට්‍රැන්ක්විලිටි''. පොළොවේ අපිට ඔබව ඇහුණා. මෙතන ඉන්න අය නිල් පැහැයට හැරීමට ආසන්නයි. අපි දැන් නැවතත් හුස්ම ගන්නවා. බොහොම ස්තූතියි!" යනුවෙන් පැවසුවේය.{{sfn|චයිකින්|1994|p=200}} ගොඩබැසීම අතරතුර මෙහෙයුම් පාලන මැදිරියෙහි තිබූ තත්වය එම පණිවුඩයෙන් විදහා දැක්වුණි. ගොඩබැසීමේ අවසාන අධියරේදී ආම්ස්ට්‍රෝන්ගේ හෘද ස්පන්ධනය මිනිත්තුවට 100 ත් 150 අතර විය.{{sfn|Manned Spacecraft Center|1969|p=12-1}} ===== සඳ මත ඇවිදීම ===== පියාසැරි සැළසුමට අනුව යානයෙන් පිටතට බැසීමට පෙර කණ්ඩායමට විවේක ගැනීමට කාලයක් යොදා තිබුනද ආම්ස්ට්‍රෝන් එය පසුවට කල් දමන ලෙස ඉල්ලා සිටියේය. ආම්ස්ට්‍රෝන් සහ ඕල්ඩ්‍රින් පිටතට යාමට සූදානම් වූ පසු ඊගල් යානය අවපීඩනය කර, දොර විවෘත කරන ලද අතර, ඉන්පසු ආම්ස්ට්‍රෝන් ඉණිමග ඔස්සේ පහළට ගමන් කළේය.{{Sfn|කෝට්රයිට්|1975|215}} ඉණිමගෙහි පහළටම යාමෙන් පසු ඔහු, "මම දැන් චන්ද්‍ර මොඩියුලයෙන් පිටතට අඩිය තබන්නයි යන්නේ." යනුවෙන් පැවසුවේය. 1969 ජුලි 21 වැනිදා [[සමායෝත සාර්වත්‍ර වේලාව|සමායෝත සාර්වත්‍ර වේලාවෙන්]] 02:56 ට ආම්ස්ට්‍රෝන් ඔහුගේ වම් පාදය (සපත්තුව) චන්ද්‍රයාගේ මතුපිටින් තබා "මෙය මිනිසෙකුට එක පියවරකි, මනුෂ්‍ය වර්ගයාට විශාල පිම්මකි." යනුවෙන් පැවසුවේය. එම වාක්‍යය ආම්ස්ට්‍රෝන්ම නිර්මාණය කළ එකක් විය. පශ්චාත්-පියාසැරි මාධ්‍ය සාකාච්ඡාවකදී ඔහු පැවසුවේ, තමා ඒ වචන ගළපාගත්තේ චන්ද්‍ර මොඩියුලයෙන් පිටතට යාමට මොහොතකට පෙර බවයි. ආම්ස්ට්‍රෝන් සඳෙහි පා තබා මිනිත්තු 19 කට පසු ඕල්ඩ්‍රින් ද සඳ මත පා තැබුවේය. ආම්ස්ට්‍රෝන් පියාසැරිය සිහිපත් කිරීම සඳහා ඵලකයක් පිහිටවූ අතර, ඉන්පසු ඔහු ඕල්ඩ්‍රින් සමග චන්ද්‍රයා මත එක්සත් ජනපද ධජයක් රෝපණය කරන ලදී. ධජය රෝපණය කිරීමෙන් මොහොතකට පසු [[එක්සත් ජනපදයෙහි ජනාධිපතිවරයා|ජනාධිපති]] [[රිචඩ් නික්සන්]] තම කාර්යාලයේ සිට ඔවුන්ට දුරකථනයෙන් ඇමතුවේය. මිනිත්තුවක පමණ කාලයක් ඔහු කථා කළ අතර, ආම්ස්ට්‍රෝන් තත්පර 30 ක් පමණ කාලයක් ජනපතිට ප්‍රතිචාර දැක්වූයේය. ඇපලෝ 11 මෙහෙයුමෙන් ලබාගත් ඡායාරූප ගොන්නෙහි ආම්ස්ට්‍රෝන් දැක්වෙන්නේ ඡායාරූප 5 ක පමණි. ඔවුන්ට තිබුනේ එක් හැස්ල්බ්ලැඩ් කැමරාවක් පමණක් වූ අතර, බහුතර ඡායාරූප ප්‍රමාණයක් ලබාගත්තේ ආම්ස්ට්‍රෝන් විසිනි. විද්‍යාත්මක පරීක්ෂණ පැකේජයක් පිහිටු වීමට උදවු වීමෙන් පසු, ආම්ස්ට්‍රෝන් චන්ද්‍ර මොඩියුලයෙන් මීටර 59 ක් නැගෙනහිර දෙසට වන්නට තිබූ ආවාටය දෙසට ගිය අතර, එය ඇපලෝ 11 මෙහෙයුමෙහි චන්ද්‍ර මොඩියුලයෙන් ඈතට ගමන් කළ උපරිම දුර විය. ඔහුගේ හඳ මත අවසාන කාර්යය වූයේ අණුස්මරණ ද්‍රව්‍ය අඩංගු කුඩා ඇසුරුමක් චන්ද්‍ර පෘෂ්ඨය මත තබන ලෙස ඕල්ඩ්‍රීන් ට මතක් කිරීමයි. එම අණුස්මරණ ද්‍රව්‍ය [[යූරී ගගාරීන්|යූරි ගගාරීන්]] සහ [[ව්ලැද්මීර් කොමරොව්]] යන සෝවියට් ගගනගාමීන් සහ ග්‍රිසම්, වයිට් සහ චැෆී යන ඇපලෝ 1 ගගනගාමීන් වෙනුවෙන් විය. ඇපලෝ 11 [[බහිර්-යානා ක්‍රියාකාරකම|බහිර් යානා ක්‍රියාකාරකම්]] කාලය පැය 2 හමාරක් විය. ඊට පසු සිදු කළ මෙහෙයුම් පහේදීම ඊට වඩා කාලයක් බහීර් යානා ක්‍රියාකාරකම් වෙනුවෙන් ලැබුණි. ඇපලෝ 17 කණ්ඩායම පැය 22ක් තිස්සේ චන්ද්‍රයා ගවේශනය කළහ. නාසා ආයතනය ඔවුන්ගේ බහිර් යානා ක්‍රියාකාරකම් කාලය අඩු කළේ චන්ද්‍රයාගේ අධික උෂ්ණත්වයට අභ්‍යාවකාශ ඇඳුම් කෙසේ ඔරොත්තු දේ දැයි අවිශ්වාස වූ නිසා බැව්, 2010 පැවති සම්මුඛ සාකච්ඡාවකදී ආම්ස්ට්‍රෝන් පැවසුවේ ය. ===== යළි පොළොවට පැමිණීම ===== == ඇපලෝ මෙහෙයුමට පසු ජීවිතය == {{Expand section}} == සටහන් == <references responsive="" /> == මූලාශ්‍ර == * {{cite book|last=හැන්සන්|first=ජේම්ස් ආර්.|title=ෆස්ට් මෑන්: ද ලයිෆ් ඔෆ් නීල් ඒ. ආම්ස්ට්‍රෝන්|location=නිව් යෝක්|publisher=Simon & Schuster|year=2005|isbn=978-0-7432-5631-5|oclc=937302502|title-link=ෆස්ට් මෑන්: ද ලයිෆ් ඔෆ් නීල් ඒ. ආම්ස්ට්‍රෝන්}} * {{cite book |last=Koestler-Grack |first=Rachel A. |title=නීල් ආම්ස්ට්‍රෝන් |location=ප්ලෙසන්ට්විල්, නිව් යෝක් |publisher=ගැරත් ස්ටීවන්ස් |date=2010 |isbn=978-1-4339-2147-6 |oclc=300982973 |url-access=registration |url=https://archive.org/details/neilarmstrong0000koes }} * {{cite book |last1=ෆ්‍රෙන්ච් |first1=ෆ්‍රැන්සිස් |author-link1=ෆ්‍රැන්සිස් ෆ්‍රෙන්ච් |last2=බර්ජස් |first2=කොලින් |author-link2=කොලින් බර්ජස් (කතෲ) |year=2010 |title=ඉන් ද ෂැඩෝ ඔෆ් ද මූන් | title-link= ඉන් ද ෂැඩෝ ඔෆ් ද මූන් (ග්‍රන්ථය) |location=ලින්කන්, නෙබ්‍රස්කා සහ ලන්ඩන් |publisher=නෙබ්‍රස්කා විශ්ව විද්‍යාලය |isbn=978-0-8032-2979-2 |oclc=1019883802 |ref=none}} * {{cite book |last=Reichl |first=Eugen |title=ප්‍රොජෙක්ට් ජෙමිනි |publisher=Schiffer |year=2016 |isbn=978-0-7643-5070-2 |location=ඇට්ග්ලෙන්, පෙනිසිල්වේනියා}} * {{cite book |last=කොලින්ස් |first=මයිකල් |year=2001 |title=කැරීන්ග් ද ෆයර්: ඇන් ඇස්ට්‍රොනොට්'ස් ජර්නීස් |location=නිව් යෝක් |publisher=කූපර් ස්ක්වෙයාර් ප්‍රෙස් |isbn=978-0-8154-1028-7 |oclc=45755963 |title-link = කැරීන්ග් ද ෆයර්: ඇන් ඇස්ට්‍රොනොට්'ස් ජර්නීස්}} * {{cite book |last=කෝට්රයිට් |first=එඩ්ගාර් එම්. |title=ඇපලෝ එක්ස්පෙඩිෂන්ස් ටු ද මූන් |year=1975 |id=NASA SP 350 |oclc=251694818 |bibcode=1975NASSP.350.....C}} * {{cite book |last1=හැකර් |first1=බාර්ටන් සී. |last2=ග්‍රිම්වුඩ් |first2=ජේම්ස් එම්. |title=ඔන් ද ශෝල්ඩර්ස් ඔෆ් ටයිටන්ස්: අ හිස්ට්‍රි ඔෆ් ප්‍රොජෙක්ට් ජෙමිනි |url=http://history.nasa.gov/SP-4203.pdf |access-date=April 8, 2018 |series=NASA History Series |year=2010 |orig-year=1977 |publisher=NASA History Division, Office of Policy and Plans |location=වොෂින්ටන්, ඩී.සී. |isbn=978-0-16-067157-9 |id=NASA SP-4203 |oclc=945144787 |archive-date=October 9, 2022 |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/http://history.nasa.gov/SP-4203.pdf |url-status=dead }} * {{cite book |last=කනින්හැම් |first=වෝල්ටර් |author-link=වෝල්ටර් කනින්හැම් |year=2010 |isbn=978-1-876963-24-8 |title=ද ඕල්-ඇමරිකන් බෝයිස් |orig-year=1977 |location=නිව් යෝක් |publisher=ipicturebooks |oclc=713908039 }} * {{cite book |last=ක්‍රාන්ස් |first=ජීන් |author-link=ජීන් ක්‍රාන්ස් |title=ෆේලියර් ඉස් නොට් ඇන් ඔප්ෂන්: මිෂන් කන්ට්‍රෝල් ෆ්‍රොම් මර්කරි ටු ඇපලෝ 13 ඇන්ඩ් බියන්ඩ් |url=https://archive.org/details/isbn_9780743200790 |url-access=registration |location=ඇලෙක්සැන්ඩ්‍රියා, වර්ජිනියා |publisher=Simon & Schuster |year=2000 |isbn=978-1-4391-4881-5 |oclc=810544750 }} * {{cite book |last=ක්‍රාෆ්ට් |first=ක්‍රිස් |title=ෆ්ලයිට්: මයි ලයිෆ් ඉන් මිෂන් කන්ට්‍රෝල් |publisher=ඩටන් |year=2001 |location=නිව් යෝක් |isbn=978-0-525-94571-0 |oclc=49323520 |url=https://archive.org/details/flight00chri }} * {{cite book |last1=ලොවෙල් |first1=ජිම් |author-link1=ජිම් ලොවෙල් |last2=ක්ලූගර් |first2=ජෙෆ්රි |author-link2=ජෙෆ්රි ක්ලූගර් |title=ඇපලෝ 13 |year=2000 |location=බොස්ටන් |publisher=හූටන් මිෆ්ලින් |isbn=978-0-618-05665-1 |oclc=1011809615 }} * {{cite book |last1=සර්නන් |first1=ඉයුජීන් |author-link1=ඉයුජීන් සර්නන් |first2=ඩොන් |last2=ඩේවිස් |title=ද ලාස්ට් මෑන් ඔන් ද මූන් |year=1999 |publisher=සෙන්ට් මාර්ටින්'ස් ග්‍රිෆින් |location=නිව් යෝක් |isbn=978-0-312-19906-7 |oclc=40200305 |url=https://archive.org/details/lastmanonmoonast00cern_0 }} * {{cite book |last1=බෲක්ස් |first1=කෝට්නි ජී. |last2=ග්‍රිම්වුඩ් |first2=ජේම්ස් එම්. |last3=ස්වෙන්සන් |first3=ලොයිඩ් එස්, කනිෂ්ඨ |others=Foreword by [[Samuel C. Phillips]] |title=චැරියට්ස් ෆෝ ඇපලෝ: අ හිස්ට්‍රි ඔෆ් මෑන්ඩ් ලූනාර් ස්පේස්ක්‍රාෆ්ට් |url=http://www.hq.nasa.gov/office/pao/History/SP-4205/cover.html |access-date=August 1, 2013 |series=The NASA History Series |year=2009 |orig-year=1979 |publisher=Scientific and Technical Information Branch, NASA |location=වොෂින්ටන්, ඩී.සී. |isbn=978-0-486-46756-6 |oclc=227923959 |lccn=79001042 |id=NASA SP-4205 |ref=CITEREFBrooks_et_al.2009 |archive-date=October 20, 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151020095653/http://www.hq.nasa.gov/office/pao/History/SP-4205/cover.html |url-status=dead }} * {{cite book |last=නෙල්සන් |first=ක්‍රේග් |title=රොකට් මෙන්: ද එපික් ස්ටෝරි ඔෆ් ද ෆර්ස්ට් මෙන් ඔන් ද මූන් |url=https://archive.org/details/isbn_9780670021031 |url-access=registration |location=නිව් යෝක් සිටි |publisher=වයිකින් |year=2009 |isbn=978-0-7195-6948-7 |oclc=699213335 }} *{{cite book|last=ඕර්ලොෆ්|first=රිචඩ් ඩබ්.|title=ඇපලෝ බයි ද නම්බර්ස්: අ ස්ටැටිස්ටිකල් රෙෆරන්ස්|series=NASA History Series|year=2000|publisher=NASA History Division, Office of Policy and Plans|location=වොෂින්ටන්, ඩී.සී.|isbn=978-0-16-050631-4|oclc=829406439|lccn=00061677|id=NASA SP-2000-4029|url=https://history.nasa.gov/SP-4029.pdf|access-date=March 4, 2018}} *{{cite book|last=ස්මිත්|first=ඇන්ඩෲ|title=මූන්ඩස්ට්: ඉන් ද සර්ච් ඔෆ් ද මෙන් වූ ෆෙල් ටු අර්ත්|location=ලන්ඩන්|publisher=බ්ලූම්ස්බරි|year=2005|isbn=978-0-7475-6368-6|oclc=728066122}} *{{cite book|last=චයිකින්|first=ඇන්ඩෲ|title=අ මෑන් ඔන් ද මූන්: ද වොයේජස් ඔෆ් ද ඇපලෝ ඇස්ට්‍රොනොට්ස්|location=ලන්ඩන්|publisher=පෙන්ගුයින් බුක්ස්|year=1994|isbn=978-0-14-024146-4|oclc=895935578|title-link=අ මෑන් ඔන් ද මූන්: ද වොයේජස් ඔෆ් ද ඇපලෝ ඇස්ට්‍රොනොට්ස්}} *{{cite book|author=Manned Spacecraft Center|title=ඇපලෝ 11 මෙහෙයුම් වාර්ථාව|date=November 1969|url=https://history.nasa.gov/alsj/a11/A11_MissionReport.pdf|archive-url=https://web.archive.org/web/20030616190156/http://history.nasa.gov/alsj/a11/A11_MissionReport.pdf|url-status=dead|archive-date=June 16, 2003|access-date=February 28, 2018|location=හූස්ටන්|publisher=NASA|id=MSC 00171|oclc=8444918}}<br /> {{කොමන්ස්ප්‍රවර්ග|Neil Armstrong}} [[ප්‍රවර්ගය:සඳ මත ඇවිද ඇති පුද්ගලයින්]] {{People who have traveled to the Moon|state=}} owt8kbzdo43ro1is00hwp8uoxd16sfe 750345 750344 2025-06-23T08:05:52Z Ttheek 66430 [[ප්‍රවර්ගය:ඇමරිකානු ගගනගාමීන්]] එක් කරන ලදී. [[විකිපීඩියා:HOTCAT|HotCat]] භාවිතයෙන් 750345 wikitext text/x-wiki {{තොරතුරුකොටුව අභ්‍යවකාශගාමීයා | name = නීල් ආම්ස්ට්‍රෝන් <br /> Neil Armstrong | image = Neil Armstrong pose.jpg | type =[[ගොනුව:Neil Armstrong Signature.svg|100px]] <br /> [[ඇමෙරිකා එක්සත් ජනපදය|එක්සත් ජනපද]] [[අභ්‍යාවකාශගාමියා|අභ්‍යවකාශගාමී]]<br /> සඳමත පා තැබු ප්‍රථම මිනිසා | nationality = [[ඇමෙරිකානු]] | status = විශාමික | birth_date = {{Birth date|df=yes|1930|08|5}} | death_date = | birth_place = වැපකොනේටා, ඔහියෝ,[[ඇමෙරිකා එක්සත් ජනපදය]] | death_place = | occupation = [[පරීක්ෂණ ගුවන් නියමු]] | rank = | selection = 1957 අභ්‍යවකාශගාමී තේරීම් ලැයිස්තුව MISS කණ්ඩායම, 1960 අභ්‍යවකාශගාමී තේරීම් ලැයිස්තුව Dyna-Soar කණ්ඩායම, 1962 නාසා අභ්‍යවකාශගාමී කණ්ඩායම 2 | evas = 1 | time = දින 8 , පැය 14 , මිනිත්තු 12 සහ තත්පර 31 | mission = [[ජෙමිනි 8]], [[ඇපලෝ 11]] | insignia = [[ගොනුව:Ge08Patch orig.png|40px]] [[ගොනුව:Apollo 11 insignia.png|40px]]</center> }} '''නීල් ඇල්ඩෙන් ආම්ස්ට්‍රෝන්''' (1930 අගොස්තු 05 - 2012 අගෝස්තු 25) යනු හිටපු [[එක්සත් ජනපදය|ඇමරිකානු]] [[අභ්‍යාවකාශගාමියා|ගඟනගාමියෙකු]], [[පරීක්ෂණ ගුවන් නියමුවා|පර්යේෂණ ගුවන් නියමුවකු]], විශ්ව විද්‍යාල මහාචාර්යවරයෙකු සහ ඇමෙරිකානු එක්සත් ජනපද නාවික ගුවන් නියමුවකු ද වෙයි. ඔහු සඳ මත පා තැබු ප්‍රථම පුද්ගලයාය. ඔහුගේ ප්‍රථම අභ්‍යවකාශ ගමන සිදු කරනු ලැබුයේ 1966 දී [[ජෙමිනි 8]] යානයෙන් වන අතර ඔහු එහි අණදෙන නියමුවා විය. මෙම මෙහෙයුමේ දී ගුවන් නියමු [[ඩේවිඩ් ස්කොට්]] සමග එකතුව ඔහු විසින් මුල්ම පිරිස් බලයක් ඇතිව අභ්‍යවකාශ යානා දෙකක් තටාක ගත කරන ලදී. ආම්ස්ට්‍රෝන්ගේ දෙවන සහ අවසාන අභ්‍යවකාශ ගමන සිදු කරන ලද්දේ 1969 ජුලි 20 වන දා ය. ඒ ප්‍රථම වරට සඳ මත පා තැබීමේ මෙහෙයුමත් සමගය. ඔහු මෙම මෙහෙයුමෙහි [[ඇපලෝ 11]] යානයෙහි අණදෙන නිළධාරියා විය. මෙකී සුප්‍රසිද්ධ මානව වර්ගයාගේ ඉදිරි ගමනට තැබු යෝධ පියවරත් සමගින් ආම්ස්ට්‍රෝන් සහ [[බස් ඕල්ඩ්‍රින්|එඩ්වින් ඕල්ඩ්‍රින්]] මුල්ම වරට [[චන්ද්‍රයා|චන්ද්‍රයාගේ]] පෘෂ්ඨය මතට පා තබා පැය 2 ½ ක කාලයක් මුළුල්ලේ සඳ ගවේෂණය කළහ. ඔවුන් මෙලෙස ගවේෂණය සිදු කරන අවස්ථාවන්හි දි ඔවුනට සහය දක්වමින් [[මයිකල් කොලින්ස්]] චන්ද්‍ර පෘෂ්ඨයට ඉහළින් කක්ෂගත විය. ආම්ස්ට්‍රෝන් හට Congressional Space Medal of Honor නම් සම්මානය මේ සඳහා හිමි වුණි. ගඟනගාමියෙකු වීමට ප්‍රථම ආම්ස්ට්‍රෝන් [[ඇමෙරිකානු නාවික හමුදාව|එක්සත් ජනපද නාවික හමුදාවෙහි]] සේවය කළ අතර [[කොරියන් යුද්ධය|කොරියානු යුධ]] සමයේදී ක්‍රියාකාරී සමාජිකයෙකු විය. මෙකී යුධ සමයෙන් පසු ඔහු අධිවේගී ගුවන් මධ්‍යස්ථානයක් වන National Advisory Committee for Aeronautics (NACA) හි පර්යේෂණ ගුවන් නියමුවකු ලෙස සේවය කළ අතර එහි දී ඔහු විවිධ වර්ගයේ ගුවන් යානා වලින් ගුවන් ගමන් 900 කටත් වඩා සිදු කර තිබුණි. මෙම මධ්‍යස්ථානය දැනට හඳුන්වනු ලබන්නේ Dryden Flight Research Center නමිනි. පර්යේෂණ ගුවන් නියමුවකු ලෙස ඔහු F – 100 Super Sabre A සහ C ගුවන් යානයෙහි, F – 101 Voodoo සහ Lockheed F – 104 A Starfighter යන යානා වල සේවය කර ඇත. මීට අමතරව Bell X – 1B, Bell X – 5, North American X – 15, F – 105 Thunderchief, F – 106 Delta Dart, B – 47 Stratojet, KC – 135 Stratotanker සහ Paresecv යන යානාවල ද පියාසර කර ඇත. ඔහු Purdue සරසවියෙන් උපාධි ලැබුවෙකි. == පුද්ගලික ජීවිතය == 1930 අගෝස්තු 5 වැනිදා, [[ඔහියෝ (ප්‍රාන්තය)|ඔහියෝ]] ප්‍රාන්තයෙහි වැපකොනේටා නගරයේ දී{{sfn|හැන්සන්|2005|pp=49–50}} වයෝලා ලුවීස් ට සහ ස්ටීවන් කෙනෙග් ට දාව ආම්ස්ට්‍රෝන් උපත ලැබීය. ඔහුට ජූන් නම් බාල සොහොයුරියක් ද ඩීන් නම් බාල සහෝදරයෙකු ද විය. ඔහුගේ පියා ඔහියෝ ප්‍රාන්ත රාජ්‍යයේ විගණකයෙකු විය.<ref>{{cite news |title=Neil Armstrong grants rare interview to accountants organization |publisher=CBC News |date=May 24, 2012 |url=http://www.cbc.ca/news/technology/neil-armstrong-grants-rare-interview-to-accountants-organization-1.1289392 |access-date=April 8, 2018 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20180107163955/http://www.cbc.ca/news/technology/neil-armstrong-grants-rare-interview-to-accountants-organization-1.1289392 |archive-date=January 7, 2018}}</ref> එම නිසා ඊළග වසර 14 තුළ ඔහුගේ පවුල ට ප්‍රාන්තය පුරා නගර 16 කට පදිංචිය මාරු කිරීමට සිදුවිය.{{sfn|හැන්සන්|2005|p=29}} ආම්ස්ට්‍රෝන්ට ගුවන් යානා ගැන උනන්දුව ඇති වූයේ වයස අවුරුදු දෙකේදී පමණ ය. එකල ඔහුගේ පියා ඔහුව ක්ලීව්ලන්ඩ් හි තිබූ ගුවන් තරඟ නැරඹීමට රැගෙන ගොස් ඇත. වයස පහේදී හෝ හයේදී ඔහුට පළමු ගුවන් ගමන් අත්දැකීම ලැබුණි.<ref>{{cite web |title=Project Apollo: Astronaut Biographies |publisher=NASA |url=https://history.nasa.gov/ap11ann/astrobios.htm#Armstrong |access-date=May 12, 2011 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110428105817/http://history.nasa.gov/ap11ann/astrobios.htm#Armstrong |archive-date=April 28, 2011}}</ref>{{sfn|හැන්සන්|2005|p=45}} 1944 දී ඔහුගේ පවුල අවසාන වරට නැවතත් වැපකොනේටා නගරයට පැමිණියහ. එහිදී ආම්ස්ට්‍රෝන්ග් බ්ලූම් උසස් පාඨශාලාවට ඇතුල් විය. ඔහු වැපකොනේටා ගුවන්තොටේදී ගුවන් යානා නියමු පුහුණුවක් ලැබීය.{{sfn|හැන්සන්|2005|pp=49–50}} තම 16 වැනි උපන්දිනය දා ශිෂ්‍ය ගුවන් සහතිකයක් ලබාගත් ඔහු අගෝස්තු මාසයේදි සිය ප්‍රථම ගුවන් ගමන තනිවම සිදු කළේය. ඒ රියදුරු බලපත්‍රයවත් ලබා ගැනීමට පෙරයි.{{sfn|Koestler-Grack|2010|p=14}} ආම්ස්ට්‍රෝන්ග් ක්‍රියාකාරි [[බාලදක්ෂ ව්‍යාපාරය|බාලදක්ෂයෙකු]] වූ අතර ඇමරිකානු බාලදක්ෂ වැඩසටහනේ ඉහළම තනතුර වූ 'Eagle Scout' තනතුර ලබාගත්තේය. ආම්ස්ට්‍රෝන් හට බාලදක්ෂ ව්‍යාපාරය විසින් Distinguished Eagle Scout සම්මානය සහ Silver Buffalo සම්මානය ප්‍රදානය කෙරුනි.<ref>{{cite news |url=https://www.newspapers.com/clip/23385802/the_morning_call/ |title=1st Man on the Moon Gets National Eagle Award |last1=Airgood |first1=Glenn |newspaper=The Morning Call |location=Allentown, Pennsylvania |date=February 16, 1973 |page=5 |via=Newspapers.com}}</ref><ref>{{cite web |url=https://www.scouting.org/awards/silver-buffalo/previous-winners/1979-1970/ |title=Silver Buffalo Award Winners 1979–1970 |publisher=Boy Scouts of America|access-date=September 2, 2018}}</ref> 1969 ජුලි 18 වැනිදා චන්ද්‍රයා වෙත පියාසැරිය කරන අතරතුර ආම්ස්ට්‍රෝන් ඉඩාහෝ ප්‍රාන්තයේ පැවති ජාතික බාලදක්ෂ ජම්බෝරියට සහභාගි වූ බාලදක්ෂයන් හට සිය ශුභාශිංසන යැවීය.<ref>{{cite web |quote="I'd like to say hello to all my fellow Scouts and Scouters at [[Farragut State Park]] in [[Idaho]] having a [[National Scout jamboree (Boy Scouts of America)|National Jamboree]] there this week; and Apollo 11 would like to send them best wishes". [[Capsule communicator]] [[Charles Duke]] replied: "Thank you, Apollo 11. I'm sure that, if they didn't hear that, they'll get the word through the news. Certainly appreciate that." |title=Apollo 11 – Day 3, part 2: Entering Eagle – Transcript |publisher=NASA |date=April 11, 2010 |url=https://history.nasa.gov/ap11fj/09day3-entering-eagle.htm |access-date=February 10, 2011 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110104123750/http://history.nasa.gov/ap11fj/09day3-entering-eagle.htm |archive-date=January 4, 2011}}</ref> ආම්ස්ට්‍රෝන් චන්ද්‍රයා වෙත ගෙන ගොස් නැවත රැගෙන ආ පෞද්ගලික අයිතම කිහිපය අතර ලෝක බාලදක්ෂ ලාංඡනයක් ද විය.<ref>{{cite web |title=World Scouting salutes Neil Armstrong |publisher=World Organization of the Scout Movement |url=http://oldsite.scout.org/en/information_events/news/world_scouting_salutes_neil_armstrong |access-date=July 27, 2015 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20150904004807/http://oldsite.scout.org/en/information_events/news/world_scouting_salutes_neil_armstrong |archive-date=September 4, 2015}}</ref> 1947 දී, වයස 17 ක් වූ ආම්ස්ට්‍රෝන් පර්ඩූ විශ්වවිද්‍යාලයේදී ගගනයාත්‍රා ඉංජිනේරු විද්‍යාව හැදෑරුවේය.{{sfn|හැන්සන්|2005|pp=55–56}} == නාවික හමුදා සේවය == [[ගොනුව:Neil Armstrong 23 May 1952 (cropped).jpg|thumb|නාවික හමුදා ගුවන් නියමු නීල් ආම්ස්ට්‍රෝන්, 1952 මැයි 23 ]] 1949 ජනවාරි 26 දා ආම්ස්ට්‍රෝන්ව නාවික හමුදා සේවයට කැඳවන ලදී. වෛද්‍ය පරීක්ෂනවලින් පසු 1949 පෙබරවාරි 24 දා මිඩ්ෂිප්මන් තනතුරට පත්විය.{{sfn|හැන්සන්|2005|pp=68–69}} 1949 සැප්තැම්බර් 9 වැනිදා ඔහු පියාසැරි පුහුණුව සඳහා වූ T-6 ටෙක්සන් ගුවන් යානයක් තනිවම පියාසර කළේය.{{sfn|හැන්සන්|2005|p=71}} 1950 මාර්තු 2 වැනිදා ඔහු [[ගුවන් යානා ගෙන යන නෞකා|ගුවන් යානා ගෙනයනා නෞකාවක්]] වූ USS Cabot මතට ගුවන්‍ යානයක් ගොඩබෑවේය.{{sfn|හැන්සන්|2005|p=71}} 1950 අගෝස්තු 16 වැනිදා නාවුක හමුදාව ඔහුට දන්වා සිටියේ ඔහු නාවික ගුවන්නියමුවෙක් ලෙස සම්පූර්ණ සුදුසුකම් ලබා ඇති බවයි. 1950 නොවැම්බර් 27 වැනිදා ආම්ස්ට්‍රෝන්ග්ව VF-51 නම් ජෙට් කණ්ඩායමේ නියමුවෙක් ලෙස පත් කරන ලදී. එහි ලාබාලතම නිළධාරියා වූ ඔහු 1951 ජනවාරි 5 වැනිදා පළමු වතාවට ජෙට් ගුවන් යානයක් පියාසර කළේය. ඒ [[ග්‍රමන් F9F පැන්තර්]] යානයකි. 1951 ජුනි 5 වැනිදා ආම්ස්ට්‍රෝන්ග්ව Ensign තනතුරට උසස් කරන ලද අතර ඊට දින දෙකකට පසුව ඔහු පළමුවරට ජෙට් යානයක් [[ගුවන් යානා ගෙන යන නෞකා|ගුවන්යානා වාහක නෞකාවක්]] මතට ගොඩබෑවේය. ඒ [[USS Essex]] මතටයි. 1951 ජුනි 28 වැනිදා, Essex කොරියාව බලා යාත්‍රා කිරීම ඇරඹූ අතර VF-51 එහි පොළොවේ ඉලක්ක වලට පහර දෙන (ground-attack) ගුවන්යානය ලෙස ක්‍රියා කළේය.{{sfn|හැන්සන්|2005|pp=79–85}} 1951 අගෝස්තු 29 දා ආම්ස්ට්‍රෝන් පළමු වරට කොරියානු යුද්ධයට සහභාගී වූයේ ය. ඒ සොන්ග්ජින් හි ගුවන් ඡායාරූප ලබාගැනීමේ මෙහෙයුමකදීය.{{sfn|හැන්සන්|2005|p=90}} ඉන් දින පහකට පසු ඔහු සන්නද්ධ විහිදුම් මෙහෙයුමක් සඳහා සහභාගි විය. ඒ මාජොන්-නි නම් ගම්මානයට දකුණින් ඇති ප්‍රමුඛ ප්‍රවාහන සහ ගබඩා පහසුකම් ඇති ප්‍රදේශයක් මතිනුයි. ආම්ස්ට්‍රෝන්ග්ට අනුව ඔහු පොළොවට බෝම්බ හෙලීම සඳහා පහළ උන්නතාංශයක පැ.කි.මී. 560 ක පමණ වේගයකින් පියාසර කරමින් සිට ඇති අතර කඳු අතර උගුලක් ලෙස ඇද තිබූ කේබලයක ඔහුගේ යානය ගැටී ඇත. පොළොවට මීටර් 150 ක් පමණ උසින් ගමන් ගද්දී සිදුවූ මෙම අනතුරින් යානයේ එක් තටුවක අඩි 6ක ප්‍රමාණයක් විනාශ විය. එම ප්‍රදේශය තුලදී බරපතළ ලෙස ගුවන්යානා-මර්ධන-අවි වලින් වෙඩි ප්‍රහාර එල්ල වුවද ඒවා ආර්ම්ස්ට්‍රෝන්ගේ යානයේ නොවැදුනි.{{sfn|හැන්සන්|2005|p=94}} නමුත් USS Essex නෞකාවේ අණ දෙන නිළදාරියාට මුලින් ලැබුණු වාර්තාවේ සඳහන් වූයේ ආම්ස්ට්‍රොන්ගේ F9F පැන්තර් යානය ගුවන්යානා-නාශක අවි වලින් එල්ල වූ ප්‍රහාර වලට හසුවූ බවටයි. [[File:F9F-2_Panthers_VF-51_over_Korea_1951.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:F9F-2_Panthers_VF-51_over_Korea_1951.jpg|alt=Two dark-blue-painted single-seat military jets flying from left to right in echelon. They wear the mark of the U.S. military on the nose, and a number. The nearer plane is 107 and the further is 116. On the fin is the letter 'S' and just in front the word NAVY. The planes have wingtip drop tanks and bubble canopies.|වම|thumb|F9F-2 පැන්තර් ගුවන්යානා දෙකක්.වම් පස යානායේ නියමුවා ආම්ස්ට්‍රෝන්ග් ය.]] යානයට දරුණු ලෙස හානි වුවද එය නැවත සතුරු කලාපයෙන් පිටතට ගෙන ඒමට ආම්ස්ට්‍රෝන්ග් සමත්විය. පාර්ශවික සමබරතාවය පාලනය කිරීම සඳහා තිබූ ගුවන් යානා තටු විනාශ වී තිබූ නිසා යානය නැවත ආරක්ෂිතව ගොඩබසීමට නොහැකි විය. ආම්ස්ට්‍රෝන්ට තිබූ එකම බලාපොරොත්තුව වූයේ යානයෙන් පිටතට පැනීමේ ක්‍රියාවලියයි (ejection). එමගින් ආසනයත් සමගම නියමුවාව යානයෙන් වෙන් කෙරෙන අතර ආසනයේ ඇති පැරෂූටයක් මගින් ඔහුව ආරක්ෂිතව පොළොවට පතිත කළ හැක. ආම්ස්ට්‍රෝන් ඉලක්ක කළේ මුහුද මතදි යානයෙන් ඉවත් වී ජලයට පතිත වී, ඉන් පසු ගලවාගැනීමේ හෙලිකොප්ටර යානයක් පැමිණෙන තෙක් බලා සිටීමටයි. නමුත් සුළඟට අසුවූ පැරැෂූටය නැවත ගොඩබිම් පෙදෙසට ගසා ගෙන ගියේය. ගොඩබිමට පතිත වූ ඔහුව මිතුරෙකු විසින් ජීප් රථයකින් රැගෙන යන ලදි. ඔහුගේ ගුවන්යානය වූ ''F9F BuNo 125122'' හි සුන්බුන් සොයාගත නොහැකි විය.{{sfn|හැන්සන්|2005|pp=95–96}} ආම්ස්ට්‍රෝන් කොරියාවේදී පැය 121 ක ගුවන් කාලයක් තුල මෙහෙයුම් 78 කට සහභාගි විය. කොරියානු යුද්ධයේදී මියගිය එක්සත් ජනපද නාවික හමුදා භටයින් 492 න් 27 දෙනෙක් USS Essex හි සේවය කළ අය විය. මෙහෙයුම් 20 ක් සඳහා ආම්ස්ට්‍රෝන්ග් හට Air Medal නොහොත් ගුවන් පදක්කම ද, තවත් මෙහෙයුම් 40 ක් සඳහා Gold Star දෙකක්ද, Korean Service Medal, Engagement Star, National Defense Service Medal සහ United Nations Korea Medal ද හිමි විය.{{sfn|හැන්සන්|2005|p=112}} == පරීක්ෂන නියමු == {{ඡේදය පුළුල් කරන්න}} [[ගොනුව:Neil Armstrong 1956 portrait.jpg|thumb|291x291පික්|පරීක්ෂණ නියමු නීල් ආම්ස්ට්‍රෝන් (වයස 26)]] පර්ඩූ සරසවියෙන් ඉවත් වීමෙන් පසු ආම්ස්ට්‍රෝන් පර්‍යේෂක පරීක්ෂණ ගුවන් නියමුවෙකු ලෙස සේවය කළේය. ඔහු එඩ්වර්ඩ්ස් ගුවන්හමුදා මූලස්ථානයේ ඇති අධිවේගී ගුවන් මධ්‍යස්ථානයක් වන National Advisory Committee for Aeronautics (NACA) හි රැකියාවක් සඳහා ඉල්ලුම් කෙරුවේය.{{sfn|හැන්සන්|2005|pp=119–120}} නමුත් එහි ඇබෑර්තුවක් නොතිබූ නිසා ඔහුගේ අයදුම්පත ක්ලීව්ලන්ඩ් හි ඇති ලුවිස් ගුවන් ප්‍රචාලන විද්‍යාගාරයට හරවා යවන ලදී. 1955 මාර්තු 1 වැනිදා ආම්ස්ට්‍රෝන් එහිදී පළමු වරට පරීක්ෂණාත්මක ගුවන් ගමනක් සිදු කළේය.{{sfn|හැන්සන්|2005|pp=119–120}} ඔහු ක්ලීව්ලන්ඩ් හි සේවය කළේ සුලු කාලයක් පමණි. 1955 ජුලි 11 දින ඔහු NACA අධිවේගී ගුවන් මධ්‍යස්ථානයේ සේවයට වාර්ථා කරන ලදි.{{sfn|හැන්සන්|2005|p=130}} == අභ්‍යාවකාශගාමී වෘත්තිය == 1958 ජුනි මාසයේ ආම්ස්ට්‍රෝන්ව එක්සත් ජනපද ගුවන් හමුදාවේ Man In Space Soonest වැඩසටහනට තෝරගත් නමුත් උසස් පර්යේෂණ ව්‍යාපෘති ඒජන්සිය එම වැඩසටහනට ප්‍රතිපාදන සැපයීම නවත්වන ලදී. ඒ වෙනුවට පසුව ඉදිරිපත්වුනේ නාසා ආයතනයේ මර්කරි ව්‍යාපෘතියයි. නමුත් එහි අභ්‍යාවකාශගාමියෙකු ලෙස ඉදිරිපත් වීමට හැකිවූයේ හමුදා පරීක්ෂන නියමවුනට පමණක් වූ අතර ආම්ස්ට්‍රෝන් සිවිල් පරීක්ෂන නියමුවෙක් වූ නිසා එයට සහභාගි විය නොහැකි විය.{{sfn|බර්ජස්|2013|pp=17–18}}<ref>{{cite magazine |url=http://www.airspacemag.com/space-exploration/first_up.html |title=First Up? |first=Tony |last=Reichhardt |magazine=[[Air & Space/Smithsonian|Air & Space]] |date=August–September 2000 |access-date=February 28, 2018}}</ref> 1960 නොවැම්බර් මස ඔහුව X-20 ඩයින-සෝර් නම් හමුදා ගුවන් යානයට නියමු උපදේශකයෙකු ලෙස තෝරාගන්නා ලදි. ඉන් වසර දෙකකට පසු 1962 මාර්තු 15 දා, ආම්ස්ට්‍රෝන් X-20 නම් ගුවන් යානය සඳහා තෝරාගත් නියමු-ඉංජිනේරුවන් හත්දෙනා අතරට ඇතුළත් විය.{{sfn|හැන්සන්|2005|pp=171–173}}{{sfn|බර්ජස්|2013|pp=19–21}} [[ගොනුව:Neil Armstrong in Gemini G-2C training suit.jpg|වම|thumb|257x257පික්|ආම්ස්ට්‍රෝන්, ජෙමිනි ව්‍යාපෘතියේ මුල් කාලයේ භාවිත කළ අභ්‍යාවකාශ ඇඳුමක් සමග]] 1962 අප්‍රේල් මස නාසා ආයතනය නිවේදනය කළේ ජෙමිනි ව්‍යාපෘතිය සඳහා දෙවන ගගනගාමීන් කණ්ඩායමක් බඳවා ගන්නා බවත් මෙවර සිවිල් පරීක්ෂන නියමුවන්ට ද ඉල්ලුම් කළ හැකි බවයි.{{sfn|බර්ජස්|2013|pp=4–6}} 1962 මැයි මස සියැටල් වර්ල්ඩ්'ස් ෆෙයාර් වෙත ගිය ආම්ස්ට්‍රෝන් එහි තිබූ අභ්‍යාවකාශ ගවේශනය ගැන වූ සමුළුවකට සහභාගි විය. සියැටල් සිට නැවත පැමිණි ඔහු අභ්‍යවකාශගාමියෙකු වීමට ඉල්ලුම් කළේය. ඔහුගේ ඉල්ලුම් පත්‍රය එහි ළඟාවුනේ ඉල්ලුම් පත් යැවිය හැකි අවසාන දිනය වූ 1962 ජුනි 1 වැනිදාට සතියකටත් පසුවයි. කෙසේ නමුත් එඩ්වර්ඩ්ස් හමුදා මූලස්ථානයේ ආම්ස්ට්‍රෝන් සමග සේවය කළ ඩික් ඩේ නම් ගුවන් විඩම්බක විශේෂඥයා හට ඔහුගේ ඉල්ලුම් පත්‍රය හමුවී ඇති අතර ඔහු කිසිවෙකුට නොදැනෙන ලෙස එය ඉල්ලුම් පත්‍ර ගොඩට දමා ඇත.{{sfn|හැන්සන්|2005|pp=193–195}} ජුනි මස අවසානයේ බෲක්ස් ගුවන් හමුදා කඳවුරේදි ආම්ස්ට්‍රෝන් වෛද්‍ය පරීක්ෂනයකට ලක් වූවේය. මෙම පරීක්ෂනය වේදනාකාරි සහ තේරුමක් නැති එකක් බවට අයදුම්කරුවන් විස්තර කර ඇත.{{sfn|බර්ජස්|2013|pp=29–30}} නාසා හි පියාසැරි කාර්ය මණ්ඩල මෙහෙයුම් අධ්‍යක්ෂක, [[ඩිකී ස්ලේටන්]], 1962 සැප්තැම්බර් 13 ආම්ස්ට්‍රෝන් අමතා ඔහු නාසා අභ්‍යවකාශගාමී බලකායට එකතු වීමට කැමැතිදයි විමසීය. පැකිළීමකින් තොරව ඔහු එයට කැමති විය. දින තුනක් යනතෙක් එම තෝරාගැනීම් රහසිගතව පැවතුනද එම වර්ෂයේ මුල සිටම මාධ්‍ය වාර්තා කලේ ආම්ස්ට්‍රෝන් "පළමු සිවිල් අභ්‍යාවකාශගාමියා" ලෙස තෝරාගනු ඇති බවයි.{{sfn|හැන්සන්|2005|pp=201–202}} මෙම කණ්ඩායමට තෝරාගෙන තිබුණේ සිවිල් නියමුවන් දෙදෙනෙකු පමණි.{{sfn|බර්ජස්|2013|pp=64–66}} ඒ ආම්ස්ට්‍රෝන් සහ [[එලියට් සී]] ඒ දෙදෙනායි.<ref>{{cite web |title=Elliot M. See, Jr |publisher=NASA |url=http://www.jsc.nasa.gov/Bios/htmlbios/see-em.html |access-date=May 19, 2011 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110513235725/http://www.jsc.nasa.gov/Bios/htmlbios/see-em.html |archive-date=May 13, 2011 }}</ref> 1962 සැප්තැම්බර් 17 තිබූ මාධ්‍ය හමුවකදී නාසා ආයතනය ව්සින් දෙවැනි ගගනගාමීන් කණ්ඩායම ප්‍රසිද්ධියට පත් කරන ලදී. මර්කරි 7 ගගනගාමී කණ්ඩායමට වඩා මොවුන් වයසින් බාල සහ අධ්‍යයන සුදුසුකම් වලින් ඉහළ විය. [[මයිකල් කොලින්ස්]] පැවසුවේ අභ්‍යවකාශගාමී බලකායේ සිටි වැඩිම පළපුරුද්දක් තිබූ පරීක්ෂණ නියමුවා ආම්ස්ට්‍රෝන් බවයි.{{sfn|කොලින්ස්|2001|pp=314}} === ජෙමිනි වැඩසටහන === ==== ජෙමිනි 5 ==== {{ප්‍රධාන ලිපිය|ජෙමිනි 5}} 1965 පෙබරවාරි 8 වැනිදා, ආම්ස්ට්‍රෝන් සහ එලියට් සී [[ජෙමිනි 5]] මෙහෙයුමේ උපස්ථ කණ්ඩායම ලෙස පත් කරන ලදී. (උපස්ථ කණ්ඩායම යනු මෙහෙයුමේ ප්‍රධාන කණ්ඩායමට යම් කිසි හේතුවක් නිසා මෙහෙයුමට සහභාගී වීමට නොහැකි වුවහොත් ඒ වෙනුවට සහභාගී වන කණ්ඩායම ය.) ඔවුන්ගේ කාර්‍ය වූයේ මෙහෙයුමේ ප්‍රධාන කන්ඩායම වූ [[ගෝඩන් කූපර්]] සහ [[පීට් කොන්රාඩ්]] ට සහය වීමයි.{{sfn|Reichl|2016|p=78}} මෙහෙයුමේ මූලික අරමුණු වූයේ අභ්‍යාවකාශයේදී යානා දෙකක් මුනගැහෙන ආකාරය පුහුණු වීම සහ දින 7ක පමණ අභ්‍යාවකාශ ගමනකට අවශ්‍ය ක්‍රියා පටිපාටි සහ උපකරණ පිළිබඳ අවබෝධයක් ලබාගැනීමටයි. චන්ද්‍රයා වෙත යන ගමනක් සඳහා ඒවා අත්‍යාවශ්‍ය විය. අගෝස්තු 21 වැනිදා ප්‍රධාන කන්ඩායම සමග මෙහෙයුම දියත් විය.{{sfn|හැකර්|ග්‍රිම්වුඩ්|2010|pp=255–256}} ආම්ස්ට්‍රෝන් සහ සී කෙනඩි තුඩුවේ සිට සාර්ථක දියත් කිරීම නැරඹූහ.{{sfn|හැන්සන්|2005|p=239}} යානා හමුව වැළැක්වීමට හේතුවූ ඉන්ධන කෝෂවල කුඩා ගැටලුවක් හැරෙන්නට මෙහෙයුම යම්තාක් දුරට සාර්ථකව නිමවිය. ==== ජෙමිනි 8 ==== {{ප්‍රධාන ලිපිය|ජෙමිනි 8}} [[ගොනුව:GEMINI-TITAN (GT)-8 - PRELAUNCH ACTIVITY - CAPE (s66-24446).jpg|වම|thumb|ආම්ස්ට්‍රෝන් (වයස 35) [[ජෙමිනි 8]] සඳහා අභ්‍යාවකාශ ඇඳුම පළඳිමින් (1966 මාර්තු)]] [[ජෙමිනි 8]] මෙහෙයුම සඳහා නියම කෙරුණු කණ්ඩායම 1965 සැප්තැම්බර් 20 වැනිදා නිවේදනය කරන ලදී. ඒ අනුව ඩේවිඩ් ස්කොට් ප්‍රධාන නියමුවා ලෙසත් ආම්ස්ට්‍රෝන් අණ දෙන නිළදාරියා ලෙසත් පත් කරන ලදී.{{sfn|හැන්සන්|2005|p=240}}{{sfn|හැකර්|ග්‍රිම්වුඩ්|2010|pp=523–529}} මීට අමතරව පීට් කොන්රාඩ් සහ [[රිචඩ් ගෝඩන්]] උපස්ථ කණ්ඩායම ලෙස පත් කරන ලදී.{{sfn|හැන්සන්|2005|p=240}}{{sfn|හැකර්|ග්‍රිම්වුඩ්|2010|pp=523–529}} ආම්ස්ට්‍රෝන් ගේ ප්‍රථම අභ්‍යාවකාශ ගමන වන ජෙමිනි 8 විය. එමගින් ඔහු අභ්‍යාවකාශයට ගිය පළමු එක්සත් ජනපද සිවිල් වැසියා බවට පත් විය. ([[සෝවියට් සංගමය|සෝවියට් සංගමයේ]] ගගනගාමී [[වැලන්ටිනා තෙරෙශ්කෝවා]] 1963 ජුනි 16 වැනිදා අභ්‍යාවකාශයට ගිය පළමු සිවිල් වැසියා බවට පත් විය.<ref>{{cite web |title=Valentina Vladimirovna Tereshkova (Born March 6, 1937) |url=http://www.yarregion.ru/eng/Pages/famous_people_Valentina_Vladimirovna_Tereshkova.aspx |publisher=Yaroslavl Regional Government |access-date=July 27, 2015 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20150904004808/http://www.yarregion.ru/eng/Pages/famous_people_Valentina_Vladimirovna_Tereshkova.aspx |archive-date=September 4, 2015 }}</ref>)) ජෙමිනි 8, 1966 මාර්තු 16 වැනිදා දියත් විය. එතෙක් සිදු වූ සංකීර්ණම මෙහෙයුමක් වූ මෙහිදී වෙනත් (නියමුවන් රහිත) යානයක් සමග [[අභ්‍යාවකාශ යානා හමුවීම|හමුවී]] එයට [[අභ්‍යාවකාශ යානා තටාකගත කිරීම|සම්බන්ධ වීමත්]], ඩේවිඩ් ස්කොට් විසින් දෙවැනි ඇමරිකානු [[අභ්‍යාවකාශ ඇවිදීම]] සිදු කිරීමත් ප්‍රධාන ඉලක්ක විය. මෙහෙයුම සැලසුම් කරන ලද්දේ පැය 75 ක් (එනම් පරිභ්‍රමණ 55 ක්) තුල සිදු කිරීමට යි. අභ්‍යාවකාශයේදී සම්බන්ධ වීමට සඳහා යොදාගන්නා ''ඇජීනා'' නම් නියමු-රහිත යානය නැගෙනහිර සම්මත වේලාවෙන් 10:00:00 ට{{හැකර්|ග්‍රිම්වුඩ්|හැන්සන්|2005|pp=242–244}} දියත් කරන ලද අතර 11:41:02 ට ආම්ස්ට්‍රෝන් රැගත් ටටිටන් II රොකට්ටුව දියත් විය.{{sfn|හැකර්|ග්‍රිම්වුඩ්|2010|p=526}} ඔවුන් විසින් ඉතිහාසයේ ප්‍රථම වරට අභ්‍යාවකාශයේදී යානා දෙකක් තටාකගත කරන ලදී.<ref>{{cite web |title=March 16, 1966: Gemini's First Docking of Two Spacecraft in Earth Orbit |publisher=NASA |url=https://www.nasa.gov/image-feature/march-16-1966-geminis-first-docking-of-two-spacecraft-in-earth-orbit |access-date=April 30, 2018 |date=March 16, 2016}}</ref> කණ්ඩායමට පොළොව සමග තිබූ රේඩියෝ සමබන්ධය කඩින් කඩ විසන්ධි වීමට හේතුව වූයේ පොළොවේ ප්‍රමාණවත් තරම් පණිවුඩ ලබාගැනීමේ මධ්‍යස්ථාන නොතිබූ නිසයි. මෙසේ සම්බන්ධය විසන්ධි වී තිබූ අවස්ථාවක එක් වරම ඇජීනා යානය භ්‍රමණය වීමකට ලක් විය. ආම්ස්ට්‍රෝන් මෙය නිවැරදි කිරීම සඳහා ජෙමිනි යානයේ තිබූ කක්ෂීය ඉරියවු සහ උපමාරු පද්ධතිය (OAMS) භාවිත කළේය. මෙහෙයුම් පාලන අංශයෙන් පෙර ලැබුණු උපදෙස් වලට අනුව ඔවුන් ඇජීනා යානයෙන් ජෙමිනි යානය ඉවත් කර ගැනීමට කටයුතු කළෝය. කෙසේ නමුත් භ්‍රමණය නොනැවතුණු අතර එය වඩා වේගවත් විය. මෙයින් පෙනී ගියේ ජෙමිනි යානයේ ඉරියවු පාලනයේ ගැටලුවක් ඇති බවයි. මේ අනුව ක්‍රියාත්මක වූ ආම්ස්ට්‍රෝන් නැවත-ඇතුල්-වීම පාලනය සඳහා වූ පද්ධතිය (RCS) ක්‍රියාත්මක කර OAMS පද්ධතිය ක්‍රියා විරහිත කළේය. මෙහෙයුම් නීති වලට අනුව RCS පද්ධතිය ක්‍රියාත්මක කිරීමෙන් පසු, ලැබෙන මුල්ම අවස්ථාවේදීම පොළොවට නැවත ඒමේ ක්‍රියාවලිය ඇරඹිය යුතු විය. ref>{{cite web |last=Merritt |first=Larry |title=The abbreviated flight of Gemini 8 |publisher=Boeing |url=http://bts.boeing.com/news/frontiers/archive/2006/march/i_history.html |date=March 2006 |access-date=May 14, 2011 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110812222659/http://bts.boeing.com/news/frontiers/archive/2006/march/i_history.html |archive-date=August 12, 2011}}</ref> [[ගොනුව:Armstrong and Scott with Hatches Open.jpg|thumb|බටහිර [[ශාන්තිකර සාගරය|ශාන්තිකර සාගරයට]] පතිත වූ [[ජෙමිනි 8]] යානයේ කණ්ඩායම ගළවා ගැනීම]] [[වෝල්ටර් කනින්හැම්]] ඇතුලු අභ්‍යාවකාශගාමී කාර්‍යාලයේ සිටි කිහිපදෙනෙකුට දැනුනේ ආම්ස්ට්‍රෝන් සහ ස්කොට්ගේ නොසැකිල්ල නිසා මෙහෙයුම නිසි ලෙස සාර්ථක කරගත හැකි නොවූ බවයි.{{sfn|කනින්හැම්|2010|pp=111–112}} ආම්ස්ට්‍රෝන් එක් RCS මුදුවක් පමණක් ක්‍රියාත්මක කළේ නම් මෙහෙයුම නියම පරිදි සාර්ථක කරගත හැකිවීමට ඉඩ තිබුනේ යැයිද මතයක් තිබුනි. නමුත් මේ විවේචන පදනම් විරහිත වූ අතර, RCS මුදු එකක් පමණක් ක්‍රියාත්මක කිරීම කළ නොහැකි දෙයක් විය.{{sfn|හැන්සන්|2005|pp=270–271}} මෙයට අදහස් දක්වමින් [[ජීන් ක්‍රාන්ස්]] පැවසුවේ "කණ්ඩායම ක්‍රියාකළේ ඔවුන් පුහුණු කර තිබූ ආකාරයට යි. ඔවුන් වැරදි ලෙස ක්‍රියා කළේ අපි ඔවුන්ට එසේ කිරීමට පුහුණු කර තිබූ නිසයි" යනුවෙනි. යානා දෙකක් තටාගත කළ පසු ඒ දෙකම එක් යානයක් ලෙස සැළකිය යුතු බව මෙහෙයුමේ සැළසුම්කරුවන්ට සහ පාලකයන්ට වැටහී නොතිබුණි. එනිසා ක්‍රාන්ස් මෙම මෙහෙයුම සැලකුවේ වැදගත් පාඩමක් ලෙසයි.{{sfn|ක්‍රාන්ස්|2000|p=174}} මෙහෙයුම මගින් නැවතීමට සිදුවීම නිසා ස්කොට් සිදු කිරීමට තිබූ අභ්‍යාවකාශ ඇවිදීම ඇතුලුව මෙහෙයුමේ වැදගත් ඉලක්කයන් බොහොමයක් අවලංගු කිරීමට සිදු විය. අත් හැර දැමුනු ඇජීනා යානය ජෙමිනි 10 දී නැවත භාවිතයට ගැනුනි.{{sfn|හැකර්|ග්‍රිම්වුඩ්|2010|pp=321–322}} ආම්ස්ට්‍රෝන් ට සහ ස්කොට් ට නාසාහි Exceptional Service Medal හිමි වූ අතර<ref name="NASA Awards">{{citation |url=https://searchpub.nssc.nasa.gov/servlet/sm.web.Fetch/Agency_Awards_Historical_Recipient_List.pdf?rhid=1000&did=2120817&type=released |title=Agency Awards Historical Recipient List |publisher=NASA |access-date=February 28, 2018 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20161202083252/https://searchpub.nssc.nasa.gov/servlet/sm.web.Fetch/Agency_Awards_Historical_Recipient_List.pdf?rhid=1000&did=2120817&type=released |archive-date=December 2, 2016}}</ref><ref name=zanesville>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/31060661/the_times_recorder/|title=Serious Problem in Space|agency=UPI|newspaper=The Times Recorder|location=Zanesville, Ohio|page=8|date=March 27, 1966|via=Newspapers.com}}</ref> ස්කොට් හට [[එක්සත් ජනපද ගුවන් හමුදාව|ගුවන් හමුදාවෙන්]] Distinguished Flying Cross හිමි විය.<ref>{{cite web |url=https://valor.militarytimes.com/recipient.php?recipientid=143831 |title=Valor awards for David Randolph Scott |publisher=Military Times Hall of Valor|access-date=February 28, 2018 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20180301225001/https://valor.militarytimes.com/recipient.php?recipientid=143831 |archive-date=March 1, 2018}}</ref> ස්කොට් [[ලුතිනන් කර්නල් (එක්සත් ජනපද)|ලුතිනන් කර්නල්]] ධුරයට උසස් කරන ලද අතර ආම්ස්ට්‍රෝන්ගේ වැටුප [[අමෙරිකා එක්සත් ජනපද ඩොලර්|එ.ජ. $]] 678 කින් වැඩි කරන ලදි. එනම් වසරකට ඔහුගේ වැටුප එ.ජ. $21,653 ක් විය (2020 වටිනාකම $172,713 කි). එමගින් එකල සිටි නාසා හි වැඩිම වැටුපක් ලබන අභ්‍යාවකාශගාමියා ආම්ස්ට්‍රෝන් බවට පත් විය.{{sfn|හැන්සන්|2005|p=274}} ==== ජෙමිනි 11 ==== {{ප්‍රධාන ලිපිය|ජෙමිනි 11}}ජෙමිනි වැඩසටහනෙහි ආම්ස්ට්‍රෝන්ග්ට ලැබුණු අවසාන තනතුර වූයේ [[ජෙමිනි 11]] හි උපස්ථ අණ දෙන නිළධාරී තනතුර යි. ඒ වනවිට පියාසැරි දෙකක් සඳහා පුහුණුව සිටි බැවින් ආම්ස්ට්‍රෝන්ග් හට යානයේ පද්ධති ගැන සැළකිය යුතු දැනුමක් තිබුනි. මේ නිසා ඔහු ආධුනිකයෙක් වූ මෙහෙයුමේ උපස්ථ නියමු විලියම් ඇන්ඩර්ස් ගේ ගුරුවරයා බවට පත් වුණි.{{sfn|හැන්සන්|2005|pp=292–293}} 1966 සැප්තැම්බර් 12 පීට් කොන්රාඩ් සහ රිචඩ් ගෝඩන් සමග ජෙමිනි 11 දියත් විය.<ref>{{cite web |title=Gemini-XI |publisher=NASA (Kennedy Space Center) |url=http://science.ksc.nasa.gov/history/gemini/gemini-xi/gemini-xi.html |access-date=July 24, 2010 |date=August 25, 2000 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20120201213341/http://science.ksc.nasa.gov/history/gemini/gemini-xi/gemini-xi.html |archive-date=February 1, 2012}}</ref> ඔවුන් මෙහෙයුම සාර්ථකව නිම කළ අතර, නීල් ආම්ස්ට්‍රෝන් මෙහෙයුමේ කැප්සියුල සන්නිවේදක ලෙස ක්‍රියා කළේය.{{sfn|හැන්සන්|2005|pp=294–296}} === ඇපලෝ වැඩසටහන === {{ප්‍රධාන ලිපිය|ඇපලෝ වැඩසටහන}}1967 ජනවාරි 27 වෙනිදා ඇපලෝ 1 කණ්ඩායම පෙරපුහුණුවකට සහභාගී වී තිබූ අතර ඒ අතර යානයේ හටගත් ගින්නක් හේතුවෙන් ඔවුන් මරණයට පත් වූහ. ආම්ස්ට්‍රෝන් ගෝඩන්, කූපර්, ලොවෙල් සහ [[ස්කොට් කාපෙන්ටර්]] සමග මෙදින [[වොෂින්ටන්, ඩී.සී.|වොෂින්ගටනයට]] ගොස් තිබුණේ එක්සත් ජාතීන්ගේ අභ්‍යාවකාශ ගිවිසුම අත්සන් කිරීමේ අවස්ථාවට යි. එහිදී ඔවුන්ට සිය සගයින් වූ [[ගස් ග්‍රිසම්]], [[එඩ්වර්ඩ් වයිට්|එඩ් වයිට්]] සහ [[රොජර් චැෆී]] මියගිය බවට දුරකථන මගින් දැනගන්නට ලැබුණි.{{sfn|ලොවෙල්|ක්ලූගර්|2000|pp=24–25}} 1967 අප්‍රේල් 5 වැනිදා, ඇපලෝ 1 ගින්න සම්බන්ධ විමර්ශනයේ අවසන් වාර්තාව නිකුත් වූ අතර, එදිනම ආම්ස්ට්‍රෝන් සහ තවත් අභ්‍යාවකාශගාමීන් 17 දෙනෙක් ඩික් ස්ලේටන් සමග රැස්වීමකට සහභාගී වූහ. එහිදී ස්ලේටන් පළමුවැනියටම ප්‍රකාශ කළේ "හඳ බලා යන පළමු මිනිසුන් වනු ඇත්තේ මේ කාමරයේ සිටින අය" බවයි.{{sfn|සර්නන්|ඩේවිස්|1999|p=165}} ජීන් සර්නන් ට අනුව මෙම ප්‍රකාශයට කිසිම ප්‍රතිචාරයයක් නොදැක්වූයේ ආම්ස්ට්‍රෝන් පමණි. ආම්ස්ට්‍රෝන්ට අනුව එහි පුදුම වීමට දෙයක් නොතිබුණේ, එම කාමර‍යේ සිටි සියලු දෙනා ජෙමිනි ව්‍යාපෘති‍යට සහභාගී වූ ප්‍රවීණයන් බැවිනි. චන්ද්‍රයා වෙත යන මෙහෙයුමකට සහභාගී වීමට සුදුසුකම් තිබුනේ ඔවුන්ට පමණි. සැළසුම් කර තිබූ මෙහෙයුම් ගැන කතා කළ ස්ලේටන් ආම්ස්ට්‍රෝන් ව [[ඇපලෝ 9]] හි උපස්ථ කණ්ඩායමට පත් කළේය.{{sfn|හැන්සන්|2005|pp=312–313}} [[ගොනුව:Apollo 11 LLRV 1.jpg|alt=චන්ද්‍ර ගොඩබෑමේ පර්‍යේෂණ යානා අංක 1 කඩා වැටී විනාශ වීමට පෙර එයින් ඉවත් වූ ආම්ස්ට්‍රෝන් පැරෂූටය ආධාරයෙන් පොළොවට පැමිණෙන අයුරු|thumb|''චන්ද්‍ර ගොඩබෑමේ පර්‍යේෂණ යානා අංක 1'' කඩා වැටී විනාශ වීමට පෙර එයින් ඉවත් වූ ආම්ස්ට්‍රෝන් පැරෂූටය ආධාරයෙන් පොළොවට පැමිණෙන අයුරු]] 1967 නොවැම්බර් 20 වැනිදා මෙහෙයුම් සඳහා පත් කරන ලද කණ්ඩායම් නිළ වශයෙන් නිවේදනය කරන ලදි.{{sfn|Brooks et al.|2009|p=374}} ඒ අනුව ආම්ස්ට්‍රෝන්ගේ කණ්ඩායමට ඕල්ඩ්‍රින් සහ ලොවෙල් පත් කරන ලදි.{{sfn|හැන්සන්|2005|pp=312–313}} නමුත් ඇපලෝ 8 කණ්ඩායමේ සිටි කොලින්ස් හට කශේරුවේ ආබාධයක් ඇති වූ අතර එයට සැත්කමක් අවශ්‍ය විය.{{sfn|කොලින්ස්|2001|pp=288–289}} මේ නිසා ලොවෙල් ඇපලෝ 8 හි කොලින්ස් ගේ තැන ගත්තේය. සැත්කමෙන් පසුව කොලින්ස් ආම්ස්ට්‍රෝන්ගේ කණ්ඩායමට එක් වුනි.{{sfn|කනින්හැම්|2010|p=109}} අභ්‍යාවකාශගාමින්ට [[ඇපලෝ වැඩසටහන#චන්ද්‍ර මොඩියුලය|චන්ද්‍ර මොඩියුලය]] පියාසර කිරීමට පුහුණු කිරීම සඳහා නාසා ආයතනය විසින් බෙල් එයාක්‍රාෆ්ට් ආයතනය ලවා "චන්ද්‍ර ගොඩබෑමේ පර්‍යේෂණ යානා" දෙකක් නිර්මාණය කරවන ලදී. 1968 මැයි 6 වැනිදා ආම්ස්ට්‍රෝන් පොළොවෙන් මීටර් 30 ක් උසින් මෙම යානයක් පදවමින් සිටි අතර ක්‍රමයෙන් ඔහුට පාලනය ගිලිහී ගොස් යානය භ්‍රමණය වීමට පටන් ගෙන ඇත.{{sfn|හැන්සන්|2005|p=330}} යානය පොළොවට කඩා වැටී ගිනි ගෙන විනාශ වීමට පෙර එයින් ඉවත් වී ආරක්ෂිතව පොළොවට ළඟා වීමට ආම්ස්ට්‍රෝන්ට හැකිවිය. පසුව කළ විශ්ලේෂණයන්ට අනුව ඔහු යානයෙන් ඉවත්වීමට තවත් තත්පර භාගයක් වත් ප්‍රමාද වූයේනම් ඔහුට පැරෂූටය විවෘත කිරීමට කාලය මද වනු ඇත. මෙම අනතුරින් පර්‍යේෂණ යානය සම්පූර්ණයෙන් විනාශ විය.{{sfn|ක්‍රාෆ්ට්|2001|p=312}} මේ යානය නිසා ආම්ස්ට්‍රෝන් මරණයට පත් වීමට බොහෝ ඉඩ තිබුණත්, ඔහු පසුව නිශ්චිතව පැවසුවේ චන්ද්‍ර ගොඩබෑම් සාර්ථක වීමට එම පර්‍යේෂණ යානාවලින් ලද පුහුණුව ඉවහල් වූ බව ය.{{sfn|හැන්සන්|2005|p=334}} ==== ඇපලෝ 11 ==== {{ප්‍රධාන ලිපිය|ඇපලෝ 11}} [[ගොනුව:Apollo 11 Prime Crew - GPN-2000-001164 - Ap11-s69-31740.jpg|alt=ඇපලෝ 11 කණ්ඩායම: ආම්ස්ට්‍රෝන්, මයිකල් කොලින්ස් සහ බස් ඕල්ඩ්‍රින්|thumb|[[ඇපලෝ 11]] කණ්ඩායම: ආම්ස්ට්‍රෝන්, [[මයිකල් කොලින්ස්]] සහ [[බස් ඕල්ඩ්‍රින්]]]] ආම්ස්ට්‍රෝන් ඇපලෝ 8 හි උපස්ථ අණදෙන නිළදාරී ලෙස කටයුතු කිරිමෙන් පසු, 1968 දෙසැම්බර් 23 දා ස්ලේටන් ඔහුට ඇපලෝ 11 හි ප්‍රධාන අණදෙන නිළදාරි ධුරය ප්‍රදානය කළේය.{{sfn|නෙල්සන්|2009|p=17}} 2005 ලියැවුණු ආම්ස්ට්‍රෝන්ගේ චරිතාපදානයට අනුව, ඇපලෝ 11 සැලසුම් කර තිබුනේ ආම්ස්ට්‍රෝන් අණ දෙන නිළධාරී ලෙසත්, මයිකල් කොලින්ස් අණදෙන මොඩියුලයේ නියමුවා ලෙසත්, එඩ්වින් ඕල්ඩ්‍රින් චන්ද්‍ර මොඩියුලයේ නියමුවා ලෙසත් ය. නමුත් අවශ්‍ය නම් ඕල්ඩ්‍රින් වෙනුවට ජිම් ලොවෙල් ලබා දීමට හැකි බවට ස්ලේටන් පවසා ඇත. දිනයක් පමණ ඒ ගැන කල්පනා කිරීමෙන් පසුව ආම්ස්ට්‍රෝන් තීරණය කළේ එසේ කිරීම අවශ්‍ය නොවන බවයි. ඒ ඔහුට ඕල්ඩ්‍රින් සමග වැඩ කිරීම ගැටලුවක් නොවූ නිසාත්, ජිම් ලොවෙල් හට ඔහුගේම වෙනම මෙහෙයුමක් ලැබීමට සුදුසු යැයි සිතූ නිසාය. චන්ද්‍ර මොඩියුලයේ නියමුවා යනු (නොනිළ වශයෙන්) කණ්ඩායමේ පහළම තනතුර වූ බැවින්, [[ජෙමිනි 12]] හි අණ දෙන නිළදාරියා ලෙස සේවය කළ ජිම් ලොවෙල් හට එම තනතුර දීම නුසුදුසු යැයි ආම්ස්ට්‍රෝන් විශ්වාස කළේ ය.{{sfn|හැන්සන්|2005|p=338}} අවසානයේ 1969 ජනවාරි 9 වැනිදා ඇපලෝ 11 කණ්ඩායම නිළ වශයෙන් ප්‍රකාශයට පත් විය. ඒ ආම්ස්ට්‍රෝන්, කොලින්ස් සහ ඕල්ඩ්‍රින් ප්‍රධාන කණ්ඩායම ලෙසත්, ලොවෙල්, ඇන්ඩර්ස් සහ [[ෆ්‍රෙඩ් හේස්]] උපස්ථ කණ්ඩායම ලෙසත් ය.{{sfn|කොලින්ස්|2001|pp=312–313}} [[ක්‍රිස් ක්‍රාෆ්ට්]] ට අනුව, 1969 මාර්තු වල පැවති රැස්වීමකදී ස්ලේටන්, ක්‍රාෆ්ට්, ජෝර්ජ් ලෝ සහ [[බොබ් ගිල්රූත්]] තීරණය කළේ සඳ මත පා තබන පළමු මිනිසා ආම්ස්ට්‍රෝන් වන බවයි. එයට ප්‍රධාන හේතුව වූයේ, නාසා කළමණාකරීත්වය විසින් ආම්ස්ට්‍රෝන් වැඩි අහංකාරයකින් තොර පුද්ගලයෙකු ලෙස සැළකීම යි. නමුත්, 1969 අප්‍රේල් 14 වැනිදා පැවත්වූ මාධ්‍ය සාකච්චාවකදී මෙයට හේතුව ලෙස දැක්වූයේ චන්ද්‍ර මොඩියුලය නිර්මාණය කර තිබූ ආකාරය යි; එහි දොර විවර වූයේ දකුණු පසට, ඇතුල් පැත්තට නිසා දකුණු පස සිටින ඕල්ඩ්‍රින්ට මුලින්ම එලියට යාම අපහසු ය. ඇත්තෙන්ම මෙම අපහසුතාවය මඟ හරවා ගැනීමට ක්‍රම තිබුණත්, ස්ලේටන් පසුව ප්‍රකාශ කළේ නියමිත පටිපාටියට අනුව වුවද මුලින්ම පිටතට යා යුත්තේ අණ දෙන නිළධාරියා බව ය.{{sfn|කෝට්රයිට්|1975|p=160}} ===== සඳ වෙත ගමන ===== 1969 ජුලි 16 වැනිදා, UTC 13:32:00 ට, ඇපලෝ 11 කණ්ඩායම රැගත් [[සැටර්න් V|සැටර්න්-V]] රොකට්ටුව [[කෙනඩි අභ්‍යාවකාශ මධ්‍යස්ථානය|කෙනඩි අභ්‍යාවකාශ මධ්‍යස්ථානයේ]] 39A දියත් කිරීම් සංකීර්ණයෙන් දියත් විය.{{sfn|ඕර්ලොෆ්|2000|p=92}} ආම්ස්ට්‍රෝන්ගේ බිරිඳ ජැනට් සහ පුතුන් දෙදෙනා බනානා නදියෙහි නවත්වා තිබූ යාත්‍රාවක සිට දියත් කිරීම නැරඹූහ.{{sfn|හැන්සන්|2005|p=2}} දියත් කිරීම අතරතුරදී ආම්ස්ට්‍රෝන්ගේ හෘද ස්පන්ධන වේගය මිනිත්තුවට 110 ක් දක්වා ඉහළ ගියේය.{{sfn|හැන්සන්|2005|p=410}} ජෙමිනි 8 සඳහා යොදාගත් ටයිටන් II රොකට්ටුවට වඩා සැටර්න්-V හි පළමු අධියර ඝෝෂාකාරි විය. නමුත් ඇපලෝ අණ දෙන මොඩියුලයේ ජෙමිනි යානයට වඩා ඉඩ පහසුකම් තිබුණි. පෙර ඇපලෝ සාමාජිකයින් කිහිපදෙනෙකුටම ඇතිවූ "අභ්‍යාවකාශ අසනීප තත්වය" (space sickness) ඇපලෝ 11 කණ්ඩායමේ තිදෙනාට ඇති වූයේ නැත. ඇපලෝ 11 හි අරමුණ වූයේ සඳ මත කොහේ හෝ ආරක්ෂාකාරීව ගොඩබැසීම මිස නිශ්චිත ස්ථානයකටම ගොඩබැසීම නොවේ. සඳ මතට අවරෝහණය වීම ආරම්භ කර මිනිත්තු තුනකට පමණ පසු හඳේ ඇති ආවාට හඳුනාගත් ආම්ස්ට්‍රෝන්ට වැටහුණේ ඔවුන් සැළසුම් කළ ගොඩබැසීමේ ස්ථානයෙන් කිලෝමීටර් ගණනාවක් ඈතට යන බවය.{{sfn|ස්මිත්|2005|p=11}} [[ඊගල් චන්ද්‍ර මොඩියුලය|ඊගල් චන්ද්‍ර මොඩියුලයේ]] රේඩාර් පද්ධතිය ක්‍රියාත්මක වීමෙන් පසු, පරිගණකයේ දෝෂ සංඥා කිහිපයක්ම නිකුත් වන්නට විය. මුලින්ම ලැබුණු දෝශ සංඥාව වූයේ 1202 කේතය යි. කොතරම් පළපුරුද්දක් හා පුහුණුවක් ලබා තිබුනද, 1202 දෝෂ කේතයෙන් කියවුනේ කුමක්දැයි ආම්ස්ට්‍රෝන් හෝ ඕල්ඩ්‍රින් දැන සිටියේ නැත. කෙසේ නමුත්, මෙහෙයුම් පාලන මැදිරියේ සිටි කැප්සියුල සන්නිවේදක (CAPCOM) [[චාල්ස් ඩූක්]] ඔවුන් අමතා පැවසූයේ 1202 සහ 1201 දෝෂයන් නොසළකා හැරිය හැකි ඒවා බවයි. චන්ද්‍ර මොඩියුලය සහ අණදෙන මොඩියුලය තටාකගත කිරීම සඳහා ආධාර ලෙස තිබූ රේඩාර් පද්ධතිය, අවරෝහණය වීමේදි ක්‍රියා විරහිත කළ යුතුව තිබුණි. නමුත් එසේ නොකිරීම නිසා පරිගණකයට අමතර අනවශ්‍ය රේඩාර් දත්ත සැකසීමට සිදුවිය. දෝෂ පණිවුඩ ලැබීමට හේතුව එය බව ඕල්ඩ්‍රින් 2007 දී පැවසුවේය. ඔහු රේඩාරය ක්‍රියාත්මක කොට තැබුවේ, හදිසියේ මෙහෙයුම අවලංගු කිරීමට සිදුවුවහොත් නැවත අණ දෙන මොඩියුලය සමග සම්බන්ධ වීම සඳහාය.{{sfn|හැන්සන්|2005|pp=459–465}} යානයේ පරිගණකය ගොඩබැසීම සඳහා තෝරාගෙන තිබුණේ අනාරක්ෂිත ප්‍රදේශයක් බව දුටු ආම්ස්ට්‍රෝන් යානයේ පාලනය තමා අතට ගෙන එය වඩා ආරක්ෂිත ප්‍රදේශයක් සොයමින් යොමු කළේය. පෙරපුහුණුවලදී මෙන් නොව මේ සඳහා ඔහු අපේක්ෂා කළාට වැඩි කාලයක් ගතවුණි.{{sfn|චයිකින්|1994|p=199}} මේ අතර මෙහෙයුම් පාලන මැදිරිය කලබලයට පත් වූයේ චන්ද්‍ර මොඩියුලයේ ඉන්ධන අවසන් වෙමින් පැවති නිසාය.{{sfn|චයිකින්|1994|p=198}} අවසානයේ ගොඩබැසීම සිදු කරද්දී ආම්ස්ට්‍රෝන් සහ ඕල්ඩ්‍රින් විශ්වාස කළේ ඔවුන් හට තත්පර 40 කට ප්‍රමාණවත් ඉන්ධන ඇති බවයි. (හදිසි පිටව යාමකදී භාවිත කිරීමට තිබූ තත්පර 20 කට ප්‍රමාණවත් ඉන්ධන ප්‍රමානයද ඇතුලත්ව).{{sfn|චයිකින්|1994|p=200}} පුහුණු වීම් අතරදී ආම්ස්ට්‍රෝන් තත්පර 15 කට ප්‍රමාණවත් ඉන්ධන සමග වුවද යානය ගොඩබස්වා තිබූ බැවින් මෙය විශාල ගැටලුවක් නොවුණි. එමෙන්ම චන්ද්‍ර මොඩියුලය මීටර් 15 ක පමණ උසකින් චන්ද්‍රයා මතට කඩා වැටුණත් එය නිරුපද්‍රිතව තිබෙණු ඇතැයි ආම්ස්ට්‍රෝන් දැඩිව විශ්වාස කළේය. කෙසේ නමුත් මෙහෙයුමට පසුව සිදුකළ විශ්ලේෂනයන්ට අනුව චන්ද්‍රයා මත යානය ගොඩබසින මොහොතේදී, එහි තත්පර 45 ත් 50ත් අතර කාලයකට ප්‍රමාණවත් ඉන්ධන තිබූ බව හෙළිවිය.{{sfn|Manned Spacecraft Center|1969|pp=9-23–9-24}} 1969 ජුලි 20 වැනිදා UTC 20:17:40 ට පමණ ඊගල් යානය චන්ද්‍රයා මත ගොඩබසින ලදී.<ref>{{cite web|last=Jones|first=Eric M.|title=The First Lunar Landing, time 109:45:40|url=http://www.history.nasa.gov/alsj/a11/a11.landing.html|website=Apollo 11 Surface Journal|publisher=NASA|access-date=March 4, 2018|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20171225232200/https://history.nasa.gov/alsj/a11/a11.landing.html|archive-date=December 25, 2017}} That was the time of probe contact; the exact time of landing is difficult to determine, because Armstrong said the landing was "very gentle" and "It was hard to tell when we were on."</ref> එහි පාදවල රඳවා තිබූ ප්‍රෝබයන් තුනෙන් එකක් චන්ද්‍රයාගේ මතුපිට ස්පර්ශ වූ අතර ඒත් සමගම චන්ද්‍ර මොඩියුලයේ පාලන පුවරුවෙහි ඇති බල්බයක් දැල්වුණි. ඕල්ඩ්‍රින් ඒ බව සඳහන් කළ පසු ආම්ස්ට්‍රෝන් ප්‍රධාන එන්ජිම ක්‍රියා විරහිත කළේය. එන්ජිම ක්‍රියා විරහිත වූ බවට ඕල්ඩ්‍රින් තහවුරු කළ පසු ඔවුන් පශ්චාත්-ගොඩබැසීම් පිරික්සුම් කිහිපයක් සිදු කළහ. තත්පර දහයකට පමණ පසු, කැප්සියුල් සන්නිවේදක ඩූක්, "අපට ඔබව ඇහුණා, ''ඊගල්''." යනුවෙන් පැවසුවේය. ඉන් පසු ආම්ස්ට්‍රෝන්, "හූස්ටන්, මේ ''ට්‍රැන්ක්විලිටී කඳවුර'' යි. ''ඊගල්'' ගොඩබැස ඇත." යනුවෙන් පවසන ලදී. ගොඩබැසීම සාර්ථකව සිදු වූ බව එයින් ඇඟවුණි. "ට්‍රැන්ක්විලිටි කඳවුර" යනු චන්ද්‍රයා මත ඔවුන් ගොඩබැසූ ප්‍රදේශය හැඳින්වීමට ඔවුන් යොදාගත් නමයි. "ට්‍රැන්ක්විලිටි මුහුද" (Sea of Tranquility) නමින් හැඳින්වූ චන්ද්‍ර තැනිතලාවේ නිරිත කෙළවරට වන්නට එය පිහිටා තිබුණි. අතට අත දීමෙන් සහ මිත්‍රශීලි ලෙස පිටට තට්ටු කිරීමෙන්, ආම්ස්ට්‍රෝන් සහ ඕල්ඩ්‍රීන් සාර්ථක ගොඩබැසීම සැමරූහ. නමුත් ඉක්මනින්ම ඔවුන් නැවතත් යානයේ විවිධ පිරික්සීම් සිදු කරන්නට වූයේ හදිසියේ මෙහෙයුම අත්හැර නැවත යාමට අවශ්‍ය වුවහොත් ඒ සඳහා කටයුතු සූදානම් කිරීමට ය.<ref>{{cite web|last=Jones|first=Eric M.|title=The First Lunar Landing, time 1:02:45|url=http://www.history.nasa.gov/alsj/a11/a11.landing.html|access-date=November 30, 2007|website=Apollo 11 Surface Journal|publisher=NASA|date=September 15, 2017|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20171225232200/https://history.nasa.gov/alsj/a11/a11.landing.html|archive-date=December 25, 2017}}</ref><ref>{{cite web|last=Jones|first=Eric M.|title=Mission Transcripts, Apollo 11 AS11 PA0.pdf|url=https://www.jsc.nasa.gov/history/mission_trans/AS11_PAO.PDF|access-date=November 30, 2007|website=Apollo 11 Surface Journal|publisher=NASA|archive-url=https://web.archive.org/web/20080917232517/http://www.jsc.nasa.gov/history/mission_trans/AS11_PAO.PDF|archive-date=September 17, 2008|url-status=dead}}</ref><ref>{{cite web|last=Jones|first=Eric M.|title=Apollo 11 Mission Commentary 7-20-69 CDT 15:15 – GET 102:43 – TAPE 307/1|url=https://history.nasa.gov/alsj/a11/a11transcript_pao.htm|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20171108072819/https://history.nasa.gov/alsj/a11/a11transcript_pao.htm|archive-date=November 8, 2017|website=Apollo 11 Surface Journal|publisher=NASA}}</ref> පණිවුඩය ලැබුණු බව සඳහන් කරමින් ඩූක්, "තේරුණා, ''ට්‍රැන්ක්විලිටි''. පොළොවේ අපිට ඔබව ඇහුණා. මෙතන ඉන්න අය නිල් පැහැයට හැරීමට ආසන්නයි. අපි දැන් නැවතත් හුස්ම ගන්නවා. බොහොම ස්තූතියි!" යනුවෙන් පැවසුවේය.{{sfn|චයිකින්|1994|p=200}} ගොඩබැසීම අතරතුර මෙහෙයුම් පාලන මැදිරියෙහි තිබූ තත්වය එම පණිවුඩයෙන් විදහා දැක්වුණි. ගොඩබැසීමේ අවසාන අධියරේදී ආම්ස්ට්‍රෝන්ගේ හෘද ස්පන්ධනය මිනිත්තුවට 100 ත් 150 අතර විය.{{sfn|Manned Spacecraft Center|1969|p=12-1}} ===== සඳ මත ඇවිදීම ===== පියාසැරි සැළසුමට අනුව යානයෙන් පිටතට බැසීමට පෙර කණ්ඩායමට විවේක ගැනීමට කාලයක් යොදා තිබුනද ආම්ස්ට්‍රෝන් එය පසුවට කල් දමන ලෙස ඉල්ලා සිටියේය. ආම්ස්ට්‍රෝන් සහ ඕල්ඩ්‍රින් පිටතට යාමට සූදානම් වූ පසු ඊගල් යානය අවපීඩනය කර, දොර විවෘත කරන ලද අතර, ඉන්පසු ආම්ස්ට්‍රෝන් ඉණිමග ඔස්සේ පහළට ගමන් කළේය.{{Sfn|කෝට්රයිට්|1975|215}} ඉණිමගෙහි පහළටම යාමෙන් පසු ඔහු, "මම දැන් චන්ද්‍ර මොඩියුලයෙන් පිටතට අඩිය තබන්නයි යන්නේ." යනුවෙන් පැවසුවේය. 1969 ජුලි 21 වැනිදා [[සමායෝත සාර්වත්‍ර වේලාව|සමායෝත සාර්වත්‍ර වේලාවෙන්]] 02:56 ට ආම්ස්ට්‍රෝන් ඔහුගේ වම් පාදය (සපත්තුව) චන්ද්‍රයාගේ මතුපිටින් තබා "මෙය මිනිසෙකුට එක පියවරකි, මනුෂ්‍ය වර්ගයාට විශාල පිම්මකි." යනුවෙන් පැවසුවේය. එම වාක්‍යය ආම්ස්ට්‍රෝන්ම නිර්මාණය කළ එකක් විය. පශ්චාත්-පියාසැරි මාධ්‍ය සාකාච්ඡාවකදී ඔහු පැවසුවේ, තමා ඒ වචන ගළපාගත්තේ චන්ද්‍ර මොඩියුලයෙන් පිටතට යාමට මොහොතකට පෙර බවයි. ආම්ස්ට්‍රෝන් සඳෙහි පා තබා මිනිත්තු 19 කට පසු ඕල්ඩ්‍රින් ද සඳ මත පා තැබුවේය. ආම්ස්ට්‍රෝන් පියාසැරිය සිහිපත් කිරීම සඳහා ඵලකයක් පිහිටවූ අතර, ඉන්පසු ඔහු ඕල්ඩ්‍රින් සමග චන්ද්‍රයා මත එක්සත් ජනපද ධජයක් රෝපණය කරන ලදී. ධජය රෝපණය කිරීමෙන් මොහොතකට පසු [[එක්සත් ජනපදයෙහි ජනාධිපතිවරයා|ජනාධිපති]] [[රිචඩ් නික්සන්]] තම කාර්යාලයේ සිට ඔවුන්ට දුරකථනයෙන් ඇමතුවේය. මිනිත්තුවක පමණ කාලයක් ඔහු කථා කළ අතර, ආම්ස්ට්‍රෝන් තත්පර 30 ක් පමණ කාලයක් ජනපතිට ප්‍රතිචාර දැක්වූයේය. ඇපලෝ 11 මෙහෙයුමෙන් ලබාගත් ඡායාරූප ගොන්නෙහි ආම්ස්ට්‍රෝන් දැක්වෙන්නේ ඡායාරූප 5 ක පමණි. ඔවුන්ට තිබුනේ එක් හැස්ල්බ්ලැඩ් කැමරාවක් පමණක් වූ අතර, බහුතර ඡායාරූප ප්‍රමාණයක් ලබාගත්තේ ආම්ස්ට්‍රෝන් විසිනි. විද්‍යාත්මක පරීක්ෂණ පැකේජයක් පිහිටු වීමට උදවු වීමෙන් පසු, ආම්ස්ට්‍රෝන් චන්ද්‍ර මොඩියුලයෙන් මීටර 59 ක් නැගෙනහිර දෙසට වන්නට තිබූ ආවාටය දෙසට ගිය අතර, එය ඇපලෝ 11 මෙහෙයුමෙහි චන්ද්‍ර මොඩියුලයෙන් ඈතට ගමන් කළ උපරිම දුර විය. ඔහුගේ හඳ මත අවසාන කාර්යය වූයේ අණුස්මරණ ද්‍රව්‍ය අඩංගු කුඩා ඇසුරුමක් චන්ද්‍ර පෘෂ්ඨය මත තබන ලෙස ඕල්ඩ්‍රීන් ට මතක් කිරීමයි. එම අණුස්මරණ ද්‍රව්‍ය [[යූරී ගගාරීන්|යූරි ගගාරීන්]] සහ [[ව්ලැද්මීර් කොමරොව්]] යන සෝවියට් ගගනගාමීන් සහ ග්‍රිසම්, වයිට් සහ චැෆී යන ඇපලෝ 1 ගගනගාමීන් වෙනුවෙන් විය. ඇපලෝ 11 [[බහිර්-යානා ක්‍රියාකාරකම|බහිර් යානා ක්‍රියාකාරකම්]] කාලය පැය 2 හමාරක් විය. ඊට පසු සිදු කළ මෙහෙයුම් පහේදීම ඊට වඩා කාලයක් බහීර් යානා ක්‍රියාකාරකම් වෙනුවෙන් ලැබුණි. ඇපලෝ 17 කණ්ඩායම පැය 22ක් තිස්සේ චන්ද්‍රයා ගවේශනය කළහ. නාසා ආයතනය ඔවුන්ගේ බහිර් යානා ක්‍රියාකාරකම් කාලය අඩු කළේ චන්ද්‍රයාගේ අධික උෂ්ණත්වයට අභ්‍යාවකාශ ඇඳුම් කෙසේ ඔරොත්තු දේ දැයි අවිශ්වාස වූ නිසා බැව්, 2010 පැවති සම්මුඛ සාකච්ඡාවකදී ආම්ස්ට්‍රෝන් පැවසුවේ ය. ===== යළි පොළොවට පැමිණීම ===== == ඇපලෝ මෙහෙයුමට පසු ජීවිතය == {{Expand section}} == සටහන් == <references responsive="" /> == මූලාශ්‍ර == * {{cite book|last=හැන්සන්|first=ජේම්ස් ආර්.|title=ෆස්ට් මෑන්: ද ලයිෆ් ඔෆ් නීල් ඒ. ආම්ස්ට්‍රෝන්|location=නිව් යෝක්|publisher=Simon & Schuster|year=2005|isbn=978-0-7432-5631-5|oclc=937302502|title-link=ෆස්ට් මෑන්: ද ලයිෆ් ඔෆ් නීල් ඒ. ආම්ස්ට්‍රෝන්}} * {{cite book |last=Koestler-Grack |first=Rachel A. |title=නීල් ආම්ස්ට්‍රෝන් |location=ප්ලෙසන්ට්විල්, නිව් යෝක් |publisher=ගැරත් ස්ටීවන්ස් |date=2010 |isbn=978-1-4339-2147-6 |oclc=300982973 |url-access=registration |url=https://archive.org/details/neilarmstrong0000koes }} * {{cite book |last1=ෆ්‍රෙන්ච් |first1=ෆ්‍රැන්සිස් |author-link1=ෆ්‍රැන්සිස් ෆ්‍රෙන්ච් |last2=බර්ජස් |first2=කොලින් |author-link2=කොලින් බර්ජස් (කතෲ) |year=2010 |title=ඉන් ද ෂැඩෝ ඔෆ් ද මූන් | title-link= ඉන් ද ෂැඩෝ ඔෆ් ද මූන් (ග්‍රන්ථය) |location=ලින්කන්, නෙබ්‍රස්කා සහ ලන්ඩන් |publisher=නෙබ්‍රස්කා විශ්ව විද්‍යාලය |isbn=978-0-8032-2979-2 |oclc=1019883802 |ref=none}} * {{cite book |last=Reichl |first=Eugen |title=ප්‍රොජෙක්ට් ජෙමිනි |publisher=Schiffer |year=2016 |isbn=978-0-7643-5070-2 |location=ඇට්ග්ලෙන්, පෙනිසිල්වේනියා}} * {{cite book |last=කොලින්ස් |first=මයිකල් |year=2001 |title=කැරීන්ග් ද ෆයර්: ඇන් ඇස්ට්‍රොනොට්'ස් ජර්නීස් |location=නිව් යෝක් |publisher=කූපර් ස්ක්වෙයාර් ප්‍රෙස් |isbn=978-0-8154-1028-7 |oclc=45755963 |title-link = කැරීන්ග් ද ෆයර්: ඇන් ඇස්ට්‍රොනොට්'ස් ජර්නීස්}} * {{cite book |last=කෝට්රයිට් |first=එඩ්ගාර් එම්. |title=ඇපලෝ එක්ස්පෙඩිෂන්ස් ටු ද මූන් |year=1975 |id=NASA SP 350 |oclc=251694818 |bibcode=1975NASSP.350.....C}} * {{cite book |last1=හැකර් |first1=බාර්ටන් සී. |last2=ග්‍රිම්වුඩ් |first2=ජේම්ස් එම්. |title=ඔන් ද ශෝල්ඩර්ස් ඔෆ් ටයිටන්ස්: අ හිස්ට්‍රි ඔෆ් ප්‍රොජෙක්ට් ජෙමිනි |url=http://history.nasa.gov/SP-4203.pdf |access-date=April 8, 2018 |series=NASA History Series |year=2010 |orig-year=1977 |publisher=NASA History Division, Office of Policy and Plans |location=වොෂින්ටන්, ඩී.සී. |isbn=978-0-16-067157-9 |id=NASA SP-4203 |oclc=945144787 |archive-date=October 9, 2022 |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/http://history.nasa.gov/SP-4203.pdf |url-status=dead }} * {{cite book |last=කනින්හැම් |first=වෝල්ටර් |author-link=වෝල්ටර් කනින්හැම් |year=2010 |isbn=978-1-876963-24-8 |title=ද ඕල්-ඇමරිකන් බෝයිස් |orig-year=1977 |location=නිව් යෝක් |publisher=ipicturebooks |oclc=713908039 }} * {{cite book |last=ක්‍රාන්ස් |first=ජීන් |author-link=ජීන් ක්‍රාන්ස් |title=ෆේලියර් ඉස් නොට් ඇන් ඔප්ෂන්: මිෂන් කන්ට්‍රෝල් ෆ්‍රොම් මර්කරි ටු ඇපලෝ 13 ඇන්ඩ් බියන්ඩ් |url=https://archive.org/details/isbn_9780743200790 |url-access=registration |location=ඇලෙක්සැන්ඩ්‍රියා, වර්ජිනියා |publisher=Simon & Schuster |year=2000 |isbn=978-1-4391-4881-5 |oclc=810544750 }} * {{cite book |last=ක්‍රාෆ්ට් |first=ක්‍රිස් |title=ෆ්ලයිට්: මයි ලයිෆ් ඉන් මිෂන් කන්ට්‍රෝල් |publisher=ඩටන් |year=2001 |location=නිව් යෝක් |isbn=978-0-525-94571-0 |oclc=49323520 |url=https://archive.org/details/flight00chri }} * {{cite book |last1=ලොවෙල් |first1=ජිම් |author-link1=ජිම් ලොවෙල් |last2=ක්ලූගර් |first2=ජෙෆ්රි |author-link2=ජෙෆ්රි ක්ලූගර් |title=ඇපලෝ 13 |year=2000 |location=බොස්ටන් |publisher=හූටන් මිෆ්ලින් |isbn=978-0-618-05665-1 |oclc=1011809615 }} * {{cite book |last1=සර්නන් |first1=ඉයුජීන් |author-link1=ඉයුජීන් සර්නන් |first2=ඩොන් |last2=ඩේවිස් |title=ද ලාස්ට් මෑන් ඔන් ද මූන් |year=1999 |publisher=සෙන්ට් මාර්ටින්'ස් ග්‍රිෆින් |location=නිව් යෝක් |isbn=978-0-312-19906-7 |oclc=40200305 |url=https://archive.org/details/lastmanonmoonast00cern_0 }} * {{cite book |last1=බෲක්ස් |first1=කෝට්නි ජී. |last2=ග්‍රිම්වුඩ් |first2=ජේම්ස් එම්. |last3=ස්වෙන්සන් |first3=ලොයිඩ් එස්, කනිෂ්ඨ |others=Foreword by [[Samuel C. Phillips]] |title=චැරියට්ස් ෆෝ ඇපලෝ: අ හිස්ට්‍රි ඔෆ් මෑන්ඩ් ලූනාර් ස්පේස්ක්‍රාෆ්ට් |url=http://www.hq.nasa.gov/office/pao/History/SP-4205/cover.html |access-date=August 1, 2013 |series=The NASA History Series |year=2009 |orig-year=1979 |publisher=Scientific and Technical Information Branch, NASA |location=වොෂින්ටන්, ඩී.සී. |isbn=978-0-486-46756-6 |oclc=227923959 |lccn=79001042 |id=NASA SP-4205 |ref=CITEREFBrooks_et_al.2009 |archive-date=October 20, 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151020095653/http://www.hq.nasa.gov/office/pao/History/SP-4205/cover.html |url-status=dead }} * {{cite book |last=නෙල්සන් |first=ක්‍රේග් |title=රොකට් මෙන්: ද එපික් ස්ටෝරි ඔෆ් ද ෆර්ස්ට් මෙන් ඔන් ද මූන් |url=https://archive.org/details/isbn_9780670021031 |url-access=registration |location=නිව් යෝක් සිටි |publisher=වයිකින් |year=2009 |isbn=978-0-7195-6948-7 |oclc=699213335 }} *{{cite book|last=ඕර්ලොෆ්|first=රිචඩ් ඩබ්.|title=ඇපලෝ බයි ද නම්බර්ස්: අ ස්ටැටිස්ටිකල් රෙෆරන්ස්|series=NASA History Series|year=2000|publisher=NASA History Division, Office of Policy and Plans|location=වොෂින්ටන්, ඩී.සී.|isbn=978-0-16-050631-4|oclc=829406439|lccn=00061677|id=NASA SP-2000-4029|url=https://history.nasa.gov/SP-4029.pdf|access-date=March 4, 2018}} *{{cite book|last=ස්මිත්|first=ඇන්ඩෲ|title=මූන්ඩස්ට්: ඉන් ද සර්ච් ඔෆ් ද මෙන් වූ ෆෙල් ටු අර්ත්|location=ලන්ඩන්|publisher=බ්ලූම්ස්බරි|year=2005|isbn=978-0-7475-6368-6|oclc=728066122}} *{{cite book|last=චයිකින්|first=ඇන්ඩෲ|title=අ මෑන් ඔන් ද මූන්: ද වොයේජස් ඔෆ් ද ඇපලෝ ඇස්ට්‍රොනොට්ස්|location=ලන්ඩන්|publisher=පෙන්ගුයින් බුක්ස්|year=1994|isbn=978-0-14-024146-4|oclc=895935578|title-link=අ මෑන් ඔන් ද මූන්: ද වොයේජස් ඔෆ් ද ඇපලෝ ඇස්ට්‍රොනොට්ස්}} *{{cite book|author=Manned Spacecraft Center|title=ඇපලෝ 11 මෙහෙයුම් වාර්ථාව|date=November 1969|url=https://history.nasa.gov/alsj/a11/A11_MissionReport.pdf|archive-url=https://web.archive.org/web/20030616190156/http://history.nasa.gov/alsj/a11/A11_MissionReport.pdf|url-status=dead|archive-date=June 16, 2003|access-date=February 28, 2018|location=හූස්ටන්|publisher=NASA|id=MSC 00171|oclc=8444918}}<br /> {{කොමන්ස්ප්‍රවර්ග|Neil Armstrong}} [[ප්‍රවර්ගය:සඳ මත ඇවිද ඇති පුද්ගලයින්]] [[ප්‍රවර්ගය:ඇමරිකානු ගගනගාමීන්]] {{People who have traveled to the Moon|state=}} 7tfw0e2mnmwv9vf7xt0xqxk40igyl0r 0 19519 750352 615547 2025-06-23T08:06:53Z Ttheek 66430 [[ප්‍රවර්ගය:අභ්‍යවකාශගාමීන්]] ඉවත් කරන ලදී. [[විකිපීඩියා:HOTCAT|HotCat]] භාවිතයෙන් 750352 wikitext text/x-wiki {{තොරතුරුකොටුව තනතුරුධාරි|image=Michael Collins (S69-31742, restoration).jpg|module={{Infobox astronaut |type = [[නාසා]] [[අභ්‍යාවකාශගාමියා|අභ්‍යවකාශගාමී]] |time = දින 11, පැය 2, මිනිත්තු 4, තත්පර 43 |selection = 1963 3 වන නාසා අභ්‍යවකාශගාමී කණ්ඩායම |eva1 = 2 |eva2 = පැය 1 යි මිනිත්තු 28 යි |mission = [[ජෙමිනි 10]], [[ඇපලෝ 11]] |insignia = [[File:Gemini 10 Insignia.svg|54px|alt=Gemini 10 logo]] [[File:Apollo 11 insignia.png|50px|alt=Apollo 11 logo]]}}|term_end=1971 අප්‍රේල් 11|spouse={{marriage|පැට්‍රිෂියා ෆිනගන්|1957|2014|end=මියගියේ}}|signature=Michael Collins Signature.svg|serviceyears=1952–1982|rank=[[File:US-O8 insignia.svg|30px]] [[මේජර් ජෙනරාල් (එක්සත් ජනපද)]]|name=මයිකල් කොලින්ස්|education=එක්සත් ජනපද හමුදා විද්‍යාලය ([[විද්‍යාවේදි උපාධිය|BS]])|caption=කොලින්ස්, [[ඇපලෝ 11]] මෙහෙයුම දියත්වීමට මාස තුනකට පෙර, 1969|death_place=නේපල්ස්, ෆ්ලොරීඩා, එක්සත් ජනපදය|death_date={{මියගිය දිනය හා වයස|2021|4|28|1930|10|31}}|children=3|branch={{ගුවන් හමුදාව|එක්සත් ජනපද}}|birth_place=[[රෝමය]], [[ඉතාලිය]]|birth_date={{උපන් දිනය|1930|10|31}}|office=12 වැනි මහජන කටයුතු පිළිබඳ සහකාර රාජ්‍ය ලේකම්|term_start=1970 ජනවාරි 6}} '''මයිකල් කොලින්ස්''' යනු හිටපු ඇමරිකානු ගගනගාමියෙක් හා පරීක්ෂක ගුවන් නියමුවෙකි. 1963 දී ගගනගාමීන් 14 දෙනෙකුගෙන් සමන්විත තුන්වන කණ්ඩායමට ඔහුව තෝරාගනු ලැබීය. ඔහු දෙවරක් අභ්‍යාවකාශයේ පියාසර කළේය. ඔහුගේ පළමු අභ්‍යාවකාශ පියාසැරිය වන්නේ ජෙමිනි 10යි. ඔහු සහ අණ දෙන ගුවන් නියමු ජෝන් ඩබ්. යං විසින් සංකේතස්ථාන 2ක් අභ්‍යාවකාශ යානා 2කින් එහි දී ප්‍රදර්ශනය කළ අතර කොලින්ස් විසින් EVA 2 ක් ලබා ගන්නා ලදී. ඔහුගේ දෙවන අභ්‍යාවකාශ පියාසැරිය වන්නේ ඇපලෝ 11 වන අතර ඔහු එහි දී නියමු මොඩියුලයේ ගුවන් නියමුවා ලෙස ක්‍රියා කරන ලදී. ඔහු සඳ වටා කක්ෂගත වන අතරතුර [[නීල් ආම්ස්ට්‍රෝන්]] හා [[එඩ්වින් ඕල්ඩ්‍රින්]] පළමුවරට සඳ මත මිනිස් පා සටහන් තැබීය. ගගනගාමියෙකු බවට පත්වීමට පෙර ජනපද මිලිටරි ඇකඩමියට ඔහු ඇතුළත් වූ අතර එහි සිට එක්සත් ජනපද ගුවන් හමුදාවට එක් වූණි. ඔහු F 86 යානයේ නැගී ප්‍රංශයේ චැම්බ්ලි බුසියර්ස් ගුවන් මූලස්ථානයේ දී පියාසර කළේය. ඔහුව USAF පරීක්ෂණාත්මක පියාසැරි පරීක්ෂණ ගුවන් නියමු පාසලට භාරගත්තේය. ඒ 1960 දී එඩ්වඩ් ගුවන් හමුදා මූලස්ථානයේ දීය. ඔහු අසාර්ථකව දෙවන ගගනගාමී කණ්ඩායමට අයදුම් කළ ද භාර ගනු ලැබූයේ තුන් වන කණ්ඩායමටය. 1970 දී නාසා ආයතනයෙන් විශ්‍රාම ගැනීමෙන් පසුව රාජ්‍ය දෙපාර්තමේන්තුවේ මහජන කටයුතු පිළිබඳව සහකාර ලේකම් ලෙස ඔහු රැකියාවක් ලබා ගත්තේය. වසරකට පසුව ජාතික ගුවන් හා අභ්‍යාවකාශ කෞතුකාගාරයේ පළමු අධ්‍යක්ෂකවරයා බවට පත්විය. ස්මිත් සෝනියන් ආයතනයේ උප ලේකම් බවට 1978 දී පත් වන තුරු ඔහු සිය නිලය දැරීය. 1980 දී LTV අභ්‍යවකාශ යානයේ උප සභාපති ලෙස ඔහු රැකියාව ලබා ගත් අතර 1985 දී තම ව්‍යාපාර කටයුතුවල නියැළීමට සඳහා ඉල්ලා අස් විය. පැට්‍රිෂියා සමඟ විවාහ වූ කොලින්ස්හට කේට්, ඈන් හා මයිකල් යන දරුවන් තිදෙනා ලැබුණි. Jr කේට් යනු නිළියක් වන අතර All My Children යන දිවා කාලයේ විකාශිත මෙගා ටෙලිනාට්‍යයේ නැතලි මාලොව් ඩිලන් යන ඇගේ චරිතය නිසා ඇය සුප්‍රසිද්ධ නිළියකි. 2021 අප්‍රේල් 28 වැනිදා, කොලින්ස් (වයස 90) එක්සත් ජනපදයේ ෆ්ලෝරීඩා ප්‍රාන්තයේ නේපල්ස් හි දි පිළිකාවක් හේතුවෙන් මරණයට පත් විය. ==භාහිර සබැඳි== {{කොමන්ස්ප්‍රවර්ග|Michael Collins (astronaut)|මයිකල් කොලින්ස්}} * [https://www.youtube.com/watch?v=BmkDRMcjols මයිකල් කොලින්ස්ගේ MIT/AeroAstro හි සපැමිණීම] | 2015-04-01 {{People who have traveled to the Moon|state=expanded}} {{NASA Astronaut Group 3|state=autocollapse}} {{Gemini program}} {{subject bar |portal1=Biography |portal3=Spaceflight |portal4=Solar System |portal5=United States |commons=y |q=n |n=n }} {{Authority control}} {{NASA space program}} [[ප්‍රවර්ගය:ඇපලෝ වැඩසටහන]] enf1an0ttveblo8ret2i7863gphlazm 750354 750352 2025-06-23T08:07:08Z Ttheek 66430 [[ප්‍රවර්ගය:ඇමරිකානු ගගනගාමීන්]] එක් කරන ලදී. [[විකිපීඩියා:HOTCAT|HotCat]] භාවිතයෙන් 750354 wikitext text/x-wiki {{තොරතුරුකොටුව තනතුරුධාරි|image=Michael Collins (S69-31742, restoration).jpg|module={{Infobox astronaut |type = [[නාසා]] [[අභ්‍යාවකාශගාමියා|අභ්‍යවකාශගාමී]] |time = දින 11, පැය 2, මිනිත්තු 4, තත්පර 43 |selection = 1963 3 වන නාසා අභ්‍යවකාශගාමී කණ්ඩායම |eva1 = 2 |eva2 = පැය 1 යි මිනිත්තු 28 යි |mission = [[ජෙමිනි 10]], [[ඇපලෝ 11]] |insignia = [[File:Gemini 10 Insignia.svg|54px|alt=Gemini 10 logo]] [[File:Apollo 11 insignia.png|50px|alt=Apollo 11 logo]]}}|term_end=1971 අප්‍රේල් 11|spouse={{marriage|පැට්‍රිෂියා ෆිනගන්|1957|2014|end=මියගියේ}}|signature=Michael Collins Signature.svg|serviceyears=1952–1982|rank=[[File:US-O8 insignia.svg|30px]] [[මේජර් ජෙනරාල් (එක්සත් ජනපද)]]|name=මයිකල් කොලින්ස්|education=එක්සත් ජනපද හමුදා විද්‍යාලය ([[විද්‍යාවේදි උපාධිය|BS]])|caption=කොලින්ස්, [[ඇපලෝ 11]] මෙහෙයුම දියත්වීමට මාස තුනකට පෙර, 1969|death_place=නේපල්ස්, ෆ්ලොරීඩා, එක්සත් ජනපදය|death_date={{මියගිය දිනය හා වයස|2021|4|28|1930|10|31}}|children=3|branch={{ගුවන් හමුදාව|එක්සත් ජනපද}}|birth_place=[[රෝමය]], [[ඉතාලිය]]|birth_date={{උපන් දිනය|1930|10|31}}|office=12 වැනි මහජන කටයුතු පිළිබඳ සහකාර රාජ්‍ය ලේකම්|term_start=1970 ජනවාරි 6}} '''මයිකල් කොලින්ස්''' යනු හිටපු ඇමරිකානු ගගනගාමියෙක් හා පරීක්ෂක ගුවන් නියමුවෙකි. 1963 දී ගගනගාමීන් 14 දෙනෙකුගෙන් සමන්විත තුන්වන කණ්ඩායමට ඔහුව තෝරාගනු ලැබීය. ඔහු දෙවරක් අභ්‍යාවකාශයේ පියාසර කළේය. ඔහුගේ පළමු අභ්‍යාවකාශ පියාසැරිය වන්නේ ජෙමිනි 10යි. ඔහු සහ අණ දෙන ගුවන් නියමු ජෝන් ඩබ්. යං විසින් සංකේතස්ථාන 2ක් අභ්‍යාවකාශ යානා 2කින් එහි දී ප්‍රදර්ශනය කළ අතර කොලින්ස් විසින් EVA 2 ක් ලබා ගන්නා ලදී. ඔහුගේ දෙවන අභ්‍යාවකාශ පියාසැරිය වන්නේ ඇපලෝ 11 වන අතර ඔහු එහි දී නියමු මොඩියුලයේ ගුවන් නියමුවා ලෙස ක්‍රියා කරන ලදී. ඔහු සඳ වටා කක්ෂගත වන අතරතුර [[නීල් ආම්ස්ට්‍රෝන්]] හා [[එඩ්වින් ඕල්ඩ්‍රින්]] පළමුවරට සඳ මත මිනිස් පා සටහන් තැබීය. ගගනගාමියෙකු බවට පත්වීමට පෙර ජනපද මිලිටරි ඇකඩමියට ඔහු ඇතුළත් වූ අතර එහි සිට එක්සත් ජනපද ගුවන් හමුදාවට එක් වූණි. ඔහු F 86 යානයේ නැගී ප්‍රංශයේ චැම්බ්ලි බුසියර්ස් ගුවන් මූලස්ථානයේ දී පියාසර කළේය. ඔහුව USAF පරීක්ෂණාත්මක පියාසැරි පරීක්ෂණ ගුවන් නියමු පාසලට භාරගත්තේය. ඒ 1960 දී එඩ්වඩ් ගුවන් හමුදා මූලස්ථානයේ දීය. ඔහු අසාර්ථකව දෙවන ගගනගාමී කණ්ඩායමට අයදුම් කළ ද භාර ගනු ලැබූයේ තුන් වන කණ්ඩායමටය. 1970 දී නාසා ආයතනයෙන් විශ්‍රාම ගැනීමෙන් පසුව රාජ්‍ය දෙපාර්තමේන්තුවේ මහජන කටයුතු පිළිබඳව සහකාර ලේකම් ලෙස ඔහු රැකියාවක් ලබා ගත්තේය. වසරකට පසුව ජාතික ගුවන් හා අභ්‍යාවකාශ කෞතුකාගාරයේ පළමු අධ්‍යක්ෂකවරයා බවට පත්විය. ස්මිත් සෝනියන් ආයතනයේ උප ලේකම් බවට 1978 දී පත් වන තුරු ඔහු සිය නිලය දැරීය. 1980 දී LTV අභ්‍යවකාශ යානයේ උප සභාපති ලෙස ඔහු රැකියාව ලබා ගත් අතර 1985 දී තම ව්‍යාපාර කටයුතුවල නියැළීමට සඳහා ඉල්ලා අස් විය. පැට්‍රිෂියා සමඟ විවාහ වූ කොලින්ස්හට කේට්, ඈන් හා මයිකල් යන දරුවන් තිදෙනා ලැබුණි. Jr කේට් යනු නිළියක් වන අතර All My Children යන දිවා කාලයේ විකාශිත මෙගා ටෙලිනාට්‍යයේ නැතලි මාලොව් ඩිලන් යන ඇගේ චරිතය නිසා ඇය සුප්‍රසිද්ධ නිළියකි. 2021 අප්‍රේල් 28 වැනිදා, කොලින්ස් (වයස 90) එක්සත් ජනපදයේ ෆ්ලෝරීඩා ප්‍රාන්තයේ නේපල්ස් හි දි පිළිකාවක් හේතුවෙන් මරණයට පත් විය. ==භාහිර සබැඳි== {{කොමන්ස්ප්‍රවර්ග|Michael Collins (astronaut)|මයිකල් කොලින්ස්}} * [https://www.youtube.com/watch?v=BmkDRMcjols මයිකල් කොලින්ස්ගේ MIT/AeroAstro හි සපැමිණීම] | 2015-04-01 {{People who have traveled to the Moon|state=expanded}} {{NASA Astronaut Group 3|state=autocollapse}} {{Gemini program}} {{subject bar |portal1=Biography |portal3=Spaceflight |portal4=Solar System |portal5=United States |commons=y |q=n |n=n }} {{Authority control}} {{NASA space program}} [[ප්‍රවර්ගය:ඇපලෝ වැඩසටහන]] [[ප්‍රවර්ගය:ඇමරිකානු ගගනගාමීන්]] l6bmk2ochwfj37s2966nejrh5m5u16r 0 19795 750221 750183 2025-06-23T03:54:01Z Lee 85 [[බ්‍රහස්පති ග්‍රහයා#මහා රතු ලපය සහ කුණාටු තත්වයයන්]] වෙතට යළි-යොමුකරමින් 750221 wikitext text/x-wiki #යළියොමුව [[බ්‍රහස්පති_ග්‍රහයා#මහා_රතු_ලපය_සහ_කුණාටු_තත්වයයන්]] {{r from merge}} 4r6p2hgnlrdmdbk62py06ypmh6o6o1j 0 26302 750188 746492 2025-06-22T12:57:24Z 2402:4000:130A:7143:DCB9:2C4C:782B:C946 750188 wikitext text/x-wiki [[Image: El-v-01_ubt.jpeg|right|thumb]] '''බලශක්ති සංරක්ෂණය''' යනු බලශක්ති පරිභෝජනය අඩු කිරීමට දරන ක්‍රියාමාර්ග වේ. බලශක්ති සංරක්ෂණය කරගැනීමට ගත හැකි ක්‍රියාමාර්ග නම්; *[[කාර්යක්ෂම බලශක්තින් භාවිතය වැඩි කිරීම.]] *[[බලශක්ති පරිභෝඡනය]] හා බලශක්ති හානිය අවම කර ගැනීම. * සාම්ප්‍රදායක ශක්ති ප්‍රභව පරිභෝජනය අඩු කිරීම. බලශක්ති සංරක්ෂණය මගින් ආර්ථික සංවර්ධනය ඇති කිරීම, [[පරිසර තත්ත්ව]] ඉහළ නැංවීම, [[ඡාතික ආරක්ෂාව]], [[පුද්ගල ආරක්ෂාව]] හා [[මිනිස් සැප පහසුකමි]] වැඩි දියුණු කිරීම සිදු කර ගත හැක. බලශක්ති පරිභෝජනයේ ඍජු [[පාරිභෝගිකයන්]] වන පුද්ගලයන් හා සංවිධාන විසින් බලශක්ති සංරක්ෂණයට දායක වීම මගින් බලශක්තීන් සඳහා වැයවන පිරිවැය අඩුකිරීමට හා [[ආර්ථික සංවර්ධනය]] ඇති කිරීමට හැකි වේ. කාර්මික හා වෙළඳ පරිශීලකයන්ටද කාර්යක්ෂම බලශක්ති භාවිතය වැඩි කිරීමෙන් උපරිම [[ප්‍රතිලාභ]] ලබා ගත හැක. <br /> ==බලශක්ති සංරක්ෂණ ප්‍රතිපත්ති == [[Image:Passivhaus section en.jpg|thumb|300px| [[අඩු-ශක්ති ගොඩනැගිලි ශිල්පක්‍රම ලැයිස්තුව|අඩු-ශක්ති ගොඩනැගිලි ශිල්පක්‍රම]] සහ [[අක‍්‍රීය නිවාසය|ශක්ති සංරක්ෂණ ගොඩනැගිිලි]] තාක්ෂණ.]] [[බලශක්ති ප්‍රතිපත්ති]]න්හි ප්‍රධාන අංගයක් වන්නේ විද්‍යූත් බලශක්ති සංරක්ෂණයයි. බලශක්ති සංරක්ෂණ මගින් බලශක්ති පරිභෝජනය අඩු කිරීමටත් ඒක පුද්ගල බලශක්ති ඉල්ලුම අඩු කිරීමටත් හැකිවන අතර [[ජනගහන වර්ධනය]]ට සාපේක්ෂව ඇතිවන බලශක්ති ඉල්ලුමේ වර්ධනය මඟ හරවා ගැනීමටත් හැකිවේ. බලශක්ති සංරක්ෂණය කිරීම මගින් දිනෙන් දින ඉහළ යන බලශක්තීන් සඳහා සිදුකරන ගෙවීම් අවම කර ගැනීම, නව බලශක්ති බලාගාරවල අවශ්‍යතාව අවම වීම, බලශක්තීන් සඳහා යොදා ගන්නා ද්‍රවය අපනයනය සඳහා යන වියදම අවම කර ගැනීම යන කරැනුු මෙමගින් සාක්ෂාත් කර ගත හැක. එහිදී බලශක්ති ඉල්ලුම අවම කරගැනීම හේතුවෙන් බලශක්ති නිෂ්පාදනයට වඩාත් උචිත ක්‍රියාමාර්ග තෝරා ගැනීමේ නම්‍යතාවයක් ඇතිකර ගත හැක. ==දේශගුණික වෙනස්වීමි == දේශගුණික විපර්යාසවලට විමෝචනය හේතු වේ. බලශක්ති සංරක්ෂණය මගින් විමෝචනය අඩු විම [[දේශගුණික විපර්යාස]] අඩුවීමේ ක්‍රියාවලියේ වැදගත් අංගයක් වේ. බලශක්ති සංරක්ෂණය කිරීම මගින් [[නවකාර්ය නොවන සම්පත්]] වෙනුවට [[නවකාර්ය සම්පත්]] ආදේශ කර ගත හැක. [[බලශක්ති අර්බුදය]] සඳහා වඩාත්ම සුදුසු ආර්ථිකමය විසඳුම බලශක්ති සංරක්ෂණය වන අතර එය වැඩිවන බලශක්ති නිෂ්පාදනයට ඇති පාරිසරික විකල්පයක්ද වේ. ==විවිධ රටවල් විසින් සිදුකරන බලශක්ති සංරක්ෂණය == ===ඉන්දියාව === ඛනිජෙතල් සංරක්ෂණ පර්යේෂණ සංවිධානය, 1976 වර්ෂයේදී ඉන්දීය රජය මගින් පිහිටවනු ලැබූ අතර එම ආයතනයේ කාර්යභාරය නම් බලශක්ති කාර්යක්ෂමවතාව හා සංරක්ෂණය ට අනුග්‍රහය දැක්වීම හා එමගින් මිනිස් ජීවිත ඉහළ නැංවීමයි. මෑත කාලයේ දී මෙම ආයතනය මගින් රෑපවාහිනී, ගුවන්විදුලි හා මුද්‍රිත මාධ්‍ය උපයෝගී කර ගනිමින් අතිවිශාල ජනමාධ්‍ය ව්‍යාපාරයක් සිදු කර ඇත. එම ආයතනය මගින් සිදුකළ අතිවිශාල ජනමාධ්‍ය ව්‍යාපාරය පිළිබඳ තුන්වන පාර්ශවයක් මගින් සිදුකරන ලද සමික්ෂණයක් මගින් හෙළිදරවු වූයේ පරිසර දූෂණය අඩු කිරීමට අමතරව පොසිල ඉන්ධන සඳහා වැයවන අතිවිශාල මුදල ඉතිරි කර ගැනීම පිළිබඳව බොහෝ දෙනෙක් දැනූවත් වූ බවයි. [[බලශක්ති කාර්යක්ෂමතා කාර්යාංශය ]] යනු වර්ෂයේදී පිහිටුවන ලද ඉන්දියානු රජයේ ආයතනයක් වන අතර එහිද වගකීම වන්නේ බලශක්ති සංරක්ෂණය හා කාර්යක්ෂමවතාව ඉහළ නැංවීමයි. ===ජපානය === [[ජපානය]] 1973 වර්ෂයේ සිටම ඉන්ධන අර්බුදය හේතුවෙන් බලශක්ති සංරක්ෂණය මතවාදයට හේතුවිය. එහිදී සියලුම තෙල් මත පදනමි වු ඉන්ධන ආනයනය කිරීමෙන් දේශීය [[අනුමත බලශක්තීන්]] වර්ධනය විය. [[බලශක්ති සංරක්ෂණ ආයතනය]] සෑම අතින්ම [[ජපානය|ජපානයේ]] බලශක්ති කාර්යක්ෂම ලෙස භාවිතය ඉහල නැංවීමට කටයුතු කරයි. එහිදී පෞද්ගලික ආයතන විසින් ක්‍රියාවට නංවනු ලැබුවේ කර්මාන්ත සඳහා කාර්යක්ෂම බලශක්ති භාවිතයයි. ===ලෙබනනය=== වර්ෂ 2002 සිට ලෙබනනයේ පිහිටවූ [[ලෙබනන ජාතික බලශක්ති සංරක්ෂණ ආයතනය]] මගින්ද කාර්යක්ෂම හා සුදුසු බලශක්ති භාවිතය වර්ධනය හා පාරිභෝගික මටිටමේ සිට නවකාර්ය බලශක්ති භාවිතය වැඩිදියුණු කිරීම සිදු කරනු ලැබේ. එය ක්‍රියාවට නංවනු ලැබූයේ ගෝලීය පාරිසරික පහසුකම් ආයතනයේ මූල්‍ය ව්‍යාපෘතියක් වශයෙන් හා බලශක්ති ජල අමාත්‍යාංශය යටතේ පාලනය වන එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවර්ධන ව්‍යාපෘතිය යටතේය. පසුව එය කාර්මික නිදහස් ආයතනය ලෙස තනිව ක්‍රමානුකූලව පිහිටවනු ලැබූවද එයට එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවර්ධන ව්‍යාපෘතියේ සහය අඛණ්ඩව ලැබෙනුයේ 2007 ජුනි 18 වන දින බලශක්ති ජල අමාත්‍යාංශය හා එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවර්ධන ව්‍යාපෘතිය අත්සන් කරනලද එකඟතාවයේ සංදේශය නිසාය. ===නවසීලන්තය === [[නවසීලන්තය]] බලශක්ති කාර්යක්ෂමතා හා සංරක්ෂණ ආයතනයේ වගකීම වන්නේ බලශක්ති කාර්යක්ෂමතා හා සංරක්ෂණය වැඩිදියුණු කිරීමයි. ===යුරෝපා සංගමය === අමතර බැලීම් : [[යුරෝපීය සංගමයේ බලශක්ති ප්‍රතිපත්ති]] වර්ෂ 2006 අවසානයේ දී [[යුරෝපීය සංගමයේ]] හි ප්‍රතිපත්තිය වූයේ වාර්ෂික ප්‍රාථමික බලශක්ති පරිභෝජනය වර්ෂ 2020 දී 20%කින් කපා හැරීමයි. <ref>{{cite web|url=http://ec.europa.eu/energy/efficiency/index_en.htm |title=Energy: What do we want to achieve ? - European commission |publisher=Ec.europa.eu |date= |accessdate=2010-10-22}}</ref> . යුරෝපීය සංගමයේ කාර්යක්ෂම බලශක්ති ක්‍රියාවලි සැලැස්ම ඉදිරියේදී නිකුත් වීමට අපේක්ෂා කරයි. යුරෝපීය සංගමයේ [http://www.ademe.fr/partenaires/odyssee/pdf/save2000.pdf SAVE Programme] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140817005356/http://www.ademe.fr/partenaires/odyssee/pdf/save2000.pdf |date=2014-08-17 }},<ref>[http://www.ademe.fr/partenaires/odyssee/pdf/save2000.pdf For an Energy-Efficient Millennium: SAVE 2000] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140817005356/http://www.ademe.fr/partenaires/odyssee/pdf/save2000.pdf |date=2014-08-17 }}, Directorate-General for Energy</ref> කොටසක් වශෙයන් ඉලක්ක කර ඇත්තේ බලශක්ති කාර්යක්ෂමතාව වැඩි කිරීම හා බලශක්තිය සුරැකීමේ ක්‍රියාවට අනුබල දීමයි. බොයිලේරැ කාර්යක්ෂමතා මඟපෙන්වීම යටතේ ද්‍රව හා වායු ඉන්ධන මගින් බොයිලේරැ දහනයේදී අවම කාර්යක්ෂමතා මට්ටමක් නියම කර ඇත. ====එක්සත් රාජධානිය==== ප්‍රධාන ලිපිය: [[එක්සත් රාජධානියේ බලශක්ති භාවිතය හා සංරක්ෂණය]] බලශක්ති සංරක්ෂණය [[එක්සත් රාජධානිය]] තුළද මෑත වසර කිහිපය තුල අවධානයට යොමු වෙමින් පවතීන මාතෘකාවකි. ඒ හා සම්බන්ධ ප්‍රධාන කරැණු වන්නේ රජයේ වගකීමක් වන [[කාබන් විමෝචනය]] අඩු කිරීම, එක්සත් රාජධානියේ විද්‍යුත් ජනනය සම්බන්ධයන් පවතින බලශක්ති අන්තරය සහ ආනයනය මත රඳා පවතිමින් දේශිය බලශක්ති සපුරාලීමේ අවශ්‍යතාව වැඩිවීම. දැනට පවතින ප්‍රධාන ගැටලු සහගත තත්ත්වයන් ලෙස ගෘහස්ථ පරිභෝජනය හා මහාමාර්ග හරහා සිදුවන ප්‍රවාහනය හැඳින්විය හැක. ===ඇමරිකා එක්සත් ජනපදය === ප්‍රධාන ලිපිය: [[ඇමරිකා එක්සත් ජනපදයේ බලශක්ති සංරක්ෂණය]] ඇමරිකා එක්සත් ජනපදය දැනට පවතින විශාලතම තනි පාරිභෝගිකයා වේ. [[ඇමරිකා එක්සත් ජනපදයේ බලශක්ති අමාත්‍යාංශය]] (U.S. Department of Energy) දේශීය බලශක්ති භාවිතය ප්‍රධාන අංශ හතරකට වෙන් කර ඇත. ඒවා නම් ප්‍රවාහනය, නේවාසික, ව්‍යාපාරික හා කාර්මික වේ. ඇමරිකා එක්සත් ජනපදයේ බලශක්ති පරිභෝජනෙයන් අඩක් පමණ ප්‍රවාහනය හා නේවාසික යන අංශවල බලශක්ති භාවිතය සඳහා වන අතර එය විශාල වශයෙන් පාලනය කරනු ලබන්නේ තනි පුද්ගල [[දේශීය පාරිභෝගිකයන්]]ය. ව්‍යාපාරික හා කාර්මික යන අංශ වල බලශක්ති වියදම තීරණය වන්නේ ව්‍යාපාරික අංශ හා අෙනකුත් සහකාර කළමනාකරැවන් විසින්ය. ජාතික බලශක්ති ප්‍රතිපත්ති යට අනුව බලශක්ති භාවිතයට සැලකිය යුතු බලපෑමක් ඉහත අංශ හතර මගින් සිදුවන අතර 2010 Presidential-Congressional legislative debate ශක්තිමත් කිරීම එහි එක් අංගයක් වේ. ==බලශක්ති සංරක්ෂණය හා සම්බන්ධ මතවාද == බලශක්ති සංරක්ෂණයට පක්ෂව හා විපක්ෂව විවිධ ආකෘති හා ප්‍රතිපත්ති සම්බන්ධ මතවාද ඇත. ඒවා නම්; * සම්මත ආර්ථික වාදයට අනුව තාක්ෂණික දියුණුව නිසා බලශක්ති භාවිතය අඩුවීමට වඩා බලශක්ති කාර්යක්ෂමතාව වැඩිවීම සිදු වේ. මෙය හඳුන්වනු ලබන්නේ [[Jevons Paradox]] ලෙස වන අතර එය ආකාර දෙකකින් සිදුවේ. පළමුව මෙය බලශක්ති කාර්යක්ෂමතාව වැඩි කිරීමෙන් බලශක්ති භාවිතයට වැයවන මුදල සාපේක්ෂව අඩු කරන නමුත් මෙලෙස භාවිතය වැඩිකිරීමට අනුබල දෙයි. දෙවනුව බලශක්ති කාර්යක්ෂමතාව වැඩිකිරීමෙන් ආර්ථික වර්ධනය වැඩිකිරීමටත් එය මුලු ආර්ථිකයේම බලශක්ති භාවිතය වැඩිකිරීමටත් හේතු වේ. එයින් බලශක්ති කාර්යක්ෂමතාව වැඩිකිරීම නොවටිනා බව අදහස් නොකරන අතර ඉන්ධන කාර්යක්ෂමතාව වැඩි කිරීමෙන් නිෂ්පාදනය වැඩි වීම හා මිනිස් ජීවිත වල තත්ත්ව ඉහල නැංවීම සිදුවේ. ==මේවාද බලන්න එපා.🤪 == ==නිර්දේශ කිරීම == {{Refbegin}} * Gary Steffy, ''Architectural Lighting Design'', John Wiley and Sons (2001) ISBN 0-471-38638-3 * Lumina Technologies, ''Analysis of energy consumption in a San Francisco Bay Area research office complex'', for (confidential) owner, Santa Rosa, Ca. May 17, 1996 * GSA paves way for IT-based buildings <ref>{{cite web|last=Robb |first=Drew |url=http://www.gcn.com/print/26_13/44402-1.html |title=GSA paves way for IT-based buildings - Government Computer News |publisher=Gcn.com |date=2007-06-02 |accessdate=2010-07-29}}</ref> * The official homepage for the European Intelligent Metering project. [http://www.intelmeter.com/] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100607115748/http://www.intelmeter.com/ |date=2010-06-07 }} {{Refend}} ===සටහන් === {{Reflist|2}} ==බාහිර සබැඳි== {{Wikibooks|How to reduce home energy usage}} * [http://www.davidsuzuki.org/issues/climate-change/science/energy/energy-conservation-and-efficiency/index.php David Suzuki Foundation: Energy Conservation and Efficiency] * [http://www.energysavingtrust.org.uk/ Energy saving advice and grants for UK consumers] * [http://www.energyideas.org/products.aspx Product and technology reviews] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100817102640/http://www.energyideas.org/products.aspx |date=2010-08-17 }} * [http://www.energysavers.gov/ Energy efficiency and renewable energy] at the [[U.S. Department of Energy]] * [http://www.energystar.gov/index.cfm?c=business.bus_index EnergyStar] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130628135413/http://www.energystar.gov/index.cfm?c=business.bus_index |date=2013-06-28 }} - for commercial buildings and plants * [http://buildings.lbl.gov/CEC/ California high performance buildings program] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101011092426/http://buildings.lbl.gov/CEC/ |date=2010-10-11 }} * [http://www.wiserearth.org/organization/limitToMasterid/49/limitToType/aof Global List of Energy Efficiency and Conservation related Organizations on WiserEarth] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080905133719/http://wiserearth.org/organization/limitToMasterid/49/limitToType/aof |date=2008-09-05 }} * [http://lcecp.org.lb The Lebanese Center for Energy Conservation] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160517045317/http://www.lcecp.org.lb/ |date=2016-05-17 }} * [http://www.microsoft-hohm.com/Recommendations/Library.aspx Microsoft Hohm Energy-Saving Recommendation Library] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100529022717/http://www.microsoft-hohm.com/Recommendations/Library.aspx |date=2010-05-29 }} {{Environmental technology}} {{Sustainability}} q4bjnmu5mv9ihz4xl53zj77as23viwn 750189 750188 2025-06-22T12:57:43Z 2402:4000:130A:7143:DCB9:2C4C:782B:C946 750189 wikitext text/x-wiki [[Image: El-v-01_ubt.jpeg|right|thumb]] '''බලශක්ති සංරක්ෂණය''' යනු බලශක්ති පරිභෝජනය අඩු කිරීමට දරන ක්‍රියාමාර්ග වේ. බලශක්ති සංරක්ෂණය කරගැනීමට ගත හැකි ක්‍රියාමාර්ග නම්; *[[කාර්යක්ෂම බලශක්තින් භාවිතය වැඩි කිරීම.]] *[[බලශක්ති පරිභෝඡනය]] හා බලශක්ති හානිය අවම කර ගැනීම. * සාම්ප්‍රදායක ශක්ති ප්‍රභව පරිභෝජනය අඩු කිරීම. බලශක්ති සංරක්ෂණය මගින් ආර්ථික සංවර්ධනය ඇති කිරීම, [[පරිසර තත්ත්ව]] ඉහළ නැංවීම, [[ඡාතික ආරක්ෂාව]], [[පුද්ගල ආරක්ෂාව]] හා [[මිනිස් සැප පහසුකමි]] වැඩි දියුණු කිරීම සිදු කර ගත හැක. බලශක්ති පරිභෝජනයේ ඍජු [[පාරිභෝගිකයන්]] වන පුද්ගලයන් හා සංවිධාන විසින් බලශක්ති සංරක්ෂණයට දායක වීම මගින් බලශක්තීන් සඳහා වැයවන පිරිවැය අඩුකිරීමට හා [[ආර්ථික සංවර්ධනය]] ඇති කිරීමට හැකි වේ. කාර්මික හා වෙළඳ පරිශීලකයන්ටද කාර්යක්ෂම බලශක්ති භාවිතය වැඩි කිරීමෙන් උපරිම [[ප්‍රතිලාභ]] ලබා ගත හැක. <br /> ==බලශක්ති සංරක්ෂණ ප්‍රතිපත්ති == [[Image:Passivhaus section en.jpg|thumb|300px| [[අඩු-ශක්ති ගොඩනැගිලි ශිල්පක්‍රම ලැයිස්තුව|අඩු-ශක්ති ගොඩනැගිලි ශිල්පක්‍රම]] සහ [[අක‍්‍රීය නිවාසය|ශක්ති සංරක්ෂණ ගොඩනැගිිලි]] තාක්ෂණ.]] [[බලශක්ති ප්‍රතිපත්ති]]න්හි ප්‍රධාන අංගයක් වන්නේ විද්‍යූත් බලශක්ති සංරක්ෂණයයි. බලශක්ති සංරක්ෂණ මගින් බලශක්ති පරිභෝජනය අඩු කිරීමටත් ඒක පුද්ගල බලශක්ති ඉල්ලුම අඩු කිරීමටත් හැකිවන අතර [[ජනගහන වර්ධනය]]ට සාපේක්ෂව ඇතිවන බලශක්ති ඉල්ලුමේ වර්ධනය මඟ හරවා ගැනීමටත් හැකිවේ. බලශක්ති සංරක්ෂණය කිරීම මගින් දිනෙන් දින ඉහළ යන බලශක්තීන් සඳහා සිදුකරන ගෙවීම් අවම කර ගැනීම, නව බලශක්ති බලාගාරවල අවශ්‍යතාව අවම වීම, බලශක්තීන් සඳහා යොදා ගන්නා ද්‍රවය අපනයනය සඳහා යන වියදම අවම කර ගැනීම යන කරැනුු මෙමගින් සාක්ෂාත් කර ගත හැක. එහිදී බලශක්ති ඉල්ලුම අවම කරගැනීම හේතුවෙන් බලශක්ති නිෂ්පාදනයට වඩාත් උචිත ක්‍රියාමාර්ග තෝරා ගැනීමේ නම්‍යතාවයක් ඇතිකර ගත හැක. ==දේශගුණික වෙනස්වීමි == දේශගුණික විපර්යාසවලට විමෝචනය හේතු වේ. බලශක්ති සංරක්ෂණය මගින් විමෝචනය අඩු විම [[දේශගුණික විපර්යාස]] අඩුවීමේ ක්‍රියාවලියේ වැදගත් අංගයක් වේ. බලශක්ති සංරක්ෂණය කිරීම මගින් [[නවකාර්ය නොවන සම්පත්]] වෙනුවට [[නවකාර්ය සම්පත්]] ආදේශ කර ගත හැක. [[බලශක්ති අර්බුදය]] සඳහා වඩාත්ම සුදුසු ආර්ථිකමය විසඳුම බලශක්ති සංරක්ෂණය වන අතර එය වැඩිවන බලශක්ති නිෂ්පාදනයට ඇති පාරිසරික විකල්පයක්ද වේ. ==විවිධ රටවල් විසින් සිදුකරන බලශක්ති සංරක්ෂණය == ===ඉන්දියාව === ඛනිජෙතල් සංරක්ෂණ පර්යේෂණ සංවිධානය, 1976 වර්ෂයේදී ඉන්දීය රජය මගින් පිහිටවනු ලැබූ අතර එම ආයතනයේ කාර්යභාරය නම් බලශක්ති කාර්යක්ෂමවතාව හා සංරක්ෂණය ට අනුග්‍රහය දැක්වීම හා එමගින් මිනිස් ජීවිත ඉහළ නැංවීමයි. මෑත කාලයේ දී මෙම ආයතනය මගින් රෑපවාහිනී, ගුවන්විදුලි හා මුද්‍රිත මාධ්‍ය උපයෝගී කර ගනිමින් අතිවිශාල ජනමාධ්‍ය ව්‍යාපාරයක් සිදු කර ඇත. එම ආයතනය මගින් සිදුකළ අතිවිශාල ජනමාධ්‍ය ව්‍යාපාරය පිළිබඳ තුන්වන පාර්ශවයක් මගින් සිදුකරන ලද සමික්ෂණයක් මගින් හෙළිදරවු වූයේ පරිසර දූෂණය අඩු කිරීමට අමතරව පොසිල ඉන්ධන සඳහා වැයවන අතිවිශාල මුදල ඉතිරි කර ගැනීම පිළිබඳව බොහෝ දෙනෙක් දැනූවත් වූ බවයි. [[බලශක්ති කාර්යක්ෂමතා කාර්යාංශය ]] යනු වර්ෂයේදී පිහිටුවන ලද ඉන්දියානු රජයේ ආයතනයක් වන අතර එහිද වගකීම වන්නේ බලශක්ති සංරක්ෂණය හා කාර්යක්ෂමවතාව ඉහළ නැංවීමයි. ===ජපානය === [[ජපානය]] 1973 වර්ෂයේ සිටම ඉන්ධන අර්බුදය හේතුවෙන් බලශක්ති සංරක්ෂණය මතවාදයට හේතුවිය. එහිදී සියලුම තෙල් මත පදනමි වු ඉන්ධන ආනයනය කිරීමෙන් දේශීය [[අනුමත බලශක්තීන්]] වර්ධනය විය. [[බලශක්ති සංරක්ෂණ ආයතනය]] සෑම අතින්ම [[ජපානය|ජපානයේ]] බලශක්ති කාර්යක්ෂම ලෙස භාවිතය ඉහල නැංවීමට කටයුතු කරයි. එහිදී පෞද්ගලික ආයතන විසින් ක්‍රියාවට නංවනු ලැබුවේ කර්මාන්ත සඳහා කාර්යක්ෂම බලශක්ති භාවිතයයි. ===ලෙබනනය=== වර්ෂ 2002 සිට ලෙබනනයේ පිහිටවූ [[ලෙබනන ජාතික බලශක්ති සංරක්ෂණ ආයතනය]] මගින්ද කාර්යක්ෂම හා සුදුසු බලශක්ති භාවිතය වර්ධනය හා පාරිභෝගික මටිටමේ සිට නවකාර්ය බලශක්ති භාවිතය වැඩිදියුණු කිරීම සිදු කරනු ලැබේ. එය ක්‍රියාවට නංවනු ලැබූයේ ගෝලීය පාරිසරික පහසුකම් ආයතනයේ මූල්‍ය ව්‍යාපෘතියක් වශයෙන් හා බලශක්ති ජල අමාත්‍යාංශය යටතේ පාලනය වන එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවර්ධන ව්‍යාපෘතිය යටතේය. පසුව එය කාර්මික නිදහස් ආයතනය ලෙස තනිව ක්‍රමානුකූලව පිහිටවනු ලැබූවද එයට එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවර්ධන ව්‍යාපෘතියේ සහය අඛණ්ඩව ලැබෙනුයේ 2007 ජුනි 18 වන දින බලශක්ති ජල අමාත්‍යාංශය හා එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවර්ධන ව්‍යාපෘතිය අත්සන් කරනලද එකඟතාවයේ සංදේශය නිසාය. ===නවසීලන්තය === [[නවසීලන්තය]] බලශක්ති කාර්යක්ෂමතා හා සංරක්ෂණ ආයතනයේ වගකීම වන්නේ බලශක්ති කාර්යක්ෂමතා හා සංරක්ෂණය වැඩිදියුණු කිරීමයි. ===යුරෝපා සංගමය === අමතර බැලීම් : [[යුරෝපීය සංගමයේ බලශක්ති ප්‍රතිපත්ති]] වර්ෂ 2006 අවසානයේ දී [[යුරෝපීය සංගමයේ]] හි ප්‍රතිපත්තිය වූයේ වාර්ෂික ප්‍රාථමික බලශක්ති පරිභෝජනය වර්ෂ 2020 දී 20%කින් කපා හැරීමයි. <ref>{{cite web|url=http://ec.europa.eu/energy/efficiency/index_en.htm |title=Energy: What do we want to achieve ? - European commission |publisher=Ec.europa.eu |date= |accessdate=2010-10-22}}</ref> . යුරෝපීය සංගමයේ කාර්යක්ෂම බලශක්ති ක්‍රියාවලි සැලැස්ම ඉදිරියේදී නිකුත් වීමට අපේක්ෂා කරයි. යුරෝපීය සංගමයේ [http://www.ademe.fr/partenaires/odyssee/pdf/save2000.pdf SAVE Programme] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140817005356/http://www.ademe.fr/partenaires/odyssee/pdf/save2000.pdf |date=2014-08-17 }},<ref>[http://www.ademe.fr/partenaires/odyssee/pdf/save2000.pdf For an Energy-Efficient Millennium: SAVE 2000] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140817005356/http://www.ademe.fr/partenaires/odyssee/pdf/save2000.pdf |date=2014-08-17 }}, Directorate-General for Energy</ref> කොටසක් වශෙයන් ඉලක්ක කර ඇත්තේ බලශක්ති කාර්යක්ෂමතාව වැඩි කිරීම හා බලශක්තිය සුරැකීමේ ක්‍රියාවට අනුබල දීමයි. බොයිලේරැ කාර්යක්ෂමතා මඟපෙන්වීම යටතේ ද්‍රව හා වායු ඉන්ධන මගින් බොයිලේරැ දහනයේදී අවම කාර්යක්ෂමතා මට්ටමක් නියම කර ඇත. ====එක්සත් රාජධානිය==== ප්‍රධාන ලිපිය: [[එක්සත් රාජධානියේ බලශක්ති භාවිතය හා සංරක්ෂණය]] බලශක්ති සංරක්ෂණය [[එක්සත් රාජධානිය]] තුළද මෑත වසර කිහිපය තුල අවධානයට යොමු වෙමින් පවතීන මාතෘකාවකි. ඒ හා සම්බන්ධ ප්‍රධාන කරැණු වන්නේ රජයේ වගකීමක් වන [[කාබන් විමෝචනය]] අඩු කිරීම, එක්සත් රාජධානියේ විද්‍යුත් ජනනය සම්බන්ධයන් පවතින බලශක්ති අන්තරය සහ ආනයනය මත රඳා පවතිමින් දේශිය බලශක්ති සපුරාලීමේ අවශ්‍යතාව වැඩිවීම. දැනට පවතින ප්‍රධාන ගැටලු සහගත තත්ත්වයන් ලෙස ගෘහස්ථ පරිභෝජනය හා මහාමාර්ග හරහා සිදුවන ප්‍රවාහනය හැඳින්විය හැක. ===ඇමරිකා එක්සත් ජනපදය === ප්‍රධාන ලිපිය: [[ඇමරිකා එක්සත් ජනපදයේ බලශක්ති සංරක්ෂණය]] ඇමරිකා එක්සත් ජනපදය දැනට පවතින විශාලතම තනි පාරිභෝගිකයා වේ. [[ඇමරිකා එක්සත් ජනපදයේ බලශක්ති අමාත්‍යාංශය]] (U.S. Department of Energy) දේශීය බලශක්ති භාවිතය ප්‍රධාන අංශ හතරකට වෙන් කර ඇත. ඒවා නම් ප්‍රවාහනය, නේවාසික, ව්‍යාපාරික හා කාර්මික වේ. ඇමරිකා එක්සත් ජනපදයේ බලශක්ති පරිභෝජනෙයන් අඩක් පමණ ප්‍රවාහනය හා නේවාසික යන අංශවල බලශක්ති භාවිතය සඳහා වන අතර එය විශාල වශයෙන් පාලනය කරනු ලබන්නේ තනි පුද්ගල [[දේශීය පාරිභෝගිකයන්]]ය. ව්‍යාපාරික හා කාර්මික යන අංශ වල බලශක්ති වියදම තීරණය වන්නේ ව්‍යාපාරික අංශ හා අෙනකුත් සහකාර කළමනාකරැවන් විසින්ය. ජාතික බලශක්ති ප්‍රතිපත්ති යට අනුව බලශක්ති භාවිතයට සැලකිය යුතු බලපෑමක් ඉහත අංශ හතර මගින් සිදුවන අතර 2010 Presidential-Congressional legislative debate ශක්තිමත් කිරීම එහි එක් අංගයක් වේ. ==බලශක්ති සංරක්ෂණය හා සම්බන්ධ මතවාද == බලශක්ති සංරක්ෂණයට පක්ෂව හා විපක්ෂව විවිධ ආකෘති හා ප්‍රතිපත්ති සම්බන්ධ මතවාද ඇත. ඒවා නම්; * සම්මත ආර්ථික වාදයට අනුව තාක්ෂණික දියුණුව නිසා බලශක්ති භාවිතය අඩුවීමට වඩා බලශක්ති කාර්යක්ෂමතාව වැඩිවීම සිදු වේ. මෙය හඳුන්වනු ලබන්නේ [[Jevons Paradox]] ලෙස වන අතර එය ආකාර දෙකකින් සිදුවේ. පළමුව මෙය බලශක්ති කාර්යක්ෂමතාව වැඩි කිරීමෙන් බලශක්ති භාවිතයට වැයවන මුදල සාපේක්ෂව අඩු කරන නමුත් මෙලෙස භාවිතය වැඩිකිරීමට අනුබල දෙයි. දෙවනුව බලශක්ති කාර්යක්ෂමතාව වැඩිකිරීමෙන් ආර්ථික වර්ධනය වැඩිකිරීමටත් එය මුලු ආර්ථිකයේම බලශක්ති භාවිතය වැඩිකිරීමටත් හේතු වේ. එයින් බලශක්ති කාර්යක්ෂමතාව වැඩිකිරීම නොවටිනා බව අදහස් නොකරන අතර ඉන්ධන කාර්යක්ෂමතාව වැඩි කිරීමෙන් නිෂ්පාදනය වැඩි වීම හා මිනිස් ජීවිත වල තත්ත්ව ඉහල නැංවීම සිදුවේ. ==මේවාද බලන්න == ==නිර්දේශ කිරීම == {{Refbegin}} * Gary Steffy, ''Architectural Lighting Design'', John Wiley and Sons (2001) ISBN 0-471-38638-3 * Lumina Technologies, ''Analysis of energy consumption in a San Francisco Bay Area research office complex'', for (confidential) owner, Santa Rosa, Ca. May 17, 1996 * GSA paves way for IT-based buildings <ref>{{cite web|last=Robb |first=Drew |url=http://www.gcn.com/print/26_13/44402-1.html |title=GSA paves way for IT-based buildings - Government Computer News |publisher=Gcn.com |date=2007-06-02 |accessdate=2010-07-29}}</ref> * The official homepage for the European Intelligent Metering project. [http://www.intelmeter.com/] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100607115748/http://www.intelmeter.com/ |date=2010-06-07 }} {{Refend}} ===සටහන් === {{Reflist|2}} ==බාහිර සබැඳි== {{Wikibooks|How to reduce home energy usage}} * [http://www.davidsuzuki.org/issues/climate-change/science/energy/energy-conservation-and-efficiency/index.php David Suzuki Foundation: Energy Conservation and Efficiency] * [http://www.energysavingtrust.org.uk/ Energy saving advice and grants for UK consumers] * [http://www.energyideas.org/products.aspx Product and technology reviews] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100817102640/http://www.energyideas.org/products.aspx |date=2010-08-17 }} * [http://www.energysavers.gov/ Energy efficiency and renewable energy] at the [[U.S. Department of Energy]] * [http://www.energystar.gov/index.cfm?c=business.bus_index EnergyStar] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130628135413/http://www.energystar.gov/index.cfm?c=business.bus_index |date=2013-06-28 }} - for commercial buildings and plants * [http://buildings.lbl.gov/CEC/ California high performance buildings program] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101011092426/http://buildings.lbl.gov/CEC/ |date=2010-10-11 }} * [http://www.wiserearth.org/organization/limitToMasterid/49/limitToType/aof Global List of Energy Efficiency and Conservation related Organizations on WiserEarth] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080905133719/http://wiserearth.org/organization/limitToMasterid/49/limitToType/aof |date=2008-09-05 }} * [http://lcecp.org.lb The Lebanese Center for Energy Conservation] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160517045317/http://www.lcecp.org.lb/ |date=2016-05-17 }} * [http://www.microsoft-hohm.com/Recommendations/Library.aspx Microsoft Hohm Energy-Saving Recommendation Library] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100529022717/http://www.microsoft-hohm.com/Recommendations/Library.aspx |date=2010-05-29 }} {{Environmental technology}} {{Sustainability}} 1zgxov6yfnnsk043g4pwkpbuod0wqu7 0 26764 750325 743498 2025-06-23T07:59:28Z Ttheek 66430 −[[ප්‍රවර්ගය:අභ්‍යවකාශගාමීන්]]; +[[ප්‍රවර්ගය:සෝවියට් රුසියානු ගගනගාමීන්]] [[විකිපීඩියා:HOTCAT|HotCat]] භාවිතයෙන් 750325 wikitext text/x-wiki {{තොරතුරුකොටුව අභ්‍යවකාශගාමීයා | name = යූරී ගගාරීන් <br /> Юрий Гагарин | image = Gagarin in Sweden.jpg | type = [[ගොනුව:Gagarin Signature.svg|150px]] <br /> [[සෝවියට් සංගමය]] අභ්‍යවකාශගාමී<br /> [[අභ්‍යාවකාශය|අභ්‍යාවකාශ]]ගතවූ පළමු මිනිසා | nationality = [[රුසියානු]] | status = නැසීගිය | birth_date = {{Birth date|df=yes|1934|3|9}} | death_date = {{Death date and age|df=yes|1968|3|27|1934|3|9}} | birth_place = ක්ලුෂිනො,{{ධජය|සෝවියට් සංගමය}} | death_place = නොවොස්යොලොවෝ,{{ධජය|සෝවියට් සංගමය}} | occupation = [[ගුවන් නියමු]] | rank = ක'නල් ([[Polkovnik]]), සෝවියට් ගුවන් හමුදාව | selection = [[ගුවන් හමුදා කණ්ඩායම් අංක 1]] | evas = 0 | time = පැය 1යි විනාඩි 48 යි | mission = [[වොස්ටොක් 1]] | insignia = [[ගොනු|30px]] }} ‍'''යූරි ඇලෙක්සෙයෙවිච් ගගාරින්''' (රුසියානු: Ю́рий Алексе́евич Гага́рин, උපත 1934 මාර්තු 9 – විපත 1968 මාර්තු 27) යනු සෝවියට් [[අඡටාකාශගාමියා|අජටාකාශ ගාමියෙකි]]. 1961 අප්‍රේල් 12 වෙනි දින අභ්‍යාවකාශයට ගිය ඔහු,[[අභ්‍යාවකාශය|අභ්‍යාවකාශයට]] ගිය පළමු මිනිසා සහ [[මහ පොළොව|පොළොව]] වටා කක්ෂ ගතවූ පළමු මිනිසා බවට පත් විය. මොහු [[සෝවියට් සංගමයේ වීරයා]] (Hero of the Soviet Union) සම්මානය ලැබූවෙකි. == මුල් ජීවිත කාලය == යුරී ගගාරීන් 1934 මාර්තු 9 වන දින සෝවියට් සංගමයේ ක්ලුෂිනො ග්‍රමයේ උපත ලැබීය. ඔහුගේ පියා සහ මව [[සමූහ ගොවිපල|සමූහ ගොවිපලක]] කම්කරුවන් දෙපලකි.‍ හතර දෙනෙකුගෙන් යුත් පවුලක තුන් වෙනියාවු යූරී ව රැකබලා ගැනීම වැඩිමහල් සොයුරිය ට හාර විය. == සොවියට් අභ්‍යාවකාශ වැඩසටහනේ කර්යභාරය == 1960 දි යුරී සහ තවත් 19 දෙනෙකු සෝවියට් අභ්‍යාවකාශ වැඩසටහන සදහා තෝරා ගැනින. [[වොස්ටොක් 1]] අභ්‍යාවකාශ වැඩසටහන යටතේ වර්ෂ 1961 අප්‍රේල් 12 වන දින [[වොස්ටොක් 3KA-3]] ‍යානයෙන් කක්ෂගත වූ යුරි අභ්‍යාවකාශයට ගමන් කල පළමු මිනිසා ලෙස ඉතිහාස ගත වූයේ ය.<ref>{{cite web|author=Wilson, Jim |url=http://www.nasa.gov/mission_pages/shuttle/sts1/gagarin_anniversary.html|title=Yuri Gagarin: First Man in Space|date=2011-04-13|publisher=[[NASA]]|language=en|archiveurl=https://www.webcitation.org/6FbscnCVz|archivedate=2013-04-03}}</ref> මෙම ගමනේ දී ඔහුව "සෙඩාර්"(Russian: Кедр) යන [[සංඥා නාමය|සංඥා නාමයෙන්]] හඳුන්වන ලදී. {{cquote|පෘතුවිය නිල් පාටයි....කොච්චර පුදුමාකාරද?....හරිම ආශ්චර්යජනකයි.......|20px|20px|ගගාරීන් ගෙන් පාලක මැදිරිය වෙත.<ref name="bbc980401">{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/special_report/1998/03/98/gagarin/71823.stm |title=Gagarin&nbsp;— son of a peasant, star of space |work=BBC News |date=1998-04-01 |accessdate=2008-05-21}}</ref>}} අභ්‍යාවකාශ ගමනින් පසු යුරී ලොව පුරා ඉතා ජනප්‍රිය අයෙක් බවට පත් විය. ලෝ වටා සංචාරය අතරතුර වරක් ඔහු [[ශ්‍රී ලංකාව|ශ්‍රී ලංකාවට]] ද පැමිණියේ ය. == මරණය හා මරණයෙන් පසු කාලය == 1968 මාර්තු 29 දින, ප්‍රහාරක ගුවන් යනා පුහුනුවක් අතරතුර දි යුරි සහ ඔහුගේ සහායකයා ඔවුන් ගේ [[මිග්-15UTI]] වර්ගයේ යානය අනතුරට පත්වීමෙන් මියගියේය. == පිලැටලී සහ මුදල් විද් යාව == <gallery perrow="4"> File:The Soviet Union 1964 CPA 3014 stamp (Space Exploration. Gagarin and Vostok 1).jpg| File:1976 4569.jpg| File:Stamp of Azerbaijan 595.jpg| File:Stamp 2011 Gagarin (1).JPG| File:RR5514-0005R 10 рублей биметалл 2001 40 лет полета Гагарина реверс.png| File:RR5714-0010R.png| File:RR5220-0010R.png| File:2011. Stamp of Belarus 07-2011-03-28-m.jpg| </gallery> == බාහිර සබැඳි == {{Wikiquote}} {{Commons category|Yuri Gagarin}} * [http://www.ispyspace.com/Yuri_Gagarin.html Yuri Gagarin - The First to Fly] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090202191332/http://www.ispyspace.com/Yuri_Gagarin.html |date=2 February 2009 }} * [http://kp.ru/photo/gallery/1918/?showall=1 Gagarin's photos] * [http://www.nytimes.com/learning/general/onthisday/bday/0309.html Obituary, NY Times, 28 March 1968 ''Yuri Gagarin Killed As Test Plane Falls''] * {{ru icon}} [http://epizodsspace.testpilot.ru/bibl/gagarin/doroga/obl.html Юрий Гагарин. Дорога в космос]&nbsp;— his book in Russian (HTML) * {{ru icon}} [http://www.rgantd.ru/gag70_cd/start_me.htm Photo, Audio and Video with Yuri Gagarin] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060614104011/http://rgantd.ru/gag70_cd/start_me.htm |date=14 June 2006 }}, online version of CD created to his 70th anniv. on the homepage of Russian state archive for scientific-technical documentation (RGANTD). * {{ru icon}} [http://www.rtc.ru/encyk/gagarin/main1.shtml Article in online Encyclopedia of cosmonautics] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060905083846/http://www.rtc.ru/encyk/gagarin/main1.shtml |date=5 September 2006 }} A lot of information about the first human's flight to space. * {{ru icon}} [http://hyyuducom.narod.ru/santer/gagarin/index.html Gagarin's flight 3D visualization]&nbsp;— contains the real record of his conversation with the Earth during the spaceflight * {{ru icon}} [http://epizodsspace.testpilot.ru/bibl/i_tsk/zv-reis.html Annotated transcript of Gagarin's radio conversations with ground stations, starting 2hrs (4:10 UTC) before launch] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081218195812/http://epizodsspace.testpilot.ru/bibl/i_tsk/zv-reis.html |date=18 December 2008 }} * [http://www.astronautix.com/astros/gagarin.htm Gagarin]&nbsp;— detailed biography at [http://www.astronautix.com/ Encyclopedia Astronautica] * [http://www.ffagency.com/gagarin/ List (with photos) of Gagarin statues] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20051226163837/http://www.ffagency.com/gagarin/ |date=26 December 2005 }} * {{fi icon}} {{ru icon}} [http://yle.fi/elavaarkisto/?s=s&g=2&ag=12&t=283&a=02190 11 minutes long interview of Yuri Gagarin by The Finnish Broadcasting Company in 1961] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101022112701/http://yle.fi/elavaarkisto/?s=s&g=2&ag=12&t=283&a=02190 |date=22 October 2010 }} * [http://www.yurisnight.net Yuri's Night - World Space Party] * [http://yurigagarin50.org/ 50th Anniversary of Yuri Gagarin's flight into space] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180129110658/http://yurigagarin50.org/ |date=29 January 2018 }} * {{Find a Grave|3485}} {{Lists of Russians}} {{Pilot-Cosmonaut of the USSR}} {{Use dmy dates|date=September 2010}} == මූලාශ්‍ර == <references /> {{DEFAULTSORT:Gagarin, Yuri ඇලෙxඑයෙවිච්}} [[ප්‍රවර්ගය:සෝවියට් සංගමයේ වැසියන්]] [[ප්‍රවර්ගය:රුසියානු ජනයා]] [[ප්‍රවර්ගය:අයිස්හොකී ක්‍රීඩකයින්]] [[ප්‍රවර්ගය:සෝවියට් රුසියානු ගගනගාමීන්]] slnhuyumb31ukswh1ira9k00egio3ln 14 26800 750361 135465 2025-06-23T08:14:04Z Ttheek 66430 [[ප්‍රවර්ගය:ගගනගාමීන්]] වෙතට යළි-යොමුකරමින් 750361 wikitext text/x-wiki #යළියොමුව [[ප්‍රවර්ගය:ගගනගාමීන්]] cnehujn20bv3ugfdmnb7e7du54lhlxs 0 26803 750326 562889 2025-06-23T07:59:35Z Ttheek 66430 −[[ප්‍රවර්ගය:අභ්‍යවකාශගාමීන්]]; +[[ප්‍රවර්ගය:සෝවියට් රුසියානු ගගනගාමීන්]] [[විකිපීඩියා:HOTCAT|HotCat]] භාවිතයෙන් 750326 wikitext text/x-wiki {{තොරතුරුකොටුව අභ්‍යවකාශගාමීයා | name = වැලන්ටිනා ව්ලැඩිමිරොව්නා තෙරෙශ්කෝවා | image = The Soviet Union 1963 CPA 2890 stamp (Second 'Team' Manned Space Flight. Portrait of Valentina Tereshkova).jpg | caption = 1963 USSR postage stamp depicting Valentina Tereshkova | type = අභ්‍යවකාශගාමීයා | nationality = [[රුසියානු]] | birth_date = {{Birth date and age|1937|3|6|df=yes}} | birth_place = යරොස්ලවල් , , {{ධජය|සෝවියට් සංගමය}} | occupation = [[ගුවන් නියමු]] | rank = [[මේජර් ජෙනරාල්]], [[සෝවියට් ගුවන් හමුදාව]] | selection = [[කාන්තා කණ්ඩායම]] | time = දින2 පැය 22 මිනිත්තු 50 | mission = [[වොස්ටොක් 6]] | insignia = }} '''වැලන්ටිනා ව්ලැඩිමිරොව්නා තෙරෙශ්කෝවා''' (රුසියානු: Валенти́на Влади́мировна Терешко́ва) (උපත , 1937 මාර්තු 6) අභ්‍යාවකාශයට ගිය පලමු කාන්තාවයි.ඇය විශ්‍රාමික සෝවියට් කාන්තා අභ්‍යවකාශගාමීයෙක් වන අතර [[සෝවියට් ගුවන් හමුදාව|සෝවියට් ගුවන් හමුදවේ]] [[මේජර් ජෙනරාල්]] වරියකි. == සමාජ ක්රියාකාරකම් == 2011 දී ඇය යාරොස්ලාව් ප්‍රාදේශීය ලැයිස්තුවේ එක්සත් රුසියානු පක්ෂයෙන් රුසියාවේ රාජ්‍ය ඩූමා වෙත තේරී පත් වූවාය. Tereshkova, Elena Mizulina, Irina Yarovaya සහ Andrey Skoch <ref>[https://ktotakoj.ru/blagotvoritelnaja-dejatelnost-andreja-skocha/ Благотворительные проекты депутата и бизнесмена Андрея Скоча (ktotakoj.ru)]</ref><ref>[https://lenta.ru/tags/persons/skoch-andrey/ Андрей Владимирович Скоч: биография (lenta.ru)]</ref> සමඟ එක්ව, ක්‍රිස්තියානි සාරධර්ම ආරක්ෂා කිරීම සඳහා වූ අන්තර් පාර්ශවීය නියෝජ්‍ය කණ්ඩායමක සාමාජිකයෙකි; මෙම හැකියාව තුළ ඇය රුසියානු ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවේ සංශෝධන හඳුන්වා දීමට සහාය වූ අතර, ඒ අනුව "ඕතඩොක්ස්වාදය රුසියාවේ ජාතික හා සංස්කෘතික අනන්‍යතාවයේ පදනමයි." 2011 දෙසැම්බර් 21 දින සිට ෆෙඩරල් ව්යුහය සහ පළාත් පාලන ස්වයං පාලනය පිළිබඳ රාජ්ය Duma කමිටුවේ නියෝජ්ය සභාපති. ==ආශ්‍රිත== * [[සෝවියට් සංගමය]] * [[රුසියාව]] * [[වොස්ටොක් 6]] * [[ස්වෙට්ලනා සවිට්ස්කායා]] {{Pilot-Cosmonaut of the USSR}} {{Authority control}} [[Category:කාන්තා අභ්‍යවකාශගාමීන්]] [[ප්‍රවර්ගය:සෝවියට් රුසියානු ගගනගාමීන්]] {{අසම්පූර්ණ}} 9gzo73o8q2q8i3yhyir0y01mccvpupy 10 26960 750213 594214 2024-07-27T15:46:27Z en>Paine Ellsworth 0 High-use template 750213 wikitext text/x-wiki {{Documentation subpage}} <!-- Categories go where indicated at the bottom of this page, please; interwikis go to Wikidata (see also: [[Wikipedia:Wikidata]]). --> {{High-use}} Intended for use on talk pages, this template identifies that another page was previously merged into the current article. ==Usage== {{Tlx|Merged-from|article|date}} ;''article'': Name of article which was merged; must ''not'' be wikilinked. ;''date'': Date which the article was merged (if known). ;''talk'': Whether to link to the article's talk page ;''target'': The target page, if not the subject page (e.g. for a merge to a talk page) Example: * '''<nowiki>{{</nowiki>merged-from|foo|{{CURRENTDAY2}} {{CURRENTMONTHNAME}} {{CURRENTYEAR}}}}''' — displays message that the current article was merged from ''foo'' ==Examples== * '''<code><nowiki>{{merged-from|foo}}</nowiki></code>''' — displays message that ''foo'' was merged into the current article The talk page link can be removed with the parameter <code><nowiki>|talk=no</nowiki></code>. Example: * '''<code><nowiki>{{merged-from|foo|talk=no}}</nowiki></code>''' The talk page is in another namespace. Example: * '''<code><nowiki>{{merged-from|Wikipedia:foo|foo}}</nowiki></code>''' Additionally, if the merge has been carried out as a result of an AfD, an optional {{para|afd}} parameter can be used to link to the discussion: * '''<code><nowiki>{{merged-from|article|date|afd=}}</nowiki></code>''' == TemplateData == {{TemplateData header}} <templatedata> { "params": { "1": { "label": "Article", "description": "The title of the article that was merged into this article.", "example": "Example", "type": "wiki-page-name", "required": true }, "2": { "aliases": [ "date" ], "label": "Date", "description": "The date on which the article was merged.", "example": "14 February 2024", "type": "string", "required": true }, "nocat": { "label": "Nocat", "description": "If set to \"true\", then this template will not show any errors even if it is transcluded on a non-talk page (e.g. for demonstration purposes). Otherwise, it will produce an error and add the page to Category:Pages with templates in the wrong namespace.", "example": "true", "type": "string", "suggestedvalues": [ "true" ] }, "small": { "label": "Small?", "description": "If set to \"yes\" or \"true\", then the box becomes small and floats to the right.", "type": "string", "suggestedvalues": [ "yes", "true" ] }, "target": { "label": "Merge target", "description": "Target of the merge, if not the article itself. ", "example": "Example", "type": "wiki-page-name", "autovalue": "{{subst:SUBJECTPAGENAME}}" }, "afd": { "label": "AfD discussion", "description": "If the merge was carried out as part of an Articles for Deletion discussion closure, link to that discussion using this parameter.", "example": "Wikipedia:Articles for deletion/Example", "type": "wiki-page-name" }, "talk": { "label": "Link to source's talk?", "description": "If set to \"no\", it avoids linking to the source article's talk page.", "example": "no", "type": "string", "suggestedvalues": [ "yes", "no" ] } }, "description": "Put this template on a talk page to note that the article was the TARGET of a previous merge." } </templatedata> ==See also== {{distinguish|Template:Merge from}} * {{tl|Blank and redirect notice}} * {{tl|Copied}}, combination of Split-to and Split-from templates * {{tl|Merged-to}}, for the old article's talk page after a merge * {{tl|Split article}}, for both article's talk page after a split * {{tl|Talk page of redirect}} * {{tl|Moved discussion from}} {{Pam see also documentation}} <includeonly>{{Sandbox other|| <!-- Categories go below this line, please; interwikis go to Wikidata, thank you! --> [[Category:Merge templates]] }}</includeonly> d1sdh4psv3xf4sy74liwa80gee59fty 750214 750213 2025-06-23T03:33:24Z Lee 85 [[:en:Template:Merged-from/doc]] වෙතින් එක් සංශෝධනයක් 750213 wikitext text/x-wiki {{Documentation subpage}} <!-- Categories go where indicated at the bottom of this page, please; interwikis go to Wikidata (see also: [[Wikipedia:Wikidata]]). --> {{High-use}} Intended for use on talk pages, this template identifies that another page was previously merged into the current article. ==Usage== {{Tlx|Merged-from|article|date}} ;''article'': Name of article which was merged; must ''not'' be wikilinked. ;''date'': Date which the article was merged (if known). ;''talk'': Whether to link to the article's talk page ;''target'': The target page, if not the subject page (e.g. for a merge to a talk page) Example: * '''<nowiki>{{</nowiki>merged-from|foo|{{CURRENTDAY2}} {{CURRENTMONTHNAME}} {{CURRENTYEAR}}}}''' — displays message that the current article was merged from ''foo'' ==Examples== * '''<code><nowiki>{{merged-from|foo}}</nowiki></code>''' — displays message that ''foo'' was merged into the current article The talk page link can be removed with the parameter <code><nowiki>|talk=no</nowiki></code>. Example: * '''<code><nowiki>{{merged-from|foo|talk=no}}</nowiki></code>''' The talk page is in another namespace. Example: * '''<code><nowiki>{{merged-from|Wikipedia:foo|foo}}</nowiki></code>''' Additionally, if the merge has been carried out as a result of an AfD, an optional {{para|afd}} parameter can be used to link to the discussion: * '''<code><nowiki>{{merged-from|article|date|afd=}}</nowiki></code>''' == TemplateData == {{TemplateData header}} <templatedata> { "params": { "1": { "label": "Article", "description": "The title of the article that was merged into this article.", "example": "Example", "type": "wiki-page-name", "required": true }, "2": { "aliases": [ "date" ], "label": "Date", "description": "The date on which the article was merged.", "example": "14 February 2024", "type": "string", "required": true }, "nocat": { "label": "Nocat", "description": "If set to \"true\", then this template will not show any errors even if it is transcluded on a non-talk page (e.g. for demonstration purposes). Otherwise, it will produce an error and add the page to Category:Pages with templates in the wrong namespace.", "example": "true", "type": "string", "suggestedvalues": [ "true" ] }, "small": { "label": "Small?", "description": "If set to \"yes\" or \"true\", then the box becomes small and floats to the right.", "type": "string", "suggestedvalues": [ "yes", "true" ] }, "target": { "label": "Merge target", "description": "Target of the merge, if not the article itself. ", "example": "Example", "type": "wiki-page-name", "autovalue": "{{subst:SUBJECTPAGENAME}}" }, "afd": { "label": "AfD discussion", "description": "If the merge was carried out as part of an Articles for Deletion discussion closure, link to that discussion using this parameter.", "example": "Wikipedia:Articles for deletion/Example", "type": "wiki-page-name" }, "talk": { "label": "Link to source's talk?", "description": "If set to \"no\", it avoids linking to the source article's talk page.", "example": "no", "type": "string", "suggestedvalues": [ "yes", "no" ] } }, "description": "Put this template on a talk page to note that the article was the TARGET of a previous merge." } </templatedata> ==See also== {{distinguish|Template:Merge from}} * {{tl|Blank and redirect notice}} * {{tl|Copied}}, combination of Split-to and Split-from templates * {{tl|Merged-to}}, for the old article's talk page after a merge * {{tl|Split article}}, for both article's talk page after a split * {{tl|Talk page of redirect}} * {{tl|Moved discussion from}} {{Pam see also documentation}} <includeonly>{{Sandbox other|| <!-- Categories go below this line, please; interwikis go to Wikidata, thank you! --> [[Category:Merge templates]] }}</includeonly> d1sdh4psv3xf4sy74liwa80gee59fty 10 27623 750430 250745 2025-03-29T10:11:21Z en>TarnishedPath 0 Per [[Special:Permalink/1281636378#Requested move 21 February 2025]]: Changed link from [[Entailment (linguistics)]] to [[Linguistic entailment]] using [[User:BilledMammal/Move+|Move+]] 750430 wikitext text/x-wiki {{Navbox | name = Logic | state = {{{state|{{{1|<noinclude>un</noinclude>collapsed}}}}}} | bodyclass = hlist | title = [[Logic]] | above = * [[History of logic|History]] | group1 = Major fields | list1 = * [[Logic in computer science|Computer science]] * [[Formal semantics (natural language)]] * [[Inference]] * [[Philosophy of logic]] * [[Formal proof|Proof]] * [[Semantics of logic]] * [[Syntax (logic)|Syntax]] {{Navbox|subgroup |group1=Logics |list1= * [[Classical logic|Classical]] *[[Informal logic|Informal]] ** [[Critical thinking]] ** [[Reason]] * [[Mathematical logic|Mathematical]] <!--[Too general?:] * [[Mathematics]]--> * [[Non-classical logic|Non-classical]] * [[Philosophical logic|Philosophical]] <!--[Too general?:] * [[Philosophy]]--> <!--[Too general?:] * [[Philosophy of mathematics]]--> |group2=Theories |list2= *[[Argumentation theory|Argumentation]] * [[Metalogic]] * [[Metamathematics]] * [[Set theory|Set]] }} | group2 = Foundations | list2 = * [[Abductive reasoning|Abduction]] * [[Analytic–synthetic distinction|Analytic and synthetic propositions]] * [[Antecedent (logic)|Antecedent]] * [[Consequent]] * [[Contradiction]] ** [[Paradox]] ** [[Antinomy]] * [[Deductive reasoning|Deduction]] *[[Deductive closure]] * [[Definition]] * [[Description]] * [[Dichotomy]] * [[Logical consequence|Entailment]] **[[Linguistic entailment|Linguistic]] * [[Logical form|Form]] * [[Inductive reasoning|Induction]] * [[Logical truth]] * [[Name]] * [[Necessity and sufficiency]] * [[Premise]] * [[Probability]] * [[Proposition]] * [[Reference]] * [[Statement (logic)|Statement]] * [[Substitution (logic)|Substitution]] * [[Truth]] * [[Validity (logic)|Validity]] | group3 = Lists | list3 = {{Navbox |child |groupstyle=font-weight:normal; | group1 = [[Index of logic articles|Topics]] | list1 = * [[List of mathematical logic topics|Mathematical logic]] * [[List of Boolean algebra topics|Boolean algebra]] * [[List of set theory topics|Set theory]] | group2 = Other | list2 = * [[List of logicians|Logicians]] * [[List of rules of inference|Rules of inference]] * [[List of paradoxes|Paradoxes]] * [[List of fallacies|Fallacies]] * [[List of logic symbols|Logic symbols]] }} | below = * {{icon|category}} [[:Category:Logic|Category]] * {{icon|outline}} [[:Outline of logic|Outline]] * {{icon|portal}} [[Portal:Philosophy|Portal]] * {{Icon|WikiProject}} [[Wikipedia:WikiProject Logic|WikiProject]] * [{{fullurl:Special:Recentchangeslinked|target=Template:Logic&hidebots=0}} changes] }}<noinclude> {{Documentation}} </noinclude> o7h1nnxp9g4ncwf6jtfi0ps5tr8jxgm 750431 750430 2025-06-23T09:52:43Z Lee 85 [[:en:Template:Logic]] වෙතින් එක් සංශෝධනයක් 750430 wikitext text/x-wiki {{Navbox | name = Logic | state = {{{state|{{{1|<noinclude>un</noinclude>collapsed}}}}}} | bodyclass = hlist | title = [[Logic]] | above = * [[History of logic|History]] | group1 = Major fields | list1 = * [[Logic in computer science|Computer science]] * [[Formal semantics (natural language)]] * [[Inference]] * [[Philosophy of logic]] * [[Formal proof|Proof]] * [[Semantics of logic]] * [[Syntax (logic)|Syntax]] {{Navbox|subgroup |group1=Logics |list1= * [[Classical logic|Classical]] *[[Informal logic|Informal]] ** [[Critical thinking]] ** [[Reason]] * [[Mathematical logic|Mathematical]] <!--[Too general?:] * [[Mathematics]]--> * [[Non-classical logic|Non-classical]] * [[Philosophical logic|Philosophical]] <!--[Too general?:] * [[Philosophy]]--> <!--[Too general?:] * [[Philosophy of mathematics]]--> |group2=Theories |list2= *[[Argumentation theory|Argumentation]] * [[Metalogic]] * [[Metamathematics]] * [[Set theory|Set]] }} | group2 = Foundations | list2 = * [[Abductive reasoning|Abduction]] * [[Analytic–synthetic distinction|Analytic and synthetic propositions]] * [[Antecedent (logic)|Antecedent]] * [[Consequent]] * [[Contradiction]] ** [[Paradox]] ** [[Antinomy]] * [[Deductive reasoning|Deduction]] *[[Deductive closure]] * [[Definition]] * [[Description]] * [[Dichotomy]] * [[Logical consequence|Entailment]] **[[Linguistic entailment|Linguistic]] * [[Logical form|Form]] * [[Inductive reasoning|Induction]] * [[Logical truth]] * [[Name]] * [[Necessity and sufficiency]] * [[Premise]] * [[Probability]] * [[Proposition]] * [[Reference]] * [[Statement (logic)|Statement]] * [[Substitution (logic)|Substitution]] * [[Truth]] * [[Validity (logic)|Validity]] | group3 = Lists | list3 = {{Navbox |child |groupstyle=font-weight:normal; | group1 = [[Index of logic articles|Topics]] | list1 = * [[List of mathematical logic topics|Mathematical logic]] * [[List of Boolean algebra topics|Boolean algebra]] * [[List of set theory topics|Set theory]] | group2 = Other | list2 = * [[List of logicians|Logicians]] * [[List of rules of inference|Rules of inference]] * [[List of paradoxes|Paradoxes]] * [[List of fallacies|Fallacies]] * [[List of logic symbols|Logic symbols]] }} | below = * {{icon|category}} [[:Category:Logic|Category]] * {{icon|outline}} [[:Outline of logic|Outline]] * {{icon|portal}} [[Portal:Philosophy|Portal]] * {{Icon|WikiProject}} [[Wikipedia:WikiProject Logic|WikiProject]] * [{{fullurl:Special:Recentchangeslinked|target=Template:Logic&hidebots=0}} changes] }}<noinclude> {{Documentation}} </noinclude> o7h1nnxp9g4ncwf6jtfi0ps5tr8jxgm 750438 750431 2025-06-23T09:55:08Z Lee 85 Lee විසින් [[සැකිල්ල:Logic]] සිට [[සැකිල්ල:තර්ක ශාස්ත්‍රය]] වෙත පිටුව ගෙන යන ලදී 750430 wikitext text/x-wiki {{Navbox | name = Logic | state = {{{state|{{{1|<noinclude>un</noinclude>collapsed}}}}}} | bodyclass = hlist | title = [[Logic]] | above = * [[History of logic|History]] | group1 = Major fields | list1 = * [[Logic in computer science|Computer science]] * [[Formal semantics (natural language)]] * [[Inference]] * [[Philosophy of logic]] * [[Formal proof|Proof]] * [[Semantics of logic]] * [[Syntax (logic)|Syntax]] {{Navbox|subgroup |group1=Logics |list1= * [[Classical logic|Classical]] *[[Informal logic|Informal]] ** [[Critical thinking]] ** [[Reason]] * [[Mathematical logic|Mathematical]] <!--[Too general?:] * [[Mathematics]]--> * [[Non-classical logic|Non-classical]] * [[Philosophical logic|Philosophical]] <!--[Too general?:] * [[Philosophy]]--> <!--[Too general?:] * [[Philosophy of mathematics]]--> |group2=Theories |list2= *[[Argumentation theory|Argumentation]] * [[Metalogic]] * [[Metamathematics]] * [[Set theory|Set]] }} | group2 = Foundations | list2 = * [[Abductive reasoning|Abduction]] * [[Analytic–synthetic distinction|Analytic and synthetic propositions]] * [[Antecedent (logic)|Antecedent]] * [[Consequent]] * [[Contradiction]] ** [[Paradox]] ** [[Antinomy]] * [[Deductive reasoning|Deduction]] *[[Deductive closure]] * [[Definition]] * [[Description]] * [[Dichotomy]] * [[Logical consequence|Entailment]] **[[Linguistic entailment|Linguistic]] * [[Logical form|Form]] * [[Inductive reasoning|Induction]] * [[Logical truth]] * [[Name]] * [[Necessity and sufficiency]] * [[Premise]] * [[Probability]] * [[Proposition]] * [[Reference]] * [[Statement (logic)|Statement]] * [[Substitution (logic)|Substitution]] * [[Truth]] * [[Validity (logic)|Validity]] | group3 = Lists | list3 = {{Navbox |child |groupstyle=font-weight:normal; | group1 = [[Index of logic articles|Topics]] | list1 = * [[List of mathematical logic topics|Mathematical logic]] * [[List of Boolean algebra topics|Boolean algebra]] * [[List of set theory topics|Set theory]] | group2 = Other | list2 = * [[List of logicians|Logicians]] * [[List of rules of inference|Rules of inference]] * [[List of paradoxes|Paradoxes]] * [[List of fallacies|Fallacies]] * [[List of logic symbols|Logic symbols]] }} | below = * {{icon|category}} [[:Category:Logic|Category]] * {{icon|outline}} [[:Outline of logic|Outline]] * {{icon|portal}} [[Portal:Philosophy|Portal]] * {{Icon|WikiProject}} [[Wikipedia:WikiProject Logic|WikiProject]] * [{{fullurl:Special:Recentchangeslinked|target=Template:Logic&hidebots=0}} changes] }}<noinclude> {{Documentation}} </noinclude> o7h1nnxp9g4ncwf6jtfi0ps5tr8jxgm 750442 750438 2025-06-23T09:55:30Z Lee 85 750442 wikitext text/x-wiki {{Navbox | name = තර්ක ශාස්ත්‍රය | state = {{{state|{{{1|<noinclude>un</noinclude>collapsed}}}}}} | bodyclass = hlist | title = [[Logic|තර්ක ශාස්ත්‍රය]] | above = * [[History of logic|History]] | group1 = Major fields | list1 = * [[Logic in computer science|Computer science]] * [[Formal semantics (natural language)]] * [[Inference]] * [[Philosophy of logic]] * [[Formal proof|Proof]] * [[Semantics of logic]] * [[Syntax (logic)|Syntax]] {{Navbox|subgroup |group1=Logics |list1= * [[Classical logic|Classical]] *[[Informal logic|Informal]] ** [[Critical thinking]] ** [[Reason]] * [[Mathematical logic|Mathematical]] <!--[Too general?:] * [[Mathematics]]--> * [[Non-classical logic|Non-classical]] * [[Philosophical logic|Philosophical]] <!--[Too general?:] * [[Philosophy]]--> <!--[Too general?:] * [[Philosophy of mathematics]]--> |group2=Theories |list2= *[[Argumentation theory|Argumentation]] * [[Metalogic]] * [[Metamathematics]] * [[Set theory|Set]] }} | group2 = Foundations | list2 = * [[Abductive reasoning|Abduction]] * [[Analytic–synthetic distinction|Analytic and synthetic propositions]] * [[Antecedent (logic)|Antecedent]] * [[Consequent]] * [[Contradiction]] ** [[Paradox]] ** [[Antinomy]] * [[Deductive reasoning|Deduction]] *[[Deductive closure]] * [[Definition]] * [[Description]] * [[Dichotomy]] * [[Logical consequence|Entailment]] **[[Linguistic entailment|Linguistic]] * [[Logical form|Form]] * [[Inductive reasoning|Induction]] * [[Logical truth]] * [[Name]] * [[Necessity and sufficiency]] * [[Premise]] * [[Probability]] * [[Proposition]] * [[Reference]] * [[Statement (logic)|Statement]] * [[Substitution (logic)|Substitution]] * [[Truth]] * [[Validity (logic)|Validity]] | group3 = Lists | list3 = {{Navbox |child |groupstyle=font-weight:normal; | group1 = [[Index of logic articles|Topics]] | list1 = * [[List of mathematical logic topics|Mathematical logic]] * [[List of Boolean algebra topics|Boolean algebra]] * [[List of set theory topics|Set theory]] | group2 = Other | list2 = * [[List of logicians|Logicians]] * [[List of rules of inference|Rules of inference]] * [[List of paradoxes|Paradoxes]] * [[List of fallacies|Fallacies]] * [[List of logic symbols|Logic symbols]] }} | below = * {{icon|category}} [[:Category:Logic|Category]] * {{icon|outline}} [[:Outline of logic|Outline]] * {{icon|portal}} [[Portal:Philosophy|Portal]] * {{Icon|WikiProject}} [[Wikipedia:WikiProject Logic|WikiProject]] * [{{fullurl:Special:Recentchangeslinked|target=Template:Logic&hidebots=0}} changes] }}<noinclude> {{Documentation}} </noinclude> lzkjpcwl0o0qq7q6kvk7s160146lb01 0 29680 750334 495228 2025-06-23T08:02:37Z Ttheek 66430 −[[ප්‍රවර්ගය:අභ්‍යවකාශගාමීන්]]; +[[ප්‍රවර්ගය:සෝවියට් රුසියානු ගගනගාමීන්]] [[විකිපීඩියා:HOTCAT|HotCat]] භාවිතයෙන් 750334 wikitext text/x-wiki {{තොරතුරුකොටුව අභ්‍යවකාශගාමීයා | name = ඇලෙක්සි අර්කිපොවිච් ලිනනොෆ්<br /> Алексе́й Архи́пович Лео́нов | native_name = Алексе́й Архи́пович Лео́нов | image = Aleksey Leonov ASTP - cropped.jpg | type = අභ්‍යවකාශගාමීයා<br>[[අභ්‍යාවකාශ ඇවිදීම|අභ්‍යාවකාශයේ ඇවිදින]] ලද ප්‍රථම මීනිසා. | nationality = [[රුසියානු]] | status = විශ්‍රාමික | birth_date = {{Birth date|df=yes|1934|5|30}} | death_date = {{මරණ දිනය|2019|10|11|1934|5|30|df=yes}} | birth_place = ලිස්ට්වියන්කා , ටිසුල්ස්කි දිස්තික්කය, {{ධජය|සෝවියට් සංගමය}} | death_place = [[‌මොස්කව්]], රුසියාව | occupation = [[ප්‍රහාරක යානා නියමු]], [[අභ්‍යවකාශගාමීයා|අභ්‍යවකාශගාමී]] | rank = [[ජෙනරාල්]], සෝවියට් ගුවන් හමුදාව | selection = [[ගුවන් හමුදා කණ්ඩායම් අංක 1]] | eva1 = 1 | eva2 = මිනිත්තු 12 තප්පර 9 | time = දින 7 පැය 0යි විනාඩි 32 | mission = [[වොස්ක්හොඩ් 1]],[[සෝයුස් 19]] | insignia = <center> }} '''ඇලෙක්සි අර්කිපොවිච් ලිනනොෆ්''' ({{lang-ru|Алексе́й Архи́пович Лео́нов}}) (30 1934 මැයි 30 දින [[සෝවියට් සංගමය|සෝවියට් සංගමයේ]]ටිසුල්ස්කි දිස්ත්‍රික්කයේ ලිස්ට්වියන්කා ගමේ උපත ලද ඔහු සෝවියට් ගගනගාමියෙක් සහ සොවියට් ගුවන් හමුදා ජෙනරාල්වරයෙකි. 1965 මාර්තු 14 වන් දින ඔහු [[අභ්‍යාවකාශ ඇවිදීම|අභ්‍යාවකාශයේ ඇවිදින]] ලද ප්‍රථම මීනිසා බවට පත්විය.ආතර් සී ක්ලාර්ක් විසින් ලියනලද 2010 විද්‍යා ප්‍රබන්ධ නවකතාවේ එන අභ්‍යාවකාශ යානාව ( "ලියනෝෆ්") නම් කරන ලද්දේ ද ඔහුගේ නමිනි. දිගු අසනීප තත්ත්වයකින් පසුව ලියනෝෆ්, 2019 ඔක්තොම්බර් 11 දිනදී මිය ගියේය. ඔහුගේ අවමංගල්‍යය ඔක්තොම්බර් 15 දිනදී පැවැත්වීමට නියමිතය.<ref>{{උපන්‍යාස වෙබ්|url=https://sputniknews.com/russia/201910111077022232-soviet-cosmonaut-alexei-leonov-dies-at-85/|title=සෝවියට් කොස්මනෝට් ඇලෙක්සී ලියනෝෆ් ඩයිස් ඇට් 85|website=ස්පුට්නික් නිවුස්|publisher=|date=11 ඔක්තොම්බර් 2019|accessdate=11 ඔක්තොම්බර් 2019}}</ref> 85 වියැති වූ ඔහු <ref>{{උපන්‍යාස වෙබ්|url=https://www.popularmechanics.com/space/solar-system/a29438758/alexei-leonov-first-man-spacewalk-obituary/|title=ඇලෙක්සී ලියනෝෆ්, ද ෆර්ස්ට් මෑන් ටු වෝක් ඉන් ස්පේස්, හෑස් ඩයිඩ්|last=ලේමන්|first=ජෙනිෆර්|date=11 ඔක්තොම්බර් 2019|website=පොපියුලර් මිකැනික්ස්|language=en-US|access-date=11 ඔක්තොම්බර් 2019}}</ref> [[වොස්කොඩ් වැඩසටහන|වොස්කොඩ් වැඩසටහනෙහි]] සහභාගී වී ‌‌‌නොනැසී ඉතිරිව සිටි අවසන් ගගනගාමියාද විය. <ref>{{උපන්‍යාස පුවත්|url=https://www.theguardian.com/science/2015/aug/31/first-picture-space-cosmonauts-science-museum-alexei-leonov|title=ෆර්ස්ට් පික්චර් ඩ්‍රෝන් ඉන් ස්පේස් ටු අපියර් ඉන් කොස්මෝනන්ට්ස් ෂෝ ඉන් ලන්ඩන් |last=බ්‍රවුන්|first=මාක්|date=31 අගෝස්තු 2015|work=ද ගාඩියන්|access-date=11 ඔක්තොම්බර් 2019|language=en-GB|issn=0261-3077}}</ref> ==ආශ්‍රිත== {{ආශ්‍රලැයිස්තුව}} [[ප්‍රවර්ගය:1934 උපත්]] [[ප්‍රවර්ගය:සෝවියට් රුසියානු ගගනගාමීන්]] 5p4l2y2o9z6g7nl9u6naf27lv7rd2wp 0 29836 750327 448189 2025-06-23T07:59:46Z Ttheek 66430 [[ප්‍රවර්ගය:අභ්‍යවකාශගාමීන්]] ඉවත් කරන ලදී. [[විකිපීඩියා:HOTCAT|HotCat]] භාවිතයෙන් 750327 wikitext text/x-wiki {{තොරතුරුකොටුව අභ්‍යවකාශගාමීයා | name = ස්වෙට්ලනා යෙව්ගෙන්යෙවුනා සවිට්ස්කායා,<br>Светла́на Евге́ньевна Сави́цкая | image =1983_CPA_5375_(1).jpg | caption = | type = අභ්‍යවකාශගාමීයා<br>[[අභ්‍යාවකාශ ඇවිදීම|අභ්‍යාවකාශයේ ඇවිදින]] ලද ප්‍රථම කාන්තාව. | nationality = [[රුසියානු]] | birth_date = {{Birth date and age|1948|08|08|df=yes}} | birth_place = [[මොස්කව්]] , {{ධජය|සෝවියට් සංගමය}} | occupation = ගගන ඉංජිනේරු | rank = [[මේජර් ]], [[රුසියානු ගුවන් හමුදාව]] | selection = [[කාන්තා කණ්ඩායම 2]] | time = දින19 පැය 17 මිනිත්තු 06 | mission = [[සෝයුස් ටී-7]], [[සැල්යුට් 7]], [[සෝයුස් ටී-5]], [[සෝයුස් ටී-12]] | insignia = }} [[File:Svetlana Savitskaya, 7 December 2018.jpg|right|thumb|ස්වෙට්ලනා 2018 දී.]] '''ස්වෙට්ලනා යෙව්ගෙන්යෙවුනා සවිට්ස්කායා''' (රුසියානු: Светла́на Евге́ньевна Сави́цкая) (උපත , 1948 අගෝස්තු 8) අභ්‍යාවකාශයට ගිය දෙවන කාන්තාවයි. ඇය විශ්‍රාමික සෝවියට් කාන්තා අභ්‍යවකාශගාමීයෙක් වන අතර සහ ගුවන් නියමුවරියකි. ඇය අභ්‍යාවකාශ ගතවූයේ [[වැලන්ටිනා තෙරෙශ්කෝවා]] අභ්‍යාවකාශ වී අවුරුදු දහ නමයකට (19) පසුවයි. [[සැල්යුට් 7]] අභ්‍යාවකාශ මධ්‍යස්ථානයේ ගතකරන අතරතුර ඇය ප්‍රථම වරට කාන්තාවක් විසින් කරන ලද [[අභ්‍යාවකාශ ඇවිදීම|අභ්‍යාවකාශයේ ඇවිදීම]] සිදුකරන ලදී. පැය 3 කුත් විනඩි 35 ඇය බාහිර අභ්‍යාවකාශයේ ගතකරන ලදී. [[සෝවියට් සංගමයේ වීරයා]] සම්මානය 2වරක් ඇයට පිරිනැමූ අතර ඇස්ටරොයිඩයක් "4118 ස්විටා" ඇගේ නමට නම් කරන ලදී. ==ආශ්‍රිත== * [[සෝවියට් සංගමය]] * [[රුසියාව]] * [[සෝවියට් සංගමයේ වීරයා]] * [[බහිර්-යානා ක්‍රියාකාරකම|අභ්‍යාවකාශ ඇවිදීම]] * [[සැල්යුට් 7]] * [[වැලන්ටිනා තෙරෙශ්කෝවා]] {{Pilot-Cosmonaut of the USSR}} {{Authority control}} [[Category:කාන්තා අභ්‍යවකාශගාමීන්]] {{අසම්පූර්ණ}} 4vpmpxznl66behalwryuzdartnep89k 750328 750327 2025-06-23T08:00:00Z Ttheek 66430 [[ප්‍රවර්ගය:සෝවියට් රුසියානු ගගනගාමීන්]] එක් කරන ලදී. [[විකිපීඩියා:HOTCAT|HotCat]] භාවිතයෙන් 750328 wikitext text/x-wiki {{තොරතුරුකොටුව අභ්‍යවකාශගාමීයා | name = ස්වෙට්ලනා යෙව්ගෙන්යෙවුනා සවිට්ස්කායා,<br>Светла́на Евге́ньевна Сави́цкая | image =1983_CPA_5375_(1).jpg | caption = | type = අභ්‍යවකාශගාමීයා<br>[[අභ්‍යාවකාශ ඇවිදීම|අභ්‍යාවකාශයේ ඇවිදින]] ලද ප්‍රථම කාන්තාව. | nationality = [[රුසියානු]] | birth_date = {{Birth date and age|1948|08|08|df=yes}} | birth_place = [[මොස්කව්]] , {{ධජය|සෝවියට් සංගමය}} | occupation = ගගන ඉංජිනේරු | rank = [[මේජර් ]], [[රුසියානු ගුවන් හමුදාව]] | selection = [[කාන්තා කණ්ඩායම 2]] | time = දින19 පැය 17 මිනිත්තු 06 | mission = [[සෝයුස් ටී-7]], [[සැල්යුට් 7]], [[සෝයුස් ටී-5]], [[සෝයුස් ටී-12]] | insignia = }} [[File:Svetlana Savitskaya, 7 December 2018.jpg|right|thumb|ස්වෙට්ලනා 2018 දී.]] '''ස්වෙට්ලනා යෙව්ගෙන්යෙවුනා සවිට්ස්කායා''' (රුසියානු: Светла́на Евге́ньевна Сави́цкая) (උපත , 1948 අගෝස්තු 8) අභ්‍යාවකාශයට ගිය දෙවන කාන්තාවයි. ඇය විශ්‍රාමික සෝවියට් කාන්තා අභ්‍යවකාශගාමීයෙක් වන අතර සහ ගුවන් නියමුවරියකි. ඇය අභ්‍යාවකාශ ගතවූයේ [[වැලන්ටිනා තෙරෙශ්කෝවා]] අභ්‍යාවකාශ වී අවුරුදු දහ නමයකට (19) පසුවයි. [[සැල්යුට් 7]] අභ්‍යාවකාශ මධ්‍යස්ථානයේ ගතකරන අතරතුර ඇය ප්‍රථම වරට කාන්තාවක් විසින් කරන ලද [[අභ්‍යාවකාශ ඇවිදීම|අභ්‍යාවකාශයේ ඇවිදීම]] සිදුකරන ලදී. පැය 3 කුත් විනඩි 35 ඇය බාහිර අභ්‍යාවකාශයේ ගතකරන ලදී. [[සෝවියට් සංගමයේ වීරයා]] සම්මානය 2වරක් ඇයට පිරිනැමූ අතර ඇස්ටරොයිඩයක් "4118 ස්විටා" ඇගේ නමට නම් කරන ලදී. ==ආශ්‍රිත== * [[සෝවියට් සංගමය]] * [[රුසියාව]] * [[සෝවියට් සංගමයේ වීරයා]] * [[බහිර්-යානා ක්‍රියාකාරකම|අභ්‍යාවකාශ ඇවිදීම]] * [[සැල්යුට් 7]] * [[වැලන්ටිනා තෙරෙශ්කෝවා]] {{Pilot-Cosmonaut of the USSR}} {{Authority control}} [[Category:කාන්තා අභ්‍යවකාශගාමීන්]] [[ප්‍රවර්ගය:සෝවියට් රුසියානු ගගනගාමීන්]] {{අසම්පූර්ණ}} 1lhakthagpe2vfm4c1xemdnnkh9zdao 0 30126 750349 615552 2025-06-23T08:06:29Z Ttheek 66430 [[ප්‍රවර්ගය:අභ්‍යවකාශගාමීන්]] ඉවත් කරන ලදී. [[විකිපීඩියා:HOTCAT|HotCat]] භාවිතයෙන් 750349 wikitext text/x-wiki {{තොරතුරුකොටුව අභ්‍යවකාශගාමීයා | name = බස් ඕල්ඩ්‍රින් | othername = | image = Buzz Aldrin (S69-31743).jpg | caption = 1969 ජූලි මාසයේදී ඕල්ඩ්‍රින් | type = [[ගොනුව:Buzz Aldrin Autograph.svg|150px]]<br />[[නාසා]] [[අභ්‍යාවකාශගාමියා]] | status = විශ්‍රාමගොස් | nationality = [[එක්සත් ජනපදය |ඇමරිකානු]] | birth_name = එඩ්වින් ඉයුජීන් ඕල්ඩ්‍රින් කණි. | birth_date = {{උපන් දින සහ වයස |1930|01|20}} | birth_place = [[ග්ලෙන් රිජ්, නිව් ජර්සි]], එ.ජ. <!--STOP! This is what his birth certificate says, despite the fact the hospital straddled two towns and he grew up in Montclair. --> | occupation = [[ප්‍රහාරක ගුවන්යානා නියමු]] | alma_mater = [[එක්සත් ජනපද හමුදා ඇකඩමිය]], B.S. 1951<br>[[මැසචූසට්ස් තාක්ෂණ ආයතනය]], Sc.D. 1963 | rank = [[ගොනුව:US-O6_insignia.svg|15px]] [[කර්නල්වරයා (එක්සත් ජනපදය)|කර්නල්]], [[එක්සත් ජනපද ගුවන් හමුදාව |USAF]] | selection = [[තෝරාගැනුම අනුව අභ්‍යාවකාශගාමීන් ලැයිස්තුව #1963|1963 නාසා කණ්ඩායම 3]] | eva1 = 4 | eva2 = 7 පැය 52 විනාඩි | time = 12 දින 1 පැය සහ 52 විනාඩි | mission = [[ජෙමිනි 12]], [[ඇපලෝ 11]] | insignia = [[ගොනුව:Gemini 12 insignia.png|40px]] [[ගොනුව:Apollo 11 insignia.png|40px]] | Date of ret = ජූලි 1, 1971 | awards = [[ගොනුව:Dfc-usa.jpg|20px|link=Distinguished Flying Cross (United States)]] {{ෆ්‍රීඩම් ජනාධිපති පදක්කම }} }} '''එඩ්වින් ඉයුජීන් "'''බස්'''" ඕල්ඩ්‍රින් කණි.''' (උපත ජනවාරි 20, 1930) යනු, [[එක්සත් ජනපදය |ඇමරිකානු]] [[ඉංජිනේරුවරයා|ඉංජිනේරුවකු]] සහ හිටපු [[අභ්‍යාවකාශගාමියා|අභ්‍යාවකාශගාමියෙකු]] වන අතර [[ඇපලෝ 11#චන්ද්‍ර පෘෂ්ඨ මෙහෙයුම් |සඳ මත ඇවිදීම කල දෙවන පුද්ගලයා]] වෙයි. ඉතිහාසයේ පළමු වතාවට සිදු කල මිනිසුන් සහිතව සඳ මතට ගොඩබැස්වීම වන [[ඇපලෝ 11]] මෙහෙයුමෙහි, [[චන්ද්‍ර මොඩියුලය|චන්ද්‍ර මොඩියුලයෙහි]] නියමුවා වූයේ ඔහුය. මෙහෙයුම් ආඥාපති [[නීල් ආම්ස්ට්‍රෝන්]] විසින් එය කල පසුව, 1969 ජූලි 21 දින 03:15:16 ([[සමායෝත සාර්වත්‍ර වේලාව |යූටීසී]]) වේලාවට ඔහු [[චන්ද්‍රයා|සඳ]] මත පා තැබීය. ==භාහිර සබැඳි== * {{commons-inline|Buzz Aldrin|බස් ඕල්ඩ්‍රින්}} {{People who have traveled to the Moon}} {{Authority control}} [[ප්‍රවර්ගය:සඳ මත ඇවිද ඇති පුද්ගලයින්]] 6xazeoc1469v4023ohnlscnmki0vl0o 750350 750349 2025-06-23T08:06:42Z Ttheek 66430 [[ප්‍රවර්ගය:ඇමරිකානු ගගනගාමීන්]] එක් කරන ලදී. [[විකිපීඩියා:HOTCAT|HotCat]] භාවිතයෙන් 750350 wikitext text/x-wiki {{තොරතුරුකොටුව අභ්‍යවකාශගාමීයා | name = බස් ඕල්ඩ්‍රින් | othername = | image = Buzz Aldrin (S69-31743).jpg | caption = 1969 ජූලි මාසයේදී ඕල්ඩ්‍රින් | type = [[ගොනුව:Buzz Aldrin Autograph.svg|150px]]<br />[[නාසා]] [[අභ්‍යාවකාශගාමියා]] | status = විශ්‍රාමගොස් | nationality = [[එක්සත් ජනපදය |ඇමරිකානු]] | birth_name = එඩ්වින් ඉයුජීන් ඕල්ඩ්‍රින් කණි. | birth_date = {{උපන් දින සහ වයස |1930|01|20}} | birth_place = [[ග්ලෙන් රිජ්, නිව් ජර්සි]], එ.ජ. <!--STOP! This is what his birth certificate says, despite the fact the hospital straddled two towns and he grew up in Montclair. --> | occupation = [[ප්‍රහාරක ගුවන්යානා නියමු]] | alma_mater = [[එක්සත් ජනපද හමුදා ඇකඩමිය]], B.S. 1951<br>[[මැසචූසට්ස් තාක්ෂණ ආයතනය]], Sc.D. 1963 | rank = [[ගොනුව:US-O6_insignia.svg|15px]] [[කර්නල්වරයා (එක්සත් ජනපදය)|කර්නල්]], [[එක්සත් ජනපද ගුවන් හමුදාව |USAF]] | selection = [[තෝරාගැනුම අනුව අභ්‍යාවකාශගාමීන් ලැයිස්තුව #1963|1963 නාසා කණ්ඩායම 3]] | eva1 = 4 | eva2 = 7 පැය 52 විනාඩි | time = 12 දින 1 පැය සහ 52 විනාඩි | mission = [[ජෙමිනි 12]], [[ඇපලෝ 11]] | insignia = [[ගොනුව:Gemini 12 insignia.png|40px]] [[ගොනුව:Apollo 11 insignia.png|40px]] | Date of ret = ජූලි 1, 1971 | awards = [[ගොනුව:Dfc-usa.jpg|20px|link=Distinguished Flying Cross (United States)]] {{ෆ්‍රීඩම් ජනාධිපති පදක්කම }} }} '''එඩ්වින් ඉයුජීන් "'''බස්'''" ඕල්ඩ්‍රින් කණි.''' (උපත ජනවාරි 20, 1930) යනු, [[එක්සත් ජනපදය |ඇමරිකානු]] [[ඉංජිනේරුවරයා|ඉංජිනේරුවකු]] සහ හිටපු [[අභ්‍යාවකාශගාමියා|අභ්‍යාවකාශගාමියෙකු]] වන අතර [[ඇපලෝ 11#චන්ද්‍ර පෘෂ්ඨ මෙහෙයුම් |සඳ මත ඇවිදීම කල දෙවන පුද්ගලයා]] වෙයි. ඉතිහාසයේ පළමු වතාවට සිදු කල මිනිසුන් සහිතව සඳ මතට ගොඩබැස්වීම වන [[ඇපලෝ 11]] මෙහෙයුමෙහි, [[චන්ද්‍ර මොඩියුලය|චන්ද්‍ර මොඩියුලයෙහි]] නියමුවා වූයේ ඔහුය. මෙහෙයුම් ආඥාපති [[නීල් ආම්ස්ට්‍රෝන්]] විසින් එය කල පසුව, 1969 ජූලි 21 දින 03:15:16 ([[සමායෝත සාර්වත්‍ර වේලාව |යූටීසී]]) වේලාවට ඔහු [[චන්ද්‍රයා|සඳ]] මත පා තැබීය. ==භාහිර සබැඳි== * {{commons-inline|Buzz Aldrin|බස් ඕල්ඩ්‍රින්}} {{People who have traveled to the Moon}} {{Authority control}} [[ප්‍රවර්ගය:සඳ මත ඇවිද ඇති පුද්ගලයින්]] [[ප්‍රවර්ගය:ඇමරිකානු ගගනගාමීන්]] 7db4eqpkllk3ncgdemsd973e8rgz7r9 0 39625 750324 339937 2025-06-23T07:54:13Z Ttheek 66430 [[ප්‍රවර්ගය:මෘදුකාංග]] එක් කරන ලදී. [[විකිපීඩියා:HOTCAT|HotCat]] භාවිතයෙන් 750324 wikitext text/x-wiki {{අනාථ ලිපිය|date=ජූනි 2013}} {{Infobox Software | name = කොරල්ඩ්‍රෝ | logo = | screenshot = [[ගොනුව:CorelDRAW X5.PNG|250px]] | caption = වින්ඩෝස් 7 මත කොරල්ඩ්‍රෝ X5 | developer = [[කොරල්]] | latest release version = X6 | latest release date = {{release date and age|2012|03|20}} | operating system = [[මයික්‍රොසොෆ්ට් වින්ඩෝස්]] | genre = [[Vector graphics editor]] | written = [[C++]], [[Objective C]] | license = [[Proprietary software|Proprietary]] | website = http://www.corel.com }} [[ප්‍රවර්ගය:මෘදුකාංග]] 1ca253mcs1klvivoywr25klxlqqs84a 0 41598 750203 722711 2025-06-22T16:22:22Z හරිත 16728 750203 wikitext text/x-wiki [[ගොනුව:DNA Structure+Key+Labelled.pn NoBB.png|thumb|right|upright=1.55|DNA [[ද්විත්ව හෙලික්සය|ද්විත්ව හෙලික්සයේ]] ව්‍යුහය දැක්වේ. [[රසායනික මූලද්‍රව්‍ය|මූලද්‍රව්‍යය]] අනුව ව්‍යුහයේ [[පරමාණුව|පරමාණු]] වර්ණ-කේතනය කර ඇත. භස්ම දෙකක විස්තරාත්මක ව්‍යුහයක් දකුණුපස පහළ දක්වා ඇත.]][[ගොනුව:DNA animation.gif|thumb|DNA [[ද්විත්ව හෙලික්සය|ද්විත්ව හෙලික්සයේ]] කොටසක ව්‍යුහය]] '''ඩිඔක්සිරයිබෝනියුක්ලෙයික් අම්ල''' ({{IPAc-en|audio=en-us-Deoxyribonucleic_acid.ogg|d|i|ˈ|ɒ|k|s|ɪ|r|aɪ|b|oʊ|nj|uː|k|l|iː|ɪ|k|,_|-|k|l|eɪ|-}};<ref>{{MerriamWebsterDictionary|deoxyribonucleic acid}}</ref> '''DNA''') යනු දැනට හඳුනාගෙන ඇති සියලුම [[ජීවීයෝ|ජීවීන්]]ගේ සහ බොහෝ [[වෛරස]]වල වර්ධනය,විකසනය, ක්‍රියාකාරිත්වය හා [[ප්‍රජනනය]] සඳහා අවශ්‍ය වන [[ප්‍රවේණි විද්‍යාව|ප්‍රවේණික]] තොරතුරු පරම්පරාවෙන් පරම්පරාවට සම්ප්‍රේෂණයට දායක වන, එකිනෙක වටා [[න්‍යෂ්ටික අම්ල ද්විත්ව හෙලික්සය|ද්විත්ව හෙලික්සීය]] හැඩයකින් එතුණු දාම දෙකකින් ([[නියුක්ලියෝටයිඩ]] වලින් තැනුණු) යුක්ත අණුවකි. ඩිඔක්සිරයිබෝනියුක්ලෙයික් අම්ල (DNA) සහ [[ආර්.එන්.ඒ.|රයිබෝනියුක්ලෙයික් අම්ල]] (RNA) [[නියුක්ලෙයික් අම්ලය|න්‍යෂ්ටික අම්ල]] වේ; එමෙන්ම, සියලු [[ජීවය|ජීවී]] ආකාරවල පැවැත්මට අත්‍යවශ්‍ය වන ප්‍රධාන [[මහාඅණු]] වර්ග හතර වනුයේ ද [[ප්‍රෝටීන]], [[ලිපිඩ]], සංකීර්ණ කාබෝහයිඩ්‍රේට ([[පොලිසැකරයිඩ]]) සහ න්‍යෂ්ටික අම්ල යි. [[නියුක්ලියෝටයිඩ]] නම් සරල [[ඒකාවයවකය|ඒකාවයවක]] ඒකක වලින් තැනී ඇති බැවින් DNA දාම දෙක [[පොලිනියුක්ලියෝටයිඩ]] ලෙස හැඳින්වේ.<ref>{{Cite book |vauthors= Alberts B, Johnson A, Lewis J, Raff M, Roberts K, Walter P |title= Molecular Biology of the Cell |edition= 6th |publisher= Garland |year= 2014 |url= http://www.garlandscience.com/product/isbn/9780815344322 |page= Chapter 4: DNA, Chromosomes and Genomes |isbn= 9780815344322 |url-status= live |archive-url= https://web.archive.org/web/20140714210549/http://www.garlandscience.com/product/isbn/9780815344322 |archive-date= 14 July 2014 |df= dmy-all }}</ref><ref>{{cite web|last1=Purcell|first1=Adam|name-list-format=vanc|title=DNA|url=http://basicbiology.net/micro/genetics/dna|website=Basic Biology|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20170105045651/http://basicbiology.net/micro/genetics/dna/|archive-date=5 January 2017}}</ref> එක් නියුක්ලියෝටයිඩයක් සමන්විත වන්නේ, [[නයිට්‍රජනීය භස්ම|නයිට්‍රජන් අඩංගු]] නියුක්ලියෝභස්ම ([[සයිටොසීන්]] [C], [[ගුවැනීන්]] [G], [[ඇඩිනීන්]] [A] හෝ [[තයිමීන්]] [T]) වර්ග හතරෙන් එකක්, [[ඩිඔක්සිරයිබෝස්]] [[මොනොසැකරයිඩ|සීනි]] අණුවක්, සහ [[Organophosphate|පොස්පේට කාණ්ඩයකිනි]]. නියුක්ලියෝටයිඩ, දාමයක් ලෙස එකිනෙක හා සම්බන්ධ වී ඇත්තේ එක් නියුක්ලියෝටයිඩයක සීනි ඇනුව හා ඊළඟ නියුක්ලියෝටයිඩයේ පොස්පේටය අතර [[සහසංයුජ බන්ධන]] ඇතිවීමෙනි, එමඟින් මාරුවෙන් මාරුවට පිහිටන [[කොඳුනාරටි දාමය|සීනි-පොස්පේට කොඳුනාරටියක්]] ඇති වේ. ද්විත්ව-දාම DNA සෑදීම සඳහා වෙනස් පොලිනියුක්ලියෝටයිඩ දාම දෙකක නියිට්‍රජනීය භස්ම එකට බැඳෙනුයේ, [[භස්ම යුගල]]න නීති (A සමඟ T සහ C සමඟ G) වලට අනුකූලව, [[හයිඩ්‍රජන් බන්ධන]] මගිනි. අනුපූරක නයිට්‍රජනීය භස්ම [[පිරිමිඩීන]] හා [[පියුරීන]] ලෙස කාණ්ඩ දෙකකට බෙදේ. DNA වලදී, තයිමීන් හා සයිටොසීන් භස්ම පිරිමිඩීන වේ; ඇඩිනීන් හා ගුවැනීන් භස්ම පියුරීන වේ.වඩා විශාල අණුව පියුරීන වේ. DNA ජීව විද්‍යාත්මක [[තොරතුරු]] ගබඩා කරගනී. DNA වල [[කොඳුනාරටි දාමය|කොඳුනාරටිය]] [[Bond cleavage|බිඳවැටීම්]]වලට ප්‍රතිරෝධී වන අතර ද්විත්ව-දාම ව්‍යුහයේ දාම දෙකේම එකම ජීව විද්‍යාත්මක තොරතුරු අන්තර්ගත වේ. DNA වලින් විශාල කොටසක් (මිනිසාගේ 98% කටත් වඩා) [[කේත-රහිත DNA]] (non-coding DNA) වේ. එනම්, එම කොටස් තුළ ප්‍රෝටීනවල ඇමයිනෝ අම්ල අනුපිළිවෙළ අඩංගු නොවේ. DNA වල දාම දෙකක එකිනෙකට ප්‍රතිවිරුද්ධ දිශාවන්ට එනම්, [[ප්‍රතිසමාන්තර (ජෛවරසායන විද්‍යාව)|ප්‍රතිසමාන්තර]]ව ගමන් කරයි. නියුක්ලයෝභස්ම (හෙවත් ''භස්ම'') වර්ග හතරෙන් එකක්, එක් සීනි අණුවක් සමග බැඳී ඇත. කොඳුනාරටිය දිගේ මෙම නියුක්ලියෝභස්ම පිහිටන [[න්‍යෂ්ටික අම්ල අනුපිළිවෙළ|අනුපිළිවෙළ]] තුළ ප්‍රවේණික තොරතුරු ගබඩා වී ඇත. DNA දාම පිටපත් කර [[ආර්.එන්.ඒ.|RNA]] සෑදෙන අතර එම ක්‍රියාවලිය [[ප්‍රතිලේඛනය (ප්‍රවේණි විද්‍යාව)|ප්‍රතිලේඛනය]] ලෙස හැඳින්වේ. [[ප්‍රවේණික කේතය]] (genetic code) අනුව, මෙම [[ආර්.එන්.ඒ.|RNA]] දාම මගින් ප්‍රෝටීන තුළ [[ඇමයිනෝ අම්ල]]වල අනුපිළිවෙළ සවිස්තරව දැක්වීම සඳහා එය පරිවර්තනයට ලක්වන අතර එම ක්‍රියාවලිය [[පරිවර්තනය (ප්‍රවේණි විද්‍යාව)|පරිවර්තනය]] ලෙස හැඳින්වේ. සූන්‍යෂ්ටික සෛලවල ඇති DNA සංවිධානය වී ඇත්තේ [[වර්ණදේහ]] නැමැති දිගු ව්‍යුහ ලෙසිනි. සාමාන්‍ය [[සෛල විභාජනය]]කට පෙර මෙම වර්ණදේහ [[DNA ප්‍රතිවලිත වීම]] නැමැති ක්‍රියාවලියක් මගින් පිටපත් වන අතර එමගින්, එක් දුහිතෘ සෛලයකට එක් සම්පූර්ණ වර්ණදේහ කට්ටලයක් බැගින් ලැබේ. [[සූන්‍යෂ්ටික|සූන්‍යෂ්ටික ජිවීන්]] ([[සතුන්]], [[ශාක]], [[දිලීර]] සහ [[ප්‍රොටිස්ටා]]වන්) ඔවුන්ගේ DNA වලින් බොහෝ ප්‍රමාණයක් [[සෛලීය න්‍යෂ්ටිය]] තුළද සමහරක් [[මයිටකොන්ඩ්‍රියා]] සහ [[හරිතලව]] වැනි [[ඉන්ද්‍රයිකා]] තුළ ද ගබඩා කෙරේ. <ref>{{cite book |last= Russell |first= Peter | name-list-format = vanc | title= iGenetics |publisher= Benjamin Cummings |location= New York |year= 2001 |isbn= 0-8053-4553-1}}</ref> එහෙත්, [[ප්‍රාග්න්‍යෂ්ටික]]යින් ([[බැක්ටීරියා]] සහ [[ආකියා]]වන්) තම DNA ගබඩා කරනුයේ [[සෛල ප්ලාස්මය]] තුළ පමණි. සූන්‍යෂ්ටික වර්ණදේහ තුළ ඇති [[හිස්ටෝන]] වැනි [[ක්‍රොමැටින්]] ප්‍රෝටීන මගින් DNA සංයුක්ත කිරීම හා සංවිධනය කිරීම සිදුවේ. මෙම සංයුක්ත ව්‍යුහ මගින් DNA හා අනෙකුත් ප්‍රෝටීන අතර අන්තර්ක්‍රියා මෙහෙයවනු ලබන අතර, එමගින් DNA වල ප්‍රතිලේඛනය කළ යුත්තේ කුමන කොටස්ද යන්න පාලනය කිරීමට උපකර වේ. DNA මුල්වරට නිස්සාරණය කරනු ලැබුවේ 1869 දී [[ෆ්‍රීඩ්‍රික් මීෂර්]] නම් විද්‍යාඥයා විසිනි. එහි අණුක ව්‍යුහය මුල්වරට හඳුනාගනු ලැබුවේ 1953 දී [[ජේම්ස් වොට්සන්]] සහ [[ෆ්‍රැන්සිස් ක්‍රික්]] නම් විද්‍යාඥයින් විසින් [[කේම්බ්‍රිජ් විශ්වවිද්‍යාලය|කේම්බ්‍රිජ් විශ්වවිද්‍යාලයේ]] [[කැවෙන්ඩිෂ් විද්‍යාගාරය|කැවෙන්ඩිෂ් විද්‍යාගාරයේ]] දී ය, ඔවුන් මූලාකෘති තැනීමට පාදක කර ගනු ලැබුවේ එවක [[රොසලින්ඩ් ෆ්‍රෑන්ක්ලීන්]] යටතේ පශ්චාත්-උපාධිය හදාරමින් සිටි ශිෂ්‍යයෙක් වූ [[රේමන්ඩ් ගොස්ලින්ග්]]ගෙන් ලබාගත් [[X-කිරණ විවර්තන]] දත්තයන්ය. පරීක්ෂකයන් විසින් [[ශක්තිපථ වාදය]] හා [[ප්‍රත්‍යාස්ථතාව (භෞතික විද්‍යාව)|ප්‍රත්‍යාස්ථතා]] සිද්ධාන්තය වැනි භෞතික විද්‍යාත්මක නියම හා සිද්ධාන්ත ගවේෂණයේ දී, DNA අණුක උපාංගයක් ලෙස භාවිතා කරයි. DNA වල විශිෂ්ට අමුද්‍රව්‍යමය ගුණ නිසා එය අමුද්‍රව්‍ය පිළිබඳ විද්‍යාඥයන් ද මයික්‍රො- හා නැනෝ-ගෙත්තම්කරණය පිළිබඳ උනන්දුව දක්වන ඉංජිනේරුවන් ද අතර ආකර්ෂණීය අණුවක් බවට පත්වී ඇත. ක්ෂේත්‍රයේ වැදගත් දියුණුවීම් අතර [[DNA ඔරිගාමි]] හා DNA-මූලික දෙමුහුම් අමුද්‍රව්‍ය ප්‍රධාන වේ.<ref>{{cite journal |vauthors=Mashaghi A, Katan A |title=A physicist's view of DNA |journal=De Physicus|volume=24e |issue=3 |pages=59–61 |year=2013 |arxiv= 1311.2545v1 |bibcode=2013arXiv1311.2545M}}</ref> ==ගුණාංග== [[ගොනුව:DNA chemical structure.svg|thumb|upright=1.35|DNA වල රසායනික ව්‍යුහය; [[හයිඩ්‍රජන් බන්ධන]] කඩඉරිවලින් දක්වා ඇත]] DNA [[නියුක්ලියෝටයිඩ]] නැමැති පුනරාවර්ත ඒකක වලින් තැනුණු [[බහුඅවයවික]]යකි. <ref>{{cite book |last= Saenger |first= Wolfram | name-list-format = vanc |title= Principles of Nucleic Acid Structure |publisher= Springer-Verlag |location= New York |year= 1984 |isbn= 0-387-90762-9}}</ref><ref name="Alberts">{{cite book | last1 = Alberts | first1 = Bruce | last2 = Johnson | first2 = Alexander | last3 = Lewis | first3 = Julian | last4 = Raff | first4 = Martin | last5 = Roberts | first5 = Keith | first6 = Walters | last6 = Peter | name-list-format = vanc | title = Molecular Biology of the Cell | edition = Fourth | publisher = Garland Science | year = 2002 | location = New York and London | isbn = 0-8153-3218-1 | oclc = 145080076 | url = https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK21054/ | url-status = live | archive-url = https://web.archive.org/web/20161101022040/https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK21054/ | archive-date = 1 November 2016 | df = dmy-all }}</ref> DNA වල ව්‍යුහයට පදනම් වන්නේ එහි දිග, තදින් බැඳුණු වළලු වැනි ව්‍යුහ හා වෙනත් හැඩවලට දඟර ගැසීමට ඊට ඇති හැකියාව ආදී කරුණු ය.<ref>{{cite journal | vauthors = Irobalieva RN, Fogg JM, Catanese DJ, Catanese DJ, Sutthibutpong T, Chen M, Barker AK, Ludtke SJ, Harris SA, Schmid MF, Chiu W, Zechiedrich L | title = Structural diversity of supercoiled DNA | journal = Nature Communications | volume = 6 | pages = 8440 | date = October 2015 | pmid = 26455586 | pmc = 4608029 | doi = 10.1038/ncomms9440 | bibcode = 2015NatCo...6E8440I | issn=2041-1723}}</ref> සියලුම විශේෂවල, DNA තැනී ඇත්තේ [[හයිඩ්‍රජන් බන්ධන]] වලින් එකිනෙක හා බැඳුණු ද්විත්ව හෙලික්සීය දාම දෙකකිනි. දාම දෙකම එකම අක්ෂයක් වටා දඟර ගැසී ඇති අතර දාම දෙකේම pitch දුර (හෙලික්සයේ එක් සම්පූර්ණ වටයක දුර) සමාන වේ, එම දුර [[ångström]] 34&nbsp;කි ([[නැනෝමීටර]] 3.4&nbsp;). දාම යුගලයට ångström 10ක (1&nbsp;nm) අරයක් ඇත.<ref name=FWPUB>{{cite journal | vauthors = Watson JD, Crick FH | title = Molecular structure of nucleic acids; a structure for deoxyribose nucleic acid | journal = Nature | volume = 171 | issue = 4356 | pages = 737–8 | date = April 1953 | pmid = 13054692 | doi = 10.1038/171737a0 | url = http://www.nature.com/nature/dna50/watsoncrick.pdf | format = PDF | bibcode = 1953Natur.171..737W | url-status = live | archive-url = https://web.archive.org/web/20070204110320/http://www.nature.com/nature/dna50/watsoncrick.pdf | archive-date = 4 February 2007 | df = dmy-all }}</ref> වෙනත් අධ්‍යයනයකට අනුව, වෙනස් ද්‍රාවණයක් තුළදී මනිනු ලැබූ අවස්ථාවක DNA දාමයක් ångströms 22 සිට 26&nbsp;(2.2 සිට 2.6&nbsp;nanometres) දක්වා පළලකින් යුක්ත බවත්, එක් නියුක්ලියෝටයිඩ ඒකකයක දිග 3.3&nbsp;Å (0.33&nbsp;nm) පමණ බවත් වාර්තා විය.<ref>{{cite journal | vauthors = Mandelkern M, Elias JG, Eden D, Crothers DM | title = The dimensions of DNA in solution | journal = Journal of Molecular Biology | volume = 152 | issue = 1 | pages = 153–61 | date = October 1981 | pmid = 7338906 | doi = 10.1016/0022-2836(81)90099-1 }}</ref> එක් පුනරාවර්ත නියුක්ලියෝටයිඩ ඒකකයක් ඉතාමත් කුඩා වුවද, DNA බහුඅවයවික නියුක්ලියෝටයිඩ මිලියනයේ සිට මිලියන සියය දක්වා ප්‍රමාණයක් සහිත ඉතා විශාල අණු වේ. උදාහරණයක් ලෙස, මිනිසාගේ විශාලතම [[වර්ණදේහය]] වන, වර්ණදේහ [[පළමුවන වර්ණදේහය|අංක 1]] තුළ දළ වශයෙන් [[භස්ම යුගල]] මිලියන 220ක් පමණ<ref name = "Gregory_2006" />අන්තර්ගත වේ. එනම්, දිගු කළහොත් 85&nbsp;mm පමණ දිගකින් යුක්තය. ජීවීන් තුළ ද, DNA තනි අණුවක් ලෙස සාමාන්‍යයෙන් නොපවතින අතර තදින් බැඳුණු අණු යුගලයක් ලෙස පවතී.<ref name=autogenerated2>{{cite journal | vauthors = Watson JD, Crick FH | title = Molecular structure of nucleic acids; a structure for deoxyribose nucleic acid | journal = Nature | volume = 171 | issue = 4356 | pages = 737–8 | date = April 1953 | pmid = 13054692 | doi = 10.1038/171737a0 | url = http://www.nature.com/nature/dna50/watsoncrick.pdf | format = PDF | bibcode = 1953Natur.171..737W | url-status = live | archive-url = https://web.archive.org/web/20070204110320/http://www.nature.com/nature/dna50/watsoncrick.pdf | archive-date = 4 February 2007 | df = dmy-all }}</ref><ref name=berg>Berg J., Tymoczko J. and Stryer L. (2002) ''Biochemistry.'' W. H. Freeman and Company {{ISBN|0-7167-4955-6}}</ref> මෙම දාම දෙක වැලක් මෙන් වෙලී [[ද්විත්ව හෙලික්සය|ද්විත්ව හෙලික්සීය]] හැඩයකින් යුතුව පවතී. [[නියුක්ලියෝටයිඩය]]ක් තුළ අණුවේ කොඳුනාරටියේ (දාමය එකට බැඳ තබා ගන්නා කොටසේ) කොටසක් සහ නියුක්ලියෝභස්මයක් (හෙලික්සයේ අනෙක් DNA දාමය සමග අන්තර්ක්‍රියා කරන කොටස) අඩංගු වේ.සිනි කාණ්ඩයක් සමග බැඳුණු නියුක්ලියෝභස්මයකට, [[නියුක්ලියෝසයිඩය]]ක් යැයි කියනු ලබන අතර සීනි කාණ්ඩයක් හා පොස්පේට කාණ්ඩ එකක් හෝ වැඩි ගණනකින් යුක්ත බහුඅවයවකයක්, (DNA වලදී) [[පොලිනියුක්ලියෝටයිඩය]]ක් ලෙස හැඳින්වේ.<ref name="IUPAC">[http://www.chem.qmul.ac.uk/iupac/misc/naabb.html Abbreviations and Symbols for Nucleic Acids, Polynucleotides and their Constituents] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070205191106/http://www.chem.qmul.ac.uk/iupac/misc/naabb.html |date=5 February 2007 }} IUPAC-IUB Commission on Biochemical Nomenclature (CBN). Retrieved 3 January 2006.</ref> DNA දාමයේ කොඳුනාරටිය සමන්විත වන්නේ මාරුවෙන් මාරුවට පිහිටි [[පොස්පේට]] හා [[කාබෝහයිඩ්‍රේට්|සීනි]] කොටස්වලිනි.<ref name=Ghosh>{{cite journal | vauthors = Ghosh A, Bansal M | title = A glossary of DNA structures from A to Z | journal = Acta Crystallographica Section D | volume = 59 | issue = Pt 4 | pages = 620–6 | date = April 2003 | pmid = 12657780 | doi = 10.1107/S0907444903003251 }}</ref> DNA හි අඩංගු වන සීනි 2-[[ඩිඔක්සිරයිබෝස්]] වේ, එය [[පෙන්ටෝස]] ([[කාබන්]]-5) සීනි වර්ගයකි. සීනි කොටස් සම්බන්ධ වී ඇත්තේ යාබද සීනි මුදුවේ තෙවන හා පස්වන කාබන් [[පරමාණු]] සමග පොස්පේට කාණ්ඩ ඇති කරගන්නා [[පොස්පොඩයිඑස්ටර් බන්ධන]] මගිනි, එම පරමාණු 3' හා 5' ලෙස හැඳින්වෙන අතර ඒ භස්ම සමග ග්ලයිකොසිඩික බන්ධනයකින් බැඳෙන ඩිඔක්සිරයිබෝස්හි කාබන් පරමාණු වලින් වෙන්කර හඳුනාගැනීමටය. DNA සම්බන්ධව උපකල්පනය කිරීමේ දී, පොස්පොරිල් කොටස "අයත් වන්නේ" 5' කාබන් පරමාණුව සමග බන්ධනය සහිත නියුක්ලියෝටයිඩයටය. එමනිසා, ඕනෑම DNA දාමයකට ඇත්තේ රයිබෝස්හි 5' කාබන් පරමාණුවට බැඳුණු (5′ පොස්පොරිල්) එක් අන්තයකි, අනෙක් අන්තය රයිබෝස්හි 3' කාබන් පරමාණුවට බැඳුණු නිදහස් හයිඩ්‍රොක්සිල් කාණ්ඩයකින් යුක්තය (3′ හයිඩ්‍රොක්සිල්). සීනි-පොස්පේට කොඳුනාරටිය ඔස්සේ 3′ වල 5′ කාබන් වල දිශාව ලබාදෙනුයේ DNA දාම දෙක එකිනෙකට දිශ්‍ය වන පරිදිය. ද්විත්ව හෙලික්සයේ දී, එක් දාමයක නියුක්ලියෝටයිඩවල දිශාව අනෙක් දාමයේ නියුක්ලියෝටයිඩවල දිශාවට ප්‍රතිවිරුද්ධව පිහිටයි: දාම දෙක ''ප්‍රතිසමාන්තර''ය. DNA හි අසමාන අන්ත දෙකෙන් 5' අන්තයට පර්යන්ත පොස්පේට කාණ්ඩයක් ද, 3' අන්තයට පර්යන්ත කාබොක්සිල් කාණ්ඩයක් ද ඇති අතර ඒවාට 5′ සහ 3′ [[දිශ්‍යතාව (ක්ෂුද්‍රජීවවිද්‍යාව)|දිශ්‍යතාව]]ක් ඇති බව කියවේ. DNA සහ [[ආර්.එන්.ඒ.|RNA]] අතර ඇති එක් ප්‍රධාන වෙනස්කමක් නම් සීනි වර්ගයයි, DNA හි 2-ඩිඔක්සිරයිබෝස් RNA හි දී විකල්ප පෙන්ටෝස සීනි වර්ගයක් වන [[රයිබෝස්]] මගින් ප්‍රතිස්ථාපනය වී තිබීමයි.<ref name=berg/> [[ගොනුව:DNA orbit animated static thumb.png|thumb|upright|DNA වලින් කොටසක්. සර්පිලාකාර දාම අතර භස්ම තිරස් අතට වැටී පවතී<ref>Created from [https://www.rcsb.org/structure/1D65 PDB 1D65]</ref> ([[:ගොනුව:DNA orbit animated.gif|සජීවීකරණය කළ රූපය]]).]] DNA ද්විත්ව හෙලික්සය මූලිකවම ස්ථාවරව පවත්වා ගනු ලබන්නේ බල දෙකක් මගිනි: නියුක්ලියෝටයිඩ අතර පවතින [[හයිඩ්‍රජන් බන්ධන]] සහ [[ඇරෝමැටික]] නියුක්ලියෝභස්ම අතර [[Stacking (රසායන විද්‍යාව)|base-stacking]] අන්තර්ක්‍රියා මගිනි.<ref name="Yakovchuk2006">{{cite journal | vauthors = Yakovchuk P, Protozanova E, Frank-Kamenetskii MD | title = Base-stacking and base-pairing contributions into thermal stability of the DNA double helix | journal = Nucleic Acids Research | volume = 34 | issue = 2 | pages = 564–74 | year = 2006 | pmid = 16449200 | pmc = 1360284 | doi = 10.1093/nar/gkj454 }}</ref> සෛල තුළ පවතින ජලීය පරිසරයේදී, නියුක්ලියෝටයිඩ භස්ම සංයුග්මක [[පයි බන්ධන|{{pi}} බන්ධන]] DNA අණුවේ අක්ෂයට ලම්බකව පිහිටයි, එමගින් ඒවායේ [[සද්‍රාවණ කවචය]] සමග අන්තර්ක්‍රියා අවම කරගැනීමට හැකියාව ලැබේ. DNA වල හමුවන භස්ම හතර වන්නේ ඇඩිනීන් [A], සයිටොසීන් [C], ගුවැනීන් [G], හා තයිමීන් (T) වේ. මෙම භස්ම වර්ග හතර [[ඇඩිනොසීන් මොනොපොස්පේට්]]වල මෙන්, සම්පූර්ණ නියුක්ලියෝටයිඩයක් තැනීමට සීනි-පොස්පේටය සමග සම්බන්ධ වේ. [[ඇඩිනීන්]]-[[තයිමීන්]] සමග ද, [[ගුවැනීන්]] [[සයිටොසීන්]] සමග ද සම්බන්ධ වේ. A-T සහ G-C භස්ම යුගල මගින් එය සංකේතවත් කෙරේ.<ref>{{cite book | first = Burton E. | last = Tropp | name-list-format = vanc | title = Molecular Biology | edition = 4th | year = 2012 | publisher = Jones and Barlett Learning | location = Sudbury, Mass. | isbn = 978-0-7637-8663-2 }}</ref><ref>{{cite web | url = https://www.mun.ca/biology/scarr/Watson-Crick_Model.html | title = Watson-Crick Structure of DNA | year = 1953 | first = Steven | last = Carr | name-list-format = vanc | publisher = Memorial University of Newfoundland | accessdate=13 July 2016 | url-status = live | archive-url = https://web.archive.org/web/20160719095721/http://www.mun.ca/biology/scarr/Watson-Crick_Model.html | archive-date = 19 July 2016 | df = dmy-all }}</ref> == ඩී එන් ඒ (DNA) අම්ලයක භෞතික සහ රසායනික ගුණ == සෛල තුළ DNA ප්‍රවේණි ද්‍රව්‍ය ලෙස සංවිධානය වී ඇත. DNA පිටපත්වීම නමින් හඳුන්වන ක්‍රියාවලිය මඟින් මෙම ප්‍රවේණි දේහ සියල්ලේ කොපියක් සෛල මඟින් [[විභාජනය]]ට පෙර දෙගුණ කර ගනී. සෛල න්‍යෂ්ටිය තුළ යුකැරියෝටාවනුත් සෛල ප්ලාස්මයේ ප්‍රෝ‍කැරියෝටාවනුත් මෙම ගබඩා කර ඇත. හිස්ටොන් නමින් හැඳින්වෙන ක්‍රොමැටින් ප්‍රෝටීන DNA මඟින් ප්‍රවේණි ද්‍රව්‍යයේ DNA හොඳින් අසුරා සංවිධානය කරයි. DNA වල කුමන කොටසක් ප්‍රෝටීන බවට පරිවර්තනය කරන්නේ ද යන්න මඟින් DNA හා අනෙකුත් ප්‍රෝටීන අතර අන්තර්ක්‍රියාවලට මඟ පෙන්වීම මෙම හොඳින් ඇසුරණු කොටසක් තීරණය කරයි. ඩී එන් ඒ යනු නියුක්ලියෝමයිඩ් ජනක එකට බන්මිනය වී නිර්මාණය වු බහුඅයවය කි. ඩී. එන් ඒ බන්ධයන් ඇන්ස්ට්‍රම් ( 2.2 – 2.6) පළල් (2.2-2.6 නැනෝමිටර්) අතර එක් නියුක්ලියොමයිඩ් ඒකකයක් අණුවක් කුඩා වුවත් මෙවැනි කුඩා විුක්ලියෝමයිඩ් ඒකක මිලියන ගණනක් එකට බන්ධනය විමෙන් ඩී.එන් ඒ නිර්මාණය වන නිසා ඩී එන් ඒ යනු ඉතා විශාල අණු සංඛ්‍යාවන් සහිත බදු අයවයවකි. උදාහරනයක් වශයෙන් මනුෂ්‍යාගේ විශාලතම වර්ණදේහය වන වර්ණ දේහ අංක 1 දළ වශයෙන් බේස් පෙයාර් මිලියන 220 දිගය. ජීවි අයයන් තුළ සැමවිටම ඩී.එන් අණු දෙදක් එකිනෙකට තදින්ම සම්බන්ධ වි ද්විත්ව පවති. මෙලෙස ඉතා දිගු රටවල් දෙකක් වැල් මෙන් එකට එකි ද්විත්ව සර්පිල හැයෙන් පවති. මෙහිදි නියුක්ලියෝමයිඩ් ඩි.එන් බන්ධනයට එකය පවත්වාගෙන යන අතර ද්විතය සර්පිලයේ ඇති අනෙක් ඩි එන් එහි බන්ධනය හා සම්බනධතා පැවැත්විමට නියුක්තියොමයිඩ් සිදු කරයි ඩි.එන් ඒ පටකය ප්‍රාණ නලාළිය පොස්පේට් සහ සිනි අවශේෂයන් තුළින් නිර්මාණය වි ඇත. ඩී.එන්.ඒ නිර්මාණය වි ඇති පෙන්ටෝස් සීනි ලෙසින් හදුන්වනු ලබයි. පොස්පේට් ඛාණ්ඩ තුළින් සිනි අංශු එකට බැදි පවතින අතර ඒවා තුළින් පොස්පාඩිස්ටර් බන්ධනය නිර්මාණය වි ඇත මෙම අවස්ථිත බන්ධනය තුළින් ඩී.එන්.ඒ පටයකින් හට නිශ්චිත දිශාවන් ඇති බව පෙන්නුම් කරයි. ද්විතව සර්පිලයක එක් ඩී.එන් ඒ පටකයක ඇති නියුක්ලියොමයිඩ් ඒකකයන්හි දිශව අනෙක් ඩි.එන් ඒ පටයේ ඇති නුයක්ලියොමයිඩ් ඒකකටන් හි දිශාව වඩා වෙනස් ට. ඩි එන් ජී තුළ ඇති විශේෂ සැලකිම ප්‍රතිසමාන්තර ලෙසින්ද හදුන්වනු ලබයි. අස්මිතික ඩි.එන් ඒ අග්‍ර ප්‍රයිම් 5 සහ ප්‍රයිම් 3 ලෙස මැදින්වේ. අග්‍රය පොස්පෙට් ඛණ්ඩයික් අවසන් වන පටක ප්‍රයිම් 5 ලෙසින් ද අග්‍රය හයිඩ්‍රොක්සිල් වල අවසන් වන පටය ප්‍රයිම් 3 ලෙසින් ද හදුන්වනු ලැබේ. ඩී.එන්.ඒ වල අඩංගු වෙන්ටෝස් සිනි වෙනුවට ආර් එන් ඒ රීබොස් වලින් නිර්මාණය වි තිබිම ආර්.ඒ.ජ් දසහ ඩී එන් ඒ වල ප්‍රධාන වෙනස් වේ. ඩී .එන් ඒ ද්විත්ව සර්පිලය හයිඩ්‍රජන් බන්ධන මගින් ස්ථිර බන්ධනය වි පවති. ඩි.එන් ඒ පටයන් දෙක සම්බන්ධ වි ඇති පාදම මත මෙම හයිඩ්‍රජන් බන්ධන පිහිටා ඇත. ඩී.එන් ඒ බන්ධන තුළ ඇති පාදම ඇඩෙනි සිඩොසින් ගුහන්නි සහ තීමි ලෙසින් හදුන්වනු ලබයි. මෙම පාදම විනි පොස්ටේස් අණු සමග සම්බන්ධව පවතින අහිතකර නිුක්ලෝමයිස් අණුව සම්පූර්ණ කිරිම එමගින් සිදු කරයි. == DNA ප්‍රතිවලිත වීම == {{main|DNA ප්‍රතිවලිත වීම}} [[ගොනුව:DNA replication en.svg|350px|thumbnail|right|[[ඩී.එන්.ඒ.]] ප්‍රතිවලිත වීමේදී නයිට්‍රගනීය-භෂ්ම, හයිඩ්‍රජන් බන්දන වලින් බිදී නව ඩී.එන්.ඒ. දාමය හට ගැනීම.]] DNA අණුවක් පොලිනියුක්ලියෝටයිඩ් දාම දෙකකින් සමන්විත වේ. පොලිනියුක්ලියෝටයිඩ දාම දෙක එකිනෙක සම්බන්ධ වී ඇත්තේ එක් එක් පොලිනියුක්ලියෝටයිඩ් දාම වල නියුක්ලියෝටයිඩ වල අනුපූරක භෂ්ම යුගල් අතර හයිඩ්‍රජන් බන්ධන ඇතිවීම මගිනි. DNA ප්‍රතිවලිත වීමේදී මෙම හයිඩ්‍රජන් බන්ධන DNA අණුවේ එක් කෙලවරෙක සිට බිඳ වැටීම සිදුවේ.මෙසේ සිදු වීමට හිස්කෝස් එන්සයිම දායක වේ.හයිඩ්‍රජන් බන්ධන බිඳ වැටීම නිසා මාතෘ පොලිනියුක්ලියෝටයිඩ් දාම දෙක එකිනෙකින් ඈත් වේ. මේ නිසා මාතෘ පොලිනියුක්ලියොටයිඩ් දාමයේ භෂ්ම පිටතට විවර වේ. වෙන් වූ මාතෘ පොලිනියුක්ලියෝටයිඩ් දාම ඉදිරියේ අනුපූරක නයිට්‍රජනීය භෂ්ම සහිත නියුක්ලියෝටයිඩ් එකතු වී ඒවා පොස්පොඩයිඑස්ටර බන්ධන වලින් බැඳීමෙන් දුහිතෘ පොලිනියුක්ලියෝටයිඩ් දාම කොටස් සෑදේ. මේ සඳහා DNA පොලිමරේස් එන්සයිමය වැදගත් වේ. == ඩී.එන්.ඒ. පරීක්ෂණවල ඉතිහාසය == [[ගොනුව:Francis Crick.png|thumb|Francis Crick- ෆ්‍රැන්සිස් ක්‍රික්]] ඩී.එන්.ඒ මුල් වරට හදුනා ගන්නා ලද්දේ ස්විස්ජාතික වෛද්‍යවරයෙකු වූ ෆේඩ්රික් මිස්චර් විසින් 1869 දී ඉවත දමන ලද සැරහුමක තිබී හදුනාගන්නා ලද අන්වීක්ෂීය ද්‍රව්‍යයක් මගිණි. එය සෛලවල න්‍යෂ්ටියෙහි අන්තර්ගත වූ බැවින් ඔහු එයට “නියුක්ලේයින්” යයි හදුන්වන ලදී. 1919 දී මෙම සොයාගැනීම් අනුව යමින් ෆෝබියස් ලෙවින් විසින් නියුක්ලියෝටයිඩ ඒකකයක අන්තර්ගත භෂ්ම, සීනි, සහ පොස්පේට කාණ්ඩ හදුනා ගන්නා ලදී. ලෙවින් යෝජනා කළ අන්දමට ඩී.එන්.ඒ සෑදී ඇත්තේ පොස්පේට් කාණ්ඩ මගින් එකිනෙක සම්බන්ධ වූ නියුක්ලියෝටයිඩ ඒකක ද‍ාමයකිනි. කෙසේ වුවද ලෙවින් විශ්වාස කරන ලද්දේ මෙම දාමය ඉතා කෙටි වන බවත් භෂ්ම වර්ග යම්කිසි නියමිත පිළිවෙලකට අනුව පුණරාවර්තී වන බවත්ය. 1937 දී විලියම් ඇස්ට්බරි මුල්ම වරට එක්ස් කිරණ විවර්ථනයට භාජනය කරමින් ඩී.එන්.ඒ වලට ක්‍රමවත් ව්‍යුහයක් ඇති බව පෙන්නුම් කරන ලදී. 1928 දී ෆේඩ්රික් ග්‍රිෆික් කරන ලද සොයා ගැනීමකට අනුව මරණයට පත් වූ මෘදු බැක්ටීරියාවන් ජීවී රළු බැක්ටීරියා ප්‍රභේද සමග මිශ්‍ර කළ විට නියුමෝ කොකස් බැක්ටීරියා විශේෂයෙහි මෘදු යන ගති ලක්ෂණය එම විශේෂයම බැක්ටීරියාවන්ගේ රළු ගති ලක්ෂණය බවට හුවමාරු කළ හැකි බවයි. මෙමසොයා ගැනීම මගින් ඩී.එන්.ඒ ප්‍රවේනි තොරතුරු රැගෙන යන බවට හෙලිවුණු අතර 1943 දී ඔස්වල්ඩ් ඇවේරි, කොලින් මැක්ලියොයිඩ් සහ මැක්ලින් මැකාටි විසින් ඩී.එන්.ඒ තොරතුරු පරිණාමය කරන මුලධර්මය ලෙසට හදුනා ගන්නා ලදී. 1952 දී ප්‍රවේනිය සදහා ඩී.එන්.ඒ වල කෘත්‍ය තහවුරු කරන ලද අතර ඇල්ප්‍රඩ් හර්ෂේ සහ මාර්තා චේස් විසින් සිදු කළ හර්ෂේ සහ චේස් පරික්ෂණ මගින් ඩී.එන්.ඒ යනු ප්‍රවේනික ද්‍රව්‍ය වන බව පෙන්වන ලදී. 1953 දී රොසලින්ට් ෆෑන්ක්ලින් විසින් සිදු කරන ලද එක්ස් කිරණ විවර්ථන ප්‍රතිභිම්බ වලින් ලද තොරතුරු මත පදනම්ව සහ භෂ්ම යුගලනය විය හැකි බව සොයාගැනීමත් සමගම ජේම්ස් ඩී වොට්සන් සහ ෆැන්සිස් ක්‍රික් විසින් නූතනයේදී පවා පිළිගැනෙන මුල්ම ඉතා නිරවද්‍ය ඩී.එන්.ඒ වල ආකෘතිය Nature නම් සගරාවෙහි පල කරන ලදී. එම සගරාවෙහිම ලිපි 5 ක වොට්සන් සහ ක්‍රික් විසින් සොයා ගන්නා ලද ආකෘතිය සදහා පරීක්ෂණාත්මක සාක්ෂි සදහන්ව ඇත. ෆ්‍රැන්ක්ලින් සහ රේමන් ගොස්ලින් විසින් ප්‍රකාශයට පත් කරන ලද මුල්ම ලිපිවල වොට්සන් සහ ක්‍රික් ආකෘතිය සදහා සහාය දෙන එක්ස් කිරණ විවර්ථන දත්ත සදහන්ව ඇත. මෙහි මොරිස් විල්කින්ස් සහ ඔහුගේ සමකාලීනයන් විසින් සොයා ගන්නා ලද ඩී.එන්.ඒ හි ආකෘතිය පිළිබදව ලිපියක් ද අන්තර්ගත වේ. 1962 දී ෆ්‍රෑන්ක්ලින්ගේ මරණයෙන් පසුව වොට්සන්, ක්‍රික් සහ විල්කින්ස් එක්ව භෞතික විද්‍යාව සහ වෛද්‍ය විද්‍යාව සදහා නොබෙල් ත්‍යාගය හිමිකර ගත්හ. කෙසේ නමුදු මෙම සොයා ගැනීම හා සම්බන්ධ කීර්තිය කා සදහා හිමි විය යුක්තක් ද යන්න තව දුරටත් මතභේදාත්මකය. 1957 දී අණුක ජීව විද්‍යාව පිළිබදව ක්‍රික් විසින් සිදුකරන ලද ඉදිරිපත් කිරීමක් අනුව ඔහු ඩී.එන්.ඒ, අ‍ාර්.එන්.ඒ සහ ප්‍රෝටීන අතර සම්බන්ධතාවයක් ඇති බවට පූර්විකාවක් සිදුකළ අතර අනුවර්තනය පිළිබදව උපකල්පනයක් ද ගොඩ නගන ලදී. 1958 දී සිදුකරන ලද පරීක්ෂණ මගින් ඩී.එන්.ඒ වල ද්විත්ව හේලිප්සීය ව්‍යුහය සොයා ගැනීමත් සමගම එහි ගුණනය වීමේ ක්‍රියාවලිය අවසාන වශයෙන් තහවුරු කරන ලදී. ක්‍රික් සහ ඔහුගේ ගෝලයන් විසින් ප්‍රවේනි කේත කෝඩෝන හෙවත් එකිනෙකට අතිපිහිත නොවන භෂ්ම ත්‍රිත්වයකින් සෑදි ඇති බව සොයා ගන්නා ලදී. මෙමගින් හර් ගෝබින්ඩ් ක්හෝරානා, රොබට් හෝලි සහ මාෂල් වොරන්ට් සදහා ජාන ප්‍රවේනි කේත කියවා තේරුම් ගැනීමේ හැකියාව ලබාදුනි. මෙම සොයා ගැනීම මගින් අණුක ජීව විද්‍යාවෙහි උපත සිදුවේ. == මූලාශ්‍ර == {{Reflist|refs= <ref name="Gregory_2006">{{cite journal | vauthors = Gregory SG, Barlow KF, McLay KE, Kaul R, Swarbreck D, Dunham A, Scott CE, Howe KL, Woodfine K, Spencer CC, Jones MC, Gillson C, Searle S, Zhou Y, Kokocinski F, McDonald L, Evans R, Phillips K, Atkinson A, Cooper R, Jones C, Hall RE, Andrews TD, Lloyd C, Ainscough R, Almeida JP, Ambrose KD, Anderson F, Andrew RW, Ashwell RI, Aubin K, Babbage AK, Bagguley CL, Bailey J, Beasley H, Bethel G, Bird CP, Bray-Allen S, Brown JY, Brown AJ, Buckley D, Burton J, Bye J, Carder C, Chapman JC, Clark SY, Clarke G, Clee C, Cobley V, Collier RE, Corby N, Coville GJ, Davies J, Deadman R, Dunn M, Earthrowl M, Ellington AG, Errington H, Frankish A, Frankland J, French L, Garner P, Garnett J, Gay L, Ghori MR, Gibson R, Gilby LM, Gillett W, Glithero RJ, Grafham DV, Griffiths C, Griffiths-Jones S, Grocock R, Hammond S, Harrison ES, Hart E, Haugen E, Heath PD, Holmes S, Holt K, Howden PJ, Hunt AR, Hunt SE, Hunter G, Isherwood J, James R, Johnson C, Johnson D, Joy A, Kay M, Kershaw JK, Kibukawa M, Kimberley AM, King A, Knights AJ, Lad H, Laird G, Lawlor S, Leongamornlert DA, Lloyd DM, Loveland J, Lovell J, Lush MJ, Lyne R, Martin S, Mashreghi-Mohammadi M, Matthews L, Matthews NS, McLaren S, Milne S, Mistry S, Moore MJ, Nickerson T, O'Dell CN, Oliver K, Palmeiri A, Palmer SA, Parker A, Patel D, Pearce AV, Peck AI, Pelan S, Phelps K, Phillimore BJ, Plumb R, Rajan J, Raymond C, Rouse G, Saenphimmachak C, Sehra HK, Sheridan E, Shownkeen R, Sims S, Skuce CD, Smith M, Steward C, Subramanian S, Sycamore N, Tracey A, Tromans A, Van Helmond Z, Wall M, Wallis JM, White S, Whitehead SL, Wilkinson JE, Willey DL, Williams H, Wilming L, Wray PW, Wu Z, Coulson A, Vaudin M, Sulston JE, Durbin R, Hubbard T, Wooster R, Dunham I, Carter NP, McVean G, Ross MT, Harrow J, Olson MV, Beck S, Rogers J, Bentley DR, Banerjee R, Bryant SP, Burford DC, Burrill WD, Clegg SM, Dhami P, Dovey O, Faulkner LM, Gribble SM, Langford CF, Pandian RD, Porter KM, Prigmore E | display-authors = 6 | title = The DNA sequence and biological annotation of human chromosome 1 | journal = Nature | volume = 441 | issue = 7091 | pages = 315–21 | date = May 2006 | pmid = 16710414 | doi = 10.1038/nature04727 | bibcode = 2006Natur.441..315G | doi-access = free }}</ref> }} [[ප්‍රවර්ගය:ඩී.එන්.ඒ.]] [[Category:ජීව විද්‍යාව]] 44jsvwtw2aeuhbuorxcdh1hxo103w6g 0 53902 750209 470640 2025-06-23T02:22:08Z 2402:4000:13E2:D6A:184B:8A39:1977:6164 උදාහරණ ලබාදීමට 750209 wikitext text/x-wiki මෙන්ඩල්ට පසුව විද්‍යාඥයන් විසින් සොයා ගන්නා ලද ප්‍රවේණික යාන්ත්‍රණයන් වේ. ඒවා නම්, #ප්‍රතිබද්ධය #අසම්පුර්ණ ප්‍රමුඛතාවය #සහ ප්‍රමුඛතාවය #බහු ඇලීලතාවය #ජාන අන්තර්ක්‍රියා #බහුජාන ප්‍රවේණිය #ලිංග නිර්ණය සහ ලිංග ප්‍රතිබද්ධය ==ප්‍රතිබද්ධය - Linkage== ජීවියෙකු සතුව පවතින වර්ණදේහ ගණන සීමිත වන නමුදු ලක්ෂණ පාලනය කරන ජාන අතිවිශාල සංක්‍යාවක් පිහිටයි. එම නිසා අනිවාර්යයෙන්ම එක් වර්ණදේහයක් මත ජාන එකකට වඩා වැඩි සංක්‍යාවක් පිහිටිය යුතුයි. එලෙස විවිධ ලක්ෂණ පාලනය කරන ජාන එකම වර්ණ දේහයක පිහිටා තිබීම ප්‍රතිබද්ධය ලෙස හැඳින්වේ. ==අසම්පූර්ණ ප්‍රමුඛතාවය - Incomplete dominance උදාහරණ four o, clock ශාකවල රතු පාට මල් පිපෙන ශාක හා සුදු පාට මල් පිපෙන ශාඛ මුහුන් කළ විට ලැබෙන ශාකවල රෝස පාට මල් හට ගැනීම == ==සහ ප්‍රමුඛතාවය - Co-dominance== ==බහු ඇලීලතාවය - Polyallelism== ==ජාන අන්තර්ක්‍රියා - Gene interaction== ==බහු ජාන ප්‍රවේණිය - Polygenetic inheritance== ==ලිංග නිර්ණය සහ ලිංග ප්‍රති බද්ධය - Sex determination== 6vmwc25jryipkqm45x0tfynurulb0lh 750210 750209 2025-06-23T02:23:57Z 2402:4000:13E2:D6A:184B:8A39:1977:6164 උදාහරණයක් ලබා deema 750210 wikitext text/x-wiki මෙන්ඩල්ට පසුව විද්‍යාඥයන් විසින් සොයා ගන්නා ලද ප්‍රවේණික යාන්ත්‍රණයන් වේ. ඒවා නම්, #ප්‍රතිබද්ධය #අසම්පුර්ණ ප්‍රමුඛතාවය #සහ ප්‍රමුඛතාවය #බහු ඇලීලතාවය #ජාන අන්තර්ක්‍රියා #බහුජාන ප්‍රවේණිය #ලිංග නිර්ණය සහ ලිංග ප්‍රතිබද්ධය ==ප්‍රතිබද්ධය - Linkage== ජීවියෙකු සතුව පවතින වර්ණදේහ ගණන සීමිත වන නමුදු ලක්ෂණ පාලනය කරන ජාන අතිවිශාල සංක්‍යාවක් පිහිටයි. එම නිසා අනිවාර්යයෙන්ම එක් වර්ණදේහයක් මත ජාන එකකට වඩා වැඩි සංක්‍යාවක් පිහිටිය යුතුයි. එලෙස විවිධ ලක්ෂණ පාලනය කරන ජාන එකම වර්ණ දේහයක පිහිටා තිබීම ප්‍රතිබද්ධය ලෙස හැඳින්වේ. ==අසම්පූර්ණ ප්‍රමුඛතාවය - Incomplete dominance උදාහරණ four o, clock ශාකවල රතු පාට මල් පිපෙන ශාක හා සුදු පාට මල් පිපෙන ශාඛ මුහුන් කළ විට ලැබෙන ශාකවල රෝස පාට මල් හට ගැනීම == ==සහ ප්‍රමුඛතාවය - Co-dominance== ==බහු ඇලීලතාවය - Polyallelism== ==ජාන අන්තර්ක්‍රියා - Gene interaction== ==බහු ජාන ප්‍රවේණිය - Polygenetic inheritance උදාහරණ මිනිසාගෙ සමේ වර්ණය, බුද්ධිය, උස == ==ලිංග නිර්ණය සහ ලිංග ප්‍රති බද්ධය - Sex determination== n6sjd7tx52gu7n1ew9yvxvql9azqver 0 67313 750195 746759 2025-06-22T15:44:00Z 212.104.229.156 /* ටෙලිනාට්ටය */ 750195 wikitext text/x-wiki {{Infobox person | name = ඩබ්ලිව්. ජයසිරි <br> <small> Mr. PS </small> | image = | image_size = | alt = | caption = | birth_date = {{Birth date and age|1947|5|1|mf=yes}} | birth_place = [[ගාල්ල]], [[ශ්‍රී ලංකාව]] | death_date = {{Death date|2024|9|22}} | death_place = [[කොළඹ]], [[ශ්‍රී ලංකාව]] | death_cause = | nationality = [[ශ්‍රී ලාංකික]] | other_names = | education = [[විද්‍යාලෝක විද්‍යාලය]], ගාල්ල | occupation = නළුවා, ගී පද රචකයෙක්, තිර රචකයෙක් | years_active = 1966–2024 | party = | spouse = | children = | awards = හොඳම සහය නළුවා | website = | signature = | footnotes = }}'''වීරපුල්ලිගේ ජයසිරි''' (උපත මැයි 1, 1947<ref>{{cite web |title=W. Jayasiri turns 70 |url=https://www.mirror.lk/entertainment-mirror/2909-w-jayasiri-turns-70 |access-date=17 July 2019 |publisher=Mirror}}</ref>), ජනප්‍රිය ඩබ්ලිව්. ජයසිරි, [[ශ්‍රී ලංකාවේ සිනමාව|ශ්‍රී ලාංකේය සිනමාවේ]], වේදිකා නාට්‍යයේ සහ රූපවාහිනියේ [[ශ්‍රී ලංකාව|ශ්‍රී ලාංකික]] නළුවෙකි.<ref>{{cite web |title=W. Jayasiri bio |url=https://rateyourmusic.com/artist/w__jayasiri |access-date=25 April 2019 |publisher=Rate your music}}</ref> නාට්‍යයේ සිට හාස්‍යය දක්වා අති බහුකාර්ය නළුවෙකු වන ජයසිරි පිටපත් රචකයෙකු සහ ගී පද රචකයෙකු ලෙස කටයුතු කරන බහුවිධ දක්ෂතා ඇති පුද්ගලයෙකි.<ref name="jayasiri">{{cite web |title=Sri Lankan actors - W. Jayasiri |url=http://www.nfc.gov.lk/artist/w-jayasiri-200/ |access-date=25 April 2019 |publisher=National Film Corporation of Sri Lanka}}</ref> == පෞද්ගලික ජීවිතය == ඩබ්ලිව් ජයසිරි උපන්නේ [[ගාල්ල|ගාල්ලේ]] හිරිඹුරේය. ඔහුට සහෝදරයන් තිදෙනෙකු සිටී.<ref name="jaysirilife">{{cite web |title=Interview with W. Jayasiri |url=https://janayugaya.lk/2019/01/09/w-jayasiri-interview/ |access-date=17 July 2019 |publisher=Janayugaya}}</ref> ඔහුගේ පළමු පාසල කිතුලම්පිටිය මධ්‍ය බාලිකා විද්‍යාලයයි. පසුව ඔහු මාතර පදිංචියට ගොස් මාතර සුමංගල විද්‍යාලයෙන් සහ [[සාන්ත තොමස් විද්‍යලය|මාතර ශාන්ත තෝමස් විද්‍යාලයෙන්]] S.S.C විභාගය දක්වා ඉගෙනුම ලැබීය. ඔහුගේ නොමනා හැසිරීම් හේතුවෙන් ඔහු පාසලෙන් ඉවත් වූ අතර අවසානයේ ගාල්ල විද්‍යාලෝක විද්‍යාලයට ඇතුළත් විය.<ref name="jaysirilife" /> ඔහු ආර්ථික විද්‍යාව, ඉන්දියානු ඉතිහාසය සහ සිංහල විෂයයන් පිළිබඳ උසස් අධ්‍යාපනය සඳහා කොළඹ විශ්වවිද්‍යාලයට තේරී පත් විය. විශ්වවිද්‍යාලයේ දී නාට්‍ය උළෙල කිහිපයක නිරත වූ ඔහු නාට්‍ය කවයේ කර්තෘවරයා ලෙස ද කටයුතු කළේය. එකල ඔහු [[සුගතපාල ද සිල්වා]] හමු වූ නාට්‍ය උළෙලවල් සංවිධානය කර සමීප මිතුරන් බවට පත් විය.<ref name="jaysirilife" /> නාට්‍ය දිවියේ පාඩු මාලාවකින් පසු ඔහු [[සෞදි අරාබිය|සෞදි අරාබියට]] ගියේ එක්සත් ජනපද සමාගමක රැකියාවක් සඳහා ය. වසර කිහිපයකට පසු ඔහු නැවත පැමිණ නැවතත් නාට්‍යයේ රඟපාන්නට පටන් ගත්තේය. ඔහු විවාහක වන අතර මෙම යුවළට දියණියන් දෙදෙනෙකු සිටී.<ref name="jaysirilife" /> == රංගන වෘත්තිය == ජයසිරි ප්‍රකට අධ්‍යක්ෂ [[ධර්මසේන පතිරාජ|ධර්මසේන පතිරාජගේ]] සමීපතම මිතුරෙකු ද වන අතර ඔහු එකල වේදිකා නාට්‍යවල ආගන්තුක චරිත නිරූපණය කළේය. ඔහුට අනුව, ඔහු ප්‍රධාන චරිත නිරූපණය කිරීමට පටන් ගත්තේ වයස අවුරුදු 40 සම්පූර්ණ වූ පසුවය. ඔහුගේ මංගල වේදිකා නාට්‍ය රංගනය 1966 දී හරිම බඩු හයක් දෙවන මුද්‍රණය හරහා සිදු විය. ඔහු ද සිල්වාගේ ජනප්‍රිය වේදිකා නාට්‍ය වූ දුන්න දුනුගමුව, මුතු කුමාරි වැනි වේදිකා නාට්‍යවලත් පසුව පතිරාජගේ ඇය දං ලොකු ළමයකුගේත් චරිත නිරූපණය කළේය. ඔහු ජනප්‍රිය වූයේ [[එච්. ඩී. ප්‍රේමරත්න]] විසින් අධ්‍යක්ෂණය කරන ලද සෙයිලම සහ විසිදැල චිත්‍රපට දෙකෙනි.<ref>{{cite web |title=Unsung hero of the arts scene |url=http://archives.dailynews.lk/2012/03/19/fea20.asp |access-date=17 July 2019 |work=Daily News}}</ref> ඔහුගේ විචාරක පැසසුමට ලක් වූ වේදිකා නාට්‍ය රංගනය 1985 දී මාර සදේ වේදිකා නාට්‍යය හරහා පැමිණි අතර එය සිංහල නාට්‍ය කලාවේ සන්ධිස්ථානයක් ලෙස සැලකේ. ඔහු ජනප්‍රිය බඹරු ඇවිත් චිත්‍රපටයේ ගීත රචකයා වේ.<ref name="jaysirilife" /> 2005 දී ජයසිරි විසින් සඳ මුදුනට රූපවාහිනී පිටපත පරිවර්තනය කරන ලද අතර එය මුලින් අධ්‍යක්ෂක සැමී පාවෙල් විසින් ප්‍රංශ භාෂාවෙන් ලියා ඇත. === චිත්‍රපට === *1973 - දාහකින් එකෙක් *1976 - දියමන්‍ති *1977 - එයා දැන් ලොකු ළමයෙක් *1978 - බඹරු ඇවිත් *1995 - සෙලීමා *1995 - චිට්ටි *1995 - අයෝමා *1997 - වීසීදැල *1997 - බව දුක *1997 - බව කර්ම *1997 - දුවට මවක මිස *2001 - දරු උපත *2001 - මේ මගේ සඳයි *2002 - මමත් ගැහැනියක් *2002 - අරුමෝසම් වැහි *2002 - සත්කම්පා *2003 - සුදු කළුවර *2003 - තනි තටුවෙන් පියාඹන්න *2004 - මිල්ලෙ සොයා *2007 - සංක්‍රාන්ති *2011 - [[ගාමනි]] === ටෙලිනාට්ටය === * ''ඉතින් ඊට පස්සේ'' * ''[[කූඹියෝ]]'' * ''තරු අහසට ආදරෙයි'' * ''රන් දම්වැල්'' * ''වනවදුලේ වසන්තය'' === ගීත රචනා === *උදුම්බරා හිනැහෙන්නේ (බඹරු ඇවිත්) *ආදරයේ ඔබ ඔබමයි (බඹරු ඇවිත්) ==සම්මාන== ඔහු 1997 වසරේ ''දුව මවක මිස'' චිත්‍රපටයේ ඔහුගේ චරිතය වෙනුවෙන් හොඳම සහය නළුවාට හිමි [[ජනාධිපති සම්මාන|ජනාධිපති චිත්‍රපට සම්මානය]] දිනා ගත්තේ ය.<ref name="jayasiri2">{{cite web |title=Sri Lankan actors - W. Jayasiri |url=http://www.nfc.gov.lk/artist/w-jayasiri-200/ |access-date=25 April 2019 |publisher=National Film Corporation of Sri Lanka}}</ref> ===[[ජනාධිපති සම්මාන]]=== *1980 - හොඳම ගී පද රචනය - [[බඹරු ඇවිත්]] *1997 - හොඳම සහය නළුවා - දුවට මවක මිස ===[[දෙරණ සිනමා සම්මාන 2011]]=== *2012 - හොඳම සහය නළුවා - [[ගාමනි]] == මතභේදය == 2018 ඔක්තෝබර් 26 දේශපාලන කුමන්ත්‍රණයට විරෝධය දැක්වීම සඳහා කලාබූෂණ රාජ්‍ය සම්මාන උළෙලට සහභාගි වීම ප්‍රතික්ෂේප කළේ ය. සමාජ මාධ්‍ය තුළ ඔහු ජනාධිපති [[මෛත්‍රීපාල සිරිසේන|මෛත්‍රීපාල සිරිසේනගේ]] ප්‍රජාතන්ත්‍ර විරෝධී සහ ව්‍යවස්ථා විරෝධී ක්‍රියා හෙළා දකින අතර එවැනි පුද්ගලයෙකුගෙන් සම්මානයක් ලබා ගැනීම ඔහුට පිළිකුලකි.<ref>{{cite web |title=W. Jayasiri rejects state award |url=https://srilankamirror.com/news/11998-w-jayasiri-rejects-state-award |access-date=17 July 2019 |publisher=Sri Lanka Mirror}}</ref> == මූලාශ්‍ර == e97bf9hnekn4qpyloa3qpyynq4mb12w 750196 750195 2025-06-22T15:45:07Z 212.104.229.156 750196 wikitext text/x-wiki {{Infobox person | name = ඩබ්ලිව්. ජයසිරි <br> <small> Mr. PS </small> | image = | image_size = | alt = | caption = | birth_date = {{Birth date and age|1947|5|1|mf=yes}} | birth_place = [[ගාල්ල]], [[ශ්‍රී ලංකාව]] | death_date = {{Death date|2024|9|22}} | death_place = [[කොළඹ]], [[ශ්‍රී ලංකාව]] | death_cause = | nationality = [[ශ්‍රී ලාංකික]] | other_names = | education = [[විද්‍යාලෝක විද්‍යාලය]], ගාල්ල | occupation = නළුවා, ගී පද රචකයෙක්, තිර රචකයෙක් | years_active = 1966–2024 | party = | spouse = | children = | awards = හොඳම සහය නළුවා | website = | signature = | footnotes = }}'''වීරපුල්ලිගේ ජයසිරි''' (උපත මැයි 1, 1947<ref>{{cite web |title=W. Jayasiri turns 70 |url=https://www.mirror.lk/entertainment-mirror/2909-w-jayasiri-turns-70 |access-date=17 July 2019 |publisher=Mirror}}</ref>), ජනප්‍රිය ඩබ්ලිව්. ජයසිරි, [[ශ්‍රී ලංකාවේ සිනමාව|ශ්‍රී ලාංකේය සිනමාවේ]], වේදිකා නාට්‍යයේ සහ රූපවාහිනියේ [[ශ්‍රී ලංකාව|ශ්‍රී ලාංකික]] නළුවෙකි.<ref>{{cite web |title=W. Jayasiri bio |url=https://rateyourmusic.com/artist/w__jayasiri |access-date=25 April 2019 |publisher=Rate your music}}</ref> නාට්‍යයේ සිට හාස්‍යය දක්වා අති බහුකාර්ය නළුවෙකු වන ජයසිරි පිටපත් රචකයෙකු සහ ගී පද රචකයෙකු ලෙස කටයුතු කරන බහුවිධ දක්ෂතා ඇති පුද්ගලයෙකි.<ref name="jayasiri">{{cite web |title=Sri Lankan actors - W. Jayasiri |url=http://www.nfc.gov.lk/artist/w-jayasiri-200/ |access-date=25 April 2019 |publisher=National Film Corporation of Sri Lanka}}</ref> == පෞද්ගලික ජීවිතය == ඩබ්ලිව් ජයසිරි උපන්නේ [[ගාල්ල|ගාල්ලේ]] හිරිඹුරේය. ඔහුට සහෝදරයන් තිදෙනෙකු සිටී.<ref name="jaysirilife">{{cite web |title=Interview with W. Jayasiri |url=https://janayugaya.lk/2019/01/09/w-jayasiri-interview/ |access-date=17 July 2019 |publisher=Janayugaya}}</ref> ඔහුගේ පළමු පාසල කිතුලම්පිටිය මධ්‍ය බාලිකා විද්‍යාලයයි. පසුව ඔහු මාතර පදිංචියට ගොස් මාතර සුමංගල විද්‍යාලයෙන් සහ [[සාන්ත තොමස් විද්‍යලය|මාතර ශාන්ත තෝමස් විද්‍යාලයෙන්]] S.S.C විභාගය දක්වා ඉගෙනුම ලැබීය. ඔහුගේ නොමනා හැසිරීම් හේතුවෙන් ඔහු පාසලෙන් ඉවත් වූ අතර අවසානයේ ගාල්ල විද්‍යාලෝක විද්‍යාලයට ඇතුළත් විය.<ref name="jaysirilife" /> ඔහු ආර්ථික විද්‍යාව, ඉන්දියානු ඉතිහාසය සහ සිංහල විෂයයන් පිළිබඳ උසස් අධ්‍යාපනය සඳහා කොළඹ විශ්වවිද්‍යාලයට තේරී පත් විය. විශ්වවිද්‍යාලයේ දී නාට්‍ය උළෙල කිහිපයක නිරත වූ ඔහු නාට්‍ය කවයේ කර්තෘවරයා ලෙස ද කටයුතු කළේය. එකල ඔහු [[සුගතපාල ද සිල්වා]] හමු වූ නාට්‍ය උළෙලවල් සංවිධානය කර සමීප මිතුරන් බවට පත් විය.<ref name="jaysirilife" /> නාට්‍ය දිවියේ පාඩු මාලාවකින් පසු ඔහු [[සෞදි අරාබිය|සෞදි අරාබියට]] ගියේ එක්සත් ජනපද සමාගමක රැකියාවක් සඳහා ය. වසර කිහිපයකට පසු ඔහු නැවත පැමිණ නැවතත් නාට්‍යයේ රඟපාන්නට පටන් ගත්තේය. ඔහු විවාහක වන අතර මෙම යුවළට දියණියන් දෙදෙනෙකු සිටී.<ref name="jaysirilife" /> == රංගන වෘත්තිය == ජයසිරි ප්‍රකට අධ්‍යක්ෂ [[ධර්මසේන පතිරාජ|ධර්මසේන පතිරාජගේ]] සමීපතම මිතුරෙකු ද වන අතර ඔහු එකල වේදිකා නාට්‍යවල ආගන්තුක චරිත නිරූපණය කළේය. ඔහුට අනුව, ඔහු ප්‍රධාන චරිත නිරූපණය කිරීමට පටන් ගත්තේ වයස අවුරුදු 40 සම්පූර්ණ වූ පසුවය. ඔහුගේ මංගල වේදිකා නාට්‍ය රංගනය 1966 දී හරිම බඩු හයක් දෙවන මුද්‍රණය හරහා සිදු විය. ඔහු ද සිල්වාගේ ජනප්‍රිය වේදිකා නාට්‍ය වූ දුන්න දුනුගමුව, මුතු කුමාරි වැනි වේදිකා නාට්‍යවලත් පසුව පතිරාජගේ ඇය දං ලොකු ළමයකුගේත් චරිත නිරූපණය කළේය. ඔහු ජනප්‍රිය වූයේ [[එච්. ඩී. ප්‍රේමරත්න]] විසින් අධ්‍යක්ෂණය කරන ලද සෙයිලම සහ විසිදැල චිත්‍රපට දෙකෙනි.<ref>{{cite web |title=Unsung hero of the arts scene |url=http://archives.dailynews.lk/2012/03/19/fea20.asp |access-date=17 July 2019 |work=Daily News}}</ref> ඔහුගේ විචාරක පැසසුමට ලක් වූ වේදිකා නාට්‍ය රංගනය 1985 දී මාර සදේ වේදිකා නාට්‍යය හරහා පැමිණි අතර එය සිංහල නාට්‍ය කලාවේ සන්ධිස්ථානයක් ලෙස සැලකේ. ඔහු ජනප්‍රිය බඹරු ඇවිත් චිත්‍රපටයේ ගීත රචකයා වේ.<ref name="jaysirilife" /> 2005 දී ජයසිරි විසින් සඳ මුදුනට රූපවාහිනී පිටපත පරිවර්තනය කරන ලද අතර එය මුලින් අධ්‍යක්ෂක සැමී පාවෙල් විසින් ප්‍රංශ භාෂාවෙන් ලියා ඇත. === චිත්‍රපට === *1973 - දාහකින් එකෙක් *1976 - දියමන්‍ති *1977 - එයා දැන් ලොකු ළමයෙක් *1978 - බඹරු ඇවිත් *1995 - සෙලීමා *1995 - චිට්ටි *1995 - අයෝමා *1997 - වීසීදැල *1997 - බව දුක *1997 - බව කර්ම *1997 - දුවට මවක මිස *2001 - දරු උපත *2001 - මේ මගේ සඳයි *2002 - මමත් ගැහැනියක් *2002 - අරුමෝසම් වැහි *2002 - සත්කම්පා *2003 - සුදු කළුවර *2003 - තනි තටුවෙන් පියාඹන්න *2004 - මිල්ලෙ සොයා *2007 - සංක්‍රාන්ති *2011 - [[ගාමනි]] === ටෙලිනාට්ටය === * ''ඉතින් ඊට පස්සේ'' * ''[[කූඹියෝ]]'' * ''තරු අහසට ආදරෙයි'' * ''රන් දම්වැල්'' * ''වනවදුලේ වසන්තය'' === ගීත රචනා === *උදුම්බරා හිනැහෙන්නේ (බඹරු ඇවිත්) *ආදරයේ ඔබ ඔබමයි (බඹරු ඇවිත්) ==සම්මාන== ඔහු 1997 වසරේ ''දුව මවක මිස'' චිත්‍රපටයේ ඔහුගේ චරිතය වෙනුවෙන් හොඳම සහය නළුවාට හිමි [[ජනාධිපති සම්මාන|ජනාධිපති චිත්‍රපට සම්මානය]] දිනා ගත්තේ ය.<ref name="jayasiri2">{{cite web |title=Sri Lankan actors - W. Jayasiri |url=http://www.nfc.gov.lk/artist/w-jayasiri-200/ |access-date=25 April 2019 |publisher=National Film Corporation of Sri Lanka}}</ref> ===[[ජනාධිපති සම්මාන]]=== *1980 - හොඳම ගී පද රචනය - [[බඹරු ඇවිත්]] *1997 - හොඳම සහය නළුවා - දුවට මවක මිස ===[[දෙරණ සිනමා සම්මාන 2011]]=== *2012 - හොඳම සහය නළුවා - [[ගාමනි]] == මතභේදය == 2018 ඔක්තෝබර් 26 දේශපාලන කුමන්ත්‍රණයට විරෝධය දැක්වීම සඳහා කලාබූෂණ රාජ්‍ය සම්මාන උළෙලට සහභාගි වීම ප්‍රතික්ෂේප කළේ ය. සමාජ මාධ්‍ය තුළ ඔහු ජනාධිපති [[මෛත්‍රීපාල සිරිසේන|මෛත්‍රීපාල සිරිසේනගේ]] ප්‍රජාතන්ත්‍ර විරෝධී සහ ව්‍යවස්ථා විරෝධී ක්‍රියා හෙළා දකින අතර එවැනි පුද්ගලයෙකුගෙන් සම්මානයක් ලබා ගැනීම ඔහුට පිළිකුලකි.<ref>{{cite web |title=W. Jayasiri rejects state award |url=https://srilankamirror.com/news/11998-w-jayasiri-rejects-state-award |access-date=17 July 2019 |publisher=Sri Lanka Mirror}}</ref> == මූලාශ්‍ර == 6b7qmwkd3rae9y9lgsparw6srmckpae 750197 750196 2025-06-22T15:49:33Z 212.104.229.156 /* ජනාධිපති සම්මාන */ 750197 wikitext text/x-wiki {{Infobox person | name = ඩබ්ලිව්. ජයසිරි <br> <small> Mr. PS </small> | image = | image_size = | alt = | caption = | birth_date = {{Birth date and age|1947|5|1|mf=yes}} | birth_place = [[ගාල්ල]], [[ශ්‍රී ලංකාව]] | death_date = {{Death date|2024|9|22}} | death_place = [[කොළඹ]], [[ශ්‍රී ලංකාව]] | death_cause = | nationality = [[ශ්‍රී ලාංකික]] | other_names = | education = [[විද්‍යාලෝක විද්‍යාලය]], ගාල්ල | occupation = නළුවා, ගී පද රචකයෙක්, තිර රචකයෙක් | years_active = 1966–2024 | party = | spouse = | children = | awards = හොඳම සහය නළුවා | website = | signature = | footnotes = }}'''වීරපුල්ලිගේ ජයසිරි''' (උපත මැයි 1, 1947<ref>{{cite web |title=W. Jayasiri turns 70 |url=https://www.mirror.lk/entertainment-mirror/2909-w-jayasiri-turns-70 |access-date=17 July 2019 |publisher=Mirror}}</ref>), ජනප්‍රිය ඩබ්ලිව්. ජයසිරි, [[ශ්‍රී ලංකාවේ සිනමාව|ශ්‍රී ලාංකේය සිනමාවේ]], වේදිකා නාට්‍යයේ සහ රූපවාහිනියේ [[ශ්‍රී ලංකාව|ශ්‍රී ලාංකික]] නළුවෙකි.<ref>{{cite web |title=W. Jayasiri bio |url=https://rateyourmusic.com/artist/w__jayasiri |access-date=25 April 2019 |publisher=Rate your music}}</ref> නාට්‍යයේ සිට හාස්‍යය දක්වා අති බහුකාර්ය නළුවෙකු වන ජයසිරි පිටපත් රචකයෙකු සහ ගී පද රචකයෙකු ලෙස කටයුතු කරන බහුවිධ දක්ෂතා ඇති පුද්ගලයෙකි.<ref name="jayasiri">{{cite web |title=Sri Lankan actors - W. Jayasiri |url=http://www.nfc.gov.lk/artist/w-jayasiri-200/ |access-date=25 April 2019 |publisher=National Film Corporation of Sri Lanka}}</ref> == පෞද්ගලික ජීවිතය == ඩබ්ලිව් ජයසිරි උපන්නේ [[ගාල්ල|ගාල්ලේ]] හිරිඹුරේය. ඔහුට සහෝදරයන් තිදෙනෙකු සිටී.<ref name="jaysirilife">{{cite web |title=Interview with W. Jayasiri |url=https://janayugaya.lk/2019/01/09/w-jayasiri-interview/ |access-date=17 July 2019 |publisher=Janayugaya}}</ref> ඔහුගේ පළමු පාසල කිතුලම්පිටිය මධ්‍ය බාලිකා විද්‍යාලයයි. පසුව ඔහු මාතර පදිංචියට ගොස් මාතර සුමංගල විද්‍යාලයෙන් සහ [[සාන්ත තොමස් විද්‍යලය|මාතර ශාන්ත තෝමස් විද්‍යාලයෙන්]] S.S.C විභාගය දක්වා ඉගෙනුම ලැබීය. ඔහුගේ නොමනා හැසිරීම් හේතුවෙන් ඔහු පාසලෙන් ඉවත් වූ අතර අවසානයේ ගාල්ල විද්‍යාලෝක විද්‍යාලයට ඇතුළත් විය.<ref name="jaysirilife" /> ඔහු ආර්ථික විද්‍යාව, ඉන්දියානු ඉතිහාසය සහ සිංහල විෂයයන් පිළිබඳ උසස් අධ්‍යාපනය සඳහා කොළඹ විශ්වවිද්‍යාලයට තේරී පත් විය. විශ්වවිද්‍යාලයේ දී නාට්‍ය උළෙල කිහිපයක නිරත වූ ඔහු නාට්‍ය කවයේ කර්තෘවරයා ලෙස ද කටයුතු කළේය. එකල ඔහු [[සුගතපාල ද සිල්වා]] හමු වූ නාට්‍ය උළෙලවල් සංවිධානය කර සමීප මිතුරන් බවට පත් විය.<ref name="jaysirilife" /> නාට්‍ය දිවියේ පාඩු මාලාවකින් පසු ඔහු [[සෞදි අරාබිය|සෞදි අරාබියට]] ගියේ එක්සත් ජනපද සමාගමක රැකියාවක් සඳහා ය. වසර කිහිපයකට පසු ඔහු නැවත පැමිණ නැවතත් නාට්‍යයේ රඟපාන්නට පටන් ගත්තේය. ඔහු විවාහක වන අතර මෙම යුවළට දියණියන් දෙදෙනෙකු සිටී.<ref name="jaysirilife" /> == රංගන වෘත්තිය == ජයසිරි ප්‍රකට අධ්‍යක්ෂ [[ධර්මසේන පතිරාජ|ධර්මසේන පතිරාජගේ]] සමීපතම මිතුරෙකු ද වන අතර ඔහු එකල වේදිකා නාට්‍යවල ආගන්තුක චරිත නිරූපණය කළේය. ඔහුට අනුව, ඔහු ප්‍රධාන චරිත නිරූපණය කිරීමට පටන් ගත්තේ වයස අවුරුදු 40 සම්පූර්ණ වූ පසුවය. ඔහුගේ මංගල වේදිකා නාට්‍ය රංගනය 1966 දී හරිම බඩු හයක් දෙවන මුද්‍රණය හරහා සිදු විය. ඔහු ද සිල්වාගේ ජනප්‍රිය වේදිකා නාට්‍ය වූ දුන්න දුනුගමුව, මුතු කුමාරි වැනි වේදිකා නාට්‍යවලත් පසුව පතිරාජගේ ඇය දං ලොකු ළමයකුගේත් චරිත නිරූපණය කළේය. ඔහු ජනප්‍රිය වූයේ [[එච්. ඩී. ප්‍රේමරත්න]] විසින් අධ්‍යක්ෂණය කරන ලද සෙයිලම සහ විසිදැල චිත්‍රපට දෙකෙනි.<ref>{{cite web |title=Unsung hero of the arts scene |url=http://archives.dailynews.lk/2012/03/19/fea20.asp |access-date=17 July 2019 |work=Daily News}}</ref> ඔහුගේ විචාරක පැසසුමට ලක් වූ වේදිකා නාට්‍ය රංගනය 1985 දී මාර සදේ වේදිකා නාට්‍යය හරහා පැමිණි අතර එය සිංහල නාට්‍ය කලාවේ සන්ධිස්ථානයක් ලෙස සැලකේ. ඔහු ජනප්‍රිය බඹරු ඇවිත් චිත්‍රපටයේ ගීත රචකයා වේ.<ref name="jaysirilife" /> 2005 දී ජයසිරි විසින් සඳ මුදුනට රූපවාහිනී පිටපත පරිවර්තනය කරන ලද අතර එය මුලින් අධ්‍යක්ෂක සැමී පාවෙල් විසින් ප්‍රංශ භාෂාවෙන් ලියා ඇත. === චිත්‍රපට === *1973 - දාහකින් එකෙක් *1976 - දියමන්‍ති *1977 - එයා දැන් ලොකු ළමයෙක් *1978 - බඹරු ඇවිත් *1995 - සෙලීමා *1995 - චිට්ටි *1995 - අයෝමා *1997 - වීසීදැල *1997 - බව දුක *1997 - බව කර්ම *1997 - දුවට මවක මිස *2001 - දරු උපත *2001 - මේ මගේ සඳයි *2002 - මමත් ගැහැනියක් *2002 - අරුමෝසම් වැහි *2002 - සත්කම්පා *2003 - සුදු කළුවර *2003 - තනි තටුවෙන් පියාඹන්න *2004 - මිල්ලෙ සොයා *2007 - සංක්‍රාන්ති *2011 - [[ගාමනි]] === ටෙලිනාට්ටය === * ''ඉතින් ඊට පස්සේ'' * ''[[කූඹියෝ]]'' * ''තරු අහසට ආදරෙයි'' * ''රන් දම්වැල්'' * ''වනවදුලේ වසන්තය'' === ගීත රචනා === *උදුම්බරා හිනැහෙන්නේ (බඹරු ඇවිත්) *ආදරයේ ඔබ ඔබමයි (බඹරු ඇවිත්) ==සම්මාන== ඔහු 1997 වසරේ ''දුව මවක මිස'' චිත්‍රපටයේ ඔහුගේ චරිතය වෙනුවෙන් හොඳම සහය නළුවාට හිමි [[ජනාධිපති සම්මාන|ජනාධිපති චිත්‍රපට සම්මානය]] දිනා ගත්තේ ය.<ref name="jayasiri2">{{cite web |title=Sri Lankan actors - W. Jayasiri |url=http://www.nfc.gov.lk/artist/w-jayasiri-200/ |access-date=25 April 2019 |publisher=National Film Corporation of Sri Lanka}}</ref> ===[[ජනාධිපති සම්මාන]]=== *1980 - හොඳම ගී පද රචනය - [[බ ඇවිත්]] *1997 - හොඳම සහය නළුවා - දුවට මවක මිස ===[[දෙරණ සිනමා සම්මාන 2011]]=== *2012 - හොඳම සහය නළුවා - [[ගාමනි]] == මතභේදය == 2018 ඔක්තෝබර් 26 දේශපාලන කුමන්ත්‍රණයට විරෝධය දැක්වීම සඳහා කලාබූෂණ රාජ්‍ය සම්මාන උළෙලට සහභාගි වීම ප්‍රතික්ෂේප කළේ ය. සමාජ මාධ්‍ය තුළ ඔහු ජනාධිපති [[මෛත්‍රීපාල සිරිසේන|මෛත්‍රීපාල සිරිසේනගේ]] ප්‍රජාතන්ත්‍ර විරෝධී සහ ව්‍යවස්ථා විරෝධී ක්‍රියා හෙළා දකින අතර එවැනි පුද්ගලයෙකුගෙන් සම්මානයක් ලබා ගැනීම ඔහුට පිළිකුලකි.<ref>{{cite web |title=W. Jayasiri rejects state award |url=https://srilankamirror.com/news/11998-w-jayasiri-rejects-state-award |access-date=17 July 2019 |publisher=Sri Lanka Mirror}}</ref> == මූලාශ්‍ර == cdqip5ymwr7eb5g3w9bmhyeeq3kdhoz 0 67333 750377 727083 2025-06-23T08:39:14Z 212.104.231.66 /* වේදිකා නාට්‍ය ජීවිතය */ 750377 wikitext text/x-wiki {{short description|ශ්‍රී ලංකාවේ නාට්‍යකරුවෙක් (1948-2020)}} {{Use dmy dates|date=March 2020}} {{Infobox person | honorific_prefix = | name = ජයලත් මනෝරත්න <br> Jayalath Manoratne | image = File:Jayalath-manorathna.jpg | native_name = | other names = | alt = | caption = | birth_date = {{Birth date|df=yes|1948|06|12}} | birth_name = කෙසෙල්ගස්පේ මනතුංග ජයලත් මනෝරත්න | birth_place = [[නුවරඑළිය]], ශ්‍රී ලංකාව | death_date = {{Death date and age|df=yes|2020|01|12|1948|06|12}} | death_place = [[මහරගම]], ශ්‍රී ලංකාව | resting_place = | resting_place_coordinates = <!-- {{coord|LAT|LONG|display=inline,title}} --> | nationality = ශ්‍රී ලාංකික | education = [[පොරමඩුල්ල මධ්‍ය මහා විද්‍යාලය]] | years_active = 1970–2019 | father = මනතුංග පෙරේරා | mother = ලීලා කුමාරි | spouse = තමරා ජයන්ති (m. 1979) | awards = හොඳම නළුවා <br> හොඳම සහය නළුවා <br> හොඳම විකට නළුවා | alma_mater = [[පේරාදෙණිය විශ්වවිද්‍යාලය]] <br> [[ශ්‍රී ජයවර්ධනපුර විශ්වවිද්‍යාලය]] | occupation = නාට්‍යකරුවෙක්, නළුවෙක්, ගායකයෙක් | children = 2 | website = http://jayalathmanorathna.org/ }} [[කලා සූරි]] [[කලා කීර්ති]] ආචාර්ය '''කෙසෙල්ගස්පේ මනතුංග ජයලත් මනෝරත්න''' (උපත 1948 ජූනි 12 - විපත 2020 ජනවාරි 12), හෙවත් '''ජයලත් මනෝරත්න''', යනු ශ්‍රී ලංකා සිනමාවේ, වේදිකාවේ සහ රූපවාහිනියේ නළුවෙකි.<ref>{{Cite web |title=Immortal Manorathna's Infinite Mission |url=http://www.sarasaviya.lk/features-critics-story/2021/01/14/19669/නොමියෙන-මනෝරත්නගේ-නොනිමි-මෙහෙවර |archive-date=2021-01-22 |access-date=2021-01-22 |website=Sarasaviya}}</ref> ඔහු වෘත්තියෙන් කථිකාචාර්යවරයකු මෙන්ම අධ්‍යක්ෂවරයකු සහ නිෂ්පාදකවරයකු ද විය. නාට්‍යයේ සිට හාස්‍යය දක්වා අති බහුකාර්ය නළුවෙකු වන මනෝරත්න OCIC (සිනමා සහ ශ්‍රව්‍ය දෘශ්‍ය සඳහා ජාත්‍යන්තර කතෝලික සංවිධානය), ජනාධිපති, සරසවිය, රයිගම් ටෙලීස්, සුමති සහ රාජ්‍ය සාහිත්‍ය හා නාට්‍ය උළෙලවලදී විවිධ සම්මාන දිනා ඇත. ''සොක්‍රටීස්'' සහ ''ද්විත්ව'' වේදිකා නාට්‍යහි රංගනය වෙනුවෙන් ඔහු 1991 සහ 1992 දී හොඳම වේදිකා නළුවා විය.<ref name=manoratnetheatre>{{cite web |url=http://srilankantheatre.blogspot.com/2010/01/jayalath-manoratne-muses-on-larger-than.html |title=Jayalath Manoratne muses on larger-than-life theatre experience |publisher=srilankantheatre|access-date=3 April 2018}}</ref> ඔහු ශ්‍රී ලාංකේය වේදිකාවේ ආධිපත්‍යය දැරූ නළුවන් පස් දෙනාගෙන් කෙනෙකු ලෙස විචාරකයන් විසින් සලකනු ලැබේ.<ref>{{cite web | url=http://muncheedaily.com/entertainment/five-actors-who-have-dominated-the-sri-lankan-stage/ | title=Five Actors who have dominated the Sri Lankan Stage | publisher=Munchee daily | access-date=9 September 2016}}</ref> ඔහු 2020 ජනවාරි 12 වන දින වයස අවුරුදු 71 දී පිළිකාවක් සඳහා ප්‍රතිකාර ලබමින් සිටියදී මිය ගියේය.<ref>{{cite web |url=http://www.hirunews.lk/232093/veteran-actor-jayalath-manorathna-passes-away |title=Veteran Actor Jayalath Manorathna passes away |publisher=Hiru News|access-date=3 April 2019}}</ref> ==පෞද්ගලික ජීවිතය == මනෝරත්න 1948 ජුනි 12 වන දින දෙහිපේ, [[නුවරඑළිය]] හි දරුවන් හය දෙනෙකුගෙන් යුත් පවුලේ බාල පුත්‍රයා ලෙස උපත ලැබීය. ඔහුගේ කුඩා කාලය ඉතා සතුටින්, අම්මා තාත්තාගේ පමණක් නොව අයියලා අක්කලාගේ අසීමිත ආදරයට වගේ ම අවධානට ලක් ව ගෙවුනා වූ සුන්දර ළමාවියකි. ඉතා අලංකාර කඳුවැටි අතරේ පිහිටි නුවරඑළිය දිස්ත්‍රික්කයේ දෙහිපේ නම් සුන්දර ග්‍රාමයේ උපත ලද මෙතුමා වචනයේ පරිසමාප්තයෙන්ම ගැමියෙකි. ඔහුගේ පියා කෙසෙල්ගස්පේ මනතුංග පෙරේරා ලොරි රථ රියදුරෙකු වූ අතර මව අගලකොටුව හේරත් මුදියන්සේලාගේ ලීලා කුමාරි ගෘහණියකි. ඔවුන්ගේ ජීවනෝපාය වූයේ ගොවිතැන යි. ඔහු දෙහිපේ ප්‍රාථමික විද්‍යාලයෙන් සහ පොරමඩුල්ල මධ්‍ය මහා විද්‍යාලයෙන් අධ්‍යාපනය හැදෑරුවා. ජයලත්ට මනතුංග සෙනෙවිරත්න, මනතුංග විජේරත්න සහ මනතුංග ආරියරත්න යන සහෝදරයන් තිදෙනෙකු ද ඉන්ද්‍රා කුමාරි සහ මල්ලිකා කුමාරි යන සහෝදරියන් දෙදෙනකු ද සිටිති.<ref name= biodata>{{cite web |url=http://www.sarasaviya.lk/story/2020/01/16/14746/ජීව-දත්ත |title=Biography of Dr. Jayalath Manoratne |publisher=Sarasaviya|access-date=16 January 2020}}</ref> කුඩා කාලයේදීම ඔහුගේ සංගීත ගුරුවරයා වූ සුනිල් ශ්‍රියානන්ද ඔහුගේ හැකියාවන් හඳුනාගෙන රංගනයට සහ ගායනයට යොමු වීමට ඔහුව දිරිමත් කළේය.<ref name=manoratne>{{cite web |url=http://www.sundaytimes.lk/130825/plus/back-to-pera-where-it-all-began-59321.html |title=Back to Pera, where it all began |work=Sunday Times|access-date=3 April 2018}}</ref> ඔහුගේ පාසල් කාලය තුළ ඔහු සිංහල සාහිත්‍ය සංගමයේ ලේකම් (1965), රංග ශාලාවේ සභාපති (1966), සිංහල සංගමයේ සභාපති (1967-68) සහ කමිටු සාමාජික වැනි අධ්‍යාපනික මෙන්ම විෂය බාහිර ක්‍රියාකාරකම් කිහිපයකම නිරත විය. නාට්‍ය මණ්ඩලය සහ ගාන්ධර්ව සභාව (1969). මනෝරත්න 1965-66 කාලයේ පිරිමි නේවාසිකාගාරයේ ශිෂ්‍ය නායකයා විය. 1966 දී ඔහු විද්‍යාලීය අන්තර් මලල ක්‍රීඩා ශූරතාවලියේ ජ්‍යෙෂ්ඨතම වටිනාම ක්‍රීඩකයා බවට පත් විය.<ref name= biodata /> සොකරි, කිඳුරු නාට්‍ය ගමේ අතිප්‍රචලිත වූ අතර එකළ සමවයසේ මිතුරන් සමඟ මෙතුමා එම නාට්‍ය රසවිඳ ඇත. ඉන්පසු ඒවා අනුගමනය කිරීමෙන් නිවසේ නාට්‍ය රඟදැක්වීම ඔහුගේ විනෝදාංශය විය. එය ඔහුගේ නාට්‍ය කලාවේ ආරම්භය යි. පොරමඩුල්ල මධ්‍ය මහාවිද්‍යාලයේ උගත් සමය ජීවිතේ ලද වටිනාම අත්දැකීම් හා [[හෙන්රි ජයසේන]] මහතාගේ හමුවීම සිදුවිය. අ.පො.ස උසස් පෙළ සඳහා භූගෝල විද්‍යාව, සිංහල හා බෞද්ධ ශිෂ්ටාචාරය සමඟ ද්විතීයික අධ්‍යාපනය නිම කිරීමෙන් පසු ඔහු [[පේරාදෙණිය විශ්වවිද්‍යාලය]] වෙත ඇතුළත් වූ අතර, එහිදී ඔහු මහාචාර්ය [[එදිරිවීර සරච්චන්ද්‍ර]]ගේ මගපෙන්වීම යටතේ නාට්‍ය කලාව හැදෑරීය. එය එතුමාගේ ජීවිතයේ හැරවුම් ලක්ෂයක් බවට පත්විය. සරච්චන්ද්‍රයන්ගේ මුණගැසීම සිදුවන්නේ මෙහිදී වන අතර එවකට පේරාදෙණියේ රඟදැක් වූ සෑම නාට්‍ය නිර්මාණයක් ම නැරඹූ මෙතුමා ඒවා තම නිර්මාණ ශක්තිය වැඩි කර ගැනීමට භාවිත කළේය. මනෝරත්න [[ශ්‍රී ජයවර්ධනපුර විශ්වවිද්‍යාලය|ශ්‍රී ජයවර්ධනපුර විශ්ව විද්‍යාලයෙන්]] සිය ශාස්ත්‍රපති උපාධිය සම්පූර්ණ කළ අතර, ආචාර්ය උපාධියක්ද ලබා ගත්තේය. 1995 දී පළමු පන්තියේ උපාධියක් ලබා ගත් එකම පශ්චාත් උපාධිධාරියා ඔහු විය. 2013 දී ඔහු පේරාදෙණිය විශ්වවිද්‍යාලයෙන් ගෞරව ආචාර්ය උපාධියක් ලබා ගත්තේය.<ref name=manoratne /> 1981 දී ඔහු [[කොළඹ විශ්වවිද්‍යාලය|කොළඹ විශ්ව විද්‍යාලයෙන්]] ග්‍රාමීය සංවර්ධනය පිළිබඳ බාහිර ඩිප්ලෝමාවක් සම්පූර්ණ කළේය.<ref name= biodata /> විශ්ව විද්‍යාල ජීවිතය හමාර කළ මෙතුමා හඟුරන්කෙත පිරිවෙනක ගුරුවරයෙක් ලෙස කටයුතු කළ අතර කෙටි කලකින් රජයේ ලිපිකරු පත්වීමක් ලැබ නුවරඑළියේ සේවයට වාර්තා කරන ලදී. එහි සේවය කරන අතරතුර විශ්ව විද්‍යාලයේ ඔහුගේ හොඳ ම මිතුරා වූ [[නිශ්ශංක දිද්දෙණිය]] මහතා නැවතත් මුණ ගැසුණි. ඔහු 1979දී තමරා ජයන්ති සමඟ විවාහ විය. මෙම යුවළට උත්පලා ඉන්දීවරී නම් එක් දියණියක් සහ භානුක ප්‍රබුද්ධ නම් පුතෙක් සිටී.<ref>{{cite web |url=http://www.sarasaviya.lk/news/2020/01/12/14468/ගුරු-තරුව-"මනෝ-නිවී-යයි |title=Mano is gone |publisher=Sarasaviya|access-date=12 January 2020}}</ref> උත්පලා විවාහ වී සිටින්නේ ශිවංක පෙරේරා සමඟ වන අතර භානුක විවාහ වී සිටින්නේ හිරන්‍යා දුලාෂිනී ගමආරිය සමඟයි.<ref name= biodata /> ==වේදිකා නාට්‍ය ජීවිතය== මුල් ම වතාවට පාසල් වේදිකාවේ නාට්‍යයකට එතුමා සම්බන්ධ වන්නේ පාසලේ නාට්‍ය ගුරුතුමා වුණ සුනිල් ශ්‍රියානන්දයන්ගේ ''අස්ප ගුඩුන් ගුඩුන්'' නම් පාසල් වේදිකා නාට්‍යයෙනි. පළාත් මට්ටමින් පැවැත්වුණු නාට්‍යය තරගාවලියේ දී අස්ප ගුඩුන් නාට්‍යයට මධ්‍යම පළාතේ ප්‍රථම ස්ථානයට පත්විය. අවසන් තරගය පැවැතියේ කොළඹ ලුම්බිනියේ ය. <ref name=manoratne /> මුලින් සරච්චන්ද්‍රයන්ගේ මඟපෙන්වීම යටතේ ''මනමේ'', ''සිංහබාහු'' වැනි නාට්‍යවල සුළු චරිත රඟපාමින්, මනෝරත්න ප්‍රධාන ධාරාවේ රංගන ජීවිතයට අවතීර්ණ වූයේ, "උද්දල බමුණා" චරිතයෙන් ''ප්‍රේමතෝ ජයති සෝකෝ'' ඔපෙරා නාට්‍යයෙන් ආරම්භ කරමිනි. මෙම නාට්‍යයේ රඟපාමින් සිටියදී ඔහුට තම අනාගත බිරිඳ තමරා ජයන්ති මුණ ගැසුණි. මනෝරත්න රැකියාවක් සඳහා නුවරඑළිය කච්චේරියට ගිය අතර එකල ඔහු සරච්චන්ද්‍රගේ ''රත්තරං'' සහ ''එලොව ගොස් මෙලොව ආවා'' නාට්‍යවල ප්‍රතිනිර්මාණ නිෂ්පාදනය කළේය. එතැන් පටන් ඔහුගේ ''වෙස්සන්තර'', ''මහාසාර'', ''කදාවළලූ'' ආවා වගේ නාට්‍යය කිහිපයක රඟපැමට මෙතුමාට අවස්ථාව ලැබුණි. මනෝරත්න මහතාගේ රංගන හැකියාවන් ගැන හොඳින් දන්නා නිශ්ශංක දිද්දෙණිය මහතා රැකියාවේ ස්ථාන මාරුවීමක් ගෙන කොළඹට’විත් හෙන්රි ජයසේනයන්ගේ චිත්‍රසේන කලායතනයට සම්බන්ධ වන ලෙස ඔහුට ආරාධනා කරන ලදී. ඒ අනුව ඔහු රැකියාවේ ස්ථාන මාරුවීමක් ලබාගත්තේ ය. ඉන්පසු ඔහු හෙන්රි ජයසේනයන්ගේ සති අන්ත පාඨමාලාවලට සම්බන්ධ වෙමින් රැකියාව ද හොඳින් කරගෙන ගියේ ය. සරච්චන්ද්‍ර, [[සුගතපාල ද සිල්වා]], දයානන්ද ගුණවර්ධන, [[ගුණසේන ගලප්පත්ති]]මාටින් සහ හෙන්රි ජයසේන යන ශ්‍රී ලංකා ඉතිහාසයේ ප්‍රධාන වේදිකා නාට්‍ය අධ්‍යක්ෂවරුන් පස්දෙනා යටතේම ඔහු රගපා ඇත.<ref name= mihidukula>{{cite web |url=http://www.sarasaviya.lk/features-stage-dramas/2020/01/16/14808/පාරම්පරික-කලාකරුවාගේ-ශෝචනීය-ඉරණම |title=The tragic fate of the traditional artist |publisher=Sarasaviya |access-date=16 January 2020}}</ref> 1980 දී ඔහු සිය මංගල නාට්‍ය ''මහගිරි දඹ'' නිෂ්පාදනය කළේය. නාට්‍ය නිෂ්පාදනය කරන නිෂ්පාදකවරයකුගේ දියණිය ප්‍රධාන නිළියට ගත යුතුය කියන අදහසේ සිටින අයකු සමඟ වැඩ කරන අධ්‍යක්ෂවරයකු අතර ඇතිවන ගැටුමක් ඇසුරෙන් නිර්මාණය වී ඇති මේ නාට්‍යයේ රඟපෑ නළු නිළියන් අතර අද කලා ලෝකයේ දක්ෂ රංගන ශිල්පීන් රැසක් සිටියා. [[හේමසිරි ලියනගේ]], [[විජේරත්න වරකාගොඩ]], [[චිත්‍රා වරකාගොඩ]], සුනිලා අබේසේකර, නිශ්ශංක දිද්දෙණිය, ජය ශ්‍රී චන්ද්‍රජිත්, ලාල් කුලරත්න, සෝමපාල පතිරගේ, සුවිනීතා පෙරේරා ඒ අතර සිටි කිහිප දෙනෙක්. මෙහි සංගීතය නිර්මාණය කළේ ප්‍රවීණ සංගීතඥයකු වූ [[ඔස්ටින් මුණසිංහ]]යි. ස්වත්‍රන්ත්‍ර නාට්‍යය නිර්මාණයක් වූ මෙහි ඔහු රඟපාන ලද්දේ "ගුරුජි" නම් ප්‍රධාන චරිතයයි. ඔහුගේ එකම පරිවර්තන නාට්‍යය 1985 දී නිෂ්පාදනය කරන ලද ''පුත්‍ර සමාගම'' හරහා පැමිණියේය. එය ඇලෙක්සැන්ඩර් වැම්පිලොව්ගේ "වැඩිහිටි පුත්‍රයා" රුසියානු නාට්‍යයේ අනුවර්තනයකි. මෙහි මුලින්ම රඟපාන ලද්දේ අජිත් ජිනදාස, [[ශ්‍රියන්ත මෙන්ඩිස්]], [[රත්නා ලාලනී ජයකොඩි]], [[චාන්දනී සෙනෙවිරත්න]], [[සම්පත් කෙන්නකෝන්]], ජය ශ්‍රී චන්ද්‍රජිත් යන පිරිසයි. මෙහි සංගීතය නිර්මාණය කරන ලද්දේ [[ලක්ෂමන් විජේසේකර]]යි. මෙහිත් ප්‍රධාන චරිතය රඟපාන ලද්දේ ද මනෝරත්නම ය. මේ නාට්‍යයට රාජ්‍ය නාට්‍ය උලෙළේදී හොඳම නළුවා ලෙස ජයලත් මනෝරත්නටත්, හොඳම සහය නළුවා ලෙස ජය ශ්‍රී චන්ද්‍රජිටත් සම්මාන හිමි වූහ. 1988 දී ඔහු ජනප්‍රිය ''තලමල පිපිලා'' නාට්‍ය නිෂ්පාදනය කළ අතර එහි සංගීතය නිර්මාණය කරන ලදදේ ප්‍රවීණ සංගීත අධ්‍යක්ෂ [[රෝහණ වීරසිංහ]]යි. මනෝරත්නගේ ගමේ පරිසරය අලළා නිර්මාණය වුණු වේ නාට්‍ය යේ මුලින්ම රඟපාන ලද්දේ මනෝරත්න ඇතුළු රත්නා ලාලනී, ලාල් කුලරත්න, සම්පත් තෙන්න‍කෝන්, [[සරත් චන්ද්‍රසිරි]], [[බණ්ඩාර ඇහැලියගොඩ]], ජගත් බෙනරගම ඇතුළු නළු නිළි පිරිසයි. 1993 දී ''අන්දරේලා'' නිෂ්පාදනය කළේය. මනෝරත්නගේ පළමු වාර්තාමය භූමිකාවද ගෙන එන්නේ ''අන්දරේලා'' නාට්‍යය හරහාය. හාස්‍යෝත්පාදක චරිතයක් වූ අන්දරේගේ චරිතය අලළා නිර්මාණය වුණු ''අන්රේලා'' නාට්‍යය රාජ්‍ය පාලකයා ඇතුළු රාජ්‍ය තන්ත්‍රයේ යම් යම් කටයුතු හාස්‍යයට ලක් කරමින් කළ නිර්මාණයකි. 1995 වසරේ රාජ්‍ය සාහිත්‍ය සම්මාන උලෙළේ හොඳම පිටපත ලෙස ද, හොඳම සංගීතය ලෙස [[රෝහණ බැද්දගේ]]ට ද සම්මාන හිමි වෙයි. 1996 දී ඔහු ''ගුරු තරුව'' සහ 1998 දී ''සඳ ගිර'' නිෂ්පාදනය කළේය. ''ගුරු තරුව'' නාට්‍යය සඳහා 1997 වසරේ රාජ්‍ය නාට්‍ය සම්මානය හිමිවිය. ඒ වගේම හොඳම සංගීතය ලෙස ප්‍රවීණ සංගීත අධ්‍යක්ෂ රංජිත් බාලසූරිය‍ටත්, හොඳම රචනයටත් ඒ වසරේම සම්මාන හිමිකර ගැනිණි‍. එහි "සාහිත්‍ය ගුරුතුමා" ලෙස මනෝරත්න රඟපෑ අතර [[සුමින්ද සිරිසේන]], ලාල් කුලරත්න, [[ධර්මප්‍රිය ඩයස්]], සරත් චන්ද්‍රසිරි, සම්පත් තෙන්නකෝන්, [[දයාදේව එදිරිසිංහ]], ජගත් පද්මසිරි, ප්‍රියන්ත සෙනෙවිරත්න, සෝමපාල පතිරගේ, රත්නා ලාලනී ජයකොඩි, ජගත් බෙනරගම, ආදි නළු නිළි පිරිස රඟපෑමෙහි නිරත වූහ. ඉන් අනතුරුව ''කනේරු මල්'' (2000), ''ලෝකය තනි යායක්'' (2005), ''මකරා ප්‍රතිනිර්මාණය'' (2007), ''සුදු රතු හොරු'' (2008), ''බුරුවා මහත්තයා'' (2012), ''සෙල්ලම් නිරිඳු'' (2013) සහ ''හඳ නිහඬ'' (2016) ඇතුළු බොහෝ ශානරවල නාට්‍ය ඔහු අඛණ්ඩව නිෂ්පාදනය කළේය. ''ලෝකය තනි යායක්'' [[මහගමසේකර]]ගේ ප්‍රබුද්ධ කාව්‍ය සංග්‍රහය ඇසුරෙන් මනෝරත්න නිර්මාණය කරන ලද ‍මෙහි මාදනී මල්වත්ත හා මනෝරත්න ඇතුළු අවශේෂ නළු නිළියෝ රැසක් රංගනයෙන් සහභාගි වූහ‍‍‍. මෙහි සංගීතය නිර්මාණය කරන ලද්දේ ප්‍රවීණ සංගීතඥ [[නවරත්න ගමගේ]]යි. 1980 සිට 2016 දක්වා අඛණ්ඩව වසර 26 තුළ ඔහු නාට්‍ය 15කට ආසන්න ප්‍රමාණයක් නිර්මාණය කළේය.<ref name= mihidukula /><ref name=manoratne /> එක්දහස් නවසිය තිස් ගණන්වල සිදු වුණු සංගීත ශිල්පීන් පිළිබඳ කියැවෙන ''හඬ නිහඬ'' නාට්‍යයේ රෝද පුටුවකට වී කාලය ගත කරන සංගීත ශිල්පියකුගේ ජීවිතයේ අවසානය ගැන කියැවෙන්නක්. ඔහු නිර්මාණය කරන ලද අවසාන නාට්‍යය වන මෙහි ඩබ්ලිව්. ජයසිරි, ලක්ෂ්මන් මෙන්ඩිස්, සංජීව දිසානායක, රවීන්ද්‍ර යසස්, ලංකා බණ්ඩාරනායක, [[ෆර්නි රෝෂිනී]], ගංගා පරණවිතාන යන නළු නිළියන් රඟපෑමෙන් සහය වෙති. එතැන් පටන් මනෝරත්න නාට්‍ය 80කට අධික සංඛ්‍යාවක රඟපෑ අතර ඔහුගේම නාට්‍ය එකොළහක් අධ්‍යක්ෂණය කළේය.<ref>{{cite web |url=http://methinksatnation.blogspot.com/2014/03/dr-jayalath-manoratne-is-fifteen.html |title=Dr. Jayalath Manoratne is fifteen thousand days strong |publisher=methinksatnation |access-date=3 April 2018}}</ref><ref name=manoratne /> ඔහුගේ ''අන්දරේලා'' නාට්‍යයට 1995 වසරේ රාජ්‍ය සාහිත්‍ය සම්මානය හිමි වූ අතර ඉන්පසුව ‘‘ගුරු තරුව’’ 1996 වසරේ රාජ්‍ය සාහිත්‍ය සම්මානයෙන් පිදුම් ලැබීය.<ref name= biodata /> 2014 දී මනෝරත්න විසින් “දවස් පහලොස් දහ” නමින් නාට්‍ය උළෙලක රඟ පෑ අතර එය විවිධ කාල පරිච්ඡේද සහ ගැටළු නියෝජනය කරමින් මනෝරත්න විසින්ම නිෂ්පාදනය කරන ලද නාට්‍ය අටක එකතුවක් ප්‍රදර්ශනය කළේය. ''ලෝකය තනි යායක්'', ''සෙල්ලම් නිරිඳු'', ''තලමල පිපිලා'', ''බූරුවා මහත්තයා'', ''ගුරු තරුව'', ''අන්දරේලා'', ''පුත්‍ර සමාගම'' එම වේදිකා නාට්‍ය අටයි.<ref>{{cite web |url=http://www.sundaytimes.lk/140309/magazine/manos-15000-days-in-theatre-87689.html |title=Mano's 15,000 days in theatre |work=Sunday Times|access-date=3 April 2018}}</ref> ==රූපවාහිනී වෘත්තිය== මනෝරත්න සිය රූපවාහිනී ජීවිතය ආරම්භ කළේ [[පරාක්‍රම නිරිඇල්ල]]ගේ ''ඇබැද්දිය'' නාට්‍යයෙන්. ඉන්පසුව ''දූ දරුවෝ'', ''සින්දුයි බින්දුයි'', ''ගම්පෙරළිය'' වැනි මාලා රැසක් හරහා ඔහු තම හැකියාව ප්‍රදර්ශනය කළේය. ''දූ දරුවෝ'' ටෙලිනාට්‍යයේ “පුන්සිරි” ලෙස ඔහු කළ රංගනය අතිශයින් ජනප්‍රිය විය. ඔහු ''බෝඩිම'' ටෙලිනාට්‍යයේ සහ "රම්‍ය සුරම්‍ය" ටෙලිනාට්‍යයේ කළ හාස්‍ය චරිත අතිශයින් ජනප්‍රිය විය. 2005 දී මනෝරත්න ශ්‍රී ලාංකේය ටෙලිනාට්‍ය ඉතිහාසයේ ප්‍රථම වරට ත්‍රිත්ව චරිත නිරූපණය කළේ ඔහු විසින්ම අධ්‍යක්ෂණය කර තිර රචනය කරන ලද ''තුන්පත් රටාවක ලස්සන'' නම් වූ කුඩා නාට්‍යයක සමගය.<ref>{{cite web |url=http://www.sundaytimes.lk/050925/tv/5.html |title='Thunpath Ratawaka Lassana': Mano in triple role |work=Sunday Times|access-date=4 December 2019}}</ref> 2006 දී ඔහු ''මගේ කවිය මට දෙන්න'' කතා මාලාව අධ්‍යක්ෂණය කළේය.<ref>{{cite web | url=http://www.sundaytimes.lk/060319/tv/8.html | title='Mage Kaviya Mata Denna' : Mano's filmic dream | work=Sunday Times| access-date=18 August 2019}}</ref> රංගනයට අමතරව ''සෙක්කු ගෙදර'', ''රන්සිරිගේ සංග්‍රාමය'', ''මගේ කවිය මට දෙන්න'', ''ඊයේ අද සහ හෙට'' වැනි රූපවාහිනී කතාමාලා රැසක් ද මනෝරත්න අධ්‍යක්ෂණය කළේය. මේ අතරම ''තාත්තේ අපි ආවා'', ''බාප්පගේ පැමිණිම'', ''ඇගේ අවුරුද්ද'', ''රජ තුන් කට්ටුව'', ''නිදහස'', ''සීට්ටුව'', ''දෙන්න දෙමල්ලෝ'', ''සතුරු මිතුරු'', ''දුප්පතුන්ද ආදරය කරති'', ''සන්තාපය'' සහ ''බුද්ධ පුත්‍ර'' වැනි ඒකාංගික ටෙලිනාට්‍ය ද අධ්‍යක්ෂණය කළේය.<ref name= biodata /> ==චිත්‍රපටකරණය== 1979 වසරේ ''තිලකා සහ තිලකා'' චිත්‍රපටයේ සුළු චරිතයකින් සිය සිනමා ජීවිතය ආරම්භ කළ මනෝරත්න ඉන්පසුව වෘත්තීය සිනමා රංගනයට පිවිසියේ 1979 වසරේ ටයිටස් තොට අධ්‍යක්ෂණය කළ ''[[හඳයා]]'' චිත්‍රපටිය හරහාය.<ref>{{cite web |url=http://www.nfc.gov.lk/artist/jayalath-manoratne-192/ |title=Jayalath Manoratne – Actor details |publisher=National Film Corporation of Sri Lanka |access-date=11 March 2017}}</ref> එතැන් සිට, ඔහු නාට්‍ය, ආදර, ත්‍රාසජනක සහ හාස්‍යජනක ප්‍රභේද ගණනාවක් හරහා චිත්‍රපට 30 කට වැඩි ගණනක රඟපා ඇත. නාට්‍ය ජීවිතයට ඔහු කළ දැවැන්ත දායකත්වය නිසාම ඔහු [[කලාසුරි]] සහ [[කලා කීර්ති]] සම්මානයෙන් පිදුම් ලැබූවෙකි.<ref name="1998 list">{{cite web|title=Deshamanya for 14 Lankans|url=http://www.sundaytimes.lk/980405/news2.html|publisher=Sundaytimes|access-date=10 July 2013}}</ref> ඔහුගේ කැපී පෙනෙන චිත්‍රපට අතරට ''සූරිය අරණ'', ''හෝ ගානා පොකුණ'', ''භේරුන්ඩ පක්ෂියා'' සහ ''වලාපටල'' ඇතුළත් වේ, එහිදී ඔහු බොහෝ උත්සවවලදී හොඳම නළුවා සහ හොඳම සහාය නළුවා ලෙස මනෝරත්නයන් සම්මාන ලැබීය. ==අසනීපය සහ මරණය== මනෝරත්න කලක සිට මොළයේ පිළිකාවකින් පීඩා වින්දේය. 2018 නොවැම්බර් 13 වන දින, ඔහු කොළඹ පෞද්ගලික රෝහලකට පස්වරු 2.00 ට ඇතුළත් කර මොළයේ ගෙඩියක් සඳහා ශල්‍යකර්මයකට භාජනය කරන ලදී.<ref>{{cite web |url=http://mirrorcitizen.dailymirror.lk/2018/11/14/jayalath-manoratne-hospitalised/ |title=Jayalath Manoratne hospitalised |work=Daily Mirror|access-date=3 April 2019}}</ref> ශල්‍යකර්මයෙන් පසුව අසනීප තත්ත්වය උත්සන්න වූ විට කෙටි කාලයක් නාට්‍යවල වැඩ කළා. ඔහු 2019 මැද භාගයේ සිට මහරගම අපේක්ෂා පිළිකා රෝහලෙන් දිගටම වෛද්‍ය ප්‍රතිකාර ලබා ගත්තේය. 2020 ජනවාරි 12 වන දින ඔහු රෝහලේ ප්‍රතිකාර ලබමින් සිටියදී මිය ගියේය. අවසන් කටයුතු 2020 ජනවාරි 15 ​​වන දින සිදු කර බොරලැස්ගමුවේදී ආදාහනය කරන ලදී.<ref>{{cite web |url=https://srilankamirror.com/news/news-in-brief/16756-veteran-actor-jayalath-manorathna-passes-away |title=Veteran actor Jayalath Manorathna passes away |publisher=srilankamirror|access-date=3 April 2019}}</ref> ==රංගන කුසලතා== ===කැපී පෙනෙන වේදිකා නාට්‍ය=== {{Div col|colwidth=25em}} *''අහස් මාලිගා'' *''අන්දරේලා''<ref>{{cite web |url=http://www.sundaytimes.lk/180930/magazine/andarela-celebrates-silver-jubilee-313371.html|title='Andarela' celebrates silver jubilee |work=Sunday Times|access-date=2 October 2018}}</ref> *''අන්දිරාලේ නාඩගම'' *''අංගාර ගඟ ගලා බසී'' *''අපේ පාන්ති කාමරය'' *''අපි ගෙවන්නේ නෑ'' *''අසාත මන්තරේ'' *''ඇස්ෆා ගුඩුං'' *''බුරුව මහත්තයා'' *''චිත්‍රගේ ප්‍රේම කතාව'' *''දෙබිඩ්ඩෝ'' *''දිවෙස් හෙළනු මැන'' *''දොන් ජුවාන්'' *''දුන්න දුනු ගමුවේ'' *''ද්විත්ව'' *''එලොව ගිහින් මෙලොව ආවා'' *''ගජමන් පුවත''<ref>{{cite web |url=http://www.sundaytimes.lk/060924/TV/tv7.html |title=Gajaman Nona comes back to stage again |work=Sunday Times|access-date=8 December 2019}}</ref> *''ගුරු තරුව'' *''හඳ නිහඬ''<ref>{{cite web |url=http://www.dailynews.lk/2016/06/27/features/85712 |title=Lives of artistes on stage: 'Handa Nihanda' on July 7 |work=Daily News |access-date=3 April 2018}}</ref> *''හිරු නැති ලොව'' *''හොරු සමඟ හෙළුවෙන්''<ref>{{cite web | url=http://www.sundaytimes.lk/060212/tv/9.html | title=Prasanna returns to theatre | work=Sunday Times| access-date=18 August 2019}}</ref> *''ජසයා සහ ලෙන්චිනා'' *''කනේරු මල්'' *''ලෝකය තනි යායක්'' *''ලුසින්ඩේ'' *''මල වළලු'' *''මා වනි බිලින්ද'' *''මධුර ජවනිකා'' *''මධුර පුර'' *''මඟුල් ප්‍රස්ථාව'' *''මහා ගිරි දඹ'' *''මහේ හේනේ කතාව'' *''මහ හේනේ රීරි යකා'' *''මහාසාර'' *''මකරා'' *''මනමේ'' *''මායාදේවි'' *''මේඝා'' *''මෝදර මොල'' *''නාග ගුරුලා'' *''නරි බෑනා'' *''නරිය සහ කේජු'' *''නෙළුම් පොකුණ'' *''ඔත්තුකාරයා'' *''පේමතො ජායති සෝකෝ'' *''පෙරහර එනවෝ'' *''පොකුරු වැස්ස'' *''පුත්‍ර සමාගම'' *''රාස්ස සහ පරස්ස'' *''රත්තරන් ප්‍රතිනිර්මාණය'' *''රටු හට්ටකාරි'' *''රයිනෝසිරස්'' *''සහතික නොකල මරණයක්'' *''සඳ ගිර'' *''සපිරිවර මතින්'' *''සත සහ සතා'' *''සතුරු මිතුරු'' *''සෙල්ලම් නිරිඳු'' *''සේරාදේ සීතා'' *''සිහින සප්පුව'' *''සිංහබාහු'' *''සිරි සඟබෝ'' *''සොක්‍රටීස්''<ref>{{cite web |url=http://www.dailymirror.lk/mobile/article/Socrates-Could-have-been-better-127618.html |title=Socrates: Could have been better |work=Daily Mirror|access-date=3 April 2018}}</ref> *''සුභසාධක’’ *''සුභ සහ යස'' *''සුද්දෙක් ඔබ අමතයි''<ref>{{cite web |url=http://www.sundaytimes.lk/180826/magazine/suddek-at-borella-307561.html |title='Suddek' at Borella |work=Sunday Times|access-date=6 September 2018}}</ref> *''සුදු රෙදි හොරු''<ref>{{cite web | url=https://www.nation.lk/2008/11/09/eyefea6.htm | title="Sudu Redi Horu" - showcases Lanka's rich cultural heritage | publisher=The Nation| access-date=15 July 2019}}</ref> *''[[තාරාවෝ ඉගිලෙති]]'' *''තවත් උදේසනක්'' *''තල මල පිපිලා'' *''උක්දඬු ගින්න'' *'වාසුදේව' *''වෙස්සන්තර'' *''යාත්‍රා'' {{Div col end}} ===තෝරාගත් රූපවාහිනී කතාමාලා=== {{Div col|colwidth=25em}} * ''ඇබැද්දිය'' * ''අරුංගල්''<ref>{{cite web | url=http://archives.dailynews.lk/2008/11/04/fea20.asp | title=Treat yourself to Arungal | work=Daily News | access-date=30 July 2019}}</ref> *''බෝඩිම'' *''බුමුතුරුණු'' *'දෙයියෝ සාක්කි' * ''දෙවෙනි යුද්ධය''<ref>{{cite web |url=http://www.sarasaviya.lk/2018/07/19/?fn=sa18071927 |title=Deweni Yuddhaya on location |publisher=Sarasaviya |access-date=23 July 2018}}</ref> * ''දෙවෙනි ගමන'' <ref>{{cite web | url=http://www.sarasaviya.lk/teledramas/2020/07/30/18133/මංගල-තෑග්ගේ-දෙවැනි-ගමන | title="Deweni Gamana" of ''Mangala Thegga'' | publisher=Sarasaviya | access-date=25 July 2020}}</ref> *''[[දූ දරුවෝ]]'' * ''දොරටු රකින්නෝ''<ref>{{cite web |url=http://www.sundaytimes.lk/100221/Magazine/sundaytimestvtimes_6.html |title='Doratu Rakinno' opens for public |work=Sunday Times|access-date=22 December 2019}}</ref> * ''දුම්රිය අන්දරය''<ref>{{cite web |url=http://www.sundaytimes.lk/080921/TV/sundaytvtimes_05.html |title='Railway Stories': for a novel journey in teledrama |work=Sunday Times|access-date=13 December 2019}}</ref> *''ඊයේ අද සහ හෙට' *''ගල් පිළිමය සහ බොල් පිළිමය'' * ''ගජමන් නෝනා''<ref>{{cite web |url=http://www.sundaytimes.lk/991031/tv.html |title=The story of Gajaman Nona |work=Sunday times|access-date=17 November 2017}}</ref> *''ගම්පෙරළිය'' *''ගංගා සහ නිශ්ශංක'' *''හත් පන'' * ''හිරු සඳු හමුවේ'' *'හිරුට මුවාවෙන්' *''ඉරට හඬන මල් 2'' * ''ජීවිතය දකින්න''<ref>{{cite web | url=http://www.sundaytimes.lk/060101/tv/2.html | title='Jeewithaya Dakinna' : One Episode miniplays on Rupavahini | work=Sunday Times| access-date=18 August 2019}}</ref> *''කන්දේ ගෙදර'' *''මඩොල් දූව'' * ''මගේ කවිය මට දෙන්න'' *''මැණික් නදිය ගලා බසී'' *''මන් නැතිදා'' * ''මිනිස්සු''<ref>{{cite web |url=http://www.sundaytimes.lk/011021/tv.html |title=Minissu' on Rupavahini |work=Sunday Times|access-date=27 November 2019}}</ref> *''මොරගිරි කන්ද" *''නොමැරෙනා මිනිත්තු'' *''නොපිපෙන මල්'' * ''පස්සේ ගෙනා මනමාලි'' (1989)<ref>{{cite web |url=https://nalanmendis.com/teledramas/ |title=Passe Gena Manamali-1989 |publisher=nalanmendis|access-date=23 July 2018}}</ref> *''පටීලගේ කතාව''<ref>{{cite web |url=http://www.sundaytimes.lk/011125/tv.html |title="Pateelage Kathawa": Problem of schooling |work=Sunday Times|access-date=28 November 2019}}</ref> * ''පවර මෙනුවර''<ref>{{cite web |url=http://www.sundaytimes.lk/020609/tv/tv2.html#1 |title='Pawara Menuwara':Woman athlete's story |work=Sunday times|access-date=17 November 2017}}</ref> *''පුංචි පැටවු'' * ''රම්‍ය සුරම්‍ය''<ref>{{cite web |url=http://www.sundaytimes.lk/021124/tv/3.html#3 |title='Ramya Suramya': Two houses full of problems |work=Sunday Times|access-date=27 November 2019}}</ref> *''රන්කැටි දෝණි'' * ''රෝද හතරේ මනමාලයා''<ref>{{cite web | url=http://www.sundaytimes.lk/040118/tv/3.html | title='Roda Hatara Manamalaya' has out-of-ordinary plot | work=Sunday Times| access-date=29 November 2019}}</ref> *''සබඳ එළියස්'' *''සකිසඳ එළියස්'' *''සමනලී'' * ''සඳ අමාවකයි''<ref>{{cite web | url=http://www.sundaytimes.lk/010114/tv.html | title='Sanda Amawakai': Prasanna's latest tele venture for 2001 | work=Sunday Times| access-date=23 September 2019}}</ref> *''සඳර වන්දනා'' *''සසර සඳ'' *''සරදියෙල්'' * ''සෙදෝනා''<ref>{{cite web | url=https://www.pressreader.com/sri-lanka/daily-mirror-sri-lanka/20130422/283158606115845 | title=Sedona now on DVD | work=Daily Mirror| access-date=18 August 2019}}</ref><ref>{{cite web |url=http://www.sundaytimes.lk/051106/tv/3.html |title='Sedona' : Wasanthi in a dual role |work=Sunday Times|access-date=4 December 2019}}</ref> *''සෙනෙහසට අමන්ත්‍රානායක'' *''සිඳුයි බින්දුයි'' *''සූරිය කුසුම'' * ''තුන්පත් රටක ලස්සන'' * ''උතුවන්කන්දේ සූර සරදියෙල්''<ref>{{cite web | url=http://archives.sundayobserver.lk/2006/09/10/mag03.asp | title=Saradiel re-lived | publisher=Sunday Observer | access-date=30 July 2019}}</ref> * ''වීදුරු මල්''<ref>{{cite web |url=http://www.sundaytimes.lk/061015/TV/tv20.html |title='Veeduru Mal': Depicts a topsy-turvy tale |work=Sunday Times|access-date=8 December 2019}}</ref> * ''විනිවිඳිමි''<ref>{{cite web |url=http://www.sundaytimes.lk/060430/tv/6.html |title=Top short stories on mini screen |work=Sunday times|access-date=17 November 2017}}</ref> *''විසිතුන්වෙනි හෝරාව'' * ''වලාකුළු''<ref>{{cite web |url=http://www.sundaytimes.lk/070107/TV/007tv.html |title='Walakulu' make a move on Rupavahini |work=Sunday Times|access-date=10 November 2019}}</ref> * ''වනබිමේ සිරකරුවෝ''<ref>{{cite web |url=http://www.sundaytimes.lk/060813/tv/tv2.html |title='Wanabime Sirakaruwo': A tale of a brave Boer |work=Sunday times|access-date=17 November 2017}}</ref> * ''වර්ණ''<ref>{{cite web |url=http://www.sundaytimes.lk/050703/tv/3.html |title='Warna': A colourful story |work=Sunday Times|access-date=4 December 2019}}</ref> *''වැටත් නියරත්'' * ''වැටෙන් එහා''<ref>{{cite web |url=http://www.sundaytimes.lk/071118/TV/tv-times00002.html |title="Weten Eha", a tale of neighbours |work=Sunday Times|access-date=11 December 2019}}</ref> {{Div col end}} ===ගුවන්විදුලි නාට්‍යයන්=== * [https://www.youtube.com/watch?v=175Nw-a7Xy4&feature=youtu.be ''තරුවංසරණයි''] <ref>{{cite web |url=https://www.youtube.com/watch?v=175Nw-a7Xy4&feature=youtu.be|title=Jayalath Manorathna - Radio Play (Tharuwansaranai)|publisher=youtube |access-date=16 October 2019}}</ref> * [https://www.youtube.com/watch?v=_uUEUuiqGoE ''බෂ්මන්තර'']<ref>{{cite web |url=http://mirrorcitizen.dailymirror.lk/2018/10/16/critics-tune-in-to-wrong-frequency/ |title=Critics 'tune' in to wrong frequency |publisher=dailymirror |access-date=16 October 2018}}</ref><ref>{{cite web |url=https://www.youtube.com/watch?v=_uUEUuiqGoE|title=Jayalath Manorathna - Radio Play (Bashmanthara)|publisher=youtube |access-date=16 October 2019}}</ref> ===කතුවරයකු ලෙස=== *''දොළොස් මහේ පහන'' *''දවස තවමත් තරුණයි'' *''මිනිහට නින්ද යන්ඩ ඇති'' *''පියදාස සහ කුමාරිය'' *''සිඳු බිංදු'' *''සිංහල නාට්‍යයේ ප්‍රසංගික කලාත්මක වර්ධනය'' *''වහි එනතුරු'' ===චිත්‍රපට=== {| class="wikitable" ! වසර !! චිත්‍රපටය !! භූමිකාව !! යොමු |- ||1976 || ''[[තිලක හා තිලකා]]'' || තිලකගේ ආධාරකරු || |- ||1979 || ''[[හඳයා]]'' || රේස් විචාරක || |- ||1980 || ''[[සිරිබෝ අයියා]]'' || මල්හාමි || |- ||1981 || ''[[සාරංගා]]'' || || |- ||1982 || ''[[ජීවිතයෙන් ජීවිතයක්]]'' || || |- ||1983 || ''[[මුහුදු ලිහිණි]]'' || || |- ||1986 || ''[[ප්‍රාර්ථනා]]'' || || |- ||1986 || ''[[අතුරු මිතුරු]]'' || || |- ||1987 || ''[[මංගල තෑග්ග]]'' || ශ්‍රීලාල් || |- ||1987 || ''[[හිත හොඳ චණ්ඩියා]]'' || || |- ||1990 || ''[[හිම ගිර]]'' || || |- ||1991 || ''[[ස්ත්‍රී]]'' || || |- ||1992 || ''[[සිසිල ගිනි ගනී]]'' || මැදවත්ත || |- ||1992 || ''[[උමයංගනා]]'' || හෙන්රි || |- ||1993 || ''[[සප්ත කන්‍යා]]'' || ජගත් || <ref>{{Cite web |title=Unmada Wu Premadara: Saptha Kanya |url=http://www.sarasaviya.lk/films-local/2019/01/10/2149/උන්මාද-වූ-ප්%E2%80%8Dරේමාදරේ-සප්ත-කන්%E2%80%8Dයා |archive-date=2021-01-12 |access-date=2021-01-12 |website=sarasaviya}}</ref> |- ||1996 || ''[[තුන්වෙනි ඈහැ]]'' || || |- ||1999 || ''[[රතු අළුයම]]'' || ||<ref>{{cite web |url=http://www.sundaytimes.lk/990502/mirror5.html#label4 |title='Rathu Aluyama': last creation of Yasapalitha |work=Sunday Times|access-date=1 November 2017}}</ref> |- ||2002 || ''[[පුංචි සුරංගනාවි]]'' || ඉංග්‍රීසි ගුරුවරයා || |- ||2003 || ''[[සුදු කළුවර]]'' || පොඩි නිලමේ අප්පුහාමි || |- ||2004 || ''[[ප්‍රේමවන්තයෝ]]'' || || |- ||2004 || ''[[සූරිය අරණ]]'' || නායක හාමුදුරුවෝ || |- ||2004 || ''[[ගිනි කිරිල්ලි]]'' || ||<ref>{{cite web |url=http://www.sundaytimes.lk/040718/tv/4.html |title=Novelist turns director with 'Gini Kirilli' |work=The Sunday Times|access-date=11 March 2017}}</ref> |- ||2005 || ''[[සුදු කළු සහ අළු]]'' || කොරග්‍රමයා || |- ||2005 || ''[[සමනල ත‍ටු]]'' || රෝහල් භාරකරු || |- ||2006 || ''[[භේරුන්ඩ පක්ෂියා]]'' || || |- ||2006 || ''[[හිරිපොද වැස්ස]]'' || සිතුම්ගෙ තාත්තා ||<ref>{{cite web |url=http://www.films.lk/hiri-poda-wessa-sinhala-film-1697.html |title=Hiri Poda Wessa – හිරි පොද වැස්ස|publisher=films.lk|access-date=3 April 2018}}</ref> |- ||2008 || ''[[සිරි රජ සිරි]]'' || නාට්‍ය ගුරුවරයා || |- ||2008 || ''[[වලාපටල]]'' || වික්ටර් ජයසුන්දර || |- ||2009 || ''[[බිංදු]]'' || කොලඹ හාදයා || |- ||2010 || ''[[බඹර වළල්ල]]'' || පොඩි එකාගේ මාමා || |- ||2012 || ''[[දරුවනේ]]'' || වජිරසේන || |- ||2015 || ''[[ප්‍රවේගය]]'' || සරණපාල, හේමාල්ගේ පියා || |- ||2015 || ''[[හෝ ගානා පොකුණ]]'' || බස් රියදුරු ජස්ටින් || |- ||2016 || ''[[සූම්]]'' || විද්‍යාඥයා || |- ||2017 || ''[[දේදුනු ආකාසේ]]'' || විහඟිගේ පියා || |- ||2017 || ''[[ඒ ලෙවල්]]'' || මාමා || |- ||2018 || ''[[වෛෂ්ණාවී]]'' || පියා || |- ||2018 || ''[[ගෝල්]]'' || සමරසේකර මහතා || |- || 2019 || ''[[තාල]]'' || විදුහල්පති හේවානායක මහතා|| |- || 2020 || ''[[මිස් ජෙනිස්]]'' || ලියොන් හෙවත් ජෙනිස් ||<ref>{{cite web |url=http://www.sarasaviya.lk/news-films-local/2020/06/11/17734/මිස්-ජෙනිස්-එන-ලකුණුේ |title=Miss Jennis coming soon |publisher=Sarasaviya |access-date=11 June 2020}}</ref> |- || TBD || ''ආශාවරී'' || || <ref>{{Cite web |title=Ashawari: This is not a love story |url=http://www.sarasaviya.lk/2021/04/29/20345/ආශාවරී-මෙය-ආදර-කතාවක්-නොවේ |archive-date=2021-04-26 |access-date=2021-04-26 |website=Sarasaviya}}</ref> |- || TBD || ''අයිස් ක්‍රීම්'' || || <ref>{{cite web |url=http://www.sarasaviya.lk/films-local/2020/07/02/17907/“අයිස්ක්%E2%80%8Dරීම්”-ළඟදීම |publisher="Ice Cream" coming soon |access-date=3 July 2020}}</ref> |- || TBD || ''[[සූවිසි විවරණ]]'' || ||<ref>{{cite web |url=http://www.sarasaviya.lk/features-teledramas/2020/01/16/14867/මනෝ-ජගත්-සම්මාන-දිනූ-සූවිසි-විවරණට-මොකද-වුණේ |title=What happened to Suvisi Vivarana |publisher=Sarasaviya |access-date=16 January 2020}}</ref> |- || TBD || ''[[දෙවෙනි යුද්ධය]]'' || ||<ref>{{cite web |url=http://www.sarasaviya.lk/films-local/2019/01/24/2500/%E0%B6%87%E0%B6%BA-%E0%B6%B1%E0%B7%90%E0%B7%80%E0%B6%AD%E0%B6%AD%E0%B7%8A-%E0%B6%9C%E0%B7%99%E0%B6%AF%E0%B6%BB-%E0%B6%87%E0%B7%80%E0%B7%92%E0%B6%AD%E0%B7%8A |title=She is back home – Deweni Yuddhaya |publisher=Sarasaviya |access-date=24 January 2019}}</ref> |- || TBD || ''[[කතුරු මිතුරු]]'' || Samson 'Taylor' || <ref>{{cite web |url=http://www.sarasaviya.lk/films-local/2020/03/19/17384/කිසිදු-කතුරකින්-කපා-දැමිය-නොහැකි-මිතුරුකම |title=Friendship that cannot be cut with any scissors |publisher=Sarasaviya |access-date=25 March 2020}}</ref> |- || TBD || ''[[වෙඩි නොවදින ලමයි]]'' || || <ref>{{cite web |url=http://www.sundaytimes.lk/201122/magazine/bulletproof-children-competes-in-china-422961.html |title=‘Bulletproof Children’ competes in China |publisher=Sunday Times |access-date=12 January 2021}}</ref> |- |} ==සම්මාන== ඔහු දේශීය වේදිකා නාට්‍ය උළෙලවල් සහ රූපවාහිනී උත්සවවලදී රංගනය සහ අධ්‍යක්ෂණය යන දෙඅංශයෙන්ම සම්මාන කිහිපයක් දිනාගෙන ඇත. * රාජ්‍ය සාහිත්‍ය සම්මාන - ඔහුගේ "අන්දරේලා" සහ "ගුරු තරුව" කෘති දෙක සඳහා<ref name=manoratnetheatre /> * මනෝරත්නගේ ‘‘තලමල පිපිලා’’ පිටපත අ.පො.ස. සා.පෙළ විෂය නිර්දේශය සඳහා නියම කර ඇත.<ref name=manoratnetheatre /> ===රාජ්‍ය සාහිත්‍ය සම්මාන=== {{Awards table}} |- || 1974 ||| ''රතු හැට්ටකාරි'' || හොඳම නළුවා || {{won}} |- || 1985 ||| ''පුත්‍ර සමාගම'' || හොඳම නළුවා || {{won}} |- || 1988 ||| ''තලමල පිපිලා'' || හොඳම නළුවා || {{won}} |- || 1988 ||| ''තලමල පිපිලා'' || හොඳම අධ්‍යක්ෂණය || {{won}} |- || 1988 ||| ''තලමල පිපිලා'' || හොඳම පිටපත || {{won}} |- || 1990 ||| ''සොක්‍රටීස්'' || හොඳම නළුවා || {{won}} |- || 1991 ||| ''ද්විත්ව'' || හොඳම නළුවා || {{won}} |- || 1993 ||| ''අන්දරේලා'' || හොඳම පිටපත || {{won}} |- || 1995 ||| ''අන්දරේලා'' || හොඳම නාට්‍ය || {{won}} |- || 1996 ||| ''ගුරු තරුව'' || හොඳම පිටපත || {{won}} |- || 1996 ||| ''ගුරු තරුව'' || හොඳම නාට්‍ය || {{won}} {{End}} ===[[සරසවිය සම්මාන]]=== {{Awards table}} |- || 1988 ||| ''මංගල තෑග්ග'' || හොඳම සහය නළුවා || {{won}} |- || 2004 ||| ''සුදු කළුවර'' || හොඳම සහය නළුවා || {{won}} |- || 2007 ||| ''භේරුණ්ඩ පක්ෂියා'' || හොඳම සහය නළුවා || {{won}} |- || 2015 ||| ''හෝ ගානා පොකුණ'' || හොඳම සහය නළුවා || {{won}} {{End}} ===[[රයිගම් ටෙලීස්]]=== {{Awards table}} |- || 2009 ||| ''අරුන්ගල්'' || හොඳම නළුවා || {{won}} |- || 2013 ||| ''කලාවට කල සේවය'' || [[ප්‍රතිභා ප්‍රභා සම්මානය]]<ref>{{cite web|title=Raigam Tele'es 2012 award winners|url=http://www.sarasaviya.lk/2013/05/23/?fn=sa1305232|publisher=Sarasaviya|access-date=30 May 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20131016165103/http://www.sarasaviya.lk/2013/05/23/?fn=sa1305232|archive-date=16 October 2013|url-status=dead}}</ref> || {{won}} {{End}} ===[[සුමති සම්මාන]]=== {{Awards table}} |- || 2002 ||| ''සඳ අමාවකයි'' || හොඳම නළුවා || {{won}} |- || 2004 ||| ''රම්‍යා සුරම්‍යා'' || හොඳම පිටපත || {{won}} {{End}} ===[[හිරු රන් සිනමා සම්මානය]]=== {{Awards table}} |- || 2016 ||| ''හෝ ගානා පොකුණ'' || හොඳම විකට නළුවා<ref>{{cite web |url=http://www.sarasaviya.lk/2016/09/15/?fn=sa1609157 |title=Stars shower at Hiru Awards |publisher=Sarasaviya |access-date=11 March 2017}}</ref> || {{won}} {{End}} ===[[දෙරණ සිනමා සම්මාන]]=== {{Awards table}} |- || 2016 ||| ''හෝ ගානා පොකුණ'' || හොඳම සහය නළුවා<ref>{{cite web|url=http://beautifulu.lk/lifestyle/the-glamour-and-splendour-at-the-derana-sunsilk-film-awards-2016/ |title=The Glamour and Splendour at the Derana Sunsilk Film Awards 2016 – Beautiful you |website=Beautifulu.lk |access-date=2016-05-23}}</ref> || {{won}} {{End}} ===[[සිග්නීස් සම්මාන]]=== {{Awards table}} |- || 1988 ||| ''මංගල තෑග්ග'' || හොඳම සහය නළුවා || {{won}} |- || 2016 ||| ''හෝ ගානා පොකුණ'' || හොඳම සහය නළුවා || {{won}} {{End}} ===[[ජනාධිපති සිනමා සම්මාන]]=== {{Awards table}} |- || 2006 ||| ''භේරුණ්ඩ පක්ෂියා'' || හොඳම සහය නළුවා || {{won}}<ref>{{cite web |url=http://www.sundaytimes.lk/070204/TV/002tv.html |title=President honours Lankan Cinema |work=Sunday Times|access-date=10 December 2019}}</ref> |- || 2017 ||| ''හෝ ගානා පොකුණ'' || හොඳම සහය නළුවා || {{won}} {{End}} ==යොමුව== {{reflist}} ==බාහිර සබැඳි== {{authority control}} {{DEFAULTSORT:ගුණතිලක, බර්ටි}} [[ප්‍රවර්ගය:ශ්‍රී ලාංකික නළුවෝ]] [[ප්‍රවර්ගය:ශ්‍රී ලාංකික අධ්‍යක්ෂවරු]] [[ප්‍රවර්ගය:සිංහල ජනයා]] sdijouw2gsv39gtjo180gii4nqgqx3i 0 75549 750198 749517 2025-06-22T15:50:53Z 212.104.229.156 /* සීමිත චරිත */ 750198 wikitext text/x-wiki {{Infobox television|show_name=<span style="color: rgb(0, 0, 0); font-size: 15.4px; font-style: italic; font-weight: bold; text-align: center; background-color: rgb(204, 204, 255);">කූඹියෝ (Koombiyo)</span>|image=Koombiyo logo.jpg|genre=[https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=%E0%B6%85%E0%B6%B4%E0%B6%BB%E0%B7%8F%E0%B6%B0&action=edit&redlink=1 අපරාධ]<span style="color: rgb(0, 0, 0); font-size: 12.32px; background-color: rgb(248, 249, 250);">, </span>[https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=%E0%B6%B1%E0%B7%8F%E0%B6%A7%E0%B7%8A%E2%80%8D%E0%B6%BA%E0%B6%B8%E0%B6%BA&action=edit&redlink=1 නාට්‍යමය]<br>|writer=* ලක්මාල් ධර්මරත්න * දමිත චන්ද්‍රසිරි|director=<span style="color: rgb(0, 0, 0); font-size: 12.32px; background-color: rgb(248, 249, 250);">ලක්මාල් ධර්මරත්න</span>|starring=* තුමිඳු දොඩන්තැන්න * කලණ ගුණසේකර * යුරේනි නොශිකා|composer=<span style="color: rgb(0, 0, 0); font-size: 12.32px; background-color: rgb(248, 249, 250);">අචල සොලමන්</span>|country=[https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=%E0%B7%81%E0%B7%8A%E2%80%8D%E0%B6%BB%E0%B7%93_%E0%B6%BD%E0%B6%82%E0%B6%9A%E0%B7%8F%E0%B7%80&action=edit&redlink=1 ශ්‍රී ලංකාව]|language=[[:en:සිංහල|සිංහල]]<br>|num_seasons=1|num_episodes=57|producer=<span style="color: rgb(0, 0, 0); font-size: 12.32px; background-color: rgb(248, 249, 250);">අසංක දොඩන්තැන්න</span>|runtime=<span style="color: rgb(0, 0, 0); font-size: 12.32px; background-color: rgb(248, 249, 250);">මිනිත්තු 18–21</span>|editor=<span style="color: rgb(0, 0, 0); font-size: 12.32px; background-color: rgb(248, 249, 250);">දමිත චන්ද්‍රසිරි</span>|network=<span style="color: rgb(0, 0, 0); font-size: 12.32px; background-color: rgb(248, 249, 250);">ස්වාධීන රූපවාහිනිය (</span>[[Independent Television Network|ITN]]) |first_aired=2017 අගෝස්තු 26|last_aired=2018 මාර්තු 17}} කූඹියෝ (Koombiyo. English: Ants) යනු ලක්මාල් ධර්මරත්න සහ දමිත චන්ද්‍රසිරි විසින් නිර්මාණය කරන ලද, 2017 වසරේ දී ප්‍රදර්ශනය ආරම්භ කල අප‍රාධ ගණයට වැටෙන ශ්‍රී ලාංකීය ටෙලිනාට්‍යයකි <ref>{{Cite news|url=http://www.asianmirror.lk/entertainment/item/24864-koombiyo-criminal-mastermind-in-action|title=Koombiyo: Story Of A Criminal Mastermind|date=August 11, 2017|work=asianmirror.lk|language=en-gb|access-date=November 1, 2017|archive-date=October 27, 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20171027181048/http://www.asianmirror.lk/entertainment/item/24864-koombiyo-criminal-mastermind-in-action|url-status=dead}}</ref>. මෙම ටෙලි නාට්‍යය මිනිත්තු 30 බැගින් වූ කෝටස් වශයෙන් 2017 අගෝස්තු 26 වන දා සිට සෑම සෙනසුරාදා සහ ඉරිදාවකම රාත්‍රී 8.00 ට විකාශය වේ.<ref>{{Cite news|url=http://www.itntv.lk/current-dramas/dramas-on-weekend/koombiyo/|title=Koombiyo|work=Independent Television Network - ITN|language=en-US|access-date=2017-11-01|archive-date=2017-10-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20171026110911/http://www.itntv.lk/current-dramas/dramas-on-weekend/koombiyo/|url-status=dead}}</ref> == කථාව == කූඹියෝ හි කතාව දිගහැරෙන්නේ පවුලේ කිසිවෙකුත් නොමැති, කොළඹ පිහිටි අතහැර දැමූ ගොඩනැගිල්ලක තනිව ජීවත් වෙන ජෙහාන් ප්‍රනාන්දු නම් මිනිසා වටාය. ඔහුට හිරුණි සහ ප්‍රියන්ත මහඋල්පතගම බසයක් තුල දී අහම්බෙන් හමුවේ. ප්‍රියන්ත කොළඹට පැමිණෙන්නේ රැකියාවක් සොයාගෙන වන අතර ජෙහාන් විසින් ඔහුට රැකියාවක් ලබා දේ. නීතිවිරෝධී ලෙස ජෙහාන් විසින් පවත්වාගෙන යන "purchasing Lanka" හි රැකියාව කරගෙන යන විට ප්‍රියන්ත හා ජෙහාන් මිතුරන් බවට පත්වේ. නමුත් ටික කලකින්ම පාරිභෝගිකයෙක් විසින් කල පැමිණිල්ලක් මගින් ව්‍යාපාරය රජයේ නිළධාරීන්ට හසුවේ. පසුව දැනගනට ලැබෙන පරිදි එම පාරිබෝගිකයා වන්නේ ජෙහාන්ගේ විශ්ව විද්‍යාල මිතුරියක් වන අංජනා (ඇංජි)ය. ඊට පසු ජෙහාන් සහ ප්‍රියන්ත විසින් පැල්පත්වාසී රැකියා විරහිත තරුණ පි‍රිසක් යොදාගෙන බස් රථ තුල සඟරා විකිනීමේ ව්‍යාපාරයක් අරඹන අතර එහි නායකයා ලෙස යොදාගන්නේ ජූඩ් නැමති හයිරංකාරයෙකි. නමුත් එයද අසාර්තක වන්නේ ජූඩ් විසින් බස් කොන්දොස්තරවරයෙක් සමග ඇතිකරගන්නා රණ්ඩුවක් සමගිනි. == චරිත == === ප්‍රධාන චරිත === * තුමිඳු දොඩන්තැන්න, ජෙහාන් ප්‍රනාන්දු (ජයලත් ආරච්චිලාගේ දොන් සුසන්ත සගර චන්ද්‍රසිරි) ලෙස * කලණ ගුණසේකර, ප්‍රියන්ත මහඋල්පතගම ලෙස === සහය චරිත === * [[යුරේනි නොෂිකා]], හිරුණි ලෙස<br> * ජගත් මනුවර්ණ, ජූඩ් ලෙස * සේනක ටයිටස්, ඔස්ටින් ලෙස * ඇන්ඩෘ පුලර්, ටිරාන් ලෙස === සීමිත චරිත === * පීටර් දි අල්මේදා, මල්දෙණිය ලෙස * [[ඩබ්ලිව්. ජයසිරි]], අධිකාරි ලෙස * [[ලක්ෂ්මන් මෙන්ඩිස්]] * [[නෙතලි නානායක්කාර]] * [[මොරීන් චාරුණි]] == නිෂ්පාදනය == මූලික නිෂ්පාදන කටයුතු 2012 ඇරඹුණ අතර 2015 දී රූගත කිරීම අවසන් විය. නමුත්, මෙහි කතාව දිවයන්නේ වංචාකාරයෙක් වටා බව පවසා ශ්‍රී ලාංකීය ප්‍රධාන රූපවාහිනී නාලිකා මගින් විකාශය කිරීම ප්‍රතික්ශේප විය. අවසානයේදී, දෙවනවර ඉල්ලුම් කිරීමේදී ස්වාධීන රූපවාහිනිය (ITN) මෙය විකාශය කිරීමට 2017 දී එකඟ විය.<ref>{{Cite news|url=http://epaper.lakbima.lk/oldpapers/daliylakbima/2017/October/last_29_10_17/ridma.pdf|title=Attack from 'Koombiyo' to 'Deveni Inima'|last=Ariyawansha Kulathilake|date=October 29, 2017|access-date=2017-10-30|publisher=Ridma, [[Lakbima]]|language=Sinhala|archive-date=2017-11-07|archive-url=https://web.archive.org/web/20171107003231/http://epaper.lakbima.lk/oldpapers/daliylakbima/2017/October/last_29_10_17/ridma.pdf|url-status=dead}}</ref> == ප්‍රේක්ශක පිළිගැනීම == 2017 ඔක්තෝබර් මස දී IMDb හි අපරාධමය රූපවාහිනී නාට්‍ය වර්ගකිරීම් හි ඉහළම ස්ථානය ලබාගන්නට සමත් විය <ref>{{උපන්‍යාස වෙබ්}}</ref><ref>{{Cite news|url=http://www.asianmirror.lk/news/item/25809-sri-lanka-s-koombiyo-becomes-the-highest-rated-crime-tv-series-on-imdb|title=Sri Lanka's Koombiyo Becomes The Highest Rated Crime TV Series On IMDB|date=October 25, 2017|access-date=2017-10-30|publisher=Asian Mirror|archive-date=2017-10-29|archive-url=https://web.archive.org/web/20171029190158/http://www.asianmirror.lk/news/item/25809-sri-lanka-s-koombiyo-becomes-the-highest-rated-crime-tv-series-on-imdb|url-status=dead}}</ref><ref>{{Cite news|url=http://www.dailynews.lk/2017/10/27/local/132703/koombiyo-clinches-first-place|title=Koombiyo clinches first place|date=October 27, 2017|access-date=2017-10-30|publisher=Daily News}}</ref> == නාද පටය == === තේමා ගීතය === <small>(Released on Youtube {{ආරම්භක දිනය|2017|09|21}})</small>{{Track listing|extra_column=Artist|title1=පායනා කාලේදී රෑ දවල් මහන්සි වී කන්න දේ රැස් කරයි කූඹියෝ...|length1=03:19|music1=<span style="font-size: 14px;">අචල සොලමන්</span>|extra1=<span style="font-size: 14px;">අචල සොලමන්</span>}} == යොමුව == <references /> == බාහිර සබැඳි == * <span class="url">[http://www.itntv.lk/current-dramas/dramas-on-weekend/koombiyo/ ''Koombiyo''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171026110911/http://www.itntv.lk/current-dramas/dramas-on-weekend/koombiyo/ |date=2017-10-26 }}</span>{{Official website|http://www.itntv.lk/current-dramas/dramas-on-weekend/koombiyo/|''Koombiyo''}} * {{IMDb title|tt7450814|id=tt7450814}} * [http://bakkiya.lk/news/%E0%B6%9A%E0%B7%96%E0%B6%B9%E0%B7%93%E0%B6%BA%E0%B7%9D-%E0%B6%9A%E0%B7%9C%E0%B7%84%E0%B7%9C%E0%B6%B8%E0%B6%AF-%E0%B6%B8%E0%B7%99%E0%B6%A0%E0%B7%8A%E0%B6%A0%E0%B6%BB-%E0%B6%A2%E0%B6%B1%E0%B6%B4/ Koombiyo Director Interview (sinhala)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171105055322/http://bakkiya.lk/news/%E0%B6%9A%E0%B7%96%E0%B6%B9%E0%B7%93%E0%B6%BA%E0%B7%9D-%E0%B6%9A%E0%B7%9C%E0%B7%84%E0%B7%9C%E0%B6%B8%E0%B6%AF-%E0%B6%B8%E0%B7%99%E0%B6%A0%E0%B7%8A%E0%B6%A0%E0%B6%BB-%E0%B6%A2%E0%B6%B1%E0%B6%B4/ |date=2017-11-05 }} on Bakkiya.lk g4vmw6mtsfh46xavdfabyvo3jykmpp8 750199 750198 2025-06-22T15:51:18Z 212.104.229.156 /* සීමිත චරිත */ 750199 wikitext text/x-wiki {{Infobox television|show_name=<span style="color: rgb(0, 0, 0); font-size: 15.4px; font-style: italic; font-weight: bold; text-align: center; background-color: rgb(204, 204, 255);">කූඹියෝ (Koombiyo)</span>|image=Koombiyo logo.jpg|genre=[https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=%E0%B6%85%E0%B6%B4%E0%B6%BB%E0%B7%8F%E0%B6%B0&action=edit&redlink=1 අපරාධ]<span style="color: rgb(0, 0, 0); font-size: 12.32px; background-color: rgb(248, 249, 250);">, </span>[https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=%E0%B6%B1%E0%B7%8F%E0%B6%A7%E0%B7%8A%E2%80%8D%E0%B6%BA%E0%B6%B8%E0%B6%BA&action=edit&redlink=1 නාට්‍යමය]<br>|writer=* ලක්මාල් ධර්මරත්න * දමිත චන්ද්‍රසිරි|director=<span style="color: rgb(0, 0, 0); font-size: 12.32px; background-color: rgb(248, 249, 250);">ලක්මාල් ධර්මරත්න</span>|starring=* තුමිඳු දොඩන්තැන්න * කලණ ගුණසේකර * යුරේනි නොශිකා|composer=<span style="color: rgb(0, 0, 0); font-size: 12.32px; background-color: rgb(248, 249, 250);">අචල සොලමන්</span>|country=[https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=%E0%B7%81%E0%B7%8A%E2%80%8D%E0%B6%BB%E0%B7%93_%E0%B6%BD%E0%B6%82%E0%B6%9A%E0%B7%8F%E0%B7%80&action=edit&redlink=1 ශ්‍රී ලංකාව]|language=[[:en:සිංහල|සිංහල]]<br>|num_seasons=1|num_episodes=57|producer=<span style="color: rgb(0, 0, 0); font-size: 12.32px; background-color: rgb(248, 249, 250);">අසංක දොඩන්තැන්න</span>|runtime=<span style="color: rgb(0, 0, 0); font-size: 12.32px; background-color: rgb(248, 249, 250);">මිනිත්තු 18–21</span>|editor=<span style="color: rgb(0, 0, 0); font-size: 12.32px; background-color: rgb(248, 249, 250);">දමිත චන්ද්‍රසිරි</span>|network=<span style="color: rgb(0, 0, 0); font-size: 12.32px; background-color: rgb(248, 249, 250);">ස්වාධීන රූපවාහිනිය (</span>[[Independent Television Network|ITN]]) |first_aired=2017 අගෝස්තු 26|last_aired=2018 මාර්තු 17}} කූඹියෝ (Koombiyo. English: Ants) යනු ලක්මාල් ධර්මරත්න සහ දමිත චන්ද්‍රසිරි විසින් නිර්මාණය කරන ලද, 2017 වසරේ දී ප්‍රදර්ශනය ආරම්භ කල අප‍රාධ ගණයට වැටෙන ශ්‍රී ලාංකීය ටෙලිනාට්‍යයකි <ref>{{Cite news|url=http://www.asianmirror.lk/entertainment/item/24864-koombiyo-criminal-mastermind-in-action|title=Koombiyo: Story Of A Criminal Mastermind|date=August 11, 2017|work=asianmirror.lk|language=en-gb|access-date=November 1, 2017|archive-date=October 27, 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20171027181048/http://www.asianmirror.lk/entertainment/item/24864-koombiyo-criminal-mastermind-in-action|url-status=dead}}</ref>. මෙම ටෙලි නාට්‍යය මිනිත්තු 30 බැගින් වූ කෝටස් වශයෙන් 2017 අගෝස්තු 26 වන දා සිට සෑම සෙනසුරාදා සහ ඉරිදාවකම රාත්‍රී 8.00 ට විකාශය වේ.<ref>{{Cite news|url=http://www.itntv.lk/current-dramas/dramas-on-weekend/koombiyo/|title=Koombiyo|work=Independent Television Network - ITN|language=en-US|access-date=2017-11-01|archive-date=2017-10-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20171026110911/http://www.itntv.lk/current-dramas/dramas-on-weekend/koombiyo/|url-status=dead}}</ref> == කථාව == කූඹියෝ හි කතාව දිගහැරෙන්නේ පවුලේ කිසිවෙකුත් නොමැති, කොළඹ පිහිටි අතහැර දැමූ ගොඩනැගිල්ලක තනිව ජීවත් වෙන ජෙහාන් ප්‍රනාන්දු නම් මිනිසා වටාය. ඔහුට හිරුණි සහ ප්‍රියන්ත මහඋල්පතගම බසයක් තුල දී අහම්බෙන් හමුවේ. ප්‍රියන්ත කොළඹට පැමිණෙන්නේ රැකියාවක් සොයාගෙන වන අතර ජෙහාන් විසින් ඔහුට රැකියාවක් ලබා දේ. නීතිවිරෝධී ලෙස ජෙහාන් විසින් පවත්වාගෙන යන "purchasing Lanka" හි රැකියාව කරගෙන යන විට ප්‍රියන්ත හා ජෙහාන් මිතුරන් බවට පත්වේ. නමුත් ටික කලකින්ම පාරිභෝගිකයෙක් විසින් කල පැමිණිල්ලක් මගින් ව්‍යාපාරය රජයේ නිළධාරීන්ට හසුවේ. පසුව දැනගනට ලැබෙන පරිදි එම පාරිබෝගිකයා වන්නේ ජෙහාන්ගේ විශ්ව විද්‍යාල මිතුරියක් වන අංජනා (ඇංජි)ය. ඊට පසු ජෙහාන් සහ ප්‍රියන්ත විසින් පැල්පත්වාසී රැකියා විරහිත තරුණ පි‍රිසක් යොදාගෙන බස් රථ තුල සඟරා විකිනීමේ ව්‍යාපාරයක් අරඹන අතර එහි නායකයා ලෙස යොදාගන්නේ ජූඩ් නැමති හයිරංකාරයෙකි. නමුත් එයද අසාර්තක වන්නේ ජූඩ් විසින් බස් කොන්දොස්තරවරයෙක් සමග ඇතිකරගන්නා රණ්ඩුවක් සමගිනි. == චරිත == === ප්‍රධාන චරිත === * තුමිඳු දොඩන්තැන්න, ජෙහාන් ප්‍රනාන්දු (ජයලත් ආරච්චිලාගේ දොන් සුසන්ත සගර චන්ද්‍රසිරි) ලෙස * කලණ ගුණසේකර, ප්‍රියන්ත මහඋල්පතගම ලෙස === සහය චරිත === * [[යුරේනි නොෂිකා]], හිරුණි ලෙස<br> * ජගත් මනුවර්ණ, ජූඩ් ලෙස * සේනක ටයිටස්, ඔස්ටින් ලෙස * ඇන්ඩෘ පුලර්, ටිරාන් ලෙස === සීමිත චරිත === * පීටර් දි අල්මේදා, මල්දෙණිය ලෙස * [[ඩබ්ලිව්. ජයසිරි]], අධිකාරි ලෙස * [[ලක්ෂ්මන් මෙන්ඩිස්]] * [[නෙතලි නානායක්කාර]] * [[මොරීන් චාරුනි]] == නිෂ්පාදනය == මූලික නිෂ්පාදන කටයුතු 2012 ඇරඹුණ අතර 2015 දී රූගත කිරීම අවසන් විය. නමුත්, මෙහි කතාව දිවයන්නේ වංචාකාරයෙක් වටා බව පවසා ශ්‍රී ලාංකීය ප්‍රධාන රූපවාහිනී නාලිකා මගින් විකාශය කිරීම ප්‍රතික්ශේප විය. අවසානයේදී, දෙවනවර ඉල්ලුම් කිරීමේදී ස්වාධීන රූපවාහිනිය (ITN) මෙය විකාශය කිරීමට 2017 දී එකඟ විය.<ref>{{Cite news|url=http://epaper.lakbima.lk/oldpapers/daliylakbima/2017/October/last_29_10_17/ridma.pdf|title=Attack from 'Koombiyo' to 'Deveni Inima'|last=Ariyawansha Kulathilake|date=October 29, 2017|access-date=2017-10-30|publisher=Ridma, [[Lakbima]]|language=Sinhala|archive-date=2017-11-07|archive-url=https://web.archive.org/web/20171107003231/http://epaper.lakbima.lk/oldpapers/daliylakbima/2017/October/last_29_10_17/ridma.pdf|url-status=dead}}</ref> == ප්‍රේක්ශක පිළිගැනීම == 2017 ඔක්තෝබර් මස දී IMDb හි අපරාධමය රූපවාහිනී නාට්‍ය වර්ගකිරීම් හි ඉහළම ස්ථානය ලබාගන්නට සමත් විය <ref>{{උපන්‍යාස වෙබ්}}</ref><ref>{{Cite news|url=http://www.asianmirror.lk/news/item/25809-sri-lanka-s-koombiyo-becomes-the-highest-rated-crime-tv-series-on-imdb|title=Sri Lanka's Koombiyo Becomes The Highest Rated Crime TV Series On IMDB|date=October 25, 2017|access-date=2017-10-30|publisher=Asian Mirror|archive-date=2017-10-29|archive-url=https://web.archive.org/web/20171029190158/http://www.asianmirror.lk/news/item/25809-sri-lanka-s-koombiyo-becomes-the-highest-rated-crime-tv-series-on-imdb|url-status=dead}}</ref><ref>{{Cite news|url=http://www.dailynews.lk/2017/10/27/local/132703/koombiyo-clinches-first-place|title=Koombiyo clinches first place|date=October 27, 2017|access-date=2017-10-30|publisher=Daily News}}</ref> == නාද පටය == === තේමා ගීතය === <small>(Released on Youtube {{ආරම්භක දිනය|2017|09|21}})</small>{{Track listing|extra_column=Artist|title1=පායනා කාලේදී රෑ දවල් මහන්සි වී කන්න දේ රැස් කරයි කූඹියෝ...|length1=03:19|music1=<span style="font-size: 14px;">අචල සොලමන්</span>|extra1=<span style="font-size: 14px;">අචල සොලමන්</span>}} == යොමුව == <references /> == බාහිර සබැඳි == * <span class="url">[http://www.itntv.lk/current-dramas/dramas-on-weekend/koombiyo/ ''Koombiyo''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171026110911/http://www.itntv.lk/current-dramas/dramas-on-weekend/koombiyo/ |date=2017-10-26 }}</span>{{Official website|http://www.itntv.lk/current-dramas/dramas-on-weekend/koombiyo/|''Koombiyo''}} * {{IMDb title|tt7450814|id=tt7450814}} * [http://bakkiya.lk/news/%E0%B6%9A%E0%B7%96%E0%B6%B9%E0%B7%93%E0%B6%BA%E0%B7%9D-%E0%B6%9A%E0%B7%9C%E0%B7%84%E0%B7%9C%E0%B6%B8%E0%B6%AF-%E0%B6%B8%E0%B7%99%E0%B6%A0%E0%B7%8A%E0%B6%A0%E0%B6%BB-%E0%B6%A2%E0%B6%B1%E0%B6%B4/ Koombiyo Director Interview (sinhala)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171105055322/http://bakkiya.lk/news/%E0%B6%9A%E0%B7%96%E0%B6%B9%E0%B7%93%E0%B6%BA%E0%B7%9D-%E0%B6%9A%E0%B7%9C%E0%B7%84%E0%B7%9C%E0%B6%B8%E0%B6%AF-%E0%B6%B8%E0%B7%99%E0%B6%A0%E0%B7%8A%E0%B6%A0%E0%B6%BB-%E0%B6%A2%E0%B6%B1%E0%B6%B4/ |date=2017-11-05 }} on Bakkiya.lk h3lrp79nuu3csomvof8043asalr6kck 750469 750199 2025-06-23T11:35:17Z 212.104.231.66 /* සීමිත චරිත */ 750469 wikitext text/x-wiki {{Infobox television|show_name=<span style="color: rgb(0, 0, 0); font-size: 15.4px; font-style: italic; font-weight: bold; text-align: center; background-color: rgb(204, 204, 255);">කූඹියෝ (Koombiyo)</span>|image=Koombiyo logo.jpg|genre=[https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=%E0%B6%85%E0%B6%B4%E0%B6%BB%E0%B7%8F%E0%B6%B0&action=edit&redlink=1 අපරාධ]<span style="color: rgb(0, 0, 0); font-size: 12.32px; background-color: rgb(248, 249, 250);">, </span>[https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=%E0%B6%B1%E0%B7%8F%E0%B6%A7%E0%B7%8A%E2%80%8D%E0%B6%BA%E0%B6%B8%E0%B6%BA&action=edit&redlink=1 නාට්‍යමය]<br>|writer=* ලක්මාල් ධර්මරත්න * දමිත චන්ද්‍රසිරි|director=<span style="color: rgb(0, 0, 0); font-size: 12.32px; background-color: rgb(248, 249, 250);">ලක්මාල් ධර්මරත්න</span>|starring=* තුමිඳු දොඩන්තැන්න * කලණ ගුණසේකර * යුරේනි නොශිකා|composer=<span style="color: rgb(0, 0, 0); font-size: 12.32px; background-color: rgb(248, 249, 250);">අචල සොලමන්</span>|country=[https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=%E0%B7%81%E0%B7%8A%E2%80%8D%E0%B6%BB%E0%B7%93_%E0%B6%BD%E0%B6%82%E0%B6%9A%E0%B7%8F%E0%B7%80&action=edit&redlink=1 ශ්‍රී ලංකාව]|language=[[:en:සිංහල|සිංහල]]<br>|num_seasons=1|num_episodes=57|producer=<span style="color: rgb(0, 0, 0); font-size: 12.32px; background-color: rgb(248, 249, 250);">අසංක දොඩන්තැන්න</span>|runtime=<span style="color: rgb(0, 0, 0); font-size: 12.32px; background-color: rgb(248, 249, 250);">මිනිත්තු 18–21</span>|editor=<span style="color: rgb(0, 0, 0); font-size: 12.32px; background-color: rgb(248, 249, 250);">දමිත චන්ද්‍රසිරි</span>|network=<span style="color: rgb(0, 0, 0); font-size: 12.32px; background-color: rgb(248, 249, 250);">ස්වාධීන රූපවාහිනිය (</span>[[Independent Television Network|ITN]]) |first_aired=2017 අගෝස්තු 26|last_aired=2018 මාර්තු 17}} කූඹියෝ (Koombiyo. English: Ants) යනු ලක්මාල් ධර්මරත්න සහ දමිත චන්ද්‍රසිරි විසින් නිර්මාණය කරන ලද, 2017 වසරේ දී ප්‍රදර්ශනය ආරම්භ කල අප‍රාධ ගණයට වැටෙන ශ්‍රී ලාංකීය ටෙලිනාට්‍යයකි <ref>{{Cite news|url=http://www.asianmirror.lk/entertainment/item/24864-koombiyo-criminal-mastermind-in-action|title=Koombiyo: Story Of A Criminal Mastermind|date=August 11, 2017|work=asianmirror.lk|language=en-gb|access-date=November 1, 2017|archive-date=October 27, 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20171027181048/http://www.asianmirror.lk/entertainment/item/24864-koombiyo-criminal-mastermind-in-action|url-status=dead}}</ref>. මෙම ටෙලි නාට්‍යය මිනිත්තු 30 බැගින් වූ කෝටස් වශයෙන් 2017 අගෝස්තු 26 වන දා සිට සෑම සෙනසුරාදා සහ ඉරිදාවකම රාත්‍රී 8.00 ට විකාශය වේ.<ref>{{Cite news|url=http://www.itntv.lk/current-dramas/dramas-on-weekend/koombiyo/|title=Koombiyo|work=Independent Television Network - ITN|language=en-US|access-date=2017-11-01|archive-date=2017-10-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20171026110911/http://www.itntv.lk/current-dramas/dramas-on-weekend/koombiyo/|url-status=dead}}</ref> == කථාව == කූඹියෝ හි කතාව දිගහැරෙන්නේ පවුලේ කිසිවෙකුත් නොමැති, කොළඹ පිහිටි අතහැර දැමූ ගොඩනැගිල්ලක තනිව ජීවත් වෙන ජෙහාන් ප්‍රනාන්දු නම් මිනිසා වටාය. ඔහුට හිරුණි සහ ප්‍රියන්ත මහඋල්පතගම බසයක් තුල දී අහම්බෙන් හමුවේ. ප්‍රියන්ත කොළඹට පැමිණෙන්නේ රැකියාවක් සොයාගෙන වන අතර ජෙහාන් විසින් ඔහුට රැකියාවක් ලබා දේ. නීතිවිරෝධී ලෙස ජෙහාන් විසින් පවත්වාගෙන යන "purchasing Lanka" හි රැකියාව කරගෙන යන විට ප්‍රියන්ත හා ජෙහාන් මිතුරන් බවට පත්වේ. නමුත් ටික කලකින්ම පාරිභෝගිකයෙක් විසින් කල පැමිණිල්ලක් මගින් ව්‍යාපාරය රජයේ නිළධාරීන්ට හසුවේ. පසුව දැනගනට ලැබෙන පරිදි එම පාරිබෝගිකයා වන්නේ ජෙහාන්ගේ විශ්ව විද්‍යාල මිතුරියක් වන අංජනා (ඇංජි)ය. ඊට පසු ජෙහාන් සහ ප්‍රියන්ත විසින් පැල්පත්වාසී රැකියා විරහිත තරුණ පි‍රිසක් යොදාගෙන බස් රථ තුල සඟරා විකිනීමේ ව්‍යාපාරයක් අරඹන අතර එහි නායකයා ලෙස යොදාගන්නේ ජූඩ් නැමති හයිරංකාරයෙකි. නමුත් එයද අසාර්තක වන්නේ ජූඩ් විසින් බස් කොන්දොස්තරවරයෙක් සමග ඇතිකරගන්නා රණ්ඩුවක් සමගිනි. == චරිත == === ප්‍රධාන චරිත === * තුමිඳු දොඩන්තැන්න, ජෙහාන් ප්‍රනාන්දු (ජයලත් ආරච්චිලාගේ දොන් සුසන්ත සගර චන්ද්‍රසිරි) ලෙස * කලණ ගුණසේකර, ප්‍රියන්ත මහඋල්පතගම ලෙස === සහය චරිත === * [[යුරේනි නොෂිකා]], හිරුණි ලෙස<br> * ජගත් මනුවර්ණ, ජූඩ් ලෙස * සේනක ටයිටස්, ඔස්ටින් ලෙස * ඇන්ඩෘ පුලර්, ටිරාන් ලෙස === සීමිත චරිත === * පීටර් දි අල්මේදා, මල්දෙණිය ලෙස * ඩබ්ලිව්. ජයසිරි, අධිකාරි ලෙස * [[ලක්ෂ්මන් මෙන්ඩිස්]] * [[නෙතලි නානායක්කාර]] * [[මොරීන් චාරුනි]] == නිෂ්පාදනය == මූලික නිෂ්පාදන කටයුතු 2012 ඇරඹුණ අතර 2015 දී රූගත කිරීම අවසන් විය. නමුත්, මෙහි කතාව දිවයන්නේ වංචාකාරයෙක් වටා බව පවසා ශ්‍රී ලාංකීය ප්‍රධාන රූපවාහිනී නාලිකා මගින් විකාශය කිරීම ප්‍රතික්ශේප විය. අවසානයේදී, දෙවනවර ඉල්ලුම් කිරීමේදී ස්වාධීන රූපවාහිනිය (ITN) මෙය විකාශය කිරීමට 2017 දී එකඟ විය.<ref>{{Cite news|url=http://epaper.lakbima.lk/oldpapers/daliylakbima/2017/October/last_29_10_17/ridma.pdf|title=Attack from 'Koombiyo' to 'Deveni Inima'|last=Ariyawansha Kulathilake|date=October 29, 2017|access-date=2017-10-30|publisher=Ridma, [[Lakbima]]|language=Sinhala|archive-date=2017-11-07|archive-url=https://web.archive.org/web/20171107003231/http://epaper.lakbima.lk/oldpapers/daliylakbima/2017/October/last_29_10_17/ridma.pdf|url-status=dead}}</ref> == ප්‍රේක්ශක පිළිගැනීම == 2017 ඔක්තෝබර් මස දී IMDb හි අපරාධමය රූපවාහිනී නාට්‍ය වර්ගකිරීම් හි ඉහළම ස්ථානය ලබාගන්නට සමත් විය <ref>{{උපන්‍යාස වෙබ්}}</ref><ref>{{Cite news|url=http://www.asianmirror.lk/news/item/25809-sri-lanka-s-koombiyo-becomes-the-highest-rated-crime-tv-series-on-imdb|title=Sri Lanka's Koombiyo Becomes The Highest Rated Crime TV Series On IMDB|date=October 25, 2017|access-date=2017-10-30|publisher=Asian Mirror|archive-date=2017-10-29|archive-url=https://web.archive.org/web/20171029190158/http://www.asianmirror.lk/news/item/25809-sri-lanka-s-koombiyo-becomes-the-highest-rated-crime-tv-series-on-imdb|url-status=dead}}</ref><ref>{{Cite news|url=http://www.dailynews.lk/2017/10/27/local/132703/koombiyo-clinches-first-place|title=Koombiyo clinches first place|date=October 27, 2017|access-date=2017-10-30|publisher=Daily News}}</ref> == නාද පටය == === තේමා ගීතය === <small>(Released on Youtube {{ආරම්භක දිනය|2017|09|21}})</small>{{Track listing|extra_column=Artist|title1=පායනා කාලේදී රෑ දවල් මහන්සි වී කන්න දේ රැස් කරයි කූඹියෝ...|length1=03:19|music1=<span style="font-size: 14px;">අචල සොලමන්</span>|extra1=<span style="font-size: 14px;">අචල සොලමන්</span>}} == යොමුව == <references /> == බාහිර සබැඳි == * <span class="url">[http://www.itntv.lk/current-dramas/dramas-on-weekend/koombiyo/ ''Koombiyo''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171026110911/http://www.itntv.lk/current-dramas/dramas-on-weekend/koombiyo/ |date=2017-10-26 }}</span>{{Official website|http://www.itntv.lk/current-dramas/dramas-on-weekend/koombiyo/|''Koombiyo''}} * {{IMDb title|tt7450814|id=tt7450814}} * [http://bakkiya.lk/news/%E0%B6%9A%E0%B7%96%E0%B6%B9%E0%B7%93%E0%B6%BA%E0%B7%9D-%E0%B6%9A%E0%B7%9C%E0%B7%84%E0%B7%9C%E0%B6%B8%E0%B6%AF-%E0%B6%B8%E0%B7%99%E0%B6%A0%E0%B7%8A%E0%B6%A0%E0%B6%BB-%E0%B6%A2%E0%B6%B1%E0%B6%B4/ Koombiyo Director Interview (sinhala)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171105055322/http://bakkiya.lk/news/%E0%B6%9A%E0%B7%96%E0%B6%B9%E0%B7%93%E0%B6%BA%E0%B7%9D-%E0%B6%9A%E0%B7%9C%E0%B7%84%E0%B7%9C%E0%B6%B8%E0%B6%AF-%E0%B6%B8%E0%B7%99%E0%B6%A0%E0%B7%8A%E0%B6%A0%E0%B6%BB-%E0%B6%A2%E0%B6%B1%E0%B6%B4/ |date=2017-11-05 }} on Bakkiya.lk li51q8gdrmfhle548crla1boecftyiv 0 82633 750193 726371 2025-06-22T13:33:32Z 103.21.166.196 750193 wikitext text/x-wiki යටි පුවරුව යනු == උඩරට චිත්‍ර කලාවේ මූලිකාංග == === යටි පෝරුව === උඩරට චිත්‍ර ශිල්පාචාරින් විසින් තම ගෝලයන්ට උගන්වනු ලැබූ මුල්ම රේඛා අභ්‍යාසය <nowiki>''</nowiki>'''වක දෙක'''<nowiki>'' නමින් හදුන්වනු ලැබේ. "යටි පොරුව'' නැමැති ලැල්ල මත එම රේඛා අභ්‍යාසය කරවිය. යටි පොරුව සකස් කරගන්නේ ලෑල්ලක් මතුපිට ''වඩි''</nowiki> නම් ආලේපනය තැවරීමෙනි. වඩි යනු‍ සියඹලා ඇට පලම් 2 ක්, පොල්කටු අගුරු පලම් 1 ක්, යබොර පලම් 2 ක්, නිල් මංචාඩි 10 ක්, කී කිරිදිය යුෂෙන් අඹරා එයට සිහින්ව අඹරාගත් තිරිවානා ගල් කුඩු මිශ්‍ර කර සාදාගන්නා ආලේපන විශේෂය වේ. තවද යටි පොරුව මත ලිවීම හා ඇදීම කළේ ඉකිරි කටුවෙනි. මුහුදු ඉකිරියාගේ කටුවක් උණ කොටු කෑල්ලක සවිකර ගැනීමෙන් ලිවීමේ උපකරණය සාදාගන්න ලදී. === වකදෙක === [[ගොනුව:වක දෙක.jpg|thumb|'''වක දෙක''']] වදෙක යනු දෙපසට වක් සහිත වූ, රිත්මිත රේඛාවෙන් සැදුම්ලත් ලියපත ආශ්‍රිතව නිර්මාණය කරණ ලද රේඛා සටහනකි. වැඩි වාර ගණනක් යටි පෝරුව මත ඇදීමෙන් පසු එය මතකයෙන් ඇදීම චිත්‍ර ගෝලයන් විසින් කළ යුත්තක් විය. === තිරිගිතලය === [[ගොනුව:තිරිගිතලය සිංහල සැරසිලි මෝස්තර.jpg|thumb|'''<big>තිරිගිතලය</big>''']] වකදෙක හොදින් පුහුණු වූ ගෝලයෝ වක දෙකට තවත් රේඛා එකතු කරමින් පතුරු සහ සීනමල සහිතව කතුරුමල අදීන ලදී. පසුව කතුරු මලේ උසස් නිර්මාණයක් ලෙස <nowiki>''</nowiki>'''තිරිගිතලය'''<nowiki>''</nowiki> නෙහොත් නැමුණුතලය යන අරුත දෙන රේඛා චිත්‍රය අදින ලදී. තිරිගිතලය යනු සංකීර්ණ රේඛා ක්‍රමවත්ව හසුරුවන ලද අලංකාර හා නිර්මාණශිලී රේඛා සිතුවමකී. [[ගොනු|thumb| තිරිඟිතලය යන්න දේශීය චිරන්තන සම්භාව්‍ය චිත්‍ර කලා වර්ණ පටිපාටීයේ දුඹුරු පාංශු වර්ණ පටිපාටිය ආභාස කර ගනිමින් චිරන්තන සිංහල කලාවේ මාස්ටර් කෘතියක් හැටියට හුවා දැක්වීම පිණිස 1991 දී දියසායම් මාධ්‍යයෙන් එවකට උසස් පෙළ පාසල් ශිෂ්‍යයකු හැටියට සුජිත් රත්නායක විසින් නිර්මාණය කොට පින්තාරු කරන ලද්දකි. ( ගුරුපදේශ සැපයුවේ මාස්ටර් සරත් වීරසිංහ විසිනි.)]] සාම්ප්‍රදායික ශිල්පීන් තම කලා නිර්මාණ සඳහා විවිධාකාර සැරසිලි නිර්මාණ යොදා ගෙන ඇත. සාම්ප්‍රදායික සැරසිලි නිර්මාණ කොටස් 4කින් යුක්ත ය. === පිංසල් සකස් කර ගැනීම === උඩරට චිත්‍ර ශිල්පීන් බිතු සිතුවම් පාට කිරීම සඳහා ලේන ලෝම හා බළල් ලෝම යොදාගත් අතර එම පිංසල් සියුම් හා නැමෙන සුඵ බැවින්, සිහින් ඉරි ඇදීම සඳහා තෙලි තණ කෙදි යොදාගෙන ඇත. චිත්‍රයේ පදාස (පසුතලය) පාට කිරීම සඳහා වැටකෙයියා මුල් තලා සකස් කරගත් පිංසල් භාවිත කර ඇත. === වලිච්චි (වලිත) සකස් කර ගැනීම === වලිච්චි යනු බිතු සිතුවම් මතුපිට කරනු ලබන ආලේපනයකි. විහාර කුටි තුල පහන් දැල්වීමෙන් ඇතිවන දැලි වලින් සිතුවම් ආරක්ෂා කර ගැනීම හා චිත්‍ර බොහෝ කාලයක් පවත්වාගෙන යෑම මෙහි අරමුණ විය. ===වර්ණ තනා ගැනීම=== * '''සුදු පාට (ඔදාත) -''' මෙය සුදුපාට මකුල් මැටි විශේෂයකි. මතුරට අසල වැටැක්ගම නම් ගමේ පිහිටි මකුල් ගල්ලෙන නැමැති ලෙනෙන් ලබා ගන්නා ලදී. (තද වර්ණ ලාපාට කර ගැනීම සඳහා සුදු මකුල් මැටි කවලම් කරගෙන ඇත. * '''රතුපාට (ලෝභිත) -''' රතුපාට සාදිලිංගම් කැටවලින් පිළියෙල කර ගන්නා ලදි. පිටරටින් ගෙන්වන ලද සාදිලිංගම් චිත්‍රයේ පසුතලය සඳහා යොදාගත් මදටිය වර්ණය වේ. * '''කහ (පීත) -''' ගොකටුගසේ කිරි වලින් ගන්නා ලදි. මැටි භාන්ඩ හා දැව මත කහ පැහැය යෙදවූයේ හිරියල් හෝ මඩ හිරියල්වලිනි. * '''නිල් (නීල)''' '''''-''''' නීල වර්ණය නිල් අවරිය ගසේ පත්‍ර යුෂවලින් තනා ගන්නා ලදී. නිල්පාට හා කොළපාට බිතු සිතුවම් වල දැක්වෙනුයේ් මද වශයෙනි. * '''කළු (කාල) -''' කළු වර්ණය අඳුන් දැලිවලින් සකස්කර ගන්නා ලදී. කොහොල්ලෑ / කැකුණ තෙල් / හල්දුම්මල එකට අඹරා කපුරෙදි කැබලි සමග මිශ්‍රකර බඳුනකින් එය වසා මඳ ගින්නේ තම්බන ලදී. උඩ බදුනේ දැලි රැසිවූ විට එම දැලි භාවිතයට සුදුසු විය. මෙය සාම්ප්‍රදායික සමාජයේ තියෙන දෙයක් තමයි...! [[ප්‍රවර්ගය:චිත්‍ර කලාව]] 6pe8ys1rpfk4i6mikfuzgg797na590i 0 91118 750250 748107 2025-06-23T06:38:20Z CommonsDelinker 157 No permission since 13 June 2025, හේතුව ලෙස දක්වා [[c:User:Krd|Krd]] විසින් [[c:File:Danushka_Kumarathunga.jpg|Danushka_Kumarathunga.jpg]] ගොනුව මකාදමා ඇත. 750250 wikitext text/x-wiki {{Infobox Person|name=ධනුෂ්ක කුමාරතුංග|image=|box_width=220|birth_name=Chameera Danushka Kumarathunga|birth_place=[[Matale]]|nationality=[[Sri Lanka]]n|opponents=[[අධ්‍යක්ෂක]] , [[තිර රචක]], [[ගීත රචක]]|years_active=2010-present|employer=[[University of Peradeniya]]|alma_mater=[[University of Kelaniya]] [[University of Sri Jayewardenepura]]|education=[[Vijaya College, Matale]]}} '''ධනුෂ්ක කුමාරතුංග''' යනු ශ්‍රී ලාංකික සිනමාකරුවෙකි<ref>{{cite web |title=මම තවමත් මාව හොයනවා - Danushka Kumarathunga |url=https://www.deshaya.lk/article/52/%E0%B7%84%E0%B6%AF%E0%B7%83%E0%B6%BB/26886/%E0%B6%B8%E0%B6%B8-%E0%B6%AD%E0%B7%80%E0%B6%B8%E0%B6%AD%E0%B7%8A-%E0%B6%B8%E0%B7%8F%E0%B7%80-%E0%B7%84%E0%B7%9C%E0%B6%BA%E0%B6%B1%E0%B7%80%E0%B7%8F---Danushka-Kumarathunga |access-date=18 January 2025 |website=www.deshaya.lk}}</ref>. ධනුෂ්ක ශ්‍රී ලංකාවේ ශ්‍රී ලාංකේය සංගීත කලාකරුවෙකු මෙන්ම, ගීත රචකයෙක්<ref>{{cite web |title=Songwriter-Photographer Danushka Kumarathunga Launches Inspiring Creative Book |url=https://pulse.lk/everythingelse/the-essence-by-danushka-kumarathunga/ |access-date=16 February 2022 |website=www.pulse.lk}}</ref><ref>{{cite web|title=The next singing sensation |url=https://archives1.sundayobserver.lk/2023/01/29/youth-observer/next-singing-sensation-ruwan-kumara}}</ref><ref>{{cite web|title=From lyrics to tunes|url=https://archives1.dailynews.lk/2021/11/02/entertainment/263380/lyrics-tunes}}</ref>, කර්තෘවරයෙක්<ref>{{cite web|title=Danushka launches ‘Essence’ |url=https://www.dailynews.lk/2022/02/19/features/272958/danushka-launches-%E2%80%98essence%E2%80%99}}</ref>, නිර්මාණශීලී අධ්‍යක්ෂකවරයෙක්<ref>{{cite web|title=Danushka Kumaratunga: Essence of mobile photography |url=https://www.dailymirror.lk/news-features/Danushka-Kumaratunga-Essence-of-mobile-photography/131-230808}}</ref> සහ ඡායාරූප ශිල්පියෙකි<ref>{{cite web|title=Danushka Kumarathunga On ’’Essence’’ and Smart-Mobile Photography |url=https://www.hi.lk/main_slider/Danushka-Kumarathunga-On-Essence-and-Smart-Mobile-Photography/47-6526}}</ref><ref>{{cite web|title=Danushka Kumarathunga, Journalist and Photographer|url=http://vidumini.external.sjp.ac.lk/?p=892}}</ref>. [[සිංහල බස|සිංහල]] ගී පද රචකයෙකු වශයෙන් ධනුෂ්ක විසින් රචිත, ජනප්‍රිය සහ ප්‍රවීණ ගායක චිත්‍රාල් සෝමපාල ගායන කරන '''මනුසතා'''<ref>{{cite web|title=Manusatha-Humanimal Chitral Chity Somapala |url=https://www.saaravita.lk/newsongs/manusatha-humanimal-chitral-chity-somapala/127-578045}}</ref><ref>{{cite web|title=ජංගම ඡායාරූපකරණය සහ ගීත රචනය තුළින් ශ්‍රී ලංකාවේ සුන්දරත්වය-ධනුෂ්ක කුමාරතුංග |url=http://gasma.lk/?p=46727}}</ref> ගීතය ධනුෂ්ක කුමාරතුංගගේ නිර්මාණශීලීත්වය රොක් සංගීතය සමගින් වඩාත් ජනප්‍රිය විය. =='''පෞද්ගලික ජීවිතය'''== කුමාරතුංග 1990 නොවැම්බර් 01 වන දින ශ්‍රී ලංකාවේ [[මාතලේ]] දී උපත ලද අතර අධ්‍යාපනය ලැබුවේ මාතලේ [[Vijaya College, Matale|විජය විද්‍යාලයෙ]]නි. පසුව [[කැළණිය විශ්වවිද්‍යාලය|කැලණිය විශ්වවිද්‍යාල]]යේ සිනමා හා රූපවාහිනී පිලිබදවත් [[ශ්‍රී ජයවර්ධනපුර විශ්වවිද්‍යාලය|ශ්‍රී ජයවර්ධනපුර විශ්වවිද්‍යාලයෙ]]න් ලේඛකත්වය සහ සන්නිවේදනය පිලිබදවත් හදාරන ලදී. [[ගීත රචකයෙෙකු|ගීත රචකයෙකු]] ලෙස ඔහු මෙන්ම ඔහු නිර්මාණාත්මක නිර්මාණකරුවකු<ref>{{Citation |title=සංරක්ෂිත පිටපත |url=https://www.pdn.ac.lk/about/facfig/newsletters/open/newsletter-jul-sep-2015/newsletter.html#page/2 |access-date=2021-06-11 |archive-date=2020-08-07 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200807013641/http://www.pdn.ac.lk/about/facfig/newsletters/open/newsletter-jul-sep-2015/newsletter.html#page/2 }}</ref>, දක්ෂ ඡායාරූප ශිල්පියෙකු<ref>{{cite web|title=Senali Fonseka Creative Photoshoot with Danushka |url=https://gossip.hirufm.lk/gallery-album-640-senali-fonseka-new-photoshoot.html}}</ref>, වැඩසටහන් නිවේදකයෙකු සහ ශ්‍රී ලංකාවේ මාධ්‍ය ආයතන කිහිපයකට සම්බන්ධ වූ මාධ්‍යවේදියෙකි<ref>{{cite web|title=කොරෝනා වසංගතය නිසා හුදකලා වූ පේරාදෙණිය |url=https://gossip.hirufm.lk/45204/2020/04/peradeniya-uni.html}}</ref><ref>{{cite web|title=පේරාදෙණිය සරසවියට මල් වසන්තයක් |url=https://archives1.silumina.lk/2020/04/04/%E0%B7%80%E0%B7%92%E0%B7%81%E0%B7%9A%E0%B7%82%E0%B7%8F%E0%B6%82%E0%B6%9C/%E0%B6%B4%E0%B7%9A%E0%B6%BB%E0%B7%8F%E0%B6%AF%E0%B7%99%E0%B6%AB%E0%B7%92%E0%B6%BA-%E0%B7%83%E0%B6%BB%E0%B7%83%E0%B7%80%E0%B7%92%E0%B6%BA%E0%B6%A7-%E0%B6%B8%E0%B6%BD%E0%B7%8A-%E0%B7%80%E0%B7%83%E0%B6%B1%E0%B7%8A%E0%B6%AD%E0%B6%BA%E0%B6%9A%E0%B7%8A}}</ref>. =='''කෘතී'''== * ''Essence''<ref>{{cite web|title=Essence smartphones to read life|url=https://www.lankanewsline.com/essence-smartphones-to-read-life/}}</ref>, [[University of Peradeniya]], {{ISBN|9786249832404}}<ref>{{cite web|title=අපෙන් හැංගුන සුන්දර ගම්මාන වල දර්ශණ එකතුවක් පොතක් ලෙස එළිදකී |url=https://www.saaravita.lk/latest_news/%E0%B6%85%E0%B6%B4%E0%B6%B1-%E0%B7%84%E0%B6%9C%E0%B6%B1-%E0%B7%83%E0%B6%B1%E0%B6%AF%E0%B6%BB-%E0%B6%9C%E0%B6%B8%E0%B6%B8%E0%B6%B1-%E0%B7%80%E0%B6%BD-%E0%B6%AF%E0%B6%BB%E0%B7%81%E0%B6%B1-%E0%B6%91%E0%B6%9A%E0%B6%AD%E0%B7%80%E0%B6%9A-%E0%B6%B4%E0%B6%AD%E0%B6%9A%E0%B6%B1-%E0%B6%91%E0%B7%85%E0%B6%AF%E0%B6%9A%E0%B7%80%E0%B6%BA/100-713209}}</ref> =='''අධ්‍යක්ෂකවරයෙක් ලෙස'''== {| class="wikitable" |- ! වසර !! චිත්‍රපටය !! Ref. |- | 2024 ||''[http://Reset%20(2024%20film) Reset]'' ||<ref>{{cite web|title=රීසෙට්-වැඩ-අවසන් |url=https://sarasaviya.lk/%e0%b6%bb%e0%b7%93%e0%b7%83%e0%b7%99%e0%b6%a7%e0%b7%8a-%e0%b7%80%e0%b7%90%e0%b6%a9-%e0%b6%85%e0%b7%80%e0%b7%83%e0%b6%b1%e0%b7%8a/}}</ref> |- | 2025 || ''කැලෝප්සියා'' || <ref>{{cite web |url=https://www.deshaya.lk/article/52/%E0%B7%84%E0%B6%AF%E0%B7%83%E0%B6%BB/26886/%E0%B6%B8%E0%B6%B8-%E0%B6%AD%E0%B7%80%E0%B6%B8%E0%B6%AD%E0%B7%8A-%E0%B6%B8%E0%B7%8F%E0%B7%80-%E0%B7%84%E0%B7%9C%E0%B6%BA%E0%B6%B1%E0%B7%80%E0%B7%8F---Danushka-Kumarathunga |title=කලාත්මක චිත්‍රපටයක් කිරීම තමයි මගේ මූලික අරමුණ}}</ref> |} == මූලාශ්‍ර == <references /> 3c5alak3y1gtmd51ed1q95zof4im2ug 2 91696 750399 750124 2025-06-23T09:21:30Z Lee 85 Lee විසින් යලියොමුවක් නොදමාම [[Mayura Lakmal Wijesinghe]] පිටුව [[පරිශීලක:Mayuralakmal]] වෙත ගෙනයන ලදී 750124 wikitext text/x-wiki {{Db|1=Userpage}} Mayura Lakmal Wijesinghe is a Undergraduate student in Rajarata University of Sri Lanka in Material Technology. {{තොරතුරුකොටුව පුද්ගලයා | name = Warusappulige Mayura Lakmal Wijesinghe | image = | birth_date = 1997.02.23 | birth_place = Kalawana Basic Hospital | residence = Gangalagamuwa,Weddagala,Kalawana | nationality = Sri Lankan | citizenship = Sri Lankan | education = B.Tech - Material Technology at Rajarata University of Sri Lanka (Undergraduate) | home_town = Kalawana | weight = 54 | religion = Buddhism | mother = Singhapurage Somalatha | father = Warusappulige Wijesinghe | website = https://www.facebook.com/w.mayura.lakmal }} == Biography == Mayura Lakmal Wijesinghe was bone in Kalawana, Sri Lanka in 1997. == References == {{Reflist}} ohq5nqva7uej540b193kns2g8kc4eow 750401 750399 2025-06-23T09:22:03Z Lee 85 750401 wikitext text/x-wiki Mayura Lakmal Wijesinghe is a Undergraduate student in Rajarata University of Sri Lanka in Material Technology. {{තොරතුරුකොටුව පුද්ගලයා | name = Warusappulige Mayura Lakmal Wijesinghe | image = | birth_date = 1997.02.23 | birth_place = Kalawana Basic Hospital | residence = Gangalagamuwa,Weddagala,Kalawana | nationality = Sri Lankan | citizenship = Sri Lankan | education = B.Tech - Material Technology at Rajarata University of Sri Lanka (Undergraduate) | home_town = Kalawana | weight = 54 | religion = Buddhism | mother = Singhapurage Somalatha | father = Warusappulige Wijesinghe | website = https://www.facebook.com/w.mayura.lakmal }} == Biography == Mayura Lakmal Wijesinghe was bone in Kalawana, Sri Lanka in 1997. == References == {{Reflist}} qjw1k6f6wqus2a9e6om980b48bgth9h 0 91813 750341 489139 2025-06-23T08:04:43Z Ttheek 66430 [[ප්‍රවර්ගය:අභ්‍යවකාශගාමීන්]] ඉවත් කරන ලදී. [[විකිපීඩියා:HOTCAT|HotCat]] භාවිතයෙන් 750341 wikitext text/x-wiki {{තොරතුරුකොටුව අභ්‍යවකාශගාමීයා|name=වර්ජල් "ගස්" ග්‍රිසම්|occupation=[[පරීක්ෂණ ගුවන් නියමුවා|පරීක්ෂණ ගුවන් නියමු]] සහ [[අභ්‍යාවකාශගාමියා|අභ්‍යවකාශගාමී]]|missions={{plainlist| * [[මර්කරි-රෙඩ්ස්ටෝන් 4]] * [[ජෙමිනි 3]] * [[ඇපලෝ 1]]}}|selection=[[මර්කරි 7|1959 නාසා පළමුවැනි කණ්ඩායම]]|time=පැය 5 යි මිනිත්තු 7 යි|rank=[[File:US-O5 insignia.svg|25px]] [[ලුතිනන් කර්නල් (එක්සත් ජනපද)|ලුතිනන් කර්නල්]],<br /> [[එක්සත් ජනපද ගුවන් හමුදාව]]|type=[[නාසා]] [[අභ්‍යාවකාශගාමියා|අභ්‍යවකාශගාමී]]|awards={{plainlist| * [[Distinguished Flying Cross (එක්සත් ජනපදය)|Distinguished Flying Cross]] * [[Congressional Space Medal of Honor]] * [[NASA Distinguished Service Medal]]}}|resting_place=[[ආර්ලින්ටන් ජාතික සුසානභූමිය, එක්සත් ජනපදය]]|image=Virgil I. (Gus) Grissom portrait.jpg|death_place=[[කැනරවල් තුඩුව ගුවන් හමුදා ස්ථානය|කෙනඩි තුඩුව]], ෆ්ලොරීඩාව, එක්සත් ජනපදය|death_date=1967 ජනවාරි 27|birth_place=මිචෙල්, ඉන්දියානා ප්‍රාන්තය, එක්සත් ජනපදය|birth_date=1926 අප්‍රේල් 3|birth_name=වර්ජල් අයිවන් ග්‍රිසම්|nationality={{ධජය|එක්සත් ජනපද}}|caption=ග්‍රිසම්, 1964 දී|insignia=[[File:Mercury 4 - Patch.png|50px]] [[File:Gemini3.png|45px]] [[File:Apollo 1 patch.png|45px]]}} '''වර්ජල් අයිවන් "ගස්" ග්‍රිසම්''' (1926 අප්‍රේල් 3 - 1967 ජනවාරි 27) යනු [[එක්සත් ජනපද ගුවන් හමුදාව|එක්සත් ජනපද ගුවන් හමුදාවේ]] ගුවන් නියමුවෙක් සහ [[නාසා]] ආයතනයෙන් තෝරාගත් [[මර්කරි 7]] [[අභ්‍යාවකාශගාමියා|ගගනගාමී]] කණ්ඩායමේ සාමාජිකයෙකි. ඔහු [[ජෙමිනි ව්‍යාපෘතිය|ජෙමිනි ව්‍යාපෘතියේ]] සහ [[ඇපලෝ වැඩසටහන|ඇපලෝ වැඩසටහනේ]] අභ්‍යාවකාශගාමියෙක් විය. අභ්‍යාවකාශයට ගමන් ගත් දෙවැනි ඇමරිකානුවා මෙන්ම දෙවරක් අභ්‍යාවකාශයට ගමන් කිරීමට ලැබුණු දෙවැනි ඇමරිකානුවාද ඔහුය. ග්‍රිසම් [[දෙවන ලෝක යුද්ධය|දෙවන ලෝක යුද්ධයේ]] සහ [[කොරියන් යුද්ධය|කොරියානු යුද්ධයේ]] සටන් කළ සොල්දාදුවෙක් මෙන්ම යාන්ත්‍රික ඉංජිනේරුවෙක් සහ ගුවන් හමුදා [[පරීක්ෂණ ගුවන් නියමුවා|පරීක්ෂන නියමුවෙක්ද]] වෙයි. දෙවන ලෝක යුධ සමයේ දී ග්‍රිසම් [[එක්සත් ජනපද හමුදාවේ ගුවන් බලකාය|එක්සත් ජනපද හමුදාවේ ගුවන් බලකායට]] ආධුනික භටයෙක් ලෙස බැඳුනි. හමුදා සේවයෙන් ඉවත් වූ පසු ඔහු [[පර්ඩූ විශ්වවිද්‍යාලය|පර්ඩූ විශ්වවිද්‍යාලයට]] ඇතුල් වී 1950 දී [[යාන්ත්‍රික ඉංජිනේරු විද්‍යාව|යාන්ත්‍රික ඉංජිනේරු]] උපාධියක් ලබාගත්තේය. ඉන් පසු නැවත ගුවන් හමුදාවට බැඳුනු ඔහු කොරියානු යුද්ධයේදී යුධ මෙහෙයුම් සියයකට පමණ සහභාගී වී ඇත. නැවත එක්සත් ජනපදයට පැමිණි ග්‍රිසම් ට [[ටෙක්සාස්]] හී [[බ්‍රයන් ගුවන් හමුදා මූලස්ථානය|බ්‍රයන් ගුවන් හමුදා මූලස්ථානයේ]] පියාසැරි උපදේශක තනතුරක් ලැබුණි. ඉන් පසු ඔහු එක්සත් ජනපද ගුවන් හමුදාවේ තාක්ෂනික ආයතනයෙන් වසරක් තුළ ගගනයාන්ත්‍රික උපාධියක් ලබා ගත්තේය. [[කැලිෆෝනියා|කැලිෆෝනියාවේ]] [[එඩ්වර්ඩ්ස් ගුවන් හමුදා මූලස්ථානය|එඩ්වර්ඩ්ස් ගුවන් හමුදා මූලස්ථානයෙන්]] පරීක්ෂණ ගුවන් නියමු පුහුණුවක් ලැබූ ඔහු [[ඔහියෝ (ප්‍රාන්තය)|ඔහියෝ]] හී [[රයිට්-පැටර්සන් ගුවන් හමුදා මූලස්ථානය|රයිට්-පැටර්සන් ගුවන් හමුදා මූලස්ථානයේ]] පරීක්ෂන නියමුවෙක් ලෙස ක්‍රියා කළේය. මර්කරි 7 ගගනගාමින් අතරට තෝරාගන්නා ලද ග්‍රිසම්, ඇමරිකාව විසින් 1961 ජුලි 21 දා දියත් කරන ලද දෙවන උප-කක්ෂීය අභ්‍යවකාශ පියාසැරිය වූ [[මර්කරි-රෙඩ්ස්ටෝන් 4]] මෙහෙයුමේ නියමුවා විය. පියාසැරියෙන් අනතුරුව පොළොවට පැමිනීමේදී ඔහු සිටි කැප්සූලයේ දොර නියමිත වේලාවට පෙර පුපුරා විවර විය. අත්ලාන්තික් සාගරයට පතිත වූ කැප්සූලයට ජලය පිරුණු නමුදු ගළවාගැනීමේ හෙලිකොප්ටර් මගින් ඔහුව බේරා ගන්නා ලදී. ඔහුගේ ඊලඟ මෙහෙයුම වූයේ ජෙමිනි ව්‍යාපෘතිය යටතේ වූ [[ජෙමිනි 3]] මෙහෙයුමයි. පෘථිවිය වටා කක්ෂයක තුන් වරක් ගමන් කළ ජෙමිනි 3, 1965 මාර්තු 23 සාර්ථකව නැවත පොළොවට පැමිණෙන ලදි. ''AS-204'' නොහොත් [[ඇපලෝ 1]] මෙහෙයුමේ අණ දෙන නිළධාරියා ලෙස පත්වූ ග්‍රිසම්, 1967 ජනවාරි 28 වැනිදා ෆ්ලොරීඩාවේ කෙනඩි තුඩුවේ දී පූර්ව-පියාසැරි පරීක්ෂනයක් අතරදී සිදුවූ අනතුරකින් ඔහුගේ අනෙක් සගයන් දෙදෙනාත් ([[එඩ්වර්ඩ් වයිට්]] සහ [[රොජර් චැෆී]]) සමග මරණයට පත් විය. [[ප්‍රවර්ගය:ඇපලෝ වැඩසටහන]] bvbvevuk2ydpdksnkpmhqgjynt37d93 750342 750341 2025-06-23T08:04:55Z Ttheek 66430 [[ප්‍රවර්ගය:ඇමරිකානු ගගනගාමීන්]] එක් කරන ලදී. [[විකිපීඩියා:HOTCAT|HotCat]] භාවිතයෙන් 750342 wikitext text/x-wiki {{තොරතුරුකොටුව අභ්‍යවකාශගාමීයා|name=වර්ජල් "ගස්" ග්‍රිසම්|occupation=[[පරීක්ෂණ ගුවන් නියමුවා|පරීක්ෂණ ගුවන් නියමු]] සහ [[අභ්‍යාවකාශගාමියා|අභ්‍යවකාශගාමී]]|missions={{plainlist| * [[මර්කරි-රෙඩ්ස්ටෝන් 4]] * [[ජෙමිනි 3]] * [[ඇපලෝ 1]]}}|selection=[[මර්කරි 7|1959 නාසා පළමුවැනි කණ්ඩායම]]|time=පැය 5 යි මිනිත්තු 7 යි|rank=[[File:US-O5 insignia.svg|25px]] [[ලුතිනන් කර්නල් (එක්සත් ජනපද)|ලුතිනන් කර්නල්]],<br /> [[එක්සත් ජනපද ගුවන් හමුදාව]]|type=[[නාසා]] [[අභ්‍යාවකාශගාමියා|අභ්‍යවකාශගාමී]]|awards={{plainlist| * [[Distinguished Flying Cross (එක්සත් ජනපදය)|Distinguished Flying Cross]] * [[Congressional Space Medal of Honor]] * [[NASA Distinguished Service Medal]]}}|resting_place=[[ආර්ලින්ටන් ජාතික සුසානභූමිය, එක්සත් ජනපදය]]|image=Virgil I. (Gus) Grissom portrait.jpg|death_place=[[කැනරවල් තුඩුව ගුවන් හමුදා ස්ථානය|කෙනඩි තුඩුව]], ෆ්ලොරීඩාව, එක්සත් ජනපදය|death_date=1967 ජනවාරි 27|birth_place=මිචෙල්, ඉන්දියානා ප්‍රාන්තය, එක්සත් ජනපදය|birth_date=1926 අප්‍රේල් 3|birth_name=වර්ජල් අයිවන් ග්‍රිසම්|nationality={{ධජය|එක්සත් ජනපද}}|caption=ග්‍රිසම්, 1964 දී|insignia=[[File:Mercury 4 - Patch.png|50px]] [[File:Gemini3.png|45px]] [[File:Apollo 1 patch.png|45px]]}} '''වර්ජල් අයිවන් "ගස්" ග්‍රිසම්''' (1926 අප්‍රේල් 3 - 1967 ජනවාරි 27) යනු [[එක්සත් ජනපද ගුවන් හමුදාව|එක්සත් ජනපද ගුවන් හමුදාවේ]] ගුවන් නියමුවෙක් සහ [[නාසා]] ආයතනයෙන් තෝරාගත් [[මර්කරි 7]] [[අභ්‍යාවකාශගාමියා|ගගනගාමී]] කණ්ඩායමේ සාමාජිකයෙකි. ඔහු [[ජෙමිනි ව්‍යාපෘතිය|ජෙමිනි ව්‍යාපෘතියේ]] සහ [[ඇපලෝ වැඩසටහන|ඇපලෝ වැඩසටහනේ]] අභ්‍යාවකාශගාමියෙක් විය. අභ්‍යාවකාශයට ගමන් ගත් දෙවැනි ඇමරිකානුවා මෙන්ම දෙවරක් අභ්‍යාවකාශයට ගමන් කිරීමට ලැබුණු දෙවැනි ඇමරිකානුවාද ඔහුය. ග්‍රිසම් [[දෙවන ලෝක යුද්ධය|දෙවන ලෝක යුද්ධයේ]] සහ [[කොරියන් යුද්ධය|කොරියානු යුද්ධයේ]] සටන් කළ සොල්දාදුවෙක් මෙන්ම යාන්ත්‍රික ඉංජිනේරුවෙක් සහ ගුවන් හමුදා [[පරීක්ෂණ ගුවන් නියමුවා|පරීක්ෂන නියමුවෙක්ද]] වෙයි. දෙවන ලෝක යුධ සමයේ දී ග්‍රිසම් [[එක්සත් ජනපද හමුදාවේ ගුවන් බලකාය|එක්සත් ජනපද හමුදාවේ ගුවන් බලකායට]] ආධුනික භටයෙක් ලෙස බැඳුනි. හමුදා සේවයෙන් ඉවත් වූ පසු ඔහු [[පර්ඩූ විශ්වවිද්‍යාලය|පර්ඩූ විශ්වවිද්‍යාලයට]] ඇතුල් වී 1950 දී [[යාන්ත්‍රික ඉංජිනේරු විද්‍යාව|යාන්ත්‍රික ඉංජිනේරු]] උපාධියක් ලබාගත්තේය. ඉන් පසු නැවත ගුවන් හමුදාවට බැඳුනු ඔහු කොරියානු යුද්ධයේදී යුධ මෙහෙයුම් සියයකට පමණ සහභාගී වී ඇත. නැවත එක්සත් ජනපදයට පැමිණි ග්‍රිසම් ට [[ටෙක්සාස්]] හී [[බ්‍රයන් ගුවන් හමුදා මූලස්ථානය|බ්‍රයන් ගුවන් හමුදා මූලස්ථානයේ]] පියාසැරි උපදේශක තනතුරක් ලැබුණි. ඉන් පසු ඔහු එක්සත් ජනපද ගුවන් හමුදාවේ තාක්ෂනික ආයතනයෙන් වසරක් තුළ ගගනයාන්ත්‍රික උපාධියක් ලබා ගත්තේය. [[කැලිෆෝනියා|කැලිෆෝනියාවේ]] [[එඩ්වර්ඩ්ස් ගුවන් හමුදා මූලස්ථානය|එඩ්වර්ඩ්ස් ගුවන් හමුදා මූලස්ථානයෙන්]] පරීක්ෂණ ගුවන් නියමු පුහුණුවක් ලැබූ ඔහු [[ඔහියෝ (ප්‍රාන්තය)|ඔහියෝ]] හී [[රයිට්-පැටර්සන් ගුවන් හමුදා මූලස්ථානය|රයිට්-පැටර්සන් ගුවන් හමුදා මූලස්ථානයේ]] පරීක්ෂන නියමුවෙක් ලෙස ක්‍රියා කළේය. මර්කරි 7 ගගනගාමින් අතරට තෝරාගන්නා ලද ග්‍රිසම්, ඇමරිකාව විසින් 1961 ජුලි 21 දා දියත් කරන ලද දෙවන උප-කක්ෂීය අභ්‍යවකාශ පියාසැරිය වූ [[මර්කරි-රෙඩ්ස්ටෝන් 4]] මෙහෙයුමේ නියමුවා විය. පියාසැරියෙන් අනතුරුව පොළොවට පැමිනීමේදී ඔහු සිටි කැප්සූලයේ දොර නියමිත වේලාවට පෙර පුපුරා විවර විය. අත්ලාන්තික් සාගරයට පතිත වූ කැප්සූලයට ජලය පිරුණු නමුදු ගළවාගැනීමේ හෙලිකොප්ටර් මගින් ඔහුව බේරා ගන්නා ලදී. ඔහුගේ ඊලඟ මෙහෙයුම වූයේ ජෙමිනි ව්‍යාපෘතිය යටතේ වූ [[ජෙමිනි 3]] මෙහෙයුමයි. පෘථිවිය වටා කක්ෂයක තුන් වරක් ගමන් කළ ජෙමිනි 3, 1965 මාර්තු 23 සාර්ථකව නැවත පොළොවට පැමිණෙන ලදි. ''AS-204'' නොහොත් [[ඇපලෝ 1]] මෙහෙයුමේ අණ දෙන නිළධාරියා ලෙස පත්වූ ග්‍රිසම්, 1967 ජනවාරි 28 වැනිදා ෆ්ලොරීඩාවේ කෙනඩි තුඩුවේ දී පූර්ව-පියාසැරි පරීක්ෂනයක් අතරදී සිදුවූ අනතුරකින් ඔහුගේ අනෙක් සගයන් දෙදෙනාත් ([[එඩ්වර්ඩ් වයිට්]] සහ [[රොජර් චැෆී]]) සමග මරණයට පත් විය. [[ප්‍රවර්ගය:ඇපලෝ වැඩසටහන]] [[ප්‍රවර්ගය:ඇමරිකානු ගගනගාමීන්]] c63rlikgu4h4x4kookg6hgk0w963225 0 91836 750347 490473 2025-06-23T08:06:04Z Ttheek 66430 [[ප්‍රවර්ගය:අභ්‍යවකාශගාමීන්]] ඉවත් කරන ලදී. [[විකිපීඩියා:HOTCAT|HotCat]] භාවිතයෙන් 750347 wikitext text/x-wiki {{Infobox astronaut|name=චාල්ස් "පීට්" කොන්රාඩ් (කනිෂ්ඨ)|occupation=[[නාවික හමුදා ගුවන් නියමුවා]], [[පරීක්ෂණ ගුවන් නියමුවා]]|Date of ret=1973 දෙසැම්බර්|insignia=[[File:Gemini5insignia.png|48px]] [[File:Gemini 11 patch.png|45px]] [[File:Apollo 12 insignia.png|48px]] [[File:Skylab1-Patch.png|48px]]|mission=[[ජෙමිනි 5]], [[ජෙමිනි 11]], [[ඇපොලෝ 12|ඇපලෝ 12]], [[ස්කයිලැබ් 2]]|time=දින 49 පැය 03 මිනිත්තු 38 යි|eva_time={{Unbulleted list|පැය 12 මිනිත්තු 46:|• චන්ද්‍රයා මත පැය 7 යි මිනිත්තු 45|• පෘථිවි කක්ෂයේ පැය 5 මිනිත්තු 1}}|evas=4|rank=[[File:US-O6 insignia.svg|25px]] [[කපිතාන් (එක්සත් ජනපද)|කපිතාන්]], [[එක්සත් ජනපද නාවික හමුදාව]]|alma_mater=[[ප්‍රින්ස්ටන් විශ්වවිද්‍යාලය]], [[විද්‍යාවේදී උපාධිය]] 1953|other_names=පීට් කොන්රාඩ්|image=Charles Conrad (S64-31465).jpg|resting_place=[[ආර්ලින්ටන් ජාතික සුසානභූමිය, එක්සත් ජනපදය]]|death_place=[[ඔහායි, කැලිෆෝනියා]], එක්සත් ජනපදය|birth_place=[[ෆිලඩෙල්පියා, පෙනිසිල්වේනියා ප්‍රාන්තය]], එක්සත් ජනපදය|death_date={{මරණ දිනය සහ වයස|1999|07|08|1930|06|02}}|birth_date={{උපන් දිනය|1930|06|02}}|birth_name=චාල්ස් කොන්රාඩ් (කනිෂ්ඨ)|nationality={{ධජය|එක්සත් ජනපද}}|type=[[නාසා]] [[අභ්‍යාවකාශගාමියා|අභ්‍යාවකාශගාමී]]|caption=|awards=[[File:Dfc-usa.jpg|20px|link=Distinguished Flying Cross (United States)]] [[Distinguished Flying Cross (United States)|Distinguished Flying Cross]] දෙකක්<ref name="nasabio"> {{cite web|url=https://www.nasa.gov/sites/default/files/atoms/files/conrad_charles.pdf |title=Astronaut Bio: Charles Conrad Jr.|website=[[NASA]]|access-date=January 15, 2015 |date=July 1999}}</ref><br /> [[Distinguished Service Medal (United States Navy)|Navy Distinguished Service Medals]] දෙකක්<br /> [[File:NASA Distinguished Service Medal.png|20px|link=NASA Distinguished Service Medal]] [[NASA Distinguished Service Medal]] දෙකක්<br /> [[NASA Exceptional Service Medal]] දෙකක්<br /> [[Congressional Space Medal of Honor]] (1978)<ref name="nasabio"/><br /> [[Collier Trophy]] (1973)<ref name="nasabio"/><br /> [[Harmon Trophy]] (1974)<ref name="nasabio"/><br /> [[Astronaut badge#U.S. Navy, Marine Corps, and Coast Guard astronauts|Navy Astronaut Wings]]<br /> [[Yuri Gagarin|Gagarin Gold Space Medal]] ([[Fédération Aéronautique Internationale]])}}'''චාල්ස් "පීට්" කොන්රාඩ් (කණිෂ්ඨ)''' (1930 ජුනි 2 – 1999 ජුලි 8) යනු [[නාසා]] [[අභ්‍යාවකාශගාමියා|අභ්‍යාවකාශගාමියෙක්]], [[ගගනගාමී ඉංජිනේරු විද්‍යාව|ගගනගාමී ඉංජිනේරුවෙක්]], [[ඇමෙරිකානු නාවික හමුදාව|නාවික නිලදාරියෙක්]], [[එක්සත් ජනපද ගුවන් හමුදාව|ගුවන් නියමුවෙක්]] සහ [[පරීක්ෂණ ගුවන් නියමුවා|පරීක්ෂන නියමුවෙකි]]. කොන්රාඩ් [[ඇපොලෝ 12|ඇපලෝ 12]] මෙහෙයුමේ අණ දෙන නිලදාරියා ලෙස කටයුතු කළ අතර [[සඳ මත ගමන් කළ පුද්ගලයින් ලැයිස්තුව|සඳ මත පා තැබූ තෙවැනි මිනිසා]] ඔහු විය. කොන්රාඩ් 1962 දී නාසා දෙවන ගගනගාමි කණ්ඩයමෙන් තෝරා ගැනුණි. අභ්‍යාවකාශගාමියෙකු වීමට පෙර, කොන්රාඩ් ප්‍රින්ස්ටන් විශ්වවිද්‍යාලයෙන් ගගනගාමි ඉංජිනේරු විද්‍යා උපාධියක් ලබා ගත්තේය. ඉන් පසු එක්සත් ජනපද නාවික හමුදාවට බැඳුනු ඔහු ප්‍රහාරක ගුවන්යානා නියමුවෙකු ලෙස කටයුතු කළ අතර, පරීක්ෂණ නියමු පුහුණුවක් ලැබීමෙන් පසු ඔහු පරීක්ෂන නියමුවෙක් ලෙස සේවය කළේය. 1959 දී ඔහු [[මර්කරි ව්‍යාපෘතිය|මර්කරි ව්‍යාපෘතියේ]] අභ්‍යවකාශගාමී අපේක්ෂකයෙක් විය. 1965 දී [[ජෙමිනි 5]] මෙහෙයුමේදි ඔහු තම අණදෙන නිලදාරි [[ගෝඩන් කූපර්]] සමග දින 8ක් අභ්‍යාවකාශයේ ගත කළේය. පසුව ඔහු 1966 [[ජෙමිනි 11]] මෙහෙයුමේ ද, 1969 [[ඇපොලෝ 12|ඇපලෝ 12]] මෙහෙයුමේද අණදෙන නිලදාරියා ලෙස කටයුතු කළේය. 1973 දී ඔහු [[ස්කයිලැබ්]] [[අභ්‍යාවකාශ මධ්‍යස්ථානය|අභ්‍යාවකාශ මධ්‍යස්තානය]] වෙත ගිය පළමු මිනිසුන් සහිත මෙහෙයුම වූ [[ස්කයිලැබ් 2]] මෙහෙයුමේ අණදෙන නිලධාරියා ලෙස පත්විය. එහිදී ඔහු සහ ඔහුගේ කණ්ඩායමේ සාමාජිකයින් විසින් ස්කයිලැබ් මධ්‍යස්ථානය දියත් කිරීමේදී සිදුවී තිබූ හානි පිළිසකර කළේය. ඒ සඳහා [[එක්සත් ජනපදයෙහි ජනාධිපතිවරයා|ජනාධිපති]] [[ජීමී කාටර්|ජිමී කාටර්]] විසින් ඔහුට [[Congressional Space Medal of Honor]] පිරිනමන ලදි. 1973 නාසා ආයතනයෙන් සහ නාවික හමුදාවෙන් විශ්‍රාම ගත් කොන්රාඩ් ඇමරිකානු රූපවාහිනි සහ සන්නිවේදන ආයතනයේ උප සභාපති ලෙස පත්විය. ඉන්පසු ඔහු මැක්ඩොනල් ඩග්ලස් සමාගමේ උප සභාපති ලෙස කටයුතු කළේය. යතුරුපැදි අනතුරකින් ශරීර අභ්‍යන්තරයේ සිදුවූ තුවාල හේතුවෙන් 1999 ජුලි 8 වැනිදා පිට් කොන්රාඩ් මරණයට පත්විය. == මූලාශ්‍ර == {{Reflist}}{{People who have traveled to the Moon}} [[ප්‍රවර්ගය:ඇපලෝ වැඩසටහන]] [[ප්‍රවර්ගය:සඳ මත ඇවිද ඇති පුද්ගලයින්]] mazmd9w35nasamupbjcco0upxw55ads 750348 750347 2025-06-23T08:06:18Z Ttheek 66430 [[ප්‍රවර්ගය:ඇමරිකානු ගගනගාමීන්]] එක් කරන ලදී. [[විකිපීඩියා:HOTCAT|HotCat]] භාවිතයෙන් 750348 wikitext text/x-wiki {{Infobox astronaut|name=චාල්ස් "පීට්" කොන්රාඩ් (කනිෂ්ඨ)|occupation=[[නාවික හමුදා ගුවන් නියමුවා]], [[පරීක්ෂණ ගුවන් නියමුවා]]|Date of ret=1973 දෙසැම්බර්|insignia=[[File:Gemini5insignia.png|48px]] [[File:Gemini 11 patch.png|45px]] [[File:Apollo 12 insignia.png|48px]] [[File:Skylab1-Patch.png|48px]]|mission=[[ජෙමිනි 5]], [[ජෙමිනි 11]], [[ඇපොලෝ 12|ඇපලෝ 12]], [[ස්කයිලැබ් 2]]|time=දින 49 පැය 03 මිනිත්තු 38 යි|eva_time={{Unbulleted list|පැය 12 මිනිත්තු 46:|• චන්ද්‍රයා මත පැය 7 යි මිනිත්තු 45|• පෘථිවි කක්ෂයේ පැය 5 මිනිත්තු 1}}|evas=4|rank=[[File:US-O6 insignia.svg|25px]] [[කපිතාන් (එක්සත් ජනපද)|කපිතාන්]], [[එක්සත් ජනපද නාවික හමුදාව]]|alma_mater=[[ප්‍රින්ස්ටන් විශ්වවිද්‍යාලය]], [[විද්‍යාවේදී උපාධිය]] 1953|other_names=පීට් කොන්රාඩ්|image=Charles Conrad (S64-31465).jpg|resting_place=[[ආර්ලින්ටන් ජාතික සුසානභූමිය, එක්සත් ජනපදය]]|death_place=[[ඔහායි, කැලිෆෝනියා]], එක්සත් ජනපදය|birth_place=[[ෆිලඩෙල්පියා, පෙනිසිල්වේනියා ප්‍රාන්තය]], එක්සත් ජනපදය|death_date={{මරණ දිනය සහ වයස|1999|07|08|1930|06|02}}|birth_date={{උපන් දිනය|1930|06|02}}|birth_name=චාල්ස් කොන්රාඩ් (කනිෂ්ඨ)|nationality={{ධජය|එක්සත් ජනපද}}|type=[[නාසා]] [[අභ්‍යාවකාශගාමියා|අභ්‍යාවකාශගාමී]]|caption=|awards=[[File:Dfc-usa.jpg|20px|link=Distinguished Flying Cross (United States)]] [[Distinguished Flying Cross (United States)|Distinguished Flying Cross]] දෙකක්<ref name="nasabio"> {{cite web|url=https://www.nasa.gov/sites/default/files/atoms/files/conrad_charles.pdf |title=Astronaut Bio: Charles Conrad Jr.|website=[[NASA]]|access-date=January 15, 2015 |date=July 1999}}</ref><br /> [[Distinguished Service Medal (United States Navy)|Navy Distinguished Service Medals]] දෙකක්<br /> [[File:NASA Distinguished Service Medal.png|20px|link=NASA Distinguished Service Medal]] [[NASA Distinguished Service Medal]] දෙකක්<br /> [[NASA Exceptional Service Medal]] දෙකක්<br /> [[Congressional Space Medal of Honor]] (1978)<ref name="nasabio"/><br /> [[Collier Trophy]] (1973)<ref name="nasabio"/><br /> [[Harmon Trophy]] (1974)<ref name="nasabio"/><br /> [[Astronaut badge#U.S. Navy, Marine Corps, and Coast Guard astronauts|Navy Astronaut Wings]]<br /> [[Yuri Gagarin|Gagarin Gold Space Medal]] ([[Fédération Aéronautique Internationale]])}}'''චාල්ස් "පීට්" කොන්රාඩ් (කණිෂ්ඨ)''' (1930 ජුනි 2 – 1999 ජුලි 8) යනු [[නාසා]] [[අභ්‍යාවකාශගාමියා|අභ්‍යාවකාශගාමියෙක්]], [[ගගනගාමී ඉංජිනේරු විද්‍යාව|ගගනගාමී ඉංජිනේරුවෙක්]], [[ඇමෙරිකානු නාවික හමුදාව|නාවික නිලදාරියෙක්]], [[එක්සත් ජනපද ගුවන් හමුදාව|ගුවන් නියමුවෙක්]] සහ [[පරීක්ෂණ ගුවන් නියමුවා|පරීක්ෂන නියමුවෙකි]]. කොන්රාඩ් [[ඇපොලෝ 12|ඇපලෝ 12]] මෙහෙයුමේ අණ දෙන නිලදාරියා ලෙස කටයුතු කළ අතර [[සඳ මත ගමන් කළ පුද්ගලයින් ලැයිස්තුව|සඳ මත පා තැබූ තෙවැනි මිනිසා]] ඔහු විය. කොන්රාඩ් 1962 දී නාසා දෙවන ගගනගාමි කණ්ඩයමෙන් තෝරා ගැනුණි. අභ්‍යාවකාශගාමියෙකු වීමට පෙර, කොන්රාඩ් ප්‍රින්ස්ටන් විශ්වවිද්‍යාලයෙන් ගගනගාමි ඉංජිනේරු විද්‍යා උපාධියක් ලබා ගත්තේය. ඉන් පසු එක්සත් ජනපද නාවික හමුදාවට බැඳුනු ඔහු ප්‍රහාරක ගුවන්යානා නියමුවෙකු ලෙස කටයුතු කළ අතර, පරීක්ෂණ නියමු පුහුණුවක් ලැබීමෙන් පසු ඔහු පරීක්ෂන නියමුවෙක් ලෙස සේවය කළේය. 1959 දී ඔහු [[මර්කරි ව්‍යාපෘතිය|මර්කරි ව්‍යාපෘතියේ]] අභ්‍යවකාශගාමී අපේක්ෂකයෙක් විය. 1965 දී [[ජෙමිනි 5]] මෙහෙයුමේදි ඔහු තම අණදෙන නිලදාරි [[ගෝඩන් කූපර්]] සමග දින 8ක් අභ්‍යාවකාශයේ ගත කළේය. පසුව ඔහු 1966 [[ජෙමිනි 11]] මෙහෙයුමේ ද, 1969 [[ඇපොලෝ 12|ඇපලෝ 12]] මෙහෙයුමේද අණදෙන නිලදාරියා ලෙස කටයුතු කළේය. 1973 දී ඔහු [[ස්කයිලැබ්]] [[අභ්‍යාවකාශ මධ්‍යස්ථානය|අභ්‍යාවකාශ මධ්‍යස්තානය]] වෙත ගිය පළමු මිනිසුන් සහිත මෙහෙයුම වූ [[ස්කයිලැබ් 2]] මෙහෙයුමේ අණදෙන නිලධාරියා ලෙස පත්විය. එහිදී ඔහු සහ ඔහුගේ කණ්ඩායමේ සාමාජිකයින් විසින් ස්කයිලැබ් මධ්‍යස්ථානය දියත් කිරීමේදී සිදුවී තිබූ හානි පිළිසකර කළේය. ඒ සඳහා [[එක්සත් ජනපදයෙහි ජනාධිපතිවරයා|ජනාධිපති]] [[ජීමී කාටර්|ජිමී කාටර්]] විසින් ඔහුට [[Congressional Space Medal of Honor]] පිරිනමන ලදි. 1973 නාසා ආයතනයෙන් සහ නාවික හමුදාවෙන් විශ්‍රාම ගත් කොන්රාඩ් ඇමරිකානු රූපවාහිනි සහ සන්නිවේදන ආයතනයේ උප සභාපති ලෙස පත්විය. ඉන්පසු ඔහු මැක්ඩොනල් ඩග්ලස් සමාගමේ උප සභාපති ලෙස කටයුතු කළේය. යතුරුපැදි අනතුරකින් ශරීර අභ්‍යන්තරයේ සිදුවූ තුවාල හේතුවෙන් 1999 ජුලි 8 වැනිදා පිට් කොන්රාඩ් මරණයට පත්විය. == මූලාශ්‍ර == {{Reflist}}{{People who have traveled to the Moon}} [[ප්‍රවර්ගය:ඇපලෝ වැඩසටහන]] [[ප්‍රවර්ගය:සඳ මත ඇවිද ඇති පුද්ගලයින්]] [[ප්‍රවර්ගය:ඇමරිකානු ගගනගාමීන්]] g458qhkp0um7olqkxzhb6l87e8lwbgv 0 126161 750337 619394 2025-06-23T08:04:01Z Ttheek 66430 [[ප්‍රවර්ගය:අභ්‍යවකාශගාමීන්]] ඉවත් කරන ලදී. [[විකිපීඩියා:HOTCAT|HotCat]] භාවිතයෙන් 750337 wikitext text/x-wiki {{Short description|ඇමරිකානු ගගනගාමියෙක් (1923–1998)}} {{Infobox astronaut |image = Business suit portrait of Al Shepard.jpg |alt = Shepard stands behind a chair wearing a blue suit. In the background is an American flag. |caption = Shepard in 1971 |type = [[නාසා ගගනගාමි]] |birth_name = Alan Bartlett Shepard Jr. |birth_date = {{Birth date|1923|11|18}} |birth_place = ඩෙරී, නිව් හැම්ප්ෂයර්, එක්සත් ජනපදය |death_date = {{Death date and age|1998|7|21|1923|11|18}} |death_place = පෙබල් බීච්, කැලිෆෝනියා, එක්සත් ජනපදය |occupation = {{Hlist|[[නාවික ගුවන් නියමු]]|[[පරීක්ෂණ නියමු]]|[[Astronaut|ගගනගාමී]]}} |alma_mater = {{plainlist| * [[එක්සත් ජනපද නාවික ඇකඩමිය]] ([[විද්‍යාවේදී උපාධිය|BS]], 1944) * [[නාවික යුධ විද්‍යාලය]] ([[Master of Arts|MA]], 1957) }} |rank = [[Rear admiral (United States)|රියර් අද්මිරාල්]], [[United States Navy|එක්සත් ජනපද නාවික හමුදාව]] |awards = {{plainlist| * [[Distinguished Service Medal (US Navy)|නාවික හමුදා විශිෂ්ට සේවා පදක්කම]] * [[Distinguished Flying Cross (United States)|විශිෂ්ට පියාසර කුරුසය]] * [[කොංග්‍රස් අභ්‍යවකාශ ගෞරව පදක්කම]] * [[NASA විශිෂ්ට සේවා පදක්කම]] (2) * [[NASA සුවිශේෂී සේවා පදක්කම]] }} |selection = [[Mercury Seven|1959 NASA පළමු කණ්ඩායම]] |eva1 = 2 |eva2 = පැය 9 විනාඩි 23 යි |time = දින 9 විනාඩි 57 |mission = {{hlist|[[Mercury-Redstone 3]]|[[ඇපලෝ 14]]}} |insignia = [[File:Mercury 3 - Patch.png|50px|alt=The circular patch depicts a Mercury capsule and a map of Florida, indicating the ballistic path of the capsule into the Atlantic Ocean. The words say: "Mercury 3 – Shepard – Freedom 7"]] [[File:Apollo 14-insignia.png|50px|alt=The circular patch depicts the Earth and the Moon. An astronaut lapel pin leaves a comet trail from the liftoff point on Earth. Around it is the logo "Apollo 14 – Shepard Roosa Mitchell"]] |Date of ret = ජූලි 31, 1974 }} '''ඇලන් බාර්ට්ලට් ෂෙපර්ඩ් ජූනියර්''' (නොවැම්බර් 18, 1923 - ජූලි 21, 1998) යනු ඇමරිකානු ගගනගාමියෙකි. 1961 දී, ඔහු අභ්‍යවකාශයට ගිය දෙවන පුද්ගලයා සහ පළමු ඇමරිකානුවා බවට පත් වූ අතර, 1971 දී, ඔහු වයස අවුරුදු 47 දී [[ඇපලෝ ගගනගාමීන්ගේ ලැයිස්තුව#සඳ මත ගමන් කළ පුද්ගලයින්|සඳ මත ඇවිද ගිය පස්වන සහ වයස්ගතම පුද්ගලයා]] බවට පත්විය. {{People_who_have_traveled_to_the_Moon}} [[ප්‍රවර්ගය:සඳ මත ඇවිද ඇති පුද්ගලයින්]] k80e23fjcoxkkcfhshqy1tpdbql3dhy 750338 750337 2025-06-23T08:04:14Z Ttheek 66430 [[ප්‍රවර්ගය:ඇමරිකානු ගගනගාමීන්]] එක් කරන ලදී. [[විකිපීඩියා:HOTCAT|HotCat]] භාවිතයෙන් 750338 wikitext text/x-wiki {{Short description|ඇමරිකානු ගගනගාමියෙක් (1923–1998)}} {{Infobox astronaut |image = Business suit portrait of Al Shepard.jpg |alt = Shepard stands behind a chair wearing a blue suit. In the background is an American flag. |caption = Shepard in 1971 |type = [[නාසා ගගනගාමි]] |birth_name = Alan Bartlett Shepard Jr. |birth_date = {{Birth date|1923|11|18}} |birth_place = ඩෙරී, නිව් හැම්ප්ෂයර්, එක්සත් ජනපදය |death_date = {{Death date and age|1998|7|21|1923|11|18}} |death_place = පෙබල් බීච්, කැලිෆෝනියා, එක්සත් ජනපදය |occupation = {{Hlist|[[නාවික ගුවන් නියමු]]|[[පරීක්ෂණ නියමු]]|[[Astronaut|ගගනගාමී]]}} |alma_mater = {{plainlist| * [[එක්සත් ජනපද නාවික ඇකඩමිය]] ([[විද්‍යාවේදී උපාධිය|BS]], 1944) * [[නාවික යුධ විද්‍යාලය]] ([[Master of Arts|MA]], 1957) }} |rank = [[Rear admiral (United States)|රියර් අද්මිරාල්]], [[United States Navy|එක්සත් ජනපද නාවික හමුදාව]] |awards = {{plainlist| * [[Distinguished Service Medal (US Navy)|නාවික හමුදා විශිෂ්ට සේවා පදක්කම]] * [[Distinguished Flying Cross (United States)|විශිෂ්ට පියාසර කුරුසය]] * [[කොංග්‍රස් අභ්‍යවකාශ ගෞරව පදක්කම]] * [[NASA විශිෂ්ට සේවා පදක්කම]] (2) * [[NASA සුවිශේෂී සේවා පදක්කම]] }} |selection = [[Mercury Seven|1959 NASA පළමු කණ්ඩායම]] |eva1 = 2 |eva2 = පැය 9 විනාඩි 23 යි |time = දින 9 විනාඩි 57 |mission = {{hlist|[[Mercury-Redstone 3]]|[[ඇපලෝ 14]]}} |insignia = [[File:Mercury 3 - Patch.png|50px|alt=The circular patch depicts a Mercury capsule and a map of Florida, indicating the ballistic path of the capsule into the Atlantic Ocean. The words say: "Mercury 3 – Shepard – Freedom 7"]] [[File:Apollo 14-insignia.png|50px|alt=The circular patch depicts the Earth and the Moon. An astronaut lapel pin leaves a comet trail from the liftoff point on Earth. Around it is the logo "Apollo 14 – Shepard Roosa Mitchell"]] |Date of ret = ජූලි 31, 1974 }} '''ඇලන් බාර්ට්ලට් ෂෙපර්ඩ් ජූනියර්''' (නොවැම්බර් 18, 1923 - ජූලි 21, 1998) යනු ඇමරිකානු ගගනගාමියෙකි. 1961 දී, ඔහු අභ්‍යවකාශයට ගිය දෙවන පුද්ගලයා සහ පළමු ඇමරිකානුවා බවට පත් වූ අතර, 1971 දී, ඔහු වයස අවුරුදු 47 දී [[ඇපලෝ ගගනගාමීන්ගේ ලැයිස්තුව#සඳ මත ගමන් කළ පුද්ගලයින්|සඳ මත ඇවිද ගිය පස්වන සහ වයස්ගතම පුද්ගලයා]] බවට පත්විය. {{People_who_have_traveled_to_the_Moon}} [[ප්‍රවර්ගය:සඳ මත ඇවිද ඇති පුද්ගලයින්]] [[ප්‍රවර්ගය:ඇමරිකානු ගගනගාමීන්]] 4pvncmfmj2d5ur5mdmqd8mgbzztmyhi 0 127623 750339 622925 2025-06-23T08:04:21Z Ttheek 66430 [[ප්‍රවර්ගය:අභ්‍යවකාශගාමීන්]] ඉවත් කරන ලදී. [[විකිපීඩියා:HOTCAT|HotCat]] භාවිතයෙන් 750339 wikitext text/x-wiki {{Infobox astronaut | name = ඩේවිඩ් ස්කොට් | image = Dave Scott Apollo 15 CDR.jpg | alt = Scott posing with a model of the lunar roving vehicle | caption = 1971 දී ස්කොට් | type = [[නාසා ගගනගාමි]] | status = විශ්‍රාමික | birth_name = ඩේවිඩ් රැන්ඩොල්ෆ් ස්කොට් | birth_date = {{Birth date and age|1932|06|06}} | birth_place = සැන් ඇන්ටෝනියෝ, ටෙක්සාස්, එ.ජ. | alma_mater = {{ubl|[[මිචිගන් විශ්ව විද්‍යාලය]]|[[එක්සත් ජනපද හමුදා ඇකඩමිය]] ([[විද්‍යාවේදී උපාධිය|BS]])|[[මැසචුසෙට්ස් තාක්ෂණ ආයතනය]] ([[Master of Science|MS]], [[Engineer's degree|EAA]])}} | occupation = {{Hlist|[[ප්‍රහාරක ගුවන් නියමු]]|[[පරීක්ෂණ නියමු]]|[[astronaut|ගගනගාමී]]}} | rank = [[Colonel (United States)|කර්නල්]], [[එක්සත් ජනපද ගුවන් හමුදාව]] | selection = [[List of astronauts by selection#1963|නාසා 1963 3 වන කණ්ඩායම]] | time = දින 22 පැය 18 විනාඩි 54<ref name="nm">{{cite web|url=http://www.nmspacemuseum.org/halloffame/detail.php?id=68|title=David R. Scott|publisher=New Mexico Museum of Space History|access-date=February 24, 2019}}</ref> | eva1 = ඇපලෝ 9 දී EVA 3ක්ද, ඇපලෝ 15 දී EVA 4ක් (එයින් 3ක් සඳ මතදීය). | eva2 = පැය 20 විනාඩි 46 යි<ref name="nm" /> | mission = {{center|{{hlist|[[ජෙමිනි 8]]|[[ඇපලෝ 9]]|[[ඇපලෝ 15]]}}}} | insignia = {{center|[[File:Gemini-8-logo.png|50px|alt=Gemini 8 logo]] [[File:Apollo-9-patch.png|45px|alt=Apollo 9 logo]] [[File:Apollo 15-insignia.png|45px|alt=Apollo 15 logo]]}} | Date of ret = September 30, 1977<ref name="nm" /> | awards = {{ubl|[[Distinguished Flying Cross (United States)|විශිෂ්ට පියාසර කුරුසය]]|[[NASA Distinguished Service Medal|NASA විශිෂ්ට සේවා පදක්කම]] (2)}} }} '''ඩේවිඩ් රැන්ඩොල්ෆ් ස්කොට්''' (උපත ජුනි 6, 1932) යනු ඇමරිකානු විශ්‍රාමික පරීක්ෂණ ගුවන් නියමුවෙකු හා නාසා ගගනගාමියෙකුද වන අතර [[ඇපලෝ ගගනගාමීන්ගේ ලැයිස්තුව#සඳ මත ගමන් කළ පුද්ගලයින්|සඳ මත ඇවිද ගිය හත්වන පුද්ගලයා]] වේ. 1963 දී තුන්වන ගගනගාමීන් කණ්ඩායමේ කොටසක් ලෙස තෝරා ගන්නා ලද ස්කොට් තුන් වතාවක් අභ්‍යවකාශයට පියාසර කළ අතර සිව්වන චන්ද්‍ර ගොඩබෑම වන [[ඇපලෝ 15]]ට අණ දුන්නේය. ඔහු ජීවතුන් අතර සිටින සඳෙන් ඇවිදින්නන් හතර දෙනාගෙන් කෙනෙකි සහ සඳ මත පතිත වූ අභ්‍යවකාශ යානයක ජීවමාන එකම අණදෙන නිලධාරියා වේ.<ref>{{cite web|url=https://qz.com/1290267/astronaut-alan-bean-fourth-man-to-walk-on-the-moon-is-dead/|title=Now just four men who walked on the moon are still alive|last1=Mancini|first1=John|date=May 26, 2018|access-date=March 5, 2019|work=Quartz}}</ref> ගගනගාමියෙකු වීමට පෙර, ස්කොට් වෙස්ට් පොයින්ට් හි එක්සත් ජනපද හමුදා ඇකඩමියෙන් උපාධිය ලබා ගුවන් හමුදාවට බැඳුණි. යුරෝපයේ ප්‍රහාරක ගුවන් නියමුවෙකු ලෙස සේවය කිරීමෙන් පසු ඔහු ගුවන් හමුදා පර්යේෂණාත්මක පරීක්ෂණ නියමු පාසලෙන් (62C පන්තියෙන්) සහ අභ්‍යවකාශ පර්යේෂණ නියමු පාසලෙන් (IV පන්තියෙන්) උපාධිය ලබා ගත්තේය. ස්කොට් 1975 දී කර්නල් නිලය සමඟ ගුවන් හමුදාවෙන් විශ්‍රාම ගත් අතර පැය 5,600 කට වඩා වැඩි කාලයක් පියාසර කිරීමේ කාලය ගත කළේය. ==මූලාශ්‍ර== {{Reflist}} {{සැකිල්ල:People who have traveled to the Moon}} {{සැකිල්ල:ඇපලෝ වැඩසටහන|state=collapsed}} [[ප්‍රවර්ගය:සඳ මත ඇවිද ඇති පුද්ගලයින්]] 36h85bibpaecac3agxp4p5otj9hf309 750340 750339 2025-06-23T08:04:34Z Ttheek 66430 [[ප්‍රවර්ගය:ඇමරිකානු ගගනගාමීන්]] එක් කරන ලදී. [[විකිපීඩියා:HOTCAT|HotCat]] භාවිතයෙන් 750340 wikitext text/x-wiki {{Infobox astronaut | name = ඩේවිඩ් ස්කොට් | image = Dave Scott Apollo 15 CDR.jpg | alt = Scott posing with a model of the lunar roving vehicle | caption = 1971 දී ස්කොට් | type = [[නාසා ගගනගාමි]] | status = විශ්‍රාමික | birth_name = ඩේවිඩ් රැන්ඩොල්ෆ් ස්කොට් | birth_date = {{Birth date and age|1932|06|06}} | birth_place = සැන් ඇන්ටෝනියෝ, ටෙක්සාස්, එ.ජ. | alma_mater = {{ubl|[[මිචිගන් විශ්ව විද්‍යාලය]]|[[එක්සත් ජනපද හමුදා ඇකඩමිය]] ([[විද්‍යාවේදී උපාධිය|BS]])|[[මැසචුසෙට්ස් තාක්ෂණ ආයතනය]] ([[Master of Science|MS]], [[Engineer's degree|EAA]])}} | occupation = {{Hlist|[[ප්‍රහාරක ගුවන් නියමු]]|[[පරීක්ෂණ නියමු]]|[[astronaut|ගගනගාමී]]}} | rank = [[Colonel (United States)|කර්නල්]], [[එක්සත් ජනපද ගුවන් හමුදාව]] | selection = [[List of astronauts by selection#1963|නාසා 1963 3 වන කණ්ඩායම]] | time = දින 22 පැය 18 විනාඩි 54<ref name="nm">{{cite web|url=http://www.nmspacemuseum.org/halloffame/detail.php?id=68|title=David R. Scott|publisher=New Mexico Museum of Space History|access-date=February 24, 2019}}</ref> | eva1 = ඇපලෝ 9 දී EVA 3ක්ද, ඇපලෝ 15 දී EVA 4ක් (එයින් 3ක් සඳ මතදීය). | eva2 = පැය 20 විනාඩි 46 යි<ref name="nm" /> | mission = {{center|{{hlist|[[ජෙමිනි 8]]|[[ඇපලෝ 9]]|[[ඇපලෝ 15]]}}}} | insignia = {{center|[[File:Gemini-8-logo.png|50px|alt=Gemini 8 logo]] [[File:Apollo-9-patch.png|45px|alt=Apollo 9 logo]] [[File:Apollo 15-insignia.png|45px|alt=Apollo 15 logo]]}} | Date of ret = September 30, 1977<ref name="nm" /> | awards = {{ubl|[[Distinguished Flying Cross (United States)|විශිෂ්ට පියාසර කුරුසය]]|[[NASA Distinguished Service Medal|NASA විශිෂ්ට සේවා පදක්කම]] (2)}} }} '''ඩේවිඩ් රැන්ඩොල්ෆ් ස්කොට්''' (උපත ජුනි 6, 1932) යනු ඇමරිකානු විශ්‍රාමික පරීක්ෂණ ගුවන් නියමුවෙකු හා නාසා ගගනගාමියෙකුද වන අතර [[ඇපලෝ ගගනගාමීන්ගේ ලැයිස්තුව#සඳ මත ගමන් කළ පුද්ගලයින්|සඳ මත ඇවිද ගිය හත්වන පුද්ගලයා]] වේ. 1963 දී තුන්වන ගගනගාමීන් කණ්ඩායමේ කොටසක් ලෙස තෝරා ගන්නා ලද ස්කොට් තුන් වතාවක් අභ්‍යවකාශයට පියාසර කළ අතර සිව්වන චන්ද්‍ර ගොඩබෑම වන [[ඇපලෝ 15]]ට අණ දුන්නේය. ඔහු ජීවතුන් අතර සිටින සඳෙන් ඇවිදින්නන් හතර දෙනාගෙන් කෙනෙකි සහ සඳ මත පතිත වූ අභ්‍යවකාශ යානයක ජීවමාන එකම අණදෙන නිලධාරියා වේ.<ref>{{cite web|url=https://qz.com/1290267/astronaut-alan-bean-fourth-man-to-walk-on-the-moon-is-dead/|title=Now just four men who walked on the moon are still alive|last1=Mancini|first1=John|date=May 26, 2018|access-date=March 5, 2019|work=Quartz}}</ref> ගගනගාමියෙකු වීමට පෙර, ස්කොට් වෙස්ට් පොයින්ට් හි එක්සත් ජනපද හමුදා ඇකඩමියෙන් උපාධිය ලබා ගුවන් හමුදාවට බැඳුණි. යුරෝපයේ ප්‍රහාරක ගුවන් නියමුවෙකු ලෙස සේවය කිරීමෙන් පසු ඔහු ගුවන් හමුදා පර්යේෂණාත්මක පරීක්ෂණ නියමු පාසලෙන් (62C පන්තියෙන්) සහ අභ්‍යවකාශ පර්යේෂණ නියමු පාසලෙන් (IV පන්තියෙන්) උපාධිය ලබා ගත්තේය. ස්කොට් 1975 දී කර්නල් නිලය සමඟ ගුවන් හමුදාවෙන් විශ්‍රාම ගත් අතර පැය 5,600 කට වඩා වැඩි කාලයක් පියාසර කිරීමේ කාලය ගත කළේය. ==මූලාශ්‍ර== {{Reflist}} {{සැකිල්ල:People who have traveled to the Moon}} {{සැකිල්ල:ඇපලෝ වැඩසටහන|state=collapsed}} [[ප්‍රවර්ගය:සඳ මත ඇවිද ඇති පුද්ගලයින්]] [[ප්‍රවර්ගය:ඇමරිකානු ගගනගාමීන්]] gi9m02r33pmvqrt6lol94ou9avhdm37 0 159936 750468 750170 2025-06-23T11:32:20Z 212.104.231.66 /* ටෙලිනාට්‍යය */ 750468 wikitext text/x-wiki '''රෙබෙකා නිර්මලී''' (1964 නොවැම්බර් 27 - 2014 අගෝස්තු 13), [[සිංහල සිනමාව|ශ්‍රී ලාංකේය සිනමාවේ]], රංග ශාලාවේ සහ රූපවාහිනියේ [[නළුවා|නිළියකි]].<ref>{{උපන්‍යාස වෙබ් |title=Rebeka Nirmali filmography |url=https://www.films.lk/sinhala-cinema-artist-rebeka-nirmali-524.html |access-date=15 August 2019 |publisher=Sinhala Cinema Database}}</ref> වසර 25කට වැඩි කාලයක් වෘත්තීය ජීවිතයක් ගත කළ ඉතා බහුවිධ රංගන ශිල්පිනියක වන නිර්මලී වඩාත් ප්‍රසිද්ධියට පත්ව ඇත්තේ ''[[Weda Hamine|වෙද හාමිනේ]]'' රූපවාහිනී කතාමාලාවේ ඇයගේ චරිතය නිසාය.<ref name="rebeka">{{උපන්‍යාස වෙබ් |title=Veda Hamine loses battle with cancer |url=https://www.onlanka.com/news/veda-hamine-loses-battle-with-cancer.html |access-date=15 August 2019 |publisher=On Lanka}}</ref> ඇය වයස අවුරුදු 49 දී මහරගම පිළිකා රෝහලේ ප්‍රතිකාර ලබමින් සිටියදී 2014 අගෝස්තු 13 දින මිය ගියාය.<ref>{{උපන්‍යාස වෙබ් |title=රෙබෙකා නිර්මලී ජීවිතයට සමුදෙයි |url=http://www.ada.lk/entertainment/රෙබෙකා-නිර්ම/8-24628 |access-date=15 August 2019 |publisher=Ada}}</ref><ref name="Rebecca loses battle with cancer">{{උපන්‍යාස වෙබ් |title=Rebecca loses battle with cancer |url=https://english.gossiplankanews.com/2014/08/rebecca-loses-battle-with-cancer.html |access-date=15 August 2019 |publisher=gossiplankanews}}</ref> == පෞද්ගලික ජීවිතය == නිර්මලී 1964 නොවැම්බර් 27 වැනිදා අනුරාධපුරයේ උපත ලැබුවාය. ඇය අනුරාධපුර නිවන්තක චේතිය විද්‍යාලයෙන් අධ්‍යාපනය සම්පූර්ණ කළාය.<ref name="rebeka2">{{උපන්‍යාස වෙබ් |title=Veda Hamine loses battle with cancer |url=https://www.onlanka.com/news/veda-hamine-loses-battle-with-cancer.html |access-date=15 August 2019 |publisher=On Lanka}}</ref> ඇයට එක් දියණියක් සිටී - ඈන් නිරෝෂනී, උපත ලැබුවේ 1987 දීය.<ref>{{උපන්‍යාස වෙබ් |title=Teledrama her first love |url=http://archives.sundayobserver.lk/2009/07/12/mag10.asp |access-date=15 August 2019 |publisher=Sunday Observer}}</ref> == වෘත්තීය == ඇය කොළඹට ගොස් 1987 දී ''ලෝකය සුද්දයි'' සහ ''සුදු සමනලයෝ'' යන වේදිකා නාට්‍ය හරහා නාට්‍ය ජීවිතයක් ආරම්භ<ref name="rebeka3">{{උපන්‍යාස වෙබ් |title=Veda Hamine loses battle with cancer |url=https://www.onlanka.com/news/veda-hamine-loses-battle-with-cancer.html |access-date=15 August 2019 |publisher=On Lanka}}</ref> ඉන්පසුව ඇය ''උතුරේ රාහුල'' සහ ''අමල් බිසෝ'' යන ජනප්‍රිය නාට්‍යවල ප්‍රධාන නිළිය ලෙස රඟපෑවාය. ඇයගේ රංගන දිවියේ හැරවුම් ලක්ෂ්‍යය වූයේ 1990 වසරේ [[Jayantha Chandrasiri|ජයන්ත චන්ද්‍රසිරි]] විසින් අධ්‍යක්ෂණය කරන ලද ''[[Weda Hamine|වෙද හාමිනේ]]'' රූපවාහිනී කතාමාලාව හරහාය.<ref name="rebeka3" /> ඉන්පසුව ඇය ටෙලි නාට්‍ය 150කට වැඩි ප්‍රමාණයක ශානරයන් ඔස්සේ රංගනයෙන් දායක වූවාය.<ref>{{උපන්‍යාස වෙබ් |title=ප්‍රවීණ රංගන ශිල්පිනී රෙබෙකා නිර්මලී අභාවප්‍රාප්ත වෙයි |url=https://www.newsfirst.lk/sinhala/2014/08/13/ප්‍රවීණ-රංගන-ශිල්පීනි-රෙ/ |access-date=15 August 2019 |publisher=News First}}</ref> ඇය සිය සිනමා ජීවිතය ආරම්භ කළේ උපාලි පියරත්න විසින් අධ්‍යක්ෂණය කරන ලද 2003 වසරේ විකට චිත්‍රපටයක් වූ ''ඇලඩිංගේ වෙල්ඩින්'' චිත්‍රපටියෙනි. ඉන්පසුව ඇය ''ඉර සේවය'', ''උත්තර'' සහ ''සමනල සංධවනිය'' යන චිත්‍රපටවල සහය චරිත වල රඟපෑවාය.<ref>{{උපන්‍යාස වෙබ් |title=Rebeka Nirmali |url=https://www.imdb.com/name/nm5324177/ |access-date=15 August 2019 |publisher=IMDb}}</ref> ඇය භාරතී රාජා විසින් අධ්‍යක්ෂණය කරන ලද ' ''කන්ගලිල් කයිති සෙයිතෙන්'' ' ඉන්දියානු නිෂ්පාදනයේ ද සේවය කළාය. ඇය අවසන් වරට සිනමාවට පිවිසියේ විමල් අලහකෝන්ගේ ''මව් සෙනෙහස'' චිත්‍රපටිය හරහාය.<ref name="rebeka4">{{උපන්‍යාස වෙබ් |title=Veda Hamine loses battle with cancer |url=https://www.onlanka.com/news/veda-hamine-loses-battle-with-cancer.html |access-date=15 August 2019 |publisher=On Lanka}}</ref><ref>{{උපන්‍යාස වෙබ් |title=Maw Senehasa unspools in London on Mothers' Day |url=https://www.pressreader.com/sri-lanka/daily-mirror-sri-lanka/20130520/283128541381827 |access-date=15 August 2019 |publisher=Daily Mirror}}</ref> === කැපී පෙනෙන රංග කෘති === {{Div col|colwidth=25em}} * ''ලෝකය සුද්දයි'' * ''සුදු සමනලයෝ'' * ''උතුරේ රාහුල'' * ''අමල් බිසෝ'' {{Div col end}} === ටෙලිනාට්‍යය === * ''අහන්කාර නගරේ'' * ''රන්තලිය වලව්ව'' * ''හෝපලු අරණ'' == මරණය == 2007 වසරේ සිට ඇයට ගැබ්ගෙල පිළිකාව වැළඳී ඇති අතර, ඉතා කෙටි කාලයක් තුළ රෝග ලක්ෂණ මතු වී තිබේ. ඇය 2014 මැයි මාසයේදී රෝහල් ගත කර මාස තුනක් අඛණ්ඩව ප්‍රතිකාර කළාය.<ref>{{උපන්‍යාස වෙබ් |title=Get well soon Rebecca Nirmali |url=https://english.gossiplankanews.com/2014/07/get-well-soon-rebecca-nirmali.html |access-date=15 August 2019 |publisher=gossiplankanews}}</ref> පිළිකා රෝහලේ නියෝජ්‍ය අධ්‍යක්ෂ වෛද්‍ය වසන්ත දිසානායකට අනුව විකිරණ ප්‍රතිකාරය අසාර්ථක වූ විට නිර්මලීට රසායනික ප්‍රතිකාර ලබා දී ඇත.<ref>{{උපන්‍යාස වෙබ් |title=Rebecca battles with cancer since 2007 -- Dr. Dissanayaka |url=https://english.gossiplankanews.com/2014/08/rebecca-battles-with-cancer-since-2007.html |access-date=15 August 2019 |publisher=gossiplankanews}}</ref> කෙසේ වෙතත්, ඇය මහරගම පිළිකා රෝහලේ ප්‍රතිකාර ලබමින් සිටියදී 2014 අගෝස්තු 13 දින මිය ගියාය. ඇයගේ දේහය බොරැල්ලේ පෞද්ගලික අවමංගල්‍ය නිවසක තැන්පත් කර ඇති අතර අවසන් කටයුතු සඳහා බ්‍රහස්පතින්දා කලා භවන වෙත රැගෙන යන ලදී. අවසන් කටයුතු බ්‍රහස්පතින්දා සවස [[Kanatte Cemetery|බොරැල්ල පොදු සුසාන භූමියේදී]] සිදු විය.<ref>{{උපන්‍යාස වෙබ් |title=Veteran actress Rebecca Nirmali passes away |url=https://www.newsfirst.lk/2014/08/13/veteran-actress-rebecca-nirmali-passes-away/ |access-date=15 August 2019 |publisher=News First}}</ref> 2014 අගෝස්තු 18 වන දින ලන්ඩනයේ අමරාවතී බෞද්ධ විහාරස්ථානයේ දානමය පිංකමක් සිදු කරන ලදී.<ref>{{උපන්‍යාස වෙබ් |title=Rebecca Nirmali's alms-giving in London |url=http://www.island.lk/index.php?page_cat=article-details&page=article-details&code_title=109202 |access-date=15 August 2019 |publisher=The Island}}</ref> == මූලාශ්‍ර == {{Reflist}} == බාහිර සබැඳි == * [http://gossip.hirufm.lk/2439/2014/11/rebecca-nirmali-almsgiving-problem.html රෙබෙකා නිර්මලී දානමය ගැටලුව] * [http://www.divaina.com/2014/08/15/news35.html පිළිකා රෝගය කල් තියා හඳුනාගෙන නිසි ප්‍රතිකාර ගත්තා නම් රෙබෙකා අදටත් ජීවත් වෙනවා] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140818084238/http://www.divaina.com/2014/08/15/news35.html |date=2014-08-18 }} {{අධිකාරී පාලනය}} 485ewxpwvx9reiw7t9tr8eihnw1lip9 0 175837 750376 749775 2025-06-23T08:32:19Z 212.104.231.66 /* ටෙලි නිර්මාණ */ 750376 wikitext text/x-wiki '''ආනන්ද අතුකෝරල''' [[ලාංකික]] රංගන ශිල්පියෙකි. රූපවාහිනියේ බහුවිධ නලුවෙකු වන අතුකෝරල සිනමාව හා වේදිකාවේද කටයුතු කරයි. ===සිනමාව=== * 2012 - [[රන් කෙවිට 2]] * 2019 - සේද මාවතේ * 2019 - [[ජනාධිපති සුපර් ස්ටාර්]] * 2023 - [[කතුරු මිතුරු]] * 2024 - [[රිදී සීනූ]] * 2025 - [[කාසි වාසි]] ===ටෙලි නිර්මාණ=== * ''[[කෝටිපතියෝ]]'' * ''පිත්තල කොන්ඩෑරුම'' * ''මුතු පලස'' 9ztk0d0k5hz0if8qr9a8dd1sreb8df4 0 181511 750276 746700 2025-06-23T07:27:38Z Lee 85 750276 wikitext text/x-wiki '''එලිනා ජයවර්ධන''' එසේත් නැත්නම් '''එලීනා ජයවර්ධන''' යනු [[ජේ. ආර්. ජයවර්ධන]] ජනාධිපතිතුමාගේ බිරිඳ විය. [[ප්‍රවර්ගය:ශ්‍රී ලංකාවේ ජනපති ආර්යාවෝ]] {{bio-stub}} lu6lrllxi461p1uto7dtwjtfiq3q3zh 750278 750276 2025-06-23T07:27:54Z Lee 85 Lee විසින් [[එලිනා ජයවර්ධන]] සිට [[එලීනා ජයවර්ධන]] වෙත පිටුව ගෙන යන ලදී 750276 wikitext text/x-wiki '''එලිනා ජයවර්ධන''' එසේත් නැත්නම් '''එලීනා ජයවර්ධන''' යනු [[ජේ. ආර්. ජයවර්ධන]] ජනාධිපතිතුමාගේ බිරිඳ විය. [[ප්‍රවර්ගය:ශ්‍රී ලංකාවේ ජනපති ආර්යාවෝ]] {{bio-stub}} lu6lrllxi461p1uto7dtwjtfiq3q3zh 750283 750278 2025-06-23T07:29:19Z Lee 85 750283 wikitext text/x-wiki '''එලිනා ජයවර්ධන''' එසේත් නැත්නම් '''එලීනා ජයවර්ධන''' යනු [[ජේ. ආර්. ජයවර්ධන]] ජනාධිපතිතුමාගේ බිරිඳ විය. [[ප්‍රවර්ගය:ශ්‍රී ලංකාවේ ජනපති ආර්යාවෝ]] [[ප්‍රවර්ගය:ජේ. ආර්. ජයවර්ධන]] {{bio-stub}} hkert8w3hplzj6088vrzg38jmvpachm 750286 750283 2025-06-23T07:31:42Z Lee 85 750286 wikitext text/x-wiki '''එලිනා ජයවර්ධන''' එසේත් නැත්නම් '''එලීනා ජයවර්ධන''' යනු [[ජේ. ආර්. ජයවර්ධන]] ජනාධිපතිතුමාගේ බිරිඳ විය. [[ප්‍රවර්ගය:ශ්‍රී ලංකාවේ ජනපති ආර්යාවෝ]] [[ප්‍රවර්ගය:ජේ. ආර්. ජයවර්ධන]] {{SriLanka-bio-stub}} 5vzaim8vth4a7iatwv9yux8xtmwov7p 750290 750286 2025-06-23T07:34:20Z Lee 85 750290 wikitext text/x-wiki {{Short description|Politician in Sri Lanka}} {{Infobox First Lady | honorific-prefix = | name = එලිනා ජයවර්ධන | honorific-suffix = | image = elina_jayawardene.jpg | imagesize = | smallimage = | caption = | order = | office = 2nd [[First Lady of Sri Lanka]] | term_start = 4 February 1978 | term_end = 2 January 1989 | term_label = In role | predecessor = [[Seelawathie Gopallawa]] | successor = [[Hema Premadasa]] | order2 = <!-- Can be repeated up to eight times by changing the number --> | office2 = <!-- Can be repeated up to eight times by changing the number --> | term_start2 = <!-- Can be repeated up to eight times by changing the number --> | term_end2 = <!-- Can be repeated up to eight times by changing the number --> | succeeding2 = <!-- Can be repeated up to eight times by changing the number --> | predecessor2 = <!-- Can be repeated up to eight times by changing the number --> | successor2 = <!-- Can be repeated up to eight times by changing the number --> | constituency2 = <!-- Can be repeated up to eight times by changing the number --> | birth_date = {{birth date|1913|12|15|df=y}} | birth_place = [[Colombo]] | death_date = {{death date and age|2007|11|17|1913|12|15|df=y}} | death_place = [[Colombo]] | restingplace = | restingplacecoordinates = | birthname = Elina Bandara Rupasinghe | nationality = [[Sri Lanka]]n | party = | otherparty = <!--For additional political affiliations --> | spouse = {{married|[[J. R. Jayewardene]]|1935|1996|reason=d.}} | relations = | children = [[Ravi Jayewardene|Ravindra "Ravi" Vimal Jayewardene]] | residence = [[Braemar, Colombo|Braemar]] | alma_mater = | occupation = | profession = | committees = | religion = | signature = | website = | footnotes = }} '''එලිනා ජයවර්ධන''' එසේත් නැත්නම් '''එලීනා ජයවර්ධන''' යනු [[ජේ. ආර්. ජයවර්ධන]] ජනාධිපතිතුමාගේ බිරිඳ විය. [[ප්‍රවර්ගය:ශ්‍රී ලංකාවේ ජනපති ආර්යාවෝ]] [[ප්‍රවර්ගය:ජේ. ආර්. ජයවර්ධන]] {{SriLanka-bio-stub}} l4nkm7aodg3u1devfp3c73qd2wdueg8 750291 750290 2025-06-23T07:35:55Z Lee 85 750291 wikitext text/x-wiki {{Short description|Politician in Sri Lanka}} {{Infobox First Lady | honorific-prefix = | name = එලිනා ජයවර්ධන | honorific-suffix = | image = elina_jayawardene.jpg | imagesize = | smallimage = | caption = | order = | office = 2nd [[First Lady of Sri Lanka]] | term_start = 4 February 1978 | term_end = 2 January 1989 | term_label = In role | predecessor = [[Seelawathie Gopallawa]] | successor = [[Hema Premadasa]] | order2 = <!-- Can be repeated up to eight times by changing the number --> | office2 = <!-- Can be repeated up to eight times by changing the number --> | term_start2 = <!-- Can be repeated up to eight times by changing the number --> | term_end2 = <!-- Can be repeated up to eight times by changing the number --> | succeeding2 = <!-- Can be repeated up to eight times by changing the number --> | predecessor2 = <!-- Can be repeated up to eight times by changing the number --> | successor2 = <!-- Can be repeated up to eight times by changing the number --> | constituency2 = <!-- Can be repeated up to eight times by changing the number --> | birth_date = {{birth date|1913|12|15|df=y}} | birth_place = [[Colombo]] | death_date = {{death date and age|2007|11|17|1913|12|15|df=y}} | death_place = [[Colombo]] | restingplace = | restingplacecoordinates = | birthname = Elina Bandara Rupasinghe | nationality = [[Sri Lanka]]n | party = | otherparty = <!--For additional political affiliations --> | spouse = {{married|[[J. R. Jayewardene]]|1935|1996|reason=d.}} | relations = | children = [[Ravi Jayewardene|Ravindra "Ravi" Vimal Jayewardene]] | residence = [[Braemar, Colombo|Braemar]] | alma_mater = | occupation = | profession = | committees = | religion = | signature = | website = | footnotes = }} '''එලිනා ජයවර්ධන''' එසේත් නැත්නම් '''එලීනා ජයවර්ධන''' යනු [[ජේ. ආර්. ජයවර්ධන]] ජනාධිපතිතුමාගේ බිරිඳ විය. == මූලාශ්‍ර == {{Reflist}} <!-- ==External links== {{s-start}} {{s-hon}} {{s-bef|rows=2|before=Wimalawathi Kumarihami}} {{s-ttl|title=First Lady of Sri Lanka|years=19 November 2005 – 9 January 2015}} {{s-aft|rows=2|after=[[Jayanthi Pushpa Kumari]]}} {{s-end}} --> {{First Ladies of Sri Lanka}} [[Category:1913 births]] [[Category:2007 deaths]] [[Category:First ladies and gentlemen of Sri Lanka]] [[Category:Jayewardene family|Elina]] [[Category:Sinhalese women]] [[Category:J. R. Jayewardene]] [[ප්‍රවර්ගය:ශ්‍රී ලංකාවේ ජනපති ආර්යාවෝ]] [[ප්‍රවර්ගය:ජේ. ආර්. ජයවර්ධන]] {{SriLanka-bio-stub}} 56qo2beg8wss7impzjivtq6z5g2uan0 750308 750291 2025-06-23T07:40:37Z Lee 85 750308 wikitext text/x-wiki {{Short description|Politician in Sri Lanka}} {{Infobox First Lady | honorific-prefix = | name = එලිනා ජයවර්ධන | honorific-suffix = | image = elina_jayawardene.jpg | imagesize = | smallimage = | caption = | order = | office = 2nd [[First Lady of Sri Lanka]] | term_start = 4 February 1978 | term_end = 2 January 1989 | term_label = In role | predecessor = [[Seelawathie Gopallawa]] | successor = [[Hema Premadasa]] | order2 = <!-- Can be repeated up to eight times by changing the number --> | office2 = <!-- Can be repeated up to eight times by changing the number --> | term_start2 = <!-- Can be repeated up to eight times by changing the number --> | term_end2 = <!-- Can be repeated up to eight times by changing the number --> | succeeding2 = <!-- Can be repeated up to eight times by changing the number --> | predecessor2 = <!-- Can be repeated up to eight times by changing the number --> | successor2 = <!-- Can be repeated up to eight times by changing the number --> | constituency2 = <!-- Can be repeated up to eight times by changing the number --> | birth_date = {{birth date|1913|12|15|df=y}} | birth_place = [[Colombo]] | death_date = {{death date and age|2007|11|17|1913|12|15|df=y}} | death_place = [[Colombo]] | restingplace = | restingplacecoordinates = | birthname = Elina Bandara Rupasinghe | nationality = [[Sri Lanka]]n | party = | otherparty = <!--For additional political affiliations --> | spouse = {{married|[[J. R. Jayewardene]]|1935|1996|reason=d.}} | relations = | children = [[Ravi Jayewardene|Ravindra "Ravi" Vimal Jayewardene]] | residence = [[Braemar, Colombo|Braemar]] | alma_mater = | occupation = | profession = | committees = | religion = | signature = | website = | footnotes = }} [[File:Jr and elina.jpg|thumb|Elina with her husband, President [[J. R. Jayewardene|Junius Richard Jayawardene]] on their 50th wedding Anniversary in 1985.]] '''එලිනා ජයවර්ධන''' එසේත් නැත්නම් '''එලීනා ජයවර්ධන''' යනු [[ජේ. ආර්. ජයවර්ධන]] ජනාධිපතිතුමාගේ බිරිඳ විය. == මූලාශ්‍ර == {{Reflist}} <!-- ==External links== {{s-start}} {{s-hon}} {{s-bef|rows=2|before=Wimalawathi Kumarihami}} {{s-ttl|title=First Lady of Sri Lanka|years=19 November 2005 – 9 January 2015}} {{s-aft|rows=2|after=[[Jayanthi Pushpa Kumari]]}} {{s-end}} --> {{First Ladies of Sri Lanka}} [[Category:1913 births]] [[Category:2007 deaths]] [[Category:First ladies and gentlemen of Sri Lanka]] [[Category:Jayewardene family|Elina]] [[Category:Sinhalese women]] [[Category:J. R. Jayewardene]] [[ප්‍රවර්ගය:ශ්‍රී ලංකාවේ ජනපති ආර්යාවෝ]] [[ප්‍රවර්ගය:ජේ. ආර්. ජයවර්ධන]] {{SriLanka-bio-stub}} ewmubcmwxyrdnudjb5jxioahgb3756i 750314 750308 2025-06-23T07:47:21Z Lee 85 750314 wikitext text/x-wiki {{Short description|Politician in Sri Lanka}} {{Infobox First Lady | honorific-prefix = | name = එලිනා ජයවර්ධන | honorific-suffix = | image = elina_jayawardene.jpg | imagesize = | smallimage = | caption = | order = | office = 2nd [[First Lady of Sri Lanka]] | term_start = 4 February 1978 | term_end = 2 January 1989 | term_label = In role | predecessor = [[Seelawathie Gopallawa]] | successor = [[Hema Premadasa]] | order2 = <!-- Can be repeated up to eight times by changing the number --> | office2 = <!-- Can be repeated up to eight times by changing the number --> | term_start2 = <!-- Can be repeated up to eight times by changing the number --> | term_end2 = <!-- Can be repeated up to eight times by changing the number --> | succeeding2 = <!-- Can be repeated up to eight times by changing the number --> | predecessor2 = <!-- Can be repeated up to eight times by changing the number --> | successor2 = <!-- Can be repeated up to eight times by changing the number --> | constituency2 = <!-- Can be repeated up to eight times by changing the number --> | birth_date = {{birth date|1913|12|15|df=y}} | birth_place = [[Colombo]] | death_date = {{death date and age|2007|11|17|1913|12|15|df=y}} | death_place = [[Colombo]] | restingplace = | restingplacecoordinates = | birthname = Elina Bandara Rupasinghe | nationality = [[Sri Lanka]]n | party = | otherparty = <!--For additional political affiliations --> | spouse = {{married|[[J. R. Jayewardene]]|1935|1996|reason=d.}} | relations = | children = [[Ravi Jayewardene|Ravindra "Ravi" Vimal Jayewardene]] | residence = [[Braemar, Colombo|Braemar]] | alma_mater = | occupation = | profession = | committees = | religion = | signature = | website = | footnotes = }} [[File:Jr and elina.jpg|thumb|Elina with her husband, President [[J. R. Jayewardene|Junius Richard Jayawardene]] on their 50th wedding Anniversary in 1985.]] '''එලිනා ජයවර්ධන''' එසේත් නැත්නම් '''එලීනා ජයවර්ධන''' යනු [[ජේ. ආර්. ජයවර්ධන]] ජනාධිපතිතුමාගේ බිරිඳ විය.<ref name="ලංකාදීප-2025-06-23"/> == මූලාශ්‍ර == {{Reflist|refs= <ref name="ලංකාදීප-2025-06-23"> {{cite web |url=https://www.lankadeepa.lk/thaksalawa/දසපමක-නදට-සරසවතය-එලන-ජයවරධන/55-521328 |title=දිසාපාමොක් නොදුටු සරස්වතිය එලීනා ජයවර්ධන |work=[[ලංකාදීප|ලංකාදීප ජාතික පුවත් පත]] |access-date=2025-06-23 }} </ref> }} <!-- ==External links== {{s-start}} {{s-hon}} {{s-bef|rows=2|before=Wimalawathi Kumarihami}} {{s-ttl|title=First Lady of Sri Lanka|years=19 November 2005 – 9 January 2015}} {{s-aft|rows=2|after=[[Jayanthi Pushpa Kumari]]}} {{s-end}} --> {{First Ladies of Sri Lanka}} [[Category:1913 births]] [[Category:2007 deaths]] [[Category:First ladies and gentlemen of Sri Lanka]] [[Category:Jayewardene family|Elina]] [[Category:Sinhalese women]] [[Category:J. R. Jayewardene]] [[ප්‍රවර්ගය:ශ්‍රී ලංකාවේ ජනපති ආර්යාවෝ]] [[ප්‍රවර්ගය:ජේ. ආර්. ජයවර්ධන]] {{SriLanka-bio-stub}} iekdprn8uvktp7trtb3mo0whjro04d0 750403 750314 2025-06-23T09:24:07Z Lee 85 750403 wikitext text/x-wiki {{Short description|Politician in Sri Lanka}} {{Infobox First Lady | honorific-prefix = | name = එලිනා ජයවර්ධන | honorific-suffix = | image = elina_jayawardene.jpg | imagesize = | smallimage = | caption = | order = | office = 2nd [[First Lady of Sri Lanka]] | term_start = 4 February 1978 | term_end = 2 January 1989 | term_label = In role | predecessor = [[Seelawathie Gopallawa]] | successor = [[Hema Premadasa]] | order2 = <!-- Can be repeated up to eight times by changing the number --> | office2 = <!-- Can be repeated up to eight times by changing the number --> | term_start2 = <!-- Can be repeated up to eight times by changing the number --> | term_end2 = <!-- Can be repeated up to eight times by changing the number --> | succeeding2 = <!-- Can be repeated up to eight times by changing the number --> | predecessor2 = <!-- Can be repeated up to eight times by changing the number --> | successor2 = <!-- Can be repeated up to eight times by changing the number --> | constituency2 = <!-- Can be repeated up to eight times by changing the number --> | birth_date = {{birth date|1913|12|15|df=y}} | birth_place = [[Colombo]] | death_date = {{death date and age|2007|11|17|1913|12|15|df=y}} | death_place = [[Colombo]] | restingplace = | restingplacecoordinates = | birthname = Elina Bandara Rupasinghe | nationality = [[Sri Lanka]]n | party = | otherparty = <!--For additional political affiliations --> | spouse = {{married|[[J. R. Jayewardene]]|1935|1996|reason=d.}} | relations = | children = [[Ravi Jayewardene|Ravindra "Ravi" Vimal Jayewardene]] | residence = [[Braemar, Colombo|Braemar]] | alma_mater = | occupation = | profession = | committees = | religion = | signature = | website = | footnotes = }} [[File:Jr and elina.jpg|thumb|Elina with her husband, President [[J. R. Jayewardene|Junius Richard Jayawardene]] on their 50th wedding Anniversary in 1985.]] '''එලිනා ජයවර්ධන''' එසේත් නැත්නම් '''එලීනා ජයවර්ධන''' යනු [[ජේ. ආර්. ජයවර්ධන]] ජනාධිපතිතුමාගේ බිරිඳ විය.<ref name="ලංකාදීප-2017-12-01"/><ref name="ඉරිදා-ලංකාදීප-2024-11-25"/> == මූලාශ්‍ර == {{Reflist|refs= <ref name="ලංකාදීප-2017-12-01"> {{cite web |url=https://www.lankadeepa.lk/thaksalawa/දසපමක-නදට-සරසවතය-එලන-ජයවරධන/55-521328 |title=දිසාපාමොක් නොදුටු සරස්වතිය එලීනා ජයවර්ධන |work=[[ලංකාදීප|ලංකාදීප ජාතික පුවත් පත]] |access-date=2025-06-23 }} </ref> <ref name="ඉරිදා-ලංකාදීප-2024-11-25"> {{cite web |url=https://www.lankadeepa.lk/sunday/politics/ජනපති-ආර්යාවෝ/54-658931 |title=ජනපති ආර්යාවෝ |work=[[ඉරිදා ලංකාදීප|ඉරිදා ලංකාදීප ජාතික පුවත් පත]] |access-date=2025-06-23 }} </ref> }} <!-- == බාහිර සබැඳි == {{s-start}} {{s-hon}} {{s-bef|rows=2|before=Wimalawathi Kumarihami}} {{s-ttl|title=First Lady of Sri Lanka|years=19 November 2005 – 9 January 2015}} {{s-aft|rows=2|after=[[Jayanthi Pushpa Kumari]]}} {{s-end}} --> {{First Ladies of Sri Lanka}} [[Category:1913 births]] [[Category:2007 deaths]] [[Category:First ladies and gentlemen of Sri Lanka]] [[Category:Jayewardene family|Elina]] [[Category:Sinhalese women]] [[Category:J. R. Jayewardene]] [[ප්‍රවර්ගය:ශ්‍රී ලංකාවේ ජනපති ආර්යාවෝ]] [[ප්‍රවර්ගය:ජේ. ආර්. ජයවර්ධන]] {{SriLanka-bio-stub}} 1z8gjbsou4r0zlpih03koiepprmxzyq 0 182286 750190 750098 2025-06-22T13:22:58Z Hansaka99 42964 750190 wikitext text/x-wiki {{BLP sources}} {{Infobox person | name = කුමාරදාස සපුතන්ත්‍රි <br> Kumaradasa Saputhanthri | image = [[File:Kumaradasa Saputhanthri.jpg|150px]] | alt = | caption = | birth_name = කුමාරදාස සපුතන්ත්‍රි | birth_date = {{Birth date and age|1944|7|4}} | birth_place = පාලටුව, [[මාතර]] | education = වලතර විද්‍යාලය, බේරැවල <br> ජේතවන විශ්ව විද්‍යාලය පිරිවෙන, කිරිබත්ගොඩ | nationality = ශ්‍රී ලාංකික | other_names = | spouse = | children = | parents = | occupation = ගීත රචක, ගුවන් විදුලි නිවේදක | years_active = 1975 - වර්තමානය | known_for = | notable_works = }} '''කුමාරදාස සපුතන්ත්‍රි''' යනු ශ්‍රී ලාංකික ගීත රචකයෙකි. සිංහල ගීත 500කට අධික ගීත රැසක් ඔහු රචනා කර ඇති අතර ඒවා අතර ''නිදුකාණනේ'', ''හදේ කොතැනක හෝ'', ''රන් මලක් ලෙස'', ''දොඹ මලින් මලට'', ''අකුරු මැකී නෑ'', ''එපා සඳේ'', ''රුවන් තාරකා'', ''මිනිසා සුවඳයි මලසේ'' වැනි ගීත අයත් ජනප්‍රියය.<ref>{{cite web |author = <!-- not stated --> |date = 7 මැයි 2015 |title = කුමාරදාස සපුතන්ත්‍රි හතළිස් වසක ගී අසිරිය |url = https://archives.sarasaviya.lk/2015/05/07/?fn=sa1505076 |website = sarasaviya.lk |location = කොළඹ |publisher = සීමාසහිත එක්සත් ප්‍රවෘත්ති පත්‍ර සමාගම |access-date = 19 ජුනි 2025 }}</ref>{{cite web |author=<!-- not stated --> |date= |title= |url= |website= |location= |publisher= |access-date=}} == ජනප්‍රිය ගීත රචනා == {| class="wikitable" |+ කුමාරදාස සපුතන්ත්‍රි ගී පද වැල් |- ! ගීතය !! ගායනය !! සංගීතය |- | මිනිසා සුවඳයි මලසේ ||rowspan=10| [[සුනිල් එදිරිසිංහ.|සුනිල් එදිරිසිංහ]] || |- | සන්තාප මාවතේ || [[රෝහණ වීරසිංහ]] |- | සොයා පිලිසරණක් || |- | ඇසුවේද කවුරුන්|| [[රෝහණ වීරසිංහ]] |- | හදේ කොතැනක|| [[රෝහණ වීරසිංහ]] |- | කඳුළු දෙන්න|| |- | රෝස කුසුමක් පිපී|| |- | පාට දේදුනු සේදිලා || [[රෝහණ වීරසිංහ]] |- | සයුරක් නොදුටු || [[එච්.එම්. ජයවර්ධන]] |- | රන් මලක් ලෙස || |- | ඔබ මට තරුවකි ||rowspan=3|ලක්ෂ්මන් විජේසේකර || |- | දෑත දෙපා ලන || |- | මේ ප්‍රේම සීමා මාලකේ || |- | සිනා පිපෙනා ||ලක්ෂ්මන් විජේසේකර සහ සමිතා මුදුන්කොටුව || |- | අකුරු මැකී නෑ ||rowspan=5|[[එඩ්වඩ් ජයකොඩි]] || |- | එපා සඳේ || [[රෝහණ වීරසිංහ]] |- | මාරම්බරී || [[රෝහණ වීරසිංහ]] |- | දොඹ මලින් || |- | කැරකෙන රෝදේ || |- | කැටපත් පවුරකි||ශාලිත අබේවික්‍රම || [[රෝහණ වීරසිංහ]] |- | කොහේ යන්නෙද ||rowspan=3|බණ්ඩාර ආතාවුද || [[එච්.එම්. ජයවර්ධන]] |- | රුවන් තාරකා || [[රෝහණ වීරසිංහ]] |- | නන් සුරන් බැතියෙන් || [[රෝහණ වීරසිංහ]] |- | පිතු සෙනෙහේ පිදු || දීපිකා ප්‍රියදර්ශනී පීරිස් || |- | හදවතින් සෙනෙහස || අජිත් ආරියරත්න || |} == මූලාශ්‍ර == {{reflist}} {{සිංහල ගීත|state=collapsed}} [[ප්‍රවර්ගය:චරිත කතා]] [[ප්‍රවර්ගය:ශ්‍රී ලාංකික බෞද්ධයෝ]] [[ප්‍රවර්ගය:ශ්‍රී ලාංකික ගී පද රචකයෝ]] [[ප්‍රවර්ගය:ලාංකික සිංහලයෝ]] 0ip9a19anetphgj2icw5467n16f9tub 750191 750190 2025-06-22T13:23:53Z Hansaka99 42964 750191 wikitext text/x-wiki {{BLP sources}} {{Infobox person | name = කුමාරදාස සපුතන්ත්‍රි <br> Kumaradasa Saputhanthri | image = [[File:Kumaradasa Saputhanthri.jpg|150px]] | alt = | caption = | birth_name = කුමාරදාස සපුතන්ත්‍රි | birth_date = {{Birth date and age|1944|7|4}} | birth_place = පාලටුව, [[මාතර]] | education = වලතර විද්‍යාලය, බේරැවල <br> ජේතවන විශ්ව විද්‍යාලය පිරිවෙන, කිරිබත්ගොඩ | nationality = ශ්‍රී ලාංකික | other_names = | spouse = | children = | parents = | occupation = ගීත රචක, ගුවන් විදුලි නිවේදක | years_active = 1975 - වර්තමානය | known_for = | notable_works = }} '''කුමාරදාස සපුතන්ත්‍රි''' යනු ශ්‍රී ලාංකික ගීත රචකයෙකි. සිංහල ගීත 500කට අධික ගීත රැසක් ඔහු රචනා කර ඇති අතර ඒවා අතර ''නිදුකාණනේ'', ''හදේ කොතැනක හෝ'', ''රන් මලක් ලෙස'', ''දොඹ මලින් මලට'', ''අකුරු මැකී නෑ'', ''එපා සඳේ'', ''රුවන් තාරකා'', ''මිනිසා සුවඳයි මලසේ'' වැනි ගීත අයත් ජනප්‍රියය.<ref>{{cite web |author = <!-- not stated --> |date = 7 මැයි 2015 |title = කුමාරදාස සපුතන්ත්‍රි හතළිස් වසක ගී අසිරිය |url = https://archives.sarasaviya.lk/2015/05/07/?fn=sa1505076 |website = sarasaviya.lk |location = කොළඹ |publisher = සීමාසහිත එක්සත් ප්‍රවෘත්ති පත්‍ර සමාගම |access-date = 19 ජුනි 2025 }}</ref>{{cite web |author=<!-- not stated --> |date= |title=ඒ කාලේ මම අල ගොවියෙක් |url=https://www.deshaya.lk/article/52/%E0%B7%84%E0%B6%AF%E0%B7%83%E0%B6%BB/13799/%E0%B6%92-%E0%B6%9A%E0%B7%8F%E0%B6%BD%E0%B7%9A-%E0%B6%B8%E0%B6%B8-%E0%B6%85%E0%B6%BD--%E0%B6%9C%E0%B7%9C%E0%B7%80%E0%B7%92%E0%B6%BA%E0%B7%99%E0%B6%9A%E0%B7%8A |website= |location= |publisher= |access-date=}} == ජනප්‍රිය ගීත රචනා == {| class="wikitable" |+ කුමාරදාස සපුතන්ත්‍රි ගී පද වැල් |- ! ගීතය !! ගායනය !! සංගීතය |- | මිනිසා සුවඳයි මලසේ ||rowspan=10| [[සුනිල් එදිරිසිංහ.|සුනිල් එදිරිසිංහ]] || |- | සන්තාප මාවතේ || [[රෝහණ වීරසිංහ]] |- | සොයා පිලිසරණක් || |- | ඇසුවේද කවුරුන්|| [[රෝහණ වීරසිංහ]] |- | හදේ කොතැනක|| [[රෝහණ වීරසිංහ]] |- | කඳුළු දෙන්න|| |- | රෝස කුසුමක් පිපී|| |- | පාට දේදුනු සේදිලා || [[රෝහණ වීරසිංහ]] |- | සයුරක් නොදුටු || [[එච්.එම්. ජයවර්ධන]] |- | රන් මලක් ලෙස || |- | ඔබ මට තරුවකි ||rowspan=3|ලක්ෂ්මන් විජේසේකර || |- | දෑත දෙපා ලන || |- | මේ ප්‍රේම සීමා මාලකේ || |- | සිනා පිපෙනා ||ලක්ෂ්මන් විජේසේකර සහ සමිතා මුදුන්කොටුව || |- | අකුරු මැකී නෑ ||rowspan=5|[[එඩ්වඩ් ජයකොඩි]] || |- | එපා සඳේ || [[රෝහණ වීරසිංහ]] |- | මාරම්බරී || [[රෝහණ වීරසිංහ]] |- | දොඹ මලින් || |- | කැරකෙන රෝදේ || |- | කැටපත් පවුරකි||ශාලිත අබේවික්‍රම || [[රෝහණ වීරසිංහ]] |- | කොහේ යන්නෙද ||rowspan=3|බණ්ඩාර ආතාවුද || [[එච්.එම්. ජයවර්ධන]] |- | රුවන් තාරකා || [[රෝහණ වීරසිංහ]] |- | නන් සුරන් බැතියෙන් || [[රෝහණ වීරසිංහ]] |- | පිතු සෙනෙහේ පිදු || දීපිකා ප්‍රියදර්ශනී පීරිස් || |- | හදවතින් සෙනෙහස || අජිත් ආරියරත්න || |} == මූලාශ්‍ර == {{reflist}} {{සිංහල ගීත|state=collapsed}} [[ප්‍රවර්ගය:චරිත කතා]] [[ප්‍රවර්ගය:ශ්‍රී ලාංකික බෞද්ධයෝ]] [[ප්‍රවර්ගය:ශ්‍රී ලාංකික ගී පද රචකයෝ]] [[ප්‍රවර්ගය:ලාංකික සිංහලයෝ]] 4pavv4cog30fj7pd31wrwugcbeq1m0s 750192 750191 2025-06-22T13:26:24Z Hansaka99 42964 750192 wikitext text/x-wiki {{BLP sources}} {{Infobox person | name = කුමාරදාස සපුතන්ත්‍රි <br> Kumaradasa Saputhanthri | image = [[File:Kumaradasa Saputhanthri.jpg|150px]] | alt = | caption = | birth_name = කුමාරදාස සපුතන්ත්‍රි | birth_date = {{Birth date and age|1944|7|4}} | birth_place = පාලටුව, [[මාතර]] | education = වලතර විද්‍යාලය, බේරැවල <br> ජේතවන විශ්ව විද්‍යාලය පිරිවෙන, කිරිබත්ගොඩ | nationality = ශ්‍රී ලාංකික | other_names = | spouse = | children = | parents = | occupation = ගීත රචක, ගුවන් විදුලි නිවේදක | years_active = 1975 - වර්තමානය | known_for = | notable_works = }} '''කුමාරදාස සපුතන්ත්‍රි''' යනු ශ්‍රී ලාංකික ගීත රචකයෙකි. සිංහල ගීත 500කට අධික ගීත රැසක් ඔහු රචනා කර ඇති අතර ඒවා අතර ''නිදුකාණනේ'', ''හදේ කොතැනක හෝ'', ''රන් මලක් ලෙස'', ''දොඹ මලින් මලට'', ''අකුරු මැකී නෑ'', ''එපා සඳේ'', ''රුවන් තාරකා'', ''මිනිසා සුවඳයි මලසේ'' වැනි ගීත අයත් ජනප්‍රියය.<ref>{{cite web |author = <!-- not stated --> |date = 7 මැයි 2015 |title = කුමාරදාස සපුතන්ත්‍රි හතළිස් වසක ගී අසිරිය |url = https://archives.sarasaviya.lk/2015/05/07/?fn=sa1505076 |website = sarasaviya.lk |location = කොළඹ |publisher = සීමාසහිත එක්සත් ප්‍රවෘත්ති පත්‍ර සමාගම |access-date = 19 ජුනි 2025 }}</ref><ref>{{cite web |author=<!-- not stated --> |date=23 නොවැම්බර් 2019 |title=ඒ කාලේ මම අල ගොවියෙක් |url=https://www.deshaya.lk/article/52/%E0%B7%84%E0%B6%AF%E0%B7%83%E0%B6%BB/13799/%E0%B6%92-%E0%B6%9A%E0%B7%8F%E0%B6%BD%E0%B7%9A-%E0%B6%B8%E0%B6%B8-%E0%B6%85%E0%B6%BD--%E0%B6%9C%E0%B7%9C%E0%B7%80%E0%B7%92%E0%B6%BA%E0%B7%99%E0%B6%9A%E0%B7%8A |website=www.deshaya.lk |location=කොළඹ |publisher= විජය පුවත්පත් සමාගම|access-date=21 ජුනි 2025}}</ref> == ජනප්‍රිය ගීත රචනා == {| class="wikitable" |+ කුමාරදාස සපුතන්ත්‍රි ගී පද වැල් |- ! ගීතය !! ගායනය !! සංගීතය |- | මිනිසා සුවඳයි මලසේ ||rowspan=10| [[සුනිල් එදිරිසිංහ.|සුනිල් එදිරිසිංහ]] || |- | සන්තාප මාවතේ || [[රෝහණ වීරසිංහ]] |- | සොයා පිලිසරණක් || |- | ඇසුවේද කවුරුන්|| [[රෝහණ වීරසිංහ]] |- | හදේ කොතැනක|| [[රෝහණ වීරසිංහ]] |- | කඳුළු දෙන්න|| |- | රෝස කුසුමක් පිපී|| |- | පාට දේදුනු සේදිලා || [[රෝහණ වීරසිංහ]] |- | සයුරක් නොදුටු || [[එච්.එම්. ජයවර්ධන]] |- | රන් මලක් ලෙස || |- | ඔබ මට තරුවකි ||rowspan=3|ලක්ෂ්මන් විජේසේකර || |- | දෑත දෙපා ලන || |- | මේ ප්‍රේම සීමා මාලකේ || |- | සිනා පිපෙනා ||ලක්ෂ්මන් විජේසේකර සහ සමිතා මුදුන්කොටුව || |- | අකුරු මැකී නෑ ||rowspan=5|[[එඩ්වඩ් ජයකොඩි]] || |- | එපා සඳේ || [[රෝහණ වීරසිංහ]] |- | මාරම්බරී || [[රෝහණ වීරසිංහ]] |- | දොඹ මලින් || |- | කැරකෙන රෝදේ || |- | කැටපත් පවුරකි||ශාලිත අබේවික්‍රම || [[රෝහණ වීරසිංහ]] |- | කොහේ යන්නෙද ||rowspan=3|බණ්ඩාර ආතාවුද || [[එච්.එම්. ජයවර්ධන]] |- | රුවන් තාරකා || [[රෝහණ වීරසිංහ]] |- | නන් සුරන් බැතියෙන් || [[රෝහණ වීරසිංහ]] |- | පිතු සෙනෙහේ පිදු || දීපිකා ප්‍රියදර්ශනී පීරිස් || |- | හදවතින් සෙනෙහස || අජිත් ආරියරත්න || |} == මූලාශ්‍ර == {{reflist}} {{සිංහල ගීත|state=collapsed}} [[ප්‍රවර්ගය:චරිත කතා]] [[ප්‍රවර්ගය:ශ්‍රී ලාංකික බෞද්ධයෝ]] [[ප්‍රවර්ගය:ශ්‍රී ලාංකික ගී පද රචකයෝ]] [[ප්‍රවර්ගය:ලාංකික සිංහලයෝ]] 5m0um9fjhf1eb7nhi44whjr3grme8wi 0 182299 750215 749908 2025-06-23T03:38:42Z 220.247.194.26 750215 wikitext text/x-wiki === මුල් ඉතිහාසය === [[File:Momia_cultura_chinchorro_año_3000_AC.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Momia_cultura_chinchorro_a%C3%B1o_3000_AC.jpg|වම|thumb|පැරණිතම චින්චොරෝ මමී, ක්‍රි.පූ. 5050 පමණ සිට පැවත එන්නකි.]] Stone tool evidence indicates humans sporadically frequented the [[:en:Monte_Verde|Monte Verde]] valley area as long as 18,500 years ago. About 10,000 years ago, migrating [[:en:Indigenous_peoples_of_the_Americas|Indigenous peoples]] settled in fertile valleys and coastal areas of what is present-day Chile. Settlement sites from very early human habitation include Monte Verde, [[:en:Cueva_del_Milodón|Cueva del Milodón]] and the [[:en:Pali-Aike_Crater|Pali-Aike Crater]]'s [[:en:Lava_tube|lava tube]].<ref name=":0">{{cite web |author=Bower, Bruce |date=26 December 2015 |title=People roamed tip of South America 18,500 years ago |url=https://www.sciencenews.org/article/people-roamed-tip-south-america-18500-years-ago |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200510101040/https://www.sciencenews.org/article/people-roamed-tip-south-america-18500-years-ago |archive-date=10 May 2020 |access-date=26 December 2015 |work=Science News |pages=10}}</ref> The Incas briefly extended their empire into what is now northern Chile, but the [[:en:Mapuche|Mapuche]] (or Araucanians as they were known by the Spaniards) successfully resisted many attempts by the [[:en:Inca_Empire|Inca Empire]] to subjugate them, despite their lack of state organization.<ref>{{cite book |url=https://books.google.com/books?id=Nf8SnJ_ZJbkC&pg=PA27 |title=Insight Guides: Chile |publisher=Langenscheidt Publishing Group |year=2002 |isbn=978-981-234-890-6 |page=27 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240221111313/https://books.google.com/books?id=Nf8SnJ_ZJbkC&pg=PA27#v=onepage&q&f=false |archive-date=21 February 2024 |url-status=live}}</ref> They fought against the Sapa Inca Tupac Yupanqui and his army. The result of the bloody three-day confrontation known as the [[:en:Battle_of_the_Maule|Battle of the Maule]] was that the Inca conquest of the territories of Chile ended at the [[:en:Maule_river|Maule river]].<ref name="countrystudies">{{cite web |date=31 March 1994 |title=Development and Breakdown of Democracy, 1830–1973 |url=http://countrystudies.us/chile/85.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110709014719/http://countrystudies.us/chile/85.htm |archive-date=9 July 2011 |access-date=21 April 2009 |work=Country Studies |publisher=Library of Congress}}</ref> ගල් මෙවලම් සාක්ෂිවලින් පෙනී යන්නේ මිනිසුන් වසර 18,500 කට පෙර මොන්ටේ වර්ඩ් නිම්න ප්‍රදේශයට වරින් වර පැමිණි බවයි. වසර 10,000 කට පමණ පෙර, සංක්‍රමණික ආදිවාසී ජනයා වර්තමාන චිලීයේ සාරවත් නිම්න සහ වෙරළබඩ ප්‍රදේශවල පදිංචි වූහ. ඉතා මුල් කාලීන මානව වාසස්ථානවලින් ජනාවාස වූ ස්ථාන අතර මොන්ටේ වර්ඩ්, කියුවා ඩෙල් මිලෝඩන් සහ පාලි-අයික් ආවාටයේ ලාවා නළය ඇතුළත් වේ.[1] ඉන්කාවරු කෙටියෙන් ඔවුන්ගේ අධිරාජ්‍යය දැන් උතුරු චිලී ලෙස ව්‍යාප්ත කළ නමුත්, මාපුචේ (හෝ ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයන් විසින් ඔවුන් හැඳින්වූ පරිදි අරවුකානියානුවන්) රාජ්‍ය සංවිධානයක් නොමැතිකම නොතකා ඉන්කා අධිරාජ්‍යය ඔවුන් යටත් කර ගැනීමට ගත් බොහෝ උත්සාහයන්ට සාර්ථකව ප්‍රතිරෝධය දැක්වූහ.[2] ඔවුන් සාපා ඉන්කා ටුපාක් යුපන්කි සහ ඔහුගේ හමුදාවට එරෙහිව සටන් කළහ. මවුලේ සටන ලෙස හැඳින්වෙන ලේ වැකි දින තුනක ගැටුමේ ප්‍රතිඵලය වූයේ චිලී ප්‍රදේශ අත්පත් කර ගැනීම මවුලේ ගඟේදී අවසන් වීමයි.[3] ස්පාඥ්ඥා යටත් විජිතකරණය නිදහස සහ ජාතිය ගොඩනැග === ස්පාඤ්ඤ යටත් විජිතකරණය === [[File:Captaincy_General_of_Chile,_1775.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Captaincy_General_of_Chile,_1775.svg|thumb|චිලී ඉතිහාස ලේඛනයට අනුව 1775 දී චිලී රාජධානිය. ඊළඟ වසරේදී රියෝ ඩි ලා ප්ලාටා හි උප රාජකීයත්වය නිර්මාණය කරන ලද අතර මෙන්ඩෝසා සහ සැන් ජුවාන් නගරවල භූමි ප්‍රදේශ චිලියේ සිට නව ආයතනයට මාරු කරන ලදී.<ref>{{cite book |author1=Eyzaguirre, Jaime |title=Breve historia de las fronteras de Chile |date=1967 |publisher=Editorial Universitaria}}</ref><ref>{{cite book |last1=Lagos Carmona |first1=Guillermo |title=Los Títulos Históricos: Historia de Las Fronteras de Chile |date=1985 |publisher=Andrés Bello |quote=(p. 197) We note that the Loa river is at 22 degrees and that Baleato, in 1793, indicated 21.5 degrees for the beginning of the Kingdom of Chile, with the Loa at its mouth in the Pacific. (...) (p. 540) According to the Map of Cano y Olmedilla, the limit of the Kingdom of Chile "(...) through the desert of Atacama (...) From here it turns to the S., S.E., S.E., and S., keeping in general this last course until near the 29° parallel, from where it takes a S.E. direction. SE. and S., generally keeping this last course until the vicinity of the 29° parallel, from where it takes a S.E. direction, skirting to the east the 'Province of Cuyo' which, of course, appears to be included in the territory of the Kingdom of Chile. In the latitude of 32°30' the line turns to the S.W. until reaching the Quinto river, which, as the legend says 'communicates by channels with the Saladillo in time of floods'. It follows the river down to the meridian 316°, counting to the E. of Tenerife, where it turns a stretch until it reaches the Hueuque-Leuvu river (or Barrancas river) at 371/2° latitude. From here it runs along the river for a stretch to the S.E., and then turns to the E. and falls into the Atlantic Sea in the vicinity of parallel 37° between Cape Lobos and Cape Corrientes", "a little north of the current Mar del Plata". (...) (p. 543) In this document it is seen that those of the province of Cuyo end to the south at the source of the Diamante River, and that from that point to the east, the dividing line goes to the point where the Quinto River crosses the road that goes from Santiago to Buenos Aires.}}</ref><ref>{{cite book |last1=Amunátegui |first1=Miguel Luis |url=https://libros.uchile.cl/files/presses/1/monographs/128/submission/proof/36/ |title=Títulos de la República de Chile a la soberanía i dominio de la Estremidad |date=1985 |access-date=14 November 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20221112070737/https://libros.uchile.cl/files/presses/1/monographs/128/submission/proof/36/ |archive-date=12 November 2022 |url-status=live}}</ref><ref>{{cite book |last1=Morla Vicuña |first1=Carlos |title=Estudio histórico sobre el descubrimiento y conquista de la Patagonia y de la Tierra del Fuego |date=1903 |publisher=F. A. Brockhaus |location=Leipzig}}</ref>]] In 1520, while attempting to circumnavigate the globe, [[:en:Ferdinand_Magellan|Ferdinand Magellan]] discovered the southern passage now named after him (the [[:en:Strait_of_Magellan|Strait of Magellan]]) thus becoming the first European to set foot on what is now Chile. The next Europeans to reach Chile were Diego de Almagro and his band of [[:en:Conquistador|Spanish conquistadors]], who came from [[:en:Peru|Peru]] in 1535 seeking gold. The Spanish encountered various cultures that supported themselves principally through [[:en:Slash-and-burn|slash-and-burn]] agriculture and hunting.<ref name="countrystudies" /> The conquest of Chile began in earnest in 1540 and was carried out by [[:en:Pedro_de_Valdivia|Pedro de Valdivia]], one of [[:en:Francisco_Pizarro|Francisco Pizarro]]'s lieutenants, who founded the city of Santiago on 12 February 1541. Although the Spanish did not find the extensive gold and silver they sought, they recognized the agricultural potential of Chile's central valley, and Chile became part of the [[:en:Spanish_Empire|Spanish Empire]].<ref name="countrystudies" /> 1520 දී, ලොව වටා ගමන් කිරීමට උත්සාහ කරන අතරතුර, ෆර්ඩිනන්ඩ් මැගෙලන් දැන් ඔහුගේ නමින් නම් කර ඇති දකුණු මාර්ගය (මැගෙලන් සමුද්‍ර සන්ධිය) සොයා ගත් අතර එමඟින් දැන් චිලී ලෙස හඳුන්වන ප්‍රදේශයට පා තැබූ පළමු යුරෝපීයයා බවට පත්විය. චිලී වෙත ළඟා වූ ඊළඟ යුරෝපීයයන් වූයේ 1535 දී පේරු සිට රත්තරන් සොයමින් පැමිණි ඩියාගෝ ද අල්මාග්‍රෝ සහ ඔහුගේ ස්පාඤ්ඤ ආක්‍රමණික කණ්ඩායමයි. ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයින්ට ප්‍රධාන වශයෙන් කප්පාදු කෘෂිකර්මාන්තය සහ දඩයම් කිරීම තුළින් තමන්ට සහාය වූ විවිධ සංස්කෘතීන් හමු විය.[3] චිලී යටත් කර ගැනීම 1540 දී ඉතා උනන්දුවෙන් ආරම්භ වූ අතර එය 1541 පෙබරවාරි 12 වන දින සන්තියාගෝ නගරය ආරම්භ කළ ෆ්‍රැන්සිස්කෝ පිසාරෝගේ ලුතිනන්වරයෙකු වූ පෙඩ්‍රෝ ද වැල්ඩිවියා විසින් සිදු කරන ලදී. ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයින්ට ඔවුන් සොයන පුළුල් රන් හා රිදී සොයා ගැනීමට නොහැකි වුවද, ඔවුන් චිලී මධ්‍යම නිම්නයේ කෘෂිකාර්මික විභවය හඳුනා ගත් අතර, චිලී ස්පාඤ්ඤ අධිරාජ්‍යයේ කොටසක් බවට පත්විය.[3] Conquest took place gradually, and the Europeans suffered repeated setbacks. A massive [[:en:Mapuche|Mapuche]] insurrection that began in 1553 resulted in Valdivia's death and the destruction of many of the colony's principal settlements. Subsequent major insurrections took place in 1598 and in 1655. Each time the Mapuche and other native groups revolted, the southern border of the colony was driven northward. The abolition of [[:en:Slavery|slavery]] by the Spanish crown in 1683 was done in recognition that enslaving the Mapuche intensified resistance rather than cowing them into submission. Despite royal prohibitions, relations remained strained from continual colonialist interference.<ref>{{Cite web |last=Caivano |first=Tommaso |date=1 April 1882 |title=Storia della guerra d'America fra Chilì, il Perù e la Bolivia |url=http://archive.org/details/storiadellaguer00caivgoog |publisher=Ermanno Loescher |language=it |via=Internet Archive |place=Torino}}</ref>{{verify source|date=August 2024|reason="page 66" was deleted from this citation by a user of the ReFill script at one point, but page 66 of this source does not seem to support this claim. the reference previously pointed to a djvu of the source, so pagination may have differed, but the djvu is no longer available via archive.org}} Cut off to the north by desert, to the south by the Mapuche, to the east by the Andes Mountains, and to the west by the ocean, Chile became one of the most centralized, homogeneous territories in Spanish America. Serving as a sort of frontier [[:en:Garrison|garrison]], the colony found itself with the mission of forestalling encroachment by both the Mapuche and Spain's European enemies, especially the [[:en:Kingdom_of_England|English]] and the [[:en:Dutch_Republic|Dutch]]. [[:en:Buccaneer|Buccaneers]] and [[:en:Piracy|pirates]] menaced the colony in addition to the Mapuche, as was shown by [[:en:Francis_Drake|Sir Francis Drake]]'s 1578 raid on Valparaíso, the colony's principal port. Chile hosted one of the largest standing armies in the Americas, making it one of the most militarized of the Spanish possessions, as well as a [[:en:Real_Situado|drain on the treasury of the Viceroyalty of Peru]].<ref name="hudson">{{cite web |year=1995 |editor-last=Hudson |editor-first=Rex A. |title=Chile: A Country Study |url=http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/cltoc.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20150625213643/http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/cltoc.html |archive-date=25 June 2015 |access-date=27 February 2005 |work=GPO for the Library of Congress}}</ref> යටත් කර ගැනීම ක්‍රමයෙන් සිදු වූ අතර යුරෝපීයයන් නැවත නැවතත් පසුබෑමකට ලක් විය. 1553 දී ආරම්භ වූ දැවැන්ත මාපුචේ කැරැල්ලක ප්‍රතිඵලයක් ලෙස වැල්ඩිවියා මරණයට පත් වූ අතර යටත් විජිතයේ ප්‍රධාන ජනාවාස බොහොමයක් විනාශ විය. පසුව ඇති වූ ප්‍රධාන කැරලි 1598 සහ 1655 දී සිදු විය. මාපුචේ සහ අනෙකුත් ස්වදේශික කණ්ඩායම් කැරලි ගැසූ සෑම අවස්ථාවකම, ජනපදයේ දකුණු මායිම උතුරු දෙසට තල්ලු කරන ලදී. 1683 දී ස්පාඤ්ඤ කිරීටය විසින් වහල්භාවය අහෝසි කිරීම සිදු කරන ලද්දේ මාපුචේ වහල්භාවයට පත් කිරීම ඔවුන් යටත් කර ගැනීමට බිය ගැන්වීමට වඩා ප්‍රතිරෝධය තීව්‍ර කළ බව පිළිගැනීමෙනි. රාජකීය තහනම් කිරීම් තිබියදීත්, අඛණ්ඩ යටත්විජිතවාදී මැදිහත්වීම් හේතුවෙන් සබඳතා පළුදු විය.[8][சத்தியம் அணுகல்]<ref>ffff</ref> උතුරට කාන්තාරයෙන්, දකුණට මාපුචේ විසින්, නැගෙනහිරින් ඇන්ඩීස් කඳුවැටියෙන් සහ බටහිරින් සාගරයෙන් වෙන් කරන ලද චිලී, ස්පාඤ්ඤ ඇමරිකාවේ වඩාත්ම මධ්‍යගත, සමජාතීය භූමි ප්‍රදේශයක් බවට පත්විය. එක්තරා ආකාරයක මායිම් බලකොටුවක් ලෙස සේවය කරමින්, මාපුචේ සහ ස්පාඤ්ඤයේ යුරෝපීය සතුරන්, විශේෂයෙන් ඉංග්‍රීසි සහ ලන්දේසීන් යන දෙපිරිසගේම ආක්‍රමණ වැළැක්වීමේ මෙහෙවර යටත් විජිතයට පැවරුණි. සර් ෆ්‍රැන්සිස් ඩ්‍රේක් 1578 දී යටත් විජිතයේ ප්‍රධාන වරාය වූ වල්පරයිසෝ වෙත කළ වැටලීමෙන් පෙන්නුම් කළ පරිදි, මාපුචේට අමතරව බුකනියර්වරුන් සහ මුහුදු කොල්ලකරුවන් ද යටත් විජිතයට තර්ජනය කළහ. චිලී රාජ්‍යය ඇමරිකාවේ විශාලතම ස්ථාවර හමුදාවන්ගෙන් එකකට සත්කාරකත්වය සැපයූ අතර, එය ස්පාඤ්ඤ දේපළවලින් වඩාත්ම මිලිටරිකරණය වූ එකක් බවට පත් කළ අතර, පේරු උපරාජයාගේ භාණ්ඩාගාරයට ද මුදල් වැය කළේය.[9]<ref>ffff</ref> [[File:Fundacion_de_Santiago.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Fundacion_de_Santiago.jpg|වම|thumb|පේද්‍රෝ ලීරා විසින් 1888 දී හුලේන් හිල් හි පේද්‍රෝ ද වැල්ඩිවියා විසින් සන්තියාගෝ පිහිටුවීමේ සිතුවම]] The first general census was conducted by the government of [[:en:Agustín_de_Jáuregui|Agustín de Jáuregui]] between 1777 and 1778; it indicated that the population consisted of 259,646 inhabitants: 73.5% of [[:en:White_Latin_American|European descent]], 7.9% [[:en:Mestizo|mestizos]], 8.6% [[:en:Indigenous_peoples_of_the_Americas|indigenous peoples]] and 9.8% blacks. Francisco Hurtado, Governor of the province of [[:en:Chiloé_Province|Chiloé]], conducted a census in 1784 and found the population consisted of 26,703 inhabitants, 64.4% of whom were whites and 33.5% of whom were natives. The Diocese of [[:en:Concepción,_Chile|Concepción]] conducted a census in areas south of the [[:en:Maule_river|Maule river]] in 1812, but did not include the indigenous population or the inhabitants of the province of Chiloé. The population is estimated at 210,567, 86.1% of whom were [[:en:Spanish_Chilean|Spanish]] or of European descent, 10% of whom were indigenous and 3.7% of whom were mestizos, blacks and [[:en:Mulatto|mulattos]].<ref>{{Cite book |last=Silva Castro |first=Raúl |url=https://www.memoriachilena.gob.cl/602/w3-article-8952.html |title=Censo de 1813 |date=1953 |publisher=Imprenta Chile |place=Santiago |page=370 |access-date=18 August 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240818150256/https://www.memoriachilena.gob.cl/602/w3-article-8952.html |archive-date=18 August 2024 |url-status=live |via=Biblioteca Nacional de Chile}}</ref> A 2021 study by [[:en:Jörg_Baten|Baten]] and Llorca-Jaña shows that regions with a relatively high share of North European migrants developed faster in terms of [[:en:Numeracy|numeracy]], even if the overall number of migrants was small. This effect might be related to [[:en:Externality|externalities]]: the surrounding population adopted a similar behavior as the small non-European immigrant group, and new schools were created. Ironically, there might have been positive [[:en:Spillover_effects|spillover effects]] from the educational investment made by migrants, at the same time numeracy might have been reduced by the greater inequality in these regions. However, the positive effects of immigration were apparently stronger.<ref>{{Cite journal|last1=Baten|first1=Joerg|last2=Llorca-Jaña|first2=Manuel|date=2021|title=Inequality, Low-Intensity Immigration and Human Capital Formation in the Regions of Chile, 1820–1939|url=https://www.cesifo.org/DocDL/cesifo1_wp8177.pdf|url-status=live|journal=Economics and Human Biology|volume=43|page=101030|doi=10.1016/j.ehb.2021.101030|issn=1570-677X|pmid=34171763|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://www.cesifo.org/DocDL/cesifo1_wp8177.pdf|archive-date=9 October 2022|s2cid=219382958}}</ref> පළමු සාමාන්‍ය සංගණනය 1777 සහ 1778 අතර කාලය තුළ අගස්ටින් ද ජෞරෙගුයිගේ රජය විසින් පවත්වන ලදී; එයින් පෙන්නුම් කළේ ජනගහනය 259,646 කින් සමන්විත වූ බවයි: යුරෝපීය සම්භවයක් ඇති 73.5% ක්, මෙස්ටිසෝවරුන් 7.9% ක්, ආදිවාසී ජනතාව 8.6% ක් සහ කළු ජාතිකයින් 9.8% ක්. චිලෝ පළාතේ ආණ්ඩුකාර ෆ්‍රැන්සිස්කෝ හර්ටාඩෝ 1784 දී සංගණනයක් සිදු කළ අතර ජනගහනය 26,703 ක් වන අතර, ඔවුන්ගෙන් 64.4% ක් සුදු ජාතිකයින් සහ 33.5% ක් ස්වදේශිකයන් බවයි. 1812 දී කොන්සෙප්සියොන් රදගුරු පදවිය විසින් මවුලේ ගඟට දකුණින් පිහිටි ප්‍රදේශවල සංගණනයක් සිදු කරන ලද නමුත්, ආදිවාසී ජනගහනය හෝ චිලෝ පළාතේ වැසියන් ඇතුළත් කර නොතිබුණි. ජනගහනය 210,567 ක් ලෙස ඇස්තමේන්තු කර ඇති අතර, ඔවුන්ගෙන් 86.1% ක් ස්පාඤ්ඤ හෝ යුරෝපීය සම්භවයක් ඇති අය වූ අතර, ඔවුන්ගෙන් 10% ක් ආදිවාසී වූ අතර 3.7% ක් මෙස්ටිසෝ, කළු සහ මුලටෝස් විය.[10]<ref name=":0" /> බැටන් සහ ලෝර්කා-ජානා විසින් කරන ලද 2021 අධ්‍යයනයකින් පෙන්නුම් කරන්නේ උතුරු යුරෝපීය සංක්‍රමණිකයන්ගෙන් සාපේක්ෂව ඉහළ කොටසක් ඇති ප්‍රදේශ සංඛ්‍යාත්මකව වේගයෙන් වර්ධනය වූ බවයි, සමස්ත සංක්‍රමණික සංඛ්‍යාව කුඩා වුවද. මෙම බලපෑම බාහිර සාධක සමඟ සම්බන්ධ විය හැකිය: අවට ජනගහනය කුඩා යුරෝපීය නොවන සංක්‍රමණික කණ්ඩායමට සමාන හැසිරීමක් අනුගමනය කළ අතර නව පාසල් නිර්මාණය විය. උත්ප්‍රාසාත්මක ලෙස, සංක්‍රමණිකයන් විසින් කරන ලද අධ්‍යාපනික ආයෝජනයෙන් ධනාත්මක බලපෑම් ඇති වන්නට ඇත, ඒ සමඟම සංඛ්‍යාත්මකභාවය මෙම කලාපවල වැඩි අසමානතාවයෙන් අඩු වී තිබිය හැකිය. කෙසේ වෙතත්, සංක්‍රමණවල ධනාත්මක බලපෑම් පැහැදිලිවම ප්‍රබල විය.[11]<ref>dddd</ref> === නිදහස සහ ජාතිය ගොඩනැගීම === [[File:Ejercito_Libertador_cruce_de_Cordillera_de_los_andes.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Ejercito_Libertador_cruce_de_Cordillera_de_los_andes.jpg|thumb|ඇන්ඩීස් තරණය කරන අතරතුර ජෙනරාල්වරුන් වන ජෝස් ද සැන් මාටින් (වමේ) සහ බර්නාඩෝ ඕ'හිගින්ස් (දකුණේ)]] In 1808, [[:en:Napoleon_I|Napoleon]]'s enthronement of his brother [[:en:Joseph_Bonaparte|Joseph]] as the [[:en:Spanish_monarchy|Spanish King]] precipitated the drive by Chile for [[:en:Chilean_War_of_Independence|independence from Spain]]. A national [[:en:Junta_(governing_body)|junta]] in the name of [[:en:Ferdinand_VII_of_Spain|Ferdinand]] – heir to the deposed king – was formed on 18 September 1810. The [[:en:Government_Junta_of_Chile_(1810)|Government Junta of Chile]] proclaimed an autonomous government for Chile within the Spanish monarchy (in memory of this day, Chile celebrates its [[:en:Fiestas_Patrias_(Chile)|National Day]] on 18 September each year). After these events, a movement for total independence, under the command of [[:en:José_Miguel_Carrera|José Miguel Carrera]] (one of the most renowned patriots) and his two brothers Juan José and [[:en:Luis_Carrera|Luis Carrera]], soon gained a wider following. Spanish attempts to re-impose arbitrary rule during what was called the [[:en:Reconquista_(Spanish_America)|Reconquista]] led to a prolonged struggle, including infighting from [[:en:Bernardo_O'Higgins|Bernardo O'Higgins]], who challenged Carrera's leadership. Intermittent warfare continued until 1817. With Carrera in prison in Argentina, O'Higgins and anti-Carrera cohort [[:en:José_de_San_Martín|José de San Martín]], hero of the [[:en:Argentine_War_of_Independence|Argentine War of Independence]], led [[:en:Army_of_the_Andes|an army]] that [[:en:Crossing_of_the_Andes|crossed the Andes]] into Chile and defeated the royalists. On 12 February 1818, [[:en:Chilean_Declaration_of_Independence|Chile was proclaimed an independent republic]]. The political revolt brought little social change, however, and 19th-century Chilean society preserved the essence of the stratified colonial social structure, which was greatly influenced by family politics and the [[:en:Catholic_Church|Roman Catholic Church]]. A strong presidency eventually emerged, but wealthy landowners remained powerful.<ref name="countrystudies" /> Bernardo O'Higgins once planned to expand Chile by liberating the [[:en:Philippines|Philippines]] from Spain and incorporating the islands. In this regard he tasked the Scottish naval officer, Lord Thomas Cochrane, in a letter dated 12 November 1821, expressing his plan to conquer [[:en:Guayaquil|Guayaquil]], the [[:en:Galapagos_Islands|Galapagos Islands]], and the [[:en:Chile–Philippines_relations|Philippines]]. There were preparations, but the plan did not push through because O'Higgins was exiled.<ref>[https://books.google.com/books?id=Jg5cEAAAQBAJ Intercolonial Intimacies: Relinking Latin/o America to the Philippines. 1898-1964 By Paula C. Park] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20221101151055/https://books.google.com.ph/books?id=Jg5cEAAAQBAJ|date=1 November 2022}} (INTRODUCTION: Residual Intercolonial Intimacies across the "Hispanic" Pacific)</ref> [[File:Combate_Naval_Iquique-Thomas_Somerscales.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Combate_Naval_Iquique-Thomas_Somerscales.jpg|thumb|1879 මැයි 21 වන දින ඉක්වික් සටන. පැසිෆික් යුද්ධයේදී චිලී ලැබූ ජයග්‍රහණය නව භූමි ප්‍රදේශ දක්වා ව්‍යාප්ත වීමට ඉඩ සැලසීය.]] Chile slowly started to expand its influence and to establish its borders. By the Tantauco Treaty, the archipelago of [[:en:Chiloé|Chiloé]] was incorporated in 1826. The economy began to boom due to the discovery of silver ore in Chañarcillo, and the growing trade of the port of Valparaíso, which led to conflict over maritime supremacy in the Pacific with Peru. At the same time, attempts were made to strengthen sovereignty in southern Chile intensifying [[:en:Occupation_of_Araucanía|penetration into Araucanía]] and [[:en:German_colonization_of_Valdivia,_Osorno_and_Llanquihue|colonizing Llanquihue with German immigrants]] in 1848. Through the founding of [[:en:Fort_Bulnes|Fort Bulnes]] by the [[:en:Schooner_Ancud|Schooner Ancud]] under the command of [[:en:John_Williams_Wilson|John Williams Wilson]], the [[:en:Magallanes_Region|Magallanes Region]] [[:en:Chilean_colonization_of_the_Strait_of_Magellan|started to be controlled by country in 1843]], while the [[:en:Antofagasta_Region|Antofagasta Region]], at the time in [[:en:Atacama_Desert_border_dispute|dispute with Bolivia]], began to fill with people. After the [[:en:Chilean_Civil_War_of_1829–1830|Chilean Civil War of 1829–1830]] in which the conservatives won, under the [[:en:Joaquín_Prieto|Joaquín Prieto]] Administration, the [[:en:Chilean_Constitution_of_1833|Chilean Constitution of 1833]] was written and put into effect with high influence from the triple minister [[:en:Diego_Portales|Diego Portales]]. Two other civil wars happened in Chile in the 1850s, one in [[:en:1851_Chilean_revolution|1851]] and the other one in [[:en:1859_Chilean_revolution|1859]]. [[File:Territorial_losses_of_the_Republic_of_Chile_de_jure.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Territorial_losses_of_the_Republic_of_Chile_de_jure.svg|thumb|468x468පික්|චිලී ඉතිහාස ලේඛනයට අනුව චිලී ජනරජයේ භෞමික පාඩු (නීතිය අනුව)<ref name="Eyzaguirre">{{cite book |author1=Eyzaguirre, Jaime |title=Breve historia de las fronteras de Chile |date=1967 |publisher=Editorial Universitaria |language=es}}</ref>]] Toward the end of the 19th century, the government in Santiago consolidated its position in the south by the [[:en:Occupation_of_Araucanía|Occupation of Araucanía]]. The [[:en:Boundary_treaty_of_1881_between_Chile_and_Argentina|Boundary treaty of 1881 between Chile and Argentina]] confirmed Chilean sovereignty over the [[:en:Strait_of_Magellan|Strait of Magellan]] but also made the country to renounce to its claims in the rest of East Patagonia after a [[:en:East_Patagonia,_Tierra_del_Fuego_and_Strait_of_Magellan_Dispute|dispute that started in 1842]].<ref name="PatagoniaAustral">{{cite book |author=Mateo Martinic Beros |url=https://www.memoriachilena.gob.cl/602/w3-article-10386.html |title=Presencia de Chile en la Patagonia austral 1843 – 1879 |date=1971 |publisher=Editorial Andrés Bello |language=es |access-date=December 8, 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230331010856/https://www.memoriachilena.gob.cl/602/w3-article-10386.html |archive-date=31 March 2023 |url-status=live}}</ref> As a result of the [[:en:War_of_the_Pacific|War of the Pacific]] with Peru and Bolivia (1879–83), Chile expanded its territory northward by almost one-third, eliminating Bolivia's access to the Pacific, and acquired valuable [[:en:Caliche_(mineral)#Chilean_caliche|nitrate]] deposits, the exploitation of which led to an era of national affluence. Chile had joined the stand as one of the high-income countries in South America by 1870.<ref>{{cite book |last1=Baten |first1=Jörg |author-link=Jörg Baten |title=A History of the Global Economy. From 1500 to the Present. |date=2016 |publisher=Cambridge University Press |isbn=9781107507180 |page=137}}</ref> On 9 September 1888, Chile took possession of [[:en:Easter_Island|Easter Island]] by the signing of a mutual will agreement with the local king, thanks to the efforts of the Bishop of Tahiti, Monsignor José María Verdier since the island was constantly attacked by slave merchants. The naval officer [[:en:Policarpo_Toro|Policarpo Toro]] represented the Chilean Government and [[:en:Atamu_Tekena|Atamu Tekena]] was the head of the Council of Rapanui. The Rapa Nui elders ceded sovereignty, without renouncing their titles as chiefs, the ownership of their lands, the validity of their culture and traditions on equal terms. The Rapa Nui sold nothing and were integrated in equal conditions into Chile.<ref name="historia">{{Cite web |title=Historia de la Isla de Pascua: Su Incorporación y Su Conflicto Con La Williamson & Balfour. Daños Patrimoniales, Pretensiones Internacionales e Independentismos |url=http://www.soberaniachile.cl/historia_de_la_incorporacion_y_las_controversias_de_la_isla_de_pascua.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230321015938/http://www.soberaniachile.cl/historia_de_la_incorporacion_y_las_controversias_de_la_isla_de_pascua.html |archive-date=21 March 2023 |access-date=26 January 2024}}</ref> The [[:en:1891_Chilean_Civil_War|1891 Chilean Civil War]] brought about a redistribution of power between the President and Congress, and Chile established a [[:en:Parliamentary_system|parliamentary]] style democracy. However, the Civil War had also been a contest between those who favored the development of local industries and powerful Chilean banking interests, particularly the House of Edwards which had strong ties to foreign investors. Soon after, the country engaged in a [[:en:Argentine–Chilean_naval_arms_race|vastly expensive naval arms race]] with [[:en:Argentina|Argentina]] amid escalating geopolitical competition and the [[:en:Puna_de_Atacama_dispute|Puna de Atacama dispute]]. The [[:en:War_of_the_Pacific|War of the Pacific]] (1879–1883) against Peru and Bolivia resulted in Chile annexing resource-rich territory from both countries and further consolidating its status as a regional power. It subsequently emerged as a leading naval power in the Americas, even sending a ship to protest United States involvement in the [[:en:Panama_crisis_of_1885|Panama crisis of 1885]]. Chile potentially threatened U.S. hegemony in the Western Hemisphere, with the two countries almost going to war during the [[:en:Baltimore_crisis|Baltimore crisis]] in 1891.<ref name="sater">William Sater, ''Chile and the United States: Empires in Conflict'', Athens, GA; University of Georgia Press, {{ISBN|0-8203-1249-5}} p.51</ref> === 20 වන සියවස === [[File:Chilean_battleship_Almirante_Latorre.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chilean_battleship_Almirante_Latorre.jpg|වම|thumb|1921 දී චිලියේ අල්මිරන්ට් ලැටෝරේ ඩ්‍රෙඩ්නෝට්]] The early 20th century saw Chile fully consolidate its territory and resolve long-running diplomatic and territorial disputes. Its current borders with Argentina were finalized [[:en:1902_Arbitral_award_of_the_Andes_between_Argentina_and_Chile|through British arbitration]] in 1902 and a bilateral settlement of the [[:en:Puna_de_Atacama_dispute|Puna de Atacama dispute]] the following year. In 1904, Chile and Bolivia signed a [[:en:Treaty_of_Peace_and_Friendship_(1904)|Treaty of Peace and Friendship]] which clarified the border between both countries. The Chilean economy partially degenerated into a system protecting the interests of a ruling [[:en:Oligarchy|oligarchy]]. By the 1920s, the emerging middle and working classes were powerful enough to elect a reformist president, [[:en:Arturo_Alessandri|Arturo Alessandri]], whose program was frustrated by a conservative congress. In the 1920s, [[:en:Marxism|Marxist]] groups with strong popular support arose.<ref name="countrystudies" /> A military coup led by General [[:en:Luis_Altamirano|Luis Altamirano]] in 1924 set off a period of political instability that lasted until 1932. Of the ten governments that held power in that period, the longest lasting was that of General [[:en:Carlos_Ibáñez_del_Campo|Carlos Ibáñez del Campo]], who briefly ruled as [[:en:De_facto|de facto]] dictator in 1925 and then again between 1927 and 1931. These authoritarian governments were comparatively less harsh and corrupt than counterparts elsewhere in Latin America.<ref>{{Cite book |last=Fowler |first=Will |title=Authoritarianism in Latin America since independence |publisher=Greenwood Press |year=1996 |isbn=0-313-29843-2 |location=University of Virginia |pages=30–96}}</ref><ref>{{cite book |last=Frazier |first=Lessie Jo |url=https://books.google.com/books?id=gQU-GYGeVSEC&pg=PA163 |title=Salt in the Sand: Memory, Violence, and the Nation-State in Chile, 1890 to the Present |date=17 July 2007 |publisher=Duke University Press |isbn=978-0-8223-4003-4 |pages=163–184 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020445/https://books.google.com/books?id=gQU-GYGeVSEC&pg=PA163#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> By relinquishing power to a democratically elected successor, Ibáñez del Campo retained the respect of a large enough segment of the population to remain a viable politician for more than thirty years, in spite of the vague and shifting nature of his ideology. When constitutional rule was restored in 1932, a strong middle-class party, the Radicals, emerged. It became the key force in coalition governments for the next 20 years. During the period of [[:en:Radical_Party_(Chile)|Radical Party]] dominance (1932–52), the state increased its role in the economy. In 1952, voters returned Ibáñez del Campo to office for another six years. [[:en:Jorge_Alessandri|Jorge Alessandri]] succeeded Ibáñez del Campo in 1958, bringing Chilean conservatism back into power democratically for another term. The [[:en:1964_Chilean_presidential_election|1964 presidential election]] of [[:en:Christian_Democrat_Party_of_Chile|Christian Democrat]] [[:en:Eduardo_Frei_Montalva|Eduardo Frei Montalva]] by an [[:en:Majority|absolute majority]] initiated a period of major reform. Under the slogan "Revolution in Liberty", the Frei administration embarked on far-reaching social and economic programs, particularly in education, housing, and [[:en:Agrarian_reform|agrarian reform]], including rural unionization of agricultural workers. By 1967, however, Frei encountered increasing opposition from leftists, who charged that his reforms were inadequate, and from conservatives, who found them excessive. At the end of his term, Frei had not fully achieved his party's ambitious goals.<ref name="countrystudies" /> [[File:Salvador_Allende_Gossens-.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Salvador_Allende_Gossens-.jpg|thumb|සැල්වදෝර් අයියන්ඩේ]] In the 1970 election, Senator [[:en:Salvador_Allende|Salvador Allende]] of the [[:en:Socialist_Party_of_Chile|Socialist Party of Chile]] (then part of the "[[:en:Popular_Unity_(Chile)|Popular Unity]]" coalition which included the Communists, Radicals, Social-Democrats, dissident Christian Democrats, the Popular Unitary Action Movement, and the Independent Popular Action),<ref name="countrystudies" /> achieved a partial majority in a [[:en:Plurality_(voting)|plurality]] of votes in a three-way contest, followed by candidates Radomiro Tomic for the Christian Democrat Party and Jorge Alessandri for the Conservative Party. Allende was not elected with an absolute majority, receiving fewer than 35% of the votes. The [[:en:National_Congress_of_Chile|Chilean Congress]] conducted a runoff vote between the leading candidates, Allende and former president Jorge Alessandri, and, keeping with tradition, chose Allende by a vote of 153 to 35. Frei refused to form an alliance with Alessandri to oppose Allende, on the grounds that the Christian Democrats were a workers' party and could not make common cause with the right wing.<ref>{{Cite book |last=Mares |first=David |url=https://books.google.com/books?id=0Y3EWkKZsYcC&pg=PA145 |title=The United States and Chile: Coming in from the Cold |author2=Francisco Rojas Aravena |publisher=Routledge |year=2001 |isbn=978-0-415-93125-0 |page=145 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020509/https://books.google.com/books?id=0Y3EWkKZsYcC&pg=PA145 |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref><ref>{{cite book |last=Trento |first=Joseph J. |url=https://books.google.com/books?id=3uPBM7z_62gC&pg=PA560 |title=The Secret History of the CIA |publisher=Carroll & Graf Publishers |year=2005 |isbn=978-0-7867-1500-8 |page=560 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150319065032/http://books.google.com/books?id=3uPBM7z_62gC&pg=PA560 |archive-date=19 March 2015 |url-status=dead}}</ref> An [[:en:Economic_depression|economic depression]] that began in 1972 was exacerbated by [[:en:Capital_flight|capital flight]], plummeting private investment, and withdrawal of bank deposits in response to Allende's socialist program. Production fell and unemployment rose. Allende adopted measures including price freezes, wage increases, and tax reforms, to increase consumer spending and redistribute income downward.<ref>{{cite book |author=Lois Hecht Oppenheim |url=https://books.google.com/books?id=99ZLX52z_noC&pg=PA52 |title=Politics in Chile: Socialism, Authoritarianism, and Market Democracy |publisher=Westview Press |year=2007 |isbn=978-0-7867-3426-9 |page=52 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020433/https://books.google.com/books?id=99ZLX52z_noC&pg=PA52#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> Joint public-private [[:en:Public_works|public works]] projects helped reduce unemployment.<ref name="De Vylder">{{cite book |last=De Vylder |first=Stefan |title=Allende's Chile: The Political Economy of the Rise and Fall of the Unidad Popular |date=5 March 2009 |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-10757-0}}</ref>{{Page needed|date=September 2010}} Much of the banking sector was [[:en:Nationalization|nationalized]]. Many enterprises within the [[:en:Copper#Production|copper]], coal, iron, [[:en:Caliche_(mineral)#Chilean_caliche|nitrate]], and steel industries were [[:en:Nationalization#Expropriation|expropriated]], nationalized, or subjected to state intervention. Industrial output increased sharply and unemployment fell during the Allende administration's first year.<ref name="De Vylder" /> Allende's program included advancement of workers' interests,<ref name="De Vylder" /><ref>{{cite web |title=Allende wins the elections: first coup attempt |url=http://grace.evergreen.edu/~arunc/texts/chile/torre/Allende.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20080107150857/http://grace.evergreen.edu/~arunc/texts/chile/torre/Allende.html |archive-date=7 January 2008 |access-date=17 December 2009 |publisher=Grace.evergreen.edu}}</ref> replacing the judicial system with "socialist legality",<ref name="friedman368">{{cite book |last=Friedman |first=Norman |url=https://books.google.com/books?id=0CIXLdxhQMAC&pg=PA367 |title=The Fifty-Year War: Conflict and Strategy in the Cold War |date=1 March 2007 |publisher=Naval Institute Press |isbn=978-1-59114-287-4 |pages=367–368 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020229/https://books.google.com/books?id=0CIXLdxhQMAC&pg=PA367 |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> nationalization of banks and forcing others to bankruptcy,<ref name="friedman368" /> and strengthening "popular militias" known as MIR.<ref name="friedman368" /> Started under former President Frei, the Popular Unity platform also called for nationalization of Chile's major copper mines in the form of a constitutional amendment. The measure was passed unanimously by Congress. As a result,<ref>{{cite book |last=Qureshi |first=Lubna Z. |url=https://books.google.com/books?id=alISgQdNY4kC&pg=PA86 |title=Nixon, Kissinger, and Allende: U.S. Involvement in the 1973 Coup in Chile |publisher=Lexington Books |year=2009 |isbn=978-0-7391-2655-4 |pages=86–97 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020042/https://books.google.com/books?id=alISgQdNY4kC&pg=PA86#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> the [[:en:Richard_Nixon|Richard Nixon]] administration [[:en:United_States_intervention_in_Chile|organized and inserted secret operatives]] in Chile, in order to swiftly destabilize Allende's government.<ref>{{cite web |title=Report on CIA Chilean Task Force activities |url=http://www.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB8/ch01-01.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20100211203442/http://www.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB8/ch01-01.htm |archive-date=11 February 2010 |access-date=11 March 2010 |work=Chile and the United States: Declassified Documents relating to the Military Coup, 1970–1976 |publisher=The National Security Archive: Electronic Briefing Books (George Washington University)}}</ref> In addition, US financial pressure restricted international economic credit to Chile.<ref name="fas.org">{{cite web |title=Covert Action In Chile 1963–1973, Staff Report Of The Select Committee To Study Governmental Operations With Respect To Intelligence Activities |url=https://fas.org/irp/ops/policy/church-chile.htm |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20091003144646/http://www.fas.org/irp/ops/policy/church-chile.htm |archive-date=3 October 2009 |access-date=17 December 2009 |publisher=Federation of American Scientists}}</ref> The economic problems were also exacerbated by Allende's public spending, financed mostly through printing money, and by poor credit ratings given by commercial banks.<ref>{{Cite news|url=http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,879153,00.html|title=Tightening the Belt|date=7 August 1972|magazine=[[Time (magazine)|Time]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20101022175928/http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,879153,00.html|archive-date=22 October 2010|url-status=dead}}</ref> Simultaneously, opposition media, politicians, business guilds and other organizations helped to accelerate a campaign of domestic political and economical destabilization, some of which was backed by the United States.<ref name="fas.org" /><ref>{{cite web |title=Equipo Nizkor – CIA Activities in Chile – September 18, 2000 |url=http://www.derechos.org/nizkor/chile/doc/hinchey.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20080513083911/http://www.derechos.org/nizkor/chile/doc/hinchey.html |archive-date=13 May 2008 |access-date=17 December 2009 |publisher=Derechos.org}}</ref> By early 1973, inflation was out of control. On 26 May 1973, Chile's Supreme Court, which was opposed to Allende's government, unanimously denounced Allende's ''disruption of the legality of the nation''. Although illegal under the Chilean constitution, the court supported and strengthened Pinochet's soon-to-be seizure of power.<ref name="friedman368" /><ref>{{cite web |title=Transition to Democracy in Latin America: The Role of the judiciary |url=http://www.law.yale.edu/documents/pdf/rightdegree_independence(5).pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130819213445/http://www.law.yale.edu/documents/pdf/rightdegree_independence%285%29.pdf |archive-date=19 August 2013 |publisher=Yale University}}</ref> ==== පිනොචේ යුගය (1973–1990) ==== [[File:Golpe_de_Estado_1973.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Golpe_de_Estado_1973.jpg|වම|thumb|1973 චිලී කුමන්ත්‍රණය අතරතුර ලා මොනේඩා ජනාධිපති මන්දිරයට බෝම්බ හෙලන ප්‍රහාරක ජෙට් යානා]] On 11 September 1973, a [[:en:Chilean_coup_of_1973|military coup]] overthrew Allende, who apparently committed suicide as the armed forces bombarded the [[:en:La_Moneda_Palace|presidential palace]].<ref>{{Cite book |last=Soto |first=Óscar |title=El último día de Salvador Allende |publisher=Aguilar |year=1999 |isbn=978-956-239-084-2}}{{page needed|date=July 2013}}</ref><ref>{{Cite book |last=Ahumada |first=Eugeno |title=Chile: La memoria prohibida}}{{page needed|date=July 2013}}</ref> The degree to which [[:en:U.S._intervention_in_Chile#1973_coup|the United States was involved in the coup]] remains debated; after Allende was overthrown, U.S. Secretary of State [[:en:Henry_Kissinger|Henry Kissinger]] told [[:en:President_of_the_United_States|U.S. president]] [[:en:Richard_Nixon|Richard Nixon]] that the United States had "helped" the coup indirectly.<ref>{{cite web |date=16 September 2013 |title=Kissinger and Chile: the Declassified Record |url=http://www2.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB437/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20130917045957/http://www2.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB437/ |archive-date=17 September 2013 |access-date=16 September 2013 |publisher=The National Security Archive}}</ref> Historian Sebastián Hurtado contends there is no documentary evidence to support that the U.S. government was actively involved in the coordination and execution the coup; however, upon Allende's election in 1970, Kissinger had stated "I don't see why we need to stand by and watch a country go Communist due to the irresponsibility of its own people",<ref name="k745">{{cite web |last=Lewis |first=Anthony |date=1975-02-27 |title=The Kissinger Doctrine |url=https://www.nytimes.com/1975/02/27/archives/the-kissinger-doctrine.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220912084418/https://www.nytimes.com/1975/02/27/archives/the-kissinger-doctrine.html |archive-date=12 September 2022 |access-date=2024-05-08 |website=The New York Times}}</ref><ref name="Hurtado">{{cite web |author1=Juan Paulo Iglesias |date=25 August 2023 |title=Sebastián Hurtado, historiador: "Estados Unidos no tuvo participación directa en el Golpe, pero sí quería que Allende cayera" |url=https://www.latercera.com/la-tercera-sabado/noticia/sebastian-hurtado-historiador-estados-unidos-no-tuvo-participacion-directa-en-el-golpe-pero-si-queria-que-allende-cayera/3UXITS4IUNB3RPPB57ILMYDO64/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240912221446/https://www.latercera.com/la-tercera-sabado/noticia/sebastian-hurtado-historiador-estados-unidos-no-tuvo-participacion-directa-en-el-golpe-pero-si-queria-que-allende-cayera/3UXITS4IUNB3RPPB57ILMYDO64/ |archive-date=12 September 2024 |access-date=12 January 2025 |publisher=La Tercera |language=es}}</ref> while Nixon had expressed that the Allende government should not be consolidated and acted decisively to destabilize his government.<ref name="Hurtado" /><ref>{{cite journal|last1=Hurtado|first1=Sebastián|date=10 October 2016|title=Chile y Estados Unidos, 1964-1973. Una nueva mirada|journal=Nuevo Mundo Mundos Nuevos|language=es|doi=10.4000/nuevomundo.69698|doi-access=free}}</ref> A military junta, led by General [[:en:Augusto_Pinochet|Augusto Pinochet]], took control of the country. His regime was marked by widespread [[:en:Human_rights_violations_in_Pinochet's_Chile|human rights violations]]. Chile initiated and actively participated in [[:en:Operation_Condor|Operation Condor]], a U.S.-backed campaign to suppress leftists and their sympathizes.<ref>{{cite web |last1=Dinges |first1=John |title=Operation Condor |url=http://www.latinamericanstudies.org/chile/operation-condor.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20180722031734/http://www.latinamericanstudies.org/chile/operation-condor.htm |archive-date=22 July 2018 |access-date=6 July 2018 |website=latinamericanstudies.org |publisher=Columbia University}}</ref> In October 1973, at least 72 people were murdered by the [[:en:Caravan_of_Death|Caravan of Death]].<ref>{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/850932.stm|title=Flashback: Caravan of Death|date=25 July 2000|work=BBC|access-date=11 March 2008|archive-url=https://web.archive.org/web/20080226211503/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/850932.stm|archive-date=26 February 2008|url-status=live}}</ref> According to the [[:en:Rettig_Report|Rettig Report]] and [[:en:Valech_Commission|Valech Commission]], during the Pinochet regime's 15-year rule, at least 2,115 were killed,<ref>{{cite web |author=Ministerio del Interior |date=3 August 1999 |title=Ministerio del Interior, Programa de Derechos Humanos – ddhh_rettig |url=http://www.ddhh.gov.cl/ddhh_rettig.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20091223174254/http://www.ddhh.gov.cl/ddhh_rettig.html |archive-date=23 December 2009 |access-date=17 December 2009 |publisher=Ddhh.gov.cl}}</ref> and at least 27,265<ref name="sintesis">{{cite web |title=Sintesis Ok |url=http://www.comisionprisionpoliticaytortura.cl/filesapp/Sintesis.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20070727031254/http://www.comisionprisionpoliticaytortura.cl/filesapp/Sintesis.pdf |archive-date=27 July 2007 |access-date=17 December 2009}}</ref> were tortured (including 88 children younger than 12 years old);<ref name="sintesis" /> many were detained, tortured, and executed at the national stadium. In 2011, Chile recognized an additional 9,800 victims, bringing the total number killed, tortured or imprisoned for political reasons to 40,018.<ref>Eva Vergara (18 August 2015). [https://www.huffingtonpost.com/2011/08/18/chile-recognizes-9800-more-pinochet-victims_n_930754.html Chile Recognizes 9,800 More Pinochet Victims] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20151231220056/http://www.huffingtonpost.com/2011/08/18/chile-recognizes-9800-more-pinochet-victims_n_930754.html|date=31 December 2015}}. ''The Associated Press'' via ''The Huffington Post.'' Retrieved 25 August 2015.</ref> Among the victims was internationally known poet-singer [[:en:Víctor_Jara|Víctor Jara]]. [[File:Augusto_Pinochet_foto_oficial_coloreada.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Augusto_Pinochet_foto_oficial_coloreada.jpg|thumb|ඔගස්ටෝ පිනෝචෙට්]] A new Constitution was approved by a controversial [[:en:Plebiscite|plebiscite]] on 11 September 1980, and General Pinochet became president of the republic for an eight-year term. After Pinochet obtained rule of the country, several hundred committed Chilean revolutionaries joined the [[:en:Sandinista|Sandinista]] army in [[:en:Nicaragua|Nicaragua]], guerrilla forces in [[:en:Argentina|Argentina]] or training camps in [[:en:Cuba|Cuba]], Eastern Europe and Northern Africa.<ref>{{cite book |author1=Pamela Constable |author-link=Pamela Constable |url=https://archive.org/details/nationofenemiesc00cons |title=A Nation of Enemies: Chile Under Pinochet |author2=Arturo Valenzuela |author2-link=Arturo Valenzuela |publisher=W W Norton & Company Incorporated |year=1993 |isbn=978-0-393-30985-0 |page=150}}</ref> In the late 1980s, largely as a result of events such as the 1982 economic collapse<ref>{{cite book |last1=Klein |first1=Naomi |author-link=Naomi Klein |url=https://books.google.com/books?id=PwHUAq5LPOQC&pg=PA85 |title=The Shock Doctrine: The Rise of Disaster Capitalism |date=1 April 2010 |publisher=Henry Holt and Company (2007) |isbn=978-1-4299-1948-7 |page=85 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020106/https://books.google.com/books?id=PwHUAq5LPOQC&pg=PA85#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> and mass [[:en:Civil_resistance|civil resistance]] in 1983–88, the government gradually permitted greater freedom of assembly, [[:en:Freedom_of_speech|speech]], and association, to include trade union and political activity.<ref>{{cite book |last=Huneeus |first=Carlos |author-link=Carlos Huneeus |title=Civil Resistance and Power Politics:The Experience of Non-violent Action from Gandhi to the Present |date=3 September 2009 |publisher=Oxford University Press |isbn=978-0-19-161917-5 |editor1=Adam Roberts |pages=197–212 |chapter=Political Mass Mobilization against Authoritarian Rule: Pinochet's Chile, 1983–88 |access-date=14 July 2013 |editor2=Timothy Garton Ash |chapter-url=https://books.google.com/books?id=zD_S8Y2WbRsC&pg=PT168 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020252/https://books.google.com/books?id=zD_S8Y2WbRsC&pg=PT168#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> The government launched market-oriented reforms with [[:en:Hernán_Büchi|Hernán Büchi]] as Minister of Finance. Chile moved toward a [[:en:Free_market_economy|free market economy]] that saw an increase in domestic and foreign private investment, although the [[:en:Copper#Production|copper]] industry and other important mineral resources were not opened to competition. In a [[:en:1988_Chilean_national_plebiscite|plebiscite]] on 5 October 1988, Pinochet was denied a second eight-year term as president (56% against 44%). Chileans elected a new president and the majority of members of a [[:en:Bicameralism|bicameral]] congress on 14 December 1989. Christian Democrat [[:en:Patricio_Aylwin|Patricio Aylwin]], the candidate of a coalition of 17 political parties called the ''[[:en:Concertación|Concertación]]'', received an absolute majority of votes (55%).<ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/1989/12/16/world/man-in-the-news-patricio-aylwin-a-moderate-leads-chile.html|title=Man in the News: Patricio Aylwin; A Moderate Leads Chile|last=Christian|first=Shirley|date=16 December 1989|work=The New York Times|access-date=28 July 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180729012944/https://www.nytimes.com/1989/12/16/world/man-in-the-news-patricio-aylwin-a-moderate-leads-chile.html|archive-date=29 July 2018|url-status=live}}</ref> President Aylwin served from 1990 to 1994, in what was considered a transition period. === 21 වන සියවස === [[File:Izamiento_de_la_Gran_Bandera_Nacional_-_Presidentes_de_Chile.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Izamiento_de_la_Gran_Bandera_Nacional_-_Presidentes_de_Chile.jpg|වම|thumb|චිලී රාජ්‍යයේ ද්විශත සංවත්සරය සමරමින්, එහි ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයට සංක්‍රමණය වීමෙන් පසු (1990–2022) චිලී රාජ්‍යයේ පළමු ජනාධිපතිවරුන් පස් දෙනා]] In December 1993, Christian Democrat [[:en:Eduardo_Frei_Ruiz-Tagle|Eduardo Frei Ruiz-Tagle]], the son of previous president Eduardo Frei Montalva, led the Concertación coalition to victory with an absolute majority of votes (58%).<ref>{{cite encyclopedia |title=Chile elects new leader Late president's son wins big |encyclopedia=Encyclopedia.com |url=http://www.encyclopedia.com/doc/1P2-8257609.html |access-date=14 July 2013 |date=12 December 1993 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080526090105/http://www.encyclopedia.com/doc/1P2-8257609.html |archive-date=26 May 2008}}</ref> Frei Ruiz-Tagle was succeeded in 2000 by Socialist [[:en:Ricardo_Lagos|Ricardo Lagos]], who won the presidency in an unprecedented [[:en:1999–2000_Chilean_presidential_election|runoff election]] against [[:en:Joaquín_Lavín|Joaquín Lavín]] of the rightist [[:en:Alliance_for_Chile|Alliance for Chile]].<ref>{{Cite news|url=http://archives.cnn.com/2000/WORLD/americas/01/17/chile.elex.01/|title=Moderate socialist Lagos wins Chilean presidential election|date=16 January 2000|work=CNN|archive-url=https://web.archive.org/web/20080506162601/http://archives.cnn.com/2000/WORLD/americas/01/17/chile.elex.01/|archive-date=6 May 2008|url-status=dead}}</ref> In January 2006, Chileans elected their first female president, [[:en:Michelle_Bachelet_Jeria|Michelle Bachelet Jeria]], of the Socialist Party, defeating [[:en:Sebastián_Piñera|Sebastián Piñera]], of the [[:en:National_Renewal_(Chile)|National Renewal]] party, extending the ''Concertación'' governance for another four years.<ref>{{cite web |date=12 January 2006 |title=Chile elects first woman president |url=https://www.nbcnews.com/id/wbna10819903 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20131109023348/http://www.nbcnews.com/id/10819903/ |archive-date=9 November 2013 |access-date=10 November 2019 |work=NBC News}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2006/03/11/AR2006031101381.html|title=Bachelet Sworn in As Chile's President|last=Reel|first=Monte|date=12 March 2006|newspaper=The Washington Post|access-date=22 August 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170701225835/http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2006/03/11/AR2006031101381.html|archive-date=1 July 2017|url-status=live}}</ref> In January 2010, Chileans [[:en:2009–10_Chilean_presidential_election|elected]] [[:en:Sebastián_Piñera|Sebastián Piñera]] as the first rightist President in 20 years, defeating former President [[:en:Eduardo_Frei_Ruiz-Tagle|Eduardo Frei Ruiz-Tagle]] of the ''Concertación'', for a four-year term succeeding Bachelet. Due to term limits, [[:en:Sebastián_Piñera|Sebastián Piñera]] did not stand for re-election in 2013, and his term expired in March 2014 resulting in [[:en:Michelle_Bachelet|Michelle Bachelet]] returning to office.<ref>{{cite web |date=11 March 2014 |title=Michelle Bachelet sworn in as Chile's president |url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-26528923 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140312035407/http://www.bbc.com/news/world-latin-america-26528923 |archive-date=12 March 2014 |access-date=12 August 2021 |work=BBC News}}</ref> Sebastián Piñera succeeded Bachelet again in 2018 as the [[:en:President_of_Chile|President of Chile]] after winning the December 2017 presidential [[:en:2017_Chilean_general_election|election]].<ref>{{cite web |date=18 December 2017 |title=Chile election: Conservative Piñera elected president |url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-42388019 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20171218103345/http://www.bbc.com/news/world-latin-america-42388019 |archive-date=18 December 2017 |access-date=12 August 2021 |work=BBC News}}</ref><ref>{{cite web |date=11 March 2018 |title=Pinera, a conservative billionaire, is sworn in as president of Chile |url=https://www.yahoo.com/news/pinera-conservative-billionaire-sworn-president-chile-183054108.html?guccounter=1&guce_referrer=aHR0cHM6Ly93d3cuZ29vZ2xlLmNvbS8&guce_referrer_sig=AQAAAC6_pBevRC0GpV00u6W8P1NWhHqxCXKFRdRMnzk5fsa |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210801211945/https://www.yahoo.com/news/pinera-conservative-billionaire-sworn-president-chile-183054108.html?guccounter=1&guce_referrer=aHR0cHM6Ly93d3cuZ29vZ2xlLmNvbS8&guce_referrer_sig=AQAAAC6_pBevRC0GpV00u6W8P1NWhHqxCXKFRdRMnzk5fsa |archive-date=1 August 2021 |access-date=12 August 2021 |work=Yahoo! News |agency=Agence France Presse}}</ref> On 27 February 2010, Chile was struck by an 8.8 {{M|w|link=y}} [[:en:2010_Chile_earthquake|earthquake]], the fifth largest ever recorded at the time. More than 500 people died (most from the ensuing [[:en:Tsunami|tsunami]]) and over a million people lost their homes. The earthquake was also followed by multiple aftershocks.<ref>{{cite web |title=US ready to help Chile: Obama |url=http://www.australia-times.com.au/world/article.php?id=501 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110427081917/http://www.australia-times.com.au/world/article.php?id=501 |archive-date=27 April 2011 |access-date=3 March 2010 |work=The Australia Times}}</ref> Initial damage estimates were in the range of US$15–30 billion, around 10% to 15% of Chile's real gross domestic product.<ref>[http://www.contractmagazine.com/contract/content_display/design/news/e3i128fcc3d3e64156a013dfae605b73a5b More Quakes Shake Chile's Infrastructure], Adam Figman, ''Contract'', 1 March 2010 {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141114030306/http://www.contractmagazine.com/contract/content_display/design/news/e3i128fcc3d3e64156a013dfae605b73a5b|date=14 November 2014}}</ref> Chile achieved global recognition for the successful [[:en:2010_Copiapó_mining_accident|rescue of 33 trapped miners]] in 2010. On 5 August 2010, the access tunnel collapsed at the San José copper and gold mine in the [[:en:Atacama_Desert|Atacama Desert]] near [[:en:Copiapó|Copiapó]] in northern Chile, trapping 33 men {{convert|700|m|sp=us}} below ground. A rescue effort organized by the Chilean government located the miners 17 days later. All 33 men were brought to the surface two months later on 13 October 2010 over a period of almost 24 hours, an effort that was carried on live television around the world.<ref name="usstatedep">{{cite web |date=16 December 2011 |title=Background Note: Chile |url=https://2009-2017.state.gov/r/pa/ei/bgn/1981.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170121153101/https://2009-2017.state.gov/r/pa/ei/bgn/1981.htm |archive-date=21 January 2017 |access-date=19 March 2012 |work=[[Bureau of Western Hemisphere Affairs]], [[United States Department of State]]}}</ref> [[File:Marcha_Mas_Grande_De_Chile_2019_Plaza_Baquedano_Drone.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Marcha_Mas_Grande_De_Chile_2019_Plaza_Baquedano_Drone.jpg|thumb|සන්තියාගෝ හි ප්ලාසා බැකෙඩානෝ දෙසට 2019–2022 චිලී විරෝධතාවල දර්ශනයක්]] From [[:en:2019–20_Chilean_protests|2019 to 2022]], Chile endured a series of nationwide protests in response to a rise in the [[:en:Santiago_Metro|Santiago Metro]]'s subway fare, the increased [[:en:Cost_of_living|cost of living]], [[:en:Privatization|privatization]], and [[:en:Economic_inequality|inequality]].<ref>{{cite web |author=Naomi Larsson |date=26 October 2019 |title=Chile protests: More than one million bring Santiago to a halt |url=https://www.aljazeera.com/news/2019/10/chile-protests-million-bring-santiago-halt-191025223542333.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191026165551/https://www.aljazeera.com/news/2019/10/chile-protests-million-bring-santiago-halt-191025223542333.html |archive-date=26 October 2019 |access-date=19 November 2019 |website=Al Jazeera}}</ref> On 15 November, most of the political parties represented in the National Congress signed an agreement to call a [[:en:2020_Chilean_national_referendum|national referendum]] in April 2020 regarding the creation of a new Constitution, later postponed to October due to the [[:en:COVID-19_pandemic_in_Chile|COVID-19 pandemic]].<ref>{{cite news|url=https://www.aljazeera.com/news/2019/11/month-protests-chile-persist-gov-concessions-191118231609475.html|title=One month on: Protests in Chile persist despite gov't concessions|author=Sandra Cuffe|date=19 November 2019|work=Al Jazeera|access-date=19 November 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20200317120559/https://www.aljazeera.com/news/2019/11/month-protests-chile-persist-gov-concessions-191118231609475.html|archive-date=17 March 2020|url-status=live}}</ref> On 25 October 2020, Chileans voted 78.28 percent in favor of a new constitution, while 21.72 percent rejected the change; voter turnout was 51 percent. An [[:en:2021_Chilean_Constitutional_Convention_election|election]] for the members of the [[:en:Constitutional_Convention_(Chile)|Constitutional Convention]] was held in Chile between 15 and 16 May 2021;<ref name="postpone">{{Cite web |date=6 April 2021 |title=Presidente Piñera promulga reforma que posterga elecciones al 15 y 16 de mayo |url=https://www.elmostrador.cl/noticias/pais/2021/04/06/presidente-pinera-promulga-reforma-que-posterga-elecciones-al-15-y-16-de-mayo/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210505183947/https://www.elmostrador.cl/noticias/pais/2021/04/06/presidente-pinera-promulga-reforma-que-posterga-elecciones-al-15-y-16-de-mayo/ |archive-date=5 May 2021 |access-date=7 April 2021 |website=El Mostrador |language=es}}</ref> the results saw a complete rearrangement of the political system established since the end of [[:en:Military_dictatorship_of_Chile_(1973–1990)|Pinochet's dictatorship]] in 1990, with various independent and leftist candidates performing strongly relative to conventional center-right and center-left parties. On 19 December 2021, a leftist candidate, the 35-year-old former student protest leader [[:en:Gabriel_Boric|Gabriel Boric]], won Chile's presidential [[:en:2021_Chilean_general_election|election]] to become the country's youngest leader.<ref>{{cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-59715941|title=Leftist Gabriel Boric to become Chile's youngest ever president|date=20 December 2021|work=BBC News|access-date=21 December 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211220000309/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-59715941|archive-date=20 December 2021|url-status=live}}</ref> On 11 March 2022, Boric was sworn in as president to succeed outgoing President Sebastian Piñera.<ref>{{cite news|url=https://www.theguardian.com/world/2022/mar/11/gabriel-boric-chile-president-new-era|title=Gabriel Boric, 36, sworn in as president to herald new era for Chile|date=11 March 2022|work=The Guardian|access-date=15 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220312233147/https://www.theguardian.com/world/2022/mar/11/gabriel-boric-chile-president-new-era|archive-date=12 March 2022|language=en|url-status=live}}</ref> The majority of Boric's Cabinet—14 out of 24—are women, which is a first in the Western Hemisphere.<ref>{{cite news|url=https://www.theguardian.com/world/2022/jan/21/chile-gabriel-boric-cabinet-majority-women|title=Chile's president-elect names progressive, majority-women cabinet|date=21 January 2022|work=The Guardian|access-date=15 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220125135734/https://www.theguardian.com/world/2022/jan/21/chile-gabriel-boric-cabinet-majority-women|archive-date=25 January 2022|language=en|url-status=live}}</ref> On 4 September 2022, voters rejected the new constitution proposal in the [[:en:2022_Chilean_constitutional_referendum|constitutional referendum]], which was put forward by the left-leaning [[:en:Constitutional_Convention_(Chile)|Constitutional Convention]].<ref>{{cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-62792025|title=Chile constitution: Voters overwhelmingly reject radical change|date=5 September 2022|work=BBC News|access-date=14 September 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220905063525/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-62792025|archive-date=5 September 2022|url-status=live}}</ref> On 17 December 2023, voters rejected a second new constitution proposal in a new [[:en:2023_Chilean_constitutional_referendum|constitutional referendum]], written by the conservative-led [[:en:Constitutional_Council_(Chile)|Constitutional Council]].<ref name="reuters.com">{{cite web |last1=Villegas |first1=A. |date=18 December 2023 |title=Chileans reject conservative constitution to replace dictatorship-era text |url=https://www.reuters.com/world/americas/chileans-head-polls-again-replace-dictatorship-era-constitution-2023-12-17/ |access-date=18 December 2023 |website=Reuters}}</ref><ref name=":2">{{Cite web |date=17 December 2023 |title=Chilean voters reject conservative constitution, after defeating leftist charter last year |url=https://apnews.com/article/chile-new-constitution-referendum-f7be231ff564856f6a5e1b0c0ac12c57 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20231218053713/https://apnews.com/article/chile-new-constitution-referendum-f7be231ff564856f6a5e1b0c0ac12c57 |archive-date=18 December 2023 |access-date=18 December 2023 |website=AP News |language=en}}</ref><ref name=":3">{{Cite web |title=Chile rejects second attempt to renew constitution |url=https://www.dw.com/en/chile-rejects-second-attempt-to-renew-constitution/a-67749225 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20231218193156/https://www.dw.com/en/chile-rejects-second-attempt-to-renew-constitution/a-67749225 |archive-date=18 December 2023 |access-date=19 December 2023 |website=dw.com |language=en}}</ref> == යොමු කිරීම් == m8nfb2v4opr78putoljm68kll944oob 750218 750215 2025-06-23T03:47:40Z BuddhikaW88 37808 750218 wikitext text/x-wiki === මුල් ඉතිහාසය === [[File:Momia_cultura_chinchorro_año_3000_AC.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Momia_cultura_chinchorro_a%C3%B1o_3000_AC.jpg|වම|thumb|පැරණිතම චින්චොරෝ මමී, ක්‍රි.පූ. 5050 පමණ සිට පැවත එන්නකි.]] Stone tool evidence indicates humans sporadically frequented the [[:en:Monte_Verde|Monte Verde]] valley area as long as 18,500 years ago. About 10,000 years ago, migrating [[:en:Indigenous_peoples_of_the_Americas|Indigenous peoples]] settled in fertile valleys and coastal areas of what is present-day Chile. Settlement sites from very early human habitation include Monte Verde, [[:en:Cueva_del_Milodón|Cueva del Milodón]] and the [[:en:Pali-Aike_Crater|Pali-Aike Crater]]'s [[:en:Lava_tube|lava tube]]. The Incas briefly extended their empire into what is now northern Chile, but the [[:en:Mapuche|Mapuche]] (or Araucanians as they were known by the Spaniards) successfully resisted many attempts by the [[:en:Inca_Empire|Inca Empire]] to subjugate them, despite their lack of state organization. They fought against the Sapa Inca Tupac Yupanqui and his army. The result of the bloody three-day confrontation known as the [[:en:Battle_of_the_Maule|Battle of the Maule]] was that the Inca conquest of the territories of Chile ended at the [[:en:Maule_river|Maule river]]. ගල් මෙවලම් සාක්ෂිවලින් පෙනී යන්නේ මිනිසුන් වසර 18,500 කට පෙර මොන්ටේ වර්ඩ් නිම්න ප්‍රදේශයට වරින් වර පැමිණි බවයි. වසර 10,000 කට පමණ පෙර, සංක්‍රමණික ආදිවාසී ජනයා වර්තමාන චිලීයේ සාරවත් නිම්න සහ වෙරළබඩ ප්‍රදේශවල පදිංචි වූහ. ඉතා මුල් කාලීන මානව වාසස්ථානවලින් ජනාවාස වූ ස්ථාන අතර මොන්ටේ වර්ඩ්, කියුවා ඩෙල් මිලෝඩන් සහ පාලි-අයික් ආවාටයේ ලාවා නළය ඇතුළත් වේ.<ref name=":0">{{cite web |author=Bower, Bruce |date=26 December 2015 |title=People roamed tip of South America 18,500 years ago |url=https://www.sciencenews.org/article/people-roamed-tip-south-america-18500-years-ago |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200510101040/https://www.sciencenews.org/article/people-roamed-tip-south-america-18500-years-ago |archive-date=10 May 2020 |access-date=26 December 2015 |work=Science News |pages=10}}</ref> ඉන්කාවරු කෙටියෙන් ඔවුන්ගේ අධිරාජ්‍යය දැන් උතුරු චිලී ලෙස ව්‍යාප්ත කළ නමුත්, මාපුචේ (හෝ ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයන් විසින් ඔවුන් හැඳින්වූ පරිදි අරවුකානියානුවන්) රාජ්‍ය සංවිධානයක් නොමැතිකම නොතකා ඉන්කා අධිරාජ්‍යය ඔවුන් යටත් කර ගැනීමට ගත් බොහෝ උත්සාහයන්ට සාර්ථකව ප්‍රතිරෝධය දැක්වූහ.<ref>{{cite book |url=https://books.google.com/books?id=Nf8SnJ_ZJbkC&pg=PA27 |title=Insight Guides: Chile |publisher=Langenscheidt Publishing Group |year=2002 |isbn=978-981-234-890-6 |page=27 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240221111313/https://books.google.com/books?id=Nf8SnJ_ZJbkC&pg=PA27#v=onepage&q&f=false |archive-date=21 February 2024 |url-status=live}}</ref> ඔවුන් සාපා ඉන්කා ටුපාක් යුපන්කි සහ ඔහුගේ හමුදාවට එරෙහිව සටන් කළහ. මවුලේ සටන ලෙස හැඳින්වෙන ලේ වැකි දින තුනක ගැටුමේ ප්‍රතිඵලය වූයේ චිලී ප්‍රදේශ අත්පත් කර ගැනීම මවුලේ ගඟේදී අවසන් වීමයි.<ref name="countrystudies">{{cite web |date=31 March 1994 |title=Development and Breakdown of Democracy, 1830–1973 |url=http://countrystudies.us/chile/85.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110709014719/http://countrystudies.us/chile/85.htm |archive-date=9 July 2011 |access-date=21 April 2009 |work=Country Studies |publisher=Library of Congress}}</ref> === ස්පාඤ්ඤ යටත් විජිතකරණය === [[File:Captaincy_General_of_Chile,_1775.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Captaincy_General_of_Chile,_1775.svg|thumb|චිලී ඉතිහාස ලේඛනයට අනුව 1775 දී චිලී රාජධානිය. ඊළඟ වසරේදී රියෝ ඩි ලා ප්ලාටා හි උප රාජකීයත්වය නිර්මාණය කරන ලද අතර මෙන්ඩෝසා සහ සැන් ජුවාන් නගරවල භූමි ප්‍රදේශ චිලියේ සිට නව ආයතනයට මාරු කරන ලදී.<ref>{{cite book |author1=Eyzaguirre, Jaime |title=Breve historia de las fronteras de Chile |date=1967 |publisher=Editorial Universitaria}}</ref><ref>{{cite book |last1=Lagos Carmona |first1=Guillermo |title=Los Títulos Históricos: Historia de Las Fronteras de Chile |date=1985 |publisher=Andrés Bello |quote=(p. 197) We note that the Loa river is at 22 degrees and that Baleato, in 1793, indicated 21.5 degrees for the beginning of the Kingdom of Chile, with the Loa at its mouth in the Pacific. (...) (p. 540) According to the Map of Cano y Olmedilla, the limit of the Kingdom of Chile "(...) through the desert of Atacama (...) From here it turns to the S., S.E., S.E., and S., keeping in general this last course until near the 29° parallel, from where it takes a S.E. direction. SE. and S., generally keeping this last course until the vicinity of the 29° parallel, from where it takes a S.E. direction, skirting to the east the 'Province of Cuyo' which, of course, appears to be included in the territory of the Kingdom of Chile. In the latitude of 32°30' the line turns to the S.W. until reaching the Quinto river, which, as the legend says 'communicates by channels with the Saladillo in time of floods'. It follows the river down to the meridian 316°, counting to the E. of Tenerife, where it turns a stretch until it reaches the Hueuque-Leuvu river (or Barrancas river) at 371/2° latitude. From here it runs along the river for a stretch to the S.E., and then turns to the E. and falls into the Atlantic Sea in the vicinity of parallel 37° between Cape Lobos and Cape Corrientes", "a little north of the current Mar del Plata". (...) (p. 543) In this document it is seen that those of the province of Cuyo end to the south at the source of the Diamante River, and that from that point to the east, the dividing line goes to the point where the Quinto River crosses the road that goes from Santiago to Buenos Aires.}}</ref><ref>{{cite book |last1=Amunátegui |first1=Miguel Luis |url=https://libros.uchile.cl/files/presses/1/monographs/128/submission/proof/36/ |title=Títulos de la República de Chile a la soberanía i dominio de la Estremidad |date=1985 |access-date=14 November 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20221112070737/https://libros.uchile.cl/files/presses/1/monographs/128/submission/proof/36/ |archive-date=12 November 2022 |url-status=live}}</ref><ref>{{cite book |last1=Morla Vicuña |first1=Carlos |title=Estudio histórico sobre el descubrimiento y conquista de la Patagonia y de la Tierra del Fuego |date=1903 |publisher=F. A. Brockhaus |location=Leipzig}}</ref>]] In 1520, while attempting to circumnavigate the globe, [[:en:Ferdinand_Magellan|Ferdinand Magellan]] discovered the southern passage now named after him (the [[:en:Strait_of_Magellan|Strait of Magellan]]) thus becoming the first European to set foot on what is now Chile. The next Europeans to reach Chile were Diego de Almagro and his band of [[:en:Conquistador|Spanish conquistadors]], who came from [[:en:Peru|Peru]] in 1535 seeking gold. The Spanish encountered various cultures that supported themselves principally through [[:en:Slash-and-burn|slash-and-burn]] agriculture and hunting.<ref name="countrystudies" /> The conquest of Chile began in earnest in 1540 and was carried out by [[:en:Pedro_de_Valdivia|Pedro de Valdivia]], one of [[:en:Francisco_Pizarro|Francisco Pizarro]]'s lieutenants, who founded the city of Santiago on 12 February 1541. Although the Spanish did not find the extensive gold and silver they sought, they recognized the agricultural potential of Chile's central valley, and Chile became part of the [[:en:Spanish_Empire|Spanish Empire]]. 1520 දී, ලොව වටා ගමන් කිරීමට උත්සාහ කරන අතරතුර, ෆර්ඩිනන්ඩ් මැගෙලන් දැන් ඔහුගේ නමින් නම් කර ඇති දකුණු මාර්ගය (මැගෙලන් සමුද්‍ර සන්ධිය) සොයා ගත් අතර එමඟින් දැන් චිලී ලෙස හඳුන්වන ප්‍රදේශයට පා තැබූ පළමු යුරෝපීයයා බවට පත්විය. චිලී වෙත ළඟා වූ ඊළඟ යුරෝපීයයන් වූයේ 1535 දී පේරු සිට රත්තරන් සොයමින් පැමිණි ඩියාගෝ ද අල්මාග්‍රෝ සහ ඔහුගේ ස්පාඤ්ඤ ආක්‍රමණික කණ්ඩායමයි. ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයින්ට ප්‍රධාන වශයෙන් කප්පාදු කෘෂිකර්මාන්තය සහ දඩයම් කිරීම තුළින් තමන්ට සහාය වූ විවිධ සංස්කෘතීන් හමු විය.<ref name="countrystudies" /> චිලී යටත් කර ගැනීම 1540 දී ඉතා උනන්දුවෙන් ආරම්භ වූ අතර එය 1541 පෙබරවාරි 12 වන දින සන්තියාගෝ නගරය ආරම්භ කළ ෆ්‍රැන්සිස්කෝ පිසාරෝගේ ලුතිනන්වරයෙකු වූ පෙඩ්‍රෝ ද වැල්ඩිවියා විසින් සිදු කරන ලදී. ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයින්ට ඔවුන් සොයන පුළුල් රන් හා රිදී සොයා ගැනීමට නොහැකි වුවද, ඔවුන් චිලී මධ්‍යම නිම්නයේ කෘෂිකාර්මික විභවය හඳුනා ගත් අතර, චිලී ස්පාඤ්ඤ අධිරාජ්‍යයේ කොටසක් බවට පත්විය.<ref name="countrystudies" /> Conquest took place gradually, and the Europeans suffered repeated setbacks. A massive [[:en:Mapuche|Mapuche]] insurrection that began in 1553 resulted in Valdivia's death and the destruction of many of the colony's principal settlements. Subsequent major insurrections took place in 1598 and in 1655. Each time the Mapuche and other native groups revolted, the southern border of the colony was driven northward. The abolition of [[:en:Slavery|slavery]] by the Spanish crown in 1683 was done in recognition that enslaving the Mapuche intensified resistance rather than cowing them into submission. Despite royal prohibitions, relations remained strained from continual colonialist interference.{{verify source|date=August 2024|reason="page 66" was deleted from this citation by a user of the ReFill script at one point, but page 66 of this source does not seem to support this claim. the reference previously pointed to a djvu of the source, so pagination may have differed, but the djvu is no longer available via archive.org}} Cut off to the north by desert, to the south by the Mapuche, to the east by the Andes Mountains, and to the west by the ocean, Chile became one of the most centralized, homogeneous territories in Spanish America. Serving as a sort of frontier [[:en:Garrison|garrison]], the colony found itself with the mission of forestalling encroachment by both the Mapuche and Spain's European enemies, especially the [[:en:Kingdom_of_England|English]] and the [[:en:Dutch_Republic|Dutch]]. [[:en:Buccaneer|Buccaneers]] and [[:en:Piracy|pirates]] menaced the colony in addition to the Mapuche, as was shown by [[:en:Francis_Drake|Sir Francis Drake]]'s 1578 raid on Valparaíso, the colony's principal port. Chile hosted one of the largest standing armies in the Americas, making it one of the most militarized of the Spanish possessions, as well as a [[:en:Real_Situado|drain on the treasury of the Viceroyalty of Peru]]. යටත් කර ගැනීම ක්‍රමයෙන් සිදු වූ අතර යුරෝපීයයන් නැවත නැවතත් පසුබෑමකට ලක් විය. 1553 දී ආරම්භ වූ දැවැන්ත මාපුචේ කැරැල්ලක ප්‍රතිඵලයක් ලෙස වැල්ඩිවියා මරණයට පත් වූ අතර යටත් විජිතයේ ප්‍රධාන ජනාවාස බොහොමයක් විනාශ විය. පසුව ඇති වූ ප්‍රධාන කැරලි 1598 සහ 1655 දී සිදු විය. මාපුචේ සහ අනෙකුත් ස්වදේශික කණ්ඩායම් කැරලි ගැසූ සෑම අවස්ථාවකම, ජනපදයේ දකුණු මායිම උතුරු දෙසට තල්ලු කරන ලදී. 1683 දී ස්පාඤ්ඤ කිරීටය විසින් වහල්භාවය අහෝසි කිරීම සිදු කරන ලද්දේ මාපුචේ වහල්භාවයට පත් කිරීම ඔවුන් යටත් කර ගැනීමට බිය ගැන්වීමට වඩා ප්‍රතිරෝධය තීව්‍ර කළ බව පිළිගැනීමෙනි. රාජකීය තහනම් කිරීම් තිබියදීත්, අඛණ්ඩ යටත්විජිතවාදී මැදිහත්වීම් හේතුවෙන් සබඳතා පළුදු විය.<ref>{{Cite web |last=Caivano |first=Tommaso |date=1 April 1882 |title=Storia della guerra d'America fra Chilì, il Perù e la Bolivia |url=http://archive.org/details/storiadellaguer00caivgoog |publisher=Ermanno Loescher |language=it |via=Internet Archive |place=Torino}}</ref> උතුරට කාන්තාරයෙන්, දකුණට මාපුචේ විසින්, නැගෙනහිරින් ඇන්ඩීස් කඳුවැටියෙන් සහ බටහිරින් සාගරයෙන් වෙන් කරන ලද චිලී, ස්පාඤ්ඤ ඇමරිකාවේ වඩාත්ම මධ්‍යගත, සමජාතීය භූමි ප්‍රදේශයක් බවට පත්විය. එක්තරා ආකාරයක මායිම් බලකොටුවක් ලෙස සේවය කරමින්, මාපුචේ සහ ස්පාඤ්ඤයේ යුරෝපීය සතුරන්, විශේෂයෙන් ඉංග්‍රීසි සහ ලන්දේසීන් යන දෙපිරිසගේම ආක්‍රමණ වැළැක්වීමේ මෙහෙවර යටත් විජිතයට පැවරුණි. සර් ෆ්‍රැන්සිස් ඩ්‍රේක් 1578 දී යටත් විජිතයේ ප්‍රධාන වරාය වූ වල්පරයිසෝ වෙත කළ වැටලීමෙන් පෙන්නුම් කළ පරිදි, මාපුචේට අමතරව බුකනියර්වරුන් සහ මුහුදු කොල්ලකරුවන් ද යටත් විජිතයට තර්ජනය කළහ. චිලී රාජ්‍යය ඇමරිකාවේ විශාලතම ස්ථාවර හමුදාවන්ගෙන් එකකට සත්කාරකත්වය සැපයූ අතර, එය ස්පාඤ්ඤ දේපළවලින් වඩාත්ම මිලිටරිකරණය වූ එකක් බවට පත් කළ අතර, පේරු උපරාජයාගේ භාණ්ඩාගාරයට ද මුදල් වැය කළේය.<ref name="hudson">{{cite web |year=1995 |editor-last=Hudson |editor-first=Rex A. |title=Chile: A Country Study |url=http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/cltoc.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20150625213643/http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/cltoc.html |archive-date=25 June 2015 |access-date=27 February 2005 |work=GPO for the Library of Congress}}</ref> [[File:Fundacion_de_Santiago.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Fundacion_de_Santiago.jpg|වම|thumb|පේද්‍රෝ ලීරා විසින් 1888 දී හුලේන් හිල් හි පේද්‍රෝ ද වැල්ඩිවියා විසින් සන්තියාගෝ පිහිටුවීමේ සිතුවම]] The first general census was conducted by the government of [[:en:Agustín_de_Jáuregui|Agustín de Jáuregui]] between 1777 and 1778; it indicated that the population consisted of 259,646 inhabitants: 73.5% of [[:en:White_Latin_American|European descent]], 7.9% [[:en:Mestizo|mestizos]], 8.6% [[:en:Indigenous_peoples_of_the_Americas|indigenous peoples]] and 9.8% blacks. Francisco Hurtado, Governor of the province of [[:en:Chiloé_Province|Chiloé]], conducted a census in 1784 and found the population consisted of 26,703 inhabitants, 64.4% of whom were whites and 33.5% of whom were natives. The Diocese of [[:en:Concepción,_Chile|Concepción]] conducted a census in areas south of the [[:en:Maule_river|Maule river]] in 1812, but did not include the indigenous population or the inhabitants of the province of Chiloé. The population is estimated at 210,567, 86.1% of whom were [[:en:Spanish_Chilean|Spanish]] or of European descent, 10% of whom were indigenous and 3.7% of whom were mestizos, blacks and [[:en:Mulatto|mulattos]]. A 2021 study by [[:en:Jörg_Baten|Baten]] and Llorca-Jaña shows that regions with a relatively high share of North European migrants developed faster in terms of [[:en:Numeracy|numeracy]], even if the overall number of migrants was small. This effect might be related to [[:en:Externality|externalities]]: the surrounding population adopted a similar behavior as the small non-European immigrant group, and new schools were created. Ironically, there might have been positive [[:en:Spillover_effects|spillover effects]] from the educational investment made by migrants, at the same time numeracy might have been reduced by the greater inequality in these regions. However, the positive effects of immigration were apparently stronger. පළමු සාමාන්‍ය සංගණනය 1777 සහ 1778 අතර කාලය තුළ අගස්ටින් ද ජෞරෙගුයිගේ රජය විසින් පවත්වන ලදී; එයින් පෙන්නුම් කළේ ජනගහනය 259,646 කින් සමන්විත වූ බවයි: යුරෝපීය සම්භවයක් ඇති 73.5% ක්, මෙස්ටිසෝවරුන් 7.9% ක්, ආදිවාසී ජනතාව 8.6% ක් සහ කළු ජාතිකයින් 9.8% ක්. චිලෝ පළාතේ ආණ්ඩුකාර ෆ්‍රැන්සිස්කෝ හර්ටාඩෝ 1784 දී සංගණනයක් සිදු කළ අතර ජනගහනය 26,703 ක් වන අතර, ඔවුන්ගෙන් 64.4% ක් සුදු ජාතිකයින් සහ 33.5% ක් ස්වදේශිකයන් බවයි. 1812 දී කොන්සෙප්සියොන් රදගුරු පදවිය විසින් මවුලේ ගඟට දකුණින් පිහිටි ප්‍රදේශවල සංගණනයක් සිදු කරන ලද නමුත්, ආදිවාසී ජනගහනය හෝ චිලෝ පළාතේ වැසියන් ඇතුළත් කර නොතිබුණි. ජනගහනය 210,567 ක් ලෙස ඇස්තමේන්තු කර ඇති අතර, ඔවුන්ගෙන් 86.1% ක් ස්පාඤ්ඤ හෝ යුරෝපීය සම්භවයක් ඇති අය වූ අතර, ඔවුන්ගෙන් 10% ක් ආදිවාසී වූ අතර 3.7% ක් මෙස්ටිසෝ, කළු සහ මුලටෝස් විය.<ref>{{Cite book |last=Silva Castro |first=Raúl |url=https://www.memoriachilena.gob.cl/602/w3-article-8952.html |title=Censo de 1813 |date=1953 |publisher=Imprenta Chile |place=Santiago |page=370 |access-date=18 August 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240818150256/https://www.memoriachilena.gob.cl/602/w3-article-8952.html |archive-date=18 August 2024 |url-status=live |via=Biblioteca Nacional de Chile}}</ref> බැටන් සහ ලෝර්කා-ජානා විසින් කරන ලද 2021 අධ්‍යයනයකින් පෙන්නුම් කරන්නේ උතුරු යුරෝපීය සංක්‍රමණිකයන්ගෙන් සාපේක්ෂව ඉහළ කොටසක් ඇති ප්‍රදේශ සංඛ්‍යාත්මකව වේගයෙන් වර්ධනය වූ බවයි, සමස්ත සංක්‍රමණික සංඛ්‍යාව කුඩා වුවද. මෙම බලපෑම බාහිර සාධක සමඟ සම්බන්ධ විය හැකිය: අවට ජනගහනය කුඩා යුරෝපීය නොවන සංක්‍රමණික කණ්ඩායමට සමාන හැසිරීමක් අනුගමනය කළ අතර නව පාසල් නිර්මාණය විය. උත්ප්‍රාසාත්මක ලෙස, සංක්‍රමණිකයන් විසින් කරන ලද අධ්‍යාපනික ආයෝජනයෙන් ධනාත්මක බලපෑම් ඇති වන්නට ඇත, ඒ සමඟම සංඛ්‍යාත්මකභාවය මෙම කලාපවල වැඩි අසමානතාවයෙන් අඩු වී තිබිය හැකිය. කෙසේ වෙතත්, සංක්‍රමණවල ධනාත්මක බලපෑම් පැහැදිලිවම ප්‍රබල විය.<ref>{{Cite journal|last1=Baten|first1=Joerg|last2=Llorca-Jaña|first2=Manuel|date=2021|title=Inequality, Low-Intensity Immigration and Human Capital Formation in the Regions of Chile, 1820–1939|url=https://www.cesifo.org/DocDL/cesifo1_wp8177.pdf|url-status=live|journal=Economics and Human Biology|volume=43|page=101030|doi=10.1016/j.ehb.2021.101030|issn=1570-677X|pmid=34171763|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://www.cesifo.org/DocDL/cesifo1_wp8177.pdf|archive-date=9 October 2022|s2cid=219382958}}</ref> === නිදහස සහ ජාතිය ගොඩනැගීම === [[File:Ejercito_Libertador_cruce_de_Cordillera_de_los_andes.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Ejercito_Libertador_cruce_de_Cordillera_de_los_andes.jpg|thumb|ඇන්ඩීස් තරණය කරන අතරතුර ජෙනරාල්වරුන් වන ජෝස් ද සැන් මාටින් (වමේ) සහ බර්නාඩෝ ඕ'හිගින්ස් (දකුණේ)]] In 1808, [[:en:Napoleon_I|Napoleon]]'s enthronement of his brother [[:en:Joseph_Bonaparte|Joseph]] as the [[:en:Spanish_monarchy|Spanish King]] precipitated the drive by Chile for [[:en:Chilean_War_of_Independence|independence from Spain]]. A national [[:en:Junta_(governing_body)|junta]] in the name of [[:en:Ferdinand_VII_of_Spain|Ferdinand]] – heir to the deposed king – was formed on 18 September 1810. The [[:en:Government_Junta_of_Chile_(1810)|Government Junta of Chile]] proclaimed an autonomous government for Chile within the Spanish monarchy (in memory of this day, Chile celebrates its [[:en:Fiestas_Patrias_(Chile)|National Day]] on 18 September each year). After these events, a movement for total independence, under the command of [[:en:José_Miguel_Carrera|José Miguel Carrera]] (one of the most renowned patriots) and his two brothers Juan José and [[:en:Luis_Carrera|Luis Carrera]], soon gained a wider following. Spanish attempts to re-impose arbitrary rule during what was called the [[:en:Reconquista_(Spanish_America)|Reconquista]] led to a prolonged struggle, including infighting from [[:en:Bernardo_O'Higgins|Bernardo O'Higgins]], who challenged Carrera's leadership. Intermittent warfare continued until 1817. With Carrera in prison in Argentina, O'Higgins and anti-Carrera cohort [[:en:José_de_San_Martín|José de San Martín]], hero of the [[:en:Argentine_War_of_Independence|Argentine War of Independence]], led [[:en:Army_of_the_Andes|an army]] that [[:en:Crossing_of_the_Andes|crossed the Andes]] into Chile and defeated the royalists. On 12 February 1818, [[:en:Chilean_Declaration_of_Independence|Chile was proclaimed an independent republic]]. The political revolt brought little social change, however, and 19th-century Chilean society preserved the essence of the stratified colonial social structure, which was greatly influenced by family politics and the [[:en:Catholic_Church|Roman Catholic Church]]. A strong presidency eventually emerged, but wealthy landowners remained powerful.<ref name="countrystudies" /> Bernardo O'Higgins once planned to expand Chile by liberating the [[:en:Philippines|Philippines]] from Spain and incorporating the islands. In this regard he tasked the Scottish naval officer, Lord Thomas Cochrane, in a letter dated 12 November 1821, expressing his plan to conquer [[:en:Guayaquil|Guayaquil]], the [[:en:Galapagos_Islands|Galapagos Islands]], and the [[:en:Chile–Philippines_relations|Philippines]]. There were preparations, but the plan did not push through because O'Higgins was exiled.<ref>[https://books.google.com/books?id=Jg5cEAAAQBAJ Intercolonial Intimacies: Relinking Latin/o America to the Philippines. 1898-1964 By Paula C. Park] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20221101151055/https://books.google.com.ph/books?id=Jg5cEAAAQBAJ|date=1 November 2022}} (INTRODUCTION: Residual Intercolonial Intimacies across the "Hispanic" Pacific)</ref> [[File:Combate_Naval_Iquique-Thomas_Somerscales.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Combate_Naval_Iquique-Thomas_Somerscales.jpg|thumb|1879 මැයි 21 වන දින ඉක්වික් සටන. පැසිෆික් යුද්ධයේදී චිලී ලැබූ ජයග්‍රහණය නව භූමි ප්‍රදේශ දක්වා ව්‍යාප්ත වීමට ඉඩ සැලසීය.]] Chile slowly started to expand its influence and to establish its borders. By the Tantauco Treaty, the archipelago of [[:en:Chiloé|Chiloé]] was incorporated in 1826. The economy began to boom due to the discovery of silver ore in Chañarcillo, and the growing trade of the port of Valparaíso, which led to conflict over maritime supremacy in the Pacific with Peru. At the same time, attempts were made to strengthen sovereignty in southern Chile intensifying [[:en:Occupation_of_Araucanía|penetration into Araucanía]] and [[:en:German_colonization_of_Valdivia,_Osorno_and_Llanquihue|colonizing Llanquihue with German immigrants]] in 1848. Through the founding of [[:en:Fort_Bulnes|Fort Bulnes]] by the [[:en:Schooner_Ancud|Schooner Ancud]] under the command of [[:en:John_Williams_Wilson|John Williams Wilson]], the [[:en:Magallanes_Region|Magallanes Region]] [[:en:Chilean_colonization_of_the_Strait_of_Magellan|started to be controlled by country in 1843]], while the [[:en:Antofagasta_Region|Antofagasta Region]], at the time in [[:en:Atacama_Desert_border_dispute|dispute with Bolivia]], began to fill with people. After the [[:en:Chilean_Civil_War_of_1829–1830|Chilean Civil War of 1829–1830]] in which the conservatives won, under the [[:en:Joaquín_Prieto|Joaquín Prieto]] Administration, the [[:en:Chilean_Constitution_of_1833|Chilean Constitution of 1833]] was written and put into effect with high influence from the triple minister [[:en:Diego_Portales|Diego Portales]]. Two other civil wars happened in Chile in the 1850s, one in [[:en:1851_Chilean_revolution|1851]] and the other one in [[:en:1859_Chilean_revolution|1859]]. [[File:Territorial_losses_of_the_Republic_of_Chile_de_jure.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Territorial_losses_of_the_Republic_of_Chile_de_jure.svg|thumb|468x468පික්|චිලී ඉතිහාස ලේඛනයට අනුව චිලී ජනරජයේ භෞමික පාඩු (නීතිය අනුව)<ref name="Eyzaguirre">{{cite book |author1=Eyzaguirre, Jaime |title=Breve historia de las fronteras de Chile |date=1967 |publisher=Editorial Universitaria |language=es}}</ref>]] Toward the end of the 19th century, the government in Santiago consolidated its position in the south by the [[:en:Occupation_of_Araucanía|Occupation of Araucanía]]. The [[:en:Boundary_treaty_of_1881_between_Chile_and_Argentina|Boundary treaty of 1881 between Chile and Argentina]] confirmed Chilean sovereignty over the [[:en:Strait_of_Magellan|Strait of Magellan]] but also made the country to renounce to its claims in the rest of East Patagonia after a [[:en:East_Patagonia,_Tierra_del_Fuego_and_Strait_of_Magellan_Dispute|dispute that started in 1842]].<ref name="PatagoniaAustral">{{cite book |author=Mateo Martinic Beros |url=https://www.memoriachilena.gob.cl/602/w3-article-10386.html |title=Presencia de Chile en la Patagonia austral 1843 – 1879 |date=1971 |publisher=Editorial Andrés Bello |language=es |access-date=December 8, 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230331010856/https://www.memoriachilena.gob.cl/602/w3-article-10386.html |archive-date=31 March 2023 |url-status=live}}</ref> As a result of the [[:en:War_of_the_Pacific|War of the Pacific]] with Peru and Bolivia (1879–83), Chile expanded its territory northward by almost one-third, eliminating Bolivia's access to the Pacific, and acquired valuable [[:en:Caliche_(mineral)#Chilean_caliche|nitrate]] deposits, the exploitation of which led to an era of national affluence. Chile had joined the stand as one of the high-income countries in South America by 1870.<ref>{{cite book |last1=Baten |first1=Jörg |author-link=Jörg Baten |title=A History of the Global Economy. From 1500 to the Present. |date=2016 |publisher=Cambridge University Press |isbn=9781107507180 |page=137}}</ref> On 9 September 1888, Chile took possession of [[:en:Easter_Island|Easter Island]] by the signing of a mutual will agreement with the local king, thanks to the efforts of the Bishop of Tahiti, Monsignor José María Verdier since the island was constantly attacked by slave merchants. The naval officer [[:en:Policarpo_Toro|Policarpo Toro]] represented the Chilean Government and [[:en:Atamu_Tekena|Atamu Tekena]] was the head of the Council of Rapanui. The Rapa Nui elders ceded sovereignty, without renouncing their titles as chiefs, the ownership of their lands, the validity of their culture and traditions on equal terms. The Rapa Nui sold nothing and were integrated in equal conditions into Chile.<ref name="historia">{{Cite web |title=Historia de la Isla de Pascua: Su Incorporación y Su Conflicto Con La Williamson & Balfour. Daños Patrimoniales, Pretensiones Internacionales e Independentismos |url=http://www.soberaniachile.cl/historia_de_la_incorporacion_y_las_controversias_de_la_isla_de_pascua.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230321015938/http://www.soberaniachile.cl/historia_de_la_incorporacion_y_las_controversias_de_la_isla_de_pascua.html |archive-date=21 March 2023 |access-date=26 January 2024}}</ref> The [[:en:1891_Chilean_Civil_War|1891 Chilean Civil War]] brought about a redistribution of power between the President and Congress, and Chile established a [[:en:Parliamentary_system|parliamentary]] style democracy. However, the Civil War had also been a contest between those who favored the development of local industries and powerful Chilean banking interests, particularly the House of Edwards which had strong ties to foreign investors. Soon after, the country engaged in a [[:en:Argentine–Chilean_naval_arms_race|vastly expensive naval arms race]] with [[:en:Argentina|Argentina]] amid escalating geopolitical competition and the [[:en:Puna_de_Atacama_dispute|Puna de Atacama dispute]]. The [[:en:War_of_the_Pacific|War of the Pacific]] (1879–1883) against Peru and Bolivia resulted in Chile annexing resource-rich territory from both countries and further consolidating its status as a regional power. It subsequently emerged as a leading naval power in the Americas, even sending a ship to protest United States involvement in the [[:en:Panama_crisis_of_1885|Panama crisis of 1885]]. Chile potentially threatened U.S. hegemony in the Western Hemisphere, with the two countries almost going to war during the [[:en:Baltimore_crisis|Baltimore crisis]] in 1891.<ref name="sater">William Sater, ''Chile and the United States: Empires in Conflict'', Athens, GA; University of Georgia Press, {{ISBN|0-8203-1249-5}} p.51</ref> === 20 වන සියවස === [[File:Chilean_battleship_Almirante_Latorre.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chilean_battleship_Almirante_Latorre.jpg|වම|thumb|1921 දී චිලියේ අල්මිරන්ට් ලැටෝරේ ඩ්‍රෙඩ්නෝට්]] The early 20th century saw Chile fully consolidate its territory and resolve long-running diplomatic and territorial disputes. Its current borders with Argentina were finalized [[:en:1902_Arbitral_award_of_the_Andes_between_Argentina_and_Chile|through British arbitration]] in 1902 and a bilateral settlement of the [[:en:Puna_de_Atacama_dispute|Puna de Atacama dispute]] the following year. In 1904, Chile and Bolivia signed a [[:en:Treaty_of_Peace_and_Friendship_(1904)|Treaty of Peace and Friendship]] which clarified the border between both countries. The Chilean economy partially degenerated into a system protecting the interests of a ruling [[:en:Oligarchy|oligarchy]]. By the 1920s, the emerging middle and working classes were powerful enough to elect a reformist president, [[:en:Arturo_Alessandri|Arturo Alessandri]], whose program was frustrated by a conservative congress. In the 1920s, [[:en:Marxism|Marxist]] groups with strong popular support arose.<ref name="countrystudies" /> A military coup led by General [[:en:Luis_Altamirano|Luis Altamirano]] in 1924 set off a period of political instability that lasted until 1932. Of the ten governments that held power in that period, the longest lasting was that of General [[:en:Carlos_Ibáñez_del_Campo|Carlos Ibáñez del Campo]], who briefly ruled as [[:en:De_facto|de facto]] dictator in 1925 and then again between 1927 and 1931. These authoritarian governments were comparatively less harsh and corrupt than counterparts elsewhere in Latin America.<ref>{{Cite book |last=Fowler |first=Will |title=Authoritarianism in Latin America since independence |publisher=Greenwood Press |year=1996 |isbn=0-313-29843-2 |location=University of Virginia |pages=30–96}}</ref><ref>{{cite book |last=Frazier |first=Lessie Jo |url=https://books.google.com/books?id=gQU-GYGeVSEC&pg=PA163 |title=Salt in the Sand: Memory, Violence, and the Nation-State in Chile, 1890 to the Present |date=17 July 2007 |publisher=Duke University Press |isbn=978-0-8223-4003-4 |pages=163–184 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020445/https://books.google.com/books?id=gQU-GYGeVSEC&pg=PA163#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> By relinquishing power to a democratically elected successor, Ibáñez del Campo retained the respect of a large enough segment of the population to remain a viable politician for more than thirty years, in spite of the vague and shifting nature of his ideology. When constitutional rule was restored in 1932, a strong middle-class party, the Radicals, emerged. It became the key force in coalition governments for the next 20 years. During the period of [[:en:Radical_Party_(Chile)|Radical Party]] dominance (1932–52), the state increased its role in the economy. In 1952, voters returned Ibáñez del Campo to office for another six years. [[:en:Jorge_Alessandri|Jorge Alessandri]] succeeded Ibáñez del Campo in 1958, bringing Chilean conservatism back into power democratically for another term. The [[:en:1964_Chilean_presidential_election|1964 presidential election]] of [[:en:Christian_Democrat_Party_of_Chile|Christian Democrat]] [[:en:Eduardo_Frei_Montalva|Eduardo Frei Montalva]] by an [[:en:Majority|absolute majority]] initiated a period of major reform. Under the slogan "Revolution in Liberty", the Frei administration embarked on far-reaching social and economic programs, particularly in education, housing, and [[:en:Agrarian_reform|agrarian reform]], including rural unionization of agricultural workers. By 1967, however, Frei encountered increasing opposition from leftists, who charged that his reforms were inadequate, and from conservatives, who found them excessive. At the end of his term, Frei had not fully achieved his party's ambitious goals.<ref name="countrystudies" /> [[File:Salvador_Allende_Gossens-.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Salvador_Allende_Gossens-.jpg|thumb|සැල්වදෝර් අයියන්ඩේ]] In the 1970 election, Senator [[:en:Salvador_Allende|Salvador Allende]] of the [[:en:Socialist_Party_of_Chile|Socialist Party of Chile]] (then part of the "[[:en:Popular_Unity_(Chile)|Popular Unity]]" coalition which included the Communists, Radicals, Social-Democrats, dissident Christian Democrats, the Popular Unitary Action Movement, and the Independent Popular Action),<ref name="countrystudies" /> achieved a partial majority in a [[:en:Plurality_(voting)|plurality]] of votes in a three-way contest, followed by candidates Radomiro Tomic for the Christian Democrat Party and Jorge Alessandri for the Conservative Party. Allende was not elected with an absolute majority, receiving fewer than 35% of the votes. The [[:en:National_Congress_of_Chile|Chilean Congress]] conducted a runoff vote between the leading candidates, Allende and former president Jorge Alessandri, and, keeping with tradition, chose Allende by a vote of 153 to 35. Frei refused to form an alliance with Alessandri to oppose Allende, on the grounds that the Christian Democrats were a workers' party and could not make common cause with the right wing.<ref>{{Cite book |last=Mares |first=David |url=https://books.google.com/books?id=0Y3EWkKZsYcC&pg=PA145 |title=The United States and Chile: Coming in from the Cold |author2=Francisco Rojas Aravena |publisher=Routledge |year=2001 |isbn=978-0-415-93125-0 |page=145 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020509/https://books.google.com/books?id=0Y3EWkKZsYcC&pg=PA145 |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref><ref>{{cite book |last=Trento |first=Joseph J. |url=https://books.google.com/books?id=3uPBM7z_62gC&pg=PA560 |title=The Secret History of the CIA |publisher=Carroll & Graf Publishers |year=2005 |isbn=978-0-7867-1500-8 |page=560 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150319065032/http://books.google.com/books?id=3uPBM7z_62gC&pg=PA560 |archive-date=19 March 2015 |url-status=dead}}</ref> An [[:en:Economic_depression|economic depression]] that began in 1972 was exacerbated by [[:en:Capital_flight|capital flight]], plummeting private investment, and withdrawal of bank deposits in response to Allende's socialist program. Production fell and unemployment rose. Allende adopted measures including price freezes, wage increases, and tax reforms, to increase consumer spending and redistribute income downward.<ref>{{cite book |author=Lois Hecht Oppenheim |url=https://books.google.com/books?id=99ZLX52z_noC&pg=PA52 |title=Politics in Chile: Socialism, Authoritarianism, and Market Democracy |publisher=Westview Press |year=2007 |isbn=978-0-7867-3426-9 |page=52 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020433/https://books.google.com/books?id=99ZLX52z_noC&pg=PA52#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> Joint public-private [[:en:Public_works|public works]] projects helped reduce unemployment.<ref name="De Vylder">{{cite book |last=De Vylder |first=Stefan |title=Allende's Chile: The Political Economy of the Rise and Fall of the Unidad Popular |date=5 March 2009 |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-10757-0}}</ref>{{Page needed|date=September 2010}} Much of the banking sector was [[:en:Nationalization|nationalized]]. Many enterprises within the [[:en:Copper#Production|copper]], coal, iron, [[:en:Caliche_(mineral)#Chilean_caliche|nitrate]], and steel industries were [[:en:Nationalization#Expropriation|expropriated]], nationalized, or subjected to state intervention. Industrial output increased sharply and unemployment fell during the Allende administration's first year.<ref name="De Vylder" /> Allende's program included advancement of workers' interests,<ref name="De Vylder" /><ref>{{cite web |title=Allende wins the elections: first coup attempt |url=http://grace.evergreen.edu/~arunc/texts/chile/torre/Allende.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20080107150857/http://grace.evergreen.edu/~arunc/texts/chile/torre/Allende.html |archive-date=7 January 2008 |access-date=17 December 2009 |publisher=Grace.evergreen.edu}}</ref> replacing the judicial system with "socialist legality",<ref name="friedman368">{{cite book |last=Friedman |first=Norman |url=https://books.google.com/books?id=0CIXLdxhQMAC&pg=PA367 |title=The Fifty-Year War: Conflict and Strategy in the Cold War |date=1 March 2007 |publisher=Naval Institute Press |isbn=978-1-59114-287-4 |pages=367–368 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020229/https://books.google.com/books?id=0CIXLdxhQMAC&pg=PA367 |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> nationalization of banks and forcing others to bankruptcy,<ref name="friedman368" /> and strengthening "popular militias" known as MIR.<ref name="friedman368" /> Started under former President Frei, the Popular Unity platform also called for nationalization of Chile's major copper mines in the form of a constitutional amendment. The measure was passed unanimously by Congress. As a result,<ref>{{cite book |last=Qureshi |first=Lubna Z. |url=https://books.google.com/books?id=alISgQdNY4kC&pg=PA86 |title=Nixon, Kissinger, and Allende: U.S. Involvement in the 1973 Coup in Chile |publisher=Lexington Books |year=2009 |isbn=978-0-7391-2655-4 |pages=86–97 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020042/https://books.google.com/books?id=alISgQdNY4kC&pg=PA86#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> the [[:en:Richard_Nixon|Richard Nixon]] administration [[:en:United_States_intervention_in_Chile|organized and inserted secret operatives]] in Chile, in order to swiftly destabilize Allende's government.<ref>{{cite web |title=Report on CIA Chilean Task Force activities |url=http://www.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB8/ch01-01.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20100211203442/http://www.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB8/ch01-01.htm |archive-date=11 February 2010 |access-date=11 March 2010 |work=Chile and the United States: Declassified Documents relating to the Military Coup, 1970–1976 |publisher=The National Security Archive: Electronic Briefing Books (George Washington University)}}</ref> In addition, US financial pressure restricted international economic credit to Chile.<ref name="fas.org">{{cite web |title=Covert Action In Chile 1963–1973, Staff Report Of The Select Committee To Study Governmental Operations With Respect To Intelligence Activities |url=https://fas.org/irp/ops/policy/church-chile.htm |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20091003144646/http://www.fas.org/irp/ops/policy/church-chile.htm |archive-date=3 October 2009 |access-date=17 December 2009 |publisher=Federation of American Scientists}}</ref> The economic problems were also exacerbated by Allende's public spending, financed mostly through printing money, and by poor credit ratings given by commercial banks.<ref>{{Cite news|url=http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,879153,00.html|title=Tightening the Belt|date=7 August 1972|magazine=[[Time (magazine)|Time]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20101022175928/http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,879153,00.html|archive-date=22 October 2010|url-status=dead}}</ref> Simultaneously, opposition media, politicians, business guilds and other organizations helped to accelerate a campaign of domestic political and economical destabilization, some of which was backed by the United States.<ref name="fas.org" /><ref>{{cite web |title=Equipo Nizkor – CIA Activities in Chile – September 18, 2000 |url=http://www.derechos.org/nizkor/chile/doc/hinchey.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20080513083911/http://www.derechos.org/nizkor/chile/doc/hinchey.html |archive-date=13 May 2008 |access-date=17 December 2009 |publisher=Derechos.org}}</ref> By early 1973, inflation was out of control. On 26 May 1973, Chile's Supreme Court, which was opposed to Allende's government, unanimously denounced Allende's ''disruption of the legality of the nation''. Although illegal under the Chilean constitution, the court supported and strengthened Pinochet's soon-to-be seizure of power.<ref name="friedman368" /><ref>{{cite web |title=Transition to Democracy in Latin America: The Role of the judiciary |url=http://www.law.yale.edu/documents/pdf/rightdegree_independence(5).pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130819213445/http://www.law.yale.edu/documents/pdf/rightdegree_independence%285%29.pdf |archive-date=19 August 2013 |publisher=Yale University}}</ref> ==== පිනොචේ යුගය (1973–1990) ==== [[File:Golpe_de_Estado_1973.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Golpe_de_Estado_1973.jpg|වම|thumb|1973 චිලී කුමන්ත්‍රණය අතරතුර ලා මොනේඩා ජනාධිපති මන්දිරයට බෝම්බ හෙලන ප්‍රහාරක ජෙට් යානා]] On 11 September 1973, a [[:en:Chilean_coup_of_1973|military coup]] overthrew Allende, who apparently committed suicide as the armed forces bombarded the [[:en:La_Moneda_Palace|presidential palace]].<ref>{{Cite book |last=Soto |first=Óscar |title=El último día de Salvador Allende |publisher=Aguilar |year=1999 |isbn=978-956-239-084-2}}{{page needed|date=July 2013}}</ref><ref>{{Cite book |last=Ahumada |first=Eugeno |title=Chile: La memoria prohibida}}{{page needed|date=July 2013}}</ref> The degree to which [[:en:U.S._intervention_in_Chile#1973_coup|the United States was involved in the coup]] remains debated; after Allende was overthrown, U.S. Secretary of State [[:en:Henry_Kissinger|Henry Kissinger]] told [[:en:President_of_the_United_States|U.S. president]] [[:en:Richard_Nixon|Richard Nixon]] that the United States had "helped" the coup indirectly.<ref>{{cite web |date=16 September 2013 |title=Kissinger and Chile: the Declassified Record |url=http://www2.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB437/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20130917045957/http://www2.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB437/ |archive-date=17 September 2013 |access-date=16 September 2013 |publisher=The National Security Archive}}</ref> Historian Sebastián Hurtado contends there is no documentary evidence to support that the U.S. government was actively involved in the coordination and execution the coup; however, upon Allende's election in 1970, Kissinger had stated "I don't see why we need to stand by and watch a country go Communist due to the irresponsibility of its own people",<ref name="k745">{{cite web |last=Lewis |first=Anthony |date=1975-02-27 |title=The Kissinger Doctrine |url=https://www.nytimes.com/1975/02/27/archives/the-kissinger-doctrine.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220912084418/https://www.nytimes.com/1975/02/27/archives/the-kissinger-doctrine.html |archive-date=12 September 2022 |access-date=2024-05-08 |website=The New York Times}}</ref><ref name="Hurtado">{{cite web |author1=Juan Paulo Iglesias |date=25 August 2023 |title=Sebastián Hurtado, historiador: "Estados Unidos no tuvo participación directa en el Golpe, pero sí quería que Allende cayera" |url=https://www.latercera.com/la-tercera-sabado/noticia/sebastian-hurtado-historiador-estados-unidos-no-tuvo-participacion-directa-en-el-golpe-pero-si-queria-que-allende-cayera/3UXITS4IUNB3RPPB57ILMYDO64/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240912221446/https://www.latercera.com/la-tercera-sabado/noticia/sebastian-hurtado-historiador-estados-unidos-no-tuvo-participacion-directa-en-el-golpe-pero-si-queria-que-allende-cayera/3UXITS4IUNB3RPPB57ILMYDO64/ |archive-date=12 September 2024 |access-date=12 January 2025 |publisher=La Tercera |language=es}}</ref> while Nixon had expressed that the Allende government should not be consolidated and acted decisively to destabilize his government.<ref name="Hurtado" /><ref>{{cite journal|last1=Hurtado|first1=Sebastián|date=10 October 2016|title=Chile y Estados Unidos, 1964-1973. Una nueva mirada|journal=Nuevo Mundo Mundos Nuevos|language=es|doi=10.4000/nuevomundo.69698|doi-access=free}}</ref> A military junta, led by General [[:en:Augusto_Pinochet|Augusto Pinochet]], took control of the country. His regime was marked by widespread [[:en:Human_rights_violations_in_Pinochet's_Chile|human rights violations]]. Chile initiated and actively participated in [[:en:Operation_Condor|Operation Condor]], a U.S.-backed campaign to suppress leftists and their sympathizes.<ref>{{cite web |last1=Dinges |first1=John |title=Operation Condor |url=http://www.latinamericanstudies.org/chile/operation-condor.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20180722031734/http://www.latinamericanstudies.org/chile/operation-condor.htm |archive-date=22 July 2018 |access-date=6 July 2018 |website=latinamericanstudies.org |publisher=Columbia University}}</ref> In October 1973, at least 72 people were murdered by the [[:en:Caravan_of_Death|Caravan of Death]].<ref>{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/850932.stm|title=Flashback: Caravan of Death|date=25 July 2000|work=BBC|access-date=11 March 2008|archive-url=https://web.archive.org/web/20080226211503/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/850932.stm|archive-date=26 February 2008|url-status=live}}</ref> According to the [[:en:Rettig_Report|Rettig Report]] and [[:en:Valech_Commission|Valech Commission]], during the Pinochet regime's 15-year rule, at least 2,115 were killed,<ref>{{cite web |author=Ministerio del Interior |date=3 August 1999 |title=Ministerio del Interior, Programa de Derechos Humanos – ddhh_rettig |url=http://www.ddhh.gov.cl/ddhh_rettig.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20091223174254/http://www.ddhh.gov.cl/ddhh_rettig.html |archive-date=23 December 2009 |access-date=17 December 2009 |publisher=Ddhh.gov.cl}}</ref> and at least 27,265<ref name="sintesis">{{cite web |title=Sintesis Ok |url=http://www.comisionprisionpoliticaytortura.cl/filesapp/Sintesis.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20070727031254/http://www.comisionprisionpoliticaytortura.cl/filesapp/Sintesis.pdf |archive-date=27 July 2007 |access-date=17 December 2009}}</ref> were tortured (including 88 children younger than 12 years old);<ref name="sintesis" /> many were detained, tortured, and executed at the national stadium. In 2011, Chile recognized an additional 9,800 victims, bringing the total number killed, tortured or imprisoned for political reasons to 40,018.<ref>Eva Vergara (18 August 2015). [https://www.huffingtonpost.com/2011/08/18/chile-recognizes-9800-more-pinochet-victims_n_930754.html Chile Recognizes 9,800 More Pinochet Victims] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20151231220056/http://www.huffingtonpost.com/2011/08/18/chile-recognizes-9800-more-pinochet-victims_n_930754.html|date=31 December 2015}}. ''The Associated Press'' via ''The Huffington Post.'' Retrieved 25 August 2015.</ref> Among the victims was internationally known poet-singer [[:en:Víctor_Jara|Víctor Jara]]. [[File:Augusto_Pinochet_foto_oficial_coloreada.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Augusto_Pinochet_foto_oficial_coloreada.jpg|thumb|ඔගස්ටෝ පිනෝචෙට්]] A new Constitution was approved by a controversial [[:en:Plebiscite|plebiscite]] on 11 September 1980, and General Pinochet became president of the republic for an eight-year term. After Pinochet obtained rule of the country, several hundred committed Chilean revolutionaries joined the [[:en:Sandinista|Sandinista]] army in [[:en:Nicaragua|Nicaragua]], guerrilla forces in [[:en:Argentina|Argentina]] or training camps in [[:en:Cuba|Cuba]], Eastern Europe and Northern Africa.<ref>{{cite book |author1=Pamela Constable |author-link=Pamela Constable |url=https://archive.org/details/nationofenemiesc00cons |title=A Nation of Enemies: Chile Under Pinochet |author2=Arturo Valenzuela |author2-link=Arturo Valenzuela |publisher=W W Norton & Company Incorporated |year=1993 |isbn=978-0-393-30985-0 |page=150}}</ref> In the late 1980s, largely as a result of events such as the 1982 economic collapse<ref>{{cite book |last1=Klein |first1=Naomi |author-link=Naomi Klein |url=https://books.google.com/books?id=PwHUAq5LPOQC&pg=PA85 |title=The Shock Doctrine: The Rise of Disaster Capitalism |date=1 April 2010 |publisher=Henry Holt and Company (2007) |isbn=978-1-4299-1948-7 |page=85 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020106/https://books.google.com/books?id=PwHUAq5LPOQC&pg=PA85#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> and mass [[:en:Civil_resistance|civil resistance]] in 1983–88, the government gradually permitted greater freedom of assembly, [[:en:Freedom_of_speech|speech]], and association, to include trade union and political activity.<ref>{{cite book |last=Huneeus |first=Carlos |author-link=Carlos Huneeus |title=Civil Resistance and Power Politics:The Experience of Non-violent Action from Gandhi to the Present |date=3 September 2009 |publisher=Oxford University Press |isbn=978-0-19-161917-5 |editor1=Adam Roberts |pages=197–212 |chapter=Political Mass Mobilization against Authoritarian Rule: Pinochet's Chile, 1983–88 |access-date=14 July 2013 |editor2=Timothy Garton Ash |chapter-url=https://books.google.com/books?id=zD_S8Y2WbRsC&pg=PT168 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020252/https://books.google.com/books?id=zD_S8Y2WbRsC&pg=PT168#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> The government launched market-oriented reforms with [[:en:Hernán_Büchi|Hernán Büchi]] as Minister of Finance. Chile moved toward a [[:en:Free_market_economy|free market economy]] that saw an increase in domestic and foreign private investment, although the [[:en:Copper#Production|copper]] industry and other important mineral resources were not opened to competition. In a [[:en:1988_Chilean_national_plebiscite|plebiscite]] on 5 October 1988, Pinochet was denied a second eight-year term as president (56% against 44%). Chileans elected a new president and the majority of members of a [[:en:Bicameralism|bicameral]] congress on 14 December 1989. Christian Democrat [[:en:Patricio_Aylwin|Patricio Aylwin]], the candidate of a coalition of 17 political parties called the ''[[:en:Concertación|Concertación]]'', received an absolute majority of votes (55%).<ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/1989/12/16/world/man-in-the-news-patricio-aylwin-a-moderate-leads-chile.html|title=Man in the News: Patricio Aylwin; A Moderate Leads Chile|last=Christian|first=Shirley|date=16 December 1989|work=The New York Times|access-date=28 July 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180729012944/https://www.nytimes.com/1989/12/16/world/man-in-the-news-patricio-aylwin-a-moderate-leads-chile.html|archive-date=29 July 2018|url-status=live}}</ref> President Aylwin served from 1990 to 1994, in what was considered a transition period. === 21 වන සියවස === [[File:Izamiento_de_la_Gran_Bandera_Nacional_-_Presidentes_de_Chile.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Izamiento_de_la_Gran_Bandera_Nacional_-_Presidentes_de_Chile.jpg|වම|thumb|චිලී රාජ්‍යයේ ද්විශත සංවත්සරය සමරමින්, එහි ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයට සංක්‍රමණය වීමෙන් පසු (1990–2022) චිලී රාජ්‍යයේ පළමු ජනාධිපතිවරුන් පස් දෙනා]] In December 1993, Christian Democrat [[:en:Eduardo_Frei_Ruiz-Tagle|Eduardo Frei Ruiz-Tagle]], the son of previous president Eduardo Frei Montalva, led the Concertación coalition to victory with an absolute majority of votes (58%).<ref>{{cite encyclopedia |title=Chile elects new leader Late president's son wins big |encyclopedia=Encyclopedia.com |url=http://www.encyclopedia.com/doc/1P2-8257609.html |access-date=14 July 2013 |date=12 December 1993 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080526090105/http://www.encyclopedia.com/doc/1P2-8257609.html |archive-date=26 May 2008}}</ref> Frei Ruiz-Tagle was succeeded in 2000 by Socialist [[:en:Ricardo_Lagos|Ricardo Lagos]], who won the presidency in an unprecedented [[:en:1999–2000_Chilean_presidential_election|runoff election]] against [[:en:Joaquín_Lavín|Joaquín Lavín]] of the rightist [[:en:Alliance_for_Chile|Alliance for Chile]].<ref>{{Cite news|url=http://archives.cnn.com/2000/WORLD/americas/01/17/chile.elex.01/|title=Moderate socialist Lagos wins Chilean presidential election|date=16 January 2000|work=CNN|archive-url=https://web.archive.org/web/20080506162601/http://archives.cnn.com/2000/WORLD/americas/01/17/chile.elex.01/|archive-date=6 May 2008|url-status=dead}}</ref> In January 2006, Chileans elected their first female president, [[:en:Michelle_Bachelet_Jeria|Michelle Bachelet Jeria]], of the Socialist Party, defeating [[:en:Sebastián_Piñera|Sebastián Piñera]], of the [[:en:National_Renewal_(Chile)|National Renewal]] party, extending the ''Concertación'' governance for another four years.<ref>{{cite web |date=12 January 2006 |title=Chile elects first woman president |url=https://www.nbcnews.com/id/wbna10819903 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20131109023348/http://www.nbcnews.com/id/10819903/ |archive-date=9 November 2013 |access-date=10 November 2019 |work=NBC News}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2006/03/11/AR2006031101381.html|title=Bachelet Sworn in As Chile's President|last=Reel|first=Monte|date=12 March 2006|newspaper=The Washington Post|access-date=22 August 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170701225835/http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2006/03/11/AR2006031101381.html|archive-date=1 July 2017|url-status=live}}</ref> In January 2010, Chileans [[:en:2009–10_Chilean_presidential_election|elected]] [[:en:Sebastián_Piñera|Sebastián Piñera]] as the first rightist President in 20 years, defeating former President [[:en:Eduardo_Frei_Ruiz-Tagle|Eduardo Frei Ruiz-Tagle]] of the ''Concertación'', for a four-year term succeeding Bachelet. Due to term limits, [[:en:Sebastián_Piñera|Sebastián Piñera]] did not stand for re-election in 2013, and his term expired in March 2014 resulting in [[:en:Michelle_Bachelet|Michelle Bachelet]] returning to office.<ref>{{cite web |date=11 March 2014 |title=Michelle Bachelet sworn in as Chile's president |url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-26528923 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140312035407/http://www.bbc.com/news/world-latin-america-26528923 |archive-date=12 March 2014 |access-date=12 August 2021 |work=BBC News}}</ref> Sebastián Piñera succeeded Bachelet again in 2018 as the [[:en:President_of_Chile|President of Chile]] after winning the December 2017 presidential [[:en:2017_Chilean_general_election|election]].<ref>{{cite web |date=18 December 2017 |title=Chile election: Conservative Piñera elected president |url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-42388019 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20171218103345/http://www.bbc.com/news/world-latin-america-42388019 |archive-date=18 December 2017 |access-date=12 August 2021 |work=BBC News}}</ref><ref>{{cite web |date=11 March 2018 |title=Pinera, a conservative billionaire, is sworn in as president of Chile |url=https://www.yahoo.com/news/pinera-conservative-billionaire-sworn-president-chile-183054108.html?guccounter=1&guce_referrer=aHR0cHM6Ly93d3cuZ29vZ2xlLmNvbS8&guce_referrer_sig=AQAAAC6_pBevRC0GpV00u6W8P1NWhHqxCXKFRdRMnzk5fsa |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210801211945/https://www.yahoo.com/news/pinera-conservative-billionaire-sworn-president-chile-183054108.html?guccounter=1&guce_referrer=aHR0cHM6Ly93d3cuZ29vZ2xlLmNvbS8&guce_referrer_sig=AQAAAC6_pBevRC0GpV00u6W8P1NWhHqxCXKFRdRMnzk5fsa |archive-date=1 August 2021 |access-date=12 August 2021 |work=Yahoo! News |agency=Agence France Presse}}</ref> On 27 February 2010, Chile was struck by an 8.8 {{M|w|link=y}} [[:en:2010_Chile_earthquake|earthquake]], the fifth largest ever recorded at the time. More than 500 people died (most from the ensuing [[:en:Tsunami|tsunami]]) and over a million people lost their homes. The earthquake was also followed by multiple aftershocks.<ref>{{cite web |title=US ready to help Chile: Obama |url=http://www.australia-times.com.au/world/article.php?id=501 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110427081917/http://www.australia-times.com.au/world/article.php?id=501 |archive-date=27 April 2011 |access-date=3 March 2010 |work=The Australia Times}}</ref> Initial damage estimates were in the range of US$15–30 billion, around 10% to 15% of Chile's real gross domestic product.<ref>[http://www.contractmagazine.com/contract/content_display/design/news/e3i128fcc3d3e64156a013dfae605b73a5b More Quakes Shake Chile's Infrastructure], Adam Figman, ''Contract'', 1 March 2010 {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141114030306/http://www.contractmagazine.com/contract/content_display/design/news/e3i128fcc3d3e64156a013dfae605b73a5b|date=14 November 2014}}</ref> Chile achieved global recognition for the successful [[:en:2010_Copiapó_mining_accident|rescue of 33 trapped miners]] in 2010. On 5 August 2010, the access tunnel collapsed at the San José copper and gold mine in the [[:en:Atacama_Desert|Atacama Desert]] near [[:en:Copiapó|Copiapó]] in northern Chile, trapping 33 men {{convert|700|m|sp=us}} below ground. A rescue effort organized by the Chilean government located the miners 17 days later. All 33 men were brought to the surface two months later on 13 October 2010 over a period of almost 24 hours, an effort that was carried on live television around the world.<ref name="usstatedep">{{cite web |date=16 December 2011 |title=Background Note: Chile |url=https://2009-2017.state.gov/r/pa/ei/bgn/1981.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170121153101/https://2009-2017.state.gov/r/pa/ei/bgn/1981.htm |archive-date=21 January 2017 |access-date=19 March 2012 |work=[[Bureau of Western Hemisphere Affairs]], [[United States Department of State]]}}</ref> [[File:Marcha_Mas_Grande_De_Chile_2019_Plaza_Baquedano_Drone.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Marcha_Mas_Grande_De_Chile_2019_Plaza_Baquedano_Drone.jpg|thumb|සන්තියාගෝ හි ප්ලාසා බැකෙඩානෝ දෙසට 2019–2022 චිලී විරෝධතාවල දර්ශනයක්]] From [[:en:2019–20_Chilean_protests|2019 to 2022]], Chile endured a series of nationwide protests in response to a rise in the [[:en:Santiago_Metro|Santiago Metro]]'s subway fare, the increased [[:en:Cost_of_living|cost of living]], [[:en:Privatization|privatization]], and [[:en:Economic_inequality|inequality]].<ref>{{cite web |author=Naomi Larsson |date=26 October 2019 |title=Chile protests: More than one million bring Santiago to a halt |url=https://www.aljazeera.com/news/2019/10/chile-protests-million-bring-santiago-halt-191025223542333.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191026165551/https://www.aljazeera.com/news/2019/10/chile-protests-million-bring-santiago-halt-191025223542333.html |archive-date=26 October 2019 |access-date=19 November 2019 |website=Al Jazeera}}</ref> On 15 November, most of the political parties represented in the National Congress signed an agreement to call a [[:en:2020_Chilean_national_referendum|national referendum]] in April 2020 regarding the creation of a new Constitution, later postponed to October due to the [[:en:COVID-19_pandemic_in_Chile|COVID-19 pandemic]].<ref>{{cite news|url=https://www.aljazeera.com/news/2019/11/month-protests-chile-persist-gov-concessions-191118231609475.html|title=One month on: Protests in Chile persist despite gov't concessions|author=Sandra Cuffe|date=19 November 2019|work=Al Jazeera|access-date=19 November 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20200317120559/https://www.aljazeera.com/news/2019/11/month-protests-chile-persist-gov-concessions-191118231609475.html|archive-date=17 March 2020|url-status=live}}</ref> On 25 October 2020, Chileans voted 78.28 percent in favor of a new constitution, while 21.72 percent rejected the change; voter turnout was 51 percent. An [[:en:2021_Chilean_Constitutional_Convention_election|election]] for the members of the [[:en:Constitutional_Convention_(Chile)|Constitutional Convention]] was held in Chile between 15 and 16 May 2021;<ref name="postpone">{{Cite web |date=6 April 2021 |title=Presidente Piñera promulga reforma que posterga elecciones al 15 y 16 de mayo |url=https://www.elmostrador.cl/noticias/pais/2021/04/06/presidente-pinera-promulga-reforma-que-posterga-elecciones-al-15-y-16-de-mayo/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210505183947/https://www.elmostrador.cl/noticias/pais/2021/04/06/presidente-pinera-promulga-reforma-que-posterga-elecciones-al-15-y-16-de-mayo/ |archive-date=5 May 2021 |access-date=7 April 2021 |website=El Mostrador |language=es}}</ref> the results saw a complete rearrangement of the political system established since the end of [[:en:Military_dictatorship_of_Chile_(1973–1990)|Pinochet's dictatorship]] in 1990, with various independent and leftist candidates performing strongly relative to conventional center-right and center-left parties. On 19 December 2021, a leftist candidate, the 35-year-old former student protest leader [[:en:Gabriel_Boric|Gabriel Boric]], won Chile's presidential [[:en:2021_Chilean_general_election|election]] to become the country's youngest leader.<ref>{{cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-59715941|title=Leftist Gabriel Boric to become Chile's youngest ever president|date=20 December 2021|work=BBC News|access-date=21 December 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211220000309/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-59715941|archive-date=20 December 2021|url-status=live}}</ref> On 11 March 2022, Boric was sworn in as president to succeed outgoing President Sebastian Piñera.<ref>{{cite news|url=https://www.theguardian.com/world/2022/mar/11/gabriel-boric-chile-president-new-era|title=Gabriel Boric, 36, sworn in as president to herald new era for Chile|date=11 March 2022|work=The Guardian|access-date=15 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220312233147/https://www.theguardian.com/world/2022/mar/11/gabriel-boric-chile-president-new-era|archive-date=12 March 2022|language=en|url-status=live}}</ref> The majority of Boric's Cabinet—14 out of 24—are women, which is a first in the Western Hemisphere.<ref>{{cite news|url=https://www.theguardian.com/world/2022/jan/21/chile-gabriel-boric-cabinet-majority-women|title=Chile's president-elect names progressive, majority-women cabinet|date=21 January 2022|work=The Guardian|access-date=15 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220125135734/https://www.theguardian.com/world/2022/jan/21/chile-gabriel-boric-cabinet-majority-women|archive-date=25 January 2022|language=en|url-status=live}}</ref> On 4 September 2022, voters rejected the new constitution proposal in the [[:en:2022_Chilean_constitutional_referendum|constitutional referendum]], which was put forward by the left-leaning [[:en:Constitutional_Convention_(Chile)|Constitutional Convention]].<ref>{{cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-62792025|title=Chile constitution: Voters overwhelmingly reject radical change|date=5 September 2022|work=BBC News|access-date=14 September 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220905063525/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-62792025|archive-date=5 September 2022|url-status=live}}</ref> On 17 December 2023, voters rejected a second new constitution proposal in a new [[:en:2023_Chilean_constitutional_referendum|constitutional referendum]], written by the conservative-led [[:en:Constitutional_Council_(Chile)|Constitutional Council]].<ref name="reuters.com">{{cite web |last1=Villegas |first1=A. |date=18 December 2023 |title=Chileans reject conservative constitution to replace dictatorship-era text |url=https://www.reuters.com/world/americas/chileans-head-polls-again-replace-dictatorship-era-constitution-2023-12-17/ |access-date=18 December 2023 |website=Reuters}}</ref><ref name=":2">{{Cite web |date=17 December 2023 |title=Chilean voters reject conservative constitution, after defeating leftist charter last year |url=https://apnews.com/article/chile-new-constitution-referendum-f7be231ff564856f6a5e1b0c0ac12c57 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20231218053713/https://apnews.com/article/chile-new-constitution-referendum-f7be231ff564856f6a5e1b0c0ac12c57 |archive-date=18 December 2023 |access-date=18 December 2023 |website=AP News |language=en}}</ref><ref name=":3">{{Cite web |title=Chile rejects second attempt to renew constitution |url=https://www.dw.com/en/chile-rejects-second-attempt-to-renew-constitution/a-67749225 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20231218193156/https://www.dw.com/en/chile-rejects-second-attempt-to-renew-constitution/a-67749225 |archive-date=18 December 2023 |access-date=19 December 2023 |website=dw.com |language=en}}</ref> == යොමු කිරීම් == 362m2mngo2s5qdo35pkh4kjs9v7zvkd 750219 750218 2025-06-23T03:49:44Z BuddhikaW88 37808 /* නිදහස සහ ජාතිය ගොඩනැගීම */ 750219 wikitext text/x-wiki === මුල් ඉතිහාසය === [[File:Momia_cultura_chinchorro_año_3000_AC.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Momia_cultura_chinchorro_a%C3%B1o_3000_AC.jpg|වම|thumb|පැරණිතම චින්චොරෝ මමී, ක්‍රි.පූ. 5050 පමණ සිට පැවත එන්නකි.]] Stone tool evidence indicates humans sporadically frequented the [[:en:Monte_Verde|Monte Verde]] valley area as long as 18,500 years ago. About 10,000 years ago, migrating [[:en:Indigenous_peoples_of_the_Americas|Indigenous peoples]] settled in fertile valleys and coastal areas of what is present-day Chile. Settlement sites from very early human habitation include Monte Verde, [[:en:Cueva_del_Milodón|Cueva del Milodón]] and the [[:en:Pali-Aike_Crater|Pali-Aike Crater]]'s [[:en:Lava_tube|lava tube]]. The Incas briefly extended their empire into what is now northern Chile, but the [[:en:Mapuche|Mapuche]] (or Araucanians as they were known by the Spaniards) successfully resisted many attempts by the [[:en:Inca_Empire|Inca Empire]] to subjugate them, despite their lack of state organization. They fought against the Sapa Inca Tupac Yupanqui and his army. The result of the bloody three-day confrontation known as the [[:en:Battle_of_the_Maule|Battle of the Maule]] was that the Inca conquest of the territories of Chile ended at the [[:en:Maule_river|Maule river]]. ගල් මෙවලම් සාක්ෂිවලින් පෙනී යන්නේ මිනිසුන් වසර 18,500 කට පෙර මොන්ටේ වර්ඩ් නිම්න ප්‍රදේශයට වරින් වර පැමිණි බවයි. වසර 10,000 කට පමණ පෙර, සංක්‍රමණික ආදිවාසී ජනයා වර්තමාන චිලීයේ සාරවත් නිම්න සහ වෙරළබඩ ප්‍රදේශවල පදිංචි වූහ. ඉතා මුල් කාලීන මානව වාසස්ථානවලින් ජනාවාස වූ ස්ථාන අතර මොන්ටේ වර්ඩ්, කියුවා ඩෙල් මිලෝඩන් සහ පාලි-අයික් ආවාටයේ ලාවා නළය ඇතුළත් වේ.<ref name=":0">{{cite web |author=Bower, Bruce |date=26 December 2015 |title=People roamed tip of South America 18,500 years ago |url=https://www.sciencenews.org/article/people-roamed-tip-south-america-18500-years-ago |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200510101040/https://www.sciencenews.org/article/people-roamed-tip-south-america-18500-years-ago |archive-date=10 May 2020 |access-date=26 December 2015 |work=Science News |pages=10}}</ref> ඉන්කාවරු කෙටියෙන් ඔවුන්ගේ අධිරාජ්‍යය දැන් උතුරු චිලී ලෙස ව්‍යාප්ත කළ නමුත්, මාපුචේ (හෝ ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයන් විසින් ඔවුන් හැඳින්වූ පරිදි අරවුකානියානුවන්) රාජ්‍ය සංවිධානයක් නොමැතිකම නොතකා ඉන්කා අධිරාජ්‍යය ඔවුන් යටත් කර ගැනීමට ගත් බොහෝ උත්සාහයන්ට සාර්ථකව ප්‍රතිරෝධය දැක්වූහ.<ref>{{cite book |url=https://books.google.com/books?id=Nf8SnJ_ZJbkC&pg=PA27 |title=Insight Guides: Chile |publisher=Langenscheidt Publishing Group |year=2002 |isbn=978-981-234-890-6 |page=27 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240221111313/https://books.google.com/books?id=Nf8SnJ_ZJbkC&pg=PA27#v=onepage&q&f=false |archive-date=21 February 2024 |url-status=live}}</ref> ඔවුන් සාපා ඉන්කා ටුපාක් යුපන්කි සහ ඔහුගේ හමුදාවට එරෙහිව සටන් කළහ. මවුලේ සටන ලෙස හැඳින්වෙන ලේ වැකි දින තුනක ගැටුමේ ප්‍රතිඵලය වූයේ චිලී ප්‍රදේශ අත්පත් කර ගැනීම මවුලේ ගඟේදී අවසන් වීමයි.<ref name="countrystudies">{{cite web |date=31 March 1994 |title=Development and Breakdown of Democracy, 1830–1973 |url=http://countrystudies.us/chile/85.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110709014719/http://countrystudies.us/chile/85.htm |archive-date=9 July 2011 |access-date=21 April 2009 |work=Country Studies |publisher=Library of Congress}}</ref> === ස්පාඤ්ඤ යටත් විජිතකරණය === [[File:Captaincy_General_of_Chile,_1775.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Captaincy_General_of_Chile,_1775.svg|thumb|චිලී ඉතිහාස ලේඛනයට අනුව 1775 දී චිලී රාජධානිය. ඊළඟ වසරේදී රියෝ ඩි ලා ප්ලාටා හි උප රාජකීයත්වය නිර්මාණය කරන ලද අතර මෙන්ඩෝසා සහ සැන් ජුවාන් නගරවල භූමි ප්‍රදේශ චිලියේ සිට නව ආයතනයට මාරු කරන ලදී.<ref>{{cite book |author1=Eyzaguirre, Jaime |title=Breve historia de las fronteras de Chile |date=1967 |publisher=Editorial Universitaria}}</ref><ref>{{cite book |last1=Lagos Carmona |first1=Guillermo |title=Los Títulos Históricos: Historia de Las Fronteras de Chile |date=1985 |publisher=Andrés Bello |quote=(p. 197) We note that the Loa river is at 22 degrees and that Baleato, in 1793, indicated 21.5 degrees for the beginning of the Kingdom of Chile, with the Loa at its mouth in the Pacific. (...) (p. 540) According to the Map of Cano y Olmedilla, the limit of the Kingdom of Chile "(...) through the desert of Atacama (...) From here it turns to the S., S.E., S.E., and S., keeping in general this last course until near the 29° parallel, from where it takes a S.E. direction. SE. and S., generally keeping this last course until the vicinity of the 29° parallel, from where it takes a S.E. direction, skirting to the east the 'Province of Cuyo' which, of course, appears to be included in the territory of the Kingdom of Chile. In the latitude of 32°30' the line turns to the S.W. until reaching the Quinto river, which, as the legend says 'communicates by channels with the Saladillo in time of floods'. It follows the river down to the meridian 316°, counting to the E. of Tenerife, where it turns a stretch until it reaches the Hueuque-Leuvu river (or Barrancas river) at 371/2° latitude. From here it runs along the river for a stretch to the S.E., and then turns to the E. and falls into the Atlantic Sea in the vicinity of parallel 37° between Cape Lobos and Cape Corrientes", "a little north of the current Mar del Plata". (...) (p. 543) In this document it is seen that those of the province of Cuyo end to the south at the source of the Diamante River, and that from that point to the east, the dividing line goes to the point where the Quinto River crosses the road that goes from Santiago to Buenos Aires.}}</ref><ref>{{cite book |last1=Amunátegui |first1=Miguel Luis |url=https://libros.uchile.cl/files/presses/1/monographs/128/submission/proof/36/ |title=Títulos de la República de Chile a la soberanía i dominio de la Estremidad |date=1985 |access-date=14 November 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20221112070737/https://libros.uchile.cl/files/presses/1/monographs/128/submission/proof/36/ |archive-date=12 November 2022 |url-status=live}}</ref><ref>{{cite book |last1=Morla Vicuña |first1=Carlos |title=Estudio histórico sobre el descubrimiento y conquista de la Patagonia y de la Tierra del Fuego |date=1903 |publisher=F. A. Brockhaus |location=Leipzig}}</ref>]] In 1520, while attempting to circumnavigate the globe, [[:en:Ferdinand_Magellan|Ferdinand Magellan]] discovered the southern passage now named after him (the [[:en:Strait_of_Magellan|Strait of Magellan]]) thus becoming the first European to set foot on what is now Chile. The next Europeans to reach Chile were Diego de Almagro and his band of [[:en:Conquistador|Spanish conquistadors]], who came from [[:en:Peru|Peru]] in 1535 seeking gold. The Spanish encountered various cultures that supported themselves principally through [[:en:Slash-and-burn|slash-and-burn]] agriculture and hunting.<ref name="countrystudies" /> The conquest of Chile began in earnest in 1540 and was carried out by [[:en:Pedro_de_Valdivia|Pedro de Valdivia]], one of [[:en:Francisco_Pizarro|Francisco Pizarro]]'s lieutenants, who founded the city of Santiago on 12 February 1541. Although the Spanish did not find the extensive gold and silver they sought, they recognized the agricultural potential of Chile's central valley, and Chile became part of the [[:en:Spanish_Empire|Spanish Empire]]. 1520 දී, ලොව වටා ගමන් කිරීමට උත්සාහ කරන අතරතුර, ෆර්ඩිනන්ඩ් මැගෙලන් දැන් ඔහුගේ නමින් නම් කර ඇති දකුණු මාර්ගය (මැගෙලන් සමුද්‍ර සන්ධිය) සොයා ගත් අතර එමඟින් දැන් චිලී ලෙස හඳුන්වන ප්‍රදේශයට පා තැබූ පළමු යුරෝපීයයා බවට පත්විය. චිලී වෙත ළඟා වූ ඊළඟ යුරෝපීයයන් වූයේ 1535 දී පේරු සිට රත්තරන් සොයමින් පැමිණි ඩියාගෝ ද අල්මාග්‍රෝ සහ ඔහුගේ ස්පාඤ්ඤ ආක්‍රමණික කණ්ඩායමයි. ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයින්ට ප්‍රධාන වශයෙන් කප්පාදු කෘෂිකර්මාන්තය සහ දඩයම් කිරීම තුළින් තමන්ට සහාය වූ විවිධ සංස්කෘතීන් හමු විය.<ref name="countrystudies" /> චිලී යටත් කර ගැනීම 1540 දී ඉතා උනන්දුවෙන් ආරම්භ වූ අතර එය 1541 පෙබරවාරි 12 වන දින සන්තියාගෝ නගරය ආරම්භ කළ ෆ්‍රැන්සිස්කෝ පිසාරෝගේ ලුතිනන්වරයෙකු වූ පෙඩ්‍රෝ ද වැල්ඩිවියා විසින් සිදු කරන ලදී. ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයින්ට ඔවුන් සොයන පුළුල් රන් හා රිදී සොයා ගැනීමට නොහැකි වුවද, ඔවුන් චිලී මධ්‍යම නිම්නයේ කෘෂිකාර්මික විභවය හඳුනා ගත් අතර, චිලී ස්පාඤ්ඤ අධිරාජ්‍යයේ කොටසක් බවට පත්විය.<ref name="countrystudies" /> Conquest took place gradually, and the Europeans suffered repeated setbacks. A massive [[:en:Mapuche|Mapuche]] insurrection that began in 1553 resulted in Valdivia's death and the destruction of many of the colony's principal settlements. Subsequent major insurrections took place in 1598 and in 1655. Each time the Mapuche and other native groups revolted, the southern border of the colony was driven northward. The abolition of [[:en:Slavery|slavery]] by the Spanish crown in 1683 was done in recognition that enslaving the Mapuche intensified resistance rather than cowing them into submission. Despite royal prohibitions, relations remained strained from continual colonialist interference.{{verify source|date=August 2024|reason="page 66" was deleted from this citation by a user of the ReFill script at one point, but page 66 of this source does not seem to support this claim. the reference previously pointed to a djvu of the source, so pagination may have differed, but the djvu is no longer available via archive.org}} Cut off to the north by desert, to the south by the Mapuche, to the east by the Andes Mountains, and to the west by the ocean, Chile became one of the most centralized, homogeneous territories in Spanish America. Serving as a sort of frontier [[:en:Garrison|garrison]], the colony found itself with the mission of forestalling encroachment by both the Mapuche and Spain's European enemies, especially the [[:en:Kingdom_of_England|English]] and the [[:en:Dutch_Republic|Dutch]]. [[:en:Buccaneer|Buccaneers]] and [[:en:Piracy|pirates]] menaced the colony in addition to the Mapuche, as was shown by [[:en:Francis_Drake|Sir Francis Drake]]'s 1578 raid on Valparaíso, the colony's principal port. Chile hosted one of the largest standing armies in the Americas, making it one of the most militarized of the Spanish possessions, as well as a [[:en:Real_Situado|drain on the treasury of the Viceroyalty of Peru]]. යටත් කර ගැනීම ක්‍රමයෙන් සිදු වූ අතර යුරෝපීයයන් නැවත නැවතත් පසුබෑමකට ලක් විය. 1553 දී ආරම්භ වූ දැවැන්ත මාපුචේ කැරැල්ලක ප්‍රතිඵලයක් ලෙස වැල්ඩිවියා මරණයට පත් වූ අතර යටත් විජිතයේ ප්‍රධාන ජනාවාස බොහොමයක් විනාශ විය. පසුව ඇති වූ ප්‍රධාන කැරලි 1598 සහ 1655 දී සිදු විය. මාපුචේ සහ අනෙකුත් ස්වදේශික කණ්ඩායම් කැරලි ගැසූ සෑම අවස්ථාවකම, ජනපදයේ දකුණු මායිම උතුරු දෙසට තල්ලු කරන ලදී. 1683 දී ස්පාඤ්ඤ කිරීටය විසින් වහල්භාවය අහෝසි කිරීම සිදු කරන ලද්දේ මාපුචේ වහල්භාවයට පත් කිරීම ඔවුන් යටත් කර ගැනීමට බිය ගැන්වීමට වඩා ප්‍රතිරෝධය තීව්‍ර කළ බව පිළිගැනීමෙනි. රාජකීය තහනම් කිරීම් තිබියදීත්, අඛණ්ඩ යටත්විජිතවාදී මැදිහත්වීම් හේතුවෙන් සබඳතා පළුදු විය.<ref>{{Cite web |last=Caivano |first=Tommaso |date=1 April 1882 |title=Storia della guerra d'America fra Chilì, il Perù e la Bolivia |url=http://archive.org/details/storiadellaguer00caivgoog |publisher=Ermanno Loescher |language=it |via=Internet Archive |place=Torino}}</ref> උතුරට කාන්තාරයෙන්, දකුණට මාපුචේ විසින්, නැගෙනහිරින් ඇන්ඩීස් කඳුවැටියෙන් සහ බටහිරින් සාගරයෙන් වෙන් කරන ලද චිලී, ස්පාඤ්ඤ ඇමරිකාවේ වඩාත්ම මධ්‍යගත, සමජාතීය භූමි ප්‍රදේශයක් බවට පත්විය. එක්තරා ආකාරයක මායිම් බලකොටුවක් ලෙස සේවය කරමින්, මාපුචේ සහ ස්පාඤ්ඤයේ යුරෝපීය සතුරන්, විශේෂයෙන් ඉංග්‍රීසි සහ ලන්දේසීන් යන දෙපිරිසගේම ආක්‍රමණ වැළැක්වීමේ මෙහෙවර යටත් විජිතයට පැවරුණි. සර් ෆ්‍රැන්සිස් ඩ්‍රේක් 1578 දී යටත් විජිතයේ ප්‍රධාන වරාය වූ වල්පරයිසෝ වෙත කළ වැටලීමෙන් පෙන්නුම් කළ පරිදි, මාපුචේට අමතරව බුකනියර්වරුන් සහ මුහුදු කොල්ලකරුවන් ද යටත් විජිතයට තර්ජනය කළහ. චිලී රාජ්‍යය ඇමරිකාවේ විශාලතම ස්ථාවර හමුදාවන්ගෙන් එකකට සත්කාරකත්වය සැපයූ අතර, එය ස්පාඤ්ඤ දේපළවලින් වඩාත්ම මිලිටරිකරණය වූ එකක් බවට පත් කළ අතර, පේරු උපරාජයාගේ භාණ්ඩාගාරයට ද මුදල් වැය කළේය.<ref name="hudson">{{cite web |year=1995 |editor-last=Hudson |editor-first=Rex A. |title=Chile: A Country Study |url=http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/cltoc.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20150625213643/http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/cltoc.html |archive-date=25 June 2015 |access-date=27 February 2005 |work=GPO for the Library of Congress}}</ref> [[File:Fundacion_de_Santiago.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Fundacion_de_Santiago.jpg|වම|thumb|පේද්‍රෝ ලීරා විසින් 1888 දී හුලේන් හිල් හි පේද්‍රෝ ද වැල්ඩිවියා විසින් සන්තියාගෝ පිහිටුවීමේ සිතුවම]] The first general census was conducted by the government of [[:en:Agustín_de_Jáuregui|Agustín de Jáuregui]] between 1777 and 1778; it indicated that the population consisted of 259,646 inhabitants: 73.5% of [[:en:White_Latin_American|European descent]], 7.9% [[:en:Mestizo|mestizos]], 8.6% [[:en:Indigenous_peoples_of_the_Americas|indigenous peoples]] and 9.8% blacks. Francisco Hurtado, Governor of the province of [[:en:Chiloé_Province|Chiloé]], conducted a census in 1784 and found the population consisted of 26,703 inhabitants, 64.4% of whom were whites and 33.5% of whom were natives. The Diocese of [[:en:Concepción,_Chile|Concepción]] conducted a census in areas south of the [[:en:Maule_river|Maule river]] in 1812, but did not include the indigenous population or the inhabitants of the province of Chiloé. The population is estimated at 210,567, 86.1% of whom were [[:en:Spanish_Chilean|Spanish]] or of European descent, 10% of whom were indigenous and 3.7% of whom were mestizos, blacks and [[:en:Mulatto|mulattos]]. A 2021 study by [[:en:Jörg_Baten|Baten]] and Llorca-Jaña shows that regions with a relatively high share of North European migrants developed faster in terms of [[:en:Numeracy|numeracy]], even if the overall number of migrants was small. This effect might be related to [[:en:Externality|externalities]]: the surrounding population adopted a similar behavior as the small non-European immigrant group, and new schools were created. Ironically, there might have been positive [[:en:Spillover_effects|spillover effects]] from the educational investment made by migrants, at the same time numeracy might have been reduced by the greater inequality in these regions. However, the positive effects of immigration were apparently stronger. පළමු සාමාන්‍ය සංගණනය 1777 සහ 1778 අතර කාලය තුළ අගස්ටින් ද ජෞරෙගුයිගේ රජය විසින් පවත්වන ලදී; එයින් පෙන්නුම් කළේ ජනගහනය 259,646 කින් සමන්විත වූ බවයි: යුරෝපීය සම්භවයක් ඇති 73.5% ක්, මෙස්ටිසෝවරුන් 7.9% ක්, ආදිවාසී ජනතාව 8.6% ක් සහ කළු ජාතිකයින් 9.8% ක්. චිලෝ පළාතේ ආණ්ඩුකාර ෆ්‍රැන්සිස්කෝ හර්ටාඩෝ 1784 දී සංගණනයක් සිදු කළ අතර ජනගහනය 26,703 ක් වන අතර, ඔවුන්ගෙන් 64.4% ක් සුදු ජාතිකයින් සහ 33.5% ක් ස්වදේශිකයන් බවයි. 1812 දී කොන්සෙප්සියොන් රදගුරු පදවිය විසින් මවුලේ ගඟට දකුණින් පිහිටි ප්‍රදේශවල සංගණනයක් සිදු කරන ලද නමුත්, ආදිවාසී ජනගහනය හෝ චිලෝ පළාතේ වැසියන් ඇතුළත් කර නොතිබුණි. ජනගහනය 210,567 ක් ලෙස ඇස්තමේන්තු කර ඇති අතර, ඔවුන්ගෙන් 86.1% ක් ස්පාඤ්ඤ හෝ යුරෝපීය සම්භවයක් ඇති අය වූ අතර, ඔවුන්ගෙන් 10% ක් ආදිවාසී වූ අතර 3.7% ක් මෙස්ටිසෝ, කළු සහ මුලටෝස් විය.<ref>{{Cite book |last=Silva Castro |first=Raúl |url=https://www.memoriachilena.gob.cl/602/w3-article-8952.html |title=Censo de 1813 |date=1953 |publisher=Imprenta Chile |place=Santiago |page=370 |access-date=18 August 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240818150256/https://www.memoriachilena.gob.cl/602/w3-article-8952.html |archive-date=18 August 2024 |url-status=live |via=Biblioteca Nacional de Chile}}</ref> බැටන් සහ ලෝර්කා-ජානා විසින් කරන ලද 2021 අධ්‍යයනයකින් පෙන්නුම් කරන්නේ උතුරු යුරෝපීය සංක්‍රමණිකයන්ගෙන් සාපේක්ෂව ඉහළ කොටසක් ඇති ප්‍රදේශ සංඛ්‍යාත්මකව වේගයෙන් වර්ධනය වූ බවයි, සමස්ත සංක්‍රමණික සංඛ්‍යාව කුඩා වුවද. මෙම බලපෑම බාහිර සාධක සමඟ සම්බන්ධ විය හැකිය: අවට ජනගහනය කුඩා යුරෝපීය නොවන සංක්‍රමණික කණ්ඩායමට සමාන හැසිරීමක් අනුගමනය කළ අතර නව පාසල් නිර්මාණය විය. උත්ප්‍රාසාත්මක ලෙස, සංක්‍රමණිකයන් විසින් කරන ලද අධ්‍යාපනික ආයෝජනයෙන් ධනාත්මක බලපෑම් ඇති වන්නට ඇත, ඒ සමඟම සංඛ්‍යාත්මකභාවය මෙම කලාපවල වැඩි අසමානතාවයෙන් අඩු වී තිබිය හැකිය. කෙසේ වෙතත්, සංක්‍රමණවල ධනාත්මක බලපෑම් පැහැදිලිවම ප්‍රබල විය.<ref>{{Cite journal|last1=Baten|first1=Joerg|last2=Llorca-Jaña|first2=Manuel|date=2021|title=Inequality, Low-Intensity Immigration and Human Capital Formation in the Regions of Chile, 1820–1939|url=https://www.cesifo.org/DocDL/cesifo1_wp8177.pdf|url-status=live|journal=Economics and Human Biology|volume=43|page=101030|doi=10.1016/j.ehb.2021.101030|issn=1570-677X|pmid=34171763|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://www.cesifo.org/DocDL/cesifo1_wp8177.pdf|archive-date=9 October 2022|s2cid=219382958}}</ref> === නිදහස සහ ජාතිය ගොඩනැගීම === [[File:Ejercito_Libertador_cruce_de_Cordillera_de_los_andes.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Ejercito_Libertador_cruce_de_Cordillera_de_los_andes.jpg|thumb|ඇන්ඩීස් තරණය කරන අතරතුර ජෙනරාල්වරුන් වන ජෝස් ද සැන් මාටින් (වමේ) සහ බර්නාඩෝ ඕ'හිගින්ස් (දකුණේ)]] In 1808, [[:en:Napoleon_I|Napoleon]]'s enthronement of his brother [[:en:Joseph_Bonaparte|Joseph]] as the [[:en:Spanish_monarchy|Spanish King]] precipitated the drive by Chile for [[:en:Chilean_War_of_Independence|independence from Spain]]. A national [[:en:Junta_(governing_body)|junta]] in the name of [[:en:Ferdinand_VII_of_Spain|Ferdinand]] – heir to the deposed king – was formed on 18 September 1810. The [[:en:Government_Junta_of_Chile_(1810)|Government Junta of Chile]] proclaimed an autonomous government for Chile within the Spanish monarchy (in memory of this day, Chile celebrates its [[:en:Fiestas_Patrias_(Chile)|National Day]] on 18 September each year). After these events, a movement for total independence, under the command of [[:en:José_Miguel_Carrera|José Miguel Carrera]] (one of the most renowned patriots) and his two brothers Juan José and [[:en:Luis_Carrera|Luis Carrera]], soon gained a wider following. Spanish attempts to re-impose arbitrary rule during what was called the [[:en:Reconquista_(Spanish_America)|Reconquista]] led to a prolonged struggle, including infighting from [[:en:Bernardo_O'Higgins|Bernardo O'Higgins]], who challenged Carrera's leadership. 1808 දී, නැපෝලියන් ඔහුගේ සහෝදර ජෝසප් ස්පාඤ්ඤ රජු ලෙස සිංහාසනාරූඪ කිරීමත් සමඟ චිලී ස්පාඤ්ඤයෙන් නිදහස ලබා ගැනීම සඳහා වූ උත්සාහය වේගවත් විය. බලයෙන් පහ කරන ලද රජුගේ උරුමක්කාරයා වන ෆර්ඩිනන්ඩ් නමින් ජාතික ජුන්ටාවක් 1810 සැප්තැම්බර් 18 වන දින පිහිටුවන ලදී. චිලී රජයේ ජුන්ටාව ස්පාඤ්ඤ රාජාණ්ඩුව තුළ චිලී සඳහා ස්වාධීන රජයක් ප්‍රකාශයට පත් කළේය (මෙම දිනය සිහිපත් කිරීම සඳහා, චිලී සෑම වසරකම සැප්තැම්බර් 18 වන දින එහි ජාතික දිනය සමරයි). මෙම සිදුවීම් වලින් පසුව, හොසේ මිගෙල් කැරේරා (වඩාත් ප්‍රසිද්ධ දේශප්‍රේමීන්ගෙන් කෙනෙකු) සහ ඔහුගේ සහෝදරයන් දෙදෙනා වන ජුවාන් ජෝස් සහ ලුයිස් කැරේරාගේ අණ යටතේ පූර්ණ නිදහස සඳහා වූ ව්‍යාපාරයක් ඉක්මනින්ම පුළුල් අනුගාමිකයින් පිරිසක් ලබා ගත්තේය. රෙකොන්ක්විස්ටා ලෙස හැඳින්වෙන කාලය තුළ අත්තනෝමතික පාලනය නැවත පැනවීමට ස්පාඤ්ඤ උත්සාහයන් දිගු අරගලයකට තුඩු දුන් අතර, කැරේරාගේ නායකත්වයට අභියෝග කළ බර්නාඩෝ ඕ'හිගින්ස්ගේ අභ්‍යන්තර ගැටුම් ද ඊට හේතු විය. Intermittent warfare continued until 1817. With Carrera in prison in Argentina, O'Higgins and anti-Carrera cohort [[:en:José_de_San_Martín|José de San Martín]], hero of the [[:en:Argentine_War_of_Independence|Argentine War of Independence]], led [[:en:Army_of_the_Andes|an army]] that [[:en:Crossing_of_the_Andes|crossed the Andes]] into Chile and defeated the royalists. On 12 February 1818, [[:en:Chilean_Declaration_of_Independence|Chile was proclaimed an independent republic]]. The political revolt brought little social change, however, and 19th-century Chilean society preserved the essence of the stratified colonial social structure, which was greatly influenced by family politics and the [[:en:Catholic_Church|Roman Catholic Church]]. A strong presidency eventually emerged, but wealthy landowners remained powerful.<ref name="countrystudies" /> Bernardo O'Higgins once planned to expand Chile by liberating the [[:en:Philippines|Philippines]] from Spain and incorporating the islands. In this regard he tasked the Scottish naval officer, Lord Thomas Cochrane, in a letter dated 12 November 1821, expressing his plan to conquer [[:en:Guayaquil|Guayaquil]], the [[:en:Galapagos_Islands|Galapagos Islands]], and the [[:en:Chile–Philippines_relations|Philippines]]. There were preparations, but the plan did not push through because O'Higgins was exiled.<ref>[https://books.google.com/books?id=Jg5cEAAAQBAJ Intercolonial Intimacies: Relinking Latin/o America to the Philippines. 1898-1964 By Paula C. Park] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20221101151055/https://books.google.com.ph/books?id=Jg5cEAAAQBAJ|date=1 November 2022}} (INTRODUCTION: Residual Intercolonial Intimacies across the "Hispanic" Pacific)</ref> 1817 දක්වා කඩින් කඩ යුද්ධ පැවතුනි. ආර්ජන්ටිනාවේ කැරේරා සිරගතව සිටියදී, ඕ'හිගින්ස් සහ කැරේරා විරෝධී කණ්ඩායම, ආර්ජන්ටිනාවේ නිදහස් යුද්ධයේ වීරයා වූ ජෝස් ද සැන් මාටින්, ඇන්ඩීස් හරහා චිලී වෙත හමුදාවක් මෙහෙයවූ අතර රාජකීයයන් පරාජය කළේය. කෙසේ වෙතත්, 1818 පෙබරවාරි 12 වන දින චිලී ස්වාධීන ජනරජයක් ලෙස ප්‍රකාශයට පත් කරන ලදී. කෙසේ වෙතත්, දේශපාලන කැරැල්ල සුළු සමාජ වෙනසක් ගෙන ආ අතර, 19 වන සියවසේ චිලී සමාජය පවුල් දේශපාලනය සහ රෝමානු කතෝලික පල්ලිය විසින් බෙහෙවින් බලපා ඇති ස්ථරීකෘත යටත් විජිත සමාජ ව්‍යුහයේ සාරය ආරක්ෂා කළේය. අවසානයේ ශක්තිමත් ජනාධිපති ධුරයක් මතු වූ නමුත් ධනවත් ඉඩම් හිමියන් බලවත්ව සිටියහ. [3] බර්නාඩෝ ඕ'හිගින්ස් වරක් පිලිපීනය ස්පාඤ්ඤයෙන් මුදාගෙන දූපත් ඇතුළත් කිරීමෙන් චිලී රාජ්‍යය පුළුල් කිරීමට සැලසුම් කළේය. මේ සම්බන්ධයෙන් ඔහු 1821 නොවැම්බර් 12 දිනැති ලිපියකින් ස්කොට්ලන්ත නාවික නිලධාරියෙකු වන ලෝඩ් තෝමස් කොක්රේන් වෙත ගුවායාකිල්, ගැලපගෝස් දූපත් සහ පිලිපීනය යටත් කර ගැනීමේ ඔහුගේ සැලැස්ම ප්‍රකාශ කළේය. සූදානම් කිරීම් තිබුණත්, ඕ'හිගින්ස් පිටුවහල් කළ නිසා සැලැස්ම ක්‍රියාත්මක වූයේ නැත.[12] [[File:Combate_Naval_Iquique-Thomas_Somerscales.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Combate_Naval_Iquique-Thomas_Somerscales.jpg|thumb|1879 මැයි 21 වන දින ඉක්වික් සටන. පැසිෆික් යුද්ධයේදී චිලී ලැබූ ජයග්‍රහණය නව භූමි ප්‍රදේශ දක්වා ව්‍යාප්ත වීමට ඉඩ සැලසීය.]] Chile slowly started to expand its influence and to establish its borders. By the Tantauco Treaty, the archipelago of [[:en:Chiloé|Chiloé]] was incorporated in 1826. The economy began to boom due to the discovery of silver ore in Chañarcillo, and the growing trade of the port of Valparaíso, which led to conflict over maritime supremacy in the Pacific with Peru. At the same time, attempts were made to strengthen sovereignty in southern Chile intensifying [[:en:Occupation_of_Araucanía|penetration into Araucanía]] and [[:en:German_colonization_of_Valdivia,_Osorno_and_Llanquihue|colonizing Llanquihue with German immigrants]] in 1848. Through the founding of [[:en:Fort_Bulnes|Fort Bulnes]] by the [[:en:Schooner_Ancud|Schooner Ancud]] under the command of [[:en:John_Williams_Wilson|John Williams Wilson]], the [[:en:Magallanes_Region|Magallanes Region]] [[:en:Chilean_colonization_of_the_Strait_of_Magellan|started to be controlled by country in 1843]], while the [[:en:Antofagasta_Region|Antofagasta Region]], at the time in [[:en:Atacama_Desert_border_dispute|dispute with Bolivia]], began to fill with people. After the [[:en:Chilean_Civil_War_of_1829–1830|Chilean Civil War of 1829–1830]] in which the conservatives won, under the [[:en:Joaquín_Prieto|Joaquín Prieto]] Administration, the [[:en:Chilean_Constitution_of_1833|Chilean Constitution of 1833]] was written and put into effect with high influence from the triple minister [[:en:Diego_Portales|Diego Portales]]. Two other civil wars happened in Chile in the 1850s, one in [[:en:1851_Chilean_revolution|1851]] and the other one in [[:en:1859_Chilean_revolution|1859]]. චිලී සෙමෙන් තම බලපෑම පුළුල් කිරීමට සහ එහි දේශසීමා ස්ථාපිත කිරීමට පටන් ගත්තේය. ටැන්ටාකෝ ගිවිසුම මගින්, චිලෝ දූපත් සමූහය 1826 දී සංස්ථාගත කරන ලදී. චානාර්සිලෝ හි රිදී ලෝපස් සොයා ගැනීම සහ පේරු සමඟ පැසිෆික් සාගරයේ සමුද්‍රීය ආධිපත්‍යය පිළිබඳ ගැටුමකට තුඩු දුන් වැල්පරයිසෝ වරායේ වර්ධනය වන වෙළඳාම හේතුවෙන් ආර්ථිකය දියුණු වීමට පටන් ගත්තේය. ඒ සමඟම, දකුණු චිලියේ ස්වෛරීභාවය ශක්තිමත් කිරීමට උත්සාහ කරන ලද අතර, 1848 දී අරවුකානියාවට විනිවිද යාම තීව්‍ර කර ලන්කිහු ජර්මානු සංක්‍රමණිකයන් සමඟ යටත් විජිතයක් බවට පත් කරන ලදී. ජෝන් විලියම්ස් විල්සන්ගේ අණ යටතේ ෂූනර් ඇන්කුඩ් විසින් ෆෝට් බුල්ස් ආරම්භ කිරීමත් සමඟ, 1843 දී මැගලන්ස් කලාපය රට විසින් පාලනය කිරීමට පටන් ගත් අතර, එවකට බොලිවියාව සමඟ ආරවුලක් ඇති ඇන්ටොෆගස්ටා කලාපය මිනිසුන්ගෙන් පිරී යාමට පටන් ගත්තේය. 1829–1830 චිලී සිවිල් යුද්ධයෙන් පසුව, ජෝකින් ප්‍රීටෝ පරිපාලනය යටතේ කොන්සර්වේටිව්වරුන් ජයග්‍රහණය කළ 1833 චිලී ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව ලියා ක්‍රියාත්මක කරන ලද්දේ ත්‍රිත්ව අමාත්‍ය ඩියාගෝ පෝටේල්ස්ගේ ඉහළ බලපෑමෙනි. 1850 ගණන්වල චිලීහි තවත් සිවිල් යුද්ධ දෙකක් සිදු විය, එකක් 1851 දී සහ අනෙක 1859 දී. [[File:Territorial_losses_of_the_Republic_of_Chile_de_jure.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Territorial_losses_of_the_Republic_of_Chile_de_jure.svg|thumb|468x468පික්|චිලී ඉතිහාස ලේඛනයට අනුව චිලී ජනරජයේ භෞමික පාඩු (නීතිය අනුව)<ref name="Eyzaguirre">{{cite book |author1=Eyzaguirre, Jaime |title=Breve historia de las fronteras de Chile |date=1967 |publisher=Editorial Universitaria |language=es}}</ref>]] Toward the end of the 19th century, the government in Santiago consolidated its position in the south by the [[:en:Occupation_of_Araucanía|Occupation of Araucanía]]. The [[:en:Boundary_treaty_of_1881_between_Chile_and_Argentina|Boundary treaty of 1881 between Chile and Argentina]] confirmed Chilean sovereignty over the [[:en:Strait_of_Magellan|Strait of Magellan]] but also made the country to renounce to its claims in the rest of East Patagonia after a [[:en:East_Patagonia,_Tierra_del_Fuego_and_Strait_of_Magellan_Dispute|dispute that started in 1842]].<ref name="PatagoniaAustral">{{cite book |author=Mateo Martinic Beros |url=https://www.memoriachilena.gob.cl/602/w3-article-10386.html |title=Presencia de Chile en la Patagonia austral 1843 – 1879 |date=1971 |publisher=Editorial Andrés Bello |language=es |access-date=December 8, 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230331010856/https://www.memoriachilena.gob.cl/602/w3-article-10386.html |archive-date=31 March 2023 |url-status=live}}</ref> As a result of the [[:en:War_of_the_Pacific|War of the Pacific]] with Peru and Bolivia (1879–83), Chile expanded its territory northward by almost one-third, eliminating Bolivia's access to the Pacific, and acquired valuable [[:en:Caliche_(mineral)#Chilean_caliche|nitrate]] deposits, the exploitation of which led to an era of national affluence. Chile had joined the stand as one of the high-income countries in South America by 1870.<ref>{{cite book |last1=Baten |first1=Jörg |author-link=Jörg Baten |title=A History of the Global Economy. From 1500 to the Present. |date=2016 |publisher=Cambridge University Press |isbn=9781107507180 |page=137}}</ref> On 9 September 1888, Chile took possession of [[:en:Easter_Island|Easter Island]] by the signing of a mutual will agreement with the local king, thanks to the efforts of the Bishop of Tahiti, Monsignor José María Verdier since the island was constantly attacked by slave merchants. The naval officer [[:en:Policarpo_Toro|Policarpo Toro]] represented the Chilean Government and [[:en:Atamu_Tekena|Atamu Tekena]] was the head of the Council of Rapanui. The Rapa Nui elders ceded sovereignty, without renouncing their titles as chiefs, the ownership of their lands, the validity of their culture and traditions on equal terms. The Rapa Nui sold nothing and were integrated in equal conditions into Chile.<ref name="historia">{{Cite web |title=Historia de la Isla de Pascua: Su Incorporación y Su Conflicto Con La Williamson & Balfour. Daños Patrimoniales, Pretensiones Internacionales e Independentismos |url=http://www.soberaniachile.cl/historia_de_la_incorporacion_y_las_controversias_de_la_isla_de_pascua.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230321015938/http://www.soberaniachile.cl/historia_de_la_incorporacion_y_las_controversias_de_la_isla_de_pascua.html |archive-date=21 March 2023 |access-date=26 January 2024}}</ref> 19 වන සියවසේ අගභාගයේදී, සන්තියාගෝහි රජය අරවුකානියා අත්පත් කර ගැනීමෙන් දකුණේ සිය ස්ථානය තහවුරු කර ගත්තේය. 1881 දී චිලී සහ ආර්ජන්ටිනාව අතර මායිම් ගිවිසුම මගින් මැගෙලන් සමුද්‍ර සන්ධිය පිළිබඳ චිලී ස්වෛරීභාවය තහවුරු කරන ලද අතර, 1842 දී ආරම්භ වූ ආරවුලකින් පසු නැගෙනහිර පැටගෝනියාවේ ඉතිරි කොටසෙහි තම හිමිකම් අත්හැරීමට ද රට පෙළඹුණි.[14] පේරු සහ බොලිවියාව සමඟ පැවති පැසිෆික් යුද්ධයේ (1879–83) ප්‍රතිඵලයක් ලෙස, චිලී රාජ්‍යය තම භූමි ප්‍රදේශය උතුරු දෙසට තුනෙන් එකකින් පමණ පුළුල් කළ අතර, බොලිවියාවේ පැසිෆික් කලාපයට ප්‍රවේශය ඉවත් කළ අතර, වටිනා නයිට්‍රේට් නිධි අත්පත් කර ගත් අතර, එය සූරාකෑම ජාතික සමෘද්ධිමත් යුගයකට මඟ පෑදීය. 1870 වන විට දකුණු ඇමරිකාවේ ඉහළ ආදායම් ලබන රටවලින් එකක් ලෙස චිලී රාජ්‍යයට එක් විය.[15] 1888 සැප්තැම්බර් 9 වන දින, ටහිටි රදගුරු මොන්සිග්නෝර් ජෝසේ මාරියා වර්ඩියර්ගේ උත්සාහයට ස්තූතිවන්ත වන්නට, ප්‍රාදේශීය රජු සමඟ අන්‍යෝන්‍ය කැමැත්ත ගිවිසුමක් අත්සන් කිරීමෙන් චිලී රාජ්‍යය පාස්කු දූපත අත්පත් කර ගත්තේය. වහල් වෙළෙන්දන් විසින් දිවයින නිරන්තරයෙන් ප්‍රහාර එල්ල කරන ලදී. නාවික නිලධාරි පොලිකාර්පෝ ටෝරෝ චිලී රජය නියෝජනය කළ අතර අටමු ටෙකේනා රපානුයි කවුන්සිලයේ ප්‍රධානියා විය. රාපා නුයි වැඩිහිටියන් ඔවුන්ගේ ප්‍රධානීන් ලෙස ඔවුන්ගේ පදවි නාම, ඔවුන්ගේ ඉඩම්වල අයිතිය, ඔවුන්ගේ සංස්කෘතියේ සහ සම්ප්‍රදායන්ගේ වලංගුභාවය සමාන කොන්දේසි මත අත් නොහරිමින් ස්වෛරීභාවය අත්හැරියහ. රාපා නුයිවරු කිසිවක් විකුණා දැමූ අතර චිලී රාජ්‍යයට සමාන කොන්දේසි යටතේ ඒකාබද්ධ කරන ලදී.[16] The [[:en:1891_Chilean_Civil_War|1891 Chilean Civil War]] brought about a redistribution of power between the President and Congress, and Chile established a [[:en:Parliamentary_system|parliamentary]] style democracy. However, the Civil War had also been a contest between those who favored the development of local industries and powerful Chilean banking interests, particularly the House of Edwards which had strong ties to foreign investors. Soon after, the country engaged in a [[:en:Argentine–Chilean_naval_arms_race|vastly expensive naval arms race]] with [[:en:Argentina|Argentina]] amid escalating geopolitical competition and the [[:en:Puna_de_Atacama_dispute|Puna de Atacama dispute]]. The [[:en:War_of_the_Pacific|War of the Pacific]] (1879–1883) against Peru and Bolivia resulted in Chile annexing resource-rich territory from both countries and further consolidating its status as a regional power. It subsequently emerged as a leading naval power in the Americas, even sending a ship to protest United States involvement in the [[:en:Panama_crisis_of_1885|Panama crisis of 1885]]. Chile potentially threatened U.S. hegemony in the Western Hemisphere, with the two countries almost going to war during the [[:en:Baltimore_crisis|Baltimore crisis]] in 1891.<ref name="sater">William Sater, ''Chile and the United States: Empires in Conflict'', Athens, GA; University of Georgia Press, {{ISBN|0-8203-1249-5}} p.51</ref> 1891 චිලී සිවිල් යුද්ධය ජනාධිපතිවරයා සහ කොංග්‍රසය අතර බලය නැවත බෙදා හැරීමක් සිදු කළ අතර, චිලී පාර්ලිමේන්තු විලාසිතාවේ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයක් ස්ථාපිත කළේය. කෙසේ වෙතත්, සිවිල් යුද්ධය දේශීය කර්මාන්ත සහ බලගතු චිලී බැංකු අවශ්‍යතා සංවර්ධනයට කැමති අය අතර තරඟයක් ද විය, විශේෂයෙන් විදේශීය ආයෝජකයින් සමඟ ශක්තිමත් සබඳතා තිබූ එඩ්වර්ඩ්ස් නිවස. වැඩි කල් නොගොස්, උත්සන්න වන භූ දේශපාලනික තරඟකාරිත්වය සහ පූනා ද අටකාමා ආරවුල මධ්‍යයේ රට ආර්ජන්ටිනාව සමඟ ඉතා මිල අධික නාවික අවි තරඟයක නිරත විය. පේරු සහ බොලිවියාවට එරෙහි පැසිෆික් යුද්ධයේ (1879–1883) ප්‍රතිඵලයක් ලෙස චිලී රටවල් දෙකෙන්ම සම්පත් බහුල භූමි ප්‍රදේශයක් ඈඳා ගැනීමට සහ කලාපීය බලවතෙකු ලෙස එහි තත්ත්වය තවදුරටත් තහවුරු කර ගැනීමට හේතු විය. පසුව එය ඇමරිකාවේ ප්‍රමුඛ නාවික බලවතෙකු ලෙස මතු වූ අතර, 1885 පැනමා අර්බුදයට එක්සත් ජනපද මැදිහත්වීමට විරෝධය දැක්වීමට නැවක් පවා යැවීය. චිලී බටහිර අර්ධගෝලයේ එක්සත් ජනපද ආධිපත්‍යයට තර්ජනය කළ හැකි අතර, 1891 දී බැල්ටිමෝර් අර්බුදය අතරතුර රටවල් දෙක යුද්ධයට ආසන්න විය. === 20 වන සියවස === [[File:Chilean_battleship_Almirante_Latorre.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chilean_battleship_Almirante_Latorre.jpg|වම|thumb|1921 දී චිලියේ අල්මිරන්ට් ලැටෝරේ ඩ්‍රෙඩ්නෝට්]] The early 20th century saw Chile fully consolidate its territory and resolve long-running diplomatic and territorial disputes. Its current borders with Argentina were finalized [[:en:1902_Arbitral_award_of_the_Andes_between_Argentina_and_Chile|through British arbitration]] in 1902 and a bilateral settlement of the [[:en:Puna_de_Atacama_dispute|Puna de Atacama dispute]] the following year. In 1904, Chile and Bolivia signed a [[:en:Treaty_of_Peace_and_Friendship_(1904)|Treaty of Peace and Friendship]] which clarified the border between both countries. The Chilean economy partially degenerated into a system protecting the interests of a ruling [[:en:Oligarchy|oligarchy]]. By the 1920s, the emerging middle and working classes were powerful enough to elect a reformist president, [[:en:Arturo_Alessandri|Arturo Alessandri]], whose program was frustrated by a conservative congress. In the 1920s, [[:en:Marxism|Marxist]] groups with strong popular support arose.<ref name="countrystudies" /> A military coup led by General [[:en:Luis_Altamirano|Luis Altamirano]] in 1924 set off a period of political instability that lasted until 1932. Of the ten governments that held power in that period, the longest lasting was that of General [[:en:Carlos_Ibáñez_del_Campo|Carlos Ibáñez del Campo]], who briefly ruled as [[:en:De_facto|de facto]] dictator in 1925 and then again between 1927 and 1931. These authoritarian governments were comparatively less harsh and corrupt than counterparts elsewhere in Latin America.<ref>{{Cite book |last=Fowler |first=Will |title=Authoritarianism in Latin America since independence |publisher=Greenwood Press |year=1996 |isbn=0-313-29843-2 |location=University of Virginia |pages=30–96}}</ref><ref>{{cite book |last=Frazier |first=Lessie Jo |url=https://books.google.com/books?id=gQU-GYGeVSEC&pg=PA163 |title=Salt in the Sand: Memory, Violence, and the Nation-State in Chile, 1890 to the Present |date=17 July 2007 |publisher=Duke University Press |isbn=978-0-8223-4003-4 |pages=163–184 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020445/https://books.google.com/books?id=gQU-GYGeVSEC&pg=PA163#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> By relinquishing power to a democratically elected successor, Ibáñez del Campo retained the respect of a large enough segment of the population to remain a viable politician for more than thirty years, in spite of the vague and shifting nature of his ideology. When constitutional rule was restored in 1932, a strong middle-class party, the Radicals, emerged. It became the key force in coalition governments for the next 20 years. During the period of [[:en:Radical_Party_(Chile)|Radical Party]] dominance (1932–52), the state increased its role in the economy. In 1952, voters returned Ibáñez del Campo to office for another six years. [[:en:Jorge_Alessandri|Jorge Alessandri]] succeeded Ibáñez del Campo in 1958, bringing Chilean conservatism back into power democratically for another term. The [[:en:1964_Chilean_presidential_election|1964 presidential election]] of [[:en:Christian_Democrat_Party_of_Chile|Christian Democrat]] [[:en:Eduardo_Frei_Montalva|Eduardo Frei Montalva]] by an [[:en:Majority|absolute majority]] initiated a period of major reform. Under the slogan "Revolution in Liberty", the Frei administration embarked on far-reaching social and economic programs, particularly in education, housing, and [[:en:Agrarian_reform|agrarian reform]], including rural unionization of agricultural workers. By 1967, however, Frei encountered increasing opposition from leftists, who charged that his reforms were inadequate, and from conservatives, who found them excessive. At the end of his term, Frei had not fully achieved his party's ambitious goals.<ref name="countrystudies" /> [[File:Salvador_Allende_Gossens-.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Salvador_Allende_Gossens-.jpg|thumb|සැල්වදෝර් අයියන්ඩේ]] In the 1970 election, Senator [[:en:Salvador_Allende|Salvador Allende]] of the [[:en:Socialist_Party_of_Chile|Socialist Party of Chile]] (then part of the "[[:en:Popular_Unity_(Chile)|Popular Unity]]" coalition which included the Communists, Radicals, Social-Democrats, dissident Christian Democrats, the Popular Unitary Action Movement, and the Independent Popular Action),<ref name="countrystudies" /> achieved a partial majority in a [[:en:Plurality_(voting)|plurality]] of votes in a three-way contest, followed by candidates Radomiro Tomic for the Christian Democrat Party and Jorge Alessandri for the Conservative Party. Allende was not elected with an absolute majority, receiving fewer than 35% of the votes. The [[:en:National_Congress_of_Chile|Chilean Congress]] conducted a runoff vote between the leading candidates, Allende and former president Jorge Alessandri, and, keeping with tradition, chose Allende by a vote of 153 to 35. Frei refused to form an alliance with Alessandri to oppose Allende, on the grounds that the Christian Democrats were a workers' party and could not make common cause with the right wing.<ref>{{Cite book |last=Mares |first=David |url=https://books.google.com/books?id=0Y3EWkKZsYcC&pg=PA145 |title=The United States and Chile: Coming in from the Cold |author2=Francisco Rojas Aravena |publisher=Routledge |year=2001 |isbn=978-0-415-93125-0 |page=145 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020509/https://books.google.com/books?id=0Y3EWkKZsYcC&pg=PA145 |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref><ref>{{cite book |last=Trento |first=Joseph J. |url=https://books.google.com/books?id=3uPBM7z_62gC&pg=PA560 |title=The Secret History of the CIA |publisher=Carroll & Graf Publishers |year=2005 |isbn=978-0-7867-1500-8 |page=560 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150319065032/http://books.google.com/books?id=3uPBM7z_62gC&pg=PA560 |archive-date=19 March 2015 |url-status=dead}}</ref> An [[:en:Economic_depression|economic depression]] that began in 1972 was exacerbated by [[:en:Capital_flight|capital flight]], plummeting private investment, and withdrawal of bank deposits in response to Allende's socialist program. Production fell and unemployment rose. Allende adopted measures including price freezes, wage increases, and tax reforms, to increase consumer spending and redistribute income downward.<ref>{{cite book |author=Lois Hecht Oppenheim |url=https://books.google.com/books?id=99ZLX52z_noC&pg=PA52 |title=Politics in Chile: Socialism, Authoritarianism, and Market Democracy |publisher=Westview Press |year=2007 |isbn=978-0-7867-3426-9 |page=52 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020433/https://books.google.com/books?id=99ZLX52z_noC&pg=PA52#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> Joint public-private [[:en:Public_works|public works]] projects helped reduce unemployment.<ref name="De Vylder">{{cite book |last=De Vylder |first=Stefan |title=Allende's Chile: The Political Economy of the Rise and Fall of the Unidad Popular |date=5 March 2009 |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-10757-0}}</ref>{{Page needed|date=September 2010}} Much of the banking sector was [[:en:Nationalization|nationalized]]. Many enterprises within the [[:en:Copper#Production|copper]], coal, iron, [[:en:Caliche_(mineral)#Chilean_caliche|nitrate]], and steel industries were [[:en:Nationalization#Expropriation|expropriated]], nationalized, or subjected to state intervention. Industrial output increased sharply and unemployment fell during the Allende administration's first year.<ref name="De Vylder" /> Allende's program included advancement of workers' interests,<ref name="De Vylder" /><ref>{{cite web |title=Allende wins the elections: first coup attempt |url=http://grace.evergreen.edu/~arunc/texts/chile/torre/Allende.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20080107150857/http://grace.evergreen.edu/~arunc/texts/chile/torre/Allende.html |archive-date=7 January 2008 |access-date=17 December 2009 |publisher=Grace.evergreen.edu}}</ref> replacing the judicial system with "socialist legality",<ref name="friedman368">{{cite book |last=Friedman |first=Norman |url=https://books.google.com/books?id=0CIXLdxhQMAC&pg=PA367 |title=The Fifty-Year War: Conflict and Strategy in the Cold War |date=1 March 2007 |publisher=Naval Institute Press |isbn=978-1-59114-287-4 |pages=367–368 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020229/https://books.google.com/books?id=0CIXLdxhQMAC&pg=PA367 |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> nationalization of banks and forcing others to bankruptcy,<ref name="friedman368" /> and strengthening "popular militias" known as MIR.<ref name="friedman368" /> Started under former President Frei, the Popular Unity platform also called for nationalization of Chile's major copper mines in the form of a constitutional amendment. The measure was passed unanimously by Congress. As a result,<ref>{{cite book |last=Qureshi |first=Lubna Z. |url=https://books.google.com/books?id=alISgQdNY4kC&pg=PA86 |title=Nixon, Kissinger, and Allende: U.S. Involvement in the 1973 Coup in Chile |publisher=Lexington Books |year=2009 |isbn=978-0-7391-2655-4 |pages=86–97 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020042/https://books.google.com/books?id=alISgQdNY4kC&pg=PA86#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> the [[:en:Richard_Nixon|Richard Nixon]] administration [[:en:United_States_intervention_in_Chile|organized and inserted secret operatives]] in Chile, in order to swiftly destabilize Allende's government.<ref>{{cite web |title=Report on CIA Chilean Task Force activities |url=http://www.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB8/ch01-01.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20100211203442/http://www.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB8/ch01-01.htm |archive-date=11 February 2010 |access-date=11 March 2010 |work=Chile and the United States: Declassified Documents relating to the Military Coup, 1970–1976 |publisher=The National Security Archive: Electronic Briefing Books (George Washington University)}}</ref> In addition, US financial pressure restricted international economic credit to Chile.<ref name="fas.org">{{cite web |title=Covert Action In Chile 1963–1973, Staff Report Of The Select Committee To Study Governmental Operations With Respect To Intelligence Activities |url=https://fas.org/irp/ops/policy/church-chile.htm |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20091003144646/http://www.fas.org/irp/ops/policy/church-chile.htm |archive-date=3 October 2009 |access-date=17 December 2009 |publisher=Federation of American Scientists}}</ref> The economic problems were also exacerbated by Allende's public spending, financed mostly through printing money, and by poor credit ratings given by commercial banks.<ref>{{Cite news|url=http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,879153,00.html|title=Tightening the Belt|date=7 August 1972|magazine=[[Time (magazine)|Time]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20101022175928/http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,879153,00.html|archive-date=22 October 2010|url-status=dead}}</ref> Simultaneously, opposition media, politicians, business guilds and other organizations helped to accelerate a campaign of domestic political and economical destabilization, some of which was backed by the United States.<ref name="fas.org" /><ref>{{cite web |title=Equipo Nizkor – CIA Activities in Chile – September 18, 2000 |url=http://www.derechos.org/nizkor/chile/doc/hinchey.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20080513083911/http://www.derechos.org/nizkor/chile/doc/hinchey.html |archive-date=13 May 2008 |access-date=17 December 2009 |publisher=Derechos.org}}</ref> By early 1973, inflation was out of control. On 26 May 1973, Chile's Supreme Court, which was opposed to Allende's government, unanimously denounced Allende's ''disruption of the legality of the nation''. Although illegal under the Chilean constitution, the court supported and strengthened Pinochet's soon-to-be seizure of power.<ref name="friedman368" /><ref>{{cite web |title=Transition to Democracy in Latin America: The Role of the judiciary |url=http://www.law.yale.edu/documents/pdf/rightdegree_independence(5).pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130819213445/http://www.law.yale.edu/documents/pdf/rightdegree_independence%285%29.pdf |archive-date=19 August 2013 |publisher=Yale University}}</ref> ==== පිනොචේ යුගය (1973–1990) ==== [[File:Golpe_de_Estado_1973.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Golpe_de_Estado_1973.jpg|වම|thumb|1973 චිලී කුමන්ත්‍රණය අතරතුර ලා මොනේඩා ජනාධිපති මන්දිරයට බෝම්බ හෙලන ප්‍රහාරක ජෙට් යානා]] On 11 September 1973, a [[:en:Chilean_coup_of_1973|military coup]] overthrew Allende, who apparently committed suicide as the armed forces bombarded the [[:en:La_Moneda_Palace|presidential palace]].<ref>{{Cite book |last=Soto |first=Óscar |title=El último día de Salvador Allende |publisher=Aguilar |year=1999 |isbn=978-956-239-084-2}}{{page needed|date=July 2013}}</ref><ref>{{Cite book |last=Ahumada |first=Eugeno |title=Chile: La memoria prohibida}}{{page needed|date=July 2013}}</ref> The degree to which [[:en:U.S._intervention_in_Chile#1973_coup|the United States was involved in the coup]] remains debated; after Allende was overthrown, U.S. Secretary of State [[:en:Henry_Kissinger|Henry Kissinger]] told [[:en:President_of_the_United_States|U.S. president]] [[:en:Richard_Nixon|Richard Nixon]] that the United States had "helped" the coup indirectly.<ref>{{cite web |date=16 September 2013 |title=Kissinger and Chile: the Declassified Record |url=http://www2.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB437/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20130917045957/http://www2.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB437/ |archive-date=17 September 2013 |access-date=16 September 2013 |publisher=The National Security Archive}}</ref> Historian Sebastián Hurtado contends there is no documentary evidence to support that the U.S. government was actively involved in the coordination and execution the coup; however, upon Allende's election in 1970, Kissinger had stated "I don't see why we need to stand by and watch a country go Communist due to the irresponsibility of its own people",<ref name="k745">{{cite web |last=Lewis |first=Anthony |date=1975-02-27 |title=The Kissinger Doctrine |url=https://www.nytimes.com/1975/02/27/archives/the-kissinger-doctrine.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220912084418/https://www.nytimes.com/1975/02/27/archives/the-kissinger-doctrine.html |archive-date=12 September 2022 |access-date=2024-05-08 |website=The New York Times}}</ref><ref name="Hurtado">{{cite web |author1=Juan Paulo Iglesias |date=25 August 2023 |title=Sebastián Hurtado, historiador: "Estados Unidos no tuvo participación directa en el Golpe, pero sí quería que Allende cayera" |url=https://www.latercera.com/la-tercera-sabado/noticia/sebastian-hurtado-historiador-estados-unidos-no-tuvo-participacion-directa-en-el-golpe-pero-si-queria-que-allende-cayera/3UXITS4IUNB3RPPB57ILMYDO64/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240912221446/https://www.latercera.com/la-tercera-sabado/noticia/sebastian-hurtado-historiador-estados-unidos-no-tuvo-participacion-directa-en-el-golpe-pero-si-queria-que-allende-cayera/3UXITS4IUNB3RPPB57ILMYDO64/ |archive-date=12 September 2024 |access-date=12 January 2025 |publisher=La Tercera |language=es}}</ref> while Nixon had expressed that the Allende government should not be consolidated and acted decisively to destabilize his government.<ref name="Hurtado" /><ref>{{cite journal|last1=Hurtado|first1=Sebastián|date=10 October 2016|title=Chile y Estados Unidos, 1964-1973. Una nueva mirada|journal=Nuevo Mundo Mundos Nuevos|language=es|doi=10.4000/nuevomundo.69698|doi-access=free}}</ref> A military junta, led by General [[:en:Augusto_Pinochet|Augusto Pinochet]], took control of the country. His regime was marked by widespread [[:en:Human_rights_violations_in_Pinochet's_Chile|human rights violations]]. Chile initiated and actively participated in [[:en:Operation_Condor|Operation Condor]], a U.S.-backed campaign to suppress leftists and their sympathizes.<ref>{{cite web |last1=Dinges |first1=John |title=Operation Condor |url=http://www.latinamericanstudies.org/chile/operation-condor.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20180722031734/http://www.latinamericanstudies.org/chile/operation-condor.htm |archive-date=22 July 2018 |access-date=6 July 2018 |website=latinamericanstudies.org |publisher=Columbia University}}</ref> In October 1973, at least 72 people were murdered by the [[:en:Caravan_of_Death|Caravan of Death]].<ref>{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/850932.stm|title=Flashback: Caravan of Death|date=25 July 2000|work=BBC|access-date=11 March 2008|archive-url=https://web.archive.org/web/20080226211503/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/850932.stm|archive-date=26 February 2008|url-status=live}}</ref> According to the [[:en:Rettig_Report|Rettig Report]] and [[:en:Valech_Commission|Valech Commission]], during the Pinochet regime's 15-year rule, at least 2,115 were killed,<ref>{{cite web |author=Ministerio del Interior |date=3 August 1999 |title=Ministerio del Interior, Programa de Derechos Humanos – ddhh_rettig |url=http://www.ddhh.gov.cl/ddhh_rettig.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20091223174254/http://www.ddhh.gov.cl/ddhh_rettig.html |archive-date=23 December 2009 |access-date=17 December 2009 |publisher=Ddhh.gov.cl}}</ref> and at least 27,265<ref name="sintesis">{{cite web |title=Sintesis Ok |url=http://www.comisionprisionpoliticaytortura.cl/filesapp/Sintesis.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20070727031254/http://www.comisionprisionpoliticaytortura.cl/filesapp/Sintesis.pdf |archive-date=27 July 2007 |access-date=17 December 2009}}</ref> were tortured (including 88 children younger than 12 years old);<ref name="sintesis" /> many were detained, tortured, and executed at the national stadium. In 2011, Chile recognized an additional 9,800 victims, bringing the total number killed, tortured or imprisoned for political reasons to 40,018.<ref>Eva Vergara (18 August 2015). [https://www.huffingtonpost.com/2011/08/18/chile-recognizes-9800-more-pinochet-victims_n_930754.html Chile Recognizes 9,800 More Pinochet Victims] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20151231220056/http://www.huffingtonpost.com/2011/08/18/chile-recognizes-9800-more-pinochet-victims_n_930754.html|date=31 December 2015}}. ''The Associated Press'' via ''The Huffington Post.'' Retrieved 25 August 2015.</ref> Among the victims was internationally known poet-singer [[:en:Víctor_Jara|Víctor Jara]]. [[File:Augusto_Pinochet_foto_oficial_coloreada.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Augusto_Pinochet_foto_oficial_coloreada.jpg|thumb|ඔගස්ටෝ පිනෝචෙට්]] A new Constitution was approved by a controversial [[:en:Plebiscite|plebiscite]] on 11 September 1980, and General Pinochet became president of the republic for an eight-year term. After Pinochet obtained rule of the country, several hundred committed Chilean revolutionaries joined the [[:en:Sandinista|Sandinista]] army in [[:en:Nicaragua|Nicaragua]], guerrilla forces in [[:en:Argentina|Argentina]] or training camps in [[:en:Cuba|Cuba]], Eastern Europe and Northern Africa.<ref>{{cite book |author1=Pamela Constable |author-link=Pamela Constable |url=https://archive.org/details/nationofenemiesc00cons |title=A Nation of Enemies: Chile Under Pinochet |author2=Arturo Valenzuela |author2-link=Arturo Valenzuela |publisher=W W Norton & Company Incorporated |year=1993 |isbn=978-0-393-30985-0 |page=150}}</ref> In the late 1980s, largely as a result of events such as the 1982 economic collapse<ref>{{cite book |last1=Klein |first1=Naomi |author-link=Naomi Klein |url=https://books.google.com/books?id=PwHUAq5LPOQC&pg=PA85 |title=The Shock Doctrine: The Rise of Disaster Capitalism |date=1 April 2010 |publisher=Henry Holt and Company (2007) |isbn=978-1-4299-1948-7 |page=85 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020106/https://books.google.com/books?id=PwHUAq5LPOQC&pg=PA85#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> and mass [[:en:Civil_resistance|civil resistance]] in 1983–88, the government gradually permitted greater freedom of assembly, [[:en:Freedom_of_speech|speech]], and association, to include trade union and political activity.<ref>{{cite book |last=Huneeus |first=Carlos |author-link=Carlos Huneeus |title=Civil Resistance and Power Politics:The Experience of Non-violent Action from Gandhi to the Present |date=3 September 2009 |publisher=Oxford University Press |isbn=978-0-19-161917-5 |editor1=Adam Roberts |pages=197–212 |chapter=Political Mass Mobilization against Authoritarian Rule: Pinochet's Chile, 1983–88 |access-date=14 July 2013 |editor2=Timothy Garton Ash |chapter-url=https://books.google.com/books?id=zD_S8Y2WbRsC&pg=PT168 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020252/https://books.google.com/books?id=zD_S8Y2WbRsC&pg=PT168#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> The government launched market-oriented reforms with [[:en:Hernán_Büchi|Hernán Büchi]] as Minister of Finance. Chile moved toward a [[:en:Free_market_economy|free market economy]] that saw an increase in domestic and foreign private investment, although the [[:en:Copper#Production|copper]] industry and other important mineral resources were not opened to competition. In a [[:en:1988_Chilean_national_plebiscite|plebiscite]] on 5 October 1988, Pinochet was denied a second eight-year term as president (56% against 44%). Chileans elected a new president and the majority of members of a [[:en:Bicameralism|bicameral]] congress on 14 December 1989. Christian Democrat [[:en:Patricio_Aylwin|Patricio Aylwin]], the candidate of a coalition of 17 political parties called the ''[[:en:Concertación|Concertación]]'', received an absolute majority of votes (55%).<ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/1989/12/16/world/man-in-the-news-patricio-aylwin-a-moderate-leads-chile.html|title=Man in the News: Patricio Aylwin; A Moderate Leads Chile|last=Christian|first=Shirley|date=16 December 1989|work=The New York Times|access-date=28 July 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180729012944/https://www.nytimes.com/1989/12/16/world/man-in-the-news-patricio-aylwin-a-moderate-leads-chile.html|archive-date=29 July 2018|url-status=live}}</ref> President Aylwin served from 1990 to 1994, in what was considered a transition period. === 21 වන සියවස === [[File:Izamiento_de_la_Gran_Bandera_Nacional_-_Presidentes_de_Chile.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Izamiento_de_la_Gran_Bandera_Nacional_-_Presidentes_de_Chile.jpg|වම|thumb|චිලී රාජ්‍යයේ ද්විශත සංවත්සරය සමරමින්, එහි ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයට සංක්‍රමණය වීමෙන් පසු (1990–2022) චිලී රාජ්‍යයේ පළමු ජනාධිපතිවරුන් පස් දෙනා]] In December 1993, Christian Democrat [[:en:Eduardo_Frei_Ruiz-Tagle|Eduardo Frei Ruiz-Tagle]], the son of previous president Eduardo Frei Montalva, led the Concertación coalition to victory with an absolute majority of votes (58%).<ref>{{cite encyclopedia |title=Chile elects new leader Late president's son wins big |encyclopedia=Encyclopedia.com |url=http://www.encyclopedia.com/doc/1P2-8257609.html |access-date=14 July 2013 |date=12 December 1993 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080526090105/http://www.encyclopedia.com/doc/1P2-8257609.html |archive-date=26 May 2008}}</ref> Frei Ruiz-Tagle was succeeded in 2000 by Socialist [[:en:Ricardo_Lagos|Ricardo Lagos]], who won the presidency in an unprecedented [[:en:1999–2000_Chilean_presidential_election|runoff election]] against [[:en:Joaquín_Lavín|Joaquín Lavín]] of the rightist [[:en:Alliance_for_Chile|Alliance for Chile]].<ref>{{Cite news|url=http://archives.cnn.com/2000/WORLD/americas/01/17/chile.elex.01/|title=Moderate socialist Lagos wins Chilean presidential election|date=16 January 2000|work=CNN|archive-url=https://web.archive.org/web/20080506162601/http://archives.cnn.com/2000/WORLD/americas/01/17/chile.elex.01/|archive-date=6 May 2008|url-status=dead}}</ref> In January 2006, Chileans elected their first female president, [[:en:Michelle_Bachelet_Jeria|Michelle Bachelet Jeria]], of the Socialist Party, defeating [[:en:Sebastián_Piñera|Sebastián Piñera]], of the [[:en:National_Renewal_(Chile)|National Renewal]] party, extending the ''Concertación'' governance for another four years.<ref>{{cite web |date=12 January 2006 |title=Chile elects first woman president |url=https://www.nbcnews.com/id/wbna10819903 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20131109023348/http://www.nbcnews.com/id/10819903/ |archive-date=9 November 2013 |access-date=10 November 2019 |work=NBC News}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2006/03/11/AR2006031101381.html|title=Bachelet Sworn in As Chile's President|last=Reel|first=Monte|date=12 March 2006|newspaper=The Washington Post|access-date=22 August 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170701225835/http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2006/03/11/AR2006031101381.html|archive-date=1 July 2017|url-status=live}}</ref> In January 2010, Chileans [[:en:2009–10_Chilean_presidential_election|elected]] [[:en:Sebastián_Piñera|Sebastián Piñera]] as the first rightist President in 20 years, defeating former President [[:en:Eduardo_Frei_Ruiz-Tagle|Eduardo Frei Ruiz-Tagle]] of the ''Concertación'', for a four-year term succeeding Bachelet. Due to term limits, [[:en:Sebastián_Piñera|Sebastián Piñera]] did not stand for re-election in 2013, and his term expired in March 2014 resulting in [[:en:Michelle_Bachelet|Michelle Bachelet]] returning to office.<ref>{{cite web |date=11 March 2014 |title=Michelle Bachelet sworn in as Chile's president |url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-26528923 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140312035407/http://www.bbc.com/news/world-latin-america-26528923 |archive-date=12 March 2014 |access-date=12 August 2021 |work=BBC News}}</ref> Sebastián Piñera succeeded Bachelet again in 2018 as the [[:en:President_of_Chile|President of Chile]] after winning the December 2017 presidential [[:en:2017_Chilean_general_election|election]].<ref>{{cite web |date=18 December 2017 |title=Chile election: Conservative Piñera elected president |url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-42388019 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20171218103345/http://www.bbc.com/news/world-latin-america-42388019 |archive-date=18 December 2017 |access-date=12 August 2021 |work=BBC News}}</ref><ref>{{cite web |date=11 March 2018 |title=Pinera, a conservative billionaire, is sworn in as president of Chile |url=https://www.yahoo.com/news/pinera-conservative-billionaire-sworn-president-chile-183054108.html?guccounter=1&guce_referrer=aHR0cHM6Ly93d3cuZ29vZ2xlLmNvbS8&guce_referrer_sig=AQAAAC6_pBevRC0GpV00u6W8P1NWhHqxCXKFRdRMnzk5fsa |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210801211945/https://www.yahoo.com/news/pinera-conservative-billionaire-sworn-president-chile-183054108.html?guccounter=1&guce_referrer=aHR0cHM6Ly93d3cuZ29vZ2xlLmNvbS8&guce_referrer_sig=AQAAAC6_pBevRC0GpV00u6W8P1NWhHqxCXKFRdRMnzk5fsa |archive-date=1 August 2021 |access-date=12 August 2021 |work=Yahoo! News |agency=Agence France Presse}}</ref> On 27 February 2010, Chile was struck by an 8.8 {{M|w|link=y}} [[:en:2010_Chile_earthquake|earthquake]], the fifth largest ever recorded at the time. More than 500 people died (most from the ensuing [[:en:Tsunami|tsunami]]) and over a million people lost their homes. The earthquake was also followed by multiple aftershocks.<ref>{{cite web |title=US ready to help Chile: Obama |url=http://www.australia-times.com.au/world/article.php?id=501 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110427081917/http://www.australia-times.com.au/world/article.php?id=501 |archive-date=27 April 2011 |access-date=3 March 2010 |work=The Australia Times}}</ref> Initial damage estimates were in the range of US$15–30 billion, around 10% to 15% of Chile's real gross domestic product.<ref>[http://www.contractmagazine.com/contract/content_display/design/news/e3i128fcc3d3e64156a013dfae605b73a5b More Quakes Shake Chile's Infrastructure], Adam Figman, ''Contract'', 1 March 2010 {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141114030306/http://www.contractmagazine.com/contract/content_display/design/news/e3i128fcc3d3e64156a013dfae605b73a5b|date=14 November 2014}}</ref> Chile achieved global recognition for the successful [[:en:2010_Copiapó_mining_accident|rescue of 33 trapped miners]] in 2010. On 5 August 2010, the access tunnel collapsed at the San José copper and gold mine in the [[:en:Atacama_Desert|Atacama Desert]] near [[:en:Copiapó|Copiapó]] in northern Chile, trapping 33 men {{convert|700|m|sp=us}} below ground. A rescue effort organized by the Chilean government located the miners 17 days later. All 33 men were brought to the surface two months later on 13 October 2010 over a period of almost 24 hours, an effort that was carried on live television around the world.<ref name="usstatedep">{{cite web |date=16 December 2011 |title=Background Note: Chile |url=https://2009-2017.state.gov/r/pa/ei/bgn/1981.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170121153101/https://2009-2017.state.gov/r/pa/ei/bgn/1981.htm |archive-date=21 January 2017 |access-date=19 March 2012 |work=[[Bureau of Western Hemisphere Affairs]], [[United States Department of State]]}}</ref> [[File:Marcha_Mas_Grande_De_Chile_2019_Plaza_Baquedano_Drone.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Marcha_Mas_Grande_De_Chile_2019_Plaza_Baquedano_Drone.jpg|thumb|සන්තියාගෝ හි ප්ලාසා බැකෙඩානෝ දෙසට 2019–2022 චිලී විරෝධතාවල දර්ශනයක්]] From [[:en:2019–20_Chilean_protests|2019 to 2022]], Chile endured a series of nationwide protests in response to a rise in the [[:en:Santiago_Metro|Santiago Metro]]'s subway fare, the increased [[:en:Cost_of_living|cost of living]], [[:en:Privatization|privatization]], and [[:en:Economic_inequality|inequality]].<ref>{{cite web |author=Naomi Larsson |date=26 October 2019 |title=Chile protests: More than one million bring Santiago to a halt |url=https://www.aljazeera.com/news/2019/10/chile-protests-million-bring-santiago-halt-191025223542333.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191026165551/https://www.aljazeera.com/news/2019/10/chile-protests-million-bring-santiago-halt-191025223542333.html |archive-date=26 October 2019 |access-date=19 November 2019 |website=Al Jazeera}}</ref> On 15 November, most of the political parties represented in the National Congress signed an agreement to call a [[:en:2020_Chilean_national_referendum|national referendum]] in April 2020 regarding the creation of a new Constitution, later postponed to October due to the [[:en:COVID-19_pandemic_in_Chile|COVID-19 pandemic]].<ref>{{cite news|url=https://www.aljazeera.com/news/2019/11/month-protests-chile-persist-gov-concessions-191118231609475.html|title=One month on: Protests in Chile persist despite gov't concessions|author=Sandra Cuffe|date=19 November 2019|work=Al Jazeera|access-date=19 November 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20200317120559/https://www.aljazeera.com/news/2019/11/month-protests-chile-persist-gov-concessions-191118231609475.html|archive-date=17 March 2020|url-status=live}}</ref> On 25 October 2020, Chileans voted 78.28 percent in favor of a new constitution, while 21.72 percent rejected the change; voter turnout was 51 percent. An [[:en:2021_Chilean_Constitutional_Convention_election|election]] for the members of the [[:en:Constitutional_Convention_(Chile)|Constitutional Convention]] was held in Chile between 15 and 16 May 2021;<ref name="postpone">{{Cite web |date=6 April 2021 |title=Presidente Piñera promulga reforma que posterga elecciones al 15 y 16 de mayo |url=https://www.elmostrador.cl/noticias/pais/2021/04/06/presidente-pinera-promulga-reforma-que-posterga-elecciones-al-15-y-16-de-mayo/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210505183947/https://www.elmostrador.cl/noticias/pais/2021/04/06/presidente-pinera-promulga-reforma-que-posterga-elecciones-al-15-y-16-de-mayo/ |archive-date=5 May 2021 |access-date=7 April 2021 |website=El Mostrador |language=es}}</ref> the results saw a complete rearrangement of the political system established since the end of [[:en:Military_dictatorship_of_Chile_(1973–1990)|Pinochet's dictatorship]] in 1990, with various independent and leftist candidates performing strongly relative to conventional center-right and center-left parties. On 19 December 2021, a leftist candidate, the 35-year-old former student protest leader [[:en:Gabriel_Boric|Gabriel Boric]], won Chile's presidential [[:en:2021_Chilean_general_election|election]] to become the country's youngest leader.<ref>{{cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-59715941|title=Leftist Gabriel Boric to become Chile's youngest ever president|date=20 December 2021|work=BBC News|access-date=21 December 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211220000309/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-59715941|archive-date=20 December 2021|url-status=live}}</ref> On 11 March 2022, Boric was sworn in as president to succeed outgoing President Sebastian Piñera.<ref>{{cite news|url=https://www.theguardian.com/world/2022/mar/11/gabriel-boric-chile-president-new-era|title=Gabriel Boric, 36, sworn in as president to herald new era for Chile|date=11 March 2022|work=The Guardian|access-date=15 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220312233147/https://www.theguardian.com/world/2022/mar/11/gabriel-boric-chile-president-new-era|archive-date=12 March 2022|language=en|url-status=live}}</ref> The majority of Boric's Cabinet—14 out of 24—are women, which is a first in the Western Hemisphere.<ref>{{cite news|url=https://www.theguardian.com/world/2022/jan/21/chile-gabriel-boric-cabinet-majority-women|title=Chile's president-elect names progressive, majority-women cabinet|date=21 January 2022|work=The Guardian|access-date=15 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220125135734/https://www.theguardian.com/world/2022/jan/21/chile-gabriel-boric-cabinet-majority-women|archive-date=25 January 2022|language=en|url-status=live}}</ref> On 4 September 2022, voters rejected the new constitution proposal in the [[:en:2022_Chilean_constitutional_referendum|constitutional referendum]], which was put forward by the left-leaning [[:en:Constitutional_Convention_(Chile)|Constitutional Convention]].<ref>{{cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-62792025|title=Chile constitution: Voters overwhelmingly reject radical change|date=5 September 2022|work=BBC News|access-date=14 September 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220905063525/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-62792025|archive-date=5 September 2022|url-status=live}}</ref> On 17 December 2023, voters rejected a second new constitution proposal in a new [[:en:2023_Chilean_constitutional_referendum|constitutional referendum]], written by the conservative-led [[:en:Constitutional_Council_(Chile)|Constitutional Council]].<ref name="reuters.com">{{cite web |last1=Villegas |first1=A. |date=18 December 2023 |title=Chileans reject conservative constitution to replace dictatorship-era text |url=https://www.reuters.com/world/americas/chileans-head-polls-again-replace-dictatorship-era-constitution-2023-12-17/ |access-date=18 December 2023 |website=Reuters}}</ref><ref name=":2">{{Cite web |date=17 December 2023 |title=Chilean voters reject conservative constitution, after defeating leftist charter last year |url=https://apnews.com/article/chile-new-constitution-referendum-f7be231ff564856f6a5e1b0c0ac12c57 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20231218053713/https://apnews.com/article/chile-new-constitution-referendum-f7be231ff564856f6a5e1b0c0ac12c57 |archive-date=18 December 2023 |access-date=18 December 2023 |website=AP News |language=en}}</ref><ref name=":3">{{Cite web |title=Chile rejects second attempt to renew constitution |url=https://www.dw.com/en/chile-rejects-second-attempt-to-renew-constitution/a-67749225 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20231218193156/https://www.dw.com/en/chile-rejects-second-attempt-to-renew-constitution/a-67749225 |archive-date=18 December 2023 |access-date=19 December 2023 |website=dw.com |language=en}}</ref> == යොමු කිරීම් == 7o9qyk2n0sohrm7fojdrbxo2d2y972j 750222 750219 2025-06-23T04:19:29Z BuddhikaW88 37808 /* නිදහස සහ ජාතිය ගොඩනැගීම */ 750222 wikitext text/x-wiki === මුල් ඉතිහාසය === [[File:Momia_cultura_chinchorro_año_3000_AC.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Momia_cultura_chinchorro_a%C3%B1o_3000_AC.jpg|වම|thumb|පැරණිතම චින්චොරෝ මමී, ක්‍රි.පූ. 5050 පමණ සිට පැවත එන්නකි.]] Stone tool evidence indicates humans sporadically frequented the [[:en:Monte_Verde|Monte Verde]] valley area as long as 18,500 years ago. About 10,000 years ago, migrating [[:en:Indigenous_peoples_of_the_Americas|Indigenous peoples]] settled in fertile valleys and coastal areas of what is present-day Chile. Settlement sites from very early human habitation include Monte Verde, [[:en:Cueva_del_Milodón|Cueva del Milodón]] and the [[:en:Pali-Aike_Crater|Pali-Aike Crater]]'s [[:en:Lava_tube|lava tube]]. The Incas briefly extended their empire into what is now northern Chile, but the [[:en:Mapuche|Mapuche]] (or Araucanians as they were known by the Spaniards) successfully resisted many attempts by the [[:en:Inca_Empire|Inca Empire]] to subjugate them, despite their lack of state organization. They fought against the Sapa Inca Tupac Yupanqui and his army. The result of the bloody three-day confrontation known as the [[:en:Battle_of_the_Maule|Battle of the Maule]] was that the Inca conquest of the territories of Chile ended at the [[:en:Maule_river|Maule river]]. ගල් මෙවලම් සාක්ෂිවලින් පෙනී යන්නේ මිනිසුන් වසර 18,500 කට පෙර මොන්ටේ වර්ඩ් නිම්න ප්‍රදේශයට වරින් වර පැමිණි බවයි. වසර 10,000 කට පමණ පෙර, සංක්‍රමණික ආදිවාසී ජනයා වර්තමාන චිලීයේ සාරවත් නිම්න සහ වෙරළබඩ ප්‍රදේශවල පදිංචි වූහ. ඉතා මුල් කාලීන මානව වාසස්ථානවලින් ජනාවාස වූ ස්ථාන අතර මොන්ටේ වර්ඩ්, කියුවා ඩෙල් මිලෝඩන් සහ පාලි-අයික් ආවාටයේ ලාවා නළය ඇතුළත් වේ.<ref name=":0">{{cite web |author=Bower, Bruce |date=26 December 2015 |title=People roamed tip of South America 18,500 years ago |url=https://www.sciencenews.org/article/people-roamed-tip-south-america-18500-years-ago |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200510101040/https://www.sciencenews.org/article/people-roamed-tip-south-america-18500-years-ago |archive-date=10 May 2020 |access-date=26 December 2015 |work=Science News |pages=10}}</ref> ඉන්කාවරු කෙටියෙන් ඔවුන්ගේ අධිරාජ්‍යය දැන් උතුරු චිලී ලෙස ව්‍යාප්ත කළ නමුත්, මාපුචේ (හෝ ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයන් විසින් ඔවුන් හැඳින්වූ පරිදි අරවුකානියානුවන්) රාජ්‍ය සංවිධානයක් නොමැතිකම නොතකා ඉන්කා අධිරාජ්‍යය ඔවුන් යටත් කර ගැනීමට ගත් බොහෝ උත්සාහයන්ට සාර්ථකව ප්‍රතිරෝධය දැක්වූහ.<ref>{{cite book |url=https://books.google.com/books?id=Nf8SnJ_ZJbkC&pg=PA27 |title=Insight Guides: Chile |publisher=Langenscheidt Publishing Group |year=2002 |isbn=978-981-234-890-6 |page=27 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240221111313/https://books.google.com/books?id=Nf8SnJ_ZJbkC&pg=PA27#v=onepage&q&f=false |archive-date=21 February 2024 |url-status=live}}</ref> ඔවුන් සාපා ඉන්කා ටුපාක් යුපන්කි සහ ඔහුගේ හමුදාවට එරෙහිව සටන් කළහ. මවුලේ සටන ලෙස හැඳින්වෙන ලේ වැකි දින තුනක ගැටුමේ ප්‍රතිඵලය වූයේ චිලී ප්‍රදේශ අත්පත් කර ගැනීම මවුලේ ගඟේදී අවසන් වීමයි.<ref name="countrystudies">{{cite web |date=31 March 1994 |title=Development and Breakdown of Democracy, 1830–1973 |url=http://countrystudies.us/chile/85.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110709014719/http://countrystudies.us/chile/85.htm |archive-date=9 July 2011 |access-date=21 April 2009 |work=Country Studies |publisher=Library of Congress}}</ref> === ස්පාඤ්ඤ යටත් විජිතකරණය === [[File:Captaincy_General_of_Chile,_1775.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Captaincy_General_of_Chile,_1775.svg|thumb|චිලී ඉතිහාස ලේඛනයට අනුව 1775 දී චිලී රාජධානිය. ඊළඟ වසරේදී රියෝ ඩි ලා ප්ලාටා හි උප රාජකීයත්වය නිර්මාණය කරන ලද අතර මෙන්ඩෝසා සහ සැන් ජුවාන් නගරවල භූමි ප්‍රදේශ චිලියේ සිට නව ආයතනයට මාරු කරන ලදී.<ref>{{cite book |author1=Eyzaguirre, Jaime |title=Breve historia de las fronteras de Chile |date=1967 |publisher=Editorial Universitaria}}</ref><ref>{{cite book |last1=Lagos Carmona |first1=Guillermo |title=Los Títulos Históricos: Historia de Las Fronteras de Chile |date=1985 |publisher=Andrés Bello |quote=(p. 197) We note that the Loa river is at 22 degrees and that Baleato, in 1793, indicated 21.5 degrees for the beginning of the Kingdom of Chile, with the Loa at its mouth in the Pacific. (...) (p. 540) According to the Map of Cano y Olmedilla, the limit of the Kingdom of Chile "(...) through the desert of Atacama (...) From here it turns to the S., S.E., S.E., and S., keeping in general this last course until near the 29° parallel, from where it takes a S.E. direction. SE. and S., generally keeping this last course until the vicinity of the 29° parallel, from where it takes a S.E. direction, skirting to the east the 'Province of Cuyo' which, of course, appears to be included in the territory of the Kingdom of Chile. In the latitude of 32°30' the line turns to the S.W. until reaching the Quinto river, which, as the legend says 'communicates by channels with the Saladillo in time of floods'. It follows the river down to the meridian 316°, counting to the E. of Tenerife, where it turns a stretch until it reaches the Hueuque-Leuvu river (or Barrancas river) at 371/2° latitude. From here it runs along the river for a stretch to the S.E., and then turns to the E. and falls into the Atlantic Sea in the vicinity of parallel 37° between Cape Lobos and Cape Corrientes", "a little north of the current Mar del Plata". (...) (p. 543) In this document it is seen that those of the province of Cuyo end to the south at the source of the Diamante River, and that from that point to the east, the dividing line goes to the point where the Quinto River crosses the road that goes from Santiago to Buenos Aires.}}</ref><ref>{{cite book |last1=Amunátegui |first1=Miguel Luis |url=https://libros.uchile.cl/files/presses/1/monographs/128/submission/proof/36/ |title=Títulos de la República de Chile a la soberanía i dominio de la Estremidad |date=1985 |access-date=14 November 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20221112070737/https://libros.uchile.cl/files/presses/1/monographs/128/submission/proof/36/ |archive-date=12 November 2022 |url-status=live}}</ref><ref>{{cite book |last1=Morla Vicuña |first1=Carlos |title=Estudio histórico sobre el descubrimiento y conquista de la Patagonia y de la Tierra del Fuego |date=1903 |publisher=F. A. Brockhaus |location=Leipzig}}</ref>]] In 1520, while attempting to circumnavigate the globe, [[:en:Ferdinand_Magellan|Ferdinand Magellan]] discovered the southern passage now named after him (the [[:en:Strait_of_Magellan|Strait of Magellan]]) thus becoming the first European to set foot on what is now Chile. The next Europeans to reach Chile were Diego de Almagro and his band of [[:en:Conquistador|Spanish conquistadors]], who came from [[:en:Peru|Peru]] in 1535 seeking gold. The Spanish encountered various cultures that supported themselves principally through [[:en:Slash-and-burn|slash-and-burn]] agriculture and hunting.<ref name="countrystudies" /> The conquest of Chile began in earnest in 1540 and was carried out by [[:en:Pedro_de_Valdivia|Pedro de Valdivia]], one of [[:en:Francisco_Pizarro|Francisco Pizarro]]'s lieutenants, who founded the city of Santiago on 12 February 1541. Although the Spanish did not find the extensive gold and silver they sought, they recognized the agricultural potential of Chile's central valley, and Chile became part of the [[:en:Spanish_Empire|Spanish Empire]]. 1520 දී, ලොව වටා ගමන් කිරීමට උත්සාහ කරන අතරතුර, ෆර්ඩිනන්ඩ් මැගෙලන් දැන් ඔහුගේ නමින් නම් කර ඇති දකුණු මාර්ගය (මැගෙලන් සමුද්‍ර සන්ධිය) සොයා ගත් අතර එමඟින් දැන් චිලී ලෙස හඳුන්වන ප්‍රදේශයට පා තැබූ පළමු යුරෝපීයයා බවට පත්විය. චිලී වෙත ළඟා වූ ඊළඟ යුරෝපීයයන් වූයේ 1535 දී පේරු සිට රත්තරන් සොයමින් පැමිණි ඩියාගෝ ද අල්මාග්‍රෝ සහ ඔහුගේ ස්පාඤ්ඤ ආක්‍රමණික කණ්ඩායමයි. ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයින්ට ප්‍රධාන වශයෙන් කප්පාදු කෘෂිකර්මාන්තය සහ දඩයම් කිරීම තුළින් තමන්ට සහාය වූ විවිධ සංස්කෘතීන් හමු විය.<ref name="countrystudies" /> චිලී යටත් කර ගැනීම 1540 දී ඉතා උනන්දුවෙන් ආරම්භ වූ අතර එය 1541 පෙබරවාරි 12 වන දින සන්තියාගෝ නගරය ආරම්භ කළ ෆ්‍රැන්සිස්කෝ පිසාරෝගේ ලුතිනන්වරයෙකු වූ පෙඩ්‍රෝ ද වැල්ඩිවියා විසින් සිදු කරන ලදී. ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයින්ට ඔවුන් සොයන පුළුල් රන් හා රිදී සොයා ගැනීමට නොහැකි වුවද, ඔවුන් චිලී මධ්‍යම නිම්නයේ කෘෂිකාර්මික විභවය හඳුනා ගත් අතර, චිලී ස්පාඤ්ඤ අධිරාජ්‍යයේ කොටසක් බවට පත්විය.<ref name="countrystudies" /> Conquest took place gradually, and the Europeans suffered repeated setbacks. A massive [[:en:Mapuche|Mapuche]] insurrection that began in 1553 resulted in Valdivia's death and the destruction of many of the colony's principal settlements. Subsequent major insurrections took place in 1598 and in 1655. Each time the Mapuche and other native groups revolted, the southern border of the colony was driven northward. The abolition of [[:en:Slavery|slavery]] by the Spanish crown in 1683 was done in recognition that enslaving the Mapuche intensified resistance rather than cowing them into submission. Despite royal prohibitions, relations remained strained from continual colonialist interference.{{verify source|date=August 2024|reason="page 66" was deleted from this citation by a user of the ReFill script at one point, but page 66 of this source does not seem to support this claim. the reference previously pointed to a djvu of the source, so pagination may have differed, but the djvu is no longer available via archive.org}} Cut off to the north by desert, to the south by the Mapuche, to the east by the Andes Mountains, and to the west by the ocean, Chile became one of the most centralized, homogeneous territories in Spanish America. Serving as a sort of frontier [[:en:Garrison|garrison]], the colony found itself with the mission of forestalling encroachment by both the Mapuche and Spain's European enemies, especially the [[:en:Kingdom_of_England|English]] and the [[:en:Dutch_Republic|Dutch]]. [[:en:Buccaneer|Buccaneers]] and [[:en:Piracy|pirates]] menaced the colony in addition to the Mapuche, as was shown by [[:en:Francis_Drake|Sir Francis Drake]]'s 1578 raid on Valparaíso, the colony's principal port. Chile hosted one of the largest standing armies in the Americas, making it one of the most militarized of the Spanish possessions, as well as a [[:en:Real_Situado|drain on the treasury of the Viceroyalty of Peru]]. යටත් කර ගැනීම ක්‍රමයෙන් සිදු වූ අතර යුරෝපීයයන් නැවත නැවතත් පසුබෑමකට ලක් විය. 1553 දී ආරම්භ වූ දැවැන්ත මාපුචේ කැරැල්ලක ප්‍රතිඵලයක් ලෙස වැල්ඩිවියා මරණයට පත් වූ අතර යටත් විජිතයේ ප්‍රධාන ජනාවාස බොහොමයක් විනාශ විය. පසුව ඇති වූ ප්‍රධාන කැරලි 1598 සහ 1655 දී සිදු විය. මාපුචේ සහ අනෙකුත් ස්වදේශික කණ්ඩායම් කැරලි ගැසූ සෑම අවස්ථාවකම, ජනපදයේ දකුණු මායිම උතුරු දෙසට තල්ලු කරන ලදී. 1683 දී ස්පාඤ්ඤ කිරීටය විසින් වහල්භාවය අහෝසි කිරීම සිදු කරන ලද්දේ මාපුචේ වහල්භාවයට පත් කිරීම ඔවුන් යටත් කර ගැනීමට බිය ගැන්වීමට වඩා ප්‍රතිරෝධය තීව්‍ර කළ බව පිළිගැනීමෙනි. රාජකීය තහනම් කිරීම් තිබියදීත්, අඛණ්ඩ යටත්විජිතවාදී මැදිහත්වීම් හේතුවෙන් සබඳතා පළුදු විය.<ref>{{Cite web |last=Caivano |first=Tommaso |date=1 April 1882 |title=Storia della guerra d'America fra Chilì, il Perù e la Bolivia |url=http://archive.org/details/storiadellaguer00caivgoog |publisher=Ermanno Loescher |language=it |via=Internet Archive |place=Torino}}</ref> උතුරට කාන්තාරයෙන්, දකුණට මාපුචේ විසින්, නැගෙනහිරින් ඇන්ඩීස් කඳුවැටියෙන් සහ බටහිරින් සාගරයෙන් වෙන් කරන ලද චිලී, ස්පාඤ්ඤ ඇමරිකාවේ වඩාත්ම මධ්‍යගත, සමජාතීය භූමි ප්‍රදේශයක් බවට පත්විය. එක්තරා ආකාරයක මායිම් බලකොටුවක් ලෙස සේවය කරමින්, මාපුචේ සහ ස්පාඤ්ඤයේ යුරෝපීය සතුරන්, විශේෂයෙන් ඉංග්‍රීසි සහ ලන්දේසීන් යන දෙපිරිසගේම ආක්‍රමණ වැළැක්වීමේ මෙහෙවර යටත් විජිතයට පැවරුණි. සර් ෆ්‍රැන්සිස් ඩ්‍රේක් 1578 දී යටත් විජිතයේ ප්‍රධාන වරාය වූ වල්පරයිසෝ වෙත කළ වැටලීමෙන් පෙන්නුම් කළ පරිදි, මාපුචේට අමතරව බුකනියර්වරුන් සහ මුහුදු කොල්ලකරුවන් ද යටත් විජිතයට තර්ජනය කළහ. චිලී රාජ්‍යය ඇමරිකාවේ විශාලතම ස්ථාවර හමුදාවන්ගෙන් එකකට සත්කාරකත්වය සැපයූ අතර, එය ස්පාඤ්ඤ දේපළවලින් වඩාත්ම මිලිටරිකරණය වූ එකක් බවට පත් කළ අතර, පේරු උපරාජයාගේ භාණ්ඩාගාරයට ද මුදල් වැය කළේය.<ref name="hudson">{{cite web |year=1995 |editor-last=Hudson |editor-first=Rex A. |title=Chile: A Country Study |url=http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/cltoc.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20150625213643/http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/cltoc.html |archive-date=25 June 2015 |access-date=27 February 2005 |work=GPO for the Library of Congress}}</ref> [[File:Fundacion_de_Santiago.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Fundacion_de_Santiago.jpg|වම|thumb|පේද්‍රෝ ලීරා විසින් 1888 දී හුලේන් හිල් හි පේද්‍රෝ ද වැල්ඩිවියා විසින් සන්තියාගෝ පිහිටුවීමේ සිතුවම]] The first general census was conducted by the government of [[:en:Agustín_de_Jáuregui|Agustín de Jáuregui]] between 1777 and 1778; it indicated that the population consisted of 259,646 inhabitants: 73.5% of [[:en:White_Latin_American|European descent]], 7.9% [[:en:Mestizo|mestizos]], 8.6% [[:en:Indigenous_peoples_of_the_Americas|indigenous peoples]] and 9.8% blacks. Francisco Hurtado, Governor of the province of [[:en:Chiloé_Province|Chiloé]], conducted a census in 1784 and found the population consisted of 26,703 inhabitants, 64.4% of whom were whites and 33.5% of whom were natives. The Diocese of [[:en:Concepción,_Chile|Concepción]] conducted a census in areas south of the [[:en:Maule_river|Maule river]] in 1812, but did not include the indigenous population or the inhabitants of the province of Chiloé. The population is estimated at 210,567, 86.1% of whom were [[:en:Spanish_Chilean|Spanish]] or of European descent, 10% of whom were indigenous and 3.7% of whom were mestizos, blacks and [[:en:Mulatto|mulattos]]. A 2021 study by [[:en:Jörg_Baten|Baten]] and Llorca-Jaña shows that regions with a relatively high share of North European migrants developed faster in terms of [[:en:Numeracy|numeracy]], even if the overall number of migrants was small. This effect might be related to [[:en:Externality|externalities]]: the surrounding population adopted a similar behavior as the small non-European immigrant group, and new schools were created. Ironically, there might have been positive [[:en:Spillover_effects|spillover effects]] from the educational investment made by migrants, at the same time numeracy might have been reduced by the greater inequality in these regions. However, the positive effects of immigration were apparently stronger. පළමු සාමාන්‍ය සංගණනය 1777 සහ 1778 අතර කාලය තුළ අගස්ටින් ද ජෞරෙගුයිගේ රජය විසින් පවත්වන ලදී; එයින් පෙන්නුම් කළේ ජනගහනය 259,646 කින් සමන්විත වූ බවයි: යුරෝපීය සම්භවයක් ඇති 73.5% ක්, මෙස්ටිසෝවරුන් 7.9% ක්, ආදිවාසී ජනතාව 8.6% ක් සහ කළු ජාතිකයින් 9.8% ක්. චිලෝ පළාතේ ආණ්ඩුකාර ෆ්‍රැන්සිස්කෝ හර්ටාඩෝ 1784 දී සංගණනයක් සිදු කළ අතර ජනගහනය 26,703 ක් වන අතර, ඔවුන්ගෙන් 64.4% ක් සුදු ජාතිකයින් සහ 33.5% ක් ස්වදේශිකයන් බවයි. 1812 දී කොන්සෙප්සියොන් රදගුරු පදවිය විසින් මවුලේ ගඟට දකුණින් පිහිටි ප්‍රදේශවල සංගණනයක් සිදු කරන ලද නමුත්, ආදිවාසී ජනගහනය හෝ චිලෝ පළාතේ වැසියන් ඇතුළත් කර නොතිබුණි. ජනගහනය 210,567 ක් ලෙස ඇස්තමේන්තු කර ඇති අතර, ඔවුන්ගෙන් 86.1% ක් ස්පාඤ්ඤ හෝ යුරෝපීය සම්භවයක් ඇති අය වූ අතර, ඔවුන්ගෙන් 10% ක් ආදිවාසී වූ අතර 3.7% ක් මෙස්ටිසෝ, කළු සහ මුලටෝස් විය.<ref>{{Cite book |last=Silva Castro |first=Raúl |url=https://www.memoriachilena.gob.cl/602/w3-article-8952.html |title=Censo de 1813 |date=1953 |publisher=Imprenta Chile |place=Santiago |page=370 |access-date=18 August 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240818150256/https://www.memoriachilena.gob.cl/602/w3-article-8952.html |archive-date=18 August 2024 |url-status=live |via=Biblioteca Nacional de Chile}}</ref> බැටන් සහ ලෝර්කා-ජානා විසින් කරන ලද 2021 අධ්‍යයනයකින් පෙන්නුම් කරන්නේ උතුරු යුරෝපීය සංක්‍රමණිකයන්ගෙන් සාපේක්ෂව ඉහළ කොටසක් ඇති ප්‍රදේශ සංඛ්‍යාත්මකව වේගයෙන් වර්ධනය වූ බවයි, සමස්ත සංක්‍රමණික සංඛ්‍යාව කුඩා වුවද. මෙම බලපෑම බාහිර සාධක සමඟ සම්බන්ධ විය හැකිය: අවට ජනගහනය කුඩා යුරෝපීය නොවන සංක්‍රමණික කණ්ඩායමට සමාන හැසිරීමක් අනුගමනය කළ අතර නව පාසල් නිර්මාණය විය. උත්ප්‍රාසාත්මක ලෙස, සංක්‍රමණිකයන් විසින් කරන ලද අධ්‍යාපනික ආයෝජනයෙන් ධනාත්මක බලපෑම් ඇති වන්නට ඇත, ඒ සමඟම සංඛ්‍යාත්මකභාවය මෙම කලාපවල වැඩි අසමානතාවයෙන් අඩු වී තිබිය හැකිය. කෙසේ වෙතත්, සංක්‍රමණවල ධනාත්මක බලපෑම් පැහැදිලිවම ප්‍රබල විය.<ref>{{Cite journal|last1=Baten|first1=Joerg|last2=Llorca-Jaña|first2=Manuel|date=2021|title=Inequality, Low-Intensity Immigration and Human Capital Formation in the Regions of Chile, 1820–1939|url=https://www.cesifo.org/DocDL/cesifo1_wp8177.pdf|url-status=live|journal=Economics and Human Biology|volume=43|page=101030|doi=10.1016/j.ehb.2021.101030|issn=1570-677X|pmid=34171763|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://www.cesifo.org/DocDL/cesifo1_wp8177.pdf|archive-date=9 October 2022|s2cid=219382958}}</ref> === නිදහස සහ ජාතිය ගොඩනැගීම === [[File:Ejercito_Libertador_cruce_de_Cordillera_de_los_andes.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Ejercito_Libertador_cruce_de_Cordillera_de_los_andes.jpg|thumb|ඇන්ඩීස් තරණය කරන අතරතුර ජෙනරාල්වරුන් වන ජෝස් ද සැන් මාටින් (වමේ) සහ බර්නාඩෝ ඕ'හිගින්ස් (දකුණේ)]] In 1808, [[:en:Napoleon_I|Napoleon]]'s enthronement of his brother [[:en:Joseph_Bonaparte|Joseph]] as the [[:en:Spanish_monarchy|Spanish King]] precipitated the drive by Chile for [[:en:Chilean_War_of_Independence|independence from Spain]]. A national [[:en:Junta_(governing_body)|junta]] in the name of [[:en:Ferdinand_VII_of_Spain|Ferdinand]] – heir to the deposed king – was formed on 18 September 1810. The [[:en:Government_Junta_of_Chile_(1810)|Government Junta of Chile]] proclaimed an autonomous government for Chile within the Spanish monarchy (in memory of this day, Chile celebrates its [[:en:Fiestas_Patrias_(Chile)|National Day]] on 18 September each year). After these events, a movement for total independence, under the command of [[:en:José_Miguel_Carrera|José Miguel Carrera]] (one of the most renowned patriots) and his two brothers Juan José and [[:en:Luis_Carrera|Luis Carrera]], soon gained a wider following. Spanish attempts to re-impose arbitrary rule during what was called the [[:en:Reconquista_(Spanish_America)|Reconquista]] led to a prolonged struggle, including infighting from [[:en:Bernardo_O'Higgins|Bernardo O'Higgins]], who challenged Carrera's leadership. 1808 දී, නැපෝලියන් ඔහුගේ සහෝදර ජෝසප් ස්පාඤ්ඤ රජු ලෙස සිංහාසනාරූඪ කිරීමත් සමඟ චිලී ස්පාඤ්ඤයෙන් නිදහස ලබා ගැනීම සඳහා වූ උත්සාහය වේගවත් විය. බලයෙන් පහ කරන ලද රජුගේ උරුමක්කාරයා වන ෆර්ඩිනන්ඩ් නමින් ජාතික ජුන්ටාවක් 1810 සැප්තැම්බර් 18 වන දින පිහිටුවන ලදී. චිලී රජයේ ජුන්ටාව ස්පාඤ්ඤ රාජාණ්ඩුව තුළ චිලී සඳහා ස්වාධීන රජයක් ප්‍රකාශයට පත් කළේය (මෙම දිනය සිහිපත් කිරීම සඳහා, චිලී සෑම වසරකම සැප්තැම්බර් 18 වන දින එහි ජාතික දිනය සමරයි). මෙම සිදුවීම් වලින් පසුව, හොසේ මිගෙල් කැරේරා (වඩාත් ප්‍රසිද්ධ දේශප්‍රේමීන්ගෙන් කෙනෙකු) සහ ඔහුගේ සහෝදරයන් දෙදෙනා වන ජුවාන් ජෝස් සහ ලුයිස් කැරේරාගේ අණ යටතේ පූර්ණ නිදහස සඳහා වූ ව්‍යාපාරයක් ඉක්මනින්ම පුළුල් අනුගාමිකයින් පිරිසක් ලබා ගත්තේය. රෙකොන්ක්විස්ටා ලෙස හැඳින්වෙන කාලය තුළ අත්තනෝමතික පාලනය නැවත පැනවීමට ස්පාඤ්ඤ උත්සාහයන් දිගු අරගලයකට තුඩු දුන් අතර, කැරේරාගේ නායකත්වයට අභියෝග කළ බර්නාඩෝ ඕ'හිගින්ස්ගේ අභ්‍යන්තර ගැටුම් ද ඊට හේතු විය. Intermittent warfare continued until 1817. With Carrera in prison in Argentina, O'Higgins and anti-Carrera cohort [[:en:José_de_San_Martín|José de San Martín]], hero of the [[:en:Argentine_War_of_Independence|Argentine War of Independence]], led [[:en:Army_of_the_Andes|an army]] that [[:en:Crossing_of_the_Andes|crossed the Andes]] into Chile and defeated the royalists. On 12 February 1818, [[:en:Chilean_Declaration_of_Independence|Chile was proclaimed an independent republic]]. The political revolt brought little social change, however, and 19th-century Chilean society preserved the essence of the stratified colonial social structure, which was greatly influenced by family politics and the [[:en:Catholic_Church|Roman Catholic Church]]. A strong presidency eventually emerged, but wealthy landowners remained powerful. Bernardo O'Higgins once planned to expand Chile by liberating the [[:en:Philippines|Philippines]] from Spain and incorporating the islands. In this regard he tasked the Scottish naval officer, Lord Thomas Cochrane, in a letter dated 12 November 1821, expressing his plan to conquer [[:en:Guayaquil|Guayaquil]], the [[:en:Galapagos_Islands|Galapagos Islands]], and the [[:en:Chile–Philippines_relations|Philippines]]. There were preparations, but the plan did not push through because O'Higgins was exiled. 1817 දක්වා කඩින් කඩ යුද්ධ පැවතුනි. ආර්ජන්ටිනාවේ කැරේරා සිරගතව සිටියදී, ඕ'හිගින්ස් සහ කැරේරා විරෝධී කණ්ඩායම, ආර්ජන්ටිනාවේ නිදහස් යුද්ධයේ වීරයා වූ ජෝස් ද සැන් මාටින්, ඇන්ඩීස් හරහා චිලී වෙත හමුදාවක් මෙහෙයවූ අතර රාජකීයයන් පරාජය කළේය. කෙසේ වෙතත්, 1818 පෙබරවාරි 12 වන දින චිලී ස්වාධීන ජනරජයක් ලෙස ප්‍රකාශයට පත් කරන ලදී. කෙසේ වෙතත්, දේශපාලන කැරැල්ල සුළු සමාජ වෙනසක් ගෙන ආ අතර, 19 වන සියවසේ චිලී සමාජය පවුල් දේශපාලනය සහ රෝමානු කතෝලික පල්ලිය විසින් බෙහෙවින් බලපා ඇති ස්ථරීකෘත යටත් විජිත සමාජ ව්‍යුහයේ සාරය ආරක්ෂා කළේය. අවසානයේ ශක්තිමත් ජනාධිපති ධුරයක් මතු වූ නමුත් ධනවත් ඉඩම් හිමියන් බලවත්ව සිටියහ.<ref name="countrystudies" /> බර්නාඩෝ ඕ'හිගින්ස් වරක් පිලිපීනය ස්පාඤ්ඤයෙන් මුදාගෙන දූපත් ඇතුළත් කිරීමෙන් චිලී රාජ්‍යය පුළුල් කිරීමට සැලසුම් කළේය. මේ සම්බන්ධයෙන් ඔහු 1821 නොවැම්බර් 12 දිනැති ලිපියකින් ස්කොට්ලන්ත නාවික නිලධාරියෙකු වන ලෝඩ් තෝමස් කොක්රේන් වෙත ගුවායාකිල්, ගැලපගෝස් දූපත් සහ පිලිපීනය යටත් කර ගැනීමේ ඔහුගේ සැලැස්ම ප්‍රකාශ කළේය. සූදානම් කිරීම් තිබුණත්, ඕ'හිගින්ස් පිටුවහල් කළ නිසා සැලැස්ම ක්‍රියාත්මක වූයේ නැත.<ref>[https://books.google.com/books?id=Jg5cEAAAQBAJ Intercolonial Intimacies: Relinking Latin/o America to the Philippines. 1898-1964 By Paula C. Park] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20221101151055/https://books.google.com.ph/books?id=Jg5cEAAAQBAJ|date=1 November 2022}} (INTRODUCTION: Residual Intercolonial Intimacies across the "Hispanic" Pacific)</ref> [[File:Combate_Naval_Iquique-Thomas_Somerscales.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Combate_Naval_Iquique-Thomas_Somerscales.jpg|thumb|1879 මැයි 21 වන දින ඉක්වික් සටන. පැසිෆික් යුද්ධයේදී චිලී ලැබූ ජයග්‍රහණය නව භූමි ප්‍රදේශ දක්වා ව්‍යාප්ත වීමට ඉඩ සැලසීය.]] Chile slowly started to expand its influence and to establish its borders. By the Tantauco Treaty, the archipelago of [[:en:Chiloé|Chiloé]] was incorporated in 1826. The economy began to boom due to the discovery of silver ore in Chañarcillo, and the growing trade of the port of Valparaíso, which led to conflict over maritime supremacy in the Pacific with Peru. At the same time, attempts were made to strengthen sovereignty in southern Chile intensifying [[:en:Occupation_of_Araucanía|penetration into Araucanía]] and [[:en:German_colonization_of_Valdivia,_Osorno_and_Llanquihue|colonizing Llanquihue with German immigrants]] in 1848. Through the founding of [[:en:Fort_Bulnes|Fort Bulnes]] by the [[:en:Schooner_Ancud|Schooner Ancud]] under the command of [[:en:John_Williams_Wilson|John Williams Wilson]], the [[:en:Magallanes_Region|Magallanes Region]] [[:en:Chilean_colonization_of_the_Strait_of_Magellan|started to be controlled by country in 1843]], while the [[:en:Antofagasta_Region|Antofagasta Region]], at the time in [[:en:Atacama_Desert_border_dispute|dispute with Bolivia]], began to fill with people. After the [[:en:Chilean_Civil_War_of_1829–1830|Chilean Civil War of 1829–1830]] in which the conservatives won, under the [[:en:Joaquín_Prieto|Joaquín Prieto]] Administration, the [[:en:Chilean_Constitution_of_1833|Chilean Constitution of 1833]] was written and put into effect with high influence from the triple minister [[:en:Diego_Portales|Diego Portales]]. Two other civil wars happened in Chile in the 1850s, one in [[:en:1851_Chilean_revolution|1851]] and the other one in [[:en:1859_Chilean_revolution|1859]]. චිලී සෙමෙන් තම බලපෑම පුළුල් කිරීමට සහ එහි දේශසීමා ස්ථාපිත කිරීමට පටන් ගත්තේය. ටැන්ටාකෝ ගිවිසුම මගින්, චිලෝ දූපත් සමූහය 1826 දී සංස්ථාගත කරන ලදී. චානාර්සිලෝ හි රිදී ලෝපස් සොයා ගැනීම සහ පේරු සමඟ පැසිෆික් සාගරයේ සමුද්‍රීය ආධිපත්‍යය පිළිබඳ ගැටුමකට තුඩු දුන් වැල්පරයිසෝ වරායේ වර්ධනය වන වෙළඳාම හේතුවෙන් ආර්ථිකය දියුණු වීමට පටන් ගත්තේය. ඒ සමඟම, දකුණු චිලියේ ස්වෛරීභාවය ශක්තිමත් කිරීමට උත්සාහ කරන ලද අතර, 1848 දී අරවුකානියාවට විනිවිද යාම තීව්‍ර කර ලන්කිහු ජර්මානු සංක්‍රමණිකයන් සමඟ යටත් විජිතයක් බවට පත් කරන ලදී. ජෝන් විලියම්ස් විල්සන්ගේ අණ යටතේ ෂූනර් ඇන්කුඩ් විසින් ෆෝට් බුල්ස් ආරම්භ කිරීමත් සමඟ, 1843 දී මැගලන්ස් කලාපය රට විසින් පාලනය කිරීමට පටන් ගත් අතර, එවකට බොලිවියාව සමඟ ආරවුලක් ඇති ඇන්ටොෆගස්ටා කලාපය මිනිසුන්ගෙන් පිරී යාමට පටන් ගත්තේය. 1829–1830 චිලී සිවිල් යුද්ධයෙන් පසුව, ජෝකින් ප්‍රීටෝ පරිපාලනය යටතේ කොන්සර්වේටිව්වරුන් ජයග්‍රහණය කළ 1833 චිලී ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව ලියා ක්‍රියාත්මක කරන ලද්දේ ත්‍රිත්ව අමාත්‍ය ඩියාගෝ පෝටේල්ස්ගේ ඉහළ බලපෑමෙනි. 1850 ගණන්වල චිලීහි තවත් සිවිල් යුද්ධ දෙකක් සිදු විය, එකක් 1851 දී සහ අනෙක 1859 දී. [[File:Territorial_losses_of_the_Republic_of_Chile_de_jure.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Territorial_losses_of_the_Republic_of_Chile_de_jure.svg|thumb|468x468පික්|චිලී ඉතිහාස ලේඛනයට අනුව චිලී ජනරජයේ භෞමික පාඩු (නීතිය අනුව)<ref name="Eyzaguirre">{{cite book |author1=Eyzaguirre, Jaime |title=Breve historia de las fronteras de Chile |date=1967 |publisher=Editorial Universitaria |language=es}}</ref>]] Toward the end of the 19th century, the government in Santiago consolidated its position in the south by the [[:en:Occupation_of_Araucanía|Occupation of Araucanía]]. The [[:en:Boundary_treaty_of_1881_between_Chile_and_Argentina|Boundary treaty of 1881 between Chile and Argentina]] confirmed Chilean sovereignty over the [[:en:Strait_of_Magellan|Strait of Magellan]] but also made the country to renounce to its claims in the rest of East Patagonia after a [[:en:East_Patagonia,_Tierra_del_Fuego_and_Strait_of_Magellan_Dispute|dispute that started in 1842]]. As a result of the [[:en:War_of_the_Pacific|War of the Pacific]] with Peru and Bolivia (1879–83), Chile expanded its territory northward by almost one-third, eliminating Bolivia's access to the Pacific, and acquired valuable [[:en:Caliche_(mineral)#Chilean_caliche|nitrate]] deposits, the exploitation of which led to an era of national affluence. Chile had joined the stand as one of the high-income countries in South America by 1870. On 9 September 1888, Chile took possession of [[:en:Easter_Island|Easter Island]] by the signing of a mutual will agreement with the local king, thanks to the efforts of the Bishop of Tahiti, Monsignor José María Verdier since the island was constantly attacked by slave merchants. The naval officer [[:en:Policarpo_Toro|Policarpo Toro]] represented the Chilean Government and [[:en:Atamu_Tekena|Atamu Tekena]] was the head of the Council of Rapanui. The Rapa Nui elders ceded sovereignty, without renouncing their titles as chiefs, the ownership of their lands, the validity of their culture and traditions on equal terms. The Rapa Nui sold nothing and were integrated in equal conditions into Chile. 19 වන සියවසේ අගභාගයේදී, සන්තියාගෝහි රජය අරවුකානියා අත්පත් කර ගැනීමෙන් දකුණේ සිය ස්ථානය තහවුරු කර ගත්තේය. 1881 දී චිලී සහ ආර්ජන්ටිනාව අතර මායිම් ගිවිසුම මගින් මැගෙලන් සමුද්‍ර සන්ධිය පිළිබඳ චිලී ස්වෛරීභාවය තහවුරු කරන ලද අතර, 1842 දී ආරම්භ වූ ආරවුලකින් පසු නැගෙනහිර පැටගෝනියාවේ ඉතිරි කොටසෙහි තම හිමිකම් අත්හැරීමට ද රට පෙළඹුණි.<ref name="PatagoniaAustral">{{cite book |author=Mateo Martinic Beros |url=https://www.memoriachilena.gob.cl/602/w3-article-10386.html |title=Presencia de Chile en la Patagonia austral 1843 – 1879 |date=1971 |publisher=Editorial Andrés Bello |language=es |access-date=December 8, 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230331010856/https://www.memoriachilena.gob.cl/602/w3-article-10386.html |archive-date=31 March 2023 |url-status=live}}</ref> පේරු සහ බොලිවියාව සමඟ පැවති පැසිෆික් යුද්ධයේ (1879–83) ප්‍රතිඵලයක් ලෙස, චිලී රාජ්‍යය තම භූමි ප්‍රදේශය උතුරු දෙසට තුනෙන් එකකින් පමණ පුළුල් කළ අතර, බොලිවියාවේ පැසිෆික් කලාපයට ප්‍රවේශය ඉවත් කළ අතර, වටිනා නයිට්‍රේට් නිධි අත්පත් කර ගත් අතර, එය සූරාකෑම ජාතික සමෘද්ධිමත් යුගයකට මඟ පෑදීය. 1870 වන විට දකුණු ඇමරිකාවේ ඉහළ ආදායම් ලබන රටවලින් එකක් ලෙස චිලී රාජ්‍යයට එක් විය.<ref>{{cite book |last1=Baten |first1=Jörg |author-link=Jörg Baten |title=A History of the Global Economy. From 1500 to the Present. |date=2016 |publisher=Cambridge University Press |isbn=9781107507180 |page=137}}</ref> 1888 සැප්තැම්බර් 9 වන දින, ටහිටි රදගුරු මොන්සිග්නෝර් ජෝසේ මාරියා වර්ඩියර්ගේ උත්සාහයට ස්තූතිවන්ත වන්නට, ප්‍රාදේශීය රජු සමඟ අන්‍යෝන්‍ය කැමැත්ත ගිවිසුමක් අත්සන් කිරීමෙන් චිලී රාජ්‍යය පාස්කු දූපත අත්පත් කර ගත්තේය. වහල් වෙළෙන්දන් විසින් දිවයින නිරන්තරයෙන් ප්‍රහාර එල්ල කරන ලදී. නාවික නිලධාරි පොලිකාර්පෝ ටෝරෝ චිලී රජය නියෝජනය කළ අතර අටමු ටෙකේනා රපානුයි කවුන්සිලයේ ප්‍රධානියා විය. රාපා නුයි වැඩිහිටියන් ඔවුන්ගේ ප්‍රධානීන් ලෙස ඔවුන්ගේ පදවි නාම, ඔවුන්ගේ ඉඩම්වල අයිතිය, ඔවුන්ගේ සංස්කෘතියේ සහ සම්ප්‍රදායන්ගේ වලංගුභාවය සමාන කොන්දේසි මත අත් නොහරිමින් ස්වෛරීභාවය අත්හැරියහ. රාපා නුයිවරු කිසිවක් විකුණා දැමූ අතර චිලී රාජ්‍යයට සමාන කොන්දේසි යටතේ ඒකාබද්ධ කරන ලදී.<ref name="historia">{{Cite web |title=Historia de la Isla de Pascua: Su Incorporación y Su Conflicto Con La Williamson & Balfour. Daños Patrimoniales, Pretensiones Internacionales e Independentismos |url=http://www.soberaniachile.cl/historia_de_la_incorporacion_y_las_controversias_de_la_isla_de_pascua.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230321015938/http://www.soberaniachile.cl/historia_de_la_incorporacion_y_las_controversias_de_la_isla_de_pascua.html |archive-date=21 March 2023 |access-date=26 January 2024}}</ref> 1891 චිලී සිවිල් යුද්ධය ජනාධිපතිවරයා සහ කොංග්‍රසය අතර බලය නැවත බෙදා හැරීමක් සිදු කළ අතර, චිලී පාර්ලිමේන්තු විලාසිතාවේ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයක් ස්ථාපිත කළේය. කෙසේ වෙතත්, සිවිල් යුද්ධය දේශීය කර්මාන්ත සහ බලගතු චිලී බැංකු අවශ්‍යතා සංවර්ධනයට කැමති අය අතර තරඟයක් ද විය, විශේෂයෙන් විදේශීය ආයෝජකයින් සමඟ ශක්තිමත් සබඳතා තිබූ එඩ්වර්ඩ්ස් නිවස. වැඩි කල් නොගොස්, උත්සන්න වන භූ දේශපාලනික තරඟකාරිත්වය සහ පූනා ද අටකාමා ආරවුල මධ්‍යයේ රට ආර්ජන්ටිනාව සමඟ ඉතා මිල අධික නාවික අවි තරඟයක නිරත විය. පේරු සහ බොලිවියාවට එරෙහි පැසිෆික් යුද්ධයේ (1879–1883) ප්‍රතිඵලයක් ලෙස චිලී රටවල් දෙකෙන්ම සම්පත් බහුල භූමි ප්‍රදේශයක් ඈඳා ගැනීමට සහ කලාපීය බලවතෙකු ලෙස එහි තත්ත්වය තවදුරටත් තහවුරු කර ගැනීමට හේතු විය. පසුව එය ඇමරිකාවේ ප්‍රමුඛ නාවික බලවතෙකු ලෙස මතු වූ අතර, 1885 පැනමා අර්බුදයට එක්සත් ජනපද මැදිහත්වීමට විරෝධය දැක්වීමට නැවක් පවා යැවීය. චිලී බටහිර අර්ධගෝලයේ එක්සත් ජනපද ආධිපත්‍යයට තර්ජනය කළ හැකි අතර, 1891 දී බැල්ටිමෝර් අර්බුදය අතරතුර රටවල් දෙක යුද්ධයට ආසන්න විය.<ref name="sater">William Sater, ''Chile and the United States: Empires in Conflict'', Athens, GA; University of Georgia Press, {{ISBN|0-8203-1249-5}} p.51</ref> === 20 වන සියවස === [[File:Chilean_battleship_Almirante_Latorre.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chilean_battleship_Almirante_Latorre.jpg|වම|thumb|1921 දී චිලියේ අල්මිරන්ට් ලැටෝරේ ඩ්‍රෙඩ්නෝට්]] The early 20th century saw Chile fully consolidate its territory and resolve long-running diplomatic and territorial disputes. Its current borders with Argentina were finalized [[:en:1902_Arbitral_award_of_the_Andes_between_Argentina_and_Chile|through British arbitration]] in 1902 and a bilateral settlement of the [[:en:Puna_de_Atacama_dispute|Puna de Atacama dispute]] the following year. In 1904, Chile and Bolivia signed a [[:en:Treaty_of_Peace_and_Friendship_(1904)|Treaty of Peace and Friendship]] which clarified the border between both countries. The Chilean economy partially degenerated into a system protecting the interests of a ruling [[:en:Oligarchy|oligarchy]]. By the 1920s, the emerging middle and working classes were powerful enough to elect a reformist president, [[:en:Arturo_Alessandri|Arturo Alessandri]], whose program was frustrated by a conservative congress. In the 1920s, [[:en:Marxism|Marxist]] groups with strong popular support arose.<ref name="countrystudies" /> A military coup led by General [[:en:Luis_Altamirano|Luis Altamirano]] in 1924 set off a period of political instability that lasted until 1932. Of the ten governments that held power in that period, the longest lasting was that of General [[:en:Carlos_Ibáñez_del_Campo|Carlos Ibáñez del Campo]], who briefly ruled as [[:en:De_facto|de facto]] dictator in 1925 and then again between 1927 and 1931. These authoritarian governments were comparatively less harsh and corrupt than counterparts elsewhere in Latin America.<ref>{{Cite book |last=Fowler |first=Will |title=Authoritarianism in Latin America since independence |publisher=Greenwood Press |year=1996 |isbn=0-313-29843-2 |location=University of Virginia |pages=30–96}}</ref><ref>{{cite book |last=Frazier |first=Lessie Jo |url=https://books.google.com/books?id=gQU-GYGeVSEC&pg=PA163 |title=Salt in the Sand: Memory, Violence, and the Nation-State in Chile, 1890 to the Present |date=17 July 2007 |publisher=Duke University Press |isbn=978-0-8223-4003-4 |pages=163–184 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020445/https://books.google.com/books?id=gQU-GYGeVSEC&pg=PA163#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> By relinquishing power to a democratically elected successor, Ibáñez del Campo retained the respect of a large enough segment of the population to remain a viable politician for more than thirty years, in spite of the vague and shifting nature of his ideology. When constitutional rule was restored in 1932, a strong middle-class party, the Radicals, emerged. It became the key force in coalition governments for the next 20 years. During the period of [[:en:Radical_Party_(Chile)|Radical Party]] dominance (1932–52), the state increased its role in the economy. In 1952, voters returned Ibáñez del Campo to office for another six years. [[:en:Jorge_Alessandri|Jorge Alessandri]] succeeded Ibáñez del Campo in 1958, bringing Chilean conservatism back into power democratically for another term. The [[:en:1964_Chilean_presidential_election|1964 presidential election]] of [[:en:Christian_Democrat_Party_of_Chile|Christian Democrat]] [[:en:Eduardo_Frei_Montalva|Eduardo Frei Montalva]] by an [[:en:Majority|absolute majority]] initiated a period of major reform. Under the slogan "Revolution in Liberty", the Frei administration embarked on far-reaching social and economic programs, particularly in education, housing, and [[:en:Agrarian_reform|agrarian reform]], including rural unionization of agricultural workers. By 1967, however, Frei encountered increasing opposition from leftists, who charged that his reforms were inadequate, and from conservatives, who found them excessive. At the end of his term, Frei had not fully achieved his party's ambitious goals.<ref name="countrystudies" /> [[File:Salvador_Allende_Gossens-.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Salvador_Allende_Gossens-.jpg|thumb|සැල්වදෝර් අයියන්ඩේ]] In the 1970 election, Senator [[:en:Salvador_Allende|Salvador Allende]] of the [[:en:Socialist_Party_of_Chile|Socialist Party of Chile]] (then part of the "[[:en:Popular_Unity_(Chile)|Popular Unity]]" coalition which included the Communists, Radicals, Social-Democrats, dissident Christian Democrats, the Popular Unitary Action Movement, and the Independent Popular Action),<ref name="countrystudies" /> achieved a partial majority in a [[:en:Plurality_(voting)|plurality]] of votes in a three-way contest, followed by candidates Radomiro Tomic for the Christian Democrat Party and Jorge Alessandri for the Conservative Party. Allende was not elected with an absolute majority, receiving fewer than 35% of the votes. The [[:en:National_Congress_of_Chile|Chilean Congress]] conducted a runoff vote between the leading candidates, Allende and former president Jorge Alessandri, and, keeping with tradition, chose Allende by a vote of 153 to 35. Frei refused to form an alliance with Alessandri to oppose Allende, on the grounds that the Christian Democrats were a workers' party and could not make common cause with the right wing.<ref>{{Cite book |last=Mares |first=David |url=https://books.google.com/books?id=0Y3EWkKZsYcC&pg=PA145 |title=The United States and Chile: Coming in from the Cold |author2=Francisco Rojas Aravena |publisher=Routledge |year=2001 |isbn=978-0-415-93125-0 |page=145 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020509/https://books.google.com/books?id=0Y3EWkKZsYcC&pg=PA145 |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref><ref>{{cite book |last=Trento |first=Joseph J. |url=https://books.google.com/books?id=3uPBM7z_62gC&pg=PA560 |title=The Secret History of the CIA |publisher=Carroll & Graf Publishers |year=2005 |isbn=978-0-7867-1500-8 |page=560 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150319065032/http://books.google.com/books?id=3uPBM7z_62gC&pg=PA560 |archive-date=19 March 2015 |url-status=dead}}</ref> An [[:en:Economic_depression|economic depression]] that began in 1972 was exacerbated by [[:en:Capital_flight|capital flight]], plummeting private investment, and withdrawal of bank deposits in response to Allende's socialist program. Production fell and unemployment rose. Allende adopted measures including price freezes, wage increases, and tax reforms, to increase consumer spending and redistribute income downward.<ref>{{cite book |author=Lois Hecht Oppenheim |url=https://books.google.com/books?id=99ZLX52z_noC&pg=PA52 |title=Politics in Chile: Socialism, Authoritarianism, and Market Democracy |publisher=Westview Press |year=2007 |isbn=978-0-7867-3426-9 |page=52 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020433/https://books.google.com/books?id=99ZLX52z_noC&pg=PA52#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> Joint public-private [[:en:Public_works|public works]] projects helped reduce unemployment.<ref name="De Vylder">{{cite book |last=De Vylder |first=Stefan |title=Allende's Chile: The Political Economy of the Rise and Fall of the Unidad Popular |date=5 March 2009 |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-10757-0}}</ref>{{Page needed|date=September 2010}} Much of the banking sector was [[:en:Nationalization|nationalized]]. Many enterprises within the [[:en:Copper#Production|copper]], coal, iron, [[:en:Caliche_(mineral)#Chilean_caliche|nitrate]], and steel industries were [[:en:Nationalization#Expropriation|expropriated]], nationalized, or subjected to state intervention. Industrial output increased sharply and unemployment fell during the Allende administration's first year.<ref name="De Vylder" /> Allende's program included advancement of workers' interests,<ref name="De Vylder" /><ref>{{cite web |title=Allende wins the elections: first coup attempt |url=http://grace.evergreen.edu/~arunc/texts/chile/torre/Allende.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20080107150857/http://grace.evergreen.edu/~arunc/texts/chile/torre/Allende.html |archive-date=7 January 2008 |access-date=17 December 2009 |publisher=Grace.evergreen.edu}}</ref> replacing the judicial system with "socialist legality",<ref name="friedman368">{{cite book |last=Friedman |first=Norman |url=https://books.google.com/books?id=0CIXLdxhQMAC&pg=PA367 |title=The Fifty-Year War: Conflict and Strategy in the Cold War |date=1 March 2007 |publisher=Naval Institute Press |isbn=978-1-59114-287-4 |pages=367–368 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020229/https://books.google.com/books?id=0CIXLdxhQMAC&pg=PA367 |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> nationalization of banks and forcing others to bankruptcy,<ref name="friedman368" /> and strengthening "popular militias" known as MIR.<ref name="friedman368" /> Started under former President Frei, the Popular Unity platform also called for nationalization of Chile's major copper mines in the form of a constitutional amendment. The measure was passed unanimously by Congress. As a result,<ref>{{cite book |last=Qureshi |first=Lubna Z. |url=https://books.google.com/books?id=alISgQdNY4kC&pg=PA86 |title=Nixon, Kissinger, and Allende: U.S. Involvement in the 1973 Coup in Chile |publisher=Lexington Books |year=2009 |isbn=978-0-7391-2655-4 |pages=86–97 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020042/https://books.google.com/books?id=alISgQdNY4kC&pg=PA86#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> the [[:en:Richard_Nixon|Richard Nixon]] administration [[:en:United_States_intervention_in_Chile|organized and inserted secret operatives]] in Chile, in order to swiftly destabilize Allende's government.<ref>{{cite web |title=Report on CIA Chilean Task Force activities |url=http://www.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB8/ch01-01.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20100211203442/http://www.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB8/ch01-01.htm |archive-date=11 February 2010 |access-date=11 March 2010 |work=Chile and the United States: Declassified Documents relating to the Military Coup, 1970–1976 |publisher=The National Security Archive: Electronic Briefing Books (George Washington University)}}</ref> In addition, US financial pressure restricted international economic credit to Chile.<ref name="fas.org">{{cite web |title=Covert Action In Chile 1963–1973, Staff Report Of The Select Committee To Study Governmental Operations With Respect To Intelligence Activities |url=https://fas.org/irp/ops/policy/church-chile.htm |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20091003144646/http://www.fas.org/irp/ops/policy/church-chile.htm |archive-date=3 October 2009 |access-date=17 December 2009 |publisher=Federation of American Scientists}}</ref> The economic problems were also exacerbated by Allende's public spending, financed mostly through printing money, and by poor credit ratings given by commercial banks.<ref>{{Cite news|url=http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,879153,00.html|title=Tightening the Belt|date=7 August 1972|magazine=[[Time (magazine)|Time]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20101022175928/http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,879153,00.html|archive-date=22 October 2010|url-status=dead}}</ref> Simultaneously, opposition media, politicians, business guilds and other organizations helped to accelerate a campaign of domestic political and economical destabilization, some of which was backed by the United States.<ref name="fas.org" /><ref>{{cite web |title=Equipo Nizkor – CIA Activities in Chile – September 18, 2000 |url=http://www.derechos.org/nizkor/chile/doc/hinchey.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20080513083911/http://www.derechos.org/nizkor/chile/doc/hinchey.html |archive-date=13 May 2008 |access-date=17 December 2009 |publisher=Derechos.org}}</ref> By early 1973, inflation was out of control. On 26 May 1973, Chile's Supreme Court, which was opposed to Allende's government, unanimously denounced Allende's ''disruption of the legality of the nation''. Although illegal under the Chilean constitution, the court supported and strengthened Pinochet's soon-to-be seizure of power.<ref name="friedman368" /><ref>{{cite web |title=Transition to Democracy in Latin America: The Role of the judiciary |url=http://www.law.yale.edu/documents/pdf/rightdegree_independence(5).pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130819213445/http://www.law.yale.edu/documents/pdf/rightdegree_independence%285%29.pdf |archive-date=19 August 2013 |publisher=Yale University}}</ref> ==== පිනොචේ යුගය (1973–1990) ==== [[File:Golpe_de_Estado_1973.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Golpe_de_Estado_1973.jpg|වම|thumb|1973 චිලී කුමන්ත්‍රණය අතරතුර ලා මොනේඩා ජනාධිපති මන්දිරයට බෝම්බ හෙලන ප්‍රහාරක ජෙට් යානා]] On 11 September 1973, a [[:en:Chilean_coup_of_1973|military coup]] overthrew Allende, who apparently committed suicide as the armed forces bombarded the [[:en:La_Moneda_Palace|presidential palace]].<ref>{{Cite book |last=Soto |first=Óscar |title=El último día de Salvador Allende |publisher=Aguilar |year=1999 |isbn=978-956-239-084-2}}{{page needed|date=July 2013}}</ref><ref>{{Cite book |last=Ahumada |first=Eugeno |title=Chile: La memoria prohibida}}{{page needed|date=July 2013}}</ref> The degree to which [[:en:U.S._intervention_in_Chile#1973_coup|the United States was involved in the coup]] remains debated; after Allende was overthrown, U.S. Secretary of State [[:en:Henry_Kissinger|Henry Kissinger]] told [[:en:President_of_the_United_States|U.S. president]] [[:en:Richard_Nixon|Richard Nixon]] that the United States had "helped" the coup indirectly.<ref>{{cite web |date=16 September 2013 |title=Kissinger and Chile: the Declassified Record |url=http://www2.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB437/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20130917045957/http://www2.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB437/ |archive-date=17 September 2013 |access-date=16 September 2013 |publisher=The National Security Archive}}</ref> Historian Sebastián Hurtado contends there is no documentary evidence to support that the U.S. government was actively involved in the coordination and execution the coup; however, upon Allende's election in 1970, Kissinger had stated "I don't see why we need to stand by and watch a country go Communist due to the irresponsibility of its own people",<ref name="k745">{{cite web |last=Lewis |first=Anthony |date=1975-02-27 |title=The Kissinger Doctrine |url=https://www.nytimes.com/1975/02/27/archives/the-kissinger-doctrine.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220912084418/https://www.nytimes.com/1975/02/27/archives/the-kissinger-doctrine.html |archive-date=12 September 2022 |access-date=2024-05-08 |website=The New York Times}}</ref><ref name="Hurtado">{{cite web |author1=Juan Paulo Iglesias |date=25 August 2023 |title=Sebastián Hurtado, historiador: "Estados Unidos no tuvo participación directa en el Golpe, pero sí quería que Allende cayera" |url=https://www.latercera.com/la-tercera-sabado/noticia/sebastian-hurtado-historiador-estados-unidos-no-tuvo-participacion-directa-en-el-golpe-pero-si-queria-que-allende-cayera/3UXITS4IUNB3RPPB57ILMYDO64/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240912221446/https://www.latercera.com/la-tercera-sabado/noticia/sebastian-hurtado-historiador-estados-unidos-no-tuvo-participacion-directa-en-el-golpe-pero-si-queria-que-allende-cayera/3UXITS4IUNB3RPPB57ILMYDO64/ |archive-date=12 September 2024 |access-date=12 January 2025 |publisher=La Tercera |language=es}}</ref> while Nixon had expressed that the Allende government should not be consolidated and acted decisively to destabilize his government.<ref name="Hurtado" /><ref>{{cite journal|last1=Hurtado|first1=Sebastián|date=10 October 2016|title=Chile y Estados Unidos, 1964-1973. Una nueva mirada|journal=Nuevo Mundo Mundos Nuevos|language=es|doi=10.4000/nuevomundo.69698|doi-access=free}}</ref> A military junta, led by General [[:en:Augusto_Pinochet|Augusto Pinochet]], took control of the country. His regime was marked by widespread [[:en:Human_rights_violations_in_Pinochet's_Chile|human rights violations]]. Chile initiated and actively participated in [[:en:Operation_Condor|Operation Condor]], a U.S.-backed campaign to suppress leftists and their sympathizes.<ref>{{cite web |last1=Dinges |first1=John |title=Operation Condor |url=http://www.latinamericanstudies.org/chile/operation-condor.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20180722031734/http://www.latinamericanstudies.org/chile/operation-condor.htm |archive-date=22 July 2018 |access-date=6 July 2018 |website=latinamericanstudies.org |publisher=Columbia University}}</ref> In October 1973, at least 72 people were murdered by the [[:en:Caravan_of_Death|Caravan of Death]].<ref>{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/850932.stm|title=Flashback: Caravan of Death|date=25 July 2000|work=BBC|access-date=11 March 2008|archive-url=https://web.archive.org/web/20080226211503/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/850932.stm|archive-date=26 February 2008|url-status=live}}</ref> According to the [[:en:Rettig_Report|Rettig Report]] and [[:en:Valech_Commission|Valech Commission]], during the Pinochet regime's 15-year rule, at least 2,115 were killed,<ref>{{cite web |author=Ministerio del Interior |date=3 August 1999 |title=Ministerio del Interior, Programa de Derechos Humanos – ddhh_rettig |url=http://www.ddhh.gov.cl/ddhh_rettig.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20091223174254/http://www.ddhh.gov.cl/ddhh_rettig.html |archive-date=23 December 2009 |access-date=17 December 2009 |publisher=Ddhh.gov.cl}}</ref> and at least 27,265<ref name="sintesis">{{cite web |title=Sintesis Ok |url=http://www.comisionprisionpoliticaytortura.cl/filesapp/Sintesis.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20070727031254/http://www.comisionprisionpoliticaytortura.cl/filesapp/Sintesis.pdf |archive-date=27 July 2007 |access-date=17 December 2009}}</ref> were tortured (including 88 children younger than 12 years old);<ref name="sintesis" /> many were detained, tortured, and executed at the national stadium. In 2011, Chile recognized an additional 9,800 victims, bringing the total number killed, tortured or imprisoned for political reasons to 40,018.<ref>Eva Vergara (18 August 2015). [https://www.huffingtonpost.com/2011/08/18/chile-recognizes-9800-more-pinochet-victims_n_930754.html Chile Recognizes 9,800 More Pinochet Victims] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20151231220056/http://www.huffingtonpost.com/2011/08/18/chile-recognizes-9800-more-pinochet-victims_n_930754.html|date=31 December 2015}}. ''The Associated Press'' via ''The Huffington Post.'' Retrieved 25 August 2015.</ref> Among the victims was internationally known poet-singer [[:en:Víctor_Jara|Víctor Jara]]. [[File:Augusto_Pinochet_foto_oficial_coloreada.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Augusto_Pinochet_foto_oficial_coloreada.jpg|thumb|ඔගස්ටෝ පිනෝචෙට්]] A new Constitution was approved by a controversial [[:en:Plebiscite|plebiscite]] on 11 September 1980, and General Pinochet became president of the republic for an eight-year term. After Pinochet obtained rule of the country, several hundred committed Chilean revolutionaries joined the [[:en:Sandinista|Sandinista]] army in [[:en:Nicaragua|Nicaragua]], guerrilla forces in [[:en:Argentina|Argentina]] or training camps in [[:en:Cuba|Cuba]], Eastern Europe and Northern Africa.<ref>{{cite book |author1=Pamela Constable |author-link=Pamela Constable |url=https://archive.org/details/nationofenemiesc00cons |title=A Nation of Enemies: Chile Under Pinochet |author2=Arturo Valenzuela |author2-link=Arturo Valenzuela |publisher=W W Norton & Company Incorporated |year=1993 |isbn=978-0-393-30985-0 |page=150}}</ref> In the late 1980s, largely as a result of events such as the 1982 economic collapse<ref>{{cite book |last1=Klein |first1=Naomi |author-link=Naomi Klein |url=https://books.google.com/books?id=PwHUAq5LPOQC&pg=PA85 |title=The Shock Doctrine: The Rise of Disaster Capitalism |date=1 April 2010 |publisher=Henry Holt and Company (2007) |isbn=978-1-4299-1948-7 |page=85 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020106/https://books.google.com/books?id=PwHUAq5LPOQC&pg=PA85#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> and mass [[:en:Civil_resistance|civil resistance]] in 1983–88, the government gradually permitted greater freedom of assembly, [[:en:Freedom_of_speech|speech]], and association, to include trade union and political activity.<ref>{{cite book |last=Huneeus |first=Carlos |author-link=Carlos Huneeus |title=Civil Resistance and Power Politics:The Experience of Non-violent Action from Gandhi to the Present |date=3 September 2009 |publisher=Oxford University Press |isbn=978-0-19-161917-5 |editor1=Adam Roberts |pages=197–212 |chapter=Political Mass Mobilization against Authoritarian Rule: Pinochet's Chile, 1983–88 |access-date=14 July 2013 |editor2=Timothy Garton Ash |chapter-url=https://books.google.com/books?id=zD_S8Y2WbRsC&pg=PT168 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020252/https://books.google.com/books?id=zD_S8Y2WbRsC&pg=PT168#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> The government launched market-oriented reforms with [[:en:Hernán_Büchi|Hernán Büchi]] as Minister of Finance. Chile moved toward a [[:en:Free_market_economy|free market economy]] that saw an increase in domestic and foreign private investment, although the [[:en:Copper#Production|copper]] industry and other important mineral resources were not opened to competition. In a [[:en:1988_Chilean_national_plebiscite|plebiscite]] on 5 October 1988, Pinochet was denied a second eight-year term as president (56% against 44%). Chileans elected a new president and the majority of members of a [[:en:Bicameralism|bicameral]] congress on 14 December 1989. Christian Democrat [[:en:Patricio_Aylwin|Patricio Aylwin]], the candidate of a coalition of 17 political parties called the ''[[:en:Concertación|Concertación]]'', received an absolute majority of votes (55%).<ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/1989/12/16/world/man-in-the-news-patricio-aylwin-a-moderate-leads-chile.html|title=Man in the News: Patricio Aylwin; A Moderate Leads Chile|last=Christian|first=Shirley|date=16 December 1989|work=The New York Times|access-date=28 July 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180729012944/https://www.nytimes.com/1989/12/16/world/man-in-the-news-patricio-aylwin-a-moderate-leads-chile.html|archive-date=29 July 2018|url-status=live}}</ref> President Aylwin served from 1990 to 1994, in what was considered a transition period. === 21 වන සියවස === [[File:Izamiento_de_la_Gran_Bandera_Nacional_-_Presidentes_de_Chile.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Izamiento_de_la_Gran_Bandera_Nacional_-_Presidentes_de_Chile.jpg|වම|thumb|චිලී රාජ්‍යයේ ද්විශත සංවත්සරය සමරමින්, එහි ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයට සංක්‍රමණය වීමෙන් පසු (1990–2022) චිලී රාජ්‍යයේ පළමු ජනාධිපතිවරුන් පස් දෙනා]] In December 1993, Christian Democrat [[:en:Eduardo_Frei_Ruiz-Tagle|Eduardo Frei Ruiz-Tagle]], the son of previous president Eduardo Frei Montalva, led the Concertación coalition to victory with an absolute majority of votes (58%).<ref>{{cite encyclopedia |title=Chile elects new leader Late president's son wins big |encyclopedia=Encyclopedia.com |url=http://www.encyclopedia.com/doc/1P2-8257609.html |access-date=14 July 2013 |date=12 December 1993 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080526090105/http://www.encyclopedia.com/doc/1P2-8257609.html |archive-date=26 May 2008}}</ref> Frei Ruiz-Tagle was succeeded in 2000 by Socialist [[:en:Ricardo_Lagos|Ricardo Lagos]], who won the presidency in an unprecedented [[:en:1999–2000_Chilean_presidential_election|runoff election]] against [[:en:Joaquín_Lavín|Joaquín Lavín]] of the rightist [[:en:Alliance_for_Chile|Alliance for Chile]].<ref>{{Cite news|url=http://archives.cnn.com/2000/WORLD/americas/01/17/chile.elex.01/|title=Moderate socialist Lagos wins Chilean presidential election|date=16 January 2000|work=CNN|archive-url=https://web.archive.org/web/20080506162601/http://archives.cnn.com/2000/WORLD/americas/01/17/chile.elex.01/|archive-date=6 May 2008|url-status=dead}}</ref> In January 2006, Chileans elected their first female president, [[:en:Michelle_Bachelet_Jeria|Michelle Bachelet Jeria]], of the Socialist Party, defeating [[:en:Sebastián_Piñera|Sebastián Piñera]], of the [[:en:National_Renewal_(Chile)|National Renewal]] party, extending the ''Concertación'' governance for another four years.<ref>{{cite web |date=12 January 2006 |title=Chile elects first woman president |url=https://www.nbcnews.com/id/wbna10819903 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20131109023348/http://www.nbcnews.com/id/10819903/ |archive-date=9 November 2013 |access-date=10 November 2019 |work=NBC News}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2006/03/11/AR2006031101381.html|title=Bachelet Sworn in As Chile's President|last=Reel|first=Monte|date=12 March 2006|newspaper=The Washington Post|access-date=22 August 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170701225835/http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2006/03/11/AR2006031101381.html|archive-date=1 July 2017|url-status=live}}</ref> In January 2010, Chileans [[:en:2009–10_Chilean_presidential_election|elected]] [[:en:Sebastián_Piñera|Sebastián Piñera]] as the first rightist President in 20 years, defeating former President [[:en:Eduardo_Frei_Ruiz-Tagle|Eduardo Frei Ruiz-Tagle]] of the ''Concertación'', for a four-year term succeeding Bachelet. Due to term limits, [[:en:Sebastián_Piñera|Sebastián Piñera]] did not stand for re-election in 2013, and his term expired in March 2014 resulting in [[:en:Michelle_Bachelet|Michelle Bachelet]] returning to office.<ref>{{cite web |date=11 March 2014 |title=Michelle Bachelet sworn in as Chile's president |url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-26528923 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140312035407/http://www.bbc.com/news/world-latin-america-26528923 |archive-date=12 March 2014 |access-date=12 August 2021 |work=BBC News}}</ref> Sebastián Piñera succeeded Bachelet again in 2018 as the [[:en:President_of_Chile|President of Chile]] after winning the December 2017 presidential [[:en:2017_Chilean_general_election|election]].<ref>{{cite web |date=18 December 2017 |title=Chile election: Conservative Piñera elected president |url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-42388019 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20171218103345/http://www.bbc.com/news/world-latin-america-42388019 |archive-date=18 December 2017 |access-date=12 August 2021 |work=BBC News}}</ref><ref>{{cite web |date=11 March 2018 |title=Pinera, a conservative billionaire, is sworn in as president of Chile |url=https://www.yahoo.com/news/pinera-conservative-billionaire-sworn-president-chile-183054108.html?guccounter=1&guce_referrer=aHR0cHM6Ly93d3cuZ29vZ2xlLmNvbS8&guce_referrer_sig=AQAAAC6_pBevRC0GpV00u6W8P1NWhHqxCXKFRdRMnzk5fsa |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210801211945/https://www.yahoo.com/news/pinera-conservative-billionaire-sworn-president-chile-183054108.html?guccounter=1&guce_referrer=aHR0cHM6Ly93d3cuZ29vZ2xlLmNvbS8&guce_referrer_sig=AQAAAC6_pBevRC0GpV00u6W8P1NWhHqxCXKFRdRMnzk5fsa |archive-date=1 August 2021 |access-date=12 August 2021 |work=Yahoo! News |agency=Agence France Presse}}</ref> On 27 February 2010, Chile was struck by an 8.8 {{M|w|link=y}} [[:en:2010_Chile_earthquake|earthquake]], the fifth largest ever recorded at the time. More than 500 people died (most from the ensuing [[:en:Tsunami|tsunami]]) and over a million people lost their homes. The earthquake was also followed by multiple aftershocks.<ref>{{cite web |title=US ready to help Chile: Obama |url=http://www.australia-times.com.au/world/article.php?id=501 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110427081917/http://www.australia-times.com.au/world/article.php?id=501 |archive-date=27 April 2011 |access-date=3 March 2010 |work=The Australia Times}}</ref> Initial damage estimates were in the range of US$15–30 billion, around 10% to 15% of Chile's real gross domestic product.<ref>[http://www.contractmagazine.com/contract/content_display/design/news/e3i128fcc3d3e64156a013dfae605b73a5b More Quakes Shake Chile's Infrastructure], Adam Figman, ''Contract'', 1 March 2010 {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141114030306/http://www.contractmagazine.com/contract/content_display/design/news/e3i128fcc3d3e64156a013dfae605b73a5b|date=14 November 2014}}</ref> Chile achieved global recognition for the successful [[:en:2010_Copiapó_mining_accident|rescue of 33 trapped miners]] in 2010. On 5 August 2010, the access tunnel collapsed at the San José copper and gold mine in the [[:en:Atacama_Desert|Atacama Desert]] near [[:en:Copiapó|Copiapó]] in northern Chile, trapping 33 men {{convert|700|m|sp=us}} below ground. A rescue effort organized by the Chilean government located the miners 17 days later. All 33 men were brought to the surface two months later on 13 October 2010 over a period of almost 24 hours, an effort that was carried on live television around the world.<ref name="usstatedep">{{cite web |date=16 December 2011 |title=Background Note: Chile |url=https://2009-2017.state.gov/r/pa/ei/bgn/1981.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170121153101/https://2009-2017.state.gov/r/pa/ei/bgn/1981.htm |archive-date=21 January 2017 |access-date=19 March 2012 |work=[[Bureau of Western Hemisphere Affairs]], [[United States Department of State]]}}</ref> [[File:Marcha_Mas_Grande_De_Chile_2019_Plaza_Baquedano_Drone.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Marcha_Mas_Grande_De_Chile_2019_Plaza_Baquedano_Drone.jpg|thumb|සන්තියාගෝ හි ප්ලාසා බැකෙඩානෝ දෙසට 2019–2022 චිලී විරෝධතාවල දර්ශනයක්]] From [[:en:2019–20_Chilean_protests|2019 to 2022]], Chile endured a series of nationwide protests in response to a rise in the [[:en:Santiago_Metro|Santiago Metro]]'s subway fare, the increased [[:en:Cost_of_living|cost of living]], [[:en:Privatization|privatization]], and [[:en:Economic_inequality|inequality]].<ref>{{cite web |author=Naomi Larsson |date=26 October 2019 |title=Chile protests: More than one million bring Santiago to a halt |url=https://www.aljazeera.com/news/2019/10/chile-protests-million-bring-santiago-halt-191025223542333.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191026165551/https://www.aljazeera.com/news/2019/10/chile-protests-million-bring-santiago-halt-191025223542333.html |archive-date=26 October 2019 |access-date=19 November 2019 |website=Al Jazeera}}</ref> On 15 November, most of the political parties represented in the National Congress signed an agreement to call a [[:en:2020_Chilean_national_referendum|national referendum]] in April 2020 regarding the creation of a new Constitution, later postponed to October due to the [[:en:COVID-19_pandemic_in_Chile|COVID-19 pandemic]].<ref>{{cite news|url=https://www.aljazeera.com/news/2019/11/month-protests-chile-persist-gov-concessions-191118231609475.html|title=One month on: Protests in Chile persist despite gov't concessions|author=Sandra Cuffe|date=19 November 2019|work=Al Jazeera|access-date=19 November 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20200317120559/https://www.aljazeera.com/news/2019/11/month-protests-chile-persist-gov-concessions-191118231609475.html|archive-date=17 March 2020|url-status=live}}</ref> On 25 October 2020, Chileans voted 78.28 percent in favor of a new constitution, while 21.72 percent rejected the change; voter turnout was 51 percent. An [[:en:2021_Chilean_Constitutional_Convention_election|election]] for the members of the [[:en:Constitutional_Convention_(Chile)|Constitutional Convention]] was held in Chile between 15 and 16 May 2021;<ref name="postpone">{{Cite web |date=6 April 2021 |title=Presidente Piñera promulga reforma que posterga elecciones al 15 y 16 de mayo |url=https://www.elmostrador.cl/noticias/pais/2021/04/06/presidente-pinera-promulga-reforma-que-posterga-elecciones-al-15-y-16-de-mayo/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210505183947/https://www.elmostrador.cl/noticias/pais/2021/04/06/presidente-pinera-promulga-reforma-que-posterga-elecciones-al-15-y-16-de-mayo/ |archive-date=5 May 2021 |access-date=7 April 2021 |website=El Mostrador |language=es}}</ref> the results saw a complete rearrangement of the political system established since the end of [[:en:Military_dictatorship_of_Chile_(1973–1990)|Pinochet's dictatorship]] in 1990, with various independent and leftist candidates performing strongly relative to conventional center-right and center-left parties. On 19 December 2021, a leftist candidate, the 35-year-old former student protest leader [[:en:Gabriel_Boric|Gabriel Boric]], won Chile's presidential [[:en:2021_Chilean_general_election|election]] to become the country's youngest leader.<ref>{{cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-59715941|title=Leftist Gabriel Boric to become Chile's youngest ever president|date=20 December 2021|work=BBC News|access-date=21 December 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211220000309/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-59715941|archive-date=20 December 2021|url-status=live}}</ref> On 11 March 2022, Boric was sworn in as president to succeed outgoing President Sebastian Piñera.<ref>{{cite news|url=https://www.theguardian.com/world/2022/mar/11/gabriel-boric-chile-president-new-era|title=Gabriel Boric, 36, sworn in as president to herald new era for Chile|date=11 March 2022|work=The Guardian|access-date=15 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220312233147/https://www.theguardian.com/world/2022/mar/11/gabriel-boric-chile-president-new-era|archive-date=12 March 2022|language=en|url-status=live}}</ref> The majority of Boric's Cabinet—14 out of 24—are women, which is a first in the Western Hemisphere.<ref>{{cite news|url=https://www.theguardian.com/world/2022/jan/21/chile-gabriel-boric-cabinet-majority-women|title=Chile's president-elect names progressive, majority-women cabinet|date=21 January 2022|work=The Guardian|access-date=15 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220125135734/https://www.theguardian.com/world/2022/jan/21/chile-gabriel-boric-cabinet-majority-women|archive-date=25 January 2022|language=en|url-status=live}}</ref> On 4 September 2022, voters rejected the new constitution proposal in the [[:en:2022_Chilean_constitutional_referendum|constitutional referendum]], which was put forward by the left-leaning [[:en:Constitutional_Convention_(Chile)|Constitutional Convention]].<ref>{{cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-62792025|title=Chile constitution: Voters overwhelmingly reject radical change|date=5 September 2022|work=BBC News|access-date=14 September 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220905063525/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-62792025|archive-date=5 September 2022|url-status=live}}</ref> On 17 December 2023, voters rejected a second new constitution proposal in a new [[:en:2023_Chilean_constitutional_referendum|constitutional referendum]], written by the conservative-led [[:en:Constitutional_Council_(Chile)|Constitutional Council]].<ref name="reuters.com">{{cite web |last1=Villegas |first1=A. |date=18 December 2023 |title=Chileans reject conservative constitution to replace dictatorship-era text |url=https://www.reuters.com/world/americas/chileans-head-polls-again-replace-dictatorship-era-constitution-2023-12-17/ |access-date=18 December 2023 |website=Reuters}}</ref><ref name=":2">{{Cite web |date=17 December 2023 |title=Chilean voters reject conservative constitution, after defeating leftist charter last year |url=https://apnews.com/article/chile-new-constitution-referendum-f7be231ff564856f6a5e1b0c0ac12c57 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20231218053713/https://apnews.com/article/chile-new-constitution-referendum-f7be231ff564856f6a5e1b0c0ac12c57 |archive-date=18 December 2023 |access-date=18 December 2023 |website=AP News |language=en}}</ref><ref name=":3">{{Cite web |title=Chile rejects second attempt to renew constitution |url=https://www.dw.com/en/chile-rejects-second-attempt-to-renew-constitution/a-67749225 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20231218193156/https://www.dw.com/en/chile-rejects-second-attempt-to-renew-constitution/a-67749225 |archive-date=18 December 2023 |access-date=19 December 2023 |website=dw.com |language=en}}</ref> == යොමු කිරීම් == oh4kpcabl7ykufzxxylvb328jywvzkh 750223 750222 2025-06-23T04:21:32Z BuddhikaW88 37808 750223 wikitext text/x-wiki === මුල් ඉතිහාසය === [[File:Momia_cultura_chinchorro_año_3000_AC.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Momia_cultura_chinchorro_a%C3%B1o_3000_AC.jpg|වම|thumb|පැරණිතම චින්චොරෝ මමී, ක්‍රි.පූ. 5050 පමණ සිට පැවත එන්නකි.]] ගල් මෙවලම් සාක්ෂිවලින් පෙනී යන්නේ මිනිසුන් වසර 18,500 කට පෙර මොන්ටේ වර්ඩ් නිම්න ප්‍රදේශයට වරින් වර පැමිණි බවයි. වසර 10,000 කට පමණ පෙර, සංක්‍රමණික ආදිවාසී ජනයා වර්තමාන චිලීයේ සාරවත් නිම්න සහ වෙරළබඩ ප්‍රදේශවල පදිංචි වූහ. ඉතා මුල් කාලීන මානව වාසස්ථානවලින් ජනාවාස වූ ස්ථාන අතර මොන්ටේ වර්ඩ්, කියුවා ඩෙල් මිලෝඩන් සහ පාලි-අයික් ආවාටයේ ලාවා නළය ඇතුළත් වේ.<ref name=":0">{{cite web |author=Bower, Bruce |date=26 December 2015 |title=People roamed tip of South America 18,500 years ago |url=https://www.sciencenews.org/article/people-roamed-tip-south-america-18500-years-ago |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200510101040/https://www.sciencenews.org/article/people-roamed-tip-south-america-18500-years-ago |archive-date=10 May 2020 |access-date=26 December 2015 |work=Science News |pages=10}}</ref> ඉන්කාවරු කෙටියෙන් ඔවුන්ගේ අධිරාජ්‍යය දැන් උතුරු චිලී ලෙස ව්‍යාප්ත කළ නමුත්, මාපුචේ (හෝ ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයන් විසින් ඔවුන් හැඳින්වූ පරිදි අරවුකානියානුවන්) රාජ්‍ය සංවිධානයක් නොමැතිකම නොතකා ඉන්කා අධිරාජ්‍යය ඔවුන් යටත් කර ගැනීමට ගත් බොහෝ උත්සාහයන්ට සාර්ථකව ප්‍රතිරෝධය දැක්වූහ.<ref>{{cite book |url=https://books.google.com/books?id=Nf8SnJ_ZJbkC&pg=PA27 |title=Insight Guides: Chile |publisher=Langenscheidt Publishing Group |year=2002 |isbn=978-981-234-890-6 |page=27 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240221111313/https://books.google.com/books?id=Nf8SnJ_ZJbkC&pg=PA27#v=onepage&q&f=false |archive-date=21 February 2024 |url-status=live}}</ref> ඔවුන් සාපා ඉන්කා ටුපාක් යුපන්කි සහ ඔහුගේ හමුදාවට එරෙහිව සටන් කළහ. මවුලේ සටන ලෙස හැඳින්වෙන ලේ වැකි දින තුනක ගැටුමේ ප්‍රතිඵලය වූයේ චිලී ප්‍රදේශ අත්පත් කර ගැනීම මවුලේ ගඟේදී අවසන් වීමයි.<ref name="countrystudies">{{cite web |date=31 March 1994 |title=Development and Breakdown of Democracy, 1830–1973 |url=http://countrystudies.us/chile/85.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110709014719/http://countrystudies.us/chile/85.htm |archive-date=9 July 2011 |access-date=21 April 2009 |work=Country Studies |publisher=Library of Congress}}</ref> === ස්පාඤ්ඤ යටත් විජිතකරණය === [[File:Captaincy_General_of_Chile,_1775.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Captaincy_General_of_Chile,_1775.svg|thumb|චිලී ඉතිහාස ලේඛනයට අනුව 1775 දී චිලී රාජධානිය. ඊළඟ වසරේදී රියෝ ඩි ලා ප්ලාටා හි උප රාජකීයත්වය නිර්මාණය කරන ලද අතර මෙන්ඩෝසා සහ සැන් ජුවාන් නගරවල භූමි ප්‍රදේශ චිලියේ සිට නව ආයතනයට මාරු කරන ලදී.<ref>{{cite book |author1=Eyzaguirre, Jaime |title=Breve historia de las fronteras de Chile |date=1967 |publisher=Editorial Universitaria}}</ref><ref>{{cite book |last1=Lagos Carmona |first1=Guillermo |title=Los Títulos Históricos: Historia de Las Fronteras de Chile |date=1985 |publisher=Andrés Bello |quote=(p. 197) We note that the Loa river is at 22 degrees and that Baleato, in 1793, indicated 21.5 degrees for the beginning of the Kingdom of Chile, with the Loa at its mouth in the Pacific. (...) (p. 540) According to the Map of Cano y Olmedilla, the limit of the Kingdom of Chile "(...) through the desert of Atacama (...) From here it turns to the S., S.E., S.E., and S., keeping in general this last course until near the 29° parallel, from where it takes a S.E. direction. SE. and S., generally keeping this last course until the vicinity of the 29° parallel, from where it takes a S.E. direction, skirting to the east the 'Province of Cuyo' which, of course, appears to be included in the territory of the Kingdom of Chile. In the latitude of 32°30' the line turns to the S.W. until reaching the Quinto river, which, as the legend says 'communicates by channels with the Saladillo in time of floods'. It follows the river down to the meridian 316°, counting to the E. of Tenerife, where it turns a stretch until it reaches the Hueuque-Leuvu river (or Barrancas river) at 371/2° latitude. From here it runs along the river for a stretch to the S.E., and then turns to the E. and falls into the Atlantic Sea in the vicinity of parallel 37° between Cape Lobos and Cape Corrientes", "a little north of the current Mar del Plata". (...) (p. 543) In this document it is seen that those of the province of Cuyo end to the south at the source of the Diamante River, and that from that point to the east, the dividing line goes to the point where the Quinto River crosses the road that goes from Santiago to Buenos Aires.}}</ref><ref>{{cite book |last1=Amunátegui |first1=Miguel Luis |url=https://libros.uchile.cl/files/presses/1/monographs/128/submission/proof/36/ |title=Títulos de la República de Chile a la soberanía i dominio de la Estremidad |date=1985 |access-date=14 November 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20221112070737/https://libros.uchile.cl/files/presses/1/monographs/128/submission/proof/36/ |archive-date=12 November 2022 |url-status=live}}</ref><ref>{{cite book |last1=Morla Vicuña |first1=Carlos |title=Estudio histórico sobre el descubrimiento y conquista de la Patagonia y de la Tierra del Fuego |date=1903 |publisher=F. A. Brockhaus |location=Leipzig}}</ref>]] In 1520, while attempting to circumnavigate the globe, [[:en:Ferdinand_Magellan|Ferdinand Magellan]] discovered the southern passage now named after him (the [[:en:Strait_of_Magellan|Strait of Magellan]]) thus becoming the first European to set foot on what is now Chile. The next Europeans to reach Chile were Diego de Almagro and his band of [[:en:Conquistador|Spanish conquistadors]], who came from [[:en:Peru|Peru]] in 1535 seeking gold. The Spanish encountered various cultures that supported themselves principally through [[:en:Slash-and-burn|slash-and-burn]] agriculture and hunting.<ref name="countrystudies" /> The conquest of Chile began in earnest in 1540 and was carried out by [[:en:Pedro_de_Valdivia|Pedro de Valdivia]], one of [[:en:Francisco_Pizarro|Francisco Pizarro]]'s lieutenants, who founded the city of Santiago on 12 February 1541. Although the Spanish did not find the extensive gold and silver they sought, they recognized the agricultural potential of Chile's central valley, and Chile became part of the [[:en:Spanish_Empire|Spanish Empire]]. 1520 දී, ලොව වටා ගමන් කිරීමට උත්සාහ කරන අතරතුර, ෆර්ඩිනන්ඩ් මැගෙලන් දැන් ඔහුගේ නමින් නම් කර ඇති දකුණු මාර්ගය (මැගෙලන් සමුද්‍ර සන්ධිය) සොයා ගත් අතර එමඟින් දැන් චිලී ලෙස හඳුන්වන ප්‍රදේශයට පා තැබූ පළමු යුරෝපීයයා බවට පත්විය. චිලී වෙත ළඟා වූ ඊළඟ යුරෝපීයයන් වූයේ 1535 දී පේරු සිට රත්තරන් සොයමින් පැමිණි ඩියාගෝ ද අල්මාග්‍රෝ සහ ඔහුගේ ස්පාඤ්ඤ ආක්‍රමණික කණ්ඩායමයි. ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයින්ට ප්‍රධාන වශයෙන් කප්පාදු කෘෂිකර්මාන්තය සහ දඩයම් කිරීම තුළින් තමන්ට සහාය වූ විවිධ සංස්කෘතීන් හමු විය.<ref name="countrystudies" /> චිලී යටත් කර ගැනීම 1540 දී ඉතා උනන්දුවෙන් ආරම්භ වූ අතර එය 1541 පෙබරවාරි 12 වන දින සන්තියාගෝ නගරය ආරම්භ කළ ෆ්‍රැන්සිස්කෝ පිසාරෝගේ ලුතිනන්වරයෙකු වූ පෙඩ්‍රෝ ද වැල්ඩිවියා විසින් සිදු කරන ලදී. ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයින්ට ඔවුන් සොයන පුළුල් රන් හා රිදී සොයා ගැනීමට නොහැකි වුවද, ඔවුන් චිලී මධ්‍යම නිම්නයේ කෘෂිකාර්මික විභවය හඳුනා ගත් අතර, චිලී ස්පාඤ්ඤ අධිරාජ්‍යයේ කොටසක් බවට පත්විය.<ref name="countrystudies" /> Conquest took place gradually, and the Europeans suffered repeated setbacks. A massive [[:en:Mapuche|Mapuche]] insurrection that began in 1553 resulted in Valdivia's death and the destruction of many of the colony's principal settlements. Subsequent major insurrections took place in 1598 and in 1655. Each time the Mapuche and other native groups revolted, the southern border of the colony was driven northward. The abolition of [[:en:Slavery|slavery]] by the Spanish crown in 1683 was done in recognition that enslaving the Mapuche intensified resistance rather than cowing them into submission. Despite royal prohibitions, relations remained strained from continual colonialist interference.{{verify source|date=August 2024|reason="page 66" was deleted from this citation by a user of the ReFill script at one point, but page 66 of this source does not seem to support this claim. the reference previously pointed to a djvu of the source, so pagination may have differed, but the djvu is no longer available via archive.org}} Cut off to the north by desert, to the south by the Mapuche, to the east by the Andes Mountains, and to the west by the ocean, Chile became one of the most centralized, homogeneous territories in Spanish America. Serving as a sort of frontier [[:en:Garrison|garrison]], the colony found itself with the mission of forestalling encroachment by both the Mapuche and Spain's European enemies, especially the [[:en:Kingdom_of_England|English]] and the [[:en:Dutch_Republic|Dutch]]. [[:en:Buccaneer|Buccaneers]] and [[:en:Piracy|pirates]] menaced the colony in addition to the Mapuche, as was shown by [[:en:Francis_Drake|Sir Francis Drake]]'s 1578 raid on Valparaíso, the colony's principal port. Chile hosted one of the largest standing armies in the Americas, making it one of the most militarized of the Spanish possessions, as well as a [[:en:Real_Situado|drain on the treasury of the Viceroyalty of Peru]]. යටත් කර ගැනීම ක්‍රමයෙන් සිදු වූ අතර යුරෝපීයයන් නැවත නැවතත් පසුබෑමකට ලක් විය. 1553 දී ආරම්භ වූ දැවැන්ත මාපුචේ කැරැල්ලක ප්‍රතිඵලයක් ලෙස වැල්ඩිවියා මරණයට පත් වූ අතර යටත් විජිතයේ ප්‍රධාන ජනාවාස බොහොමයක් විනාශ විය. පසුව ඇති වූ ප්‍රධාන කැරලි 1598 සහ 1655 දී සිදු විය. මාපුචේ සහ අනෙකුත් ස්වදේශික කණ්ඩායම් කැරලි ගැසූ සෑම අවස්ථාවකම, ජනපදයේ දකුණු මායිම උතුරු දෙසට තල්ලු කරන ලදී. 1683 දී ස්පාඤ්ඤ කිරීටය විසින් වහල්භාවය අහෝසි කිරීම සිදු කරන ලද්දේ මාපුචේ වහල්භාවයට පත් කිරීම ඔවුන් යටත් කර ගැනීමට බිය ගැන්වීමට වඩා ප්‍රතිරෝධය තීව්‍ර කළ බව පිළිගැනීමෙනි. රාජකීය තහනම් කිරීම් තිබියදීත්, අඛණ්ඩ යටත්විජිතවාදී මැදිහත්වීම් හේතුවෙන් සබඳතා පළුදු විය.<ref>{{Cite web |last=Caivano |first=Tommaso |date=1 April 1882 |title=Storia della guerra d'America fra Chilì, il Perù e la Bolivia |url=http://archive.org/details/storiadellaguer00caivgoog |publisher=Ermanno Loescher |language=it |via=Internet Archive |place=Torino}}</ref> උතුරට කාන්තාරයෙන්, දකුණට මාපුචේ විසින්, නැගෙනහිරින් ඇන්ඩීස් කඳුවැටියෙන් සහ බටහිරින් සාගරයෙන් වෙන් කරන ලද චිලී, ස්පාඤ්ඤ ඇමරිකාවේ වඩාත්ම මධ්‍යගත, සමජාතීය භූමි ප්‍රදේශයක් බවට පත්විය. එක්තරා ආකාරයක මායිම් බලකොටුවක් ලෙස සේවය කරමින්, මාපුචේ සහ ස්පාඤ්ඤයේ යුරෝපීය සතුරන්, විශේෂයෙන් ඉංග්‍රීසි සහ ලන්දේසීන් යන දෙපිරිසගේම ආක්‍රමණ වැළැක්වීමේ මෙහෙවර යටත් විජිතයට පැවරුණි. සර් ෆ්‍රැන්සිස් ඩ්‍රේක් 1578 දී යටත් විජිතයේ ප්‍රධාන වරාය වූ වල්පරයිසෝ වෙත කළ වැටලීමෙන් පෙන්නුම් කළ පරිදි, මාපුචේට අමතරව බුකනියර්වරුන් සහ මුහුදු කොල්ලකරුවන් ද යටත් විජිතයට තර්ජනය කළහ. චිලී රාජ්‍යය ඇමරිකාවේ විශාලතම ස්ථාවර හමුදාවන්ගෙන් එකකට සත්කාරකත්වය සැපයූ අතර, එය ස්පාඤ්ඤ දේපළවලින් වඩාත්ම මිලිටරිකරණය වූ එකක් බවට පත් කළ අතර, පේරු උපරාජයාගේ භාණ්ඩාගාරයට ද මුදල් වැය කළේය.<ref name="hudson">{{cite web |year=1995 |editor-last=Hudson |editor-first=Rex A. |title=Chile: A Country Study |url=http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/cltoc.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20150625213643/http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/cltoc.html |archive-date=25 June 2015 |access-date=27 February 2005 |work=GPO for the Library of Congress}}</ref> [[File:Fundacion_de_Santiago.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Fundacion_de_Santiago.jpg|වම|thumb|පේද්‍රෝ ලීරා විසින් 1888 දී හුලේන් හිල් හි පේද්‍රෝ ද වැල්ඩිවියා විසින් සන්තියාගෝ පිහිටුවීමේ සිතුවම]] The first general census was conducted by the government of [[:en:Agustín_de_Jáuregui|Agustín de Jáuregui]] between 1777 and 1778; it indicated that the population consisted of 259,646 inhabitants: 73.5% of [[:en:White_Latin_American|European descent]], 7.9% [[:en:Mestizo|mestizos]], 8.6% [[:en:Indigenous_peoples_of_the_Americas|indigenous peoples]] and 9.8% blacks. Francisco Hurtado, Governor of the province of [[:en:Chiloé_Province|Chiloé]], conducted a census in 1784 and found the population consisted of 26,703 inhabitants, 64.4% of whom were whites and 33.5% of whom were natives. The Diocese of [[:en:Concepción,_Chile|Concepción]] conducted a census in areas south of the [[:en:Maule_river|Maule river]] in 1812, but did not include the indigenous population or the inhabitants of the province of Chiloé. The population is estimated at 210,567, 86.1% of whom were [[:en:Spanish_Chilean|Spanish]] or of European descent, 10% of whom were indigenous and 3.7% of whom were mestizos, blacks and [[:en:Mulatto|mulattos]]. A 2021 study by [[:en:Jörg_Baten|Baten]] and Llorca-Jaña shows that regions with a relatively high share of North European migrants developed faster in terms of [[:en:Numeracy|numeracy]], even if the overall number of migrants was small. This effect might be related to [[:en:Externality|externalities]]: the surrounding population adopted a similar behavior as the small non-European immigrant group, and new schools were created. Ironically, there might have been positive [[:en:Spillover_effects|spillover effects]] from the educational investment made by migrants, at the same time numeracy might have been reduced by the greater inequality in these regions. However, the positive effects of immigration were apparently stronger. පළමු සාමාන්‍ය සංගණනය 1777 සහ 1778 අතර කාලය තුළ අගස්ටින් ද ජෞරෙගුයිගේ රජය විසින් පවත්වන ලදී; එයින් පෙන්නුම් කළේ ජනගහනය 259,646 කින් සමන්විත වූ බවයි: යුරෝපීය සම්භවයක් ඇති 73.5% ක්, මෙස්ටිසෝවරුන් 7.9% ක්, ආදිවාසී ජනතාව 8.6% ක් සහ කළු ජාතිකයින් 9.8% ක්. චිලෝ පළාතේ ආණ්ඩුකාර ෆ්‍රැන්සිස්කෝ හර්ටාඩෝ 1784 දී සංගණනයක් සිදු කළ අතර ජනගහනය 26,703 ක් වන අතර, ඔවුන්ගෙන් 64.4% ක් සුදු ජාතිකයින් සහ 33.5% ක් ස්වදේශිකයන් බවයි. 1812 දී කොන්සෙප්සියොන් රදගුරු පදවිය විසින් මවුලේ ගඟට දකුණින් පිහිටි ප්‍රදේශවල සංගණනයක් සිදු කරන ලද නමුත්, ආදිවාසී ජනගහනය හෝ චිලෝ පළාතේ වැසියන් ඇතුළත් කර නොතිබුණි. ජනගහනය 210,567 ක් ලෙස ඇස්තමේන්තු කර ඇති අතර, ඔවුන්ගෙන් 86.1% ක් ස්පාඤ්ඤ හෝ යුරෝපීය සම්භවයක් ඇති අය වූ අතර, ඔවුන්ගෙන් 10% ක් ආදිවාසී වූ අතර 3.7% ක් මෙස්ටිසෝ, කළු සහ මුලටෝස් විය.<ref>{{Cite book |last=Silva Castro |first=Raúl |url=https://www.memoriachilena.gob.cl/602/w3-article-8952.html |title=Censo de 1813 |date=1953 |publisher=Imprenta Chile |place=Santiago |page=370 |access-date=18 August 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240818150256/https://www.memoriachilena.gob.cl/602/w3-article-8952.html |archive-date=18 August 2024 |url-status=live |via=Biblioteca Nacional de Chile}}</ref> බැටන් සහ ලෝර්කා-ජානා විසින් කරන ලද 2021 අධ්‍යයනයකින් පෙන්නුම් කරන්නේ උතුරු යුරෝපීය සංක්‍රමණිකයන්ගෙන් සාපේක්ෂව ඉහළ කොටසක් ඇති ප්‍රදේශ සංඛ්‍යාත්මකව වේගයෙන් වර්ධනය වූ බවයි, සමස්ත සංක්‍රමණික සංඛ්‍යාව කුඩා වුවද. මෙම බලපෑම බාහිර සාධක සමඟ සම්බන්ධ විය හැකිය: අවට ජනගහනය කුඩා යුරෝපීය නොවන සංක්‍රමණික කණ්ඩායමට සමාන හැසිරීමක් අනුගමනය කළ අතර නව පාසල් නිර්මාණය විය. උත්ප්‍රාසාත්මක ලෙස, සංක්‍රමණිකයන් විසින් කරන ලද අධ්‍යාපනික ආයෝජනයෙන් ධනාත්මක බලපෑම් ඇති වන්නට ඇත, ඒ සමඟම සංඛ්‍යාත්මකභාවය මෙම කලාපවල වැඩි අසමානතාවයෙන් අඩු වී තිබිය හැකිය. කෙසේ වෙතත්, සංක්‍රමණවල ධනාත්මක බලපෑම් පැහැදිලිවම ප්‍රබල විය.<ref>{{Cite journal|last1=Baten|first1=Joerg|last2=Llorca-Jaña|first2=Manuel|date=2021|title=Inequality, Low-Intensity Immigration and Human Capital Formation in the Regions of Chile, 1820–1939|url=https://www.cesifo.org/DocDL/cesifo1_wp8177.pdf|url-status=live|journal=Economics and Human Biology|volume=43|page=101030|doi=10.1016/j.ehb.2021.101030|issn=1570-677X|pmid=34171763|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://www.cesifo.org/DocDL/cesifo1_wp8177.pdf|archive-date=9 October 2022|s2cid=219382958}}</ref> === නිදහස සහ ජාතිය ගොඩනැගීම === [[File:Ejercito_Libertador_cruce_de_Cordillera_de_los_andes.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Ejercito_Libertador_cruce_de_Cordillera_de_los_andes.jpg|thumb|ඇන්ඩීස් තරණය කරන අතරතුර ජෙනරාල්වරුන් වන ජෝස් ද සැන් මාටින් (වමේ) සහ බර්නාඩෝ ඕ'හිගින්ස් (දකුණේ)]] In 1808, [[:en:Napoleon_I|Napoleon]]'s enthronement of his brother [[:en:Joseph_Bonaparte|Joseph]] as the [[:en:Spanish_monarchy|Spanish King]] precipitated the drive by Chile for [[:en:Chilean_War_of_Independence|independence from Spain]]. A national [[:en:Junta_(governing_body)|junta]] in the name of [[:en:Ferdinand_VII_of_Spain|Ferdinand]] – heir to the deposed king – was formed on 18 September 1810. The [[:en:Government_Junta_of_Chile_(1810)|Government Junta of Chile]] proclaimed an autonomous government for Chile within the Spanish monarchy (in memory of this day, Chile celebrates its [[:en:Fiestas_Patrias_(Chile)|National Day]] on 18 September each year). After these events, a movement for total independence, under the command of [[:en:José_Miguel_Carrera|José Miguel Carrera]] (one of the most renowned patriots) and his two brothers Juan José and [[:en:Luis_Carrera|Luis Carrera]], soon gained a wider following. Spanish attempts to re-impose arbitrary rule during what was called the [[:en:Reconquista_(Spanish_America)|Reconquista]] led to a prolonged struggle, including infighting from [[:en:Bernardo_O'Higgins|Bernardo O'Higgins]], who challenged Carrera's leadership. 1808 දී, නැපෝලියන් ඔහුගේ සහෝදර ජෝසප් ස්පාඤ්ඤ රජු ලෙස සිංහාසනාරූඪ කිරීමත් සමඟ චිලී ස්පාඤ්ඤයෙන් නිදහස ලබා ගැනීම සඳහා වූ උත්සාහය වේගවත් විය. බලයෙන් පහ කරන ලද රජුගේ උරුමක්කාරයා වන ෆර්ඩිනන්ඩ් නමින් ජාතික ජුන්ටාවක් 1810 සැප්තැම්බර් 18 වන දින පිහිටුවන ලදී. චිලී රජයේ ජුන්ටාව ස්පාඤ්ඤ රාජාණ්ඩුව තුළ චිලී සඳහා ස්වාධීන රජයක් ප්‍රකාශයට පත් කළේය (මෙම දිනය සිහිපත් කිරීම සඳහා, චිලී සෑම වසරකම සැප්තැම්බර් 18 වන දින එහි ජාතික දිනය සමරයි). මෙම සිදුවීම් වලින් පසුව, හොසේ මිගෙල් කැරේරා (වඩාත් ප්‍රසිද්ධ දේශප්‍රේමීන්ගෙන් කෙනෙකු) සහ ඔහුගේ සහෝදරයන් දෙදෙනා වන ජුවාන් ජෝස් සහ ලුයිස් කැරේරාගේ අණ යටතේ පූර්ණ නිදහස සඳහා වූ ව්‍යාපාරයක් ඉක්මනින්ම පුළුල් අනුගාමිකයින් පිරිසක් ලබා ගත්තේය. රෙකොන්ක්විස්ටා ලෙස හැඳින්වෙන කාලය තුළ අත්තනෝමතික පාලනය නැවත පැනවීමට ස්පාඤ්ඤ උත්සාහයන් දිගු අරගලයකට තුඩු දුන් අතර, කැරේරාගේ නායකත්වයට අභියෝග කළ බර්නාඩෝ ඕ'හිගින්ස්ගේ අභ්‍යන්තර ගැටුම් ද ඊට හේතු විය. Intermittent warfare continued until 1817. With Carrera in prison in Argentina, O'Higgins and anti-Carrera cohort [[:en:José_de_San_Martín|José de San Martín]], hero of the [[:en:Argentine_War_of_Independence|Argentine War of Independence]], led [[:en:Army_of_the_Andes|an army]] that [[:en:Crossing_of_the_Andes|crossed the Andes]] into Chile and defeated the royalists. On 12 February 1818, [[:en:Chilean_Declaration_of_Independence|Chile was proclaimed an independent republic]]. The political revolt brought little social change, however, and 19th-century Chilean society preserved the essence of the stratified colonial social structure, which was greatly influenced by family politics and the [[:en:Catholic_Church|Roman Catholic Church]]. A strong presidency eventually emerged, but wealthy landowners remained powerful. Bernardo O'Higgins once planned to expand Chile by liberating the [[:en:Philippines|Philippines]] from Spain and incorporating the islands. In this regard he tasked the Scottish naval officer, Lord Thomas Cochrane, in a letter dated 12 November 1821, expressing his plan to conquer [[:en:Guayaquil|Guayaquil]], the [[:en:Galapagos_Islands|Galapagos Islands]], and the [[:en:Chile–Philippines_relations|Philippines]]. There were preparations, but the plan did not push through because O'Higgins was exiled. 1817 දක්වා කඩින් කඩ යුද්ධ පැවතුනි. ආර්ජන්ටිනාවේ කැරේරා සිරගතව සිටියදී, ඕ'හිගින්ස් සහ කැරේරා විරෝධී කණ්ඩායම, ආර්ජන්ටිනාවේ නිදහස් යුද්ධයේ වීරයා වූ ජෝස් ද සැන් මාටින්, ඇන්ඩීස් හරහා චිලී වෙත හමුදාවක් මෙහෙයවූ අතර රාජකීයයන් පරාජය කළේය. කෙසේ වෙතත්, 1818 පෙබරවාරි 12 වන දින චිලී ස්වාධීන ජනරජයක් ලෙස ප්‍රකාශයට පත් කරන ලදී. කෙසේ වෙතත්, දේශපාලන කැරැල්ල සුළු සමාජ වෙනසක් ගෙන ආ අතර, 19 වන සියවසේ චිලී සමාජය පවුල් දේශපාලනය සහ රෝමානු කතෝලික පල්ලිය විසින් බෙහෙවින් බලපා ඇති ස්ථරීකෘත යටත් විජිත සමාජ ව්‍යුහයේ සාරය ආරක්ෂා කළේය. අවසානයේ ශක්තිමත් ජනාධිපති ධුරයක් මතු වූ නමුත් ධනවත් ඉඩම් හිමියන් බලවත්ව සිටියහ.<ref name="countrystudies" /> බර්නාඩෝ ඕ'හිගින්ස් වරක් පිලිපීනය ස්පාඤ්ඤයෙන් මුදාගෙන දූපත් ඇතුළත් කිරීමෙන් චිලී රාජ්‍යය පුළුල් කිරීමට සැලසුම් කළේය. මේ සම්බන්ධයෙන් ඔහු 1821 නොවැම්බර් 12 දිනැති ලිපියකින් ස්කොට්ලන්ත නාවික නිලධාරියෙකු වන ලෝඩ් තෝමස් කොක්රේන් වෙත ගුවායාකිල්, ගැලපගෝස් දූපත් සහ පිලිපීනය යටත් කර ගැනීමේ ඔහුගේ සැලැස්ම ප්‍රකාශ කළේය. සූදානම් කිරීම් තිබුණත්, ඕ'හිගින්ස් පිටුවහල් කළ නිසා සැලැස්ම ක්‍රියාත්මක වූයේ නැත.<ref>[https://books.google.com/books?id=Jg5cEAAAQBAJ Intercolonial Intimacies: Relinking Latin/o America to the Philippines. 1898-1964 By Paula C. Park] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20221101151055/https://books.google.com.ph/books?id=Jg5cEAAAQBAJ|date=1 November 2022}} (INTRODUCTION: Residual Intercolonial Intimacies across the "Hispanic" Pacific)</ref> [[File:Combate_Naval_Iquique-Thomas_Somerscales.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Combate_Naval_Iquique-Thomas_Somerscales.jpg|thumb|1879 මැයි 21 වන දින ඉක්වික් සටන. පැසිෆික් යුද්ධයේදී චිලී ලැබූ ජයග්‍රහණය නව භූමි ප්‍රදේශ දක්වා ව්‍යාප්ත වීමට ඉඩ සැලසීය.]] Chile slowly started to expand its influence and to establish its borders. By the Tantauco Treaty, the archipelago of [[:en:Chiloé|Chiloé]] was incorporated in 1826. The economy began to boom due to the discovery of silver ore in Chañarcillo, and the growing trade of the port of Valparaíso, which led to conflict over maritime supremacy in the Pacific with Peru. At the same time, attempts were made to strengthen sovereignty in southern Chile intensifying [[:en:Occupation_of_Araucanía|penetration into Araucanía]] and [[:en:German_colonization_of_Valdivia,_Osorno_and_Llanquihue|colonizing Llanquihue with German immigrants]] in 1848. Through the founding of [[:en:Fort_Bulnes|Fort Bulnes]] by the [[:en:Schooner_Ancud|Schooner Ancud]] under the command of [[:en:John_Williams_Wilson|John Williams Wilson]], the [[:en:Magallanes_Region|Magallanes Region]] [[:en:Chilean_colonization_of_the_Strait_of_Magellan|started to be controlled by country in 1843]], while the [[:en:Antofagasta_Region|Antofagasta Region]], at the time in [[:en:Atacama_Desert_border_dispute|dispute with Bolivia]], began to fill with people. After the [[:en:Chilean_Civil_War_of_1829–1830|Chilean Civil War of 1829–1830]] in which the conservatives won, under the [[:en:Joaquín_Prieto|Joaquín Prieto]] Administration, the [[:en:Chilean_Constitution_of_1833|Chilean Constitution of 1833]] was written and put into effect with high influence from the triple minister [[:en:Diego_Portales|Diego Portales]]. Two other civil wars happened in Chile in the 1850s, one in [[:en:1851_Chilean_revolution|1851]] and the other one in [[:en:1859_Chilean_revolution|1859]]. චිලී සෙමෙන් තම බලපෑම පුළුල් කිරීමට සහ එහි දේශසීමා ස්ථාපිත කිරීමට පටන් ගත්තේය. ටැන්ටාකෝ ගිවිසුම මගින්, චිලෝ දූපත් සමූහය 1826 දී සංස්ථාගත කරන ලදී. චානාර්සිලෝ හි රිදී ලෝපස් සොයා ගැනීම සහ පේරු සමඟ පැසිෆික් සාගරයේ සමුද්‍රීය ආධිපත්‍යය පිළිබඳ ගැටුමකට තුඩු දුන් වැල්පරයිසෝ වරායේ වර්ධනය වන වෙළඳාම හේතුවෙන් ආර්ථිකය දියුණු වීමට පටන් ගත්තේය. ඒ සමඟම, දකුණු චිලියේ ස්වෛරීභාවය ශක්තිමත් කිරීමට උත්සාහ කරන ලද අතර, 1848 දී අරවුකානියාවට විනිවිද යාම තීව්‍ර කර ලන්කිහු ජර්මානු සංක්‍රමණිකයන් සමඟ යටත් විජිතයක් බවට පත් කරන ලදී. ජෝන් විලියම්ස් විල්සන්ගේ අණ යටතේ ෂූනර් ඇන්කුඩ් විසින් ෆෝට් බුල්ස් ආරම්භ කිරීමත් සමඟ, 1843 දී මැගලන්ස් කලාපය රට විසින් පාලනය කිරීමට පටන් ගත් අතර, එවකට බොලිවියාව සමඟ ආරවුලක් ඇති ඇන්ටොෆගස්ටා කලාපය මිනිසුන්ගෙන් පිරී යාමට පටන් ගත්තේය. 1829–1830 චිලී සිවිල් යුද්ධයෙන් පසුව, ජෝකින් ප්‍රීටෝ පරිපාලනය යටතේ කොන්සර්වේටිව්වරුන් ජයග්‍රහණය කළ 1833 චිලී ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව ලියා ක්‍රියාත්මක කරන ලද්දේ ත්‍රිත්ව අමාත්‍ය ඩියාගෝ පෝටේල්ස්ගේ ඉහළ බලපෑමෙනි. 1850 ගණන්වල චිලීහි තවත් සිවිල් යුද්ධ දෙකක් සිදු විය, එකක් 1851 දී සහ අනෙක 1859 දී. [[File:Territorial_losses_of_the_Republic_of_Chile_de_jure.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Territorial_losses_of_the_Republic_of_Chile_de_jure.svg|thumb|468x468පික්|චිලී ඉතිහාස ලේඛනයට අනුව චිලී ජනරජයේ භෞමික පාඩු (නීතිය අනුව)<ref name="Eyzaguirre">{{cite book |author1=Eyzaguirre, Jaime |title=Breve historia de las fronteras de Chile |date=1967 |publisher=Editorial Universitaria |language=es}}</ref>]] Toward the end of the 19th century, the government in Santiago consolidated its position in the south by the [[:en:Occupation_of_Araucanía|Occupation of Araucanía]]. The [[:en:Boundary_treaty_of_1881_between_Chile_and_Argentina|Boundary treaty of 1881 between Chile and Argentina]] confirmed Chilean sovereignty over the [[:en:Strait_of_Magellan|Strait of Magellan]] but also made the country to renounce to its claims in the rest of East Patagonia after a [[:en:East_Patagonia,_Tierra_del_Fuego_and_Strait_of_Magellan_Dispute|dispute that started in 1842]]. As a result of the [[:en:War_of_the_Pacific|War of the Pacific]] with Peru and Bolivia (1879–83), Chile expanded its territory northward by almost one-third, eliminating Bolivia's access to the Pacific, and acquired valuable [[:en:Caliche_(mineral)#Chilean_caliche|nitrate]] deposits, the exploitation of which led to an era of national affluence. Chile had joined the stand as one of the high-income countries in South America by 1870. On 9 September 1888, Chile took possession of [[:en:Easter_Island|Easter Island]] by the signing of a mutual will agreement with the local king, thanks to the efforts of the Bishop of Tahiti, Monsignor José María Verdier since the island was constantly attacked by slave merchants. The naval officer [[:en:Policarpo_Toro|Policarpo Toro]] represented the Chilean Government and [[:en:Atamu_Tekena|Atamu Tekena]] was the head of the Council of Rapanui. The Rapa Nui elders ceded sovereignty, without renouncing their titles as chiefs, the ownership of their lands, the validity of their culture and traditions on equal terms. The Rapa Nui sold nothing and were integrated in equal conditions into Chile. 19 වන සියවසේ අගභාගයේදී, සන්තියාගෝහි රජය අරවුකානියා අත්පත් කර ගැනීමෙන් දකුණේ සිය ස්ථානය තහවුරු කර ගත්තේය. 1881 දී චිලී සහ ආර්ජන්ටිනාව අතර මායිම් ගිවිසුම මගින් මැගෙලන් සමුද්‍ර සන්ධිය පිළිබඳ චිලී ස්වෛරීභාවය තහවුරු කරන ලද අතර, 1842 දී ආරම්භ වූ ආරවුලකින් පසු නැගෙනහිර පැටගෝනියාවේ ඉතිරි කොටසෙහි තම හිමිකම් අත්හැරීමට ද රට පෙළඹුණි.<ref name="PatagoniaAustral">{{cite book |author=Mateo Martinic Beros |url=https://www.memoriachilena.gob.cl/602/w3-article-10386.html |title=Presencia de Chile en la Patagonia austral 1843 – 1879 |date=1971 |publisher=Editorial Andrés Bello |language=es |access-date=December 8, 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230331010856/https://www.memoriachilena.gob.cl/602/w3-article-10386.html |archive-date=31 March 2023 |url-status=live}}</ref> පේරු සහ බොලිවියාව සමඟ පැවති පැසිෆික් යුද්ධයේ (1879–83) ප්‍රතිඵලයක් ලෙස, චිලී රාජ්‍යය තම භූමි ප්‍රදේශය උතුරු දෙසට තුනෙන් එකකින් පමණ පුළුල් කළ අතර, බොලිවියාවේ පැසිෆික් කලාපයට ප්‍රවේශය ඉවත් කළ අතර, වටිනා නයිට්‍රේට් නිධි අත්පත් කර ගත් අතර, එය සූරාකෑම ජාතික සමෘද්ධිමත් යුගයකට මඟ පෑදීය. 1870 වන විට දකුණු ඇමරිකාවේ ඉහළ ආදායම් ලබන රටවලින් එකක් ලෙස චිලී රාජ්‍යයට එක් විය.<ref>{{cite book |last1=Baten |first1=Jörg |author-link=Jörg Baten |title=A History of the Global Economy. From 1500 to the Present. |date=2016 |publisher=Cambridge University Press |isbn=9781107507180 |page=137}}</ref> 1888 සැප්තැම්බර් 9 වන දින, ටහිටි රදගුරු මොන්සිග්නෝර් ජෝසේ මාරියා වර්ඩියර්ගේ උත්සාහයට ස්තූතිවන්ත වන්නට, ප්‍රාදේශීය රජු සමඟ අන්‍යෝන්‍ය කැමැත්ත ගිවිසුමක් අත්සන් කිරීමෙන් චිලී රාජ්‍යය පාස්කු දූපත අත්පත් කර ගත්තේය. වහල් වෙළෙන්දන් විසින් දිවයින නිරන්තරයෙන් ප්‍රහාර එල්ල කරන ලදී. නාවික නිලධාරි පොලිකාර්පෝ ටෝරෝ චිලී රජය නියෝජනය කළ අතර අටමු ටෙකේනා රපානුයි කවුන්සිලයේ ප්‍රධානියා විය. රාපා නුයි වැඩිහිටියන් ඔවුන්ගේ ප්‍රධානීන් ලෙස ඔවුන්ගේ පදවි නාම, ඔවුන්ගේ ඉඩම්වල අයිතිය, ඔවුන්ගේ සංස්කෘතියේ සහ සම්ප්‍රදායන්ගේ වලංගුභාවය සමාන කොන්දේසි මත අත් නොහරිමින් ස්වෛරීභාවය අත්හැරියහ. රාපා නුයිවරු කිසිවක් විකුණා දැමූ අතර චිලී රාජ්‍යයට සමාන කොන්දේසි යටතේ ඒකාබද්ධ කරන ලදී.<ref name="historia">{{Cite web |title=Historia de la Isla de Pascua: Su Incorporación y Su Conflicto Con La Williamson & Balfour. Daños Patrimoniales, Pretensiones Internacionales e Independentismos |url=http://www.soberaniachile.cl/historia_de_la_incorporacion_y_las_controversias_de_la_isla_de_pascua.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230321015938/http://www.soberaniachile.cl/historia_de_la_incorporacion_y_las_controversias_de_la_isla_de_pascua.html |archive-date=21 March 2023 |access-date=26 January 2024}}</ref> 1891 චිලී සිවිල් යුද්ධය ජනාධිපතිවරයා සහ කොංග්‍රසය අතර බලය නැවත බෙදා හැරීමක් සිදු කළ අතර, චිලී පාර්ලිමේන්තු විලාසිතාවේ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයක් ස්ථාපිත කළේය. කෙසේ වෙතත්, සිවිල් යුද්ධය දේශීය කර්මාන්ත සහ බලගතු චිලී බැංකු අවශ්‍යතා සංවර්ධනයට කැමති අය අතර තරඟයක් ද විය, විශේෂයෙන් විදේශීය ආයෝජකයින් සමඟ ශක්තිමත් සබඳතා තිබූ එඩ්වර්ඩ්ස් නිවස. වැඩි කල් නොගොස්, උත්සන්න වන භූ දේශපාලනික තරඟකාරිත්වය සහ පූනා ද අටකාමා ආරවුල මධ්‍යයේ රට ආර්ජන්ටිනාව සමඟ ඉතා මිල අධික නාවික අවි තරඟයක නිරත විය. පේරු සහ බොලිවියාවට එරෙහි පැසිෆික් යුද්ධයේ (1879–1883) ප්‍රතිඵලයක් ලෙස චිලී රටවල් දෙකෙන්ම සම්පත් බහුල භූමි ප්‍රදේශයක් ඈඳා ගැනීමට සහ කලාපීය බලවතෙකු ලෙස එහි තත්ත්වය තවදුරටත් තහවුරු කර ගැනීමට හේතු විය. පසුව එය ඇමරිකාවේ ප්‍රමුඛ නාවික බලවතෙකු ලෙස මතු වූ අතර, 1885 පැනමා අර්බුදයට එක්සත් ජනපද මැදිහත්වීමට විරෝධය දැක්වීමට නැවක් පවා යැවීය. චිලී බටහිර අර්ධගෝලයේ එක්සත් ජනපද ආධිපත්‍යයට තර්ජනය කළ හැකි අතර, 1891 දී බැල්ටිමෝර් අර්බුදය අතරතුර රටවල් දෙක යුද්ධයට ආසන්න විය.<ref name="sater">William Sater, ''Chile and the United States: Empires in Conflict'', Athens, GA; University of Georgia Press, {{ISBN|0-8203-1249-5}} p.51</ref> === 20 වන සියවස === [[File:Chilean_battleship_Almirante_Latorre.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chilean_battleship_Almirante_Latorre.jpg|වම|thumb|1921 දී චිලියේ අල්මිරන්ට් ලැටෝරේ ඩ්‍රෙඩ්නෝට්]] The early 20th century saw Chile fully consolidate its territory and resolve long-running diplomatic and territorial disputes. Its current borders with Argentina were finalized [[:en:1902_Arbitral_award_of_the_Andes_between_Argentina_and_Chile|through British arbitration]] in 1902 and a bilateral settlement of the [[:en:Puna_de_Atacama_dispute|Puna de Atacama dispute]] the following year. In 1904, Chile and Bolivia signed a [[:en:Treaty_of_Peace_and_Friendship_(1904)|Treaty of Peace and Friendship]] which clarified the border between both countries. The Chilean economy partially degenerated into a system protecting the interests of a ruling [[:en:Oligarchy|oligarchy]]. By the 1920s, the emerging middle and working classes were powerful enough to elect a reformist president, [[:en:Arturo_Alessandri|Arturo Alessandri]], whose program was frustrated by a conservative congress. In the 1920s, [[:en:Marxism|Marxist]] groups with strong popular support arose.<ref name="countrystudies" /> A military coup led by General [[:en:Luis_Altamirano|Luis Altamirano]] in 1924 set off a period of political instability that lasted until 1932. Of the ten governments that held power in that period, the longest lasting was that of General [[:en:Carlos_Ibáñez_del_Campo|Carlos Ibáñez del Campo]], who briefly ruled as [[:en:De_facto|de facto]] dictator in 1925 and then again between 1927 and 1931. These authoritarian governments were comparatively less harsh and corrupt than counterparts elsewhere in Latin America.<ref>{{Cite book |last=Fowler |first=Will |title=Authoritarianism in Latin America since independence |publisher=Greenwood Press |year=1996 |isbn=0-313-29843-2 |location=University of Virginia |pages=30–96}}</ref><ref>{{cite book |last=Frazier |first=Lessie Jo |url=https://books.google.com/books?id=gQU-GYGeVSEC&pg=PA163 |title=Salt in the Sand: Memory, Violence, and the Nation-State in Chile, 1890 to the Present |date=17 July 2007 |publisher=Duke University Press |isbn=978-0-8223-4003-4 |pages=163–184 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020445/https://books.google.com/books?id=gQU-GYGeVSEC&pg=PA163#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> By relinquishing power to a democratically elected successor, Ibáñez del Campo retained the respect of a large enough segment of the population to remain a viable politician for more than thirty years, in spite of the vague and shifting nature of his ideology. When constitutional rule was restored in 1932, a strong middle-class party, the Radicals, emerged. It became the key force in coalition governments for the next 20 years. During the period of [[:en:Radical_Party_(Chile)|Radical Party]] dominance (1932–52), the state increased its role in the economy. In 1952, voters returned Ibáñez del Campo to office for another six years. [[:en:Jorge_Alessandri|Jorge Alessandri]] succeeded Ibáñez del Campo in 1958, bringing Chilean conservatism back into power democratically for another term. The [[:en:1964_Chilean_presidential_election|1964 presidential election]] of [[:en:Christian_Democrat_Party_of_Chile|Christian Democrat]] [[:en:Eduardo_Frei_Montalva|Eduardo Frei Montalva]] by an [[:en:Majority|absolute majority]] initiated a period of major reform. Under the slogan "Revolution in Liberty", the Frei administration embarked on far-reaching social and economic programs, particularly in education, housing, and [[:en:Agrarian_reform|agrarian reform]], including rural unionization of agricultural workers. By 1967, however, Frei encountered increasing opposition from leftists, who charged that his reforms were inadequate, and from conservatives, who found them excessive. At the end of his term, Frei had not fully achieved his party's ambitious goals.<ref name="countrystudies" /> [[File:Salvador_Allende_Gossens-.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Salvador_Allende_Gossens-.jpg|thumb|සැල්වදෝර් අයියන්ඩේ]] In the 1970 election, Senator [[:en:Salvador_Allende|Salvador Allende]] of the [[:en:Socialist_Party_of_Chile|Socialist Party of Chile]] (then part of the "[[:en:Popular_Unity_(Chile)|Popular Unity]]" coalition which included the Communists, Radicals, Social-Democrats, dissident Christian Democrats, the Popular Unitary Action Movement, and the Independent Popular Action),<ref name="countrystudies" /> achieved a partial majority in a [[:en:Plurality_(voting)|plurality]] of votes in a three-way contest, followed by candidates Radomiro Tomic for the Christian Democrat Party and Jorge Alessandri for the Conservative Party. Allende was not elected with an absolute majority, receiving fewer than 35% of the votes. The [[:en:National_Congress_of_Chile|Chilean Congress]] conducted a runoff vote between the leading candidates, Allende and former president Jorge Alessandri, and, keeping with tradition, chose Allende by a vote of 153 to 35. Frei refused to form an alliance with Alessandri to oppose Allende, on the grounds that the Christian Democrats were a workers' party and could not make common cause with the right wing.<ref>{{Cite book |last=Mares |first=David |url=https://books.google.com/books?id=0Y3EWkKZsYcC&pg=PA145 |title=The United States and Chile: Coming in from the Cold |author2=Francisco Rojas Aravena |publisher=Routledge |year=2001 |isbn=978-0-415-93125-0 |page=145 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020509/https://books.google.com/books?id=0Y3EWkKZsYcC&pg=PA145 |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref><ref>{{cite book |last=Trento |first=Joseph J. |url=https://books.google.com/books?id=3uPBM7z_62gC&pg=PA560 |title=The Secret History of the CIA |publisher=Carroll & Graf Publishers |year=2005 |isbn=978-0-7867-1500-8 |page=560 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150319065032/http://books.google.com/books?id=3uPBM7z_62gC&pg=PA560 |archive-date=19 March 2015 |url-status=dead}}</ref> An [[:en:Economic_depression|economic depression]] that began in 1972 was exacerbated by [[:en:Capital_flight|capital flight]], plummeting private investment, and withdrawal of bank deposits in response to Allende's socialist program. Production fell and unemployment rose. Allende adopted measures including price freezes, wage increases, and tax reforms, to increase consumer spending and redistribute income downward.<ref>{{cite book |author=Lois Hecht Oppenheim |url=https://books.google.com/books?id=99ZLX52z_noC&pg=PA52 |title=Politics in Chile: Socialism, Authoritarianism, and Market Democracy |publisher=Westview Press |year=2007 |isbn=978-0-7867-3426-9 |page=52 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020433/https://books.google.com/books?id=99ZLX52z_noC&pg=PA52#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> Joint public-private [[:en:Public_works|public works]] projects helped reduce unemployment.<ref name="De Vylder">{{cite book |last=De Vylder |first=Stefan |title=Allende's Chile: The Political Economy of the Rise and Fall of the Unidad Popular |date=5 March 2009 |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-10757-0}}</ref>{{Page needed|date=September 2010}} Much of the banking sector was [[:en:Nationalization|nationalized]]. Many enterprises within the [[:en:Copper#Production|copper]], coal, iron, [[:en:Caliche_(mineral)#Chilean_caliche|nitrate]], and steel industries were [[:en:Nationalization#Expropriation|expropriated]], nationalized, or subjected to state intervention. Industrial output increased sharply and unemployment fell during the Allende administration's first year.<ref name="De Vylder" /> Allende's program included advancement of workers' interests,<ref name="De Vylder" /><ref>{{cite web |title=Allende wins the elections: first coup attempt |url=http://grace.evergreen.edu/~arunc/texts/chile/torre/Allende.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20080107150857/http://grace.evergreen.edu/~arunc/texts/chile/torre/Allende.html |archive-date=7 January 2008 |access-date=17 December 2009 |publisher=Grace.evergreen.edu}}</ref> replacing the judicial system with "socialist legality",<ref name="friedman368">{{cite book |last=Friedman |first=Norman |url=https://books.google.com/books?id=0CIXLdxhQMAC&pg=PA367 |title=The Fifty-Year War: Conflict and Strategy in the Cold War |date=1 March 2007 |publisher=Naval Institute Press |isbn=978-1-59114-287-4 |pages=367–368 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020229/https://books.google.com/books?id=0CIXLdxhQMAC&pg=PA367 |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> nationalization of banks and forcing others to bankruptcy,<ref name="friedman368" /> and strengthening "popular militias" known as MIR.<ref name="friedman368" /> Started under former President Frei, the Popular Unity platform also called for nationalization of Chile's major copper mines in the form of a constitutional amendment. The measure was passed unanimously by Congress. As a result,<ref>{{cite book |last=Qureshi |first=Lubna Z. |url=https://books.google.com/books?id=alISgQdNY4kC&pg=PA86 |title=Nixon, Kissinger, and Allende: U.S. Involvement in the 1973 Coup in Chile |publisher=Lexington Books |year=2009 |isbn=978-0-7391-2655-4 |pages=86–97 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020042/https://books.google.com/books?id=alISgQdNY4kC&pg=PA86#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> the [[:en:Richard_Nixon|Richard Nixon]] administration [[:en:United_States_intervention_in_Chile|organized and inserted secret operatives]] in Chile, in order to swiftly destabilize Allende's government.<ref>{{cite web |title=Report on CIA Chilean Task Force activities |url=http://www.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB8/ch01-01.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20100211203442/http://www.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB8/ch01-01.htm |archive-date=11 February 2010 |access-date=11 March 2010 |work=Chile and the United States: Declassified Documents relating to the Military Coup, 1970–1976 |publisher=The National Security Archive: Electronic Briefing Books (George Washington University)}}</ref> In addition, US financial pressure restricted international economic credit to Chile.<ref name="fas.org">{{cite web |title=Covert Action In Chile 1963–1973, Staff Report Of The Select Committee To Study Governmental Operations With Respect To Intelligence Activities |url=https://fas.org/irp/ops/policy/church-chile.htm |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20091003144646/http://www.fas.org/irp/ops/policy/church-chile.htm |archive-date=3 October 2009 |access-date=17 December 2009 |publisher=Federation of American Scientists}}</ref> The economic problems were also exacerbated by Allende's public spending, financed mostly through printing money, and by poor credit ratings given by commercial banks.<ref>{{Cite news|url=http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,879153,00.html|title=Tightening the Belt|date=7 August 1972|magazine=[[Time (magazine)|Time]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20101022175928/http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,879153,00.html|archive-date=22 October 2010|url-status=dead}}</ref> Simultaneously, opposition media, politicians, business guilds and other organizations helped to accelerate a campaign of domestic political and economical destabilization, some of which was backed by the United States.<ref name="fas.org" /><ref>{{cite web |title=Equipo Nizkor – CIA Activities in Chile – September 18, 2000 |url=http://www.derechos.org/nizkor/chile/doc/hinchey.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20080513083911/http://www.derechos.org/nizkor/chile/doc/hinchey.html |archive-date=13 May 2008 |access-date=17 December 2009 |publisher=Derechos.org}}</ref> By early 1973, inflation was out of control. On 26 May 1973, Chile's Supreme Court, which was opposed to Allende's government, unanimously denounced Allende's ''disruption of the legality of the nation''. Although illegal under the Chilean constitution, the court supported and strengthened Pinochet's soon-to-be seizure of power.<ref name="friedman368" /><ref>{{cite web |title=Transition to Democracy in Latin America: The Role of the judiciary |url=http://www.law.yale.edu/documents/pdf/rightdegree_independence(5).pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130819213445/http://www.law.yale.edu/documents/pdf/rightdegree_independence%285%29.pdf |archive-date=19 August 2013 |publisher=Yale University}}</ref> ==== පිනොචේ යුගය (1973–1990) ==== [[File:Golpe_de_Estado_1973.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Golpe_de_Estado_1973.jpg|වම|thumb|1973 චිලී කුමන්ත්‍රණය අතරතුර ලා මොනේඩා ජනාධිපති මන්දිරයට බෝම්බ හෙලන ප්‍රහාරක ජෙට් යානා]] On 11 September 1973, a [[:en:Chilean_coup_of_1973|military coup]] overthrew Allende, who apparently committed suicide as the armed forces bombarded the [[:en:La_Moneda_Palace|presidential palace]].<ref>{{Cite book |last=Soto |first=Óscar |title=El último día de Salvador Allende |publisher=Aguilar |year=1999 |isbn=978-956-239-084-2}}{{page needed|date=July 2013}}</ref><ref>{{Cite book |last=Ahumada |first=Eugeno |title=Chile: La memoria prohibida}}{{page needed|date=July 2013}}</ref> The degree to which [[:en:U.S._intervention_in_Chile#1973_coup|the United States was involved in the coup]] remains debated; after Allende was overthrown, U.S. Secretary of State [[:en:Henry_Kissinger|Henry Kissinger]] told [[:en:President_of_the_United_States|U.S. president]] [[:en:Richard_Nixon|Richard Nixon]] that the United States had "helped" the coup indirectly.<ref>{{cite web |date=16 September 2013 |title=Kissinger and Chile: the Declassified Record |url=http://www2.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB437/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20130917045957/http://www2.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB437/ |archive-date=17 September 2013 |access-date=16 September 2013 |publisher=The National Security Archive}}</ref> Historian Sebastián Hurtado contends there is no documentary evidence to support that the U.S. government was actively involved in the coordination and execution the coup; however, upon Allende's election in 1970, Kissinger had stated "I don't see why we need to stand by and watch a country go Communist due to the irresponsibility of its own people",<ref name="k745">{{cite web |last=Lewis |first=Anthony |date=1975-02-27 |title=The Kissinger Doctrine |url=https://www.nytimes.com/1975/02/27/archives/the-kissinger-doctrine.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220912084418/https://www.nytimes.com/1975/02/27/archives/the-kissinger-doctrine.html |archive-date=12 September 2022 |access-date=2024-05-08 |website=The New York Times}}</ref><ref name="Hurtado">{{cite web |author1=Juan Paulo Iglesias |date=25 August 2023 |title=Sebastián Hurtado, historiador: "Estados Unidos no tuvo participación directa en el Golpe, pero sí quería que Allende cayera" |url=https://www.latercera.com/la-tercera-sabado/noticia/sebastian-hurtado-historiador-estados-unidos-no-tuvo-participacion-directa-en-el-golpe-pero-si-queria-que-allende-cayera/3UXITS4IUNB3RPPB57ILMYDO64/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240912221446/https://www.latercera.com/la-tercera-sabado/noticia/sebastian-hurtado-historiador-estados-unidos-no-tuvo-participacion-directa-en-el-golpe-pero-si-queria-que-allende-cayera/3UXITS4IUNB3RPPB57ILMYDO64/ |archive-date=12 September 2024 |access-date=12 January 2025 |publisher=La Tercera |language=es}}</ref> while Nixon had expressed that the Allende government should not be consolidated and acted decisively to destabilize his government.<ref name="Hurtado" /><ref>{{cite journal|last1=Hurtado|first1=Sebastián|date=10 October 2016|title=Chile y Estados Unidos, 1964-1973. Una nueva mirada|journal=Nuevo Mundo Mundos Nuevos|language=es|doi=10.4000/nuevomundo.69698|doi-access=free}}</ref> A military junta, led by General [[:en:Augusto_Pinochet|Augusto Pinochet]], took control of the country. His regime was marked by widespread [[:en:Human_rights_violations_in_Pinochet's_Chile|human rights violations]]. Chile initiated and actively participated in [[:en:Operation_Condor|Operation Condor]], a U.S.-backed campaign to suppress leftists and their sympathizes.<ref>{{cite web |last1=Dinges |first1=John |title=Operation Condor |url=http://www.latinamericanstudies.org/chile/operation-condor.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20180722031734/http://www.latinamericanstudies.org/chile/operation-condor.htm |archive-date=22 July 2018 |access-date=6 July 2018 |website=latinamericanstudies.org |publisher=Columbia University}}</ref> In October 1973, at least 72 people were murdered by the [[:en:Caravan_of_Death|Caravan of Death]].<ref>{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/850932.stm|title=Flashback: Caravan of Death|date=25 July 2000|work=BBC|access-date=11 March 2008|archive-url=https://web.archive.org/web/20080226211503/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/850932.stm|archive-date=26 February 2008|url-status=live}}</ref> According to the [[:en:Rettig_Report|Rettig Report]] and [[:en:Valech_Commission|Valech Commission]], during the Pinochet regime's 15-year rule, at least 2,115 were killed,<ref>{{cite web |author=Ministerio del Interior |date=3 August 1999 |title=Ministerio del Interior, Programa de Derechos Humanos – ddhh_rettig |url=http://www.ddhh.gov.cl/ddhh_rettig.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20091223174254/http://www.ddhh.gov.cl/ddhh_rettig.html |archive-date=23 December 2009 |access-date=17 December 2009 |publisher=Ddhh.gov.cl}}</ref> and at least 27,265<ref name="sintesis">{{cite web |title=Sintesis Ok |url=http://www.comisionprisionpoliticaytortura.cl/filesapp/Sintesis.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20070727031254/http://www.comisionprisionpoliticaytortura.cl/filesapp/Sintesis.pdf |archive-date=27 July 2007 |access-date=17 December 2009}}</ref> were tortured (including 88 children younger than 12 years old);<ref name="sintesis" /> many were detained, tortured, and executed at the national stadium. In 2011, Chile recognized an additional 9,800 victims, bringing the total number killed, tortured or imprisoned for political reasons to 40,018.<ref>Eva Vergara (18 August 2015). [https://www.huffingtonpost.com/2011/08/18/chile-recognizes-9800-more-pinochet-victims_n_930754.html Chile Recognizes 9,800 More Pinochet Victims] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20151231220056/http://www.huffingtonpost.com/2011/08/18/chile-recognizes-9800-more-pinochet-victims_n_930754.html|date=31 December 2015}}. ''The Associated Press'' via ''The Huffington Post.'' Retrieved 25 August 2015.</ref> Among the victims was internationally known poet-singer [[:en:Víctor_Jara|Víctor Jara]]. [[File:Augusto_Pinochet_foto_oficial_coloreada.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Augusto_Pinochet_foto_oficial_coloreada.jpg|thumb|ඔගස්ටෝ පිනෝචෙට්]] A new Constitution was approved by a controversial [[:en:Plebiscite|plebiscite]] on 11 September 1980, and General Pinochet became president of the republic for an eight-year term. After Pinochet obtained rule of the country, several hundred committed Chilean revolutionaries joined the [[:en:Sandinista|Sandinista]] army in [[:en:Nicaragua|Nicaragua]], guerrilla forces in [[:en:Argentina|Argentina]] or training camps in [[:en:Cuba|Cuba]], Eastern Europe and Northern Africa.<ref>{{cite book |author1=Pamela Constable |author-link=Pamela Constable |url=https://archive.org/details/nationofenemiesc00cons |title=A Nation of Enemies: Chile Under Pinochet |author2=Arturo Valenzuela |author2-link=Arturo Valenzuela |publisher=W W Norton & Company Incorporated |year=1993 |isbn=978-0-393-30985-0 |page=150}}</ref> In the late 1980s, largely as a result of events such as the 1982 economic collapse<ref>{{cite book |last1=Klein |first1=Naomi |author-link=Naomi Klein |url=https://books.google.com/books?id=PwHUAq5LPOQC&pg=PA85 |title=The Shock Doctrine: The Rise of Disaster Capitalism |date=1 April 2010 |publisher=Henry Holt and Company (2007) |isbn=978-1-4299-1948-7 |page=85 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020106/https://books.google.com/books?id=PwHUAq5LPOQC&pg=PA85#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> and mass [[:en:Civil_resistance|civil resistance]] in 1983–88, the government gradually permitted greater freedom of assembly, [[:en:Freedom_of_speech|speech]], and association, to include trade union and political activity.<ref>{{cite book |last=Huneeus |first=Carlos |author-link=Carlos Huneeus |title=Civil Resistance and Power Politics:The Experience of Non-violent Action from Gandhi to the Present |date=3 September 2009 |publisher=Oxford University Press |isbn=978-0-19-161917-5 |editor1=Adam Roberts |pages=197–212 |chapter=Political Mass Mobilization against Authoritarian Rule: Pinochet's Chile, 1983–88 |access-date=14 July 2013 |editor2=Timothy Garton Ash |chapter-url=https://books.google.com/books?id=zD_S8Y2WbRsC&pg=PT168 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020252/https://books.google.com/books?id=zD_S8Y2WbRsC&pg=PT168#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> The government launched market-oriented reforms with [[:en:Hernán_Büchi|Hernán Büchi]] as Minister of Finance. Chile moved toward a [[:en:Free_market_economy|free market economy]] that saw an increase in domestic and foreign private investment, although the [[:en:Copper#Production|copper]] industry and other important mineral resources were not opened to competition. In a [[:en:1988_Chilean_national_plebiscite|plebiscite]] on 5 October 1988, Pinochet was denied a second eight-year term as president (56% against 44%). Chileans elected a new president and the majority of members of a [[:en:Bicameralism|bicameral]] congress on 14 December 1989. Christian Democrat [[:en:Patricio_Aylwin|Patricio Aylwin]], the candidate of a coalition of 17 political parties called the ''[[:en:Concertación|Concertación]]'', received an absolute majority of votes (55%).<ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/1989/12/16/world/man-in-the-news-patricio-aylwin-a-moderate-leads-chile.html|title=Man in the News: Patricio Aylwin; A Moderate Leads Chile|last=Christian|first=Shirley|date=16 December 1989|work=The New York Times|access-date=28 July 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180729012944/https://www.nytimes.com/1989/12/16/world/man-in-the-news-patricio-aylwin-a-moderate-leads-chile.html|archive-date=29 July 2018|url-status=live}}</ref> President Aylwin served from 1990 to 1994, in what was considered a transition period. === 21 වන සියවස === [[File:Izamiento_de_la_Gran_Bandera_Nacional_-_Presidentes_de_Chile.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Izamiento_de_la_Gran_Bandera_Nacional_-_Presidentes_de_Chile.jpg|වම|thumb|චිලී රාජ්‍යයේ ද්විශත සංවත්සරය සමරමින්, එහි ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයට සංක්‍රමණය වීමෙන් පසු (1990–2022) චිලී රාජ්‍යයේ පළමු ජනාධිපතිවරුන් පස් දෙනා]] In December 1993, Christian Democrat [[:en:Eduardo_Frei_Ruiz-Tagle|Eduardo Frei Ruiz-Tagle]], the son of previous president Eduardo Frei Montalva, led the Concertación coalition to victory with an absolute majority of votes (58%).<ref>{{cite encyclopedia |title=Chile elects new leader Late president's son wins big |encyclopedia=Encyclopedia.com |url=http://www.encyclopedia.com/doc/1P2-8257609.html |access-date=14 July 2013 |date=12 December 1993 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080526090105/http://www.encyclopedia.com/doc/1P2-8257609.html |archive-date=26 May 2008}}</ref> Frei Ruiz-Tagle was succeeded in 2000 by Socialist [[:en:Ricardo_Lagos|Ricardo Lagos]], who won the presidency in an unprecedented [[:en:1999–2000_Chilean_presidential_election|runoff election]] against [[:en:Joaquín_Lavín|Joaquín Lavín]] of the rightist [[:en:Alliance_for_Chile|Alliance for Chile]].<ref>{{Cite news|url=http://archives.cnn.com/2000/WORLD/americas/01/17/chile.elex.01/|title=Moderate socialist Lagos wins Chilean presidential election|date=16 January 2000|work=CNN|archive-url=https://web.archive.org/web/20080506162601/http://archives.cnn.com/2000/WORLD/americas/01/17/chile.elex.01/|archive-date=6 May 2008|url-status=dead}}</ref> In January 2006, Chileans elected their first female president, [[:en:Michelle_Bachelet_Jeria|Michelle Bachelet Jeria]], of the Socialist Party, defeating [[:en:Sebastián_Piñera|Sebastián Piñera]], of the [[:en:National_Renewal_(Chile)|National Renewal]] party, extending the ''Concertación'' governance for another four years.<ref>{{cite web |date=12 January 2006 |title=Chile elects first woman president |url=https://www.nbcnews.com/id/wbna10819903 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20131109023348/http://www.nbcnews.com/id/10819903/ |archive-date=9 November 2013 |access-date=10 November 2019 |work=NBC News}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2006/03/11/AR2006031101381.html|title=Bachelet Sworn in As Chile's President|last=Reel|first=Monte|date=12 March 2006|newspaper=The Washington Post|access-date=22 August 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170701225835/http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2006/03/11/AR2006031101381.html|archive-date=1 July 2017|url-status=live}}</ref> In January 2010, Chileans [[:en:2009–10_Chilean_presidential_election|elected]] [[:en:Sebastián_Piñera|Sebastián Piñera]] as the first rightist President in 20 years, defeating former President [[:en:Eduardo_Frei_Ruiz-Tagle|Eduardo Frei Ruiz-Tagle]] of the ''Concertación'', for a four-year term succeeding Bachelet. Due to term limits, [[:en:Sebastián_Piñera|Sebastián Piñera]] did not stand for re-election in 2013, and his term expired in March 2014 resulting in [[:en:Michelle_Bachelet|Michelle Bachelet]] returning to office.<ref>{{cite web |date=11 March 2014 |title=Michelle Bachelet sworn in as Chile's president |url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-26528923 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140312035407/http://www.bbc.com/news/world-latin-america-26528923 |archive-date=12 March 2014 |access-date=12 August 2021 |work=BBC News}}</ref> Sebastián Piñera succeeded Bachelet again in 2018 as the [[:en:President_of_Chile|President of Chile]] after winning the December 2017 presidential [[:en:2017_Chilean_general_election|election]].<ref>{{cite web |date=18 December 2017 |title=Chile election: Conservative Piñera elected president |url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-42388019 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20171218103345/http://www.bbc.com/news/world-latin-america-42388019 |archive-date=18 December 2017 |access-date=12 August 2021 |work=BBC News}}</ref><ref>{{cite web |date=11 March 2018 |title=Pinera, a conservative billionaire, is sworn in as president of Chile |url=https://www.yahoo.com/news/pinera-conservative-billionaire-sworn-president-chile-183054108.html?guccounter=1&guce_referrer=aHR0cHM6Ly93d3cuZ29vZ2xlLmNvbS8&guce_referrer_sig=AQAAAC6_pBevRC0GpV00u6W8P1NWhHqxCXKFRdRMnzk5fsa |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210801211945/https://www.yahoo.com/news/pinera-conservative-billionaire-sworn-president-chile-183054108.html?guccounter=1&guce_referrer=aHR0cHM6Ly93d3cuZ29vZ2xlLmNvbS8&guce_referrer_sig=AQAAAC6_pBevRC0GpV00u6W8P1NWhHqxCXKFRdRMnzk5fsa |archive-date=1 August 2021 |access-date=12 August 2021 |work=Yahoo! News |agency=Agence France Presse}}</ref> On 27 February 2010, Chile was struck by an 8.8 {{M|w|link=y}} [[:en:2010_Chile_earthquake|earthquake]], the fifth largest ever recorded at the time. More than 500 people died (most from the ensuing [[:en:Tsunami|tsunami]]) and over a million people lost their homes. The earthquake was also followed by multiple aftershocks.<ref>{{cite web |title=US ready to help Chile: Obama |url=http://www.australia-times.com.au/world/article.php?id=501 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110427081917/http://www.australia-times.com.au/world/article.php?id=501 |archive-date=27 April 2011 |access-date=3 March 2010 |work=The Australia Times}}</ref> Initial damage estimates were in the range of US$15–30 billion, around 10% to 15% of Chile's real gross domestic product.<ref>[http://www.contractmagazine.com/contract/content_display/design/news/e3i128fcc3d3e64156a013dfae605b73a5b More Quakes Shake Chile's Infrastructure], Adam Figman, ''Contract'', 1 March 2010 {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141114030306/http://www.contractmagazine.com/contract/content_display/design/news/e3i128fcc3d3e64156a013dfae605b73a5b|date=14 November 2014}}</ref> Chile achieved global recognition for the successful [[:en:2010_Copiapó_mining_accident|rescue of 33 trapped miners]] in 2010. On 5 August 2010, the access tunnel collapsed at the San José copper and gold mine in the [[:en:Atacama_Desert|Atacama Desert]] near [[:en:Copiapó|Copiapó]] in northern Chile, trapping 33 men {{convert|700|m|sp=us}} below ground. A rescue effort organized by the Chilean government located the miners 17 days later. All 33 men were brought to the surface two months later on 13 October 2010 over a period of almost 24 hours, an effort that was carried on live television around the world.<ref name="usstatedep">{{cite web |date=16 December 2011 |title=Background Note: Chile |url=https://2009-2017.state.gov/r/pa/ei/bgn/1981.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170121153101/https://2009-2017.state.gov/r/pa/ei/bgn/1981.htm |archive-date=21 January 2017 |access-date=19 March 2012 |work=[[Bureau of Western Hemisphere Affairs]], [[United States Department of State]]}}</ref> [[File:Marcha_Mas_Grande_De_Chile_2019_Plaza_Baquedano_Drone.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Marcha_Mas_Grande_De_Chile_2019_Plaza_Baquedano_Drone.jpg|thumb|සන්තියාගෝ හි ප්ලාසා බැකෙඩානෝ දෙසට 2019–2022 චිලී විරෝධතාවල දර්ශනයක්]] From [[:en:2019–20_Chilean_protests|2019 to 2022]], Chile endured a series of nationwide protests in response to a rise in the [[:en:Santiago_Metro|Santiago Metro]]'s subway fare, the increased [[:en:Cost_of_living|cost of living]], [[:en:Privatization|privatization]], and [[:en:Economic_inequality|inequality]].<ref>{{cite web |author=Naomi Larsson |date=26 October 2019 |title=Chile protests: More than one million bring Santiago to a halt |url=https://www.aljazeera.com/news/2019/10/chile-protests-million-bring-santiago-halt-191025223542333.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191026165551/https://www.aljazeera.com/news/2019/10/chile-protests-million-bring-santiago-halt-191025223542333.html |archive-date=26 October 2019 |access-date=19 November 2019 |website=Al Jazeera}}</ref> On 15 November, most of the political parties represented in the National Congress signed an agreement to call a [[:en:2020_Chilean_national_referendum|national referendum]] in April 2020 regarding the creation of a new Constitution, later postponed to October due to the [[:en:COVID-19_pandemic_in_Chile|COVID-19 pandemic]].<ref>{{cite news|url=https://www.aljazeera.com/news/2019/11/month-protests-chile-persist-gov-concessions-191118231609475.html|title=One month on: Protests in Chile persist despite gov't concessions|author=Sandra Cuffe|date=19 November 2019|work=Al Jazeera|access-date=19 November 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20200317120559/https://www.aljazeera.com/news/2019/11/month-protests-chile-persist-gov-concessions-191118231609475.html|archive-date=17 March 2020|url-status=live}}</ref> On 25 October 2020, Chileans voted 78.28 percent in favor of a new constitution, while 21.72 percent rejected the change; voter turnout was 51 percent. An [[:en:2021_Chilean_Constitutional_Convention_election|election]] for the members of the [[:en:Constitutional_Convention_(Chile)|Constitutional Convention]] was held in Chile between 15 and 16 May 2021;<ref name="postpone">{{Cite web |date=6 April 2021 |title=Presidente Piñera promulga reforma que posterga elecciones al 15 y 16 de mayo |url=https://www.elmostrador.cl/noticias/pais/2021/04/06/presidente-pinera-promulga-reforma-que-posterga-elecciones-al-15-y-16-de-mayo/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210505183947/https://www.elmostrador.cl/noticias/pais/2021/04/06/presidente-pinera-promulga-reforma-que-posterga-elecciones-al-15-y-16-de-mayo/ |archive-date=5 May 2021 |access-date=7 April 2021 |website=El Mostrador |language=es}}</ref> the results saw a complete rearrangement of the political system established since the end of [[:en:Military_dictatorship_of_Chile_(1973–1990)|Pinochet's dictatorship]] in 1990, with various independent and leftist candidates performing strongly relative to conventional center-right and center-left parties. On 19 December 2021, a leftist candidate, the 35-year-old former student protest leader [[:en:Gabriel_Boric|Gabriel Boric]], won Chile's presidential [[:en:2021_Chilean_general_election|election]] to become the country's youngest leader.<ref>{{cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-59715941|title=Leftist Gabriel Boric to become Chile's youngest ever president|date=20 December 2021|work=BBC News|access-date=21 December 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211220000309/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-59715941|archive-date=20 December 2021|url-status=live}}</ref> On 11 March 2022, Boric was sworn in as president to succeed outgoing President Sebastian Piñera.<ref>{{cite news|url=https://www.theguardian.com/world/2022/mar/11/gabriel-boric-chile-president-new-era|title=Gabriel Boric, 36, sworn in as president to herald new era for Chile|date=11 March 2022|work=The Guardian|access-date=15 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220312233147/https://www.theguardian.com/world/2022/mar/11/gabriel-boric-chile-president-new-era|archive-date=12 March 2022|language=en|url-status=live}}</ref> The majority of Boric's Cabinet—14 out of 24—are women, which is a first in the Western Hemisphere.<ref>{{cite news|url=https://www.theguardian.com/world/2022/jan/21/chile-gabriel-boric-cabinet-majority-women|title=Chile's president-elect names progressive, majority-women cabinet|date=21 January 2022|work=The Guardian|access-date=15 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220125135734/https://www.theguardian.com/world/2022/jan/21/chile-gabriel-boric-cabinet-majority-women|archive-date=25 January 2022|language=en|url-status=live}}</ref> On 4 September 2022, voters rejected the new constitution proposal in the [[:en:2022_Chilean_constitutional_referendum|constitutional referendum]], which was put forward by the left-leaning [[:en:Constitutional_Convention_(Chile)|Constitutional Convention]].<ref>{{cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-62792025|title=Chile constitution: Voters overwhelmingly reject radical change|date=5 September 2022|work=BBC News|access-date=14 September 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220905063525/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-62792025|archive-date=5 September 2022|url-status=live}}</ref> On 17 December 2023, voters rejected a second new constitution proposal in a new [[:en:2023_Chilean_constitutional_referendum|constitutional referendum]], written by the conservative-led [[:en:Constitutional_Council_(Chile)|Constitutional Council]].<ref name="reuters.com">{{cite web |last1=Villegas |first1=A. |date=18 December 2023 |title=Chileans reject conservative constitution to replace dictatorship-era text |url=https://www.reuters.com/world/americas/chileans-head-polls-again-replace-dictatorship-era-constitution-2023-12-17/ |access-date=18 December 2023 |website=Reuters}}</ref><ref name=":2">{{Cite web |date=17 December 2023 |title=Chilean voters reject conservative constitution, after defeating leftist charter last year |url=https://apnews.com/article/chile-new-constitution-referendum-f7be231ff564856f6a5e1b0c0ac12c57 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20231218053713/https://apnews.com/article/chile-new-constitution-referendum-f7be231ff564856f6a5e1b0c0ac12c57 |archive-date=18 December 2023 |access-date=18 December 2023 |website=AP News |language=en}}</ref><ref name=":3">{{Cite web |title=Chile rejects second attempt to renew constitution |url=https://www.dw.com/en/chile-rejects-second-attempt-to-renew-constitution/a-67749225 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20231218193156/https://www.dw.com/en/chile-rejects-second-attempt-to-renew-constitution/a-67749225 |archive-date=18 December 2023 |access-date=19 December 2023 |website=dw.com |language=en}}</ref> == යොමු කිරීම් == qcghgyd25flodsl6vrs0yq9vlho3ree 750224 750223 2025-06-23T04:21:57Z BuddhikaW88 37808 /* ස්පාඤ්ඤ යටත් විජිතකරණය */ 750224 wikitext text/x-wiki === මුල් ඉතිහාසය === [[File:Momia_cultura_chinchorro_año_3000_AC.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Momia_cultura_chinchorro_a%C3%B1o_3000_AC.jpg|වම|thumb|පැරණිතම චින්චොරෝ මමී, ක්‍රි.පූ. 5050 පමණ සිට පැවත එන්නකි.]] ගල් මෙවලම් සාක්ෂිවලින් පෙනී යන්නේ මිනිසුන් වසර 18,500 කට පෙර මොන්ටේ වර්ඩ් නිම්න ප්‍රදේශයට වරින් වර පැමිණි බවයි. වසර 10,000 කට පමණ පෙර, සංක්‍රමණික ආදිවාසී ජනයා වර්තමාන චිලීයේ සාරවත් නිම්න සහ වෙරළබඩ ප්‍රදේශවල පදිංචි වූහ. ඉතා මුල් කාලීන මානව වාසස්ථානවලින් ජනාවාස වූ ස්ථාන අතර මොන්ටේ වර්ඩ්, කියුවා ඩෙල් මිලෝඩන් සහ පාලි-අයික් ආවාටයේ ලාවා නළය ඇතුළත් වේ.<ref name=":0">{{cite web |author=Bower, Bruce |date=26 December 2015 |title=People roamed tip of South America 18,500 years ago |url=https://www.sciencenews.org/article/people-roamed-tip-south-america-18500-years-ago |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200510101040/https://www.sciencenews.org/article/people-roamed-tip-south-america-18500-years-ago |archive-date=10 May 2020 |access-date=26 December 2015 |work=Science News |pages=10}}</ref> ඉන්කාවරු කෙටියෙන් ඔවුන්ගේ අධිරාජ්‍යය දැන් උතුරු චිලී ලෙස ව්‍යාප්ත කළ නමුත්, මාපුචේ (හෝ ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයන් විසින් ඔවුන් හැඳින්වූ පරිදි අරවුකානියානුවන්) රාජ්‍ය සංවිධානයක් නොමැතිකම නොතකා ඉන්කා අධිරාජ්‍යය ඔවුන් යටත් කර ගැනීමට ගත් බොහෝ උත්සාහයන්ට සාර්ථකව ප්‍රතිරෝධය දැක්වූහ.<ref>{{cite book |url=https://books.google.com/books?id=Nf8SnJ_ZJbkC&pg=PA27 |title=Insight Guides: Chile |publisher=Langenscheidt Publishing Group |year=2002 |isbn=978-981-234-890-6 |page=27 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240221111313/https://books.google.com/books?id=Nf8SnJ_ZJbkC&pg=PA27#v=onepage&q&f=false |archive-date=21 February 2024 |url-status=live}}</ref> ඔවුන් සාපා ඉන්කා ටුපාක් යුපන්කි සහ ඔහුගේ හමුදාවට එරෙහිව සටන් කළහ. මවුලේ සටන ලෙස හැඳින්වෙන ලේ වැකි දින තුනක ගැටුමේ ප්‍රතිඵලය වූයේ චිලී ප්‍රදේශ අත්පත් කර ගැනීම මවුලේ ගඟේදී අවසන් වීමයි.<ref name="countrystudies">{{cite web |date=31 March 1994 |title=Development and Breakdown of Democracy, 1830–1973 |url=http://countrystudies.us/chile/85.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110709014719/http://countrystudies.us/chile/85.htm |archive-date=9 July 2011 |access-date=21 April 2009 |work=Country Studies |publisher=Library of Congress}}</ref> === ස්පාඤ්ඤ යටත් විජිතකරණය === [[File:Captaincy_General_of_Chile,_1775.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Captaincy_General_of_Chile,_1775.svg|thumb|චිලී ඉතිහාස ලේඛනයට අනුව 1775 දී චිලී රාජධානිය. ඊළඟ වසරේදී රියෝ ඩි ලා ප්ලාටා හි උප රාජකීයත්වය නිර්මාණය කරන ලද අතර මෙන්ඩෝසා සහ සැන් ජුවාන් නගරවල භූමි ප්‍රදේශ චිලියේ සිට නව ආයතනයට මාරු කරන ලදී.<ref>{{cite book |author1=Eyzaguirre, Jaime |title=Breve historia de las fronteras de Chile |date=1967 |publisher=Editorial Universitaria}}</ref><ref>{{cite book |last1=Lagos Carmona |first1=Guillermo |title=Los Títulos Históricos: Historia de Las Fronteras de Chile |date=1985 |publisher=Andrés Bello |quote=(p. 197) We note that the Loa river is at 22 degrees and that Baleato, in 1793, indicated 21.5 degrees for the beginning of the Kingdom of Chile, with the Loa at its mouth in the Pacific. (...) (p. 540) According to the Map of Cano y Olmedilla, the limit of the Kingdom of Chile "(...) through the desert of Atacama (...) From here it turns to the S., S.E., S.E., and S., keeping in general this last course until near the 29° parallel, from where it takes a S.E. direction. SE. and S., generally keeping this last course until the vicinity of the 29° parallel, from where it takes a S.E. direction, skirting to the east the 'Province of Cuyo' which, of course, appears to be included in the territory of the Kingdom of Chile. In the latitude of 32°30' the line turns to the S.W. until reaching the Quinto river, which, as the legend says 'communicates by channels with the Saladillo in time of floods'. It follows the river down to the meridian 316°, counting to the E. of Tenerife, where it turns a stretch until it reaches the Hueuque-Leuvu river (or Barrancas river) at 371/2° latitude. From here it runs along the river for a stretch to the S.E., and then turns to the E. and falls into the Atlantic Sea in the vicinity of parallel 37° between Cape Lobos and Cape Corrientes", "a little north of the current Mar del Plata". (...) (p. 543) In this document it is seen that those of the province of Cuyo end to the south at the source of the Diamante River, and that from that point to the east, the dividing line goes to the point where the Quinto River crosses the road that goes from Santiago to Buenos Aires.}}</ref><ref>{{cite book |last1=Amunátegui |first1=Miguel Luis |url=https://libros.uchile.cl/files/presses/1/monographs/128/submission/proof/36/ |title=Títulos de la República de Chile a la soberanía i dominio de la Estremidad |date=1985 |access-date=14 November 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20221112070737/https://libros.uchile.cl/files/presses/1/monographs/128/submission/proof/36/ |archive-date=12 November 2022 |url-status=live}}</ref><ref>{{cite book |last1=Morla Vicuña |first1=Carlos |title=Estudio histórico sobre el descubrimiento y conquista de la Patagonia y de la Tierra del Fuego |date=1903 |publisher=F. A. Brockhaus |location=Leipzig}}</ref>]] 1520 දී, ලොව වටා ගමන් කිරීමට උත්සාහ කරන අතරතුර, ෆර්ඩිනන්ඩ් මැගෙලන් දැන් ඔහුගේ නමින් නම් කර ඇති දකුණු මාර්ගය (මැගෙලන් සමුද්‍ර සන්ධිය) සොයා ගත් අතර එමඟින් දැන් චිලී ලෙස හඳුන්වන ප්‍රදේශයට පා තැබූ පළමු යුරෝපීයයා බවට පත්විය. චිලී වෙත ළඟා වූ ඊළඟ යුරෝපීයයන් වූයේ 1535 දී පේරු සිට රත්තරන් සොයමින් පැමිණි ඩියාගෝ ද අල්මාග්‍රෝ සහ ඔහුගේ ස්පාඤ්ඤ ආක්‍රමණික කණ්ඩායමයි. ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයින්ට ප්‍රධාන වශයෙන් කප්පාදු කෘෂිකර්මාන්තය සහ දඩයම් කිරීම තුළින් තමන්ට සහාය වූ විවිධ සංස්කෘතීන් හමු විය.<ref name="countrystudies" /> චිලී යටත් කර ගැනීම 1540 දී ඉතා උනන්දුවෙන් ආරම්භ වූ අතර එය 1541 පෙබරවාරි 12 වන දින සන්තියාගෝ නගරය ආරම්භ කළ ෆ්‍රැන්සිස්කෝ පිසාරෝගේ ලුතිනන්වරයෙකු වූ පෙඩ්‍රෝ ද වැල්ඩිවියා විසින් සිදු කරන ලදී. ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයින්ට ඔවුන් සොයන පුළුල් රන් හා රිදී සොයා ගැනීමට නොහැකි වුවද, ඔවුන් චිලී මධ්‍යම නිම්නයේ කෘෂිකාර්මික විභවය හඳුනා ගත් අතර, චිලී ස්පාඤ්ඤ අධිරාජ්‍යයේ කොටසක් බවට පත්විය.<ref name="countrystudies" /> Conquest took place gradually, and the Europeans suffered repeated setbacks. A massive [[:en:Mapuche|Mapuche]] insurrection that began in 1553 resulted in Valdivia's death and the destruction of many of the colony's principal settlements. Subsequent major insurrections took place in 1598 and in 1655. Each time the Mapuche and other native groups revolted, the southern border of the colony was driven northward. The abolition of [[:en:Slavery|slavery]] by the Spanish crown in 1683 was done in recognition that enslaving the Mapuche intensified resistance rather than cowing them into submission. Despite royal prohibitions, relations remained strained from continual colonialist interference.{{verify source|date=August 2024|reason="page 66" was deleted from this citation by a user of the ReFill script at one point, but page 66 of this source does not seem to support this claim. the reference previously pointed to a djvu of the source, so pagination may have differed, but the djvu is no longer available via archive.org}} Cut off to the north by desert, to the south by the Mapuche, to the east by the Andes Mountains, and to the west by the ocean, Chile became one of the most centralized, homogeneous territories in Spanish America. Serving as a sort of frontier [[:en:Garrison|garrison]], the colony found itself with the mission of forestalling encroachment by both the Mapuche and Spain's European enemies, especially the [[:en:Kingdom_of_England|English]] and the [[:en:Dutch_Republic|Dutch]]. [[:en:Buccaneer|Buccaneers]] and [[:en:Piracy|pirates]] menaced the colony in addition to the Mapuche, as was shown by [[:en:Francis_Drake|Sir Francis Drake]]'s 1578 raid on Valparaíso, the colony's principal port. Chile hosted one of the largest standing armies in the Americas, making it one of the most militarized of the Spanish possessions, as well as a [[:en:Real_Situado|drain on the treasury of the Viceroyalty of Peru]]. යටත් කර ගැනීම ක්‍රමයෙන් සිදු වූ අතර යුරෝපීයයන් නැවත නැවතත් පසුබෑමකට ලක් විය. 1553 දී ආරම්භ වූ දැවැන්ත මාපුචේ කැරැල්ලක ප්‍රතිඵලයක් ලෙස වැල්ඩිවියා මරණයට පත් වූ අතර යටත් විජිතයේ ප්‍රධාන ජනාවාස බොහොමයක් විනාශ විය. පසුව ඇති වූ ප්‍රධාන කැරලි 1598 සහ 1655 දී සිදු විය. මාපුචේ සහ අනෙකුත් ස්වදේශික කණ්ඩායම් කැරලි ගැසූ සෑම අවස්ථාවකම, ජනපදයේ දකුණු මායිම උතුරු දෙසට තල්ලු කරන ලදී. 1683 දී ස්පාඤ්ඤ කිරීටය විසින් වහල්භාවය අහෝසි කිරීම සිදු කරන ලද්දේ මාපුචේ වහල්භාවයට පත් කිරීම ඔවුන් යටත් කර ගැනීමට බිය ගැන්වීමට වඩා ප්‍රතිරෝධය තීව්‍ර කළ බව පිළිගැනීමෙනි. රාජකීය තහනම් කිරීම් තිබියදීත්, අඛණ්ඩ යටත්විජිතවාදී මැදිහත්වීම් හේතුවෙන් සබඳතා පළුදු විය.<ref>{{Cite web |last=Caivano |first=Tommaso |date=1 April 1882 |title=Storia della guerra d'America fra Chilì, il Perù e la Bolivia |url=http://archive.org/details/storiadellaguer00caivgoog |publisher=Ermanno Loescher |language=it |via=Internet Archive |place=Torino}}</ref> උතුරට කාන්තාරයෙන්, දකුණට මාපුචේ විසින්, නැගෙනහිරින් ඇන්ඩීස් කඳුවැටියෙන් සහ බටහිරින් සාගරයෙන් වෙන් කරන ලද චිලී, ස්පාඤ්ඤ ඇමරිකාවේ වඩාත්ම මධ්‍යගත, සමජාතීය භූමි ප්‍රදේශයක් බවට පත්විය. එක්තරා ආකාරයක මායිම් බලකොටුවක් ලෙස සේවය කරමින්, මාපුචේ සහ ස්පාඤ්ඤයේ යුරෝපීය සතුරන්, විශේෂයෙන් ඉංග්‍රීසි සහ ලන්දේසීන් යන දෙපිරිසගේම ආක්‍රමණ වැළැක්වීමේ මෙහෙවර යටත් විජිතයට පැවරුණි. සර් ෆ්‍රැන්සිස් ඩ්‍රේක් 1578 දී යටත් විජිතයේ ප්‍රධාන වරාය වූ වල්පරයිසෝ වෙත කළ වැටලීමෙන් පෙන්නුම් කළ පරිදි, මාපුචේට අමතරව බුකනියර්වරුන් සහ මුහුදු කොල්ලකරුවන් ද යටත් විජිතයට තර්ජනය කළහ. චිලී රාජ්‍යය ඇමරිකාවේ විශාලතම ස්ථාවර හමුදාවන්ගෙන් එකකට සත්කාරකත්වය සැපයූ අතර, එය ස්පාඤ්ඤ දේපළවලින් වඩාත්ම මිලිටරිකරණය වූ එකක් බවට පත් කළ අතර, පේරු උපරාජයාගේ භාණ්ඩාගාරයට ද මුදල් වැය කළේය.<ref name="hudson">{{cite web |year=1995 |editor-last=Hudson |editor-first=Rex A. |title=Chile: A Country Study |url=http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/cltoc.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20150625213643/http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/cltoc.html |archive-date=25 June 2015 |access-date=27 February 2005 |work=GPO for the Library of Congress}}</ref> [[File:Fundacion_de_Santiago.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Fundacion_de_Santiago.jpg|වම|thumb|පේද්‍රෝ ලීරා විසින් 1888 දී හුලේන් හිල් හි පේද්‍රෝ ද වැල්ඩිවියා විසින් සන්තියාගෝ පිහිටුවීමේ සිතුවම]] The first general census was conducted by the government of [[:en:Agustín_de_Jáuregui|Agustín de Jáuregui]] between 1777 and 1778; it indicated that the population consisted of 259,646 inhabitants: 73.5% of [[:en:White_Latin_American|European descent]], 7.9% [[:en:Mestizo|mestizos]], 8.6% [[:en:Indigenous_peoples_of_the_Americas|indigenous peoples]] and 9.8% blacks. Francisco Hurtado, Governor of the province of [[:en:Chiloé_Province|Chiloé]], conducted a census in 1784 and found the population consisted of 26,703 inhabitants, 64.4% of whom were whites and 33.5% of whom were natives. The Diocese of [[:en:Concepción,_Chile|Concepción]] conducted a census in areas south of the [[:en:Maule_river|Maule river]] in 1812, but did not include the indigenous population or the inhabitants of the province of Chiloé. The population is estimated at 210,567, 86.1% of whom were [[:en:Spanish_Chilean|Spanish]] or of European descent, 10% of whom were indigenous and 3.7% of whom were mestizos, blacks and [[:en:Mulatto|mulattos]]. A 2021 study by [[:en:Jörg_Baten|Baten]] and Llorca-Jaña shows that regions with a relatively high share of North European migrants developed faster in terms of [[:en:Numeracy|numeracy]], even if the overall number of migrants was small. This effect might be related to [[:en:Externality|externalities]]: the surrounding population adopted a similar behavior as the small non-European immigrant group, and new schools were created. Ironically, there might have been positive [[:en:Spillover_effects|spillover effects]] from the educational investment made by migrants, at the same time numeracy might have been reduced by the greater inequality in these regions. However, the positive effects of immigration were apparently stronger. පළමු සාමාන්‍ය සංගණනය 1777 සහ 1778 අතර කාලය තුළ අගස්ටින් ද ජෞරෙගුයිගේ රජය විසින් පවත්වන ලදී; එයින් පෙන්නුම් කළේ ජනගහනය 259,646 කින් සමන්විත වූ බවයි: යුරෝපීය සම්භවයක් ඇති 73.5% ක්, මෙස්ටිසෝවරුන් 7.9% ක්, ආදිවාසී ජනතාව 8.6% ක් සහ කළු ජාතිකයින් 9.8% ක්. චිලෝ පළාතේ ආණ්ඩුකාර ෆ්‍රැන්සිස්කෝ හර්ටාඩෝ 1784 දී සංගණනයක් සිදු කළ අතර ජනගහනය 26,703 ක් වන අතර, ඔවුන්ගෙන් 64.4% ක් සුදු ජාතිකයින් සහ 33.5% ක් ස්වදේශිකයන් බවයි. 1812 දී කොන්සෙප්සියොන් රදගුරු පදවිය විසින් මවුලේ ගඟට දකුණින් පිහිටි ප්‍රදේශවල සංගණනයක් සිදු කරන ලද නමුත්, ආදිවාසී ජනගහනය හෝ චිලෝ පළාතේ වැසියන් ඇතුළත් කර නොතිබුණි. ජනගහනය 210,567 ක් ලෙස ඇස්තමේන්තු කර ඇති අතර, ඔවුන්ගෙන් 86.1% ක් ස්පාඤ්ඤ හෝ යුරෝපීය සම්භවයක් ඇති අය වූ අතර, ඔවුන්ගෙන් 10% ක් ආදිවාසී වූ අතර 3.7% ක් මෙස්ටිසෝ, කළු සහ මුලටෝස් විය.<ref>{{Cite book |last=Silva Castro |first=Raúl |url=https://www.memoriachilena.gob.cl/602/w3-article-8952.html |title=Censo de 1813 |date=1953 |publisher=Imprenta Chile |place=Santiago |page=370 |access-date=18 August 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240818150256/https://www.memoriachilena.gob.cl/602/w3-article-8952.html |archive-date=18 August 2024 |url-status=live |via=Biblioteca Nacional de Chile}}</ref> බැටන් සහ ලෝර්කා-ජානා විසින් කරන ලද 2021 අධ්‍යයනයකින් පෙන්නුම් කරන්නේ උතුරු යුරෝපීය සංක්‍රමණිකයන්ගෙන් සාපේක්ෂව ඉහළ කොටසක් ඇති ප්‍රදේශ සංඛ්‍යාත්මකව වේගයෙන් වර්ධනය වූ බවයි, සමස්ත සංක්‍රමණික සංඛ්‍යාව කුඩා වුවද. මෙම බලපෑම බාහිර සාධක සමඟ සම්බන්ධ විය හැකිය: අවට ජනගහනය කුඩා යුරෝපීය නොවන සංක්‍රමණික කණ්ඩායමට සමාන හැසිරීමක් අනුගමනය කළ අතර නව පාසල් නිර්මාණය විය. උත්ප්‍රාසාත්මක ලෙස, සංක්‍රමණිකයන් විසින් කරන ලද අධ්‍යාපනික ආයෝජනයෙන් ධනාත්මක බලපෑම් ඇති වන්නට ඇත, ඒ සමඟම සංඛ්‍යාත්මකභාවය මෙම කලාපවල වැඩි අසමානතාවයෙන් අඩු වී තිබිය හැකිය. කෙසේ වෙතත්, සංක්‍රමණවල ධනාත්මක බලපෑම් පැහැදිලිවම ප්‍රබල විය.<ref>{{Cite journal|last1=Baten|first1=Joerg|last2=Llorca-Jaña|first2=Manuel|date=2021|title=Inequality, Low-Intensity Immigration and Human Capital Formation in the Regions of Chile, 1820–1939|url=https://www.cesifo.org/DocDL/cesifo1_wp8177.pdf|url-status=live|journal=Economics and Human Biology|volume=43|page=101030|doi=10.1016/j.ehb.2021.101030|issn=1570-677X|pmid=34171763|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://www.cesifo.org/DocDL/cesifo1_wp8177.pdf|archive-date=9 October 2022|s2cid=219382958}}</ref> === නිදහස සහ ජාතිය ගොඩනැගීම === [[File:Ejercito_Libertador_cruce_de_Cordillera_de_los_andes.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Ejercito_Libertador_cruce_de_Cordillera_de_los_andes.jpg|thumb|ඇන්ඩීස් තරණය කරන අතරතුර ජෙනරාල්වරුන් වන ජෝස් ද සැන් මාටින් (වමේ) සහ බර්නාඩෝ ඕ'හිගින්ස් (දකුණේ)]] In 1808, [[:en:Napoleon_I|Napoleon]]'s enthronement of his brother [[:en:Joseph_Bonaparte|Joseph]] as the [[:en:Spanish_monarchy|Spanish King]] precipitated the drive by Chile for [[:en:Chilean_War_of_Independence|independence from Spain]]. A national [[:en:Junta_(governing_body)|junta]] in the name of [[:en:Ferdinand_VII_of_Spain|Ferdinand]] – heir to the deposed king – was formed on 18 September 1810. The [[:en:Government_Junta_of_Chile_(1810)|Government Junta of Chile]] proclaimed an autonomous government for Chile within the Spanish monarchy (in memory of this day, Chile celebrates its [[:en:Fiestas_Patrias_(Chile)|National Day]] on 18 September each year). After these events, a movement for total independence, under the command of [[:en:José_Miguel_Carrera|José Miguel Carrera]] (one of the most renowned patriots) and his two brothers Juan José and [[:en:Luis_Carrera|Luis Carrera]], soon gained a wider following. Spanish attempts to re-impose arbitrary rule during what was called the [[:en:Reconquista_(Spanish_America)|Reconquista]] led to a prolonged struggle, including infighting from [[:en:Bernardo_O'Higgins|Bernardo O'Higgins]], who challenged Carrera's leadership. 1808 දී, නැපෝලියන් ඔහුගේ සහෝදර ජෝසප් ස්පාඤ්ඤ රජු ලෙස සිංහාසනාරූඪ කිරීමත් සමඟ චිලී ස්පාඤ්ඤයෙන් නිදහස ලබා ගැනීම සඳහා වූ උත්සාහය වේගවත් විය. බලයෙන් පහ කරන ලද රජුගේ උරුමක්කාරයා වන ෆර්ඩිනන්ඩ් නමින් ජාතික ජුන්ටාවක් 1810 සැප්තැම්බර් 18 වන දින පිහිටුවන ලදී. චිලී රජයේ ජුන්ටාව ස්පාඤ්ඤ රාජාණ්ඩුව තුළ චිලී සඳහා ස්වාධීන රජයක් ප්‍රකාශයට පත් කළේය (මෙම දිනය සිහිපත් කිරීම සඳහා, චිලී සෑම වසරකම සැප්තැම්බර් 18 වන දින එහි ජාතික දිනය සමරයි). මෙම සිදුවීම් වලින් පසුව, හොසේ මිගෙල් කැරේරා (වඩාත් ප්‍රසිද්ධ දේශප්‍රේමීන්ගෙන් කෙනෙකු) සහ ඔහුගේ සහෝදරයන් දෙදෙනා වන ජුවාන් ජෝස් සහ ලුයිස් කැරේරාගේ අණ යටතේ පූර්ණ නිදහස සඳහා වූ ව්‍යාපාරයක් ඉක්මනින්ම පුළුල් අනුගාමිකයින් පිරිසක් ලබා ගත්තේය. රෙකොන්ක්විස්ටා ලෙස හැඳින්වෙන කාලය තුළ අත්තනෝමතික පාලනය නැවත පැනවීමට ස්පාඤ්ඤ උත්සාහයන් දිගු අරගලයකට තුඩු දුන් අතර, කැරේරාගේ නායකත්වයට අභියෝග කළ බර්නාඩෝ ඕ'හිගින්ස්ගේ අභ්‍යන්තර ගැටුම් ද ඊට හේතු විය. Intermittent warfare continued until 1817. With Carrera in prison in Argentina, O'Higgins and anti-Carrera cohort [[:en:José_de_San_Martín|José de San Martín]], hero of the [[:en:Argentine_War_of_Independence|Argentine War of Independence]], led [[:en:Army_of_the_Andes|an army]] that [[:en:Crossing_of_the_Andes|crossed the Andes]] into Chile and defeated the royalists. On 12 February 1818, [[:en:Chilean_Declaration_of_Independence|Chile was proclaimed an independent republic]]. The political revolt brought little social change, however, and 19th-century Chilean society preserved the essence of the stratified colonial social structure, which was greatly influenced by family politics and the [[:en:Catholic_Church|Roman Catholic Church]]. A strong presidency eventually emerged, but wealthy landowners remained powerful. Bernardo O'Higgins once planned to expand Chile by liberating the [[:en:Philippines|Philippines]] from Spain and incorporating the islands. In this regard he tasked the Scottish naval officer, Lord Thomas Cochrane, in a letter dated 12 November 1821, expressing his plan to conquer [[:en:Guayaquil|Guayaquil]], the [[:en:Galapagos_Islands|Galapagos Islands]], and the [[:en:Chile–Philippines_relations|Philippines]]. There were preparations, but the plan did not push through because O'Higgins was exiled. 1817 දක්වා කඩින් කඩ යුද්ධ පැවතුනි. ආර්ජන්ටිනාවේ කැරේරා සිරගතව සිටියදී, ඕ'හිගින්ස් සහ කැරේරා විරෝධී කණ්ඩායම, ආර්ජන්ටිනාවේ නිදහස් යුද්ධයේ වීරයා වූ ජෝස් ද සැන් මාටින්, ඇන්ඩීස් හරහා චිලී වෙත හමුදාවක් මෙහෙයවූ අතර රාජකීයයන් පරාජය කළේය. කෙසේ වෙතත්, 1818 පෙබරවාරි 12 වන දින චිලී ස්වාධීන ජනරජයක් ලෙස ප්‍රකාශයට පත් කරන ලදී. කෙසේ වෙතත්, දේශපාලන කැරැල්ල සුළු සමාජ වෙනසක් ගෙන ආ අතර, 19 වන සියවසේ චිලී සමාජය පවුල් දේශපාලනය සහ රෝමානු කතෝලික පල්ලිය විසින් බෙහෙවින් බලපා ඇති ස්ථරීකෘත යටත් විජිත සමාජ ව්‍යුහයේ සාරය ආරක්ෂා කළේය. අවසානයේ ශක්තිමත් ජනාධිපති ධුරයක් මතු වූ නමුත් ධනවත් ඉඩම් හිමියන් බලවත්ව සිටියහ.<ref name="countrystudies" /> බර්නාඩෝ ඕ'හිගින්ස් වරක් පිලිපීනය ස්පාඤ්ඤයෙන් මුදාගෙන දූපත් ඇතුළත් කිරීමෙන් චිලී රාජ්‍යය පුළුල් කිරීමට සැලසුම් කළේය. මේ සම්බන්ධයෙන් ඔහු 1821 නොවැම්බර් 12 දිනැති ලිපියකින් ස්කොට්ලන්ත නාවික නිලධාරියෙකු වන ලෝඩ් තෝමස් කොක්රේන් වෙත ගුවායාකිල්, ගැලපගෝස් දූපත් සහ පිලිපීනය යටත් කර ගැනීමේ ඔහුගේ සැලැස්ම ප්‍රකාශ කළේය. සූදානම් කිරීම් තිබුණත්, ඕ'හිගින්ස් පිටුවහල් කළ නිසා සැලැස්ම ක්‍රියාත්මක වූයේ නැත.<ref>[https://books.google.com/books?id=Jg5cEAAAQBAJ Intercolonial Intimacies: Relinking Latin/o America to the Philippines. 1898-1964 By Paula C. Park] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20221101151055/https://books.google.com.ph/books?id=Jg5cEAAAQBAJ|date=1 November 2022}} (INTRODUCTION: Residual Intercolonial Intimacies across the "Hispanic" Pacific)</ref> [[File:Combate_Naval_Iquique-Thomas_Somerscales.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Combate_Naval_Iquique-Thomas_Somerscales.jpg|thumb|1879 මැයි 21 වන දින ඉක්වික් සටන. පැසිෆික් යුද්ධයේදී චිලී ලැබූ ජයග්‍රහණය නව භූමි ප්‍රදේශ දක්වා ව්‍යාප්ත වීමට ඉඩ සැලසීය.]] Chile slowly started to expand its influence and to establish its borders. By the Tantauco Treaty, the archipelago of [[:en:Chiloé|Chiloé]] was incorporated in 1826. The economy began to boom due to the discovery of silver ore in Chañarcillo, and the growing trade of the port of Valparaíso, which led to conflict over maritime supremacy in the Pacific with Peru. At the same time, attempts were made to strengthen sovereignty in southern Chile intensifying [[:en:Occupation_of_Araucanía|penetration into Araucanía]] and [[:en:German_colonization_of_Valdivia,_Osorno_and_Llanquihue|colonizing Llanquihue with German immigrants]] in 1848. Through the founding of [[:en:Fort_Bulnes|Fort Bulnes]] by the [[:en:Schooner_Ancud|Schooner Ancud]] under the command of [[:en:John_Williams_Wilson|John Williams Wilson]], the [[:en:Magallanes_Region|Magallanes Region]] [[:en:Chilean_colonization_of_the_Strait_of_Magellan|started to be controlled by country in 1843]], while the [[:en:Antofagasta_Region|Antofagasta Region]], at the time in [[:en:Atacama_Desert_border_dispute|dispute with Bolivia]], began to fill with people. After the [[:en:Chilean_Civil_War_of_1829–1830|Chilean Civil War of 1829–1830]] in which the conservatives won, under the [[:en:Joaquín_Prieto|Joaquín Prieto]] Administration, the [[:en:Chilean_Constitution_of_1833|Chilean Constitution of 1833]] was written and put into effect with high influence from the triple minister [[:en:Diego_Portales|Diego Portales]]. Two other civil wars happened in Chile in the 1850s, one in [[:en:1851_Chilean_revolution|1851]] and the other one in [[:en:1859_Chilean_revolution|1859]]. චිලී සෙමෙන් තම බලපෑම පුළුල් කිරීමට සහ එහි දේශසීමා ස්ථාපිත කිරීමට පටන් ගත්තේය. ටැන්ටාකෝ ගිවිසුම මගින්, චිලෝ දූපත් සමූහය 1826 දී සංස්ථාගත කරන ලදී. චානාර්සිලෝ හි රිදී ලෝපස් සොයා ගැනීම සහ පේරු සමඟ පැසිෆික් සාගරයේ සමුද්‍රීය ආධිපත්‍යය පිළිබඳ ගැටුමකට තුඩු දුන් වැල්පරයිසෝ වරායේ වර්ධනය වන වෙළඳාම හේතුවෙන් ආර්ථිකය දියුණු වීමට පටන් ගත්තේය. ඒ සමඟම, දකුණු චිලියේ ස්වෛරීභාවය ශක්තිමත් කිරීමට උත්සාහ කරන ලද අතර, 1848 දී අරවුකානියාවට විනිවිද යාම තීව්‍ර කර ලන්කිහු ජර්මානු සංක්‍රමණිකයන් සමඟ යටත් විජිතයක් බවට පත් කරන ලදී. ජෝන් විලියම්ස් විල්සන්ගේ අණ යටතේ ෂූනර් ඇන්කුඩ් විසින් ෆෝට් බුල්ස් ආරම්භ කිරීමත් සමඟ, 1843 දී මැගලන්ස් කලාපය රට විසින් පාලනය කිරීමට පටන් ගත් අතර, එවකට බොලිවියාව සමඟ ආරවුලක් ඇති ඇන්ටොෆගස්ටා කලාපය මිනිසුන්ගෙන් පිරී යාමට පටන් ගත්තේය. 1829–1830 චිලී සිවිල් යුද්ධයෙන් පසුව, ජෝකින් ප්‍රීටෝ පරිපාලනය යටතේ කොන්සර්වේටිව්වරුන් ජයග්‍රහණය කළ 1833 චිලී ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව ලියා ක්‍රියාත්මක කරන ලද්දේ ත්‍රිත්ව අමාත්‍ය ඩියාගෝ පෝටේල්ස්ගේ ඉහළ බලපෑමෙනි. 1850 ගණන්වල චිලීහි තවත් සිවිල් යුද්ධ දෙකක් සිදු විය, එකක් 1851 දී සහ අනෙක 1859 දී. [[File:Territorial_losses_of_the_Republic_of_Chile_de_jure.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Territorial_losses_of_the_Republic_of_Chile_de_jure.svg|thumb|468x468පික්|චිලී ඉතිහාස ලේඛනයට අනුව චිලී ජනරජයේ භෞමික පාඩු (නීතිය අනුව)<ref name="Eyzaguirre">{{cite book |author1=Eyzaguirre, Jaime |title=Breve historia de las fronteras de Chile |date=1967 |publisher=Editorial Universitaria |language=es}}</ref>]] Toward the end of the 19th century, the government in Santiago consolidated its position in the south by the [[:en:Occupation_of_Araucanía|Occupation of Araucanía]]. The [[:en:Boundary_treaty_of_1881_between_Chile_and_Argentina|Boundary treaty of 1881 between Chile and Argentina]] confirmed Chilean sovereignty over the [[:en:Strait_of_Magellan|Strait of Magellan]] but also made the country to renounce to its claims in the rest of East Patagonia after a [[:en:East_Patagonia,_Tierra_del_Fuego_and_Strait_of_Magellan_Dispute|dispute that started in 1842]]. As a result of the [[:en:War_of_the_Pacific|War of the Pacific]] with Peru and Bolivia (1879–83), Chile expanded its territory northward by almost one-third, eliminating Bolivia's access to the Pacific, and acquired valuable [[:en:Caliche_(mineral)#Chilean_caliche|nitrate]] deposits, the exploitation of which led to an era of national affluence. Chile had joined the stand as one of the high-income countries in South America by 1870. On 9 September 1888, Chile took possession of [[:en:Easter_Island|Easter Island]] by the signing of a mutual will agreement with the local king, thanks to the efforts of the Bishop of Tahiti, Monsignor José María Verdier since the island was constantly attacked by slave merchants. The naval officer [[:en:Policarpo_Toro|Policarpo Toro]] represented the Chilean Government and [[:en:Atamu_Tekena|Atamu Tekena]] was the head of the Council of Rapanui. The Rapa Nui elders ceded sovereignty, without renouncing their titles as chiefs, the ownership of their lands, the validity of their culture and traditions on equal terms. The Rapa Nui sold nothing and were integrated in equal conditions into Chile. 19 වන සියවසේ අගභාගයේදී, සන්තියාගෝහි රජය අරවුකානියා අත්පත් කර ගැනීමෙන් දකුණේ සිය ස්ථානය තහවුරු කර ගත්තේය. 1881 දී චිලී සහ ආර්ජන්ටිනාව අතර මායිම් ගිවිසුම මගින් මැගෙලන් සමුද්‍ර සන්ධිය පිළිබඳ චිලී ස්වෛරීභාවය තහවුරු කරන ලද අතර, 1842 දී ආරම්භ වූ ආරවුලකින් පසු නැගෙනහිර පැටගෝනියාවේ ඉතිරි කොටසෙහි තම හිමිකම් අත්හැරීමට ද රට පෙළඹුණි.<ref name="PatagoniaAustral">{{cite book |author=Mateo Martinic Beros |url=https://www.memoriachilena.gob.cl/602/w3-article-10386.html |title=Presencia de Chile en la Patagonia austral 1843 – 1879 |date=1971 |publisher=Editorial Andrés Bello |language=es |access-date=December 8, 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230331010856/https://www.memoriachilena.gob.cl/602/w3-article-10386.html |archive-date=31 March 2023 |url-status=live}}</ref> පේරු සහ බොලිවියාව සමඟ පැවති පැසිෆික් යුද්ධයේ (1879–83) ප්‍රතිඵලයක් ලෙස, චිලී රාජ්‍යය තම භූමි ප්‍රදේශය උතුරු දෙසට තුනෙන් එකකින් පමණ පුළුල් කළ අතර, බොලිවියාවේ පැසිෆික් කලාපයට ප්‍රවේශය ඉවත් කළ අතර, වටිනා නයිට්‍රේට් නිධි අත්පත් කර ගත් අතර, එය සූරාකෑම ජාතික සමෘද්ධිමත් යුගයකට මඟ පෑදීය. 1870 වන විට දකුණු ඇමරිකාවේ ඉහළ ආදායම් ලබන රටවලින් එකක් ලෙස චිලී රාජ්‍යයට එක් විය.<ref>{{cite book |last1=Baten |first1=Jörg |author-link=Jörg Baten |title=A History of the Global Economy. From 1500 to the Present. |date=2016 |publisher=Cambridge University Press |isbn=9781107507180 |page=137}}</ref> 1888 සැප්තැම්බර් 9 වන දින, ටහිටි රදගුරු මොන්සිග්නෝර් ජෝසේ මාරියා වර්ඩියර්ගේ උත්සාහයට ස්තූතිවන්ත වන්නට, ප්‍රාදේශීය රජු සමඟ අන්‍යෝන්‍ය කැමැත්ත ගිවිසුමක් අත්සන් කිරීමෙන් චිලී රාජ්‍යය පාස්කු දූපත අත්පත් කර ගත්තේය. වහල් වෙළෙන්දන් විසින් දිවයින නිරන්තරයෙන් ප්‍රහාර එල්ල කරන ලදී. නාවික නිලධාරි පොලිකාර්පෝ ටෝරෝ චිලී රජය නියෝජනය කළ අතර අටමු ටෙකේනා රපානුයි කවුන්සිලයේ ප්‍රධානියා විය. රාපා නුයි වැඩිහිටියන් ඔවුන්ගේ ප්‍රධානීන් ලෙස ඔවුන්ගේ පදවි නාම, ඔවුන්ගේ ඉඩම්වල අයිතිය, ඔවුන්ගේ සංස්කෘතියේ සහ සම්ප්‍රදායන්ගේ වලංගුභාවය සමාන කොන්දේසි මත අත් නොහරිමින් ස්වෛරීභාවය අත්හැරියහ. රාපා නුයිවරු කිසිවක් විකුණා දැමූ අතර චිලී රාජ්‍යයට සමාන කොන්දේසි යටතේ ඒකාබද්ධ කරන ලදී.<ref name="historia">{{Cite web |title=Historia de la Isla de Pascua: Su Incorporación y Su Conflicto Con La Williamson & Balfour. Daños Patrimoniales, Pretensiones Internacionales e Independentismos |url=http://www.soberaniachile.cl/historia_de_la_incorporacion_y_las_controversias_de_la_isla_de_pascua.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230321015938/http://www.soberaniachile.cl/historia_de_la_incorporacion_y_las_controversias_de_la_isla_de_pascua.html |archive-date=21 March 2023 |access-date=26 January 2024}}</ref> 1891 චිලී සිවිල් යුද්ධය ජනාධිපතිවරයා සහ කොංග්‍රසය අතර බලය නැවත බෙදා හැරීමක් සිදු කළ අතර, චිලී පාර්ලිමේන්තු විලාසිතාවේ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයක් ස්ථාපිත කළේය. කෙසේ වෙතත්, සිවිල් යුද්ධය දේශීය කර්මාන්ත සහ බලගතු චිලී බැංකු අවශ්‍යතා සංවර්ධනයට කැමති අය අතර තරඟයක් ද විය, විශේෂයෙන් විදේශීය ආයෝජකයින් සමඟ ශක්තිමත් සබඳතා තිබූ එඩ්වර්ඩ්ස් නිවස. වැඩි කල් නොගොස්, උත්සන්න වන භූ දේශපාලනික තරඟකාරිත්වය සහ පූනා ද අටකාමා ආරවුල මධ්‍යයේ රට ආර්ජන්ටිනාව සමඟ ඉතා මිල අධික නාවික අවි තරඟයක නිරත විය. පේරු සහ බොලිවියාවට එරෙහි පැසිෆික් යුද්ධයේ (1879–1883) ප්‍රතිඵලයක් ලෙස චිලී රටවල් දෙකෙන්ම සම්පත් බහුල භූමි ප්‍රදේශයක් ඈඳා ගැනීමට සහ කලාපීය බලවතෙකු ලෙස එහි තත්ත්වය තවදුරටත් තහවුරු කර ගැනීමට හේතු විය. පසුව එය ඇමරිකාවේ ප්‍රමුඛ නාවික බලවතෙකු ලෙස මතු වූ අතර, 1885 පැනමා අර්බුදයට එක්සත් ජනපද මැදිහත්වීමට විරෝධය දැක්වීමට නැවක් පවා යැවීය. චිලී බටහිර අර්ධගෝලයේ එක්සත් ජනපද ආධිපත්‍යයට තර්ජනය කළ හැකි අතර, 1891 දී බැල්ටිමෝර් අර්බුදය අතරතුර රටවල් දෙක යුද්ධයට ආසන්න විය.<ref name="sater">William Sater, ''Chile and the United States: Empires in Conflict'', Athens, GA; University of Georgia Press, {{ISBN|0-8203-1249-5}} p.51</ref> === 20 වන සියවස === [[File:Chilean_battleship_Almirante_Latorre.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chilean_battleship_Almirante_Latorre.jpg|වම|thumb|1921 දී චිලියේ අල්මිරන්ට් ලැටෝරේ ඩ්‍රෙඩ්නෝට්]] The early 20th century saw Chile fully consolidate its territory and resolve long-running diplomatic and territorial disputes. Its current borders with Argentina were finalized [[:en:1902_Arbitral_award_of_the_Andes_between_Argentina_and_Chile|through British arbitration]] in 1902 and a bilateral settlement of the [[:en:Puna_de_Atacama_dispute|Puna de Atacama dispute]] the following year. In 1904, Chile and Bolivia signed a [[:en:Treaty_of_Peace_and_Friendship_(1904)|Treaty of Peace and Friendship]] which clarified the border between both countries. The Chilean economy partially degenerated into a system protecting the interests of a ruling [[:en:Oligarchy|oligarchy]]. By the 1920s, the emerging middle and working classes were powerful enough to elect a reformist president, [[:en:Arturo_Alessandri|Arturo Alessandri]], whose program was frustrated by a conservative congress. In the 1920s, [[:en:Marxism|Marxist]] groups with strong popular support arose.<ref name="countrystudies" /> A military coup led by General [[:en:Luis_Altamirano|Luis Altamirano]] in 1924 set off a period of political instability that lasted until 1932. Of the ten governments that held power in that period, the longest lasting was that of General [[:en:Carlos_Ibáñez_del_Campo|Carlos Ibáñez del Campo]], who briefly ruled as [[:en:De_facto|de facto]] dictator in 1925 and then again between 1927 and 1931. These authoritarian governments were comparatively less harsh and corrupt than counterparts elsewhere in Latin America.<ref>{{Cite book |last=Fowler |first=Will |title=Authoritarianism in Latin America since independence |publisher=Greenwood Press |year=1996 |isbn=0-313-29843-2 |location=University of Virginia |pages=30–96}}</ref><ref>{{cite book |last=Frazier |first=Lessie Jo |url=https://books.google.com/books?id=gQU-GYGeVSEC&pg=PA163 |title=Salt in the Sand: Memory, Violence, and the Nation-State in Chile, 1890 to the Present |date=17 July 2007 |publisher=Duke University Press |isbn=978-0-8223-4003-4 |pages=163–184 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020445/https://books.google.com/books?id=gQU-GYGeVSEC&pg=PA163#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> By relinquishing power to a democratically elected successor, Ibáñez del Campo retained the respect of a large enough segment of the population to remain a viable politician for more than thirty years, in spite of the vague and shifting nature of his ideology. When constitutional rule was restored in 1932, a strong middle-class party, the Radicals, emerged. It became the key force in coalition governments for the next 20 years. During the period of [[:en:Radical_Party_(Chile)|Radical Party]] dominance (1932–52), the state increased its role in the economy. In 1952, voters returned Ibáñez del Campo to office for another six years. [[:en:Jorge_Alessandri|Jorge Alessandri]] succeeded Ibáñez del Campo in 1958, bringing Chilean conservatism back into power democratically for another term. The [[:en:1964_Chilean_presidential_election|1964 presidential election]] of [[:en:Christian_Democrat_Party_of_Chile|Christian Democrat]] [[:en:Eduardo_Frei_Montalva|Eduardo Frei Montalva]] by an [[:en:Majority|absolute majority]] initiated a period of major reform. Under the slogan "Revolution in Liberty", the Frei administration embarked on far-reaching social and economic programs, particularly in education, housing, and [[:en:Agrarian_reform|agrarian reform]], including rural unionization of agricultural workers. By 1967, however, Frei encountered increasing opposition from leftists, who charged that his reforms were inadequate, and from conservatives, who found them excessive. At the end of his term, Frei had not fully achieved his party's ambitious goals.<ref name="countrystudies" /> [[File:Salvador_Allende_Gossens-.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Salvador_Allende_Gossens-.jpg|thumb|සැල්වදෝර් අයියන්ඩේ]] In the 1970 election, Senator [[:en:Salvador_Allende|Salvador Allende]] of the [[:en:Socialist_Party_of_Chile|Socialist Party of Chile]] (then part of the "[[:en:Popular_Unity_(Chile)|Popular Unity]]" coalition which included the Communists, Radicals, Social-Democrats, dissident Christian Democrats, the Popular Unitary Action Movement, and the Independent Popular Action),<ref name="countrystudies" /> achieved a partial majority in a [[:en:Plurality_(voting)|plurality]] of votes in a three-way contest, followed by candidates Radomiro Tomic for the Christian Democrat Party and Jorge Alessandri for the Conservative Party. Allende was not elected with an absolute majority, receiving fewer than 35% of the votes. The [[:en:National_Congress_of_Chile|Chilean Congress]] conducted a runoff vote between the leading candidates, Allende and former president Jorge Alessandri, and, keeping with tradition, chose Allende by a vote of 153 to 35. Frei refused to form an alliance with Alessandri to oppose Allende, on the grounds that the Christian Democrats were a workers' party and could not make common cause with the right wing.<ref>{{Cite book |last=Mares |first=David |url=https://books.google.com/books?id=0Y3EWkKZsYcC&pg=PA145 |title=The United States and Chile: Coming in from the Cold |author2=Francisco Rojas Aravena |publisher=Routledge |year=2001 |isbn=978-0-415-93125-0 |page=145 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020509/https://books.google.com/books?id=0Y3EWkKZsYcC&pg=PA145 |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref><ref>{{cite book |last=Trento |first=Joseph J. |url=https://books.google.com/books?id=3uPBM7z_62gC&pg=PA560 |title=The Secret History of the CIA |publisher=Carroll & Graf Publishers |year=2005 |isbn=978-0-7867-1500-8 |page=560 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150319065032/http://books.google.com/books?id=3uPBM7z_62gC&pg=PA560 |archive-date=19 March 2015 |url-status=dead}}</ref> An [[:en:Economic_depression|economic depression]] that began in 1972 was exacerbated by [[:en:Capital_flight|capital flight]], plummeting private investment, and withdrawal of bank deposits in response to Allende's socialist program. Production fell and unemployment rose. Allende adopted measures including price freezes, wage increases, and tax reforms, to increase consumer spending and redistribute income downward.<ref>{{cite book |author=Lois Hecht Oppenheim |url=https://books.google.com/books?id=99ZLX52z_noC&pg=PA52 |title=Politics in Chile: Socialism, Authoritarianism, and Market Democracy |publisher=Westview Press |year=2007 |isbn=978-0-7867-3426-9 |page=52 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020433/https://books.google.com/books?id=99ZLX52z_noC&pg=PA52#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> Joint public-private [[:en:Public_works|public works]] projects helped reduce unemployment.<ref name="De Vylder">{{cite book |last=De Vylder |first=Stefan |title=Allende's Chile: The Political Economy of the Rise and Fall of the Unidad Popular |date=5 March 2009 |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-10757-0}}</ref>{{Page needed|date=September 2010}} Much of the banking sector was [[:en:Nationalization|nationalized]]. Many enterprises within the [[:en:Copper#Production|copper]], coal, iron, [[:en:Caliche_(mineral)#Chilean_caliche|nitrate]], and steel industries were [[:en:Nationalization#Expropriation|expropriated]], nationalized, or subjected to state intervention. Industrial output increased sharply and unemployment fell during the Allende administration's first year.<ref name="De Vylder" /> Allende's program included advancement of workers' interests,<ref name="De Vylder" /><ref>{{cite web |title=Allende wins the elections: first coup attempt |url=http://grace.evergreen.edu/~arunc/texts/chile/torre/Allende.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20080107150857/http://grace.evergreen.edu/~arunc/texts/chile/torre/Allende.html |archive-date=7 January 2008 |access-date=17 December 2009 |publisher=Grace.evergreen.edu}}</ref> replacing the judicial system with "socialist legality",<ref name="friedman368">{{cite book |last=Friedman |first=Norman |url=https://books.google.com/books?id=0CIXLdxhQMAC&pg=PA367 |title=The Fifty-Year War: Conflict and Strategy in the Cold War |date=1 March 2007 |publisher=Naval Institute Press |isbn=978-1-59114-287-4 |pages=367–368 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020229/https://books.google.com/books?id=0CIXLdxhQMAC&pg=PA367 |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> nationalization of banks and forcing others to bankruptcy,<ref name="friedman368" /> and strengthening "popular militias" known as MIR.<ref name="friedman368" /> Started under former President Frei, the Popular Unity platform also called for nationalization of Chile's major copper mines in the form of a constitutional amendment. The measure was passed unanimously by Congress. As a result,<ref>{{cite book |last=Qureshi |first=Lubna Z. |url=https://books.google.com/books?id=alISgQdNY4kC&pg=PA86 |title=Nixon, Kissinger, and Allende: U.S. Involvement in the 1973 Coup in Chile |publisher=Lexington Books |year=2009 |isbn=978-0-7391-2655-4 |pages=86–97 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020042/https://books.google.com/books?id=alISgQdNY4kC&pg=PA86#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> the [[:en:Richard_Nixon|Richard Nixon]] administration [[:en:United_States_intervention_in_Chile|organized and inserted secret operatives]] in Chile, in order to swiftly destabilize Allende's government.<ref>{{cite web |title=Report on CIA Chilean Task Force activities |url=http://www.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB8/ch01-01.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20100211203442/http://www.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB8/ch01-01.htm |archive-date=11 February 2010 |access-date=11 March 2010 |work=Chile and the United States: Declassified Documents relating to the Military Coup, 1970–1976 |publisher=The National Security Archive: Electronic Briefing Books (George Washington University)}}</ref> In addition, US financial pressure restricted international economic credit to Chile.<ref name="fas.org">{{cite web |title=Covert Action In Chile 1963–1973, Staff Report Of The Select Committee To Study Governmental Operations With Respect To Intelligence Activities |url=https://fas.org/irp/ops/policy/church-chile.htm |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20091003144646/http://www.fas.org/irp/ops/policy/church-chile.htm |archive-date=3 October 2009 |access-date=17 December 2009 |publisher=Federation of American Scientists}}</ref> The economic problems were also exacerbated by Allende's public spending, financed mostly through printing money, and by poor credit ratings given by commercial banks.<ref>{{Cite news|url=http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,879153,00.html|title=Tightening the Belt|date=7 August 1972|magazine=[[Time (magazine)|Time]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20101022175928/http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,879153,00.html|archive-date=22 October 2010|url-status=dead}}</ref> Simultaneously, opposition media, politicians, business guilds and other organizations helped to accelerate a campaign of domestic political and economical destabilization, some of which was backed by the United States.<ref name="fas.org" /><ref>{{cite web |title=Equipo Nizkor – CIA Activities in Chile – September 18, 2000 |url=http://www.derechos.org/nizkor/chile/doc/hinchey.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20080513083911/http://www.derechos.org/nizkor/chile/doc/hinchey.html |archive-date=13 May 2008 |access-date=17 December 2009 |publisher=Derechos.org}}</ref> By early 1973, inflation was out of control. On 26 May 1973, Chile's Supreme Court, which was opposed to Allende's government, unanimously denounced Allende's ''disruption of the legality of the nation''. Although illegal under the Chilean constitution, the court supported and strengthened Pinochet's soon-to-be seizure of power.<ref name="friedman368" /><ref>{{cite web |title=Transition to Democracy in Latin America: The Role of the judiciary |url=http://www.law.yale.edu/documents/pdf/rightdegree_independence(5).pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130819213445/http://www.law.yale.edu/documents/pdf/rightdegree_independence%285%29.pdf |archive-date=19 August 2013 |publisher=Yale University}}</ref> ==== පිනොචේ යුගය (1973–1990) ==== [[File:Golpe_de_Estado_1973.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Golpe_de_Estado_1973.jpg|වම|thumb|1973 චිලී කුමන්ත්‍රණය අතරතුර ලා මොනේඩා ජනාධිපති මන්දිරයට බෝම්බ හෙලන ප්‍රහාරක ජෙට් යානා]] On 11 September 1973, a [[:en:Chilean_coup_of_1973|military coup]] overthrew Allende, who apparently committed suicide as the armed forces bombarded the [[:en:La_Moneda_Palace|presidential palace]].<ref>{{Cite book |last=Soto |first=Óscar |title=El último día de Salvador Allende |publisher=Aguilar |year=1999 |isbn=978-956-239-084-2}}{{page needed|date=July 2013}}</ref><ref>{{Cite book |last=Ahumada |first=Eugeno |title=Chile: La memoria prohibida}}{{page needed|date=July 2013}}</ref> The degree to which [[:en:U.S._intervention_in_Chile#1973_coup|the United States was involved in the coup]] remains debated; after Allende was overthrown, U.S. Secretary of State [[:en:Henry_Kissinger|Henry Kissinger]] told [[:en:President_of_the_United_States|U.S. president]] [[:en:Richard_Nixon|Richard Nixon]] that the United States had "helped" the coup indirectly.<ref>{{cite web |date=16 September 2013 |title=Kissinger and Chile: the Declassified Record |url=http://www2.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB437/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20130917045957/http://www2.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB437/ |archive-date=17 September 2013 |access-date=16 September 2013 |publisher=The National Security Archive}}</ref> Historian Sebastián Hurtado contends there is no documentary evidence to support that the U.S. government was actively involved in the coordination and execution the coup; however, upon Allende's election in 1970, Kissinger had stated "I don't see why we need to stand by and watch a country go Communist due to the irresponsibility of its own people",<ref name="k745">{{cite web |last=Lewis |first=Anthony |date=1975-02-27 |title=The Kissinger Doctrine |url=https://www.nytimes.com/1975/02/27/archives/the-kissinger-doctrine.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220912084418/https://www.nytimes.com/1975/02/27/archives/the-kissinger-doctrine.html |archive-date=12 September 2022 |access-date=2024-05-08 |website=The New York Times}}</ref><ref name="Hurtado">{{cite web |author1=Juan Paulo Iglesias |date=25 August 2023 |title=Sebastián Hurtado, historiador: "Estados Unidos no tuvo participación directa en el Golpe, pero sí quería que Allende cayera" |url=https://www.latercera.com/la-tercera-sabado/noticia/sebastian-hurtado-historiador-estados-unidos-no-tuvo-participacion-directa-en-el-golpe-pero-si-queria-que-allende-cayera/3UXITS4IUNB3RPPB57ILMYDO64/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240912221446/https://www.latercera.com/la-tercera-sabado/noticia/sebastian-hurtado-historiador-estados-unidos-no-tuvo-participacion-directa-en-el-golpe-pero-si-queria-que-allende-cayera/3UXITS4IUNB3RPPB57ILMYDO64/ |archive-date=12 September 2024 |access-date=12 January 2025 |publisher=La Tercera |language=es}}</ref> while Nixon had expressed that the Allende government should not be consolidated and acted decisively to destabilize his government.<ref name="Hurtado" /><ref>{{cite journal|last1=Hurtado|first1=Sebastián|date=10 October 2016|title=Chile y Estados Unidos, 1964-1973. Una nueva mirada|journal=Nuevo Mundo Mundos Nuevos|language=es|doi=10.4000/nuevomundo.69698|doi-access=free}}</ref> A military junta, led by General [[:en:Augusto_Pinochet|Augusto Pinochet]], took control of the country. His regime was marked by widespread [[:en:Human_rights_violations_in_Pinochet's_Chile|human rights violations]]. Chile initiated and actively participated in [[:en:Operation_Condor|Operation Condor]], a U.S.-backed campaign to suppress leftists and their sympathizes.<ref>{{cite web |last1=Dinges |first1=John |title=Operation Condor |url=http://www.latinamericanstudies.org/chile/operation-condor.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20180722031734/http://www.latinamericanstudies.org/chile/operation-condor.htm |archive-date=22 July 2018 |access-date=6 July 2018 |website=latinamericanstudies.org |publisher=Columbia University}}</ref> In October 1973, at least 72 people were murdered by the [[:en:Caravan_of_Death|Caravan of Death]].<ref>{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/850932.stm|title=Flashback: Caravan of Death|date=25 July 2000|work=BBC|access-date=11 March 2008|archive-url=https://web.archive.org/web/20080226211503/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/850932.stm|archive-date=26 February 2008|url-status=live}}</ref> According to the [[:en:Rettig_Report|Rettig Report]] and [[:en:Valech_Commission|Valech Commission]], during the Pinochet regime's 15-year rule, at least 2,115 were killed,<ref>{{cite web |author=Ministerio del Interior |date=3 August 1999 |title=Ministerio del Interior, Programa de Derechos Humanos – ddhh_rettig |url=http://www.ddhh.gov.cl/ddhh_rettig.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20091223174254/http://www.ddhh.gov.cl/ddhh_rettig.html |archive-date=23 December 2009 |access-date=17 December 2009 |publisher=Ddhh.gov.cl}}</ref> and at least 27,265<ref name="sintesis">{{cite web |title=Sintesis Ok |url=http://www.comisionprisionpoliticaytortura.cl/filesapp/Sintesis.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20070727031254/http://www.comisionprisionpoliticaytortura.cl/filesapp/Sintesis.pdf |archive-date=27 July 2007 |access-date=17 December 2009}}</ref> were tortured (including 88 children younger than 12 years old);<ref name="sintesis" /> many were detained, tortured, and executed at the national stadium. In 2011, Chile recognized an additional 9,800 victims, bringing the total number killed, tortured or imprisoned for political reasons to 40,018.<ref>Eva Vergara (18 August 2015). [https://www.huffingtonpost.com/2011/08/18/chile-recognizes-9800-more-pinochet-victims_n_930754.html Chile Recognizes 9,800 More Pinochet Victims] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20151231220056/http://www.huffingtonpost.com/2011/08/18/chile-recognizes-9800-more-pinochet-victims_n_930754.html|date=31 December 2015}}. ''The Associated Press'' via ''The Huffington Post.'' Retrieved 25 August 2015.</ref> Among the victims was internationally known poet-singer [[:en:Víctor_Jara|Víctor Jara]]. [[File:Augusto_Pinochet_foto_oficial_coloreada.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Augusto_Pinochet_foto_oficial_coloreada.jpg|thumb|ඔගස්ටෝ පිනෝචෙට්]] A new Constitution was approved by a controversial [[:en:Plebiscite|plebiscite]] on 11 September 1980, and General Pinochet became president of the republic for an eight-year term. After Pinochet obtained rule of the country, several hundred committed Chilean revolutionaries joined the [[:en:Sandinista|Sandinista]] army in [[:en:Nicaragua|Nicaragua]], guerrilla forces in [[:en:Argentina|Argentina]] or training camps in [[:en:Cuba|Cuba]], Eastern Europe and Northern Africa.<ref>{{cite book |author1=Pamela Constable |author-link=Pamela Constable |url=https://archive.org/details/nationofenemiesc00cons |title=A Nation of Enemies: Chile Under Pinochet |author2=Arturo Valenzuela |author2-link=Arturo Valenzuela |publisher=W W Norton & Company Incorporated |year=1993 |isbn=978-0-393-30985-0 |page=150}}</ref> In the late 1980s, largely as a result of events such as the 1982 economic collapse<ref>{{cite book |last1=Klein |first1=Naomi |author-link=Naomi Klein |url=https://books.google.com/books?id=PwHUAq5LPOQC&pg=PA85 |title=The Shock Doctrine: The Rise of Disaster Capitalism |date=1 April 2010 |publisher=Henry Holt and Company (2007) |isbn=978-1-4299-1948-7 |page=85 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020106/https://books.google.com/books?id=PwHUAq5LPOQC&pg=PA85#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> and mass [[:en:Civil_resistance|civil resistance]] in 1983–88, the government gradually permitted greater freedom of assembly, [[:en:Freedom_of_speech|speech]], and association, to include trade union and political activity.<ref>{{cite book |last=Huneeus |first=Carlos |author-link=Carlos Huneeus |title=Civil Resistance and Power Politics:The Experience of Non-violent Action from Gandhi to the Present |date=3 September 2009 |publisher=Oxford University Press |isbn=978-0-19-161917-5 |editor1=Adam Roberts |pages=197–212 |chapter=Political Mass Mobilization against Authoritarian Rule: Pinochet's Chile, 1983–88 |access-date=14 July 2013 |editor2=Timothy Garton Ash |chapter-url=https://books.google.com/books?id=zD_S8Y2WbRsC&pg=PT168 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020252/https://books.google.com/books?id=zD_S8Y2WbRsC&pg=PT168#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> The government launched market-oriented reforms with [[:en:Hernán_Büchi|Hernán Büchi]] as Minister of Finance. Chile moved toward a [[:en:Free_market_economy|free market economy]] that saw an increase in domestic and foreign private investment, although the [[:en:Copper#Production|copper]] industry and other important mineral resources were not opened to competition. In a [[:en:1988_Chilean_national_plebiscite|plebiscite]] on 5 October 1988, Pinochet was denied a second eight-year term as president (56% against 44%). Chileans elected a new president and the majority of members of a [[:en:Bicameralism|bicameral]] congress on 14 December 1989. Christian Democrat [[:en:Patricio_Aylwin|Patricio Aylwin]], the candidate of a coalition of 17 political parties called the ''[[:en:Concertación|Concertación]]'', received an absolute majority of votes (55%).<ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/1989/12/16/world/man-in-the-news-patricio-aylwin-a-moderate-leads-chile.html|title=Man in the News: Patricio Aylwin; A Moderate Leads Chile|last=Christian|first=Shirley|date=16 December 1989|work=The New York Times|access-date=28 July 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180729012944/https://www.nytimes.com/1989/12/16/world/man-in-the-news-patricio-aylwin-a-moderate-leads-chile.html|archive-date=29 July 2018|url-status=live}}</ref> President Aylwin served from 1990 to 1994, in what was considered a transition period. === 21 වන සියවස === [[File:Izamiento_de_la_Gran_Bandera_Nacional_-_Presidentes_de_Chile.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Izamiento_de_la_Gran_Bandera_Nacional_-_Presidentes_de_Chile.jpg|වම|thumb|චිලී රාජ්‍යයේ ද්විශත සංවත්සරය සමරමින්, එහි ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයට සංක්‍රමණය වීමෙන් පසු (1990–2022) චිලී රාජ්‍යයේ පළමු ජනාධිපතිවරුන් පස් දෙනා]] In December 1993, Christian Democrat [[:en:Eduardo_Frei_Ruiz-Tagle|Eduardo Frei Ruiz-Tagle]], the son of previous president Eduardo Frei Montalva, led the Concertación coalition to victory with an absolute majority of votes (58%).<ref>{{cite encyclopedia |title=Chile elects new leader Late president's son wins big |encyclopedia=Encyclopedia.com |url=http://www.encyclopedia.com/doc/1P2-8257609.html |access-date=14 July 2013 |date=12 December 1993 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080526090105/http://www.encyclopedia.com/doc/1P2-8257609.html |archive-date=26 May 2008}}</ref> Frei Ruiz-Tagle was succeeded in 2000 by Socialist [[:en:Ricardo_Lagos|Ricardo Lagos]], who won the presidency in an unprecedented [[:en:1999–2000_Chilean_presidential_election|runoff election]] against [[:en:Joaquín_Lavín|Joaquín Lavín]] of the rightist [[:en:Alliance_for_Chile|Alliance for Chile]].<ref>{{Cite news|url=http://archives.cnn.com/2000/WORLD/americas/01/17/chile.elex.01/|title=Moderate socialist Lagos wins Chilean presidential election|date=16 January 2000|work=CNN|archive-url=https://web.archive.org/web/20080506162601/http://archives.cnn.com/2000/WORLD/americas/01/17/chile.elex.01/|archive-date=6 May 2008|url-status=dead}}</ref> In January 2006, Chileans elected their first female president, [[:en:Michelle_Bachelet_Jeria|Michelle Bachelet Jeria]], of the Socialist Party, defeating [[:en:Sebastián_Piñera|Sebastián Piñera]], of the [[:en:National_Renewal_(Chile)|National Renewal]] party, extending the ''Concertación'' governance for another four years.<ref>{{cite web |date=12 January 2006 |title=Chile elects first woman president |url=https://www.nbcnews.com/id/wbna10819903 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20131109023348/http://www.nbcnews.com/id/10819903/ |archive-date=9 November 2013 |access-date=10 November 2019 |work=NBC News}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2006/03/11/AR2006031101381.html|title=Bachelet Sworn in As Chile's President|last=Reel|first=Monte|date=12 March 2006|newspaper=The Washington Post|access-date=22 August 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170701225835/http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2006/03/11/AR2006031101381.html|archive-date=1 July 2017|url-status=live}}</ref> In January 2010, Chileans [[:en:2009–10_Chilean_presidential_election|elected]] [[:en:Sebastián_Piñera|Sebastián Piñera]] as the first rightist President in 20 years, defeating former President [[:en:Eduardo_Frei_Ruiz-Tagle|Eduardo Frei Ruiz-Tagle]] of the ''Concertación'', for a four-year term succeeding Bachelet. Due to term limits, [[:en:Sebastián_Piñera|Sebastián Piñera]] did not stand for re-election in 2013, and his term expired in March 2014 resulting in [[:en:Michelle_Bachelet|Michelle Bachelet]] returning to office.<ref>{{cite web |date=11 March 2014 |title=Michelle Bachelet sworn in as Chile's president |url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-26528923 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140312035407/http://www.bbc.com/news/world-latin-america-26528923 |archive-date=12 March 2014 |access-date=12 August 2021 |work=BBC News}}</ref> Sebastián Piñera succeeded Bachelet again in 2018 as the [[:en:President_of_Chile|President of Chile]] after winning the December 2017 presidential [[:en:2017_Chilean_general_election|election]].<ref>{{cite web |date=18 December 2017 |title=Chile election: Conservative Piñera elected president |url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-42388019 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20171218103345/http://www.bbc.com/news/world-latin-america-42388019 |archive-date=18 December 2017 |access-date=12 August 2021 |work=BBC News}}</ref><ref>{{cite web |date=11 March 2018 |title=Pinera, a conservative billionaire, is sworn in as president of Chile |url=https://www.yahoo.com/news/pinera-conservative-billionaire-sworn-president-chile-183054108.html?guccounter=1&guce_referrer=aHR0cHM6Ly93d3cuZ29vZ2xlLmNvbS8&guce_referrer_sig=AQAAAC6_pBevRC0GpV00u6W8P1NWhHqxCXKFRdRMnzk5fsa |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210801211945/https://www.yahoo.com/news/pinera-conservative-billionaire-sworn-president-chile-183054108.html?guccounter=1&guce_referrer=aHR0cHM6Ly93d3cuZ29vZ2xlLmNvbS8&guce_referrer_sig=AQAAAC6_pBevRC0GpV00u6W8P1NWhHqxCXKFRdRMnzk5fsa |archive-date=1 August 2021 |access-date=12 August 2021 |work=Yahoo! News |agency=Agence France Presse}}</ref> On 27 February 2010, Chile was struck by an 8.8 {{M|w|link=y}} [[:en:2010_Chile_earthquake|earthquake]], the fifth largest ever recorded at the time. More than 500 people died (most from the ensuing [[:en:Tsunami|tsunami]]) and over a million people lost their homes. The earthquake was also followed by multiple aftershocks.<ref>{{cite web |title=US ready to help Chile: Obama |url=http://www.australia-times.com.au/world/article.php?id=501 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110427081917/http://www.australia-times.com.au/world/article.php?id=501 |archive-date=27 April 2011 |access-date=3 March 2010 |work=The Australia Times}}</ref> Initial damage estimates were in the range of US$15–30 billion, around 10% to 15% of Chile's real gross domestic product.<ref>[http://www.contractmagazine.com/contract/content_display/design/news/e3i128fcc3d3e64156a013dfae605b73a5b More Quakes Shake Chile's Infrastructure], Adam Figman, ''Contract'', 1 March 2010 {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141114030306/http://www.contractmagazine.com/contract/content_display/design/news/e3i128fcc3d3e64156a013dfae605b73a5b|date=14 November 2014}}</ref> Chile achieved global recognition for the successful [[:en:2010_Copiapó_mining_accident|rescue of 33 trapped miners]] in 2010. On 5 August 2010, the access tunnel collapsed at the San José copper and gold mine in the [[:en:Atacama_Desert|Atacama Desert]] near [[:en:Copiapó|Copiapó]] in northern Chile, trapping 33 men {{convert|700|m|sp=us}} below ground. A rescue effort organized by the Chilean government located the miners 17 days later. All 33 men were brought to the surface two months later on 13 October 2010 over a period of almost 24 hours, an effort that was carried on live television around the world.<ref name="usstatedep">{{cite web |date=16 December 2011 |title=Background Note: Chile |url=https://2009-2017.state.gov/r/pa/ei/bgn/1981.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170121153101/https://2009-2017.state.gov/r/pa/ei/bgn/1981.htm |archive-date=21 January 2017 |access-date=19 March 2012 |work=[[Bureau of Western Hemisphere Affairs]], [[United States Department of State]]}}</ref> [[File:Marcha_Mas_Grande_De_Chile_2019_Plaza_Baquedano_Drone.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Marcha_Mas_Grande_De_Chile_2019_Plaza_Baquedano_Drone.jpg|thumb|සන්තියාගෝ හි ප්ලාසා බැකෙඩානෝ දෙසට 2019–2022 චිලී විරෝධතාවල දර්ශනයක්]] From [[:en:2019–20_Chilean_protests|2019 to 2022]], Chile endured a series of nationwide protests in response to a rise in the [[:en:Santiago_Metro|Santiago Metro]]'s subway fare, the increased [[:en:Cost_of_living|cost of living]], [[:en:Privatization|privatization]], and [[:en:Economic_inequality|inequality]].<ref>{{cite web |author=Naomi Larsson |date=26 October 2019 |title=Chile protests: More than one million bring Santiago to a halt |url=https://www.aljazeera.com/news/2019/10/chile-protests-million-bring-santiago-halt-191025223542333.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191026165551/https://www.aljazeera.com/news/2019/10/chile-protests-million-bring-santiago-halt-191025223542333.html |archive-date=26 October 2019 |access-date=19 November 2019 |website=Al Jazeera}}</ref> On 15 November, most of the political parties represented in the National Congress signed an agreement to call a [[:en:2020_Chilean_national_referendum|national referendum]] in April 2020 regarding the creation of a new Constitution, later postponed to October due to the [[:en:COVID-19_pandemic_in_Chile|COVID-19 pandemic]].<ref>{{cite news|url=https://www.aljazeera.com/news/2019/11/month-protests-chile-persist-gov-concessions-191118231609475.html|title=One month on: Protests in Chile persist despite gov't concessions|author=Sandra Cuffe|date=19 November 2019|work=Al Jazeera|access-date=19 November 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20200317120559/https://www.aljazeera.com/news/2019/11/month-protests-chile-persist-gov-concessions-191118231609475.html|archive-date=17 March 2020|url-status=live}}</ref> On 25 October 2020, Chileans voted 78.28 percent in favor of a new constitution, while 21.72 percent rejected the change; voter turnout was 51 percent. An [[:en:2021_Chilean_Constitutional_Convention_election|election]] for the members of the [[:en:Constitutional_Convention_(Chile)|Constitutional Convention]] was held in Chile between 15 and 16 May 2021;<ref name="postpone">{{Cite web |date=6 April 2021 |title=Presidente Piñera promulga reforma que posterga elecciones al 15 y 16 de mayo |url=https://www.elmostrador.cl/noticias/pais/2021/04/06/presidente-pinera-promulga-reforma-que-posterga-elecciones-al-15-y-16-de-mayo/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210505183947/https://www.elmostrador.cl/noticias/pais/2021/04/06/presidente-pinera-promulga-reforma-que-posterga-elecciones-al-15-y-16-de-mayo/ |archive-date=5 May 2021 |access-date=7 April 2021 |website=El Mostrador |language=es}}</ref> the results saw a complete rearrangement of the political system established since the end of [[:en:Military_dictatorship_of_Chile_(1973–1990)|Pinochet's dictatorship]] in 1990, with various independent and leftist candidates performing strongly relative to conventional center-right and center-left parties. On 19 December 2021, a leftist candidate, the 35-year-old former student protest leader [[:en:Gabriel_Boric|Gabriel Boric]], won Chile's presidential [[:en:2021_Chilean_general_election|election]] to become the country's youngest leader.<ref>{{cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-59715941|title=Leftist Gabriel Boric to become Chile's youngest ever president|date=20 December 2021|work=BBC News|access-date=21 December 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211220000309/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-59715941|archive-date=20 December 2021|url-status=live}}</ref> On 11 March 2022, Boric was sworn in as president to succeed outgoing President Sebastian Piñera.<ref>{{cite news|url=https://www.theguardian.com/world/2022/mar/11/gabriel-boric-chile-president-new-era|title=Gabriel Boric, 36, sworn in as president to herald new era for Chile|date=11 March 2022|work=The Guardian|access-date=15 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220312233147/https://www.theguardian.com/world/2022/mar/11/gabriel-boric-chile-president-new-era|archive-date=12 March 2022|language=en|url-status=live}}</ref> The majority of Boric's Cabinet—14 out of 24—are women, which is a first in the Western Hemisphere.<ref>{{cite news|url=https://www.theguardian.com/world/2022/jan/21/chile-gabriel-boric-cabinet-majority-women|title=Chile's president-elect names progressive, majority-women cabinet|date=21 January 2022|work=The Guardian|access-date=15 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220125135734/https://www.theguardian.com/world/2022/jan/21/chile-gabriel-boric-cabinet-majority-women|archive-date=25 January 2022|language=en|url-status=live}}</ref> On 4 September 2022, voters rejected the new constitution proposal in the [[:en:2022_Chilean_constitutional_referendum|constitutional referendum]], which was put forward by the left-leaning [[:en:Constitutional_Convention_(Chile)|Constitutional Convention]].<ref>{{cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-62792025|title=Chile constitution: Voters overwhelmingly reject radical change|date=5 September 2022|work=BBC News|access-date=14 September 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220905063525/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-62792025|archive-date=5 September 2022|url-status=live}}</ref> On 17 December 2023, voters rejected a second new constitution proposal in a new [[:en:2023_Chilean_constitutional_referendum|constitutional referendum]], written by the conservative-led [[:en:Constitutional_Council_(Chile)|Constitutional Council]].<ref name="reuters.com">{{cite web |last1=Villegas |first1=A. |date=18 December 2023 |title=Chileans reject conservative constitution to replace dictatorship-era text |url=https://www.reuters.com/world/americas/chileans-head-polls-again-replace-dictatorship-era-constitution-2023-12-17/ |access-date=18 December 2023 |website=Reuters}}</ref><ref name=":2">{{Cite web |date=17 December 2023 |title=Chilean voters reject conservative constitution, after defeating leftist charter last year |url=https://apnews.com/article/chile-new-constitution-referendum-f7be231ff564856f6a5e1b0c0ac12c57 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20231218053713/https://apnews.com/article/chile-new-constitution-referendum-f7be231ff564856f6a5e1b0c0ac12c57 |archive-date=18 December 2023 |access-date=18 December 2023 |website=AP News |language=en}}</ref><ref name=":3">{{Cite web |title=Chile rejects second attempt to renew constitution |url=https://www.dw.com/en/chile-rejects-second-attempt-to-renew-constitution/a-67749225 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20231218193156/https://www.dw.com/en/chile-rejects-second-attempt-to-renew-constitution/a-67749225 |archive-date=18 December 2023 |access-date=19 December 2023 |website=dw.com |language=en}}</ref> == යොමු කිරීම් == eumr6ad0t0qhc5zh5ambp91xbqppzgv 750225 750224 2025-06-23T04:22:17Z BuddhikaW88 37808 /* ස්පාඤ්ඤ යටත් විජිතකරණය */ 750225 wikitext text/x-wiki === මුල් ඉතිහාසය === [[File:Momia_cultura_chinchorro_año_3000_AC.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Momia_cultura_chinchorro_a%C3%B1o_3000_AC.jpg|වම|thumb|පැරණිතම චින්චොරෝ මමී, ක්‍රි.පූ. 5050 පමණ සිට පැවත එන්නකි.]] ගල් මෙවලම් සාක්ෂිවලින් පෙනී යන්නේ මිනිසුන් වසර 18,500 කට පෙර මොන්ටේ වර්ඩ් නිම්න ප්‍රදේශයට වරින් වර පැමිණි බවයි. වසර 10,000 කට පමණ පෙර, සංක්‍රමණික ආදිවාසී ජනයා වර්තමාන චිලීයේ සාරවත් නිම්න සහ වෙරළබඩ ප්‍රදේශවල පදිංචි වූහ. ඉතා මුල් කාලීන මානව වාසස්ථානවලින් ජනාවාස වූ ස්ථාන අතර මොන්ටේ වර්ඩ්, කියුවා ඩෙල් මිලෝඩන් සහ පාලි-අයික් ආවාටයේ ලාවා නළය ඇතුළත් වේ.<ref name=":0">{{cite web |author=Bower, Bruce |date=26 December 2015 |title=People roamed tip of South America 18,500 years ago |url=https://www.sciencenews.org/article/people-roamed-tip-south-america-18500-years-ago |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200510101040/https://www.sciencenews.org/article/people-roamed-tip-south-america-18500-years-ago |archive-date=10 May 2020 |access-date=26 December 2015 |work=Science News |pages=10}}</ref> ඉන්කාවරු කෙටියෙන් ඔවුන්ගේ අධිරාජ්‍යය දැන් උතුරු චිලී ලෙස ව්‍යාප්ත කළ නමුත්, මාපුචේ (හෝ ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයන් විසින් ඔවුන් හැඳින්වූ පරිදි අරවුකානියානුවන්) රාජ්‍ය සංවිධානයක් නොමැතිකම නොතකා ඉන්කා අධිරාජ්‍යය ඔවුන් යටත් කර ගැනීමට ගත් බොහෝ උත්සාහයන්ට සාර්ථකව ප්‍රතිරෝධය දැක්වූහ.<ref>{{cite book |url=https://books.google.com/books?id=Nf8SnJ_ZJbkC&pg=PA27 |title=Insight Guides: Chile |publisher=Langenscheidt Publishing Group |year=2002 |isbn=978-981-234-890-6 |page=27 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240221111313/https://books.google.com/books?id=Nf8SnJ_ZJbkC&pg=PA27#v=onepage&q&f=false |archive-date=21 February 2024 |url-status=live}}</ref> ඔවුන් සාපා ඉන්කා ටුපාක් යුපන්කි සහ ඔහුගේ හමුදාවට එරෙහිව සටන් කළහ. මවුලේ සටන ලෙස හැඳින්වෙන ලේ වැකි දින තුනක ගැටුමේ ප්‍රතිඵලය වූයේ චිලී ප්‍රදේශ අත්පත් කර ගැනීම මවුලේ ගඟේදී අවසන් වීමයි.<ref name="countrystudies">{{cite web |date=31 March 1994 |title=Development and Breakdown of Democracy, 1830–1973 |url=http://countrystudies.us/chile/85.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110709014719/http://countrystudies.us/chile/85.htm |archive-date=9 July 2011 |access-date=21 April 2009 |work=Country Studies |publisher=Library of Congress}}</ref> === ස්පාඤ්ඤ යටත් විජිතකරණය === [[File:Captaincy_General_of_Chile,_1775.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Captaincy_General_of_Chile,_1775.svg|thumb|චිලී ඉතිහාස ලේඛනයට අනුව 1775 දී චිලී රාජධානිය. ඊළඟ වසරේදී රියෝ ඩි ලා ප්ලාටා හි උප රාජකීයත්වය නිර්මාණය කරන ලද අතර මෙන්ඩෝසා සහ සැන් ජුවාන් නගරවල භූමි ප්‍රදේශ චිලියේ සිට නව ආයතනයට මාරු කරන ලදී.<ref>{{cite book |author1=Eyzaguirre, Jaime |title=Breve historia de las fronteras de Chile |date=1967 |publisher=Editorial Universitaria}}</ref><ref>{{cite book |last1=Lagos Carmona |first1=Guillermo |title=Los Títulos Históricos: Historia de Las Fronteras de Chile |date=1985 |publisher=Andrés Bello |quote=(p. 197) We note that the Loa river is at 22 degrees and that Baleato, in 1793, indicated 21.5 degrees for the beginning of the Kingdom of Chile, with the Loa at its mouth in the Pacific. (...) (p. 540) According to the Map of Cano y Olmedilla, the limit of the Kingdom of Chile "(...) through the desert of Atacama (...) From here it turns to the S., S.E., S.E., and S., keeping in general this last course until near the 29° parallel, from where it takes a S.E. direction. SE. and S., generally keeping this last course until the vicinity of the 29° parallel, from where it takes a S.E. direction, skirting to the east the 'Province of Cuyo' which, of course, appears to be included in the territory of the Kingdom of Chile. In the latitude of 32°30' the line turns to the S.W. until reaching the Quinto river, which, as the legend says 'communicates by channels with the Saladillo in time of floods'. It follows the river down to the meridian 316°, counting to the E. of Tenerife, where it turns a stretch until it reaches the Hueuque-Leuvu river (or Barrancas river) at 371/2° latitude. From here it runs along the river for a stretch to the S.E., and then turns to the E. and falls into the Atlantic Sea in the vicinity of parallel 37° between Cape Lobos and Cape Corrientes", "a little north of the current Mar del Plata". (...) (p. 543) In this document it is seen that those of the province of Cuyo end to the south at the source of the Diamante River, and that from that point to the east, the dividing line goes to the point where the Quinto River crosses the road that goes from Santiago to Buenos Aires.}}</ref><ref>{{cite book |last1=Amunátegui |first1=Miguel Luis |url=https://libros.uchile.cl/files/presses/1/monographs/128/submission/proof/36/ |title=Títulos de la República de Chile a la soberanía i dominio de la Estremidad |date=1985 |access-date=14 November 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20221112070737/https://libros.uchile.cl/files/presses/1/monographs/128/submission/proof/36/ |archive-date=12 November 2022 |url-status=live}}</ref><ref>{{cite book |last1=Morla Vicuña |first1=Carlos |title=Estudio histórico sobre el descubrimiento y conquista de la Patagonia y de la Tierra del Fuego |date=1903 |publisher=F. A. Brockhaus |location=Leipzig}}</ref>]] 1520 දී, ලොව වටා ගමන් කිරීමට උත්සාහ කරන අතරතුර, ෆර්ඩිනන්ඩ් මැගෙලන් දැන් ඔහුගේ නමින් නම් කර ඇති දකුණු මාර්ගය (මැගෙලන් සමුද්‍ර සන්ධිය) සොයා ගත් අතර එමඟින් දැන් චිලී ලෙස හඳුන්වන ප්‍රදේශයට පා තැබූ පළමු යුරෝපීයයා බවට පත්විය. චිලී වෙත ළඟා වූ ඊළඟ යුරෝපීයයන් වූයේ 1535 දී පේරු සිට රත්තරන් සොයමින් පැමිණි ඩියාගෝ ද අල්මාග්‍රෝ සහ ඔහුගේ ස්පාඤ්ඤ ආක්‍රමණික කණ්ඩායමයි. ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයින්ට ප්‍රධාන වශයෙන් කප්පාදු කෘෂිකර්මාන්තය සහ දඩයම් කිරීම තුළින් තමන්ට සහාය වූ විවිධ සංස්කෘතීන් හමු විය.<ref name="countrystudies" /> චිලී යටත් කර ගැනීම 1540 දී ඉතා උනන්දුවෙන් ආරම්භ වූ අතර එය 1541 පෙබරවාරි 12 වන දින සන්තියාගෝ නගරය ආරම්භ කළ ෆ්‍රැන්සිස්කෝ පිසාරෝගේ ලුතිනන්වරයෙකු වූ පෙඩ්‍රෝ ද වැල්ඩිවියා විසින් සිදු කරන ලදී. ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයින්ට ඔවුන් සොයන පුළුල් රන් හා රිදී සොයා ගැනීමට නොහැකි වුවද, ඔවුන් චිලී මධ්‍යම නිම්නයේ කෘෂිකාර්මික විභවය හඳුනා ගත් අතර, චිලී ස්පාඤ්ඤ අධිරාජ්‍යයේ කොටසක් බවට පත්විය.<ref name="countrystudies" /> යටත් කර ගැනීම ක්‍රමයෙන් සිදු වූ අතර යුරෝපීයයන් නැවත නැවතත් පසුබෑමකට ලක් විය. 1553 දී ආරම්භ වූ දැවැන්ත මාපුචේ කැරැල්ලක ප්‍රතිඵලයක් ලෙස වැල්ඩිවියා මරණයට පත් වූ අතර යටත් විජිතයේ ප්‍රධාන ජනාවාස බොහොමයක් විනාශ විය. පසුව ඇති වූ ප්‍රධාන කැරලි 1598 සහ 1655 දී සිදු විය. මාපුචේ සහ අනෙකුත් ස්වදේශික කණ්ඩායම් කැරලි ගැසූ සෑම අවස්ථාවකම, ජනපදයේ දකුණු මායිම උතුරු දෙසට තල්ලු කරන ලදී. 1683 දී ස්පාඤ්ඤ කිරීටය විසින් වහල්භාවය අහෝසි කිරීම සිදු කරන ලද්දේ මාපුචේ වහල්භාවයට පත් කිරීම ඔවුන් යටත් කර ගැනීමට බිය ගැන්වීමට වඩා ප්‍රතිරෝධය තීව්‍ර කළ බව පිළිගැනීමෙනි. රාජකීය තහනම් කිරීම් තිබියදීත්, අඛණ්ඩ යටත්විජිතවාදී මැදිහත්වීම් හේතුවෙන් සබඳතා පළුදු විය.<ref>{{Cite web |last=Caivano |first=Tommaso |date=1 April 1882 |title=Storia della guerra d'America fra Chilì, il Perù e la Bolivia |url=http://archive.org/details/storiadellaguer00caivgoog |publisher=Ermanno Loescher |language=it |via=Internet Archive |place=Torino}}</ref> උතුරට කාන්තාරයෙන්, දකුණට මාපුචේ විසින්, නැගෙනහිරින් ඇන්ඩීස් කඳුවැටියෙන් සහ බටහිරින් සාගරයෙන් වෙන් කරන ලද චිලී, ස්පාඤ්ඤ ඇමරිකාවේ වඩාත්ම මධ්‍යගත, සමජාතීය භූමි ප්‍රදේශයක් බවට පත්විය. එක්තරා ආකාරයක මායිම් බලකොටුවක් ලෙස සේවය කරමින්, මාපුචේ සහ ස්පාඤ්ඤයේ යුරෝපීය සතුරන්, විශේෂයෙන් ඉංග්‍රීසි සහ ලන්දේසීන් යන දෙපිරිසගේම ආක්‍රමණ වැළැක්වීමේ මෙහෙවර යටත් විජිතයට පැවරුණි. සර් ෆ්‍රැන්සිස් ඩ්‍රේක් 1578 දී යටත් විජිතයේ ප්‍රධාන වරාය වූ වල්පරයිසෝ වෙත කළ වැටලීමෙන් පෙන්නුම් කළ පරිදි, මාපුචේට අමතරව බුකනියර්වරුන් සහ මුහුදු කොල්ලකරුවන් ද යටත් විජිතයට තර්ජනය කළහ. චිලී රාජ්‍යය ඇමරිකාවේ විශාලතම ස්ථාවර හමුදාවන්ගෙන් එකකට සත්කාරකත්වය සැපයූ අතර, එය ස්පාඤ්ඤ දේපළවලින් වඩාත්ම මිලිටරිකරණය වූ එකක් බවට පත් කළ අතර, පේරු උපරාජයාගේ භාණ්ඩාගාරයට ද මුදල් වැය කළේය.<ref name="hudson">{{cite web |year=1995 |editor-last=Hudson |editor-first=Rex A. |title=Chile: A Country Study |url=http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/cltoc.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20150625213643/http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/cltoc.html |archive-date=25 June 2015 |access-date=27 February 2005 |work=GPO for the Library of Congress}}</ref> [[File:Fundacion_de_Santiago.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Fundacion_de_Santiago.jpg|වම|thumb|පේද්‍රෝ ලීරා විසින් 1888 දී හුලේන් හිල් හි පේද්‍රෝ ද වැල්ඩිවියා විසින් සන්තියාගෝ පිහිටුවීමේ සිතුවම]] The first general census was conducted by the government of [[:en:Agustín_de_Jáuregui|Agustín de Jáuregui]] between 1777 and 1778; it indicated that the population consisted of 259,646 inhabitants: 73.5% of [[:en:White_Latin_American|European descent]], 7.9% [[:en:Mestizo|mestizos]], 8.6% [[:en:Indigenous_peoples_of_the_Americas|indigenous peoples]] and 9.8% blacks. Francisco Hurtado, Governor of the province of [[:en:Chiloé_Province|Chiloé]], conducted a census in 1784 and found the population consisted of 26,703 inhabitants, 64.4% of whom were whites and 33.5% of whom were natives. The Diocese of [[:en:Concepción,_Chile|Concepción]] conducted a census in areas south of the [[:en:Maule_river|Maule river]] in 1812, but did not include the indigenous population or the inhabitants of the province of Chiloé. The population is estimated at 210,567, 86.1% of whom were [[:en:Spanish_Chilean|Spanish]] or of European descent, 10% of whom were indigenous and 3.7% of whom were mestizos, blacks and [[:en:Mulatto|mulattos]]. A 2021 study by [[:en:Jörg_Baten|Baten]] and Llorca-Jaña shows that regions with a relatively high share of North European migrants developed faster in terms of [[:en:Numeracy|numeracy]], even if the overall number of migrants was small. This effect might be related to [[:en:Externality|externalities]]: the surrounding population adopted a similar behavior as the small non-European immigrant group, and new schools were created. Ironically, there might have been positive [[:en:Spillover_effects|spillover effects]] from the educational investment made by migrants, at the same time numeracy might have been reduced by the greater inequality in these regions. However, the positive effects of immigration were apparently stronger. පළමු සාමාන්‍ය සංගණනය 1777 සහ 1778 අතර කාලය තුළ අගස්ටින් ද ජෞරෙගුයිගේ රජය විසින් පවත්වන ලදී; එයින් පෙන්නුම් කළේ ජනගහනය 259,646 කින් සමන්විත වූ බවයි: යුරෝපීය සම්භවයක් ඇති 73.5% ක්, මෙස්ටිසෝවරුන් 7.9% ක්, ආදිවාසී ජනතාව 8.6% ක් සහ කළු ජාතිකයින් 9.8% ක්. චිලෝ පළාතේ ආණ්ඩුකාර ෆ්‍රැන්සිස්කෝ හර්ටාඩෝ 1784 දී සංගණනයක් සිදු කළ අතර ජනගහනය 26,703 ක් වන අතර, ඔවුන්ගෙන් 64.4% ක් සුදු ජාතිකයින් සහ 33.5% ක් ස්වදේශිකයන් බවයි. 1812 දී කොන්සෙප්සියොන් රදගුරු පදවිය විසින් මවුලේ ගඟට දකුණින් පිහිටි ප්‍රදේශවල සංගණනයක් සිදු කරන ලද නමුත්, ආදිවාසී ජනගහනය හෝ චිලෝ පළාතේ වැසියන් ඇතුළත් කර නොතිබුණි. ජනගහනය 210,567 ක් ලෙස ඇස්තමේන්තු කර ඇති අතර, ඔවුන්ගෙන් 86.1% ක් ස්පාඤ්ඤ හෝ යුරෝපීය සම්භවයක් ඇති අය වූ අතර, ඔවුන්ගෙන් 10% ක් ආදිවාසී වූ අතර 3.7% ක් මෙස්ටිසෝ, කළු සහ මුලටෝස් විය.<ref>{{Cite book |last=Silva Castro |first=Raúl |url=https://www.memoriachilena.gob.cl/602/w3-article-8952.html |title=Censo de 1813 |date=1953 |publisher=Imprenta Chile |place=Santiago |page=370 |access-date=18 August 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240818150256/https://www.memoriachilena.gob.cl/602/w3-article-8952.html |archive-date=18 August 2024 |url-status=live |via=Biblioteca Nacional de Chile}}</ref> බැටන් සහ ලෝර්කා-ජානා විසින් කරන ලද 2021 අධ්‍යයනයකින් පෙන්නුම් කරන්නේ උතුරු යුරෝපීය සංක්‍රමණිකයන්ගෙන් සාපේක්ෂව ඉහළ කොටසක් ඇති ප්‍රදේශ සංඛ්‍යාත්මකව වේගයෙන් වර්ධනය වූ බවයි, සමස්ත සංක්‍රමණික සංඛ්‍යාව කුඩා වුවද. මෙම බලපෑම බාහිර සාධක සමඟ සම්බන්ධ විය හැකිය: අවට ජනගහනය කුඩා යුරෝපීය නොවන සංක්‍රමණික කණ්ඩායමට සමාන හැසිරීමක් අනුගමනය කළ අතර නව පාසල් නිර්මාණය විය. උත්ප්‍රාසාත්මක ලෙස, සංක්‍රමණිකයන් විසින් කරන ලද අධ්‍යාපනික ආයෝජනයෙන් ධනාත්මක බලපෑම් ඇති වන්නට ඇත, ඒ සමඟම සංඛ්‍යාත්මකභාවය මෙම කලාපවල වැඩි අසමානතාවයෙන් අඩු වී තිබිය හැකිය. කෙසේ වෙතත්, සංක්‍රමණවල ධනාත්මක බලපෑම් පැහැදිලිවම ප්‍රබල විය.<ref>{{Cite journal|last1=Baten|first1=Joerg|last2=Llorca-Jaña|first2=Manuel|date=2021|title=Inequality, Low-Intensity Immigration and Human Capital Formation in the Regions of Chile, 1820–1939|url=https://www.cesifo.org/DocDL/cesifo1_wp8177.pdf|url-status=live|journal=Economics and Human Biology|volume=43|page=101030|doi=10.1016/j.ehb.2021.101030|issn=1570-677X|pmid=34171763|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://www.cesifo.org/DocDL/cesifo1_wp8177.pdf|archive-date=9 October 2022|s2cid=219382958}}</ref> === නිදහස සහ ජාතිය ගොඩනැගීම === [[File:Ejercito_Libertador_cruce_de_Cordillera_de_los_andes.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Ejercito_Libertador_cruce_de_Cordillera_de_los_andes.jpg|thumb|ඇන්ඩීස් තරණය කරන අතරතුර ජෙනරාල්වරුන් වන ජෝස් ද සැන් මාටින් (වමේ) සහ බර්නාඩෝ ඕ'හිගින්ස් (දකුණේ)]] In 1808, [[:en:Napoleon_I|Napoleon]]'s enthronement of his brother [[:en:Joseph_Bonaparte|Joseph]] as the [[:en:Spanish_monarchy|Spanish King]] precipitated the drive by Chile for [[:en:Chilean_War_of_Independence|independence from Spain]]. A national [[:en:Junta_(governing_body)|junta]] in the name of [[:en:Ferdinand_VII_of_Spain|Ferdinand]] – heir to the deposed king – was formed on 18 September 1810. The [[:en:Government_Junta_of_Chile_(1810)|Government Junta of Chile]] proclaimed an autonomous government for Chile within the Spanish monarchy (in memory of this day, Chile celebrates its [[:en:Fiestas_Patrias_(Chile)|National Day]] on 18 September each year). After these events, a movement for total independence, under the command of [[:en:José_Miguel_Carrera|José Miguel Carrera]] (one of the most renowned patriots) and his two brothers Juan José and [[:en:Luis_Carrera|Luis Carrera]], soon gained a wider following. Spanish attempts to re-impose arbitrary rule during what was called the [[:en:Reconquista_(Spanish_America)|Reconquista]] led to a prolonged struggle, including infighting from [[:en:Bernardo_O'Higgins|Bernardo O'Higgins]], who challenged Carrera's leadership. 1808 දී, නැපෝලියන් ඔහුගේ සහෝදර ජෝසප් ස්පාඤ්ඤ රජු ලෙස සිංහාසනාරූඪ කිරීමත් සමඟ චිලී ස්පාඤ්ඤයෙන් නිදහස ලබා ගැනීම සඳහා වූ උත්සාහය වේගවත් විය. බලයෙන් පහ කරන ලද රජුගේ උරුමක්කාරයා වන ෆර්ඩිනන්ඩ් නමින් ජාතික ජුන්ටාවක් 1810 සැප්තැම්බර් 18 වන දින පිහිටුවන ලදී. චිලී රජයේ ජුන්ටාව ස්පාඤ්ඤ රාජාණ්ඩුව තුළ චිලී සඳහා ස්වාධීන රජයක් ප්‍රකාශයට පත් කළේය (මෙම දිනය සිහිපත් කිරීම සඳහා, චිලී සෑම වසරකම සැප්තැම්බර් 18 වන දින එහි ජාතික දිනය සමරයි). මෙම සිදුවීම් වලින් පසුව, හොසේ මිගෙල් කැරේරා (වඩාත් ප්‍රසිද්ධ දේශප්‍රේමීන්ගෙන් කෙනෙකු) සහ ඔහුගේ සහෝදරයන් දෙදෙනා වන ජුවාන් ජෝස් සහ ලුයිස් කැරේරාගේ අණ යටතේ පූර්ණ නිදහස සඳහා වූ ව්‍යාපාරයක් ඉක්මනින්ම පුළුල් අනුගාමිකයින් පිරිසක් ලබා ගත්තේය. රෙකොන්ක්විස්ටා ලෙස හැඳින්වෙන කාලය තුළ අත්තනෝමතික පාලනය නැවත පැනවීමට ස්පාඤ්ඤ උත්සාහයන් දිගු අරගලයකට තුඩු දුන් අතර, කැරේරාගේ නායකත්වයට අභියෝග කළ බර්නාඩෝ ඕ'හිගින්ස්ගේ අභ්‍යන්තර ගැටුම් ද ඊට හේතු විය. Intermittent warfare continued until 1817. With Carrera in prison in Argentina, O'Higgins and anti-Carrera cohort [[:en:José_de_San_Martín|José de San Martín]], hero of the [[:en:Argentine_War_of_Independence|Argentine War of Independence]], led [[:en:Army_of_the_Andes|an army]] that [[:en:Crossing_of_the_Andes|crossed the Andes]] into Chile and defeated the royalists. On 12 February 1818, [[:en:Chilean_Declaration_of_Independence|Chile was proclaimed an independent republic]]. The political revolt brought little social change, however, and 19th-century Chilean society preserved the essence of the stratified colonial social structure, which was greatly influenced by family politics and the [[:en:Catholic_Church|Roman Catholic Church]]. A strong presidency eventually emerged, but wealthy landowners remained powerful. Bernardo O'Higgins once planned to expand Chile by liberating the [[:en:Philippines|Philippines]] from Spain and incorporating the islands. In this regard he tasked the Scottish naval officer, Lord Thomas Cochrane, in a letter dated 12 November 1821, expressing his plan to conquer [[:en:Guayaquil|Guayaquil]], the [[:en:Galapagos_Islands|Galapagos Islands]], and the [[:en:Chile–Philippines_relations|Philippines]]. There were preparations, but the plan did not push through because O'Higgins was exiled. 1817 දක්වා කඩින් කඩ යුද්ධ පැවතුනි. ආර්ජන්ටිනාවේ කැරේරා සිරගතව සිටියදී, ඕ'හිගින්ස් සහ කැරේරා විරෝධී කණ්ඩායම, ආර්ජන්ටිනාවේ නිදහස් යුද්ධයේ වීරයා වූ ජෝස් ද සැන් මාටින්, ඇන්ඩීස් හරහා චිලී වෙත හමුදාවක් මෙහෙයවූ අතර රාජකීයයන් පරාජය කළේය. කෙසේ වෙතත්, 1818 පෙබරවාරි 12 වන දින චිලී ස්වාධීන ජනරජයක් ලෙස ප්‍රකාශයට පත් කරන ලදී. කෙසේ වෙතත්, දේශපාලන කැරැල්ල සුළු සමාජ වෙනසක් ගෙන ආ අතර, 19 වන සියවසේ චිලී සමාජය පවුල් දේශපාලනය සහ රෝමානු කතෝලික පල්ලිය විසින් බෙහෙවින් බලපා ඇති ස්ථරීකෘත යටත් විජිත සමාජ ව්‍යුහයේ සාරය ආරක්ෂා කළේය. අවසානයේ ශක්තිමත් ජනාධිපති ධුරයක් මතු වූ නමුත් ධනවත් ඉඩම් හිමියන් බලවත්ව සිටියහ.<ref name="countrystudies" /> බර්නාඩෝ ඕ'හිගින්ස් වරක් පිලිපීනය ස්පාඤ්ඤයෙන් මුදාගෙන දූපත් ඇතුළත් කිරීමෙන් චිලී රාජ්‍යය පුළුල් කිරීමට සැලසුම් කළේය. මේ සම්බන්ධයෙන් ඔහු 1821 නොවැම්බර් 12 දිනැති ලිපියකින් ස්කොට්ලන්ත නාවික නිලධාරියෙකු වන ලෝඩ් තෝමස් කොක්රේන් වෙත ගුවායාකිල්, ගැලපගෝස් දූපත් සහ පිලිපීනය යටත් කර ගැනීමේ ඔහුගේ සැලැස්ම ප්‍රකාශ කළේය. සූදානම් කිරීම් තිබුණත්, ඕ'හිගින්ස් පිටුවහල් කළ නිසා සැලැස්ම ක්‍රියාත්මක වූයේ නැත.<ref>[https://books.google.com/books?id=Jg5cEAAAQBAJ Intercolonial Intimacies: Relinking Latin/o America to the Philippines. 1898-1964 By Paula C. Park] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20221101151055/https://books.google.com.ph/books?id=Jg5cEAAAQBAJ|date=1 November 2022}} (INTRODUCTION: Residual Intercolonial Intimacies across the "Hispanic" Pacific)</ref> [[File:Combate_Naval_Iquique-Thomas_Somerscales.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Combate_Naval_Iquique-Thomas_Somerscales.jpg|thumb|1879 මැයි 21 වන දින ඉක්වික් සටන. පැසිෆික් යුද්ධයේදී චිලී ලැබූ ජයග්‍රහණය නව භූමි ප්‍රදේශ දක්වා ව්‍යාප්ත වීමට ඉඩ සැලසීය.]] Chile slowly started to expand its influence and to establish its borders. By the Tantauco Treaty, the archipelago of [[:en:Chiloé|Chiloé]] was incorporated in 1826. The economy began to boom due to the discovery of silver ore in Chañarcillo, and the growing trade of the port of Valparaíso, which led to conflict over maritime supremacy in the Pacific with Peru. At the same time, attempts were made to strengthen sovereignty in southern Chile intensifying [[:en:Occupation_of_Araucanía|penetration into Araucanía]] and [[:en:German_colonization_of_Valdivia,_Osorno_and_Llanquihue|colonizing Llanquihue with German immigrants]] in 1848. Through the founding of [[:en:Fort_Bulnes|Fort Bulnes]] by the [[:en:Schooner_Ancud|Schooner Ancud]] under the command of [[:en:John_Williams_Wilson|John Williams Wilson]], the [[:en:Magallanes_Region|Magallanes Region]] [[:en:Chilean_colonization_of_the_Strait_of_Magellan|started to be controlled by country in 1843]], while the [[:en:Antofagasta_Region|Antofagasta Region]], at the time in [[:en:Atacama_Desert_border_dispute|dispute with Bolivia]], began to fill with people. After the [[:en:Chilean_Civil_War_of_1829–1830|Chilean Civil War of 1829–1830]] in which the conservatives won, under the [[:en:Joaquín_Prieto|Joaquín Prieto]] Administration, the [[:en:Chilean_Constitution_of_1833|Chilean Constitution of 1833]] was written and put into effect with high influence from the triple minister [[:en:Diego_Portales|Diego Portales]]. Two other civil wars happened in Chile in the 1850s, one in [[:en:1851_Chilean_revolution|1851]] and the other one in [[:en:1859_Chilean_revolution|1859]]. චිලී සෙමෙන් තම බලපෑම පුළුල් කිරීමට සහ එහි දේශසීමා ස්ථාපිත කිරීමට පටන් ගත්තේය. ටැන්ටාකෝ ගිවිසුම මගින්, චිලෝ දූපත් සමූහය 1826 දී සංස්ථාගත කරන ලදී. චානාර්සිලෝ හි රිදී ලෝපස් සොයා ගැනීම සහ පේරු සමඟ පැසිෆික් සාගරයේ සමුද්‍රීය ආධිපත්‍යය පිළිබඳ ගැටුමකට තුඩු දුන් වැල්පරයිසෝ වරායේ වර්ධනය වන වෙළඳාම හේතුවෙන් ආර්ථිකය දියුණු වීමට පටන් ගත්තේය. ඒ සමඟම, දකුණු චිලියේ ස්වෛරීභාවය ශක්තිමත් කිරීමට උත්සාහ කරන ලද අතර, 1848 දී අරවුකානියාවට විනිවිද යාම තීව්‍ර කර ලන්කිහු ජර්මානු සංක්‍රමණිකයන් සමඟ යටත් විජිතයක් බවට පත් කරන ලදී. ජෝන් විලියම්ස් විල්සන්ගේ අණ යටතේ ෂූනර් ඇන්කුඩ් විසින් ෆෝට් බුල්ස් ආරම්භ කිරීමත් සමඟ, 1843 දී මැගලන්ස් කලාපය රට විසින් පාලනය කිරීමට පටන් ගත් අතර, එවකට බොලිවියාව සමඟ ආරවුලක් ඇති ඇන්ටොෆගස්ටා කලාපය මිනිසුන්ගෙන් පිරී යාමට පටන් ගත්තේය. 1829–1830 චිලී සිවිල් යුද්ධයෙන් පසුව, ජෝකින් ප්‍රීටෝ පරිපාලනය යටතේ කොන්සර්වේටිව්වරුන් ජයග්‍රහණය කළ 1833 චිලී ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව ලියා ක්‍රියාත්මක කරන ලද්දේ ත්‍රිත්ව අමාත්‍ය ඩියාගෝ පෝටේල්ස්ගේ ඉහළ බලපෑමෙනි. 1850 ගණන්වල චිලීහි තවත් සිවිල් යුද්ධ දෙකක් සිදු විය, එකක් 1851 දී සහ අනෙක 1859 දී. [[File:Territorial_losses_of_the_Republic_of_Chile_de_jure.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Territorial_losses_of_the_Republic_of_Chile_de_jure.svg|thumb|468x468පික්|චිලී ඉතිහාස ලේඛනයට අනුව චිලී ජනරජයේ භෞමික පාඩු (නීතිය අනුව)<ref name="Eyzaguirre">{{cite book |author1=Eyzaguirre, Jaime |title=Breve historia de las fronteras de Chile |date=1967 |publisher=Editorial Universitaria |language=es}}</ref>]] Toward the end of the 19th century, the government in Santiago consolidated its position in the south by the [[:en:Occupation_of_Araucanía|Occupation of Araucanía]]. The [[:en:Boundary_treaty_of_1881_between_Chile_and_Argentina|Boundary treaty of 1881 between Chile and Argentina]] confirmed Chilean sovereignty over the [[:en:Strait_of_Magellan|Strait of Magellan]] but also made the country to renounce to its claims in the rest of East Patagonia after a [[:en:East_Patagonia,_Tierra_del_Fuego_and_Strait_of_Magellan_Dispute|dispute that started in 1842]]. As a result of the [[:en:War_of_the_Pacific|War of the Pacific]] with Peru and Bolivia (1879–83), Chile expanded its territory northward by almost one-third, eliminating Bolivia's access to the Pacific, and acquired valuable [[:en:Caliche_(mineral)#Chilean_caliche|nitrate]] deposits, the exploitation of which led to an era of national affluence. Chile had joined the stand as one of the high-income countries in South America by 1870. On 9 September 1888, Chile took possession of [[:en:Easter_Island|Easter Island]] by the signing of a mutual will agreement with the local king, thanks to the efforts of the Bishop of Tahiti, Monsignor José María Verdier since the island was constantly attacked by slave merchants. The naval officer [[:en:Policarpo_Toro|Policarpo Toro]] represented the Chilean Government and [[:en:Atamu_Tekena|Atamu Tekena]] was the head of the Council of Rapanui. The Rapa Nui elders ceded sovereignty, without renouncing their titles as chiefs, the ownership of their lands, the validity of their culture and traditions on equal terms. The Rapa Nui sold nothing and were integrated in equal conditions into Chile. 19 වන සියවසේ අගභාගයේදී, සන්තියාගෝහි රජය අරවුකානියා අත්පත් කර ගැනීමෙන් දකුණේ සිය ස්ථානය තහවුරු කර ගත්තේය. 1881 දී චිලී සහ ආර්ජන්ටිනාව අතර මායිම් ගිවිසුම මගින් මැගෙලන් සමුද්‍ර සන්ධිය පිළිබඳ චිලී ස්වෛරීභාවය තහවුරු කරන ලද අතර, 1842 දී ආරම්භ වූ ආරවුලකින් පසු නැගෙනහිර පැටගෝනියාවේ ඉතිරි කොටසෙහි තම හිමිකම් අත්හැරීමට ද රට පෙළඹුණි.<ref name="PatagoniaAustral">{{cite book |author=Mateo Martinic Beros |url=https://www.memoriachilena.gob.cl/602/w3-article-10386.html |title=Presencia de Chile en la Patagonia austral 1843 – 1879 |date=1971 |publisher=Editorial Andrés Bello |language=es |access-date=December 8, 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230331010856/https://www.memoriachilena.gob.cl/602/w3-article-10386.html |archive-date=31 March 2023 |url-status=live}}</ref> පේරු සහ බොලිවියාව සමඟ පැවති පැසිෆික් යුද්ධයේ (1879–83) ප්‍රතිඵලයක් ලෙස, චිලී රාජ්‍යය තම භූමි ප්‍රදේශය උතුරු දෙසට තුනෙන් එකකින් පමණ පුළුල් කළ අතර, බොලිවියාවේ පැසිෆික් කලාපයට ප්‍රවේශය ඉවත් කළ අතර, වටිනා නයිට්‍රේට් නිධි අත්පත් කර ගත් අතර, එය සූරාකෑම ජාතික සමෘද්ධිමත් යුගයකට මඟ පෑදීය. 1870 වන විට දකුණු ඇමරිකාවේ ඉහළ ආදායම් ලබන රටවලින් එකක් ලෙස චිලී රාජ්‍යයට එක් විය.<ref>{{cite book |last1=Baten |first1=Jörg |author-link=Jörg Baten |title=A History of the Global Economy. From 1500 to the Present. |date=2016 |publisher=Cambridge University Press |isbn=9781107507180 |page=137}}</ref> 1888 සැප්තැම්බර් 9 වන දින, ටහිටි රදගුරු මොන්සිග්නෝර් ජෝසේ මාරියා වර්ඩියර්ගේ උත්සාහයට ස්තූතිවන්ත වන්නට, ප්‍රාදේශීය රජු සමඟ අන්‍යෝන්‍ය කැමැත්ත ගිවිසුමක් අත්සන් කිරීමෙන් චිලී රාජ්‍යය පාස්කු දූපත අත්පත් කර ගත්තේය. වහල් වෙළෙන්දන් විසින් දිවයින නිරන්තරයෙන් ප්‍රහාර එල්ල කරන ලදී. නාවික නිලධාරි පොලිකාර්පෝ ටෝරෝ චිලී රජය නියෝජනය කළ අතර අටමු ටෙකේනා රපානුයි කවුන්සිලයේ ප්‍රධානියා විය. රාපා නුයි වැඩිහිටියන් ඔවුන්ගේ ප්‍රධානීන් ලෙස ඔවුන්ගේ පදවි නාම, ඔවුන්ගේ ඉඩම්වල අයිතිය, ඔවුන්ගේ සංස්කෘතියේ සහ සම්ප්‍රදායන්ගේ වලංගුභාවය සමාන කොන්දේසි මත අත් නොහරිමින් ස්වෛරීභාවය අත්හැරියහ. රාපා නුයිවරු කිසිවක් විකුණා දැමූ අතර චිලී රාජ්‍යයට සමාන කොන්දේසි යටතේ ඒකාබද්ධ කරන ලදී.<ref name="historia">{{Cite web |title=Historia de la Isla de Pascua: Su Incorporación y Su Conflicto Con La Williamson & Balfour. Daños Patrimoniales, Pretensiones Internacionales e Independentismos |url=http://www.soberaniachile.cl/historia_de_la_incorporacion_y_las_controversias_de_la_isla_de_pascua.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230321015938/http://www.soberaniachile.cl/historia_de_la_incorporacion_y_las_controversias_de_la_isla_de_pascua.html |archive-date=21 March 2023 |access-date=26 January 2024}}</ref> 1891 චිලී සිවිල් යුද්ධය ජනාධිපතිවරයා සහ කොංග්‍රසය අතර බලය නැවත බෙදා හැරීමක් සිදු කළ අතර, චිලී පාර්ලිමේන්තු විලාසිතාවේ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයක් ස්ථාපිත කළේය. කෙසේ වෙතත්, සිවිල් යුද්ධය දේශීය කර්මාන්ත සහ බලගතු චිලී බැංකු අවශ්‍යතා සංවර්ධනයට කැමති අය අතර තරඟයක් ද විය, විශේෂයෙන් විදේශීය ආයෝජකයින් සමඟ ශක්තිමත් සබඳතා තිබූ එඩ්වර්ඩ්ස් නිවස. වැඩි කල් නොගොස්, උත්සන්න වන භූ දේශපාලනික තරඟකාරිත්වය සහ පූනා ද අටකාමා ආරවුල මධ්‍යයේ රට ආර්ජන්ටිනාව සමඟ ඉතා මිල අධික නාවික අවි තරඟයක නිරත විය. පේරු සහ බොලිවියාවට එරෙහි පැසිෆික් යුද්ධයේ (1879–1883) ප්‍රතිඵලයක් ලෙස චිලී රටවල් දෙකෙන්ම සම්පත් බහුල භූමි ප්‍රදේශයක් ඈඳා ගැනීමට සහ කලාපීය බලවතෙකු ලෙස එහි තත්ත්වය තවදුරටත් තහවුරු කර ගැනීමට හේතු විය. පසුව එය ඇමරිකාවේ ප්‍රමුඛ නාවික බලවතෙකු ලෙස මතු වූ අතර, 1885 පැනමා අර්බුදයට එක්සත් ජනපද මැදිහත්වීමට විරෝධය දැක්වීමට නැවක් පවා යැවීය. චිලී බටහිර අර්ධගෝලයේ එක්සත් ජනපද ආධිපත්‍යයට තර්ජනය කළ හැකි අතර, 1891 දී බැල්ටිමෝර් අර්බුදය අතරතුර රටවල් දෙක යුද්ධයට ආසන්න විය.<ref name="sater">William Sater, ''Chile and the United States: Empires in Conflict'', Athens, GA; University of Georgia Press, {{ISBN|0-8203-1249-5}} p.51</ref> === 20 වන සියවස === [[File:Chilean_battleship_Almirante_Latorre.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chilean_battleship_Almirante_Latorre.jpg|වම|thumb|1921 දී චිලියේ අල්මිරන්ට් ලැටෝරේ ඩ්‍රෙඩ්නෝට්]] The early 20th century saw Chile fully consolidate its territory and resolve long-running diplomatic and territorial disputes. Its current borders with Argentina were finalized [[:en:1902_Arbitral_award_of_the_Andes_between_Argentina_and_Chile|through British arbitration]] in 1902 and a bilateral settlement of the [[:en:Puna_de_Atacama_dispute|Puna de Atacama dispute]] the following year. In 1904, Chile and Bolivia signed a [[:en:Treaty_of_Peace_and_Friendship_(1904)|Treaty of Peace and Friendship]] which clarified the border between both countries. The Chilean economy partially degenerated into a system protecting the interests of a ruling [[:en:Oligarchy|oligarchy]]. By the 1920s, the emerging middle and working classes were powerful enough to elect a reformist president, [[:en:Arturo_Alessandri|Arturo Alessandri]], whose program was frustrated by a conservative congress. In the 1920s, [[:en:Marxism|Marxist]] groups with strong popular support arose.<ref name="countrystudies" /> A military coup led by General [[:en:Luis_Altamirano|Luis Altamirano]] in 1924 set off a period of political instability that lasted until 1932. Of the ten governments that held power in that period, the longest lasting was that of General [[:en:Carlos_Ibáñez_del_Campo|Carlos Ibáñez del Campo]], who briefly ruled as [[:en:De_facto|de facto]] dictator in 1925 and then again between 1927 and 1931. These authoritarian governments were comparatively less harsh and corrupt than counterparts elsewhere in Latin America.<ref>{{Cite book |last=Fowler |first=Will |title=Authoritarianism in Latin America since independence |publisher=Greenwood Press |year=1996 |isbn=0-313-29843-2 |location=University of Virginia |pages=30–96}}</ref><ref>{{cite book |last=Frazier |first=Lessie Jo |url=https://books.google.com/books?id=gQU-GYGeVSEC&pg=PA163 |title=Salt in the Sand: Memory, Violence, and the Nation-State in Chile, 1890 to the Present |date=17 July 2007 |publisher=Duke University Press |isbn=978-0-8223-4003-4 |pages=163–184 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020445/https://books.google.com/books?id=gQU-GYGeVSEC&pg=PA163#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> By relinquishing power to a democratically elected successor, Ibáñez del Campo retained the respect of a large enough segment of the population to remain a viable politician for more than thirty years, in spite of the vague and shifting nature of his ideology. When constitutional rule was restored in 1932, a strong middle-class party, the Radicals, emerged. It became the key force in coalition governments for the next 20 years. During the period of [[:en:Radical_Party_(Chile)|Radical Party]] dominance (1932–52), the state increased its role in the economy. In 1952, voters returned Ibáñez del Campo to office for another six years. [[:en:Jorge_Alessandri|Jorge Alessandri]] succeeded Ibáñez del Campo in 1958, bringing Chilean conservatism back into power democratically for another term. The [[:en:1964_Chilean_presidential_election|1964 presidential election]] of [[:en:Christian_Democrat_Party_of_Chile|Christian Democrat]] [[:en:Eduardo_Frei_Montalva|Eduardo Frei Montalva]] by an [[:en:Majority|absolute majority]] initiated a period of major reform. Under the slogan "Revolution in Liberty", the Frei administration embarked on far-reaching social and economic programs, particularly in education, housing, and [[:en:Agrarian_reform|agrarian reform]], including rural unionization of agricultural workers. By 1967, however, Frei encountered increasing opposition from leftists, who charged that his reforms were inadequate, and from conservatives, who found them excessive. At the end of his term, Frei had not fully achieved his party's ambitious goals.<ref name="countrystudies" /> [[File:Salvador_Allende_Gossens-.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Salvador_Allende_Gossens-.jpg|thumb|සැල්වදෝර් අයියන්ඩේ]] In the 1970 election, Senator [[:en:Salvador_Allende|Salvador Allende]] of the [[:en:Socialist_Party_of_Chile|Socialist Party of Chile]] (then part of the "[[:en:Popular_Unity_(Chile)|Popular Unity]]" coalition which included the Communists, Radicals, Social-Democrats, dissident Christian Democrats, the Popular Unitary Action Movement, and the Independent Popular Action),<ref name="countrystudies" /> achieved a partial majority in a [[:en:Plurality_(voting)|plurality]] of votes in a three-way contest, followed by candidates Radomiro Tomic for the Christian Democrat Party and Jorge Alessandri for the Conservative Party. Allende was not elected with an absolute majority, receiving fewer than 35% of the votes. The [[:en:National_Congress_of_Chile|Chilean Congress]] conducted a runoff vote between the leading candidates, Allende and former president Jorge Alessandri, and, keeping with tradition, chose Allende by a vote of 153 to 35. Frei refused to form an alliance with Alessandri to oppose Allende, on the grounds that the Christian Democrats were a workers' party and could not make common cause with the right wing.<ref>{{Cite book |last=Mares |first=David |url=https://books.google.com/books?id=0Y3EWkKZsYcC&pg=PA145 |title=The United States and Chile: Coming in from the Cold |author2=Francisco Rojas Aravena |publisher=Routledge |year=2001 |isbn=978-0-415-93125-0 |page=145 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020509/https://books.google.com/books?id=0Y3EWkKZsYcC&pg=PA145 |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref><ref>{{cite book |last=Trento |first=Joseph J. |url=https://books.google.com/books?id=3uPBM7z_62gC&pg=PA560 |title=The Secret History of the CIA |publisher=Carroll & Graf Publishers |year=2005 |isbn=978-0-7867-1500-8 |page=560 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150319065032/http://books.google.com/books?id=3uPBM7z_62gC&pg=PA560 |archive-date=19 March 2015 |url-status=dead}}</ref> An [[:en:Economic_depression|economic depression]] that began in 1972 was exacerbated by [[:en:Capital_flight|capital flight]], plummeting private investment, and withdrawal of bank deposits in response to Allende's socialist program. Production fell and unemployment rose. Allende adopted measures including price freezes, wage increases, and tax reforms, to increase consumer spending and redistribute income downward.<ref>{{cite book |author=Lois Hecht Oppenheim |url=https://books.google.com/books?id=99ZLX52z_noC&pg=PA52 |title=Politics in Chile: Socialism, Authoritarianism, and Market Democracy |publisher=Westview Press |year=2007 |isbn=978-0-7867-3426-9 |page=52 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020433/https://books.google.com/books?id=99ZLX52z_noC&pg=PA52#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> Joint public-private [[:en:Public_works|public works]] projects helped reduce unemployment.<ref name="De Vylder">{{cite book |last=De Vylder |first=Stefan |title=Allende's Chile: The Political Economy of the Rise and Fall of the Unidad Popular |date=5 March 2009 |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-10757-0}}</ref>{{Page needed|date=September 2010}} Much of the banking sector was [[:en:Nationalization|nationalized]]. Many enterprises within the [[:en:Copper#Production|copper]], coal, iron, [[:en:Caliche_(mineral)#Chilean_caliche|nitrate]], and steel industries were [[:en:Nationalization#Expropriation|expropriated]], nationalized, or subjected to state intervention. Industrial output increased sharply and unemployment fell during the Allende administration's first year.<ref name="De Vylder" /> Allende's program included advancement of workers' interests,<ref name="De Vylder" /><ref>{{cite web |title=Allende wins the elections: first coup attempt |url=http://grace.evergreen.edu/~arunc/texts/chile/torre/Allende.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20080107150857/http://grace.evergreen.edu/~arunc/texts/chile/torre/Allende.html |archive-date=7 January 2008 |access-date=17 December 2009 |publisher=Grace.evergreen.edu}}</ref> replacing the judicial system with "socialist legality",<ref name="friedman368">{{cite book |last=Friedman |first=Norman |url=https://books.google.com/books?id=0CIXLdxhQMAC&pg=PA367 |title=The Fifty-Year War: Conflict and Strategy in the Cold War |date=1 March 2007 |publisher=Naval Institute Press |isbn=978-1-59114-287-4 |pages=367–368 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020229/https://books.google.com/books?id=0CIXLdxhQMAC&pg=PA367 |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> nationalization of banks and forcing others to bankruptcy,<ref name="friedman368" /> and strengthening "popular militias" known as MIR.<ref name="friedman368" /> Started under former President Frei, the Popular Unity platform also called for nationalization of Chile's major copper mines in the form of a constitutional amendment. The measure was passed unanimously by Congress. As a result,<ref>{{cite book |last=Qureshi |first=Lubna Z. |url=https://books.google.com/books?id=alISgQdNY4kC&pg=PA86 |title=Nixon, Kissinger, and Allende: U.S. Involvement in the 1973 Coup in Chile |publisher=Lexington Books |year=2009 |isbn=978-0-7391-2655-4 |pages=86–97 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020042/https://books.google.com/books?id=alISgQdNY4kC&pg=PA86#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> the [[:en:Richard_Nixon|Richard Nixon]] administration [[:en:United_States_intervention_in_Chile|organized and inserted secret operatives]] in Chile, in order to swiftly destabilize Allende's government.<ref>{{cite web |title=Report on CIA Chilean Task Force activities |url=http://www.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB8/ch01-01.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20100211203442/http://www.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB8/ch01-01.htm |archive-date=11 February 2010 |access-date=11 March 2010 |work=Chile and the United States: Declassified Documents relating to the Military Coup, 1970–1976 |publisher=The National Security Archive: Electronic Briefing Books (George Washington University)}}</ref> In addition, US financial pressure restricted international economic credit to Chile.<ref name="fas.org">{{cite web |title=Covert Action In Chile 1963–1973, Staff Report Of The Select Committee To Study Governmental Operations With Respect To Intelligence Activities |url=https://fas.org/irp/ops/policy/church-chile.htm |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20091003144646/http://www.fas.org/irp/ops/policy/church-chile.htm |archive-date=3 October 2009 |access-date=17 December 2009 |publisher=Federation of American Scientists}}</ref> The economic problems were also exacerbated by Allende's public spending, financed mostly through printing money, and by poor credit ratings given by commercial banks.<ref>{{Cite news|url=http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,879153,00.html|title=Tightening the Belt|date=7 August 1972|magazine=[[Time (magazine)|Time]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20101022175928/http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,879153,00.html|archive-date=22 October 2010|url-status=dead}}</ref> Simultaneously, opposition media, politicians, business guilds and other organizations helped to accelerate a campaign of domestic political and economical destabilization, some of which was backed by the United States.<ref name="fas.org" /><ref>{{cite web |title=Equipo Nizkor – CIA Activities in Chile – September 18, 2000 |url=http://www.derechos.org/nizkor/chile/doc/hinchey.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20080513083911/http://www.derechos.org/nizkor/chile/doc/hinchey.html |archive-date=13 May 2008 |access-date=17 December 2009 |publisher=Derechos.org}}</ref> By early 1973, inflation was out of control. On 26 May 1973, Chile's Supreme Court, which was opposed to Allende's government, unanimously denounced Allende's ''disruption of the legality of the nation''. Although illegal under the Chilean constitution, the court supported and strengthened Pinochet's soon-to-be seizure of power.<ref name="friedman368" /><ref>{{cite web |title=Transition to Democracy in Latin America: The Role of the judiciary |url=http://www.law.yale.edu/documents/pdf/rightdegree_independence(5).pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130819213445/http://www.law.yale.edu/documents/pdf/rightdegree_independence%285%29.pdf |archive-date=19 August 2013 |publisher=Yale University}}</ref> ==== පිනොචේ යුගය (1973–1990) ==== [[File:Golpe_de_Estado_1973.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Golpe_de_Estado_1973.jpg|වම|thumb|1973 චිලී කුමන්ත්‍රණය අතරතුර ලා මොනේඩා ජනාධිපති මන්දිරයට බෝම්බ හෙලන ප්‍රහාරක ජෙට් යානා]] On 11 September 1973, a [[:en:Chilean_coup_of_1973|military coup]] overthrew Allende, who apparently committed suicide as the armed forces bombarded the [[:en:La_Moneda_Palace|presidential palace]].<ref>{{Cite book |last=Soto |first=Óscar |title=El último día de Salvador Allende |publisher=Aguilar |year=1999 |isbn=978-956-239-084-2}}{{page needed|date=July 2013}}</ref><ref>{{Cite book |last=Ahumada |first=Eugeno |title=Chile: La memoria prohibida}}{{page needed|date=July 2013}}</ref> The degree to which [[:en:U.S._intervention_in_Chile#1973_coup|the United States was involved in the coup]] remains debated; after Allende was overthrown, U.S. Secretary of State [[:en:Henry_Kissinger|Henry Kissinger]] told [[:en:President_of_the_United_States|U.S. president]] [[:en:Richard_Nixon|Richard Nixon]] that the United States had "helped" the coup indirectly.<ref>{{cite web |date=16 September 2013 |title=Kissinger and Chile: the Declassified Record |url=http://www2.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB437/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20130917045957/http://www2.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB437/ |archive-date=17 September 2013 |access-date=16 September 2013 |publisher=The National Security Archive}}</ref> Historian Sebastián Hurtado contends there is no documentary evidence to support that the U.S. government was actively involved in the coordination and execution the coup; however, upon Allende's election in 1970, Kissinger had stated "I don't see why we need to stand by and watch a country go Communist due to the irresponsibility of its own people",<ref name="k745">{{cite web |last=Lewis |first=Anthony |date=1975-02-27 |title=The Kissinger Doctrine |url=https://www.nytimes.com/1975/02/27/archives/the-kissinger-doctrine.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220912084418/https://www.nytimes.com/1975/02/27/archives/the-kissinger-doctrine.html |archive-date=12 September 2022 |access-date=2024-05-08 |website=The New York Times}}</ref><ref name="Hurtado">{{cite web |author1=Juan Paulo Iglesias |date=25 August 2023 |title=Sebastián Hurtado, historiador: "Estados Unidos no tuvo participación directa en el Golpe, pero sí quería que Allende cayera" |url=https://www.latercera.com/la-tercera-sabado/noticia/sebastian-hurtado-historiador-estados-unidos-no-tuvo-participacion-directa-en-el-golpe-pero-si-queria-que-allende-cayera/3UXITS4IUNB3RPPB57ILMYDO64/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240912221446/https://www.latercera.com/la-tercera-sabado/noticia/sebastian-hurtado-historiador-estados-unidos-no-tuvo-participacion-directa-en-el-golpe-pero-si-queria-que-allende-cayera/3UXITS4IUNB3RPPB57ILMYDO64/ |archive-date=12 September 2024 |access-date=12 January 2025 |publisher=La Tercera |language=es}}</ref> while Nixon had expressed that the Allende government should not be consolidated and acted decisively to destabilize his government.<ref name="Hurtado" /><ref>{{cite journal|last1=Hurtado|first1=Sebastián|date=10 October 2016|title=Chile y Estados Unidos, 1964-1973. Una nueva mirada|journal=Nuevo Mundo Mundos Nuevos|language=es|doi=10.4000/nuevomundo.69698|doi-access=free}}</ref> A military junta, led by General [[:en:Augusto_Pinochet|Augusto Pinochet]], took control of the country. His regime was marked by widespread [[:en:Human_rights_violations_in_Pinochet's_Chile|human rights violations]]. Chile initiated and actively participated in [[:en:Operation_Condor|Operation Condor]], a U.S.-backed campaign to suppress leftists and their sympathizes.<ref>{{cite web |last1=Dinges |first1=John |title=Operation Condor |url=http://www.latinamericanstudies.org/chile/operation-condor.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20180722031734/http://www.latinamericanstudies.org/chile/operation-condor.htm |archive-date=22 July 2018 |access-date=6 July 2018 |website=latinamericanstudies.org |publisher=Columbia University}}</ref> In October 1973, at least 72 people were murdered by the [[:en:Caravan_of_Death|Caravan of Death]].<ref>{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/850932.stm|title=Flashback: Caravan of Death|date=25 July 2000|work=BBC|access-date=11 March 2008|archive-url=https://web.archive.org/web/20080226211503/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/850932.stm|archive-date=26 February 2008|url-status=live}}</ref> According to the [[:en:Rettig_Report|Rettig Report]] and [[:en:Valech_Commission|Valech Commission]], during the Pinochet regime's 15-year rule, at least 2,115 were killed,<ref>{{cite web |author=Ministerio del Interior |date=3 August 1999 |title=Ministerio del Interior, Programa de Derechos Humanos – ddhh_rettig |url=http://www.ddhh.gov.cl/ddhh_rettig.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20091223174254/http://www.ddhh.gov.cl/ddhh_rettig.html |archive-date=23 December 2009 |access-date=17 December 2009 |publisher=Ddhh.gov.cl}}</ref> and at least 27,265<ref name="sintesis">{{cite web |title=Sintesis Ok |url=http://www.comisionprisionpoliticaytortura.cl/filesapp/Sintesis.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20070727031254/http://www.comisionprisionpoliticaytortura.cl/filesapp/Sintesis.pdf |archive-date=27 July 2007 |access-date=17 December 2009}}</ref> were tortured (including 88 children younger than 12 years old);<ref name="sintesis" /> many were detained, tortured, and executed at the national stadium. In 2011, Chile recognized an additional 9,800 victims, bringing the total number killed, tortured or imprisoned for political reasons to 40,018.<ref>Eva Vergara (18 August 2015). [https://www.huffingtonpost.com/2011/08/18/chile-recognizes-9800-more-pinochet-victims_n_930754.html Chile Recognizes 9,800 More Pinochet Victims] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20151231220056/http://www.huffingtonpost.com/2011/08/18/chile-recognizes-9800-more-pinochet-victims_n_930754.html|date=31 December 2015}}. ''The Associated Press'' via ''The Huffington Post.'' Retrieved 25 August 2015.</ref> Among the victims was internationally known poet-singer [[:en:Víctor_Jara|Víctor Jara]]. [[File:Augusto_Pinochet_foto_oficial_coloreada.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Augusto_Pinochet_foto_oficial_coloreada.jpg|thumb|ඔගස්ටෝ පිනෝචෙට්]] A new Constitution was approved by a controversial [[:en:Plebiscite|plebiscite]] on 11 September 1980, and General Pinochet became president of the republic for an eight-year term. After Pinochet obtained rule of the country, several hundred committed Chilean revolutionaries joined the [[:en:Sandinista|Sandinista]] army in [[:en:Nicaragua|Nicaragua]], guerrilla forces in [[:en:Argentina|Argentina]] or training camps in [[:en:Cuba|Cuba]], Eastern Europe and Northern Africa.<ref>{{cite book |author1=Pamela Constable |author-link=Pamela Constable |url=https://archive.org/details/nationofenemiesc00cons |title=A Nation of Enemies: Chile Under Pinochet |author2=Arturo Valenzuela |author2-link=Arturo Valenzuela |publisher=W W Norton & Company Incorporated |year=1993 |isbn=978-0-393-30985-0 |page=150}}</ref> In the late 1980s, largely as a result of events such as the 1982 economic collapse<ref>{{cite book |last1=Klein |first1=Naomi |author-link=Naomi Klein |url=https://books.google.com/books?id=PwHUAq5LPOQC&pg=PA85 |title=The Shock Doctrine: The Rise of Disaster Capitalism |date=1 April 2010 |publisher=Henry Holt and Company (2007) |isbn=978-1-4299-1948-7 |page=85 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020106/https://books.google.com/books?id=PwHUAq5LPOQC&pg=PA85#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> and mass [[:en:Civil_resistance|civil resistance]] in 1983–88, the government gradually permitted greater freedom of assembly, [[:en:Freedom_of_speech|speech]], and association, to include trade union and political activity.<ref>{{cite book |last=Huneeus |first=Carlos |author-link=Carlos Huneeus |title=Civil Resistance and Power Politics:The Experience of Non-violent Action from Gandhi to the Present |date=3 September 2009 |publisher=Oxford University Press |isbn=978-0-19-161917-5 |editor1=Adam Roberts |pages=197–212 |chapter=Political Mass Mobilization against Authoritarian Rule: Pinochet's Chile, 1983–88 |access-date=14 July 2013 |editor2=Timothy Garton Ash |chapter-url=https://books.google.com/books?id=zD_S8Y2WbRsC&pg=PT168 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020252/https://books.google.com/books?id=zD_S8Y2WbRsC&pg=PT168#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> The government launched market-oriented reforms with [[:en:Hernán_Büchi|Hernán Büchi]] as Minister of Finance. Chile moved toward a [[:en:Free_market_economy|free market economy]] that saw an increase in domestic and foreign private investment, although the [[:en:Copper#Production|copper]] industry and other important mineral resources were not opened to competition. In a [[:en:1988_Chilean_national_plebiscite|plebiscite]] on 5 October 1988, Pinochet was denied a second eight-year term as president (56% against 44%). Chileans elected a new president and the majority of members of a [[:en:Bicameralism|bicameral]] congress on 14 December 1989. Christian Democrat [[:en:Patricio_Aylwin|Patricio Aylwin]], the candidate of a coalition of 17 political parties called the ''[[:en:Concertación|Concertación]]'', received an absolute majority of votes (55%).<ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/1989/12/16/world/man-in-the-news-patricio-aylwin-a-moderate-leads-chile.html|title=Man in the News: Patricio Aylwin; A Moderate Leads Chile|last=Christian|first=Shirley|date=16 December 1989|work=The New York Times|access-date=28 July 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180729012944/https://www.nytimes.com/1989/12/16/world/man-in-the-news-patricio-aylwin-a-moderate-leads-chile.html|archive-date=29 July 2018|url-status=live}}</ref> President Aylwin served from 1990 to 1994, in what was considered a transition period. === 21 වන සියවස === [[File:Izamiento_de_la_Gran_Bandera_Nacional_-_Presidentes_de_Chile.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Izamiento_de_la_Gran_Bandera_Nacional_-_Presidentes_de_Chile.jpg|වම|thumb|චිලී රාජ්‍යයේ ද්විශත සංවත්සරය සමරමින්, එහි ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයට සංක්‍රමණය වීමෙන් පසු (1990–2022) චිලී රාජ්‍යයේ පළමු ජනාධිපතිවරුන් පස් දෙනා]] In December 1993, Christian Democrat [[:en:Eduardo_Frei_Ruiz-Tagle|Eduardo Frei Ruiz-Tagle]], the son of previous president Eduardo Frei Montalva, led the Concertación coalition to victory with an absolute majority of votes (58%).<ref>{{cite encyclopedia |title=Chile elects new leader Late president's son wins big |encyclopedia=Encyclopedia.com |url=http://www.encyclopedia.com/doc/1P2-8257609.html |access-date=14 July 2013 |date=12 December 1993 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080526090105/http://www.encyclopedia.com/doc/1P2-8257609.html |archive-date=26 May 2008}}</ref> Frei Ruiz-Tagle was succeeded in 2000 by Socialist [[:en:Ricardo_Lagos|Ricardo Lagos]], who won the presidency in an unprecedented [[:en:1999–2000_Chilean_presidential_election|runoff election]] against [[:en:Joaquín_Lavín|Joaquín Lavín]] of the rightist [[:en:Alliance_for_Chile|Alliance for Chile]].<ref>{{Cite news|url=http://archives.cnn.com/2000/WORLD/americas/01/17/chile.elex.01/|title=Moderate socialist Lagos wins Chilean presidential election|date=16 January 2000|work=CNN|archive-url=https://web.archive.org/web/20080506162601/http://archives.cnn.com/2000/WORLD/americas/01/17/chile.elex.01/|archive-date=6 May 2008|url-status=dead}}</ref> In January 2006, Chileans elected their first female president, [[:en:Michelle_Bachelet_Jeria|Michelle Bachelet Jeria]], of the Socialist Party, defeating [[:en:Sebastián_Piñera|Sebastián Piñera]], of the [[:en:National_Renewal_(Chile)|National Renewal]] party, extending the ''Concertación'' governance for another four years.<ref>{{cite web |date=12 January 2006 |title=Chile elects first woman president |url=https://www.nbcnews.com/id/wbna10819903 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20131109023348/http://www.nbcnews.com/id/10819903/ |archive-date=9 November 2013 |access-date=10 November 2019 |work=NBC News}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2006/03/11/AR2006031101381.html|title=Bachelet Sworn in As Chile's President|last=Reel|first=Monte|date=12 March 2006|newspaper=The Washington Post|access-date=22 August 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170701225835/http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2006/03/11/AR2006031101381.html|archive-date=1 July 2017|url-status=live}}</ref> In January 2010, Chileans [[:en:2009–10_Chilean_presidential_election|elected]] [[:en:Sebastián_Piñera|Sebastián Piñera]] as the first rightist President in 20 years, defeating former President [[:en:Eduardo_Frei_Ruiz-Tagle|Eduardo Frei Ruiz-Tagle]] of the ''Concertación'', for a four-year term succeeding Bachelet. Due to term limits, [[:en:Sebastián_Piñera|Sebastián Piñera]] did not stand for re-election in 2013, and his term expired in March 2014 resulting in [[:en:Michelle_Bachelet|Michelle Bachelet]] returning to office.<ref>{{cite web |date=11 March 2014 |title=Michelle Bachelet sworn in as Chile's president |url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-26528923 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140312035407/http://www.bbc.com/news/world-latin-america-26528923 |archive-date=12 March 2014 |access-date=12 August 2021 |work=BBC News}}</ref> Sebastián Piñera succeeded Bachelet again in 2018 as the [[:en:President_of_Chile|President of Chile]] after winning the December 2017 presidential [[:en:2017_Chilean_general_election|election]].<ref>{{cite web |date=18 December 2017 |title=Chile election: Conservative Piñera elected president |url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-42388019 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20171218103345/http://www.bbc.com/news/world-latin-america-42388019 |archive-date=18 December 2017 |access-date=12 August 2021 |work=BBC News}}</ref><ref>{{cite web |date=11 March 2018 |title=Pinera, a conservative billionaire, is sworn in as president of Chile |url=https://www.yahoo.com/news/pinera-conservative-billionaire-sworn-president-chile-183054108.html?guccounter=1&guce_referrer=aHR0cHM6Ly93d3cuZ29vZ2xlLmNvbS8&guce_referrer_sig=AQAAAC6_pBevRC0GpV00u6W8P1NWhHqxCXKFRdRMnzk5fsa |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210801211945/https://www.yahoo.com/news/pinera-conservative-billionaire-sworn-president-chile-183054108.html?guccounter=1&guce_referrer=aHR0cHM6Ly93d3cuZ29vZ2xlLmNvbS8&guce_referrer_sig=AQAAAC6_pBevRC0GpV00u6W8P1NWhHqxCXKFRdRMnzk5fsa |archive-date=1 August 2021 |access-date=12 August 2021 |work=Yahoo! News |agency=Agence France Presse}}</ref> On 27 February 2010, Chile was struck by an 8.8 {{M|w|link=y}} [[:en:2010_Chile_earthquake|earthquake]], the fifth largest ever recorded at the time. More than 500 people died (most from the ensuing [[:en:Tsunami|tsunami]]) and over a million people lost their homes. The earthquake was also followed by multiple aftershocks.<ref>{{cite web |title=US ready to help Chile: Obama |url=http://www.australia-times.com.au/world/article.php?id=501 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110427081917/http://www.australia-times.com.au/world/article.php?id=501 |archive-date=27 April 2011 |access-date=3 March 2010 |work=The Australia Times}}</ref> Initial damage estimates were in the range of US$15–30 billion, around 10% to 15% of Chile's real gross domestic product.<ref>[http://www.contractmagazine.com/contract/content_display/design/news/e3i128fcc3d3e64156a013dfae605b73a5b More Quakes Shake Chile's Infrastructure], Adam Figman, ''Contract'', 1 March 2010 {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141114030306/http://www.contractmagazine.com/contract/content_display/design/news/e3i128fcc3d3e64156a013dfae605b73a5b|date=14 November 2014}}</ref> Chile achieved global recognition for the successful [[:en:2010_Copiapó_mining_accident|rescue of 33 trapped miners]] in 2010. On 5 August 2010, the access tunnel collapsed at the San José copper and gold mine in the [[:en:Atacama_Desert|Atacama Desert]] near [[:en:Copiapó|Copiapó]] in northern Chile, trapping 33 men {{convert|700|m|sp=us}} below ground. A rescue effort organized by the Chilean government located the miners 17 days later. All 33 men were brought to the surface two months later on 13 October 2010 over a period of almost 24 hours, an effort that was carried on live television around the world.<ref name="usstatedep">{{cite web |date=16 December 2011 |title=Background Note: Chile |url=https://2009-2017.state.gov/r/pa/ei/bgn/1981.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170121153101/https://2009-2017.state.gov/r/pa/ei/bgn/1981.htm |archive-date=21 January 2017 |access-date=19 March 2012 |work=[[Bureau of Western Hemisphere Affairs]], [[United States Department of State]]}}</ref> [[File:Marcha_Mas_Grande_De_Chile_2019_Plaza_Baquedano_Drone.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Marcha_Mas_Grande_De_Chile_2019_Plaza_Baquedano_Drone.jpg|thumb|සන්තියාගෝ හි ප්ලාසා බැකෙඩානෝ දෙසට 2019–2022 චිලී විරෝධතාවල දර්ශනයක්]] From [[:en:2019–20_Chilean_protests|2019 to 2022]], Chile endured a series of nationwide protests in response to a rise in the [[:en:Santiago_Metro|Santiago Metro]]'s subway fare, the increased [[:en:Cost_of_living|cost of living]], [[:en:Privatization|privatization]], and [[:en:Economic_inequality|inequality]].<ref>{{cite web |author=Naomi Larsson |date=26 October 2019 |title=Chile protests: More than one million bring Santiago to a halt |url=https://www.aljazeera.com/news/2019/10/chile-protests-million-bring-santiago-halt-191025223542333.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191026165551/https://www.aljazeera.com/news/2019/10/chile-protests-million-bring-santiago-halt-191025223542333.html |archive-date=26 October 2019 |access-date=19 November 2019 |website=Al Jazeera}}</ref> On 15 November, most of the political parties represented in the National Congress signed an agreement to call a [[:en:2020_Chilean_national_referendum|national referendum]] in April 2020 regarding the creation of a new Constitution, later postponed to October due to the [[:en:COVID-19_pandemic_in_Chile|COVID-19 pandemic]].<ref>{{cite news|url=https://www.aljazeera.com/news/2019/11/month-protests-chile-persist-gov-concessions-191118231609475.html|title=One month on: Protests in Chile persist despite gov't concessions|author=Sandra Cuffe|date=19 November 2019|work=Al Jazeera|access-date=19 November 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20200317120559/https://www.aljazeera.com/news/2019/11/month-protests-chile-persist-gov-concessions-191118231609475.html|archive-date=17 March 2020|url-status=live}}</ref> On 25 October 2020, Chileans voted 78.28 percent in favor of a new constitution, while 21.72 percent rejected the change; voter turnout was 51 percent. An [[:en:2021_Chilean_Constitutional_Convention_election|election]] for the members of the [[:en:Constitutional_Convention_(Chile)|Constitutional Convention]] was held in Chile between 15 and 16 May 2021;<ref name="postpone">{{Cite web |date=6 April 2021 |title=Presidente Piñera promulga reforma que posterga elecciones al 15 y 16 de mayo |url=https://www.elmostrador.cl/noticias/pais/2021/04/06/presidente-pinera-promulga-reforma-que-posterga-elecciones-al-15-y-16-de-mayo/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210505183947/https://www.elmostrador.cl/noticias/pais/2021/04/06/presidente-pinera-promulga-reforma-que-posterga-elecciones-al-15-y-16-de-mayo/ |archive-date=5 May 2021 |access-date=7 April 2021 |website=El Mostrador |language=es}}</ref> the results saw a complete rearrangement of the political system established since the end of [[:en:Military_dictatorship_of_Chile_(1973–1990)|Pinochet's dictatorship]] in 1990, with various independent and leftist candidates performing strongly relative to conventional center-right and center-left parties. On 19 December 2021, a leftist candidate, the 35-year-old former student protest leader [[:en:Gabriel_Boric|Gabriel Boric]], won Chile's presidential [[:en:2021_Chilean_general_election|election]] to become the country's youngest leader.<ref>{{cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-59715941|title=Leftist Gabriel Boric to become Chile's youngest ever president|date=20 December 2021|work=BBC News|access-date=21 December 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211220000309/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-59715941|archive-date=20 December 2021|url-status=live}}</ref> On 11 March 2022, Boric was sworn in as president to succeed outgoing President Sebastian Piñera.<ref>{{cite news|url=https://www.theguardian.com/world/2022/mar/11/gabriel-boric-chile-president-new-era|title=Gabriel Boric, 36, sworn in as president to herald new era for Chile|date=11 March 2022|work=The Guardian|access-date=15 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220312233147/https://www.theguardian.com/world/2022/mar/11/gabriel-boric-chile-president-new-era|archive-date=12 March 2022|language=en|url-status=live}}</ref> The majority of Boric's Cabinet—14 out of 24—are women, which is a first in the Western Hemisphere.<ref>{{cite news|url=https://www.theguardian.com/world/2022/jan/21/chile-gabriel-boric-cabinet-majority-women|title=Chile's president-elect names progressive, majority-women cabinet|date=21 January 2022|work=The Guardian|access-date=15 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220125135734/https://www.theguardian.com/world/2022/jan/21/chile-gabriel-boric-cabinet-majority-women|archive-date=25 January 2022|language=en|url-status=live}}</ref> On 4 September 2022, voters rejected the new constitution proposal in the [[:en:2022_Chilean_constitutional_referendum|constitutional referendum]], which was put forward by the left-leaning [[:en:Constitutional_Convention_(Chile)|Constitutional Convention]].<ref>{{cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-62792025|title=Chile constitution: Voters overwhelmingly reject radical change|date=5 September 2022|work=BBC News|access-date=14 September 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220905063525/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-62792025|archive-date=5 September 2022|url-status=live}}</ref> On 17 December 2023, voters rejected a second new constitution proposal in a new [[:en:2023_Chilean_constitutional_referendum|constitutional referendum]], written by the conservative-led [[:en:Constitutional_Council_(Chile)|Constitutional Council]].<ref name="reuters.com">{{cite web |last1=Villegas |first1=A. |date=18 December 2023 |title=Chileans reject conservative constitution to replace dictatorship-era text |url=https://www.reuters.com/world/americas/chileans-head-polls-again-replace-dictatorship-era-constitution-2023-12-17/ |access-date=18 December 2023 |website=Reuters}}</ref><ref name=":2">{{Cite web |date=17 December 2023 |title=Chilean voters reject conservative constitution, after defeating leftist charter last year |url=https://apnews.com/article/chile-new-constitution-referendum-f7be231ff564856f6a5e1b0c0ac12c57 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20231218053713/https://apnews.com/article/chile-new-constitution-referendum-f7be231ff564856f6a5e1b0c0ac12c57 |archive-date=18 December 2023 |access-date=18 December 2023 |website=AP News |language=en}}</ref><ref name=":3">{{Cite web |title=Chile rejects second attempt to renew constitution |url=https://www.dw.com/en/chile-rejects-second-attempt-to-renew-constitution/a-67749225 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20231218193156/https://www.dw.com/en/chile-rejects-second-attempt-to-renew-constitution/a-67749225 |archive-date=18 December 2023 |access-date=19 December 2023 |website=dw.com |language=en}}</ref> == යොමු කිරීම් == ac9b68fc6z7usivrl3pg0p35kjswknq 750226 750225 2025-06-23T04:22:36Z BuddhikaW88 37808 /* ස්පාඤ්ඤ යටත් විජිතකරණය */ 750226 wikitext text/x-wiki === මුල් ඉතිහාසය === [[File:Momia_cultura_chinchorro_año_3000_AC.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Momia_cultura_chinchorro_a%C3%B1o_3000_AC.jpg|වම|thumb|පැරණිතම චින්චොරෝ මමී, ක්‍රි.පූ. 5050 පමණ සිට පැවත එන්නකි.]] ගල් මෙවලම් සාක්ෂිවලින් පෙනී යන්නේ මිනිසුන් වසර 18,500 කට පෙර මොන්ටේ වර්ඩ් නිම්න ප්‍රදේශයට වරින් වර පැමිණි බවයි. වසර 10,000 කට පමණ පෙර, සංක්‍රමණික ආදිවාසී ජනයා වර්තමාන චිලීයේ සාරවත් නිම්න සහ වෙරළබඩ ප්‍රදේශවල පදිංචි වූහ. ඉතා මුල් කාලීන මානව වාසස්ථානවලින් ජනාවාස වූ ස්ථාන අතර මොන්ටේ වර්ඩ්, කියුවා ඩෙල් මිලෝඩන් සහ පාලි-අයික් ආවාටයේ ලාවා නළය ඇතුළත් වේ.<ref name=":0">{{cite web |author=Bower, Bruce |date=26 December 2015 |title=People roamed tip of South America 18,500 years ago |url=https://www.sciencenews.org/article/people-roamed-tip-south-america-18500-years-ago |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200510101040/https://www.sciencenews.org/article/people-roamed-tip-south-america-18500-years-ago |archive-date=10 May 2020 |access-date=26 December 2015 |work=Science News |pages=10}}</ref> ඉන්කාවරු කෙටියෙන් ඔවුන්ගේ අධිරාජ්‍යය දැන් උතුරු චිලී ලෙස ව්‍යාප්ත කළ නමුත්, මාපුචේ (හෝ ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයන් විසින් ඔවුන් හැඳින්වූ පරිදි අරවුකානියානුවන්) රාජ්‍ය සංවිධානයක් නොමැතිකම නොතකා ඉන්කා අධිරාජ්‍යය ඔවුන් යටත් කර ගැනීමට ගත් බොහෝ උත්සාහයන්ට සාර්ථකව ප්‍රතිරෝධය දැක්වූහ.<ref>{{cite book |url=https://books.google.com/books?id=Nf8SnJ_ZJbkC&pg=PA27 |title=Insight Guides: Chile |publisher=Langenscheidt Publishing Group |year=2002 |isbn=978-981-234-890-6 |page=27 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240221111313/https://books.google.com/books?id=Nf8SnJ_ZJbkC&pg=PA27#v=onepage&q&f=false |archive-date=21 February 2024 |url-status=live}}</ref> ඔවුන් සාපා ඉන්කා ටුපාක් යුපන්කි සහ ඔහුගේ හමුදාවට එරෙහිව සටන් කළහ. මවුලේ සටන ලෙස හැඳින්වෙන ලේ වැකි දින තුනක ගැටුමේ ප්‍රතිඵලය වූයේ චිලී ප්‍රදේශ අත්පත් කර ගැනීම මවුලේ ගඟේදී අවසන් වීමයි.<ref name="countrystudies">{{cite web |date=31 March 1994 |title=Development and Breakdown of Democracy, 1830–1973 |url=http://countrystudies.us/chile/85.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110709014719/http://countrystudies.us/chile/85.htm |archive-date=9 July 2011 |access-date=21 April 2009 |work=Country Studies |publisher=Library of Congress}}</ref> === ස්පාඤ්ඤ යටත් විජිතකරණය === [[File:Captaincy_General_of_Chile,_1775.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Captaincy_General_of_Chile,_1775.svg|thumb|චිලී ඉතිහාස ලේඛනයට අනුව 1775 දී චිලී රාජධානිය. ඊළඟ වසරේදී රියෝ ඩි ලා ප්ලාටා හි උප රාජකීයත්වය නිර්මාණය කරන ලද අතර මෙන්ඩෝසා සහ සැන් ජුවාන් නගරවල භූමි ප්‍රදේශ චිලියේ සිට නව ආයතනයට මාරු කරන ලදී.<ref>{{cite book |author1=Eyzaguirre, Jaime |title=Breve historia de las fronteras de Chile |date=1967 |publisher=Editorial Universitaria}}</ref><ref>{{cite book |last1=Lagos Carmona |first1=Guillermo |title=Los Títulos Históricos: Historia de Las Fronteras de Chile |date=1985 |publisher=Andrés Bello |quote=(p. 197) We note that the Loa river is at 22 degrees and that Baleato, in 1793, indicated 21.5 degrees for the beginning of the Kingdom of Chile, with the Loa at its mouth in the Pacific. (...) (p. 540) According to the Map of Cano y Olmedilla, the limit of the Kingdom of Chile "(...) through the desert of Atacama (...) From here it turns to the S., S.E., S.E., and S., keeping in general this last course until near the 29° parallel, from where it takes a S.E. direction. SE. and S., generally keeping this last course until the vicinity of the 29° parallel, from where it takes a S.E. direction, skirting to the east the 'Province of Cuyo' which, of course, appears to be included in the territory of the Kingdom of Chile. In the latitude of 32°30' the line turns to the S.W. until reaching the Quinto river, which, as the legend says 'communicates by channels with the Saladillo in time of floods'. It follows the river down to the meridian 316°, counting to the E. of Tenerife, where it turns a stretch until it reaches the Hueuque-Leuvu river (or Barrancas river) at 371/2° latitude. From here it runs along the river for a stretch to the S.E., and then turns to the E. and falls into the Atlantic Sea in the vicinity of parallel 37° between Cape Lobos and Cape Corrientes", "a little north of the current Mar del Plata". (...) (p. 543) In this document it is seen that those of the province of Cuyo end to the south at the source of the Diamante River, and that from that point to the east, the dividing line goes to the point where the Quinto River crosses the road that goes from Santiago to Buenos Aires.}}</ref><ref>{{cite book |last1=Amunátegui |first1=Miguel Luis |url=https://libros.uchile.cl/files/presses/1/monographs/128/submission/proof/36/ |title=Títulos de la República de Chile a la soberanía i dominio de la Estremidad |date=1985 |access-date=14 November 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20221112070737/https://libros.uchile.cl/files/presses/1/monographs/128/submission/proof/36/ |archive-date=12 November 2022 |url-status=live}}</ref><ref>{{cite book |last1=Morla Vicuña |first1=Carlos |title=Estudio histórico sobre el descubrimiento y conquista de la Patagonia y de la Tierra del Fuego |date=1903 |publisher=F. A. Brockhaus |location=Leipzig}}</ref>]] 1520 දී, ලොව වටා ගමන් කිරීමට උත්සාහ කරන අතරතුර, ෆර්ඩිනන්ඩ් මැගෙලන් දැන් ඔහුගේ නමින් නම් කර ඇති දකුණු මාර්ගය (මැගෙලන් සමුද්‍ර සන්ධිය) සොයා ගත් අතර එමඟින් දැන් චිලී ලෙස හඳුන්වන ප්‍රදේශයට පා තැබූ පළමු යුරෝපීයයා බවට පත්විය. චිලී වෙත ළඟා වූ ඊළඟ යුරෝපීයයන් වූයේ 1535 දී පේරු සිට රත්තරන් සොයමින් පැමිණි ඩියාගෝ ද අල්මාග්‍රෝ සහ ඔහුගේ ස්පාඤ්ඤ ආක්‍රමණික කණ්ඩායමයි. ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයින්ට ප්‍රධාන වශයෙන් කප්පාදු කෘෂිකර්මාන්තය සහ දඩයම් කිරීම තුළින් තමන්ට සහාය වූ විවිධ සංස්කෘතීන් හමු විය.<ref name="countrystudies" /> චිලී යටත් කර ගැනීම 1540 දී ඉතා උනන්දුවෙන් ආරම්භ වූ අතර එය 1541 පෙබරවාරි 12 වන දින සන්තියාගෝ නගරය ආරම්භ කළ ෆ්‍රැන්සිස්කෝ පිසාරෝගේ ලුතිනන්වරයෙකු වූ පෙඩ්‍රෝ ද වැල්ඩිවියා විසින් සිදු කරන ලදී. ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයින්ට ඔවුන් සොයන පුළුල් රන් හා රිදී සොයා ගැනීමට නොහැකි වුවද, ඔවුන් චිලී මධ්‍යම නිම්නයේ කෘෂිකාර්මික විභවය හඳුනා ගත් අතර, චිලී ස්පාඤ්ඤ අධිරාජ්‍යයේ කොටසක් බවට පත්විය.<ref name="countrystudies" /> යටත් කර ගැනීම ක්‍රමයෙන් සිදු වූ අතර යුරෝපීයයන් නැවත නැවතත් පසුබෑමකට ලක් විය. 1553 දී ආරම්භ වූ දැවැන්ත මාපුචේ කැරැල්ලක ප්‍රතිඵලයක් ලෙස වැල්ඩිවියා මරණයට පත් වූ අතර යටත් විජිතයේ ප්‍රධාන ජනාවාස බොහොමයක් විනාශ විය. පසුව ඇති වූ ප්‍රධාන කැරලි 1598 සහ 1655 දී සිදු විය. මාපුචේ සහ අනෙකුත් ස්වදේශික කණ්ඩායම් කැරලි ගැසූ සෑම අවස්ථාවකම, ජනපදයේ දකුණු මායිම උතුරු දෙසට තල්ලු කරන ලදී. 1683 දී ස්පාඤ්ඤ කිරීටය විසින් වහල්භාවය අහෝසි කිරීම සිදු කරන ලද්දේ මාපුචේ වහල්භාවයට පත් කිරීම ඔවුන් යටත් කර ගැනීමට බිය ගැන්වීමට වඩා ප්‍රතිරෝධය තීව්‍ර කළ බව පිළිගැනීමෙනි. රාජකීය තහනම් කිරීම් තිබියදීත්, අඛණ්ඩ යටත්විජිතවාදී මැදිහත්වීම් හේතුවෙන් සබඳතා පළුදු විය.<ref>{{Cite web |last=Caivano |first=Tommaso |date=1 April 1882 |title=Storia della guerra d'America fra Chilì, il Perù e la Bolivia |url=http://archive.org/details/storiadellaguer00caivgoog |publisher=Ermanno Loescher |language=it |via=Internet Archive |place=Torino}}</ref> උතුරට කාන්තාරයෙන්, දකුණට මාපුචේ විසින්, නැගෙනහිරින් ඇන්ඩීස් කඳුවැටියෙන් සහ බටහිරින් සාගරයෙන් වෙන් කරන ලද චිලී, ස්පාඤ්ඤ ඇමරිකාවේ වඩාත්ම මධ්‍යගත, සමජාතීය භූමි ප්‍රදේශයක් බවට පත්විය. එක්තරා ආකාරයක මායිම් බලකොටුවක් ලෙස සේවය කරමින්, මාපුචේ සහ ස්පාඤ්ඤයේ යුරෝපීය සතුරන්, විශේෂයෙන් ඉංග්‍රීසි සහ ලන්දේසීන් යන දෙපිරිසගේම ආක්‍රමණ වැළැක්වීමේ මෙහෙවර යටත් විජිතයට පැවරුණි. සර් ෆ්‍රැන්සිස් ඩ්‍රේක් 1578 දී යටත් විජිතයේ ප්‍රධාන වරාය වූ වල්පරයිසෝ වෙත කළ වැටලීමෙන් පෙන්නුම් කළ පරිදි, මාපුචේට අමතරව බුකනියර්වරුන් සහ මුහුදු කොල්ලකරුවන් ද යටත් විජිතයට තර්ජනය කළහ. චිලී රාජ්‍යය ඇමරිකාවේ විශාලතම ස්ථාවර හමුදාවන්ගෙන් එකකට සත්කාරකත්වය සැපයූ අතර, එය ස්පාඤ්ඤ දේපළවලින් වඩාත්ම මිලිටරිකරණය වූ එකක් බවට පත් කළ අතර, පේරු උපරාජයාගේ භාණ්ඩාගාරයට ද මුදල් වැය කළේය.<ref name="hudson">{{cite web |year=1995 |editor-last=Hudson |editor-first=Rex A. |title=Chile: A Country Study |url=http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/cltoc.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20150625213643/http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/cltoc.html |archive-date=25 June 2015 |access-date=27 February 2005 |work=GPO for the Library of Congress}}</ref> [[File:Fundacion_de_Santiago.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Fundacion_de_Santiago.jpg|වම|thumb|පේද්‍රෝ ලීරා විසින් 1888 දී හුලේන් හිල් හි පේද්‍රෝ ද වැල්ඩිවියා විසින් සන්තියාගෝ පිහිටුවීමේ සිතුවම]] පළමු සාමාන්‍ය සංගණනය 1777 සහ 1778 අතර කාලය තුළ අගස්ටින් ද ජෞරෙගුයිගේ රජය විසින් පවත්වන ලදී; එයින් පෙන්නුම් කළේ ජනගහනය 259,646 කින් සමන්විත වූ බවයි: යුරෝපීය සම්භවයක් ඇති 73.5% ක්, මෙස්ටිසෝවරුන් 7.9% ක්, ආදිවාසී ජනතාව 8.6% ක් සහ කළු ජාතිකයින් 9.8% ක්. චිලෝ පළාතේ ආණ්ඩුකාර ෆ්‍රැන්සිස්කෝ හර්ටාඩෝ 1784 දී සංගණනයක් සිදු කළ අතර ජනගහනය 26,703 ක් වන අතර, ඔවුන්ගෙන් 64.4% ක් සුදු ජාතිකයින් සහ 33.5% ක් ස්වදේශිකයන් බවයි. 1812 දී කොන්සෙප්සියොන් රදගුරු පදවිය විසින් මවුලේ ගඟට දකුණින් පිහිටි ප්‍රදේශවල සංගණනයක් සිදු කරන ලද නමුත්, ආදිවාසී ජනගහනය හෝ චිලෝ පළාතේ වැසියන් ඇතුළත් කර නොතිබුණි. ජනගහනය 210,567 ක් ලෙස ඇස්තමේන්තු කර ඇති අතර, ඔවුන්ගෙන් 86.1% ක් ස්පාඤ්ඤ හෝ යුරෝපීය සම්භවයක් ඇති අය වූ අතර, ඔවුන්ගෙන් 10% ක් ආදිවාසී වූ අතර 3.7% ක් මෙස්ටිසෝ, කළු සහ මුලටෝස් විය.<ref>{{Cite book |last=Silva Castro |first=Raúl |url=https://www.memoriachilena.gob.cl/602/w3-article-8952.html |title=Censo de 1813 |date=1953 |publisher=Imprenta Chile |place=Santiago |page=370 |access-date=18 August 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240818150256/https://www.memoriachilena.gob.cl/602/w3-article-8952.html |archive-date=18 August 2024 |url-status=live |via=Biblioteca Nacional de Chile}}</ref> බැටන් සහ ලෝර්කා-ජානා විසින් කරන ලද 2021 අධ්‍යයනයකින් පෙන්නුම් කරන්නේ උතුරු යුරෝපීය සංක්‍රමණිකයන්ගෙන් සාපේක්ෂව ඉහළ කොටසක් ඇති ප්‍රදේශ සංඛ්‍යාත්මකව වේගයෙන් වර්ධනය වූ බවයි, සමස්ත සංක්‍රමණික සංඛ්‍යාව කුඩා වුවද. මෙම බලපෑම බාහිර සාධක සමඟ සම්බන්ධ විය හැකිය: අවට ජනගහනය කුඩා යුරෝපීය නොවන සංක්‍රමණික කණ්ඩායමට සමාන හැසිරීමක් අනුගමනය කළ අතර නව පාසල් නිර්මාණය විය. උත්ප්‍රාසාත්මක ලෙස, සංක්‍රමණිකයන් විසින් කරන ලද අධ්‍යාපනික ආයෝජනයෙන් ධනාත්මක බලපෑම් ඇති වන්නට ඇත, ඒ සමඟම සංඛ්‍යාත්මකභාවය මෙම කලාපවල වැඩි අසමානතාවයෙන් අඩු වී තිබිය හැකිය. කෙසේ වෙතත්, සංක්‍රමණවල ධනාත්මක බලපෑම් පැහැදිලිවම ප්‍රබල විය.<ref>{{Cite journal|last1=Baten|first1=Joerg|last2=Llorca-Jaña|first2=Manuel|date=2021|title=Inequality, Low-Intensity Immigration and Human Capital Formation in the Regions of Chile, 1820–1939|url=https://www.cesifo.org/DocDL/cesifo1_wp8177.pdf|url-status=live|journal=Economics and Human Biology|volume=43|page=101030|doi=10.1016/j.ehb.2021.101030|issn=1570-677X|pmid=34171763|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://www.cesifo.org/DocDL/cesifo1_wp8177.pdf|archive-date=9 October 2022|s2cid=219382958}}</ref> === නිදහස සහ ජාතිය ගොඩනැගීම === [[File:Ejercito_Libertador_cruce_de_Cordillera_de_los_andes.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Ejercito_Libertador_cruce_de_Cordillera_de_los_andes.jpg|thumb|ඇන්ඩීස් තරණය කරන අතරතුර ජෙනරාල්වරුන් වන ජෝස් ද සැන් මාටින් (වමේ) සහ බර්නාඩෝ ඕ'හිගින්ස් (දකුණේ)]] In 1808, [[:en:Napoleon_I|Napoleon]]'s enthronement of his brother [[:en:Joseph_Bonaparte|Joseph]] as the [[:en:Spanish_monarchy|Spanish King]] precipitated the drive by Chile for [[:en:Chilean_War_of_Independence|independence from Spain]]. A national [[:en:Junta_(governing_body)|junta]] in the name of [[:en:Ferdinand_VII_of_Spain|Ferdinand]] – heir to the deposed king – was formed on 18 September 1810. The [[:en:Government_Junta_of_Chile_(1810)|Government Junta of Chile]] proclaimed an autonomous government for Chile within the Spanish monarchy (in memory of this day, Chile celebrates its [[:en:Fiestas_Patrias_(Chile)|National Day]] on 18 September each year). After these events, a movement for total independence, under the command of [[:en:José_Miguel_Carrera|José Miguel Carrera]] (one of the most renowned patriots) and his two brothers Juan José and [[:en:Luis_Carrera|Luis Carrera]], soon gained a wider following. Spanish attempts to re-impose arbitrary rule during what was called the [[:en:Reconquista_(Spanish_America)|Reconquista]] led to a prolonged struggle, including infighting from [[:en:Bernardo_O'Higgins|Bernardo O'Higgins]], who challenged Carrera's leadership. 1808 දී, නැපෝලියන් ඔහුගේ සහෝදර ජෝසප් ස්පාඤ්ඤ රජු ලෙස සිංහාසනාරූඪ කිරීමත් සමඟ චිලී ස්පාඤ්ඤයෙන් නිදහස ලබා ගැනීම සඳහා වූ උත්සාහය වේගවත් විය. බලයෙන් පහ කරන ලද රජුගේ උරුමක්කාරයා වන ෆර්ඩිනන්ඩ් නමින් ජාතික ජුන්ටාවක් 1810 සැප්තැම්බර් 18 වන දින පිහිටුවන ලදී. චිලී රජයේ ජුන්ටාව ස්පාඤ්ඤ රාජාණ්ඩුව තුළ චිලී සඳහා ස්වාධීන රජයක් ප්‍රකාශයට පත් කළේය (මෙම දිනය සිහිපත් කිරීම සඳහා, චිලී සෑම වසරකම සැප්තැම්බර් 18 වන දින එහි ජාතික දිනය සමරයි). මෙම සිදුවීම් වලින් පසුව, හොසේ මිගෙල් කැරේරා (වඩාත් ප්‍රසිද්ධ දේශප්‍රේමීන්ගෙන් කෙනෙකු) සහ ඔහුගේ සහෝදරයන් දෙදෙනා වන ජුවාන් ජෝස් සහ ලුයිස් කැරේරාගේ අණ යටතේ පූර්ණ නිදහස සඳහා වූ ව්‍යාපාරයක් ඉක්මනින්ම පුළුල් අනුගාමිකයින් පිරිසක් ලබා ගත්තේය. රෙකොන්ක්විස්ටා ලෙස හැඳින්වෙන කාලය තුළ අත්තනෝමතික පාලනය නැවත පැනවීමට ස්පාඤ්ඤ උත්සාහයන් දිගු අරගලයකට තුඩු දුන් අතර, කැරේරාගේ නායකත්වයට අභියෝග කළ බර්නාඩෝ ඕ'හිගින්ස්ගේ අභ්‍යන්තර ගැටුම් ද ඊට හේතු විය. Intermittent warfare continued until 1817. With Carrera in prison in Argentina, O'Higgins and anti-Carrera cohort [[:en:José_de_San_Martín|José de San Martín]], hero of the [[:en:Argentine_War_of_Independence|Argentine War of Independence]], led [[:en:Army_of_the_Andes|an army]] that [[:en:Crossing_of_the_Andes|crossed the Andes]] into Chile and defeated the royalists. On 12 February 1818, [[:en:Chilean_Declaration_of_Independence|Chile was proclaimed an independent republic]]. The political revolt brought little social change, however, and 19th-century Chilean society preserved the essence of the stratified colonial social structure, which was greatly influenced by family politics and the [[:en:Catholic_Church|Roman Catholic Church]]. A strong presidency eventually emerged, but wealthy landowners remained powerful. Bernardo O'Higgins once planned to expand Chile by liberating the [[:en:Philippines|Philippines]] from Spain and incorporating the islands. In this regard he tasked the Scottish naval officer, Lord Thomas Cochrane, in a letter dated 12 November 1821, expressing his plan to conquer [[:en:Guayaquil|Guayaquil]], the [[:en:Galapagos_Islands|Galapagos Islands]], and the [[:en:Chile–Philippines_relations|Philippines]]. There were preparations, but the plan did not push through because O'Higgins was exiled. 1817 දක්වා කඩින් කඩ යුද්ධ පැවතුනි. ආර්ජන්ටිනාවේ කැරේරා සිරගතව සිටියදී, ඕ'හිගින්ස් සහ කැරේරා විරෝධී කණ්ඩායම, ආර්ජන්ටිනාවේ නිදහස් යුද්ධයේ වීරයා වූ ජෝස් ද සැන් මාටින්, ඇන්ඩීස් හරහා චිලී වෙත හමුදාවක් මෙහෙයවූ අතර රාජකීයයන් පරාජය කළේය. කෙසේ වෙතත්, 1818 පෙබරවාරි 12 වන දින චිලී ස්වාධීන ජනරජයක් ලෙස ප්‍රකාශයට පත් කරන ලදී. කෙසේ වෙතත්, දේශපාලන කැරැල්ල සුළු සමාජ වෙනසක් ගෙන ආ අතර, 19 වන සියවසේ චිලී සමාජය පවුල් දේශපාලනය සහ රෝමානු කතෝලික පල්ලිය විසින් බෙහෙවින් බලපා ඇති ස්ථරීකෘත යටත් විජිත සමාජ ව්‍යුහයේ සාරය ආරක්ෂා කළේය. අවසානයේ ශක්තිමත් ජනාධිපති ධුරයක් මතු වූ නමුත් ධනවත් ඉඩම් හිමියන් බලවත්ව සිටියහ.<ref name="countrystudies" /> බර්නාඩෝ ඕ'හිගින්ස් වරක් පිලිපීනය ස්පාඤ්ඤයෙන් මුදාගෙන දූපත් ඇතුළත් කිරීමෙන් චිලී රාජ්‍යය පුළුල් කිරීමට සැලසුම් කළේය. මේ සම්බන්ධයෙන් ඔහු 1821 නොවැම්බර් 12 දිනැති ලිපියකින් ස්කොට්ලන්ත නාවික නිලධාරියෙකු වන ලෝඩ් තෝමස් කොක්රේන් වෙත ගුවායාකිල්, ගැලපගෝස් දූපත් සහ පිලිපීනය යටත් කර ගැනීමේ ඔහුගේ සැලැස්ම ප්‍රකාශ කළේය. සූදානම් කිරීම් තිබුණත්, ඕ'හිගින්ස් පිටුවහල් කළ නිසා සැලැස්ම ක්‍රියාත්මක වූයේ නැත.<ref>[https://books.google.com/books?id=Jg5cEAAAQBAJ Intercolonial Intimacies: Relinking Latin/o America to the Philippines. 1898-1964 By Paula C. Park] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20221101151055/https://books.google.com.ph/books?id=Jg5cEAAAQBAJ|date=1 November 2022}} (INTRODUCTION: Residual Intercolonial Intimacies across the "Hispanic" Pacific)</ref> [[File:Combate_Naval_Iquique-Thomas_Somerscales.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Combate_Naval_Iquique-Thomas_Somerscales.jpg|thumb|1879 මැයි 21 වන දින ඉක්වික් සටන. පැසිෆික් යුද්ධයේදී චිලී ලැබූ ජයග්‍රහණය නව භූමි ප්‍රදේශ දක්වා ව්‍යාප්ත වීමට ඉඩ සැලසීය.]] Chile slowly started to expand its influence and to establish its borders. By the Tantauco Treaty, the archipelago of [[:en:Chiloé|Chiloé]] was incorporated in 1826. The economy began to boom due to the discovery of silver ore in Chañarcillo, and the growing trade of the port of Valparaíso, which led to conflict over maritime supremacy in the Pacific with Peru. At the same time, attempts were made to strengthen sovereignty in southern Chile intensifying [[:en:Occupation_of_Araucanía|penetration into Araucanía]] and [[:en:German_colonization_of_Valdivia,_Osorno_and_Llanquihue|colonizing Llanquihue with German immigrants]] in 1848. Through the founding of [[:en:Fort_Bulnes|Fort Bulnes]] by the [[:en:Schooner_Ancud|Schooner Ancud]] under the command of [[:en:John_Williams_Wilson|John Williams Wilson]], the [[:en:Magallanes_Region|Magallanes Region]] [[:en:Chilean_colonization_of_the_Strait_of_Magellan|started to be controlled by country in 1843]], while the [[:en:Antofagasta_Region|Antofagasta Region]], at the time in [[:en:Atacama_Desert_border_dispute|dispute with Bolivia]], began to fill with people. After the [[:en:Chilean_Civil_War_of_1829–1830|Chilean Civil War of 1829–1830]] in which the conservatives won, under the [[:en:Joaquín_Prieto|Joaquín Prieto]] Administration, the [[:en:Chilean_Constitution_of_1833|Chilean Constitution of 1833]] was written and put into effect with high influence from the triple minister [[:en:Diego_Portales|Diego Portales]]. Two other civil wars happened in Chile in the 1850s, one in [[:en:1851_Chilean_revolution|1851]] and the other one in [[:en:1859_Chilean_revolution|1859]]. චිලී සෙමෙන් තම බලපෑම පුළුල් කිරීමට සහ එහි දේශසීමා ස්ථාපිත කිරීමට පටන් ගත්තේය. ටැන්ටාකෝ ගිවිසුම මගින්, චිලෝ දූපත් සමූහය 1826 දී සංස්ථාගත කරන ලදී. චානාර්සිලෝ හි රිදී ලෝපස් සොයා ගැනීම සහ පේරු සමඟ පැසිෆික් සාගරයේ සමුද්‍රීය ආධිපත්‍යය පිළිබඳ ගැටුමකට තුඩු දුන් වැල්පරයිසෝ වරායේ වර්ධනය වන වෙළඳාම හේතුවෙන් ආර්ථිකය දියුණු වීමට පටන් ගත්තේය. ඒ සමඟම, දකුණු චිලියේ ස්වෛරීභාවය ශක්තිමත් කිරීමට උත්සාහ කරන ලද අතර, 1848 දී අරවුකානියාවට විනිවිද යාම තීව්‍ර කර ලන්කිහු ජර්මානු සංක්‍රමණිකයන් සමඟ යටත් විජිතයක් බවට පත් කරන ලදී. ජෝන් විලියම්ස් විල්සන්ගේ අණ යටතේ ෂූනර් ඇන්කුඩ් විසින් ෆෝට් බුල්ස් ආරම්භ කිරීමත් සමඟ, 1843 දී මැගලන්ස් කලාපය රට විසින් පාලනය කිරීමට පටන් ගත් අතර, එවකට බොලිවියාව සමඟ ආරවුලක් ඇති ඇන්ටොෆගස්ටා කලාපය මිනිසුන්ගෙන් පිරී යාමට පටන් ගත්තේය. 1829–1830 චිලී සිවිල් යුද්ධයෙන් පසුව, ජෝකින් ප්‍රීටෝ පරිපාලනය යටතේ කොන්සර්වේටිව්වරුන් ජයග්‍රහණය කළ 1833 චිලී ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව ලියා ක්‍රියාත්මක කරන ලද්දේ ත්‍රිත්ව අමාත්‍ය ඩියාගෝ පෝටේල්ස්ගේ ඉහළ බලපෑමෙනි. 1850 ගණන්වල චිලීහි තවත් සිවිල් යුද්ධ දෙකක් සිදු විය, එකක් 1851 දී සහ අනෙක 1859 දී. [[File:Territorial_losses_of_the_Republic_of_Chile_de_jure.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Territorial_losses_of_the_Republic_of_Chile_de_jure.svg|thumb|468x468පික්|චිලී ඉතිහාස ලේඛනයට අනුව චිලී ජනරජයේ භෞමික පාඩු (නීතිය අනුව)<ref name="Eyzaguirre">{{cite book |author1=Eyzaguirre, Jaime |title=Breve historia de las fronteras de Chile |date=1967 |publisher=Editorial Universitaria |language=es}}</ref>]] Toward the end of the 19th century, the government in Santiago consolidated its position in the south by the [[:en:Occupation_of_Araucanía|Occupation of Araucanía]]. The [[:en:Boundary_treaty_of_1881_between_Chile_and_Argentina|Boundary treaty of 1881 between Chile and Argentina]] confirmed Chilean sovereignty over the [[:en:Strait_of_Magellan|Strait of Magellan]] but also made the country to renounce to its claims in the rest of East Patagonia after a [[:en:East_Patagonia,_Tierra_del_Fuego_and_Strait_of_Magellan_Dispute|dispute that started in 1842]]. As a result of the [[:en:War_of_the_Pacific|War of the Pacific]] with Peru and Bolivia (1879–83), Chile expanded its territory northward by almost one-third, eliminating Bolivia's access to the Pacific, and acquired valuable [[:en:Caliche_(mineral)#Chilean_caliche|nitrate]] deposits, the exploitation of which led to an era of national affluence. Chile had joined the stand as one of the high-income countries in South America by 1870. On 9 September 1888, Chile took possession of [[:en:Easter_Island|Easter Island]] by the signing of a mutual will agreement with the local king, thanks to the efforts of the Bishop of Tahiti, Monsignor José María Verdier since the island was constantly attacked by slave merchants. The naval officer [[:en:Policarpo_Toro|Policarpo Toro]] represented the Chilean Government and [[:en:Atamu_Tekena|Atamu Tekena]] was the head of the Council of Rapanui. The Rapa Nui elders ceded sovereignty, without renouncing their titles as chiefs, the ownership of their lands, the validity of their culture and traditions on equal terms. The Rapa Nui sold nothing and were integrated in equal conditions into Chile. 19 වන සියවසේ අගභාගයේදී, සන්තියාගෝහි රජය අරවුකානියා අත්පත් කර ගැනීමෙන් දකුණේ සිය ස්ථානය තහවුරු කර ගත්තේය. 1881 දී චිලී සහ ආර්ජන්ටිනාව අතර මායිම් ගිවිසුම මගින් මැගෙලන් සමුද්‍ර සන්ධිය පිළිබඳ චිලී ස්වෛරීභාවය තහවුරු කරන ලද අතර, 1842 දී ආරම්භ වූ ආරවුලකින් පසු නැගෙනහිර පැටගෝනියාවේ ඉතිරි කොටසෙහි තම හිමිකම් අත්හැරීමට ද රට පෙළඹුණි.<ref name="PatagoniaAustral">{{cite book |author=Mateo Martinic Beros |url=https://www.memoriachilena.gob.cl/602/w3-article-10386.html |title=Presencia de Chile en la Patagonia austral 1843 – 1879 |date=1971 |publisher=Editorial Andrés Bello |language=es |access-date=December 8, 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230331010856/https://www.memoriachilena.gob.cl/602/w3-article-10386.html |archive-date=31 March 2023 |url-status=live}}</ref> පේරු සහ බොලිවියාව සමඟ පැවති පැසිෆික් යුද්ධයේ (1879–83) ප්‍රතිඵලයක් ලෙස, චිලී රාජ්‍යය තම භූමි ප්‍රදේශය උතුරු දෙසට තුනෙන් එකකින් පමණ පුළුල් කළ අතර, බොලිවියාවේ පැසිෆික් කලාපයට ප්‍රවේශය ඉවත් කළ අතර, වටිනා නයිට්‍රේට් නිධි අත්පත් කර ගත් අතර, එය සූරාකෑම ජාතික සමෘද්ධිමත් යුගයකට මඟ පෑදීය. 1870 වන විට දකුණු ඇමරිකාවේ ඉහළ ආදායම් ලබන රටවලින් එකක් ලෙස චිලී රාජ්‍යයට එක් විය.<ref>{{cite book |last1=Baten |first1=Jörg |author-link=Jörg Baten |title=A History of the Global Economy. From 1500 to the Present. |date=2016 |publisher=Cambridge University Press |isbn=9781107507180 |page=137}}</ref> 1888 සැප්තැම්බර් 9 වන දින, ටහිටි රදගුරු මොන්සිග්නෝර් ජෝසේ මාරියා වර්ඩියර්ගේ උත්සාහයට ස්තූතිවන්ත වන්නට, ප්‍රාදේශීය රජු සමඟ අන්‍යෝන්‍ය කැමැත්ත ගිවිසුමක් අත්සන් කිරීමෙන් චිලී රාජ්‍යය පාස්කු දූපත අත්පත් කර ගත්තේය. වහල් වෙළෙන්දන් විසින් දිවයින නිරන්තරයෙන් ප්‍රහාර එල්ල කරන ලදී. නාවික නිලධාරි පොලිකාර්පෝ ටෝරෝ චිලී රජය නියෝජනය කළ අතර අටමු ටෙකේනා රපානුයි කවුන්සිලයේ ප්‍රධානියා විය. රාපා නුයි වැඩිහිටියන් ඔවුන්ගේ ප්‍රධානීන් ලෙස ඔවුන්ගේ පදවි නාම, ඔවුන්ගේ ඉඩම්වල අයිතිය, ඔවුන්ගේ සංස්කෘතියේ සහ සම්ප්‍රදායන්ගේ වලංගුභාවය සමාන කොන්දේසි මත අත් නොහරිමින් ස්වෛරීභාවය අත්හැරියහ. රාපා නුයිවරු කිසිවක් විකුණා දැමූ අතර චිලී රාජ්‍යයට සමාන කොන්දේසි යටතේ ඒකාබද්ධ කරන ලදී.<ref name="historia">{{Cite web |title=Historia de la Isla de Pascua: Su Incorporación y Su Conflicto Con La Williamson & Balfour. Daños Patrimoniales, Pretensiones Internacionales e Independentismos |url=http://www.soberaniachile.cl/historia_de_la_incorporacion_y_las_controversias_de_la_isla_de_pascua.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230321015938/http://www.soberaniachile.cl/historia_de_la_incorporacion_y_las_controversias_de_la_isla_de_pascua.html |archive-date=21 March 2023 |access-date=26 January 2024}}</ref> 1891 චිලී සිවිල් යුද්ධය ජනාධිපතිවරයා සහ කොංග්‍රසය අතර බලය නැවත බෙදා හැරීමක් සිදු කළ අතර, චිලී පාර්ලිමේන්තු විලාසිතාවේ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයක් ස්ථාපිත කළේය. කෙසේ වෙතත්, සිවිල් යුද්ධය දේශීය කර්මාන්ත සහ බලගතු චිලී බැංකු අවශ්‍යතා සංවර්ධනයට කැමති අය අතර තරඟයක් ද විය, විශේෂයෙන් විදේශීය ආයෝජකයින් සමඟ ශක්තිමත් සබඳතා තිබූ එඩ්වර්ඩ්ස් නිවස. වැඩි කල් නොගොස්, උත්සන්න වන භූ දේශපාලනික තරඟකාරිත්වය සහ පූනා ද අටකාමා ආරවුල මධ්‍යයේ රට ආර්ජන්ටිනාව සමඟ ඉතා මිල අධික නාවික අවි තරඟයක නිරත විය. පේරු සහ බොලිවියාවට එරෙහි පැසිෆික් යුද්ධයේ (1879–1883) ප්‍රතිඵලයක් ලෙස චිලී රටවල් දෙකෙන්ම සම්පත් බහුල භූමි ප්‍රදේශයක් ඈඳා ගැනීමට සහ කලාපීය බලවතෙකු ලෙස එහි තත්ත්වය තවදුරටත් තහවුරු කර ගැනීමට හේතු විය. පසුව එය ඇමරිකාවේ ප්‍රමුඛ නාවික බලවතෙකු ලෙස මතු වූ අතර, 1885 පැනමා අර්බුදයට එක්සත් ජනපද මැදිහත්වීමට විරෝධය දැක්වීමට නැවක් පවා යැවීය. චිලී බටහිර අර්ධගෝලයේ එක්සත් ජනපද ආධිපත්‍යයට තර්ජනය කළ හැකි අතර, 1891 දී බැල්ටිමෝර් අර්බුදය අතරතුර රටවල් දෙක යුද්ධයට ආසන්න විය.<ref name="sater">William Sater, ''Chile and the United States: Empires in Conflict'', Athens, GA; University of Georgia Press, {{ISBN|0-8203-1249-5}} p.51</ref> === 20 වන සියවස === [[File:Chilean_battleship_Almirante_Latorre.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chilean_battleship_Almirante_Latorre.jpg|වම|thumb|1921 දී චිලියේ අල්මිරන්ට් ලැටෝරේ ඩ්‍රෙඩ්නෝට්]] The early 20th century saw Chile fully consolidate its territory and resolve long-running diplomatic and territorial disputes. Its current borders with Argentina were finalized [[:en:1902_Arbitral_award_of_the_Andes_between_Argentina_and_Chile|through British arbitration]] in 1902 and a bilateral settlement of the [[:en:Puna_de_Atacama_dispute|Puna de Atacama dispute]] the following year. In 1904, Chile and Bolivia signed a [[:en:Treaty_of_Peace_and_Friendship_(1904)|Treaty of Peace and Friendship]] which clarified the border between both countries. The Chilean economy partially degenerated into a system protecting the interests of a ruling [[:en:Oligarchy|oligarchy]]. By the 1920s, the emerging middle and working classes were powerful enough to elect a reformist president, [[:en:Arturo_Alessandri|Arturo Alessandri]], whose program was frustrated by a conservative congress. In the 1920s, [[:en:Marxism|Marxist]] groups with strong popular support arose.<ref name="countrystudies" /> A military coup led by General [[:en:Luis_Altamirano|Luis Altamirano]] in 1924 set off a period of political instability that lasted until 1932. Of the ten governments that held power in that period, the longest lasting was that of General [[:en:Carlos_Ibáñez_del_Campo|Carlos Ibáñez del Campo]], who briefly ruled as [[:en:De_facto|de facto]] dictator in 1925 and then again between 1927 and 1931. These authoritarian governments were comparatively less harsh and corrupt than counterparts elsewhere in Latin America.<ref>{{Cite book |last=Fowler |first=Will |title=Authoritarianism in Latin America since independence |publisher=Greenwood Press |year=1996 |isbn=0-313-29843-2 |location=University of Virginia |pages=30–96}}</ref><ref>{{cite book |last=Frazier |first=Lessie Jo |url=https://books.google.com/books?id=gQU-GYGeVSEC&pg=PA163 |title=Salt in the Sand: Memory, Violence, and the Nation-State in Chile, 1890 to the Present |date=17 July 2007 |publisher=Duke University Press |isbn=978-0-8223-4003-4 |pages=163–184 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020445/https://books.google.com/books?id=gQU-GYGeVSEC&pg=PA163#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> By relinquishing power to a democratically elected successor, Ibáñez del Campo retained the respect of a large enough segment of the population to remain a viable politician for more than thirty years, in spite of the vague and shifting nature of his ideology. When constitutional rule was restored in 1932, a strong middle-class party, the Radicals, emerged. It became the key force in coalition governments for the next 20 years. During the period of [[:en:Radical_Party_(Chile)|Radical Party]] dominance (1932–52), the state increased its role in the economy. In 1952, voters returned Ibáñez del Campo to office for another six years. [[:en:Jorge_Alessandri|Jorge Alessandri]] succeeded Ibáñez del Campo in 1958, bringing Chilean conservatism back into power democratically for another term. The [[:en:1964_Chilean_presidential_election|1964 presidential election]] of [[:en:Christian_Democrat_Party_of_Chile|Christian Democrat]] [[:en:Eduardo_Frei_Montalva|Eduardo Frei Montalva]] by an [[:en:Majority|absolute majority]] initiated a period of major reform. Under the slogan "Revolution in Liberty", the Frei administration embarked on far-reaching social and economic programs, particularly in education, housing, and [[:en:Agrarian_reform|agrarian reform]], including rural unionization of agricultural workers. By 1967, however, Frei encountered increasing opposition from leftists, who charged that his reforms were inadequate, and from conservatives, who found them excessive. At the end of his term, Frei had not fully achieved his party's ambitious goals.<ref name="countrystudies" /> [[File:Salvador_Allende_Gossens-.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Salvador_Allende_Gossens-.jpg|thumb|සැල්වදෝර් අයියන්ඩේ]] In the 1970 election, Senator [[:en:Salvador_Allende|Salvador Allende]] of the [[:en:Socialist_Party_of_Chile|Socialist Party of Chile]] (then part of the "[[:en:Popular_Unity_(Chile)|Popular Unity]]" coalition which included the Communists, Radicals, Social-Democrats, dissident Christian Democrats, the Popular Unitary Action Movement, and the Independent Popular Action),<ref name="countrystudies" /> achieved a partial majority in a [[:en:Plurality_(voting)|plurality]] of votes in a three-way contest, followed by candidates Radomiro Tomic for the Christian Democrat Party and Jorge Alessandri for the Conservative Party. Allende was not elected with an absolute majority, receiving fewer than 35% of the votes. The [[:en:National_Congress_of_Chile|Chilean Congress]] conducted a runoff vote between the leading candidates, Allende and former president Jorge Alessandri, and, keeping with tradition, chose Allende by a vote of 153 to 35. Frei refused to form an alliance with Alessandri to oppose Allende, on the grounds that the Christian Democrats were a workers' party and could not make common cause with the right wing.<ref>{{Cite book |last=Mares |first=David |url=https://books.google.com/books?id=0Y3EWkKZsYcC&pg=PA145 |title=The United States and Chile: Coming in from the Cold |author2=Francisco Rojas Aravena |publisher=Routledge |year=2001 |isbn=978-0-415-93125-0 |page=145 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020509/https://books.google.com/books?id=0Y3EWkKZsYcC&pg=PA145 |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref><ref>{{cite book |last=Trento |first=Joseph J. |url=https://books.google.com/books?id=3uPBM7z_62gC&pg=PA560 |title=The Secret History of the CIA |publisher=Carroll & Graf Publishers |year=2005 |isbn=978-0-7867-1500-8 |page=560 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150319065032/http://books.google.com/books?id=3uPBM7z_62gC&pg=PA560 |archive-date=19 March 2015 |url-status=dead}}</ref> An [[:en:Economic_depression|economic depression]] that began in 1972 was exacerbated by [[:en:Capital_flight|capital flight]], plummeting private investment, and withdrawal of bank deposits in response to Allende's socialist program. Production fell and unemployment rose. Allende adopted measures including price freezes, wage increases, and tax reforms, to increase consumer spending and redistribute income downward.<ref>{{cite book |author=Lois Hecht Oppenheim |url=https://books.google.com/books?id=99ZLX52z_noC&pg=PA52 |title=Politics in Chile: Socialism, Authoritarianism, and Market Democracy |publisher=Westview Press |year=2007 |isbn=978-0-7867-3426-9 |page=52 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020433/https://books.google.com/books?id=99ZLX52z_noC&pg=PA52#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> Joint public-private [[:en:Public_works|public works]] projects helped reduce unemployment.<ref name="De Vylder">{{cite book |last=De Vylder |first=Stefan |title=Allende's Chile: The Political Economy of the Rise and Fall of the Unidad Popular |date=5 March 2009 |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-10757-0}}</ref>{{Page needed|date=September 2010}} Much of the banking sector was [[:en:Nationalization|nationalized]]. Many enterprises within the [[:en:Copper#Production|copper]], coal, iron, [[:en:Caliche_(mineral)#Chilean_caliche|nitrate]], and steel industries were [[:en:Nationalization#Expropriation|expropriated]], nationalized, or subjected to state intervention. Industrial output increased sharply and unemployment fell during the Allende administration's first year.<ref name="De Vylder" /> Allende's program included advancement of workers' interests,<ref name="De Vylder" /><ref>{{cite web |title=Allende wins the elections: first coup attempt |url=http://grace.evergreen.edu/~arunc/texts/chile/torre/Allende.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20080107150857/http://grace.evergreen.edu/~arunc/texts/chile/torre/Allende.html |archive-date=7 January 2008 |access-date=17 December 2009 |publisher=Grace.evergreen.edu}}</ref> replacing the judicial system with "socialist legality",<ref name="friedman368">{{cite book |last=Friedman |first=Norman |url=https://books.google.com/books?id=0CIXLdxhQMAC&pg=PA367 |title=The Fifty-Year War: Conflict and Strategy in the Cold War |date=1 March 2007 |publisher=Naval Institute Press |isbn=978-1-59114-287-4 |pages=367–368 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020229/https://books.google.com/books?id=0CIXLdxhQMAC&pg=PA367 |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> nationalization of banks and forcing others to bankruptcy,<ref name="friedman368" /> and strengthening "popular militias" known as MIR.<ref name="friedman368" /> Started under former President Frei, the Popular Unity platform also called for nationalization of Chile's major copper mines in the form of a constitutional amendment. The measure was passed unanimously by Congress. As a result,<ref>{{cite book |last=Qureshi |first=Lubna Z. |url=https://books.google.com/books?id=alISgQdNY4kC&pg=PA86 |title=Nixon, Kissinger, and Allende: U.S. Involvement in the 1973 Coup in Chile |publisher=Lexington Books |year=2009 |isbn=978-0-7391-2655-4 |pages=86–97 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020042/https://books.google.com/books?id=alISgQdNY4kC&pg=PA86#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> the [[:en:Richard_Nixon|Richard Nixon]] administration [[:en:United_States_intervention_in_Chile|organized and inserted secret operatives]] in Chile, in order to swiftly destabilize Allende's government.<ref>{{cite web |title=Report on CIA Chilean Task Force activities |url=http://www.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB8/ch01-01.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20100211203442/http://www.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB8/ch01-01.htm |archive-date=11 February 2010 |access-date=11 March 2010 |work=Chile and the United States: Declassified Documents relating to the Military Coup, 1970–1976 |publisher=The National Security Archive: Electronic Briefing Books (George Washington University)}}</ref> In addition, US financial pressure restricted international economic credit to Chile.<ref name="fas.org">{{cite web |title=Covert Action In Chile 1963–1973, Staff Report Of The Select Committee To Study Governmental Operations With Respect To Intelligence Activities |url=https://fas.org/irp/ops/policy/church-chile.htm |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20091003144646/http://www.fas.org/irp/ops/policy/church-chile.htm |archive-date=3 October 2009 |access-date=17 December 2009 |publisher=Federation of American Scientists}}</ref> The economic problems were also exacerbated by Allende's public spending, financed mostly through printing money, and by poor credit ratings given by commercial banks.<ref>{{Cite news|url=http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,879153,00.html|title=Tightening the Belt|date=7 August 1972|magazine=[[Time (magazine)|Time]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20101022175928/http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,879153,00.html|archive-date=22 October 2010|url-status=dead}}</ref> Simultaneously, opposition media, politicians, business guilds and other organizations helped to accelerate a campaign of domestic political and economical destabilization, some of which was backed by the United States.<ref name="fas.org" /><ref>{{cite web |title=Equipo Nizkor – CIA Activities in Chile – September 18, 2000 |url=http://www.derechos.org/nizkor/chile/doc/hinchey.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20080513083911/http://www.derechos.org/nizkor/chile/doc/hinchey.html |archive-date=13 May 2008 |access-date=17 December 2009 |publisher=Derechos.org}}</ref> By early 1973, inflation was out of control. On 26 May 1973, Chile's Supreme Court, which was opposed to Allende's government, unanimously denounced Allende's ''disruption of the legality of the nation''. Although illegal under the Chilean constitution, the court supported and strengthened Pinochet's soon-to-be seizure of power.<ref name="friedman368" /><ref>{{cite web |title=Transition to Democracy in Latin America: The Role of the judiciary |url=http://www.law.yale.edu/documents/pdf/rightdegree_independence(5).pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130819213445/http://www.law.yale.edu/documents/pdf/rightdegree_independence%285%29.pdf |archive-date=19 August 2013 |publisher=Yale University}}</ref> ==== පිනොචේ යුගය (1973–1990) ==== [[File:Golpe_de_Estado_1973.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Golpe_de_Estado_1973.jpg|වම|thumb|1973 චිලී කුමන්ත්‍රණය අතරතුර ලා මොනේඩා ජනාධිපති මන්දිරයට බෝම්බ හෙලන ප්‍රහාරක ජෙට් යානා]] On 11 September 1973, a [[:en:Chilean_coup_of_1973|military coup]] overthrew Allende, who apparently committed suicide as the armed forces bombarded the [[:en:La_Moneda_Palace|presidential palace]].<ref>{{Cite book |last=Soto |first=Óscar |title=El último día de Salvador Allende |publisher=Aguilar |year=1999 |isbn=978-956-239-084-2}}{{page needed|date=July 2013}}</ref><ref>{{Cite book |last=Ahumada |first=Eugeno |title=Chile: La memoria prohibida}}{{page needed|date=July 2013}}</ref> The degree to which [[:en:U.S._intervention_in_Chile#1973_coup|the United States was involved in the coup]] remains debated; after Allende was overthrown, U.S. Secretary of State [[:en:Henry_Kissinger|Henry Kissinger]] told [[:en:President_of_the_United_States|U.S. president]] [[:en:Richard_Nixon|Richard Nixon]] that the United States had "helped" the coup indirectly.<ref>{{cite web |date=16 September 2013 |title=Kissinger and Chile: the Declassified Record |url=http://www2.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB437/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20130917045957/http://www2.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB437/ |archive-date=17 September 2013 |access-date=16 September 2013 |publisher=The National Security Archive}}</ref> Historian Sebastián Hurtado contends there is no documentary evidence to support that the U.S. government was actively involved in the coordination and execution the coup; however, upon Allende's election in 1970, Kissinger had stated "I don't see why we need to stand by and watch a country go Communist due to the irresponsibility of its own people",<ref name="k745">{{cite web |last=Lewis |first=Anthony |date=1975-02-27 |title=The Kissinger Doctrine |url=https://www.nytimes.com/1975/02/27/archives/the-kissinger-doctrine.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220912084418/https://www.nytimes.com/1975/02/27/archives/the-kissinger-doctrine.html |archive-date=12 September 2022 |access-date=2024-05-08 |website=The New York Times}}</ref><ref name="Hurtado">{{cite web |author1=Juan Paulo Iglesias |date=25 August 2023 |title=Sebastián Hurtado, historiador: "Estados Unidos no tuvo participación directa en el Golpe, pero sí quería que Allende cayera" |url=https://www.latercera.com/la-tercera-sabado/noticia/sebastian-hurtado-historiador-estados-unidos-no-tuvo-participacion-directa-en-el-golpe-pero-si-queria-que-allende-cayera/3UXITS4IUNB3RPPB57ILMYDO64/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240912221446/https://www.latercera.com/la-tercera-sabado/noticia/sebastian-hurtado-historiador-estados-unidos-no-tuvo-participacion-directa-en-el-golpe-pero-si-queria-que-allende-cayera/3UXITS4IUNB3RPPB57ILMYDO64/ |archive-date=12 September 2024 |access-date=12 January 2025 |publisher=La Tercera |language=es}}</ref> while Nixon had expressed that the Allende government should not be consolidated and acted decisively to destabilize his government.<ref name="Hurtado" /><ref>{{cite journal|last1=Hurtado|first1=Sebastián|date=10 October 2016|title=Chile y Estados Unidos, 1964-1973. Una nueva mirada|journal=Nuevo Mundo Mundos Nuevos|language=es|doi=10.4000/nuevomundo.69698|doi-access=free}}</ref> A military junta, led by General [[:en:Augusto_Pinochet|Augusto Pinochet]], took control of the country. His regime was marked by widespread [[:en:Human_rights_violations_in_Pinochet's_Chile|human rights violations]]. Chile initiated and actively participated in [[:en:Operation_Condor|Operation Condor]], a U.S.-backed campaign to suppress leftists and their sympathizes.<ref>{{cite web |last1=Dinges |first1=John |title=Operation Condor |url=http://www.latinamericanstudies.org/chile/operation-condor.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20180722031734/http://www.latinamericanstudies.org/chile/operation-condor.htm |archive-date=22 July 2018 |access-date=6 July 2018 |website=latinamericanstudies.org |publisher=Columbia University}}</ref> In October 1973, at least 72 people were murdered by the [[:en:Caravan_of_Death|Caravan of Death]].<ref>{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/850932.stm|title=Flashback: Caravan of Death|date=25 July 2000|work=BBC|access-date=11 March 2008|archive-url=https://web.archive.org/web/20080226211503/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/850932.stm|archive-date=26 February 2008|url-status=live}}</ref> According to the [[:en:Rettig_Report|Rettig Report]] and [[:en:Valech_Commission|Valech Commission]], during the Pinochet regime's 15-year rule, at least 2,115 were killed,<ref>{{cite web |author=Ministerio del Interior |date=3 August 1999 |title=Ministerio del Interior, Programa de Derechos Humanos – ddhh_rettig |url=http://www.ddhh.gov.cl/ddhh_rettig.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20091223174254/http://www.ddhh.gov.cl/ddhh_rettig.html |archive-date=23 December 2009 |access-date=17 December 2009 |publisher=Ddhh.gov.cl}}</ref> and at least 27,265<ref name="sintesis">{{cite web |title=Sintesis Ok |url=http://www.comisionprisionpoliticaytortura.cl/filesapp/Sintesis.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20070727031254/http://www.comisionprisionpoliticaytortura.cl/filesapp/Sintesis.pdf |archive-date=27 July 2007 |access-date=17 December 2009}}</ref> were tortured (including 88 children younger than 12 years old);<ref name="sintesis" /> many were detained, tortured, and executed at the national stadium. In 2011, Chile recognized an additional 9,800 victims, bringing the total number killed, tortured or imprisoned for political reasons to 40,018.<ref>Eva Vergara (18 August 2015). [https://www.huffingtonpost.com/2011/08/18/chile-recognizes-9800-more-pinochet-victims_n_930754.html Chile Recognizes 9,800 More Pinochet Victims] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20151231220056/http://www.huffingtonpost.com/2011/08/18/chile-recognizes-9800-more-pinochet-victims_n_930754.html|date=31 December 2015}}. ''The Associated Press'' via ''The Huffington Post.'' Retrieved 25 August 2015.</ref> Among the victims was internationally known poet-singer [[:en:Víctor_Jara|Víctor Jara]]. [[File:Augusto_Pinochet_foto_oficial_coloreada.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Augusto_Pinochet_foto_oficial_coloreada.jpg|thumb|ඔගස්ටෝ පිනෝචෙට්]] A new Constitution was approved by a controversial [[:en:Plebiscite|plebiscite]] on 11 September 1980, and General Pinochet became president of the republic for an eight-year term. After Pinochet obtained rule of the country, several hundred committed Chilean revolutionaries joined the [[:en:Sandinista|Sandinista]] army in [[:en:Nicaragua|Nicaragua]], guerrilla forces in [[:en:Argentina|Argentina]] or training camps in [[:en:Cuba|Cuba]], Eastern Europe and Northern Africa.<ref>{{cite book |author1=Pamela Constable |author-link=Pamela Constable |url=https://archive.org/details/nationofenemiesc00cons |title=A Nation of Enemies: Chile Under Pinochet |author2=Arturo Valenzuela |author2-link=Arturo Valenzuela |publisher=W W Norton & Company Incorporated |year=1993 |isbn=978-0-393-30985-0 |page=150}}</ref> In the late 1980s, largely as a result of events such as the 1982 economic collapse<ref>{{cite book |last1=Klein |first1=Naomi |author-link=Naomi Klein |url=https://books.google.com/books?id=PwHUAq5LPOQC&pg=PA85 |title=The Shock Doctrine: The Rise of Disaster Capitalism |date=1 April 2010 |publisher=Henry Holt and Company (2007) |isbn=978-1-4299-1948-7 |page=85 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020106/https://books.google.com/books?id=PwHUAq5LPOQC&pg=PA85#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> and mass [[:en:Civil_resistance|civil resistance]] in 1983–88, the government gradually permitted greater freedom of assembly, [[:en:Freedom_of_speech|speech]], and association, to include trade union and political activity.<ref>{{cite book |last=Huneeus |first=Carlos |author-link=Carlos Huneeus |title=Civil Resistance and Power Politics:The Experience of Non-violent Action from Gandhi to the Present |date=3 September 2009 |publisher=Oxford University Press |isbn=978-0-19-161917-5 |editor1=Adam Roberts |pages=197–212 |chapter=Political Mass Mobilization against Authoritarian Rule: Pinochet's Chile, 1983–88 |access-date=14 July 2013 |editor2=Timothy Garton Ash |chapter-url=https://books.google.com/books?id=zD_S8Y2WbRsC&pg=PT168 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020252/https://books.google.com/books?id=zD_S8Y2WbRsC&pg=PT168#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> The government launched market-oriented reforms with [[:en:Hernán_Büchi|Hernán Büchi]] as Minister of Finance. Chile moved toward a [[:en:Free_market_economy|free market economy]] that saw an increase in domestic and foreign private investment, although the [[:en:Copper#Production|copper]] industry and other important mineral resources were not opened to competition. In a [[:en:1988_Chilean_national_plebiscite|plebiscite]] on 5 October 1988, Pinochet was denied a second eight-year term as president (56% against 44%). Chileans elected a new president and the majority of members of a [[:en:Bicameralism|bicameral]] congress on 14 December 1989. Christian Democrat [[:en:Patricio_Aylwin|Patricio Aylwin]], the candidate of a coalition of 17 political parties called the ''[[:en:Concertación|Concertación]]'', received an absolute majority of votes (55%).<ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/1989/12/16/world/man-in-the-news-patricio-aylwin-a-moderate-leads-chile.html|title=Man in the News: Patricio Aylwin; A Moderate Leads Chile|last=Christian|first=Shirley|date=16 December 1989|work=The New York Times|access-date=28 July 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180729012944/https://www.nytimes.com/1989/12/16/world/man-in-the-news-patricio-aylwin-a-moderate-leads-chile.html|archive-date=29 July 2018|url-status=live}}</ref> President Aylwin served from 1990 to 1994, in what was considered a transition period. === 21 වන සියවස === [[File:Izamiento_de_la_Gran_Bandera_Nacional_-_Presidentes_de_Chile.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Izamiento_de_la_Gran_Bandera_Nacional_-_Presidentes_de_Chile.jpg|වම|thumb|චිලී රාජ්‍යයේ ද්විශත සංවත්සරය සමරමින්, එහි ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයට සංක්‍රමණය වීමෙන් පසු (1990–2022) චිලී රාජ්‍යයේ පළමු ජනාධිපතිවරුන් පස් දෙනා]] In December 1993, Christian Democrat [[:en:Eduardo_Frei_Ruiz-Tagle|Eduardo Frei Ruiz-Tagle]], the son of previous president Eduardo Frei Montalva, led the Concertación coalition to victory with an absolute majority of votes (58%).<ref>{{cite encyclopedia |title=Chile elects new leader Late president's son wins big |encyclopedia=Encyclopedia.com |url=http://www.encyclopedia.com/doc/1P2-8257609.html |access-date=14 July 2013 |date=12 December 1993 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080526090105/http://www.encyclopedia.com/doc/1P2-8257609.html |archive-date=26 May 2008}}</ref> Frei Ruiz-Tagle was succeeded in 2000 by Socialist [[:en:Ricardo_Lagos|Ricardo Lagos]], who won the presidency in an unprecedented [[:en:1999–2000_Chilean_presidential_election|runoff election]] against [[:en:Joaquín_Lavín|Joaquín Lavín]] of the rightist [[:en:Alliance_for_Chile|Alliance for Chile]].<ref>{{Cite news|url=http://archives.cnn.com/2000/WORLD/americas/01/17/chile.elex.01/|title=Moderate socialist Lagos wins Chilean presidential election|date=16 January 2000|work=CNN|archive-url=https://web.archive.org/web/20080506162601/http://archives.cnn.com/2000/WORLD/americas/01/17/chile.elex.01/|archive-date=6 May 2008|url-status=dead}}</ref> In January 2006, Chileans elected their first female president, [[:en:Michelle_Bachelet_Jeria|Michelle Bachelet Jeria]], of the Socialist Party, defeating [[:en:Sebastián_Piñera|Sebastián Piñera]], of the [[:en:National_Renewal_(Chile)|National Renewal]] party, extending the ''Concertación'' governance for another four years.<ref>{{cite web |date=12 January 2006 |title=Chile elects first woman president |url=https://www.nbcnews.com/id/wbna10819903 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20131109023348/http://www.nbcnews.com/id/10819903/ |archive-date=9 November 2013 |access-date=10 November 2019 |work=NBC News}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2006/03/11/AR2006031101381.html|title=Bachelet Sworn in As Chile's President|last=Reel|first=Monte|date=12 March 2006|newspaper=The Washington Post|access-date=22 August 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170701225835/http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2006/03/11/AR2006031101381.html|archive-date=1 July 2017|url-status=live}}</ref> In January 2010, Chileans [[:en:2009–10_Chilean_presidential_election|elected]] [[:en:Sebastián_Piñera|Sebastián Piñera]] as the first rightist President in 20 years, defeating former President [[:en:Eduardo_Frei_Ruiz-Tagle|Eduardo Frei Ruiz-Tagle]] of the ''Concertación'', for a four-year term succeeding Bachelet. Due to term limits, [[:en:Sebastián_Piñera|Sebastián Piñera]] did not stand for re-election in 2013, and his term expired in March 2014 resulting in [[:en:Michelle_Bachelet|Michelle Bachelet]] returning to office.<ref>{{cite web |date=11 March 2014 |title=Michelle Bachelet sworn in as Chile's president |url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-26528923 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140312035407/http://www.bbc.com/news/world-latin-america-26528923 |archive-date=12 March 2014 |access-date=12 August 2021 |work=BBC News}}</ref> Sebastián Piñera succeeded Bachelet again in 2018 as the [[:en:President_of_Chile|President of Chile]] after winning the December 2017 presidential [[:en:2017_Chilean_general_election|election]].<ref>{{cite web |date=18 December 2017 |title=Chile election: Conservative Piñera elected president |url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-42388019 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20171218103345/http://www.bbc.com/news/world-latin-america-42388019 |archive-date=18 December 2017 |access-date=12 August 2021 |work=BBC News}}</ref><ref>{{cite web |date=11 March 2018 |title=Pinera, a conservative billionaire, is sworn in as president of Chile |url=https://www.yahoo.com/news/pinera-conservative-billionaire-sworn-president-chile-183054108.html?guccounter=1&guce_referrer=aHR0cHM6Ly93d3cuZ29vZ2xlLmNvbS8&guce_referrer_sig=AQAAAC6_pBevRC0GpV00u6W8P1NWhHqxCXKFRdRMnzk5fsa |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210801211945/https://www.yahoo.com/news/pinera-conservative-billionaire-sworn-president-chile-183054108.html?guccounter=1&guce_referrer=aHR0cHM6Ly93d3cuZ29vZ2xlLmNvbS8&guce_referrer_sig=AQAAAC6_pBevRC0GpV00u6W8P1NWhHqxCXKFRdRMnzk5fsa |archive-date=1 August 2021 |access-date=12 August 2021 |work=Yahoo! News |agency=Agence France Presse}}</ref> On 27 February 2010, Chile was struck by an 8.8 {{M|w|link=y}} [[:en:2010_Chile_earthquake|earthquake]], the fifth largest ever recorded at the time. More than 500 people died (most from the ensuing [[:en:Tsunami|tsunami]]) and over a million people lost their homes. The earthquake was also followed by multiple aftershocks.<ref>{{cite web |title=US ready to help Chile: Obama |url=http://www.australia-times.com.au/world/article.php?id=501 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110427081917/http://www.australia-times.com.au/world/article.php?id=501 |archive-date=27 April 2011 |access-date=3 March 2010 |work=The Australia Times}}</ref> Initial damage estimates were in the range of US$15–30 billion, around 10% to 15% of Chile's real gross domestic product.<ref>[http://www.contractmagazine.com/contract/content_display/design/news/e3i128fcc3d3e64156a013dfae605b73a5b More Quakes Shake Chile's Infrastructure], Adam Figman, ''Contract'', 1 March 2010 {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141114030306/http://www.contractmagazine.com/contract/content_display/design/news/e3i128fcc3d3e64156a013dfae605b73a5b|date=14 November 2014}}</ref> Chile achieved global recognition for the successful [[:en:2010_Copiapó_mining_accident|rescue of 33 trapped miners]] in 2010. On 5 August 2010, the access tunnel collapsed at the San José copper and gold mine in the [[:en:Atacama_Desert|Atacama Desert]] near [[:en:Copiapó|Copiapó]] in northern Chile, trapping 33 men {{convert|700|m|sp=us}} below ground. A rescue effort organized by the Chilean government located the miners 17 days later. All 33 men were brought to the surface two months later on 13 October 2010 over a period of almost 24 hours, an effort that was carried on live television around the world.<ref name="usstatedep">{{cite web |date=16 December 2011 |title=Background Note: Chile |url=https://2009-2017.state.gov/r/pa/ei/bgn/1981.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170121153101/https://2009-2017.state.gov/r/pa/ei/bgn/1981.htm |archive-date=21 January 2017 |access-date=19 March 2012 |work=[[Bureau of Western Hemisphere Affairs]], [[United States Department of State]]}}</ref> [[File:Marcha_Mas_Grande_De_Chile_2019_Plaza_Baquedano_Drone.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Marcha_Mas_Grande_De_Chile_2019_Plaza_Baquedano_Drone.jpg|thumb|සන්තියාගෝ හි ප්ලාසා බැකෙඩානෝ දෙසට 2019–2022 චිලී විරෝධතාවල දර්ශනයක්]] From [[:en:2019–20_Chilean_protests|2019 to 2022]], Chile endured a series of nationwide protests in response to a rise in the [[:en:Santiago_Metro|Santiago Metro]]'s subway fare, the increased [[:en:Cost_of_living|cost of living]], [[:en:Privatization|privatization]], and [[:en:Economic_inequality|inequality]].<ref>{{cite web |author=Naomi Larsson |date=26 October 2019 |title=Chile protests: More than one million bring Santiago to a halt |url=https://www.aljazeera.com/news/2019/10/chile-protests-million-bring-santiago-halt-191025223542333.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191026165551/https://www.aljazeera.com/news/2019/10/chile-protests-million-bring-santiago-halt-191025223542333.html |archive-date=26 October 2019 |access-date=19 November 2019 |website=Al Jazeera}}</ref> On 15 November, most of the political parties represented in the National Congress signed an agreement to call a [[:en:2020_Chilean_national_referendum|national referendum]] in April 2020 regarding the creation of a new Constitution, later postponed to October due to the [[:en:COVID-19_pandemic_in_Chile|COVID-19 pandemic]].<ref>{{cite news|url=https://www.aljazeera.com/news/2019/11/month-protests-chile-persist-gov-concessions-191118231609475.html|title=One month on: Protests in Chile persist despite gov't concessions|author=Sandra Cuffe|date=19 November 2019|work=Al Jazeera|access-date=19 November 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20200317120559/https://www.aljazeera.com/news/2019/11/month-protests-chile-persist-gov-concessions-191118231609475.html|archive-date=17 March 2020|url-status=live}}</ref> On 25 October 2020, Chileans voted 78.28 percent in favor of a new constitution, while 21.72 percent rejected the change; voter turnout was 51 percent. An [[:en:2021_Chilean_Constitutional_Convention_election|election]] for the members of the [[:en:Constitutional_Convention_(Chile)|Constitutional Convention]] was held in Chile between 15 and 16 May 2021;<ref name="postpone">{{Cite web |date=6 April 2021 |title=Presidente Piñera promulga reforma que posterga elecciones al 15 y 16 de mayo |url=https://www.elmostrador.cl/noticias/pais/2021/04/06/presidente-pinera-promulga-reforma-que-posterga-elecciones-al-15-y-16-de-mayo/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210505183947/https://www.elmostrador.cl/noticias/pais/2021/04/06/presidente-pinera-promulga-reforma-que-posterga-elecciones-al-15-y-16-de-mayo/ |archive-date=5 May 2021 |access-date=7 April 2021 |website=El Mostrador |language=es}}</ref> the results saw a complete rearrangement of the political system established since the end of [[:en:Military_dictatorship_of_Chile_(1973–1990)|Pinochet's dictatorship]] in 1990, with various independent and leftist candidates performing strongly relative to conventional center-right and center-left parties. On 19 December 2021, a leftist candidate, the 35-year-old former student protest leader [[:en:Gabriel_Boric|Gabriel Boric]], won Chile's presidential [[:en:2021_Chilean_general_election|election]] to become the country's youngest leader.<ref>{{cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-59715941|title=Leftist Gabriel Boric to become Chile's youngest ever president|date=20 December 2021|work=BBC News|access-date=21 December 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211220000309/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-59715941|archive-date=20 December 2021|url-status=live}}</ref> On 11 March 2022, Boric was sworn in as president to succeed outgoing President Sebastian Piñera.<ref>{{cite news|url=https://www.theguardian.com/world/2022/mar/11/gabriel-boric-chile-president-new-era|title=Gabriel Boric, 36, sworn in as president to herald new era for Chile|date=11 March 2022|work=The Guardian|access-date=15 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220312233147/https://www.theguardian.com/world/2022/mar/11/gabriel-boric-chile-president-new-era|archive-date=12 March 2022|language=en|url-status=live}}</ref> The majority of Boric's Cabinet—14 out of 24—are women, which is a first in the Western Hemisphere.<ref>{{cite news|url=https://www.theguardian.com/world/2022/jan/21/chile-gabriel-boric-cabinet-majority-women|title=Chile's president-elect names progressive, majority-women cabinet|date=21 January 2022|work=The Guardian|access-date=15 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220125135734/https://www.theguardian.com/world/2022/jan/21/chile-gabriel-boric-cabinet-majority-women|archive-date=25 January 2022|language=en|url-status=live}}</ref> On 4 September 2022, voters rejected the new constitution proposal in the [[:en:2022_Chilean_constitutional_referendum|constitutional referendum]], which was put forward by the left-leaning [[:en:Constitutional_Convention_(Chile)|Constitutional Convention]].<ref>{{cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-62792025|title=Chile constitution: Voters overwhelmingly reject radical change|date=5 September 2022|work=BBC News|access-date=14 September 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220905063525/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-62792025|archive-date=5 September 2022|url-status=live}}</ref> On 17 December 2023, voters rejected a second new constitution proposal in a new [[:en:2023_Chilean_constitutional_referendum|constitutional referendum]], written by the conservative-led [[:en:Constitutional_Council_(Chile)|Constitutional Council]].<ref name="reuters.com">{{cite web |last1=Villegas |first1=A. |date=18 December 2023 |title=Chileans reject conservative constitution to replace dictatorship-era text |url=https://www.reuters.com/world/americas/chileans-head-polls-again-replace-dictatorship-era-constitution-2023-12-17/ |access-date=18 December 2023 |website=Reuters}}</ref><ref name=":2">{{Cite web |date=17 December 2023 |title=Chilean voters reject conservative constitution, after defeating leftist charter last year |url=https://apnews.com/article/chile-new-constitution-referendum-f7be231ff564856f6a5e1b0c0ac12c57 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20231218053713/https://apnews.com/article/chile-new-constitution-referendum-f7be231ff564856f6a5e1b0c0ac12c57 |archive-date=18 December 2023 |access-date=18 December 2023 |website=AP News |language=en}}</ref><ref name=":3">{{Cite web |title=Chile rejects second attempt to renew constitution |url=https://www.dw.com/en/chile-rejects-second-attempt-to-renew-constitution/a-67749225 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20231218193156/https://www.dw.com/en/chile-rejects-second-attempt-to-renew-constitution/a-67749225 |archive-date=18 December 2023 |access-date=19 December 2023 |website=dw.com |language=en}}</ref> == යොමු කිරීම් == hr3fmxy1q1e9g1lvgwih1augq20ynnd 750227 750226 2025-06-23T04:23:00Z BuddhikaW88 37808 /* නිදහස සහ ජාතිය ගොඩනැගීම */ 750227 wikitext text/x-wiki === මුල් ඉතිහාසය === [[File:Momia_cultura_chinchorro_año_3000_AC.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Momia_cultura_chinchorro_a%C3%B1o_3000_AC.jpg|වම|thumb|පැරණිතම චින්චොරෝ මමී, ක්‍රි.පූ. 5050 පමණ සිට පැවත එන්නකි.]] ගල් මෙවලම් සාක්ෂිවලින් පෙනී යන්නේ මිනිසුන් වසර 18,500 කට පෙර මොන්ටේ වර්ඩ් නිම්න ප්‍රදේශයට වරින් වර පැමිණි බවයි. වසර 10,000 කට පමණ පෙර, සංක්‍රමණික ආදිවාසී ජනයා වර්තමාන චිලීයේ සාරවත් නිම්න සහ වෙරළබඩ ප්‍රදේශවල පදිංචි වූහ. ඉතා මුල් කාලීන මානව වාසස්ථානවලින් ජනාවාස වූ ස්ථාන අතර මොන්ටේ වර්ඩ්, කියුවා ඩෙල් මිලෝඩන් සහ පාලි-අයික් ආවාටයේ ලාවා නළය ඇතුළත් වේ.<ref name=":0">{{cite web |author=Bower, Bruce |date=26 December 2015 |title=People roamed tip of South America 18,500 years ago |url=https://www.sciencenews.org/article/people-roamed-tip-south-america-18500-years-ago |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200510101040/https://www.sciencenews.org/article/people-roamed-tip-south-america-18500-years-ago |archive-date=10 May 2020 |access-date=26 December 2015 |work=Science News |pages=10}}</ref> ඉන්කාවරු කෙටියෙන් ඔවුන්ගේ අධිරාජ්‍යය දැන් උතුරු චිලී ලෙස ව්‍යාප්ත කළ නමුත්, මාපුචේ (හෝ ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයන් විසින් ඔවුන් හැඳින්වූ පරිදි අරවුකානියානුවන්) රාජ්‍ය සංවිධානයක් නොමැතිකම නොතකා ඉන්කා අධිරාජ්‍යය ඔවුන් යටත් කර ගැනීමට ගත් බොහෝ උත්සාහයන්ට සාර්ථකව ප්‍රතිරෝධය දැක්වූහ.<ref>{{cite book |url=https://books.google.com/books?id=Nf8SnJ_ZJbkC&pg=PA27 |title=Insight Guides: Chile |publisher=Langenscheidt Publishing Group |year=2002 |isbn=978-981-234-890-6 |page=27 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240221111313/https://books.google.com/books?id=Nf8SnJ_ZJbkC&pg=PA27#v=onepage&q&f=false |archive-date=21 February 2024 |url-status=live}}</ref> ඔවුන් සාපා ඉන්කා ටුපාක් යුපන්කි සහ ඔහුගේ හමුදාවට එරෙහිව සටන් කළහ. මවුලේ සටන ලෙස හැඳින්වෙන ලේ වැකි දින තුනක ගැටුමේ ප්‍රතිඵලය වූයේ චිලී ප්‍රදේශ අත්පත් කර ගැනීම මවුලේ ගඟේදී අවසන් වීමයි.<ref name="countrystudies">{{cite web |date=31 March 1994 |title=Development and Breakdown of Democracy, 1830–1973 |url=http://countrystudies.us/chile/85.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110709014719/http://countrystudies.us/chile/85.htm |archive-date=9 July 2011 |access-date=21 April 2009 |work=Country Studies |publisher=Library of Congress}}</ref> === ස්පාඤ්ඤ යටත් විජිතකරණය === [[File:Captaincy_General_of_Chile,_1775.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Captaincy_General_of_Chile,_1775.svg|thumb|චිලී ඉතිහාස ලේඛනයට අනුව 1775 දී චිලී රාජධානිය. ඊළඟ වසරේදී රියෝ ඩි ලා ප්ලාටා හි උප රාජකීයත්වය නිර්මාණය කරන ලද අතර මෙන්ඩෝසා සහ සැන් ජුවාන් නගරවල භූමි ප්‍රදේශ චිලියේ සිට නව ආයතනයට මාරු කරන ලදී.<ref>{{cite book |author1=Eyzaguirre, Jaime |title=Breve historia de las fronteras de Chile |date=1967 |publisher=Editorial Universitaria}}</ref><ref>{{cite book |last1=Lagos Carmona |first1=Guillermo |title=Los Títulos Históricos: Historia de Las Fronteras de Chile |date=1985 |publisher=Andrés Bello |quote=(p. 197) We note that the Loa river is at 22 degrees and that Baleato, in 1793, indicated 21.5 degrees for the beginning of the Kingdom of Chile, with the Loa at its mouth in the Pacific. (...) (p. 540) According to the Map of Cano y Olmedilla, the limit of the Kingdom of Chile "(...) through the desert of Atacama (...) From here it turns to the S., S.E., S.E., and S., keeping in general this last course until near the 29° parallel, from where it takes a S.E. direction. SE. and S., generally keeping this last course until the vicinity of the 29° parallel, from where it takes a S.E. direction, skirting to the east the 'Province of Cuyo' which, of course, appears to be included in the territory of the Kingdom of Chile. In the latitude of 32°30' the line turns to the S.W. until reaching the Quinto river, which, as the legend says 'communicates by channels with the Saladillo in time of floods'. It follows the river down to the meridian 316°, counting to the E. of Tenerife, where it turns a stretch until it reaches the Hueuque-Leuvu river (or Barrancas river) at 371/2° latitude. From here it runs along the river for a stretch to the S.E., and then turns to the E. and falls into the Atlantic Sea in the vicinity of parallel 37° between Cape Lobos and Cape Corrientes", "a little north of the current Mar del Plata". (...) (p. 543) In this document it is seen that those of the province of Cuyo end to the south at the source of the Diamante River, and that from that point to the east, the dividing line goes to the point where the Quinto River crosses the road that goes from Santiago to Buenos Aires.}}</ref><ref>{{cite book |last1=Amunátegui |first1=Miguel Luis |url=https://libros.uchile.cl/files/presses/1/monographs/128/submission/proof/36/ |title=Títulos de la República de Chile a la soberanía i dominio de la Estremidad |date=1985 |access-date=14 November 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20221112070737/https://libros.uchile.cl/files/presses/1/monographs/128/submission/proof/36/ |archive-date=12 November 2022 |url-status=live}}</ref><ref>{{cite book |last1=Morla Vicuña |first1=Carlos |title=Estudio histórico sobre el descubrimiento y conquista de la Patagonia y de la Tierra del Fuego |date=1903 |publisher=F. A. Brockhaus |location=Leipzig}}</ref>]] 1520 දී, ලොව වටා ගමන් කිරීමට උත්සාහ කරන අතරතුර, ෆර්ඩිනන්ඩ් මැගෙලන් දැන් ඔහුගේ නමින් නම් කර ඇති දකුණු මාර්ගය (මැගෙලන් සමුද්‍ර සන්ධිය) සොයා ගත් අතර එමඟින් දැන් චිලී ලෙස හඳුන්වන ප්‍රදේශයට පා තැබූ පළමු යුරෝපීයයා බවට පත්විය. චිලී වෙත ළඟා වූ ඊළඟ යුරෝපීයයන් වූයේ 1535 දී පේරු සිට රත්තරන් සොයමින් පැමිණි ඩියාගෝ ද අල්මාග්‍රෝ සහ ඔහුගේ ස්පාඤ්ඤ ආක්‍රමණික කණ්ඩායමයි. ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයින්ට ප්‍රධාන වශයෙන් කප්පාදු කෘෂිකර්මාන්තය සහ දඩයම් කිරීම තුළින් තමන්ට සහාය වූ විවිධ සංස්කෘතීන් හමු විය.<ref name="countrystudies" /> චිලී යටත් කර ගැනීම 1540 දී ඉතා උනන්දුවෙන් ආරම්භ වූ අතර එය 1541 පෙබරවාරි 12 වන දින සන්තියාගෝ නගරය ආරම්භ කළ ෆ්‍රැන්සිස්කෝ පිසාරෝගේ ලුතිනන්වරයෙකු වූ පෙඩ්‍රෝ ද වැල්ඩිවියා විසින් සිදු කරන ලදී. ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයින්ට ඔවුන් සොයන පුළුල් රන් හා රිදී සොයා ගැනීමට නොහැකි වුවද, ඔවුන් චිලී මධ්‍යම නිම්නයේ කෘෂිකාර්මික විභවය හඳුනා ගත් අතර, චිලී ස්පාඤ්ඤ අධිරාජ්‍යයේ කොටසක් බවට පත්විය.<ref name="countrystudies" /> යටත් කර ගැනීම ක්‍රමයෙන් සිදු වූ අතර යුරෝපීයයන් නැවත නැවතත් පසුබෑමකට ලක් විය. 1553 දී ආරම්භ වූ දැවැන්ත මාපුචේ කැරැල්ලක ප්‍රතිඵලයක් ලෙස වැල්ඩිවියා මරණයට පත් වූ අතර යටත් විජිතයේ ප්‍රධාන ජනාවාස බොහොමයක් විනාශ විය. පසුව ඇති වූ ප්‍රධාන කැරලි 1598 සහ 1655 දී සිදු විය. මාපුචේ සහ අනෙකුත් ස්වදේශික කණ්ඩායම් කැරලි ගැසූ සෑම අවස්ථාවකම, ජනපදයේ දකුණු මායිම උතුරු දෙසට තල්ලු කරන ලදී. 1683 දී ස්පාඤ්ඤ කිරීටය විසින් වහල්භාවය අහෝසි කිරීම සිදු කරන ලද්දේ මාපුචේ වහල්භාවයට පත් කිරීම ඔවුන් යටත් කර ගැනීමට බිය ගැන්වීමට වඩා ප්‍රතිරෝධය තීව්‍ර කළ බව පිළිගැනීමෙනි. රාජකීය තහනම් කිරීම් තිබියදීත්, අඛණ්ඩ යටත්විජිතවාදී මැදිහත්වීම් හේතුවෙන් සබඳතා පළුදු විය.<ref>{{Cite web |last=Caivano |first=Tommaso |date=1 April 1882 |title=Storia della guerra d'America fra Chilì, il Perù e la Bolivia |url=http://archive.org/details/storiadellaguer00caivgoog |publisher=Ermanno Loescher |language=it |via=Internet Archive |place=Torino}}</ref> උතුරට කාන්තාරයෙන්, දකුණට මාපුචේ විසින්, නැගෙනහිරින් ඇන්ඩීස් කඳුවැටියෙන් සහ බටහිරින් සාගරයෙන් වෙන් කරන ලද චිලී, ස්පාඤ්ඤ ඇමරිකාවේ වඩාත්ම මධ්‍යගත, සමජාතීය භූමි ප්‍රදේශයක් බවට පත්විය. එක්තරා ආකාරයක මායිම් බලකොටුවක් ලෙස සේවය කරමින්, මාපුචේ සහ ස්පාඤ්ඤයේ යුරෝපීය සතුරන්, විශේෂයෙන් ඉංග්‍රීසි සහ ලන්දේසීන් යන දෙපිරිසගේම ආක්‍රමණ වැළැක්වීමේ මෙහෙවර යටත් විජිතයට පැවරුණි. සර් ෆ්‍රැන්සිස් ඩ්‍රේක් 1578 දී යටත් විජිතයේ ප්‍රධාන වරාය වූ වල්පරයිසෝ වෙත කළ වැටලීමෙන් පෙන්නුම් කළ පරිදි, මාපුචේට අමතරව බුකනියර්වරුන් සහ මුහුදු කොල්ලකරුවන් ද යටත් විජිතයට තර්ජනය කළහ. චිලී රාජ්‍යය ඇමරිකාවේ විශාලතම ස්ථාවර හමුදාවන්ගෙන් එකකට සත්කාරකත්වය සැපයූ අතර, එය ස්පාඤ්ඤ දේපළවලින් වඩාත්ම මිලිටරිකරණය වූ එකක් බවට පත් කළ අතර, පේරු උපරාජයාගේ භාණ්ඩාගාරයට ද මුදල් වැය කළේය.<ref name="hudson">{{cite web |year=1995 |editor-last=Hudson |editor-first=Rex A. |title=Chile: A Country Study |url=http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/cltoc.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20150625213643/http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/cltoc.html |archive-date=25 June 2015 |access-date=27 February 2005 |work=GPO for the Library of Congress}}</ref> [[File:Fundacion_de_Santiago.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Fundacion_de_Santiago.jpg|වම|thumb|පේද්‍රෝ ලීරා විසින් 1888 දී හුලේන් හිල් හි පේද්‍රෝ ද වැල්ඩිවියා විසින් සන්තියාගෝ පිහිටුවීමේ සිතුවම]] පළමු සාමාන්‍ය සංගණනය 1777 සහ 1778 අතර කාලය තුළ අගස්ටින් ද ජෞරෙගුයිගේ රජය විසින් පවත්වන ලදී; එයින් පෙන්නුම් කළේ ජනගහනය 259,646 කින් සමන්විත වූ බවයි: යුරෝපීය සම්භවයක් ඇති 73.5% ක්, මෙස්ටිසෝවරුන් 7.9% ක්, ආදිවාසී ජනතාව 8.6% ක් සහ කළු ජාතිකයින් 9.8% ක්. චිලෝ පළාතේ ආණ්ඩුකාර ෆ්‍රැන්සිස්කෝ හර්ටාඩෝ 1784 දී සංගණනයක් සිදු කළ අතර ජනගහනය 26,703 ක් වන අතර, ඔවුන්ගෙන් 64.4% ක් සුදු ජාතිකයින් සහ 33.5% ක් ස්වදේශිකයන් බවයි. 1812 දී කොන්සෙප්සියොන් රදගුරු පදවිය විසින් මවුලේ ගඟට දකුණින් පිහිටි ප්‍රදේශවල සංගණනයක් සිදු කරන ලද නමුත්, ආදිවාසී ජනගහනය හෝ චිලෝ පළාතේ වැසියන් ඇතුළත් කර නොතිබුණි. ජනගහනය 210,567 ක් ලෙස ඇස්තමේන්තු කර ඇති අතර, ඔවුන්ගෙන් 86.1% ක් ස්පාඤ්ඤ හෝ යුරෝපීය සම්භවයක් ඇති අය වූ අතර, ඔවුන්ගෙන් 10% ක් ආදිවාසී වූ අතර 3.7% ක් මෙස්ටිසෝ, කළු සහ මුලටෝස් විය.<ref>{{Cite book |last=Silva Castro |first=Raúl |url=https://www.memoriachilena.gob.cl/602/w3-article-8952.html |title=Censo de 1813 |date=1953 |publisher=Imprenta Chile |place=Santiago |page=370 |access-date=18 August 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240818150256/https://www.memoriachilena.gob.cl/602/w3-article-8952.html |archive-date=18 August 2024 |url-status=live |via=Biblioteca Nacional de Chile}}</ref> බැටන් සහ ලෝර්කා-ජානා විසින් කරන ලද 2021 අධ්‍යයනයකින් පෙන්නුම් කරන්නේ උතුරු යුරෝපීය සංක්‍රමණිකයන්ගෙන් සාපේක්ෂව ඉහළ කොටසක් ඇති ප්‍රදේශ සංඛ්‍යාත්මකව වේගයෙන් වර්ධනය වූ බවයි, සමස්ත සංක්‍රමණික සංඛ්‍යාව කුඩා වුවද. මෙම බලපෑම බාහිර සාධක සමඟ සම්බන්ධ විය හැකිය: අවට ජනගහනය කුඩා යුරෝපීය නොවන සංක්‍රමණික කණ්ඩායමට සමාන හැසිරීමක් අනුගමනය කළ අතර නව පාසල් නිර්මාණය විය. උත්ප්‍රාසාත්මක ලෙස, සංක්‍රමණිකයන් විසින් කරන ලද අධ්‍යාපනික ආයෝජනයෙන් ධනාත්මක බලපෑම් ඇති වන්නට ඇත, ඒ සමඟම සංඛ්‍යාත්මකභාවය මෙම කලාපවල වැඩි අසමානතාවයෙන් අඩු වී තිබිය හැකිය. කෙසේ වෙතත්, සංක්‍රමණවල ධනාත්මක බලපෑම් පැහැදිලිවම ප්‍රබල විය.<ref>{{Cite journal|last1=Baten|first1=Joerg|last2=Llorca-Jaña|first2=Manuel|date=2021|title=Inequality, Low-Intensity Immigration and Human Capital Formation in the Regions of Chile, 1820–1939|url=https://www.cesifo.org/DocDL/cesifo1_wp8177.pdf|url-status=live|journal=Economics and Human Biology|volume=43|page=101030|doi=10.1016/j.ehb.2021.101030|issn=1570-677X|pmid=34171763|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://www.cesifo.org/DocDL/cesifo1_wp8177.pdf|archive-date=9 October 2022|s2cid=219382958}}</ref> === නිදහස සහ ජාතිය ගොඩනැගීම === [[File:Ejercito_Libertador_cruce_de_Cordillera_de_los_andes.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Ejercito_Libertador_cruce_de_Cordillera_de_los_andes.jpg|thumb|ඇන්ඩීස් තරණය කරන අතරතුර ජෙනරාල්වරුන් වන ජෝස් ද සැන් මාටින් (වමේ) සහ බර්නාඩෝ ඕ'හිගින්ස් (දකුණේ)]] 1808 දී, නැපෝලියන් ඔහුගේ සහෝදර ජෝසප් ස්පාඤ්ඤ රජු ලෙස සිංහාසනාරූඪ කිරීමත් සමඟ චිලී ස්පාඤ්ඤයෙන් නිදහස ලබා ගැනීම සඳහා වූ උත්සාහය වේගවත් විය. බලයෙන් පහ කරන ලද රජුගේ උරුමක්කාරයා වන ෆර්ඩිනන්ඩ් නමින් ජාතික ජුන්ටාවක් 1810 සැප්තැම්බර් 18 වන දින පිහිටුවන ලදී. චිලී රජයේ ජුන්ටාව ස්පාඤ්ඤ රාජාණ්ඩුව තුළ චිලී සඳහා ස්වාධීන රජයක් ප්‍රකාශයට පත් කළේය (මෙම දිනය සිහිපත් කිරීම සඳහා, චිලී සෑම වසරකම සැප්තැම්බර් 18 වන දින එහි ජාතික දිනය සමරයි). මෙම සිදුවීම් වලින් පසුව, හොසේ මිගෙල් කැරේරා (වඩාත් ප්‍රසිද්ධ දේශප්‍රේමීන්ගෙන් කෙනෙකු) සහ ඔහුගේ සහෝදරයන් දෙදෙනා වන ජුවාන් ජෝස් සහ ලුයිස් කැරේරාගේ අණ යටතේ පූර්ණ නිදහස සඳහා වූ ව්‍යාපාරයක් ඉක්මනින්ම පුළුල් අනුගාමිකයින් පිරිසක් ලබා ගත්තේය. රෙකොන්ක්විස්ටා ලෙස හැඳින්වෙන කාලය තුළ අත්තනෝමතික පාලනය නැවත පැනවීමට ස්පාඤ්ඤ උත්සාහයන් දිගු අරගලයකට තුඩු දුන් අතර, කැරේරාගේ නායකත්වයට අභියෝග කළ බර්නාඩෝ ඕ'හිගින්ස්ගේ අභ්‍යන්තර ගැටුම් ද ඊට හේතු විය. Intermittent warfare continued until 1817. With Carrera in prison in Argentina, O'Higgins and anti-Carrera cohort [[:en:José_de_San_Martín|José de San Martín]], hero of the [[:en:Argentine_War_of_Independence|Argentine War of Independence]], led [[:en:Army_of_the_Andes|an army]] that [[:en:Crossing_of_the_Andes|crossed the Andes]] into Chile and defeated the royalists. On 12 February 1818, [[:en:Chilean_Declaration_of_Independence|Chile was proclaimed an independent republic]]. The political revolt brought little social change, however, and 19th-century Chilean society preserved the essence of the stratified colonial social structure, which was greatly influenced by family politics and the [[:en:Catholic_Church|Roman Catholic Church]]. A strong presidency eventually emerged, but wealthy landowners remained powerful. Bernardo O'Higgins once planned to expand Chile by liberating the [[:en:Philippines|Philippines]] from Spain and incorporating the islands. In this regard he tasked the Scottish naval officer, Lord Thomas Cochrane, in a letter dated 12 November 1821, expressing his plan to conquer [[:en:Guayaquil|Guayaquil]], the [[:en:Galapagos_Islands|Galapagos Islands]], and the [[:en:Chile–Philippines_relations|Philippines]]. There were preparations, but the plan did not push through because O'Higgins was exiled. 1817 දක්වා කඩින් කඩ යුද්ධ පැවතුනි. ආර්ජන්ටිනාවේ කැරේරා සිරගතව සිටියදී, ඕ'හිගින්ස් සහ කැරේරා විරෝධී කණ්ඩායම, ආර්ජන්ටිනාවේ නිදහස් යුද්ධයේ වීරයා වූ ජෝස් ද සැන් මාටින්, ඇන්ඩීස් හරහා චිලී වෙත හමුදාවක් මෙහෙයවූ අතර රාජකීයයන් පරාජය කළේය. කෙසේ වෙතත්, 1818 පෙබරවාරි 12 වන දින චිලී ස්වාධීන ජනරජයක් ලෙස ප්‍රකාශයට පත් කරන ලදී. කෙසේ වෙතත්, දේශපාලන කැරැල්ල සුළු සමාජ වෙනසක් ගෙන ආ අතර, 19 වන සියවසේ චිලී සමාජය පවුල් දේශපාලනය සහ රෝමානු කතෝලික පල්ලිය විසින් බෙහෙවින් බලපා ඇති ස්ථරීකෘත යටත් විජිත සමාජ ව්‍යුහයේ සාරය ආරක්ෂා කළේය. අවසානයේ ශක්තිමත් ජනාධිපති ධුරයක් මතු වූ නමුත් ධනවත් ඉඩම් හිමියන් බලවත්ව සිටියහ.<ref name="countrystudies" /> බර්නාඩෝ ඕ'හිගින්ස් වරක් පිලිපීනය ස්පාඤ්ඤයෙන් මුදාගෙන දූපත් ඇතුළත් කිරීමෙන් චිලී රාජ්‍යය පුළුල් කිරීමට සැලසුම් කළේය. මේ සම්බන්ධයෙන් ඔහු 1821 නොවැම්බර් 12 දිනැති ලිපියකින් ස්කොට්ලන්ත නාවික නිලධාරියෙකු වන ලෝඩ් තෝමස් කොක්රේන් වෙත ගුවායාකිල්, ගැලපගෝස් දූපත් සහ පිලිපීනය යටත් කර ගැනීමේ ඔහුගේ සැලැස්ම ප්‍රකාශ කළේය. සූදානම් කිරීම් තිබුණත්, ඕ'හිගින්ස් පිටුවහල් කළ නිසා සැලැස්ම ක්‍රියාත්මක වූයේ නැත.<ref>[https://books.google.com/books?id=Jg5cEAAAQBAJ Intercolonial Intimacies: Relinking Latin/o America to the Philippines. 1898-1964 By Paula C. Park] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20221101151055/https://books.google.com.ph/books?id=Jg5cEAAAQBAJ|date=1 November 2022}} (INTRODUCTION: Residual Intercolonial Intimacies across the "Hispanic" Pacific)</ref> [[File:Combate_Naval_Iquique-Thomas_Somerscales.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Combate_Naval_Iquique-Thomas_Somerscales.jpg|thumb|1879 මැයි 21 වන දින ඉක්වික් සටන. පැසිෆික් යුද්ධයේදී චිලී ලැබූ ජයග්‍රහණය නව භූමි ප්‍රදේශ දක්වා ව්‍යාප්ත වීමට ඉඩ සැලසීය.]] Chile slowly started to expand its influence and to establish its borders. By the Tantauco Treaty, the archipelago of [[:en:Chiloé|Chiloé]] was incorporated in 1826. The economy began to boom due to the discovery of silver ore in Chañarcillo, and the growing trade of the port of Valparaíso, which led to conflict over maritime supremacy in the Pacific with Peru. At the same time, attempts were made to strengthen sovereignty in southern Chile intensifying [[:en:Occupation_of_Araucanía|penetration into Araucanía]] and [[:en:German_colonization_of_Valdivia,_Osorno_and_Llanquihue|colonizing Llanquihue with German immigrants]] in 1848. Through the founding of [[:en:Fort_Bulnes|Fort Bulnes]] by the [[:en:Schooner_Ancud|Schooner Ancud]] under the command of [[:en:John_Williams_Wilson|John Williams Wilson]], the [[:en:Magallanes_Region|Magallanes Region]] [[:en:Chilean_colonization_of_the_Strait_of_Magellan|started to be controlled by country in 1843]], while the [[:en:Antofagasta_Region|Antofagasta Region]], at the time in [[:en:Atacama_Desert_border_dispute|dispute with Bolivia]], began to fill with people. After the [[:en:Chilean_Civil_War_of_1829–1830|Chilean Civil War of 1829–1830]] in which the conservatives won, under the [[:en:Joaquín_Prieto|Joaquín Prieto]] Administration, the [[:en:Chilean_Constitution_of_1833|Chilean Constitution of 1833]] was written and put into effect with high influence from the triple minister [[:en:Diego_Portales|Diego Portales]]. Two other civil wars happened in Chile in the 1850s, one in [[:en:1851_Chilean_revolution|1851]] and the other one in [[:en:1859_Chilean_revolution|1859]]. චිලී සෙමෙන් තම බලපෑම පුළුල් කිරීමට සහ එහි දේශසීමා ස්ථාපිත කිරීමට පටන් ගත්තේය. ටැන්ටාකෝ ගිවිසුම මගින්, චිලෝ දූපත් සමූහය 1826 දී සංස්ථාගත කරන ලදී. චානාර්සිලෝ හි රිදී ලෝපස් සොයා ගැනීම සහ පේරු සමඟ පැසිෆික් සාගරයේ සමුද්‍රීය ආධිපත්‍යය පිළිබඳ ගැටුමකට තුඩු දුන් වැල්පරයිසෝ වරායේ වර්ධනය වන වෙළඳාම හේතුවෙන් ආර්ථිකය දියුණු වීමට පටන් ගත්තේය. ඒ සමඟම, දකුණු චිලියේ ස්වෛරීභාවය ශක්තිමත් කිරීමට උත්සාහ කරන ලද අතර, 1848 දී අරවුකානියාවට විනිවිද යාම තීව්‍ර කර ලන්කිහු ජර්මානු සංක්‍රමණිකයන් සමඟ යටත් විජිතයක් බවට පත් කරන ලදී. ජෝන් විලියම්ස් විල්සන්ගේ අණ යටතේ ෂූනර් ඇන්කුඩ් විසින් ෆෝට් බුල්ස් ආරම්භ කිරීමත් සමඟ, 1843 දී මැගලන්ස් කලාපය රට විසින් පාලනය කිරීමට පටන් ගත් අතර, එවකට බොලිවියාව සමඟ ආරවුලක් ඇති ඇන්ටොෆගස්ටා කලාපය මිනිසුන්ගෙන් පිරී යාමට පටන් ගත්තේය. 1829–1830 චිලී සිවිල් යුද්ධයෙන් පසුව, ජෝකින් ප්‍රීටෝ පරිපාලනය යටතේ කොන්සර්වේටිව්වරුන් ජයග්‍රහණය කළ 1833 චිලී ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව ලියා ක්‍රියාත්මක කරන ලද්දේ ත්‍රිත්ව අමාත්‍ය ඩියාගෝ පෝටේල්ස්ගේ ඉහළ බලපෑමෙනි. 1850 ගණන්වල චිලීහි තවත් සිවිල් යුද්ධ දෙකක් සිදු විය, එකක් 1851 දී සහ අනෙක 1859 දී. [[File:Territorial_losses_of_the_Republic_of_Chile_de_jure.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Territorial_losses_of_the_Republic_of_Chile_de_jure.svg|thumb|468x468පික්|චිලී ඉතිහාස ලේඛනයට අනුව චිලී ජනරජයේ භෞමික පාඩු (නීතිය අනුව)<ref name="Eyzaguirre">{{cite book |author1=Eyzaguirre, Jaime |title=Breve historia de las fronteras de Chile |date=1967 |publisher=Editorial Universitaria |language=es}}</ref>]] Toward the end of the 19th century, the government in Santiago consolidated its position in the south by the [[:en:Occupation_of_Araucanía|Occupation of Araucanía]]. The [[:en:Boundary_treaty_of_1881_between_Chile_and_Argentina|Boundary treaty of 1881 between Chile and Argentina]] confirmed Chilean sovereignty over the [[:en:Strait_of_Magellan|Strait of Magellan]] but also made the country to renounce to its claims in the rest of East Patagonia after a [[:en:East_Patagonia,_Tierra_del_Fuego_and_Strait_of_Magellan_Dispute|dispute that started in 1842]]. As a result of the [[:en:War_of_the_Pacific|War of the Pacific]] with Peru and Bolivia (1879–83), Chile expanded its territory northward by almost one-third, eliminating Bolivia's access to the Pacific, and acquired valuable [[:en:Caliche_(mineral)#Chilean_caliche|nitrate]] deposits, the exploitation of which led to an era of national affluence. Chile had joined the stand as one of the high-income countries in South America by 1870. On 9 September 1888, Chile took possession of [[:en:Easter_Island|Easter Island]] by the signing of a mutual will agreement with the local king, thanks to the efforts of the Bishop of Tahiti, Monsignor José María Verdier since the island was constantly attacked by slave merchants. The naval officer [[:en:Policarpo_Toro|Policarpo Toro]] represented the Chilean Government and [[:en:Atamu_Tekena|Atamu Tekena]] was the head of the Council of Rapanui. The Rapa Nui elders ceded sovereignty, without renouncing their titles as chiefs, the ownership of their lands, the validity of their culture and traditions on equal terms. The Rapa Nui sold nothing and were integrated in equal conditions into Chile. 19 වන සියවසේ අගභාගයේදී, සන්තියාගෝහි රජය අරවුකානියා අත්පත් කර ගැනීමෙන් දකුණේ සිය ස්ථානය තහවුරු කර ගත්තේය. 1881 දී චිලී සහ ආර්ජන්ටිනාව අතර මායිම් ගිවිසුම මගින් මැගෙලන් සමුද්‍ර සන්ධිය පිළිබඳ චිලී ස්වෛරීභාවය තහවුරු කරන ලද අතර, 1842 දී ආරම්භ වූ ආරවුලකින් පසු නැගෙනහිර පැටගෝනියාවේ ඉතිරි කොටසෙහි තම හිමිකම් අත්හැරීමට ද රට පෙළඹුණි.<ref name="PatagoniaAustral">{{cite book |author=Mateo Martinic Beros |url=https://www.memoriachilena.gob.cl/602/w3-article-10386.html |title=Presencia de Chile en la Patagonia austral 1843 – 1879 |date=1971 |publisher=Editorial Andrés Bello |language=es |access-date=December 8, 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230331010856/https://www.memoriachilena.gob.cl/602/w3-article-10386.html |archive-date=31 March 2023 |url-status=live}}</ref> පේරු සහ බොලිවියාව සමඟ පැවති පැසිෆික් යුද්ධයේ (1879–83) ප්‍රතිඵලයක් ලෙස, චිලී රාජ්‍යය තම භූමි ප්‍රදේශය උතුරු දෙසට තුනෙන් එකකින් පමණ පුළුල් කළ අතර, බොලිවියාවේ පැසිෆික් කලාපයට ප්‍රවේශය ඉවත් කළ අතර, වටිනා නයිට්‍රේට් නිධි අත්පත් කර ගත් අතර, එය සූරාකෑම ජාතික සමෘද්ධිමත් යුගයකට මඟ පෑදීය. 1870 වන විට දකුණු ඇමරිකාවේ ඉහළ ආදායම් ලබන රටවලින් එකක් ලෙස චිලී රාජ්‍යයට එක් විය.<ref>{{cite book |last1=Baten |first1=Jörg |author-link=Jörg Baten |title=A History of the Global Economy. From 1500 to the Present. |date=2016 |publisher=Cambridge University Press |isbn=9781107507180 |page=137}}</ref> 1888 සැප්තැම්බර් 9 වන දින, ටහිටි රදගුරු මොන්සිග්නෝර් ජෝසේ මාරියා වර්ඩියර්ගේ උත්සාහයට ස්තූතිවන්ත වන්නට, ප්‍රාදේශීය රජු සමඟ අන්‍යෝන්‍ය කැමැත්ත ගිවිසුමක් අත්සන් කිරීමෙන් චිලී රාජ්‍යය පාස්කු දූපත අත්පත් කර ගත්තේය. වහල් වෙළෙන්දන් විසින් දිවයින නිරන්තරයෙන් ප්‍රහාර එල්ල කරන ලදී. නාවික නිලධාරි පොලිකාර්පෝ ටෝරෝ චිලී රජය නියෝජනය කළ අතර අටමු ටෙකේනා රපානුයි කවුන්සිලයේ ප්‍රධානියා විය. රාපා නුයි වැඩිහිටියන් ඔවුන්ගේ ප්‍රධානීන් ලෙස ඔවුන්ගේ පදවි නාම, ඔවුන්ගේ ඉඩම්වල අයිතිය, ඔවුන්ගේ සංස්කෘතියේ සහ සම්ප්‍රදායන්ගේ වලංගුභාවය සමාන කොන්දේසි මත අත් නොහරිමින් ස්වෛරීභාවය අත්හැරියහ. රාපා නුයිවරු කිසිවක් විකුණා දැමූ අතර චිලී රාජ්‍යයට සමාන කොන්දේසි යටතේ ඒකාබද්ධ කරන ලදී.<ref name="historia">{{Cite web |title=Historia de la Isla de Pascua: Su Incorporación y Su Conflicto Con La Williamson & Balfour. Daños Patrimoniales, Pretensiones Internacionales e Independentismos |url=http://www.soberaniachile.cl/historia_de_la_incorporacion_y_las_controversias_de_la_isla_de_pascua.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230321015938/http://www.soberaniachile.cl/historia_de_la_incorporacion_y_las_controversias_de_la_isla_de_pascua.html |archive-date=21 March 2023 |access-date=26 January 2024}}</ref> 1891 චිලී සිවිල් යුද්ධය ජනාධිපතිවරයා සහ කොංග්‍රසය අතර බලය නැවත බෙදා හැරීමක් සිදු කළ අතර, චිලී පාර්ලිමේන්තු විලාසිතාවේ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයක් ස්ථාපිත කළේය. කෙසේ වෙතත්, සිවිල් යුද්ධය දේශීය කර්මාන්ත සහ බලගතු චිලී බැංකු අවශ්‍යතා සංවර්ධනයට කැමති අය අතර තරඟයක් ද විය, විශේෂයෙන් විදේශීය ආයෝජකයින් සමඟ ශක්තිමත් සබඳතා තිබූ එඩ්වර්ඩ්ස් නිවස. වැඩි කල් නොගොස්, උත්සන්න වන භූ දේශපාලනික තරඟකාරිත්වය සහ පූනා ද අටකාමා ආරවුල මධ්‍යයේ රට ආර්ජන්ටිනාව සමඟ ඉතා මිල අධික නාවික අවි තරඟයක නිරත විය. පේරු සහ බොලිවියාවට එරෙහි පැසිෆික් යුද්ධයේ (1879–1883) ප්‍රතිඵලයක් ලෙස චිලී රටවල් දෙකෙන්ම සම්පත් බහුල භූමි ප්‍රදේශයක් ඈඳා ගැනීමට සහ කලාපීය බලවතෙකු ලෙස එහි තත්ත්වය තවදුරටත් තහවුරු කර ගැනීමට හේතු විය. පසුව එය ඇමරිකාවේ ප්‍රමුඛ නාවික බලවතෙකු ලෙස මතු වූ අතර, 1885 පැනමා අර්බුදයට එක්සත් ජනපද මැදිහත්වීමට විරෝධය දැක්වීමට නැවක් පවා යැවීය. චිලී බටහිර අර්ධගෝලයේ එක්සත් ජනපද ආධිපත්‍යයට තර්ජනය කළ හැකි අතර, 1891 දී බැල්ටිමෝර් අර්බුදය අතරතුර රටවල් දෙක යුද්ධයට ආසන්න විය.<ref name="sater">William Sater, ''Chile and the United States: Empires in Conflict'', Athens, GA; University of Georgia Press, {{ISBN|0-8203-1249-5}} p.51</ref> === 20 වන සියවස === [[File:Chilean_battleship_Almirante_Latorre.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chilean_battleship_Almirante_Latorre.jpg|වම|thumb|1921 දී චිලියේ අල්මිරන්ට් ලැටෝරේ ඩ්‍රෙඩ්නෝට්]] The early 20th century saw Chile fully consolidate its territory and resolve long-running diplomatic and territorial disputes. Its current borders with Argentina were finalized [[:en:1902_Arbitral_award_of_the_Andes_between_Argentina_and_Chile|through British arbitration]] in 1902 and a bilateral settlement of the [[:en:Puna_de_Atacama_dispute|Puna de Atacama dispute]] the following year. In 1904, Chile and Bolivia signed a [[:en:Treaty_of_Peace_and_Friendship_(1904)|Treaty of Peace and Friendship]] which clarified the border between both countries. The Chilean economy partially degenerated into a system protecting the interests of a ruling [[:en:Oligarchy|oligarchy]]. By the 1920s, the emerging middle and working classes were powerful enough to elect a reformist president, [[:en:Arturo_Alessandri|Arturo Alessandri]], whose program was frustrated by a conservative congress. In the 1920s, [[:en:Marxism|Marxist]] groups with strong popular support arose.<ref name="countrystudies" /> A military coup led by General [[:en:Luis_Altamirano|Luis Altamirano]] in 1924 set off a period of political instability that lasted until 1932. Of the ten governments that held power in that period, the longest lasting was that of General [[:en:Carlos_Ibáñez_del_Campo|Carlos Ibáñez del Campo]], who briefly ruled as [[:en:De_facto|de facto]] dictator in 1925 and then again between 1927 and 1931. These authoritarian governments were comparatively less harsh and corrupt than counterparts elsewhere in Latin America.<ref>{{Cite book |last=Fowler |first=Will |title=Authoritarianism in Latin America since independence |publisher=Greenwood Press |year=1996 |isbn=0-313-29843-2 |location=University of Virginia |pages=30–96}}</ref><ref>{{cite book |last=Frazier |first=Lessie Jo |url=https://books.google.com/books?id=gQU-GYGeVSEC&pg=PA163 |title=Salt in the Sand: Memory, Violence, and the Nation-State in Chile, 1890 to the Present |date=17 July 2007 |publisher=Duke University Press |isbn=978-0-8223-4003-4 |pages=163–184 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020445/https://books.google.com/books?id=gQU-GYGeVSEC&pg=PA163#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> By relinquishing power to a democratically elected successor, Ibáñez del Campo retained the respect of a large enough segment of the population to remain a viable politician for more than thirty years, in spite of the vague and shifting nature of his ideology. When constitutional rule was restored in 1932, a strong middle-class party, the Radicals, emerged. It became the key force in coalition governments for the next 20 years. During the period of [[:en:Radical_Party_(Chile)|Radical Party]] dominance (1932–52), the state increased its role in the economy. In 1952, voters returned Ibáñez del Campo to office for another six years. [[:en:Jorge_Alessandri|Jorge Alessandri]] succeeded Ibáñez del Campo in 1958, bringing Chilean conservatism back into power democratically for another term. The [[:en:1964_Chilean_presidential_election|1964 presidential election]] of [[:en:Christian_Democrat_Party_of_Chile|Christian Democrat]] [[:en:Eduardo_Frei_Montalva|Eduardo Frei Montalva]] by an [[:en:Majority|absolute majority]] initiated a period of major reform. Under the slogan "Revolution in Liberty", the Frei administration embarked on far-reaching social and economic programs, particularly in education, housing, and [[:en:Agrarian_reform|agrarian reform]], including rural unionization of agricultural workers. By 1967, however, Frei encountered increasing opposition from leftists, who charged that his reforms were inadequate, and from conservatives, who found them excessive. At the end of his term, Frei had not fully achieved his party's ambitious goals.<ref name="countrystudies" /> [[File:Salvador_Allende_Gossens-.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Salvador_Allende_Gossens-.jpg|thumb|සැල්වදෝර් අයියන්ඩේ]] In the 1970 election, Senator [[:en:Salvador_Allende|Salvador Allende]] of the [[:en:Socialist_Party_of_Chile|Socialist Party of Chile]] (then part of the "[[:en:Popular_Unity_(Chile)|Popular Unity]]" coalition which included the Communists, Radicals, Social-Democrats, dissident Christian Democrats, the Popular Unitary Action Movement, and the Independent Popular Action),<ref name="countrystudies" /> achieved a partial majority in a [[:en:Plurality_(voting)|plurality]] of votes in a three-way contest, followed by candidates Radomiro Tomic for the Christian Democrat Party and Jorge Alessandri for the Conservative Party. Allende was not elected with an absolute majority, receiving fewer than 35% of the votes. The [[:en:National_Congress_of_Chile|Chilean Congress]] conducted a runoff vote between the leading candidates, Allende and former president Jorge Alessandri, and, keeping with tradition, chose Allende by a vote of 153 to 35. Frei refused to form an alliance with Alessandri to oppose Allende, on the grounds that the Christian Democrats were a workers' party and could not make common cause with the right wing.<ref>{{Cite book |last=Mares |first=David |url=https://books.google.com/books?id=0Y3EWkKZsYcC&pg=PA145 |title=The United States and Chile: Coming in from the Cold |author2=Francisco Rojas Aravena |publisher=Routledge |year=2001 |isbn=978-0-415-93125-0 |page=145 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020509/https://books.google.com/books?id=0Y3EWkKZsYcC&pg=PA145 |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref><ref>{{cite book |last=Trento |first=Joseph J. |url=https://books.google.com/books?id=3uPBM7z_62gC&pg=PA560 |title=The Secret History of the CIA |publisher=Carroll & Graf Publishers |year=2005 |isbn=978-0-7867-1500-8 |page=560 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150319065032/http://books.google.com/books?id=3uPBM7z_62gC&pg=PA560 |archive-date=19 March 2015 |url-status=dead}}</ref> An [[:en:Economic_depression|economic depression]] that began in 1972 was exacerbated by [[:en:Capital_flight|capital flight]], plummeting private investment, and withdrawal of bank deposits in response to Allende's socialist program. Production fell and unemployment rose. Allende adopted measures including price freezes, wage increases, and tax reforms, to increase consumer spending and redistribute income downward.<ref>{{cite book |author=Lois Hecht Oppenheim |url=https://books.google.com/books?id=99ZLX52z_noC&pg=PA52 |title=Politics in Chile: Socialism, Authoritarianism, and Market Democracy |publisher=Westview Press |year=2007 |isbn=978-0-7867-3426-9 |page=52 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020433/https://books.google.com/books?id=99ZLX52z_noC&pg=PA52#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> Joint public-private [[:en:Public_works|public works]] projects helped reduce unemployment.<ref name="De Vylder">{{cite book |last=De Vylder |first=Stefan |title=Allende's Chile: The Political Economy of the Rise and Fall of the Unidad Popular |date=5 March 2009 |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-10757-0}}</ref>{{Page needed|date=September 2010}} Much of the banking sector was [[:en:Nationalization|nationalized]]. Many enterprises within the [[:en:Copper#Production|copper]], coal, iron, [[:en:Caliche_(mineral)#Chilean_caliche|nitrate]], and steel industries were [[:en:Nationalization#Expropriation|expropriated]], nationalized, or subjected to state intervention. Industrial output increased sharply and unemployment fell during the Allende administration's first year.<ref name="De Vylder" /> Allende's program included advancement of workers' interests,<ref name="De Vylder" /><ref>{{cite web |title=Allende wins the elections: first coup attempt |url=http://grace.evergreen.edu/~arunc/texts/chile/torre/Allende.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20080107150857/http://grace.evergreen.edu/~arunc/texts/chile/torre/Allende.html |archive-date=7 January 2008 |access-date=17 December 2009 |publisher=Grace.evergreen.edu}}</ref> replacing the judicial system with "socialist legality",<ref name="friedman368">{{cite book |last=Friedman |first=Norman |url=https://books.google.com/books?id=0CIXLdxhQMAC&pg=PA367 |title=The Fifty-Year War: Conflict and Strategy in the Cold War |date=1 March 2007 |publisher=Naval Institute Press |isbn=978-1-59114-287-4 |pages=367–368 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020229/https://books.google.com/books?id=0CIXLdxhQMAC&pg=PA367 |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> nationalization of banks and forcing others to bankruptcy,<ref name="friedman368" /> and strengthening "popular militias" known as MIR.<ref name="friedman368" /> Started under former President Frei, the Popular Unity platform also called for nationalization of Chile's major copper mines in the form of a constitutional amendment. The measure was passed unanimously by Congress. As a result,<ref>{{cite book |last=Qureshi |first=Lubna Z. |url=https://books.google.com/books?id=alISgQdNY4kC&pg=PA86 |title=Nixon, Kissinger, and Allende: U.S. Involvement in the 1973 Coup in Chile |publisher=Lexington Books |year=2009 |isbn=978-0-7391-2655-4 |pages=86–97 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020042/https://books.google.com/books?id=alISgQdNY4kC&pg=PA86#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> the [[:en:Richard_Nixon|Richard Nixon]] administration [[:en:United_States_intervention_in_Chile|organized and inserted secret operatives]] in Chile, in order to swiftly destabilize Allende's government.<ref>{{cite web |title=Report on CIA Chilean Task Force activities |url=http://www.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB8/ch01-01.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20100211203442/http://www.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB8/ch01-01.htm |archive-date=11 February 2010 |access-date=11 March 2010 |work=Chile and the United States: Declassified Documents relating to the Military Coup, 1970–1976 |publisher=The National Security Archive: Electronic Briefing Books (George Washington University)}}</ref> In addition, US financial pressure restricted international economic credit to Chile.<ref name="fas.org">{{cite web |title=Covert Action In Chile 1963–1973, Staff Report Of The Select Committee To Study Governmental Operations With Respect To Intelligence Activities |url=https://fas.org/irp/ops/policy/church-chile.htm |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20091003144646/http://www.fas.org/irp/ops/policy/church-chile.htm |archive-date=3 October 2009 |access-date=17 December 2009 |publisher=Federation of American Scientists}}</ref> The economic problems were also exacerbated by Allende's public spending, financed mostly through printing money, and by poor credit ratings given by commercial banks.<ref>{{Cite news|url=http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,879153,00.html|title=Tightening the Belt|date=7 August 1972|magazine=[[Time (magazine)|Time]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20101022175928/http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,879153,00.html|archive-date=22 October 2010|url-status=dead}}</ref> Simultaneously, opposition media, politicians, business guilds and other organizations helped to accelerate a campaign of domestic political and economical destabilization, some of which was backed by the United States.<ref name="fas.org" /><ref>{{cite web |title=Equipo Nizkor – CIA Activities in Chile – September 18, 2000 |url=http://www.derechos.org/nizkor/chile/doc/hinchey.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20080513083911/http://www.derechos.org/nizkor/chile/doc/hinchey.html |archive-date=13 May 2008 |access-date=17 December 2009 |publisher=Derechos.org}}</ref> By early 1973, inflation was out of control. On 26 May 1973, Chile's Supreme Court, which was opposed to Allende's government, unanimously denounced Allende's ''disruption of the legality of the nation''. Although illegal under the Chilean constitution, the court supported and strengthened Pinochet's soon-to-be seizure of power.<ref name="friedman368" /><ref>{{cite web |title=Transition to Democracy in Latin America: The Role of the judiciary |url=http://www.law.yale.edu/documents/pdf/rightdegree_independence(5).pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130819213445/http://www.law.yale.edu/documents/pdf/rightdegree_independence%285%29.pdf |archive-date=19 August 2013 |publisher=Yale University}}</ref> ==== පිනොචේ යුගය (1973–1990) ==== [[File:Golpe_de_Estado_1973.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Golpe_de_Estado_1973.jpg|වම|thumb|1973 චිලී කුමන්ත්‍රණය අතරතුර ලා මොනේඩා ජනාධිපති මන්දිරයට බෝම්බ හෙලන ප්‍රහාරක ජෙට් යානා]] On 11 September 1973, a [[:en:Chilean_coup_of_1973|military coup]] overthrew Allende, who apparently committed suicide as the armed forces bombarded the [[:en:La_Moneda_Palace|presidential palace]].<ref>{{Cite book |last=Soto |first=Óscar |title=El último día de Salvador Allende |publisher=Aguilar |year=1999 |isbn=978-956-239-084-2}}{{page needed|date=July 2013}}</ref><ref>{{Cite book |last=Ahumada |first=Eugeno |title=Chile: La memoria prohibida}}{{page needed|date=July 2013}}</ref> The degree to which [[:en:U.S._intervention_in_Chile#1973_coup|the United States was involved in the coup]] remains debated; after Allende was overthrown, U.S. Secretary of State [[:en:Henry_Kissinger|Henry Kissinger]] told [[:en:President_of_the_United_States|U.S. president]] [[:en:Richard_Nixon|Richard Nixon]] that the United States had "helped" the coup indirectly.<ref>{{cite web |date=16 September 2013 |title=Kissinger and Chile: the Declassified Record |url=http://www2.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB437/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20130917045957/http://www2.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB437/ |archive-date=17 September 2013 |access-date=16 September 2013 |publisher=The National Security Archive}}</ref> Historian Sebastián Hurtado contends there is no documentary evidence to support that the U.S. government was actively involved in the coordination and execution the coup; however, upon Allende's election in 1970, Kissinger had stated "I don't see why we need to stand by and watch a country go Communist due to the irresponsibility of its own people",<ref name="k745">{{cite web |last=Lewis |first=Anthony |date=1975-02-27 |title=The Kissinger Doctrine |url=https://www.nytimes.com/1975/02/27/archives/the-kissinger-doctrine.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220912084418/https://www.nytimes.com/1975/02/27/archives/the-kissinger-doctrine.html |archive-date=12 September 2022 |access-date=2024-05-08 |website=The New York Times}}</ref><ref name="Hurtado">{{cite web |author1=Juan Paulo Iglesias |date=25 August 2023 |title=Sebastián Hurtado, historiador: "Estados Unidos no tuvo participación directa en el Golpe, pero sí quería que Allende cayera" |url=https://www.latercera.com/la-tercera-sabado/noticia/sebastian-hurtado-historiador-estados-unidos-no-tuvo-participacion-directa-en-el-golpe-pero-si-queria-que-allende-cayera/3UXITS4IUNB3RPPB57ILMYDO64/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240912221446/https://www.latercera.com/la-tercera-sabado/noticia/sebastian-hurtado-historiador-estados-unidos-no-tuvo-participacion-directa-en-el-golpe-pero-si-queria-que-allende-cayera/3UXITS4IUNB3RPPB57ILMYDO64/ |archive-date=12 September 2024 |access-date=12 January 2025 |publisher=La Tercera |language=es}}</ref> while Nixon had expressed that the Allende government should not be consolidated and acted decisively to destabilize his government.<ref name="Hurtado" /><ref>{{cite journal|last1=Hurtado|first1=Sebastián|date=10 October 2016|title=Chile y Estados Unidos, 1964-1973. Una nueva mirada|journal=Nuevo Mundo Mundos Nuevos|language=es|doi=10.4000/nuevomundo.69698|doi-access=free}}</ref> A military junta, led by General [[:en:Augusto_Pinochet|Augusto Pinochet]], took control of the country. His regime was marked by widespread [[:en:Human_rights_violations_in_Pinochet's_Chile|human rights violations]]. Chile initiated and actively participated in [[:en:Operation_Condor|Operation Condor]], a U.S.-backed campaign to suppress leftists and their sympathizes.<ref>{{cite web |last1=Dinges |first1=John |title=Operation Condor |url=http://www.latinamericanstudies.org/chile/operation-condor.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20180722031734/http://www.latinamericanstudies.org/chile/operation-condor.htm |archive-date=22 July 2018 |access-date=6 July 2018 |website=latinamericanstudies.org |publisher=Columbia University}}</ref> In October 1973, at least 72 people were murdered by the [[:en:Caravan_of_Death|Caravan of Death]].<ref>{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/850932.stm|title=Flashback: Caravan of Death|date=25 July 2000|work=BBC|access-date=11 March 2008|archive-url=https://web.archive.org/web/20080226211503/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/850932.stm|archive-date=26 February 2008|url-status=live}}</ref> According to the [[:en:Rettig_Report|Rettig Report]] and [[:en:Valech_Commission|Valech Commission]], during the Pinochet regime's 15-year rule, at least 2,115 were killed,<ref>{{cite web |author=Ministerio del Interior |date=3 August 1999 |title=Ministerio del Interior, Programa de Derechos Humanos – ddhh_rettig |url=http://www.ddhh.gov.cl/ddhh_rettig.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20091223174254/http://www.ddhh.gov.cl/ddhh_rettig.html |archive-date=23 December 2009 |access-date=17 December 2009 |publisher=Ddhh.gov.cl}}</ref> and at least 27,265<ref name="sintesis">{{cite web |title=Sintesis Ok |url=http://www.comisionprisionpoliticaytortura.cl/filesapp/Sintesis.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20070727031254/http://www.comisionprisionpoliticaytortura.cl/filesapp/Sintesis.pdf |archive-date=27 July 2007 |access-date=17 December 2009}}</ref> were tortured (including 88 children younger than 12 years old);<ref name="sintesis" /> many were detained, tortured, and executed at the national stadium. In 2011, Chile recognized an additional 9,800 victims, bringing the total number killed, tortured or imprisoned for political reasons to 40,018.<ref>Eva Vergara (18 August 2015). [https://www.huffingtonpost.com/2011/08/18/chile-recognizes-9800-more-pinochet-victims_n_930754.html Chile Recognizes 9,800 More Pinochet Victims] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20151231220056/http://www.huffingtonpost.com/2011/08/18/chile-recognizes-9800-more-pinochet-victims_n_930754.html|date=31 December 2015}}. ''The Associated Press'' via ''The Huffington Post.'' Retrieved 25 August 2015.</ref> Among the victims was internationally known poet-singer [[:en:Víctor_Jara|Víctor Jara]]. [[File:Augusto_Pinochet_foto_oficial_coloreada.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Augusto_Pinochet_foto_oficial_coloreada.jpg|thumb|ඔගස්ටෝ පිනෝචෙට්]] A new Constitution was approved by a controversial [[:en:Plebiscite|plebiscite]] on 11 September 1980, and General Pinochet became president of the republic for an eight-year term. After Pinochet obtained rule of the country, several hundred committed Chilean revolutionaries joined the [[:en:Sandinista|Sandinista]] army in [[:en:Nicaragua|Nicaragua]], guerrilla forces in [[:en:Argentina|Argentina]] or training camps in [[:en:Cuba|Cuba]], Eastern Europe and Northern Africa.<ref>{{cite book |author1=Pamela Constable |author-link=Pamela Constable |url=https://archive.org/details/nationofenemiesc00cons |title=A Nation of Enemies: Chile Under Pinochet |author2=Arturo Valenzuela |author2-link=Arturo Valenzuela |publisher=W W Norton & Company Incorporated |year=1993 |isbn=978-0-393-30985-0 |page=150}}</ref> In the late 1980s, largely as a result of events such as the 1982 economic collapse<ref>{{cite book |last1=Klein |first1=Naomi |author-link=Naomi Klein |url=https://books.google.com/books?id=PwHUAq5LPOQC&pg=PA85 |title=The Shock Doctrine: The Rise of Disaster Capitalism |date=1 April 2010 |publisher=Henry Holt and Company (2007) |isbn=978-1-4299-1948-7 |page=85 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020106/https://books.google.com/books?id=PwHUAq5LPOQC&pg=PA85#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> and mass [[:en:Civil_resistance|civil resistance]] in 1983–88, the government gradually permitted greater freedom of assembly, [[:en:Freedom_of_speech|speech]], and association, to include trade union and political activity.<ref>{{cite book |last=Huneeus |first=Carlos |author-link=Carlos Huneeus |title=Civil Resistance and Power Politics:The Experience of Non-violent Action from Gandhi to the Present |date=3 September 2009 |publisher=Oxford University Press |isbn=978-0-19-161917-5 |editor1=Adam Roberts |pages=197–212 |chapter=Political Mass Mobilization against Authoritarian Rule: Pinochet's Chile, 1983–88 |access-date=14 July 2013 |editor2=Timothy Garton Ash |chapter-url=https://books.google.com/books?id=zD_S8Y2WbRsC&pg=PT168 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020252/https://books.google.com/books?id=zD_S8Y2WbRsC&pg=PT168#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> The government launched market-oriented reforms with [[:en:Hernán_Büchi|Hernán Büchi]] as Minister of Finance. Chile moved toward a [[:en:Free_market_economy|free market economy]] that saw an increase in domestic and foreign private investment, although the [[:en:Copper#Production|copper]] industry and other important mineral resources were not opened to competition. In a [[:en:1988_Chilean_national_plebiscite|plebiscite]] on 5 October 1988, Pinochet was denied a second eight-year term as president (56% against 44%). Chileans elected a new president and the majority of members of a [[:en:Bicameralism|bicameral]] congress on 14 December 1989. Christian Democrat [[:en:Patricio_Aylwin|Patricio Aylwin]], the candidate of a coalition of 17 political parties called the ''[[:en:Concertación|Concertación]]'', received an absolute majority of votes (55%).<ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/1989/12/16/world/man-in-the-news-patricio-aylwin-a-moderate-leads-chile.html|title=Man in the News: Patricio Aylwin; A Moderate Leads Chile|last=Christian|first=Shirley|date=16 December 1989|work=The New York Times|access-date=28 July 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180729012944/https://www.nytimes.com/1989/12/16/world/man-in-the-news-patricio-aylwin-a-moderate-leads-chile.html|archive-date=29 July 2018|url-status=live}}</ref> President Aylwin served from 1990 to 1994, in what was considered a transition period. === 21 වන සියවස === [[File:Izamiento_de_la_Gran_Bandera_Nacional_-_Presidentes_de_Chile.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Izamiento_de_la_Gran_Bandera_Nacional_-_Presidentes_de_Chile.jpg|වම|thumb|චිලී රාජ්‍යයේ ද්විශත සංවත්සරය සමරමින්, එහි ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයට සංක්‍රමණය වීමෙන් පසු (1990–2022) චිලී රාජ්‍යයේ පළමු ජනාධිපතිවරුන් පස් දෙනා]] In December 1993, Christian Democrat [[:en:Eduardo_Frei_Ruiz-Tagle|Eduardo Frei Ruiz-Tagle]], the son of previous president Eduardo Frei Montalva, led the Concertación coalition to victory with an absolute majority of votes (58%).<ref>{{cite encyclopedia |title=Chile elects new leader Late president's son wins big |encyclopedia=Encyclopedia.com |url=http://www.encyclopedia.com/doc/1P2-8257609.html |access-date=14 July 2013 |date=12 December 1993 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080526090105/http://www.encyclopedia.com/doc/1P2-8257609.html |archive-date=26 May 2008}}</ref> Frei Ruiz-Tagle was succeeded in 2000 by Socialist [[:en:Ricardo_Lagos|Ricardo Lagos]], who won the presidency in an unprecedented [[:en:1999–2000_Chilean_presidential_election|runoff election]] against [[:en:Joaquín_Lavín|Joaquín Lavín]] of the rightist [[:en:Alliance_for_Chile|Alliance for Chile]].<ref>{{Cite news|url=http://archives.cnn.com/2000/WORLD/americas/01/17/chile.elex.01/|title=Moderate socialist Lagos wins Chilean presidential election|date=16 January 2000|work=CNN|archive-url=https://web.archive.org/web/20080506162601/http://archives.cnn.com/2000/WORLD/americas/01/17/chile.elex.01/|archive-date=6 May 2008|url-status=dead}}</ref> In January 2006, Chileans elected their first female president, [[:en:Michelle_Bachelet_Jeria|Michelle Bachelet Jeria]], of the Socialist Party, defeating [[:en:Sebastián_Piñera|Sebastián Piñera]], of the [[:en:National_Renewal_(Chile)|National Renewal]] party, extending the ''Concertación'' governance for another four years.<ref>{{cite web |date=12 January 2006 |title=Chile elects first woman president |url=https://www.nbcnews.com/id/wbna10819903 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20131109023348/http://www.nbcnews.com/id/10819903/ |archive-date=9 November 2013 |access-date=10 November 2019 |work=NBC News}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2006/03/11/AR2006031101381.html|title=Bachelet Sworn in As Chile's President|last=Reel|first=Monte|date=12 March 2006|newspaper=The Washington Post|access-date=22 August 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170701225835/http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2006/03/11/AR2006031101381.html|archive-date=1 July 2017|url-status=live}}</ref> In January 2010, Chileans [[:en:2009–10_Chilean_presidential_election|elected]] [[:en:Sebastián_Piñera|Sebastián Piñera]] as the first rightist President in 20 years, defeating former President [[:en:Eduardo_Frei_Ruiz-Tagle|Eduardo Frei Ruiz-Tagle]] of the ''Concertación'', for a four-year term succeeding Bachelet. Due to term limits, [[:en:Sebastián_Piñera|Sebastián Piñera]] did not stand for re-election in 2013, and his term expired in March 2014 resulting in [[:en:Michelle_Bachelet|Michelle Bachelet]] returning to office.<ref>{{cite web |date=11 March 2014 |title=Michelle Bachelet sworn in as Chile's president |url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-26528923 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140312035407/http://www.bbc.com/news/world-latin-america-26528923 |archive-date=12 March 2014 |access-date=12 August 2021 |work=BBC News}}</ref> Sebastián Piñera succeeded Bachelet again in 2018 as the [[:en:President_of_Chile|President of Chile]] after winning the December 2017 presidential [[:en:2017_Chilean_general_election|election]].<ref>{{cite web |date=18 December 2017 |title=Chile election: Conservative Piñera elected president |url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-42388019 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20171218103345/http://www.bbc.com/news/world-latin-america-42388019 |archive-date=18 December 2017 |access-date=12 August 2021 |work=BBC News}}</ref><ref>{{cite web |date=11 March 2018 |title=Pinera, a conservative billionaire, is sworn in as president of Chile |url=https://www.yahoo.com/news/pinera-conservative-billionaire-sworn-president-chile-183054108.html?guccounter=1&guce_referrer=aHR0cHM6Ly93d3cuZ29vZ2xlLmNvbS8&guce_referrer_sig=AQAAAC6_pBevRC0GpV00u6W8P1NWhHqxCXKFRdRMnzk5fsa |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210801211945/https://www.yahoo.com/news/pinera-conservative-billionaire-sworn-president-chile-183054108.html?guccounter=1&guce_referrer=aHR0cHM6Ly93d3cuZ29vZ2xlLmNvbS8&guce_referrer_sig=AQAAAC6_pBevRC0GpV00u6W8P1NWhHqxCXKFRdRMnzk5fsa |archive-date=1 August 2021 |access-date=12 August 2021 |work=Yahoo! News |agency=Agence France Presse}}</ref> On 27 February 2010, Chile was struck by an 8.8 {{M|w|link=y}} [[:en:2010_Chile_earthquake|earthquake]], the fifth largest ever recorded at the time. More than 500 people died (most from the ensuing [[:en:Tsunami|tsunami]]) and over a million people lost their homes. The earthquake was also followed by multiple aftershocks.<ref>{{cite web |title=US ready to help Chile: Obama |url=http://www.australia-times.com.au/world/article.php?id=501 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110427081917/http://www.australia-times.com.au/world/article.php?id=501 |archive-date=27 April 2011 |access-date=3 March 2010 |work=The Australia Times}}</ref> Initial damage estimates were in the range of US$15–30 billion, around 10% to 15% of Chile's real gross domestic product.<ref>[http://www.contractmagazine.com/contract/content_display/design/news/e3i128fcc3d3e64156a013dfae605b73a5b More Quakes Shake Chile's Infrastructure], Adam Figman, ''Contract'', 1 March 2010 {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141114030306/http://www.contractmagazine.com/contract/content_display/design/news/e3i128fcc3d3e64156a013dfae605b73a5b|date=14 November 2014}}</ref> Chile achieved global recognition for the successful [[:en:2010_Copiapó_mining_accident|rescue of 33 trapped miners]] in 2010. On 5 August 2010, the access tunnel collapsed at the San José copper and gold mine in the [[:en:Atacama_Desert|Atacama Desert]] near [[:en:Copiapó|Copiapó]] in northern Chile, trapping 33 men {{convert|700|m|sp=us}} below ground. A rescue effort organized by the Chilean government located the miners 17 days later. All 33 men were brought to the surface two months later on 13 October 2010 over a period of almost 24 hours, an effort that was carried on live television around the world.<ref name="usstatedep">{{cite web |date=16 December 2011 |title=Background Note: Chile |url=https://2009-2017.state.gov/r/pa/ei/bgn/1981.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170121153101/https://2009-2017.state.gov/r/pa/ei/bgn/1981.htm |archive-date=21 January 2017 |access-date=19 March 2012 |work=[[Bureau of Western Hemisphere Affairs]], [[United States Department of State]]}}</ref> [[File:Marcha_Mas_Grande_De_Chile_2019_Plaza_Baquedano_Drone.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Marcha_Mas_Grande_De_Chile_2019_Plaza_Baquedano_Drone.jpg|thumb|සන්තියාගෝ හි ප්ලාසා බැකෙඩානෝ දෙසට 2019–2022 චිලී විරෝධතාවල දර්ශනයක්]] From [[:en:2019–20_Chilean_protests|2019 to 2022]], Chile endured a series of nationwide protests in response to a rise in the [[:en:Santiago_Metro|Santiago Metro]]'s subway fare, the increased [[:en:Cost_of_living|cost of living]], [[:en:Privatization|privatization]], and [[:en:Economic_inequality|inequality]].<ref>{{cite web |author=Naomi Larsson |date=26 October 2019 |title=Chile protests: More than one million bring Santiago to a halt |url=https://www.aljazeera.com/news/2019/10/chile-protests-million-bring-santiago-halt-191025223542333.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191026165551/https://www.aljazeera.com/news/2019/10/chile-protests-million-bring-santiago-halt-191025223542333.html |archive-date=26 October 2019 |access-date=19 November 2019 |website=Al Jazeera}}</ref> On 15 November, most of the political parties represented in the National Congress signed an agreement to call a [[:en:2020_Chilean_national_referendum|national referendum]] in April 2020 regarding the creation of a new Constitution, later postponed to October due to the [[:en:COVID-19_pandemic_in_Chile|COVID-19 pandemic]].<ref>{{cite news|url=https://www.aljazeera.com/news/2019/11/month-protests-chile-persist-gov-concessions-191118231609475.html|title=One month on: Protests in Chile persist despite gov't concessions|author=Sandra Cuffe|date=19 November 2019|work=Al Jazeera|access-date=19 November 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20200317120559/https://www.aljazeera.com/news/2019/11/month-protests-chile-persist-gov-concessions-191118231609475.html|archive-date=17 March 2020|url-status=live}}</ref> On 25 October 2020, Chileans voted 78.28 percent in favor of a new constitution, while 21.72 percent rejected the change; voter turnout was 51 percent. An [[:en:2021_Chilean_Constitutional_Convention_election|election]] for the members of the [[:en:Constitutional_Convention_(Chile)|Constitutional Convention]] was held in Chile between 15 and 16 May 2021;<ref name="postpone">{{Cite web |date=6 April 2021 |title=Presidente Piñera promulga reforma que posterga elecciones al 15 y 16 de mayo |url=https://www.elmostrador.cl/noticias/pais/2021/04/06/presidente-pinera-promulga-reforma-que-posterga-elecciones-al-15-y-16-de-mayo/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210505183947/https://www.elmostrador.cl/noticias/pais/2021/04/06/presidente-pinera-promulga-reforma-que-posterga-elecciones-al-15-y-16-de-mayo/ |archive-date=5 May 2021 |access-date=7 April 2021 |website=El Mostrador |language=es}}</ref> the results saw a complete rearrangement of the political system established since the end of [[:en:Military_dictatorship_of_Chile_(1973–1990)|Pinochet's dictatorship]] in 1990, with various independent and leftist candidates performing strongly relative to conventional center-right and center-left parties. On 19 December 2021, a leftist candidate, the 35-year-old former student protest leader [[:en:Gabriel_Boric|Gabriel Boric]], won Chile's presidential [[:en:2021_Chilean_general_election|election]] to become the country's youngest leader.<ref>{{cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-59715941|title=Leftist Gabriel Boric to become Chile's youngest ever president|date=20 December 2021|work=BBC News|access-date=21 December 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211220000309/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-59715941|archive-date=20 December 2021|url-status=live}}</ref> On 11 March 2022, Boric was sworn in as president to succeed outgoing President Sebastian Piñera.<ref>{{cite news|url=https://www.theguardian.com/world/2022/mar/11/gabriel-boric-chile-president-new-era|title=Gabriel Boric, 36, sworn in as president to herald new era for Chile|date=11 March 2022|work=The Guardian|access-date=15 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220312233147/https://www.theguardian.com/world/2022/mar/11/gabriel-boric-chile-president-new-era|archive-date=12 March 2022|language=en|url-status=live}}</ref> The majority of Boric's Cabinet—14 out of 24—are women, which is a first in the Western Hemisphere.<ref>{{cite news|url=https://www.theguardian.com/world/2022/jan/21/chile-gabriel-boric-cabinet-majority-women|title=Chile's president-elect names progressive, majority-women cabinet|date=21 January 2022|work=The Guardian|access-date=15 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220125135734/https://www.theguardian.com/world/2022/jan/21/chile-gabriel-boric-cabinet-majority-women|archive-date=25 January 2022|language=en|url-status=live}}</ref> On 4 September 2022, voters rejected the new constitution proposal in the [[:en:2022_Chilean_constitutional_referendum|constitutional referendum]], which was put forward by the left-leaning [[:en:Constitutional_Convention_(Chile)|Constitutional Convention]].<ref>{{cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-62792025|title=Chile constitution: Voters overwhelmingly reject radical change|date=5 September 2022|work=BBC News|access-date=14 September 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220905063525/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-62792025|archive-date=5 September 2022|url-status=live}}</ref> On 17 December 2023, voters rejected a second new constitution proposal in a new [[:en:2023_Chilean_constitutional_referendum|constitutional referendum]], written by the conservative-led [[:en:Constitutional_Council_(Chile)|Constitutional Council]].<ref name="reuters.com">{{cite web |last1=Villegas |first1=A. |date=18 December 2023 |title=Chileans reject conservative constitution to replace dictatorship-era text |url=https://www.reuters.com/world/americas/chileans-head-polls-again-replace-dictatorship-era-constitution-2023-12-17/ |access-date=18 December 2023 |website=Reuters}}</ref><ref name=":2">{{Cite web |date=17 December 2023 |title=Chilean voters reject conservative constitution, after defeating leftist charter last year |url=https://apnews.com/article/chile-new-constitution-referendum-f7be231ff564856f6a5e1b0c0ac12c57 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20231218053713/https://apnews.com/article/chile-new-constitution-referendum-f7be231ff564856f6a5e1b0c0ac12c57 |archive-date=18 December 2023 |access-date=18 December 2023 |website=AP News |language=en}}</ref><ref name=":3">{{Cite web |title=Chile rejects second attempt to renew constitution |url=https://www.dw.com/en/chile-rejects-second-attempt-to-renew-constitution/a-67749225 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20231218193156/https://www.dw.com/en/chile-rejects-second-attempt-to-renew-constitution/a-67749225 |archive-date=18 December 2023 |access-date=19 December 2023 |website=dw.com |language=en}}</ref> == යොමු කිරීම් == 1y4qo86c7al4f988wjvnezfxx9rrvgt 750228 750227 2025-06-23T04:23:15Z BuddhikaW88 37808 /* නිදහස සහ ජාතිය ගොඩනැගීම */ 750228 wikitext text/x-wiki === මුල් ඉතිහාසය === [[File:Momia_cultura_chinchorro_año_3000_AC.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Momia_cultura_chinchorro_a%C3%B1o_3000_AC.jpg|වම|thumb|පැරණිතම චින්චොරෝ මමී, ක්‍රි.පූ. 5050 පමණ සිට පැවත එන්නකි.]] ගල් මෙවලම් සාක්ෂිවලින් පෙනී යන්නේ මිනිසුන් වසර 18,500 කට පෙර මොන්ටේ වර්ඩ් නිම්න ප්‍රදේශයට වරින් වර පැමිණි බවයි. වසර 10,000 කට පමණ පෙර, සංක්‍රමණික ආදිවාසී ජනයා වර්තමාන චිලීයේ සාරවත් නිම්න සහ වෙරළබඩ ප්‍රදේශවල පදිංචි වූහ. ඉතා මුල් කාලීන මානව වාසස්ථානවලින් ජනාවාස වූ ස්ථාන අතර මොන්ටේ වර්ඩ්, කියුවා ඩෙල් මිලෝඩන් සහ පාලි-අයික් ආවාටයේ ලාවා නළය ඇතුළත් වේ.<ref name=":0">{{cite web |author=Bower, Bruce |date=26 December 2015 |title=People roamed tip of South America 18,500 years ago |url=https://www.sciencenews.org/article/people-roamed-tip-south-america-18500-years-ago |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200510101040/https://www.sciencenews.org/article/people-roamed-tip-south-america-18500-years-ago |archive-date=10 May 2020 |access-date=26 December 2015 |work=Science News |pages=10}}</ref> ඉන්කාවරු කෙටියෙන් ඔවුන්ගේ අධිරාජ්‍යය දැන් උතුරු චිලී ලෙස ව්‍යාප්ත කළ නමුත්, මාපුචේ (හෝ ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයන් විසින් ඔවුන් හැඳින්වූ පරිදි අරවුකානියානුවන්) රාජ්‍ය සංවිධානයක් නොමැතිකම නොතකා ඉන්කා අධිරාජ්‍යය ඔවුන් යටත් කර ගැනීමට ගත් බොහෝ උත්සාහයන්ට සාර්ථකව ප්‍රතිරෝධය දැක්වූහ.<ref>{{cite book |url=https://books.google.com/books?id=Nf8SnJ_ZJbkC&pg=PA27 |title=Insight Guides: Chile |publisher=Langenscheidt Publishing Group |year=2002 |isbn=978-981-234-890-6 |page=27 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240221111313/https://books.google.com/books?id=Nf8SnJ_ZJbkC&pg=PA27#v=onepage&q&f=false |archive-date=21 February 2024 |url-status=live}}</ref> ඔවුන් සාපා ඉන්කා ටුපාක් යුපන්කි සහ ඔහුගේ හමුදාවට එරෙහිව සටන් කළහ. මවුලේ සටන ලෙස හැඳින්වෙන ලේ වැකි දින තුනක ගැටුමේ ප්‍රතිඵලය වූයේ චිලී ප්‍රදේශ අත්පත් කර ගැනීම මවුලේ ගඟේදී අවසන් වීමයි.<ref name="countrystudies">{{cite web |date=31 March 1994 |title=Development and Breakdown of Democracy, 1830–1973 |url=http://countrystudies.us/chile/85.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110709014719/http://countrystudies.us/chile/85.htm |archive-date=9 July 2011 |access-date=21 April 2009 |work=Country Studies |publisher=Library of Congress}}</ref> === ස්පාඤ්ඤ යටත් විජිතකරණය === [[File:Captaincy_General_of_Chile,_1775.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Captaincy_General_of_Chile,_1775.svg|thumb|චිලී ඉතිහාස ලේඛනයට අනුව 1775 දී චිලී රාජධානිය. ඊළඟ වසරේදී රියෝ ඩි ලා ප්ලාටා හි උප රාජකීයත්වය නිර්මාණය කරන ලද අතර මෙන්ඩෝසා සහ සැන් ජුවාන් නගරවල භූමි ප්‍රදේශ චිලියේ සිට නව ආයතනයට මාරු කරන ලදී.<ref>{{cite book |author1=Eyzaguirre, Jaime |title=Breve historia de las fronteras de Chile |date=1967 |publisher=Editorial Universitaria}}</ref><ref>{{cite book |last1=Lagos Carmona |first1=Guillermo |title=Los Títulos Históricos: Historia de Las Fronteras de Chile |date=1985 |publisher=Andrés Bello |quote=(p. 197) We note that the Loa river is at 22 degrees and that Baleato, in 1793, indicated 21.5 degrees for the beginning of the Kingdom of Chile, with the Loa at its mouth in the Pacific. (...) (p. 540) According to the Map of Cano y Olmedilla, the limit of the Kingdom of Chile "(...) through the desert of Atacama (...) From here it turns to the S., S.E., S.E., and S., keeping in general this last course until near the 29° parallel, from where it takes a S.E. direction. SE. and S., generally keeping this last course until the vicinity of the 29° parallel, from where it takes a S.E. direction, skirting to the east the 'Province of Cuyo' which, of course, appears to be included in the territory of the Kingdom of Chile. In the latitude of 32°30' the line turns to the S.W. until reaching the Quinto river, which, as the legend says 'communicates by channels with the Saladillo in time of floods'. It follows the river down to the meridian 316°, counting to the E. of Tenerife, where it turns a stretch until it reaches the Hueuque-Leuvu river (or Barrancas river) at 371/2° latitude. From here it runs along the river for a stretch to the S.E., and then turns to the E. and falls into the Atlantic Sea in the vicinity of parallel 37° between Cape Lobos and Cape Corrientes", "a little north of the current Mar del Plata". (...) (p. 543) In this document it is seen that those of the province of Cuyo end to the south at the source of the Diamante River, and that from that point to the east, the dividing line goes to the point where the Quinto River crosses the road that goes from Santiago to Buenos Aires.}}</ref><ref>{{cite book |last1=Amunátegui |first1=Miguel Luis |url=https://libros.uchile.cl/files/presses/1/monographs/128/submission/proof/36/ |title=Títulos de la República de Chile a la soberanía i dominio de la Estremidad |date=1985 |access-date=14 November 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20221112070737/https://libros.uchile.cl/files/presses/1/monographs/128/submission/proof/36/ |archive-date=12 November 2022 |url-status=live}}</ref><ref>{{cite book |last1=Morla Vicuña |first1=Carlos |title=Estudio histórico sobre el descubrimiento y conquista de la Patagonia y de la Tierra del Fuego |date=1903 |publisher=F. A. Brockhaus |location=Leipzig}}</ref>]] 1520 දී, ලොව වටා ගමන් කිරීමට උත්සාහ කරන අතරතුර, ෆර්ඩිනන්ඩ් මැගෙලන් දැන් ඔහුගේ නමින් නම් කර ඇති දකුණු මාර්ගය (මැගෙලන් සමුද්‍ර සන්ධිය) සොයා ගත් අතර එමඟින් දැන් චිලී ලෙස හඳුන්වන ප්‍රදේශයට පා තැබූ පළමු යුරෝපීයයා බවට පත්විය. චිලී වෙත ළඟා වූ ඊළඟ යුරෝපීයයන් වූයේ 1535 දී පේරු සිට රත්තරන් සොයමින් පැමිණි ඩියාගෝ ද අල්මාග්‍රෝ සහ ඔහුගේ ස්පාඤ්ඤ ආක්‍රමණික කණ්ඩායමයි. ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයින්ට ප්‍රධාන වශයෙන් කප්පාදු කෘෂිකර්මාන්තය සහ දඩයම් කිරීම තුළින් තමන්ට සහාය වූ විවිධ සංස්කෘතීන් හමු විය.<ref name="countrystudies" /> චිලී යටත් කර ගැනීම 1540 දී ඉතා උනන්දුවෙන් ආරම්භ වූ අතර එය 1541 පෙබරවාරි 12 වන දින සන්තියාගෝ නගරය ආරම්භ කළ ෆ්‍රැන්සිස්කෝ පිසාරෝගේ ලුතිනන්වරයෙකු වූ පෙඩ්‍රෝ ද වැල්ඩිවියා විසින් සිදු කරන ලදී. ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයින්ට ඔවුන් සොයන පුළුල් රන් හා රිදී සොයා ගැනීමට නොහැකි වුවද, ඔවුන් චිලී මධ්‍යම නිම්නයේ කෘෂිකාර්මික විභවය හඳුනා ගත් අතර, චිලී ස්පාඤ්ඤ අධිරාජ්‍යයේ කොටසක් බවට පත්විය.<ref name="countrystudies" /> යටත් කර ගැනීම ක්‍රමයෙන් සිදු වූ අතර යුරෝපීයයන් නැවත නැවතත් පසුබෑමකට ලක් විය. 1553 දී ආරම්භ වූ දැවැන්ත මාපුචේ කැරැල්ලක ප්‍රතිඵලයක් ලෙස වැල්ඩිවියා මරණයට පත් වූ අතර යටත් විජිතයේ ප්‍රධාන ජනාවාස බොහොමයක් විනාශ විය. පසුව ඇති වූ ප්‍රධාන කැරලි 1598 සහ 1655 දී සිදු විය. මාපුචේ සහ අනෙකුත් ස්වදේශික කණ්ඩායම් කැරලි ගැසූ සෑම අවස්ථාවකම, ජනපදයේ දකුණු මායිම උතුරු දෙසට තල්ලු කරන ලදී. 1683 දී ස්පාඤ්ඤ කිරීටය විසින් වහල්භාවය අහෝසි කිරීම සිදු කරන ලද්දේ මාපුචේ වහල්භාවයට පත් කිරීම ඔවුන් යටත් කර ගැනීමට බිය ගැන්වීමට වඩා ප්‍රතිරෝධය තීව්‍ර කළ බව පිළිගැනීමෙනි. රාජකීය තහනම් කිරීම් තිබියදීත්, අඛණ්ඩ යටත්විජිතවාදී මැදිහත්වීම් හේතුවෙන් සබඳතා පළුදු විය.<ref>{{Cite web |last=Caivano |first=Tommaso |date=1 April 1882 |title=Storia della guerra d'America fra Chilì, il Perù e la Bolivia |url=http://archive.org/details/storiadellaguer00caivgoog |publisher=Ermanno Loescher |language=it |via=Internet Archive |place=Torino}}</ref> උතුරට කාන්තාරයෙන්, දකුණට මාපුචේ විසින්, නැගෙනහිරින් ඇන්ඩීස් කඳුවැටියෙන් සහ බටහිරින් සාගරයෙන් වෙන් කරන ලද චිලී, ස්පාඤ්ඤ ඇමරිකාවේ වඩාත්ම මධ්‍යගත, සමජාතීය භූමි ප්‍රදේශයක් බවට පත්විය. එක්තරා ආකාරයක මායිම් බලකොටුවක් ලෙස සේවය කරමින්, මාපුචේ සහ ස්පාඤ්ඤයේ යුරෝපීය සතුරන්, විශේෂයෙන් ඉංග්‍රීසි සහ ලන්දේසීන් යන දෙපිරිසගේම ආක්‍රමණ වැළැක්වීමේ මෙහෙවර යටත් විජිතයට පැවරුණි. සර් ෆ්‍රැන්සිස් ඩ්‍රේක් 1578 දී යටත් විජිතයේ ප්‍රධාන වරාය වූ වල්පරයිසෝ වෙත කළ වැටලීමෙන් පෙන්නුම් කළ පරිදි, මාපුචේට අමතරව බුකනියර්වරුන් සහ මුහුදු කොල්ලකරුවන් ද යටත් විජිතයට තර්ජනය කළහ. චිලී රාජ්‍යය ඇමරිකාවේ විශාලතම ස්ථාවර හමුදාවන්ගෙන් එකකට සත්කාරකත්වය සැපයූ අතර, එය ස්පාඤ්ඤ දේපළවලින් වඩාත්ම මිලිටරිකරණය වූ එකක් බවට පත් කළ අතර, පේරු උපරාජයාගේ භාණ්ඩාගාරයට ද මුදල් වැය කළේය.<ref name="hudson">{{cite web |year=1995 |editor-last=Hudson |editor-first=Rex A. |title=Chile: A Country Study |url=http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/cltoc.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20150625213643/http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/cltoc.html |archive-date=25 June 2015 |access-date=27 February 2005 |work=GPO for the Library of Congress}}</ref> [[File:Fundacion_de_Santiago.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Fundacion_de_Santiago.jpg|වම|thumb|පේද්‍රෝ ලීරා විසින් 1888 දී හුලේන් හිල් හි පේද්‍රෝ ද වැල්ඩිවියා විසින් සන්තියාගෝ පිහිටුවීමේ සිතුවම]] පළමු සාමාන්‍ය සංගණනය 1777 සහ 1778 අතර කාලය තුළ අගස්ටින් ද ජෞරෙගුයිගේ රජය විසින් පවත්වන ලදී; එයින් පෙන්නුම් කළේ ජනගහනය 259,646 කින් සමන්විත වූ බවයි: යුරෝපීය සම්භවයක් ඇති 73.5% ක්, මෙස්ටිසෝවරුන් 7.9% ක්, ආදිවාසී ජනතාව 8.6% ක් සහ කළු ජාතිකයින් 9.8% ක්. චිලෝ පළාතේ ආණ්ඩුකාර ෆ්‍රැන්සිස්කෝ හර්ටාඩෝ 1784 දී සංගණනයක් සිදු කළ අතර ජනගහනය 26,703 ක් වන අතර, ඔවුන්ගෙන් 64.4% ක් සුදු ජාතිකයින් සහ 33.5% ක් ස්වදේශිකයන් බවයි. 1812 දී කොන්සෙප්සියොන් රදගුරු පදවිය විසින් මවුලේ ගඟට දකුණින් පිහිටි ප්‍රදේශවල සංගණනයක් සිදු කරන ලද නමුත්, ආදිවාසී ජනගහනය හෝ චිලෝ පළාතේ වැසියන් ඇතුළත් කර නොතිබුණි. ජනගහනය 210,567 ක් ලෙස ඇස්තමේන්තු කර ඇති අතර, ඔවුන්ගෙන් 86.1% ක් ස්පාඤ්ඤ හෝ යුරෝපීය සම්භවයක් ඇති අය වූ අතර, ඔවුන්ගෙන් 10% ක් ආදිවාසී වූ අතර 3.7% ක් මෙස්ටිසෝ, කළු සහ මුලටෝස් විය.<ref>{{Cite book |last=Silva Castro |first=Raúl |url=https://www.memoriachilena.gob.cl/602/w3-article-8952.html |title=Censo de 1813 |date=1953 |publisher=Imprenta Chile |place=Santiago |page=370 |access-date=18 August 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240818150256/https://www.memoriachilena.gob.cl/602/w3-article-8952.html |archive-date=18 August 2024 |url-status=live |via=Biblioteca Nacional de Chile}}</ref> බැටන් සහ ලෝර්කා-ජානා විසින් කරන ලද 2021 අධ්‍යයනයකින් පෙන්නුම් කරන්නේ උතුරු යුරෝපීය සංක්‍රමණිකයන්ගෙන් සාපේක්ෂව ඉහළ කොටසක් ඇති ප්‍රදේශ සංඛ්‍යාත්මකව වේගයෙන් වර්ධනය වූ බවයි, සමස්ත සංක්‍රමණික සංඛ්‍යාව කුඩා වුවද. මෙම බලපෑම බාහිර සාධක සමඟ සම්බන්ධ විය හැකිය: අවට ජනගහනය කුඩා යුරෝපීය නොවන සංක්‍රමණික කණ්ඩායමට සමාන හැසිරීමක් අනුගමනය කළ අතර නව පාසල් නිර්මාණය විය. උත්ප්‍රාසාත්මක ලෙස, සංක්‍රමණිකයන් විසින් කරන ලද අධ්‍යාපනික ආයෝජනයෙන් ධනාත්මක බලපෑම් ඇති වන්නට ඇත, ඒ සමඟම සංඛ්‍යාත්මකභාවය මෙම කලාපවල වැඩි අසමානතාවයෙන් අඩු වී තිබිය හැකිය. කෙසේ වෙතත්, සංක්‍රමණවල ධනාත්මක බලපෑම් පැහැදිලිවම ප්‍රබල විය.<ref>{{Cite journal|last1=Baten|first1=Joerg|last2=Llorca-Jaña|first2=Manuel|date=2021|title=Inequality, Low-Intensity Immigration and Human Capital Formation in the Regions of Chile, 1820–1939|url=https://www.cesifo.org/DocDL/cesifo1_wp8177.pdf|url-status=live|journal=Economics and Human Biology|volume=43|page=101030|doi=10.1016/j.ehb.2021.101030|issn=1570-677X|pmid=34171763|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://www.cesifo.org/DocDL/cesifo1_wp8177.pdf|archive-date=9 October 2022|s2cid=219382958}}</ref> === නිදහස සහ ජාතිය ගොඩනැගීම === [[File:Ejercito_Libertador_cruce_de_Cordillera_de_los_andes.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Ejercito_Libertador_cruce_de_Cordillera_de_los_andes.jpg|thumb|ඇන්ඩීස් තරණය කරන අතරතුර ජෙනරාල්වරුන් වන ජෝස් ද සැන් මාටින් (වමේ) සහ බර්නාඩෝ ඕ'හිගින්ස් (දකුණේ)]] 1808 දී, නැපෝලියන් ඔහුගේ සහෝදර ජෝසප් ස්පාඤ්ඤ රජු ලෙස සිංහාසනාරූඪ කිරීමත් සමඟ චිලී ස්පාඤ්ඤයෙන් නිදහස ලබා ගැනීම සඳහා වූ උත්සාහය වේගවත් විය. බලයෙන් පහ කරන ලද රජුගේ උරුමක්කාරයා වන ෆර්ඩිනන්ඩ් නමින් ජාතික ජුන්ටාවක් 1810 සැප්තැම්බර් 18 වන දින පිහිටුවන ලදී. චිලී රජයේ ජුන්ටාව ස්පාඤ්ඤ රාජාණ්ඩුව තුළ චිලී සඳහා ස්වාධීන රජයක් ප්‍රකාශයට පත් කළේය (මෙම දිනය සිහිපත් කිරීම සඳහා, චිලී සෑම වසරකම සැප්තැම්බර් 18 වන දින එහි ජාතික දිනය සමරයි). මෙම සිදුවීම් වලින් පසුව, හොසේ මිගෙල් කැරේරා (වඩාත් ප්‍රසිද්ධ දේශප්‍රේමීන්ගෙන් කෙනෙකු) සහ ඔහුගේ සහෝදරයන් දෙදෙනා වන ජුවාන් ජෝස් සහ ලුයිස් කැරේරාගේ අණ යටතේ පූර්ණ නිදහස සඳහා වූ ව්‍යාපාරයක් ඉක්මනින්ම පුළුල් අනුගාමිකයින් පිරිසක් ලබා ගත්තේය. රෙකොන්ක්විස්ටා ලෙස හැඳින්වෙන කාලය තුළ අත්තනෝමතික පාලනය නැවත පැනවීමට ස්පාඤ්ඤ උත්සාහයන් දිගු අරගලයකට තුඩු දුන් අතර, කැරේරාගේ නායකත්වයට අභියෝග කළ බර්නාඩෝ ඕ'හිගින්ස්ගේ අභ්‍යන්තර ගැටුම් ද ඊට හේතු විය. 1817 දක්වා කඩින් කඩ යුද්ධ පැවතුනි. ආර්ජන්ටිනාවේ කැරේරා සිරගතව සිටියදී, ඕ'හිගින්ස් සහ කැරේරා විරෝධී කණ්ඩායම, ආර්ජන්ටිනාවේ නිදහස් යුද්ධයේ වීරයා වූ ජෝස් ද සැන් මාටින්, ඇන්ඩීස් හරහා චිලී වෙත හමුදාවක් මෙහෙයවූ අතර රාජකීයයන් පරාජය කළේය. කෙසේ වෙතත්, 1818 පෙබරවාරි 12 වන දින චිලී ස්වාධීන ජනරජයක් ලෙස ප්‍රකාශයට පත් කරන ලදී. කෙසේ වෙතත්, දේශපාලන කැරැල්ල සුළු සමාජ වෙනසක් ගෙන ආ අතර, 19 වන සියවසේ චිලී සමාජය පවුල් දේශපාලනය සහ රෝමානු කතෝලික පල්ලිය විසින් බෙහෙවින් බලපා ඇති ස්ථරීකෘත යටත් විජිත සමාජ ව්‍යුහයේ සාරය ආරක්ෂා කළේය. අවසානයේ ශක්තිමත් ජනාධිපති ධුරයක් මතු වූ නමුත් ධනවත් ඉඩම් හිමියන් බලවත්ව සිටියහ.<ref name="countrystudies" /> බර්නාඩෝ ඕ'හිගින්ස් වරක් පිලිපීනය ස්පාඤ්ඤයෙන් මුදාගෙන දූපත් ඇතුළත් කිරීමෙන් චිලී රාජ්‍යය පුළුල් කිරීමට සැලසුම් කළේය. මේ සම්බන්ධයෙන් ඔහු 1821 නොවැම්බර් 12 දිනැති ලිපියකින් ස්කොට්ලන්ත නාවික නිලධාරියෙකු වන ලෝඩ් තෝමස් කොක්රේන් වෙත ගුවායාකිල්, ගැලපගෝස් දූපත් සහ පිලිපීනය යටත් කර ගැනීමේ ඔහුගේ සැලැස්ම ප්‍රකාශ කළේය. සූදානම් කිරීම් තිබුණත්, ඕ'හිගින්ස් පිටුවහල් කළ නිසා සැලැස්ම ක්‍රියාත්මක වූයේ නැත.<ref>[https://books.google.com/books?id=Jg5cEAAAQBAJ Intercolonial Intimacies: Relinking Latin/o America to the Philippines. 1898-1964 By Paula C. Park] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20221101151055/https://books.google.com.ph/books?id=Jg5cEAAAQBAJ|date=1 November 2022}} (INTRODUCTION: Residual Intercolonial Intimacies across the "Hispanic" Pacific)</ref> [[File:Combate_Naval_Iquique-Thomas_Somerscales.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Combate_Naval_Iquique-Thomas_Somerscales.jpg|thumb|1879 මැයි 21 වන දින ඉක්වික් සටන. පැසිෆික් යුද්ධයේදී චිලී ලැබූ ජයග්‍රහණය නව භූමි ප්‍රදේශ දක්වා ව්‍යාප්ත වීමට ඉඩ සැලසීය.]] Chile slowly started to expand its influence and to establish its borders. By the Tantauco Treaty, the archipelago of [[:en:Chiloé|Chiloé]] was incorporated in 1826. The economy began to boom due to the discovery of silver ore in Chañarcillo, and the growing trade of the port of Valparaíso, which led to conflict over maritime supremacy in the Pacific with Peru. At the same time, attempts were made to strengthen sovereignty in southern Chile intensifying [[:en:Occupation_of_Araucanía|penetration into Araucanía]] and [[:en:German_colonization_of_Valdivia,_Osorno_and_Llanquihue|colonizing Llanquihue with German immigrants]] in 1848. Through the founding of [[:en:Fort_Bulnes|Fort Bulnes]] by the [[:en:Schooner_Ancud|Schooner Ancud]] under the command of [[:en:John_Williams_Wilson|John Williams Wilson]], the [[:en:Magallanes_Region|Magallanes Region]] [[:en:Chilean_colonization_of_the_Strait_of_Magellan|started to be controlled by country in 1843]], while the [[:en:Antofagasta_Region|Antofagasta Region]], at the time in [[:en:Atacama_Desert_border_dispute|dispute with Bolivia]], began to fill with people. After the [[:en:Chilean_Civil_War_of_1829–1830|Chilean Civil War of 1829–1830]] in which the conservatives won, under the [[:en:Joaquín_Prieto|Joaquín Prieto]] Administration, the [[:en:Chilean_Constitution_of_1833|Chilean Constitution of 1833]] was written and put into effect with high influence from the triple minister [[:en:Diego_Portales|Diego Portales]]. Two other civil wars happened in Chile in the 1850s, one in [[:en:1851_Chilean_revolution|1851]] and the other one in [[:en:1859_Chilean_revolution|1859]]. චිලී සෙමෙන් තම බලපෑම පුළුල් කිරීමට සහ එහි දේශසීමා ස්ථාපිත කිරීමට පටන් ගත්තේය. ටැන්ටාකෝ ගිවිසුම මගින්, චිලෝ දූපත් සමූහය 1826 දී සංස්ථාගත කරන ලදී. චානාර්සිලෝ හි රිදී ලෝපස් සොයා ගැනීම සහ පේරු සමඟ පැසිෆික් සාගරයේ සමුද්‍රීය ආධිපත්‍යය පිළිබඳ ගැටුමකට තුඩු දුන් වැල්පරයිසෝ වරායේ වර්ධනය වන වෙළඳාම හේතුවෙන් ආර්ථිකය දියුණු වීමට පටන් ගත්තේය. ඒ සමඟම, දකුණු චිලියේ ස්වෛරීභාවය ශක්තිමත් කිරීමට උත්සාහ කරන ලද අතර, 1848 දී අරවුකානියාවට විනිවිද යාම තීව්‍ර කර ලන්කිහු ජර්මානු සංක්‍රමණිකයන් සමඟ යටත් විජිතයක් බවට පත් කරන ලදී. ජෝන් විලියම්ස් විල්සන්ගේ අණ යටතේ ෂූනර් ඇන්කුඩ් විසින් ෆෝට් බුල්ස් ආරම්භ කිරීමත් සමඟ, 1843 දී මැගලන්ස් කලාපය රට විසින් පාලනය කිරීමට පටන් ගත් අතර, එවකට බොලිවියාව සමඟ ආරවුලක් ඇති ඇන්ටොෆගස්ටා කලාපය මිනිසුන්ගෙන් පිරී යාමට පටන් ගත්තේය. 1829–1830 චිලී සිවිල් යුද්ධයෙන් පසුව, ජෝකින් ප්‍රීටෝ පරිපාලනය යටතේ කොන්සර්වේටිව්වරුන් ජයග්‍රහණය කළ 1833 චිලී ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව ලියා ක්‍රියාත්මක කරන ලද්දේ ත්‍රිත්ව අමාත්‍ය ඩියාගෝ පෝටේල්ස්ගේ ඉහළ බලපෑමෙනි. 1850 ගණන්වල චිලීහි තවත් සිවිල් යුද්ධ දෙකක් සිදු විය, එකක් 1851 දී සහ අනෙක 1859 දී. [[File:Territorial_losses_of_the_Republic_of_Chile_de_jure.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Territorial_losses_of_the_Republic_of_Chile_de_jure.svg|thumb|468x468පික්|චිලී ඉතිහාස ලේඛනයට අනුව චිලී ජනරජයේ භෞමික පාඩු (නීතිය අනුව)<ref name="Eyzaguirre">{{cite book |author1=Eyzaguirre, Jaime |title=Breve historia de las fronteras de Chile |date=1967 |publisher=Editorial Universitaria |language=es}}</ref>]] Toward the end of the 19th century, the government in Santiago consolidated its position in the south by the [[:en:Occupation_of_Araucanía|Occupation of Araucanía]]. The [[:en:Boundary_treaty_of_1881_between_Chile_and_Argentina|Boundary treaty of 1881 between Chile and Argentina]] confirmed Chilean sovereignty over the [[:en:Strait_of_Magellan|Strait of Magellan]] but also made the country to renounce to its claims in the rest of East Patagonia after a [[:en:East_Patagonia,_Tierra_del_Fuego_and_Strait_of_Magellan_Dispute|dispute that started in 1842]]. As a result of the [[:en:War_of_the_Pacific|War of the Pacific]] with Peru and Bolivia (1879–83), Chile expanded its territory northward by almost one-third, eliminating Bolivia's access to the Pacific, and acquired valuable [[:en:Caliche_(mineral)#Chilean_caliche|nitrate]] deposits, the exploitation of which led to an era of national affluence. Chile had joined the stand as one of the high-income countries in South America by 1870. On 9 September 1888, Chile took possession of [[:en:Easter_Island|Easter Island]] by the signing of a mutual will agreement with the local king, thanks to the efforts of the Bishop of Tahiti, Monsignor José María Verdier since the island was constantly attacked by slave merchants. The naval officer [[:en:Policarpo_Toro|Policarpo Toro]] represented the Chilean Government and [[:en:Atamu_Tekena|Atamu Tekena]] was the head of the Council of Rapanui. The Rapa Nui elders ceded sovereignty, without renouncing their titles as chiefs, the ownership of their lands, the validity of their culture and traditions on equal terms. The Rapa Nui sold nothing and were integrated in equal conditions into Chile. 19 වන සියවසේ අගභාගයේදී, සන්තියාගෝහි රජය අරවුකානියා අත්පත් කර ගැනීමෙන් දකුණේ සිය ස්ථානය තහවුරු කර ගත්තේය. 1881 දී චිලී සහ ආර්ජන්ටිනාව අතර මායිම් ගිවිසුම මගින් මැගෙලන් සමුද්‍ර සන්ධිය පිළිබඳ චිලී ස්වෛරීභාවය තහවුරු කරන ලද අතර, 1842 දී ආරම්භ වූ ආරවුලකින් පසු නැගෙනහිර පැටගෝනියාවේ ඉතිරි කොටසෙහි තම හිමිකම් අත්හැරීමට ද රට පෙළඹුණි.<ref name="PatagoniaAustral">{{cite book |author=Mateo Martinic Beros |url=https://www.memoriachilena.gob.cl/602/w3-article-10386.html |title=Presencia de Chile en la Patagonia austral 1843 – 1879 |date=1971 |publisher=Editorial Andrés Bello |language=es |access-date=December 8, 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230331010856/https://www.memoriachilena.gob.cl/602/w3-article-10386.html |archive-date=31 March 2023 |url-status=live}}</ref> පේරු සහ බොලිවියාව සමඟ පැවති පැසිෆික් යුද්ධයේ (1879–83) ප්‍රතිඵලයක් ලෙස, චිලී රාජ්‍යය තම භූමි ප්‍රදේශය උතුරු දෙසට තුනෙන් එකකින් පමණ පුළුල් කළ අතර, බොලිවියාවේ පැසිෆික් කලාපයට ප්‍රවේශය ඉවත් කළ අතර, වටිනා නයිට්‍රේට් නිධි අත්පත් කර ගත් අතර, එය සූරාකෑම ජාතික සමෘද්ධිමත් යුගයකට මඟ පෑදීය. 1870 වන විට දකුණු ඇමරිකාවේ ඉහළ ආදායම් ලබන රටවලින් එකක් ලෙස චිලී රාජ්‍යයට එක් විය.<ref>{{cite book |last1=Baten |first1=Jörg |author-link=Jörg Baten |title=A History of the Global Economy. From 1500 to the Present. |date=2016 |publisher=Cambridge University Press |isbn=9781107507180 |page=137}}</ref> 1888 සැප්තැම්බර් 9 වන දින, ටහිටි රදගුරු මොන්සිග්නෝර් ජෝසේ මාරියා වර්ඩියර්ගේ උත්සාහයට ස්තූතිවන්ත වන්නට, ප්‍රාදේශීය රජු සමඟ අන්‍යෝන්‍ය කැමැත්ත ගිවිසුමක් අත්සන් කිරීමෙන් චිලී රාජ්‍යය පාස්කු දූපත අත්පත් කර ගත්තේය. වහල් වෙළෙන්දන් විසින් දිවයින නිරන්තරයෙන් ප්‍රහාර එල්ල කරන ලදී. නාවික නිලධාරි පොලිකාර්පෝ ටෝරෝ චිලී රජය නියෝජනය කළ අතර අටමු ටෙකේනා රපානුයි කවුන්සිලයේ ප්‍රධානියා විය. රාපා නුයි වැඩිහිටියන් ඔවුන්ගේ ප්‍රධානීන් ලෙස ඔවුන්ගේ පදවි නාම, ඔවුන්ගේ ඉඩම්වල අයිතිය, ඔවුන්ගේ සංස්කෘතියේ සහ සම්ප්‍රදායන්ගේ වලංගුභාවය සමාන කොන්දේසි මත අත් නොහරිමින් ස්වෛරීභාවය අත්හැරියහ. රාපා නුයිවරු කිසිවක් විකුණා දැමූ අතර චිලී රාජ්‍යයට සමාන කොන්දේසි යටතේ ඒකාබද්ධ කරන ලදී.<ref name="historia">{{Cite web |title=Historia de la Isla de Pascua: Su Incorporación y Su Conflicto Con La Williamson & Balfour. Daños Patrimoniales, Pretensiones Internacionales e Independentismos |url=http://www.soberaniachile.cl/historia_de_la_incorporacion_y_las_controversias_de_la_isla_de_pascua.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230321015938/http://www.soberaniachile.cl/historia_de_la_incorporacion_y_las_controversias_de_la_isla_de_pascua.html |archive-date=21 March 2023 |access-date=26 January 2024}}</ref> 1891 චිලී සිවිල් යුද්ධය ජනාධිපතිවරයා සහ කොංග්‍රසය අතර බලය නැවත බෙදා හැරීමක් සිදු කළ අතර, චිලී පාර්ලිමේන්තු විලාසිතාවේ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයක් ස්ථාපිත කළේය. කෙසේ වෙතත්, සිවිල් යුද්ධය දේශීය කර්මාන්ත සහ බලගතු චිලී බැංකු අවශ්‍යතා සංවර්ධනයට කැමති අය අතර තරඟයක් ද විය, විශේෂයෙන් විදේශීය ආයෝජකයින් සමඟ ශක්තිමත් සබඳතා තිබූ එඩ්වර්ඩ්ස් නිවස. වැඩි කල් නොගොස්, උත්සන්න වන භූ දේශපාලනික තරඟකාරිත්වය සහ පූනා ද අටකාමා ආරවුල මධ්‍යයේ රට ආර්ජන්ටිනාව සමඟ ඉතා මිල අධික නාවික අවි තරඟයක නිරත විය. පේරු සහ බොලිවියාවට එරෙහි පැසිෆික් යුද්ධයේ (1879–1883) ප්‍රතිඵලයක් ලෙස චිලී රටවල් දෙකෙන්ම සම්පත් බහුල භූමි ප්‍රදේශයක් ඈඳා ගැනීමට සහ කලාපීය බලවතෙකු ලෙස එහි තත්ත්වය තවදුරටත් තහවුරු කර ගැනීමට හේතු විය. පසුව එය ඇමරිකාවේ ප්‍රමුඛ නාවික බලවතෙකු ලෙස මතු වූ අතර, 1885 පැනමා අර්බුදයට එක්සත් ජනපද මැදිහත්වීමට විරෝධය දැක්වීමට නැවක් පවා යැවීය. චිලී බටහිර අර්ධගෝලයේ එක්සත් ජනපද ආධිපත්‍යයට තර්ජනය කළ හැකි අතර, 1891 දී බැල්ටිමෝර් අර්බුදය අතරතුර රටවල් දෙක යුද්ධයට ආසන්න විය.<ref name="sater">William Sater, ''Chile and the United States: Empires in Conflict'', Athens, GA; University of Georgia Press, {{ISBN|0-8203-1249-5}} p.51</ref> === 20 වන සියවස === [[File:Chilean_battleship_Almirante_Latorre.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chilean_battleship_Almirante_Latorre.jpg|වම|thumb|1921 දී චිලියේ අල්මිරන්ට් ලැටෝරේ ඩ්‍රෙඩ්නෝට්]] The early 20th century saw Chile fully consolidate its territory and resolve long-running diplomatic and territorial disputes. Its current borders with Argentina were finalized [[:en:1902_Arbitral_award_of_the_Andes_between_Argentina_and_Chile|through British arbitration]] in 1902 and a bilateral settlement of the [[:en:Puna_de_Atacama_dispute|Puna de Atacama dispute]] the following year. In 1904, Chile and Bolivia signed a [[:en:Treaty_of_Peace_and_Friendship_(1904)|Treaty of Peace and Friendship]] which clarified the border between both countries. The Chilean economy partially degenerated into a system protecting the interests of a ruling [[:en:Oligarchy|oligarchy]]. By the 1920s, the emerging middle and working classes were powerful enough to elect a reformist president, [[:en:Arturo_Alessandri|Arturo Alessandri]], whose program was frustrated by a conservative congress. In the 1920s, [[:en:Marxism|Marxist]] groups with strong popular support arose.<ref name="countrystudies" /> A military coup led by General [[:en:Luis_Altamirano|Luis Altamirano]] in 1924 set off a period of political instability that lasted until 1932. Of the ten governments that held power in that period, the longest lasting was that of General [[:en:Carlos_Ibáñez_del_Campo|Carlos Ibáñez del Campo]], who briefly ruled as [[:en:De_facto|de facto]] dictator in 1925 and then again between 1927 and 1931. These authoritarian governments were comparatively less harsh and corrupt than counterparts elsewhere in Latin America.<ref>{{Cite book |last=Fowler |first=Will |title=Authoritarianism in Latin America since independence |publisher=Greenwood Press |year=1996 |isbn=0-313-29843-2 |location=University of Virginia |pages=30–96}}</ref><ref>{{cite book |last=Frazier |first=Lessie Jo |url=https://books.google.com/books?id=gQU-GYGeVSEC&pg=PA163 |title=Salt in the Sand: Memory, Violence, and the Nation-State in Chile, 1890 to the Present |date=17 July 2007 |publisher=Duke University Press |isbn=978-0-8223-4003-4 |pages=163–184 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020445/https://books.google.com/books?id=gQU-GYGeVSEC&pg=PA163#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> By relinquishing power to a democratically elected successor, Ibáñez del Campo retained the respect of a large enough segment of the population to remain a viable politician for more than thirty years, in spite of the vague and shifting nature of his ideology. When constitutional rule was restored in 1932, a strong middle-class party, the Radicals, emerged. It became the key force in coalition governments for the next 20 years. During the period of [[:en:Radical_Party_(Chile)|Radical Party]] dominance (1932–52), the state increased its role in the economy. In 1952, voters returned Ibáñez del Campo to office for another six years. [[:en:Jorge_Alessandri|Jorge Alessandri]] succeeded Ibáñez del Campo in 1958, bringing Chilean conservatism back into power democratically for another term. The [[:en:1964_Chilean_presidential_election|1964 presidential election]] of [[:en:Christian_Democrat_Party_of_Chile|Christian Democrat]] [[:en:Eduardo_Frei_Montalva|Eduardo Frei Montalva]] by an [[:en:Majority|absolute majority]] initiated a period of major reform. Under the slogan "Revolution in Liberty", the Frei administration embarked on far-reaching social and economic programs, particularly in education, housing, and [[:en:Agrarian_reform|agrarian reform]], including rural unionization of agricultural workers. By 1967, however, Frei encountered increasing opposition from leftists, who charged that his reforms were inadequate, and from conservatives, who found them excessive. At the end of his term, Frei had not fully achieved his party's ambitious goals.<ref name="countrystudies" /> [[File:Salvador_Allende_Gossens-.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Salvador_Allende_Gossens-.jpg|thumb|සැල්වදෝර් අයියන්ඩේ]] In the 1970 election, Senator [[:en:Salvador_Allende|Salvador Allende]] of the [[:en:Socialist_Party_of_Chile|Socialist Party of Chile]] (then part of the "[[:en:Popular_Unity_(Chile)|Popular Unity]]" coalition which included the Communists, Radicals, Social-Democrats, dissident Christian Democrats, the Popular Unitary Action Movement, and the Independent Popular Action),<ref name="countrystudies" /> achieved a partial majority in a [[:en:Plurality_(voting)|plurality]] of votes in a three-way contest, followed by candidates Radomiro Tomic for the Christian Democrat Party and Jorge Alessandri for the Conservative Party. Allende was not elected with an absolute majority, receiving fewer than 35% of the votes. The [[:en:National_Congress_of_Chile|Chilean Congress]] conducted a runoff vote between the leading candidates, Allende and former president Jorge Alessandri, and, keeping with tradition, chose Allende by a vote of 153 to 35. Frei refused to form an alliance with Alessandri to oppose Allende, on the grounds that the Christian Democrats were a workers' party and could not make common cause with the right wing.<ref>{{Cite book |last=Mares |first=David |url=https://books.google.com/books?id=0Y3EWkKZsYcC&pg=PA145 |title=The United States and Chile: Coming in from the Cold |author2=Francisco Rojas Aravena |publisher=Routledge |year=2001 |isbn=978-0-415-93125-0 |page=145 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020509/https://books.google.com/books?id=0Y3EWkKZsYcC&pg=PA145 |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref><ref>{{cite book |last=Trento |first=Joseph J. |url=https://books.google.com/books?id=3uPBM7z_62gC&pg=PA560 |title=The Secret History of the CIA |publisher=Carroll & Graf Publishers |year=2005 |isbn=978-0-7867-1500-8 |page=560 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150319065032/http://books.google.com/books?id=3uPBM7z_62gC&pg=PA560 |archive-date=19 March 2015 |url-status=dead}}</ref> An [[:en:Economic_depression|economic depression]] that began in 1972 was exacerbated by [[:en:Capital_flight|capital flight]], plummeting private investment, and withdrawal of bank deposits in response to Allende's socialist program. Production fell and unemployment rose. Allende adopted measures including price freezes, wage increases, and tax reforms, to increase consumer spending and redistribute income downward.<ref>{{cite book |author=Lois Hecht Oppenheim |url=https://books.google.com/books?id=99ZLX52z_noC&pg=PA52 |title=Politics in Chile: Socialism, Authoritarianism, and Market Democracy |publisher=Westview Press |year=2007 |isbn=978-0-7867-3426-9 |page=52 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020433/https://books.google.com/books?id=99ZLX52z_noC&pg=PA52#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> Joint public-private [[:en:Public_works|public works]] projects helped reduce unemployment.<ref name="De Vylder">{{cite book |last=De Vylder |first=Stefan |title=Allende's Chile: The Political Economy of the Rise and Fall of the Unidad Popular |date=5 March 2009 |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-10757-0}}</ref>{{Page needed|date=September 2010}} Much of the banking sector was [[:en:Nationalization|nationalized]]. Many enterprises within the [[:en:Copper#Production|copper]], coal, iron, [[:en:Caliche_(mineral)#Chilean_caliche|nitrate]], and steel industries were [[:en:Nationalization#Expropriation|expropriated]], nationalized, or subjected to state intervention. Industrial output increased sharply and unemployment fell during the Allende administration's first year.<ref name="De Vylder" /> Allende's program included advancement of workers' interests,<ref name="De Vylder" /><ref>{{cite web |title=Allende wins the elections: first coup attempt |url=http://grace.evergreen.edu/~arunc/texts/chile/torre/Allende.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20080107150857/http://grace.evergreen.edu/~arunc/texts/chile/torre/Allende.html |archive-date=7 January 2008 |access-date=17 December 2009 |publisher=Grace.evergreen.edu}}</ref> replacing the judicial system with "socialist legality",<ref name="friedman368">{{cite book |last=Friedman |first=Norman |url=https://books.google.com/books?id=0CIXLdxhQMAC&pg=PA367 |title=The Fifty-Year War: Conflict and Strategy in the Cold War |date=1 March 2007 |publisher=Naval Institute Press |isbn=978-1-59114-287-4 |pages=367–368 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020229/https://books.google.com/books?id=0CIXLdxhQMAC&pg=PA367 |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> nationalization of banks and forcing others to bankruptcy,<ref name="friedman368" /> and strengthening "popular militias" known as MIR.<ref name="friedman368" /> Started under former President Frei, the Popular Unity platform also called for nationalization of Chile's major copper mines in the form of a constitutional amendment. The measure was passed unanimously by Congress. As a result,<ref>{{cite book |last=Qureshi |first=Lubna Z. |url=https://books.google.com/books?id=alISgQdNY4kC&pg=PA86 |title=Nixon, Kissinger, and Allende: U.S. Involvement in the 1973 Coup in Chile |publisher=Lexington Books |year=2009 |isbn=978-0-7391-2655-4 |pages=86–97 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020042/https://books.google.com/books?id=alISgQdNY4kC&pg=PA86#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> the [[:en:Richard_Nixon|Richard Nixon]] administration [[:en:United_States_intervention_in_Chile|organized and inserted secret operatives]] in Chile, in order to swiftly destabilize Allende's government.<ref>{{cite web |title=Report on CIA Chilean Task Force activities |url=http://www.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB8/ch01-01.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20100211203442/http://www.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB8/ch01-01.htm |archive-date=11 February 2010 |access-date=11 March 2010 |work=Chile and the United States: Declassified Documents relating to the Military Coup, 1970–1976 |publisher=The National Security Archive: Electronic Briefing Books (George Washington University)}}</ref> In addition, US financial pressure restricted international economic credit to Chile.<ref name="fas.org">{{cite web |title=Covert Action In Chile 1963–1973, Staff Report Of The Select Committee To Study Governmental Operations With Respect To Intelligence Activities |url=https://fas.org/irp/ops/policy/church-chile.htm |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20091003144646/http://www.fas.org/irp/ops/policy/church-chile.htm |archive-date=3 October 2009 |access-date=17 December 2009 |publisher=Federation of American Scientists}}</ref> The economic problems were also exacerbated by Allende's public spending, financed mostly through printing money, and by poor credit ratings given by commercial banks.<ref>{{Cite news|url=http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,879153,00.html|title=Tightening the Belt|date=7 August 1972|magazine=[[Time (magazine)|Time]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20101022175928/http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,879153,00.html|archive-date=22 October 2010|url-status=dead}}</ref> Simultaneously, opposition media, politicians, business guilds and other organizations helped to accelerate a campaign of domestic political and economical destabilization, some of which was backed by the United States.<ref name="fas.org" /><ref>{{cite web |title=Equipo Nizkor – CIA Activities in Chile – September 18, 2000 |url=http://www.derechos.org/nizkor/chile/doc/hinchey.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20080513083911/http://www.derechos.org/nizkor/chile/doc/hinchey.html |archive-date=13 May 2008 |access-date=17 December 2009 |publisher=Derechos.org}}</ref> By early 1973, inflation was out of control. On 26 May 1973, Chile's Supreme Court, which was opposed to Allende's government, unanimously denounced Allende's ''disruption of the legality of the nation''. Although illegal under the Chilean constitution, the court supported and strengthened Pinochet's soon-to-be seizure of power.<ref name="friedman368" /><ref>{{cite web |title=Transition to Democracy in Latin America: The Role of the judiciary |url=http://www.law.yale.edu/documents/pdf/rightdegree_independence(5).pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130819213445/http://www.law.yale.edu/documents/pdf/rightdegree_independence%285%29.pdf |archive-date=19 August 2013 |publisher=Yale University}}</ref> ==== පිනොචේ යුගය (1973–1990) ==== [[File:Golpe_de_Estado_1973.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Golpe_de_Estado_1973.jpg|වම|thumb|1973 චිලී කුමන්ත්‍රණය අතරතුර ලා මොනේඩා ජනාධිපති මන්දිරයට බෝම්බ හෙලන ප්‍රහාරක ජෙට් යානා]] On 11 September 1973, a [[:en:Chilean_coup_of_1973|military coup]] overthrew Allende, who apparently committed suicide as the armed forces bombarded the [[:en:La_Moneda_Palace|presidential palace]].<ref>{{Cite book |last=Soto |first=Óscar |title=El último día de Salvador Allende |publisher=Aguilar |year=1999 |isbn=978-956-239-084-2}}{{page needed|date=July 2013}}</ref><ref>{{Cite book |last=Ahumada |first=Eugeno |title=Chile: La memoria prohibida}}{{page needed|date=July 2013}}</ref> The degree to which [[:en:U.S._intervention_in_Chile#1973_coup|the United States was involved in the coup]] remains debated; after Allende was overthrown, U.S. Secretary of State [[:en:Henry_Kissinger|Henry Kissinger]] told [[:en:President_of_the_United_States|U.S. president]] [[:en:Richard_Nixon|Richard Nixon]] that the United States had "helped" the coup indirectly.<ref>{{cite web |date=16 September 2013 |title=Kissinger and Chile: the Declassified Record |url=http://www2.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB437/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20130917045957/http://www2.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB437/ |archive-date=17 September 2013 |access-date=16 September 2013 |publisher=The National Security Archive}}</ref> Historian Sebastián Hurtado contends there is no documentary evidence to support that the U.S. government was actively involved in the coordination and execution the coup; however, upon Allende's election in 1970, Kissinger had stated "I don't see why we need to stand by and watch a country go Communist due to the irresponsibility of its own people",<ref name="k745">{{cite web |last=Lewis |first=Anthony |date=1975-02-27 |title=The Kissinger Doctrine |url=https://www.nytimes.com/1975/02/27/archives/the-kissinger-doctrine.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220912084418/https://www.nytimes.com/1975/02/27/archives/the-kissinger-doctrine.html |archive-date=12 September 2022 |access-date=2024-05-08 |website=The New York Times}}</ref><ref name="Hurtado">{{cite web |author1=Juan Paulo Iglesias |date=25 August 2023 |title=Sebastián Hurtado, historiador: "Estados Unidos no tuvo participación directa en el Golpe, pero sí quería que Allende cayera" |url=https://www.latercera.com/la-tercera-sabado/noticia/sebastian-hurtado-historiador-estados-unidos-no-tuvo-participacion-directa-en-el-golpe-pero-si-queria-que-allende-cayera/3UXITS4IUNB3RPPB57ILMYDO64/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240912221446/https://www.latercera.com/la-tercera-sabado/noticia/sebastian-hurtado-historiador-estados-unidos-no-tuvo-participacion-directa-en-el-golpe-pero-si-queria-que-allende-cayera/3UXITS4IUNB3RPPB57ILMYDO64/ |archive-date=12 September 2024 |access-date=12 January 2025 |publisher=La Tercera |language=es}}</ref> while Nixon had expressed that the Allende government should not be consolidated and acted decisively to destabilize his government.<ref name="Hurtado" /><ref>{{cite journal|last1=Hurtado|first1=Sebastián|date=10 October 2016|title=Chile y Estados Unidos, 1964-1973. Una nueva mirada|journal=Nuevo Mundo Mundos Nuevos|language=es|doi=10.4000/nuevomundo.69698|doi-access=free}}</ref> A military junta, led by General [[:en:Augusto_Pinochet|Augusto Pinochet]], took control of the country. His regime was marked by widespread [[:en:Human_rights_violations_in_Pinochet's_Chile|human rights violations]]. Chile initiated and actively participated in [[:en:Operation_Condor|Operation Condor]], a U.S.-backed campaign to suppress leftists and their sympathizes.<ref>{{cite web |last1=Dinges |first1=John |title=Operation Condor |url=http://www.latinamericanstudies.org/chile/operation-condor.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20180722031734/http://www.latinamericanstudies.org/chile/operation-condor.htm |archive-date=22 July 2018 |access-date=6 July 2018 |website=latinamericanstudies.org |publisher=Columbia University}}</ref> In October 1973, at least 72 people were murdered by the [[:en:Caravan_of_Death|Caravan of Death]].<ref>{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/850932.stm|title=Flashback: Caravan of Death|date=25 July 2000|work=BBC|access-date=11 March 2008|archive-url=https://web.archive.org/web/20080226211503/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/850932.stm|archive-date=26 February 2008|url-status=live}}</ref> According to the [[:en:Rettig_Report|Rettig Report]] and [[:en:Valech_Commission|Valech Commission]], during the Pinochet regime's 15-year rule, at least 2,115 were killed,<ref>{{cite web |author=Ministerio del Interior |date=3 August 1999 |title=Ministerio del Interior, Programa de Derechos Humanos – ddhh_rettig |url=http://www.ddhh.gov.cl/ddhh_rettig.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20091223174254/http://www.ddhh.gov.cl/ddhh_rettig.html |archive-date=23 December 2009 |access-date=17 December 2009 |publisher=Ddhh.gov.cl}}</ref> and at least 27,265<ref name="sintesis">{{cite web |title=Sintesis Ok |url=http://www.comisionprisionpoliticaytortura.cl/filesapp/Sintesis.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20070727031254/http://www.comisionprisionpoliticaytortura.cl/filesapp/Sintesis.pdf |archive-date=27 July 2007 |access-date=17 December 2009}}</ref> were tortured (including 88 children younger than 12 years old);<ref name="sintesis" /> many were detained, tortured, and executed at the national stadium. In 2011, Chile recognized an additional 9,800 victims, bringing the total number killed, tortured or imprisoned for political reasons to 40,018.<ref>Eva Vergara (18 August 2015). [https://www.huffingtonpost.com/2011/08/18/chile-recognizes-9800-more-pinochet-victims_n_930754.html Chile Recognizes 9,800 More Pinochet Victims] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20151231220056/http://www.huffingtonpost.com/2011/08/18/chile-recognizes-9800-more-pinochet-victims_n_930754.html|date=31 December 2015}}. ''The Associated Press'' via ''The Huffington Post.'' Retrieved 25 August 2015.</ref> Among the victims was internationally known poet-singer [[:en:Víctor_Jara|Víctor Jara]]. [[File:Augusto_Pinochet_foto_oficial_coloreada.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Augusto_Pinochet_foto_oficial_coloreada.jpg|thumb|ඔගස්ටෝ පිනෝචෙට්]] A new Constitution was approved by a controversial [[:en:Plebiscite|plebiscite]] on 11 September 1980, and General Pinochet became president of the republic for an eight-year term. After Pinochet obtained rule of the country, several hundred committed Chilean revolutionaries joined the [[:en:Sandinista|Sandinista]] army in [[:en:Nicaragua|Nicaragua]], guerrilla forces in [[:en:Argentina|Argentina]] or training camps in [[:en:Cuba|Cuba]], Eastern Europe and Northern Africa.<ref>{{cite book |author1=Pamela Constable |author-link=Pamela Constable |url=https://archive.org/details/nationofenemiesc00cons |title=A Nation of Enemies: Chile Under Pinochet |author2=Arturo Valenzuela |author2-link=Arturo Valenzuela |publisher=W W Norton & Company Incorporated |year=1993 |isbn=978-0-393-30985-0 |page=150}}</ref> In the late 1980s, largely as a result of events such as the 1982 economic collapse<ref>{{cite book |last1=Klein |first1=Naomi |author-link=Naomi Klein |url=https://books.google.com/books?id=PwHUAq5LPOQC&pg=PA85 |title=The Shock Doctrine: The Rise of Disaster Capitalism |date=1 April 2010 |publisher=Henry Holt and Company (2007) |isbn=978-1-4299-1948-7 |page=85 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020106/https://books.google.com/books?id=PwHUAq5LPOQC&pg=PA85#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> and mass [[:en:Civil_resistance|civil resistance]] in 1983–88, the government gradually permitted greater freedom of assembly, [[:en:Freedom_of_speech|speech]], and association, to include trade union and political activity.<ref>{{cite book |last=Huneeus |first=Carlos |author-link=Carlos Huneeus |title=Civil Resistance and Power Politics:The Experience of Non-violent Action from Gandhi to the Present |date=3 September 2009 |publisher=Oxford University Press |isbn=978-0-19-161917-5 |editor1=Adam Roberts |pages=197–212 |chapter=Political Mass Mobilization against Authoritarian Rule: Pinochet's Chile, 1983–88 |access-date=14 July 2013 |editor2=Timothy Garton Ash |chapter-url=https://books.google.com/books?id=zD_S8Y2WbRsC&pg=PT168 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020252/https://books.google.com/books?id=zD_S8Y2WbRsC&pg=PT168#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> The government launched market-oriented reforms with [[:en:Hernán_Büchi|Hernán Büchi]] as Minister of Finance. Chile moved toward a [[:en:Free_market_economy|free market economy]] that saw an increase in domestic and foreign private investment, although the [[:en:Copper#Production|copper]] industry and other important mineral resources were not opened to competition. In a [[:en:1988_Chilean_national_plebiscite|plebiscite]] on 5 October 1988, Pinochet was denied a second eight-year term as president (56% against 44%). Chileans elected a new president and the majority of members of a [[:en:Bicameralism|bicameral]] congress on 14 December 1989. Christian Democrat [[:en:Patricio_Aylwin|Patricio Aylwin]], the candidate of a coalition of 17 political parties called the ''[[:en:Concertación|Concertación]]'', received an absolute majority of votes (55%).<ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/1989/12/16/world/man-in-the-news-patricio-aylwin-a-moderate-leads-chile.html|title=Man in the News: Patricio Aylwin; A Moderate Leads Chile|last=Christian|first=Shirley|date=16 December 1989|work=The New York Times|access-date=28 July 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180729012944/https://www.nytimes.com/1989/12/16/world/man-in-the-news-patricio-aylwin-a-moderate-leads-chile.html|archive-date=29 July 2018|url-status=live}}</ref> President Aylwin served from 1990 to 1994, in what was considered a transition period. === 21 වන සියවස === [[File:Izamiento_de_la_Gran_Bandera_Nacional_-_Presidentes_de_Chile.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Izamiento_de_la_Gran_Bandera_Nacional_-_Presidentes_de_Chile.jpg|වම|thumb|චිලී රාජ්‍යයේ ද්විශත සංවත්සරය සමරමින්, එහි ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයට සංක්‍රමණය වීමෙන් පසු (1990–2022) චිලී රාජ්‍යයේ පළමු ජනාධිපතිවරුන් පස් දෙනා]] In December 1993, Christian Democrat [[:en:Eduardo_Frei_Ruiz-Tagle|Eduardo Frei Ruiz-Tagle]], the son of previous president Eduardo Frei Montalva, led the Concertación coalition to victory with an absolute majority of votes (58%).<ref>{{cite encyclopedia |title=Chile elects new leader Late president's son wins big |encyclopedia=Encyclopedia.com |url=http://www.encyclopedia.com/doc/1P2-8257609.html |access-date=14 July 2013 |date=12 December 1993 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080526090105/http://www.encyclopedia.com/doc/1P2-8257609.html |archive-date=26 May 2008}}</ref> Frei Ruiz-Tagle was succeeded in 2000 by Socialist [[:en:Ricardo_Lagos|Ricardo Lagos]], who won the presidency in an unprecedented [[:en:1999–2000_Chilean_presidential_election|runoff election]] against [[:en:Joaquín_Lavín|Joaquín Lavín]] of the rightist [[:en:Alliance_for_Chile|Alliance for Chile]].<ref>{{Cite news|url=http://archives.cnn.com/2000/WORLD/americas/01/17/chile.elex.01/|title=Moderate socialist Lagos wins Chilean presidential election|date=16 January 2000|work=CNN|archive-url=https://web.archive.org/web/20080506162601/http://archives.cnn.com/2000/WORLD/americas/01/17/chile.elex.01/|archive-date=6 May 2008|url-status=dead}}</ref> In January 2006, Chileans elected their first female president, [[:en:Michelle_Bachelet_Jeria|Michelle Bachelet Jeria]], of the Socialist Party, defeating [[:en:Sebastián_Piñera|Sebastián Piñera]], of the [[:en:National_Renewal_(Chile)|National Renewal]] party, extending the ''Concertación'' governance for another four years.<ref>{{cite web |date=12 January 2006 |title=Chile elects first woman president |url=https://www.nbcnews.com/id/wbna10819903 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20131109023348/http://www.nbcnews.com/id/10819903/ |archive-date=9 November 2013 |access-date=10 November 2019 |work=NBC News}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2006/03/11/AR2006031101381.html|title=Bachelet Sworn in As Chile's President|last=Reel|first=Monte|date=12 March 2006|newspaper=The Washington Post|access-date=22 August 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170701225835/http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2006/03/11/AR2006031101381.html|archive-date=1 July 2017|url-status=live}}</ref> In January 2010, Chileans [[:en:2009–10_Chilean_presidential_election|elected]] [[:en:Sebastián_Piñera|Sebastián Piñera]] as the first rightist President in 20 years, defeating former President [[:en:Eduardo_Frei_Ruiz-Tagle|Eduardo Frei Ruiz-Tagle]] of the ''Concertación'', for a four-year term succeeding Bachelet. Due to term limits, [[:en:Sebastián_Piñera|Sebastián Piñera]] did not stand for re-election in 2013, and his term expired in March 2014 resulting in [[:en:Michelle_Bachelet|Michelle Bachelet]] returning to office.<ref>{{cite web |date=11 March 2014 |title=Michelle Bachelet sworn in as Chile's president |url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-26528923 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140312035407/http://www.bbc.com/news/world-latin-america-26528923 |archive-date=12 March 2014 |access-date=12 August 2021 |work=BBC News}}</ref> Sebastián Piñera succeeded Bachelet again in 2018 as the [[:en:President_of_Chile|President of Chile]] after winning the December 2017 presidential [[:en:2017_Chilean_general_election|election]].<ref>{{cite web |date=18 December 2017 |title=Chile election: Conservative Piñera elected president |url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-42388019 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20171218103345/http://www.bbc.com/news/world-latin-america-42388019 |archive-date=18 December 2017 |access-date=12 August 2021 |work=BBC News}}</ref><ref>{{cite web |date=11 March 2018 |title=Pinera, a conservative billionaire, is sworn in as president of Chile |url=https://www.yahoo.com/news/pinera-conservative-billionaire-sworn-president-chile-183054108.html?guccounter=1&guce_referrer=aHR0cHM6Ly93d3cuZ29vZ2xlLmNvbS8&guce_referrer_sig=AQAAAC6_pBevRC0GpV00u6W8P1NWhHqxCXKFRdRMnzk5fsa |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210801211945/https://www.yahoo.com/news/pinera-conservative-billionaire-sworn-president-chile-183054108.html?guccounter=1&guce_referrer=aHR0cHM6Ly93d3cuZ29vZ2xlLmNvbS8&guce_referrer_sig=AQAAAC6_pBevRC0GpV00u6W8P1NWhHqxCXKFRdRMnzk5fsa |archive-date=1 August 2021 |access-date=12 August 2021 |work=Yahoo! News |agency=Agence France Presse}}</ref> On 27 February 2010, Chile was struck by an 8.8 {{M|w|link=y}} [[:en:2010_Chile_earthquake|earthquake]], the fifth largest ever recorded at the time. More than 500 people died (most from the ensuing [[:en:Tsunami|tsunami]]) and over a million people lost their homes. The earthquake was also followed by multiple aftershocks.<ref>{{cite web |title=US ready to help Chile: Obama |url=http://www.australia-times.com.au/world/article.php?id=501 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110427081917/http://www.australia-times.com.au/world/article.php?id=501 |archive-date=27 April 2011 |access-date=3 March 2010 |work=The Australia Times}}</ref> Initial damage estimates were in the range of US$15–30 billion, around 10% to 15% of Chile's real gross domestic product.<ref>[http://www.contractmagazine.com/contract/content_display/design/news/e3i128fcc3d3e64156a013dfae605b73a5b More Quakes Shake Chile's Infrastructure], Adam Figman, ''Contract'', 1 March 2010 {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141114030306/http://www.contractmagazine.com/contract/content_display/design/news/e3i128fcc3d3e64156a013dfae605b73a5b|date=14 November 2014}}</ref> Chile achieved global recognition for the successful [[:en:2010_Copiapó_mining_accident|rescue of 33 trapped miners]] in 2010. On 5 August 2010, the access tunnel collapsed at the San José copper and gold mine in the [[:en:Atacama_Desert|Atacama Desert]] near [[:en:Copiapó|Copiapó]] in northern Chile, trapping 33 men {{convert|700|m|sp=us}} below ground. A rescue effort organized by the Chilean government located the miners 17 days later. All 33 men were brought to the surface two months later on 13 October 2010 over a period of almost 24 hours, an effort that was carried on live television around the world.<ref name="usstatedep">{{cite web |date=16 December 2011 |title=Background Note: Chile |url=https://2009-2017.state.gov/r/pa/ei/bgn/1981.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170121153101/https://2009-2017.state.gov/r/pa/ei/bgn/1981.htm |archive-date=21 January 2017 |access-date=19 March 2012 |work=[[Bureau of Western Hemisphere Affairs]], [[United States Department of State]]}}</ref> [[File:Marcha_Mas_Grande_De_Chile_2019_Plaza_Baquedano_Drone.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Marcha_Mas_Grande_De_Chile_2019_Plaza_Baquedano_Drone.jpg|thumb|සන්තියාගෝ හි ප්ලාසා බැකෙඩානෝ දෙසට 2019–2022 චිලී විරෝධතාවල දර්ශනයක්]] From [[:en:2019–20_Chilean_protests|2019 to 2022]], Chile endured a series of nationwide protests in response to a rise in the [[:en:Santiago_Metro|Santiago Metro]]'s subway fare, the increased [[:en:Cost_of_living|cost of living]], [[:en:Privatization|privatization]], and [[:en:Economic_inequality|inequality]].<ref>{{cite web |author=Naomi Larsson |date=26 October 2019 |title=Chile protests: More than one million bring Santiago to a halt |url=https://www.aljazeera.com/news/2019/10/chile-protests-million-bring-santiago-halt-191025223542333.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191026165551/https://www.aljazeera.com/news/2019/10/chile-protests-million-bring-santiago-halt-191025223542333.html |archive-date=26 October 2019 |access-date=19 November 2019 |website=Al Jazeera}}</ref> On 15 November, most of the political parties represented in the National Congress signed an agreement to call a [[:en:2020_Chilean_national_referendum|national referendum]] in April 2020 regarding the creation of a new Constitution, later postponed to October due to the [[:en:COVID-19_pandemic_in_Chile|COVID-19 pandemic]].<ref>{{cite news|url=https://www.aljazeera.com/news/2019/11/month-protests-chile-persist-gov-concessions-191118231609475.html|title=One month on: Protests in Chile persist despite gov't concessions|author=Sandra Cuffe|date=19 November 2019|work=Al Jazeera|access-date=19 November 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20200317120559/https://www.aljazeera.com/news/2019/11/month-protests-chile-persist-gov-concessions-191118231609475.html|archive-date=17 March 2020|url-status=live}}</ref> On 25 October 2020, Chileans voted 78.28 percent in favor of a new constitution, while 21.72 percent rejected the change; voter turnout was 51 percent. An [[:en:2021_Chilean_Constitutional_Convention_election|election]] for the members of the [[:en:Constitutional_Convention_(Chile)|Constitutional Convention]] was held in Chile between 15 and 16 May 2021;<ref name="postpone">{{Cite web |date=6 April 2021 |title=Presidente Piñera promulga reforma que posterga elecciones al 15 y 16 de mayo |url=https://www.elmostrador.cl/noticias/pais/2021/04/06/presidente-pinera-promulga-reforma-que-posterga-elecciones-al-15-y-16-de-mayo/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210505183947/https://www.elmostrador.cl/noticias/pais/2021/04/06/presidente-pinera-promulga-reforma-que-posterga-elecciones-al-15-y-16-de-mayo/ |archive-date=5 May 2021 |access-date=7 April 2021 |website=El Mostrador |language=es}}</ref> the results saw a complete rearrangement of the political system established since the end of [[:en:Military_dictatorship_of_Chile_(1973–1990)|Pinochet's dictatorship]] in 1990, with various independent and leftist candidates performing strongly relative to conventional center-right and center-left parties. On 19 December 2021, a leftist candidate, the 35-year-old former student protest leader [[:en:Gabriel_Boric|Gabriel Boric]], won Chile's presidential [[:en:2021_Chilean_general_election|election]] to become the country's youngest leader.<ref>{{cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-59715941|title=Leftist Gabriel Boric to become Chile's youngest ever president|date=20 December 2021|work=BBC News|access-date=21 December 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211220000309/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-59715941|archive-date=20 December 2021|url-status=live}}</ref> On 11 March 2022, Boric was sworn in as president to succeed outgoing President Sebastian Piñera.<ref>{{cite news|url=https://www.theguardian.com/world/2022/mar/11/gabriel-boric-chile-president-new-era|title=Gabriel Boric, 36, sworn in as president to herald new era for Chile|date=11 March 2022|work=The Guardian|access-date=15 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220312233147/https://www.theguardian.com/world/2022/mar/11/gabriel-boric-chile-president-new-era|archive-date=12 March 2022|language=en|url-status=live}}</ref> The majority of Boric's Cabinet—14 out of 24—are women, which is a first in the Western Hemisphere.<ref>{{cite news|url=https://www.theguardian.com/world/2022/jan/21/chile-gabriel-boric-cabinet-majority-women|title=Chile's president-elect names progressive, majority-women cabinet|date=21 January 2022|work=The Guardian|access-date=15 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220125135734/https://www.theguardian.com/world/2022/jan/21/chile-gabriel-boric-cabinet-majority-women|archive-date=25 January 2022|language=en|url-status=live}}</ref> On 4 September 2022, voters rejected the new constitution proposal in the [[:en:2022_Chilean_constitutional_referendum|constitutional referendum]], which was put forward by the left-leaning [[:en:Constitutional_Convention_(Chile)|Constitutional Convention]].<ref>{{cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-62792025|title=Chile constitution: Voters overwhelmingly reject radical change|date=5 September 2022|work=BBC News|access-date=14 September 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220905063525/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-62792025|archive-date=5 September 2022|url-status=live}}</ref> On 17 December 2023, voters rejected a second new constitution proposal in a new [[:en:2023_Chilean_constitutional_referendum|constitutional referendum]], written by the conservative-led [[:en:Constitutional_Council_(Chile)|Constitutional Council]].<ref name="reuters.com">{{cite web |last1=Villegas |first1=A. |date=18 December 2023 |title=Chileans reject conservative constitution to replace dictatorship-era text |url=https://www.reuters.com/world/americas/chileans-head-polls-again-replace-dictatorship-era-constitution-2023-12-17/ |access-date=18 December 2023 |website=Reuters}}</ref><ref name=":2">{{Cite web |date=17 December 2023 |title=Chilean voters reject conservative constitution, after defeating leftist charter last year |url=https://apnews.com/article/chile-new-constitution-referendum-f7be231ff564856f6a5e1b0c0ac12c57 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20231218053713/https://apnews.com/article/chile-new-constitution-referendum-f7be231ff564856f6a5e1b0c0ac12c57 |archive-date=18 December 2023 |access-date=18 December 2023 |website=AP News |language=en}}</ref><ref name=":3">{{Cite web |title=Chile rejects second attempt to renew constitution |url=https://www.dw.com/en/chile-rejects-second-attempt-to-renew-constitution/a-67749225 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20231218193156/https://www.dw.com/en/chile-rejects-second-attempt-to-renew-constitution/a-67749225 |archive-date=18 December 2023 |access-date=19 December 2023 |website=dw.com |language=en}}</ref> == යොමු කිරීම් == jatwf4eijqoi515653u2wj8fgxz0gr5 750229 750228 2025-06-23T04:23:42Z BuddhikaW88 37808 /* නිදහස සහ ජාතිය ගොඩනැගීම */ 750229 wikitext text/x-wiki === මුල් ඉතිහාසය === [[File:Momia_cultura_chinchorro_año_3000_AC.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Momia_cultura_chinchorro_a%C3%B1o_3000_AC.jpg|වම|thumb|පැරණිතම චින්චොරෝ මමී, ක්‍රි.පූ. 5050 පමණ සිට පැවත එන්නකි.]] ගල් මෙවලම් සාක්ෂිවලින් පෙනී යන්නේ මිනිසුන් වසර 18,500 කට පෙර මොන්ටේ වර්ඩ් නිම්න ප්‍රදේශයට වරින් වර පැමිණි බවයි. වසර 10,000 කට පමණ පෙර, සංක්‍රමණික ආදිවාසී ජනයා වර්තමාන චිලීයේ සාරවත් නිම්න සහ වෙරළබඩ ප්‍රදේශවල පදිංචි වූහ. ඉතා මුල් කාලීන මානව වාසස්ථානවලින් ජනාවාස වූ ස්ථාන අතර මොන්ටේ වර්ඩ්, කියුවා ඩෙල් මිලෝඩන් සහ පාලි-අයික් ආවාටයේ ලාවා නළය ඇතුළත් වේ.<ref name=":0">{{cite web |author=Bower, Bruce |date=26 December 2015 |title=People roamed tip of South America 18,500 years ago |url=https://www.sciencenews.org/article/people-roamed-tip-south-america-18500-years-ago |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200510101040/https://www.sciencenews.org/article/people-roamed-tip-south-america-18500-years-ago |archive-date=10 May 2020 |access-date=26 December 2015 |work=Science News |pages=10}}</ref> ඉන්කාවරු කෙටියෙන් ඔවුන්ගේ අධිරාජ්‍යය දැන් උතුරු චිලී ලෙස ව්‍යාප්ත කළ නමුත්, මාපුචේ (හෝ ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයන් විසින් ඔවුන් හැඳින්වූ පරිදි අරවුකානියානුවන්) රාජ්‍ය සංවිධානයක් නොමැතිකම නොතකා ඉන්කා අධිරාජ්‍යය ඔවුන් යටත් කර ගැනීමට ගත් බොහෝ උත්සාහයන්ට සාර්ථකව ප්‍රතිරෝධය දැක්වූහ.<ref>{{cite book |url=https://books.google.com/books?id=Nf8SnJ_ZJbkC&pg=PA27 |title=Insight Guides: Chile |publisher=Langenscheidt Publishing Group |year=2002 |isbn=978-981-234-890-6 |page=27 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240221111313/https://books.google.com/books?id=Nf8SnJ_ZJbkC&pg=PA27#v=onepage&q&f=false |archive-date=21 February 2024 |url-status=live}}</ref> ඔවුන් සාපා ඉන්කා ටුපාක් යුපන්කි සහ ඔහුගේ හමුදාවට එරෙහිව සටන් කළහ. මවුලේ සටන ලෙස හැඳින්වෙන ලේ වැකි දින තුනක ගැටුමේ ප්‍රතිඵලය වූයේ චිලී ප්‍රදේශ අත්පත් කර ගැනීම මවුලේ ගඟේදී අවසන් වීමයි.<ref name="countrystudies">{{cite web |date=31 March 1994 |title=Development and Breakdown of Democracy, 1830–1973 |url=http://countrystudies.us/chile/85.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110709014719/http://countrystudies.us/chile/85.htm |archive-date=9 July 2011 |access-date=21 April 2009 |work=Country Studies |publisher=Library of Congress}}</ref> === ස්පාඤ්ඤ යටත් විජිතකරණය === [[File:Captaincy_General_of_Chile,_1775.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Captaincy_General_of_Chile,_1775.svg|thumb|චිලී ඉතිහාස ලේඛනයට අනුව 1775 දී චිලී රාජධානිය. ඊළඟ වසරේදී රියෝ ඩි ලා ප්ලාටා හි උප රාජකීයත්වය නිර්මාණය කරන ලද අතර මෙන්ඩෝසා සහ සැන් ජුවාන් නගරවල භූමි ප්‍රදේශ චිලියේ සිට නව ආයතනයට මාරු කරන ලදී.<ref>{{cite book |author1=Eyzaguirre, Jaime |title=Breve historia de las fronteras de Chile |date=1967 |publisher=Editorial Universitaria}}</ref><ref>{{cite book |last1=Lagos Carmona |first1=Guillermo |title=Los Títulos Históricos: Historia de Las Fronteras de Chile |date=1985 |publisher=Andrés Bello |quote=(p. 197) We note that the Loa river is at 22 degrees and that Baleato, in 1793, indicated 21.5 degrees for the beginning of the Kingdom of Chile, with the Loa at its mouth in the Pacific. (...) (p. 540) According to the Map of Cano y Olmedilla, the limit of the Kingdom of Chile "(...) through the desert of Atacama (...) From here it turns to the S., S.E., S.E., and S., keeping in general this last course until near the 29° parallel, from where it takes a S.E. direction. SE. and S., generally keeping this last course until the vicinity of the 29° parallel, from where it takes a S.E. direction, skirting to the east the 'Province of Cuyo' which, of course, appears to be included in the territory of the Kingdom of Chile. In the latitude of 32°30' the line turns to the S.W. until reaching the Quinto river, which, as the legend says 'communicates by channels with the Saladillo in time of floods'. It follows the river down to the meridian 316°, counting to the E. of Tenerife, where it turns a stretch until it reaches the Hueuque-Leuvu river (or Barrancas river) at 371/2° latitude. From here it runs along the river for a stretch to the S.E., and then turns to the E. and falls into the Atlantic Sea in the vicinity of parallel 37° between Cape Lobos and Cape Corrientes", "a little north of the current Mar del Plata". (...) (p. 543) In this document it is seen that those of the province of Cuyo end to the south at the source of the Diamante River, and that from that point to the east, the dividing line goes to the point where the Quinto River crosses the road that goes from Santiago to Buenos Aires.}}</ref><ref>{{cite book |last1=Amunátegui |first1=Miguel Luis |url=https://libros.uchile.cl/files/presses/1/monographs/128/submission/proof/36/ |title=Títulos de la República de Chile a la soberanía i dominio de la Estremidad |date=1985 |access-date=14 November 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20221112070737/https://libros.uchile.cl/files/presses/1/monographs/128/submission/proof/36/ |archive-date=12 November 2022 |url-status=live}}</ref><ref>{{cite book |last1=Morla Vicuña |first1=Carlos |title=Estudio histórico sobre el descubrimiento y conquista de la Patagonia y de la Tierra del Fuego |date=1903 |publisher=F. A. Brockhaus |location=Leipzig}}</ref>]] 1520 දී, ලොව වටා ගමන් කිරීමට උත්සාහ කරන අතරතුර, ෆර්ඩිනන්ඩ් මැගෙලන් දැන් ඔහුගේ නමින් නම් කර ඇති දකුණු මාර්ගය (මැගෙලන් සමුද්‍ර සන්ධිය) සොයා ගත් අතර එමඟින් දැන් චිලී ලෙස හඳුන්වන ප්‍රදේශයට පා තැබූ පළමු යුරෝපීයයා බවට පත්විය. චිලී වෙත ළඟා වූ ඊළඟ යුරෝපීයයන් වූයේ 1535 දී පේරු සිට රත්තරන් සොයමින් පැමිණි ඩියාගෝ ද අල්මාග්‍රෝ සහ ඔහුගේ ස්පාඤ්ඤ ආක්‍රමණික කණ්ඩායමයි. ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයින්ට ප්‍රධාන වශයෙන් කප්පාදු කෘෂිකර්මාන්තය සහ දඩයම් කිරීම තුළින් තමන්ට සහාය වූ විවිධ සංස්කෘතීන් හමු විය.<ref name="countrystudies" /> චිලී යටත් කර ගැනීම 1540 දී ඉතා උනන්දුවෙන් ආරම්භ වූ අතර එය 1541 පෙබරවාරි 12 වන දින සන්තියාගෝ නගරය ආරම්භ කළ ෆ්‍රැන්සිස්කෝ පිසාරෝගේ ලුතිනන්වරයෙකු වූ පෙඩ්‍රෝ ද වැල්ඩිවියා විසින් සිදු කරන ලදී. ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයින්ට ඔවුන් සොයන පුළුල් රන් හා රිදී සොයා ගැනීමට නොහැකි වුවද, ඔවුන් චිලී මධ්‍යම නිම්නයේ කෘෂිකාර්මික විභවය හඳුනා ගත් අතර, චිලී ස්පාඤ්ඤ අධිරාජ්‍යයේ කොටසක් බවට පත්විය.<ref name="countrystudies" /> යටත් කර ගැනීම ක්‍රමයෙන් සිදු වූ අතර යුරෝපීයයන් නැවත නැවතත් පසුබෑමකට ලක් විය. 1553 දී ආරම්භ වූ දැවැන්ත මාපුචේ කැරැල්ලක ප්‍රතිඵලයක් ලෙස වැල්ඩිවියා මරණයට පත් වූ අතර යටත් විජිතයේ ප්‍රධාන ජනාවාස බොහොමයක් විනාශ විය. පසුව ඇති වූ ප්‍රධාන කැරලි 1598 සහ 1655 දී සිදු විය. මාපුචේ සහ අනෙකුත් ස්වදේශික කණ්ඩායම් කැරලි ගැසූ සෑම අවස්ථාවකම, ජනපදයේ දකුණු මායිම උතුරු දෙසට තල්ලු කරන ලදී. 1683 දී ස්පාඤ්ඤ කිරීටය විසින් වහල්භාවය අහෝසි කිරීම සිදු කරන ලද්දේ මාපුචේ වහල්භාවයට පත් කිරීම ඔවුන් යටත් කර ගැනීමට බිය ගැන්වීමට වඩා ප්‍රතිරෝධය තීව්‍ර කළ බව පිළිගැනීමෙනි. රාජකීය තහනම් කිරීම් තිබියදීත්, අඛණ්ඩ යටත්විජිතවාදී මැදිහත්වීම් හේතුවෙන් සබඳතා පළුදු විය.<ref>{{Cite web |last=Caivano |first=Tommaso |date=1 April 1882 |title=Storia della guerra d'America fra Chilì, il Perù e la Bolivia |url=http://archive.org/details/storiadellaguer00caivgoog |publisher=Ermanno Loescher |language=it |via=Internet Archive |place=Torino}}</ref> උතුරට කාන්තාරයෙන්, දකුණට මාපුචේ විසින්, නැගෙනහිරින් ඇන්ඩීස් කඳුවැටියෙන් සහ බටහිරින් සාගරයෙන් වෙන් කරන ලද චිලී, ස්පාඤ්ඤ ඇමරිකාවේ වඩාත්ම මධ්‍යගත, සමජාතීය භූමි ප්‍රදේශයක් බවට පත්විය. එක්තරා ආකාරයක මායිම් බලකොටුවක් ලෙස සේවය කරමින්, මාපුචේ සහ ස්පාඤ්ඤයේ යුරෝපීය සතුරන්, විශේෂයෙන් ඉංග්‍රීසි සහ ලන්දේසීන් යන දෙපිරිසගේම ආක්‍රමණ වැළැක්වීමේ මෙහෙවර යටත් විජිතයට පැවරුණි. සර් ෆ්‍රැන්සිස් ඩ්‍රේක් 1578 දී යටත් විජිතයේ ප්‍රධාන වරාය වූ වල්පරයිසෝ වෙත කළ වැටලීමෙන් පෙන්නුම් කළ පරිදි, මාපුචේට අමතරව බුකනියර්වරුන් සහ මුහුදු කොල්ලකරුවන් ද යටත් විජිතයට තර්ජනය කළහ. චිලී රාජ්‍යය ඇමරිකාවේ විශාලතම ස්ථාවර හමුදාවන්ගෙන් එකකට සත්කාරකත්වය සැපයූ අතර, එය ස්පාඤ්ඤ දේපළවලින් වඩාත්ම මිලිටරිකරණය වූ එකක් බවට පත් කළ අතර, පේරු උපරාජයාගේ භාණ්ඩාගාරයට ද මුදල් වැය කළේය.<ref name="hudson">{{cite web |year=1995 |editor-last=Hudson |editor-first=Rex A. |title=Chile: A Country Study |url=http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/cltoc.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20150625213643/http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/cltoc.html |archive-date=25 June 2015 |access-date=27 February 2005 |work=GPO for the Library of Congress}}</ref> [[File:Fundacion_de_Santiago.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Fundacion_de_Santiago.jpg|වම|thumb|පේද්‍රෝ ලීරා විසින් 1888 දී හුලේන් හිල් හි පේද්‍රෝ ද වැල්ඩිවියා විසින් සන්තියාගෝ පිහිටුවීමේ සිතුවම]] පළමු සාමාන්‍ය සංගණනය 1777 සහ 1778 අතර කාලය තුළ අගස්ටින් ද ජෞරෙගුයිගේ රජය විසින් පවත්වන ලදී; එයින් පෙන්නුම් කළේ ජනගහනය 259,646 කින් සමන්විත වූ බවයි: යුරෝපීය සම්භවයක් ඇති 73.5% ක්, මෙස්ටිසෝවරුන් 7.9% ක්, ආදිවාසී ජනතාව 8.6% ක් සහ කළු ජාතිකයින් 9.8% ක්. චිලෝ පළාතේ ආණ්ඩුකාර ෆ්‍රැන්සිස්කෝ හර්ටාඩෝ 1784 දී සංගණනයක් සිදු කළ අතර ජනගහනය 26,703 ක් වන අතර, ඔවුන්ගෙන් 64.4% ක් සුදු ජාතිකයින් සහ 33.5% ක් ස්වදේශිකයන් බවයි. 1812 දී කොන්සෙප්සියොන් රදගුරු පදවිය විසින් මවුලේ ගඟට දකුණින් පිහිටි ප්‍රදේශවල සංගණනයක් සිදු කරන ලද නමුත්, ආදිවාසී ජනගහනය හෝ චිලෝ පළාතේ වැසියන් ඇතුළත් කර නොතිබුණි. ජනගහනය 210,567 ක් ලෙස ඇස්තමේන්තු කර ඇති අතර, ඔවුන්ගෙන් 86.1% ක් ස්පාඤ්ඤ හෝ යුරෝපීය සම්භවයක් ඇති අය වූ අතර, ඔවුන්ගෙන් 10% ක් ආදිවාසී වූ අතර 3.7% ක් මෙස්ටිසෝ, කළු සහ මුලටෝස් විය.<ref>{{Cite book |last=Silva Castro |first=Raúl |url=https://www.memoriachilena.gob.cl/602/w3-article-8952.html |title=Censo de 1813 |date=1953 |publisher=Imprenta Chile |place=Santiago |page=370 |access-date=18 August 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240818150256/https://www.memoriachilena.gob.cl/602/w3-article-8952.html |archive-date=18 August 2024 |url-status=live |via=Biblioteca Nacional de Chile}}</ref> බැටන් සහ ලෝර්කා-ජානා විසින් කරන ලද 2021 අධ්‍යයනයකින් පෙන්නුම් කරන්නේ උතුරු යුරෝපීය සංක්‍රමණිකයන්ගෙන් සාපේක්ෂව ඉහළ කොටසක් ඇති ප්‍රදේශ සංඛ්‍යාත්මකව වේගයෙන් වර්ධනය වූ බවයි, සමස්ත සංක්‍රමණික සංඛ්‍යාව කුඩා වුවද. මෙම බලපෑම බාහිර සාධක සමඟ සම්බන්ධ විය හැකිය: අවට ජනගහනය කුඩා යුරෝපීය නොවන සංක්‍රමණික කණ්ඩායමට සමාන හැසිරීමක් අනුගමනය කළ අතර නව පාසල් නිර්මාණය විය. උත්ප්‍රාසාත්මක ලෙස, සංක්‍රමණිකයන් විසින් කරන ලද අධ්‍යාපනික ආයෝජනයෙන් ධනාත්මක බලපෑම් ඇති වන්නට ඇත, ඒ සමඟම සංඛ්‍යාත්මකභාවය මෙම කලාපවල වැඩි අසමානතාවයෙන් අඩු වී තිබිය හැකිය. කෙසේ වෙතත්, සංක්‍රමණවල ධනාත්මක බලපෑම් පැහැදිලිවම ප්‍රබල විය.<ref>{{Cite journal|last1=Baten|first1=Joerg|last2=Llorca-Jaña|first2=Manuel|date=2021|title=Inequality, Low-Intensity Immigration and Human Capital Formation in the Regions of Chile, 1820–1939|url=https://www.cesifo.org/DocDL/cesifo1_wp8177.pdf|url-status=live|journal=Economics and Human Biology|volume=43|page=101030|doi=10.1016/j.ehb.2021.101030|issn=1570-677X|pmid=34171763|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://www.cesifo.org/DocDL/cesifo1_wp8177.pdf|archive-date=9 October 2022|s2cid=219382958}}</ref> === නිදහස සහ ජාතිය ගොඩනැගීම === [[File:Ejercito_Libertador_cruce_de_Cordillera_de_los_andes.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Ejercito_Libertador_cruce_de_Cordillera_de_los_andes.jpg|thumb|ඇන්ඩීස් තරණය කරන අතරතුර ජෙනරාල්වරුන් වන ජෝස් ද සැන් මාටින් (වමේ) සහ බර්නාඩෝ ඕ'හිගින්ස් (දකුණේ)]] 1808 දී, නැපෝලියන් ඔහුගේ සහෝදර ජෝසප් ස්පාඤ්ඤ රජු ලෙස සිංහාසනාරූඪ කිරීමත් සමඟ චිලී ස්පාඤ්ඤයෙන් නිදහස ලබා ගැනීම සඳහා වූ උත්සාහය වේගවත් විය. බලයෙන් පහ කරන ලද රජුගේ උරුමක්කාරයා වන ෆර්ඩිනන්ඩ් නමින් ජාතික ජුන්ටාවක් 1810 සැප්තැම්බර් 18 වන දින පිහිටුවන ලදී. චිලී රජයේ ජුන්ටාව ස්පාඤ්ඤ රාජාණ්ඩුව තුළ චිලී සඳහා ස්වාධීන රජයක් ප්‍රකාශයට පත් කළේය (මෙම දිනය සිහිපත් කිරීම සඳහා, චිලී සෑම වසරකම සැප්තැම්බර් 18 වන දින එහි ජාතික දිනය සමරයි). මෙම සිදුවීම් වලින් පසුව, හොසේ මිගෙල් කැරේරා (වඩාත් ප්‍රසිද්ධ දේශප්‍රේමීන්ගෙන් කෙනෙකු) සහ ඔහුගේ සහෝදරයන් දෙදෙනා වන ජුවාන් ජෝස් සහ ලුයිස් කැරේරාගේ අණ යටතේ පූර්ණ නිදහස සඳහා වූ ව්‍යාපාරයක් ඉක්මනින්ම පුළුල් අනුගාමිකයින් පිරිසක් ලබා ගත්තේය. රෙකොන්ක්විස්ටා ලෙස හැඳින්වෙන කාලය තුළ අත්තනෝමතික පාලනය නැවත පැනවීමට ස්පාඤ්ඤ උත්සාහයන් දිගු අරගලයකට තුඩු දුන් අතර, කැරේරාගේ නායකත්වයට අභියෝග කළ බර්නාඩෝ ඕ'හිගින්ස්ගේ අභ්‍යන්තර ගැටුම් ද ඊට හේතු විය. 1817 දක්වා කඩින් කඩ යුද්ධ පැවතුනි. ආර්ජන්ටිනාවේ කැරේරා සිරගතව සිටියදී, ඕ'හිගින්ස් සහ කැරේරා විරෝධී කණ්ඩායම, ආර්ජන්ටිනාවේ නිදහස් යුද්ධයේ වීරයා වූ ජෝස් ද සැන් මාටින්, ඇන්ඩීස් හරහා චිලී වෙත හමුදාවක් මෙහෙයවූ අතර රාජකීයයන් පරාජය කළේය. කෙසේ වෙතත්, 1818 පෙබරවාරි 12 වන දින චිලී ස්වාධීන ජනරජයක් ලෙස ප්‍රකාශයට පත් කරන ලදී. කෙසේ වෙතත්, දේශපාලන කැරැල්ල සුළු සමාජ වෙනසක් ගෙන ආ අතර, 19 වන සියවසේ චිලී සමාජය පවුල් දේශපාලනය සහ රෝමානු කතෝලික පල්ලිය විසින් බෙහෙවින් බලපා ඇති ස්ථරීකෘත යටත් විජිත සමාජ ව්‍යුහයේ සාරය ආරක්ෂා කළේය. අවසානයේ ශක්තිමත් ජනාධිපති ධුරයක් මතු වූ නමුත් ධනවත් ඉඩම් හිමියන් බලවත්ව සිටියහ.<ref name="countrystudies" /> බර්නාඩෝ ඕ'හිගින්ස් වරක් පිලිපීනය ස්පාඤ්ඤයෙන් මුදාගෙන දූපත් ඇතුළත් කිරීමෙන් චිලී රාජ්‍යය පුළුල් කිරීමට සැලසුම් කළේය. මේ සම්බන්ධයෙන් ඔහු 1821 නොවැම්බර් 12 දිනැති ලිපියකින් ස්කොට්ලන්ත නාවික නිලධාරියෙකු වන ලෝඩ් තෝමස් කොක්රේන් වෙත ගුවායාකිල්, ගැලපගෝස් දූපත් සහ පිලිපීනය යටත් කර ගැනීමේ ඔහුගේ සැලැස්ම ප්‍රකාශ කළේය. සූදානම් කිරීම් තිබුණත්, ඕ'හිගින්ස් පිටුවහල් කළ නිසා සැලැස්ම ක්‍රියාත්මක වූයේ නැත.<ref>[https://books.google.com/books?id=Jg5cEAAAQBAJ Intercolonial Intimacies: Relinking Latin/o America to the Philippines. 1898-1964 By Paula C. Park] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20221101151055/https://books.google.com.ph/books?id=Jg5cEAAAQBAJ|date=1 November 2022}} (INTRODUCTION: Residual Intercolonial Intimacies across the "Hispanic" Pacific)</ref> [[File:Combate_Naval_Iquique-Thomas_Somerscales.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Combate_Naval_Iquique-Thomas_Somerscales.jpg|thumb|1879 මැයි 21 වන දින ඉක්වික් සටන. පැසිෆික් යුද්ධයේදී චිලී ලැබූ ජයග්‍රහණය නව භූමි ප්‍රදේශ දක්වා ව්‍යාප්ත වීමට ඉඩ සැලසීය.]] චිලී සෙමෙන් තම බලපෑම පුළුල් කිරීමට සහ එහි දේශසීමා ස්ථාපිත කිරීමට පටන් ගත්තේය. ටැන්ටාකෝ ගිවිසුම මගින්, චිලෝ දූපත් සමූහය 1826 දී සංස්ථාගත කරන ලදී. චානාර්සිලෝ හි රිදී ලෝපස් සොයා ගැනීම සහ පේරු සමඟ පැසිෆික් සාගරයේ සමුද්‍රීය ආධිපත්‍යය පිළිබඳ ගැටුමකට තුඩු දුන් වැල්පරයිසෝ වරායේ වර්ධනය වන වෙළඳාම හේතුවෙන් ආර්ථිකය දියුණු වීමට පටන් ගත්තේය. ඒ සමඟම, දකුණු චිලියේ ස්වෛරීභාවය ශක්තිමත් කිරීමට උත්සාහ කරන ලද අතර, 1848 දී අරවුකානියාවට විනිවිද යාම තීව්‍ර කර ලන්කිහු ජර්මානු සංක්‍රමණිකයන් සමඟ යටත් විජිතයක් බවට පත් කරන ලදී. ජෝන් විලියම්ස් විල්සන්ගේ අණ යටතේ ෂූනර් ඇන්කුඩ් විසින් ෆෝට් බුල්ස් ආරම්භ කිරීමත් සමඟ, 1843 දී මැගලන්ස් කලාපය රට විසින් පාලනය කිරීමට පටන් ගත් අතර, එවකට බොලිවියාව සමඟ ආරවුලක් ඇති ඇන්ටොෆගස්ටා කලාපය මිනිසුන්ගෙන් පිරී යාමට පටන් ගත්තේය. 1829–1830 චිලී සිවිල් යුද්ධයෙන් පසුව, ජෝකින් ප්‍රීටෝ පරිපාලනය යටතේ කොන්සර්වේටිව්වරුන් ජයග්‍රහණය කළ 1833 චිලී ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව ලියා ක්‍රියාත්මක කරන ලද්දේ ත්‍රිත්ව අමාත්‍ය ඩියාගෝ පෝටේල්ස්ගේ ඉහළ බලපෑමෙනි. 1850 ගණන්වල චිලීහි තවත් සිවිල් යුද්ධ දෙකක් සිදු විය, එකක් 1851 දී සහ අනෙක 1859 දී. [[File:Territorial_losses_of_the_Republic_of_Chile_de_jure.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Territorial_losses_of_the_Republic_of_Chile_de_jure.svg|thumb|468x468පික්|චිලී ඉතිහාස ලේඛනයට අනුව චිලී ජනරජයේ භෞමික පාඩු (නීතිය අනුව)<ref name="Eyzaguirre">{{cite book |author1=Eyzaguirre, Jaime |title=Breve historia de las fronteras de Chile |date=1967 |publisher=Editorial Universitaria |language=es}}</ref>]] Toward the end of the 19th century, the government in Santiago consolidated its position in the south by the [[:en:Occupation_of_Araucanía|Occupation of Araucanía]]. The [[:en:Boundary_treaty_of_1881_between_Chile_and_Argentina|Boundary treaty of 1881 between Chile and Argentina]] confirmed Chilean sovereignty over the [[:en:Strait_of_Magellan|Strait of Magellan]] but also made the country to renounce to its claims in the rest of East Patagonia after a [[:en:East_Patagonia,_Tierra_del_Fuego_and_Strait_of_Magellan_Dispute|dispute that started in 1842]]. As a result of the [[:en:War_of_the_Pacific|War of the Pacific]] with Peru and Bolivia (1879–83), Chile expanded its territory northward by almost one-third, eliminating Bolivia's access to the Pacific, and acquired valuable [[:en:Caliche_(mineral)#Chilean_caliche|nitrate]] deposits, the exploitation of which led to an era of national affluence. Chile had joined the stand as one of the high-income countries in South America by 1870. On 9 September 1888, Chile took possession of [[:en:Easter_Island|Easter Island]] by the signing of a mutual will agreement with the local king, thanks to the efforts of the Bishop of Tahiti, Monsignor José María Verdier since the island was constantly attacked by slave merchants. The naval officer [[:en:Policarpo_Toro|Policarpo Toro]] represented the Chilean Government and [[:en:Atamu_Tekena|Atamu Tekena]] was the head of the Council of Rapanui. The Rapa Nui elders ceded sovereignty, without renouncing their titles as chiefs, the ownership of their lands, the validity of their culture and traditions on equal terms. The Rapa Nui sold nothing and were integrated in equal conditions into Chile. 19 වන සියවසේ අගභාගයේදී, සන්තියාගෝහි රජය අරවුකානියා අත්පත් කර ගැනීමෙන් දකුණේ සිය ස්ථානය තහවුරු කර ගත්තේය. 1881 දී චිලී සහ ආර්ජන්ටිනාව අතර මායිම් ගිවිසුම මගින් මැගෙලන් සමුද්‍ර සන්ධිය පිළිබඳ චිලී ස්වෛරීභාවය තහවුරු කරන ලද අතර, 1842 දී ආරම්භ වූ ආරවුලකින් පසු නැගෙනහිර පැටගෝනියාවේ ඉතිරි කොටසෙහි තම හිමිකම් අත්හැරීමට ද රට පෙළඹුණි.<ref name="PatagoniaAustral">{{cite book |author=Mateo Martinic Beros |url=https://www.memoriachilena.gob.cl/602/w3-article-10386.html |title=Presencia de Chile en la Patagonia austral 1843 – 1879 |date=1971 |publisher=Editorial Andrés Bello |language=es |access-date=December 8, 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230331010856/https://www.memoriachilena.gob.cl/602/w3-article-10386.html |archive-date=31 March 2023 |url-status=live}}</ref> පේරු සහ බොලිවියාව සමඟ පැවති පැසිෆික් යුද්ධයේ (1879–83) ප්‍රතිඵලයක් ලෙස, චිලී රාජ්‍යය තම භූමි ප්‍රදේශය උතුරු දෙසට තුනෙන් එකකින් පමණ පුළුල් කළ අතර, බොලිවියාවේ පැසිෆික් කලාපයට ප්‍රවේශය ඉවත් කළ අතර, වටිනා නයිට්‍රේට් නිධි අත්පත් කර ගත් අතර, එය සූරාකෑම ජාතික සමෘද්ධිමත් යුගයකට මඟ පෑදීය. 1870 වන විට දකුණු ඇමරිකාවේ ඉහළ ආදායම් ලබන රටවලින් එකක් ලෙස චිලී රාජ්‍යයට එක් විය.<ref>{{cite book |last1=Baten |first1=Jörg |author-link=Jörg Baten |title=A History of the Global Economy. From 1500 to the Present. |date=2016 |publisher=Cambridge University Press |isbn=9781107507180 |page=137}}</ref> 1888 සැප්තැම්බර් 9 වන දින, ටහිටි රදගුරු මොන්සිග්නෝර් ජෝසේ මාරියා වර්ඩියර්ගේ උත්සාහයට ස්තූතිවන්ත වන්නට, ප්‍රාදේශීය රජු සමඟ අන්‍යෝන්‍ය කැමැත්ත ගිවිසුමක් අත්සන් කිරීමෙන් චිලී රාජ්‍යය පාස්කු දූපත අත්පත් කර ගත්තේය. වහල් වෙළෙන්දන් විසින් දිවයින නිරන්තරයෙන් ප්‍රහාර එල්ල කරන ලදී. නාවික නිලධාරි පොලිකාර්පෝ ටෝරෝ චිලී රජය නියෝජනය කළ අතර අටමු ටෙකේනා රපානුයි කවුන්සිලයේ ප්‍රධානියා විය. රාපා නුයි වැඩිහිටියන් ඔවුන්ගේ ප්‍රධානීන් ලෙස ඔවුන්ගේ පදවි නාම, ඔවුන්ගේ ඉඩම්වල අයිතිය, ඔවුන්ගේ සංස්කෘතියේ සහ සම්ප්‍රදායන්ගේ වලංගුභාවය සමාන කොන්දේසි මත අත් නොහරිමින් ස්වෛරීභාවය අත්හැරියහ. රාපා නුයිවරු කිසිවක් විකුණා දැමූ අතර චිලී රාජ්‍යයට සමාන කොන්දේසි යටතේ ඒකාබද්ධ කරන ලදී.<ref name="historia">{{Cite web |title=Historia de la Isla de Pascua: Su Incorporación y Su Conflicto Con La Williamson & Balfour. Daños Patrimoniales, Pretensiones Internacionales e Independentismos |url=http://www.soberaniachile.cl/historia_de_la_incorporacion_y_las_controversias_de_la_isla_de_pascua.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230321015938/http://www.soberaniachile.cl/historia_de_la_incorporacion_y_las_controversias_de_la_isla_de_pascua.html |archive-date=21 March 2023 |access-date=26 January 2024}}</ref> 1891 චිලී සිවිල් යුද්ධය ජනාධිපතිවරයා සහ කොංග්‍රසය අතර බලය නැවත බෙදා හැරීමක් සිදු කළ අතර, චිලී පාර්ලිමේන්තු විලාසිතාවේ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයක් ස්ථාපිත කළේය. කෙසේ වෙතත්, සිවිල් යුද්ධය දේශීය කර්මාන්ත සහ බලගතු චිලී බැංකු අවශ්‍යතා සංවර්ධනයට කැමති අය අතර තරඟයක් ද විය, විශේෂයෙන් විදේශීය ආයෝජකයින් සමඟ ශක්තිමත් සබඳතා තිබූ එඩ්වර්ඩ්ස් නිවස. වැඩි කල් නොගොස්, උත්සන්න වන භූ දේශපාලනික තරඟකාරිත්වය සහ පූනා ද අටකාමා ආරවුල මධ්‍යයේ රට ආර්ජන්ටිනාව සමඟ ඉතා මිල අධික නාවික අවි තරඟයක නිරත විය. පේරු සහ බොලිවියාවට එරෙහි පැසිෆික් යුද්ධයේ (1879–1883) ප්‍රතිඵලයක් ලෙස චිලී රටවල් දෙකෙන්ම සම්පත් බහුල භූමි ප්‍රදේශයක් ඈඳා ගැනීමට සහ කලාපීය බලවතෙකු ලෙස එහි තත්ත්වය තවදුරටත් තහවුරු කර ගැනීමට හේතු විය. පසුව එය ඇමරිකාවේ ප්‍රමුඛ නාවික බලවතෙකු ලෙස මතු වූ අතර, 1885 පැනමා අර්බුදයට එක්සත් ජනපද මැදිහත්වීමට විරෝධය දැක්වීමට නැවක් පවා යැවීය. චිලී බටහිර අර්ධගෝලයේ එක්සත් ජනපද ආධිපත්‍යයට තර්ජනය කළ හැකි අතර, 1891 දී බැල්ටිමෝර් අර්බුදය අතරතුර රටවල් දෙක යුද්ධයට ආසන්න විය.<ref name="sater">William Sater, ''Chile and the United States: Empires in Conflict'', Athens, GA; University of Georgia Press, {{ISBN|0-8203-1249-5}} p.51</ref> === 20 වන සියවස === [[File:Chilean_battleship_Almirante_Latorre.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chilean_battleship_Almirante_Latorre.jpg|වම|thumb|1921 දී චිලියේ අල්මිරන්ට් ලැටෝරේ ඩ්‍රෙඩ්නෝට්]] The early 20th century saw Chile fully consolidate its territory and resolve long-running diplomatic and territorial disputes. Its current borders with Argentina were finalized [[:en:1902_Arbitral_award_of_the_Andes_between_Argentina_and_Chile|through British arbitration]] in 1902 and a bilateral settlement of the [[:en:Puna_de_Atacama_dispute|Puna de Atacama dispute]] the following year. In 1904, Chile and Bolivia signed a [[:en:Treaty_of_Peace_and_Friendship_(1904)|Treaty of Peace and Friendship]] which clarified the border between both countries. The Chilean economy partially degenerated into a system protecting the interests of a ruling [[:en:Oligarchy|oligarchy]]. By the 1920s, the emerging middle and working classes were powerful enough to elect a reformist president, [[:en:Arturo_Alessandri|Arturo Alessandri]], whose program was frustrated by a conservative congress. In the 1920s, [[:en:Marxism|Marxist]] groups with strong popular support arose.<ref name="countrystudies" /> A military coup led by General [[:en:Luis_Altamirano|Luis Altamirano]] in 1924 set off a period of political instability that lasted until 1932. Of the ten governments that held power in that period, the longest lasting was that of General [[:en:Carlos_Ibáñez_del_Campo|Carlos Ibáñez del Campo]], who briefly ruled as [[:en:De_facto|de facto]] dictator in 1925 and then again between 1927 and 1931. These authoritarian governments were comparatively less harsh and corrupt than counterparts elsewhere in Latin America.<ref>{{Cite book |last=Fowler |first=Will |title=Authoritarianism in Latin America since independence |publisher=Greenwood Press |year=1996 |isbn=0-313-29843-2 |location=University of Virginia |pages=30–96}}</ref><ref>{{cite book |last=Frazier |first=Lessie Jo |url=https://books.google.com/books?id=gQU-GYGeVSEC&pg=PA163 |title=Salt in the Sand: Memory, Violence, and the Nation-State in Chile, 1890 to the Present |date=17 July 2007 |publisher=Duke University Press |isbn=978-0-8223-4003-4 |pages=163–184 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020445/https://books.google.com/books?id=gQU-GYGeVSEC&pg=PA163#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> By relinquishing power to a democratically elected successor, Ibáñez del Campo retained the respect of a large enough segment of the population to remain a viable politician for more than thirty years, in spite of the vague and shifting nature of his ideology. When constitutional rule was restored in 1932, a strong middle-class party, the Radicals, emerged. It became the key force in coalition governments for the next 20 years. During the period of [[:en:Radical_Party_(Chile)|Radical Party]] dominance (1932–52), the state increased its role in the economy. In 1952, voters returned Ibáñez del Campo to office for another six years. [[:en:Jorge_Alessandri|Jorge Alessandri]] succeeded Ibáñez del Campo in 1958, bringing Chilean conservatism back into power democratically for another term. The [[:en:1964_Chilean_presidential_election|1964 presidential election]] of [[:en:Christian_Democrat_Party_of_Chile|Christian Democrat]] [[:en:Eduardo_Frei_Montalva|Eduardo Frei Montalva]] by an [[:en:Majority|absolute majority]] initiated a period of major reform. Under the slogan "Revolution in Liberty", the Frei administration embarked on far-reaching social and economic programs, particularly in education, housing, and [[:en:Agrarian_reform|agrarian reform]], including rural unionization of agricultural workers. By 1967, however, Frei encountered increasing opposition from leftists, who charged that his reforms were inadequate, and from conservatives, who found them excessive. At the end of his term, Frei had not fully achieved his party's ambitious goals.<ref name="countrystudies" /> [[File:Salvador_Allende_Gossens-.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Salvador_Allende_Gossens-.jpg|thumb|සැල්වදෝර් අයියන්ඩේ]] In the 1970 election, Senator [[:en:Salvador_Allende|Salvador Allende]] of the [[:en:Socialist_Party_of_Chile|Socialist Party of Chile]] (then part of the "[[:en:Popular_Unity_(Chile)|Popular Unity]]" coalition which included the Communists, Radicals, Social-Democrats, dissident Christian Democrats, the Popular Unitary Action Movement, and the Independent Popular Action),<ref name="countrystudies" /> achieved a partial majority in a [[:en:Plurality_(voting)|plurality]] of votes in a three-way contest, followed by candidates Radomiro Tomic for the Christian Democrat Party and Jorge Alessandri for the Conservative Party. Allende was not elected with an absolute majority, receiving fewer than 35% of the votes. The [[:en:National_Congress_of_Chile|Chilean Congress]] conducted a runoff vote between the leading candidates, Allende and former president Jorge Alessandri, and, keeping with tradition, chose Allende by a vote of 153 to 35. Frei refused to form an alliance with Alessandri to oppose Allende, on the grounds that the Christian Democrats were a workers' party and could not make common cause with the right wing.<ref>{{Cite book |last=Mares |first=David |url=https://books.google.com/books?id=0Y3EWkKZsYcC&pg=PA145 |title=The United States and Chile: Coming in from the Cold |author2=Francisco Rojas Aravena |publisher=Routledge |year=2001 |isbn=978-0-415-93125-0 |page=145 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020509/https://books.google.com/books?id=0Y3EWkKZsYcC&pg=PA145 |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref><ref>{{cite book |last=Trento |first=Joseph J. |url=https://books.google.com/books?id=3uPBM7z_62gC&pg=PA560 |title=The Secret History of the CIA |publisher=Carroll & Graf Publishers |year=2005 |isbn=978-0-7867-1500-8 |page=560 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150319065032/http://books.google.com/books?id=3uPBM7z_62gC&pg=PA560 |archive-date=19 March 2015 |url-status=dead}}</ref> An [[:en:Economic_depression|economic depression]] that began in 1972 was exacerbated by [[:en:Capital_flight|capital flight]], plummeting private investment, and withdrawal of bank deposits in response to Allende's socialist program. Production fell and unemployment rose. Allende adopted measures including price freezes, wage increases, and tax reforms, to increase consumer spending and redistribute income downward.<ref>{{cite book |author=Lois Hecht Oppenheim |url=https://books.google.com/books?id=99ZLX52z_noC&pg=PA52 |title=Politics in Chile: Socialism, Authoritarianism, and Market Democracy |publisher=Westview Press |year=2007 |isbn=978-0-7867-3426-9 |page=52 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020433/https://books.google.com/books?id=99ZLX52z_noC&pg=PA52#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> Joint public-private [[:en:Public_works|public works]] projects helped reduce unemployment.<ref name="De Vylder">{{cite book |last=De Vylder |first=Stefan |title=Allende's Chile: The Political Economy of the Rise and Fall of the Unidad Popular |date=5 March 2009 |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-10757-0}}</ref>{{Page needed|date=September 2010}} Much of the banking sector was [[:en:Nationalization|nationalized]]. Many enterprises within the [[:en:Copper#Production|copper]], coal, iron, [[:en:Caliche_(mineral)#Chilean_caliche|nitrate]], and steel industries were [[:en:Nationalization#Expropriation|expropriated]], nationalized, or subjected to state intervention. Industrial output increased sharply and unemployment fell during the Allende administration's first year.<ref name="De Vylder" /> Allende's program included advancement of workers' interests,<ref name="De Vylder" /><ref>{{cite web |title=Allende wins the elections: first coup attempt |url=http://grace.evergreen.edu/~arunc/texts/chile/torre/Allende.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20080107150857/http://grace.evergreen.edu/~arunc/texts/chile/torre/Allende.html |archive-date=7 January 2008 |access-date=17 December 2009 |publisher=Grace.evergreen.edu}}</ref> replacing the judicial system with "socialist legality",<ref name="friedman368">{{cite book |last=Friedman |first=Norman |url=https://books.google.com/books?id=0CIXLdxhQMAC&pg=PA367 |title=The Fifty-Year War: Conflict and Strategy in the Cold War |date=1 March 2007 |publisher=Naval Institute Press |isbn=978-1-59114-287-4 |pages=367–368 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020229/https://books.google.com/books?id=0CIXLdxhQMAC&pg=PA367 |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> nationalization of banks and forcing others to bankruptcy,<ref name="friedman368" /> and strengthening "popular militias" known as MIR.<ref name="friedman368" /> Started under former President Frei, the Popular Unity platform also called for nationalization of Chile's major copper mines in the form of a constitutional amendment. The measure was passed unanimously by Congress. As a result,<ref>{{cite book |last=Qureshi |first=Lubna Z. |url=https://books.google.com/books?id=alISgQdNY4kC&pg=PA86 |title=Nixon, Kissinger, and Allende: U.S. Involvement in the 1973 Coup in Chile |publisher=Lexington Books |year=2009 |isbn=978-0-7391-2655-4 |pages=86–97 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020042/https://books.google.com/books?id=alISgQdNY4kC&pg=PA86#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> the [[:en:Richard_Nixon|Richard Nixon]] administration [[:en:United_States_intervention_in_Chile|organized and inserted secret operatives]] in Chile, in order to swiftly destabilize Allende's government.<ref>{{cite web |title=Report on CIA Chilean Task Force activities |url=http://www.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB8/ch01-01.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20100211203442/http://www.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB8/ch01-01.htm |archive-date=11 February 2010 |access-date=11 March 2010 |work=Chile and the United States: Declassified Documents relating to the Military Coup, 1970–1976 |publisher=The National Security Archive: Electronic Briefing Books (George Washington University)}}</ref> In addition, US financial pressure restricted international economic credit to Chile.<ref name="fas.org">{{cite web |title=Covert Action In Chile 1963–1973, Staff Report Of The Select Committee To Study Governmental Operations With Respect To Intelligence Activities |url=https://fas.org/irp/ops/policy/church-chile.htm |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20091003144646/http://www.fas.org/irp/ops/policy/church-chile.htm |archive-date=3 October 2009 |access-date=17 December 2009 |publisher=Federation of American Scientists}}</ref> The economic problems were also exacerbated by Allende's public spending, financed mostly through printing money, and by poor credit ratings given by commercial banks.<ref>{{Cite news|url=http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,879153,00.html|title=Tightening the Belt|date=7 August 1972|magazine=[[Time (magazine)|Time]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20101022175928/http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,879153,00.html|archive-date=22 October 2010|url-status=dead}}</ref> Simultaneously, opposition media, politicians, business guilds and other organizations helped to accelerate a campaign of domestic political and economical destabilization, some of which was backed by the United States.<ref name="fas.org" /><ref>{{cite web |title=Equipo Nizkor – CIA Activities in Chile – September 18, 2000 |url=http://www.derechos.org/nizkor/chile/doc/hinchey.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20080513083911/http://www.derechos.org/nizkor/chile/doc/hinchey.html |archive-date=13 May 2008 |access-date=17 December 2009 |publisher=Derechos.org}}</ref> By early 1973, inflation was out of control. On 26 May 1973, Chile's Supreme Court, which was opposed to Allende's government, unanimously denounced Allende's ''disruption of the legality of the nation''. Although illegal under the Chilean constitution, the court supported and strengthened Pinochet's soon-to-be seizure of power.<ref name="friedman368" /><ref>{{cite web |title=Transition to Democracy in Latin America: The Role of the judiciary |url=http://www.law.yale.edu/documents/pdf/rightdegree_independence(5).pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130819213445/http://www.law.yale.edu/documents/pdf/rightdegree_independence%285%29.pdf |archive-date=19 August 2013 |publisher=Yale University}}</ref> ==== පිනොචේ යුගය (1973–1990) ==== [[File:Golpe_de_Estado_1973.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Golpe_de_Estado_1973.jpg|වම|thumb|1973 චිලී කුමන්ත්‍රණය අතරතුර ලා මොනේඩා ජනාධිපති මන්දිරයට බෝම්බ හෙලන ප්‍රහාරක ජෙට් යානා]] On 11 September 1973, a [[:en:Chilean_coup_of_1973|military coup]] overthrew Allende, who apparently committed suicide as the armed forces bombarded the [[:en:La_Moneda_Palace|presidential palace]].<ref>{{Cite book |last=Soto |first=Óscar |title=El último día de Salvador Allende |publisher=Aguilar |year=1999 |isbn=978-956-239-084-2}}{{page needed|date=July 2013}}</ref><ref>{{Cite book |last=Ahumada |first=Eugeno |title=Chile: La memoria prohibida}}{{page needed|date=July 2013}}</ref> The degree to which [[:en:U.S._intervention_in_Chile#1973_coup|the United States was involved in the coup]] remains debated; after Allende was overthrown, U.S. Secretary of State [[:en:Henry_Kissinger|Henry Kissinger]] told [[:en:President_of_the_United_States|U.S. president]] [[:en:Richard_Nixon|Richard Nixon]] that the United States had "helped" the coup indirectly.<ref>{{cite web |date=16 September 2013 |title=Kissinger and Chile: the Declassified Record |url=http://www2.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB437/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20130917045957/http://www2.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB437/ |archive-date=17 September 2013 |access-date=16 September 2013 |publisher=The National Security Archive}}</ref> Historian Sebastián Hurtado contends there is no documentary evidence to support that the U.S. government was actively involved in the coordination and execution the coup; however, upon Allende's election in 1970, Kissinger had stated "I don't see why we need to stand by and watch a country go Communist due to the irresponsibility of its own people",<ref name="k745">{{cite web |last=Lewis |first=Anthony |date=1975-02-27 |title=The Kissinger Doctrine |url=https://www.nytimes.com/1975/02/27/archives/the-kissinger-doctrine.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220912084418/https://www.nytimes.com/1975/02/27/archives/the-kissinger-doctrine.html |archive-date=12 September 2022 |access-date=2024-05-08 |website=The New York Times}}</ref><ref name="Hurtado">{{cite web |author1=Juan Paulo Iglesias |date=25 August 2023 |title=Sebastián Hurtado, historiador: "Estados Unidos no tuvo participación directa en el Golpe, pero sí quería que Allende cayera" |url=https://www.latercera.com/la-tercera-sabado/noticia/sebastian-hurtado-historiador-estados-unidos-no-tuvo-participacion-directa-en-el-golpe-pero-si-queria-que-allende-cayera/3UXITS4IUNB3RPPB57ILMYDO64/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240912221446/https://www.latercera.com/la-tercera-sabado/noticia/sebastian-hurtado-historiador-estados-unidos-no-tuvo-participacion-directa-en-el-golpe-pero-si-queria-que-allende-cayera/3UXITS4IUNB3RPPB57ILMYDO64/ |archive-date=12 September 2024 |access-date=12 January 2025 |publisher=La Tercera |language=es}}</ref> while Nixon had expressed that the Allende government should not be consolidated and acted decisively to destabilize his government.<ref name="Hurtado" /><ref>{{cite journal|last1=Hurtado|first1=Sebastián|date=10 October 2016|title=Chile y Estados Unidos, 1964-1973. Una nueva mirada|journal=Nuevo Mundo Mundos Nuevos|language=es|doi=10.4000/nuevomundo.69698|doi-access=free}}</ref> A military junta, led by General [[:en:Augusto_Pinochet|Augusto Pinochet]], took control of the country. His regime was marked by widespread [[:en:Human_rights_violations_in_Pinochet's_Chile|human rights violations]]. Chile initiated and actively participated in [[:en:Operation_Condor|Operation Condor]], a U.S.-backed campaign to suppress leftists and their sympathizes.<ref>{{cite web |last1=Dinges |first1=John |title=Operation Condor |url=http://www.latinamericanstudies.org/chile/operation-condor.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20180722031734/http://www.latinamericanstudies.org/chile/operation-condor.htm |archive-date=22 July 2018 |access-date=6 July 2018 |website=latinamericanstudies.org |publisher=Columbia University}}</ref> In October 1973, at least 72 people were murdered by the [[:en:Caravan_of_Death|Caravan of Death]].<ref>{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/850932.stm|title=Flashback: Caravan of Death|date=25 July 2000|work=BBC|access-date=11 March 2008|archive-url=https://web.archive.org/web/20080226211503/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/850932.stm|archive-date=26 February 2008|url-status=live}}</ref> According to the [[:en:Rettig_Report|Rettig Report]] and [[:en:Valech_Commission|Valech Commission]], during the Pinochet regime's 15-year rule, at least 2,115 were killed,<ref>{{cite web |author=Ministerio del Interior |date=3 August 1999 |title=Ministerio del Interior, Programa de Derechos Humanos – ddhh_rettig |url=http://www.ddhh.gov.cl/ddhh_rettig.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20091223174254/http://www.ddhh.gov.cl/ddhh_rettig.html |archive-date=23 December 2009 |access-date=17 December 2009 |publisher=Ddhh.gov.cl}}</ref> and at least 27,265<ref name="sintesis">{{cite web |title=Sintesis Ok |url=http://www.comisionprisionpoliticaytortura.cl/filesapp/Sintesis.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20070727031254/http://www.comisionprisionpoliticaytortura.cl/filesapp/Sintesis.pdf |archive-date=27 July 2007 |access-date=17 December 2009}}</ref> were tortured (including 88 children younger than 12 years old);<ref name="sintesis" /> many were detained, tortured, and executed at the national stadium. In 2011, Chile recognized an additional 9,800 victims, bringing the total number killed, tortured or imprisoned for political reasons to 40,018.<ref>Eva Vergara (18 August 2015). [https://www.huffingtonpost.com/2011/08/18/chile-recognizes-9800-more-pinochet-victims_n_930754.html Chile Recognizes 9,800 More Pinochet Victims] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20151231220056/http://www.huffingtonpost.com/2011/08/18/chile-recognizes-9800-more-pinochet-victims_n_930754.html|date=31 December 2015}}. ''The Associated Press'' via ''The Huffington Post.'' Retrieved 25 August 2015.</ref> Among the victims was internationally known poet-singer [[:en:Víctor_Jara|Víctor Jara]]. [[File:Augusto_Pinochet_foto_oficial_coloreada.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Augusto_Pinochet_foto_oficial_coloreada.jpg|thumb|ඔගස්ටෝ පිනෝචෙට්]] A new Constitution was approved by a controversial [[:en:Plebiscite|plebiscite]] on 11 September 1980, and General Pinochet became president of the republic for an eight-year term. After Pinochet obtained rule of the country, several hundred committed Chilean revolutionaries joined the [[:en:Sandinista|Sandinista]] army in [[:en:Nicaragua|Nicaragua]], guerrilla forces in [[:en:Argentina|Argentina]] or training camps in [[:en:Cuba|Cuba]], Eastern Europe and Northern Africa.<ref>{{cite book |author1=Pamela Constable |author-link=Pamela Constable |url=https://archive.org/details/nationofenemiesc00cons |title=A Nation of Enemies: Chile Under Pinochet |author2=Arturo Valenzuela |author2-link=Arturo Valenzuela |publisher=W W Norton & Company Incorporated |year=1993 |isbn=978-0-393-30985-0 |page=150}}</ref> In the late 1980s, largely as a result of events such as the 1982 economic collapse<ref>{{cite book |last1=Klein |first1=Naomi |author-link=Naomi Klein |url=https://books.google.com/books?id=PwHUAq5LPOQC&pg=PA85 |title=The Shock Doctrine: The Rise of Disaster Capitalism |date=1 April 2010 |publisher=Henry Holt and Company (2007) |isbn=978-1-4299-1948-7 |page=85 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020106/https://books.google.com/books?id=PwHUAq5LPOQC&pg=PA85#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> and mass [[:en:Civil_resistance|civil resistance]] in 1983–88, the government gradually permitted greater freedom of assembly, [[:en:Freedom_of_speech|speech]], and association, to include trade union and political activity.<ref>{{cite book |last=Huneeus |first=Carlos |author-link=Carlos Huneeus |title=Civil Resistance and Power Politics:The Experience of Non-violent Action from Gandhi to the Present |date=3 September 2009 |publisher=Oxford University Press |isbn=978-0-19-161917-5 |editor1=Adam Roberts |pages=197–212 |chapter=Political Mass Mobilization against Authoritarian Rule: Pinochet's Chile, 1983–88 |access-date=14 July 2013 |editor2=Timothy Garton Ash |chapter-url=https://books.google.com/books?id=zD_S8Y2WbRsC&pg=PT168 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020252/https://books.google.com/books?id=zD_S8Y2WbRsC&pg=PT168#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> The government launched market-oriented reforms with [[:en:Hernán_Büchi|Hernán Büchi]] as Minister of Finance. Chile moved toward a [[:en:Free_market_economy|free market economy]] that saw an increase in domestic and foreign private investment, although the [[:en:Copper#Production|copper]] industry and other important mineral resources were not opened to competition. In a [[:en:1988_Chilean_national_plebiscite|plebiscite]] on 5 October 1988, Pinochet was denied a second eight-year term as president (56% against 44%). Chileans elected a new president and the majority of members of a [[:en:Bicameralism|bicameral]] congress on 14 December 1989. Christian Democrat [[:en:Patricio_Aylwin|Patricio Aylwin]], the candidate of a coalition of 17 political parties called the ''[[:en:Concertación|Concertación]]'', received an absolute majority of votes (55%).<ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/1989/12/16/world/man-in-the-news-patricio-aylwin-a-moderate-leads-chile.html|title=Man in the News: Patricio Aylwin; A Moderate Leads Chile|last=Christian|first=Shirley|date=16 December 1989|work=The New York Times|access-date=28 July 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180729012944/https://www.nytimes.com/1989/12/16/world/man-in-the-news-patricio-aylwin-a-moderate-leads-chile.html|archive-date=29 July 2018|url-status=live}}</ref> President Aylwin served from 1990 to 1994, in what was considered a transition period. === 21 වන සියවස === [[File:Izamiento_de_la_Gran_Bandera_Nacional_-_Presidentes_de_Chile.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Izamiento_de_la_Gran_Bandera_Nacional_-_Presidentes_de_Chile.jpg|වම|thumb|චිලී රාජ්‍යයේ ද්විශත සංවත්සරය සමරමින්, එහි ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයට සංක්‍රමණය වීමෙන් පසු (1990–2022) චිලී රාජ්‍යයේ පළමු ජනාධිපතිවරුන් පස් දෙනා]] In December 1993, Christian Democrat [[:en:Eduardo_Frei_Ruiz-Tagle|Eduardo Frei Ruiz-Tagle]], the son of previous president Eduardo Frei Montalva, led the Concertación coalition to victory with an absolute majority of votes (58%).<ref>{{cite encyclopedia |title=Chile elects new leader Late president's son wins big |encyclopedia=Encyclopedia.com |url=http://www.encyclopedia.com/doc/1P2-8257609.html |access-date=14 July 2013 |date=12 December 1993 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080526090105/http://www.encyclopedia.com/doc/1P2-8257609.html |archive-date=26 May 2008}}</ref> Frei Ruiz-Tagle was succeeded in 2000 by Socialist [[:en:Ricardo_Lagos|Ricardo Lagos]], who won the presidency in an unprecedented [[:en:1999–2000_Chilean_presidential_election|runoff election]] against [[:en:Joaquín_Lavín|Joaquín Lavín]] of the rightist [[:en:Alliance_for_Chile|Alliance for Chile]].<ref>{{Cite news|url=http://archives.cnn.com/2000/WORLD/americas/01/17/chile.elex.01/|title=Moderate socialist Lagos wins Chilean presidential election|date=16 January 2000|work=CNN|archive-url=https://web.archive.org/web/20080506162601/http://archives.cnn.com/2000/WORLD/americas/01/17/chile.elex.01/|archive-date=6 May 2008|url-status=dead}}</ref> In January 2006, Chileans elected their first female president, [[:en:Michelle_Bachelet_Jeria|Michelle Bachelet Jeria]], of the Socialist Party, defeating [[:en:Sebastián_Piñera|Sebastián Piñera]], of the [[:en:National_Renewal_(Chile)|National Renewal]] party, extending the ''Concertación'' governance for another four years.<ref>{{cite web |date=12 January 2006 |title=Chile elects first woman president |url=https://www.nbcnews.com/id/wbna10819903 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20131109023348/http://www.nbcnews.com/id/10819903/ |archive-date=9 November 2013 |access-date=10 November 2019 |work=NBC News}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2006/03/11/AR2006031101381.html|title=Bachelet Sworn in As Chile's President|last=Reel|first=Monte|date=12 March 2006|newspaper=The Washington Post|access-date=22 August 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170701225835/http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2006/03/11/AR2006031101381.html|archive-date=1 July 2017|url-status=live}}</ref> In January 2010, Chileans [[:en:2009–10_Chilean_presidential_election|elected]] [[:en:Sebastián_Piñera|Sebastián Piñera]] as the first rightist President in 20 years, defeating former President [[:en:Eduardo_Frei_Ruiz-Tagle|Eduardo Frei Ruiz-Tagle]] of the ''Concertación'', for a four-year term succeeding Bachelet. Due to term limits, [[:en:Sebastián_Piñera|Sebastián Piñera]] did not stand for re-election in 2013, and his term expired in March 2014 resulting in [[:en:Michelle_Bachelet|Michelle Bachelet]] returning to office.<ref>{{cite web |date=11 March 2014 |title=Michelle Bachelet sworn in as Chile's president |url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-26528923 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140312035407/http://www.bbc.com/news/world-latin-america-26528923 |archive-date=12 March 2014 |access-date=12 August 2021 |work=BBC News}}</ref> Sebastián Piñera succeeded Bachelet again in 2018 as the [[:en:President_of_Chile|President of Chile]] after winning the December 2017 presidential [[:en:2017_Chilean_general_election|election]].<ref>{{cite web |date=18 December 2017 |title=Chile election: Conservative Piñera elected president |url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-42388019 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20171218103345/http://www.bbc.com/news/world-latin-america-42388019 |archive-date=18 December 2017 |access-date=12 August 2021 |work=BBC News}}</ref><ref>{{cite web |date=11 March 2018 |title=Pinera, a conservative billionaire, is sworn in as president of Chile |url=https://www.yahoo.com/news/pinera-conservative-billionaire-sworn-president-chile-183054108.html?guccounter=1&guce_referrer=aHR0cHM6Ly93d3cuZ29vZ2xlLmNvbS8&guce_referrer_sig=AQAAAC6_pBevRC0GpV00u6W8P1NWhHqxCXKFRdRMnzk5fsa |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210801211945/https://www.yahoo.com/news/pinera-conservative-billionaire-sworn-president-chile-183054108.html?guccounter=1&guce_referrer=aHR0cHM6Ly93d3cuZ29vZ2xlLmNvbS8&guce_referrer_sig=AQAAAC6_pBevRC0GpV00u6W8P1NWhHqxCXKFRdRMnzk5fsa |archive-date=1 August 2021 |access-date=12 August 2021 |work=Yahoo! News |agency=Agence France Presse}}</ref> On 27 February 2010, Chile was struck by an 8.8 {{M|w|link=y}} [[:en:2010_Chile_earthquake|earthquake]], the fifth largest ever recorded at the time. More than 500 people died (most from the ensuing [[:en:Tsunami|tsunami]]) and over a million people lost their homes. The earthquake was also followed by multiple aftershocks.<ref>{{cite web |title=US ready to help Chile: Obama |url=http://www.australia-times.com.au/world/article.php?id=501 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110427081917/http://www.australia-times.com.au/world/article.php?id=501 |archive-date=27 April 2011 |access-date=3 March 2010 |work=The Australia Times}}</ref> Initial damage estimates were in the range of US$15–30 billion, around 10% to 15% of Chile's real gross domestic product.<ref>[http://www.contractmagazine.com/contract/content_display/design/news/e3i128fcc3d3e64156a013dfae605b73a5b More Quakes Shake Chile's Infrastructure], Adam Figman, ''Contract'', 1 March 2010 {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141114030306/http://www.contractmagazine.com/contract/content_display/design/news/e3i128fcc3d3e64156a013dfae605b73a5b|date=14 November 2014}}</ref> Chile achieved global recognition for the successful [[:en:2010_Copiapó_mining_accident|rescue of 33 trapped miners]] in 2010. On 5 August 2010, the access tunnel collapsed at the San José copper and gold mine in the [[:en:Atacama_Desert|Atacama Desert]] near [[:en:Copiapó|Copiapó]] in northern Chile, trapping 33 men {{convert|700|m|sp=us}} below ground. A rescue effort organized by the Chilean government located the miners 17 days later. All 33 men were brought to the surface two months later on 13 October 2010 over a period of almost 24 hours, an effort that was carried on live television around the world.<ref name="usstatedep">{{cite web |date=16 December 2011 |title=Background Note: Chile |url=https://2009-2017.state.gov/r/pa/ei/bgn/1981.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170121153101/https://2009-2017.state.gov/r/pa/ei/bgn/1981.htm |archive-date=21 January 2017 |access-date=19 March 2012 |work=[[Bureau of Western Hemisphere Affairs]], [[United States Department of State]]}}</ref> [[File:Marcha_Mas_Grande_De_Chile_2019_Plaza_Baquedano_Drone.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Marcha_Mas_Grande_De_Chile_2019_Plaza_Baquedano_Drone.jpg|thumb|සන්තියාගෝ හි ප්ලාසා බැකෙඩානෝ දෙසට 2019–2022 චිලී විරෝධතාවල දර්ශනයක්]] From [[:en:2019–20_Chilean_protests|2019 to 2022]], Chile endured a series of nationwide protests in response to a rise in the [[:en:Santiago_Metro|Santiago Metro]]'s subway fare, the increased [[:en:Cost_of_living|cost of living]], [[:en:Privatization|privatization]], and [[:en:Economic_inequality|inequality]].<ref>{{cite web |author=Naomi Larsson |date=26 October 2019 |title=Chile protests: More than one million bring Santiago to a halt |url=https://www.aljazeera.com/news/2019/10/chile-protests-million-bring-santiago-halt-191025223542333.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191026165551/https://www.aljazeera.com/news/2019/10/chile-protests-million-bring-santiago-halt-191025223542333.html |archive-date=26 October 2019 |access-date=19 November 2019 |website=Al Jazeera}}</ref> On 15 November, most of the political parties represented in the National Congress signed an agreement to call a [[:en:2020_Chilean_national_referendum|national referendum]] in April 2020 regarding the creation of a new Constitution, later postponed to October due to the [[:en:COVID-19_pandemic_in_Chile|COVID-19 pandemic]].<ref>{{cite news|url=https://www.aljazeera.com/news/2019/11/month-protests-chile-persist-gov-concessions-191118231609475.html|title=One month on: Protests in Chile persist despite gov't concessions|author=Sandra Cuffe|date=19 November 2019|work=Al Jazeera|access-date=19 November 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20200317120559/https://www.aljazeera.com/news/2019/11/month-protests-chile-persist-gov-concessions-191118231609475.html|archive-date=17 March 2020|url-status=live}}</ref> On 25 October 2020, Chileans voted 78.28 percent in favor of a new constitution, while 21.72 percent rejected the change; voter turnout was 51 percent. An [[:en:2021_Chilean_Constitutional_Convention_election|election]] for the members of the [[:en:Constitutional_Convention_(Chile)|Constitutional Convention]] was held in Chile between 15 and 16 May 2021;<ref name="postpone">{{Cite web |date=6 April 2021 |title=Presidente Piñera promulga reforma que posterga elecciones al 15 y 16 de mayo |url=https://www.elmostrador.cl/noticias/pais/2021/04/06/presidente-pinera-promulga-reforma-que-posterga-elecciones-al-15-y-16-de-mayo/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210505183947/https://www.elmostrador.cl/noticias/pais/2021/04/06/presidente-pinera-promulga-reforma-que-posterga-elecciones-al-15-y-16-de-mayo/ |archive-date=5 May 2021 |access-date=7 April 2021 |website=El Mostrador |language=es}}</ref> the results saw a complete rearrangement of the political system established since the end of [[:en:Military_dictatorship_of_Chile_(1973–1990)|Pinochet's dictatorship]] in 1990, with various independent and leftist candidates performing strongly relative to conventional center-right and center-left parties. On 19 December 2021, a leftist candidate, the 35-year-old former student protest leader [[:en:Gabriel_Boric|Gabriel Boric]], won Chile's presidential [[:en:2021_Chilean_general_election|election]] to become the country's youngest leader.<ref>{{cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-59715941|title=Leftist Gabriel Boric to become Chile's youngest ever president|date=20 December 2021|work=BBC News|access-date=21 December 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211220000309/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-59715941|archive-date=20 December 2021|url-status=live}}</ref> On 11 March 2022, Boric was sworn in as president to succeed outgoing President Sebastian Piñera.<ref>{{cite news|url=https://www.theguardian.com/world/2022/mar/11/gabriel-boric-chile-president-new-era|title=Gabriel Boric, 36, sworn in as president to herald new era for Chile|date=11 March 2022|work=The Guardian|access-date=15 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220312233147/https://www.theguardian.com/world/2022/mar/11/gabriel-boric-chile-president-new-era|archive-date=12 March 2022|language=en|url-status=live}}</ref> The majority of Boric's Cabinet—14 out of 24—are women, which is a first in the Western Hemisphere.<ref>{{cite news|url=https://www.theguardian.com/world/2022/jan/21/chile-gabriel-boric-cabinet-majority-women|title=Chile's president-elect names progressive, majority-women cabinet|date=21 January 2022|work=The Guardian|access-date=15 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220125135734/https://www.theguardian.com/world/2022/jan/21/chile-gabriel-boric-cabinet-majority-women|archive-date=25 January 2022|language=en|url-status=live}}</ref> On 4 September 2022, voters rejected the new constitution proposal in the [[:en:2022_Chilean_constitutional_referendum|constitutional referendum]], which was put forward by the left-leaning [[:en:Constitutional_Convention_(Chile)|Constitutional Convention]].<ref>{{cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-62792025|title=Chile constitution: Voters overwhelmingly reject radical change|date=5 September 2022|work=BBC News|access-date=14 September 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220905063525/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-62792025|archive-date=5 September 2022|url-status=live}}</ref> On 17 December 2023, voters rejected a second new constitution proposal in a new [[:en:2023_Chilean_constitutional_referendum|constitutional referendum]], written by the conservative-led [[:en:Constitutional_Council_(Chile)|Constitutional Council]].<ref name="reuters.com">{{cite web |last1=Villegas |first1=A. |date=18 December 2023 |title=Chileans reject conservative constitution to replace dictatorship-era text |url=https://www.reuters.com/world/americas/chileans-head-polls-again-replace-dictatorship-era-constitution-2023-12-17/ |access-date=18 December 2023 |website=Reuters}}</ref><ref name=":2">{{Cite web |date=17 December 2023 |title=Chilean voters reject conservative constitution, after defeating leftist charter last year |url=https://apnews.com/article/chile-new-constitution-referendum-f7be231ff564856f6a5e1b0c0ac12c57 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20231218053713/https://apnews.com/article/chile-new-constitution-referendum-f7be231ff564856f6a5e1b0c0ac12c57 |archive-date=18 December 2023 |access-date=18 December 2023 |website=AP News |language=en}}</ref><ref name=":3">{{Cite web |title=Chile rejects second attempt to renew constitution |url=https://www.dw.com/en/chile-rejects-second-attempt-to-renew-constitution/a-67749225 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20231218193156/https://www.dw.com/en/chile-rejects-second-attempt-to-renew-constitution/a-67749225 |archive-date=18 December 2023 |access-date=19 December 2023 |website=dw.com |language=en}}</ref> == යොමු කිරීම් == 5yulo8tz24xalrw3b2ofa59jv2bfvt4 750230 750229 2025-06-23T04:26:43Z BuddhikaW88 37808 /* නිදහස සහ ජාතිය ගොඩනැගීම */ 750230 wikitext text/x-wiki === මුල් ඉතිහාසය === [[File:Momia_cultura_chinchorro_año_3000_AC.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Momia_cultura_chinchorro_a%C3%B1o_3000_AC.jpg|වම|thumb|පැරණිතම චින්චොරෝ මමී, ක්‍රි.පූ. 5050 පමණ සිට පැවත එන්නකි.]] ගල් මෙවලම් සාක්ෂිවලින් පෙනී යන්නේ මිනිසුන් වසර 18,500 කට පෙර මොන්ටේ වර්ඩ් නිම්න ප්‍රදේශයට වරින් වර පැමිණි බවයි. වසර 10,000 කට පමණ පෙර, සංක්‍රමණික ආදිවාසී ජනයා වර්තමාන චිලීයේ සාරවත් නිම්න සහ වෙරළබඩ ප්‍රදේශවල පදිංචි වූහ. ඉතා මුල් කාලීන මානව වාසස්ථානවලින් ජනාවාස වූ ස්ථාන අතර මොන්ටේ වර්ඩ්, කියුවා ඩෙල් මිලෝඩන් සහ පාලි-අයික් ආවාටයේ ලාවා නළය ඇතුළත් වේ.<ref name=":0">{{cite web |author=Bower, Bruce |date=26 December 2015 |title=People roamed tip of South America 18,500 years ago |url=https://www.sciencenews.org/article/people-roamed-tip-south-america-18500-years-ago |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200510101040/https://www.sciencenews.org/article/people-roamed-tip-south-america-18500-years-ago |archive-date=10 May 2020 |access-date=26 December 2015 |work=Science News |pages=10}}</ref> ඉන්කාවරු කෙටියෙන් ඔවුන්ගේ අධිරාජ්‍යය දැන් උතුරු චිලී ලෙස ව්‍යාප්ත කළ නමුත්, මාපුචේ (හෝ ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයන් විසින් ඔවුන් හැඳින්වූ පරිදි අරවුකානියානුවන්) රාජ්‍ය සංවිධානයක් නොමැතිකම නොතකා ඉන්කා අධිරාජ්‍යය ඔවුන් යටත් කර ගැනීමට ගත් බොහෝ උත්සාහයන්ට සාර්ථකව ප්‍රතිරෝධය දැක්වූහ.<ref>{{cite book |url=https://books.google.com/books?id=Nf8SnJ_ZJbkC&pg=PA27 |title=Insight Guides: Chile |publisher=Langenscheidt Publishing Group |year=2002 |isbn=978-981-234-890-6 |page=27 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240221111313/https://books.google.com/books?id=Nf8SnJ_ZJbkC&pg=PA27#v=onepage&q&f=false |archive-date=21 February 2024 |url-status=live}}</ref> ඔවුන් සාපා ඉන්කා ටුපාක් යුපන්කි සහ ඔහුගේ හමුදාවට එරෙහිව සටන් කළහ. මවුලේ සටන ලෙස හැඳින්වෙන ලේ වැකි දින තුනක ගැටුමේ ප්‍රතිඵලය වූයේ චිලී ප්‍රදේශ අත්පත් කර ගැනීම මවුලේ ගඟේදී අවසන් වීමයි.<ref name="countrystudies">{{cite web |date=31 March 1994 |title=Development and Breakdown of Democracy, 1830–1973 |url=http://countrystudies.us/chile/85.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110709014719/http://countrystudies.us/chile/85.htm |archive-date=9 July 2011 |access-date=21 April 2009 |work=Country Studies |publisher=Library of Congress}}</ref> === ස්පාඤ්ඤ යටත් විජිතකරණය === [[File:Captaincy_General_of_Chile,_1775.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Captaincy_General_of_Chile,_1775.svg|thumb|චිලී ඉතිහාස ලේඛනයට අනුව 1775 දී චිලී රාජධානිය. ඊළඟ වසරේදී රියෝ ඩි ලා ප්ලාටා හි උප රාජකීයත්වය නිර්මාණය කරන ලද අතර මෙන්ඩෝසා සහ සැන් ජුවාන් නගරවල භූමි ප්‍රදේශ චිලියේ සිට නව ආයතනයට මාරු කරන ලදී.<ref>{{cite book |author1=Eyzaguirre, Jaime |title=Breve historia de las fronteras de Chile |date=1967 |publisher=Editorial Universitaria}}</ref><ref>{{cite book |last1=Lagos Carmona |first1=Guillermo |title=Los Títulos Históricos: Historia de Las Fronteras de Chile |date=1985 |publisher=Andrés Bello |quote=(p. 197) We note that the Loa river is at 22 degrees and that Baleato, in 1793, indicated 21.5 degrees for the beginning of the Kingdom of Chile, with the Loa at its mouth in the Pacific. (...) (p. 540) According to the Map of Cano y Olmedilla, the limit of the Kingdom of Chile "(...) through the desert of Atacama (...) From here it turns to the S., S.E., S.E., and S., keeping in general this last course until near the 29° parallel, from where it takes a S.E. direction. SE. and S., generally keeping this last course until the vicinity of the 29° parallel, from where it takes a S.E. direction, skirting to the east the 'Province of Cuyo' which, of course, appears to be included in the territory of the Kingdom of Chile. In the latitude of 32°30' the line turns to the S.W. until reaching the Quinto river, which, as the legend says 'communicates by channels with the Saladillo in time of floods'. It follows the river down to the meridian 316°, counting to the E. of Tenerife, where it turns a stretch until it reaches the Hueuque-Leuvu river (or Barrancas river) at 371/2° latitude. From here it runs along the river for a stretch to the S.E., and then turns to the E. and falls into the Atlantic Sea in the vicinity of parallel 37° between Cape Lobos and Cape Corrientes", "a little north of the current Mar del Plata". (...) (p. 543) In this document it is seen that those of the province of Cuyo end to the south at the source of the Diamante River, and that from that point to the east, the dividing line goes to the point where the Quinto River crosses the road that goes from Santiago to Buenos Aires.}}</ref><ref>{{cite book |last1=Amunátegui |first1=Miguel Luis |url=https://libros.uchile.cl/files/presses/1/monographs/128/submission/proof/36/ |title=Títulos de la República de Chile a la soberanía i dominio de la Estremidad |date=1985 |access-date=14 November 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20221112070737/https://libros.uchile.cl/files/presses/1/monographs/128/submission/proof/36/ |archive-date=12 November 2022 |url-status=live}}</ref><ref>{{cite book |last1=Morla Vicuña |first1=Carlos |title=Estudio histórico sobre el descubrimiento y conquista de la Patagonia y de la Tierra del Fuego |date=1903 |publisher=F. A. Brockhaus |location=Leipzig}}</ref>]] 1520 දී, ලොව වටා ගමන් කිරීමට උත්සාහ කරන අතරතුර, ෆර්ඩිනන්ඩ් මැගෙලන් දැන් ඔහුගේ නමින් නම් කර ඇති දකුණු මාර්ගය (මැගෙලන් සමුද්‍ර සන්ධිය) සොයා ගත් අතර එමඟින් දැන් චිලී ලෙස හඳුන්වන ප්‍රදේශයට පා තැබූ පළමු යුරෝපීයයා බවට පත්විය. චිලී වෙත ළඟා වූ ඊළඟ යුරෝපීයයන් වූයේ 1535 දී පේරු සිට රත්තරන් සොයමින් පැමිණි ඩියාගෝ ද අල්මාග්‍රෝ සහ ඔහුගේ ස්පාඤ්ඤ ආක්‍රමණික කණ්ඩායමයි. ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයින්ට ප්‍රධාන වශයෙන් කප්පාදු කෘෂිකර්මාන්තය සහ දඩයම් කිරීම තුළින් තමන්ට සහාය වූ විවිධ සංස්කෘතීන් හමු විය.<ref name="countrystudies" /> චිලී යටත් කර ගැනීම 1540 දී ඉතා උනන්දුවෙන් ආරම්භ වූ අතර එය 1541 පෙබරවාරි 12 වන දින සන්තියාගෝ නගරය ආරම්භ කළ ෆ්‍රැන්සිස්කෝ පිසාරෝගේ ලුතිනන්වරයෙකු වූ පෙඩ්‍රෝ ද වැල්ඩිවියා විසින් සිදු කරන ලදී. ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයින්ට ඔවුන් සොයන පුළුල් රන් හා රිදී සොයා ගැනීමට නොහැකි වුවද, ඔවුන් චිලී මධ්‍යම නිම්නයේ කෘෂිකාර්මික විභවය හඳුනා ගත් අතර, චිලී ස්පාඤ්ඤ අධිරාජ්‍යයේ කොටසක් බවට පත්විය.<ref name="countrystudies" /> යටත් කර ගැනීම ක්‍රමයෙන් සිදු වූ අතර යුරෝපීයයන් නැවත නැවතත් පසුබෑමකට ලක් විය. 1553 දී ආරම්භ වූ දැවැන්ත මාපුචේ කැරැල්ලක ප්‍රතිඵලයක් ලෙස වැල්ඩිවියා මරණයට පත් වූ අතර යටත් විජිතයේ ප්‍රධාන ජනාවාස බොහොමයක් විනාශ විය. පසුව ඇති වූ ප්‍රධාන කැරලි 1598 සහ 1655 දී සිදු විය. මාපුචේ සහ අනෙකුත් ස්වදේශික කණ්ඩායම් කැරලි ගැසූ සෑම අවස්ථාවකම, ජනපදයේ දකුණු මායිම උතුරු දෙසට තල්ලු කරන ලදී. 1683 දී ස්පාඤ්ඤ කිරීටය විසින් වහල්භාවය අහෝසි කිරීම සිදු කරන ලද්දේ මාපුචේ වහල්භාවයට පත් කිරීම ඔවුන් යටත් කර ගැනීමට බිය ගැන්වීමට වඩා ප්‍රතිරෝධය තීව්‍ර කළ බව පිළිගැනීමෙනි. රාජකීය තහනම් කිරීම් තිබියදීත්, අඛණ්ඩ යටත්විජිතවාදී මැදිහත්වීම් හේතුවෙන් සබඳතා පළුදු විය.<ref>{{Cite web |last=Caivano |first=Tommaso |date=1 April 1882 |title=Storia della guerra d'America fra Chilì, il Perù e la Bolivia |url=http://archive.org/details/storiadellaguer00caivgoog |publisher=Ermanno Loescher |language=it |via=Internet Archive |place=Torino}}</ref> උතුරට කාන්තාරයෙන්, දකුණට මාපුචේ විසින්, නැගෙනහිරින් ඇන්ඩීස් කඳුවැටියෙන් සහ බටහිරින් සාගරයෙන් වෙන් කරන ලද චිලී, ස්පාඤ්ඤ ඇමරිකාවේ වඩාත්ම මධ්‍යගත, සමජාතීය භූමි ප්‍රදේශයක් බවට පත්විය. එක්තරා ආකාරයක මායිම් බලකොටුවක් ලෙස සේවය කරමින්, මාපුචේ සහ ස්පාඤ්ඤයේ යුරෝපීය සතුරන්, විශේෂයෙන් ඉංග්‍රීසි සහ ලන්දේසීන් යන දෙපිරිසගේම ආක්‍රමණ වැළැක්වීමේ මෙහෙවර යටත් විජිතයට පැවරුණි. සර් ෆ්‍රැන්සිස් ඩ්‍රේක් 1578 දී යටත් විජිතයේ ප්‍රධාන වරාය වූ වල්පරයිසෝ වෙත කළ වැටලීමෙන් පෙන්නුම් කළ පරිදි, මාපුචේට අමතරව බුකනියර්වරුන් සහ මුහුදු කොල්ලකරුවන් ද යටත් විජිතයට තර්ජනය කළහ. චිලී රාජ්‍යය ඇමරිකාවේ විශාලතම ස්ථාවර හමුදාවන්ගෙන් එකකට සත්කාරකත්වය සැපයූ අතර, එය ස්පාඤ්ඤ දේපළවලින් වඩාත්ම මිලිටරිකරණය වූ එකක් බවට පත් කළ අතර, පේරු උපරාජයාගේ භාණ්ඩාගාරයට ද මුදල් වැය කළේය.<ref name="hudson">{{cite web |year=1995 |editor-last=Hudson |editor-first=Rex A. |title=Chile: A Country Study |url=http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/cltoc.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20150625213643/http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/cltoc.html |archive-date=25 June 2015 |access-date=27 February 2005 |work=GPO for the Library of Congress}}</ref> [[File:Fundacion_de_Santiago.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Fundacion_de_Santiago.jpg|වම|thumb|පේද්‍රෝ ලීරා විසින් 1888 දී හුලේන් හිල් හි පේද්‍රෝ ද වැල්ඩිවියා විසින් සන්තියාගෝ පිහිටුවීමේ සිතුවම]] පළමු සාමාන්‍ය සංගණනය 1777 සහ 1778 අතර කාලය තුළ අගස්ටින් ද ජෞරෙගුයිගේ රජය විසින් පවත්වන ලදී; එයින් පෙන්නුම් කළේ ජනගහනය 259,646 කින් සමන්විත වූ බවයි: යුරෝපීය සම්භවයක් ඇති 73.5% ක්, මෙස්ටිසෝවරුන් 7.9% ක්, ආදිවාසී ජනතාව 8.6% ක් සහ කළු ජාතිකයින් 9.8% ක්. චිලෝ පළාතේ ආණ්ඩුකාර ෆ්‍රැන්සිස්කෝ හර්ටාඩෝ 1784 දී සංගණනයක් සිදු කළ අතර ජනගහනය 26,703 ක් වන අතර, ඔවුන්ගෙන් 64.4% ක් සුදු ජාතිකයින් සහ 33.5% ක් ස්වදේශිකයන් බවයි. 1812 දී කොන්සෙප්සියොන් රදගුරු පදවිය විසින් මවුලේ ගඟට දකුණින් පිහිටි ප්‍රදේශවල සංගණනයක් සිදු කරන ලද නමුත්, ආදිවාසී ජනගහනය හෝ චිලෝ පළාතේ වැසියන් ඇතුළත් කර නොතිබුණි. ජනගහනය 210,567 ක් ලෙස ඇස්තමේන්තු කර ඇති අතර, ඔවුන්ගෙන් 86.1% ක් ස්පාඤ්ඤ හෝ යුරෝපීය සම්භවයක් ඇති අය වූ අතර, ඔවුන්ගෙන් 10% ක් ආදිවාසී වූ අතර 3.7% ක් මෙස්ටිසෝ, කළු සහ මුලටෝස් විය.<ref>{{Cite book |last=Silva Castro |first=Raúl |url=https://www.memoriachilena.gob.cl/602/w3-article-8952.html |title=Censo de 1813 |date=1953 |publisher=Imprenta Chile |place=Santiago |page=370 |access-date=18 August 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240818150256/https://www.memoriachilena.gob.cl/602/w3-article-8952.html |archive-date=18 August 2024 |url-status=live |via=Biblioteca Nacional de Chile}}</ref> බැටන් සහ ලෝර්කා-ජානා විසින් කරන ලද 2021 අධ්‍යයනයකින් පෙන්නුම් කරන්නේ උතුරු යුරෝපීය සංක්‍රමණිකයන්ගෙන් සාපේක්ෂව ඉහළ කොටසක් ඇති ප්‍රදේශ සංඛ්‍යාත්මකව වේගයෙන් වර්ධනය වූ බවයි, සමස්ත සංක්‍රමණික සංඛ්‍යාව කුඩා වුවද. මෙම බලපෑම බාහිර සාධක සමඟ සම්බන්ධ විය හැකිය: අවට ජනගහනය කුඩා යුරෝපීය නොවන සංක්‍රමණික කණ්ඩායමට සමාන හැසිරීමක් අනුගමනය කළ අතර නව පාසල් නිර්මාණය විය. උත්ප්‍රාසාත්මක ලෙස, සංක්‍රමණිකයන් විසින් කරන ලද අධ්‍යාපනික ආයෝජනයෙන් ධනාත්මක බලපෑම් ඇති වන්නට ඇත, ඒ සමඟම සංඛ්‍යාත්මකභාවය මෙම කලාපවල වැඩි අසමානතාවයෙන් අඩු වී තිබිය හැකිය. කෙසේ වෙතත්, සංක්‍රමණවල ධනාත්මක බලපෑම් පැහැදිලිවම ප්‍රබල විය.<ref>{{Cite journal|last1=Baten|first1=Joerg|last2=Llorca-Jaña|first2=Manuel|date=2021|title=Inequality, Low-Intensity Immigration and Human Capital Formation in the Regions of Chile, 1820–1939|url=https://www.cesifo.org/DocDL/cesifo1_wp8177.pdf|url-status=live|journal=Economics and Human Biology|volume=43|page=101030|doi=10.1016/j.ehb.2021.101030|issn=1570-677X|pmid=34171763|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://www.cesifo.org/DocDL/cesifo1_wp8177.pdf|archive-date=9 October 2022|s2cid=219382958}}</ref> === නිදහස සහ ජාතිය ගොඩනැගීම === [[File:Ejercito_Libertador_cruce_de_Cordillera_de_los_andes.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Ejercito_Libertador_cruce_de_Cordillera_de_los_andes.jpg|thumb|ඇන්ඩීස් තරණය කරන අතරතුර ජෙනරාල්වරුන් වන ජෝස් ද සැන් මාටින් (වමේ) සහ බර්නාඩෝ ඕ'හිගින්ස් (දකුණේ)]] 1808 දී, නැපෝලියන් ඔහුගේ සහෝදර ජෝසප් ස්පාඤ්ඤ රජු ලෙස සිංහාසනාරූඪ කිරීමත් සමඟ චිලී ස්පාඤ්ඤයෙන් නිදහස ලබා ගැනීම සඳහා වූ උත්සාහය වේගවත් විය. බලයෙන් පහ කරන ලද රජුගේ උරුමක්කාරයා වන ෆර්ඩිනන්ඩ් නමින් ජාතික ජුන්ටාවක් 1810 සැප්තැම්බර් 18 වන දින පිහිටුවන ලදී. චිලී රජයේ ජුන්ටාව ස්පාඤ්ඤ රාජාණ්ඩුව තුළ චිලී සඳහා ස්වාධීන රජයක් ප්‍රකාශයට පත් කළේය (මෙම දිනය සිහිපත් කිරීම සඳහා, චිලී සෑම වසරකම සැප්තැම්බර් 18 වන දින එහි ජාතික දිනය සමරයි). මෙම සිදුවීම් වලින් පසුව, හොසේ මිගෙල් කැරේරා (වඩාත් ප්‍රසිද්ධ දේශප්‍රේමීන්ගෙන් කෙනෙකු) සහ ඔහුගේ සහෝදරයන් දෙදෙනා වන ජුවාන් ජෝස් සහ ලුයිස් කැරේරාගේ අණ යටතේ පූර්ණ නිදහස සඳහා වූ ව්‍යාපාරයක් ඉක්මනින්ම පුළුල් අනුගාමිකයින් පිරිසක් ලබා ගත්තේය. රෙකොන්ක්විස්ටා ලෙස හැඳින්වෙන කාලය තුළ අත්තනෝමතික පාලනය නැවත පැනවීමට ස්පාඤ්ඤ උත්සාහයන් දිගු අරගලයකට තුඩු දුන් අතර, කැරේරාගේ නායකත්වයට අභියෝග කළ බර්නාඩෝ ඕ'හිගින්ස්ගේ අභ්‍යන්තර ගැටුම් ද ඊට හේතු විය. 1817 දක්වා කඩින් කඩ යුද්ධ පැවතුනි. ආර්ජන්ටිනාවේ කැරේරා සිරගතව සිටියදී, ඕ'හිගින්ස් සහ කැරේරා විරෝධී කණ්ඩායම, ආර්ජන්ටිනාවේ නිදහස් යුද්ධයේ වීරයා වූ ජෝස් ද සැන් මාටින්, ඇන්ඩීස් හරහා චිලී වෙත හමුදාවක් මෙහෙයවූ අතර රාජකීයයන් පරාජය කළේය. කෙසේ වෙතත්, 1818 පෙබරවාරි 12 වන දින චිලී ස්වාධීන ජනරජයක් ලෙස ප්‍රකාශයට පත් කරන ලදී. කෙසේ වෙතත්, දේශපාලන කැරැල්ල සුළු සමාජ වෙනසක් ගෙන ආ අතර, 19 වන සියවසේ චිලී සමාජය පවුල් දේශපාලනය සහ රෝමානු කතෝලික පල්ලිය විසින් බෙහෙවින් බලපා ඇති ස්ථරීකෘත යටත් විජිත සමාජ ව්‍යුහයේ සාරය ආරක්ෂා කළේය. අවසානයේ ශක්තිමත් ජනාධිපති ධුරයක් මතු වූ නමුත් ධනවත් ඉඩම් හිමියන් බලවත්ව සිටියහ.<ref name="countrystudies" /> බර්නාඩෝ ඕ'හිගින්ස් වරක් පිලිපීනය ස්පාඤ්ඤයෙන් මුදාගෙන දූපත් ඇතුළත් කිරීමෙන් චිලී රාජ්‍යය පුළුල් කිරීමට සැලසුම් කළේය. මේ සම්බන්ධයෙන් ඔහු 1821 නොවැම්බර් 12 දිනැති ලිපියකින් ස්කොට්ලන්ත නාවික නිලධාරියෙකු වන ලෝඩ් තෝමස් කොක්රේන් වෙත ගුවායාකිල්, ගැලපගෝස් දූපත් සහ පිලිපීනය යටත් කර ගැනීමේ ඔහුගේ සැලැස්ම ප්‍රකාශ කළේය. සූදානම් කිරීම් තිබුණත්, ඕ'හිගින්ස් පිටුවහල් කළ නිසා සැලැස්ම ක්‍රියාත්මක වූයේ නැත.<ref>[https://books.google.com/books?id=Jg5cEAAAQBAJ Intercolonial Intimacies: Relinking Latin/o America to the Philippines. 1898-1964 By Paula C. Park] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20221101151055/https://books.google.com.ph/books?id=Jg5cEAAAQBAJ|date=1 November 2022}} (INTRODUCTION: Residual Intercolonial Intimacies across the "Hispanic" Pacific)</ref> [[File:Combate_Naval_Iquique-Thomas_Somerscales.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Combate_Naval_Iquique-Thomas_Somerscales.jpg|thumb|1879 මැයි 21 වන දින ඉක්වික් සටන. පැසිෆික් යුද්ධයේදී චිලී ලැබූ ජයග්‍රහණය නව භූමි ප්‍රදේශ දක්වා ව්‍යාප්ත වීමට ඉඩ සැලසීය.]] චිලී සෙමෙන් තම බලපෑම පුළුල් කිරීමට සහ එහි දේශසීමා ස්ථාපිත කිරීමට පටන් ගත්තේය. ටැන්ටාකෝ ගිවිසුම මගින්, චිලෝ දූපත් සමූහය 1826 දී සංස්ථාගත කරන ලදී. චානාර්සිලෝ හි රිදී ලෝපස් සොයා ගැනීම සහ පේරු සමඟ පැසිෆික් සාගරයේ සමුද්‍රීය ආධිපත්‍යය පිළිබඳ ගැටුමකට තුඩු දුන් වැල්පරයිසෝ වරායේ වර්ධනය වන වෙළඳාම හේතුවෙන් ආර්ථිකය දියුණු වීමට පටන් ගත්තේය. ඒ සමඟම, දකුණු චිලියේ ස්වෛරීභාවය ශක්තිමත් කිරීමට උත්සාහ කරන ලද අතර, 1848 දී අරවුකානියාවට විනිවිද යාම තීව්‍ර කර ලන්කිහු ජර්මානු සංක්‍රමණිකයන් සමඟ යටත් විජිතයක් බවට පත් කරන ලදී. ජෝන් විලියම්ස් විල්සන්ගේ අණ යටතේ ෂූනර් ඇන්කුඩ් විසින් ෆෝට් බුල්ස් ආරම්භ කිරීමත් සමඟ, 1843 දී මැගලන්ස් කලාපය රට විසින් පාලනය කිරීමට පටන් ගත් අතර, එවකට බොලිවියාව සමඟ ආරවුලක් ඇති ඇන්ටොෆගස්ටා කලාපය මිනිසුන්ගෙන් පිරී යාමට පටන් ගත්තේය. 1829–1830 චිලී සිවිල් යුද්ධයෙන් පසුව, ජෝකින් ප්‍රීටෝ පරිපාලනය යටතේ කොන්සර්වේටිව්වරුන් ජයග්‍රහණය කළ 1833 චිලී ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව ලියා ක්‍රියාත්මක කරන ලද්දේ ත්‍රිත්ව අමාත්‍ය ඩියාගෝ පෝටේල්ස්ගේ ඉහළ බලපෑමෙනි. 1850 ගණන්වල චිලීහි තවත් සිවිල් යුද්ධ දෙකක් සිදු විය, එකක් 1851 දී සහ අනෙක 1859 දී. [[File:Territorial_losses_of_the_Republic_of_Chile_de_jure.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Territorial_losses_of_the_Republic_of_Chile_de_jure.svg|thumb|468x468පික්|චිලී ඉතිහාස ලේඛනයට අනුව චිලී ජනරජයේ භෞමික පාඩු (නීතිය අනුව)<ref name="Eyzaguirre">{{cite book |author1=Eyzaguirre, Jaime |title=Breve historia de las fronteras de Chile |date=1967 |publisher=Editorial Universitaria |language=es}}</ref>]]19 වන සියවසේ අගභාගයේදී, සන්තියාගෝහි රජය අරවුකානියා අත්පත් කර ගැනීමෙන් දකුණේ සිය ස්ථානය තහවුරු කර ගත්තේය. 1881 දී චිලී සහ ආර්ජන්ටිනාව අතර මායිම් ගිවිසුම මගින් මැගෙලන් සමුද්‍ර සන්ධිය පිළිබඳ චිලී ස්වෛරීභාවය තහවුරු කරන ලද අතර, 1842 දී ආරම්භ වූ ආරවුලකින් පසු නැගෙනහිර පැටගෝනියාවේ ඉතිරි කොටසෙහි තම හිමිකම් අත්හැරීමට ද රට පෙළඹුණි.<ref name="PatagoniaAustral">{{cite book |author=Mateo Martinic Beros |url=https://www.memoriachilena.gob.cl/602/w3-article-10386.html |title=Presencia de Chile en la Patagonia austral 1843 – 1879 |date=1971 |publisher=Editorial Andrés Bello |language=es |access-date=December 8, 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230331010856/https://www.memoriachilena.gob.cl/602/w3-article-10386.html |archive-date=31 March 2023 |url-status=live}}</ref> පේරු සහ බොලිවියාව සමඟ පැවති පැසිෆික් යුද්ධයේ (1879–83) ප්‍රතිඵලයක් ලෙස, චිලී රාජ්‍යය තම භූමි ප්‍රදේශය උතුරු දෙසට තුනෙන් එකකින් පමණ පුළුල් කළ අතර, බොලිවියාවේ පැසිෆික් කලාපයට ප්‍රවේශය ඉවත් කළ අතර, වටිනා නයිට්‍රේට් නිධි අත්පත් කර ගත් අතර, එය සූරාකෑම ජාතික සමෘද්ධිමත් යුගයකට මඟ පෑදීය. 1870 වන විට දකුණු ඇමරිකාවේ ඉහළ ආදායම් ලබන රටවලින් එකක් ලෙස චිලී රාජ්‍යයට එක් විය.<ref>{{cite book |last1=Baten |first1=Jörg |author-link=Jörg Baten |title=A History of the Global Economy. From 1500 to the Present. |date=2016 |publisher=Cambridge University Press |isbn=9781107507180 |page=137}}</ref> 1888 සැප්තැම්බර් 9 වන දින, ටහිටි රදගුරු මොන්සිග්නෝර් ජෝසේ මාරියා වර්ඩියර්ගේ උත්සාහයට ස්තූතිවන්ත වන්නට, ප්‍රාදේශීය රජු සමඟ අන්‍යෝන්‍ය කැමැත්ත ගිවිසුමක් අත්සන් කිරීමෙන් චිලී රාජ්‍යය පාස්කු දූපත අත්පත් කර ගත්තේය. වහල් වෙළෙන්දන් විසින් දිවයින නිරන්තරයෙන් ප්‍රහාර එල්ල කරන ලදී. නාවික නිලධාරි පොලිකාර්පෝ ටෝරෝ චිලී රජය නියෝජනය කළ අතර අටමු ටෙකේනා රපානුයි කවුන්සිලයේ ප්‍රධානියා විය. රාපා නුයි වැඩිහිටියන් ඔවුන්ගේ ප්‍රධානීන් ලෙස ඔවුන්ගේ පදවි නාම, ඔවුන්ගේ ඉඩම්වල අයිතිය, ඔවුන්ගේ සංස්කෘතියේ සහ සම්ප්‍රදායන්ගේ වලංගුභාවය සමාන කොන්දේසි මත අත් නොහරිමින් ස්වෛරීභාවය අත්හැරියහ. රාපා නුයිවරු කිසිවක් විකුණා දැමූ අතර චිලී රාජ්‍යයට සමාන කොන්දේසි යටතේ ඒකාබද්ධ කරන ලදී.<ref name="historia">{{Cite web |title=Historia de la Isla de Pascua: Su Incorporación y Su Conflicto Con La Williamson & Balfour. Daños Patrimoniales, Pretensiones Internacionales e Independentismos |url=http://www.soberaniachile.cl/historia_de_la_incorporacion_y_las_controversias_de_la_isla_de_pascua.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230321015938/http://www.soberaniachile.cl/historia_de_la_incorporacion_y_las_controversias_de_la_isla_de_pascua.html |archive-date=21 March 2023 |access-date=26 January 2024}}</ref> 1891 චිලී සිවිල් යුද්ධය ජනාධිපතිවරයා සහ කොංග්‍රසය අතර බලය නැවත බෙදා හැරීමක් සිදු කළ අතර, චිලී පාර්ලිමේන්තු විලාසිතාවේ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයක් ස්ථාපිත කළේය. කෙසේ වෙතත්, සිවිල් යුද්ධය දේශීය කර්මාන්ත සහ බලගතු චිලී බැංකු අවශ්‍යතා සංවර්ධනයට කැමති අය අතර තරඟයක් ද විය, විශේෂයෙන් විදේශීය ආයෝජකයින් සමඟ ශක්තිමත් සබඳතා තිබූ එඩ්වර්ඩ්ස් නිවස. වැඩි කල් නොගොස්, උත්සන්න වන භූ දේශපාලනික තරඟකාරිත්වය සහ පූනා ද අටකාමා ආරවුල මධ්‍යයේ රට ආර්ජන්ටිනාව සමඟ ඉතා මිල අධික නාවික අවි තරඟයක නිරත විය. පේරු සහ බොලිවියාවට එරෙහි පැසිෆික් යුද්ධයේ (1879–1883) ප්‍රතිඵලයක් ලෙස චිලී රටවල් දෙකෙන්ම සම්පත් බහුල භූමි ප්‍රදේශයක් ඈඳා ගැනීමට සහ කලාපීය බලවතෙකු ලෙස එහි තත්ත්වය තවදුරටත් තහවුරු කර ගැනීමට හේතු විය. පසුව එය ඇමරිකාවේ ප්‍රමුඛ නාවික බලවතෙකු ලෙස මතු වූ අතර, 1885 පැනමා අර්බුදයට එක්සත් ජනපද මැදිහත්වීමට විරෝධය දැක්වීමට නැවක් පවා යැවීය. චිලී බටහිර අර්ධගෝලයේ එක්සත් ජනපද ආධිපත්‍යයට තර්ජනය කළ හැකි අතර, 1891 දී බැල්ටිමෝර් අර්බුදය අතරතුර රටවල් දෙක යුද්ධයට ආසන්න විය.<ref name="sater">William Sater, ''Chile and the United States: Empires in Conflict'', Athens, GA; University of Georgia Press, {{ISBN|0-8203-1249-5}} p.51</ref> === 20 වන සියවස === [[File:Chilean_battleship_Almirante_Latorre.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chilean_battleship_Almirante_Latorre.jpg|වම|thumb|1921 දී චිලියේ අල්මිරන්ට් ලැටෝරේ ඩ්‍රෙඩ්නෝට්]] The early 20th century saw Chile fully consolidate its territory and resolve long-running diplomatic and territorial disputes. Its current borders with Argentina were finalized [[:en:1902_Arbitral_award_of_the_Andes_between_Argentina_and_Chile|through British arbitration]] in 1902 and a bilateral settlement of the [[:en:Puna_de_Atacama_dispute|Puna de Atacama dispute]] the following year. In 1904, Chile and Bolivia signed a [[:en:Treaty_of_Peace_and_Friendship_(1904)|Treaty of Peace and Friendship]] which clarified the border between both countries. The Chilean economy partially degenerated into a system protecting the interests of a ruling [[:en:Oligarchy|oligarchy]]. By the 1920s, the emerging middle and working classes were powerful enough to elect a reformist president, [[:en:Arturo_Alessandri|Arturo Alessandri]], whose program was frustrated by a conservative congress. In the 1920s, [[:en:Marxism|Marxist]] groups with strong popular support arose.<ref name="countrystudies" /> A military coup led by General [[:en:Luis_Altamirano|Luis Altamirano]] in 1924 set off a period of political instability that lasted until 1932. Of the ten governments that held power in that period, the longest lasting was that of General [[:en:Carlos_Ibáñez_del_Campo|Carlos Ibáñez del Campo]], who briefly ruled as [[:en:De_facto|de facto]] dictator in 1925 and then again between 1927 and 1931. These authoritarian governments were comparatively less harsh and corrupt than counterparts elsewhere in Latin America.<ref>{{Cite book |last=Fowler |first=Will |title=Authoritarianism in Latin America since independence |publisher=Greenwood Press |year=1996 |isbn=0-313-29843-2 |location=University of Virginia |pages=30–96}}</ref><ref>{{cite book |last=Frazier |first=Lessie Jo |url=https://books.google.com/books?id=gQU-GYGeVSEC&pg=PA163 |title=Salt in the Sand: Memory, Violence, and the Nation-State in Chile, 1890 to the Present |date=17 July 2007 |publisher=Duke University Press |isbn=978-0-8223-4003-4 |pages=163–184 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020445/https://books.google.com/books?id=gQU-GYGeVSEC&pg=PA163#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> By relinquishing power to a democratically elected successor, Ibáñez del Campo retained the respect of a large enough segment of the population to remain a viable politician for more than thirty years, in spite of the vague and shifting nature of his ideology. When constitutional rule was restored in 1932, a strong middle-class party, the Radicals, emerged. It became the key force in coalition governments for the next 20 years. During the period of [[:en:Radical_Party_(Chile)|Radical Party]] dominance (1932–52), the state increased its role in the economy. In 1952, voters returned Ibáñez del Campo to office for another six years. [[:en:Jorge_Alessandri|Jorge Alessandri]] succeeded Ibáñez del Campo in 1958, bringing Chilean conservatism back into power democratically for another term. The [[:en:1964_Chilean_presidential_election|1964 presidential election]] of [[:en:Christian_Democrat_Party_of_Chile|Christian Democrat]] [[:en:Eduardo_Frei_Montalva|Eduardo Frei Montalva]] by an [[:en:Majority|absolute majority]] initiated a period of major reform. Under the slogan "Revolution in Liberty", the Frei administration embarked on far-reaching social and economic programs, particularly in education, housing, and [[:en:Agrarian_reform|agrarian reform]], including rural unionization of agricultural workers. By 1967, however, Frei encountered increasing opposition from leftists, who charged that his reforms were inadequate, and from conservatives, who found them excessive. At the end of his term, Frei had not fully achieved his party's ambitious goals.<ref name="countrystudies" /> [[File:Salvador_Allende_Gossens-.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Salvador_Allende_Gossens-.jpg|thumb|සැල්වදෝර් අයියන්ඩේ]] In the 1970 election, Senator [[:en:Salvador_Allende|Salvador Allende]] of the [[:en:Socialist_Party_of_Chile|Socialist Party of Chile]] (then part of the "[[:en:Popular_Unity_(Chile)|Popular Unity]]" coalition which included the Communists, Radicals, Social-Democrats, dissident Christian Democrats, the Popular Unitary Action Movement, and the Independent Popular Action),<ref name="countrystudies" /> achieved a partial majority in a [[:en:Plurality_(voting)|plurality]] of votes in a three-way contest, followed by candidates Radomiro Tomic for the Christian Democrat Party and Jorge Alessandri for the Conservative Party. Allende was not elected with an absolute majority, receiving fewer than 35% of the votes. The [[:en:National_Congress_of_Chile|Chilean Congress]] conducted a runoff vote between the leading candidates, Allende and former president Jorge Alessandri, and, keeping with tradition, chose Allende by a vote of 153 to 35. Frei refused to form an alliance with Alessandri to oppose Allende, on the grounds that the Christian Democrats were a workers' party and could not make common cause with the right wing.<ref>{{Cite book |last=Mares |first=David |url=https://books.google.com/books?id=0Y3EWkKZsYcC&pg=PA145 |title=The United States and Chile: Coming in from the Cold |author2=Francisco Rojas Aravena |publisher=Routledge |year=2001 |isbn=978-0-415-93125-0 |page=145 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020509/https://books.google.com/books?id=0Y3EWkKZsYcC&pg=PA145 |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref><ref>{{cite book |last=Trento |first=Joseph J. |url=https://books.google.com/books?id=3uPBM7z_62gC&pg=PA560 |title=The Secret History of the CIA |publisher=Carroll & Graf Publishers |year=2005 |isbn=978-0-7867-1500-8 |page=560 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150319065032/http://books.google.com/books?id=3uPBM7z_62gC&pg=PA560 |archive-date=19 March 2015 |url-status=dead}}</ref> An [[:en:Economic_depression|economic depression]] that began in 1972 was exacerbated by [[:en:Capital_flight|capital flight]], plummeting private investment, and withdrawal of bank deposits in response to Allende's socialist program. Production fell and unemployment rose. Allende adopted measures including price freezes, wage increases, and tax reforms, to increase consumer spending and redistribute income downward.<ref>{{cite book |author=Lois Hecht Oppenheim |url=https://books.google.com/books?id=99ZLX52z_noC&pg=PA52 |title=Politics in Chile: Socialism, Authoritarianism, and Market Democracy |publisher=Westview Press |year=2007 |isbn=978-0-7867-3426-9 |page=52 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020433/https://books.google.com/books?id=99ZLX52z_noC&pg=PA52#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> Joint public-private [[:en:Public_works|public works]] projects helped reduce unemployment.<ref name="De Vylder">{{cite book |last=De Vylder |first=Stefan |title=Allende's Chile: The Political Economy of the Rise and Fall of the Unidad Popular |date=5 March 2009 |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-10757-0}}</ref>{{Page needed|date=September 2010}} Much of the banking sector was [[:en:Nationalization|nationalized]]. Many enterprises within the [[:en:Copper#Production|copper]], coal, iron, [[:en:Caliche_(mineral)#Chilean_caliche|nitrate]], and steel industries were [[:en:Nationalization#Expropriation|expropriated]], nationalized, or subjected to state intervention. Industrial output increased sharply and unemployment fell during the Allende administration's first year.<ref name="De Vylder" /> Allende's program included advancement of workers' interests,<ref name="De Vylder" /><ref>{{cite web |title=Allende wins the elections: first coup attempt |url=http://grace.evergreen.edu/~arunc/texts/chile/torre/Allende.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20080107150857/http://grace.evergreen.edu/~arunc/texts/chile/torre/Allende.html |archive-date=7 January 2008 |access-date=17 December 2009 |publisher=Grace.evergreen.edu}}</ref> replacing the judicial system with "socialist legality",<ref name="friedman368">{{cite book |last=Friedman |first=Norman |url=https://books.google.com/books?id=0CIXLdxhQMAC&pg=PA367 |title=The Fifty-Year War: Conflict and Strategy in the Cold War |date=1 March 2007 |publisher=Naval Institute Press |isbn=978-1-59114-287-4 |pages=367–368 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020229/https://books.google.com/books?id=0CIXLdxhQMAC&pg=PA367 |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> nationalization of banks and forcing others to bankruptcy,<ref name="friedman368" /> and strengthening "popular militias" known as MIR.<ref name="friedman368" /> Started under former President Frei, the Popular Unity platform also called for nationalization of Chile's major copper mines in the form of a constitutional amendment. The measure was passed unanimously by Congress. As a result,<ref>{{cite book |last=Qureshi |first=Lubna Z. |url=https://books.google.com/books?id=alISgQdNY4kC&pg=PA86 |title=Nixon, Kissinger, and Allende: U.S. Involvement in the 1973 Coup in Chile |publisher=Lexington Books |year=2009 |isbn=978-0-7391-2655-4 |pages=86–97 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020042/https://books.google.com/books?id=alISgQdNY4kC&pg=PA86#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> the [[:en:Richard_Nixon|Richard Nixon]] administration [[:en:United_States_intervention_in_Chile|organized and inserted secret operatives]] in Chile, in order to swiftly destabilize Allende's government.<ref>{{cite web |title=Report on CIA Chilean Task Force activities |url=http://www.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB8/ch01-01.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20100211203442/http://www.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB8/ch01-01.htm |archive-date=11 February 2010 |access-date=11 March 2010 |work=Chile and the United States: Declassified Documents relating to the Military Coup, 1970–1976 |publisher=The National Security Archive: Electronic Briefing Books (George Washington University)}}</ref> In addition, US financial pressure restricted international economic credit to Chile.<ref name="fas.org">{{cite web |title=Covert Action In Chile 1963–1973, Staff Report Of The Select Committee To Study Governmental Operations With Respect To Intelligence Activities |url=https://fas.org/irp/ops/policy/church-chile.htm |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20091003144646/http://www.fas.org/irp/ops/policy/church-chile.htm |archive-date=3 October 2009 |access-date=17 December 2009 |publisher=Federation of American Scientists}}</ref> The economic problems were also exacerbated by Allende's public spending, financed mostly through printing money, and by poor credit ratings given by commercial banks.<ref>{{Cite news|url=http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,879153,00.html|title=Tightening the Belt|date=7 August 1972|magazine=[[Time (magazine)|Time]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20101022175928/http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,879153,00.html|archive-date=22 October 2010|url-status=dead}}</ref> Simultaneously, opposition media, politicians, business guilds and other organizations helped to accelerate a campaign of domestic political and economical destabilization, some of which was backed by the United States.<ref name="fas.org" /><ref>{{cite web |title=Equipo Nizkor – CIA Activities in Chile – September 18, 2000 |url=http://www.derechos.org/nizkor/chile/doc/hinchey.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20080513083911/http://www.derechos.org/nizkor/chile/doc/hinchey.html |archive-date=13 May 2008 |access-date=17 December 2009 |publisher=Derechos.org}}</ref> By early 1973, inflation was out of control. On 26 May 1973, Chile's Supreme Court, which was opposed to Allende's government, unanimously denounced Allende's ''disruption of the legality of the nation''. Although illegal under the Chilean constitution, the court supported and strengthened Pinochet's soon-to-be seizure of power.<ref name="friedman368" /><ref>{{cite web |title=Transition to Democracy in Latin America: The Role of the judiciary |url=http://www.law.yale.edu/documents/pdf/rightdegree_independence(5).pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130819213445/http://www.law.yale.edu/documents/pdf/rightdegree_independence%285%29.pdf |archive-date=19 August 2013 |publisher=Yale University}}</ref> ==== පිනොචේ යුගය (1973–1990) ==== [[File:Golpe_de_Estado_1973.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Golpe_de_Estado_1973.jpg|වම|thumb|1973 චිලී කුමන්ත්‍රණය අතරතුර ලා මොනේඩා ජනාධිපති මන්දිරයට බෝම්බ හෙලන ප්‍රහාරක ජෙට් යානා]] On 11 September 1973, a [[:en:Chilean_coup_of_1973|military coup]] overthrew Allende, who apparently committed suicide as the armed forces bombarded the [[:en:La_Moneda_Palace|presidential palace]].<ref>{{Cite book |last=Soto |first=Óscar |title=El último día de Salvador Allende |publisher=Aguilar |year=1999 |isbn=978-956-239-084-2}}{{page needed|date=July 2013}}</ref><ref>{{Cite book |last=Ahumada |first=Eugeno |title=Chile: La memoria prohibida}}{{page needed|date=July 2013}}</ref> The degree to which [[:en:U.S._intervention_in_Chile#1973_coup|the United States was involved in the coup]] remains debated; after Allende was overthrown, U.S. Secretary of State [[:en:Henry_Kissinger|Henry Kissinger]] told [[:en:President_of_the_United_States|U.S. president]] [[:en:Richard_Nixon|Richard Nixon]] that the United States had "helped" the coup indirectly.<ref>{{cite web |date=16 September 2013 |title=Kissinger and Chile: the Declassified Record |url=http://www2.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB437/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20130917045957/http://www2.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB437/ |archive-date=17 September 2013 |access-date=16 September 2013 |publisher=The National Security Archive}}</ref> Historian Sebastián Hurtado contends there is no documentary evidence to support that the U.S. government was actively involved in the coordination and execution the coup; however, upon Allende's election in 1970, Kissinger had stated "I don't see why we need to stand by and watch a country go Communist due to the irresponsibility of its own people",<ref name="k745">{{cite web |last=Lewis |first=Anthony |date=1975-02-27 |title=The Kissinger Doctrine |url=https://www.nytimes.com/1975/02/27/archives/the-kissinger-doctrine.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220912084418/https://www.nytimes.com/1975/02/27/archives/the-kissinger-doctrine.html |archive-date=12 September 2022 |access-date=2024-05-08 |website=The New York Times}}</ref><ref name="Hurtado">{{cite web |author1=Juan Paulo Iglesias |date=25 August 2023 |title=Sebastián Hurtado, historiador: "Estados Unidos no tuvo participación directa en el Golpe, pero sí quería que Allende cayera" |url=https://www.latercera.com/la-tercera-sabado/noticia/sebastian-hurtado-historiador-estados-unidos-no-tuvo-participacion-directa-en-el-golpe-pero-si-queria-que-allende-cayera/3UXITS4IUNB3RPPB57ILMYDO64/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240912221446/https://www.latercera.com/la-tercera-sabado/noticia/sebastian-hurtado-historiador-estados-unidos-no-tuvo-participacion-directa-en-el-golpe-pero-si-queria-que-allende-cayera/3UXITS4IUNB3RPPB57ILMYDO64/ |archive-date=12 September 2024 |access-date=12 January 2025 |publisher=La Tercera |language=es}}</ref> while Nixon had expressed that the Allende government should not be consolidated and acted decisively to destabilize his government.<ref name="Hurtado" /><ref>{{cite journal|last1=Hurtado|first1=Sebastián|date=10 October 2016|title=Chile y Estados Unidos, 1964-1973. Una nueva mirada|journal=Nuevo Mundo Mundos Nuevos|language=es|doi=10.4000/nuevomundo.69698|doi-access=free}}</ref> A military junta, led by General [[:en:Augusto_Pinochet|Augusto Pinochet]], took control of the country. His regime was marked by widespread [[:en:Human_rights_violations_in_Pinochet's_Chile|human rights violations]]. Chile initiated and actively participated in [[:en:Operation_Condor|Operation Condor]], a U.S.-backed campaign to suppress leftists and their sympathizes.<ref>{{cite web |last1=Dinges |first1=John |title=Operation Condor |url=http://www.latinamericanstudies.org/chile/operation-condor.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20180722031734/http://www.latinamericanstudies.org/chile/operation-condor.htm |archive-date=22 July 2018 |access-date=6 July 2018 |website=latinamericanstudies.org |publisher=Columbia University}}</ref> In October 1973, at least 72 people were murdered by the [[:en:Caravan_of_Death|Caravan of Death]].<ref>{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/850932.stm|title=Flashback: Caravan of Death|date=25 July 2000|work=BBC|access-date=11 March 2008|archive-url=https://web.archive.org/web/20080226211503/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/850932.stm|archive-date=26 February 2008|url-status=live}}</ref> According to the [[:en:Rettig_Report|Rettig Report]] and [[:en:Valech_Commission|Valech Commission]], during the Pinochet regime's 15-year rule, at least 2,115 were killed,<ref>{{cite web |author=Ministerio del Interior |date=3 August 1999 |title=Ministerio del Interior, Programa de Derechos Humanos – ddhh_rettig |url=http://www.ddhh.gov.cl/ddhh_rettig.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20091223174254/http://www.ddhh.gov.cl/ddhh_rettig.html |archive-date=23 December 2009 |access-date=17 December 2009 |publisher=Ddhh.gov.cl}}</ref> and at least 27,265<ref name="sintesis">{{cite web |title=Sintesis Ok |url=http://www.comisionprisionpoliticaytortura.cl/filesapp/Sintesis.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20070727031254/http://www.comisionprisionpoliticaytortura.cl/filesapp/Sintesis.pdf |archive-date=27 July 2007 |access-date=17 December 2009}}</ref> were tortured (including 88 children younger than 12 years old);<ref name="sintesis" /> many were detained, tortured, and executed at the national stadium. In 2011, Chile recognized an additional 9,800 victims, bringing the total number killed, tortured or imprisoned for political reasons to 40,018.<ref>Eva Vergara (18 August 2015). [https://www.huffingtonpost.com/2011/08/18/chile-recognizes-9800-more-pinochet-victims_n_930754.html Chile Recognizes 9,800 More Pinochet Victims] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20151231220056/http://www.huffingtonpost.com/2011/08/18/chile-recognizes-9800-more-pinochet-victims_n_930754.html|date=31 December 2015}}. ''The Associated Press'' via ''The Huffington Post.'' Retrieved 25 August 2015.</ref> Among the victims was internationally known poet-singer [[:en:Víctor_Jara|Víctor Jara]]. [[File:Augusto_Pinochet_foto_oficial_coloreada.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Augusto_Pinochet_foto_oficial_coloreada.jpg|thumb|ඔගස්ටෝ පිනෝචෙට්]] A new Constitution was approved by a controversial [[:en:Plebiscite|plebiscite]] on 11 September 1980, and General Pinochet became president of the republic for an eight-year term. After Pinochet obtained rule of the country, several hundred committed Chilean revolutionaries joined the [[:en:Sandinista|Sandinista]] army in [[:en:Nicaragua|Nicaragua]], guerrilla forces in [[:en:Argentina|Argentina]] or training camps in [[:en:Cuba|Cuba]], Eastern Europe and Northern Africa.<ref>{{cite book |author1=Pamela Constable |author-link=Pamela Constable |url=https://archive.org/details/nationofenemiesc00cons |title=A Nation of Enemies: Chile Under Pinochet |author2=Arturo Valenzuela |author2-link=Arturo Valenzuela |publisher=W W Norton & Company Incorporated |year=1993 |isbn=978-0-393-30985-0 |page=150}}</ref> In the late 1980s, largely as a result of events such as the 1982 economic collapse<ref>{{cite book |last1=Klein |first1=Naomi |author-link=Naomi Klein |url=https://books.google.com/books?id=PwHUAq5LPOQC&pg=PA85 |title=The Shock Doctrine: The Rise of Disaster Capitalism |date=1 April 2010 |publisher=Henry Holt and Company (2007) |isbn=978-1-4299-1948-7 |page=85 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020106/https://books.google.com/books?id=PwHUAq5LPOQC&pg=PA85#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> and mass [[:en:Civil_resistance|civil resistance]] in 1983–88, the government gradually permitted greater freedom of assembly, [[:en:Freedom_of_speech|speech]], and association, to include trade union and political activity.<ref>{{cite book |last=Huneeus |first=Carlos |author-link=Carlos Huneeus |title=Civil Resistance and Power Politics:The Experience of Non-violent Action from Gandhi to the Present |date=3 September 2009 |publisher=Oxford University Press |isbn=978-0-19-161917-5 |editor1=Adam Roberts |pages=197–212 |chapter=Political Mass Mobilization against Authoritarian Rule: Pinochet's Chile, 1983–88 |access-date=14 July 2013 |editor2=Timothy Garton Ash |chapter-url=https://books.google.com/books?id=zD_S8Y2WbRsC&pg=PT168 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020252/https://books.google.com/books?id=zD_S8Y2WbRsC&pg=PT168#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> The government launched market-oriented reforms with [[:en:Hernán_Büchi|Hernán Büchi]] as Minister of Finance. Chile moved toward a [[:en:Free_market_economy|free market economy]] that saw an increase in domestic and foreign private investment, although the [[:en:Copper#Production|copper]] industry and other important mineral resources were not opened to competition. In a [[:en:1988_Chilean_national_plebiscite|plebiscite]] on 5 October 1988, Pinochet was denied a second eight-year term as president (56% against 44%). Chileans elected a new president and the majority of members of a [[:en:Bicameralism|bicameral]] congress on 14 December 1989. Christian Democrat [[:en:Patricio_Aylwin|Patricio Aylwin]], the candidate of a coalition of 17 political parties called the ''[[:en:Concertación|Concertación]]'', received an absolute majority of votes (55%).<ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/1989/12/16/world/man-in-the-news-patricio-aylwin-a-moderate-leads-chile.html|title=Man in the News: Patricio Aylwin; A Moderate Leads Chile|last=Christian|first=Shirley|date=16 December 1989|work=The New York Times|access-date=28 July 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180729012944/https://www.nytimes.com/1989/12/16/world/man-in-the-news-patricio-aylwin-a-moderate-leads-chile.html|archive-date=29 July 2018|url-status=live}}</ref> President Aylwin served from 1990 to 1994, in what was considered a transition period. === 21 වන සියවස === [[File:Izamiento_de_la_Gran_Bandera_Nacional_-_Presidentes_de_Chile.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Izamiento_de_la_Gran_Bandera_Nacional_-_Presidentes_de_Chile.jpg|වම|thumb|චිලී රාජ්‍යයේ ද්විශත සංවත්සරය සමරමින්, එහි ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයට සංක්‍රමණය වීමෙන් පසු (1990–2022) චිලී රාජ්‍යයේ පළමු ජනාධිපතිවරුන් පස් දෙනා]] In December 1993, Christian Democrat [[:en:Eduardo_Frei_Ruiz-Tagle|Eduardo Frei Ruiz-Tagle]], the son of previous president Eduardo Frei Montalva, led the Concertación coalition to victory with an absolute majority of votes (58%).<ref>{{cite encyclopedia |title=Chile elects new leader Late president's son wins big |encyclopedia=Encyclopedia.com |url=http://www.encyclopedia.com/doc/1P2-8257609.html |access-date=14 July 2013 |date=12 December 1993 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080526090105/http://www.encyclopedia.com/doc/1P2-8257609.html |archive-date=26 May 2008}}</ref> Frei Ruiz-Tagle was succeeded in 2000 by Socialist [[:en:Ricardo_Lagos|Ricardo Lagos]], who won the presidency in an unprecedented [[:en:1999–2000_Chilean_presidential_election|runoff election]] against [[:en:Joaquín_Lavín|Joaquín Lavín]] of the rightist [[:en:Alliance_for_Chile|Alliance for Chile]].<ref>{{Cite news|url=http://archives.cnn.com/2000/WORLD/americas/01/17/chile.elex.01/|title=Moderate socialist Lagos wins Chilean presidential election|date=16 January 2000|work=CNN|archive-url=https://web.archive.org/web/20080506162601/http://archives.cnn.com/2000/WORLD/americas/01/17/chile.elex.01/|archive-date=6 May 2008|url-status=dead}}</ref> In January 2006, Chileans elected their first female president, [[:en:Michelle_Bachelet_Jeria|Michelle Bachelet Jeria]], of the Socialist Party, defeating [[:en:Sebastián_Piñera|Sebastián Piñera]], of the [[:en:National_Renewal_(Chile)|National Renewal]] party, extending the ''Concertación'' governance for another four years.<ref>{{cite web |date=12 January 2006 |title=Chile elects first woman president |url=https://www.nbcnews.com/id/wbna10819903 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20131109023348/http://www.nbcnews.com/id/10819903/ |archive-date=9 November 2013 |access-date=10 November 2019 |work=NBC News}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2006/03/11/AR2006031101381.html|title=Bachelet Sworn in As Chile's President|last=Reel|first=Monte|date=12 March 2006|newspaper=The Washington Post|access-date=22 August 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170701225835/http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2006/03/11/AR2006031101381.html|archive-date=1 July 2017|url-status=live}}</ref> In January 2010, Chileans [[:en:2009–10_Chilean_presidential_election|elected]] [[:en:Sebastián_Piñera|Sebastián Piñera]] as the first rightist President in 20 years, defeating former President [[:en:Eduardo_Frei_Ruiz-Tagle|Eduardo Frei Ruiz-Tagle]] of the ''Concertación'', for a four-year term succeeding Bachelet. Due to term limits, [[:en:Sebastián_Piñera|Sebastián Piñera]] did not stand for re-election in 2013, and his term expired in March 2014 resulting in [[:en:Michelle_Bachelet|Michelle Bachelet]] returning to office.<ref>{{cite web |date=11 March 2014 |title=Michelle Bachelet sworn in as Chile's president |url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-26528923 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140312035407/http://www.bbc.com/news/world-latin-america-26528923 |archive-date=12 March 2014 |access-date=12 August 2021 |work=BBC News}}</ref> Sebastián Piñera succeeded Bachelet again in 2018 as the [[:en:President_of_Chile|President of Chile]] after winning the December 2017 presidential [[:en:2017_Chilean_general_election|election]].<ref>{{cite web |date=18 December 2017 |title=Chile election: Conservative Piñera elected president |url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-42388019 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20171218103345/http://www.bbc.com/news/world-latin-america-42388019 |archive-date=18 December 2017 |access-date=12 August 2021 |work=BBC News}}</ref><ref>{{cite web |date=11 March 2018 |title=Pinera, a conservative billionaire, is sworn in as president of Chile |url=https://www.yahoo.com/news/pinera-conservative-billionaire-sworn-president-chile-183054108.html?guccounter=1&guce_referrer=aHR0cHM6Ly93d3cuZ29vZ2xlLmNvbS8&guce_referrer_sig=AQAAAC6_pBevRC0GpV00u6W8P1NWhHqxCXKFRdRMnzk5fsa |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210801211945/https://www.yahoo.com/news/pinera-conservative-billionaire-sworn-president-chile-183054108.html?guccounter=1&guce_referrer=aHR0cHM6Ly93d3cuZ29vZ2xlLmNvbS8&guce_referrer_sig=AQAAAC6_pBevRC0GpV00u6W8P1NWhHqxCXKFRdRMnzk5fsa |archive-date=1 August 2021 |access-date=12 August 2021 |work=Yahoo! News |agency=Agence France Presse}}</ref> On 27 February 2010, Chile was struck by an 8.8 {{M|w|link=y}} [[:en:2010_Chile_earthquake|earthquake]], the fifth largest ever recorded at the time. More than 500 people died (most from the ensuing [[:en:Tsunami|tsunami]]) and over a million people lost their homes. The earthquake was also followed by multiple aftershocks.<ref>{{cite web |title=US ready to help Chile: Obama |url=http://www.australia-times.com.au/world/article.php?id=501 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110427081917/http://www.australia-times.com.au/world/article.php?id=501 |archive-date=27 April 2011 |access-date=3 March 2010 |work=The Australia Times}}</ref> Initial damage estimates were in the range of US$15–30 billion, around 10% to 15% of Chile's real gross domestic product.<ref>[http://www.contractmagazine.com/contract/content_display/design/news/e3i128fcc3d3e64156a013dfae605b73a5b More Quakes Shake Chile's Infrastructure], Adam Figman, ''Contract'', 1 March 2010 {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141114030306/http://www.contractmagazine.com/contract/content_display/design/news/e3i128fcc3d3e64156a013dfae605b73a5b|date=14 November 2014}}</ref> Chile achieved global recognition for the successful [[:en:2010_Copiapó_mining_accident|rescue of 33 trapped miners]] in 2010. On 5 August 2010, the access tunnel collapsed at the San José copper and gold mine in the [[:en:Atacama_Desert|Atacama Desert]] near [[:en:Copiapó|Copiapó]] in northern Chile, trapping 33 men {{convert|700|m|sp=us}} below ground. A rescue effort organized by the Chilean government located the miners 17 days later. All 33 men were brought to the surface two months later on 13 October 2010 over a period of almost 24 hours, an effort that was carried on live television around the world.<ref name="usstatedep">{{cite web |date=16 December 2011 |title=Background Note: Chile |url=https://2009-2017.state.gov/r/pa/ei/bgn/1981.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170121153101/https://2009-2017.state.gov/r/pa/ei/bgn/1981.htm |archive-date=21 January 2017 |access-date=19 March 2012 |work=[[Bureau of Western Hemisphere Affairs]], [[United States Department of State]]}}</ref> [[File:Marcha_Mas_Grande_De_Chile_2019_Plaza_Baquedano_Drone.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Marcha_Mas_Grande_De_Chile_2019_Plaza_Baquedano_Drone.jpg|thumb|සන්තියාගෝ හි ප්ලාසා බැකෙඩානෝ දෙසට 2019–2022 චිලී විරෝධතාවල දර්ශනයක්]] From [[:en:2019–20_Chilean_protests|2019 to 2022]], Chile endured a series of nationwide protests in response to a rise in the [[:en:Santiago_Metro|Santiago Metro]]'s subway fare, the increased [[:en:Cost_of_living|cost of living]], [[:en:Privatization|privatization]], and [[:en:Economic_inequality|inequality]].<ref>{{cite web |author=Naomi Larsson |date=26 October 2019 |title=Chile protests: More than one million bring Santiago to a halt |url=https://www.aljazeera.com/news/2019/10/chile-protests-million-bring-santiago-halt-191025223542333.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191026165551/https://www.aljazeera.com/news/2019/10/chile-protests-million-bring-santiago-halt-191025223542333.html |archive-date=26 October 2019 |access-date=19 November 2019 |website=Al Jazeera}}</ref> On 15 November, most of the political parties represented in the National Congress signed an agreement to call a [[:en:2020_Chilean_national_referendum|national referendum]] in April 2020 regarding the creation of a new Constitution, later postponed to October due to the [[:en:COVID-19_pandemic_in_Chile|COVID-19 pandemic]].<ref>{{cite news|url=https://www.aljazeera.com/news/2019/11/month-protests-chile-persist-gov-concessions-191118231609475.html|title=One month on: Protests in Chile persist despite gov't concessions|author=Sandra Cuffe|date=19 November 2019|work=Al Jazeera|access-date=19 November 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20200317120559/https://www.aljazeera.com/news/2019/11/month-protests-chile-persist-gov-concessions-191118231609475.html|archive-date=17 March 2020|url-status=live}}</ref> On 25 October 2020, Chileans voted 78.28 percent in favor of a new constitution, while 21.72 percent rejected the change; voter turnout was 51 percent. An [[:en:2021_Chilean_Constitutional_Convention_election|election]] for the members of the [[:en:Constitutional_Convention_(Chile)|Constitutional Convention]] was held in Chile between 15 and 16 May 2021;<ref name="postpone">{{Cite web |date=6 April 2021 |title=Presidente Piñera promulga reforma que posterga elecciones al 15 y 16 de mayo |url=https://www.elmostrador.cl/noticias/pais/2021/04/06/presidente-pinera-promulga-reforma-que-posterga-elecciones-al-15-y-16-de-mayo/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210505183947/https://www.elmostrador.cl/noticias/pais/2021/04/06/presidente-pinera-promulga-reforma-que-posterga-elecciones-al-15-y-16-de-mayo/ |archive-date=5 May 2021 |access-date=7 April 2021 |website=El Mostrador |language=es}}</ref> the results saw a complete rearrangement of the political system established since the end of [[:en:Military_dictatorship_of_Chile_(1973–1990)|Pinochet's dictatorship]] in 1990, with various independent and leftist candidates performing strongly relative to conventional center-right and center-left parties. On 19 December 2021, a leftist candidate, the 35-year-old former student protest leader [[:en:Gabriel_Boric|Gabriel Boric]], won Chile's presidential [[:en:2021_Chilean_general_election|election]] to become the country's youngest leader.<ref>{{cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-59715941|title=Leftist Gabriel Boric to become Chile's youngest ever president|date=20 December 2021|work=BBC News|access-date=21 December 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211220000309/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-59715941|archive-date=20 December 2021|url-status=live}}</ref> On 11 March 2022, Boric was sworn in as president to succeed outgoing President Sebastian Piñera.<ref>{{cite news|url=https://www.theguardian.com/world/2022/mar/11/gabriel-boric-chile-president-new-era|title=Gabriel Boric, 36, sworn in as president to herald new era for Chile|date=11 March 2022|work=The Guardian|access-date=15 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220312233147/https://www.theguardian.com/world/2022/mar/11/gabriel-boric-chile-president-new-era|archive-date=12 March 2022|language=en|url-status=live}}</ref> The majority of Boric's Cabinet—14 out of 24—are women, which is a first in the Western Hemisphere.<ref>{{cite news|url=https://www.theguardian.com/world/2022/jan/21/chile-gabriel-boric-cabinet-majority-women|title=Chile's president-elect names progressive, majority-women cabinet|date=21 January 2022|work=The Guardian|access-date=15 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220125135734/https://www.theguardian.com/world/2022/jan/21/chile-gabriel-boric-cabinet-majority-women|archive-date=25 January 2022|language=en|url-status=live}}</ref> On 4 September 2022, voters rejected the new constitution proposal in the [[:en:2022_Chilean_constitutional_referendum|constitutional referendum]], which was put forward by the left-leaning [[:en:Constitutional_Convention_(Chile)|Constitutional Convention]].<ref>{{cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-62792025|title=Chile constitution: Voters overwhelmingly reject radical change|date=5 September 2022|work=BBC News|access-date=14 September 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220905063525/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-62792025|archive-date=5 September 2022|url-status=live}}</ref> On 17 December 2023, voters rejected a second new constitution proposal in a new [[:en:2023_Chilean_constitutional_referendum|constitutional referendum]], written by the conservative-led [[:en:Constitutional_Council_(Chile)|Constitutional Council]].<ref name="reuters.com">{{cite web |last1=Villegas |first1=A. |date=18 December 2023 |title=Chileans reject conservative constitution to replace dictatorship-era text |url=https://www.reuters.com/world/americas/chileans-head-polls-again-replace-dictatorship-era-constitution-2023-12-17/ |access-date=18 December 2023 |website=Reuters}}</ref><ref name=":2">{{Cite web |date=17 December 2023 |title=Chilean voters reject conservative constitution, after defeating leftist charter last year |url=https://apnews.com/article/chile-new-constitution-referendum-f7be231ff564856f6a5e1b0c0ac12c57 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20231218053713/https://apnews.com/article/chile-new-constitution-referendum-f7be231ff564856f6a5e1b0c0ac12c57 |archive-date=18 December 2023 |access-date=18 December 2023 |website=AP News |language=en}}</ref><ref name=":3">{{Cite web |title=Chile rejects second attempt to renew constitution |url=https://www.dw.com/en/chile-rejects-second-attempt-to-renew-constitution/a-67749225 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20231218193156/https://www.dw.com/en/chile-rejects-second-attempt-to-renew-constitution/a-67749225 |archive-date=18 December 2023 |access-date=19 December 2023 |website=dw.com |language=en}}</ref> == යොමු කිරීම් == obz645skfqry9lwmde9tlri0oi7oeor 750231 750230 2025-06-23T04:29:34Z BuddhikaW88 37808 /* 20 වන සියවස */ 750231 wikitext text/x-wiki === මුල් ඉතිහාසය === [[File:Momia_cultura_chinchorro_año_3000_AC.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Momia_cultura_chinchorro_a%C3%B1o_3000_AC.jpg|වම|thumb|පැරණිතම චින්චොරෝ මමී, ක්‍රි.පූ. 5050 පමණ සිට පැවත එන්නකි.]] ගල් මෙවලම් සාක්ෂිවලින් පෙනී යන්නේ මිනිසුන් වසර 18,500 කට පෙර මොන්ටේ වර්ඩ් නිම්න ප්‍රදේශයට වරින් වර පැමිණි බවයි. වසර 10,000 කට පමණ පෙර, සංක්‍රමණික ආදිවාසී ජනයා වර්තමාන චිලීයේ සාරවත් නිම්න සහ වෙරළබඩ ප්‍රදේශවල පදිංචි වූහ. ඉතා මුල් කාලීන මානව වාසස්ථානවලින් ජනාවාස වූ ස්ථාන අතර මොන්ටේ වර්ඩ්, කියුවා ඩෙල් මිලෝඩන් සහ පාලි-අයික් ආවාටයේ ලාවා නළය ඇතුළත් වේ.<ref name=":0">{{cite web |author=Bower, Bruce |date=26 December 2015 |title=People roamed tip of South America 18,500 years ago |url=https://www.sciencenews.org/article/people-roamed-tip-south-america-18500-years-ago |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200510101040/https://www.sciencenews.org/article/people-roamed-tip-south-america-18500-years-ago |archive-date=10 May 2020 |access-date=26 December 2015 |work=Science News |pages=10}}</ref> ඉන්කාවරු කෙටියෙන් ඔවුන්ගේ අධිරාජ්‍යය දැන් උතුරු චිලී ලෙස ව්‍යාප්ත කළ නමුත්, මාපුචේ (හෝ ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයන් විසින් ඔවුන් හැඳින්වූ පරිදි අරවුකානියානුවන්) රාජ්‍ය සංවිධානයක් නොමැතිකම නොතකා ඉන්කා අධිරාජ්‍යය ඔවුන් යටත් කර ගැනීමට ගත් බොහෝ උත්සාහයන්ට සාර්ථකව ප්‍රතිරෝධය දැක්වූහ.<ref>{{cite book |url=https://books.google.com/books?id=Nf8SnJ_ZJbkC&pg=PA27 |title=Insight Guides: Chile |publisher=Langenscheidt Publishing Group |year=2002 |isbn=978-981-234-890-6 |page=27 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240221111313/https://books.google.com/books?id=Nf8SnJ_ZJbkC&pg=PA27#v=onepage&q&f=false |archive-date=21 February 2024 |url-status=live}}</ref> ඔවුන් සාපා ඉන්කා ටුපාක් යුපන්කි සහ ඔහුගේ හමුදාවට එරෙහිව සටන් කළහ. මවුලේ සටන ලෙස හැඳින්වෙන ලේ වැකි දින තුනක ගැටුමේ ප්‍රතිඵලය වූයේ චිලී ප්‍රදේශ අත්පත් කර ගැනීම මවුලේ ගඟේදී අවසන් වීමයි.<ref name="countrystudies">{{cite web |date=31 March 1994 |title=Development and Breakdown of Democracy, 1830–1973 |url=http://countrystudies.us/chile/85.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110709014719/http://countrystudies.us/chile/85.htm |archive-date=9 July 2011 |access-date=21 April 2009 |work=Country Studies |publisher=Library of Congress}}</ref> === ස්පාඤ්ඤ යටත් විජිතකරණය === [[File:Captaincy_General_of_Chile,_1775.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Captaincy_General_of_Chile,_1775.svg|thumb|චිලී ඉතිහාස ලේඛනයට අනුව 1775 දී චිලී රාජධානිය. ඊළඟ වසරේදී රියෝ ඩි ලා ප්ලාටා හි උප රාජකීයත්වය නිර්මාණය කරන ලද අතර මෙන්ඩෝසා සහ සැන් ජුවාන් නගරවල භූමි ප්‍රදේශ චිලියේ සිට නව ආයතනයට මාරු කරන ලදී.<ref>{{cite book |author1=Eyzaguirre, Jaime |title=Breve historia de las fronteras de Chile |date=1967 |publisher=Editorial Universitaria}}</ref><ref>{{cite book |last1=Lagos Carmona |first1=Guillermo |title=Los Títulos Históricos: Historia de Las Fronteras de Chile |date=1985 |publisher=Andrés Bello |quote=(p. 197) We note that the Loa river is at 22 degrees and that Baleato, in 1793, indicated 21.5 degrees for the beginning of the Kingdom of Chile, with the Loa at its mouth in the Pacific. (...) (p. 540) According to the Map of Cano y Olmedilla, the limit of the Kingdom of Chile "(...) through the desert of Atacama (...) From here it turns to the S., S.E., S.E., and S., keeping in general this last course until near the 29° parallel, from where it takes a S.E. direction. SE. and S., generally keeping this last course until the vicinity of the 29° parallel, from where it takes a S.E. direction, skirting to the east the 'Province of Cuyo' which, of course, appears to be included in the territory of the Kingdom of Chile. In the latitude of 32°30' the line turns to the S.W. until reaching the Quinto river, which, as the legend says 'communicates by channels with the Saladillo in time of floods'. It follows the river down to the meridian 316°, counting to the E. of Tenerife, where it turns a stretch until it reaches the Hueuque-Leuvu river (or Barrancas river) at 371/2° latitude. From here it runs along the river for a stretch to the S.E., and then turns to the E. and falls into the Atlantic Sea in the vicinity of parallel 37° between Cape Lobos and Cape Corrientes", "a little north of the current Mar del Plata". (...) (p. 543) In this document it is seen that those of the province of Cuyo end to the south at the source of the Diamante River, and that from that point to the east, the dividing line goes to the point where the Quinto River crosses the road that goes from Santiago to Buenos Aires.}}</ref><ref>{{cite book |last1=Amunátegui |first1=Miguel Luis |url=https://libros.uchile.cl/files/presses/1/monographs/128/submission/proof/36/ |title=Títulos de la República de Chile a la soberanía i dominio de la Estremidad |date=1985 |access-date=14 November 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20221112070737/https://libros.uchile.cl/files/presses/1/monographs/128/submission/proof/36/ |archive-date=12 November 2022 |url-status=live}}</ref><ref>{{cite book |last1=Morla Vicuña |first1=Carlos |title=Estudio histórico sobre el descubrimiento y conquista de la Patagonia y de la Tierra del Fuego |date=1903 |publisher=F. A. Brockhaus |location=Leipzig}}</ref>]] 1520 දී, ලොව වටා ගමන් කිරීමට උත්සාහ කරන අතරතුර, ෆර්ඩිනන්ඩ් මැගෙලන් දැන් ඔහුගේ නමින් නම් කර ඇති දකුණු මාර්ගය (මැගෙලන් සමුද්‍ර සන්ධිය) සොයා ගත් අතර එමඟින් දැන් චිලී ලෙස හඳුන්වන ප්‍රදේශයට පා තැබූ පළමු යුරෝපීයයා බවට පත්විය. චිලී වෙත ළඟා වූ ඊළඟ යුරෝපීයයන් වූයේ 1535 දී පේරු සිට රත්තරන් සොයමින් පැමිණි ඩියාගෝ ද අල්මාග්‍රෝ සහ ඔහුගේ ස්පාඤ්ඤ ආක්‍රමණික කණ්ඩායමයි. ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයින්ට ප්‍රධාන වශයෙන් කප්පාදු කෘෂිකර්මාන්තය සහ දඩයම් කිරීම තුළින් තමන්ට සහාය වූ විවිධ සංස්කෘතීන් හමු විය.<ref name="countrystudies" /> චිලී යටත් කර ගැනීම 1540 දී ඉතා උනන්දුවෙන් ආරම්භ වූ අතර එය 1541 පෙබරවාරි 12 වන දින සන්තියාගෝ නගරය ආරම්භ කළ ෆ්‍රැන්සිස්කෝ පිසාරෝගේ ලුතිනන්වරයෙකු වූ පෙඩ්‍රෝ ද වැල්ඩිවියා විසින් සිදු කරන ලදී. ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයින්ට ඔවුන් සොයන පුළුල් රන් හා රිදී සොයා ගැනීමට නොහැකි වුවද, ඔවුන් චිලී මධ්‍යම නිම්නයේ කෘෂිකාර්මික විභවය හඳුනා ගත් අතර, චිලී ස්පාඤ්ඤ අධිරාජ්‍යයේ කොටසක් බවට පත්විය.<ref name="countrystudies" /> යටත් කර ගැනීම ක්‍රමයෙන් සිදු වූ අතර යුරෝපීයයන් නැවත නැවතත් පසුබෑමකට ලක් විය. 1553 දී ආරම්භ වූ දැවැන්ත මාපුචේ කැරැල්ලක ප්‍රතිඵලයක් ලෙස වැල්ඩිවියා මරණයට පත් වූ අතර යටත් විජිතයේ ප්‍රධාන ජනාවාස බොහොමයක් විනාශ විය. පසුව ඇති වූ ප්‍රධාන කැරලි 1598 සහ 1655 දී සිදු විය. මාපුචේ සහ අනෙකුත් ස්වදේශික කණ්ඩායම් කැරලි ගැසූ සෑම අවස්ථාවකම, ජනපදයේ දකුණු මායිම උතුරු දෙසට තල්ලු කරන ලදී. 1683 දී ස්පාඤ්ඤ කිරීටය විසින් වහල්භාවය අහෝසි කිරීම සිදු කරන ලද්දේ මාපුචේ වහල්භාවයට පත් කිරීම ඔවුන් යටත් කර ගැනීමට බිය ගැන්වීමට වඩා ප්‍රතිරෝධය තීව්‍ර කළ බව පිළිගැනීමෙනි. රාජකීය තහනම් කිරීම් තිබියදීත්, අඛණ්ඩ යටත්විජිතවාදී මැදිහත්වීම් හේතුවෙන් සබඳතා පළුදු විය.<ref>{{Cite web |last=Caivano |first=Tommaso |date=1 April 1882 |title=Storia della guerra d'America fra Chilì, il Perù e la Bolivia |url=http://archive.org/details/storiadellaguer00caivgoog |publisher=Ermanno Loescher |language=it |via=Internet Archive |place=Torino}}</ref> උතුරට කාන්තාරයෙන්, දකුණට මාපුචේ විසින්, නැගෙනහිරින් ඇන්ඩීස් කඳුවැටියෙන් සහ බටහිරින් සාගරයෙන් වෙන් කරන ලද චිලී, ස්පාඤ්ඤ ඇමරිකාවේ වඩාත්ම මධ්‍යගත, සමජාතීය භූමි ප්‍රදේශයක් බවට පත්විය. එක්තරා ආකාරයක මායිම් බලකොටුවක් ලෙස සේවය කරමින්, මාපුචේ සහ ස්පාඤ්ඤයේ යුරෝපීය සතුරන්, විශේෂයෙන් ඉංග්‍රීසි සහ ලන්දේසීන් යන දෙපිරිසගේම ආක්‍රමණ වැළැක්වීමේ මෙහෙවර යටත් විජිතයට පැවරුණි. සර් ෆ්‍රැන්සිස් ඩ්‍රේක් 1578 දී යටත් විජිතයේ ප්‍රධාන වරාය වූ වල්පරයිසෝ වෙත කළ වැටලීමෙන් පෙන්නුම් කළ පරිදි, මාපුචේට අමතරව බුකනියර්වරුන් සහ මුහුදු කොල්ලකරුවන් ද යටත් විජිතයට තර්ජනය කළහ. චිලී රාජ්‍යය ඇමරිකාවේ විශාලතම ස්ථාවර හමුදාවන්ගෙන් එකකට සත්කාරකත්වය සැපයූ අතර, එය ස්පාඤ්ඤ දේපළවලින් වඩාත්ම මිලිටරිකරණය වූ එකක් බවට පත් කළ අතර, පේරු උපරාජයාගේ භාණ්ඩාගාරයට ද මුදල් වැය කළේය.<ref name="hudson">{{cite web |year=1995 |editor-last=Hudson |editor-first=Rex A. |title=Chile: A Country Study |url=http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/cltoc.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20150625213643/http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/cltoc.html |archive-date=25 June 2015 |access-date=27 February 2005 |work=GPO for the Library of Congress}}</ref> [[File:Fundacion_de_Santiago.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Fundacion_de_Santiago.jpg|වම|thumb|පේද්‍රෝ ලීරා විසින් 1888 දී හුලේන් හිල් හි පේද්‍රෝ ද වැල්ඩිවියා විසින් සන්තියාගෝ පිහිටුවීමේ සිතුවම]] පළමු සාමාන්‍ය සංගණනය 1777 සහ 1778 අතර කාලය තුළ අගස්ටින් ද ජෞරෙගුයිගේ රජය විසින් පවත්වන ලදී; එයින් පෙන්නුම් කළේ ජනගහනය 259,646 කින් සමන්විත වූ බවයි: යුරෝපීය සම්භවයක් ඇති 73.5% ක්, මෙස්ටිසෝවරුන් 7.9% ක්, ආදිවාසී ජනතාව 8.6% ක් සහ කළු ජාතිකයින් 9.8% ක්. චිලෝ පළාතේ ආණ්ඩුකාර ෆ්‍රැන්සිස්කෝ හර්ටාඩෝ 1784 දී සංගණනයක් සිදු කළ අතර ජනගහනය 26,703 ක් වන අතර, ඔවුන්ගෙන් 64.4% ක් සුදු ජාතිකයින් සහ 33.5% ක් ස්වදේශිකයන් බවයි. 1812 දී කොන්සෙප්සියොන් රදගුරු පදවිය විසින් මවුලේ ගඟට දකුණින් පිහිටි ප්‍රදේශවල සංගණනයක් සිදු කරන ලද නමුත්, ආදිවාසී ජනගහනය හෝ චිලෝ පළාතේ වැසියන් ඇතුළත් කර නොතිබුණි. ජනගහනය 210,567 ක් ලෙස ඇස්තමේන්තු කර ඇති අතර, ඔවුන්ගෙන් 86.1% ක් ස්පාඤ්ඤ හෝ යුරෝපීය සම්භවයක් ඇති අය වූ අතර, ඔවුන්ගෙන් 10% ක් ආදිවාසී වූ අතර 3.7% ක් මෙස්ටිසෝ, කළු සහ මුලටෝස් විය.<ref>{{Cite book |last=Silva Castro |first=Raúl |url=https://www.memoriachilena.gob.cl/602/w3-article-8952.html |title=Censo de 1813 |date=1953 |publisher=Imprenta Chile |place=Santiago |page=370 |access-date=18 August 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240818150256/https://www.memoriachilena.gob.cl/602/w3-article-8952.html |archive-date=18 August 2024 |url-status=live |via=Biblioteca Nacional de Chile}}</ref> බැටන් සහ ලෝර්කා-ජානා විසින් කරන ලද 2021 අධ්‍යයනයකින් පෙන්නුම් කරන්නේ උතුරු යුරෝපීය සංක්‍රමණිකයන්ගෙන් සාපේක්ෂව ඉහළ කොටසක් ඇති ප්‍රදේශ සංඛ්‍යාත්මකව වේගයෙන් වර්ධනය වූ බවයි, සමස්ත සංක්‍රමණික සංඛ්‍යාව කුඩා වුවද. මෙම බලපෑම බාහිර සාධක සමඟ සම්බන්ධ විය හැකිය: අවට ජනගහනය කුඩා යුරෝපීය නොවන සංක්‍රමණික කණ්ඩායමට සමාන හැසිරීමක් අනුගමනය කළ අතර නව පාසල් නිර්මාණය විය. උත්ප්‍රාසාත්මක ලෙස, සංක්‍රමණිකයන් විසින් කරන ලද අධ්‍යාපනික ආයෝජනයෙන් ධනාත්මක බලපෑම් ඇති වන්නට ඇත, ඒ සමඟම සංඛ්‍යාත්මකභාවය මෙම කලාපවල වැඩි අසමානතාවයෙන් අඩු වී තිබිය හැකිය. කෙසේ වෙතත්, සංක්‍රමණවල ධනාත්මක බලපෑම් පැහැදිලිවම ප්‍රබල විය.<ref>{{Cite journal|last1=Baten|first1=Joerg|last2=Llorca-Jaña|first2=Manuel|date=2021|title=Inequality, Low-Intensity Immigration and Human Capital Formation in the Regions of Chile, 1820–1939|url=https://www.cesifo.org/DocDL/cesifo1_wp8177.pdf|url-status=live|journal=Economics and Human Biology|volume=43|page=101030|doi=10.1016/j.ehb.2021.101030|issn=1570-677X|pmid=34171763|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://www.cesifo.org/DocDL/cesifo1_wp8177.pdf|archive-date=9 October 2022|s2cid=219382958}}</ref> === නිදහස සහ ජාතිය ගොඩනැගීම === [[File:Ejercito_Libertador_cruce_de_Cordillera_de_los_andes.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Ejercito_Libertador_cruce_de_Cordillera_de_los_andes.jpg|thumb|ඇන්ඩීස් තරණය කරන අතරතුර ජෙනරාල්වරුන් වන ජෝස් ද සැන් මාටින් (වමේ) සහ බර්නාඩෝ ඕ'හිගින්ස් (දකුණේ)]] 1808 දී, නැපෝලියන් ඔහුගේ සහෝදර ජෝසප් ස්පාඤ්ඤ රජු ලෙස සිංහාසනාරූඪ කිරීමත් සමඟ චිලී ස්පාඤ්ඤයෙන් නිදහස ලබා ගැනීම සඳහා වූ උත්සාහය වේගවත් විය. බලයෙන් පහ කරන ලද රජුගේ උරුමක්කාරයා වන ෆර්ඩිනන්ඩ් නමින් ජාතික ජුන්ටාවක් 1810 සැප්තැම්බර් 18 වන දින පිහිටුවන ලදී. චිලී රජයේ ජුන්ටාව ස්පාඤ්ඤ රාජාණ්ඩුව තුළ චිලී සඳහා ස්වාධීන රජයක් ප්‍රකාශයට පත් කළේය (මෙම දිනය සිහිපත් කිරීම සඳහා, චිලී සෑම වසරකම සැප්තැම්බර් 18 වන දින එහි ජාතික දිනය සමරයි). මෙම සිදුවීම් වලින් පසුව, හොසේ මිගෙල් කැරේරා (වඩාත් ප්‍රසිද්ධ දේශප්‍රේමීන්ගෙන් කෙනෙකු) සහ ඔහුගේ සහෝදරයන් දෙදෙනා වන ජුවාන් ජෝස් සහ ලුයිස් කැරේරාගේ අණ යටතේ පූර්ණ නිදහස සඳහා වූ ව්‍යාපාරයක් ඉක්මනින්ම පුළුල් අනුගාමිකයින් පිරිසක් ලබා ගත්තේය. රෙකොන්ක්විස්ටා ලෙස හැඳින්වෙන කාලය තුළ අත්තනෝමතික පාලනය නැවත පැනවීමට ස්පාඤ්ඤ උත්සාහයන් දිගු අරගලයකට තුඩු දුන් අතර, කැරේරාගේ නායකත්වයට අභියෝග කළ බර්නාඩෝ ඕ'හිගින්ස්ගේ අභ්‍යන්තර ගැටුම් ද ඊට හේතු විය. 1817 දක්වා කඩින් කඩ යුද්ධ පැවතුනි. ආර්ජන්ටිනාවේ කැරේරා සිරගතව සිටියදී, ඕ'හිගින්ස් සහ කැරේරා විරෝධී කණ්ඩායම, ආර්ජන්ටිනාවේ නිදහස් යුද්ධයේ වීරයා වූ ජෝස් ද සැන් මාටින්, ඇන්ඩීස් හරහා චිලී වෙත හමුදාවක් මෙහෙයවූ අතර රාජකීයයන් පරාජය කළේය. කෙසේ වෙතත්, 1818 පෙබරවාරි 12 වන දින චිලී ස්වාධීන ජනරජයක් ලෙස ප්‍රකාශයට පත් කරන ලදී. කෙසේ වෙතත්, දේශපාලන කැරැල්ල සුළු සමාජ වෙනසක් ගෙන ආ අතර, 19 වන සියවසේ චිලී සමාජය පවුල් දේශපාලනය සහ රෝමානු කතෝලික පල්ලිය විසින් බෙහෙවින් බලපා ඇති ස්ථරීකෘත යටත් විජිත සමාජ ව්‍යුහයේ සාරය ආරක්ෂා කළේය. අවසානයේ ශක්තිමත් ජනාධිපති ධුරයක් මතු වූ නමුත් ධනවත් ඉඩම් හිමියන් බලවත්ව සිටියහ.<ref name="countrystudies" /> බර්නාඩෝ ඕ'හිගින්ස් වරක් පිලිපීනය ස්පාඤ්ඤයෙන් මුදාගෙන දූපත් ඇතුළත් කිරීමෙන් චිලී රාජ්‍යය පුළුල් කිරීමට සැලසුම් කළේය. මේ සම්බන්ධයෙන් ඔහු 1821 නොවැම්බර් 12 දිනැති ලිපියකින් ස්කොට්ලන්ත නාවික නිලධාරියෙකු වන ලෝඩ් තෝමස් කොක්රේන් වෙත ගුවායාකිල්, ගැලපගෝස් දූපත් සහ පිලිපීනය යටත් කර ගැනීමේ ඔහුගේ සැලැස්ම ප්‍රකාශ කළේය. සූදානම් කිරීම් තිබුණත්, ඕ'හිගින්ස් පිටුවහල් කළ නිසා සැලැස්ම ක්‍රියාත්මක වූයේ නැත.<ref>[https://books.google.com/books?id=Jg5cEAAAQBAJ Intercolonial Intimacies: Relinking Latin/o America to the Philippines. 1898-1964 By Paula C. Park] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20221101151055/https://books.google.com.ph/books?id=Jg5cEAAAQBAJ|date=1 November 2022}} (INTRODUCTION: Residual Intercolonial Intimacies across the "Hispanic" Pacific)</ref> [[File:Combate_Naval_Iquique-Thomas_Somerscales.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Combate_Naval_Iquique-Thomas_Somerscales.jpg|thumb|1879 මැයි 21 වන දින ඉක්වික් සටන. පැසිෆික් යුද්ධයේදී චිලී ලැබූ ජයග්‍රහණය නව භූමි ප්‍රදේශ දක්වා ව්‍යාප්ත වීමට ඉඩ සැලසීය.]] චිලී සෙමෙන් තම බලපෑම පුළුල් කිරීමට සහ එහි දේශසීමා ස්ථාපිත කිරීමට පටන් ගත්තේය. ටැන්ටාකෝ ගිවිසුම මගින්, චිලෝ දූපත් සමූහය 1826 දී සංස්ථාගත කරන ලදී. චානාර්සිලෝ හි රිදී ලෝපස් සොයා ගැනීම සහ පේරු සමඟ පැසිෆික් සාගරයේ සමුද්‍රීය ආධිපත්‍යය පිළිබඳ ගැටුමකට තුඩු දුන් වැල්පරයිසෝ වරායේ වර්ධනය වන වෙළඳාම හේතුවෙන් ආර්ථිකය දියුණු වීමට පටන් ගත්තේය. ඒ සමඟම, දකුණු චිලියේ ස්වෛරීභාවය ශක්තිමත් කිරීමට උත්සාහ කරන ලද අතර, 1848 දී අරවුකානියාවට විනිවිද යාම තීව්‍ර කර ලන්කිහු ජර්මානු සංක්‍රමණිකයන් සමඟ යටත් විජිතයක් බවට පත් කරන ලදී. ජෝන් විලියම්ස් විල්සන්ගේ අණ යටතේ ෂූනර් ඇන්කුඩ් විසින් ෆෝට් බුල්ස් ආරම්භ කිරීමත් සමඟ, 1843 දී මැගලන්ස් කලාපය රට විසින් පාලනය කිරීමට පටන් ගත් අතර, එවකට බොලිවියාව සමඟ ආරවුලක් ඇති ඇන්ටොෆගස්ටා කලාපය මිනිසුන්ගෙන් පිරී යාමට පටන් ගත්තේය. 1829–1830 චිලී සිවිල් යුද්ධයෙන් පසුව, ජෝකින් ප්‍රීටෝ පරිපාලනය යටතේ කොන්සර්වේටිව්වරුන් ජයග්‍රහණය කළ 1833 චිලී ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව ලියා ක්‍රියාත්මක කරන ලද්දේ ත්‍රිත්ව අමාත්‍ය ඩියාගෝ පෝටේල්ස්ගේ ඉහළ බලපෑමෙනි. 1850 ගණන්වල චිලීහි තවත් සිවිල් යුද්ධ දෙකක් සිදු විය, එකක් 1851 දී සහ අනෙක 1859 දී. [[File:Territorial_losses_of_the_Republic_of_Chile_de_jure.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Territorial_losses_of_the_Republic_of_Chile_de_jure.svg|thumb|468x468පික්|චිලී ඉතිහාස ලේඛනයට අනුව චිලී ජනරජයේ භෞමික පාඩු (නීතිය අනුව)<ref name="Eyzaguirre">{{cite book |author1=Eyzaguirre, Jaime |title=Breve historia de las fronteras de Chile |date=1967 |publisher=Editorial Universitaria |language=es}}</ref>]]19 වන සියවසේ අගභාගයේදී, සන්තියාගෝහි රජය අරවුකානියා අත්පත් කර ගැනීමෙන් දකුණේ සිය ස්ථානය තහවුරු කර ගත්තේය. 1881 දී චිලී සහ ආර්ජන්ටිනාව අතර මායිම් ගිවිසුම මගින් මැගෙලන් සමුද්‍ර සන්ධිය පිළිබඳ චිලී ස්වෛරීභාවය තහවුරු කරන ලද අතර, 1842 දී ආරම්භ වූ ආරවුලකින් පසු නැගෙනහිර පැටගෝනියාවේ ඉතිරි කොටසෙහි තම හිමිකම් අත්හැරීමට ද රට පෙළඹුණි.<ref name="PatagoniaAustral">{{cite book |author=Mateo Martinic Beros |url=https://www.memoriachilena.gob.cl/602/w3-article-10386.html |title=Presencia de Chile en la Patagonia austral 1843 – 1879 |date=1971 |publisher=Editorial Andrés Bello |language=es |access-date=December 8, 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230331010856/https://www.memoriachilena.gob.cl/602/w3-article-10386.html |archive-date=31 March 2023 |url-status=live}}</ref> පේරු සහ බොලිවියාව සමඟ පැවති පැසිෆික් යුද්ධයේ (1879–83) ප්‍රතිඵලයක් ලෙස, චිලී රාජ්‍යය තම භූමි ප්‍රදේශය උතුරු දෙසට තුනෙන් එකකින් පමණ පුළුල් කළ අතර, බොලිවියාවේ පැසිෆික් කලාපයට ප්‍රවේශය ඉවත් කළ අතර, වටිනා නයිට්‍රේට් නිධි අත්පත් කර ගත් අතර, එය සූරාකෑම ජාතික සමෘද්ධිමත් යුගයකට මඟ පෑදීය. 1870 වන විට දකුණු ඇමරිකාවේ ඉහළ ආදායම් ලබන රටවලින් එකක් ලෙස චිලී රාජ්‍යයට එක් විය.<ref>{{cite book |last1=Baten |first1=Jörg |author-link=Jörg Baten |title=A History of the Global Economy. From 1500 to the Present. |date=2016 |publisher=Cambridge University Press |isbn=9781107507180 |page=137}}</ref> 1888 සැප්තැම්බර් 9 වන දින, ටහිටි රදගුරු මොන්සිග්නෝර් ජෝසේ මාරියා වර්ඩියර්ගේ උත්සාහයට ස්තූතිවන්ත වන්නට, ප්‍රාදේශීය රජු සමඟ අන්‍යෝන්‍ය කැමැත්ත ගිවිසුමක් අත්සන් කිරීමෙන් චිලී රාජ්‍යය පාස්කු දූපත අත්පත් කර ගත්තේය. වහල් වෙළෙන්දන් විසින් දිවයින නිරන්තරයෙන් ප්‍රහාර එල්ල කරන ලදී. නාවික නිලධාරි පොලිකාර්පෝ ටෝරෝ චිලී රජය නියෝජනය කළ අතර අටමු ටෙකේනා රපානුයි කවුන්සිලයේ ප්‍රධානියා විය. රාපා නුයි වැඩිහිටියන් ඔවුන්ගේ ප්‍රධානීන් ලෙස ඔවුන්ගේ පදවි නාම, ඔවුන්ගේ ඉඩම්වල අයිතිය, ඔවුන්ගේ සංස්කෘතියේ සහ සම්ප්‍රදායන්ගේ වලංගුභාවය සමාන කොන්දේසි මත අත් නොහරිමින් ස්වෛරීභාවය අත්හැරියහ. රාපා නුයිවරු කිසිවක් විකුණා දැමූ අතර චිලී රාජ්‍යයට සමාන කොන්දේසි යටතේ ඒකාබද්ධ කරන ලදී.<ref name="historia">{{Cite web |title=Historia de la Isla de Pascua: Su Incorporación y Su Conflicto Con La Williamson & Balfour. Daños Patrimoniales, Pretensiones Internacionales e Independentismos |url=http://www.soberaniachile.cl/historia_de_la_incorporacion_y_las_controversias_de_la_isla_de_pascua.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230321015938/http://www.soberaniachile.cl/historia_de_la_incorporacion_y_las_controversias_de_la_isla_de_pascua.html |archive-date=21 March 2023 |access-date=26 January 2024}}</ref> 1891 චිලී සිවිල් යුද්ධය ජනාධිපතිවරයා සහ කොංග්‍රසය අතර බලය නැවත බෙදා හැරීමක් සිදු කළ අතර, චිලී පාර්ලිමේන්තු විලාසිතාවේ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයක් ස්ථාපිත කළේය. කෙසේ වෙතත්, සිවිල් යුද්ධය දේශීය කර්මාන්ත සහ බලගතු චිලී බැංකු අවශ්‍යතා සංවර්ධනයට කැමති අය අතර තරඟයක් ද විය, විශේෂයෙන් විදේශීය ආයෝජකයින් සමඟ ශක්තිමත් සබඳතා තිබූ එඩ්වර්ඩ්ස් නිවස. වැඩි කල් නොගොස්, උත්සන්න වන භූ දේශපාලනික තරඟකාරිත්වය සහ පූනා ද අටකාමා ආරවුල මධ්‍යයේ රට ආර්ජන්ටිනාව සමඟ ඉතා මිල අධික නාවික අවි තරඟයක නිරත විය. පේරු සහ බොලිවියාවට එරෙහි පැසිෆික් යුද්ධයේ (1879–1883) ප්‍රතිඵලයක් ලෙස චිලී රටවල් දෙකෙන්ම සම්පත් බහුල භූමි ප්‍රදේශයක් ඈඳා ගැනීමට සහ කලාපීය බලවතෙකු ලෙස එහි තත්ත්වය තවදුරටත් තහවුරු කර ගැනීමට හේතු විය. පසුව එය ඇමරිකාවේ ප්‍රමුඛ නාවික බලවතෙකු ලෙස මතු වූ අතර, 1885 පැනමා අර්බුදයට එක්සත් ජනපද මැදිහත්වීමට විරෝධය දැක්වීමට නැවක් පවා යැවීය. චිලී බටහිර අර්ධගෝලයේ එක්සත් ජනපද ආධිපත්‍යයට තර්ජනය කළ හැකි අතර, 1891 දී බැල්ටිමෝර් අර්බුදය අතරතුර රටවල් දෙක යුද්ධයට ආසන්න විය.<ref name="sater">William Sater, ''Chile and the United States: Empires in Conflict'', Athens, GA; University of Georgia Press, {{ISBN|0-8203-1249-5}} p.51</ref> === 20 වන සියවස === [[File:Chilean_battleship_Almirante_Latorre.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chilean_battleship_Almirante_Latorre.jpg|වම|thumb|1921 දී චිලියේ අල්මිරන්ට් ලැටෝරේ ඩ්‍රෙඩ්නෝට්]] The early 20th century saw Chile fully consolidate its territory and resolve long-running diplomatic and territorial disputes. Its current borders with Argentina were finalized [[:en:1902_Arbitral_award_of_the_Andes_between_Argentina_and_Chile|through British arbitration]] in 1902 and a bilateral settlement of the [[:en:Puna_de_Atacama_dispute|Puna de Atacama dispute]] the following year. In 1904, Chile and Bolivia signed a [[:en:Treaty_of_Peace_and_Friendship_(1904)|Treaty of Peace and Friendship]] which clarified the border between both countries. The Chilean economy partially degenerated into a system protecting the interests of a ruling [[:en:Oligarchy|oligarchy]]. By the 1920s, the emerging middle and working classes were powerful enough to elect a reformist president, [[:en:Arturo_Alessandri|Arturo Alessandri]], whose program was frustrated by a conservative congress. In the 1920s, [[:en:Marxism|Marxist]] groups with strong popular support arose.<ref name="countrystudies" /> 20 වන සියවසේ මුල් භාගයේදී චිලී රාජ්‍යය තම භූමිය සම්පූර්ණයෙන්ම තහවුරු කර දිගුකාලීන රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික සහ භෞමික ආරවුල් විසඳා ගත්තේය. ආර්ජන්ටිනාව සමඟ එහි වත්මන් දේශසීමා 1902 දී බ්‍රිතාන්‍ය බේරුම්කරණය හරහා සහ ඊළඟ වසරේ පූනා ද ඇටකාමා ආරවුල ද්විපාර්ශ්විකව විසඳා ගැනීම හරහා අවසන් කරන ලදී. 1904 දී චිලී සහ බොලිවියාව සාමය සහ මිත්‍රත්වය පිළිබඳ ගිවිසුමක් අත්සන් කළ අතර එමඟින් රටවල් දෙකම අතර දේශසීමාව පැහැදිලි විය. චිලී ආර්ථිකය අර්ධ වශයෙන් පාලක කතිපයාධිකාරයේ අවශ්‍යතා ආරක්ෂා කරන පද්ධතියක් බවට පිරිහී ගියේය. 1920 ගණන් වන විට, නැගී එන මධ්‍යම සහ කම්කරු පන්ති, ප්‍රතිසංස්කරණවාදී ජනාධිපතිවරයෙකු වන ආටුරෝ ඇලෙසැන්ඩ්‍රි තෝරා පත් කර ගැනීමට තරම් බලවත් වූ අතර, ඔහුගේ වැඩසටහන ගතානුගතික සම්මේලනයකින් කලකිරීමට පත් විය. 1920 ගණන්වලදී, ශක්තිමත් මහජන සහයෝගයක් ඇති මාක්ස්වාදී කණ්ඩායම් මතු විය.[3] A military coup led by General [[:en:Luis_Altamirano|Luis Altamirano]] in 1924 set off a period of political instability that lasted until 1932. Of the ten governments that held power in that period, the longest lasting was that of General [[:en:Carlos_Ibáñez_del_Campo|Carlos Ibáñez del Campo]], who briefly ruled as [[:en:De_facto|de facto]] dictator in 1925 and then again between 1927 and 1931. These authoritarian governments were comparatively less harsh and corrupt than counterparts elsewhere in Latin America.<ref>{{Cite book |last=Fowler |first=Will |title=Authoritarianism in Latin America since independence |publisher=Greenwood Press |year=1996 |isbn=0-313-29843-2 |location=University of Virginia |pages=30–96}}</ref><ref>{{cite book |last=Frazier |first=Lessie Jo |url=https://books.google.com/books?id=gQU-GYGeVSEC&pg=PA163 |title=Salt in the Sand: Memory, Violence, and the Nation-State in Chile, 1890 to the Present |date=17 July 2007 |publisher=Duke University Press |isbn=978-0-8223-4003-4 |pages=163–184 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020445/https://books.google.com/books?id=gQU-GYGeVSEC&pg=PA163#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> By relinquishing power to a democratically elected successor, Ibáñez del Campo retained the respect of a large enough segment of the population to remain a viable politician for more than thirty years, in spite of the vague and shifting nature of his ideology. When constitutional rule was restored in 1932, a strong middle-class party, the Radicals, emerged. It became the key force in coalition governments for the next 20 years. During the period of [[:en:Radical_Party_(Chile)|Radical Party]] dominance (1932–52), the state increased its role in the economy. In 1952, voters returned Ibáñez del Campo to office for another six years. [[:en:Jorge_Alessandri|Jorge Alessandri]] succeeded Ibáñez del Campo in 1958, bringing Chilean conservatism back into power democratically for another term. 1924 දී ජෙනරාල් ලුයිස් අල්ටමිරානෝ විසින් මෙහෙයවන ලද හමුදා කුමන්ත්‍රණයක් 1932 දක්වා පැවති දේශපාලන අස්ථාවරත්වයේ කාල පරිච්ඡේදයක් ආරම්භ කළේය. එම කාලය තුළ බලය දැරූ ආණ්ඩු දහයෙන්, දීර්ඝතම කාලය වූයේ 1925 දී තථ්‍ය ඒකාධිපතියෙකු ලෙස කෙටි කාලයක් පාලනය කළ ජෙනරාල් කාලෝස් ඉබානෙස් ඩෙල් කැම්පෝගේ ආණ්ඩු වන අතර පසුව 1927 සහ 1931 අතර කාලය තුළ නැවත පාලනය කළේය. මෙම ඒකාධිපති ආණ්ඩු ලතින් ඇමරිකාවේ වෙනත් තැන්වල සගයන්ට වඩා සාපේක්ෂව අඩු රළු සහ දූෂිත විය.[18][19] ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදීව තේරී පත් වූ අනුප්‍රාප්තිකයෙකුට බලය අත්හැරීමෙන්, ඉබානෙස් ඩෙල් කැම්පෝ ඔහුගේ දෘෂ්ටිවාදයේ නොපැහැදිලි සහ වෙනස් වන ස්වභාවය තිබියදීත්, වසර තිහකට වැඩි කාලයක් ශක්‍ය දේශපාලනඥයෙකු ලෙස රැඳී සිටීමට තරම් විශාල ජනගහනයක කොටසකගේ ගෞරවය රඳවා ගත්තේය. 1932 දී ව්‍යවස්ථාමය පාලනය ප්‍රතිෂ්ඨාපනය කරන විට, ශක්තිමත් මධ්‍යම පාන්තික පක්ෂයක් වන රැඩිකල් පක්ෂය මතු විය. එය ඉදිරි වසර 20 සඳහා සන්ධාන ආණ්ඩු වල ප්‍රධාන බලවේගය බවට පත්විය. රැඩිකල් පක්ෂ ආධිපත්‍යයේ (1932–52) කාලය තුළ, රාජ්‍යය ආර්ථිකය තුළ එහි භූමිකාව වැඩි කළේය. 1952 දී, ඡන්දදායකයින් ඉබානෙස් ඩෙල් කැම්පෝව තවත් වසර හයක් සඳහා නැවත බලයට පත් කළහ. 1958 දී ජෝර්ජ් ඇලෙසැන්ඩ්‍රි ඉබානෙස් ඩෙල් කැම්පෝගෙන් පසු චිලී ගතානුගතිකවාදය තවත් වාරයක් සඳහා ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදීව බලයට ගෙන ආවේය. The [[:en:1964_Chilean_presidential_election|1964 presidential election]] of [[:en:Christian_Democrat_Party_of_Chile|Christian Democrat]] [[:en:Eduardo_Frei_Montalva|Eduardo Frei Montalva]] by an [[:en:Majority|absolute majority]] initiated a period of major reform. Under the slogan "Revolution in Liberty", the Frei administration embarked on far-reaching social and economic programs, particularly in education, housing, and [[:en:Agrarian_reform|agrarian reform]], including rural unionization of agricultural workers. By 1967, however, Frei encountered increasing opposition from leftists, who charged that his reforms were inadequate, and from conservatives, who found them excessive. At the end of his term, Frei had not fully achieved his party's ambitious goals.<ref name="countrystudies" /> 1964 දී ක්‍රිස්තියානි ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී එඩුවාඩෝ ෆ්‍රෙයි මොන්ටල්වාගේ ජනාධිපතිවරණ ඡන්ද විමසීමෙන් ප්‍රධාන ප්‍රතිසංස්කරණ කාල පරිච්ඡේදයක් ආරම්භ විය. "නිදහසේ විප්ලවය" යන සටන් පාඨය යටතේ, ෆ්‍රෙයි පරිපාලනය කෘෂිකාර්මික සේවකයින්ගේ ග්‍රාමීය වෘත්තීය සමිතිකරණය ඇතුළුව, විශේෂයෙන් අධ්‍යාපනය, නිවාස සහ කෘෂිකාර්මික ප්‍රතිසංස්කරණවල දුරදිග යන සමාජ හා ආර්ථික වැඩසටහන් ආරම්භ කළේය. කෙසේ වෙතත්, 1967 වන විට, ෆ්‍රෙයිට ඔහුගේ ප්‍රතිසංස්කරණ ප්‍රමාණවත් නොවන බවට චෝදනා කළ වාමාංශිකයින්ගෙන් සහ ඒවා අධික ලෙස සැලකූ කොන්සර්වේටිව්වරුන්ගෙන් වැඩිවන විරෝධයට මුහුණ දීමට සිදු විය. ඔහුගේ ධුර කාලය අවසානයේ, ෆ්‍රෙයි තම පක්ෂයේ අභිලාෂකාමී ඉලක්ක සම්පූර්ණයෙන්ම සාක්ෂාත් කර ගෙන නොතිබුණි.[3] [[File:Salvador_Allende_Gossens-.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Salvador_Allende_Gossens-.jpg|thumb|සැල්වදෝර් අයියන්ඩේ]] In the 1970 election, Senator [[:en:Salvador_Allende|Salvador Allende]] of the [[:en:Socialist_Party_of_Chile|Socialist Party of Chile]] (then part of the "[[:en:Popular_Unity_(Chile)|Popular Unity]]" coalition which included the Communists, Radicals, Social-Democrats, dissident Christian Democrats, the Popular Unitary Action Movement, and the Independent Popular Action),<ref name="countrystudies" /> achieved a partial majority in a [[:en:Plurality_(voting)|plurality]] of votes in a three-way contest, followed by candidates Radomiro Tomic for the Christian Democrat Party and Jorge Alessandri for the Conservative Party. Allende was not elected with an absolute majority, receiving fewer than 35% of the votes. The [[:en:National_Congress_of_Chile|Chilean Congress]] conducted a runoff vote between the leading candidates, Allende and former president Jorge Alessandri, and, keeping with tradition, chose Allende by a vote of 153 to 35. Frei refused to form an alliance with Alessandri to oppose Allende, on the grounds that the Christian Democrats were a workers' party and could not make common cause with the right wing.<ref>{{Cite book |last=Mares |first=David |url=https://books.google.com/books?id=0Y3EWkKZsYcC&pg=PA145 |title=The United States and Chile: Coming in from the Cold |author2=Francisco Rojas Aravena |publisher=Routledge |year=2001 |isbn=978-0-415-93125-0 |page=145 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020509/https://books.google.com/books?id=0Y3EWkKZsYcC&pg=PA145 |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref><ref>{{cite book |last=Trento |first=Joseph J. |url=https://books.google.com/books?id=3uPBM7z_62gC&pg=PA560 |title=The Secret History of the CIA |publisher=Carroll & Graf Publishers |year=2005 |isbn=978-0-7867-1500-8 |page=560 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150319065032/http://books.google.com/books?id=3uPBM7z_62gC&pg=PA560 |archive-date=19 March 2015 |url-status=dead}}</ref> 1970 මැතිවරණයේදී, චිලී සමාජවාදී පක්ෂයේ (එවකට කොමියුනිස්ට්වාදීන්, රැඩිකල්වාදීන්, සමාජ-ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදීන්, විරුද්ධ ක්‍රිස්තියානි ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදීන්, ජනප්‍රිය ඒකීය ක්‍රියාකාරී ව්‍යාපාරය සහ ස්වාධීන ජනප්‍රිය ක්‍රියාමාර්ග ඇතුළත් "ජනප්‍රිය එක්සත්" සන්ධානයේ කොටසක්) සෙනෙට් සභික සැල්වදෝර් ඇලෙන්ඩේ, [3] ත්‍රි-මාර්ග තරඟයකින් බහුතර ඡන්ද සංඛ්‍යාවකින් අර්ධ බහුතරයක් ලබා ගත් අතර, පසුව ක්‍රිස්තියානි ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී පක්ෂය සඳහා අපේක්ෂකයින් වන රඩොමිරෝ ටොමික් සහ කොන්සර්වේටිව් පක්ෂය සඳහා ජෝර්ජ් ඇලෙසැන්ඩ්‍රි තෝරා ගන්නා ලදී. ඇලෙන්ඩේ නිරපේක්ෂ බහුතරයකින් තේරී පත් නොවූ අතර, ඡන්දවලින් 35% කටත් වඩා අඩු ප්‍රමාණයක් ලබා ගත්තේය. චිලී කොංග්‍රසය ප්‍රමුඛ අපේක්ෂකයින් වන ඇලෙන්ඩේ සහ හිටපු ජනාධිපති ජෝර්ජ් ඇලෙසැන්ඩ්‍රි අතර දෙවන වටයේ ඡන්දයක් පැවැත්වූ අතර, සම්ප්‍රදායට අනුකූලව, 153 සිට 35 දක්වා ඡන්දයකින් ඇලෙන්ඩේ තෝරා ගත්තේය. ක්‍රිස්තියානි ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදීන් කම්කරු පක්ෂයක් වන අතර දක්ෂිණාංශිකයින් සමඟ පොදු හේතුවක් ඇති කර ගත නොහැකි බව යන පදනම මත ඇලෙන්ඩේට විරුද්ධ වීමට ඇලෙසැන්ඩ්‍රි සමඟ සන්ධානයක් ඇති කර ගැනීම ෆ්‍රේ ප්‍රතික්ෂේප කළේය.[20][21] An [[:en:Economic_depression|economic depression]] that began in 1972 was exacerbated by [[:en:Capital_flight|capital flight]], plummeting private investment, and withdrawal of bank deposits in response to Allende's socialist program. Production fell and unemployment rose. Allende adopted measures including price freezes, wage increases, and tax reforms, to increase consumer spending and redistribute income downward.<ref>{{cite book |author=Lois Hecht Oppenheim |url=https://books.google.com/books?id=99ZLX52z_noC&pg=PA52 |title=Politics in Chile: Socialism, Authoritarianism, and Market Democracy |publisher=Westview Press |year=2007 |isbn=978-0-7867-3426-9 |page=52 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020433/https://books.google.com/books?id=99ZLX52z_noC&pg=PA52#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> Joint public-private [[:en:Public_works|public works]] projects helped reduce unemployment.<ref name="De Vylder">{{cite book |last=De Vylder |first=Stefan |title=Allende's Chile: The Political Economy of the Rise and Fall of the Unidad Popular |date=5 March 2009 |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-10757-0}}</ref>{{Page needed|date=September 2010}} Much of the banking sector was [[:en:Nationalization|nationalized]]. Many enterprises within the [[:en:Copper#Production|copper]], coal, iron, [[:en:Caliche_(mineral)#Chilean_caliche|nitrate]], and steel industries were [[:en:Nationalization#Expropriation|expropriated]], nationalized, or subjected to state intervention. Industrial output increased sharply and unemployment fell during the Allende administration's first year.<ref name="De Vylder" /> 1972 දී ආරම්භ වූ ආර්ථික අවපාතයක්, ඇලෙන්ඩේගේ සමාජවාදී වැඩසටහනට ප්‍රතිචාර වශයෙන් ප්‍රාග්ධනය ඉවත් කිරීම, පෞද්ගලික ආයෝජන පහත වැටීම සහ බැංකු තැන්පතු ඉවත් කර ගැනීම මගින් උග්‍ර විය. නිෂ්පාදනය පහත වැටුණු අතර විරැකියාව ඉහළ ගියේය. පාරිභෝගික වියදම් වැඩි කිරීමට සහ ආදායම පහළට බෙදා හැරීම සඳහා ඇලෙන්ඩේ මිල කැටි කිරීම්, වැටුප් වැඩිවීම් සහ බදු ප්‍රතිසංස්කරණ ඇතුළු පියවර අනුගමනය කළේය. [22] ඒකාබද්ධ රාජ්‍ය-පෞද්ගලික පොදු වැඩ ව්‍යාපෘති විරැකියාව අඩු කිරීමට උපකාරී විය. [23] [පිටුව අවශ්‍යයි] බැංකු අංශයේ බොහෝ ප්‍රදේශ ජනසතු කරන ලදී. තඹ, ගල් අඟුරු, යකඩ, නයිට්‍රේට් සහ වානේ කර්මාන්ත තුළ බොහෝ ව්‍යවසායන් අත්පත් කර ගැනීම, ජනසතු කිරීම හෝ රාජ්‍ය මැදිහත්වීමට ලක් කිරීම. ඇලෙන්ඩේ පරිපාලනයේ පළමු වසර තුළ කාර්මික නිෂ්පාදනය තියුනු ලෙස වැඩි වූ අතර විරැකියාව පහත වැටුණි. [23] Allende's program included advancement of workers' interests,<ref name="De Vylder" /><ref>{{cite web |title=Allende wins the elections: first coup attempt |url=http://grace.evergreen.edu/~arunc/texts/chile/torre/Allende.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20080107150857/http://grace.evergreen.edu/~arunc/texts/chile/torre/Allende.html |archive-date=7 January 2008 |access-date=17 December 2009 |publisher=Grace.evergreen.edu}}</ref> replacing the judicial system with "socialist legality",<ref name="friedman368">{{cite book |last=Friedman |first=Norman |url=https://books.google.com/books?id=0CIXLdxhQMAC&pg=PA367 |title=The Fifty-Year War: Conflict and Strategy in the Cold War |date=1 March 2007 |publisher=Naval Institute Press |isbn=978-1-59114-287-4 |pages=367–368 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020229/https://books.google.com/books?id=0CIXLdxhQMAC&pg=PA367 |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> nationalization of banks and forcing others to bankruptcy,<ref name="friedman368" /> and strengthening "popular militias" known as MIR.<ref name="friedman368" /> Started under former President Frei, the Popular Unity platform also called for nationalization of Chile's major copper mines in the form of a constitutional amendment. The measure was passed unanimously by Congress. As a result,<ref>{{cite book |last=Qureshi |first=Lubna Z. |url=https://books.google.com/books?id=alISgQdNY4kC&pg=PA86 |title=Nixon, Kissinger, and Allende: U.S. Involvement in the 1973 Coup in Chile |publisher=Lexington Books |year=2009 |isbn=978-0-7391-2655-4 |pages=86–97 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020042/https://books.google.com/books?id=alISgQdNY4kC&pg=PA86#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> the [[:en:Richard_Nixon|Richard Nixon]] administration [[:en:United_States_intervention_in_Chile|organized and inserted secret operatives]] in Chile, in order to swiftly destabilize Allende's government.<ref>{{cite web |title=Report on CIA Chilean Task Force activities |url=http://www.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB8/ch01-01.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20100211203442/http://www.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB8/ch01-01.htm |archive-date=11 February 2010 |access-date=11 March 2010 |work=Chile and the United States: Declassified Documents relating to the Military Coup, 1970–1976 |publisher=The National Security Archive: Electronic Briefing Books (George Washington University)}}</ref> In addition, US financial pressure restricted international economic credit to Chile.<ref name="fas.org">{{cite web |title=Covert Action In Chile 1963–1973, Staff Report Of The Select Committee To Study Governmental Operations With Respect To Intelligence Activities |url=https://fas.org/irp/ops/policy/church-chile.htm |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20091003144646/http://www.fas.org/irp/ops/policy/church-chile.htm |archive-date=3 October 2009 |access-date=17 December 2009 |publisher=Federation of American Scientists}}</ref> The economic problems were also exacerbated by Allende's public spending, financed mostly through printing money, and by poor credit ratings given by commercial banks.<ref>{{Cite news|url=http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,879153,00.html|title=Tightening the Belt|date=7 August 1972|magazine=[[Time (magazine)|Time]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20101022175928/http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,879153,00.html|archive-date=22 October 2010|url-status=dead}}</ref> Simultaneously, opposition media, politicians, business guilds and other organizations helped to accelerate a campaign of domestic political and economical destabilization, some of which was backed by the United States.<ref name="fas.org" /><ref>{{cite web |title=Equipo Nizkor – CIA Activities in Chile – September 18, 2000 |url=http://www.derechos.org/nizkor/chile/doc/hinchey.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20080513083911/http://www.derechos.org/nizkor/chile/doc/hinchey.html |archive-date=13 May 2008 |access-date=17 December 2009 |publisher=Derechos.org}}</ref> By early 1973, inflation was out of control. On 26 May 1973, Chile's Supreme Court, which was opposed to Allende's government, unanimously denounced Allende's ''disruption of the legality of the nation''. Although illegal under the Chilean constitution, the court supported and strengthened Pinochet's soon-to-be seizure of power.<ref name="friedman368" /><ref>{{cite web |title=Transition to Democracy in Latin America: The Role of the judiciary |url=http://www.law.yale.edu/documents/pdf/rightdegree_independence(5).pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130819213445/http://www.law.yale.edu/documents/pdf/rightdegree_independence%285%29.pdf |archive-date=19 August 2013 |publisher=Yale University}}</ref> ==== පිනොචේ යුගය (1973–1990) ==== [[File:Golpe_de_Estado_1973.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Golpe_de_Estado_1973.jpg|වම|thumb|1973 චිලී කුමන්ත්‍රණය අතරතුර ලා මොනේඩා ජනාධිපති මන්දිරයට බෝම්බ හෙලන ප්‍රහාරක ජෙට් යානා]] On 11 September 1973, a [[:en:Chilean_coup_of_1973|military coup]] overthrew Allende, who apparently committed suicide as the armed forces bombarded the [[:en:La_Moneda_Palace|presidential palace]].<ref>{{Cite book |last=Soto |first=Óscar |title=El último día de Salvador Allende |publisher=Aguilar |year=1999 |isbn=978-956-239-084-2}}{{page needed|date=July 2013}}</ref><ref>{{Cite book |last=Ahumada |first=Eugeno |title=Chile: La memoria prohibida}}{{page needed|date=July 2013}}</ref> The degree to which [[:en:U.S._intervention_in_Chile#1973_coup|the United States was involved in the coup]] remains debated; after Allende was overthrown, U.S. Secretary of State [[:en:Henry_Kissinger|Henry Kissinger]] told [[:en:President_of_the_United_States|U.S. president]] [[:en:Richard_Nixon|Richard Nixon]] that the United States had "helped" the coup indirectly.<ref>{{cite web |date=16 September 2013 |title=Kissinger and Chile: the Declassified Record |url=http://www2.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB437/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20130917045957/http://www2.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB437/ |archive-date=17 September 2013 |access-date=16 September 2013 |publisher=The National Security Archive}}</ref> Historian Sebastián Hurtado contends there is no documentary evidence to support that the U.S. government was actively involved in the coordination and execution the coup; however, upon Allende's election in 1970, Kissinger had stated "I don't see why we need to stand by and watch a country go Communist due to the irresponsibility of its own people",<ref name="k745">{{cite web |last=Lewis |first=Anthony |date=1975-02-27 |title=The Kissinger Doctrine |url=https://www.nytimes.com/1975/02/27/archives/the-kissinger-doctrine.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220912084418/https://www.nytimes.com/1975/02/27/archives/the-kissinger-doctrine.html |archive-date=12 September 2022 |access-date=2024-05-08 |website=The New York Times}}</ref><ref name="Hurtado">{{cite web |author1=Juan Paulo Iglesias |date=25 August 2023 |title=Sebastián Hurtado, historiador: "Estados Unidos no tuvo participación directa en el Golpe, pero sí quería que Allende cayera" |url=https://www.latercera.com/la-tercera-sabado/noticia/sebastian-hurtado-historiador-estados-unidos-no-tuvo-participacion-directa-en-el-golpe-pero-si-queria-que-allende-cayera/3UXITS4IUNB3RPPB57ILMYDO64/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240912221446/https://www.latercera.com/la-tercera-sabado/noticia/sebastian-hurtado-historiador-estados-unidos-no-tuvo-participacion-directa-en-el-golpe-pero-si-queria-que-allende-cayera/3UXITS4IUNB3RPPB57ILMYDO64/ |archive-date=12 September 2024 |access-date=12 January 2025 |publisher=La Tercera |language=es}}</ref> while Nixon had expressed that the Allende government should not be consolidated and acted decisively to destabilize his government.<ref name="Hurtado" /><ref>{{cite journal|last1=Hurtado|first1=Sebastián|date=10 October 2016|title=Chile y Estados Unidos, 1964-1973. Una nueva mirada|journal=Nuevo Mundo Mundos Nuevos|language=es|doi=10.4000/nuevomundo.69698|doi-access=free}}</ref> A military junta, led by General [[:en:Augusto_Pinochet|Augusto Pinochet]], took control of the country. His regime was marked by widespread [[:en:Human_rights_violations_in_Pinochet's_Chile|human rights violations]]. Chile initiated and actively participated in [[:en:Operation_Condor|Operation Condor]], a U.S.-backed campaign to suppress leftists and their sympathizes.<ref>{{cite web |last1=Dinges |first1=John |title=Operation Condor |url=http://www.latinamericanstudies.org/chile/operation-condor.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20180722031734/http://www.latinamericanstudies.org/chile/operation-condor.htm |archive-date=22 July 2018 |access-date=6 July 2018 |website=latinamericanstudies.org |publisher=Columbia University}}</ref> In October 1973, at least 72 people were murdered by the [[:en:Caravan_of_Death|Caravan of Death]].<ref>{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/850932.stm|title=Flashback: Caravan of Death|date=25 July 2000|work=BBC|access-date=11 March 2008|archive-url=https://web.archive.org/web/20080226211503/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/850932.stm|archive-date=26 February 2008|url-status=live}}</ref> According to the [[:en:Rettig_Report|Rettig Report]] and [[:en:Valech_Commission|Valech Commission]], during the Pinochet regime's 15-year rule, at least 2,115 were killed,<ref>{{cite web |author=Ministerio del Interior |date=3 August 1999 |title=Ministerio del Interior, Programa de Derechos Humanos – ddhh_rettig |url=http://www.ddhh.gov.cl/ddhh_rettig.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20091223174254/http://www.ddhh.gov.cl/ddhh_rettig.html |archive-date=23 December 2009 |access-date=17 December 2009 |publisher=Ddhh.gov.cl}}</ref> and at least 27,265<ref name="sintesis">{{cite web |title=Sintesis Ok |url=http://www.comisionprisionpoliticaytortura.cl/filesapp/Sintesis.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20070727031254/http://www.comisionprisionpoliticaytortura.cl/filesapp/Sintesis.pdf |archive-date=27 July 2007 |access-date=17 December 2009}}</ref> were tortured (including 88 children younger than 12 years old);<ref name="sintesis" /> many were detained, tortured, and executed at the national stadium. In 2011, Chile recognized an additional 9,800 victims, bringing the total number killed, tortured or imprisoned for political reasons to 40,018.<ref>Eva Vergara (18 August 2015). [https://www.huffingtonpost.com/2011/08/18/chile-recognizes-9800-more-pinochet-victims_n_930754.html Chile Recognizes 9,800 More Pinochet Victims] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20151231220056/http://www.huffingtonpost.com/2011/08/18/chile-recognizes-9800-more-pinochet-victims_n_930754.html|date=31 December 2015}}. ''The Associated Press'' via ''The Huffington Post.'' Retrieved 25 August 2015.</ref> Among the victims was internationally known poet-singer [[:en:Víctor_Jara|Víctor Jara]]. [[File:Augusto_Pinochet_foto_oficial_coloreada.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Augusto_Pinochet_foto_oficial_coloreada.jpg|thumb|ඔගස්ටෝ පිනෝචෙට්]] A new Constitution was approved by a controversial [[:en:Plebiscite|plebiscite]] on 11 September 1980, and General Pinochet became president of the republic for an eight-year term. After Pinochet obtained rule of the country, several hundred committed Chilean revolutionaries joined the [[:en:Sandinista|Sandinista]] army in [[:en:Nicaragua|Nicaragua]], guerrilla forces in [[:en:Argentina|Argentina]] or training camps in [[:en:Cuba|Cuba]], Eastern Europe and Northern Africa.<ref>{{cite book |author1=Pamela Constable |author-link=Pamela Constable |url=https://archive.org/details/nationofenemiesc00cons |title=A Nation of Enemies: Chile Under Pinochet |author2=Arturo Valenzuela |author2-link=Arturo Valenzuela |publisher=W W Norton & Company Incorporated |year=1993 |isbn=978-0-393-30985-0 |page=150}}</ref> In the late 1980s, largely as a result of events such as the 1982 economic collapse<ref>{{cite book |last1=Klein |first1=Naomi |author-link=Naomi Klein |url=https://books.google.com/books?id=PwHUAq5LPOQC&pg=PA85 |title=The Shock Doctrine: The Rise of Disaster Capitalism |date=1 April 2010 |publisher=Henry Holt and Company (2007) |isbn=978-1-4299-1948-7 |page=85 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020106/https://books.google.com/books?id=PwHUAq5LPOQC&pg=PA85#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> and mass [[:en:Civil_resistance|civil resistance]] in 1983–88, the government gradually permitted greater freedom of assembly, [[:en:Freedom_of_speech|speech]], and association, to include trade union and political activity.<ref>{{cite book |last=Huneeus |first=Carlos |author-link=Carlos Huneeus |title=Civil Resistance and Power Politics:The Experience of Non-violent Action from Gandhi to the Present |date=3 September 2009 |publisher=Oxford University Press |isbn=978-0-19-161917-5 |editor1=Adam Roberts |pages=197–212 |chapter=Political Mass Mobilization against Authoritarian Rule: Pinochet's Chile, 1983–88 |access-date=14 July 2013 |editor2=Timothy Garton Ash |chapter-url=https://books.google.com/books?id=zD_S8Y2WbRsC&pg=PT168 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020252/https://books.google.com/books?id=zD_S8Y2WbRsC&pg=PT168#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> The government launched market-oriented reforms with [[:en:Hernán_Büchi|Hernán Büchi]] as Minister of Finance. Chile moved toward a [[:en:Free_market_economy|free market economy]] that saw an increase in domestic and foreign private investment, although the [[:en:Copper#Production|copper]] industry and other important mineral resources were not opened to competition. In a [[:en:1988_Chilean_national_plebiscite|plebiscite]] on 5 October 1988, Pinochet was denied a second eight-year term as president (56% against 44%). Chileans elected a new president and the majority of members of a [[:en:Bicameralism|bicameral]] congress on 14 December 1989. Christian Democrat [[:en:Patricio_Aylwin|Patricio Aylwin]], the candidate of a coalition of 17 political parties called the ''[[:en:Concertación|Concertación]]'', received an absolute majority of votes (55%).<ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/1989/12/16/world/man-in-the-news-patricio-aylwin-a-moderate-leads-chile.html|title=Man in the News: Patricio Aylwin; A Moderate Leads Chile|last=Christian|first=Shirley|date=16 December 1989|work=The New York Times|access-date=28 July 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180729012944/https://www.nytimes.com/1989/12/16/world/man-in-the-news-patricio-aylwin-a-moderate-leads-chile.html|archive-date=29 July 2018|url-status=live}}</ref> President Aylwin served from 1990 to 1994, in what was considered a transition period. === 21 වන සියවස === [[File:Izamiento_de_la_Gran_Bandera_Nacional_-_Presidentes_de_Chile.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Izamiento_de_la_Gran_Bandera_Nacional_-_Presidentes_de_Chile.jpg|වම|thumb|චිලී රාජ්‍යයේ ද්විශත සංවත්සරය සමරමින්, එහි ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයට සංක්‍රමණය වීමෙන් පසු (1990–2022) චිලී රාජ්‍යයේ පළමු ජනාධිපතිවරුන් පස් දෙනා]] In December 1993, Christian Democrat [[:en:Eduardo_Frei_Ruiz-Tagle|Eduardo Frei Ruiz-Tagle]], the son of previous president Eduardo Frei Montalva, led the Concertación coalition to victory with an absolute majority of votes (58%).<ref>{{cite encyclopedia |title=Chile elects new leader Late president's son wins big |encyclopedia=Encyclopedia.com |url=http://www.encyclopedia.com/doc/1P2-8257609.html |access-date=14 July 2013 |date=12 December 1993 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080526090105/http://www.encyclopedia.com/doc/1P2-8257609.html |archive-date=26 May 2008}}</ref> Frei Ruiz-Tagle was succeeded in 2000 by Socialist [[:en:Ricardo_Lagos|Ricardo Lagos]], who won the presidency in an unprecedented [[:en:1999–2000_Chilean_presidential_election|runoff election]] against [[:en:Joaquín_Lavín|Joaquín Lavín]] of the rightist [[:en:Alliance_for_Chile|Alliance for Chile]].<ref>{{Cite news|url=http://archives.cnn.com/2000/WORLD/americas/01/17/chile.elex.01/|title=Moderate socialist Lagos wins Chilean presidential election|date=16 January 2000|work=CNN|archive-url=https://web.archive.org/web/20080506162601/http://archives.cnn.com/2000/WORLD/americas/01/17/chile.elex.01/|archive-date=6 May 2008|url-status=dead}}</ref> In January 2006, Chileans elected their first female president, [[:en:Michelle_Bachelet_Jeria|Michelle Bachelet Jeria]], of the Socialist Party, defeating [[:en:Sebastián_Piñera|Sebastián Piñera]], of the [[:en:National_Renewal_(Chile)|National Renewal]] party, extending the ''Concertación'' governance for another four years.<ref>{{cite web |date=12 January 2006 |title=Chile elects first woman president |url=https://www.nbcnews.com/id/wbna10819903 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20131109023348/http://www.nbcnews.com/id/10819903/ |archive-date=9 November 2013 |access-date=10 November 2019 |work=NBC News}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2006/03/11/AR2006031101381.html|title=Bachelet Sworn in As Chile's President|last=Reel|first=Monte|date=12 March 2006|newspaper=The Washington Post|access-date=22 August 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170701225835/http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2006/03/11/AR2006031101381.html|archive-date=1 July 2017|url-status=live}}</ref> In January 2010, Chileans [[:en:2009–10_Chilean_presidential_election|elected]] [[:en:Sebastián_Piñera|Sebastián Piñera]] as the first rightist President in 20 years, defeating former President [[:en:Eduardo_Frei_Ruiz-Tagle|Eduardo Frei Ruiz-Tagle]] of the ''Concertación'', for a four-year term succeeding Bachelet. Due to term limits, [[:en:Sebastián_Piñera|Sebastián Piñera]] did not stand for re-election in 2013, and his term expired in March 2014 resulting in [[:en:Michelle_Bachelet|Michelle Bachelet]] returning to office.<ref>{{cite web |date=11 March 2014 |title=Michelle Bachelet sworn in as Chile's president |url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-26528923 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140312035407/http://www.bbc.com/news/world-latin-america-26528923 |archive-date=12 March 2014 |access-date=12 August 2021 |work=BBC News}}</ref> Sebastián Piñera succeeded Bachelet again in 2018 as the [[:en:President_of_Chile|President of Chile]] after winning the December 2017 presidential [[:en:2017_Chilean_general_election|election]].<ref>{{cite web |date=18 December 2017 |title=Chile election: Conservative Piñera elected president |url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-42388019 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20171218103345/http://www.bbc.com/news/world-latin-america-42388019 |archive-date=18 December 2017 |access-date=12 August 2021 |work=BBC News}}</ref><ref>{{cite web |date=11 March 2018 |title=Pinera, a conservative billionaire, is sworn in as president of Chile |url=https://www.yahoo.com/news/pinera-conservative-billionaire-sworn-president-chile-183054108.html?guccounter=1&guce_referrer=aHR0cHM6Ly93d3cuZ29vZ2xlLmNvbS8&guce_referrer_sig=AQAAAC6_pBevRC0GpV00u6W8P1NWhHqxCXKFRdRMnzk5fsa |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210801211945/https://www.yahoo.com/news/pinera-conservative-billionaire-sworn-president-chile-183054108.html?guccounter=1&guce_referrer=aHR0cHM6Ly93d3cuZ29vZ2xlLmNvbS8&guce_referrer_sig=AQAAAC6_pBevRC0GpV00u6W8P1NWhHqxCXKFRdRMnzk5fsa |archive-date=1 August 2021 |access-date=12 August 2021 |work=Yahoo! News |agency=Agence France Presse}}</ref> On 27 February 2010, Chile was struck by an 8.8 {{M|w|link=y}} [[:en:2010_Chile_earthquake|earthquake]], the fifth largest ever recorded at the time. More than 500 people died (most from the ensuing [[:en:Tsunami|tsunami]]) and over a million people lost their homes. The earthquake was also followed by multiple aftershocks.<ref>{{cite web |title=US ready to help Chile: Obama |url=http://www.australia-times.com.au/world/article.php?id=501 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110427081917/http://www.australia-times.com.au/world/article.php?id=501 |archive-date=27 April 2011 |access-date=3 March 2010 |work=The Australia Times}}</ref> Initial damage estimates were in the range of US$15–30 billion, around 10% to 15% of Chile's real gross domestic product.<ref>[http://www.contractmagazine.com/contract/content_display/design/news/e3i128fcc3d3e64156a013dfae605b73a5b More Quakes Shake Chile's Infrastructure], Adam Figman, ''Contract'', 1 March 2010 {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141114030306/http://www.contractmagazine.com/contract/content_display/design/news/e3i128fcc3d3e64156a013dfae605b73a5b|date=14 November 2014}}</ref> Chile achieved global recognition for the successful [[:en:2010_Copiapó_mining_accident|rescue of 33 trapped miners]] in 2010. On 5 August 2010, the access tunnel collapsed at the San José copper and gold mine in the [[:en:Atacama_Desert|Atacama Desert]] near [[:en:Copiapó|Copiapó]] in northern Chile, trapping 33 men {{convert|700|m|sp=us}} below ground. A rescue effort organized by the Chilean government located the miners 17 days later. All 33 men were brought to the surface two months later on 13 October 2010 over a period of almost 24 hours, an effort that was carried on live television around the world.<ref name="usstatedep">{{cite web |date=16 December 2011 |title=Background Note: Chile |url=https://2009-2017.state.gov/r/pa/ei/bgn/1981.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170121153101/https://2009-2017.state.gov/r/pa/ei/bgn/1981.htm |archive-date=21 January 2017 |access-date=19 March 2012 |work=[[Bureau of Western Hemisphere Affairs]], [[United States Department of State]]}}</ref> [[File:Marcha_Mas_Grande_De_Chile_2019_Plaza_Baquedano_Drone.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Marcha_Mas_Grande_De_Chile_2019_Plaza_Baquedano_Drone.jpg|thumb|සන්තියාගෝ හි ප්ලාසා බැකෙඩානෝ දෙසට 2019–2022 චිලී විරෝධතාවල දර්ශනයක්]] From [[:en:2019–20_Chilean_protests|2019 to 2022]], Chile endured a series of nationwide protests in response to a rise in the [[:en:Santiago_Metro|Santiago Metro]]'s subway fare, the increased [[:en:Cost_of_living|cost of living]], [[:en:Privatization|privatization]], and [[:en:Economic_inequality|inequality]].<ref>{{cite web |author=Naomi Larsson |date=26 October 2019 |title=Chile protests: More than one million bring Santiago to a halt |url=https://www.aljazeera.com/news/2019/10/chile-protests-million-bring-santiago-halt-191025223542333.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191026165551/https://www.aljazeera.com/news/2019/10/chile-protests-million-bring-santiago-halt-191025223542333.html |archive-date=26 October 2019 |access-date=19 November 2019 |website=Al Jazeera}}</ref> On 15 November, most of the political parties represented in the National Congress signed an agreement to call a [[:en:2020_Chilean_national_referendum|national referendum]] in April 2020 regarding the creation of a new Constitution, later postponed to October due to the [[:en:COVID-19_pandemic_in_Chile|COVID-19 pandemic]].<ref>{{cite news|url=https://www.aljazeera.com/news/2019/11/month-protests-chile-persist-gov-concessions-191118231609475.html|title=One month on: Protests in Chile persist despite gov't concessions|author=Sandra Cuffe|date=19 November 2019|work=Al Jazeera|access-date=19 November 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20200317120559/https://www.aljazeera.com/news/2019/11/month-protests-chile-persist-gov-concessions-191118231609475.html|archive-date=17 March 2020|url-status=live}}</ref> On 25 October 2020, Chileans voted 78.28 percent in favor of a new constitution, while 21.72 percent rejected the change; voter turnout was 51 percent. An [[:en:2021_Chilean_Constitutional_Convention_election|election]] for the members of the [[:en:Constitutional_Convention_(Chile)|Constitutional Convention]] was held in Chile between 15 and 16 May 2021;<ref name="postpone">{{Cite web |date=6 April 2021 |title=Presidente Piñera promulga reforma que posterga elecciones al 15 y 16 de mayo |url=https://www.elmostrador.cl/noticias/pais/2021/04/06/presidente-pinera-promulga-reforma-que-posterga-elecciones-al-15-y-16-de-mayo/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210505183947/https://www.elmostrador.cl/noticias/pais/2021/04/06/presidente-pinera-promulga-reforma-que-posterga-elecciones-al-15-y-16-de-mayo/ |archive-date=5 May 2021 |access-date=7 April 2021 |website=El Mostrador |language=es}}</ref> the results saw a complete rearrangement of the political system established since the end of [[:en:Military_dictatorship_of_Chile_(1973–1990)|Pinochet's dictatorship]] in 1990, with various independent and leftist candidates performing strongly relative to conventional center-right and center-left parties. On 19 December 2021, a leftist candidate, the 35-year-old former student protest leader [[:en:Gabriel_Boric|Gabriel Boric]], won Chile's presidential [[:en:2021_Chilean_general_election|election]] to become the country's youngest leader.<ref>{{cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-59715941|title=Leftist Gabriel Boric to become Chile's youngest ever president|date=20 December 2021|work=BBC News|access-date=21 December 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211220000309/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-59715941|archive-date=20 December 2021|url-status=live}}</ref> On 11 March 2022, Boric was sworn in as president to succeed outgoing President Sebastian Piñera.<ref>{{cite news|url=https://www.theguardian.com/world/2022/mar/11/gabriel-boric-chile-president-new-era|title=Gabriel Boric, 36, sworn in as president to herald new era for Chile|date=11 March 2022|work=The Guardian|access-date=15 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220312233147/https://www.theguardian.com/world/2022/mar/11/gabriel-boric-chile-president-new-era|archive-date=12 March 2022|language=en|url-status=live}}</ref> The majority of Boric's Cabinet—14 out of 24—are women, which is a first in the Western Hemisphere.<ref>{{cite news|url=https://www.theguardian.com/world/2022/jan/21/chile-gabriel-boric-cabinet-majority-women|title=Chile's president-elect names progressive, majority-women cabinet|date=21 January 2022|work=The Guardian|access-date=15 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220125135734/https://www.theguardian.com/world/2022/jan/21/chile-gabriel-boric-cabinet-majority-women|archive-date=25 January 2022|language=en|url-status=live}}</ref> On 4 September 2022, voters rejected the new constitution proposal in the [[:en:2022_Chilean_constitutional_referendum|constitutional referendum]], which was put forward by the left-leaning [[:en:Constitutional_Convention_(Chile)|Constitutional Convention]].<ref>{{cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-62792025|title=Chile constitution: Voters overwhelmingly reject radical change|date=5 September 2022|work=BBC News|access-date=14 September 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220905063525/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-62792025|archive-date=5 September 2022|url-status=live}}</ref> On 17 December 2023, voters rejected a second new constitution proposal in a new [[:en:2023_Chilean_constitutional_referendum|constitutional referendum]], written by the conservative-led [[:en:Constitutional_Council_(Chile)|Constitutional Council]].<ref name="reuters.com">{{cite web |last1=Villegas |first1=A. |date=18 December 2023 |title=Chileans reject conservative constitution to replace dictatorship-era text |url=https://www.reuters.com/world/americas/chileans-head-polls-again-replace-dictatorship-era-constitution-2023-12-17/ |access-date=18 December 2023 |website=Reuters}}</ref><ref name=":2">{{Cite web |date=17 December 2023 |title=Chilean voters reject conservative constitution, after defeating leftist charter last year |url=https://apnews.com/article/chile-new-constitution-referendum-f7be231ff564856f6a5e1b0c0ac12c57 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20231218053713/https://apnews.com/article/chile-new-constitution-referendum-f7be231ff564856f6a5e1b0c0ac12c57 |archive-date=18 December 2023 |access-date=18 December 2023 |website=AP News |language=en}}</ref><ref name=":3">{{Cite web |title=Chile rejects second attempt to renew constitution |url=https://www.dw.com/en/chile-rejects-second-attempt-to-renew-constitution/a-67749225 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20231218193156/https://www.dw.com/en/chile-rejects-second-attempt-to-renew-constitution/a-67749225 |archive-date=18 December 2023 |access-date=19 December 2023 |website=dw.com |language=en}}</ref> == යොමු කිරීම් == 7y6n8ixvk0um1v6p4kddolml28ofwbm 750232 750231 2025-06-23T04:31:13Z BuddhikaW88 37808 /* 20 වන සියවස */ 750232 wikitext text/x-wiki === මුල් ඉතිහාසය === [[File:Momia_cultura_chinchorro_año_3000_AC.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Momia_cultura_chinchorro_a%C3%B1o_3000_AC.jpg|වම|thumb|පැරණිතම චින්චොරෝ මමී, ක්‍රි.පූ. 5050 පමණ සිට පැවත එන්නකි.]] ගල් මෙවලම් සාක්ෂිවලින් පෙනී යන්නේ මිනිසුන් වසර 18,500 කට පෙර මොන්ටේ වර්ඩ් නිම්න ප්‍රදේශයට වරින් වර පැමිණි බවයි. වසර 10,000 කට පමණ පෙර, සංක්‍රමණික ආදිවාසී ජනයා වර්තමාන චිලීයේ සාරවත් නිම්න සහ වෙරළබඩ ප්‍රදේශවල පදිංචි වූහ. ඉතා මුල් කාලීන මානව වාසස්ථානවලින් ජනාවාස වූ ස්ථාන අතර මොන්ටේ වර්ඩ්, කියුවා ඩෙල් මිලෝඩන් සහ පාලි-අයික් ආවාටයේ ලාවා නළය ඇතුළත් වේ.<ref name=":0">{{cite web |author=Bower, Bruce |date=26 December 2015 |title=People roamed tip of South America 18,500 years ago |url=https://www.sciencenews.org/article/people-roamed-tip-south-america-18500-years-ago |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200510101040/https://www.sciencenews.org/article/people-roamed-tip-south-america-18500-years-ago |archive-date=10 May 2020 |access-date=26 December 2015 |work=Science News |pages=10}}</ref> ඉන්කාවරු කෙටියෙන් ඔවුන්ගේ අධිරාජ්‍යය දැන් උතුරු චිලී ලෙස ව්‍යාප්ත කළ නමුත්, මාපුචේ (හෝ ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයන් විසින් ඔවුන් හැඳින්වූ පරිදි අරවුකානියානුවන්) රාජ්‍ය සංවිධානයක් නොමැතිකම නොතකා ඉන්කා අධිරාජ්‍යය ඔවුන් යටත් කර ගැනීමට ගත් බොහෝ උත්සාහයන්ට සාර්ථකව ප්‍රතිරෝධය දැක්වූහ.<ref>{{cite book |url=https://books.google.com/books?id=Nf8SnJ_ZJbkC&pg=PA27 |title=Insight Guides: Chile |publisher=Langenscheidt Publishing Group |year=2002 |isbn=978-981-234-890-6 |page=27 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240221111313/https://books.google.com/books?id=Nf8SnJ_ZJbkC&pg=PA27#v=onepage&q&f=false |archive-date=21 February 2024 |url-status=live}}</ref> ඔවුන් සාපා ඉන්කා ටුපාක් යුපන්කි සහ ඔහුගේ හමුදාවට එරෙහිව සටන් කළහ. මවුලේ සටන ලෙස හැඳින්වෙන ලේ වැකි දින තුනක ගැටුමේ ප්‍රතිඵලය වූයේ චිලී ප්‍රදේශ අත්පත් කර ගැනීම මවුලේ ගඟේදී අවසන් වීමයි.<ref name="countrystudies">{{cite web |date=31 March 1994 |title=Development and Breakdown of Democracy, 1830–1973 |url=http://countrystudies.us/chile/85.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110709014719/http://countrystudies.us/chile/85.htm |archive-date=9 July 2011 |access-date=21 April 2009 |work=Country Studies |publisher=Library of Congress}}</ref> === ස්පාඤ්ඤ යටත් විජිතකරණය === [[File:Captaincy_General_of_Chile,_1775.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Captaincy_General_of_Chile,_1775.svg|thumb|චිලී ඉතිහාස ලේඛනයට අනුව 1775 දී චිලී රාජධානිය. ඊළඟ වසරේදී රියෝ ඩි ලා ප්ලාටා හි උප රාජකීයත්වය නිර්මාණය කරන ලද අතර මෙන්ඩෝසා සහ සැන් ජුවාන් නගරවල භූමි ප්‍රදේශ චිලියේ සිට නව ආයතනයට මාරු කරන ලදී.<ref>{{cite book |author1=Eyzaguirre, Jaime |title=Breve historia de las fronteras de Chile |date=1967 |publisher=Editorial Universitaria}}</ref><ref>{{cite book |last1=Lagos Carmona |first1=Guillermo |title=Los Títulos Históricos: Historia de Las Fronteras de Chile |date=1985 |publisher=Andrés Bello |quote=(p. 197) We note that the Loa river is at 22 degrees and that Baleato, in 1793, indicated 21.5 degrees for the beginning of the Kingdom of Chile, with the Loa at its mouth in the Pacific. (...) (p. 540) According to the Map of Cano y Olmedilla, the limit of the Kingdom of Chile "(...) through the desert of Atacama (...) From here it turns to the S., S.E., S.E., and S., keeping in general this last course until near the 29° parallel, from where it takes a S.E. direction. SE. and S., generally keeping this last course until the vicinity of the 29° parallel, from where it takes a S.E. direction, skirting to the east the 'Province of Cuyo' which, of course, appears to be included in the territory of the Kingdom of Chile. In the latitude of 32°30' the line turns to the S.W. until reaching the Quinto river, which, as the legend says 'communicates by channels with the Saladillo in time of floods'. It follows the river down to the meridian 316°, counting to the E. of Tenerife, where it turns a stretch until it reaches the Hueuque-Leuvu river (or Barrancas river) at 371/2° latitude. From here it runs along the river for a stretch to the S.E., and then turns to the E. and falls into the Atlantic Sea in the vicinity of parallel 37° between Cape Lobos and Cape Corrientes", "a little north of the current Mar del Plata". (...) (p. 543) In this document it is seen that those of the province of Cuyo end to the south at the source of the Diamante River, and that from that point to the east, the dividing line goes to the point where the Quinto River crosses the road that goes from Santiago to Buenos Aires.}}</ref><ref>{{cite book |last1=Amunátegui |first1=Miguel Luis |url=https://libros.uchile.cl/files/presses/1/monographs/128/submission/proof/36/ |title=Títulos de la República de Chile a la soberanía i dominio de la Estremidad |date=1985 |access-date=14 November 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20221112070737/https://libros.uchile.cl/files/presses/1/monographs/128/submission/proof/36/ |archive-date=12 November 2022 |url-status=live}}</ref><ref>{{cite book |last1=Morla Vicuña |first1=Carlos |title=Estudio histórico sobre el descubrimiento y conquista de la Patagonia y de la Tierra del Fuego |date=1903 |publisher=F. A. Brockhaus |location=Leipzig}}</ref>]] 1520 දී, ලොව වටා ගමන් කිරීමට උත්සාහ කරන අතරතුර, ෆර්ඩිනන්ඩ් මැගෙලන් දැන් ඔහුගේ නමින් නම් කර ඇති දකුණු මාර්ගය (මැගෙලන් සමුද්‍ර සන්ධිය) සොයා ගත් අතර එමඟින් දැන් චිලී ලෙස හඳුන්වන ප්‍රදේශයට පා තැබූ පළමු යුරෝපීයයා බවට පත්විය. චිලී වෙත ළඟා වූ ඊළඟ යුරෝපීයයන් වූයේ 1535 දී පේරු සිට රත්තරන් සොයමින් පැමිණි ඩියාගෝ ද අල්මාග්‍රෝ සහ ඔහුගේ ස්පාඤ්ඤ ආක්‍රමණික කණ්ඩායමයි. ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයින්ට ප්‍රධාන වශයෙන් කප්පාදු කෘෂිකර්මාන්තය සහ දඩයම් කිරීම තුළින් තමන්ට සහාය වූ විවිධ සංස්කෘතීන් හමු විය.<ref name="countrystudies" /> චිලී යටත් කර ගැනීම 1540 දී ඉතා උනන්දුවෙන් ආරම්භ වූ අතර එය 1541 පෙබරවාරි 12 වන දින සන්තියාගෝ නගරය ආරම්භ කළ ෆ්‍රැන්සිස්කෝ පිසාරෝගේ ලුතිනන්වරයෙකු වූ පෙඩ්‍රෝ ද වැල්ඩිවියා විසින් සිදු කරන ලදී. ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයින්ට ඔවුන් සොයන පුළුල් රන් හා රිදී සොයා ගැනීමට නොහැකි වුවද, ඔවුන් චිලී මධ්‍යම නිම්නයේ කෘෂිකාර්මික විභවය හඳුනා ගත් අතර, චිලී ස්පාඤ්ඤ අධිරාජ්‍යයේ කොටසක් බවට පත්විය.<ref name="countrystudies" /> යටත් කර ගැනීම ක්‍රමයෙන් සිදු වූ අතර යුරෝපීයයන් නැවත නැවතත් පසුබෑමකට ලක් විය. 1553 දී ආරම්භ වූ දැවැන්ත මාපුචේ කැරැල්ලක ප්‍රතිඵලයක් ලෙස වැල්ඩිවියා මරණයට පත් වූ අතර යටත් විජිතයේ ප්‍රධාන ජනාවාස බොහොමයක් විනාශ විය. පසුව ඇති වූ ප්‍රධාන කැරලි 1598 සහ 1655 දී සිදු විය. මාපුචේ සහ අනෙකුත් ස්වදේශික කණ්ඩායම් කැරලි ගැසූ සෑම අවස්ථාවකම, ජනපදයේ දකුණු මායිම උතුරු දෙසට තල්ලු කරන ලදී. 1683 දී ස්පාඤ්ඤ කිරීටය විසින් වහල්භාවය අහෝසි කිරීම සිදු කරන ලද්දේ මාපුචේ වහල්භාවයට පත් කිරීම ඔවුන් යටත් කර ගැනීමට බිය ගැන්වීමට වඩා ප්‍රතිරෝධය තීව්‍ර කළ බව පිළිගැනීමෙනි. රාජකීය තහනම් කිරීම් තිබියදීත්, අඛණ්ඩ යටත්විජිතවාදී මැදිහත්වීම් හේතුවෙන් සබඳතා පළුදු විය.<ref>{{Cite web |last=Caivano |first=Tommaso |date=1 April 1882 |title=Storia della guerra d'America fra Chilì, il Perù e la Bolivia |url=http://archive.org/details/storiadellaguer00caivgoog |publisher=Ermanno Loescher |language=it |via=Internet Archive |place=Torino}}</ref> උතුරට කාන්තාරයෙන්, දකුණට මාපුචේ විසින්, නැගෙනහිරින් ඇන්ඩීස් කඳුවැටියෙන් සහ බටහිරින් සාගරයෙන් වෙන් කරන ලද චිලී, ස්පාඤ්ඤ ඇමරිකාවේ වඩාත්ම මධ්‍යගත, සමජාතීය භූමි ප්‍රදේශයක් බවට පත්විය. එක්තරා ආකාරයක මායිම් බලකොටුවක් ලෙස සේවය කරමින්, මාපුචේ සහ ස්පාඤ්ඤයේ යුරෝපීය සතුරන්, විශේෂයෙන් ඉංග්‍රීසි සහ ලන්දේසීන් යන දෙපිරිසගේම ආක්‍රමණ වැළැක්වීමේ මෙහෙවර යටත් විජිතයට පැවරුණි. සර් ෆ්‍රැන්සිස් ඩ්‍රේක් 1578 දී යටත් විජිතයේ ප්‍රධාන වරාය වූ වල්පරයිසෝ වෙත කළ වැටලීමෙන් පෙන්නුම් කළ පරිදි, මාපුචේට අමතරව බුකනියර්වරුන් සහ මුහුදු කොල්ලකරුවන් ද යටත් විජිතයට තර්ජනය කළහ. චිලී රාජ්‍යය ඇමරිකාවේ විශාලතම ස්ථාවර හමුදාවන්ගෙන් එකකට සත්කාරකත්වය සැපයූ අතර, එය ස්පාඤ්ඤ දේපළවලින් වඩාත්ම මිලිටරිකරණය වූ එකක් බවට පත් කළ අතර, පේරු උපරාජයාගේ භාණ්ඩාගාරයට ද මුදල් වැය කළේය.<ref name="hudson">{{cite web |year=1995 |editor-last=Hudson |editor-first=Rex A. |title=Chile: A Country Study |url=http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/cltoc.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20150625213643/http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/cltoc.html |archive-date=25 June 2015 |access-date=27 February 2005 |work=GPO for the Library of Congress}}</ref> [[File:Fundacion_de_Santiago.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Fundacion_de_Santiago.jpg|වම|thumb|පේද්‍රෝ ලීරා විසින් 1888 දී හුලේන් හිල් හි පේද්‍රෝ ද වැල්ඩිවියා විසින් සන්තියාගෝ පිහිටුවීමේ සිතුවම]] පළමු සාමාන්‍ය සංගණනය 1777 සහ 1778 අතර කාලය තුළ අගස්ටින් ද ජෞරෙගුයිගේ රජය විසින් පවත්වන ලදී; එයින් පෙන්නුම් කළේ ජනගහනය 259,646 කින් සමන්විත වූ බවයි: යුරෝපීය සම්භවයක් ඇති 73.5% ක්, මෙස්ටිසෝවරුන් 7.9% ක්, ආදිවාසී ජනතාව 8.6% ක් සහ කළු ජාතිකයින් 9.8% ක්. චිලෝ පළාතේ ආණ්ඩුකාර ෆ්‍රැන්සිස්කෝ හර්ටාඩෝ 1784 දී සංගණනයක් සිදු කළ අතර ජනගහනය 26,703 ක් වන අතර, ඔවුන්ගෙන් 64.4% ක් සුදු ජාතිකයින් සහ 33.5% ක් ස්වදේශිකයන් බවයි. 1812 දී කොන්සෙප්සියොන් රදගුරු පදවිය විසින් මවුලේ ගඟට දකුණින් පිහිටි ප්‍රදේශවල සංගණනයක් සිදු කරන ලද නමුත්, ආදිවාසී ජනගහනය හෝ චිලෝ පළාතේ වැසියන් ඇතුළත් කර නොතිබුණි. ජනගහනය 210,567 ක් ලෙස ඇස්තමේන්තු කර ඇති අතර, ඔවුන්ගෙන් 86.1% ක් ස්පාඤ්ඤ හෝ යුරෝපීය සම්භවයක් ඇති අය වූ අතර, ඔවුන්ගෙන් 10% ක් ආදිවාසී වූ අතර 3.7% ක් මෙස්ටිසෝ, කළු සහ මුලටෝස් විය.<ref>{{Cite book |last=Silva Castro |first=Raúl |url=https://www.memoriachilena.gob.cl/602/w3-article-8952.html |title=Censo de 1813 |date=1953 |publisher=Imprenta Chile |place=Santiago |page=370 |access-date=18 August 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240818150256/https://www.memoriachilena.gob.cl/602/w3-article-8952.html |archive-date=18 August 2024 |url-status=live |via=Biblioteca Nacional de Chile}}</ref> බැටන් සහ ලෝර්කා-ජානා විසින් කරන ලද 2021 අධ්‍යයනයකින් පෙන්නුම් කරන්නේ උතුරු යුරෝපීය සංක්‍රමණිකයන්ගෙන් සාපේක්ෂව ඉහළ කොටසක් ඇති ප්‍රදේශ සංඛ්‍යාත්මකව වේගයෙන් වර්ධනය වූ බවයි, සමස්ත සංක්‍රමණික සංඛ්‍යාව කුඩා වුවද. මෙම බලපෑම බාහිර සාධක සමඟ සම්බන්ධ විය හැකිය: අවට ජනගහනය කුඩා යුරෝපීය නොවන සංක්‍රමණික කණ්ඩායමට සමාන හැසිරීමක් අනුගමනය කළ අතර නව පාසල් නිර්මාණය විය. උත්ප්‍රාසාත්මක ලෙස, සංක්‍රමණිකයන් විසින් කරන ලද අධ්‍යාපනික ආයෝජනයෙන් ධනාත්මක බලපෑම් ඇති වන්නට ඇත, ඒ සමඟම සංඛ්‍යාත්මකභාවය මෙම කලාපවල වැඩි අසමානතාවයෙන් අඩු වී තිබිය හැකිය. කෙසේ වෙතත්, සංක්‍රමණවල ධනාත්මක බලපෑම් පැහැදිලිවම ප්‍රබල විය.<ref>{{Cite journal|last1=Baten|first1=Joerg|last2=Llorca-Jaña|first2=Manuel|date=2021|title=Inequality, Low-Intensity Immigration and Human Capital Formation in the Regions of Chile, 1820–1939|url=https://www.cesifo.org/DocDL/cesifo1_wp8177.pdf|url-status=live|journal=Economics and Human Biology|volume=43|page=101030|doi=10.1016/j.ehb.2021.101030|issn=1570-677X|pmid=34171763|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://www.cesifo.org/DocDL/cesifo1_wp8177.pdf|archive-date=9 October 2022|s2cid=219382958}}</ref> === නිදහස සහ ජාතිය ගොඩනැගීම === [[File:Ejercito_Libertador_cruce_de_Cordillera_de_los_andes.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Ejercito_Libertador_cruce_de_Cordillera_de_los_andes.jpg|thumb|ඇන්ඩීස් තරණය කරන අතරතුර ජෙනරාල්වරුන් වන ජෝස් ද සැන් මාටින් (වමේ) සහ බර්නාඩෝ ඕ'හිගින්ස් (දකුණේ)]] 1808 දී, නැපෝලියන් ඔහුගේ සහෝදර ජෝසප් ස්පාඤ්ඤ රජු ලෙස සිංහාසනාරූඪ කිරීමත් සමඟ චිලී ස්පාඤ්ඤයෙන් නිදහස ලබා ගැනීම සඳහා වූ උත්සාහය වේගවත් විය. බලයෙන් පහ කරන ලද රජුගේ උරුමක්කාරයා වන ෆර්ඩිනන්ඩ් නමින් ජාතික ජුන්ටාවක් 1810 සැප්තැම්බර් 18 වන දින පිහිටුවන ලදී. චිලී රජයේ ජුන්ටාව ස්පාඤ්ඤ රාජාණ්ඩුව තුළ චිලී සඳහා ස්වාධීන රජයක් ප්‍රකාශයට පත් කළේය (මෙම දිනය සිහිපත් කිරීම සඳහා, චිලී සෑම වසරකම සැප්තැම්බර් 18 වන දින එහි ජාතික දිනය සමරයි). මෙම සිදුවීම් වලින් පසුව, හොසේ මිගෙල් කැරේරා (වඩාත් ප්‍රසිද්ධ දේශප්‍රේමීන්ගෙන් කෙනෙකු) සහ ඔහුගේ සහෝදරයන් දෙදෙනා වන ජුවාන් ජෝස් සහ ලුයිස් කැරේරාගේ අණ යටතේ පූර්ණ නිදහස සඳහා වූ ව්‍යාපාරයක් ඉක්මනින්ම පුළුල් අනුගාමිකයින් පිරිසක් ලබා ගත්තේය. රෙකොන්ක්විස්ටා ලෙස හැඳින්වෙන කාලය තුළ අත්තනෝමතික පාලනය නැවත පැනවීමට ස්පාඤ්ඤ උත්සාහයන් දිගු අරගලයකට තුඩු දුන් අතර, කැරේරාගේ නායකත්වයට අභියෝග කළ බර්නාඩෝ ඕ'හිගින්ස්ගේ අභ්‍යන්තර ගැටුම් ද ඊට හේතු විය. 1817 දක්වා කඩින් කඩ යුද්ධ පැවතුනි. ආර්ජන්ටිනාවේ කැරේරා සිරගතව සිටියදී, ඕ'හිගින්ස් සහ කැරේරා විරෝධී කණ්ඩායම, ආර්ජන්ටිනාවේ නිදහස් යුද්ධයේ වීරයා වූ ජෝස් ද සැන් මාටින්, ඇන්ඩීස් හරහා චිලී වෙත හමුදාවක් මෙහෙයවූ අතර රාජකීයයන් පරාජය කළේය. කෙසේ වෙතත්, 1818 පෙබරවාරි 12 වන දින චිලී ස්වාධීන ජනරජයක් ලෙස ප්‍රකාශයට පත් කරන ලදී. කෙසේ වෙතත්, දේශපාලන කැරැල්ල සුළු සමාජ වෙනසක් ගෙන ආ අතර, 19 වන සියවසේ චිලී සමාජය පවුල් දේශපාලනය සහ රෝමානු කතෝලික පල්ලිය විසින් බෙහෙවින් බලපා ඇති ස්ථරීකෘත යටත් විජිත සමාජ ව්‍යුහයේ සාරය ආරක්ෂා කළේය. අවසානයේ ශක්තිමත් ජනාධිපති ධුරයක් මතු වූ නමුත් ධනවත් ඉඩම් හිමියන් බලවත්ව සිටියහ.<ref name="countrystudies" /> බර්නාඩෝ ඕ'හිගින්ස් වරක් පිලිපීනය ස්පාඤ්ඤයෙන් මුදාගෙන දූපත් ඇතුළත් කිරීමෙන් චිලී රාජ්‍යය පුළුල් කිරීමට සැලසුම් කළේය. මේ සම්බන්ධයෙන් ඔහු 1821 නොවැම්බර් 12 දිනැති ලිපියකින් ස්කොට්ලන්ත නාවික නිලධාරියෙකු වන ලෝඩ් තෝමස් කොක්රේන් වෙත ගුවායාකිල්, ගැලපගෝස් දූපත් සහ පිලිපීනය යටත් කර ගැනීමේ ඔහුගේ සැලැස්ම ප්‍රකාශ කළේය. සූදානම් කිරීම් තිබුණත්, ඕ'හිගින්ස් පිටුවහල් කළ නිසා සැලැස්ම ක්‍රියාත්මක වූයේ නැත.<ref>[https://books.google.com/books?id=Jg5cEAAAQBAJ Intercolonial Intimacies: Relinking Latin/o America to the Philippines. 1898-1964 By Paula C. Park] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20221101151055/https://books.google.com.ph/books?id=Jg5cEAAAQBAJ|date=1 November 2022}} (INTRODUCTION: Residual Intercolonial Intimacies across the "Hispanic" Pacific)</ref> [[File:Combate_Naval_Iquique-Thomas_Somerscales.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Combate_Naval_Iquique-Thomas_Somerscales.jpg|thumb|1879 මැයි 21 වන දින ඉක්වික් සටන. පැසිෆික් යුද්ධයේදී චිලී ලැබූ ජයග්‍රහණය නව භූමි ප්‍රදේශ දක්වා ව්‍යාප්ත වීමට ඉඩ සැලසීය.]] චිලී සෙමෙන් තම බලපෑම පුළුල් කිරීමට සහ එහි දේශසීමා ස්ථාපිත කිරීමට පටන් ගත්තේය. ටැන්ටාකෝ ගිවිසුම මගින්, චිලෝ දූපත් සමූහය 1826 දී සංස්ථාගත කරන ලදී. චානාර්සිලෝ හි රිදී ලෝපස් සොයා ගැනීම සහ පේරු සමඟ පැසිෆික් සාගරයේ සමුද්‍රීය ආධිපත්‍යය පිළිබඳ ගැටුමකට තුඩු දුන් වැල්පරයිසෝ වරායේ වර්ධනය වන වෙළඳාම හේතුවෙන් ආර්ථිකය දියුණු වීමට පටන් ගත්තේය. ඒ සමඟම, දකුණු චිලියේ ස්වෛරීභාවය ශක්තිමත් කිරීමට උත්සාහ කරන ලද අතර, 1848 දී අරවුකානියාවට විනිවිද යාම තීව්‍ර කර ලන්කිහු ජර්මානු සංක්‍රමණිකයන් සමඟ යටත් විජිතයක් බවට පත් කරන ලදී. ජෝන් විලියම්ස් විල්සන්ගේ අණ යටතේ ෂූනර් ඇන්කුඩ් විසින් ෆෝට් බුල්ස් ආරම්භ කිරීමත් සමඟ, 1843 දී මැගලන්ස් කලාපය රට විසින් පාලනය කිරීමට පටන් ගත් අතර, එවකට බොලිවියාව සමඟ ආරවුලක් ඇති ඇන්ටොෆගස්ටා කලාපය මිනිසුන්ගෙන් පිරී යාමට පටන් ගත්තේය. 1829–1830 චිලී සිවිල් යුද්ධයෙන් පසුව, ජෝකින් ප්‍රීටෝ පරිපාලනය යටතේ කොන්සර්වේටිව්වරුන් ජයග්‍රහණය කළ 1833 චිලී ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව ලියා ක්‍රියාත්මක කරන ලද්දේ ත්‍රිත්ව අමාත්‍ය ඩියාගෝ පෝටේල්ස්ගේ ඉහළ බලපෑමෙනි. 1850 ගණන්වල චිලීහි තවත් සිවිල් යුද්ධ දෙකක් සිදු විය, එකක් 1851 දී සහ අනෙක 1859 දී. [[File:Territorial_losses_of_the_Republic_of_Chile_de_jure.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Territorial_losses_of_the_Republic_of_Chile_de_jure.svg|thumb|468x468පික්|චිලී ඉතිහාස ලේඛනයට අනුව චිලී ජනරජයේ භෞමික පාඩු (නීතිය අනුව)<ref name="Eyzaguirre">{{cite book |author1=Eyzaguirre, Jaime |title=Breve historia de las fronteras de Chile |date=1967 |publisher=Editorial Universitaria |language=es}}</ref>]]19 වන සියවසේ අගභාගයේදී, සන්තියාගෝහි රජය අරවුකානියා අත්පත් කර ගැනීමෙන් දකුණේ සිය ස්ථානය තහවුරු කර ගත්තේය. 1881 දී චිලී සහ ආර්ජන්ටිනාව අතර මායිම් ගිවිසුම මගින් මැගෙලන් සමුද්‍ර සන්ධිය පිළිබඳ චිලී ස්වෛරීභාවය තහවුරු කරන ලද අතර, 1842 දී ආරම්භ වූ ආරවුලකින් පසු නැගෙනහිර පැටගෝනියාවේ ඉතිරි කොටසෙහි තම හිමිකම් අත්හැරීමට ද රට පෙළඹුණි.<ref name="PatagoniaAustral">{{cite book |author=Mateo Martinic Beros |url=https://www.memoriachilena.gob.cl/602/w3-article-10386.html |title=Presencia de Chile en la Patagonia austral 1843 – 1879 |date=1971 |publisher=Editorial Andrés Bello |language=es |access-date=December 8, 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230331010856/https://www.memoriachilena.gob.cl/602/w3-article-10386.html |archive-date=31 March 2023 |url-status=live}}</ref> පේරු සහ බොලිවියාව සමඟ පැවති පැසිෆික් යුද්ධයේ (1879–83) ප්‍රතිඵලයක් ලෙස, චිලී රාජ්‍යය තම භූමි ප්‍රදේශය උතුරු දෙසට තුනෙන් එකකින් පමණ පුළුල් කළ අතර, බොලිවියාවේ පැසිෆික් කලාපයට ප්‍රවේශය ඉවත් කළ අතර, වටිනා නයිට්‍රේට් නිධි අත්පත් කර ගත් අතර, එය සූරාකෑම ජාතික සමෘද්ධිමත් යුගයකට මඟ පෑදීය. 1870 වන විට දකුණු ඇමරිකාවේ ඉහළ ආදායම් ලබන රටවලින් එකක් ලෙස චිලී රාජ්‍යයට එක් විය.<ref>{{cite book |last1=Baten |first1=Jörg |author-link=Jörg Baten |title=A History of the Global Economy. From 1500 to the Present. |date=2016 |publisher=Cambridge University Press |isbn=9781107507180 |page=137}}</ref> 1888 සැප්තැම්බර් 9 වන දින, ටහිටි රදගුරු මොන්සිග්නෝර් ජෝසේ මාරියා වර්ඩියර්ගේ උත්සාහයට ස්තූතිවන්ත වන්නට, ප්‍රාදේශීය රජු සමඟ අන්‍යෝන්‍ය කැමැත්ත ගිවිසුමක් අත්සන් කිරීමෙන් චිලී රාජ්‍යය පාස්කු දූපත අත්පත් කර ගත්තේය. වහල් වෙළෙන්දන් විසින් දිවයින නිරන්තරයෙන් ප්‍රහාර එල්ල කරන ලදී. නාවික නිලධාරි පොලිකාර්පෝ ටෝරෝ චිලී රජය නියෝජනය කළ අතර අටමු ටෙකේනා රපානුයි කවුන්සිලයේ ප්‍රධානියා විය. රාපා නුයි වැඩිහිටියන් ඔවුන්ගේ ප්‍රධානීන් ලෙස ඔවුන්ගේ පදවි නාම, ඔවුන්ගේ ඉඩම්වල අයිතිය, ඔවුන්ගේ සංස්කෘතියේ සහ සම්ප්‍රදායන්ගේ වලංගුභාවය සමාන කොන්දේසි මත අත් නොහරිමින් ස්වෛරීභාවය අත්හැරියහ. රාපා නුයිවරු කිසිවක් විකුණා දැමූ අතර චිලී රාජ්‍යයට සමාන කොන්දේසි යටතේ ඒකාබද්ධ කරන ලදී.<ref name="historia">{{Cite web |title=Historia de la Isla de Pascua: Su Incorporación y Su Conflicto Con La Williamson & Balfour. Daños Patrimoniales, Pretensiones Internacionales e Independentismos |url=http://www.soberaniachile.cl/historia_de_la_incorporacion_y_las_controversias_de_la_isla_de_pascua.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230321015938/http://www.soberaniachile.cl/historia_de_la_incorporacion_y_las_controversias_de_la_isla_de_pascua.html |archive-date=21 March 2023 |access-date=26 January 2024}}</ref> 1891 චිලී සිවිල් යුද්ධය ජනාධිපතිවරයා සහ කොංග්‍රසය අතර බලය නැවත බෙදා හැරීමක් සිදු කළ අතර, චිලී පාර්ලිමේන්තු විලාසිතාවේ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයක් ස්ථාපිත කළේය. කෙසේ වෙතත්, සිවිල් යුද්ධය දේශීය කර්මාන්ත සහ බලගතු චිලී බැංකු අවශ්‍යතා සංවර්ධනයට කැමති අය අතර තරඟයක් ද විය, විශේෂයෙන් විදේශීය ආයෝජකයින් සමඟ ශක්තිමත් සබඳතා තිබූ එඩ්වර්ඩ්ස් නිවස. වැඩි කල් නොගොස්, උත්සන්න වන භූ දේශපාලනික තරඟකාරිත්වය සහ පූනා ද අටකාමා ආරවුල මධ්‍යයේ රට ආර්ජන්ටිනාව සමඟ ඉතා මිල අධික නාවික අවි තරඟයක නිරත විය. පේරු සහ බොලිවියාවට එරෙහි පැසිෆික් යුද්ධයේ (1879–1883) ප්‍රතිඵලයක් ලෙස චිලී රටවල් දෙකෙන්ම සම්පත් බහුල භූමි ප්‍රදේශයක් ඈඳා ගැනීමට සහ කලාපීය බලවතෙකු ලෙස එහි තත්ත්වය තවදුරටත් තහවුරු කර ගැනීමට හේතු විය. පසුව එය ඇමරිකාවේ ප්‍රමුඛ නාවික බලවතෙකු ලෙස මතු වූ අතර, 1885 පැනමා අර්බුදයට එක්සත් ජනපද මැදිහත්වීමට විරෝධය දැක්වීමට නැවක් පවා යැවීය. චිලී බටහිර අර්ධගෝලයේ එක්සත් ජනපද ආධිපත්‍යයට තර්ජනය කළ හැකි අතර, 1891 දී බැල්ටිමෝර් අර්බුදය අතරතුර රටවල් දෙක යුද්ධයට ආසන්න විය.<ref name="sater">William Sater, ''Chile and the United States: Empires in Conflict'', Athens, GA; University of Georgia Press, {{ISBN|0-8203-1249-5}} p.51</ref> === 20 වන සියවස === [[File:Chilean_battleship_Almirante_Latorre.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chilean_battleship_Almirante_Latorre.jpg|වම|thumb|1921 දී චිලියේ අල්මිරන්ට් ලැටෝරේ ඩ්‍රෙඩ්නෝට්]] The early 20th century saw Chile fully consolidate its territory and resolve long-running diplomatic and territorial disputes. Its current borders with Argentina were finalized [[:en:1902_Arbitral_award_of_the_Andes_between_Argentina_and_Chile|through British arbitration]] in 1902 and a bilateral settlement of the [[:en:Puna_de_Atacama_dispute|Puna de Atacama dispute]] the following year. In 1904, Chile and Bolivia signed a [[:en:Treaty_of_Peace_and_Friendship_(1904)|Treaty of Peace and Friendship]] which clarified the border between both countries. The Chilean economy partially degenerated into a system protecting the interests of a ruling [[:en:Oligarchy|oligarchy]]. By the 1920s, the emerging middle and working classes were powerful enough to elect a reformist president, [[:en:Arturo_Alessandri|Arturo Alessandri]], whose program was frustrated by a conservative congress. In the 1920s, [[:en:Marxism|Marxist]] groups with strong popular support arose.<ref name="countrystudies" /> 20 වන සියවසේ මුල් භාගයේදී චිලී රාජ්‍යය තම භූමිය සම්පූර්ණයෙන්ම තහවුරු කර දිගුකාලීන රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික සහ භෞමික ආරවුල් විසඳා ගත්තේය. ආර්ජන්ටිනාව සමඟ එහි වත්මන් දේශසීමා 1902 දී බ්‍රිතාන්‍ය බේරුම්කරණය හරහා සහ ඊළඟ වසරේ පූනා ද ඇටකාමා ආරවුල ද්විපාර්ශ්විකව විසඳා ගැනීම හරහා අවසන් කරන ලදී. 1904 දී චිලී සහ බොලිවියාව සාමය සහ මිත්‍රත්වය පිළිබඳ ගිවිසුමක් අත්සන් කළ අතර එමඟින් රටවල් දෙකම අතර දේශසීමාව පැහැදිලි විය. චිලී ආර්ථිකය අර්ධ වශයෙන් පාලක කතිපයාධිකාරයේ අවශ්‍යතා ආරක්ෂා කරන පද්ධතියක් බවට පිරිහී ගියේය. 1920 ගණන් වන විට, නැගී එන මධ්‍යම සහ කම්කරු පන්ති, ප්‍රතිසංස්කරණවාදී ජනාධිපතිවරයෙකු වන ආටුරෝ ඇලෙසැන්ඩ්‍රි තෝරා පත් කර ගැනීමට තරම් බලවත් වූ අතර, ඔහුගේ වැඩසටහන ගතානුගතික සම්මේලනයකින් කලකිරීමට පත් විය. 1920 ගණන්වලදී, ශක්තිමත් මහජන සහයෝගයක් ඇති මාක්ස්වාදී කණ්ඩායම් මතු විය.[3] A military coup led by General [[:en:Luis_Altamirano|Luis Altamirano]] in 1924 set off a period of political instability that lasted until 1932. Of the ten governments that held power in that period, the longest lasting was that of General [[:en:Carlos_Ibáñez_del_Campo|Carlos Ibáñez del Campo]], who briefly ruled as [[:en:De_facto|de facto]] dictator in 1925 and then again between 1927 and 1931. These authoritarian governments were comparatively less harsh and corrupt than counterparts elsewhere in Latin America.<ref>{{Cite book |last=Fowler |first=Will |title=Authoritarianism in Latin America since independence |publisher=Greenwood Press |year=1996 |isbn=0-313-29843-2 |location=University of Virginia |pages=30–96}}</ref><ref>{{cite book |last=Frazier |first=Lessie Jo |url=https://books.google.com/books?id=gQU-GYGeVSEC&pg=PA163 |title=Salt in the Sand: Memory, Violence, and the Nation-State in Chile, 1890 to the Present |date=17 July 2007 |publisher=Duke University Press |isbn=978-0-8223-4003-4 |pages=163–184 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020445/https://books.google.com/books?id=gQU-GYGeVSEC&pg=PA163#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> By relinquishing power to a democratically elected successor, Ibáñez del Campo retained the respect of a large enough segment of the population to remain a viable politician for more than thirty years, in spite of the vague and shifting nature of his ideology. When constitutional rule was restored in 1932, a strong middle-class party, the Radicals, emerged. It became the key force in coalition governments for the next 20 years. During the period of [[:en:Radical_Party_(Chile)|Radical Party]] dominance (1932–52), the state increased its role in the economy. In 1952, voters returned Ibáñez del Campo to office for another six years. [[:en:Jorge_Alessandri|Jorge Alessandri]] succeeded Ibáñez del Campo in 1958, bringing Chilean conservatism back into power democratically for another term. 1924 දී ජෙනරාල් ලුයිස් අල්ටමිරානෝ විසින් මෙහෙයවන ලද හමුදා කුමන්ත්‍රණයක් 1932 දක්වා පැවති දේශපාලන අස්ථාවරත්වයේ කාල පරිච්ඡේදයක් ආරම්භ කළේය. එම කාලය තුළ බලය දැරූ ආණ්ඩු දහයෙන්, දීර්ඝතම කාලය වූයේ 1925 දී තථ්‍ය ඒකාධිපතියෙකු ලෙස කෙටි කාලයක් පාලනය කළ ජෙනරාල් කාලෝස් ඉබානෙස් ඩෙල් කැම්පෝගේ ආණ්ඩු වන අතර පසුව 1927 සහ 1931 අතර කාලය තුළ නැවත පාලනය කළේය. මෙම ඒකාධිපති ආණ්ඩු ලතින් ඇමරිකාවේ වෙනත් තැන්වල සගයන්ට වඩා සාපේක්ෂව අඩු රළු සහ දූෂිත විය.[18][19] ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදීව තේරී පත් වූ අනුප්‍රාප්තිකයෙකුට බලය අත්හැරීමෙන්, ඉබානෙස් ඩෙල් කැම්පෝ ඔහුගේ දෘෂ්ටිවාදයේ නොපැහැදිලි සහ වෙනස් වන ස්වභාවය තිබියදීත්, වසර තිහකට වැඩි කාලයක් ශක්‍ය දේශපාලනඥයෙකු ලෙස රැඳී සිටීමට තරම් විශාල ජනගහනයක කොටසකගේ ගෞරවය රඳවා ගත්තේය. 1932 දී ව්‍යවස්ථාමය පාලනය ප්‍රතිෂ්ඨාපනය කරන විට, ශක්තිමත් මධ්‍යම පාන්තික පක්ෂයක් වන රැඩිකල් පක්ෂය මතු විය. එය ඉදිරි වසර 20 සඳහා සන්ධාන ආණ්ඩු වල ප්‍රධාන බලවේගය බවට පත්විය. රැඩිකල් පක්ෂ ආධිපත්‍යයේ (1932–52) කාලය තුළ, රාජ්‍යය ආර්ථිකය තුළ එහි භූමිකාව වැඩි කළේය. 1952 දී, ඡන්දදායකයින් ඉබානෙස් ඩෙල් කැම්පෝව තවත් වසර හයක් සඳහා නැවත බලයට පත් කළහ. 1958 දී ජෝර්ජ් ඇලෙසැන්ඩ්‍රි ඉබානෙස් ඩෙල් කැම්පෝගෙන් පසු චිලී ගතානුගතිකවාදය තවත් වාරයක් සඳහා ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදීව බලයට ගෙන ආවේය. The [[:en:1964_Chilean_presidential_election|1964 presidential election]] of [[:en:Christian_Democrat_Party_of_Chile|Christian Democrat]] [[:en:Eduardo_Frei_Montalva|Eduardo Frei Montalva]] by an [[:en:Majority|absolute majority]] initiated a period of major reform. Under the slogan "Revolution in Liberty", the Frei administration embarked on far-reaching social and economic programs, particularly in education, housing, and [[:en:Agrarian_reform|agrarian reform]], including rural unionization of agricultural workers. By 1967, however, Frei encountered increasing opposition from leftists, who charged that his reforms were inadequate, and from conservatives, who found them excessive. At the end of his term, Frei had not fully achieved his party's ambitious goals.<ref name="countrystudies" /> 1964 දී ක්‍රිස්තියානි ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී එඩුවාඩෝ ෆ්‍රෙයි මොන්ටල්වාගේ ජනාධිපතිවරණ ඡන්ද විමසීමෙන් ප්‍රධාන ප්‍රතිසංස්කරණ කාල පරිච්ඡේදයක් ආරම්භ විය. "නිදහසේ විප්ලවය" යන සටන් පාඨය යටතේ, ෆ්‍රෙයි පරිපාලනය කෘෂිකාර්මික සේවකයින්ගේ ග්‍රාමීය වෘත්තීය සමිතිකරණය ඇතුළුව, විශේෂයෙන් අධ්‍යාපනය, නිවාස සහ කෘෂිකාර්මික ප්‍රතිසංස්කරණවල දුරදිග යන සමාජ හා ආර්ථික වැඩසටහන් ආරම්භ කළේය. කෙසේ වෙතත්, 1967 වන විට, ෆ්‍රෙයිට ඔහුගේ ප්‍රතිසංස්කරණ ප්‍රමාණවත් නොවන බවට චෝදනා කළ වාමාංශිකයින්ගෙන් සහ ඒවා අධික ලෙස සැලකූ කොන්සර්වේටිව්වරුන්ගෙන් වැඩිවන විරෝධයට මුහුණ දීමට සිදු විය. ඔහුගේ ධුර කාලය අවසානයේ, ෆ්‍රෙයි තම පක්ෂයේ අභිලාෂකාමී ඉලක්ක සම්පූර්ණයෙන්ම සාක්ෂාත් කර ගෙන නොතිබුණි.[3] [[File:Salvador_Allende_Gossens-.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Salvador_Allende_Gossens-.jpg|thumb|සැල්වදෝර් අයියන්ඩේ]] In the 1970 election, Senator [[:en:Salvador_Allende|Salvador Allende]] of the [[:en:Socialist_Party_of_Chile|Socialist Party of Chile]] (then part of the "[[:en:Popular_Unity_(Chile)|Popular Unity]]" coalition which included the Communists, Radicals, Social-Democrats, dissident Christian Democrats, the Popular Unitary Action Movement, and the Independent Popular Action),<ref name="countrystudies" /> achieved a partial majority in a [[:en:Plurality_(voting)|plurality]] of votes in a three-way contest, followed by candidates Radomiro Tomic for the Christian Democrat Party and Jorge Alessandri for the Conservative Party. Allende was not elected with an absolute majority, receiving fewer than 35% of the votes. The [[:en:National_Congress_of_Chile|Chilean Congress]] conducted a runoff vote between the leading candidates, Allende and former president Jorge Alessandri, and, keeping with tradition, chose Allende by a vote of 153 to 35. Frei refused to form an alliance with Alessandri to oppose Allende, on the grounds that the Christian Democrats were a workers' party and could not make common cause with the right wing.<ref>{{Cite book |last=Mares |first=David |url=https://books.google.com/books?id=0Y3EWkKZsYcC&pg=PA145 |title=The United States and Chile: Coming in from the Cold |author2=Francisco Rojas Aravena |publisher=Routledge |year=2001 |isbn=978-0-415-93125-0 |page=145 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020509/https://books.google.com/books?id=0Y3EWkKZsYcC&pg=PA145 |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref><ref>{{cite book |last=Trento |first=Joseph J. |url=https://books.google.com/books?id=3uPBM7z_62gC&pg=PA560 |title=The Secret History of the CIA |publisher=Carroll & Graf Publishers |year=2005 |isbn=978-0-7867-1500-8 |page=560 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150319065032/http://books.google.com/books?id=3uPBM7z_62gC&pg=PA560 |archive-date=19 March 2015 |url-status=dead}}</ref> 1970 මැතිවරණයේදී, චිලී සමාජවාදී පක්ෂයේ (එවකට කොමියුනිස්ට්වාදීන්, රැඩිකල්වාදීන්, සමාජ-ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදීන්, විරුද්ධ ක්‍රිස්තියානි ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදීන්, ජනප්‍රිය ඒකීය ක්‍රියාකාරී ව්‍යාපාරය සහ ස්වාධීන ජනප්‍රිය ක්‍රියාමාර්ග ඇතුළත් "ජනප්‍රිය එක්සත්" සන්ධානයේ කොටසක්) සෙනෙට් සභික සැල්වදෝර් ඇලෙන්ඩේ, [3] ත්‍රි-මාර්ග තරඟයකින් බහුතර ඡන්ද සංඛ්‍යාවකින් අර්ධ බහුතරයක් ලබා ගත් අතර, පසුව ක්‍රිස්තියානි ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී පක්ෂය සඳහා අපේක්ෂකයින් වන රඩොමිරෝ ටොමික් සහ කොන්සර්වේටිව් පක්ෂය සඳහා ජෝර්ජ් ඇලෙසැන්ඩ්‍රි තෝරා ගන්නා ලදී. ඇලෙන්ඩේ නිරපේක්ෂ බහුතරයකින් තේරී පත් නොවූ අතර, ඡන්දවලින් 35% කටත් වඩා අඩු ප්‍රමාණයක් ලබා ගත්තේය. චිලී කොංග්‍රසය ප්‍රමුඛ අපේක්ෂකයින් වන ඇලෙන්ඩේ සහ හිටපු ජනාධිපති ජෝර්ජ් ඇලෙසැන්ඩ්‍රි අතර දෙවන වටයේ ඡන්දයක් පැවැත්වූ අතර, සම්ප්‍රදායට අනුකූලව, 153 සිට 35 දක්වා ඡන්දයකින් ඇලෙන්ඩේ තෝරා ගත්තේය. ක්‍රිස්තියානි ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදීන් කම්කරු පක්ෂයක් වන අතර දක්ෂිණාංශිකයින් සමඟ පොදු හේතුවක් ඇති කර ගත නොහැකි බව යන පදනම මත ඇලෙන්ඩේට විරුද්ධ වීමට ඇලෙසැන්ඩ්‍රි සමඟ සන්ධානයක් ඇති කර ගැනීම ෆ්‍රේ ප්‍රතික්ෂේප කළේය.[20][21] An [[:en:Economic_depression|economic depression]] that began in 1972 was exacerbated by [[:en:Capital_flight|capital flight]], plummeting private investment, and withdrawal of bank deposits in response to Allende's socialist program. Production fell and unemployment rose. Allende adopted measures including price freezes, wage increases, and tax reforms, to increase consumer spending and redistribute income downward.<ref>{{cite book |author=Lois Hecht Oppenheim |url=https://books.google.com/books?id=99ZLX52z_noC&pg=PA52 |title=Politics in Chile: Socialism, Authoritarianism, and Market Democracy |publisher=Westview Press |year=2007 |isbn=978-0-7867-3426-9 |page=52 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020433/https://books.google.com/books?id=99ZLX52z_noC&pg=PA52#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> Joint public-private [[:en:Public_works|public works]] projects helped reduce unemployment.<ref name="De Vylder">{{cite book |last=De Vylder |first=Stefan |title=Allende's Chile: The Political Economy of the Rise and Fall of the Unidad Popular |date=5 March 2009 |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-10757-0}}</ref>{{Page needed|date=September 2010}} Much of the banking sector was [[:en:Nationalization|nationalized]]. Many enterprises within the [[:en:Copper#Production|copper]], coal, iron, [[:en:Caliche_(mineral)#Chilean_caliche|nitrate]], and steel industries were [[:en:Nationalization#Expropriation|expropriated]], nationalized, or subjected to state intervention. Industrial output increased sharply and unemployment fell during the Allende administration's first year.<ref name="De Vylder" /> 1972 දී ආරම්භ වූ ආර්ථික අවපාතයක්, ඇලෙන්ඩේගේ සමාජවාදී වැඩසටහනට ප්‍රතිචාර වශයෙන් ප්‍රාග්ධනය ඉවත් කිරීම, පෞද්ගලික ආයෝජන පහත වැටීම සහ බැංකු තැන්පතු ඉවත් කර ගැනීම මගින් උග්‍ර විය. නිෂ්පාදනය පහත වැටුණු අතර විරැකියාව ඉහළ ගියේය. පාරිභෝගික වියදම් වැඩි කිරීමට සහ ආදායම පහළට බෙදා හැරීම සඳහා ඇලෙන්ඩේ මිල කැටි කිරීම්, වැටුප් වැඩිවීම් සහ බදු ප්‍රතිසංස්කරණ ඇතුළු පියවර අනුගමනය කළේය. [22] ඒකාබද්ධ රාජ්‍ය-පෞද්ගලික පොදු වැඩ ව්‍යාපෘති විරැකියාව අඩු කිරීමට උපකාරී විය. [23] [පිටුව අවශ්‍යයි] බැංකු අංශයේ බොහෝ ප්‍රදේශ ජනසතු කරන ලදී. තඹ, ගල් අඟුරු, යකඩ, නයිට්‍රේට් සහ වානේ කර්මාන්ත තුළ බොහෝ ව්‍යවසායන් අත්පත් කර ගැනීම, ජනසතු කිරීම හෝ රාජ්‍ය මැදිහත්වීමට ලක් කිරීම. ඇලෙන්ඩේ පරිපාලනයේ පළමු වසර තුළ කාර්මික නිෂ්පාදනය තියුනු ලෙස වැඩි වූ අතර විරැකියාව පහත වැටුණි. [23] Allende's program included advancement of workers' interests,<ref name="De Vylder" /><ref>{{cite web |title=Allende wins the elections: first coup attempt |url=http://grace.evergreen.edu/~arunc/texts/chile/torre/Allende.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20080107150857/http://grace.evergreen.edu/~arunc/texts/chile/torre/Allende.html |archive-date=7 January 2008 |access-date=17 December 2009 |publisher=Grace.evergreen.edu}}</ref> replacing the judicial system with "socialist legality",<ref name="friedman368">{{cite book |last=Friedman |first=Norman |url=https://books.google.com/books?id=0CIXLdxhQMAC&pg=PA367 |title=The Fifty-Year War: Conflict and Strategy in the Cold War |date=1 March 2007 |publisher=Naval Institute Press |isbn=978-1-59114-287-4 |pages=367–368 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020229/https://books.google.com/books?id=0CIXLdxhQMAC&pg=PA367 |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> nationalization of banks and forcing others to bankruptcy,<ref name="friedman368" /> and strengthening "popular militias" known as MIR.<ref name="friedman368" /> Started under former President Frei, the Popular Unity platform also called for nationalization of Chile's major copper mines in the form of a constitutional amendment. The measure was passed unanimously by Congress. As a result,<ref>{{cite book |last=Qureshi |first=Lubna Z. |url=https://books.google.com/books?id=alISgQdNY4kC&pg=PA86 |title=Nixon, Kissinger, and Allende: U.S. Involvement in the 1973 Coup in Chile |publisher=Lexington Books |year=2009 |isbn=978-0-7391-2655-4 |pages=86–97 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020042/https://books.google.com/books?id=alISgQdNY4kC&pg=PA86#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> the [[:en:Richard_Nixon|Richard Nixon]] administration [[:en:United_States_intervention_in_Chile|organized and inserted secret operatives]] in Chile, in order to swiftly destabilize Allende's government.<ref>{{cite web |title=Report on CIA Chilean Task Force activities |url=http://www.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB8/ch01-01.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20100211203442/http://www.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB8/ch01-01.htm |archive-date=11 February 2010 |access-date=11 March 2010 |work=Chile and the United States: Declassified Documents relating to the Military Coup, 1970–1976 |publisher=The National Security Archive: Electronic Briefing Books (George Washington University)}}</ref> In addition, US financial pressure restricted international economic credit to Chile.<ref name="fas.org">{{cite web |title=Covert Action In Chile 1963–1973, Staff Report Of The Select Committee To Study Governmental Operations With Respect To Intelligence Activities |url=https://fas.org/irp/ops/policy/church-chile.htm |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20091003144646/http://www.fas.org/irp/ops/policy/church-chile.htm |archive-date=3 October 2009 |access-date=17 December 2009 |publisher=Federation of American Scientists}}</ref> The economic problems were also exacerbated by Allende's public spending, financed mostly through printing money, and by poor credit ratings given by commercial banks.<ref>{{Cite news|url=http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,879153,00.html|title=Tightening the Belt|date=7 August 1972|magazine=[[Time (magazine)|Time]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20101022175928/http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,879153,00.html|archive-date=22 October 2010|url-status=dead}}</ref> Simultaneously, opposition media, politicians, business guilds and other organizations helped to accelerate a campaign of domestic political and economical destabilization, some of which was backed by the United States.<ref name="fas.org" /><ref>{{cite web |title=Equipo Nizkor – CIA Activities in Chile – September 18, 2000 |url=http://www.derechos.org/nizkor/chile/doc/hinchey.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20080513083911/http://www.derechos.org/nizkor/chile/doc/hinchey.html |archive-date=13 May 2008 |access-date=17 December 2009 |publisher=Derechos.org}}</ref> By early 1973, inflation was out of control. On 26 May 1973, Chile's Supreme Court, which was opposed to Allende's government, unanimously denounced Allende's ''disruption of the legality of the nation''. Although illegal under the Chilean constitution, the court supported and strengthened Pinochet's soon-to-be seizure of power.<ref name="friedman368" /><ref>{{cite web |title=Transition to Democracy in Latin America: The Role of the judiciary |url=http://www.law.yale.edu/documents/pdf/rightdegree_independence(5).pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130819213445/http://www.law.yale.edu/documents/pdf/rightdegree_independence%285%29.pdf |archive-date=19 August 2013 |publisher=Yale University}}</ref> ඇලෙන්ඩේගේ වැඩසටහනට කම්කරුවන්ගේ අවශ්‍යතා ප්‍රවර්ධනය කිරීම, [23][24] අධිකරණ පද්ධතිය "සමාජවාදී නීත්‍යානුකූලභාවය" සමඟ ප්‍රතිස්ථාපනය කිරීම, [25] බැංකු ජනසතු කිරීම සහ අනෙක් අය බංකොලොත්භාවයට බල කිරීම, [25] සහ MIR ලෙස හැඳින්වෙන "ජනප්‍රිය මිලීෂියා" ශක්තිමත් කිරීම ඇතුළත් විය. [25] හිටපු ජනාධිපති ෆ්‍රෙයි යටතේ ආරම්භ කරන ලද පොපියුලර් යුනිටි වේදිකාව, ව්‍යවස්ථා සංශෝධනයක් ආකාරයෙන් චිලියේ ප්‍රධාන තඹ පතල් ජනසතු කිරීම සඳහා ද ඉල්ලා සිටියේය. මෙම පියවර කොංග්‍රසය විසින් ඒකමතිකව සම්මත කරන ලදී. එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස, [26] රිචඩ් නික්සන් පරිපාලනය ඇලෙන්ඩේගේ රජය ඉක්මනින් අස්ථාවර කිරීම සඳහා චිලීයේ රහස් ක්‍රියාකාරීන් සංවිධානය කර ඇතුළත් කළේය. [27] ඊට අමතරව, එක්සත් ජනපද මූල්‍ය පීඩනය චිලීට ජාත්‍යන්තර ආර්ථික ණය සීමා කළේය. [28] ඇලෙන්ඩේගේ රාජ්‍ය වියදම්, ප්‍රධාන වශයෙන් මුදල් මුද්‍රණය කිරීම හරහා මූල්‍යකරණය කිරීම සහ වාණිජ බැංකු විසින් ලබා දුන් දුර්වල ණය ශ්‍රේණිගත කිරීම් මගින් ආර්ථික ගැටලු තවත් උග්‍ර විය. [29] ඒ සමඟම, විපක්ෂ මාධ්‍ය, දේශපාලනඥයින්, ව්‍යාපාරික සංසද සහ අනෙකුත් සංවිධාන දේශීය දේශපාලන හා ආර්ථික අස්ථාවර කිරීමේ ව්‍යාපාරයක් වේගවත් කිරීමට උපකාරී වූ අතර, ඉන් සමහරක් එක්සත් ජනපදයේ සහාය ලැබීය. [28][30] 1973 මුල් භාගය වන විට, උද්ධමනය පාලනයෙන් තොර විය. 1973 මැයි 26 වන දින, ඇලෙන්ඩේගේ රජයට විරුද්ධ වූ චිලීයේ ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණය, ඇලෙන්ඩේ ජාතියේ නීත්‍යානුකූලභාවය කඩාකප්පල් කිරීම ඒකමතිකව හෙළා දුටුවේය. චිලී ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව යටතේ නීති විරෝධී වුවද, අධිකරණය ඉක්මනින් බලය අල්ලා ගැනීමට පිනෝචේට සහාය දුන් අතර එය ශක්තිමත් කළේය.[25][31] පිනොචේ යුගය (1973–1990) ඔගස්ටෝ පිනෝචෙට් 21 වන සියවස ==== පිනොචේ යුගය (1973–1990) ==== [[File:Golpe_de_Estado_1973.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Golpe_de_Estado_1973.jpg|වම|thumb|1973 චිලී කුමන්ත්‍රණය අතරතුර ලා මොනේඩා ජනාධිපති මන්දිරයට බෝම්බ හෙලන ප්‍රහාරක ජෙට් යානා]] On 11 September 1973, a [[:en:Chilean_coup_of_1973|military coup]] overthrew Allende, who apparently committed suicide as the armed forces bombarded the [[:en:La_Moneda_Palace|presidential palace]].<ref>{{Cite book |last=Soto |first=Óscar |title=El último día de Salvador Allende |publisher=Aguilar |year=1999 |isbn=978-956-239-084-2}}{{page needed|date=July 2013}}</ref><ref>{{Cite book |last=Ahumada |first=Eugeno |title=Chile: La memoria prohibida}}{{page needed|date=July 2013}}</ref> The degree to which [[:en:U.S._intervention_in_Chile#1973_coup|the United States was involved in the coup]] remains debated; after Allende was overthrown, U.S. Secretary of State [[:en:Henry_Kissinger|Henry Kissinger]] told [[:en:President_of_the_United_States|U.S. president]] [[:en:Richard_Nixon|Richard Nixon]] that the United States had "helped" the coup indirectly.<ref>{{cite web |date=16 September 2013 |title=Kissinger and Chile: the Declassified Record |url=http://www2.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB437/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20130917045957/http://www2.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB437/ |archive-date=17 September 2013 |access-date=16 September 2013 |publisher=The National Security Archive}}</ref> Historian Sebastián Hurtado contends there is no documentary evidence to support that the U.S. government was actively involved in the coordination and execution the coup; however, upon Allende's election in 1970, Kissinger had stated "I don't see why we need to stand by and watch a country go Communist due to the irresponsibility of its own people",<ref name="k745">{{cite web |last=Lewis |first=Anthony |date=1975-02-27 |title=The Kissinger Doctrine |url=https://www.nytimes.com/1975/02/27/archives/the-kissinger-doctrine.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220912084418/https://www.nytimes.com/1975/02/27/archives/the-kissinger-doctrine.html |archive-date=12 September 2022 |access-date=2024-05-08 |website=The New York Times}}</ref><ref name="Hurtado">{{cite web |author1=Juan Paulo Iglesias |date=25 August 2023 |title=Sebastián Hurtado, historiador: "Estados Unidos no tuvo participación directa en el Golpe, pero sí quería que Allende cayera" |url=https://www.latercera.com/la-tercera-sabado/noticia/sebastian-hurtado-historiador-estados-unidos-no-tuvo-participacion-directa-en-el-golpe-pero-si-queria-que-allende-cayera/3UXITS4IUNB3RPPB57ILMYDO64/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240912221446/https://www.latercera.com/la-tercera-sabado/noticia/sebastian-hurtado-historiador-estados-unidos-no-tuvo-participacion-directa-en-el-golpe-pero-si-queria-que-allende-cayera/3UXITS4IUNB3RPPB57ILMYDO64/ |archive-date=12 September 2024 |access-date=12 January 2025 |publisher=La Tercera |language=es}}</ref> while Nixon had expressed that the Allende government should not be consolidated and acted decisively to destabilize his government.<ref name="Hurtado" /><ref>{{cite journal|last1=Hurtado|first1=Sebastián|date=10 October 2016|title=Chile y Estados Unidos, 1964-1973. Una nueva mirada|journal=Nuevo Mundo Mundos Nuevos|language=es|doi=10.4000/nuevomundo.69698|doi-access=free}}</ref> A military junta, led by General [[:en:Augusto_Pinochet|Augusto Pinochet]], took control of the country. His regime was marked by widespread [[:en:Human_rights_violations_in_Pinochet's_Chile|human rights violations]]. Chile initiated and actively participated in [[:en:Operation_Condor|Operation Condor]], a U.S.-backed campaign to suppress leftists and their sympathizes.<ref>{{cite web |last1=Dinges |first1=John |title=Operation Condor |url=http://www.latinamericanstudies.org/chile/operation-condor.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20180722031734/http://www.latinamericanstudies.org/chile/operation-condor.htm |archive-date=22 July 2018 |access-date=6 July 2018 |website=latinamericanstudies.org |publisher=Columbia University}}</ref> In October 1973, at least 72 people were murdered by the [[:en:Caravan_of_Death|Caravan of Death]].<ref>{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/850932.stm|title=Flashback: Caravan of Death|date=25 July 2000|work=BBC|access-date=11 March 2008|archive-url=https://web.archive.org/web/20080226211503/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/850932.stm|archive-date=26 February 2008|url-status=live}}</ref> According to the [[:en:Rettig_Report|Rettig Report]] and [[:en:Valech_Commission|Valech Commission]], during the Pinochet regime's 15-year rule, at least 2,115 were killed,<ref>{{cite web |author=Ministerio del Interior |date=3 August 1999 |title=Ministerio del Interior, Programa de Derechos Humanos – ddhh_rettig |url=http://www.ddhh.gov.cl/ddhh_rettig.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20091223174254/http://www.ddhh.gov.cl/ddhh_rettig.html |archive-date=23 December 2009 |access-date=17 December 2009 |publisher=Ddhh.gov.cl}}</ref> and at least 27,265<ref name="sintesis">{{cite web |title=Sintesis Ok |url=http://www.comisionprisionpoliticaytortura.cl/filesapp/Sintesis.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20070727031254/http://www.comisionprisionpoliticaytortura.cl/filesapp/Sintesis.pdf |archive-date=27 July 2007 |access-date=17 December 2009}}</ref> were tortured (including 88 children younger than 12 years old);<ref name="sintesis" /> many were detained, tortured, and executed at the national stadium. In 2011, Chile recognized an additional 9,800 victims, bringing the total number killed, tortured or imprisoned for political reasons to 40,018.<ref>Eva Vergara (18 August 2015). [https://www.huffingtonpost.com/2011/08/18/chile-recognizes-9800-more-pinochet-victims_n_930754.html Chile Recognizes 9,800 More Pinochet Victims] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20151231220056/http://www.huffingtonpost.com/2011/08/18/chile-recognizes-9800-more-pinochet-victims_n_930754.html|date=31 December 2015}}. ''The Associated Press'' via ''The Huffington Post.'' Retrieved 25 August 2015.</ref> Among the victims was internationally known poet-singer [[:en:Víctor_Jara|Víctor Jara]]. 1973 සැප්තැම්බර් 11 වන දින හමුදා කුමන්ත්‍රණයකින් ඇලෙන්ඩේ බලයෙන් පහ කරන ලද අතර, සන්නද්ධ හමුදා ජනාධිපති මන්දිරයට බෝම්බ හෙලීමේදී ඔහු සියදිවි නසා ගත් බව පෙනේ.[32][33] එක්සත් ජනපදය කුමන්ත්‍රණයට සම්බන්ධ වූ ප්‍රමාණය තවමත් විවාදයට භාජනය වී ඇත; ඇලෙන්ඩේ බලයෙන් පහ කිරීමෙන් පසුව, එක්සත් ජනපද රාජ්‍ය ලේකම් හෙන්රි කිසිංගර් එක්සත් ජනපද ජනාධිපති රිචඩ් නික්සන්ට පැවසුවේ එක්සත් ජනපදය කුමන්ත්‍රණයට වක්‍රව "උදව්" කළ බවයි.[34] ඉතිහාසඥ සෙබස්තියන් හර්ටාඩෝ තර්ක කරන්නේ එක්සත් ජනපද රජය කුමන්ත්‍රණය සම්බන්ධීකරණය හා ක්‍රියාත්මක කිරීම සඳහා ක්‍රියාකාරීව සම්බන්ධ වූ බවට සහාය දැක්වීමට කිසිදු ලේඛනමය සාක්ෂියක් නොමැති බවයි; කෙසේ වෙතත්, 1970 දී ඇලෙන්ඩේ තේරී පත්වීමේදී, කිසිංගර් ප්‍රකාශ කර තිබුණේ "තමන්ගේම ජනතාවගේ වගකීම් විරහිතභාවය නිසා රටක් කොමියුනිස්ට් වීම බලා සිටීමට අපට අවශ්‍ය ඇයි කියා මට නොපෙනේ" යනුවෙනි. [35][36] නික්සන් ප්‍රකාශ කර තිබුණේ ඇලෙන්ඩේ රජය ඒකාබද්ධ නොකළ යුතු බවත් ඔහුගේ රජය අස්ථාවර කිරීමට තීරණාත්මකව ක්‍රියා කළ යුතු බවත්ය. [36][37] ජෙනරාල් ඔගස්ටෝ පිනෝචෙට්ගේ නායකත්වයෙන් යුත් හමුදා ජුන්ටාවක් රට පාලනය කළේය. ඔහුගේ පාලනය පුළුල් මානව හිමිකම් උල්ලංඝනයන්ගෙන් සලකුණු විය. චිලී රාජ්‍යය වාමාංශිකයන් සහ ඔවුන්ගේ හිතවතුන් මර්දනය කිරීම සඳහා එක්සත් ජනපදයේ පිටුබලය ලත් මෙහෙයුමක් වන ඔපරේෂන් කොන්ඩෝර් ආරම්භ කර ක්‍රියාකාරීව සහභාගී විය. [38] 1973 ඔක්තෝම්බර් මාසයේදී, කැරවාන් ඔෆ් ඩෙත් විසින් අවම වශයෙන් පුද්ගලයින් 72 දෙනෙකු ඝාතනය කරන ලදී.[39] රෙටිග් වාර්තාව සහ වැලෙක් කොමිසමට අනුව, පිනොචෙට් පාලන සමයේ වසර 15 ක පාලන සමයේදී අවම වශයෙන් 2,115 ක් ඝාතනය කරන ලද අතර, [40] අවම වශයෙන් 27,265 ක් [41] වධ හිංසාවලට ලක් කරන ලදී (වයස අවුරුදු 12 ට අඩු ළමුන් 88 ක් ඇතුළුව); [41] බොහෝ දෙනෙකු රඳවා තබා ගැනීම, වධහිංසා පැමිණවීම සහ ජාතික ක්‍රීඩාංගනයේදී මරණ දඬුවම නියම කරන ලදී. 2011 දී, චිලී රාජ්‍යය තවත් වින්දිතයින් 9,800 ක් හඳුනා ගත් අතර, දේශපාලන හේතූන් මත මරා දැමූ, වධහිංසා පමුණුවන ලද හෝ සිරගත කරන ලද මුළු සංඛ්‍යාව 40,018 දක්වා ගෙන ආවේය. [42] වින්දිතයින් අතර ජාත්‍යන්තරව ප්‍රසිද්ධ කවියෙකු-ගායකයෙකු වන වික්ටර් ජාරා ද විය.[[File:Augusto_Pinochet_foto_oficial_coloreada.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Augusto_Pinochet_foto_oficial_coloreada.jpg|thumb|ඔගස්ටෝ පිනෝචෙට්]] A new Constitution was approved by a controversial [[:en:Plebiscite|plebiscite]] on 11 September 1980, and General Pinochet became president of the republic for an eight-year term. After Pinochet obtained rule of the country, several hundred committed Chilean revolutionaries joined the [[:en:Sandinista|Sandinista]] army in [[:en:Nicaragua|Nicaragua]], guerrilla forces in [[:en:Argentina|Argentina]] or training camps in [[:en:Cuba|Cuba]], Eastern Europe and Northern Africa.<ref>{{cite book |author1=Pamela Constable |author-link=Pamela Constable |url=https://archive.org/details/nationofenemiesc00cons |title=A Nation of Enemies: Chile Under Pinochet |author2=Arturo Valenzuela |author2-link=Arturo Valenzuela |publisher=W W Norton & Company Incorporated |year=1993 |isbn=978-0-393-30985-0 |page=150}}</ref> In the late 1980s, largely as a result of events such as the 1982 economic collapse<ref>{{cite book |last1=Klein |first1=Naomi |author-link=Naomi Klein |url=https://books.google.com/books?id=PwHUAq5LPOQC&pg=PA85 |title=The Shock Doctrine: The Rise of Disaster Capitalism |date=1 April 2010 |publisher=Henry Holt and Company (2007) |isbn=978-1-4299-1948-7 |page=85 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020106/https://books.google.com/books?id=PwHUAq5LPOQC&pg=PA85#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> and mass [[:en:Civil_resistance|civil resistance]] in 1983–88, the government gradually permitted greater freedom of assembly, [[:en:Freedom_of_speech|speech]], and association, to include trade union and political activity.<ref>{{cite book |last=Huneeus |first=Carlos |author-link=Carlos Huneeus |title=Civil Resistance and Power Politics:The Experience of Non-violent Action from Gandhi to the Present |date=3 September 2009 |publisher=Oxford University Press |isbn=978-0-19-161917-5 |editor1=Adam Roberts |pages=197–212 |chapter=Political Mass Mobilization against Authoritarian Rule: Pinochet's Chile, 1983–88 |access-date=14 July 2013 |editor2=Timothy Garton Ash |chapter-url=https://books.google.com/books?id=zD_S8Y2WbRsC&pg=PT168 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020252/https://books.google.com/books?id=zD_S8Y2WbRsC&pg=PT168#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> The government launched market-oriented reforms with [[:en:Hernán_Büchi|Hernán Büchi]] as Minister of Finance. Chile moved toward a [[:en:Free_market_economy|free market economy]] that saw an increase in domestic and foreign private investment, although the [[:en:Copper#Production|copper]] industry and other important mineral resources were not opened to competition. In a [[:en:1988_Chilean_national_plebiscite|plebiscite]] on 5 October 1988, Pinochet was denied a second eight-year term as president (56% against 44%). Chileans elected a new president and the majority of members of a [[:en:Bicameralism|bicameral]] congress on 14 December 1989. Christian Democrat [[:en:Patricio_Aylwin|Patricio Aylwin]], the candidate of a coalition of 17 political parties called the ''[[:en:Concertación|Concertación]]'', received an absolute majority of votes (55%).<ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/1989/12/16/world/man-in-the-news-patricio-aylwin-a-moderate-leads-chile.html|title=Man in the News: Patricio Aylwin; A Moderate Leads Chile|last=Christian|first=Shirley|date=16 December 1989|work=The New York Times|access-date=28 July 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180729012944/https://www.nytimes.com/1989/12/16/world/man-in-the-news-patricio-aylwin-a-moderate-leads-chile.html|archive-date=29 July 2018|url-status=live}}</ref> President Aylwin served from 1990 to 1994, in what was considered a transition period. 1980 සැප්තැම්බර් 11 වන දින මතභේදාත්මක ජනමත විචාරණයක් මගින් නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවක් අනුමත කරන ලද අතර, ජෙනරාල් පිනොචෙට් වසර අටක කාලයක් සඳහා ජනරජයේ ජනාධිපති බවට පත්විය. පිනෝචෙට් රටේ පාලනය ලබා ගැනීමෙන් පසු, කැපවූ චිලී විප්ලවවාදීන් සිය ගණනක් නිකරගුවාවේ සැන්ඩිනිස්ටා හමුදාවට, ආර්ජන්ටිනාවේ ගරිල්ලා හමුදාවන්ට හෝ කියුබාවේ, නැගෙනහිර යුරෝපයේ සහ උතුරු අප්‍රිකාවේ පුහුණු කඳවුරුවලට සම්බන්ධ වූහ. [43] 1980 ගණන්වල අගභාගයේදී, 1982 ආර්ථික බිඳවැටීම [44] සහ 1983-88 දී ඇති වූ මහජන සිවිල් ප්‍රතිරෝධය වැනි සිදුවීම්වල ප්‍රතිඵලයක් ලෙස, රජය ක්‍රමයෙන් එකලස් කිරීමේ, කතා කිරීමේ සහ සංගමයේ වැඩි නිදහසක් ලබා දුන්නේය. වෘත්තීය සමිති සහ දේශපාලන ක්‍රියාකාරකම් ඇතුළත් කිරීමට.[45] හර්නාන් බුචි මුදල් අමාත්‍යවරයා ලෙස කටයුතු කිරීමත් සමඟ රජය වෙළඳපොළ නැඹුරු ප්‍රතිසංස්කරණ දියත් කළේය. චිලී නිදහස් වෙළඳපොල ආර්ථිකයක් කරා ගමන් කළ අතර එමඟින් දේශීය හා විදේශීය පෞද්ගලික ආයෝජනවල වැඩිවීමක් දක්නට ලැබුණි, නමුත් තඹ කර්මාන්තය සහ අනෙකුත් වැදගත් ඛනිජ සම්පත් තරඟකාරිත්වයට විවෘත නොවීය. 1988 ඔක්තෝබර් 5 වන දින පැවති ජනමත විචාරණයකදී, පිනෝචෙට්ට ජනාධිපති ධුරයේ දෙවන වසර අටක ධුර කාලයක් (44% ට එරෙහිව 56%) අහිමි විය. 1989 දෙසැම්බර් 14 වන දින චිලී ජාතිකයන් නව ජනාධිපතිවරයෙකු සහ ද්වි මණ්ඩල සම්මේලනයක සාමාජිකයින්ගෙන් බහුතරයක් තෝරා පත් කර ගත්හ. Concertación නමින් හැඳින්වෙන දේශපාලන පක්ෂ 17 ක සන්ධානයක අපේක්ෂකයෙකු වූ ක්‍රිස්තියානි ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී පැට්‍රිෂියෝ අයිල්වින්, ඡන්දවලින් නිරපේක්ෂ බහුතර (55%) ලබා ගත්තේය. [46] ජනාධිපති අයිල්වින් 1990 සිට 1994 දක්වා සේවය කළ අතර එය සංක්‍රාන්ති කාලයක් ලෙස සැලකේ. === 21 වන සියවස === [[File:Izamiento_de_la_Gran_Bandera_Nacional_-_Presidentes_de_Chile.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Izamiento_de_la_Gran_Bandera_Nacional_-_Presidentes_de_Chile.jpg|වම|thumb|චිලී රාජ්‍යයේ ද්විශත සංවත්සරය සමරමින්, එහි ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයට සංක්‍රමණය වීමෙන් පසු (1990–2022) චිලී රාජ්‍යයේ පළමු ජනාධිපතිවරුන් පස් දෙනා]] In December 1993, Christian Democrat [[:en:Eduardo_Frei_Ruiz-Tagle|Eduardo Frei Ruiz-Tagle]], the son of previous president Eduardo Frei Montalva, led the Concertación coalition to victory with an absolute majority of votes (58%).<ref>{{cite encyclopedia |title=Chile elects new leader Late president's son wins big |encyclopedia=Encyclopedia.com |url=http://www.encyclopedia.com/doc/1P2-8257609.html |access-date=14 July 2013 |date=12 December 1993 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080526090105/http://www.encyclopedia.com/doc/1P2-8257609.html |archive-date=26 May 2008}}</ref> Frei Ruiz-Tagle was succeeded in 2000 by Socialist [[:en:Ricardo_Lagos|Ricardo Lagos]], who won the presidency in an unprecedented [[:en:1999–2000_Chilean_presidential_election|runoff election]] against [[:en:Joaquín_Lavín|Joaquín Lavín]] of the rightist [[:en:Alliance_for_Chile|Alliance for Chile]].<ref>{{Cite news|url=http://archives.cnn.com/2000/WORLD/americas/01/17/chile.elex.01/|title=Moderate socialist Lagos wins Chilean presidential election|date=16 January 2000|work=CNN|archive-url=https://web.archive.org/web/20080506162601/http://archives.cnn.com/2000/WORLD/americas/01/17/chile.elex.01/|archive-date=6 May 2008|url-status=dead}}</ref> In January 2006, Chileans elected their first female president, [[:en:Michelle_Bachelet_Jeria|Michelle Bachelet Jeria]], of the Socialist Party, defeating [[:en:Sebastián_Piñera|Sebastián Piñera]], of the [[:en:National_Renewal_(Chile)|National Renewal]] party, extending the ''Concertación'' governance for another four years.<ref>{{cite web |date=12 January 2006 |title=Chile elects first woman president |url=https://www.nbcnews.com/id/wbna10819903 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20131109023348/http://www.nbcnews.com/id/10819903/ |archive-date=9 November 2013 |access-date=10 November 2019 |work=NBC News}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2006/03/11/AR2006031101381.html|title=Bachelet Sworn in As Chile's President|last=Reel|first=Monte|date=12 March 2006|newspaper=The Washington Post|access-date=22 August 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170701225835/http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2006/03/11/AR2006031101381.html|archive-date=1 July 2017|url-status=live}}</ref> In January 2010, Chileans [[:en:2009–10_Chilean_presidential_election|elected]] [[:en:Sebastián_Piñera|Sebastián Piñera]] as the first rightist President in 20 years, defeating former President [[:en:Eduardo_Frei_Ruiz-Tagle|Eduardo Frei Ruiz-Tagle]] of the ''Concertación'', for a four-year term succeeding Bachelet. Due to term limits, [[:en:Sebastián_Piñera|Sebastián Piñera]] did not stand for re-election in 2013, and his term expired in March 2014 resulting in [[:en:Michelle_Bachelet|Michelle Bachelet]] returning to office.<ref>{{cite web |date=11 March 2014 |title=Michelle Bachelet sworn in as Chile's president |url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-26528923 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140312035407/http://www.bbc.com/news/world-latin-america-26528923 |archive-date=12 March 2014 |access-date=12 August 2021 |work=BBC News}}</ref> Sebastián Piñera succeeded Bachelet again in 2018 as the [[:en:President_of_Chile|President of Chile]] after winning the December 2017 presidential [[:en:2017_Chilean_general_election|election]].<ref>{{cite web |date=18 December 2017 |title=Chile election: Conservative Piñera elected president |url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-42388019 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20171218103345/http://www.bbc.com/news/world-latin-america-42388019 |archive-date=18 December 2017 |access-date=12 August 2021 |work=BBC News}}</ref><ref>{{cite web |date=11 March 2018 |title=Pinera, a conservative billionaire, is sworn in as president of Chile |url=https://www.yahoo.com/news/pinera-conservative-billionaire-sworn-president-chile-183054108.html?guccounter=1&guce_referrer=aHR0cHM6Ly93d3cuZ29vZ2xlLmNvbS8&guce_referrer_sig=AQAAAC6_pBevRC0GpV00u6W8P1NWhHqxCXKFRdRMnzk5fsa |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210801211945/https://www.yahoo.com/news/pinera-conservative-billionaire-sworn-president-chile-183054108.html?guccounter=1&guce_referrer=aHR0cHM6Ly93d3cuZ29vZ2xlLmNvbS8&guce_referrer_sig=AQAAAC6_pBevRC0GpV00u6W8P1NWhHqxCXKFRdRMnzk5fsa |archive-date=1 August 2021 |access-date=12 August 2021 |work=Yahoo! News |agency=Agence France Presse}}</ref> 1993 දෙසැම්බරයේදී, පෙර ජනාධිපති එඩ්වාඩෝ ෆ්‍රෙයි මොන්ටල්වාගේ පුත් ක්‍රිස්තියානි ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී එඩ්වාඩෝ ෆ්‍රෙයි රුයිස්-ටැග්ල්, බහුතර ඡන්ද සංඛ්‍යාවක් (58%) ලබා ගනිමින් කොන්සර්ටේෂන් සන්ධානය ජයග්‍රහණය කරා මෙහෙයවීය. [47] 2000 දී ෆ්‍රෙයි රුයිස්-ටැග්ල් වෙනුවට සමාජවාදී රිකාඩෝ ලාගෝස් පත් වූ අතර, චිලී සඳහා දක්ෂිණාංශික සන්ධානයේ ජෝකින් ලැවින්ට එරෙහිව පෙර නොවූ විරූ දෙවන වටයේ මැතිවරණයකින් ජනාධිපති ධුරය දිනා ගත්තාය. [48] 2006 ජනවාරි මාසයේදී, චිලී ජාතිකයන් සමාජවාදී පක්ෂයේ ඔවුන්ගේ පළමු කාන්තා ජනාධිපති මිෂෙල් බැචලට් ජෙරියා තෝරා පත් කර ගත් අතර, ජාතික අලුත් කිරීමේ පක්ෂයේ සෙබස්තියන් පිනෙරා පරාජය කරමින්, කොන්සර්ටේෂන් පාලනය තවත් වසර හතරක් දීර්ඝ කළහ. [49][50] 2010 ජනවාරි මාසයේදී, චිලී ජාතිකයන් වසර 20 කට පසු පළමු දක්ෂිණාංශික ජනාධිපති ලෙස සෙබස්තියන් පිනෙරා තේරී පත් වූ අතර, බැචලෙට්ගෙන් පසු වසර හතරක කාලයක් සඳහා කොන්සර්ටේෂන් හි හිටපු ජනාධිපති එඩ්වාඩෝ ෆ්‍රෙයි රුයිස්-ටැග්ල් පරාජය කළහ. ධුර කාලය සීමා වීම හේතුවෙන්, සෙබස්තියන් පිනේරා 2013 දී නැවත මැතිවරණයට ඉදිරිපත් නොවූ අතර, ඔහුගේ ධුර කාලය 2014 මාර්තු මාසයේදී අවසන් වූ අතර, එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස මිෂෙල් බැචලට් නැවත ධුරයට පත්විය. [51] 2017 දෙසැම්බර් ජනාධිපතිවරණය ජයග්‍රහණය කිරීමෙන් පසු සෙබස්තියන් පිනේරා 2018 දී බැචලට්ගෙන් පසු නැවතත් චිලී ජනාධිපති ධුරයට පත්විය. [52][53] On 27 February 2010, Chile was struck by an 8.8 {{M|w|link=y}} [[:en:2010_Chile_earthquake|earthquake]], the fifth largest ever recorded at the time. More than 500 people died (most from the ensuing [[:en:Tsunami|tsunami]]) and over a million people lost their homes. The earthquake was also followed by multiple aftershocks.<ref>{{cite web |title=US ready to help Chile: Obama |url=http://www.australia-times.com.au/world/article.php?id=501 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110427081917/http://www.australia-times.com.au/world/article.php?id=501 |archive-date=27 April 2011 |access-date=3 March 2010 |work=The Australia Times}}</ref> Initial damage estimates were in the range of US$15–30 billion, around 10% to 15% of Chile's real gross domestic product.<ref>[http://www.contractmagazine.com/contract/content_display/design/news/e3i128fcc3d3e64156a013dfae605b73a5b More Quakes Shake Chile's Infrastructure], Adam Figman, ''Contract'', 1 March 2010 {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141114030306/http://www.contractmagazine.com/contract/content_display/design/news/e3i128fcc3d3e64156a013dfae605b73a5b|date=14 November 2014}}</ref> Chile achieved global recognition for the successful [[:en:2010_Copiapó_mining_accident|rescue of 33 trapped miners]] in 2010. On 5 August 2010, the access tunnel collapsed at the San José copper and gold mine in the [[:en:Atacama_Desert|Atacama Desert]] near [[:en:Copiapó|Copiapó]] in northern Chile, trapping 33 men {{convert|700|m|sp=us}} below ground. A rescue effort organized by the Chilean government located the miners 17 days later. All 33 men were brought to the surface two months later on 13 October 2010 over a period of almost 24 hours, an effort that was carried on live television around the world.<ref name="usstatedep">{{cite web |date=16 December 2011 |title=Background Note: Chile |url=https://2009-2017.state.gov/r/pa/ei/bgn/1981.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170121153101/https://2009-2017.state.gov/r/pa/ei/bgn/1981.htm |archive-date=21 January 2017 |access-date=19 March 2012 |work=[[Bureau of Western Hemisphere Affairs]], [[United States Department of State]]}}</ref> 2010 පෙබරවාරි 27 වන දින, චිලී රාජ්‍යය මෙගාවොට් 8.8 ක භූමිකම්පාවකට ගොදුරු වූ අතර එය එවකට වාර්තා වූ පස්වන විශාලතම භූමිකම්පාවයි. 500 කට වැඩි පිරිසක් මිය ගියහ (ඉන් පසුව ඇති වූ සුනාමියෙන් වැඩි දෙනෙක්) සහ මිලියනයකට අධික පිරිසකට නිවාස අහිමි විය. භූමිකම්පාවෙන් පසුව බහුවිධ පසුකම්පන ද ඇති විය.[54] මූලික හානි ඇස්තමේන්තු ඇමරිකානු ඩොලර් බිලියන 15-30 අතර වූ අතර එය චිලියේ සැබෑ දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 10% සිට 15% දක්වා විය.[55] 2010 දී සිරවී සිටි පතල් කම්කරුවන් 33 දෙනෙකු සාර්ථකව බේරා ගැනීම සඳහා චිලී රාජ්‍යය ගෝලීය පිළිගැනීමක් ලබා ගත්තේය. 2010 අගෝස්තු 5 වන දින, උතුරු චිලියේ කොපියාපෝ අසල ඇටකාමා කාන්තාරයේ සැන් ජෝස් තඹ සහ රන් පතලෙහි ප්‍රවේශ උමඟ කඩා වැටුණු අතර, මීටර් 700 (අඩි 2,300) ක් පොළොවට පහළින් මිනිසුන් 33 දෙනෙකු සිර විය. චිලී රජය විසින් සංවිධානය කරන ලද ගලවා ගැනීමේ උත්සාහයක් දින 17 කට පසුව පතල් කම්කරුවන් සොයා ගන්නා ලදී. මාස දෙකකට පසු 2010 ඔක්තෝබර් 13 වන දින පැය 24 කට ආසන්න කාලයක් තුළ සියලුම පිරිමින් 33 දෙනා මතුපිටට ගෙන එන ලද අතර, එම උත්සාහය ලොව පුරා සජීවී රූපවාහිනිය ඔස්සේ විකාශනය කරන ලදී.[56][[File:Marcha_Mas_Grande_De_Chile_2019_Plaza_Baquedano_Drone.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Marcha_Mas_Grande_De_Chile_2019_Plaza_Baquedano_Drone.jpg|thumb|සන්තියාගෝ හි ප්ලාසා බැකෙඩානෝ දෙසට 2019–2022 චිලී විරෝධතාවල දර්ශනයක්]] From [[:en:2019–20_Chilean_protests|2019 to 2022]], Chile endured a series of nationwide protests in response to a rise in the [[:en:Santiago_Metro|Santiago Metro]]'s subway fare, the increased [[:en:Cost_of_living|cost of living]], [[:en:Privatization|privatization]], and [[:en:Economic_inequality|inequality]].<ref>{{cite web |author=Naomi Larsson |date=26 October 2019 |title=Chile protests: More than one million bring Santiago to a halt |url=https://www.aljazeera.com/news/2019/10/chile-protests-million-bring-santiago-halt-191025223542333.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191026165551/https://www.aljazeera.com/news/2019/10/chile-protests-million-bring-santiago-halt-191025223542333.html |archive-date=26 October 2019 |access-date=19 November 2019 |website=Al Jazeera}}</ref> On 15 November, most of the political parties represented in the National Congress signed an agreement to call a [[:en:2020_Chilean_national_referendum|national referendum]] in April 2020 regarding the creation of a new Constitution, later postponed to October due to the [[:en:COVID-19_pandemic_in_Chile|COVID-19 pandemic]].<ref>{{cite news|url=https://www.aljazeera.com/news/2019/11/month-protests-chile-persist-gov-concessions-191118231609475.html|title=One month on: Protests in Chile persist despite gov't concessions|author=Sandra Cuffe|date=19 November 2019|work=Al Jazeera|access-date=19 November 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20200317120559/https://www.aljazeera.com/news/2019/11/month-protests-chile-persist-gov-concessions-191118231609475.html|archive-date=17 March 2020|url-status=live}}</ref> On 25 October 2020, Chileans voted 78.28 percent in favor of a new constitution, while 21.72 percent rejected the change; voter turnout was 51 percent. An [[:en:2021_Chilean_Constitutional_Convention_election|election]] for the members of the [[:en:Constitutional_Convention_(Chile)|Constitutional Convention]] was held in Chile between 15 and 16 May 2021;<ref name="postpone">{{Cite web |date=6 April 2021 |title=Presidente Piñera promulga reforma que posterga elecciones al 15 y 16 de mayo |url=https://www.elmostrador.cl/noticias/pais/2021/04/06/presidente-pinera-promulga-reforma-que-posterga-elecciones-al-15-y-16-de-mayo/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210505183947/https://www.elmostrador.cl/noticias/pais/2021/04/06/presidente-pinera-promulga-reforma-que-posterga-elecciones-al-15-y-16-de-mayo/ |archive-date=5 May 2021 |access-date=7 April 2021 |website=El Mostrador |language=es}}</ref> the results saw a complete rearrangement of the political system established since the end of [[:en:Military_dictatorship_of_Chile_(1973–1990)|Pinochet's dictatorship]] in 1990, with various independent and leftist candidates performing strongly relative to conventional center-right and center-left parties. 2019 සිට 2022 දක්වා, සන්තියාගෝ මෙට්‍රෝ හි උමං දුම්රිය ගාස්තු වැඩිවීම, ජීවන වියදම වැඩි වීම, පෞද්ගලීකරණය සහ අසමානතාවයට ප්‍රතිචාර වශයෙන් චිලී රටපුරා විරෝධතා මාලාවකට මුහුණ දුන්නේය.[57] නොවැම්බර් 15 වන දින, ජාතික කොංග්‍රසයේ නියෝජනය කරන ලද බොහෝ දේශපාලන පක්ෂ නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවක් නිර්මාණය කිරීම සම්බන්ධයෙන් 2020 අප්‍රේල් මාසයේදී ජාතික ජනමත විචාරණයක් කැඳවීමේ ගිවිසුමකට අත්සන් තැබූ අතර පසුව COVID-19 වසංගතය හේතුවෙන් ඔක්තෝබර් දක්වා කල් දමන ලදී.[58] 2020 ඔක්තෝබර් 25 වන දින, චිලී ජාතිකයන් නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවකට පක්ෂව සියයට 78.28 ක් ඡන්දය දුන් අතර, සියයට 21.72 ක් වෙනස ප්‍රතික්ෂේප කළහ; ඡන්දදායකයින්ගේ ඡන්දය ප්‍රකාශ කිරීමේ ප්‍රතිශතය සියයට 51 කි. 2021 මැයි 15 සහ 16 අතර චිලියේ ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා සම්මුතියේ සාමාජිකයින් සඳහා මැතිවරණයක් පැවැත්විණි;[59] ප්‍රතිඵලවලින් පෙනී ගියේ 1990 දී පිනෝචෙට්ගේ ආඥාදායකත්වය අවසන් වීමෙන් පසු ස්ථාපිත දේශපාලන ක්‍රමයේ සම්පූර්ණ ප්‍රතිසංවිධානයක් දක්නට ලැබුණු අතර, විවිධ ස්වාධීන සහ වාමාංශික අපේක්ෂකයින් සාම්ප්‍රදායික මධ්‍ය-දකුණු සහ මධ්‍ය-වාම පක්ෂවලට සාපේක්ෂව දැඩි ලෙස ක්‍රියා කළහ. 2021 දෙසැම්බර් 19 වන දින, වාමාංශික අපේක්ෂකයෙකු වන 35 හැවිරිදි හිටපු ශිෂ්‍ය විරෝධතා නායක ගේබ්‍රියෙල් බොරික්, චිලියේ ජනාධිපතිවරණය ජයග්‍රහණය කර රටේ ලාබාලතම නායකයා බවට පත්විය.[60] 2022 මාර්තු 11 වන දින, ඉවත්ව යන ජනාධිපති සෙබස්තියන් පිනේරාගෙන් පසු බොරික් ජනාධිපති ලෙස දිවුරුම් දුන්නේය.[61] බොරික්ගේ කැබිනට් මණ්ඩලයේ බහුතරය - 24 න් 14 ක් - කාන්තාවන් වන අතර එය බටහිර අර්ධගෝලයේ පළමු අවස්ථාවයි.[62] 2022 සැප්තැම්බර් 4 වන දින, වාමාංශික ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා සම්මුතිය විසින් ඉදිරිපත් කරන ලද ව්‍යවස්ථාමය ජනමත විචාරණයේදී ඡන්දදායකයින් නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා යෝජනාව ප්‍රතික්ෂේප කළහ.[63] 2023 දෙසැම්බර් 17 වන දින, කොන්සර්වේටිව් ප්‍රමුඛ ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා සභාව විසින් ලියන ලද නව ව්‍යවස්ථාමය ජනමත විචාරණයකදී ඡන්දදායකයින් දෙවන නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා යෝජනාව ප්‍රතික්ෂේප කළහ.[64][65][66] On 19 December 2021, a leftist candidate, the 35-year-old former student protest leader [[:en:Gabriel_Boric|Gabriel Boric]], won Chile's presidential [[:en:2021_Chilean_general_election|election]] to become the country's youngest leader.<ref>{{cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-59715941|title=Leftist Gabriel Boric to become Chile's youngest ever president|date=20 December 2021|work=BBC News|access-date=21 December 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211220000309/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-59715941|archive-date=20 December 2021|url-status=live}}</ref> On 11 March 2022, Boric was sworn in as president to succeed outgoing President Sebastian Piñera.<ref>{{cite news|url=https://www.theguardian.com/world/2022/mar/11/gabriel-boric-chile-president-new-era|title=Gabriel Boric, 36, sworn in as president to herald new era for Chile|date=11 March 2022|work=The Guardian|access-date=15 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220312233147/https://www.theguardian.com/world/2022/mar/11/gabriel-boric-chile-president-new-era|archive-date=12 March 2022|language=en|url-status=live}}</ref> The majority of Boric's Cabinet—14 out of 24—are women, which is a first in the Western Hemisphere.<ref>{{cite news|url=https://www.theguardian.com/world/2022/jan/21/chile-gabriel-boric-cabinet-majority-women|title=Chile's president-elect names progressive, majority-women cabinet|date=21 January 2022|work=The Guardian|access-date=15 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220125135734/https://www.theguardian.com/world/2022/jan/21/chile-gabriel-boric-cabinet-majority-women|archive-date=25 January 2022|language=en|url-status=live}}</ref> On 4 September 2022, voters rejected the new constitution proposal in the [[:en:2022_Chilean_constitutional_referendum|constitutional referendum]], which was put forward by the left-leaning [[:en:Constitutional_Convention_(Chile)|Constitutional Convention]].<ref>{{cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-62792025|title=Chile constitution: Voters overwhelmingly reject radical change|date=5 September 2022|work=BBC News|access-date=14 September 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220905063525/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-62792025|archive-date=5 September 2022|url-status=live}}</ref> On 17 December 2023, voters rejected a second new constitution proposal in a new [[:en:2023_Chilean_constitutional_referendum|constitutional referendum]], written by the conservative-led [[:en:Constitutional_Council_(Chile)|Constitutional Council]].<ref name="reuters.com">{{cite web |last1=Villegas |first1=A. |date=18 December 2023 |title=Chileans reject conservative constitution to replace dictatorship-era text |url=https://www.reuters.com/world/americas/chileans-head-polls-again-replace-dictatorship-era-constitution-2023-12-17/ |access-date=18 December 2023 |website=Reuters}}</ref><ref name=":2">{{Cite web |date=17 December 2023 |title=Chilean voters reject conservative constitution, after defeating leftist charter last year |url=https://apnews.com/article/chile-new-constitution-referendum-f7be231ff564856f6a5e1b0c0ac12c57 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20231218053713/https://apnews.com/article/chile-new-constitution-referendum-f7be231ff564856f6a5e1b0c0ac12c57 |archive-date=18 December 2023 |access-date=18 December 2023 |website=AP News |language=en}}</ref><ref name=":3">{{Cite web |title=Chile rejects second attempt to renew constitution |url=https://www.dw.com/en/chile-rejects-second-attempt-to-renew-constitution/a-67749225 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20231218193156/https://www.dw.com/en/chile-rejects-second-attempt-to-renew-constitution/a-67749225 |archive-date=18 December 2023 |access-date=19 December 2023 |website=dw.com |language=en}}</ref> == යොමු කිරීම් == i7racg6hmhcc438vs21quy0yw7daocz 750233 750232 2025-06-23T05:01:57Z BuddhikaW88 37808 /* 20 වන සියවස */ 750233 wikitext text/x-wiki === මුල් ඉතිහාසය === [[File:Momia_cultura_chinchorro_año_3000_AC.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Momia_cultura_chinchorro_a%C3%B1o_3000_AC.jpg|වම|thumb|පැරණිතම චින්චොරෝ මමී, ක්‍රි.පූ. 5050 පමණ සිට පැවත එන්නකි.]] ගල් මෙවලම් සාක්ෂිවලින් පෙනී යන්නේ මිනිසුන් වසර 18,500 කට පෙර මොන්ටේ වර්ඩ් නිම්න ප්‍රදේශයට වරින් වර පැමිණි බවයි. වසර 10,000 කට පමණ පෙර, සංක්‍රමණික ආදිවාසී ජනයා වර්තමාන චිලීයේ සාරවත් නිම්න සහ වෙරළබඩ ප්‍රදේශවල පදිංචි වූහ. ඉතා මුල් කාලීන මානව වාසස්ථානවලින් ජනාවාස වූ ස්ථාන අතර මොන්ටේ වර්ඩ්, කියුවා ඩෙල් මිලෝඩන් සහ පාලි-අයික් ආවාටයේ ලාවා නළය ඇතුළත් වේ.<ref name=":0">{{cite web |author=Bower, Bruce |date=26 December 2015 |title=People roamed tip of South America 18,500 years ago |url=https://www.sciencenews.org/article/people-roamed-tip-south-america-18500-years-ago |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200510101040/https://www.sciencenews.org/article/people-roamed-tip-south-america-18500-years-ago |archive-date=10 May 2020 |access-date=26 December 2015 |work=Science News |pages=10}}</ref> ඉන්කාවරු කෙටියෙන් ඔවුන්ගේ අධිරාජ්‍යය දැන් උතුරු චිලී ලෙස ව්‍යාප්ත කළ නමුත්, මාපුචේ (හෝ ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයන් විසින් ඔවුන් හැඳින්වූ පරිදි අරවුකානියානුවන්) රාජ්‍ය සංවිධානයක් නොමැතිකම නොතකා ඉන්කා අධිරාජ්‍යය ඔවුන් යටත් කර ගැනීමට ගත් බොහෝ උත්සාහයන්ට සාර්ථකව ප්‍රතිරෝධය දැක්වූහ.<ref>{{cite book |url=https://books.google.com/books?id=Nf8SnJ_ZJbkC&pg=PA27 |title=Insight Guides: Chile |publisher=Langenscheidt Publishing Group |year=2002 |isbn=978-981-234-890-6 |page=27 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240221111313/https://books.google.com/books?id=Nf8SnJ_ZJbkC&pg=PA27#v=onepage&q&f=false |archive-date=21 February 2024 |url-status=live}}</ref> ඔවුන් සාපා ඉන්කා ටුපාක් යුපන්කි සහ ඔහුගේ හමුදාවට එරෙහිව සටන් කළහ. මවුලේ සටන ලෙස හැඳින්වෙන ලේ වැකි දින තුනක ගැටුමේ ප්‍රතිඵලය වූයේ චිලී ප්‍රදේශ අත්පත් කර ගැනීම මවුලේ ගඟේදී අවසන් වීමයි.<ref name="countrystudies">{{cite web |date=31 March 1994 |title=Development and Breakdown of Democracy, 1830–1973 |url=http://countrystudies.us/chile/85.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110709014719/http://countrystudies.us/chile/85.htm |archive-date=9 July 2011 |access-date=21 April 2009 |work=Country Studies |publisher=Library of Congress}}</ref> === ස්පාඤ්ඤ යටත් විජිතකරණය === [[File:Captaincy_General_of_Chile,_1775.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Captaincy_General_of_Chile,_1775.svg|thumb|චිලී ඉතිහාස ලේඛනයට අනුව 1775 දී චිලී රාජධානිය. ඊළඟ වසරේදී රියෝ ඩි ලා ප්ලාටා හි උප රාජකීයත්වය නිර්මාණය කරන ලද අතර මෙන්ඩෝසා සහ සැන් ජුවාන් නගරවල භූමි ප්‍රදේශ චිලියේ සිට නව ආයතනයට මාරු කරන ලදී.<ref>{{cite book |author1=Eyzaguirre, Jaime |title=Breve historia de las fronteras de Chile |date=1967 |publisher=Editorial Universitaria}}</ref><ref>{{cite book |last1=Lagos Carmona |first1=Guillermo |title=Los Títulos Históricos: Historia de Las Fronteras de Chile |date=1985 |publisher=Andrés Bello |quote=(p. 197) We note that the Loa river is at 22 degrees and that Baleato, in 1793, indicated 21.5 degrees for the beginning of the Kingdom of Chile, with the Loa at its mouth in the Pacific. (...) (p. 540) According to the Map of Cano y Olmedilla, the limit of the Kingdom of Chile "(...) through the desert of Atacama (...) From here it turns to the S., S.E., S.E., and S., keeping in general this last course until near the 29° parallel, from where it takes a S.E. direction. SE. and S., generally keeping this last course until the vicinity of the 29° parallel, from where it takes a S.E. direction, skirting to the east the 'Province of Cuyo' which, of course, appears to be included in the territory of the Kingdom of Chile. In the latitude of 32°30' the line turns to the S.W. until reaching the Quinto river, which, as the legend says 'communicates by channels with the Saladillo in time of floods'. It follows the river down to the meridian 316°, counting to the E. of Tenerife, where it turns a stretch until it reaches the Hueuque-Leuvu river (or Barrancas river) at 371/2° latitude. From here it runs along the river for a stretch to the S.E., and then turns to the E. and falls into the Atlantic Sea in the vicinity of parallel 37° between Cape Lobos and Cape Corrientes", "a little north of the current Mar del Plata". (...) (p. 543) In this document it is seen that those of the province of Cuyo end to the south at the source of the Diamante River, and that from that point to the east, the dividing line goes to the point where the Quinto River crosses the road that goes from Santiago to Buenos Aires.}}</ref><ref>{{cite book |last1=Amunátegui |first1=Miguel Luis |url=https://libros.uchile.cl/files/presses/1/monographs/128/submission/proof/36/ |title=Títulos de la República de Chile a la soberanía i dominio de la Estremidad |date=1985 |access-date=14 November 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20221112070737/https://libros.uchile.cl/files/presses/1/monographs/128/submission/proof/36/ |archive-date=12 November 2022 |url-status=live}}</ref><ref>{{cite book |last1=Morla Vicuña |first1=Carlos |title=Estudio histórico sobre el descubrimiento y conquista de la Patagonia y de la Tierra del Fuego |date=1903 |publisher=F. A. Brockhaus |location=Leipzig}}</ref>]] 1520 දී, ලොව වටා ගමන් කිරීමට උත්සාහ කරන අතරතුර, ෆර්ඩිනන්ඩ් මැගෙලන් දැන් ඔහුගේ නමින් නම් කර ඇති දකුණු මාර්ගය (මැගෙලන් සමුද්‍ර සන්ධිය) සොයා ගත් අතර එමඟින් දැන් චිලී ලෙස හඳුන්වන ප්‍රදේශයට පා තැබූ පළමු යුරෝපීයයා බවට පත්විය. චිලී වෙත ළඟා වූ ඊළඟ යුරෝපීයයන් වූයේ 1535 දී පේරු සිට රත්තරන් සොයමින් පැමිණි ඩියාගෝ ද අල්මාග්‍රෝ සහ ඔහුගේ ස්පාඤ්ඤ ආක්‍රමණික කණ්ඩායමයි. ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයින්ට ප්‍රධාන වශයෙන් කප්පාදු කෘෂිකර්මාන්තය සහ දඩයම් කිරීම තුළින් තමන්ට සහාය වූ විවිධ සංස්කෘතීන් හමු විය.<ref name="countrystudies" /> චිලී යටත් කර ගැනීම 1540 දී ඉතා උනන්දුවෙන් ආරම්භ වූ අතර එය 1541 පෙබරවාරි 12 වන දින සන්තියාගෝ නගරය ආරම්භ කළ ෆ්‍රැන්සිස්කෝ පිසාරෝගේ ලුතිනන්වරයෙකු වූ පෙඩ්‍රෝ ද වැල්ඩිවියා විසින් සිදු කරන ලදී. ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයින්ට ඔවුන් සොයන පුළුල් රන් හා රිදී සොයා ගැනීමට නොහැකි වුවද, ඔවුන් චිලී මධ්‍යම නිම්නයේ කෘෂිකාර්මික විභවය හඳුනා ගත් අතර, චිලී ස්පාඤ්ඤ අධිරාජ්‍යයේ කොටසක් බවට පත්විය.<ref name="countrystudies" /> යටත් කර ගැනීම ක්‍රමයෙන් සිදු වූ අතර යුරෝපීයයන් නැවත නැවතත් පසුබෑමකට ලක් විය. 1553 දී ආරම්භ වූ දැවැන්ත මාපුචේ කැරැල්ලක ප්‍රතිඵලයක් ලෙස වැල්ඩිවියා මරණයට පත් වූ අතර යටත් විජිතයේ ප්‍රධාන ජනාවාස බොහොමයක් විනාශ විය. පසුව ඇති වූ ප්‍රධාන කැරලි 1598 සහ 1655 දී සිදු විය. මාපුචේ සහ අනෙකුත් ස්වදේශික කණ්ඩායම් කැරලි ගැසූ සෑම අවස්ථාවකම, ජනපදයේ දකුණු මායිම උතුරු දෙසට තල්ලු කරන ලදී. 1683 දී ස්පාඤ්ඤ කිරීටය විසින් වහල්භාවය අහෝසි කිරීම සිදු කරන ලද්දේ මාපුචේ වහල්භාවයට පත් කිරීම ඔවුන් යටත් කර ගැනීමට බිය ගැන්වීමට වඩා ප්‍රතිරෝධය තීව්‍ර කළ බව පිළිගැනීමෙනි. රාජකීය තහනම් කිරීම් තිබියදීත්, අඛණ්ඩ යටත්විජිතවාදී මැදිහත්වීම් හේතුවෙන් සබඳතා පළුදු විය.<ref>{{Cite web |last=Caivano |first=Tommaso |date=1 April 1882 |title=Storia della guerra d'America fra Chilì, il Perù e la Bolivia |url=http://archive.org/details/storiadellaguer00caivgoog |publisher=Ermanno Loescher |language=it |via=Internet Archive |place=Torino}}</ref> උතුරට කාන්තාරයෙන්, දකුණට මාපුචේ විසින්, නැගෙනහිරින් ඇන්ඩීස් කඳුවැටියෙන් සහ බටහිරින් සාගරයෙන් වෙන් කරන ලද චිලී, ස්පාඤ්ඤ ඇමරිකාවේ වඩාත්ම මධ්‍යගත, සමජාතීය භූමි ප්‍රදේශයක් බවට පත්විය. එක්තරා ආකාරයක මායිම් බලකොටුවක් ලෙස සේවය කරමින්, මාපුචේ සහ ස්පාඤ්ඤයේ යුරෝපීය සතුරන්, විශේෂයෙන් ඉංග්‍රීසි සහ ලන්දේසීන් යන දෙපිරිසගේම ආක්‍රමණ වැළැක්වීමේ මෙහෙවර යටත් විජිතයට පැවරුණි. සර් ෆ්‍රැන්සිස් ඩ්‍රේක් 1578 දී යටත් විජිතයේ ප්‍රධාන වරාය වූ වල්පරයිසෝ වෙත කළ වැටලීමෙන් පෙන්නුම් කළ පරිදි, මාපුචේට අමතරව බුකනියර්වරුන් සහ මුහුදු කොල්ලකරුවන් ද යටත් විජිතයට තර්ජනය කළහ. චිලී රාජ්‍යය ඇමරිකාවේ විශාලතම ස්ථාවර හමුදාවන්ගෙන් එකකට සත්කාරකත්වය සැපයූ අතර, එය ස්පාඤ්ඤ දේපළවලින් වඩාත්ම මිලිටරිකරණය වූ එකක් බවට පත් කළ අතර, පේරු උපරාජයාගේ භාණ්ඩාගාරයට ද මුදල් වැය කළේය.<ref name="hudson">{{cite web |year=1995 |editor-last=Hudson |editor-first=Rex A. |title=Chile: A Country Study |url=http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/cltoc.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20150625213643/http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/cltoc.html |archive-date=25 June 2015 |access-date=27 February 2005 |work=GPO for the Library of Congress}}</ref> [[File:Fundacion_de_Santiago.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Fundacion_de_Santiago.jpg|වම|thumb|පේද්‍රෝ ලීරා විසින් 1888 දී හුලේන් හිල් හි පේද්‍රෝ ද වැල්ඩිවියා විසින් සන්තියාගෝ පිහිටුවීමේ සිතුවම]] පළමු සාමාන්‍ය සංගණනය 1777 සහ 1778 අතර කාලය තුළ අගස්ටින් ද ජෞරෙගුයිගේ රජය විසින් පවත්වන ලදී; එයින් පෙන්නුම් කළේ ජනගහනය 259,646 කින් සමන්විත වූ බවයි: යුරෝපීය සම්භවයක් ඇති 73.5% ක්, මෙස්ටිසෝවරුන් 7.9% ක්, ආදිවාසී ජනතාව 8.6% ක් සහ කළු ජාතිකයින් 9.8% ක්. චිලෝ පළාතේ ආණ්ඩුකාර ෆ්‍රැන්සිස්කෝ හර්ටාඩෝ 1784 දී සංගණනයක් සිදු කළ අතර ජනගහනය 26,703 ක් වන අතර, ඔවුන්ගෙන් 64.4% ක් සුදු ජාතිකයින් සහ 33.5% ක් ස්වදේශිකයන් බවයි. 1812 දී කොන්සෙප්සියොන් රදගුරු පදවිය විසින් මවුලේ ගඟට දකුණින් පිහිටි ප්‍රදේශවල සංගණනයක් සිදු කරන ලද නමුත්, ආදිවාසී ජනගහනය හෝ චිලෝ පළාතේ වැසියන් ඇතුළත් කර නොතිබුණි. ජනගහනය 210,567 ක් ලෙස ඇස්තමේන්තු කර ඇති අතර, ඔවුන්ගෙන් 86.1% ක් ස්පාඤ්ඤ හෝ යුරෝපීය සම්භවයක් ඇති අය වූ අතර, ඔවුන්ගෙන් 10% ක් ආදිවාසී වූ අතර 3.7% ක් මෙස්ටිසෝ, කළු සහ මුලටෝස් විය.<ref>{{Cite book |last=Silva Castro |first=Raúl |url=https://www.memoriachilena.gob.cl/602/w3-article-8952.html |title=Censo de 1813 |date=1953 |publisher=Imprenta Chile |place=Santiago |page=370 |access-date=18 August 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240818150256/https://www.memoriachilena.gob.cl/602/w3-article-8952.html |archive-date=18 August 2024 |url-status=live |via=Biblioteca Nacional de Chile}}</ref> බැටන් සහ ලෝර්කා-ජානා විසින් කරන ලද 2021 අධ්‍යයනයකින් පෙන්නුම් කරන්නේ උතුරු යුරෝපීය සංක්‍රමණිකයන්ගෙන් සාපේක්ෂව ඉහළ කොටසක් ඇති ප්‍රදේශ සංඛ්‍යාත්මකව වේගයෙන් වර්ධනය වූ බවයි, සමස්ත සංක්‍රමණික සංඛ්‍යාව කුඩා වුවද. මෙම බලපෑම බාහිර සාධක සමඟ සම්බන්ධ විය හැකිය: අවට ජනගහනය කුඩා යුරෝපීය නොවන සංක්‍රමණික කණ්ඩායමට සමාන හැසිරීමක් අනුගමනය කළ අතර නව පාසල් නිර්මාණය විය. උත්ප්‍රාසාත්මක ලෙස, සංක්‍රමණිකයන් විසින් කරන ලද අධ්‍යාපනික ආයෝජනයෙන් ධනාත්මක බලපෑම් ඇති වන්නට ඇත, ඒ සමඟම සංඛ්‍යාත්මකභාවය මෙම කලාපවල වැඩි අසමානතාවයෙන් අඩු වී තිබිය හැකිය. කෙසේ වෙතත්, සංක්‍රමණවල ධනාත්මක බලපෑම් පැහැදිලිවම ප්‍රබල විය.<ref>{{Cite journal|last1=Baten|first1=Joerg|last2=Llorca-Jaña|first2=Manuel|date=2021|title=Inequality, Low-Intensity Immigration and Human Capital Formation in the Regions of Chile, 1820–1939|url=https://www.cesifo.org/DocDL/cesifo1_wp8177.pdf|url-status=live|journal=Economics and Human Biology|volume=43|page=101030|doi=10.1016/j.ehb.2021.101030|issn=1570-677X|pmid=34171763|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://www.cesifo.org/DocDL/cesifo1_wp8177.pdf|archive-date=9 October 2022|s2cid=219382958}}</ref> === නිදහස සහ ජාතිය ගොඩනැගීම === [[File:Ejercito_Libertador_cruce_de_Cordillera_de_los_andes.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Ejercito_Libertador_cruce_de_Cordillera_de_los_andes.jpg|thumb|ඇන්ඩීස් තරණය කරන අතරතුර ජෙනරාල්වරුන් වන ජෝස් ද සැන් මාටින් (වමේ) සහ බර්නාඩෝ ඕ'හිගින්ස් (දකුණේ)]] 1808 දී, නැපෝලියන් ඔහුගේ සහෝදර ජෝසප් ස්පාඤ්ඤ රජු ලෙස සිංහාසනාරූඪ කිරීමත් සමඟ චිලී ස්පාඤ්ඤයෙන් නිදහස ලබා ගැනීම සඳහා වූ උත්සාහය වේගවත් විය. බලයෙන් පහ කරන ලද රජුගේ උරුමක්කාරයා වන ෆර්ඩිනන්ඩ් නමින් ජාතික ජුන්ටාවක් 1810 සැප්තැම්බර් 18 වන දින පිහිටුවන ලදී. චිලී රජයේ ජුන්ටාව ස්පාඤ්ඤ රාජාණ්ඩුව තුළ චිලී සඳහා ස්වාධීන රජයක් ප්‍රකාශයට පත් කළේය (මෙම දිනය සිහිපත් කිරීම සඳහා, චිලී සෑම වසරකම සැප්තැම්බර් 18 වන දින එහි ජාතික දිනය සමරයි). මෙම සිදුවීම් වලින් පසුව, හොසේ මිගෙල් කැරේරා (වඩාත් ප්‍රසිද්ධ දේශප්‍රේමීන්ගෙන් කෙනෙකු) සහ ඔහුගේ සහෝදරයන් දෙදෙනා වන ජුවාන් ජෝස් සහ ලුයිස් කැරේරාගේ අණ යටතේ පූර්ණ නිදහස සඳහා වූ ව්‍යාපාරයක් ඉක්මනින්ම පුළුල් අනුගාමිකයින් පිරිසක් ලබා ගත්තේය. රෙකොන්ක්විස්ටා ලෙස හැඳින්වෙන කාලය තුළ අත්තනෝමතික පාලනය නැවත පැනවීමට ස්පාඤ්ඤ උත්සාහයන් දිගු අරගලයකට තුඩු දුන් අතර, කැරේරාගේ නායකත්වයට අභියෝග කළ බර්නාඩෝ ඕ'හිගින්ස්ගේ අභ්‍යන්තර ගැටුම් ද ඊට හේතු විය. 1817 දක්වා කඩින් කඩ යුද්ධ පැවතුනි. ආර්ජන්ටිනාවේ කැරේරා සිරගතව සිටියදී, ඕ'හිගින්ස් සහ කැරේරා විරෝධී කණ්ඩායම, ආර්ජන්ටිනාවේ නිදහස් යුද්ධයේ වීරයා වූ ජෝස් ද සැන් මාටින්, ඇන්ඩීස් හරහා චිලී වෙත හමුදාවක් මෙහෙයවූ අතර රාජකීයයන් පරාජය කළේය. කෙසේ වෙතත්, 1818 පෙබරවාරි 12 වන දින චිලී ස්වාධීන ජනරජයක් ලෙස ප්‍රකාශයට පත් කරන ලදී. කෙසේ වෙතත්, දේශපාලන කැරැල්ල සුළු සමාජ වෙනසක් ගෙන ආ අතර, 19 වන සියවසේ චිලී සමාජය පවුල් දේශපාලනය සහ රෝමානු කතෝලික පල්ලිය විසින් බෙහෙවින් බලපා ඇති ස්ථරීකෘත යටත් විජිත සමාජ ව්‍යුහයේ සාරය ආරක්ෂා කළේය. අවසානයේ ශක්තිමත් ජනාධිපති ධුරයක් මතු වූ නමුත් ධනවත් ඉඩම් හිමියන් බලවත්ව සිටියහ.<ref name="countrystudies" /> බර්නාඩෝ ඕ'හිගින්ස් වරක් පිලිපීනය ස්පාඤ්ඤයෙන් මුදාගෙන දූපත් ඇතුළත් කිරීමෙන් චිලී රාජ්‍යය පුළුල් කිරීමට සැලසුම් කළේය. මේ සම්බන්ධයෙන් ඔහු 1821 නොවැම්බර් 12 දිනැති ලිපියකින් ස්කොට්ලන්ත නාවික නිලධාරියෙකු වන ලෝඩ් තෝමස් කොක්රේන් වෙත ගුවායාකිල්, ගැලපගෝස් දූපත් සහ පිලිපීනය යටත් කර ගැනීමේ ඔහුගේ සැලැස්ම ප්‍රකාශ කළේය. සූදානම් කිරීම් තිබුණත්, ඕ'හිගින්ස් පිටුවහල් කළ නිසා සැලැස්ම ක්‍රියාත්මක වූයේ නැත.<ref>[https://books.google.com/books?id=Jg5cEAAAQBAJ Intercolonial Intimacies: Relinking Latin/o America to the Philippines. 1898-1964 By Paula C. Park] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20221101151055/https://books.google.com.ph/books?id=Jg5cEAAAQBAJ|date=1 November 2022}} (INTRODUCTION: Residual Intercolonial Intimacies across the "Hispanic" Pacific)</ref> [[File:Combate_Naval_Iquique-Thomas_Somerscales.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Combate_Naval_Iquique-Thomas_Somerscales.jpg|thumb|1879 මැයි 21 වන දින ඉක්වික් සටන. පැසිෆික් යුද්ධයේදී චිලී ලැබූ ජයග්‍රහණය නව භූමි ප්‍රදේශ දක්වා ව්‍යාප්ත වීමට ඉඩ සැලසීය.]] චිලී සෙමෙන් තම බලපෑම පුළුල් කිරීමට සහ එහි දේශසීමා ස්ථාපිත කිරීමට පටන් ගත්තේය. ටැන්ටාකෝ ගිවිසුම මගින්, චිලෝ දූපත් සමූහය 1826 දී සංස්ථාගත කරන ලදී. චානාර්සිලෝ හි රිදී ලෝපස් සොයා ගැනීම සහ පේරු සමඟ පැසිෆික් සාගරයේ සමුද්‍රීය ආධිපත්‍යය පිළිබඳ ගැටුමකට තුඩු දුන් වැල්පරයිසෝ වරායේ වර්ධනය වන වෙළඳාම හේතුවෙන් ආර්ථිකය දියුණු වීමට පටන් ගත්තේය. ඒ සමඟම, දකුණු චිලියේ ස්වෛරීභාවය ශක්තිමත් කිරීමට උත්සාහ කරන ලද අතර, 1848 දී අරවුකානියාවට විනිවිද යාම තීව්‍ර කර ලන්කිහු ජර්මානු සංක්‍රමණිකයන් සමඟ යටත් විජිතයක් බවට පත් කරන ලදී. ජෝන් විලියම්ස් විල්සන්ගේ අණ යටතේ ෂූනර් ඇන්කුඩ් විසින් ෆෝට් බුල්ස් ආරම්භ කිරීමත් සමඟ, 1843 දී මැගලන්ස් කලාපය රට විසින් පාලනය කිරීමට පටන් ගත් අතර, එවකට බොලිවියාව සමඟ ආරවුලක් ඇති ඇන්ටොෆගස්ටා කලාපය මිනිසුන්ගෙන් පිරී යාමට පටන් ගත්තේය. 1829–1830 චිලී සිවිල් යුද්ධයෙන් පසුව, ජෝකින් ප්‍රීටෝ පරිපාලනය යටතේ කොන්සර්වේටිව්වරුන් ජයග්‍රහණය කළ 1833 චිලී ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව ලියා ක්‍රියාත්මක කරන ලද්දේ ත්‍රිත්ව අමාත්‍ය ඩියාගෝ පෝටේල්ස්ගේ ඉහළ බලපෑමෙනි. 1850 ගණන්වල චිලීහි තවත් සිවිල් යුද්ධ දෙකක් සිදු විය, එකක් 1851 දී සහ අනෙක 1859 දී. [[File:Territorial_losses_of_the_Republic_of_Chile_de_jure.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Territorial_losses_of_the_Republic_of_Chile_de_jure.svg|thumb|468x468පික්|චිලී ඉතිහාස ලේඛනයට අනුව චිලී ජනරජයේ භෞමික පාඩු (නීතිය අනුව)<ref name="Eyzaguirre">{{cite book |author1=Eyzaguirre, Jaime |title=Breve historia de las fronteras de Chile |date=1967 |publisher=Editorial Universitaria |language=es}}</ref>]]19 වන සියවසේ අගභාගයේදී, සන්තියාගෝහි රජය අරවුකානියා අත්පත් කර ගැනීමෙන් දකුණේ සිය ස්ථානය තහවුරු කර ගත්තේය. 1881 දී චිලී සහ ආර්ජන්ටිනාව අතර මායිම් ගිවිසුම මගින් මැගෙලන් සමුද්‍ර සන්ධිය පිළිබඳ චිලී ස්වෛරීභාවය තහවුරු කරන ලද අතර, 1842 දී ආරම්භ වූ ආරවුලකින් පසු නැගෙනහිර පැටගෝනියාවේ ඉතිරි කොටසෙහි තම හිමිකම් අත්හැරීමට ද රට පෙළඹුණි.<ref name="PatagoniaAustral">{{cite book |author=Mateo Martinic Beros |url=https://www.memoriachilena.gob.cl/602/w3-article-10386.html |title=Presencia de Chile en la Patagonia austral 1843 – 1879 |date=1971 |publisher=Editorial Andrés Bello |language=es |access-date=December 8, 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230331010856/https://www.memoriachilena.gob.cl/602/w3-article-10386.html |archive-date=31 March 2023 |url-status=live}}</ref> පේරු සහ බොලිවියාව සමඟ පැවති පැසිෆික් යුද්ධයේ (1879–83) ප්‍රතිඵලයක් ලෙස, චිලී රාජ්‍යය තම භූමි ප්‍රදේශය උතුරු දෙසට තුනෙන් එකකින් පමණ පුළුල් කළ අතර, බොලිවියාවේ පැසිෆික් කලාපයට ප්‍රවේශය ඉවත් කළ අතර, වටිනා නයිට්‍රේට් නිධි අත්පත් කර ගත් අතර, එය සූරාකෑම ජාතික සමෘද්ධිමත් යුගයකට මඟ පෑදීය. 1870 වන විට දකුණු ඇමරිකාවේ ඉහළ ආදායම් ලබන රටවලින් එකක් ලෙස චිලී රාජ්‍යයට එක් විය.<ref>{{cite book |last1=Baten |first1=Jörg |author-link=Jörg Baten |title=A History of the Global Economy. From 1500 to the Present. |date=2016 |publisher=Cambridge University Press |isbn=9781107507180 |page=137}}</ref> 1888 සැප්තැම්බර් 9 වන දින, ටහිටි රදගුරු මොන්සිග්නෝර් ජෝසේ මාරියා වර්ඩියර්ගේ උත්සාහයට ස්තූතිවන්ත වන්නට, ප්‍රාදේශීය රජු සමඟ අන්‍යෝන්‍ය කැමැත්ත ගිවිසුමක් අත්සන් කිරීමෙන් චිලී රාජ්‍යය පාස්කු දූපත අත්පත් කර ගත්තේය. වහල් වෙළෙන්දන් විසින් දිවයින නිරන්තරයෙන් ප්‍රහාර එල්ල කරන ලදී. නාවික නිලධාරි පොලිකාර්පෝ ටෝරෝ චිලී රජය නියෝජනය කළ අතර අටමු ටෙකේනා රපානුයි කවුන්සිලයේ ප්‍රධානියා විය. රාපා නුයි වැඩිහිටියන් ඔවුන්ගේ ප්‍රධානීන් ලෙස ඔවුන්ගේ පදවි නාම, ඔවුන්ගේ ඉඩම්වල අයිතිය, ඔවුන්ගේ සංස්කෘතියේ සහ සම්ප්‍රදායන්ගේ වලංගුභාවය සමාන කොන්දේසි මත අත් නොහරිමින් ස්වෛරීභාවය අත්හැරියහ. රාපා නුයිවරු කිසිවක් විකුණා දැමූ අතර චිලී රාජ්‍යයට සමාන කොන්දේසි යටතේ ඒකාබද්ධ කරන ලදී.<ref name="historia">{{Cite web |title=Historia de la Isla de Pascua: Su Incorporación y Su Conflicto Con La Williamson & Balfour. Daños Patrimoniales, Pretensiones Internacionales e Independentismos |url=http://www.soberaniachile.cl/historia_de_la_incorporacion_y_las_controversias_de_la_isla_de_pascua.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230321015938/http://www.soberaniachile.cl/historia_de_la_incorporacion_y_las_controversias_de_la_isla_de_pascua.html |archive-date=21 March 2023 |access-date=26 January 2024}}</ref> 1891 චිලී සිවිල් යුද්ධය ජනාධිපතිවරයා සහ කොංග්‍රසය අතර බලය නැවත බෙදා හැරීමක් සිදු කළ අතර, චිලී පාර්ලිමේන්තු විලාසිතාවේ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයක් ස්ථාපිත කළේය. කෙසේ වෙතත්, සිවිල් යුද්ධය දේශීය කර්මාන්ත සහ බලගතු චිලී බැංකු අවශ්‍යතා සංවර්ධනයට කැමති අය අතර තරඟයක් ද විය, විශේෂයෙන් විදේශීය ආයෝජකයින් සමඟ ශක්තිමත් සබඳතා තිබූ එඩ්වර්ඩ්ස් නිවස. වැඩි කල් නොගොස්, උත්සන්න වන භූ දේශපාලනික තරඟකාරිත්වය සහ පූනා ද අටකාමා ආරවුල මධ්‍යයේ රට ආර්ජන්ටිනාව සමඟ ඉතා මිල අධික නාවික අවි තරඟයක නිරත විය. පේරු සහ බොලිවියාවට එරෙහි පැසිෆික් යුද්ධයේ (1879–1883) ප්‍රතිඵලයක් ලෙස චිලී රටවල් දෙකෙන්ම සම්පත් බහුල භූමි ප්‍රදේශයක් ඈඳා ගැනීමට සහ කලාපීය බලවතෙකු ලෙස එහි තත්ත්වය තවදුරටත් තහවුරු කර ගැනීමට හේතු විය. පසුව එය ඇමරිකාවේ ප්‍රමුඛ නාවික බලවතෙකු ලෙස මතු වූ අතර, 1885 පැනමා අර්බුදයට එක්සත් ජනපද මැදිහත්වීමට විරෝධය දැක්වීමට නැවක් පවා යැවීය. චිලී බටහිර අර්ධගෝලයේ එක්සත් ජනපද ආධිපත්‍යයට තර්ජනය කළ හැකි අතර, 1891 දී බැල්ටිමෝර් අර්බුදය අතරතුර රටවල් දෙක යුද්ධයට ආසන්න විය.<ref name="sater">William Sater, ''Chile and the United States: Empires in Conflict'', Athens, GA; University of Georgia Press, {{ISBN|0-8203-1249-5}} p.51</ref> === 20 වන සියවස === [[File:Chilean_battleship_Almirante_Latorre.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chilean_battleship_Almirante_Latorre.jpg|වම|thumb|1921 දී චිලියේ අල්මිරන්ට් ලැටෝරේ ඩ්‍රෙඩ්නෝට්]] The early 20th century saw Chile fully consolidate its territory and resolve long-running diplomatic and territorial disputes. Its current borders with Argentina were finalized [[:en:1902_Arbitral_award_of_the_Andes_between_Argentina_and_Chile|through British arbitration]] in 1902 and a bilateral settlement of the [[:en:Puna_de_Atacama_dispute|Puna de Atacama dispute]] the following year. In 1904, Chile and Bolivia signed a [[:en:Treaty_of_Peace_and_Friendship_(1904)|Treaty of Peace and Friendship]] which clarified the border between both countries. The Chilean economy partially degenerated into a system protecting the interests of a ruling [[:en:Oligarchy|oligarchy]]. By the 1920s, the emerging middle and working classes were powerful enough to elect a reformist president, [[:en:Arturo_Alessandri|Arturo Alessandri]], whose program was frustrated by a conservative congress. In the 1920s, [[:en:Marxism|Marxist]] groups with strong popular support arose. 20 වන සියවසේ මුල් භාගයේදී චිලී රාජ්‍යය තම භූමිය සම්පූර්ණයෙන්ම තහවුරු කර දිගුකාලීන රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික සහ භෞමික ආරවුල් විසඳා ගත්තේය. ආර්ජන්ටිනාව සමඟ එහි වත්මන් දේශසීමා 1902 දී බ්‍රිතාන්‍ය බේරුම්කරණය හරහා සහ ඊළඟ වසරේ පූනා ද ඇටකාමා ආරවුල ද්විපාර්ශ්විකව විසඳා ගැනීම හරහා අවසන් කරන ලදී. 1904 දී චිලී සහ බොලිවියාව සාමය සහ මිත්‍රත්වය පිළිබඳ ගිවිසුමක් අත්සන් කළ අතර එමඟින් රටවල් දෙකම අතර දේශසීමාව පැහැදිලි විය. චිලී ආර්ථිකය අර්ධ වශයෙන් පාලක කතිපයාධිකාරයේ අවශ්‍යතා ආරක්ෂා කරන පද්ධතියක් බවට පිරිහී ගියේය. 1920 ගණන් වන විට, නැගී එන මධ්‍යම සහ කම්කරු පන්ති, ප්‍රතිසංස්කරණවාදී ජනාධිපතිවරයෙකු වන ආටුරෝ ඇලෙසැන්ඩ්‍රි තෝරා පත් කර ගැනීමට තරම් බලවත් වූ අතර, ඔහුගේ වැඩසටහන ගතානුගතික සම්මේලනයකින් කලකිරීමට පත් විය. 1920 ගණන්වලදී, ශක්තිමත් මහජන සහයෝගයක් ඇති මාක්ස්වාදී කණ්ඩායම් මතු විය.<ref name="countrystudies" /> A military coup led by General [[:en:Luis_Altamirano|Luis Altamirano]] in 1924 set off a period of political instability that lasted until 1932. Of the ten governments that held power in that period, the longest lasting was that of General [[:en:Carlos_Ibáñez_del_Campo|Carlos Ibáñez del Campo]], who briefly ruled as [[:en:De_facto|de facto]] dictator in 1925 and then again between 1927 and 1931. These authoritarian governments were comparatively less harsh and corrupt than counterparts elsewhere in Latin America By relinquishing power to a democratically elected successor, Ibáñez del Campo retained the respect of a large enough segment of the population to remain a viable politician for more than thirty years, in spite of the vague and shifting nature of his ideology. When constitutional rule was restored in 1932, a strong middle-class party, the Radicals, emerged. It became the key force in coalition governments for the next 20 years. During the period of [[:en:Radical_Party_(Chile)|Radical Party]] dominance (1932–52), the state increased its role in the economy. In 1952, voters returned Ibáñez del Campo to office for another six years. [[:en:Jorge_Alessandri|Jorge Alessandri]] succeeded Ibáñez del Campo in 1958, bringing Chilean conservatism back into power democratically for another term. 1924 දී ජෙනරාල් ලුයිස් අල්ටමිරානෝ විසින් මෙහෙයවන ලද හමුදා කුමන්ත්‍රණයක් 1932 දක්වා පැවති දේශපාලන අස්ථාවරත්වයේ කාල පරිච්ඡේදයක් ආරම්භ කළේය. එම කාලය තුළ බලය දැරූ ආණ්ඩු දහයෙන්, දීර්ඝතම කාලය වූයේ 1925 දී තථ්‍ය ඒකාධිපතියෙකු ලෙස කෙටි කාලයක් පාලනය කළ ජෙනරාල් කාලෝස් ඉබානෙස් ඩෙල් කැම්පෝගේ ආණ්ඩු වන අතර පසුව 1927 සහ 1931 අතර කාලය තුළ නැවත පාලනය කළේය. මෙම ඒකාධිපති ආණ්ඩු ලතින් ඇමරිකාවේ වෙනත් තැන්වල සගයන්ට වඩා සාපේක්ෂව අඩු රළු සහ දූෂිත විය.<ref>{{Cite book |last=Fowler |first=Will |title=Authoritarianism in Latin America since independence |publisher=Greenwood Press |year=1996 |isbn=0-313-29843-2 |location=University of Virginia |pages=30–96}}</ref><ref>{{cite book |last=Frazier |first=Lessie Jo |url=https://books.google.com/books?id=gQU-GYGeVSEC&pg=PA163 |title=Salt in the Sand: Memory, Violence, and the Nation-State in Chile, 1890 to the Present |date=17 July 2007 |publisher=Duke University Press |isbn=978-0-8223-4003-4 |pages=163–184 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020445/https://books.google.com/books?id=gQU-GYGeVSEC&pg=PA163#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදීව තේරී පත් වූ අනුප්‍රාප්තිකයෙකුට බලය අත්හැරීමෙන්, ඉබානෙස් ඩෙල් කැම්පෝ ඔහුගේ දෘෂ්ටිවාදයේ නොපැහැදිලි සහ වෙනස් වන ස්වභාවය තිබියදීත්, වසර තිහකට වැඩි කාලයක් ශක්‍ය දේශපාලනඥයෙකු ලෙස රැඳී සිටීමට තරම් විශාල ජනගහනයක කොටසකගේ ගෞරවය රඳවා ගත්තේය. 1932 දී ව්‍යවස්ථාමය පාලනය ප්‍රතිෂ්ඨාපනය කරන විට, ශක්තිමත් මධ්‍යම පාන්තික පක්ෂයක් වන රැඩිකල් පක්ෂය මතු විය. එය ඉදිරි වසර 20 සඳහා සන්ධාන ආණ්ඩු වල ප්‍රධාන බලවේගය බවට පත්විය. රැඩිකල් පක්ෂ ආධිපත්‍යයේ (1932–52) කාලය තුළ, රාජ්‍යය ආර්ථිකය තුළ එහි භූමිකාව වැඩි කළේය. 1952 දී, ඡන්දදායකයින් ඉබානෙස් ඩෙල් කැම්පෝව තවත් වසර හයක් සඳහා නැවත බලයට පත් කළහ. 1958 දී ජෝර්ජ් ඇලෙසැන්ඩ්‍රි ඉබානෙස් ඩෙල් කැම්පෝගෙන් පසු චිලී ගතානුගතිකවාදය තවත් වාරයක් සඳහා ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදීව බලයට ගෙන ආවේය. The [[:en:1964_Chilean_presidential_election|1964 presidential election]] of [[:en:Christian_Democrat_Party_of_Chile|Christian Democrat]] [[:en:Eduardo_Frei_Montalva|Eduardo Frei Montalva]] by an [[:en:Majority|absolute majority]] initiated a period of major reform. Under the slogan "Revolution in Liberty", the Frei administration embarked on far-reaching social and economic programs, particularly in education, housing, and [[:en:Agrarian_reform|agrarian reform]], including rural unionization of agricultural workers. By 1967, however, Frei encountered increasing opposition from leftists, who charged that his reforms were inadequate, and from conservatives, who found them excessive. At the end of his term, Frei had not fully achieved his party's ambitious goals. 1964 දී ක්‍රිස්තියානි ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී එඩුවාඩෝ ෆ්‍රෙයි මොන්ටල්වාගේ ජනාධිපතිවරණ ඡන්ද විමසීමෙන් ප්‍රධාන ප්‍රතිසංස්කරණ කාල පරිච්ඡේදයක් ආරම්භ විය. "නිදහසේ විප්ලවය" යන සටන් පාඨය යටතේ, ෆ්‍රෙයි පරිපාලනය කෘෂිකාර්මික සේවකයින්ගේ ග්‍රාමීය වෘත්තීය සමිතිකරණය ඇතුළුව, විශේෂයෙන් අධ්‍යාපනය, නිවාස සහ කෘෂිකාර්මික ප්‍රතිසංස්කරණවල දුරදිග යන සමාජ හා ආර්ථික වැඩසටහන් ආරම්භ කළේය. කෙසේ වෙතත්, 1967 වන විට, ෆ්‍රෙයිට ඔහුගේ ප්‍රතිසංස්කරණ ප්‍රමාණවත් නොවන බවට චෝදනා කළ වාමාංශිකයින්ගෙන් සහ ඒවා අධික ලෙස සැලකූ කොන්සර්වේටිව්වරුන්ගෙන් වැඩිවන විරෝධයට මුහුණ දීමට සිදු විය. ඔහුගේ ධුර කාලය අවසානයේ, ෆ්‍රෙයි තම පක්ෂයේ අභිලාෂකාමී ඉලක්ක සම්පූර්ණයෙන්ම සාක්ෂාත් කර ගෙන නොතිබුණි.<ref name="countrystudies" /> [[File:Salvador_Allende_Gossens-.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Salvador_Allende_Gossens-.jpg|thumb|සැල්වදෝර් අයියන්ඩේ]] In the 1970 election, Senator [[:en:Salvador_Allende|Salvador Allende]] of the [[:en:Socialist_Party_of_Chile|Socialist Party of Chile]] (then part of the "[[:en:Popular_Unity_(Chile)|Popular Unity]]" coalition which included the Communists, Radicals, Social-Democrats, dissident Christian Democrats, the Popular Unitary Action Movement, and the Independent Popular Action), achieved a partial majority in a [[:en:Plurality_(voting)|plurality]] of votes in a three-way contest, followed by candidates Radomiro Tomic for the Christian Democrat Party and Jorge Alessandri for the Conservative Party. Allende was not elected with an absolute majority, receiving fewer than 35% of the votes. The [[:en:National_Congress_of_Chile|Chilean Congress]] conducted a runoff vote between the leading candidates, Allende and former president Jorge Alessandri, and, keeping with tradition, chose Allende by a vote of 153 to 35. Frei refused to form an alliance with Alessandri to oppose Allende, on the grounds that the Christian Democrats were a workers' party and could not make common cause with the right wing 1970 මැතිවරණයේදී, චිලී සමාජවාදී පක්ෂයේ (එවකට කොමියුනිස්ට්වාදීන්, රැඩිකල්වාදීන්, සමාජ-ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදීන්, විරුද්ධ ක්‍රිස්තියානි ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදීන්, ජනප්‍රිය ඒකීය ක්‍රියාකාරී ව්‍යාපාරය සහ ස්වාධීන ජනප්‍රිය ක්‍රියාමාර්ග ඇතුළත් "ජනප්‍රිය එක්සත්" සන්ධානයේ කොටසක්) සෙනෙට් සභික සැල්වදෝර් ඇලෙන්ඩේ,<ref name="countrystudies" /> ත්‍රි-මාර්ග තරඟයකින් බහුතර ඡන්ද සංඛ්‍යාවකින් අර්ධ බහුතරයක් ලබා ගත් අතර, පසුව ක්‍රිස්තියානි ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී පක්ෂය සඳහා අපේක්ෂකයින් වන රඩොමිරෝ ටොමික් සහ කොන්සර්වේටිව් පක්ෂය සඳහා ජෝර්ජ් ඇලෙසැන්ඩ්‍රි තෝරා ගන්නා ලදී. ඇලෙන්ඩේ නිරපේක්ෂ බහුතරයකින් තේරී පත් නොවූ අතර, ඡන්දවලින් 35% කටත් වඩා අඩු ප්‍රමාණයක් ලබා ගත්තේය. චිලී කොංග්‍රසය ප්‍රමුඛ අපේක්ෂකයින් වන ඇලෙන්ඩේ සහ හිටපු ජනාධිපති ජෝර්ජ් ඇලෙසැන්ඩ්‍රි අතර දෙවන වටයේ ඡන්දයක් පැවැත්වූ අතර, සම්ප්‍රදායට අනුකූලව, 153 සිට 35 දක්වා ඡන්දයකින් ඇලෙන්ඩේ තෝරා ගත්තේය. ක්‍රිස්තියානි ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදීන් කම්කරු පක්ෂයක් වන අතර දක්ෂිණාංශිකයින් සමඟ පොදු හේතුවක් ඇති කර ගත නොහැකි බව යන පදනම මත ඇලෙන්ඩේට විරුද්ධ වීමට ඇලෙසැන්ඩ්‍රි සමඟ සන්ධානයක් ඇති කර ගැනීම ෆ්‍රේ ප්‍රතික්ෂේප කළේය.<ref>{{Cite book |last=Mares |first=David |url=https://books.google.com/books?id=0Y3EWkKZsYcC&pg=PA145 |title=The United States and Chile: Coming in from the Cold |author2=Francisco Rojas Aravena |publisher=Routledge |year=2001 |isbn=978-0-415-93125-0 |page=145 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020509/https://books.google.com/books?id=0Y3EWkKZsYcC&pg=PA145 |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref><ref>{{cite book |last=Trento |first=Joseph J. |url=https://books.google.com/books?id=3uPBM7z_62gC&pg=PA560 |title=The Secret History of the CIA |publisher=Carroll & Graf Publishers |year=2005 |isbn=978-0-7867-1500-8 |page=560 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150319065032/http://books.google.com/books?id=3uPBM7z_62gC&pg=PA560 |archive-date=19 March 2015 |url-status=dead}}</ref> An [[:en:Economic_depression|economic depression]] that began in 1972 was exacerbated by [[:en:Capital_flight|capital flight]], plummeting private investment, and withdrawal of bank deposits in response to Allende's socialist program. Production fell and unemployment rose. Allende adopted measures including price freezes, wage increases, and tax reforms, to increase consumer spending and redistribute income downward. Joint public-private [[:en:Public_works|public works]] projects helped reduce unemployment.<ref name="De Vylder">{{cite book |last=De Vylder |first=Stefan |title=Allende's Chile: The Political Economy of the Rise and Fall of the Unidad Popular |date=5 March 2009 |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-10757-0}}</ref>{{Page needed|date=September 2010}} Much of the banking sector was [[:en:Nationalization|nationalized]]. Many enterprises within the [[:en:Copper#Production|copper]], coal, iron, [[:en:Caliche_(mineral)#Chilean_caliche|nitrate]], and steel industries were [[:en:Nationalization#Expropriation|expropriated]], nationalized, or subjected to state intervention. Industrial output increased sharply and unemployment fell during the Allende administration's first year. 1972 දී ආරම්භ වූ ආර්ථික අවපාතයක්, ඇලෙන්ඩේගේ සමාජවාදී වැඩසටහනට ප්‍රතිචාර වශයෙන් ප්‍රාග්ධනය ඉවත් කිරීම, පෞද්ගලික ආයෝජන පහත වැටීම සහ බැංකු තැන්පතු ඉවත් කර ගැනීම මගින් උග්‍ර විය. නිෂ්පාදනය පහත වැටුණු අතර විරැකියාව ඉහළ ගියේය. පාරිභෝගික වියදම් වැඩි කිරීමට සහ ආදායම පහළට බෙදා හැරීම සඳහා ඇලෙන්ඩේ මිල කැටි කිරීම්, වැටුප් වැඩිවීම් සහ බදු ප්‍රතිසංස්කරණ ඇතුළු පියවර අනුගමනය කළේය.<ref>{{cite book |author=Lois Hecht Oppenheim |url=https://books.google.com/books?id=99ZLX52z_noC&pg=PA52 |title=Politics in Chile: Socialism, Authoritarianism, and Market Democracy |publisher=Westview Press |year=2007 |isbn=978-0-7867-3426-9 |page=52 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020433/https://books.google.com/books?id=99ZLX52z_noC&pg=PA52#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> ඒකාබද්ධ රාජ්‍ය-පෞද්ගලික පොදු වැඩ ව්‍යාපෘති විරැකියාව අඩු කිරීමට උපකාරී විය.<ref name="De Vylder" /> බැංකු අංශයේ බොහෝ ප්‍රදේශ ජනසතු කරන ලදී. තඹ, ගල් අඟුරු, යකඩ, නයිට්‍රේට් සහ වානේ කර්මාන්ත තුළ බොහෝ ව්‍යවසායන් අත්පත් කර ගැනීම, ජනසතු කිරීම හෝ රාජ්‍ය මැදිහත්වීමට ලක් කිරීම. ඇලෙන්ඩේ පරිපාලනයේ පළමු වසර තුළ කාර්මික නිෂ්පාදනය තියුනු ලෙස වැඩි වූ අතර විරැකියාව පහත වැටුණි.<ref name="De Vylder" /> Allende's program included advancement of workers' interests, replacing the judicial system with "socialist legality",<ref name="friedman368">{{cite book |last=Friedman |first=Norman |url=https://books.google.com/books?id=0CIXLdxhQMAC&pg=PA367 |title=The Fifty-Year War: Conflict and Strategy in the Cold War |date=1 March 2007 |publisher=Naval Institute Press |isbn=978-1-59114-287-4 |pages=367–368 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020229/https://books.google.com/books?id=0CIXLdxhQMAC&pg=PA367 |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> nationalization of banks and forcing others to bankruptcy,<ref name="friedman368" /> and strengthening "popular militias" known as MIR. Started under former President Frei, the Popular Unity platform also called for nationalization of Chile's major copper mines in the form of a constitutional amendment. The measure was passed unanimously by Congress. As a result, the [[:en:Richard_Nixon|Richard Nixon]] administration [[:en:United_States_intervention_in_Chile|organized and inserted secret operatives]] in Chile, in order to swiftly destabilize Allende's government. In addition, US financial pressure restricted international economic credit to Chile. The economic problems were also exacerbated by Allende's public spending, financed mostly through printing money, and by poor credit ratings given by commercial banks. Simultaneously, opposition media, politicians, business guilds and other organizations helped to accelerate a campaign of domestic political and economical destabilization, some of which was backed by the United States By early 1973, inflation was out of control. On 26 May 1973, Chile's Supreme Court, which was opposed to Allende's government, unanimously denounced Allende's ''disruption of the legality of the nation''. Although illegal under the Chilean constitution, the court supported and strengthened Pinochet's soon-to-be seizure of power ඇලෙන්ඩේගේ වැඩසටහනට කම්කරුවන්ගේ අවශ්‍යතා ප්‍රවර්ධනය කිරීම,<ref name="De Vylder" /><ref>{{cite web |title=Allende wins the elections: first coup attempt |url=http://grace.evergreen.edu/~arunc/texts/chile/torre/Allende.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20080107150857/http://grace.evergreen.edu/~arunc/texts/chile/torre/Allende.html |archive-date=7 January 2008 |access-date=17 December 2009 |publisher=Grace.evergreen.edu}}</ref> අධිකරණ පද්ධතිය "සමාජවාදී නීත්‍යානුකූලභාවය" සමඟ ප්‍රතිස්ථාපනය කිරීම,<ref name="friedman368" /> බැංකු ජනසතු කිරීම සහ අනෙක් අය බංකොලොත්භාවයට බල කිරීම,<ref name="friedman368" /> සහ MIR ලෙස හැඳින්වෙන "ජනප්‍රිය මිලීෂියා" ශක්තිමත් කිරීම ඇතුළත් විය.<ref name="friedman368" /> හිටපු ජනාධිපති ෆ්‍රෙයි යටතේ ආරම්භ කරන ලද පොපියුලර් යුනිටි වේදිකාව, ව්‍යවස්ථා සංශෝධනයක් ආකාරයෙන් චිලියේ ප්‍රධාන තඹ පතල් ජනසතු කිරීම සඳහා ද ඉල්ලා සිටියේය. මෙම පියවර කොංග්‍රසය විසින් ඒකමතිකව සම්මත කරන ලදී. එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස,<ref>{{cite book |last=Qureshi |first=Lubna Z. |url=https://books.google.com/books?id=alISgQdNY4kC&pg=PA86 |title=Nixon, Kissinger, and Allende: U.S. Involvement in the 1973 Coup in Chile |publisher=Lexington Books |year=2009 |isbn=978-0-7391-2655-4 |pages=86–97 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020042/https://books.google.com/books?id=alISgQdNY4kC&pg=PA86#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> රිචඩ් නික්සන් පරිපාලනය ඇලෙන්ඩේගේ රජය ඉක්මනින් අස්ථාවර කිරීම සඳහා චිලීයේ රහස් ක්‍රියාකාරීන් සංවිධානය කර ඇතුළත් කළේය.<ref>{{cite web |title=Report on CIA Chilean Task Force activities |url=http://www.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB8/ch01-01.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20100211203442/http://www.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB8/ch01-01.htm |archive-date=11 February 2010 |access-date=11 March 2010 |work=Chile and the United States: Declassified Documents relating to the Military Coup, 1970–1976 |publisher=The National Security Archive: Electronic Briefing Books (George Washington University)}}</ref> ඊට අමතරව, එක්සත් ජනපද මූල්‍ය පීඩනය චිලීට ජාත්‍යන්තර ආර්ථික ණය සීමා කළේය.<ref name="fas.org">{{cite web |title=Covert Action In Chile 1963–1973, Staff Report Of The Select Committee To Study Governmental Operations With Respect To Intelligence Activities |url=https://fas.org/irp/ops/policy/church-chile.htm |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20091003144646/http://www.fas.org/irp/ops/policy/church-chile.htm |archive-date=3 October 2009 |access-date=17 December 2009 |publisher=Federation of American Scientists}}</ref> ඇලෙන්ඩේගේ රාජ්‍ය වියදම්, ප්‍රධාන වශයෙන් මුදල් මුද්‍රණය කිරීම හරහා මූල්‍යකරණය කිරීම සහ වාණිජ බැංකු විසින් ලබා දුන් දුර්වල ණය ශ්‍රේණිගත කිරීම් මගින් ආර්ථික ගැටලු තවත් උග්‍ර විය.<ref>{{Cite news|url=http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,879153,00.html|title=Tightening the Belt|date=7 August 1972|magazine=[[Time (magazine)|Time]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20101022175928/http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,879153,00.html|archive-date=22 October 2010|url-status=dead}}</ref> ඒ සමඟම, විපක්ෂ මාධ්‍ය, දේශපාලනඥයින්, ව්‍යාපාරික සංසද සහ අනෙකුත් සංවිධාන දේශීය දේශපාලන හා ආර්ථික අස්ථාවර කිරීමේ ව්‍යාපාරයක් වේගවත් කිරීමට උපකාරී වූ අතර, ඉන් සමහරක් එක්සත් ජනපදයේ සහාය ලැබීය.<ref name="fas.org" /><ref>{{cite web |title=Equipo Nizkor – CIA Activities in Chile – September 18, 2000 |url=http://www.derechos.org/nizkor/chile/doc/hinchey.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20080513083911/http://www.derechos.org/nizkor/chile/doc/hinchey.html |archive-date=13 May 2008 |access-date=17 December 2009 |publisher=Derechos.org}}</ref> 1973 මුල් භාගය වන විට, උද්ධමනය පාලනයෙන් තොර විය. 1973 මැයි 26 වන දින, ඇලෙන්ඩේගේ රජයට විරුද්ධ වූ චිලීයේ ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණය, ඇලෙන්ඩේ ජාතියේ නීත්‍යානුකූලභාවය කඩාකප්පල් කිරීම ඒකමතිකව හෙළා දුටුවේය. චිලී ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව යටතේ නීති විරෝධී වුවද, අධිකරණය ඉක්මනින් බලය අල්ලා ගැනීමට පිනෝචේට සහාය දුන් අතර එය ශක්තිමත් කළේය.<ref name="friedman368" /><ref>{{cite web |title=Transition to Democracy in Latin America: The Role of the judiciary |url=http://www.law.yale.edu/documents/pdf/rightdegree_independence(5).pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130819213445/http://www.law.yale.edu/documents/pdf/rightdegree_independence%285%29.pdf |archive-date=19 August 2013 |publisher=Yale University}}</ref> පිනොචේ යුගය (1973–1990) ඔගස්ටෝ පිනෝචෙට් 21 වන සියවස ==== පිනොචේ යුගය (1973–1990) ==== [[File:Golpe_de_Estado_1973.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Golpe_de_Estado_1973.jpg|වම|thumb|1973 චිලී කුමන්ත්‍රණය අතරතුර ලා මොනේඩා ජනාධිපති මන්දිරයට බෝම්බ හෙලන ප්‍රහාරක ජෙට් යානා]] On 11 September 1973, a [[:en:Chilean_coup_of_1973|military coup]] overthrew Allende, who apparently committed suicide as the armed forces bombarded the [[:en:La_Moneda_Palace|presidential palace]]The degree to which [[:en:U.S._intervention_in_Chile#1973_coup|the United States was involved in the coup]] remains debated; after Allende was overthrown, U.S. Secretary of State [[:en:Henry_Kissinger|Henry Kissinger]] told [[:en:President_of_the_United_States|U.S. president]] [[:en:Richard_Nixon|Richard Nixon]] that the United States had "helped" the coup indirectly. Historian Sebastián Hurtado contends there is no documentary evidence to support that the U.S. government was actively involved in the coordination and execution the coup; however, upon Allende's election in 1970, Kissinger had stated "I don't see why we need to stand by and watch a country go Communist due to the irresponsibility of its own people" while Nixon had expressed that the Allende government should not be consolidated and acted decisively to destabilize his government. A military junta, led by General [[:en:Augusto_Pinochet|Augusto Pinochet]], took control of the country. His regime was marked by widespread [[:en:Human_rights_violations_in_Pinochet's_Chile|human rights violations]]. Chile initiated and actively participated in [[:en:Operation_Condor|Operation Condor]], a U.S.-backed campaign to suppress leftists and their sympathizes. In October 1973, at least 72 people were murdered by the [[:en:Caravan_of_Death|Caravan of Death]]. According to the [[:en:Rettig_Report|Rettig Report]] and [[:en:Valech_Commission|Valech Commission]], during the Pinochet regime's 15-year rule, at least 2,115 were killed, and at least 27,265<ref name="sintesis">{{cite web |title=Sintesis Ok |url=http://www.comisionprisionpoliticaytortura.cl/filesapp/Sintesis.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20070727031254/http://www.comisionprisionpoliticaytortura.cl/filesapp/Sintesis.pdf |archive-date=27 July 2007 |access-date=17 December 2009}}</ref> were tortured (including 88 children younger than 12 years old); many were detained, tortured, and executed at the national stadium. In 2011, Chile recognized an additional 9,800 victims, bringing the total number killed, tortured or imprisoned for political reasons to 40,018. Among the victims was internationally known poet-singer [[:en:Víctor_Jara|Víctor Jara]]. 1973 සැප්තැම්බර් 11 වන දින හමුදා කුමන්ත්‍රණයකින් ඇලෙන්ඩේ බලයෙන් පහ කරන ලද අතර, සන්නද්ධ හමුදා ජනාධිපති මන්දිරයට බෝම්බ හෙලීමේදී ඔහු සියදිවි නසා ගත් බව පෙනේ.<ref>{{Cite book |last=Soto |first=Óscar |title=El último día de Salvador Allende |publisher=Aguilar |year=1999 |isbn=978-956-239-084-2}}{{page needed|date=July 2013}}</ref><ref>{{Cite book |last=Ahumada |first=Eugeno |title=Chile: La memoria prohibida}}{{page needed|date=July 2013}}</ref> එක්සත් ජනපදය කුමන්ත්‍රණයට සම්බන්ධ වූ ප්‍රමාණය තවමත් විවාදයට භාජනය වී ඇත; ඇලෙන්ඩේ බලයෙන් පහ කිරීමෙන් පසුව, එක්සත් ජනපද රාජ්‍ය ලේකම් හෙන්රි කිසිංගර් එක්සත් ජනපද ජනාධිපති රිචඩ් නික්සන්ට පැවසුවේ එක්සත් ජනපදය කුමන්ත්‍රණයට වක්‍රව "උදව්" කළ බවයි.<ref>{{cite web |date=16 September 2013 |title=Kissinger and Chile: the Declassified Record |url=http://www2.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB437/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20130917045957/http://www2.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB437/ |archive-date=17 September 2013 |access-date=16 September 2013 |publisher=The National Security Archive}}</ref> ඉතිහාසඥ සෙබස්තියන් හර්ටාඩෝ තර්ක කරන්නේ එක්සත් ජනපද රජය කුමන්ත්‍රණය සම්බන්ධීකරණය හා ක්‍රියාත්මක කිරීම සඳහා ක්‍රියාකාරීව සම්බන්ධ වූ බවට සහාය දැක්වීමට කිසිදු ලේඛනමය සාක්ෂියක් නොමැති බවයි; කෙසේ වෙතත්, 1970 දී ඇලෙන්ඩේ තේරී පත්වීමේදී, කිසිංගර් ප්‍රකාශ කර තිබුණේ "තමන්ගේම ජනතාවගේ වගකීම් විරහිතභාවය නිසා රටක් කොමියුනිස්ට් වීම බලා සිටීමට අපට අවශ්‍ය ඇයි කියා මට නොපෙනේ" යනුවෙනි,<ref name="k745">{{cite web |last=Lewis |first=Anthony |date=1975-02-27 |title=The Kissinger Doctrine |url=https://www.nytimes.com/1975/02/27/archives/the-kissinger-doctrine.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220912084418/https://www.nytimes.com/1975/02/27/archives/the-kissinger-doctrine.html |archive-date=12 September 2022 |access-date=2024-05-08 |website=The New York Times}}</ref><ref name="Hurtado">{{cite web |author1=Juan Paulo Iglesias |date=25 August 2023 |title=Sebastián Hurtado, historiador: "Estados Unidos no tuvo participación directa en el Golpe, pero sí quería que Allende cayera" |url=https://www.latercera.com/la-tercera-sabado/noticia/sebastian-hurtado-historiador-estados-unidos-no-tuvo-participacion-directa-en-el-golpe-pero-si-queria-que-allende-cayera/3UXITS4IUNB3RPPB57ILMYDO64/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240912221446/https://www.latercera.com/la-tercera-sabado/noticia/sebastian-hurtado-historiador-estados-unidos-no-tuvo-participacion-directa-en-el-golpe-pero-si-queria-que-allende-cayera/3UXITS4IUNB3RPPB57ILMYDO64/ |archive-date=12 September 2024 |access-date=12 January 2025 |publisher=La Tercera |language=es}}</ref> නික්සන් ප්‍රකාශ කර තිබුණේ ඇලෙන්ඩේ රජය ඒකාබද්ධ නොකළ යුතු බවත් ඔහුගේ රජය අස්ථාවර කිරීමට තීරණාත්මකව ක්‍රියා කළ යුතු බවත්ය.<ref name="Hurtado" /><ref>{{cite journal|last1=Hurtado|first1=Sebastián|date=10 October 2016|title=Chile y Estados Unidos, 1964-1973. Una nueva mirada|journal=Nuevo Mundo Mundos Nuevos|language=es|doi=10.4000/nuevomundo.69698|doi-access=free}}</ref> ජෙනරාල් ඔගස්ටෝ පිනෝචෙට්ගේ නායකත්වයෙන් යුත් හමුදා ජුන්ටාවක් රට පාලනය කළේය. ඔහුගේ පාලනය පුළුල් මානව හිමිකම් උල්ලංඝනයන්ගෙන් සලකුණු විය. චිලී රාජ්‍යය වාමාංශිකයන් සහ ඔවුන්ගේ හිතවතුන් මර්දනය කිරීම සඳහා එක්සත් ජනපදයේ පිටුබලය ලත් මෙහෙයුමක් වන ඔපරේෂන් කොන්ඩෝර් ආරම්භ කර ක්‍රියාකාරීව සහභාගී විය.<ref>{{cite web |last1=Dinges |first1=John |title=Operation Condor |url=http://www.latinamericanstudies.org/chile/operation-condor.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20180722031734/http://www.latinamericanstudies.org/chile/operation-condor.htm |archive-date=22 July 2018 |access-date=6 July 2018 |website=latinamericanstudies.org |publisher=Columbia University}}</ref> 1973 ඔක්තෝම්බර් මාසයේදී, කැරවාන් ඔෆ් ඩෙත් විසින් අවම වශයෙන් පුද්ගලයින් 72 දෙනෙකු ඝාතනය කරන ලදී.<ref>{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/850932.stm|title=Flashback: Caravan of Death|date=25 July 2000|work=BBC|access-date=11 March 2008|archive-url=https://web.archive.org/web/20080226211503/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/850932.stm|archive-date=26 February 2008|url-status=live}}</ref> රෙටිග් වාර්තාව සහ වැලෙක් කොමිසමට අනුව, පිනොචෙට් පාලන සමයේ වසර 15 ක පාලන සමයේදී අවම වශයෙන් 2,115 ක් ඝාතනය කරන ලද අතර,<ref>{{cite web |author=Ministerio del Interior |date=3 August 1999 |title=Ministerio del Interior, Programa de Derechos Humanos – ddhh_rettig |url=http://www.ddhh.gov.cl/ddhh_rettig.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20091223174254/http://www.ddhh.gov.cl/ddhh_rettig.html |archive-date=23 December 2009 |access-date=17 December 2009 |publisher=Ddhh.gov.cl}}</ref> අවම වශයෙන් 27,265 ක්<ref name="sintesis" /> වධ හිංසාවලට ලක් කරන ලදී (වයස අවුරුදු 12 ට අඩු ළමුන් 88 ක් ඇතුළුව);<ref name="sintesis" /> බොහෝ දෙනෙකු රඳවා තබා ගැනීම, වධහිංසා පැමිණවීම සහ ජාතික ක්‍රීඩාංගනයේදී මරණ දඬුවම නියම කරන ලදී. 2011 දී, චිලී රාජ්‍යය තවත් වින්දිතයින් 9,800 ක් හඳුනා ගත් අතර, දේශපාලන හේතූන් මත මරා දැමූ, වධහිංසා පමුණුවන ලද හෝ සිරගත කරන ලද මුළු සංඛ්‍යාව 40,018 දක්වා ගෙන ආවේය.<ref>Eva Vergara (18 August 2015). [https://www.huffingtonpost.com/2011/08/18/chile-recognizes-9800-more-pinochet-victims_n_930754.html Chile Recognizes 9,800 More Pinochet Victims] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20151231220056/http://www.huffingtonpost.com/2011/08/18/chile-recognizes-9800-more-pinochet-victims_n_930754.html|date=31 December 2015}}. ''The Associated Press'' via ''The Huffington Post.'' Retrieved 25 August 2015.</ref> වින්දිතයින් අතර ජාත්‍යන්තරව ප්‍රසිද්ධ කවියෙකු-ගායකයෙකු වන වික්ටර් ජාරා ද විය.[[File:Augusto_Pinochet_foto_oficial_coloreada.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Augusto_Pinochet_foto_oficial_coloreada.jpg|thumb|ඔගස්ටෝ පිනෝචෙට්]] 1980 සැප්තැම්බර් 11 වන දින මතභේදාත්මක ජනමත විචාරණයක් මගින් නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවක් අනුමත කරන ලද අතර, ජෙනරාල් පිනොචෙට් වසර අටක කාලයක් සඳහා ජනරජයේ ජනාධිපති බවට පත්විය. පිනෝචෙට් රටේ පාලනය ලබා ගැනීමෙන් පසු, කැපවූ චිලී විප්ලවවාදීන් සිය ගණනක් නිකරගුවාවේ සැන්ඩිනිස්ටා හමුදාවට, ආර්ජන්ටිනාවේ ගරිල්ලා හමුදාවන්ට හෝ කියුබාවේ, නැගෙනහිර යුරෝපයේ සහ උතුරු අප්‍රිකාවේ පුහුණු කඳවුරුවලට සම්බන්ධ වූහ.<ref>{{cite book |author1=Pamela Constable |author-link=Pamela Constable |url=https://archive.org/details/nationofenemiesc00cons |title=A Nation of Enemies: Chile Under Pinochet |author2=Arturo Valenzuela |author2-link=Arturo Valenzuela |publisher=W W Norton & Company Incorporated |year=1993 |isbn=978-0-393-30985-0 |page=150}}</ref> 1980 ගණන්වල අගභාගයේදී, 1982 ආර්ථික බිඳවැටීම<ref>{{cite book |last1=Klein |first1=Naomi |author-link=Naomi Klein |url=https://books.google.com/books?id=PwHUAq5LPOQC&pg=PA85 |title=The Shock Doctrine: The Rise of Disaster Capitalism |date=1 April 2010 |publisher=Henry Holt and Company (2007) |isbn=978-1-4299-1948-7 |page=85 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020106/https://books.google.com/books?id=PwHUAq5LPOQC&pg=PA85#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> සහ 1983-88 දී ඇති වූ මහජන සිවිල් ප්‍රතිරෝධය වැනි සිදුවීම්වල ප්‍රතිඵලයක් ලෙස, රජය ක්‍රමයෙන් එකලස් කිරීමේ, කතා කිරීමේ සහ සංගමයේ වැඩි නිදහසක් ලබා දුන්නේය. වෘත්තීය සමිති සහ දේශපාලන ක්‍රියාකාරකම් ඇතුළත් කිරීමට.<ref>{{cite book |last=Huneeus |first=Carlos |author-link=Carlos Huneeus |title=Civil Resistance and Power Politics:The Experience of Non-violent Action from Gandhi to the Present |date=3 September 2009 |publisher=Oxford University Press |isbn=978-0-19-161917-5 |editor1=Adam Roberts |pages=197–212 |chapter=Political Mass Mobilization against Authoritarian Rule: Pinochet's Chile, 1983–88 |access-date=14 July 2013 |editor2=Timothy Garton Ash |chapter-url=https://books.google.com/books?id=zD_S8Y2WbRsC&pg=PT168 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020252/https://books.google.com/books?id=zD_S8Y2WbRsC&pg=PT168#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> හර්නාන් බුචි මුදල් අමාත්‍යවරයා ලෙස කටයුතු කිරීමත් සමඟ රජය වෙළඳපොළ නැඹුරු ප්‍රතිසංස්කරණ දියත් කළේය. චිලී නිදහස් වෙළඳපොල ආර්ථිකයක් කරා ගමන් කළ අතර එමඟින් දේශීය හා විදේශීය පෞද්ගලික ආයෝජනවල වැඩිවීමක් දක්නට ලැබුණි, නමුත් තඹ කර්මාන්තය සහ අනෙකුත් වැදගත් ඛනිජ සම්පත් තරඟකාරිත්වයට විවෘත නොවීය. 1988 ඔක්තෝබර් 5 වන දින පැවති ජනමත විචාරණයකදී, පිනෝචෙට්ට ජනාධිපති ධුරයේ දෙවන වසර අටක ධුර කාලයක් (44% ට එරෙහිව 56%) අහිමි විය. 1989 දෙසැම්බර් 14 වන දින චිලී ජාතිකයන් නව ජනාධිපතිවරයෙකු සහ ද්වි මණ්ඩල සම්මේලනයක සාමාජිකයින්ගෙන් බහුතරයක් තෝරා පත් කර ගත්හ. Concertación නමින් හැඳින්වෙන දේශපාලන පක්ෂ 17 ක සන්ධානයක අපේක්ෂකයෙකු වූ ක්‍රිස්තියානි ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී පැට්‍රිෂියෝ අයිල්වින්, ඡන්දවලින් නිරපේක්ෂ බහුතර (55%) ලබා ගත්තේය.<ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/1989/12/16/world/man-in-the-news-patricio-aylwin-a-moderate-leads-chile.html|title=Man in the News: Patricio Aylwin; A Moderate Leads Chile|last=Christian|first=Shirley|date=16 December 1989|work=The New York Times|access-date=28 July 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180729012944/https://www.nytimes.com/1989/12/16/world/man-in-the-news-patricio-aylwin-a-moderate-leads-chile.html|archive-date=29 July 2018|url-status=live}}</ref> ජනාධිපති අයිල්වින් 1990 සිට 1994 දක්වා සේවය කළ අතර එය සංක්‍රාන්ති කාලයක් ලෙස සැලකේ. === 21 වන සියවස === [[File:Izamiento_de_la_Gran_Bandera_Nacional_-_Presidentes_de_Chile.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Izamiento_de_la_Gran_Bandera_Nacional_-_Presidentes_de_Chile.jpg|වම|thumb|චිලී රාජ්‍යයේ ද්විශත සංවත්සරය සමරමින්, එහි ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයට සංක්‍රමණය වීමෙන් පසු (1990–2022) චිලී රාජ්‍යයේ පළමු ජනාධිපතිවරුන් පස් දෙනා]] In December 1993, Christian Democrat [[:en:Eduardo_Frei_Ruiz-Tagle|Eduardo Frei Ruiz-Tagle]], the son of previous president Eduardo Frei Montalva, led the Concertación coalition to victory with an absolute majority of votes (58%).<ref>{{cite encyclopedia |title=Chile elects new leader Late president's son wins big |encyclopedia=Encyclopedia.com |url=http://www.encyclopedia.com/doc/1P2-8257609.html |access-date=14 July 2013 |date=12 December 1993 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080526090105/http://www.encyclopedia.com/doc/1P2-8257609.html |archive-date=26 May 2008}}</ref> Frei Ruiz-Tagle was succeeded in 2000 by Socialist [[:en:Ricardo_Lagos|Ricardo Lagos]], who won the presidency in an unprecedented [[:en:1999–2000_Chilean_presidential_election|runoff election]] against [[:en:Joaquín_Lavín|Joaquín Lavín]] of the rightist [[:en:Alliance_for_Chile|Alliance for Chile]].<ref>{{Cite news|url=http://archives.cnn.com/2000/WORLD/americas/01/17/chile.elex.01/|title=Moderate socialist Lagos wins Chilean presidential election|date=16 January 2000|work=CNN|archive-url=https://web.archive.org/web/20080506162601/http://archives.cnn.com/2000/WORLD/americas/01/17/chile.elex.01/|archive-date=6 May 2008|url-status=dead}}</ref> In January 2006, Chileans elected their first female president, [[:en:Michelle_Bachelet_Jeria|Michelle Bachelet Jeria]], of the Socialist Party, defeating [[:en:Sebastián_Piñera|Sebastián Piñera]], of the [[:en:National_Renewal_(Chile)|National Renewal]] party, extending the ''Concertación'' governance for another four years.<ref>{{cite web |date=12 January 2006 |title=Chile elects first woman president |url=https://www.nbcnews.com/id/wbna10819903 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20131109023348/http://www.nbcnews.com/id/10819903/ |archive-date=9 November 2013 |access-date=10 November 2019 |work=NBC News}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2006/03/11/AR2006031101381.html|title=Bachelet Sworn in As Chile's President|last=Reel|first=Monte|date=12 March 2006|newspaper=The Washington Post|access-date=22 August 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170701225835/http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2006/03/11/AR2006031101381.html|archive-date=1 July 2017|url-status=live}}</ref> In January 2010, Chileans [[:en:2009–10_Chilean_presidential_election|elected]] [[:en:Sebastián_Piñera|Sebastián Piñera]] as the first rightist President in 20 years, defeating former President [[:en:Eduardo_Frei_Ruiz-Tagle|Eduardo Frei Ruiz-Tagle]] of the ''Concertación'', for a four-year term succeeding Bachelet. Due to term limits, [[:en:Sebastián_Piñera|Sebastián Piñera]] did not stand for re-election in 2013, and his term expired in March 2014 resulting in [[:en:Michelle_Bachelet|Michelle Bachelet]] returning to office.<ref>{{cite web |date=11 March 2014 |title=Michelle Bachelet sworn in as Chile's president |url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-26528923 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140312035407/http://www.bbc.com/news/world-latin-america-26528923 |archive-date=12 March 2014 |access-date=12 August 2021 |work=BBC News}}</ref> Sebastián Piñera succeeded Bachelet again in 2018 as the [[:en:President_of_Chile|President of Chile]] after winning the December 2017 presidential [[:en:2017_Chilean_general_election|election]].<ref>{{cite web |date=18 December 2017 |title=Chile election: Conservative Piñera elected president |url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-42388019 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20171218103345/http://www.bbc.com/news/world-latin-america-42388019 |archive-date=18 December 2017 |access-date=12 August 2021 |work=BBC News}}</ref><ref>{{cite web |date=11 March 2018 |title=Pinera, a conservative billionaire, is sworn in as president of Chile |url=https://www.yahoo.com/news/pinera-conservative-billionaire-sworn-president-chile-183054108.html?guccounter=1&guce_referrer=aHR0cHM6Ly93d3cuZ29vZ2xlLmNvbS8&guce_referrer_sig=AQAAAC6_pBevRC0GpV00u6W8P1NWhHqxCXKFRdRMnzk5fsa |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210801211945/https://www.yahoo.com/news/pinera-conservative-billionaire-sworn-president-chile-183054108.html?guccounter=1&guce_referrer=aHR0cHM6Ly93d3cuZ29vZ2xlLmNvbS8&guce_referrer_sig=AQAAAC6_pBevRC0GpV00u6W8P1NWhHqxCXKFRdRMnzk5fsa |archive-date=1 August 2021 |access-date=12 August 2021 |work=Yahoo! News |agency=Agence France Presse}}</ref> 1993 දෙසැම්බරයේදී, පෙර ජනාධිපති එඩ්වාඩෝ ෆ්‍රෙයි මොන්ටල්වාගේ පුත් ක්‍රිස්තියානි ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී එඩ්වාඩෝ ෆ්‍රෙයි රුයිස්-ටැග්ල්, බහුතර ඡන්ද සංඛ්‍යාවක් (58%) ලබා ගනිමින් කොන්සර්ටේෂන් සන්ධානය ජයග්‍රහණය කරා මෙහෙයවීය. [47] 2000 දී ෆ්‍රෙයි රුයිස්-ටැග්ල් වෙනුවට සමාජවාදී රිකාඩෝ ලාගෝස් පත් වූ අතර, චිලී සඳහා දක්ෂිණාංශික සන්ධානයේ ජෝකින් ලැවින්ට එරෙහිව පෙර නොවූ විරූ දෙවන වටයේ මැතිවරණයකින් ජනාධිපති ධුරය දිනා ගත්තාය. [48] 2006 ජනවාරි මාසයේදී, චිලී ජාතිකයන් සමාජවාදී පක්ෂයේ ඔවුන්ගේ පළමු කාන්තා ජනාධිපති මිෂෙල් බැචලට් ජෙරියා තෝරා පත් කර ගත් අතර, ජාතික අලුත් කිරීමේ පක්ෂයේ සෙබස්තියන් පිනෙරා පරාජය කරමින්, කොන්සර්ටේෂන් පාලනය තවත් වසර හතරක් දීර්ඝ කළහ. [49][50] 2010 ජනවාරි මාසයේදී, චිලී ජාතිකයන් වසර 20 කට පසු පළමු දක්ෂිණාංශික ජනාධිපති ලෙස සෙබස්තියන් පිනෙරා තේරී පත් වූ අතර, බැචලෙට්ගෙන් පසු වසර හතරක කාලයක් සඳහා කොන්සර්ටේෂන් හි හිටපු ජනාධිපති එඩ්වාඩෝ ෆ්‍රෙයි රුයිස්-ටැග්ල් පරාජය කළහ. ධුර කාලය සීමා වීම හේතුවෙන්, සෙබස්තියන් පිනේරා 2013 දී නැවත මැතිවරණයට ඉදිරිපත් නොවූ අතර, ඔහුගේ ධුර කාලය 2014 මාර්තු මාසයේදී අවසන් වූ අතර, එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස මිෂෙල් බැචලට් නැවත ධුරයට පත්විය. [51] 2017 දෙසැම්බර් ජනාධිපතිවරණය ජයග්‍රහණය කිරීමෙන් පසු සෙබස්තියන් පිනේරා 2018 දී බැචලට්ගෙන් පසු නැවතත් චිලී ජනාධිපති ධුරයට පත්විය. [52][53] On 27 February 2010, Chile was struck by an 8.8 {{M|w|link=y}} [[:en:2010_Chile_earthquake|earthquake]], the fifth largest ever recorded at the time. More than 500 people died (most from the ensuing [[:en:Tsunami|tsunami]]) and over a million people lost their homes. The earthquake was also followed by multiple aftershocks.<ref>{{cite web |title=US ready to help Chile: Obama |url=http://www.australia-times.com.au/world/article.php?id=501 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110427081917/http://www.australia-times.com.au/world/article.php?id=501 |archive-date=27 April 2011 |access-date=3 March 2010 |work=The Australia Times}}</ref> Initial damage estimates were in the range of US$15–30 billion, around 10% to 15% of Chile's real gross domestic product.<ref>[http://www.contractmagazine.com/contract/content_display/design/news/e3i128fcc3d3e64156a013dfae605b73a5b More Quakes Shake Chile's Infrastructure], Adam Figman, ''Contract'', 1 March 2010 {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141114030306/http://www.contractmagazine.com/contract/content_display/design/news/e3i128fcc3d3e64156a013dfae605b73a5b|date=14 November 2014}}</ref> Chile achieved global recognition for the successful [[:en:2010_Copiapó_mining_accident|rescue of 33 trapped miners]] in 2010. On 5 August 2010, the access tunnel collapsed at the San José copper and gold mine in the [[:en:Atacama_Desert|Atacama Desert]] near [[:en:Copiapó|Copiapó]] in northern Chile, trapping 33 men {{convert|700|m|sp=us}} below ground. A rescue effort organized by the Chilean government located the miners 17 days later. All 33 men were brought to the surface two months later on 13 October 2010 over a period of almost 24 hours, an effort that was carried on live television around the world.<ref name="usstatedep">{{cite web |date=16 December 2011 |title=Background Note: Chile |url=https://2009-2017.state.gov/r/pa/ei/bgn/1981.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170121153101/https://2009-2017.state.gov/r/pa/ei/bgn/1981.htm |archive-date=21 January 2017 |access-date=19 March 2012 |work=[[Bureau of Western Hemisphere Affairs]], [[United States Department of State]]}}</ref> 2010 පෙබරවාරි 27 වන දින, චිලී රාජ්‍යය මෙගාවොට් 8.8 ක භූමිකම්පාවකට ගොදුරු වූ අතර එය එවකට වාර්තා වූ පස්වන විශාලතම භූමිකම්පාවයි. 500 කට වැඩි පිරිසක් මිය ගියහ (ඉන් පසුව ඇති වූ සුනාමියෙන් වැඩි දෙනෙක්) සහ මිලියනයකට අධික පිරිසකට නිවාස අහිමි විය. භූමිකම්පාවෙන් පසුව බහුවිධ පසුකම්පන ද ඇති විය.[54] මූලික හානි ඇස්තමේන්තු ඇමරිකානු ඩොලර් බිලියන 15-30 අතර වූ අතර එය චිලියේ සැබෑ දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 10% සිට 15% දක්වා විය.[55] 2010 දී සිරවී සිටි පතල් කම්කරුවන් 33 දෙනෙකු සාර්ථකව බේරා ගැනීම සඳහා චිලී රාජ්‍යය ගෝලීය පිළිගැනීමක් ලබා ගත්තේය. 2010 අගෝස්තු 5 වන දින, උතුරු චිලියේ කොපියාපෝ අසල ඇටකාමා කාන්තාරයේ සැන් ජෝස් තඹ සහ රන් පතලෙහි ප්‍රවේශ උමඟ කඩා වැටුණු අතර, මීටර් 700 (අඩි 2,300) ක් පොළොවට පහළින් මිනිසුන් 33 දෙනෙකු සිර විය. චිලී රජය විසින් සංවිධානය කරන ලද ගලවා ගැනීමේ උත්සාහයක් දින 17 කට පසුව පතල් කම්කරුවන් සොයා ගන්නා ලදී. මාස දෙකකට පසු 2010 ඔක්තෝබර් 13 වන දින පැය 24 කට ආසන්න කාලයක් තුළ සියලුම පිරිමින් 33 දෙනා මතුපිටට ගෙන එන ලද අතර, එම උත්සාහය ලොව පුරා සජීවී රූපවාහිනිය ඔස්සේ විකාශනය කරන ලදී.[56][[File:Marcha_Mas_Grande_De_Chile_2019_Plaza_Baquedano_Drone.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Marcha_Mas_Grande_De_Chile_2019_Plaza_Baquedano_Drone.jpg|thumb|සන්තියාගෝ හි ප්ලාසා බැකෙඩානෝ දෙසට 2019–2022 චිලී විරෝධතාවල දර්ශනයක්]] From [[:en:2019–20_Chilean_protests|2019 to 2022]], Chile endured a series of nationwide protests in response to a rise in the [[:en:Santiago_Metro|Santiago Metro]]'s subway fare, the increased [[:en:Cost_of_living|cost of living]], [[:en:Privatization|privatization]], and [[:en:Economic_inequality|inequality]].<ref>{{cite web |author=Naomi Larsson |date=26 October 2019 |title=Chile protests: More than one million bring Santiago to a halt |url=https://www.aljazeera.com/news/2019/10/chile-protests-million-bring-santiago-halt-191025223542333.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191026165551/https://www.aljazeera.com/news/2019/10/chile-protests-million-bring-santiago-halt-191025223542333.html |archive-date=26 October 2019 |access-date=19 November 2019 |website=Al Jazeera}}</ref> On 15 November, most of the political parties represented in the National Congress signed an agreement to call a [[:en:2020_Chilean_national_referendum|national referendum]] in April 2020 regarding the creation of a new Constitution, later postponed to October due to the [[:en:COVID-19_pandemic_in_Chile|COVID-19 pandemic]].<ref>{{cite news|url=https://www.aljazeera.com/news/2019/11/month-protests-chile-persist-gov-concessions-191118231609475.html|title=One month on: Protests in Chile persist despite gov't concessions|author=Sandra Cuffe|date=19 November 2019|work=Al Jazeera|access-date=19 November 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20200317120559/https://www.aljazeera.com/news/2019/11/month-protests-chile-persist-gov-concessions-191118231609475.html|archive-date=17 March 2020|url-status=live}}</ref> On 25 October 2020, Chileans voted 78.28 percent in favor of a new constitution, while 21.72 percent rejected the change; voter turnout was 51 percent. An [[:en:2021_Chilean_Constitutional_Convention_election|election]] for the members of the [[:en:Constitutional_Convention_(Chile)|Constitutional Convention]] was held in Chile between 15 and 16 May 2021;<ref name="postpone">{{Cite web |date=6 April 2021 |title=Presidente Piñera promulga reforma que posterga elecciones al 15 y 16 de mayo |url=https://www.elmostrador.cl/noticias/pais/2021/04/06/presidente-pinera-promulga-reforma-que-posterga-elecciones-al-15-y-16-de-mayo/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210505183947/https://www.elmostrador.cl/noticias/pais/2021/04/06/presidente-pinera-promulga-reforma-que-posterga-elecciones-al-15-y-16-de-mayo/ |archive-date=5 May 2021 |access-date=7 April 2021 |website=El Mostrador |language=es}}</ref> the results saw a complete rearrangement of the political system established since the end of [[:en:Military_dictatorship_of_Chile_(1973–1990)|Pinochet's dictatorship]] in 1990, with various independent and leftist candidates performing strongly relative to conventional center-right and center-left parties. 2019 සිට 2022 දක්වා, සන්තියාගෝ මෙට්‍රෝ හි උමං දුම්රිය ගාස්තු වැඩිවීම, ජීවන වියදම වැඩි වීම, පෞද්ගලීකරණය සහ අසමානතාවයට ප්‍රතිචාර වශයෙන් චිලී රටපුරා විරෝධතා මාලාවකට මුහුණ දුන්නේය.[57] නොවැම්බර් 15 වන දින, ජාතික කොංග්‍රසයේ නියෝජනය කරන ලද බොහෝ දේශපාලන පක්ෂ නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවක් නිර්මාණය කිරීම සම්බන්ධයෙන් 2020 අප්‍රේල් මාසයේදී ජාතික ජනමත විචාරණයක් කැඳවීමේ ගිවිසුමකට අත්සන් තැබූ අතර පසුව COVID-19 වසංගතය හේතුවෙන් ඔක්තෝබර් දක්වා කල් දමන ලදී.[58] 2020 ඔක්තෝබර් 25 වන දින, චිලී ජාතිකයන් නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවකට පක්ෂව සියයට 78.28 ක් ඡන්දය දුන් අතර, සියයට 21.72 ක් වෙනස ප්‍රතික්ෂේප කළහ; ඡන්දදායකයින්ගේ ඡන්දය ප්‍රකාශ කිරීමේ ප්‍රතිශතය සියයට 51 කි. 2021 මැයි 15 සහ 16 අතර චිලියේ ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා සම්මුතියේ සාමාජිකයින් සඳහා මැතිවරණයක් පැවැත්විණි;[59] ප්‍රතිඵලවලින් පෙනී ගියේ 1990 දී පිනෝචෙට්ගේ ආඥාදායකත්වය අවසන් වීමෙන් පසු ස්ථාපිත දේශපාලන ක්‍රමයේ සම්පූර්ණ ප්‍රතිසංවිධානයක් දක්නට ලැබුණු අතර, විවිධ ස්වාධීන සහ වාමාංශික අපේක්ෂකයින් සාම්ප්‍රදායික මධ්‍ය-දකුණු සහ මධ්‍ය-වාම පක්ෂවලට සාපේක්ෂව දැඩි ලෙස ක්‍රියා කළහ. 2021 දෙසැම්බර් 19 වන දින, වාමාංශික අපේක්ෂකයෙකු වන 35 හැවිරිදි හිටපු ශිෂ්‍ය විරෝධතා නායක ගේබ්‍රියෙල් බොරික්, චිලියේ ජනාධිපතිවරණය ජයග්‍රහණය කර රටේ ලාබාලතම නායකයා බවට පත්විය.[60] 2022 මාර්තු 11 වන දින, ඉවත්ව යන ජනාධිපති සෙබස්තියන් පිනේරාගෙන් පසු බොරික් ජනාධිපති ලෙස දිවුරුම් දුන්නේය.[61] බොරික්ගේ කැබිනට් මණ්ඩලයේ බහුතරය - 24 න් 14 ක් - කාන්තාවන් වන අතර එය බටහිර අර්ධගෝලයේ පළමු අවස්ථාවයි.[62] 2022 සැප්තැම්බර් 4 වන දින, වාමාංශික ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා සම්මුතිය විසින් ඉදිරිපත් කරන ලද ව්‍යවස්ථාමය ජනමත විචාරණයේදී ඡන්දදායකයින් නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා යෝජනාව ප්‍රතික්ෂේප කළහ.[63] 2023 දෙසැම්බර් 17 වන දින, කොන්සර්වේටිව් ප්‍රමුඛ ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා සභාව විසින් ලියන ලද නව ව්‍යවස්ථාමය ජනමත විචාරණයකදී ඡන්දදායකයින් දෙවන නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා යෝජනාව ප්‍රතික්ෂේප කළහ.[64][65][66] On 19 December 2021, a leftist candidate, the 35-year-old former student protest leader [[:en:Gabriel_Boric|Gabriel Boric]], won Chile's presidential [[:en:2021_Chilean_general_election|election]] to become the country's youngest leader.<ref>{{cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-59715941|title=Leftist Gabriel Boric to become Chile's youngest ever president|date=20 December 2021|work=BBC News|access-date=21 December 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211220000309/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-59715941|archive-date=20 December 2021|url-status=live}}</ref> On 11 March 2022, Boric was sworn in as president to succeed outgoing President Sebastian Piñera.<ref>{{cite news|url=https://www.theguardian.com/world/2022/mar/11/gabriel-boric-chile-president-new-era|title=Gabriel Boric, 36, sworn in as president to herald new era for Chile|date=11 March 2022|work=The Guardian|access-date=15 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220312233147/https://www.theguardian.com/world/2022/mar/11/gabriel-boric-chile-president-new-era|archive-date=12 March 2022|language=en|url-status=live}}</ref> The majority of Boric's Cabinet—14 out of 24—are women, which is a first in the Western Hemisphere.<ref>{{cite news|url=https://www.theguardian.com/world/2022/jan/21/chile-gabriel-boric-cabinet-majority-women|title=Chile's president-elect names progressive, majority-women cabinet|date=21 January 2022|work=The Guardian|access-date=15 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220125135734/https://www.theguardian.com/world/2022/jan/21/chile-gabriel-boric-cabinet-majority-women|archive-date=25 January 2022|language=en|url-status=live}}</ref> On 4 September 2022, voters rejected the new constitution proposal in the [[:en:2022_Chilean_constitutional_referendum|constitutional referendum]], which was put forward by the left-leaning [[:en:Constitutional_Convention_(Chile)|Constitutional Convention]].<ref>{{cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-62792025|title=Chile constitution: Voters overwhelmingly reject radical change|date=5 September 2022|work=BBC News|access-date=14 September 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220905063525/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-62792025|archive-date=5 September 2022|url-status=live}}</ref> On 17 December 2023, voters rejected a second new constitution proposal in a new [[:en:2023_Chilean_constitutional_referendum|constitutional referendum]], written by the conservative-led [[:en:Constitutional_Council_(Chile)|Constitutional Council]].<ref name="reuters.com">{{cite web |last1=Villegas |first1=A. |date=18 December 2023 |title=Chileans reject conservative constitution to replace dictatorship-era text |url=https://www.reuters.com/world/americas/chileans-head-polls-again-replace-dictatorship-era-constitution-2023-12-17/ |access-date=18 December 2023 |website=Reuters}}</ref><ref name=":2">{{Cite web |date=17 December 2023 |title=Chilean voters reject conservative constitution, after defeating leftist charter last year |url=https://apnews.com/article/chile-new-constitution-referendum-f7be231ff564856f6a5e1b0c0ac12c57 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20231218053713/https://apnews.com/article/chile-new-constitution-referendum-f7be231ff564856f6a5e1b0c0ac12c57 |archive-date=18 December 2023 |access-date=18 December 2023 |website=AP News |language=en}}</ref><ref name=":3">{{Cite web |title=Chile rejects second attempt to renew constitution |url=https://www.dw.com/en/chile-rejects-second-attempt-to-renew-constitution/a-67749225 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20231218193156/https://www.dw.com/en/chile-rejects-second-attempt-to-renew-constitution/a-67749225 |archive-date=18 December 2023 |access-date=19 December 2023 |website=dw.com |language=en}}</ref> == යොමු කිරීම් == mubzfxiymzevz6ny7frqh6ktigpprd9 750234 750233 2025-06-23T05:02:21Z BuddhikaW88 37808 /* 20 වන සියවස */ 750234 wikitext text/x-wiki === මුල් ඉතිහාසය === [[File:Momia_cultura_chinchorro_año_3000_AC.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Momia_cultura_chinchorro_a%C3%B1o_3000_AC.jpg|වම|thumb|පැරණිතම චින්චොරෝ මමී, ක්‍රි.පූ. 5050 පමණ සිට පැවත එන්නකි.]] ගල් මෙවලම් සාක්ෂිවලින් පෙනී යන්නේ මිනිසුන් වසර 18,500 කට පෙර මොන්ටේ වර්ඩ් නිම්න ප්‍රදේශයට වරින් වර පැමිණි බවයි. වසර 10,000 කට පමණ පෙර, සංක්‍රමණික ආදිවාසී ජනයා වර්තමාන චිලීයේ සාරවත් නිම්න සහ වෙරළබඩ ප්‍රදේශවල පදිංචි වූහ. ඉතා මුල් කාලීන මානව වාසස්ථානවලින් ජනාවාස වූ ස්ථාන අතර මොන්ටේ වර්ඩ්, කියුවා ඩෙල් මිලෝඩන් සහ පාලි-අයික් ආවාටයේ ලාවා නළය ඇතුළත් වේ.<ref name=":0">{{cite web |author=Bower, Bruce |date=26 December 2015 |title=People roamed tip of South America 18,500 years ago |url=https://www.sciencenews.org/article/people-roamed-tip-south-america-18500-years-ago |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200510101040/https://www.sciencenews.org/article/people-roamed-tip-south-america-18500-years-ago |archive-date=10 May 2020 |access-date=26 December 2015 |work=Science News |pages=10}}</ref> ඉන්කාවරු කෙටියෙන් ඔවුන්ගේ අධිරාජ්‍යය දැන් උතුරු චිලී ලෙස ව්‍යාප්ත කළ නමුත්, මාපුචේ (හෝ ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයන් විසින් ඔවුන් හැඳින්වූ පරිදි අරවුකානියානුවන්) රාජ්‍ය සංවිධානයක් නොමැතිකම නොතකා ඉන්කා අධිරාජ්‍යය ඔවුන් යටත් කර ගැනීමට ගත් බොහෝ උත්සාහයන්ට සාර්ථකව ප්‍රතිරෝධය දැක්වූහ.<ref>{{cite book |url=https://books.google.com/books?id=Nf8SnJ_ZJbkC&pg=PA27 |title=Insight Guides: Chile |publisher=Langenscheidt Publishing Group |year=2002 |isbn=978-981-234-890-6 |page=27 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240221111313/https://books.google.com/books?id=Nf8SnJ_ZJbkC&pg=PA27#v=onepage&q&f=false |archive-date=21 February 2024 |url-status=live}}</ref> ඔවුන් සාපා ඉන්කා ටුපාක් යුපන්කි සහ ඔහුගේ හමුදාවට එරෙහිව සටන් කළහ. මවුලේ සටන ලෙස හැඳින්වෙන ලේ වැකි දින තුනක ගැටුමේ ප්‍රතිඵලය වූයේ චිලී ප්‍රදේශ අත්පත් කර ගැනීම මවුලේ ගඟේදී අවසන් වීමයි.<ref name="countrystudies">{{cite web |date=31 March 1994 |title=Development and Breakdown of Democracy, 1830–1973 |url=http://countrystudies.us/chile/85.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110709014719/http://countrystudies.us/chile/85.htm |archive-date=9 July 2011 |access-date=21 April 2009 |work=Country Studies |publisher=Library of Congress}}</ref> === ස්පාඤ්ඤ යටත් විජිතකරණය === [[File:Captaincy_General_of_Chile,_1775.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Captaincy_General_of_Chile,_1775.svg|thumb|චිලී ඉතිහාස ලේඛනයට අනුව 1775 දී චිලී රාජධානිය. ඊළඟ වසරේදී රියෝ ඩි ලා ප්ලාටා හි උප රාජකීයත්වය නිර්මාණය කරන ලද අතර මෙන්ඩෝසා සහ සැන් ජුවාන් නගරවල භූමි ප්‍රදේශ චිලියේ සිට නව ආයතනයට මාරු කරන ලදී.<ref>{{cite book |author1=Eyzaguirre, Jaime |title=Breve historia de las fronteras de Chile |date=1967 |publisher=Editorial Universitaria}}</ref><ref>{{cite book |last1=Lagos Carmona |first1=Guillermo |title=Los Títulos Históricos: Historia de Las Fronteras de Chile |date=1985 |publisher=Andrés Bello |quote=(p. 197) We note that the Loa river is at 22 degrees and that Baleato, in 1793, indicated 21.5 degrees for the beginning of the Kingdom of Chile, with the Loa at its mouth in the Pacific. (...) (p. 540) According to the Map of Cano y Olmedilla, the limit of the Kingdom of Chile "(...) through the desert of Atacama (...) From here it turns to the S., S.E., S.E., and S., keeping in general this last course until near the 29° parallel, from where it takes a S.E. direction. SE. and S., generally keeping this last course until the vicinity of the 29° parallel, from where it takes a S.E. direction, skirting to the east the 'Province of Cuyo' which, of course, appears to be included in the territory of the Kingdom of Chile. In the latitude of 32°30' the line turns to the S.W. until reaching the Quinto river, which, as the legend says 'communicates by channels with the Saladillo in time of floods'. It follows the river down to the meridian 316°, counting to the E. of Tenerife, where it turns a stretch until it reaches the Hueuque-Leuvu river (or Barrancas river) at 371/2° latitude. From here it runs along the river for a stretch to the S.E., and then turns to the E. and falls into the Atlantic Sea in the vicinity of parallel 37° between Cape Lobos and Cape Corrientes", "a little north of the current Mar del Plata". (...) (p. 543) In this document it is seen that those of the province of Cuyo end to the south at the source of the Diamante River, and that from that point to the east, the dividing line goes to the point where the Quinto River crosses the road that goes from Santiago to Buenos Aires.}}</ref><ref>{{cite book |last1=Amunátegui |first1=Miguel Luis |url=https://libros.uchile.cl/files/presses/1/monographs/128/submission/proof/36/ |title=Títulos de la República de Chile a la soberanía i dominio de la Estremidad |date=1985 |access-date=14 November 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20221112070737/https://libros.uchile.cl/files/presses/1/monographs/128/submission/proof/36/ |archive-date=12 November 2022 |url-status=live}}</ref><ref>{{cite book |last1=Morla Vicuña |first1=Carlos |title=Estudio histórico sobre el descubrimiento y conquista de la Patagonia y de la Tierra del Fuego |date=1903 |publisher=F. A. Brockhaus |location=Leipzig}}</ref>]] 1520 දී, ලොව වටා ගමන් කිරීමට උත්සාහ කරන අතරතුර, ෆර්ඩිනන්ඩ් මැගෙලන් දැන් ඔහුගේ නමින් නම් කර ඇති දකුණු මාර්ගය (මැගෙලන් සමුද්‍ර සන්ධිය) සොයා ගත් අතර එමඟින් දැන් චිලී ලෙස හඳුන්වන ප්‍රදේශයට පා තැබූ පළමු යුරෝපීයයා බවට පත්විය. චිලී වෙත ළඟා වූ ඊළඟ යුරෝපීයයන් වූයේ 1535 දී පේරු සිට රත්තරන් සොයමින් පැමිණි ඩියාගෝ ද අල්මාග්‍රෝ සහ ඔහුගේ ස්පාඤ්ඤ ආක්‍රමණික කණ්ඩායමයි. ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයින්ට ප්‍රධාන වශයෙන් කප්පාදු කෘෂිකර්මාන්තය සහ දඩයම් කිරීම තුළින් තමන්ට සහාය වූ විවිධ සංස්කෘතීන් හමු විය.<ref name="countrystudies" /> චිලී යටත් කර ගැනීම 1540 දී ඉතා උනන්දුවෙන් ආරම්භ වූ අතර එය 1541 පෙබරවාරි 12 වන දින සන්තියාගෝ නගරය ආරම්භ කළ ෆ්‍රැන්සිස්කෝ පිසාරෝගේ ලුතිනන්වරයෙකු වූ පෙඩ්‍රෝ ද වැල්ඩිවියා විසින් සිදු කරන ලදී. ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයින්ට ඔවුන් සොයන පුළුල් රන් හා රිදී සොයා ගැනීමට නොහැකි වුවද, ඔවුන් චිලී මධ්‍යම නිම්නයේ කෘෂිකාර්මික විභවය හඳුනා ගත් අතර, චිලී ස්පාඤ්ඤ අධිරාජ්‍යයේ කොටසක් බවට පත්විය.<ref name="countrystudies" /> යටත් කර ගැනීම ක්‍රමයෙන් සිදු වූ අතර යුරෝපීයයන් නැවත නැවතත් පසුබෑමකට ලක් විය. 1553 දී ආරම්භ වූ දැවැන්ත මාපුචේ කැරැල්ලක ප්‍රතිඵලයක් ලෙස වැල්ඩිවියා මරණයට පත් වූ අතර යටත් විජිතයේ ප්‍රධාන ජනාවාස බොහොමයක් විනාශ විය. පසුව ඇති වූ ප්‍රධාන කැරලි 1598 සහ 1655 දී සිදු විය. මාපුචේ සහ අනෙකුත් ස්වදේශික කණ්ඩායම් කැරලි ගැසූ සෑම අවස්ථාවකම, ජනපදයේ දකුණු මායිම උතුරු දෙසට තල්ලු කරන ලදී. 1683 දී ස්පාඤ්ඤ කිරීටය විසින් වහල්භාවය අහෝසි කිරීම සිදු කරන ලද්දේ මාපුචේ වහල්භාවයට පත් කිරීම ඔවුන් යටත් කර ගැනීමට බිය ගැන්වීමට වඩා ප්‍රතිරෝධය තීව්‍ර කළ බව පිළිගැනීමෙනි. රාජකීය තහනම් කිරීම් තිබියදීත්, අඛණ්ඩ යටත්විජිතවාදී මැදිහත්වීම් හේතුවෙන් සබඳතා පළුදු විය.<ref>{{Cite web |last=Caivano |first=Tommaso |date=1 April 1882 |title=Storia della guerra d'America fra Chilì, il Perù e la Bolivia |url=http://archive.org/details/storiadellaguer00caivgoog |publisher=Ermanno Loescher |language=it |via=Internet Archive |place=Torino}}</ref> උතුරට කාන්තාරයෙන්, දකුණට මාපුචේ විසින්, නැගෙනහිරින් ඇන්ඩීස් කඳුවැටියෙන් සහ බටහිරින් සාගරයෙන් වෙන් කරන ලද චිලී, ස්පාඤ්ඤ ඇමරිකාවේ වඩාත්ම මධ්‍යගත, සමජාතීය භූමි ප්‍රදේශයක් බවට පත්විය. එක්තරා ආකාරයක මායිම් බලකොටුවක් ලෙස සේවය කරමින්, මාපුචේ සහ ස්පාඤ්ඤයේ යුරෝපීය සතුරන්, විශේෂයෙන් ඉංග්‍රීසි සහ ලන්දේසීන් යන දෙපිරිසගේම ආක්‍රමණ වැළැක්වීමේ මෙහෙවර යටත් විජිතයට පැවරුණි. සර් ෆ්‍රැන්සිස් ඩ්‍රේක් 1578 දී යටත් විජිතයේ ප්‍රධාන වරාය වූ වල්පරයිසෝ වෙත කළ වැටලීමෙන් පෙන්නුම් කළ පරිදි, මාපුචේට අමතරව බුකනියර්වරුන් සහ මුහුදු කොල්ලකරුවන් ද යටත් විජිතයට තර්ජනය කළහ. චිලී රාජ්‍යය ඇමරිකාවේ විශාලතම ස්ථාවර හමුදාවන්ගෙන් එකකට සත්කාරකත්වය සැපයූ අතර, එය ස්පාඤ්ඤ දේපළවලින් වඩාත්ම මිලිටරිකරණය වූ එකක් බවට පත් කළ අතර, පේරු උපරාජයාගේ භාණ්ඩාගාරයට ද මුදල් වැය කළේය.<ref name="hudson">{{cite web |year=1995 |editor-last=Hudson |editor-first=Rex A. |title=Chile: A Country Study |url=http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/cltoc.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20150625213643/http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/cltoc.html |archive-date=25 June 2015 |access-date=27 February 2005 |work=GPO for the Library of Congress}}</ref> [[File:Fundacion_de_Santiago.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Fundacion_de_Santiago.jpg|වම|thumb|පේද්‍රෝ ලීරා විසින් 1888 දී හුලේන් හිල් හි පේද්‍රෝ ද වැල්ඩිවියා විසින් සන්තියාගෝ පිහිටුවීමේ සිතුවම]] පළමු සාමාන්‍ය සංගණනය 1777 සහ 1778 අතර කාලය තුළ අගස්ටින් ද ජෞරෙගුයිගේ රජය විසින් පවත්වන ලදී; එයින් පෙන්නුම් කළේ ජනගහනය 259,646 කින් සමන්විත වූ බවයි: යුරෝපීය සම්භවයක් ඇති 73.5% ක්, මෙස්ටිසෝවරුන් 7.9% ක්, ආදිවාසී ජනතාව 8.6% ක් සහ කළු ජාතිකයින් 9.8% ක්. චිලෝ පළාතේ ආණ්ඩුකාර ෆ්‍රැන්සිස්කෝ හර්ටාඩෝ 1784 දී සංගණනයක් සිදු කළ අතර ජනගහනය 26,703 ක් වන අතර, ඔවුන්ගෙන් 64.4% ක් සුදු ජාතිකයින් සහ 33.5% ක් ස්වදේශිකයන් බවයි. 1812 දී කොන්සෙප්සියොන් රදගුරු පදවිය විසින් මවුලේ ගඟට දකුණින් පිහිටි ප්‍රදේශවල සංගණනයක් සිදු කරන ලද නමුත්, ආදිවාසී ජනගහනය හෝ චිලෝ පළාතේ වැසියන් ඇතුළත් කර නොතිබුණි. ජනගහනය 210,567 ක් ලෙස ඇස්තමේන්තු කර ඇති අතර, ඔවුන්ගෙන් 86.1% ක් ස්පාඤ්ඤ හෝ යුරෝපීය සම්භවයක් ඇති අය වූ අතර, ඔවුන්ගෙන් 10% ක් ආදිවාසී වූ අතර 3.7% ක් මෙස්ටිසෝ, කළු සහ මුලටෝස් විය.<ref>{{Cite book |last=Silva Castro |first=Raúl |url=https://www.memoriachilena.gob.cl/602/w3-article-8952.html |title=Censo de 1813 |date=1953 |publisher=Imprenta Chile |place=Santiago |page=370 |access-date=18 August 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240818150256/https://www.memoriachilena.gob.cl/602/w3-article-8952.html |archive-date=18 August 2024 |url-status=live |via=Biblioteca Nacional de Chile}}</ref> බැටන් සහ ලෝර්කා-ජානා විසින් කරන ලද 2021 අධ්‍යයනයකින් පෙන්නුම් කරන්නේ උතුරු යුරෝපීය සංක්‍රමණිකයන්ගෙන් සාපේක්ෂව ඉහළ කොටසක් ඇති ප්‍රදේශ සංඛ්‍යාත්මකව වේගයෙන් වර්ධනය වූ බවයි, සමස්ත සංක්‍රමණික සංඛ්‍යාව කුඩා වුවද. මෙම බලපෑම බාහිර සාධක සමඟ සම්බන්ධ විය හැකිය: අවට ජනගහනය කුඩා යුරෝපීය නොවන සංක්‍රමණික කණ්ඩායමට සමාන හැසිරීමක් අනුගමනය කළ අතර නව පාසල් නිර්මාණය විය. උත්ප්‍රාසාත්මක ලෙස, සංක්‍රමණිකයන් විසින් කරන ලද අධ්‍යාපනික ආයෝජනයෙන් ධනාත්මක බලපෑම් ඇති වන්නට ඇත, ඒ සමඟම සංඛ්‍යාත්මකභාවය මෙම කලාපවල වැඩි අසමානතාවයෙන් අඩු වී තිබිය හැකිය. කෙසේ වෙතත්, සංක්‍රමණවල ධනාත්මක බලපෑම් පැහැදිලිවම ප්‍රබල විය.<ref>{{Cite journal|last1=Baten|first1=Joerg|last2=Llorca-Jaña|first2=Manuel|date=2021|title=Inequality, Low-Intensity Immigration and Human Capital Formation in the Regions of Chile, 1820–1939|url=https://www.cesifo.org/DocDL/cesifo1_wp8177.pdf|url-status=live|journal=Economics and Human Biology|volume=43|page=101030|doi=10.1016/j.ehb.2021.101030|issn=1570-677X|pmid=34171763|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://www.cesifo.org/DocDL/cesifo1_wp8177.pdf|archive-date=9 October 2022|s2cid=219382958}}</ref> === නිදහස සහ ජාතිය ගොඩනැගීම === [[File:Ejercito_Libertador_cruce_de_Cordillera_de_los_andes.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Ejercito_Libertador_cruce_de_Cordillera_de_los_andes.jpg|thumb|ඇන්ඩීස් තරණය කරන අතරතුර ජෙනරාල්වරුන් වන ජෝස් ද සැන් මාටින් (වමේ) සහ බර්නාඩෝ ඕ'හිගින්ස් (දකුණේ)]] 1808 දී, නැපෝලියන් ඔහුගේ සහෝදර ජෝසප් ස්පාඤ්ඤ රජු ලෙස සිංහාසනාරූඪ කිරීමත් සමඟ චිලී ස්පාඤ්ඤයෙන් නිදහස ලබා ගැනීම සඳහා වූ උත්සාහය වේගවත් විය. බලයෙන් පහ කරන ලද රජුගේ උරුමක්කාරයා වන ෆර්ඩිනන්ඩ් නමින් ජාතික ජුන්ටාවක් 1810 සැප්තැම්බර් 18 වන දින පිහිටුවන ලදී. චිලී රජයේ ජුන්ටාව ස්පාඤ්ඤ රාජාණ්ඩුව තුළ චිලී සඳහා ස්වාධීන රජයක් ප්‍රකාශයට පත් කළේය (මෙම දිනය සිහිපත් කිරීම සඳහා, චිලී සෑම වසරකම සැප්තැම්බර් 18 වන දින එහි ජාතික දිනය සමරයි). මෙම සිදුවීම් වලින් පසුව, හොසේ මිගෙල් කැරේරා (වඩාත් ප්‍රසිද්ධ දේශප්‍රේමීන්ගෙන් කෙනෙකු) සහ ඔහුගේ සහෝදරයන් දෙදෙනා වන ජුවාන් ජෝස් සහ ලුයිස් කැරේරාගේ අණ යටතේ පූර්ණ නිදහස සඳහා වූ ව්‍යාපාරයක් ඉක්මනින්ම පුළුල් අනුගාමිකයින් පිරිසක් ලබා ගත්තේය. රෙකොන්ක්විස්ටා ලෙස හැඳින්වෙන කාලය තුළ අත්තනෝමතික පාලනය නැවත පැනවීමට ස්පාඤ්ඤ උත්සාහයන් දිගු අරගලයකට තුඩු දුන් අතර, කැරේරාගේ නායකත්වයට අභියෝග කළ බර්නාඩෝ ඕ'හිගින්ස්ගේ අභ්‍යන්තර ගැටුම් ද ඊට හේතු විය. 1817 දක්වා කඩින් කඩ යුද්ධ පැවතුනි. ආර්ජන්ටිනාවේ කැරේරා සිරගතව සිටියදී, ඕ'හිගින්ස් සහ කැරේරා විරෝධී කණ්ඩායම, ආර්ජන්ටිනාවේ නිදහස් යුද්ධයේ වීරයා වූ ජෝස් ද සැන් මාටින්, ඇන්ඩීස් හරහා චිලී වෙත හමුදාවක් මෙහෙයවූ අතර රාජකීයයන් පරාජය කළේය. කෙසේ වෙතත්, 1818 පෙබරවාරි 12 වන දින චිලී ස්වාධීන ජනරජයක් ලෙස ප්‍රකාශයට පත් කරන ලදී. කෙසේ වෙතත්, දේශපාලන කැරැල්ල සුළු සමාජ වෙනසක් ගෙන ආ අතර, 19 වන සියවසේ චිලී සමාජය පවුල් දේශපාලනය සහ රෝමානු කතෝලික පල්ලිය විසින් බෙහෙවින් බලපා ඇති ස්ථරීකෘත යටත් විජිත සමාජ ව්‍යුහයේ සාරය ආරක්ෂා කළේය. අවසානයේ ශක්තිමත් ජනාධිපති ධුරයක් මතු වූ නමුත් ධනවත් ඉඩම් හිමියන් බලවත්ව සිටියහ.<ref name="countrystudies" /> බර්නාඩෝ ඕ'හිගින්ස් වරක් පිලිපීනය ස්පාඤ්ඤයෙන් මුදාගෙන දූපත් ඇතුළත් කිරීමෙන් චිලී රාජ්‍යය පුළුල් කිරීමට සැලසුම් කළේය. මේ සම්බන්ධයෙන් ඔහු 1821 නොවැම්බර් 12 දිනැති ලිපියකින් ස්කොට්ලන්ත නාවික නිලධාරියෙකු වන ලෝඩ් තෝමස් කොක්රේන් වෙත ගුවායාකිල්, ගැලපගෝස් දූපත් සහ පිලිපීනය යටත් කර ගැනීමේ ඔහුගේ සැලැස්ම ප්‍රකාශ කළේය. සූදානම් කිරීම් තිබුණත්, ඕ'හිගින්ස් පිටුවහල් කළ නිසා සැලැස්ම ක්‍රියාත්මක වූයේ නැත.<ref>[https://books.google.com/books?id=Jg5cEAAAQBAJ Intercolonial Intimacies: Relinking Latin/o America to the Philippines. 1898-1964 By Paula C. Park] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20221101151055/https://books.google.com.ph/books?id=Jg5cEAAAQBAJ|date=1 November 2022}} (INTRODUCTION: Residual Intercolonial Intimacies across the "Hispanic" Pacific)</ref> [[File:Combate_Naval_Iquique-Thomas_Somerscales.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Combate_Naval_Iquique-Thomas_Somerscales.jpg|thumb|1879 මැයි 21 වන දින ඉක්වික් සටන. පැසිෆික් යුද්ධයේදී චිලී ලැබූ ජයග්‍රහණය නව භූමි ප්‍රදේශ දක්වා ව්‍යාප්ත වීමට ඉඩ සැලසීය.]] චිලී සෙමෙන් තම බලපෑම පුළුල් කිරීමට සහ එහි දේශසීමා ස්ථාපිත කිරීමට පටන් ගත්තේය. ටැන්ටාකෝ ගිවිසුම මගින්, චිලෝ දූපත් සමූහය 1826 දී සංස්ථාගත කරන ලදී. චානාර්සිලෝ හි රිදී ලෝපස් සොයා ගැනීම සහ පේරු සමඟ පැසිෆික් සාගරයේ සමුද්‍රීය ආධිපත්‍යය පිළිබඳ ගැටුමකට තුඩු දුන් වැල්පරයිසෝ වරායේ වර්ධනය වන වෙළඳාම හේතුවෙන් ආර්ථිකය දියුණු වීමට පටන් ගත්තේය. ඒ සමඟම, දකුණු චිලියේ ස්වෛරීභාවය ශක්තිමත් කිරීමට උත්සාහ කරන ලද අතර, 1848 දී අරවුකානියාවට විනිවිද යාම තීව්‍ර කර ලන්කිහු ජර්මානු සංක්‍රමණිකයන් සමඟ යටත් විජිතයක් බවට පත් කරන ලදී. ජෝන් විලියම්ස් විල්සන්ගේ අණ යටතේ ෂූනර් ඇන්කුඩ් විසින් ෆෝට් බුල්ස් ආරම්භ කිරීමත් සමඟ, 1843 දී මැගලන්ස් කලාපය රට විසින් පාලනය කිරීමට පටන් ගත් අතර, එවකට බොලිවියාව සමඟ ආරවුලක් ඇති ඇන්ටොෆගස්ටා කලාපය මිනිසුන්ගෙන් පිරී යාමට පටන් ගත්තේය. 1829–1830 චිලී සිවිල් යුද්ධයෙන් පසුව, ජෝකින් ප්‍රීටෝ පරිපාලනය යටතේ කොන්සර්වේටිව්වරුන් ජයග්‍රහණය කළ 1833 චිලී ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව ලියා ක්‍රියාත්මක කරන ලද්දේ ත්‍රිත්ව අමාත්‍ය ඩියාගෝ පෝටේල්ස්ගේ ඉහළ බලපෑමෙනි. 1850 ගණන්වල චිලීහි තවත් සිවිල් යුද්ධ දෙකක් සිදු විය, එකක් 1851 දී සහ අනෙක 1859 දී. [[File:Territorial_losses_of_the_Republic_of_Chile_de_jure.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Territorial_losses_of_the_Republic_of_Chile_de_jure.svg|thumb|468x468පික්|චිලී ඉතිහාස ලේඛනයට අනුව චිලී ජනරජයේ භෞමික පාඩු (නීතිය අනුව)<ref name="Eyzaguirre">{{cite book |author1=Eyzaguirre, Jaime |title=Breve historia de las fronteras de Chile |date=1967 |publisher=Editorial Universitaria |language=es}}</ref>]]19 වන සියවසේ අගභාගයේදී, සන්තියාගෝහි රජය අරවුකානියා අත්පත් කර ගැනීමෙන් දකුණේ සිය ස්ථානය තහවුරු කර ගත්තේය. 1881 දී චිලී සහ ආර්ජන්ටිනාව අතර මායිම් ගිවිසුම මගින් මැගෙලන් සමුද්‍ර සන්ධිය පිළිබඳ චිලී ස්වෛරීභාවය තහවුරු කරන ලද අතර, 1842 දී ආරම්භ වූ ආරවුලකින් පසු නැගෙනහිර පැටගෝනියාවේ ඉතිරි කොටසෙහි තම හිමිකම් අත්හැරීමට ද රට පෙළඹුණි.<ref name="PatagoniaAustral">{{cite book |author=Mateo Martinic Beros |url=https://www.memoriachilena.gob.cl/602/w3-article-10386.html |title=Presencia de Chile en la Patagonia austral 1843 – 1879 |date=1971 |publisher=Editorial Andrés Bello |language=es |access-date=December 8, 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230331010856/https://www.memoriachilena.gob.cl/602/w3-article-10386.html |archive-date=31 March 2023 |url-status=live}}</ref> පේරු සහ බොලිවියාව සමඟ පැවති පැසිෆික් යුද්ධයේ (1879–83) ප්‍රතිඵලයක් ලෙස, චිලී රාජ්‍යය තම භූමි ප්‍රදේශය උතුරු දෙසට තුනෙන් එකකින් පමණ පුළුල් කළ අතර, බොලිවියාවේ පැසිෆික් කලාපයට ප්‍රවේශය ඉවත් කළ අතර, වටිනා නයිට්‍රේට් නිධි අත්පත් කර ගත් අතර, එය සූරාකෑම ජාතික සමෘද්ධිමත් යුගයකට මඟ පෑදීය. 1870 වන විට දකුණු ඇමරිකාවේ ඉහළ ආදායම් ලබන රටවලින් එකක් ලෙස චිලී රාජ්‍යයට එක් විය.<ref>{{cite book |last1=Baten |first1=Jörg |author-link=Jörg Baten |title=A History of the Global Economy. From 1500 to the Present. |date=2016 |publisher=Cambridge University Press |isbn=9781107507180 |page=137}}</ref> 1888 සැප්තැම්බර් 9 වන දින, ටහිටි රදගුරු මොන්සිග්නෝර් ජෝසේ මාරියා වර්ඩියර්ගේ උත්සාහයට ස්තූතිවන්ත වන්නට, ප්‍රාදේශීය රජු සමඟ අන්‍යෝන්‍ය කැමැත්ත ගිවිසුමක් අත්සන් කිරීමෙන් චිලී රාජ්‍යය පාස්කු දූපත අත්පත් කර ගත්තේය. වහල් වෙළෙන්දන් විසින් දිවයින නිරන්තරයෙන් ප්‍රහාර එල්ල කරන ලදී. නාවික නිලධාරි පොලිකාර්පෝ ටෝරෝ චිලී රජය නියෝජනය කළ අතර අටමු ටෙකේනා රපානුයි කවුන්සිලයේ ප්‍රධානියා විය. රාපා නුයි වැඩිහිටියන් ඔවුන්ගේ ප්‍රධානීන් ලෙස ඔවුන්ගේ පදවි නාම, ඔවුන්ගේ ඉඩම්වල අයිතිය, ඔවුන්ගේ සංස්කෘතියේ සහ සම්ප්‍රදායන්ගේ වලංගුභාවය සමාන කොන්දේසි මත අත් නොහරිමින් ස්වෛරීභාවය අත්හැරියහ. රාපා නුයිවරු කිසිවක් විකුණා දැමූ අතර චිලී රාජ්‍යයට සමාන කොන්දේසි යටතේ ඒකාබද්ධ කරන ලදී.<ref name="historia">{{Cite web |title=Historia de la Isla de Pascua: Su Incorporación y Su Conflicto Con La Williamson & Balfour. Daños Patrimoniales, Pretensiones Internacionales e Independentismos |url=http://www.soberaniachile.cl/historia_de_la_incorporacion_y_las_controversias_de_la_isla_de_pascua.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230321015938/http://www.soberaniachile.cl/historia_de_la_incorporacion_y_las_controversias_de_la_isla_de_pascua.html |archive-date=21 March 2023 |access-date=26 January 2024}}</ref> 1891 චිලී සිවිල් යුද්ධය ජනාධිපතිවරයා සහ කොංග්‍රසය අතර බලය නැවත බෙදා හැරීමක් සිදු කළ අතර, චිලී පාර්ලිමේන්තු විලාසිතාවේ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයක් ස්ථාපිත කළේය. කෙසේ වෙතත්, සිවිල් යුද්ධය දේශීය කර්මාන්ත සහ බලගතු චිලී බැංකු අවශ්‍යතා සංවර්ධනයට කැමති අය අතර තරඟයක් ද විය, විශේෂයෙන් විදේශීය ආයෝජකයින් සමඟ ශක්තිමත් සබඳතා තිබූ එඩ්වර්ඩ්ස් නිවස. වැඩි කල් නොගොස්, උත්සන්න වන භූ දේශපාලනික තරඟකාරිත්වය සහ පූනා ද අටකාමා ආරවුල මධ්‍යයේ රට ආර්ජන්ටිනාව සමඟ ඉතා මිල අධික නාවික අවි තරඟයක නිරත විය. පේරු සහ බොලිවියාවට එරෙහි පැසිෆික් යුද්ධයේ (1879–1883) ප්‍රතිඵලයක් ලෙස චිලී රටවල් දෙකෙන්ම සම්පත් බහුල භූමි ප්‍රදේශයක් ඈඳා ගැනීමට සහ කලාපීය බලවතෙකු ලෙස එහි තත්ත්වය තවදුරටත් තහවුරු කර ගැනීමට හේතු විය. පසුව එය ඇමරිකාවේ ප්‍රමුඛ නාවික බලවතෙකු ලෙස මතු වූ අතර, 1885 පැනමා අර්බුදයට එක්සත් ජනපද මැදිහත්වීමට විරෝධය දැක්වීමට නැවක් පවා යැවීය. චිලී බටහිර අර්ධගෝලයේ එක්සත් ජනපද ආධිපත්‍යයට තර්ජනය කළ හැකි අතර, 1891 දී බැල්ටිමෝර් අර්බුදය අතරතුර රටවල් දෙක යුද්ධයට ආසන්න විය.<ref name="sater">William Sater, ''Chile and the United States: Empires in Conflict'', Athens, GA; University of Georgia Press, {{ISBN|0-8203-1249-5}} p.51</ref> === 20 වන සියවස === [[File:Chilean_battleship_Almirante_Latorre.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chilean_battleship_Almirante_Latorre.jpg|වම|thumb|1921 දී චිලියේ අල්මිරන්ට් ලැටෝරේ ඩ්‍රෙඩ්නෝට්]] 20 වන සියවසේ මුල් භාගයේදී චිලී රාජ්‍යය තම භූමිය සම්පූර්ණයෙන්ම තහවුරු කර දිගුකාලීන රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික සහ භෞමික ආරවුල් විසඳා ගත්තේය. ආර්ජන්ටිනාව සමඟ එහි වත්මන් දේශසීමා 1902 දී බ්‍රිතාන්‍ය බේරුම්කරණය හරහා සහ ඊළඟ වසරේ පූනා ද ඇටකාමා ආරවුල ද්විපාර්ශ්විකව විසඳා ගැනීම හරහා අවසන් කරන ලදී. 1904 දී චිලී සහ බොලිවියාව සාමය සහ මිත්‍රත්වය පිළිබඳ ගිවිසුමක් අත්සන් කළ අතර එමඟින් රටවල් දෙකම අතර දේශසීමාව පැහැදිලි විය. චිලී ආර්ථිකය අර්ධ වශයෙන් පාලක කතිපයාධිකාරයේ අවශ්‍යතා ආරක්ෂා කරන පද්ධතියක් බවට පිරිහී ගියේය. 1920 ගණන් වන විට, නැගී එන මධ්‍යම සහ කම්කරු පන්ති, ප්‍රතිසංස්කරණවාදී ජනාධිපතිවරයෙකු වන ආටුරෝ ඇලෙසැන්ඩ්‍රි තෝරා පත් කර ගැනීමට තරම් බලවත් වූ අතර, ඔහුගේ වැඩසටහන ගතානුගතික සම්මේලනයකින් කලකිරීමට පත් විය. 1920 ගණන්වලදී, ශක්තිමත් මහජන සහයෝගයක් ඇති මාක්ස්වාදී කණ්ඩායම් මතු විය.<ref name="countrystudies" /> A military coup led by General [[:en:Luis_Altamirano|Luis Altamirano]] in 1924 set off a period of political instability that lasted until 1932. Of the ten governments that held power in that period, the longest lasting was that of General [[:en:Carlos_Ibáñez_del_Campo|Carlos Ibáñez del Campo]], who briefly ruled as [[:en:De_facto|de facto]] dictator in 1925 and then again between 1927 and 1931. These authoritarian governments were comparatively less harsh and corrupt than counterparts elsewhere in Latin America By relinquishing power to a democratically elected successor, Ibáñez del Campo retained the respect of a large enough segment of the population to remain a viable politician for more than thirty years, in spite of the vague and shifting nature of his ideology. When constitutional rule was restored in 1932, a strong middle-class party, the Radicals, emerged. It became the key force in coalition governments for the next 20 years. During the period of [[:en:Radical_Party_(Chile)|Radical Party]] dominance (1932–52), the state increased its role in the economy. In 1952, voters returned Ibáñez del Campo to office for another six years. [[:en:Jorge_Alessandri|Jorge Alessandri]] succeeded Ibáñez del Campo in 1958, bringing Chilean conservatism back into power democratically for another term. 1924 දී ජෙනරාල් ලුයිස් අල්ටමිරානෝ විසින් මෙහෙයවන ලද හමුදා කුමන්ත්‍රණයක් 1932 දක්වා පැවති දේශපාලන අස්ථාවරත්වයේ කාල පරිච්ඡේදයක් ආරම්භ කළේය. එම කාලය තුළ බලය දැරූ ආණ්ඩු දහයෙන්, දීර්ඝතම කාලය වූයේ 1925 දී තථ්‍ය ඒකාධිපතියෙකු ලෙස කෙටි කාලයක් පාලනය කළ ජෙනරාල් කාලෝස් ඉබානෙස් ඩෙල් කැම්පෝගේ ආණ්ඩු වන අතර පසුව 1927 සහ 1931 අතර කාලය තුළ නැවත පාලනය කළේය. මෙම ඒකාධිපති ආණ්ඩු ලතින් ඇමරිකාවේ වෙනත් තැන්වල සගයන්ට වඩා සාපේක්ෂව අඩු රළු සහ දූෂිත විය.<ref>{{Cite book |last=Fowler |first=Will |title=Authoritarianism in Latin America since independence |publisher=Greenwood Press |year=1996 |isbn=0-313-29843-2 |location=University of Virginia |pages=30–96}}</ref><ref>{{cite book |last=Frazier |first=Lessie Jo |url=https://books.google.com/books?id=gQU-GYGeVSEC&pg=PA163 |title=Salt in the Sand: Memory, Violence, and the Nation-State in Chile, 1890 to the Present |date=17 July 2007 |publisher=Duke University Press |isbn=978-0-8223-4003-4 |pages=163–184 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020445/https://books.google.com/books?id=gQU-GYGeVSEC&pg=PA163#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදීව තේරී පත් වූ අනුප්‍රාප්තිකයෙකුට බලය අත්හැරීමෙන්, ඉබානෙස් ඩෙල් කැම්පෝ ඔහුගේ දෘෂ්ටිවාදයේ නොපැහැදිලි සහ වෙනස් වන ස්වභාවය තිබියදීත්, වසර තිහකට වැඩි කාලයක් ශක්‍ය දේශපාලනඥයෙකු ලෙස රැඳී සිටීමට තරම් විශාල ජනගහනයක කොටසකගේ ගෞරවය රඳවා ගත්තේය. 1932 දී ව්‍යවස්ථාමය පාලනය ප්‍රතිෂ්ඨාපනය කරන විට, ශක්තිමත් මධ්‍යම පාන්තික පක්ෂයක් වන රැඩිකල් පක්ෂය මතු විය. එය ඉදිරි වසර 20 සඳහා සන්ධාන ආණ්ඩු වල ප්‍රධාන බලවේගය බවට පත්විය. රැඩිකල් පක්ෂ ආධිපත්‍යයේ (1932–52) කාලය තුළ, රාජ්‍යය ආර්ථිකය තුළ එහි භූමිකාව වැඩි කළේය. 1952 දී, ඡන්දදායකයින් ඉබානෙස් ඩෙල් කැම්පෝව තවත් වසර හයක් සඳහා නැවත බලයට පත් කළහ. 1958 දී ජෝර්ජ් ඇලෙසැන්ඩ්‍රි ඉබානෙස් ඩෙල් කැම්පෝගෙන් පසු චිලී ගතානුගතිකවාදය තවත් වාරයක් සඳහා ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදීව බලයට ගෙන ආවේය. The [[:en:1964_Chilean_presidential_election|1964 presidential election]] of [[:en:Christian_Democrat_Party_of_Chile|Christian Democrat]] [[:en:Eduardo_Frei_Montalva|Eduardo Frei Montalva]] by an [[:en:Majority|absolute majority]] initiated a period of major reform. Under the slogan "Revolution in Liberty", the Frei administration embarked on far-reaching social and economic programs, particularly in education, housing, and [[:en:Agrarian_reform|agrarian reform]], including rural unionization of agricultural workers. By 1967, however, Frei encountered increasing opposition from leftists, who charged that his reforms were inadequate, and from conservatives, who found them excessive. At the end of his term, Frei had not fully achieved his party's ambitious goals. 1964 දී ක්‍රිස්තියානි ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී එඩුවාඩෝ ෆ්‍රෙයි මොන්ටල්වාගේ ජනාධිපතිවරණ ඡන්ද විමසීමෙන් ප්‍රධාන ප්‍රතිසංස්කරණ කාල පරිච්ඡේදයක් ආරම්භ විය. "නිදහසේ විප්ලවය" යන සටන් පාඨය යටතේ, ෆ්‍රෙයි පරිපාලනය කෘෂිකාර්මික සේවකයින්ගේ ග්‍රාමීය වෘත්තීය සමිතිකරණය ඇතුළුව, විශේෂයෙන් අධ්‍යාපනය, නිවාස සහ කෘෂිකාර්මික ප්‍රතිසංස්කරණවල දුරදිග යන සමාජ හා ආර්ථික වැඩසටහන් ආරම්භ කළේය. කෙසේ වෙතත්, 1967 වන විට, ෆ්‍රෙයිට ඔහුගේ ප්‍රතිසංස්කරණ ප්‍රමාණවත් නොවන බවට චෝදනා කළ වාමාංශිකයින්ගෙන් සහ ඒවා අධික ලෙස සැලකූ කොන්සර්වේටිව්වරුන්ගෙන් වැඩිවන විරෝධයට මුහුණ දීමට සිදු විය. ඔහුගේ ධුර කාලය අවසානයේ, ෆ්‍රෙයි තම පක්ෂයේ අභිලාෂකාමී ඉලක්ක සම්පූර්ණයෙන්ම සාක්ෂාත් කර ගෙන නොතිබුණි.<ref name="countrystudies" /> [[File:Salvador_Allende_Gossens-.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Salvador_Allende_Gossens-.jpg|thumb|සැල්වදෝර් අයියන්ඩේ]] In the 1970 election, Senator [[:en:Salvador_Allende|Salvador Allende]] of the [[:en:Socialist_Party_of_Chile|Socialist Party of Chile]] (then part of the "[[:en:Popular_Unity_(Chile)|Popular Unity]]" coalition which included the Communists, Radicals, Social-Democrats, dissident Christian Democrats, the Popular Unitary Action Movement, and the Independent Popular Action), achieved a partial majority in a [[:en:Plurality_(voting)|plurality]] of votes in a three-way contest, followed by candidates Radomiro Tomic for the Christian Democrat Party and Jorge Alessandri for the Conservative Party. Allende was not elected with an absolute majority, receiving fewer than 35% of the votes. The [[:en:National_Congress_of_Chile|Chilean Congress]] conducted a runoff vote between the leading candidates, Allende and former president Jorge Alessandri, and, keeping with tradition, chose Allende by a vote of 153 to 35. Frei refused to form an alliance with Alessandri to oppose Allende, on the grounds that the Christian Democrats were a workers' party and could not make common cause with the right wing 1970 මැතිවරණයේදී, චිලී සමාජවාදී පක්ෂයේ (එවකට කොමියුනිස්ට්වාදීන්, රැඩිකල්වාදීන්, සමාජ-ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදීන්, විරුද්ධ ක්‍රිස්තියානි ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදීන්, ජනප්‍රිය ඒකීය ක්‍රියාකාරී ව්‍යාපාරය සහ ස්වාධීන ජනප්‍රිය ක්‍රියාමාර්ග ඇතුළත් "ජනප්‍රිය එක්සත්" සන්ධානයේ කොටසක්) සෙනෙට් සභික සැල්වදෝර් ඇලෙන්ඩේ,<ref name="countrystudies" /> ත්‍රි-මාර්ග තරඟයකින් බහුතර ඡන්ද සංඛ්‍යාවකින් අර්ධ බහුතරයක් ලබා ගත් අතර, පසුව ක්‍රිස්තියානි ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී පක්ෂය සඳහා අපේක්ෂකයින් වන රඩොමිරෝ ටොමික් සහ කොන්සර්වේටිව් පක්ෂය සඳහා ජෝර්ජ් ඇලෙසැන්ඩ්‍රි තෝරා ගන්නා ලදී. ඇලෙන්ඩේ නිරපේක්ෂ බහුතරයකින් තේරී පත් නොවූ අතර, ඡන්දවලින් 35% කටත් වඩා අඩු ප්‍රමාණයක් ලබා ගත්තේය. චිලී කොංග්‍රසය ප්‍රමුඛ අපේක්ෂකයින් වන ඇලෙන්ඩේ සහ හිටපු ජනාධිපති ජෝර්ජ් ඇලෙසැන්ඩ්‍රි අතර දෙවන වටයේ ඡන්දයක් පැවැත්වූ අතර, සම්ප්‍රදායට අනුකූලව, 153 සිට 35 දක්වා ඡන්දයකින් ඇලෙන්ඩේ තෝරා ගත්තේය. ක්‍රිස්තියානි ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදීන් කම්කරු පක්ෂයක් වන අතර දක්ෂිණාංශිකයින් සමඟ පොදු හේතුවක් ඇති කර ගත නොහැකි බව යන පදනම මත ඇලෙන්ඩේට විරුද්ධ වීමට ඇලෙසැන්ඩ්‍රි සමඟ සන්ධානයක් ඇති කර ගැනීම ෆ්‍රේ ප්‍රතික්ෂේප කළේය.<ref>{{Cite book |last=Mares |first=David |url=https://books.google.com/books?id=0Y3EWkKZsYcC&pg=PA145 |title=The United States and Chile: Coming in from the Cold |author2=Francisco Rojas Aravena |publisher=Routledge |year=2001 |isbn=978-0-415-93125-0 |page=145 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020509/https://books.google.com/books?id=0Y3EWkKZsYcC&pg=PA145 |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref><ref>{{cite book |last=Trento |first=Joseph J. |url=https://books.google.com/books?id=3uPBM7z_62gC&pg=PA560 |title=The Secret History of the CIA |publisher=Carroll & Graf Publishers |year=2005 |isbn=978-0-7867-1500-8 |page=560 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150319065032/http://books.google.com/books?id=3uPBM7z_62gC&pg=PA560 |archive-date=19 March 2015 |url-status=dead}}</ref> An [[:en:Economic_depression|economic depression]] that began in 1972 was exacerbated by [[:en:Capital_flight|capital flight]], plummeting private investment, and withdrawal of bank deposits in response to Allende's socialist program. Production fell and unemployment rose. Allende adopted measures including price freezes, wage increases, and tax reforms, to increase consumer spending and redistribute income downward. Joint public-private [[:en:Public_works|public works]] projects helped reduce unemployment.<ref name="De Vylder">{{cite book |last=De Vylder |first=Stefan |title=Allende's Chile: The Political Economy of the Rise and Fall of the Unidad Popular |date=5 March 2009 |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-10757-0}}</ref>{{Page needed|date=September 2010}} Much of the banking sector was [[:en:Nationalization|nationalized]]. Many enterprises within the [[:en:Copper#Production|copper]], coal, iron, [[:en:Caliche_(mineral)#Chilean_caliche|nitrate]], and steel industries were [[:en:Nationalization#Expropriation|expropriated]], nationalized, or subjected to state intervention. Industrial output increased sharply and unemployment fell during the Allende administration's first year. 1972 දී ආරම්භ වූ ආර්ථික අවපාතයක්, ඇලෙන්ඩේගේ සමාජවාදී වැඩසටහනට ප්‍රතිචාර වශයෙන් ප්‍රාග්ධනය ඉවත් කිරීම, පෞද්ගලික ආයෝජන පහත වැටීම සහ බැංකු තැන්පතු ඉවත් කර ගැනීම මගින් උග්‍ර විය. නිෂ්පාදනය පහත වැටුණු අතර විරැකියාව ඉහළ ගියේය. පාරිභෝගික වියදම් වැඩි කිරීමට සහ ආදායම පහළට බෙදා හැරීම සඳහා ඇලෙන්ඩේ මිල කැටි කිරීම්, වැටුප් වැඩිවීම් සහ බදු ප්‍රතිසංස්කරණ ඇතුළු පියවර අනුගමනය කළේය.<ref>{{cite book |author=Lois Hecht Oppenheim |url=https://books.google.com/books?id=99ZLX52z_noC&pg=PA52 |title=Politics in Chile: Socialism, Authoritarianism, and Market Democracy |publisher=Westview Press |year=2007 |isbn=978-0-7867-3426-9 |page=52 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020433/https://books.google.com/books?id=99ZLX52z_noC&pg=PA52#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> ඒකාබද්ධ රාජ්‍ය-පෞද්ගලික පොදු වැඩ ව්‍යාපෘති විරැකියාව අඩු කිරීමට උපකාරී විය.<ref name="De Vylder" /> බැංකු අංශයේ බොහෝ ප්‍රදේශ ජනසතු කරන ලදී. තඹ, ගල් අඟුරු, යකඩ, නයිට්‍රේට් සහ වානේ කර්මාන්ත තුළ බොහෝ ව්‍යවසායන් අත්පත් කර ගැනීම, ජනසතු කිරීම හෝ රාජ්‍ය මැදිහත්වීමට ලක් කිරීම. ඇලෙන්ඩේ පරිපාලනයේ පළමු වසර තුළ කාර්මික නිෂ්පාදනය තියුනු ලෙස වැඩි වූ අතර විරැකියාව පහත වැටුණි.<ref name="De Vylder" /> Allende's program included advancement of workers' interests, replacing the judicial system with "socialist legality",<ref name="friedman368">{{cite book |last=Friedman |first=Norman |url=https://books.google.com/books?id=0CIXLdxhQMAC&pg=PA367 |title=The Fifty-Year War: Conflict and Strategy in the Cold War |date=1 March 2007 |publisher=Naval Institute Press |isbn=978-1-59114-287-4 |pages=367–368 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020229/https://books.google.com/books?id=0CIXLdxhQMAC&pg=PA367 |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> nationalization of banks and forcing others to bankruptcy,<ref name="friedman368" /> and strengthening "popular militias" known as MIR. Started under former President Frei, the Popular Unity platform also called for nationalization of Chile's major copper mines in the form of a constitutional amendment. The measure was passed unanimously by Congress. As a result, the [[:en:Richard_Nixon|Richard Nixon]] administration [[:en:United_States_intervention_in_Chile|organized and inserted secret operatives]] in Chile, in order to swiftly destabilize Allende's government. In addition, US financial pressure restricted international economic credit to Chile. The economic problems were also exacerbated by Allende's public spending, financed mostly through printing money, and by poor credit ratings given by commercial banks. Simultaneously, opposition media, politicians, business guilds and other organizations helped to accelerate a campaign of domestic political and economical destabilization, some of which was backed by the United States By early 1973, inflation was out of control. On 26 May 1973, Chile's Supreme Court, which was opposed to Allende's government, unanimously denounced Allende's ''disruption of the legality of the nation''. Although illegal under the Chilean constitution, the court supported and strengthened Pinochet's soon-to-be seizure of power ඇලෙන්ඩේගේ වැඩසටහනට කම්කරුවන්ගේ අවශ්‍යතා ප්‍රවර්ධනය කිරීම,<ref name="De Vylder" /><ref>{{cite web |title=Allende wins the elections: first coup attempt |url=http://grace.evergreen.edu/~arunc/texts/chile/torre/Allende.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20080107150857/http://grace.evergreen.edu/~arunc/texts/chile/torre/Allende.html |archive-date=7 January 2008 |access-date=17 December 2009 |publisher=Grace.evergreen.edu}}</ref> අධිකරණ පද්ධතිය "සමාජවාදී නීත්‍යානුකූලභාවය" සමඟ ප්‍රතිස්ථාපනය කිරීම,<ref name="friedman368" /> බැංකු ජනසතු කිරීම සහ අනෙක් අය බංකොලොත්භාවයට බල කිරීම,<ref name="friedman368" /> සහ MIR ලෙස හැඳින්වෙන "ජනප්‍රිය මිලීෂියා" ශක්තිමත් කිරීම ඇතුළත් විය.<ref name="friedman368" /> හිටපු ජනාධිපති ෆ්‍රෙයි යටතේ ආරම්භ කරන ලද පොපියුලර් යුනිටි වේදිකාව, ව්‍යවස්ථා සංශෝධනයක් ආකාරයෙන් චිලියේ ප්‍රධාන තඹ පතල් ජනසතු කිරීම සඳහා ද ඉල්ලා සිටියේය. මෙම පියවර කොංග්‍රසය විසින් ඒකමතිකව සම්මත කරන ලදී. එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස,<ref>{{cite book |last=Qureshi |first=Lubna Z. |url=https://books.google.com/books?id=alISgQdNY4kC&pg=PA86 |title=Nixon, Kissinger, and Allende: U.S. Involvement in the 1973 Coup in Chile |publisher=Lexington Books |year=2009 |isbn=978-0-7391-2655-4 |pages=86–97 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020042/https://books.google.com/books?id=alISgQdNY4kC&pg=PA86#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> රිචඩ් නික්සන් පරිපාලනය ඇලෙන්ඩේගේ රජය ඉක්මනින් අස්ථාවර කිරීම සඳහා චිලීයේ රහස් ක්‍රියාකාරීන් සංවිධානය කර ඇතුළත් කළේය.<ref>{{cite web |title=Report on CIA Chilean Task Force activities |url=http://www.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB8/ch01-01.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20100211203442/http://www.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB8/ch01-01.htm |archive-date=11 February 2010 |access-date=11 March 2010 |work=Chile and the United States: Declassified Documents relating to the Military Coup, 1970–1976 |publisher=The National Security Archive: Electronic Briefing Books (George Washington University)}}</ref> ඊට අමතරව, එක්සත් ජනපද මූල්‍ය පීඩනය චිලීට ජාත්‍යන්තර ආර්ථික ණය සීමා කළේය.<ref name="fas.org">{{cite web |title=Covert Action In Chile 1963–1973, Staff Report Of The Select Committee To Study Governmental Operations With Respect To Intelligence Activities |url=https://fas.org/irp/ops/policy/church-chile.htm |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20091003144646/http://www.fas.org/irp/ops/policy/church-chile.htm |archive-date=3 October 2009 |access-date=17 December 2009 |publisher=Federation of American Scientists}}</ref> ඇලෙන්ඩේගේ රාජ්‍ය වියදම්, ප්‍රධාන වශයෙන් මුදල් මුද්‍රණය කිරීම හරහා මූල්‍යකරණය කිරීම සහ වාණිජ බැංකු විසින් ලබා දුන් දුර්වල ණය ශ්‍රේණිගත කිරීම් මගින් ආර්ථික ගැටලු තවත් උග්‍ර විය.<ref>{{Cite news|url=http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,879153,00.html|title=Tightening the Belt|date=7 August 1972|magazine=[[Time (magazine)|Time]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20101022175928/http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,879153,00.html|archive-date=22 October 2010|url-status=dead}}</ref> ඒ සමඟම, විපක්ෂ මාධ්‍ය, දේශපාලනඥයින්, ව්‍යාපාරික සංසද සහ අනෙකුත් සංවිධාන දේශීය දේශපාලන හා ආර්ථික අස්ථාවර කිරීමේ ව්‍යාපාරයක් වේගවත් කිරීමට උපකාරී වූ අතර, ඉන් සමහරක් එක්සත් ජනපදයේ සහාය ලැබීය.<ref name="fas.org" /><ref>{{cite web |title=Equipo Nizkor – CIA Activities in Chile – September 18, 2000 |url=http://www.derechos.org/nizkor/chile/doc/hinchey.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20080513083911/http://www.derechos.org/nizkor/chile/doc/hinchey.html |archive-date=13 May 2008 |access-date=17 December 2009 |publisher=Derechos.org}}</ref> 1973 මුල් භාගය වන විට, උද්ධමනය පාලනයෙන් තොර විය. 1973 මැයි 26 වන දින, ඇලෙන්ඩේගේ රජයට විරුද්ධ වූ චිලීයේ ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණය, ඇලෙන්ඩේ ජාතියේ නීත්‍යානුකූලභාවය කඩාකප්පල් කිරීම ඒකමතිකව හෙළා දුටුවේය. චිලී ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව යටතේ නීති විරෝධී වුවද, අධිකරණය ඉක්මනින් බලය අල්ලා ගැනීමට පිනෝචේට සහාය දුන් අතර එය ශක්තිමත් කළේය.<ref name="friedman368" /><ref>{{cite web |title=Transition to Democracy in Latin America: The Role of the judiciary |url=http://www.law.yale.edu/documents/pdf/rightdegree_independence(5).pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130819213445/http://www.law.yale.edu/documents/pdf/rightdegree_independence%285%29.pdf |archive-date=19 August 2013 |publisher=Yale University}}</ref> පිනොචේ යුගය (1973–1990) ඔගස්ටෝ පිනෝචෙට් 21 වන සියවස ==== පිනොචේ යුගය (1973–1990) ==== [[File:Golpe_de_Estado_1973.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Golpe_de_Estado_1973.jpg|වම|thumb|1973 චිලී කුමන්ත්‍රණය අතරතුර ලා මොනේඩා ජනාධිපති මන්දිරයට බෝම්බ හෙලන ප්‍රහාරක ජෙට් යානා]] On 11 September 1973, a [[:en:Chilean_coup_of_1973|military coup]] overthrew Allende, who apparently committed suicide as the armed forces bombarded the [[:en:La_Moneda_Palace|presidential palace]]The degree to which [[:en:U.S._intervention_in_Chile#1973_coup|the United States was involved in the coup]] remains debated; after Allende was overthrown, U.S. Secretary of State [[:en:Henry_Kissinger|Henry Kissinger]] told [[:en:President_of_the_United_States|U.S. president]] [[:en:Richard_Nixon|Richard Nixon]] that the United States had "helped" the coup indirectly. Historian Sebastián Hurtado contends there is no documentary evidence to support that the U.S. government was actively involved in the coordination and execution the coup; however, upon Allende's election in 1970, Kissinger had stated "I don't see why we need to stand by and watch a country go Communist due to the irresponsibility of its own people" while Nixon had expressed that the Allende government should not be consolidated and acted decisively to destabilize his government. A military junta, led by General [[:en:Augusto_Pinochet|Augusto Pinochet]], took control of the country. His regime was marked by widespread [[:en:Human_rights_violations_in_Pinochet's_Chile|human rights violations]]. Chile initiated and actively participated in [[:en:Operation_Condor|Operation Condor]], a U.S.-backed campaign to suppress leftists and their sympathizes. In October 1973, at least 72 people were murdered by the [[:en:Caravan_of_Death|Caravan of Death]]. According to the [[:en:Rettig_Report|Rettig Report]] and [[:en:Valech_Commission|Valech Commission]], during the Pinochet regime's 15-year rule, at least 2,115 were killed, and at least 27,265<ref name="sintesis">{{cite web |title=Sintesis Ok |url=http://www.comisionprisionpoliticaytortura.cl/filesapp/Sintesis.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20070727031254/http://www.comisionprisionpoliticaytortura.cl/filesapp/Sintesis.pdf |archive-date=27 July 2007 |access-date=17 December 2009}}</ref> were tortured (including 88 children younger than 12 years old); many were detained, tortured, and executed at the national stadium. In 2011, Chile recognized an additional 9,800 victims, bringing the total number killed, tortured or imprisoned for political reasons to 40,018. Among the victims was internationally known poet-singer [[:en:Víctor_Jara|Víctor Jara]]. 1973 සැප්තැම්බර් 11 වන දින හමුදා කුමන්ත්‍රණයකින් ඇලෙන්ඩේ බලයෙන් පහ කරන ලද අතර, සන්නද්ධ හමුදා ජනාධිපති මන්දිරයට බෝම්බ හෙලීමේදී ඔහු සියදිවි නසා ගත් බව පෙනේ.<ref>{{Cite book |last=Soto |first=Óscar |title=El último día de Salvador Allende |publisher=Aguilar |year=1999 |isbn=978-956-239-084-2}}{{page needed|date=July 2013}}</ref><ref>{{Cite book |last=Ahumada |first=Eugeno |title=Chile: La memoria prohibida}}{{page needed|date=July 2013}}</ref> එක්සත් ජනපදය කුමන්ත්‍රණයට සම්බන්ධ වූ ප්‍රමාණය තවමත් විවාදයට භාජනය වී ඇත; ඇලෙන්ඩේ බලයෙන් පහ කිරීමෙන් පසුව, එක්සත් ජනපද රාජ්‍ය ලේකම් හෙන්රි කිසිංගර් එක්සත් ජනපද ජනාධිපති රිචඩ් නික්සන්ට පැවසුවේ එක්සත් ජනපදය කුමන්ත්‍රණයට වක්‍රව "උදව්" කළ බවයි.<ref>{{cite web |date=16 September 2013 |title=Kissinger and Chile: the Declassified Record |url=http://www2.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB437/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20130917045957/http://www2.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB437/ |archive-date=17 September 2013 |access-date=16 September 2013 |publisher=The National Security Archive}}</ref> ඉතිහාසඥ සෙබස්තියන් හර්ටාඩෝ තර්ක කරන්නේ එක්සත් ජනපද රජය කුමන්ත්‍රණය සම්බන්ධීකරණය හා ක්‍රියාත්මක කිරීම සඳහා ක්‍රියාකාරීව සම්බන්ධ වූ බවට සහාය දැක්වීමට කිසිදු ලේඛනමය සාක්ෂියක් නොමැති බවයි; කෙසේ වෙතත්, 1970 දී ඇලෙන්ඩේ තේරී පත්වීමේදී, කිසිංගර් ප්‍රකාශ කර තිබුණේ "තමන්ගේම ජනතාවගේ වගකීම් විරහිතභාවය නිසා රටක් කොමියුනිස්ට් වීම බලා සිටීමට අපට අවශ්‍ය ඇයි කියා මට නොපෙනේ" යනුවෙනි,<ref name="k745">{{cite web |last=Lewis |first=Anthony |date=1975-02-27 |title=The Kissinger Doctrine |url=https://www.nytimes.com/1975/02/27/archives/the-kissinger-doctrine.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220912084418/https://www.nytimes.com/1975/02/27/archives/the-kissinger-doctrine.html |archive-date=12 September 2022 |access-date=2024-05-08 |website=The New York Times}}</ref><ref name="Hurtado">{{cite web |author1=Juan Paulo Iglesias |date=25 August 2023 |title=Sebastián Hurtado, historiador: "Estados Unidos no tuvo participación directa en el Golpe, pero sí quería que Allende cayera" |url=https://www.latercera.com/la-tercera-sabado/noticia/sebastian-hurtado-historiador-estados-unidos-no-tuvo-participacion-directa-en-el-golpe-pero-si-queria-que-allende-cayera/3UXITS4IUNB3RPPB57ILMYDO64/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240912221446/https://www.latercera.com/la-tercera-sabado/noticia/sebastian-hurtado-historiador-estados-unidos-no-tuvo-participacion-directa-en-el-golpe-pero-si-queria-que-allende-cayera/3UXITS4IUNB3RPPB57ILMYDO64/ |archive-date=12 September 2024 |access-date=12 January 2025 |publisher=La Tercera |language=es}}</ref> නික්සන් ප්‍රකාශ කර තිබුණේ ඇලෙන්ඩේ රජය ඒකාබද්ධ නොකළ යුතු බවත් ඔහුගේ රජය අස්ථාවර කිරීමට තීරණාත්මකව ක්‍රියා කළ යුතු බවත්ය.<ref name="Hurtado" /><ref>{{cite journal|last1=Hurtado|first1=Sebastián|date=10 October 2016|title=Chile y Estados Unidos, 1964-1973. Una nueva mirada|journal=Nuevo Mundo Mundos Nuevos|language=es|doi=10.4000/nuevomundo.69698|doi-access=free}}</ref> ජෙනරාල් ඔගස්ටෝ පිනෝචෙට්ගේ නායකත්වයෙන් යුත් හමුදා ජුන්ටාවක් රට පාලනය කළේය. ඔහුගේ පාලනය පුළුල් මානව හිමිකම් උල්ලංඝනයන්ගෙන් සලකුණු විය. චිලී රාජ්‍යය වාමාංශිකයන් සහ ඔවුන්ගේ හිතවතුන් මර්දනය කිරීම සඳහා එක්සත් ජනපදයේ පිටුබලය ලත් මෙහෙයුමක් වන ඔපරේෂන් කොන්ඩෝර් ආරම්භ කර ක්‍රියාකාරීව සහභාගී විය.<ref>{{cite web |last1=Dinges |first1=John |title=Operation Condor |url=http://www.latinamericanstudies.org/chile/operation-condor.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20180722031734/http://www.latinamericanstudies.org/chile/operation-condor.htm |archive-date=22 July 2018 |access-date=6 July 2018 |website=latinamericanstudies.org |publisher=Columbia University}}</ref> 1973 ඔක්තෝම්බර් මාසයේදී, කැරවාන් ඔෆ් ඩෙත් විසින් අවම වශයෙන් පුද්ගලයින් 72 දෙනෙකු ඝාතනය කරන ලදී.<ref>{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/850932.stm|title=Flashback: Caravan of Death|date=25 July 2000|work=BBC|access-date=11 March 2008|archive-url=https://web.archive.org/web/20080226211503/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/850932.stm|archive-date=26 February 2008|url-status=live}}</ref> රෙටිග් වාර්තාව සහ වැලෙක් කොමිසමට අනුව, පිනොචෙට් පාලන සමයේ වසර 15 ක පාලන සමයේදී අවම වශයෙන් 2,115 ක් ඝාතනය කරන ලද අතර,<ref>{{cite web |author=Ministerio del Interior |date=3 August 1999 |title=Ministerio del Interior, Programa de Derechos Humanos – ddhh_rettig |url=http://www.ddhh.gov.cl/ddhh_rettig.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20091223174254/http://www.ddhh.gov.cl/ddhh_rettig.html |archive-date=23 December 2009 |access-date=17 December 2009 |publisher=Ddhh.gov.cl}}</ref> අවම වශයෙන් 27,265 ක්<ref name="sintesis" /> වධ හිංසාවලට ලක් කරන ලදී (වයස අවුරුදු 12 ට අඩු ළමුන් 88 ක් ඇතුළුව);<ref name="sintesis" /> බොහෝ දෙනෙකු රඳවා තබා ගැනීම, වධහිංසා පැමිණවීම සහ ජාතික ක්‍රීඩාංගනයේදී මරණ දඬුවම නියම කරන ලදී. 2011 දී, චිලී රාජ්‍යය තවත් වින්දිතයින් 9,800 ක් හඳුනා ගත් අතර, දේශපාලන හේතූන් මත මරා දැමූ, වධහිංසා පමුණුවන ලද හෝ සිරගත කරන ලද මුළු සංඛ්‍යාව 40,018 දක්වා ගෙන ආවේය.<ref>Eva Vergara (18 August 2015). [https://www.huffingtonpost.com/2011/08/18/chile-recognizes-9800-more-pinochet-victims_n_930754.html Chile Recognizes 9,800 More Pinochet Victims] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20151231220056/http://www.huffingtonpost.com/2011/08/18/chile-recognizes-9800-more-pinochet-victims_n_930754.html|date=31 December 2015}}. ''The Associated Press'' via ''The Huffington Post.'' Retrieved 25 August 2015.</ref> වින්දිතයින් අතර ජාත්‍යන්තරව ප්‍රසිද්ධ කවියෙකු-ගායකයෙකු වන වික්ටර් ජාරා ද විය.[[File:Augusto_Pinochet_foto_oficial_coloreada.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Augusto_Pinochet_foto_oficial_coloreada.jpg|thumb|ඔගස්ටෝ පිනෝචෙට්]] 1980 සැප්තැම්බර් 11 වන දින මතභේදාත්මක ජනමත විචාරණයක් මගින් නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවක් අනුමත කරන ලද අතර, ජෙනරාල් පිනොචෙට් වසර අටක කාලයක් සඳහා ජනරජයේ ජනාධිපති බවට පත්විය. පිනෝචෙට් රටේ පාලනය ලබා ගැනීමෙන් පසු, කැපවූ චිලී විප්ලවවාදීන් සිය ගණනක් නිකරගුවාවේ සැන්ඩිනිස්ටා හමුදාවට, ආර්ජන්ටිනාවේ ගරිල්ලා හමුදාවන්ට හෝ කියුබාවේ, නැගෙනහිර යුරෝපයේ සහ උතුරු අප්‍රිකාවේ පුහුණු කඳවුරුවලට සම්බන්ධ වූහ.<ref>{{cite book |author1=Pamela Constable |author-link=Pamela Constable |url=https://archive.org/details/nationofenemiesc00cons |title=A Nation of Enemies: Chile Under Pinochet |author2=Arturo Valenzuela |author2-link=Arturo Valenzuela |publisher=W W Norton & Company Incorporated |year=1993 |isbn=978-0-393-30985-0 |page=150}}</ref> 1980 ගණන්වල අගභාගයේදී, 1982 ආර්ථික බිඳවැටීම<ref>{{cite book |last1=Klein |first1=Naomi |author-link=Naomi Klein |url=https://books.google.com/books?id=PwHUAq5LPOQC&pg=PA85 |title=The Shock Doctrine: The Rise of Disaster Capitalism |date=1 April 2010 |publisher=Henry Holt and Company (2007) |isbn=978-1-4299-1948-7 |page=85 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020106/https://books.google.com/books?id=PwHUAq5LPOQC&pg=PA85#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> සහ 1983-88 දී ඇති වූ මහජන සිවිල් ප්‍රතිරෝධය වැනි සිදුවීම්වල ප්‍රතිඵලයක් ලෙස, රජය ක්‍රමයෙන් එකලස් කිරීමේ, කතා කිරීමේ සහ සංගමයේ වැඩි නිදහසක් ලබා දුන්නේය. වෘත්තීය සමිති සහ දේශපාලන ක්‍රියාකාරකම් ඇතුළත් කිරීමට.<ref>{{cite book |last=Huneeus |first=Carlos |author-link=Carlos Huneeus |title=Civil Resistance and Power Politics:The Experience of Non-violent Action from Gandhi to the Present |date=3 September 2009 |publisher=Oxford University Press |isbn=978-0-19-161917-5 |editor1=Adam Roberts |pages=197–212 |chapter=Political Mass Mobilization against Authoritarian Rule: Pinochet's Chile, 1983–88 |access-date=14 July 2013 |editor2=Timothy Garton Ash |chapter-url=https://books.google.com/books?id=zD_S8Y2WbRsC&pg=PT168 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020252/https://books.google.com/books?id=zD_S8Y2WbRsC&pg=PT168#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> හර්නාන් බුචි මුදල් අමාත්‍යවරයා ලෙස කටයුතු කිරීමත් සමඟ රජය වෙළඳපොළ නැඹුරු ප්‍රතිසංස්කරණ දියත් කළේය. චිලී නිදහස් වෙළඳපොල ආර්ථිකයක් කරා ගමන් කළ අතර එමඟින් දේශීය හා විදේශීය පෞද්ගලික ආයෝජනවල වැඩිවීමක් දක්නට ලැබුණි, නමුත් තඹ කර්මාන්තය සහ අනෙකුත් වැදගත් ඛනිජ සම්පත් තරඟකාරිත්වයට විවෘත නොවීය. 1988 ඔක්තෝබර් 5 වන දින පැවති ජනමත විචාරණයකදී, පිනෝචෙට්ට ජනාධිපති ධුරයේ දෙවන වසර අටක ධුර කාලයක් (44% ට එරෙහිව 56%) අහිමි විය. 1989 දෙසැම්බර් 14 වන දින චිලී ජාතිකයන් නව ජනාධිපතිවරයෙකු සහ ද්වි මණ්ඩල සම්මේලනයක සාමාජිකයින්ගෙන් බහුතරයක් තෝරා පත් කර ගත්හ. Concertación නමින් හැඳින්වෙන දේශපාලන පක්ෂ 17 ක සන්ධානයක අපේක්ෂකයෙකු වූ ක්‍රිස්තියානි ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී පැට්‍රිෂියෝ අයිල්වින්, ඡන්දවලින් නිරපේක්ෂ බහුතර (55%) ලබා ගත්තේය.<ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/1989/12/16/world/man-in-the-news-patricio-aylwin-a-moderate-leads-chile.html|title=Man in the News: Patricio Aylwin; A Moderate Leads Chile|last=Christian|first=Shirley|date=16 December 1989|work=The New York Times|access-date=28 July 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180729012944/https://www.nytimes.com/1989/12/16/world/man-in-the-news-patricio-aylwin-a-moderate-leads-chile.html|archive-date=29 July 2018|url-status=live}}</ref> ජනාධිපති අයිල්වින් 1990 සිට 1994 දක්වා සේවය කළ අතර එය සංක්‍රාන්ති කාලයක් ලෙස සැලකේ. === 21 වන සියවස === [[File:Izamiento_de_la_Gran_Bandera_Nacional_-_Presidentes_de_Chile.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Izamiento_de_la_Gran_Bandera_Nacional_-_Presidentes_de_Chile.jpg|වම|thumb|චිලී රාජ්‍යයේ ද්විශත සංවත්සරය සමරමින්, එහි ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයට සංක්‍රමණය වීමෙන් පසු (1990–2022) චිලී රාජ්‍යයේ පළමු ජනාධිපතිවරුන් පස් දෙනා]] In December 1993, Christian Democrat [[:en:Eduardo_Frei_Ruiz-Tagle|Eduardo Frei Ruiz-Tagle]], the son of previous president Eduardo Frei Montalva, led the Concertación coalition to victory with an absolute majority of votes (58%).<ref>{{cite encyclopedia |title=Chile elects new leader Late president's son wins big |encyclopedia=Encyclopedia.com |url=http://www.encyclopedia.com/doc/1P2-8257609.html |access-date=14 July 2013 |date=12 December 1993 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080526090105/http://www.encyclopedia.com/doc/1P2-8257609.html |archive-date=26 May 2008}}</ref> Frei Ruiz-Tagle was succeeded in 2000 by Socialist [[:en:Ricardo_Lagos|Ricardo Lagos]], who won the presidency in an unprecedented [[:en:1999–2000_Chilean_presidential_election|runoff election]] against [[:en:Joaquín_Lavín|Joaquín Lavín]] of the rightist [[:en:Alliance_for_Chile|Alliance for Chile]].<ref>{{Cite news|url=http://archives.cnn.com/2000/WORLD/americas/01/17/chile.elex.01/|title=Moderate socialist Lagos wins Chilean presidential election|date=16 January 2000|work=CNN|archive-url=https://web.archive.org/web/20080506162601/http://archives.cnn.com/2000/WORLD/americas/01/17/chile.elex.01/|archive-date=6 May 2008|url-status=dead}}</ref> In January 2006, Chileans elected their first female president, [[:en:Michelle_Bachelet_Jeria|Michelle Bachelet Jeria]], of the Socialist Party, defeating [[:en:Sebastián_Piñera|Sebastián Piñera]], of the [[:en:National_Renewal_(Chile)|National Renewal]] party, extending the ''Concertación'' governance for another four years.<ref>{{cite web |date=12 January 2006 |title=Chile elects first woman president |url=https://www.nbcnews.com/id/wbna10819903 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20131109023348/http://www.nbcnews.com/id/10819903/ |archive-date=9 November 2013 |access-date=10 November 2019 |work=NBC News}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2006/03/11/AR2006031101381.html|title=Bachelet Sworn in As Chile's President|last=Reel|first=Monte|date=12 March 2006|newspaper=The Washington Post|access-date=22 August 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170701225835/http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2006/03/11/AR2006031101381.html|archive-date=1 July 2017|url-status=live}}</ref> In January 2010, Chileans [[:en:2009–10_Chilean_presidential_election|elected]] [[:en:Sebastián_Piñera|Sebastián Piñera]] as the first rightist President in 20 years, defeating former President [[:en:Eduardo_Frei_Ruiz-Tagle|Eduardo Frei Ruiz-Tagle]] of the ''Concertación'', for a four-year term succeeding Bachelet. Due to term limits, [[:en:Sebastián_Piñera|Sebastián Piñera]] did not stand for re-election in 2013, and his term expired in March 2014 resulting in [[:en:Michelle_Bachelet|Michelle Bachelet]] returning to office.<ref>{{cite web |date=11 March 2014 |title=Michelle Bachelet sworn in as Chile's president |url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-26528923 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140312035407/http://www.bbc.com/news/world-latin-america-26528923 |archive-date=12 March 2014 |access-date=12 August 2021 |work=BBC News}}</ref> Sebastián Piñera succeeded Bachelet again in 2018 as the [[:en:President_of_Chile|President of Chile]] after winning the December 2017 presidential [[:en:2017_Chilean_general_election|election]].<ref>{{cite web |date=18 December 2017 |title=Chile election: Conservative Piñera elected president |url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-42388019 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20171218103345/http://www.bbc.com/news/world-latin-america-42388019 |archive-date=18 December 2017 |access-date=12 August 2021 |work=BBC News}}</ref><ref>{{cite web |date=11 March 2018 |title=Pinera, a conservative billionaire, is sworn in as president of Chile |url=https://www.yahoo.com/news/pinera-conservative-billionaire-sworn-president-chile-183054108.html?guccounter=1&guce_referrer=aHR0cHM6Ly93d3cuZ29vZ2xlLmNvbS8&guce_referrer_sig=AQAAAC6_pBevRC0GpV00u6W8P1NWhHqxCXKFRdRMnzk5fsa |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210801211945/https://www.yahoo.com/news/pinera-conservative-billionaire-sworn-president-chile-183054108.html?guccounter=1&guce_referrer=aHR0cHM6Ly93d3cuZ29vZ2xlLmNvbS8&guce_referrer_sig=AQAAAC6_pBevRC0GpV00u6W8P1NWhHqxCXKFRdRMnzk5fsa |archive-date=1 August 2021 |access-date=12 August 2021 |work=Yahoo! News |agency=Agence France Presse}}</ref> 1993 දෙසැම්බරයේදී, පෙර ජනාධිපති එඩ්වාඩෝ ෆ්‍රෙයි මොන්ටල්වාගේ පුත් ක්‍රිස්තියානි ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී එඩ්වාඩෝ ෆ්‍රෙයි රුයිස්-ටැග්ල්, බහුතර ඡන්ද සංඛ්‍යාවක් (58%) ලබා ගනිමින් කොන්සර්ටේෂන් සන්ධානය ජයග්‍රහණය කරා මෙහෙයවීය. [47] 2000 දී ෆ්‍රෙයි රුයිස්-ටැග්ල් වෙනුවට සමාජවාදී රිකාඩෝ ලාගෝස් පත් වූ අතර, චිලී සඳහා දක්ෂිණාංශික සන්ධානයේ ජෝකින් ලැවින්ට එරෙහිව පෙර නොවූ විරූ දෙවන වටයේ මැතිවරණයකින් ජනාධිපති ධුරය දිනා ගත්තාය. [48] 2006 ජනවාරි මාසයේදී, චිලී ජාතිකයන් සමාජවාදී පක්ෂයේ ඔවුන්ගේ පළමු කාන්තා ජනාධිපති මිෂෙල් බැචලට් ජෙරියා තෝරා පත් කර ගත් අතර, ජාතික අලුත් කිරීමේ පක්ෂයේ සෙබස්තියන් පිනෙරා පරාජය කරමින්, කොන්සර්ටේෂන් පාලනය තවත් වසර හතරක් දීර්ඝ කළහ. [49][50] 2010 ජනවාරි මාසයේදී, චිලී ජාතිකයන් වසර 20 කට පසු පළමු දක්ෂිණාංශික ජනාධිපති ලෙස සෙබස්තියන් පිනෙරා තේරී පත් වූ අතර, බැචලෙට්ගෙන් පසු වසර හතරක කාලයක් සඳහා කොන්සර්ටේෂන් හි හිටපු ජනාධිපති එඩ්වාඩෝ ෆ්‍රෙයි රුයිස්-ටැග්ල් පරාජය කළහ. ධුර කාලය සීමා වීම හේතුවෙන්, සෙබස්තියන් පිනේරා 2013 දී නැවත මැතිවරණයට ඉදිරිපත් නොවූ අතර, ඔහුගේ ධුර කාලය 2014 මාර්තු මාසයේදී අවසන් වූ අතර, එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස මිෂෙල් බැචලට් නැවත ධුරයට පත්විය. [51] 2017 දෙසැම්බර් ජනාධිපතිවරණය ජයග්‍රහණය කිරීමෙන් පසු සෙබස්තියන් පිනේරා 2018 දී බැචලට්ගෙන් පසු නැවතත් චිලී ජනාධිපති ධුරයට පත්විය. [52][53] On 27 February 2010, Chile was struck by an 8.8 {{M|w|link=y}} [[:en:2010_Chile_earthquake|earthquake]], the fifth largest ever recorded at the time. More than 500 people died (most from the ensuing [[:en:Tsunami|tsunami]]) and over a million people lost their homes. The earthquake was also followed by multiple aftershocks.<ref>{{cite web |title=US ready to help Chile: Obama |url=http://www.australia-times.com.au/world/article.php?id=501 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110427081917/http://www.australia-times.com.au/world/article.php?id=501 |archive-date=27 April 2011 |access-date=3 March 2010 |work=The Australia Times}}</ref> Initial damage estimates were in the range of US$15–30 billion, around 10% to 15% of Chile's real gross domestic product.<ref>[http://www.contractmagazine.com/contract/content_display/design/news/e3i128fcc3d3e64156a013dfae605b73a5b More Quakes Shake Chile's Infrastructure], Adam Figman, ''Contract'', 1 March 2010 {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141114030306/http://www.contractmagazine.com/contract/content_display/design/news/e3i128fcc3d3e64156a013dfae605b73a5b|date=14 November 2014}}</ref> Chile achieved global recognition for the successful [[:en:2010_Copiapó_mining_accident|rescue of 33 trapped miners]] in 2010. On 5 August 2010, the access tunnel collapsed at the San José copper and gold mine in the [[:en:Atacama_Desert|Atacama Desert]] near [[:en:Copiapó|Copiapó]] in northern Chile, trapping 33 men {{convert|700|m|sp=us}} below ground. A rescue effort organized by the Chilean government located the miners 17 days later. All 33 men were brought to the surface two months later on 13 October 2010 over a period of almost 24 hours, an effort that was carried on live television around the world.<ref name="usstatedep">{{cite web |date=16 December 2011 |title=Background Note: Chile |url=https://2009-2017.state.gov/r/pa/ei/bgn/1981.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170121153101/https://2009-2017.state.gov/r/pa/ei/bgn/1981.htm |archive-date=21 January 2017 |access-date=19 March 2012 |work=[[Bureau of Western Hemisphere Affairs]], [[United States Department of State]]}}</ref> 2010 පෙබරවාරි 27 වන දින, චිලී රාජ්‍යය මෙගාවොට් 8.8 ක භූමිකම්පාවකට ගොදුරු වූ අතර එය එවකට වාර්තා වූ පස්වන විශාලතම භූමිකම්පාවයි. 500 කට වැඩි පිරිසක් මිය ගියහ (ඉන් පසුව ඇති වූ සුනාමියෙන් වැඩි දෙනෙක්) සහ මිලියනයකට අධික පිරිසකට නිවාස අහිමි විය. භූමිකම්පාවෙන් පසුව බහුවිධ පසුකම්පන ද ඇති විය.[54] මූලික හානි ඇස්තමේන්තු ඇමරිකානු ඩොලර් බිලියන 15-30 අතර වූ අතර එය චිලියේ සැබෑ දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 10% සිට 15% දක්වා විය.[55] 2010 දී සිරවී සිටි පතල් කම්කරුවන් 33 දෙනෙකු සාර්ථකව බේරා ගැනීම සඳහා චිලී රාජ්‍යය ගෝලීය පිළිගැනීමක් ලබා ගත්තේය. 2010 අගෝස්තු 5 වන දින, උතුරු චිලියේ කොපියාපෝ අසල ඇටකාමා කාන්තාරයේ සැන් ජෝස් තඹ සහ රන් පතලෙහි ප්‍රවේශ උමඟ කඩා වැටුණු අතර, මීටර් 700 (අඩි 2,300) ක් පොළොවට පහළින් මිනිසුන් 33 දෙනෙකු සිර විය. චිලී රජය විසින් සංවිධානය කරන ලද ගලවා ගැනීමේ උත්සාහයක් දින 17 කට පසුව පතල් කම්කරුවන් සොයා ගන්නා ලදී. මාස දෙකකට පසු 2010 ඔක්තෝබර් 13 වන දින පැය 24 කට ආසන්න කාලයක් තුළ සියලුම පිරිමින් 33 දෙනා මතුපිටට ගෙන එන ලද අතර, එම උත්සාහය ලොව පුරා සජීවී රූපවාහිනිය ඔස්සේ විකාශනය කරන ලදී.[56][[File:Marcha_Mas_Grande_De_Chile_2019_Plaza_Baquedano_Drone.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Marcha_Mas_Grande_De_Chile_2019_Plaza_Baquedano_Drone.jpg|thumb|සන්තියාගෝ හි ප්ලාසා බැකෙඩානෝ දෙසට 2019–2022 චිලී විරෝධතාවල දර්ශනයක්]] From [[:en:2019–20_Chilean_protests|2019 to 2022]], Chile endured a series of nationwide protests in response to a rise in the [[:en:Santiago_Metro|Santiago Metro]]'s subway fare, the increased [[:en:Cost_of_living|cost of living]], [[:en:Privatization|privatization]], and [[:en:Economic_inequality|inequality]].<ref>{{cite web |author=Naomi Larsson |date=26 October 2019 |title=Chile protests: More than one million bring Santiago to a halt |url=https://www.aljazeera.com/news/2019/10/chile-protests-million-bring-santiago-halt-191025223542333.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191026165551/https://www.aljazeera.com/news/2019/10/chile-protests-million-bring-santiago-halt-191025223542333.html |archive-date=26 October 2019 |access-date=19 November 2019 |website=Al Jazeera}}</ref> On 15 November, most of the political parties represented in the National Congress signed an agreement to call a [[:en:2020_Chilean_national_referendum|national referendum]] in April 2020 regarding the creation of a new Constitution, later postponed to October due to the [[:en:COVID-19_pandemic_in_Chile|COVID-19 pandemic]].<ref>{{cite news|url=https://www.aljazeera.com/news/2019/11/month-protests-chile-persist-gov-concessions-191118231609475.html|title=One month on: Protests in Chile persist despite gov't concessions|author=Sandra Cuffe|date=19 November 2019|work=Al Jazeera|access-date=19 November 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20200317120559/https://www.aljazeera.com/news/2019/11/month-protests-chile-persist-gov-concessions-191118231609475.html|archive-date=17 March 2020|url-status=live}}</ref> On 25 October 2020, Chileans voted 78.28 percent in favor of a new constitution, while 21.72 percent rejected the change; voter turnout was 51 percent. An [[:en:2021_Chilean_Constitutional_Convention_election|election]] for the members of the [[:en:Constitutional_Convention_(Chile)|Constitutional Convention]] was held in Chile between 15 and 16 May 2021;<ref name="postpone">{{Cite web |date=6 April 2021 |title=Presidente Piñera promulga reforma que posterga elecciones al 15 y 16 de mayo |url=https://www.elmostrador.cl/noticias/pais/2021/04/06/presidente-pinera-promulga-reforma-que-posterga-elecciones-al-15-y-16-de-mayo/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210505183947/https://www.elmostrador.cl/noticias/pais/2021/04/06/presidente-pinera-promulga-reforma-que-posterga-elecciones-al-15-y-16-de-mayo/ |archive-date=5 May 2021 |access-date=7 April 2021 |website=El Mostrador |language=es}}</ref> the results saw a complete rearrangement of the political system established since the end of [[:en:Military_dictatorship_of_Chile_(1973–1990)|Pinochet's dictatorship]] in 1990, with various independent and leftist candidates performing strongly relative to conventional center-right and center-left parties. 2019 සිට 2022 දක්වා, සන්තියාගෝ මෙට්‍රෝ හි උමං දුම්රිය ගාස්තු වැඩිවීම, ජීවන වියදම වැඩි වීම, පෞද්ගලීකරණය සහ අසමානතාවයට ප්‍රතිචාර වශයෙන් චිලී රටපුරා විරෝධතා මාලාවකට මුහුණ දුන්නේය.[57] නොවැම්බර් 15 වන දින, ජාතික කොංග්‍රසයේ නියෝජනය කරන ලද බොහෝ දේශපාලන පක්ෂ නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවක් නිර්මාණය කිරීම සම්බන්ධයෙන් 2020 අප්‍රේල් මාසයේදී ජාතික ජනමත විචාරණයක් කැඳවීමේ ගිවිසුමකට අත්සන් තැබූ අතර පසුව COVID-19 වසංගතය හේතුවෙන් ඔක්තෝබර් දක්වා කල් දමන ලදී.[58] 2020 ඔක්තෝබර් 25 වන දින, චිලී ජාතිකයන් නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවකට පක්ෂව සියයට 78.28 ක් ඡන්දය දුන් අතර, සියයට 21.72 ක් වෙනස ප්‍රතික්ෂේප කළහ; ඡන්දදායකයින්ගේ ඡන්දය ප්‍රකාශ කිරීමේ ප්‍රතිශතය සියයට 51 කි. 2021 මැයි 15 සහ 16 අතර චිලියේ ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා සම්මුතියේ සාමාජිකයින් සඳහා මැතිවරණයක් පැවැත්විණි;[59] ප්‍රතිඵලවලින් පෙනී ගියේ 1990 දී පිනෝචෙට්ගේ ආඥාදායකත්වය අවසන් වීමෙන් පසු ස්ථාපිත දේශපාලන ක්‍රමයේ සම්පූර්ණ ප්‍රතිසංවිධානයක් දක්නට ලැබුණු අතර, විවිධ ස්වාධීන සහ වාමාංශික අපේක්ෂකයින් සාම්ප්‍රදායික මධ්‍ය-දකුණු සහ මධ්‍ය-වාම පක්ෂවලට සාපේක්ෂව දැඩි ලෙස ක්‍රියා කළහ. 2021 දෙසැම්බර් 19 වන දින, වාමාංශික අපේක්ෂකයෙකු වන 35 හැවිරිදි හිටපු ශිෂ්‍ය විරෝධතා නායක ගේබ්‍රියෙල් බොරික්, චිලියේ ජනාධිපතිවරණය ජයග්‍රහණය කර රටේ ලාබාලතම නායකයා බවට පත්විය.[60] 2022 මාර්තු 11 වන දින, ඉවත්ව යන ජනාධිපති සෙබස්තියන් පිනේරාගෙන් පසු බොරික් ජනාධිපති ලෙස දිවුරුම් දුන්නේය.[61] බොරික්ගේ කැබිනට් මණ්ඩලයේ බහුතරය - 24 න් 14 ක් - කාන්තාවන් වන අතර එය බටහිර අර්ධගෝලයේ පළමු අවස්ථාවයි.[62] 2022 සැප්තැම්බර් 4 වන දින, වාමාංශික ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා සම්මුතිය විසින් ඉදිරිපත් කරන ලද ව්‍යවස්ථාමය ජනමත විචාරණයේදී ඡන්දදායකයින් නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා යෝජනාව ප්‍රතික්ෂේප කළහ.[63] 2023 දෙසැම්බර් 17 වන දින, කොන්සර්වේටිව් ප්‍රමුඛ ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා සභාව විසින් ලියන ලද නව ව්‍යවස්ථාමය ජනමත විචාරණයකදී ඡන්දදායකයින් දෙවන නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා යෝජනාව ප්‍රතික්ෂේප කළහ.[64][65][66] On 19 December 2021, a leftist candidate, the 35-year-old former student protest leader [[:en:Gabriel_Boric|Gabriel Boric]], won Chile's presidential [[:en:2021_Chilean_general_election|election]] to become the country's youngest leader.<ref>{{cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-59715941|title=Leftist Gabriel Boric to become Chile's youngest ever president|date=20 December 2021|work=BBC News|access-date=21 December 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211220000309/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-59715941|archive-date=20 December 2021|url-status=live}}</ref> On 11 March 2022, Boric was sworn in as president to succeed outgoing President Sebastian Piñera.<ref>{{cite news|url=https://www.theguardian.com/world/2022/mar/11/gabriel-boric-chile-president-new-era|title=Gabriel Boric, 36, sworn in as president to herald new era for Chile|date=11 March 2022|work=The Guardian|access-date=15 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220312233147/https://www.theguardian.com/world/2022/mar/11/gabriel-boric-chile-president-new-era|archive-date=12 March 2022|language=en|url-status=live}}</ref> The majority of Boric's Cabinet—14 out of 24—are women, which is a first in the Western Hemisphere.<ref>{{cite news|url=https://www.theguardian.com/world/2022/jan/21/chile-gabriel-boric-cabinet-majority-women|title=Chile's president-elect names progressive, majority-women cabinet|date=21 January 2022|work=The Guardian|access-date=15 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220125135734/https://www.theguardian.com/world/2022/jan/21/chile-gabriel-boric-cabinet-majority-women|archive-date=25 January 2022|language=en|url-status=live}}</ref> On 4 September 2022, voters rejected the new constitution proposal in the [[:en:2022_Chilean_constitutional_referendum|constitutional referendum]], which was put forward by the left-leaning [[:en:Constitutional_Convention_(Chile)|Constitutional Convention]].<ref>{{cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-62792025|title=Chile constitution: Voters overwhelmingly reject radical change|date=5 September 2022|work=BBC News|access-date=14 September 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220905063525/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-62792025|archive-date=5 September 2022|url-status=live}}</ref> On 17 December 2023, voters rejected a second new constitution proposal in a new [[:en:2023_Chilean_constitutional_referendum|constitutional referendum]], written by the conservative-led [[:en:Constitutional_Council_(Chile)|Constitutional Council]].<ref name="reuters.com">{{cite web |last1=Villegas |first1=A. |date=18 December 2023 |title=Chileans reject conservative constitution to replace dictatorship-era text |url=https://www.reuters.com/world/americas/chileans-head-polls-again-replace-dictatorship-era-constitution-2023-12-17/ |access-date=18 December 2023 |website=Reuters}}</ref><ref name=":2">{{Cite web |date=17 December 2023 |title=Chilean voters reject conservative constitution, after defeating leftist charter last year |url=https://apnews.com/article/chile-new-constitution-referendum-f7be231ff564856f6a5e1b0c0ac12c57 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20231218053713/https://apnews.com/article/chile-new-constitution-referendum-f7be231ff564856f6a5e1b0c0ac12c57 |archive-date=18 December 2023 |access-date=18 December 2023 |website=AP News |language=en}}</ref><ref name=":3">{{Cite web |title=Chile rejects second attempt to renew constitution |url=https://www.dw.com/en/chile-rejects-second-attempt-to-renew-constitution/a-67749225 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20231218193156/https://www.dw.com/en/chile-rejects-second-attempt-to-renew-constitution/a-67749225 |archive-date=18 December 2023 |access-date=19 December 2023 |website=dw.com |language=en}}</ref> == යොමු කිරීම් == fpv741gku616rexil12a9oc4cbhhldw 750235 750234 2025-06-23T05:02:44Z BuddhikaW88 37808 /* 20 වන සියවස */ 750235 wikitext text/x-wiki === මුල් ඉතිහාසය === [[File:Momia_cultura_chinchorro_año_3000_AC.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Momia_cultura_chinchorro_a%C3%B1o_3000_AC.jpg|වම|thumb|පැරණිතම චින්චොරෝ මමී, ක්‍රි.පූ. 5050 පමණ සිට පැවත එන්නකි.]] ගල් මෙවලම් සාක්ෂිවලින් පෙනී යන්නේ මිනිසුන් වසර 18,500 කට පෙර මොන්ටේ වර්ඩ් නිම්න ප්‍රදේශයට වරින් වර පැමිණි බවයි. වසර 10,000 කට පමණ පෙර, සංක්‍රමණික ආදිවාසී ජනයා වර්තමාන චිලීයේ සාරවත් නිම්න සහ වෙරළබඩ ප්‍රදේශවල පදිංචි වූහ. ඉතා මුල් කාලීන මානව වාසස්ථානවලින් ජනාවාස වූ ස්ථාන අතර මොන්ටේ වර්ඩ්, කියුවා ඩෙල් මිලෝඩන් සහ පාලි-අයික් ආවාටයේ ලාවා නළය ඇතුළත් වේ.<ref name=":0">{{cite web |author=Bower, Bruce |date=26 December 2015 |title=People roamed tip of South America 18,500 years ago |url=https://www.sciencenews.org/article/people-roamed-tip-south-america-18500-years-ago |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200510101040/https://www.sciencenews.org/article/people-roamed-tip-south-america-18500-years-ago |archive-date=10 May 2020 |access-date=26 December 2015 |work=Science News |pages=10}}</ref> ඉන්කාවරු කෙටියෙන් ඔවුන්ගේ අධිරාජ්‍යය දැන් උතුරු චිලී ලෙස ව්‍යාප්ත කළ නමුත්, මාපුචේ (හෝ ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයන් විසින් ඔවුන් හැඳින්වූ පරිදි අරවුකානියානුවන්) රාජ්‍ය සංවිධානයක් නොමැතිකම නොතකා ඉන්කා අධිරාජ්‍යය ඔවුන් යටත් කර ගැනීමට ගත් බොහෝ උත්සාහයන්ට සාර්ථකව ප්‍රතිරෝධය දැක්වූහ.<ref>{{cite book |url=https://books.google.com/books?id=Nf8SnJ_ZJbkC&pg=PA27 |title=Insight Guides: Chile |publisher=Langenscheidt Publishing Group |year=2002 |isbn=978-981-234-890-6 |page=27 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240221111313/https://books.google.com/books?id=Nf8SnJ_ZJbkC&pg=PA27#v=onepage&q&f=false |archive-date=21 February 2024 |url-status=live}}</ref> ඔවුන් සාපා ඉන්කා ටුපාක් යුපන්කි සහ ඔහුගේ හමුදාවට එරෙහිව සටන් කළහ. මවුලේ සටන ලෙස හැඳින්වෙන ලේ වැකි දින තුනක ගැටුමේ ප්‍රතිඵලය වූයේ චිලී ප්‍රදේශ අත්පත් කර ගැනීම මවුලේ ගඟේදී අවසන් වීමයි.<ref name="countrystudies">{{cite web |date=31 March 1994 |title=Development and Breakdown of Democracy, 1830–1973 |url=http://countrystudies.us/chile/85.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110709014719/http://countrystudies.us/chile/85.htm |archive-date=9 July 2011 |access-date=21 April 2009 |work=Country Studies |publisher=Library of Congress}}</ref> === ස්පාඤ්ඤ යටත් විජිතකරණය === [[File:Captaincy_General_of_Chile,_1775.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Captaincy_General_of_Chile,_1775.svg|thumb|චිලී ඉතිහාස ලේඛනයට අනුව 1775 දී චිලී රාජධානිය. ඊළඟ වසරේදී රියෝ ඩි ලා ප්ලාටා හි උප රාජකීයත්වය නිර්මාණය කරන ලද අතර මෙන්ඩෝසා සහ සැන් ජුවාන් නගරවල භූමි ප්‍රදේශ චිලියේ සිට නව ආයතනයට මාරු කරන ලදී.<ref>{{cite book |author1=Eyzaguirre, Jaime |title=Breve historia de las fronteras de Chile |date=1967 |publisher=Editorial Universitaria}}</ref><ref>{{cite book |last1=Lagos Carmona |first1=Guillermo |title=Los Títulos Históricos: Historia de Las Fronteras de Chile |date=1985 |publisher=Andrés Bello |quote=(p. 197) We note that the Loa river is at 22 degrees and that Baleato, in 1793, indicated 21.5 degrees for the beginning of the Kingdom of Chile, with the Loa at its mouth in the Pacific. (...) (p. 540) According to the Map of Cano y Olmedilla, the limit of the Kingdom of Chile "(...) through the desert of Atacama (...) From here it turns to the S., S.E., S.E., and S., keeping in general this last course until near the 29° parallel, from where it takes a S.E. direction. SE. and S., generally keeping this last course until the vicinity of the 29° parallel, from where it takes a S.E. direction, skirting to the east the 'Province of Cuyo' which, of course, appears to be included in the territory of the Kingdom of Chile. In the latitude of 32°30' the line turns to the S.W. until reaching the Quinto river, which, as the legend says 'communicates by channels with the Saladillo in time of floods'. It follows the river down to the meridian 316°, counting to the E. of Tenerife, where it turns a stretch until it reaches the Hueuque-Leuvu river (or Barrancas river) at 371/2° latitude. From here it runs along the river for a stretch to the S.E., and then turns to the E. and falls into the Atlantic Sea in the vicinity of parallel 37° between Cape Lobos and Cape Corrientes", "a little north of the current Mar del Plata". (...) (p. 543) In this document it is seen that those of the province of Cuyo end to the south at the source of the Diamante River, and that from that point to the east, the dividing line goes to the point where the Quinto River crosses the road that goes from Santiago to Buenos Aires.}}</ref><ref>{{cite book |last1=Amunátegui |first1=Miguel Luis |url=https://libros.uchile.cl/files/presses/1/monographs/128/submission/proof/36/ |title=Títulos de la República de Chile a la soberanía i dominio de la Estremidad |date=1985 |access-date=14 November 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20221112070737/https://libros.uchile.cl/files/presses/1/monographs/128/submission/proof/36/ |archive-date=12 November 2022 |url-status=live}}</ref><ref>{{cite book |last1=Morla Vicuña |first1=Carlos |title=Estudio histórico sobre el descubrimiento y conquista de la Patagonia y de la Tierra del Fuego |date=1903 |publisher=F. A. Brockhaus |location=Leipzig}}</ref>]] 1520 දී, ලොව වටා ගමන් කිරීමට උත්සාහ කරන අතරතුර, ෆර්ඩිනන්ඩ් මැගෙලන් දැන් ඔහුගේ නමින් නම් කර ඇති දකුණු මාර්ගය (මැගෙලන් සමුද්‍ර සන්ධිය) සොයා ගත් අතර එමඟින් දැන් චිලී ලෙස හඳුන්වන ප්‍රදේශයට පා තැබූ පළමු යුරෝපීයයා බවට පත්විය. චිලී වෙත ළඟා වූ ඊළඟ යුරෝපීයයන් වූයේ 1535 දී පේරු සිට රත්තරන් සොයමින් පැමිණි ඩියාගෝ ද අල්මාග්‍රෝ සහ ඔහුගේ ස්පාඤ්ඤ ආක්‍රමණික කණ්ඩායමයි. ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයින්ට ප්‍රධාන වශයෙන් කප්පාදු කෘෂිකර්මාන්තය සහ දඩයම් කිරීම තුළින් තමන්ට සහාය වූ විවිධ සංස්කෘතීන් හමු විය.<ref name="countrystudies" /> චිලී යටත් කර ගැනීම 1540 දී ඉතා උනන්දුවෙන් ආරම්භ වූ අතර එය 1541 පෙබරවාරි 12 වන දින සන්තියාගෝ නගරය ආරම්භ කළ ෆ්‍රැන්සිස්කෝ පිසාරෝගේ ලුතිනන්වරයෙකු වූ පෙඩ්‍රෝ ද වැල්ඩිවියා විසින් සිදු කරන ලදී. ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයින්ට ඔවුන් සොයන පුළුල් රන් හා රිදී සොයා ගැනීමට නොහැකි වුවද, ඔවුන් චිලී මධ්‍යම නිම්නයේ කෘෂිකාර්මික විභවය හඳුනා ගත් අතර, චිලී ස්පාඤ්ඤ අධිරාජ්‍යයේ කොටසක් බවට පත්විය.<ref name="countrystudies" /> යටත් කර ගැනීම ක්‍රමයෙන් සිදු වූ අතර යුරෝපීයයන් නැවත නැවතත් පසුබෑමකට ලක් විය. 1553 දී ආරම්භ වූ දැවැන්ත මාපුචේ කැරැල්ලක ප්‍රතිඵලයක් ලෙස වැල්ඩිවියා මරණයට පත් වූ අතර යටත් විජිතයේ ප්‍රධාන ජනාවාස බොහොමයක් විනාශ විය. පසුව ඇති වූ ප්‍රධාන කැරලි 1598 සහ 1655 දී සිදු විය. මාපුචේ සහ අනෙකුත් ස්වදේශික කණ්ඩායම් කැරලි ගැසූ සෑම අවස්ථාවකම, ජනපදයේ දකුණු මායිම උතුරු දෙසට තල්ලු කරන ලදී. 1683 දී ස්පාඤ්ඤ කිරීටය විසින් වහල්භාවය අහෝසි කිරීම සිදු කරන ලද්දේ මාපුචේ වහල්භාවයට පත් කිරීම ඔවුන් යටත් කර ගැනීමට බිය ගැන්වීමට වඩා ප්‍රතිරෝධය තීව්‍ර කළ බව පිළිගැනීමෙනි. රාජකීය තහනම් කිරීම් තිබියදීත්, අඛණ්ඩ යටත්විජිතවාදී මැදිහත්වීම් හේතුවෙන් සබඳතා පළුදු විය.<ref>{{Cite web |last=Caivano |first=Tommaso |date=1 April 1882 |title=Storia della guerra d'America fra Chilì, il Perù e la Bolivia |url=http://archive.org/details/storiadellaguer00caivgoog |publisher=Ermanno Loescher |language=it |via=Internet Archive |place=Torino}}</ref> උතුරට කාන්තාරයෙන්, දකුණට මාපුචේ විසින්, නැගෙනහිරින් ඇන්ඩීස් කඳුවැටියෙන් සහ බටහිරින් සාගරයෙන් වෙන් කරන ලද චිලී, ස්පාඤ්ඤ ඇමරිකාවේ වඩාත්ම මධ්‍යගත, සමජාතීය භූමි ප්‍රදේශයක් බවට පත්විය. එක්තරා ආකාරයක මායිම් බලකොටුවක් ලෙස සේවය කරමින්, මාපුචේ සහ ස්පාඤ්ඤයේ යුරෝපීය සතුරන්, විශේෂයෙන් ඉංග්‍රීසි සහ ලන්දේසීන් යන දෙපිරිසගේම ආක්‍රමණ වැළැක්වීමේ මෙහෙවර යටත් විජිතයට පැවරුණි. සර් ෆ්‍රැන්සිස් ඩ්‍රේක් 1578 දී යටත් විජිතයේ ප්‍රධාන වරාය වූ වල්පරයිසෝ වෙත කළ වැටලීමෙන් පෙන්නුම් කළ පරිදි, මාපුචේට අමතරව බුකනියර්වරුන් සහ මුහුදු කොල්ලකරුවන් ද යටත් විජිතයට තර්ජනය කළහ. චිලී රාජ්‍යය ඇමරිකාවේ විශාලතම ස්ථාවර හමුදාවන්ගෙන් එකකට සත්කාරකත්වය සැපයූ අතර, එය ස්පාඤ්ඤ දේපළවලින් වඩාත්ම මිලිටරිකරණය වූ එකක් බවට පත් කළ අතර, පේරු උපරාජයාගේ භාණ්ඩාගාරයට ද මුදල් වැය කළේය.<ref name="hudson">{{cite web |year=1995 |editor-last=Hudson |editor-first=Rex A. |title=Chile: A Country Study |url=http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/cltoc.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20150625213643/http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/cltoc.html |archive-date=25 June 2015 |access-date=27 February 2005 |work=GPO for the Library of Congress}}</ref> [[File:Fundacion_de_Santiago.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Fundacion_de_Santiago.jpg|වම|thumb|පේද්‍රෝ ලීරා විසින් 1888 දී හුලේන් හිල් හි පේද්‍රෝ ද වැල්ඩිවියා විසින් සන්තියාගෝ පිහිටුවීමේ සිතුවම]] පළමු සාමාන්‍ය සංගණනය 1777 සහ 1778 අතර කාලය තුළ අගස්ටින් ද ජෞරෙගුයිගේ රජය විසින් පවත්වන ලදී; එයින් පෙන්නුම් කළේ ජනගහනය 259,646 කින් සමන්විත වූ බවයි: යුරෝපීය සම්භවයක් ඇති 73.5% ක්, මෙස්ටිසෝවරුන් 7.9% ක්, ආදිවාසී ජනතාව 8.6% ක් සහ කළු ජාතිකයින් 9.8% ක්. චිලෝ පළාතේ ආණ්ඩුකාර ෆ්‍රැන්සිස්කෝ හර්ටාඩෝ 1784 දී සංගණනයක් සිදු කළ අතර ජනගහනය 26,703 ක් වන අතර, ඔවුන්ගෙන් 64.4% ක් සුදු ජාතිකයින් සහ 33.5% ක් ස්වදේශිකයන් බවයි. 1812 දී කොන්සෙප්සියොන් රදගුරු පදවිය විසින් මවුලේ ගඟට දකුණින් පිහිටි ප්‍රදේශවල සංගණනයක් සිදු කරන ලද නමුත්, ආදිවාසී ජනගහනය හෝ චිලෝ පළාතේ වැසියන් ඇතුළත් කර නොතිබුණි. ජනගහනය 210,567 ක් ලෙස ඇස්තමේන්තු කර ඇති අතර, ඔවුන්ගෙන් 86.1% ක් ස්පාඤ්ඤ හෝ යුරෝපීය සම්භවයක් ඇති අය වූ අතර, ඔවුන්ගෙන් 10% ක් ආදිවාසී වූ අතර 3.7% ක් මෙස්ටිසෝ, කළු සහ මුලටෝස් විය.<ref>{{Cite book |last=Silva Castro |first=Raúl |url=https://www.memoriachilena.gob.cl/602/w3-article-8952.html |title=Censo de 1813 |date=1953 |publisher=Imprenta Chile |place=Santiago |page=370 |access-date=18 August 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240818150256/https://www.memoriachilena.gob.cl/602/w3-article-8952.html |archive-date=18 August 2024 |url-status=live |via=Biblioteca Nacional de Chile}}</ref> බැටන් සහ ලෝර්කා-ජානා විසින් කරන ලද 2021 අධ්‍යයනයකින් පෙන්නුම් කරන්නේ උතුරු යුරෝපීය සංක්‍රමණිකයන්ගෙන් සාපේක්ෂව ඉහළ කොටසක් ඇති ප්‍රදේශ සංඛ්‍යාත්මකව වේගයෙන් වර්ධනය වූ බවයි, සමස්ත සංක්‍රමණික සංඛ්‍යාව කුඩා වුවද. මෙම බලපෑම බාහිර සාධක සමඟ සම්බන්ධ විය හැකිය: අවට ජනගහනය කුඩා යුරෝපීය නොවන සංක්‍රමණික කණ්ඩායමට සමාන හැසිරීමක් අනුගමනය කළ අතර නව පාසල් නිර්මාණය විය. උත්ප්‍රාසාත්මක ලෙස, සංක්‍රමණිකයන් විසින් කරන ලද අධ්‍යාපනික ආයෝජනයෙන් ධනාත්මක බලපෑම් ඇති වන්නට ඇත, ඒ සමඟම සංඛ්‍යාත්මකභාවය මෙම කලාපවල වැඩි අසමානතාවයෙන් අඩු වී තිබිය හැකිය. කෙසේ වෙතත්, සංක්‍රමණවල ධනාත්මක බලපෑම් පැහැදිලිවම ප්‍රබල විය.<ref>{{Cite journal|last1=Baten|first1=Joerg|last2=Llorca-Jaña|first2=Manuel|date=2021|title=Inequality, Low-Intensity Immigration and Human Capital Formation in the Regions of Chile, 1820–1939|url=https://www.cesifo.org/DocDL/cesifo1_wp8177.pdf|url-status=live|journal=Economics and Human Biology|volume=43|page=101030|doi=10.1016/j.ehb.2021.101030|issn=1570-677X|pmid=34171763|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://www.cesifo.org/DocDL/cesifo1_wp8177.pdf|archive-date=9 October 2022|s2cid=219382958}}</ref> === නිදහස සහ ජාතිය ගොඩනැගීම === [[File:Ejercito_Libertador_cruce_de_Cordillera_de_los_andes.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Ejercito_Libertador_cruce_de_Cordillera_de_los_andes.jpg|thumb|ඇන්ඩීස් තරණය කරන අතරතුර ජෙනරාල්වරුන් වන ජෝස් ද සැන් මාටින් (වමේ) සහ බර්නාඩෝ ඕ'හිගින්ස් (දකුණේ)]] 1808 දී, නැපෝලියන් ඔහුගේ සහෝදර ජෝසප් ස්පාඤ්ඤ රජු ලෙස සිංහාසනාරූඪ කිරීමත් සමඟ චිලී ස්පාඤ්ඤයෙන් නිදහස ලබා ගැනීම සඳහා වූ උත්සාහය වේගවත් විය. බලයෙන් පහ කරන ලද රජුගේ උරුමක්කාරයා වන ෆර්ඩිනන්ඩ් නමින් ජාතික ජුන්ටාවක් 1810 සැප්තැම්බර් 18 වන දින පිහිටුවන ලදී. චිලී රජයේ ජුන්ටාව ස්පාඤ්ඤ රාජාණ්ඩුව තුළ චිලී සඳහා ස්වාධීන රජයක් ප්‍රකාශයට පත් කළේය (මෙම දිනය සිහිපත් කිරීම සඳහා, චිලී සෑම වසරකම සැප්තැම්බර් 18 වන දින එහි ජාතික දිනය සමරයි). මෙම සිදුවීම් වලින් පසුව, හොසේ මිගෙල් කැරේරා (වඩාත් ප්‍රසිද්ධ දේශප්‍රේමීන්ගෙන් කෙනෙකු) සහ ඔහුගේ සහෝදරයන් දෙදෙනා වන ජුවාන් ජෝස් සහ ලුයිස් කැරේරාගේ අණ යටතේ පූර්ණ නිදහස සඳහා වූ ව්‍යාපාරයක් ඉක්මනින්ම පුළුල් අනුගාමිකයින් පිරිසක් ලබා ගත්තේය. රෙකොන්ක්විස්ටා ලෙස හැඳින්වෙන කාලය තුළ අත්තනෝමතික පාලනය නැවත පැනවීමට ස්පාඤ්ඤ උත්සාහයන් දිගු අරගලයකට තුඩු දුන් අතර, කැරේරාගේ නායකත්වයට අභියෝග කළ බර්නාඩෝ ඕ'හිගින්ස්ගේ අභ්‍යන්තර ගැටුම් ද ඊට හේතු විය. 1817 දක්වා කඩින් කඩ යුද්ධ පැවතුනි. ආර්ජන්ටිනාවේ කැරේරා සිරගතව සිටියදී, ඕ'හිගින්ස් සහ කැරේරා විරෝධී කණ්ඩායම, ආර්ජන්ටිනාවේ නිදහස් යුද්ධයේ වීරයා වූ ජෝස් ද සැන් මාටින්, ඇන්ඩීස් හරහා චිලී වෙත හමුදාවක් මෙහෙයවූ අතර රාජකීයයන් පරාජය කළේය. කෙසේ වෙතත්, 1818 පෙබරවාරි 12 වන දින චිලී ස්වාධීන ජනරජයක් ලෙස ප්‍රකාශයට පත් කරන ලදී. කෙසේ වෙතත්, දේශපාලන කැරැල්ල සුළු සමාජ වෙනසක් ගෙන ආ අතර, 19 වන සියවසේ චිලී සමාජය පවුල් දේශපාලනය සහ රෝමානු කතෝලික පල්ලිය විසින් බෙහෙවින් බලපා ඇති ස්ථරීකෘත යටත් විජිත සමාජ ව්‍යුහයේ සාරය ආරක්ෂා කළේය. අවසානයේ ශක්තිමත් ජනාධිපති ධුරයක් මතු වූ නමුත් ධනවත් ඉඩම් හිමියන් බලවත්ව සිටියහ.<ref name="countrystudies" /> බර්නාඩෝ ඕ'හිගින්ස් වරක් පිලිපීනය ස්පාඤ්ඤයෙන් මුදාගෙන දූපත් ඇතුළත් කිරීමෙන් චිලී රාජ්‍යය පුළුල් කිරීමට සැලසුම් කළේය. මේ සම්බන්ධයෙන් ඔහු 1821 නොවැම්බර් 12 දිනැති ලිපියකින් ස්කොට්ලන්ත නාවික නිලධාරියෙකු වන ලෝඩ් තෝමස් කොක්රේන් වෙත ගුවායාකිල්, ගැලපගෝස් දූපත් සහ පිලිපීනය යටත් කර ගැනීමේ ඔහුගේ සැලැස්ම ප්‍රකාශ කළේය. සූදානම් කිරීම් තිබුණත්, ඕ'හිගින්ස් පිටුවහල් කළ නිසා සැලැස්ම ක්‍රියාත්මක වූයේ නැත.<ref>[https://books.google.com/books?id=Jg5cEAAAQBAJ Intercolonial Intimacies: Relinking Latin/o America to the Philippines. 1898-1964 By Paula C. Park] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20221101151055/https://books.google.com.ph/books?id=Jg5cEAAAQBAJ|date=1 November 2022}} (INTRODUCTION: Residual Intercolonial Intimacies across the "Hispanic" Pacific)</ref> [[File:Combate_Naval_Iquique-Thomas_Somerscales.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Combate_Naval_Iquique-Thomas_Somerscales.jpg|thumb|1879 මැයි 21 වන දින ඉක්වික් සටන. පැසිෆික් යුද්ධයේදී චිලී ලැබූ ජයග්‍රහණය නව භූමි ප්‍රදේශ දක්වා ව්‍යාප්ත වීමට ඉඩ සැලසීය.]] චිලී සෙමෙන් තම බලපෑම පුළුල් කිරීමට සහ එහි දේශසීමා ස්ථාපිත කිරීමට පටන් ගත්තේය. ටැන්ටාකෝ ගිවිසුම මගින්, චිලෝ දූපත් සමූහය 1826 දී සංස්ථාගත කරන ලදී. චානාර්සිලෝ හි රිදී ලෝපස් සොයා ගැනීම සහ පේරු සමඟ පැසිෆික් සාගරයේ සමුද්‍රීය ආධිපත්‍යය පිළිබඳ ගැටුමකට තුඩු දුන් වැල්පරයිසෝ වරායේ වර්ධනය වන වෙළඳාම හේතුවෙන් ආර්ථිකය දියුණු වීමට පටන් ගත්තේය. ඒ සමඟම, දකුණු චිලියේ ස්වෛරීභාවය ශක්තිමත් කිරීමට උත්සාහ කරන ලද අතර, 1848 දී අරවුකානියාවට විනිවිද යාම තීව්‍ර කර ලන්කිහු ජර්මානු සංක්‍රමණිකයන් සමඟ යටත් විජිතයක් බවට පත් කරන ලදී. ජෝන් විලියම්ස් විල්සන්ගේ අණ යටතේ ෂූනර් ඇන්කුඩ් විසින් ෆෝට් බුල්ස් ආරම්භ කිරීමත් සමඟ, 1843 දී මැගලන්ස් කලාපය රට විසින් පාලනය කිරීමට පටන් ගත් අතර, එවකට බොලිවියාව සමඟ ආරවුලක් ඇති ඇන්ටොෆගස්ටා කලාපය මිනිසුන්ගෙන් පිරී යාමට පටන් ගත්තේය. 1829–1830 චිලී සිවිල් යුද්ධයෙන් පසුව, ජෝකින් ප්‍රීටෝ පරිපාලනය යටතේ කොන්සර්වේටිව්වරුන් ජයග්‍රහණය කළ 1833 චිලී ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව ලියා ක්‍රියාත්මක කරන ලද්දේ ත්‍රිත්ව අමාත්‍ය ඩියාගෝ පෝටේල්ස්ගේ ඉහළ බලපෑමෙනි. 1850 ගණන්වල චිලීහි තවත් සිවිල් යුද්ධ දෙකක් සිදු විය, එකක් 1851 දී සහ අනෙක 1859 දී. [[File:Territorial_losses_of_the_Republic_of_Chile_de_jure.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Territorial_losses_of_the_Republic_of_Chile_de_jure.svg|thumb|468x468පික්|චිලී ඉතිහාස ලේඛනයට අනුව චිලී ජනරජයේ භෞමික පාඩු (නීතිය අනුව)<ref name="Eyzaguirre">{{cite book |author1=Eyzaguirre, Jaime |title=Breve historia de las fronteras de Chile |date=1967 |publisher=Editorial Universitaria |language=es}}</ref>]]19 වන සියවසේ අගභාගයේදී, සන්තියාගෝහි රජය අරවුකානියා අත්පත් කර ගැනීමෙන් දකුණේ සිය ස්ථානය තහවුරු කර ගත්තේය. 1881 දී චිලී සහ ආර්ජන්ටිනාව අතර මායිම් ගිවිසුම මගින් මැගෙලන් සමුද්‍ර සන්ධිය පිළිබඳ චිලී ස්වෛරීභාවය තහවුරු කරන ලද අතර, 1842 දී ආරම්භ වූ ආරවුලකින් පසු නැගෙනහිර පැටගෝනියාවේ ඉතිරි කොටසෙහි තම හිමිකම් අත්හැරීමට ද රට පෙළඹුණි.<ref name="PatagoniaAustral">{{cite book |author=Mateo Martinic Beros |url=https://www.memoriachilena.gob.cl/602/w3-article-10386.html |title=Presencia de Chile en la Patagonia austral 1843 – 1879 |date=1971 |publisher=Editorial Andrés Bello |language=es |access-date=December 8, 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230331010856/https://www.memoriachilena.gob.cl/602/w3-article-10386.html |archive-date=31 March 2023 |url-status=live}}</ref> පේරු සහ බොලිවියාව සමඟ පැවති පැසිෆික් යුද්ධයේ (1879–83) ප්‍රතිඵලයක් ලෙස, චිලී රාජ්‍යය තම භූමි ප්‍රදේශය උතුරු දෙසට තුනෙන් එකකින් පමණ පුළුල් කළ අතර, බොලිවියාවේ පැසිෆික් කලාපයට ප්‍රවේශය ඉවත් කළ අතර, වටිනා නයිට්‍රේට් නිධි අත්පත් කර ගත් අතර, එය සූරාකෑම ජාතික සමෘද්ධිමත් යුගයකට මඟ පෑදීය. 1870 වන විට දකුණු ඇමරිකාවේ ඉහළ ආදායම් ලබන රටවලින් එකක් ලෙස චිලී රාජ්‍යයට එක් විය.<ref>{{cite book |last1=Baten |first1=Jörg |author-link=Jörg Baten |title=A History of the Global Economy. From 1500 to the Present. |date=2016 |publisher=Cambridge University Press |isbn=9781107507180 |page=137}}</ref> 1888 සැප්තැම්බර් 9 වන දින, ටහිටි රදගුරු මොන්සිග්නෝර් ජෝසේ මාරියා වර්ඩියර්ගේ උත්සාහයට ස්තූතිවන්ත වන්නට, ප්‍රාදේශීය රජු සමඟ අන්‍යෝන්‍ය කැමැත්ත ගිවිසුමක් අත්සන් කිරීමෙන් චිලී රාජ්‍යය පාස්කු දූපත අත්පත් කර ගත්තේය. වහල් වෙළෙන්දන් විසින් දිවයින නිරන්තරයෙන් ප්‍රහාර එල්ල කරන ලදී. නාවික නිලධාරි පොලිකාර්පෝ ටෝරෝ චිලී රජය නියෝජනය කළ අතර අටමු ටෙකේනා රපානුයි කවුන්සිලයේ ප්‍රධානියා විය. රාපා නුයි වැඩිහිටියන් ඔවුන්ගේ ප්‍රධානීන් ලෙස ඔවුන්ගේ පදවි නාම, ඔවුන්ගේ ඉඩම්වල අයිතිය, ඔවුන්ගේ සංස්කෘතියේ සහ සම්ප්‍රදායන්ගේ වලංගුභාවය සමාන කොන්දේසි මත අත් නොහරිමින් ස්වෛරීභාවය අත්හැරියහ. රාපා නුයිවරු කිසිවක් විකුණා දැමූ අතර චිලී රාජ්‍යයට සමාන කොන්දේසි යටතේ ඒකාබද්ධ කරන ලදී.<ref name="historia">{{Cite web |title=Historia de la Isla de Pascua: Su Incorporación y Su Conflicto Con La Williamson & Balfour. Daños Patrimoniales, Pretensiones Internacionales e Independentismos |url=http://www.soberaniachile.cl/historia_de_la_incorporacion_y_las_controversias_de_la_isla_de_pascua.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230321015938/http://www.soberaniachile.cl/historia_de_la_incorporacion_y_las_controversias_de_la_isla_de_pascua.html |archive-date=21 March 2023 |access-date=26 January 2024}}</ref> 1891 චිලී සිවිල් යුද්ධය ජනාධිපතිවරයා සහ කොංග්‍රසය අතර බලය නැවත බෙදා හැරීමක් සිදු කළ අතර, චිලී පාර්ලිමේන්තු විලාසිතාවේ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයක් ස්ථාපිත කළේය. කෙසේ වෙතත්, සිවිල් යුද්ධය දේශීය කර්මාන්ත සහ බලගතු චිලී බැංකු අවශ්‍යතා සංවර්ධනයට කැමති අය අතර තරඟයක් ද විය, විශේෂයෙන් විදේශීය ආයෝජකයින් සමඟ ශක්තිමත් සබඳතා තිබූ එඩ්වර්ඩ්ස් නිවස. වැඩි කල් නොගොස්, උත්සන්න වන භූ දේශපාලනික තරඟකාරිත්වය සහ පූනා ද අටකාමා ආරවුල මධ්‍යයේ රට ආර්ජන්ටිනාව සමඟ ඉතා මිල අධික නාවික අවි තරඟයක නිරත විය. පේරු සහ බොලිවියාවට එරෙහි පැසිෆික් යුද්ධයේ (1879–1883) ප්‍රතිඵලයක් ලෙස චිලී රටවල් දෙකෙන්ම සම්පත් බහුල භූමි ප්‍රදේශයක් ඈඳා ගැනීමට සහ කලාපීය බලවතෙකු ලෙස එහි තත්ත්වය තවදුරටත් තහවුරු කර ගැනීමට හේතු විය. පසුව එය ඇමරිකාවේ ප්‍රමුඛ නාවික බලවතෙකු ලෙස මතු වූ අතර, 1885 පැනමා අර්බුදයට එක්සත් ජනපද මැදිහත්වීමට විරෝධය දැක්වීමට නැවක් පවා යැවීය. චිලී බටහිර අර්ධගෝලයේ එක්සත් ජනපද ආධිපත්‍යයට තර්ජනය කළ හැකි අතර, 1891 දී බැල්ටිමෝර් අර්බුදය අතරතුර රටවල් දෙක යුද්ධයට ආසන්න විය.<ref name="sater">William Sater, ''Chile and the United States: Empires in Conflict'', Athens, GA; University of Georgia Press, {{ISBN|0-8203-1249-5}} p.51</ref> === 20 වන සියවස === [[File:Chilean_battleship_Almirante_Latorre.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chilean_battleship_Almirante_Latorre.jpg|වම|thumb|1921 දී චිලියේ අල්මිරන්ට් ලැටෝරේ ඩ්‍රෙඩ්නෝට්]] 20 වන සියවසේ මුල් භාගයේදී චිලී රාජ්‍යය තම භූමිය සම්පූර්ණයෙන්ම තහවුරු කර දිගුකාලීන රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික සහ භෞමික ආරවුල් විසඳා ගත්තේය. ආර්ජන්ටිනාව සමඟ එහි වත්මන් දේශසීමා 1902 දී බ්‍රිතාන්‍ය බේරුම්කරණය හරහා සහ ඊළඟ වසරේ පූනා ද ඇටකාමා ආරවුල ද්විපාර්ශ්විකව විසඳා ගැනීම හරහා අවසන් කරන ලදී. 1904 දී චිලී සහ බොලිවියාව සාමය සහ මිත්‍රත්වය පිළිබඳ ගිවිසුමක් අත්සන් කළ අතර එමඟින් රටවල් දෙකම අතර දේශසීමාව පැහැදිලි විය. චිලී ආර්ථිකය අර්ධ වශයෙන් පාලක කතිපයාධිකාරයේ අවශ්‍යතා ආරක්ෂා කරන පද්ධතියක් බවට පිරිහී ගියේය. 1920 ගණන් වන විට, නැගී එන මධ්‍යම සහ කම්කරු පන්ති, ප්‍රතිසංස්කරණවාදී ජනාධිපතිවරයෙකු වන ආටුරෝ ඇලෙසැන්ඩ්‍රි තෝරා පත් කර ගැනීමට තරම් බලවත් වූ අතර, ඔහුගේ වැඩසටහන ගතානුගතික සම්මේලනයකින් කලකිරීමට පත් විය. 1920 ගණන්වලදී, ශක්තිමත් මහජන සහයෝගයක් ඇති මාක්ස්වාදී කණ්ඩායම් මතු විය.<ref name="countrystudies" /> 1924 දී ජෙනරාල් ලුයිස් අල්ටමිරානෝ විසින් මෙහෙයවන ලද හමුදා කුමන්ත්‍රණයක් 1932 දක්වා පැවති දේශපාලන අස්ථාවරත්වයේ කාල පරිච්ඡේදයක් ආරම්භ කළේය. එම කාලය තුළ බලය දැරූ ආණ්ඩු දහයෙන්, දීර්ඝතම කාලය වූයේ 1925 දී තථ්‍ය ඒකාධිපතියෙකු ලෙස කෙටි කාලයක් පාලනය කළ ජෙනරාල් කාලෝස් ඉබානෙස් ඩෙල් කැම්පෝගේ ආණ්ඩු වන අතර පසුව 1927 සහ 1931 අතර කාලය තුළ නැවත පාලනය කළේය. මෙම ඒකාධිපති ආණ්ඩු ලතින් ඇමරිකාවේ වෙනත් තැන්වල සගයන්ට වඩා සාපේක්ෂව අඩු රළු සහ දූෂිත විය.<ref>{{Cite book |last=Fowler |first=Will |title=Authoritarianism in Latin America since independence |publisher=Greenwood Press |year=1996 |isbn=0-313-29843-2 |location=University of Virginia |pages=30–96}}</ref><ref>{{cite book |last=Frazier |first=Lessie Jo |url=https://books.google.com/books?id=gQU-GYGeVSEC&pg=PA163 |title=Salt in the Sand: Memory, Violence, and the Nation-State in Chile, 1890 to the Present |date=17 July 2007 |publisher=Duke University Press |isbn=978-0-8223-4003-4 |pages=163–184 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020445/https://books.google.com/books?id=gQU-GYGeVSEC&pg=PA163#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදීව තේරී පත් වූ අනුප්‍රාප්තිකයෙකුට බලය අත්හැරීමෙන්, ඉබානෙස් ඩෙල් කැම්පෝ ඔහුගේ දෘෂ්ටිවාදයේ නොපැහැදිලි සහ වෙනස් වන ස්වභාවය තිබියදීත්, වසර තිහකට වැඩි කාලයක් ශක්‍ය දේශපාලනඥයෙකු ලෙස රැඳී සිටීමට තරම් විශාල ජනගහනයක කොටසකගේ ගෞරවය රඳවා ගත්තේය. 1932 දී ව්‍යවස්ථාමය පාලනය ප්‍රතිෂ්ඨාපනය කරන විට, ශක්තිමත් මධ්‍යම පාන්තික පක්ෂයක් වන රැඩිකල් පක්ෂය මතු විය. එය ඉදිරි වසර 20 සඳහා සන්ධාන ආණ්ඩු වල ප්‍රධාන බලවේගය බවට පත්විය. රැඩිකල් පක්ෂ ආධිපත්‍යයේ (1932–52) කාලය තුළ, රාජ්‍යය ආර්ථිකය තුළ එහි භූමිකාව වැඩි කළේය. 1952 දී, ඡන්දදායකයින් ඉබානෙස් ඩෙල් කැම්පෝව තවත් වසර හයක් සඳහා නැවත බලයට පත් කළහ. 1958 දී ජෝර්ජ් ඇලෙසැන්ඩ්‍රි ඉබානෙස් ඩෙල් කැම්පෝගෙන් පසු චිලී ගතානුගතිකවාදය තවත් වාරයක් සඳහා ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදීව බලයට ගෙන ආවේය. The [[:en:1964_Chilean_presidential_election|1964 presidential election]] of [[:en:Christian_Democrat_Party_of_Chile|Christian Democrat]] [[:en:Eduardo_Frei_Montalva|Eduardo Frei Montalva]] by an [[:en:Majority|absolute majority]] initiated a period of major reform. Under the slogan "Revolution in Liberty", the Frei administration embarked on far-reaching social and economic programs, particularly in education, housing, and [[:en:Agrarian_reform|agrarian reform]], including rural unionization of agricultural workers. By 1967, however, Frei encountered increasing opposition from leftists, who charged that his reforms were inadequate, and from conservatives, who found them excessive. At the end of his term, Frei had not fully achieved his party's ambitious goals. 1964 දී ක්‍රිස්තියානි ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී එඩුවාඩෝ ෆ්‍රෙයි මොන්ටල්වාගේ ජනාධිපතිවරණ ඡන්ද විමසීමෙන් ප්‍රධාන ප්‍රතිසංස්කරණ කාල පරිච්ඡේදයක් ආරම්භ විය. "නිදහසේ විප්ලවය" යන සටන් පාඨය යටතේ, ෆ්‍රෙයි පරිපාලනය කෘෂිකාර්මික සේවකයින්ගේ ග්‍රාමීය වෘත්තීය සමිතිකරණය ඇතුළුව, විශේෂයෙන් අධ්‍යාපනය, නිවාස සහ කෘෂිකාර්මික ප්‍රතිසංස්කරණවල දුරදිග යන සමාජ හා ආර්ථික වැඩසටහන් ආරම්භ කළේය. කෙසේ වෙතත්, 1967 වන විට, ෆ්‍රෙයිට ඔහුගේ ප්‍රතිසංස්කරණ ප්‍රමාණවත් නොවන බවට චෝදනා කළ වාමාංශිකයින්ගෙන් සහ ඒවා අධික ලෙස සැලකූ කොන්සර්වේටිව්වරුන්ගෙන් වැඩිවන විරෝධයට මුහුණ දීමට සිදු විය. ඔහුගේ ධුර කාලය අවසානයේ, ෆ්‍රෙයි තම පක්ෂයේ අභිලාෂකාමී ඉලක්ක සම්පූර්ණයෙන්ම සාක්ෂාත් කර ගෙන නොතිබුණි.<ref name="countrystudies" /> [[File:Salvador_Allende_Gossens-.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Salvador_Allende_Gossens-.jpg|thumb|සැල්වදෝර් අයියන්ඩේ]] In the 1970 election, Senator [[:en:Salvador_Allende|Salvador Allende]] of the [[:en:Socialist_Party_of_Chile|Socialist Party of Chile]] (then part of the "[[:en:Popular_Unity_(Chile)|Popular Unity]]" coalition which included the Communists, Radicals, Social-Democrats, dissident Christian Democrats, the Popular Unitary Action Movement, and the Independent Popular Action), achieved a partial majority in a [[:en:Plurality_(voting)|plurality]] of votes in a three-way contest, followed by candidates Radomiro Tomic for the Christian Democrat Party and Jorge Alessandri for the Conservative Party. Allende was not elected with an absolute majority, receiving fewer than 35% of the votes. The [[:en:National_Congress_of_Chile|Chilean Congress]] conducted a runoff vote between the leading candidates, Allende and former president Jorge Alessandri, and, keeping with tradition, chose Allende by a vote of 153 to 35. Frei refused to form an alliance with Alessandri to oppose Allende, on the grounds that the Christian Democrats were a workers' party and could not make common cause with the right wing 1970 මැතිවරණයේදී, චිලී සමාජවාදී පක්ෂයේ (එවකට කොමියුනිස්ට්වාදීන්, රැඩිකල්වාදීන්, සමාජ-ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදීන්, විරුද්ධ ක්‍රිස්තියානි ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදීන්, ජනප්‍රිය ඒකීය ක්‍රියාකාරී ව්‍යාපාරය සහ ස්වාධීන ජනප්‍රිය ක්‍රියාමාර්ග ඇතුළත් "ජනප්‍රිය එක්සත්" සන්ධානයේ කොටසක්) සෙනෙට් සභික සැල්වදෝර් ඇලෙන්ඩේ,<ref name="countrystudies" /> ත්‍රි-මාර්ග තරඟයකින් බහුතර ඡන්ද සංඛ්‍යාවකින් අර්ධ බහුතරයක් ලබා ගත් අතර, පසුව ක්‍රිස්තියානි ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී පක්ෂය සඳහා අපේක්ෂකයින් වන රඩොමිරෝ ටොමික් සහ කොන්සර්වේටිව් පක්ෂය සඳහා ජෝර්ජ් ඇලෙසැන්ඩ්‍රි තෝරා ගන්නා ලදී. ඇලෙන්ඩේ නිරපේක්ෂ බහුතරයකින් තේරී පත් නොවූ අතර, ඡන්දවලින් 35% කටත් වඩා අඩු ප්‍රමාණයක් ලබා ගත්තේය. චිලී කොංග්‍රසය ප්‍රමුඛ අපේක්ෂකයින් වන ඇලෙන්ඩේ සහ හිටපු ජනාධිපති ජෝර්ජ් ඇලෙසැන්ඩ්‍රි අතර දෙවන වටයේ ඡන්දයක් පැවැත්වූ අතර, සම්ප්‍රදායට අනුකූලව, 153 සිට 35 දක්වා ඡන්දයකින් ඇලෙන්ඩේ තෝරා ගත්තේය. ක්‍රිස්තියානි ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදීන් කම්කරු පක්ෂයක් වන අතර දක්ෂිණාංශිකයින් සමඟ පොදු හේතුවක් ඇති කර ගත නොහැකි බව යන පදනම මත ඇලෙන්ඩේට විරුද්ධ වීමට ඇලෙසැන්ඩ්‍රි සමඟ සන්ධානයක් ඇති කර ගැනීම ෆ්‍රේ ප්‍රතික්ෂේප කළේය.<ref>{{Cite book |last=Mares |first=David |url=https://books.google.com/books?id=0Y3EWkKZsYcC&pg=PA145 |title=The United States and Chile: Coming in from the Cold |author2=Francisco Rojas Aravena |publisher=Routledge |year=2001 |isbn=978-0-415-93125-0 |page=145 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020509/https://books.google.com/books?id=0Y3EWkKZsYcC&pg=PA145 |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref><ref>{{cite book |last=Trento |first=Joseph J. |url=https://books.google.com/books?id=3uPBM7z_62gC&pg=PA560 |title=The Secret History of the CIA |publisher=Carroll & Graf Publishers |year=2005 |isbn=978-0-7867-1500-8 |page=560 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150319065032/http://books.google.com/books?id=3uPBM7z_62gC&pg=PA560 |archive-date=19 March 2015 |url-status=dead}}</ref> An [[:en:Economic_depression|economic depression]] that began in 1972 was exacerbated by [[:en:Capital_flight|capital flight]], plummeting private investment, and withdrawal of bank deposits in response to Allende's socialist program. Production fell and unemployment rose. Allende adopted measures including price freezes, wage increases, and tax reforms, to increase consumer spending and redistribute income downward. Joint public-private [[:en:Public_works|public works]] projects helped reduce unemployment.<ref name="De Vylder">{{cite book |last=De Vylder |first=Stefan |title=Allende's Chile: The Political Economy of the Rise and Fall of the Unidad Popular |date=5 March 2009 |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-10757-0}}</ref>{{Page needed|date=September 2010}} Much of the banking sector was [[:en:Nationalization|nationalized]]. Many enterprises within the [[:en:Copper#Production|copper]], coal, iron, [[:en:Caliche_(mineral)#Chilean_caliche|nitrate]], and steel industries were [[:en:Nationalization#Expropriation|expropriated]], nationalized, or subjected to state intervention. Industrial output increased sharply and unemployment fell during the Allende administration's first year. 1972 දී ආරම්භ වූ ආර්ථික අවපාතයක්, ඇලෙන්ඩේගේ සමාජවාදී වැඩසටහනට ප්‍රතිචාර වශයෙන් ප්‍රාග්ධනය ඉවත් කිරීම, පෞද්ගලික ආයෝජන පහත වැටීම සහ බැංකු තැන්පතු ඉවත් කර ගැනීම මගින් උග්‍ර විය. නිෂ්පාදනය පහත වැටුණු අතර විරැකියාව ඉහළ ගියේය. පාරිභෝගික වියදම් වැඩි කිරීමට සහ ආදායම පහළට බෙදා හැරීම සඳහා ඇලෙන්ඩේ මිල කැටි කිරීම්, වැටුප් වැඩිවීම් සහ බදු ප්‍රතිසංස්කරණ ඇතුළු පියවර අනුගමනය කළේය.<ref>{{cite book |author=Lois Hecht Oppenheim |url=https://books.google.com/books?id=99ZLX52z_noC&pg=PA52 |title=Politics in Chile: Socialism, Authoritarianism, and Market Democracy |publisher=Westview Press |year=2007 |isbn=978-0-7867-3426-9 |page=52 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020433/https://books.google.com/books?id=99ZLX52z_noC&pg=PA52#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> ඒකාබද්ධ රාජ්‍ය-පෞද්ගලික පොදු වැඩ ව්‍යාපෘති විරැකියාව අඩු කිරීමට උපකාරී විය.<ref name="De Vylder" /> බැංකු අංශයේ බොහෝ ප්‍රදේශ ජනසතු කරන ලදී. තඹ, ගල් අඟුරු, යකඩ, නයිට්‍රේට් සහ වානේ කර්මාන්ත තුළ බොහෝ ව්‍යවසායන් අත්පත් කර ගැනීම, ජනසතු කිරීම හෝ රාජ්‍ය මැදිහත්වීමට ලක් කිරීම. ඇලෙන්ඩේ පරිපාලනයේ පළමු වසර තුළ කාර්මික නිෂ්පාදනය තියුනු ලෙස වැඩි වූ අතර විරැකියාව පහත වැටුණි.<ref name="De Vylder" /> Allende's program included advancement of workers' interests, replacing the judicial system with "socialist legality",<ref name="friedman368">{{cite book |last=Friedman |first=Norman |url=https://books.google.com/books?id=0CIXLdxhQMAC&pg=PA367 |title=The Fifty-Year War: Conflict and Strategy in the Cold War |date=1 March 2007 |publisher=Naval Institute Press |isbn=978-1-59114-287-4 |pages=367–368 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020229/https://books.google.com/books?id=0CIXLdxhQMAC&pg=PA367 |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> nationalization of banks and forcing others to bankruptcy,<ref name="friedman368" /> and strengthening "popular militias" known as MIR. Started under former President Frei, the Popular Unity platform also called for nationalization of Chile's major copper mines in the form of a constitutional amendment. The measure was passed unanimously by Congress. As a result, the [[:en:Richard_Nixon|Richard Nixon]] administration [[:en:United_States_intervention_in_Chile|organized and inserted secret operatives]] in Chile, in order to swiftly destabilize Allende's government. In addition, US financial pressure restricted international economic credit to Chile. The economic problems were also exacerbated by Allende's public spending, financed mostly through printing money, and by poor credit ratings given by commercial banks. Simultaneously, opposition media, politicians, business guilds and other organizations helped to accelerate a campaign of domestic political and economical destabilization, some of which was backed by the United States By early 1973, inflation was out of control. On 26 May 1973, Chile's Supreme Court, which was opposed to Allende's government, unanimously denounced Allende's ''disruption of the legality of the nation''. Although illegal under the Chilean constitution, the court supported and strengthened Pinochet's soon-to-be seizure of power ඇලෙන්ඩේගේ වැඩසටහනට කම්කරුවන්ගේ අවශ්‍යතා ප්‍රවර්ධනය කිරීම,<ref name="De Vylder" /><ref>{{cite web |title=Allende wins the elections: first coup attempt |url=http://grace.evergreen.edu/~arunc/texts/chile/torre/Allende.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20080107150857/http://grace.evergreen.edu/~arunc/texts/chile/torre/Allende.html |archive-date=7 January 2008 |access-date=17 December 2009 |publisher=Grace.evergreen.edu}}</ref> අධිකරණ පද්ධතිය "සමාජවාදී නීත්‍යානුකූලභාවය" සමඟ ප්‍රතිස්ථාපනය කිරීම,<ref name="friedman368" /> බැංකු ජනසතු කිරීම සහ අනෙක් අය බංකොලොත්භාවයට බල කිරීම,<ref name="friedman368" /> සහ MIR ලෙස හැඳින්වෙන "ජනප්‍රිය මිලීෂියා" ශක්තිමත් කිරීම ඇතුළත් විය.<ref name="friedman368" /> හිටපු ජනාධිපති ෆ්‍රෙයි යටතේ ආරම්භ කරන ලද පොපියුලර් යුනිටි වේදිකාව, ව්‍යවස්ථා සංශෝධනයක් ආකාරයෙන් චිලියේ ප්‍රධාන තඹ පතල් ජනසතු කිරීම සඳහා ද ඉල්ලා සිටියේය. මෙම පියවර කොංග්‍රසය විසින් ඒකමතිකව සම්මත කරන ලදී. එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස,<ref>{{cite book |last=Qureshi |first=Lubna Z. |url=https://books.google.com/books?id=alISgQdNY4kC&pg=PA86 |title=Nixon, Kissinger, and Allende: U.S. Involvement in the 1973 Coup in Chile |publisher=Lexington Books |year=2009 |isbn=978-0-7391-2655-4 |pages=86–97 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020042/https://books.google.com/books?id=alISgQdNY4kC&pg=PA86#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> රිචඩ් නික්සන් පරිපාලනය ඇලෙන්ඩේගේ රජය ඉක්මනින් අස්ථාවර කිරීම සඳහා චිලීයේ රහස් ක්‍රියාකාරීන් සංවිධානය කර ඇතුළත් කළේය.<ref>{{cite web |title=Report on CIA Chilean Task Force activities |url=http://www.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB8/ch01-01.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20100211203442/http://www.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB8/ch01-01.htm |archive-date=11 February 2010 |access-date=11 March 2010 |work=Chile and the United States: Declassified Documents relating to the Military Coup, 1970–1976 |publisher=The National Security Archive: Electronic Briefing Books (George Washington University)}}</ref> ඊට අමතරව, එක්සත් ජනපද මූල්‍ය පීඩනය චිලීට ජාත්‍යන්තර ආර්ථික ණය සීමා කළේය.<ref name="fas.org">{{cite web |title=Covert Action In Chile 1963–1973, Staff Report Of The Select Committee To Study Governmental Operations With Respect To Intelligence Activities |url=https://fas.org/irp/ops/policy/church-chile.htm |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20091003144646/http://www.fas.org/irp/ops/policy/church-chile.htm |archive-date=3 October 2009 |access-date=17 December 2009 |publisher=Federation of American Scientists}}</ref> ඇලෙන්ඩේගේ රාජ්‍ය වියදම්, ප්‍රධාන වශයෙන් මුදල් මුද්‍රණය කිරීම හරහා මූල්‍යකරණය කිරීම සහ වාණිජ බැංකු විසින් ලබා දුන් දුර්වල ණය ශ්‍රේණිගත කිරීම් මගින් ආර්ථික ගැටලු තවත් උග්‍ර විය.<ref>{{Cite news|url=http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,879153,00.html|title=Tightening the Belt|date=7 August 1972|magazine=[[Time (magazine)|Time]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20101022175928/http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,879153,00.html|archive-date=22 October 2010|url-status=dead}}</ref> ඒ සමඟම, විපක්ෂ මාධ්‍ය, දේශපාලනඥයින්, ව්‍යාපාරික සංසද සහ අනෙකුත් සංවිධාන දේශීය දේශපාලන හා ආර්ථික අස්ථාවර කිරීමේ ව්‍යාපාරයක් වේගවත් කිරීමට උපකාරී වූ අතර, ඉන් සමහරක් එක්සත් ජනපදයේ සහාය ලැබීය.<ref name="fas.org" /><ref>{{cite web |title=Equipo Nizkor – CIA Activities in Chile – September 18, 2000 |url=http://www.derechos.org/nizkor/chile/doc/hinchey.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20080513083911/http://www.derechos.org/nizkor/chile/doc/hinchey.html |archive-date=13 May 2008 |access-date=17 December 2009 |publisher=Derechos.org}}</ref> 1973 මුල් භාගය වන විට, උද්ධමනය පාලනයෙන් තොර විය. 1973 මැයි 26 වන දින, ඇලෙන්ඩේගේ රජයට විරුද්ධ වූ චිලීයේ ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණය, ඇලෙන්ඩේ ජාතියේ නීත්‍යානුකූලභාවය කඩාකප්පල් කිරීම ඒකමතිකව හෙළා දුටුවේය. චිලී ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව යටතේ නීති විරෝධී වුවද, අධිකරණය ඉක්මනින් බලය අල්ලා ගැනීමට පිනෝචේට සහාය දුන් අතර එය ශක්තිමත් කළේය.<ref name="friedman368" /><ref>{{cite web |title=Transition to Democracy in Latin America: The Role of the judiciary |url=http://www.law.yale.edu/documents/pdf/rightdegree_independence(5).pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130819213445/http://www.law.yale.edu/documents/pdf/rightdegree_independence%285%29.pdf |archive-date=19 August 2013 |publisher=Yale University}}</ref> පිනොචේ යුගය (1973–1990) ඔගස්ටෝ පිනෝචෙට් 21 වන සියවස ==== පිනොචේ යුගය (1973–1990) ==== [[File:Golpe_de_Estado_1973.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Golpe_de_Estado_1973.jpg|වම|thumb|1973 චිලී කුමන්ත්‍රණය අතරතුර ලා මොනේඩා ජනාධිපති මන්දිරයට බෝම්බ හෙලන ප්‍රහාරක ජෙට් යානා]] On 11 September 1973, a [[:en:Chilean_coup_of_1973|military coup]] overthrew Allende, who apparently committed suicide as the armed forces bombarded the [[:en:La_Moneda_Palace|presidential palace]]The degree to which [[:en:U.S._intervention_in_Chile#1973_coup|the United States was involved in the coup]] remains debated; after Allende was overthrown, U.S. Secretary of State [[:en:Henry_Kissinger|Henry Kissinger]] told [[:en:President_of_the_United_States|U.S. president]] [[:en:Richard_Nixon|Richard Nixon]] that the United States had "helped" the coup indirectly. Historian Sebastián Hurtado contends there is no documentary evidence to support that the U.S. government was actively involved in the coordination and execution the coup; however, upon Allende's election in 1970, Kissinger had stated "I don't see why we need to stand by and watch a country go Communist due to the irresponsibility of its own people" while Nixon had expressed that the Allende government should not be consolidated and acted decisively to destabilize his government. A military junta, led by General [[:en:Augusto_Pinochet|Augusto Pinochet]], took control of the country. His regime was marked by widespread [[:en:Human_rights_violations_in_Pinochet's_Chile|human rights violations]]. Chile initiated and actively participated in [[:en:Operation_Condor|Operation Condor]], a U.S.-backed campaign to suppress leftists and their sympathizes. In October 1973, at least 72 people were murdered by the [[:en:Caravan_of_Death|Caravan of Death]]. According to the [[:en:Rettig_Report|Rettig Report]] and [[:en:Valech_Commission|Valech Commission]], during the Pinochet regime's 15-year rule, at least 2,115 were killed, and at least 27,265<ref name="sintesis">{{cite web |title=Sintesis Ok |url=http://www.comisionprisionpoliticaytortura.cl/filesapp/Sintesis.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20070727031254/http://www.comisionprisionpoliticaytortura.cl/filesapp/Sintesis.pdf |archive-date=27 July 2007 |access-date=17 December 2009}}</ref> were tortured (including 88 children younger than 12 years old); many were detained, tortured, and executed at the national stadium. In 2011, Chile recognized an additional 9,800 victims, bringing the total number killed, tortured or imprisoned for political reasons to 40,018. Among the victims was internationally known poet-singer [[:en:Víctor_Jara|Víctor Jara]]. 1973 සැප්තැම්බර් 11 වන දින හමුදා කුමන්ත්‍රණයකින් ඇලෙන්ඩේ බලයෙන් පහ කරන ලද අතර, සන්නද්ධ හමුදා ජනාධිපති මන්දිරයට බෝම්බ හෙලීමේදී ඔහු සියදිවි නසා ගත් බව පෙනේ.<ref>{{Cite book |last=Soto |first=Óscar |title=El último día de Salvador Allende |publisher=Aguilar |year=1999 |isbn=978-956-239-084-2}}{{page needed|date=July 2013}}</ref><ref>{{Cite book |last=Ahumada |first=Eugeno |title=Chile: La memoria prohibida}}{{page needed|date=July 2013}}</ref> එක්සත් ජනපදය කුමන්ත්‍රණයට සම්බන්ධ වූ ප්‍රමාණය තවමත් විවාදයට භාජනය වී ඇත; ඇලෙන්ඩේ බලයෙන් පහ කිරීමෙන් පසුව, එක්සත් ජනපද රාජ්‍ය ලේකම් හෙන්රි කිසිංගර් එක්සත් ජනපද ජනාධිපති රිචඩ් නික්සන්ට පැවසුවේ එක්සත් ජනපදය කුමන්ත්‍රණයට වක්‍රව "උදව්" කළ බවයි.<ref>{{cite web |date=16 September 2013 |title=Kissinger and Chile: the Declassified Record |url=http://www2.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB437/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20130917045957/http://www2.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB437/ |archive-date=17 September 2013 |access-date=16 September 2013 |publisher=The National Security Archive}}</ref> ඉතිහාසඥ සෙබස්තියන් හර්ටාඩෝ තර්ක කරන්නේ එක්සත් ජනපද රජය කුමන්ත්‍රණය සම්බන්ධීකරණය හා ක්‍රියාත්මක කිරීම සඳහා ක්‍රියාකාරීව සම්බන්ධ වූ බවට සහාය දැක්වීමට කිසිදු ලේඛනමය සාක්ෂියක් නොමැති බවයි; කෙසේ වෙතත්, 1970 දී ඇලෙන්ඩේ තේරී පත්වීමේදී, කිසිංගර් ප්‍රකාශ කර තිබුණේ "තමන්ගේම ජනතාවගේ වගකීම් විරහිතභාවය නිසා රටක් කොමියුනිස්ට් වීම බලා සිටීමට අපට අවශ්‍ය ඇයි කියා මට නොපෙනේ" යනුවෙනි,<ref name="k745">{{cite web |last=Lewis |first=Anthony |date=1975-02-27 |title=The Kissinger Doctrine |url=https://www.nytimes.com/1975/02/27/archives/the-kissinger-doctrine.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220912084418/https://www.nytimes.com/1975/02/27/archives/the-kissinger-doctrine.html |archive-date=12 September 2022 |access-date=2024-05-08 |website=The New York Times}}</ref><ref name="Hurtado">{{cite web |author1=Juan Paulo Iglesias |date=25 August 2023 |title=Sebastián Hurtado, historiador: "Estados Unidos no tuvo participación directa en el Golpe, pero sí quería que Allende cayera" |url=https://www.latercera.com/la-tercera-sabado/noticia/sebastian-hurtado-historiador-estados-unidos-no-tuvo-participacion-directa-en-el-golpe-pero-si-queria-que-allende-cayera/3UXITS4IUNB3RPPB57ILMYDO64/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240912221446/https://www.latercera.com/la-tercera-sabado/noticia/sebastian-hurtado-historiador-estados-unidos-no-tuvo-participacion-directa-en-el-golpe-pero-si-queria-que-allende-cayera/3UXITS4IUNB3RPPB57ILMYDO64/ |archive-date=12 September 2024 |access-date=12 January 2025 |publisher=La Tercera |language=es}}</ref> නික්සන් ප්‍රකාශ කර තිබුණේ ඇලෙන්ඩේ රජය ඒකාබද්ධ නොකළ යුතු බවත් ඔහුගේ රජය අස්ථාවර කිරීමට තීරණාත්මකව ක්‍රියා කළ යුතු බවත්ය.<ref name="Hurtado" /><ref>{{cite journal|last1=Hurtado|first1=Sebastián|date=10 October 2016|title=Chile y Estados Unidos, 1964-1973. Una nueva mirada|journal=Nuevo Mundo Mundos Nuevos|language=es|doi=10.4000/nuevomundo.69698|doi-access=free}}</ref> ජෙනරාල් ඔගස්ටෝ පිනෝචෙට්ගේ නායකත්වයෙන් යුත් හමුදා ජුන්ටාවක් රට පාලනය කළේය. ඔහුගේ පාලනය පුළුල් මානව හිමිකම් උල්ලංඝනයන්ගෙන් සලකුණු විය. චිලී රාජ්‍යය වාමාංශිකයන් සහ ඔවුන්ගේ හිතවතුන් මර්දනය කිරීම සඳහා එක්සත් ජනපදයේ පිටුබලය ලත් මෙහෙයුමක් වන ඔපරේෂන් කොන්ඩෝර් ආරම්භ කර ක්‍රියාකාරීව සහභාගී විය.<ref>{{cite web |last1=Dinges |first1=John |title=Operation Condor |url=http://www.latinamericanstudies.org/chile/operation-condor.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20180722031734/http://www.latinamericanstudies.org/chile/operation-condor.htm |archive-date=22 July 2018 |access-date=6 July 2018 |website=latinamericanstudies.org |publisher=Columbia University}}</ref> 1973 ඔක්තෝම්බර් මාසයේදී, කැරවාන් ඔෆ් ඩෙත් විසින් අවම වශයෙන් පුද්ගලයින් 72 දෙනෙකු ඝාතනය කරන ලදී.<ref>{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/850932.stm|title=Flashback: Caravan of Death|date=25 July 2000|work=BBC|access-date=11 March 2008|archive-url=https://web.archive.org/web/20080226211503/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/850932.stm|archive-date=26 February 2008|url-status=live}}</ref> රෙටිග් වාර්තාව සහ වැලෙක් කොමිසමට අනුව, පිනොචෙට් පාලන සමයේ වසර 15 ක පාලන සමයේදී අවම වශයෙන් 2,115 ක් ඝාතනය කරන ලද අතර,<ref>{{cite web |author=Ministerio del Interior |date=3 August 1999 |title=Ministerio del Interior, Programa de Derechos Humanos – ddhh_rettig |url=http://www.ddhh.gov.cl/ddhh_rettig.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20091223174254/http://www.ddhh.gov.cl/ddhh_rettig.html |archive-date=23 December 2009 |access-date=17 December 2009 |publisher=Ddhh.gov.cl}}</ref> අවම වශයෙන් 27,265 ක්<ref name="sintesis" /> වධ හිංසාවලට ලක් කරන ලදී (වයස අවුරුදු 12 ට අඩු ළමුන් 88 ක් ඇතුළුව);<ref name="sintesis" /> බොහෝ දෙනෙකු රඳවා තබා ගැනීම, වධහිංසා පැමිණවීම සහ ජාතික ක්‍රීඩාංගනයේදී මරණ දඬුවම නියම කරන ලදී. 2011 දී, චිලී රාජ්‍යය තවත් වින්දිතයින් 9,800 ක් හඳුනා ගත් අතර, දේශපාලන හේතූන් මත මරා දැමූ, වධහිංසා පමුණුවන ලද හෝ සිරගත කරන ලද මුළු සංඛ්‍යාව 40,018 දක්වා ගෙන ආවේය.<ref>Eva Vergara (18 August 2015). [https://www.huffingtonpost.com/2011/08/18/chile-recognizes-9800-more-pinochet-victims_n_930754.html Chile Recognizes 9,800 More Pinochet Victims] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20151231220056/http://www.huffingtonpost.com/2011/08/18/chile-recognizes-9800-more-pinochet-victims_n_930754.html|date=31 December 2015}}. ''The Associated Press'' via ''The Huffington Post.'' Retrieved 25 August 2015.</ref> වින්දිතයින් අතර ජාත්‍යන්තරව ප්‍රසිද්ධ කවියෙකු-ගායකයෙකු වන වික්ටර් ජාරා ද විය.[[File:Augusto_Pinochet_foto_oficial_coloreada.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Augusto_Pinochet_foto_oficial_coloreada.jpg|thumb|ඔගස්ටෝ පිනෝචෙට්]] 1980 සැප්තැම්බර් 11 වන දින මතභේදාත්මක ජනමත විචාරණයක් මගින් නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවක් අනුමත කරන ලද අතර, ජෙනරාල් පිනොචෙට් වසර අටක කාලයක් සඳහා ජනරජයේ ජනාධිපති බවට පත්විය. පිනෝචෙට් රටේ පාලනය ලබා ගැනීමෙන් පසු, කැපවූ චිලී විප්ලවවාදීන් සිය ගණනක් නිකරගුවාවේ සැන්ඩිනිස්ටා හමුදාවට, ආර්ජන්ටිනාවේ ගරිල්ලා හමුදාවන්ට හෝ කියුබාවේ, නැගෙනහිර යුරෝපයේ සහ උතුරු අප්‍රිකාවේ පුහුණු කඳවුරුවලට සම්බන්ධ වූහ.<ref>{{cite book |author1=Pamela Constable |author-link=Pamela Constable |url=https://archive.org/details/nationofenemiesc00cons |title=A Nation of Enemies: Chile Under Pinochet |author2=Arturo Valenzuela |author2-link=Arturo Valenzuela |publisher=W W Norton & Company Incorporated |year=1993 |isbn=978-0-393-30985-0 |page=150}}</ref> 1980 ගණන්වල අගභාගයේදී, 1982 ආර්ථික බිඳවැටීම<ref>{{cite book |last1=Klein |first1=Naomi |author-link=Naomi Klein |url=https://books.google.com/books?id=PwHUAq5LPOQC&pg=PA85 |title=The Shock Doctrine: The Rise of Disaster Capitalism |date=1 April 2010 |publisher=Henry Holt and Company (2007) |isbn=978-1-4299-1948-7 |page=85 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020106/https://books.google.com/books?id=PwHUAq5LPOQC&pg=PA85#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> සහ 1983-88 දී ඇති වූ මහජන සිවිල් ප්‍රතිරෝධය වැනි සිදුවීම්වල ප්‍රතිඵලයක් ලෙස, රජය ක්‍රමයෙන් එකලස් කිරීමේ, කතා කිරීමේ සහ සංගමයේ වැඩි නිදහසක් ලබා දුන්නේය. වෘත්තීය සමිති සහ දේශපාලන ක්‍රියාකාරකම් ඇතුළත් කිරීමට.<ref>{{cite book |last=Huneeus |first=Carlos |author-link=Carlos Huneeus |title=Civil Resistance and Power Politics:The Experience of Non-violent Action from Gandhi to the Present |date=3 September 2009 |publisher=Oxford University Press |isbn=978-0-19-161917-5 |editor1=Adam Roberts |pages=197–212 |chapter=Political Mass Mobilization against Authoritarian Rule: Pinochet's Chile, 1983–88 |access-date=14 July 2013 |editor2=Timothy Garton Ash |chapter-url=https://books.google.com/books?id=zD_S8Y2WbRsC&pg=PT168 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020252/https://books.google.com/books?id=zD_S8Y2WbRsC&pg=PT168#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> හර්නාන් බුචි මුදල් අමාත්‍යවරයා ලෙස කටයුතු කිරීමත් සමඟ රජය වෙළඳපොළ නැඹුරු ප්‍රතිසංස්කරණ දියත් කළේය. චිලී නිදහස් වෙළඳපොල ආර්ථිකයක් කරා ගමන් කළ අතර එමඟින් දේශීය හා විදේශීය පෞද්ගලික ආයෝජනවල වැඩිවීමක් දක්නට ලැබුණි, නමුත් තඹ කර්මාන්තය සහ අනෙකුත් වැදගත් ඛනිජ සම්පත් තරඟකාරිත්වයට විවෘත නොවීය. 1988 ඔක්තෝබර් 5 වන දින පැවති ජනමත විචාරණයකදී, පිනෝචෙට්ට ජනාධිපති ධුරයේ දෙවන වසර අටක ධුර කාලයක් (44% ට එරෙහිව 56%) අහිමි විය. 1989 දෙසැම්බර් 14 වන දින චිලී ජාතිකයන් නව ජනාධිපතිවරයෙකු සහ ද්වි මණ්ඩල සම්මේලනයක සාමාජිකයින්ගෙන් බහුතරයක් තෝරා පත් කර ගත්හ. Concertación නමින් හැඳින්වෙන දේශපාලන පක්ෂ 17 ක සන්ධානයක අපේක්ෂකයෙකු වූ ක්‍රිස්තියානි ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී පැට්‍රිෂියෝ අයිල්වින්, ඡන්දවලින් නිරපේක්ෂ බහුතර (55%) ලබා ගත්තේය.<ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/1989/12/16/world/man-in-the-news-patricio-aylwin-a-moderate-leads-chile.html|title=Man in the News: Patricio Aylwin; A Moderate Leads Chile|last=Christian|first=Shirley|date=16 December 1989|work=The New York Times|access-date=28 July 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180729012944/https://www.nytimes.com/1989/12/16/world/man-in-the-news-patricio-aylwin-a-moderate-leads-chile.html|archive-date=29 July 2018|url-status=live}}</ref> ජනාධිපති අයිල්වින් 1990 සිට 1994 දක්වා සේවය කළ අතර එය සංක්‍රාන්ති කාලයක් ලෙස සැලකේ. === 21 වන සියවස === [[File:Izamiento_de_la_Gran_Bandera_Nacional_-_Presidentes_de_Chile.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Izamiento_de_la_Gran_Bandera_Nacional_-_Presidentes_de_Chile.jpg|වම|thumb|චිලී රාජ්‍යයේ ද්විශත සංවත්සරය සමරමින්, එහි ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයට සංක්‍රමණය වීමෙන් පසු (1990–2022) චිලී රාජ්‍යයේ පළමු ජනාධිපතිවරුන් පස් දෙනා]] In December 1993, Christian Democrat [[:en:Eduardo_Frei_Ruiz-Tagle|Eduardo Frei Ruiz-Tagle]], the son of previous president Eduardo Frei Montalva, led the Concertación coalition to victory with an absolute majority of votes (58%).<ref>{{cite encyclopedia |title=Chile elects new leader Late president's son wins big |encyclopedia=Encyclopedia.com |url=http://www.encyclopedia.com/doc/1P2-8257609.html |access-date=14 July 2013 |date=12 December 1993 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080526090105/http://www.encyclopedia.com/doc/1P2-8257609.html |archive-date=26 May 2008}}</ref> Frei Ruiz-Tagle was succeeded in 2000 by Socialist [[:en:Ricardo_Lagos|Ricardo Lagos]], who won the presidency in an unprecedented [[:en:1999–2000_Chilean_presidential_election|runoff election]] against [[:en:Joaquín_Lavín|Joaquín Lavín]] of the rightist [[:en:Alliance_for_Chile|Alliance for Chile]].<ref>{{Cite news|url=http://archives.cnn.com/2000/WORLD/americas/01/17/chile.elex.01/|title=Moderate socialist Lagos wins Chilean presidential election|date=16 January 2000|work=CNN|archive-url=https://web.archive.org/web/20080506162601/http://archives.cnn.com/2000/WORLD/americas/01/17/chile.elex.01/|archive-date=6 May 2008|url-status=dead}}</ref> In January 2006, Chileans elected their first female president, [[:en:Michelle_Bachelet_Jeria|Michelle Bachelet Jeria]], of the Socialist Party, defeating [[:en:Sebastián_Piñera|Sebastián Piñera]], of the [[:en:National_Renewal_(Chile)|National Renewal]] party, extending the ''Concertación'' governance for another four years.<ref>{{cite web |date=12 January 2006 |title=Chile elects first woman president |url=https://www.nbcnews.com/id/wbna10819903 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20131109023348/http://www.nbcnews.com/id/10819903/ |archive-date=9 November 2013 |access-date=10 November 2019 |work=NBC News}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2006/03/11/AR2006031101381.html|title=Bachelet Sworn in As Chile's President|last=Reel|first=Monte|date=12 March 2006|newspaper=The Washington Post|access-date=22 August 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170701225835/http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2006/03/11/AR2006031101381.html|archive-date=1 July 2017|url-status=live}}</ref> In January 2010, Chileans [[:en:2009–10_Chilean_presidential_election|elected]] [[:en:Sebastián_Piñera|Sebastián Piñera]] as the first rightist President in 20 years, defeating former President [[:en:Eduardo_Frei_Ruiz-Tagle|Eduardo Frei Ruiz-Tagle]] of the ''Concertación'', for a four-year term succeeding Bachelet. Due to term limits, [[:en:Sebastián_Piñera|Sebastián Piñera]] did not stand for re-election in 2013, and his term expired in March 2014 resulting in [[:en:Michelle_Bachelet|Michelle Bachelet]] returning to office.<ref>{{cite web |date=11 March 2014 |title=Michelle Bachelet sworn in as Chile's president |url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-26528923 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140312035407/http://www.bbc.com/news/world-latin-america-26528923 |archive-date=12 March 2014 |access-date=12 August 2021 |work=BBC News}}</ref> Sebastián Piñera succeeded Bachelet again in 2018 as the [[:en:President_of_Chile|President of Chile]] after winning the December 2017 presidential [[:en:2017_Chilean_general_election|election]].<ref>{{cite web |date=18 December 2017 |title=Chile election: Conservative Piñera elected president |url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-42388019 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20171218103345/http://www.bbc.com/news/world-latin-america-42388019 |archive-date=18 December 2017 |access-date=12 August 2021 |work=BBC News}}</ref><ref>{{cite web |date=11 March 2018 |title=Pinera, a conservative billionaire, is sworn in as president of Chile |url=https://www.yahoo.com/news/pinera-conservative-billionaire-sworn-president-chile-183054108.html?guccounter=1&guce_referrer=aHR0cHM6Ly93d3cuZ29vZ2xlLmNvbS8&guce_referrer_sig=AQAAAC6_pBevRC0GpV00u6W8P1NWhHqxCXKFRdRMnzk5fsa |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210801211945/https://www.yahoo.com/news/pinera-conservative-billionaire-sworn-president-chile-183054108.html?guccounter=1&guce_referrer=aHR0cHM6Ly93d3cuZ29vZ2xlLmNvbS8&guce_referrer_sig=AQAAAC6_pBevRC0GpV00u6W8P1NWhHqxCXKFRdRMnzk5fsa |archive-date=1 August 2021 |access-date=12 August 2021 |work=Yahoo! News |agency=Agence France Presse}}</ref> 1993 දෙසැම්බරයේදී, පෙර ජනාධිපති එඩ්වාඩෝ ෆ්‍රෙයි මොන්ටල්වාගේ පුත් ක්‍රිස්තියානි ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී එඩ්වාඩෝ ෆ්‍රෙයි රුයිස්-ටැග්ල්, බහුතර ඡන්ද සංඛ්‍යාවක් (58%) ලබා ගනිමින් කොන්සර්ටේෂන් සන්ධානය ජයග්‍රහණය කරා මෙහෙයවීය. [47] 2000 දී ෆ්‍රෙයි රුයිස්-ටැග්ල් වෙනුවට සමාජවාදී රිකාඩෝ ලාගෝස් පත් වූ අතර, චිලී සඳහා දක්ෂිණාංශික සන්ධානයේ ජෝකින් ලැවින්ට එරෙහිව පෙර නොවූ විරූ දෙවන වටයේ මැතිවරණයකින් ජනාධිපති ධුරය දිනා ගත්තාය. [48] 2006 ජනවාරි මාසයේදී, චිලී ජාතිකයන් සමාජවාදී පක්ෂයේ ඔවුන්ගේ පළමු කාන්තා ජනාධිපති මිෂෙල් බැචලට් ජෙරියා තෝරා පත් කර ගත් අතර, ජාතික අලුත් කිරීමේ පක්ෂයේ සෙබස්තියන් පිනෙරා පරාජය කරමින්, කොන්සර්ටේෂන් පාලනය තවත් වසර හතරක් දීර්ඝ කළහ. [49][50] 2010 ජනවාරි මාසයේදී, චිලී ජාතිකයන් වසර 20 කට පසු පළමු දක්ෂිණාංශික ජනාධිපති ලෙස සෙබස්තියන් පිනෙරා තේරී පත් වූ අතර, බැචලෙට්ගෙන් පසු වසර හතරක කාලයක් සඳහා කොන්සර්ටේෂන් හි හිටපු ජනාධිපති එඩ්වාඩෝ ෆ්‍රෙයි රුයිස්-ටැග්ල් පරාජය කළහ. ධුර කාලය සීමා වීම හේතුවෙන්, සෙබස්තියන් පිනේරා 2013 දී නැවත මැතිවරණයට ඉදිරිපත් නොවූ අතර, ඔහුගේ ධුර කාලය 2014 මාර්තු මාසයේදී අවසන් වූ අතර, එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස මිෂෙල් බැචලට් නැවත ධුරයට පත්විය. [51] 2017 දෙසැම්බර් ජනාධිපතිවරණය ජයග්‍රහණය කිරීමෙන් පසු සෙබස්තියන් පිනේරා 2018 දී බැචලට්ගෙන් පසු නැවතත් චිලී ජනාධිපති ධුරයට පත්විය. [52][53] On 27 February 2010, Chile was struck by an 8.8 {{M|w|link=y}} [[:en:2010_Chile_earthquake|earthquake]], the fifth largest ever recorded at the time. More than 500 people died (most from the ensuing [[:en:Tsunami|tsunami]]) and over a million people lost their homes. The earthquake was also followed by multiple aftershocks.<ref>{{cite web |title=US ready to help Chile: Obama |url=http://www.australia-times.com.au/world/article.php?id=501 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110427081917/http://www.australia-times.com.au/world/article.php?id=501 |archive-date=27 April 2011 |access-date=3 March 2010 |work=The Australia Times}}</ref> Initial damage estimates were in the range of US$15–30 billion, around 10% to 15% of Chile's real gross domestic product.<ref>[http://www.contractmagazine.com/contract/content_display/design/news/e3i128fcc3d3e64156a013dfae605b73a5b More Quakes Shake Chile's Infrastructure], Adam Figman, ''Contract'', 1 March 2010 {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141114030306/http://www.contractmagazine.com/contract/content_display/design/news/e3i128fcc3d3e64156a013dfae605b73a5b|date=14 November 2014}}</ref> Chile achieved global recognition for the successful [[:en:2010_Copiapó_mining_accident|rescue of 33 trapped miners]] in 2010. On 5 August 2010, the access tunnel collapsed at the San José copper and gold mine in the [[:en:Atacama_Desert|Atacama Desert]] near [[:en:Copiapó|Copiapó]] in northern Chile, trapping 33 men {{convert|700|m|sp=us}} below ground. A rescue effort organized by the Chilean government located the miners 17 days later. All 33 men were brought to the surface two months later on 13 October 2010 over a period of almost 24 hours, an effort that was carried on live television around the world.<ref name="usstatedep">{{cite web |date=16 December 2011 |title=Background Note: Chile |url=https://2009-2017.state.gov/r/pa/ei/bgn/1981.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170121153101/https://2009-2017.state.gov/r/pa/ei/bgn/1981.htm |archive-date=21 January 2017 |access-date=19 March 2012 |work=[[Bureau of Western Hemisphere Affairs]], [[United States Department of State]]}}</ref> 2010 පෙබරවාරි 27 වන දින, චිලී රාජ්‍යය මෙගාවොට් 8.8 ක භූමිකම්පාවකට ගොදුරු වූ අතර එය එවකට වාර්තා වූ පස්වන විශාලතම භූමිකම්පාවයි. 500 කට වැඩි පිරිසක් මිය ගියහ (ඉන් පසුව ඇති වූ සුනාමියෙන් වැඩි දෙනෙක්) සහ මිලියනයකට අධික පිරිසකට නිවාස අහිමි විය. භූමිකම්පාවෙන් පසුව බහුවිධ පසුකම්පන ද ඇති විය.[54] මූලික හානි ඇස්තමේන්තු ඇමරිකානු ඩොලර් බිලියන 15-30 අතර වූ අතර එය චිලියේ සැබෑ දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 10% සිට 15% දක්වා විය.[55] 2010 දී සිරවී සිටි පතල් කම්කරුවන් 33 දෙනෙකු සාර්ථකව බේරා ගැනීම සඳහා චිලී රාජ්‍යය ගෝලීය පිළිගැනීමක් ලබා ගත්තේය. 2010 අගෝස්තු 5 වන දින, උතුරු චිලියේ කොපියාපෝ අසල ඇටකාමා කාන්තාරයේ සැන් ජෝස් තඹ සහ රන් පතලෙහි ප්‍රවේශ උමඟ කඩා වැටුණු අතර, මීටර් 700 (අඩි 2,300) ක් පොළොවට පහළින් මිනිසුන් 33 දෙනෙකු සිර විය. චිලී රජය විසින් සංවිධානය කරන ලද ගලවා ගැනීමේ උත්සාහයක් දින 17 කට පසුව පතල් කම්කරුවන් සොයා ගන්නා ලදී. මාස දෙකකට පසු 2010 ඔක්තෝබර් 13 වන දින පැය 24 කට ආසන්න කාලයක් තුළ සියලුම පිරිමින් 33 දෙනා මතුපිටට ගෙන එන ලද අතර, එම උත්සාහය ලොව පුරා සජීවී රූපවාහිනිය ඔස්සේ විකාශනය කරන ලදී.[56][[File:Marcha_Mas_Grande_De_Chile_2019_Plaza_Baquedano_Drone.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Marcha_Mas_Grande_De_Chile_2019_Plaza_Baquedano_Drone.jpg|thumb|සන්තියාගෝ හි ප්ලාසා බැකෙඩානෝ දෙසට 2019–2022 චිලී විරෝධතාවල දර්ශනයක්]] From [[:en:2019–20_Chilean_protests|2019 to 2022]], Chile endured a series of nationwide protests in response to a rise in the [[:en:Santiago_Metro|Santiago Metro]]'s subway fare, the increased [[:en:Cost_of_living|cost of living]], [[:en:Privatization|privatization]], and [[:en:Economic_inequality|inequality]].<ref>{{cite web |author=Naomi Larsson |date=26 October 2019 |title=Chile protests: More than one million bring Santiago to a halt |url=https://www.aljazeera.com/news/2019/10/chile-protests-million-bring-santiago-halt-191025223542333.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191026165551/https://www.aljazeera.com/news/2019/10/chile-protests-million-bring-santiago-halt-191025223542333.html |archive-date=26 October 2019 |access-date=19 November 2019 |website=Al Jazeera}}</ref> On 15 November, most of the political parties represented in the National Congress signed an agreement to call a [[:en:2020_Chilean_national_referendum|national referendum]] in April 2020 regarding the creation of a new Constitution, later postponed to October due to the [[:en:COVID-19_pandemic_in_Chile|COVID-19 pandemic]].<ref>{{cite news|url=https://www.aljazeera.com/news/2019/11/month-protests-chile-persist-gov-concessions-191118231609475.html|title=One month on: Protests in Chile persist despite gov't concessions|author=Sandra Cuffe|date=19 November 2019|work=Al Jazeera|access-date=19 November 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20200317120559/https://www.aljazeera.com/news/2019/11/month-protests-chile-persist-gov-concessions-191118231609475.html|archive-date=17 March 2020|url-status=live}}</ref> On 25 October 2020, Chileans voted 78.28 percent in favor of a new constitution, while 21.72 percent rejected the change; voter turnout was 51 percent. An [[:en:2021_Chilean_Constitutional_Convention_election|election]] for the members of the [[:en:Constitutional_Convention_(Chile)|Constitutional Convention]] was held in Chile between 15 and 16 May 2021;<ref name="postpone">{{Cite web |date=6 April 2021 |title=Presidente Piñera promulga reforma que posterga elecciones al 15 y 16 de mayo |url=https://www.elmostrador.cl/noticias/pais/2021/04/06/presidente-pinera-promulga-reforma-que-posterga-elecciones-al-15-y-16-de-mayo/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210505183947/https://www.elmostrador.cl/noticias/pais/2021/04/06/presidente-pinera-promulga-reforma-que-posterga-elecciones-al-15-y-16-de-mayo/ |archive-date=5 May 2021 |access-date=7 April 2021 |website=El Mostrador |language=es}}</ref> the results saw a complete rearrangement of the political system established since the end of [[:en:Military_dictatorship_of_Chile_(1973–1990)|Pinochet's dictatorship]] in 1990, with various independent and leftist candidates performing strongly relative to conventional center-right and center-left parties. 2019 සිට 2022 දක්වා, සන්තියාගෝ මෙට්‍රෝ හි උමං දුම්රිය ගාස්තු වැඩිවීම, ජීවන වියදම වැඩි වීම, පෞද්ගලීකරණය සහ අසමානතාවයට ප්‍රතිචාර වශයෙන් චිලී රටපුරා විරෝධතා මාලාවකට මුහුණ දුන්නේය.[57] නොවැම්බර් 15 වන දින, ජාතික කොංග්‍රසයේ නියෝජනය කරන ලද බොහෝ දේශපාලන පක්ෂ නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවක් නිර්මාණය කිරීම සම්බන්ධයෙන් 2020 අප්‍රේල් මාසයේදී ජාතික ජනමත විචාරණයක් කැඳවීමේ ගිවිසුමකට අත්සන් තැබූ අතර පසුව COVID-19 වසංගතය හේතුවෙන් ඔක්තෝබර් දක්වා කල් දමන ලදී.[58] 2020 ඔක්තෝබර් 25 වන දින, චිලී ජාතිකයන් නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවකට පක්ෂව සියයට 78.28 ක් ඡන්දය දුන් අතර, සියයට 21.72 ක් වෙනස ප්‍රතික්ෂේප කළහ; ඡන්දදායකයින්ගේ ඡන්දය ප්‍රකාශ කිරීමේ ප්‍රතිශතය සියයට 51 කි. 2021 මැයි 15 සහ 16 අතර චිලියේ ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා සම්මුතියේ සාමාජිකයින් සඳහා මැතිවරණයක් පැවැත්විණි;[59] ප්‍රතිඵලවලින් පෙනී ගියේ 1990 දී පිනෝචෙට්ගේ ආඥාදායකත්වය අවසන් වීමෙන් පසු ස්ථාපිත දේශපාලන ක්‍රමයේ සම්පූර්ණ ප්‍රතිසංවිධානයක් දක්නට ලැබුණු අතර, විවිධ ස්වාධීන සහ වාමාංශික අපේක්ෂකයින් සාම්ප්‍රදායික මධ්‍ය-දකුණු සහ මධ්‍ය-වාම පක්ෂවලට සාපේක්ෂව දැඩි ලෙස ක්‍රියා කළහ. 2021 දෙසැම්බර් 19 වන දින, වාමාංශික අපේක්ෂකයෙකු වන 35 හැවිරිදි හිටපු ශිෂ්‍ය විරෝධතා නායක ගේබ්‍රියෙල් බොරික්, චිලියේ ජනාධිපතිවරණය ජයග්‍රහණය කර රටේ ලාබාලතම නායකයා බවට පත්විය.[60] 2022 මාර්තු 11 වන දින, ඉවත්ව යන ජනාධිපති සෙබස්තියන් පිනේරාගෙන් පසු බොරික් ජනාධිපති ලෙස දිවුරුම් දුන්නේය.[61] බොරික්ගේ කැබිනට් මණ්ඩලයේ බහුතරය - 24 න් 14 ක් - කාන්තාවන් වන අතර එය බටහිර අර්ධගෝලයේ පළමු අවස්ථාවයි.[62] 2022 සැප්තැම්බර් 4 වන දින, වාමාංශික ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා සම්මුතිය විසින් ඉදිරිපත් කරන ලද ව්‍යවස්ථාමය ජනමත විචාරණයේදී ඡන්දදායකයින් නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා යෝජනාව ප්‍රතික්ෂේප කළහ.[63] 2023 දෙසැම්බර් 17 වන දින, කොන්සර්වේටිව් ප්‍රමුඛ ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා සභාව විසින් ලියන ලද නව ව්‍යවස්ථාමය ජනමත විචාරණයකදී ඡන්දදායකයින් දෙවන නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා යෝජනාව ප්‍රතික්ෂේප කළහ.[64][65][66] On 19 December 2021, a leftist candidate, the 35-year-old former student protest leader [[:en:Gabriel_Boric|Gabriel Boric]], won Chile's presidential [[:en:2021_Chilean_general_election|election]] to become the country's youngest leader.<ref>{{cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-59715941|title=Leftist Gabriel Boric to become Chile's youngest ever president|date=20 December 2021|work=BBC News|access-date=21 December 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211220000309/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-59715941|archive-date=20 December 2021|url-status=live}}</ref> On 11 March 2022, Boric was sworn in as president to succeed outgoing President Sebastian Piñera.<ref>{{cite news|url=https://www.theguardian.com/world/2022/mar/11/gabriel-boric-chile-president-new-era|title=Gabriel Boric, 36, sworn in as president to herald new era for Chile|date=11 March 2022|work=The Guardian|access-date=15 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220312233147/https://www.theguardian.com/world/2022/mar/11/gabriel-boric-chile-president-new-era|archive-date=12 March 2022|language=en|url-status=live}}</ref> The majority of Boric's Cabinet—14 out of 24—are women, which is a first in the Western Hemisphere.<ref>{{cite news|url=https://www.theguardian.com/world/2022/jan/21/chile-gabriel-boric-cabinet-majority-women|title=Chile's president-elect names progressive, majority-women cabinet|date=21 January 2022|work=The Guardian|access-date=15 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220125135734/https://www.theguardian.com/world/2022/jan/21/chile-gabriel-boric-cabinet-majority-women|archive-date=25 January 2022|language=en|url-status=live}}</ref> On 4 September 2022, voters rejected the new constitution proposal in the [[:en:2022_Chilean_constitutional_referendum|constitutional referendum]], which was put forward by the left-leaning [[:en:Constitutional_Convention_(Chile)|Constitutional Convention]].<ref>{{cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-62792025|title=Chile constitution: Voters overwhelmingly reject radical change|date=5 September 2022|work=BBC News|access-date=14 September 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220905063525/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-62792025|archive-date=5 September 2022|url-status=live}}</ref> On 17 December 2023, voters rejected a second new constitution proposal in a new [[:en:2023_Chilean_constitutional_referendum|constitutional referendum]], written by the conservative-led [[:en:Constitutional_Council_(Chile)|Constitutional Council]].<ref name="reuters.com">{{cite web |last1=Villegas |first1=A. |date=18 December 2023 |title=Chileans reject conservative constitution to replace dictatorship-era text |url=https://www.reuters.com/world/americas/chileans-head-polls-again-replace-dictatorship-era-constitution-2023-12-17/ |access-date=18 December 2023 |website=Reuters}}</ref><ref name=":2">{{Cite web |date=17 December 2023 |title=Chilean voters reject conservative constitution, after defeating leftist charter last year |url=https://apnews.com/article/chile-new-constitution-referendum-f7be231ff564856f6a5e1b0c0ac12c57 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20231218053713/https://apnews.com/article/chile-new-constitution-referendum-f7be231ff564856f6a5e1b0c0ac12c57 |archive-date=18 December 2023 |access-date=18 December 2023 |website=AP News |language=en}}</ref><ref name=":3">{{Cite web |title=Chile rejects second attempt to renew constitution |url=https://www.dw.com/en/chile-rejects-second-attempt-to-renew-constitution/a-67749225 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20231218193156/https://www.dw.com/en/chile-rejects-second-attempt-to-renew-constitution/a-67749225 |archive-date=18 December 2023 |access-date=19 December 2023 |website=dw.com |language=en}}</ref> == යොමු කිරීම් == lw8ltr3zbjv8xso3q6leh7p9075qkf1 750236 750235 2025-06-23T05:03:01Z BuddhikaW88 37808 /* 20 වන සියවස */ 750236 wikitext text/x-wiki === මුල් ඉතිහාසය === [[File:Momia_cultura_chinchorro_año_3000_AC.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Momia_cultura_chinchorro_a%C3%B1o_3000_AC.jpg|වම|thumb|පැරණිතම චින්චොරෝ මමී, ක්‍රි.පූ. 5050 පමණ සිට පැවත එන්නකි.]] ගල් මෙවලම් සාක්ෂිවලින් පෙනී යන්නේ මිනිසුන් වසර 18,500 කට පෙර මොන්ටේ වර්ඩ් නිම්න ප්‍රදේශයට වරින් වර පැමිණි බවයි. වසර 10,000 කට පමණ පෙර, සංක්‍රමණික ආදිවාසී ජනයා වර්තමාන චිලීයේ සාරවත් නිම්න සහ වෙරළබඩ ප්‍රදේශවල පදිංචි වූහ. ඉතා මුල් කාලීන මානව වාසස්ථානවලින් ජනාවාස වූ ස්ථාන අතර මොන්ටේ වර්ඩ්, කියුවා ඩෙල් මිලෝඩන් සහ පාලි-අයික් ආවාටයේ ලාවා නළය ඇතුළත් වේ.<ref name=":0">{{cite web |author=Bower, Bruce |date=26 December 2015 |title=People roamed tip of South America 18,500 years ago |url=https://www.sciencenews.org/article/people-roamed-tip-south-america-18500-years-ago |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200510101040/https://www.sciencenews.org/article/people-roamed-tip-south-america-18500-years-ago |archive-date=10 May 2020 |access-date=26 December 2015 |work=Science News |pages=10}}</ref> ඉන්කාවරු කෙටියෙන් ඔවුන්ගේ අධිරාජ්‍යය දැන් උතුරු චිලී ලෙස ව්‍යාප්ත කළ නමුත්, මාපුචේ (හෝ ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයන් විසින් ඔවුන් හැඳින්වූ පරිදි අරවුකානියානුවන්) රාජ්‍ය සංවිධානයක් නොමැතිකම නොතකා ඉන්කා අධිරාජ්‍යය ඔවුන් යටත් කර ගැනීමට ගත් බොහෝ උත්සාහයන්ට සාර්ථකව ප්‍රතිරෝධය දැක්වූහ.<ref>{{cite book |url=https://books.google.com/books?id=Nf8SnJ_ZJbkC&pg=PA27 |title=Insight Guides: Chile |publisher=Langenscheidt Publishing Group |year=2002 |isbn=978-981-234-890-6 |page=27 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240221111313/https://books.google.com/books?id=Nf8SnJ_ZJbkC&pg=PA27#v=onepage&q&f=false |archive-date=21 February 2024 |url-status=live}}</ref> ඔවුන් සාපා ඉන්කා ටුපාක් යුපන්කි සහ ඔහුගේ හමුදාවට එරෙහිව සටන් කළහ. මවුලේ සටන ලෙස හැඳින්වෙන ලේ වැකි දින තුනක ගැටුමේ ප්‍රතිඵලය වූයේ චිලී ප්‍රදේශ අත්පත් කර ගැනීම මවුලේ ගඟේදී අවසන් වීමයි.<ref name="countrystudies">{{cite web |date=31 March 1994 |title=Development and Breakdown of Democracy, 1830–1973 |url=http://countrystudies.us/chile/85.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110709014719/http://countrystudies.us/chile/85.htm |archive-date=9 July 2011 |access-date=21 April 2009 |work=Country Studies |publisher=Library of Congress}}</ref> === ස්පාඤ්ඤ යටත් විජිතකරණය === [[File:Captaincy_General_of_Chile,_1775.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Captaincy_General_of_Chile,_1775.svg|thumb|චිලී ඉතිහාස ලේඛනයට අනුව 1775 දී චිලී රාජධානිය. ඊළඟ වසරේදී රියෝ ඩි ලා ප්ලාටා හි උප රාජකීයත්වය නිර්මාණය කරන ලද අතර මෙන්ඩෝසා සහ සැන් ජුවාන් නගරවල භූමි ප්‍රදේශ චිලියේ සිට නව ආයතනයට මාරු කරන ලදී.<ref>{{cite book |author1=Eyzaguirre, Jaime |title=Breve historia de las fronteras de Chile |date=1967 |publisher=Editorial Universitaria}}</ref><ref>{{cite book |last1=Lagos Carmona |first1=Guillermo |title=Los Títulos Históricos: Historia de Las Fronteras de Chile |date=1985 |publisher=Andrés Bello |quote=(p. 197) We note that the Loa river is at 22 degrees and that Baleato, in 1793, indicated 21.5 degrees for the beginning of the Kingdom of Chile, with the Loa at its mouth in the Pacific. (...) (p. 540) According to the Map of Cano y Olmedilla, the limit of the Kingdom of Chile "(...) through the desert of Atacama (...) From here it turns to the S., S.E., S.E., and S., keeping in general this last course until near the 29° parallel, from where it takes a S.E. direction. SE. and S., generally keeping this last course until the vicinity of the 29° parallel, from where it takes a S.E. direction, skirting to the east the 'Province of Cuyo' which, of course, appears to be included in the territory of the Kingdom of Chile. In the latitude of 32°30' the line turns to the S.W. until reaching the Quinto river, which, as the legend says 'communicates by channels with the Saladillo in time of floods'. It follows the river down to the meridian 316°, counting to the E. of Tenerife, where it turns a stretch until it reaches the Hueuque-Leuvu river (or Barrancas river) at 371/2° latitude. From here it runs along the river for a stretch to the S.E., and then turns to the E. and falls into the Atlantic Sea in the vicinity of parallel 37° between Cape Lobos and Cape Corrientes", "a little north of the current Mar del Plata". (...) (p. 543) In this document it is seen that those of the province of Cuyo end to the south at the source of the Diamante River, and that from that point to the east, the dividing line goes to the point where the Quinto River crosses the road that goes from Santiago to Buenos Aires.}}</ref><ref>{{cite book |last1=Amunátegui |first1=Miguel Luis |url=https://libros.uchile.cl/files/presses/1/monographs/128/submission/proof/36/ |title=Títulos de la República de Chile a la soberanía i dominio de la Estremidad |date=1985 |access-date=14 November 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20221112070737/https://libros.uchile.cl/files/presses/1/monographs/128/submission/proof/36/ |archive-date=12 November 2022 |url-status=live}}</ref><ref>{{cite book |last1=Morla Vicuña |first1=Carlos |title=Estudio histórico sobre el descubrimiento y conquista de la Patagonia y de la Tierra del Fuego |date=1903 |publisher=F. A. Brockhaus |location=Leipzig}}</ref>]] 1520 දී, ලොව වටා ගමන් කිරීමට උත්සාහ කරන අතරතුර, ෆර්ඩිනන්ඩ් මැගෙලන් දැන් ඔහුගේ නමින් නම් කර ඇති දකුණු මාර්ගය (මැගෙලන් සමුද්‍ර සන්ධිය) සොයා ගත් අතර එමඟින් දැන් චිලී ලෙස හඳුන්වන ප්‍රදේශයට පා තැබූ පළමු යුරෝපීයයා බවට පත්විය. චිලී වෙත ළඟා වූ ඊළඟ යුරෝපීයයන් වූයේ 1535 දී පේරු සිට රත්තරන් සොයමින් පැමිණි ඩියාගෝ ද අල්මාග්‍රෝ සහ ඔහුගේ ස්පාඤ්ඤ ආක්‍රමණික කණ්ඩායමයි. ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයින්ට ප්‍රධාන වශයෙන් කප්පාදු කෘෂිකර්මාන්තය සහ දඩයම් කිරීම තුළින් තමන්ට සහාය වූ විවිධ සංස්කෘතීන් හමු විය.<ref name="countrystudies" /> චිලී යටත් කර ගැනීම 1540 දී ඉතා උනන්දුවෙන් ආරම්භ වූ අතර එය 1541 පෙබරවාරි 12 වන දින සන්තියාගෝ නගරය ආරම්භ කළ ෆ්‍රැන්සිස්කෝ පිසාරෝගේ ලුතිනන්වරයෙකු වූ පෙඩ්‍රෝ ද වැල්ඩිවියා විසින් සිදු කරන ලදී. ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයින්ට ඔවුන් සොයන පුළුල් රන් හා රිදී සොයා ගැනීමට නොහැකි වුවද, ඔවුන් චිලී මධ්‍යම නිම්නයේ කෘෂිකාර්මික විභවය හඳුනා ගත් අතර, චිලී ස්පාඤ්ඤ අධිරාජ්‍යයේ කොටසක් බවට පත්විය.<ref name="countrystudies" /> යටත් කර ගැනීම ක්‍රමයෙන් සිදු වූ අතර යුරෝපීයයන් නැවත නැවතත් පසුබෑමකට ලක් විය. 1553 දී ආරම්භ වූ දැවැන්ත මාපුචේ කැරැල්ලක ප්‍රතිඵලයක් ලෙස වැල්ඩිවියා මරණයට පත් වූ අතර යටත් විජිතයේ ප්‍රධාන ජනාවාස බොහොමයක් විනාශ විය. පසුව ඇති වූ ප්‍රධාන කැරලි 1598 සහ 1655 දී සිදු විය. මාපුචේ සහ අනෙකුත් ස්වදේශික කණ්ඩායම් කැරලි ගැසූ සෑම අවස්ථාවකම, ජනපදයේ දකුණු මායිම උතුරු දෙසට තල්ලු කරන ලදී. 1683 දී ස්පාඤ්ඤ කිරීටය විසින් වහල්භාවය අහෝසි කිරීම සිදු කරන ලද්දේ මාපුචේ වහල්භාවයට පත් කිරීම ඔවුන් යටත් කර ගැනීමට බිය ගැන්වීමට වඩා ප්‍රතිරෝධය තීව්‍ර කළ බව පිළිගැනීමෙනි. රාජකීය තහනම් කිරීම් තිබියදීත්, අඛණ්ඩ යටත්විජිතවාදී මැදිහත්වීම් හේතුවෙන් සබඳතා පළුදු විය.<ref>{{Cite web |last=Caivano |first=Tommaso |date=1 April 1882 |title=Storia della guerra d'America fra Chilì, il Perù e la Bolivia |url=http://archive.org/details/storiadellaguer00caivgoog |publisher=Ermanno Loescher |language=it |via=Internet Archive |place=Torino}}</ref> උතුරට කාන්තාරයෙන්, දකුණට මාපුචේ විසින්, නැගෙනහිරින් ඇන්ඩීස් කඳුවැටියෙන් සහ බටහිරින් සාගරයෙන් වෙන් කරන ලද චිලී, ස්පාඤ්ඤ ඇමරිකාවේ වඩාත්ම මධ්‍යගත, සමජාතීය භූමි ප්‍රදේශයක් බවට පත්විය. එක්තරා ආකාරයක මායිම් බලකොටුවක් ලෙස සේවය කරමින්, මාපුචේ සහ ස්පාඤ්ඤයේ යුරෝපීය සතුරන්, විශේෂයෙන් ඉංග්‍රීසි සහ ලන්දේසීන් යන දෙපිරිසගේම ආක්‍රමණ වැළැක්වීමේ මෙහෙවර යටත් විජිතයට පැවරුණි. සර් ෆ්‍රැන්සිස් ඩ්‍රේක් 1578 දී යටත් විජිතයේ ප්‍රධාන වරාය වූ වල්පරයිසෝ වෙත කළ වැටලීමෙන් පෙන්නුම් කළ පරිදි, මාපුචේට අමතරව බුකනියර්වරුන් සහ මුහුදු කොල්ලකරුවන් ද යටත් විජිතයට තර්ජනය කළහ. චිලී රාජ්‍යය ඇමරිකාවේ විශාලතම ස්ථාවර හමුදාවන්ගෙන් එකකට සත්කාරකත්වය සැපයූ අතර, එය ස්පාඤ්ඤ දේපළවලින් වඩාත්ම මිලිටරිකරණය වූ එකක් බවට පත් කළ අතර, පේරු උපරාජයාගේ භාණ්ඩාගාරයට ද මුදල් වැය කළේය.<ref name="hudson">{{cite web |year=1995 |editor-last=Hudson |editor-first=Rex A. |title=Chile: A Country Study |url=http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/cltoc.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20150625213643/http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/cltoc.html |archive-date=25 June 2015 |access-date=27 February 2005 |work=GPO for the Library of Congress}}</ref> [[File:Fundacion_de_Santiago.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Fundacion_de_Santiago.jpg|වම|thumb|පේද්‍රෝ ලීරා විසින් 1888 දී හුලේන් හිල් හි පේද්‍රෝ ද වැල්ඩිවියා විසින් සන්තියාගෝ පිහිටුවීමේ සිතුවම]] පළමු සාමාන්‍ය සංගණනය 1777 සහ 1778 අතර කාලය තුළ අගස්ටින් ද ජෞරෙගුයිගේ රජය විසින් පවත්වන ලදී; එයින් පෙන්නුම් කළේ ජනගහනය 259,646 කින් සමන්විත වූ බවයි: යුරෝපීය සම්භවයක් ඇති 73.5% ක්, මෙස්ටිසෝවරුන් 7.9% ක්, ආදිවාසී ජනතාව 8.6% ක් සහ කළු ජාතිකයින් 9.8% ක්. චිලෝ පළාතේ ආණ්ඩුකාර ෆ්‍රැන්සිස්කෝ හර්ටාඩෝ 1784 දී සංගණනයක් සිදු කළ අතර ජනගහනය 26,703 ක් වන අතර, ඔවුන්ගෙන් 64.4% ක් සුදු ජාතිකයින් සහ 33.5% ක් ස්වදේශිකයන් බවයි. 1812 දී කොන්සෙප්සියොන් රදගුරු පදවිය විසින් මවුලේ ගඟට දකුණින් පිහිටි ප්‍රදේශවල සංගණනයක් සිදු කරන ලද නමුත්, ආදිවාසී ජනගහනය හෝ චිලෝ පළාතේ වැසියන් ඇතුළත් කර නොතිබුණි. ජනගහනය 210,567 ක් ලෙස ඇස්තමේන්තු කර ඇති අතර, ඔවුන්ගෙන් 86.1% ක් ස්පාඤ්ඤ හෝ යුරෝපීය සම්භවයක් ඇති අය වූ අතර, ඔවුන්ගෙන් 10% ක් ආදිවාසී වූ අතර 3.7% ක් මෙස්ටිසෝ, කළු සහ මුලටෝස් විය.<ref>{{Cite book |last=Silva Castro |first=Raúl |url=https://www.memoriachilena.gob.cl/602/w3-article-8952.html |title=Censo de 1813 |date=1953 |publisher=Imprenta Chile |place=Santiago |page=370 |access-date=18 August 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240818150256/https://www.memoriachilena.gob.cl/602/w3-article-8952.html |archive-date=18 August 2024 |url-status=live |via=Biblioteca Nacional de Chile}}</ref> බැටන් සහ ලෝර්කා-ජානා විසින් කරන ලද 2021 අධ්‍යයනයකින් පෙන්නුම් කරන්නේ උතුරු යුරෝපීය සංක්‍රමණිකයන්ගෙන් සාපේක්ෂව ඉහළ කොටසක් ඇති ප්‍රදේශ සංඛ්‍යාත්මකව වේගයෙන් වර්ධනය වූ බවයි, සමස්ත සංක්‍රමණික සංඛ්‍යාව කුඩා වුවද. මෙම බලපෑම බාහිර සාධක සමඟ සම්බන්ධ විය හැකිය: අවට ජනගහනය කුඩා යුරෝපීය නොවන සංක්‍රමණික කණ්ඩායමට සමාන හැසිරීමක් අනුගමනය කළ අතර නව පාසල් නිර්මාණය විය. උත්ප්‍රාසාත්මක ලෙස, සංක්‍රමණිකයන් විසින් කරන ලද අධ්‍යාපනික ආයෝජනයෙන් ධනාත්මක බලපෑම් ඇති වන්නට ඇත, ඒ සමඟම සංඛ්‍යාත්මකභාවය මෙම කලාපවල වැඩි අසමානතාවයෙන් අඩු වී තිබිය හැකිය. කෙසේ වෙතත්, සංක්‍රමණවල ධනාත්මක බලපෑම් පැහැදිලිවම ප්‍රබල විය.<ref>{{Cite journal|last1=Baten|first1=Joerg|last2=Llorca-Jaña|first2=Manuel|date=2021|title=Inequality, Low-Intensity Immigration and Human Capital Formation in the Regions of Chile, 1820–1939|url=https://www.cesifo.org/DocDL/cesifo1_wp8177.pdf|url-status=live|journal=Economics and Human Biology|volume=43|page=101030|doi=10.1016/j.ehb.2021.101030|issn=1570-677X|pmid=34171763|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://www.cesifo.org/DocDL/cesifo1_wp8177.pdf|archive-date=9 October 2022|s2cid=219382958}}</ref> === නිදහස සහ ජාතිය ගොඩනැගීම === [[File:Ejercito_Libertador_cruce_de_Cordillera_de_los_andes.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Ejercito_Libertador_cruce_de_Cordillera_de_los_andes.jpg|thumb|ඇන්ඩීස් තරණය කරන අතරතුර ජෙනරාල්වරුන් වන ජෝස් ද සැන් මාටින් (වමේ) සහ බර්නාඩෝ ඕ'හිගින්ස් (දකුණේ)]] 1808 දී, නැපෝලියන් ඔහුගේ සහෝදර ජෝසප් ස්පාඤ්ඤ රජු ලෙස සිංහාසනාරූඪ කිරීමත් සමඟ චිලී ස්පාඤ්ඤයෙන් නිදහස ලබා ගැනීම සඳහා වූ උත්සාහය වේගවත් විය. බලයෙන් පහ කරන ලද රජුගේ උරුමක්කාරයා වන ෆර්ඩිනන්ඩ් නමින් ජාතික ජුන්ටාවක් 1810 සැප්තැම්බර් 18 වන දින පිහිටුවන ලදී. චිලී රජයේ ජුන්ටාව ස්පාඤ්ඤ රාජාණ්ඩුව තුළ චිලී සඳහා ස්වාධීන රජයක් ප්‍රකාශයට පත් කළේය (මෙම දිනය සිහිපත් කිරීම සඳහා, චිලී සෑම වසරකම සැප්තැම්බර් 18 වන දින එහි ජාතික දිනය සමරයි). මෙම සිදුවීම් වලින් පසුව, හොසේ මිගෙල් කැරේරා (වඩාත් ප්‍රසිද්ධ දේශප්‍රේමීන්ගෙන් කෙනෙකු) සහ ඔහුගේ සහෝදරයන් දෙදෙනා වන ජුවාන් ජෝස් සහ ලුයිස් කැරේරාගේ අණ යටතේ පූර්ණ නිදහස සඳහා වූ ව්‍යාපාරයක් ඉක්මනින්ම පුළුල් අනුගාමිකයින් පිරිසක් ලබා ගත්තේය. රෙකොන්ක්විස්ටා ලෙස හැඳින්වෙන කාලය තුළ අත්තනෝමතික පාලනය නැවත පැනවීමට ස්පාඤ්ඤ උත්සාහයන් දිගු අරගලයකට තුඩු දුන් අතර, කැරේරාගේ නායකත්වයට අභියෝග කළ බර්නාඩෝ ඕ'හිගින්ස්ගේ අභ්‍යන්තර ගැටුම් ද ඊට හේතු විය. 1817 දක්වා කඩින් කඩ යුද්ධ පැවතුනි. ආර්ජන්ටිනාවේ කැරේරා සිරගතව සිටියදී, ඕ'හිගින්ස් සහ කැරේරා විරෝධී කණ්ඩායම, ආර්ජන්ටිනාවේ නිදහස් යුද්ධයේ වීරයා වූ ජෝස් ද සැන් මාටින්, ඇන්ඩීස් හරහා චිලී වෙත හමුදාවක් මෙහෙයවූ අතර රාජකීයයන් පරාජය කළේය. කෙසේ වෙතත්, 1818 පෙබරවාරි 12 වන දින චිලී ස්වාධීන ජනරජයක් ලෙස ප්‍රකාශයට පත් කරන ලදී. කෙසේ වෙතත්, දේශපාලන කැරැල්ල සුළු සමාජ වෙනසක් ගෙන ආ අතර, 19 වන සියවසේ චිලී සමාජය පවුල් දේශපාලනය සහ රෝමානු කතෝලික පල්ලිය විසින් බෙහෙවින් බලපා ඇති ස්ථරීකෘත යටත් විජිත සමාජ ව්‍යුහයේ සාරය ආරක්ෂා කළේය. අවසානයේ ශක්තිමත් ජනාධිපති ධුරයක් මතු වූ නමුත් ධනවත් ඉඩම් හිමියන් බලවත්ව සිටියහ.<ref name="countrystudies" /> බර්නාඩෝ ඕ'හිගින්ස් වරක් පිලිපීනය ස්පාඤ්ඤයෙන් මුදාගෙන දූපත් ඇතුළත් කිරීමෙන් චිලී රාජ්‍යය පුළුල් කිරීමට සැලසුම් කළේය. මේ සම්බන්ධයෙන් ඔහු 1821 නොවැම්බර් 12 දිනැති ලිපියකින් ස්කොට්ලන්ත නාවික නිලධාරියෙකු වන ලෝඩ් තෝමස් කොක්රේන් වෙත ගුවායාකිල්, ගැලපගෝස් දූපත් සහ පිලිපීනය යටත් කර ගැනීමේ ඔහුගේ සැලැස්ම ප්‍රකාශ කළේය. සූදානම් කිරීම් තිබුණත්, ඕ'හිගින්ස් පිටුවහල් කළ නිසා සැලැස්ම ක්‍රියාත්මක වූයේ නැත.<ref>[https://books.google.com/books?id=Jg5cEAAAQBAJ Intercolonial Intimacies: Relinking Latin/o America to the Philippines. 1898-1964 By Paula C. Park] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20221101151055/https://books.google.com.ph/books?id=Jg5cEAAAQBAJ|date=1 November 2022}} (INTRODUCTION: Residual Intercolonial Intimacies across the "Hispanic" Pacific)</ref> [[File:Combate_Naval_Iquique-Thomas_Somerscales.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Combate_Naval_Iquique-Thomas_Somerscales.jpg|thumb|1879 මැයි 21 වන දින ඉක්වික් සටන. පැසිෆික් යුද්ධයේදී චිලී ලැබූ ජයග්‍රහණය නව භූමි ප්‍රදේශ දක්වා ව්‍යාප්ත වීමට ඉඩ සැලසීය.]] චිලී සෙමෙන් තම බලපෑම පුළුල් කිරීමට සහ එහි දේශසීමා ස්ථාපිත කිරීමට පටන් ගත්තේය. ටැන්ටාකෝ ගිවිසුම මගින්, චිලෝ දූපත් සමූහය 1826 දී සංස්ථාගත කරන ලදී. චානාර්සිලෝ හි රිදී ලෝපස් සොයා ගැනීම සහ පේරු සමඟ පැසිෆික් සාගරයේ සමුද්‍රීය ආධිපත්‍යය පිළිබඳ ගැටුමකට තුඩු දුන් වැල්පරයිසෝ වරායේ වර්ධනය වන වෙළඳාම හේතුවෙන් ආර්ථිකය දියුණු වීමට පටන් ගත්තේය. ඒ සමඟම, දකුණු චිලියේ ස්වෛරීභාවය ශක්තිමත් කිරීමට උත්සාහ කරන ලද අතර, 1848 දී අරවුකානියාවට විනිවිද යාම තීව්‍ර කර ලන්කිහු ජර්මානු සංක්‍රමණිකයන් සමඟ යටත් විජිතයක් බවට පත් කරන ලදී. ජෝන් විලියම්ස් විල්සන්ගේ අණ යටතේ ෂූනර් ඇන්කුඩ් විසින් ෆෝට් බුල්ස් ආරම්භ කිරීමත් සමඟ, 1843 දී මැගලන්ස් කලාපය රට විසින් පාලනය කිරීමට පටන් ගත් අතර, එවකට බොලිවියාව සමඟ ආරවුලක් ඇති ඇන්ටොෆගස්ටා කලාපය මිනිසුන්ගෙන් පිරී යාමට පටන් ගත්තේය. 1829–1830 චිලී සිවිල් යුද්ධයෙන් පසුව, ජෝකින් ප්‍රීටෝ පරිපාලනය යටතේ කොන්සර්වේටිව්වරුන් ජයග්‍රහණය කළ 1833 චිලී ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව ලියා ක්‍රියාත්මක කරන ලද්දේ ත්‍රිත්ව අමාත්‍ය ඩියාගෝ පෝටේල්ස්ගේ ඉහළ බලපෑමෙනි. 1850 ගණන්වල චිලීහි තවත් සිවිල් යුද්ධ දෙකක් සිදු විය, එකක් 1851 දී සහ අනෙක 1859 දී. [[File:Territorial_losses_of_the_Republic_of_Chile_de_jure.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Territorial_losses_of_the_Republic_of_Chile_de_jure.svg|thumb|468x468පික්|චිලී ඉතිහාස ලේඛනයට අනුව චිලී ජනරජයේ භෞමික පාඩු (නීතිය අනුව)<ref name="Eyzaguirre">{{cite book |author1=Eyzaguirre, Jaime |title=Breve historia de las fronteras de Chile |date=1967 |publisher=Editorial Universitaria |language=es}}</ref>]]19 වන සියවසේ අගභාගයේදී, සන්තියාගෝහි රජය අරවුකානියා අත්පත් කර ගැනීමෙන් දකුණේ සිය ස්ථානය තහවුරු කර ගත්තේය. 1881 දී චිලී සහ ආර්ජන්ටිනාව අතර මායිම් ගිවිසුම මගින් මැගෙලන් සමුද්‍ර සන්ධිය පිළිබඳ චිලී ස්වෛරීභාවය තහවුරු කරන ලද අතර, 1842 දී ආරම්භ වූ ආරවුලකින් පසු නැගෙනහිර පැටගෝනියාවේ ඉතිරි කොටසෙහි තම හිමිකම් අත්හැරීමට ද රට පෙළඹුණි.<ref name="PatagoniaAustral">{{cite book |author=Mateo Martinic Beros |url=https://www.memoriachilena.gob.cl/602/w3-article-10386.html |title=Presencia de Chile en la Patagonia austral 1843 – 1879 |date=1971 |publisher=Editorial Andrés Bello |language=es |access-date=December 8, 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230331010856/https://www.memoriachilena.gob.cl/602/w3-article-10386.html |archive-date=31 March 2023 |url-status=live}}</ref> පේරු සහ බොලිවියාව සමඟ පැවති පැසිෆික් යුද්ධයේ (1879–83) ප්‍රතිඵලයක් ලෙස, චිලී රාජ්‍යය තම භූමි ප්‍රදේශය උතුරු දෙසට තුනෙන් එකකින් පමණ පුළුල් කළ අතර, බොලිවියාවේ පැසිෆික් කලාපයට ප්‍රවේශය ඉවත් කළ අතර, වටිනා නයිට්‍රේට් නිධි අත්පත් කර ගත් අතර, එය සූරාකෑම ජාතික සමෘද්ධිමත් යුගයකට මඟ පෑදීය. 1870 වන විට දකුණු ඇමරිකාවේ ඉහළ ආදායම් ලබන රටවලින් එකක් ලෙස චිලී රාජ්‍යයට එක් විය.<ref>{{cite book |last1=Baten |first1=Jörg |author-link=Jörg Baten |title=A History of the Global Economy. From 1500 to the Present. |date=2016 |publisher=Cambridge University Press |isbn=9781107507180 |page=137}}</ref> 1888 සැප්තැම්බර් 9 වන දින, ටහිටි රදගුරු මොන්සිග්නෝර් ජෝසේ මාරියා වර්ඩියර්ගේ උත්සාහයට ස්තූතිවන්ත වන්නට, ප්‍රාදේශීය රජු සමඟ අන්‍යෝන්‍ය කැමැත්ත ගිවිසුමක් අත්සන් කිරීමෙන් චිලී රාජ්‍යය පාස්කු දූපත අත්පත් කර ගත්තේය. වහල් වෙළෙන්දන් විසින් දිවයින නිරන්තරයෙන් ප්‍රහාර එල්ල කරන ලදී. නාවික නිලධාරි පොලිකාර්පෝ ටෝරෝ චිලී රජය නියෝජනය කළ අතර අටමු ටෙකේනා රපානුයි කවුන්සිලයේ ප්‍රධානියා විය. රාපා නුයි වැඩිහිටියන් ඔවුන්ගේ ප්‍රධානීන් ලෙස ඔවුන්ගේ පදවි නාම, ඔවුන්ගේ ඉඩම්වල අයිතිය, ඔවුන්ගේ සංස්කෘතියේ සහ සම්ප්‍රදායන්ගේ වලංගුභාවය සමාන කොන්දේසි මත අත් නොහරිමින් ස්වෛරීභාවය අත්හැරියහ. රාපා නුයිවරු කිසිවක් විකුණා දැමූ අතර චිලී රාජ්‍යයට සමාන කොන්දේසි යටතේ ඒකාබද්ධ කරන ලදී.<ref name="historia">{{Cite web |title=Historia de la Isla de Pascua: Su Incorporación y Su Conflicto Con La Williamson & Balfour. Daños Patrimoniales, Pretensiones Internacionales e Independentismos |url=http://www.soberaniachile.cl/historia_de_la_incorporacion_y_las_controversias_de_la_isla_de_pascua.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230321015938/http://www.soberaniachile.cl/historia_de_la_incorporacion_y_las_controversias_de_la_isla_de_pascua.html |archive-date=21 March 2023 |access-date=26 January 2024}}</ref> 1891 චිලී සිවිල් යුද්ධය ජනාධිපතිවරයා සහ කොංග්‍රසය අතර බලය නැවත බෙදා හැරීමක් සිදු කළ අතර, චිලී පාර්ලිමේන්තු විලාසිතාවේ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයක් ස්ථාපිත කළේය. කෙසේ වෙතත්, සිවිල් යුද්ධය දේශීය කර්මාන්ත සහ බලගතු චිලී බැංකු අවශ්‍යතා සංවර්ධනයට කැමති අය අතර තරඟයක් ද විය, විශේෂයෙන් විදේශීය ආයෝජකයින් සමඟ ශක්තිමත් සබඳතා තිබූ එඩ්වර්ඩ්ස් නිවස. වැඩි කල් නොගොස්, උත්සන්න වන භූ දේශපාලනික තරඟකාරිත්වය සහ පූනා ද අටකාමා ආරවුල මධ්‍යයේ රට ආර්ජන්ටිනාව සමඟ ඉතා මිල අධික නාවික අවි තරඟයක නිරත විය. පේරු සහ බොලිවියාවට එරෙහි පැසිෆික් යුද්ධයේ (1879–1883) ප්‍රතිඵලයක් ලෙස චිලී රටවල් දෙකෙන්ම සම්පත් බහුල භූමි ප්‍රදේශයක් ඈඳා ගැනීමට සහ කලාපීය බලවතෙකු ලෙස එහි තත්ත්වය තවදුරටත් තහවුරු කර ගැනීමට හේතු විය. පසුව එය ඇමරිකාවේ ප්‍රමුඛ නාවික බලවතෙකු ලෙස මතු වූ අතර, 1885 පැනමා අර්බුදයට එක්සත් ජනපද මැදිහත්වීමට විරෝධය දැක්වීමට නැවක් පවා යැවීය. චිලී බටහිර අර්ධගෝලයේ එක්සත් ජනපද ආධිපත්‍යයට තර්ජනය කළ හැකි අතර, 1891 දී බැල්ටිමෝර් අර්බුදය අතරතුර රටවල් දෙක යුද්ධයට ආසන්න විය.<ref name="sater">William Sater, ''Chile and the United States: Empires in Conflict'', Athens, GA; University of Georgia Press, {{ISBN|0-8203-1249-5}} p.51</ref> === 20 වන සියවස === [[File:Chilean_battleship_Almirante_Latorre.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chilean_battleship_Almirante_Latorre.jpg|වම|thumb|1921 දී චිලියේ අල්මිරන්ට් ලැටෝරේ ඩ්‍රෙඩ්නෝට්]] 20 වන සියවසේ මුල් භාගයේදී චිලී රාජ්‍යය තම භූමිය සම්පූර්ණයෙන්ම තහවුරු කර දිගුකාලීන රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික සහ භෞමික ආරවුල් විසඳා ගත්තේය. ආර්ජන්ටිනාව සමඟ එහි වත්මන් දේශසීමා 1902 දී බ්‍රිතාන්‍ය බේරුම්කරණය හරහා සහ ඊළඟ වසරේ පූනා ද ඇටකාමා ආරවුල ද්විපාර්ශ්විකව විසඳා ගැනීම හරහා අවසන් කරන ලදී. 1904 දී චිලී සහ බොලිවියාව සාමය සහ මිත්‍රත්වය පිළිබඳ ගිවිසුමක් අත්සන් කළ අතර එමඟින් රටවල් දෙකම අතර දේශසීමාව පැහැදිලි විය. චිලී ආර්ථිකය අර්ධ වශයෙන් පාලක කතිපයාධිකාරයේ අවශ්‍යතා ආරක්ෂා කරන පද්ධතියක් බවට පිරිහී ගියේය. 1920 ගණන් වන විට, නැගී එන මධ්‍යම සහ කම්කරු පන්ති, ප්‍රතිසංස්කරණවාදී ජනාධිපතිවරයෙකු වන ආටුරෝ ඇලෙසැන්ඩ්‍රි තෝරා පත් කර ගැනීමට තරම් බලවත් වූ අතර, ඔහුගේ වැඩසටහන ගතානුගතික සම්මේලනයකින් කලකිරීමට පත් විය. 1920 ගණන්වලදී, ශක්තිමත් මහජන සහයෝගයක් ඇති මාක්ස්වාදී කණ්ඩායම් මතු විය.<ref name="countrystudies" /> 1924 දී ජෙනරාල් ලුයිස් අල්ටමිරානෝ විසින් මෙහෙයවන ලද හමුදා කුමන්ත්‍රණයක් 1932 දක්වා පැවති දේශපාලන අස්ථාවරත්වයේ කාල පරිච්ඡේදයක් ආරම්භ කළේය. එම කාලය තුළ බලය දැරූ ආණ්ඩු දහයෙන්, දීර්ඝතම කාලය වූයේ 1925 දී තථ්‍ය ඒකාධිපතියෙකු ලෙස කෙටි කාලයක් පාලනය කළ ජෙනරාල් කාලෝස් ඉබානෙස් ඩෙල් කැම්පෝගේ ආණ්ඩු වන අතර පසුව 1927 සහ 1931 අතර කාලය තුළ නැවත පාලනය කළේය. මෙම ඒකාධිපති ආණ්ඩු ලතින් ඇමරිකාවේ වෙනත් තැන්වල සගයන්ට වඩා සාපේක්ෂව අඩු රළු සහ දූෂිත විය.<ref>{{Cite book |last=Fowler |first=Will |title=Authoritarianism in Latin America since independence |publisher=Greenwood Press |year=1996 |isbn=0-313-29843-2 |location=University of Virginia |pages=30–96}}</ref><ref>{{cite book |last=Frazier |first=Lessie Jo |url=https://books.google.com/books?id=gQU-GYGeVSEC&pg=PA163 |title=Salt in the Sand: Memory, Violence, and the Nation-State in Chile, 1890 to the Present |date=17 July 2007 |publisher=Duke University Press |isbn=978-0-8223-4003-4 |pages=163–184 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020445/https://books.google.com/books?id=gQU-GYGeVSEC&pg=PA163#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදීව තේරී පත් වූ අනුප්‍රාප්තිකයෙකුට බලය අත්හැරීමෙන්, ඉබානෙස් ඩෙල් කැම්පෝ ඔහුගේ දෘෂ්ටිවාදයේ නොපැහැදිලි සහ වෙනස් වන ස්වභාවය තිබියදීත්, වසර තිහකට වැඩි කාලයක් ශක්‍ය දේශපාලනඥයෙකු ලෙස රැඳී සිටීමට තරම් විශාල ජනගහනයක කොටසකගේ ගෞරවය රඳවා ගත්තේය. 1932 දී ව්‍යවස්ථාමය පාලනය ප්‍රතිෂ්ඨාපනය කරන විට, ශක්තිමත් මධ්‍යම පාන්තික පක්ෂයක් වන රැඩිකල් පක්ෂය මතු විය. එය ඉදිරි වසර 20 සඳහා සන්ධාන ආණ්ඩු වල ප්‍රධාන බලවේගය බවට පත්විය. රැඩිකල් පක්ෂ ආධිපත්‍යයේ (1932–52) කාලය තුළ, රාජ්‍යය ආර්ථිකය තුළ එහි භූමිකාව වැඩි කළේය. 1952 දී, ඡන්දදායකයින් ඉබානෙස් ඩෙල් කැම්පෝව තවත් වසර හයක් සඳහා නැවත බලයට පත් කළහ. 1958 දී ජෝර්ජ් ඇලෙසැන්ඩ්‍රි ඉබානෙස් ඩෙල් කැම්පෝගෙන් පසු චිලී ගතානුගතිකවාදය තවත් වාරයක් සඳහා ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදීව බලයට ගෙන ආවේය. The [[:en:1964_Chilean_presidential_election|1964 presidential election]] of [[:en:Christian_Democrat_Party_of_Chile|Christian Democrat]] [[:en:Eduardo_Frei_Montalva|Eduardo Frei Montalva]] by an [[:en:Majority|absolute majority]] initiated a period of major reform. Under the slogan "Revolution in Liberty", the Frei administration embarked on far-reaching social and economic programs, particularly in education, housing, and [[:en:Agrarian_reform|agrarian reform]], including rural unionization of agricultural workers. By 1967, however, Frei encountered increasing opposition from leftists, who charged that his reforms were inadequate, and from conservatives, who found them excessive. At the end of his term, Frei had not fully achieved his party's ambitious goals. 1964 දී ක්‍රිස්තියානි ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී එඩුවාඩෝ ෆ්‍රෙයි මොන්ටල්වාගේ ජනාධිපතිවරණ ඡන්ද විමසීමෙන් ප්‍රධාන ප්‍රතිසංස්කරණ කාල පරිච්ඡේදයක් ආරම්භ විය. "නිදහසේ විප්ලවය" යන සටන් පාඨය යටතේ, ෆ්‍රෙයි පරිපාලනය කෘෂිකාර්මික සේවකයින්ගේ ග්‍රාමීය වෘත්තීය සමිතිකරණය ඇතුළුව, විශේෂයෙන් අධ්‍යාපනය, නිවාස සහ කෘෂිකාර්මික ප්‍රතිසංස්කරණවල දුරදිග යන සමාජ හා ආර්ථික වැඩසටහන් ආරම්භ කළේය. කෙසේ වෙතත්, 1967 වන විට, ෆ්‍රෙයිට ඔහුගේ ප්‍රතිසංස්කරණ ප්‍රමාණවත් නොවන බවට චෝදනා කළ වාමාංශිකයින්ගෙන් සහ ඒවා අධික ලෙස සැලකූ කොන්සර්වේටිව්වරුන්ගෙන් වැඩිවන විරෝධයට මුහුණ දීමට සිදු විය. ඔහුගේ ධුර කාලය අවසානයේ, ෆ්‍රෙයි තම පක්ෂයේ අභිලාෂකාමී ඉලක්ක සම්පූර්ණයෙන්ම සාක්ෂාත් කර ගෙන නොතිබුණි.<ref name="countrystudies" /> [[File:Salvador_Allende_Gossens-.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Salvador_Allende_Gossens-.jpg|thumb|සැල්වදෝර් අයියන්ඩේ]] 1970 මැතිවරණයේදී, චිලී සමාජවාදී පක්ෂයේ (එවකට කොමියුනිස්ට්වාදීන්, රැඩිකල්වාදීන්, සමාජ-ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදීන්, විරුද්ධ ක්‍රිස්තියානි ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදීන්, ජනප්‍රිය ඒකීය ක්‍රියාකාරී ව්‍යාපාරය සහ ස්වාධීන ජනප්‍රිය ක්‍රියාමාර්ග ඇතුළත් "ජනප්‍රිය එක්සත්" සන්ධානයේ කොටසක්) සෙනෙට් සභික සැල්වදෝර් ඇලෙන්ඩේ,<ref name="countrystudies" /> ත්‍රි-මාර්ග තරඟයකින් බහුතර ඡන්ද සංඛ්‍යාවකින් අර්ධ බහුතරයක් ලබා ගත් අතර, පසුව ක්‍රිස්තියානි ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී පක්ෂය සඳහා අපේක්ෂකයින් වන රඩොමිරෝ ටොමික් සහ කොන්සර්වේටිව් පක්ෂය සඳහා ජෝර්ජ් ඇලෙසැන්ඩ්‍රි තෝරා ගන්නා ලදී. ඇලෙන්ඩේ නිරපේක්ෂ බහුතරයකින් තේරී පත් නොවූ අතර, ඡන්දවලින් 35% කටත් වඩා අඩු ප්‍රමාණයක් ලබා ගත්තේය. චිලී කොංග්‍රසය ප්‍රමුඛ අපේක්ෂකයින් වන ඇලෙන්ඩේ සහ හිටපු ජනාධිපති ජෝර්ජ් ඇලෙසැන්ඩ්‍රි අතර දෙවන වටයේ ඡන්දයක් පැවැත්වූ අතර, සම්ප්‍රදායට අනුකූලව, 153 සිට 35 දක්වා ඡන්දයකින් ඇලෙන්ඩේ තෝරා ගත්තේය. ක්‍රිස්තියානි ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදීන් කම්කරු පක්ෂයක් වන අතර දක්ෂිණාංශිකයින් සමඟ පොදු හේතුවක් ඇති කර ගත නොහැකි බව යන පදනම මත ඇලෙන්ඩේට විරුද්ධ වීමට ඇලෙසැන්ඩ්‍රි සමඟ සන්ධානයක් ඇති කර ගැනීම ෆ්‍රේ ප්‍රතික්ෂේප කළේය.<ref>{{Cite book |last=Mares |first=David |url=https://books.google.com/books?id=0Y3EWkKZsYcC&pg=PA145 |title=The United States and Chile: Coming in from the Cold |author2=Francisco Rojas Aravena |publisher=Routledge |year=2001 |isbn=978-0-415-93125-0 |page=145 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020509/https://books.google.com/books?id=0Y3EWkKZsYcC&pg=PA145 |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref><ref>{{cite book |last=Trento |first=Joseph J. |url=https://books.google.com/books?id=3uPBM7z_62gC&pg=PA560 |title=The Secret History of the CIA |publisher=Carroll & Graf Publishers |year=2005 |isbn=978-0-7867-1500-8 |page=560 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150319065032/http://books.google.com/books?id=3uPBM7z_62gC&pg=PA560 |archive-date=19 March 2015 |url-status=dead}}</ref> An [[:en:Economic_depression|economic depression]] that began in 1972 was exacerbated by [[:en:Capital_flight|capital flight]], plummeting private investment, and withdrawal of bank deposits in response to Allende's socialist program. Production fell and unemployment rose. Allende adopted measures including price freezes, wage increases, and tax reforms, to increase consumer spending and redistribute income downward. Joint public-private [[:en:Public_works|public works]] projects helped reduce unemployment.<ref name="De Vylder">{{cite book |last=De Vylder |first=Stefan |title=Allende's Chile: The Political Economy of the Rise and Fall of the Unidad Popular |date=5 March 2009 |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-10757-0}}</ref>{{Page needed|date=September 2010}} Much of the banking sector was [[:en:Nationalization|nationalized]]. Many enterprises within the [[:en:Copper#Production|copper]], coal, iron, [[:en:Caliche_(mineral)#Chilean_caliche|nitrate]], and steel industries were [[:en:Nationalization#Expropriation|expropriated]], nationalized, or subjected to state intervention. Industrial output increased sharply and unemployment fell during the Allende administration's first year. 1972 දී ආරම්භ වූ ආර්ථික අවපාතයක්, ඇලෙන්ඩේගේ සමාජවාදී වැඩසටහනට ප්‍රතිචාර වශයෙන් ප්‍රාග්ධනය ඉවත් කිරීම, පෞද්ගලික ආයෝජන පහත වැටීම සහ බැංකු තැන්පතු ඉවත් කර ගැනීම මගින් උග්‍ර විය. නිෂ්පාදනය පහත වැටුණු අතර විරැකියාව ඉහළ ගියේය. පාරිභෝගික වියදම් වැඩි කිරීමට සහ ආදායම පහළට බෙදා හැරීම සඳහා ඇලෙන්ඩේ මිල කැටි කිරීම්, වැටුප් වැඩිවීම් සහ බදු ප්‍රතිසංස්කරණ ඇතුළු පියවර අනුගමනය කළේය.<ref>{{cite book |author=Lois Hecht Oppenheim |url=https://books.google.com/books?id=99ZLX52z_noC&pg=PA52 |title=Politics in Chile: Socialism, Authoritarianism, and Market Democracy |publisher=Westview Press |year=2007 |isbn=978-0-7867-3426-9 |page=52 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020433/https://books.google.com/books?id=99ZLX52z_noC&pg=PA52#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> ඒකාබද්ධ රාජ්‍ය-පෞද්ගලික පොදු වැඩ ව්‍යාපෘති විරැකියාව අඩු කිරීමට උපකාරී විය.<ref name="De Vylder" /> බැංකු අංශයේ බොහෝ ප්‍රදේශ ජනසතු කරන ලදී. තඹ, ගල් අඟුරු, යකඩ, නයිට්‍රේට් සහ වානේ කර්මාන්ත තුළ බොහෝ ව්‍යවසායන් අත්පත් කර ගැනීම, ජනසතු කිරීම හෝ රාජ්‍ය මැදිහත්වීමට ලක් කිරීම. ඇලෙන්ඩේ පරිපාලනයේ පළමු වසර තුළ කාර්මික නිෂ්පාදනය තියුනු ලෙස වැඩි වූ අතර විරැකියාව පහත වැටුණි.<ref name="De Vylder" /> Allende's program included advancement of workers' interests, replacing the judicial system with "socialist legality",<ref name="friedman368">{{cite book |last=Friedman |first=Norman |url=https://books.google.com/books?id=0CIXLdxhQMAC&pg=PA367 |title=The Fifty-Year War: Conflict and Strategy in the Cold War |date=1 March 2007 |publisher=Naval Institute Press |isbn=978-1-59114-287-4 |pages=367–368 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020229/https://books.google.com/books?id=0CIXLdxhQMAC&pg=PA367 |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> nationalization of banks and forcing others to bankruptcy,<ref name="friedman368" /> and strengthening "popular militias" known as MIR. Started under former President Frei, the Popular Unity platform also called for nationalization of Chile's major copper mines in the form of a constitutional amendment. The measure was passed unanimously by Congress. As a result, the [[:en:Richard_Nixon|Richard Nixon]] administration [[:en:United_States_intervention_in_Chile|organized and inserted secret operatives]] in Chile, in order to swiftly destabilize Allende's government. In addition, US financial pressure restricted international economic credit to Chile. The economic problems were also exacerbated by Allende's public spending, financed mostly through printing money, and by poor credit ratings given by commercial banks. Simultaneously, opposition media, politicians, business guilds and other organizations helped to accelerate a campaign of domestic political and economical destabilization, some of which was backed by the United States By early 1973, inflation was out of control. On 26 May 1973, Chile's Supreme Court, which was opposed to Allende's government, unanimously denounced Allende's ''disruption of the legality of the nation''. Although illegal under the Chilean constitution, the court supported and strengthened Pinochet's soon-to-be seizure of power ඇලෙන්ඩේගේ වැඩසටහනට කම්කරුවන්ගේ අවශ්‍යතා ප්‍රවර්ධනය කිරීම,<ref name="De Vylder" /><ref>{{cite web |title=Allende wins the elections: first coup attempt |url=http://grace.evergreen.edu/~arunc/texts/chile/torre/Allende.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20080107150857/http://grace.evergreen.edu/~arunc/texts/chile/torre/Allende.html |archive-date=7 January 2008 |access-date=17 December 2009 |publisher=Grace.evergreen.edu}}</ref> අධිකරණ පද්ධතිය "සමාජවාදී නීත්‍යානුකූලභාවය" සමඟ ප්‍රතිස්ථාපනය කිරීම,<ref name="friedman368" /> බැංකු ජනසතු කිරීම සහ අනෙක් අය බංකොලොත්භාවයට බල කිරීම,<ref name="friedman368" /> සහ MIR ලෙස හැඳින්වෙන "ජනප්‍රිය මිලීෂියා" ශක්තිමත් කිරීම ඇතුළත් විය.<ref name="friedman368" /> හිටපු ජනාධිපති ෆ්‍රෙයි යටතේ ආරම්භ කරන ලද පොපියුලර් යුනිටි වේදිකාව, ව්‍යවස්ථා සංශෝධනයක් ආකාරයෙන් චිලියේ ප්‍රධාන තඹ පතල් ජනසතු කිරීම සඳහා ද ඉල්ලා සිටියේය. මෙම පියවර කොංග්‍රසය විසින් ඒකමතිකව සම්මත කරන ලදී. එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස,<ref>{{cite book |last=Qureshi |first=Lubna Z. |url=https://books.google.com/books?id=alISgQdNY4kC&pg=PA86 |title=Nixon, Kissinger, and Allende: U.S. Involvement in the 1973 Coup in Chile |publisher=Lexington Books |year=2009 |isbn=978-0-7391-2655-4 |pages=86–97 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020042/https://books.google.com/books?id=alISgQdNY4kC&pg=PA86#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> රිචඩ් නික්සන් පරිපාලනය ඇලෙන්ඩේගේ රජය ඉක්මනින් අස්ථාවර කිරීම සඳහා චිලීයේ රහස් ක්‍රියාකාරීන් සංවිධානය කර ඇතුළත් කළේය.<ref>{{cite web |title=Report on CIA Chilean Task Force activities |url=http://www.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB8/ch01-01.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20100211203442/http://www.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB8/ch01-01.htm |archive-date=11 February 2010 |access-date=11 March 2010 |work=Chile and the United States: Declassified Documents relating to the Military Coup, 1970–1976 |publisher=The National Security Archive: Electronic Briefing Books (George Washington University)}}</ref> ඊට අමතරව, එක්සත් ජනපද මූල්‍ය පීඩනය චිලීට ජාත්‍යන්තර ආර්ථික ණය සීමා කළේය.<ref name="fas.org">{{cite web |title=Covert Action In Chile 1963–1973, Staff Report Of The Select Committee To Study Governmental Operations With Respect To Intelligence Activities |url=https://fas.org/irp/ops/policy/church-chile.htm |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20091003144646/http://www.fas.org/irp/ops/policy/church-chile.htm |archive-date=3 October 2009 |access-date=17 December 2009 |publisher=Federation of American Scientists}}</ref> ඇලෙන්ඩේගේ රාජ්‍ය වියදම්, ප්‍රධාන වශයෙන් මුදල් මුද්‍රණය කිරීම හරහා මූල්‍යකරණය කිරීම සහ වාණිජ බැංකු විසින් ලබා දුන් දුර්වල ණය ශ්‍රේණිගත කිරීම් මගින් ආර්ථික ගැටලු තවත් උග්‍ර විය.<ref>{{Cite news|url=http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,879153,00.html|title=Tightening the Belt|date=7 August 1972|magazine=[[Time (magazine)|Time]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20101022175928/http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,879153,00.html|archive-date=22 October 2010|url-status=dead}}</ref> ඒ සමඟම, විපක්ෂ මාධ්‍ය, දේශපාලනඥයින්, ව්‍යාපාරික සංසද සහ අනෙකුත් සංවිධාන දේශීය දේශපාලන හා ආර්ථික අස්ථාවර කිරීමේ ව්‍යාපාරයක් වේගවත් කිරීමට උපකාරී වූ අතර, ඉන් සමහරක් එක්සත් ජනපදයේ සහාය ලැබීය.<ref name="fas.org" /><ref>{{cite web |title=Equipo Nizkor – CIA Activities in Chile – September 18, 2000 |url=http://www.derechos.org/nizkor/chile/doc/hinchey.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20080513083911/http://www.derechos.org/nizkor/chile/doc/hinchey.html |archive-date=13 May 2008 |access-date=17 December 2009 |publisher=Derechos.org}}</ref> 1973 මුල් භාගය වන විට, උද්ධමනය පාලනයෙන් තොර විය. 1973 මැයි 26 වන දින, ඇලෙන්ඩේගේ රජයට විරුද්ධ වූ චිලීයේ ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණය, ඇලෙන්ඩේ ජාතියේ නීත්‍යානුකූලභාවය කඩාකප්පල් කිරීම ඒකමතිකව හෙළා දුටුවේය. චිලී ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව යටතේ නීති විරෝධී වුවද, අධිකරණය ඉක්මනින් බලය අල්ලා ගැනීමට පිනෝචේට සහාය දුන් අතර එය ශක්තිමත් කළේය.<ref name="friedman368" /><ref>{{cite web |title=Transition to Democracy in Latin America: The Role of the judiciary |url=http://www.law.yale.edu/documents/pdf/rightdegree_independence(5).pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130819213445/http://www.law.yale.edu/documents/pdf/rightdegree_independence%285%29.pdf |archive-date=19 August 2013 |publisher=Yale University}}</ref> පිනොචේ යුගය (1973–1990) ඔගස්ටෝ පිනෝචෙට් 21 වන සියවස ==== පිනොචේ යුගය (1973–1990) ==== [[File:Golpe_de_Estado_1973.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Golpe_de_Estado_1973.jpg|වම|thumb|1973 චිලී කුමන්ත්‍රණය අතරතුර ලා මොනේඩා ජනාධිපති මන්දිරයට බෝම්බ හෙලන ප්‍රහාරක ජෙට් යානා]] On 11 September 1973, a [[:en:Chilean_coup_of_1973|military coup]] overthrew Allende, who apparently committed suicide as the armed forces bombarded the [[:en:La_Moneda_Palace|presidential palace]]The degree to which [[:en:U.S._intervention_in_Chile#1973_coup|the United States was involved in the coup]] remains debated; after Allende was overthrown, U.S. Secretary of State [[:en:Henry_Kissinger|Henry Kissinger]] told [[:en:President_of_the_United_States|U.S. president]] [[:en:Richard_Nixon|Richard Nixon]] that the United States had "helped" the coup indirectly. Historian Sebastián Hurtado contends there is no documentary evidence to support that the U.S. government was actively involved in the coordination and execution the coup; however, upon Allende's election in 1970, Kissinger had stated "I don't see why we need to stand by and watch a country go Communist due to the irresponsibility of its own people" while Nixon had expressed that the Allende government should not be consolidated and acted decisively to destabilize his government. A military junta, led by General [[:en:Augusto_Pinochet|Augusto Pinochet]], took control of the country. His regime was marked by widespread [[:en:Human_rights_violations_in_Pinochet's_Chile|human rights violations]]. Chile initiated and actively participated in [[:en:Operation_Condor|Operation Condor]], a U.S.-backed campaign to suppress leftists and their sympathizes. In October 1973, at least 72 people were murdered by the [[:en:Caravan_of_Death|Caravan of Death]]. According to the [[:en:Rettig_Report|Rettig Report]] and [[:en:Valech_Commission|Valech Commission]], during the Pinochet regime's 15-year rule, at least 2,115 were killed, and at least 27,265<ref name="sintesis">{{cite web |title=Sintesis Ok |url=http://www.comisionprisionpoliticaytortura.cl/filesapp/Sintesis.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20070727031254/http://www.comisionprisionpoliticaytortura.cl/filesapp/Sintesis.pdf |archive-date=27 July 2007 |access-date=17 December 2009}}</ref> were tortured (including 88 children younger than 12 years old); many were detained, tortured, and executed at the national stadium. In 2011, Chile recognized an additional 9,800 victims, bringing the total number killed, tortured or imprisoned for political reasons to 40,018. Among the victims was internationally known poet-singer [[:en:Víctor_Jara|Víctor Jara]]. 1973 සැප්තැම්බර් 11 වන දින හමුදා කුමන්ත්‍රණයකින් ඇලෙන්ඩේ බලයෙන් පහ කරන ලද අතර, සන්නද්ධ හමුදා ජනාධිපති මන්දිරයට බෝම්බ හෙලීමේදී ඔහු සියදිවි නසා ගත් බව පෙනේ.<ref>{{Cite book |last=Soto |first=Óscar |title=El último día de Salvador Allende |publisher=Aguilar |year=1999 |isbn=978-956-239-084-2}}{{page needed|date=July 2013}}</ref><ref>{{Cite book |last=Ahumada |first=Eugeno |title=Chile: La memoria prohibida}}{{page needed|date=July 2013}}</ref> එක්සත් ජනපදය කුමන්ත්‍රණයට සම්බන්ධ වූ ප්‍රමාණය තවමත් විවාදයට භාජනය වී ඇත; ඇලෙන්ඩේ බලයෙන් පහ කිරීමෙන් පසුව, එක්සත් ජනපද රාජ්‍ය ලේකම් හෙන්රි කිසිංගර් එක්සත් ජනපද ජනාධිපති රිචඩ් නික්සන්ට පැවසුවේ එක්සත් ජනපදය කුමන්ත්‍රණයට වක්‍රව "උදව්" කළ බවයි.<ref>{{cite web |date=16 September 2013 |title=Kissinger and Chile: the Declassified Record |url=http://www2.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB437/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20130917045957/http://www2.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB437/ |archive-date=17 September 2013 |access-date=16 September 2013 |publisher=The National Security Archive}}</ref> ඉතිහාසඥ සෙබස්තියන් හර්ටාඩෝ තර්ක කරන්නේ එක්සත් ජනපද රජය කුමන්ත්‍රණය සම්බන්ධීකරණය හා ක්‍රියාත්මක කිරීම සඳහා ක්‍රියාකාරීව සම්බන්ධ වූ බවට සහාය දැක්වීමට කිසිදු ලේඛනමය සාක්ෂියක් නොමැති බවයි; කෙසේ වෙතත්, 1970 දී ඇලෙන්ඩේ තේරී පත්වීමේදී, කිසිංගර් ප්‍රකාශ කර තිබුණේ "තමන්ගේම ජනතාවගේ වගකීම් විරහිතභාවය නිසා රටක් කොමියුනිස්ට් වීම බලා සිටීමට අපට අවශ්‍ය ඇයි කියා මට නොපෙනේ" යනුවෙනි,<ref name="k745">{{cite web |last=Lewis |first=Anthony |date=1975-02-27 |title=The Kissinger Doctrine |url=https://www.nytimes.com/1975/02/27/archives/the-kissinger-doctrine.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220912084418/https://www.nytimes.com/1975/02/27/archives/the-kissinger-doctrine.html |archive-date=12 September 2022 |access-date=2024-05-08 |website=The New York Times}}</ref><ref name="Hurtado">{{cite web |author1=Juan Paulo Iglesias |date=25 August 2023 |title=Sebastián Hurtado, historiador: "Estados Unidos no tuvo participación directa en el Golpe, pero sí quería que Allende cayera" |url=https://www.latercera.com/la-tercera-sabado/noticia/sebastian-hurtado-historiador-estados-unidos-no-tuvo-participacion-directa-en-el-golpe-pero-si-queria-que-allende-cayera/3UXITS4IUNB3RPPB57ILMYDO64/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240912221446/https://www.latercera.com/la-tercera-sabado/noticia/sebastian-hurtado-historiador-estados-unidos-no-tuvo-participacion-directa-en-el-golpe-pero-si-queria-que-allende-cayera/3UXITS4IUNB3RPPB57ILMYDO64/ |archive-date=12 September 2024 |access-date=12 January 2025 |publisher=La Tercera |language=es}}</ref> නික්සන් ප්‍රකාශ කර තිබුණේ ඇලෙන්ඩේ රජය ඒකාබද්ධ නොකළ යුතු බවත් ඔහුගේ රජය අස්ථාවර කිරීමට තීරණාත්මකව ක්‍රියා කළ යුතු බවත්ය.<ref name="Hurtado" /><ref>{{cite journal|last1=Hurtado|first1=Sebastián|date=10 October 2016|title=Chile y Estados Unidos, 1964-1973. Una nueva mirada|journal=Nuevo Mundo Mundos Nuevos|language=es|doi=10.4000/nuevomundo.69698|doi-access=free}}</ref> ජෙනරාල් ඔගස්ටෝ පිනෝචෙට්ගේ නායකත්වයෙන් යුත් හමුදා ජුන්ටාවක් රට පාලනය කළේය. ඔහුගේ පාලනය පුළුල් මානව හිමිකම් උල්ලංඝනයන්ගෙන් සලකුණු විය. චිලී රාජ්‍යය වාමාංශිකයන් සහ ඔවුන්ගේ හිතවතුන් මර්දනය කිරීම සඳහා එක්සත් ජනපදයේ පිටුබලය ලත් මෙහෙයුමක් වන ඔපරේෂන් කොන්ඩෝර් ආරම්භ කර ක්‍රියාකාරීව සහභාගී විය.<ref>{{cite web |last1=Dinges |first1=John |title=Operation Condor |url=http://www.latinamericanstudies.org/chile/operation-condor.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20180722031734/http://www.latinamericanstudies.org/chile/operation-condor.htm |archive-date=22 July 2018 |access-date=6 July 2018 |website=latinamericanstudies.org |publisher=Columbia University}}</ref> 1973 ඔක්තෝම්බර් මාසයේදී, කැරවාන් ඔෆ් ඩෙත් විසින් අවම වශයෙන් පුද්ගලයින් 72 දෙනෙකු ඝාතනය කරන ලදී.<ref>{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/850932.stm|title=Flashback: Caravan of Death|date=25 July 2000|work=BBC|access-date=11 March 2008|archive-url=https://web.archive.org/web/20080226211503/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/850932.stm|archive-date=26 February 2008|url-status=live}}</ref> රෙටිග් වාර්තාව සහ වැලෙක් කොමිසමට අනුව, පිනොචෙට් පාලන සමයේ වසර 15 ක පාලන සමයේදී අවම වශයෙන් 2,115 ක් ඝාතනය කරන ලද අතර,<ref>{{cite web |author=Ministerio del Interior |date=3 August 1999 |title=Ministerio del Interior, Programa de Derechos Humanos – ddhh_rettig |url=http://www.ddhh.gov.cl/ddhh_rettig.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20091223174254/http://www.ddhh.gov.cl/ddhh_rettig.html |archive-date=23 December 2009 |access-date=17 December 2009 |publisher=Ddhh.gov.cl}}</ref> අවම වශයෙන් 27,265 ක්<ref name="sintesis" /> වධ හිංසාවලට ලක් කරන ලදී (වයස අවුරුදු 12 ට අඩු ළමුන් 88 ක් ඇතුළුව);<ref name="sintesis" /> බොහෝ දෙනෙකු රඳවා තබා ගැනීම, වධහිංසා පැමිණවීම සහ ජාතික ක්‍රීඩාංගනයේදී මරණ දඬුවම නියම කරන ලදී. 2011 දී, චිලී රාජ්‍යය තවත් වින්දිතයින් 9,800 ක් හඳුනා ගත් අතර, දේශපාලන හේතූන් මත මරා දැමූ, වධහිංසා පමුණුවන ලද හෝ සිරගත කරන ලද මුළු සංඛ්‍යාව 40,018 දක්වා ගෙන ආවේය.<ref>Eva Vergara (18 August 2015). [https://www.huffingtonpost.com/2011/08/18/chile-recognizes-9800-more-pinochet-victims_n_930754.html Chile Recognizes 9,800 More Pinochet Victims] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20151231220056/http://www.huffingtonpost.com/2011/08/18/chile-recognizes-9800-more-pinochet-victims_n_930754.html|date=31 December 2015}}. ''The Associated Press'' via ''The Huffington Post.'' Retrieved 25 August 2015.</ref> වින්දිතයින් අතර ජාත්‍යන්තරව ප්‍රසිද්ධ කවියෙකු-ගායකයෙකු වන වික්ටර් ජාරා ද විය.[[File:Augusto_Pinochet_foto_oficial_coloreada.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Augusto_Pinochet_foto_oficial_coloreada.jpg|thumb|ඔගස්ටෝ පිනෝචෙට්]] 1980 සැප්තැම්බර් 11 වන දින මතභේදාත්මක ජනමත විචාරණයක් මගින් නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවක් අනුමත කරන ලද අතර, ජෙනරාල් පිනොචෙට් වසර අටක කාලයක් සඳහා ජනරජයේ ජනාධිපති බවට පත්විය. පිනෝචෙට් රටේ පාලනය ලබා ගැනීමෙන් පසු, කැපවූ චිලී විප්ලවවාදීන් සිය ගණනක් නිකරගුවාවේ සැන්ඩිනිස්ටා හමුදාවට, ආර්ජන්ටිනාවේ ගරිල්ලා හමුදාවන්ට හෝ කියුබාවේ, නැගෙනහිර යුරෝපයේ සහ උතුරු අප්‍රිකාවේ පුහුණු කඳවුරුවලට සම්බන්ධ වූහ.<ref>{{cite book |author1=Pamela Constable |author-link=Pamela Constable |url=https://archive.org/details/nationofenemiesc00cons |title=A Nation of Enemies: Chile Under Pinochet |author2=Arturo Valenzuela |author2-link=Arturo Valenzuela |publisher=W W Norton & Company Incorporated |year=1993 |isbn=978-0-393-30985-0 |page=150}}</ref> 1980 ගණන්වල අගභාගයේදී, 1982 ආර්ථික බිඳවැටීම<ref>{{cite book |last1=Klein |first1=Naomi |author-link=Naomi Klein |url=https://books.google.com/books?id=PwHUAq5LPOQC&pg=PA85 |title=The Shock Doctrine: The Rise of Disaster Capitalism |date=1 April 2010 |publisher=Henry Holt and Company (2007) |isbn=978-1-4299-1948-7 |page=85 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020106/https://books.google.com/books?id=PwHUAq5LPOQC&pg=PA85#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> සහ 1983-88 දී ඇති වූ මහජන සිවිල් ප්‍රතිරෝධය වැනි සිදුවීම්වල ප්‍රතිඵලයක් ලෙස, රජය ක්‍රමයෙන් එකලස් කිරීමේ, කතා කිරීමේ සහ සංගමයේ වැඩි නිදහසක් ලබා දුන්නේය. වෘත්තීය සමිති සහ දේශපාලන ක්‍රියාකාරකම් ඇතුළත් කිරීමට.<ref>{{cite book |last=Huneeus |first=Carlos |author-link=Carlos Huneeus |title=Civil Resistance and Power Politics:The Experience of Non-violent Action from Gandhi to the Present |date=3 September 2009 |publisher=Oxford University Press |isbn=978-0-19-161917-5 |editor1=Adam Roberts |pages=197–212 |chapter=Political Mass Mobilization against Authoritarian Rule: Pinochet's Chile, 1983–88 |access-date=14 July 2013 |editor2=Timothy Garton Ash |chapter-url=https://books.google.com/books?id=zD_S8Y2WbRsC&pg=PT168 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020252/https://books.google.com/books?id=zD_S8Y2WbRsC&pg=PT168#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> හර්නාන් බුචි මුදල් අමාත්‍යවරයා ලෙස කටයුතු කිරීමත් සමඟ රජය වෙළඳපොළ නැඹුරු ප්‍රතිසංස්කරණ දියත් කළේය. චිලී නිදහස් වෙළඳපොල ආර්ථිකයක් කරා ගමන් කළ අතර එමඟින් දේශීය හා විදේශීය පෞද්ගලික ආයෝජනවල වැඩිවීමක් දක්නට ලැබුණි, නමුත් තඹ කර්මාන්තය සහ අනෙකුත් වැදගත් ඛනිජ සම්පත් තරඟකාරිත්වයට විවෘත නොවීය. 1988 ඔක්තෝබර් 5 වන දින පැවති ජනමත විචාරණයකදී, පිනෝචෙට්ට ජනාධිපති ධුරයේ දෙවන වසර අටක ධුර කාලයක් (44% ට එරෙහිව 56%) අහිමි විය. 1989 දෙසැම්බර් 14 වන දින චිලී ජාතිකයන් නව ජනාධිපතිවරයෙකු සහ ද්වි මණ්ඩල සම්මේලනයක සාමාජිකයින්ගෙන් බහුතරයක් තෝරා පත් කර ගත්හ. Concertación නමින් හැඳින්වෙන දේශපාලන පක්ෂ 17 ක සන්ධානයක අපේක්ෂකයෙකු වූ ක්‍රිස්තියානි ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී පැට්‍රිෂියෝ අයිල්වින්, ඡන්දවලින් නිරපේක්ෂ බහුතර (55%) ලබා ගත්තේය.<ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/1989/12/16/world/man-in-the-news-patricio-aylwin-a-moderate-leads-chile.html|title=Man in the News: Patricio Aylwin; A Moderate Leads Chile|last=Christian|first=Shirley|date=16 December 1989|work=The New York Times|access-date=28 July 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180729012944/https://www.nytimes.com/1989/12/16/world/man-in-the-news-patricio-aylwin-a-moderate-leads-chile.html|archive-date=29 July 2018|url-status=live}}</ref> ජනාධිපති අයිල්වින් 1990 සිට 1994 දක්වා සේවය කළ අතර එය සංක්‍රාන්ති කාලයක් ලෙස සැලකේ. === 21 වන සියවස === [[File:Izamiento_de_la_Gran_Bandera_Nacional_-_Presidentes_de_Chile.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Izamiento_de_la_Gran_Bandera_Nacional_-_Presidentes_de_Chile.jpg|වම|thumb|චිලී රාජ්‍යයේ ද්විශත සංවත්සරය සමරමින්, එහි ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයට සංක්‍රමණය වීමෙන් පසු (1990–2022) චිලී රාජ්‍යයේ පළමු ජනාධිපතිවරුන් පස් දෙනා]] In December 1993, Christian Democrat [[:en:Eduardo_Frei_Ruiz-Tagle|Eduardo Frei Ruiz-Tagle]], the son of previous president Eduardo Frei Montalva, led the Concertación coalition to victory with an absolute majority of votes (58%).<ref>{{cite encyclopedia |title=Chile elects new leader Late president's son wins big |encyclopedia=Encyclopedia.com |url=http://www.encyclopedia.com/doc/1P2-8257609.html |access-date=14 July 2013 |date=12 December 1993 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080526090105/http://www.encyclopedia.com/doc/1P2-8257609.html |archive-date=26 May 2008}}</ref> Frei Ruiz-Tagle was succeeded in 2000 by Socialist [[:en:Ricardo_Lagos|Ricardo Lagos]], who won the presidency in an unprecedented [[:en:1999–2000_Chilean_presidential_election|runoff election]] against [[:en:Joaquín_Lavín|Joaquín Lavín]] of the rightist [[:en:Alliance_for_Chile|Alliance for Chile]].<ref>{{Cite news|url=http://archives.cnn.com/2000/WORLD/americas/01/17/chile.elex.01/|title=Moderate socialist Lagos wins Chilean presidential election|date=16 January 2000|work=CNN|archive-url=https://web.archive.org/web/20080506162601/http://archives.cnn.com/2000/WORLD/americas/01/17/chile.elex.01/|archive-date=6 May 2008|url-status=dead}}</ref> In January 2006, Chileans elected their first female president, [[:en:Michelle_Bachelet_Jeria|Michelle Bachelet Jeria]], of the Socialist Party, defeating [[:en:Sebastián_Piñera|Sebastián Piñera]], of the [[:en:National_Renewal_(Chile)|National Renewal]] party, extending the ''Concertación'' governance for another four years.<ref>{{cite web |date=12 January 2006 |title=Chile elects first woman president |url=https://www.nbcnews.com/id/wbna10819903 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20131109023348/http://www.nbcnews.com/id/10819903/ |archive-date=9 November 2013 |access-date=10 November 2019 |work=NBC News}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2006/03/11/AR2006031101381.html|title=Bachelet Sworn in As Chile's President|last=Reel|first=Monte|date=12 March 2006|newspaper=The Washington Post|access-date=22 August 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170701225835/http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2006/03/11/AR2006031101381.html|archive-date=1 July 2017|url-status=live}}</ref> In January 2010, Chileans [[:en:2009–10_Chilean_presidential_election|elected]] [[:en:Sebastián_Piñera|Sebastián Piñera]] as the first rightist President in 20 years, defeating former President [[:en:Eduardo_Frei_Ruiz-Tagle|Eduardo Frei Ruiz-Tagle]] of the ''Concertación'', for a four-year term succeeding Bachelet. Due to term limits, [[:en:Sebastián_Piñera|Sebastián Piñera]] did not stand for re-election in 2013, and his term expired in March 2014 resulting in [[:en:Michelle_Bachelet|Michelle Bachelet]] returning to office.<ref>{{cite web |date=11 March 2014 |title=Michelle Bachelet sworn in as Chile's president |url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-26528923 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140312035407/http://www.bbc.com/news/world-latin-america-26528923 |archive-date=12 March 2014 |access-date=12 August 2021 |work=BBC News}}</ref> Sebastián Piñera succeeded Bachelet again in 2018 as the [[:en:President_of_Chile|President of Chile]] after winning the December 2017 presidential [[:en:2017_Chilean_general_election|election]].<ref>{{cite web |date=18 December 2017 |title=Chile election: Conservative Piñera elected president |url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-42388019 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20171218103345/http://www.bbc.com/news/world-latin-america-42388019 |archive-date=18 December 2017 |access-date=12 August 2021 |work=BBC News}}</ref><ref>{{cite web |date=11 March 2018 |title=Pinera, a conservative billionaire, is sworn in as president of Chile |url=https://www.yahoo.com/news/pinera-conservative-billionaire-sworn-president-chile-183054108.html?guccounter=1&guce_referrer=aHR0cHM6Ly93d3cuZ29vZ2xlLmNvbS8&guce_referrer_sig=AQAAAC6_pBevRC0GpV00u6W8P1NWhHqxCXKFRdRMnzk5fsa |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210801211945/https://www.yahoo.com/news/pinera-conservative-billionaire-sworn-president-chile-183054108.html?guccounter=1&guce_referrer=aHR0cHM6Ly93d3cuZ29vZ2xlLmNvbS8&guce_referrer_sig=AQAAAC6_pBevRC0GpV00u6W8P1NWhHqxCXKFRdRMnzk5fsa |archive-date=1 August 2021 |access-date=12 August 2021 |work=Yahoo! News |agency=Agence France Presse}}</ref> 1993 දෙසැම්බරයේදී, පෙර ජනාධිපති එඩ්වාඩෝ ෆ්‍රෙයි මොන්ටල්වාගේ පුත් ක්‍රිස්තියානි ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී එඩ්වාඩෝ ෆ්‍රෙයි රුයිස්-ටැග්ල්, බහුතර ඡන්ද සංඛ්‍යාවක් (58%) ලබා ගනිමින් කොන්සර්ටේෂන් සන්ධානය ජයග්‍රහණය කරා මෙහෙයවීය. [47] 2000 දී ෆ්‍රෙයි රුයිස්-ටැග්ල් වෙනුවට සමාජවාදී රිකාඩෝ ලාගෝස් පත් වූ අතර, චිලී සඳහා දක්ෂිණාංශික සන්ධානයේ ජෝකින් ලැවින්ට එරෙහිව පෙර නොවූ විරූ දෙවන වටයේ මැතිවරණයකින් ජනාධිපති ධුරය දිනා ගත්තාය. [48] 2006 ජනවාරි මාසයේදී, චිලී ජාතිකයන් සමාජවාදී පක්ෂයේ ඔවුන්ගේ පළමු කාන්තා ජනාධිපති මිෂෙල් බැචලට් ජෙරියා තෝරා පත් කර ගත් අතර, ජාතික අලුත් කිරීමේ පක්ෂයේ සෙබස්තියන් පිනෙරා පරාජය කරමින්, කොන්සර්ටේෂන් පාලනය තවත් වසර හතරක් දීර්ඝ කළහ. [49][50] 2010 ජනවාරි මාසයේදී, චිලී ජාතිකයන් වසර 20 කට පසු පළමු දක්ෂිණාංශික ජනාධිපති ලෙස සෙබස්තියන් පිනෙරා තේරී පත් වූ අතර, බැචලෙට්ගෙන් පසු වසර හතරක කාලයක් සඳහා කොන්සර්ටේෂන් හි හිටපු ජනාධිපති එඩ්වාඩෝ ෆ්‍රෙයි රුයිස්-ටැග්ල් පරාජය කළහ. ධුර කාලය සීමා වීම හේතුවෙන්, සෙබස්තියන් පිනේරා 2013 දී නැවත මැතිවරණයට ඉදිරිපත් නොවූ අතර, ඔහුගේ ධුර කාලය 2014 මාර්තු මාසයේදී අවසන් වූ අතර, එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස මිෂෙල් බැචලට් නැවත ධුරයට පත්විය. [51] 2017 දෙසැම්බර් ජනාධිපතිවරණය ජයග්‍රහණය කිරීමෙන් පසු සෙබස්තියන් පිනේරා 2018 දී බැචලට්ගෙන් පසු නැවතත් චිලී ජනාධිපති ධුරයට පත්විය. [52][53] On 27 February 2010, Chile was struck by an 8.8 {{M|w|link=y}} [[:en:2010_Chile_earthquake|earthquake]], the fifth largest ever recorded at the time. More than 500 people died (most from the ensuing [[:en:Tsunami|tsunami]]) and over a million people lost their homes. The earthquake was also followed by multiple aftershocks.<ref>{{cite web |title=US ready to help Chile: Obama |url=http://www.australia-times.com.au/world/article.php?id=501 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110427081917/http://www.australia-times.com.au/world/article.php?id=501 |archive-date=27 April 2011 |access-date=3 March 2010 |work=The Australia Times}}</ref> Initial damage estimates were in the range of US$15–30 billion, around 10% to 15% of Chile's real gross domestic product.<ref>[http://www.contractmagazine.com/contract/content_display/design/news/e3i128fcc3d3e64156a013dfae605b73a5b More Quakes Shake Chile's Infrastructure], Adam Figman, ''Contract'', 1 March 2010 {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141114030306/http://www.contractmagazine.com/contract/content_display/design/news/e3i128fcc3d3e64156a013dfae605b73a5b|date=14 November 2014}}</ref> Chile achieved global recognition for the successful [[:en:2010_Copiapó_mining_accident|rescue of 33 trapped miners]] in 2010. On 5 August 2010, the access tunnel collapsed at the San José copper and gold mine in the [[:en:Atacama_Desert|Atacama Desert]] near [[:en:Copiapó|Copiapó]] in northern Chile, trapping 33 men {{convert|700|m|sp=us}} below ground. A rescue effort organized by the Chilean government located the miners 17 days later. All 33 men were brought to the surface two months later on 13 October 2010 over a period of almost 24 hours, an effort that was carried on live television around the world.<ref name="usstatedep">{{cite web |date=16 December 2011 |title=Background Note: Chile |url=https://2009-2017.state.gov/r/pa/ei/bgn/1981.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170121153101/https://2009-2017.state.gov/r/pa/ei/bgn/1981.htm |archive-date=21 January 2017 |access-date=19 March 2012 |work=[[Bureau of Western Hemisphere Affairs]], [[United States Department of State]]}}</ref> 2010 පෙබරවාරි 27 වන දින, චිලී රාජ්‍යය මෙගාවොට් 8.8 ක භූමිකම්පාවකට ගොදුරු වූ අතර එය එවකට වාර්තා වූ පස්වන විශාලතම භූමිකම්පාවයි. 500 කට වැඩි පිරිසක් මිය ගියහ (ඉන් පසුව ඇති වූ සුනාමියෙන් වැඩි දෙනෙක්) සහ මිලියනයකට අධික පිරිසකට නිවාස අහිමි විය. භූමිකම්පාවෙන් පසුව බහුවිධ පසුකම්පන ද ඇති විය.[54] මූලික හානි ඇස්තමේන්තු ඇමරිකානු ඩොලර් බිලියන 15-30 අතර වූ අතර එය චිලියේ සැබෑ දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 10% සිට 15% දක්වා විය.[55] 2010 දී සිරවී සිටි පතල් කම්කරුවන් 33 දෙනෙකු සාර්ථකව බේරා ගැනීම සඳහා චිලී රාජ්‍යය ගෝලීය පිළිගැනීමක් ලබා ගත්තේය. 2010 අගෝස්තු 5 වන දින, උතුරු චිලියේ කොපියාපෝ අසල ඇටකාමා කාන්තාරයේ සැන් ජෝස් තඹ සහ රන් පතලෙහි ප්‍රවේශ උමඟ කඩා වැටුණු අතර, මීටර් 700 (අඩි 2,300) ක් පොළොවට පහළින් මිනිසුන් 33 දෙනෙකු සිර විය. චිලී රජය විසින් සංවිධානය කරන ලද ගලවා ගැනීමේ උත්සාහයක් දින 17 කට පසුව පතල් කම්කරුවන් සොයා ගන්නා ලදී. මාස දෙකකට පසු 2010 ඔක්තෝබර් 13 වන දින පැය 24 කට ආසන්න කාලයක් තුළ සියලුම පිරිමින් 33 දෙනා මතුපිටට ගෙන එන ලද අතර, එම උත්සාහය ලොව පුරා සජීවී රූපවාහිනිය ඔස්සේ විකාශනය කරන ලදී.[56][[File:Marcha_Mas_Grande_De_Chile_2019_Plaza_Baquedano_Drone.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Marcha_Mas_Grande_De_Chile_2019_Plaza_Baquedano_Drone.jpg|thumb|සන්තියාගෝ හි ප්ලාසා බැකෙඩානෝ දෙසට 2019–2022 චිලී විරෝධතාවල දර්ශනයක්]] From [[:en:2019–20_Chilean_protests|2019 to 2022]], Chile endured a series of nationwide protests in response to a rise in the [[:en:Santiago_Metro|Santiago Metro]]'s subway fare, the increased [[:en:Cost_of_living|cost of living]], [[:en:Privatization|privatization]], and [[:en:Economic_inequality|inequality]].<ref>{{cite web |author=Naomi Larsson |date=26 October 2019 |title=Chile protests: More than one million bring Santiago to a halt |url=https://www.aljazeera.com/news/2019/10/chile-protests-million-bring-santiago-halt-191025223542333.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191026165551/https://www.aljazeera.com/news/2019/10/chile-protests-million-bring-santiago-halt-191025223542333.html |archive-date=26 October 2019 |access-date=19 November 2019 |website=Al Jazeera}}</ref> On 15 November, most of the political parties represented in the National Congress signed an agreement to call a [[:en:2020_Chilean_national_referendum|national referendum]] in April 2020 regarding the creation of a new Constitution, later postponed to October due to the [[:en:COVID-19_pandemic_in_Chile|COVID-19 pandemic]].<ref>{{cite news|url=https://www.aljazeera.com/news/2019/11/month-protests-chile-persist-gov-concessions-191118231609475.html|title=One month on: Protests in Chile persist despite gov't concessions|author=Sandra Cuffe|date=19 November 2019|work=Al Jazeera|access-date=19 November 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20200317120559/https://www.aljazeera.com/news/2019/11/month-protests-chile-persist-gov-concessions-191118231609475.html|archive-date=17 March 2020|url-status=live}}</ref> On 25 October 2020, Chileans voted 78.28 percent in favor of a new constitution, while 21.72 percent rejected the change; voter turnout was 51 percent. An [[:en:2021_Chilean_Constitutional_Convention_election|election]] for the members of the [[:en:Constitutional_Convention_(Chile)|Constitutional Convention]] was held in Chile between 15 and 16 May 2021;<ref name="postpone">{{Cite web |date=6 April 2021 |title=Presidente Piñera promulga reforma que posterga elecciones al 15 y 16 de mayo |url=https://www.elmostrador.cl/noticias/pais/2021/04/06/presidente-pinera-promulga-reforma-que-posterga-elecciones-al-15-y-16-de-mayo/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210505183947/https://www.elmostrador.cl/noticias/pais/2021/04/06/presidente-pinera-promulga-reforma-que-posterga-elecciones-al-15-y-16-de-mayo/ |archive-date=5 May 2021 |access-date=7 April 2021 |website=El Mostrador |language=es}}</ref> the results saw a complete rearrangement of the political system established since the end of [[:en:Military_dictatorship_of_Chile_(1973–1990)|Pinochet's dictatorship]] in 1990, with various independent and leftist candidates performing strongly relative to conventional center-right and center-left parties. 2019 සිට 2022 දක්වා, සන්තියාගෝ මෙට්‍රෝ හි උමං දුම්රිය ගාස්තු වැඩිවීම, ජීවන වියදම වැඩි වීම, පෞද්ගලීකරණය සහ අසමානතාවයට ප්‍රතිචාර වශයෙන් චිලී රටපුරා විරෝධතා මාලාවකට මුහුණ දුන්නේය.[57] නොවැම්බර් 15 වන දින, ජාතික කොංග්‍රසයේ නියෝජනය කරන ලද බොහෝ දේශපාලන පක්ෂ නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවක් නිර්මාණය කිරීම සම්බන්ධයෙන් 2020 අප්‍රේල් මාසයේදී ජාතික ජනමත විචාරණයක් කැඳවීමේ ගිවිසුමකට අත්සන් තැබූ අතර පසුව COVID-19 වසංගතය හේතුවෙන් ඔක්තෝබර් දක්වා කල් දමන ලදී.[58] 2020 ඔක්තෝබර් 25 වන දින, චිලී ජාතිකයන් නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවකට පක්ෂව සියයට 78.28 ක් ඡන්දය දුන් අතර, සියයට 21.72 ක් වෙනස ප්‍රතික්ෂේප කළහ; ඡන්දදායකයින්ගේ ඡන්දය ප්‍රකාශ කිරීමේ ප්‍රතිශතය සියයට 51 කි. 2021 මැයි 15 සහ 16 අතර චිලියේ ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා සම්මුතියේ සාමාජිකයින් සඳහා මැතිවරණයක් පැවැත්විණි;[59] ප්‍රතිඵලවලින් පෙනී ගියේ 1990 දී පිනෝචෙට්ගේ ආඥාදායකත්වය අවසන් වීමෙන් පසු ස්ථාපිත දේශපාලන ක්‍රමයේ සම්පූර්ණ ප්‍රතිසංවිධානයක් දක්නට ලැබුණු අතර, විවිධ ස්වාධීන සහ වාමාංශික අපේක්ෂකයින් සාම්ප්‍රදායික මධ්‍ය-දකුණු සහ මධ්‍ය-වාම පක්ෂවලට සාපේක්ෂව දැඩි ලෙස ක්‍රියා කළහ. 2021 දෙසැම්බර් 19 වන දින, වාමාංශික අපේක්ෂකයෙකු වන 35 හැවිරිදි හිටපු ශිෂ්‍ය විරෝධතා නායක ගේබ්‍රියෙල් බොරික්, චිලියේ ජනාධිපතිවරණය ජයග්‍රහණය කර රටේ ලාබාලතම නායකයා බවට පත්විය.[60] 2022 මාර්තු 11 වන දින, ඉවත්ව යන ජනාධිපති සෙබස්තියන් පිනේරාගෙන් පසු බොරික් ජනාධිපති ලෙස දිවුරුම් දුන්නේය.[61] බොරික්ගේ කැබිනට් මණ්ඩලයේ බහුතරය - 24 න් 14 ක් - කාන්තාවන් වන අතර එය බටහිර අර්ධගෝලයේ පළමු අවස්ථාවයි.[62] 2022 සැප්තැම්බර් 4 වන දින, වාමාංශික ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා සම්මුතිය විසින් ඉදිරිපත් කරන ලද ව්‍යවස්ථාමය ජනමත විචාරණයේදී ඡන්දදායකයින් නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා යෝජනාව ප්‍රතික්ෂේප කළහ.[63] 2023 දෙසැම්බර් 17 වන දින, කොන්සර්වේටිව් ප්‍රමුඛ ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා සභාව විසින් ලියන ලද නව ව්‍යවස්ථාමය ජනමත විචාරණයකදී ඡන්දදායකයින් දෙවන නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා යෝජනාව ප්‍රතික්ෂේප කළහ.[64][65][66] On 19 December 2021, a leftist candidate, the 35-year-old former student protest leader [[:en:Gabriel_Boric|Gabriel Boric]], won Chile's presidential [[:en:2021_Chilean_general_election|election]] to become the country's youngest leader.<ref>{{cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-59715941|title=Leftist Gabriel Boric to become Chile's youngest ever president|date=20 December 2021|work=BBC News|access-date=21 December 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211220000309/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-59715941|archive-date=20 December 2021|url-status=live}}</ref> On 11 March 2022, Boric was sworn in as president to succeed outgoing President Sebastian Piñera.<ref>{{cite news|url=https://www.theguardian.com/world/2022/mar/11/gabriel-boric-chile-president-new-era|title=Gabriel Boric, 36, sworn in as president to herald new era for Chile|date=11 March 2022|work=The Guardian|access-date=15 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220312233147/https://www.theguardian.com/world/2022/mar/11/gabriel-boric-chile-president-new-era|archive-date=12 March 2022|language=en|url-status=live}}</ref> The majority of Boric's Cabinet—14 out of 24—are women, which is a first in the Western Hemisphere.<ref>{{cite news|url=https://www.theguardian.com/world/2022/jan/21/chile-gabriel-boric-cabinet-majority-women|title=Chile's president-elect names progressive, majority-women cabinet|date=21 January 2022|work=The Guardian|access-date=15 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220125135734/https://www.theguardian.com/world/2022/jan/21/chile-gabriel-boric-cabinet-majority-women|archive-date=25 January 2022|language=en|url-status=live}}</ref> On 4 September 2022, voters rejected the new constitution proposal in the [[:en:2022_Chilean_constitutional_referendum|constitutional referendum]], which was put forward by the left-leaning [[:en:Constitutional_Convention_(Chile)|Constitutional Convention]].<ref>{{cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-62792025|title=Chile constitution: Voters overwhelmingly reject radical change|date=5 September 2022|work=BBC News|access-date=14 September 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220905063525/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-62792025|archive-date=5 September 2022|url-status=live}}</ref> On 17 December 2023, voters rejected a second new constitution proposal in a new [[:en:2023_Chilean_constitutional_referendum|constitutional referendum]], written by the conservative-led [[:en:Constitutional_Council_(Chile)|Constitutional Council]].<ref name="reuters.com">{{cite web |last1=Villegas |first1=A. |date=18 December 2023 |title=Chileans reject conservative constitution to replace dictatorship-era text |url=https://www.reuters.com/world/americas/chileans-head-polls-again-replace-dictatorship-era-constitution-2023-12-17/ |access-date=18 December 2023 |website=Reuters}}</ref><ref name=":2">{{Cite web |date=17 December 2023 |title=Chilean voters reject conservative constitution, after defeating leftist charter last year |url=https://apnews.com/article/chile-new-constitution-referendum-f7be231ff564856f6a5e1b0c0ac12c57 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20231218053713/https://apnews.com/article/chile-new-constitution-referendum-f7be231ff564856f6a5e1b0c0ac12c57 |archive-date=18 December 2023 |access-date=18 December 2023 |website=AP News |language=en}}</ref><ref name=":3">{{Cite web |title=Chile rejects second attempt to renew constitution |url=https://www.dw.com/en/chile-rejects-second-attempt-to-renew-constitution/a-67749225 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20231218193156/https://www.dw.com/en/chile-rejects-second-attempt-to-renew-constitution/a-67749225 |archive-date=18 December 2023 |access-date=19 December 2023 |website=dw.com |language=en}}</ref> == යොමු කිරීම් == hv80i0xou3wbky1qsdtyadwh6l5o7v0 750237 750236 2025-06-23T05:03:14Z BuddhikaW88 37808 /* 20 වන සියවස */ 750237 wikitext text/x-wiki === මුල් ඉතිහාසය === [[File:Momia_cultura_chinchorro_año_3000_AC.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Momia_cultura_chinchorro_a%C3%B1o_3000_AC.jpg|වම|thumb|පැරණිතම චින්චොරෝ මමී, ක්‍රි.පූ. 5050 පමණ සිට පැවත එන්නකි.]] ගල් මෙවලම් සාක්ෂිවලින් පෙනී යන්නේ මිනිසුන් වසර 18,500 කට පෙර මොන්ටේ වර්ඩ් නිම්න ප්‍රදේශයට වරින් වර පැමිණි බවයි. වසර 10,000 කට පමණ පෙර, සංක්‍රමණික ආදිවාසී ජනයා වර්තමාන චිලීයේ සාරවත් නිම්න සහ වෙරළබඩ ප්‍රදේශවල පදිංචි වූහ. ඉතා මුල් කාලීන මානව වාසස්ථානවලින් ජනාවාස වූ ස්ථාන අතර මොන්ටේ වර්ඩ්, කියුවා ඩෙල් මිලෝඩන් සහ පාලි-අයික් ආවාටයේ ලාවා නළය ඇතුළත් වේ.<ref name=":0">{{cite web |author=Bower, Bruce |date=26 December 2015 |title=People roamed tip of South America 18,500 years ago |url=https://www.sciencenews.org/article/people-roamed-tip-south-america-18500-years-ago |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200510101040/https://www.sciencenews.org/article/people-roamed-tip-south-america-18500-years-ago |archive-date=10 May 2020 |access-date=26 December 2015 |work=Science News |pages=10}}</ref> ඉන්කාවරු කෙටියෙන් ඔවුන්ගේ අධිරාජ්‍යය දැන් උතුරු චිලී ලෙස ව්‍යාප්ත කළ නමුත්, මාපුචේ (හෝ ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයන් විසින් ඔවුන් හැඳින්වූ පරිදි අරවුකානියානුවන්) රාජ්‍ය සංවිධානයක් නොමැතිකම නොතකා ඉන්කා අධිරාජ්‍යය ඔවුන් යටත් කර ගැනීමට ගත් බොහෝ උත්සාහයන්ට සාර්ථකව ප්‍රතිරෝධය දැක්වූහ.<ref>{{cite book |url=https://books.google.com/books?id=Nf8SnJ_ZJbkC&pg=PA27 |title=Insight Guides: Chile |publisher=Langenscheidt Publishing Group |year=2002 |isbn=978-981-234-890-6 |page=27 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240221111313/https://books.google.com/books?id=Nf8SnJ_ZJbkC&pg=PA27#v=onepage&q&f=false |archive-date=21 February 2024 |url-status=live}}</ref> ඔවුන් සාපා ඉන්කා ටුපාක් යුපන්කි සහ ඔහුගේ හමුදාවට එරෙහිව සටන් කළහ. මවුලේ සටන ලෙස හැඳින්වෙන ලේ වැකි දින තුනක ගැටුමේ ප්‍රතිඵලය වූයේ චිලී ප්‍රදේශ අත්පත් කර ගැනීම මවුලේ ගඟේදී අවසන් වීමයි.<ref name="countrystudies">{{cite web |date=31 March 1994 |title=Development and Breakdown of Democracy, 1830–1973 |url=http://countrystudies.us/chile/85.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110709014719/http://countrystudies.us/chile/85.htm |archive-date=9 July 2011 |access-date=21 April 2009 |work=Country Studies |publisher=Library of Congress}}</ref> === ස්පාඤ්ඤ යටත් විජිතකරණය === [[File:Captaincy_General_of_Chile,_1775.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Captaincy_General_of_Chile,_1775.svg|thumb|චිලී ඉතිහාස ලේඛනයට අනුව 1775 දී චිලී රාජධානිය. ඊළඟ වසරේදී රියෝ ඩි ලා ප්ලාටා හි උප රාජකීයත්වය නිර්මාණය කරන ලද අතර මෙන්ඩෝසා සහ සැන් ජුවාන් නගරවල භූමි ප්‍රදේශ චිලියේ සිට නව ආයතනයට මාරු කරන ලදී.<ref>{{cite book |author1=Eyzaguirre, Jaime |title=Breve historia de las fronteras de Chile |date=1967 |publisher=Editorial Universitaria}}</ref><ref>{{cite book |last1=Lagos Carmona |first1=Guillermo |title=Los Títulos Históricos: Historia de Las Fronteras de Chile |date=1985 |publisher=Andrés Bello |quote=(p. 197) We note that the Loa river is at 22 degrees and that Baleato, in 1793, indicated 21.5 degrees for the beginning of the Kingdom of Chile, with the Loa at its mouth in the Pacific. (...) (p. 540) According to the Map of Cano y Olmedilla, the limit of the Kingdom of Chile "(...) through the desert of Atacama (...) From here it turns to the S., S.E., S.E., and S., keeping in general this last course until near the 29° parallel, from where it takes a S.E. direction. SE. and S., generally keeping this last course until the vicinity of the 29° parallel, from where it takes a S.E. direction, skirting to the east the 'Province of Cuyo' which, of course, appears to be included in the territory of the Kingdom of Chile. In the latitude of 32°30' the line turns to the S.W. until reaching the Quinto river, which, as the legend says 'communicates by channels with the Saladillo in time of floods'. It follows the river down to the meridian 316°, counting to the E. of Tenerife, where it turns a stretch until it reaches the Hueuque-Leuvu river (or Barrancas river) at 371/2° latitude. From here it runs along the river for a stretch to the S.E., and then turns to the E. and falls into the Atlantic Sea in the vicinity of parallel 37° between Cape Lobos and Cape Corrientes", "a little north of the current Mar del Plata". (...) (p. 543) In this document it is seen that those of the province of Cuyo end to the south at the source of the Diamante River, and that from that point to the east, the dividing line goes to the point where the Quinto River crosses the road that goes from Santiago to Buenos Aires.}}</ref><ref>{{cite book |last1=Amunátegui |first1=Miguel Luis |url=https://libros.uchile.cl/files/presses/1/monographs/128/submission/proof/36/ |title=Títulos de la República de Chile a la soberanía i dominio de la Estremidad |date=1985 |access-date=14 November 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20221112070737/https://libros.uchile.cl/files/presses/1/monographs/128/submission/proof/36/ |archive-date=12 November 2022 |url-status=live}}</ref><ref>{{cite book |last1=Morla Vicuña |first1=Carlos |title=Estudio histórico sobre el descubrimiento y conquista de la Patagonia y de la Tierra del Fuego |date=1903 |publisher=F. A. Brockhaus |location=Leipzig}}</ref>]] 1520 දී, ලොව වටා ගමන් කිරීමට උත්සාහ කරන අතරතුර, ෆර්ඩිනන්ඩ් මැගෙලන් දැන් ඔහුගේ නමින් නම් කර ඇති දකුණු මාර්ගය (මැගෙලන් සමුද්‍ර සන්ධිය) සොයා ගත් අතර එමඟින් දැන් චිලී ලෙස හඳුන්වන ප්‍රදේශයට පා තැබූ පළමු යුරෝපීයයා බවට පත්විය. චිලී වෙත ළඟා වූ ඊළඟ යුරෝපීයයන් වූයේ 1535 දී පේරු සිට රත්තරන් සොයමින් පැමිණි ඩියාගෝ ද අල්මාග්‍රෝ සහ ඔහුගේ ස්පාඤ්ඤ ආක්‍රමණික කණ්ඩායමයි. ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයින්ට ප්‍රධාන වශයෙන් කප්පාදු කෘෂිකර්මාන්තය සහ දඩයම් කිරීම තුළින් තමන්ට සහාය වූ විවිධ සංස්කෘතීන් හමු විය.<ref name="countrystudies" /> චිලී යටත් කර ගැනීම 1540 දී ඉතා උනන්දුවෙන් ආරම්භ වූ අතර එය 1541 පෙබරවාරි 12 වන දින සන්තියාගෝ නගරය ආරම්භ කළ ෆ්‍රැන්සිස්කෝ පිසාරෝගේ ලුතිනන්වරයෙකු වූ පෙඩ්‍රෝ ද වැල්ඩිවියා විසින් සිදු කරන ලදී. ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයින්ට ඔවුන් සොයන පුළුල් රන් හා රිදී සොයා ගැනීමට නොහැකි වුවද, ඔවුන් චිලී මධ්‍යම නිම්නයේ කෘෂිකාර්මික විභවය හඳුනා ගත් අතර, චිලී ස්පාඤ්ඤ අධිරාජ්‍යයේ කොටසක් බවට පත්විය.<ref name="countrystudies" /> යටත් කර ගැනීම ක්‍රමයෙන් සිදු වූ අතර යුරෝපීයයන් නැවත නැවතත් පසුබෑමකට ලක් විය. 1553 දී ආරම්භ වූ දැවැන්ත මාපුචේ කැරැල්ලක ප්‍රතිඵලයක් ලෙස වැල්ඩිවියා මරණයට පත් වූ අතර යටත් විජිතයේ ප්‍රධාන ජනාවාස බොහොමයක් විනාශ විය. පසුව ඇති වූ ප්‍රධාන කැරලි 1598 සහ 1655 දී සිදු විය. මාපුචේ සහ අනෙකුත් ස්වදේශික කණ්ඩායම් කැරලි ගැසූ සෑම අවස්ථාවකම, ජනපදයේ දකුණු මායිම උතුරු දෙසට තල්ලු කරන ලදී. 1683 දී ස්පාඤ්ඤ කිරීටය විසින් වහල්භාවය අහෝසි කිරීම සිදු කරන ලද්දේ මාපුචේ වහල්භාවයට පත් කිරීම ඔවුන් යටත් කර ගැනීමට බිය ගැන්වීමට වඩා ප්‍රතිරෝධය තීව්‍ර කළ බව පිළිගැනීමෙනි. රාජකීය තහනම් කිරීම් තිබියදීත්, අඛණ්ඩ යටත්විජිතවාදී මැදිහත්වීම් හේතුවෙන් සබඳතා පළුදු විය.<ref>{{Cite web |last=Caivano |first=Tommaso |date=1 April 1882 |title=Storia della guerra d'America fra Chilì, il Perù e la Bolivia |url=http://archive.org/details/storiadellaguer00caivgoog |publisher=Ermanno Loescher |language=it |via=Internet Archive |place=Torino}}</ref> උතුරට කාන්තාරයෙන්, දකුණට මාපුචේ විසින්, නැගෙනහිරින් ඇන්ඩීස් කඳුවැටියෙන් සහ බටහිරින් සාගරයෙන් වෙන් කරන ලද චිලී, ස්පාඤ්ඤ ඇමරිකාවේ වඩාත්ම මධ්‍යගත, සමජාතීය භූමි ප්‍රදේශයක් බවට පත්විය. එක්තරා ආකාරයක මායිම් බලකොටුවක් ලෙස සේවය කරමින්, මාපුචේ සහ ස්පාඤ්ඤයේ යුරෝපීය සතුරන්, විශේෂයෙන් ඉංග්‍රීසි සහ ලන්දේසීන් යන දෙපිරිසගේම ආක්‍රමණ වැළැක්වීමේ මෙහෙවර යටත් විජිතයට පැවරුණි. සර් ෆ්‍රැන්සිස් ඩ්‍රේක් 1578 දී යටත් විජිතයේ ප්‍රධාන වරාය වූ වල්පරයිසෝ වෙත කළ වැටලීමෙන් පෙන්නුම් කළ පරිදි, මාපුචේට අමතරව බුකනියර්වරුන් සහ මුහුදු කොල්ලකරුවන් ද යටත් විජිතයට තර්ජනය කළහ. චිලී රාජ්‍යය ඇමරිකාවේ විශාලතම ස්ථාවර හමුදාවන්ගෙන් එකකට සත්කාරකත්වය සැපයූ අතර, එය ස්පාඤ්ඤ දේපළවලින් වඩාත්ම මිලිටරිකරණය වූ එකක් බවට පත් කළ අතර, පේරු උපරාජයාගේ භාණ්ඩාගාරයට ද මුදල් වැය කළේය.<ref name="hudson">{{cite web |year=1995 |editor-last=Hudson |editor-first=Rex A. |title=Chile: A Country Study |url=http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/cltoc.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20150625213643/http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/cltoc.html |archive-date=25 June 2015 |access-date=27 February 2005 |work=GPO for the Library of Congress}}</ref> [[File:Fundacion_de_Santiago.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Fundacion_de_Santiago.jpg|වම|thumb|පේද්‍රෝ ලීරා විසින් 1888 දී හුලේන් හිල් හි පේද්‍රෝ ද වැල්ඩිවියා විසින් සන්තියාගෝ පිහිටුවීමේ සිතුවම]] පළමු සාමාන්‍ය සංගණනය 1777 සහ 1778 අතර කාලය තුළ අගස්ටින් ද ජෞරෙගුයිගේ රජය විසින් පවත්වන ලදී; එයින් පෙන්නුම් කළේ ජනගහනය 259,646 කින් සමන්විත වූ බවයි: යුරෝපීය සම්භවයක් ඇති 73.5% ක්, මෙස්ටිසෝවරුන් 7.9% ක්, ආදිවාසී ජනතාව 8.6% ක් සහ කළු ජාතිකයින් 9.8% ක්. චිලෝ පළාතේ ආණ්ඩුකාර ෆ්‍රැන්සිස්කෝ හර්ටාඩෝ 1784 දී සංගණනයක් සිදු කළ අතර ජනගහනය 26,703 ක් වන අතර, ඔවුන්ගෙන් 64.4% ක් සුදු ජාතිකයින් සහ 33.5% ක් ස්වදේශිකයන් බවයි. 1812 දී කොන්සෙප්සියොන් රදගුරු පදවිය විසින් මවුලේ ගඟට දකුණින් පිහිටි ප්‍රදේශවල සංගණනයක් සිදු කරන ලද නමුත්, ආදිවාසී ජනගහනය හෝ චිලෝ පළාතේ වැසියන් ඇතුළත් කර නොතිබුණි. ජනගහනය 210,567 ක් ලෙස ඇස්තමේන්තු කර ඇති අතර, ඔවුන්ගෙන් 86.1% ක් ස්පාඤ්ඤ හෝ යුරෝපීය සම්භවයක් ඇති අය වූ අතර, ඔවුන්ගෙන් 10% ක් ආදිවාසී වූ අතර 3.7% ක් මෙස්ටිසෝ, කළු සහ මුලටෝස් විය.<ref>{{Cite book |last=Silva Castro |first=Raúl |url=https://www.memoriachilena.gob.cl/602/w3-article-8952.html |title=Censo de 1813 |date=1953 |publisher=Imprenta Chile |place=Santiago |page=370 |access-date=18 August 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240818150256/https://www.memoriachilena.gob.cl/602/w3-article-8952.html |archive-date=18 August 2024 |url-status=live |via=Biblioteca Nacional de Chile}}</ref> බැටන් සහ ලෝර්කා-ජානා විසින් කරන ලද 2021 අධ්‍යයනයකින් පෙන්නුම් කරන්නේ උතුරු යුරෝපීය සංක්‍රමණිකයන්ගෙන් සාපේක්ෂව ඉහළ කොටසක් ඇති ප්‍රදේශ සංඛ්‍යාත්මකව වේගයෙන් වර්ධනය වූ බවයි, සමස්ත සංක්‍රමණික සංඛ්‍යාව කුඩා වුවද. මෙම බලපෑම බාහිර සාධක සමඟ සම්බන්ධ විය හැකිය: අවට ජනගහනය කුඩා යුරෝපීය නොවන සංක්‍රමණික කණ්ඩායමට සමාන හැසිරීමක් අනුගමනය කළ අතර නව පාසල් නිර්මාණය විය. උත්ප්‍රාසාත්මක ලෙස, සංක්‍රමණිකයන් විසින් කරන ලද අධ්‍යාපනික ආයෝජනයෙන් ධනාත්මක බලපෑම් ඇති වන්නට ඇත, ඒ සමඟම සංඛ්‍යාත්මකභාවය මෙම කලාපවල වැඩි අසමානතාවයෙන් අඩු වී තිබිය හැකිය. කෙසේ වෙතත්, සංක්‍රමණවල ධනාත්මක බලපෑම් පැහැදිලිවම ප්‍රබල විය.<ref>{{Cite journal|last1=Baten|first1=Joerg|last2=Llorca-Jaña|first2=Manuel|date=2021|title=Inequality, Low-Intensity Immigration and Human Capital Formation in the Regions of Chile, 1820–1939|url=https://www.cesifo.org/DocDL/cesifo1_wp8177.pdf|url-status=live|journal=Economics and Human Biology|volume=43|page=101030|doi=10.1016/j.ehb.2021.101030|issn=1570-677X|pmid=34171763|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://www.cesifo.org/DocDL/cesifo1_wp8177.pdf|archive-date=9 October 2022|s2cid=219382958}}</ref> === නිදහස සහ ජාතිය ගොඩනැගීම === [[File:Ejercito_Libertador_cruce_de_Cordillera_de_los_andes.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Ejercito_Libertador_cruce_de_Cordillera_de_los_andes.jpg|thumb|ඇන්ඩීස් තරණය කරන අතරතුර ජෙනරාල්වරුන් වන ජෝස් ද සැන් මාටින් (වමේ) සහ බර්නාඩෝ ඕ'හිගින්ස් (දකුණේ)]] 1808 දී, නැපෝලියන් ඔහුගේ සහෝදර ජෝසප් ස්පාඤ්ඤ රජු ලෙස සිංහාසනාරූඪ කිරීමත් සමඟ චිලී ස්පාඤ්ඤයෙන් නිදහස ලබා ගැනීම සඳහා වූ උත්සාහය වේගවත් විය. බලයෙන් පහ කරන ලද රජුගේ උරුමක්කාරයා වන ෆර්ඩිනන්ඩ් නමින් ජාතික ජුන්ටාවක් 1810 සැප්තැම්බර් 18 වන දින පිහිටුවන ලදී. චිලී රජයේ ජුන්ටාව ස්පාඤ්ඤ රාජාණ්ඩුව තුළ චිලී සඳහා ස්වාධීන රජයක් ප්‍රකාශයට පත් කළේය (මෙම දිනය සිහිපත් කිරීම සඳහා, චිලී සෑම වසරකම සැප්තැම්බර් 18 වන දින එහි ජාතික දිනය සමරයි). මෙම සිදුවීම් වලින් පසුව, හොසේ මිගෙල් කැරේරා (වඩාත් ප්‍රසිද්ධ දේශප්‍රේමීන්ගෙන් කෙනෙකු) සහ ඔහුගේ සහෝදරයන් දෙදෙනා වන ජුවාන් ජෝස් සහ ලුයිස් කැරේරාගේ අණ යටතේ පූර්ණ නිදහස සඳහා වූ ව්‍යාපාරයක් ඉක්මනින්ම පුළුල් අනුගාමිකයින් පිරිසක් ලබා ගත්තේය. රෙකොන්ක්විස්ටා ලෙස හැඳින්වෙන කාලය තුළ අත්තනෝමතික පාලනය නැවත පැනවීමට ස්පාඤ්ඤ උත්සාහයන් දිගු අරගලයකට තුඩු දුන් අතර, කැරේරාගේ නායකත්වයට අභියෝග කළ බර්නාඩෝ ඕ'හිගින්ස්ගේ අභ්‍යන්තර ගැටුම් ද ඊට හේතු විය. 1817 දක්වා කඩින් කඩ යුද්ධ පැවතුනි. ආර්ජන්ටිනාවේ කැරේරා සිරගතව සිටියදී, ඕ'හිගින්ස් සහ කැරේරා විරෝධී කණ්ඩායම, ආර්ජන්ටිනාවේ නිදහස් යුද්ධයේ වීරයා වූ ජෝස් ද සැන් මාටින්, ඇන්ඩීස් හරහා චිලී වෙත හමුදාවක් මෙහෙයවූ අතර රාජකීයයන් පරාජය කළේය. කෙසේ වෙතත්, 1818 පෙබරවාරි 12 වන දින චිලී ස්වාධීන ජනරජයක් ලෙස ප්‍රකාශයට පත් කරන ලදී. කෙසේ වෙතත්, දේශපාලන කැරැල්ල සුළු සමාජ වෙනසක් ගෙන ආ අතර, 19 වන සියවසේ චිලී සමාජය පවුල් දේශපාලනය සහ රෝමානු කතෝලික පල්ලිය විසින් බෙහෙවින් බලපා ඇති ස්ථරීකෘත යටත් විජිත සමාජ ව්‍යුහයේ සාරය ආරක්ෂා කළේය. අවසානයේ ශක්තිමත් ජනාධිපති ධුරයක් මතු වූ නමුත් ධනවත් ඉඩම් හිමියන් බලවත්ව සිටියහ.<ref name="countrystudies" /> බර්නාඩෝ ඕ'හිගින්ස් වරක් පිලිපීනය ස්පාඤ්ඤයෙන් මුදාගෙන දූපත් ඇතුළත් කිරීමෙන් චිලී රාජ්‍යය පුළුල් කිරීමට සැලසුම් කළේය. මේ සම්බන්ධයෙන් ඔහු 1821 නොවැම්බර් 12 දිනැති ලිපියකින් ස්කොට්ලන්ත නාවික නිලධාරියෙකු වන ලෝඩ් තෝමස් කොක්රේන් වෙත ගුවායාකිල්, ගැලපගෝස් දූපත් සහ පිලිපීනය යටත් කර ගැනීමේ ඔහුගේ සැලැස්ම ප්‍රකාශ කළේය. සූදානම් කිරීම් තිබුණත්, ඕ'හිගින්ස් පිටුවහල් කළ නිසා සැලැස්ම ක්‍රියාත්මක වූයේ නැත.<ref>[https://books.google.com/books?id=Jg5cEAAAQBAJ Intercolonial Intimacies: Relinking Latin/o America to the Philippines. 1898-1964 By Paula C. Park] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20221101151055/https://books.google.com.ph/books?id=Jg5cEAAAQBAJ|date=1 November 2022}} (INTRODUCTION: Residual Intercolonial Intimacies across the "Hispanic" Pacific)</ref> [[File:Combate_Naval_Iquique-Thomas_Somerscales.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Combate_Naval_Iquique-Thomas_Somerscales.jpg|thumb|1879 මැයි 21 වන දින ඉක්වික් සටන. පැසිෆික් යුද්ධයේදී චිලී ලැබූ ජයග්‍රහණය නව භූමි ප්‍රදේශ දක්වා ව්‍යාප්ත වීමට ඉඩ සැලසීය.]] චිලී සෙමෙන් තම බලපෑම පුළුල් කිරීමට සහ එහි දේශසීමා ස්ථාපිත කිරීමට පටන් ගත්තේය. ටැන්ටාකෝ ගිවිසුම මගින්, චිලෝ දූපත් සමූහය 1826 දී සංස්ථාගත කරන ලදී. චානාර්සිලෝ හි රිදී ලෝපස් සොයා ගැනීම සහ පේරු සමඟ පැසිෆික් සාගරයේ සමුද්‍රීය ආධිපත්‍යය පිළිබඳ ගැටුමකට තුඩු දුන් වැල්පරයිසෝ වරායේ වර්ධනය වන වෙළඳාම හේතුවෙන් ආර්ථිකය දියුණු වීමට පටන් ගත්තේය. ඒ සමඟම, දකුණු චිලියේ ස්වෛරීභාවය ශක්තිමත් කිරීමට උත්සාහ කරන ලද අතර, 1848 දී අරවුකානියාවට විනිවිද යාම තීව්‍ර කර ලන්කිහු ජර්මානු සංක්‍රමණිකයන් සමඟ යටත් විජිතයක් බවට පත් කරන ලදී. ජෝන් විලියම්ස් විල්සන්ගේ අණ යටතේ ෂූනර් ඇන්කුඩ් විසින් ෆෝට් බුල්ස් ආරම්භ කිරීමත් සමඟ, 1843 දී මැගලන්ස් කලාපය රට විසින් පාලනය කිරීමට පටන් ගත් අතර, එවකට බොලිවියාව සමඟ ආරවුලක් ඇති ඇන්ටොෆගස්ටා කලාපය මිනිසුන්ගෙන් පිරී යාමට පටන් ගත්තේය. 1829–1830 චිලී සිවිල් යුද්ධයෙන් පසුව, ජෝකින් ප්‍රීටෝ පරිපාලනය යටතේ කොන්සර්වේටිව්වරුන් ජයග්‍රහණය කළ 1833 චිලී ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව ලියා ක්‍රියාත්මක කරන ලද්දේ ත්‍රිත්ව අමාත්‍ය ඩියාගෝ පෝටේල්ස්ගේ ඉහළ බලපෑමෙනි. 1850 ගණන්වල චිලීහි තවත් සිවිල් යුද්ධ දෙකක් සිදු විය, එකක් 1851 දී සහ අනෙක 1859 දී. [[File:Territorial_losses_of_the_Republic_of_Chile_de_jure.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Territorial_losses_of_the_Republic_of_Chile_de_jure.svg|thumb|468x468පික්|චිලී ඉතිහාස ලේඛනයට අනුව චිලී ජනරජයේ භෞමික පාඩු (නීතිය අනුව)<ref name="Eyzaguirre">{{cite book |author1=Eyzaguirre, Jaime |title=Breve historia de las fronteras de Chile |date=1967 |publisher=Editorial Universitaria |language=es}}</ref>]]19 වන සියවසේ අගභාගයේදී, සන්තියාගෝහි රජය අරවුකානියා අත්පත් කර ගැනීමෙන් දකුණේ සිය ස්ථානය තහවුරු කර ගත්තේය. 1881 දී චිලී සහ ආර්ජන්ටිනාව අතර මායිම් ගිවිසුම මගින් මැගෙලන් සමුද්‍ර සන්ධිය පිළිබඳ චිලී ස්වෛරීභාවය තහවුරු කරන ලද අතර, 1842 දී ආරම්භ වූ ආරවුලකින් පසු නැගෙනහිර පැටගෝනියාවේ ඉතිරි කොටසෙහි තම හිමිකම් අත්හැරීමට ද රට පෙළඹුණි.<ref name="PatagoniaAustral">{{cite book |author=Mateo Martinic Beros |url=https://www.memoriachilena.gob.cl/602/w3-article-10386.html |title=Presencia de Chile en la Patagonia austral 1843 – 1879 |date=1971 |publisher=Editorial Andrés Bello |language=es |access-date=December 8, 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230331010856/https://www.memoriachilena.gob.cl/602/w3-article-10386.html |archive-date=31 March 2023 |url-status=live}}</ref> පේරු සහ බොලිවියාව සමඟ පැවති පැසිෆික් යුද්ධයේ (1879–83) ප්‍රතිඵලයක් ලෙස, චිලී රාජ්‍යය තම භූමි ප්‍රදේශය උතුරු දෙසට තුනෙන් එකකින් පමණ පුළුල් කළ අතර, බොලිවියාවේ පැසිෆික් කලාපයට ප්‍රවේශය ඉවත් කළ අතර, වටිනා නයිට්‍රේට් නිධි අත්පත් කර ගත් අතර, එය සූරාකෑම ජාතික සමෘද්ධිමත් යුගයකට මඟ පෑදීය. 1870 වන විට දකුණු ඇමරිකාවේ ඉහළ ආදායම් ලබන රටවලින් එකක් ලෙස චිලී රාජ්‍යයට එක් විය.<ref>{{cite book |last1=Baten |first1=Jörg |author-link=Jörg Baten |title=A History of the Global Economy. From 1500 to the Present. |date=2016 |publisher=Cambridge University Press |isbn=9781107507180 |page=137}}</ref> 1888 සැප්තැම්බර් 9 වන දින, ටහිටි රදගුරු මොන්සිග්නෝර් ජෝසේ මාරියා වර්ඩියර්ගේ උත්සාහයට ස්තූතිවන්ත වන්නට, ප්‍රාදේශීය රජු සමඟ අන්‍යෝන්‍ය කැමැත්ත ගිවිසුමක් අත්සන් කිරීමෙන් චිලී රාජ්‍යය පාස්කු දූපත අත්පත් කර ගත්තේය. වහල් වෙළෙන්දන් විසින් දිවයින නිරන්තරයෙන් ප්‍රහාර එල්ල කරන ලදී. නාවික නිලධාරි පොලිකාර්පෝ ටෝරෝ චිලී රජය නියෝජනය කළ අතර අටමු ටෙකේනා රපානුයි කවුන්සිලයේ ප්‍රධානියා විය. රාපා නුයි වැඩිහිටියන් ඔවුන්ගේ ප්‍රධානීන් ලෙස ඔවුන්ගේ පදවි නාම, ඔවුන්ගේ ඉඩම්වල අයිතිය, ඔවුන්ගේ සංස්කෘතියේ සහ සම්ප්‍රදායන්ගේ වලංගුභාවය සමාන කොන්දේසි මත අත් නොහරිමින් ස්වෛරීභාවය අත්හැරියහ. රාපා නුයිවරු කිසිවක් විකුණා දැමූ අතර චිලී රාජ්‍යයට සමාන කොන්දේසි යටතේ ඒකාබද්ධ කරන ලදී.<ref name="historia">{{Cite web |title=Historia de la Isla de Pascua: Su Incorporación y Su Conflicto Con La Williamson & Balfour. Daños Patrimoniales, Pretensiones Internacionales e Independentismos |url=http://www.soberaniachile.cl/historia_de_la_incorporacion_y_las_controversias_de_la_isla_de_pascua.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230321015938/http://www.soberaniachile.cl/historia_de_la_incorporacion_y_las_controversias_de_la_isla_de_pascua.html |archive-date=21 March 2023 |access-date=26 January 2024}}</ref> 1891 චිලී සිවිල් යුද්ධය ජනාධිපතිවරයා සහ කොංග්‍රසය අතර බලය නැවත බෙදා හැරීමක් සිදු කළ අතර, චිලී පාර්ලිමේන්තු විලාසිතාවේ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයක් ස්ථාපිත කළේය. කෙසේ වෙතත්, සිවිල් යුද්ධය දේශීය කර්මාන්ත සහ බලගතු චිලී බැංකු අවශ්‍යතා සංවර්ධනයට කැමති අය අතර තරඟයක් ද විය, විශේෂයෙන් විදේශීය ආයෝජකයින් සමඟ ශක්තිමත් සබඳතා තිබූ එඩ්වර්ඩ්ස් නිවස. වැඩි කල් නොගොස්, උත්සන්න වන භූ දේශපාලනික තරඟකාරිත්වය සහ පූනා ද අටකාමා ආරවුල මධ්‍යයේ රට ආර්ජන්ටිනාව සමඟ ඉතා මිල අධික නාවික අවි තරඟයක නිරත විය. පේරු සහ බොලිවියාවට එරෙහි පැසිෆික් යුද්ධයේ (1879–1883) ප්‍රතිඵලයක් ලෙස චිලී රටවල් දෙකෙන්ම සම්පත් බහුල භූමි ප්‍රදේශයක් ඈඳා ගැනීමට සහ කලාපීය බලවතෙකු ලෙස එහි තත්ත්වය තවදුරටත් තහවුරු කර ගැනීමට හේතු විය. පසුව එය ඇමරිකාවේ ප්‍රමුඛ නාවික බලවතෙකු ලෙස මතු වූ අතර, 1885 පැනමා අර්බුදයට එක්සත් ජනපද මැදිහත්වීමට විරෝධය දැක්වීමට නැවක් පවා යැවීය. චිලී බටහිර අර්ධගෝලයේ එක්සත් ජනපද ආධිපත්‍යයට තර්ජනය කළ හැකි අතර, 1891 දී බැල්ටිමෝර් අර්බුදය අතරතුර රටවල් දෙක යුද්ධයට ආසන්න විය.<ref name="sater">William Sater, ''Chile and the United States: Empires in Conflict'', Athens, GA; University of Georgia Press, {{ISBN|0-8203-1249-5}} p.51</ref> === 20 වන සියවස === [[File:Chilean_battleship_Almirante_Latorre.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chilean_battleship_Almirante_Latorre.jpg|වම|thumb|1921 දී චිලියේ අල්මිරන්ට් ලැටෝරේ ඩ්‍රෙඩ්නෝට්]] 20 වන සියවසේ මුල් භාගයේදී චිලී රාජ්‍යය තම භූමිය සම්පූර්ණයෙන්ම තහවුරු කර දිගුකාලීන රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික සහ භෞමික ආරවුල් විසඳා ගත්තේය. ආර්ජන්ටිනාව සමඟ එහි වත්මන් දේශසීමා 1902 දී බ්‍රිතාන්‍ය බේරුම්කරණය හරහා සහ ඊළඟ වසරේ පූනා ද ඇටකාමා ආරවුල ද්විපාර්ශ්විකව විසඳා ගැනීම හරහා අවසන් කරන ලදී. 1904 දී චිලී සහ බොලිවියාව සාමය සහ මිත්‍රත්වය පිළිබඳ ගිවිසුමක් අත්සන් කළ අතර එමඟින් රටවල් දෙකම අතර දේශසීමාව පැහැදිලි විය. චිලී ආර්ථිකය අර්ධ වශයෙන් පාලක කතිපයාධිකාරයේ අවශ්‍යතා ආරක්ෂා කරන පද්ධතියක් බවට පිරිහී ගියේය. 1920 ගණන් වන විට, නැගී එන මධ්‍යම සහ කම්කරු පන්ති, ප්‍රතිසංස්කරණවාදී ජනාධිපතිවරයෙකු වන ආටුරෝ ඇලෙසැන්ඩ්‍රි තෝරා පත් කර ගැනීමට තරම් බලවත් වූ අතර, ඔහුගේ වැඩසටහන ගතානුගතික සම්මේලනයකින් කලකිරීමට පත් විය. 1920 ගණන්වලදී, ශක්තිමත් මහජන සහයෝගයක් ඇති මාක්ස්වාදී කණ්ඩායම් මතු විය.<ref name="countrystudies" /> 1924 දී ජෙනරාල් ලුයිස් අල්ටමිරානෝ විසින් මෙහෙයවන ලද හමුදා කුමන්ත්‍රණයක් 1932 දක්වා පැවති දේශපාලන අස්ථාවරත්වයේ කාල පරිච්ඡේදයක් ආරම්භ කළේය. එම කාලය තුළ බලය දැරූ ආණ්ඩු දහයෙන්, දීර්ඝතම කාලය වූයේ 1925 දී තථ්‍ය ඒකාධිපතියෙකු ලෙස කෙටි කාලයක් පාලනය කළ ජෙනරාල් කාලෝස් ඉබානෙස් ඩෙල් කැම්පෝගේ ආණ්ඩු වන අතර පසුව 1927 සහ 1931 අතර කාලය තුළ නැවත පාලනය කළේය. මෙම ඒකාධිපති ආණ්ඩු ලතින් ඇමරිකාවේ වෙනත් තැන්වල සගයන්ට වඩා සාපේක්ෂව අඩු රළු සහ දූෂිත විය.<ref>{{Cite book |last=Fowler |first=Will |title=Authoritarianism in Latin America since independence |publisher=Greenwood Press |year=1996 |isbn=0-313-29843-2 |location=University of Virginia |pages=30–96}}</ref><ref>{{cite book |last=Frazier |first=Lessie Jo |url=https://books.google.com/books?id=gQU-GYGeVSEC&pg=PA163 |title=Salt in the Sand: Memory, Violence, and the Nation-State in Chile, 1890 to the Present |date=17 July 2007 |publisher=Duke University Press |isbn=978-0-8223-4003-4 |pages=163–184 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020445/https://books.google.com/books?id=gQU-GYGeVSEC&pg=PA163#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදීව තේරී පත් වූ අනුප්‍රාප්තිකයෙකුට බලය අත්හැරීමෙන්, ඉබානෙස් ඩෙල් කැම්පෝ ඔහුගේ දෘෂ්ටිවාදයේ නොපැහැදිලි සහ වෙනස් වන ස්වභාවය තිබියදීත්, වසර තිහකට වැඩි කාලයක් ශක්‍ය දේශපාලනඥයෙකු ලෙස රැඳී සිටීමට තරම් විශාල ජනගහනයක කොටසකගේ ගෞරවය රඳවා ගත්තේය. 1932 දී ව්‍යවස්ථාමය පාලනය ප්‍රතිෂ්ඨාපනය කරන විට, ශක්තිමත් මධ්‍යම පාන්තික පක්ෂයක් වන රැඩිකල් පක්ෂය මතු විය. එය ඉදිරි වසර 20 සඳහා සන්ධාන ආණ්ඩු වල ප්‍රධාන බලවේගය බවට පත්විය. රැඩිකල් පක්ෂ ආධිපත්‍යයේ (1932–52) කාලය තුළ, රාජ්‍යය ආර්ථිකය තුළ එහි භූමිකාව වැඩි කළේය. 1952 දී, ඡන්දදායකයින් ඉබානෙස් ඩෙල් කැම්පෝව තවත් වසර හයක් සඳහා නැවත බලයට පත් කළහ. 1958 දී ජෝර්ජ් ඇලෙසැන්ඩ්‍රි ඉබානෙස් ඩෙල් කැම්පෝගෙන් පසු චිලී ගතානුගතිකවාදය තවත් වාරයක් සඳහා ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදීව බලයට ගෙන ආවේය. 1964 දී ක්‍රිස්තියානි ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී එඩුවාඩෝ ෆ්‍රෙයි මොන්ටල්වාගේ ජනාධිපතිවරණ ඡන්ද විමසීමෙන් ප්‍රධාන ප්‍රතිසංස්කරණ කාල පරිච්ඡේදයක් ආරම්භ විය. "නිදහසේ විප්ලවය" යන සටන් පාඨය යටතේ, ෆ්‍රෙයි පරිපාලනය කෘෂිකාර්මික සේවකයින්ගේ ග්‍රාමීය වෘත්තීය සමිතිකරණය ඇතුළුව, විශේෂයෙන් අධ්‍යාපනය, නිවාස සහ කෘෂිකාර්මික ප්‍රතිසංස්කරණවල දුරදිග යන සමාජ හා ආර්ථික වැඩසටහන් ආරම්භ කළේය. කෙසේ වෙතත්, 1967 වන විට, ෆ්‍රෙයිට ඔහුගේ ප්‍රතිසංස්කරණ ප්‍රමාණවත් නොවන බවට චෝදනා කළ වාමාංශිකයින්ගෙන් සහ ඒවා අධික ලෙස සැලකූ කොන්සර්වේටිව්වරුන්ගෙන් වැඩිවන විරෝධයට මුහුණ දීමට සිදු විය. ඔහුගේ ධුර කාලය අවසානයේ, ෆ්‍රෙයි තම පක්ෂයේ අභිලාෂකාමී ඉලක්ක සම්පූර්ණයෙන්ම සාක්ෂාත් කර ගෙන නොතිබුණි.<ref name="countrystudies" />[[File:Salvador_Allende_Gossens-.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Salvador_Allende_Gossens-.jpg|thumb|සැල්වදෝර් අයියන්ඩේ]] 1970 මැතිවරණයේදී, චිලී සමාජවාදී පක්ෂයේ (එවකට කොමියුනිස්ට්වාදීන්, රැඩිකල්වාදීන්, සමාජ-ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදීන්, විරුද්ධ ක්‍රිස්තියානි ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදීන්, ජනප්‍රිය ඒකීය ක්‍රියාකාරී ව්‍යාපාරය සහ ස්වාධීන ජනප්‍රිය ක්‍රියාමාර්ග ඇතුළත් "ජනප්‍රිය එක්සත්" සන්ධානයේ කොටසක්) සෙනෙට් සභික සැල්වදෝර් ඇලෙන්ඩේ,<ref name="countrystudies" /> ත්‍රි-මාර්ග තරඟයකින් බහුතර ඡන්ද සංඛ්‍යාවකින් අර්ධ බහුතරයක් ලබා ගත් අතර, පසුව ක්‍රිස්තියානි ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී පක්ෂය සඳහා අපේක්ෂකයින් වන රඩොමිරෝ ටොමික් සහ කොන්සර්වේටිව් පක්ෂය සඳහා ජෝර්ජ් ඇලෙසැන්ඩ්‍රි තෝරා ගන්නා ලදී. ඇලෙන්ඩේ නිරපේක්ෂ බහුතරයකින් තේරී පත් නොවූ අතර, ඡන්දවලින් 35% කටත් වඩා අඩු ප්‍රමාණයක් ලබා ගත්තේය. චිලී කොංග්‍රසය ප්‍රමුඛ අපේක්ෂකයින් වන ඇලෙන්ඩේ සහ හිටපු ජනාධිපති ජෝර්ජ් ඇලෙසැන්ඩ්‍රි අතර දෙවන වටයේ ඡන්දයක් පැවැත්වූ අතර, සම්ප්‍රදායට අනුකූලව, 153 සිට 35 දක්වා ඡන්දයකින් ඇලෙන්ඩේ තෝරා ගත්තේය. ක්‍රිස්තියානි ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදීන් කම්කරු පක්ෂයක් වන අතර දක්ෂිණාංශිකයින් සමඟ පොදු හේතුවක් ඇති කර ගත නොහැකි බව යන පදනම මත ඇලෙන්ඩේට විරුද්ධ වීමට ඇලෙසැන්ඩ්‍රි සමඟ සන්ධානයක් ඇති කර ගැනීම ෆ්‍රේ ප්‍රතික්ෂේප කළේය.<ref>{{Cite book |last=Mares |first=David |url=https://books.google.com/books?id=0Y3EWkKZsYcC&pg=PA145 |title=The United States and Chile: Coming in from the Cold |author2=Francisco Rojas Aravena |publisher=Routledge |year=2001 |isbn=978-0-415-93125-0 |page=145 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020509/https://books.google.com/books?id=0Y3EWkKZsYcC&pg=PA145 |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref><ref>{{cite book |last=Trento |first=Joseph J. |url=https://books.google.com/books?id=3uPBM7z_62gC&pg=PA560 |title=The Secret History of the CIA |publisher=Carroll & Graf Publishers |year=2005 |isbn=978-0-7867-1500-8 |page=560 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150319065032/http://books.google.com/books?id=3uPBM7z_62gC&pg=PA560 |archive-date=19 March 2015 |url-status=dead}}</ref> An [[:en:Economic_depression|economic depression]] that began in 1972 was exacerbated by [[:en:Capital_flight|capital flight]], plummeting private investment, and withdrawal of bank deposits in response to Allende's socialist program. Production fell and unemployment rose. Allende adopted measures including price freezes, wage increases, and tax reforms, to increase consumer spending and redistribute income downward. Joint public-private [[:en:Public_works|public works]] projects helped reduce unemployment.<ref name="De Vylder">{{cite book |last=De Vylder |first=Stefan |title=Allende's Chile: The Political Economy of the Rise and Fall of the Unidad Popular |date=5 March 2009 |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-10757-0}}</ref>{{Page needed|date=September 2010}} Much of the banking sector was [[:en:Nationalization|nationalized]]. Many enterprises within the [[:en:Copper#Production|copper]], coal, iron, [[:en:Caliche_(mineral)#Chilean_caliche|nitrate]], and steel industries were [[:en:Nationalization#Expropriation|expropriated]], nationalized, or subjected to state intervention. Industrial output increased sharply and unemployment fell during the Allende administration's first year. 1972 දී ආරම්භ වූ ආර්ථික අවපාතයක්, ඇලෙන්ඩේගේ සමාජවාදී වැඩසටහනට ප්‍රතිචාර වශයෙන් ප්‍රාග්ධනය ඉවත් කිරීම, පෞද්ගලික ආයෝජන පහත වැටීම සහ බැංකු තැන්පතු ඉවත් කර ගැනීම මගින් උග්‍ර විය. නිෂ්පාදනය පහත වැටුණු අතර විරැකියාව ඉහළ ගියේය. පාරිභෝගික වියදම් වැඩි කිරීමට සහ ආදායම පහළට බෙදා හැරීම සඳහා ඇලෙන්ඩේ මිල කැටි කිරීම්, වැටුප් වැඩිවීම් සහ බදු ප්‍රතිසංස්කරණ ඇතුළු පියවර අනුගමනය කළේය.<ref>{{cite book |author=Lois Hecht Oppenheim |url=https://books.google.com/books?id=99ZLX52z_noC&pg=PA52 |title=Politics in Chile: Socialism, Authoritarianism, and Market Democracy |publisher=Westview Press |year=2007 |isbn=978-0-7867-3426-9 |page=52 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020433/https://books.google.com/books?id=99ZLX52z_noC&pg=PA52#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> ඒකාබද්ධ රාජ්‍ය-පෞද්ගලික පොදු වැඩ ව්‍යාපෘති විරැකියාව අඩු කිරීමට උපකාරී විය.<ref name="De Vylder" /> බැංකු අංශයේ බොහෝ ප්‍රදේශ ජනසතු කරන ලදී. තඹ, ගල් අඟුරු, යකඩ, නයිට්‍රේට් සහ වානේ කර්මාන්ත තුළ බොහෝ ව්‍යවසායන් අත්පත් කර ගැනීම, ජනසතු කිරීම හෝ රාජ්‍ය මැදිහත්වීමට ලක් කිරීම. ඇලෙන්ඩේ පරිපාලනයේ පළමු වසර තුළ කාර්මික නිෂ්පාදනය තියුනු ලෙස වැඩි වූ අතර විරැකියාව පහත වැටුණි.<ref name="De Vylder" /> Allende's program included advancement of workers' interests, replacing the judicial system with "socialist legality",<ref name="friedman368">{{cite book |last=Friedman |first=Norman |url=https://books.google.com/books?id=0CIXLdxhQMAC&pg=PA367 |title=The Fifty-Year War: Conflict and Strategy in the Cold War |date=1 March 2007 |publisher=Naval Institute Press |isbn=978-1-59114-287-4 |pages=367–368 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020229/https://books.google.com/books?id=0CIXLdxhQMAC&pg=PA367 |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> nationalization of banks and forcing others to bankruptcy,<ref name="friedman368" /> and strengthening "popular militias" known as MIR. Started under former President Frei, the Popular Unity platform also called for nationalization of Chile's major copper mines in the form of a constitutional amendment. The measure was passed unanimously by Congress. As a result, the [[:en:Richard_Nixon|Richard Nixon]] administration [[:en:United_States_intervention_in_Chile|organized and inserted secret operatives]] in Chile, in order to swiftly destabilize Allende's government. In addition, US financial pressure restricted international economic credit to Chile. The economic problems were also exacerbated by Allende's public spending, financed mostly through printing money, and by poor credit ratings given by commercial banks. Simultaneously, opposition media, politicians, business guilds and other organizations helped to accelerate a campaign of domestic political and economical destabilization, some of which was backed by the United States By early 1973, inflation was out of control. On 26 May 1973, Chile's Supreme Court, which was opposed to Allende's government, unanimously denounced Allende's ''disruption of the legality of the nation''. Although illegal under the Chilean constitution, the court supported and strengthened Pinochet's soon-to-be seizure of power ඇලෙන්ඩේගේ වැඩසටහනට කම්කරුවන්ගේ අවශ්‍යතා ප්‍රවර්ධනය කිරීම,<ref name="De Vylder" /><ref>{{cite web |title=Allende wins the elections: first coup attempt |url=http://grace.evergreen.edu/~arunc/texts/chile/torre/Allende.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20080107150857/http://grace.evergreen.edu/~arunc/texts/chile/torre/Allende.html |archive-date=7 January 2008 |access-date=17 December 2009 |publisher=Grace.evergreen.edu}}</ref> අධිකරණ පද්ධතිය "සමාජවාදී නීත්‍යානුකූලභාවය" සමඟ ප්‍රතිස්ථාපනය කිරීම,<ref name="friedman368" /> බැංකු ජනසතු කිරීම සහ අනෙක් අය බංකොලොත්භාවයට බල කිරීම,<ref name="friedman368" /> සහ MIR ලෙස හැඳින්වෙන "ජනප්‍රිය මිලීෂියා" ශක්තිමත් කිරීම ඇතුළත් විය.<ref name="friedman368" /> හිටපු ජනාධිපති ෆ්‍රෙයි යටතේ ආරම්භ කරන ලද පොපියුලර් යුනිටි වේදිකාව, ව්‍යවස්ථා සංශෝධනයක් ආකාරයෙන් චිලියේ ප්‍රධාන තඹ පතල් ජනසතු කිරීම සඳහා ද ඉල්ලා සිටියේය. මෙම පියවර කොංග්‍රසය විසින් ඒකමතිකව සම්මත කරන ලදී. එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස,<ref>{{cite book |last=Qureshi |first=Lubna Z. |url=https://books.google.com/books?id=alISgQdNY4kC&pg=PA86 |title=Nixon, Kissinger, and Allende: U.S. Involvement in the 1973 Coup in Chile |publisher=Lexington Books |year=2009 |isbn=978-0-7391-2655-4 |pages=86–97 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020042/https://books.google.com/books?id=alISgQdNY4kC&pg=PA86#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> රිචඩ් නික්සන් පරිපාලනය ඇලෙන්ඩේගේ රජය ඉක්මනින් අස්ථාවර කිරීම සඳහා චිලීයේ රහස් ක්‍රියාකාරීන් සංවිධානය කර ඇතුළත් කළේය.<ref>{{cite web |title=Report on CIA Chilean Task Force activities |url=http://www.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB8/ch01-01.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20100211203442/http://www.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB8/ch01-01.htm |archive-date=11 February 2010 |access-date=11 March 2010 |work=Chile and the United States: Declassified Documents relating to the Military Coup, 1970–1976 |publisher=The National Security Archive: Electronic Briefing Books (George Washington University)}}</ref> ඊට අමතරව, එක්සත් ජනපද මූල්‍ය පීඩනය චිලීට ජාත්‍යන්තර ආර්ථික ණය සීමා කළේය.<ref name="fas.org">{{cite web |title=Covert Action In Chile 1963–1973, Staff Report Of The Select Committee To Study Governmental Operations With Respect To Intelligence Activities |url=https://fas.org/irp/ops/policy/church-chile.htm |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20091003144646/http://www.fas.org/irp/ops/policy/church-chile.htm |archive-date=3 October 2009 |access-date=17 December 2009 |publisher=Federation of American Scientists}}</ref> ඇලෙන්ඩේගේ රාජ්‍ය වියදම්, ප්‍රධාන වශයෙන් මුදල් මුද්‍රණය කිරීම හරහා මූල්‍යකරණය කිරීම සහ වාණිජ බැංකු විසින් ලබා දුන් දුර්වල ණය ශ්‍රේණිගත කිරීම් මගින් ආර්ථික ගැටලු තවත් උග්‍ර විය.<ref>{{Cite news|url=http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,879153,00.html|title=Tightening the Belt|date=7 August 1972|magazine=[[Time (magazine)|Time]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20101022175928/http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,879153,00.html|archive-date=22 October 2010|url-status=dead}}</ref> ඒ සමඟම, විපක්ෂ මාධ්‍ය, දේශපාලනඥයින්, ව්‍යාපාරික සංසද සහ අනෙකුත් සංවිධාන දේශීය දේශපාලන හා ආර්ථික අස්ථාවර කිරීමේ ව්‍යාපාරයක් වේගවත් කිරීමට උපකාරී වූ අතර, ඉන් සමහරක් එක්සත් ජනපදයේ සහාය ලැබීය.<ref name="fas.org" /><ref>{{cite web |title=Equipo Nizkor – CIA Activities in Chile – September 18, 2000 |url=http://www.derechos.org/nizkor/chile/doc/hinchey.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20080513083911/http://www.derechos.org/nizkor/chile/doc/hinchey.html |archive-date=13 May 2008 |access-date=17 December 2009 |publisher=Derechos.org}}</ref> 1973 මුල් භාගය වන විට, උද්ධමනය පාලනයෙන් තොර විය. 1973 මැයි 26 වන දින, ඇලෙන්ඩේගේ රජයට විරුද්ධ වූ චිලීයේ ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණය, ඇලෙන්ඩේ ජාතියේ නීත්‍යානුකූලභාවය කඩාකප්පල් කිරීම ඒකමතිකව හෙළා දුටුවේය. චිලී ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව යටතේ නීති විරෝධී වුවද, අධිකරණය ඉක්මනින් බලය අල්ලා ගැනීමට පිනෝචේට සහාය දුන් අතර එය ශක්තිමත් කළේය.<ref name="friedman368" /><ref>{{cite web |title=Transition to Democracy in Latin America: The Role of the judiciary |url=http://www.law.yale.edu/documents/pdf/rightdegree_independence(5).pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130819213445/http://www.law.yale.edu/documents/pdf/rightdegree_independence%285%29.pdf |archive-date=19 August 2013 |publisher=Yale University}}</ref> පිනොචේ යුගය (1973–1990) ඔගස්ටෝ පිනෝචෙට් 21 වන සියවස ==== පිනොචේ යුගය (1973–1990) ==== [[File:Golpe_de_Estado_1973.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Golpe_de_Estado_1973.jpg|වම|thumb|1973 චිලී කුමන්ත්‍රණය අතරතුර ලා මොනේඩා ජනාධිපති මන්දිරයට බෝම්බ හෙලන ප්‍රහාරක ජෙට් යානා]] On 11 September 1973, a [[:en:Chilean_coup_of_1973|military coup]] overthrew Allende, who apparently committed suicide as the armed forces bombarded the [[:en:La_Moneda_Palace|presidential palace]]The degree to which [[:en:U.S._intervention_in_Chile#1973_coup|the United States was involved in the coup]] remains debated; after Allende was overthrown, U.S. Secretary of State [[:en:Henry_Kissinger|Henry Kissinger]] told [[:en:President_of_the_United_States|U.S. president]] [[:en:Richard_Nixon|Richard Nixon]] that the United States had "helped" the coup indirectly. Historian Sebastián Hurtado contends there is no documentary evidence to support that the U.S. government was actively involved in the coordination and execution the coup; however, upon Allende's election in 1970, Kissinger had stated "I don't see why we need to stand by and watch a country go Communist due to the irresponsibility of its own people" while Nixon had expressed that the Allende government should not be consolidated and acted decisively to destabilize his government. A military junta, led by General [[:en:Augusto_Pinochet|Augusto Pinochet]], took control of the country. His regime was marked by widespread [[:en:Human_rights_violations_in_Pinochet's_Chile|human rights violations]]. Chile initiated and actively participated in [[:en:Operation_Condor|Operation Condor]], a U.S.-backed campaign to suppress leftists and their sympathizes. In October 1973, at least 72 people were murdered by the [[:en:Caravan_of_Death|Caravan of Death]]. According to the [[:en:Rettig_Report|Rettig Report]] and [[:en:Valech_Commission|Valech Commission]], during the Pinochet regime's 15-year rule, at least 2,115 were killed, and at least 27,265<ref name="sintesis">{{cite web |title=Sintesis Ok |url=http://www.comisionprisionpoliticaytortura.cl/filesapp/Sintesis.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20070727031254/http://www.comisionprisionpoliticaytortura.cl/filesapp/Sintesis.pdf |archive-date=27 July 2007 |access-date=17 December 2009}}</ref> were tortured (including 88 children younger than 12 years old); many were detained, tortured, and executed at the national stadium. In 2011, Chile recognized an additional 9,800 victims, bringing the total number killed, tortured or imprisoned for political reasons to 40,018. Among the victims was internationally known poet-singer [[:en:Víctor_Jara|Víctor Jara]]. 1973 සැප්තැම්බර් 11 වන දින හමුදා කුමන්ත්‍රණයකින් ඇලෙන්ඩේ බලයෙන් පහ කරන ලද අතර, සන්නද්ධ හමුදා ජනාධිපති මන්දිරයට බෝම්බ හෙලීමේදී ඔහු සියදිවි නසා ගත් බව පෙනේ.<ref>{{Cite book |last=Soto |first=Óscar |title=El último día de Salvador Allende |publisher=Aguilar |year=1999 |isbn=978-956-239-084-2}}{{page needed|date=July 2013}}</ref><ref>{{Cite book |last=Ahumada |first=Eugeno |title=Chile: La memoria prohibida}}{{page needed|date=July 2013}}</ref> එක්සත් ජනපදය කුමන්ත්‍රණයට සම්බන්ධ වූ ප්‍රමාණය තවමත් විවාදයට භාජනය වී ඇත; ඇලෙන්ඩේ බලයෙන් පහ කිරීමෙන් පසුව, එක්සත් ජනපද රාජ්‍ය ලේකම් හෙන්රි කිසිංගර් එක්සත් ජනපද ජනාධිපති රිචඩ් නික්සන්ට පැවසුවේ එක්සත් ජනපදය කුමන්ත්‍රණයට වක්‍රව "උදව්" කළ බවයි.<ref>{{cite web |date=16 September 2013 |title=Kissinger and Chile: the Declassified Record |url=http://www2.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB437/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20130917045957/http://www2.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB437/ |archive-date=17 September 2013 |access-date=16 September 2013 |publisher=The National Security Archive}}</ref> ඉතිහාසඥ සෙබස්තියන් හර්ටාඩෝ තර්ක කරන්නේ එක්සත් ජනපද රජය කුමන්ත්‍රණය සම්බන්ධීකරණය හා ක්‍රියාත්මක කිරීම සඳහා ක්‍රියාකාරීව සම්බන්ධ වූ බවට සහාය දැක්වීමට කිසිදු ලේඛනමය සාක්ෂියක් නොමැති බවයි; කෙසේ වෙතත්, 1970 දී ඇලෙන්ඩේ තේරී පත්වීමේදී, කිසිංගර් ප්‍රකාශ කර තිබුණේ "තමන්ගේම ජනතාවගේ වගකීම් විරහිතභාවය නිසා රටක් කොමියුනිස්ට් වීම බලා සිටීමට අපට අවශ්‍ය ඇයි කියා මට නොපෙනේ" යනුවෙනි,<ref name="k745">{{cite web |last=Lewis |first=Anthony |date=1975-02-27 |title=The Kissinger Doctrine |url=https://www.nytimes.com/1975/02/27/archives/the-kissinger-doctrine.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220912084418/https://www.nytimes.com/1975/02/27/archives/the-kissinger-doctrine.html |archive-date=12 September 2022 |access-date=2024-05-08 |website=The New York Times}}</ref><ref name="Hurtado">{{cite web |author1=Juan Paulo Iglesias |date=25 August 2023 |title=Sebastián Hurtado, historiador: "Estados Unidos no tuvo participación directa en el Golpe, pero sí quería que Allende cayera" |url=https://www.latercera.com/la-tercera-sabado/noticia/sebastian-hurtado-historiador-estados-unidos-no-tuvo-participacion-directa-en-el-golpe-pero-si-queria-que-allende-cayera/3UXITS4IUNB3RPPB57ILMYDO64/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240912221446/https://www.latercera.com/la-tercera-sabado/noticia/sebastian-hurtado-historiador-estados-unidos-no-tuvo-participacion-directa-en-el-golpe-pero-si-queria-que-allende-cayera/3UXITS4IUNB3RPPB57ILMYDO64/ |archive-date=12 September 2024 |access-date=12 January 2025 |publisher=La Tercera |language=es}}</ref> නික්සන් ප්‍රකාශ කර තිබුණේ ඇලෙන්ඩේ රජය ඒකාබද්ධ නොකළ යුතු බවත් ඔහුගේ රජය අස්ථාවර කිරීමට තීරණාත්මකව ක්‍රියා කළ යුතු බවත්ය.<ref name="Hurtado" /><ref>{{cite journal|last1=Hurtado|first1=Sebastián|date=10 October 2016|title=Chile y Estados Unidos, 1964-1973. Una nueva mirada|journal=Nuevo Mundo Mundos Nuevos|language=es|doi=10.4000/nuevomundo.69698|doi-access=free}}</ref> ජෙනරාල් ඔගස්ටෝ පිනෝචෙට්ගේ නායකත්වයෙන් යුත් හමුදා ජුන්ටාවක් රට පාලනය කළේය. ඔහුගේ පාලනය පුළුල් මානව හිමිකම් උල්ලංඝනයන්ගෙන් සලකුණු විය. චිලී රාජ්‍යය වාමාංශිකයන් සහ ඔවුන්ගේ හිතවතුන් මර්දනය කිරීම සඳහා එක්සත් ජනපදයේ පිටුබලය ලත් මෙහෙයුමක් වන ඔපරේෂන් කොන්ඩෝර් ආරම්භ කර ක්‍රියාකාරීව සහභාගී විය.<ref>{{cite web |last1=Dinges |first1=John |title=Operation Condor |url=http://www.latinamericanstudies.org/chile/operation-condor.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20180722031734/http://www.latinamericanstudies.org/chile/operation-condor.htm |archive-date=22 July 2018 |access-date=6 July 2018 |website=latinamericanstudies.org |publisher=Columbia University}}</ref> 1973 ඔක්තෝම්බර් මාසයේදී, කැරවාන් ඔෆ් ඩෙත් විසින් අවම වශයෙන් පුද්ගලයින් 72 දෙනෙකු ඝාතනය කරන ලදී.<ref>{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/850932.stm|title=Flashback: Caravan of Death|date=25 July 2000|work=BBC|access-date=11 March 2008|archive-url=https://web.archive.org/web/20080226211503/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/850932.stm|archive-date=26 February 2008|url-status=live}}</ref> රෙටිග් වාර්තාව සහ වැලෙක් කොමිසමට අනුව, පිනොචෙට් පාලන සමයේ වසර 15 ක පාලන සමයේදී අවම වශයෙන් 2,115 ක් ඝාතනය කරන ලද අතර,<ref>{{cite web |author=Ministerio del Interior |date=3 August 1999 |title=Ministerio del Interior, Programa de Derechos Humanos – ddhh_rettig |url=http://www.ddhh.gov.cl/ddhh_rettig.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20091223174254/http://www.ddhh.gov.cl/ddhh_rettig.html |archive-date=23 December 2009 |access-date=17 December 2009 |publisher=Ddhh.gov.cl}}</ref> අවම වශයෙන් 27,265 ක්<ref name="sintesis" /> වධ හිංසාවලට ලක් කරන ලදී (වයස අවුරුදු 12 ට අඩු ළමුන් 88 ක් ඇතුළුව);<ref name="sintesis" /> බොහෝ දෙනෙකු රඳවා තබා ගැනීම, වධහිංසා පැමිණවීම සහ ජාතික ක්‍රීඩාංගනයේදී මරණ දඬුවම නියම කරන ලදී. 2011 දී, චිලී රාජ්‍යය තවත් වින්දිතයින් 9,800 ක් හඳුනා ගත් අතර, දේශපාලන හේතූන් මත මරා දැමූ, වධහිංසා පමුණුවන ලද හෝ සිරගත කරන ලද මුළු සංඛ්‍යාව 40,018 දක්වා ගෙන ආවේය.<ref>Eva Vergara (18 August 2015). [https://www.huffingtonpost.com/2011/08/18/chile-recognizes-9800-more-pinochet-victims_n_930754.html Chile Recognizes 9,800 More Pinochet Victims] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20151231220056/http://www.huffingtonpost.com/2011/08/18/chile-recognizes-9800-more-pinochet-victims_n_930754.html|date=31 December 2015}}. ''The Associated Press'' via ''The Huffington Post.'' Retrieved 25 August 2015.</ref> වින්දිතයින් අතර ජාත්‍යන්තරව ප්‍රසිද්ධ කවියෙකු-ගායකයෙකු වන වික්ටර් ජාරා ද විය.[[File:Augusto_Pinochet_foto_oficial_coloreada.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Augusto_Pinochet_foto_oficial_coloreada.jpg|thumb|ඔගස්ටෝ පිනෝචෙට්]] 1980 සැප්තැම්බර් 11 වන දින මතභේදාත්මක ජනමත විචාරණයක් මගින් නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවක් අනුමත කරන ලද අතර, ජෙනරාල් පිනොචෙට් වසර අටක කාලයක් සඳහා ජනරජයේ ජනාධිපති බවට පත්විය. පිනෝචෙට් රටේ පාලනය ලබා ගැනීමෙන් පසු, කැපවූ චිලී විප්ලවවාදීන් සිය ගණනක් නිකරගුවාවේ සැන්ඩිනිස්ටා හමුදාවට, ආර්ජන්ටිනාවේ ගරිල්ලා හමුදාවන්ට හෝ කියුබාවේ, නැගෙනහිර යුරෝපයේ සහ උතුරු අප්‍රිකාවේ පුහුණු කඳවුරුවලට සම්බන්ධ වූහ.<ref>{{cite book |author1=Pamela Constable |author-link=Pamela Constable |url=https://archive.org/details/nationofenemiesc00cons |title=A Nation of Enemies: Chile Under Pinochet |author2=Arturo Valenzuela |author2-link=Arturo Valenzuela |publisher=W W Norton & Company Incorporated |year=1993 |isbn=978-0-393-30985-0 |page=150}}</ref> 1980 ගණන්වල අගභාගයේදී, 1982 ආර්ථික බිඳවැටීම<ref>{{cite book |last1=Klein |first1=Naomi |author-link=Naomi Klein |url=https://books.google.com/books?id=PwHUAq5LPOQC&pg=PA85 |title=The Shock Doctrine: The Rise of Disaster Capitalism |date=1 April 2010 |publisher=Henry Holt and Company (2007) |isbn=978-1-4299-1948-7 |page=85 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020106/https://books.google.com/books?id=PwHUAq5LPOQC&pg=PA85#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> සහ 1983-88 දී ඇති වූ මහජන සිවිල් ප්‍රතිරෝධය වැනි සිදුවීම්වල ප්‍රතිඵලයක් ලෙස, රජය ක්‍රමයෙන් එකලස් කිරීමේ, කතා කිරීමේ සහ සංගමයේ වැඩි නිදහසක් ලබා දුන්නේය. වෘත්තීය සමිති සහ දේශපාලන ක්‍රියාකාරකම් ඇතුළත් කිරීමට.<ref>{{cite book |last=Huneeus |first=Carlos |author-link=Carlos Huneeus |title=Civil Resistance and Power Politics:The Experience of Non-violent Action from Gandhi to the Present |date=3 September 2009 |publisher=Oxford University Press |isbn=978-0-19-161917-5 |editor1=Adam Roberts |pages=197–212 |chapter=Political Mass Mobilization against Authoritarian Rule: Pinochet's Chile, 1983–88 |access-date=14 July 2013 |editor2=Timothy Garton Ash |chapter-url=https://books.google.com/books?id=zD_S8Y2WbRsC&pg=PT168 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020252/https://books.google.com/books?id=zD_S8Y2WbRsC&pg=PT168#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> හර්නාන් බුචි මුදල් අමාත්‍යවරයා ලෙස කටයුතු කිරීමත් සමඟ රජය වෙළඳපොළ නැඹුරු ප්‍රතිසංස්කරණ දියත් කළේය. චිලී නිදහස් වෙළඳපොල ආර්ථිකයක් කරා ගමන් කළ අතර එමඟින් දේශීය හා විදේශීය පෞද්ගලික ආයෝජනවල වැඩිවීමක් දක්නට ලැබුණි, නමුත් තඹ කර්මාන්තය සහ අනෙකුත් වැදගත් ඛනිජ සම්පත් තරඟකාරිත්වයට විවෘත නොවීය. 1988 ඔක්තෝබර් 5 වන දින පැවති ජනමත විචාරණයකදී, පිනෝචෙට්ට ජනාධිපති ධුරයේ දෙවන වසර අටක ධුර කාලයක් (44% ට එරෙහිව 56%) අහිමි විය. 1989 දෙසැම්බර් 14 වන දින චිලී ජාතිකයන් නව ජනාධිපතිවරයෙකු සහ ද්වි මණ්ඩල සම්මේලනයක සාමාජිකයින්ගෙන් බහුතරයක් තෝරා පත් කර ගත්හ. Concertación නමින් හැඳින්වෙන දේශපාලන පක්ෂ 17 ක සන්ධානයක අපේක්ෂකයෙකු වූ ක්‍රිස්තියානි ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී පැට්‍රිෂියෝ අයිල්වින්, ඡන්දවලින් නිරපේක්ෂ බහුතර (55%) ලබා ගත්තේය.<ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/1989/12/16/world/man-in-the-news-patricio-aylwin-a-moderate-leads-chile.html|title=Man in the News: Patricio Aylwin; A Moderate Leads Chile|last=Christian|first=Shirley|date=16 December 1989|work=The New York Times|access-date=28 July 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180729012944/https://www.nytimes.com/1989/12/16/world/man-in-the-news-patricio-aylwin-a-moderate-leads-chile.html|archive-date=29 July 2018|url-status=live}}</ref> ජනාධිපති අයිල්වින් 1990 සිට 1994 දක්වා සේවය කළ අතර එය සංක්‍රාන්ති කාලයක් ලෙස සැලකේ. === 21 වන සියවස === [[File:Izamiento_de_la_Gran_Bandera_Nacional_-_Presidentes_de_Chile.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Izamiento_de_la_Gran_Bandera_Nacional_-_Presidentes_de_Chile.jpg|වම|thumb|චිලී රාජ්‍යයේ ද්විශත සංවත්සරය සමරමින්, එහි ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයට සංක්‍රමණය වීමෙන් පසු (1990–2022) චිලී රාජ්‍යයේ පළමු ජනාධිපතිවරුන් පස් දෙනා]] In December 1993, Christian Democrat [[:en:Eduardo_Frei_Ruiz-Tagle|Eduardo Frei Ruiz-Tagle]], the son of previous president Eduardo Frei Montalva, led the Concertación coalition to victory with an absolute majority of votes (58%).<ref>{{cite encyclopedia |title=Chile elects new leader Late president's son wins big |encyclopedia=Encyclopedia.com |url=http://www.encyclopedia.com/doc/1P2-8257609.html |access-date=14 July 2013 |date=12 December 1993 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080526090105/http://www.encyclopedia.com/doc/1P2-8257609.html |archive-date=26 May 2008}}</ref> Frei Ruiz-Tagle was succeeded in 2000 by Socialist [[:en:Ricardo_Lagos|Ricardo Lagos]], who won the presidency in an unprecedented [[:en:1999–2000_Chilean_presidential_election|runoff election]] against [[:en:Joaquín_Lavín|Joaquín Lavín]] of the rightist [[:en:Alliance_for_Chile|Alliance for Chile]].<ref>{{Cite news|url=http://archives.cnn.com/2000/WORLD/americas/01/17/chile.elex.01/|title=Moderate socialist Lagos wins Chilean presidential election|date=16 January 2000|work=CNN|archive-url=https://web.archive.org/web/20080506162601/http://archives.cnn.com/2000/WORLD/americas/01/17/chile.elex.01/|archive-date=6 May 2008|url-status=dead}}</ref> In January 2006, Chileans elected their first female president, [[:en:Michelle_Bachelet_Jeria|Michelle Bachelet Jeria]], of the Socialist Party, defeating [[:en:Sebastián_Piñera|Sebastián Piñera]], of the [[:en:National_Renewal_(Chile)|National Renewal]] party, extending the ''Concertación'' governance for another four years.<ref>{{cite web |date=12 January 2006 |title=Chile elects first woman president |url=https://www.nbcnews.com/id/wbna10819903 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20131109023348/http://www.nbcnews.com/id/10819903/ |archive-date=9 November 2013 |access-date=10 November 2019 |work=NBC News}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2006/03/11/AR2006031101381.html|title=Bachelet Sworn in As Chile's President|last=Reel|first=Monte|date=12 March 2006|newspaper=The Washington Post|access-date=22 August 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170701225835/http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2006/03/11/AR2006031101381.html|archive-date=1 July 2017|url-status=live}}</ref> In January 2010, Chileans [[:en:2009–10_Chilean_presidential_election|elected]] [[:en:Sebastián_Piñera|Sebastián Piñera]] as the first rightist President in 20 years, defeating former President [[:en:Eduardo_Frei_Ruiz-Tagle|Eduardo Frei Ruiz-Tagle]] of the ''Concertación'', for a four-year term succeeding Bachelet. Due to term limits, [[:en:Sebastián_Piñera|Sebastián Piñera]] did not stand for re-election in 2013, and his term expired in March 2014 resulting in [[:en:Michelle_Bachelet|Michelle Bachelet]] returning to office.<ref>{{cite web |date=11 March 2014 |title=Michelle Bachelet sworn in as Chile's president |url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-26528923 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140312035407/http://www.bbc.com/news/world-latin-america-26528923 |archive-date=12 March 2014 |access-date=12 August 2021 |work=BBC News}}</ref> Sebastián Piñera succeeded Bachelet again in 2018 as the [[:en:President_of_Chile|President of Chile]] after winning the December 2017 presidential [[:en:2017_Chilean_general_election|election]].<ref>{{cite web |date=18 December 2017 |title=Chile election: Conservative Piñera elected president |url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-42388019 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20171218103345/http://www.bbc.com/news/world-latin-america-42388019 |archive-date=18 December 2017 |access-date=12 August 2021 |work=BBC News}}</ref><ref>{{cite web |date=11 March 2018 |title=Pinera, a conservative billionaire, is sworn in as president of Chile |url=https://www.yahoo.com/news/pinera-conservative-billionaire-sworn-president-chile-183054108.html?guccounter=1&guce_referrer=aHR0cHM6Ly93d3cuZ29vZ2xlLmNvbS8&guce_referrer_sig=AQAAAC6_pBevRC0GpV00u6W8P1NWhHqxCXKFRdRMnzk5fsa |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210801211945/https://www.yahoo.com/news/pinera-conservative-billionaire-sworn-president-chile-183054108.html?guccounter=1&guce_referrer=aHR0cHM6Ly93d3cuZ29vZ2xlLmNvbS8&guce_referrer_sig=AQAAAC6_pBevRC0GpV00u6W8P1NWhHqxCXKFRdRMnzk5fsa |archive-date=1 August 2021 |access-date=12 August 2021 |work=Yahoo! News |agency=Agence France Presse}}</ref> 1993 දෙසැම්බරයේදී, පෙර ජනාධිපති එඩ්වාඩෝ ෆ්‍රෙයි මොන්ටල්වාගේ පුත් ක්‍රිස්තියානි ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී එඩ්වාඩෝ ෆ්‍රෙයි රුයිස්-ටැග්ල්, බහුතර ඡන්ද සංඛ්‍යාවක් (58%) ලබා ගනිමින් කොන්සර්ටේෂන් සන්ධානය ජයග්‍රහණය කරා මෙහෙයවීය. [47] 2000 දී ෆ්‍රෙයි රුයිස්-ටැග්ල් වෙනුවට සමාජවාදී රිකාඩෝ ලාගෝස් පත් වූ අතර, චිලී සඳහා දක්ෂිණාංශික සන්ධානයේ ජෝකින් ලැවින්ට එරෙහිව පෙර නොවූ විරූ දෙවන වටයේ මැතිවරණයකින් ජනාධිපති ධුරය දිනා ගත්තාය. [48] 2006 ජනවාරි මාසයේදී, චිලී ජාතිකයන් සමාජවාදී පක්ෂයේ ඔවුන්ගේ පළමු කාන්තා ජනාධිපති මිෂෙල් බැචලට් ජෙරියා තෝරා පත් කර ගත් අතර, ජාතික අලුත් කිරීමේ පක්ෂයේ සෙබස්තියන් පිනෙරා පරාජය කරමින්, කොන්සර්ටේෂන් පාලනය තවත් වසර හතරක් දීර්ඝ කළහ. [49][50] 2010 ජනවාරි මාසයේදී, චිලී ජාතිකයන් වසර 20 කට පසු පළමු දක්ෂිණාංශික ජනාධිපති ලෙස සෙබස්තියන් පිනෙරා තේරී පත් වූ අතර, බැචලෙට්ගෙන් පසු වසර හතරක කාලයක් සඳහා කොන්සර්ටේෂන් හි හිටපු ජනාධිපති එඩ්වාඩෝ ෆ්‍රෙයි රුයිස්-ටැග්ල් පරාජය කළහ. ධුර කාලය සීමා වීම හේතුවෙන්, සෙබස්තියන් පිනේරා 2013 දී නැවත මැතිවරණයට ඉදිරිපත් නොවූ අතර, ඔහුගේ ධුර කාලය 2014 මාර්තු මාසයේදී අවසන් වූ අතර, එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස මිෂෙල් බැචලට් නැවත ධුරයට පත්විය. [51] 2017 දෙසැම්බර් ජනාධිපතිවරණය ජයග්‍රහණය කිරීමෙන් පසු සෙබස්තියන් පිනේරා 2018 දී බැචලට්ගෙන් පසු නැවතත් චිලී ජනාධිපති ධුරයට පත්විය. [52][53] On 27 February 2010, Chile was struck by an 8.8 {{M|w|link=y}} [[:en:2010_Chile_earthquake|earthquake]], the fifth largest ever recorded at the time. More than 500 people died (most from the ensuing [[:en:Tsunami|tsunami]]) and over a million people lost their homes. The earthquake was also followed by multiple aftershocks.<ref>{{cite web |title=US ready to help Chile: Obama |url=http://www.australia-times.com.au/world/article.php?id=501 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110427081917/http://www.australia-times.com.au/world/article.php?id=501 |archive-date=27 April 2011 |access-date=3 March 2010 |work=The Australia Times}}</ref> Initial damage estimates were in the range of US$15–30 billion, around 10% to 15% of Chile's real gross domestic product.<ref>[http://www.contractmagazine.com/contract/content_display/design/news/e3i128fcc3d3e64156a013dfae605b73a5b More Quakes Shake Chile's Infrastructure], Adam Figman, ''Contract'', 1 March 2010 {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141114030306/http://www.contractmagazine.com/contract/content_display/design/news/e3i128fcc3d3e64156a013dfae605b73a5b|date=14 November 2014}}</ref> Chile achieved global recognition for the successful [[:en:2010_Copiapó_mining_accident|rescue of 33 trapped miners]] in 2010. On 5 August 2010, the access tunnel collapsed at the San José copper and gold mine in the [[:en:Atacama_Desert|Atacama Desert]] near [[:en:Copiapó|Copiapó]] in northern Chile, trapping 33 men {{convert|700|m|sp=us}} below ground. A rescue effort organized by the Chilean government located the miners 17 days later. All 33 men were brought to the surface two months later on 13 October 2010 over a period of almost 24 hours, an effort that was carried on live television around the world.<ref name="usstatedep">{{cite web |date=16 December 2011 |title=Background Note: Chile |url=https://2009-2017.state.gov/r/pa/ei/bgn/1981.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170121153101/https://2009-2017.state.gov/r/pa/ei/bgn/1981.htm |archive-date=21 January 2017 |access-date=19 March 2012 |work=[[Bureau of Western Hemisphere Affairs]], [[United States Department of State]]}}</ref> 2010 පෙබරවාරි 27 වන දින, චිලී රාජ්‍යය මෙගාවොට් 8.8 ක භූමිකම්පාවකට ගොදුරු වූ අතර එය එවකට වාර්තා වූ පස්වන විශාලතම භූමිකම්පාවයි. 500 කට වැඩි පිරිසක් මිය ගියහ (ඉන් පසුව ඇති වූ සුනාමියෙන් වැඩි දෙනෙක්) සහ මිලියනයකට අධික පිරිසකට නිවාස අහිමි විය. භූමිකම්පාවෙන් පසුව බහුවිධ පසුකම්පන ද ඇති විය.[54] මූලික හානි ඇස්තමේන්තු ඇමරිකානු ඩොලර් බිලියන 15-30 අතර වූ අතර එය චිලියේ සැබෑ දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 10% සිට 15% දක්වා විය.[55] 2010 දී සිරවී සිටි පතල් කම්කරුවන් 33 දෙනෙකු සාර්ථකව බේරා ගැනීම සඳහා චිලී රාජ්‍යය ගෝලීය පිළිගැනීමක් ලබා ගත්තේය. 2010 අගෝස්තු 5 වන දින, උතුරු චිලියේ කොපියාපෝ අසල ඇටකාමා කාන්තාරයේ සැන් ජෝස් තඹ සහ රන් පතලෙහි ප්‍රවේශ උමඟ කඩා වැටුණු අතර, මීටර් 700 (අඩි 2,300) ක් පොළොවට පහළින් මිනිසුන් 33 දෙනෙකු සිර විය. චිලී රජය විසින් සංවිධානය කරන ලද ගලවා ගැනීමේ උත්සාහයක් දින 17 කට පසුව පතල් කම්කරුවන් සොයා ගන්නා ලදී. මාස දෙකකට පසු 2010 ඔක්තෝබර් 13 වන දින පැය 24 කට ආසන්න කාලයක් තුළ සියලුම පිරිමින් 33 දෙනා මතුපිටට ගෙන එන ලද අතර, එම උත්සාහය ලොව පුරා සජීවී රූපවාහිනිය ඔස්සේ විකාශනය කරන ලදී.[56][[File:Marcha_Mas_Grande_De_Chile_2019_Plaza_Baquedano_Drone.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Marcha_Mas_Grande_De_Chile_2019_Plaza_Baquedano_Drone.jpg|thumb|සන්තියාගෝ හි ප්ලාසා බැකෙඩානෝ දෙසට 2019–2022 චිලී විරෝධතාවල දර්ශනයක්]] From [[:en:2019–20_Chilean_protests|2019 to 2022]], Chile endured a series of nationwide protests in response to a rise in the [[:en:Santiago_Metro|Santiago Metro]]'s subway fare, the increased [[:en:Cost_of_living|cost of living]], [[:en:Privatization|privatization]], and [[:en:Economic_inequality|inequality]].<ref>{{cite web |author=Naomi Larsson |date=26 October 2019 |title=Chile protests: More than one million bring Santiago to a halt |url=https://www.aljazeera.com/news/2019/10/chile-protests-million-bring-santiago-halt-191025223542333.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191026165551/https://www.aljazeera.com/news/2019/10/chile-protests-million-bring-santiago-halt-191025223542333.html |archive-date=26 October 2019 |access-date=19 November 2019 |website=Al Jazeera}}</ref> On 15 November, most of the political parties represented in the National Congress signed an agreement to call a [[:en:2020_Chilean_national_referendum|national referendum]] in April 2020 regarding the creation of a new Constitution, later postponed to October due to the [[:en:COVID-19_pandemic_in_Chile|COVID-19 pandemic]].<ref>{{cite news|url=https://www.aljazeera.com/news/2019/11/month-protests-chile-persist-gov-concessions-191118231609475.html|title=One month on: Protests in Chile persist despite gov't concessions|author=Sandra Cuffe|date=19 November 2019|work=Al Jazeera|access-date=19 November 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20200317120559/https://www.aljazeera.com/news/2019/11/month-protests-chile-persist-gov-concessions-191118231609475.html|archive-date=17 March 2020|url-status=live}}</ref> On 25 October 2020, Chileans voted 78.28 percent in favor of a new constitution, while 21.72 percent rejected the change; voter turnout was 51 percent. An [[:en:2021_Chilean_Constitutional_Convention_election|election]] for the members of the [[:en:Constitutional_Convention_(Chile)|Constitutional Convention]] was held in Chile between 15 and 16 May 2021;<ref name="postpone">{{Cite web |date=6 April 2021 |title=Presidente Piñera promulga reforma que posterga elecciones al 15 y 16 de mayo |url=https://www.elmostrador.cl/noticias/pais/2021/04/06/presidente-pinera-promulga-reforma-que-posterga-elecciones-al-15-y-16-de-mayo/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210505183947/https://www.elmostrador.cl/noticias/pais/2021/04/06/presidente-pinera-promulga-reforma-que-posterga-elecciones-al-15-y-16-de-mayo/ |archive-date=5 May 2021 |access-date=7 April 2021 |website=El Mostrador |language=es}}</ref> the results saw a complete rearrangement of the political system established since the end of [[:en:Military_dictatorship_of_Chile_(1973–1990)|Pinochet's dictatorship]] in 1990, with various independent and leftist candidates performing strongly relative to conventional center-right and center-left parties. 2019 සිට 2022 දක්වා, සන්තියාගෝ මෙට්‍රෝ හි උමං දුම්රිය ගාස්තු වැඩිවීම, ජීවන වියදම වැඩි වීම, පෞද්ගලීකරණය සහ අසමානතාවයට ප්‍රතිචාර වශයෙන් චිලී රටපුරා විරෝධතා මාලාවකට මුහුණ දුන්නේය.[57] නොවැම්බර් 15 වන දින, ජාතික කොංග්‍රසයේ නියෝජනය කරන ලද බොහෝ දේශපාලන පක්ෂ නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවක් නිර්මාණය කිරීම සම්බන්ධයෙන් 2020 අප්‍රේල් මාසයේදී ජාතික ජනමත විචාරණයක් කැඳවීමේ ගිවිසුමකට අත්සන් තැබූ අතර පසුව COVID-19 වසංගතය හේතුවෙන් ඔක්තෝබර් දක්වා කල් දමන ලදී.[58] 2020 ඔක්තෝබර් 25 වන දින, චිලී ජාතිකයන් නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවකට පක්ෂව සියයට 78.28 ක් ඡන්දය දුන් අතර, සියයට 21.72 ක් වෙනස ප්‍රතික්ෂේප කළහ; ඡන්දදායකයින්ගේ ඡන්දය ප්‍රකාශ කිරීමේ ප්‍රතිශතය සියයට 51 කි. 2021 මැයි 15 සහ 16 අතර චිලියේ ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා සම්මුතියේ සාමාජිකයින් සඳහා මැතිවරණයක් පැවැත්විණි;[59] ප්‍රතිඵලවලින් පෙනී ගියේ 1990 දී පිනෝචෙට්ගේ ආඥාදායකත්වය අවසන් වීමෙන් පසු ස්ථාපිත දේශපාලන ක්‍රමයේ සම්පූර්ණ ප්‍රතිසංවිධානයක් දක්නට ලැබුණු අතර, විවිධ ස්වාධීන සහ වාමාංශික අපේක්ෂකයින් සාම්ප්‍රදායික මධ්‍ය-දකුණු සහ මධ්‍ය-වාම පක්ෂවලට සාපේක්ෂව දැඩි ලෙස ක්‍රියා කළහ. 2021 දෙසැම්බර් 19 වන දින, වාමාංශික අපේක්ෂකයෙකු වන 35 හැවිරිදි හිටපු ශිෂ්‍ය විරෝධතා නායක ගේබ්‍රියෙල් බොරික්, චිලියේ ජනාධිපතිවරණය ජයග්‍රහණය කර රටේ ලාබාලතම නායකයා බවට පත්විය.[60] 2022 මාර්තු 11 වන දින, ඉවත්ව යන ජනාධිපති සෙබස්තියන් පිනේරාගෙන් පසු බොරික් ජනාධිපති ලෙස දිවුරුම් දුන්නේය.[61] බොරික්ගේ කැබිනට් මණ්ඩලයේ බහුතරය - 24 න් 14 ක් - කාන්තාවන් වන අතර එය බටහිර අර්ධගෝලයේ පළමු අවස්ථාවයි.[62] 2022 සැප්තැම්බර් 4 වන දින, වාමාංශික ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා සම්මුතිය විසින් ඉදිරිපත් කරන ලද ව්‍යවස්ථාමය ජනමත විචාරණයේදී ඡන්දදායකයින් නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා යෝජනාව ප්‍රතික්ෂේප කළහ.[63] 2023 දෙසැම්බර් 17 වන දින, කොන්සර්වේටිව් ප්‍රමුඛ ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා සභාව විසින් ලියන ලද නව ව්‍යවස්ථාමය ජනමත විචාරණයකදී ඡන්දදායකයින් දෙවන නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා යෝජනාව ප්‍රතික්ෂේප කළහ.[64][65][66] On 19 December 2021, a leftist candidate, the 35-year-old former student protest leader [[:en:Gabriel_Boric|Gabriel Boric]], won Chile's presidential [[:en:2021_Chilean_general_election|election]] to become the country's youngest leader.<ref>{{cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-59715941|title=Leftist Gabriel Boric to become Chile's youngest ever president|date=20 December 2021|work=BBC News|access-date=21 December 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211220000309/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-59715941|archive-date=20 December 2021|url-status=live}}</ref> On 11 March 2022, Boric was sworn in as president to succeed outgoing President Sebastian Piñera.<ref>{{cite news|url=https://www.theguardian.com/world/2022/mar/11/gabriel-boric-chile-president-new-era|title=Gabriel Boric, 36, sworn in as president to herald new era for Chile|date=11 March 2022|work=The Guardian|access-date=15 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220312233147/https://www.theguardian.com/world/2022/mar/11/gabriel-boric-chile-president-new-era|archive-date=12 March 2022|language=en|url-status=live}}</ref> The majority of Boric's Cabinet—14 out of 24—are women, which is a first in the Western Hemisphere.<ref>{{cite news|url=https://www.theguardian.com/world/2022/jan/21/chile-gabriel-boric-cabinet-majority-women|title=Chile's president-elect names progressive, majority-women cabinet|date=21 January 2022|work=The Guardian|access-date=15 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220125135734/https://www.theguardian.com/world/2022/jan/21/chile-gabriel-boric-cabinet-majority-women|archive-date=25 January 2022|language=en|url-status=live}}</ref> On 4 September 2022, voters rejected the new constitution proposal in the [[:en:2022_Chilean_constitutional_referendum|constitutional referendum]], which was put forward by the left-leaning [[:en:Constitutional_Convention_(Chile)|Constitutional Convention]].<ref>{{cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-62792025|title=Chile constitution: Voters overwhelmingly reject radical change|date=5 September 2022|work=BBC News|access-date=14 September 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220905063525/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-62792025|archive-date=5 September 2022|url-status=live}}</ref> On 17 December 2023, voters rejected a second new constitution proposal in a new [[:en:2023_Chilean_constitutional_referendum|constitutional referendum]], written by the conservative-led [[:en:Constitutional_Council_(Chile)|Constitutional Council]].<ref name="reuters.com">{{cite web |last1=Villegas |first1=A. |date=18 December 2023 |title=Chileans reject conservative constitution to replace dictatorship-era text |url=https://www.reuters.com/world/americas/chileans-head-polls-again-replace-dictatorship-era-constitution-2023-12-17/ |access-date=18 December 2023 |website=Reuters}}</ref><ref name=":2">{{Cite web |date=17 December 2023 |title=Chilean voters reject conservative constitution, after defeating leftist charter last year |url=https://apnews.com/article/chile-new-constitution-referendum-f7be231ff564856f6a5e1b0c0ac12c57 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20231218053713/https://apnews.com/article/chile-new-constitution-referendum-f7be231ff564856f6a5e1b0c0ac12c57 |archive-date=18 December 2023 |access-date=18 December 2023 |website=AP News |language=en}}</ref><ref name=":3">{{Cite web |title=Chile rejects second attempt to renew constitution |url=https://www.dw.com/en/chile-rejects-second-attempt-to-renew-constitution/a-67749225 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20231218193156/https://www.dw.com/en/chile-rejects-second-attempt-to-renew-constitution/a-67749225 |archive-date=18 December 2023 |access-date=19 December 2023 |website=dw.com |language=en}}</ref> == යොමු කිරීම් == i1ruuhbfp639svtsxv3jm31csn57f1x 750238 750237 2025-06-23T05:03:34Z BuddhikaW88 37808 /* 20 වන සියවස */ 750238 wikitext text/x-wiki === මුල් ඉතිහාසය === [[File:Momia_cultura_chinchorro_año_3000_AC.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Momia_cultura_chinchorro_a%C3%B1o_3000_AC.jpg|වම|thumb|පැරණිතම චින්චොරෝ මමී, ක්‍රි.පූ. 5050 පමණ සිට පැවත එන්නකි.]] ගල් මෙවලම් සාක්ෂිවලින් පෙනී යන්නේ මිනිසුන් වසර 18,500 කට පෙර මොන්ටේ වර්ඩ් නිම්න ප්‍රදේශයට වරින් වර පැමිණි බවයි. වසර 10,000 කට පමණ පෙර, සංක්‍රමණික ආදිවාසී ජනයා වර්තමාන චිලීයේ සාරවත් නිම්න සහ වෙරළබඩ ප්‍රදේශවල පදිංචි වූහ. ඉතා මුල් කාලීන මානව වාසස්ථානවලින් ජනාවාස වූ ස්ථාන අතර මොන්ටේ වර්ඩ්, කියුවා ඩෙල් මිලෝඩන් සහ පාලි-අයික් ආවාටයේ ලාවා නළය ඇතුළත් වේ.<ref name=":0">{{cite web |author=Bower, Bruce |date=26 December 2015 |title=People roamed tip of South America 18,500 years ago |url=https://www.sciencenews.org/article/people-roamed-tip-south-america-18500-years-ago |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200510101040/https://www.sciencenews.org/article/people-roamed-tip-south-america-18500-years-ago |archive-date=10 May 2020 |access-date=26 December 2015 |work=Science News |pages=10}}</ref> ඉන්කාවරු කෙටියෙන් ඔවුන්ගේ අධිරාජ්‍යය දැන් උතුරු චිලී ලෙස ව්‍යාප්ත කළ නමුත්, මාපුචේ (හෝ ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයන් විසින් ඔවුන් හැඳින්වූ පරිදි අරවුකානියානුවන්) රාජ්‍ය සංවිධානයක් නොමැතිකම නොතකා ඉන්කා අධිරාජ්‍යය ඔවුන් යටත් කර ගැනීමට ගත් බොහෝ උත්සාහයන්ට සාර්ථකව ප්‍රතිරෝධය දැක්වූහ.<ref>{{cite book |url=https://books.google.com/books?id=Nf8SnJ_ZJbkC&pg=PA27 |title=Insight Guides: Chile |publisher=Langenscheidt Publishing Group |year=2002 |isbn=978-981-234-890-6 |page=27 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240221111313/https://books.google.com/books?id=Nf8SnJ_ZJbkC&pg=PA27#v=onepage&q&f=false |archive-date=21 February 2024 |url-status=live}}</ref> ඔවුන් සාපා ඉන්කා ටුපාක් යුපන්කි සහ ඔහුගේ හමුදාවට එරෙහිව සටන් කළහ. මවුලේ සටන ලෙස හැඳින්වෙන ලේ වැකි දින තුනක ගැටුමේ ප්‍රතිඵලය වූයේ චිලී ප්‍රදේශ අත්පත් කර ගැනීම මවුලේ ගඟේදී අවසන් වීමයි.<ref name="countrystudies">{{cite web |date=31 March 1994 |title=Development and Breakdown of Democracy, 1830–1973 |url=http://countrystudies.us/chile/85.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110709014719/http://countrystudies.us/chile/85.htm |archive-date=9 July 2011 |access-date=21 April 2009 |work=Country Studies |publisher=Library of Congress}}</ref> === ස්පාඤ්ඤ යටත් විජිතකරණය === [[File:Captaincy_General_of_Chile,_1775.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Captaincy_General_of_Chile,_1775.svg|thumb|චිලී ඉතිහාස ලේඛනයට අනුව 1775 දී චිලී රාජධානිය. ඊළඟ වසරේදී රියෝ ඩි ලා ප්ලාටා හි උප රාජකීයත්වය නිර්මාණය කරන ලද අතර මෙන්ඩෝසා සහ සැන් ජුවාන් නගරවල භූමි ප්‍රදේශ චිලියේ සිට නව ආයතනයට මාරු කරන ලදී.<ref>{{cite book |author1=Eyzaguirre, Jaime |title=Breve historia de las fronteras de Chile |date=1967 |publisher=Editorial Universitaria}}</ref><ref>{{cite book |last1=Lagos Carmona |first1=Guillermo |title=Los Títulos Históricos: Historia de Las Fronteras de Chile |date=1985 |publisher=Andrés Bello |quote=(p. 197) We note that the Loa river is at 22 degrees and that Baleato, in 1793, indicated 21.5 degrees for the beginning of the Kingdom of Chile, with the Loa at its mouth in the Pacific. (...) (p. 540) According to the Map of Cano y Olmedilla, the limit of the Kingdom of Chile "(...) through the desert of Atacama (...) From here it turns to the S., S.E., S.E., and S., keeping in general this last course until near the 29° parallel, from where it takes a S.E. direction. SE. and S., generally keeping this last course until the vicinity of the 29° parallel, from where it takes a S.E. direction, skirting to the east the 'Province of Cuyo' which, of course, appears to be included in the territory of the Kingdom of Chile. In the latitude of 32°30' the line turns to the S.W. until reaching the Quinto river, which, as the legend says 'communicates by channels with the Saladillo in time of floods'. It follows the river down to the meridian 316°, counting to the E. of Tenerife, where it turns a stretch until it reaches the Hueuque-Leuvu river (or Barrancas river) at 371/2° latitude. From here it runs along the river for a stretch to the S.E., and then turns to the E. and falls into the Atlantic Sea in the vicinity of parallel 37° between Cape Lobos and Cape Corrientes", "a little north of the current Mar del Plata". (...) (p. 543) In this document it is seen that those of the province of Cuyo end to the south at the source of the Diamante River, and that from that point to the east, the dividing line goes to the point where the Quinto River crosses the road that goes from Santiago to Buenos Aires.}}</ref><ref>{{cite book |last1=Amunátegui |first1=Miguel Luis |url=https://libros.uchile.cl/files/presses/1/monographs/128/submission/proof/36/ |title=Títulos de la República de Chile a la soberanía i dominio de la Estremidad |date=1985 |access-date=14 November 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20221112070737/https://libros.uchile.cl/files/presses/1/monographs/128/submission/proof/36/ |archive-date=12 November 2022 |url-status=live}}</ref><ref>{{cite book |last1=Morla Vicuña |first1=Carlos |title=Estudio histórico sobre el descubrimiento y conquista de la Patagonia y de la Tierra del Fuego |date=1903 |publisher=F. A. Brockhaus |location=Leipzig}}</ref>]] 1520 දී, ලොව වටා ගමන් කිරීමට උත්සාහ කරන අතරතුර, ෆර්ඩිනන්ඩ් මැගෙලන් දැන් ඔහුගේ නමින් නම් කර ඇති දකුණු මාර්ගය (මැගෙලන් සමුද්‍ර සන්ධිය) සොයා ගත් අතර එමඟින් දැන් චිලී ලෙස හඳුන්වන ප්‍රදේශයට පා තැබූ පළමු යුරෝපීයයා බවට පත්විය. චිලී වෙත ළඟා වූ ඊළඟ යුරෝපීයයන් වූයේ 1535 දී පේරු සිට රත්තරන් සොයමින් පැමිණි ඩියාගෝ ද අල්මාග්‍රෝ සහ ඔහුගේ ස්පාඤ්ඤ ආක්‍රමණික කණ්ඩායමයි. ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයින්ට ප්‍රධාන වශයෙන් කප්පාදු කෘෂිකර්මාන්තය සහ දඩයම් කිරීම තුළින් තමන්ට සහාය වූ විවිධ සංස්කෘතීන් හමු විය.<ref name="countrystudies" /> චිලී යටත් කර ගැනීම 1540 දී ඉතා උනන්දුවෙන් ආරම්භ වූ අතර එය 1541 පෙබරවාරි 12 වන දින සන්තියාගෝ නගරය ආරම්භ කළ ෆ්‍රැන්සිස්කෝ පිසාරෝගේ ලුතිනන්වරයෙකු වූ පෙඩ්‍රෝ ද වැල්ඩිවියා විසින් සිදු කරන ලදී. ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයින්ට ඔවුන් සොයන පුළුල් රන් හා රිදී සොයා ගැනීමට නොහැකි වුවද, ඔවුන් චිලී මධ්‍යම නිම්නයේ කෘෂිකාර්මික විභවය හඳුනා ගත් අතර, චිලී ස්පාඤ්ඤ අධිරාජ්‍යයේ කොටසක් බවට පත්විය.<ref name="countrystudies" /> යටත් කර ගැනීම ක්‍රමයෙන් සිදු වූ අතර යුරෝපීයයන් නැවත නැවතත් පසුබෑමකට ලක් විය. 1553 දී ආරම්භ වූ දැවැන්ත මාපුචේ කැරැල්ලක ප්‍රතිඵලයක් ලෙස වැල්ඩිවියා මරණයට පත් වූ අතර යටත් විජිතයේ ප්‍රධාන ජනාවාස බොහොමයක් විනාශ විය. පසුව ඇති වූ ප්‍රධාන කැරලි 1598 සහ 1655 දී සිදු විය. මාපුචේ සහ අනෙකුත් ස්වදේශික කණ්ඩායම් කැරලි ගැසූ සෑම අවස්ථාවකම, ජනපදයේ දකුණු මායිම උතුරු දෙසට තල්ලු කරන ලදී. 1683 දී ස්පාඤ්ඤ කිරීටය විසින් වහල්භාවය අහෝසි කිරීම සිදු කරන ලද්දේ මාපුචේ වහල්භාවයට පත් කිරීම ඔවුන් යටත් කර ගැනීමට බිය ගැන්වීමට වඩා ප්‍රතිරෝධය තීව්‍ර කළ බව පිළිගැනීමෙනි. රාජකීය තහනම් කිරීම් තිබියදීත්, අඛණ්ඩ යටත්විජිතවාදී මැදිහත්වීම් හේතුවෙන් සබඳතා පළුදු විය.<ref>{{Cite web |last=Caivano |first=Tommaso |date=1 April 1882 |title=Storia della guerra d'America fra Chilì, il Perù e la Bolivia |url=http://archive.org/details/storiadellaguer00caivgoog |publisher=Ermanno Loescher |language=it |via=Internet Archive |place=Torino}}</ref> උතුරට කාන්තාරයෙන්, දකුණට මාපුචේ විසින්, නැගෙනහිරින් ඇන්ඩීස් කඳුවැටියෙන් සහ බටහිරින් සාගරයෙන් වෙන් කරන ලද චිලී, ස්පාඤ්ඤ ඇමරිකාවේ වඩාත්ම මධ්‍යගත, සමජාතීය භූමි ප්‍රදේශයක් බවට පත්විය. එක්තරා ආකාරයක මායිම් බලකොටුවක් ලෙස සේවය කරමින්, මාපුචේ සහ ස්පාඤ්ඤයේ යුරෝපීය සතුරන්, විශේෂයෙන් ඉංග්‍රීසි සහ ලන්දේසීන් යන දෙපිරිසගේම ආක්‍රමණ වැළැක්වීමේ මෙහෙවර යටත් විජිතයට පැවරුණි. සර් ෆ්‍රැන්සිස් ඩ්‍රේක් 1578 දී යටත් විජිතයේ ප්‍රධාන වරාය වූ වල්පරයිසෝ වෙත කළ වැටලීමෙන් පෙන්නුම් කළ පරිදි, මාපුචේට අමතරව බුකනියර්වරුන් සහ මුහුදු කොල්ලකරුවන් ද යටත් විජිතයට තර්ජනය කළහ. චිලී රාජ්‍යය ඇමරිකාවේ විශාලතම ස්ථාවර හමුදාවන්ගෙන් එකකට සත්කාරකත්වය සැපයූ අතර, එය ස්පාඤ්ඤ දේපළවලින් වඩාත්ම මිලිටරිකරණය වූ එකක් බවට පත් කළ අතර, පේරු උපරාජයාගේ භාණ්ඩාගාරයට ද මුදල් වැය කළේය.<ref name="hudson">{{cite web |year=1995 |editor-last=Hudson |editor-first=Rex A. |title=Chile: A Country Study |url=http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/cltoc.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20150625213643/http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/cltoc.html |archive-date=25 June 2015 |access-date=27 February 2005 |work=GPO for the Library of Congress}}</ref> [[File:Fundacion_de_Santiago.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Fundacion_de_Santiago.jpg|වම|thumb|පේද්‍රෝ ලීරා විසින් 1888 දී හුලේන් හිල් හි පේද්‍රෝ ද වැල්ඩිවියා විසින් සන්තියාගෝ පිහිටුවීමේ සිතුවම]] පළමු සාමාන්‍ය සංගණනය 1777 සහ 1778 අතර කාලය තුළ අගස්ටින් ද ජෞරෙගුයිගේ රජය විසින් පවත්වන ලදී; එයින් පෙන්නුම් කළේ ජනගහනය 259,646 කින් සමන්විත වූ බවයි: යුරෝපීය සම්භවයක් ඇති 73.5% ක්, මෙස්ටිසෝවරුන් 7.9% ක්, ආදිවාසී ජනතාව 8.6% ක් සහ කළු ජාතිකයින් 9.8% ක්. චිලෝ පළාතේ ආණ්ඩුකාර ෆ්‍රැන්සිස්කෝ හර්ටාඩෝ 1784 දී සංගණනයක් සිදු කළ අතර ජනගහනය 26,703 ක් වන අතර, ඔවුන්ගෙන් 64.4% ක් සුදු ජාතිකයින් සහ 33.5% ක් ස්වදේශිකයන් බවයි. 1812 දී කොන්සෙප්සියොන් රදගුරු පදවිය විසින් මවුලේ ගඟට දකුණින් පිහිටි ප්‍රදේශවල සංගණනයක් සිදු කරන ලද නමුත්, ආදිවාසී ජනගහනය හෝ චිලෝ පළාතේ වැසියන් ඇතුළත් කර නොතිබුණි. ජනගහනය 210,567 ක් ලෙස ඇස්තමේන්තු කර ඇති අතර, ඔවුන්ගෙන් 86.1% ක් ස්පාඤ්ඤ හෝ යුරෝපීය සම්භවයක් ඇති අය වූ අතර, ඔවුන්ගෙන් 10% ක් ආදිවාසී වූ අතර 3.7% ක් මෙස්ටිසෝ, කළු සහ මුලටෝස් විය.<ref>{{Cite book |last=Silva Castro |first=Raúl |url=https://www.memoriachilena.gob.cl/602/w3-article-8952.html |title=Censo de 1813 |date=1953 |publisher=Imprenta Chile |place=Santiago |page=370 |access-date=18 August 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240818150256/https://www.memoriachilena.gob.cl/602/w3-article-8952.html |archive-date=18 August 2024 |url-status=live |via=Biblioteca Nacional de Chile}}</ref> බැටන් සහ ලෝර්කා-ජානා විසින් කරන ලද 2021 අධ්‍යයනයකින් පෙන්නුම් කරන්නේ උතුරු යුරෝපීය සංක්‍රමණිකයන්ගෙන් සාපේක්ෂව ඉහළ කොටසක් ඇති ප්‍රදේශ සංඛ්‍යාත්මකව වේගයෙන් වර්ධනය වූ බවයි, සමස්ත සංක්‍රමණික සංඛ්‍යාව කුඩා වුවද. මෙම බලපෑම බාහිර සාධක සමඟ සම්බන්ධ විය හැකිය: අවට ජනගහනය කුඩා යුරෝපීය නොවන සංක්‍රමණික කණ්ඩායමට සමාන හැසිරීමක් අනුගමනය කළ අතර නව පාසල් නිර්මාණය විය. උත්ප්‍රාසාත්මක ලෙස, සංක්‍රමණිකයන් විසින් කරන ලද අධ්‍යාපනික ආයෝජනයෙන් ධනාත්මක බලපෑම් ඇති වන්නට ඇත, ඒ සමඟම සංඛ්‍යාත්මකභාවය මෙම කලාපවල වැඩි අසමානතාවයෙන් අඩු වී තිබිය හැකිය. කෙසේ වෙතත්, සංක්‍රමණවල ධනාත්මක බලපෑම් පැහැදිලිවම ප්‍රබල විය.<ref>{{Cite journal|last1=Baten|first1=Joerg|last2=Llorca-Jaña|first2=Manuel|date=2021|title=Inequality, Low-Intensity Immigration and Human Capital Formation in the Regions of Chile, 1820–1939|url=https://www.cesifo.org/DocDL/cesifo1_wp8177.pdf|url-status=live|journal=Economics and Human Biology|volume=43|page=101030|doi=10.1016/j.ehb.2021.101030|issn=1570-677X|pmid=34171763|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://www.cesifo.org/DocDL/cesifo1_wp8177.pdf|archive-date=9 October 2022|s2cid=219382958}}</ref> === නිදහස සහ ජාතිය ගොඩනැගීම === [[File:Ejercito_Libertador_cruce_de_Cordillera_de_los_andes.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Ejercito_Libertador_cruce_de_Cordillera_de_los_andes.jpg|thumb|ඇන්ඩීස් තරණය කරන අතරතුර ජෙනරාල්වරුන් වන ජෝස් ද සැන් මාටින් (වමේ) සහ බර්නාඩෝ ඕ'හිගින්ස් (දකුණේ)]] 1808 දී, නැපෝලියන් ඔහුගේ සහෝදර ජෝසප් ස්පාඤ්ඤ රජු ලෙස සිංහාසනාරූඪ කිරීමත් සමඟ චිලී ස්පාඤ්ඤයෙන් නිදහස ලබා ගැනීම සඳහා වූ උත්සාහය වේගවත් විය. බලයෙන් පහ කරන ලද රජුගේ උරුමක්කාරයා වන ෆර්ඩිනන්ඩ් නමින් ජාතික ජුන්ටාවක් 1810 සැප්තැම්බර් 18 වන දින පිහිටුවන ලදී. චිලී රජයේ ජුන්ටාව ස්පාඤ්ඤ රාජාණ්ඩුව තුළ චිලී සඳහා ස්වාධීන රජයක් ප්‍රකාශයට පත් කළේය (මෙම දිනය සිහිපත් කිරීම සඳහා, චිලී සෑම වසරකම සැප්තැම්බර් 18 වන දින එහි ජාතික දිනය සමරයි). මෙම සිදුවීම් වලින් පසුව, හොසේ මිගෙල් කැරේරා (වඩාත් ප්‍රසිද්ධ දේශප්‍රේමීන්ගෙන් කෙනෙකු) සහ ඔහුගේ සහෝදරයන් දෙදෙනා වන ජුවාන් ජෝස් සහ ලුයිස් කැරේරාගේ අණ යටතේ පූර්ණ නිදහස සඳහා වූ ව්‍යාපාරයක් ඉක්මනින්ම පුළුල් අනුගාමිකයින් පිරිසක් ලබා ගත්තේය. රෙකොන්ක්විස්ටා ලෙස හැඳින්වෙන කාලය තුළ අත්තනෝමතික පාලනය නැවත පැනවීමට ස්පාඤ්ඤ උත්සාහයන් දිගු අරගලයකට තුඩු දුන් අතර, කැරේරාගේ නායකත්වයට අභියෝග කළ බර්නාඩෝ ඕ'හිගින්ස්ගේ අභ්‍යන්තර ගැටුම් ද ඊට හේතු විය. 1817 දක්වා කඩින් කඩ යුද්ධ පැවතුනි. ආර්ජන්ටිනාවේ කැරේරා සිරගතව සිටියදී, ඕ'හිගින්ස් සහ කැරේරා විරෝධී කණ්ඩායම, ආර්ජන්ටිනාවේ නිදහස් යුද්ධයේ වීරයා වූ ජෝස් ද සැන් මාටින්, ඇන්ඩීස් හරහා චිලී වෙත හමුදාවක් මෙහෙයවූ අතර රාජකීයයන් පරාජය කළේය. කෙසේ වෙතත්, 1818 පෙබරවාරි 12 වන දින චිලී ස්වාධීන ජනරජයක් ලෙස ප්‍රකාශයට පත් කරන ලදී. කෙසේ වෙතත්, දේශපාලන කැරැල්ල සුළු සමාජ වෙනසක් ගෙන ආ අතර, 19 වන සියවසේ චිලී සමාජය පවුල් දේශපාලනය සහ රෝමානු කතෝලික පල්ලිය විසින් බෙහෙවින් බලපා ඇති ස්ථරීකෘත යටත් විජිත සමාජ ව්‍යුහයේ සාරය ආරක්ෂා කළේය. අවසානයේ ශක්තිමත් ජනාධිපති ධුරයක් මතු වූ නමුත් ධනවත් ඉඩම් හිමියන් බලවත්ව සිටියහ.<ref name="countrystudies" /> බර්නාඩෝ ඕ'හිගින්ස් වරක් පිලිපීනය ස්පාඤ්ඤයෙන් මුදාගෙන දූපත් ඇතුළත් කිරීමෙන් චිලී රාජ්‍යය පුළුල් කිරීමට සැලසුම් කළේය. මේ සම්බන්ධයෙන් ඔහු 1821 නොවැම්බර් 12 දිනැති ලිපියකින් ස්කොට්ලන්ත නාවික නිලධාරියෙකු වන ලෝඩ් තෝමස් කොක්රේන් වෙත ගුවායාකිල්, ගැලපගෝස් දූපත් සහ පිලිපීනය යටත් කර ගැනීමේ ඔහුගේ සැලැස්ම ප්‍රකාශ කළේය. සූදානම් කිරීම් තිබුණත්, ඕ'හිගින්ස් පිටුවහල් කළ නිසා සැලැස්ම ක්‍රියාත්මක වූයේ නැත.<ref>[https://books.google.com/books?id=Jg5cEAAAQBAJ Intercolonial Intimacies: Relinking Latin/o America to the Philippines. 1898-1964 By Paula C. Park] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20221101151055/https://books.google.com.ph/books?id=Jg5cEAAAQBAJ|date=1 November 2022}} (INTRODUCTION: Residual Intercolonial Intimacies across the "Hispanic" Pacific)</ref> [[File:Combate_Naval_Iquique-Thomas_Somerscales.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Combate_Naval_Iquique-Thomas_Somerscales.jpg|thumb|1879 මැයි 21 වන දින ඉක්වික් සටන. පැසිෆික් යුද්ධයේදී චිලී ලැබූ ජයග්‍රහණය නව භූමි ප්‍රදේශ දක්වා ව්‍යාප්ත වීමට ඉඩ සැලසීය.]] චිලී සෙමෙන් තම බලපෑම පුළුල් කිරීමට සහ එහි දේශසීමා ස්ථාපිත කිරීමට පටන් ගත්තේය. ටැන්ටාකෝ ගිවිසුම මගින්, චිලෝ දූපත් සමූහය 1826 දී සංස්ථාගත කරන ලදී. චානාර්සිලෝ හි රිදී ලෝපස් සොයා ගැනීම සහ පේරු සමඟ පැසිෆික් සාගරයේ සමුද්‍රීය ආධිපත්‍යය පිළිබඳ ගැටුමකට තුඩු දුන් වැල්පරයිසෝ වරායේ වර්ධනය වන වෙළඳාම හේතුවෙන් ආර්ථිකය දියුණු වීමට පටන් ගත්තේය. ඒ සමඟම, දකුණු චිලියේ ස්වෛරීභාවය ශක්තිමත් කිරීමට උත්සාහ කරන ලද අතර, 1848 දී අරවුකානියාවට විනිවිද යාම තීව්‍ර කර ලන්කිහු ජර්මානු සංක්‍රමණිකයන් සමඟ යටත් විජිතයක් බවට පත් කරන ලදී. ජෝන් විලියම්ස් විල්සන්ගේ අණ යටතේ ෂූනර් ඇන්කුඩ් විසින් ෆෝට් බුල්ස් ආරම්භ කිරීමත් සමඟ, 1843 දී මැගලන්ස් කලාපය රට විසින් පාලනය කිරීමට පටන් ගත් අතර, එවකට බොලිවියාව සමඟ ආරවුලක් ඇති ඇන්ටොෆගස්ටා කලාපය මිනිසුන්ගෙන් පිරී යාමට පටන් ගත්තේය. 1829–1830 චිලී සිවිල් යුද්ධයෙන් පසුව, ජෝකින් ප්‍රීටෝ පරිපාලනය යටතේ කොන්සර්වේටිව්වරුන් ජයග්‍රහණය කළ 1833 චිලී ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව ලියා ක්‍රියාත්මක කරන ලද්දේ ත්‍රිත්ව අමාත්‍ය ඩියාගෝ පෝටේල්ස්ගේ ඉහළ බලපෑමෙනි. 1850 ගණන්වල චිලීහි තවත් සිවිල් යුද්ධ දෙකක් සිදු විය, එකක් 1851 දී සහ අනෙක 1859 දී. [[File:Territorial_losses_of_the_Republic_of_Chile_de_jure.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Territorial_losses_of_the_Republic_of_Chile_de_jure.svg|thumb|468x468පික්|චිලී ඉතිහාස ලේඛනයට අනුව චිලී ජනරජයේ භෞමික පාඩු (නීතිය අනුව)<ref name="Eyzaguirre">{{cite book |author1=Eyzaguirre, Jaime |title=Breve historia de las fronteras de Chile |date=1967 |publisher=Editorial Universitaria |language=es}}</ref>]]19 වන සියවසේ අගභාගයේදී, සන්තියාගෝහි රජය අරවුකානියා අත්පත් කර ගැනීමෙන් දකුණේ සිය ස්ථානය තහවුරු කර ගත්තේය. 1881 දී චිලී සහ ආර්ජන්ටිනාව අතර මායිම් ගිවිසුම මගින් මැගෙලන් සමුද්‍ර සන්ධිය පිළිබඳ චිලී ස්වෛරීභාවය තහවුරු කරන ලද අතර, 1842 දී ආරම්භ වූ ආරවුලකින් පසු නැගෙනහිර පැටගෝනියාවේ ඉතිරි කොටසෙහි තම හිමිකම් අත්හැරීමට ද රට පෙළඹුණි.<ref name="PatagoniaAustral">{{cite book |author=Mateo Martinic Beros |url=https://www.memoriachilena.gob.cl/602/w3-article-10386.html |title=Presencia de Chile en la Patagonia austral 1843 – 1879 |date=1971 |publisher=Editorial Andrés Bello |language=es |access-date=December 8, 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230331010856/https://www.memoriachilena.gob.cl/602/w3-article-10386.html |archive-date=31 March 2023 |url-status=live}}</ref> පේරු සහ බොලිවියාව සමඟ පැවති පැසිෆික් යුද්ධයේ (1879–83) ප්‍රතිඵලයක් ලෙස, චිලී රාජ්‍යය තම භූමි ප්‍රදේශය උතුරු දෙසට තුනෙන් එකකින් පමණ පුළුල් කළ අතර, බොලිවියාවේ පැසිෆික් කලාපයට ප්‍රවේශය ඉවත් කළ අතර, වටිනා නයිට්‍රේට් නිධි අත්පත් කර ගත් අතර, එය සූරාකෑම ජාතික සමෘද්ධිමත් යුගයකට මඟ පෑදීය. 1870 වන විට දකුණු ඇමරිකාවේ ඉහළ ආදායම් ලබන රටවලින් එකක් ලෙස චිලී රාජ්‍යයට එක් විය.<ref>{{cite book |last1=Baten |first1=Jörg |author-link=Jörg Baten |title=A History of the Global Economy. From 1500 to the Present. |date=2016 |publisher=Cambridge University Press |isbn=9781107507180 |page=137}}</ref> 1888 සැප්තැම්බර් 9 වන දින, ටහිටි රදගුරු මොන්සිග්නෝර් ජෝසේ මාරියා වර්ඩියර්ගේ උත්සාහයට ස්තූතිවන්ත වන්නට, ප්‍රාදේශීය රජු සමඟ අන්‍යෝන්‍ය කැමැත්ත ගිවිසුමක් අත්සන් කිරීමෙන් චිලී රාජ්‍යය පාස්කු දූපත අත්පත් කර ගත්තේය. වහල් වෙළෙන්දන් විසින් දිවයින නිරන්තරයෙන් ප්‍රහාර එල්ල කරන ලදී. නාවික නිලධාරි පොලිකාර්පෝ ටෝරෝ චිලී රජය නියෝජනය කළ අතර අටමු ටෙකේනා රපානුයි කවුන්සිලයේ ප්‍රධානියා විය. රාපා නුයි වැඩිහිටියන් ඔවුන්ගේ ප්‍රධානීන් ලෙස ඔවුන්ගේ පදවි නාම, ඔවුන්ගේ ඉඩම්වල අයිතිය, ඔවුන්ගේ සංස්කෘතියේ සහ සම්ප්‍රදායන්ගේ වලංගුභාවය සමාන කොන්දේසි මත අත් නොහරිමින් ස්වෛරීභාවය අත්හැරියහ. රාපා නුයිවරු කිසිවක් විකුණා දැමූ අතර චිලී රාජ්‍යයට සමාන කොන්දේසි යටතේ ඒකාබද්ධ කරන ලදී.<ref name="historia">{{Cite web |title=Historia de la Isla de Pascua: Su Incorporación y Su Conflicto Con La Williamson & Balfour. Daños Patrimoniales, Pretensiones Internacionales e Independentismos |url=http://www.soberaniachile.cl/historia_de_la_incorporacion_y_las_controversias_de_la_isla_de_pascua.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230321015938/http://www.soberaniachile.cl/historia_de_la_incorporacion_y_las_controversias_de_la_isla_de_pascua.html |archive-date=21 March 2023 |access-date=26 January 2024}}</ref> 1891 චිලී සිවිල් යුද්ධය ජනාධිපතිවරයා සහ කොංග්‍රසය අතර බලය නැවත බෙදා හැරීමක් සිදු කළ අතර, චිලී පාර්ලිමේන්තු විලාසිතාවේ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයක් ස්ථාපිත කළේය. කෙසේ වෙතත්, සිවිල් යුද්ධය දේශීය කර්මාන්ත සහ බලගතු චිලී බැංකු අවශ්‍යතා සංවර්ධනයට කැමති අය අතර තරඟයක් ද විය, විශේෂයෙන් විදේශීය ආයෝජකයින් සමඟ ශක්තිමත් සබඳතා තිබූ එඩ්වර්ඩ්ස් නිවස. වැඩි කල් නොගොස්, උත්සන්න වන භූ දේශපාලනික තරඟකාරිත්වය සහ පූනා ද අටකාමා ආරවුල මධ්‍යයේ රට ආර්ජන්ටිනාව සමඟ ඉතා මිල අධික නාවික අවි තරඟයක නිරත විය. පේරු සහ බොලිවියාවට එරෙහි පැසිෆික් යුද්ධයේ (1879–1883) ප්‍රතිඵලයක් ලෙස චිලී රටවල් දෙකෙන්ම සම්පත් බහුල භූමි ප්‍රදේශයක් ඈඳා ගැනීමට සහ කලාපීය බලවතෙකු ලෙස එහි තත්ත්වය තවදුරටත් තහවුරු කර ගැනීමට හේතු විය. පසුව එය ඇමරිකාවේ ප්‍රමුඛ නාවික බලවතෙකු ලෙස මතු වූ අතර, 1885 පැනමා අර්බුදයට එක්සත් ජනපද මැදිහත්වීමට විරෝධය දැක්වීමට නැවක් පවා යැවීය. චිලී බටහිර අර්ධගෝලයේ එක්සත් ජනපද ආධිපත්‍යයට තර්ජනය කළ හැකි අතර, 1891 දී බැල්ටිමෝර් අර්බුදය අතරතුර රටවල් දෙක යුද්ධයට ආසන්න විය.<ref name="sater">William Sater, ''Chile and the United States: Empires in Conflict'', Athens, GA; University of Georgia Press, {{ISBN|0-8203-1249-5}} p.51</ref> === 20 වන සියවස === [[File:Chilean_battleship_Almirante_Latorre.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chilean_battleship_Almirante_Latorre.jpg|වම|thumb|1921 දී චිලියේ අල්මිරන්ට් ලැටෝරේ ඩ්‍රෙඩ්නෝට්]] 20 වන සියවසේ මුල් භාගයේදී චිලී රාජ්‍යය තම භූමිය සම්පූර්ණයෙන්ම තහවුරු කර දිගුකාලීන රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික සහ භෞමික ආරවුල් විසඳා ගත්තේය. ආර්ජන්ටිනාව සමඟ එහි වත්මන් දේශසීමා 1902 දී බ්‍රිතාන්‍ය බේරුම්කරණය හරහා සහ ඊළඟ වසරේ පූනා ද ඇටකාමා ආරවුල ද්විපාර්ශ්විකව විසඳා ගැනීම හරහා අවසන් කරන ලදී. 1904 දී චිලී සහ බොලිවියාව සාමය සහ මිත්‍රත්වය පිළිබඳ ගිවිසුමක් අත්සන් කළ අතර එමඟින් රටවල් දෙකම අතර දේශසීමාව පැහැදිලි විය. චිලී ආර්ථිකය අර්ධ වශයෙන් පාලක කතිපයාධිකාරයේ අවශ්‍යතා ආරක්ෂා කරන පද්ධතියක් බවට පිරිහී ගියේය. 1920 ගණන් වන විට, නැගී එන මධ්‍යම සහ කම්කරු පන්ති, ප්‍රතිසංස්කරණවාදී ජනාධිපතිවරයෙකු වන ආටුරෝ ඇලෙසැන්ඩ්‍රි තෝරා පත් කර ගැනීමට තරම් බලවත් වූ අතර, ඔහුගේ වැඩසටහන ගතානුගතික සම්මේලනයකින් කලකිරීමට පත් විය. 1920 ගණන්වලදී, ශක්තිමත් මහජන සහයෝගයක් ඇති මාක්ස්වාදී කණ්ඩායම් මතු විය.<ref name="countrystudies" /> 1924 දී ජෙනරාල් ලුයිස් අල්ටමිරානෝ විසින් මෙහෙයවන ලද හමුදා කුමන්ත්‍රණයක් 1932 දක්වා පැවති දේශපාලන අස්ථාවරත්වයේ කාල පරිච්ඡේදයක් ආරම්භ කළේය. එම කාලය තුළ බලය දැරූ ආණ්ඩු දහයෙන්, දීර්ඝතම කාලය වූයේ 1925 දී තථ්‍ය ඒකාධිපතියෙකු ලෙස කෙටි කාලයක් පාලනය කළ ජෙනරාල් කාලෝස් ඉබානෙස් ඩෙල් කැම්පෝගේ ආණ්ඩු වන අතර පසුව 1927 සහ 1931 අතර කාලය තුළ නැවත පාලනය කළේය. මෙම ඒකාධිපති ආණ්ඩු ලතින් ඇමරිකාවේ වෙනත් තැන්වල සගයන්ට වඩා සාපේක්ෂව අඩු රළු සහ දූෂිත විය.<ref>{{Cite book |last=Fowler |first=Will |title=Authoritarianism in Latin America since independence |publisher=Greenwood Press |year=1996 |isbn=0-313-29843-2 |location=University of Virginia |pages=30–96}}</ref><ref>{{cite book |last=Frazier |first=Lessie Jo |url=https://books.google.com/books?id=gQU-GYGeVSEC&pg=PA163 |title=Salt in the Sand: Memory, Violence, and the Nation-State in Chile, 1890 to the Present |date=17 July 2007 |publisher=Duke University Press |isbn=978-0-8223-4003-4 |pages=163–184 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020445/https://books.google.com/books?id=gQU-GYGeVSEC&pg=PA163#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදීව තේරී පත් වූ අනුප්‍රාප්තිකයෙකුට බලය අත්හැරීමෙන්, ඉබානෙස් ඩෙල් කැම්පෝ ඔහුගේ දෘෂ්ටිවාදයේ නොපැහැදිලි සහ වෙනස් වන ස්වභාවය තිබියදීත්, වසර තිහකට වැඩි කාලයක් ශක්‍ය දේශපාලනඥයෙකු ලෙස රැඳී සිටීමට තරම් විශාල ජනගහනයක කොටසකගේ ගෞරවය රඳවා ගත්තේය. 1932 දී ව්‍යවස්ථාමය පාලනය ප්‍රතිෂ්ඨාපනය කරන විට, ශක්තිමත් මධ්‍යම පාන්තික පක්ෂයක් වන රැඩිකල් පක්ෂය මතු විය. එය ඉදිරි වසර 20 සඳහා සන්ධාන ආණ්ඩු වල ප්‍රධාන බලවේගය බවට පත්විය. රැඩිකල් පක්ෂ ආධිපත්‍යයේ (1932–52) කාලය තුළ, රාජ්‍යය ආර්ථිකය තුළ එහි භූමිකාව වැඩි කළේය. 1952 දී, ඡන්දදායකයින් ඉබානෙස් ඩෙල් කැම්පෝව තවත් වසර හයක් සඳහා නැවත බලයට පත් කළහ. 1958 දී ජෝර්ජ් ඇලෙසැන්ඩ්‍රි ඉබානෙස් ඩෙල් කැම්පෝගෙන් පසු චිලී ගතානුගතිකවාදය තවත් වාරයක් සඳහා ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදීව බලයට ගෙන ආවේය. 1964 දී ක්‍රිස්තියානි ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී එඩුවාඩෝ ෆ්‍රෙයි මොන්ටල්වාගේ ජනාධිපතිවරණ ඡන්ද විමසීමෙන් ප්‍රධාන ප්‍රතිසංස්කරණ කාල පරිච්ඡේදයක් ආරම්භ විය. "නිදහසේ විප්ලවය" යන සටන් පාඨය යටතේ, ෆ්‍රෙයි පරිපාලනය කෘෂිකාර්මික සේවකයින්ගේ ග්‍රාමීය වෘත්තීය සමිතිකරණය ඇතුළුව, විශේෂයෙන් අධ්‍යාපනය, නිවාස සහ කෘෂිකාර්මික ප්‍රතිසංස්කරණවල දුරදිග යන සමාජ හා ආර්ථික වැඩසටහන් ආරම්භ කළේය. කෙසේ වෙතත්, 1967 වන විට, ෆ්‍රෙයිට ඔහුගේ ප්‍රතිසංස්කරණ ප්‍රමාණවත් නොවන බවට චෝදනා කළ වාමාංශිකයින්ගෙන් සහ ඒවා අධික ලෙස සැලකූ කොන්සර්වේටිව්වරුන්ගෙන් වැඩිවන විරෝධයට මුහුණ දීමට සිදු විය. ඔහුගේ ධුර කාලය අවසානයේ, ෆ්‍රෙයි තම පක්ෂයේ අභිලාෂකාමී ඉලක්ක සම්පූර්ණයෙන්ම සාක්ෂාත් කර ගෙන නොතිබුණි.<ref name="countrystudies" />[[File:Salvador_Allende_Gossens-.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Salvador_Allende_Gossens-.jpg|thumb|සැල්වදෝර් අයියන්ඩේ]] 1970 මැතිවරණයේදී, චිලී සමාජවාදී පක්ෂයේ (එවකට කොමියුනිස්ට්වාදීන්, රැඩිකල්වාදීන්, සමාජ-ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදීන්, විරුද්ධ ක්‍රිස්තියානි ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදීන්, ජනප්‍රිය ඒකීය ක්‍රියාකාරී ව්‍යාපාරය සහ ස්වාධීන ජනප්‍රිය ක්‍රියාමාර්ග ඇතුළත් "ජනප්‍රිය එක්සත්" සන්ධානයේ කොටසක්) සෙනෙට් සභික සැල්වදෝර් ඇලෙන්ඩේ,<ref name="countrystudies" /> ත්‍රි-මාර්ග තරඟයකින් බහුතර ඡන්ද සංඛ්‍යාවකින් අර්ධ බහුතරයක් ලබා ගත් අතර, පසුව ක්‍රිස්තියානි ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී පක්ෂය සඳහා අපේක්ෂකයින් වන රඩොමිරෝ ටොමික් සහ කොන්සර්වේටිව් පක්ෂය සඳහා ජෝර්ජ් ඇලෙසැන්ඩ්‍රි තෝරා ගන්නා ලදී. ඇලෙන්ඩේ නිරපේක්ෂ බහුතරයකින් තේරී පත් නොවූ අතර, ඡන්දවලින් 35% කටත් වඩා අඩු ප්‍රමාණයක් ලබා ගත්තේය. චිලී කොංග්‍රසය ප්‍රමුඛ අපේක්ෂකයින් වන ඇලෙන්ඩේ සහ හිටපු ජනාධිපති ජෝර්ජ් ඇලෙසැන්ඩ්‍රි අතර දෙවන වටයේ ඡන්දයක් පැවැත්වූ අතර, සම්ප්‍රදායට අනුකූලව, 153 සිට 35 දක්වා ඡන්දයකින් ඇලෙන්ඩේ තෝරා ගත්තේය. ක්‍රිස්තියානි ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදීන් කම්කරු පක්ෂයක් වන අතර දක්ෂිණාංශිකයින් සමඟ පොදු හේතුවක් ඇති කර ගත නොහැකි බව යන පදනම මත ඇලෙන්ඩේට විරුද්ධ වීමට ඇලෙසැන්ඩ්‍රි සමඟ සන්ධානයක් ඇති කර ගැනීම ෆ්‍රේ ප්‍රතික්ෂේප කළේය.<ref>{{Cite book |last=Mares |first=David |url=https://books.google.com/books?id=0Y3EWkKZsYcC&pg=PA145 |title=The United States and Chile: Coming in from the Cold |author2=Francisco Rojas Aravena |publisher=Routledge |year=2001 |isbn=978-0-415-93125-0 |page=145 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020509/https://books.google.com/books?id=0Y3EWkKZsYcC&pg=PA145 |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref><ref>{{cite book |last=Trento |first=Joseph J. |url=https://books.google.com/books?id=3uPBM7z_62gC&pg=PA560 |title=The Secret History of the CIA |publisher=Carroll & Graf Publishers |year=2005 |isbn=978-0-7867-1500-8 |page=560 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150319065032/http://books.google.com/books?id=3uPBM7z_62gC&pg=PA560 |archive-date=19 March 2015 |url-status=dead}}</ref> An [[:en:Economic_depression|economic depression]] that began in 1972 was exacerbated by [[:en:Capital_flight|capital flight]], plummeting private investment, and withdrawal of bank deposits in response to Allende's socialist program. Production fell and unemployment rose. Allende adopted measures including price freezes, wage increases, and tax reforms, to increase consumer spending and redistribute income downward. Joint public-private [[:en:Public_works|public works]] projects helped reduce unemployment.<ref name="De Vylder">{{cite book |last=De Vylder |first=Stefan |title=Allende's Chile: The Political Economy of the Rise and Fall of the Unidad Popular |date=5 March 2009 |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-10757-0}}</ref>{{Page needed|date=September 2010}} Much of the banking sector was [[:en:Nationalization|nationalized]]. Many enterprises within the [[:en:Copper#Production|copper]], coal, iron, [[:en:Caliche_(mineral)#Chilean_caliche|nitrate]], and steel industries were [[:en:Nationalization#Expropriation|expropriated]], nationalized, or subjected to state intervention. Industrial output increased sharply and unemployment fell during the Allende administration's first year. 1972 දී ආරම්භ වූ ආර්ථික අවපාතයක්, ඇලෙන්ඩේගේ සමාජවාදී වැඩසටහනට ප්‍රතිචාර වශයෙන් ප්‍රාග්ධනය ඉවත් කිරීම, පෞද්ගලික ආයෝජන පහත වැටීම සහ බැංකු තැන්පතු ඉවත් කර ගැනීම මගින් උග්‍ර විය. නිෂ්පාදනය පහත වැටුණු අතර විරැකියාව ඉහළ ගියේය. පාරිභෝගික වියදම් වැඩි කිරීමට සහ ආදායම පහළට බෙදා හැරීම සඳහා ඇලෙන්ඩේ මිල කැටි කිරීම්, වැටුප් වැඩිවීම් සහ බදු ප්‍රතිසංස්කරණ ඇතුළු පියවර අනුගමනය කළේය.<ref>{{cite book |author=Lois Hecht Oppenheim |url=https://books.google.com/books?id=99ZLX52z_noC&pg=PA52 |title=Politics in Chile: Socialism, Authoritarianism, and Market Democracy |publisher=Westview Press |year=2007 |isbn=978-0-7867-3426-9 |page=52 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020433/https://books.google.com/books?id=99ZLX52z_noC&pg=PA52#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> ඒකාබද්ධ රාජ්‍ය-පෞද්ගලික පොදු වැඩ ව්‍යාපෘති විරැකියාව අඩු කිරීමට උපකාරී විය.<ref name="De Vylder" /> බැංකු අංශයේ බොහෝ ප්‍රදේශ ජනසතු කරන ලදී. තඹ, ගල් අඟුරු, යකඩ, නයිට්‍රේට් සහ වානේ කර්මාන්ත තුළ බොහෝ ව්‍යවසායන් අත්පත් කර ගැනීම, ජනසතු කිරීම හෝ රාජ්‍ය මැදිහත්වීමට ලක් කිරීම. ඇලෙන්ඩේ පරිපාලනයේ පළමු වසර තුළ කාර්මික නිෂ්පාදනය තියුනු ලෙස වැඩි වූ අතර විරැකියාව පහත වැටුණි.<ref name="De Vylder" /> ඇලෙන්ඩේගේ වැඩසටහනට කම්කරුවන්ගේ අවශ්‍යතා ප්‍රවර්ධනය කිරීම,<ref name="De Vylder" /><ref>{{cite web |title=Allende wins the elections: first coup attempt |url=http://grace.evergreen.edu/~arunc/texts/chile/torre/Allende.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20080107150857/http://grace.evergreen.edu/~arunc/texts/chile/torre/Allende.html |archive-date=7 January 2008 |access-date=17 December 2009 |publisher=Grace.evergreen.edu}}</ref> අධිකරණ පද්ධතිය "සමාජවාදී නීත්‍යානුකූලභාවය" සමඟ ප්‍රතිස්ථාපනය කිරීම,<ref name="friedman368">{{cite book |last=Friedman |first=Norman |url=https://books.google.com/books?id=0CIXLdxhQMAC&pg=PA367 |title=The Fifty-Year War: Conflict and Strategy in the Cold War |date=1 March 2007 |publisher=Naval Institute Press |isbn=978-1-59114-287-4 |pages=367–368 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020229/https://books.google.com/books?id=0CIXLdxhQMAC&pg=PA367 |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> බැංකු ජනසතු කිරීම සහ අනෙක් අය බංකොලොත්භාවයට බල කිරීම,<ref name="friedman368" /> සහ MIR ලෙස හැඳින්වෙන "ජනප්‍රිය මිලීෂියා" ශක්තිමත් කිරීම ඇතුළත් විය.<ref name="friedman368" /> හිටපු ජනාධිපති ෆ්‍රෙයි යටතේ ආරම්භ කරන ලද පොපියුලර් යුනිටි වේදිකාව, ව්‍යවස්ථා සංශෝධනයක් ආකාරයෙන් චිලියේ ප්‍රධාන තඹ පතල් ජනසතු කිරීම සඳහා ද ඉල්ලා සිටියේය. මෙම පියවර කොංග්‍රසය විසින් ඒකමතිකව සම්මත කරන ලදී. එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස,<ref>{{cite book |last=Qureshi |first=Lubna Z. |url=https://books.google.com/books?id=alISgQdNY4kC&pg=PA86 |title=Nixon, Kissinger, and Allende: U.S. Involvement in the 1973 Coup in Chile |publisher=Lexington Books |year=2009 |isbn=978-0-7391-2655-4 |pages=86–97 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020042/https://books.google.com/books?id=alISgQdNY4kC&pg=PA86#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> රිචඩ් නික්සන් පරිපාලනය ඇලෙන්ඩේගේ රජය ඉක්මනින් අස්ථාවර කිරීම සඳහා චිලීයේ රහස් ක්‍රියාකාරීන් සංවිධානය කර ඇතුළත් කළේය.<ref>{{cite web |title=Report on CIA Chilean Task Force activities |url=http://www.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB8/ch01-01.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20100211203442/http://www.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB8/ch01-01.htm |archive-date=11 February 2010 |access-date=11 March 2010 |work=Chile and the United States: Declassified Documents relating to the Military Coup, 1970–1976 |publisher=The National Security Archive: Electronic Briefing Books (George Washington University)}}</ref> ඊට අමතරව, එක්සත් ජනපද මූල්‍ය පීඩනය චිලීට ජාත්‍යන්තර ආර්ථික ණය සීමා කළේය.<ref name="fas.org">{{cite web |title=Covert Action In Chile 1963–1973, Staff Report Of The Select Committee To Study Governmental Operations With Respect To Intelligence Activities |url=https://fas.org/irp/ops/policy/church-chile.htm |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20091003144646/http://www.fas.org/irp/ops/policy/church-chile.htm |archive-date=3 October 2009 |access-date=17 December 2009 |publisher=Federation of American Scientists}}</ref> ඇලෙන්ඩේගේ රාජ්‍ය වියදම්, ප්‍රධාන වශයෙන් මුදල් මුද්‍රණය කිරීම හරහා මූල්‍යකරණය කිරීම සහ වාණිජ බැංකු විසින් ලබා දුන් දුර්වල ණය ශ්‍රේණිගත කිරීම් මගින් ආර්ථික ගැටලු තවත් උග්‍ර විය.<ref>{{Cite news|url=http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,879153,00.html|title=Tightening the Belt|date=7 August 1972|magazine=[[Time (magazine)|Time]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20101022175928/http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,879153,00.html|archive-date=22 October 2010|url-status=dead}}</ref> ඒ සමඟම, විපක්ෂ මාධ්‍ය, දේශපාලනඥයින්, ව්‍යාපාරික සංසද සහ අනෙකුත් සංවිධාන දේශීය දේශපාලන හා ආර්ථික අස්ථාවර කිරීමේ ව්‍යාපාරයක් වේගවත් කිරීමට උපකාරී වූ අතර, ඉන් සමහරක් එක්සත් ජනපදයේ සහාය ලැබීය.<ref name="fas.org" /><ref>{{cite web |title=Equipo Nizkor – CIA Activities in Chile – September 18, 2000 |url=http://www.derechos.org/nizkor/chile/doc/hinchey.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20080513083911/http://www.derechos.org/nizkor/chile/doc/hinchey.html |archive-date=13 May 2008 |access-date=17 December 2009 |publisher=Derechos.org}}</ref> 1973 මුල් භාගය වන විට, උද්ධමනය පාලනයෙන් තොර විය. 1973 මැයි 26 වන දින, ඇලෙන්ඩේගේ රජයට විරුද්ධ වූ චිලීයේ ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණය, ඇලෙන්ඩේ ජාතියේ නීත්‍යානුකූලභාවය කඩාකප්පල් කිරීම ඒකමතිකව හෙළා දුටුවේය. චිලී ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව යටතේ නීති විරෝධී වුවද, අධිකරණය ඉක්මනින් බලය අල්ලා ගැනීමට පිනෝචේට සහාය දුන් අතර එය ශක්තිමත් කළේය.<ref name="friedman368" /><ref>{{cite web |title=Transition to Democracy in Latin America: The Role of the judiciary |url=http://www.law.yale.edu/documents/pdf/rightdegree_independence(5).pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130819213445/http://www.law.yale.edu/documents/pdf/rightdegree_independence%285%29.pdf |archive-date=19 August 2013 |publisher=Yale University}}</ref> පිනොචේ යුගය (1973–1990) ඔගස්ටෝ පිනෝචෙට් 21 වන සියවස ==== පිනොචේ යුගය (1973–1990) ==== [[File:Golpe_de_Estado_1973.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Golpe_de_Estado_1973.jpg|වම|thumb|1973 චිලී කුමන්ත්‍රණය අතරතුර ලා මොනේඩා ජනාධිපති මන්දිරයට බෝම්බ හෙලන ප්‍රහාරක ජෙට් යානා]] On 11 September 1973, a [[:en:Chilean_coup_of_1973|military coup]] overthrew Allende, who apparently committed suicide as the armed forces bombarded the [[:en:La_Moneda_Palace|presidential palace]]The degree to which [[:en:U.S._intervention_in_Chile#1973_coup|the United States was involved in the coup]] remains debated; after Allende was overthrown, U.S. Secretary of State [[:en:Henry_Kissinger|Henry Kissinger]] told [[:en:President_of_the_United_States|U.S. president]] [[:en:Richard_Nixon|Richard Nixon]] that the United States had "helped" the coup indirectly. Historian Sebastián Hurtado contends there is no documentary evidence to support that the U.S. government was actively involved in the coordination and execution the coup; however, upon Allende's election in 1970, Kissinger had stated "I don't see why we need to stand by and watch a country go Communist due to the irresponsibility of its own people" while Nixon had expressed that the Allende government should not be consolidated and acted decisively to destabilize his government. A military junta, led by General [[:en:Augusto_Pinochet|Augusto Pinochet]], took control of the country. His regime was marked by widespread [[:en:Human_rights_violations_in_Pinochet's_Chile|human rights violations]]. Chile initiated and actively participated in [[:en:Operation_Condor|Operation Condor]], a U.S.-backed campaign to suppress leftists and their sympathizes. In October 1973, at least 72 people were murdered by the [[:en:Caravan_of_Death|Caravan of Death]]. According to the [[:en:Rettig_Report|Rettig Report]] and [[:en:Valech_Commission|Valech Commission]], during the Pinochet regime's 15-year rule, at least 2,115 were killed, and at least 27,265<ref name="sintesis">{{cite web |title=Sintesis Ok |url=http://www.comisionprisionpoliticaytortura.cl/filesapp/Sintesis.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20070727031254/http://www.comisionprisionpoliticaytortura.cl/filesapp/Sintesis.pdf |archive-date=27 July 2007 |access-date=17 December 2009}}</ref> were tortured (including 88 children younger than 12 years old); many were detained, tortured, and executed at the national stadium. In 2011, Chile recognized an additional 9,800 victims, bringing the total number killed, tortured or imprisoned for political reasons to 40,018. Among the victims was internationally known poet-singer [[:en:Víctor_Jara|Víctor Jara]]. 1973 සැප්තැම්බර් 11 වන දින හමුදා කුමන්ත්‍රණයකින් ඇලෙන්ඩේ බලයෙන් පහ කරන ලද අතර, සන්නද්ධ හමුදා ජනාධිපති මන්දිරයට බෝම්බ හෙලීමේදී ඔහු සියදිවි නසා ගත් බව පෙනේ.<ref>{{Cite book |last=Soto |first=Óscar |title=El último día de Salvador Allende |publisher=Aguilar |year=1999 |isbn=978-956-239-084-2}}{{page needed|date=July 2013}}</ref><ref>{{Cite book |last=Ahumada |first=Eugeno |title=Chile: La memoria prohibida}}{{page needed|date=July 2013}}</ref> එක්සත් ජනපදය කුමන්ත්‍රණයට සම්බන්ධ වූ ප්‍රමාණය තවමත් විවාදයට භාජනය වී ඇත; ඇලෙන්ඩේ බලයෙන් පහ කිරීමෙන් පසුව, එක්සත් ජනපද රාජ්‍ය ලේකම් හෙන්රි කිසිංගර් එක්සත් ජනපද ජනාධිපති රිචඩ් නික්සන්ට පැවසුවේ එක්සත් ජනපදය කුමන්ත්‍රණයට වක්‍රව "උදව්" කළ බවයි.<ref>{{cite web |date=16 September 2013 |title=Kissinger and Chile: the Declassified Record |url=http://www2.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB437/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20130917045957/http://www2.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB437/ |archive-date=17 September 2013 |access-date=16 September 2013 |publisher=The National Security Archive}}</ref> ඉතිහාසඥ සෙබස්තියන් හර්ටාඩෝ තර්ක කරන්නේ එක්සත් ජනපද රජය කුමන්ත්‍රණය සම්බන්ධීකරණය හා ක්‍රියාත්මක කිරීම සඳහා ක්‍රියාකාරීව සම්බන්ධ වූ බවට සහාය දැක්වීමට කිසිදු ලේඛනමය සාක්ෂියක් නොමැති බවයි; කෙසේ වෙතත්, 1970 දී ඇලෙන්ඩේ තේරී පත්වීමේදී, කිසිංගර් ප්‍රකාශ කර තිබුණේ "තමන්ගේම ජනතාවගේ වගකීම් විරහිතභාවය නිසා රටක් කොමියුනිස්ට් වීම බලා සිටීමට අපට අවශ්‍ය ඇයි කියා මට නොපෙනේ" යනුවෙනි,<ref name="k745">{{cite web |last=Lewis |first=Anthony |date=1975-02-27 |title=The Kissinger Doctrine |url=https://www.nytimes.com/1975/02/27/archives/the-kissinger-doctrine.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220912084418/https://www.nytimes.com/1975/02/27/archives/the-kissinger-doctrine.html |archive-date=12 September 2022 |access-date=2024-05-08 |website=The New York Times}}</ref><ref name="Hurtado">{{cite web |author1=Juan Paulo Iglesias |date=25 August 2023 |title=Sebastián Hurtado, historiador: "Estados Unidos no tuvo participación directa en el Golpe, pero sí quería que Allende cayera" |url=https://www.latercera.com/la-tercera-sabado/noticia/sebastian-hurtado-historiador-estados-unidos-no-tuvo-participacion-directa-en-el-golpe-pero-si-queria-que-allende-cayera/3UXITS4IUNB3RPPB57ILMYDO64/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240912221446/https://www.latercera.com/la-tercera-sabado/noticia/sebastian-hurtado-historiador-estados-unidos-no-tuvo-participacion-directa-en-el-golpe-pero-si-queria-que-allende-cayera/3UXITS4IUNB3RPPB57ILMYDO64/ |archive-date=12 September 2024 |access-date=12 January 2025 |publisher=La Tercera |language=es}}</ref> නික්සන් ප්‍රකාශ කර තිබුණේ ඇලෙන්ඩේ රජය ඒකාබද්ධ නොකළ යුතු බවත් ඔහුගේ රජය අස්ථාවර කිරීමට තීරණාත්මකව ක්‍රියා කළ යුතු බවත්ය.<ref name="Hurtado" /><ref>{{cite journal|last1=Hurtado|first1=Sebastián|date=10 October 2016|title=Chile y Estados Unidos, 1964-1973. Una nueva mirada|journal=Nuevo Mundo Mundos Nuevos|language=es|doi=10.4000/nuevomundo.69698|doi-access=free}}</ref> ජෙනරාල් ඔගස්ටෝ පිනෝචෙට්ගේ නායකත්වයෙන් යුත් හමුදා ජුන්ටාවක් රට පාලනය කළේය. ඔහුගේ පාලනය පුළුල් මානව හිමිකම් උල්ලංඝනයන්ගෙන් සලකුණු විය. චිලී රාජ්‍යය වාමාංශිකයන් සහ ඔවුන්ගේ හිතවතුන් මර්දනය කිරීම සඳහා එක්සත් ජනපදයේ පිටුබලය ලත් මෙහෙයුමක් වන ඔපරේෂන් කොන්ඩෝර් ආරම්භ කර ක්‍රියාකාරීව සහභාගී විය.<ref>{{cite web |last1=Dinges |first1=John |title=Operation Condor |url=http://www.latinamericanstudies.org/chile/operation-condor.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20180722031734/http://www.latinamericanstudies.org/chile/operation-condor.htm |archive-date=22 July 2018 |access-date=6 July 2018 |website=latinamericanstudies.org |publisher=Columbia University}}</ref> 1973 ඔක්තෝම්බර් මාසයේදී, කැරවාන් ඔෆ් ඩෙත් විසින් අවම වශයෙන් පුද්ගලයින් 72 දෙනෙකු ඝාතනය කරන ලදී.<ref>{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/850932.stm|title=Flashback: Caravan of Death|date=25 July 2000|work=BBC|access-date=11 March 2008|archive-url=https://web.archive.org/web/20080226211503/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/850932.stm|archive-date=26 February 2008|url-status=live}}</ref> රෙටිග් වාර්තාව සහ වැලෙක් කොමිසමට අනුව, පිනොචෙට් පාලන සමයේ වසර 15 ක පාලන සමයේදී අවම වශයෙන් 2,115 ක් ඝාතනය කරන ලද අතර,<ref>{{cite web |author=Ministerio del Interior |date=3 August 1999 |title=Ministerio del Interior, Programa de Derechos Humanos – ddhh_rettig |url=http://www.ddhh.gov.cl/ddhh_rettig.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20091223174254/http://www.ddhh.gov.cl/ddhh_rettig.html |archive-date=23 December 2009 |access-date=17 December 2009 |publisher=Ddhh.gov.cl}}</ref> අවම වශයෙන් 27,265 ක්<ref name="sintesis" /> වධ හිංසාවලට ලක් කරන ලදී (වයස අවුරුදු 12 ට අඩු ළමුන් 88 ක් ඇතුළුව);<ref name="sintesis" /> බොහෝ දෙනෙකු රඳවා තබා ගැනීම, වධහිංසා පැමිණවීම සහ ජාතික ක්‍රීඩාංගනයේදී මරණ දඬුවම නියම කරන ලදී. 2011 දී, චිලී රාජ්‍යය තවත් වින්දිතයින් 9,800 ක් හඳුනා ගත් අතර, දේශපාලන හේතූන් මත මරා දැමූ, වධහිංසා පමුණුවන ලද හෝ සිරගත කරන ලද මුළු සංඛ්‍යාව 40,018 දක්වා ගෙන ආවේය.<ref>Eva Vergara (18 August 2015). [https://www.huffingtonpost.com/2011/08/18/chile-recognizes-9800-more-pinochet-victims_n_930754.html Chile Recognizes 9,800 More Pinochet Victims] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20151231220056/http://www.huffingtonpost.com/2011/08/18/chile-recognizes-9800-more-pinochet-victims_n_930754.html|date=31 December 2015}}. ''The Associated Press'' via ''The Huffington Post.'' Retrieved 25 August 2015.</ref> වින්දිතයින් අතර ජාත්‍යන්තරව ප්‍රසිද්ධ කවියෙකු-ගායකයෙකු වන වික්ටර් ජාරා ද විය.[[File:Augusto_Pinochet_foto_oficial_coloreada.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Augusto_Pinochet_foto_oficial_coloreada.jpg|thumb|ඔගස්ටෝ පිනෝචෙට්]] 1980 සැප්තැම්බර් 11 වන දින මතභේදාත්මක ජනමත විචාරණයක් මගින් නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවක් අනුමත කරන ලද අතර, ජෙනරාල් පිනොචෙට් වසර අටක කාලයක් සඳහා ජනරජයේ ජනාධිපති බවට පත්විය. පිනෝචෙට් රටේ පාලනය ලබා ගැනීමෙන් පසු, කැපවූ චිලී විප්ලවවාදීන් සිය ගණනක් නිකරගුවාවේ සැන්ඩිනිස්ටා හමුදාවට, ආර්ජන්ටිනාවේ ගරිල්ලා හමුදාවන්ට හෝ කියුබාවේ, නැගෙනහිර යුරෝපයේ සහ උතුරු අප්‍රිකාවේ පුහුණු කඳවුරුවලට සම්බන්ධ වූහ.<ref>{{cite book |author1=Pamela Constable |author-link=Pamela Constable |url=https://archive.org/details/nationofenemiesc00cons |title=A Nation of Enemies: Chile Under Pinochet |author2=Arturo Valenzuela |author2-link=Arturo Valenzuela |publisher=W W Norton & Company Incorporated |year=1993 |isbn=978-0-393-30985-0 |page=150}}</ref> 1980 ගණන්වල අගභාගයේදී, 1982 ආර්ථික බිඳවැටීම<ref>{{cite book |last1=Klein |first1=Naomi |author-link=Naomi Klein |url=https://books.google.com/books?id=PwHUAq5LPOQC&pg=PA85 |title=The Shock Doctrine: The Rise of Disaster Capitalism |date=1 April 2010 |publisher=Henry Holt and Company (2007) |isbn=978-1-4299-1948-7 |page=85 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020106/https://books.google.com/books?id=PwHUAq5LPOQC&pg=PA85#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> සහ 1983-88 දී ඇති වූ මහජන සිවිල් ප්‍රතිරෝධය වැනි සිදුවීම්වල ප්‍රතිඵලයක් ලෙස, රජය ක්‍රමයෙන් එකලස් කිරීමේ, කතා කිරීමේ සහ සංගමයේ වැඩි නිදහසක් ලබා දුන්නේය. වෘත්තීය සමිති සහ දේශපාලන ක්‍රියාකාරකම් ඇතුළත් කිරීමට.<ref>{{cite book |last=Huneeus |first=Carlos |author-link=Carlos Huneeus |title=Civil Resistance and Power Politics:The Experience of Non-violent Action from Gandhi to the Present |date=3 September 2009 |publisher=Oxford University Press |isbn=978-0-19-161917-5 |editor1=Adam Roberts |pages=197–212 |chapter=Political Mass Mobilization against Authoritarian Rule: Pinochet's Chile, 1983–88 |access-date=14 July 2013 |editor2=Timothy Garton Ash |chapter-url=https://books.google.com/books?id=zD_S8Y2WbRsC&pg=PT168 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020252/https://books.google.com/books?id=zD_S8Y2WbRsC&pg=PT168#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> හර්නාන් බුචි මුදල් අමාත්‍යවරයා ලෙස කටයුතු කිරීමත් සමඟ රජය වෙළඳපොළ නැඹුරු ප්‍රතිසංස්කරණ දියත් කළේය. චිලී නිදහස් වෙළඳපොල ආර්ථිකයක් කරා ගමන් කළ අතර එමඟින් දේශීය හා විදේශීය පෞද්ගලික ආයෝජනවල වැඩිවීමක් දක්නට ලැබුණි, නමුත් තඹ කර්මාන්තය සහ අනෙකුත් වැදගත් ඛනිජ සම්පත් තරඟකාරිත්වයට විවෘත නොවීය. 1988 ඔක්තෝබර් 5 වන දින පැවති ජනමත විචාරණයකදී, පිනෝචෙට්ට ජනාධිපති ධුරයේ දෙවන වසර අටක ධුර කාලයක් (44% ට එරෙහිව 56%) අහිමි විය. 1989 දෙසැම්බර් 14 වන දින චිලී ජාතිකයන් නව ජනාධිපතිවරයෙකු සහ ද්වි මණ්ඩල සම්මේලනයක සාමාජිකයින්ගෙන් බහුතරයක් තෝරා පත් කර ගත්හ. Concertación නමින් හැඳින්වෙන දේශපාලන පක්ෂ 17 ක සන්ධානයක අපේක්ෂකයෙකු වූ ක්‍රිස්තියානි ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී පැට්‍රිෂියෝ අයිල්වින්, ඡන්දවලින් නිරපේක්ෂ බහුතර (55%) ලබා ගත්තේය.<ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/1989/12/16/world/man-in-the-news-patricio-aylwin-a-moderate-leads-chile.html|title=Man in the News: Patricio Aylwin; A Moderate Leads Chile|last=Christian|first=Shirley|date=16 December 1989|work=The New York Times|access-date=28 July 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180729012944/https://www.nytimes.com/1989/12/16/world/man-in-the-news-patricio-aylwin-a-moderate-leads-chile.html|archive-date=29 July 2018|url-status=live}}</ref> ජනාධිපති අයිල්වින් 1990 සිට 1994 දක්වා සේවය කළ අතර එය සංක්‍රාන්ති කාලයක් ලෙස සැලකේ. === 21 වන සියවස === [[File:Izamiento_de_la_Gran_Bandera_Nacional_-_Presidentes_de_Chile.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Izamiento_de_la_Gran_Bandera_Nacional_-_Presidentes_de_Chile.jpg|වම|thumb|චිලී රාජ්‍යයේ ද්විශත සංවත්සරය සමරමින්, එහි ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයට සංක්‍රමණය වීමෙන් පසු (1990–2022) චිලී රාජ්‍යයේ පළමු ජනාධිපතිවරුන් පස් දෙනා]] In December 1993, Christian Democrat [[:en:Eduardo_Frei_Ruiz-Tagle|Eduardo Frei Ruiz-Tagle]], the son of previous president Eduardo Frei Montalva, led the Concertación coalition to victory with an absolute majority of votes (58%).<ref>{{cite encyclopedia |title=Chile elects new leader Late president's son wins big |encyclopedia=Encyclopedia.com |url=http://www.encyclopedia.com/doc/1P2-8257609.html |access-date=14 July 2013 |date=12 December 1993 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080526090105/http://www.encyclopedia.com/doc/1P2-8257609.html |archive-date=26 May 2008}}</ref> Frei Ruiz-Tagle was succeeded in 2000 by Socialist [[:en:Ricardo_Lagos|Ricardo Lagos]], who won the presidency in an unprecedented [[:en:1999–2000_Chilean_presidential_election|runoff election]] against [[:en:Joaquín_Lavín|Joaquín Lavín]] of the rightist [[:en:Alliance_for_Chile|Alliance for Chile]].<ref>{{Cite news|url=http://archives.cnn.com/2000/WORLD/americas/01/17/chile.elex.01/|title=Moderate socialist Lagos wins Chilean presidential election|date=16 January 2000|work=CNN|archive-url=https://web.archive.org/web/20080506162601/http://archives.cnn.com/2000/WORLD/americas/01/17/chile.elex.01/|archive-date=6 May 2008|url-status=dead}}</ref> In January 2006, Chileans elected their first female president, [[:en:Michelle_Bachelet_Jeria|Michelle Bachelet Jeria]], of the Socialist Party, defeating [[:en:Sebastián_Piñera|Sebastián Piñera]], of the [[:en:National_Renewal_(Chile)|National Renewal]] party, extending the ''Concertación'' governance for another four years.<ref>{{cite web |date=12 January 2006 |title=Chile elects first woman president |url=https://www.nbcnews.com/id/wbna10819903 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20131109023348/http://www.nbcnews.com/id/10819903/ |archive-date=9 November 2013 |access-date=10 November 2019 |work=NBC News}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2006/03/11/AR2006031101381.html|title=Bachelet Sworn in As Chile's President|last=Reel|first=Monte|date=12 March 2006|newspaper=The Washington Post|access-date=22 August 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170701225835/http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2006/03/11/AR2006031101381.html|archive-date=1 July 2017|url-status=live}}</ref> In January 2010, Chileans [[:en:2009–10_Chilean_presidential_election|elected]] [[:en:Sebastián_Piñera|Sebastián Piñera]] as the first rightist President in 20 years, defeating former President [[:en:Eduardo_Frei_Ruiz-Tagle|Eduardo Frei Ruiz-Tagle]] of the ''Concertación'', for a four-year term succeeding Bachelet. Due to term limits, [[:en:Sebastián_Piñera|Sebastián Piñera]] did not stand for re-election in 2013, and his term expired in March 2014 resulting in [[:en:Michelle_Bachelet|Michelle Bachelet]] returning to office.<ref>{{cite web |date=11 March 2014 |title=Michelle Bachelet sworn in as Chile's president |url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-26528923 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140312035407/http://www.bbc.com/news/world-latin-america-26528923 |archive-date=12 March 2014 |access-date=12 August 2021 |work=BBC News}}</ref> Sebastián Piñera succeeded Bachelet again in 2018 as the [[:en:President_of_Chile|President of Chile]] after winning the December 2017 presidential [[:en:2017_Chilean_general_election|election]].<ref>{{cite web |date=18 December 2017 |title=Chile election: Conservative Piñera elected president |url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-42388019 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20171218103345/http://www.bbc.com/news/world-latin-america-42388019 |archive-date=18 December 2017 |access-date=12 August 2021 |work=BBC News}}</ref><ref>{{cite web |date=11 March 2018 |title=Pinera, a conservative billionaire, is sworn in as president of Chile |url=https://www.yahoo.com/news/pinera-conservative-billionaire-sworn-president-chile-183054108.html?guccounter=1&guce_referrer=aHR0cHM6Ly93d3cuZ29vZ2xlLmNvbS8&guce_referrer_sig=AQAAAC6_pBevRC0GpV00u6W8P1NWhHqxCXKFRdRMnzk5fsa |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210801211945/https://www.yahoo.com/news/pinera-conservative-billionaire-sworn-president-chile-183054108.html?guccounter=1&guce_referrer=aHR0cHM6Ly93d3cuZ29vZ2xlLmNvbS8&guce_referrer_sig=AQAAAC6_pBevRC0GpV00u6W8P1NWhHqxCXKFRdRMnzk5fsa |archive-date=1 August 2021 |access-date=12 August 2021 |work=Yahoo! News |agency=Agence France Presse}}</ref> 1993 දෙසැම්බරයේදී, පෙර ජනාධිපති එඩ්වාඩෝ ෆ්‍රෙයි මොන්ටල්වාගේ පුත් ක්‍රිස්තියානි ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී එඩ්වාඩෝ ෆ්‍රෙයි රුයිස්-ටැග්ල්, බහුතර ඡන්ද සංඛ්‍යාවක් (58%) ලබා ගනිමින් කොන්සර්ටේෂන් සන්ධානය ජයග්‍රහණය කරා මෙහෙයවීය. [47] 2000 දී ෆ්‍රෙයි රුයිස්-ටැග්ල් වෙනුවට සමාජවාදී රිකාඩෝ ලාගෝස් පත් වූ අතර, චිලී සඳහා දක්ෂිණාංශික සන්ධානයේ ජෝකින් ලැවින්ට එරෙහිව පෙර නොවූ විරූ දෙවන වටයේ මැතිවරණයකින් ජනාධිපති ධුරය දිනා ගත්තාය. [48] 2006 ජනවාරි මාසයේදී, චිලී ජාතිකයන් සමාජවාදී පක්ෂයේ ඔවුන්ගේ පළමු කාන්තා ජනාධිපති මිෂෙල් බැචලට් ජෙරියා තෝරා පත් කර ගත් අතර, ජාතික අලුත් කිරීමේ පක්ෂයේ සෙබස්තියන් පිනෙරා පරාජය කරමින්, කොන්සර්ටේෂන් පාලනය තවත් වසර හතරක් දීර්ඝ කළහ. [49][50] 2010 ජනවාරි මාසයේදී, චිලී ජාතිකයන් වසර 20 කට පසු පළමු දක්ෂිණාංශික ජනාධිපති ලෙස සෙබස්තියන් පිනෙරා තේරී පත් වූ අතර, බැචලෙට්ගෙන් පසු වසර හතරක කාලයක් සඳහා කොන්සර්ටේෂන් හි හිටපු ජනාධිපති එඩ්වාඩෝ ෆ්‍රෙයි රුයිස්-ටැග්ල් පරාජය කළහ. ධුර කාලය සීමා වීම හේතුවෙන්, සෙබස්තියන් පිනේරා 2013 දී නැවත මැතිවරණයට ඉදිරිපත් නොවූ අතර, ඔහුගේ ධුර කාලය 2014 මාර්තු මාසයේදී අවසන් වූ අතර, එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස මිෂෙල් බැචලට් නැවත ධුරයට පත්විය. [51] 2017 දෙසැම්බර් ජනාධිපතිවරණය ජයග්‍රහණය කිරීමෙන් පසු සෙබස්තියන් පිනේරා 2018 දී බැචලට්ගෙන් පසු නැවතත් චිලී ජනාධිපති ධුරයට පත්විය. [52][53] On 27 February 2010, Chile was struck by an 8.8 {{M|w|link=y}} [[:en:2010_Chile_earthquake|earthquake]], the fifth largest ever recorded at the time. More than 500 people died (most from the ensuing [[:en:Tsunami|tsunami]]) and over a million people lost their homes. The earthquake was also followed by multiple aftershocks.<ref>{{cite web |title=US ready to help Chile: Obama |url=http://www.australia-times.com.au/world/article.php?id=501 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110427081917/http://www.australia-times.com.au/world/article.php?id=501 |archive-date=27 April 2011 |access-date=3 March 2010 |work=The Australia Times}}</ref> Initial damage estimates were in the range of US$15–30 billion, around 10% to 15% of Chile's real gross domestic product.<ref>[http://www.contractmagazine.com/contract/content_display/design/news/e3i128fcc3d3e64156a013dfae605b73a5b More Quakes Shake Chile's Infrastructure], Adam Figman, ''Contract'', 1 March 2010 {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141114030306/http://www.contractmagazine.com/contract/content_display/design/news/e3i128fcc3d3e64156a013dfae605b73a5b|date=14 November 2014}}</ref> Chile achieved global recognition for the successful [[:en:2010_Copiapó_mining_accident|rescue of 33 trapped miners]] in 2010. On 5 August 2010, the access tunnel collapsed at the San José copper and gold mine in the [[:en:Atacama_Desert|Atacama Desert]] near [[:en:Copiapó|Copiapó]] in northern Chile, trapping 33 men {{convert|700|m|sp=us}} below ground. A rescue effort organized by the Chilean government located the miners 17 days later. All 33 men were brought to the surface two months later on 13 October 2010 over a period of almost 24 hours, an effort that was carried on live television around the world.<ref name="usstatedep">{{cite web |date=16 December 2011 |title=Background Note: Chile |url=https://2009-2017.state.gov/r/pa/ei/bgn/1981.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170121153101/https://2009-2017.state.gov/r/pa/ei/bgn/1981.htm |archive-date=21 January 2017 |access-date=19 March 2012 |work=[[Bureau of Western Hemisphere Affairs]], [[United States Department of State]]}}</ref> 2010 පෙබරවාරි 27 වන දින, චිලී රාජ්‍යය මෙගාවොට් 8.8 ක භූමිකම්පාවකට ගොදුරු වූ අතර එය එවකට වාර්තා වූ පස්වන විශාලතම භූමිකම්පාවයි. 500 කට වැඩි පිරිසක් මිය ගියහ (ඉන් පසුව ඇති වූ සුනාමියෙන් වැඩි දෙනෙක්) සහ මිලියනයකට අධික පිරිසකට නිවාස අහිමි විය. භූමිකම්පාවෙන් පසුව බහුවිධ පසුකම්පන ද ඇති විය.[54] මූලික හානි ඇස්තමේන්තු ඇමරිකානු ඩොලර් බිලියන 15-30 අතර වූ අතර එය චිලියේ සැබෑ දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 10% සිට 15% දක්වා විය.[55] 2010 දී සිරවී සිටි පතල් කම්කරුවන් 33 දෙනෙකු සාර්ථකව බේරා ගැනීම සඳහා චිලී රාජ්‍යය ගෝලීය පිළිගැනීමක් ලබා ගත්තේය. 2010 අගෝස්තු 5 වන දින, උතුරු චිලියේ කොපියාපෝ අසල ඇටකාමා කාන්තාරයේ සැන් ජෝස් තඹ සහ රන් පතලෙහි ප්‍රවේශ උමඟ කඩා වැටුණු අතර, මීටර් 700 (අඩි 2,300) ක් පොළොවට පහළින් මිනිසුන් 33 දෙනෙකු සිර විය. චිලී රජය විසින් සංවිධානය කරන ලද ගලවා ගැනීමේ උත්සාහයක් දින 17 කට පසුව පතල් කම්කරුවන් සොයා ගන්නා ලදී. මාස දෙකකට පසු 2010 ඔක්තෝබර් 13 වන දින පැය 24 කට ආසන්න කාලයක් තුළ සියලුම පිරිමින් 33 දෙනා මතුපිටට ගෙන එන ලද අතර, එම උත්සාහය ලොව පුරා සජීවී රූපවාහිනිය ඔස්සේ විකාශනය කරන ලදී.[56][[File:Marcha_Mas_Grande_De_Chile_2019_Plaza_Baquedano_Drone.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Marcha_Mas_Grande_De_Chile_2019_Plaza_Baquedano_Drone.jpg|thumb|සන්තියාගෝ හි ප්ලාසා බැකෙඩානෝ දෙසට 2019–2022 චිලී විරෝධතාවල දර්ශනයක්]] From [[:en:2019–20_Chilean_protests|2019 to 2022]], Chile endured a series of nationwide protests in response to a rise in the [[:en:Santiago_Metro|Santiago Metro]]'s subway fare, the increased [[:en:Cost_of_living|cost of living]], [[:en:Privatization|privatization]], and [[:en:Economic_inequality|inequality]].<ref>{{cite web |author=Naomi Larsson |date=26 October 2019 |title=Chile protests: More than one million bring Santiago to a halt |url=https://www.aljazeera.com/news/2019/10/chile-protests-million-bring-santiago-halt-191025223542333.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191026165551/https://www.aljazeera.com/news/2019/10/chile-protests-million-bring-santiago-halt-191025223542333.html |archive-date=26 October 2019 |access-date=19 November 2019 |website=Al Jazeera}}</ref> On 15 November, most of the political parties represented in the National Congress signed an agreement to call a [[:en:2020_Chilean_national_referendum|national referendum]] in April 2020 regarding the creation of a new Constitution, later postponed to October due to the [[:en:COVID-19_pandemic_in_Chile|COVID-19 pandemic]].<ref>{{cite news|url=https://www.aljazeera.com/news/2019/11/month-protests-chile-persist-gov-concessions-191118231609475.html|title=One month on: Protests in Chile persist despite gov't concessions|author=Sandra Cuffe|date=19 November 2019|work=Al Jazeera|access-date=19 November 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20200317120559/https://www.aljazeera.com/news/2019/11/month-protests-chile-persist-gov-concessions-191118231609475.html|archive-date=17 March 2020|url-status=live}}</ref> On 25 October 2020, Chileans voted 78.28 percent in favor of a new constitution, while 21.72 percent rejected the change; voter turnout was 51 percent. An [[:en:2021_Chilean_Constitutional_Convention_election|election]] for the members of the [[:en:Constitutional_Convention_(Chile)|Constitutional Convention]] was held in Chile between 15 and 16 May 2021;<ref name="postpone">{{Cite web |date=6 April 2021 |title=Presidente Piñera promulga reforma que posterga elecciones al 15 y 16 de mayo |url=https://www.elmostrador.cl/noticias/pais/2021/04/06/presidente-pinera-promulga-reforma-que-posterga-elecciones-al-15-y-16-de-mayo/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210505183947/https://www.elmostrador.cl/noticias/pais/2021/04/06/presidente-pinera-promulga-reforma-que-posterga-elecciones-al-15-y-16-de-mayo/ |archive-date=5 May 2021 |access-date=7 April 2021 |website=El Mostrador |language=es}}</ref> the results saw a complete rearrangement of the political system established since the end of [[:en:Military_dictatorship_of_Chile_(1973–1990)|Pinochet's dictatorship]] in 1990, with various independent and leftist candidates performing strongly relative to conventional center-right and center-left parties. 2019 සිට 2022 දක්වා, සන්තියාගෝ මෙට්‍රෝ හි උමං දුම්රිය ගාස්තු වැඩිවීම, ජීවන වියදම වැඩි වීම, පෞද්ගලීකරණය සහ අසමානතාවයට ප්‍රතිචාර වශයෙන් චිලී රටපුරා විරෝධතා මාලාවකට මුහුණ දුන්නේය.[57] නොවැම්බර් 15 වන දින, ජාතික කොංග්‍රසයේ නියෝජනය කරන ලද බොහෝ දේශපාලන පක්ෂ නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවක් නිර්මාණය කිරීම සම්බන්ධයෙන් 2020 අප්‍රේල් මාසයේදී ජාතික ජනමත විචාරණයක් කැඳවීමේ ගිවිසුමකට අත්සන් තැබූ අතර පසුව COVID-19 වසංගතය හේතුවෙන් ඔක්තෝබර් දක්වා කල් දමන ලදී.[58] 2020 ඔක්තෝබර් 25 වන දින, චිලී ජාතිකයන් නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවකට පක්ෂව සියයට 78.28 ක් ඡන්දය දුන් අතර, සියයට 21.72 ක් වෙනස ප්‍රතික්ෂේප කළහ; ඡන්දදායකයින්ගේ ඡන්දය ප්‍රකාශ කිරීමේ ප්‍රතිශතය සියයට 51 කි. 2021 මැයි 15 සහ 16 අතර චිලියේ ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා සම්මුතියේ සාමාජිකයින් සඳහා මැතිවරණයක් පැවැත්විණි;[59] ප්‍රතිඵලවලින් පෙනී ගියේ 1990 දී පිනෝචෙට්ගේ ආඥාදායකත්වය අවසන් වීමෙන් පසු ස්ථාපිත දේශපාලන ක්‍රමයේ සම්පූර්ණ ප්‍රතිසංවිධානයක් දක්නට ලැබුණු අතර, විවිධ ස්වාධීන සහ වාමාංශික අපේක්ෂකයින් සාම්ප්‍රදායික මධ්‍ය-දකුණු සහ මධ්‍ය-වාම පක්ෂවලට සාපේක්ෂව දැඩි ලෙස ක්‍රියා කළහ. 2021 දෙසැම්බර් 19 වන දින, වාමාංශික අපේක්ෂකයෙකු වන 35 හැවිරිදි හිටපු ශිෂ්‍ය විරෝධතා නායක ගේබ්‍රියෙල් බොරික්, චිලියේ ජනාධිපතිවරණය ජයග්‍රහණය කර රටේ ලාබාලතම නායකයා බවට පත්විය.[60] 2022 මාර්තු 11 වන දින, ඉවත්ව යන ජනාධිපති සෙබස්තියන් පිනේරාගෙන් පසු බොරික් ජනාධිපති ලෙස දිවුරුම් දුන්නේය.[61] බොරික්ගේ කැබිනට් මණ්ඩලයේ බහුතරය - 24 න් 14 ක් - කාන්තාවන් වන අතර එය බටහිර අර්ධගෝලයේ පළමු අවස්ථාවයි.[62] 2022 සැප්තැම්බර් 4 වන දින, වාමාංශික ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා සම්මුතිය විසින් ඉදිරිපත් කරන ලද ව්‍යවස්ථාමය ජනමත විචාරණයේදී ඡන්දදායකයින් නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා යෝජනාව ප්‍රතික්ෂේප කළහ.[63] 2023 දෙසැම්බර් 17 වන දින, කොන්සර්වේටිව් ප්‍රමුඛ ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා සභාව විසින් ලියන ලද නව ව්‍යවස්ථාමය ජනමත විචාරණයකදී ඡන්දදායකයින් දෙවන නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා යෝජනාව ප්‍රතික්ෂේප කළහ.[64][65][66] On 19 December 2021, a leftist candidate, the 35-year-old former student protest leader [[:en:Gabriel_Boric|Gabriel Boric]], won Chile's presidential [[:en:2021_Chilean_general_election|election]] to become the country's youngest leader.<ref>{{cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-59715941|title=Leftist Gabriel Boric to become Chile's youngest ever president|date=20 December 2021|work=BBC News|access-date=21 December 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211220000309/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-59715941|archive-date=20 December 2021|url-status=live}}</ref> On 11 March 2022, Boric was sworn in as president to succeed outgoing President Sebastian Piñera.<ref>{{cite news|url=https://www.theguardian.com/world/2022/mar/11/gabriel-boric-chile-president-new-era|title=Gabriel Boric, 36, sworn in as president to herald new era for Chile|date=11 March 2022|work=The Guardian|access-date=15 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220312233147/https://www.theguardian.com/world/2022/mar/11/gabriel-boric-chile-president-new-era|archive-date=12 March 2022|language=en|url-status=live}}</ref> The majority of Boric's Cabinet—14 out of 24—are women, which is a first in the Western Hemisphere.<ref>{{cite news|url=https://www.theguardian.com/world/2022/jan/21/chile-gabriel-boric-cabinet-majority-women|title=Chile's president-elect names progressive, majority-women cabinet|date=21 January 2022|work=The Guardian|access-date=15 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220125135734/https://www.theguardian.com/world/2022/jan/21/chile-gabriel-boric-cabinet-majority-women|archive-date=25 January 2022|language=en|url-status=live}}</ref> On 4 September 2022, voters rejected the new constitution proposal in the [[:en:2022_Chilean_constitutional_referendum|constitutional referendum]], which was put forward by the left-leaning [[:en:Constitutional_Convention_(Chile)|Constitutional Convention]].<ref>{{cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-62792025|title=Chile constitution: Voters overwhelmingly reject radical change|date=5 September 2022|work=BBC News|access-date=14 September 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220905063525/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-62792025|archive-date=5 September 2022|url-status=live}}</ref> On 17 December 2023, voters rejected a second new constitution proposal in a new [[:en:2023_Chilean_constitutional_referendum|constitutional referendum]], written by the conservative-led [[:en:Constitutional_Council_(Chile)|Constitutional Council]].<ref name="reuters.com">{{cite web |last1=Villegas |first1=A. |date=18 December 2023 |title=Chileans reject conservative constitution to replace dictatorship-era text |url=https://www.reuters.com/world/americas/chileans-head-polls-again-replace-dictatorship-era-constitution-2023-12-17/ |access-date=18 December 2023 |website=Reuters}}</ref><ref name=":2">{{Cite web |date=17 December 2023 |title=Chilean voters reject conservative constitution, after defeating leftist charter last year |url=https://apnews.com/article/chile-new-constitution-referendum-f7be231ff564856f6a5e1b0c0ac12c57 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20231218053713/https://apnews.com/article/chile-new-constitution-referendum-f7be231ff564856f6a5e1b0c0ac12c57 |archive-date=18 December 2023 |access-date=18 December 2023 |website=AP News |language=en}}</ref><ref name=":3">{{Cite web |title=Chile rejects second attempt to renew constitution |url=https://www.dw.com/en/chile-rejects-second-attempt-to-renew-constitution/a-67749225 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20231218193156/https://www.dw.com/en/chile-rejects-second-attempt-to-renew-constitution/a-67749225 |archive-date=18 December 2023 |access-date=19 December 2023 |website=dw.com |language=en}}</ref> == යොමු කිරීම් == sywlkvyca6oe5die8n1lra5eypdzoqo 750239 750238 2025-06-23T05:04:16Z BuddhikaW88 37808 /* 20 වන සියවස */ 750239 wikitext text/x-wiki === මුල් ඉතිහාසය === [[File:Momia_cultura_chinchorro_año_3000_AC.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Momia_cultura_chinchorro_a%C3%B1o_3000_AC.jpg|වම|thumb|පැරණිතම චින්චොරෝ මමී, ක්‍රි.පූ. 5050 පමණ සිට පැවත එන්නකි.]] ගල් මෙවලම් සාක්ෂිවලින් පෙනී යන්නේ මිනිසුන් වසර 18,500 කට පෙර මොන්ටේ වර්ඩ් නිම්න ප්‍රදේශයට වරින් වර පැමිණි බවයි. වසර 10,000 කට පමණ පෙර, සංක්‍රමණික ආදිවාසී ජනයා වර්තමාන චිලීයේ සාරවත් නිම්න සහ වෙරළබඩ ප්‍රදේශවල පදිංචි වූහ. ඉතා මුල් කාලීන මානව වාසස්ථානවලින් ජනාවාස වූ ස්ථාන අතර මොන්ටේ වර්ඩ්, කියුවා ඩෙල් මිලෝඩන් සහ පාලි-අයික් ආවාටයේ ලාවා නළය ඇතුළත් වේ.<ref name=":0">{{cite web |author=Bower, Bruce |date=26 December 2015 |title=People roamed tip of South America 18,500 years ago |url=https://www.sciencenews.org/article/people-roamed-tip-south-america-18500-years-ago |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200510101040/https://www.sciencenews.org/article/people-roamed-tip-south-america-18500-years-ago |archive-date=10 May 2020 |access-date=26 December 2015 |work=Science News |pages=10}}</ref> ඉන්කාවරු කෙටියෙන් ඔවුන්ගේ අධිරාජ්‍යය දැන් උතුරු චිලී ලෙස ව්‍යාප්ත කළ නමුත්, මාපුචේ (හෝ ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයන් විසින් ඔවුන් හැඳින්වූ පරිදි අරවුකානියානුවන්) රාජ්‍ය සංවිධානයක් නොමැතිකම නොතකා ඉන්කා අධිරාජ්‍යය ඔවුන් යටත් කර ගැනීමට ගත් බොහෝ උත්සාහයන්ට සාර්ථකව ප්‍රතිරෝධය දැක්වූහ.<ref>{{cite book |url=https://books.google.com/books?id=Nf8SnJ_ZJbkC&pg=PA27 |title=Insight Guides: Chile |publisher=Langenscheidt Publishing Group |year=2002 |isbn=978-981-234-890-6 |page=27 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240221111313/https://books.google.com/books?id=Nf8SnJ_ZJbkC&pg=PA27#v=onepage&q&f=false |archive-date=21 February 2024 |url-status=live}}</ref> ඔවුන් සාපා ඉන්කා ටුපාක් යුපන්කි සහ ඔහුගේ හමුදාවට එරෙහිව සටන් කළහ. මවුලේ සටන ලෙස හැඳින්වෙන ලේ වැකි දින තුනක ගැටුමේ ප්‍රතිඵලය වූයේ චිලී ප්‍රදේශ අත්පත් කර ගැනීම මවුලේ ගඟේදී අවසන් වීමයි.<ref name="countrystudies">{{cite web |date=31 March 1994 |title=Development and Breakdown of Democracy, 1830–1973 |url=http://countrystudies.us/chile/85.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110709014719/http://countrystudies.us/chile/85.htm |archive-date=9 July 2011 |access-date=21 April 2009 |work=Country Studies |publisher=Library of Congress}}</ref> === ස්පාඤ්ඤ යටත් විජිතකරණය === [[File:Captaincy_General_of_Chile,_1775.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Captaincy_General_of_Chile,_1775.svg|thumb|චිලී ඉතිහාස ලේඛනයට අනුව 1775 දී චිලී රාජධානිය. ඊළඟ වසරේදී රියෝ ඩි ලා ප්ලාටා හි උප රාජකීයත්වය නිර්මාණය කරන ලද අතර මෙන්ඩෝසා සහ සැන් ජුවාන් නගරවල භූමි ප්‍රදේශ චිලියේ සිට නව ආයතනයට මාරු කරන ලදී.<ref>{{cite book |author1=Eyzaguirre, Jaime |title=Breve historia de las fronteras de Chile |date=1967 |publisher=Editorial Universitaria}}</ref><ref>{{cite book |last1=Lagos Carmona |first1=Guillermo |title=Los Títulos Históricos: Historia de Las Fronteras de Chile |date=1985 |publisher=Andrés Bello |quote=(p. 197) We note that the Loa river is at 22 degrees and that Baleato, in 1793, indicated 21.5 degrees for the beginning of the Kingdom of Chile, with the Loa at its mouth in the Pacific. (...) (p. 540) According to the Map of Cano y Olmedilla, the limit of the Kingdom of Chile "(...) through the desert of Atacama (...) From here it turns to the S., S.E., S.E., and S., keeping in general this last course until near the 29° parallel, from where it takes a S.E. direction. SE. and S., generally keeping this last course until the vicinity of the 29° parallel, from where it takes a S.E. direction, skirting to the east the 'Province of Cuyo' which, of course, appears to be included in the territory of the Kingdom of Chile. In the latitude of 32°30' the line turns to the S.W. until reaching the Quinto river, which, as the legend says 'communicates by channels with the Saladillo in time of floods'. It follows the river down to the meridian 316°, counting to the E. of Tenerife, where it turns a stretch until it reaches the Hueuque-Leuvu river (or Barrancas river) at 371/2° latitude. From here it runs along the river for a stretch to the S.E., and then turns to the E. and falls into the Atlantic Sea in the vicinity of parallel 37° between Cape Lobos and Cape Corrientes", "a little north of the current Mar del Plata". (...) (p. 543) In this document it is seen that those of the province of Cuyo end to the south at the source of the Diamante River, and that from that point to the east, the dividing line goes to the point where the Quinto River crosses the road that goes from Santiago to Buenos Aires.}}</ref><ref>{{cite book |last1=Amunátegui |first1=Miguel Luis |url=https://libros.uchile.cl/files/presses/1/monographs/128/submission/proof/36/ |title=Títulos de la República de Chile a la soberanía i dominio de la Estremidad |date=1985 |access-date=14 November 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20221112070737/https://libros.uchile.cl/files/presses/1/monographs/128/submission/proof/36/ |archive-date=12 November 2022 |url-status=live}}</ref><ref>{{cite book |last1=Morla Vicuña |first1=Carlos |title=Estudio histórico sobre el descubrimiento y conquista de la Patagonia y de la Tierra del Fuego |date=1903 |publisher=F. A. Brockhaus |location=Leipzig}}</ref>]] 1520 දී, ලොව වටා ගමන් කිරීමට උත්සාහ කරන අතරතුර, ෆර්ඩිනන්ඩ් මැගෙලන් දැන් ඔහුගේ නමින් නම් කර ඇති දකුණු මාර්ගය (මැගෙලන් සමුද්‍ර සන්ධිය) සොයා ගත් අතර එමඟින් දැන් චිලී ලෙස හඳුන්වන ප්‍රදේශයට පා තැබූ පළමු යුරෝපීයයා බවට පත්විය. චිලී වෙත ළඟා වූ ඊළඟ යුරෝපීයයන් වූයේ 1535 දී පේරු සිට රත්තරන් සොයමින් පැමිණි ඩියාගෝ ද අල්මාග්‍රෝ සහ ඔහුගේ ස්පාඤ්ඤ ආක්‍රමණික කණ්ඩායමයි. ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයින්ට ප්‍රධාන වශයෙන් කප්පාදු කෘෂිකර්මාන්තය සහ දඩයම් කිරීම තුළින් තමන්ට සහාය වූ විවිධ සංස්කෘතීන් හමු විය.<ref name="countrystudies" /> චිලී යටත් කර ගැනීම 1540 දී ඉතා උනන්දුවෙන් ආරම්භ වූ අතර එය 1541 පෙබරවාරි 12 වන දින සන්තියාගෝ නගරය ආරම්භ කළ ෆ්‍රැන්සිස්කෝ පිසාරෝගේ ලුතිනන්වරයෙකු වූ පෙඩ්‍රෝ ද වැල්ඩිවියා විසින් සිදු කරන ලදී. ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයින්ට ඔවුන් සොයන පුළුල් රන් හා රිදී සොයා ගැනීමට නොහැකි වුවද, ඔවුන් චිලී මධ්‍යම නිම්නයේ කෘෂිකාර්මික විභවය හඳුනා ගත් අතර, චිලී ස්පාඤ්ඤ අධිරාජ්‍යයේ කොටසක් බවට පත්විය.<ref name="countrystudies" /> යටත් කර ගැනීම ක්‍රමයෙන් සිදු වූ අතර යුරෝපීයයන් නැවත නැවතත් පසුබෑමකට ලක් විය. 1553 දී ආරම්භ වූ දැවැන්ත මාපුචේ කැරැල්ලක ප්‍රතිඵලයක් ලෙස වැල්ඩිවියා මරණයට පත් වූ අතර යටත් විජිතයේ ප්‍රධාන ජනාවාස බොහොමයක් විනාශ විය. පසුව ඇති වූ ප්‍රධාන කැරලි 1598 සහ 1655 දී සිදු විය. මාපුචේ සහ අනෙකුත් ස්වදේශික කණ්ඩායම් කැරලි ගැසූ සෑම අවස්ථාවකම, ජනපදයේ දකුණු මායිම උතුරු දෙසට තල්ලු කරන ලදී. 1683 දී ස්පාඤ්ඤ කිරීටය විසින් වහල්භාවය අහෝසි කිරීම සිදු කරන ලද්දේ මාපුචේ වහල්භාවයට පත් කිරීම ඔවුන් යටත් කර ගැනීමට බිය ගැන්වීමට වඩා ප්‍රතිරෝධය තීව්‍ර කළ බව පිළිගැනීමෙනි. රාජකීය තහනම් කිරීම් තිබියදීත්, අඛණ්ඩ යටත්විජිතවාදී මැදිහත්වීම් හේතුවෙන් සබඳතා පළුදු විය.<ref>{{Cite web |last=Caivano |first=Tommaso |date=1 April 1882 |title=Storia della guerra d'America fra Chilì, il Perù e la Bolivia |url=http://archive.org/details/storiadellaguer00caivgoog |publisher=Ermanno Loescher |language=it |via=Internet Archive |place=Torino}}</ref> උතුරට කාන්තාරයෙන්, දකුණට මාපුචේ විසින්, නැගෙනහිරින් ඇන්ඩීස් කඳුවැටියෙන් සහ බටහිරින් සාගරයෙන් වෙන් කරන ලද චිලී, ස්පාඤ්ඤ ඇමරිකාවේ වඩාත්ම මධ්‍යගත, සමජාතීය භූමි ප්‍රදේශයක් බවට පත්විය. එක්තරා ආකාරයක මායිම් බලකොටුවක් ලෙස සේවය කරමින්, මාපුචේ සහ ස්පාඤ්ඤයේ යුරෝපීය සතුරන්, විශේෂයෙන් ඉංග්‍රීසි සහ ලන්දේසීන් යන දෙපිරිසගේම ආක්‍රමණ වැළැක්වීමේ මෙහෙවර යටත් විජිතයට පැවරුණි. සර් ෆ්‍රැන්සිස් ඩ්‍රේක් 1578 දී යටත් විජිතයේ ප්‍රධාන වරාය වූ වල්පරයිසෝ වෙත කළ වැටලීමෙන් පෙන්නුම් කළ පරිදි, මාපුචේට අමතරව බුකනියර්වරුන් සහ මුහුදු කොල්ලකරුවන් ද යටත් විජිතයට තර්ජනය කළහ. චිලී රාජ්‍යය ඇමරිකාවේ විශාලතම ස්ථාවර හමුදාවන්ගෙන් එකකට සත්කාරකත්වය සැපයූ අතර, එය ස්පාඤ්ඤ දේපළවලින් වඩාත්ම මිලිටරිකරණය වූ එකක් බවට පත් කළ අතර, පේරු උපරාජයාගේ භාණ්ඩාගාරයට ද මුදල් වැය කළේය.<ref name="hudson">{{cite web |year=1995 |editor-last=Hudson |editor-first=Rex A. |title=Chile: A Country Study |url=http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/cltoc.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20150625213643/http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/cltoc.html |archive-date=25 June 2015 |access-date=27 February 2005 |work=GPO for the Library of Congress}}</ref> [[File:Fundacion_de_Santiago.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Fundacion_de_Santiago.jpg|වම|thumb|පේද්‍රෝ ලීරා විසින් 1888 දී හුලේන් හිල් හි පේද්‍රෝ ද වැල්ඩිවියා විසින් සන්තියාගෝ පිහිටුවීමේ සිතුවම]] පළමු සාමාන්‍ය සංගණනය 1777 සහ 1778 අතර කාලය තුළ අගස්ටින් ද ජෞරෙගුයිගේ රජය විසින් පවත්වන ලදී; එයින් පෙන්නුම් කළේ ජනගහනය 259,646 කින් සමන්විත වූ බවයි: යුරෝපීය සම්භවයක් ඇති 73.5% ක්, මෙස්ටිසෝවරුන් 7.9% ක්, ආදිවාසී ජනතාව 8.6% ක් සහ කළු ජාතිකයින් 9.8% ක්. චිලෝ පළාතේ ආණ්ඩුකාර ෆ්‍රැන්සිස්කෝ හර්ටාඩෝ 1784 දී සංගණනයක් සිදු කළ අතර ජනගහනය 26,703 ක් වන අතර, ඔවුන්ගෙන් 64.4% ක් සුදු ජාතිකයින් සහ 33.5% ක් ස්වදේශිකයන් බවයි. 1812 දී කොන්සෙප්සියොන් රදගුරු පදවිය විසින් මවුලේ ගඟට දකුණින් පිහිටි ප්‍රදේශවල සංගණනයක් සිදු කරන ලද නමුත්, ආදිවාසී ජනගහනය හෝ චිලෝ පළාතේ වැසියන් ඇතුළත් කර නොතිබුණි. ජනගහනය 210,567 ක් ලෙස ඇස්තමේන්තු කර ඇති අතර, ඔවුන්ගෙන් 86.1% ක් ස්පාඤ්ඤ හෝ යුරෝපීය සම්භවයක් ඇති අය වූ අතර, ඔවුන්ගෙන් 10% ක් ආදිවාසී වූ අතර 3.7% ක් මෙස්ටිසෝ, කළු සහ මුලටෝස් විය.<ref>{{Cite book |last=Silva Castro |first=Raúl |url=https://www.memoriachilena.gob.cl/602/w3-article-8952.html |title=Censo de 1813 |date=1953 |publisher=Imprenta Chile |place=Santiago |page=370 |access-date=18 August 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240818150256/https://www.memoriachilena.gob.cl/602/w3-article-8952.html |archive-date=18 August 2024 |url-status=live |via=Biblioteca Nacional de Chile}}</ref> බැටන් සහ ලෝර්කා-ජානා විසින් කරන ලද 2021 අධ්‍යයනයකින් පෙන්නුම් කරන්නේ උතුරු යුරෝපීය සංක්‍රමණිකයන්ගෙන් සාපේක්ෂව ඉහළ කොටසක් ඇති ප්‍රදේශ සංඛ්‍යාත්මකව වේගයෙන් වර්ධනය වූ බවයි, සමස්ත සංක්‍රමණික සංඛ්‍යාව කුඩා වුවද. මෙම බලපෑම බාහිර සාධක සමඟ සම්බන්ධ විය හැකිය: අවට ජනගහනය කුඩා යුරෝපීය නොවන සංක්‍රමණික කණ්ඩායමට සමාන හැසිරීමක් අනුගමනය කළ අතර නව පාසල් නිර්මාණය විය. උත්ප්‍රාසාත්මක ලෙස, සංක්‍රමණිකයන් විසින් කරන ලද අධ්‍යාපනික ආයෝජනයෙන් ධනාත්මක බලපෑම් ඇති වන්නට ඇත, ඒ සමඟම සංඛ්‍යාත්මකභාවය මෙම කලාපවල වැඩි අසමානතාවයෙන් අඩු වී තිබිය හැකිය. කෙසේ වෙතත්, සංක්‍රමණවල ධනාත්මක බලපෑම් පැහැදිලිවම ප්‍රබල විය.<ref>{{Cite journal|last1=Baten|first1=Joerg|last2=Llorca-Jaña|first2=Manuel|date=2021|title=Inequality, Low-Intensity Immigration and Human Capital Formation in the Regions of Chile, 1820–1939|url=https://www.cesifo.org/DocDL/cesifo1_wp8177.pdf|url-status=live|journal=Economics and Human Biology|volume=43|page=101030|doi=10.1016/j.ehb.2021.101030|issn=1570-677X|pmid=34171763|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://www.cesifo.org/DocDL/cesifo1_wp8177.pdf|archive-date=9 October 2022|s2cid=219382958}}</ref> === නිදහස සහ ජාතිය ගොඩනැගීම === [[File:Ejercito_Libertador_cruce_de_Cordillera_de_los_andes.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Ejercito_Libertador_cruce_de_Cordillera_de_los_andes.jpg|thumb|ඇන්ඩීස් තරණය කරන අතරතුර ජෙනරාල්වරුන් වන ජෝස් ද සැන් මාටින් (වමේ) සහ බර්නාඩෝ ඕ'හිගින්ස් (දකුණේ)]] 1808 දී, නැපෝලියන් ඔහුගේ සහෝදර ජෝසප් ස්පාඤ්ඤ රජු ලෙස සිංහාසනාරූඪ කිරීමත් සමඟ චිලී ස්පාඤ්ඤයෙන් නිදහස ලබා ගැනීම සඳහා වූ උත්සාහය වේගවත් විය. බලයෙන් පහ කරන ලද රජුගේ උරුමක්කාරයා වන ෆර්ඩිනන්ඩ් නමින් ජාතික ජුන්ටාවක් 1810 සැප්තැම්බර් 18 වන දින පිහිටුවන ලදී. චිලී රජයේ ජුන්ටාව ස්පාඤ්ඤ රාජාණ්ඩුව තුළ චිලී සඳහා ස්වාධීන රජයක් ප්‍රකාශයට පත් කළේය (මෙම දිනය සිහිපත් කිරීම සඳහා, චිලී සෑම වසරකම සැප්තැම්බර් 18 වන දින එහි ජාතික දිනය සමරයි). මෙම සිදුවීම් වලින් පසුව, හොසේ මිගෙල් කැරේරා (වඩාත් ප්‍රසිද්ධ දේශප්‍රේමීන්ගෙන් කෙනෙකු) සහ ඔහුගේ සහෝදරයන් දෙදෙනා වන ජුවාන් ජෝස් සහ ලුයිස් කැරේරාගේ අණ යටතේ පූර්ණ නිදහස සඳහා වූ ව්‍යාපාරයක් ඉක්මනින්ම පුළුල් අනුගාමිකයින් පිරිසක් ලබා ගත්තේය. රෙකොන්ක්විස්ටා ලෙස හැඳින්වෙන කාලය තුළ අත්තනෝමතික පාලනය නැවත පැනවීමට ස්පාඤ්ඤ උත්සාහයන් දිගු අරගලයකට තුඩු දුන් අතර, කැරේරාගේ නායකත්වයට අභියෝග කළ බර්නාඩෝ ඕ'හිගින්ස්ගේ අභ්‍යන්තර ගැටුම් ද ඊට හේතු විය. 1817 දක්වා කඩින් කඩ යුද්ධ පැවතුනි. ආර්ජන්ටිනාවේ කැරේරා සිරගතව සිටියදී, ඕ'හිගින්ස් සහ කැරේරා විරෝධී කණ්ඩායම, ආර්ජන්ටිනාවේ නිදහස් යුද්ධයේ වීරයා වූ ජෝස් ද සැන් මාටින්, ඇන්ඩීස් හරහා චිලී වෙත හමුදාවක් මෙහෙයවූ අතර රාජකීයයන් පරාජය කළේය. කෙසේ වෙතත්, 1818 පෙබරවාරි 12 වන දින චිලී ස්වාධීන ජනරජයක් ලෙස ප්‍රකාශයට පත් කරන ලදී. කෙසේ වෙතත්, දේශපාලන කැරැල්ල සුළු සමාජ වෙනසක් ගෙන ආ අතර, 19 වන සියවසේ චිලී සමාජය පවුල් දේශපාලනය සහ රෝමානු කතෝලික පල්ලිය විසින් බෙහෙවින් බලපා ඇති ස්ථරීකෘත යටත් විජිත සමාජ ව්‍යුහයේ සාරය ආරක්ෂා කළේය. අවසානයේ ශක්තිමත් ජනාධිපති ධුරයක් මතු වූ නමුත් ධනවත් ඉඩම් හිමියන් බලවත්ව සිටියහ.<ref name="countrystudies" /> බර්නාඩෝ ඕ'හිගින්ස් වරක් පිලිපීනය ස්පාඤ්ඤයෙන් මුදාගෙන දූපත් ඇතුළත් කිරීමෙන් චිලී රාජ්‍යය පුළුල් කිරීමට සැලසුම් කළේය. මේ සම්බන්ධයෙන් ඔහු 1821 නොවැම්බර් 12 දිනැති ලිපියකින් ස්කොට්ලන්ත නාවික නිලධාරියෙකු වන ලෝඩ් තෝමස් කොක්රේන් වෙත ගුවායාකිල්, ගැලපගෝස් දූපත් සහ පිලිපීනය යටත් කර ගැනීමේ ඔහුගේ සැලැස්ම ප්‍රකාශ කළේය. සූදානම් කිරීම් තිබුණත්, ඕ'හිගින්ස් පිටුවහල් කළ නිසා සැලැස්ම ක්‍රියාත්මක වූයේ නැත.<ref>[https://books.google.com/books?id=Jg5cEAAAQBAJ Intercolonial Intimacies: Relinking Latin/o America to the Philippines. 1898-1964 By Paula C. Park] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20221101151055/https://books.google.com.ph/books?id=Jg5cEAAAQBAJ|date=1 November 2022}} (INTRODUCTION: Residual Intercolonial Intimacies across the "Hispanic" Pacific)</ref> [[File:Combate_Naval_Iquique-Thomas_Somerscales.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Combate_Naval_Iquique-Thomas_Somerscales.jpg|thumb|1879 මැයි 21 වන දින ඉක්වික් සටන. පැසිෆික් යුද්ධයේදී චිලී ලැබූ ජයග්‍රහණය නව භූමි ප්‍රදේශ දක්වා ව්‍යාප්ත වීමට ඉඩ සැලසීය.]] චිලී සෙමෙන් තම බලපෑම පුළුල් කිරීමට සහ එහි දේශසීමා ස්ථාපිත කිරීමට පටන් ගත්තේය. ටැන්ටාකෝ ගිවිසුම මගින්, චිලෝ දූපත් සමූහය 1826 දී සංස්ථාගත කරන ලදී. චානාර්සිලෝ හි රිදී ලෝපස් සොයා ගැනීම සහ පේරු සමඟ පැසිෆික් සාගරයේ සමුද්‍රීය ආධිපත්‍යය පිළිබඳ ගැටුමකට තුඩු දුන් වැල්පරයිසෝ වරායේ වර්ධනය වන වෙළඳාම හේතුවෙන් ආර්ථිකය දියුණු වීමට පටන් ගත්තේය. ඒ සමඟම, දකුණු චිලියේ ස්වෛරීභාවය ශක්තිමත් කිරීමට උත්සාහ කරන ලද අතර, 1848 දී අරවුකානියාවට විනිවිද යාම තීව්‍ර කර ලන්කිහු ජර්මානු සංක්‍රමණිකයන් සමඟ යටත් විජිතයක් බවට පත් කරන ලදී. ජෝන් විලියම්ස් විල්සන්ගේ අණ යටතේ ෂූනර් ඇන්කුඩ් විසින් ෆෝට් බුල්ස් ආරම්භ කිරීමත් සමඟ, 1843 දී මැගලන්ස් කලාපය රට විසින් පාලනය කිරීමට පටන් ගත් අතර, එවකට බොලිවියාව සමඟ ආරවුලක් ඇති ඇන්ටොෆගස්ටා කලාපය මිනිසුන්ගෙන් පිරී යාමට පටන් ගත්තේය. 1829–1830 චිලී සිවිල් යුද්ධයෙන් පසුව, ජෝකින් ප්‍රීටෝ පරිපාලනය යටතේ කොන්සර්වේටිව්වරුන් ජයග්‍රහණය කළ 1833 චිලී ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව ලියා ක්‍රියාත්මක කරන ලද්දේ ත්‍රිත්ව අමාත්‍ය ඩියාගෝ පෝටේල්ස්ගේ ඉහළ බලපෑමෙනි. 1850 ගණන්වල චිලීහි තවත් සිවිල් යුද්ධ දෙකක් සිදු විය, එකක් 1851 දී සහ අනෙක 1859 දී. [[File:Territorial_losses_of_the_Republic_of_Chile_de_jure.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Territorial_losses_of_the_Republic_of_Chile_de_jure.svg|thumb|468x468පික්|චිලී ඉතිහාස ලේඛනයට අනුව චිලී ජනරජයේ භෞමික පාඩු (නීතිය අනුව)<ref name="Eyzaguirre">{{cite book |author1=Eyzaguirre, Jaime |title=Breve historia de las fronteras de Chile |date=1967 |publisher=Editorial Universitaria |language=es}}</ref>]]19 වන සියවසේ අගභාගයේදී, සන්තියාගෝහි රජය අරවුකානියා අත්පත් කර ගැනීමෙන් දකුණේ සිය ස්ථානය තහවුරු කර ගත්තේය. 1881 දී චිලී සහ ආර්ජන්ටිනාව අතර මායිම් ගිවිසුම මගින් මැගෙලන් සමුද්‍ර සන්ධිය පිළිබඳ චිලී ස්වෛරීභාවය තහවුරු කරන ලද අතර, 1842 දී ආරම්භ වූ ආරවුලකින් පසු නැගෙනහිර පැටගෝනියාවේ ඉතිරි කොටසෙහි තම හිමිකම් අත්හැරීමට ද රට පෙළඹුණි.<ref name="PatagoniaAustral">{{cite book |author=Mateo Martinic Beros |url=https://www.memoriachilena.gob.cl/602/w3-article-10386.html |title=Presencia de Chile en la Patagonia austral 1843 – 1879 |date=1971 |publisher=Editorial Andrés Bello |language=es |access-date=December 8, 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230331010856/https://www.memoriachilena.gob.cl/602/w3-article-10386.html |archive-date=31 March 2023 |url-status=live}}</ref> පේරු සහ බොලිවියාව සමඟ පැවති පැසිෆික් යුද්ධයේ (1879–83) ප්‍රතිඵලයක් ලෙස, චිලී රාජ්‍යය තම භූමි ප්‍රදේශය උතුරු දෙසට තුනෙන් එකකින් පමණ පුළුල් කළ අතර, බොලිවියාවේ පැසිෆික් කලාපයට ප්‍රවේශය ඉවත් කළ අතර, වටිනා නයිට්‍රේට් නිධි අත්පත් කර ගත් අතර, එය සූරාකෑම ජාතික සමෘද්ධිමත් යුගයකට මඟ පෑදීය. 1870 වන විට දකුණු ඇමරිකාවේ ඉහළ ආදායම් ලබන රටවලින් එකක් ලෙස චිලී රාජ්‍යයට එක් විය.<ref>{{cite book |last1=Baten |first1=Jörg |author-link=Jörg Baten |title=A History of the Global Economy. From 1500 to the Present. |date=2016 |publisher=Cambridge University Press |isbn=9781107507180 |page=137}}</ref> 1888 සැප්තැම්බර් 9 වන දින, ටහිටි රදගුරු මොන්සිග්නෝර් ජෝසේ මාරියා වර්ඩියර්ගේ උත්සාහයට ස්තූතිවන්ත වන්නට, ප්‍රාදේශීය රජු සමඟ අන්‍යෝන්‍ය කැමැත්ත ගිවිසුමක් අත්සන් කිරීමෙන් චිලී රාජ්‍යය පාස්කු දූපත අත්පත් කර ගත්තේය. වහල් වෙළෙන්දන් විසින් දිවයින නිරන්තරයෙන් ප්‍රහාර එල්ල කරන ලදී. නාවික නිලධාරි පොලිකාර්පෝ ටෝරෝ චිලී රජය නියෝජනය කළ අතර අටමු ටෙකේනා රපානුයි කවුන්සිලයේ ප්‍රධානියා විය. රාපා නුයි වැඩිහිටියන් ඔවුන්ගේ ප්‍රධානීන් ලෙස ඔවුන්ගේ පදවි නාම, ඔවුන්ගේ ඉඩම්වල අයිතිය, ඔවුන්ගේ සංස්කෘතියේ සහ සම්ප්‍රදායන්ගේ වලංගුභාවය සමාන කොන්දේසි මත අත් නොහරිමින් ස්වෛරීභාවය අත්හැරියහ. රාපා නුයිවරු කිසිවක් විකුණා දැමූ අතර චිලී රාජ්‍යයට සමාන කොන්දේසි යටතේ ඒකාබද්ධ කරන ලදී.<ref name="historia">{{Cite web |title=Historia de la Isla de Pascua: Su Incorporación y Su Conflicto Con La Williamson & Balfour. Daños Patrimoniales, Pretensiones Internacionales e Independentismos |url=http://www.soberaniachile.cl/historia_de_la_incorporacion_y_las_controversias_de_la_isla_de_pascua.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230321015938/http://www.soberaniachile.cl/historia_de_la_incorporacion_y_las_controversias_de_la_isla_de_pascua.html |archive-date=21 March 2023 |access-date=26 January 2024}}</ref> 1891 චිලී සිවිල් යුද්ධය ජනාධිපතිවරයා සහ කොංග්‍රසය අතර බලය නැවත බෙදා හැරීමක් සිදු කළ අතර, චිලී පාර්ලිමේන්තු විලාසිතාවේ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයක් ස්ථාපිත කළේය. කෙසේ වෙතත්, සිවිල් යුද්ධය දේශීය කර්මාන්ත සහ බලගතු චිලී බැංකු අවශ්‍යතා සංවර්ධනයට කැමති අය අතර තරඟයක් ද විය, විශේෂයෙන් විදේශීය ආයෝජකයින් සමඟ ශක්තිමත් සබඳතා තිබූ එඩ්වර්ඩ්ස් නිවස. වැඩි කල් නොගොස්, උත්සන්න වන භූ දේශපාලනික තරඟකාරිත්වය සහ පූනා ද අටකාමා ආරවුල මධ්‍යයේ රට ආර්ජන්ටිනාව සමඟ ඉතා මිල අධික නාවික අවි තරඟයක නිරත විය. පේරු සහ බොලිවියාවට එරෙහි පැසිෆික් යුද්ධයේ (1879–1883) ප්‍රතිඵලයක් ලෙස චිලී රටවල් දෙකෙන්ම සම්පත් බහුල භූමි ප්‍රදේශයක් ඈඳා ගැනීමට සහ කලාපීය බලවතෙකු ලෙස එහි තත්ත්වය තවදුරටත් තහවුරු කර ගැනීමට හේතු විය. පසුව එය ඇමරිකාවේ ප්‍රමුඛ නාවික බලවතෙකු ලෙස මතු වූ අතර, 1885 පැනමා අර්බුදයට එක්සත් ජනපද මැදිහත්වීමට විරෝධය දැක්වීමට නැවක් පවා යැවීය. චිලී බටහිර අර්ධගෝලයේ එක්සත් ජනපද ආධිපත්‍යයට තර්ජනය කළ හැකි අතර, 1891 දී බැල්ටිමෝර් අර්බුදය අතරතුර රටවල් දෙක යුද්ධයට ආසන්න විය.<ref name="sater">William Sater, ''Chile and the United States: Empires in Conflict'', Athens, GA; University of Georgia Press, {{ISBN|0-8203-1249-5}} p.51</ref> === 20 වන සියවස === [[File:Chilean_battleship_Almirante_Latorre.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chilean_battleship_Almirante_Latorre.jpg|වම|thumb|1921 දී චිලියේ අල්මිරන්ට් ලැටෝරේ ඩ්‍රෙඩ්නෝට්]] 20 වන සියවසේ මුල් භාගයේදී චිලී රාජ්‍යය තම භූමිය සම්පූර්ණයෙන්ම තහවුරු කර දිගුකාලීන රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික සහ භෞමික ආරවුල් විසඳා ගත්තේය. ආර්ජන්ටිනාව සමඟ එහි වත්මන් දේශසීමා 1902 දී බ්‍රිතාන්‍ය බේරුම්කරණය හරහා සහ ඊළඟ වසරේ පූනා ද ඇටකාමා ආරවුල ද්විපාර්ශ්විකව විසඳා ගැනීම හරහා අවසන් කරන ලදී. 1904 දී චිලී සහ බොලිවියාව සාමය සහ මිත්‍රත්වය පිළිබඳ ගිවිසුමක් අත්සන් කළ අතර එමඟින් රටවල් දෙකම අතර දේශසීමාව පැහැදිලි විය. චිලී ආර්ථිකය අර්ධ වශයෙන් පාලක කතිපයාධිකාරයේ අවශ්‍යතා ආරක්ෂා කරන පද්ධතියක් බවට පිරිහී ගියේය. 1920 ගණන් වන විට, නැගී එන මධ්‍යම සහ කම්කරු පන්ති, ප්‍රතිසංස්කරණවාදී ජනාධිපතිවරයෙකු වන ආටුරෝ ඇලෙසැන්ඩ්‍රි තෝරා පත් කර ගැනීමට තරම් බලවත් වූ අතර, ඔහුගේ වැඩසටහන ගතානුගතික සම්මේලනයකින් කලකිරීමට පත් විය. 1920 ගණන්වලදී, ශක්තිමත් මහජන සහයෝගයක් ඇති මාක්ස්වාදී කණ්ඩායම් මතු විය.<ref name="countrystudies" /> 1924 දී ජෙනරාල් ලුයිස් අල්ටමිරානෝ විසින් මෙහෙයවන ලද හමුදා කුමන්ත්‍රණයක් 1932 දක්වා පැවති දේශපාලන අස්ථාවරත්වයේ කාල පරිච්ඡේදයක් ආරම්භ කළේය. එම කාලය තුළ බලය දැරූ ආණ්ඩු දහයෙන්, දීර්ඝතම කාලය වූයේ 1925 දී තථ්‍ය ඒකාධිපතියෙකු ලෙස කෙටි කාලයක් පාලනය කළ ජෙනරාල් කාලෝස් ඉබානෙස් ඩෙල් කැම්පෝගේ ආණ්ඩු වන අතර පසුව 1927 සහ 1931 අතර කාලය තුළ නැවත පාලනය කළේය. මෙම ඒකාධිපති ආණ්ඩු ලතින් ඇමරිකාවේ වෙනත් තැන්වල සගයන්ට වඩා සාපේක්ෂව අඩු රළු සහ දූෂිත විය.<ref>{{Cite book |last=Fowler |first=Will |title=Authoritarianism in Latin America since independence |publisher=Greenwood Press |year=1996 |isbn=0-313-29843-2 |location=University of Virginia |pages=30–96}}</ref><ref>{{cite book |last=Frazier |first=Lessie Jo |url=https://books.google.com/books?id=gQU-GYGeVSEC&pg=PA163 |title=Salt in the Sand: Memory, Violence, and the Nation-State in Chile, 1890 to the Present |date=17 July 2007 |publisher=Duke University Press |isbn=978-0-8223-4003-4 |pages=163–184 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020445/https://books.google.com/books?id=gQU-GYGeVSEC&pg=PA163#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදීව තේරී පත් වූ අනුප්‍රාප්තිකයෙකුට බලය අත්හැරීමෙන්, ඉබානෙස් ඩෙල් කැම්පෝ ඔහුගේ දෘෂ්ටිවාදයේ නොපැහැදිලි සහ වෙනස් වන ස්වභාවය තිබියදීත්, වසර තිහකට වැඩි කාලයක් ශක්‍ය දේශපාලනඥයෙකු ලෙස රැඳී සිටීමට තරම් විශාල ජනගහනයක කොටසකගේ ගෞරවය රඳවා ගත්තේය. 1932 දී ව්‍යවස්ථාමය පාලනය ප්‍රතිෂ්ඨාපනය කරන විට, ශක්තිමත් මධ්‍යම පාන්තික පක්ෂයක් වන රැඩිකල් පක්ෂය මතු විය. එය ඉදිරි වසර 20 සඳහා සන්ධාන ආණ්ඩු වල ප්‍රධාන බලවේගය බවට පත්විය. රැඩිකල් පක්ෂ ආධිපත්‍යයේ (1932–52) කාලය තුළ, රාජ්‍යය ආර්ථිකය තුළ එහි භූමිකාව වැඩි කළේය. 1952 දී, ඡන්දදායකයින් ඉබානෙස් ඩෙල් කැම්පෝව තවත් වසර හයක් සඳහා නැවත බලයට පත් කළහ. 1958 දී ජෝර්ජ් ඇලෙසැන්ඩ්‍රි ඉබානෙස් ඩෙල් කැම්පෝගෙන් පසු චිලී ගතානුගතිකවාදය තවත් වාරයක් සඳහා ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදීව බලයට ගෙන ආවේය. 1964 දී ක්‍රිස්තියානි ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී එඩුවාඩෝ ෆ්‍රෙයි මොන්ටල්වාගේ ජනාධිපතිවරණ ඡන්ද විමසීමෙන් ප්‍රධාන ප්‍රතිසංස්කරණ කාල පරිච්ඡේදයක් ආරම්භ විය. "නිදහසේ විප්ලවය" යන සටන් පාඨය යටතේ, ෆ්‍රෙයි පරිපාලනය කෘෂිකාර්මික සේවකයින්ගේ ග්‍රාමීය වෘත්තීය සමිතිකරණය ඇතුළුව, විශේෂයෙන් අධ්‍යාපනය, නිවාස සහ කෘෂිකාර්මික ප්‍රතිසංස්කරණවල දුරදිග යන සමාජ හා ආර්ථික වැඩසටහන් ආරම්භ කළේය. කෙසේ වෙතත්, 1967 වන විට, ෆ්‍රෙයිට ඔහුගේ ප්‍රතිසංස්කරණ ප්‍රමාණවත් නොවන බවට චෝදනා කළ වාමාංශිකයින්ගෙන් සහ ඒවා අධික ලෙස සැලකූ කොන්සර්වේටිව්වරුන්ගෙන් වැඩිවන විරෝධයට මුහුණ දීමට සිදු විය. ඔහුගේ ධුර කාලය අවසානයේ, ෆ්‍රෙයි තම පක්ෂයේ අභිලාෂකාමී ඉලක්ක සම්පූර්ණයෙන්ම සාක්ෂාත් කර ගෙන නොතිබුණි.<ref name="countrystudies" />[[File:Salvador_Allende_Gossens-.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Salvador_Allende_Gossens-.jpg|thumb|සැල්වදෝර් අයියන්ඩේ]] 1970 මැතිවරණයේදී, චිලී සමාජවාදී පක්ෂයේ (එවකට කොමියුනිස්ට්වාදීන්, රැඩිකල්වාදීන්, සමාජ-ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදීන්, විරුද්ධ ක්‍රිස්තියානි ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදීන්, ජනප්‍රිය ඒකීය ක්‍රියාකාරී ව්‍යාපාරය සහ ස්වාධීන ජනප්‍රිය ක්‍රියාමාර්ග ඇතුළත් "ජනප්‍රිය එක්සත්" සන්ධානයේ කොටසක්) සෙනෙට් සභික සැල්වදෝර් ඇලෙන්ඩේ,<ref name="countrystudies" /> ත්‍රි-මාර්ග තරඟයකින් බහුතර ඡන්ද සංඛ්‍යාවකින් අර්ධ බහුතරයක් ලබා ගත් අතර, පසුව ක්‍රිස්තියානි ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී පක්ෂය සඳහා අපේක්ෂකයින් වන රඩොමිරෝ ටොමික් සහ කොන්සර්වේටිව් පක්ෂය සඳහා ජෝර්ජ් ඇලෙසැන්ඩ්‍රි තෝරා ගන්නා ලදී. ඇලෙන්ඩේ නිරපේක්ෂ බහුතරයකින් තේරී පත් නොවූ අතර, ඡන්දවලින් 35% කටත් වඩා අඩු ප්‍රමාණයක් ලබා ගත්තේය. චිලී කොංග්‍රසය ප්‍රමුඛ අපේක්ෂකයින් වන ඇලෙන්ඩේ සහ හිටපු ජනාධිපති ජෝර්ජ් ඇලෙසැන්ඩ්‍රි අතර දෙවන වටයේ ඡන්දයක් පැවැත්වූ අතර, සම්ප්‍රදායට අනුකූලව, 153 සිට 35 දක්වා ඡන්දයකින් ඇලෙන්ඩේ තෝරා ගත්තේය. ක්‍රිස්තියානි ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදීන් කම්කරු පක්ෂයක් වන අතර දක්ෂිණාංශිකයින් සමඟ පොදු හේතුවක් ඇති කර ගත නොහැකි බව යන පදනම මත ඇලෙන්ඩේට විරුද්ධ වීමට ඇලෙසැන්ඩ්‍රි සමඟ සන්ධානයක් ඇති කර ගැනීම ෆ්‍රේ ප්‍රතික්ෂේප කළේය.<ref>{{Cite book |last=Mares |first=David |url=https://books.google.com/books?id=0Y3EWkKZsYcC&pg=PA145 |title=The United States and Chile: Coming in from the Cold |author2=Francisco Rojas Aravena |publisher=Routledge |year=2001 |isbn=978-0-415-93125-0 |page=145 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020509/https://books.google.com/books?id=0Y3EWkKZsYcC&pg=PA145 |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref><ref>{{cite book |last=Trento |first=Joseph J. |url=https://books.google.com/books?id=3uPBM7z_62gC&pg=PA560 |title=The Secret History of the CIA |publisher=Carroll & Graf Publishers |year=2005 |isbn=978-0-7867-1500-8 |page=560 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150319065032/http://books.google.com/books?id=3uPBM7z_62gC&pg=PA560 |archive-date=19 March 2015 |url-status=dead}}</ref> 1972 දී ආරම්භ වූ ආර්ථික අවපාතයක්, ඇලෙන්ඩේගේ සමාජවාදී වැඩසටහනට ප්‍රතිචාර වශයෙන් ප්‍රාග්ධනය ඉවත් කිරීම, පෞද්ගලික ආයෝජන පහත වැටීම සහ බැංකු තැන්පතු ඉවත් කර ගැනීම මගින් උග්‍ර විය. නිෂ්පාදනය පහත වැටුණු අතර විරැකියාව ඉහළ ගියේය. පාරිභෝගික වියදම් වැඩි කිරීමට සහ ආදායම පහළට බෙදා හැරීම සඳහා ඇලෙන්ඩේ මිල කැටි කිරීම්, වැටුප් වැඩිවීම් සහ බදු ප්‍රතිසංස්කරණ ඇතුළු පියවර අනුගමනය කළේය.<ref>{{cite book |author=Lois Hecht Oppenheim |url=https://books.google.com/books?id=99ZLX52z_noC&pg=PA52 |title=Politics in Chile: Socialism, Authoritarianism, and Market Democracy |publisher=Westview Press |year=2007 |isbn=978-0-7867-3426-9 |page=52 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020433/https://books.google.com/books?id=99ZLX52z_noC&pg=PA52#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> ඒකාබද්ධ රාජ්‍ය-පෞද්ගලික පොදු වැඩ ව්‍යාපෘති විරැකියාව අඩු කිරීමට උපකාරී විය.<ref name="De Vylder">{{cite book |last=De Vylder |first=Stefan |title=Allende's Chile: The Political Economy of the Rise and Fall of the Unidad Popular |date=5 March 2009 |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-10757-0}}</ref> බැංකු අංශයේ බොහෝ ප්‍රදේශ ජනසතු කරන ලදී. තඹ, ගල් අඟුරු, යකඩ, නයිට්‍රේට් සහ වානේ කර්මාන්ත තුළ බොහෝ ව්‍යවසායන් අත්පත් කර ගැනීම, ජනසතු කිරීම හෝ රාජ්‍ය මැදිහත්වීමට ලක් කිරීම. ඇලෙන්ඩේ පරිපාලනයේ පළමු වසර තුළ කාර්මික නිෂ්පාදනය තියුනු ලෙස වැඩි වූ අතර විරැකියාව පහත වැටුණි.<ref name="De Vylder" /> ඇලෙන්ඩේගේ වැඩසටහනට කම්කරුවන්ගේ අවශ්‍යතා ප්‍රවර්ධනය කිරීම,<ref name="De Vylder" /><ref>{{cite web |title=Allende wins the elections: first coup attempt |url=http://grace.evergreen.edu/~arunc/texts/chile/torre/Allende.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20080107150857/http://grace.evergreen.edu/~arunc/texts/chile/torre/Allende.html |archive-date=7 January 2008 |access-date=17 December 2009 |publisher=Grace.evergreen.edu}}</ref> අධිකරණ පද්ධතිය "සමාජවාදී නීත්‍යානුකූලභාවය" සමඟ ප්‍රතිස්ථාපනය කිරීම,<ref name="friedman368">{{cite book |last=Friedman |first=Norman |url=https://books.google.com/books?id=0CIXLdxhQMAC&pg=PA367 |title=The Fifty-Year War: Conflict and Strategy in the Cold War |date=1 March 2007 |publisher=Naval Institute Press |isbn=978-1-59114-287-4 |pages=367–368 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020229/https://books.google.com/books?id=0CIXLdxhQMAC&pg=PA367 |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> බැංකු ජනසතු කිරීම සහ අනෙක් අය බංකොලොත්භාවයට බල කිරීම,<ref name="friedman368" /> සහ MIR ලෙස හැඳින්වෙන "ජනප්‍රිය මිලීෂියා" ශක්තිමත් කිරීම ඇතුළත් විය.<ref name="friedman368" /> හිටපු ජනාධිපති ෆ්‍රෙයි යටතේ ආරම්භ කරන ලද පොපියුලර් යුනිටි වේදිකාව, ව්‍යවස්ථා සංශෝධනයක් ආකාරයෙන් චිලියේ ප්‍රධාන තඹ පතල් ජනසතු කිරීම සඳහා ද ඉල්ලා සිටියේය. මෙම පියවර කොංග්‍රසය විසින් ඒකමතිකව සම්මත කරන ලදී. එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස,<ref>{{cite book |last=Qureshi |first=Lubna Z. |url=https://books.google.com/books?id=alISgQdNY4kC&pg=PA86 |title=Nixon, Kissinger, and Allende: U.S. Involvement in the 1973 Coup in Chile |publisher=Lexington Books |year=2009 |isbn=978-0-7391-2655-4 |pages=86–97 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020042/https://books.google.com/books?id=alISgQdNY4kC&pg=PA86#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> රිචඩ් නික්සන් පරිපාලනය ඇලෙන්ඩේගේ රජය ඉක්මනින් අස්ථාවර කිරීම සඳහා චිලීයේ රහස් ක්‍රියාකාරීන් සංවිධානය කර ඇතුළත් කළේය.<ref>{{cite web |title=Report on CIA Chilean Task Force activities |url=http://www.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB8/ch01-01.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20100211203442/http://www.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB8/ch01-01.htm |archive-date=11 February 2010 |access-date=11 March 2010 |work=Chile and the United States: Declassified Documents relating to the Military Coup, 1970–1976 |publisher=The National Security Archive: Electronic Briefing Books (George Washington University)}}</ref> ඊට අමතරව, එක්සත් ජනපද මූල්‍ය පීඩනය චිලීට ජාත්‍යන්තර ආර්ථික ණය සීමා කළේය.<ref name="fas.org">{{cite web |title=Covert Action In Chile 1963–1973, Staff Report Of The Select Committee To Study Governmental Operations With Respect To Intelligence Activities |url=https://fas.org/irp/ops/policy/church-chile.htm |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20091003144646/http://www.fas.org/irp/ops/policy/church-chile.htm |archive-date=3 October 2009 |access-date=17 December 2009 |publisher=Federation of American Scientists}}</ref> ඇලෙන්ඩේගේ රාජ්‍ය වියදම්, ප්‍රධාන වශයෙන් මුදල් මුද්‍රණය කිරීම හරහා මූල්‍යකරණය කිරීම සහ වාණිජ බැංකු විසින් ලබා දුන් දුර්වල ණය ශ්‍රේණිගත කිරීම් මගින් ආර්ථික ගැටලු තවත් උග්‍ර විය.<ref>{{Cite news|url=http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,879153,00.html|title=Tightening the Belt|date=7 August 1972|magazine=[[Time (magazine)|Time]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20101022175928/http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,879153,00.html|archive-date=22 October 2010|url-status=dead}}</ref> ඒ සමඟම, විපක්ෂ මාධ්‍ය, දේශපාලනඥයින්, ව්‍යාපාරික සංසද සහ අනෙකුත් සංවිධාන දේශීය දේශපාලන හා ආර්ථික අස්ථාවර කිරීමේ ව්‍යාපාරයක් වේගවත් කිරීමට උපකාරී වූ අතර, ඉන් සමහරක් එක්සත් ජනපදයේ සහාය ලැබීය.<ref name="fas.org" /><ref>{{cite web |title=Equipo Nizkor – CIA Activities in Chile – September 18, 2000 |url=http://www.derechos.org/nizkor/chile/doc/hinchey.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20080513083911/http://www.derechos.org/nizkor/chile/doc/hinchey.html |archive-date=13 May 2008 |access-date=17 December 2009 |publisher=Derechos.org}}</ref> 1973 මුල් භාගය වන විට, උද්ධමනය පාලනයෙන් තොර විය. 1973 මැයි 26 වන දින, ඇලෙන්ඩේගේ රජයට විරුද්ධ වූ චිලීයේ ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණය, ඇලෙන්ඩේ ජාතියේ නීත්‍යානුකූලභාවය කඩාකප්පල් කිරීම ඒකමතිකව හෙළා දුටුවේය. චිලී ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව යටතේ නීති විරෝධී වුවද, අධිකරණය ඉක්මනින් බලය අල්ලා ගැනීමට පිනෝචේට සහාය දුන් අතර එය ශක්තිමත් කළේය.<ref name="friedman368" /><ref>{{cite web |title=Transition to Democracy in Latin America: The Role of the judiciary |url=http://www.law.yale.edu/documents/pdf/rightdegree_independence(5).pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130819213445/http://www.law.yale.edu/documents/pdf/rightdegree_independence%285%29.pdf |archive-date=19 August 2013 |publisher=Yale University}}</ref> පිනොචේ යුගය (1973–1990) ඔගස්ටෝ පිනෝචෙට් 21 වන සියවස ==== පිනොචේ යුගය (1973–1990) ==== [[File:Golpe_de_Estado_1973.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Golpe_de_Estado_1973.jpg|වම|thumb|1973 චිලී කුමන්ත්‍රණය අතරතුර ලා මොනේඩා ජනාධිපති මන්දිරයට බෝම්බ හෙලන ප්‍රහාරක ජෙට් යානා]] On 11 September 1973, a [[:en:Chilean_coup_of_1973|military coup]] overthrew Allende, who apparently committed suicide as the armed forces bombarded the [[:en:La_Moneda_Palace|presidential palace]]The degree to which [[:en:U.S._intervention_in_Chile#1973_coup|the United States was involved in the coup]] remains debated; after Allende was overthrown, U.S. Secretary of State [[:en:Henry_Kissinger|Henry Kissinger]] told [[:en:President_of_the_United_States|U.S. president]] [[:en:Richard_Nixon|Richard Nixon]] that the United States had "helped" the coup indirectly. Historian Sebastián Hurtado contends there is no documentary evidence to support that the U.S. government was actively involved in the coordination and execution the coup; however, upon Allende's election in 1970, Kissinger had stated "I don't see why we need to stand by and watch a country go Communist due to the irresponsibility of its own people" while Nixon had expressed that the Allende government should not be consolidated and acted decisively to destabilize his government. A military junta, led by General [[:en:Augusto_Pinochet|Augusto Pinochet]], took control of the country. His regime was marked by widespread [[:en:Human_rights_violations_in_Pinochet's_Chile|human rights violations]]. Chile initiated and actively participated in [[:en:Operation_Condor|Operation Condor]], a U.S.-backed campaign to suppress leftists and their sympathizes. In October 1973, at least 72 people were murdered by the [[:en:Caravan_of_Death|Caravan of Death]]. According to the [[:en:Rettig_Report|Rettig Report]] and [[:en:Valech_Commission|Valech Commission]], during the Pinochet regime's 15-year rule, at least 2,115 were killed, and at least 27,265<ref name="sintesis">{{cite web |title=Sintesis Ok |url=http://www.comisionprisionpoliticaytortura.cl/filesapp/Sintesis.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20070727031254/http://www.comisionprisionpoliticaytortura.cl/filesapp/Sintesis.pdf |archive-date=27 July 2007 |access-date=17 December 2009}}</ref> were tortured (including 88 children younger than 12 years old); many were detained, tortured, and executed at the national stadium. In 2011, Chile recognized an additional 9,800 victims, bringing the total number killed, tortured or imprisoned for political reasons to 40,018. Among the victims was internationally known poet-singer [[:en:Víctor_Jara|Víctor Jara]]. 1973 සැප්තැම්බර් 11 වන දින හමුදා කුමන්ත්‍රණයකින් ඇලෙන්ඩේ බලයෙන් පහ කරන ලද අතර, සන්නද්ධ හමුදා ජනාධිපති මන්දිරයට බෝම්බ හෙලීමේදී ඔහු සියදිවි නසා ගත් බව පෙනේ.<ref>{{Cite book |last=Soto |first=Óscar |title=El último día de Salvador Allende |publisher=Aguilar |year=1999 |isbn=978-956-239-084-2}}{{page needed|date=July 2013}}</ref><ref>{{Cite book |last=Ahumada |first=Eugeno |title=Chile: La memoria prohibida}}{{page needed|date=July 2013}}</ref> එක්සත් ජනපදය කුමන්ත්‍රණයට සම්බන්ධ වූ ප්‍රමාණය තවමත් විවාදයට භාජනය වී ඇත; ඇලෙන්ඩේ බලයෙන් පහ කිරීමෙන් පසුව, එක්සත් ජනපද රාජ්‍ය ලේකම් හෙන්රි කිසිංගර් එක්සත් ජනපද ජනාධිපති රිචඩ් නික්සන්ට පැවසුවේ එක්සත් ජනපදය කුමන්ත්‍රණයට වක්‍රව "උදව්" කළ බවයි.<ref>{{cite web |date=16 September 2013 |title=Kissinger and Chile: the Declassified Record |url=http://www2.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB437/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20130917045957/http://www2.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB437/ |archive-date=17 September 2013 |access-date=16 September 2013 |publisher=The National Security Archive}}</ref> ඉතිහාසඥ සෙබස්තියන් හර්ටාඩෝ තර්ක කරන්නේ එක්සත් ජනපද රජය කුමන්ත්‍රණය සම්බන්ධීකරණය හා ක්‍රියාත්මක කිරීම සඳහා ක්‍රියාකාරීව සම්බන්ධ වූ බවට සහාය දැක්වීමට කිසිදු ලේඛනමය සාක්ෂියක් නොමැති බවයි; කෙසේ වෙතත්, 1970 දී ඇලෙන්ඩේ තේරී පත්වීමේදී, කිසිංගර් ප්‍රකාශ කර තිබුණේ "තමන්ගේම ජනතාවගේ වගකීම් විරහිතභාවය නිසා රටක් කොමියුනිස්ට් වීම බලා සිටීමට අපට අවශ්‍ය ඇයි කියා මට නොපෙනේ" යනුවෙනි,<ref name="k745">{{cite web |last=Lewis |first=Anthony |date=1975-02-27 |title=The Kissinger Doctrine |url=https://www.nytimes.com/1975/02/27/archives/the-kissinger-doctrine.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220912084418/https://www.nytimes.com/1975/02/27/archives/the-kissinger-doctrine.html |archive-date=12 September 2022 |access-date=2024-05-08 |website=The New York Times}}</ref><ref name="Hurtado">{{cite web |author1=Juan Paulo Iglesias |date=25 August 2023 |title=Sebastián Hurtado, historiador: "Estados Unidos no tuvo participación directa en el Golpe, pero sí quería que Allende cayera" |url=https://www.latercera.com/la-tercera-sabado/noticia/sebastian-hurtado-historiador-estados-unidos-no-tuvo-participacion-directa-en-el-golpe-pero-si-queria-que-allende-cayera/3UXITS4IUNB3RPPB57ILMYDO64/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240912221446/https://www.latercera.com/la-tercera-sabado/noticia/sebastian-hurtado-historiador-estados-unidos-no-tuvo-participacion-directa-en-el-golpe-pero-si-queria-que-allende-cayera/3UXITS4IUNB3RPPB57ILMYDO64/ |archive-date=12 September 2024 |access-date=12 January 2025 |publisher=La Tercera |language=es}}</ref> නික්සන් ප්‍රකාශ කර තිබුණේ ඇලෙන්ඩේ රජය ඒකාබද්ධ නොකළ යුතු බවත් ඔහුගේ රජය අස්ථාවර කිරීමට තීරණාත්මකව ක්‍රියා කළ යුතු බවත්ය.<ref name="Hurtado" /><ref>{{cite journal|last1=Hurtado|first1=Sebastián|date=10 October 2016|title=Chile y Estados Unidos, 1964-1973. Una nueva mirada|journal=Nuevo Mundo Mundos Nuevos|language=es|doi=10.4000/nuevomundo.69698|doi-access=free}}</ref> ජෙනරාල් ඔගස්ටෝ පිනෝචෙට්ගේ නායකත්වයෙන් යුත් හමුදා ජුන්ටාවක් රට පාලනය කළේය. ඔහුගේ පාලනය පුළුල් මානව හිමිකම් උල්ලංඝනයන්ගෙන් සලකුණු විය. චිලී රාජ්‍යය වාමාංශිකයන් සහ ඔවුන්ගේ හිතවතුන් මර්දනය කිරීම සඳහා එක්සත් ජනපදයේ පිටුබලය ලත් මෙහෙයුමක් වන ඔපරේෂන් කොන්ඩෝර් ආරම්භ කර ක්‍රියාකාරීව සහභාගී විය.<ref>{{cite web |last1=Dinges |first1=John |title=Operation Condor |url=http://www.latinamericanstudies.org/chile/operation-condor.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20180722031734/http://www.latinamericanstudies.org/chile/operation-condor.htm |archive-date=22 July 2018 |access-date=6 July 2018 |website=latinamericanstudies.org |publisher=Columbia University}}</ref> 1973 ඔක්තෝම්බර් මාසයේදී, කැරවාන් ඔෆ් ඩෙත් විසින් අවම වශයෙන් පුද්ගලයින් 72 දෙනෙකු ඝාතනය කරන ලදී.<ref>{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/850932.stm|title=Flashback: Caravan of Death|date=25 July 2000|work=BBC|access-date=11 March 2008|archive-url=https://web.archive.org/web/20080226211503/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/850932.stm|archive-date=26 February 2008|url-status=live}}</ref> රෙටිග් වාර්තාව සහ වැලෙක් කොමිසමට අනුව, පිනොචෙට් පාලන සමයේ වසර 15 ක පාලන සමයේදී අවම වශයෙන් 2,115 ක් ඝාතනය කරන ලද අතර,<ref>{{cite web |author=Ministerio del Interior |date=3 August 1999 |title=Ministerio del Interior, Programa de Derechos Humanos – ddhh_rettig |url=http://www.ddhh.gov.cl/ddhh_rettig.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20091223174254/http://www.ddhh.gov.cl/ddhh_rettig.html |archive-date=23 December 2009 |access-date=17 December 2009 |publisher=Ddhh.gov.cl}}</ref> අවම වශයෙන් 27,265 ක්<ref name="sintesis" /> වධ හිංසාවලට ලක් කරන ලදී (වයස අවුරුදු 12 ට අඩු ළමුන් 88 ක් ඇතුළුව);<ref name="sintesis" /> බොහෝ දෙනෙකු රඳවා තබා ගැනීම, වධහිංසා පැමිණවීම සහ ජාතික ක්‍රීඩාංගනයේදී මරණ දඬුවම නියම කරන ලදී. 2011 දී, චිලී රාජ්‍යය තවත් වින්දිතයින් 9,800 ක් හඳුනා ගත් අතර, දේශපාලන හේතූන් මත මරා දැමූ, වධහිංසා පමුණුවන ලද හෝ සිරගත කරන ලද මුළු සංඛ්‍යාව 40,018 දක්වා ගෙන ආවේය.<ref>Eva Vergara (18 August 2015). [https://www.huffingtonpost.com/2011/08/18/chile-recognizes-9800-more-pinochet-victims_n_930754.html Chile Recognizes 9,800 More Pinochet Victims] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20151231220056/http://www.huffingtonpost.com/2011/08/18/chile-recognizes-9800-more-pinochet-victims_n_930754.html|date=31 December 2015}}. ''The Associated Press'' via ''The Huffington Post.'' Retrieved 25 August 2015.</ref> වින්දිතයින් අතර ජාත්‍යන්තරව ප්‍රසිද්ධ කවියෙකු-ගායකයෙකු වන වික්ටර් ජාරා ද විය.[[File:Augusto_Pinochet_foto_oficial_coloreada.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Augusto_Pinochet_foto_oficial_coloreada.jpg|thumb|ඔගස්ටෝ පිනෝචෙට්]] 1980 සැප්තැම්බර් 11 වන දින මතභේදාත්මක ජනමත විචාරණයක් මගින් නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවක් අනුමත කරන ලද අතර, ජෙනරාල් පිනොචෙට් වසර අටක කාලයක් සඳහා ජනරජයේ ජනාධිපති බවට පත්විය. පිනෝචෙට් රටේ පාලනය ලබා ගැනීමෙන් පසු, කැපවූ චිලී විප්ලවවාදීන් සිය ගණනක් නිකරගුවාවේ සැන්ඩිනිස්ටා හමුදාවට, ආර්ජන්ටිනාවේ ගරිල්ලා හමුදාවන්ට හෝ කියුබාවේ, නැගෙනහිර යුරෝපයේ සහ උතුරු අප්‍රිකාවේ පුහුණු කඳවුරුවලට සම්බන්ධ වූහ.<ref>{{cite book |author1=Pamela Constable |author-link=Pamela Constable |url=https://archive.org/details/nationofenemiesc00cons |title=A Nation of Enemies: Chile Under Pinochet |author2=Arturo Valenzuela |author2-link=Arturo Valenzuela |publisher=W W Norton & Company Incorporated |year=1993 |isbn=978-0-393-30985-0 |page=150}}</ref> 1980 ගණන්වල අගභාගයේදී, 1982 ආර්ථික බිඳවැටීම<ref>{{cite book |last1=Klein |first1=Naomi |author-link=Naomi Klein |url=https://books.google.com/books?id=PwHUAq5LPOQC&pg=PA85 |title=The Shock Doctrine: The Rise of Disaster Capitalism |date=1 April 2010 |publisher=Henry Holt and Company (2007) |isbn=978-1-4299-1948-7 |page=85 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020106/https://books.google.com/books?id=PwHUAq5LPOQC&pg=PA85#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> සහ 1983-88 දී ඇති වූ මහජන සිවිල් ප්‍රතිරෝධය වැනි සිදුවීම්වල ප්‍රතිඵලයක් ලෙස, රජය ක්‍රමයෙන් එකලස් කිරීමේ, කතා කිරීමේ සහ සංගමයේ වැඩි නිදහසක් ලබා දුන්නේය. වෘත්තීය සමිති සහ දේශපාලන ක්‍රියාකාරකම් ඇතුළත් කිරීමට.<ref>{{cite book |last=Huneeus |first=Carlos |author-link=Carlos Huneeus |title=Civil Resistance and Power Politics:The Experience of Non-violent Action from Gandhi to the Present |date=3 September 2009 |publisher=Oxford University Press |isbn=978-0-19-161917-5 |editor1=Adam Roberts |pages=197–212 |chapter=Political Mass Mobilization against Authoritarian Rule: Pinochet's Chile, 1983–88 |access-date=14 July 2013 |editor2=Timothy Garton Ash |chapter-url=https://books.google.com/books?id=zD_S8Y2WbRsC&pg=PT168 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020252/https://books.google.com/books?id=zD_S8Y2WbRsC&pg=PT168#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> හර්නාන් බුචි මුදල් අමාත්‍යවරයා ලෙස කටයුතු කිරීමත් සමඟ රජය වෙළඳපොළ නැඹුරු ප්‍රතිසංස්කරණ දියත් කළේය. චිලී නිදහස් වෙළඳපොල ආර්ථිකයක් කරා ගමන් කළ අතර එමඟින් දේශීය හා විදේශීය පෞද්ගලික ආයෝජනවල වැඩිවීමක් දක්නට ලැබුණි, නමුත් තඹ කර්මාන්තය සහ අනෙකුත් වැදගත් ඛනිජ සම්පත් තරඟකාරිත්වයට විවෘත නොවීය. 1988 ඔක්තෝබර් 5 වන දින පැවති ජනමත විචාරණයකදී, පිනෝචෙට්ට ජනාධිපති ධුරයේ දෙවන වසර අටක ධුර කාලයක් (44% ට එරෙහිව 56%) අහිමි විය. 1989 දෙසැම්බර් 14 වන දින චිලී ජාතිකයන් නව ජනාධිපතිවරයෙකු සහ ද්වි මණ්ඩල සම්මේලනයක සාමාජිකයින්ගෙන් බහුතරයක් තෝරා පත් කර ගත්හ. Concertación නමින් හැඳින්වෙන දේශපාලන පක්ෂ 17 ක සන්ධානයක අපේක්ෂකයෙකු වූ ක්‍රිස්තියානි ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී පැට්‍රිෂියෝ අයිල්වින්, ඡන්දවලින් නිරපේක්ෂ බහුතර (55%) ලබා ගත්තේය.<ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/1989/12/16/world/man-in-the-news-patricio-aylwin-a-moderate-leads-chile.html|title=Man in the News: Patricio Aylwin; A Moderate Leads Chile|last=Christian|first=Shirley|date=16 December 1989|work=The New York Times|access-date=28 July 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180729012944/https://www.nytimes.com/1989/12/16/world/man-in-the-news-patricio-aylwin-a-moderate-leads-chile.html|archive-date=29 July 2018|url-status=live}}</ref> ජනාධිපති අයිල්වින් 1990 සිට 1994 දක්වා සේවය කළ අතර එය සංක්‍රාන්ති කාලයක් ලෙස සැලකේ. === 21 වන සියවස === [[File:Izamiento_de_la_Gran_Bandera_Nacional_-_Presidentes_de_Chile.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Izamiento_de_la_Gran_Bandera_Nacional_-_Presidentes_de_Chile.jpg|වම|thumb|චිලී රාජ්‍යයේ ද්විශත සංවත්සරය සමරමින්, එහි ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයට සංක්‍රමණය වීමෙන් පසු (1990–2022) චිලී රාජ්‍යයේ පළමු ජනාධිපතිවරුන් පස් දෙනා]] In December 1993, Christian Democrat [[:en:Eduardo_Frei_Ruiz-Tagle|Eduardo Frei Ruiz-Tagle]], the son of previous president Eduardo Frei Montalva, led the Concertación coalition to victory with an absolute majority of votes (58%).<ref>{{cite encyclopedia |title=Chile elects new leader Late president's son wins big |encyclopedia=Encyclopedia.com |url=http://www.encyclopedia.com/doc/1P2-8257609.html |access-date=14 July 2013 |date=12 December 1993 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080526090105/http://www.encyclopedia.com/doc/1P2-8257609.html |archive-date=26 May 2008}}</ref> Frei Ruiz-Tagle was succeeded in 2000 by Socialist [[:en:Ricardo_Lagos|Ricardo Lagos]], who won the presidency in an unprecedented [[:en:1999–2000_Chilean_presidential_election|runoff election]] against [[:en:Joaquín_Lavín|Joaquín Lavín]] of the rightist [[:en:Alliance_for_Chile|Alliance for Chile]].<ref>{{Cite news|url=http://archives.cnn.com/2000/WORLD/americas/01/17/chile.elex.01/|title=Moderate socialist Lagos wins Chilean presidential election|date=16 January 2000|work=CNN|archive-url=https://web.archive.org/web/20080506162601/http://archives.cnn.com/2000/WORLD/americas/01/17/chile.elex.01/|archive-date=6 May 2008|url-status=dead}}</ref> In January 2006, Chileans elected their first female president, [[:en:Michelle_Bachelet_Jeria|Michelle Bachelet Jeria]], of the Socialist Party, defeating [[:en:Sebastián_Piñera|Sebastián Piñera]], of the [[:en:National_Renewal_(Chile)|National Renewal]] party, extending the ''Concertación'' governance for another four years.<ref>{{cite web |date=12 January 2006 |title=Chile elects first woman president |url=https://www.nbcnews.com/id/wbna10819903 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20131109023348/http://www.nbcnews.com/id/10819903/ |archive-date=9 November 2013 |access-date=10 November 2019 |work=NBC News}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2006/03/11/AR2006031101381.html|title=Bachelet Sworn in As Chile's President|last=Reel|first=Monte|date=12 March 2006|newspaper=The Washington Post|access-date=22 August 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170701225835/http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2006/03/11/AR2006031101381.html|archive-date=1 July 2017|url-status=live}}</ref> In January 2010, Chileans [[:en:2009–10_Chilean_presidential_election|elected]] [[:en:Sebastián_Piñera|Sebastián Piñera]] as the first rightist President in 20 years, defeating former President [[:en:Eduardo_Frei_Ruiz-Tagle|Eduardo Frei Ruiz-Tagle]] of the ''Concertación'', for a four-year term succeeding Bachelet. Due to term limits, [[:en:Sebastián_Piñera|Sebastián Piñera]] did not stand for re-election in 2013, and his term expired in March 2014 resulting in [[:en:Michelle_Bachelet|Michelle Bachelet]] returning to office.<ref>{{cite web |date=11 March 2014 |title=Michelle Bachelet sworn in as Chile's president |url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-26528923 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140312035407/http://www.bbc.com/news/world-latin-america-26528923 |archive-date=12 March 2014 |access-date=12 August 2021 |work=BBC News}}</ref> Sebastián Piñera succeeded Bachelet again in 2018 as the [[:en:President_of_Chile|President of Chile]] after winning the December 2017 presidential [[:en:2017_Chilean_general_election|election]].<ref>{{cite web |date=18 December 2017 |title=Chile election: Conservative Piñera elected president |url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-42388019 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20171218103345/http://www.bbc.com/news/world-latin-america-42388019 |archive-date=18 December 2017 |access-date=12 August 2021 |work=BBC News}}</ref><ref>{{cite web |date=11 March 2018 |title=Pinera, a conservative billionaire, is sworn in as president of Chile |url=https://www.yahoo.com/news/pinera-conservative-billionaire-sworn-president-chile-183054108.html?guccounter=1&guce_referrer=aHR0cHM6Ly93d3cuZ29vZ2xlLmNvbS8&guce_referrer_sig=AQAAAC6_pBevRC0GpV00u6W8P1NWhHqxCXKFRdRMnzk5fsa |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210801211945/https://www.yahoo.com/news/pinera-conservative-billionaire-sworn-president-chile-183054108.html?guccounter=1&guce_referrer=aHR0cHM6Ly93d3cuZ29vZ2xlLmNvbS8&guce_referrer_sig=AQAAAC6_pBevRC0GpV00u6W8P1NWhHqxCXKFRdRMnzk5fsa |archive-date=1 August 2021 |access-date=12 August 2021 |work=Yahoo! News |agency=Agence France Presse}}</ref> 1993 දෙසැම්බරයේදී, පෙර ජනාධිපති එඩ්වාඩෝ ෆ්‍රෙයි මොන්ටල්වාගේ පුත් ක්‍රිස්තියානි ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී එඩ්වාඩෝ ෆ්‍රෙයි රුයිස්-ටැග්ල්, බහුතර ඡන්ද සංඛ්‍යාවක් (58%) ලබා ගනිමින් කොන්සර්ටේෂන් සන්ධානය ජයග්‍රහණය කරා මෙහෙයවීය. [47] 2000 දී ෆ්‍රෙයි රුයිස්-ටැග්ල් වෙනුවට සමාජවාදී රිකාඩෝ ලාගෝස් පත් වූ අතර, චිලී සඳහා දක්ෂිණාංශික සන්ධානයේ ජෝකින් ලැවින්ට එරෙහිව පෙර නොවූ විරූ දෙවන වටයේ මැතිවරණයකින් ජනාධිපති ධුරය දිනා ගත්තාය. [48] 2006 ජනවාරි මාසයේදී, චිලී ජාතිකයන් සමාජවාදී පක්ෂයේ ඔවුන්ගේ පළමු කාන්තා ජනාධිපති මිෂෙල් බැචලට් ජෙරියා තෝරා පත් කර ගත් අතර, ජාතික අලුත් කිරීමේ පක්ෂයේ සෙබස්තියන් පිනෙරා පරාජය කරමින්, කොන්සර්ටේෂන් පාලනය තවත් වසර හතරක් දීර්ඝ කළහ. [49][50] 2010 ජනවාරි මාසයේදී, චිලී ජාතිකයන් වසර 20 කට පසු පළමු දක්ෂිණාංශික ජනාධිපති ලෙස සෙබස්තියන් පිනෙරා තේරී පත් වූ අතර, බැචලෙට්ගෙන් පසු වසර හතරක කාලයක් සඳහා කොන්සර්ටේෂන් හි හිටපු ජනාධිපති එඩ්වාඩෝ ෆ්‍රෙයි රුයිස්-ටැග්ල් පරාජය කළහ. ධුර කාලය සීමා වීම හේතුවෙන්, සෙබස්තියන් පිනේරා 2013 දී නැවත මැතිවරණයට ඉදිරිපත් නොවූ අතර, ඔහුගේ ධුර කාලය 2014 මාර්තු මාසයේදී අවසන් වූ අතර, එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස මිෂෙල් බැචලට් නැවත ධුරයට පත්විය. [51] 2017 දෙසැම්බර් ජනාධිපතිවරණය ජයග්‍රහණය කිරීමෙන් පසු සෙබස්තියන් පිනේරා 2018 දී බැචලට්ගෙන් පසු නැවතත් චිලී ජනාධිපති ධුරයට පත්විය. [52][53] On 27 February 2010, Chile was struck by an 8.8 {{M|w|link=y}} [[:en:2010_Chile_earthquake|earthquake]], the fifth largest ever recorded at the time. More than 500 people died (most from the ensuing [[:en:Tsunami|tsunami]]) and over a million people lost their homes. The earthquake was also followed by multiple aftershocks.<ref>{{cite web |title=US ready to help Chile: Obama |url=http://www.australia-times.com.au/world/article.php?id=501 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110427081917/http://www.australia-times.com.au/world/article.php?id=501 |archive-date=27 April 2011 |access-date=3 March 2010 |work=The Australia Times}}</ref> Initial damage estimates were in the range of US$15–30 billion, around 10% to 15% of Chile's real gross domestic product.<ref>[http://www.contractmagazine.com/contract/content_display/design/news/e3i128fcc3d3e64156a013dfae605b73a5b More Quakes Shake Chile's Infrastructure], Adam Figman, ''Contract'', 1 March 2010 {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141114030306/http://www.contractmagazine.com/contract/content_display/design/news/e3i128fcc3d3e64156a013dfae605b73a5b|date=14 November 2014}}</ref> Chile achieved global recognition for the successful [[:en:2010_Copiapó_mining_accident|rescue of 33 trapped miners]] in 2010. On 5 August 2010, the access tunnel collapsed at the San José copper and gold mine in the [[:en:Atacama_Desert|Atacama Desert]] near [[:en:Copiapó|Copiapó]] in northern Chile, trapping 33 men {{convert|700|m|sp=us}} below ground. A rescue effort organized by the Chilean government located the miners 17 days later. All 33 men were brought to the surface two months later on 13 October 2010 over a period of almost 24 hours, an effort that was carried on live television around the world.<ref name="usstatedep">{{cite web |date=16 December 2011 |title=Background Note: Chile |url=https://2009-2017.state.gov/r/pa/ei/bgn/1981.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170121153101/https://2009-2017.state.gov/r/pa/ei/bgn/1981.htm |archive-date=21 January 2017 |access-date=19 March 2012 |work=[[Bureau of Western Hemisphere Affairs]], [[United States Department of State]]}}</ref> 2010 පෙබරවාරි 27 වන දින, චිලී රාජ්‍යය මෙගාවොට් 8.8 ක භූමිකම්පාවකට ගොදුරු වූ අතර එය එවකට වාර්තා වූ පස්වන විශාලතම භූමිකම්පාවයි. 500 කට වැඩි පිරිසක් මිය ගියහ (ඉන් පසුව ඇති වූ සුනාමියෙන් වැඩි දෙනෙක්) සහ මිලියනයකට අධික පිරිසකට නිවාස අහිමි විය. භූමිකම්පාවෙන් පසුව බහුවිධ පසුකම්පන ද ඇති විය.[54] මූලික හානි ඇස්තමේන්තු ඇමරිකානු ඩොලර් බිලියන 15-30 අතර වූ අතර එය චිලියේ සැබෑ දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 10% සිට 15% දක්වා විය.[55] 2010 දී සිරවී සිටි පතල් කම්කරුවන් 33 දෙනෙකු සාර්ථකව බේරා ගැනීම සඳහා චිලී රාජ්‍යය ගෝලීය පිළිගැනීමක් ලබා ගත්තේය. 2010 අගෝස්තු 5 වන දින, උතුරු චිලියේ කොපියාපෝ අසල ඇටකාමා කාන්තාරයේ සැන් ජෝස් තඹ සහ රන් පතලෙහි ප්‍රවේශ උමඟ කඩා වැටුණු අතර, මීටර් 700 (අඩි 2,300) ක් පොළොවට පහළින් මිනිසුන් 33 දෙනෙකු සිර විය. චිලී රජය විසින් සංවිධානය කරන ලද ගලවා ගැනීමේ උත්සාහයක් දින 17 කට පසුව පතල් කම්කරුවන් සොයා ගන්නා ලදී. මාස දෙකකට පසු 2010 ඔක්තෝබර් 13 වන දින පැය 24 කට ආසන්න කාලයක් තුළ සියලුම පිරිමින් 33 දෙනා මතුපිටට ගෙන එන ලද අතර, එම උත්සාහය ලොව පුරා සජීවී රූපවාහිනිය ඔස්සේ විකාශනය කරන ලදී.[56][[File:Marcha_Mas_Grande_De_Chile_2019_Plaza_Baquedano_Drone.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Marcha_Mas_Grande_De_Chile_2019_Plaza_Baquedano_Drone.jpg|thumb|සන්තියාගෝ හි ප්ලාසා බැකෙඩානෝ දෙසට 2019–2022 චිලී විරෝධතාවල දර්ශනයක්]] From [[:en:2019–20_Chilean_protests|2019 to 2022]], Chile endured a series of nationwide protests in response to a rise in the [[:en:Santiago_Metro|Santiago Metro]]'s subway fare, the increased [[:en:Cost_of_living|cost of living]], [[:en:Privatization|privatization]], and [[:en:Economic_inequality|inequality]].<ref>{{cite web |author=Naomi Larsson |date=26 October 2019 |title=Chile protests: More than one million bring Santiago to a halt |url=https://www.aljazeera.com/news/2019/10/chile-protests-million-bring-santiago-halt-191025223542333.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191026165551/https://www.aljazeera.com/news/2019/10/chile-protests-million-bring-santiago-halt-191025223542333.html |archive-date=26 October 2019 |access-date=19 November 2019 |website=Al Jazeera}}</ref> On 15 November, most of the political parties represented in the National Congress signed an agreement to call a [[:en:2020_Chilean_national_referendum|national referendum]] in April 2020 regarding the creation of a new Constitution, later postponed to October due to the [[:en:COVID-19_pandemic_in_Chile|COVID-19 pandemic]].<ref>{{cite news|url=https://www.aljazeera.com/news/2019/11/month-protests-chile-persist-gov-concessions-191118231609475.html|title=One month on: Protests in Chile persist despite gov't concessions|author=Sandra Cuffe|date=19 November 2019|work=Al Jazeera|access-date=19 November 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20200317120559/https://www.aljazeera.com/news/2019/11/month-protests-chile-persist-gov-concessions-191118231609475.html|archive-date=17 March 2020|url-status=live}}</ref> On 25 October 2020, Chileans voted 78.28 percent in favor of a new constitution, while 21.72 percent rejected the change; voter turnout was 51 percent. An [[:en:2021_Chilean_Constitutional_Convention_election|election]] for the members of the [[:en:Constitutional_Convention_(Chile)|Constitutional Convention]] was held in Chile between 15 and 16 May 2021;<ref name="postpone">{{Cite web |date=6 April 2021 |title=Presidente Piñera promulga reforma que posterga elecciones al 15 y 16 de mayo |url=https://www.elmostrador.cl/noticias/pais/2021/04/06/presidente-pinera-promulga-reforma-que-posterga-elecciones-al-15-y-16-de-mayo/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210505183947/https://www.elmostrador.cl/noticias/pais/2021/04/06/presidente-pinera-promulga-reforma-que-posterga-elecciones-al-15-y-16-de-mayo/ |archive-date=5 May 2021 |access-date=7 April 2021 |website=El Mostrador |language=es}}</ref> the results saw a complete rearrangement of the political system established since the end of [[:en:Military_dictatorship_of_Chile_(1973–1990)|Pinochet's dictatorship]] in 1990, with various independent and leftist candidates performing strongly relative to conventional center-right and center-left parties. 2019 සිට 2022 දක්වා, සන්තියාගෝ මෙට්‍රෝ හි උමං දුම්රිය ගාස්තු වැඩිවීම, ජීවන වියදම වැඩි වීම, පෞද්ගලීකරණය සහ අසමානතාවයට ප්‍රතිචාර වශයෙන් චිලී රටපුරා විරෝධතා මාලාවකට මුහුණ දුන්නේය.[57] නොවැම්බර් 15 වන දින, ජාතික කොංග්‍රසයේ නියෝජනය කරන ලද බොහෝ දේශපාලන පක්ෂ නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවක් නිර්මාණය කිරීම සම්බන්ධයෙන් 2020 අප්‍රේල් මාසයේදී ජාතික ජනමත විචාරණයක් කැඳවීමේ ගිවිසුමකට අත්සන් තැබූ අතර පසුව COVID-19 වසංගතය හේතුවෙන් ඔක්තෝබර් දක්වා කල් දමන ලදී.[58] 2020 ඔක්තෝබර් 25 වන දින, චිලී ජාතිකයන් නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවකට පක්ෂව සියයට 78.28 ක් ඡන්දය දුන් අතර, සියයට 21.72 ක් වෙනස ප්‍රතික්ෂේප කළහ; ඡන්දදායකයින්ගේ ඡන්දය ප්‍රකාශ කිරීමේ ප්‍රතිශතය සියයට 51 කි. 2021 මැයි 15 සහ 16 අතර චිලියේ ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා සම්මුතියේ සාමාජිකයින් සඳහා මැතිවරණයක් පැවැත්විණි;[59] ප්‍රතිඵලවලින් පෙනී ගියේ 1990 දී පිනෝචෙට්ගේ ආඥාදායකත්වය අවසන් වීමෙන් පසු ස්ථාපිත දේශපාලන ක්‍රමයේ සම්පූර්ණ ප්‍රතිසංවිධානයක් දක්නට ලැබුණු අතර, විවිධ ස්වාධීන සහ වාමාංශික අපේක්ෂකයින් සාම්ප්‍රදායික මධ්‍ය-දකුණු සහ මධ්‍ය-වාම පක්ෂවලට සාපේක්ෂව දැඩි ලෙස ක්‍රියා කළහ. 2021 දෙසැම්බර් 19 වන දින, වාමාංශික අපේක්ෂකයෙකු වන 35 හැවිරිදි හිටපු ශිෂ්‍ය විරෝධතා නායක ගේබ්‍රියෙල් බොරික්, චිලියේ ජනාධිපතිවරණය ජයග්‍රහණය කර රටේ ලාබාලතම නායකයා බවට පත්විය.[60] 2022 මාර්තු 11 වන දින, ඉවත්ව යන ජනාධිපති සෙබස්තියන් පිනේරාගෙන් පසු බොරික් ජනාධිපති ලෙස දිවුරුම් දුන්නේය.[61] බොරික්ගේ කැබිනට් මණ්ඩලයේ බහුතරය - 24 න් 14 ක් - කාන්තාවන් වන අතර එය බටහිර අර්ධගෝලයේ පළමු අවස්ථාවයි.[62] 2022 සැප්තැම්බර් 4 වන දින, වාමාංශික ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා සම්මුතිය විසින් ඉදිරිපත් කරන ලද ව්‍යවස්ථාමය ජනමත විචාරණයේදී ඡන්දදායකයින් නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා යෝජනාව ප්‍රතික්ෂේප කළහ.[63] 2023 දෙසැම්බර් 17 වන දින, කොන්සර්වේටිව් ප්‍රමුඛ ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා සභාව විසින් ලියන ලද නව ව්‍යවස්ථාමය ජනමත විචාරණයකදී ඡන්දදායකයින් දෙවන නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා යෝජනාව ප්‍රතික්ෂේප කළහ.[64][65][66] On 19 December 2021, a leftist candidate, the 35-year-old former student protest leader [[:en:Gabriel_Boric|Gabriel Boric]], won Chile's presidential [[:en:2021_Chilean_general_election|election]] to become the country's youngest leader.<ref>{{cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-59715941|title=Leftist Gabriel Boric to become Chile's youngest ever president|date=20 December 2021|work=BBC News|access-date=21 December 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211220000309/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-59715941|archive-date=20 December 2021|url-status=live}}</ref> On 11 March 2022, Boric was sworn in as president to succeed outgoing President Sebastian Piñera.<ref>{{cite news|url=https://www.theguardian.com/world/2022/mar/11/gabriel-boric-chile-president-new-era|title=Gabriel Boric, 36, sworn in as president to herald new era for Chile|date=11 March 2022|work=The Guardian|access-date=15 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220312233147/https://www.theguardian.com/world/2022/mar/11/gabriel-boric-chile-president-new-era|archive-date=12 March 2022|language=en|url-status=live}}</ref> The majority of Boric's Cabinet—14 out of 24—are women, which is a first in the Western Hemisphere.<ref>{{cite news|url=https://www.theguardian.com/world/2022/jan/21/chile-gabriel-boric-cabinet-majority-women|title=Chile's president-elect names progressive, majority-women cabinet|date=21 January 2022|work=The Guardian|access-date=15 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220125135734/https://www.theguardian.com/world/2022/jan/21/chile-gabriel-boric-cabinet-majority-women|archive-date=25 January 2022|language=en|url-status=live}}</ref> On 4 September 2022, voters rejected the new constitution proposal in the [[:en:2022_Chilean_constitutional_referendum|constitutional referendum]], which was put forward by the left-leaning [[:en:Constitutional_Convention_(Chile)|Constitutional Convention]].<ref>{{cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-62792025|title=Chile constitution: Voters overwhelmingly reject radical change|date=5 September 2022|work=BBC News|access-date=14 September 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220905063525/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-62792025|archive-date=5 September 2022|url-status=live}}</ref> On 17 December 2023, voters rejected a second new constitution proposal in a new [[:en:2023_Chilean_constitutional_referendum|constitutional referendum]], written by the conservative-led [[:en:Constitutional_Council_(Chile)|Constitutional Council]].<ref name="reuters.com">{{cite web |last1=Villegas |first1=A. |date=18 December 2023 |title=Chileans reject conservative constitution to replace dictatorship-era text |url=https://www.reuters.com/world/americas/chileans-head-polls-again-replace-dictatorship-era-constitution-2023-12-17/ |access-date=18 December 2023 |website=Reuters}}</ref><ref name=":2">{{Cite web |date=17 December 2023 |title=Chilean voters reject conservative constitution, after defeating leftist charter last year |url=https://apnews.com/article/chile-new-constitution-referendum-f7be231ff564856f6a5e1b0c0ac12c57 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20231218053713/https://apnews.com/article/chile-new-constitution-referendum-f7be231ff564856f6a5e1b0c0ac12c57 |archive-date=18 December 2023 |access-date=18 December 2023 |website=AP News |language=en}}</ref><ref name=":3">{{Cite web |title=Chile rejects second attempt to renew constitution |url=https://www.dw.com/en/chile-rejects-second-attempt-to-renew-constitution/a-67749225 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20231218193156/https://www.dw.com/en/chile-rejects-second-attempt-to-renew-constitution/a-67749225 |archive-date=18 December 2023 |access-date=19 December 2023 |website=dw.com |language=en}}</ref> == යොමු කිරීම් == t77ohzkc9oiiigd1v0ea8ngtl75iz0z 750240 750239 2025-06-23T05:10:10Z BuddhikaW88 37808 /* පිනොචේ යුගය (1973–1990) */ 750240 wikitext text/x-wiki === මුල් ඉතිහාසය === [[File:Momia_cultura_chinchorro_año_3000_AC.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Momia_cultura_chinchorro_a%C3%B1o_3000_AC.jpg|වම|thumb|පැරණිතම චින්චොරෝ මමී, ක්‍රි.පූ. 5050 පමණ සිට පැවත එන්නකි.]] ගල් මෙවලම් සාක්ෂිවලින් පෙනී යන්නේ මිනිසුන් වසර 18,500 කට පෙර මොන්ටේ වර්ඩ් නිම්න ප්‍රදේශයට වරින් වර පැමිණි බවයි. වසර 10,000 කට පමණ පෙර, සංක්‍රමණික ආදිවාසී ජනයා වර්තමාන චිලීයේ සාරවත් නිම්න සහ වෙරළබඩ ප්‍රදේශවල පදිංචි වූහ. ඉතා මුල් කාලීන මානව වාසස්ථානවලින් ජනාවාස වූ ස්ථාන අතර මොන්ටේ වර්ඩ්, කියුවා ඩෙල් මිලෝඩන් සහ පාලි-අයික් ආවාටයේ ලාවා නළය ඇතුළත් වේ.<ref name=":0">{{cite web |author=Bower, Bruce |date=26 December 2015 |title=People roamed tip of South America 18,500 years ago |url=https://www.sciencenews.org/article/people-roamed-tip-south-america-18500-years-ago |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200510101040/https://www.sciencenews.org/article/people-roamed-tip-south-america-18500-years-ago |archive-date=10 May 2020 |access-date=26 December 2015 |work=Science News |pages=10}}</ref> ඉන්කාවරු කෙටියෙන් ඔවුන්ගේ අධිරාජ්‍යය දැන් උතුරු චිලී ලෙස ව්‍යාප්ත කළ නමුත්, මාපුචේ (හෝ ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයන් විසින් ඔවුන් හැඳින්වූ පරිදි අරවුකානියානුවන්) රාජ්‍ය සංවිධානයක් නොමැතිකම නොතකා ඉන්කා අධිරාජ්‍යය ඔවුන් යටත් කර ගැනීමට ගත් බොහෝ උත්සාහයන්ට සාර්ථකව ප්‍රතිරෝධය දැක්වූහ.<ref>{{cite book |url=https://books.google.com/books?id=Nf8SnJ_ZJbkC&pg=PA27 |title=Insight Guides: Chile |publisher=Langenscheidt Publishing Group |year=2002 |isbn=978-981-234-890-6 |page=27 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240221111313/https://books.google.com/books?id=Nf8SnJ_ZJbkC&pg=PA27#v=onepage&q&f=false |archive-date=21 February 2024 |url-status=live}}</ref> ඔවුන් සාපා ඉන්කා ටුපාක් යුපන්කි සහ ඔහුගේ හමුදාවට එරෙහිව සටන් කළහ. මවුලේ සටන ලෙස හැඳින්වෙන ලේ වැකි දින තුනක ගැටුමේ ප්‍රතිඵලය වූයේ චිලී ප්‍රදේශ අත්පත් කර ගැනීම මවුලේ ගඟේදී අවසන් වීමයි.<ref name="countrystudies">{{cite web |date=31 March 1994 |title=Development and Breakdown of Democracy, 1830–1973 |url=http://countrystudies.us/chile/85.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110709014719/http://countrystudies.us/chile/85.htm |archive-date=9 July 2011 |access-date=21 April 2009 |work=Country Studies |publisher=Library of Congress}}</ref> === ස්පාඤ්ඤ යටත් විජිතකරණය === [[File:Captaincy_General_of_Chile,_1775.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Captaincy_General_of_Chile,_1775.svg|thumb|චිලී ඉතිහාස ලේඛනයට අනුව 1775 දී චිලී රාජධානිය. ඊළඟ වසරේදී රියෝ ඩි ලා ප්ලාටා හි උප රාජකීයත්වය නිර්මාණය කරන ලද අතර මෙන්ඩෝසා සහ සැන් ජුවාන් නගරවල භූමි ප්‍රදේශ චිලියේ සිට නව ආයතනයට මාරු කරන ලදී.<ref>{{cite book |author1=Eyzaguirre, Jaime |title=Breve historia de las fronteras de Chile |date=1967 |publisher=Editorial Universitaria}}</ref><ref>{{cite book |last1=Lagos Carmona |first1=Guillermo |title=Los Títulos Históricos: Historia de Las Fronteras de Chile |date=1985 |publisher=Andrés Bello |quote=(p. 197) We note that the Loa river is at 22 degrees and that Baleato, in 1793, indicated 21.5 degrees for the beginning of the Kingdom of Chile, with the Loa at its mouth in the Pacific. (...) (p. 540) According to the Map of Cano y Olmedilla, the limit of the Kingdom of Chile "(...) through the desert of Atacama (...) From here it turns to the S., S.E., S.E., and S., keeping in general this last course until near the 29° parallel, from where it takes a S.E. direction. SE. and S., generally keeping this last course until the vicinity of the 29° parallel, from where it takes a S.E. direction, skirting to the east the 'Province of Cuyo' which, of course, appears to be included in the territory of the Kingdom of Chile. In the latitude of 32°30' the line turns to the S.W. until reaching the Quinto river, which, as the legend says 'communicates by channels with the Saladillo in time of floods'. It follows the river down to the meridian 316°, counting to the E. of Tenerife, where it turns a stretch until it reaches the Hueuque-Leuvu river (or Barrancas river) at 371/2° latitude. From here it runs along the river for a stretch to the S.E., and then turns to the E. and falls into the Atlantic Sea in the vicinity of parallel 37° between Cape Lobos and Cape Corrientes", "a little north of the current Mar del Plata". (...) (p. 543) In this document it is seen that those of the province of Cuyo end to the south at the source of the Diamante River, and that from that point to the east, the dividing line goes to the point where the Quinto River crosses the road that goes from Santiago to Buenos Aires.}}</ref><ref>{{cite book |last1=Amunátegui |first1=Miguel Luis |url=https://libros.uchile.cl/files/presses/1/monographs/128/submission/proof/36/ |title=Títulos de la República de Chile a la soberanía i dominio de la Estremidad |date=1985 |access-date=14 November 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20221112070737/https://libros.uchile.cl/files/presses/1/monographs/128/submission/proof/36/ |archive-date=12 November 2022 |url-status=live}}</ref><ref>{{cite book |last1=Morla Vicuña |first1=Carlos |title=Estudio histórico sobre el descubrimiento y conquista de la Patagonia y de la Tierra del Fuego |date=1903 |publisher=F. A. Brockhaus |location=Leipzig}}</ref>]] 1520 දී, ලොව වටා ගමන් කිරීමට උත්සාහ කරන අතරතුර, ෆර්ඩිනන්ඩ් මැගෙලන් දැන් ඔහුගේ නමින් නම් කර ඇති දකුණු මාර්ගය (මැගෙලන් සමුද්‍ර සන්ධිය) සොයා ගත් අතර එමඟින් දැන් චිලී ලෙස හඳුන්වන ප්‍රදේශයට පා තැබූ පළමු යුරෝපීයයා බවට පත්විය. චිලී වෙත ළඟා වූ ඊළඟ යුරෝපීයයන් වූයේ 1535 දී පේරු සිට රත්තරන් සොයමින් පැමිණි ඩියාගෝ ද අල්මාග්‍රෝ සහ ඔහුගේ ස්පාඤ්ඤ ආක්‍රමණික කණ්ඩායමයි. ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයින්ට ප්‍රධාන වශයෙන් කප්පාදු කෘෂිකර්මාන්තය සහ දඩයම් කිරීම තුළින් තමන්ට සහාය වූ විවිධ සංස්කෘතීන් හමු විය.<ref name="countrystudies" /> චිලී යටත් කර ගැනීම 1540 දී ඉතා උනන්දුවෙන් ආරම්භ වූ අතර එය 1541 පෙබරවාරි 12 වන දින සන්තියාගෝ නගරය ආරම්භ කළ ෆ්‍රැන්සිස්කෝ පිසාරෝගේ ලුතිනන්වරයෙකු වූ පෙඩ්‍රෝ ද වැල්ඩිවියා විසින් සිදු කරන ලදී. ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයින්ට ඔවුන් සොයන පුළුල් රන් හා රිදී සොයා ගැනීමට නොහැකි වුවද, ඔවුන් චිලී මධ්‍යම නිම්නයේ කෘෂිකාර්මික විභවය හඳුනා ගත් අතර, චිලී ස්පාඤ්ඤ අධිරාජ්‍යයේ කොටසක් බවට පත්විය.<ref name="countrystudies" /> යටත් කර ගැනීම ක්‍රමයෙන් සිදු වූ අතර යුරෝපීයයන් නැවත නැවතත් පසුබෑමකට ලක් විය. 1553 දී ආරම්භ වූ දැවැන්ත මාපුචේ කැරැල්ලක ප්‍රතිඵලයක් ලෙස වැල්ඩිවියා මරණයට පත් වූ අතර යටත් විජිතයේ ප්‍රධාන ජනාවාස බොහොමයක් විනාශ විය. පසුව ඇති වූ ප්‍රධාන කැරලි 1598 සහ 1655 දී සිදු විය. මාපුචේ සහ අනෙකුත් ස්වදේශික කණ්ඩායම් කැරලි ගැසූ සෑම අවස්ථාවකම, ජනපදයේ දකුණු මායිම උතුරු දෙසට තල්ලු කරන ලදී. 1683 දී ස්පාඤ්ඤ කිරීටය විසින් වහල්භාවය අහෝසි කිරීම සිදු කරන ලද්දේ මාපුචේ වහල්භාවයට පත් කිරීම ඔවුන් යටත් කර ගැනීමට බිය ගැන්වීමට වඩා ප්‍රතිරෝධය තීව්‍ර කළ බව පිළිගැනීමෙනි. රාජකීය තහනම් කිරීම් තිබියදීත්, අඛණ්ඩ යටත්විජිතවාදී මැදිහත්වීම් හේතුවෙන් සබඳතා පළුදු විය.<ref>{{Cite web |last=Caivano |first=Tommaso |date=1 April 1882 |title=Storia della guerra d'America fra Chilì, il Perù e la Bolivia |url=http://archive.org/details/storiadellaguer00caivgoog |publisher=Ermanno Loescher |language=it |via=Internet Archive |place=Torino}}</ref> උතුරට කාන්තාරයෙන්, දකුණට මාපුචේ විසින්, නැගෙනහිරින් ඇන්ඩීස් කඳුවැටියෙන් සහ බටහිරින් සාගරයෙන් වෙන් කරන ලද චිලී, ස්පාඤ්ඤ ඇමරිකාවේ වඩාත්ම මධ්‍යගත, සමජාතීය භූමි ප්‍රදේශයක් බවට පත්විය. එක්තරා ආකාරයක මායිම් බලකොටුවක් ලෙස සේවය කරමින්, මාපුචේ සහ ස්පාඤ්ඤයේ යුරෝපීය සතුරන්, විශේෂයෙන් ඉංග්‍රීසි සහ ලන්දේසීන් යන දෙපිරිසගේම ආක්‍රමණ වැළැක්වීමේ මෙහෙවර යටත් විජිතයට පැවරුණි. සර් ෆ්‍රැන්සිස් ඩ්‍රේක් 1578 දී යටත් විජිතයේ ප්‍රධාන වරාය වූ වල්පරයිසෝ වෙත කළ වැටලීමෙන් පෙන්නුම් කළ පරිදි, මාපුචේට අමතරව බුකනියර්වරුන් සහ මුහුදු කොල්ලකරුවන් ද යටත් විජිතයට තර්ජනය කළහ. චිලී රාජ්‍යය ඇමරිකාවේ විශාලතම ස්ථාවර හමුදාවන්ගෙන් එකකට සත්කාරකත්වය සැපයූ අතර, එය ස්පාඤ්ඤ දේපළවලින් වඩාත්ම මිලිටරිකරණය වූ එකක් බවට පත් කළ අතර, පේරු උපරාජයාගේ භාණ්ඩාගාරයට ද මුදල් වැය කළේය.<ref name="hudson">{{cite web |year=1995 |editor-last=Hudson |editor-first=Rex A. |title=Chile: A Country Study |url=http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/cltoc.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20150625213643/http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/cltoc.html |archive-date=25 June 2015 |access-date=27 February 2005 |work=GPO for the Library of Congress}}</ref> [[File:Fundacion_de_Santiago.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Fundacion_de_Santiago.jpg|වම|thumb|පේද්‍රෝ ලීරා විසින් 1888 දී හුලේන් හිල් හි පේද්‍රෝ ද වැල්ඩිවියා විසින් සන්තියාගෝ පිහිටුවීමේ සිතුවම]] පළමු සාමාන්‍ය සංගණනය 1777 සහ 1778 අතර කාලය තුළ අගස්ටින් ද ජෞරෙගුයිගේ රජය විසින් පවත්වන ලදී; එයින් පෙන්නුම් කළේ ජනගහනය 259,646 කින් සමන්විත වූ බවයි: යුරෝපීය සම්භවයක් ඇති 73.5% ක්, මෙස්ටිසෝවරුන් 7.9% ක්, ආදිවාසී ජනතාව 8.6% ක් සහ කළු ජාතිකයින් 9.8% ක්. චිලෝ පළාතේ ආණ්ඩුකාර ෆ්‍රැන්සිස්කෝ හර්ටාඩෝ 1784 දී සංගණනයක් සිදු කළ අතර ජනගහනය 26,703 ක් වන අතර, ඔවුන්ගෙන් 64.4% ක් සුදු ජාතිකයින් සහ 33.5% ක් ස්වදේශිකයන් බවයි. 1812 දී කොන්සෙප්සියොන් රදගුරු පදවිය විසින් මවුලේ ගඟට දකුණින් පිහිටි ප්‍රදේශවල සංගණනයක් සිදු කරන ලද නමුත්, ආදිවාසී ජනගහනය හෝ චිලෝ පළාතේ වැසියන් ඇතුළත් කර නොතිබුණි. ජනගහනය 210,567 ක් ලෙස ඇස්තමේන්තු කර ඇති අතර, ඔවුන්ගෙන් 86.1% ක් ස්පාඤ්ඤ හෝ යුරෝපීය සම්භවයක් ඇති අය වූ අතර, ඔවුන්ගෙන් 10% ක් ආදිවාසී වූ අතර 3.7% ක් මෙස්ටිසෝ, කළු සහ මුලටෝස් විය.<ref>{{Cite book |last=Silva Castro |first=Raúl |url=https://www.memoriachilena.gob.cl/602/w3-article-8952.html |title=Censo de 1813 |date=1953 |publisher=Imprenta Chile |place=Santiago |page=370 |access-date=18 August 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240818150256/https://www.memoriachilena.gob.cl/602/w3-article-8952.html |archive-date=18 August 2024 |url-status=live |via=Biblioteca Nacional de Chile}}</ref> බැටන් සහ ලෝර්කා-ජානා විසින් කරන ලද 2021 අධ්‍යයනයකින් පෙන්නුම් කරන්නේ උතුරු යුරෝපීය සංක්‍රමණිකයන්ගෙන් සාපේක්ෂව ඉහළ කොටසක් ඇති ප්‍රදේශ සංඛ්‍යාත්මකව වේගයෙන් වර්ධනය වූ බවයි, සමස්ත සංක්‍රමණික සංඛ්‍යාව කුඩා වුවද. මෙම බලපෑම බාහිර සාධක සමඟ සම්බන්ධ විය හැකිය: අවට ජනගහනය කුඩා යුරෝපීය නොවන සංක්‍රමණික කණ්ඩායමට සමාන හැසිරීමක් අනුගමනය කළ අතර නව පාසල් නිර්මාණය විය. උත්ප්‍රාසාත්මක ලෙස, සංක්‍රමණිකයන් විසින් කරන ලද අධ්‍යාපනික ආයෝජනයෙන් ධනාත්මක බලපෑම් ඇති වන්නට ඇත, ඒ සමඟම සංඛ්‍යාත්මකභාවය මෙම කලාපවල වැඩි අසමානතාවයෙන් අඩු වී තිබිය හැකිය. කෙසේ වෙතත්, සංක්‍රමණවල ධනාත්මක බලපෑම් පැහැදිලිවම ප්‍රබල විය.<ref>{{Cite journal|last1=Baten|first1=Joerg|last2=Llorca-Jaña|first2=Manuel|date=2021|title=Inequality, Low-Intensity Immigration and Human Capital Formation in the Regions of Chile, 1820–1939|url=https://www.cesifo.org/DocDL/cesifo1_wp8177.pdf|url-status=live|journal=Economics and Human Biology|volume=43|page=101030|doi=10.1016/j.ehb.2021.101030|issn=1570-677X|pmid=34171763|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://www.cesifo.org/DocDL/cesifo1_wp8177.pdf|archive-date=9 October 2022|s2cid=219382958}}</ref> === නිදහස සහ ජාතිය ගොඩනැගීම === [[File:Ejercito_Libertador_cruce_de_Cordillera_de_los_andes.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Ejercito_Libertador_cruce_de_Cordillera_de_los_andes.jpg|thumb|ඇන්ඩීස් තරණය කරන අතරතුර ජෙනරාල්වරුන් වන ජෝස් ද සැන් මාටින් (වමේ) සහ බර්නාඩෝ ඕ'හිගින්ස් (දකුණේ)]] 1808 දී, නැපෝලියන් ඔහුගේ සහෝදර ජෝසප් ස්පාඤ්ඤ රජු ලෙස සිංහාසනාරූඪ කිරීමත් සමඟ චිලී ස්පාඤ්ඤයෙන් නිදහස ලබා ගැනීම සඳහා වූ උත්සාහය වේගවත් විය. බලයෙන් පහ කරන ලද රජුගේ උරුමක්කාරයා වන ෆර්ඩිනන්ඩ් නමින් ජාතික ජුන්ටාවක් 1810 සැප්තැම්බර් 18 වන දින පිහිටුවන ලදී. චිලී රජයේ ජුන්ටාව ස්පාඤ්ඤ රාජාණ්ඩුව තුළ චිලී සඳහා ස්වාධීන රජයක් ප්‍රකාශයට පත් කළේය (මෙම දිනය සිහිපත් කිරීම සඳහා, චිලී සෑම වසරකම සැප්තැම්බර් 18 වන දින එහි ජාතික දිනය සමරයි). මෙම සිදුවීම් වලින් පසුව, හොසේ මිගෙල් කැරේරා (වඩාත් ප්‍රසිද්ධ දේශප්‍රේමීන්ගෙන් කෙනෙකු) සහ ඔහුගේ සහෝදරයන් දෙදෙනා වන ජුවාන් ජෝස් සහ ලුයිස් කැරේරාගේ අණ යටතේ පූර්ණ නිදහස සඳහා වූ ව්‍යාපාරයක් ඉක්මනින්ම පුළුල් අනුගාමිකයින් පිරිසක් ලබා ගත්තේය. රෙකොන්ක්විස්ටා ලෙස හැඳින්වෙන කාලය තුළ අත්තනෝමතික පාලනය නැවත පැනවීමට ස්පාඤ්ඤ උත්සාහයන් දිගු අරගලයකට තුඩු දුන් අතර, කැරේරාගේ නායකත්වයට අභියෝග කළ බර්නාඩෝ ඕ'හිගින්ස්ගේ අභ්‍යන්තර ගැටුම් ද ඊට හේතු විය. 1817 දක්වා කඩින් කඩ යුද්ධ පැවතුනි. ආර්ජන්ටිනාවේ කැරේරා සිරගතව සිටියදී, ඕ'හිගින්ස් සහ කැරේරා විරෝධී කණ්ඩායම, ආර්ජන්ටිනාවේ නිදහස් යුද්ධයේ වීරයා වූ ජෝස් ද සැන් මාටින්, ඇන්ඩීස් හරහා චිලී වෙත හමුදාවක් මෙහෙයවූ අතර රාජකීයයන් පරාජය කළේය. කෙසේ වෙතත්, 1818 පෙබරවාරි 12 වන දින චිලී ස්වාධීන ජනරජයක් ලෙස ප්‍රකාශයට පත් කරන ලදී. කෙසේ වෙතත්, දේශපාලන කැරැල්ල සුළු සමාජ වෙනසක් ගෙන ආ අතර, 19 වන සියවසේ චිලී සමාජය පවුල් දේශපාලනය සහ රෝමානු කතෝලික පල්ලිය විසින් බෙහෙවින් බලපා ඇති ස්ථරීකෘත යටත් විජිත සමාජ ව්‍යුහයේ සාරය ආරක්ෂා කළේය. අවසානයේ ශක්තිමත් ජනාධිපති ධුරයක් මතු වූ නමුත් ධනවත් ඉඩම් හිමියන් බලවත්ව සිටියහ.<ref name="countrystudies" /> බර්නාඩෝ ඕ'හිගින්ස් වරක් පිලිපීනය ස්පාඤ්ඤයෙන් මුදාගෙන දූපත් ඇතුළත් කිරීමෙන් චිලී රාජ්‍යය පුළුල් කිරීමට සැලසුම් කළේය. මේ සම්බන්ධයෙන් ඔහු 1821 නොවැම්බර් 12 දිනැති ලිපියකින් ස්කොට්ලන්ත නාවික නිලධාරියෙකු වන ලෝඩ් තෝමස් කොක්රේන් වෙත ගුවායාකිල්, ගැලපගෝස් දූපත් සහ පිලිපීනය යටත් කර ගැනීමේ ඔහුගේ සැලැස්ම ප්‍රකාශ කළේය. සූදානම් කිරීම් තිබුණත්, ඕ'හිගින්ස් පිටුවහල් කළ නිසා සැලැස්ම ක්‍රියාත්මක වූයේ නැත.<ref>[https://books.google.com/books?id=Jg5cEAAAQBAJ Intercolonial Intimacies: Relinking Latin/o America to the Philippines. 1898-1964 By Paula C. Park] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20221101151055/https://books.google.com.ph/books?id=Jg5cEAAAQBAJ|date=1 November 2022}} (INTRODUCTION: Residual Intercolonial Intimacies across the "Hispanic" Pacific)</ref> [[File:Combate_Naval_Iquique-Thomas_Somerscales.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Combate_Naval_Iquique-Thomas_Somerscales.jpg|thumb|1879 මැයි 21 වන දින ඉක්වික් සටන. පැසිෆික් යුද්ධයේදී චිලී ලැබූ ජයග්‍රහණය නව භූමි ප්‍රදේශ දක්වා ව්‍යාප්ත වීමට ඉඩ සැලසීය.]] චිලී සෙමෙන් තම බලපෑම පුළුල් කිරීමට සහ එහි දේශසීමා ස්ථාපිත කිරීමට පටන් ගත්තේය. ටැන්ටාකෝ ගිවිසුම මගින්, චිලෝ දූපත් සමූහය 1826 දී සංස්ථාගත කරන ලදී. චානාර්සිලෝ හි රිදී ලෝපස් සොයා ගැනීම සහ පේරු සමඟ පැසිෆික් සාගරයේ සමුද්‍රීය ආධිපත්‍යය පිළිබඳ ගැටුමකට තුඩු දුන් වැල්පරයිසෝ වරායේ වර්ධනය වන වෙළඳාම හේතුවෙන් ආර්ථිකය දියුණු වීමට පටන් ගත්තේය. ඒ සමඟම, දකුණු චිලියේ ස්වෛරීභාවය ශක්තිමත් කිරීමට උත්සාහ කරන ලද අතර, 1848 දී අරවුකානියාවට විනිවිද යාම තීව්‍ර කර ලන්කිහු ජර්මානු සංක්‍රමණිකයන් සමඟ යටත් විජිතයක් බවට පත් කරන ලදී. ජෝන් විලියම්ස් විල්සන්ගේ අණ යටතේ ෂූනර් ඇන්කුඩ් විසින් ෆෝට් බුල්ස් ආරම්භ කිරීමත් සමඟ, 1843 දී මැගලන්ස් කලාපය රට විසින් පාලනය කිරීමට පටන් ගත් අතර, එවකට බොලිවියාව සමඟ ආරවුලක් ඇති ඇන්ටොෆගස්ටා කලාපය මිනිසුන්ගෙන් පිරී යාමට පටන් ගත්තේය. 1829–1830 චිලී සිවිල් යුද්ධයෙන් පසුව, ජෝකින් ප්‍රීටෝ පරිපාලනය යටතේ කොන්සර්වේටිව්වරුන් ජයග්‍රහණය කළ 1833 චිලී ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව ලියා ක්‍රියාත්මක කරන ලද්දේ ත්‍රිත්ව අමාත්‍ය ඩියාගෝ පෝටේල්ස්ගේ ඉහළ බලපෑමෙනි. 1850 ගණන්වල චිලීහි තවත් සිවිල් යුද්ධ දෙකක් සිදු විය, එකක් 1851 දී සහ අනෙක 1859 දී. [[File:Territorial_losses_of_the_Republic_of_Chile_de_jure.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Territorial_losses_of_the_Republic_of_Chile_de_jure.svg|thumb|468x468පික්|චිලී ඉතිහාස ලේඛනයට අනුව චිලී ජනරජයේ භෞමික පාඩු (නීතිය අනුව)<ref name="Eyzaguirre">{{cite book |author1=Eyzaguirre, Jaime |title=Breve historia de las fronteras de Chile |date=1967 |publisher=Editorial Universitaria |language=es}}</ref>]]19 වන සියවසේ අගභාගයේදී, සන්තියාගෝහි රජය අරවුකානියා අත්පත් කර ගැනීමෙන් දකුණේ සිය ස්ථානය තහවුරු කර ගත්තේය. 1881 දී චිලී සහ ආර්ජන්ටිනාව අතර මායිම් ගිවිසුම මගින් මැගෙලන් සමුද්‍ර සන්ධිය පිළිබඳ චිලී ස්වෛරීභාවය තහවුරු කරන ලද අතර, 1842 දී ආරම්භ වූ ආරවුලකින් පසු නැගෙනහිර පැටගෝනියාවේ ඉතිරි කොටසෙහි තම හිමිකම් අත්හැරීමට ද රට පෙළඹුණි.<ref name="PatagoniaAustral">{{cite book |author=Mateo Martinic Beros |url=https://www.memoriachilena.gob.cl/602/w3-article-10386.html |title=Presencia de Chile en la Patagonia austral 1843 – 1879 |date=1971 |publisher=Editorial Andrés Bello |language=es |access-date=December 8, 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230331010856/https://www.memoriachilena.gob.cl/602/w3-article-10386.html |archive-date=31 March 2023 |url-status=live}}</ref> පේරු සහ බොලිවියාව සමඟ පැවති පැසිෆික් යුද්ධයේ (1879–83) ප්‍රතිඵලයක් ලෙස, චිලී රාජ්‍යය තම භූමි ප්‍රදේශය උතුරු දෙසට තුනෙන් එකකින් පමණ පුළුල් කළ අතර, බොලිවියාවේ පැසිෆික් කලාපයට ප්‍රවේශය ඉවත් කළ අතර, වටිනා නයිට්‍රේට් නිධි අත්පත් කර ගත් අතර, එය සූරාකෑම ජාතික සමෘද්ධිමත් යුගයකට මඟ පෑදීය. 1870 වන විට දකුණු ඇමරිකාවේ ඉහළ ආදායම් ලබන රටවලින් එකක් ලෙස චිලී රාජ්‍යයට එක් විය.<ref>{{cite book |last1=Baten |first1=Jörg |author-link=Jörg Baten |title=A History of the Global Economy. From 1500 to the Present. |date=2016 |publisher=Cambridge University Press |isbn=9781107507180 |page=137}}</ref> 1888 සැප්තැම්බර් 9 වන දින, ටහිටි රදගුරු මොන්සිග්නෝර් ජෝසේ මාරියා වර්ඩියර්ගේ උත්සාහයට ස්තූතිවන්ත වන්නට, ප්‍රාදේශීය රජු සමඟ අන්‍යෝන්‍ය කැමැත්ත ගිවිසුමක් අත්සන් කිරීමෙන් චිලී රාජ්‍යය පාස්කු දූපත අත්පත් කර ගත්තේය. වහල් වෙළෙන්දන් විසින් දිවයින නිරන්තරයෙන් ප්‍රහාර එල්ල කරන ලදී. නාවික නිලධාරි පොලිකාර්පෝ ටෝරෝ චිලී රජය නියෝජනය කළ අතර අටමු ටෙකේනා රපානුයි කවුන්සිලයේ ප්‍රධානියා විය. රාපා නුයි වැඩිහිටියන් ඔවුන්ගේ ප්‍රධානීන් ලෙස ඔවුන්ගේ පදවි නාම, ඔවුන්ගේ ඉඩම්වල අයිතිය, ඔවුන්ගේ සංස්කෘතියේ සහ සම්ප්‍රදායන්ගේ වලංගුභාවය සමාන කොන්දේසි මත අත් නොහරිමින් ස්වෛරීභාවය අත්හැරියහ. රාපා නුයිවරු කිසිවක් විකුණා දැමූ අතර චිලී රාජ්‍යයට සමාන කොන්දේසි යටතේ ඒකාබද්ධ කරන ලදී.<ref name="historia">{{Cite web |title=Historia de la Isla de Pascua: Su Incorporación y Su Conflicto Con La Williamson & Balfour. Daños Patrimoniales, Pretensiones Internacionales e Independentismos |url=http://www.soberaniachile.cl/historia_de_la_incorporacion_y_las_controversias_de_la_isla_de_pascua.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230321015938/http://www.soberaniachile.cl/historia_de_la_incorporacion_y_las_controversias_de_la_isla_de_pascua.html |archive-date=21 March 2023 |access-date=26 January 2024}}</ref> 1891 චිලී සිවිල් යුද්ධය ජනාධිපතිවරයා සහ කොංග්‍රසය අතර බලය නැවත බෙදා හැරීමක් සිදු කළ අතර, චිලී පාර්ලිමේන්තු විලාසිතාවේ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයක් ස්ථාපිත කළේය. කෙසේ වෙතත්, සිවිල් යුද්ධය දේශීය කර්මාන්ත සහ බලගතු චිලී බැංකු අවශ්‍යතා සංවර්ධනයට කැමති අය අතර තරඟයක් ද විය, විශේෂයෙන් විදේශීය ආයෝජකයින් සමඟ ශක්තිමත් සබඳතා තිබූ එඩ්වර්ඩ්ස් නිවස. වැඩි කල් නොගොස්, උත්සන්න වන භූ දේශපාලනික තරඟකාරිත්වය සහ පූනා ද අටකාමා ආරවුල මධ්‍යයේ රට ආර්ජන්ටිනාව සමඟ ඉතා මිල අධික නාවික අවි තරඟයක නිරත විය. පේරු සහ බොලිවියාවට එරෙහි පැසිෆික් යුද්ධයේ (1879–1883) ප්‍රතිඵලයක් ලෙස චිලී රටවල් දෙකෙන්ම සම්පත් බහුල භූමි ප්‍රදේශයක් ඈඳා ගැනීමට සහ කලාපීය බලවතෙකු ලෙස එහි තත්ත්වය තවදුරටත් තහවුරු කර ගැනීමට හේතු විය. පසුව එය ඇමරිකාවේ ප්‍රමුඛ නාවික බලවතෙකු ලෙස මතු වූ අතර, 1885 පැනමා අර්බුදයට එක්සත් ජනපද මැදිහත්වීමට විරෝධය දැක්වීමට නැවක් පවා යැවීය. චිලී බටහිර අර්ධගෝලයේ එක්සත් ජනපද ආධිපත්‍යයට තර්ජනය කළ හැකි අතර, 1891 දී බැල්ටිමෝර් අර්බුදය අතරතුර රටවල් දෙක යුද්ධයට ආසන්න විය.<ref name="sater">William Sater, ''Chile and the United States: Empires in Conflict'', Athens, GA; University of Georgia Press, {{ISBN|0-8203-1249-5}} p.51</ref> === 20 වන සියවස === [[File:Chilean_battleship_Almirante_Latorre.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chilean_battleship_Almirante_Latorre.jpg|වම|thumb|1921 දී චිලියේ අල්මිරන්ට් ලැටෝරේ ඩ්‍රෙඩ්නෝට්]] 20 වන සියවසේ මුල් භාගයේදී චිලී රාජ්‍යය තම භූමිය සම්පූර්ණයෙන්ම තහවුරු කර දිගුකාලීන රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික සහ භෞමික ආරවුල් විසඳා ගත්තේය. ආර්ජන්ටිනාව සමඟ එහි වත්මන් දේශසීමා 1902 දී බ්‍රිතාන්‍ය බේරුම්කරණය හරහා සහ ඊළඟ වසරේ පූනා ද ඇටකාමා ආරවුල ද්විපාර්ශ්විකව විසඳා ගැනීම හරහා අවසන් කරන ලදී. 1904 දී චිලී සහ බොලිවියාව සාමය සහ මිත්‍රත්වය පිළිබඳ ගිවිසුමක් අත්සන් කළ අතර එමඟින් රටවල් දෙකම අතර දේශසීමාව පැහැදිලි විය. චිලී ආර්ථිකය අර්ධ වශයෙන් පාලක කතිපයාධිකාරයේ අවශ්‍යතා ආරක්ෂා කරන පද්ධතියක් බවට පිරිහී ගියේය. 1920 ගණන් වන විට, නැගී එන මධ්‍යම සහ කම්කරු පන්ති, ප්‍රතිසංස්කරණවාදී ජනාධිපතිවරයෙකු වන ආටුරෝ ඇලෙසැන්ඩ්‍රි තෝරා පත් කර ගැනීමට තරම් බලවත් වූ අතර, ඔහුගේ වැඩසටහන ගතානුගතික සම්මේලනයකින් කලකිරීමට පත් විය. 1920 ගණන්වලදී, ශක්තිමත් මහජන සහයෝගයක් ඇති මාක්ස්වාදී කණ්ඩායම් මතු විය.<ref name="countrystudies" /> 1924 දී ජෙනරාල් ලුයිස් අල්ටමිරානෝ විසින් මෙහෙයවන ලද හමුදා කුමන්ත්‍රණයක් 1932 දක්වා පැවති දේශපාලන අස්ථාවරත්වයේ කාල පරිච්ඡේදයක් ආරම්භ කළේය. එම කාලය තුළ බලය දැරූ ආණ්ඩු දහයෙන්, දීර්ඝතම කාලය වූයේ 1925 දී තථ්‍ය ඒකාධිපතියෙකු ලෙස කෙටි කාලයක් පාලනය කළ ජෙනරාල් කාලෝස් ඉබානෙස් ඩෙල් කැම්පෝගේ ආණ්ඩු වන අතර පසුව 1927 සහ 1931 අතර කාලය තුළ නැවත පාලනය කළේය. මෙම ඒකාධිපති ආණ්ඩු ලතින් ඇමරිකාවේ වෙනත් තැන්වල සගයන්ට වඩා සාපේක්ෂව අඩු රළු සහ දූෂිත විය.<ref>{{Cite book |last=Fowler |first=Will |title=Authoritarianism in Latin America since independence |publisher=Greenwood Press |year=1996 |isbn=0-313-29843-2 |location=University of Virginia |pages=30–96}}</ref><ref>{{cite book |last=Frazier |first=Lessie Jo |url=https://books.google.com/books?id=gQU-GYGeVSEC&pg=PA163 |title=Salt in the Sand: Memory, Violence, and the Nation-State in Chile, 1890 to the Present |date=17 July 2007 |publisher=Duke University Press |isbn=978-0-8223-4003-4 |pages=163–184 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020445/https://books.google.com/books?id=gQU-GYGeVSEC&pg=PA163#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදීව තේරී පත් වූ අනුප්‍රාප්තිකයෙකුට බලය අත්හැරීමෙන්, ඉබානෙස් ඩෙල් කැම්පෝ ඔහුගේ දෘෂ්ටිවාදයේ නොපැහැදිලි සහ වෙනස් වන ස්වභාවය තිබියදීත්, වසර තිහකට වැඩි කාලයක් ශක්‍ය දේශපාලනඥයෙකු ලෙස රැඳී සිටීමට තරම් විශාල ජනගහනයක කොටසකගේ ගෞරවය රඳවා ගත්තේය. 1932 දී ව්‍යවස්ථාමය පාලනය ප්‍රතිෂ්ඨාපනය කරන විට, ශක්තිමත් මධ්‍යම පාන්තික පක්ෂයක් වන රැඩිකල් පක්ෂය මතු විය. එය ඉදිරි වසර 20 සඳහා සන්ධාන ආණ්ඩු වල ප්‍රධාන බලවේගය බවට පත්විය. රැඩිකල් පක්ෂ ආධිපත්‍යයේ (1932–52) කාලය තුළ, රාජ්‍යය ආර්ථිකය තුළ එහි භූමිකාව වැඩි කළේය. 1952 දී, ඡන්දදායකයින් ඉබානෙස් ඩෙල් කැම්පෝව තවත් වසර හයක් සඳහා නැවත බලයට පත් කළහ. 1958 දී ජෝර්ජ් ඇලෙසැන්ඩ්‍රි ඉබානෙස් ඩෙල් කැම්පෝගෙන් පසු චිලී ගතානුගතිකවාදය තවත් වාරයක් සඳහා ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදීව බලයට ගෙන ආවේය. 1964 දී ක්‍රිස්තියානි ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී එඩුවාඩෝ ෆ්‍රෙයි මොන්ටල්වාගේ ජනාධිපතිවරණ ඡන්ද විමසීමෙන් ප්‍රධාන ප්‍රතිසංස්කරණ කාල පරිච්ඡේදයක් ආරම්භ විය. "නිදහසේ විප්ලවය" යන සටන් පාඨය යටතේ, ෆ්‍රෙයි පරිපාලනය කෘෂිකාර්මික සේවකයින්ගේ ග්‍රාමීය වෘත්තීය සමිතිකරණය ඇතුළුව, විශේෂයෙන් අධ්‍යාපනය, නිවාස සහ කෘෂිකාර්මික ප්‍රතිසංස්කරණවල දුරදිග යන සමාජ හා ආර්ථික වැඩසටහන් ආරම්භ කළේය. කෙසේ වෙතත්, 1967 වන විට, ෆ්‍රෙයිට ඔහුගේ ප්‍රතිසංස්කරණ ප්‍රමාණවත් නොවන බවට චෝදනා කළ වාමාංශිකයින්ගෙන් සහ ඒවා අධික ලෙස සැලකූ කොන්සර්වේටිව්වරුන්ගෙන් වැඩිවන විරෝධයට මුහුණ දීමට සිදු විය. ඔහුගේ ධුර කාලය අවසානයේ, ෆ්‍රෙයි තම පක්ෂයේ අභිලාෂකාමී ඉලක්ක සම්පූර්ණයෙන්ම සාක්ෂාත් කර ගෙන නොතිබුණි.<ref name="countrystudies" />[[File:Salvador_Allende_Gossens-.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Salvador_Allende_Gossens-.jpg|thumb|සැල්වදෝර් අයියන්ඩේ]] 1970 මැතිවරණයේදී, චිලී සමාජවාදී පක්ෂයේ (එවකට කොමියුනිස්ට්වාදීන්, රැඩිකල්වාදීන්, සමාජ-ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදීන්, විරුද්ධ ක්‍රිස්තියානි ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදීන්, ජනප්‍රිය ඒකීය ක්‍රියාකාරී ව්‍යාපාරය සහ ස්වාධීන ජනප්‍රිය ක්‍රියාමාර්ග ඇතුළත් "ජනප්‍රිය එක්සත්" සන්ධානයේ කොටසක්) සෙනෙට් සභික සැල්වදෝර් ඇලෙන්ඩේ,<ref name="countrystudies" /> ත්‍රි-මාර්ග තරඟයකින් බහුතර ඡන්ද සංඛ්‍යාවකින් අර්ධ බහුතරයක් ලබා ගත් අතර, පසුව ක්‍රිස්තියානි ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී පක්ෂය සඳහා අපේක්ෂකයින් වන රඩොමිරෝ ටොමික් සහ කොන්සර්වේටිව් පක්ෂය සඳහා ජෝර්ජ් ඇලෙසැන්ඩ්‍රි තෝරා ගන්නා ලදී. ඇලෙන්ඩේ නිරපේක්ෂ බහුතරයකින් තේරී පත් නොවූ අතර, ඡන්දවලින් 35% කටත් වඩා අඩු ප්‍රමාණයක් ලබා ගත්තේය. චිලී කොංග්‍රසය ප්‍රමුඛ අපේක්ෂකයින් වන ඇලෙන්ඩේ සහ හිටපු ජනාධිපති ජෝර්ජ් ඇලෙසැන්ඩ්‍රි අතර දෙවන වටයේ ඡන්දයක් පැවැත්වූ අතර, සම්ප්‍රදායට අනුකූලව, 153 සිට 35 දක්වා ඡන්දයකින් ඇලෙන්ඩේ තෝරා ගත්තේය. ක්‍රිස්තියානි ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදීන් කම්කරු පක්ෂයක් වන අතර දක්ෂිණාංශිකයින් සමඟ පොදු හේතුවක් ඇති කර ගත නොහැකි බව යන පදනම මත ඇලෙන්ඩේට විරුද්ධ වීමට ඇලෙසැන්ඩ්‍රි සමඟ සන්ධානයක් ඇති කර ගැනීම ෆ්‍රේ ප්‍රතික්ෂේප කළේය.<ref>{{Cite book |last=Mares |first=David |url=https://books.google.com/books?id=0Y3EWkKZsYcC&pg=PA145 |title=The United States and Chile: Coming in from the Cold |author2=Francisco Rojas Aravena |publisher=Routledge |year=2001 |isbn=978-0-415-93125-0 |page=145 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020509/https://books.google.com/books?id=0Y3EWkKZsYcC&pg=PA145 |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref><ref>{{cite book |last=Trento |first=Joseph J. |url=https://books.google.com/books?id=3uPBM7z_62gC&pg=PA560 |title=The Secret History of the CIA |publisher=Carroll & Graf Publishers |year=2005 |isbn=978-0-7867-1500-8 |page=560 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150319065032/http://books.google.com/books?id=3uPBM7z_62gC&pg=PA560 |archive-date=19 March 2015 |url-status=dead}}</ref> 1972 දී ආරම්භ වූ ආර්ථික අවපාතයක්, ඇලෙන්ඩේගේ සමාජවාදී වැඩසටහනට ප්‍රතිචාර වශයෙන් ප්‍රාග්ධනය ඉවත් කිරීම, පෞද්ගලික ආයෝජන පහත වැටීම සහ බැංකු තැන්පතු ඉවත් කර ගැනීම මගින් උග්‍ර විය. නිෂ්පාදනය පහත වැටුණු අතර විරැකියාව ඉහළ ගියේය. පාරිභෝගික වියදම් වැඩි කිරීමට සහ ආදායම පහළට බෙදා හැරීම සඳහා ඇලෙන්ඩේ මිල කැටි කිරීම්, වැටුප් වැඩිවීම් සහ බදු ප්‍රතිසංස්කරණ ඇතුළු පියවර අනුගමනය කළේය.<ref>{{cite book |author=Lois Hecht Oppenheim |url=https://books.google.com/books?id=99ZLX52z_noC&pg=PA52 |title=Politics in Chile: Socialism, Authoritarianism, and Market Democracy |publisher=Westview Press |year=2007 |isbn=978-0-7867-3426-9 |page=52 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020433/https://books.google.com/books?id=99ZLX52z_noC&pg=PA52#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> ඒකාබද්ධ රාජ්‍ය-පෞද්ගලික පොදු වැඩ ව්‍යාපෘති විරැකියාව අඩු කිරීමට උපකාරී විය.<ref name="De Vylder">{{cite book |last=De Vylder |first=Stefan |title=Allende's Chile: The Political Economy of the Rise and Fall of the Unidad Popular |date=5 March 2009 |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-10757-0}}</ref> බැංකු අංශයේ බොහෝ ප්‍රදේශ ජනසතු කරන ලදී. තඹ, ගල් අඟුරු, යකඩ, නයිට්‍රේට් සහ වානේ කර්මාන්ත තුළ බොහෝ ව්‍යවසායන් අත්පත් කර ගැනීම, ජනසතු කිරීම හෝ රාජ්‍ය මැදිහත්වීමට ලක් කිරීම. ඇලෙන්ඩේ පරිපාලනයේ පළමු වසර තුළ කාර්මික නිෂ්පාදනය තියුනු ලෙස වැඩි වූ අතර විරැකියාව පහත වැටුණි.<ref name="De Vylder" /> ඇලෙන්ඩේගේ වැඩසටහනට කම්කරුවන්ගේ අවශ්‍යතා ප්‍රවර්ධනය කිරීම,<ref name="De Vylder" /><ref>{{cite web |title=Allende wins the elections: first coup attempt |url=http://grace.evergreen.edu/~arunc/texts/chile/torre/Allende.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20080107150857/http://grace.evergreen.edu/~arunc/texts/chile/torre/Allende.html |archive-date=7 January 2008 |access-date=17 December 2009 |publisher=Grace.evergreen.edu}}</ref> අධිකරණ පද්ධතිය "සමාජවාදී නීත්‍යානුකූලභාවය" සමඟ ප්‍රතිස්ථාපනය කිරීම,<ref name="friedman368">{{cite book |last=Friedman |first=Norman |url=https://books.google.com/books?id=0CIXLdxhQMAC&pg=PA367 |title=The Fifty-Year War: Conflict and Strategy in the Cold War |date=1 March 2007 |publisher=Naval Institute Press |isbn=978-1-59114-287-4 |pages=367–368 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020229/https://books.google.com/books?id=0CIXLdxhQMAC&pg=PA367 |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> බැංකු ජනසතු කිරීම සහ අනෙක් අය බංකොලොත්භාවයට බල කිරීම,<ref name="friedman368" /> සහ MIR ලෙස හැඳින්වෙන "ජනප්‍රිය මිලීෂියා" ශක්තිමත් කිරීම ඇතුළත් විය.<ref name="friedman368" /> හිටපු ජනාධිපති ෆ්‍රෙයි යටතේ ආරම්භ කරන ලද පොපියුලර් යුනිටි වේදිකාව, ව්‍යවස්ථා සංශෝධනයක් ආකාරයෙන් චිලියේ ප්‍රධාන තඹ පතල් ජනසතු කිරීම සඳහා ද ඉල්ලා සිටියේය. මෙම පියවර කොංග්‍රසය විසින් ඒකමතිකව සම්මත කරන ලදී. එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස,<ref>{{cite book |last=Qureshi |first=Lubna Z. |url=https://books.google.com/books?id=alISgQdNY4kC&pg=PA86 |title=Nixon, Kissinger, and Allende: U.S. Involvement in the 1973 Coup in Chile |publisher=Lexington Books |year=2009 |isbn=978-0-7391-2655-4 |pages=86–97 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020042/https://books.google.com/books?id=alISgQdNY4kC&pg=PA86#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> රිචඩ් නික්සන් පරිපාලනය ඇලෙන්ඩේගේ රජය ඉක්මනින් අස්ථාවර කිරීම සඳහා චිලීයේ රහස් ක්‍රියාකාරීන් සංවිධානය කර ඇතුළත් කළේය.<ref>{{cite web |title=Report on CIA Chilean Task Force activities |url=http://www.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB8/ch01-01.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20100211203442/http://www.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB8/ch01-01.htm |archive-date=11 February 2010 |access-date=11 March 2010 |work=Chile and the United States: Declassified Documents relating to the Military Coup, 1970–1976 |publisher=The National Security Archive: Electronic Briefing Books (George Washington University)}}</ref> ඊට අමතරව, එක්සත් ජනපද මූල්‍ය පීඩනය චිලීට ජාත්‍යන්තර ආර්ථික ණය සීමා කළේය.<ref name="fas.org">{{cite web |title=Covert Action In Chile 1963–1973, Staff Report Of The Select Committee To Study Governmental Operations With Respect To Intelligence Activities |url=https://fas.org/irp/ops/policy/church-chile.htm |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20091003144646/http://www.fas.org/irp/ops/policy/church-chile.htm |archive-date=3 October 2009 |access-date=17 December 2009 |publisher=Federation of American Scientists}}</ref> ඇලෙන්ඩේගේ රාජ්‍ය වියදම්, ප්‍රධාන වශයෙන් මුදල් මුද්‍රණය කිරීම හරහා මූල්‍යකරණය කිරීම සහ වාණිජ බැංකු විසින් ලබා දුන් දුර්වල ණය ශ්‍රේණිගත කිරීම් මගින් ආර්ථික ගැටලු තවත් උග්‍ර විය.<ref>{{Cite news|url=http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,879153,00.html|title=Tightening the Belt|date=7 August 1972|magazine=[[Time (magazine)|Time]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20101022175928/http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,879153,00.html|archive-date=22 October 2010|url-status=dead}}</ref> ඒ සමඟම, විපක්ෂ මාධ්‍ය, දේශපාලනඥයින්, ව්‍යාපාරික සංසද සහ අනෙකුත් සංවිධාන දේශීය දේශපාලන හා ආර්ථික අස්ථාවර කිරීමේ ව්‍යාපාරයක් වේගවත් කිරීමට උපකාරී වූ අතර, ඉන් සමහරක් එක්සත් ජනපදයේ සහාය ලැබීය.<ref name="fas.org" /><ref>{{cite web |title=Equipo Nizkor – CIA Activities in Chile – September 18, 2000 |url=http://www.derechos.org/nizkor/chile/doc/hinchey.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20080513083911/http://www.derechos.org/nizkor/chile/doc/hinchey.html |archive-date=13 May 2008 |access-date=17 December 2009 |publisher=Derechos.org}}</ref> 1973 මුල් භාගය වන විට, උද්ධමනය පාලනයෙන් තොර විය. 1973 මැයි 26 වන දින, ඇලෙන්ඩේගේ රජයට විරුද්ධ වූ චිලීයේ ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණය, ඇලෙන්ඩේ ජාතියේ නීත්‍යානුකූලභාවය කඩාකප්පල් කිරීම ඒකමතිකව හෙළා දුටුවේය. චිලී ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව යටතේ නීති විරෝධී වුවද, අධිකරණය ඉක්මනින් බලය අල්ලා ගැනීමට පිනෝචේට සහාය දුන් අතර එය ශක්තිමත් කළේය.<ref name="friedman368" /><ref>{{cite web |title=Transition to Democracy in Latin America: The Role of the judiciary |url=http://www.law.yale.edu/documents/pdf/rightdegree_independence(5).pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130819213445/http://www.law.yale.edu/documents/pdf/rightdegree_independence%285%29.pdf |archive-date=19 August 2013 |publisher=Yale University}}</ref> ==== පිනොචේ යුගය (1973–1990) ==== [[File:Golpe_de_Estado_1973.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Golpe_de_Estado_1973.jpg|වම|thumb|1973 චිලී කුමන්ත්‍රණය අතරතුර ලා මොනේඩා ජනාධිපති මන්දිරයට බෝම්බ හෙලන ප්‍රහාරක ජෙට් යානා]] 1973 සැප්තැම්බර් 11 වන දින හමුදා කුමන්ත්‍රණයකින් ඇලෙන්ඩේ බලයෙන් පහ කරන ලද අතර, සන්නද්ධ හමුදා ජනාධිපති මන්දිරයට බෝම්බ හෙලීමේදී ඔහු සියදිවි නසා ගත් බව පෙනේ.<ref>{{Cite book |last=Soto |first=Óscar |title=El último día de Salvador Allende |publisher=Aguilar |year=1999 |isbn=978-956-239-084-2}}{{page needed|date=July 2013}}</ref><ref>{{Cite book |last=Ahumada |first=Eugeno |title=Chile: La memoria prohibida}}{{page needed|date=July 2013}}</ref> එක්සත් ජනපදය කුමන්ත්‍රණයට සම්බන්ධ වූ ප්‍රමාණය තවමත් විවාදයට භාජනය වී ඇත; ඇලෙන්ඩේ බලයෙන් පහ කිරීමෙන් පසුව, එක්සත් ජනපද රාජ්‍ය ලේකම් හෙන්රි කිසිංගර් එක්සත් ජනපද ජනාධිපති රිචඩ් නික්සන්ට පැවසුවේ එක්සත් ජනපදය කුමන්ත්‍රණයට වක්‍රව "උදව්" කළ බවයි.<ref>{{cite web |date=16 September 2013 |title=Kissinger and Chile: the Declassified Record |url=http://www2.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB437/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20130917045957/http://www2.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB437/ |archive-date=17 September 2013 |access-date=16 September 2013 |publisher=The National Security Archive}}</ref> ඉතිහාසඥ සෙබස්තියන් හර්ටාඩෝ තර්ක කරන්නේ එක්සත් ජනපද රජය කුමන්ත්‍රණය සම්බන්ධීකරණය හා ක්‍රියාත්මක කිරීම සඳහා ක්‍රියාකාරීව සම්බන්ධ වූ බවට සහාය දැක්වීමට කිසිදු ලේඛනමය සාක්ෂියක් නොමැති බවයි; කෙසේ වෙතත්, 1970 දී ඇලෙන්ඩේ තේරී පත්වීමේදී, කිසිංගර් ප්‍රකාශ කර තිබුණේ "තමන්ගේම ජනතාවගේ වගකීම් විරහිතභාවය නිසා රටක් කොමියුනිස්ට් වීම බලා සිටීමට අපට අවශ්‍ය ඇයි කියා මට නොපෙනේ" යනුවෙනි,<ref name="k745">{{cite web |last=Lewis |first=Anthony |date=1975-02-27 |title=The Kissinger Doctrine |url=https://www.nytimes.com/1975/02/27/archives/the-kissinger-doctrine.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220912084418/https://www.nytimes.com/1975/02/27/archives/the-kissinger-doctrine.html |archive-date=12 September 2022 |access-date=2024-05-08 |website=The New York Times}}</ref><ref name="Hurtado">{{cite web |author1=Juan Paulo Iglesias |date=25 August 2023 |title=Sebastián Hurtado, historiador: "Estados Unidos no tuvo participación directa en el Golpe, pero sí quería que Allende cayera" |url=https://www.latercera.com/la-tercera-sabado/noticia/sebastian-hurtado-historiador-estados-unidos-no-tuvo-participacion-directa-en-el-golpe-pero-si-queria-que-allende-cayera/3UXITS4IUNB3RPPB57ILMYDO64/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240912221446/https://www.latercera.com/la-tercera-sabado/noticia/sebastian-hurtado-historiador-estados-unidos-no-tuvo-participacion-directa-en-el-golpe-pero-si-queria-que-allende-cayera/3UXITS4IUNB3RPPB57ILMYDO64/ |archive-date=12 September 2024 |access-date=12 January 2025 |publisher=La Tercera |language=es}}</ref> නික්සන් ප්‍රකාශ කර තිබුණේ ඇලෙන්ඩේ රජය ඒකාබද්ධ නොකළ යුතු බවත් ඔහුගේ රජය අස්ථාවර කිරීමට තීරණාත්මකව ක්‍රියා කළ යුතු බවත්ය.<ref name="Hurtado" /><ref>{{cite journal|last1=Hurtado|first1=Sebastián|date=10 October 2016|title=Chile y Estados Unidos, 1964-1973. Una nueva mirada|journal=Nuevo Mundo Mundos Nuevos|language=es|doi=10.4000/nuevomundo.69698|doi-access=free}}</ref> ජෙනරාල් ඔගස්ටෝ පිනෝචෙට්ගේ නායකත්වයෙන් යුත් හමුදා ජුන්ටාවක් රට පාලනය කළේය. ඔහුගේ පාලනය පුළුල් මානව හිමිකම් උල්ලංඝනයන්ගෙන් සලකුණු විය. චිලී රාජ්‍යය වාමාංශිකයන් සහ ඔවුන්ගේ හිතවතුන් මර්දනය කිරීම සඳහා එක්සත් ජනපදයේ පිටුබලය ලත් මෙහෙයුමක් වන ඔපරේෂන් කොන්ඩෝර් ආරම්භ කර ක්‍රියාකාරීව සහභාගී විය.<ref>{{cite web |last1=Dinges |first1=John |title=Operation Condor |url=http://www.latinamericanstudies.org/chile/operation-condor.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20180722031734/http://www.latinamericanstudies.org/chile/operation-condor.htm |archive-date=22 July 2018 |access-date=6 July 2018 |website=latinamericanstudies.org |publisher=Columbia University}}</ref> 1973 ඔක්තෝම්බර් මාසයේදී, කැරවාන් ඔෆ් ඩෙත් විසින් අවම වශයෙන් පුද්ගලයින් 72 දෙනෙකු ඝාතනය කරන ලදී.<ref>{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/850932.stm|title=Flashback: Caravan of Death|date=25 July 2000|work=BBC|access-date=11 March 2008|archive-url=https://web.archive.org/web/20080226211503/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/850932.stm|archive-date=26 February 2008|url-status=live}}</ref> රෙටිග් වාර්තාව සහ වැලෙක් කොමිසමට අනුව, පිනොචෙට් පාලන සමයේ වසර 15 ක පාලන සමයේදී අවම වශයෙන් 2,115 ක් ඝාතනය කරන ලද අතර,<ref>{{cite web |author=Ministerio del Interior |date=3 August 1999 |title=Ministerio del Interior, Programa de Derechos Humanos – ddhh_rettig |url=http://www.ddhh.gov.cl/ddhh_rettig.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20091223174254/http://www.ddhh.gov.cl/ddhh_rettig.html |archive-date=23 December 2009 |access-date=17 December 2009 |publisher=Ddhh.gov.cl}}</ref> අවම වශයෙන් 27,265 ක්<ref name="sintesis">{{cite web |title=Sintesis Ok |url=http://www.comisionprisionpoliticaytortura.cl/filesapp/Sintesis.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20070727031254/http://www.comisionprisionpoliticaytortura.cl/filesapp/Sintesis.pdf |archive-date=27 July 2007 |access-date=17 December 2009}}</ref> වධ හිංසාවලට ලක් කරන ලදී (වයස අවුරුදු 12 ට අඩු ළමුන් 88 ක් ඇතුළුව);<ref name="sintesis" /> බොහෝ දෙනෙකු රඳවා තබා ගැනීම, වධහිංසා පැමිණවීම සහ ජාතික ක්‍රීඩාංගනයේදී මරණ දඬුවම නියම කරන ලදී. 2011 දී, චිලී රාජ්‍යය තවත් වින්දිතයින් 9,800 ක් හඳුනා ගත් අතර, දේශපාලන හේතූන් මත මරා දැමූ, වධහිංසා පමුණුවන ලද හෝ සිරගත කරන ලද මුළු සංඛ්‍යාව 40,018 දක්වා ගෙන ආවේය.<ref>Eva Vergara (18 August 2015). [https://www.huffingtonpost.com/2011/08/18/chile-recognizes-9800-more-pinochet-victims_n_930754.html Chile Recognizes 9,800 More Pinochet Victims] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20151231220056/http://www.huffingtonpost.com/2011/08/18/chile-recognizes-9800-more-pinochet-victims_n_930754.html|date=31 December 2015}}. ''The Associated Press'' via ''The Huffington Post.'' Retrieved 25 August 2015.</ref> වින්දිතයින් අතර ජාත්‍යන්තරව ප්‍රසිද්ධ කවියෙකු-ගායකයෙකු වන වික්ටර් ජාරා ද විය.[[File:Augusto_Pinochet_foto_oficial_coloreada.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Augusto_Pinochet_foto_oficial_coloreada.jpg|thumb|ඔගස්ටෝ පිනෝචෙට්]] 1980 සැප්තැම්බර් 11 වන දින මතභේදාත්මක ජනමත විචාරණයක් මගින් නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවක් අනුමත කරන ලද අතර, ජෙනරාල් පිනොචෙට් වසර අටක කාලයක් සඳහා ජනරජයේ ජනාධිපති බවට පත්විය. පිනෝචෙට් රටේ පාලනය ලබා ගැනීමෙන් පසු, කැපවූ චිලී විප්ලවවාදීන් සිය ගණනක් නිකරගුවාවේ සැන්ඩිනිස්ටා හමුදාවට, ආර්ජන්ටිනාවේ ගරිල්ලා හමුදාවන්ට හෝ කියුබාවේ, නැගෙනහිර යුරෝපයේ සහ උතුරු අප්‍රිකාවේ පුහුණු කඳවුරුවලට සම්බන්ධ වූහ.<ref>{{cite book |author1=Pamela Constable |author-link=Pamela Constable |url=https://archive.org/details/nationofenemiesc00cons |title=A Nation of Enemies: Chile Under Pinochet |author2=Arturo Valenzuela |author2-link=Arturo Valenzuela |publisher=W W Norton & Company Incorporated |year=1993 |isbn=978-0-393-30985-0 |page=150}}</ref> 1980 ගණන්වල අගභාගයේදී, 1982 ආර්ථික බිඳවැටීම<ref>{{cite book |last1=Klein |first1=Naomi |author-link=Naomi Klein |url=https://books.google.com/books?id=PwHUAq5LPOQC&pg=PA85 |title=The Shock Doctrine: The Rise of Disaster Capitalism |date=1 April 2010 |publisher=Henry Holt and Company (2007) |isbn=978-1-4299-1948-7 |page=85 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020106/https://books.google.com/books?id=PwHUAq5LPOQC&pg=PA85#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> සහ 1983-88 දී ඇති වූ මහජන සිවිල් ප්‍රතිරෝධය වැනි සිදුවීම්වල ප්‍රතිඵලයක් ලෙස, රජය ක්‍රමයෙන් එකලස් කිරීමේ, කතා කිරීමේ සහ සංගමයේ වැඩි නිදහසක් ලබා දුන්නේය. වෘත්තීය සමිති සහ දේශපාලන ක්‍රියාකාරකම් ඇතුළත් කිරීමට.<ref>{{cite book |last=Huneeus |first=Carlos |author-link=Carlos Huneeus |title=Civil Resistance and Power Politics:The Experience of Non-violent Action from Gandhi to the Present |date=3 September 2009 |publisher=Oxford University Press |isbn=978-0-19-161917-5 |editor1=Adam Roberts |pages=197–212 |chapter=Political Mass Mobilization against Authoritarian Rule: Pinochet's Chile, 1983–88 |access-date=14 July 2013 |editor2=Timothy Garton Ash |chapter-url=https://books.google.com/books?id=zD_S8Y2WbRsC&pg=PT168 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020252/https://books.google.com/books?id=zD_S8Y2WbRsC&pg=PT168#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> හර්නාන් බුචි මුදල් අමාත්‍යවරයා ලෙස කටයුතු කිරීමත් සමඟ රජය වෙළඳපොළ නැඹුරු ප්‍රතිසංස්කරණ දියත් කළේය. චිලී නිදහස් වෙළඳපොල ආර්ථිකයක් කරා ගමන් කළ අතර එමඟින් දේශීය හා විදේශීය පෞද්ගලික ආයෝජනවල වැඩිවීමක් දක්නට ලැබුණි, නමුත් තඹ කර්මාන්තය සහ අනෙකුත් වැදගත් ඛනිජ සම්පත් තරඟකාරිත්වයට විවෘත නොවීය. 1988 ඔක්තෝබර් 5 වන දින පැවති ජනමත විචාරණයකදී, පිනෝචෙට්ට ජනාධිපති ධුරයේ දෙවන වසර අටක ධුර කාලයක් (44% ට එරෙහිව 56%) අහිමි විය. 1989 දෙසැම්බර් 14 වන දින චිලී ජාතිකයන් නව ජනාධිපතිවරයෙකු සහ ද්වි මණ්ඩල සම්මේලනයක සාමාජිකයින්ගෙන් බහුතරයක් තෝරා පත් කර ගත්හ. Concertación නමින් හැඳින්වෙන දේශපාලන පක්ෂ 17 ක සන්ධානයක අපේක්ෂකයෙකු වූ ක්‍රිස්තියානි ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී පැට්‍රිෂියෝ අයිල්වින්, ඡන්දවලින් නිරපේක්ෂ බහුතර (55%) ලබා ගත්තේය.<ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/1989/12/16/world/man-in-the-news-patricio-aylwin-a-moderate-leads-chile.html|title=Man in the News: Patricio Aylwin; A Moderate Leads Chile|last=Christian|first=Shirley|date=16 December 1989|work=The New York Times|access-date=28 July 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180729012944/https://www.nytimes.com/1989/12/16/world/man-in-the-news-patricio-aylwin-a-moderate-leads-chile.html|archive-date=29 July 2018|url-status=live}}</ref> ජනාධිපති අයිල්වින් 1990 සිට 1994 දක්වා සේවය කළ අතර එය සංක්‍රාන්ති කාලයක් ලෙස සැලකේ. === 21 වන සියවස === [[File:Izamiento_de_la_Gran_Bandera_Nacional_-_Presidentes_de_Chile.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Izamiento_de_la_Gran_Bandera_Nacional_-_Presidentes_de_Chile.jpg|වම|thumb|චිලී රාජ්‍යයේ ද්විශත සංවත්සරය සමරමින්, එහි ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයට සංක්‍රමණය වීමෙන් පසු (1990–2022) චිලී රාජ්‍යයේ පළමු ජනාධිපතිවරුන් පස් දෙනා]] In December 1993, Christian Democrat [[:en:Eduardo_Frei_Ruiz-Tagle|Eduardo Frei Ruiz-Tagle]], the son of previous president Eduardo Frei Montalva, led the Concertación coalition to victory with an absolute majority of votes (58%).<ref>{{cite encyclopedia |title=Chile elects new leader Late president's son wins big |encyclopedia=Encyclopedia.com |url=http://www.encyclopedia.com/doc/1P2-8257609.html |access-date=14 July 2013 |date=12 December 1993 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080526090105/http://www.encyclopedia.com/doc/1P2-8257609.html |archive-date=26 May 2008}}</ref> Frei Ruiz-Tagle was succeeded in 2000 by Socialist [[:en:Ricardo_Lagos|Ricardo Lagos]], who won the presidency in an unprecedented [[:en:1999–2000_Chilean_presidential_election|runoff election]] against [[:en:Joaquín_Lavín|Joaquín Lavín]] of the rightist [[:en:Alliance_for_Chile|Alliance for Chile]].<ref>{{Cite news|url=http://archives.cnn.com/2000/WORLD/americas/01/17/chile.elex.01/|title=Moderate socialist Lagos wins Chilean presidential election|date=16 January 2000|work=CNN|archive-url=https://web.archive.org/web/20080506162601/http://archives.cnn.com/2000/WORLD/americas/01/17/chile.elex.01/|archive-date=6 May 2008|url-status=dead}}</ref> In January 2006, Chileans elected their first female president, [[:en:Michelle_Bachelet_Jeria|Michelle Bachelet Jeria]], of the Socialist Party, defeating [[:en:Sebastián_Piñera|Sebastián Piñera]], of the [[:en:National_Renewal_(Chile)|National Renewal]] party, extending the ''Concertación'' governance for another four years.<ref>{{cite web |date=12 January 2006 |title=Chile elects first woman president |url=https://www.nbcnews.com/id/wbna10819903 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20131109023348/http://www.nbcnews.com/id/10819903/ |archive-date=9 November 2013 |access-date=10 November 2019 |work=NBC News}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2006/03/11/AR2006031101381.html|title=Bachelet Sworn in As Chile's President|last=Reel|first=Monte|date=12 March 2006|newspaper=The Washington Post|access-date=22 August 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170701225835/http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2006/03/11/AR2006031101381.html|archive-date=1 July 2017|url-status=live}}</ref> In January 2010, Chileans [[:en:2009–10_Chilean_presidential_election|elected]] [[:en:Sebastián_Piñera|Sebastián Piñera]] as the first rightist President in 20 years, defeating former President [[:en:Eduardo_Frei_Ruiz-Tagle|Eduardo Frei Ruiz-Tagle]] of the ''Concertación'', for a four-year term succeeding Bachelet. Due to term limits, [[:en:Sebastián_Piñera|Sebastián Piñera]] did not stand for re-election in 2013, and his term expired in March 2014 resulting in [[:en:Michelle_Bachelet|Michelle Bachelet]] returning to office.<ref>{{cite web |date=11 March 2014 |title=Michelle Bachelet sworn in as Chile's president |url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-26528923 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140312035407/http://www.bbc.com/news/world-latin-america-26528923 |archive-date=12 March 2014 |access-date=12 August 2021 |work=BBC News}}</ref> Sebastián Piñera succeeded Bachelet again in 2018 as the [[:en:President_of_Chile|President of Chile]] after winning the December 2017 presidential [[:en:2017_Chilean_general_election|election]].<ref>{{cite web |date=18 December 2017 |title=Chile election: Conservative Piñera elected president |url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-42388019 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20171218103345/http://www.bbc.com/news/world-latin-america-42388019 |archive-date=18 December 2017 |access-date=12 August 2021 |work=BBC News}}</ref><ref>{{cite web |date=11 March 2018 |title=Pinera, a conservative billionaire, is sworn in as president of Chile |url=https://www.yahoo.com/news/pinera-conservative-billionaire-sworn-president-chile-183054108.html?guccounter=1&guce_referrer=aHR0cHM6Ly93d3cuZ29vZ2xlLmNvbS8&guce_referrer_sig=AQAAAC6_pBevRC0GpV00u6W8P1NWhHqxCXKFRdRMnzk5fsa |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210801211945/https://www.yahoo.com/news/pinera-conservative-billionaire-sworn-president-chile-183054108.html?guccounter=1&guce_referrer=aHR0cHM6Ly93d3cuZ29vZ2xlLmNvbS8&guce_referrer_sig=AQAAAC6_pBevRC0GpV00u6W8P1NWhHqxCXKFRdRMnzk5fsa |archive-date=1 August 2021 |access-date=12 August 2021 |work=Yahoo! News |agency=Agence France Presse}}</ref> 1993 දෙසැම්බරයේදී, පෙර ජනාධිපති එඩ්වාඩෝ ෆ්‍රෙයි මොන්ටල්වාගේ පුත් ක්‍රිස්තියානි ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී එඩ්වාඩෝ ෆ්‍රෙයි රුයිස්-ටැග්ල්, බහුතර ඡන්ද සංඛ්‍යාවක් (58%) ලබා ගනිමින් කොන්සර්ටේෂන් සන්ධානය ජයග්‍රහණය කරා මෙහෙයවීය. [47] 2000 දී ෆ්‍රෙයි රුයිස්-ටැග්ල් වෙනුවට සමාජවාදී රිකාඩෝ ලාගෝස් පත් වූ අතර, චිලී සඳහා දක්ෂිණාංශික සන්ධානයේ ජෝකින් ලැවින්ට එරෙහිව පෙර නොවූ විරූ දෙවන වටයේ මැතිවරණයකින් ජනාධිපති ධුරය දිනා ගත්තාය. [48] 2006 ජනවාරි මාසයේදී, චිලී ජාතිකයන් සමාජවාදී පක්ෂයේ ඔවුන්ගේ පළමු කාන්තා ජනාධිපති මිෂෙල් බැචලට් ජෙරියා තෝරා පත් කර ගත් අතර, ජාතික අලුත් කිරීමේ පක්ෂයේ සෙබස්තියන් පිනෙරා පරාජය කරමින්, කොන්සර්ටේෂන් පාලනය තවත් වසර හතරක් දීර්ඝ කළහ. [49][50] 2010 ජනවාරි මාසයේදී, චිලී ජාතිකයන් වසර 20 කට පසු පළමු දක්ෂිණාංශික ජනාධිපති ලෙස සෙබස්තියන් පිනෙරා තේරී පත් වූ අතර, බැචලෙට්ගෙන් පසු වසර හතරක කාලයක් සඳහා කොන්සර්ටේෂන් හි හිටපු ජනාධිපති එඩ්වාඩෝ ෆ්‍රෙයි රුයිස්-ටැග්ල් පරාජය කළහ. ධුර කාලය සීමා වීම හේතුවෙන්, සෙබස්තියන් පිනේරා 2013 දී නැවත මැතිවරණයට ඉදිරිපත් නොවූ අතර, ඔහුගේ ධුර කාලය 2014 මාර්තු මාසයේදී අවසන් වූ අතර, එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස මිෂෙල් බැචලට් නැවත ධුරයට පත්විය. [51] 2017 දෙසැම්බර් ජනාධිපතිවරණය ජයග්‍රහණය කිරීමෙන් පසු සෙබස්තියන් පිනේරා 2018 දී බැචලට්ගෙන් පසු නැවතත් චිලී ජනාධිපති ධුරයට පත්විය. [52][53] On 27 February 2010, Chile was struck by an 8.8 {{M|w|link=y}} [[:en:2010_Chile_earthquake|earthquake]], the fifth largest ever recorded at the time. More than 500 people died (most from the ensuing [[:en:Tsunami|tsunami]]) and over a million people lost their homes. The earthquake was also followed by multiple aftershocks.<ref>{{cite web |title=US ready to help Chile: Obama |url=http://www.australia-times.com.au/world/article.php?id=501 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110427081917/http://www.australia-times.com.au/world/article.php?id=501 |archive-date=27 April 2011 |access-date=3 March 2010 |work=The Australia Times}}</ref> Initial damage estimates were in the range of US$15–30 billion, around 10% to 15% of Chile's real gross domestic product.<ref>[http://www.contractmagazine.com/contract/content_display/design/news/e3i128fcc3d3e64156a013dfae605b73a5b More Quakes Shake Chile's Infrastructure], Adam Figman, ''Contract'', 1 March 2010 {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141114030306/http://www.contractmagazine.com/contract/content_display/design/news/e3i128fcc3d3e64156a013dfae605b73a5b|date=14 November 2014}}</ref> Chile achieved global recognition for the successful [[:en:2010_Copiapó_mining_accident|rescue of 33 trapped miners]] in 2010. On 5 August 2010, the access tunnel collapsed at the San José copper and gold mine in the [[:en:Atacama_Desert|Atacama Desert]] near [[:en:Copiapó|Copiapó]] in northern Chile, trapping 33 men {{convert|700|m|sp=us}} below ground. A rescue effort organized by the Chilean government located the miners 17 days later. All 33 men were brought to the surface two months later on 13 October 2010 over a period of almost 24 hours, an effort that was carried on live television around the world.<ref name="usstatedep">{{cite web |date=16 December 2011 |title=Background Note: Chile |url=https://2009-2017.state.gov/r/pa/ei/bgn/1981.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170121153101/https://2009-2017.state.gov/r/pa/ei/bgn/1981.htm |archive-date=21 January 2017 |access-date=19 March 2012 |work=[[Bureau of Western Hemisphere Affairs]], [[United States Department of State]]}}</ref> 2010 පෙබරවාරි 27 වන දින, චිලී රාජ්‍යය මෙගාවොට් 8.8 ක භූමිකම්පාවකට ගොදුරු වූ අතර එය එවකට වාර්තා වූ පස්වන විශාලතම භූමිකම්පාවයි. 500 කට වැඩි පිරිසක් මිය ගියහ (ඉන් පසුව ඇති වූ සුනාමියෙන් වැඩි දෙනෙක්) සහ මිලියනයකට අධික පිරිසකට නිවාස අහිමි විය. භූමිකම්පාවෙන් පසුව බහුවිධ පසුකම්පන ද ඇති විය.[54] මූලික හානි ඇස්තමේන්තු ඇමරිකානු ඩොලර් බිලියන 15-30 අතර වූ අතර එය චිලියේ සැබෑ දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 10% සිට 15% දක්වා විය.[55] 2010 දී සිරවී සිටි පතල් කම්කරුවන් 33 දෙනෙකු සාර්ථකව බේරා ගැනීම සඳහා චිලී රාජ්‍යය ගෝලීය පිළිගැනීමක් ලබා ගත්තේය. 2010 අගෝස්තු 5 වන දින, උතුරු චිලියේ කොපියාපෝ අසල ඇටකාමා කාන්තාරයේ සැන් ජෝස් තඹ සහ රන් පතලෙහි ප්‍රවේශ උමඟ කඩා වැටුණු අතර, මීටර් 700 (අඩි 2,300) ක් පොළොවට පහළින් මිනිසුන් 33 දෙනෙකු සිර විය. චිලී රජය විසින් සංවිධානය කරන ලද ගලවා ගැනීමේ උත්සාහයක් දින 17 කට පසුව පතල් කම්කරුවන් සොයා ගන්නා ලදී. මාස දෙකකට පසු 2010 ඔක්තෝබර් 13 වන දින පැය 24 කට ආසන්න කාලයක් තුළ සියලුම පිරිමින් 33 දෙනා මතුපිටට ගෙන එන ලද අතර, එම උත්සාහය ලොව පුරා සජීවී රූපවාහිනිය ඔස්සේ විකාශනය කරන ලදී.[56][[File:Marcha_Mas_Grande_De_Chile_2019_Plaza_Baquedano_Drone.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Marcha_Mas_Grande_De_Chile_2019_Plaza_Baquedano_Drone.jpg|thumb|සන්තියාගෝ හි ප්ලාසා බැකෙඩානෝ දෙසට 2019–2022 චිලී විරෝධතාවල දර්ශනයක්]] From [[:en:2019–20_Chilean_protests|2019 to 2022]], Chile endured a series of nationwide protests in response to a rise in the [[:en:Santiago_Metro|Santiago Metro]]'s subway fare, the increased [[:en:Cost_of_living|cost of living]], [[:en:Privatization|privatization]], and [[:en:Economic_inequality|inequality]].<ref>{{cite web |author=Naomi Larsson |date=26 October 2019 |title=Chile protests: More than one million bring Santiago to a halt |url=https://www.aljazeera.com/news/2019/10/chile-protests-million-bring-santiago-halt-191025223542333.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191026165551/https://www.aljazeera.com/news/2019/10/chile-protests-million-bring-santiago-halt-191025223542333.html |archive-date=26 October 2019 |access-date=19 November 2019 |website=Al Jazeera}}</ref> On 15 November, most of the political parties represented in the National Congress signed an agreement to call a [[:en:2020_Chilean_national_referendum|national referendum]] in April 2020 regarding the creation of a new Constitution, later postponed to October due to the [[:en:COVID-19_pandemic_in_Chile|COVID-19 pandemic]].<ref>{{cite news|url=https://www.aljazeera.com/news/2019/11/month-protests-chile-persist-gov-concessions-191118231609475.html|title=One month on: Protests in Chile persist despite gov't concessions|author=Sandra Cuffe|date=19 November 2019|work=Al Jazeera|access-date=19 November 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20200317120559/https://www.aljazeera.com/news/2019/11/month-protests-chile-persist-gov-concessions-191118231609475.html|archive-date=17 March 2020|url-status=live}}</ref> On 25 October 2020, Chileans voted 78.28 percent in favor of a new constitution, while 21.72 percent rejected the change; voter turnout was 51 percent. An [[:en:2021_Chilean_Constitutional_Convention_election|election]] for the members of the [[:en:Constitutional_Convention_(Chile)|Constitutional Convention]] was held in Chile between 15 and 16 May 2021;<ref name="postpone">{{Cite web |date=6 April 2021 |title=Presidente Piñera promulga reforma que posterga elecciones al 15 y 16 de mayo |url=https://www.elmostrador.cl/noticias/pais/2021/04/06/presidente-pinera-promulga-reforma-que-posterga-elecciones-al-15-y-16-de-mayo/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210505183947/https://www.elmostrador.cl/noticias/pais/2021/04/06/presidente-pinera-promulga-reforma-que-posterga-elecciones-al-15-y-16-de-mayo/ |archive-date=5 May 2021 |access-date=7 April 2021 |website=El Mostrador |language=es}}</ref> the results saw a complete rearrangement of the political system established since the end of [[:en:Military_dictatorship_of_Chile_(1973–1990)|Pinochet's dictatorship]] in 1990, with various independent and leftist candidates performing strongly relative to conventional center-right and center-left parties. 2019 සිට 2022 දක්වා, සන්තියාගෝ මෙට්‍රෝ හි උමං දුම්රිය ගාස්තු වැඩිවීම, ජීවන වියදම වැඩි වීම, පෞද්ගලීකරණය සහ අසමානතාවයට ප්‍රතිචාර වශයෙන් චිලී රටපුරා විරෝධතා මාලාවකට මුහුණ දුන්නේය.[57] නොවැම්බර් 15 වන දින, ජාතික කොංග්‍රසයේ නියෝජනය කරන ලද බොහෝ දේශපාලන පක්ෂ නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවක් නිර්මාණය කිරීම සම්බන්ධයෙන් 2020 අප්‍රේල් මාසයේදී ජාතික ජනමත විචාරණයක් කැඳවීමේ ගිවිසුමකට අත්සන් තැබූ අතර පසුව COVID-19 වසංගතය හේතුවෙන් ඔක්තෝබර් දක්වා කල් දමන ලදී.[58] 2020 ඔක්තෝබර් 25 වන දින, චිලී ජාතිකයන් නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවකට පක්ෂව සියයට 78.28 ක් ඡන්දය දුන් අතර, සියයට 21.72 ක් වෙනස ප්‍රතික්ෂේප කළහ; ඡන්දදායකයින්ගේ ඡන්දය ප්‍රකාශ කිරීමේ ප්‍රතිශතය සියයට 51 කි. 2021 මැයි 15 සහ 16 අතර චිලියේ ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා සම්මුතියේ සාමාජිකයින් සඳහා මැතිවරණයක් පැවැත්විණි;[59] ප්‍රතිඵලවලින් පෙනී ගියේ 1990 දී පිනෝචෙට්ගේ ආඥාදායකත්වය අවසන් වීමෙන් පසු ස්ථාපිත දේශපාලන ක්‍රමයේ සම්පූර්ණ ප්‍රතිසංවිධානයක් දක්නට ලැබුණු අතර, විවිධ ස්වාධීන සහ වාමාංශික අපේක්ෂකයින් සාම්ප්‍රදායික මධ්‍ය-දකුණු සහ මධ්‍ය-වාම පක්ෂවලට සාපේක්ෂව දැඩි ලෙස ක්‍රියා කළහ. 2021 දෙසැම්බර් 19 වන දින, වාමාංශික අපේක්ෂකයෙකු වන 35 හැවිරිදි හිටපු ශිෂ්‍ය විරෝධතා නායක ගේබ්‍රියෙල් බොරික්, චිලියේ ජනාධිපතිවරණය ජයග්‍රහණය කර රටේ ලාබාලතම නායකයා බවට පත්විය.[60] 2022 මාර්තු 11 වන දින, ඉවත්ව යන ජනාධිපති සෙබස්තියන් පිනේරාගෙන් පසු බොරික් ජනාධිපති ලෙස දිවුරුම් දුන්නේය.[61] බොරික්ගේ කැබිනට් මණ්ඩලයේ බහුතරය - 24 න් 14 ක් - කාන්තාවන් වන අතර එය බටහිර අර්ධගෝලයේ පළමු අවස්ථාවයි.[62] 2022 සැප්තැම්බර් 4 වන දින, වාමාංශික ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා සම්මුතිය විසින් ඉදිරිපත් කරන ලද ව්‍යවස්ථාමය ජනමත විචාරණයේදී ඡන්දදායකයින් නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා යෝජනාව ප්‍රතික්ෂේප කළහ.[63] 2023 දෙසැම්බර් 17 වන දින, කොන්සර්වේටිව් ප්‍රමුඛ ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා සභාව විසින් ලියන ලද නව ව්‍යවස්ථාමය ජනමත විචාරණයකදී ඡන්දදායකයින් දෙවන නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා යෝජනාව ප්‍රතික්ෂේප කළහ.[64][65][66] On 19 December 2021, a leftist candidate, the 35-year-old former student protest leader [[:en:Gabriel_Boric|Gabriel Boric]], won Chile's presidential [[:en:2021_Chilean_general_election|election]] to become the country's youngest leader.<ref>{{cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-59715941|title=Leftist Gabriel Boric to become Chile's youngest ever president|date=20 December 2021|work=BBC News|access-date=21 December 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211220000309/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-59715941|archive-date=20 December 2021|url-status=live}}</ref> On 11 March 2022, Boric was sworn in as president to succeed outgoing President Sebastian Piñera.<ref>{{cite news|url=https://www.theguardian.com/world/2022/mar/11/gabriel-boric-chile-president-new-era|title=Gabriel Boric, 36, sworn in as president to herald new era for Chile|date=11 March 2022|work=The Guardian|access-date=15 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220312233147/https://www.theguardian.com/world/2022/mar/11/gabriel-boric-chile-president-new-era|archive-date=12 March 2022|language=en|url-status=live}}</ref> The majority of Boric's Cabinet—14 out of 24—are women, which is a first in the Western Hemisphere.<ref>{{cite news|url=https://www.theguardian.com/world/2022/jan/21/chile-gabriel-boric-cabinet-majority-women|title=Chile's president-elect names progressive, majority-women cabinet|date=21 January 2022|work=The Guardian|access-date=15 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220125135734/https://www.theguardian.com/world/2022/jan/21/chile-gabriel-boric-cabinet-majority-women|archive-date=25 January 2022|language=en|url-status=live}}</ref> On 4 September 2022, voters rejected the new constitution proposal in the [[:en:2022_Chilean_constitutional_referendum|constitutional referendum]], which was put forward by the left-leaning [[:en:Constitutional_Convention_(Chile)|Constitutional Convention]].<ref>{{cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-62792025|title=Chile constitution: Voters overwhelmingly reject radical change|date=5 September 2022|work=BBC News|access-date=14 September 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220905063525/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-62792025|archive-date=5 September 2022|url-status=live}}</ref> On 17 December 2023, voters rejected a second new constitution proposal in a new [[:en:2023_Chilean_constitutional_referendum|constitutional referendum]], written by the conservative-led [[:en:Constitutional_Council_(Chile)|Constitutional Council]].<ref name="reuters.com">{{cite web |last1=Villegas |first1=A. |date=18 December 2023 |title=Chileans reject conservative constitution to replace dictatorship-era text |url=https://www.reuters.com/world/americas/chileans-head-polls-again-replace-dictatorship-era-constitution-2023-12-17/ |access-date=18 December 2023 |website=Reuters}}</ref><ref name=":2">{{Cite web |date=17 December 2023 |title=Chilean voters reject conservative constitution, after defeating leftist charter last year |url=https://apnews.com/article/chile-new-constitution-referendum-f7be231ff564856f6a5e1b0c0ac12c57 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20231218053713/https://apnews.com/article/chile-new-constitution-referendum-f7be231ff564856f6a5e1b0c0ac12c57 |archive-date=18 December 2023 |access-date=18 December 2023 |website=AP News |language=en}}</ref><ref name=":3">{{Cite web |title=Chile rejects second attempt to renew constitution |url=https://www.dw.com/en/chile-rejects-second-attempt-to-renew-constitution/a-67749225 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20231218193156/https://www.dw.com/en/chile-rejects-second-attempt-to-renew-constitution/a-67749225 |archive-date=18 December 2023 |access-date=19 December 2023 |website=dw.com |language=en}}</ref> == යොමු කිරීම් == j351b3c5bvj5d1m74w3nyf088m44wyh 750241 750240 2025-06-23T05:12:16Z BuddhikaW88 37808 /* 21 වන සියවස */ 750241 wikitext text/x-wiki === මුල් ඉතිහාසය === [[File:Momia_cultura_chinchorro_año_3000_AC.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Momia_cultura_chinchorro_a%C3%B1o_3000_AC.jpg|වම|thumb|පැරණිතම චින්චොරෝ මමී, ක්‍රි.පූ. 5050 පමණ සිට පැවත එන්නකි.]] ගල් මෙවලම් සාක්ෂිවලින් පෙනී යන්නේ මිනිසුන් වසර 18,500 කට පෙර මොන්ටේ වර්ඩ් නිම්න ප්‍රදේශයට වරින් වර පැමිණි බවයි. වසර 10,000 කට පමණ පෙර, සංක්‍රමණික ආදිවාසී ජනයා වර්තමාන චිලීයේ සාරවත් නිම්න සහ වෙරළබඩ ප්‍රදේශවල පදිංචි වූහ. ඉතා මුල් කාලීන මානව වාසස්ථානවලින් ජනාවාස වූ ස්ථාන අතර මොන්ටේ වර්ඩ්, කියුවා ඩෙල් මිලෝඩන් සහ පාලි-අයික් ආවාටයේ ලාවා නළය ඇතුළත් වේ.<ref name=":0">{{cite web |author=Bower, Bruce |date=26 December 2015 |title=People roamed tip of South America 18,500 years ago |url=https://www.sciencenews.org/article/people-roamed-tip-south-america-18500-years-ago |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200510101040/https://www.sciencenews.org/article/people-roamed-tip-south-america-18500-years-ago |archive-date=10 May 2020 |access-date=26 December 2015 |work=Science News |pages=10}}</ref> ඉන්කාවරු කෙටියෙන් ඔවුන්ගේ අධිරාජ්‍යය දැන් උතුරු චිලී ලෙස ව්‍යාප්ත කළ නමුත්, මාපුචේ (හෝ ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයන් විසින් ඔවුන් හැඳින්වූ පරිදි අරවුකානියානුවන්) රාජ්‍ය සංවිධානයක් නොමැතිකම නොතකා ඉන්කා අධිරාජ්‍යය ඔවුන් යටත් කර ගැනීමට ගත් බොහෝ උත්සාහයන්ට සාර්ථකව ප්‍රතිරෝධය දැක්වූහ.<ref>{{cite book |url=https://books.google.com/books?id=Nf8SnJ_ZJbkC&pg=PA27 |title=Insight Guides: Chile |publisher=Langenscheidt Publishing Group |year=2002 |isbn=978-981-234-890-6 |page=27 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240221111313/https://books.google.com/books?id=Nf8SnJ_ZJbkC&pg=PA27#v=onepage&q&f=false |archive-date=21 February 2024 |url-status=live}}</ref> ඔවුන් සාපා ඉන්කා ටුපාක් යුපන්කි සහ ඔහුගේ හමුදාවට එරෙහිව සටන් කළහ. මවුලේ සටන ලෙස හැඳින්වෙන ලේ වැකි දින තුනක ගැටුමේ ප්‍රතිඵලය වූයේ චිලී ප්‍රදේශ අත්පත් කර ගැනීම මවුලේ ගඟේදී අවසන් වීමයි.<ref name="countrystudies">{{cite web |date=31 March 1994 |title=Development and Breakdown of Democracy, 1830–1973 |url=http://countrystudies.us/chile/85.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110709014719/http://countrystudies.us/chile/85.htm |archive-date=9 July 2011 |access-date=21 April 2009 |work=Country Studies |publisher=Library of Congress}}</ref> === ස්පාඤ්ඤ යටත් විජිතකරණය === [[File:Captaincy_General_of_Chile,_1775.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Captaincy_General_of_Chile,_1775.svg|thumb|චිලී ඉතිහාස ලේඛනයට අනුව 1775 දී චිලී රාජධානිය. ඊළඟ වසරේදී රියෝ ඩි ලා ප්ලාටා හි උප රාජකීයත්වය නිර්මාණය කරන ලද අතර මෙන්ඩෝසා සහ සැන් ජුවාන් නගරවල භූමි ප්‍රදේශ චිලියේ සිට නව ආයතනයට මාරු කරන ලදී.<ref>{{cite book |author1=Eyzaguirre, Jaime |title=Breve historia de las fronteras de Chile |date=1967 |publisher=Editorial Universitaria}}</ref><ref>{{cite book |last1=Lagos Carmona |first1=Guillermo |title=Los Títulos Históricos: Historia de Las Fronteras de Chile |date=1985 |publisher=Andrés Bello |quote=(p. 197) We note that the Loa river is at 22 degrees and that Baleato, in 1793, indicated 21.5 degrees for the beginning of the Kingdom of Chile, with the Loa at its mouth in the Pacific. (...) (p. 540) According to the Map of Cano y Olmedilla, the limit of the Kingdom of Chile "(...) through the desert of Atacama (...) From here it turns to the S., S.E., S.E., and S., keeping in general this last course until near the 29° parallel, from where it takes a S.E. direction. SE. and S., generally keeping this last course until the vicinity of the 29° parallel, from where it takes a S.E. direction, skirting to the east the 'Province of Cuyo' which, of course, appears to be included in the territory of the Kingdom of Chile. In the latitude of 32°30' the line turns to the S.W. until reaching the Quinto river, which, as the legend says 'communicates by channels with the Saladillo in time of floods'. It follows the river down to the meridian 316°, counting to the E. of Tenerife, where it turns a stretch until it reaches the Hueuque-Leuvu river (or Barrancas river) at 371/2° latitude. From here it runs along the river for a stretch to the S.E., and then turns to the E. and falls into the Atlantic Sea in the vicinity of parallel 37° between Cape Lobos and Cape Corrientes", "a little north of the current Mar del Plata". (...) (p. 543) In this document it is seen that those of the province of Cuyo end to the south at the source of the Diamante River, and that from that point to the east, the dividing line goes to the point where the Quinto River crosses the road that goes from Santiago to Buenos Aires.}}</ref><ref>{{cite book |last1=Amunátegui |first1=Miguel Luis |url=https://libros.uchile.cl/files/presses/1/monographs/128/submission/proof/36/ |title=Títulos de la República de Chile a la soberanía i dominio de la Estremidad |date=1985 |access-date=14 November 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20221112070737/https://libros.uchile.cl/files/presses/1/monographs/128/submission/proof/36/ |archive-date=12 November 2022 |url-status=live}}</ref><ref>{{cite book |last1=Morla Vicuña |first1=Carlos |title=Estudio histórico sobre el descubrimiento y conquista de la Patagonia y de la Tierra del Fuego |date=1903 |publisher=F. A. Brockhaus |location=Leipzig}}</ref>]] 1520 දී, ලොව වටා ගමන් කිරීමට උත්සාහ කරන අතරතුර, ෆර්ඩිනන්ඩ් මැගෙලන් දැන් ඔහුගේ නමින් නම් කර ඇති දකුණු මාර්ගය (මැගෙලන් සමුද්‍ර සන්ධිය) සොයා ගත් අතර එමඟින් දැන් චිලී ලෙස හඳුන්වන ප්‍රදේශයට පා තැබූ පළමු යුරෝපීයයා බවට පත්විය. චිලී වෙත ළඟා වූ ඊළඟ යුරෝපීයයන් වූයේ 1535 දී පේරු සිට රත්තරන් සොයමින් පැමිණි ඩියාගෝ ද අල්මාග්‍රෝ සහ ඔහුගේ ස්පාඤ්ඤ ආක්‍රමණික කණ්ඩායමයි. ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයින්ට ප්‍රධාන වශයෙන් කප්පාදු කෘෂිකර්මාන්තය සහ දඩයම් කිරීම තුළින් තමන්ට සහාය වූ විවිධ සංස්කෘතීන් හමු විය.<ref name="countrystudies" /> චිලී යටත් කර ගැනීම 1540 දී ඉතා උනන්දුවෙන් ආරම්භ වූ අතර එය 1541 පෙබරවාරි 12 වන දින සන්තියාගෝ නගරය ආරම්භ කළ ෆ්‍රැන්සිස්කෝ පිසාරෝගේ ලුතිනන්වරයෙකු වූ පෙඩ්‍රෝ ද වැල්ඩිවියා විසින් සිදු කරන ලදී. ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයින්ට ඔවුන් සොයන පුළුල් රන් හා රිදී සොයා ගැනීමට නොහැකි වුවද, ඔවුන් චිලී මධ්‍යම නිම්නයේ කෘෂිකාර්මික විභවය හඳුනා ගත් අතර, චිලී ස්පාඤ්ඤ අධිරාජ්‍යයේ කොටසක් බවට පත්විය.<ref name="countrystudies" /> යටත් කර ගැනීම ක්‍රමයෙන් සිදු වූ අතර යුරෝපීයයන් නැවත නැවතත් පසුබෑමකට ලක් විය. 1553 දී ආරම්භ වූ දැවැන්ත මාපුචේ කැරැල්ලක ප්‍රතිඵලයක් ලෙස වැල්ඩිවියා මරණයට පත් වූ අතර යටත් විජිතයේ ප්‍රධාන ජනාවාස බොහොමයක් විනාශ විය. පසුව ඇති වූ ප්‍රධාන කැරලි 1598 සහ 1655 දී සිදු විය. මාපුචේ සහ අනෙකුත් ස්වදේශික කණ්ඩායම් කැරලි ගැසූ සෑම අවස්ථාවකම, ජනපදයේ දකුණු මායිම උතුරු දෙසට තල්ලු කරන ලදී. 1683 දී ස්පාඤ්ඤ කිරීටය විසින් වහල්භාවය අහෝසි කිරීම සිදු කරන ලද්දේ මාපුචේ වහල්භාවයට පත් කිරීම ඔවුන් යටත් කර ගැනීමට බිය ගැන්වීමට වඩා ප්‍රතිරෝධය තීව්‍ර කළ බව පිළිගැනීමෙනි. රාජකීය තහනම් කිරීම් තිබියදීත්, අඛණ්ඩ යටත්විජිතවාදී මැදිහත්වීම් හේතුවෙන් සබඳතා පළුදු විය.<ref>{{Cite web |last=Caivano |first=Tommaso |date=1 April 1882 |title=Storia della guerra d'America fra Chilì, il Perù e la Bolivia |url=http://archive.org/details/storiadellaguer00caivgoog |publisher=Ermanno Loescher |language=it |via=Internet Archive |place=Torino}}</ref> උතුරට කාන්තාරයෙන්, දකුණට මාපුචේ විසින්, නැගෙනහිරින් ඇන්ඩීස් කඳුවැටියෙන් සහ බටහිරින් සාගරයෙන් වෙන් කරන ලද චිලී, ස්පාඤ්ඤ ඇමරිකාවේ වඩාත්ම මධ්‍යගත, සමජාතීය භූමි ප්‍රදේශයක් බවට පත්විය. එක්තරා ආකාරයක මායිම් බලකොටුවක් ලෙස සේවය කරමින්, මාපුචේ සහ ස්පාඤ්ඤයේ යුරෝපීය සතුරන්, විශේෂයෙන් ඉංග්‍රීසි සහ ලන්දේසීන් යන දෙපිරිසගේම ආක්‍රමණ වැළැක්වීමේ මෙහෙවර යටත් විජිතයට පැවරුණි. සර් ෆ්‍රැන්සිස් ඩ්‍රේක් 1578 දී යටත් විජිතයේ ප්‍රධාන වරාය වූ වල්පරයිසෝ වෙත කළ වැටලීමෙන් පෙන්නුම් කළ පරිදි, මාපුචේට අමතරව බුකනියර්වරුන් සහ මුහුදු කොල්ලකරුවන් ද යටත් විජිතයට තර්ජනය කළහ. චිලී රාජ්‍යය ඇමරිකාවේ විශාලතම ස්ථාවර හමුදාවන්ගෙන් එකකට සත්කාරකත්වය සැපයූ අතර, එය ස්පාඤ්ඤ දේපළවලින් වඩාත්ම මිලිටරිකරණය වූ එකක් බවට පත් කළ අතර, පේරු උපරාජයාගේ භාණ්ඩාගාරයට ද මුදල් වැය කළේය.<ref name="hudson">{{cite web |year=1995 |editor-last=Hudson |editor-first=Rex A. |title=Chile: A Country Study |url=http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/cltoc.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20150625213643/http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/cltoc.html |archive-date=25 June 2015 |access-date=27 February 2005 |work=GPO for the Library of Congress}}</ref> [[File:Fundacion_de_Santiago.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Fundacion_de_Santiago.jpg|වම|thumb|පේද්‍රෝ ලීරා විසින් 1888 දී හුලේන් හිල් හි පේද්‍රෝ ද වැල්ඩිවියා විසින් සන්තියාගෝ පිහිටුවීමේ සිතුවම]] පළමු සාමාන්‍ය සංගණනය 1777 සහ 1778 අතර කාලය තුළ අගස්ටින් ද ජෞරෙගුයිගේ රජය විසින් පවත්වන ලදී; එයින් පෙන්නුම් කළේ ජනගහනය 259,646 කින් සමන්විත වූ බවයි: යුරෝපීය සම්භවයක් ඇති 73.5% ක්, මෙස්ටිසෝවරුන් 7.9% ක්, ආදිවාසී ජනතාව 8.6% ක් සහ කළු ජාතිකයින් 9.8% ක්. චිලෝ පළාතේ ආණ්ඩුකාර ෆ්‍රැන්සිස්කෝ හර්ටාඩෝ 1784 දී සංගණනයක් සිදු කළ අතර ජනගහනය 26,703 ක් වන අතර, ඔවුන්ගෙන් 64.4% ක් සුදු ජාතිකයින් සහ 33.5% ක් ස්වදේශිකයන් බවයි. 1812 දී කොන්සෙප්සියොන් රදගුරු පදවිය විසින් මවුලේ ගඟට දකුණින් පිහිටි ප්‍රදේශවල සංගණනයක් සිදු කරන ලද නමුත්, ආදිවාසී ජනගහනය හෝ චිලෝ පළාතේ වැසියන් ඇතුළත් කර නොතිබුණි. ජනගහනය 210,567 ක් ලෙස ඇස්තමේන්තු කර ඇති අතර, ඔවුන්ගෙන් 86.1% ක් ස්පාඤ්ඤ හෝ යුරෝපීය සම්භවයක් ඇති අය වූ අතර, ඔවුන්ගෙන් 10% ක් ආදිවාසී වූ අතර 3.7% ක් මෙස්ටිසෝ, කළු සහ මුලටෝස් විය.<ref>{{Cite book |last=Silva Castro |first=Raúl |url=https://www.memoriachilena.gob.cl/602/w3-article-8952.html |title=Censo de 1813 |date=1953 |publisher=Imprenta Chile |place=Santiago |page=370 |access-date=18 August 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240818150256/https://www.memoriachilena.gob.cl/602/w3-article-8952.html |archive-date=18 August 2024 |url-status=live |via=Biblioteca Nacional de Chile}}</ref> බැටන් සහ ලෝර්කා-ජානා විසින් කරන ලද 2021 අධ්‍යයනයකින් පෙන්නුම් කරන්නේ උතුරු යුරෝපීය සංක්‍රමණිකයන්ගෙන් සාපේක්ෂව ඉහළ කොටසක් ඇති ප්‍රදේශ සංඛ්‍යාත්මකව වේගයෙන් වර්ධනය වූ බවයි, සමස්ත සංක්‍රමණික සංඛ්‍යාව කුඩා වුවද. මෙම බලපෑම බාහිර සාධක සමඟ සම්බන්ධ විය හැකිය: අවට ජනගහනය කුඩා යුරෝපීය නොවන සංක්‍රමණික කණ්ඩායමට සමාන හැසිරීමක් අනුගමනය කළ අතර නව පාසල් නිර්මාණය විය. උත්ප්‍රාසාත්මක ලෙස, සංක්‍රමණිකයන් විසින් කරන ලද අධ්‍යාපනික ආයෝජනයෙන් ධනාත්මක බලපෑම් ඇති වන්නට ඇත, ඒ සමඟම සංඛ්‍යාත්මකභාවය මෙම කලාපවල වැඩි අසමානතාවයෙන් අඩු වී තිබිය හැකිය. කෙසේ වෙතත්, සංක්‍රමණවල ධනාත්මක බලපෑම් පැහැදිලිවම ප්‍රබල විය.<ref>{{Cite journal|last1=Baten|first1=Joerg|last2=Llorca-Jaña|first2=Manuel|date=2021|title=Inequality, Low-Intensity Immigration and Human Capital Formation in the Regions of Chile, 1820–1939|url=https://www.cesifo.org/DocDL/cesifo1_wp8177.pdf|url-status=live|journal=Economics and Human Biology|volume=43|page=101030|doi=10.1016/j.ehb.2021.101030|issn=1570-677X|pmid=34171763|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://www.cesifo.org/DocDL/cesifo1_wp8177.pdf|archive-date=9 October 2022|s2cid=219382958}}</ref> === නිදහස සහ ජාතිය ගොඩනැගීම === [[File:Ejercito_Libertador_cruce_de_Cordillera_de_los_andes.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Ejercito_Libertador_cruce_de_Cordillera_de_los_andes.jpg|thumb|ඇන්ඩීස් තරණය කරන අතරතුර ජෙනරාල්වරුන් වන ජෝස් ද සැන් මාටින් (වමේ) සහ බර්නාඩෝ ඕ'හිගින්ස් (දකුණේ)]] 1808 දී, නැපෝලියන් ඔහුගේ සහෝදර ජෝසප් ස්පාඤ්ඤ රජු ලෙස සිංහාසනාරූඪ කිරීමත් සමඟ චිලී ස්පාඤ්ඤයෙන් නිදහස ලබා ගැනීම සඳහා වූ උත්සාහය වේගවත් විය. බලයෙන් පහ කරන ලද රජුගේ උරුමක්කාරයා වන ෆර්ඩිනන්ඩ් නමින් ජාතික ජුන්ටාවක් 1810 සැප්තැම්බර් 18 වන දින පිහිටුවන ලදී. චිලී රජයේ ජුන්ටාව ස්පාඤ්ඤ රාජාණ්ඩුව තුළ චිලී සඳහා ස්වාධීන රජයක් ප්‍රකාශයට පත් කළේය (මෙම දිනය සිහිපත් කිරීම සඳහා, චිලී සෑම වසරකම සැප්තැම්බර් 18 වන දින එහි ජාතික දිනය සමරයි). මෙම සිදුවීම් වලින් පසුව, හොසේ මිගෙල් කැරේරා (වඩාත් ප්‍රසිද්ධ දේශප්‍රේමීන්ගෙන් කෙනෙකු) සහ ඔහුගේ සහෝදරයන් දෙදෙනා වන ජුවාන් ජෝස් සහ ලුයිස් කැරේරාගේ අණ යටතේ පූර්ණ නිදහස සඳහා වූ ව්‍යාපාරයක් ඉක්මනින්ම පුළුල් අනුගාමිකයින් පිරිසක් ලබා ගත්තේය. රෙකොන්ක්විස්ටා ලෙස හැඳින්වෙන කාලය තුළ අත්තනෝමතික පාලනය නැවත පැනවීමට ස්පාඤ්ඤ උත්සාහයන් දිගු අරගලයකට තුඩු දුන් අතර, කැරේරාගේ නායකත්වයට අභියෝග කළ බර්නාඩෝ ඕ'හිගින්ස්ගේ අභ්‍යන්තර ගැටුම් ද ඊට හේතු විය. 1817 දක්වා කඩින් කඩ යුද්ධ පැවතුනි. ආර්ජන්ටිනාවේ කැරේරා සිරගතව සිටියදී, ඕ'හිගින්ස් සහ කැරේරා විරෝධී කණ්ඩායම, ආර්ජන්ටිනාවේ නිදහස් යුද්ධයේ වීරයා වූ ජෝස් ද සැන් මාටින්, ඇන්ඩීස් හරහා චිලී වෙත හමුදාවක් මෙහෙයවූ අතර රාජකීයයන් පරාජය කළේය. කෙසේ වෙතත්, 1818 පෙබරවාරි 12 වන දින චිලී ස්වාධීන ජනරජයක් ලෙස ප්‍රකාශයට පත් කරන ලදී. කෙසේ වෙතත්, දේශපාලන කැරැල්ල සුළු සමාජ වෙනසක් ගෙන ආ අතර, 19 වන සියවසේ චිලී සමාජය පවුල් දේශපාලනය සහ රෝමානු කතෝලික පල්ලිය විසින් බෙහෙවින් බලපා ඇති ස්ථරීකෘත යටත් විජිත සමාජ ව්‍යුහයේ සාරය ආරක්ෂා කළේය. අවසානයේ ශක්තිමත් ජනාධිපති ධුරයක් මතු වූ නමුත් ධනවත් ඉඩම් හිමියන් බලවත්ව සිටියහ.<ref name="countrystudies" /> බර්නාඩෝ ඕ'හිගින්ස් වරක් පිලිපීනය ස්පාඤ්ඤයෙන් මුදාගෙන දූපත් ඇතුළත් කිරීමෙන් චිලී රාජ්‍යය පුළුල් කිරීමට සැලසුම් කළේය. මේ සම්බන්ධයෙන් ඔහු 1821 නොවැම්බර් 12 දිනැති ලිපියකින් ස්කොට්ලන්ත නාවික නිලධාරියෙකු වන ලෝඩ් තෝමස් කොක්රේන් වෙත ගුවායාකිල්, ගැලපගෝස් දූපත් සහ පිලිපීනය යටත් කර ගැනීමේ ඔහුගේ සැලැස්ම ප්‍රකාශ කළේය. සූදානම් කිරීම් තිබුණත්, ඕ'හිගින්ස් පිටුවහල් කළ නිසා සැලැස්ම ක්‍රියාත්මක වූයේ නැත.<ref>[https://books.google.com/books?id=Jg5cEAAAQBAJ Intercolonial Intimacies: Relinking Latin/o America to the Philippines. 1898-1964 By Paula C. Park] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20221101151055/https://books.google.com.ph/books?id=Jg5cEAAAQBAJ|date=1 November 2022}} (INTRODUCTION: Residual Intercolonial Intimacies across the "Hispanic" Pacific)</ref> [[File:Combate_Naval_Iquique-Thomas_Somerscales.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Combate_Naval_Iquique-Thomas_Somerscales.jpg|thumb|1879 මැයි 21 වන දින ඉක්වික් සටන. පැසිෆික් යුද්ධයේදී චිලී ලැබූ ජයග්‍රහණය නව භූමි ප්‍රදේශ දක්වා ව්‍යාප්ත වීමට ඉඩ සැලසීය.]] චිලී සෙමෙන් තම බලපෑම පුළුල් කිරීමට සහ එහි දේශසීමා ස්ථාපිත කිරීමට පටන් ගත්තේය. ටැන්ටාකෝ ගිවිසුම මගින්, චිලෝ දූපත් සමූහය 1826 දී සංස්ථාගත කරන ලදී. චානාර්සිලෝ හි රිදී ලෝපස් සොයා ගැනීම සහ පේරු සමඟ පැසිෆික් සාගරයේ සමුද්‍රීය ආධිපත්‍යය පිළිබඳ ගැටුමකට තුඩු දුන් වැල්පරයිසෝ වරායේ වර්ධනය වන වෙළඳාම හේතුවෙන් ආර්ථිකය දියුණු වීමට පටන් ගත්තේය. ඒ සමඟම, දකුණු චිලියේ ස්වෛරීභාවය ශක්තිමත් කිරීමට උත්සාහ කරන ලද අතර, 1848 දී අරවුකානියාවට විනිවිද යාම තීව්‍ර කර ලන්කිහු ජර්මානු සංක්‍රමණිකයන් සමඟ යටත් විජිතයක් බවට පත් කරන ලදී. ජෝන් විලියම්ස් විල්සන්ගේ අණ යටතේ ෂූනර් ඇන්කුඩ් විසින් ෆෝට් බුල්ස් ආරම්භ කිරීමත් සමඟ, 1843 දී මැගලන්ස් කලාපය රට විසින් පාලනය කිරීමට පටන් ගත් අතර, එවකට බොලිවියාව සමඟ ආරවුලක් ඇති ඇන්ටොෆගස්ටා කලාපය මිනිසුන්ගෙන් පිරී යාමට පටන් ගත්තේය. 1829–1830 චිලී සිවිල් යුද්ධයෙන් පසුව, ජෝකින් ප්‍රීටෝ පරිපාලනය යටතේ කොන්සර්වේටිව්වරුන් ජයග්‍රහණය කළ 1833 චිලී ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව ලියා ක්‍රියාත්මක කරන ලද්දේ ත්‍රිත්ව අමාත්‍ය ඩියාගෝ පෝටේල්ස්ගේ ඉහළ බලපෑමෙනි. 1850 ගණන්වල චිලීහි තවත් සිවිල් යුද්ධ දෙකක් සිදු විය, එකක් 1851 දී සහ අනෙක 1859 දී. [[File:Territorial_losses_of_the_Republic_of_Chile_de_jure.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Territorial_losses_of_the_Republic_of_Chile_de_jure.svg|thumb|468x468පික්|චිලී ඉතිහාස ලේඛනයට අනුව චිලී ජනරජයේ භෞමික පාඩු (නීතිය අනුව)<ref name="Eyzaguirre">{{cite book |author1=Eyzaguirre, Jaime |title=Breve historia de las fronteras de Chile |date=1967 |publisher=Editorial Universitaria |language=es}}</ref>]]19 වන සියවසේ අගභාගයේදී, සන්තියාගෝහි රජය අරවුකානියා අත්පත් කර ගැනීමෙන් දකුණේ සිය ස්ථානය තහවුරු කර ගත්තේය. 1881 දී චිලී සහ ආර්ජන්ටිනාව අතර මායිම් ගිවිසුම මගින් මැගෙලන් සමුද්‍ර සන්ධිය පිළිබඳ චිලී ස්වෛරීභාවය තහවුරු කරන ලද අතර, 1842 දී ආරම්භ වූ ආරවුලකින් පසු නැගෙනහිර පැටගෝනියාවේ ඉතිරි කොටසෙහි තම හිමිකම් අත්හැරීමට ද රට පෙළඹුණි.<ref name="PatagoniaAustral">{{cite book |author=Mateo Martinic Beros |url=https://www.memoriachilena.gob.cl/602/w3-article-10386.html |title=Presencia de Chile en la Patagonia austral 1843 – 1879 |date=1971 |publisher=Editorial Andrés Bello |language=es |access-date=December 8, 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230331010856/https://www.memoriachilena.gob.cl/602/w3-article-10386.html |archive-date=31 March 2023 |url-status=live}}</ref> පේරු සහ බොලිවියාව සමඟ පැවති පැසිෆික් යුද්ධයේ (1879–83) ප්‍රතිඵලයක් ලෙස, චිලී රාජ්‍යය තම භූමි ප්‍රදේශය උතුරු දෙසට තුනෙන් එකකින් පමණ පුළුල් කළ අතර, බොලිවියාවේ පැසිෆික් කලාපයට ප්‍රවේශය ඉවත් කළ අතර, වටිනා නයිට්‍රේට් නිධි අත්පත් කර ගත් අතර, එය සූරාකෑම ජාතික සමෘද්ධිමත් යුගයකට මඟ පෑදීය. 1870 වන විට දකුණු ඇමරිකාවේ ඉහළ ආදායම් ලබන රටවලින් එකක් ලෙස චිලී රාජ්‍යයට එක් විය.<ref>{{cite book |last1=Baten |first1=Jörg |author-link=Jörg Baten |title=A History of the Global Economy. From 1500 to the Present. |date=2016 |publisher=Cambridge University Press |isbn=9781107507180 |page=137}}</ref> 1888 සැප්තැම්බර් 9 වන දින, ටහිටි රදගුරු මොන්සිග්නෝර් ජෝසේ මාරියා වර්ඩියර්ගේ උත්සාහයට ස්තූතිවන්ත වන්නට, ප්‍රාදේශීය රජු සමඟ අන්‍යෝන්‍ය කැමැත්ත ගිවිසුමක් අත්සන් කිරීමෙන් චිලී රාජ්‍යය පාස්කු දූපත අත්පත් කර ගත්තේය. වහල් වෙළෙන්දන් විසින් දිවයින නිරන්තරයෙන් ප්‍රහාර එල්ල කරන ලදී. නාවික නිලධාරි පොලිකාර්පෝ ටෝරෝ චිලී රජය නියෝජනය කළ අතර අටමු ටෙකේනා රපානුයි කවුන්සිලයේ ප්‍රධානියා විය. රාපා නුයි වැඩිහිටියන් ඔවුන්ගේ ප්‍රධානීන් ලෙස ඔවුන්ගේ පදවි නාම, ඔවුන්ගේ ඉඩම්වල අයිතිය, ඔවුන්ගේ සංස්කෘතියේ සහ සම්ප්‍රදායන්ගේ වලංගුභාවය සමාන කොන්දේසි මත අත් නොහරිමින් ස්වෛරීභාවය අත්හැරියහ. රාපා නුයිවරු කිසිවක් විකුණා දැමූ අතර චිලී රාජ්‍යයට සමාන කොන්දේසි යටතේ ඒකාබද්ධ කරන ලදී.<ref name="historia">{{Cite web |title=Historia de la Isla de Pascua: Su Incorporación y Su Conflicto Con La Williamson & Balfour. Daños Patrimoniales, Pretensiones Internacionales e Independentismos |url=http://www.soberaniachile.cl/historia_de_la_incorporacion_y_las_controversias_de_la_isla_de_pascua.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230321015938/http://www.soberaniachile.cl/historia_de_la_incorporacion_y_las_controversias_de_la_isla_de_pascua.html |archive-date=21 March 2023 |access-date=26 January 2024}}</ref> 1891 චිලී සිවිල් යුද්ධය ජනාධිපතිවරයා සහ කොංග්‍රසය අතර බලය නැවත බෙදා හැරීමක් සිදු කළ අතර, චිලී පාර්ලිමේන්තු විලාසිතාවේ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයක් ස්ථාපිත කළේය. කෙසේ වෙතත්, සිවිල් යුද්ධය දේශීය කර්මාන්ත සහ බලගතු චිලී බැංකු අවශ්‍යතා සංවර්ධනයට කැමති අය අතර තරඟයක් ද විය, විශේෂයෙන් විදේශීය ආයෝජකයින් සමඟ ශක්තිමත් සබඳතා තිබූ එඩ්වර්ඩ්ස් නිවස. වැඩි කල් නොගොස්, උත්සන්න වන භූ දේශපාලනික තරඟකාරිත්වය සහ පූනා ද අටකාමා ආරවුල මධ්‍යයේ රට ආර්ජන්ටිනාව සමඟ ඉතා මිල අධික නාවික අවි තරඟයක නිරත විය. පේරු සහ බොලිවියාවට එරෙහි පැසිෆික් යුද්ධයේ (1879–1883) ප්‍රතිඵලයක් ලෙස චිලී රටවල් දෙකෙන්ම සම්පත් බහුල භූමි ප්‍රදේශයක් ඈඳා ගැනීමට සහ කලාපීය බලවතෙකු ලෙස එහි තත්ත්වය තවදුරටත් තහවුරු කර ගැනීමට හේතු විය. පසුව එය ඇමරිකාවේ ප්‍රමුඛ නාවික බලවතෙකු ලෙස මතු වූ අතර, 1885 පැනමා අර්බුදයට එක්සත් ජනපද මැදිහත්වීමට විරෝධය දැක්වීමට නැවක් පවා යැවීය. චිලී බටහිර අර්ධගෝලයේ එක්සත් ජනපද ආධිපත්‍යයට තර්ජනය කළ හැකි අතර, 1891 දී බැල්ටිමෝර් අර්බුදය අතරතුර රටවල් දෙක යුද්ධයට ආසන්න විය.<ref name="sater">William Sater, ''Chile and the United States: Empires in Conflict'', Athens, GA; University of Georgia Press, {{ISBN|0-8203-1249-5}} p.51</ref> === 20 වන සියවස === [[File:Chilean_battleship_Almirante_Latorre.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chilean_battleship_Almirante_Latorre.jpg|වම|thumb|1921 දී චිලියේ අල්මිරන්ට් ලැටෝරේ ඩ්‍රෙඩ්නෝට්]] 20 වන සියවසේ මුල් භාගයේදී චිලී රාජ්‍යය තම භූමිය සම්පූර්ණයෙන්ම තහවුරු කර දිගුකාලීන රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික සහ භෞමික ආරවුල් විසඳා ගත්තේය. ආර්ජන්ටිනාව සමඟ එහි වත්මන් දේශසීමා 1902 දී බ්‍රිතාන්‍ය බේරුම්කරණය හරහා සහ ඊළඟ වසරේ පූනා ද ඇටකාමා ආරවුල ද්විපාර්ශ්විකව විසඳා ගැනීම හරහා අවසන් කරන ලදී. 1904 දී චිලී සහ බොලිවියාව සාමය සහ මිත්‍රත්වය පිළිබඳ ගිවිසුමක් අත්සන් කළ අතර එමඟින් රටවල් දෙකම අතර දේශසීමාව පැහැදිලි විය. චිලී ආර්ථිකය අර්ධ වශයෙන් පාලක කතිපයාධිකාරයේ අවශ්‍යතා ආරක්ෂා කරන පද්ධතියක් බවට පිරිහී ගියේය. 1920 ගණන් වන විට, නැගී එන මධ්‍යම සහ කම්කරු පන්ති, ප්‍රතිසංස්කරණවාදී ජනාධිපතිවරයෙකු වන ආටුරෝ ඇලෙසැන්ඩ්‍රි තෝරා පත් කර ගැනීමට තරම් බලවත් වූ අතර, ඔහුගේ වැඩසටහන ගතානුගතික සම්මේලනයකින් කලකිරීමට පත් විය. 1920 ගණන්වලදී, ශක්තිමත් මහජන සහයෝගයක් ඇති මාක්ස්වාදී කණ්ඩායම් මතු විය.<ref name="countrystudies" /> 1924 දී ජෙනරාල් ලුයිස් අල්ටමිරානෝ විසින් මෙහෙයවන ලද හමුදා කුමන්ත්‍රණයක් 1932 දක්වා පැවති දේශපාලන අස්ථාවරත්වයේ කාල පරිච්ඡේදයක් ආරම්භ කළේය. එම කාලය තුළ බලය දැරූ ආණ්ඩු දහයෙන්, දීර්ඝතම කාලය වූයේ 1925 දී තථ්‍ය ඒකාධිපතියෙකු ලෙස කෙටි කාලයක් පාලනය කළ ජෙනරාල් කාලෝස් ඉබානෙස් ඩෙල් කැම්පෝගේ ආණ්ඩු වන අතර පසුව 1927 සහ 1931 අතර කාලය තුළ නැවත පාලනය කළේය. මෙම ඒකාධිපති ආණ්ඩු ලතින් ඇමරිකාවේ වෙනත් තැන්වල සගයන්ට වඩා සාපේක්ෂව අඩු රළු සහ දූෂිත විය.<ref>{{Cite book |last=Fowler |first=Will |title=Authoritarianism in Latin America since independence |publisher=Greenwood Press |year=1996 |isbn=0-313-29843-2 |location=University of Virginia |pages=30–96}}</ref><ref>{{cite book |last=Frazier |first=Lessie Jo |url=https://books.google.com/books?id=gQU-GYGeVSEC&pg=PA163 |title=Salt in the Sand: Memory, Violence, and the Nation-State in Chile, 1890 to the Present |date=17 July 2007 |publisher=Duke University Press |isbn=978-0-8223-4003-4 |pages=163–184 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020445/https://books.google.com/books?id=gQU-GYGeVSEC&pg=PA163#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදීව තේරී පත් වූ අනුප්‍රාප්තිකයෙකුට බලය අත්හැරීමෙන්, ඉබානෙස් ඩෙල් කැම්පෝ ඔහුගේ දෘෂ්ටිවාදයේ නොපැහැදිලි සහ වෙනස් වන ස්වභාවය තිබියදීත්, වසර තිහකට වැඩි කාලයක් ශක්‍ය දේශපාලනඥයෙකු ලෙස රැඳී සිටීමට තරම් විශාල ජනගහනයක කොටසකගේ ගෞරවය රඳවා ගත්තේය. 1932 දී ව්‍යවස්ථාමය පාලනය ප්‍රතිෂ්ඨාපනය කරන විට, ශක්තිමත් මධ්‍යම පාන්තික පක්ෂයක් වන රැඩිකල් පක්ෂය මතු විය. එය ඉදිරි වසර 20 සඳහා සන්ධාන ආණ්ඩු වල ප්‍රධාන බලවේගය බවට පත්විය. රැඩිකල් පක්ෂ ආධිපත්‍යයේ (1932–52) කාලය තුළ, රාජ්‍යය ආර්ථිකය තුළ එහි භූමිකාව වැඩි කළේය. 1952 දී, ඡන්දදායකයින් ඉබානෙස් ඩෙල් කැම්පෝව තවත් වසර හයක් සඳහා නැවත බලයට පත් කළහ. 1958 දී ජෝර්ජ් ඇලෙසැන්ඩ්‍රි ඉබානෙස් ඩෙල් කැම්පෝගෙන් පසු චිලී ගතානුගතිකවාදය තවත් වාරයක් සඳහා ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදීව බලයට ගෙන ආවේය. 1964 දී ක්‍රිස්තියානි ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී එඩුවාඩෝ ෆ්‍රෙයි මොන්ටල්වාගේ ජනාධිපතිවරණ ඡන්ද විමසීමෙන් ප්‍රධාන ප්‍රතිසංස්කරණ කාල පරිච්ඡේදයක් ආරම්භ විය. "නිදහසේ විප්ලවය" යන සටන් පාඨය යටතේ, ෆ්‍රෙයි පරිපාලනය කෘෂිකාර්මික සේවකයින්ගේ ග්‍රාමීය වෘත්තීය සමිතිකරණය ඇතුළුව, විශේෂයෙන් අධ්‍යාපනය, නිවාස සහ කෘෂිකාර්මික ප්‍රතිසංස්කරණවල දුරදිග යන සමාජ හා ආර්ථික වැඩසටහන් ආරම්භ කළේය. කෙසේ වෙතත්, 1967 වන විට, ෆ්‍රෙයිට ඔහුගේ ප්‍රතිසංස්කරණ ප්‍රමාණවත් නොවන බවට චෝදනා කළ වාමාංශිකයින්ගෙන් සහ ඒවා අධික ලෙස සැලකූ කොන්සර්වේටිව්වරුන්ගෙන් වැඩිවන විරෝධයට මුහුණ දීමට සිදු විය. ඔහුගේ ධුර කාලය අවසානයේ, ෆ්‍රෙයි තම පක්ෂයේ අභිලාෂකාමී ඉලක්ක සම්පූර්ණයෙන්ම සාක්ෂාත් කර ගෙන නොතිබුණි.<ref name="countrystudies" />[[File:Salvador_Allende_Gossens-.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Salvador_Allende_Gossens-.jpg|thumb|සැල්වදෝර් අයියන්ඩේ]] 1970 මැතිවරණයේදී, චිලී සමාජවාදී පක්ෂයේ (එවකට කොමියුනිස්ට්වාදීන්, රැඩිකල්වාදීන්, සමාජ-ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදීන්, විරුද්ධ ක්‍රිස්තියානි ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදීන්, ජනප්‍රිය ඒකීය ක්‍රියාකාරී ව්‍යාපාරය සහ ස්වාධීන ජනප්‍රිය ක්‍රියාමාර්ග ඇතුළත් "ජනප්‍රිය එක්සත්" සන්ධානයේ කොටසක්) සෙනෙට් සභික සැල්වදෝර් ඇලෙන්ඩේ,<ref name="countrystudies" /> ත්‍රි-මාර්ග තරඟයකින් බහුතර ඡන්ද සංඛ්‍යාවකින් අර්ධ බහුතරයක් ලබා ගත් අතර, පසුව ක්‍රිස්තියානි ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී පක්ෂය සඳහා අපේක්ෂකයින් වන රඩොමිරෝ ටොමික් සහ කොන්සර්වේටිව් පක්ෂය සඳහා ජෝර්ජ් ඇලෙසැන්ඩ්‍රි තෝරා ගන්නා ලදී. ඇලෙන්ඩේ නිරපේක්ෂ බහුතරයකින් තේරී පත් නොවූ අතර, ඡන්දවලින් 35% කටත් වඩා අඩු ප්‍රමාණයක් ලබා ගත්තේය. චිලී කොංග්‍රසය ප්‍රමුඛ අපේක්ෂකයින් වන ඇලෙන්ඩේ සහ හිටපු ජනාධිපති ජෝර්ජ් ඇලෙසැන්ඩ්‍රි අතර දෙවන වටයේ ඡන්දයක් පැවැත්වූ අතර, සම්ප්‍රදායට අනුකූලව, 153 සිට 35 දක්වා ඡන්දයකින් ඇලෙන්ඩේ තෝරා ගත්තේය. ක්‍රිස්තියානි ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදීන් කම්කරු පක්ෂයක් වන අතර දක්ෂිණාංශිකයින් සමඟ පොදු හේතුවක් ඇති කර ගත නොහැකි බව යන පදනම මත ඇලෙන්ඩේට විරුද්ධ වීමට ඇලෙසැන්ඩ්‍රි සමඟ සන්ධානයක් ඇති කර ගැනීම ෆ්‍රේ ප්‍රතික්ෂේප කළේය.<ref>{{Cite book |last=Mares |first=David |url=https://books.google.com/books?id=0Y3EWkKZsYcC&pg=PA145 |title=The United States and Chile: Coming in from the Cold |author2=Francisco Rojas Aravena |publisher=Routledge |year=2001 |isbn=978-0-415-93125-0 |page=145 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020509/https://books.google.com/books?id=0Y3EWkKZsYcC&pg=PA145 |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref><ref>{{cite book |last=Trento |first=Joseph J. |url=https://books.google.com/books?id=3uPBM7z_62gC&pg=PA560 |title=The Secret History of the CIA |publisher=Carroll & Graf Publishers |year=2005 |isbn=978-0-7867-1500-8 |page=560 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150319065032/http://books.google.com/books?id=3uPBM7z_62gC&pg=PA560 |archive-date=19 March 2015 |url-status=dead}}</ref> 1972 දී ආරම්භ වූ ආර්ථික අවපාතයක්, ඇලෙන්ඩේගේ සමාජවාදී වැඩසටහනට ප්‍රතිචාර වශයෙන් ප්‍රාග්ධනය ඉවත් කිරීම, පෞද්ගලික ආයෝජන පහත වැටීම සහ බැංකු තැන්පතු ඉවත් කර ගැනීම මගින් උග්‍ර විය. නිෂ්පාදනය පහත වැටුණු අතර විරැකියාව ඉහළ ගියේය. පාරිභෝගික වියදම් වැඩි කිරීමට සහ ආදායම පහළට බෙදා හැරීම සඳහා ඇලෙන්ඩේ මිල කැටි කිරීම්, වැටුප් වැඩිවීම් සහ බදු ප්‍රතිසංස්කරණ ඇතුළු පියවර අනුගමනය කළේය.<ref>{{cite book |author=Lois Hecht Oppenheim |url=https://books.google.com/books?id=99ZLX52z_noC&pg=PA52 |title=Politics in Chile: Socialism, Authoritarianism, and Market Democracy |publisher=Westview Press |year=2007 |isbn=978-0-7867-3426-9 |page=52 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020433/https://books.google.com/books?id=99ZLX52z_noC&pg=PA52#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> ඒකාබද්ධ රාජ්‍ය-පෞද්ගලික පොදු වැඩ ව්‍යාපෘති විරැකියාව අඩු කිරීමට උපකාරී විය.<ref name="De Vylder">{{cite book |last=De Vylder |first=Stefan |title=Allende's Chile: The Political Economy of the Rise and Fall of the Unidad Popular |date=5 March 2009 |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-10757-0}}</ref> බැංකු අංශයේ බොහෝ ප්‍රදේශ ජනසතු කරන ලදී. තඹ, ගල් අඟුරු, යකඩ, නයිට්‍රේට් සහ වානේ කර්මාන්ත තුළ බොහෝ ව්‍යවසායන් අත්පත් කර ගැනීම, ජනසතු කිරීම හෝ රාජ්‍ය මැදිහත්වීමට ලක් කිරීම. ඇලෙන්ඩේ පරිපාලනයේ පළමු වසර තුළ කාර්මික නිෂ්පාදනය තියුනු ලෙස වැඩි වූ අතර විරැකියාව පහත වැටුණි.<ref name="De Vylder" /> ඇලෙන්ඩේගේ වැඩසටහනට කම්කරුවන්ගේ අවශ්‍යතා ප්‍රවර්ධනය කිරීම,<ref name="De Vylder" /><ref>{{cite web |title=Allende wins the elections: first coup attempt |url=http://grace.evergreen.edu/~arunc/texts/chile/torre/Allende.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20080107150857/http://grace.evergreen.edu/~arunc/texts/chile/torre/Allende.html |archive-date=7 January 2008 |access-date=17 December 2009 |publisher=Grace.evergreen.edu}}</ref> අධිකරණ පද්ධතිය "සමාජවාදී නීත්‍යානුකූලභාවය" සමඟ ප්‍රතිස්ථාපනය කිරීම,<ref name="friedman368">{{cite book |last=Friedman |first=Norman |url=https://books.google.com/books?id=0CIXLdxhQMAC&pg=PA367 |title=The Fifty-Year War: Conflict and Strategy in the Cold War |date=1 March 2007 |publisher=Naval Institute Press |isbn=978-1-59114-287-4 |pages=367–368 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020229/https://books.google.com/books?id=0CIXLdxhQMAC&pg=PA367 |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> බැංකු ජනසතු කිරීම සහ අනෙක් අය බංකොලොත්භාවයට බල කිරීම,<ref name="friedman368" /> සහ MIR ලෙස හැඳින්වෙන "ජනප්‍රිය මිලීෂියා" ශක්තිමත් කිරීම ඇතුළත් විය.<ref name="friedman368" /> හිටපු ජනාධිපති ෆ්‍රෙයි යටතේ ආරම්භ කරන ලද පොපියුලර් යුනිටි වේදිකාව, ව්‍යවස්ථා සංශෝධනයක් ආකාරයෙන් චිලියේ ප්‍රධාන තඹ පතල් ජනසතු කිරීම සඳහා ද ඉල්ලා සිටියේය. මෙම පියවර කොංග්‍රසය විසින් ඒකමතිකව සම්මත කරන ලදී. එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස,<ref>{{cite book |last=Qureshi |first=Lubna Z. |url=https://books.google.com/books?id=alISgQdNY4kC&pg=PA86 |title=Nixon, Kissinger, and Allende: U.S. Involvement in the 1973 Coup in Chile |publisher=Lexington Books |year=2009 |isbn=978-0-7391-2655-4 |pages=86–97 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020042/https://books.google.com/books?id=alISgQdNY4kC&pg=PA86#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> රිචඩ් නික්සන් පරිපාලනය ඇලෙන්ඩේගේ රජය ඉක්මනින් අස්ථාවර කිරීම සඳහා චිලීයේ රහස් ක්‍රියාකාරීන් සංවිධානය කර ඇතුළත් කළේය.<ref>{{cite web |title=Report on CIA Chilean Task Force activities |url=http://www.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB8/ch01-01.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20100211203442/http://www.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB8/ch01-01.htm |archive-date=11 February 2010 |access-date=11 March 2010 |work=Chile and the United States: Declassified Documents relating to the Military Coup, 1970–1976 |publisher=The National Security Archive: Electronic Briefing Books (George Washington University)}}</ref> ඊට අමතරව, එක්සත් ජනපද මූල්‍ය පීඩනය චිලීට ජාත්‍යන්තර ආර්ථික ණය සීමා කළේය.<ref name="fas.org">{{cite web |title=Covert Action In Chile 1963–1973, Staff Report Of The Select Committee To Study Governmental Operations With Respect To Intelligence Activities |url=https://fas.org/irp/ops/policy/church-chile.htm |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20091003144646/http://www.fas.org/irp/ops/policy/church-chile.htm |archive-date=3 October 2009 |access-date=17 December 2009 |publisher=Federation of American Scientists}}</ref> ඇලෙන්ඩේගේ රාජ්‍ය වියදම්, ප්‍රධාන වශයෙන් මුදල් මුද්‍රණය කිරීම හරහා මූල්‍යකරණය කිරීම සහ වාණිජ බැංකු විසින් ලබා දුන් දුර්වල ණය ශ්‍රේණිගත කිරීම් මගින් ආර්ථික ගැටලු තවත් උග්‍ර විය.<ref>{{Cite news|url=http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,879153,00.html|title=Tightening the Belt|date=7 August 1972|magazine=[[Time (magazine)|Time]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20101022175928/http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,879153,00.html|archive-date=22 October 2010|url-status=dead}}</ref> ඒ සමඟම, විපක්ෂ මාධ්‍ය, දේශපාලනඥයින්, ව්‍යාපාරික සංසද සහ අනෙකුත් සංවිධාන දේශීය දේශපාලන හා ආර්ථික අස්ථාවර කිරීමේ ව්‍යාපාරයක් වේගවත් කිරීමට උපකාරී වූ අතර, ඉන් සමහරක් එක්සත් ජනපදයේ සහාය ලැබීය.<ref name="fas.org" /><ref>{{cite web |title=Equipo Nizkor – CIA Activities in Chile – September 18, 2000 |url=http://www.derechos.org/nizkor/chile/doc/hinchey.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20080513083911/http://www.derechos.org/nizkor/chile/doc/hinchey.html |archive-date=13 May 2008 |access-date=17 December 2009 |publisher=Derechos.org}}</ref> 1973 මුල් භාගය වන විට, උද්ධමනය පාලනයෙන් තොර විය. 1973 මැයි 26 වන දින, ඇලෙන්ඩේගේ රජයට විරුද්ධ වූ චිලීයේ ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණය, ඇලෙන්ඩේ ජාතියේ නීත්‍යානුකූලභාවය කඩාකප්පල් කිරීම ඒකමතිකව හෙළා දුටුවේය. චිලී ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව යටතේ නීති විරෝධී වුවද, අධිකරණය ඉක්මනින් බලය අල්ලා ගැනීමට පිනෝචේට සහාය දුන් අතර එය ශක්තිමත් කළේය.<ref name="friedman368" /><ref>{{cite web |title=Transition to Democracy in Latin America: The Role of the judiciary |url=http://www.law.yale.edu/documents/pdf/rightdegree_independence(5).pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130819213445/http://www.law.yale.edu/documents/pdf/rightdegree_independence%285%29.pdf |archive-date=19 August 2013 |publisher=Yale University}}</ref> ==== පිනොචේ යුගය (1973–1990) ==== [[File:Golpe_de_Estado_1973.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Golpe_de_Estado_1973.jpg|වම|thumb|1973 චිලී කුමන්ත්‍රණය අතරතුර ලා මොනේඩා ජනාධිපති මන්දිරයට බෝම්බ හෙලන ප්‍රහාරක ජෙට් යානා]] 1973 සැප්තැම්බර් 11 වන දින හමුදා කුමන්ත්‍රණයකින් ඇලෙන්ඩේ බලයෙන් පහ කරන ලද අතර, සන්නද්ධ හමුදා ජනාධිපති මන්දිරයට බෝම්බ හෙලීමේදී ඔහු සියදිවි නසා ගත් බව පෙනේ.<ref>{{Cite book |last=Soto |first=Óscar |title=El último día de Salvador Allende |publisher=Aguilar |year=1999 |isbn=978-956-239-084-2}}{{page needed|date=July 2013}}</ref><ref>{{Cite book |last=Ahumada |first=Eugeno |title=Chile: La memoria prohibida}}{{page needed|date=July 2013}}</ref> එක්සත් ජනපදය කුමන්ත්‍රණයට සම්බන්ධ වූ ප්‍රමාණය තවමත් විවාදයට භාජනය වී ඇත; ඇලෙන්ඩේ බලයෙන් පහ කිරීමෙන් පසුව, එක්සත් ජනපද රාජ්‍ය ලේකම් හෙන්රි කිසිංගර් එක්සත් ජනපද ජනාධිපති රිචඩ් නික්සන්ට පැවසුවේ එක්සත් ජනපදය කුමන්ත්‍රණයට වක්‍රව "උදව්" කළ බවයි.<ref>{{cite web |date=16 September 2013 |title=Kissinger and Chile: the Declassified Record |url=http://www2.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB437/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20130917045957/http://www2.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB437/ |archive-date=17 September 2013 |access-date=16 September 2013 |publisher=The National Security Archive}}</ref> ඉතිහාසඥ සෙබස්තියන් හර්ටාඩෝ තර්ක කරන්නේ එක්සත් ජනපද රජය කුමන්ත්‍රණය සම්බන්ධීකරණය හා ක්‍රියාත්මක කිරීම සඳහා ක්‍රියාකාරීව සම්බන්ධ වූ බවට සහාය දැක්වීමට කිසිදු ලේඛනමය සාක්ෂියක් නොමැති බවයි; කෙසේ වෙතත්, 1970 දී ඇලෙන්ඩේ තේරී පත්වීමේදී, කිසිංගර් ප්‍රකාශ කර තිබුණේ "තමන්ගේම ජනතාවගේ වගකීම් විරහිතභාවය නිසා රටක් කොමියුනිස්ට් වීම බලා සිටීමට අපට අවශ්‍ය ඇයි කියා මට නොපෙනේ" යනුවෙනි,<ref name="k745">{{cite web |last=Lewis |first=Anthony |date=1975-02-27 |title=The Kissinger Doctrine |url=https://www.nytimes.com/1975/02/27/archives/the-kissinger-doctrine.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220912084418/https://www.nytimes.com/1975/02/27/archives/the-kissinger-doctrine.html |archive-date=12 September 2022 |access-date=2024-05-08 |website=The New York Times}}</ref><ref name="Hurtado">{{cite web |author1=Juan Paulo Iglesias |date=25 August 2023 |title=Sebastián Hurtado, historiador: "Estados Unidos no tuvo participación directa en el Golpe, pero sí quería que Allende cayera" |url=https://www.latercera.com/la-tercera-sabado/noticia/sebastian-hurtado-historiador-estados-unidos-no-tuvo-participacion-directa-en-el-golpe-pero-si-queria-que-allende-cayera/3UXITS4IUNB3RPPB57ILMYDO64/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240912221446/https://www.latercera.com/la-tercera-sabado/noticia/sebastian-hurtado-historiador-estados-unidos-no-tuvo-participacion-directa-en-el-golpe-pero-si-queria-que-allende-cayera/3UXITS4IUNB3RPPB57ILMYDO64/ |archive-date=12 September 2024 |access-date=12 January 2025 |publisher=La Tercera |language=es}}</ref> නික්සන් ප්‍රකාශ කර තිබුණේ ඇලෙන්ඩේ රජය ඒකාබද්ධ නොකළ යුතු බවත් ඔහුගේ රජය අස්ථාවර කිරීමට තීරණාත්මකව ක්‍රියා කළ යුතු බවත්ය.<ref name="Hurtado" /><ref>{{cite journal|last1=Hurtado|first1=Sebastián|date=10 October 2016|title=Chile y Estados Unidos, 1964-1973. Una nueva mirada|journal=Nuevo Mundo Mundos Nuevos|language=es|doi=10.4000/nuevomundo.69698|doi-access=free}}</ref> ජෙනරාල් ඔගස්ටෝ පිනෝචෙට්ගේ නායකත්වයෙන් යුත් හමුදා ජුන්ටාවක් රට පාලනය කළේය. ඔහුගේ පාලනය පුළුල් මානව හිමිකම් උල්ලංඝනයන්ගෙන් සලකුණු විය. චිලී රාජ්‍යය වාමාංශිකයන් සහ ඔවුන්ගේ හිතවතුන් මර්දනය කිරීම සඳහා එක්සත් ජනපදයේ පිටුබලය ලත් මෙහෙයුමක් වන ඔපරේෂන් කොන්ඩෝර් ආරම්භ කර ක්‍රියාකාරීව සහභාගී විය.<ref>{{cite web |last1=Dinges |first1=John |title=Operation Condor |url=http://www.latinamericanstudies.org/chile/operation-condor.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20180722031734/http://www.latinamericanstudies.org/chile/operation-condor.htm |archive-date=22 July 2018 |access-date=6 July 2018 |website=latinamericanstudies.org |publisher=Columbia University}}</ref> 1973 ඔක්තෝම්බර් මාසයේදී, කැරවාන් ඔෆ් ඩෙත් විසින් අවම වශයෙන් පුද්ගලයින් 72 දෙනෙකු ඝාතනය කරන ලදී.<ref>{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/850932.stm|title=Flashback: Caravan of Death|date=25 July 2000|work=BBC|access-date=11 March 2008|archive-url=https://web.archive.org/web/20080226211503/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/850932.stm|archive-date=26 February 2008|url-status=live}}</ref> රෙටිග් වාර්තාව සහ වැලෙක් කොමිසමට අනුව, පිනොචෙට් පාලන සමයේ වසර 15 ක පාලන සමයේදී අවම වශයෙන් 2,115 ක් ඝාතනය කරන ලද අතර,<ref>{{cite web |author=Ministerio del Interior |date=3 August 1999 |title=Ministerio del Interior, Programa de Derechos Humanos – ddhh_rettig |url=http://www.ddhh.gov.cl/ddhh_rettig.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20091223174254/http://www.ddhh.gov.cl/ddhh_rettig.html |archive-date=23 December 2009 |access-date=17 December 2009 |publisher=Ddhh.gov.cl}}</ref> අවම වශයෙන් 27,265 ක්<ref name="sintesis">{{cite web |title=Sintesis Ok |url=http://www.comisionprisionpoliticaytortura.cl/filesapp/Sintesis.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20070727031254/http://www.comisionprisionpoliticaytortura.cl/filesapp/Sintesis.pdf |archive-date=27 July 2007 |access-date=17 December 2009}}</ref> වධ හිංසාවලට ලක් කරන ලදී (වයස අවුරුදු 12 ට අඩු ළමුන් 88 ක් ඇතුළුව);<ref name="sintesis" /> බොහෝ දෙනෙකු රඳවා තබා ගැනීම, වධහිංසා පැමිණවීම සහ ජාතික ක්‍රීඩාංගනයේදී මරණ දඬුවම නියම කරන ලදී. 2011 දී, චිලී රාජ්‍යය තවත් වින්දිතයින් 9,800 ක් හඳුනා ගත් අතර, දේශපාලන හේතූන් මත මරා දැමූ, වධහිංසා පමුණුවන ලද හෝ සිරගත කරන ලද මුළු සංඛ්‍යාව 40,018 දක්වා ගෙන ආවේය.<ref>Eva Vergara (18 August 2015). [https://www.huffingtonpost.com/2011/08/18/chile-recognizes-9800-more-pinochet-victims_n_930754.html Chile Recognizes 9,800 More Pinochet Victims] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20151231220056/http://www.huffingtonpost.com/2011/08/18/chile-recognizes-9800-more-pinochet-victims_n_930754.html|date=31 December 2015}}. ''The Associated Press'' via ''The Huffington Post.'' Retrieved 25 August 2015.</ref> වින්දිතයින් අතර ජාත්‍යන්තරව ප්‍රසිද්ධ කවියෙකු-ගායකයෙකු වන වික්ටර් ජාරා ද විය.[[File:Augusto_Pinochet_foto_oficial_coloreada.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Augusto_Pinochet_foto_oficial_coloreada.jpg|thumb|ඔගස්ටෝ පිනෝචෙට්]] 1980 සැප්තැම්බර් 11 වන දින මතභේදාත්මක ජනමත විචාරණයක් මගින් නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවක් අනුමත කරන ලද අතර, ජෙනරාල් පිනොචෙට් වසර අටක කාලයක් සඳහා ජනරජයේ ජනාධිපති බවට පත්විය. පිනෝචෙට් රටේ පාලනය ලබා ගැනීමෙන් පසු, කැපවූ චිලී විප්ලවවාදීන් සිය ගණනක් නිකරගුවාවේ සැන්ඩිනිස්ටා හමුදාවට, ආර්ජන්ටිනාවේ ගරිල්ලා හමුදාවන්ට හෝ කියුබාවේ, නැගෙනහිර යුරෝපයේ සහ උතුරු අප්‍රිකාවේ පුහුණු කඳවුරුවලට සම්බන්ධ වූහ.<ref>{{cite book |author1=Pamela Constable |author-link=Pamela Constable |url=https://archive.org/details/nationofenemiesc00cons |title=A Nation of Enemies: Chile Under Pinochet |author2=Arturo Valenzuela |author2-link=Arturo Valenzuela |publisher=W W Norton & Company Incorporated |year=1993 |isbn=978-0-393-30985-0 |page=150}}</ref> 1980 ගණන්වල අගභාගයේදී, 1982 ආර්ථික බිඳවැටීම<ref>{{cite book |last1=Klein |first1=Naomi |author-link=Naomi Klein |url=https://books.google.com/books?id=PwHUAq5LPOQC&pg=PA85 |title=The Shock Doctrine: The Rise of Disaster Capitalism |date=1 April 2010 |publisher=Henry Holt and Company (2007) |isbn=978-1-4299-1948-7 |page=85 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020106/https://books.google.com/books?id=PwHUAq5LPOQC&pg=PA85#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> සහ 1983-88 දී ඇති වූ මහජන සිවිල් ප්‍රතිරෝධය වැනි සිදුවීම්වල ප්‍රතිඵලයක් ලෙස, රජය ක්‍රමයෙන් එකලස් කිරීමේ, කතා කිරීමේ සහ සංගමයේ වැඩි නිදහසක් ලබා දුන්නේය. වෘත්තීය සමිති සහ දේශපාලන ක්‍රියාකාරකම් ඇතුළත් කිරීමට.<ref>{{cite book |last=Huneeus |first=Carlos |author-link=Carlos Huneeus |title=Civil Resistance and Power Politics:The Experience of Non-violent Action from Gandhi to the Present |date=3 September 2009 |publisher=Oxford University Press |isbn=978-0-19-161917-5 |editor1=Adam Roberts |pages=197–212 |chapter=Political Mass Mobilization against Authoritarian Rule: Pinochet's Chile, 1983–88 |access-date=14 July 2013 |editor2=Timothy Garton Ash |chapter-url=https://books.google.com/books?id=zD_S8Y2WbRsC&pg=PT168 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020252/https://books.google.com/books?id=zD_S8Y2WbRsC&pg=PT168#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> හර්නාන් බුචි මුදල් අමාත්‍යවරයා ලෙස කටයුතු කිරීමත් සමඟ රජය වෙළඳපොළ නැඹුරු ප්‍රතිසංස්කරණ දියත් කළේය. චිලී නිදහස් වෙළඳපොල ආර්ථිකයක් කරා ගමන් කළ අතර එමඟින් දේශීය හා විදේශීය පෞද්ගලික ආයෝජනවල වැඩිවීමක් දක්නට ලැබුණි, නමුත් තඹ කර්මාන්තය සහ අනෙකුත් වැදගත් ඛනිජ සම්පත් තරඟකාරිත්වයට විවෘත නොවීය. 1988 ඔක්තෝබර් 5 වන දින පැවති ජනමත විචාරණයකදී, පිනෝචෙට්ට ජනාධිපති ධුරයේ දෙවන වසර අටක ධුර කාලයක් (44% ට එරෙහිව 56%) අහිමි විය. 1989 දෙසැම්බර් 14 වන දින චිලී ජාතිකයන් නව ජනාධිපතිවරයෙකු සහ ද්වි මණ්ඩල සම්මේලනයක සාමාජිකයින්ගෙන් බහුතරයක් තෝරා පත් කර ගත්හ. Concertación නමින් හැඳින්වෙන දේශපාලන පක්ෂ 17 ක සන්ධානයක අපේක්ෂකයෙකු වූ ක්‍රිස්තියානි ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී පැට්‍රිෂියෝ අයිල්වින්, ඡන්දවලින් නිරපේක්ෂ බහුතර (55%) ලබා ගත්තේය.<ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/1989/12/16/world/man-in-the-news-patricio-aylwin-a-moderate-leads-chile.html|title=Man in the News: Patricio Aylwin; A Moderate Leads Chile|last=Christian|first=Shirley|date=16 December 1989|work=The New York Times|access-date=28 July 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180729012944/https://www.nytimes.com/1989/12/16/world/man-in-the-news-patricio-aylwin-a-moderate-leads-chile.html|archive-date=29 July 2018|url-status=live}}</ref> ජනාධිපති අයිල්වින් 1990 සිට 1994 දක්වා සේවය කළ අතර එය සංක්‍රාන්ති කාලයක් ලෙස සැලකේ. === 21 වන සියවස === [[File:Izamiento_de_la_Gran_Bandera_Nacional_-_Presidentes_de_Chile.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Izamiento_de_la_Gran_Bandera_Nacional_-_Presidentes_de_Chile.jpg|වම|thumb|චිලී රාජ්‍යයේ ද්විශත සංවත්සරය සමරමින්, එහි ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයට සංක්‍රමණය වීමෙන් පසු (1990–2022) චිලී රාජ්‍යයේ පළමු ජනාධිපතිවරුන් පස් දෙනා]] In December 1993, Christian Democrat [[:en:Eduardo_Frei_Ruiz-Tagle|Eduardo Frei Ruiz-Tagle]], the son of previous president Eduardo Frei Montalva, led the Concertación coalition to victory with an absolute majority of votes (58%). Frei Ruiz-Tagle was succeeded in 2000 by Socialist [[:en:Ricardo_Lagos|Ricardo Lagos]], who won the presidency in an unprecedented [[:en:1999–2000_Chilean_presidential_election|runoff election]] against [[:en:Joaquín_Lavín|Joaquín Lavín]] of the rightist [[:en:Alliance_for_Chile|Alliance for Chile]]. In January 2006, Chileans elected their first female president, [[:en:Michelle_Bachelet_Jeria|Michelle Bachelet Jeria]], of the Socialist Party, defeating [[:en:Sebastián_Piñera|Sebastián Piñera]], of the [[:en:National_Renewal_(Chile)|National Renewal]] party, extending the ''Concertación'' governance for another four years In January 2010, Chileans [[:en:2009–10_Chilean_presidential_election|elected]] [[:en:Sebastián_Piñera|Sebastián Piñera]] as the first rightist President in 20 years, defeating former President [[:en:Eduardo_Frei_Ruiz-Tagle|Eduardo Frei Ruiz-Tagle]] of the ''Concertación'', for a four-year term succeeding Bachelet. Due to term limits, [[:en:Sebastián_Piñera|Sebastián Piñera]] did not stand for re-election in 2013, and his term expired in March 2014 resulting in [[:en:Michelle_Bachelet|Michelle Bachelet]] returning to office. Sebastián Piñera succeeded Bachelet again in 2018 as the [[:en:President_of_Chile|President of Chile]] after winning the December 2017 presidential [[:en:2017_Chilean_general_election|election]]. 1993 දෙසැම්බරයේදී, පෙර ජනාධිපති එඩ්වාඩෝ ෆ්‍රෙයි මොන්ටල්වාගේ පුත් ක්‍රිස්තියානි ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී එඩ්වාඩෝ ෆ්‍රෙයි රුයිස්-ටැග්ල්, බහුතර ඡන්ද සංඛ්‍යාවක් (58%) ලබා ගනිමින් කොන්සර්ටේෂන් සන්ධානය ජයග්‍රහණය කරා මෙහෙයවීය.<ref>{{cite encyclopedia |title=Chile elects new leader Late president's son wins big |encyclopedia=Encyclopedia.com |url=http://www.encyclopedia.com/doc/1P2-8257609.html |access-date=14 July 2013 |date=12 December 1993 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080526090105/http://www.encyclopedia.com/doc/1P2-8257609.html |archive-date=26 May 2008}}</ref> 2000 දී ෆ්‍රෙයි රුයිස්-ටැග්ල් වෙනුවට සමාජවාදී රිකාඩෝ ලාගෝස් පත් වූ අතර, චිලී සඳහා දක්ෂිණාංශික සන්ධානයේ ජෝකින් ලැවින්ට එරෙහිව පෙර නොවූ විරූ දෙවන වටයේ මැතිවරණයකින් ජනාධිපති ධුරය දිනා ගත්තාය.<ref>{{Cite news|url=http://archives.cnn.com/2000/WORLD/americas/01/17/chile.elex.01/|title=Moderate socialist Lagos wins Chilean presidential election|date=16 January 2000|work=CNN|archive-url=https://web.archive.org/web/20080506162601/http://archives.cnn.com/2000/WORLD/americas/01/17/chile.elex.01/|archive-date=6 May 2008|url-status=dead}}</ref> 2006 ජනවාරි මාසයේදී, චිලී ජාතිකයන් සමාජවාදී පක්ෂයේ ඔවුන්ගේ පළමු කාන්තා ජනාධිපති මිෂෙල් බැචලට් ජෙරියා තෝරා පත් කර ගත් අතර, ජාතික අලුත් කිරීමේ පක්ෂයේ සෙබස්තියන් පිනෙරා පරාජය කරමින්, කොන්සර්ටේෂන් පාලනය තවත් වසර හතරක් දීර්ඝ කළහ.<ref>{{cite web |date=12 January 2006 |title=Chile elects first woman president |url=https://www.nbcnews.com/id/wbna10819903 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20131109023348/http://www.nbcnews.com/id/10819903/ |archive-date=9 November 2013 |access-date=10 November 2019 |work=NBC News}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2006/03/11/AR2006031101381.html|title=Bachelet Sworn in As Chile's President|last=Reel|first=Monte|date=12 March 2006|newspaper=The Washington Post|access-date=22 August 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170701225835/http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2006/03/11/AR2006031101381.html|archive-date=1 July 2017|url-status=live}}</ref> 2010 ජනවාරි මාසයේදී, චිලී ජාතිකයන් වසර 20 කට පසු පළමු දක්ෂිණාංශික ජනාධිපති ලෙස සෙබස්තියන් පිනෙරා තේරී පත් වූ අතර, බැචලෙට්ගෙන් පසු වසර හතරක කාලයක් සඳහා කොන්සර්ටේෂන් හි හිටපු ජනාධිපති එඩ්වාඩෝ ෆ්‍රෙයි රුයිස්-ටැග්ල් පරාජය කළහ. ධුර කාලය සීමා වීම හේතුවෙන්, සෙබස්තියන් පිනේරා 2013 දී නැවත මැතිවරණයට ඉදිරිපත් නොවූ අතර, ඔහුගේ ධුර කාලය 2014 මාර්තු මාසයේදී අවසන් වූ අතර, එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස මිෂෙල් බැචලට් නැවත ධුරයට පත්විය.<ref>{{cite web |date=11 March 2014 |title=Michelle Bachelet sworn in as Chile's president |url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-26528923 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140312035407/http://www.bbc.com/news/world-latin-america-26528923 |archive-date=12 March 2014 |access-date=12 August 2021 |work=BBC News}}</ref> 2017 දෙසැම්බර් ජනාධිපතිවරණය ජයග්‍රහණය කිරීමෙන් පසු සෙබස්තියන් පිනේරා 2018 දී බැචලට්ගෙන් පසු නැවතත් චිලී ජනාධිපති ධුරයට පත්විය.<ref>{{cite web |date=18 December 2017 |title=Chile election: Conservative Piñera elected president |url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-42388019 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20171218103345/http://www.bbc.com/news/world-latin-america-42388019 |archive-date=18 December 2017 |access-date=12 August 2021 |work=BBC News}}</ref><ref>{{cite web |date=11 March 2018 |title=Pinera, a conservative billionaire, is sworn in as president of Chile |url=https://www.yahoo.com/news/pinera-conservative-billionaire-sworn-president-chile-183054108.html?guccounter=1&guce_referrer=aHR0cHM6Ly93d3cuZ29vZ2xlLmNvbS8&guce_referrer_sig=AQAAAC6_pBevRC0GpV00u6W8P1NWhHqxCXKFRdRMnzk5fsa |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210801211945/https://www.yahoo.com/news/pinera-conservative-billionaire-sworn-president-chile-183054108.html?guccounter=1&guce_referrer=aHR0cHM6Ly93d3cuZ29vZ2xlLmNvbS8&guce_referrer_sig=AQAAAC6_pBevRC0GpV00u6W8P1NWhHqxCXKFRdRMnzk5fsa |archive-date=1 August 2021 |access-date=12 August 2021 |work=Yahoo! News |agency=Agence France Presse}}</ref> On 27 February 2010, Chile was struck by an 8.8 {{M|w|link=y}} [[:en:2010_Chile_earthquake|earthquake]], the fifth largest ever recorded at the time. More than 500 people died (most from the ensuing [[:en:Tsunami|tsunami]]) and over a million people lost their homes. The earthquake was also followed by multiple aftershocks. Initial damage estimates were in the range of US$15–30 billion, around 10% to 15% of Chile's real gross domestic product. Chile achieved global recognition for the successful [[:en:2010_Copiapó_mining_accident|rescue of 33 trapped miners]] in 2010. On 5 August 2010, the access tunnel collapsed at the San José copper and gold mine in the [[:en:Atacama_Desert|Atacama Desert]] near [[:en:Copiapó|Copiapó]] in northern Chile, trapping 33 men {{convert|700|m|sp=us}} below ground. A rescue effort organized by the Chilean government located the miners 17 days later. All 33 men were brought to the surface two months later on 13 October 2010 over a period of almost 24 hours, an effort that was carried on live television around the world. 2010 පෙබරවාරි 27 වන දින, චිලී රාජ්‍යය මෙගාවොට් 8.8 ක භූමිකම්පාවකට ගොදුරු වූ අතර එය එවකට වාර්තා වූ පස්වන විශාලතම භූමිකම්පාවයි. 500 කට වැඩි පිරිසක් මිය ගියහ (ඉන් පසුව ඇති වූ සුනාමියෙන් වැඩි දෙනෙක්) සහ මිලියනයකට අධික පිරිසකට නිවාස අහිමි විය. භූමිකම්පාවෙන් පසුව බහුවිධ පසුකම්පන ද ඇති විය.<ref>{{cite web |title=US ready to help Chile: Obama |url=http://www.australia-times.com.au/world/article.php?id=501 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110427081917/http://www.australia-times.com.au/world/article.php?id=501 |archive-date=27 April 2011 |access-date=3 March 2010 |work=The Australia Times}}</ref> මූලික හානි ඇස්තමේන්තු ඇමරිකානු ඩොලර් බිලියන 15-30 අතර වූ අතර එය චිලියේ සැබෑ දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 10% සිට 15% දක්වා විය.<ref>[http://www.contractmagazine.com/contract/content_display/design/news/e3i128fcc3d3e64156a013dfae605b73a5b More Quakes Shake Chile's Infrastructure], Adam Figman, ''Contract'', 1 March 2010 {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141114030306/http://www.contractmagazine.com/contract/content_display/design/news/e3i128fcc3d3e64156a013dfae605b73a5b|date=14 November 2014}}</ref> 2010 දී සිරවී සිටි පතල් කම්කරුවන් 33 දෙනෙකු සාර්ථකව බේරා ගැනීම සඳහා චිලී රාජ්‍යය ගෝලීය පිළිගැනීමක් ලබා ගත්තේය. 2010 අගෝස්තු 5 වන දින, උතුරු චිලියේ කොපියාපෝ අසල ඇටකාමා කාන්තාරයේ සැන් ජෝස් තඹ සහ රන් පතලෙහි ප්‍රවේශ උමඟ කඩා වැටුණු අතර, මීටර් 700 (අඩි 2,300) ක් පොළොවට පහළින් මිනිසුන් 33 දෙනෙකු සිර විය. චිලී රජය විසින් සංවිධානය කරන ලද ගලවා ගැනීමේ උත්සාහයක් දින 17 කට පසුව පතල් කම්කරුවන් සොයා ගන්නා ලදී. මාස දෙකකට පසු 2010 ඔක්තෝබර් 13 වන දින පැය 24 කට ආසන්න කාලයක් තුළ සියලුම පිරිමින් 33 දෙනා මතුපිටට ගෙන එන ලද අතර, එම උත්සාහය ලොව පුරා සජීවී රූපවාහිනිය ඔස්සේ විකාශනය කරන ලදී.<ref name="usstatedep">{{cite web |date=16 December 2011 |title=Background Note: Chile |url=https://2009-2017.state.gov/r/pa/ei/bgn/1981.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170121153101/https://2009-2017.state.gov/r/pa/ei/bgn/1981.htm |archive-date=21 January 2017 |access-date=19 March 2012 |work=[[Bureau of Western Hemisphere Affairs]], [[United States Department of State]]}}</ref>[[File:Marcha_Mas_Grande_De_Chile_2019_Plaza_Baquedano_Drone.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Marcha_Mas_Grande_De_Chile_2019_Plaza_Baquedano_Drone.jpg|thumb|සන්තියාගෝ හි ප්ලාසා බැකෙඩානෝ දෙසට 2019–2022 චිලී විරෝධතාවල දර්ශනයක්]] From [[:en:2019–20_Chilean_protests|2019 to 2022]], Chile endured a series of nationwide protests in response to a rise in the [[:en:Santiago_Metro|Santiago Metro]]'s subway fare, the increased [[:en:Cost_of_living|cost of living]], [[:en:Privatization|privatization]], and [[:en:Economic_inequality|inequality]]. On 15 November, most of the political parties represented in the National Congress signed an agreement to call a [[:en:2020_Chilean_national_referendum|national referendum]] in April 2020 regarding the creation of a new Constitution, later postponed to October due to the [[:en:COVID-19_pandemic_in_Chile|COVID-19 pandemic]]. On 25 October 2020, Chileans voted 78.28 percent in favor of a new constitution, while 21.72 percent rejected the change; voter turnout was 51 percent. An [[:en:2021_Chilean_Constitutional_Convention_election|election]] for the members of the [[:en:Constitutional_Convention_(Chile)|Constitutional Convention]] was held in Chile between 15 and 16 May 2021; the results saw a complete rearrangement of the political system established since the end of [[:en:Military_dictatorship_of_Chile_(1973–1990)|Pinochet's dictatorship]] in 1990, with various independent and leftist candidates performing strongly relative to conventional center-right and center-left parties. 2019 සිට 2022 දක්වා, සන්තියාගෝ මෙට්‍රෝ හි උමං දුම්රිය ගාස්තු වැඩිවීම, ජීවන වියදම වැඩි වීම, පෞද්ගලීකරණය සහ අසමානතාවයට ප්‍රතිචාර වශයෙන් චිලී රටපුරා විරෝධතා මාලාවකට මුහුණ දුන්නේය.<ref>{{cite web |author=Naomi Larsson |date=26 October 2019 |title=Chile protests: More than one million bring Santiago to a halt |url=https://www.aljazeera.com/news/2019/10/chile-protests-million-bring-santiago-halt-191025223542333.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191026165551/https://www.aljazeera.com/news/2019/10/chile-protests-million-bring-santiago-halt-191025223542333.html |archive-date=26 October 2019 |access-date=19 November 2019 |website=Al Jazeera}}</ref> නොවැම්බර් 15 වන දින, ජාතික කොංග්‍රසයේ නියෝජනය කරන ලද බොහෝ දේශපාලන පක්ෂ නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවක් නිර්මාණය කිරීම සම්බන්ධයෙන් 2020 අප්‍රේල් මාසයේදී ජාතික ජනමත විචාරණයක් කැඳවීමේ ගිවිසුමකට අත්සන් තැබූ අතර පසුව COVID-19 වසංගතය හේතුවෙන් ඔක්තෝබර් දක්වා කල් දමන ලදී.<ref>{{cite news|url=https://www.aljazeera.com/news/2019/11/month-protests-chile-persist-gov-concessions-191118231609475.html|title=One month on: Protests in Chile persist despite gov't concessions|author=Sandra Cuffe|date=19 November 2019|work=Al Jazeera|access-date=19 November 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20200317120559/https://www.aljazeera.com/news/2019/11/month-protests-chile-persist-gov-concessions-191118231609475.html|archive-date=17 March 2020|url-status=live}}</ref> 2020 ඔක්තෝබර් 25 වන දින, චිලී ජාතිකයන් නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවකට පක්ෂව සියයට 78.28 ක් ඡන්දය දුන් අතර, සියයට 21.72 ක් වෙනස ප්‍රතික්ෂේප කළහ; ඡන්දදායකයින්ගේ ඡන්දය ප්‍රකාශ කිරීමේ ප්‍රතිශතය සියයට 51 කි. 2021 මැයි 15 සහ 16 අතර චිලියේ ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා සම්මුතියේ සාමාජිකයින් සඳහා මැතිවරණයක් පැවැත්විණි;<ref name="postpone">{{Cite web |date=6 April 2021 |title=Presidente Piñera promulga reforma que posterga elecciones al 15 y 16 de mayo |url=https://www.elmostrador.cl/noticias/pais/2021/04/06/presidente-pinera-promulga-reforma-que-posterga-elecciones-al-15-y-16-de-mayo/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210505183947/https://www.elmostrador.cl/noticias/pais/2021/04/06/presidente-pinera-promulga-reforma-que-posterga-elecciones-al-15-y-16-de-mayo/ |archive-date=5 May 2021 |access-date=7 April 2021 |website=El Mostrador |language=es}}</ref> ප්‍රතිඵලවලින් පෙනී ගියේ 1990 දී පිනෝචෙට්ගේ ආඥාදායකත්වය අවසන් වීමෙන් පසු ස්ථාපිත දේශපාලන ක්‍රමයේ සම්පූර්ණ ප්‍රතිසංවිධානයක් දක්නට ලැබුණු අතර, විවිධ ස්වාධීන සහ වාමාංශික අපේක්ෂකයින් සාම්ප්‍රදායික මධ්‍ය-දකුණු සහ මධ්‍ය-වාම පක්ෂවලට සාපේක්ෂව දැඩි ලෙස ක්‍රියා කළහ. 2021 දෙසැම්බර් 19 වන දින, වාමාංශික අපේක්ෂකයෙකු වන 35 හැවිරිදි හිටපු ශිෂ්‍ය විරෝධතා නායක ගේබ්‍රියෙල් බොරික්, චිලියේ ජනාධිපතිවරණය ජයග්‍රහණය කර රටේ ලාබාලතම නායකයා බවට පත්විය.<ref>{{cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-59715941|title=Leftist Gabriel Boric to become Chile's youngest ever president|date=20 December 2021|work=BBC News|access-date=21 December 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211220000309/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-59715941|archive-date=20 December 2021|url-status=live}}</ref> 2022 මාර්තු 11 වන දින, ඉවත්ව යන ජනාධිපති සෙබස්තියන් පිනේරාගෙන් පසු බොරික් ජනාධිපති ලෙස දිවුරුම් දුන්නේය.<ref>{{cite news|url=https://www.theguardian.com/world/2022/mar/11/gabriel-boric-chile-president-new-era|title=Gabriel Boric, 36, sworn in as president to herald new era for Chile|date=11 March 2022|work=The Guardian|access-date=15 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220312233147/https://www.theguardian.com/world/2022/mar/11/gabriel-boric-chile-president-new-era|archive-date=12 March 2022|language=en|url-status=live}}</ref> බොරික්ගේ කැබිනට් මණ්ඩලයේ බහුතරය - 24 න් 14 ක් - කාන්තාවන් වන අතර එය බටහිර අර්ධගෝලයේ පළමු අවස්ථාවයි.<ref>{{cite news|url=https://www.theguardian.com/world/2022/jan/21/chile-gabriel-boric-cabinet-majority-women|title=Chile's president-elect names progressive, majority-women cabinet|date=21 January 2022|work=The Guardian|access-date=15 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220125135734/https://www.theguardian.com/world/2022/jan/21/chile-gabriel-boric-cabinet-majority-women|archive-date=25 January 2022|language=en|url-status=live}}</ref> 2022 සැප්තැම්බර් 4 වන දින, වාමාංශික ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා සම්මුතිය විසින් ඉදිරිපත් කරන ලද ව්‍යවස්ථාමය ජනමත විචාරණයේදී ඡන්දදායකයින් නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා යෝජනාව ප්‍රතික්ෂේප කළහ.<ref>{{cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-62792025|title=Chile constitution: Voters overwhelmingly reject radical change|date=5 September 2022|work=BBC News|access-date=14 September 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220905063525/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-62792025|archive-date=5 September 2022|url-status=live}}</ref> 2023 දෙසැම්බර් 17 වන දින, කොන්සර්වේටිව් ප්‍රමුඛ ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා සභාව විසින් ලියන ලද නව ව්‍යවස්ථාමය ජනමත විචාරණයකදී ඡන්දදායකයින් දෙවන නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා යෝජනාව ප්‍රතික්ෂේප කළහ.<ref name="reuters.com">{{cite web |last1=Villegas |first1=A. |date=18 December 2023 |title=Chileans reject conservative constitution to replace dictatorship-era text |url=https://www.reuters.com/world/americas/chileans-head-polls-again-replace-dictatorship-era-constitution-2023-12-17/ |access-date=18 December 2023 |website=Reuters}}</ref><ref name=":2">{{Cite web |date=17 December 2023 |title=Chilean voters reject conservative constitution, after defeating leftist charter last year |url=https://apnews.com/article/chile-new-constitution-referendum-f7be231ff564856f6a5e1b0c0ac12c57 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20231218053713/https://apnews.com/article/chile-new-constitution-referendum-f7be231ff564856f6a5e1b0c0ac12c57 |archive-date=18 December 2023 |access-date=18 December 2023 |website=AP News |language=en}}</ref><ref name=":3">{{Cite web |title=Chile rejects second attempt to renew constitution |url=https://www.dw.com/en/chile-rejects-second-attempt-to-renew-constitution/a-67749225 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20231218193156/https://www.dw.com/en/chile-rejects-second-attempt-to-renew-constitution/a-67749225 |archive-date=18 December 2023 |access-date=19 December 2023 |website=dw.com |language=en}}</ref> == යොමු කිරීම් == qv6v45pshcfk3etutqiz6e0l1mj1lsh 750242 750241 2025-06-23T05:12:38Z BuddhikaW88 37808 /* 21 වන සියවස */ 750242 wikitext text/x-wiki === මුල් ඉතිහාසය === [[File:Momia_cultura_chinchorro_año_3000_AC.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Momia_cultura_chinchorro_a%C3%B1o_3000_AC.jpg|වම|thumb|පැරණිතම චින්චොරෝ මමී, ක්‍රි.පූ. 5050 පමණ සිට පැවත එන්නකි.]] ගල් මෙවලම් සාක්ෂිවලින් පෙනී යන්නේ මිනිසුන් වසර 18,500 කට පෙර මොන්ටේ වර්ඩ් නිම්න ප්‍රදේශයට වරින් වර පැමිණි බවයි. වසර 10,000 කට පමණ පෙර, සංක්‍රමණික ආදිවාසී ජනයා වර්තමාන චිලීයේ සාරවත් නිම්න සහ වෙරළබඩ ප්‍රදේශවල පදිංචි වූහ. ඉතා මුල් කාලීන මානව වාසස්ථානවලින් ජනාවාස වූ ස්ථාන අතර මොන්ටේ වර්ඩ්, කියුවා ඩෙල් මිලෝඩන් සහ පාලි-අයික් ආවාටයේ ලාවා නළය ඇතුළත් වේ.<ref name=":0">{{cite web |author=Bower, Bruce |date=26 December 2015 |title=People roamed tip of South America 18,500 years ago |url=https://www.sciencenews.org/article/people-roamed-tip-south-america-18500-years-ago |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200510101040/https://www.sciencenews.org/article/people-roamed-tip-south-america-18500-years-ago |archive-date=10 May 2020 |access-date=26 December 2015 |work=Science News |pages=10}}</ref> ඉන්කාවරු කෙටියෙන් ඔවුන්ගේ අධිරාජ්‍යය දැන් උතුරු චිලී ලෙස ව්‍යාප්ත කළ නමුත්, මාපුචේ (හෝ ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයන් විසින් ඔවුන් හැඳින්වූ පරිදි අරවුකානියානුවන්) රාජ්‍ය සංවිධානයක් නොමැතිකම නොතකා ඉන්කා අධිරාජ්‍යය ඔවුන් යටත් කර ගැනීමට ගත් බොහෝ උත්සාහයන්ට සාර්ථකව ප්‍රතිරෝධය දැක්වූහ.<ref>{{cite book |url=https://books.google.com/books?id=Nf8SnJ_ZJbkC&pg=PA27 |title=Insight Guides: Chile |publisher=Langenscheidt Publishing Group |year=2002 |isbn=978-981-234-890-6 |page=27 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240221111313/https://books.google.com/books?id=Nf8SnJ_ZJbkC&pg=PA27#v=onepage&q&f=false |archive-date=21 February 2024 |url-status=live}}</ref> ඔවුන් සාපා ඉන්කා ටුපාක් යුපන්කි සහ ඔහුගේ හමුදාවට එරෙහිව සටන් කළහ. මවුලේ සටන ලෙස හැඳින්වෙන ලේ වැකි දින තුනක ගැටුමේ ප්‍රතිඵලය වූයේ චිලී ප්‍රදේශ අත්පත් කර ගැනීම මවුලේ ගඟේදී අවසන් වීමයි.<ref name="countrystudies">{{cite web |date=31 March 1994 |title=Development and Breakdown of Democracy, 1830–1973 |url=http://countrystudies.us/chile/85.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110709014719/http://countrystudies.us/chile/85.htm |archive-date=9 July 2011 |access-date=21 April 2009 |work=Country Studies |publisher=Library of Congress}}</ref> === ස්පාඤ්ඤ යටත් විජිතකරණය === [[File:Captaincy_General_of_Chile,_1775.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Captaincy_General_of_Chile,_1775.svg|thumb|චිලී ඉතිහාස ලේඛනයට අනුව 1775 දී චිලී රාජධානිය. ඊළඟ වසරේදී රියෝ ඩි ලා ප්ලාටා හි උප රාජකීයත්වය නිර්මාණය කරන ලද අතර මෙන්ඩෝසා සහ සැන් ජුවාන් නගරවල භූමි ප්‍රදේශ චිලියේ සිට නව ආයතනයට මාරු කරන ලදී.<ref>{{cite book |author1=Eyzaguirre, Jaime |title=Breve historia de las fronteras de Chile |date=1967 |publisher=Editorial Universitaria}}</ref><ref>{{cite book |last1=Lagos Carmona |first1=Guillermo |title=Los Títulos Históricos: Historia de Las Fronteras de Chile |date=1985 |publisher=Andrés Bello |quote=(p. 197) We note that the Loa river is at 22 degrees and that Baleato, in 1793, indicated 21.5 degrees for the beginning of the Kingdom of Chile, with the Loa at its mouth in the Pacific. (...) (p. 540) According to the Map of Cano y Olmedilla, the limit of the Kingdom of Chile "(...) through the desert of Atacama (...) From here it turns to the S., S.E., S.E., and S., keeping in general this last course until near the 29° parallel, from where it takes a S.E. direction. SE. and S., generally keeping this last course until the vicinity of the 29° parallel, from where it takes a S.E. direction, skirting to the east the 'Province of Cuyo' which, of course, appears to be included in the territory of the Kingdom of Chile. In the latitude of 32°30' the line turns to the S.W. until reaching the Quinto river, which, as the legend says 'communicates by channels with the Saladillo in time of floods'. It follows the river down to the meridian 316°, counting to the E. of Tenerife, where it turns a stretch until it reaches the Hueuque-Leuvu river (or Barrancas river) at 371/2° latitude. From here it runs along the river for a stretch to the S.E., and then turns to the E. and falls into the Atlantic Sea in the vicinity of parallel 37° between Cape Lobos and Cape Corrientes", "a little north of the current Mar del Plata". (...) (p. 543) In this document it is seen that those of the province of Cuyo end to the south at the source of the Diamante River, and that from that point to the east, the dividing line goes to the point where the Quinto River crosses the road that goes from Santiago to Buenos Aires.}}</ref><ref>{{cite book |last1=Amunátegui |first1=Miguel Luis |url=https://libros.uchile.cl/files/presses/1/monographs/128/submission/proof/36/ |title=Títulos de la República de Chile a la soberanía i dominio de la Estremidad |date=1985 |access-date=14 November 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20221112070737/https://libros.uchile.cl/files/presses/1/monographs/128/submission/proof/36/ |archive-date=12 November 2022 |url-status=live}}</ref><ref>{{cite book |last1=Morla Vicuña |first1=Carlos |title=Estudio histórico sobre el descubrimiento y conquista de la Patagonia y de la Tierra del Fuego |date=1903 |publisher=F. A. Brockhaus |location=Leipzig}}</ref>]] 1520 දී, ලොව වටා ගමන් කිරීමට උත්සාහ කරන අතරතුර, ෆර්ඩිනන්ඩ් මැගෙලන් දැන් ඔහුගේ නමින් නම් කර ඇති දකුණු මාර්ගය (මැගෙලන් සමුද්‍ර සන්ධිය) සොයා ගත් අතර එමඟින් දැන් චිලී ලෙස හඳුන්වන ප්‍රදේශයට පා තැබූ පළමු යුරෝපීයයා බවට පත්විය. චිලී වෙත ළඟා වූ ඊළඟ යුරෝපීයයන් වූයේ 1535 දී පේරු සිට රත්තරන් සොයමින් පැමිණි ඩියාගෝ ද අල්මාග්‍රෝ සහ ඔහුගේ ස්පාඤ්ඤ ආක්‍රමණික කණ්ඩායමයි. ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයින්ට ප්‍රධාන වශයෙන් කප්පාදු කෘෂිකර්මාන්තය සහ දඩයම් කිරීම තුළින් තමන්ට සහාය වූ විවිධ සංස්කෘතීන් හමු විය.<ref name="countrystudies" /> චිලී යටත් කර ගැනීම 1540 දී ඉතා උනන්දුවෙන් ආරම්භ වූ අතර එය 1541 පෙබරවාරි 12 වන දින සන්තියාගෝ නගරය ආරම්භ කළ ෆ්‍රැන්සිස්කෝ පිසාරෝගේ ලුතිනන්වරයෙකු වූ පෙඩ්‍රෝ ද වැල්ඩිවියා විසින් සිදු කරන ලදී. ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයින්ට ඔවුන් සොයන පුළුල් රන් හා රිදී සොයා ගැනීමට නොහැකි වුවද, ඔවුන් චිලී මධ්‍යම නිම්නයේ කෘෂිකාර්මික විභවය හඳුනා ගත් අතර, චිලී ස්පාඤ්ඤ අධිරාජ්‍යයේ කොටසක් බවට පත්විය.<ref name="countrystudies" /> යටත් කර ගැනීම ක්‍රමයෙන් සිදු වූ අතර යුරෝපීයයන් නැවත නැවතත් පසුබෑමකට ලක් විය. 1553 දී ආරම්භ වූ දැවැන්ත මාපුචේ කැරැල්ලක ප්‍රතිඵලයක් ලෙස වැල්ඩිවියා මරණයට පත් වූ අතර යටත් විජිතයේ ප්‍රධාන ජනාවාස බොහොමයක් විනාශ විය. පසුව ඇති වූ ප්‍රධාන කැරලි 1598 සහ 1655 දී සිදු විය. මාපුචේ සහ අනෙකුත් ස්වදේශික කණ්ඩායම් කැරලි ගැසූ සෑම අවස්ථාවකම, ජනපදයේ දකුණු මායිම උතුරු දෙසට තල්ලු කරන ලදී. 1683 දී ස්පාඤ්ඤ කිරීටය විසින් වහල්භාවය අහෝසි කිරීම සිදු කරන ලද්දේ මාපුචේ වහල්භාවයට පත් කිරීම ඔවුන් යටත් කර ගැනීමට බිය ගැන්වීමට වඩා ප්‍රතිරෝධය තීව්‍ර කළ බව පිළිගැනීමෙනි. රාජකීය තහනම් කිරීම් තිබියදීත්, අඛණ්ඩ යටත්විජිතවාදී මැදිහත්වීම් හේතුවෙන් සබඳතා පළුදු විය.<ref>{{Cite web |last=Caivano |first=Tommaso |date=1 April 1882 |title=Storia della guerra d'America fra Chilì, il Perù e la Bolivia |url=http://archive.org/details/storiadellaguer00caivgoog |publisher=Ermanno Loescher |language=it |via=Internet Archive |place=Torino}}</ref> උතුරට කාන්තාරයෙන්, දකුණට මාපුචේ විසින්, නැගෙනහිරින් ඇන්ඩීස් කඳුවැටියෙන් සහ බටහිරින් සාගරයෙන් වෙන් කරන ලද චිලී, ස්පාඤ්ඤ ඇමරිකාවේ වඩාත්ම මධ්‍යගත, සමජාතීය භූමි ප්‍රදේශයක් බවට පත්විය. එක්තරා ආකාරයක මායිම් බලකොටුවක් ලෙස සේවය කරමින්, මාපුචේ සහ ස්පාඤ්ඤයේ යුරෝපීය සතුරන්, විශේෂයෙන් ඉංග්‍රීසි සහ ලන්දේසීන් යන දෙපිරිසගේම ආක්‍රමණ වැළැක්වීමේ මෙහෙවර යටත් විජිතයට පැවරුණි. සර් ෆ්‍රැන්සිස් ඩ්‍රේක් 1578 දී යටත් විජිතයේ ප්‍රධාන වරාය වූ වල්පරයිසෝ වෙත කළ වැටලීමෙන් පෙන්නුම් කළ පරිදි, මාපුචේට අමතරව බුකනියර්වරුන් සහ මුහුදු කොල්ලකරුවන් ද යටත් විජිතයට තර්ජනය කළහ. චිලී රාජ්‍යය ඇමරිකාවේ විශාලතම ස්ථාවර හමුදාවන්ගෙන් එකකට සත්කාරකත්වය සැපයූ අතර, එය ස්පාඤ්ඤ දේපළවලින් වඩාත්ම මිලිටරිකරණය වූ එකක් බවට පත් කළ අතර, පේරු උපරාජයාගේ භාණ්ඩාගාරයට ද මුදල් වැය කළේය.<ref name="hudson">{{cite web |year=1995 |editor-last=Hudson |editor-first=Rex A. |title=Chile: A Country Study |url=http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/cltoc.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20150625213643/http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/cltoc.html |archive-date=25 June 2015 |access-date=27 February 2005 |work=GPO for the Library of Congress}}</ref> [[File:Fundacion_de_Santiago.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Fundacion_de_Santiago.jpg|වම|thumb|පේද්‍රෝ ලීරා විසින් 1888 දී හුලේන් හිල් හි පේද්‍රෝ ද වැල්ඩිවියා විසින් සන්තියාගෝ පිහිටුවීමේ සිතුවම]] පළමු සාමාන්‍ය සංගණනය 1777 සහ 1778 අතර කාලය තුළ අගස්ටින් ද ජෞරෙගුයිගේ රජය විසින් පවත්වන ලදී; එයින් පෙන්නුම් කළේ ජනගහනය 259,646 කින් සමන්විත වූ බවයි: යුරෝපීය සම්භවයක් ඇති 73.5% ක්, මෙස්ටිසෝවරුන් 7.9% ක්, ආදිවාසී ජනතාව 8.6% ක් සහ කළු ජාතිකයින් 9.8% ක්. චිලෝ පළාතේ ආණ්ඩුකාර ෆ්‍රැන්සිස්කෝ හර්ටාඩෝ 1784 දී සංගණනයක් සිදු කළ අතර ජනගහනය 26,703 ක් වන අතර, ඔවුන්ගෙන් 64.4% ක් සුදු ජාතිකයින් සහ 33.5% ක් ස්වදේශිකයන් බවයි. 1812 දී කොන්සෙප්සියොන් රදගුරු පදවිය විසින් මවුලේ ගඟට දකුණින් පිහිටි ප්‍රදේශවල සංගණනයක් සිදු කරන ලද නමුත්, ආදිවාසී ජනගහනය හෝ චිලෝ පළාතේ වැසියන් ඇතුළත් කර නොතිබුණි. ජනගහනය 210,567 ක් ලෙස ඇස්තමේන්තු කර ඇති අතර, ඔවුන්ගෙන් 86.1% ක් ස්පාඤ්ඤ හෝ යුරෝපීය සම්භවයක් ඇති අය වූ අතර, ඔවුන්ගෙන් 10% ක් ආදිවාසී වූ අතර 3.7% ක් මෙස්ටිසෝ, කළු සහ මුලටෝස් විය.<ref>{{Cite book |last=Silva Castro |first=Raúl |url=https://www.memoriachilena.gob.cl/602/w3-article-8952.html |title=Censo de 1813 |date=1953 |publisher=Imprenta Chile |place=Santiago |page=370 |access-date=18 August 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240818150256/https://www.memoriachilena.gob.cl/602/w3-article-8952.html |archive-date=18 August 2024 |url-status=live |via=Biblioteca Nacional de Chile}}</ref> බැටන් සහ ලෝර්කා-ජානා විසින් කරන ලද 2021 අධ්‍යයනයකින් පෙන්නුම් කරන්නේ උතුරු යුරෝපීය සංක්‍රමණිකයන්ගෙන් සාපේක්ෂව ඉහළ කොටසක් ඇති ප්‍රදේශ සංඛ්‍යාත්මකව වේගයෙන් වර්ධනය වූ බවයි, සමස්ත සංක්‍රමණික සංඛ්‍යාව කුඩා වුවද. මෙම බලපෑම බාහිර සාධක සමඟ සම්බන්ධ විය හැකිය: අවට ජනගහනය කුඩා යුරෝපීය නොවන සංක්‍රමණික කණ්ඩායමට සමාන හැසිරීමක් අනුගමනය කළ අතර නව පාසල් නිර්මාණය විය. උත්ප්‍රාසාත්මක ලෙස, සංක්‍රමණිකයන් විසින් කරන ලද අධ්‍යාපනික ආයෝජනයෙන් ධනාත්මක බලපෑම් ඇති වන්නට ඇත, ඒ සමඟම සංඛ්‍යාත්මකභාවය මෙම කලාපවල වැඩි අසමානතාවයෙන් අඩු වී තිබිය හැකිය. කෙසේ වෙතත්, සංක්‍රමණවල ධනාත්මක බලපෑම් පැහැදිලිවම ප්‍රබල විය.<ref>{{Cite journal|last1=Baten|first1=Joerg|last2=Llorca-Jaña|first2=Manuel|date=2021|title=Inequality, Low-Intensity Immigration and Human Capital Formation in the Regions of Chile, 1820–1939|url=https://www.cesifo.org/DocDL/cesifo1_wp8177.pdf|url-status=live|journal=Economics and Human Biology|volume=43|page=101030|doi=10.1016/j.ehb.2021.101030|issn=1570-677X|pmid=34171763|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://www.cesifo.org/DocDL/cesifo1_wp8177.pdf|archive-date=9 October 2022|s2cid=219382958}}</ref> === නිදහස සහ ජාතිය ගොඩනැගීම === [[File:Ejercito_Libertador_cruce_de_Cordillera_de_los_andes.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Ejercito_Libertador_cruce_de_Cordillera_de_los_andes.jpg|thumb|ඇන්ඩීස් තරණය කරන අතරතුර ජෙනරාල්වරුන් වන ජෝස් ද සැන් මාටින් (වමේ) සහ බර්නාඩෝ ඕ'හිගින්ස් (දකුණේ)]] 1808 දී, නැපෝලියන් ඔහුගේ සහෝදර ජෝසප් ස්පාඤ්ඤ රජු ලෙස සිංහාසනාරූඪ කිරීමත් සමඟ චිලී ස්පාඤ්ඤයෙන් නිදහස ලබා ගැනීම සඳහා වූ උත්සාහය වේගවත් විය. බලයෙන් පහ කරන ලද රජුගේ උරුමක්කාරයා වන ෆර්ඩිනන්ඩ් නමින් ජාතික ජුන්ටාවක් 1810 සැප්තැම්බර් 18 වන දින පිහිටුවන ලදී. චිලී රජයේ ජුන්ටාව ස්පාඤ්ඤ රාජාණ්ඩුව තුළ චිලී සඳහා ස්වාධීන රජයක් ප්‍රකාශයට පත් කළේය (මෙම දිනය සිහිපත් කිරීම සඳහා, චිලී සෑම වසරකම සැප්තැම්බර් 18 වන දින එහි ජාතික දිනය සමරයි). මෙම සිදුවීම් වලින් පසුව, හොසේ මිගෙල් කැරේරා (වඩාත් ප්‍රසිද්ධ දේශප්‍රේමීන්ගෙන් කෙනෙකු) සහ ඔහුගේ සහෝදරයන් දෙදෙනා වන ජුවාන් ජෝස් සහ ලුයිස් කැරේරාගේ අණ යටතේ පූර්ණ නිදහස සඳහා වූ ව්‍යාපාරයක් ඉක්මනින්ම පුළුල් අනුගාමිකයින් පිරිසක් ලබා ගත්තේය. රෙකොන්ක්විස්ටා ලෙස හැඳින්වෙන කාලය තුළ අත්තනෝමතික පාලනය නැවත පැනවීමට ස්පාඤ්ඤ උත්සාහයන් දිගු අරගලයකට තුඩු දුන් අතර, කැරේරාගේ නායකත්වයට අභියෝග කළ බර්නාඩෝ ඕ'හිගින්ස්ගේ අභ්‍යන්තර ගැටුම් ද ඊට හේතු විය. 1817 දක්වා කඩින් කඩ යුද්ධ පැවතුනි. ආර්ජන්ටිනාවේ කැරේරා සිරගතව සිටියදී, ඕ'හිගින්ස් සහ කැරේරා විරෝධී කණ්ඩායම, ආර්ජන්ටිනාවේ නිදහස් යුද්ධයේ වීරයා වූ ජෝස් ද සැන් මාටින්, ඇන්ඩීස් හරහා චිලී වෙත හමුදාවක් මෙහෙයවූ අතර රාජකීයයන් පරාජය කළේය. කෙසේ වෙතත්, 1818 පෙබරවාරි 12 වන දින චිලී ස්වාධීන ජනරජයක් ලෙස ප්‍රකාශයට පත් කරන ලදී. කෙසේ වෙතත්, දේශපාලන කැරැල්ල සුළු සමාජ වෙනසක් ගෙන ආ අතර, 19 වන සියවසේ චිලී සමාජය පවුල් දේශපාලනය සහ රෝමානු කතෝලික පල්ලිය විසින් බෙහෙවින් බලපා ඇති ස්ථරීකෘත යටත් විජිත සමාජ ව්‍යුහයේ සාරය ආරක්ෂා කළේය. අවසානයේ ශක්තිමත් ජනාධිපති ධුරයක් මතු වූ නමුත් ධනවත් ඉඩම් හිමියන් බලවත්ව සිටියහ.<ref name="countrystudies" /> බර්නාඩෝ ඕ'හිගින්ස් වරක් පිලිපීනය ස්පාඤ්ඤයෙන් මුදාගෙන දූපත් ඇතුළත් කිරීමෙන් චිලී රාජ්‍යය පුළුල් කිරීමට සැලසුම් කළේය. මේ සම්බන්ධයෙන් ඔහු 1821 නොවැම්බර් 12 දිනැති ලිපියකින් ස්කොට්ලන්ත නාවික නිලධාරියෙකු වන ලෝඩ් තෝමස් කොක්රේන් වෙත ගුවායාකිල්, ගැලපගෝස් දූපත් සහ පිලිපීනය යටත් කර ගැනීමේ ඔහුගේ සැලැස්ම ප්‍රකාශ කළේය. සූදානම් කිරීම් තිබුණත්, ඕ'හිගින්ස් පිටුවහල් කළ නිසා සැලැස්ම ක්‍රියාත්මක වූයේ නැත.<ref>[https://books.google.com/books?id=Jg5cEAAAQBAJ Intercolonial Intimacies: Relinking Latin/o America to the Philippines. 1898-1964 By Paula C. Park] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20221101151055/https://books.google.com.ph/books?id=Jg5cEAAAQBAJ|date=1 November 2022}} (INTRODUCTION: Residual Intercolonial Intimacies across the "Hispanic" Pacific)</ref> [[File:Combate_Naval_Iquique-Thomas_Somerscales.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Combate_Naval_Iquique-Thomas_Somerscales.jpg|thumb|1879 මැයි 21 වන දින ඉක්වික් සටන. පැසිෆික් යුද්ධයේදී චිලී ලැබූ ජයග්‍රහණය නව භූමි ප්‍රදේශ දක්වා ව්‍යාප්ත වීමට ඉඩ සැලසීය.]] චිලී සෙමෙන් තම බලපෑම පුළුල් කිරීමට සහ එහි දේශසීමා ස්ථාපිත කිරීමට පටන් ගත්තේය. ටැන්ටාකෝ ගිවිසුම මගින්, චිලෝ දූපත් සමූහය 1826 දී සංස්ථාගත කරන ලදී. චානාර්සිලෝ හි රිදී ලෝපස් සොයා ගැනීම සහ පේරු සමඟ පැසිෆික් සාගරයේ සමුද්‍රීය ආධිපත්‍යය පිළිබඳ ගැටුමකට තුඩු දුන් වැල්පරයිසෝ වරායේ වර්ධනය වන වෙළඳාම හේතුවෙන් ආර්ථිකය දියුණු වීමට පටන් ගත්තේය. ඒ සමඟම, දකුණු චිලියේ ස්වෛරීභාවය ශක්තිමත් කිරීමට උත්සාහ කරන ලද අතර, 1848 දී අරවුකානියාවට විනිවිද යාම තීව්‍ර කර ලන්කිහු ජර්මානු සංක්‍රමණිකයන් සමඟ යටත් විජිතයක් බවට පත් කරන ලදී. ජෝන් විලියම්ස් විල්සන්ගේ අණ යටතේ ෂූනර් ඇන්කුඩ් විසින් ෆෝට් බුල්ස් ආරම්භ කිරීමත් සමඟ, 1843 දී මැගලන්ස් කලාපය රට විසින් පාලනය කිරීමට පටන් ගත් අතර, එවකට බොලිවියාව සමඟ ආරවුලක් ඇති ඇන්ටොෆගස්ටා කලාපය මිනිසුන්ගෙන් පිරී යාමට පටන් ගත්තේය. 1829–1830 චිලී සිවිල් යුද්ධයෙන් පසුව, ජෝකින් ප්‍රීටෝ පරිපාලනය යටතේ කොන්සර්වේටිව්වරුන් ජයග්‍රහණය කළ 1833 චිලී ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව ලියා ක්‍රියාත්මක කරන ලද්දේ ත්‍රිත්ව අමාත්‍ය ඩියාගෝ පෝටේල්ස්ගේ ඉහළ බලපෑමෙනි. 1850 ගණන්වල චිලීහි තවත් සිවිල් යුද්ධ දෙකක් සිදු විය, එකක් 1851 දී සහ අනෙක 1859 දී. [[File:Territorial_losses_of_the_Republic_of_Chile_de_jure.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Territorial_losses_of_the_Republic_of_Chile_de_jure.svg|thumb|468x468පික්|චිලී ඉතිහාස ලේඛනයට අනුව චිලී ජනරජයේ භෞමික පාඩු (නීතිය අනුව)<ref name="Eyzaguirre">{{cite book |author1=Eyzaguirre, Jaime |title=Breve historia de las fronteras de Chile |date=1967 |publisher=Editorial Universitaria |language=es}}</ref>]]19 වන සියවසේ අගභාගයේදී, සන්තියාගෝහි රජය අරවුකානියා අත්පත් කර ගැනීමෙන් දකුණේ සිය ස්ථානය තහවුරු කර ගත්තේය. 1881 දී චිලී සහ ආර්ජන්ටිනාව අතර මායිම් ගිවිසුම මගින් මැගෙලන් සමුද්‍ර සන්ධිය පිළිබඳ චිලී ස්වෛරීභාවය තහවුරු කරන ලද අතර, 1842 දී ආරම්භ වූ ආරවුලකින් පසු නැගෙනහිර පැටගෝනියාවේ ඉතිරි කොටසෙහි තම හිමිකම් අත්හැරීමට ද රට පෙළඹුණි.<ref name="PatagoniaAustral">{{cite book |author=Mateo Martinic Beros |url=https://www.memoriachilena.gob.cl/602/w3-article-10386.html |title=Presencia de Chile en la Patagonia austral 1843 – 1879 |date=1971 |publisher=Editorial Andrés Bello |language=es |access-date=December 8, 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230331010856/https://www.memoriachilena.gob.cl/602/w3-article-10386.html |archive-date=31 March 2023 |url-status=live}}</ref> පේරු සහ බොලිවියාව සමඟ පැවති පැසිෆික් යුද්ධයේ (1879–83) ප්‍රතිඵලයක් ලෙස, චිලී රාජ්‍යය තම භූමි ප්‍රදේශය උතුරු දෙසට තුනෙන් එකකින් පමණ පුළුල් කළ අතර, බොලිවියාවේ පැසිෆික් කලාපයට ප්‍රවේශය ඉවත් කළ අතර, වටිනා නයිට්‍රේට් නිධි අත්පත් කර ගත් අතර, එය සූරාකෑම ජාතික සමෘද්ධිමත් යුගයකට මඟ පෑදීය. 1870 වන විට දකුණු ඇමරිකාවේ ඉහළ ආදායම් ලබන රටවලින් එකක් ලෙස චිලී රාජ්‍යයට එක් විය.<ref>{{cite book |last1=Baten |first1=Jörg |author-link=Jörg Baten |title=A History of the Global Economy. From 1500 to the Present. |date=2016 |publisher=Cambridge University Press |isbn=9781107507180 |page=137}}</ref> 1888 සැප්තැම්බර් 9 වන දින, ටහිටි රදගුරු මොන්සිග්නෝර් ජෝසේ මාරියා වර්ඩියර්ගේ උත්සාහයට ස්තූතිවන්ත වන්නට, ප්‍රාදේශීය රජු සමඟ අන්‍යෝන්‍ය කැමැත්ත ගිවිසුමක් අත්සන් කිරීමෙන් චිලී රාජ්‍යය පාස්කු දූපත අත්පත් කර ගත්තේය. වහල් වෙළෙන්දන් විසින් දිවයින නිරන්තරයෙන් ප්‍රහාර එල්ල කරන ලදී. නාවික නිලධාරි පොලිකාර්පෝ ටෝරෝ චිලී රජය නියෝජනය කළ අතර අටමු ටෙකේනා රපානුයි කවුන්සිලයේ ප්‍රධානියා විය. රාපා නුයි වැඩිහිටියන් ඔවුන්ගේ ප්‍රධානීන් ලෙස ඔවුන්ගේ පදවි නාම, ඔවුන්ගේ ඉඩම්වල අයිතිය, ඔවුන්ගේ සංස්කෘතියේ සහ සම්ප්‍රදායන්ගේ වලංගුභාවය සමාන කොන්දේසි මත අත් නොහරිමින් ස්වෛරීභාවය අත්හැරියහ. රාපා නුයිවරු කිසිවක් විකුණා දැමූ අතර චිලී රාජ්‍යයට සමාන කොන්දේසි යටතේ ඒකාබද්ධ කරන ලදී.<ref name="historia">{{Cite web |title=Historia de la Isla de Pascua: Su Incorporación y Su Conflicto Con La Williamson & Balfour. Daños Patrimoniales, Pretensiones Internacionales e Independentismos |url=http://www.soberaniachile.cl/historia_de_la_incorporacion_y_las_controversias_de_la_isla_de_pascua.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230321015938/http://www.soberaniachile.cl/historia_de_la_incorporacion_y_las_controversias_de_la_isla_de_pascua.html |archive-date=21 March 2023 |access-date=26 January 2024}}</ref> 1891 චිලී සිවිල් යුද්ධය ජනාධිපතිවරයා සහ කොංග්‍රසය අතර බලය නැවත බෙදා හැරීමක් සිදු කළ අතර, චිලී පාර්ලිමේන්තු විලාසිතාවේ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයක් ස්ථාපිත කළේය. කෙසේ වෙතත්, සිවිල් යුද්ධය දේශීය කර්මාන්ත සහ බලගතු චිලී බැංකු අවශ්‍යතා සංවර්ධනයට කැමති අය අතර තරඟයක් ද විය, විශේෂයෙන් විදේශීය ආයෝජකයින් සමඟ ශක්තිමත් සබඳතා තිබූ එඩ්වර්ඩ්ස් නිවස. වැඩි කල් නොගොස්, උත්සන්න වන භූ දේශපාලනික තරඟකාරිත්වය සහ පූනා ද අටකාමා ආරවුල මධ්‍යයේ රට ආර්ජන්ටිනාව සමඟ ඉතා මිල අධික නාවික අවි තරඟයක නිරත විය. පේරු සහ බොලිවියාවට එරෙහි පැසිෆික් යුද්ධයේ (1879–1883) ප්‍රතිඵලයක් ලෙස චිලී රටවල් දෙකෙන්ම සම්පත් බහුල භූමි ප්‍රදේශයක් ඈඳා ගැනීමට සහ කලාපීය බලවතෙකු ලෙස එහි තත්ත්වය තවදුරටත් තහවුරු කර ගැනීමට හේතු විය. පසුව එය ඇමරිකාවේ ප්‍රමුඛ නාවික බලවතෙකු ලෙස මතු වූ අතර, 1885 පැනමා අර්බුදයට එක්සත් ජනපද මැදිහත්වීමට විරෝධය දැක්වීමට නැවක් පවා යැවීය. චිලී බටහිර අර්ධගෝලයේ එක්සත් ජනපද ආධිපත්‍යයට තර්ජනය කළ හැකි අතර, 1891 දී බැල්ටිමෝර් අර්බුදය අතරතුර රටවල් දෙක යුද්ධයට ආසන්න විය.<ref name="sater">William Sater, ''Chile and the United States: Empires in Conflict'', Athens, GA; University of Georgia Press, {{ISBN|0-8203-1249-5}} p.51</ref> === 20 වන සියවස === [[File:Chilean_battleship_Almirante_Latorre.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chilean_battleship_Almirante_Latorre.jpg|වම|thumb|1921 දී චිලියේ අල්මිරන්ට් ලැටෝරේ ඩ්‍රෙඩ්නෝට්]] 20 වන සියවසේ මුල් භාගයේදී චිලී රාජ්‍යය තම භූමිය සම්පූර්ණයෙන්ම තහවුරු කර දිගුකාලීන රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික සහ භෞමික ආරවුල් විසඳා ගත්තේය. ආර්ජන්ටිනාව සමඟ එහි වත්මන් දේශසීමා 1902 දී බ්‍රිතාන්‍ය බේරුම්කරණය හරහා සහ ඊළඟ වසරේ පූනා ද ඇටකාමා ආරවුල ද්විපාර්ශ්විකව විසඳා ගැනීම හරහා අවසන් කරන ලදී. 1904 දී චිලී සහ බොලිවියාව සාමය සහ මිත්‍රත්වය පිළිබඳ ගිවිසුමක් අත්සන් කළ අතර එමඟින් රටවල් දෙකම අතර දේශසීමාව පැහැදිලි විය. චිලී ආර්ථිකය අර්ධ වශයෙන් පාලක කතිපයාධිකාරයේ අවශ්‍යතා ආරක්ෂා කරන පද්ධතියක් බවට පිරිහී ගියේය. 1920 ගණන් වන විට, නැගී එන මධ්‍යම සහ කම්කරු පන්ති, ප්‍රතිසංස්කරණවාදී ජනාධිපතිවරයෙකු වන ආටුරෝ ඇලෙසැන්ඩ්‍රි තෝරා පත් කර ගැනීමට තරම් බලවත් වූ අතර, ඔහුගේ වැඩසටහන ගතානුගතික සම්මේලනයකින් කලකිරීමට පත් විය. 1920 ගණන්වලදී, ශක්තිමත් මහජන සහයෝගයක් ඇති මාක්ස්වාදී කණ්ඩායම් මතු විය.<ref name="countrystudies" /> 1924 දී ජෙනරාල් ලුයිස් අල්ටමිරානෝ විසින් මෙහෙයවන ලද හමුදා කුමන්ත්‍රණයක් 1932 දක්වා පැවති දේශපාලන අස්ථාවරත්වයේ කාල පරිච්ඡේදයක් ආරම්භ කළේය. එම කාලය තුළ බලය දැරූ ආණ්ඩු දහයෙන්, දීර්ඝතම කාලය වූයේ 1925 දී තථ්‍ය ඒකාධිපතියෙකු ලෙස කෙටි කාලයක් පාලනය කළ ජෙනරාල් කාලෝස් ඉබානෙස් ඩෙල් කැම්පෝගේ ආණ්ඩු වන අතර පසුව 1927 සහ 1931 අතර කාලය තුළ නැවත පාලනය කළේය. මෙම ඒකාධිපති ආණ්ඩු ලතින් ඇමරිකාවේ වෙනත් තැන්වල සගයන්ට වඩා සාපේක්ෂව අඩු රළු සහ දූෂිත විය.<ref>{{Cite book |last=Fowler |first=Will |title=Authoritarianism in Latin America since independence |publisher=Greenwood Press |year=1996 |isbn=0-313-29843-2 |location=University of Virginia |pages=30–96}}</ref><ref>{{cite book |last=Frazier |first=Lessie Jo |url=https://books.google.com/books?id=gQU-GYGeVSEC&pg=PA163 |title=Salt in the Sand: Memory, Violence, and the Nation-State in Chile, 1890 to the Present |date=17 July 2007 |publisher=Duke University Press |isbn=978-0-8223-4003-4 |pages=163–184 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020445/https://books.google.com/books?id=gQU-GYGeVSEC&pg=PA163#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදීව තේරී පත් වූ අනුප්‍රාප්තිකයෙකුට බලය අත්හැරීමෙන්, ඉබානෙස් ඩෙල් කැම්පෝ ඔහුගේ දෘෂ්ටිවාදයේ නොපැහැදිලි සහ වෙනස් වන ස්වභාවය තිබියදීත්, වසර තිහකට වැඩි කාලයක් ශක්‍ය දේශපාලනඥයෙකු ලෙස රැඳී සිටීමට තරම් විශාල ජනගහනයක කොටසකගේ ගෞරවය රඳවා ගත්තේය. 1932 දී ව්‍යවස්ථාමය පාලනය ප්‍රතිෂ්ඨාපනය කරන විට, ශක්තිමත් මධ්‍යම පාන්තික පක්ෂයක් වන රැඩිකල් පක්ෂය මතු විය. එය ඉදිරි වසර 20 සඳහා සන්ධාන ආණ්ඩු වල ප්‍රධාන බලවේගය බවට පත්විය. රැඩිකල් පක්ෂ ආධිපත්‍යයේ (1932–52) කාලය තුළ, රාජ්‍යය ආර්ථිකය තුළ එහි භූමිකාව වැඩි කළේය. 1952 දී, ඡන්දදායකයින් ඉබානෙස් ඩෙල් කැම්පෝව තවත් වසර හයක් සඳහා නැවත බලයට පත් කළහ. 1958 දී ජෝර්ජ් ඇලෙසැන්ඩ්‍රි ඉබානෙස් ඩෙල් කැම්පෝගෙන් පසු චිලී ගතානුගතිකවාදය තවත් වාරයක් සඳහා ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදීව බලයට ගෙන ආවේය. 1964 දී ක්‍රිස්තියානි ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී එඩුවාඩෝ ෆ්‍රෙයි මොන්ටල්වාගේ ජනාධිපතිවරණ ඡන්ද විමසීමෙන් ප්‍රධාන ප්‍රතිසංස්කරණ කාල පරිච්ඡේදයක් ආරම්භ විය. "නිදහසේ විප්ලවය" යන සටන් පාඨය යටතේ, ෆ්‍රෙයි පරිපාලනය කෘෂිකාර්මික සේවකයින්ගේ ග්‍රාමීය වෘත්තීය සමිතිකරණය ඇතුළුව, විශේෂයෙන් අධ්‍යාපනය, නිවාස සහ කෘෂිකාර්මික ප්‍රතිසංස්කරණවල දුරදිග යන සමාජ හා ආර්ථික වැඩසටහන් ආරම්භ කළේය. කෙසේ වෙතත්, 1967 වන විට, ෆ්‍රෙයිට ඔහුගේ ප්‍රතිසංස්කරණ ප්‍රමාණවත් නොවන බවට චෝදනා කළ වාමාංශිකයින්ගෙන් සහ ඒවා අධික ලෙස සැලකූ කොන්සර්වේටිව්වරුන්ගෙන් වැඩිවන විරෝධයට මුහුණ දීමට සිදු විය. ඔහුගේ ධුර කාලය අවසානයේ, ෆ්‍රෙයි තම පක්ෂයේ අභිලාෂකාමී ඉලක්ක සම්පූර්ණයෙන්ම සාක්ෂාත් කර ගෙන නොතිබුණි.<ref name="countrystudies" />[[File:Salvador_Allende_Gossens-.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Salvador_Allende_Gossens-.jpg|thumb|සැල්වදෝර් අයියන්ඩේ]] 1970 මැතිවරණයේදී, චිලී සමාජවාදී පක්ෂයේ (එවකට කොමියුනිස්ට්වාදීන්, රැඩිකල්වාදීන්, සමාජ-ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදීන්, විරුද්ධ ක්‍රිස්තියානි ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදීන්, ජනප්‍රිය ඒකීය ක්‍රියාකාරී ව්‍යාපාරය සහ ස්වාධීන ජනප්‍රිය ක්‍රියාමාර්ග ඇතුළත් "ජනප්‍රිය එක්සත්" සන්ධානයේ කොටසක්) සෙනෙට් සභික සැල්වදෝර් ඇලෙන්ඩේ,<ref name="countrystudies" /> ත්‍රි-මාර්ග තරඟයකින් බහුතර ඡන්ද සංඛ්‍යාවකින් අර්ධ බහුතරයක් ලබා ගත් අතර, පසුව ක්‍රිස්තියානි ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී පක්ෂය සඳහා අපේක්ෂකයින් වන රඩොමිරෝ ටොමික් සහ කොන්සර්වේටිව් පක්ෂය සඳහා ජෝර්ජ් ඇලෙසැන්ඩ්‍රි තෝරා ගන්නා ලදී. ඇලෙන්ඩේ නිරපේක්ෂ බහුතරයකින් තේරී පත් නොවූ අතර, ඡන්දවලින් 35% කටත් වඩා අඩු ප්‍රමාණයක් ලබා ගත්තේය. චිලී කොංග්‍රසය ප්‍රමුඛ අපේක්ෂකයින් වන ඇලෙන්ඩේ සහ හිටපු ජනාධිපති ජෝර්ජ් ඇලෙසැන්ඩ්‍රි අතර දෙවන වටයේ ඡන්දයක් පැවැත්වූ අතර, සම්ප්‍රදායට අනුකූලව, 153 සිට 35 දක්වා ඡන්දයකින් ඇලෙන්ඩේ තෝරා ගත්තේය. ක්‍රිස්තියානි ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදීන් කම්කරු පක්ෂයක් වන අතර දක්ෂිණාංශිකයින් සමඟ පොදු හේතුවක් ඇති කර ගත නොහැකි බව යන පදනම මත ඇලෙන්ඩේට විරුද්ධ වීමට ඇලෙසැන්ඩ්‍රි සමඟ සන්ධානයක් ඇති කර ගැනීම ෆ්‍රේ ප්‍රතික්ෂේප කළේය.<ref>{{Cite book |last=Mares |first=David |url=https://books.google.com/books?id=0Y3EWkKZsYcC&pg=PA145 |title=The United States and Chile: Coming in from the Cold |author2=Francisco Rojas Aravena |publisher=Routledge |year=2001 |isbn=978-0-415-93125-0 |page=145 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020509/https://books.google.com/books?id=0Y3EWkKZsYcC&pg=PA145 |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref><ref>{{cite book |last=Trento |first=Joseph J. |url=https://books.google.com/books?id=3uPBM7z_62gC&pg=PA560 |title=The Secret History of the CIA |publisher=Carroll & Graf Publishers |year=2005 |isbn=978-0-7867-1500-8 |page=560 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150319065032/http://books.google.com/books?id=3uPBM7z_62gC&pg=PA560 |archive-date=19 March 2015 |url-status=dead}}</ref> 1972 දී ආරම්භ වූ ආර්ථික අවපාතයක්, ඇලෙන්ඩේගේ සමාජවාදී වැඩසටහනට ප්‍රතිචාර වශයෙන් ප්‍රාග්ධනය ඉවත් කිරීම, පෞද්ගලික ආයෝජන පහත වැටීම සහ බැංකු තැන්පතු ඉවත් කර ගැනීම මගින් උග්‍ර විය. නිෂ්පාදනය පහත වැටුණු අතර විරැකියාව ඉහළ ගියේය. පාරිභෝගික වියදම් වැඩි කිරීමට සහ ආදායම පහළට බෙදා හැරීම සඳහා ඇලෙන්ඩේ මිල කැටි කිරීම්, වැටුප් වැඩිවීම් සහ බදු ප්‍රතිසංස්කරණ ඇතුළු පියවර අනුගමනය කළේය.<ref>{{cite book |author=Lois Hecht Oppenheim |url=https://books.google.com/books?id=99ZLX52z_noC&pg=PA52 |title=Politics in Chile: Socialism, Authoritarianism, and Market Democracy |publisher=Westview Press |year=2007 |isbn=978-0-7867-3426-9 |page=52 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020433/https://books.google.com/books?id=99ZLX52z_noC&pg=PA52#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> ඒකාබද්ධ රාජ්‍ය-පෞද්ගලික පොදු වැඩ ව්‍යාපෘති විරැකියාව අඩු කිරීමට උපකාරී විය.<ref name="De Vylder">{{cite book |last=De Vylder |first=Stefan |title=Allende's Chile: The Political Economy of the Rise and Fall of the Unidad Popular |date=5 March 2009 |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-10757-0}}</ref> බැංකු අංශයේ බොහෝ ප්‍රදේශ ජනසතු කරන ලදී. තඹ, ගල් අඟුරු, යකඩ, නයිට්‍රේට් සහ වානේ කර්මාන්ත තුළ බොහෝ ව්‍යවසායන් අත්පත් කර ගැනීම, ජනසතු කිරීම හෝ රාජ්‍ය මැදිහත්වීමට ලක් කිරීම. ඇලෙන්ඩේ පරිපාලනයේ පළමු වසර තුළ කාර්මික නිෂ්පාදනය තියුනු ලෙස වැඩි වූ අතර විරැකියාව පහත වැටුණි.<ref name="De Vylder" /> ඇලෙන්ඩේගේ වැඩසටහනට කම්කරුවන්ගේ අවශ්‍යතා ප්‍රවර්ධනය කිරීම,<ref name="De Vylder" /><ref>{{cite web |title=Allende wins the elections: first coup attempt |url=http://grace.evergreen.edu/~arunc/texts/chile/torre/Allende.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20080107150857/http://grace.evergreen.edu/~arunc/texts/chile/torre/Allende.html |archive-date=7 January 2008 |access-date=17 December 2009 |publisher=Grace.evergreen.edu}}</ref> අධිකරණ පද්ධතිය "සමාජවාදී නීත්‍යානුකූලභාවය" සමඟ ප්‍රතිස්ථාපනය කිරීම,<ref name="friedman368">{{cite book |last=Friedman |first=Norman |url=https://books.google.com/books?id=0CIXLdxhQMAC&pg=PA367 |title=The Fifty-Year War: Conflict and Strategy in the Cold War |date=1 March 2007 |publisher=Naval Institute Press |isbn=978-1-59114-287-4 |pages=367–368 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020229/https://books.google.com/books?id=0CIXLdxhQMAC&pg=PA367 |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> බැංකු ජනසතු කිරීම සහ අනෙක් අය බංකොලොත්භාවයට බල කිරීම,<ref name="friedman368" /> සහ MIR ලෙස හැඳින්වෙන "ජනප්‍රිය මිලීෂියා" ශක්තිමත් කිරීම ඇතුළත් විය.<ref name="friedman368" /> හිටපු ජනාධිපති ෆ්‍රෙයි යටතේ ආරම්භ කරන ලද පොපියුලර් යුනිටි වේදිකාව, ව්‍යවස්ථා සංශෝධනයක් ආකාරයෙන් චිලියේ ප්‍රධාන තඹ පතල් ජනසතු කිරීම සඳහා ද ඉල්ලා සිටියේය. මෙම පියවර කොංග්‍රසය විසින් ඒකමතිකව සම්මත කරන ලදී. එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස,<ref>{{cite book |last=Qureshi |first=Lubna Z. |url=https://books.google.com/books?id=alISgQdNY4kC&pg=PA86 |title=Nixon, Kissinger, and Allende: U.S. Involvement in the 1973 Coup in Chile |publisher=Lexington Books |year=2009 |isbn=978-0-7391-2655-4 |pages=86–97 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020042/https://books.google.com/books?id=alISgQdNY4kC&pg=PA86#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> රිචඩ් නික්සන් පරිපාලනය ඇලෙන්ඩේගේ රජය ඉක්මනින් අස්ථාවර කිරීම සඳහා චිලීයේ රහස් ක්‍රියාකාරීන් සංවිධානය කර ඇතුළත් කළේය.<ref>{{cite web |title=Report on CIA Chilean Task Force activities |url=http://www.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB8/ch01-01.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20100211203442/http://www.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB8/ch01-01.htm |archive-date=11 February 2010 |access-date=11 March 2010 |work=Chile and the United States: Declassified Documents relating to the Military Coup, 1970–1976 |publisher=The National Security Archive: Electronic Briefing Books (George Washington University)}}</ref> ඊට අමතරව, එක්සත් ජනපද මූල්‍ය පීඩනය චිලීට ජාත්‍යන්තර ආර්ථික ණය සීමා කළේය.<ref name="fas.org">{{cite web |title=Covert Action In Chile 1963–1973, Staff Report Of The Select Committee To Study Governmental Operations With Respect To Intelligence Activities |url=https://fas.org/irp/ops/policy/church-chile.htm |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20091003144646/http://www.fas.org/irp/ops/policy/church-chile.htm |archive-date=3 October 2009 |access-date=17 December 2009 |publisher=Federation of American Scientists}}</ref> ඇලෙන්ඩේගේ රාජ්‍ය වියදම්, ප්‍රධාන වශයෙන් මුදල් මුද්‍රණය කිරීම හරහා මූල්‍යකරණය කිරීම සහ වාණිජ බැංකු විසින් ලබා දුන් දුර්වල ණය ශ්‍රේණිගත කිරීම් මගින් ආර්ථික ගැටලු තවත් උග්‍ර විය.<ref>{{Cite news|url=http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,879153,00.html|title=Tightening the Belt|date=7 August 1972|magazine=[[Time (magazine)|Time]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20101022175928/http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,879153,00.html|archive-date=22 October 2010|url-status=dead}}</ref> ඒ සමඟම, විපක්ෂ මාධ්‍ය, දේශපාලනඥයින්, ව්‍යාපාරික සංසද සහ අනෙකුත් සංවිධාන දේශීය දේශපාලන හා ආර්ථික අස්ථාවර කිරීමේ ව්‍යාපාරයක් වේගවත් කිරීමට උපකාරී වූ අතර, ඉන් සමහරක් එක්සත් ජනපදයේ සහාය ලැබීය.<ref name="fas.org" /><ref>{{cite web |title=Equipo Nizkor – CIA Activities in Chile – September 18, 2000 |url=http://www.derechos.org/nizkor/chile/doc/hinchey.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20080513083911/http://www.derechos.org/nizkor/chile/doc/hinchey.html |archive-date=13 May 2008 |access-date=17 December 2009 |publisher=Derechos.org}}</ref> 1973 මුල් භාගය වන විට, උද්ධමනය පාලනයෙන් තොර විය. 1973 මැයි 26 වන දින, ඇලෙන්ඩේගේ රජයට විරුද්ධ වූ චිලීයේ ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණය, ඇලෙන්ඩේ ජාතියේ නීත්‍යානුකූලභාවය කඩාකප්පල් කිරීම ඒකමතිකව හෙළා දුටුවේය. චිලී ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව යටතේ නීති විරෝධී වුවද, අධිකරණය ඉක්මනින් බලය අල්ලා ගැනීමට පිනෝචේට සහාය දුන් අතර එය ශක්තිමත් කළේය.<ref name="friedman368" /><ref>{{cite web |title=Transition to Democracy in Latin America: The Role of the judiciary |url=http://www.law.yale.edu/documents/pdf/rightdegree_independence(5).pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130819213445/http://www.law.yale.edu/documents/pdf/rightdegree_independence%285%29.pdf |archive-date=19 August 2013 |publisher=Yale University}}</ref> ==== පිනොචේ යුගය (1973–1990) ==== [[File:Golpe_de_Estado_1973.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Golpe_de_Estado_1973.jpg|වම|thumb|1973 චිලී කුමන්ත්‍රණය අතරතුර ලා මොනේඩා ජනාධිපති මන්දිරයට බෝම්බ හෙලන ප්‍රහාරක ජෙට් යානා]] 1973 සැප්තැම්බර් 11 වන දින හමුදා කුමන්ත්‍රණයකින් ඇලෙන්ඩේ බලයෙන් පහ කරන ලද අතර, සන්නද්ධ හමුදා ජනාධිපති මන්දිරයට බෝම්බ හෙලීමේදී ඔහු සියදිවි නසා ගත් බව පෙනේ.<ref>{{Cite book |last=Soto |first=Óscar |title=El último día de Salvador Allende |publisher=Aguilar |year=1999 |isbn=978-956-239-084-2}}{{page needed|date=July 2013}}</ref><ref>{{Cite book |last=Ahumada |first=Eugeno |title=Chile: La memoria prohibida}}{{page needed|date=July 2013}}</ref> එක්සත් ජනපදය කුමන්ත්‍රණයට සම්බන්ධ වූ ප්‍රමාණය තවමත් විවාදයට භාජනය වී ඇත; ඇලෙන්ඩේ බලයෙන් පහ කිරීමෙන් පසුව, එක්සත් ජනපද රාජ්‍ය ලේකම් හෙන්රි කිසිංගර් එක්සත් ජනපද ජනාධිපති රිචඩ් නික්සන්ට පැවසුවේ එක්සත් ජනපදය කුමන්ත්‍රණයට වක්‍රව "උදව්" කළ බවයි.<ref>{{cite web |date=16 September 2013 |title=Kissinger and Chile: the Declassified Record |url=http://www2.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB437/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20130917045957/http://www2.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB437/ |archive-date=17 September 2013 |access-date=16 September 2013 |publisher=The National Security Archive}}</ref> ඉතිහාසඥ සෙබස්තියන් හර්ටාඩෝ තර්ක කරන්නේ එක්සත් ජනපද රජය කුමන්ත්‍රණය සම්බන්ධීකරණය හා ක්‍රියාත්මක කිරීම සඳහා ක්‍රියාකාරීව සම්බන්ධ වූ බවට සහාය දැක්වීමට කිසිදු ලේඛනමය සාක්ෂියක් නොමැති බවයි; කෙසේ වෙතත්, 1970 දී ඇලෙන්ඩේ තේරී පත්වීමේදී, කිසිංගර් ප්‍රකාශ කර තිබුණේ "තමන්ගේම ජනතාවගේ වගකීම් විරහිතභාවය නිසා රටක් කොමියුනිස්ට් වීම බලා සිටීමට අපට අවශ්‍ය ඇයි කියා මට නොපෙනේ" යනුවෙනි,<ref name="k745">{{cite web |last=Lewis |first=Anthony |date=1975-02-27 |title=The Kissinger Doctrine |url=https://www.nytimes.com/1975/02/27/archives/the-kissinger-doctrine.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220912084418/https://www.nytimes.com/1975/02/27/archives/the-kissinger-doctrine.html |archive-date=12 September 2022 |access-date=2024-05-08 |website=The New York Times}}</ref><ref name="Hurtado">{{cite web |author1=Juan Paulo Iglesias |date=25 August 2023 |title=Sebastián Hurtado, historiador: "Estados Unidos no tuvo participación directa en el Golpe, pero sí quería que Allende cayera" |url=https://www.latercera.com/la-tercera-sabado/noticia/sebastian-hurtado-historiador-estados-unidos-no-tuvo-participacion-directa-en-el-golpe-pero-si-queria-que-allende-cayera/3UXITS4IUNB3RPPB57ILMYDO64/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240912221446/https://www.latercera.com/la-tercera-sabado/noticia/sebastian-hurtado-historiador-estados-unidos-no-tuvo-participacion-directa-en-el-golpe-pero-si-queria-que-allende-cayera/3UXITS4IUNB3RPPB57ILMYDO64/ |archive-date=12 September 2024 |access-date=12 January 2025 |publisher=La Tercera |language=es}}</ref> නික්සන් ප්‍රකාශ කර තිබුණේ ඇලෙන්ඩේ රජය ඒකාබද්ධ නොකළ යුතු බවත් ඔහුගේ රජය අස්ථාවර කිරීමට තීරණාත්මකව ක්‍රියා කළ යුතු බවත්ය.<ref name="Hurtado" /><ref>{{cite journal|last1=Hurtado|first1=Sebastián|date=10 October 2016|title=Chile y Estados Unidos, 1964-1973. Una nueva mirada|journal=Nuevo Mundo Mundos Nuevos|language=es|doi=10.4000/nuevomundo.69698|doi-access=free}}</ref> ජෙනරාල් ඔගස්ටෝ පිනෝචෙට්ගේ නායකත්වයෙන් යුත් හමුදා ජුන්ටාවක් රට පාලනය කළේය. ඔහුගේ පාලනය පුළුල් මානව හිමිකම් උල්ලංඝනයන්ගෙන් සලකුණු විය. චිලී රාජ්‍යය වාමාංශිකයන් සහ ඔවුන්ගේ හිතවතුන් මර්දනය කිරීම සඳහා එක්සත් ජනපදයේ පිටුබලය ලත් මෙහෙයුමක් වන ඔපරේෂන් කොන්ඩෝර් ආරම්භ කර ක්‍රියාකාරීව සහභාගී විය.<ref>{{cite web |last1=Dinges |first1=John |title=Operation Condor |url=http://www.latinamericanstudies.org/chile/operation-condor.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20180722031734/http://www.latinamericanstudies.org/chile/operation-condor.htm |archive-date=22 July 2018 |access-date=6 July 2018 |website=latinamericanstudies.org |publisher=Columbia University}}</ref> 1973 ඔක්තෝම්බර් මාසයේදී, කැරවාන් ඔෆ් ඩෙත් විසින් අවම වශයෙන් පුද්ගලයින් 72 දෙනෙකු ඝාතනය කරන ලදී.<ref>{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/850932.stm|title=Flashback: Caravan of Death|date=25 July 2000|work=BBC|access-date=11 March 2008|archive-url=https://web.archive.org/web/20080226211503/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/850932.stm|archive-date=26 February 2008|url-status=live}}</ref> රෙටිග් වාර්තාව සහ වැලෙක් කොමිසමට අනුව, පිනොචෙට් පාලන සමයේ වසර 15 ක පාලන සමයේදී අවම වශයෙන් 2,115 ක් ඝාතනය කරන ලද අතර,<ref>{{cite web |author=Ministerio del Interior |date=3 August 1999 |title=Ministerio del Interior, Programa de Derechos Humanos – ddhh_rettig |url=http://www.ddhh.gov.cl/ddhh_rettig.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20091223174254/http://www.ddhh.gov.cl/ddhh_rettig.html |archive-date=23 December 2009 |access-date=17 December 2009 |publisher=Ddhh.gov.cl}}</ref> අවම වශයෙන් 27,265 ක්<ref name="sintesis">{{cite web |title=Sintesis Ok |url=http://www.comisionprisionpoliticaytortura.cl/filesapp/Sintesis.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20070727031254/http://www.comisionprisionpoliticaytortura.cl/filesapp/Sintesis.pdf |archive-date=27 July 2007 |access-date=17 December 2009}}</ref> වධ හිංසාවලට ලක් කරන ලදී (වයස අවුරුදු 12 ට අඩු ළමුන් 88 ක් ඇතුළුව);<ref name="sintesis" /> බොහෝ දෙනෙකු රඳවා තබා ගැනීම, වධහිංසා පැමිණවීම සහ ජාතික ක්‍රීඩාංගනයේදී මරණ දඬුවම නියම කරන ලදී. 2011 දී, චිලී රාජ්‍යය තවත් වින්දිතයින් 9,800 ක් හඳුනා ගත් අතර, දේශපාලන හේතූන් මත මරා දැමූ, වධහිංසා පමුණුවන ලද හෝ සිරගත කරන ලද මුළු සංඛ්‍යාව 40,018 දක්වා ගෙන ආවේය.<ref>Eva Vergara (18 August 2015). [https://www.huffingtonpost.com/2011/08/18/chile-recognizes-9800-more-pinochet-victims_n_930754.html Chile Recognizes 9,800 More Pinochet Victims] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20151231220056/http://www.huffingtonpost.com/2011/08/18/chile-recognizes-9800-more-pinochet-victims_n_930754.html|date=31 December 2015}}. ''The Associated Press'' via ''The Huffington Post.'' Retrieved 25 August 2015.</ref> වින්දිතයින් අතර ජාත්‍යන්තරව ප්‍රසිද්ධ කවියෙකු-ගායකයෙකු වන වික්ටර් ජාරා ද විය.[[File:Augusto_Pinochet_foto_oficial_coloreada.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Augusto_Pinochet_foto_oficial_coloreada.jpg|thumb|ඔගස්ටෝ පිනෝචෙට්]] 1980 සැප්තැම්බර් 11 වන දින මතභේදාත්මක ජනමත විචාරණයක් මගින් නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවක් අනුමත කරන ලද අතර, ජෙනරාල් පිනොචෙට් වසර අටක කාලයක් සඳහා ජනරජයේ ජනාධිපති බවට පත්විය. පිනෝචෙට් රටේ පාලනය ලබා ගැනීමෙන් පසු, කැපවූ චිලී විප්ලවවාදීන් සිය ගණනක් නිකරගුවාවේ සැන්ඩිනිස්ටා හමුදාවට, ආර්ජන්ටිනාවේ ගරිල්ලා හමුදාවන්ට හෝ කියුබාවේ, නැගෙනහිර යුරෝපයේ සහ උතුරු අප්‍රිකාවේ පුහුණු කඳවුරුවලට සම්බන්ධ වූහ.<ref>{{cite book |author1=Pamela Constable |author-link=Pamela Constable |url=https://archive.org/details/nationofenemiesc00cons |title=A Nation of Enemies: Chile Under Pinochet |author2=Arturo Valenzuela |author2-link=Arturo Valenzuela |publisher=W W Norton & Company Incorporated |year=1993 |isbn=978-0-393-30985-0 |page=150}}</ref> 1980 ගණන්වල අගභාගයේදී, 1982 ආර්ථික බිඳවැටීම<ref>{{cite book |last1=Klein |first1=Naomi |author-link=Naomi Klein |url=https://books.google.com/books?id=PwHUAq5LPOQC&pg=PA85 |title=The Shock Doctrine: The Rise of Disaster Capitalism |date=1 April 2010 |publisher=Henry Holt and Company (2007) |isbn=978-1-4299-1948-7 |page=85 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020106/https://books.google.com/books?id=PwHUAq5LPOQC&pg=PA85#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> සහ 1983-88 දී ඇති වූ මහජන සිවිල් ප්‍රතිරෝධය වැනි සිදුවීම්වල ප්‍රතිඵලයක් ලෙස, රජය ක්‍රමයෙන් එකලස් කිරීමේ, කතා කිරීමේ සහ සංගමයේ වැඩි නිදහසක් ලබා දුන්නේය. වෘත්තීය සමිති සහ දේශපාලන ක්‍රියාකාරකම් ඇතුළත් කිරීමට.<ref>{{cite book |last=Huneeus |first=Carlos |author-link=Carlos Huneeus |title=Civil Resistance and Power Politics:The Experience of Non-violent Action from Gandhi to the Present |date=3 September 2009 |publisher=Oxford University Press |isbn=978-0-19-161917-5 |editor1=Adam Roberts |pages=197–212 |chapter=Political Mass Mobilization against Authoritarian Rule: Pinochet's Chile, 1983–88 |access-date=14 July 2013 |editor2=Timothy Garton Ash |chapter-url=https://books.google.com/books?id=zD_S8Y2WbRsC&pg=PT168 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020252/https://books.google.com/books?id=zD_S8Y2WbRsC&pg=PT168#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> හර්නාන් බුචි මුදල් අමාත්‍යවරයා ලෙස කටයුතු කිරීමත් සමඟ රජය වෙළඳපොළ නැඹුරු ප්‍රතිසංස්කරණ දියත් කළේය. චිලී නිදහස් වෙළඳපොල ආර්ථිකයක් කරා ගමන් කළ අතර එමඟින් දේශීය හා විදේශීය පෞද්ගලික ආයෝජනවල වැඩිවීමක් දක්නට ලැබුණි, නමුත් තඹ කර්මාන්තය සහ අනෙකුත් වැදගත් ඛනිජ සම්පත් තරඟකාරිත්වයට විවෘත නොවීය. 1988 ඔක්තෝබර් 5 වන දින පැවති ජනමත විචාරණයකදී, පිනෝචෙට්ට ජනාධිපති ධුරයේ දෙවන වසර අටක ධුර කාලයක් (44% ට එරෙහිව 56%) අහිමි විය. 1989 දෙසැම්බර් 14 වන දින චිලී ජාතිකයන් නව ජනාධිපතිවරයෙකු සහ ද්වි මණ්ඩල සම්මේලනයක සාමාජිකයින්ගෙන් බහුතරයක් තෝරා පත් කර ගත්හ. Concertación නමින් හැඳින්වෙන දේශපාලන පක්ෂ 17 ක සන්ධානයක අපේක්ෂකයෙකු වූ ක්‍රිස්තියානි ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී පැට්‍රිෂියෝ අයිල්වින්, ඡන්දවලින් නිරපේක්ෂ බහුතර (55%) ලබා ගත්තේය.<ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/1989/12/16/world/man-in-the-news-patricio-aylwin-a-moderate-leads-chile.html|title=Man in the News: Patricio Aylwin; A Moderate Leads Chile|last=Christian|first=Shirley|date=16 December 1989|work=The New York Times|access-date=28 July 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180729012944/https://www.nytimes.com/1989/12/16/world/man-in-the-news-patricio-aylwin-a-moderate-leads-chile.html|archive-date=29 July 2018|url-status=live}}</ref> ජනාධිපති අයිල්වින් 1990 සිට 1994 දක්වා සේවය කළ අතර එය සංක්‍රාන්ති කාලයක් ලෙස සැලකේ. === 21 වන සියවස === [[File:Izamiento_de_la_Gran_Bandera_Nacional_-_Presidentes_de_Chile.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Izamiento_de_la_Gran_Bandera_Nacional_-_Presidentes_de_Chile.jpg|වම|thumb|චිලී රාජ්‍යයේ ද්විශත සංවත්සරය සමරමින්, එහි ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයට සංක්‍රමණය වීමෙන් පසු (1990–2022) චිලී රාජ්‍යයේ පළමු ජනාධිපතිවරුන් පස් දෙනා]] 1993 දෙසැම්බරයේදී, පෙර ජනාධිපති එඩ්වාඩෝ ෆ්‍රෙයි මොන්ටල්වාගේ පුත් ක්‍රිස්තියානි ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී එඩ්වාඩෝ ෆ්‍රෙයි රුයිස්-ටැග්ල්, බහුතර ඡන්ද සංඛ්‍යාවක් (58%) ලබා ගනිමින් කොන්සර්ටේෂන් සන්ධානය ජයග්‍රහණය කරා මෙහෙයවීය.<ref>{{cite encyclopedia |title=Chile elects new leader Late president's son wins big |encyclopedia=Encyclopedia.com |url=http://www.encyclopedia.com/doc/1P2-8257609.html |access-date=14 July 2013 |date=12 December 1993 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080526090105/http://www.encyclopedia.com/doc/1P2-8257609.html |archive-date=26 May 2008}}</ref> 2000 දී ෆ්‍රෙයි රුයිස්-ටැග්ල් වෙනුවට සමාජවාදී රිකාඩෝ ලාගෝස් පත් වූ අතර, චිලී සඳහා දක්ෂිණාංශික සන්ධානයේ ජෝකින් ලැවින්ට එරෙහිව පෙර නොවූ විරූ දෙවන වටයේ මැතිවරණයකින් ජනාධිපති ධුරය දිනා ගත්තාය.<ref>{{Cite news|url=http://archives.cnn.com/2000/WORLD/americas/01/17/chile.elex.01/|title=Moderate socialist Lagos wins Chilean presidential election|date=16 January 2000|work=CNN|archive-url=https://web.archive.org/web/20080506162601/http://archives.cnn.com/2000/WORLD/americas/01/17/chile.elex.01/|archive-date=6 May 2008|url-status=dead}}</ref> 2006 ජනවාරි මාසයේදී, චිලී ජාතිකයන් සමාජවාදී පක්ෂයේ ඔවුන්ගේ පළමු කාන්තා ජනාධිපති මිෂෙල් බැචලට් ජෙරියා තෝරා පත් කර ගත් අතර, ජාතික අලුත් කිරීමේ පක්ෂයේ සෙබස්තියන් පිනෙරා පරාජය කරමින්, කොන්සර්ටේෂන් පාලනය තවත් වසර හතරක් දීර්ඝ කළහ.<ref>{{cite web |date=12 January 2006 |title=Chile elects first woman president |url=https://www.nbcnews.com/id/wbna10819903 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20131109023348/http://www.nbcnews.com/id/10819903/ |archive-date=9 November 2013 |access-date=10 November 2019 |work=NBC News}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2006/03/11/AR2006031101381.html|title=Bachelet Sworn in As Chile's President|last=Reel|first=Monte|date=12 March 2006|newspaper=The Washington Post|access-date=22 August 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170701225835/http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2006/03/11/AR2006031101381.html|archive-date=1 July 2017|url-status=live}}</ref> 2010 ජනවාරි මාසයේදී, චිලී ජාතිකයන් වසර 20 කට පසු පළමු දක්ෂිණාංශික ජනාධිපති ලෙස සෙබස්තියන් පිනෙරා තේරී පත් වූ අතර, බැචලෙට්ගෙන් පසු වසර හතරක කාලයක් සඳහා කොන්සර්ටේෂන් හි හිටපු ජනාධිපති එඩ්වාඩෝ ෆ්‍රෙයි රුයිස්-ටැග්ල් පරාජය කළහ. ධුර කාලය සීමා වීම හේතුවෙන්, සෙබස්තියන් පිනේරා 2013 දී නැවත මැතිවරණයට ඉදිරිපත් නොවූ අතර, ඔහුගේ ධුර කාලය 2014 මාර්තු මාසයේදී අවසන් වූ අතර, එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස මිෂෙල් බැචලට් නැවත ධුරයට පත්විය.<ref>{{cite web |date=11 March 2014 |title=Michelle Bachelet sworn in as Chile's president |url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-26528923 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140312035407/http://www.bbc.com/news/world-latin-america-26528923 |archive-date=12 March 2014 |access-date=12 August 2021 |work=BBC News}}</ref> 2017 දෙසැම්බර් ජනාධිපතිවරණය ජයග්‍රහණය කිරීමෙන් පසු සෙබස්තියන් පිනේරා 2018 දී බැචලට්ගෙන් පසු නැවතත් චිලී ජනාධිපති ධුරයට පත්විය.<ref>{{cite web |date=18 December 2017 |title=Chile election: Conservative Piñera elected president |url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-42388019 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20171218103345/http://www.bbc.com/news/world-latin-america-42388019 |archive-date=18 December 2017 |access-date=12 August 2021 |work=BBC News}}</ref><ref>{{cite web |date=11 March 2018 |title=Pinera, a conservative billionaire, is sworn in as president of Chile |url=https://www.yahoo.com/news/pinera-conservative-billionaire-sworn-president-chile-183054108.html?guccounter=1&guce_referrer=aHR0cHM6Ly93d3cuZ29vZ2xlLmNvbS8&guce_referrer_sig=AQAAAC6_pBevRC0GpV00u6W8P1NWhHqxCXKFRdRMnzk5fsa |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210801211945/https://www.yahoo.com/news/pinera-conservative-billionaire-sworn-president-chile-183054108.html?guccounter=1&guce_referrer=aHR0cHM6Ly93d3cuZ29vZ2xlLmNvbS8&guce_referrer_sig=AQAAAC6_pBevRC0GpV00u6W8P1NWhHqxCXKFRdRMnzk5fsa |archive-date=1 August 2021 |access-date=12 August 2021 |work=Yahoo! News |agency=Agence France Presse}}</ref> On 27 February 2010, Chile was struck by an 8.8 {{M|w|link=y}} [[:en:2010_Chile_earthquake|earthquake]], the fifth largest ever recorded at the time. More than 500 people died (most from the ensuing [[:en:Tsunami|tsunami]]) and over a million people lost their homes. The earthquake was also followed by multiple aftershocks. Initial damage estimates were in the range of US$15–30 billion, around 10% to 15% of Chile's real gross domestic product. Chile achieved global recognition for the successful [[:en:2010_Copiapó_mining_accident|rescue of 33 trapped miners]] in 2010. On 5 August 2010, the access tunnel collapsed at the San José copper and gold mine in the [[:en:Atacama_Desert|Atacama Desert]] near [[:en:Copiapó|Copiapó]] in northern Chile, trapping 33 men {{convert|700|m|sp=us}} below ground. A rescue effort organized by the Chilean government located the miners 17 days later. All 33 men were brought to the surface two months later on 13 October 2010 over a period of almost 24 hours, an effort that was carried on live television around the world. 2010 පෙබරවාරි 27 වන දින, චිලී රාජ්‍යය මෙගාවොට් 8.8 ක භූමිකම්පාවකට ගොදුරු වූ අතර එය එවකට වාර්තා වූ පස්වන විශාලතම භූමිකම්පාවයි. 500 කට වැඩි පිරිසක් මිය ගියහ (ඉන් පසුව ඇති වූ සුනාමියෙන් වැඩි දෙනෙක්) සහ මිලියනයකට අධික පිරිසකට නිවාස අහිමි විය. භූමිකම්පාවෙන් පසුව බහුවිධ පසුකම්පන ද ඇති විය.<ref>{{cite web |title=US ready to help Chile: Obama |url=http://www.australia-times.com.au/world/article.php?id=501 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110427081917/http://www.australia-times.com.au/world/article.php?id=501 |archive-date=27 April 2011 |access-date=3 March 2010 |work=The Australia Times}}</ref> මූලික හානි ඇස්තමේන්තු ඇමරිකානු ඩොලර් බිලියන 15-30 අතර වූ අතර එය චිලියේ සැබෑ දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 10% සිට 15% දක්වා විය.<ref>[http://www.contractmagazine.com/contract/content_display/design/news/e3i128fcc3d3e64156a013dfae605b73a5b More Quakes Shake Chile's Infrastructure], Adam Figman, ''Contract'', 1 March 2010 {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141114030306/http://www.contractmagazine.com/contract/content_display/design/news/e3i128fcc3d3e64156a013dfae605b73a5b|date=14 November 2014}}</ref> 2010 දී සිරවී සිටි පතල් කම්කරුවන් 33 දෙනෙකු සාර්ථකව බේරා ගැනීම සඳහා චිලී රාජ්‍යය ගෝලීය පිළිගැනීමක් ලබා ගත්තේය. 2010 අගෝස්තු 5 වන දින, උතුරු චිලියේ කොපියාපෝ අසල ඇටකාමා කාන්තාරයේ සැන් ජෝස් තඹ සහ රන් පතලෙහි ප්‍රවේශ උමඟ කඩා වැටුණු අතර, මීටර් 700 (අඩි 2,300) ක් පොළොවට පහළින් මිනිසුන් 33 දෙනෙකු සිර විය. චිලී රජය විසින් සංවිධානය කරන ලද ගලවා ගැනීමේ උත්සාහයක් දින 17 කට පසුව පතල් කම්කරුවන් සොයා ගන්නා ලදී. මාස දෙකකට පසු 2010 ඔක්තෝබර් 13 වන දින පැය 24 කට ආසන්න කාලයක් තුළ සියලුම පිරිමින් 33 දෙනා මතුපිටට ගෙන එන ලද අතර, එම උත්සාහය ලොව පුරා සජීවී රූපවාහිනිය ඔස්සේ විකාශනය කරන ලදී.<ref name="usstatedep">{{cite web |date=16 December 2011 |title=Background Note: Chile |url=https://2009-2017.state.gov/r/pa/ei/bgn/1981.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170121153101/https://2009-2017.state.gov/r/pa/ei/bgn/1981.htm |archive-date=21 January 2017 |access-date=19 March 2012 |work=[[Bureau of Western Hemisphere Affairs]], [[United States Department of State]]}}</ref>[[File:Marcha_Mas_Grande_De_Chile_2019_Plaza_Baquedano_Drone.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Marcha_Mas_Grande_De_Chile_2019_Plaza_Baquedano_Drone.jpg|thumb|සන්තියාගෝ හි ප්ලාසා බැකෙඩානෝ දෙසට 2019–2022 චිලී විරෝධතාවල දර්ශනයක්]] From [[:en:2019–20_Chilean_protests|2019 to 2022]], Chile endured a series of nationwide protests in response to a rise in the [[:en:Santiago_Metro|Santiago Metro]]'s subway fare, the increased [[:en:Cost_of_living|cost of living]], [[:en:Privatization|privatization]], and [[:en:Economic_inequality|inequality]]. On 15 November, most of the political parties represented in the National Congress signed an agreement to call a [[:en:2020_Chilean_national_referendum|national referendum]] in April 2020 regarding the creation of a new Constitution, later postponed to October due to the [[:en:COVID-19_pandemic_in_Chile|COVID-19 pandemic]]. On 25 October 2020, Chileans voted 78.28 percent in favor of a new constitution, while 21.72 percent rejected the change; voter turnout was 51 percent. An [[:en:2021_Chilean_Constitutional_Convention_election|election]] for the members of the [[:en:Constitutional_Convention_(Chile)|Constitutional Convention]] was held in Chile between 15 and 16 May 2021; the results saw a complete rearrangement of the political system established since the end of [[:en:Military_dictatorship_of_Chile_(1973–1990)|Pinochet's dictatorship]] in 1990, with various independent and leftist candidates performing strongly relative to conventional center-right and center-left parties. 2019 සිට 2022 දක්වා, සන්තියාගෝ මෙට්‍රෝ හි උමං දුම්රිය ගාස්තු වැඩිවීම, ජීවන වියදම වැඩි වීම, පෞද්ගලීකරණය සහ අසමානතාවයට ප්‍රතිචාර වශයෙන් චිලී රටපුරා විරෝධතා මාලාවකට මුහුණ දුන්නේය.<ref>{{cite web |author=Naomi Larsson |date=26 October 2019 |title=Chile protests: More than one million bring Santiago to a halt |url=https://www.aljazeera.com/news/2019/10/chile-protests-million-bring-santiago-halt-191025223542333.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191026165551/https://www.aljazeera.com/news/2019/10/chile-protests-million-bring-santiago-halt-191025223542333.html |archive-date=26 October 2019 |access-date=19 November 2019 |website=Al Jazeera}}</ref> නොවැම්බර් 15 වන දින, ජාතික කොංග්‍රසයේ නියෝජනය කරන ලද බොහෝ දේශපාලන පක්ෂ නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවක් නිර්මාණය කිරීම සම්බන්ධයෙන් 2020 අප්‍රේල් මාසයේදී ජාතික ජනමත විචාරණයක් කැඳවීමේ ගිවිසුමකට අත්සන් තැබූ අතර පසුව COVID-19 වසංගතය හේතුවෙන් ඔක්තෝබර් දක්වා කල් දමන ලදී.<ref>{{cite news|url=https://www.aljazeera.com/news/2019/11/month-protests-chile-persist-gov-concessions-191118231609475.html|title=One month on: Protests in Chile persist despite gov't concessions|author=Sandra Cuffe|date=19 November 2019|work=Al Jazeera|access-date=19 November 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20200317120559/https://www.aljazeera.com/news/2019/11/month-protests-chile-persist-gov-concessions-191118231609475.html|archive-date=17 March 2020|url-status=live}}</ref> 2020 ඔක්තෝබර් 25 වන දින, චිලී ජාතිකයන් නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවකට පක්ෂව සියයට 78.28 ක් ඡන්දය දුන් අතර, සියයට 21.72 ක් වෙනස ප්‍රතික්ෂේප කළහ; ඡන්දදායකයින්ගේ ඡන්දය ප්‍රකාශ කිරීමේ ප්‍රතිශතය සියයට 51 කි. 2021 මැයි 15 සහ 16 අතර චිලියේ ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා සම්මුතියේ සාමාජිකයින් සඳහා මැතිවරණයක් පැවැත්විණි;<ref name="postpone">{{Cite web |date=6 April 2021 |title=Presidente Piñera promulga reforma que posterga elecciones al 15 y 16 de mayo |url=https://www.elmostrador.cl/noticias/pais/2021/04/06/presidente-pinera-promulga-reforma-que-posterga-elecciones-al-15-y-16-de-mayo/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210505183947/https://www.elmostrador.cl/noticias/pais/2021/04/06/presidente-pinera-promulga-reforma-que-posterga-elecciones-al-15-y-16-de-mayo/ |archive-date=5 May 2021 |access-date=7 April 2021 |website=El Mostrador |language=es}}</ref> ප්‍රතිඵලවලින් පෙනී ගියේ 1990 දී පිනෝචෙට්ගේ ආඥාදායකත්වය අවසන් වීමෙන් පසු ස්ථාපිත දේශපාලන ක්‍රමයේ සම්පූර්ණ ප්‍රතිසංවිධානයක් දක්නට ලැබුණු අතර, විවිධ ස්වාධීන සහ වාමාංශික අපේක්ෂකයින් සාම්ප්‍රදායික මධ්‍ය-දකුණු සහ මධ්‍ය-වාම පක්ෂවලට සාපේක්ෂව දැඩි ලෙස ක්‍රියා කළහ. 2021 දෙසැම්බර් 19 වන දින, වාමාංශික අපේක්ෂකයෙකු වන 35 හැවිරිදි හිටපු ශිෂ්‍ය විරෝධතා නායක ගේබ්‍රියෙල් බොරික්, චිලියේ ජනාධිපතිවරණය ජයග්‍රහණය කර රටේ ලාබාලතම නායකයා බවට පත්විය.<ref>{{cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-59715941|title=Leftist Gabriel Boric to become Chile's youngest ever president|date=20 December 2021|work=BBC News|access-date=21 December 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211220000309/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-59715941|archive-date=20 December 2021|url-status=live}}</ref> 2022 මාර්තු 11 වන දින, ඉවත්ව යන ජනාධිපති සෙබස්තියන් පිනේරාගෙන් පසු බොරික් ජනාධිපති ලෙස දිවුරුම් දුන්නේය.<ref>{{cite news|url=https://www.theguardian.com/world/2022/mar/11/gabriel-boric-chile-president-new-era|title=Gabriel Boric, 36, sworn in as president to herald new era for Chile|date=11 March 2022|work=The Guardian|access-date=15 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220312233147/https://www.theguardian.com/world/2022/mar/11/gabriel-boric-chile-president-new-era|archive-date=12 March 2022|language=en|url-status=live}}</ref> බොරික්ගේ කැබිනට් මණ්ඩලයේ බහුතරය - 24 න් 14 ක් - කාන්තාවන් වන අතර එය බටහිර අර්ධගෝලයේ පළමු අවස්ථාවයි.<ref>{{cite news|url=https://www.theguardian.com/world/2022/jan/21/chile-gabriel-boric-cabinet-majority-women|title=Chile's president-elect names progressive, majority-women cabinet|date=21 January 2022|work=The Guardian|access-date=15 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220125135734/https://www.theguardian.com/world/2022/jan/21/chile-gabriel-boric-cabinet-majority-women|archive-date=25 January 2022|language=en|url-status=live}}</ref> 2022 සැප්තැම්බර් 4 වන දින, වාමාංශික ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා සම්මුතිය විසින් ඉදිරිපත් කරන ලද ව්‍යවස්ථාමය ජනමත විචාරණයේදී ඡන්දදායකයින් නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා යෝජනාව ප්‍රතික්ෂේප කළහ.<ref>{{cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-62792025|title=Chile constitution: Voters overwhelmingly reject radical change|date=5 September 2022|work=BBC News|access-date=14 September 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220905063525/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-62792025|archive-date=5 September 2022|url-status=live}}</ref> 2023 දෙසැම්බර් 17 වන දින, කොන්සර්වේටිව් ප්‍රමුඛ ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා සභාව විසින් ලියන ලද නව ව්‍යවස්ථාමය ජනමත විචාරණයකදී ඡන්දදායකයින් දෙවන නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා යෝජනාව ප්‍රතික්ෂේප කළහ.<ref name="reuters.com">{{cite web |last1=Villegas |first1=A. |date=18 December 2023 |title=Chileans reject conservative constitution to replace dictatorship-era text |url=https://www.reuters.com/world/americas/chileans-head-polls-again-replace-dictatorship-era-constitution-2023-12-17/ |access-date=18 December 2023 |website=Reuters}}</ref><ref name=":2">{{Cite web |date=17 December 2023 |title=Chilean voters reject conservative constitution, after defeating leftist charter last year |url=https://apnews.com/article/chile-new-constitution-referendum-f7be231ff564856f6a5e1b0c0ac12c57 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20231218053713/https://apnews.com/article/chile-new-constitution-referendum-f7be231ff564856f6a5e1b0c0ac12c57 |archive-date=18 December 2023 |access-date=18 December 2023 |website=AP News |language=en}}</ref><ref name=":3">{{Cite web |title=Chile rejects second attempt to renew constitution |url=https://www.dw.com/en/chile-rejects-second-attempt-to-renew-constitution/a-67749225 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20231218193156/https://www.dw.com/en/chile-rejects-second-attempt-to-renew-constitution/a-67749225 |archive-date=18 December 2023 |access-date=19 December 2023 |website=dw.com |language=en}}</ref> == යොමු කිරීම් == l9pncug80mnbk2tkfoy609vaa11ilbl 750243 750242 2025-06-23T05:12:55Z BuddhikaW88 37808 /* 21 වන සියවස */ 750243 wikitext text/x-wiki === මුල් ඉතිහාසය === [[File:Momia_cultura_chinchorro_año_3000_AC.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Momia_cultura_chinchorro_a%C3%B1o_3000_AC.jpg|වම|thumb|පැරණිතම චින්චොරෝ මමී, ක්‍රි.පූ. 5050 පමණ සිට පැවත එන්නකි.]] ගල් මෙවලම් සාක්ෂිවලින් පෙනී යන්නේ මිනිසුන් වසර 18,500 කට පෙර මොන්ටේ වර්ඩ් නිම්න ප්‍රදේශයට වරින් වර පැමිණි බවයි. වසර 10,000 කට පමණ පෙර, සංක්‍රමණික ආදිවාසී ජනයා වර්තමාන චිලීයේ සාරවත් නිම්න සහ වෙරළබඩ ප්‍රදේශවල පදිංචි වූහ. ඉතා මුල් කාලීන මානව වාසස්ථානවලින් ජනාවාස වූ ස්ථාන අතර මොන්ටේ වර්ඩ්, කියුවා ඩෙල් මිලෝඩන් සහ පාලි-අයික් ආවාටයේ ලාවා නළය ඇතුළත් වේ.<ref name=":0">{{cite web |author=Bower, Bruce |date=26 December 2015 |title=People roamed tip of South America 18,500 years ago |url=https://www.sciencenews.org/article/people-roamed-tip-south-america-18500-years-ago |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200510101040/https://www.sciencenews.org/article/people-roamed-tip-south-america-18500-years-ago |archive-date=10 May 2020 |access-date=26 December 2015 |work=Science News |pages=10}}</ref> ඉන්කාවරු කෙටියෙන් ඔවුන්ගේ අධිරාජ්‍යය දැන් උතුරු චිලී ලෙස ව්‍යාප්ත කළ නමුත්, මාපුචේ (හෝ ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයන් විසින් ඔවුන් හැඳින්වූ පරිදි අරවුකානියානුවන්) රාජ්‍ය සංවිධානයක් නොමැතිකම නොතකා ඉන්කා අධිරාජ්‍යය ඔවුන් යටත් කර ගැනීමට ගත් බොහෝ උත්සාහයන්ට සාර්ථකව ප්‍රතිරෝධය දැක්වූහ.<ref>{{cite book |url=https://books.google.com/books?id=Nf8SnJ_ZJbkC&pg=PA27 |title=Insight Guides: Chile |publisher=Langenscheidt Publishing Group |year=2002 |isbn=978-981-234-890-6 |page=27 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240221111313/https://books.google.com/books?id=Nf8SnJ_ZJbkC&pg=PA27#v=onepage&q&f=false |archive-date=21 February 2024 |url-status=live}}</ref> ඔවුන් සාපා ඉන්කා ටුපාක් යුපන්කි සහ ඔහුගේ හමුදාවට එරෙහිව සටන් කළහ. මවුලේ සටන ලෙස හැඳින්වෙන ලේ වැකි දින තුනක ගැටුමේ ප්‍රතිඵලය වූයේ චිලී ප්‍රදේශ අත්පත් කර ගැනීම මවුලේ ගඟේදී අවසන් වීමයි.<ref name="countrystudies">{{cite web |date=31 March 1994 |title=Development and Breakdown of Democracy, 1830–1973 |url=http://countrystudies.us/chile/85.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110709014719/http://countrystudies.us/chile/85.htm |archive-date=9 July 2011 |access-date=21 April 2009 |work=Country Studies |publisher=Library of Congress}}</ref> === ස්පාඤ්ඤ යටත් විජිතකරණය === [[File:Captaincy_General_of_Chile,_1775.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Captaincy_General_of_Chile,_1775.svg|thumb|චිලී ඉතිහාස ලේඛනයට අනුව 1775 දී චිලී රාජධානිය. ඊළඟ වසරේදී රියෝ ඩි ලා ප්ලාටා හි උප රාජකීයත්වය නිර්මාණය කරන ලද අතර මෙන්ඩෝසා සහ සැන් ජුවාන් නගරවල භූමි ප්‍රදේශ චිලියේ සිට නව ආයතනයට මාරු කරන ලදී.<ref>{{cite book |author1=Eyzaguirre, Jaime |title=Breve historia de las fronteras de Chile |date=1967 |publisher=Editorial Universitaria}}</ref><ref>{{cite book |last1=Lagos Carmona |first1=Guillermo |title=Los Títulos Históricos: Historia de Las Fronteras de Chile |date=1985 |publisher=Andrés Bello |quote=(p. 197) We note that the Loa river is at 22 degrees and that Baleato, in 1793, indicated 21.5 degrees for the beginning of the Kingdom of Chile, with the Loa at its mouth in the Pacific. (...) (p. 540) According to the Map of Cano y Olmedilla, the limit of the Kingdom of Chile "(...) through the desert of Atacama (...) From here it turns to the S., S.E., S.E., and S., keeping in general this last course until near the 29° parallel, from where it takes a S.E. direction. SE. and S., generally keeping this last course until the vicinity of the 29° parallel, from where it takes a S.E. direction, skirting to the east the 'Province of Cuyo' which, of course, appears to be included in the territory of the Kingdom of Chile. In the latitude of 32°30' the line turns to the S.W. until reaching the Quinto river, which, as the legend says 'communicates by channels with the Saladillo in time of floods'. It follows the river down to the meridian 316°, counting to the E. of Tenerife, where it turns a stretch until it reaches the Hueuque-Leuvu river (or Barrancas river) at 371/2° latitude. From here it runs along the river for a stretch to the S.E., and then turns to the E. and falls into the Atlantic Sea in the vicinity of parallel 37° between Cape Lobos and Cape Corrientes", "a little north of the current Mar del Plata". (...) (p. 543) In this document it is seen that those of the province of Cuyo end to the south at the source of the Diamante River, and that from that point to the east, the dividing line goes to the point where the Quinto River crosses the road that goes from Santiago to Buenos Aires.}}</ref><ref>{{cite book |last1=Amunátegui |first1=Miguel Luis |url=https://libros.uchile.cl/files/presses/1/monographs/128/submission/proof/36/ |title=Títulos de la República de Chile a la soberanía i dominio de la Estremidad |date=1985 |access-date=14 November 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20221112070737/https://libros.uchile.cl/files/presses/1/monographs/128/submission/proof/36/ |archive-date=12 November 2022 |url-status=live}}</ref><ref>{{cite book |last1=Morla Vicuña |first1=Carlos |title=Estudio histórico sobre el descubrimiento y conquista de la Patagonia y de la Tierra del Fuego |date=1903 |publisher=F. A. Brockhaus |location=Leipzig}}</ref>]] 1520 දී, ලොව වටා ගමන් කිරීමට උත්සාහ කරන අතරතුර, ෆර්ඩිනන්ඩ් මැගෙලන් දැන් ඔහුගේ නමින් නම් කර ඇති දකුණු මාර්ගය (මැගෙලන් සමුද්‍ර සන්ධිය) සොයා ගත් අතර එමඟින් දැන් චිලී ලෙස හඳුන්වන ප්‍රදේශයට පා තැබූ පළමු යුරෝපීයයා බවට පත්විය. චිලී වෙත ළඟා වූ ඊළඟ යුරෝපීයයන් වූයේ 1535 දී පේරු සිට රත්තරන් සොයමින් පැමිණි ඩියාගෝ ද අල්මාග්‍රෝ සහ ඔහුගේ ස්පාඤ්ඤ ආක්‍රමණික කණ්ඩායමයි. ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයින්ට ප්‍රධාන වශයෙන් කප්පාදු කෘෂිකර්මාන්තය සහ දඩයම් කිරීම තුළින් තමන්ට සහාය වූ විවිධ සංස්කෘතීන් හමු විය.<ref name="countrystudies" /> චිලී යටත් කර ගැනීම 1540 දී ඉතා උනන්දුවෙන් ආරම්භ වූ අතර එය 1541 පෙබරවාරි 12 වන දින සන්තියාගෝ නගරය ආරම්භ කළ ෆ්‍රැන්සිස්කෝ පිසාරෝගේ ලුතිනන්වරයෙකු වූ පෙඩ්‍රෝ ද වැල්ඩිවියා විසින් සිදු කරන ලදී. ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයින්ට ඔවුන් සොයන පුළුල් රන් හා රිදී සොයා ගැනීමට නොහැකි වුවද, ඔවුන් චිලී මධ්‍යම නිම්නයේ කෘෂිකාර්මික විභවය හඳුනා ගත් අතර, චිලී ස්පාඤ්ඤ අධිරාජ්‍යයේ කොටසක් බවට පත්විය.<ref name="countrystudies" /> යටත් කර ගැනීම ක්‍රමයෙන් සිදු වූ අතර යුරෝපීයයන් නැවත නැවතත් පසුබෑමකට ලක් විය. 1553 දී ආරම්භ වූ දැවැන්ත මාපුචේ කැරැල්ලක ප්‍රතිඵලයක් ලෙස වැල්ඩිවියා මරණයට පත් වූ අතර යටත් විජිතයේ ප්‍රධාන ජනාවාස බොහොමයක් විනාශ විය. පසුව ඇති වූ ප්‍රධාන කැරලි 1598 සහ 1655 දී සිදු විය. මාපුචේ සහ අනෙකුත් ස්වදේශික කණ්ඩායම් කැරලි ගැසූ සෑම අවස්ථාවකම, ජනපදයේ දකුණු මායිම උතුරු දෙසට තල්ලු කරන ලදී. 1683 දී ස්පාඤ්ඤ කිරීටය විසින් වහල්භාවය අහෝසි කිරීම සිදු කරන ලද්දේ මාපුචේ වහල්භාවයට පත් කිරීම ඔවුන් යටත් කර ගැනීමට බිය ගැන්වීමට වඩා ප්‍රතිරෝධය තීව්‍ර කළ බව පිළිගැනීමෙනි. රාජකීය තහනම් කිරීම් තිබියදීත්, අඛණ්ඩ යටත්විජිතවාදී මැදිහත්වීම් හේතුවෙන් සබඳතා පළුදු විය.<ref>{{Cite web |last=Caivano |first=Tommaso |date=1 April 1882 |title=Storia della guerra d'America fra Chilì, il Perù e la Bolivia |url=http://archive.org/details/storiadellaguer00caivgoog |publisher=Ermanno Loescher |language=it |via=Internet Archive |place=Torino}}</ref> උතුරට කාන්තාරයෙන්, දකුණට මාපුචේ විසින්, නැගෙනහිරින් ඇන්ඩීස් කඳුවැටියෙන් සහ බටහිරින් සාගරයෙන් වෙන් කරන ලද චිලී, ස්පාඤ්ඤ ඇමරිකාවේ වඩාත්ම මධ්‍යගත, සමජාතීය භූමි ප්‍රදේශයක් බවට පත්විය. එක්තරා ආකාරයක මායිම් බලකොටුවක් ලෙස සේවය කරමින්, මාපුචේ සහ ස්පාඤ්ඤයේ යුරෝපීය සතුරන්, විශේෂයෙන් ඉංග්‍රීසි සහ ලන්දේසීන් යන දෙපිරිසගේම ආක්‍රමණ වැළැක්වීමේ මෙහෙවර යටත් විජිතයට පැවරුණි. සර් ෆ්‍රැන්සිස් ඩ්‍රේක් 1578 දී යටත් විජිතයේ ප්‍රධාන වරාය වූ වල්පරයිසෝ වෙත කළ වැටලීමෙන් පෙන්නුම් කළ පරිදි, මාපුචේට අමතරව බුකනියර්වරුන් සහ මුහුදු කොල්ලකරුවන් ද යටත් විජිතයට තර්ජනය කළහ. චිලී රාජ්‍යය ඇමරිකාවේ විශාලතම ස්ථාවර හමුදාවන්ගෙන් එකකට සත්කාරකත්වය සැපයූ අතර, එය ස්පාඤ්ඤ දේපළවලින් වඩාත්ම මිලිටරිකරණය වූ එකක් බවට පත් කළ අතර, පේරු උපරාජයාගේ භාණ්ඩාගාරයට ද මුදල් වැය කළේය.<ref name="hudson">{{cite web |year=1995 |editor-last=Hudson |editor-first=Rex A. |title=Chile: A Country Study |url=http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/cltoc.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20150625213643/http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/cltoc.html |archive-date=25 June 2015 |access-date=27 February 2005 |work=GPO for the Library of Congress}}</ref> [[File:Fundacion_de_Santiago.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Fundacion_de_Santiago.jpg|වම|thumb|පේද්‍රෝ ලීරා විසින් 1888 දී හුලේන් හිල් හි පේද්‍රෝ ද වැල්ඩිවියා විසින් සන්තියාගෝ පිහිටුවීමේ සිතුවම]] පළමු සාමාන්‍ය සංගණනය 1777 සහ 1778 අතර කාලය තුළ අගස්ටින් ද ජෞරෙගුයිගේ රජය විසින් පවත්වන ලදී; එයින් පෙන්නුම් කළේ ජනගහනය 259,646 කින් සමන්විත වූ බවයි: යුරෝපීය සම්භවයක් ඇති 73.5% ක්, මෙස්ටිසෝවරුන් 7.9% ක්, ආදිවාසී ජනතාව 8.6% ක් සහ කළු ජාතිකයින් 9.8% ක්. චිලෝ පළාතේ ආණ්ඩුකාර ෆ්‍රැන්සිස්කෝ හර්ටාඩෝ 1784 දී සංගණනයක් සිදු කළ අතර ජනගහනය 26,703 ක් වන අතර, ඔවුන්ගෙන් 64.4% ක් සුදු ජාතිකයින් සහ 33.5% ක් ස්වදේශිකයන් බවයි. 1812 දී කොන්සෙප්සියොන් රදගුරු පදවිය විසින් මවුලේ ගඟට දකුණින් පිහිටි ප්‍රදේශවල සංගණනයක් සිදු කරන ලද නමුත්, ආදිවාසී ජනගහනය හෝ චිලෝ පළාතේ වැසියන් ඇතුළත් කර නොතිබුණි. ජනගහනය 210,567 ක් ලෙස ඇස්තමේන්තු කර ඇති අතර, ඔවුන්ගෙන් 86.1% ක් ස්පාඤ්ඤ හෝ යුරෝපීය සම්භවයක් ඇති අය වූ අතර, ඔවුන්ගෙන් 10% ක් ආදිවාසී වූ අතර 3.7% ක් මෙස්ටිසෝ, කළු සහ මුලටෝස් විය.<ref>{{Cite book |last=Silva Castro |first=Raúl |url=https://www.memoriachilena.gob.cl/602/w3-article-8952.html |title=Censo de 1813 |date=1953 |publisher=Imprenta Chile |place=Santiago |page=370 |access-date=18 August 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240818150256/https://www.memoriachilena.gob.cl/602/w3-article-8952.html |archive-date=18 August 2024 |url-status=live |via=Biblioteca Nacional de Chile}}</ref> බැටන් සහ ලෝර්කා-ජානා විසින් කරන ලද 2021 අධ්‍යයනයකින් පෙන්නුම් කරන්නේ උතුරු යුරෝපීය සංක්‍රමණිකයන්ගෙන් සාපේක්ෂව ඉහළ කොටසක් ඇති ප්‍රදේශ සංඛ්‍යාත්මකව වේගයෙන් වර්ධනය වූ බවයි, සමස්ත සංක්‍රමණික සංඛ්‍යාව කුඩා වුවද. මෙම බලපෑම බාහිර සාධක සමඟ සම්බන්ධ විය හැකිය: අවට ජනගහනය කුඩා යුරෝපීය නොවන සංක්‍රමණික කණ්ඩායමට සමාන හැසිරීමක් අනුගමනය කළ අතර නව පාසල් නිර්මාණය විය. උත්ප්‍රාසාත්මක ලෙස, සංක්‍රමණිකයන් විසින් කරන ලද අධ්‍යාපනික ආයෝජනයෙන් ධනාත්මක බලපෑම් ඇති වන්නට ඇත, ඒ සමඟම සංඛ්‍යාත්මකභාවය මෙම කලාපවල වැඩි අසමානතාවයෙන් අඩු වී තිබිය හැකිය. කෙසේ වෙතත්, සංක්‍රමණවල ධනාත්මක බලපෑම් පැහැදිලිවම ප්‍රබල විය.<ref>{{Cite journal|last1=Baten|first1=Joerg|last2=Llorca-Jaña|first2=Manuel|date=2021|title=Inequality, Low-Intensity Immigration and Human Capital Formation in the Regions of Chile, 1820–1939|url=https://www.cesifo.org/DocDL/cesifo1_wp8177.pdf|url-status=live|journal=Economics and Human Biology|volume=43|page=101030|doi=10.1016/j.ehb.2021.101030|issn=1570-677X|pmid=34171763|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://www.cesifo.org/DocDL/cesifo1_wp8177.pdf|archive-date=9 October 2022|s2cid=219382958}}</ref> === නිදහස සහ ජාතිය ගොඩනැගීම === [[File:Ejercito_Libertador_cruce_de_Cordillera_de_los_andes.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Ejercito_Libertador_cruce_de_Cordillera_de_los_andes.jpg|thumb|ඇන්ඩීස් තරණය කරන අතරතුර ජෙනරාල්වරුන් වන ජෝස් ද සැන් මාටින් (වමේ) සහ බර්නාඩෝ ඕ'හිගින්ස් (දකුණේ)]] 1808 දී, නැපෝලියන් ඔහුගේ සහෝදර ජෝසප් ස්පාඤ්ඤ රජු ලෙස සිංහාසනාරූඪ කිරීමත් සමඟ චිලී ස්පාඤ්ඤයෙන් නිදහස ලබා ගැනීම සඳහා වූ උත්සාහය වේගවත් විය. බලයෙන් පහ කරන ලද රජුගේ උරුමක්කාරයා වන ෆර්ඩිනන්ඩ් නමින් ජාතික ජුන්ටාවක් 1810 සැප්තැම්බර් 18 වන දින පිහිටුවන ලදී. චිලී රජයේ ජුන්ටාව ස්පාඤ්ඤ රාජාණ්ඩුව තුළ චිලී සඳහා ස්වාධීන රජයක් ප්‍රකාශයට පත් කළේය (මෙම දිනය සිහිපත් කිරීම සඳහා, චිලී සෑම වසරකම සැප්තැම්බර් 18 වන දින එහි ජාතික දිනය සමරයි). මෙම සිදුවීම් වලින් පසුව, හොසේ මිගෙල් කැරේරා (වඩාත් ප්‍රසිද්ධ දේශප්‍රේමීන්ගෙන් කෙනෙකු) සහ ඔහුගේ සහෝදරයන් දෙදෙනා වන ජුවාන් ජෝස් සහ ලුයිස් කැරේරාගේ අණ යටතේ පූර්ණ නිදහස සඳහා වූ ව්‍යාපාරයක් ඉක්මනින්ම පුළුල් අනුගාමිකයින් පිරිසක් ලබා ගත්තේය. රෙකොන්ක්විස්ටා ලෙස හැඳින්වෙන කාලය තුළ අත්තනෝමතික පාලනය නැවත පැනවීමට ස්පාඤ්ඤ උත්සාහයන් දිගු අරගලයකට තුඩු දුන් අතර, කැරේරාගේ නායකත්වයට අභියෝග කළ බර්නාඩෝ ඕ'හිගින්ස්ගේ අභ්‍යන්තර ගැටුම් ද ඊට හේතු විය. 1817 දක්වා කඩින් කඩ යුද්ධ පැවතුනි. ආර්ජන්ටිනාවේ කැරේරා සිරගතව සිටියදී, ඕ'හිගින්ස් සහ කැරේරා විරෝධී කණ්ඩායම, ආර්ජන්ටිනාවේ නිදහස් යුද්ධයේ වීරයා වූ ජෝස් ද සැන් මාටින්, ඇන්ඩීස් හරහා චිලී වෙත හමුදාවක් මෙහෙයවූ අතර රාජකීයයන් පරාජය කළේය. කෙසේ වෙතත්, 1818 පෙබරවාරි 12 වන දින චිලී ස්වාධීන ජනරජයක් ලෙස ප්‍රකාශයට පත් කරන ලදී. කෙසේ වෙතත්, දේශපාලන කැරැල්ල සුළු සමාජ වෙනසක් ගෙන ආ අතර, 19 වන සියවසේ චිලී සමාජය පවුල් දේශපාලනය සහ රෝමානු කතෝලික පල්ලිය විසින් බෙහෙවින් බලපා ඇති ස්ථරීකෘත යටත් විජිත සමාජ ව්‍යුහයේ සාරය ආරක්ෂා කළේය. අවසානයේ ශක්තිමත් ජනාධිපති ධුරයක් මතු වූ නමුත් ධනවත් ඉඩම් හිමියන් බලවත්ව සිටියහ.<ref name="countrystudies" /> බර්නාඩෝ ඕ'හිගින්ස් වරක් පිලිපීනය ස්පාඤ්ඤයෙන් මුදාගෙන දූපත් ඇතුළත් කිරීමෙන් චිලී රාජ්‍යය පුළුල් කිරීමට සැලසුම් කළේය. මේ සම්බන්ධයෙන් ඔහු 1821 නොවැම්බර් 12 දිනැති ලිපියකින් ස්කොට්ලන්ත නාවික නිලධාරියෙකු වන ලෝඩ් තෝමස් කොක්රේන් වෙත ගුවායාකිල්, ගැලපගෝස් දූපත් සහ පිලිපීනය යටත් කර ගැනීමේ ඔහුගේ සැලැස්ම ප්‍රකාශ කළේය. සූදානම් කිරීම් තිබුණත්, ඕ'හිගින්ස් පිටුවහල් කළ නිසා සැලැස්ම ක්‍රියාත්මක වූයේ නැත.<ref>[https://books.google.com/books?id=Jg5cEAAAQBAJ Intercolonial Intimacies: Relinking Latin/o America to the Philippines. 1898-1964 By Paula C. Park] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20221101151055/https://books.google.com.ph/books?id=Jg5cEAAAQBAJ|date=1 November 2022}} (INTRODUCTION: Residual Intercolonial Intimacies across the "Hispanic" Pacific)</ref> [[File:Combate_Naval_Iquique-Thomas_Somerscales.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Combate_Naval_Iquique-Thomas_Somerscales.jpg|thumb|1879 මැයි 21 වන දින ඉක්වික් සටන. පැසිෆික් යුද්ධයේදී චිලී ලැබූ ජයග්‍රහණය නව භූමි ප්‍රදේශ දක්වා ව්‍යාප්ත වීමට ඉඩ සැලසීය.]] චිලී සෙමෙන් තම බලපෑම පුළුල් කිරීමට සහ එහි දේශසීමා ස්ථාපිත කිරීමට පටන් ගත්තේය. ටැන්ටාකෝ ගිවිසුම මගින්, චිලෝ දූපත් සමූහය 1826 දී සංස්ථාගත කරන ලදී. චානාර්සිලෝ හි රිදී ලෝපස් සොයා ගැනීම සහ පේරු සමඟ පැසිෆික් සාගරයේ සමුද්‍රීය ආධිපත්‍යය පිළිබඳ ගැටුමකට තුඩු දුන් වැල්පරයිසෝ වරායේ වර්ධනය වන වෙළඳාම හේතුවෙන් ආර්ථිකය දියුණු වීමට පටන් ගත්තේය. ඒ සමඟම, දකුණු චිලියේ ස්වෛරීභාවය ශක්තිමත් කිරීමට උත්සාහ කරන ලද අතර, 1848 දී අරවුකානියාවට විනිවිද යාම තීව්‍ර කර ලන්කිහු ජර්මානු සංක්‍රමණිකයන් සමඟ යටත් විජිතයක් බවට පත් කරන ලදී. ජෝන් විලියම්ස් විල්සන්ගේ අණ යටතේ ෂූනර් ඇන්කුඩ් විසින් ෆෝට් බුල්ස් ආරම්භ කිරීමත් සමඟ, 1843 දී මැගලන්ස් කලාපය රට විසින් පාලනය කිරීමට පටන් ගත් අතර, එවකට බොලිවියාව සමඟ ආරවුලක් ඇති ඇන්ටොෆගස්ටා කලාපය මිනිසුන්ගෙන් පිරී යාමට පටන් ගත්තේය. 1829–1830 චිලී සිවිල් යුද්ධයෙන් පසුව, ජෝකින් ප්‍රීටෝ පරිපාලනය යටතේ කොන්සර්වේටිව්වරුන් ජයග්‍රහණය කළ 1833 චිලී ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව ලියා ක්‍රියාත්මක කරන ලද්දේ ත්‍රිත්ව අමාත්‍ය ඩියාගෝ පෝටේල්ස්ගේ ඉහළ බලපෑමෙනි. 1850 ගණන්වල චිලීහි තවත් සිවිල් යුද්ධ දෙකක් සිදු විය, එකක් 1851 දී සහ අනෙක 1859 දී. [[File:Territorial_losses_of_the_Republic_of_Chile_de_jure.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Territorial_losses_of_the_Republic_of_Chile_de_jure.svg|thumb|468x468පික්|චිලී ඉතිහාස ලේඛනයට අනුව චිලී ජනරජයේ භෞමික පාඩු (නීතිය අනුව)<ref name="Eyzaguirre">{{cite book |author1=Eyzaguirre, Jaime |title=Breve historia de las fronteras de Chile |date=1967 |publisher=Editorial Universitaria |language=es}}</ref>]]19 වන සියවසේ අගභාගයේදී, සන්තියාගෝහි රජය අරවුකානියා අත්පත් කර ගැනීමෙන් දකුණේ සිය ස්ථානය තහවුරු කර ගත්තේය. 1881 දී චිලී සහ ආර්ජන්ටිනාව අතර මායිම් ගිවිසුම මගින් මැගෙලන් සමුද්‍ර සන්ධිය පිළිබඳ චිලී ස්වෛරීභාවය තහවුරු කරන ලද අතර, 1842 දී ආරම්භ වූ ආරවුලකින් පසු නැගෙනහිර පැටගෝනියාවේ ඉතිරි කොටසෙහි තම හිමිකම් අත්හැරීමට ද රට පෙළඹුණි.<ref name="PatagoniaAustral">{{cite book |author=Mateo Martinic Beros |url=https://www.memoriachilena.gob.cl/602/w3-article-10386.html |title=Presencia de Chile en la Patagonia austral 1843 – 1879 |date=1971 |publisher=Editorial Andrés Bello |language=es |access-date=December 8, 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230331010856/https://www.memoriachilena.gob.cl/602/w3-article-10386.html |archive-date=31 March 2023 |url-status=live}}</ref> පේරු සහ බොලිවියාව සමඟ පැවති පැසිෆික් යුද්ධයේ (1879–83) ප්‍රතිඵලයක් ලෙස, චිලී රාජ්‍යය තම භූමි ප්‍රදේශය උතුරු දෙසට තුනෙන් එකකින් පමණ පුළුල් කළ අතර, බොලිවියාවේ පැසිෆික් කලාපයට ප්‍රවේශය ඉවත් කළ අතර, වටිනා නයිට්‍රේට් නිධි අත්පත් කර ගත් අතර, එය සූරාකෑම ජාතික සමෘද්ධිමත් යුගයකට මඟ පෑදීය. 1870 වන විට දකුණු ඇමරිකාවේ ඉහළ ආදායම් ලබන රටවලින් එකක් ලෙස චිලී රාජ්‍යයට එක් විය.<ref>{{cite book |last1=Baten |first1=Jörg |author-link=Jörg Baten |title=A History of the Global Economy. From 1500 to the Present. |date=2016 |publisher=Cambridge University Press |isbn=9781107507180 |page=137}}</ref> 1888 සැප්තැම්බර් 9 වන දින, ටහිටි රදගුරු මොන්සිග්නෝර් ජෝසේ මාරියා වර්ඩියර්ගේ උත්සාහයට ස්තූතිවන්ත වන්නට, ප්‍රාදේශීය රජු සමඟ අන්‍යෝන්‍ය කැමැත්ත ගිවිසුමක් අත්සන් කිරීමෙන් චිලී රාජ්‍යය පාස්කු දූපත අත්පත් කර ගත්තේය. වහල් වෙළෙන්දන් විසින් දිවයින නිරන්තරයෙන් ප්‍රහාර එල්ල කරන ලදී. නාවික නිලධාරි පොලිකාර්පෝ ටෝරෝ චිලී රජය නියෝජනය කළ අතර අටමු ටෙකේනා රපානුයි කවුන්සිලයේ ප්‍රධානියා විය. රාපා නුයි වැඩිහිටියන් ඔවුන්ගේ ප්‍රධානීන් ලෙස ඔවුන්ගේ පදවි නාම, ඔවුන්ගේ ඉඩම්වල අයිතිය, ඔවුන්ගේ සංස්කෘතියේ සහ සම්ප්‍රදායන්ගේ වලංගුභාවය සමාන කොන්දේසි මත අත් නොහරිමින් ස්වෛරීභාවය අත්හැරියහ. රාපා නුයිවරු කිසිවක් විකුණා දැමූ අතර චිලී රාජ්‍යයට සමාන කොන්දේසි යටතේ ඒකාබද්ධ කරන ලදී.<ref name="historia">{{Cite web |title=Historia de la Isla de Pascua: Su Incorporación y Su Conflicto Con La Williamson & Balfour. Daños Patrimoniales, Pretensiones Internacionales e Independentismos |url=http://www.soberaniachile.cl/historia_de_la_incorporacion_y_las_controversias_de_la_isla_de_pascua.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230321015938/http://www.soberaniachile.cl/historia_de_la_incorporacion_y_las_controversias_de_la_isla_de_pascua.html |archive-date=21 March 2023 |access-date=26 January 2024}}</ref> 1891 චිලී සිවිල් යුද්ධය ජනාධිපතිවරයා සහ කොංග්‍රසය අතර බලය නැවත බෙදා හැරීමක් සිදු කළ අතර, චිලී පාර්ලිමේන්තු විලාසිතාවේ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයක් ස්ථාපිත කළේය. කෙසේ වෙතත්, සිවිල් යුද්ධය දේශීය කර්මාන්ත සහ බලගතු චිලී බැංකු අවශ්‍යතා සංවර්ධනයට කැමති අය අතර තරඟයක් ද විය, විශේෂයෙන් විදේශීය ආයෝජකයින් සමඟ ශක්තිමත් සබඳතා තිබූ එඩ්වර්ඩ්ස් නිවස. වැඩි කල් නොගොස්, උත්සන්න වන භූ දේශපාලනික තරඟකාරිත්වය සහ පූනා ද අටකාමා ආරවුල මධ්‍යයේ රට ආර්ජන්ටිනාව සමඟ ඉතා මිල අධික නාවික අවි තරඟයක නිරත විය. පේරු සහ බොලිවියාවට එරෙහි පැසිෆික් යුද්ධයේ (1879–1883) ප්‍රතිඵලයක් ලෙස චිලී රටවල් දෙකෙන්ම සම්පත් බහුල භූමි ප්‍රදේශයක් ඈඳා ගැනීමට සහ කලාපීය බලවතෙකු ලෙස එහි තත්ත්වය තවදුරටත් තහවුරු කර ගැනීමට හේතු විය. පසුව එය ඇමරිකාවේ ප්‍රමුඛ නාවික බලවතෙකු ලෙස මතු වූ අතර, 1885 පැනමා අර්බුදයට එක්සත් ජනපද මැදිහත්වීමට විරෝධය දැක්වීමට නැවක් පවා යැවීය. චිලී බටහිර අර්ධගෝලයේ එක්සත් ජනපද ආධිපත්‍යයට තර්ජනය කළ හැකි අතර, 1891 දී බැල්ටිමෝර් අර්බුදය අතරතුර රටවල් දෙක යුද්ධයට ආසන්න විය.<ref name="sater">William Sater, ''Chile and the United States: Empires in Conflict'', Athens, GA; University of Georgia Press, {{ISBN|0-8203-1249-5}} p.51</ref> === 20 වන සියවස === [[File:Chilean_battleship_Almirante_Latorre.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chilean_battleship_Almirante_Latorre.jpg|වම|thumb|1921 දී චිලියේ අල්මිරන්ට් ලැටෝරේ ඩ්‍රෙඩ්නෝට්]] 20 වන සියවසේ මුල් භාගයේදී චිලී රාජ්‍යය තම භූමිය සම්පූර්ණයෙන්ම තහවුරු කර දිගුකාලීන රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික සහ භෞමික ආරවුල් විසඳා ගත්තේය. ආර්ජන්ටිනාව සමඟ එහි වත්මන් දේශසීමා 1902 දී බ්‍රිතාන්‍ය බේරුම්කරණය හරහා සහ ඊළඟ වසරේ පූනා ද ඇටකාමා ආරවුල ද්විපාර්ශ්විකව විසඳා ගැනීම හරහා අවසන් කරන ලදී. 1904 දී චිලී සහ බොලිවියාව සාමය සහ මිත්‍රත්වය පිළිබඳ ගිවිසුමක් අත්සන් කළ අතර එමඟින් රටවල් දෙකම අතර දේශසීමාව පැහැදිලි විය. චිලී ආර්ථිකය අර්ධ වශයෙන් පාලක කතිපයාධිකාරයේ අවශ්‍යතා ආරක්ෂා කරන පද්ධතියක් බවට පිරිහී ගියේය. 1920 ගණන් වන විට, නැගී එන මධ්‍යම සහ කම්කරු පන්ති, ප්‍රතිසංස්කරණවාදී ජනාධිපතිවරයෙකු වන ආටුරෝ ඇලෙසැන්ඩ්‍රි තෝරා පත් කර ගැනීමට තරම් බලවත් වූ අතර, ඔහුගේ වැඩසටහන ගතානුගතික සම්මේලනයකින් කලකිරීමට පත් විය. 1920 ගණන්වලදී, ශක්තිමත් මහජන සහයෝගයක් ඇති මාක්ස්වාදී කණ්ඩායම් මතු විය.<ref name="countrystudies" /> 1924 දී ජෙනරාල් ලුයිස් අල්ටමිරානෝ විසින් මෙහෙයවන ලද හමුදා කුමන්ත්‍රණයක් 1932 දක්වා පැවති දේශපාලන අස්ථාවරත්වයේ කාල පරිච්ඡේදයක් ආරම්භ කළේය. එම කාලය තුළ බලය දැරූ ආණ්ඩු දහයෙන්, දීර්ඝතම කාලය වූයේ 1925 දී තථ්‍ය ඒකාධිපතියෙකු ලෙස කෙටි කාලයක් පාලනය කළ ජෙනරාල් කාලෝස් ඉබානෙස් ඩෙල් කැම්පෝගේ ආණ්ඩු වන අතර පසුව 1927 සහ 1931 අතර කාලය තුළ නැවත පාලනය කළේය. මෙම ඒකාධිපති ආණ්ඩු ලතින් ඇමරිකාවේ වෙනත් තැන්වල සගයන්ට වඩා සාපේක්ෂව අඩු රළු සහ දූෂිත විය.<ref>{{Cite book |last=Fowler |first=Will |title=Authoritarianism in Latin America since independence |publisher=Greenwood Press |year=1996 |isbn=0-313-29843-2 |location=University of Virginia |pages=30–96}}</ref><ref>{{cite book |last=Frazier |first=Lessie Jo |url=https://books.google.com/books?id=gQU-GYGeVSEC&pg=PA163 |title=Salt in the Sand: Memory, Violence, and the Nation-State in Chile, 1890 to the Present |date=17 July 2007 |publisher=Duke University Press |isbn=978-0-8223-4003-4 |pages=163–184 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020445/https://books.google.com/books?id=gQU-GYGeVSEC&pg=PA163#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදීව තේරී පත් වූ අනුප්‍රාප්තිකයෙකුට බලය අත්හැරීමෙන්, ඉබානෙස් ඩෙල් කැම්පෝ ඔහුගේ දෘෂ්ටිවාදයේ නොපැහැදිලි සහ වෙනස් වන ස්වභාවය තිබියදීත්, වසර තිහකට වැඩි කාලයක් ශක්‍ය දේශපාලනඥයෙකු ලෙස රැඳී සිටීමට තරම් විශාල ජනගහනයක කොටසකගේ ගෞරවය රඳවා ගත්තේය. 1932 දී ව්‍යවස්ථාමය පාලනය ප්‍රතිෂ්ඨාපනය කරන විට, ශක්තිමත් මධ්‍යම පාන්තික පක්ෂයක් වන රැඩිකල් පක්ෂය මතු විය. එය ඉදිරි වසර 20 සඳහා සන්ධාන ආණ්ඩු වල ප්‍රධාන බලවේගය බවට පත්විය. රැඩිකල් පක්ෂ ආධිපත්‍යයේ (1932–52) කාලය තුළ, රාජ්‍යය ආර්ථිකය තුළ එහි භූමිකාව වැඩි කළේය. 1952 දී, ඡන්දදායකයින් ඉබානෙස් ඩෙල් කැම්පෝව තවත් වසර හයක් සඳහා නැවත බලයට පත් කළහ. 1958 දී ජෝර්ජ් ඇලෙසැන්ඩ්‍රි ඉබානෙස් ඩෙල් කැම්පෝගෙන් පසු චිලී ගතානුගතිකවාදය තවත් වාරයක් සඳහා ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදීව බලයට ගෙන ආවේය. 1964 දී ක්‍රිස්තියානි ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී එඩුවාඩෝ ෆ්‍රෙයි මොන්ටල්වාගේ ජනාධිපතිවරණ ඡන්ද විමසීමෙන් ප්‍රධාන ප්‍රතිසංස්කරණ කාල පරිච්ඡේදයක් ආරම්භ විය. "නිදහසේ විප්ලවය" යන සටන් පාඨය යටතේ, ෆ්‍රෙයි පරිපාලනය කෘෂිකාර්මික සේවකයින්ගේ ග්‍රාමීය වෘත්තීය සමිතිකරණය ඇතුළුව, විශේෂයෙන් අධ්‍යාපනය, නිවාස සහ කෘෂිකාර්මික ප්‍රතිසංස්කරණවල දුරදිග යන සමාජ හා ආර්ථික වැඩසටහන් ආරම්භ කළේය. කෙසේ වෙතත්, 1967 වන විට, ෆ්‍රෙයිට ඔහුගේ ප්‍රතිසංස්කරණ ප්‍රමාණවත් නොවන බවට චෝදනා කළ වාමාංශිකයින්ගෙන් සහ ඒවා අධික ලෙස සැලකූ කොන්සර්වේටිව්වරුන්ගෙන් වැඩිවන විරෝධයට මුහුණ දීමට සිදු විය. ඔහුගේ ධුර කාලය අවසානයේ, ෆ්‍රෙයි තම පක්ෂයේ අභිලාෂකාමී ඉලක්ක සම්පූර්ණයෙන්ම සාක්ෂාත් කර ගෙන නොතිබුණි.<ref name="countrystudies" />[[File:Salvador_Allende_Gossens-.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Salvador_Allende_Gossens-.jpg|thumb|සැල්වදෝර් අයියන්ඩේ]] 1970 මැතිවරණයේදී, චිලී සමාජවාදී පක්ෂයේ (එවකට කොමියුනිස්ට්වාදීන්, රැඩිකල්වාදීන්, සමාජ-ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදීන්, විරුද්ධ ක්‍රිස්තියානි ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදීන්, ජනප්‍රිය ඒකීය ක්‍රියාකාරී ව්‍යාපාරය සහ ස්වාධීන ජනප්‍රිය ක්‍රියාමාර්ග ඇතුළත් "ජනප්‍රිය එක්සත්" සන්ධානයේ කොටසක්) සෙනෙට් සභික සැල්වදෝර් ඇලෙන්ඩේ,<ref name="countrystudies" /> ත්‍රි-මාර්ග තරඟයකින් බහුතර ඡන්ද සංඛ්‍යාවකින් අර්ධ බහුතරයක් ලබා ගත් අතර, පසුව ක්‍රිස්තියානි ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී පක්ෂය සඳහා අපේක්ෂකයින් වන රඩොමිරෝ ටොමික් සහ කොන්සර්වේටිව් පක්ෂය සඳහා ජෝර්ජ් ඇලෙසැන්ඩ්‍රි තෝරා ගන්නා ලදී. ඇලෙන්ඩේ නිරපේක්ෂ බහුතරයකින් තේරී පත් නොවූ අතර, ඡන්දවලින් 35% කටත් වඩා අඩු ප්‍රමාණයක් ලබා ගත්තේය. චිලී කොංග්‍රසය ප්‍රමුඛ අපේක්ෂකයින් වන ඇලෙන්ඩේ සහ හිටපු ජනාධිපති ජෝර්ජ් ඇලෙසැන්ඩ්‍රි අතර දෙවන වටයේ ඡන්දයක් පැවැත්වූ අතර, සම්ප්‍රදායට අනුකූලව, 153 සිට 35 දක්වා ඡන්දයකින් ඇලෙන්ඩේ තෝරා ගත්තේය. ක්‍රිස්තියානි ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදීන් කම්කරු පක්ෂයක් වන අතර දක්ෂිණාංශිකයින් සමඟ පොදු හේතුවක් ඇති කර ගත නොහැකි බව යන පදනම මත ඇලෙන්ඩේට විරුද්ධ වීමට ඇලෙසැන්ඩ්‍රි සමඟ සන්ධානයක් ඇති කර ගැනීම ෆ්‍රේ ප්‍රතික්ෂේප කළේය.<ref>{{Cite book |last=Mares |first=David |url=https://books.google.com/books?id=0Y3EWkKZsYcC&pg=PA145 |title=The United States and Chile: Coming in from the Cold |author2=Francisco Rojas Aravena |publisher=Routledge |year=2001 |isbn=978-0-415-93125-0 |page=145 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020509/https://books.google.com/books?id=0Y3EWkKZsYcC&pg=PA145 |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref><ref>{{cite book |last=Trento |first=Joseph J. |url=https://books.google.com/books?id=3uPBM7z_62gC&pg=PA560 |title=The Secret History of the CIA |publisher=Carroll & Graf Publishers |year=2005 |isbn=978-0-7867-1500-8 |page=560 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150319065032/http://books.google.com/books?id=3uPBM7z_62gC&pg=PA560 |archive-date=19 March 2015 |url-status=dead}}</ref> 1972 දී ආරම්භ වූ ආර්ථික අවපාතයක්, ඇලෙන්ඩේගේ සමාජවාදී වැඩසටහනට ප්‍රතිචාර වශයෙන් ප්‍රාග්ධනය ඉවත් කිරීම, පෞද්ගලික ආයෝජන පහත වැටීම සහ බැංකු තැන්පතු ඉවත් කර ගැනීම මගින් උග්‍ර විය. නිෂ්පාදනය පහත වැටුණු අතර විරැකියාව ඉහළ ගියේය. පාරිභෝගික වියදම් වැඩි කිරීමට සහ ආදායම පහළට බෙදා හැරීම සඳහා ඇලෙන්ඩේ මිල කැටි කිරීම්, වැටුප් වැඩිවීම් සහ බදු ප්‍රතිසංස්කරණ ඇතුළු පියවර අනුගමනය කළේය.<ref>{{cite book |author=Lois Hecht Oppenheim |url=https://books.google.com/books?id=99ZLX52z_noC&pg=PA52 |title=Politics in Chile: Socialism, Authoritarianism, and Market Democracy |publisher=Westview Press |year=2007 |isbn=978-0-7867-3426-9 |page=52 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020433/https://books.google.com/books?id=99ZLX52z_noC&pg=PA52#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> ඒකාබද්ධ රාජ්‍ය-පෞද්ගලික පොදු වැඩ ව්‍යාපෘති විරැකියාව අඩු කිරීමට උපකාරී විය.<ref name="De Vylder">{{cite book |last=De Vylder |first=Stefan |title=Allende's Chile: The Political Economy of the Rise and Fall of the Unidad Popular |date=5 March 2009 |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-10757-0}}</ref> බැංකු අංශයේ බොහෝ ප්‍රදේශ ජනසතු කරන ලදී. තඹ, ගල් අඟුරු, යකඩ, නයිට්‍රේට් සහ වානේ කර්මාන්ත තුළ බොහෝ ව්‍යවසායන් අත්පත් කර ගැනීම, ජනසතු කිරීම හෝ රාජ්‍ය මැදිහත්වීමට ලක් කිරීම. ඇලෙන්ඩේ පරිපාලනයේ පළමු වසර තුළ කාර්මික නිෂ්පාදනය තියුනු ලෙස වැඩි වූ අතර විරැකියාව පහත වැටුණි.<ref name="De Vylder" /> ඇලෙන්ඩේගේ වැඩසටහනට කම්කරුවන්ගේ අවශ්‍යතා ප්‍රවර්ධනය කිරීම,<ref name="De Vylder" /><ref>{{cite web |title=Allende wins the elections: first coup attempt |url=http://grace.evergreen.edu/~arunc/texts/chile/torre/Allende.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20080107150857/http://grace.evergreen.edu/~arunc/texts/chile/torre/Allende.html |archive-date=7 January 2008 |access-date=17 December 2009 |publisher=Grace.evergreen.edu}}</ref> අධිකරණ පද්ධතිය "සමාජවාදී නීත්‍යානුකූලභාවය" සමඟ ප්‍රතිස්ථාපනය කිරීම,<ref name="friedman368">{{cite book |last=Friedman |first=Norman |url=https://books.google.com/books?id=0CIXLdxhQMAC&pg=PA367 |title=The Fifty-Year War: Conflict and Strategy in the Cold War |date=1 March 2007 |publisher=Naval Institute Press |isbn=978-1-59114-287-4 |pages=367–368 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020229/https://books.google.com/books?id=0CIXLdxhQMAC&pg=PA367 |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> බැංකු ජනසතු කිරීම සහ අනෙක් අය බංකොලොත්භාවයට බල කිරීම,<ref name="friedman368" /> සහ MIR ලෙස හැඳින්වෙන "ජනප්‍රිය මිලීෂියා" ශක්තිමත් කිරීම ඇතුළත් විය.<ref name="friedman368" /> හිටපු ජනාධිපති ෆ්‍රෙයි යටතේ ආරම්භ කරන ලද පොපියුලර් යුනිටි වේදිකාව, ව්‍යවස්ථා සංශෝධනයක් ආකාරයෙන් චිලියේ ප්‍රධාන තඹ පතල් ජනසතු කිරීම සඳහා ද ඉල්ලා සිටියේය. මෙම පියවර කොංග්‍රසය විසින් ඒකමතිකව සම්මත කරන ලදී. එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස,<ref>{{cite book |last=Qureshi |first=Lubna Z. |url=https://books.google.com/books?id=alISgQdNY4kC&pg=PA86 |title=Nixon, Kissinger, and Allende: U.S. Involvement in the 1973 Coup in Chile |publisher=Lexington Books |year=2009 |isbn=978-0-7391-2655-4 |pages=86–97 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020042/https://books.google.com/books?id=alISgQdNY4kC&pg=PA86#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> රිචඩ් නික්සන් පරිපාලනය ඇලෙන්ඩේගේ රජය ඉක්මනින් අස්ථාවර කිරීම සඳහා චිලීයේ රහස් ක්‍රියාකාරීන් සංවිධානය කර ඇතුළත් කළේය.<ref>{{cite web |title=Report on CIA Chilean Task Force activities |url=http://www.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB8/ch01-01.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20100211203442/http://www.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB8/ch01-01.htm |archive-date=11 February 2010 |access-date=11 March 2010 |work=Chile and the United States: Declassified Documents relating to the Military Coup, 1970–1976 |publisher=The National Security Archive: Electronic Briefing Books (George Washington University)}}</ref> ඊට අමතරව, එක්සත් ජනපද මූල්‍ය පීඩනය චිලීට ජාත්‍යන්තර ආර්ථික ණය සීමා කළේය.<ref name="fas.org">{{cite web |title=Covert Action In Chile 1963–1973, Staff Report Of The Select Committee To Study Governmental Operations With Respect To Intelligence Activities |url=https://fas.org/irp/ops/policy/church-chile.htm |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20091003144646/http://www.fas.org/irp/ops/policy/church-chile.htm |archive-date=3 October 2009 |access-date=17 December 2009 |publisher=Federation of American Scientists}}</ref> ඇලෙන්ඩේගේ රාජ්‍ය වියදම්, ප්‍රධාන වශයෙන් මුදල් මුද්‍රණය කිරීම හරහා මූල්‍යකරණය කිරීම සහ වාණිජ බැංකු විසින් ලබා දුන් දුර්වල ණය ශ්‍රේණිගත කිරීම් මගින් ආර්ථික ගැටලු තවත් උග්‍ර විය.<ref>{{Cite news|url=http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,879153,00.html|title=Tightening the Belt|date=7 August 1972|magazine=[[Time (magazine)|Time]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20101022175928/http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,879153,00.html|archive-date=22 October 2010|url-status=dead}}</ref> ඒ සමඟම, විපක්ෂ මාධ්‍ය, දේශපාලනඥයින්, ව්‍යාපාරික සංසද සහ අනෙකුත් සංවිධාන දේශීය දේශපාලන හා ආර්ථික අස්ථාවර කිරීමේ ව්‍යාපාරයක් වේගවත් කිරීමට උපකාරී වූ අතර, ඉන් සමහරක් එක්සත් ජනපදයේ සහාය ලැබීය.<ref name="fas.org" /><ref>{{cite web |title=Equipo Nizkor – CIA Activities in Chile – September 18, 2000 |url=http://www.derechos.org/nizkor/chile/doc/hinchey.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20080513083911/http://www.derechos.org/nizkor/chile/doc/hinchey.html |archive-date=13 May 2008 |access-date=17 December 2009 |publisher=Derechos.org}}</ref> 1973 මුල් භාගය වන විට, උද්ධමනය පාලනයෙන් තොර විය. 1973 මැයි 26 වන දින, ඇලෙන්ඩේගේ රජයට විරුද්ධ වූ චිලීයේ ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණය, ඇලෙන්ඩේ ජාතියේ නීත්‍යානුකූලභාවය කඩාකප්පල් කිරීම ඒකමතිකව හෙළා දුටුවේය. චිලී ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව යටතේ නීති විරෝධී වුවද, අධිකරණය ඉක්මනින් බලය අල්ලා ගැනීමට පිනෝචේට සහාය දුන් අතර එය ශක්තිමත් කළේය.<ref name="friedman368" /><ref>{{cite web |title=Transition to Democracy in Latin America: The Role of the judiciary |url=http://www.law.yale.edu/documents/pdf/rightdegree_independence(5).pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130819213445/http://www.law.yale.edu/documents/pdf/rightdegree_independence%285%29.pdf |archive-date=19 August 2013 |publisher=Yale University}}</ref> ==== පිනොචේ යුගය (1973–1990) ==== [[File:Golpe_de_Estado_1973.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Golpe_de_Estado_1973.jpg|වම|thumb|1973 චිලී කුමන්ත්‍රණය අතරතුර ලා මොනේඩා ජනාධිපති මන්දිරයට බෝම්බ හෙලන ප්‍රහාරක ජෙට් යානා]] 1973 සැප්තැම්බර් 11 වන දින හමුදා කුමන්ත්‍රණයකින් ඇලෙන්ඩේ බලයෙන් පහ කරන ලද අතර, සන්නද්ධ හමුදා ජනාධිපති මන්දිරයට බෝම්බ හෙලීමේදී ඔහු සියදිවි නසා ගත් බව පෙනේ.<ref>{{Cite book |last=Soto |first=Óscar |title=El último día de Salvador Allende |publisher=Aguilar |year=1999 |isbn=978-956-239-084-2}}{{page needed|date=July 2013}}</ref><ref>{{Cite book |last=Ahumada |first=Eugeno |title=Chile: La memoria prohibida}}{{page needed|date=July 2013}}</ref> එක්සත් ජනපදය කුමන්ත්‍රණයට සම්බන්ධ වූ ප්‍රමාණය තවමත් විවාදයට භාජනය වී ඇත; ඇලෙන්ඩේ බලයෙන් පහ කිරීමෙන් පසුව, එක්සත් ජනපද රාජ්‍ය ලේකම් හෙන්රි කිසිංගර් එක්සත් ජනපද ජනාධිපති රිචඩ් නික්සන්ට පැවසුවේ එක්සත් ජනපදය කුමන්ත්‍රණයට වක්‍රව "උදව්" කළ බවයි.<ref>{{cite web |date=16 September 2013 |title=Kissinger and Chile: the Declassified Record |url=http://www2.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB437/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20130917045957/http://www2.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB437/ |archive-date=17 September 2013 |access-date=16 September 2013 |publisher=The National Security Archive}}</ref> ඉතිහාසඥ සෙබස්තියන් හර්ටාඩෝ තර්ක කරන්නේ එක්සත් ජනපද රජය කුමන්ත්‍රණය සම්බන්ධීකරණය හා ක්‍රියාත්මක කිරීම සඳහා ක්‍රියාකාරීව සම්බන්ධ වූ බවට සහාය දැක්වීමට කිසිදු ලේඛනමය සාක්ෂියක් නොමැති බවයි; කෙසේ වෙතත්, 1970 දී ඇලෙන්ඩේ තේරී පත්වීමේදී, කිසිංගර් ප්‍රකාශ කර තිබුණේ "තමන්ගේම ජනතාවගේ වගකීම් විරහිතභාවය නිසා රටක් කොමියුනිස්ට් වීම බලා සිටීමට අපට අවශ්‍ය ඇයි කියා මට නොපෙනේ" යනුවෙනි,<ref name="k745">{{cite web |last=Lewis |first=Anthony |date=1975-02-27 |title=The Kissinger Doctrine |url=https://www.nytimes.com/1975/02/27/archives/the-kissinger-doctrine.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220912084418/https://www.nytimes.com/1975/02/27/archives/the-kissinger-doctrine.html |archive-date=12 September 2022 |access-date=2024-05-08 |website=The New York Times}}</ref><ref name="Hurtado">{{cite web |author1=Juan Paulo Iglesias |date=25 August 2023 |title=Sebastián Hurtado, historiador: "Estados Unidos no tuvo participación directa en el Golpe, pero sí quería que Allende cayera" |url=https://www.latercera.com/la-tercera-sabado/noticia/sebastian-hurtado-historiador-estados-unidos-no-tuvo-participacion-directa-en-el-golpe-pero-si-queria-que-allende-cayera/3UXITS4IUNB3RPPB57ILMYDO64/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240912221446/https://www.latercera.com/la-tercera-sabado/noticia/sebastian-hurtado-historiador-estados-unidos-no-tuvo-participacion-directa-en-el-golpe-pero-si-queria-que-allende-cayera/3UXITS4IUNB3RPPB57ILMYDO64/ |archive-date=12 September 2024 |access-date=12 January 2025 |publisher=La Tercera |language=es}}</ref> නික්සන් ප්‍රකාශ කර තිබුණේ ඇලෙන්ඩේ රජය ඒකාබද්ධ නොකළ යුතු බවත් ඔහුගේ රජය අස්ථාවර කිරීමට තීරණාත්මකව ක්‍රියා කළ යුතු බවත්ය.<ref name="Hurtado" /><ref>{{cite journal|last1=Hurtado|first1=Sebastián|date=10 October 2016|title=Chile y Estados Unidos, 1964-1973. Una nueva mirada|journal=Nuevo Mundo Mundos Nuevos|language=es|doi=10.4000/nuevomundo.69698|doi-access=free}}</ref> ජෙනරාල් ඔගස්ටෝ පිනෝචෙට්ගේ නායකත්වයෙන් යුත් හමුදා ජුන්ටාවක් රට පාලනය කළේය. ඔහුගේ පාලනය පුළුල් මානව හිමිකම් උල්ලංඝනයන්ගෙන් සලකුණු විය. චිලී රාජ්‍යය වාමාංශිකයන් සහ ඔවුන්ගේ හිතවතුන් මර්දනය කිරීම සඳහා එක්සත් ජනපදයේ පිටුබලය ලත් මෙහෙයුමක් වන ඔපරේෂන් කොන්ඩෝර් ආරම්භ කර ක්‍රියාකාරීව සහභාගී විය.<ref>{{cite web |last1=Dinges |first1=John |title=Operation Condor |url=http://www.latinamericanstudies.org/chile/operation-condor.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20180722031734/http://www.latinamericanstudies.org/chile/operation-condor.htm |archive-date=22 July 2018 |access-date=6 July 2018 |website=latinamericanstudies.org |publisher=Columbia University}}</ref> 1973 ඔක්තෝම්බර් මාසයේදී, කැරවාන් ඔෆ් ඩෙත් විසින් අවම වශයෙන් පුද්ගලයින් 72 දෙනෙකු ඝාතනය කරන ලදී.<ref>{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/850932.stm|title=Flashback: Caravan of Death|date=25 July 2000|work=BBC|access-date=11 March 2008|archive-url=https://web.archive.org/web/20080226211503/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/850932.stm|archive-date=26 February 2008|url-status=live}}</ref> රෙටිග් වාර්තාව සහ වැලෙක් කොමිසමට අනුව, පිනොචෙට් පාලන සමයේ වසර 15 ක පාලන සමයේදී අවම වශයෙන් 2,115 ක් ඝාතනය කරන ලද අතර,<ref>{{cite web |author=Ministerio del Interior |date=3 August 1999 |title=Ministerio del Interior, Programa de Derechos Humanos – ddhh_rettig |url=http://www.ddhh.gov.cl/ddhh_rettig.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20091223174254/http://www.ddhh.gov.cl/ddhh_rettig.html |archive-date=23 December 2009 |access-date=17 December 2009 |publisher=Ddhh.gov.cl}}</ref> අවම වශයෙන් 27,265 ක්<ref name="sintesis">{{cite web |title=Sintesis Ok |url=http://www.comisionprisionpoliticaytortura.cl/filesapp/Sintesis.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20070727031254/http://www.comisionprisionpoliticaytortura.cl/filesapp/Sintesis.pdf |archive-date=27 July 2007 |access-date=17 December 2009}}</ref> වධ හිංසාවලට ලක් කරන ලදී (වයස අවුරුදු 12 ට අඩු ළමුන් 88 ක් ඇතුළුව);<ref name="sintesis" /> බොහෝ දෙනෙකු රඳවා තබා ගැනීම, වධහිංසා පැමිණවීම සහ ජාතික ක්‍රීඩාංගනයේදී මරණ දඬුවම නියම කරන ලදී. 2011 දී, චිලී රාජ්‍යය තවත් වින්දිතයින් 9,800 ක් හඳුනා ගත් අතර, දේශපාලන හේතූන් මත මරා දැමූ, වධහිංසා පමුණුවන ලද හෝ සිරගත කරන ලද මුළු සංඛ්‍යාව 40,018 දක්වා ගෙන ආවේය.<ref>Eva Vergara (18 August 2015). [https://www.huffingtonpost.com/2011/08/18/chile-recognizes-9800-more-pinochet-victims_n_930754.html Chile Recognizes 9,800 More Pinochet Victims] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20151231220056/http://www.huffingtonpost.com/2011/08/18/chile-recognizes-9800-more-pinochet-victims_n_930754.html|date=31 December 2015}}. ''The Associated Press'' via ''The Huffington Post.'' Retrieved 25 August 2015.</ref> වින්දිතයින් අතර ජාත්‍යන්තරව ප්‍රසිද්ධ කවියෙකු-ගායකයෙකු වන වික්ටර් ජාරා ද විය.[[File:Augusto_Pinochet_foto_oficial_coloreada.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Augusto_Pinochet_foto_oficial_coloreada.jpg|thumb|ඔගස්ටෝ පිනෝචෙට්]] 1980 සැප්තැම්බර් 11 වන දින මතභේදාත්මක ජනමත විචාරණයක් මගින් නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවක් අනුමත කරන ලද අතර, ජෙනරාල් පිනොචෙට් වසර අටක කාලයක් සඳහා ජනරජයේ ජනාධිපති බවට පත්විය. පිනෝචෙට් රටේ පාලනය ලබා ගැනීමෙන් පසු, කැපවූ චිලී විප්ලවවාදීන් සිය ගණනක් නිකරගුවාවේ සැන්ඩිනිස්ටා හමුදාවට, ආර්ජන්ටිනාවේ ගරිල්ලා හමුදාවන්ට හෝ කියුබාවේ, නැගෙනහිර යුරෝපයේ සහ උතුරු අප්‍රිකාවේ පුහුණු කඳවුරුවලට සම්බන්ධ වූහ.<ref>{{cite book |author1=Pamela Constable |author-link=Pamela Constable |url=https://archive.org/details/nationofenemiesc00cons |title=A Nation of Enemies: Chile Under Pinochet |author2=Arturo Valenzuela |author2-link=Arturo Valenzuela |publisher=W W Norton & Company Incorporated |year=1993 |isbn=978-0-393-30985-0 |page=150}}</ref> 1980 ගණන්වල අගභාගයේදී, 1982 ආර්ථික බිඳවැටීම<ref>{{cite book |last1=Klein |first1=Naomi |author-link=Naomi Klein |url=https://books.google.com/books?id=PwHUAq5LPOQC&pg=PA85 |title=The Shock Doctrine: The Rise of Disaster Capitalism |date=1 April 2010 |publisher=Henry Holt and Company (2007) |isbn=978-1-4299-1948-7 |page=85 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020106/https://books.google.com/books?id=PwHUAq5LPOQC&pg=PA85#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> සහ 1983-88 දී ඇති වූ මහජන සිවිල් ප්‍රතිරෝධය වැනි සිදුවීම්වල ප්‍රතිඵලයක් ලෙස, රජය ක්‍රමයෙන් එකලස් කිරීමේ, කතා කිරීමේ සහ සංගමයේ වැඩි නිදහසක් ලබා දුන්නේය. වෘත්තීය සමිති සහ දේශපාලන ක්‍රියාකාරකම් ඇතුළත් කිරීමට.<ref>{{cite book |last=Huneeus |first=Carlos |author-link=Carlos Huneeus |title=Civil Resistance and Power Politics:The Experience of Non-violent Action from Gandhi to the Present |date=3 September 2009 |publisher=Oxford University Press |isbn=978-0-19-161917-5 |editor1=Adam Roberts |pages=197–212 |chapter=Political Mass Mobilization against Authoritarian Rule: Pinochet's Chile, 1983–88 |access-date=14 July 2013 |editor2=Timothy Garton Ash |chapter-url=https://books.google.com/books?id=zD_S8Y2WbRsC&pg=PT168 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020252/https://books.google.com/books?id=zD_S8Y2WbRsC&pg=PT168#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> හර්නාන් බුචි මුදල් අමාත්‍යවරයා ලෙස කටයුතු කිරීමත් සමඟ රජය වෙළඳපොළ නැඹුරු ප්‍රතිසංස්කරණ දියත් කළේය. චිලී නිදහස් වෙළඳපොල ආර්ථිකයක් කරා ගමන් කළ අතර එමඟින් දේශීය හා විදේශීය පෞද්ගලික ආයෝජනවල වැඩිවීමක් දක්නට ලැබුණි, නමුත් තඹ කර්මාන්තය සහ අනෙකුත් වැදගත් ඛනිජ සම්පත් තරඟකාරිත්වයට විවෘත නොවීය. 1988 ඔක්තෝබර් 5 වන දින පැවති ජනමත විචාරණයකදී, පිනෝචෙට්ට ජනාධිපති ධුරයේ දෙවන වසර අටක ධුර කාලයක් (44% ට එරෙහිව 56%) අහිමි විය. 1989 දෙසැම්බර් 14 වන දින චිලී ජාතිකයන් නව ජනාධිපතිවරයෙකු සහ ද්වි මණ්ඩල සම්මේලනයක සාමාජිකයින්ගෙන් බහුතරයක් තෝරා පත් කර ගත්හ. Concertación නමින් හැඳින්වෙන දේශපාලන පක්ෂ 17 ක සන්ධානයක අපේක්ෂකයෙකු වූ ක්‍රිස්තියානි ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී පැට්‍රිෂියෝ අයිල්වින්, ඡන්දවලින් නිරපේක්ෂ බහුතර (55%) ලබා ගත්තේය.<ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/1989/12/16/world/man-in-the-news-patricio-aylwin-a-moderate-leads-chile.html|title=Man in the News: Patricio Aylwin; A Moderate Leads Chile|last=Christian|first=Shirley|date=16 December 1989|work=The New York Times|access-date=28 July 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180729012944/https://www.nytimes.com/1989/12/16/world/man-in-the-news-patricio-aylwin-a-moderate-leads-chile.html|archive-date=29 July 2018|url-status=live}}</ref> ජනාධිපති අයිල්වින් 1990 සිට 1994 දක්වා සේවය කළ අතර එය සංක්‍රාන්ති කාලයක් ලෙස සැලකේ. === 21 වන සියවස === [[File:Izamiento_de_la_Gran_Bandera_Nacional_-_Presidentes_de_Chile.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Izamiento_de_la_Gran_Bandera_Nacional_-_Presidentes_de_Chile.jpg|වම|thumb|චිලී රාජ්‍යයේ ද්විශත සංවත්සරය සමරමින්, එහි ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයට සංක්‍රමණය වීමෙන් පසු (1990–2022) චිලී රාජ්‍යයේ පළමු ජනාධිපතිවරුන් පස් දෙනා]] 1993 දෙසැම්බරයේදී, පෙර ජනාධිපති එඩ්වාඩෝ ෆ්‍රෙයි මොන්ටල්වාගේ පුත් ක්‍රිස්තියානි ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී එඩ්වාඩෝ ෆ්‍රෙයි රුයිස්-ටැග්ල්, බහුතර ඡන්ද සංඛ්‍යාවක් (58%) ලබා ගනිමින් කොන්සර්ටේෂන් සන්ධානය ජයග්‍රහණය කරා මෙහෙයවීය.<ref>{{cite encyclopedia |title=Chile elects new leader Late president's son wins big |encyclopedia=Encyclopedia.com |url=http://www.encyclopedia.com/doc/1P2-8257609.html |access-date=14 July 2013 |date=12 December 1993 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080526090105/http://www.encyclopedia.com/doc/1P2-8257609.html |archive-date=26 May 2008}}</ref> 2000 දී ෆ්‍රෙයි රුයිස්-ටැග්ල් වෙනුවට සමාජවාදී රිකාඩෝ ලාගෝස් පත් වූ අතර, චිලී සඳහා දක්ෂිණාංශික සන්ධානයේ ජෝකින් ලැවින්ට එරෙහිව පෙර නොවූ විරූ දෙවන වටයේ මැතිවරණයකින් ජනාධිපති ධුරය දිනා ගත්තාය.<ref>{{Cite news|url=http://archives.cnn.com/2000/WORLD/americas/01/17/chile.elex.01/|title=Moderate socialist Lagos wins Chilean presidential election|date=16 January 2000|work=CNN|archive-url=https://web.archive.org/web/20080506162601/http://archives.cnn.com/2000/WORLD/americas/01/17/chile.elex.01/|archive-date=6 May 2008|url-status=dead}}</ref> 2006 ජනවාරි මාසයේදී, චිලී ජාතිකයන් සමාජවාදී පක්ෂයේ ඔවුන්ගේ පළමු කාන්තා ජනාධිපති මිෂෙල් බැචලට් ජෙරියා තෝරා පත් කර ගත් අතර, ජාතික අලුත් කිරීමේ පක්ෂයේ සෙබස්තියන් පිනෙරා පරාජය කරමින්, කොන්සර්ටේෂන් පාලනය තවත් වසර හතරක් දීර්ඝ කළහ.<ref>{{cite web |date=12 January 2006 |title=Chile elects first woman president |url=https://www.nbcnews.com/id/wbna10819903 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20131109023348/http://www.nbcnews.com/id/10819903/ |archive-date=9 November 2013 |access-date=10 November 2019 |work=NBC News}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2006/03/11/AR2006031101381.html|title=Bachelet Sworn in As Chile's President|last=Reel|first=Monte|date=12 March 2006|newspaper=The Washington Post|access-date=22 August 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170701225835/http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2006/03/11/AR2006031101381.html|archive-date=1 July 2017|url-status=live}}</ref> 2010 ජනවාරි මාසයේදී, චිලී ජාතිකයන් වසර 20 කට පසු පළමු දක්ෂිණාංශික ජනාධිපති ලෙස සෙබස්තියන් පිනෙරා තේරී පත් වූ අතර, බැචලෙට්ගෙන් පසු වසර හතරක කාලයක් සඳහා කොන්සර්ටේෂන් හි හිටපු ජනාධිපති එඩ්වාඩෝ ෆ්‍රෙයි රුයිස්-ටැග්ල් පරාජය කළහ. ධුර කාලය සීමා වීම හේතුවෙන්, සෙබස්තියන් පිනේරා 2013 දී නැවත මැතිවරණයට ඉදිරිපත් නොවූ අතර, ඔහුගේ ධුර කාලය 2014 මාර්තු මාසයේදී අවසන් වූ අතර, එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස මිෂෙල් බැචලට් නැවත ධුරයට පත්විය.<ref>{{cite web |date=11 March 2014 |title=Michelle Bachelet sworn in as Chile's president |url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-26528923 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140312035407/http://www.bbc.com/news/world-latin-america-26528923 |archive-date=12 March 2014 |access-date=12 August 2021 |work=BBC News}}</ref> 2017 දෙසැම්බර් ජනාධිපතිවරණය ජයග්‍රහණය කිරීමෙන් පසු සෙබස්තියන් පිනේරා 2018 දී බැචලට්ගෙන් පසු නැවතත් චිලී ජනාධිපති ධුරයට පත්විය.<ref>{{cite web |date=18 December 2017 |title=Chile election: Conservative Piñera elected president |url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-42388019 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20171218103345/http://www.bbc.com/news/world-latin-america-42388019 |archive-date=18 December 2017 |access-date=12 August 2021 |work=BBC News}}</ref><ref>{{cite web |date=11 March 2018 |title=Pinera, a conservative billionaire, is sworn in as president of Chile |url=https://www.yahoo.com/news/pinera-conservative-billionaire-sworn-president-chile-183054108.html?guccounter=1&guce_referrer=aHR0cHM6Ly93d3cuZ29vZ2xlLmNvbS8&guce_referrer_sig=AQAAAC6_pBevRC0GpV00u6W8P1NWhHqxCXKFRdRMnzk5fsa |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210801211945/https://www.yahoo.com/news/pinera-conservative-billionaire-sworn-president-chile-183054108.html?guccounter=1&guce_referrer=aHR0cHM6Ly93d3cuZ29vZ2xlLmNvbS8&guce_referrer_sig=AQAAAC6_pBevRC0GpV00u6W8P1NWhHqxCXKFRdRMnzk5fsa |archive-date=1 August 2021 |access-date=12 August 2021 |work=Yahoo! News |agency=Agence France Presse}}</ref> 2010 පෙබරවාරි 27 වන දින, චිලී රාජ්‍යය මෙගාවොට් 8.8 ක භූමිකම්පාවකට ගොදුරු වූ අතර එය එවකට වාර්තා වූ පස්වන විශාලතම භූමිකම්පාවයි. 500 කට වැඩි පිරිසක් මිය ගියහ (ඉන් පසුව ඇති වූ සුනාමියෙන් වැඩි දෙනෙක්) සහ මිලියනයකට අධික පිරිසකට නිවාස අහිමි විය. භූමිකම්පාවෙන් පසුව බහුවිධ පසුකම්පන ද ඇති විය.<ref>{{cite web |title=US ready to help Chile: Obama |url=http://www.australia-times.com.au/world/article.php?id=501 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110427081917/http://www.australia-times.com.au/world/article.php?id=501 |archive-date=27 April 2011 |access-date=3 March 2010 |work=The Australia Times}}</ref> මූලික හානි ඇස්තමේන්තු ඇමරිකානු ඩොලර් බිලියන 15-30 අතර වූ අතර එය චිලියේ සැබෑ දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 10% සිට 15% දක්වා විය.<ref>[http://www.contractmagazine.com/contract/content_display/design/news/e3i128fcc3d3e64156a013dfae605b73a5b More Quakes Shake Chile's Infrastructure], Adam Figman, ''Contract'', 1 March 2010 {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141114030306/http://www.contractmagazine.com/contract/content_display/design/news/e3i128fcc3d3e64156a013dfae605b73a5b|date=14 November 2014}}</ref> 2010 දී සිරවී සිටි පතල් කම්කරුවන් 33 දෙනෙකු සාර්ථකව බේරා ගැනීම සඳහා චිලී රාජ්‍යය ගෝලීය පිළිගැනීමක් ලබා ගත්තේය. 2010 අගෝස්තු 5 වන දින, උතුරු චිලියේ කොපියාපෝ අසල ඇටකාමා කාන්තාරයේ සැන් ජෝස් තඹ සහ රන් පතලෙහි ප්‍රවේශ උමඟ කඩා වැටුණු අතර, මීටර් 700 (අඩි 2,300) ක් පොළොවට පහළින් මිනිසුන් 33 දෙනෙකු සිර විය. චිලී රජය විසින් සංවිධානය කරන ලද ගලවා ගැනීමේ උත්සාහයක් දින 17 කට පසුව පතල් කම්කරුවන් සොයා ගන්නා ලදී. මාස දෙකකට පසු 2010 ඔක්තෝබර් 13 වන දින පැය 24 කට ආසන්න කාලයක් තුළ සියලුම පිරිමින් 33 දෙනා මතුපිටට ගෙන එන ලද අතර, එම උත්සාහය ලොව පුරා සජීවී රූපවාහිනිය ඔස්සේ විකාශනය කරන ලදී.<ref name="usstatedep">{{cite web |date=16 December 2011 |title=Background Note: Chile |url=https://2009-2017.state.gov/r/pa/ei/bgn/1981.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170121153101/https://2009-2017.state.gov/r/pa/ei/bgn/1981.htm |archive-date=21 January 2017 |access-date=19 March 2012 |work=[[Bureau of Western Hemisphere Affairs]], [[United States Department of State]]}}</ref>[[File:Marcha_Mas_Grande_De_Chile_2019_Plaza_Baquedano_Drone.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Marcha_Mas_Grande_De_Chile_2019_Plaza_Baquedano_Drone.jpg|thumb|සන්තියාගෝ හි ප්ලාසා බැකෙඩානෝ දෙසට 2019–2022 චිලී විරෝධතාවල දර්ශනයක්]] From [[:en:2019–20_Chilean_protests|2019 to 2022]], Chile endured a series of nationwide protests in response to a rise in the [[:en:Santiago_Metro|Santiago Metro]]'s subway fare, the increased [[:en:Cost_of_living|cost of living]], [[:en:Privatization|privatization]], and [[:en:Economic_inequality|inequality]]. On 15 November, most of the political parties represented in the National Congress signed an agreement to call a [[:en:2020_Chilean_national_referendum|national referendum]] in April 2020 regarding the creation of a new Constitution, later postponed to October due to the [[:en:COVID-19_pandemic_in_Chile|COVID-19 pandemic]]. On 25 October 2020, Chileans voted 78.28 percent in favor of a new constitution, while 21.72 percent rejected the change; voter turnout was 51 percent. An [[:en:2021_Chilean_Constitutional_Convention_election|election]] for the members of the [[:en:Constitutional_Convention_(Chile)|Constitutional Convention]] was held in Chile between 15 and 16 May 2021; the results saw a complete rearrangement of the political system established since the end of [[:en:Military_dictatorship_of_Chile_(1973–1990)|Pinochet's dictatorship]] in 1990, with various independent and leftist candidates performing strongly relative to conventional center-right and center-left parties. 2019 සිට 2022 දක්වා, සන්තියාගෝ මෙට්‍රෝ හි උමං දුම්රිය ගාස්තු වැඩිවීම, ජීවන වියදම වැඩි වීම, පෞද්ගලීකරණය සහ අසමානතාවයට ප්‍රතිචාර වශයෙන් චිලී රටපුරා විරෝධතා මාලාවකට මුහුණ දුන්නේය.<ref>{{cite web |author=Naomi Larsson |date=26 October 2019 |title=Chile protests: More than one million bring Santiago to a halt |url=https://www.aljazeera.com/news/2019/10/chile-protests-million-bring-santiago-halt-191025223542333.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191026165551/https://www.aljazeera.com/news/2019/10/chile-protests-million-bring-santiago-halt-191025223542333.html |archive-date=26 October 2019 |access-date=19 November 2019 |website=Al Jazeera}}</ref> නොවැම්බර් 15 වන දින, ජාතික කොංග්‍රසයේ නියෝජනය කරන ලද බොහෝ දේශපාලන පක්ෂ නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවක් නිර්මාණය කිරීම සම්බන්ධයෙන් 2020 අප්‍රේල් මාසයේදී ජාතික ජනමත විචාරණයක් කැඳවීමේ ගිවිසුමකට අත්සන් තැබූ අතර පසුව COVID-19 වසංගතය හේතුවෙන් ඔක්තෝබර් දක්වා කල් දමන ලදී.<ref>{{cite news|url=https://www.aljazeera.com/news/2019/11/month-protests-chile-persist-gov-concessions-191118231609475.html|title=One month on: Protests in Chile persist despite gov't concessions|author=Sandra Cuffe|date=19 November 2019|work=Al Jazeera|access-date=19 November 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20200317120559/https://www.aljazeera.com/news/2019/11/month-protests-chile-persist-gov-concessions-191118231609475.html|archive-date=17 March 2020|url-status=live}}</ref> 2020 ඔක්තෝබර් 25 වන දින, චිලී ජාතිකයන් නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවකට පක්ෂව සියයට 78.28 ක් ඡන්දය දුන් අතර, සියයට 21.72 ක් වෙනස ප්‍රතික්ෂේප කළහ; ඡන්දදායකයින්ගේ ඡන්දය ප්‍රකාශ කිරීමේ ප්‍රතිශතය සියයට 51 කි. 2021 මැයි 15 සහ 16 අතර චිලියේ ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා සම්මුතියේ සාමාජිකයින් සඳහා මැතිවරණයක් පැවැත්විණි;<ref name="postpone">{{Cite web |date=6 April 2021 |title=Presidente Piñera promulga reforma que posterga elecciones al 15 y 16 de mayo |url=https://www.elmostrador.cl/noticias/pais/2021/04/06/presidente-pinera-promulga-reforma-que-posterga-elecciones-al-15-y-16-de-mayo/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210505183947/https://www.elmostrador.cl/noticias/pais/2021/04/06/presidente-pinera-promulga-reforma-que-posterga-elecciones-al-15-y-16-de-mayo/ |archive-date=5 May 2021 |access-date=7 April 2021 |website=El Mostrador |language=es}}</ref> ප්‍රතිඵලවලින් පෙනී ගියේ 1990 දී පිනෝචෙට්ගේ ආඥාදායකත්වය අවසන් වීමෙන් පසු ස්ථාපිත දේශපාලන ක්‍රමයේ සම්පූර්ණ ප්‍රතිසංවිධානයක් දක්නට ලැබුණු අතර, විවිධ ස්වාධීන සහ වාමාංශික අපේක්ෂකයින් සාම්ප්‍රදායික මධ්‍ය-දකුණු සහ මධ්‍ය-වාම පක්ෂවලට සාපේක්ෂව දැඩි ලෙස ක්‍රියා කළහ. 2021 දෙසැම්බර් 19 වන දින, වාමාංශික අපේක්ෂකයෙකු වන 35 හැවිරිදි හිටපු ශිෂ්‍ය විරෝධතා නායක ගේබ්‍රියෙල් බොරික්, චිලියේ ජනාධිපතිවරණය ජයග්‍රහණය කර රටේ ලාබාලතම නායකයා බවට පත්විය.<ref>{{cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-59715941|title=Leftist Gabriel Boric to become Chile's youngest ever president|date=20 December 2021|work=BBC News|access-date=21 December 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211220000309/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-59715941|archive-date=20 December 2021|url-status=live}}</ref> 2022 මාර්තු 11 වන දින, ඉවත්ව යන ජනාධිපති සෙබස්තියන් පිනේරාගෙන් පසු බොරික් ජනාධිපති ලෙස දිවුරුම් දුන්නේය.<ref>{{cite news|url=https://www.theguardian.com/world/2022/mar/11/gabriel-boric-chile-president-new-era|title=Gabriel Boric, 36, sworn in as president to herald new era for Chile|date=11 March 2022|work=The Guardian|access-date=15 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220312233147/https://www.theguardian.com/world/2022/mar/11/gabriel-boric-chile-president-new-era|archive-date=12 March 2022|language=en|url-status=live}}</ref> බොරික්ගේ කැබිනට් මණ්ඩලයේ බහුතරය - 24 න් 14 ක් - කාන්තාවන් වන අතර එය බටහිර අර්ධගෝලයේ පළමු අවස්ථාවයි.<ref>{{cite news|url=https://www.theguardian.com/world/2022/jan/21/chile-gabriel-boric-cabinet-majority-women|title=Chile's president-elect names progressive, majority-women cabinet|date=21 January 2022|work=The Guardian|access-date=15 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220125135734/https://www.theguardian.com/world/2022/jan/21/chile-gabriel-boric-cabinet-majority-women|archive-date=25 January 2022|language=en|url-status=live}}</ref> 2022 සැප්තැම්බර් 4 වන දින, වාමාංශික ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා සම්මුතිය විසින් ඉදිරිපත් කරන ලද ව්‍යවස්ථාමය ජනමත විචාරණයේදී ඡන්දදායකයින් නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා යෝජනාව ප්‍රතික්ෂේප කළහ.<ref>{{cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-62792025|title=Chile constitution: Voters overwhelmingly reject radical change|date=5 September 2022|work=BBC News|access-date=14 September 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220905063525/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-62792025|archive-date=5 September 2022|url-status=live}}</ref> 2023 දෙසැම්බර් 17 වන දින, කොන්සර්වේටිව් ප්‍රමුඛ ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා සභාව විසින් ලියන ලද නව ව්‍යවස්ථාමය ජනමත විචාරණයකදී ඡන්දදායකයින් දෙවන නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා යෝජනාව ප්‍රතික්ෂේප කළහ.<ref name="reuters.com">{{cite web |last1=Villegas |first1=A. |date=18 December 2023 |title=Chileans reject conservative constitution to replace dictatorship-era text |url=https://www.reuters.com/world/americas/chileans-head-polls-again-replace-dictatorship-era-constitution-2023-12-17/ |access-date=18 December 2023 |website=Reuters}}</ref><ref name=":2">{{Cite web |date=17 December 2023 |title=Chilean voters reject conservative constitution, after defeating leftist charter last year |url=https://apnews.com/article/chile-new-constitution-referendum-f7be231ff564856f6a5e1b0c0ac12c57 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20231218053713/https://apnews.com/article/chile-new-constitution-referendum-f7be231ff564856f6a5e1b0c0ac12c57 |archive-date=18 December 2023 |access-date=18 December 2023 |website=AP News |language=en}}</ref><ref name=":3">{{Cite web |title=Chile rejects second attempt to renew constitution |url=https://www.dw.com/en/chile-rejects-second-attempt-to-renew-constitution/a-67749225 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20231218193156/https://www.dw.com/en/chile-rejects-second-attempt-to-renew-constitution/a-67749225 |archive-date=18 December 2023 |access-date=19 December 2023 |website=dw.com |language=en}}</ref> == යොමු කිරීම් == 5z7xhnrawvtsnkfirknyroxpb4871vw 750244 750243 2025-06-23T05:13:13Z BuddhikaW88 37808 /* 21 වන සියවස */ 750244 wikitext text/x-wiki === මුල් ඉතිහාසය === [[File:Momia_cultura_chinchorro_año_3000_AC.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Momia_cultura_chinchorro_a%C3%B1o_3000_AC.jpg|වම|thumb|පැරණිතම චින්චොරෝ මමී, ක්‍රි.පූ. 5050 පමණ සිට පැවත එන්නකි.]] ගල් මෙවලම් සාක්ෂිවලින් පෙනී යන්නේ මිනිසුන් වසර 18,500 කට පෙර මොන්ටේ වර්ඩ් නිම්න ප්‍රදේශයට වරින් වර පැමිණි බවයි. වසර 10,000 කට පමණ පෙර, සංක්‍රමණික ආදිවාසී ජනයා වර්තමාන චිලීයේ සාරවත් නිම්න සහ වෙරළබඩ ප්‍රදේශවල පදිංචි වූහ. ඉතා මුල් කාලීන මානව වාසස්ථානවලින් ජනාවාස වූ ස්ථාන අතර මොන්ටේ වර්ඩ්, කියුවා ඩෙල් මිලෝඩන් සහ පාලි-අයික් ආවාටයේ ලාවා නළය ඇතුළත් වේ.<ref name=":0">{{cite web |author=Bower, Bruce |date=26 December 2015 |title=People roamed tip of South America 18,500 years ago |url=https://www.sciencenews.org/article/people-roamed-tip-south-america-18500-years-ago |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200510101040/https://www.sciencenews.org/article/people-roamed-tip-south-america-18500-years-ago |archive-date=10 May 2020 |access-date=26 December 2015 |work=Science News |pages=10}}</ref> ඉන්කාවරු කෙටියෙන් ඔවුන්ගේ අධිරාජ්‍යය දැන් උතුරු චිලී ලෙස ව්‍යාප්ත කළ නමුත්, මාපුචේ (හෝ ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයන් විසින් ඔවුන් හැඳින්වූ පරිදි අරවුකානියානුවන්) රාජ්‍ය සංවිධානයක් නොමැතිකම නොතකා ඉන්කා අධිරාජ්‍යය ඔවුන් යටත් කර ගැනීමට ගත් බොහෝ උත්සාහයන්ට සාර්ථකව ප්‍රතිරෝධය දැක්වූහ.<ref>{{cite book |url=https://books.google.com/books?id=Nf8SnJ_ZJbkC&pg=PA27 |title=Insight Guides: Chile |publisher=Langenscheidt Publishing Group |year=2002 |isbn=978-981-234-890-6 |page=27 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240221111313/https://books.google.com/books?id=Nf8SnJ_ZJbkC&pg=PA27#v=onepage&q&f=false |archive-date=21 February 2024 |url-status=live}}</ref> ඔවුන් සාපා ඉන්කා ටුපාක් යුපන්කි සහ ඔහුගේ හමුදාවට එරෙහිව සටන් කළහ. මවුලේ සටන ලෙස හැඳින්වෙන ලේ වැකි දින තුනක ගැටුමේ ප්‍රතිඵලය වූයේ චිලී ප්‍රදේශ අත්පත් කර ගැනීම මවුලේ ගඟේදී අවසන් වීමයි.<ref name="countrystudies">{{cite web |date=31 March 1994 |title=Development and Breakdown of Democracy, 1830–1973 |url=http://countrystudies.us/chile/85.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110709014719/http://countrystudies.us/chile/85.htm |archive-date=9 July 2011 |access-date=21 April 2009 |work=Country Studies |publisher=Library of Congress}}</ref> === ස්පාඤ්ඤ යටත් විජිතකරණය === [[File:Captaincy_General_of_Chile,_1775.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Captaincy_General_of_Chile,_1775.svg|thumb|චිලී ඉතිහාස ලේඛනයට අනුව 1775 දී චිලී රාජධානිය. ඊළඟ වසරේදී රියෝ ඩි ලා ප්ලාටා හි උප රාජකීයත්වය නිර්මාණය කරන ලද අතර මෙන්ඩෝසා සහ සැන් ජුවාන් නගරවල භූමි ප්‍රදේශ චිලියේ සිට නව ආයතනයට මාරු කරන ලදී.<ref>{{cite book |author1=Eyzaguirre, Jaime |title=Breve historia de las fronteras de Chile |date=1967 |publisher=Editorial Universitaria}}</ref><ref>{{cite book |last1=Lagos Carmona |first1=Guillermo |title=Los Títulos Históricos: Historia de Las Fronteras de Chile |date=1985 |publisher=Andrés Bello |quote=(p. 197) We note that the Loa river is at 22 degrees and that Baleato, in 1793, indicated 21.5 degrees for the beginning of the Kingdom of Chile, with the Loa at its mouth in the Pacific. (...) (p. 540) According to the Map of Cano y Olmedilla, the limit of the Kingdom of Chile "(...) through the desert of Atacama (...) From here it turns to the S., S.E., S.E., and S., keeping in general this last course until near the 29° parallel, from where it takes a S.E. direction. SE. and S., generally keeping this last course until the vicinity of the 29° parallel, from where it takes a S.E. direction, skirting to the east the 'Province of Cuyo' which, of course, appears to be included in the territory of the Kingdom of Chile. In the latitude of 32°30' the line turns to the S.W. until reaching the Quinto river, which, as the legend says 'communicates by channels with the Saladillo in time of floods'. It follows the river down to the meridian 316°, counting to the E. of Tenerife, where it turns a stretch until it reaches the Hueuque-Leuvu river (or Barrancas river) at 371/2° latitude. From here it runs along the river for a stretch to the S.E., and then turns to the E. and falls into the Atlantic Sea in the vicinity of parallel 37° between Cape Lobos and Cape Corrientes", "a little north of the current Mar del Plata". (...) (p. 543) In this document it is seen that those of the province of Cuyo end to the south at the source of the Diamante River, and that from that point to the east, the dividing line goes to the point where the Quinto River crosses the road that goes from Santiago to Buenos Aires.}}</ref><ref>{{cite book |last1=Amunátegui |first1=Miguel Luis |url=https://libros.uchile.cl/files/presses/1/monographs/128/submission/proof/36/ |title=Títulos de la República de Chile a la soberanía i dominio de la Estremidad |date=1985 |access-date=14 November 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20221112070737/https://libros.uchile.cl/files/presses/1/monographs/128/submission/proof/36/ |archive-date=12 November 2022 |url-status=live}}</ref><ref>{{cite book |last1=Morla Vicuña |first1=Carlos |title=Estudio histórico sobre el descubrimiento y conquista de la Patagonia y de la Tierra del Fuego |date=1903 |publisher=F. A. Brockhaus |location=Leipzig}}</ref>]] 1520 දී, ලොව වටා ගමන් කිරීමට උත්සාහ කරන අතරතුර, ෆර්ඩිනන්ඩ් මැගෙලන් දැන් ඔහුගේ නමින් නම් කර ඇති දකුණු මාර්ගය (මැගෙලන් සමුද්‍ර සන්ධිය) සොයා ගත් අතර එමඟින් දැන් චිලී ලෙස හඳුන්වන ප්‍රදේශයට පා තැබූ පළමු යුරෝපීයයා බවට පත්විය. චිලී වෙත ළඟා වූ ඊළඟ යුරෝපීයයන් වූයේ 1535 දී පේරු සිට රත්තරන් සොයමින් පැමිණි ඩියාගෝ ද අල්මාග්‍රෝ සහ ඔහුගේ ස්පාඤ්ඤ ආක්‍රමණික කණ්ඩායමයි. ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයින්ට ප්‍රධාන වශයෙන් කප්පාදු කෘෂිකර්මාන්තය සහ දඩයම් කිරීම තුළින් තමන්ට සහාය වූ විවිධ සංස්කෘතීන් හමු විය.<ref name="countrystudies" /> චිලී යටත් කර ගැනීම 1540 දී ඉතා උනන්දුවෙන් ආරම්භ වූ අතර එය 1541 පෙබරවාරි 12 වන දින සන්තියාගෝ නගරය ආරම්භ කළ ෆ්‍රැන්සිස්කෝ පිසාරෝගේ ලුතිනන්වරයෙකු වූ පෙඩ්‍රෝ ද වැල්ඩිවියා විසින් සිදු කරන ලදී. ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයින්ට ඔවුන් සොයන පුළුල් රන් හා රිදී සොයා ගැනීමට නොහැකි වුවද, ඔවුන් චිලී මධ්‍යම නිම්නයේ කෘෂිකාර්මික විභවය හඳුනා ගත් අතර, චිලී ස්පාඤ්ඤ අධිරාජ්‍යයේ කොටසක් බවට පත්විය.<ref name="countrystudies" /> යටත් කර ගැනීම ක්‍රමයෙන් සිදු වූ අතර යුරෝපීයයන් නැවත නැවතත් පසුබෑමකට ලක් විය. 1553 දී ආරම්භ වූ දැවැන්ත මාපුචේ කැරැල්ලක ප්‍රතිඵලයක් ලෙස වැල්ඩිවියා මරණයට පත් වූ අතර යටත් විජිතයේ ප්‍රධාන ජනාවාස බොහොමයක් විනාශ විය. පසුව ඇති වූ ප්‍රධාන කැරලි 1598 සහ 1655 දී සිදු විය. මාපුචේ සහ අනෙකුත් ස්වදේශික කණ්ඩායම් කැරලි ගැසූ සෑම අවස්ථාවකම, ජනපදයේ දකුණු මායිම උතුරු දෙසට තල්ලු කරන ලදී. 1683 දී ස්පාඤ්ඤ කිරීටය විසින් වහල්භාවය අහෝසි කිරීම සිදු කරන ලද්දේ මාපුචේ වහල්භාවයට පත් කිරීම ඔවුන් යටත් කර ගැනීමට බිය ගැන්වීමට වඩා ප්‍රතිරෝධය තීව්‍ර කළ බව පිළිගැනීමෙනි. රාජකීය තහනම් කිරීම් තිබියදීත්, අඛණ්ඩ යටත්විජිතවාදී මැදිහත්වීම් හේතුවෙන් සබඳතා පළුදු විය.<ref>{{Cite web |last=Caivano |first=Tommaso |date=1 April 1882 |title=Storia della guerra d'America fra Chilì, il Perù e la Bolivia |url=http://archive.org/details/storiadellaguer00caivgoog |publisher=Ermanno Loescher |language=it |via=Internet Archive |place=Torino}}</ref> උතුරට කාන්තාරයෙන්, දකුණට මාපුචේ විසින්, නැගෙනහිරින් ඇන්ඩීස් කඳුවැටියෙන් සහ බටහිරින් සාගරයෙන් වෙන් කරන ලද චිලී, ස්පාඤ්ඤ ඇමරිකාවේ වඩාත්ම මධ්‍යගත, සමජාතීය භූමි ප්‍රදේශයක් බවට පත්විය. එක්තරා ආකාරයක මායිම් බලකොටුවක් ලෙස සේවය කරමින්, මාපුචේ සහ ස්පාඤ්ඤයේ යුරෝපීය සතුරන්, විශේෂයෙන් ඉංග්‍රීසි සහ ලන්දේසීන් යන දෙපිරිසගේම ආක්‍රමණ වැළැක්වීමේ මෙහෙවර යටත් විජිතයට පැවරුණි. සර් ෆ්‍රැන්සිස් ඩ්‍රේක් 1578 දී යටත් විජිතයේ ප්‍රධාන වරාය වූ වල්පරයිසෝ වෙත කළ වැටලීමෙන් පෙන්නුම් කළ පරිදි, මාපුචේට අමතරව බුකනියර්වරුන් සහ මුහුදු කොල්ලකරුවන් ද යටත් විජිතයට තර්ජනය කළහ. චිලී රාජ්‍යය ඇමරිකාවේ විශාලතම ස්ථාවර හමුදාවන්ගෙන් එකකට සත්කාරකත්වය සැපයූ අතර, එය ස්පාඤ්ඤ දේපළවලින් වඩාත්ම මිලිටරිකරණය වූ එකක් බවට පත් කළ අතර, පේරු උපරාජයාගේ භාණ්ඩාගාරයට ද මුදල් වැය කළේය.<ref name="hudson">{{cite web |year=1995 |editor-last=Hudson |editor-first=Rex A. |title=Chile: A Country Study |url=http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/cltoc.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20150625213643/http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/cltoc.html |archive-date=25 June 2015 |access-date=27 February 2005 |work=GPO for the Library of Congress}}</ref> [[File:Fundacion_de_Santiago.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Fundacion_de_Santiago.jpg|වම|thumb|පේද්‍රෝ ලීරා විසින් 1888 දී හුලේන් හිල් හි පේද්‍රෝ ද වැල්ඩිවියා විසින් සන්තියාගෝ පිහිටුවීමේ සිතුවම]] පළමු සාමාන්‍ය සංගණනය 1777 සහ 1778 අතර කාලය තුළ අගස්ටින් ද ජෞරෙගුයිගේ රජය විසින් පවත්වන ලදී; එයින් පෙන්නුම් කළේ ජනගහනය 259,646 කින් සමන්විත වූ බවයි: යුරෝපීය සම්භවයක් ඇති 73.5% ක්, මෙස්ටිසෝවරුන් 7.9% ක්, ආදිවාසී ජනතාව 8.6% ක් සහ කළු ජාතිකයින් 9.8% ක්. චිලෝ පළාතේ ආණ්ඩුකාර ෆ්‍රැන්සිස්කෝ හර්ටාඩෝ 1784 දී සංගණනයක් සිදු කළ අතර ජනගහනය 26,703 ක් වන අතර, ඔවුන්ගෙන් 64.4% ක් සුදු ජාතිකයින් සහ 33.5% ක් ස්වදේශිකයන් බවයි. 1812 දී කොන්සෙප්සියොන් රදගුරු පදවිය විසින් මවුලේ ගඟට දකුණින් පිහිටි ප්‍රදේශවල සංගණනයක් සිදු කරන ලද නමුත්, ආදිවාසී ජනගහනය හෝ චිලෝ පළාතේ වැසියන් ඇතුළත් කර නොතිබුණි. ජනගහනය 210,567 ක් ලෙස ඇස්තමේන්තු කර ඇති අතර, ඔවුන්ගෙන් 86.1% ක් ස්පාඤ්ඤ හෝ යුරෝපීය සම්භවයක් ඇති අය වූ අතර, ඔවුන්ගෙන් 10% ක් ආදිවාසී වූ අතර 3.7% ක් මෙස්ටිසෝ, කළු සහ මුලටෝස් විය.<ref>{{Cite book |last=Silva Castro |first=Raúl |url=https://www.memoriachilena.gob.cl/602/w3-article-8952.html |title=Censo de 1813 |date=1953 |publisher=Imprenta Chile |place=Santiago |page=370 |access-date=18 August 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240818150256/https://www.memoriachilena.gob.cl/602/w3-article-8952.html |archive-date=18 August 2024 |url-status=live |via=Biblioteca Nacional de Chile}}</ref> බැටන් සහ ලෝර්කා-ජානා විසින් කරන ලද 2021 අධ්‍යයනයකින් පෙන්නුම් කරන්නේ උතුරු යුරෝපීය සංක්‍රමණිකයන්ගෙන් සාපේක්ෂව ඉහළ කොටසක් ඇති ප්‍රදේශ සංඛ්‍යාත්මකව වේගයෙන් වර්ධනය වූ බවයි, සමස්ත සංක්‍රමණික සංඛ්‍යාව කුඩා වුවද. මෙම බලපෑම බාහිර සාධක සමඟ සම්බන්ධ විය හැකිය: අවට ජනගහනය කුඩා යුරෝපීය නොවන සංක්‍රමණික කණ්ඩායමට සමාන හැසිරීමක් අනුගමනය කළ අතර නව පාසල් නිර්මාණය විය. උත්ප්‍රාසාත්මක ලෙස, සංක්‍රමණිකයන් විසින් කරන ලද අධ්‍යාපනික ආයෝජනයෙන් ධනාත්මක බලපෑම් ඇති වන්නට ඇත, ඒ සමඟම සංඛ්‍යාත්මකභාවය මෙම කලාපවල වැඩි අසමානතාවයෙන් අඩු වී තිබිය හැකිය. කෙසේ වෙතත්, සංක්‍රමණවල ධනාත්මක බලපෑම් පැහැදිලිවම ප්‍රබල විය.<ref>{{Cite journal|last1=Baten|first1=Joerg|last2=Llorca-Jaña|first2=Manuel|date=2021|title=Inequality, Low-Intensity Immigration and Human Capital Formation in the Regions of Chile, 1820–1939|url=https://www.cesifo.org/DocDL/cesifo1_wp8177.pdf|url-status=live|journal=Economics and Human Biology|volume=43|page=101030|doi=10.1016/j.ehb.2021.101030|issn=1570-677X|pmid=34171763|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://www.cesifo.org/DocDL/cesifo1_wp8177.pdf|archive-date=9 October 2022|s2cid=219382958}}</ref> === නිදහස සහ ජාතිය ගොඩනැගීම === [[File:Ejercito_Libertador_cruce_de_Cordillera_de_los_andes.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Ejercito_Libertador_cruce_de_Cordillera_de_los_andes.jpg|thumb|ඇන්ඩීස් තරණය කරන අතරතුර ජෙනරාල්වරුන් වන ජෝස් ද සැන් මාටින් (වමේ) සහ බර්නාඩෝ ඕ'හිගින්ස් (දකුණේ)]] 1808 දී, නැපෝලියන් ඔහුගේ සහෝදර ජෝසප් ස්පාඤ්ඤ රජු ලෙස සිංහාසනාරූඪ කිරීමත් සමඟ චිලී ස්පාඤ්ඤයෙන් නිදහස ලබා ගැනීම සඳහා වූ උත්සාහය වේගවත් විය. බලයෙන් පහ කරන ලද රජුගේ උරුමක්කාරයා වන ෆර්ඩිනන්ඩ් නමින් ජාතික ජුන්ටාවක් 1810 සැප්තැම්බර් 18 වන දින පිහිටුවන ලදී. චිලී රජයේ ජුන්ටාව ස්පාඤ්ඤ රාජාණ්ඩුව තුළ චිලී සඳහා ස්වාධීන රජයක් ප්‍රකාශයට පත් කළේය (මෙම දිනය සිහිපත් කිරීම සඳහා, චිලී සෑම වසරකම සැප්තැම්බර් 18 වන දින එහි ජාතික දිනය සමරයි). මෙම සිදුවීම් වලින් පසුව, හොසේ මිගෙල් කැරේරා (වඩාත් ප්‍රසිද්ධ දේශප්‍රේමීන්ගෙන් කෙනෙකු) සහ ඔහුගේ සහෝදරයන් දෙදෙනා වන ජුවාන් ජෝස් සහ ලුයිස් කැරේරාගේ අණ යටතේ පූර්ණ නිදහස සඳහා වූ ව්‍යාපාරයක් ඉක්මනින්ම පුළුල් අනුගාමිකයින් පිරිසක් ලබා ගත්තේය. රෙකොන්ක්විස්ටා ලෙස හැඳින්වෙන කාලය තුළ අත්තනෝමතික පාලනය නැවත පැනවීමට ස්පාඤ්ඤ උත්සාහයන් දිගු අරගලයකට තුඩු දුන් අතර, කැරේරාගේ නායකත්වයට අභියෝග කළ බර්නාඩෝ ඕ'හිගින්ස්ගේ අභ්‍යන්තර ගැටුම් ද ඊට හේතු විය. 1817 දක්වා කඩින් කඩ යුද්ධ පැවතුනි. ආර්ජන්ටිනාවේ කැරේරා සිරගතව සිටියදී, ඕ'හිගින්ස් සහ කැරේරා විරෝධී කණ්ඩායම, ආර්ජන්ටිනාවේ නිදහස් යුද්ධයේ වීරයා වූ ජෝස් ද සැන් මාටින්, ඇන්ඩීස් හරහා චිලී වෙත හමුදාවක් මෙහෙයවූ අතර රාජකීයයන් පරාජය කළේය. කෙසේ වෙතත්, 1818 පෙබරවාරි 12 වන දින චිලී ස්වාධීන ජනරජයක් ලෙස ප්‍රකාශයට පත් කරන ලදී. කෙසේ වෙතත්, දේශපාලන කැරැල්ල සුළු සමාජ වෙනසක් ගෙන ආ අතර, 19 වන සියවසේ චිලී සමාජය පවුල් දේශපාලනය සහ රෝමානු කතෝලික පල්ලිය විසින් බෙහෙවින් බලපා ඇති ස්ථරීකෘත යටත් විජිත සමාජ ව්‍යුහයේ සාරය ආරක්ෂා කළේය. අවසානයේ ශක්තිමත් ජනාධිපති ධුරයක් මතු වූ නමුත් ධනවත් ඉඩම් හිමියන් බලවත්ව සිටියහ.<ref name="countrystudies" /> බර්නාඩෝ ඕ'හිගින්ස් වරක් පිලිපීනය ස්පාඤ්ඤයෙන් මුදාගෙන දූපත් ඇතුළත් කිරීමෙන් චිලී රාජ්‍යය පුළුල් කිරීමට සැලසුම් කළේය. මේ සම්බන්ධයෙන් ඔහු 1821 නොවැම්බර් 12 දිනැති ලිපියකින් ස්කොට්ලන්ත නාවික නිලධාරියෙකු වන ලෝඩ් තෝමස් කොක්රේන් වෙත ගුවායාකිල්, ගැලපගෝස් දූපත් සහ පිලිපීනය යටත් කර ගැනීමේ ඔහුගේ සැලැස්ම ප්‍රකාශ කළේය. සූදානම් කිරීම් තිබුණත්, ඕ'හිගින්ස් පිටුවහල් කළ නිසා සැලැස්ම ක්‍රියාත්මක වූයේ නැත.<ref>[https://books.google.com/books?id=Jg5cEAAAQBAJ Intercolonial Intimacies: Relinking Latin/o America to the Philippines. 1898-1964 By Paula C. Park] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20221101151055/https://books.google.com.ph/books?id=Jg5cEAAAQBAJ|date=1 November 2022}} (INTRODUCTION: Residual Intercolonial Intimacies across the "Hispanic" Pacific)</ref> [[File:Combate_Naval_Iquique-Thomas_Somerscales.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Combate_Naval_Iquique-Thomas_Somerscales.jpg|thumb|1879 මැයි 21 වන දින ඉක්වික් සටන. පැසිෆික් යුද්ධයේදී චිලී ලැබූ ජයග්‍රහණය නව භූමි ප්‍රදේශ දක්වා ව්‍යාප්ත වීමට ඉඩ සැලසීය.]] චිලී සෙමෙන් තම බලපෑම පුළුල් කිරීමට සහ එහි දේශසීමා ස්ථාපිත කිරීමට පටන් ගත්තේය. ටැන්ටාකෝ ගිවිසුම මගින්, චිලෝ දූපත් සමූහය 1826 දී සංස්ථාගත කරන ලදී. චානාර්සිලෝ හි රිදී ලෝපස් සොයා ගැනීම සහ පේරු සමඟ පැසිෆික් සාගරයේ සමුද්‍රීය ආධිපත්‍යය පිළිබඳ ගැටුමකට තුඩු දුන් වැල්පරයිසෝ වරායේ වර්ධනය වන වෙළඳාම හේතුවෙන් ආර්ථිකය දියුණු වීමට පටන් ගත්තේය. ඒ සමඟම, දකුණු චිලියේ ස්වෛරීභාවය ශක්තිමත් කිරීමට උත්සාහ කරන ලද අතර, 1848 දී අරවුකානියාවට විනිවිද යාම තීව්‍ර කර ලන්කිහු ජර්මානු සංක්‍රමණිකයන් සමඟ යටත් විජිතයක් බවට පත් කරන ලදී. ජෝන් විලියම්ස් විල්සන්ගේ අණ යටතේ ෂූනර් ඇන්කුඩ් විසින් ෆෝට් බුල්ස් ආරම්භ කිරීමත් සමඟ, 1843 දී මැගලන්ස් කලාපය රට විසින් පාලනය කිරීමට පටන් ගත් අතර, එවකට බොලිවියාව සමඟ ආරවුලක් ඇති ඇන්ටොෆගස්ටා කලාපය මිනිසුන්ගෙන් පිරී යාමට පටන් ගත්තේය. 1829–1830 චිලී සිවිල් යුද්ධයෙන් පසුව, ජෝකින් ප්‍රීටෝ පරිපාලනය යටතේ කොන්සර්වේටිව්වරුන් ජයග්‍රහණය කළ 1833 චිලී ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව ලියා ක්‍රියාත්මක කරන ලද්දේ ත්‍රිත්ව අමාත්‍ය ඩියාගෝ පෝටේල්ස්ගේ ඉහළ බලපෑමෙනි. 1850 ගණන්වල චිලීහි තවත් සිවිල් යුද්ධ දෙකක් සිදු විය, එකක් 1851 දී සහ අනෙක 1859 දී. [[File:Territorial_losses_of_the_Republic_of_Chile_de_jure.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Territorial_losses_of_the_Republic_of_Chile_de_jure.svg|thumb|468x468පික්|චිලී ඉතිහාස ලේඛනයට අනුව චිලී ජනරජයේ භෞමික පාඩු (නීතිය අනුව)<ref name="Eyzaguirre">{{cite book |author1=Eyzaguirre, Jaime |title=Breve historia de las fronteras de Chile |date=1967 |publisher=Editorial Universitaria |language=es}}</ref>]]19 වන සියවසේ අගභාගයේදී, සන්තියාගෝහි රජය අරවුකානියා අත්පත් කර ගැනීමෙන් දකුණේ සිය ස්ථානය තහවුරු කර ගත්තේය. 1881 දී චිලී සහ ආර්ජන්ටිනාව අතර මායිම් ගිවිසුම මගින් මැගෙලන් සමුද්‍ර සන්ධිය පිළිබඳ චිලී ස්වෛරීභාවය තහවුරු කරන ලද අතර, 1842 දී ආරම්භ වූ ආරවුලකින් පසු නැගෙනහිර පැටගෝනියාවේ ඉතිරි කොටසෙහි තම හිමිකම් අත්හැරීමට ද රට පෙළඹුණි.<ref name="PatagoniaAustral">{{cite book |author=Mateo Martinic Beros |url=https://www.memoriachilena.gob.cl/602/w3-article-10386.html |title=Presencia de Chile en la Patagonia austral 1843 – 1879 |date=1971 |publisher=Editorial Andrés Bello |language=es |access-date=December 8, 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230331010856/https://www.memoriachilena.gob.cl/602/w3-article-10386.html |archive-date=31 March 2023 |url-status=live}}</ref> පේරු සහ බොලිවියාව සමඟ පැවති පැසිෆික් යුද්ධයේ (1879–83) ප්‍රතිඵලයක් ලෙස, චිලී රාජ්‍යය තම භූමි ප්‍රදේශය උතුරු දෙසට තුනෙන් එකකින් පමණ පුළුල් කළ අතර, බොලිවියාවේ පැසිෆික් කලාපයට ප්‍රවේශය ඉවත් කළ අතර, වටිනා නයිට්‍රේට් නිධි අත්පත් කර ගත් අතර, එය සූරාකෑම ජාතික සමෘද්ධිමත් යුගයකට මඟ පෑදීය. 1870 වන විට දකුණු ඇමරිකාවේ ඉහළ ආදායම් ලබන රටවලින් එකක් ලෙස චිලී රාජ්‍යයට එක් විය.<ref>{{cite book |last1=Baten |first1=Jörg |author-link=Jörg Baten |title=A History of the Global Economy. From 1500 to the Present. |date=2016 |publisher=Cambridge University Press |isbn=9781107507180 |page=137}}</ref> 1888 සැප්තැම්බර් 9 වන දින, ටහිටි රදගුරු මොන්සිග්නෝර් ජෝසේ මාරියා වර්ඩියර්ගේ උත්සාහයට ස්තූතිවන්ත වන්නට, ප්‍රාදේශීය රජු සමඟ අන්‍යෝන්‍ය කැමැත්ත ගිවිසුමක් අත්සන් කිරීමෙන් චිලී රාජ්‍යය පාස්කු දූපත අත්පත් කර ගත්තේය. වහල් වෙළෙන්දන් විසින් දිවයින නිරන්තරයෙන් ප්‍රහාර එල්ල කරන ලදී. නාවික නිලධාරි පොලිකාර්පෝ ටෝරෝ චිලී රජය නියෝජනය කළ අතර අටමු ටෙකේනා රපානුයි කවුන්සිලයේ ප්‍රධානියා විය. රාපා නුයි වැඩිහිටියන් ඔවුන්ගේ ප්‍රධානීන් ලෙස ඔවුන්ගේ පදවි නාම, ඔවුන්ගේ ඉඩම්වල අයිතිය, ඔවුන්ගේ සංස්කෘතියේ සහ සම්ප්‍රදායන්ගේ වලංගුභාවය සමාන කොන්දේසි මත අත් නොහරිමින් ස්වෛරීභාවය අත්හැරියහ. රාපා නුයිවරු කිසිවක් විකුණා දැමූ අතර චිලී රාජ්‍යයට සමාන කොන්දේසි යටතේ ඒකාබද්ධ කරන ලදී.<ref name="historia">{{Cite web |title=Historia de la Isla de Pascua: Su Incorporación y Su Conflicto Con La Williamson & Balfour. Daños Patrimoniales, Pretensiones Internacionales e Independentismos |url=http://www.soberaniachile.cl/historia_de_la_incorporacion_y_las_controversias_de_la_isla_de_pascua.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230321015938/http://www.soberaniachile.cl/historia_de_la_incorporacion_y_las_controversias_de_la_isla_de_pascua.html |archive-date=21 March 2023 |access-date=26 January 2024}}</ref> 1891 චිලී සිවිල් යුද්ධය ජනාධිපතිවරයා සහ කොංග්‍රසය අතර බලය නැවත බෙදා හැරීමක් සිදු කළ අතර, චිලී පාර්ලිමේන්තු විලාසිතාවේ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයක් ස්ථාපිත කළේය. කෙසේ වෙතත්, සිවිල් යුද්ධය දේශීය කර්මාන්ත සහ බලගතු චිලී බැංකු අවශ්‍යතා සංවර්ධනයට කැමති අය අතර තරඟයක් ද විය, විශේෂයෙන් විදේශීය ආයෝජකයින් සමඟ ශක්තිමත් සබඳතා තිබූ එඩ්වර්ඩ්ස් නිවස. වැඩි කල් නොගොස්, උත්සන්න වන භූ දේශපාලනික තරඟකාරිත්වය සහ පූනා ද අටකාමා ආරවුල මධ්‍යයේ රට ආර්ජන්ටිනාව සමඟ ඉතා මිල අධික නාවික අවි තරඟයක නිරත විය. පේරු සහ බොලිවියාවට එරෙහි පැසිෆික් යුද්ධයේ (1879–1883) ප්‍රතිඵලයක් ලෙස චිලී රටවල් දෙකෙන්ම සම්පත් බහුල භූමි ප්‍රදේශයක් ඈඳා ගැනීමට සහ කලාපීය බලවතෙකු ලෙස එහි තත්ත්වය තවදුරටත් තහවුරු කර ගැනීමට හේතු විය. පසුව එය ඇමරිකාවේ ප්‍රමුඛ නාවික බලවතෙකු ලෙස මතු වූ අතර, 1885 පැනමා අර්බුදයට එක්සත් ජනපද මැදිහත්වීමට විරෝධය දැක්වීමට නැවක් පවා යැවීය. චිලී බටහිර අර්ධගෝලයේ එක්සත් ජනපද ආධිපත්‍යයට තර්ජනය කළ හැකි අතර, 1891 දී බැල්ටිමෝර් අර්බුදය අතරතුර රටවල් දෙක යුද්ධයට ආසන්න විය.<ref name="sater">William Sater, ''Chile and the United States: Empires in Conflict'', Athens, GA; University of Georgia Press, {{ISBN|0-8203-1249-5}} p.51</ref> === 20 වන සියවස === [[File:Chilean_battleship_Almirante_Latorre.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chilean_battleship_Almirante_Latorre.jpg|වම|thumb|1921 දී චිලියේ අල්මිරන්ට් ලැටෝරේ ඩ්‍රෙඩ්නෝට්]] 20 වන සියවසේ මුල් භාගයේදී චිලී රාජ්‍යය තම භූමිය සම්පූර්ණයෙන්ම තහවුරු කර දිගුකාලීන රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික සහ භෞමික ආරවුල් විසඳා ගත්තේය. ආර්ජන්ටිනාව සමඟ එහි වත්මන් දේශසීමා 1902 දී බ්‍රිතාන්‍ය බේරුම්කරණය හරහා සහ ඊළඟ වසරේ පූනා ද ඇටකාමා ආරවුල ද්විපාර්ශ්විකව විසඳා ගැනීම හරහා අවසන් කරන ලදී. 1904 දී චිලී සහ බොලිවියාව සාමය සහ මිත්‍රත්වය පිළිබඳ ගිවිසුමක් අත්සන් කළ අතර එමඟින් රටවල් දෙකම අතර දේශසීමාව පැහැදිලි විය. චිලී ආර්ථිකය අර්ධ වශයෙන් පාලක කතිපයාධිකාරයේ අවශ්‍යතා ආරක්ෂා කරන පද්ධතියක් බවට පිරිහී ගියේය. 1920 ගණන් වන විට, නැගී එන මධ්‍යම සහ කම්කරු පන්ති, ප්‍රතිසංස්කරණවාදී ජනාධිපතිවරයෙකු වන ආටුරෝ ඇලෙසැන්ඩ්‍රි තෝරා පත් කර ගැනීමට තරම් බලවත් වූ අතර, ඔහුගේ වැඩසටහන ගතානුගතික සම්මේලනයකින් කලකිරීමට පත් විය. 1920 ගණන්වලදී, ශක්තිමත් මහජන සහයෝගයක් ඇති මාක්ස්වාදී කණ්ඩායම් මතු විය.<ref name="countrystudies" /> 1924 දී ජෙනරාල් ලුයිස් අල්ටමිරානෝ විසින් මෙහෙයවන ලද හමුදා කුමන්ත්‍රණයක් 1932 දක්වා පැවති දේශපාලන අස්ථාවරත්වයේ කාල පරිච්ඡේදයක් ආරම්භ කළේය. එම කාලය තුළ බලය දැරූ ආණ්ඩු දහයෙන්, දීර්ඝතම කාලය වූයේ 1925 දී තථ්‍ය ඒකාධිපතියෙකු ලෙස කෙටි කාලයක් පාලනය කළ ජෙනරාල් කාලෝස් ඉබානෙස් ඩෙල් කැම්පෝගේ ආණ්ඩු වන අතර පසුව 1927 සහ 1931 අතර කාලය තුළ නැවත පාලනය කළේය. මෙම ඒකාධිපති ආණ්ඩු ලතින් ඇමරිකාවේ වෙනත් තැන්වල සගයන්ට වඩා සාපේක්ෂව අඩු රළු සහ දූෂිත විය.<ref>{{Cite book |last=Fowler |first=Will |title=Authoritarianism in Latin America since independence |publisher=Greenwood Press |year=1996 |isbn=0-313-29843-2 |location=University of Virginia |pages=30–96}}</ref><ref>{{cite book |last=Frazier |first=Lessie Jo |url=https://books.google.com/books?id=gQU-GYGeVSEC&pg=PA163 |title=Salt in the Sand: Memory, Violence, and the Nation-State in Chile, 1890 to the Present |date=17 July 2007 |publisher=Duke University Press |isbn=978-0-8223-4003-4 |pages=163–184 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020445/https://books.google.com/books?id=gQU-GYGeVSEC&pg=PA163#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදීව තේරී පත් වූ අනුප්‍රාප්තිකයෙකුට බලය අත්හැරීමෙන්, ඉබානෙස් ඩෙල් කැම්පෝ ඔහුගේ දෘෂ්ටිවාදයේ නොපැහැදිලි සහ වෙනස් වන ස්වභාවය තිබියදීත්, වසර තිහකට වැඩි කාලයක් ශක්‍ය දේශපාලනඥයෙකු ලෙස රැඳී සිටීමට තරම් විශාල ජනගහනයක කොටසකගේ ගෞරවය රඳවා ගත්තේය. 1932 දී ව්‍යවස්ථාමය පාලනය ප්‍රතිෂ්ඨාපනය කරන විට, ශක්තිමත් මධ්‍යම පාන්තික පක්ෂයක් වන රැඩිකල් පක්ෂය මතු විය. එය ඉදිරි වසර 20 සඳහා සන්ධාන ආණ්ඩු වල ප්‍රධාන බලවේගය බවට පත්විය. රැඩිකල් පක්ෂ ආධිපත්‍යයේ (1932–52) කාලය තුළ, රාජ්‍යය ආර්ථිකය තුළ එහි භූමිකාව වැඩි කළේය. 1952 දී, ඡන්දදායකයින් ඉබානෙස් ඩෙල් කැම්පෝව තවත් වසර හයක් සඳහා නැවත බලයට පත් කළහ. 1958 දී ජෝර්ජ් ඇලෙසැන්ඩ්‍රි ඉබානෙස් ඩෙල් කැම්පෝගෙන් පසු චිලී ගතානුගතිකවාදය තවත් වාරයක් සඳහා ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදීව බලයට ගෙන ආවේය. 1964 දී ක්‍රිස්තියානි ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී එඩුවාඩෝ ෆ්‍රෙයි මොන්ටල්වාගේ ජනාධිපතිවරණ ඡන්ද විමසීමෙන් ප්‍රධාන ප්‍රතිසංස්කරණ කාල පරිච්ඡේදයක් ආරම්භ විය. "නිදහසේ විප්ලවය" යන සටන් පාඨය යටතේ, ෆ්‍රෙයි පරිපාලනය කෘෂිකාර්මික සේවකයින්ගේ ග්‍රාමීය වෘත්තීය සමිතිකරණය ඇතුළුව, විශේෂයෙන් අධ්‍යාපනය, නිවාස සහ කෘෂිකාර්මික ප්‍රතිසංස්කරණවල දුරදිග යන සමාජ හා ආර්ථික වැඩසටහන් ආරම්භ කළේය. කෙසේ වෙතත්, 1967 වන විට, ෆ්‍රෙයිට ඔහුගේ ප්‍රතිසංස්කරණ ප්‍රමාණවත් නොවන බවට චෝදනා කළ වාමාංශිකයින්ගෙන් සහ ඒවා අධික ලෙස සැලකූ කොන්සර්වේටිව්වරුන්ගෙන් වැඩිවන විරෝධයට මුහුණ දීමට සිදු විය. ඔහුගේ ධුර කාලය අවසානයේ, ෆ්‍රෙයි තම පක්ෂයේ අභිලාෂකාමී ඉලක්ක සම්පූර්ණයෙන්ම සාක්ෂාත් කර ගෙන නොතිබුණි.<ref name="countrystudies" />[[File:Salvador_Allende_Gossens-.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Salvador_Allende_Gossens-.jpg|thumb|සැල්වදෝර් අයියන්ඩේ]] 1970 මැතිවරණයේදී, චිලී සමාජවාදී පක්ෂයේ (එවකට කොමියුනිස්ට්වාදීන්, රැඩිකල්වාදීන්, සමාජ-ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදීන්, විරුද්ධ ක්‍රිස්තියානි ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදීන්, ජනප්‍රිය ඒකීය ක්‍රියාකාරී ව්‍යාපාරය සහ ස්වාධීන ජනප්‍රිය ක්‍රියාමාර්ග ඇතුළත් "ජනප්‍රිය එක්සත්" සන්ධානයේ කොටසක්) සෙනෙට් සභික සැල්වදෝර් ඇලෙන්ඩේ,<ref name="countrystudies" /> ත්‍රි-මාර්ග තරඟයකින් බහුතර ඡන්ද සංඛ්‍යාවකින් අර්ධ බහුතරයක් ලබා ගත් අතර, පසුව ක්‍රිස්තියානි ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී පක්ෂය සඳහා අපේක්ෂකයින් වන රඩොමිරෝ ටොමික් සහ කොන්සර්වේටිව් පක්ෂය සඳහා ජෝර්ජ් ඇලෙසැන්ඩ්‍රි තෝරා ගන්නා ලදී. ඇලෙන්ඩේ නිරපේක්ෂ බහුතරයකින් තේරී පත් නොවූ අතර, ඡන්දවලින් 35% කටත් වඩා අඩු ප්‍රමාණයක් ලබා ගත්තේය. චිලී කොංග්‍රසය ප්‍රමුඛ අපේක්ෂකයින් වන ඇලෙන්ඩේ සහ හිටපු ජනාධිපති ජෝර්ජ් ඇලෙසැන්ඩ්‍රි අතර දෙවන වටයේ ඡන්දයක් පැවැත්වූ අතර, සම්ප්‍රදායට අනුකූලව, 153 සිට 35 දක්වා ඡන්දයකින් ඇලෙන්ඩේ තෝරා ගත්තේය. ක්‍රිස්තියානි ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදීන් කම්කරු පක්ෂයක් වන අතර දක්ෂිණාංශිකයින් සමඟ පොදු හේතුවක් ඇති කර ගත නොහැකි බව යන පදනම මත ඇලෙන්ඩේට විරුද්ධ වීමට ඇලෙසැන්ඩ්‍රි සමඟ සන්ධානයක් ඇති කර ගැනීම ෆ්‍රේ ප්‍රතික්ෂේප කළේය.<ref>{{Cite book |last=Mares |first=David |url=https://books.google.com/books?id=0Y3EWkKZsYcC&pg=PA145 |title=The United States and Chile: Coming in from the Cold |author2=Francisco Rojas Aravena |publisher=Routledge |year=2001 |isbn=978-0-415-93125-0 |page=145 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020509/https://books.google.com/books?id=0Y3EWkKZsYcC&pg=PA145 |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref><ref>{{cite book |last=Trento |first=Joseph J. |url=https://books.google.com/books?id=3uPBM7z_62gC&pg=PA560 |title=The Secret History of the CIA |publisher=Carroll & Graf Publishers |year=2005 |isbn=978-0-7867-1500-8 |page=560 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150319065032/http://books.google.com/books?id=3uPBM7z_62gC&pg=PA560 |archive-date=19 March 2015 |url-status=dead}}</ref> 1972 දී ආරම්භ වූ ආර්ථික අවපාතයක්, ඇලෙන්ඩේගේ සමාජවාදී වැඩසටහනට ප්‍රතිචාර වශයෙන් ප්‍රාග්ධනය ඉවත් කිරීම, පෞද්ගලික ආයෝජන පහත වැටීම සහ බැංකු තැන්පතු ඉවත් කර ගැනීම මගින් උග්‍ර විය. නිෂ්පාදනය පහත වැටුණු අතර විරැකියාව ඉහළ ගියේය. පාරිභෝගික වියදම් වැඩි කිරීමට සහ ආදායම පහළට බෙදා හැරීම සඳහා ඇලෙන්ඩේ මිල කැටි කිරීම්, වැටුප් වැඩිවීම් සහ බදු ප්‍රතිසංස්කරණ ඇතුළු පියවර අනුගමනය කළේය.<ref>{{cite book |author=Lois Hecht Oppenheim |url=https://books.google.com/books?id=99ZLX52z_noC&pg=PA52 |title=Politics in Chile: Socialism, Authoritarianism, and Market Democracy |publisher=Westview Press |year=2007 |isbn=978-0-7867-3426-9 |page=52 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020433/https://books.google.com/books?id=99ZLX52z_noC&pg=PA52#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> ඒකාබද්ධ රාජ්‍ය-පෞද්ගලික පොදු වැඩ ව්‍යාපෘති විරැකියාව අඩු කිරීමට උපකාරී විය.<ref name="De Vylder">{{cite book |last=De Vylder |first=Stefan |title=Allende's Chile: The Political Economy of the Rise and Fall of the Unidad Popular |date=5 March 2009 |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-10757-0}}</ref> බැංකු අංශයේ බොහෝ ප්‍රදේශ ජනසතු කරන ලදී. තඹ, ගල් අඟුරු, යකඩ, නයිට්‍රේට් සහ වානේ කර්මාන්ත තුළ බොහෝ ව්‍යවසායන් අත්පත් කර ගැනීම, ජනසතු කිරීම හෝ රාජ්‍ය මැදිහත්වීමට ලක් කිරීම. ඇලෙන්ඩේ පරිපාලනයේ පළමු වසර තුළ කාර්මික නිෂ්පාදනය තියුනු ලෙස වැඩි වූ අතර විරැකියාව පහත වැටුණි.<ref name="De Vylder" /> ඇලෙන්ඩේගේ වැඩසටහනට කම්කරුවන්ගේ අවශ්‍යතා ප්‍රවර්ධනය කිරීම,<ref name="De Vylder" /><ref>{{cite web |title=Allende wins the elections: first coup attempt |url=http://grace.evergreen.edu/~arunc/texts/chile/torre/Allende.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20080107150857/http://grace.evergreen.edu/~arunc/texts/chile/torre/Allende.html |archive-date=7 January 2008 |access-date=17 December 2009 |publisher=Grace.evergreen.edu}}</ref> අධිකරණ පද්ධතිය "සමාජවාදී නීත්‍යානුකූලභාවය" සමඟ ප්‍රතිස්ථාපනය කිරීම,<ref name="friedman368">{{cite book |last=Friedman |first=Norman |url=https://books.google.com/books?id=0CIXLdxhQMAC&pg=PA367 |title=The Fifty-Year War: Conflict and Strategy in the Cold War |date=1 March 2007 |publisher=Naval Institute Press |isbn=978-1-59114-287-4 |pages=367–368 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020229/https://books.google.com/books?id=0CIXLdxhQMAC&pg=PA367 |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> බැංකු ජනසතු කිරීම සහ අනෙක් අය බංකොලොත්භාවයට බල කිරීම,<ref name="friedman368" /> සහ MIR ලෙස හැඳින්වෙන "ජනප්‍රිය මිලීෂියා" ශක්තිමත් කිරීම ඇතුළත් විය.<ref name="friedman368" /> හිටපු ජනාධිපති ෆ්‍රෙයි යටතේ ආරම්භ කරන ලද පොපියුලර් යුනිටි වේදිකාව, ව්‍යවස්ථා සංශෝධනයක් ආකාරයෙන් චිලියේ ප්‍රධාන තඹ පතල් ජනසතු කිරීම සඳහා ද ඉල්ලා සිටියේය. මෙම පියවර කොංග්‍රසය විසින් ඒකමතිකව සම්මත කරන ලදී. එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස,<ref>{{cite book |last=Qureshi |first=Lubna Z. |url=https://books.google.com/books?id=alISgQdNY4kC&pg=PA86 |title=Nixon, Kissinger, and Allende: U.S. Involvement in the 1973 Coup in Chile |publisher=Lexington Books |year=2009 |isbn=978-0-7391-2655-4 |pages=86–97 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020042/https://books.google.com/books?id=alISgQdNY4kC&pg=PA86#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> රිචඩ් නික්සන් පරිපාලනය ඇලෙන්ඩේගේ රජය ඉක්මනින් අස්ථාවර කිරීම සඳහා චිලීයේ රහස් ක්‍රියාකාරීන් සංවිධානය කර ඇතුළත් කළේය.<ref>{{cite web |title=Report on CIA Chilean Task Force activities |url=http://www.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB8/ch01-01.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20100211203442/http://www.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB8/ch01-01.htm |archive-date=11 February 2010 |access-date=11 March 2010 |work=Chile and the United States: Declassified Documents relating to the Military Coup, 1970–1976 |publisher=The National Security Archive: Electronic Briefing Books (George Washington University)}}</ref> ඊට අමතරව, එක්සත් ජනපද මූල්‍ය පීඩනය චිලීට ජාත්‍යන්තර ආර්ථික ණය සීමා කළේය.<ref name="fas.org">{{cite web |title=Covert Action In Chile 1963–1973, Staff Report Of The Select Committee To Study Governmental Operations With Respect To Intelligence Activities |url=https://fas.org/irp/ops/policy/church-chile.htm |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20091003144646/http://www.fas.org/irp/ops/policy/church-chile.htm |archive-date=3 October 2009 |access-date=17 December 2009 |publisher=Federation of American Scientists}}</ref> ඇලෙන්ඩේගේ රාජ්‍ය වියදම්, ප්‍රධාන වශයෙන් මුදල් මුද්‍රණය කිරීම හරහා මූල්‍යකරණය කිරීම සහ වාණිජ බැංකු විසින් ලබා දුන් දුර්වල ණය ශ්‍රේණිගත කිරීම් මගින් ආර්ථික ගැටලු තවත් උග්‍ර විය.<ref>{{Cite news|url=http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,879153,00.html|title=Tightening the Belt|date=7 August 1972|magazine=[[Time (magazine)|Time]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20101022175928/http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,879153,00.html|archive-date=22 October 2010|url-status=dead}}</ref> ඒ සමඟම, විපක්ෂ මාධ්‍ය, දේශපාලනඥයින්, ව්‍යාපාරික සංසද සහ අනෙකුත් සංවිධාන දේශීය දේශපාලන හා ආර්ථික අස්ථාවර කිරීමේ ව්‍යාපාරයක් වේගවත් කිරීමට උපකාරී වූ අතර, ඉන් සමහරක් එක්සත් ජනපදයේ සහාය ලැබීය.<ref name="fas.org" /><ref>{{cite web |title=Equipo Nizkor – CIA Activities in Chile – September 18, 2000 |url=http://www.derechos.org/nizkor/chile/doc/hinchey.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20080513083911/http://www.derechos.org/nizkor/chile/doc/hinchey.html |archive-date=13 May 2008 |access-date=17 December 2009 |publisher=Derechos.org}}</ref> 1973 මුල් භාගය වන විට, උද්ධමනය පාලනයෙන් තොර විය. 1973 මැයි 26 වන දින, ඇලෙන්ඩේගේ රජයට විරුද්ධ වූ චිලීයේ ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණය, ඇලෙන්ඩේ ජාතියේ නීත්‍යානුකූලභාවය කඩාකප්පල් කිරීම ඒකමතිකව හෙළා දුටුවේය. චිලී ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව යටතේ නීති විරෝධී වුවද, අධිකරණය ඉක්මනින් බලය අල්ලා ගැනීමට පිනෝචේට සහාය දුන් අතර එය ශක්තිමත් කළේය.<ref name="friedman368" /><ref>{{cite web |title=Transition to Democracy in Latin America: The Role of the judiciary |url=http://www.law.yale.edu/documents/pdf/rightdegree_independence(5).pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130819213445/http://www.law.yale.edu/documents/pdf/rightdegree_independence%285%29.pdf |archive-date=19 August 2013 |publisher=Yale University}}</ref> ==== පිනොචේ යුගය (1973–1990) ==== [[File:Golpe_de_Estado_1973.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Golpe_de_Estado_1973.jpg|වම|thumb|1973 චිලී කුමන්ත්‍රණය අතරතුර ලා මොනේඩා ජනාධිපති මන්දිරයට බෝම්බ හෙලන ප්‍රහාරක ජෙට් යානා]] 1973 සැප්තැම්බර් 11 වන දින හමුදා කුමන්ත්‍රණයකින් ඇලෙන්ඩේ බලයෙන් පහ කරන ලද අතර, සන්නද්ධ හමුදා ජනාධිපති මන්දිරයට බෝම්බ හෙලීමේදී ඔහු සියදිවි නසා ගත් බව පෙනේ.<ref>{{Cite book |last=Soto |first=Óscar |title=El último día de Salvador Allende |publisher=Aguilar |year=1999 |isbn=978-956-239-084-2}}{{page needed|date=July 2013}}</ref><ref>{{Cite book |last=Ahumada |first=Eugeno |title=Chile: La memoria prohibida}}{{page needed|date=July 2013}}</ref> එක්සත් ජනපදය කුමන්ත්‍රණයට සම්බන්ධ වූ ප්‍රමාණය තවමත් විවාදයට භාජනය වී ඇත; ඇලෙන්ඩේ බලයෙන් පහ කිරීමෙන් පසුව, එක්සත් ජනපද රාජ්‍ය ලේකම් හෙන්රි කිසිංගර් එක්සත් ජනපද ජනාධිපති රිචඩ් නික්සන්ට පැවසුවේ එක්සත් ජනපදය කුමන්ත්‍රණයට වක්‍රව "උදව්" කළ බවයි.<ref>{{cite web |date=16 September 2013 |title=Kissinger and Chile: the Declassified Record |url=http://www2.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB437/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20130917045957/http://www2.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB437/ |archive-date=17 September 2013 |access-date=16 September 2013 |publisher=The National Security Archive}}</ref> ඉතිහාසඥ සෙබස්තියන් හර්ටාඩෝ තර්ක කරන්නේ එක්සත් ජනපද රජය කුමන්ත්‍රණය සම්බන්ධීකරණය හා ක්‍රියාත්මක කිරීම සඳහා ක්‍රියාකාරීව සම්බන්ධ වූ බවට සහාය දැක්වීමට කිසිදු ලේඛනමය සාක්ෂියක් නොමැති බවයි; කෙසේ වෙතත්, 1970 දී ඇලෙන්ඩේ තේරී පත්වීමේදී, කිසිංගර් ප්‍රකාශ කර තිබුණේ "තමන්ගේම ජනතාවගේ වගකීම් විරහිතභාවය නිසා රටක් කොමියුනිස්ට් වීම බලා සිටීමට අපට අවශ්‍ය ඇයි කියා මට නොපෙනේ" යනුවෙනි,<ref name="k745">{{cite web |last=Lewis |first=Anthony |date=1975-02-27 |title=The Kissinger Doctrine |url=https://www.nytimes.com/1975/02/27/archives/the-kissinger-doctrine.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220912084418/https://www.nytimes.com/1975/02/27/archives/the-kissinger-doctrine.html |archive-date=12 September 2022 |access-date=2024-05-08 |website=The New York Times}}</ref><ref name="Hurtado">{{cite web |author1=Juan Paulo Iglesias |date=25 August 2023 |title=Sebastián Hurtado, historiador: "Estados Unidos no tuvo participación directa en el Golpe, pero sí quería que Allende cayera" |url=https://www.latercera.com/la-tercera-sabado/noticia/sebastian-hurtado-historiador-estados-unidos-no-tuvo-participacion-directa-en-el-golpe-pero-si-queria-que-allende-cayera/3UXITS4IUNB3RPPB57ILMYDO64/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240912221446/https://www.latercera.com/la-tercera-sabado/noticia/sebastian-hurtado-historiador-estados-unidos-no-tuvo-participacion-directa-en-el-golpe-pero-si-queria-que-allende-cayera/3UXITS4IUNB3RPPB57ILMYDO64/ |archive-date=12 September 2024 |access-date=12 January 2025 |publisher=La Tercera |language=es}}</ref> නික්සන් ප්‍රකාශ කර තිබුණේ ඇලෙන්ඩේ රජය ඒකාබද්ධ නොකළ යුතු බවත් ඔහුගේ රජය අස්ථාවර කිරීමට තීරණාත්මකව ක්‍රියා කළ යුතු බවත්ය.<ref name="Hurtado" /><ref>{{cite journal|last1=Hurtado|first1=Sebastián|date=10 October 2016|title=Chile y Estados Unidos, 1964-1973. Una nueva mirada|journal=Nuevo Mundo Mundos Nuevos|language=es|doi=10.4000/nuevomundo.69698|doi-access=free}}</ref> ජෙනරාල් ඔගස්ටෝ පිනෝචෙට්ගේ නායකත්වයෙන් යුත් හමුදා ජුන්ටාවක් රට පාලනය කළේය. ඔහුගේ පාලනය පුළුල් මානව හිමිකම් උල්ලංඝනයන්ගෙන් සලකුණු විය. චිලී රාජ්‍යය වාමාංශිකයන් සහ ඔවුන්ගේ හිතවතුන් මර්දනය කිරීම සඳහා එක්සත් ජනපදයේ පිටුබලය ලත් මෙහෙයුමක් වන ඔපරේෂන් කොන්ඩෝර් ආරම්භ කර ක්‍රියාකාරීව සහභාගී විය.<ref>{{cite web |last1=Dinges |first1=John |title=Operation Condor |url=http://www.latinamericanstudies.org/chile/operation-condor.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20180722031734/http://www.latinamericanstudies.org/chile/operation-condor.htm |archive-date=22 July 2018 |access-date=6 July 2018 |website=latinamericanstudies.org |publisher=Columbia University}}</ref> 1973 ඔක්තෝම්බර් මාසයේදී, කැරවාන් ඔෆ් ඩෙත් විසින් අවම වශයෙන් පුද්ගලයින් 72 දෙනෙකු ඝාතනය කරන ලදී.<ref>{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/850932.stm|title=Flashback: Caravan of Death|date=25 July 2000|work=BBC|access-date=11 March 2008|archive-url=https://web.archive.org/web/20080226211503/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/850932.stm|archive-date=26 February 2008|url-status=live}}</ref> රෙටිග් වාර්තාව සහ වැලෙක් කොමිසමට අනුව, පිනොචෙට් පාලන සමයේ වසර 15 ක පාලන සමයේදී අවම වශයෙන් 2,115 ක් ඝාතනය කරන ලද අතර,<ref>{{cite web |author=Ministerio del Interior |date=3 August 1999 |title=Ministerio del Interior, Programa de Derechos Humanos – ddhh_rettig |url=http://www.ddhh.gov.cl/ddhh_rettig.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20091223174254/http://www.ddhh.gov.cl/ddhh_rettig.html |archive-date=23 December 2009 |access-date=17 December 2009 |publisher=Ddhh.gov.cl}}</ref> අවම වශයෙන් 27,265 ක්<ref name="sintesis">{{cite web |title=Sintesis Ok |url=http://www.comisionprisionpoliticaytortura.cl/filesapp/Sintesis.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20070727031254/http://www.comisionprisionpoliticaytortura.cl/filesapp/Sintesis.pdf |archive-date=27 July 2007 |access-date=17 December 2009}}</ref> වධ හිංසාවලට ලක් කරන ලදී (වයස අවුරුදු 12 ට අඩු ළමුන් 88 ක් ඇතුළුව);<ref name="sintesis" /> බොහෝ දෙනෙකු රඳවා තබා ගැනීම, වධහිංසා පැමිණවීම සහ ජාතික ක්‍රීඩාංගනයේදී මරණ දඬුවම නියම කරන ලදී. 2011 දී, චිලී රාජ්‍යය තවත් වින්දිතයින් 9,800 ක් හඳුනා ගත් අතර, දේශපාලන හේතූන් මත මරා දැමූ, වධහිංසා පමුණුවන ලද හෝ සිරගත කරන ලද මුළු සංඛ්‍යාව 40,018 දක්වා ගෙන ආවේය.<ref>Eva Vergara (18 August 2015). [https://www.huffingtonpost.com/2011/08/18/chile-recognizes-9800-more-pinochet-victims_n_930754.html Chile Recognizes 9,800 More Pinochet Victims] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20151231220056/http://www.huffingtonpost.com/2011/08/18/chile-recognizes-9800-more-pinochet-victims_n_930754.html|date=31 December 2015}}. ''The Associated Press'' via ''The Huffington Post.'' Retrieved 25 August 2015.</ref> වින්දිතයින් අතර ජාත්‍යන්තරව ප්‍රසිද්ධ කවියෙකු-ගායකයෙකු වන වික්ටර් ජාරා ද විය.[[File:Augusto_Pinochet_foto_oficial_coloreada.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Augusto_Pinochet_foto_oficial_coloreada.jpg|thumb|ඔගස්ටෝ පිනෝචෙට්]] 1980 සැප්තැම්බර් 11 වන දින මතභේදාත්මක ජනමත විචාරණයක් මගින් නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවක් අනුමත කරන ලද අතර, ජෙනරාල් පිනොචෙට් වසර අටක කාලයක් සඳහා ජනරජයේ ජනාධිපති බවට පත්විය. පිනෝචෙට් රටේ පාලනය ලබා ගැනීමෙන් පසු, කැපවූ චිලී විප්ලවවාදීන් සිය ගණනක් නිකරගුවාවේ සැන්ඩිනිස්ටා හමුදාවට, ආර්ජන්ටිනාවේ ගරිල්ලා හමුදාවන්ට හෝ කියුබාවේ, නැගෙනහිර යුරෝපයේ සහ උතුරු අප්‍රිකාවේ පුහුණු කඳවුරුවලට සම්බන්ධ වූහ.<ref>{{cite book |author1=Pamela Constable |author-link=Pamela Constable |url=https://archive.org/details/nationofenemiesc00cons |title=A Nation of Enemies: Chile Under Pinochet |author2=Arturo Valenzuela |author2-link=Arturo Valenzuela |publisher=W W Norton & Company Incorporated |year=1993 |isbn=978-0-393-30985-0 |page=150}}</ref> 1980 ගණන්වල අගභාගයේදී, 1982 ආර්ථික බිඳවැටීම<ref>{{cite book |last1=Klein |first1=Naomi |author-link=Naomi Klein |url=https://books.google.com/books?id=PwHUAq5LPOQC&pg=PA85 |title=The Shock Doctrine: The Rise of Disaster Capitalism |date=1 April 2010 |publisher=Henry Holt and Company (2007) |isbn=978-1-4299-1948-7 |page=85 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020106/https://books.google.com/books?id=PwHUAq5LPOQC&pg=PA85#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> සහ 1983-88 දී ඇති වූ මහජන සිවිල් ප්‍රතිරෝධය වැනි සිදුවීම්වල ප්‍රතිඵලයක් ලෙස, රජය ක්‍රමයෙන් එකලස් කිරීමේ, කතා කිරීමේ සහ සංගමයේ වැඩි නිදහසක් ලබා දුන්නේය. වෘත්තීය සමිති සහ දේශපාලන ක්‍රියාකාරකම් ඇතුළත් කිරීමට.<ref>{{cite book |last=Huneeus |first=Carlos |author-link=Carlos Huneeus |title=Civil Resistance and Power Politics:The Experience of Non-violent Action from Gandhi to the Present |date=3 September 2009 |publisher=Oxford University Press |isbn=978-0-19-161917-5 |editor1=Adam Roberts |pages=197–212 |chapter=Political Mass Mobilization against Authoritarian Rule: Pinochet's Chile, 1983–88 |access-date=14 July 2013 |editor2=Timothy Garton Ash |chapter-url=https://books.google.com/books?id=zD_S8Y2WbRsC&pg=PT168 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020252/https://books.google.com/books?id=zD_S8Y2WbRsC&pg=PT168#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> හර්නාන් බුචි මුදල් අමාත්‍යවරයා ලෙස කටයුතු කිරීමත් සමඟ රජය වෙළඳපොළ නැඹුරු ප්‍රතිසංස්කරණ දියත් කළේය. චිලී නිදහස් වෙළඳපොල ආර්ථිකයක් කරා ගමන් කළ අතර එමඟින් දේශීය හා විදේශීය පෞද්ගලික ආයෝජනවල වැඩිවීමක් දක්නට ලැබුණි, නමුත් තඹ කර්මාන්තය සහ අනෙකුත් වැදගත් ඛනිජ සම්පත් තරඟකාරිත්වයට විවෘත නොවීය. 1988 ඔක්තෝබර් 5 වන දින පැවති ජනමත විචාරණයකදී, පිනෝචෙට්ට ජනාධිපති ධුරයේ දෙවන වසර අටක ධුර කාලයක් (44% ට එරෙහිව 56%) අහිමි විය. 1989 දෙසැම්බර් 14 වන දින චිලී ජාතිකයන් නව ජනාධිපතිවරයෙකු සහ ද්වි මණ්ඩල සම්මේලනයක සාමාජිකයින්ගෙන් බහුතරයක් තෝරා පත් කර ගත්හ. Concertación නමින් හැඳින්වෙන දේශපාලන පක්ෂ 17 ක සන්ධානයක අපේක්ෂකයෙකු වූ ක්‍රිස්තියානි ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී පැට්‍රිෂියෝ අයිල්වින්, ඡන්දවලින් නිරපේක්ෂ බහුතර (55%) ලබා ගත්තේය.<ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/1989/12/16/world/man-in-the-news-patricio-aylwin-a-moderate-leads-chile.html|title=Man in the News: Patricio Aylwin; A Moderate Leads Chile|last=Christian|first=Shirley|date=16 December 1989|work=The New York Times|access-date=28 July 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180729012944/https://www.nytimes.com/1989/12/16/world/man-in-the-news-patricio-aylwin-a-moderate-leads-chile.html|archive-date=29 July 2018|url-status=live}}</ref> ජනාධිපති අයිල්වින් 1990 සිට 1994 දක්වා සේවය කළ අතර එය සංක්‍රාන්ති කාලයක් ලෙස සැලකේ. === 21 වන සියවස === [[File:Izamiento_de_la_Gran_Bandera_Nacional_-_Presidentes_de_Chile.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Izamiento_de_la_Gran_Bandera_Nacional_-_Presidentes_de_Chile.jpg|වම|thumb|චිලී රාජ්‍යයේ ද්විශත සංවත්සරය සමරමින්, එහි ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයට සංක්‍රමණය වීමෙන් පසු (1990–2022) චිලී රාජ්‍යයේ පළමු ජනාධිපතිවරුන් පස් දෙනා]] 1993 දෙසැම්බරයේදී, පෙර ජනාධිපති එඩ්වාඩෝ ෆ්‍රෙයි මොන්ටල්වාගේ පුත් ක්‍රිස්තියානි ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී එඩ්වාඩෝ ෆ්‍රෙයි රුයිස්-ටැග්ල්, බහුතර ඡන්ද සංඛ්‍යාවක් (58%) ලබා ගනිමින් කොන්සර්ටේෂන් සන්ධානය ජයග්‍රහණය කරා මෙහෙයවීය.<ref>{{cite encyclopedia |title=Chile elects new leader Late president's son wins big |encyclopedia=Encyclopedia.com |url=http://www.encyclopedia.com/doc/1P2-8257609.html |access-date=14 July 2013 |date=12 December 1993 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080526090105/http://www.encyclopedia.com/doc/1P2-8257609.html |archive-date=26 May 2008}}</ref> 2000 දී ෆ්‍රෙයි රුයිස්-ටැග්ල් වෙනුවට සමාජවාදී රිකාඩෝ ලාගෝස් පත් වූ අතර, චිලී සඳහා දක්ෂිණාංශික සන්ධානයේ ජෝකින් ලැවින්ට එරෙහිව පෙර නොවූ විරූ දෙවන වටයේ මැතිවරණයකින් ජනාධිපති ධුරය දිනා ගත්තාය.<ref>{{Cite news|url=http://archives.cnn.com/2000/WORLD/americas/01/17/chile.elex.01/|title=Moderate socialist Lagos wins Chilean presidential election|date=16 January 2000|work=CNN|archive-url=https://web.archive.org/web/20080506162601/http://archives.cnn.com/2000/WORLD/americas/01/17/chile.elex.01/|archive-date=6 May 2008|url-status=dead}}</ref> 2006 ජනවාරි මාසයේදී, චිලී ජාතිකයන් සමාජවාදී පක්ෂයේ ඔවුන්ගේ පළමු කාන්තා ජනාධිපති මිෂෙල් බැචලට් ජෙරියා තෝරා පත් කර ගත් අතර, ජාතික අලුත් කිරීමේ පක්ෂයේ සෙබස්තියන් පිනෙරා පරාජය කරමින්, කොන්සර්ටේෂන් පාලනය තවත් වසර හතරක් දීර්ඝ කළහ.<ref>{{cite web |date=12 January 2006 |title=Chile elects first woman president |url=https://www.nbcnews.com/id/wbna10819903 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20131109023348/http://www.nbcnews.com/id/10819903/ |archive-date=9 November 2013 |access-date=10 November 2019 |work=NBC News}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2006/03/11/AR2006031101381.html|title=Bachelet Sworn in As Chile's President|last=Reel|first=Monte|date=12 March 2006|newspaper=The Washington Post|access-date=22 August 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170701225835/http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2006/03/11/AR2006031101381.html|archive-date=1 July 2017|url-status=live}}</ref> 2010 ජනවාරි මාසයේදී, චිලී ජාතිකයන් වසර 20 කට පසු පළමු දක්ෂිණාංශික ජනාධිපති ලෙස සෙබස්තියන් පිනෙරා තේරී පත් වූ අතර, බැචලෙට්ගෙන් පසු වසර හතරක කාලයක් සඳහා කොන්සර්ටේෂන් හි හිටපු ජනාධිපති එඩ්වාඩෝ ෆ්‍රෙයි රුයිස්-ටැග්ල් පරාජය කළහ. ධුර කාලය සීමා වීම හේතුවෙන්, සෙබස්තියන් පිනේරා 2013 දී නැවත මැතිවරණයට ඉදිරිපත් නොවූ අතර, ඔහුගේ ධුර කාලය 2014 මාර්තු මාසයේදී අවසන් වූ අතර, එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස මිෂෙල් බැචලට් නැවත ධුරයට පත්විය.<ref>{{cite web |date=11 March 2014 |title=Michelle Bachelet sworn in as Chile's president |url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-26528923 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140312035407/http://www.bbc.com/news/world-latin-america-26528923 |archive-date=12 March 2014 |access-date=12 August 2021 |work=BBC News}}</ref> 2017 දෙසැම්බර් ජනාධිපතිවරණය ජයග්‍රහණය කිරීමෙන් පසු සෙබස්තියන් පිනේරා 2018 දී බැචලට්ගෙන් පසු නැවතත් චිලී ජනාධිපති ධුරයට පත්විය.<ref>{{cite web |date=18 December 2017 |title=Chile election: Conservative Piñera elected president |url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-42388019 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20171218103345/http://www.bbc.com/news/world-latin-america-42388019 |archive-date=18 December 2017 |access-date=12 August 2021 |work=BBC News}}</ref><ref>{{cite web |date=11 March 2018 |title=Pinera, a conservative billionaire, is sworn in as president of Chile |url=https://www.yahoo.com/news/pinera-conservative-billionaire-sworn-president-chile-183054108.html?guccounter=1&guce_referrer=aHR0cHM6Ly93d3cuZ29vZ2xlLmNvbS8&guce_referrer_sig=AQAAAC6_pBevRC0GpV00u6W8P1NWhHqxCXKFRdRMnzk5fsa |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210801211945/https://www.yahoo.com/news/pinera-conservative-billionaire-sworn-president-chile-183054108.html?guccounter=1&guce_referrer=aHR0cHM6Ly93d3cuZ29vZ2xlLmNvbS8&guce_referrer_sig=AQAAAC6_pBevRC0GpV00u6W8P1NWhHqxCXKFRdRMnzk5fsa |archive-date=1 August 2021 |access-date=12 August 2021 |work=Yahoo! News |agency=Agence France Presse}}</ref> 2010 පෙබරවාරි 27 වන දින, චිලී රාජ්‍යය මෙගාවොට් 8.8 ක භූමිකම්පාවකට ගොදුරු වූ අතර එය එවකට වාර්තා වූ පස්වන විශාලතම භූමිකම්පාවයි. 500 කට වැඩි පිරිසක් මිය ගියහ (ඉන් පසුව ඇති වූ සුනාමියෙන් වැඩි දෙනෙක්) සහ මිලියනයකට අධික පිරිසකට නිවාස අහිමි විය. භූමිකම්පාවෙන් පසුව බහුවිධ පසුකම්පන ද ඇති විය.<ref>{{cite web |title=US ready to help Chile: Obama |url=http://www.australia-times.com.au/world/article.php?id=501 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110427081917/http://www.australia-times.com.au/world/article.php?id=501 |archive-date=27 April 2011 |access-date=3 March 2010 |work=The Australia Times}}</ref> මූලික හානි ඇස්තමේන්තු ඇමරිකානු ඩොලර් බිලියන 15-30 අතර වූ අතර එය චිලියේ සැබෑ දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 10% සිට 15% දක්වා විය.<ref>[http://www.contractmagazine.com/contract/content_display/design/news/e3i128fcc3d3e64156a013dfae605b73a5b More Quakes Shake Chile's Infrastructure], Adam Figman, ''Contract'', 1 March 2010 {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141114030306/http://www.contractmagazine.com/contract/content_display/design/news/e3i128fcc3d3e64156a013dfae605b73a5b|date=14 November 2014}}</ref> 2010 දී සිරවී සිටි පතල් කම්කරුවන් 33 දෙනෙකු සාර්ථකව බේරා ගැනීම සඳහා චිලී රාජ්‍යය ගෝලීය පිළිගැනීමක් ලබා ගත්තේය. 2010 අගෝස්තු 5 වන දින, උතුරු චිලියේ කොපියාපෝ අසල ඇටකාමා කාන්තාරයේ සැන් ජෝස් තඹ සහ රන් පතලෙහි ප්‍රවේශ උමඟ කඩා වැටුණු අතර, මීටර් 700 (අඩි 2,300) ක් පොළොවට පහළින් මිනිසුන් 33 දෙනෙකු සිර විය. චිලී රජය විසින් සංවිධානය කරන ලද ගලවා ගැනීමේ උත්සාහයක් දින 17 කට පසුව පතල් කම්කරුවන් සොයා ගන්නා ලදී. මාස දෙකකට පසු 2010 ඔක්තෝබර් 13 වන දින පැය 24 කට ආසන්න කාලයක් තුළ සියලුම පිරිමින් 33 දෙනා මතුපිටට ගෙන එන ලද අතර, එම උත්සාහය ලොව පුරා සජීවී රූපවාහිනිය ඔස්සේ විකාශනය කරන ලදී.<ref name="usstatedep">{{cite web |date=16 December 2011 |title=Background Note: Chile |url=https://2009-2017.state.gov/r/pa/ei/bgn/1981.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170121153101/https://2009-2017.state.gov/r/pa/ei/bgn/1981.htm |archive-date=21 January 2017 |access-date=19 March 2012 |work=[[Bureau of Western Hemisphere Affairs]], [[United States Department of State]]}}</ref>[[File:Marcha_Mas_Grande_De_Chile_2019_Plaza_Baquedano_Drone.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Marcha_Mas_Grande_De_Chile_2019_Plaza_Baquedano_Drone.jpg|thumb|සන්තියාගෝ හි ප්ලාසා බැකෙඩානෝ දෙසට 2019–2022 චිලී විරෝධතාවල දර්ශනයක්]] 2019 සිට 2022 දක්වා, සන්තියාගෝ මෙට්‍රෝ හි උමං දුම්රිය ගාස්තු වැඩිවීම, ජීවන වියදම වැඩි වීම, පෞද්ගලීකරණය සහ අසමානතාවයට ප්‍රතිචාර වශයෙන් චිලී රටපුරා විරෝධතා මාලාවකට මුහුණ දුන්නේය.<ref>{{cite web |author=Naomi Larsson |date=26 October 2019 |title=Chile protests: More than one million bring Santiago to a halt |url=https://www.aljazeera.com/news/2019/10/chile-protests-million-bring-santiago-halt-191025223542333.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191026165551/https://www.aljazeera.com/news/2019/10/chile-protests-million-bring-santiago-halt-191025223542333.html |archive-date=26 October 2019 |access-date=19 November 2019 |website=Al Jazeera}}</ref> නොවැම්බර් 15 වන දින, ජාතික කොංග්‍රසයේ නියෝජනය කරන ලද බොහෝ දේශපාලන පක්ෂ නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවක් නිර්මාණය කිරීම සම්බන්ධයෙන් 2020 අප්‍රේල් මාසයේදී ජාතික ජනමත විචාරණයක් කැඳවීමේ ගිවිසුමකට අත්සන් තැබූ අතර පසුව COVID-19 වසංගතය හේතුවෙන් ඔක්තෝබර් දක්වා කල් දමන ලදී.<ref>{{cite news|url=https://www.aljazeera.com/news/2019/11/month-protests-chile-persist-gov-concessions-191118231609475.html|title=One month on: Protests in Chile persist despite gov't concessions|author=Sandra Cuffe|date=19 November 2019|work=Al Jazeera|access-date=19 November 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20200317120559/https://www.aljazeera.com/news/2019/11/month-protests-chile-persist-gov-concessions-191118231609475.html|archive-date=17 March 2020|url-status=live}}</ref> 2020 ඔක්තෝබර් 25 වන දින, චිලී ජාතිකයන් නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවකට පක්ෂව සියයට 78.28 ක් ඡන්දය දුන් අතර, සියයට 21.72 ක් වෙනස ප්‍රතික්ෂේප කළහ; ඡන්දදායකයින්ගේ ඡන්දය ප්‍රකාශ කිරීමේ ප්‍රතිශතය සියයට 51 කි. 2021 මැයි 15 සහ 16 අතර චිලියේ ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා සම්මුතියේ සාමාජිකයින් සඳහා මැතිවරණයක් පැවැත්විණි;<ref name="postpone">{{Cite web |date=6 April 2021 |title=Presidente Piñera promulga reforma que posterga elecciones al 15 y 16 de mayo |url=https://www.elmostrador.cl/noticias/pais/2021/04/06/presidente-pinera-promulga-reforma-que-posterga-elecciones-al-15-y-16-de-mayo/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210505183947/https://www.elmostrador.cl/noticias/pais/2021/04/06/presidente-pinera-promulga-reforma-que-posterga-elecciones-al-15-y-16-de-mayo/ |archive-date=5 May 2021 |access-date=7 April 2021 |website=El Mostrador |language=es}}</ref> ප්‍රතිඵලවලින් පෙනී ගියේ 1990 දී පිනෝචෙට්ගේ ආඥාදායකත්වය අවසන් වීමෙන් පසු ස්ථාපිත දේශපාලන ක්‍රමයේ සම්පූර්ණ ප්‍රතිසංවිධානයක් දක්නට ලැබුණු අතර, විවිධ ස්වාධීන සහ වාමාංශික අපේක්ෂකයින් සාම්ප්‍රදායික මධ්‍ය-දකුණු සහ මධ්‍ය-වාම පක්ෂවලට සාපේක්ෂව දැඩි ලෙස ක්‍රියා කළහ. 2021 දෙසැම්බර් 19 වන දින, වාමාංශික අපේක්ෂකයෙකු වන 35 හැවිරිදි හිටපු ශිෂ්‍ය විරෝධතා නායක ගේබ්‍රියෙල් බොරික්, චිලියේ ජනාධිපතිවරණය ජයග්‍රහණය කර රටේ ලාබාලතම නායකයා බවට පත්විය.<ref>{{cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-59715941|title=Leftist Gabriel Boric to become Chile's youngest ever president|date=20 December 2021|work=BBC News|access-date=21 December 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211220000309/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-59715941|archive-date=20 December 2021|url-status=live}}</ref> 2022 මාර්තු 11 වන දින, ඉවත්ව යන ජනාධිපති සෙබස්තියන් පිනේරාගෙන් පසු බොරික් ජනාධිපති ලෙස දිවුරුම් දුන්නේය.<ref>{{cite news|url=https://www.theguardian.com/world/2022/mar/11/gabriel-boric-chile-president-new-era|title=Gabriel Boric, 36, sworn in as president to herald new era for Chile|date=11 March 2022|work=The Guardian|access-date=15 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220312233147/https://www.theguardian.com/world/2022/mar/11/gabriel-boric-chile-president-new-era|archive-date=12 March 2022|language=en|url-status=live}}</ref> බොරික්ගේ කැබිනට් මණ්ඩලයේ බහුතරය - 24 න් 14 ක් - කාන්තාවන් වන අතර එය බටහිර අර්ධගෝලයේ පළමු අවස්ථාවයි.<ref>{{cite news|url=https://www.theguardian.com/world/2022/jan/21/chile-gabriel-boric-cabinet-majority-women|title=Chile's president-elect names progressive, majority-women cabinet|date=21 January 2022|work=The Guardian|access-date=15 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220125135734/https://www.theguardian.com/world/2022/jan/21/chile-gabriel-boric-cabinet-majority-women|archive-date=25 January 2022|language=en|url-status=live}}</ref> 2022 සැප්තැම්බර් 4 වන දින, වාමාංශික ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා සම්මුතිය විසින් ඉදිරිපත් කරන ලද ව්‍යවස්ථාමය ජනමත විචාරණයේදී ඡන්දදායකයින් නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා යෝජනාව ප්‍රතික්ෂේප කළහ.<ref>{{cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-62792025|title=Chile constitution: Voters overwhelmingly reject radical change|date=5 September 2022|work=BBC News|access-date=14 September 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220905063525/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-62792025|archive-date=5 September 2022|url-status=live}}</ref> 2023 දෙසැම්බර් 17 වන දින, කොන්සර්වේටිව් ප්‍රමුඛ ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා සභාව විසින් ලියන ලද නව ව්‍යවස්ථාමය ජනමත විචාරණයකදී ඡන්දදායකයින් දෙවන නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා යෝජනාව ප්‍රතික්ෂේප කළහ.<ref name="reuters.com">{{cite web |last1=Villegas |first1=A. |date=18 December 2023 |title=Chileans reject conservative constitution to replace dictatorship-era text |url=https://www.reuters.com/world/americas/chileans-head-polls-again-replace-dictatorship-era-constitution-2023-12-17/ |access-date=18 December 2023 |website=Reuters}}</ref><ref name=":2">{{Cite web |date=17 December 2023 |title=Chilean voters reject conservative constitution, after defeating leftist charter last year |url=https://apnews.com/article/chile-new-constitution-referendum-f7be231ff564856f6a5e1b0c0ac12c57 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20231218053713/https://apnews.com/article/chile-new-constitution-referendum-f7be231ff564856f6a5e1b0c0ac12c57 |archive-date=18 December 2023 |access-date=18 December 2023 |website=AP News |language=en}}</ref><ref name=":3">{{Cite web |title=Chile rejects second attempt to renew constitution |url=https://www.dw.com/en/chile-rejects-second-attempt-to-renew-constitution/a-67749225 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20231218193156/https://www.dw.com/en/chile-rejects-second-attempt-to-renew-constitution/a-67749225 |archive-date=18 December 2023 |access-date=19 December 2023 |website=dw.com |language=en}}</ref> == යොමු කිරීම් == 1ozcrynrzf4tfaodugmjtzx3fuh8mhl 3 182316 750400 750126 2025-06-23T09:21:30Z Lee 85 Lee විසින් යලියොමුවක් නොදමාම [[සාකච්ඡාව:Mayura Lakmal Wijesinghe]] පිටුව [[පරිශීලක සාකච්ඡාව:Mayuralakmal]] වෙත ගෙනයන ලදී 750126 wikitext text/x-wiki == මකාදැමීම් යෝජනාව අභියෝගයට ලක්කිරීම == Move to [[පරිශීලක:Mayuralakmal]] --<span style="background:#0d0f24;font-family:monospace;font-weight:600;padding:2px;box-shadow:#9b12f0 2px -2px">[[User:Ttheek|<span style="color:#faed00">★</span> <span style="color:#ff21f8">Ttheek</span>]] [[User talk:Ttheek|⏵]]</span> 12:02, 21 ජූනි 2025 (යූටීසී) ogwww3h07ncp6eypqkepkyh2u3bmmwt 750402 750400 2025-06-23T09:22:51Z Lee 85 /* මකාදැමීම් යෝජනාව අභියෝගයට ලක්කිරීම */ Reply 750402 wikitext text/x-wiki == මකාදැමීම් යෝජනාව අභියෝගයට ලක්කිරීම == Move to [[පරිශීලක:Mayuralakmal]] --<span style="background:#0d0f24;font-family:monospace;font-weight:600;padding:2px;box-shadow:#9b12f0 2px -2px">[[User:Ttheek|<span style="color:#faed00">★</span> <span style="color:#ff21f8">Ttheek</span>]] [[User talk:Ttheek|⏵]]</span> 12:02, 21 ජූනි 2025 (යූටීසී) :පරිශීලක නාමාවකාශයට ගෙන එන ලදී. -- [[User:Lee|Lee]] ([[User talk:Lee|talk]]) 09:22, 23 ජූනි 2025 (යූටීසී) ojjnrlm807zzlx57uyxs9fxc7z3zvlw 0 182323 750194 2025-06-22T13:37:34Z 2407:C00:5004:F72D:1:1:7330:1A30 ' අපේ රටට බෙන්ලෝකයේ සිසු රටවල් වලටද තම රටටම සුවිශේෂ වූ සංස්කෘතිම උරුමයන් ඇත ඒවා අතරින් ඉතා දුර්ලභ ඉහළ අගයෙන් යුත් සංස්කෘතික උරුම ඒ රටට පමණක් නොව ෙයි සම්මත යා වඩ...' යොදමින් නව පිටුවක් තනන ලදි 750194 wikitext text/x-wiki අපේ රටට බෙන්ලෝකයේ සිසු රටවල් වලටද තම රටටම සුවිශේෂ වූ සංස්කෘතිම උරුමයන් ඇත ඒවා අතරින් ඉතා දුර්ලභ ඉහළ අගයෙන් යුත් සංස්කෘතික උරුම ඒ රටට පමණක් නොව ෙයි සම්මත යා වඩාව ත් මනාව රජාවට අයිති පොදු උර්භයක් බවට පත්කර ඇත මෙම කාර්යය එක්සත් ජාතීන්ගේ අධ්‍යාපනික විද්‍යාත්මක හා සංස්කෘතික කටයුතු පිළිබඳ ක්‍රියාකාරී සංවිධානය වනුස්කෝ ආයතනයේ විසින් සිදු කරනු ලබයි කී උර්මවලට යම් කිසි හානියක් හෝ විදර්ශයක් වීමට ඉඩ නො තබා ඒවා ආරක්ෂා කිරීම වෙනස්කෝ සංවිධානය කාර්යභාරය වේ ක්‍රිස්තු වර්ෂ 2010 ද 5l2kqvryilklnfaons7t3nact9fhj5f 750467 750194 2025-06-23T11:03:14Z IDB.S 52205 750467 wikitext text/x-wiki {{Db-g1}} අපේ රටට බෙන්ලෝකයේ සිසු රටවල් වලටද තම රටටම සුවිශේෂ වූ සංස්කෘතිම උරුමයන් ඇත ඒවා අතරින් ඉතා දුර්ලභ ඉහළ අගයෙන් යුත් සංස්කෘතික උරුම ඒ රටට පමණක් නොව ෙයි සම්මත යා වඩාව ත් මනාව රජාවට අයිති පොදු උර්භයක් බවට පත්කර ඇත මෙම කාර්යය එක්සත් ජාතීන්ගේ අධ්‍යාපනික විද්‍යාත්මක හා සංස්කෘතික කටයුතු පිළිබඳ ක්‍රියාකාරී සංවිධානය වනුස්කෝ ආයතනයේ විසින් සිදු කරනු ලබයි කී උර්මවලට යම් කිසි හානියක් හෝ විදර්ශයක් වීමට ඉඩ නො තබා ඒවා ආරක්ෂා කිරීම වෙනස්කෝ සංවිධානය කාර්යභාරය වේ ක්‍රිස්තු වර්ෂ 2010 ද liufg7krmczlu9csqavs5452clyfvj1 0 182324 750200 2025-06-22T15:55:17Z Shwetha 6574 නව ලිපිය 750200 wikitext text/x-wiki '''හෝර්මුස් සමුද්‍ර සන්ධිය''' ({{IPAc-en|h|ɔr|ˈ|m|uː|z}} {{langx|fa|تنگهٔ هُرمُز}} ''Tangeh-ye Hormoz'' {{audio|Tangehye Hormuz.ogg|listen}}, {{langx|ar|مَضيق هُرمُز}} ''Maḍīq Hurmuz'') යනු, [[පර්සියානු බොක්ක]] සහ [[ඕමාන බොක්ක]] අතර පිහිටි [[සමුද්‍ර සන්ධිය|සමුද්‍ර සන්ධියකි]]. 00v9pv5a93w337iiw19szelq5fwfcu8 750201 750200 2025-06-22T16:06:20Z Shwetha 6574 සංස්කරණය 750201 wikitext text/x-wiki '''හෝර්මුස් සමුද්‍ර සන්ධිය''' ({{IPAc-en|h|ɔr|ˈ|m|uː|z}} {{langx|fa|تنگهٔ هُرمُز}} ''Tangeh-ye Hormoz'' {{audio|Tangehye Hormuz.ogg|listen}}, {{langx|ar|مَضيق هُرمُز}} ''Maḍīq Hurmuz'') යනු, [[පර්සියානු බොක්ක]] සහ [[ඕමාන බොක්ක]] අතර පිහිටි [[සමුද්‍ර සන්ධිය|සමුද්‍ර සන්ධියකි]]. පර්සියානු බොක්කෙහි සිට විවෘත සාගරයට ඇති එකම මුහුදු මාර්ගය එය විසින් සපයන අතර, ලෝකයේ උපායමාර්ගික ලෙසින් අතිශයින් වැදගත් [[අනුබාධක ස්ථානය|අනුබාධක ස්ථානයන්]] අතරින් එකකි.<ref name=oilpricecom01>{{උපන්‍යාස වෙබ් |url=https://oilprice.com/Geopolitics/International/How-Iran-Plans-To-Bypass-The-Worlds-Main-Oil-Chokepoint.html |title=හවු ඉරාන් ප්ලෑන්ස් ටු බයිපාස් ද වර්ල්ඩ්ස් මේන් ඔයිල් චෝක්පොයින්ට් |publisher=Oilprice.com |author=වික්ටර් කටෝනා |access-date=2018-09-11 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180911081557/https://oilprice.com/Geopolitics/International/How-Iran-Plans-To-Bypass-The-Worlds-Main-Oil-Chokepoint.html |archive-date=11 සැප්තැම්බර් 2018 |url-status=dead}}</ref> rlbvl4ljdsp5lw7bvd0ezxur44du8ni 750202 750201 2025-06-22T16:10:52Z Shwetha 6574 සංස්කරණය 750202 wikitext text/x-wiki '''හෝර්මුස් සමුද්‍ර සන්ධිය''' ({{IPAc-en|h|ɔr|ˈ|m|uː|z}} {{langx|fa|تنگهٔ هُرمُز}} ''Tangeh-ye Hormoz'' {{audio|Tangehye Hormuz.ogg|listen}}, {{langx|ar|مَضيق هُرمُز}} ''Maḍīq Hurmuz'') යනු, [[පර්සියානු බොක්ක]] සහ [[ඕමාන බොක්ක]] අතර පිහිටි [[සමුද්‍ර සන්ධිය|සමුද්‍ර සන්ධියකි]]. පර්සියානු බොක්කෙහි සිට විවෘත සාගරයට ඇති එකම මුහුදු මාර්ගය එය විසින් සපයන අතර, ලෝකයේ උපායමාර්ගික ලෙසින් අතිශයින් වැදගත් [[අනුබාධක ස්ථානය|අනුබාධක ස්ථානයන්]] අතරින් එකකි.<ref name=oilpricecom01>{{උපන්‍යාස වෙබ් |url=https://oilprice.com/Geopolitics/International/How-Iran-Plans-To-Bypass-The-Worlds-Main-Oil-Chokepoint.html |title=හවු ඉරාන් ප්ලෑන්ස් ටු බයිපාස් ද වර්ල්ඩ්ස් මේන් ඔයිල් චෝක්පොයින්ට් |publisher=Oilprice.com |author=වික්ටර් කටෝනා |access-date=2018-09-11 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180911081557/https://oilprice.com/Geopolitics/International/How-Iran-Plans-To-Bypass-The-Worlds-Main-Oil-Chokepoint.html |archive-date=11 සැප්තැම්බර් 2018 |url-status=dead}}</ref> ==ආශ්‍රිත== {{ආශ්‍රලැයිස්තුව}} ky5y8pf1kua9hzjarl8vr4mwz8ljg73 750204 750202 2025-06-22T16:32:44Z Shwetha 6574 සංස්කරණය 750204 wikitext text/x-wiki '''හෝර්මුස් සමුද්‍ර සන්ධිය''' ({{IPAc-en|h|ɔr|ˈ|m|uː|z}} {{langx|fa|تنگهٔ هُرمُز}} ''Tangeh-ye Hormoz'' {{audio|Tangehye Hormuz.ogg|listen}}, {{langx|ar|مَضيق هُرمُز}} ''Maḍīq Hurmuz'') යනු, [[පර්සියානු බොක්ක]] සහ [[ඕමාන බොක්ක]] අතර පිහිටි [[සමුද්‍ර සන්ධිය|සමුද්‍ර සන්ධියකි]]. පර්සියානු බොක්කෙහි සිට විවෘත සාගරයට ඇති එකම මුහුදු මාර්ගය එය විසින් සපයන අතර, ලෝකයේ උපායමාර්ගික ලෙසින් අතිශයින් වැදගත් [[අනුබාධක ස්ථානය|අනුබාධක ස්ථානයන්]] අතරින් එකකි.<ref name=oilpricecom01>{{උපන්‍යාස වෙබ් |url=https://oilprice.com/Geopolitics/International/How-Iran-Plans-To-Bypass-The-Worlds-Main-Oil-Chokepoint.html |title=හවු ඉරාන් ප්ලෑන්ස් ටු බයිපාස් ද වර්ල්ඩ්ස් මේන් ඔයිල් චෝක්පොයින්ට් |publisher=Oilprice.com |author=වික්ටර් කටෝනා |access-date=2018-09-11 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180911081557/https://oilprice.com/Geopolitics/International/How-Iran-Plans-To-Bypass-The-Worlds-Main-Oil-Chokepoint.html |archive-date=11 සැප්තැම්බර් 2018 |url-status=dead}}</ref> මෙහි උතුරු වෙරළෙහි [[ඉරානය]] පිහිටා ඇති අතර, දකුණු වෙරළෙහි [[ඕමානය|ඕමානයෙහි]] [[බාහිර බිම්කඩ| බාහිර බිම්කඩක්]] වන [[මූසන්ඩෑම් පරිපාලන ප්‍රදේශය]] සහ [[එක්සත් අරාබි එමීර් රාජ්‍යය]] විසින් හවුලේ අයිතිවාසිකම් කියන [[මූසන්ඩෑම් අර්ධද්වීපය]] පිහිටා ඇත. ==ආශ්‍රිත== {{ආශ්‍රලැයිස්තුව}} ikbehwfatpkayywwbs5q61qh535smj4 750205 750204 2025-06-22T16:40:04Z Shwetha 6574 සංස්කරණය 750205 wikitext text/x-wiki '''හෝර්මුස් සමුද්‍ර සන්ධිය''' ({{IPAc-en|h|ɔr|ˈ|m|uː|z}} {{langx|fa|تنگهٔ هُرمُز}} ''Tangeh-ye Hormoz'' {{audio|Tangehye Hormuz.ogg|listen}}, {{langx|ar|مَضيق هُرمُز}} ''Maḍīq Hurmuz'') යනු, [[පර්සියානු බොක්ක]] සහ [[ඕමාන බොක්ක]] අතර පිහිටි [[සමුද්‍ර සන්ධිය|සමුද්‍ර සන්ධියකි]]. පර්සියානු බොක්කෙහි සිට විවෘත සාගරයට ඇති එකම මුහුදු මාර්ගය එය විසින් සපයන අතර, ලෝකයේ උපායමාර්ගික ලෙසින් අතිශයින් වැදගත් [[අනුබාධක ස්ථානය|අනුබාධක ස්ථානයන්]] අතරින් එකකි.<ref name=oilpricecom01>{{උපන්‍යාස වෙබ් |url=https://oilprice.com/Geopolitics/International/How-Iran-Plans-To-Bypass-The-Worlds-Main-Oil-Chokepoint.html |title=හවු ඉරාන් ප්ලෑන්ස් ටු බයිපාස් ද වර්ල්ඩ්ස් මේන් ඔයිල් චෝක්පොයින්ට් |publisher=Oilprice.com |author=වික්ටර් කටෝනා |access-date=2018-09-11 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180911081557/https://oilprice.com/Geopolitics/International/How-Iran-Plans-To-Bypass-The-Worlds-Main-Oil-Chokepoint.html |archive-date=11 සැප්තැම්බර් 2018 |url-status=dead}}</ref> මෙහි උතුරු වෙරළෙහි [[ඉරානය]] පිහිටා ඇති අතර, දකුණු වෙරළෙහි [[ඕමානය|ඕමානයෙහි]] [[බාහිර බිම්කඩ| බාහිර බිම්කඩක්]] වන [[මූසන්ඩෑම් පරිපාලන ප්‍රදේශය]] සහ [[එක්සත් අරාබි එමීර් රාජ්‍යය]] විසින් හවුලේ අයිතිවාසිකම් කියන [[මූසන්ඩෑම් අර්ධද්වීපය]] පිහිටා ඇත. මෙම සමුද්‍ර සන්ධිය {{convert|104|mi|nmi km|order=out}} පමණ දිගු වන අතර, එහි පළල {{cvt|52|nmi|km}} පමණ සිට {{cvt|21|nmi|km}} පමණ දක්වා වෙනස් වෙයි. ==ආශ්‍රිත== {{ආශ්‍රලැයිස්තුව}} 0a57ksti1sxbepenakalj93crxdnq13 750206 750205 2025-06-22T17:02:13Z Shwetha 6574 සංස්කරණය 750206 wikitext text/x-wiki '''හෝර්මුස් සමුද්‍ර සන්ධිය''' ({{IPAc-en|h|ɔr|ˈ|m|uː|z}} {{langx|fa|تنگهٔ هُرمُز}} ''Tangeh-ye Hormoz'' {{audio|Tangehye Hormuz.ogg|listen}}, {{langx|ar|مَضيق هُرمُز}} ''Maḍīq Hurmuz'') යනු, [[පර්සියානු බොක්ක]] සහ [[ඕමාන බොක්ක]] අතර පිහිටි [[සමුද්‍ර සන්ධිය|සමුද්‍ර සන්ධියකි]]. පර්සියානු බොක්කෙහි සිට විවෘත සාගරයට ඇති එකම මුහුදු මාර්ගය එය විසින් සපයන අතර, ලෝකයේ උපායමාර්ගික ලෙසින් අතිශයින් වැදගත් [[අනුබාධක ස්ථානය|අනුබාධක ස්ථානයන්]] අතරින් එකකි.<ref name=oilpricecom01>{{උපන්‍යාස වෙබ් |url=https://oilprice.com/Geopolitics/International/How-Iran-Plans-To-Bypass-The-Worlds-Main-Oil-Chokepoint.html |title=හවු ඉරාන් ප්ලෑන්ස් ටු බයිපාස් ද වර්ල්ඩ්ස් මේන් ඔයිල් චෝක්පොයින්ට් |publisher=Oilprice.com |author=වික්ටර් කටෝනා |access-date=2018-09-11 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180911081557/https://oilprice.com/Geopolitics/International/How-Iran-Plans-To-Bypass-The-Worlds-Main-Oil-Chokepoint.html |archive-date=11 සැප්තැම්බර් 2018 |url-status=dead}}</ref> මෙහි උතුරු වෙරළෙහි [[ඉරානය]] පිහිටා ඇති අතර, දකුණු වෙරළෙහි [[ඕමානය|ඕමානයෙහි]] [[බාහිර බිම්කඩ| බාහිර බිම්කඩක්]] වන [[මූසන්ඩෑම් පරිපාලන ප්‍රදේශය]] සහ [[එක්සත් අරාබි එමීර් රාජ්‍යය]] විසින් හවුලේ අයිතිවාසිකම් කියන [[මූසන්ඩෑම් අර්ධද්වීපය]] පිහිටා ඇත. මෙම සමුද්‍ර සන්ධිය {{convert|104|mi|nmi km|order=out}} පමණ දිගු වන අතර, එහි පළල {{cvt|52|nmi|km}} පමණ සිට {{cvt|21|nmi|km}} පමණ දක්වා වෙනස් වෙයි. <ref name=dyke-20081002>{{උපන්‍යාස පොත |page=216 |chapter-url=https://www.law.hawaii.edu/sites/www.law.hawaii.edu/files/content/Faculty/Straits100308.pdf |chapter=ට්‍රාන්සිට් පැසේජ් තෘ ඉන්ටර්නැෂනල් ස්ට්‍රේට්ස් |author=ජොන් එම්. වැන් ඩයික් |title=ද ෆියුචර් ඔෆ් ඕසන් රෙජීම්-බිල්ඩිං |publisher=හවායි විශ්වවිද්‍යාලයය |date=2 ඔක්තොම්බර් 2008 |doi=10.1163/ej.9789004172678.i-786.50 |isbn=9789004172678 |access-date=6 ජූලි 2019 |archive-date=7 අගෝස්තු 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200807123128/https://www.law.hawaii.edu/sites/www.law.hawaii.edu/files/content/Faculty/Straits100308.pdf |url-status=dead}}</ref><ref name=eia-20120104/> ==ආශ්‍රිත== {{ආශ්‍රලැයිස්තුව}} pu2xj7ti0d6k99lxid2osywt7wax29y 750207 750206 2025-06-23T00:25:50Z Shwetha 6574 සංස්කරණය 750207 wikitext text/x-wiki '''හෝර්මුස් සමුද්‍ර සන්ධිය''' ({{IPAc-en|h|ɔr|ˈ|m|uː|z}} {{langx|fa|تنگهٔ هُرمُز}} ''Tangeh-ye Hormoz'' {{audio|Tangehye Hormuz.ogg|listen}}, {{langx|ar|مَضيق هُرمُز}} ''Maḍīq Hurmuz'') යනු, [[පර්සියානු බොක්ක]] සහ [[ඕමාන බොක්ක]] අතර පිහිටි [[සමුද්‍ර සන්ධිය|සමුද්‍ර සන්ධියකි]]. පර්සියානු බොක්කෙහි සිට විවෘත සාගරයට ඇති එකම මුහුදු මාර්ගය එය විසින් සපයන අතර, ලෝකයේ උපායමාර්ගික ලෙසින් අතිශයින් වැදගත් [[අනුබාධක ස්ථානය|අනුබාධක ස්ථානයන්]] අතරින් එකකි.<ref name=oilpricecom01>{{උපන්‍යාස වෙබ් |url=https://oilprice.com/Geopolitics/International/How-Iran-Plans-To-Bypass-The-Worlds-Main-Oil-Chokepoint.html |title=හවු ඉරාන් ප්ලෑන්ස් ටු බයිපාස් ද වර්ල්ඩ්ස් මේන් ඔයිල් චෝක්පොයින්ට් |publisher=Oilprice.com |author=වික්ටර් කටෝනා |access-date=2018-09-11 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180911081557/https://oilprice.com/Geopolitics/International/How-Iran-Plans-To-Bypass-The-Worlds-Main-Oil-Chokepoint.html |archive-date=11 සැප්තැම්බර් 2018 |url-status=dead}}</ref> මෙහි උතුරු වෙරළෙහි [[ඉරානය]] පිහිටා ඇති අතර, දකුණු වෙරළෙහි [[ඕමානය|ඕමානයෙහි]] [[බාහිර බිම්කඩ| බාහිර බිම්කඩක්]] වන [[මූසන්ඩෑම් පරිපාලන ප්‍රදේශය]] සහ [[එක්සත් අරාබි එමීර් රාජ්‍යය]] විසින් හවුලේ අයිතිවාසිකම් කියන [[මූසන්ඩෑම් අර්ධද්වීපය]] පිහිටා ඇත. මෙම සමුද්‍ර සන්ධිය {{convert|104|mi|nmi km|order=out}} පමණ දිගු වන අතර, එහි පළල {{cvt|52|nmi|km}} පමණ සිට {{cvt|21|nmi|km}} පමණ දක්වා වෙනස් වෙයි. <ref name=dyke-20081002>{{උපන්‍යාස පොත |page=216 |chapter-url=https://www.law.hawaii.edu/sites/www.law.hawaii.edu/files/content/Faculty/Straits100308.pdf |chapter=ට්‍රාන්සිට් පැසේජ් තෘ ඉන්ටර්නැෂනල් ස්ට්‍රේට්ස් |author=ජොන් එම්. වැන් ඩයික් |title=ද ෆියුචර් ඔෆ් ඕසන් රෙජීම්-බිල්ඩිං |publisher=හවායි විශ්වවිද්‍යාලයය |date=2 ඔක්තොම්බර් 2008 |doi=10.1163/ej.9789004172678.i-786.50 |isbn=9789004172678 |access-date=6 ජූලි 2019 |archive-date=7 අගෝස්තු 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200807123128/https://www.law.hawaii.edu/sites/www.law.hawaii.edu/files/content/Faculty/Straits100308.pdf |url-status=dead}}</ref><ref name=eia-20120104/> ලෝකයෙහි [[ස්වාභාවික ද්‍රව වායුව]] සැපයුමෙන් තුනෙන් පංගුවක් සහ සමස්ත ගෝලීය [[තෙල් අපනයනය අනුව රටවල් ලැයිස්තුව |තෙල් පරිභෝජනයෙන්]] 25% පමණ ප්‍රවාහනය වන්නේ මෙම සමුද්‍ර සන්ධිය හරහා වන බැවින්, ජාත්‍යන්තර වෙළඳාම සඳහා එය අතිශයින් වැදගත් උපායමාර්ගිත ස්ථානයක් වෙයි. ==ආශ්‍රිත== {{ආශ්‍රලැයිස්තුව}} n1ut05l7vz8aa835rk0ul26c3qmhkn9 750208 750207 2025-06-23T00:26:34Z Shwetha 6574 සංස්කරණය 750208 wikitext text/x-wiki '''හෝර්මුස් සමුද්‍ර සන්ධිය''' ({{IPAc-en|h|ɔr|ˈ|m|uː|z}} {{langx|fa|تنگهٔ هُرمُز}} ''Tangeh-ye Hormoz'' {{audio|Tangehye Hormuz.ogg|listen}}, {{langx|ar|مَضيق هُرمُز}} ''Maḍīq Hurmuz'') යනු, [[පර්සියානු බොක්ක]] සහ [[ඕමාන බොක්ක]] අතර පිහිටි [[සමුද්‍ර සන්ධිය|සමුද්‍ර සන්ධියකි]]. පර්සියානු බොක්කෙහි සිට විවෘත සාගරයට ඇති එකම මුහුදු මාර්ගය එය විසින් සපයන අතර, ලෝකයේ උපායමාර්ගික ලෙසින් අතිශයින් වැදගත් [[අනුබාධක ස්ථානය|අනුබාධක ස්ථානයන්]] අතරින් එකකි.<ref name=oilpricecom01>{{උපන්‍යාස වෙබ් |url=https://oilprice.com/Geopolitics/International/How-Iran-Plans-To-Bypass-The-Worlds-Main-Oil-Chokepoint.html |title=හවු ඉරාන් ප්ලෑන්ස් ටු බයිපාස් ද වර්ල්ඩ්ස් මේන් ඔයිල් චෝක්පොයින්ට් |publisher=Oilprice.com |author=වික්ටර් කටෝනා |access-date=2018-09-11 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180911081557/https://oilprice.com/Geopolitics/International/How-Iran-Plans-To-Bypass-The-Worlds-Main-Oil-Chokepoint.html |archive-date=11 සැප්තැම්බර් 2018 |url-status=dead}}</ref> මෙහි උතුරු වෙරළෙහි [[ඉරානය]] පිහිටා ඇති අතර, දකුණු වෙරළෙහි [[ඕමානය|ඕමානයෙහි]] [[බාහිර බිම්කඩ| බාහිර බිම්කඩක්]] වන [[මූසන්ඩෑම් පරිපාලන ප්‍රදේශය]] සහ [[එක්සත් අරාබි එමීර් රාජ්‍යය]] විසින් හවුලේ අයිතිවාසිකම් කියන [[මූසන්ඩෑම් අර්ධද්වීපය]] පිහිටා ඇත. මෙම සමුද්‍ර සන්ධිය {{convert|104|mi|nmi km|order=out}} පමණ දිගු වන අතර, එහි පළල {{cvt|52|nmi|km}} පමණ සිට {{cvt|21|nmi|km}} පමණ දක්වා වෙනස් වෙයි. <ref name=dyke-20081002>{{උපන්‍යාස පොත |page=216 |chapter-url=https://www.law.hawaii.edu/sites/www.law.hawaii.edu/files/content/Faculty/Straits100308.pdf |chapter=ට්‍රාන්සිට් පැසේජ් තෘ ඉන්ටර්නැෂනල් ස්ට්‍රේට්ස් |author=ජොන් එම්. වැන් ඩයික් |title=ද ෆියුචර් ඔෆ් ඕසන් රෙජීම්-බිල්ඩිං |publisher=හවායි විශ්වවිද්‍යාලයය |date=2 ඔක්තොම්බර් 2008 |doi=10.1163/ej.9789004172678.i-786.50 |isbn=9789004172678 |access-date=6 ජූලි 2019 |archive-date=7 අගෝස්තු 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200807123128/https://www.law.hawaii.edu/sites/www.law.hawaii.edu/files/content/Faculty/Straits100308.pdf |url-status=dead}}</ref><ref name=eia-20120104/> ලෝකයෙහි [[ස්වාභාවික ද්‍රව වායුව]] සැපයුමෙන් තුනෙන් පංගුවක් සහ සමස්ත ගෝලීය [[තෙල් අපනයනය අනුව රටවල් ලැයිස්තුව |තෙල් පරිභෝජනයෙන්]] 25% පමණ ප්‍රවාහනය වන්නේ මෙම සමුද්‍ර සන්ධිය හරහා වන බැවින්, ජාත්‍යන්තර වෙළඳාම සඳහා එය අතිශයින් වැදගත් උපායමාර්ගික ස්ථානයක් වෙයි. ==ආශ්‍රිත== {{ආශ්‍රලැයිස්තුව}} fvpgfhllh7u1q32sla7bv6u24aodqno 10 182325 750211 2025-01-04T21:32:44Z en>Primefac 0 /* top */ replace template 750211 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Template:merged-from]] {{R protected}} eivd4ea9sexw90lnjo4j3cxt7pw6gta 750212 750211 2025-06-23T03:32:21Z Lee 85 [[:en:Template:Merged_from]] වෙතින් එක් සංශෝධනයක් 750211 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Template:merged-from]] {{R protected}} eivd4ea9sexw90lnjo4j3cxt7pw6gta 10 182326 750216 2014-03-21T22:14:33Z en>John Vandenberg 0 [[WP:AES|←]]Redirected page to [[Template:Copied]] 750216 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Template:Copied]] ev6uxq5zwfb2bwxgpb6ftwk29d0ovt4 750217 750216 2025-06-23T03:44:33Z Lee 85 [[:en:Template:Copied_from]] වෙතින් එක් සංශෝධනයක් 750216 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Template:Copied]] ev6uxq5zwfb2bwxgpb6ftwk29d0ovt4 1 182327 750220 2025-06-23T03:53:05Z Lee 85 නිර්මාණය 750220 wikitext text/x-wiki {{Talk header}} {{Copied |from = අගහරු ග්‍රහයාගේ 'ග්‍රේට් රෙඩ් ස්පොට්' සහ වෙනත් කුණාටු |from_oldid = 109176 |to = බ්‍රහස්පති ග්‍රහයා#මහා රතු ලපය සහ කුණාටු තත්වයයන් |to_diff = prev |to_oldid = 120181 |date = 2010-10-20 }} 0ohcst3crwjmd122q5u4r3taa6w6zrb 0 182328 750245 2025-06-23T06:09:09Z BuddhikaW88 37808 '{{Annotated image|float=right|caption=චිලියේ ස්වභාවික ප්‍රදේශ|image=Natural Regions of Chile.svg|width=150|image-width=150|image-left=0|image-top=0|annotations={{Annotation|70|30|'''[[නෝර්ට් ග්‍රෑන්ඩ්, චිලී|නෝර්ට් ග්‍රෑන්ඩ්]]'''}} {{Annotation|57|85|'''නෝර්ට් චිකෝ, චිලී|නෝර...' යොදමින් නව පිටුවක් තනන ලදි 750245 wikitext text/x-wiki {{Annotated image|float=right|caption=චිලියේ ස්වභාවික ප්‍රදේශ|image=Natural Regions of Chile.svg|width=150|image-width=150|image-left=0|image-top=0|annotations={{Annotation|70|30|'''[[නෝර්ට් ග්‍රෑන්ඩ්, චිලී|නෝර්ට් ග්‍රෑන්ඩ්]]'''}} {{Annotation|57|85|'''[[නෝර්ට් චිකෝ, චිලී|නෝර්ට්<br />චිකෝ]]'''}} {{Annotation|40|130|'''[[සෙන්ට්‍රල් චිලී|සෙන්ට්‍රල්<br />චිලී]]'''}} {{Annotation|35|175|'''[[සෝනා සුර්, චිලී|සෝනා<br />සුර්]]'''}} {{Annotation|7|295|'''[[ඔස්ට්‍රල් සෝන්, චිලී|ඔස්ට්‍රල් සෝන්]]'''}}}}A long and narrow coastal [[:en:Southern_Cone|Southern Cone]] country on the west side of the [[:en:Andes_Mountains|Andes Mountains]], Chile stretches over {{convert|4300|km|-1|abbr=on}} north to south, but only {{convert|350|km|0|abbr=on}} at its widest point east to west<ref>{{cite encyclopedia |title=Chile |encyclopedia=Encyclopædia Britannica |url=https://www.britannica.com/EBchecked/topic/111326/Chile |access-date=7 May 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130616190930/http://www.britannica.com/EBchecked/topic/111326/Chile |archive-date=16 June 2013 |url-status=live}}</ref> and {{convert|64|km|0|abbr=on}} at its narrowest point east to west, with an average width of {{convert|175|km|0|abbr=on}}. This encompasses a large variety of climates and landscapes. It contains {{convert|756950|km2|sp=us}} of land area. It is situated within the [[:en:Pacific_Ring_of_Fire|Pacific Ring of Fire]]. Excluding its Pacific islands and Antarctic claim, Chile lies between latitudes [[:en:17th_parallel_south|17°]] and [[:en:56th_parallel_south|56°S]], and longitudes [[:en:66th_meridian_west|66°]] and [[:en:75th_meridian_west|75°W]]. Chile is among the longest north–south countries in the world. If one considers only mainland territory, Chile is unique within this group in its narrowness from east to west, with the other long north–south countries (including Brazil, Russia, Canada, and the United States, among others) all being wider from east to west by a factor of more than 10. Chile also claims {{convert|1250000|km2|abbr=on}} of [[:en:Antarctica|Antarctica]] as part of its territory ([[:en:Chilean_Antarctic_Territory|Chilean Antarctic Territory]]). However, this latter claim is suspended under the terms of the [[:en:Antarctic_Treaty|Antarctic Treaty]], of which Chile is a signatory.<ref>{{cite web |date=1 February 2008 |title=Antarctic Treaty: Information about the Antarctic Treaty and how Antarctica is governed. |url=http://www.polarconservation.org/education/plonearticle.2005-12-28.3597747204/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20100210224459/http://www.polarconservation.org/education/plonearticle.2005-12-28.3597747204 |archive-date=10 February 2010 |access-date=11 March 2010 |publisher=Polar Conservation Organisation}}</ref> It is the world's southernmost country that is geographically on the mainland.<ref>{{cite book |last1=Collin |first1=Robert |title=Trash Talk: An Encyclopedia of Garbage and Recycling around the World |date=2015 |page=121}}</ref> Chile controls [[:en:Easter_Island|Easter Island]] and [[:en:Sala_y_Gómez|Sala y Gómez]] Island, the easternmost islands of Polynesia, which it incorporated to its territory in 1888, and the [[:en:Juan_Fernández_Islands|Juan Fernández Islands]], more than {{convert|600|km|abbr=on}} from the mainland. Also controlled but only temporarily inhabited (by some local fishermen) are the small islands of [[:en:Desventuradas_Islands|San Ambrosio and San Felix]]. These islands are notable because they extend Chile's claim to territorial waters out from its coast into the Pacific Ocean.<ref>{{cite book |last=Blanco |first=Alejandro Vergara |url=https://books.google.com/books?id=4o3G0FyArtAC |title=Derecho de aguas |publisher=Editorial Jurídica de Chile |year=1998 |isbn=978-956-10-1241-7 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020150/https://books.google.com/books?id=4o3G0FyArtAC |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> The northern [[:en:Atacama_Desert|Atacama Desert]] contains great mineral wealth, primarily [[:en:Copper#Production|copper]] and [[:en:Caliche_(mineral)#Chilean_caliche|nitrates]]. The relatively small Central Valley, which includes Santiago, dominates the country in terms of population and agricultural resources. This area is also the historical center from which Chile expanded in the late 19th century when it integrated the northern and southern regions. Southern Chile is rich in forests, grazing lands, and features a string of volcanoes and lakes. The southern coast is a labyrinth of fjords, inlets, canals, twisting peninsulas, and islands. The Andes Mountains are located on the eastern border. === භූගෝල විද්‍යාව === [[File:Chile_topo_en.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chile_topo_en.jpg|thumb|චිලීහි භූලක්ෂණාත්මක සිතියම]] Chile is located along a highly [[:en:Seismic|seismic]] and [[:en:Volcanic|volcanic]] zone, part of the Pacific Ring of Fire, due to the subduction of the [[:en:Nazca_Plate|Nazca]] and Antarctic plates in the [[:en:South_American_Plate|South American Plate]]. In the late [[:en:Paleozoic|Paleozoic]], 251 million years ago, Chile belonged to the continental block called [[:en:Gondwana|Gondwana]]. It was just a depression that accumulated marine sediments began to rise at the end of the Mesozoic, 66 million years ago, due to the collision between the Nazca Plate and South American Plate, resulting in the Andes. The territory would be shaped over millions of years by the folding of the rocks, forming the current relief. The Chilean relief consists of the central depression, which crosses the country longitudinally, flanked by two mountain ranges that make up about 80% of the territory: the Andes mountains to the east-natural border with [[:en:Bolivia|Bolivia]] and [[:en:Argentina|Argentina]] in the [[:en:Atacama_Region|region of Atacama]] and the [[:en:Chilean_Coast_Range|Coastal Range]] west-minor height from the Andes. Chile's highest peak is the [[:en:Nevado_Ojos_del_Salado|Nevado Ojos del Salado]], at 6891.3 m, which is also the highest volcano in the world. The highest point of the Coastal Range is Vicuña Mackenna, at 3114 meters, located in the Sierra Vicuña Mackenna, the south of [[:en:Antofagasta_Region|Antofagasta]]. Among the coastal mountains and the Pacific is a series of coastal plains, of variable length, which allow the settlement of coastal towns and big ports. Some areas of the plains territories encompass territory east of the Andes, and the Patagonian steppes and Magellan, or are high plateaus surrounded by high mountain ranges, such as the Altiplano or Puna de Atacama. The [[:en:Far_North,_Chile|Far North]] is the area between the northern boundary of the country and the [[:en:Parallel_(geometry)|parallel]] 26° S, covering the first three regions. It is characterized by the presence of the [[:en:Atacama_desert|Atacama desert]], the most arid in the world. The desert is fragmented by streams that originate in the area known as the [[:en:Pampa_del_Tamarugal|pampas Tamarugal]]. The Andes, split in two and whose eastern arm runs through [[:en:Bolivia|Bolivia]], has a high altitude and volcanic activity, which has allowed the formation of the Andean altiplano and salt structures as the [[:en:Salar_de_Atacama|Salar de Atacama]], due to the gradual accumulation of sediments over time. To the south is the [[:en:Norte_Chico,_Chile|Norte Chico]], extending to the [[:en:Aconcagua_River|Aconcagua river]]. Los Andes begin to decrease its altitude to the south and closer to the coast, reaching 90&nbsp;km away at the height of [[:en:Illapel|Illapel]], the narrowest part of the Chilean territory. The two mountain ranges intersect, virtually eliminating the intermediate depression. The existence of rivers flowing through the territory allows the formation of [[:en:Transverse_Valleys|transverse valleys]], where agriculture has developed strongly in recent times, while the [[:en:Coastal_plains|coastal plains]] begin to expand. [[File:Amalia_Glacier_(47461801572).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Amalia_Glacier_(47461801572).jpg|වම|thumb|බර්නාඩෝ ඕ'හිගින්ස් ජාතික වනෝද්‍යානයේ පිහිටා ඇති අමාලියා ග්ලැසියරය]] The [[:en:Zona_Central,_Chile|Central]] area is the most populated region of the country. The coastal plains are wide and allow the establishment of cities and ports along the Pacific. The Andes maintain altitudes above 6000m but descend slowly in height to 4000 meters on average. The intermediate depression reappears becoming a fertile valley that allows agricultural development and human settlement, due to sediment accumulation. To the south, the Cordillera de la Costa reappears in the [[:en:Cordillera_de_Nahuelbuta|Cordillera de Nahuelbuta]] while glacial sediments create a series of lakes in the area of [[:en:La_Frontera,_Chile|La Frontera]]. Patagonia extends from within Reloncavi, at the height of parallel 41°S, to the south. During the [[:en:Llanquihue_glaciation|last glaciation]], this area was covered by ice that strongly eroded Chilean relief structures. As a result, the intermediate depression sinks in the sea, while the coastal mountains rise to a series of archipelagos, such as [[:en:Chiloé_Island|Chiloé]] and the [[:en:Chonos_Archipelago|Chonos]], disappearing in Taitao peninsula, in the parallel 47°S. The Andes mountain range loses height and erosion caused by the action of glaciers has caused [[:en:Fjords|fjords]]. East of the Andes, on the continent, or north of it, on the [[:en:Tierra_del_Fuego_(main_island)|island of Tierra del Fuego]] are located relatively flat plains, which in the Strait of Magellan cover large areas. The Andes, as he had done previously Cordillera de la Costa, begins to break in the ocean causing a myriad of islands and islets and disappear into it, sinking and reappearing in the Southern Antilles arc and then the Antarctic Peninsula, where it is called Antartandes, in the Chilean Antarctic Territory, lying between the meridians 53°W and 90°W. In the middle of the Pacific, the country has sovereignty over several islands of volcanic origin, collectively known as Insular Chile. The archipelago of Juan Fernandez and Easter Island is located in the fracture zone between the Nazca plate and the Pacific plate known as East Pacific Rise. === දේශගුණය සහ ජල විද්‍යාව === [[File:Köppen–Geiger_climate_types_in_Chile.png|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:K%C3%B6ppen%E2%80%93Geiger_climate_types_in_Chile.png|thumb|කොප්පෙන් දේශගුණික වර්ගීකරණයේ චිලී සිතියම]] The diverse [[:en:Climate_of_Chile|climate of Chile]] ranges from the world's driest desert in the north—the [[:en:Atacama_Desert|Atacama Desert]]—through a [[:en:Mediterranean_climate|Mediterranean climate]] in the center, [[:en:Tropical_rainforest_climate|tropical]] in Easter Island,<ref>{{Cite book |last=K |first=Ana María Errázuriz |url=https://books.google.com/books?id=oXGaJKGMaMgC |title=Manual de geografía de Chile |date=1998 |publisher=Andres Bello |isbn=978-956-13-1523-5 |page=74 |language=es |access-date=21 November 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231121211655/https://books.google.com/books?id=oXGaJKGMaMgC |archive-date=21 November 2023 |url-status=live}}</ref> to an [[:en:Oceanic_climate|oceanic climate]], including [[:en:Alpine_tundra|alpine tundra]] and [[:en:Glaciers|glaciers]] in the east and south.<ref name="BBC-Chile">{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/country_profiles/1222764.stm|title=Country profile: Chile|date=16 December 2009|work=BBC News|access-date=31 December 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20100114035710/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/country_profiles/1222764.stm|archive-date=14 January 2010|url-status=live}}</ref> According to the [[:en:Köppen_climate_classification|Köppen system]], Chile within its borders hosts at least eighteen major climatic subtypes.<ref>Santibáñez, F; Uribe, J. 1997. Atlas Agroclimático de Chile. Santiago, Chile. Fondo Nacional de Desarrollo Científico y Tecnológico.</ref> There are four seasons in most of the country: summer (December to February), autumn (March to May), winter (June to August), and spring (September to November). Due to the characteristics of the territory, Chile is crossed by numerous rivers generally short in length and with low flow rates. They commonly extend from the [[:en:Andes_Mountains|Andes]] to the Pacific Ocean, flowing from East to West. Because of the [[:en:Atacama_desert|Atacama desert]], in the Norte Grande there are only short [[:en:Endorheic|endorheic]] character streams, except for the [[:en:Loa_River|Loa River]], the longest in the country 440&nbsp;km.<ref name="hydr">{{cite journal|author1=Niemeyer, Hans|author2=Cereceda, Pilar|year=1983|title=Hydrography|journal=Geography of Chile|edition=1st|location=Santiago|publisher=[[Military Geographic Institute (Chile)|Military Geographic Institute]]|volume=8}}</ref> In the high valleys, wetland areas generate [[:en:Chungará_Lake|Chungará Lake]], located at 4500 meters above sea level. It and the [[:en:Lauca_River|Lauca River]] are shared with [[:en:Bolivia|Bolivia]], as well as the [[:en:Lluta_River|Lluta River]]. In the center-north of the country, the number of rivers that form valleys of agricultural importance increases. Noteworthy are the Elqui with 75&nbsp;km<ref name="hydr" /> long, 142&nbsp;km Aconcagua, Maipo with 250&nbsp;km<ref name="hydr" /> and its tributary, the Mapocho with 110&nbsp;km, and Maule with 240&nbsp;km. Their waters mainly flow from Andean snowmelt in the summer and winter rains. The major lakes in this area are the artificial lake Rapel, the Colbun Maule lagoon and the lagoon of La Laja. [[:en:Climate_change|Climate change]] is expected to alter the frequency and severity of various natural hazards in Chile, including wildfires, floods, landslides, droughts and rising sea levels. Key sectors vulnerable to climate change impacts include agriculture, fisheries, agriculture and water security.<ref>{{Cite web |last=World Bank Climate Change Knowledge Portal |title=Chile |url=https://climateknowledgeportal.worldbank.org/country/chile/vulnerability#:~:text=Chile%20is%20highly%20exposed%20and,those%20disasters%20on%20human%20populations. |access-date=2025-02-07 |website=climateknowledgeportal.worldbank.org |language=en}}</ref> === ජෛව විවිධත්වය === [[File:Araucaria_araucana_-_Parque_Nacional_Conguillío_por_lautaroj_-_001.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Araucaria_araucana_-_Parque_Nacional_Conguill%C3%ADo_por_lautaroj_-_001.jpg|වම|thumb|කොන්ගුලියෝ ජාතික වනෝද්‍යානයේ අරුකාරියා අරුකානා ගස්]] The flora and fauna of Chile are characterized by a high degree of endemism, due to its particular geography. In continental Chile, the [[:en:Atacama_Desert|Atacama Desert]] in the north and the [[:en:Andes_Mountains|Andes mountains]] to the east are barriers that have led to the isolation of flora and fauna. Add to that the enormous length of Chile (over {{convert|4300|km|0|abbr=on}}) and this results in a wide range of climates and environments that can be divided into three general zones: the desert provinces of the north, central Chile, and the humid regions of the south. The native flora of Chile consists of relatively fewer species compared to the flora of other South American countries. The northernmost coastal and central region is largely barren of vegetation, approaching the most absolute desert in the world.<ref name="Icarito">{{Cite web |title=Flora y Fauna de Chilena |url=http://www.icarito.cl/icarito/enciclopedia/canal/canal/0,0,38035857_152308989,00.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20060410080253/http://www.icarito.cl/icarito/enciclopedia/canal/canal/0%2C0%2C38035857_152308989%2C00.html |archive-date=10 April 2006 |work=Icarito}}</ref> On the slopes of the Andes, in addition to the scattered tola desert brush, grasses are found. The central valley is characterized by several species of cacti, the hardy [[:en:Acacia_caven|espinos]], the [[:en:Araucaria_araucana|Chilean pine]], the [[:en:Nothofagus|southern beeches]] and the [[:en:Copihue|copihue]], a red bell-shaped flower that is Chile's national flower.<ref name="Icarito" /> In southern Chile, south of the Biobío River, heavy precipitation has produced dense forests of laurels, magnolias, and various species of conifers and beeches, which become smaller and more stunted to the south.<ref name="Bio&Con">{{cite journal|last1=Smith-Ramírez|first1=Cecilia|last2=Díaz|first2=Iván|last3=Pliscoff|first3=Patricio|last4=Valdovinos|first4=Claudio|last5=Méndez|first5=Marco A.|last6=Larraín|first6=Juan|last7=Samaniego|first7=Horacio|date=August 2007|title=Distribution patterns of flora and fauna in southern Chilean Coastal rain forests: Integrating Natural History and GIS|journal=Biodiversity and Conservation|volume=16|issue=9|pages=2627–2648|bibcode=2007BiCon..16.2627S|doi=10.1007/s10531-006-9073-2|s2cid=6879631}}</ref> The cold temperatures and winds of the extreme south preclude heavy forestation. Grassland is found in East [[:en:Magallanes_Province|Magallanes Province]] and northern [[:en:Tierra_del_Fuego_Province,_Chile|Tierra del Fuego]] (in Patagonia). Much of the Chilean flora is distinct from that of neighboring Argentina, indicating that the Andean barrier existed during its formation.<ref name="Bio&Con" /> [[File:Peruan_Condor.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Peruan_Condor.jpg|thumb|චිලියේ ජාතික පක්ෂියා වන ඇන්ඩියන් කොන්ඩෝර් (වල්ටූර් ග්‍රිෆස්)]] Some of Chile's flora has an Antarctic origin due to [[:en:Land_bridge|land bridges]] which formed during the Cretaceous ice ages, allowing plants to migrate from Antarctica to South America.<ref>{{cite web |last=Posada-Swafford |first=Ángela |title=Chilean and Antarctic Fossils Reveal the Last "Geologic Minutes" of the Age of Dinosaurs [Slide Show] |url=https://www.scientificamerican.com/article/chilean-and-antarctic-fossils-reveal-the-last-geologic-minutes-of-the-age-of-dinosaurs-slide-show/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170406023619/https://www.scientificamerican.com/article/chilean-and-antarctic-fossils-reveal-the-last-geologic-minutes-of-the-age-of-dinosaurs-slide-show/ |archive-date=6 April 2017 |access-date=5 April 2017 |website=[[Scientific American]]}}</ref> Chile had a 2018 [[:en:Forest_Landscape_Integrity_Index|Forest Landscape Integrity Index]] mean score of 7.37/10, ranking it 43rd globally out of 172 countries.<ref name="FLII-Supplementary">{{cite journal|last1=Grantham|first1=H. S.|last2=Duncan|first2=A.|last3=Evans|first3=T. D.|last4=Jones|first4=K. R.|last5=Beyer|first5=H. L.|last6=Schuster|first6=R.|last7=Walston|first7=J.|last8=Ray|first8=J. C.|last9=Robinson|first9=J. G.|last10=Callow|first10=M.|last11=Clements|first11=T.|year=2020|title=Anthropogenic modification of forests means only 40% of remaining forests have high ecosystem integrity – Supplementary Material|journal=Nature Communications|volume=11|issue=1|page=5978|bibcode=2020NatCo..11.5978G|doi=10.1038/s41467-020-19493-3|issn=2041-1723|pmc=7723057|pmid=33293507|last12=Costa|first12=H. M.|last13=DeGemmis|first13=A.|last14=Elsen|first14=P. R.|last15=Ervin|first15=J.|last16=Franco|first16=P.|last17=Goldman|first17=E.|last18=Goetz|first18=S.|last19=Hansen|first19=A.|last20=Hofsvang|first20=E.|last21=Jantz|first21=P.|last22=Jupiter|first22=S.|last23=Kang|first23=A.|last24=Langhammer|first24=P.|last25=Laurance|first25=W. F.|last26=Lieberman|first26=S.|last27=Linkie|first27=M.|last28=Malhi|first28=Y.|last29=Maxwell|first29=S.|last30=Mendez|first30=M.|last31=Mittermeier|first31=R.|last32=Murray|first32=N. J.|last33=Possingham|first33=H.|last34=Radachowsky|first34=J.|last35=Saatchi|first35=S.|last36=Samper|first36=C.|last37=Silverman|first37=J.|last38=Shapiro|first38=A.|last39=Strassburg|first39=B.|last40=Stevens|first40=T.|last41=Stokes|first41=E.|last42=Taylor|first42=R.|last43=Tear|first43=T.|last44=Tizard|first44=R.|last45=Venter|first45=O.|last46=Visconti|first46=P.|last47=Wang|first47=S.|last48=Watson|first48=J. E. M.}}</ref> Just over 3,000 species of fungi are recorded in Chile,<ref>Oehrens, E.B. "Flora Fungosa Chilena". Universidad de Chile, Santiago de Chile, 1980</ref><ref>{{cite web |title=Cybertruffle's Robigalia – Observations of fungi and their associated organisms |url=http://www.cybertruffle.org.uk/robigalia/eng/index.htm |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20181229121452/http://www.cybertruffle.org.uk/robigalia/eng/index.htm |archive-date=29 December 2018 |access-date=9 July 2011 |publisher=cybertruffle.org.uk}}</ref> but this number is far from complete. The true total number of fungal species occurring in Chile is likely to be far higher, given the generally accepted estimate that only about 7 percent of all fungi worldwide have so far been discovered.<ref>Kirk, P.M., Cannon, P.F., Minter, D.W. and Stalpers, J. "Dictionary of the Fungi". Edn 10. CABI, 2008</ref> Although the amount of available information is still very small, a first effort has been made to estimate the number of fungal species endemic to Chile, and 1995 species have been tentatively identified as possible endemics of the country.<ref>{{cite web |title=Fungi of Chile – potential endemics |url=http://www.cybertruffle.org.uk/chilfung/eng/endelist.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110927172749/http://www.cybertruffle.org.uk/chilfung/eng/endelist.htm |archive-date=27 September 2011 |access-date=9 July 2011 |publisher=cybertruffle.org.uk}}</ref> Chile's geographical isolation has restricted the immigration of faunal life so that only a few of the many distinctive South American animals are found. Among the larger mammals are the [[:en:Cougar|puma]] or cougar, the llama-like [[:en:Guanaco|guanaco]] and the fox-like [[:en:South_American_gray_fox|chilla]]. In the forest region, several types of marsupials and a small deer known as the [[:en:Pudú|pudu]] are found.<ref name="Icarito" /> There are many species of small birds, but most of the larger common Latin American types are absent. Few freshwater fish are native, but North American trout have been successfully introduced into the Andean lakes.<ref name="Icarito" /> Owing to the vicinity of the Humboldt Current, ocean waters abound with fish and other forms of marine life, which in turn support a rich variety of waterfowl, including several penguins. Whales are abundant, and some six species of seals are found in the area.<ref name="Icarito" /> == යොමු කිරීම් == 1h47h125ithnh867row7x94qxlhmmlj 750246 750245 2025-06-23T06:13:42Z BuddhikaW88 37808 750246 wikitext text/x-wiki {{Annotated image|float=right|caption=චිලියේ ස්වභාවික ප්‍රදේශ|image=Natural Regions of Chile.svg|width=150|image-width=150|image-left=0|image-top=0|annotations={{Annotation|70|30|'''[[නෝර්ට් ග්‍රෑන්ඩ්, චිලී|නෝර්ට් ග්‍රෑන්ඩ්]]'''}} {{Annotation|57|85|'''[[නෝර්ට් චිකෝ, චිලී|නෝර්ට්<br />චිකෝ]]'''}} {{Annotation|40|130|'''[[සෙන්ට්‍රල් චිලී|සෙන්ට්‍රල්<br />චිලී]]'''}} {{Annotation|35|175|'''[[සෝනා සුර්, චිලී|සෝනා<br />සුර්]]'''}} {{Annotation|7|295|'''[[ඔස්ට්‍රල් සෝන්, චිලී|ඔස්ට්‍රල් සෝන්]]'''}}}}A long and narrow coastal [[:en:Southern_Cone|Southern Cone]] country on the west side of the [[:en:Andes_Mountains|Andes Mountains]], Chile stretches over {{convert|4300|km|-1|abbr=on}} north to south, but only {{convert|350|km|0|abbr=on}} at its widest point east to west<ref>{{cite encyclopedia |title=Chile |encyclopedia=Encyclopædia Britannica |url=https://www.britannica.com/EBchecked/topic/111326/Chile |access-date=7 May 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130616190930/http://www.britannica.com/EBchecked/topic/111326/Chile |archive-date=16 June 2013 |url-status=live}}</ref> and {{convert|64|km|0|abbr=on}} at its narrowest point east to west, with an average width of {{convert|175|km|0|abbr=on}}. This encompasses a large variety of climates and landscapes. It contains {{convert|756950|km2|sp=us}} of land area. It is situated within the [[:en:Pacific_Ring_of_Fire|Pacific Ring of Fire]]. Excluding its Pacific islands and Antarctic claim, Chile lies between latitudes [[:en:17th_parallel_south|17°]] and [[:en:56th_parallel_south|56°S]], and longitudes [[:en:66th_meridian_west|66°]] and [[:en:75th_meridian_west|75°W]]. Chile is among the longest north–south countries in the world. If one considers only mainland territory, Chile is unique within this group in its narrowness from east to west, with the other long north–south countries (including Brazil, Russia, Canada, and the United States, among others) all being wider from east to west by a factor of more than 10. Chile also claims {{convert|1250000|km2|abbr=on}} of [[:en:Antarctica|Antarctica]] as part of its territory ([[:en:Chilean_Antarctic_Territory|Chilean Antarctic Territory]]). However, this latter claim is suspended under the terms of the [[:en:Antarctic_Treaty|Antarctic Treaty]], of which Chile is a signatory.<ref>{{cite web |date=1 February 2008 |title=Antarctic Treaty: Information about the Antarctic Treaty and how Antarctica is governed. |url=http://www.polarconservation.org/education/plonearticle.2005-12-28.3597747204/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20100210224459/http://www.polarconservation.org/education/plonearticle.2005-12-28.3597747204 |archive-date=10 February 2010 |access-date=11 March 2010 |publisher=Polar Conservation Organisation}}</ref> It is the world's southernmost country that is geographically on the mainland.<ref>{{cite book |last1=Collin |first1=Robert |title=Trash Talk: An Encyclopedia of Garbage and Recycling around the World |date=2015 |page=121}}</ref> ඇන්ඩීස් කඳුකරයේ බටහිර පැත්තේ දිගු හා පටු වෙරළබඩ දකුණු කෝන් රටක් වන චිලී, උතුරේ සිට දකුණට කිලෝමීටර 4,300 (සැතපුම් 2,670) කට වඩා විහිදේ, නමුත් නැගෙනහිර සිට බටහිරට පළලම ස්ථානයේ කිලෝමීටර 350 (සැතපුම් 217) ක් සහ නැගෙනහිර සිට බටහිරට පටු ස්ථානයේ කිලෝමීටර 64 (සැතපුම් 40) ක් පමණක් වන අතර සාමාන්‍ය පළල කිලෝමීටර 175 (සැතපුම් 109) කි. මෙය විශාල දේශගුණික විපර්යාසයන් සහ භූ දර්ශන ආවරණය කරයි. එහි වර්ග කිලෝමීටර් 756,950 (වර්ග සැතපුම් 292,260) ක භූමි ප්‍රමාණයකින් යුක්ත වේ. එය පැසිෆික් ගිනි වළල්ල තුළ පිහිටා ඇත. එහි පැසිෆික් දූපත් සහ ඇන්ටාක්ටික් හිමිකම් පෑම හැරුණු විට, චිලී පිහිටා ඇත්තේ 17° සහ 56°S අක්ෂාංශ සහ 66° සහ 75°W දේශාංශ අතර ය. චිලී යනු ලෝකයේ දිගම උතුරු-දකුණු රටවල් අතර වේ. ප්‍රධාන භූමි ප්‍රදේශය පමණක් සලකා බැලුවහොත්, චිලී රාජ්‍යය නැගෙනහිර සිට බටහිරට පටු වීම නිසා මෙම කණ්ඩායම තුළ අද්විතීය වන අතර, අනෙකුත් දිගු උතුරු-දකුණු රටවල් (බ්‍රසීලය, රුසියාව, කැනඩාව සහ එක්සත් ජනපදය ඇතුළුව) නැගෙනහිර සිට බටහිරට 10 ගුණයකට වඩා පළල වේ. චිලී රාජ්‍යය ඇන්ටාක්ටිකාවේ කිලෝමීටර 1,250,000 (වර්ග සැතපුම් 480,000) ක් තම භූමියේ (චිලී ඇන්ටාක්ටික් ප්‍රදේශය) කොටසක් ලෙස හිමිකම් කියයි. කෙසේ වෙතත්, මෙම දෙවැන්න ඇන්ටාක්ටික් ගිවිසුමේ නියමයන් යටතේ අත්හිටුවා ඇති අතර, චිලී රාජ්‍යය අත්සන් කර ඇත. [2] එය භූගෝලීය වශයෙන් ප්‍රධාන භූමියේ පිහිටා ඇති ලෝකයේ දකුණු දිගම රටයි.[3] භූගෝල විද්‍යාව Chile controls [[:en:Easter_Island|Easter Island]] and [[:en:Sala_y_Gómez|Sala y Gómez]] Island, the easternmost islands of Polynesia, which it incorporated to its territory in 1888, and the [[:en:Juan_Fernández_Islands|Juan Fernández Islands]], more than {{convert|600|km|abbr=on}} from the mainland. Also controlled but only temporarily inhabited (by some local fishermen) are the small islands of [[:en:Desventuradas_Islands|San Ambrosio and San Felix]]. These islands are notable because they extend Chile's claim to territorial waters out from its coast into the Pacific Ocean.<ref>{{cite book |last=Blanco |first=Alejandro Vergara |url=https://books.google.com/books?id=4o3G0FyArtAC |title=Derecho de aguas |publisher=Editorial Jurídica de Chile |year=1998 |isbn=978-956-10-1241-7 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020150/https://books.google.com/books?id=4o3G0FyArtAC |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> The northern [[:en:Atacama_Desert|Atacama Desert]] contains great mineral wealth, primarily [[:en:Copper#Production|copper]] and [[:en:Caliche_(mineral)#Chilean_caliche|nitrates]]. The relatively small Central Valley, which includes Santiago, dominates the country in terms of population and agricultural resources. This area is also the historical center from which Chile expanded in the late 19th century when it integrated the northern and southern regions. Southern Chile is rich in forests, grazing lands, and features a string of volcanoes and lakes. The southern coast is a labyrinth of fjords, inlets, canals, twisting peninsulas, and islands. The Andes Mountains are located on the eastern border. චිලී රාජ්‍යය 1888 දී තම භූමියට ඇතුළත් කළ පොලිනීසියාවේ නැගෙනහිර කෙළවරේ පිහිටි පාස්කු දූපත සහ සලා වයි ගෝමස් දූපත සහ ප්‍රධාන භූමියේ සිට කිලෝමීටර 600 (සැතපුම් 370) ට වඩා දුරින් පිහිටි ජුවාන් ෆර්නැන්ඩස් දූපත් පාලනය කරයි. පාලනය කරන ලද නමුත් තාවකාලිකව ජනාවාස වූ (සමහර දේශීය ධීවරයින් විසින්) සැන් ඇම්බ්‍රෝසියෝ සහ සැන් ෆීලික්ස් යන කුඩා දූපත් ද වේ. මෙම දූපත් කැපී පෙනෙන්නේ චිලී තම වෙරළ තීරයේ සිට පැසිෆික් සාගරය දක්වා භෞමික ජලයට හිමිකම් කියන බැවිනි.[4] උතුරු ඇටකාමා කාන්තාරයේ ප්‍රධාන වශයෙන් තඹ සහ නයිට්‍රේට් විශාල ඛනිජ සම්පත් අඩංගු වේ. සන්තියාගෝ ඇතුළු සාපේක්ෂව කුඩා මධ්‍යම නිම්නය ජනගහනය සහ කෘෂිකාර්මික සම්පත් අනුව රට ආධිපත්‍යය දරයි. 19 වන සියවසේ අගභාගයේදී උතුරු සහ දකුණු ප්‍රදේශ ඒකාබද්ධ කළ විට චිලී ව්‍යාප්ත වූ ඓතිහාසික මධ්‍යස්ථානය ද මෙම ප්‍රදේශයයි. දකුණු චිලී වනාන්තර, තණබිම් වලින් පොහොසත් වන අතර ගිනි කඳු සහ විල් මාලාවක් ඇත. දකුණු වෙරළ තීරය ෆ්ජෝර්ඩ්, ඇතුල්වීම්, ඇළ මාර්ග, ඇඹරෙන අර්ධද්වීප සහ දූපත් වලින් සමන්විත ලිබ්‍රින්තයකි. ඇන්ඩීස් කඳු නැගෙනහිර මායිමේ පිහිටා ඇත. === භූගෝල විද්‍යාව === [[File:Chile_topo_en.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chile_topo_en.jpg|thumb|චිලීහි භූලක්ෂණාත්මක සිතියම]] Chile is located along a highly [[:en:Seismic|seismic]] and [[:en:Volcanic|volcanic]] zone, part of the Pacific Ring of Fire, due to the subduction of the [[:en:Nazca_Plate|Nazca]] and Antarctic plates in the [[:en:South_American_Plate|South American Plate]]. In the late [[:en:Paleozoic|Paleozoic]], 251 million years ago, Chile belonged to the continental block called [[:en:Gondwana|Gondwana]]. It was just a depression that accumulated marine sediments began to rise at the end of the Mesozoic, 66 million years ago, due to the collision between the Nazca Plate and South American Plate, resulting in the Andes. The territory would be shaped over millions of years by the folding of the rocks, forming the current relief. The Chilean relief consists of the central depression, which crosses the country longitudinally, flanked by two mountain ranges that make up about 80% of the territory: the Andes mountains to the east-natural border with [[:en:Bolivia|Bolivia]] and [[:en:Argentina|Argentina]] in the [[:en:Atacama_Region|region of Atacama]] and the [[:en:Chilean_Coast_Range|Coastal Range]] west-minor height from the Andes. Chile's highest peak is the [[:en:Nevado_Ojos_del_Salado|Nevado Ojos del Salado]], at 6891.3 m, which is also the highest volcano in the world. The highest point of the Coastal Range is Vicuña Mackenna, at 3114 meters, located in the Sierra Vicuña Mackenna, the south of [[:en:Antofagasta_Region|Antofagasta]]. Among the coastal mountains and the Pacific is a series of coastal plains, of variable length, which allow the settlement of coastal towns and big ports. Some areas of the plains territories encompass territory east of the Andes, and the Patagonian steppes and Magellan, or are high plateaus surrounded by high mountain ranges, such as the Altiplano or Puna de Atacama. දකුණු ඇමරිකානු තහඩුවේ නස්කා සහ ඇන්ටාක්ටික් තහඩු යටත් කර ගැනීම හේතුවෙන් චිලී පිහිටා ඇත්තේ පැසිෆික් ගිනි වළල්ලේ කොටසක් වන අධික භූ කම්පන සහ ගිනිකඳු කලාපයක් දිගේ ය. වසර මිලියන 251 කට පෙර අග පැලියෝසොයික් යුගයේදී, චිලී රාජ්‍යය ගොන්ඩ්වානා නමින් හැඳින්වෙන මහාද්වීපික කොටසට අයත් විය. මීට වසර මිලියන 66 කට පෙර, නස්කා තහඩුව සහ දකුණු ඇමරිකානු තහඩුව අතර ගැටීමෙන්, ඇන්ඩීස් කඳු වැටිය ඇති වූ නිසා, මෙසෝසොයික් අවසානයේ සමුද්‍ර අවසාදිත සමුද්‍ර තැන්පතු ඉහළ යාමට පටන් ගත්තේ අවපාතයක් පමණි. මෙම භූමි ප්‍රදේශය වසර මිලියන ගණනක් පුරා පාෂාණ නැමීමෙන් හැඩගස්වනු ඇති අතර, වත්මන් සහනය සාදයි. චිලී සහනය සමන්විත වන්නේ මධ්‍යම අවපාතයෙන් වන අතර, එය රට දිගටි ලෙස තරණය කරන අතර, භූමියෙන් 80% ක් පමණ සෑදෙන කඳු වැටි දෙකකින් වටවී ඇත: ඇටකාමා කලාපයේ බොලිවියාව සහ ආර්ජන්ටිනාව සමඟ නැගෙනහිර-ස්වාභාවික මායිමට ඇන්ඩීස් කඳු සහ ඇන්ඩීස් සිට බටහිර-සුළු උසකින් යුත් වෙරළබඩ පරාසය. චිලියේ උසම කඳු මුදුන වන්නේ නෙවාඩෝ ඔජොස් ඩෙල් සලාඩෝ වන අතර එය මීටර් 6891.3 ක් උසින් යුක්ත වන අතර එය ලෝකයේ උසම ගිනි කන්ද ද වේ. වෙරළබඩ කඳුවැටියේ උසම ස්ථානය වන්නේ මීටර් 3114 ක් උසැති විකුනා මැකෙන්නා වන අතර එය ඇන්ටොෆගස්ටා නගරයට දකුණින් පිහිටි සියෙරා විකුනා මැකෙන්නා හි පිහිටා ඇත. වෙරළබඩ කඳු සහ පැසිෆික් සාගරය අතර වෙරළබඩ තැනිතලා මාලාවක් ඇති අතර ඒවා විචල්‍ය දිගකින් යුක්ත වන අතර එමඟින් වෙරළබඩ නගර සහ විශාල වරායන් ජනාවාස වීමට ඉඩ සලසයි. තැනිතලා භූමි ප්‍රදේශවල සමහර ප්‍රදේශ ඇන්ඩීස් කඳුවැටියට නැගෙනහිරින් පිහිටි භූමිය සහ පැටගෝනියානු පඩිපෙළ සහ මැගෙලන් ආවරණය කරයි, නැතහොත් ඇල්ටිප්ලානෝ හෝ පූනා ද අටකාමා වැනි උස් කඳු වැටි වලින් වට වූ උස් සානු වේ. The [[:en:Far_North,_Chile|Far North]] is the area between the northern boundary of the country and the [[:en:Parallel_(geometry)|parallel]] 26° S, covering the first three regions. It is characterized by the presence of the [[:en:Atacama_desert|Atacama desert]], the most arid in the world. The desert is fragmented by streams that originate in the area known as the [[:en:Pampa_del_Tamarugal|pampas Tamarugal]]. The Andes, split in two and whose eastern arm runs through [[:en:Bolivia|Bolivia]], has a high altitude and volcanic activity, which has allowed the formation of the Andean altiplano and salt structures as the [[:en:Salar_de_Atacama|Salar de Atacama]], due to the gradual accumulation of sediments over time. To the south is the [[:en:Norte_Chico,_Chile|Norte Chico]], extending to the [[:en:Aconcagua_River|Aconcagua river]]. Los Andes begin to decrease its altitude to the south and closer to the coast, reaching 90&nbsp;km away at the height of [[:en:Illapel|Illapel]], the narrowest part of the Chilean territory. The two mountain ranges intersect, virtually eliminating the intermediate depression. The existence of rivers flowing through the territory allows the formation of [[:en:Transverse_Valleys|transverse valleys]], where agriculture has developed strongly in recent times, while the [[:en:Coastal_plains|coastal plains]] begin to expand. ඈත උතුර යනු රටේ උතුරු මායිම සහ සමාන්තර 26° S අතර ප්‍රදේශය වන අතර එය පළමු කලාප තුන ආවරණය කරයි. එය ලෝකයේ වඩාත්ම ශුෂ්ක ඇටකාමා කාන්තාරය පැවතීම මගින් සංලක්ෂිත වේ. තමරුගල් පැම්පස් ලෙස හැඳින්වෙන ප්‍රදේශයෙන් ආරම්භ වන ඇළ දොළ මගින් කාන්තාරය කැබලි කර ඇත. දෙකට බෙදී නැගෙනහිර අත බොලිවියාව හරහා දිවෙන ඇන්ඩීස් කඳුවැටිය, ඉහළ උන්නතාංශයක් සහ ගිනිකඳු ක්‍රියාකාරිත්වයක් ඇති අතර, කාලයත් සමඟ ක්‍රමයෙන් අවසාදිත සමුච්චය වීම හේතුවෙන් ඇන්ඩියන් උස්බිම් සහ ලුණු ව්‍යුහයන් සලාර් ඩි අටකාමා ලෙස සෑදීමට ඉඩ සලසා ඇත. [[File:Amalia_Glacier_(47461801572).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Amalia_Glacier_(47461801572).jpg|වම|thumb|බර්නාඩෝ ඕ'හිගින්ස් ජාතික වනෝද්‍යානයේ පිහිටා ඇති අමාලියා ග්ලැසියරය]] The [[:en:Zona_Central,_Chile|Central]] area is the most populated region of the country. The coastal plains are wide and allow the establishment of cities and ports along the Pacific. The Andes maintain altitudes above 6000m but descend slowly in height to 4000 meters on average. The intermediate depression reappears becoming a fertile valley that allows agricultural development and human settlement, due to sediment accumulation. To the south, the Cordillera de la Costa reappears in the [[:en:Cordillera_de_Nahuelbuta|Cordillera de Nahuelbuta]] while glacial sediments create a series of lakes in the area of [[:en:La_Frontera,_Chile|La Frontera]]. Patagonia extends from within Reloncavi, at the height of parallel 41°S, to the south. During the [[:en:Llanquihue_glaciation|last glaciation]], this area was covered by ice that strongly eroded Chilean relief structures. As a result, the intermediate depression sinks in the sea, while the coastal mountains rise to a series of archipelagos, such as [[:en:Chiloé_Island|Chiloé]] and the [[:en:Chonos_Archipelago|Chonos]], disappearing in Taitao peninsula, in the parallel 47°S. The Andes mountain range loses height and erosion caused by the action of glaciers has caused [[:en:Fjords|fjords]]. East of the Andes, on the continent, or north of it, on the [[:en:Tierra_del_Fuego_(main_island)|island of Tierra del Fuego]] are located relatively flat plains, which in the Strait of Magellan cover large areas. The Andes, as he had done previously Cordillera de la Costa, begins to break in the ocean causing a myriad of islands and islets and disappear into it, sinking and reappearing in the Southern Antilles arc and then the Antarctic Peninsula, where it is called Antartandes, in the Chilean Antarctic Territory, lying between the meridians 53°W and 90°W. In the middle of the Pacific, the country has sovereignty over several islands of volcanic origin, collectively known as Insular Chile. The archipelago of Juan Fernandez and Easter Island is located in the fracture zone between the Nazca plate and the Pacific plate known as East Pacific Rise. === දේශගුණය සහ ජල විද්‍යාව === [[File:Köppen–Geiger_climate_types_in_Chile.png|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:K%C3%B6ppen%E2%80%93Geiger_climate_types_in_Chile.png|thumb|කොප්පෙන් දේශගුණික වර්ගීකරණයේ චිලී සිතියම]] The diverse [[:en:Climate_of_Chile|climate of Chile]] ranges from the world's driest desert in the north—the [[:en:Atacama_Desert|Atacama Desert]]—through a [[:en:Mediterranean_climate|Mediterranean climate]] in the center, [[:en:Tropical_rainforest_climate|tropical]] in Easter Island,<ref>{{Cite book |last=K |first=Ana María Errázuriz |url=https://books.google.com/books?id=oXGaJKGMaMgC |title=Manual de geografía de Chile |date=1998 |publisher=Andres Bello |isbn=978-956-13-1523-5 |page=74 |language=es |access-date=21 November 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231121211655/https://books.google.com/books?id=oXGaJKGMaMgC |archive-date=21 November 2023 |url-status=live}}</ref> to an [[:en:Oceanic_climate|oceanic climate]], including [[:en:Alpine_tundra|alpine tundra]] and [[:en:Glaciers|glaciers]] in the east and south.<ref name="BBC-Chile">{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/country_profiles/1222764.stm|title=Country profile: Chile|date=16 December 2009|work=BBC News|access-date=31 December 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20100114035710/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/country_profiles/1222764.stm|archive-date=14 January 2010|url-status=live}}</ref> According to the [[:en:Köppen_climate_classification|Köppen system]], Chile within its borders hosts at least eighteen major climatic subtypes.<ref>Santibáñez, F; Uribe, J. 1997. Atlas Agroclimático de Chile. Santiago, Chile. Fondo Nacional de Desarrollo Científico y Tecnológico.</ref> There are four seasons in most of the country: summer (December to February), autumn (March to May), winter (June to August), and spring (September to November). Due to the characteristics of the territory, Chile is crossed by numerous rivers generally short in length and with low flow rates. They commonly extend from the [[:en:Andes_Mountains|Andes]] to the Pacific Ocean, flowing from East to West. Because of the [[:en:Atacama_desert|Atacama desert]], in the Norte Grande there are only short [[:en:Endorheic|endorheic]] character streams, except for the [[:en:Loa_River|Loa River]], the longest in the country 440&nbsp;km.<ref name="hydr">{{cite journal|author1=Niemeyer, Hans|author2=Cereceda, Pilar|year=1983|title=Hydrography|journal=Geography of Chile|edition=1st|location=Santiago|publisher=[[Military Geographic Institute (Chile)|Military Geographic Institute]]|volume=8}}</ref> In the high valleys, wetland areas generate [[:en:Chungará_Lake|Chungará Lake]], located at 4500 meters above sea level. It and the [[:en:Lauca_River|Lauca River]] are shared with [[:en:Bolivia|Bolivia]], as well as the [[:en:Lluta_River|Lluta River]]. In the center-north of the country, the number of rivers that form valleys of agricultural importance increases. Noteworthy are the Elqui with 75&nbsp;km<ref name="hydr" /> long, 142&nbsp;km Aconcagua, Maipo with 250&nbsp;km<ref name="hydr" /> and its tributary, the Mapocho with 110&nbsp;km, and Maule with 240&nbsp;km. Their waters mainly flow from Andean snowmelt in the summer and winter rains. The major lakes in this area are the artificial lake Rapel, the Colbun Maule lagoon and the lagoon of La Laja. [[:en:Climate_change|Climate change]] is expected to alter the frequency and severity of various natural hazards in Chile, including wildfires, floods, landslides, droughts and rising sea levels. Key sectors vulnerable to climate change impacts include agriculture, fisheries, agriculture and water security.<ref>{{Cite web |last=World Bank Climate Change Knowledge Portal |title=Chile |url=https://climateknowledgeportal.worldbank.org/country/chile/vulnerability#:~:text=Chile%20is%20highly%20exposed%20and,those%20disasters%20on%20human%20populations. |access-date=2025-02-07 |website=climateknowledgeportal.worldbank.org |language=en}}</ref> === ජෛව විවිධත්වය === [[File:Araucaria_araucana_-_Parque_Nacional_Conguillío_por_lautaroj_-_001.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Araucaria_araucana_-_Parque_Nacional_Conguill%C3%ADo_por_lautaroj_-_001.jpg|වම|thumb|කොන්ගුලියෝ ජාතික වනෝද්‍යානයේ අරුකාරියා අරුකානා ගස්]] The flora and fauna of Chile are characterized by a high degree of endemism, due to its particular geography. In continental Chile, the [[:en:Atacama_Desert|Atacama Desert]] in the north and the [[:en:Andes_Mountains|Andes mountains]] to the east are barriers that have led to the isolation of flora and fauna. Add to that the enormous length of Chile (over {{convert|4300|km|0|abbr=on}}) and this results in a wide range of climates and environments that can be divided into three general zones: the desert provinces of the north, central Chile, and the humid regions of the south. The native flora of Chile consists of relatively fewer species compared to the flora of other South American countries. The northernmost coastal and central region is largely barren of vegetation, approaching the most absolute desert in the world.<ref name="Icarito">{{Cite web |title=Flora y Fauna de Chilena |url=http://www.icarito.cl/icarito/enciclopedia/canal/canal/0,0,38035857_152308989,00.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20060410080253/http://www.icarito.cl/icarito/enciclopedia/canal/canal/0%2C0%2C38035857_152308989%2C00.html |archive-date=10 April 2006 |work=Icarito}}</ref> On the slopes of the Andes, in addition to the scattered tola desert brush, grasses are found. The central valley is characterized by several species of cacti, the hardy [[:en:Acacia_caven|espinos]], the [[:en:Araucaria_araucana|Chilean pine]], the [[:en:Nothofagus|southern beeches]] and the [[:en:Copihue|copihue]], a red bell-shaped flower that is Chile's national flower.<ref name="Icarito" /> In southern Chile, south of the Biobío River, heavy precipitation has produced dense forests of laurels, magnolias, and various species of conifers and beeches, which become smaller and more stunted to the south.<ref name="Bio&Con">{{cite journal|last1=Smith-Ramírez|first1=Cecilia|last2=Díaz|first2=Iván|last3=Pliscoff|first3=Patricio|last4=Valdovinos|first4=Claudio|last5=Méndez|first5=Marco A.|last6=Larraín|first6=Juan|last7=Samaniego|first7=Horacio|date=August 2007|title=Distribution patterns of flora and fauna in southern Chilean Coastal rain forests: Integrating Natural History and GIS|journal=Biodiversity and Conservation|volume=16|issue=9|pages=2627–2648|bibcode=2007BiCon..16.2627S|doi=10.1007/s10531-006-9073-2|s2cid=6879631}}</ref> The cold temperatures and winds of the extreme south preclude heavy forestation. Grassland is found in East [[:en:Magallanes_Province|Magallanes Province]] and northern [[:en:Tierra_del_Fuego_Province,_Chile|Tierra del Fuego]] (in Patagonia). Much of the Chilean flora is distinct from that of neighboring Argentina, indicating that the Andean barrier existed during its formation.<ref name="Bio&Con" /> [[File:Peruan_Condor.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Peruan_Condor.jpg|thumb|චිලියේ ජාතික පක්ෂියා වන ඇන්ඩියන් කොන්ඩෝර් (වල්ටූර් ග්‍රිෆස්)]] Some of Chile's flora has an Antarctic origin due to [[:en:Land_bridge|land bridges]] which formed during the Cretaceous ice ages, allowing plants to migrate from Antarctica to South America.<ref>{{cite web |last=Posada-Swafford |first=Ángela |title=Chilean and Antarctic Fossils Reveal the Last "Geologic Minutes" of the Age of Dinosaurs [Slide Show] |url=https://www.scientificamerican.com/article/chilean-and-antarctic-fossils-reveal-the-last-geologic-minutes-of-the-age-of-dinosaurs-slide-show/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170406023619/https://www.scientificamerican.com/article/chilean-and-antarctic-fossils-reveal-the-last-geologic-minutes-of-the-age-of-dinosaurs-slide-show/ |archive-date=6 April 2017 |access-date=5 April 2017 |website=[[Scientific American]]}}</ref> Chile had a 2018 [[:en:Forest_Landscape_Integrity_Index|Forest Landscape Integrity Index]] mean score of 7.37/10, ranking it 43rd globally out of 172 countries.<ref name="FLII-Supplementary">{{cite journal|last1=Grantham|first1=H. S.|last2=Duncan|first2=A.|last3=Evans|first3=T. D.|last4=Jones|first4=K. R.|last5=Beyer|first5=H. L.|last6=Schuster|first6=R.|last7=Walston|first7=J.|last8=Ray|first8=J. C.|last9=Robinson|first9=J. G.|last10=Callow|first10=M.|last11=Clements|first11=T.|year=2020|title=Anthropogenic modification of forests means only 40% of remaining forests have high ecosystem integrity – Supplementary Material|journal=Nature Communications|volume=11|issue=1|page=5978|bibcode=2020NatCo..11.5978G|doi=10.1038/s41467-020-19493-3|issn=2041-1723|pmc=7723057|pmid=33293507|last12=Costa|first12=H. M.|last13=DeGemmis|first13=A.|last14=Elsen|first14=P. R.|last15=Ervin|first15=J.|last16=Franco|first16=P.|last17=Goldman|first17=E.|last18=Goetz|first18=S.|last19=Hansen|first19=A.|last20=Hofsvang|first20=E.|last21=Jantz|first21=P.|last22=Jupiter|first22=S.|last23=Kang|first23=A.|last24=Langhammer|first24=P.|last25=Laurance|first25=W. F.|last26=Lieberman|first26=S.|last27=Linkie|first27=M.|last28=Malhi|first28=Y.|last29=Maxwell|first29=S.|last30=Mendez|first30=M.|last31=Mittermeier|first31=R.|last32=Murray|first32=N. J.|last33=Possingham|first33=H.|last34=Radachowsky|first34=J.|last35=Saatchi|first35=S.|last36=Samper|first36=C.|last37=Silverman|first37=J.|last38=Shapiro|first38=A.|last39=Strassburg|first39=B.|last40=Stevens|first40=T.|last41=Stokes|first41=E.|last42=Taylor|first42=R.|last43=Tear|first43=T.|last44=Tizard|first44=R.|last45=Venter|first45=O.|last46=Visconti|first46=P.|last47=Wang|first47=S.|last48=Watson|first48=J. E. M.}}</ref> Just over 3,000 species of fungi are recorded in Chile,<ref>Oehrens, E.B. "Flora Fungosa Chilena". Universidad de Chile, Santiago de Chile, 1980</ref><ref>{{cite web |title=Cybertruffle's Robigalia – Observations of fungi and their associated organisms |url=http://www.cybertruffle.org.uk/robigalia/eng/index.htm |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20181229121452/http://www.cybertruffle.org.uk/robigalia/eng/index.htm |archive-date=29 December 2018 |access-date=9 July 2011 |publisher=cybertruffle.org.uk}}</ref> but this number is far from complete. The true total number of fungal species occurring in Chile is likely to be far higher, given the generally accepted estimate that only about 7 percent of all fungi worldwide have so far been discovered.<ref>Kirk, P.M., Cannon, P.F., Minter, D.W. and Stalpers, J. "Dictionary of the Fungi". Edn 10. CABI, 2008</ref> Although the amount of available information is still very small, a first effort has been made to estimate the number of fungal species endemic to Chile, and 1995 species have been tentatively identified as possible endemics of the country.<ref>{{cite web |title=Fungi of Chile – potential endemics |url=http://www.cybertruffle.org.uk/chilfung/eng/endelist.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110927172749/http://www.cybertruffle.org.uk/chilfung/eng/endelist.htm |archive-date=27 September 2011 |access-date=9 July 2011 |publisher=cybertruffle.org.uk}}</ref> Chile's geographical isolation has restricted the immigration of faunal life so that only a few of the many distinctive South American animals are found. Among the larger mammals are the [[:en:Cougar|puma]] or cougar, the llama-like [[:en:Guanaco|guanaco]] and the fox-like [[:en:South_American_gray_fox|chilla]]. In the forest region, several types of marsupials and a small deer known as the [[:en:Pudú|pudu]] are found.<ref name="Icarito" /> There are many species of small birds, but most of the larger common Latin American types are absent. Few freshwater fish are native, but North American trout have been successfully introduced into the Andean lakes.<ref name="Icarito" /> Owing to the vicinity of the Humboldt Current, ocean waters abound with fish and other forms of marine life, which in turn support a rich variety of waterfowl, including several penguins. Whales are abundant, and some six species of seals are found in the area.<ref name="Icarito" /> == යොමු කිරීම් == 9ithaqvy09yxtvmk2rm49zuna588hf2 750247 750246 2025-06-23T06:30:47Z BuddhikaW88 37808 750247 wikitext text/x-wiki {{Annotated image|float=right|caption=චිලියේ ස්වභාවික ප්‍රදේශ|image=Natural Regions of Chile.svg|width=150|image-width=150|image-left=0|image-top=0|annotations={{Annotation|70|30|'''[[නෝර්ට් ග්‍රෑන්ඩ්, චිලී|නෝර්ට් ග්‍රෑන්ඩ්]]'''}} {{Annotation|57|85|'''[[නෝර්ට් චිකෝ, චිලී|නෝර්ට්<br />චිකෝ]]'''}} {{Annotation|40|130|'''[[සෙන්ට්‍රල් චිලී|සෙන්ට්‍රල්<br />චිලී]]'''}} {{Annotation|35|175|'''[[සෝනා සුර්, චිලී|සෝනා<br />සුර්]]'''}} {{Annotation|7|295|'''[[ඔස්ට්‍රල් සෝන්, චිලී|ඔස්ට්‍රල් සෝන්]]'''}}}}A long and narrow coastal [[:en:Southern_Cone|Southern Cone]] country on the west side of the [[:en:Andes_Mountains|Andes Mountains]], Chile stretches over {{convert|4300|km|-1|abbr=on}} north to south, but only {{convert|350|km|0|abbr=on}} at its widest point east to west and {{convert|64|km|0|abbr=on}} at its narrowest point east to west, with an average width of {{convert|175|km|0|abbr=on}}. This encompasses a large variety of climates and landscapes. It contains {{convert|756950|km2|sp=us}} of land area. It is situated within the [[:en:Pacific_Ring_of_Fire|Pacific Ring of Fire]]. Excluding its Pacific islands and Antarctic claim, Chile lies between latitudes [[:en:17th_parallel_south|17°]] and [[:en:56th_parallel_south|56°S]], and longitudes [[:en:66th_meridian_west|66°]] and [[:en:75th_meridian_west|75°W]]. Chile is among the longest north–south countries in the world. If one considers only mainland territory, Chile is unique within this group in its narrowness from east to west, with the other long north–south countries (including Brazil, Russia, Canada, and the United States, among others) all being wider from east to west by a factor of more than 10. Chile also claims {{convert|1250000|km2|abbr=on}} of [[:en:Antarctica|Antarctica]] as part of its territory ([[:en:Chilean_Antarctic_Territory|Chilean Antarctic Territory]]). However, this latter claim is suspended under the terms of the [[:en:Antarctic_Treaty|Antarctic Treaty]], of which Chile is a signatory.<ref>{{cite web |date=1 February 2008 |title=Antarctic Treaty: Information about the Antarctic Treaty and how Antarctica is governed. |url=http://www.polarconservation.org/education/plonearticle.2005-12-28.3597747204/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20100210224459/http://www.polarconservation.org/education/plonearticle.2005-12-28.3597747204 |archive-date=10 February 2010 |access-date=11 March 2010 |publisher=Polar Conservation Organisation}}</ref> It is the world's southernmost country that is geographically on the mainland. ඇන්ඩීස් කඳුකරයේ බටහිර පැත්තේ දිගු හා පටු වෙරළබඩ දකුණු කෝන් රටක් වන චිලී, උතුරේ සිට දකුණට කිලෝමීටර 4,300 (සැතපුම් 2,670) කට වඩා විහිදේ, නමුත් නැගෙනහිර සිට බටහිරට<ref>{{cite encyclopedia |title=Chile |encyclopedia=Encyclopædia Britannica |url=https://www.britannica.com/EBchecked/topic/111326/Chile |access-date=7 May 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130616190930/http://www.britannica.com/EBchecked/topic/111326/Chile |archive-date=16 June 2013 |url-status=live}}</ref> පළලම ස්ථානයේ කිලෝමීටර 350 (සැතපුම් 217) ක් සහ නැගෙනහිර සිට බටහිරට පටු ස්ථානයේ කිලෝමීටර 64 (සැතපුම් 40) ක් පමණක් වන අතර සාමාන්‍ය පළල කිලෝමීටර 175 (සැතපුම් 109) කි. මෙය විශාල දේශගුණික විපර්යාසයන් සහ භූ දර්ශන ආවරණය කරයි. එහි වර්ග කිලෝමීටර් 756,950 (වර්ග සැතපුම් 292,260) ක භූමි ප්‍රමාණයකින් යුක්ත වේ. එය පැසිෆික් ගිනි වළල්ල තුළ පිහිටා ඇත. එහි පැසිෆික් දූපත් සහ ඇන්ටාක්ටික් හිමිකම් පෑම හැරුණු විට, චිලී පිහිටා ඇත්තේ 17° සහ 56°S අක්ෂාංශ සහ 66° සහ 75°W දේශාංශ අතර ය. චිලී යනු ලෝකයේ දිගම උතුරු-දකුණු රටවල් අතර වේ. ප්‍රධාන භූමි ප්‍රදේශය පමණක් සලකා බැලුවහොත්, චිලී රාජ්‍යය නැගෙනහිර සිට බටහිරට පටු වීම නිසා මෙම කණ්ඩායම තුළ අද්විතීය වන අතර, අනෙකුත් දිගු උතුරු-දකුණු රටවල් (බ්‍රසීලය, රුසියාව, කැනඩාව සහ එක්සත් ජනපදය ඇතුළුව) නැගෙනහිර සිට බටහිරට 10 ගුණයකට වඩා පළල වේ. චිලී රාජ්‍යය ඇන්ටාක්ටිකාවේ කිලෝමීටර 1,250,000 (වර්ග සැතපුම් 480,000) ක් තම භූමියේ (චිලී ඇන්ටාක්ටික් ප්‍රදේශය) කොටසක් ලෙස හිමිකම් කියයි. කෙසේ වෙතත්, මෙම දෙවැන්න ඇන්ටාක්ටික් ගිවිසුමේ නියමයන් යටතේ අත්හිටුවා ඇති අතර, චිලී රාජ්‍යය අත්සන් කර ඇත. [2] එය භූගෝලීය වශයෙන් ප්‍රධාන භූමියේ පිහිටා ඇති ලෝකයේ දකුණු දිගම රටයි.<ref>{{cite book |last1=Collin |first1=Robert |title=Trash Talk: An Encyclopedia of Garbage and Recycling around the World |date=2015 |page=121}}</ref> භූගෝල විද්‍යාව Chile controls [[:en:Easter_Island|Easter Island]] and [[:en:Sala_y_Gómez|Sala y Gómez]] Island, the easternmost islands of Polynesia, which it incorporated to its territory in 1888, and the [[:en:Juan_Fernández_Islands|Juan Fernández Islands]], more than {{convert|600|km|abbr=on}} from the mainland. Also controlled but only temporarily inhabited (by some local fishermen) are the small islands of [[:en:Desventuradas_Islands|San Ambrosio and San Felix]]. These islands are notable because they extend Chile's claim to territorial waters out from its coast into the Pacific Ocean. The northern [[:en:Atacama_Desert|Atacama Desert]] contains great mineral wealth, primarily [[:en:Copper#Production|copper]] and [[:en:Caliche_(mineral)#Chilean_caliche|nitrates]]. The relatively small Central Valley, which includes Santiago, dominates the country in terms of population and agricultural resources. This area is also the historical center from which Chile expanded in the late 19th century when it integrated the northern and southern regions. Southern Chile is rich in forests, grazing lands, and features a string of volcanoes and lakes. The southern coast is a labyrinth of fjords, inlets, canals, twisting peninsulas, and islands. The Andes Mountains are located on the eastern border. චිලී රාජ්‍යය 1888 දී තම භූමියට ඇතුළත් කළ පොලිනීසියාවේ නැගෙනහිර කෙළවරේ පිහිටි පාස්කු දූපත සහ සලා වයි ගෝමස් දූපත සහ ප්‍රධාන භූමියේ සිට කිලෝමීටර 600 (සැතපුම් 370) ට වඩා දුරින් පිහිටි ජුවාන් ෆර්නැන්ඩස් දූපත් පාලනය කරයි. පාලනය කරන ලද නමුත් තාවකාලිකව ජනාවාස වූ (සමහර දේශීය ධීවරයින් විසින්) සැන් ඇම්බ්‍රෝසියෝ සහ සැන් ෆීලික්ස් යන කුඩා දූපත් ද වේ. මෙම දූපත් කැපී පෙනෙන්නේ චිලී තම වෙරළ තීරයේ සිට පැසිෆික් සාගරය දක්වා භෞමික ජලයට හිමිකම් කියන බැවිනි.<ref>{{cite book |last=Blanco |first=Alejandro Vergara |url=https://books.google.com/books?id=4o3G0FyArtAC |title=Derecho de aguas |publisher=Editorial Jurídica de Chile |year=1998 |isbn=978-956-10-1241-7 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020150/https://books.google.com/books?id=4o3G0FyArtAC |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> උතුරු ඇටකාමා කාන්තාරයේ ප්‍රධාන වශයෙන් තඹ සහ නයිට්‍රේට් විශාල ඛනිජ සම්පත් අඩංගු වේ. සන්තියාගෝ ඇතුළු සාපේක්ෂව කුඩා මධ්‍යම නිම්නය ජනගහනය සහ කෘෂිකාර්මික සම්පත් අනුව රට ආධිපත්‍යය දරයි. 19 වන සියවසේ අගභාගයේදී උතුරු සහ දකුණු ප්‍රදේශ ඒකාබද්ධ කළ විට චිලී ව්‍යාප්ත වූ ඓතිහාසික මධ්‍යස්ථානය ද මෙම ප්‍රදේශයයි. දකුණු චිලී වනාන්තර, තණබිම් වලින් පොහොසත් වන අතර ගිනි කඳු සහ විල් මාලාවක් ඇත. දකුණු වෙරළ තීරය ෆ්ජෝර්ඩ්, ඇතුල්වීම්, ඇළ මාර්ග, ඇඹරෙන අර්ධද්වීප සහ දූපත් වලින් සමන්විත ලිබ්‍රින්තයකි. ඇන්ඩීස් කඳු නැගෙනහිර මායිමේ පිහිටා ඇත. === භූගෝල විද්‍යාව === [[File:Chile_topo_en.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chile_topo_en.jpg|thumb|චිලීහි භූලක්ෂණාත්මක සිතියම]] Chile is located along a highly [[:en:Seismic|seismic]] and [[:en:Volcanic|volcanic]] zone, part of the Pacific Ring of Fire, due to the subduction of the [[:en:Nazca_Plate|Nazca]] and Antarctic plates in the [[:en:South_American_Plate|South American Plate]]. In the late [[:en:Paleozoic|Paleozoic]], 251 million years ago, Chile belonged to the continental block called [[:en:Gondwana|Gondwana]]. It was just a depression that accumulated marine sediments began to rise at the end of the Mesozoic, 66 million years ago, due to the collision between the Nazca Plate and South American Plate, resulting in the Andes. The territory would be shaped over millions of years by the folding of the rocks, forming the current relief. The Chilean relief consists of the central depression, which crosses the country longitudinally, flanked by two mountain ranges that make up about 80% of the territory: the Andes mountains to the east-natural border with [[:en:Bolivia|Bolivia]] and [[:en:Argentina|Argentina]] in the [[:en:Atacama_Region|region of Atacama]] and the [[:en:Chilean_Coast_Range|Coastal Range]] west-minor height from the Andes. Chile's highest peak is the [[:en:Nevado_Ojos_del_Salado|Nevado Ojos del Salado]], at 6891.3 m, which is also the highest volcano in the world. The highest point of the Coastal Range is Vicuña Mackenna, at 3114 meters, located in the Sierra Vicuña Mackenna, the south of [[:en:Antofagasta_Region|Antofagasta]]. Among the coastal mountains and the Pacific is a series of coastal plains, of variable length, which allow the settlement of coastal towns and big ports. Some areas of the plains territories encompass territory east of the Andes, and the Patagonian steppes and Magellan, or are high plateaus surrounded by high mountain ranges, such as the Altiplano or Puna de Atacama. දකුණු ඇමරිකානු තහඩුවේ නස්කා සහ ඇන්ටාක්ටික් තහඩු යටත් කර ගැනීම හේතුවෙන් චිලී පිහිටා ඇත්තේ පැසිෆික් ගිනි වළල්ලේ කොටසක් වන අධික භූ කම්පන සහ ගිනිකඳු කලාපයක් දිගේ ය. වසර මිලියන 251 කට පෙර අග පැලියෝසොයික් යුගයේදී, චිලී රාජ්‍යය ගොන්ඩ්වානා නමින් හැඳින්වෙන මහාද්වීපික කොටසට අයත් විය. මීට වසර මිලියන 66 කට පෙර, නස්කා තහඩුව සහ දකුණු ඇමරිකානු තහඩුව අතර ගැටීමෙන්, ඇන්ඩීස් කඳු වැටිය ඇති වූ නිසා, මෙසෝසොයික් අවසානයේ සමුද්‍ර අවසාදිත සමුද්‍ර තැන්පතු ඉහළ යාමට පටන් ගත්තේ අවපාතයක් පමණි. මෙම භූමි ප්‍රදේශය වසර මිලියන ගණනක් පුරා පාෂාණ නැමීමෙන් හැඩගස්වනු ඇති අතර, වත්මන් සහනය සාදයි. චිලී සහනය සමන්විත වන්නේ මධ්‍යම අවපාතයෙන් වන අතර, එය රට දිගටි ලෙස තරණය කරන අතර, භූමියෙන් 80% ක් පමණ සෑදෙන කඳු වැටි දෙකකින් වටවී ඇත: ඇටකාමා කලාපයේ බොලිවියාව සහ ආර්ජන්ටිනාව සමඟ නැගෙනහිර-ස්වාභාවික මායිමට ඇන්ඩීස් කඳු සහ ඇන්ඩීස් සිට බටහිර-සුළු උසකින් යුත් වෙරළබඩ පරාසය. චිලියේ උසම කඳු මුදුන වන්නේ නෙවාඩෝ ඔජොස් ඩෙල් සලාඩෝ වන අතර එය මීටර් 6891.3 ක් උසින් යුක්ත වන අතර එය ලෝකයේ උසම ගිනි කන්ද ද වේ. වෙරළබඩ කඳුවැටියේ උසම ස්ථානය වන්නේ මීටර් 3114 ක් උසැති විකුනා මැකෙන්නා වන අතර එය ඇන්ටොෆගස්ටා නගරයට දකුණින් පිහිටි සියෙරා විකුනා මැකෙන්නා හි පිහිටා ඇත. වෙරළබඩ කඳු සහ පැසිෆික් සාගරය අතර වෙරළබඩ තැනිතලා මාලාවක් ඇති අතර ඒවා විචල්‍ය දිගකින් යුක්ත වන අතර එමඟින් වෙරළබඩ නගර සහ විශාල වරායන් ජනාවාස වීමට ඉඩ සලසයි. තැනිතලා භූමි ප්‍රදේශවල සමහර ප්‍රදේශ ඇන්ඩීස් කඳුවැටියට නැගෙනහිරින් පිහිටි භූමිය සහ පැටගෝනියානු පඩිපෙළ සහ මැගෙලන් ආවරණය කරයි, නැතහොත් ඇල්ටිප්ලානෝ හෝ පූනා ද අටකාමා වැනි උස් කඳු වැටි වලින් වට වූ උස් සානු වේ. The [[:en:Far_North,_Chile|Far North]] is the area between the northern boundary of the country and the [[:en:Parallel_(geometry)|parallel]] 26° S, covering the first three regions. It is characterized by the presence of the [[:en:Atacama_desert|Atacama desert]], the most arid in the world. The desert is fragmented by streams that originate in the area known as the [[:en:Pampa_del_Tamarugal|pampas Tamarugal]]. The Andes, split in two and whose eastern arm runs through [[:en:Bolivia|Bolivia]], has a high altitude and volcanic activity, which has allowed the formation of the Andean altiplano and salt structures as the [[:en:Salar_de_Atacama|Salar de Atacama]], due to the gradual accumulation of sediments over time. To the south is the [[:en:Norte_Chico,_Chile|Norte Chico]], extending to the [[:en:Aconcagua_River|Aconcagua river]]. Los Andes begin to decrease its altitude to the south and closer to the coast, reaching 90&nbsp;km away at the height of [[:en:Illapel|Illapel]], the narrowest part of the Chilean territory. The two mountain ranges intersect, virtually eliminating the intermediate depression. The existence of rivers flowing through the territory allows the formation of [[:en:Transverse_Valleys|transverse valleys]], where agriculture has developed strongly in recent times, while the [[:en:Coastal_plains|coastal plains]] begin to expand. ඈත උතුර යනු රටේ උතුරු මායිම සහ සමාන්තර 26° S අතර ප්‍රදේශය වන අතර එය පළමු කලාප තුන ආවරණය කරයි. එය ලෝකයේ වඩාත්ම ශුෂ්ක ඇටකාමා කාන්තාරය පැවතීම මගින් සංලක්ෂිත වේ. තමරුගල් පැම්පස් ලෙස හැඳින්වෙන ප්‍රදේශයෙන් ආරම්භ වන ඇළ දොළ මගින් කාන්තාරය කැබලි කර ඇත. දෙකට බෙදී නැගෙනහිර අත බොලිවියාව හරහා දිවෙන ඇන්ඩීස් කඳුවැටිය, ඉහළ උන්නතාංශයක් සහ ගිනිකඳු ක්‍රියාකාරිත්වයක් ඇති අතර, කාලයත් සමඟ ක්‍රමයෙන් අවසාදිත සමුච්චය වීම හේතුවෙන් ඇන්ඩියන් උස්බිම් සහ ලුණු ව්‍යුහයන් සලාර් ඩි අටකාමා ලෙස සෑදීමට ඉඩ සලසා ඇත. දකුණට ඇකොන්කගුවා ගඟ දක්වා විහිදෙන නෝර්ට් චිකෝ වේ. ලොස් ඇන්ඩීස් දකුණට එහි උන්නතාංශය අඩු කිරීමට සහ වෙරළට සමීප වීමට පටන් ගෙන, චිලී භූමියේ පටුම කොටස වන ඉලපෙල් හි උසින් කිලෝමීටර 90 ක් දුරින් ළඟා වේ. කඳු වැටි දෙක ඡේදනය වන අතර, අතරමැදි අවපාතය පාහේ ඉවත් කරයි. භූමිය හරහා ගලා යන ගංගා පැවතීම තීර්යක් නිම්න සෑදීමට ඉඩ සලසයි, එහිදී කෘෂිකර්මාන්තය මෑත කාලයේ දැඩි ලෙස වර්ධනය වී ඇති අතර වෙරළබඩ තැනිතලා පුළුල් වීමට පටන් ගනී. දේශගුණය සහ ජල විද්‍යාව [[File:Amalia_Glacier_(47461801572).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Amalia_Glacier_(47461801572).jpg|වම|thumb|බර්නාඩෝ ඕ'හිගින්ස් ජාතික වනෝද්‍යානයේ පිහිටා ඇති අමාලියා ග්ලැසියරය]] The [[:en:Zona_Central,_Chile|Central]] area is the most populated region of the country. The coastal plains are wide and allow the establishment of cities and ports along the Pacific. The Andes maintain altitudes above 6000m but descend slowly in height to 4000 meters on average. The intermediate depression reappears becoming a fertile valley that allows agricultural development and human settlement, due to sediment accumulation. To the south, the Cordillera de la Costa reappears in the [[:en:Cordillera_de_Nahuelbuta|Cordillera de Nahuelbuta]] while glacial sediments create a series of lakes in the area of [[:en:La_Frontera,_Chile|La Frontera]]. Patagonia extends from within Reloncavi, at the height of parallel 41°S, to the south. During the [[:en:Llanquihue_glaciation|last glaciation]], this area was covered by ice that strongly eroded Chilean relief structures. As a result, the intermediate depression sinks in the sea, while the coastal mountains rise to a series of archipelagos, such as [[:en:Chiloé_Island|Chiloé]] and the [[:en:Chonos_Archipelago|Chonos]], disappearing in Taitao peninsula, in the parallel 47°S. The Andes mountain range loses height and erosion caused by the action of glaciers has caused [[:en:Fjords|fjords]]. East of the Andes, on the continent, or north of it, on the [[:en:Tierra_del_Fuego_(main_island)|island of Tierra del Fuego]] are located relatively flat plains, which in the Strait of Magellan cover large areas. The Andes, as he had done previously Cordillera de la Costa, begins to break in the ocean causing a myriad of islands and islets and disappear into it, sinking and reappearing in the Southern Antilles arc and then the Antarctic Peninsula, where it is called Antartandes, in the Chilean Antarctic Territory, lying between the meridians 53°W and 90°W. In the middle of the Pacific, the country has sovereignty over several islands of volcanic origin, collectively known as Insular Chile. The archipelago of Juan Fernandez and Easter Island is located in the fracture zone between the Nazca plate and the Pacific plate known as East Pacific Rise. මධ්‍යම ප්‍රදේශය රටේ වඩාත්ම ජනාකීර්ණ කලාපයයි. වෙරළබඩ තැනිතලා පුළුල් වන අතර පැසිෆික් සාගරය දිගේ නගර සහ වරායන් පිහිටුවීමට ඉඩ සලසයි. ඇන්ඩීස් මීටර් 6000 ට වඩා උන්නතාංශ පවත්වා ගෙන යන නමුත් සාමාන්‍යයෙන් මීටර් 4000 දක්වා උසින් සෙමින් බැස යයි. අතරමැදි අවපාතය නැවත දිස්වන අතර එය අවසාදිත සමුච්චය වීම හේතුවෙන් කෘෂිකාර්මික සංවර්ධනයට සහ මානව ජනාවාසයට ඉඩ සලසන සාරවත් නිම්නයක් බවට පත්වේ. දකුණට, කෝඩිලෙරා ඩි ලා කොස්ටා කෝඩිලෙරා ඩි නහුවෙල්බුටා හි නැවත දිස්වන අතර ග්ලැසියර අවසාදිත ලා ෆ්‍රොන්ටෙරා ප්‍රදේශයේ විල් මාලාවක් නිර්මාණය කරයි. පැටගෝනියාව රෙලොන්කාවි හි සිට දකුණට සමාන්තරව 41°S උසින් විහිදේ. පසුගිය ග්ලැසියර සමයේදී, මෙම ප්‍රදේශය චිලී සහන ව්‍යුහයන් දැඩි ලෙස ඛාදනය කළ අයිස්වලින් වැසී තිබුණි. එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස, අතරමැදි අවපාතය මුහුදේ ගිලී යන අතර, වෙරළබඩ කඳු චිලෝ සහ චොනොස් වැනි දූපත් සමූහයකට නැඟී, ටයිටාඕ අර්ධද්වීපයේ 47°S සමාන්තරව අතුරුදහන් වේ. ඇන්ඩීස් කඳු වැටියේ උස අඩු වන අතර ග්ලැසියරවල ක්‍රියාකාරිත්වය නිසා ඇතිවන ඛාදනය හේතුවෙන් ෆ්ජෝර්ඩ්ස් ඇති වී තිබේ. ඇන්ඩීස් හි නැගෙනහිරින්, මහාද්වීපයේ හෝ ඊට උතුරින්, ටියෙරා ඩෙල් ෆියුගෝ දූපතේ සාපේක්ෂව පැතලි තැනිතලා පිහිටා ඇති අතර, ඒවා මැගෙලන් සමුද්‍ර සන්ධියේ විශාල ප්‍රදේශ ආවරණය කරයි. ඔහු කලින් කෝඩිලෙරා ඩි ලා කොස්ටා කළාක් මෙන්, ඇන්ඩීස් කඳු වැටිය සාගරයට කැඩී යාමට පටන් ගෙන, දූපත් සහ දූපත් රාශියක් ඇති කර, එහි අතුරුදහන් වී, දකුණු ඇන්ටිලස් චාපයේ සහ පසුව ඇන්ටාක්ටික් අර්ධද්වීපයේ ගිලී නැවත දිස් වේ, එහිදී එය ඇන්ටාර්ටැන්ඩිස් ලෙස හැඳින්වේ, චිලී ඇන්ටාක්ටික් ප්‍රදේශයේ, මෙරිඩියන් 53°W සහ 90°W අතර පිහිටා ඇත. පැසිෆික් සාගරයේ මැද, ගිනිකඳු සම්භවයක් ඇති දූපත් කිහිපයක් කෙරෙහි රටට ස්වෛරීභාවයක් ඇත, ඒවා සාමූහිකව ඉන්සියුලර් චිලී ලෙස හැඳින්වේ. ජුවාන් ෆර්නැන්ඩස් සහ පාස්කු දූපතේ දූපත් සමූහය පිහිටා ඇත්තේ නස්කා තහඩුව සහ නැගෙනහිර පැසිෆික් නැගීම ලෙස හැඳින්වෙන පැසිෆික් තහඩුව අතර අස්ථි බිඳීමේ කලාපයේ ය. === දේශගුණය සහ ජල විද්‍යාව === [[File:Köppen–Geiger_climate_types_in_Chile.png|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:K%C3%B6ppen%E2%80%93Geiger_climate_types_in_Chile.png|thumb|කොප්පෙන් දේශගුණික වර්ගීකරණයේ චිලී සිතියම]] චිලීයේ විවිධ දේශගුණය උතුරේ ලෝකයේ වියළිම කාන්තාරය වන ඇටකාමා කාන්තාරයේ සිට මධ්‍යධරණී දේශගුණයක්, පාස්කු දූපතේ නිවර්තන කලාපය,<ref>{{Cite book |last=K |first=Ana María Errázuriz |url=https://books.google.com/books?id=oXGaJKGMaMgC |title=Manual de geografía de Chile |date=1998 |publisher=Andres Bello |isbn=978-956-13-1523-5 |page=74 |language=es |access-date=21 November 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231121211655/https://books.google.com/books?id=oXGaJKGMaMgC |archive-date=21 November 2023 |url-status=live}}</ref> නැගෙනහිර සහ දකුණේ ඇල්පයින් ටුන්ඩ්‍රා සහ ග්ලැසියර ඇතුළු සාගර දේශගුණයක් දක්වා විහිදේ.<ref name="BBC-Chile">{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/country_profiles/1222764.stm|title=Country profile: Chile|date=16 December 2009|work=BBC News|access-date=31 December 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20100114035710/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/country_profiles/1222764.stm|archive-date=14 January 2010|url-status=live}}</ref> කොපන් පද්ධතියට අනුව, චිලී එහි දේශසීමා තුළ අවම වශයෙන් ප්‍රධාන දේශගුණික උප වර්ග දහඅටක් ඇත.<ref>Santibáñez, F; Uribe, J. 1997. Atlas Agroclimático de Chile. Santiago, Chile. Fondo Nacional de Desarrollo Científico y Tecnológico.</ref> රටේ බොහෝ ප්‍රදේශවල සෘතු හතරක් ඇත: ගිම්හානය (දෙසැම්බර් සිට පෙබරවාරි දක්වා), සරත් සමය (මාර්තු සිට මැයි දක්වා), ශීත කාලය (ජුනි සිට අගෝස්තු දක්වා) සහ වසන්තය (සැප්තැම්බර් සිට නොවැම්බර් දක්වා). භූමියේ ලක්ෂණ නිසා, චිලී සාමාන්‍යයෙන් කෙටි දිගකින් සහ අඩු ප්‍රවාහ අනුපාතයකින් යුත් ගංගා රාශියක් තරණය කරයි. ඒවා සාමාන්‍යයෙන් ඇන්ඩීස් සිට පැසිෆික් සාගරය දක්වා විහිදෙන අතර නැගෙනහිර සිට බටහිරට ගලා යයි. ඇටකාමා කාන්තාරය නිසා, නෝර්ටේ ග්‍රෑන්ඩ් හි කෙටි එන්ඩෝර්හයික් ස්වභාවයේ ඇළ දොළ පමණක් ඇත, රටේ දිගම කිලෝමීටර 440 ක් වන ලෝවා ගඟ හැර.<ref name="hydr">{{cite journal|author1=Niemeyer, Hans|author2=Cereceda, Pilar|year=1983|title=Hydrography|journal=Geography of Chile|edition=1st|location=Santiago|publisher=[[Military Geographic Institute (Chile)|Military Geographic Institute]]|volume=8}}</ref> ඉහළ නිම්නවල, තෙත්බිම් ප්‍රදේශ මුහුදු මට්ටමේ සිට මීටර් 4500 ක් උසින් පිහිටි චුන්ගාරා විල ජනනය කරයි. එය සහ ලෞකා ගඟ බොලිවියාව සමඟ මෙන්ම ලුටා ගඟ සමඟ බෙදා ගනී. රටේ මධ්‍ය-උතුරේ, කෘෂිකාර්මික වැදගත්කමක් ඇති නිම්න සාදන ගංගා ගණන වැඩි වේ. කිලෝමීටර 75<ref name="hydr" /> ක් දිග එල්කි, කිලෝමීටර 142 ක් දිග ඇකොන්කගුවා, කිලෝමීටර 250 ක් දිග මයිපෝ, කිලෝමීටර 110 ක් දිග මැපොචෝ සහ කිලෝමීටර 240 ක් දිග මවුලේ කැපී පෙනේ. ඒවායේ ජලය ප්‍රධාන වශයෙන් ගිම්හාන සහ ශීත වැසි වලදී ඇන්ඩියන් හිම දියවීමෙන් ගලා යයි. මෙම ප්‍රදේශයේ ප්‍රධාන විල් වන්නේ කෘත්‍රිම විල වන රැපල්, කොල්බන් මවුලේ කලපුව සහ ලා ලාජා කලපුවයි. දේශගුණික විපර්යාස හේතුවෙන් චිලියේ ලැව්ගිනි, ගංවතුර, නායයෑම්, නියඟ සහ මුහුදු මට්ටම ඉහළ යාම ඇතුළු විවිධ ස්වාභාවික උපද්‍රව වල වාර ගණන සහ බරපතලකම වෙනස් වනු ඇතැයි අපේක්ෂා කෙරේ. දේශගුණික විපර්යාස බලපෑම්වලට ගොදුරු විය හැකි ප්‍රධාන අංශ අතර කෘෂිකර්මාන්තය, ධීවර කර්මාන්තය, කෘෂිකර්මාන්තය සහ ජල ආරක්ෂාව ඇතුළත් වේ.<ref>{{Cite web |last=World Bank Climate Change Knowledge Portal |title=Chile |url=https://climateknowledgeportal.worldbank.org/country/chile/vulnerability#:~:text=Chile%20is%20highly%20exposed%20and,those%20disasters%20on%20human%20populations. |access-date=2025-02-07 |website=climateknowledgeportal.worldbank.org |language=en}}</ref> === ජෛව විවිධත්වය === [[File:Araucaria_araucana_-_Parque_Nacional_Conguillío_por_lautaroj_-_001.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Araucaria_araucana_-_Parque_Nacional_Conguill%C3%ADo_por_lautaroj_-_001.jpg|වම|thumb|කොන්ගුලියෝ ජාතික වනෝද්‍යානයේ අරුකාරියා අරුකානා ගස්]] The flora and fauna of Chile are characterized by a high degree of endemism, due to its particular geography. In continental Chile, the [[:en:Atacama_Desert|Atacama Desert]] in the north and the [[:en:Andes_Mountains|Andes mountains]] to the east are barriers that have led to the isolation of flora and fauna. Add to that the enormous length of Chile (over {{convert|4300|km|0|abbr=on}}) and this results in a wide range of climates and environments that can be divided into three general zones: the desert provinces of the north, central Chile, and the humid regions of the south. The native flora of Chile consists of relatively fewer species compared to the flora of other South American countries. The northernmost coastal and central region is largely barren of vegetation, approaching the most absolute desert in the world.<ref name="Icarito">{{Cite web |title=Flora y Fauna de Chilena |url=http://www.icarito.cl/icarito/enciclopedia/canal/canal/0,0,38035857_152308989,00.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20060410080253/http://www.icarito.cl/icarito/enciclopedia/canal/canal/0%2C0%2C38035857_152308989%2C00.html |archive-date=10 April 2006 |work=Icarito}}</ref> On the slopes of the Andes, in addition to the scattered tola desert brush, grasses are found. The central valley is characterized by several species of cacti, the hardy [[:en:Acacia_caven|espinos]], the [[:en:Araucaria_araucana|Chilean pine]], the [[:en:Nothofagus|southern beeches]] and the [[:en:Copihue|copihue]], a red bell-shaped flower that is Chile's national flower.<ref name="Icarito" /> In southern Chile, south of the Biobío River, heavy precipitation has produced dense forests of laurels, magnolias, and various species of conifers and beeches, which become smaller and more stunted to the south.<ref name="Bio&Con">{{cite journal|last1=Smith-Ramírez|first1=Cecilia|last2=Díaz|first2=Iván|last3=Pliscoff|first3=Patricio|last4=Valdovinos|first4=Claudio|last5=Méndez|first5=Marco A.|last6=Larraín|first6=Juan|last7=Samaniego|first7=Horacio|date=August 2007|title=Distribution patterns of flora and fauna in southern Chilean Coastal rain forests: Integrating Natural History and GIS|journal=Biodiversity and Conservation|volume=16|issue=9|pages=2627–2648|bibcode=2007BiCon..16.2627S|doi=10.1007/s10531-006-9073-2|s2cid=6879631}}</ref> The cold temperatures and winds of the extreme south preclude heavy forestation. Grassland is found in East [[:en:Magallanes_Province|Magallanes Province]] and northern [[:en:Tierra_del_Fuego_Province,_Chile|Tierra del Fuego]] (in Patagonia). Much of the Chilean flora is distinct from that of neighboring Argentina, indicating that the Andean barrier existed during its formation.<ref name="Bio&Con" /> [[File:Peruan_Condor.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Peruan_Condor.jpg|thumb|චිලියේ ජාතික පක්ෂියා වන ඇන්ඩියන් කොන්ඩෝර් (වල්ටූර් ග්‍රිෆස්)]] Some of Chile's flora has an Antarctic origin due to [[:en:Land_bridge|land bridges]] which formed during the Cretaceous ice ages, allowing plants to migrate from Antarctica to South America.<ref>{{cite web |last=Posada-Swafford |first=Ángela |title=Chilean and Antarctic Fossils Reveal the Last "Geologic Minutes" of the Age of Dinosaurs [Slide Show] |url=https://www.scientificamerican.com/article/chilean-and-antarctic-fossils-reveal-the-last-geologic-minutes-of-the-age-of-dinosaurs-slide-show/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170406023619/https://www.scientificamerican.com/article/chilean-and-antarctic-fossils-reveal-the-last-geologic-minutes-of-the-age-of-dinosaurs-slide-show/ |archive-date=6 April 2017 |access-date=5 April 2017 |website=[[Scientific American]]}}</ref> Chile had a 2018 [[:en:Forest_Landscape_Integrity_Index|Forest Landscape Integrity Index]] mean score of 7.37/10, ranking it 43rd globally out of 172 countries.<ref name="FLII-Supplementary">{{cite journal|last1=Grantham|first1=H. S.|last2=Duncan|first2=A.|last3=Evans|first3=T. D.|last4=Jones|first4=K. R.|last5=Beyer|first5=H. L.|last6=Schuster|first6=R.|last7=Walston|first7=J.|last8=Ray|first8=J. C.|last9=Robinson|first9=J. G.|last10=Callow|first10=M.|last11=Clements|first11=T.|year=2020|title=Anthropogenic modification of forests means only 40% of remaining forests have high ecosystem integrity – Supplementary Material|journal=Nature Communications|volume=11|issue=1|page=5978|bibcode=2020NatCo..11.5978G|doi=10.1038/s41467-020-19493-3|issn=2041-1723|pmc=7723057|pmid=33293507|last12=Costa|first12=H. M.|last13=DeGemmis|first13=A.|last14=Elsen|first14=P. R.|last15=Ervin|first15=J.|last16=Franco|first16=P.|last17=Goldman|first17=E.|last18=Goetz|first18=S.|last19=Hansen|first19=A.|last20=Hofsvang|first20=E.|last21=Jantz|first21=P.|last22=Jupiter|first22=S.|last23=Kang|first23=A.|last24=Langhammer|first24=P.|last25=Laurance|first25=W. F.|last26=Lieberman|first26=S.|last27=Linkie|first27=M.|last28=Malhi|first28=Y.|last29=Maxwell|first29=S.|last30=Mendez|first30=M.|last31=Mittermeier|first31=R.|last32=Murray|first32=N. J.|last33=Possingham|first33=H.|last34=Radachowsky|first34=J.|last35=Saatchi|first35=S.|last36=Samper|first36=C.|last37=Silverman|first37=J.|last38=Shapiro|first38=A.|last39=Strassburg|first39=B.|last40=Stevens|first40=T.|last41=Stokes|first41=E.|last42=Taylor|first42=R.|last43=Tear|first43=T.|last44=Tizard|first44=R.|last45=Venter|first45=O.|last46=Visconti|first46=P.|last47=Wang|first47=S.|last48=Watson|first48=J. E. M.}}</ref> Just over 3,000 species of fungi are recorded in Chile,<ref>Oehrens, E.B. "Flora Fungosa Chilena". Universidad de Chile, Santiago de Chile, 1980</ref><ref>{{cite web |title=Cybertruffle's Robigalia – Observations of fungi and their associated organisms |url=http://www.cybertruffle.org.uk/robigalia/eng/index.htm |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20181229121452/http://www.cybertruffle.org.uk/robigalia/eng/index.htm |archive-date=29 December 2018 |access-date=9 July 2011 |publisher=cybertruffle.org.uk}}</ref> but this number is far from complete. The true total number of fungal species occurring in Chile is likely to be far higher, given the generally accepted estimate that only about 7 percent of all fungi worldwide have so far been discovered.<ref>Kirk, P.M., Cannon, P.F., Minter, D.W. and Stalpers, J. "Dictionary of the Fungi". Edn 10. CABI, 2008</ref> Although the amount of available information is still very small, a first effort has been made to estimate the number of fungal species endemic to Chile, and 1995 species have been tentatively identified as possible endemics of the country.<ref>{{cite web |title=Fungi of Chile – potential endemics |url=http://www.cybertruffle.org.uk/chilfung/eng/endelist.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110927172749/http://www.cybertruffle.org.uk/chilfung/eng/endelist.htm |archive-date=27 September 2011 |access-date=9 July 2011 |publisher=cybertruffle.org.uk}}</ref> Chile's geographical isolation has restricted the immigration of faunal life so that only a few of the many distinctive South American animals are found. Among the larger mammals are the [[:en:Cougar|puma]] or cougar, the llama-like [[:en:Guanaco|guanaco]] and the fox-like [[:en:South_American_gray_fox|chilla]]. In the forest region, several types of marsupials and a small deer known as the [[:en:Pudú|pudu]] are found.<ref name="Icarito" /> There are many species of small birds, but most of the larger common Latin American types are absent. Few freshwater fish are native, but North American trout have been successfully introduced into the Andean lakes.<ref name="Icarito" /> Owing to the vicinity of the Humboldt Current, ocean waters abound with fish and other forms of marine life, which in turn support a rich variety of waterfowl, including several penguins. Whales are abundant, and some six species of seals are found in the area.<ref name="Icarito" /> == යොමු කිරීම් == e3cyqnti6f0ayi0csj96a1tdyyyallq 750248 750247 2025-06-23T06:33:30Z BuddhikaW88 37808 /* ජෛව විවිධත්වය */ 750248 wikitext text/x-wiki {{Annotated image|float=right|caption=චිලියේ ස්වභාවික ප්‍රදේශ|image=Natural Regions of Chile.svg|width=150|image-width=150|image-left=0|image-top=0|annotations={{Annotation|70|30|'''[[නෝර්ට් ග්‍රෑන්ඩ්, චිලී|නෝර්ට් ග්‍රෑන්ඩ්]]'''}} {{Annotation|57|85|'''[[නෝර්ට් චිකෝ, චිලී|නෝර්ට්<br />චිකෝ]]'''}} {{Annotation|40|130|'''[[සෙන්ට්‍රල් චිලී|සෙන්ට්‍රල්<br />චිලී]]'''}} {{Annotation|35|175|'''[[සෝනා සුර්, චිලී|සෝනා<br />සුර්]]'''}} {{Annotation|7|295|'''[[ඔස්ට්‍රල් සෝන්, චිලී|ඔස්ට්‍රල් සෝන්]]'''}}}}ඇන්ඩීස් කඳුකරයේ බටහිර පැත්තේ දිගු හා පටු වෙරළබඩ දකුණු කෝන් රටක් වන චිලී, උතුරේ සිට දකුණට කිලෝමීටර 4,300 (සැතපුම් 2,670) කට වඩා විහිදේ, නමුත් නැගෙනහිර සිට බටහිරට<ref>{{cite encyclopedia |title=Chile |encyclopedia=Encyclopædia Britannica |url=https://www.britannica.com/EBchecked/topic/111326/Chile |access-date=7 May 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130616190930/http://www.britannica.com/EBchecked/topic/111326/Chile |archive-date=16 June 2013 |url-status=live}}</ref> පළලම ස්ථානයේ කිලෝමීටර 350 (සැතපුම් 217) ක් සහ නැගෙනහිර සිට බටහිරට පටු ස්ථානයේ කිලෝමීටර 64 (සැතපුම් 40) ක් පමණක් වන අතර සාමාන්‍ය පළල කිලෝමීටර 175 (සැතපුම් 109) කි. මෙය විශාල දේශගුණික විපර්යාසයන් සහ භූ දර්ශන ආවරණය කරයි. එහි වර්ග කිලෝමීටර් 756,950 (වර්ග සැතපුම් 292,260) ක භූමි ප්‍රමාණයකින් යුක්ත වේ. එය පැසිෆික් ගිනි වළල්ල තුළ පිහිටා ඇත. එහි පැසිෆික් දූපත් සහ ඇන්ටාක්ටික් හිමිකම් පෑම හැරුණු විට, චිලී පිහිටා ඇත්තේ 17° සහ 56°S අක්ෂාංශ සහ 66° සහ 75°W දේශාංශ අතර ය. චිලී යනු ලෝකයේ දිගම උතුරු-දකුණු රටවල් අතර වේ. ප්‍රධාන භූමි ප්‍රදේශය පමණක් සලකා බැලුවහොත්, චිලී රාජ්‍යය නැගෙනහිර සිට බටහිරට පටු වීම නිසා මෙම කණ්ඩායම තුළ අද්විතීය වන අතර, අනෙකුත් දිගු උතුරු-දකුණු රටවල් (බ්‍රසීලය, රුසියාව, කැනඩාව සහ එක්සත් ජනපදය ඇතුළුව) නැගෙනහිර සිට බටහිරට 10 ගුණයකට වඩා පළල වේ. චිලී රාජ්‍යය ඇන්ටාක්ටිකාවේ කිලෝමීටර 1,250,000 (වර්ග සැතපුම් 480,000) ක් තම භූමියේ (චිලී ඇන්ටාක්ටික් ප්‍රදේශය) කොටසක් ලෙස හිමිකම් කියයි. කෙසේ වෙතත්, මෙම දෙවැන්න ඇන්ටාක්ටික් ගිවිසුමේ නියමයන් යටතේ අත්හිටුවා ඇති අතර, චිලී රාජ්‍යය අත්සන් කර ඇත.<ref>{{cite web |date=1 February 2008 |title=Antarctic Treaty: Information about the Antarctic Treaty and how Antarctica is governed. |url=http://www.polarconservation.org/education/plonearticle.2005-12-28.3597747204/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20100210224459/http://www.polarconservation.org/education/plonearticle.2005-12-28.3597747204 |archive-date=10 February 2010 |access-date=11 March 2010 |publisher=Polar Conservation Organisation}}</ref> එය භූගෝලීය වශයෙන් ප්‍රධාන භූමියේ පිහිටා ඇති ලෝකයේ දකුණු දිගම රටයි.<ref>{{cite book |last1=Collin |first1=Robert |title=Trash Talk: An Encyclopedia of Garbage and Recycling around the World |date=2015 |page=121}}</ref> භූගෝල විද්‍යාව Chile controls [[:en:Easter_Island|Easter Island]] and [[:en:Sala_y_Gómez|Sala y Gómez]] Island, the easternmost islands of Polynesia, which it incorporated to its territory in 1888, and the [[:en:Juan_Fernández_Islands|Juan Fernández Islands]], more than {{convert|600|km|abbr=on}} from the mainland. Also controlled but only temporarily inhabited (by some local fishermen) are the small islands of [[:en:Desventuradas_Islands|San Ambrosio and San Felix]]. These islands are notable because they extend Chile's claim to territorial waters out from its coast into the Pacific Ocean. The northern [[:en:Atacama_Desert|Atacama Desert]] contains great mineral wealth, primarily [[:en:Copper#Production|copper]] and [[:en:Caliche_(mineral)#Chilean_caliche|nitrates]]. The relatively small Central Valley, which includes Santiago, dominates the country in terms of population and agricultural resources. This area is also the historical center from which Chile expanded in the late 19th century when it integrated the northern and southern regions. Southern Chile is rich in forests, grazing lands, and features a string of volcanoes and lakes. The southern coast is a labyrinth of fjords, inlets, canals, twisting peninsulas, and islands. The Andes Mountains are located on the eastern border. චිලී රාජ්‍යය 1888 දී තම භූමියට ඇතුළත් කළ පොලිනීසියාවේ නැගෙනහිර කෙළවරේ පිහිටි පාස්කු දූපත සහ සලා වයි ගෝමස් දූපත සහ ප්‍රධාන භූමියේ සිට කිලෝමීටර 600 (සැතපුම් 370) ට වඩා දුරින් පිහිටි ජුවාන් ෆර්නැන්ඩස් දූපත් පාලනය කරයි. පාලනය කරන ලද නමුත් තාවකාලිකව ජනාවාස වූ (සමහර දේශීය ධීවරයින් විසින්) සැන් ඇම්බ්‍රෝසියෝ සහ සැන් ෆීලික්ස් යන කුඩා දූපත් ද වේ. මෙම දූපත් කැපී පෙනෙන්නේ චිලී තම වෙරළ තීරයේ සිට පැසිෆික් සාගරය දක්වා භෞමික ජලයට හිමිකම් කියන බැවිනි.<ref>{{cite book |last=Blanco |first=Alejandro Vergara |url=https://books.google.com/books?id=4o3G0FyArtAC |title=Derecho de aguas |publisher=Editorial Jurídica de Chile |year=1998 |isbn=978-956-10-1241-7 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020150/https://books.google.com/books?id=4o3G0FyArtAC |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> උතුරු ඇටකාමා කාන්තාරයේ ප්‍රධාන වශයෙන් තඹ සහ නයිට්‍රේට් විශාල ඛනිජ සම්පත් අඩංගු වේ. සන්තියාගෝ ඇතුළු සාපේක්ෂව කුඩා මධ්‍යම නිම්නය ජනගහනය සහ කෘෂිකාර්මික සම්පත් අනුව රට ආධිපත්‍යය දරයි. 19 වන සියවසේ අගභාගයේදී උතුරු සහ දකුණු ප්‍රදේශ ඒකාබද්ධ කළ විට චිලී ව්‍යාප්ත වූ ඓතිහාසික මධ්‍යස්ථානය ද මෙම ප්‍රදේශයයි. දකුණු චිලී වනාන්තර, තණබිම් වලින් පොහොසත් වන අතර ගිනි කඳු සහ විල් මාලාවක් ඇත. දකුණු වෙරළ තීරය ෆ්ජෝර්ඩ්, ඇතුල්වීම්, ඇළ මාර්ග, ඇඹරෙන අර්ධද්වීප සහ දූපත් වලින් සමන්විත ලිබ්‍රින්තයකි. ඇන්ඩීස් කඳු නැගෙනහිර මායිමේ පිහිටා ඇත. === භූගෝල විද්‍යාව === [[File:Chile_topo_en.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chile_topo_en.jpg|thumb|චිලීහි භූලක්ෂණාත්මක සිතියම]] Chile is located along a highly [[:en:Seismic|seismic]] and [[:en:Volcanic|volcanic]] zone, part of the Pacific Ring of Fire, due to the subduction of the [[:en:Nazca_Plate|Nazca]] and Antarctic plates in the [[:en:South_American_Plate|South American Plate]]. In the late [[:en:Paleozoic|Paleozoic]], 251 million years ago, Chile belonged to the continental block called [[:en:Gondwana|Gondwana]]. It was just a depression that accumulated marine sediments began to rise at the end of the Mesozoic, 66 million years ago, due to the collision between the Nazca Plate and South American Plate, resulting in the Andes. The territory would be shaped over millions of years by the folding of the rocks, forming the current relief. The Chilean relief consists of the central depression, which crosses the country longitudinally, flanked by two mountain ranges that make up about 80% of the territory: the Andes mountains to the east-natural border with [[:en:Bolivia|Bolivia]] and [[:en:Argentina|Argentina]] in the [[:en:Atacama_Region|region of Atacama]] and the [[:en:Chilean_Coast_Range|Coastal Range]] west-minor height from the Andes. Chile's highest peak is the [[:en:Nevado_Ojos_del_Salado|Nevado Ojos del Salado]], at 6891.3 m, which is also the highest volcano in the world. The highest point of the Coastal Range is Vicuña Mackenna, at 3114 meters, located in the Sierra Vicuña Mackenna, the south of [[:en:Antofagasta_Region|Antofagasta]]. Among the coastal mountains and the Pacific is a series of coastal plains, of variable length, which allow the settlement of coastal towns and big ports. Some areas of the plains territories encompass territory east of the Andes, and the Patagonian steppes and Magellan, or are high plateaus surrounded by high mountain ranges, such as the Altiplano or Puna de Atacama. දකුණු ඇමරිකානු තහඩුවේ නස්කා සහ ඇන්ටාක්ටික් තහඩු යටත් කර ගැනීම හේතුවෙන් චිලී පිහිටා ඇත්තේ පැසිෆික් ගිනි වළල්ලේ කොටසක් වන අධික භූ කම්පන සහ ගිනිකඳු කලාපයක් දිගේ ය. වසර මිලියන 251 කට පෙර අග පැලියෝසොයික් යුගයේදී, චිලී රාජ්‍යය ගොන්ඩ්වානා නමින් හැඳින්වෙන මහාද්වීපික කොටසට අයත් විය. මීට වසර මිලියන 66 කට පෙර, නස්කා තහඩුව සහ දකුණු ඇමරිකානු තහඩුව අතර ගැටීමෙන්, ඇන්ඩීස් කඳු වැටිය ඇති වූ නිසා, මෙසෝසොයික් අවසානයේ සමුද්‍ර අවසාදිත සමුද්‍ර තැන්පතු ඉහළ යාමට පටන් ගත්තේ අවපාතයක් පමණි. මෙම භූමි ප්‍රදේශය වසර මිලියන ගණනක් පුරා පාෂාණ නැමීමෙන් හැඩගස්වනු ඇති අතර, වත්මන් සහනය සාදයි. චිලී සහනය සමන්විත වන්නේ මධ්‍යම අවපාතයෙන් වන අතර, එය රට දිගටි ලෙස තරණය කරන අතර, භූමියෙන් 80% ක් පමණ සෑදෙන කඳු වැටි දෙකකින් වටවී ඇත: ඇටකාමා කලාපයේ බොලිවියාව සහ ආර්ජන්ටිනාව සමඟ නැගෙනහිර-ස්වාභාවික මායිමට ඇන්ඩීස් කඳු සහ ඇන්ඩීස් සිට බටහිර-සුළු උසකින් යුත් වෙරළබඩ පරාසය. චිලියේ උසම කඳු මුදුන වන්නේ නෙවාඩෝ ඔජොස් ඩෙල් සලාඩෝ වන අතර එය මීටර් 6891.3 ක් උසින් යුක්ත වන අතර එය ලෝකයේ උසම ගිනි කන්ද ද වේ. වෙරළබඩ කඳුවැටියේ උසම ස්ථානය වන්නේ මීටර් 3114 ක් උසැති විකුනා මැකෙන්නා වන අතර එය ඇන්ටොෆගස්ටා නගරයට දකුණින් පිහිටි සියෙරා විකුනා මැකෙන්නා හි පිහිටා ඇත. වෙරළබඩ කඳු සහ පැසිෆික් සාගරය අතර වෙරළබඩ තැනිතලා මාලාවක් ඇති අතර ඒවා විචල්‍ය දිගකින් යුක්ත වන අතර එමඟින් වෙරළබඩ නගර සහ විශාල වරායන් ජනාවාස වීමට ඉඩ සලසයි. තැනිතලා භූමි ප්‍රදේශවල සමහර ප්‍රදේශ ඇන්ඩීස් කඳුවැටියට නැගෙනහිරින් පිහිටි භූමිය සහ පැටගෝනියානු පඩිපෙළ සහ මැගෙලන් ආවරණය කරයි, නැතහොත් ඇල්ටිප්ලානෝ හෝ පූනා ද අටකාමා වැනි උස් කඳු වැටි වලින් වට වූ උස් සානු වේ. The [[:en:Far_North,_Chile|Far North]] is the area between the northern boundary of the country and the [[:en:Parallel_(geometry)|parallel]] 26° S, covering the first three regions. It is characterized by the presence of the [[:en:Atacama_desert|Atacama desert]], the most arid in the world. The desert is fragmented by streams that originate in the area known as the [[:en:Pampa_del_Tamarugal|pampas Tamarugal]]. The Andes, split in two and whose eastern arm runs through [[:en:Bolivia|Bolivia]], has a high altitude and volcanic activity, which has allowed the formation of the Andean altiplano and salt structures as the [[:en:Salar_de_Atacama|Salar de Atacama]], due to the gradual accumulation of sediments over time. To the south is the [[:en:Norte_Chico,_Chile|Norte Chico]], extending to the [[:en:Aconcagua_River|Aconcagua river]]. Los Andes begin to decrease its altitude to the south and closer to the coast, reaching 90&nbsp;km away at the height of [[:en:Illapel|Illapel]], the narrowest part of the Chilean territory. The two mountain ranges intersect, virtually eliminating the intermediate depression. The existence of rivers flowing through the territory allows the formation of [[:en:Transverse_Valleys|transverse valleys]], where agriculture has developed strongly in recent times, while the [[:en:Coastal_plains|coastal plains]] begin to expand. ඈත උතුර යනු රටේ උතුරු මායිම සහ සමාන්තර 26° S අතර ප්‍රදේශය වන අතර එය පළමු කලාප තුන ආවරණය කරයි. එය ලෝකයේ වඩාත්ම ශුෂ්ක ඇටකාමා කාන්තාරය පැවතීම මගින් සංලක්ෂිත වේ. තමරුගල් පැම්පස් ලෙස හැඳින්වෙන ප්‍රදේශයෙන් ආරම්භ වන ඇළ දොළ මගින් කාන්තාරය කැබලි කර ඇත. දෙකට බෙදී නැගෙනහිර අත බොලිවියාව හරහා දිවෙන ඇන්ඩීස් කඳුවැටිය, ඉහළ උන්නතාංශයක් සහ ගිනිකඳු ක්‍රියාකාරිත්වයක් ඇති අතර, කාලයත් සමඟ ක්‍රමයෙන් අවසාදිත සමුච්චය වීම හේතුවෙන් ඇන්ඩියන් උස්බිම් සහ ලුණු ව්‍යුහයන් සලාර් ඩි අටකාමා ලෙස සෑදීමට ඉඩ සලසා ඇත. දකුණට ඇකොන්කගුවා ගඟ දක්වා විහිදෙන නෝර්ට් චිකෝ වේ. ලොස් ඇන්ඩීස් දකුණට එහි උන්නතාංශය අඩු කිරීමට සහ වෙරළට සමීප වීමට පටන් ගෙන, චිලී භූමියේ පටුම කොටස වන ඉලපෙල් හි උසින් කිලෝමීටර 90 ක් දුරින් ළඟා වේ. කඳු වැටි දෙක ඡේදනය වන අතර, අතරමැදි අවපාතය පාහේ ඉවත් කරයි. භූමිය හරහා ගලා යන ගංගා පැවතීම තීර්යක් නිම්න සෑදීමට ඉඩ සලසයි, එහිදී කෘෂිකර්මාන්තය මෑත කාලයේ දැඩි ලෙස වර්ධනය වී ඇති අතර වෙරළබඩ තැනිතලා පුළුල් වීමට පටන් ගනී. දේශගුණය සහ ජල විද්‍යාව [[File:Amalia_Glacier_(47461801572).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Amalia_Glacier_(47461801572).jpg|වම|thumb|බර්නාඩෝ ඕ'හිගින්ස් ජාතික වනෝද්‍යානයේ පිහිටා ඇති අමාලියා ග්ලැසියරය]] The [[:en:Zona_Central,_Chile|Central]] area is the most populated region of the country. The coastal plains are wide and allow the establishment of cities and ports along the Pacific. The Andes maintain altitudes above 6000m but descend slowly in height to 4000 meters on average. The intermediate depression reappears becoming a fertile valley that allows agricultural development and human settlement, due to sediment accumulation. To the south, the Cordillera de la Costa reappears in the [[:en:Cordillera_de_Nahuelbuta|Cordillera de Nahuelbuta]] while glacial sediments create a series of lakes in the area of [[:en:La_Frontera,_Chile|La Frontera]]. Patagonia extends from within Reloncavi, at the height of parallel 41°S, to the south. During the [[:en:Llanquihue_glaciation|last glaciation]], this area was covered by ice that strongly eroded Chilean relief structures. As a result, the intermediate depression sinks in the sea, while the coastal mountains rise to a series of archipelagos, such as [[:en:Chiloé_Island|Chiloé]] and the [[:en:Chonos_Archipelago|Chonos]], disappearing in Taitao peninsula, in the parallel 47°S. The Andes mountain range loses height and erosion caused by the action of glaciers has caused [[:en:Fjords|fjords]]. East of the Andes, on the continent, or north of it, on the [[:en:Tierra_del_Fuego_(main_island)|island of Tierra del Fuego]] are located relatively flat plains, which in the Strait of Magellan cover large areas. The Andes, as he had done previously Cordillera de la Costa, begins to break in the ocean causing a myriad of islands and islets and disappear into it, sinking and reappearing in the Southern Antilles arc and then the Antarctic Peninsula, where it is called Antartandes, in the Chilean Antarctic Territory, lying between the meridians 53°W and 90°W. In the middle of the Pacific, the country has sovereignty over several islands of volcanic origin, collectively known as Insular Chile. The archipelago of Juan Fernandez and Easter Island is located in the fracture zone between the Nazca plate and the Pacific plate known as East Pacific Rise. මධ්‍යම ප්‍රදේශය රටේ වඩාත්ම ජනාකීර්ණ කලාපයයි. වෙරළබඩ තැනිතලා පුළුල් වන අතර පැසිෆික් සාගරය දිගේ නගර සහ වරායන් පිහිටුවීමට ඉඩ සලසයි. ඇන්ඩීස් මීටර් 6000 ට වඩා උන්නතාංශ පවත්වා ගෙන යන නමුත් සාමාන්‍යයෙන් මීටර් 4000 දක්වා උසින් සෙමින් බැස යයි. අතරමැදි අවපාතය නැවත දිස්වන අතර එය අවසාදිත සමුච්චය වීම හේතුවෙන් කෘෂිකාර්මික සංවර්ධනයට සහ මානව ජනාවාසයට ඉඩ සලසන සාරවත් නිම්නයක් බවට පත්වේ. දකුණට, කෝඩිලෙරා ඩි ලා කොස්ටා කෝඩිලෙරා ඩි නහුවෙල්බුටා හි නැවත දිස්වන අතර ග්ලැසියර අවසාදිත ලා ෆ්‍රොන්ටෙරා ප්‍රදේශයේ විල් මාලාවක් නිර්මාණය කරයි. පැටගෝනියාව රෙලොන්කාවි හි සිට දකුණට සමාන්තරව 41°S උසින් විහිදේ. පසුගිය ග්ලැසියර සමයේදී, මෙම ප්‍රදේශය චිලී සහන ව්‍යුහයන් දැඩි ලෙස ඛාදනය කළ අයිස්වලින් වැසී තිබුණි. එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස, අතරමැදි අවපාතය මුහුදේ ගිලී යන අතර, වෙරළබඩ කඳු චිලෝ සහ චොනොස් වැනි දූපත් සමූහයකට නැඟී, ටයිටාඕ අර්ධද්වීපයේ 47°S සමාන්තරව අතුරුදහන් වේ. ඇන්ඩීස් කඳු වැටියේ උස අඩු වන අතර ග්ලැසියරවල ක්‍රියාකාරිත්වය නිසා ඇතිවන ඛාදනය හේතුවෙන් ෆ්ජෝර්ඩ්ස් ඇති වී තිබේ. ඇන්ඩීස් හි නැගෙනහිරින්, මහාද්වීපයේ හෝ ඊට උතුරින්, ටියෙරා ඩෙල් ෆියුගෝ දූපතේ සාපේක්ෂව පැතලි තැනිතලා පිහිටා ඇති අතර, ඒවා මැගෙලන් සමුද්‍ර සන්ධියේ විශාල ප්‍රදේශ ආවරණය කරයි. ඔහු කලින් කෝඩිලෙරා ඩි ලා කොස්ටා කළාක් මෙන්, ඇන්ඩීස් කඳු වැටිය සාගරයට කැඩී යාමට පටන් ගෙන, දූපත් සහ දූපත් රාශියක් ඇති කර, එහි අතුරුදහන් වී, දකුණු ඇන්ටිලස් චාපයේ සහ පසුව ඇන්ටාක්ටික් අර්ධද්වීපයේ ගිලී නැවත දිස් වේ, එහිදී එය ඇන්ටාර්ටැන්ඩිස් ලෙස හැඳින්වේ, චිලී ඇන්ටාක්ටික් ප්‍රදේශයේ, මෙරිඩියන් 53°W සහ 90°W අතර පිහිටා ඇත. පැසිෆික් සාගරයේ මැද, ගිනිකඳු සම්භවයක් ඇති දූපත් කිහිපයක් කෙරෙහි රටට ස්වෛරීභාවයක් ඇත, ඒවා සාමූහිකව ඉන්සියුලර් චිලී ලෙස හැඳින්වේ. ජුවාන් ෆර්නැන්ඩස් සහ පාස්කු දූපතේ දූපත් සමූහය පිහිටා ඇත්තේ නස්කා තහඩුව සහ නැගෙනහිර පැසිෆික් නැගීම ලෙස හැඳින්වෙන පැසිෆික් තහඩුව අතර අස්ථි බිඳීමේ කලාපයේ ය. === දේශගුණය සහ ජල විද්‍යාව === [[File:Köppen–Geiger_climate_types_in_Chile.png|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:K%C3%B6ppen%E2%80%93Geiger_climate_types_in_Chile.png|thumb|කොප්පෙන් දේශගුණික වර්ගීකරණයේ චිලී සිතියම]] චිලීයේ විවිධ දේශගුණය උතුරේ ලෝකයේ වියළිම කාන්තාරය වන ඇටකාමා කාන්තාරයේ සිට මධ්‍යධරණී දේශගුණයක්, පාස්කු දූපතේ නිවර්තන කලාපය,<ref>{{Cite book |last=K |first=Ana María Errázuriz |url=https://books.google.com/books?id=oXGaJKGMaMgC |title=Manual de geografía de Chile |date=1998 |publisher=Andres Bello |isbn=978-956-13-1523-5 |page=74 |language=es |access-date=21 November 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231121211655/https://books.google.com/books?id=oXGaJKGMaMgC |archive-date=21 November 2023 |url-status=live}}</ref> නැගෙනහිර සහ දකුණේ ඇල්පයින් ටුන්ඩ්‍රා සහ ග්ලැසියර ඇතුළු සාගර දේශගුණයක් දක්වා විහිදේ.<ref name="BBC-Chile">{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/country_profiles/1222764.stm|title=Country profile: Chile|date=16 December 2009|work=BBC News|access-date=31 December 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20100114035710/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/country_profiles/1222764.stm|archive-date=14 January 2010|url-status=live}}</ref> කොපන් පද්ධතියට අනුව, චිලී එහි දේශසීමා තුළ අවම වශයෙන් ප්‍රධාන දේශගුණික උප වර්ග දහඅටක් ඇත.<ref>Santibáñez, F; Uribe, J. 1997. Atlas Agroclimático de Chile. Santiago, Chile. Fondo Nacional de Desarrollo Científico y Tecnológico.</ref> රටේ බොහෝ ප්‍රදේශවල සෘතු හතරක් ඇත: ගිම්හානය (දෙසැම්බර් සිට පෙබරවාරි දක්වා), සරත් සමය (මාර්තු සිට මැයි දක්වා), ශීත කාලය (ජුනි සිට අගෝස්තු දක්වා) සහ වසන්තය (සැප්තැම්බර් සිට නොවැම්බර් දක්වා). භූමියේ ලක්ෂණ නිසා, චිලී සාමාන්‍යයෙන් කෙටි දිගකින් සහ අඩු ප්‍රවාහ අනුපාතයකින් යුත් ගංගා රාශියක් තරණය කරයි. ඒවා සාමාන්‍යයෙන් ඇන්ඩීස් සිට පැසිෆික් සාගරය දක්වා විහිදෙන අතර නැගෙනහිර සිට බටහිරට ගලා යයි. ඇටකාමා කාන්තාරය නිසා, නෝර්ටේ ග්‍රෑන්ඩ් හි කෙටි එන්ඩෝර්හයික් ස්වභාවයේ ඇළ දොළ පමණක් ඇත, රටේ දිගම කිලෝමීටර 440 ක් වන ලෝවා ගඟ හැර.<ref name="hydr">{{cite journal|author1=Niemeyer, Hans|author2=Cereceda, Pilar|year=1983|title=Hydrography|journal=Geography of Chile|edition=1st|location=Santiago|publisher=[[Military Geographic Institute (Chile)|Military Geographic Institute]]|volume=8}}</ref> ඉහළ නිම්නවල, තෙත්බිම් ප්‍රදේශ මුහුදු මට්ටමේ සිට මීටර් 4500 ක් උසින් පිහිටි චුන්ගාරා විල ජනනය කරයි. එය සහ ලෞකා ගඟ බොලිවියාව සමඟ මෙන්ම ලුටා ගඟ සමඟ බෙදා ගනී. රටේ මධ්‍ය-උතුරේ, කෘෂිකාර්මික වැදගත්කමක් ඇති නිම්න සාදන ගංගා ගණන වැඩි වේ. කිලෝමීටර 75<ref name="hydr" /> ක් දිග එල්කි, කිලෝමීටර 142 ක් දිග ඇකොන්කගුවා, කිලෝමීටර 250 ක් දිග මයිපෝ, කිලෝමීටර 110 ක් දිග මැපොචෝ සහ කිලෝමීටර 240 ක් දිග මවුලේ කැපී පෙනේ. ඒවායේ ජලය ප්‍රධාන වශයෙන් ගිම්හාන සහ ශීත වැසි වලදී ඇන්ඩියන් හිම දියවීමෙන් ගලා යයි. මෙම ප්‍රදේශයේ ප්‍රධාන විල් වන්නේ කෘත්‍රිම විල වන රැපල්, කොල්බන් මවුලේ කලපුව සහ ලා ලාජා කලපුවයි. දේශගුණික විපර්යාස හේතුවෙන් චිලියේ ලැව්ගිනි, ගංවතුර, නායයෑම්, නියඟ සහ මුහුදු මට්ටම ඉහළ යාම ඇතුළු විවිධ ස්වාභාවික උපද්‍රව වල වාර ගණන සහ බරපතලකම වෙනස් වනු ඇතැයි අපේක්ෂා කෙරේ. දේශගුණික විපර්යාස බලපෑම්වලට ගොදුරු විය හැකි ප්‍රධාන අංශ අතර කෘෂිකර්මාන්තය, ධීවර කර්මාන්තය, කෘෂිකර්මාන්තය සහ ජල ආරක්ෂාව ඇතුළත් වේ.<ref>{{Cite web |last=World Bank Climate Change Knowledge Portal |title=Chile |url=https://climateknowledgeportal.worldbank.org/country/chile/vulnerability#:~:text=Chile%20is%20highly%20exposed%20and,those%20disasters%20on%20human%20populations. |access-date=2025-02-07 |website=climateknowledgeportal.worldbank.org |language=en}}</ref> === ජෛව විවිධත්වය === [[File:Araucaria_araucana_-_Parque_Nacional_Conguillío_por_lautaroj_-_001.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Araucaria_araucana_-_Parque_Nacional_Conguill%C3%ADo_por_lautaroj_-_001.jpg|වම|thumb|කොන්ගුලියෝ ජාතික වනෝද්‍යානයේ අරුකාරියා අරුකානා ගස්]] The flora and fauna of Chile are characterized by a high degree of endemism, due to its particular geography. In continental Chile, the [[:en:Atacama_Desert|Atacama Desert]] in the north and the [[:en:Andes_Mountains|Andes mountains]] to the east are barriers that have led to the isolation of flora and fauna. Add to that the enormous length of Chile (over {{convert|4300|km|0|abbr=on}}) and this results in a wide range of climates and environments that can be divided into three general zones: the desert provinces of the north, central Chile, and the humid regions of the south. The native flora of Chile consists of relatively fewer species compared to the flora of other South American countries. The northernmost coastal and central region is largely barren of vegetation, approaching the most absolute desert in the world.<ref name="Icarito">{{Cite web |title=Flora y Fauna de Chilena |url=http://www.icarito.cl/icarito/enciclopedia/canal/canal/0,0,38035857_152308989,00.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20060410080253/http://www.icarito.cl/icarito/enciclopedia/canal/canal/0%2C0%2C38035857_152308989%2C00.html |archive-date=10 April 2006 |work=Icarito}}</ref> චිලීහි ශාක හා සත්ත්ව විශේෂ එහි සුවිශේෂී භූගෝලීය පිහිටීම නිසා ඉහළ මට්ටමේ ආවේණිකත්වයකින් සංලක්ෂිත වේ. මහාද්වීපික චිලීහි, උතුරේ ඇටකාමා කාන්තාරය සහ නැගෙනහිරින් ඇන්ඩීස් කඳුකරය ශාක හා සත්ත්ව විශේෂ හුදකලා වීමට හේතු වූ බාධක වේ. ඊට අමතරව චිලීහි දැවැන්ත දිග (කිලෝමීටර් 4,300 (සැතපුම් 2,672) ට වැඩි) එකතු වන අතර එමඟින් පුළුල් පරාසයක දේශගුණික හා පරිසරයන් ඇති වන අතර ඒවා සාමාන්‍ය කලාප තුනකට බෙදිය හැකිය: උතුරේ කාන්තාර පළාත්, මධ්‍යම චිලී සහ දකුණේ තෙතමනය සහිත ප්‍රදේශ. චිලීහි ස්වදේශික ශාක අනෙකුත් දකුණු ඇමරිකානු රටවල ශාක හා සසඳන විට සාපේක්ෂව අඩු විශේෂ වලින් සමන්විත වේ. උතුරු කෙළවරේ වෙරළබඩ සහ මධ්‍යම කලාපය බොහෝ දුරට වෘක්ෂලතාදියෙන් තොර වන අතර ලෝකයේ වඩාත්ම නිරපේක්ෂ කාන්තාරයට ළඟා වේ.<ref name="Icarito" /> චිලියෙ ජාතික පක්ෂියා වන ඇන්ඩියන් කොන්ඩෝර් (වල්ටූර් ග්‍රිෆස්) On the slopes of the Andes, in addition to the scattered tola desert brush, grasses are found. The central valley is characterized by several species of cacti, the hardy [[:en:Acacia_caven|espinos]], the [[:en:Araucaria_araucana|Chilean pine]], the [[:en:Nothofagus|southern beeches]] and the [[:en:Copihue|copihue]], a red bell-shaped flower that is Chile's national flower. In southern Chile, south of the Biobío River, heavy precipitation has produced dense forests of laurels, magnolias, and various species of conifers and beeches, which become smaller and more stunted to the south.<ref name="Bio&Con">{{cite journal|last1=Smith-Ramírez|first1=Cecilia|last2=Díaz|first2=Iván|last3=Pliscoff|first3=Patricio|last4=Valdovinos|first4=Claudio|last5=Méndez|first5=Marco A.|last6=Larraín|first6=Juan|last7=Samaniego|first7=Horacio|date=August 2007|title=Distribution patterns of flora and fauna in southern Chilean Coastal rain forests: Integrating Natural History and GIS|journal=Biodiversity and Conservation|volume=16|issue=9|pages=2627–2648|bibcode=2007BiCon..16.2627S|doi=10.1007/s10531-006-9073-2|s2cid=6879631}}</ref> The cold temperatures and winds of the extreme south preclude heavy forestation. Grassland is found in East [[:en:Magallanes_Province|Magallanes Province]] and northern [[:en:Tierra_del_Fuego_Province,_Chile|Tierra del Fuego]] (in Patagonia). Much of the Chilean flora is distinct from that of neighboring Argentina, indicating that the Andean barrier existed during its formation. ඇන්ඩීස් කඳු බෑවුම්වල, විසිරී ඇති ටෝලා කාන්තාර පඳුරු වලට අමතරව, තණකොළ දක්නට ලැබේ. මධ්‍යම නිම්නය පතොක් විශේෂ කිහිපයකින්, හාඩි එස්පිනෝස්, චිලී පයින්, දකුණු බීච් සහ චිලියේ ජාතික මල වන රතු සීනුව හැඩැති මලක් වන කොපිහු වලින් සංලක්ෂිත වේ.<ref name="Icarito" /> දකුණු චිලියේ, බයෝබියෝ ගඟට දකුණින්, අධික වර්ෂාපතනය නිසා ලෝරල්, මැග්නෝලියා සහ විවිධ කේතුධර සහ බීච් විශේෂවල ඝන වනාන්තර බිහි වී ඇති අතර ඒවා කුඩා වී දකුණට වඩාත් පල් වේ.<ref name="Bio&Con" /> අන්ත දකුණේ සීතල උෂ්ණත්වය සහ සුළං අධික වනාන්තර වගාව වළක්වයි. තණකොළ බිම් නැගෙනහිර මැගල්ලන්ස් පළාතේ සහ උතුරු ටියෙරා ඩෙල් ෆියුගෝ (පැටගෝනියාවේ) හි දක්නට ලැබේ. චිලී ශාක වලින් වැඩි ප්‍රමාණයක් අසල්වැසි ආර්ජන්ටිනාවෙන් වෙනස් වන අතර, එයින් පෙන්නුම් කරන්නේ ඇන්ඩියන් බාධකය එහි ගොඩනැගීමේදී පැවති බවයි.<ref name="Bio&Con" />[[File:Peruan_Condor.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Peruan_Condor.jpg|thumb|චිලියේ ජාතික පක්ෂියා වන ඇන්ඩියන් කොන්ඩෝර් (වල්ටූර් ග්‍රිෆස්)]] Some of Chile's flora has an Antarctic origin due to [[:en:Land_bridge|land bridges]] which formed during the Cretaceous ice ages, allowing plants to migrate from Antarctica to South America. Chile had a 2018 [[:en:Forest_Landscape_Integrity_Index|Forest Landscape Integrity Index]] mean score of 7.37/10, ranking it 43rd globally out of 172 countries. Just over 3,000 species of fungi are recorded in Chile but this number is far from complete. The true total number of fungal species occurring in Chile is likely to be far higher, given the generally accepted estimate that only about 7 percent of all fungi worldwide have so far been discovered. Although the amount of available information is still very small, a first effort has been made to estimate the number of fungal species endemic to Chile, and 1995 species have been tentatively identified as possible endemics of the country. ඇන්ටාක්ටිකාවේ සිට දකුණු ඇමරිකාවට ශාක සංක්‍රමණය වීමට ඉඩ සලසන ක්‍රිටේසියස් අයිස් යුගයේ ගොඩබිම් පාලම් හේතුවෙන් චිලියේ සමහර ශාකවලට ඇන්ටාක්ටික් සම්භවයක් ඇත.<ref>{{cite web |last=Posada-Swafford |first=Ángela |title=Chilean and Antarctic Fossils Reveal the Last "Geologic Minutes" of the Age of Dinosaurs [Slide Show] |url=https://www.scientificamerican.com/article/chilean-and-antarctic-fossils-reveal-the-last-geologic-minutes-of-the-age-of-dinosaurs-slide-show/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170406023619/https://www.scientificamerican.com/article/chilean-and-antarctic-fossils-reveal-the-last-geologic-minutes-of-the-age-of-dinosaurs-slide-show/ |archive-date=6 April 2017 |access-date=5 April 2017 |website=[[Scientific American]]}}</ref> චිලී රාජ්‍යයට 2018 වනාන්තර භූ දර්ශන අඛණ්ඩතා දර්ශක සාමාන්‍ය ලකුණු 7.37/10 ක් හිමි වූ අතර, එය රටවල් 172 න් ගෝලීය වශයෙන් 43 වන ස්ථානයට පත්විය.<ref name="FLII-Supplementary">{{cite journal|last1=Grantham|first1=H. S.|last2=Duncan|first2=A.|last3=Evans|first3=T. D.|last4=Jones|first4=K. R.|last5=Beyer|first5=H. L.|last6=Schuster|first6=R.|last7=Walston|first7=J.|last8=Ray|first8=J. C.|last9=Robinson|first9=J. G.|last10=Callow|first10=M.|last11=Clements|first11=T.|year=2020|title=Anthropogenic modification of forests means only 40% of remaining forests have high ecosystem integrity – Supplementary Material|journal=Nature Communications|volume=11|issue=1|page=5978|bibcode=2020NatCo..11.5978G|doi=10.1038/s41467-020-19493-3|issn=2041-1723|pmc=7723057|pmid=33293507|last12=Costa|first12=H. M.|last13=DeGemmis|first13=A.|last14=Elsen|first14=P. R.|last15=Ervin|first15=J.|last16=Franco|first16=P.|last17=Goldman|first17=E.|last18=Goetz|first18=S.|last19=Hansen|first19=A.|last20=Hofsvang|first20=E.|last21=Jantz|first21=P.|last22=Jupiter|first22=S.|last23=Kang|first23=A.|last24=Langhammer|first24=P.|last25=Laurance|first25=W. F.|last26=Lieberman|first26=S.|last27=Linkie|first27=M.|last28=Malhi|first28=Y.|last29=Maxwell|first29=S.|last30=Mendez|first30=M.|last31=Mittermeier|first31=R.|last32=Murray|first32=N. J.|last33=Possingham|first33=H.|last34=Radachowsky|first34=J.|last35=Saatchi|first35=S.|last36=Samper|first36=C.|last37=Silverman|first37=J.|last38=Shapiro|first38=A.|last39=Strassburg|first39=B.|last40=Stevens|first40=T.|last41=Stokes|first41=E.|last42=Taylor|first42=R.|last43=Tear|first43=T.|last44=Tizard|first44=R.|last45=Venter|first45=O.|last46=Visconti|first46=P.|last47=Wang|first47=S.|last48=Watson|first48=J. E. M.}}</ref> චිලී රාජ්‍යයේ දිලීර විශේෂ 3,000 කට වඩා වාර්තා වී ඇත,<ref>Oehrens, E.B. "Flora Fungosa Chilena". Universidad de Chile, Santiago de Chile, 1980</ref><ref>{{cite web |title=Cybertruffle's Robigalia – Observations of fungi and their associated organisms |url=http://www.cybertruffle.org.uk/robigalia/eng/index.htm |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20181229121452/http://www.cybertruffle.org.uk/robigalia/eng/index.htm |archive-date=29 December 2018 |access-date=9 July 2011 |publisher=cybertruffle.org.uk}}</ref> නමුත් මෙම සංඛ්‍යාව සම්පූර්ණ නොවේ. ලොව පුරා ඇති සියලුම දිලීර වලින් සියයට 7 ක් පමණ පමණක් මෙතෙක් සොයාගෙන ඇති බවට පොදුවේ පිළිගත් ඇස්තමේන්තුව අනුව, චිලී රාජ්‍යයේ දක්නට ලැබෙන සැබෑ මුළු දිලීර විශේෂ සංඛ්‍යාව බොහෝ සෙයින් වැඩි වීමට ඉඩ ඇත.<ref>Kirk, P.M., Cannon, P.F., Minter, D.W. and Stalpers, J. "Dictionary of the Fungi". Edn 10. CABI, 2008</ref> ලබා ගත හැකි තොරතුරු ප්‍රමාණය තවමත් ඉතා කුඩා වුවද, චිලී රාජ්‍යයට ආවේණික දිලීර විශේෂ සංඛ්‍යාව ඇස්තමේන්තු කිරීමට පළමු උත්සාහයක් ගෙන ඇති අතර, 1995 විශේෂ තාවකාලිකව රටේ ආවේණික විය හැකි ලෙස හඳුනාගෙන ඇත.<ref>{{cite web |title=Fungi of Chile – potential endemics |url=http://www.cybertruffle.org.uk/chilfung/eng/endelist.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110927172749/http://www.cybertruffle.org.uk/chilfung/eng/endelist.htm |archive-date=27 September 2011 |access-date=9 July 2011 |publisher=cybertruffle.org.uk}}</ref> චිලී රාජ්‍යයේ භූගෝලීය හුදකලාව සත්ත්ව සංක්‍රමණය සීමා කර ඇති බැවින් බොහෝ සුවිශේෂී දකුණු ඇමරිකානු සතුන්ගෙන් කිහිපයක් පමණක් දක්නට ලැබේ. විශාල ක්ෂීරපායින් අතර පූමා හෝ කූගර්, ලාමා වැනි ගුවානාකෝ සහ නරියා වැනි චිල්ලා වේ. වනාන්තර කලාපයේ, අඟහරු විශේෂ කිහිපයක් සහ පුඩු ලෙස හඳුන්වන කුඩා මුවෙකු දක්නට ලැබේ.<ref name="Icarito" /> කුඩා පක්ෂි විශේෂ රාශියක් ඇත, නමුත් විශාල පොදු ලතින් ඇමරිකානු වර්ග බොහොමයක් නොමැත. මිරිදිය මත්ස්‍යයන් ස්වල්පයක් ආවේණික වේ, නමුත් උතුරු ඇමරිකානු ට්‍රවුට් ඇන්ඩියන් විල් වලට සාර්ථකව හඳුන්වා දී ඇත.<ref name="Icarito" /> හම්බෝල්ට් ධාරාව ආසන්නයේ පිහිටා ඇති නිසා, සාගර ජලය මත්ස්‍යයන් සහ අනෙකුත් සාගර ජීවීන්ගෙන් පිරී ඇති අතර, එමඟින් පෙන්ගුයින් කිහිපයක් ඇතුළුව පොහොසත් ජලජ පක්ෂීන් වර්ගයකට සහාය වේ. තල්මසුන් බහුලව සිටින අතර, සීල් විශේෂ හයක් පමණ ප්‍රදේශයේ දක්නට ලැබේ.<ref name="Icarito" /> Chile's geographical isolation has restricted the immigration of faunal life so that only a few of the many distinctive South American animals are found. Among the larger mammals are the [[:en:Cougar|puma]] or cougar, the llama-like [[:en:Guanaco|guanaco]] and the fox-like [[:en:South_American_gray_fox|chilla]]. In the forest region, several types of marsupials and a small deer known as the [[:en:Pudú|pudu]] are found.<ref name="Icarito" /> There are many species of small birds, but most of the larger common Latin American types are absent. Few freshwater fish are native, but North American trout have been successfully introduced into the Andean lakes.<ref name="Icarito" /> Owing to the vicinity of the Humboldt Current, ocean waters abound with fish and other forms of marine life, which in turn support a rich variety of waterfowl, including several penguins. Whales are abundant, and some six species of seals are found in the area. == යොමු කිරීම් == 93yjj9yxqdty2e79k21ss910ftdanjo 750249 750248 2025-06-23T06:33:53Z BuddhikaW88 37808 750249 wikitext text/x-wiki {{Annotated image|float=right|caption=චිලියේ ස්වභාවික ප්‍රදේශ|image=Natural Regions of Chile.svg|width=150|image-width=150|image-left=0|image-top=0|annotations={{Annotation|70|30|'''[[නෝර්ට් ග්‍රෑන්ඩ්, චිලී|නෝර්ට් ග්‍රෑන්ඩ්]]'''}} {{Annotation|57|85|'''[[නෝර්ට් චිකෝ, චිලී|නෝර්ට්<br />චිකෝ]]'''}} {{Annotation|40|130|'''[[සෙන්ට්‍රල් චිලී|සෙන්ට්‍රල්<br />චිලී]]'''}} {{Annotation|35|175|'''[[සෝනා සුර්, චිලී|සෝනා<br />සුර්]]'''}} {{Annotation|7|295|'''[[ඔස්ට්‍රල් සෝන්, චිලී|ඔස්ට්‍රල් සෝන්]]'''}}}}ඇන්ඩීස් කඳුකරයේ බටහිර පැත්තේ දිගු හා පටු වෙරළබඩ දකුණු කෝන් රටක් වන චිලී, උතුරේ සිට දකුණට කිලෝමීටර 4,300 (සැතපුම් 2,670) කට වඩා විහිදේ, නමුත් නැගෙනහිර සිට බටහිරට<ref>{{cite encyclopedia |title=Chile |encyclopedia=Encyclopædia Britannica |url=https://www.britannica.com/EBchecked/topic/111326/Chile |access-date=7 May 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130616190930/http://www.britannica.com/EBchecked/topic/111326/Chile |archive-date=16 June 2013 |url-status=live}}</ref> පළලම ස්ථානයේ කිලෝමීටර 350 (සැතපුම් 217) ක් සහ නැගෙනහිර සිට බටහිරට පටු ස්ථානයේ කිලෝමීටර 64 (සැතපුම් 40) ක් පමණක් වන අතර සාමාන්‍ය පළල කිලෝමීටර 175 (සැතපුම් 109) කි. මෙය විශාල දේශගුණික විපර්යාසයන් සහ භූ දර්ශන ආවරණය කරයි. එහි වර්ග කිලෝමීටර් 756,950 (වර්ග සැතපුම් 292,260) ක භූමි ප්‍රමාණයකින් යුක්ත වේ. එය පැසිෆික් ගිනි වළල්ල තුළ පිහිටා ඇත. එහි පැසිෆික් දූපත් සහ ඇන්ටාක්ටික් හිමිකම් පෑම හැරුණු විට, චිලී පිහිටා ඇත්තේ 17° සහ 56°S අක්ෂාංශ සහ 66° සහ 75°W දේශාංශ අතර ය. චිලී යනු ලෝකයේ දිගම උතුරු-දකුණු රටවල් අතර වේ. ප්‍රධාන භූමි ප්‍රදේශය පමණක් සලකා බැලුවහොත්, චිලී රාජ්‍යය නැගෙනහිර සිට බටහිරට පටු වීම නිසා මෙම කණ්ඩායම තුළ අද්විතීය වන අතර, අනෙකුත් දිගු උතුරු-දකුණු රටවල් (බ්‍රසීලය, රුසියාව, කැනඩාව සහ එක්සත් ජනපදය ඇතුළුව) නැගෙනහිර සිට බටහිරට 10 ගුණයකට වඩා පළල වේ. චිලී රාජ්‍යය ඇන්ටාක්ටිකාවේ කිලෝමීටර 1,250,000 (වර්ග සැතපුම් 480,000) ක් තම භූමියේ (චිලී ඇන්ටාක්ටික් ප්‍රදේශය) කොටසක් ලෙස හිමිකම් කියයි. කෙසේ වෙතත්, මෙම දෙවැන්න ඇන්ටාක්ටික් ගිවිසුමේ නියමයන් යටතේ අත්හිටුවා ඇති අතර, චිලී රාජ්‍යය අත්සන් කර ඇත.<ref>{{cite web |date=1 February 2008 |title=Antarctic Treaty: Information about the Antarctic Treaty and how Antarctica is governed. |url=http://www.polarconservation.org/education/plonearticle.2005-12-28.3597747204/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20100210224459/http://www.polarconservation.org/education/plonearticle.2005-12-28.3597747204 |archive-date=10 February 2010 |access-date=11 March 2010 |publisher=Polar Conservation Organisation}}</ref> එය භූගෝලීය වශයෙන් ප්‍රධාන භූමියේ පිහිටා ඇති ලෝකයේ දකුණු දිගම රටයි.<ref>{{cite book |last1=Collin |first1=Robert |title=Trash Talk: An Encyclopedia of Garbage and Recycling around the World |date=2015 |page=121}}</ref> චිලී රාජ්‍යය 1888 දී තම භූමියට ඇතුළත් කළ පොලිනීසියාවේ නැගෙනහිර කෙළවරේ පිහිටි පාස්කු දූපත සහ සලා වයි ගෝමස් දූපත සහ ප්‍රධාන භූමියේ සිට කිලෝමීටර 600 (සැතපුම් 370) ට වඩා දුරින් පිහිටි ජුවාන් ෆර්නැන්ඩස් දූපත් පාලනය කරයි. පාලනය කරන ලද නමුත් තාවකාලිකව ජනාවාස වූ (සමහර දේශීය ධීවරයින් විසින්) සැන් ඇම්බ්‍රෝසියෝ සහ සැන් ෆීලික්ස් යන කුඩා දූපත් ද වේ. මෙම දූපත් කැපී පෙනෙන්නේ චිලී තම වෙරළ තීරයේ සිට පැසිෆික් සාගරය දක්වා භෞමික ජලයට හිමිකම් කියන බැවිනි.<ref>{{cite book |last=Blanco |first=Alejandro Vergara |url=https://books.google.com/books?id=4o3G0FyArtAC |title=Derecho de aguas |publisher=Editorial Jurídica de Chile |year=1998 |isbn=978-956-10-1241-7 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020150/https://books.google.com/books?id=4o3G0FyArtAC |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> උතුරු ඇටකාමා කාන්තාරයේ ප්‍රධාන වශයෙන් තඹ සහ නයිට්‍රේට් විශාල ඛනිජ සම්පත් අඩංගු වේ. සන්තියාගෝ ඇතුළු සාපේක්ෂව කුඩා මධ්‍යම නිම්නය ජනගහනය සහ කෘෂිකාර්මික සම්පත් අනුව රට ආධිපත්‍යය දරයි. 19 වන සියවසේ අගභාගයේදී උතුරු සහ දකුණු ප්‍රදේශ ඒකාබද්ධ කළ විට චිලී ව්‍යාප්ත වූ ඓතිහාසික මධ්‍යස්ථානය ද මෙම ප්‍රදේශයයි. දකුණු චිලී වනාන්තර, තණබිම් වලින් පොහොසත් වන අතර ගිනි කඳු සහ විල් මාලාවක් ඇත. දකුණු වෙරළ තීරය ෆ්ජෝර්ඩ්, ඇතුල්වීම්, ඇළ මාර්ග, ඇඹරෙන අර්ධද්වීප සහ දූපත් වලින් සමන්විත ලිබ්‍රින්තයකි. ඇන්ඩීස් කඳු නැගෙනහිර මායිමේ පිහිටා ඇත. === භූගෝල විද්‍යාව === [[File:Chile_topo_en.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chile_topo_en.jpg|thumb|චිලීහි භූලක්ෂණාත්මක සිතියම]] Chile is located along a highly [[:en:Seismic|seismic]] and [[:en:Volcanic|volcanic]] zone, part of the Pacific Ring of Fire, due to the subduction of the [[:en:Nazca_Plate|Nazca]] and Antarctic plates in the [[:en:South_American_Plate|South American Plate]]. In the late [[:en:Paleozoic|Paleozoic]], 251 million years ago, Chile belonged to the continental block called [[:en:Gondwana|Gondwana]]. It was just a depression that accumulated marine sediments began to rise at the end of the Mesozoic, 66 million years ago, due to the collision between the Nazca Plate and South American Plate, resulting in the Andes. The territory would be shaped over millions of years by the folding of the rocks, forming the current relief. The Chilean relief consists of the central depression, which crosses the country longitudinally, flanked by two mountain ranges that make up about 80% of the territory: the Andes mountains to the east-natural border with [[:en:Bolivia|Bolivia]] and [[:en:Argentina|Argentina]] in the [[:en:Atacama_Region|region of Atacama]] and the [[:en:Chilean_Coast_Range|Coastal Range]] west-minor height from the Andes. Chile's highest peak is the [[:en:Nevado_Ojos_del_Salado|Nevado Ojos del Salado]], at 6891.3 m, which is also the highest volcano in the world. The highest point of the Coastal Range is Vicuña Mackenna, at 3114 meters, located in the Sierra Vicuña Mackenna, the south of [[:en:Antofagasta_Region|Antofagasta]]. Among the coastal mountains and the Pacific is a series of coastal plains, of variable length, which allow the settlement of coastal towns and big ports. Some areas of the plains territories encompass territory east of the Andes, and the Patagonian steppes and Magellan, or are high plateaus surrounded by high mountain ranges, such as the Altiplano or Puna de Atacama. දකුණු ඇමරිකානු තහඩුවේ නස්කා සහ ඇන්ටාක්ටික් තහඩු යටත් කර ගැනීම හේතුවෙන් චිලී පිහිටා ඇත්තේ පැසිෆික් ගිනි වළල්ලේ කොටසක් වන අධික භූ කම්පන සහ ගිනිකඳු කලාපයක් දිගේ ය. වසර මිලියන 251 කට පෙර අග පැලියෝසොයික් යුගයේදී, චිලී රාජ්‍යය ගොන්ඩ්වානා නමින් හැඳින්වෙන මහාද්වීපික කොටසට අයත් විය. මීට වසර මිලියන 66 කට පෙර, නස්කා තහඩුව සහ දකුණු ඇමරිකානු තහඩුව අතර ගැටීමෙන්, ඇන්ඩීස් කඳු වැටිය ඇති වූ නිසා, මෙසෝසොයික් අවසානයේ සමුද්‍ර අවසාදිත සමුද්‍ර තැන්පතු ඉහළ යාමට පටන් ගත්තේ අවපාතයක් පමණි. මෙම භූමි ප්‍රදේශය වසර මිලියන ගණනක් පුරා පාෂාණ නැමීමෙන් හැඩගස්වනු ඇති අතර, වත්මන් සහනය සාදයි. චිලී සහනය සමන්විත වන්නේ මධ්‍යම අවපාතයෙන් වන අතර, එය රට දිගටි ලෙස තරණය කරන අතර, භූමියෙන් 80% ක් පමණ සෑදෙන කඳු වැටි දෙකකින් වටවී ඇත: ඇටකාමා කලාපයේ බොලිවියාව සහ ආර්ජන්ටිනාව සමඟ නැගෙනහිර-ස්වාභාවික මායිමට ඇන්ඩීස් කඳු සහ ඇන්ඩීස් සිට බටහිර-සුළු උසකින් යුත් වෙරළබඩ පරාසය. චිලියේ උසම කඳු මුදුන වන්නේ නෙවාඩෝ ඔජොස් ඩෙල් සලාඩෝ වන අතර එය මීටර් 6891.3 ක් උසින් යුක්ත වන අතර එය ලෝකයේ උසම ගිනි කන්ද ද වේ. වෙරළබඩ කඳුවැටියේ උසම ස්ථානය වන්නේ මීටර් 3114 ක් උසැති විකුනා මැකෙන්නා වන අතර එය ඇන්ටොෆගස්ටා නගරයට දකුණින් පිහිටි සියෙරා විකුනා මැකෙන්නා හි පිහිටා ඇත. වෙරළබඩ කඳු සහ පැසිෆික් සාගරය අතර වෙරළබඩ තැනිතලා මාලාවක් ඇති අතර ඒවා විචල්‍ය දිගකින් යුක්ත වන අතර එමඟින් වෙරළබඩ නගර සහ විශාල වරායන් ජනාවාස වීමට ඉඩ සලසයි. තැනිතලා භූමි ප්‍රදේශවල සමහර ප්‍රදේශ ඇන්ඩීස් කඳුවැටියට නැගෙනහිරින් පිහිටි භූමිය සහ පැටගෝනියානු පඩිපෙළ සහ මැගෙලන් ආවරණය කරයි, නැතහොත් ඇල්ටිප්ලානෝ හෝ පූනා ද අටකාමා වැනි උස් කඳු වැටි වලින් වට වූ උස් සානු වේ. The [[:en:Far_North,_Chile|Far North]] is the area between the northern boundary of the country and the [[:en:Parallel_(geometry)|parallel]] 26° S, covering the first three regions. It is characterized by the presence of the [[:en:Atacama_desert|Atacama desert]], the most arid in the world. The desert is fragmented by streams that originate in the area known as the [[:en:Pampa_del_Tamarugal|pampas Tamarugal]]. The Andes, split in two and whose eastern arm runs through [[:en:Bolivia|Bolivia]], has a high altitude and volcanic activity, which has allowed the formation of the Andean altiplano and salt structures as the [[:en:Salar_de_Atacama|Salar de Atacama]], due to the gradual accumulation of sediments over time. To the south is the [[:en:Norte_Chico,_Chile|Norte Chico]], extending to the [[:en:Aconcagua_River|Aconcagua river]]. Los Andes begin to decrease its altitude to the south and closer to the coast, reaching 90&nbsp;km away at the height of [[:en:Illapel|Illapel]], the narrowest part of the Chilean territory. The two mountain ranges intersect, virtually eliminating the intermediate depression. The existence of rivers flowing through the territory allows the formation of [[:en:Transverse_Valleys|transverse valleys]], where agriculture has developed strongly in recent times, while the [[:en:Coastal_plains|coastal plains]] begin to expand. ඈත උතුර යනු රටේ උතුරු මායිම සහ සමාන්තර 26° S අතර ප්‍රදේශය වන අතර එය පළමු කලාප තුන ආවරණය කරයි. එය ලෝකයේ වඩාත්ම ශුෂ්ක ඇටකාමා කාන්තාරය පැවතීම මගින් සංලක්ෂිත වේ. තමරුගල් පැම්පස් ලෙස හැඳින්වෙන ප්‍රදේශයෙන් ආරම්භ වන ඇළ දොළ මගින් කාන්තාරය කැබලි කර ඇත. දෙකට බෙදී නැගෙනහිර අත බොලිවියාව හරහා දිවෙන ඇන්ඩීස් කඳුවැටිය, ඉහළ උන්නතාංශයක් සහ ගිනිකඳු ක්‍රියාකාරිත්වයක් ඇති අතර, කාලයත් සමඟ ක්‍රමයෙන් අවසාදිත සමුච්චය වීම හේතුවෙන් ඇන්ඩියන් උස්බිම් සහ ලුණු ව්‍යුහයන් සලාර් ඩි අටකාමා ලෙස සෑදීමට ඉඩ සලසා ඇත. දකුණට ඇකොන්කගුවා ගඟ දක්වා විහිදෙන නෝර්ට් චිකෝ වේ. ලොස් ඇන්ඩීස් දකුණට එහි උන්නතාංශය අඩු කිරීමට සහ වෙරළට සමීප වීමට පටන් ගෙන, චිලී භූමියේ පටුම කොටස වන ඉලපෙල් හි උසින් කිලෝමීටර 90 ක් දුරින් ළඟා වේ. කඳු වැටි දෙක ඡේදනය වන අතර, අතරමැදි අවපාතය පාහේ ඉවත් කරයි. භූමිය හරහා ගලා යන ගංගා පැවතීම තීර්යක් නිම්න සෑදීමට ඉඩ සලසයි, එහිදී කෘෂිකර්මාන්තය මෑත කාලයේ දැඩි ලෙස වර්ධනය වී ඇති අතර වෙරළබඩ තැනිතලා පුළුල් වීමට පටන් ගනී. දේශගුණය සහ ජල විද්‍යාව [[File:Amalia_Glacier_(47461801572).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Amalia_Glacier_(47461801572).jpg|වම|thumb|බර්නාඩෝ ඕ'හිගින්ස් ජාතික වනෝද්‍යානයේ පිහිටා ඇති අමාලියා ග්ලැසියරය]] The [[:en:Zona_Central,_Chile|Central]] area is the most populated region of the country. The coastal plains are wide and allow the establishment of cities and ports along the Pacific. The Andes maintain altitudes above 6000m but descend slowly in height to 4000 meters on average. The intermediate depression reappears becoming a fertile valley that allows agricultural development and human settlement, due to sediment accumulation. To the south, the Cordillera de la Costa reappears in the [[:en:Cordillera_de_Nahuelbuta|Cordillera de Nahuelbuta]] while glacial sediments create a series of lakes in the area of [[:en:La_Frontera,_Chile|La Frontera]]. Patagonia extends from within Reloncavi, at the height of parallel 41°S, to the south. During the [[:en:Llanquihue_glaciation|last glaciation]], this area was covered by ice that strongly eroded Chilean relief structures. As a result, the intermediate depression sinks in the sea, while the coastal mountains rise to a series of archipelagos, such as [[:en:Chiloé_Island|Chiloé]] and the [[:en:Chonos_Archipelago|Chonos]], disappearing in Taitao peninsula, in the parallel 47°S. The Andes mountain range loses height and erosion caused by the action of glaciers has caused [[:en:Fjords|fjords]]. East of the Andes, on the continent, or north of it, on the [[:en:Tierra_del_Fuego_(main_island)|island of Tierra del Fuego]] are located relatively flat plains, which in the Strait of Magellan cover large areas. The Andes, as he had done previously Cordillera de la Costa, begins to break in the ocean causing a myriad of islands and islets and disappear into it, sinking and reappearing in the Southern Antilles arc and then the Antarctic Peninsula, where it is called Antartandes, in the Chilean Antarctic Territory, lying between the meridians 53°W and 90°W. In the middle of the Pacific, the country has sovereignty over several islands of volcanic origin, collectively known as Insular Chile. The archipelago of Juan Fernandez and Easter Island is located in the fracture zone between the Nazca plate and the Pacific plate known as East Pacific Rise. මධ්‍යම ප්‍රදේශය රටේ වඩාත්ම ජනාකීර්ණ කලාපයයි. වෙරළබඩ තැනිතලා පුළුල් වන අතර පැසිෆික් සාගරය දිගේ නගර සහ වරායන් පිහිටුවීමට ඉඩ සලසයි. ඇන්ඩීස් මීටර් 6000 ට වඩා උන්නතාංශ පවත්වා ගෙන යන නමුත් සාමාන්‍යයෙන් මීටර් 4000 දක්වා උසින් සෙමින් බැස යයි. අතරමැදි අවපාතය නැවත දිස්වන අතර එය අවසාදිත සමුච්චය වීම හේතුවෙන් කෘෂිකාර්මික සංවර්ධනයට සහ මානව ජනාවාසයට ඉඩ සලසන සාරවත් නිම්නයක් බවට පත්වේ. දකුණට, කෝඩිලෙරා ඩි ලා කොස්ටා කෝඩිලෙරා ඩි නහුවෙල්බුටා හි නැවත දිස්වන අතර ග්ලැසියර අවසාදිත ලා ෆ්‍රොන්ටෙරා ප්‍රදේශයේ විල් මාලාවක් නිර්මාණය කරයි. පැටගෝනියාව රෙලොන්කාවි හි සිට දකුණට සමාන්තරව 41°S උසින් විහිදේ. පසුගිය ග්ලැසියර සමයේදී, මෙම ප්‍රදේශය චිලී සහන ව්‍යුහයන් දැඩි ලෙස ඛාදනය කළ අයිස්වලින් වැසී තිබුණි. එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස, අතරමැදි අවපාතය මුහුදේ ගිලී යන අතර, වෙරළබඩ කඳු චිලෝ සහ චොනොස් වැනි දූපත් සමූහයකට නැඟී, ටයිටාඕ අර්ධද්වීපයේ 47°S සමාන්තරව අතුරුදහන් වේ. ඇන්ඩීස් කඳු වැටියේ උස අඩු වන අතර ග්ලැසියරවල ක්‍රියාකාරිත්වය නිසා ඇතිවන ඛාදනය හේතුවෙන් ෆ්ජෝර්ඩ්ස් ඇති වී තිබේ. ඇන්ඩීස් හි නැගෙනහිරින්, මහාද්වීපයේ හෝ ඊට උතුරින්, ටියෙරා ඩෙල් ෆියුගෝ දූපතේ සාපේක්ෂව පැතලි තැනිතලා පිහිටා ඇති අතර, ඒවා මැගෙලන් සමුද්‍ර සන්ධියේ විශාල ප්‍රදේශ ආවරණය කරයි. ඔහු කලින් කෝඩිලෙරා ඩි ලා කොස්ටා කළාක් මෙන්, ඇන්ඩීස් කඳු වැටිය සාගරයට කැඩී යාමට පටන් ගෙන, දූපත් සහ දූපත් රාශියක් ඇති කර, එහි අතුරුදහන් වී, දකුණු ඇන්ටිලස් චාපයේ සහ පසුව ඇන්ටාක්ටික් අර්ධද්වීපයේ ගිලී නැවත දිස් වේ, එහිදී එය ඇන්ටාර්ටැන්ඩිස් ලෙස හැඳින්වේ, චිලී ඇන්ටාක්ටික් ප්‍රදේශයේ, මෙරිඩියන් 53°W සහ 90°W අතර පිහිටා ඇත. පැසිෆික් සාගරයේ මැද, ගිනිකඳු සම්භවයක් ඇති දූපත් කිහිපයක් කෙරෙහි රටට ස්වෛරීභාවයක් ඇත, ඒවා සාමූහිකව ඉන්සියුලර් චිලී ලෙස හැඳින්වේ. ජුවාන් ෆර්නැන්ඩස් සහ පාස්කු දූපතේ දූපත් සමූහය පිහිටා ඇත්තේ නස්කා තහඩුව සහ නැගෙනහිර පැසිෆික් නැගීම ලෙස හැඳින්වෙන පැසිෆික් තහඩුව අතර අස්ථි බිඳීමේ කලාපයේ ය. === දේශගුණය සහ ජල විද්‍යාව === [[File:Köppen–Geiger_climate_types_in_Chile.png|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:K%C3%B6ppen%E2%80%93Geiger_climate_types_in_Chile.png|thumb|කොප්පෙන් දේශගුණික වර්ගීකරණයේ චිලී සිතියම]] චිලීයේ විවිධ දේශගුණය උතුරේ ලෝකයේ වියළිම කාන්තාරය වන ඇටකාමා කාන්තාරයේ සිට මධ්‍යධරණී දේශගුණයක්, පාස්කු දූපතේ නිවර්තන කලාපය,<ref>{{Cite book |last=K |first=Ana María Errázuriz |url=https://books.google.com/books?id=oXGaJKGMaMgC |title=Manual de geografía de Chile |date=1998 |publisher=Andres Bello |isbn=978-956-13-1523-5 |page=74 |language=es |access-date=21 November 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231121211655/https://books.google.com/books?id=oXGaJKGMaMgC |archive-date=21 November 2023 |url-status=live}}</ref> නැගෙනහිර සහ දකුණේ ඇල්පයින් ටුන්ඩ්‍රා සහ ග්ලැසියර ඇතුළු සාගර දේශගුණයක් දක්වා විහිදේ.<ref name="BBC-Chile">{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/country_profiles/1222764.stm|title=Country profile: Chile|date=16 December 2009|work=BBC News|access-date=31 December 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20100114035710/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/country_profiles/1222764.stm|archive-date=14 January 2010|url-status=live}}</ref> කොපන් පද්ධතියට අනුව, චිලී එහි දේශසීමා තුළ අවම වශයෙන් ප්‍රධාන දේශගුණික උප වර්ග දහඅටක් ඇත.<ref>Santibáñez, F; Uribe, J. 1997. Atlas Agroclimático de Chile. Santiago, Chile. Fondo Nacional de Desarrollo Científico y Tecnológico.</ref> රටේ බොහෝ ප්‍රදේශවල සෘතු හතරක් ඇත: ගිම්හානය (දෙසැම්බර් සිට පෙබරවාරි දක්වා), සරත් සමය (මාර්තු සිට මැයි දක්වා), ශීත කාලය (ජුනි සිට අගෝස්තු දක්වා) සහ වසන්තය (සැප්තැම්බර් සිට නොවැම්බර් දක්වා). භූමියේ ලක්ෂණ නිසා, චිලී සාමාන්‍යයෙන් කෙටි දිගකින් සහ අඩු ප්‍රවාහ අනුපාතයකින් යුත් ගංගා රාශියක් තරණය කරයි. ඒවා සාමාන්‍යයෙන් ඇන්ඩීස් සිට පැසිෆික් සාගරය දක්වා විහිදෙන අතර නැගෙනහිර සිට බටහිරට ගලා යයි. ඇටකාමා කාන්තාරය නිසා, නෝර්ටේ ග්‍රෑන්ඩ් හි කෙටි එන්ඩෝර්හයික් ස්වභාවයේ ඇළ දොළ පමණක් ඇත, රටේ දිගම කිලෝමීටර 440 ක් වන ලෝවා ගඟ හැර.<ref name="hydr">{{cite journal|author1=Niemeyer, Hans|author2=Cereceda, Pilar|year=1983|title=Hydrography|journal=Geography of Chile|edition=1st|location=Santiago|publisher=[[Military Geographic Institute (Chile)|Military Geographic Institute]]|volume=8}}</ref> ඉහළ නිම්නවල, තෙත්බිම් ප්‍රදේශ මුහුදු මට්ටමේ සිට මීටර් 4500 ක් උසින් පිහිටි චුන්ගාරා විල ජනනය කරයි. එය සහ ලෞකා ගඟ බොලිවියාව සමඟ මෙන්ම ලුටා ගඟ සමඟ බෙදා ගනී. රටේ මධ්‍ය-උතුරේ, කෘෂිකාර්මික වැදගත්කමක් ඇති නිම්න සාදන ගංගා ගණන වැඩි වේ. කිලෝමීටර 75<ref name="hydr" /> ක් දිග එල්කි, කිලෝමීටර 142 ක් දිග ඇකොන්කගුවා, කිලෝමීටර 250 ක් දිග මයිපෝ, කිලෝමීටර 110 ක් දිග මැපොචෝ සහ කිලෝමීටර 240 ක් දිග මවුලේ කැපී පෙනේ. ඒවායේ ජලය ප්‍රධාන වශයෙන් ගිම්හාන සහ ශීත වැසි වලදී ඇන්ඩියන් හිම දියවීමෙන් ගලා යයි. මෙම ප්‍රදේශයේ ප්‍රධාන විල් වන්නේ කෘත්‍රිම විල වන රැපල්, කොල්බන් මවුලේ කලපුව සහ ලා ලාජා කලපුවයි. දේශගුණික විපර්යාස හේතුවෙන් චිලියේ ලැව්ගිනි, ගංවතුර, නායයෑම්, නියඟ සහ මුහුදු මට්ටම ඉහළ යාම ඇතුළු විවිධ ස්වාභාවික උපද්‍රව වල වාර ගණන සහ බරපතලකම වෙනස් වනු ඇතැයි අපේක්ෂා කෙරේ. දේශගුණික විපර්යාස බලපෑම්වලට ගොදුරු විය හැකි ප්‍රධාන අංශ අතර කෘෂිකර්මාන්තය, ධීවර කර්මාන්තය, කෘෂිකර්මාන්තය සහ ජල ආරක්ෂාව ඇතුළත් වේ.<ref>{{Cite web |last=World Bank Climate Change Knowledge Portal |title=Chile |url=https://climateknowledgeportal.worldbank.org/country/chile/vulnerability#:~:text=Chile%20is%20highly%20exposed%20and,those%20disasters%20on%20human%20populations. |access-date=2025-02-07 |website=climateknowledgeportal.worldbank.org |language=en}}</ref> === ජෛව විවිධත්වය === [[File:Araucaria_araucana_-_Parque_Nacional_Conguillío_por_lautaroj_-_001.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Araucaria_araucana_-_Parque_Nacional_Conguill%C3%ADo_por_lautaroj_-_001.jpg|වම|thumb|කොන්ගුලියෝ ජාතික වනෝද්‍යානයේ අරුකාරියා අරුකානා ගස්]] The flora and fauna of Chile are characterized by a high degree of endemism, due to its particular geography. In continental Chile, the [[:en:Atacama_Desert|Atacama Desert]] in the north and the [[:en:Andes_Mountains|Andes mountains]] to the east are barriers that have led to the isolation of flora and fauna. Add to that the enormous length of Chile (over {{convert|4300|km|0|abbr=on}}) and this results in a wide range of climates and environments that can be divided into three general zones: the desert provinces of the north, central Chile, and the humid regions of the south. The native flora of Chile consists of relatively fewer species compared to the flora of other South American countries. The northernmost coastal and central region is largely barren of vegetation, approaching the most absolute desert in the world.<ref name="Icarito">{{Cite web |title=Flora y Fauna de Chilena |url=http://www.icarito.cl/icarito/enciclopedia/canal/canal/0,0,38035857_152308989,00.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20060410080253/http://www.icarito.cl/icarito/enciclopedia/canal/canal/0%2C0%2C38035857_152308989%2C00.html |archive-date=10 April 2006 |work=Icarito}}</ref> චිලීහි ශාක හා සත්ත්ව විශේෂ එහි සුවිශේෂී භූගෝලීය පිහිටීම නිසා ඉහළ මට්ටමේ ආවේණිකත්වයකින් සංලක්ෂිත වේ. මහාද්වීපික චිලීහි, උතුරේ ඇටකාමා කාන්තාරය සහ නැගෙනහිරින් ඇන්ඩීස් කඳුකරය ශාක හා සත්ත්ව විශේෂ හුදකලා වීමට හේතු වූ බාධක වේ. ඊට අමතරව චිලීහි දැවැන්ත දිග (කිලෝමීටර් 4,300 (සැතපුම් 2,672) ට වැඩි) එකතු වන අතර එමඟින් පුළුල් පරාසයක දේශගුණික හා පරිසරයන් ඇති වන අතර ඒවා සාමාන්‍ය කලාප තුනකට බෙදිය හැකිය: උතුරේ කාන්තාර පළාත්, මධ්‍යම චිලී සහ දකුණේ තෙතමනය සහිත ප්‍රදේශ. චිලීහි ස්වදේශික ශාක අනෙකුත් දකුණු ඇමරිකානු රටවල ශාක හා සසඳන විට සාපේක්ෂව අඩු විශේෂ වලින් සමන්විත වේ. උතුරු කෙළවරේ වෙරළබඩ සහ මධ්‍යම කලාපය බොහෝ දුරට වෘක්ෂලතාදියෙන් තොර වන අතර ලෝකයේ වඩාත්ම නිරපේක්ෂ කාන්තාරයට ළඟා වේ.<ref name="Icarito" /> චිලියෙ ජාතික පක්ෂියා වන ඇන්ඩියන් කොන්ඩෝර් (වල්ටූර් ග්‍රිෆස්) On the slopes of the Andes, in addition to the scattered tola desert brush, grasses are found. The central valley is characterized by several species of cacti, the hardy [[:en:Acacia_caven|espinos]], the [[:en:Araucaria_araucana|Chilean pine]], the [[:en:Nothofagus|southern beeches]] and the [[:en:Copihue|copihue]], a red bell-shaped flower that is Chile's national flower. In southern Chile, south of the Biobío River, heavy precipitation has produced dense forests of laurels, magnolias, and various species of conifers and beeches, which become smaller and more stunted to the south.<ref name="Bio&Con">{{cite journal|last1=Smith-Ramírez|first1=Cecilia|last2=Díaz|first2=Iván|last3=Pliscoff|first3=Patricio|last4=Valdovinos|first4=Claudio|last5=Méndez|first5=Marco A.|last6=Larraín|first6=Juan|last7=Samaniego|first7=Horacio|date=August 2007|title=Distribution patterns of flora and fauna in southern Chilean Coastal rain forests: Integrating Natural History and GIS|journal=Biodiversity and Conservation|volume=16|issue=9|pages=2627–2648|bibcode=2007BiCon..16.2627S|doi=10.1007/s10531-006-9073-2|s2cid=6879631}}</ref> The cold temperatures and winds of the extreme south preclude heavy forestation. Grassland is found in East [[:en:Magallanes_Province|Magallanes Province]] and northern [[:en:Tierra_del_Fuego_Province,_Chile|Tierra del Fuego]] (in Patagonia). Much of the Chilean flora is distinct from that of neighboring Argentina, indicating that the Andean barrier existed during its formation. ඇන්ඩීස් කඳු බෑවුම්වල, විසිරී ඇති ටෝලා කාන්තාර පඳුරු වලට අමතරව, තණකොළ දක්නට ලැබේ. මධ්‍යම නිම්නය පතොක් විශේෂ කිහිපයකින්, හාඩි එස්පිනෝස්, චිලී පයින්, දකුණු බීච් සහ චිලියේ ජාතික මල වන රතු සීනුව හැඩැති මලක් වන කොපිහු වලින් සංලක්ෂිත වේ.<ref name="Icarito" /> දකුණු චිලියේ, බයෝබියෝ ගඟට දකුණින්, අධික වර්ෂාපතනය නිසා ලෝරල්, මැග්නෝලියා සහ විවිධ කේතුධර සහ බීච් විශේෂවල ඝන වනාන්තර බිහි වී ඇති අතර ඒවා කුඩා වී දකුණට වඩාත් පල් වේ.<ref name="Bio&Con" /> අන්ත දකුණේ සීතල උෂ්ණත්වය සහ සුළං අධික වනාන්තර වගාව වළක්වයි. තණකොළ බිම් නැගෙනහිර මැගල්ලන්ස් පළාතේ සහ උතුරු ටියෙරා ඩෙල් ෆියුගෝ (පැටගෝනියාවේ) හි දක්නට ලැබේ. චිලී ශාක වලින් වැඩි ප්‍රමාණයක් අසල්වැසි ආර්ජන්ටිනාවෙන් වෙනස් වන අතර, එයින් පෙන්නුම් කරන්නේ ඇන්ඩියන් බාධකය එහි ගොඩනැගීමේදී පැවති බවයි.<ref name="Bio&Con" />[[File:Peruan_Condor.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Peruan_Condor.jpg|thumb|චිලියේ ජාතික පක්ෂියා වන ඇන්ඩියන් කොන්ඩෝර් (වල්ටූර් ග්‍රිෆස්)]] Some of Chile's flora has an Antarctic origin due to [[:en:Land_bridge|land bridges]] which formed during the Cretaceous ice ages, allowing plants to migrate from Antarctica to South America. Chile had a 2018 [[:en:Forest_Landscape_Integrity_Index|Forest Landscape Integrity Index]] mean score of 7.37/10, ranking it 43rd globally out of 172 countries. Just over 3,000 species of fungi are recorded in Chile but this number is far from complete. The true total number of fungal species occurring in Chile is likely to be far higher, given the generally accepted estimate that only about 7 percent of all fungi worldwide have so far been discovered. Although the amount of available information is still very small, a first effort has been made to estimate the number of fungal species endemic to Chile, and 1995 species have been tentatively identified as possible endemics of the country. ඇන්ටාක්ටිකාවේ සිට දකුණු ඇමරිකාවට ශාක සංක්‍රමණය වීමට ඉඩ සලසන ක්‍රිටේසියස් අයිස් යුගයේ ගොඩබිම් පාලම් හේතුවෙන් චිලියේ සමහර ශාකවලට ඇන්ටාක්ටික් සම්භවයක් ඇත.<ref>{{cite web |last=Posada-Swafford |first=Ángela |title=Chilean and Antarctic Fossils Reveal the Last "Geologic Minutes" of the Age of Dinosaurs [Slide Show] |url=https://www.scientificamerican.com/article/chilean-and-antarctic-fossils-reveal-the-last-geologic-minutes-of-the-age-of-dinosaurs-slide-show/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170406023619/https://www.scientificamerican.com/article/chilean-and-antarctic-fossils-reveal-the-last-geologic-minutes-of-the-age-of-dinosaurs-slide-show/ |archive-date=6 April 2017 |access-date=5 April 2017 |website=[[Scientific American]]}}</ref> චිලී රාජ්‍යයට 2018 වනාන්තර භූ දර්ශන අඛණ්ඩතා දර්ශක සාමාන්‍ය ලකුණු 7.37/10 ක් හිමි වූ අතර, එය රටවල් 172 න් ගෝලීය වශයෙන් 43 වන ස්ථානයට පත්විය.<ref name="FLII-Supplementary">{{cite journal|last1=Grantham|first1=H. S.|last2=Duncan|first2=A.|last3=Evans|first3=T. D.|last4=Jones|first4=K. R.|last5=Beyer|first5=H. L.|last6=Schuster|first6=R.|last7=Walston|first7=J.|last8=Ray|first8=J. C.|last9=Robinson|first9=J. G.|last10=Callow|first10=M.|last11=Clements|first11=T.|year=2020|title=Anthropogenic modification of forests means only 40% of remaining forests have high ecosystem integrity – Supplementary Material|journal=Nature Communications|volume=11|issue=1|page=5978|bibcode=2020NatCo..11.5978G|doi=10.1038/s41467-020-19493-3|issn=2041-1723|pmc=7723057|pmid=33293507|last12=Costa|first12=H. M.|last13=DeGemmis|first13=A.|last14=Elsen|first14=P. R.|last15=Ervin|first15=J.|last16=Franco|first16=P.|last17=Goldman|first17=E.|last18=Goetz|first18=S.|last19=Hansen|first19=A.|last20=Hofsvang|first20=E.|last21=Jantz|first21=P.|last22=Jupiter|first22=S.|last23=Kang|first23=A.|last24=Langhammer|first24=P.|last25=Laurance|first25=W. F.|last26=Lieberman|first26=S.|last27=Linkie|first27=M.|last28=Malhi|first28=Y.|last29=Maxwell|first29=S.|last30=Mendez|first30=M.|last31=Mittermeier|first31=R.|last32=Murray|first32=N. J.|last33=Possingham|first33=H.|last34=Radachowsky|first34=J.|last35=Saatchi|first35=S.|last36=Samper|first36=C.|last37=Silverman|first37=J.|last38=Shapiro|first38=A.|last39=Strassburg|first39=B.|last40=Stevens|first40=T.|last41=Stokes|first41=E.|last42=Taylor|first42=R.|last43=Tear|first43=T.|last44=Tizard|first44=R.|last45=Venter|first45=O.|last46=Visconti|first46=P.|last47=Wang|first47=S.|last48=Watson|first48=J. E. M.}}</ref> චිලී රාජ්‍යයේ දිලීර විශේෂ 3,000 කට වඩා වාර්තා වී ඇත,<ref>Oehrens, E.B. "Flora Fungosa Chilena". Universidad de Chile, Santiago de Chile, 1980</ref><ref>{{cite web |title=Cybertruffle's Robigalia – Observations of fungi and their associated organisms |url=http://www.cybertruffle.org.uk/robigalia/eng/index.htm |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20181229121452/http://www.cybertruffle.org.uk/robigalia/eng/index.htm |archive-date=29 December 2018 |access-date=9 July 2011 |publisher=cybertruffle.org.uk}}</ref> නමුත් මෙම සංඛ්‍යාව සම්පූර්ණ නොවේ. ලොව පුරා ඇති සියලුම දිලීර වලින් සියයට 7 ක් පමණ පමණක් මෙතෙක් සොයාගෙන ඇති බවට පොදුවේ පිළිගත් ඇස්තමේන්තුව අනුව, චිලී රාජ්‍යයේ දක්නට ලැබෙන සැබෑ මුළු දිලීර විශේෂ සංඛ්‍යාව බොහෝ සෙයින් වැඩි වීමට ඉඩ ඇත.<ref>Kirk, P.M., Cannon, P.F., Minter, D.W. and Stalpers, J. "Dictionary of the Fungi". Edn 10. CABI, 2008</ref> ලබා ගත හැකි තොරතුරු ප්‍රමාණය තවමත් ඉතා කුඩා වුවද, චිලී රාජ්‍යයට ආවේණික දිලීර විශේෂ සංඛ්‍යාව ඇස්තමේන්තු කිරීමට පළමු උත්සාහයක් ගෙන ඇති අතර, 1995 විශේෂ තාවකාලිකව රටේ ආවේණික විය හැකි ලෙස හඳුනාගෙන ඇත.<ref>{{cite web |title=Fungi of Chile – potential endemics |url=http://www.cybertruffle.org.uk/chilfung/eng/endelist.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110927172749/http://www.cybertruffle.org.uk/chilfung/eng/endelist.htm |archive-date=27 September 2011 |access-date=9 July 2011 |publisher=cybertruffle.org.uk}}</ref> චිලී රාජ්‍යයේ භූගෝලීය හුදකලාව සත්ත්ව සංක්‍රමණය සීමා කර ඇති බැවින් බොහෝ සුවිශේෂී දකුණු ඇමරිකානු සතුන්ගෙන් කිහිපයක් පමණක් දක්නට ලැබේ. විශාල ක්ෂීරපායින් අතර පූමා හෝ කූගර්, ලාමා වැනි ගුවානාකෝ සහ නරියා වැනි චිල්ලා වේ. වනාන්තර කලාපයේ, අඟහරු විශේෂ කිහිපයක් සහ පුඩු ලෙස හඳුන්වන කුඩා මුවෙකු දක්නට ලැබේ.<ref name="Icarito" /> කුඩා පක්ෂි විශේෂ රාශියක් ඇත, නමුත් විශාල පොදු ලතින් ඇමරිකානු වර්ග බොහොමයක් නොමැත. මිරිදිය මත්ස්‍යයන් ස්වල්පයක් ආවේණික වේ, නමුත් උතුරු ඇමරිකානු ට්‍රවුට් ඇන්ඩියන් විල් වලට සාර්ථකව හඳුන්වා දී ඇත.<ref name="Icarito" /> හම්බෝල්ට් ධාරාව ආසන්නයේ පිහිටා ඇති නිසා, සාගර ජලය මත්ස්‍යයන් සහ අනෙකුත් සාගර ජීවීන්ගෙන් පිරී ඇති අතර, එමඟින් පෙන්ගුයින් කිහිපයක් ඇතුළුව පොහොසත් ජලජ පක්ෂීන් වර්ගයකට සහාය වේ. තල්මසුන් බහුලව සිටින අතර, සීල් විශේෂ හයක් පමණ ප්‍රදේශයේ දක්නට ලැබේ.<ref name="Icarito" /> Chile's geographical isolation has restricted the immigration of faunal life so that only a few of the many distinctive South American animals are found. Among the larger mammals are the [[:en:Cougar|puma]] or cougar, the llama-like [[:en:Guanaco|guanaco]] and the fox-like [[:en:South_American_gray_fox|chilla]]. In the forest region, several types of marsupials and a small deer known as the [[:en:Pudú|pudu]] are found.<ref name="Icarito" /> There are many species of small birds, but most of the larger common Latin American types are absent. Few freshwater fish are native, but North American trout have been successfully introduced into the Andean lakes.<ref name="Icarito" /> Owing to the vicinity of the Humboldt Current, ocean waters abound with fish and other forms of marine life, which in turn support a rich variety of waterfowl, including several penguins. Whales are abundant, and some six species of seals are found in the area. == යොමු කිරීම් == th9v3a5gtv30sqkdrvy5jtgh46951iy 750251 750249 2025-06-23T06:38:45Z BuddhikaW88 37808 /* භූගෝල විද්‍යාව */ 750251 wikitext text/x-wiki {{Annotated image|float=right|caption=චිලියේ ස්වභාවික ප්‍රදේශ|image=Natural Regions of Chile.svg|width=150|image-width=150|image-left=0|image-top=0|annotations={{Annotation|70|30|'''[[නෝර්ට් ග්‍රෑන්ඩ්, චිලී|නෝර්ට් ග්‍රෑන්ඩ්]]'''}} {{Annotation|57|85|'''[[නෝර්ට් චිකෝ, චිලී|නෝර්ට්<br />චිකෝ]]'''}} {{Annotation|40|130|'''[[සෙන්ට්‍රල් චිලී|සෙන්ට්‍රල්<br />චිලී]]'''}} {{Annotation|35|175|'''[[සෝනා සුර්, චිලී|සෝනා<br />සුර්]]'''}} {{Annotation|7|295|'''[[ඔස්ට්‍රල් සෝන්, චිලී|ඔස්ට්‍රල් සෝන්]]'''}}}}ඇන්ඩීස් කඳුකරයේ බටහිර පැත්තේ දිගු හා පටු වෙරළබඩ දකුණු කෝන් රටක් වන චිලී, උතුරේ සිට දකුණට කිලෝමීටර 4,300 (සැතපුම් 2,670) කට වඩා විහිදේ, නමුත් නැගෙනහිර සිට බටහිරට<ref>{{cite encyclopedia |title=Chile |encyclopedia=Encyclopædia Britannica |url=https://www.britannica.com/EBchecked/topic/111326/Chile |access-date=7 May 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130616190930/http://www.britannica.com/EBchecked/topic/111326/Chile |archive-date=16 June 2013 |url-status=live}}</ref> පළලම ස්ථානයේ කිලෝමීටර 350 (සැතපුම් 217) ක් සහ නැගෙනහිර සිට බටහිරට පටු ස්ථානයේ කිලෝමීටර 64 (සැතපුම් 40) ක් පමණක් වන අතර සාමාන්‍ය පළල කිලෝමීටර 175 (සැතපුම් 109) කි. මෙය විශාල දේශගුණික විපර්යාසයන් සහ භූ දර්ශන ආවරණය කරයි. එහි වර්ග කිලෝමීටර් 756,950 (වර්ග සැතපුම් 292,260) ක භූමි ප්‍රමාණයකින් යුක්ත වේ. එය පැසිෆික් ගිනි වළල්ල තුළ පිහිටා ඇත. එහි පැසිෆික් දූපත් සහ ඇන්ටාක්ටික් හිමිකම් පෑම හැරුණු විට, චිලී පිහිටා ඇත්තේ 17° සහ 56°S අක්ෂාංශ සහ 66° සහ 75°W දේශාංශ අතර ය. චිලී යනු ලෝකයේ දිගම උතුරු-දකුණු රටවල් අතර වේ. ප්‍රධාන භූමි ප්‍රදේශය පමණක් සලකා බැලුවහොත්, චිලී රාජ්‍යය නැගෙනහිර සිට බටහිරට පටු වීම නිසා මෙම කණ්ඩායම තුළ අද්විතීය වන අතර, අනෙකුත් දිගු උතුරු-දකුණු රටවල් (බ්‍රසීලය, රුසියාව, කැනඩාව සහ එක්සත් ජනපදය ඇතුළුව) නැගෙනහිර සිට බටහිරට 10 ගුණයකට වඩා පළල වේ. චිලී රාජ්‍යය ඇන්ටාක්ටිකාවේ කිලෝමීටර 1,250,000 (වර්ග සැතපුම් 480,000) ක් තම භූමියේ (චිලී ඇන්ටාක්ටික් ප්‍රදේශය) කොටසක් ලෙස හිමිකම් කියයි. කෙසේ වෙතත්, මෙම දෙවැන්න ඇන්ටාක්ටික් ගිවිසුමේ නියමයන් යටතේ අත්හිටුවා ඇති අතර, චිලී රාජ්‍යය අත්සන් කර ඇත.<ref>{{cite web |date=1 February 2008 |title=Antarctic Treaty: Information about the Antarctic Treaty and how Antarctica is governed. |url=http://www.polarconservation.org/education/plonearticle.2005-12-28.3597747204/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20100210224459/http://www.polarconservation.org/education/plonearticle.2005-12-28.3597747204 |archive-date=10 February 2010 |access-date=11 March 2010 |publisher=Polar Conservation Organisation}}</ref> එය භූගෝලීය වශයෙන් ප්‍රධාන භූමියේ පිහිටා ඇති ලෝකයේ දකුණු දිගම රටයි.<ref>{{cite book |last1=Collin |first1=Robert |title=Trash Talk: An Encyclopedia of Garbage and Recycling around the World |date=2015 |page=121}}</ref> චිලී රාජ්‍යය 1888 දී තම භූමියට ඇතුළත් කළ පොලිනීසියාවේ නැගෙනහිර කෙළවරේ පිහිටි පාස්කු දූපත සහ සලා වයි ගෝමස් දූපත සහ ප්‍රධාන භූමියේ සිට කිලෝමීටර 600 (සැතපුම් 370) ට වඩා දුරින් පිහිටි ජුවාන් ෆර්නැන්ඩස් දූපත් පාලනය කරයි. පාලනය කරන ලද නමුත් තාවකාලිකව ජනාවාස වූ (සමහර දේශීය ධීවරයින් විසින්) සැන් ඇම්බ්‍රෝසියෝ සහ සැන් ෆීලික්ස් යන කුඩා දූපත් ද වේ. මෙම දූපත් කැපී පෙනෙන්නේ චිලී තම වෙරළ තීරයේ සිට පැසිෆික් සාගරය දක්වා භෞමික ජලයට හිමිකම් කියන බැවිනි.<ref>{{cite book |last=Blanco |first=Alejandro Vergara |url=https://books.google.com/books?id=4o3G0FyArtAC |title=Derecho de aguas |publisher=Editorial Jurídica de Chile |year=1998 |isbn=978-956-10-1241-7 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020150/https://books.google.com/books?id=4o3G0FyArtAC |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> උතුරු ඇටකාමා කාන්තාරයේ ප්‍රධාන වශයෙන් තඹ සහ නයිට්‍රේට් විශාල ඛනිජ සම්පත් අඩංගු වේ. සන්තියාගෝ ඇතුළු සාපේක්ෂව කුඩා මධ්‍යම නිම්නය ජනගහනය සහ කෘෂිකාර්මික සම්පත් අනුව රට ආධිපත්‍යය දරයි. 19 වන සියවසේ අගභාගයේදී උතුරු සහ දකුණු ප්‍රදේශ ඒකාබද්ධ කළ විට චිලී ව්‍යාප්ත වූ ඓතිහාසික මධ්‍යස්ථානය ද මෙම ප්‍රදේශයයි. දකුණු චිලී වනාන්තර, තණබිම් වලින් පොහොසත් වන අතර ගිනි කඳු සහ විල් මාලාවක් ඇත. දකුණු වෙරළ තීරය ෆ්ජෝර්ඩ්, ඇතුල්වීම්, ඇළ මාර්ග, ඇඹරෙන අර්ධද්වීප සහ දූපත් වලින් සමන්විත ලිබ්‍රින්තයකි. ඇන්ඩීස් කඳු නැගෙනහිර මායිමේ පිහිටා ඇත. === භූගෝල විද්‍යාව === [[File:Chile_topo_en.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chile_topo_en.jpg|thumb|චිලීහි භූලක්ෂණාත්මක සිතියම]] දකුණු ඇමරිකානු තහඩුවේ නස්කා සහ ඇන්ටාක්ටික් තහඩු යටත් කර ගැනීම හේතුවෙන් චිලී පිහිටා ඇත්තේ පැසිෆික් ගිනි වළල්ලේ කොටසක් වන අධික භූ කම්පන සහ ගිනිකඳු කලාපයක් දිගේ ය. වසර මිලියන 251 කට පෙර අග පැලියෝසොයික් යුගයේදී, චිලී රාජ්‍යය ගොන්ඩ්වානා නමින් හැඳින්වෙන මහාද්වීපික කොටසට අයත් විය. මීට වසර මිලියන 66 කට පෙර, නස්කා තහඩුව සහ දකුණු ඇමරිකානු තහඩුව අතර ගැටීමෙන්, ඇන්ඩීස් කඳු වැටිය ඇති වූ නිසා, මෙසෝසොයික් අවසානයේ සමුද්‍ර අවසාදිත සමුද්‍ර තැන්පතු ඉහළ යාමට පටන් ගත්තේ අවපාතයක් පමණි. මෙම භූමි ප්‍රදේශය වසර මිලියන ගණනක් පුරා පාෂාණ නැමීමෙන් හැඩගස්වනු ඇති අතර, වත්මන් සහනය සාදයි. චිලී සහනය සමන්විත වන්නේ මධ්‍යම අවපාතයෙන් වන අතර, එය රට දිගටි ලෙස තරණය කරන අතර, භූමියෙන් 80% ක් පමණ සෑදෙන කඳු වැටි දෙකකින් වටවී ඇත: ඇටකාමා කලාපයේ බොලිවියාව සහ ආර්ජන්ටිනාව සමඟ නැගෙනහිර-ස්වාභාවික මායිමට ඇන්ඩීස් කඳු සහ ඇන්ඩීස් සිට බටහිර-සුළු උසකින් යුත් වෙරළබඩ පරාසය. චිලියේ උසම කඳු මුදුන වන්නේ නෙවාඩෝ ඔජොස් ඩෙල් සලාඩෝ වන අතර එය මීටර් 6891.3 ක් උසින් යුක්ත වන අතර එය ලෝකයේ උසම ගිනි කන්ද ද වේ. වෙරළබඩ කඳුවැටියේ උසම ස්ථානය වන්නේ මීටර් 3114 ක් උසැති විකුනා මැකෙන්නා වන අතර එය ඇන්ටොෆගස්ටා නගරයට දකුණින් පිහිටි සියෙරා විකුනා මැකෙන්නා හි පිහිටා ඇත. වෙරළබඩ කඳු සහ පැසිෆික් සාගරය අතර වෙරළබඩ තැනිතලා මාලාවක් ඇති අතර ඒවා විචල්‍ය දිගකින් යුක්ත වන අතර එමඟින් වෙරළබඩ නගර සහ විශාල වරායන් ජනාවාස වීමට ඉඩ සලසයි. තැනිතලා භූමි ප්‍රදේශවල සමහර ප්‍රදේශ ඇන්ඩීස් කඳුවැටියට නැගෙනහිරින් පිහිටි භූමිය සහ පැටගෝනියානු පඩිපෙළ සහ මැගෙලන් ආවරණය කරයි, නැතහොත් ඇල්ටිප්ලානෝ හෝ පූනා ද අටකාමා වැනි උස් කඳු වැටි වලින් වට වූ උස් සානු වේ. The [[:en:Far_North,_Chile|Far North]] is the area between the northern boundary of the country and the [[:en:Parallel_(geometry)|parallel]] 26° S, covering the first three regions. It is characterized by the presence of the [[:en:Atacama_desert|Atacama desert]], the most arid in the world. The desert is fragmented by streams that originate in the area known as the [[:en:Pampa_del_Tamarugal|pampas Tamarugal]]. The Andes, split in two and whose eastern arm runs through [[:en:Bolivia|Bolivia]], has a high altitude and volcanic activity, which has allowed the formation of the Andean altiplano and salt structures as the [[:en:Salar_de_Atacama|Salar de Atacama]], due to the gradual accumulation of sediments over time. To the south is the [[:en:Norte_Chico,_Chile|Norte Chico]], extending to the [[:en:Aconcagua_River|Aconcagua river]]. Los Andes begin to decrease its altitude to the south and closer to the coast, reaching 90&nbsp;km away at the height of [[:en:Illapel|Illapel]], the narrowest part of the Chilean territory. The two mountain ranges intersect, virtually eliminating the intermediate depression. The existence of rivers flowing through the territory allows the formation of [[:en:Transverse_Valleys|transverse valleys]], where agriculture has developed strongly in recent times, while the [[:en:Coastal_plains|coastal plains]] begin to expand. ඈත උතුර යනු රටේ උතුරු මායිම සහ සමාන්තර 26° S අතර ප්‍රදේශය වන අතර එය පළමු කලාප තුන ආවරණය කරයි. එය ලෝකයේ වඩාත්ම ශුෂ්ක ඇටකාමා කාන්තාරය පැවතීම මගින් සංලක්ෂිත වේ. තමරුගල් පැම්පස් ලෙස හැඳින්වෙන ප්‍රදේශයෙන් ආරම්භ වන ඇළ දොළ මගින් කාන්තාරය කැබලි කර ඇත. දෙකට බෙදී නැගෙනහිර අත බොලිවියාව හරහා දිවෙන ඇන්ඩීස් කඳුවැටිය, ඉහළ උන්නතාංශයක් සහ ගිනිකඳු ක්‍රියාකාරිත්වයක් ඇති අතර, කාලයත් සමඟ ක්‍රමයෙන් අවසාදිත සමුච්චය වීම හේතුවෙන් ඇන්ඩියන් උස්බිම් සහ ලුණු ව්‍යුහයන් සලාර් ඩි අටකාමා ලෙස සෑදීමට ඉඩ සලසා ඇත. දකුණට ඇකොන්කගුවා ගඟ දක්වා විහිදෙන නෝර්ට් චිකෝ වේ. ලොස් ඇන්ඩීස් දකුණට එහි උන්නතාංශය අඩු කිරීමට සහ වෙරළට සමීප වීමට පටන් ගෙන, චිලී භූමියේ පටුම කොටස වන ඉලපෙල් හි උසින් කිලෝමීටර 90 ක් දුරින් ළඟා වේ. කඳු වැටි දෙක ඡේදනය වන අතර, අතරමැදි අවපාතය පාහේ ඉවත් කරයි. භූමිය හරහා ගලා යන ගංගා පැවතීම තීර්යක් නිම්න සෑදීමට ඉඩ සලසයි, එහිදී කෘෂිකර්මාන්තය මෑත කාලයේ දැඩි ලෙස වර්ධනය වී ඇති අතර වෙරළබඩ තැනිතලා පුළුල් වීමට පටන් ගනී. දේශගුණය සහ ජල විද්‍යාව [[File:Amalia_Glacier_(47461801572).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Amalia_Glacier_(47461801572).jpg|වම|thumb|බර්නාඩෝ ඕ'හිගින්ස් ජාතික වනෝද්‍යානයේ පිහිටා ඇති අමාලියා ග්ලැසියරය]] The [[:en:Zona_Central,_Chile|Central]] area is the most populated region of the country. The coastal plains are wide and allow the establishment of cities and ports along the Pacific. The Andes maintain altitudes above 6000m but descend slowly in height to 4000 meters on average. The intermediate depression reappears becoming a fertile valley that allows agricultural development and human settlement, due to sediment accumulation. To the south, the Cordillera de la Costa reappears in the [[:en:Cordillera_de_Nahuelbuta|Cordillera de Nahuelbuta]] while glacial sediments create a series of lakes in the area of [[:en:La_Frontera,_Chile|La Frontera]]. Patagonia extends from within Reloncavi, at the height of parallel 41°S, to the south. During the [[:en:Llanquihue_glaciation|last glaciation]], this area was covered by ice that strongly eroded Chilean relief structures. As a result, the intermediate depression sinks in the sea, while the coastal mountains rise to a series of archipelagos, such as [[:en:Chiloé_Island|Chiloé]] and the [[:en:Chonos_Archipelago|Chonos]], disappearing in Taitao peninsula, in the parallel 47°S. The Andes mountain range loses height and erosion caused by the action of glaciers has caused [[:en:Fjords|fjords]]. East of the Andes, on the continent, or north of it, on the [[:en:Tierra_del_Fuego_(main_island)|island of Tierra del Fuego]] are located relatively flat plains, which in the Strait of Magellan cover large areas. The Andes, as he had done previously Cordillera de la Costa, begins to break in the ocean causing a myriad of islands and islets and disappear into it, sinking and reappearing in the Southern Antilles arc and then the Antarctic Peninsula, where it is called Antartandes, in the Chilean Antarctic Territory, lying between the meridians 53°W and 90°W. In the middle of the Pacific, the country has sovereignty over several islands of volcanic origin, collectively known as Insular Chile. The archipelago of Juan Fernandez and Easter Island is located in the fracture zone between the Nazca plate and the Pacific plate known as East Pacific Rise. මධ්‍යම ප්‍රදේශය රටේ වඩාත්ම ජනාකීර්ණ කලාපයයි. වෙරළබඩ තැනිතලා පුළුල් වන අතර පැසිෆික් සාගරය දිගේ නගර සහ වරායන් පිහිටුවීමට ඉඩ සලසයි. ඇන්ඩීස් මීටර් 6000 ට වඩා උන්නතාංශ පවත්වා ගෙන යන නමුත් සාමාන්‍යයෙන් මීටර් 4000 දක්වා උසින් සෙමින් බැස යයි. අතරමැදි අවපාතය නැවත දිස්වන අතර එය අවසාදිත සමුච්චය වීම හේතුවෙන් කෘෂිකාර්මික සංවර්ධනයට සහ මානව ජනාවාසයට ඉඩ සලසන සාරවත් නිම්නයක් බවට පත්වේ. දකුණට, කෝඩිලෙරා ඩි ලා කොස්ටා කෝඩිලෙරා ඩි නහුවෙල්බුටා හි නැවත දිස්වන අතර ග්ලැසියර අවසාදිත ලා ෆ්‍රොන්ටෙරා ප්‍රදේශයේ විල් මාලාවක් නිර්මාණය කරයි. පැටගෝනියාව රෙලොන්කාවි හි සිට දකුණට සමාන්තරව 41°S උසින් විහිදේ. පසුගිය ග්ලැසියර සමයේදී, මෙම ප්‍රදේශය චිලී සහන ව්‍යුහයන් දැඩි ලෙස ඛාදනය කළ අයිස්වලින් වැසී තිබුණි. එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස, අතරමැදි අවපාතය මුහුදේ ගිලී යන අතර, වෙරළබඩ කඳු චිලෝ සහ චොනොස් වැනි දූපත් සමූහයකට නැඟී, ටයිටාඕ අර්ධද්වීපයේ 47°S සමාන්තරව අතුරුදහන් වේ. ඇන්ඩීස් කඳු වැටියේ උස අඩු වන අතර ග්ලැසියරවල ක්‍රියාකාරිත්වය නිසා ඇතිවන ඛාදනය හේතුවෙන් ෆ්ජෝර්ඩ්ස් ඇති වී තිබේ. ඇන්ඩීස් හි නැගෙනහිරින්, මහාද්වීපයේ හෝ ඊට උතුරින්, ටියෙරා ඩෙල් ෆියුගෝ දූපතේ සාපේක්ෂව පැතලි තැනිතලා පිහිටා ඇති අතර, ඒවා මැගෙලන් සමුද්‍ර සන්ධියේ විශාල ප්‍රදේශ ආවරණය කරයි. ඔහු කලින් කෝඩිලෙරා ඩි ලා කොස්ටා කළාක් මෙන්, ඇන්ඩීස් කඳු වැටිය සාගරයට කැඩී යාමට පටන් ගෙන, දූපත් සහ දූපත් රාශියක් ඇති කර, එහි අතුරුදහන් වී, දකුණු ඇන්ටිලස් චාපයේ සහ පසුව ඇන්ටාක්ටික් අර්ධද්වීපයේ ගිලී නැවත දිස් වේ, එහිදී එය ඇන්ටාර්ටැන්ඩිස් ලෙස හැඳින්වේ, චිලී ඇන්ටාක්ටික් ප්‍රදේශයේ, මෙරිඩියන් 53°W සහ 90°W අතර පිහිටා ඇත. පැසිෆික් සාගරයේ මැද, ගිනිකඳු සම්භවයක් ඇති දූපත් කිහිපයක් කෙරෙහි රටට ස්වෛරීභාවයක් ඇත, ඒවා සාමූහිකව ඉන්සියුලර් චිලී ලෙස හැඳින්වේ. ජුවාන් ෆර්නැන්ඩස් සහ පාස්කු දූපතේ දූපත් සමූහය පිහිටා ඇත්තේ නස්කා තහඩුව සහ නැගෙනහිර පැසිෆික් නැගීම ලෙස හැඳින්වෙන පැසිෆික් තහඩුව අතර අස්ථි බිඳීමේ කලාපයේ ය. === දේශගුණය සහ ජල විද්‍යාව === [[File:Köppen–Geiger_climate_types_in_Chile.png|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:K%C3%B6ppen%E2%80%93Geiger_climate_types_in_Chile.png|thumb|කොප්පෙන් දේශගුණික වර්ගීකරණයේ චිලී සිතියම]] චිලීයේ විවිධ දේශගුණය උතුරේ ලෝකයේ වියළිම කාන්තාරය වන ඇටකාමා කාන්තාරයේ සිට මධ්‍යධරණී දේශගුණයක්, පාස්කු දූපතේ නිවර්තන කලාපය,<ref>{{Cite book |last=K |first=Ana María Errázuriz |url=https://books.google.com/books?id=oXGaJKGMaMgC |title=Manual de geografía de Chile |date=1998 |publisher=Andres Bello |isbn=978-956-13-1523-5 |page=74 |language=es |access-date=21 November 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231121211655/https://books.google.com/books?id=oXGaJKGMaMgC |archive-date=21 November 2023 |url-status=live}}</ref> නැගෙනහිර සහ දකුණේ ඇල්පයින් ටුන්ඩ්‍රා සහ ග්ලැසියර ඇතුළු සාගර දේශගුණයක් දක්වා විහිදේ.<ref name="BBC-Chile">{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/country_profiles/1222764.stm|title=Country profile: Chile|date=16 December 2009|work=BBC News|access-date=31 December 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20100114035710/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/country_profiles/1222764.stm|archive-date=14 January 2010|url-status=live}}</ref> කොපන් පද්ධතියට අනුව, චිලී එහි දේශසීමා තුළ අවම වශයෙන් ප්‍රධාන දේශගුණික උප වර්ග දහඅටක් ඇත.<ref>Santibáñez, F; Uribe, J. 1997. Atlas Agroclimático de Chile. Santiago, Chile. Fondo Nacional de Desarrollo Científico y Tecnológico.</ref> රටේ බොහෝ ප්‍රදේශවල සෘතු හතරක් ඇත: ගිම්හානය (දෙසැම්බර් සිට පෙබරවාරි දක්වා), සරත් සමය (මාර්තු සිට මැයි දක්වා), ශීත කාලය (ජුනි සිට අගෝස්තු දක්වා) සහ වසන්තය (සැප්තැම්බර් සිට නොවැම්බර් දක්වා). භූමියේ ලක්ෂණ නිසා, චිලී සාමාන්‍යයෙන් කෙටි දිගකින් සහ අඩු ප්‍රවාහ අනුපාතයකින් යුත් ගංගා රාශියක් තරණය කරයි. ඒවා සාමාන්‍යයෙන් ඇන්ඩීස් සිට පැසිෆික් සාගරය දක්වා විහිදෙන අතර නැගෙනහිර සිට බටහිරට ගලා යයි. ඇටකාමා කාන්තාරය නිසා, නෝර්ටේ ග්‍රෑන්ඩ් හි කෙටි එන්ඩෝර්හයික් ස්වභාවයේ ඇළ දොළ පමණක් ඇත, රටේ දිගම කිලෝමීටර 440 ක් වන ලෝවා ගඟ හැර.<ref name="hydr">{{cite journal|author1=Niemeyer, Hans|author2=Cereceda, Pilar|year=1983|title=Hydrography|journal=Geography of Chile|edition=1st|location=Santiago|publisher=[[Military Geographic Institute (Chile)|Military Geographic Institute]]|volume=8}}</ref> ඉහළ නිම්නවල, තෙත්බිම් ප්‍රදේශ මුහුදු මට්ටමේ සිට මීටර් 4500 ක් උසින් පිහිටි චුන්ගාරා විල ජනනය කරයි. එය සහ ලෞකා ගඟ බොලිවියාව සමඟ මෙන්ම ලුටා ගඟ සමඟ බෙදා ගනී. රටේ මධ්‍ය-උතුරේ, කෘෂිකාර්මික වැදගත්කමක් ඇති නිම්න සාදන ගංගා ගණන වැඩි වේ. කිලෝමීටර 75<ref name="hydr" /> ක් දිග එල්කි, කිලෝමීටර 142 ක් දිග ඇකොන්කගුවා, කිලෝමීටර 250 ක් දිග මයිපෝ, කිලෝමීටර 110 ක් දිග මැපොචෝ සහ කිලෝමීටර 240 ක් දිග මවුලේ කැපී පෙනේ. ඒවායේ ජලය ප්‍රධාන වශයෙන් ගිම්හාන සහ ශීත වැසි වලදී ඇන්ඩියන් හිම දියවීමෙන් ගලා යයි. මෙම ප්‍රදේශයේ ප්‍රධාන විල් වන්නේ කෘත්‍රිම විල වන රැපල්, කොල්බන් මවුලේ කලපුව සහ ලා ලාජා කලපුවයි. දේශගුණික විපර්යාස හේතුවෙන් චිලියේ ලැව්ගිනි, ගංවතුර, නායයෑම්, නියඟ සහ මුහුදු මට්ටම ඉහළ යාම ඇතුළු විවිධ ස්වාභාවික උපද්‍රව වල වාර ගණන සහ බරපතලකම වෙනස් වනු ඇතැයි අපේක්ෂා කෙරේ. දේශගුණික විපර්යාස බලපෑම්වලට ගොදුරු විය හැකි ප්‍රධාන අංශ අතර කෘෂිකර්මාන්තය, ධීවර කර්මාන්තය, කෘෂිකර්මාන්තය සහ ජල ආරක්ෂාව ඇතුළත් වේ.<ref>{{Cite web |last=World Bank Climate Change Knowledge Portal |title=Chile |url=https://climateknowledgeportal.worldbank.org/country/chile/vulnerability#:~:text=Chile%20is%20highly%20exposed%20and,those%20disasters%20on%20human%20populations. |access-date=2025-02-07 |website=climateknowledgeportal.worldbank.org |language=en}}</ref> === ජෛව විවිධත්වය === [[File:Araucaria_araucana_-_Parque_Nacional_Conguillío_por_lautaroj_-_001.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Araucaria_araucana_-_Parque_Nacional_Conguill%C3%ADo_por_lautaroj_-_001.jpg|වම|thumb|කොන්ගුලියෝ ජාතික වනෝද්‍යානයේ අරුකාරියා අරුකානා ගස්]] The flora and fauna of Chile are characterized by a high degree of endemism, due to its particular geography. In continental Chile, the [[:en:Atacama_Desert|Atacama Desert]] in the north and the [[:en:Andes_Mountains|Andes mountains]] to the east are barriers that have led to the isolation of flora and fauna. Add to that the enormous length of Chile (over {{convert|4300|km|0|abbr=on}}) and this results in a wide range of climates and environments that can be divided into three general zones: the desert provinces of the north, central Chile, and the humid regions of the south. The native flora of Chile consists of relatively fewer species compared to the flora of other South American countries. The northernmost coastal and central region is largely barren of vegetation, approaching the most absolute desert in the world.<ref name="Icarito">{{Cite web |title=Flora y Fauna de Chilena |url=http://www.icarito.cl/icarito/enciclopedia/canal/canal/0,0,38035857_152308989,00.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20060410080253/http://www.icarito.cl/icarito/enciclopedia/canal/canal/0%2C0%2C38035857_152308989%2C00.html |archive-date=10 April 2006 |work=Icarito}}</ref> චිලීහි ශාක හා සත්ත්ව විශේෂ එහි සුවිශේෂී භූගෝලීය පිහිටීම නිසා ඉහළ මට්ටමේ ආවේණිකත්වයකින් සංලක්ෂිත වේ. මහාද්වීපික චිලීහි, උතුරේ ඇටකාමා කාන්තාරය සහ නැගෙනහිරින් ඇන්ඩීස් කඳුකරය ශාක හා සත්ත්ව විශේෂ හුදකලා වීමට හේතු වූ බාධක වේ. ඊට අමතරව චිලීහි දැවැන්ත දිග (කිලෝමීටර් 4,300 (සැතපුම් 2,672) ට වැඩි) එකතු වන අතර එමඟින් පුළුල් පරාසයක දේශගුණික හා පරිසරයන් ඇති වන අතර ඒවා සාමාන්‍ය කලාප තුනකට බෙදිය හැකිය: උතුරේ කාන්තාර පළාත්, මධ්‍යම චිලී සහ දකුණේ තෙතමනය සහිත ප්‍රදේශ. චිලීහි ස්වදේශික ශාක අනෙකුත් දකුණු ඇමරිකානු රටවල ශාක හා සසඳන විට සාපේක්ෂව අඩු විශේෂ වලින් සමන්විත වේ. උතුරු කෙළවරේ වෙරළබඩ සහ මධ්‍යම කලාපය බොහෝ දුරට වෘක්ෂලතාදියෙන් තොර වන අතර ලෝකයේ වඩාත්ම නිරපේක්ෂ කාන්තාරයට ළඟා වේ.<ref name="Icarito" /> චිලියෙ ජාතික පක්ෂියා වන ඇන්ඩියන් කොන්ඩෝර් (වල්ටූර් ග්‍රිෆස්) On the slopes of the Andes, in addition to the scattered tola desert brush, grasses are found. The central valley is characterized by several species of cacti, the hardy [[:en:Acacia_caven|espinos]], the [[:en:Araucaria_araucana|Chilean pine]], the [[:en:Nothofagus|southern beeches]] and the [[:en:Copihue|copihue]], a red bell-shaped flower that is Chile's national flower. In southern Chile, south of the Biobío River, heavy precipitation has produced dense forests of laurels, magnolias, and various species of conifers and beeches, which become smaller and more stunted to the south.<ref name="Bio&Con">{{cite journal|last1=Smith-Ramírez|first1=Cecilia|last2=Díaz|first2=Iván|last3=Pliscoff|first3=Patricio|last4=Valdovinos|first4=Claudio|last5=Méndez|first5=Marco A.|last6=Larraín|first6=Juan|last7=Samaniego|first7=Horacio|date=August 2007|title=Distribution patterns of flora and fauna in southern Chilean Coastal rain forests: Integrating Natural History and GIS|journal=Biodiversity and Conservation|volume=16|issue=9|pages=2627–2648|bibcode=2007BiCon..16.2627S|doi=10.1007/s10531-006-9073-2|s2cid=6879631}}</ref> The cold temperatures and winds of the extreme south preclude heavy forestation. Grassland is found in East [[:en:Magallanes_Province|Magallanes Province]] and northern [[:en:Tierra_del_Fuego_Province,_Chile|Tierra del Fuego]] (in Patagonia). Much of the Chilean flora is distinct from that of neighboring Argentina, indicating that the Andean barrier existed during its formation. ඇන්ඩීස් කඳු බෑවුම්වල, විසිරී ඇති ටෝලා කාන්තාර පඳුරු වලට අමතරව, තණකොළ දක්නට ලැබේ. මධ්‍යම නිම්නය පතොක් විශේෂ කිහිපයකින්, හාඩි එස්පිනෝස්, චිලී පයින්, දකුණු බීච් සහ චිලියේ ජාතික මල වන රතු සීනුව හැඩැති මලක් වන කොපිහු වලින් සංලක්ෂිත වේ.<ref name="Icarito" /> දකුණු චිලියේ, බයෝබියෝ ගඟට දකුණින්, අධික වර්ෂාපතනය නිසා ලෝරල්, මැග්නෝලියා සහ විවිධ කේතුධර සහ බීච් විශේෂවල ඝන වනාන්තර බිහි වී ඇති අතර ඒවා කුඩා වී දකුණට වඩාත් පල් වේ.<ref name="Bio&Con" /> අන්ත දකුණේ සීතල උෂ්ණත්වය සහ සුළං අධික වනාන්තර වගාව වළක්වයි. තණකොළ බිම් නැගෙනහිර මැගල්ලන්ස් පළාතේ සහ උතුරු ටියෙරා ඩෙල් ෆියුගෝ (පැටගෝනියාවේ) හි දක්නට ලැබේ. චිලී ශාක වලින් වැඩි ප්‍රමාණයක් අසල්වැසි ආර්ජන්ටිනාවෙන් වෙනස් වන අතර, එයින් පෙන්නුම් කරන්නේ ඇන්ඩියන් බාධකය එහි ගොඩනැගීමේදී පැවති බවයි.<ref name="Bio&Con" />[[File:Peruan_Condor.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Peruan_Condor.jpg|thumb|චිලියේ ජාතික පක්ෂියා වන ඇන්ඩියන් කොන්ඩෝර් (වල්ටූර් ග්‍රිෆස්)]] Some of Chile's flora has an Antarctic origin due to [[:en:Land_bridge|land bridges]] which formed during the Cretaceous ice ages, allowing plants to migrate from Antarctica to South America. Chile had a 2018 [[:en:Forest_Landscape_Integrity_Index|Forest Landscape Integrity Index]] mean score of 7.37/10, ranking it 43rd globally out of 172 countries. Just over 3,000 species of fungi are recorded in Chile but this number is far from complete. The true total number of fungal species occurring in Chile is likely to be far higher, given the generally accepted estimate that only about 7 percent of all fungi worldwide have so far been discovered. Although the amount of available information is still very small, a first effort has been made to estimate the number of fungal species endemic to Chile, and 1995 species have been tentatively identified as possible endemics of the country. ඇන්ටාක්ටිකාවේ සිට දකුණු ඇමරිකාවට ශාක සංක්‍රමණය වීමට ඉඩ සලසන ක්‍රිටේසියස් අයිස් යුගයේ ගොඩබිම් පාලම් හේතුවෙන් චිලියේ සමහර ශාකවලට ඇන්ටාක්ටික් සම්භවයක් ඇත.<ref>{{cite web |last=Posada-Swafford |first=Ángela |title=Chilean and Antarctic Fossils Reveal the Last "Geologic Minutes" of the Age of Dinosaurs [Slide Show] |url=https://www.scientificamerican.com/article/chilean-and-antarctic-fossils-reveal-the-last-geologic-minutes-of-the-age-of-dinosaurs-slide-show/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170406023619/https://www.scientificamerican.com/article/chilean-and-antarctic-fossils-reveal-the-last-geologic-minutes-of-the-age-of-dinosaurs-slide-show/ |archive-date=6 April 2017 |access-date=5 April 2017 |website=[[Scientific American]]}}</ref> චිලී රාජ්‍යයට 2018 වනාන්තර භූ දර්ශන අඛණ්ඩතා දර්ශක සාමාන්‍ය ලකුණු 7.37/10 ක් හිමි වූ අතර, එය රටවල් 172 න් ගෝලීය වශයෙන් 43 වන ස්ථානයට පත්විය.<ref name="FLII-Supplementary">{{cite journal|last1=Grantham|first1=H. S.|last2=Duncan|first2=A.|last3=Evans|first3=T. D.|last4=Jones|first4=K. R.|last5=Beyer|first5=H. L.|last6=Schuster|first6=R.|last7=Walston|first7=J.|last8=Ray|first8=J. C.|last9=Robinson|first9=J. G.|last10=Callow|first10=M.|last11=Clements|first11=T.|year=2020|title=Anthropogenic modification of forests means only 40% of remaining forests have high ecosystem integrity – Supplementary Material|journal=Nature Communications|volume=11|issue=1|page=5978|bibcode=2020NatCo..11.5978G|doi=10.1038/s41467-020-19493-3|issn=2041-1723|pmc=7723057|pmid=33293507|last12=Costa|first12=H. M.|last13=DeGemmis|first13=A.|last14=Elsen|first14=P. R.|last15=Ervin|first15=J.|last16=Franco|first16=P.|last17=Goldman|first17=E.|last18=Goetz|first18=S.|last19=Hansen|first19=A.|last20=Hofsvang|first20=E.|last21=Jantz|first21=P.|last22=Jupiter|first22=S.|last23=Kang|first23=A.|last24=Langhammer|first24=P.|last25=Laurance|first25=W. F.|last26=Lieberman|first26=S.|last27=Linkie|first27=M.|last28=Malhi|first28=Y.|last29=Maxwell|first29=S.|last30=Mendez|first30=M.|last31=Mittermeier|first31=R.|last32=Murray|first32=N. J.|last33=Possingham|first33=H.|last34=Radachowsky|first34=J.|last35=Saatchi|first35=S.|last36=Samper|first36=C.|last37=Silverman|first37=J.|last38=Shapiro|first38=A.|last39=Strassburg|first39=B.|last40=Stevens|first40=T.|last41=Stokes|first41=E.|last42=Taylor|first42=R.|last43=Tear|first43=T.|last44=Tizard|first44=R.|last45=Venter|first45=O.|last46=Visconti|first46=P.|last47=Wang|first47=S.|last48=Watson|first48=J. E. M.}}</ref> චිලී රාජ්‍යයේ දිලීර විශේෂ 3,000 කට වඩා වාර්තා වී ඇත,<ref>Oehrens, E.B. "Flora Fungosa Chilena". Universidad de Chile, Santiago de Chile, 1980</ref><ref>{{cite web |title=Cybertruffle's Robigalia – Observations of fungi and their associated organisms |url=http://www.cybertruffle.org.uk/robigalia/eng/index.htm |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20181229121452/http://www.cybertruffle.org.uk/robigalia/eng/index.htm |archive-date=29 December 2018 |access-date=9 July 2011 |publisher=cybertruffle.org.uk}}</ref> නමුත් මෙම සංඛ්‍යාව සම්පූර්ණ නොවේ. ලොව පුරා ඇති සියලුම දිලීර වලින් සියයට 7 ක් පමණ පමණක් මෙතෙක් සොයාගෙන ඇති බවට පොදුවේ පිළිගත් ඇස්තමේන්තුව අනුව, චිලී රාජ්‍යයේ දක්නට ලැබෙන සැබෑ මුළු දිලීර විශේෂ සංඛ්‍යාව බොහෝ සෙයින් වැඩි වීමට ඉඩ ඇත.<ref>Kirk, P.M., Cannon, P.F., Minter, D.W. and Stalpers, J. "Dictionary of the Fungi". Edn 10. CABI, 2008</ref> ලබා ගත හැකි තොරතුරු ප්‍රමාණය තවමත් ඉතා කුඩා වුවද, චිලී රාජ්‍යයට ආවේණික දිලීර විශේෂ සංඛ්‍යාව ඇස්තමේන්තු කිරීමට පළමු උත්සාහයක් ගෙන ඇති අතර, 1995 විශේෂ තාවකාලිකව රටේ ආවේණික විය හැකි ලෙස හඳුනාගෙන ඇත.<ref>{{cite web |title=Fungi of Chile – potential endemics |url=http://www.cybertruffle.org.uk/chilfung/eng/endelist.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110927172749/http://www.cybertruffle.org.uk/chilfung/eng/endelist.htm |archive-date=27 September 2011 |access-date=9 July 2011 |publisher=cybertruffle.org.uk}}</ref> චිලී රාජ්‍යයේ භූගෝලීය හුදකලාව සත්ත්ව සංක්‍රමණය සීමා කර ඇති බැවින් බොහෝ සුවිශේෂී දකුණු ඇමරිකානු සතුන්ගෙන් කිහිපයක් පමණක් දක්නට ලැබේ. විශාල ක්ෂීරපායින් අතර පූමා හෝ කූගර්, ලාමා වැනි ගුවානාකෝ සහ නරියා වැනි චිල්ලා වේ. වනාන්තර කලාපයේ, අඟහරු විශේෂ කිහිපයක් සහ පුඩු ලෙස හඳුන්වන කුඩා මුවෙකු දක්නට ලැබේ.<ref name="Icarito" /> කුඩා පක්ෂි විශේෂ රාශියක් ඇත, නමුත් විශාල පොදු ලතින් ඇමරිකානු වර්ග බොහොමයක් නොමැත. මිරිදිය මත්ස්‍යයන් ස්වල්පයක් ආවේණික වේ, නමුත් උතුරු ඇමරිකානු ට්‍රවුට් ඇන්ඩියන් විල් වලට සාර්ථකව හඳුන්වා දී ඇත.<ref name="Icarito" /> හම්බෝල්ට් ධාරාව ආසන්නයේ පිහිටා ඇති නිසා, සාගර ජලය මත්ස්‍යයන් සහ අනෙකුත් සාගර ජීවීන්ගෙන් පිරී ඇති අතර, එමඟින් පෙන්ගුයින් කිහිපයක් ඇතුළුව පොහොසත් ජලජ පක්ෂීන් වර්ගයකට සහාය වේ. තල්මසුන් බහුලව සිටින අතර, සීල් විශේෂ හයක් පමණ ප්‍රදේශයේ දක්නට ලැබේ.<ref name="Icarito" /> Chile's geographical isolation has restricted the immigration of faunal life so that only a few of the many distinctive South American animals are found. Among the larger mammals are the [[:en:Cougar|puma]] or cougar, the llama-like [[:en:Guanaco|guanaco]] and the fox-like [[:en:South_American_gray_fox|chilla]]. In the forest region, several types of marsupials and a small deer known as the [[:en:Pudú|pudu]] are found.<ref name="Icarito" /> There are many species of small birds, but most of the larger common Latin American types are absent. Few freshwater fish are native, but North American trout have been successfully introduced into the Andean lakes.<ref name="Icarito" /> Owing to the vicinity of the Humboldt Current, ocean waters abound with fish and other forms of marine life, which in turn support a rich variety of waterfowl, including several penguins. Whales are abundant, and some six species of seals are found in the area. == යොමු කිරීම් == k2so0615nr98j180kqr12pbm727tkcx 750252 750251 2025-06-23T06:39:12Z BuddhikaW88 37808 /* භූගෝල විද්‍යාව */ 750252 wikitext text/x-wiki {{Annotated image|float=right|caption=චිලියේ ස්වභාවික ප්‍රදේශ|image=Natural Regions of Chile.svg|width=150|image-width=150|image-left=0|image-top=0|annotations={{Annotation|70|30|'''[[නෝර්ට් ග්‍රෑන්ඩ්, චිලී|නෝර්ට් ග්‍රෑන්ඩ්]]'''}} {{Annotation|57|85|'''[[නෝර්ට් චිකෝ, චිලී|නෝර්ට්<br />චිකෝ]]'''}} {{Annotation|40|130|'''[[සෙන්ට්‍රල් චිලී|සෙන්ට්‍රල්<br />චිලී]]'''}} {{Annotation|35|175|'''[[සෝනා සුර්, චිලී|සෝනා<br />සුර්]]'''}} {{Annotation|7|295|'''[[ඔස්ට්‍රල් සෝන්, චිලී|ඔස්ට්‍රල් සෝන්]]'''}}}}ඇන්ඩීස් කඳුකරයේ බටහිර පැත්තේ දිගු හා පටු වෙරළබඩ දකුණු කෝන් රටක් වන චිලී, උතුරේ සිට දකුණට කිලෝමීටර 4,300 (සැතපුම් 2,670) කට වඩා විහිදේ, නමුත් නැගෙනහිර සිට බටහිරට<ref>{{cite encyclopedia |title=Chile |encyclopedia=Encyclopædia Britannica |url=https://www.britannica.com/EBchecked/topic/111326/Chile |access-date=7 May 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130616190930/http://www.britannica.com/EBchecked/topic/111326/Chile |archive-date=16 June 2013 |url-status=live}}</ref> පළලම ස්ථානයේ කිලෝමීටර 350 (සැතපුම් 217) ක් සහ නැගෙනහිර සිට බටහිරට පටු ස්ථානයේ කිලෝමීටර 64 (සැතපුම් 40) ක් පමණක් වන අතර සාමාන්‍ය පළල කිලෝමීටර 175 (සැතපුම් 109) කි. මෙය විශාල දේශගුණික විපර්යාසයන් සහ භූ දර්ශන ආවරණය කරයි. එහි වර්ග කිලෝමීටර් 756,950 (වර්ග සැතපුම් 292,260) ක භූමි ප්‍රමාණයකින් යුක්ත වේ. එය පැසිෆික් ගිනි වළල්ල තුළ පිහිටා ඇත. එහි පැසිෆික් දූපත් සහ ඇන්ටාක්ටික් හිමිකම් පෑම හැරුණු විට, චිලී පිහිටා ඇත්තේ 17° සහ 56°S අක්ෂාංශ සහ 66° සහ 75°W දේශාංශ අතර ය. චිලී යනු ලෝකයේ දිගම උතුරු-දකුණු රටවල් අතර වේ. ප්‍රධාන භූමි ප්‍රදේශය පමණක් සලකා බැලුවහොත්, චිලී රාජ්‍යය නැගෙනහිර සිට බටහිරට පටු වීම නිසා මෙම කණ්ඩායම තුළ අද්විතීය වන අතර, අනෙකුත් දිගු උතුරු-දකුණු රටවල් (බ්‍රසීලය, රුසියාව, කැනඩාව සහ එක්සත් ජනපදය ඇතුළුව) නැගෙනහිර සිට බටහිරට 10 ගුණයකට වඩා පළල වේ. චිලී රාජ්‍යය ඇන්ටාක්ටිකාවේ කිලෝමීටර 1,250,000 (වර්ග සැතපුම් 480,000) ක් තම භූමියේ (චිලී ඇන්ටාක්ටික් ප්‍රදේශය) කොටසක් ලෙස හිමිකම් කියයි. කෙසේ වෙතත්, මෙම දෙවැන්න ඇන්ටාක්ටික් ගිවිසුමේ නියමයන් යටතේ අත්හිටුවා ඇති අතර, චිලී රාජ්‍යය අත්සන් කර ඇත.<ref>{{cite web |date=1 February 2008 |title=Antarctic Treaty: Information about the Antarctic Treaty and how Antarctica is governed. |url=http://www.polarconservation.org/education/plonearticle.2005-12-28.3597747204/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20100210224459/http://www.polarconservation.org/education/plonearticle.2005-12-28.3597747204 |archive-date=10 February 2010 |access-date=11 March 2010 |publisher=Polar Conservation Organisation}}</ref> එය භූගෝලීය වශයෙන් ප්‍රධාන භූමියේ පිහිටා ඇති ලෝකයේ දකුණු දිගම රටයි.<ref>{{cite book |last1=Collin |first1=Robert |title=Trash Talk: An Encyclopedia of Garbage and Recycling around the World |date=2015 |page=121}}</ref> චිලී රාජ්‍යය 1888 දී තම භූමියට ඇතුළත් කළ පොලිනීසියාවේ නැගෙනහිර කෙළවරේ පිහිටි පාස්කු දූපත සහ සලා වයි ගෝමස් දූපත සහ ප්‍රධාන භූමියේ සිට කිලෝමීටර 600 (සැතපුම් 370) ට වඩා දුරින් පිහිටි ජුවාන් ෆර්නැන්ඩස් දූපත් පාලනය කරයි. පාලනය කරන ලද නමුත් තාවකාලිකව ජනාවාස වූ (සමහර දේශීය ධීවරයින් විසින්) සැන් ඇම්බ්‍රෝසියෝ සහ සැන් ෆීලික්ස් යන කුඩා දූපත් ද වේ. මෙම දූපත් කැපී පෙනෙන්නේ චිලී තම වෙරළ තීරයේ සිට පැසිෆික් සාගරය දක්වා භෞමික ජලයට හිමිකම් කියන බැවිනි.<ref>{{cite book |last=Blanco |first=Alejandro Vergara |url=https://books.google.com/books?id=4o3G0FyArtAC |title=Derecho de aguas |publisher=Editorial Jurídica de Chile |year=1998 |isbn=978-956-10-1241-7 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020150/https://books.google.com/books?id=4o3G0FyArtAC |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> උතුරු ඇටකාමා කාන්තාරයේ ප්‍රධාන වශයෙන් තඹ සහ නයිට්‍රේට් විශාල ඛනිජ සම්පත් අඩංගු වේ. සන්තියාගෝ ඇතුළු සාපේක්ෂව කුඩා මධ්‍යම නිම්නය ජනගහනය සහ කෘෂිකාර්මික සම්පත් අනුව රට ආධිපත්‍යය දරයි. 19 වන සියවසේ අගභාගයේදී උතුරු සහ දකුණු ප්‍රදේශ ඒකාබද්ධ කළ විට චිලී ව්‍යාප්ත වූ ඓතිහාසික මධ්‍යස්ථානය ද මෙම ප්‍රදේශයයි. දකුණු චිලී වනාන්තර, තණබිම් වලින් පොහොසත් වන අතර ගිනි කඳු සහ විල් මාලාවක් ඇත. දකුණු වෙරළ තීරය ෆ්ජෝර්ඩ්, ඇතුල්වීම්, ඇළ මාර්ග, ඇඹරෙන අර්ධද්වීප සහ දූපත් වලින් සමන්විත ලිබ්‍රින්තයකි. ඇන්ඩීස් කඳු නැගෙනහිර මායිමේ පිහිටා ඇත. === භූගෝල විද්‍යාව === [[File:Chile_topo_en.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chile_topo_en.jpg|thumb|චිලීහි භූලක්ෂණාත්මක සිතියම]] දකුණු ඇමරිකානු තහඩුවේ නස්කා සහ ඇන්ටාක්ටික් තහඩු යටත් කර ගැනීම හේතුවෙන් චිලී පිහිටා ඇත්තේ පැසිෆික් ගිනි වළල්ලේ කොටසක් වන අධික භූ කම්පන සහ ගිනිකඳු කලාපයක් දිගේ ය. වසර මිලියන 251 කට පෙර අග පැලියෝසොයික් යුගයේදී, චිලී රාජ්‍යය ගොන්ඩ්වානා නමින් හැඳින්වෙන මහාද්වීපික කොටසට අයත් විය. මීට වසර මිලියන 66 කට පෙර, නස්කා තහඩුව සහ දකුණු ඇමරිකානු තහඩුව අතර ගැටීමෙන්, ඇන්ඩීස් කඳු වැටිය ඇති වූ නිසා, මෙසෝසොයික් අවසානයේ සමුද්‍ර අවසාදිත සමුද්‍ර තැන්පතු ඉහළ යාමට පටන් ගත්තේ අවපාතයක් පමණි. මෙම භූමි ප්‍රදේශය වසර මිලියන ගණනක් පුරා පාෂාණ නැමීමෙන් හැඩගස්වනු ඇති අතර, වත්මන් සහනය සාදයි. චිලී සහනය සමන්විත වන්නේ මධ්‍යම අවපාතයෙන් වන අතර, එය රට දිගටි ලෙස තරණය කරන අතර, භූමියෙන් 80% ක් පමණ සෑදෙන කඳු වැටි දෙකකින් වටවී ඇත: ඇටකාමා කලාපයේ බොලිවියාව සහ ආර්ජන්ටිනාව සමඟ නැගෙනහිර-ස්වාභාවික මායිමට ඇන්ඩීස් කඳු සහ ඇන්ඩීස් සිට බටහිර-සුළු උසකින් යුත් වෙරළබඩ පරාසය. චිලියේ උසම කඳු මුදුන වන්නේ නෙවාඩෝ ඔජොස් ඩෙල් සලාඩෝ වන අතර එය මීටර් 6891.3 ක් උසින් යුක්ත වන අතර එය ලෝකයේ උසම ගිනි කන්ද ද වේ. වෙරළබඩ කඳුවැටියේ උසම ස්ථානය වන්නේ මීටර් 3114 ක් උසැති විකුනා මැකෙන්නා වන අතර එය ඇන්ටොෆගස්ටා නගරයට දකුණින් පිහිටි සියෙරා විකුනා මැකෙන්නා හි පිහිටා ඇත. වෙරළබඩ කඳු සහ පැසිෆික් සාගරය අතර වෙරළබඩ තැනිතලා මාලාවක් ඇති අතර ඒවා විචල්‍ය දිගකින් යුක්ත වන අතර එමඟින් වෙරළබඩ නගර සහ විශාල වරායන් ජනාවාස වීමට ඉඩ සලසයි. තැනිතලා භූමි ප්‍රදේශවල සමහර ප්‍රදේශ ඇන්ඩීස් කඳුවැටියට නැගෙනහිරින් පිහිටි භූමිය සහ පැටගෝනියානු පඩිපෙළ සහ මැගෙලන් ආවරණය කරයි, නැතහොත් ඇල්ටිප්ලානෝ හෝ පූනා ද අටකාමා වැනි උස් කඳු වැටි වලින් වට වූ උස් සානු වේ. ඈත උතුර යනු රටේ උතුරු මායිම සහ සමාන්තර 26° S අතර ප්‍රදේශය වන අතර එය පළමු කලාප තුන ආවරණය කරයි. එය ලෝකයේ වඩාත්ම ශුෂ්ක ඇටකාමා කාන්තාරය පැවතීම මගින් සංලක්ෂිත වේ. තමරුගල් පැම්පස් ලෙස හැඳින්වෙන ප්‍රදේශයෙන් ආරම්භ වන ඇළ දොළ මගින් කාන්තාරය කැබලි කර ඇත. දෙකට බෙදී නැගෙනහිර අත බොලිවියාව හරහා දිවෙන ඇන්ඩීස් කඳුවැටිය, ඉහළ උන්නතාංශයක් සහ ගිනිකඳු ක්‍රියාකාරිත්වයක් ඇති අතර, කාලයත් සමඟ ක්‍රමයෙන් අවසාදිත සමුච්චය වීම හේතුවෙන් ඇන්ඩියන් උස්බිම් සහ ලුණු ව්‍යුහයන් සලාර් ඩි අටකාමා ලෙස සෑදීමට ඉඩ සලසා ඇත. දකුණට ඇකොන්කගුවා ගඟ දක්වා විහිදෙන නෝර්ට් චිකෝ වේ. ලොස් ඇන්ඩීස් දකුණට එහි උන්නතාංශය අඩු කිරීමට සහ වෙරළට සමීප වීමට පටන් ගෙන, චිලී භූමියේ පටුම කොටස වන ඉලපෙල් හි උසින් කිලෝමීටර 90 ක් දුරින් ළඟා වේ. කඳු වැටි දෙක ඡේදනය වන අතර, අතරමැදි අවපාතය පාහේ ඉවත් කරයි. භූමිය හරහා ගලා යන ගංගා පැවතීම තීර්යක් නිම්න සෑදීමට ඉඩ සලසයි, එහිදී කෘෂිකර්මාන්තය මෑත කාලයේ දැඩි ලෙස වර්ධනය වී ඇති අතර වෙරළබඩ තැනිතලා පුළුල් වීමට පටන් ගනී.[[File:Amalia_Glacier_(47461801572).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Amalia_Glacier_(47461801572).jpg|වම|thumb|බර්නාඩෝ ඕ'හිගින්ස් ජාතික වනෝද්‍යානයේ පිහිටා ඇති අමාලියා ග්ලැසියරය]] The [[:en:Zona_Central,_Chile|Central]] area is the most populated region of the country. The coastal plains are wide and allow the establishment of cities and ports along the Pacific. The Andes maintain altitudes above 6000m but descend slowly in height to 4000 meters on average. The intermediate depression reappears becoming a fertile valley that allows agricultural development and human settlement, due to sediment accumulation. To the south, the Cordillera de la Costa reappears in the [[:en:Cordillera_de_Nahuelbuta|Cordillera de Nahuelbuta]] while glacial sediments create a series of lakes in the area of [[:en:La_Frontera,_Chile|La Frontera]]. Patagonia extends from within Reloncavi, at the height of parallel 41°S, to the south. During the [[:en:Llanquihue_glaciation|last glaciation]], this area was covered by ice that strongly eroded Chilean relief structures. As a result, the intermediate depression sinks in the sea, while the coastal mountains rise to a series of archipelagos, such as [[:en:Chiloé_Island|Chiloé]] and the [[:en:Chonos_Archipelago|Chonos]], disappearing in Taitao peninsula, in the parallel 47°S. The Andes mountain range loses height and erosion caused by the action of glaciers has caused [[:en:Fjords|fjords]]. East of the Andes, on the continent, or north of it, on the [[:en:Tierra_del_Fuego_(main_island)|island of Tierra del Fuego]] are located relatively flat plains, which in the Strait of Magellan cover large areas. The Andes, as he had done previously Cordillera de la Costa, begins to break in the ocean causing a myriad of islands and islets and disappear into it, sinking and reappearing in the Southern Antilles arc and then the Antarctic Peninsula, where it is called Antartandes, in the Chilean Antarctic Territory, lying between the meridians 53°W and 90°W. In the middle of the Pacific, the country has sovereignty over several islands of volcanic origin, collectively known as Insular Chile. The archipelago of Juan Fernandez and Easter Island is located in the fracture zone between the Nazca plate and the Pacific plate known as East Pacific Rise. මධ්‍යම ප්‍රදේශය රටේ වඩාත්ම ජනාකීර්ණ කලාපයයි. වෙරළබඩ තැනිතලා පුළුල් වන අතර පැසිෆික් සාගරය දිගේ නගර සහ වරායන් පිහිටුවීමට ඉඩ සලසයි. ඇන්ඩීස් මීටර් 6000 ට වඩා උන්නතාංශ පවත්වා ගෙන යන නමුත් සාමාන්‍යයෙන් මීටර් 4000 දක්වා උසින් සෙමින් බැස යයි. අතරමැදි අවපාතය නැවත දිස්වන අතර එය අවසාදිත සමුච්චය වීම හේතුවෙන් කෘෂිකාර්මික සංවර්ධනයට සහ මානව ජනාවාසයට ඉඩ සලසන සාරවත් නිම්නයක් බවට පත්වේ. දකුණට, කෝඩිලෙරා ඩි ලා කොස්ටා කෝඩිලෙරා ඩි නහුවෙල්බුටා හි නැවත දිස්වන අතර ග්ලැසියර අවසාදිත ලා ෆ්‍රොන්ටෙරා ප්‍රදේශයේ විල් මාලාවක් නිර්මාණය කරයි. පැටගෝනියාව රෙලොන්කාවි හි සිට දකුණට සමාන්තරව 41°S උසින් විහිදේ. පසුගිය ග්ලැසියර සමයේදී, මෙම ප්‍රදේශය චිලී සහන ව්‍යුහයන් දැඩි ලෙස ඛාදනය කළ අයිස්වලින් වැසී තිබුණි. එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස, අතරමැදි අවපාතය මුහුදේ ගිලී යන අතර, වෙරළබඩ කඳු චිලෝ සහ චොනොස් වැනි දූපත් සමූහයකට නැඟී, ටයිටාඕ අර්ධද්වීපයේ 47°S සමාන්තරව අතුරුදහන් වේ. ඇන්ඩීස් කඳු වැටියේ උස අඩු වන අතර ග්ලැසියරවල ක්‍රියාකාරිත්වය නිසා ඇතිවන ඛාදනය හේතුවෙන් ෆ්ජෝර්ඩ්ස් ඇති වී තිබේ. ඇන්ඩීස් හි නැගෙනහිරින්, මහාද්වීපයේ හෝ ඊට උතුරින්, ටියෙරා ඩෙල් ෆියුගෝ දූපතේ සාපේක්ෂව පැතලි තැනිතලා පිහිටා ඇති අතර, ඒවා මැගෙලන් සමුද්‍ර සන්ධියේ විශාල ප්‍රදේශ ආවරණය කරයි. ඔහු කලින් කෝඩිලෙරා ඩි ලා කොස්ටා කළාක් මෙන්, ඇන්ඩීස් කඳු වැටිය සාගරයට කැඩී යාමට පටන් ගෙන, දූපත් සහ දූපත් රාශියක් ඇති කර, එහි අතුරුදහන් වී, දකුණු ඇන්ටිලස් චාපයේ සහ පසුව ඇන්ටාක්ටික් අර්ධද්වීපයේ ගිලී නැවත දිස් වේ, එහිදී එය ඇන්ටාර්ටැන්ඩිස් ලෙස හැඳින්වේ, චිලී ඇන්ටාක්ටික් ප්‍රදේශයේ, මෙරිඩියන් 53°W සහ 90°W අතර පිහිටා ඇත. පැසිෆික් සාගරයේ මැද, ගිනිකඳු සම්භවයක් ඇති දූපත් කිහිපයක් කෙරෙහි රටට ස්වෛරීභාවයක් ඇත, ඒවා සාමූහිකව ඉන්සියුලර් චිලී ලෙස හැඳින්වේ. ජුවාන් ෆර්නැන්ඩස් සහ පාස්කු දූපතේ දූපත් සමූහය පිහිටා ඇත්තේ නස්කා තහඩුව සහ නැගෙනහිර පැසිෆික් නැගීම ලෙස හැඳින්වෙන පැසිෆික් තහඩුව අතර අස්ථි බිඳීමේ කලාපයේ ය. === දේශගුණය සහ ජල විද්‍යාව === [[File:Köppen–Geiger_climate_types_in_Chile.png|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:K%C3%B6ppen%E2%80%93Geiger_climate_types_in_Chile.png|thumb|කොප්පෙන් දේශගුණික වර්ගීකරණයේ චිලී සිතියම]] චිලීයේ විවිධ දේශගුණය උතුරේ ලෝකයේ වියළිම කාන්තාරය වන ඇටකාමා කාන්තාරයේ සිට මධ්‍යධරණී දේශගුණයක්, පාස්කු දූපතේ නිවර්තන කලාපය,<ref>{{Cite book |last=K |first=Ana María Errázuriz |url=https://books.google.com/books?id=oXGaJKGMaMgC |title=Manual de geografía de Chile |date=1998 |publisher=Andres Bello |isbn=978-956-13-1523-5 |page=74 |language=es |access-date=21 November 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231121211655/https://books.google.com/books?id=oXGaJKGMaMgC |archive-date=21 November 2023 |url-status=live}}</ref> නැගෙනහිර සහ දකුණේ ඇල්පයින් ටුන්ඩ්‍රා සහ ග්ලැසියර ඇතුළු සාගර දේශගුණයක් දක්වා විහිදේ.<ref name="BBC-Chile">{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/country_profiles/1222764.stm|title=Country profile: Chile|date=16 December 2009|work=BBC News|access-date=31 December 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20100114035710/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/country_profiles/1222764.stm|archive-date=14 January 2010|url-status=live}}</ref> කොපන් පද්ධතියට අනුව, චිලී එහි දේශසීමා තුළ අවම වශයෙන් ප්‍රධාන දේශගුණික උප වර්ග දහඅටක් ඇත.<ref>Santibáñez, F; Uribe, J. 1997. Atlas Agroclimático de Chile. Santiago, Chile. Fondo Nacional de Desarrollo Científico y Tecnológico.</ref> රටේ බොහෝ ප්‍රදේශවල සෘතු හතරක් ඇත: ගිම්හානය (දෙසැම්බර් සිට පෙබරවාරි දක්වා), සරත් සමය (මාර්තු සිට මැයි දක්වා), ශීත කාලය (ජුනි සිට අගෝස්තු දක්වා) සහ වසන්තය (සැප්තැම්බර් සිට නොවැම්බර් දක්වා). භූමියේ ලක්ෂණ නිසා, චිලී සාමාන්‍යයෙන් කෙටි දිගකින් සහ අඩු ප්‍රවාහ අනුපාතයකින් යුත් ගංගා රාශියක් තරණය කරයි. ඒවා සාමාන්‍යයෙන් ඇන්ඩීස් සිට පැසිෆික් සාගරය දක්වා විහිදෙන අතර නැගෙනහිර සිට බටහිරට ගලා යයි. ඇටකාමා කාන්තාරය නිසා, නෝර්ටේ ග්‍රෑන්ඩ් හි කෙටි එන්ඩෝර්හයික් ස්වභාවයේ ඇළ දොළ පමණක් ඇත, රටේ දිගම කිලෝමීටර 440 ක් වන ලෝවා ගඟ හැර.<ref name="hydr">{{cite journal|author1=Niemeyer, Hans|author2=Cereceda, Pilar|year=1983|title=Hydrography|journal=Geography of Chile|edition=1st|location=Santiago|publisher=[[Military Geographic Institute (Chile)|Military Geographic Institute]]|volume=8}}</ref> ඉහළ නිම්නවල, තෙත්බිම් ප්‍රදේශ මුහුදු මට්ටමේ සිට මීටර් 4500 ක් උසින් පිහිටි චුන්ගාරා විල ජනනය කරයි. එය සහ ලෞකා ගඟ බොලිවියාව සමඟ මෙන්ම ලුටා ගඟ සමඟ බෙදා ගනී. රටේ මධ්‍ය-උතුරේ, කෘෂිකාර්මික වැදගත්කමක් ඇති නිම්න සාදන ගංගා ගණන වැඩි වේ. කිලෝමීටර 75<ref name="hydr" /> ක් දිග එල්කි, කිලෝමීටර 142 ක් දිග ඇකොන්කගුවා, කිලෝමීටර 250 ක් දිග මයිපෝ, කිලෝමීටර 110 ක් දිග මැපොචෝ සහ කිලෝමීටර 240 ක් දිග මවුලේ කැපී පෙනේ. ඒවායේ ජලය ප්‍රධාන වශයෙන් ගිම්හාන සහ ශීත වැසි වලදී ඇන්ඩියන් හිම දියවීමෙන් ගලා යයි. මෙම ප්‍රදේශයේ ප්‍රධාන විල් වන්නේ කෘත්‍රිම විල වන රැපල්, කොල්බන් මවුලේ කලපුව සහ ලා ලාජා කලපුවයි. දේශගුණික විපර්යාස හේතුවෙන් චිලියේ ලැව්ගිනි, ගංවතුර, නායයෑම්, නියඟ සහ මුහුදු මට්ටම ඉහළ යාම ඇතුළු විවිධ ස්වාභාවික උපද්‍රව වල වාර ගණන සහ බරපතලකම වෙනස් වනු ඇතැයි අපේක්ෂා කෙරේ. දේශගුණික විපර්යාස බලපෑම්වලට ගොදුරු විය හැකි ප්‍රධාන අංශ අතර කෘෂිකර්මාන්තය, ධීවර කර්මාන්තය, කෘෂිකර්මාන්තය සහ ජල ආරක්ෂාව ඇතුළත් වේ.<ref>{{Cite web |last=World Bank Climate Change Knowledge Portal |title=Chile |url=https://climateknowledgeportal.worldbank.org/country/chile/vulnerability#:~:text=Chile%20is%20highly%20exposed%20and,those%20disasters%20on%20human%20populations. |access-date=2025-02-07 |website=climateknowledgeportal.worldbank.org |language=en}}</ref> === ජෛව විවිධත්වය === [[File:Araucaria_araucana_-_Parque_Nacional_Conguillío_por_lautaroj_-_001.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Araucaria_araucana_-_Parque_Nacional_Conguill%C3%ADo_por_lautaroj_-_001.jpg|වම|thumb|කොන්ගුලියෝ ජාතික වනෝද්‍යානයේ අරුකාරියා අරුකානා ගස්]] The flora and fauna of Chile are characterized by a high degree of endemism, due to its particular geography. In continental Chile, the [[:en:Atacama_Desert|Atacama Desert]] in the north and the [[:en:Andes_Mountains|Andes mountains]] to the east are barriers that have led to the isolation of flora and fauna. Add to that the enormous length of Chile (over {{convert|4300|km|0|abbr=on}}) and this results in a wide range of climates and environments that can be divided into three general zones: the desert provinces of the north, central Chile, and the humid regions of the south. The native flora of Chile consists of relatively fewer species compared to the flora of other South American countries. The northernmost coastal and central region is largely barren of vegetation, approaching the most absolute desert in the world.<ref name="Icarito">{{Cite web |title=Flora y Fauna de Chilena |url=http://www.icarito.cl/icarito/enciclopedia/canal/canal/0,0,38035857_152308989,00.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20060410080253/http://www.icarito.cl/icarito/enciclopedia/canal/canal/0%2C0%2C38035857_152308989%2C00.html |archive-date=10 April 2006 |work=Icarito}}</ref> චිලීහි ශාක හා සත්ත්ව විශේෂ එහි සුවිශේෂී භූගෝලීය පිහිටීම නිසා ඉහළ මට්ටමේ ආවේණිකත්වයකින් සංලක්ෂිත වේ. මහාද්වීපික චිලීහි, උතුරේ ඇටකාමා කාන්තාරය සහ නැගෙනහිරින් ඇන්ඩීස් කඳුකරය ශාක හා සත්ත්ව විශේෂ හුදකලා වීමට හේතු වූ බාධක වේ. ඊට අමතරව චිලීහි දැවැන්ත දිග (කිලෝමීටර් 4,300 (සැතපුම් 2,672) ට වැඩි) එකතු වන අතර එමඟින් පුළුල් පරාසයක දේශගුණික හා පරිසරයන් ඇති වන අතර ඒවා සාමාන්‍ය කලාප තුනකට බෙදිය හැකිය: උතුරේ කාන්තාර පළාත්, මධ්‍යම චිලී සහ දකුණේ තෙතමනය සහිත ප්‍රදේශ. චිලීහි ස්වදේශික ශාක අනෙකුත් දකුණු ඇමරිකානු රටවල ශාක හා සසඳන විට සාපේක්ෂව අඩු විශේෂ වලින් සමන්විත වේ. උතුරු කෙළවරේ වෙරළබඩ සහ මධ්‍යම කලාපය බොහෝ දුරට වෘක්ෂලතාදියෙන් තොර වන අතර ලෝකයේ වඩාත්ම නිරපේක්ෂ කාන්තාරයට ළඟා වේ.<ref name="Icarito" /> චිලියෙ ජාතික පක්ෂියා වන ඇන්ඩියන් කොන්ඩෝර් (වල්ටූර් ග්‍රිෆස්) On the slopes of the Andes, in addition to the scattered tola desert brush, grasses are found. The central valley is characterized by several species of cacti, the hardy [[:en:Acacia_caven|espinos]], the [[:en:Araucaria_araucana|Chilean pine]], the [[:en:Nothofagus|southern beeches]] and the [[:en:Copihue|copihue]], a red bell-shaped flower that is Chile's national flower. In southern Chile, south of the Biobío River, heavy precipitation has produced dense forests of laurels, magnolias, and various species of conifers and beeches, which become smaller and more stunted to the south.<ref name="Bio&Con">{{cite journal|last1=Smith-Ramírez|first1=Cecilia|last2=Díaz|first2=Iván|last3=Pliscoff|first3=Patricio|last4=Valdovinos|first4=Claudio|last5=Méndez|first5=Marco A.|last6=Larraín|first6=Juan|last7=Samaniego|first7=Horacio|date=August 2007|title=Distribution patterns of flora and fauna in southern Chilean Coastal rain forests: Integrating Natural History and GIS|journal=Biodiversity and Conservation|volume=16|issue=9|pages=2627–2648|bibcode=2007BiCon..16.2627S|doi=10.1007/s10531-006-9073-2|s2cid=6879631}}</ref> The cold temperatures and winds of the extreme south preclude heavy forestation. Grassland is found in East [[:en:Magallanes_Province|Magallanes Province]] and northern [[:en:Tierra_del_Fuego_Province,_Chile|Tierra del Fuego]] (in Patagonia). Much of the Chilean flora is distinct from that of neighboring Argentina, indicating that the Andean barrier existed during its formation. ඇන්ඩීස් කඳු බෑවුම්වල, විසිරී ඇති ටෝලා කාන්තාර පඳුරු වලට අමතරව, තණකොළ දක්නට ලැබේ. මධ්‍යම නිම්නය පතොක් විශේෂ කිහිපයකින්, හාඩි එස්පිනෝස්, චිලී පයින්, දකුණු බීච් සහ චිලියේ ජාතික මල වන රතු සීනුව හැඩැති මලක් වන කොපිහු වලින් සංලක්ෂිත වේ.<ref name="Icarito" /> දකුණු චිලියේ, බයෝබියෝ ගඟට දකුණින්, අධික වර්ෂාපතනය නිසා ලෝරල්, මැග්නෝලියා සහ විවිධ කේතුධර සහ බීච් විශේෂවල ඝන වනාන්තර බිහි වී ඇති අතර ඒවා කුඩා වී දකුණට වඩාත් පල් වේ.<ref name="Bio&Con" /> අන්ත දකුණේ සීතල උෂ්ණත්වය සහ සුළං අධික වනාන්තර වගාව වළක්වයි. තණකොළ බිම් නැගෙනහිර මැගල්ලන්ස් පළාතේ සහ උතුරු ටියෙරා ඩෙල් ෆියුගෝ (පැටගෝනියාවේ) හි දක්නට ලැබේ. චිලී ශාක වලින් වැඩි ප්‍රමාණයක් අසල්වැසි ආර්ජන්ටිනාවෙන් වෙනස් වන අතර, එයින් පෙන්නුම් කරන්නේ ඇන්ඩියන් බාධකය එහි ගොඩනැගීමේදී පැවති බවයි.<ref name="Bio&Con" />[[File:Peruan_Condor.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Peruan_Condor.jpg|thumb|චිලියේ ජාතික පක්ෂියා වන ඇන්ඩියන් කොන්ඩෝර් (වල්ටූර් ග්‍රිෆස්)]] Some of Chile's flora has an Antarctic origin due to [[:en:Land_bridge|land bridges]] which formed during the Cretaceous ice ages, allowing plants to migrate from Antarctica to South America. Chile had a 2018 [[:en:Forest_Landscape_Integrity_Index|Forest Landscape Integrity Index]] mean score of 7.37/10, ranking it 43rd globally out of 172 countries. Just over 3,000 species of fungi are recorded in Chile but this number is far from complete. The true total number of fungal species occurring in Chile is likely to be far higher, given the generally accepted estimate that only about 7 percent of all fungi worldwide have so far been discovered. Although the amount of available information is still very small, a first effort has been made to estimate the number of fungal species endemic to Chile, and 1995 species have been tentatively identified as possible endemics of the country. ඇන්ටාක්ටිකාවේ සිට දකුණු ඇමරිකාවට ශාක සංක්‍රමණය වීමට ඉඩ සලසන ක්‍රිටේසියස් අයිස් යුගයේ ගොඩබිම් පාලම් හේතුවෙන් චිලියේ සමහර ශාකවලට ඇන්ටාක්ටික් සම්භවයක් ඇත.<ref>{{cite web |last=Posada-Swafford |first=Ángela |title=Chilean and Antarctic Fossils Reveal the Last "Geologic Minutes" of the Age of Dinosaurs [Slide Show] |url=https://www.scientificamerican.com/article/chilean-and-antarctic-fossils-reveal-the-last-geologic-minutes-of-the-age-of-dinosaurs-slide-show/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170406023619/https://www.scientificamerican.com/article/chilean-and-antarctic-fossils-reveal-the-last-geologic-minutes-of-the-age-of-dinosaurs-slide-show/ |archive-date=6 April 2017 |access-date=5 April 2017 |website=[[Scientific American]]}}</ref> චිලී රාජ්‍යයට 2018 වනාන්තර භූ දර්ශන අඛණ්ඩතා දර්ශක සාමාන්‍ය ලකුණු 7.37/10 ක් හිමි වූ අතර, එය රටවල් 172 න් ගෝලීය වශයෙන් 43 වන ස්ථානයට පත්විය.<ref name="FLII-Supplementary">{{cite journal|last1=Grantham|first1=H. S.|last2=Duncan|first2=A.|last3=Evans|first3=T. D.|last4=Jones|first4=K. R.|last5=Beyer|first5=H. L.|last6=Schuster|first6=R.|last7=Walston|first7=J.|last8=Ray|first8=J. C.|last9=Robinson|first9=J. G.|last10=Callow|first10=M.|last11=Clements|first11=T.|year=2020|title=Anthropogenic modification of forests means only 40% of remaining forests have high ecosystem integrity – Supplementary Material|journal=Nature Communications|volume=11|issue=1|page=5978|bibcode=2020NatCo..11.5978G|doi=10.1038/s41467-020-19493-3|issn=2041-1723|pmc=7723057|pmid=33293507|last12=Costa|first12=H. M.|last13=DeGemmis|first13=A.|last14=Elsen|first14=P. R.|last15=Ervin|first15=J.|last16=Franco|first16=P.|last17=Goldman|first17=E.|last18=Goetz|first18=S.|last19=Hansen|first19=A.|last20=Hofsvang|first20=E.|last21=Jantz|first21=P.|last22=Jupiter|first22=S.|last23=Kang|first23=A.|last24=Langhammer|first24=P.|last25=Laurance|first25=W. F.|last26=Lieberman|first26=S.|last27=Linkie|first27=M.|last28=Malhi|first28=Y.|last29=Maxwell|first29=S.|last30=Mendez|first30=M.|last31=Mittermeier|first31=R.|last32=Murray|first32=N. J.|last33=Possingham|first33=H.|last34=Radachowsky|first34=J.|last35=Saatchi|first35=S.|last36=Samper|first36=C.|last37=Silverman|first37=J.|last38=Shapiro|first38=A.|last39=Strassburg|first39=B.|last40=Stevens|first40=T.|last41=Stokes|first41=E.|last42=Taylor|first42=R.|last43=Tear|first43=T.|last44=Tizard|first44=R.|last45=Venter|first45=O.|last46=Visconti|first46=P.|last47=Wang|first47=S.|last48=Watson|first48=J. E. M.}}</ref> චිලී රාජ්‍යයේ දිලීර විශේෂ 3,000 කට වඩා වාර්තා වී ඇත,<ref>Oehrens, E.B. "Flora Fungosa Chilena". Universidad de Chile, Santiago de Chile, 1980</ref><ref>{{cite web |title=Cybertruffle's Robigalia – Observations of fungi and their associated organisms |url=http://www.cybertruffle.org.uk/robigalia/eng/index.htm |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20181229121452/http://www.cybertruffle.org.uk/robigalia/eng/index.htm |archive-date=29 December 2018 |access-date=9 July 2011 |publisher=cybertruffle.org.uk}}</ref> නමුත් මෙම සංඛ්‍යාව සම්පූර්ණ නොවේ. ලොව පුරා ඇති සියලුම දිලීර වලින් සියයට 7 ක් පමණ පමණක් මෙතෙක් සොයාගෙන ඇති බවට පොදුවේ පිළිගත් ඇස්තමේන්තුව අනුව, චිලී රාජ්‍යයේ දක්නට ලැබෙන සැබෑ මුළු දිලීර විශේෂ සංඛ්‍යාව බොහෝ සෙයින් වැඩි වීමට ඉඩ ඇත.<ref>Kirk, P.M., Cannon, P.F., Minter, D.W. and Stalpers, J. "Dictionary of the Fungi". Edn 10. CABI, 2008</ref> ලබා ගත හැකි තොරතුරු ප්‍රමාණය තවමත් ඉතා කුඩා වුවද, චිලී රාජ්‍යයට ආවේණික දිලීර විශේෂ සංඛ්‍යාව ඇස්තමේන්තු කිරීමට පළමු උත්සාහයක් ගෙන ඇති අතර, 1995 විශේෂ තාවකාලිකව රටේ ආවේණික විය හැකි ලෙස හඳුනාගෙන ඇත.<ref>{{cite web |title=Fungi of Chile – potential endemics |url=http://www.cybertruffle.org.uk/chilfung/eng/endelist.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110927172749/http://www.cybertruffle.org.uk/chilfung/eng/endelist.htm |archive-date=27 September 2011 |access-date=9 July 2011 |publisher=cybertruffle.org.uk}}</ref> චිලී රාජ්‍යයේ භූගෝලීය හුදකලාව සත්ත්ව සංක්‍රමණය සීමා කර ඇති බැවින් බොහෝ සුවිශේෂී දකුණු ඇමරිකානු සතුන්ගෙන් කිහිපයක් පමණක් දක්නට ලැබේ. විශාල ක්ෂීරපායින් අතර පූමා හෝ කූගර්, ලාමා වැනි ගුවානාකෝ සහ නරියා වැනි චිල්ලා වේ. වනාන්තර කලාපයේ, අඟහරු විශේෂ කිහිපයක් සහ පුඩු ලෙස හඳුන්වන කුඩා මුවෙකු දක්නට ලැබේ.<ref name="Icarito" /> කුඩා පක්ෂි විශේෂ රාශියක් ඇත, නමුත් විශාල පොදු ලතින් ඇමරිකානු වර්ග බොහොමයක් නොමැත. මිරිදිය මත්ස්‍යයන් ස්වල්පයක් ආවේණික වේ, නමුත් උතුරු ඇමරිකානු ට්‍රවුට් ඇන්ඩියන් විල් වලට සාර්ථකව හඳුන්වා දී ඇත.<ref name="Icarito" /> හම්බෝල්ට් ධාරාව ආසන්නයේ පිහිටා ඇති නිසා, සාගර ජලය මත්ස්‍යයන් සහ අනෙකුත් සාගර ජීවීන්ගෙන් පිරී ඇති අතර, එමඟින් පෙන්ගුයින් කිහිපයක් ඇතුළුව පොහොසත් ජලජ පක්ෂීන් වර්ගයකට සහාය වේ. තල්මසුන් බහුලව සිටින අතර, සීල් විශේෂ හයක් පමණ ප්‍රදේශයේ දක්නට ලැබේ.<ref name="Icarito" /> Chile's geographical isolation has restricted the immigration of faunal life so that only a few of the many distinctive South American animals are found. Among the larger mammals are the [[:en:Cougar|puma]] or cougar, the llama-like [[:en:Guanaco|guanaco]] and the fox-like [[:en:South_American_gray_fox|chilla]]. In the forest region, several types of marsupials and a small deer known as the [[:en:Pudú|pudu]] are found.<ref name="Icarito" /> There are many species of small birds, but most of the larger common Latin American types are absent. Few freshwater fish are native, but North American trout have been successfully introduced into the Andean lakes.<ref name="Icarito" /> Owing to the vicinity of the Humboldt Current, ocean waters abound with fish and other forms of marine life, which in turn support a rich variety of waterfowl, including several penguins. Whales are abundant, and some six species of seals are found in the area. == යොමු කිරීම් == kbqedkccupup1ulhwe482j741swoou4 750253 750252 2025-06-23T06:39:36Z BuddhikaW88 37808 /* භූගෝල විද්‍යාව */ 750253 wikitext text/x-wiki {{Annotated image|float=right|caption=චිලියේ ස්වභාවික ප්‍රදේශ|image=Natural Regions of Chile.svg|width=150|image-width=150|image-left=0|image-top=0|annotations={{Annotation|70|30|'''[[නෝර්ට් ග්‍රෑන්ඩ්, චිලී|නෝර්ට් ග්‍රෑන්ඩ්]]'''}} {{Annotation|57|85|'''[[නෝර්ට් චිකෝ, චිලී|නෝර්ට්<br />චිකෝ]]'''}} {{Annotation|40|130|'''[[සෙන්ට්‍රල් චිලී|සෙන්ට්‍රල්<br />චිලී]]'''}} {{Annotation|35|175|'''[[සෝනා සුර්, චිලී|සෝනා<br />සුර්]]'''}} {{Annotation|7|295|'''[[ඔස්ට්‍රල් සෝන්, චිලී|ඔස්ට්‍රල් සෝන්]]'''}}}}ඇන්ඩීස් කඳුකරයේ බටහිර පැත්තේ දිගු හා පටු වෙරළබඩ දකුණු කෝන් රටක් වන චිලී, උතුරේ සිට දකුණට කිලෝමීටර 4,300 (සැතපුම් 2,670) කට වඩා විහිදේ, නමුත් නැගෙනහිර සිට බටහිරට<ref>{{cite encyclopedia |title=Chile |encyclopedia=Encyclopædia Britannica |url=https://www.britannica.com/EBchecked/topic/111326/Chile |access-date=7 May 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130616190930/http://www.britannica.com/EBchecked/topic/111326/Chile |archive-date=16 June 2013 |url-status=live}}</ref> පළලම ස්ථානයේ කිලෝමීටර 350 (සැතපුම් 217) ක් සහ නැගෙනහිර සිට බටහිරට පටු ස්ථානයේ කිලෝමීටර 64 (සැතපුම් 40) ක් පමණක් වන අතර සාමාන්‍ය පළල කිලෝමීටර 175 (සැතපුම් 109) කි. මෙය විශාල දේශගුණික විපර්යාසයන් සහ භූ දර්ශන ආවරණය කරයි. එහි වර්ග කිලෝමීටර් 756,950 (වර්ග සැතපුම් 292,260) ක භූමි ප්‍රමාණයකින් යුක්ත වේ. එය පැසිෆික් ගිනි වළල්ල තුළ පිහිටා ඇත. එහි පැසිෆික් දූපත් සහ ඇන්ටාක්ටික් හිමිකම් පෑම හැරුණු විට, චිලී පිහිටා ඇත්තේ 17° සහ 56°S අක්ෂාංශ සහ 66° සහ 75°W දේශාංශ අතර ය. චිලී යනු ලෝකයේ දිගම උතුරු-දකුණු රටවල් අතර වේ. ප්‍රධාන භූමි ප්‍රදේශය පමණක් සලකා බැලුවහොත්, චිලී රාජ්‍යය නැගෙනහිර සිට බටහිරට පටු වීම නිසා මෙම කණ්ඩායම තුළ අද්විතීය වන අතර, අනෙකුත් දිගු උතුරු-දකුණු රටවල් (බ්‍රසීලය, රුසියාව, කැනඩාව සහ එක්සත් ජනපදය ඇතුළුව) නැගෙනහිර සිට බටහිරට 10 ගුණයකට වඩා පළල වේ. චිලී රාජ්‍යය ඇන්ටාක්ටිකාවේ කිලෝමීටර 1,250,000 (වර්ග සැතපුම් 480,000) ක් තම භූමියේ (චිලී ඇන්ටාක්ටික් ප්‍රදේශය) කොටසක් ලෙස හිමිකම් කියයි. කෙසේ වෙතත්, මෙම දෙවැන්න ඇන්ටාක්ටික් ගිවිසුමේ නියමයන් යටතේ අත්හිටුවා ඇති අතර, චිලී රාජ්‍යය අත්සන් කර ඇත.<ref>{{cite web |date=1 February 2008 |title=Antarctic Treaty: Information about the Antarctic Treaty and how Antarctica is governed. |url=http://www.polarconservation.org/education/plonearticle.2005-12-28.3597747204/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20100210224459/http://www.polarconservation.org/education/plonearticle.2005-12-28.3597747204 |archive-date=10 February 2010 |access-date=11 March 2010 |publisher=Polar Conservation Organisation}}</ref> එය භූගෝලීය වශයෙන් ප්‍රධාන භූමියේ පිහිටා ඇති ලෝකයේ දකුණු දිගම රටයි.<ref>{{cite book |last1=Collin |first1=Robert |title=Trash Talk: An Encyclopedia of Garbage and Recycling around the World |date=2015 |page=121}}</ref> චිලී රාජ්‍යය 1888 දී තම භූමියට ඇතුළත් කළ පොලිනීසියාවේ නැගෙනහිර කෙළවරේ පිහිටි පාස්කු දූපත සහ සලා වයි ගෝමස් දූපත සහ ප්‍රධාන භූමියේ සිට කිලෝමීටර 600 (සැතපුම් 370) ට වඩා දුරින් පිහිටි ජුවාන් ෆර්නැන්ඩස් දූපත් පාලනය කරයි. පාලනය කරන ලද නමුත් තාවකාලිකව ජනාවාස වූ (සමහර දේශීය ධීවරයින් විසින්) සැන් ඇම්බ්‍රෝසියෝ සහ සැන් ෆීලික්ස් යන කුඩා දූපත් ද වේ. මෙම දූපත් කැපී පෙනෙන්නේ චිලී තම වෙරළ තීරයේ සිට පැසිෆික් සාගරය දක්වා භෞමික ජලයට හිමිකම් කියන බැවිනි.<ref>{{cite book |last=Blanco |first=Alejandro Vergara |url=https://books.google.com/books?id=4o3G0FyArtAC |title=Derecho de aguas |publisher=Editorial Jurídica de Chile |year=1998 |isbn=978-956-10-1241-7 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020150/https://books.google.com/books?id=4o3G0FyArtAC |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> උතුරු ඇටකාමා කාන්තාරයේ ප්‍රධාන වශයෙන් තඹ සහ නයිට්‍රේට් විශාල ඛනිජ සම්පත් අඩංගු වේ. සන්තියාගෝ ඇතුළු සාපේක්ෂව කුඩා මධ්‍යම නිම්නය ජනගහනය සහ කෘෂිකාර්මික සම්පත් අනුව රට ආධිපත්‍යය දරයි. 19 වන සියවසේ අගභාගයේදී උතුරු සහ දකුණු ප්‍රදේශ ඒකාබද්ධ කළ විට චිලී ව්‍යාප්ත වූ ඓතිහාසික මධ්‍යස්ථානය ද මෙම ප්‍රදේශයයි. දකුණු චිලී වනාන්තර, තණබිම් වලින් පොහොසත් වන අතර ගිනි කඳු සහ විල් මාලාවක් ඇත. දකුණු වෙරළ තීරය ෆ්ජෝර්ඩ්, ඇතුල්වීම්, ඇළ මාර්ග, ඇඹරෙන අර්ධද්වීප සහ දූපත් වලින් සමන්විත ලිබ්‍රින්තයකි. ඇන්ඩීස් කඳු නැගෙනහිර මායිමේ පිහිටා ඇත. === භූගෝල විද්‍යාව === [[File:Chile_topo_en.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chile_topo_en.jpg|thumb|චිලීහි භූලක්ෂණාත්මක සිතියම]] දකුණු ඇමරිකානු තහඩුවේ නස්කා සහ ඇන්ටාක්ටික් තහඩු යටත් කර ගැනීම හේතුවෙන් චිලී පිහිටා ඇත්තේ පැසිෆික් ගිනි වළල්ලේ කොටසක් වන අධික භූ කම්පන සහ ගිනිකඳු කලාපයක් දිගේ ය. වසර මිලියන 251 කට පෙර අග පැලියෝසොයික් යුගයේදී, චිලී රාජ්‍යය ගොන්ඩ්වානා නමින් හැඳින්වෙන මහාද්වීපික කොටසට අයත් විය. මීට වසර මිලියන 66 කට පෙර, නස්කා තහඩුව සහ දකුණු ඇමරිකානු තහඩුව අතර ගැටීමෙන්, ඇන්ඩීස් කඳු වැටිය ඇති වූ නිසා, මෙසෝසොයික් අවසානයේ සමුද්‍ර අවසාදිත සමුද්‍ර තැන්පතු ඉහළ යාමට පටන් ගත්තේ අවපාතයක් පමණි. මෙම භූමි ප්‍රදේශය වසර මිලියන ගණනක් පුරා පාෂාණ නැමීමෙන් හැඩගස්වනු ඇති අතර, වත්මන් සහනය සාදයි. චිලී සහනය සමන්විත වන්නේ මධ්‍යම අවපාතයෙන් වන අතර, එය රට දිගටි ලෙස තරණය කරන අතර, භූමියෙන් 80% ක් පමණ සෑදෙන කඳු වැටි දෙකකින් වටවී ඇත: ඇටකාමා කලාපයේ බොලිවියාව සහ ආර්ජන්ටිනාව සමඟ නැගෙනහිර-ස්වාභාවික මායිමට ඇන්ඩීස් කඳු සහ ඇන්ඩීස් සිට බටහිර-සුළු උසකින් යුත් වෙරළබඩ පරාසය. චිලියේ උසම කඳු මුදුන වන්නේ නෙවාඩෝ ඔජොස් ඩෙල් සලාඩෝ වන අතර එය මීටර් 6891.3 ක් උසින් යුක්ත වන අතර එය ලෝකයේ උසම ගිනි කන්ද ද වේ. වෙරළබඩ කඳුවැටියේ උසම ස්ථානය වන්නේ මීටර් 3114 ක් උසැති විකුනා මැකෙන්නා වන අතර එය ඇන්ටොෆගස්ටා නගරයට දකුණින් පිහිටි සියෙරා විකුනා මැකෙන්නා හි පිහිටා ඇත. වෙරළබඩ කඳු සහ පැසිෆික් සාගරය අතර වෙරළබඩ තැනිතලා මාලාවක් ඇති අතර ඒවා විචල්‍ය දිගකින් යුක්ත වන අතර එමඟින් වෙරළබඩ නගර සහ විශාල වරායන් ජනාවාස වීමට ඉඩ සලසයි. තැනිතලා භූමි ප්‍රදේශවල සමහර ප්‍රදේශ ඇන්ඩීස් කඳුවැටියට නැගෙනහිරින් පිහිටි භූමිය සහ පැටගෝනියානු පඩිපෙළ සහ මැගෙලන් ආවරණය කරයි, නැතහොත් ඇල්ටිප්ලානෝ හෝ පූනා ද අටකාමා වැනි උස් කඳු වැටි වලින් වට වූ උස් සානු වේ. ඈත උතුර යනු රටේ උතුරු මායිම සහ සමාන්තර 26° S අතර ප්‍රදේශය වන අතර එය පළමු කලාප තුන ආවරණය කරයි. එය ලෝකයේ වඩාත්ම ශුෂ්ක ඇටකාමා කාන්තාරය පැවතීම මගින් සංලක්ෂිත වේ. තමරුගල් පැම්පස් ලෙස හැඳින්වෙන ප්‍රදේශයෙන් ආරම්භ වන ඇළ දොළ මගින් කාන්තාරය කැබලි කර ඇත. දෙකට බෙදී නැගෙනහිර අත බොලිවියාව හරහා දිවෙන ඇන්ඩීස් කඳුවැටිය, ඉහළ උන්නතාංශයක් සහ ගිනිකඳු ක්‍රියාකාරිත්වයක් ඇති අතර, කාලයත් සමඟ ක්‍රමයෙන් අවසාදිත සමුච්චය වීම හේතුවෙන් ඇන්ඩියන් උස්බිම් සහ ලුණු ව්‍යුහයන් සලාර් ඩි අටකාමා ලෙස සෑදීමට ඉඩ සලසා ඇත. දකුණට ඇකොන්කගුවා ගඟ දක්වා විහිදෙන නෝර්ට් චිකෝ වේ. ලොස් ඇන්ඩීස් දකුණට එහි උන්නතාංශය අඩු කිරීමට සහ වෙරළට සමීප වීමට පටන් ගෙන, චිලී භූමියේ පටුම කොටස වන ඉලපෙල් හි උසින් කිලෝමීටර 90 ක් දුරින් ළඟා වේ. කඳු වැටි දෙක ඡේදනය වන අතර, අතරමැදි අවපාතය පාහේ ඉවත් කරයි. භූමිය හරහා ගලා යන ගංගා පැවතීම තීර්යක් නිම්න සෑදීමට ඉඩ සලසයි, එහිදී කෘෂිකර්මාන්තය මෑත කාලයේ දැඩි ලෙස වර්ධනය වී ඇති අතර වෙරළබඩ තැනිතලා පුළුල් වීමට පටන් ගනී.[[File:Amalia_Glacier_(47461801572).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Amalia_Glacier_(47461801572).jpg|වම|thumb|බර්නාඩෝ ඕ'හිගින්ස් ජාතික වනෝද්‍යානයේ පිහිටා ඇති අමාලියා ග්ලැසියරය]] මධ්‍යම ප්‍රදේශය රටේ වඩාත්ම ජනාකීර්ණ කලාපයයි. වෙරළබඩ තැනිතලා පුළුල් වන අතර පැසිෆික් සාගරය දිගේ නගර සහ වරායන් පිහිටුවීමට ඉඩ සලසයි. ඇන්ඩීස් මීටර් 6000 ට වඩා උන්නතාංශ පවත්වා ගෙන යන නමුත් සාමාන්‍යයෙන් මීටර් 4000 දක්වා උසින් සෙමින් බැස යයි. අතරමැදි අවපාතය නැවත දිස්වන අතර එය අවසාදිත සමුච්චය වීම හේතුවෙන් කෘෂිකාර්මික සංවර්ධනයට සහ මානව ජනාවාසයට ඉඩ සලසන සාරවත් නිම්නයක් බවට පත්වේ. දකුණට, කෝඩිලෙරා ඩි ලා කොස්ටා කෝඩිලෙරා ඩි නහුවෙල්බුටා හි නැවත දිස්වන අතර ග්ලැසියර අවසාදිත ලා ෆ්‍රොන්ටෙරා ප්‍රදේශයේ විල් මාලාවක් නිර්මාණය කරයි. පැටගෝනියාව රෙලොන්කාවි හි සිට දකුණට සමාන්තරව 41°S උසින් විහිදේ. පසුගිය ග්ලැසියර සමයේදී, මෙම ප්‍රදේශය චිලී සහන ව්‍යුහයන් දැඩි ලෙස ඛාදනය කළ අයිස්වලින් වැසී තිබුණි. එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස, අතරමැදි අවපාතය මුහුදේ ගිලී යන අතර, වෙරළබඩ කඳු චිලෝ සහ චොනොස් වැනි දූපත් සමූහයකට නැඟී, ටයිටාඕ අර්ධද්වීපයේ 47°S සමාන්තරව අතුරුදහන් වේ. ඇන්ඩීස් කඳු වැටියේ උස අඩු වන අතර ග්ලැසියරවල ක්‍රියාකාරිත්වය නිසා ඇතිවන ඛාදනය හේතුවෙන් ෆ්ජෝර්ඩ්ස් ඇති වී තිබේ. ඇන්ඩීස් හි නැගෙනහිරින්, මහාද්වීපයේ හෝ ඊට උතුරින්, ටියෙරා ඩෙල් ෆියුගෝ දූපතේ සාපේක්ෂව පැතලි තැනිතලා පිහිටා ඇති අතර, ඒවා මැගෙලන් සමුද්‍ර සන්ධියේ විශාල ප්‍රදේශ ආවරණය කරයි. ඔහු කලින් කෝඩිලෙරා ඩි ලා කොස්ටා කළාක් මෙන්, ඇන්ඩීස් කඳු වැටිය සාගරයට කැඩී යාමට පටන් ගෙන, දූපත් සහ දූපත් රාශියක් ඇති කර, එහි අතුරුදහන් වී, දකුණු ඇන්ටිලස් චාපයේ සහ පසුව ඇන්ටාක්ටික් අර්ධද්වීපයේ ගිලී නැවත දිස් වේ, එහිදී එය ඇන්ටාර්ටැන්ඩිස් ලෙස හැඳින්වේ, චිලී ඇන්ටාක්ටික් ප්‍රදේශයේ, මෙරිඩියන් 53°W සහ 90°W අතර පිහිටා ඇත. පැසිෆික් සාගරයේ මැද, ගිනිකඳු සම්භවයක් ඇති දූපත් කිහිපයක් කෙරෙහි රටට ස්වෛරීභාවයක් ඇත, ඒවා සාමූහිකව ඉන්සියුලර් චිලී ලෙස හැඳින්වේ. ජුවාන් ෆර්නැන්ඩස් සහ පාස්කු දූපතේ දූපත් සමූහය පිහිටා ඇත්තේ නස්කා තහඩුව සහ නැගෙනහිර පැසිෆික් නැගීම ලෙස හැඳින්වෙන පැසිෆික් තහඩුව අතර අස්ථි බිඳීමේ කලාපයේ ය. === දේශගුණය සහ ජල විද්‍යාව === [[File:Köppen–Geiger_climate_types_in_Chile.png|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:K%C3%B6ppen%E2%80%93Geiger_climate_types_in_Chile.png|thumb|කොප්පෙන් දේශගුණික වර්ගීකරණයේ චිලී සිතියම]] චිලීයේ විවිධ දේශගුණය උතුරේ ලෝකයේ වියළිම කාන්තාරය වන ඇටකාමා කාන්තාරයේ සිට මධ්‍යධරණී දේශගුණයක්, පාස්කු දූපතේ නිවර්තන කලාපය,<ref>{{Cite book |last=K |first=Ana María Errázuriz |url=https://books.google.com/books?id=oXGaJKGMaMgC |title=Manual de geografía de Chile |date=1998 |publisher=Andres Bello |isbn=978-956-13-1523-5 |page=74 |language=es |access-date=21 November 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231121211655/https://books.google.com/books?id=oXGaJKGMaMgC |archive-date=21 November 2023 |url-status=live}}</ref> නැගෙනහිර සහ දකුණේ ඇල්පයින් ටුන්ඩ්‍රා සහ ග්ලැසියර ඇතුළු සාගර දේශගුණයක් දක්වා විහිදේ.<ref name="BBC-Chile">{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/country_profiles/1222764.stm|title=Country profile: Chile|date=16 December 2009|work=BBC News|access-date=31 December 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20100114035710/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/country_profiles/1222764.stm|archive-date=14 January 2010|url-status=live}}</ref> කොපන් පද්ධතියට අනුව, චිලී එහි දේශසීමා තුළ අවම වශයෙන් ප්‍රධාන දේශගුණික උප වර්ග දහඅටක් ඇත.<ref>Santibáñez, F; Uribe, J. 1997. Atlas Agroclimático de Chile. Santiago, Chile. Fondo Nacional de Desarrollo Científico y Tecnológico.</ref> රටේ බොහෝ ප්‍රදේශවල සෘතු හතරක් ඇත: ගිම්හානය (දෙසැම්බර් සිට පෙබරවාරි දක්වා), සරත් සමය (මාර්තු සිට මැයි දක්වා), ශීත කාලය (ජුනි සිට අගෝස්තු දක්වා) සහ වසන්තය (සැප්තැම්බර් සිට නොවැම්බර් දක්වා). භූමියේ ලක්ෂණ නිසා, චිලී සාමාන්‍යයෙන් කෙටි දිගකින් සහ අඩු ප්‍රවාහ අනුපාතයකින් යුත් ගංගා රාශියක් තරණය කරයි. ඒවා සාමාන්‍යයෙන් ඇන්ඩීස් සිට පැසිෆික් සාගරය දක්වා විහිදෙන අතර නැගෙනහිර සිට බටහිරට ගලා යයි. ඇටකාමා කාන්තාරය නිසා, නෝර්ටේ ග්‍රෑන්ඩ් හි කෙටි එන්ඩෝර්හයික් ස්වභාවයේ ඇළ දොළ පමණක් ඇත, රටේ දිගම කිලෝමීටර 440 ක් වන ලෝවා ගඟ හැර.<ref name="hydr">{{cite journal|author1=Niemeyer, Hans|author2=Cereceda, Pilar|year=1983|title=Hydrography|journal=Geography of Chile|edition=1st|location=Santiago|publisher=[[Military Geographic Institute (Chile)|Military Geographic Institute]]|volume=8}}</ref> ඉහළ නිම්නවල, තෙත්බිම් ප්‍රදේශ මුහුදු මට්ටමේ සිට මීටර් 4500 ක් උසින් පිහිටි චුන්ගාරා විල ජනනය කරයි. එය සහ ලෞකා ගඟ බොලිවියාව සමඟ මෙන්ම ලුටා ගඟ සමඟ බෙදා ගනී. රටේ මධ්‍ය-උතුරේ, කෘෂිකාර්මික වැදගත්කමක් ඇති නිම්න සාදන ගංගා ගණන වැඩි වේ. කිලෝමීටර 75<ref name="hydr" /> ක් දිග එල්කි, කිලෝමීටර 142 ක් දිග ඇකොන්කගුවා, කිලෝමීටර 250 ක් දිග මයිපෝ, කිලෝමීටර 110 ක් දිග මැපොචෝ සහ කිලෝමීටර 240 ක් දිග මවුලේ කැපී පෙනේ. ඒවායේ ජලය ප්‍රධාන වශයෙන් ගිම්හාන සහ ශීත වැසි වලදී ඇන්ඩියන් හිම දියවීමෙන් ගලා යයි. මෙම ප්‍රදේශයේ ප්‍රධාන විල් වන්නේ කෘත්‍රිම විල වන රැපල්, කොල්බන් මවුලේ කලපුව සහ ලා ලාජා කලපුවයි. දේශගුණික විපර්යාස හේතුවෙන් චිලියේ ලැව්ගිනි, ගංවතුර, නායයෑම්, නියඟ සහ මුහුදු මට්ටම ඉහළ යාම ඇතුළු විවිධ ස්වාභාවික උපද්‍රව වල වාර ගණන සහ බරපතලකම වෙනස් වනු ඇතැයි අපේක්ෂා කෙරේ. දේශගුණික විපර්යාස බලපෑම්වලට ගොදුරු විය හැකි ප්‍රධාන අංශ අතර කෘෂිකර්මාන්තය, ධීවර කර්මාන්තය, කෘෂිකර්මාන්තය සහ ජල ආරක්ෂාව ඇතුළත් වේ.<ref>{{Cite web |last=World Bank Climate Change Knowledge Portal |title=Chile |url=https://climateknowledgeportal.worldbank.org/country/chile/vulnerability#:~:text=Chile%20is%20highly%20exposed%20and,those%20disasters%20on%20human%20populations. |access-date=2025-02-07 |website=climateknowledgeportal.worldbank.org |language=en}}</ref> === ජෛව විවිධත්වය === [[File:Araucaria_araucana_-_Parque_Nacional_Conguillío_por_lautaroj_-_001.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Araucaria_araucana_-_Parque_Nacional_Conguill%C3%ADo_por_lautaroj_-_001.jpg|වම|thumb|කොන්ගුලියෝ ජාතික වනෝද්‍යානයේ අරුකාරියා අරුකානා ගස්]] The flora and fauna of Chile are characterized by a high degree of endemism, due to its particular geography. In continental Chile, the [[:en:Atacama_Desert|Atacama Desert]] in the north and the [[:en:Andes_Mountains|Andes mountains]] to the east are barriers that have led to the isolation of flora and fauna. Add to that the enormous length of Chile (over {{convert|4300|km|0|abbr=on}}) and this results in a wide range of climates and environments that can be divided into three general zones: the desert provinces of the north, central Chile, and the humid regions of the south. The native flora of Chile consists of relatively fewer species compared to the flora of other South American countries. The northernmost coastal and central region is largely barren of vegetation, approaching the most absolute desert in the world.<ref name="Icarito">{{Cite web |title=Flora y Fauna de Chilena |url=http://www.icarito.cl/icarito/enciclopedia/canal/canal/0,0,38035857_152308989,00.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20060410080253/http://www.icarito.cl/icarito/enciclopedia/canal/canal/0%2C0%2C38035857_152308989%2C00.html |archive-date=10 April 2006 |work=Icarito}}</ref> චිලීහි ශාක හා සත්ත්ව විශේෂ එහි සුවිශේෂී භූගෝලීය පිහිටීම නිසා ඉහළ මට්ටමේ ආවේණිකත්වයකින් සංලක්ෂිත වේ. මහාද්වීපික චිලීහි, උතුරේ ඇටකාමා කාන්තාරය සහ නැගෙනහිරින් ඇන්ඩීස් කඳුකරය ශාක හා සත්ත්ව විශේෂ හුදකලා වීමට හේතු වූ බාධක වේ. ඊට අමතරව චිලීහි දැවැන්ත දිග (කිලෝමීටර් 4,300 (සැතපුම් 2,672) ට වැඩි) එකතු වන අතර එමඟින් පුළුල් පරාසයක දේශගුණික හා පරිසරයන් ඇති වන අතර ඒවා සාමාන්‍ය කලාප තුනකට බෙදිය හැකිය: උතුරේ කාන්තාර පළාත්, මධ්‍යම චිලී සහ දකුණේ තෙතමනය සහිත ප්‍රදේශ. චිලීහි ස්වදේශික ශාක අනෙකුත් දකුණු ඇමරිකානු රටවල ශාක හා සසඳන විට සාපේක්ෂව අඩු විශේෂ වලින් සමන්විත වේ. උතුරු කෙළවරේ වෙරළබඩ සහ මධ්‍යම කලාපය බොහෝ දුරට වෘක්ෂලතාදියෙන් තොර වන අතර ලෝකයේ වඩාත්ම නිරපේක්ෂ කාන්තාරයට ළඟා වේ.<ref name="Icarito" /> චිලියෙ ජාතික පක්ෂියා වන ඇන්ඩියන් කොන්ඩෝර් (වල්ටූර් ග්‍රිෆස්) On the slopes of the Andes, in addition to the scattered tola desert brush, grasses are found. The central valley is characterized by several species of cacti, the hardy [[:en:Acacia_caven|espinos]], the [[:en:Araucaria_araucana|Chilean pine]], the [[:en:Nothofagus|southern beeches]] and the [[:en:Copihue|copihue]], a red bell-shaped flower that is Chile's national flower. In southern Chile, south of the Biobío River, heavy precipitation has produced dense forests of laurels, magnolias, and various species of conifers and beeches, which become smaller and more stunted to the south.<ref name="Bio&Con">{{cite journal|last1=Smith-Ramírez|first1=Cecilia|last2=Díaz|first2=Iván|last3=Pliscoff|first3=Patricio|last4=Valdovinos|first4=Claudio|last5=Méndez|first5=Marco A.|last6=Larraín|first6=Juan|last7=Samaniego|first7=Horacio|date=August 2007|title=Distribution patterns of flora and fauna in southern Chilean Coastal rain forests: Integrating Natural History and GIS|journal=Biodiversity and Conservation|volume=16|issue=9|pages=2627–2648|bibcode=2007BiCon..16.2627S|doi=10.1007/s10531-006-9073-2|s2cid=6879631}}</ref> The cold temperatures and winds of the extreme south preclude heavy forestation. Grassland is found in East [[:en:Magallanes_Province|Magallanes Province]] and northern [[:en:Tierra_del_Fuego_Province,_Chile|Tierra del Fuego]] (in Patagonia). Much of the Chilean flora is distinct from that of neighboring Argentina, indicating that the Andean barrier existed during its formation. ඇන්ඩීස් කඳු බෑවුම්වල, විසිරී ඇති ටෝලා කාන්තාර පඳුරු වලට අමතරව, තණකොළ දක්නට ලැබේ. මධ්‍යම නිම්නය පතොක් විශේෂ කිහිපයකින්, හාඩි එස්පිනෝස්, චිලී පයින්, දකුණු බීච් සහ චිලියේ ජාතික මල වන රතු සීනුව හැඩැති මලක් වන කොපිහු වලින් සංලක්ෂිත වේ.<ref name="Icarito" /> දකුණු චිලියේ, බයෝබියෝ ගඟට දකුණින්, අධික වර්ෂාපතනය නිසා ලෝරල්, මැග්නෝලියා සහ විවිධ කේතුධර සහ බීච් විශේෂවල ඝන වනාන්තර බිහි වී ඇති අතර ඒවා කුඩා වී දකුණට වඩාත් පල් වේ.<ref name="Bio&Con" /> අන්ත දකුණේ සීතල උෂ්ණත්වය සහ සුළං අධික වනාන්තර වගාව වළක්වයි. තණකොළ බිම් නැගෙනහිර මැගල්ලන්ස් පළාතේ සහ උතුරු ටියෙරා ඩෙල් ෆියුගෝ (පැටගෝනියාවේ) හි දක්නට ලැබේ. චිලී ශාක වලින් වැඩි ප්‍රමාණයක් අසල්වැසි ආර්ජන්ටිනාවෙන් වෙනස් වන අතර, එයින් පෙන්නුම් කරන්නේ ඇන්ඩියන් බාධකය එහි ගොඩනැගීමේදී පැවති බවයි.<ref name="Bio&Con" />[[File:Peruan_Condor.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Peruan_Condor.jpg|thumb|චිලියේ ජාතික පක්ෂියා වන ඇන්ඩියන් කොන්ඩෝර් (වල්ටූර් ග්‍රිෆස්)]] Some of Chile's flora has an Antarctic origin due to [[:en:Land_bridge|land bridges]] which formed during the Cretaceous ice ages, allowing plants to migrate from Antarctica to South America. Chile had a 2018 [[:en:Forest_Landscape_Integrity_Index|Forest Landscape Integrity Index]] mean score of 7.37/10, ranking it 43rd globally out of 172 countries. Just over 3,000 species of fungi are recorded in Chile but this number is far from complete. The true total number of fungal species occurring in Chile is likely to be far higher, given the generally accepted estimate that only about 7 percent of all fungi worldwide have so far been discovered. Although the amount of available information is still very small, a first effort has been made to estimate the number of fungal species endemic to Chile, and 1995 species have been tentatively identified as possible endemics of the country. ඇන්ටාක්ටිකාවේ සිට දකුණු ඇමරිකාවට ශාක සංක්‍රමණය වීමට ඉඩ සලසන ක්‍රිටේසියස් අයිස් යුගයේ ගොඩබිම් පාලම් හේතුවෙන් චිලියේ සමහර ශාකවලට ඇන්ටාක්ටික් සම්භවයක් ඇත.<ref>{{cite web |last=Posada-Swafford |first=Ángela |title=Chilean and Antarctic Fossils Reveal the Last "Geologic Minutes" of the Age of Dinosaurs [Slide Show] |url=https://www.scientificamerican.com/article/chilean-and-antarctic-fossils-reveal-the-last-geologic-minutes-of-the-age-of-dinosaurs-slide-show/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170406023619/https://www.scientificamerican.com/article/chilean-and-antarctic-fossils-reveal-the-last-geologic-minutes-of-the-age-of-dinosaurs-slide-show/ |archive-date=6 April 2017 |access-date=5 April 2017 |website=[[Scientific American]]}}</ref> චිලී රාජ්‍යයට 2018 වනාන්තර භූ දර්ශන අඛණ්ඩතා දර්ශක සාමාන්‍ය ලකුණු 7.37/10 ක් හිමි වූ අතර, එය රටවල් 172 න් ගෝලීය වශයෙන් 43 වන ස්ථානයට පත්විය.<ref name="FLII-Supplementary">{{cite journal|last1=Grantham|first1=H. S.|last2=Duncan|first2=A.|last3=Evans|first3=T. D.|last4=Jones|first4=K. R.|last5=Beyer|first5=H. L.|last6=Schuster|first6=R.|last7=Walston|first7=J.|last8=Ray|first8=J. C.|last9=Robinson|first9=J. G.|last10=Callow|first10=M.|last11=Clements|first11=T.|year=2020|title=Anthropogenic modification of forests means only 40% of remaining forests have high ecosystem integrity – Supplementary Material|journal=Nature Communications|volume=11|issue=1|page=5978|bibcode=2020NatCo..11.5978G|doi=10.1038/s41467-020-19493-3|issn=2041-1723|pmc=7723057|pmid=33293507|last12=Costa|first12=H. M.|last13=DeGemmis|first13=A.|last14=Elsen|first14=P. R.|last15=Ervin|first15=J.|last16=Franco|first16=P.|last17=Goldman|first17=E.|last18=Goetz|first18=S.|last19=Hansen|first19=A.|last20=Hofsvang|first20=E.|last21=Jantz|first21=P.|last22=Jupiter|first22=S.|last23=Kang|first23=A.|last24=Langhammer|first24=P.|last25=Laurance|first25=W. F.|last26=Lieberman|first26=S.|last27=Linkie|first27=M.|last28=Malhi|first28=Y.|last29=Maxwell|first29=S.|last30=Mendez|first30=M.|last31=Mittermeier|first31=R.|last32=Murray|first32=N. J.|last33=Possingham|first33=H.|last34=Radachowsky|first34=J.|last35=Saatchi|first35=S.|last36=Samper|first36=C.|last37=Silverman|first37=J.|last38=Shapiro|first38=A.|last39=Strassburg|first39=B.|last40=Stevens|first40=T.|last41=Stokes|first41=E.|last42=Taylor|first42=R.|last43=Tear|first43=T.|last44=Tizard|first44=R.|last45=Venter|first45=O.|last46=Visconti|first46=P.|last47=Wang|first47=S.|last48=Watson|first48=J. E. M.}}</ref> චිලී රාජ්‍යයේ දිලීර විශේෂ 3,000 කට වඩා වාර්තා වී ඇත,<ref>Oehrens, E.B. "Flora Fungosa Chilena". Universidad de Chile, Santiago de Chile, 1980</ref><ref>{{cite web |title=Cybertruffle's Robigalia – Observations of fungi and their associated organisms |url=http://www.cybertruffle.org.uk/robigalia/eng/index.htm |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20181229121452/http://www.cybertruffle.org.uk/robigalia/eng/index.htm |archive-date=29 December 2018 |access-date=9 July 2011 |publisher=cybertruffle.org.uk}}</ref> නමුත් මෙම සංඛ්‍යාව සම්පූර්ණ නොවේ. ලොව පුරා ඇති සියලුම දිලීර වලින් සියයට 7 ක් පමණ පමණක් මෙතෙක් සොයාගෙන ඇති බවට පොදුවේ පිළිගත් ඇස්තමේන්තුව අනුව, චිලී රාජ්‍යයේ දක්නට ලැබෙන සැබෑ මුළු දිලීර විශේෂ සංඛ්‍යාව බොහෝ සෙයින් වැඩි වීමට ඉඩ ඇත.<ref>Kirk, P.M., Cannon, P.F., Minter, D.W. and Stalpers, J. "Dictionary of the Fungi". Edn 10. CABI, 2008</ref> ලබා ගත හැකි තොරතුරු ප්‍රමාණය තවමත් ඉතා කුඩා වුවද, චිලී රාජ්‍යයට ආවේණික දිලීර විශේෂ සංඛ්‍යාව ඇස්තමේන්තු කිරීමට පළමු උත්සාහයක් ගෙන ඇති අතර, 1995 විශේෂ තාවකාලිකව රටේ ආවේණික විය හැකි ලෙස හඳුනාගෙන ඇත.<ref>{{cite web |title=Fungi of Chile – potential endemics |url=http://www.cybertruffle.org.uk/chilfung/eng/endelist.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110927172749/http://www.cybertruffle.org.uk/chilfung/eng/endelist.htm |archive-date=27 September 2011 |access-date=9 July 2011 |publisher=cybertruffle.org.uk}}</ref> චිලී රාජ්‍යයේ භූගෝලීය හුදකලාව සත්ත්ව සංක්‍රමණය සීමා කර ඇති බැවින් බොහෝ සුවිශේෂී දකුණු ඇමරිකානු සතුන්ගෙන් කිහිපයක් පමණක් දක්නට ලැබේ. විශාල ක්ෂීරපායින් අතර පූමා හෝ කූගර්, ලාමා වැනි ගුවානාකෝ සහ නරියා වැනි චිල්ලා වේ. වනාන්තර කලාපයේ, අඟහරු විශේෂ කිහිපයක් සහ පුඩු ලෙස හඳුන්වන කුඩා මුවෙකු දක්නට ලැබේ.<ref name="Icarito" /> කුඩා පක්ෂි විශේෂ රාශියක් ඇත, නමුත් විශාල පොදු ලතින් ඇමරිකානු වර්ග බොහොමයක් නොමැත. මිරිදිය මත්ස්‍යයන් ස්වල්පයක් ආවේණික වේ, නමුත් උතුරු ඇමරිකානු ට්‍රවුට් ඇන්ඩියන් විල් වලට සාර්ථකව හඳුන්වා දී ඇත.<ref name="Icarito" /> හම්බෝල්ට් ධාරාව ආසන්නයේ පිහිටා ඇති නිසා, සාගර ජලය මත්ස්‍යයන් සහ අනෙකුත් සාගර ජීවීන්ගෙන් පිරී ඇති අතර, එමඟින් පෙන්ගුයින් කිහිපයක් ඇතුළුව පොහොසත් ජලජ පක්ෂීන් වර්ගයකට සහාය වේ. තල්මසුන් බහුලව සිටින අතර, සීල් විශේෂ හයක් පමණ ප්‍රදේශයේ දක්නට ලැබේ.<ref name="Icarito" /> Chile's geographical isolation has restricted the immigration of faunal life so that only a few of the many distinctive South American animals are found. Among the larger mammals are the [[:en:Cougar|puma]] or cougar, the llama-like [[:en:Guanaco|guanaco]] and the fox-like [[:en:South_American_gray_fox|chilla]]. In the forest region, several types of marsupials and a small deer known as the [[:en:Pudú|pudu]] are found.<ref name="Icarito" /> There are many species of small birds, but most of the larger common Latin American types are absent. Few freshwater fish are native, but North American trout have been successfully introduced into the Andean lakes.<ref name="Icarito" /> Owing to the vicinity of the Humboldt Current, ocean waters abound with fish and other forms of marine life, which in turn support a rich variety of waterfowl, including several penguins. Whales are abundant, and some six species of seals are found in the area. == යොමු කිරීම් == dxz0qmz8voqlyrf0uwlj3vb6v73m6nz 750254 750253 2025-06-23T06:40:27Z BuddhikaW88 37808 /* ජෛව විවිධත්වය */ 750254 wikitext text/x-wiki {{Annotated image|float=right|caption=චිලියේ ස්වභාවික ප්‍රදේශ|image=Natural Regions of Chile.svg|width=150|image-width=150|image-left=0|image-top=0|annotations={{Annotation|70|30|'''[[නෝර්ට් ග්‍රෑන්ඩ්, චිලී|නෝර්ට් ග්‍රෑන්ඩ්]]'''}} {{Annotation|57|85|'''[[නෝර්ට් චිකෝ, චිලී|නෝර්ට්<br />චිකෝ]]'''}} {{Annotation|40|130|'''[[සෙන්ට්‍රල් චිලී|සෙන්ට්‍රල්<br />චිලී]]'''}} {{Annotation|35|175|'''[[සෝනා සුර්, චිලී|සෝනා<br />සුර්]]'''}} {{Annotation|7|295|'''[[ඔස්ට්‍රල් සෝන්, චිලී|ඔස්ට්‍රල් සෝන්]]'''}}}}ඇන්ඩීස් කඳුකරයේ බටහිර පැත්තේ දිගු හා පටු වෙරළබඩ දකුණු කෝන් රටක් වන චිලී, උතුරේ සිට දකුණට කිලෝමීටර 4,300 (සැතපුම් 2,670) කට වඩා විහිදේ, නමුත් නැගෙනහිර සිට බටහිරට<ref>{{cite encyclopedia |title=Chile |encyclopedia=Encyclopædia Britannica |url=https://www.britannica.com/EBchecked/topic/111326/Chile |access-date=7 May 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130616190930/http://www.britannica.com/EBchecked/topic/111326/Chile |archive-date=16 June 2013 |url-status=live}}</ref> පළලම ස්ථානයේ කිලෝමීටර 350 (සැතපුම් 217) ක් සහ නැගෙනහිර සිට බටහිරට පටු ස්ථානයේ කිලෝමීටර 64 (සැතපුම් 40) ක් පමණක් වන අතර සාමාන්‍ය පළල කිලෝමීටර 175 (සැතපුම් 109) කි. මෙය විශාල දේශගුණික විපර්යාසයන් සහ භූ දර්ශන ආවරණය කරයි. එහි වර්ග කිලෝමීටර් 756,950 (වර්ග සැතපුම් 292,260) ක භූමි ප්‍රමාණයකින් යුක්ත වේ. එය පැසිෆික් ගිනි වළල්ල තුළ පිහිටා ඇත. එහි පැසිෆික් දූපත් සහ ඇන්ටාක්ටික් හිමිකම් පෑම හැරුණු විට, චිලී පිහිටා ඇත්තේ 17° සහ 56°S අක්ෂාංශ සහ 66° සහ 75°W දේශාංශ අතර ය. චිලී යනු ලෝකයේ දිගම උතුරු-දකුණු රටවල් අතර වේ. ප්‍රධාන භූමි ප්‍රදේශය පමණක් සලකා බැලුවහොත්, චිලී රාජ්‍යය නැගෙනහිර සිට බටහිරට පටු වීම නිසා මෙම කණ්ඩායම තුළ අද්විතීය වන අතර, අනෙකුත් දිගු උතුරු-දකුණු රටවල් (බ්‍රසීලය, රුසියාව, කැනඩාව සහ එක්සත් ජනපදය ඇතුළුව) නැගෙනහිර සිට බටහිරට 10 ගුණයකට වඩා පළල වේ. චිලී රාජ්‍යය ඇන්ටාක්ටිකාවේ කිලෝමීටර 1,250,000 (වර්ග සැතපුම් 480,000) ක් තම භූමියේ (චිලී ඇන්ටාක්ටික් ප්‍රදේශය) කොටසක් ලෙස හිමිකම් කියයි. කෙසේ වෙතත්, මෙම දෙවැන්න ඇන්ටාක්ටික් ගිවිසුමේ නියමයන් යටතේ අත්හිටුවා ඇති අතර, චිලී රාජ්‍යය අත්සන් කර ඇත.<ref>{{cite web |date=1 February 2008 |title=Antarctic Treaty: Information about the Antarctic Treaty and how Antarctica is governed. |url=http://www.polarconservation.org/education/plonearticle.2005-12-28.3597747204/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20100210224459/http://www.polarconservation.org/education/plonearticle.2005-12-28.3597747204 |archive-date=10 February 2010 |access-date=11 March 2010 |publisher=Polar Conservation Organisation}}</ref> එය භූගෝලීය වශයෙන් ප්‍රධාන භූමියේ පිහිටා ඇති ලෝකයේ දකුණු දිගම රටයි.<ref>{{cite book |last1=Collin |first1=Robert |title=Trash Talk: An Encyclopedia of Garbage and Recycling around the World |date=2015 |page=121}}</ref> චිලී රාජ්‍යය 1888 දී තම භූමියට ඇතුළත් කළ පොලිනීසියාවේ නැගෙනහිර කෙළවරේ පිහිටි පාස්කු දූපත සහ සලා වයි ගෝමස් දූපත සහ ප්‍රධාන භූමියේ සිට කිලෝමීටර 600 (සැතපුම් 370) ට වඩා දුරින් පිහිටි ජුවාන් ෆර්නැන්ඩස් දූපත් පාලනය කරයි. පාලනය කරන ලද නමුත් තාවකාලිකව ජනාවාස වූ (සමහර දේශීය ධීවරයින් විසින්) සැන් ඇම්බ්‍රෝසියෝ සහ සැන් ෆීලික්ස් යන කුඩා දූපත් ද වේ. මෙම දූපත් කැපී පෙනෙන්නේ චිලී තම වෙරළ තීරයේ සිට පැසිෆික් සාගරය දක්වා භෞමික ජලයට හිමිකම් කියන බැවිනි.<ref>{{cite book |last=Blanco |first=Alejandro Vergara |url=https://books.google.com/books?id=4o3G0FyArtAC |title=Derecho de aguas |publisher=Editorial Jurídica de Chile |year=1998 |isbn=978-956-10-1241-7 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020150/https://books.google.com/books?id=4o3G0FyArtAC |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> උතුරු ඇටකාමා කාන්තාරයේ ප්‍රධාන වශයෙන් තඹ සහ නයිට්‍රේට් විශාල ඛනිජ සම්පත් අඩංගු වේ. සන්තියාගෝ ඇතුළු සාපේක්ෂව කුඩා මධ්‍යම නිම්නය ජනගහනය සහ කෘෂිකාර්මික සම්පත් අනුව රට ආධිපත්‍යය දරයි. 19 වන සියවසේ අගභාගයේදී උතුරු සහ දකුණු ප්‍රදේශ ඒකාබද්ධ කළ විට චිලී ව්‍යාප්ත වූ ඓතිහාසික මධ්‍යස්ථානය ද මෙම ප්‍රදේශයයි. දකුණු චිලී වනාන්තර, තණබිම් වලින් පොහොසත් වන අතර ගිනි කඳු සහ විල් මාලාවක් ඇත. දකුණු වෙරළ තීරය ෆ්ජෝර්ඩ්, ඇතුල්වීම්, ඇළ මාර්ග, ඇඹරෙන අර්ධද්වීප සහ දූපත් වලින් සමන්විත ලිබ්‍රින්තයකි. ඇන්ඩීස් කඳු නැගෙනහිර මායිමේ පිහිටා ඇත. === භූගෝල විද්‍යාව === [[File:Chile_topo_en.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chile_topo_en.jpg|thumb|චිලීහි භූලක්ෂණාත්මක සිතියම]] දකුණු ඇමරිකානු තහඩුවේ නස්කා සහ ඇන්ටාක්ටික් තහඩු යටත් කර ගැනීම හේතුවෙන් චිලී පිහිටා ඇත්තේ පැසිෆික් ගිනි වළල්ලේ කොටසක් වන අධික භූ කම්පන සහ ගිනිකඳු කලාපයක් දිගේ ය. වසර මිලියන 251 කට පෙර අග පැලියෝසොයික් යුගයේදී, චිලී රාජ්‍යය ගොන්ඩ්වානා නමින් හැඳින්වෙන මහාද්වීපික කොටසට අයත් විය. මීට වසර මිලියන 66 කට පෙර, නස්කා තහඩුව සහ දකුණු ඇමරිකානු තහඩුව අතර ගැටීමෙන්, ඇන්ඩීස් කඳු වැටිය ඇති වූ නිසා, මෙසෝසොයික් අවසානයේ සමුද්‍ර අවසාදිත සමුද්‍ර තැන්පතු ඉහළ යාමට පටන් ගත්තේ අවපාතයක් පමණි. මෙම භූමි ප්‍රදේශය වසර මිලියන ගණනක් පුරා පාෂාණ නැමීමෙන් හැඩගස්වනු ඇති අතර, වත්මන් සහනය සාදයි. චිලී සහනය සමන්විත වන්නේ මධ්‍යම අවපාතයෙන් වන අතර, එය රට දිගටි ලෙස තරණය කරන අතර, භූමියෙන් 80% ක් පමණ සෑදෙන කඳු වැටි දෙකකින් වටවී ඇත: ඇටකාමා කලාපයේ බොලිවියාව සහ ආර්ජන්ටිනාව සමඟ නැගෙනහිර-ස්වාභාවික මායිමට ඇන්ඩීස් කඳු සහ ඇන්ඩීස් සිට බටහිර-සුළු උසකින් යුත් වෙරළබඩ පරාසය. චිලියේ උසම කඳු මුදුන වන්නේ නෙවාඩෝ ඔජොස් ඩෙල් සලාඩෝ වන අතර එය මීටර් 6891.3 ක් උසින් යුක්ත වන අතර එය ලෝකයේ උසම ගිනි කන්ද ද වේ. වෙරළබඩ කඳුවැටියේ උසම ස්ථානය වන්නේ මීටර් 3114 ක් උසැති විකුනා මැකෙන්නා වන අතර එය ඇන්ටොෆගස්ටා නගරයට දකුණින් පිහිටි සියෙරා විකුනා මැකෙන්නා හි පිහිටා ඇත. වෙරළබඩ කඳු සහ පැසිෆික් සාගරය අතර වෙරළබඩ තැනිතලා මාලාවක් ඇති අතර ඒවා විචල්‍ය දිගකින් යුක්ත වන අතර එමඟින් වෙරළබඩ නගර සහ විශාල වරායන් ජනාවාස වීමට ඉඩ සලසයි. තැනිතලා භූමි ප්‍රදේශවල සමහර ප්‍රදේශ ඇන්ඩීස් කඳුවැටියට නැගෙනහිරින් පිහිටි භූමිය සහ පැටගෝනියානු පඩිපෙළ සහ මැගෙලන් ආවරණය කරයි, නැතහොත් ඇල්ටිප්ලානෝ හෝ පූනා ද අටකාමා වැනි උස් කඳු වැටි වලින් වට වූ උස් සානු වේ. ඈත උතුර යනු රටේ උතුරු මායිම සහ සමාන්තර 26° S අතර ප්‍රදේශය වන අතර එය පළමු කලාප තුන ආවරණය කරයි. එය ලෝකයේ වඩාත්ම ශුෂ්ක ඇටකාමා කාන්තාරය පැවතීම මගින් සංලක්ෂිත වේ. තමරුගල් පැම්පස් ලෙස හැඳින්වෙන ප්‍රදේශයෙන් ආරම්භ වන ඇළ දොළ මගින් කාන්තාරය කැබලි කර ඇත. දෙකට බෙදී නැගෙනහිර අත බොලිවියාව හරහා දිවෙන ඇන්ඩීස් කඳුවැටිය, ඉහළ උන්නතාංශයක් සහ ගිනිකඳු ක්‍රියාකාරිත්වයක් ඇති අතර, කාලයත් සමඟ ක්‍රමයෙන් අවසාදිත සමුච්චය වීම හේතුවෙන් ඇන්ඩියන් උස්බිම් සහ ලුණු ව්‍යුහයන් සලාර් ඩි අටකාමා ලෙස සෑදීමට ඉඩ සලසා ඇත. දකුණට ඇකොන්කගුවා ගඟ දක්වා විහිදෙන නෝර්ට් චිකෝ වේ. ලොස් ඇන්ඩීස් දකුණට එහි උන්නතාංශය අඩු කිරීමට සහ වෙරළට සමීප වීමට පටන් ගෙන, චිලී භූමියේ පටුම කොටස වන ඉලපෙල් හි උසින් කිලෝමීටර 90 ක් දුරින් ළඟා වේ. කඳු වැටි දෙක ඡේදනය වන අතර, අතරමැදි අවපාතය පාහේ ඉවත් කරයි. භූමිය හරහා ගලා යන ගංගා පැවතීම තීර්යක් නිම්න සෑදීමට ඉඩ සලසයි, එහිදී කෘෂිකර්මාන්තය මෑත කාලයේ දැඩි ලෙස වර්ධනය වී ඇති අතර වෙරළබඩ තැනිතලා පුළුල් වීමට පටන් ගනී.[[File:Amalia_Glacier_(47461801572).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Amalia_Glacier_(47461801572).jpg|වම|thumb|බර්නාඩෝ ඕ'හිගින්ස් ජාතික වනෝද්‍යානයේ පිහිටා ඇති අමාලියා ග්ලැසියරය]] මධ්‍යම ප්‍රදේශය රටේ වඩාත්ම ජනාකීර්ණ කලාපයයි. වෙරළබඩ තැනිතලා පුළුල් වන අතර පැසිෆික් සාගරය දිගේ නගර සහ වරායන් පිහිටුවීමට ඉඩ සලසයි. ඇන්ඩීස් මීටර් 6000 ට වඩා උන්නතාංශ පවත්වා ගෙන යන නමුත් සාමාන්‍යයෙන් මීටර් 4000 දක්වා උසින් සෙමින් බැස යයි. අතරමැදි අවපාතය නැවත දිස්වන අතර එය අවසාදිත සමුච්චය වීම හේතුවෙන් කෘෂිකාර්මික සංවර්ධනයට සහ මානව ජනාවාසයට ඉඩ සලසන සාරවත් නිම්නයක් බවට පත්වේ. දකුණට, කෝඩිලෙරා ඩි ලා කොස්ටා කෝඩිලෙරා ඩි නහුවෙල්බුටා හි නැවත දිස්වන අතර ග්ලැසියර අවසාදිත ලා ෆ්‍රොන්ටෙරා ප්‍රදේශයේ විල් මාලාවක් නිර්මාණය කරයි. පැටගෝනියාව රෙලොන්කාවි හි සිට දකුණට සමාන්තරව 41°S උසින් විහිදේ. පසුගිය ග්ලැසියර සමයේදී, මෙම ප්‍රදේශය චිලී සහන ව්‍යුහයන් දැඩි ලෙස ඛාදනය කළ අයිස්වලින් වැසී තිබුණි. එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස, අතරමැදි අවපාතය මුහුදේ ගිලී යන අතර, වෙරළබඩ කඳු චිලෝ සහ චොනොස් වැනි දූපත් සමූහයකට නැඟී, ටයිටාඕ අර්ධද්වීපයේ 47°S සමාන්තරව අතුරුදහන් වේ. ඇන්ඩීස් කඳු වැටියේ උස අඩු වන අතර ග්ලැසියරවල ක්‍රියාකාරිත්වය නිසා ඇතිවන ඛාදනය හේතුවෙන් ෆ්ජෝර්ඩ්ස් ඇති වී තිබේ. ඇන්ඩීස් හි නැගෙනහිරින්, මහාද්වීපයේ හෝ ඊට උතුරින්, ටියෙරා ඩෙල් ෆියුගෝ දූපතේ සාපේක්ෂව පැතලි තැනිතලා පිහිටා ඇති අතර, ඒවා මැගෙලන් සමුද්‍ර සන්ධියේ විශාල ප්‍රදේශ ආවරණය කරයි. ඔහු කලින් කෝඩිලෙරා ඩි ලා කොස්ටා කළාක් මෙන්, ඇන්ඩීස් කඳු වැටිය සාගරයට කැඩී යාමට පටන් ගෙන, දූපත් සහ දූපත් රාශියක් ඇති කර, එහි අතුරුදහන් වී, දකුණු ඇන්ටිලස් චාපයේ සහ පසුව ඇන්ටාක්ටික් අර්ධද්වීපයේ ගිලී නැවත දිස් වේ, එහිදී එය ඇන්ටාර්ටැන්ඩිස් ලෙස හැඳින්වේ, චිලී ඇන්ටාක්ටික් ප්‍රදේශයේ, මෙරිඩියන් 53°W සහ 90°W අතර පිහිටා ඇත. පැසිෆික් සාගරයේ මැද, ගිනිකඳු සම්භවයක් ඇති දූපත් කිහිපයක් කෙරෙහි රටට ස්වෛරීභාවයක් ඇත, ඒවා සාමූහිකව ඉන්සියුලර් චිලී ලෙස හැඳින්වේ. ජුවාන් ෆර්නැන්ඩස් සහ පාස්කු දූපතේ දූපත් සමූහය පිහිටා ඇත්තේ නස්කා තහඩුව සහ නැගෙනහිර පැසිෆික් නැගීම ලෙස හැඳින්වෙන පැසිෆික් තහඩුව අතර අස්ථි බිඳීමේ කලාපයේ ය. === දේශගුණය සහ ජල විද්‍යාව === [[File:Köppen–Geiger_climate_types_in_Chile.png|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:K%C3%B6ppen%E2%80%93Geiger_climate_types_in_Chile.png|thumb|කොප්පෙන් දේශගුණික වර්ගීකරණයේ චිලී සිතියම]] චිලීයේ විවිධ දේශගුණය උතුරේ ලෝකයේ වියළිම කාන්තාරය වන ඇටකාමා කාන්තාරයේ සිට මධ්‍යධරණී දේශගුණයක්, පාස්කු දූපතේ නිවර්තන කලාපය,<ref>{{Cite book |last=K |first=Ana María Errázuriz |url=https://books.google.com/books?id=oXGaJKGMaMgC |title=Manual de geografía de Chile |date=1998 |publisher=Andres Bello |isbn=978-956-13-1523-5 |page=74 |language=es |access-date=21 November 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231121211655/https://books.google.com/books?id=oXGaJKGMaMgC |archive-date=21 November 2023 |url-status=live}}</ref> නැගෙනහිර සහ දකුණේ ඇල්පයින් ටුන්ඩ්‍රා සහ ග්ලැසියර ඇතුළු සාගර දේශගුණයක් දක්වා විහිදේ.<ref name="BBC-Chile">{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/country_profiles/1222764.stm|title=Country profile: Chile|date=16 December 2009|work=BBC News|access-date=31 December 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20100114035710/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/country_profiles/1222764.stm|archive-date=14 January 2010|url-status=live}}</ref> කොපන් පද්ධතියට අනුව, චිලී එහි දේශසීමා තුළ අවම වශයෙන් ප්‍රධාන දේශගුණික උප වර්ග දහඅටක් ඇත.<ref>Santibáñez, F; Uribe, J. 1997. Atlas Agroclimático de Chile. Santiago, Chile. Fondo Nacional de Desarrollo Científico y Tecnológico.</ref> රටේ බොහෝ ප්‍රදේශවල සෘතු හතරක් ඇත: ගිම්හානය (දෙසැම්බර් සිට පෙබරවාරි දක්වා), සරත් සමය (මාර්තු සිට මැයි දක්වා), ශීත කාලය (ජුනි සිට අගෝස්තු දක්වා) සහ වසන්තය (සැප්තැම්බර් සිට නොවැම්බර් දක්වා). භූමියේ ලක්ෂණ නිසා, චිලී සාමාන්‍යයෙන් කෙටි දිගකින් සහ අඩු ප්‍රවාහ අනුපාතයකින් යුත් ගංගා රාශියක් තරණය කරයි. ඒවා සාමාන්‍යයෙන් ඇන්ඩීස් සිට පැසිෆික් සාගරය දක්වා විහිදෙන අතර නැගෙනහිර සිට බටහිරට ගලා යයි. ඇටකාමා කාන්තාරය නිසා, නෝර්ටේ ග්‍රෑන්ඩ් හි කෙටි එන්ඩෝර්හයික් ස්වභාවයේ ඇළ දොළ පමණක් ඇත, රටේ දිගම කිලෝමීටර 440 ක් වන ලෝවා ගඟ හැර.<ref name="hydr">{{cite journal|author1=Niemeyer, Hans|author2=Cereceda, Pilar|year=1983|title=Hydrography|journal=Geography of Chile|edition=1st|location=Santiago|publisher=[[Military Geographic Institute (Chile)|Military Geographic Institute]]|volume=8}}</ref> ඉහළ නිම්නවල, තෙත්බිම් ප්‍රදේශ මුහුදු මට්ටමේ සිට මීටර් 4500 ක් උසින් පිහිටි චුන්ගාරා විල ජනනය කරයි. එය සහ ලෞකා ගඟ බොලිවියාව සමඟ මෙන්ම ලුටා ගඟ සමඟ බෙදා ගනී. රටේ මධ්‍ය-උතුරේ, කෘෂිකාර්මික වැදගත්කමක් ඇති නිම්න සාදන ගංගා ගණන වැඩි වේ. කිලෝමීටර 75<ref name="hydr" /> ක් දිග එල්කි, කිලෝමීටර 142 ක් දිග ඇකොන්කගුවා, කිලෝමීටර 250 ක් දිග මයිපෝ, කිලෝමීටර 110 ක් දිග මැපොචෝ සහ කිලෝමීටර 240 ක් දිග මවුලේ කැපී පෙනේ. ඒවායේ ජලය ප්‍රධාන වශයෙන් ගිම්හාන සහ ශීත වැසි වලදී ඇන්ඩියන් හිම දියවීමෙන් ගලා යයි. මෙම ප්‍රදේශයේ ප්‍රධාන විල් වන්නේ කෘත්‍රිම විල වන රැපල්, කොල්බන් මවුලේ කලපුව සහ ලා ලාජා කලපුවයි. දේශගුණික විපර්යාස හේතුවෙන් චිලියේ ලැව්ගිනි, ගංවතුර, නායයෑම්, නියඟ සහ මුහුදු මට්ටම ඉහළ යාම ඇතුළු විවිධ ස්වාභාවික උපද්‍රව වල වාර ගණන සහ බරපතලකම වෙනස් වනු ඇතැයි අපේක්ෂා කෙරේ. දේශගුණික විපර්යාස බලපෑම්වලට ගොදුරු විය හැකි ප්‍රධාන අංශ අතර කෘෂිකර්මාන්තය, ධීවර කර්මාන්තය, කෘෂිකර්මාන්තය සහ ජල ආරක්ෂාව ඇතුළත් වේ.<ref>{{Cite web |last=World Bank Climate Change Knowledge Portal |title=Chile |url=https://climateknowledgeportal.worldbank.org/country/chile/vulnerability#:~:text=Chile%20is%20highly%20exposed%20and,those%20disasters%20on%20human%20populations. |access-date=2025-02-07 |website=climateknowledgeportal.worldbank.org |language=en}}</ref> === ජෛව විවිධත්වය === [[File:Araucaria_araucana_-_Parque_Nacional_Conguillío_por_lautaroj_-_001.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Araucaria_araucana_-_Parque_Nacional_Conguill%C3%ADo_por_lautaroj_-_001.jpg|වම|thumb|කොන්ගුලියෝ ජාතික වනෝද්‍යානයේ අරුකාරියා අරුකානා ගස්]]චිලීහි ශාක හා සත්ත්ව විශේෂ එහි සුවිශේෂී භූගෝලීය පිහිටීම නිසා ඉහළ මට්ටමේ ආවේණිකත්වයකින් සංලක්ෂිත වේ. මහාද්වීපික චිලීහි, උතුරේ ඇටකාමා කාන්තාරය සහ නැගෙනහිරින් ඇන්ඩීස් කඳුකරය ශාක හා සත්ත්ව විශේෂ හුදකලා වීමට හේතු වූ බාධක වේ. ඊට අමතරව චිලීහි දැවැන්ත දිග (කිලෝමීටර් 4,300 (සැතපුම් 2,672) ට වැඩි) එකතු වන අතර එමඟින් පුළුල් පරාසයක දේශගුණික හා පරිසරයන් ඇති වන අතර ඒවා සාමාන්‍ය කලාප තුනකට බෙදිය හැකිය: උතුරේ කාන්තාර පළාත්, මධ්‍යම චිලී සහ දකුණේ තෙතමනය සහිත ප්‍රදේශ. චිලීහි ස්වදේශික ශාක අනෙකුත් දකුණු ඇමරිකානු රටවල ශාක හා සසඳන විට සාපේක්ෂව අඩු විශේෂ වලින් සමන්විත වේ. උතුරු කෙළවරේ වෙරළබඩ සහ මධ්‍යම කලාපය බොහෝ දුරට වෘක්ෂලතාදියෙන් තොර වන අතර ලෝකයේ වඩාත්ම නිරපේක්ෂ කාන්තාරයට ළඟා වේ.<ref name="Icarito">{{Cite web |title=Flora y Fauna de Chilena |url=http://www.icarito.cl/icarito/enciclopedia/canal/canal/0,0,38035857_152308989,00.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20060410080253/http://www.icarito.cl/icarito/enciclopedia/canal/canal/0%2C0%2C38035857_152308989%2C00.html |archive-date=10 April 2006 |work=Icarito}}</ref> චිලියෙ ජාතික පක්ෂියා වන ඇන්ඩියන් කොන්ඩෝර් (වල්ටූර් ග්‍රිෆස්) On the slopes of the Andes, in addition to the scattered tola desert brush, grasses are found. The central valley is characterized by several species of cacti, the hardy [[:en:Acacia_caven|espinos]], the [[:en:Araucaria_araucana|Chilean pine]], the [[:en:Nothofagus|southern beeches]] and the [[:en:Copihue|copihue]], a red bell-shaped flower that is Chile's national flower. In southern Chile, south of the Biobío River, heavy precipitation has produced dense forests of laurels, magnolias, and various species of conifers and beeches, which become smaller and more stunted to the south.<ref name="Bio&Con">{{cite journal|last1=Smith-Ramírez|first1=Cecilia|last2=Díaz|first2=Iván|last3=Pliscoff|first3=Patricio|last4=Valdovinos|first4=Claudio|last5=Méndez|first5=Marco A.|last6=Larraín|first6=Juan|last7=Samaniego|first7=Horacio|date=August 2007|title=Distribution patterns of flora and fauna in southern Chilean Coastal rain forests: Integrating Natural History and GIS|journal=Biodiversity and Conservation|volume=16|issue=9|pages=2627–2648|bibcode=2007BiCon..16.2627S|doi=10.1007/s10531-006-9073-2|s2cid=6879631}}</ref> The cold temperatures and winds of the extreme south preclude heavy forestation. Grassland is found in East [[:en:Magallanes_Province|Magallanes Province]] and northern [[:en:Tierra_del_Fuego_Province,_Chile|Tierra del Fuego]] (in Patagonia). Much of the Chilean flora is distinct from that of neighboring Argentina, indicating that the Andean barrier existed during its formation. ඇන්ඩීස් කඳු බෑවුම්වල, විසිරී ඇති ටෝලා කාන්තාර පඳුරු වලට අමතරව, තණකොළ දක්නට ලැබේ. මධ්‍යම නිම්නය පතොක් විශේෂ කිහිපයකින්, හාඩි එස්පිනෝස්, චිලී පයින්, දකුණු බීච් සහ චිලියේ ජාතික මල වන රතු සීනුව හැඩැති මලක් වන කොපිහු වලින් සංලක්ෂිත වේ.<ref name="Icarito" /> දකුණු චිලියේ, බයෝබියෝ ගඟට දකුණින්, අධික වර්ෂාපතනය නිසා ලෝරල්, මැග්නෝලියා සහ විවිධ කේතුධර සහ බීච් විශේෂවල ඝන වනාන්තර බිහි වී ඇති අතර ඒවා කුඩා වී දකුණට වඩාත් පල් වේ.<ref name="Bio&Con" /> අන්ත දකුණේ සීතල උෂ්ණත්වය සහ සුළං අධික වනාන්තර වගාව වළක්වයි. තණකොළ බිම් නැගෙනහිර මැගල්ලන්ස් පළාතේ සහ උතුරු ටියෙරා ඩෙල් ෆියුගෝ (පැටගෝනියාවේ) හි දක්නට ලැබේ. චිලී ශාක වලින් වැඩි ප්‍රමාණයක් අසල්වැසි ආර්ජන්ටිනාවෙන් වෙනස් වන අතර, එයින් පෙන්නුම් කරන්නේ ඇන්ඩියන් බාධකය එහි ගොඩනැගීමේදී පැවති බවයි.<ref name="Bio&Con" />[[File:Peruan_Condor.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Peruan_Condor.jpg|thumb|චිලියේ ජාතික පක්ෂියා වන ඇන්ඩියන් කොන්ඩෝර් (වල්ටූර් ග්‍රිෆස්)]] Some of Chile's flora has an Antarctic origin due to [[:en:Land_bridge|land bridges]] which formed during the Cretaceous ice ages, allowing plants to migrate from Antarctica to South America. Chile had a 2018 [[:en:Forest_Landscape_Integrity_Index|Forest Landscape Integrity Index]] mean score of 7.37/10, ranking it 43rd globally out of 172 countries. Just over 3,000 species of fungi are recorded in Chile but this number is far from complete. The true total number of fungal species occurring in Chile is likely to be far higher, given the generally accepted estimate that only about 7 percent of all fungi worldwide have so far been discovered. Although the amount of available information is still very small, a first effort has been made to estimate the number of fungal species endemic to Chile, and 1995 species have been tentatively identified as possible endemics of the country. ඇන්ටාක්ටිකාවේ සිට දකුණු ඇමරිකාවට ශාක සංක්‍රමණය වීමට ඉඩ සලසන ක්‍රිටේසියස් අයිස් යුගයේ ගොඩබිම් පාලම් හේතුවෙන් චිලියේ සමහර ශාකවලට ඇන්ටාක්ටික් සම්භවයක් ඇත.<ref>{{cite web |last=Posada-Swafford |first=Ángela |title=Chilean and Antarctic Fossils Reveal the Last "Geologic Minutes" of the Age of Dinosaurs [Slide Show] |url=https://www.scientificamerican.com/article/chilean-and-antarctic-fossils-reveal-the-last-geologic-minutes-of-the-age-of-dinosaurs-slide-show/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170406023619/https://www.scientificamerican.com/article/chilean-and-antarctic-fossils-reveal-the-last-geologic-minutes-of-the-age-of-dinosaurs-slide-show/ |archive-date=6 April 2017 |access-date=5 April 2017 |website=[[Scientific American]]}}</ref> චිලී රාජ්‍යයට 2018 වනාන්තර භූ දර්ශන අඛණ්ඩතා දර්ශක සාමාන්‍ය ලකුණු 7.37/10 ක් හිමි වූ අතර, එය රටවල් 172 න් ගෝලීය වශයෙන් 43 වන ස්ථානයට පත්විය.<ref name="FLII-Supplementary">{{cite journal|last1=Grantham|first1=H. S.|last2=Duncan|first2=A.|last3=Evans|first3=T. D.|last4=Jones|first4=K. R.|last5=Beyer|first5=H. L.|last6=Schuster|first6=R.|last7=Walston|first7=J.|last8=Ray|first8=J. C.|last9=Robinson|first9=J. G.|last10=Callow|first10=M.|last11=Clements|first11=T.|year=2020|title=Anthropogenic modification of forests means only 40% of remaining forests have high ecosystem integrity – Supplementary Material|journal=Nature Communications|volume=11|issue=1|page=5978|bibcode=2020NatCo..11.5978G|doi=10.1038/s41467-020-19493-3|issn=2041-1723|pmc=7723057|pmid=33293507|last12=Costa|first12=H. M.|last13=DeGemmis|first13=A.|last14=Elsen|first14=P. R.|last15=Ervin|first15=J.|last16=Franco|first16=P.|last17=Goldman|first17=E.|last18=Goetz|first18=S.|last19=Hansen|first19=A.|last20=Hofsvang|first20=E.|last21=Jantz|first21=P.|last22=Jupiter|first22=S.|last23=Kang|first23=A.|last24=Langhammer|first24=P.|last25=Laurance|first25=W. F.|last26=Lieberman|first26=S.|last27=Linkie|first27=M.|last28=Malhi|first28=Y.|last29=Maxwell|first29=S.|last30=Mendez|first30=M.|last31=Mittermeier|first31=R.|last32=Murray|first32=N. J.|last33=Possingham|first33=H.|last34=Radachowsky|first34=J.|last35=Saatchi|first35=S.|last36=Samper|first36=C.|last37=Silverman|first37=J.|last38=Shapiro|first38=A.|last39=Strassburg|first39=B.|last40=Stevens|first40=T.|last41=Stokes|first41=E.|last42=Taylor|first42=R.|last43=Tear|first43=T.|last44=Tizard|first44=R.|last45=Venter|first45=O.|last46=Visconti|first46=P.|last47=Wang|first47=S.|last48=Watson|first48=J. E. M.}}</ref> චිලී රාජ්‍යයේ දිලීර විශේෂ 3,000 කට වඩා වාර්තා වී ඇත,<ref>Oehrens, E.B. "Flora Fungosa Chilena". Universidad de Chile, Santiago de Chile, 1980</ref><ref>{{cite web |title=Cybertruffle's Robigalia – Observations of fungi and their associated organisms |url=http://www.cybertruffle.org.uk/robigalia/eng/index.htm |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20181229121452/http://www.cybertruffle.org.uk/robigalia/eng/index.htm |archive-date=29 December 2018 |access-date=9 July 2011 |publisher=cybertruffle.org.uk}}</ref> නමුත් මෙම සංඛ්‍යාව සම්පූර්ණ නොවේ. ලොව පුරා ඇති සියලුම දිලීර වලින් සියයට 7 ක් පමණ පමණක් මෙතෙක් සොයාගෙන ඇති බවට පොදුවේ පිළිගත් ඇස්තමේන්තුව අනුව, චිලී රාජ්‍යයේ දක්නට ලැබෙන සැබෑ මුළු දිලීර විශේෂ සංඛ්‍යාව බොහෝ සෙයින් වැඩි වීමට ඉඩ ඇත.<ref>Kirk, P.M., Cannon, P.F., Minter, D.W. and Stalpers, J. "Dictionary of the Fungi". Edn 10. CABI, 2008</ref> ලබා ගත හැකි තොරතුරු ප්‍රමාණය තවමත් ඉතා කුඩා වුවද, චිලී රාජ්‍යයට ආවේණික දිලීර විශේෂ සංඛ්‍යාව ඇස්තමේන්තු කිරීමට පළමු උත්සාහයක් ගෙන ඇති අතර, 1995 විශේෂ තාවකාලිකව රටේ ආවේණික විය හැකි ලෙස හඳුනාගෙන ඇත.<ref>{{cite web |title=Fungi of Chile – potential endemics |url=http://www.cybertruffle.org.uk/chilfung/eng/endelist.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110927172749/http://www.cybertruffle.org.uk/chilfung/eng/endelist.htm |archive-date=27 September 2011 |access-date=9 July 2011 |publisher=cybertruffle.org.uk}}</ref> චිලී රාජ්‍යයේ භූගෝලීය හුදකලාව සත්ත්ව සංක්‍රමණය සීමා කර ඇති බැවින් බොහෝ සුවිශේෂී දකුණු ඇමරිකානු සතුන්ගෙන් කිහිපයක් පමණක් දක්නට ලැබේ. විශාල ක්ෂීරපායින් අතර පූමා හෝ කූගර්, ලාමා වැනි ගුවානාකෝ සහ නරියා වැනි චිල්ලා වේ. වනාන්තර කලාපයේ, අඟහරු විශේෂ කිහිපයක් සහ පුඩු ලෙස හඳුන්වන කුඩා මුවෙකු දක්නට ලැබේ.<ref name="Icarito" /> කුඩා පක්ෂි විශේෂ රාශියක් ඇත, නමුත් විශාල පොදු ලතින් ඇමරිකානු වර්ග බොහොමයක් නොමැත. මිරිදිය මත්ස්‍යයන් ස්වල්පයක් ආවේණික වේ, නමුත් උතුරු ඇමරිකානු ට්‍රවුට් ඇන්ඩියන් විල් වලට සාර්ථකව හඳුන්වා දී ඇත.<ref name="Icarito" /> හම්බෝල්ට් ධාරාව ආසන්නයේ පිහිටා ඇති නිසා, සාගර ජලය මත්ස්‍යයන් සහ අනෙකුත් සාගර ජීවීන්ගෙන් පිරී ඇති අතර, එමඟින් පෙන්ගුයින් කිහිපයක් ඇතුළුව පොහොසත් ජලජ පක්ෂීන් වර්ගයකට සහාය වේ. තල්මසුන් බහුලව සිටින අතර, සීල් විශේෂ හයක් පමණ ප්‍රදේශයේ දක්නට ලැබේ.<ref name="Icarito" /> Chile's geographical isolation has restricted the immigration of faunal life so that only a few of the many distinctive South American animals are found. Among the larger mammals are the [[:en:Cougar|puma]] or cougar, the llama-like [[:en:Guanaco|guanaco]] and the fox-like [[:en:South_American_gray_fox|chilla]]. In the forest region, several types of marsupials and a small deer known as the [[:en:Pudú|pudu]] are found.<ref name="Icarito" /> There are many species of small birds, but most of the larger common Latin American types are absent. Few freshwater fish are native, but North American trout have been successfully introduced into the Andean lakes.<ref name="Icarito" /> Owing to the vicinity of the Humboldt Current, ocean waters abound with fish and other forms of marine life, which in turn support a rich variety of waterfowl, including several penguins. Whales are abundant, and some six species of seals are found in the area. == යොමු කිරීම් == nqse6k192cpawlqas6xkmpsmw2b8ikk 750255 750254 2025-06-23T06:41:07Z BuddhikaW88 37808 /* ජෛව විවිධත්වය */ 750255 wikitext text/x-wiki {{Annotated image|float=right|caption=චිලියේ ස්වභාවික ප්‍රදේශ|image=Natural Regions of Chile.svg|width=150|image-width=150|image-left=0|image-top=0|annotations={{Annotation|70|30|'''[[නෝර්ට් ග්‍රෑන්ඩ්, චිලී|නෝර්ට් ග්‍රෑන්ඩ්]]'''}} {{Annotation|57|85|'''[[නෝර්ට් චිකෝ, චිලී|නෝර්ට්<br />චිකෝ]]'''}} {{Annotation|40|130|'''[[සෙන්ට්‍රල් චිලී|සෙන්ට්‍රල්<br />චිලී]]'''}} {{Annotation|35|175|'''[[සෝනා සුර්, චිලී|සෝනා<br />සුර්]]'''}} {{Annotation|7|295|'''[[ඔස්ට්‍රල් සෝන්, චිලී|ඔස්ට්‍රල් සෝන්]]'''}}}}ඇන්ඩීස් කඳුකරයේ බටහිර පැත්තේ දිගු හා පටු වෙරළබඩ දකුණු කෝන් රටක් වන චිලී, උතුරේ සිට දකුණට කිලෝමීටර 4,300 (සැතපුම් 2,670) කට වඩා විහිදේ, නමුත් නැගෙනහිර සිට බටහිරට<ref>{{cite encyclopedia |title=Chile |encyclopedia=Encyclopædia Britannica |url=https://www.britannica.com/EBchecked/topic/111326/Chile |access-date=7 May 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130616190930/http://www.britannica.com/EBchecked/topic/111326/Chile |archive-date=16 June 2013 |url-status=live}}</ref> පළලම ස්ථානයේ කිලෝමීටර 350 (සැතපුම් 217) ක් සහ නැගෙනහිර සිට බටහිරට පටු ස්ථානයේ කිලෝමීටර 64 (සැතපුම් 40) ක් පමණක් වන අතර සාමාන්‍ය පළල කිලෝමීටර 175 (සැතපුම් 109) කි. මෙය විශාල දේශගුණික විපර්යාසයන් සහ භූ දර්ශන ආවරණය කරයි. එහි වර්ග කිලෝමීටර් 756,950 (වර්ග සැතපුම් 292,260) ක භූමි ප්‍රමාණයකින් යුක්ත වේ. එය පැසිෆික් ගිනි වළල්ල තුළ පිහිටා ඇත. එහි පැසිෆික් දූපත් සහ ඇන්ටාක්ටික් හිමිකම් පෑම හැරුණු විට, චිලී පිහිටා ඇත්තේ 17° සහ 56°S අක්ෂාංශ සහ 66° සහ 75°W දේශාංශ අතර ය. චිලී යනු ලෝකයේ දිගම උතුරු-දකුණු රටවල් අතර වේ. ප්‍රධාන භූමි ප්‍රදේශය පමණක් සලකා බැලුවහොත්, චිලී රාජ්‍යය නැගෙනහිර සිට බටහිරට පටු වීම නිසා මෙම කණ්ඩායම තුළ අද්විතීය වන අතර, අනෙකුත් දිගු උතුරු-දකුණු රටවල් (බ්‍රසීලය, රුසියාව, කැනඩාව සහ එක්සත් ජනපදය ඇතුළුව) නැගෙනහිර සිට බටහිරට 10 ගුණයකට වඩා පළල වේ. චිලී රාජ්‍යය ඇන්ටාක්ටිකාවේ කිලෝමීටර 1,250,000 (වර්ග සැතපුම් 480,000) ක් තම භූමියේ (චිලී ඇන්ටාක්ටික් ප්‍රදේශය) කොටසක් ලෙස හිමිකම් කියයි. කෙසේ වෙතත්, මෙම දෙවැන්න ඇන්ටාක්ටික් ගිවිසුමේ නියමයන් යටතේ අත්හිටුවා ඇති අතර, චිලී රාජ්‍යය අත්සන් කර ඇත.<ref>{{cite web |date=1 February 2008 |title=Antarctic Treaty: Information about the Antarctic Treaty and how Antarctica is governed. |url=http://www.polarconservation.org/education/plonearticle.2005-12-28.3597747204/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20100210224459/http://www.polarconservation.org/education/plonearticle.2005-12-28.3597747204 |archive-date=10 February 2010 |access-date=11 March 2010 |publisher=Polar Conservation Organisation}}</ref> එය භූගෝලීය වශයෙන් ප්‍රධාන භූමියේ පිහිටා ඇති ලෝකයේ දකුණු දිගම රටයි.<ref>{{cite book |last1=Collin |first1=Robert |title=Trash Talk: An Encyclopedia of Garbage and Recycling around the World |date=2015 |page=121}}</ref> චිලී රාජ්‍යය 1888 දී තම භූමියට ඇතුළත් කළ පොලිනීසියාවේ නැගෙනහිර කෙළවරේ පිහිටි පාස්කු දූපත සහ සලා වයි ගෝමස් දූපත සහ ප්‍රධාන භූමියේ සිට කිලෝමීටර 600 (සැතපුම් 370) ට වඩා දුරින් පිහිටි ජුවාන් ෆර්නැන්ඩස් දූපත් පාලනය කරයි. පාලනය කරන ලද නමුත් තාවකාලිකව ජනාවාස වූ (සමහර දේශීය ධීවරයින් විසින්) සැන් ඇම්බ්‍රෝසියෝ සහ සැන් ෆීලික්ස් යන කුඩා දූපත් ද වේ. මෙම දූපත් කැපී පෙනෙන්නේ චිලී තම වෙරළ තීරයේ සිට පැසිෆික් සාගරය දක්වා භෞමික ජලයට හිමිකම් කියන බැවිනි.<ref>{{cite book |last=Blanco |first=Alejandro Vergara |url=https://books.google.com/books?id=4o3G0FyArtAC |title=Derecho de aguas |publisher=Editorial Jurídica de Chile |year=1998 |isbn=978-956-10-1241-7 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020150/https://books.google.com/books?id=4o3G0FyArtAC |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> උතුරු ඇටකාමා කාන්තාරයේ ප්‍රධාන වශයෙන් තඹ සහ නයිට්‍රේට් විශාල ඛනිජ සම්පත් අඩංගු වේ. සන්තියාගෝ ඇතුළු සාපේක්ෂව කුඩා මධ්‍යම නිම්නය ජනගහනය සහ කෘෂිකාර්මික සම්පත් අනුව රට ආධිපත්‍යය දරයි. 19 වන සියවසේ අගභාගයේදී උතුරු සහ දකුණු ප්‍රදේශ ඒකාබද්ධ කළ විට චිලී ව්‍යාප්ත වූ ඓතිහාසික මධ්‍යස්ථානය ද මෙම ප්‍රදේශයයි. දකුණු චිලී වනාන්තර, තණබිම් වලින් පොහොසත් වන අතර ගිනි කඳු සහ විල් මාලාවක් ඇත. දකුණු වෙරළ තීරය ෆ්ජෝර්ඩ්, ඇතුල්වීම්, ඇළ මාර්ග, ඇඹරෙන අර්ධද්වීප සහ දූපත් වලින් සමන්විත ලිබ්‍රින්තයකි. ඇන්ඩීස් කඳු නැගෙනහිර මායිමේ පිහිටා ඇත. === භූගෝල විද්‍යාව === [[File:Chile_topo_en.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chile_topo_en.jpg|thumb|චිලීහි භූලක්ෂණාත්මක සිතියම]] දකුණු ඇමරිකානු තහඩුවේ නස්කා සහ ඇන්ටාක්ටික් තහඩු යටත් කර ගැනීම හේතුවෙන් චිලී පිහිටා ඇත්තේ පැසිෆික් ගිනි වළල්ලේ කොටසක් වන අධික භූ කම්පන සහ ගිනිකඳු කලාපයක් දිගේ ය. වසර මිලියන 251 කට පෙර අග පැලියෝසොයික් යුගයේදී, චිලී රාජ්‍යය ගොන්ඩ්වානා නමින් හැඳින්වෙන මහාද්වීපික කොටසට අයත් විය. මීට වසර මිලියන 66 කට පෙර, නස්කා තහඩුව සහ දකුණු ඇමරිකානු තහඩුව අතර ගැටීමෙන්, ඇන්ඩීස් කඳු වැටිය ඇති වූ නිසා, මෙසෝසොයික් අවසානයේ සමුද්‍ර අවසාදිත සමුද්‍ර තැන්පතු ඉහළ යාමට පටන් ගත්තේ අවපාතයක් පමණි. මෙම භූමි ප්‍රදේශය වසර මිලියන ගණනක් පුරා පාෂාණ නැමීමෙන් හැඩගස්වනු ඇති අතර, වත්මන් සහනය සාදයි. චිලී සහනය සමන්විත වන්නේ මධ්‍යම අවපාතයෙන් වන අතර, එය රට දිගටි ලෙස තරණය කරන අතර, භූමියෙන් 80% ක් පමණ සෑදෙන කඳු වැටි දෙකකින් වටවී ඇත: ඇටකාමා කලාපයේ බොලිවියාව සහ ආර්ජන්ටිනාව සමඟ නැගෙනහිර-ස්වාභාවික මායිමට ඇන්ඩීස් කඳු සහ ඇන්ඩීස් සිට බටහිර-සුළු උසකින් යුත් වෙරළබඩ පරාසය. චිලියේ උසම කඳු මුදුන වන්නේ නෙවාඩෝ ඔජොස් ඩෙල් සලාඩෝ වන අතර එය මීටර් 6891.3 ක් උසින් යුක්ත වන අතර එය ලෝකයේ උසම ගිනි කන්ද ද වේ. වෙරළබඩ කඳුවැටියේ උසම ස්ථානය වන්නේ මීටර් 3114 ක් උසැති විකුනා මැකෙන්නා වන අතර එය ඇන්ටොෆගස්ටා නගරයට දකුණින් පිහිටි සියෙරා විකුනා මැකෙන්නා හි පිහිටා ඇත. වෙරළබඩ කඳු සහ පැසිෆික් සාගරය අතර වෙරළබඩ තැනිතලා මාලාවක් ඇති අතර ඒවා විචල්‍ය දිගකින් යුක්ත වන අතර එමඟින් වෙරළබඩ නගර සහ විශාල වරායන් ජනාවාස වීමට ඉඩ සලසයි. තැනිතලා භූමි ප්‍රදේශවල සමහර ප්‍රදේශ ඇන්ඩීස් කඳුවැටියට නැගෙනහිරින් පිහිටි භූමිය සහ පැටගෝනියානු පඩිපෙළ සහ මැගෙලන් ආවරණය කරයි, නැතහොත් ඇල්ටිප්ලානෝ හෝ පූනා ද අටකාමා වැනි උස් කඳු වැටි වලින් වට වූ උස් සානු වේ. ඈත උතුර යනු රටේ උතුරු මායිම සහ සමාන්තර 26° S අතර ප්‍රදේශය වන අතර එය පළමු කලාප තුන ආවරණය කරයි. එය ලෝකයේ වඩාත්ම ශුෂ්ක ඇටකාමා කාන්තාරය පැවතීම මගින් සංලක්ෂිත වේ. තමරුගල් පැම්පස් ලෙස හැඳින්වෙන ප්‍රදේශයෙන් ආරම්භ වන ඇළ දොළ මගින් කාන්තාරය කැබලි කර ඇත. දෙකට බෙදී නැගෙනහිර අත බොලිවියාව හරහා දිවෙන ඇන්ඩීස් කඳුවැටිය, ඉහළ උන්නතාංශයක් සහ ගිනිකඳු ක්‍රියාකාරිත්වයක් ඇති අතර, කාලයත් සමඟ ක්‍රමයෙන් අවසාදිත සමුච්චය වීම හේතුවෙන් ඇන්ඩියන් උස්බිම් සහ ලුණු ව්‍යුහයන් සලාර් ඩි අටකාමා ලෙස සෑදීමට ඉඩ සලසා ඇත. දකුණට ඇකොන්කගුවා ගඟ දක්වා විහිදෙන නෝර්ට් චිකෝ වේ. ලොස් ඇන්ඩීස් දකුණට එහි උන්නතාංශය අඩු කිරීමට සහ වෙරළට සමීප වීමට පටන් ගෙන, චිලී භූමියේ පටුම කොටස වන ඉලපෙල් හි උසින් කිලෝමීටර 90 ක් දුරින් ළඟා වේ. කඳු වැටි දෙක ඡේදනය වන අතර, අතරමැදි අවපාතය පාහේ ඉවත් කරයි. භූමිය හරහා ගලා යන ගංගා පැවතීම තීර්යක් නිම්න සෑදීමට ඉඩ සලසයි, එහිදී කෘෂිකර්මාන්තය මෑත කාලයේ දැඩි ලෙස වර්ධනය වී ඇති අතර වෙරළබඩ තැනිතලා පුළුල් වීමට පටන් ගනී.[[File:Amalia_Glacier_(47461801572).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Amalia_Glacier_(47461801572).jpg|වම|thumb|බර්නාඩෝ ඕ'හිගින්ස් ජාතික වනෝද්‍යානයේ පිහිටා ඇති අමාලියා ග්ලැසියරය]] මධ්‍යම ප්‍රදේශය රටේ වඩාත්ම ජනාකීර්ණ කලාපයයි. වෙරළබඩ තැනිතලා පුළුල් වන අතර පැසිෆික් සාගරය දිගේ නගර සහ වරායන් පිහිටුවීමට ඉඩ සලසයි. ඇන්ඩීස් මීටර් 6000 ට වඩා උන්නතාංශ පවත්වා ගෙන යන නමුත් සාමාන්‍යයෙන් මීටර් 4000 දක්වා උසින් සෙමින් බැස යයි. අතරමැදි අවපාතය නැවත දිස්වන අතර එය අවසාදිත සමුච්චය වීම හේතුවෙන් කෘෂිකාර්මික සංවර්ධනයට සහ මානව ජනාවාසයට ඉඩ සලසන සාරවත් නිම්නයක් බවට පත්වේ. දකුණට, කෝඩිලෙරා ඩි ලා කොස්ටා කෝඩිලෙරා ඩි නහුවෙල්බුටා හි නැවත දිස්වන අතර ග්ලැසියර අවසාදිත ලා ෆ්‍රොන්ටෙරා ප්‍රදේශයේ විල් මාලාවක් නිර්මාණය කරයි. පැටගෝනියාව රෙලොන්කාවි හි සිට දකුණට සමාන්තරව 41°S උසින් විහිදේ. පසුගිය ග්ලැසියර සමයේදී, මෙම ප්‍රදේශය චිලී සහන ව්‍යුහයන් දැඩි ලෙස ඛාදනය කළ අයිස්වලින් වැසී තිබුණි. එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස, අතරමැදි අවපාතය මුහුදේ ගිලී යන අතර, වෙරළබඩ කඳු චිලෝ සහ චොනොස් වැනි දූපත් සමූහයකට නැඟී, ටයිටාඕ අර්ධද්වීපයේ 47°S සමාන්තරව අතුරුදහන් වේ. ඇන්ඩීස් කඳු වැටියේ උස අඩු වන අතර ග්ලැසියරවල ක්‍රියාකාරිත්වය නිසා ඇතිවන ඛාදනය හේතුවෙන් ෆ්ජෝර්ඩ්ස් ඇති වී තිබේ. ඇන්ඩීස් හි නැගෙනහිරින්, මහාද්වීපයේ හෝ ඊට උතුරින්, ටියෙරා ඩෙල් ෆියුගෝ දූපතේ සාපේක්ෂව පැතලි තැනිතලා පිහිටා ඇති අතර, ඒවා මැගෙලන් සමුද්‍ර සන්ධියේ විශාල ප්‍රදේශ ආවරණය කරයි. ඔහු කලින් කෝඩිලෙරා ඩි ලා කොස්ටා කළාක් මෙන්, ඇන්ඩීස් කඳු වැටිය සාගරයට කැඩී යාමට පටන් ගෙන, දූපත් සහ දූපත් රාශියක් ඇති කර, එහි අතුරුදහන් වී, දකුණු ඇන්ටිලස් චාපයේ සහ පසුව ඇන්ටාක්ටික් අර්ධද්වීපයේ ගිලී නැවත දිස් වේ, එහිදී එය ඇන්ටාර්ටැන්ඩිස් ලෙස හැඳින්වේ, චිලී ඇන්ටාක්ටික් ප්‍රදේශයේ, මෙරිඩියන් 53°W සහ 90°W අතර පිහිටා ඇත. පැසිෆික් සාගරයේ මැද, ගිනිකඳු සම්භවයක් ඇති දූපත් කිහිපයක් කෙරෙහි රටට ස්වෛරීභාවයක් ඇත, ඒවා සාමූහිකව ඉන්සියුලර් චිලී ලෙස හැඳින්වේ. ජුවාන් ෆර්නැන්ඩස් සහ පාස්කු දූපතේ දූපත් සමූහය පිහිටා ඇත්තේ නස්කා තහඩුව සහ නැගෙනහිර පැසිෆික් නැගීම ලෙස හැඳින්වෙන පැසිෆික් තහඩුව අතර අස්ථි බිඳීමේ කලාපයේ ය. === දේශගුණය සහ ජල විද්‍යාව === [[File:Köppen–Geiger_climate_types_in_Chile.png|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:K%C3%B6ppen%E2%80%93Geiger_climate_types_in_Chile.png|thumb|කොප්පෙන් දේශගුණික වර්ගීකරණයේ චිලී සිතියම]] චිලීයේ විවිධ දේශගුණය උතුරේ ලෝකයේ වියළිම කාන්තාරය වන ඇටකාමා කාන්තාරයේ සිට මධ්‍යධරණී දේශගුණයක්, පාස්කු දූපතේ නිවර්තන කලාපය,<ref>{{Cite book |last=K |first=Ana María Errázuriz |url=https://books.google.com/books?id=oXGaJKGMaMgC |title=Manual de geografía de Chile |date=1998 |publisher=Andres Bello |isbn=978-956-13-1523-5 |page=74 |language=es |access-date=21 November 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231121211655/https://books.google.com/books?id=oXGaJKGMaMgC |archive-date=21 November 2023 |url-status=live}}</ref> නැගෙනහිර සහ දකුණේ ඇල්පයින් ටුන්ඩ්‍රා සහ ග්ලැසියර ඇතුළු සාගර දේශගුණයක් දක්වා විහිදේ.<ref name="BBC-Chile">{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/country_profiles/1222764.stm|title=Country profile: Chile|date=16 December 2009|work=BBC News|access-date=31 December 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20100114035710/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/country_profiles/1222764.stm|archive-date=14 January 2010|url-status=live}}</ref> කොපන් පද්ධතියට අනුව, චිලී එහි දේශසීමා තුළ අවම වශයෙන් ප්‍රධාන දේශගුණික උප වර්ග දහඅටක් ඇත.<ref>Santibáñez, F; Uribe, J. 1997. Atlas Agroclimático de Chile. Santiago, Chile. Fondo Nacional de Desarrollo Científico y Tecnológico.</ref> රටේ බොහෝ ප්‍රදේශවල සෘතු හතරක් ඇත: ගිම්හානය (දෙසැම්බර් සිට පෙබරවාරි දක්වා), සරත් සමය (මාර්තු සිට මැයි දක්වා), ශීත කාලය (ජුනි සිට අගෝස්තු දක්වා) සහ වසන්තය (සැප්තැම්බර් සිට නොවැම්බර් දක්වා). භූමියේ ලක්ෂණ නිසා, චිලී සාමාන්‍යයෙන් කෙටි දිගකින් සහ අඩු ප්‍රවාහ අනුපාතයකින් යුත් ගංගා රාශියක් තරණය කරයි. ඒවා සාමාන්‍යයෙන් ඇන්ඩීස් සිට පැසිෆික් සාගරය දක්වා විහිදෙන අතර නැගෙනහිර සිට බටහිරට ගලා යයි. ඇටකාමා කාන්තාරය නිසා, නෝර්ටේ ග්‍රෑන්ඩ් හි කෙටි එන්ඩෝර්හයික් ස්වභාවයේ ඇළ දොළ පමණක් ඇත, රටේ දිගම කිලෝමීටර 440 ක් වන ලෝවා ගඟ හැර.<ref name="hydr">{{cite journal|author1=Niemeyer, Hans|author2=Cereceda, Pilar|year=1983|title=Hydrography|journal=Geography of Chile|edition=1st|location=Santiago|publisher=[[Military Geographic Institute (Chile)|Military Geographic Institute]]|volume=8}}</ref> ඉහළ නිම්නවල, තෙත්බිම් ප්‍රදේශ මුහුදු මට්ටමේ සිට මීටර් 4500 ක් උසින් පිහිටි චුන්ගාරා විල ජනනය කරයි. එය සහ ලෞකා ගඟ බොලිවියාව සමඟ මෙන්ම ලුටා ගඟ සමඟ බෙදා ගනී. රටේ මධ්‍ය-උතුරේ, කෘෂිකාර්මික වැදගත්කමක් ඇති නිම්න සාදන ගංගා ගණන වැඩි වේ. කිලෝමීටර 75<ref name="hydr" /> ක් දිග එල්කි, කිලෝමීටර 142 ක් දිග ඇකොන්කගුවා, කිලෝමීටර 250 ක් දිග මයිපෝ, කිලෝමීටර 110 ක් දිග මැපොචෝ සහ කිලෝමීටර 240 ක් දිග මවුලේ කැපී පෙනේ. ඒවායේ ජලය ප්‍රධාන වශයෙන් ගිම්හාන සහ ශීත වැසි වලදී ඇන්ඩියන් හිම දියවීමෙන් ගලා යයි. මෙම ප්‍රදේශයේ ප්‍රධාන විල් වන්නේ කෘත්‍රිම විල වන රැපල්, කොල්බන් මවුලේ කලපුව සහ ලා ලාජා කලපුවයි. දේශගුණික විපර්යාස හේතුවෙන් චිලියේ ලැව්ගිනි, ගංවතුර, නායයෑම්, නියඟ සහ මුහුදු මට්ටම ඉහළ යාම ඇතුළු විවිධ ස්වාභාවික උපද්‍රව වල වාර ගණන සහ බරපතලකම වෙනස් වනු ඇතැයි අපේක්ෂා කෙරේ. දේශගුණික විපර්යාස බලපෑම්වලට ගොදුරු විය හැකි ප්‍රධාන අංශ අතර කෘෂිකර්මාන්තය, ධීවර කර්මාන්තය, කෘෂිකර්මාන්තය සහ ජල ආරක්ෂාව ඇතුළත් වේ.<ref>{{Cite web |last=World Bank Climate Change Knowledge Portal |title=Chile |url=https://climateknowledgeportal.worldbank.org/country/chile/vulnerability#:~:text=Chile%20is%20highly%20exposed%20and,those%20disasters%20on%20human%20populations. |access-date=2025-02-07 |website=climateknowledgeportal.worldbank.org |language=en}}</ref> === ජෛව විවිධත්වය === [[File:Araucaria_araucana_-_Parque_Nacional_Conguillío_por_lautaroj_-_001.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Araucaria_araucana_-_Parque_Nacional_Conguill%C3%ADo_por_lautaroj_-_001.jpg|වම|thumb|කොන්ගුලියෝ ජාතික වනෝද්‍යානයේ අරුකාරියා අරුකානා ගස්]]චිලීහි ශාක හා සත්ත්ව විශේෂ එහි සුවිශේෂී භූගෝලීය පිහිටීම නිසා ඉහළ මට්ටමේ ආවේණිකත්වයකින් සංලක්ෂිත වේ. මහාද්වීපික චිලීහි, උතුරේ ඇටකාමා කාන්තාරය සහ නැගෙනහිරින් ඇන්ඩීස් කඳුකරය ශාක හා සත්ත්ව විශේෂ හුදකලා වීමට හේතු වූ බාධක වේ. ඊට අමතරව චිලීහි දැවැන්ත දිග (කිලෝමීටර් 4,300 (සැතපුම් 2,672) ට වැඩි) එකතු වන අතර එමඟින් පුළුල් පරාසයක දේශගුණික හා පරිසරයන් ඇති වන අතර ඒවා සාමාන්‍ය කලාප තුනකට බෙදිය හැකිය: උතුරේ කාන්තාර පළාත්, මධ්‍යම චිලී සහ දකුණේ තෙතමනය සහිත ප්‍රදේශ. චිලීහි ස්වදේශික ශාක අනෙකුත් දකුණු ඇමරිකානු රටවල ශාක හා සසඳන විට සාපේක්ෂව අඩු විශේෂ වලින් සමන්විත වේ. උතුරු කෙළවරේ වෙරළබඩ සහ මධ්‍යම කලාපය බොහෝ දුරට වෘක්ෂලතාදියෙන් තොර වන අතර ලෝකයේ වඩාත්ම නිරපේක්ෂ කාන්තාරයට ළඟා වේ.<ref name="Icarito">{{Cite web |title=Flora y Fauna de Chilena |url=http://www.icarito.cl/icarito/enciclopedia/canal/canal/0,0,38035857_152308989,00.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20060410080253/http://www.icarito.cl/icarito/enciclopedia/canal/canal/0%2C0%2C38035857_152308989%2C00.html |archive-date=10 April 2006 |work=Icarito}}</ref> ඇන්ඩීස් කඳු බෑවුම්වල, විසිරී ඇති ටෝලා කාන්තාර පඳුරු වලට අමතරව, තණකොළ දක්නට ලැබේ. මධ්‍යම නිම්නය පතොක් විශේෂ කිහිපයකින්, හාඩි එස්පිනෝස්, චිලී පයින්, දකුණු බීච් සහ චිලියේ ජාතික මල වන රතු සීනුව හැඩැති මලක් වන කොපිහු වලින් සංලක්ෂිත වේ.<ref name="Icarito" /> දකුණු චිලියේ, බයෝබියෝ ගඟට දකුණින්, අධික වර්ෂාපතනය නිසා ලෝරල්, මැග්නෝලියා සහ විවිධ කේතුධර සහ බීච් විශේෂවල ඝන වනාන්තර බිහි වී ඇති අතර ඒවා කුඩා වී දකුණට වඩාත් පල් වේ.<ref name="Bio&Con">{{cite journal|last1=Smith-Ramírez|first1=Cecilia|last2=Díaz|first2=Iván|last3=Pliscoff|first3=Patricio|last4=Valdovinos|first4=Claudio|last5=Méndez|first5=Marco A.|last6=Larraín|first6=Juan|last7=Samaniego|first7=Horacio|date=August 2007|title=Distribution patterns of flora and fauna in southern Chilean Coastal rain forests: Integrating Natural History and GIS|journal=Biodiversity and Conservation|volume=16|issue=9|pages=2627–2648|bibcode=2007BiCon..16.2627S|doi=10.1007/s10531-006-9073-2|s2cid=6879631}}</ref> අන්ත දකුණේ සීතල උෂ්ණත්වය සහ සුළං අධික වනාන්තර වගාව වළක්වයි. තණකොළ බිම් නැගෙනහිර මැගල්ලන්ස් පළාතේ සහ උතුරු ටියෙරා ඩෙල් ෆියුගෝ (පැටගෝනියාවේ) හි දක්නට ලැබේ. චිලී ශාක වලින් වැඩි ප්‍රමාණයක් අසල්වැසි ආර්ජන්ටිනාවෙන් වෙනස් වන අතර, එයින් පෙන්නුම් කරන්නේ ඇන්ඩියන් බාධකය එහි ගොඩනැගීමේදී පැවති බවයි.<ref name="Bio&Con" />[[File:Peruan_Condor.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Peruan_Condor.jpg|thumb|චිලියේ ජාතික පක්ෂියා වන ඇන්ඩියන් කොන්ඩෝර් (වල්ටූර් ග්‍රිෆස්)]] Some of Chile's flora has an Antarctic origin due to [[:en:Land_bridge|land bridges]] which formed during the Cretaceous ice ages, allowing plants to migrate from Antarctica to South America. Chile had a 2018 [[:en:Forest_Landscape_Integrity_Index|Forest Landscape Integrity Index]] mean score of 7.37/10, ranking it 43rd globally out of 172 countries. Just over 3,000 species of fungi are recorded in Chile but this number is far from complete. The true total number of fungal species occurring in Chile is likely to be far higher, given the generally accepted estimate that only about 7 percent of all fungi worldwide have so far been discovered. Although the amount of available information is still very small, a first effort has been made to estimate the number of fungal species endemic to Chile, and 1995 species have been tentatively identified as possible endemics of the country. ඇන්ටාක්ටිකාවේ සිට දකුණු ඇමරිකාවට ශාක සංක්‍රමණය වීමට ඉඩ සලසන ක්‍රිටේසියස් අයිස් යුගයේ ගොඩබිම් පාලම් හේතුවෙන් චිලියේ සමහර ශාකවලට ඇන්ටාක්ටික් සම්භවයක් ඇත.<ref>{{cite web |last=Posada-Swafford |first=Ángela |title=Chilean and Antarctic Fossils Reveal the Last "Geologic Minutes" of the Age of Dinosaurs [Slide Show] |url=https://www.scientificamerican.com/article/chilean-and-antarctic-fossils-reveal-the-last-geologic-minutes-of-the-age-of-dinosaurs-slide-show/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170406023619/https://www.scientificamerican.com/article/chilean-and-antarctic-fossils-reveal-the-last-geologic-minutes-of-the-age-of-dinosaurs-slide-show/ |archive-date=6 April 2017 |access-date=5 April 2017 |website=[[Scientific American]]}}</ref> චිලී රාජ්‍යයට 2018 වනාන්තර භූ දර්ශන අඛණ්ඩතා දර්ශක සාමාන්‍ය ලකුණු 7.37/10 ක් හිමි වූ අතර, එය රටවල් 172 න් ගෝලීය වශයෙන් 43 වන ස්ථානයට පත්විය.<ref name="FLII-Supplementary">{{cite journal|last1=Grantham|first1=H. S.|last2=Duncan|first2=A.|last3=Evans|first3=T. D.|last4=Jones|first4=K. R.|last5=Beyer|first5=H. L.|last6=Schuster|first6=R.|last7=Walston|first7=J.|last8=Ray|first8=J. C.|last9=Robinson|first9=J. G.|last10=Callow|first10=M.|last11=Clements|first11=T.|year=2020|title=Anthropogenic modification of forests means only 40% of remaining forests have high ecosystem integrity – Supplementary Material|journal=Nature Communications|volume=11|issue=1|page=5978|bibcode=2020NatCo..11.5978G|doi=10.1038/s41467-020-19493-3|issn=2041-1723|pmc=7723057|pmid=33293507|last12=Costa|first12=H. M.|last13=DeGemmis|first13=A.|last14=Elsen|first14=P. R.|last15=Ervin|first15=J.|last16=Franco|first16=P.|last17=Goldman|first17=E.|last18=Goetz|first18=S.|last19=Hansen|first19=A.|last20=Hofsvang|first20=E.|last21=Jantz|first21=P.|last22=Jupiter|first22=S.|last23=Kang|first23=A.|last24=Langhammer|first24=P.|last25=Laurance|first25=W. F.|last26=Lieberman|first26=S.|last27=Linkie|first27=M.|last28=Malhi|first28=Y.|last29=Maxwell|first29=S.|last30=Mendez|first30=M.|last31=Mittermeier|first31=R.|last32=Murray|first32=N. J.|last33=Possingham|first33=H.|last34=Radachowsky|first34=J.|last35=Saatchi|first35=S.|last36=Samper|first36=C.|last37=Silverman|first37=J.|last38=Shapiro|first38=A.|last39=Strassburg|first39=B.|last40=Stevens|first40=T.|last41=Stokes|first41=E.|last42=Taylor|first42=R.|last43=Tear|first43=T.|last44=Tizard|first44=R.|last45=Venter|first45=O.|last46=Visconti|first46=P.|last47=Wang|first47=S.|last48=Watson|first48=J. E. M.}}</ref> චිලී රාජ්‍යයේ දිලීර විශේෂ 3,000 කට වඩා වාර්තා වී ඇත,<ref>Oehrens, E.B. "Flora Fungosa Chilena". Universidad de Chile, Santiago de Chile, 1980</ref><ref>{{cite web |title=Cybertruffle's Robigalia – Observations of fungi and their associated organisms |url=http://www.cybertruffle.org.uk/robigalia/eng/index.htm |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20181229121452/http://www.cybertruffle.org.uk/robigalia/eng/index.htm |archive-date=29 December 2018 |access-date=9 July 2011 |publisher=cybertruffle.org.uk}}</ref> නමුත් මෙම සංඛ්‍යාව සම්පූර්ණ නොවේ. ලොව පුරා ඇති සියලුම දිලීර වලින් සියයට 7 ක් පමණ පමණක් මෙතෙක් සොයාගෙන ඇති බවට පොදුවේ පිළිගත් ඇස්තමේන්තුව අනුව, චිලී රාජ්‍යයේ දක්නට ලැබෙන සැබෑ මුළු දිලීර විශේෂ සංඛ්‍යාව බොහෝ සෙයින් වැඩි වීමට ඉඩ ඇත.<ref>Kirk, P.M., Cannon, P.F., Minter, D.W. and Stalpers, J. "Dictionary of the Fungi". Edn 10. CABI, 2008</ref> ලබා ගත හැකි තොරතුරු ප්‍රමාණය තවමත් ඉතා කුඩා වුවද, චිලී රාජ්‍යයට ආවේණික දිලීර විශේෂ සංඛ්‍යාව ඇස්තමේන්තු කිරීමට පළමු උත්සාහයක් ගෙන ඇති අතර, 1995 විශේෂ තාවකාලිකව රටේ ආවේණික විය හැකි ලෙස හඳුනාගෙන ඇත.<ref>{{cite web |title=Fungi of Chile – potential endemics |url=http://www.cybertruffle.org.uk/chilfung/eng/endelist.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110927172749/http://www.cybertruffle.org.uk/chilfung/eng/endelist.htm |archive-date=27 September 2011 |access-date=9 July 2011 |publisher=cybertruffle.org.uk}}</ref> චිලී රාජ්‍යයේ භූගෝලීය හුදකලාව සත්ත්ව සංක්‍රමණය සීමා කර ඇති බැවින් බොහෝ සුවිශේෂී දකුණු ඇමරිකානු සතුන්ගෙන් කිහිපයක් පමණක් දක්නට ලැබේ. විශාල ක්ෂීරපායින් අතර පූමා හෝ කූගර්, ලාමා වැනි ගුවානාකෝ සහ නරියා වැනි චිල්ලා වේ. වනාන්තර කලාපයේ, අඟහරු විශේෂ කිහිපයක් සහ පුඩු ලෙස හඳුන්වන කුඩා මුවෙකු දක්නට ලැබේ.<ref name="Icarito" /> කුඩා පක්ෂි විශේෂ රාශියක් ඇත, නමුත් විශාල පොදු ලතින් ඇමරිකානු වර්ග බොහොමයක් නොමැත. මිරිදිය මත්ස්‍යයන් ස්වල්පයක් ආවේණික වේ, නමුත් උතුරු ඇමරිකානු ට්‍රවුට් ඇන්ඩියන් විල් වලට සාර්ථකව හඳුන්වා දී ඇත.<ref name="Icarito" /> හම්බෝල්ට් ධාරාව ආසන්නයේ පිහිටා ඇති නිසා, සාගර ජලය මත්ස්‍යයන් සහ අනෙකුත් සාගර ජීවීන්ගෙන් පිරී ඇති අතර, එමඟින් පෙන්ගුයින් කිහිපයක් ඇතුළුව පොහොසත් ජලජ පක්ෂීන් වර්ගයකට සහාය වේ. තල්මසුන් බහුලව සිටින අතර, සීල් විශේෂ හයක් පමණ ප්‍රදේශයේ දක්නට ලැබේ.<ref name="Icarito" /> Chile's geographical isolation has restricted the immigration of faunal life so that only a few of the many distinctive South American animals are found. Among the larger mammals are the [[:en:Cougar|puma]] or cougar, the llama-like [[:en:Guanaco|guanaco]] and the fox-like [[:en:South_American_gray_fox|chilla]]. In the forest region, several types of marsupials and a small deer known as the [[:en:Pudú|pudu]] are found.<ref name="Icarito" /> There are many species of small birds, but most of the larger common Latin American types are absent. Few freshwater fish are native, but North American trout have been successfully introduced into the Andean lakes.<ref name="Icarito" /> Owing to the vicinity of the Humboldt Current, ocean waters abound with fish and other forms of marine life, which in turn support a rich variety of waterfowl, including several penguins. Whales are abundant, and some six species of seals are found in the area. == යොමු කිරීම් == m4kws6obhrq9brifz8xttsxgcvn0d9n 750256 750255 2025-06-23T06:41:40Z BuddhikaW88 37808 /* ජෛව විවිධත්වය */ 750256 wikitext text/x-wiki {{Annotated image|float=right|caption=චිලියේ ස්වභාවික ප්‍රදේශ|image=Natural Regions of Chile.svg|width=150|image-width=150|image-left=0|image-top=0|annotations={{Annotation|70|30|'''[[නෝර්ට් ග්‍රෑන්ඩ්, චිලී|නෝර්ට් ග්‍රෑන්ඩ්]]'''}} {{Annotation|57|85|'''[[නෝර්ට් චිකෝ, චිලී|නෝර්ට්<br />චිකෝ]]'''}} {{Annotation|40|130|'''[[සෙන්ට්‍රල් චිලී|සෙන්ට්‍රල්<br />චිලී]]'''}} {{Annotation|35|175|'''[[සෝනා සුර්, චිලී|සෝනා<br />සුර්]]'''}} {{Annotation|7|295|'''[[ඔස්ට්‍රල් සෝන්, චිලී|ඔස්ට්‍රල් සෝන්]]'''}}}}ඇන්ඩීස් කඳුකරයේ බටහිර පැත්තේ දිගු හා පටු වෙරළබඩ දකුණු කෝන් රටක් වන චිලී, උතුරේ සිට දකුණට කිලෝමීටර 4,300 (සැතපුම් 2,670) කට වඩා විහිදේ, නමුත් නැගෙනහිර සිට බටහිරට<ref>{{cite encyclopedia |title=Chile |encyclopedia=Encyclopædia Britannica |url=https://www.britannica.com/EBchecked/topic/111326/Chile |access-date=7 May 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130616190930/http://www.britannica.com/EBchecked/topic/111326/Chile |archive-date=16 June 2013 |url-status=live}}</ref> පළලම ස්ථානයේ කිලෝමීටර 350 (සැතපුම් 217) ක් සහ නැගෙනහිර සිට බටහිරට පටු ස්ථානයේ කිලෝමීටර 64 (සැතපුම් 40) ක් පමණක් වන අතර සාමාන්‍ය පළල කිලෝමීටර 175 (සැතපුම් 109) කි. මෙය විශාල දේශගුණික විපර්යාසයන් සහ භූ දර්ශන ආවරණය කරයි. එහි වර්ග කිලෝමීටර් 756,950 (වර්ග සැතපුම් 292,260) ක භූමි ප්‍රමාණයකින් යුක්ත වේ. එය පැසිෆික් ගිනි වළල්ල තුළ පිහිටා ඇත. එහි පැසිෆික් දූපත් සහ ඇන්ටාක්ටික් හිමිකම් පෑම හැරුණු විට, චිලී පිහිටා ඇත්තේ 17° සහ 56°S අක්ෂාංශ සහ 66° සහ 75°W දේශාංශ අතර ය. චිලී යනු ලෝකයේ දිගම උතුරු-දකුණු රටවල් අතර වේ. ප්‍රධාන භූමි ප්‍රදේශය පමණක් සලකා බැලුවහොත්, චිලී රාජ්‍යය නැගෙනහිර සිට බටහිරට පටු වීම නිසා මෙම කණ්ඩායම තුළ අද්විතීය වන අතර, අනෙකුත් දිගු උතුරු-දකුණු රටවල් (බ්‍රසීලය, රුසියාව, කැනඩාව සහ එක්සත් ජනපදය ඇතුළුව) නැගෙනහිර සිට බටහිරට 10 ගුණයකට වඩා පළල වේ. චිලී රාජ්‍යය ඇන්ටාක්ටිකාවේ කිලෝමීටර 1,250,000 (වර්ග සැතපුම් 480,000) ක් තම භූමියේ (චිලී ඇන්ටාක්ටික් ප්‍රදේශය) කොටසක් ලෙස හිමිකම් කියයි. කෙසේ වෙතත්, මෙම දෙවැන්න ඇන්ටාක්ටික් ගිවිසුමේ නියමයන් යටතේ අත්හිටුවා ඇති අතර, චිලී රාජ්‍යය අත්සන් කර ඇත.<ref>{{cite web |date=1 February 2008 |title=Antarctic Treaty: Information about the Antarctic Treaty and how Antarctica is governed. |url=http://www.polarconservation.org/education/plonearticle.2005-12-28.3597747204/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20100210224459/http://www.polarconservation.org/education/plonearticle.2005-12-28.3597747204 |archive-date=10 February 2010 |access-date=11 March 2010 |publisher=Polar Conservation Organisation}}</ref> එය භූගෝලීය වශයෙන් ප්‍රධාන භූමියේ පිහිටා ඇති ලෝකයේ දකුණු දිගම රටයි.<ref>{{cite book |last1=Collin |first1=Robert |title=Trash Talk: An Encyclopedia of Garbage and Recycling around the World |date=2015 |page=121}}</ref> චිලී රාජ්‍යය 1888 දී තම භූමියට ඇතුළත් කළ පොලිනීසියාවේ නැගෙනහිර කෙළවරේ පිහිටි පාස්කු දූපත සහ සලා වයි ගෝමස් දූපත සහ ප්‍රධාන භූමියේ සිට කිලෝමීටර 600 (සැතපුම් 370) ට වඩා දුරින් පිහිටි ජුවාන් ෆර්නැන්ඩස් දූපත් පාලනය කරයි. පාලනය කරන ලද නමුත් තාවකාලිකව ජනාවාස වූ (සමහර දේශීය ධීවරයින් විසින්) සැන් ඇම්බ්‍රෝසියෝ සහ සැන් ෆීලික්ස් යන කුඩා දූපත් ද වේ. මෙම දූපත් කැපී පෙනෙන්නේ චිලී තම වෙරළ තීරයේ සිට පැසිෆික් සාගරය දක්වා භෞමික ජලයට හිමිකම් කියන බැවිනි.<ref>{{cite book |last=Blanco |first=Alejandro Vergara |url=https://books.google.com/books?id=4o3G0FyArtAC |title=Derecho de aguas |publisher=Editorial Jurídica de Chile |year=1998 |isbn=978-956-10-1241-7 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020150/https://books.google.com/books?id=4o3G0FyArtAC |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> උතුරු ඇටකාමා කාන්තාරයේ ප්‍රධාන වශයෙන් තඹ සහ නයිට්‍රේට් විශාල ඛනිජ සම්පත් අඩංගු වේ. සන්තියාගෝ ඇතුළු සාපේක්ෂව කුඩා මධ්‍යම නිම්නය ජනගහනය සහ කෘෂිකාර්මික සම්පත් අනුව රට ආධිපත්‍යය දරයි. 19 වන සියවසේ අගභාගයේදී උතුරු සහ දකුණු ප්‍රදේශ ඒකාබද්ධ කළ විට චිලී ව්‍යාප්ත වූ ඓතිහාසික මධ්‍යස්ථානය ද මෙම ප්‍රදේශයයි. දකුණු චිලී වනාන්තර, තණබිම් වලින් පොහොසත් වන අතර ගිනි කඳු සහ විල් මාලාවක් ඇත. දකුණු වෙරළ තීරය ෆ්ජෝර්ඩ්, ඇතුල්වීම්, ඇළ මාර්ග, ඇඹරෙන අර්ධද්වීප සහ දූපත් වලින් සමන්විත ලිබ්‍රින්තයකි. ඇන්ඩීස් කඳු නැගෙනහිර මායිමේ පිහිටා ඇත. === භූගෝල විද්‍යාව === [[File:Chile_topo_en.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chile_topo_en.jpg|thumb|චිලීහි භූලක්ෂණාත්මක සිතියම]] දකුණු ඇමරිකානු තහඩුවේ නස්කා සහ ඇන්ටාක්ටික් තහඩු යටත් කර ගැනීම හේතුවෙන් චිලී පිහිටා ඇත්තේ පැසිෆික් ගිනි වළල්ලේ කොටසක් වන අධික භූ කම්පන සහ ගිනිකඳු කලාපයක් දිගේ ය. වසර මිලියන 251 කට පෙර අග පැලියෝසොයික් යුගයේදී, චිලී රාජ්‍යය ගොන්ඩ්වානා නමින් හැඳින්වෙන මහාද්වීපික කොටසට අයත් විය. මීට වසර මිලියන 66 කට පෙර, නස්කා තහඩුව සහ දකුණු ඇමරිකානු තහඩුව අතර ගැටීමෙන්, ඇන්ඩීස් කඳු වැටිය ඇති වූ නිසා, මෙසෝසොයික් අවසානයේ සමුද්‍ර අවසාදිත සමුද්‍ර තැන්පතු ඉහළ යාමට පටන් ගත්තේ අවපාතයක් පමණි. මෙම භූමි ප්‍රදේශය වසර මිලියන ගණනක් පුරා පාෂාණ නැමීමෙන් හැඩගස්වනු ඇති අතර, වත්මන් සහනය සාදයි. චිලී සහනය සමන්විත වන්නේ මධ්‍යම අවපාතයෙන් වන අතර, එය රට දිගටි ලෙස තරණය කරන අතර, භූමියෙන් 80% ක් පමණ සෑදෙන කඳු වැටි දෙකකින් වටවී ඇත: ඇටකාමා කලාපයේ බොලිවියාව සහ ආර්ජන්ටිනාව සමඟ නැගෙනහිර-ස්වාභාවික මායිමට ඇන්ඩීස් කඳු සහ ඇන්ඩීස් සිට බටහිර-සුළු උසකින් යුත් වෙරළබඩ පරාසය. චිලියේ උසම කඳු මුදුන වන්නේ නෙවාඩෝ ඔජොස් ඩෙල් සලාඩෝ වන අතර එය මීටර් 6891.3 ක් උසින් යුක්ත වන අතර එය ලෝකයේ උසම ගිනි කන්ද ද වේ. වෙරළබඩ කඳුවැටියේ උසම ස්ථානය වන්නේ මීටර් 3114 ක් උසැති විකුනා මැකෙන්නා වන අතර එය ඇන්ටොෆගස්ටා නගරයට දකුණින් පිහිටි සියෙරා විකුනා මැකෙන්නා හි පිහිටා ඇත. වෙරළබඩ කඳු සහ පැසිෆික් සාගරය අතර වෙරළබඩ තැනිතලා මාලාවක් ඇති අතර ඒවා විචල්‍ය දිගකින් යුක්ත වන අතර එමඟින් වෙරළබඩ නගර සහ විශාල වරායන් ජනාවාස වීමට ඉඩ සලසයි. තැනිතලා භූමි ප්‍රදේශවල සමහර ප්‍රදේශ ඇන්ඩීස් කඳුවැටියට නැගෙනහිරින් පිහිටි භූමිය සහ පැටගෝනියානු පඩිපෙළ සහ මැගෙලන් ආවරණය කරයි, නැතහොත් ඇල්ටිප්ලානෝ හෝ පූනා ද අටකාමා වැනි උස් කඳු වැටි වලින් වට වූ උස් සානු වේ. ඈත උතුර යනු රටේ උතුරු මායිම සහ සමාන්තර 26° S අතර ප්‍රදේශය වන අතර එය පළමු කලාප තුන ආවරණය කරයි. එය ලෝකයේ වඩාත්ම ශුෂ්ක ඇටකාමා කාන්තාරය පැවතීම මගින් සංලක්ෂිත වේ. තමරුගල් පැම්පස් ලෙස හැඳින්වෙන ප්‍රදේශයෙන් ආරම්භ වන ඇළ දොළ මගින් කාන්තාරය කැබලි කර ඇත. දෙකට බෙදී නැගෙනහිර අත බොලිවියාව හරහා දිවෙන ඇන්ඩීස් කඳුවැටිය, ඉහළ උන්නතාංශයක් සහ ගිනිකඳු ක්‍රියාකාරිත්වයක් ඇති අතර, කාලයත් සමඟ ක්‍රමයෙන් අවසාදිත සමුච්චය වීම හේතුවෙන් ඇන්ඩියන් උස්බිම් සහ ලුණු ව්‍යුහයන් සලාර් ඩි අටකාමා ලෙස සෑදීමට ඉඩ සලසා ඇත. දකුණට ඇකොන්කගුවා ගඟ දක්වා විහිදෙන නෝර්ට් චිකෝ වේ. ලොස් ඇන්ඩීස් දකුණට එහි උන්නතාංශය අඩු කිරීමට සහ වෙරළට සමීප වීමට පටන් ගෙන, චිලී භූමියේ පටුම කොටස වන ඉලපෙල් හි උසින් කිලෝමීටර 90 ක් දුරින් ළඟා වේ. කඳු වැටි දෙක ඡේදනය වන අතර, අතරමැදි අවපාතය පාහේ ඉවත් කරයි. භූමිය හරහා ගලා යන ගංගා පැවතීම තීර්යක් නිම්න සෑදීමට ඉඩ සලසයි, එහිදී කෘෂිකර්මාන්තය මෑත කාලයේ දැඩි ලෙස වර්ධනය වී ඇති අතර වෙරළබඩ තැනිතලා පුළුල් වීමට පටන් ගනී.[[File:Amalia_Glacier_(47461801572).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Amalia_Glacier_(47461801572).jpg|වම|thumb|බර්නාඩෝ ඕ'හිගින්ස් ජාතික වනෝද්‍යානයේ පිහිටා ඇති අමාලියා ග්ලැසියරය]] මධ්‍යම ප්‍රදේශය රටේ වඩාත්ම ජනාකීර්ණ කලාපයයි. වෙරළබඩ තැනිතලා පුළුල් වන අතර පැසිෆික් සාගරය දිගේ නගර සහ වරායන් පිහිටුවීමට ඉඩ සලසයි. ඇන්ඩීස් මීටර් 6000 ට වඩා උන්නතාංශ පවත්වා ගෙන යන නමුත් සාමාන්‍යයෙන් මීටර් 4000 දක්වා උසින් සෙමින් බැස යයි. අතරමැදි අවපාතය නැවත දිස්වන අතර එය අවසාදිත සමුච්චය වීම හේතුවෙන් කෘෂිකාර්මික සංවර්ධනයට සහ මානව ජනාවාසයට ඉඩ සලසන සාරවත් නිම්නයක් බවට පත්වේ. දකුණට, කෝඩිලෙරා ඩි ලා කොස්ටා කෝඩිලෙරා ඩි නහුවෙල්බුටා හි නැවත දිස්වන අතර ග්ලැසියර අවසාදිත ලා ෆ්‍රොන්ටෙරා ප්‍රදේශයේ විල් මාලාවක් නිර්මාණය කරයි. පැටගෝනියාව රෙලොන්කාවි හි සිට දකුණට සමාන්තරව 41°S උසින් විහිදේ. පසුගිය ග්ලැසියර සමයේදී, මෙම ප්‍රදේශය චිලී සහන ව්‍යුහයන් දැඩි ලෙස ඛාදනය කළ අයිස්වලින් වැසී තිබුණි. එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස, අතරමැදි අවපාතය මුහුදේ ගිලී යන අතර, වෙරළබඩ කඳු චිලෝ සහ චොනොස් වැනි දූපත් සමූහයකට නැඟී, ටයිටාඕ අර්ධද්වීපයේ 47°S සමාන්තරව අතුරුදහන් වේ. ඇන්ඩීස් කඳු වැටියේ උස අඩු වන අතර ග්ලැසියරවල ක්‍රියාකාරිත්වය නිසා ඇතිවන ඛාදනය හේතුවෙන් ෆ්ජෝර්ඩ්ස් ඇති වී තිබේ. ඇන්ඩීස් හි නැගෙනහිරින්, මහාද්වීපයේ හෝ ඊට උතුරින්, ටියෙරා ඩෙල් ෆියුගෝ දූපතේ සාපේක්ෂව පැතලි තැනිතලා පිහිටා ඇති අතර, ඒවා මැගෙලන් සමුද්‍ර සන්ධියේ විශාල ප්‍රදේශ ආවරණය කරයි. ඔහු කලින් කෝඩිලෙරා ඩි ලා කොස්ටා කළාක් මෙන්, ඇන්ඩීස් කඳු වැටිය සාගරයට කැඩී යාමට පටන් ගෙන, දූපත් සහ දූපත් රාශියක් ඇති කර, එහි අතුරුදහන් වී, දකුණු ඇන්ටිලස් චාපයේ සහ පසුව ඇන්ටාක්ටික් අර්ධද්වීපයේ ගිලී නැවත දිස් වේ, එහිදී එය ඇන්ටාර්ටැන්ඩිස් ලෙස හැඳින්වේ, චිලී ඇන්ටාක්ටික් ප්‍රදේශයේ, මෙරිඩියන් 53°W සහ 90°W අතර පිහිටා ඇත. පැසිෆික් සාගරයේ මැද, ගිනිකඳු සම්භවයක් ඇති දූපත් කිහිපයක් කෙරෙහි රටට ස්වෛරීභාවයක් ඇත, ඒවා සාමූහිකව ඉන්සියුලර් චිලී ලෙස හැඳින්වේ. ජුවාන් ෆර්නැන්ඩස් සහ පාස්කු දූපතේ දූපත් සමූහය පිහිටා ඇත්තේ නස්කා තහඩුව සහ නැගෙනහිර පැසිෆික් නැගීම ලෙස හැඳින්වෙන පැසිෆික් තහඩුව අතර අස්ථි බිඳීමේ කලාපයේ ය. === දේශගුණය සහ ජල විද්‍යාව === [[File:Köppen–Geiger_climate_types_in_Chile.png|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:K%C3%B6ppen%E2%80%93Geiger_climate_types_in_Chile.png|thumb|කොප්පෙන් දේශගුණික වර්ගීකරණයේ චිලී සිතියම]] චිලීයේ විවිධ දේශගුණය උතුරේ ලෝකයේ වියළිම කාන්තාරය වන ඇටකාමා කාන්තාරයේ සිට මධ්‍යධරණී දේශගුණයක්, පාස්කු දූපතේ නිවර්තන කලාපය,<ref>{{Cite book |last=K |first=Ana María Errázuriz |url=https://books.google.com/books?id=oXGaJKGMaMgC |title=Manual de geografía de Chile |date=1998 |publisher=Andres Bello |isbn=978-956-13-1523-5 |page=74 |language=es |access-date=21 November 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231121211655/https://books.google.com/books?id=oXGaJKGMaMgC |archive-date=21 November 2023 |url-status=live}}</ref> නැගෙනහිර සහ දකුණේ ඇල්පයින් ටුන්ඩ්‍රා සහ ග්ලැසියර ඇතුළු සාගර දේශගුණයක් දක්වා විහිදේ.<ref name="BBC-Chile">{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/country_profiles/1222764.stm|title=Country profile: Chile|date=16 December 2009|work=BBC News|access-date=31 December 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20100114035710/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/country_profiles/1222764.stm|archive-date=14 January 2010|url-status=live}}</ref> කොපන් පද්ධතියට අනුව, චිලී එහි දේශසීමා තුළ අවම වශයෙන් ප්‍රධාන දේශගුණික උප වර්ග දහඅටක් ඇත.<ref>Santibáñez, F; Uribe, J. 1997. Atlas Agroclimático de Chile. Santiago, Chile. Fondo Nacional de Desarrollo Científico y Tecnológico.</ref> රටේ බොහෝ ප්‍රදේශවල සෘතු හතරක් ඇත: ගිම්හානය (දෙසැම්බර් සිට පෙබරවාරි දක්වා), සරත් සමය (මාර්තු සිට මැයි දක්වා), ශීත කාලය (ජුනි සිට අගෝස්තු දක්වා) සහ වසන්තය (සැප්තැම්බර් සිට නොවැම්බර් දක්වා). භූමියේ ලක්ෂණ නිසා, චිලී සාමාන්‍යයෙන් කෙටි දිගකින් සහ අඩු ප්‍රවාහ අනුපාතයකින් යුත් ගංගා රාශියක් තරණය කරයි. ඒවා සාමාන්‍යයෙන් ඇන්ඩීස් සිට පැසිෆික් සාගරය දක්වා විහිදෙන අතර නැගෙනහිර සිට බටහිරට ගලා යයි. ඇටකාමා කාන්තාරය නිසා, නෝර්ටේ ග්‍රෑන්ඩ් හි කෙටි එන්ඩෝර්හයික් ස්වභාවයේ ඇළ දොළ පමණක් ඇත, රටේ දිගම කිලෝමීටර 440 ක් වන ලෝවා ගඟ හැර.<ref name="hydr">{{cite journal|author1=Niemeyer, Hans|author2=Cereceda, Pilar|year=1983|title=Hydrography|journal=Geography of Chile|edition=1st|location=Santiago|publisher=[[Military Geographic Institute (Chile)|Military Geographic Institute]]|volume=8}}</ref> ඉහළ නිම්නවල, තෙත්බිම් ප්‍රදේශ මුහුදු මට්ටමේ සිට මීටර් 4500 ක් උසින් පිහිටි චුන්ගාරා විල ජනනය කරයි. එය සහ ලෞකා ගඟ බොලිවියාව සමඟ මෙන්ම ලුටා ගඟ සමඟ බෙදා ගනී. රටේ මධ්‍ය-උතුරේ, කෘෂිකාර්මික වැදගත්කමක් ඇති නිම්න සාදන ගංගා ගණන වැඩි වේ. කිලෝමීටර 75<ref name="hydr" /> ක් දිග එල්කි, කිලෝමීටර 142 ක් දිග ඇකොන්කගුවා, කිලෝමීටර 250 ක් දිග මයිපෝ, කිලෝමීටර 110 ක් දිග මැපොචෝ සහ කිලෝමීටර 240 ක් දිග මවුලේ කැපී පෙනේ. ඒවායේ ජලය ප්‍රධාන වශයෙන් ගිම්හාන සහ ශීත වැසි වලදී ඇන්ඩියන් හිම දියවීමෙන් ගලා යයි. මෙම ප්‍රදේශයේ ප්‍රධාන විල් වන්නේ කෘත්‍රිම විල වන රැපල්, කොල්බන් මවුලේ කලපුව සහ ලා ලාජා කලපුවයි. දේශගුණික විපර්යාස හේතුවෙන් චිලියේ ලැව්ගිනි, ගංවතුර, නායයෑම්, නියඟ සහ මුහුදු මට්ටම ඉහළ යාම ඇතුළු විවිධ ස්වාභාවික උපද්‍රව වල වාර ගණන සහ බරපතලකම වෙනස් වනු ඇතැයි අපේක්ෂා කෙරේ. දේශගුණික විපර්යාස බලපෑම්වලට ගොදුරු විය හැකි ප්‍රධාන අංශ අතර කෘෂිකර්මාන්තය, ධීවර කර්මාන්තය, කෘෂිකර්මාන්තය සහ ජල ආරක්ෂාව ඇතුළත් වේ.<ref>{{Cite web |last=World Bank Climate Change Knowledge Portal |title=Chile |url=https://climateknowledgeportal.worldbank.org/country/chile/vulnerability#:~:text=Chile%20is%20highly%20exposed%20and,those%20disasters%20on%20human%20populations. |access-date=2025-02-07 |website=climateknowledgeportal.worldbank.org |language=en}}</ref> === ජෛව විවිධත්වය === [[File:Araucaria_araucana_-_Parque_Nacional_Conguillío_por_lautaroj_-_001.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Araucaria_araucana_-_Parque_Nacional_Conguill%C3%ADo_por_lautaroj_-_001.jpg|වම|thumb|කොන්ගුලියෝ ජාතික වනෝද්‍යානයේ අරුකාරියා අරුකානා ගස්]]චිලීහි ශාක හා සත්ත්ව විශේෂ එහි සුවිශේෂී භූගෝලීය පිහිටීම නිසා ඉහළ මට්ටමේ ආවේණිකත්වයකින් සංලක්ෂිත වේ. මහාද්වීපික චිලීහි, උතුරේ ඇටකාමා කාන්තාරය සහ නැගෙනහිරින් ඇන්ඩීස් කඳුකරය ශාක හා සත්ත්ව විශේෂ හුදකලා වීමට හේතු වූ බාධක වේ. ඊට අමතරව චිලීහි දැවැන්ත දිග (කිලෝමීටර් 4,300 (සැතපුම් 2,672) ට වැඩි) එකතු වන අතර එමඟින් පුළුල් පරාසයක දේශගුණික හා පරිසරයන් ඇති වන අතර ඒවා සාමාන්‍ය කලාප තුනකට බෙදිය හැකිය: උතුරේ කාන්තාර පළාත්, මධ්‍යම චිලී සහ දකුණේ තෙතමනය සහිත ප්‍රදේශ. චිලීහි ස්වදේශික ශාක අනෙකුත් දකුණු ඇමරිකානු රටවල ශාක හා සසඳන විට සාපේක්ෂව අඩු විශේෂ වලින් සමන්විත වේ. උතුරු කෙළවරේ වෙරළබඩ සහ මධ්‍යම කලාපය බොහෝ දුරට වෘක්ෂලතාදියෙන් තොර වන අතර ලෝකයේ වඩාත්ම නිරපේක්ෂ කාන්තාරයට ළඟා වේ.<ref name="Icarito">{{Cite web |title=Flora y Fauna de Chilena |url=http://www.icarito.cl/icarito/enciclopedia/canal/canal/0,0,38035857_152308989,00.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20060410080253/http://www.icarito.cl/icarito/enciclopedia/canal/canal/0%2C0%2C38035857_152308989%2C00.html |archive-date=10 April 2006 |work=Icarito}}</ref> ඇන්ඩීස් කඳු බෑවුම්වල, විසිරී ඇති ටෝලා කාන්තාර පඳුරු වලට අමතරව, තණකොළ දක්නට ලැබේ. මධ්‍යම නිම්නය පතොක් විශේෂ කිහිපයකින්, හාඩි එස්පිනෝස්, චිලී පයින්, දකුණු බීච් සහ චිලියේ ජාතික මල වන රතු සීනුව හැඩැති මලක් වන කොපිහු වලින් සංලක්ෂිත වේ.<ref name="Icarito" /> දකුණු චිලියේ, බයෝබියෝ ගඟට දකුණින්, අධික වර්ෂාපතනය නිසා ලෝරල්, මැග්නෝලියා සහ විවිධ කේතුධර සහ බීච් විශේෂවල ඝන වනාන්තර බිහි වී ඇති අතර ඒවා කුඩා වී දකුණට වඩාත් පල් වේ.<ref name="Bio&Con">{{cite journal|last1=Smith-Ramírez|first1=Cecilia|last2=Díaz|first2=Iván|last3=Pliscoff|first3=Patricio|last4=Valdovinos|first4=Claudio|last5=Méndez|first5=Marco A.|last6=Larraín|first6=Juan|last7=Samaniego|first7=Horacio|date=August 2007|title=Distribution patterns of flora and fauna in southern Chilean Coastal rain forests: Integrating Natural History and GIS|journal=Biodiversity and Conservation|volume=16|issue=9|pages=2627–2648|bibcode=2007BiCon..16.2627S|doi=10.1007/s10531-006-9073-2|s2cid=6879631}}</ref> අන්ත දකුණේ සීතල උෂ්ණත්වය සහ සුළං අධික වනාන්තර වගාව වළක්වයි. තණකොළ බිම් නැගෙනහිර මැගල්ලන්ස් පළාතේ සහ උතුරු ටියෙරා ඩෙල් ෆියුගෝ (පැටගෝනියාවේ) හි දක්නට ලැබේ. චිලී ශාක වලින් වැඩි ප්‍රමාණයක් අසල්වැසි ආර්ජන්ටිනාවෙන් වෙනස් වන අතර, එයින් පෙන්නුම් කරන්නේ ඇන්ඩියන් බාධකය එහි ගොඩනැගීමේදී පැවති බවයි.<ref name="Bio&Con" />[[File:Peruan_Condor.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Peruan_Condor.jpg|thumb|චිලියේ ජාතික පක්ෂියා වන ඇන්ඩියන් කොන්ඩෝර් (වල්ටූර් ග්‍රිෆස්)]] ඇන්ටාක්ටිකාවේ සිට දකුණු ඇමරිකාවට ශාක සංක්‍රමණය වීමට ඉඩ සලසන ක්‍රිටේසියස් අයිස් යුගයේ ගොඩබිම් පාලම් හේතුවෙන් චිලියේ සමහර ශාකවලට ඇන්ටාක්ටික් සම්භවයක් ඇත.<ref>{{cite web |last=Posada-Swafford |first=Ángela |title=Chilean and Antarctic Fossils Reveal the Last "Geologic Minutes" of the Age of Dinosaurs [Slide Show] |url=https://www.scientificamerican.com/article/chilean-and-antarctic-fossils-reveal-the-last-geologic-minutes-of-the-age-of-dinosaurs-slide-show/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170406023619/https://www.scientificamerican.com/article/chilean-and-antarctic-fossils-reveal-the-last-geologic-minutes-of-the-age-of-dinosaurs-slide-show/ |archive-date=6 April 2017 |access-date=5 April 2017 |website=[[Scientific American]]}}</ref> චිලී රාජ්‍යයට 2018 වනාන්තර භූ දර්ශන අඛණ්ඩතා දර්ශක සාමාන්‍ය ලකුණු 7.37/10 ක් හිමි වූ අතර, එය රටවල් 172 න් ගෝලීය වශයෙන් 43 වන ස්ථානයට පත්විය.<ref name="FLII-Supplementary">{{cite journal|last1=Grantham|first1=H. S.|last2=Duncan|first2=A.|last3=Evans|first3=T. D.|last4=Jones|first4=K. R.|last5=Beyer|first5=H. L.|last6=Schuster|first6=R.|last7=Walston|first7=J.|last8=Ray|first8=J. C.|last9=Robinson|first9=J. G.|last10=Callow|first10=M.|last11=Clements|first11=T.|year=2020|title=Anthropogenic modification of forests means only 40% of remaining forests have high ecosystem integrity – Supplementary Material|journal=Nature Communications|volume=11|issue=1|page=5978|bibcode=2020NatCo..11.5978G|doi=10.1038/s41467-020-19493-3|issn=2041-1723|pmc=7723057|pmid=33293507|last12=Costa|first12=H. M.|last13=DeGemmis|first13=A.|last14=Elsen|first14=P. R.|last15=Ervin|first15=J.|last16=Franco|first16=P.|last17=Goldman|first17=E.|last18=Goetz|first18=S.|last19=Hansen|first19=A.|last20=Hofsvang|first20=E.|last21=Jantz|first21=P.|last22=Jupiter|first22=S.|last23=Kang|first23=A.|last24=Langhammer|first24=P.|last25=Laurance|first25=W. F.|last26=Lieberman|first26=S.|last27=Linkie|first27=M.|last28=Malhi|first28=Y.|last29=Maxwell|first29=S.|last30=Mendez|first30=M.|last31=Mittermeier|first31=R.|last32=Murray|first32=N. J.|last33=Possingham|first33=H.|last34=Radachowsky|first34=J.|last35=Saatchi|first35=S.|last36=Samper|first36=C.|last37=Silverman|first37=J.|last38=Shapiro|first38=A.|last39=Strassburg|first39=B.|last40=Stevens|first40=T.|last41=Stokes|first41=E.|last42=Taylor|first42=R.|last43=Tear|first43=T.|last44=Tizard|first44=R.|last45=Venter|first45=O.|last46=Visconti|first46=P.|last47=Wang|first47=S.|last48=Watson|first48=J. E. M.}}</ref> චිලී රාජ්‍යයේ දිලීර විශේෂ 3,000 කට වඩා වාර්තා වී ඇත,<ref>Oehrens, E.B. "Flora Fungosa Chilena". Universidad de Chile, Santiago de Chile, 1980</ref><ref>{{cite web |title=Cybertruffle's Robigalia – Observations of fungi and their associated organisms |url=http://www.cybertruffle.org.uk/robigalia/eng/index.htm |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20181229121452/http://www.cybertruffle.org.uk/robigalia/eng/index.htm |archive-date=29 December 2018 |access-date=9 July 2011 |publisher=cybertruffle.org.uk}}</ref> නමුත් මෙම සංඛ්‍යාව සම්පූර්ණ නොවේ. ලොව පුරා ඇති සියලුම දිලීර වලින් සියයට 7 ක් පමණ පමණක් මෙතෙක් සොයාගෙන ඇති බවට පොදුවේ පිළිගත් ඇස්තමේන්තුව අනුව, චිලී රාජ්‍යයේ දක්නට ලැබෙන සැබෑ මුළු දිලීර විශේෂ සංඛ්‍යාව බොහෝ සෙයින් වැඩි වීමට ඉඩ ඇත.<ref>Kirk, P.M., Cannon, P.F., Minter, D.W. and Stalpers, J. "Dictionary of the Fungi". Edn 10. CABI, 2008</ref> ලබා ගත හැකි තොරතුරු ප්‍රමාණය තවමත් ඉතා කුඩා වුවද, චිලී රාජ්‍යයට ආවේණික දිලීර විශේෂ සංඛ්‍යාව ඇස්තමේන්තු කිරීමට පළමු උත්සාහයක් ගෙන ඇති අතර, 1995 විශේෂ තාවකාලිකව රටේ ආවේණික විය හැකි ලෙස හඳුනාගෙන ඇත.<ref>{{cite web |title=Fungi of Chile – potential endemics |url=http://www.cybertruffle.org.uk/chilfung/eng/endelist.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110927172749/http://www.cybertruffle.org.uk/chilfung/eng/endelist.htm |archive-date=27 September 2011 |access-date=9 July 2011 |publisher=cybertruffle.org.uk}}</ref> චිලී රාජ්‍යයේ භූගෝලීය හුදකලාව සත්ත්ව සංක්‍රමණය සීමා කර ඇති බැවින් බොහෝ සුවිශේෂී දකුණු ඇමරිකානු සතුන්ගෙන් කිහිපයක් පමණක් දක්නට ලැබේ. විශාල ක්ෂීරපායින් අතර පූමා හෝ කූගර්, ලාමා වැනි ගුවානාකෝ සහ නරියා වැනි චිල්ලා වේ. වනාන්තර කලාපයේ, අඟහරු විශේෂ කිහිපයක් සහ පුඩු ලෙස හඳුන්වන කුඩා මුවෙකු දක්නට ලැබේ.<ref name="Icarito" /> කුඩා පක්ෂි විශේෂ රාශියක් ඇත, නමුත් විශාල පොදු ලතින් ඇමරිකානු වර්ග බොහොමයක් නොමැත. මිරිදිය මත්ස්‍යයන් ස්වල්පයක් ආවේණික වේ, නමුත් උතුරු ඇමරිකානු ට්‍රවුට් ඇන්ඩියන් විල් වලට සාර්ථකව හඳුන්වා දී ඇත.<ref name="Icarito" /> හම්බෝල්ට් ධාරාව ආසන්නයේ පිහිටා ඇති නිසා, සාගර ජලය මත්ස්‍යයන් සහ අනෙකුත් සාගර ජීවීන්ගෙන් පිරී ඇති අතර, එමඟින් පෙන්ගුයින් කිහිපයක් ඇතුළුව පොහොසත් ජලජ පක්ෂීන් වර්ගයකට සහාය වේ. තල්මසුන් බහුලව සිටින අතර, සීල් විශේෂ හයක් පමණ ප්‍රදේශයේ දක්නට ලැබේ.<ref name="Icarito" /> Chile's geographical isolation has restricted the immigration of faunal life so that only a few of the many distinctive South American animals are found. Among the larger mammals are the [[:en:Cougar|puma]] or cougar, the llama-like [[:en:Guanaco|guanaco]] and the fox-like [[:en:South_American_gray_fox|chilla]]. In the forest region, several types of marsupials and a small deer known as the [[:en:Pudú|pudu]] are found.<ref name="Icarito" /> There are many species of small birds, but most of the larger common Latin American types are absent. Few freshwater fish are native, but North American trout have been successfully introduced into the Andean lakes.<ref name="Icarito" /> Owing to the vicinity of the Humboldt Current, ocean waters abound with fish and other forms of marine life, which in turn support a rich variety of waterfowl, including several penguins. Whales are abundant, and some six species of seals are found in the area. == යොමු කිරීම් == 9c0p4megn4540bk9jtwoe43t3ky1p6y 750257 750256 2025-06-23T06:42:19Z BuddhikaW88 37808 /* ජෛව විවිධත්වය */ 750257 wikitext text/x-wiki {{Annotated image|float=right|caption=චිලියේ ස්වභාවික ප්‍රදේශ|image=Natural Regions of Chile.svg|width=150|image-width=150|image-left=0|image-top=0|annotations={{Annotation|70|30|'''[[නෝර්ට් ග්‍රෑන්ඩ්, චිලී|නෝර්ට් ග්‍රෑන්ඩ්]]'''}} {{Annotation|57|85|'''[[නෝර්ට් චිකෝ, චිලී|නෝර්ට්<br />චිකෝ]]'''}} {{Annotation|40|130|'''[[සෙන්ට්‍රල් චිලී|සෙන්ට්‍රල්<br />චිලී]]'''}} {{Annotation|35|175|'''[[සෝනා සුර්, චිලී|සෝනා<br />සුර්]]'''}} {{Annotation|7|295|'''[[ඔස්ට්‍රල් සෝන්, චිලී|ඔස්ට්‍රල් සෝන්]]'''}}}}ඇන්ඩීස් කඳුකරයේ බටහිර පැත්තේ දිගු හා පටු වෙරළබඩ දකුණු කෝන් රටක් වන චිලී, උතුරේ සිට දකුණට කිලෝමීටර 4,300 (සැතපුම් 2,670) කට වඩා විහිදේ, නමුත් නැගෙනහිර සිට බටහිරට<ref>{{cite encyclopedia |title=Chile |encyclopedia=Encyclopædia Britannica |url=https://www.britannica.com/EBchecked/topic/111326/Chile |access-date=7 May 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130616190930/http://www.britannica.com/EBchecked/topic/111326/Chile |archive-date=16 June 2013 |url-status=live}}</ref> පළලම ස්ථානයේ කිලෝමීටර 350 (සැතපුම් 217) ක් සහ නැගෙනහිර සිට බටහිරට පටු ස්ථානයේ කිලෝමීටර 64 (සැතපුම් 40) ක් පමණක් වන අතර සාමාන්‍ය පළල කිලෝමීටර 175 (සැතපුම් 109) කි. මෙය විශාල දේශගුණික විපර්යාසයන් සහ භූ දර්ශන ආවරණය කරයි. එහි වර්ග කිලෝමීටර් 756,950 (වර්ග සැතපුම් 292,260) ක භූමි ප්‍රමාණයකින් යුක්ත වේ. එය පැසිෆික් ගිනි වළල්ල තුළ පිහිටා ඇත. එහි පැසිෆික් දූපත් සහ ඇන්ටාක්ටික් හිමිකම් පෑම හැරුණු විට, චිලී පිහිටා ඇත්තේ 17° සහ 56°S අක්ෂාංශ සහ 66° සහ 75°W දේශාංශ අතර ය. චිලී යනු ලෝකයේ දිගම උතුරු-දකුණු රටවල් අතර වේ. ප්‍රධාන භූමි ප්‍රදේශය පමණක් සලකා බැලුවහොත්, චිලී රාජ්‍යය නැගෙනහිර සිට බටහිරට පටු වීම නිසා මෙම කණ්ඩායම තුළ අද්විතීය වන අතර, අනෙකුත් දිගු උතුරු-දකුණු රටවල් (බ්‍රසීලය, රුසියාව, කැනඩාව සහ එක්සත් ජනපදය ඇතුළුව) නැගෙනහිර සිට බටහිරට 10 ගුණයකට වඩා පළල වේ. චිලී රාජ්‍යය ඇන්ටාක්ටිකාවේ කිලෝමීටර 1,250,000 (වර්ග සැතපුම් 480,000) ක් තම භූමියේ (චිලී ඇන්ටාක්ටික් ප්‍රදේශය) කොටසක් ලෙස හිමිකම් කියයි. කෙසේ වෙතත්, මෙම දෙවැන්න ඇන්ටාක්ටික් ගිවිසුමේ නියමයන් යටතේ අත්හිටුවා ඇති අතර, චිලී රාජ්‍යය අත්සන් කර ඇත.<ref>{{cite web |date=1 February 2008 |title=Antarctic Treaty: Information about the Antarctic Treaty and how Antarctica is governed. |url=http://www.polarconservation.org/education/plonearticle.2005-12-28.3597747204/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20100210224459/http://www.polarconservation.org/education/plonearticle.2005-12-28.3597747204 |archive-date=10 February 2010 |access-date=11 March 2010 |publisher=Polar Conservation Organisation}}</ref> එය භූගෝලීය වශයෙන් ප්‍රධාන භූමියේ පිහිටා ඇති ලෝකයේ දකුණු දිගම රටයි.<ref>{{cite book |last1=Collin |first1=Robert |title=Trash Talk: An Encyclopedia of Garbage and Recycling around the World |date=2015 |page=121}}</ref> චිලී රාජ්‍යය 1888 දී තම භූමියට ඇතුළත් කළ පොලිනීසියාවේ නැගෙනහිර කෙළවරේ පිහිටි පාස්කු දූපත සහ සලා වයි ගෝමස් දූපත සහ ප්‍රධාන භූමියේ සිට කිලෝමීටර 600 (සැතපුම් 370) ට වඩා දුරින් පිහිටි ජුවාන් ෆර්නැන්ඩස් දූපත් පාලනය කරයි. පාලනය කරන ලද නමුත් තාවකාලිකව ජනාවාස වූ (සමහර දේශීය ධීවරයින් විසින්) සැන් ඇම්බ්‍රෝසියෝ සහ සැන් ෆීලික්ස් යන කුඩා දූපත් ද වේ. මෙම දූපත් කැපී පෙනෙන්නේ චිලී තම වෙරළ තීරයේ සිට පැසිෆික් සාගරය දක්වා භෞමික ජලයට හිමිකම් කියන බැවිනි.<ref>{{cite book |last=Blanco |first=Alejandro Vergara |url=https://books.google.com/books?id=4o3G0FyArtAC |title=Derecho de aguas |publisher=Editorial Jurídica de Chile |year=1998 |isbn=978-956-10-1241-7 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020150/https://books.google.com/books?id=4o3G0FyArtAC |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> උතුරු ඇටකාමා කාන්තාරයේ ප්‍රධාන වශයෙන් තඹ සහ නයිට්‍රේට් විශාල ඛනිජ සම්පත් අඩංගු වේ. සන්තියාගෝ ඇතුළු සාපේක්ෂව කුඩා මධ්‍යම නිම්නය ජනගහනය සහ කෘෂිකාර්මික සම්පත් අනුව රට ආධිපත්‍යය දරයි. 19 වන සියවසේ අගභාගයේදී උතුරු සහ දකුණු ප්‍රදේශ ඒකාබද්ධ කළ විට චිලී ව්‍යාප්ත වූ ඓතිහාසික මධ්‍යස්ථානය ද මෙම ප්‍රදේශයයි. දකුණු චිලී වනාන්තර, තණබිම් වලින් පොහොසත් වන අතර ගිනි කඳු සහ විල් මාලාවක් ඇත. දකුණු වෙරළ තීරය ෆ්ජෝර්ඩ්, ඇතුල්වීම්, ඇළ මාර්ග, ඇඹරෙන අර්ධද්වීප සහ දූපත් වලින් සමන්විත ලිබ්‍රින්තයකි. ඇන්ඩීස් කඳු නැගෙනහිර මායිමේ පිහිටා ඇත. === භූගෝල විද්‍යාව === [[File:Chile_topo_en.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chile_topo_en.jpg|thumb|චිලීහි භූලක්ෂණාත්මක සිතියම]] දකුණු ඇමරිකානු තහඩුවේ නස්කා සහ ඇන්ටාක්ටික් තහඩු යටත් කර ගැනීම හේතුවෙන් චිලී පිහිටා ඇත්තේ පැසිෆික් ගිනි වළල්ලේ කොටසක් වන අධික භූ කම්පන සහ ගිනිකඳු කලාපයක් දිගේ ය. වසර මිලියන 251 කට පෙර අග පැලියෝසොයික් යුගයේදී, චිලී රාජ්‍යය ගොන්ඩ්වානා නමින් හැඳින්වෙන මහාද්වීපික කොටසට අයත් විය. මීට වසර මිලියන 66 කට පෙර, නස්කා තහඩුව සහ දකුණු ඇමරිකානු තහඩුව අතර ගැටීමෙන්, ඇන්ඩීස් කඳු වැටිය ඇති වූ නිසා, මෙසෝසොයික් අවසානයේ සමුද්‍ර අවසාදිත සමුද්‍ර තැන්පතු ඉහළ යාමට පටන් ගත්තේ අවපාතයක් පමණි. මෙම භූමි ප්‍රදේශය වසර මිලියන ගණනක් පුරා පාෂාණ නැමීමෙන් හැඩගස්වනු ඇති අතර, වත්මන් සහනය සාදයි. චිලී සහනය සමන්විත වන්නේ මධ්‍යම අවපාතයෙන් වන අතර, එය රට දිගටි ලෙස තරණය කරන අතර, භූමියෙන් 80% ක් පමණ සෑදෙන කඳු වැටි දෙකකින් වටවී ඇත: ඇටකාමා කලාපයේ බොලිවියාව සහ ආර්ජන්ටිනාව සමඟ නැගෙනහිර-ස්වාභාවික මායිමට ඇන්ඩීස් කඳු සහ ඇන්ඩීස් සිට බටහිර-සුළු උසකින් යුත් වෙරළබඩ පරාසය. චිලියේ උසම කඳු මුදුන වන්නේ නෙවාඩෝ ඔජොස් ඩෙල් සලාඩෝ වන අතර එය මීටර් 6891.3 ක් උසින් යුක්ත වන අතර එය ලෝකයේ උසම ගිනි කන්ද ද වේ. වෙරළබඩ කඳුවැටියේ උසම ස්ථානය වන්නේ මීටර් 3114 ක් උසැති විකුනා මැකෙන්නා වන අතර එය ඇන්ටොෆගස්ටා නගරයට දකුණින් පිහිටි සියෙරා විකුනා මැකෙන්නා හි පිහිටා ඇත. වෙරළබඩ කඳු සහ පැසිෆික් සාගරය අතර වෙරළබඩ තැනිතලා මාලාවක් ඇති අතර ඒවා විචල්‍ය දිගකින් යුක්ත වන අතර එමඟින් වෙරළබඩ නගර සහ විශාල වරායන් ජනාවාස වීමට ඉඩ සලසයි. තැනිතලා භූමි ප්‍රදේශවල සමහර ප්‍රදේශ ඇන්ඩීස් කඳුවැටියට නැගෙනහිරින් පිහිටි භූමිය සහ පැටගෝනියානු පඩිපෙළ සහ මැගෙලන් ආවරණය කරයි, නැතහොත් ඇල්ටිප්ලානෝ හෝ පූනා ද අටකාමා වැනි උස් කඳු වැටි වලින් වට වූ උස් සානු වේ. ඈත උතුර යනු රටේ උතුරු මායිම සහ සමාන්තර 26° S අතර ප්‍රදේශය වන අතර එය පළමු කලාප තුන ආවරණය කරයි. එය ලෝකයේ වඩාත්ම ශුෂ්ක ඇටකාමා කාන්තාරය පැවතීම මගින් සංලක්ෂිත වේ. තමරුගල් පැම්පස් ලෙස හැඳින්වෙන ප්‍රදේශයෙන් ආරම්භ වන ඇළ දොළ මගින් කාන්තාරය කැබලි කර ඇත. දෙකට බෙදී නැගෙනහිර අත බොලිවියාව හරහා දිවෙන ඇන්ඩීස් කඳුවැටිය, ඉහළ උන්නතාංශයක් සහ ගිනිකඳු ක්‍රියාකාරිත්වයක් ඇති අතර, කාලයත් සමඟ ක්‍රමයෙන් අවසාදිත සමුච්චය වීම හේතුවෙන් ඇන්ඩියන් උස්බිම් සහ ලුණු ව්‍යුහයන් සලාර් ඩි අටකාමා ලෙස සෑදීමට ඉඩ සලසා ඇත. දකුණට ඇකොන්කගුවා ගඟ දක්වා විහිදෙන නෝර්ට් චිකෝ වේ. ලොස් ඇන්ඩීස් දකුණට එහි උන්නතාංශය අඩු කිරීමට සහ වෙරළට සමීප වීමට පටන් ගෙන, චිලී භූමියේ පටුම කොටස වන ඉලපෙල් හි උසින් කිලෝමීටර 90 ක් දුරින් ළඟා වේ. කඳු වැටි දෙක ඡේදනය වන අතර, අතරමැදි අවපාතය පාහේ ඉවත් කරයි. භූමිය හරහා ගලා යන ගංගා පැවතීම තීර්යක් නිම්න සෑදීමට ඉඩ සලසයි, එහිදී කෘෂිකර්මාන්තය මෑත කාලයේ දැඩි ලෙස වර්ධනය වී ඇති අතර වෙරළබඩ තැනිතලා පුළුල් වීමට පටන් ගනී.[[File:Amalia_Glacier_(47461801572).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Amalia_Glacier_(47461801572).jpg|වම|thumb|බර්නාඩෝ ඕ'හිගින්ස් ජාතික වනෝද්‍යානයේ පිහිටා ඇති අමාලියා ග්ලැසියරය]] මධ්‍යම ප්‍රදේශය රටේ වඩාත්ම ජනාකීර්ණ කලාපයයි. වෙරළබඩ තැනිතලා පුළුල් වන අතර පැසිෆික් සාගරය දිගේ නගර සහ වරායන් පිහිටුවීමට ඉඩ සලසයි. ඇන්ඩීස් මීටර් 6000 ට වඩා උන්නතාංශ පවත්වා ගෙන යන නමුත් සාමාන්‍යයෙන් මීටර් 4000 දක්වා උසින් සෙමින් බැස යයි. අතරමැදි අවපාතය නැවත දිස්වන අතර එය අවසාදිත සමුච්චය වීම හේතුවෙන් කෘෂිකාර්මික සංවර්ධනයට සහ මානව ජනාවාසයට ඉඩ සලසන සාරවත් නිම්නයක් බවට පත්වේ. දකුණට, කෝඩිලෙරා ඩි ලා කොස්ටා කෝඩිලෙරා ඩි නහුවෙල්බුටා හි නැවත දිස්වන අතර ග්ලැසියර අවසාදිත ලා ෆ්‍රොන්ටෙරා ප්‍රදේශයේ විල් මාලාවක් නිර්මාණය කරයි. පැටගෝනියාව රෙලොන්කාවි හි සිට දකුණට සමාන්තරව 41°S උසින් විහිදේ. පසුගිය ග්ලැසියර සමයේදී, මෙම ප්‍රදේශය චිලී සහන ව්‍යුහයන් දැඩි ලෙස ඛාදනය කළ අයිස්වලින් වැසී තිබුණි. එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස, අතරමැදි අවපාතය මුහුදේ ගිලී යන අතර, වෙරළබඩ කඳු චිලෝ සහ චොනොස් වැනි දූපත් සමූහයකට නැඟී, ටයිටාඕ අර්ධද්වීපයේ 47°S සමාන්තරව අතුරුදහන් වේ. ඇන්ඩීස් කඳු වැටියේ උස අඩු වන අතර ග්ලැසියරවල ක්‍රියාකාරිත්වය නිසා ඇතිවන ඛාදනය හේතුවෙන් ෆ්ජෝර්ඩ්ස් ඇති වී තිබේ. ඇන්ඩීස් හි නැගෙනහිරින්, මහාද්වීපයේ හෝ ඊට උතුරින්, ටියෙරා ඩෙල් ෆියුගෝ දූපතේ සාපේක්ෂව පැතලි තැනිතලා පිහිටා ඇති අතර, ඒවා මැගෙලන් සමුද්‍ර සන්ධියේ විශාල ප්‍රදේශ ආවරණය කරයි. ඔහු කලින් කෝඩිලෙරා ඩි ලා කොස්ටා කළාක් මෙන්, ඇන්ඩීස් කඳු වැටිය සාගරයට කැඩී යාමට පටන් ගෙන, දූපත් සහ දූපත් රාශියක් ඇති කර, එහි අතුරුදහන් වී, දකුණු ඇන්ටිලස් චාපයේ සහ පසුව ඇන්ටාක්ටික් අර්ධද්වීපයේ ගිලී නැවත දිස් වේ, එහිදී එය ඇන්ටාර්ටැන්ඩිස් ලෙස හැඳින්වේ, චිලී ඇන්ටාක්ටික් ප්‍රදේශයේ, මෙරිඩියන් 53°W සහ 90°W අතර පිහිටා ඇත. පැසිෆික් සාගරයේ මැද, ගිනිකඳු සම්භවයක් ඇති දූපත් කිහිපයක් කෙරෙහි රටට ස්වෛරීභාවයක් ඇත, ඒවා සාමූහිකව ඉන්සියුලර් චිලී ලෙස හැඳින්වේ. ජුවාන් ෆර්නැන්ඩස් සහ පාස්කු දූපතේ දූපත් සමූහය පිහිටා ඇත්තේ නස්කා තහඩුව සහ නැගෙනහිර පැසිෆික් නැගීම ලෙස හැඳින්වෙන පැසිෆික් තහඩුව අතර අස්ථි බිඳීමේ කලාපයේ ය. === දේශගුණය සහ ජල විද්‍යාව === [[File:Köppen–Geiger_climate_types_in_Chile.png|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:K%C3%B6ppen%E2%80%93Geiger_climate_types_in_Chile.png|thumb|කොප්පෙන් දේශගුණික වර්ගීකරණයේ චිලී සිතියම]] චිලීයේ විවිධ දේශගුණය උතුරේ ලෝකයේ වියළිම කාන්තාරය වන ඇටකාමා කාන්තාරයේ සිට මධ්‍යධරණී දේශගුණයක්, පාස්කු දූපතේ නිවර්තන කලාපය,<ref>{{Cite book |last=K |first=Ana María Errázuriz |url=https://books.google.com/books?id=oXGaJKGMaMgC |title=Manual de geografía de Chile |date=1998 |publisher=Andres Bello |isbn=978-956-13-1523-5 |page=74 |language=es |access-date=21 November 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231121211655/https://books.google.com/books?id=oXGaJKGMaMgC |archive-date=21 November 2023 |url-status=live}}</ref> නැගෙනහිර සහ දකුණේ ඇල්පයින් ටුන්ඩ්‍රා සහ ග්ලැසියර ඇතුළු සාගර දේශගුණයක් දක්වා විහිදේ.<ref name="BBC-Chile">{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/country_profiles/1222764.stm|title=Country profile: Chile|date=16 December 2009|work=BBC News|access-date=31 December 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20100114035710/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/country_profiles/1222764.stm|archive-date=14 January 2010|url-status=live}}</ref> කොපන් පද්ධතියට අනුව, චිලී එහි දේශසීමා තුළ අවම වශයෙන් ප්‍රධාන දේශගුණික උප වර්ග දහඅටක් ඇත.<ref>Santibáñez, F; Uribe, J. 1997. Atlas Agroclimático de Chile. Santiago, Chile. Fondo Nacional de Desarrollo Científico y Tecnológico.</ref> රටේ බොහෝ ප්‍රදේශවල සෘතු හතරක් ඇත: ගිම්හානය (දෙසැම්බර් සිට පෙබරවාරි දක්වා), සරත් සමය (මාර්තු සිට මැයි දක්වා), ශීත කාලය (ජුනි සිට අගෝස්තු දක්වා) සහ වසන්තය (සැප්තැම්බර් සිට නොවැම්බර් දක්වා). භූමියේ ලක්ෂණ නිසා, චිලී සාමාන්‍යයෙන් කෙටි දිගකින් සහ අඩු ප්‍රවාහ අනුපාතයකින් යුත් ගංගා රාශියක් තරණය කරයි. ඒවා සාමාන්‍යයෙන් ඇන්ඩීස් සිට පැසිෆික් සාගරය දක්වා විහිදෙන අතර නැගෙනහිර සිට බටහිරට ගලා යයි. ඇටකාමා කාන්තාරය නිසා, නෝර්ටේ ග්‍රෑන්ඩ් හි කෙටි එන්ඩෝර්හයික් ස්වභාවයේ ඇළ දොළ පමණක් ඇත, රටේ දිගම කිලෝමීටර 440 ක් වන ලෝවා ගඟ හැර.<ref name="hydr">{{cite journal|author1=Niemeyer, Hans|author2=Cereceda, Pilar|year=1983|title=Hydrography|journal=Geography of Chile|edition=1st|location=Santiago|publisher=[[Military Geographic Institute (Chile)|Military Geographic Institute]]|volume=8}}</ref> ඉහළ නිම්නවල, තෙත්බිම් ප්‍රදේශ මුහුදු මට්ටමේ සිට මීටර් 4500 ක් උසින් පිහිටි චුන්ගාරා විල ජනනය කරයි. එය සහ ලෞකා ගඟ බොලිවියාව සමඟ මෙන්ම ලුටා ගඟ සමඟ බෙදා ගනී. රටේ මධ්‍ය-උතුරේ, කෘෂිකාර්මික වැදගත්කමක් ඇති නිම්න සාදන ගංගා ගණන වැඩි වේ. කිලෝමීටර 75<ref name="hydr" /> ක් දිග එල්කි, කිලෝමීටර 142 ක් දිග ඇකොන්කගුවා, කිලෝමීටර 250 ක් දිග මයිපෝ, කිලෝමීටර 110 ක් දිග මැපොචෝ සහ කිලෝමීටර 240 ක් දිග මවුලේ කැපී පෙනේ. ඒවායේ ජලය ප්‍රධාන වශයෙන් ගිම්හාන සහ ශීත වැසි වලදී ඇන්ඩියන් හිම දියවීමෙන් ගලා යයි. මෙම ප්‍රදේශයේ ප්‍රධාන විල් වන්නේ කෘත්‍රිම විල වන රැපල්, කොල්බන් මවුලේ කලපුව සහ ලා ලාජා කලපුවයි. දේශගුණික විපර්යාස හේතුවෙන් චිලියේ ලැව්ගිනි, ගංවතුර, නායයෑම්, නියඟ සහ මුහුදු මට්ටම ඉහළ යාම ඇතුළු විවිධ ස්වාභාවික උපද්‍රව වල වාර ගණන සහ බරපතලකම වෙනස් වනු ඇතැයි අපේක්ෂා කෙරේ. දේශගුණික විපර්යාස බලපෑම්වලට ගොදුරු විය හැකි ප්‍රධාන අංශ අතර කෘෂිකර්මාන්තය, ධීවර කර්මාන්තය, කෘෂිකර්මාන්තය සහ ජල ආරක්ෂාව ඇතුළත් වේ.<ref>{{Cite web |last=World Bank Climate Change Knowledge Portal |title=Chile |url=https://climateknowledgeportal.worldbank.org/country/chile/vulnerability#:~:text=Chile%20is%20highly%20exposed%20and,those%20disasters%20on%20human%20populations. |access-date=2025-02-07 |website=climateknowledgeportal.worldbank.org |language=en}}</ref> === ජෛව විවිධත්වය === [[File:Araucaria_araucana_-_Parque_Nacional_Conguillío_por_lautaroj_-_001.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Araucaria_araucana_-_Parque_Nacional_Conguill%C3%ADo_por_lautaroj_-_001.jpg|වම|thumb|කොන්ගුලියෝ ජාතික වනෝද්‍යානයේ අරුකාරියා අරුකානා ගස්]]චිලීහි ශාක හා සත්ත්ව විශේෂ එහි සුවිශේෂී භූගෝලීය පිහිටීම නිසා ඉහළ මට්ටමේ ආවේණිකත්වයකින් සංලක්ෂිත වේ. මහාද්වීපික චිලීහි, උතුරේ ඇටකාමා කාන්තාරය සහ නැගෙනහිරින් ඇන්ඩීස් කඳුකරය ශාක හා සත්ත්ව විශේෂ හුදකලා වීමට හේතු වූ බාධක වේ. ඊට අමතරව චිලීහි දැවැන්ත දිග (කිලෝමීටර් 4,300 (සැතපුම් 2,672) ට වැඩි) එකතු වන අතර එමඟින් පුළුල් පරාසයක දේශගුණික හා පරිසරයන් ඇති වන අතර ඒවා සාමාන්‍ය කලාප තුනකට බෙදිය හැකිය: උතුරේ කාන්තාර පළාත්, මධ්‍යම චිලී සහ දකුණේ තෙතමනය සහිත ප්‍රදේශ. චිලීහි ස්වදේශික ශාක අනෙකුත් දකුණු ඇමරිකානු රටවල ශාක හා සසඳන විට සාපේක්ෂව අඩු විශේෂ වලින් සමන්විත වේ. උතුරු කෙළවරේ වෙරළබඩ සහ මධ්‍යම කලාපය බොහෝ දුරට වෘක්ෂලතාදියෙන් තොර වන අතර ලෝකයේ වඩාත්ම නිරපේක්ෂ කාන්තාරයට ළඟා වේ.<ref name="Icarito">{{Cite web |title=Flora y Fauna de Chilena |url=http://www.icarito.cl/icarito/enciclopedia/canal/canal/0,0,38035857_152308989,00.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20060410080253/http://www.icarito.cl/icarito/enciclopedia/canal/canal/0%2C0%2C38035857_152308989%2C00.html |archive-date=10 April 2006 |work=Icarito}}</ref> ඇන්ඩීස් කඳු බෑවුම්වල, විසිරී ඇති ටෝලා කාන්තාර පඳුරු වලට අමතරව, තණකොළ දක්නට ලැබේ. මධ්‍යම නිම්නය පතොක් විශේෂ කිහිපයකින්, හාඩි එස්පිනෝස්, චිලී පයින්, දකුණු බීච් සහ චිලියේ ජාතික මල වන රතු සීනුව හැඩැති මලක් වන කොපිහු වලින් සංලක්ෂිත වේ.<ref name="Icarito" /> දකුණු චිලියේ, බයෝබියෝ ගඟට දකුණින්, අධික වර්ෂාපතනය නිසා ලෝරල්, මැග්නෝලියා සහ විවිධ කේතුධර සහ බීච් විශේෂවල ඝන වනාන්තර බිහි වී ඇති අතර ඒවා කුඩා වී දකුණට වඩාත් පල් වේ.<ref name="Bio&Con">{{cite journal|last1=Smith-Ramírez|first1=Cecilia|last2=Díaz|first2=Iván|last3=Pliscoff|first3=Patricio|last4=Valdovinos|first4=Claudio|last5=Méndez|first5=Marco A.|last6=Larraín|first6=Juan|last7=Samaniego|first7=Horacio|date=August 2007|title=Distribution patterns of flora and fauna in southern Chilean Coastal rain forests: Integrating Natural History and GIS|journal=Biodiversity and Conservation|volume=16|issue=9|pages=2627–2648|bibcode=2007BiCon..16.2627S|doi=10.1007/s10531-006-9073-2|s2cid=6879631}}</ref> අන්ත දකුණේ සීතල උෂ්ණත්වය සහ සුළං අධික වනාන්තර වගාව වළක්වයි. තණකොළ බිම් නැගෙනහිර මැගල්ලන්ස් පළාතේ සහ උතුරු ටියෙරා ඩෙල් ෆියුගෝ (පැටගෝනියාවේ) හි දක්නට ලැබේ. චිලී ශාක වලින් වැඩි ප්‍රමාණයක් අසල්වැසි ආර්ජන්ටිනාවෙන් වෙනස් වන අතර, එයින් පෙන්නුම් කරන්නේ ඇන්ඩියන් බාධකය එහි ගොඩනැගීමේදී පැවති බවයි.<ref name="Bio&Con" />[[File:Peruan_Condor.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Peruan_Condor.jpg|thumb|චිලියේ ජාතික පක්ෂියා වන ඇන්ඩියන් කොන්ඩෝර් (වල්ටූර් ග්‍රිෆස්)]] ඇන්ටාක්ටිකාවේ සිට දකුණු ඇමරිකාවට ශාක සංක්‍රමණය වීමට ඉඩ සලසන ක්‍රිටේසියස් අයිස් යුගයේ ගොඩබිම් පාලම් හේතුවෙන් චිලියේ සමහර ශාකවලට ඇන්ටාක්ටික් සම්භවයක් ඇත.<ref>{{cite web |last=Posada-Swafford |first=Ángela |title=Chilean and Antarctic Fossils Reveal the Last "Geologic Minutes" of the Age of Dinosaurs [Slide Show] |url=https://www.scientificamerican.com/article/chilean-and-antarctic-fossils-reveal-the-last-geologic-minutes-of-the-age-of-dinosaurs-slide-show/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170406023619/https://www.scientificamerican.com/article/chilean-and-antarctic-fossils-reveal-the-last-geologic-minutes-of-the-age-of-dinosaurs-slide-show/ |archive-date=6 April 2017 |access-date=5 April 2017 |website=[[Scientific American]]}}</ref> චිලී රාජ්‍යයට 2018 වනාන්තර භූ දර්ශන අඛණ්ඩතා දර්ශක සාමාන්‍ය ලකුණු 7.37/10 ක් හිමි වූ අතර, එය රටවල් 172 න් ගෝලීය වශයෙන් 43 වන ස්ථානයට පත්විය.<ref name="FLII-Supplementary">{{cite journal|last1=Grantham|first1=H. S.|last2=Duncan|first2=A.|last3=Evans|first3=T. D.|last4=Jones|first4=K. R.|last5=Beyer|first5=H. L.|last6=Schuster|first6=R.|last7=Walston|first7=J.|last8=Ray|first8=J. C.|last9=Robinson|first9=J. G.|last10=Callow|first10=M.|last11=Clements|first11=T.|year=2020|title=Anthropogenic modification of forests means only 40% of remaining forests have high ecosystem integrity – Supplementary Material|journal=Nature Communications|volume=11|issue=1|page=5978|bibcode=2020NatCo..11.5978G|doi=10.1038/s41467-020-19493-3|issn=2041-1723|pmc=7723057|pmid=33293507|last12=Costa|first12=H. M.|last13=DeGemmis|first13=A.|last14=Elsen|first14=P. R.|last15=Ervin|first15=J.|last16=Franco|first16=P.|last17=Goldman|first17=E.|last18=Goetz|first18=S.|last19=Hansen|first19=A.|last20=Hofsvang|first20=E.|last21=Jantz|first21=P.|last22=Jupiter|first22=S.|last23=Kang|first23=A.|last24=Langhammer|first24=P.|last25=Laurance|first25=W. F.|last26=Lieberman|first26=S.|last27=Linkie|first27=M.|last28=Malhi|first28=Y.|last29=Maxwell|first29=S.|last30=Mendez|first30=M.|last31=Mittermeier|first31=R.|last32=Murray|first32=N. J.|last33=Possingham|first33=H.|last34=Radachowsky|first34=J.|last35=Saatchi|first35=S.|last36=Samper|first36=C.|last37=Silverman|first37=J.|last38=Shapiro|first38=A.|last39=Strassburg|first39=B.|last40=Stevens|first40=T.|last41=Stokes|first41=E.|last42=Taylor|first42=R.|last43=Tear|first43=T.|last44=Tizard|first44=R.|last45=Venter|first45=O.|last46=Visconti|first46=P.|last47=Wang|first47=S.|last48=Watson|first48=J. E. M.}}</ref> චිලී රාජ්‍යයේ දිලීර විශේෂ 3,000 කට වඩා වාර්තා වී ඇත,<ref>Oehrens, E.B. "Flora Fungosa Chilena". Universidad de Chile, Santiago de Chile, 1980</ref><ref>{{cite web |title=Cybertruffle's Robigalia – Observations of fungi and their associated organisms |url=http://www.cybertruffle.org.uk/robigalia/eng/index.htm |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20181229121452/http://www.cybertruffle.org.uk/robigalia/eng/index.htm |archive-date=29 December 2018 |access-date=9 July 2011 |publisher=cybertruffle.org.uk}}</ref> නමුත් මෙම සංඛ්‍යාව සම්පූර්ණ නොවේ. ලොව පුරා ඇති සියලුම දිලීර වලින් සියයට 7 ක් පමණ පමණක් මෙතෙක් සොයාගෙන ඇති බවට පොදුවේ පිළිගත් ඇස්තමේන්තුව අනුව, චිලී රාජ්‍යයේ දක්නට ලැබෙන සැබෑ මුළු දිලීර විශේෂ සංඛ්‍යාව බොහෝ සෙයින් වැඩි වීමට ඉඩ ඇත.<ref>Kirk, P.M., Cannon, P.F., Minter, D.W. and Stalpers, J. "Dictionary of the Fungi". Edn 10. CABI, 2008</ref> ලබා ගත හැකි තොරතුරු ප්‍රමාණය තවමත් ඉතා කුඩා වුවද, චිලී රාජ්‍යයට ආවේණික දිලීර විශේෂ සංඛ්‍යාව ඇස්තමේන්තු කිරීමට පළමු උත්සාහයක් ගෙන ඇති අතර, 1995 විශේෂ තාවකාලිකව රටේ ආවේණික විය හැකි ලෙස හඳුනාගෙන ඇත.<ref>{{cite web |title=Fungi of Chile – potential endemics |url=http://www.cybertruffle.org.uk/chilfung/eng/endelist.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110927172749/http://www.cybertruffle.org.uk/chilfung/eng/endelist.htm |archive-date=27 September 2011 |access-date=9 July 2011 |publisher=cybertruffle.org.uk}}</ref> චිලී රාජ්‍යයේ භූගෝලීය හුදකලාව සත්ත්ව සංක්‍රමණය සීමා කර ඇති බැවින් බොහෝ සුවිශේෂී දකුණු ඇමරිකානු සතුන්ගෙන් කිහිපයක් පමණක් දක්නට ලැබේ. විශාල ක්ෂීරපායින් අතර පූමා හෝ කූගර්, ලාමා වැනි ගුවානාකෝ සහ නරියා වැනි චිල්ලා වේ. වනාන්තර කලාපයේ, අඟහරු විශේෂ කිහිපයක් සහ පුඩු ලෙස හඳුන්වන කුඩා මුවෙකු දක්නට ලැබේ.<ref name="Icarito" /> කුඩා පක්ෂි විශේෂ රාශියක් ඇත, නමුත් විශාල පොදු ලතින් ඇමරිකානු වර්ග බොහොමයක් නොමැත. මිරිදිය මත්ස්‍යයන් ස්වල්පයක් ආවේණික වේ, නමුත් උතුරු ඇමරිකානු ට්‍රවුට් ඇන්ඩියන් විල් වලට සාර්ථකව හඳුන්වා දී ඇත.<ref name="Icarito" /> හම්බෝල්ට් ධාරාව ආසන්නයේ පිහිටා ඇති නිසා, සාගර ජලය මත්ස්‍යයන් සහ අනෙකුත් සාගර ජීවීන්ගෙන් පිරී ඇති අතර, එමඟින් පෙන්ගුයින් කිහිපයක් ඇතුළුව පොහොසත් ජලජ පක්ෂීන් වර්ගයකට සහාය වේ. තල්මසුන් බහුලව සිටින අතර, සීල් විශේෂ හයක් පමණ ප්‍රදේශයේ දක්නට ලැබේ.<ref name="Icarito" /> == යොමු කිරීම් == 2r1bqr6y8xp2bg4g445vu3pqr8vprwv 0 182329 750258 2025-06-23T06:43:43Z BuddhikaW88 37808 ' == Government and politics == {{Main|Politics of Chile|Law of Chile}} {{See also|List of cities in Chile}} [[File:Chile-02559_-_La_Moneda_Presidential_Palace_(49033259257).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chile-02559_-_La_Moneda_Presidential_Palace_(49033259257).jpg|thumb|The Colonial Neoclassical [[:en:Palacio_de_La_Moneda|Palacio de La Moneda]] in [[:en:Santiago|Santiago]], built between 1784 and 1805, i...' යොදමින් නව පිටුවක් තනන ලදි 750258 wikitext text/x-wiki == Government and politics == {{Main|Politics of Chile|Law of Chile}} {{See also|List of cities in Chile}} [[File:Chile-02559_-_La_Moneda_Presidential_Palace_(49033259257).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chile-02559_-_La_Moneda_Presidential_Palace_(49033259257).jpg|thumb|The Colonial Neoclassical [[:en:Palacio_de_La_Moneda|Palacio de La Moneda]] in [[:en:Santiago|Santiago]], built between 1784 and 1805, is the seat of the President of Chile.]] [[File:Congreso_Nacional_Valpo.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Congreso_Nacional_Valpo.jpg|thumb|[[:en:National_Congress_of_Chile|National Congress of Chile]] in the port city of [[:en:Valparaíso|Valparaíso]]]] [[File:2017_Santiago_de_Chile_-_Edificio_de_los_Tribunales_de_Justicia.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:2017_Santiago_de_Chile_-_Edificio_de_los_Tribunales_de_Justicia.jpg|thumb|The [[:en:Palacio_de_los_Tribunales_de_Justicia_de_Santiago|Palace of Justice]] in [[:en:Santiago|Santiago]]]] The current [[:en:Chilean_Constitution_of_1980|Constitution of Chile]] was drafted by [[:en:Jaime_Guzmán|Jaime Guzmán]] in 1980<ref>{{cite web |author1=Aislinn Laing |author2=Fabian Cambero |date=25 October 2020 |title=Polls open in Chile for historic constitutional plebiscite |url=https://www.reuters.com/article/us-chile-constitution/polls-open-in-chile-for-historic-constitutional-plebiscite-idUSKBN27A0CF |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201030032454/https://www.reuters.com/article/us-chile-constitution/polls-open-in-chile-for-historic-constitutional-plebiscite-idUSKBN27A0CF |archive-date=30 October 2020 |access-date=25 October 2020 |publisher=Reuters}}</ref> and subsequently approved via a national [[:en:Plebiscite|plebiscite]]—regarded as "highly irregular" by some observers<ref name="hudson">{{cite web |year=1995 |editor-last=Hudson |editor-first=Rex A. |title=Chile: A Country Study |url=http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/cltoc.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20150625213643/http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/cltoc.html |archive-date=25 June 2015 |access-date=27 February 2005 |work=GPO for the Library of Congress}}</ref>—in September of that year, under the military dictatorship of [[:en:Augusto_Pinochet|Augusto Pinochet]]. It entered into force in March 1981. After Pinochet's defeat in the [[:en:1988_Chilean_national_plebiscite|1988 plebiscite]], the constitution was amended to ease provisions for future amendments to the Constitution. In September 2005, President [[:en:Ricardo_Lagos|Ricardo Lagos]] signed into law several constitutional amendments passed by Congress. These include eliminating the positions of appointed senators and [[:en:Senators_for_life|senators for life]], granting the President authority to remove the commanders-in-chief of the armed forces, and reducing the presidential term from six to four years.<ref>{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/4157908.stm|title=Chile scraps Pinochet-era system|date=16 August 2005|work=BBC|access-date=31 December 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20200508224011/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/4157908.stm|archive-date=8 May 2020|url-status=live}}</ref> Chile's judiciary is independent and includes a court of appeal, a system of military courts, a constitutional tribunal, and the [[:en:Supreme_Court_of_Chile|Supreme Court of Chile]]. In June 2005, Chile completed a nationwide overhaul of its criminal justice system.<ref>{{cite web |title=President Lagos: We can make a greater effort to make yesterday's and today's trials equally just |url=http://www.chileangovernment.cl/index.php?id=448&option=com_content&task=view |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080423171251/http://www.chileangovernment.cl/index.php?id=448&option=com_content&task=view |archive-date=23 April 2008 |work=Chilean Government}}</ref> The reform has replaced inquisitorial proceedings with an adversarial system with greater similarity to that of common law jurisdictions such as the United States. For parliamentary elections, between 1989 and 2013 the [[:en:Binominal_System|binominal system]] was used, which promoted the establishment of two majority political blocs -[[:en:Concertación|Concertación]] and [[:en:Alliance_(Chile)|Alliance]]- at the expense of the exclusion of non-majority political groups. The opponents of this system approved in 2015 a moderate [[:en:D'Hondt_method|proportional electoral system]] that has been in force since the 2017 parliamentary elections, allowing the entry of new parties and coalitions. The [[:en:Congress_of_Chile|Congress of Chile]] has a 50-seat [[:en:Senate_of_Chile|Senate]] and a 155-member [[:en:Chamber_of_Deputies_of_Chile|Chamber of Deputies]]. Senators serve for eight years with staggered terms, while deputies are elected every 4 years. The last congressional elections were held on 21 November 2021, concurrently with the presidential election. The Congress is located in the port city of [[:en:Valparaíso|Valparaíso]], about {{convert|140|km|-1|abbr=off|sp=us}} west of the capital, Santiago. The main existing political coalitions in Chile are: '''Government''': * [[:en:Apruebo_Dignidad|Apruebo Dignidad]] (''Approve Dignity'') is a [[:en:Left-wing_politics|left-wing]] coalition that has its origin in the [[:en:2021_Chilean_Constitutional_Convention_election|2021 Chilean Constitutional Convention election]]. After the success in that election, it held presidential primaries, in which [[:en:Gabriel_Boric|Gabriel Boric]] ([[:en:Social_Convergence|CS]], [[:en:Broad_Front_(Chilean_political_coalition)|FA]]) was the winner. It is formed by the coalition [[:en:Broad_Front_(Chilean_political_coalition)|Frente Amplio]] (''Broad Front'') and the coalition [[:en:Chile_Digno|Chile Digno]] (''Worthy Chile'') formed by the [[:en:Communist_Party_of_Chile|Communist Party of Chile]] and other left-wing parties. * [[:en:Democratic_Socialism_(Chile)|Democratic Socialism]] is a [[:en:Centre-left_politics|center-left]] coalition, successor of the [[:en:Constituent_Unity|Constituent Unity]] coalition, itself a successor of the [[:en:Concertación|Concertation]] coalition {{en dash}} which supported the "NO" option in the [[:en:1988_Chilean_national_plebiscite|1988 plebiscite]] and subsequently governed the country from 1990 to 2010. This pact is formed by the [[:en:Socialist_Party_of_Chile|Socialist]], [[:en:Party_for_Democracy_(Chile)|for Democracy]], [[:en:Radical_Party_of_Chile_(2018)|Radical]], and [[:en:Liberal_Party_of_Chile_(2013)|Liberal]] parties. '''Opposition:''' * [[:en:Chile_Vamos|Chile Vamos]] (''Let's go Chile'') is a [[:en:Centre-right_politics|center-right]] coalition with roots of liberal conservatism, formed by the parties [[:en:National_Renewal_(Chile)|Renovación Nacional]] (''National Renewal''), [[:en:Independent_Democratic_Union|Unión Demócrata Independiente]] (''Independent Democratic Union'') and [[:en:Evópoli|Evópoli]]. It has its origins in the [[:en:Alliance_(Chile)|Alliance]] coalition, formed by the main parties that supported the "YES" option in the [[:en:1988_Chilean_national_plebiscite|1988 plebiscite]], although it has used different names since then. It was the ruling coalition during the first and second government of [[:en:Sebastián_Piñera|Sebastián Piñera]], (2010–2014) and (2018–2022). In the National Congress, Chile Vamos has 52 deputies and 24 senators, while the parliamentary group of Apruebo Dignidad is formed by 37 deputies and 6 senators. Democratic Socialism is the third political force with 30 deputies and 13 senators. The other groups with parliamentary representation are the [[:en:Republican_Party_(Chile,_2019)|Republican Party]] (15 deputies and 1 senator), the [[:en:Christian_Democratic_Party_(Chile)|Christian Democratic Party]] (8 deputies and 5 senators), the [[:en:Party_of_the_People_(Chile)|Party of the People]] (8 deputies) and the [[:en:Independent_politician|independents]] outside of a coalition (5 deputies and 1 senator). === Foreign relations === {{Main|Foreign relations of Chile}} [[File:Foreign_relations_of_Chile.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Foreign_relations_of_Chile.svg|වම|thumb|State of Chile's international relations in the world: {{legend|#006680|Chile}} {{legend|#008000|Country with diplomatic relations and Chilean embassy in the country.}} {{legend|#00AA88|Country with diplomatic relations and an embassy in Chile, but no Chilean embassy.}} {{legend|#8DD35F|Country with diplomatic relations but without ambassadors.}} {{legend|#cccccc|Country with no diplomatic relations currently.}}]] Since the early decades after independence, Chile has always had an active involvement in foreign affairs. In 1837, the country aggressively challenged the dominance of Peru's port of [[:en:Callao|Callao]] for preeminence in the Pacific trade routes, defeating the short-lived alliance between Peru and Bolivia, the [[:en:Peru–Bolivian_Confederation|Peru–Bolivian Confederation]] (1836–39) in the [[:en:War_of_the_Confederation|War of the Confederation]]. The war dissolved the confederation while distributing power in the Pacific. A second international war, the [[:en:War_of_the_Pacific|War of the Pacific]] (1879–83), further increased Chile's regional role, while adding considerably to its territory.<ref name="hudson" /> During the 19th century, Chile's commercial ties were primarily with Britain, which helped shape the Chilean navy. France influenced Chile's legal and educational systems, with French style architecture dominating the capital in the boom years at the turn of the 20th century. German influence came from the organization and training of the army by [[:en:Prussia|Prussians]].<ref name="hudson" /> Since the late 19th century, Chilean military and foreign policy has been shaped by the [[:en:Maximum_neighbor_hypothesis|maximum neighbor hypothesis]], which holds that in the event of a conflict with a neighbor, the other two would join against Chile.<ref>{{cite web |author=Humberto Julio Reyes, General de Brigada |date=3 November 2022 |title=Disuasión y estrategia en la crisis de 1978 |url=https://unofar.cl/disuasion-y-estrategia-en-la-crisis-de-1978-humberto-julio-reyes-general-de-brigada/ |access-date=22 March 2025 |website=Unofar}}</ref><ref name="cuadra">{{cite book |author=Álvaro Nicolás Cuadra Roos |url=https://repositorio.uchile.cl/bitstream/handle/2250/198011/Breve-historia-de-las-fronteras-de-Chile.pdf?sequence=1&isAllowed=y |title=Breve historia de las fronteras de Chile |publisher=Universidad de Chile |year=2024}}</ref><ref>{{cite journal|author=Cristián Garay Vera|date=2009|title=Buscando la Certidumbre. Chile, su Seguridad y sus Vecinos|url=https://dialnet.unirioja.es/servlet/articulo?codigo=3116406|journal=UNISCI Discussion Papers|volume=21|issn=1696-2206}}</ref><ref>{{Cite web |last=González |first=Javier M. |date=21 December 2023 |title=Diciembre de 1978, una Navidad al borde de la guerra entre Chile y Argentina |url=https://www.nuevatribuna.es/articulo/global/historia-diciembre-1978-borde-guerra-chile-argentina/20231221091036221089.html |access-date=22 March 2025 |website=Nueva Tribuna}}</ref><ref>{{cite web |date=23 December 2018 |title=1978: el año en que vivimos en peligro |url=https://interferencia.cl/articulos/1978-el-ano-en-que-vivimos-en-peligro |access-date=22 March 2025 |website=Interferencia}}</ref><ref>{{cite web |date=1 December 2018 |title=Conflicto del Beagle: las inéditas imágenes de un diciembre tenso |url=https://www.latercera.com/nacional/noticia/conflicto-del-beagle-las-ineditas-imagenes-diciembre-tenso/425766/ |access-date=22 March 2025 |website=La Tercera}}</ref> This consideration has led to Chile historically pursuing a strong military deterrence; balanced bilateral relations with neighbors; and strong ties with countries outside the region. On 26 June 1945, Chile participated as a founding member of the United Nations being among 50 countries that signed the [[:en:United_Nations_Charter|United Nations Charter]] in San Francisco, California.<ref>{{cite web |title=Founding Member States |url=https://research.un.org/en/unmembers/founders |archive-url=https://web.archive.org/web/20190704121608/https://research.un.org/en/unmembers/founders |archive-date=4 July 2019 |access-date=14 September 2019 |publisher=United Nations}}</ref><ref>{{cite web |title=Chile |url=https://library.un.org/unms?combine=Chile |archive-url=https://web.archive.org/web/20190914180256/https://library.un.org/unms?combine=Chile |archive-date=14 September 2019 |access-date=14 September 2019 |publisher=United Nations}}</ref> With the military coup of 1973, Chile became isolated politically as a result of widespread human rights abuses.<ref name="hudson" /> Since its return to democracy in 1990, Chile has been an active participant in the international political arena. Chile completed a two-year non-permanent position on the UN Security Council in January 2005. Jose Miguel Insulza, a Chilean national, was elected Secretary General of the Organization of American States in May 2005 and confirmed in his position, being re-elected in 2009. Chile is currently serving on the International Atomic Energy Agency (IAEA) Board of Governors, and the 2007–2008 chair of the board is Chile's ambassador to the IAEA, Milenko E. Skoknic. The country is an active member of the UN family of agencies and participates in UN peacekeeping activities. It was [[:en:United_Nations_Human_Rights_Council#Members|re-elected]] as a member of the [[:en:United_Nations_Human_Rights_Council|UN Human Rights Council]] in 2011 for a three-year term.<ref>{{cite web |title=Election (13 May 2010) Human Rights Council |url=https://www.un.org/en/ga/64/elections/hrc/index.shtml |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170630081406/http://www.un.org/en/ga/64/elections/hrc/index.shtml |archive-date=30 June 2017 |access-date=28 June 2017 |work=64th Session |publisher=[[United Nations General Assembly]]}}</ref> It was also [[:en:2013_United_Nations_Security_Council_election|elected]] to one of five non-permanent seats on the [[:en:United_Nations_Security_Council|UN Security Council]] in 2013.<ref>{{cite web |date=17 October 2013 |title=Chad, Chile, Lithuania, Nigeria and Saudi Arabia were elected to serve on the UN Security Council |url=https://www.un.org/apps/news/story.asp?NewsID=46277&Cr=security+council&Cr1= |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20131020020717/http://www.un.org/apps/news/story.asp?NewsID=46277&Cr=security+council&Cr1= |archive-date=20 October 2013 |access-date=17 October 2013 |publisher=United Nations}}</ref> Chile hosted the Defense Ministerial of the Americas in 2002 and the APEC summit and related meetings in 2004. It also hosted the Community of Democracies ministerial in April 2005 and the Ibero-American Summit in November 2007. An associate member of Mercosur and a full member of APEC, Chile has been a major player in international economic issues and hemispheric free trade.<ref name="countrystudies">{{cite web |date=31 March 1994 |title=Development and Breakdown of Democracy, 1830–1973 |url=http://countrystudies.us/chile/85.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110709014719/http://countrystudies.us/chile/85.htm |archive-date=9 July 2011 |access-date=21 April 2009 |work=Country Studies |publisher=Library of Congress}}</ref> === Military === {{Main|Military of Chile}} [[File:Almirante_Blanco_Encalada_(FF-15).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Almirante_Blanco_Encalada_(FF-15).jpg|thumb|[[:en:Karel_Doorman-class_frigate|Karel Doorman-class frigate]] of [[:en:Chilean_Navy|Chilean Navy]]]] [[File:Chilean_F-16_MLU.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chilean_F-16_MLU.jpg|thumb|[[:en:General_Dynamics_F-16_Fighting_Falcon|F-16 Fighting Falcon]] of [[:en:Chilean_Air_Force|Chilean Air Force]]]] The Armed Forces of Chile are subject to civilian control exercised by the president through the Minister of Defense. The president has the authority to remove the commanders-in-chief of the armed forces.<ref name="countrystudies" /> The commander-in-chief of the [[:en:Chilean_Army|Chilean Army]] is [[:en:Army_General|Army General]] [[:en:Javier_Iturriaga_del_Campo|Javier Iturriaga del Campo]]. The Chilean Army is 45,000 strong and is organized with an Army headquarters in Santiago, six divisions throughout its territory, an Air Brigade in [[:en:Rancagua|Rancagua]], and a Special Forces Command in [[:en:Colina,_Chile|Colina]]. The Chilean Army is one of the most professional and technologically advanced armies in Latin America.<ref name="countrystudies" /> Admiral [[:en:Julio_Leiva_Molina|Julio Leiva Molina]] directs the around 25,000-person [[:en:Chilean_Navy|Chilean Navy]],<ref>{{cite web |title=Almirante Julio Leiva Nuevo Comandante en Jefe de la Armada |url=http://www.defensa.cl/noticias/almirante-julio-leiva-nuevo-comandante-en-jefe-de-la-armada/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20170924092317/http://www.defensa.cl/noticias/almirante-julio-leiva-nuevo-comandante-en-jefe-de-la-armada/ |archive-date=24 September 2017 |access-date=10 January 2018 |publisher=Ministry of Defence of Chile}}</ref> including 2,500 Marines. Of the fleet of 29 surface vessels, only eight are operational major combatants (frigates). Those ships are based in [[:en:Valparaíso|Valparaíso]].<ref>{{cite web |title=The National Fleet |url=http://www.armada.cl/p4_ingles/site/artic/20050719/pags/20050719132710.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20070610100514/http://www.armada.cl/p4_ingles/site/artic/20050719/pags/20050719132710.html |archive-date=10 June 2007 |access-date=30 May 2014 |publisher=Chilean Navy}}</ref> The Navy operates its own aircraft for transport and patrol; there are no Navy fighter or bomber aircraft. The Navy also operates four submarines based in [[:en:Talcahuano|Talcahuano]].<ref name="countrystudies" /><ref>{{cite web |title=Submarine Force |url=http://www.armada.cl/p4_ingles/site/artic/20050719/pags/20050719132849.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20070610100430/http://www.armada.cl/p4_ingles/site/artic/20050719/pags/20050719132849.html |archive-date=10 June 2007 |access-date=14 July 2013}}</ref> Air Force General (four-star) Jorge Rojas Ávila heads the 12,500-strong [[:en:Chilean_Air_Force|Chilean Air Force]]. Air assets are distributed among five air brigades headquartered in Iquique, Antofagasta, Santiago, Puerto Montt, and Punta Arenas. The Air Force also operates [[:en:Base_Presidente_Eduardo_Frei_Montalva|an airbase]] on [[:en:King_George_Island_(South_Shetland_Islands)|King George Island]], Antarctica. The Air Force took delivery of the final two of ten F-16s, all purchased from the U.S., in March 2007 after several decades of U.S. debate and previous refusal to sell. Chile also took delivery in 2007 of a number of reconditioned Block 15 F-16s from the Netherlands, bringing to 18 the total of F-16s purchased from the Dutch.<ref name="countrystudies" /> After the military coup in September 1973, the [[:en:Carabineros_de_Chile|Chilean national police]] (Carabineros) were incorporated into the Defense Ministry. With the return of democratic government, the police were placed under the operational control of the Interior Ministry but remained under the nominal control of the Defense Ministry. Gen. Gustavo González Jure is the head of the national police force of 40,964<ref>{{cite web |date=24 October 2007 |title=Carabineros de Chile |url=http://www.carabineros.cl/sitioweb/web/verSeccion.do?cod=239&codContenido=429 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120312050416/http://www.carabineros.cl/sitioweb/web/verSeccion.do?cod=239&codContenido=429 |archive-date=12 March 2012 |access-date=13 July 2013}}</ref> men and women who are responsible for law enforcement, traffic management, narcotics suppression, border control, and counter-terrorism throughout Chile.<ref name="countrystudies" /> In 2017, Chile signed the UN [[:en:Treaty_on_the_Prohibition_of_Nuclear_Weapons|treaty on the Prohibition of Nuclear Weapons]].<ref>{{Cite web |date=7 July 2017 |title=Chapter XXVI: Disarmament&nbsp;– No. 9 Treaty on the Prohibition of Nuclear Weapons |url=https://treaties.un.org/Pages/ViewDetails.aspx?src=TREATY&mtdsg_no=XXVI-9&chapter=26&clang=_en |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190806220546/https://treaties.un.org/Pages/ViewDetails.aspx?src=TREATY&mtdsg_no=XXVI-9&chapter=26&clang=_en |archive-date=6 August 2019 |access-date=19 August 2019 |publisher=United Nations Treaty Collection}}</ref> Chile is the 64th most peaceful country in the world, according to the 2024 [[:en:Global_Peace_Index|Global Peace Index]].<ref>{{Cite web |title=2024 Global Peace Index |url=https://www.economicsandpeace.org/wp-content/uploads/2024/06/GPI-2024-web.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240819091540/https://www.economicsandpeace.org/wp-content/uploads/2024/06/GPI-2024-web.pdf |archive-date=19 August 2024 |access-date=16 August 2024}}</ref> === Administrative divisions === {{main|Administrative divisions of Chile}} In 1978 Chile was administratively divided into [[:en:Regions|regions]],<ref name="dl2339">{{Cite web |author=Ministerio del Interior |date=10 October 1978 |title=Decreto ley 2339 de 1978 |url=http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=6889&idVersion=1978-10-10 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20120129044024/http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=6889&idVersion=1978-10-10 |archive-date=29 January 2012 |access-date=28 June 2011}}</ref> and in 1979 subdivided into [[:en:Province|provinces]] and these into communes.<ref>{{Cite web |author=Ministerio del Interior |date=26 October 1979 |title=Decreto ley 2867 de 1979 |url=http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=7019&idVersion=1979-10-26 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110910085048/http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=7019&idVersion=1979-10-26 |archive-date=10 September 2011 |access-date=20 March 2011}}</ref><ref>{{Cite web |author=Ministerio del Interior |date=26 October 1979 |title=Decreto ley 2868 de 1979 |url=http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=7020&idVersion=1979-10-26 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110910180343/http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=7020&idVersion=1979-10-26 |archive-date=10 September 2011 |access-date=20 March 2011}}</ref> The country has [[:en:Regions_of_Chile|16 regions]],<ref name="l20174">{{Cite web |author=Ministerio del Interior |date=5 April 2007 |title=Ley 20174 de 2007 |url=http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=259774&idVersion=2007-04-05 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110910174827/http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=259774&idVersion=2007-04-05 |archive-date=10 September 2011 |access-date=20 March 2011}}</ref><ref name="l20175">{{Cite web |author=Ministerio del Interior |date=11 April 2007 |title=Ley 20175 de 2007 |url=http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=259864&idVersion=2007-04-11 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110910124207/http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=259864&idVersion=2007-04-11 |archive-date=10 September 2011 |access-date=20 March 2011}}</ref><!---<ref name="l21033">{{Cite web |url=https://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=1107597&idVersion=2018-09-06 |title=Ley 21033 de 2018 |access-date=6 September 2018 |author=Ministerio del Interior |date=6 September 2018}}</ref>---> [[:en:Provinces_of_Chile|56 provinces]] and [[:en:Communes_of_Chile|348 communes]].<ref>{{Cite book |author=Instituto Nacional de Estadísticas |url=http://www.ine.cl/canales/chile_estadistico/territorio/division_politico_administrativa/pdf/DPA_COMPLETA.pdf |title=División político-administrativa y censal, 2007 |date=18 March 2008 |publisher=Instituto Nacional de Estadísticas |isbn=978-956-7952-68-7 |pages=12 |access-date=27 February 2013 |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/http://www.ine.cl/canales/chile_estadistico/territorio/division_politico_administrativa/pdf/DPA_COMPLETA.pdf |archive-date=9 October 2022 |url-status=live}}</ref> Each region was designated by a name and a [[:en:Roman_numeral|Roman numeral]] assigned from north to south, except for the [[:en:Santiago_Metropolitan_Region|Santiago Metropolitan Region]], which did not have a number. The creation of two new regions in 2007, Arica and Parinacota (XV) and Los Ríos (XIV), and a third region in 2018, Ñuble (XVI) made this numbering lose its original order meaning. [[File:Chile_(+Antarctica_&_Islands),_administrative_divisions_-_en_-_colored_2018.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chile_(+Antarctica_&_Islands),_administrative_divisions_-_en_-_colored_2018.svg|thumb|Map of [[:en:Regions_of_Chile|Regions of Chile]]]] {| class="wikitable sortable" ! colspan="7" |Administrative divisions of Chile |- ! scope="col" |Region<ref name="dl2339" /><ref name="l20174" /><ref name="l20175" /> ! scope="col" |Population<ref name="population">{{cite web |date=1 January 2018 |title=Resutados Censo 2017 |url=http://www.censo2017.cl/wp-content/uploads/2017/12/Presentacion_Resultados_Definitivos_Censo2017.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/http://www.censo2017.cl/wp-content/uploads/2017/12/Presentacion_Resultados_Definitivos_Censo2017.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=18 January 2017 |publisher=[[National Statistics Institute (Chile)|National Statistics Institute]]}}</ref> ! scope="col" |Area (km²) ! scope="col" |Density ! scope="col" |Capital |- |[[:en:Arica_y_Parinacota_Region|Arica y Parinacota]] |224,548 |16,873.3 |13.40 |[[:en:Arica|Arica]] |- |[[:en:Tarapacá_Region|Tarapacá]] |324,930 |42,225.8 |7.83 |[[:en:Iquique|Iquique]] |- |[[:en:Antofagasta_Region|Antofagasta]] |599,335 |126,049.1 |4.82 |[[:en:Antofagasta|Antofagasta]] |- |[[:en:Atacama_Region|Atacama]] |285,363 |75,176.2 |3.81 |[[:en:Copiapó|Copiapó]] |- |[[:en:Coquimbo_Region|Coquimbo]] |742,178 |40,579.9 |18.67 |[[:en:La_Serena_(Chile)|La Serena]] |- |[[:en:Valparaíso_Region|Valparaíso]] |1,790,219 |16,396.1 |110.75 |[[:en:Valparaíso|Valparaíso]] |- |[[:en:Santiago_Metropolitan_Region|Santiago Metropolitan]] |7,036,792 |15,403.2 |461.77 |[[:en:Santiago_de_Chile|Santiago]] |- |[[:en:O'Higgins_Region|Libertador General Bernardo O'Higgins]] |908,545 |16,387 |54.96 |[[:en:Rancagua|Rancagua]] |- |[[:en:Maule_Region|Maule]] |1,033,197 |30,296.1 |34.49 |[[:en:Talca|Talca]] |- |[[:en:Ñuble_Region|Ñuble]] |480,609 |13,178.5 |36.47 |[[:en:Chillán|Chillán]] |- |[[:en:Bio_Bío_Region|Biobío]] |1,556,805 |23,890.2 |112.08 |[[:en:Concepción_(Chile)|Concepción]] |- |[[:en:Araucanía_Region|Araucanía]] |938,626 |31,842.3 |30.06 |[[:en:Temuco|Temuco]] |- |[[:en:Los_Ríos_Region|Los Ríos]] |380,181 |18,429.5 |20.88 |[[:en:Valdivia|Valdivia]] |- |[[:en:Los_Lagos_Region|Los Lagos]] |823,204 |48,583.6 |17.06 |[[:en:Puerto_Montt|Puerto Montt]] |- |[[:en:Aysén_Region|Aysén del General Carlos Ibáñez del Campo]] |102,317 |108,494.4 |0.95 |[[:en:Coyhaique|Coyhaique]] |- |[[:en:Magallanes_Region|Magallanes and Chilean Antarctica]] |165,593 |132,297.2^''(1)'' |1.26 |[[:en:Punta_Arenas|Punta Arenas]] |- ! colspan="1" |Chile !17,373,831 !756,102.4^''(2)'' !23.24 !Santiago |} ⁽¹⁾Including the Chilean Antarctic Territory, its surface reaches 1,382,554.8&nbsp;km² ⁽²⁾Including the Chilean Antarctic Territory, its surface reaches 2,006,360&nbsp;km² === National symbols === The national flower is the [[:en:Copihue|copihue]] (''Lapageria rosea'', Chilean [[:en:Campanula|bellflower]]), which grows in the woods of southern Chile. The [[:en:Coat_of_arms_of_Chile|coat of arms]] depicts the two national animals: the [[:en:Condor|condor]] (''Vultur gryphus'', a very large bird that lives in the mountains) and the [[:en:Hippocamelus|huemul]] (''Hippocamelus bisulcus,'' an endangered white tail deer). It also has the legend ''Por la razón o la fuerza'' (''By reason or by force''). The [[:en:Flag_of_Chile|flag of Chile]] consists of two equal horizontal bands of white (top) and red; there is a blue square the same height as the white band at the hoist-side end of the white band; the square bears a white five-pointed star in the center representing a guide to progress and honor; blue symbolizes the sky, white is for the snow-covered Andes, and red stands for the blood spilled to achieve independence. The flag of Chile is similar to the [[:en:Flag_of_Texas|Flag of Texas]], although the Chilean flag is 21 years older. However, like the Texan flag, the flag of Chile is modeled after the [[:en:Flag_of_the_United_States|flag of the United States]].<ref>{{cite web |title=Chile flag and description |url=http://www.worldatlas.com/webimage/flags/countrys/samerica/chile.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110718113539/http://www.worldatlas.com/webimage/flags/countrys/samerica/chile.htm |archive-date=18 July 2011 |access-date=1 August 2011 |publisher=Worldatlas.com}}</ref> == යොමු කිරීම් == iieuejanuc7asq79q3fyatzfxdqo6p4 750260 750258 2025-06-23T07:05:13Z BuddhikaW88 37808 750260 wikitext text/x-wiki [[File:Chile-02559_-_La_Moneda_Presidential_Palace_(49033259257).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chile-02559_-_La_Moneda_Presidential_Palace_(49033259257).jpg|thumb|1784 සහ 1805 අතර ඉදිකරන ලද සන්තියාගෝ හි යටත් විජිත නව සම්භාව්‍ය පැලසියෝ ඩි ලා මොනෙඩා, චිලී ජනාධිපතිවරයාගේ ආසනය වේ.]] [[File:Congreso_Nacional_Valpo.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Congreso_Nacional_Valpo.jpg|thumb|වල්පරයිසෝ වරාය නගරයේ චිලී ජාතික සම්මේලනය]] [[File:2017_Santiago_de_Chile_-_Edificio_de_los_Tribunales_de_Justicia.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:2017_Santiago_de_Chile_-_Edificio_de_los_Tribunales_de_Justicia.jpg|thumb|සන්තියාගෝහි යුක්තියේ මාළිගාව]] The current [[:en:Chilean_Constitution_of_1980|Constitution of Chile]] was drafted by [[:en:Jaime_Guzmán|Jaime Guzmán]] in 1980<ref>{{cite web |author1=Aislinn Laing |author2=Fabian Cambero |date=25 October 2020 |title=Polls open in Chile for historic constitutional plebiscite |url=https://www.reuters.com/article/us-chile-constitution/polls-open-in-chile-for-historic-constitutional-plebiscite-idUSKBN27A0CF |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201030032454/https://www.reuters.com/article/us-chile-constitution/polls-open-in-chile-for-historic-constitutional-plebiscite-idUSKBN27A0CF |archive-date=30 October 2020 |access-date=25 October 2020 |publisher=Reuters}}</ref> and subsequently approved via a national [[:en:Plebiscite|plebiscite]]—regarded as "highly irregular" by some observers<ref name="hudson">{{cite web |year=1995 |editor-last=Hudson |editor-first=Rex A. |title=Chile: A Country Study |url=http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/cltoc.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20150625213643/http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/cltoc.html |archive-date=25 June 2015 |access-date=27 February 2005 |work=GPO for the Library of Congress}}</ref>—in September of that year, under the military dictatorship of [[:en:Augusto_Pinochet|Augusto Pinochet]]. It entered into force in March 1981. After Pinochet's defeat in the [[:en:1988_Chilean_national_plebiscite|1988 plebiscite]], the constitution was amended to ease provisions for future amendments to the Constitution. In September 2005, President [[:en:Ricardo_Lagos|Ricardo Lagos]] signed into law several constitutional amendments passed by Congress. These include eliminating the positions of appointed senators and [[:en:Senators_for_life|senators for life]], granting the President authority to remove the commanders-in-chief of the armed forces, and reducing the presidential term from six to four years.<ref>{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/4157908.stm|title=Chile scraps Pinochet-era system|date=16 August 2005|work=BBC|access-date=31 December 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20200508224011/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/4157908.stm|archive-date=8 May 2020|url-status=live}}</ref> Chile's judiciary is independent and includes a court of appeal, a system of military courts, a constitutional tribunal, and the [[:en:Supreme_Court_of_Chile|Supreme Court of Chile]]. In June 2005, Chile completed a nationwide overhaul of its criminal justice system.<ref>{{cite web |title=President Lagos: We can make a greater effort to make yesterday's and today's trials equally just |url=http://www.chileangovernment.cl/index.php?id=448&option=com_content&task=view |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080423171251/http://www.chileangovernment.cl/index.php?id=448&option=com_content&task=view |archive-date=23 April 2008 |work=Chilean Government}}</ref> The reform has replaced inquisitorial proceedings with an adversarial system with greater similarity to that of common law jurisdictions such as the United States. For parliamentary elections, between 1989 and 2013 the [[:en:Binominal_System|binominal system]] was used, which promoted the establishment of two majority political blocs -[[:en:Concertación|Concertación]] and [[:en:Alliance_(Chile)|Alliance]]- at the expense of the exclusion of non-majority political groups. The opponents of this system approved in 2015 a moderate [[:en:D'Hondt_method|proportional electoral system]] that has been in force since the 2017 parliamentary elections, allowing the entry of new parties and coalitions. The [[:en:Congress_of_Chile|Congress of Chile]] has a 50-seat [[:en:Senate_of_Chile|Senate]] and a 155-member [[:en:Chamber_of_Deputies_of_Chile|Chamber of Deputies]]. Senators serve for eight years with staggered terms, while deputies are elected every 4 years. The last congressional elections were held on 21 November 2021, concurrently with the presidential election. The Congress is located in the port city of [[:en:Valparaíso|Valparaíso]], about {{convert|140|km|-1|abbr=off|sp=us}} west of the capital, Santiago. The main existing political coalitions in Chile are: '''Government''': * [[:en:Apruebo_Dignidad|Apruebo Dignidad]] (''Approve Dignity'') is a [[:en:Left-wing_politics|left-wing]] coalition that has its origin in the [[:en:2021_Chilean_Constitutional_Convention_election|2021 Chilean Constitutional Convention election]]. After the success in that election, it held presidential primaries, in which [[:en:Gabriel_Boric|Gabriel Boric]] ([[:en:Social_Convergence|CS]], [[:en:Broad_Front_(Chilean_political_coalition)|FA]]) was the winner. It is formed by the coalition [[:en:Broad_Front_(Chilean_political_coalition)|Frente Amplio]] (''Broad Front'') and the coalition [[:en:Chile_Digno|Chile Digno]] (''Worthy Chile'') formed by the [[:en:Communist_Party_of_Chile|Communist Party of Chile]] and other left-wing parties. * [[:en:Democratic_Socialism_(Chile)|Democratic Socialism]] is a [[:en:Centre-left_politics|center-left]] coalition, successor of the [[:en:Constituent_Unity|Constituent Unity]] coalition, itself a successor of the [[:en:Concertación|Concertation]] coalition {{en dash}} which supported the "NO" option in the [[:en:1988_Chilean_national_plebiscite|1988 plebiscite]] and subsequently governed the country from 1990 to 2010. This pact is formed by the [[:en:Socialist_Party_of_Chile|Socialist]], [[:en:Party_for_Democracy_(Chile)|for Democracy]], [[:en:Radical_Party_of_Chile_(2018)|Radical]], and [[:en:Liberal_Party_of_Chile_(2013)|Liberal]] parties. '''Opposition:''' * [[:en:Chile_Vamos|Chile Vamos]] (''Let's go Chile'') is a [[:en:Centre-right_politics|center-right]] coalition with roots of liberal conservatism, formed by the parties [[:en:National_Renewal_(Chile)|Renovación Nacional]] (''National Renewal''), [[:en:Independent_Democratic_Union|Unión Demócrata Independiente]] (''Independent Democratic Union'') and [[:en:Evópoli|Evópoli]]. It has its origins in the [[:en:Alliance_(Chile)|Alliance]] coalition, formed by the main parties that supported the "YES" option in the [[:en:1988_Chilean_national_plebiscite|1988 plebiscite]], although it has used different names since then. It was the ruling coalition during the first and second government of [[:en:Sebastián_Piñera|Sebastián Piñera]], (2010–2014) and (2018–2022). In the National Congress, Chile Vamos has 52 deputies and 24 senators, while the parliamentary group of Apruebo Dignidad is formed by 37 deputies and 6 senators. Democratic Socialism is the third political force with 30 deputies and 13 senators. The other groups with parliamentary representation are the [[:en:Republican_Party_(Chile,_2019)|Republican Party]] (15 deputies and 1 senator), the [[:en:Christian_Democratic_Party_(Chile)|Christian Democratic Party]] (8 deputies and 5 senators), the [[:en:Party_of_the_People_(Chile)|Party of the People]] (8 deputies) and the [[:en:Independent_politician|independents]] outside of a coalition (5 deputies and 1 senator). === විදේශ සබඳතා === [[File:Foreign_relations_of_Chile.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Foreign_relations_of_Chile.svg|වම|thumb|ලෝකයේ චිලී රාජ්‍යයේ ජාත්‍යන්තර සබඳතා තත්ත්වය: {{legend|#006680|චිලී}} {{legend|#008000|රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික සබඳතා ඇති රට සහ රට තුළ චිලී තානාපති කාර්යාලය.}} {{legend|#00AA88|රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික සබඳතා සහ චිලී තානාපති කාර්යාලයක් ඇති රට, නමුත් චිලී තානාපති කාර්යාලයක් නොමැත.}} {{legend|#8DD35F|රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික සබඳතා ඇති නමුත් තානාපතිවරුන් නොමැති රට.}} {{legend|#cccccc|දැනට රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික සබඳතා නොමැති රට.}}]] Since the early decades after independence, Chile has always had an active involvement in foreign affairs. In 1837, the country aggressively challenged the dominance of Peru's port of [[:en:Callao|Callao]] for preeminence in the Pacific trade routes, defeating the short-lived alliance between Peru and Bolivia, the [[:en:Peru–Bolivian_Confederation|Peru–Bolivian Confederation]] (1836–39) in the [[:en:War_of_the_Confederation|War of the Confederation]]. The war dissolved the confederation while distributing power in the Pacific. A second international war, the [[:en:War_of_the_Pacific|War of the Pacific]] (1879–83), further increased Chile's regional role, while adding considerably to its territory.<ref name="hudson" /> During the 19th century, Chile's commercial ties were primarily with Britain, which helped shape the Chilean navy. France influenced Chile's legal and educational systems, with French style architecture dominating the capital in the boom years at the turn of the 20th century. German influence came from the organization and training of the army by [[:en:Prussia|Prussians]].<ref name="hudson" /> Since the late 19th century, Chilean military and foreign policy has been shaped by the [[:en:Maximum_neighbor_hypothesis|maximum neighbor hypothesis]], which holds that in the event of a conflict with a neighbor, the other two would join against Chile.<ref>{{cite web |author=Humberto Julio Reyes, General de Brigada |date=3 November 2022 |title=Disuasión y estrategia en la crisis de 1978 |url=https://unofar.cl/disuasion-y-estrategia-en-la-crisis-de-1978-humberto-julio-reyes-general-de-brigada/ |access-date=22 March 2025 |website=Unofar}}</ref><ref name="cuadra">{{cite book |author=Álvaro Nicolás Cuadra Roos |url=https://repositorio.uchile.cl/bitstream/handle/2250/198011/Breve-historia-de-las-fronteras-de-Chile.pdf?sequence=1&isAllowed=y |title=Breve historia de las fronteras de Chile |publisher=Universidad de Chile |year=2024}}</ref><ref>{{cite journal|author=Cristián Garay Vera|date=2009|title=Buscando la Certidumbre. Chile, su Seguridad y sus Vecinos|url=https://dialnet.unirioja.es/servlet/articulo?codigo=3116406|journal=UNISCI Discussion Papers|volume=21|issn=1696-2206}}</ref><ref>{{Cite web |last=González |first=Javier M. |date=21 December 2023 |title=Diciembre de 1978, una Navidad al borde de la guerra entre Chile y Argentina |url=https://www.nuevatribuna.es/articulo/global/historia-diciembre-1978-borde-guerra-chile-argentina/20231221091036221089.html |access-date=22 March 2025 |website=Nueva Tribuna}}</ref><ref>{{cite web |date=23 December 2018 |title=1978: el año en que vivimos en peligro |url=https://interferencia.cl/articulos/1978-el-ano-en-que-vivimos-en-peligro |access-date=22 March 2025 |website=Interferencia}}</ref><ref>{{cite web |date=1 December 2018 |title=Conflicto del Beagle: las inéditas imágenes de un diciembre tenso |url=https://www.latercera.com/nacional/noticia/conflicto-del-beagle-las-ineditas-imagenes-diciembre-tenso/425766/ |access-date=22 March 2025 |website=La Tercera}}</ref> This consideration has led to Chile historically pursuing a strong military deterrence; balanced bilateral relations with neighbors; and strong ties with countries outside the region. On 26 June 1945, Chile participated as a founding member of the United Nations being among 50 countries that signed the [[:en:United_Nations_Charter|United Nations Charter]] in San Francisco, California.<ref>{{cite web |title=Founding Member States |url=https://research.un.org/en/unmembers/founders |archive-url=https://web.archive.org/web/20190704121608/https://research.un.org/en/unmembers/founders |archive-date=4 July 2019 |access-date=14 September 2019 |publisher=United Nations}}</ref><ref>{{cite web |title=Chile |url=https://library.un.org/unms?combine=Chile |archive-url=https://web.archive.org/web/20190914180256/https://library.un.org/unms?combine=Chile |archive-date=14 September 2019 |access-date=14 September 2019 |publisher=United Nations}}</ref> With the military coup of 1973, Chile became isolated politically as a result of widespread human rights abuses.<ref name="hudson" /> Since its return to democracy in 1990, Chile has been an active participant in the international political arena. Chile completed a two-year non-permanent position on the UN Security Council in January 2005. Jose Miguel Insulza, a Chilean national, was elected Secretary General of the Organization of American States in May 2005 and confirmed in his position, being re-elected in 2009. Chile is currently serving on the International Atomic Energy Agency (IAEA) Board of Governors, and the 2007–2008 chair of the board is Chile's ambassador to the IAEA, Milenko E. Skoknic. The country is an active member of the UN family of agencies and participates in UN peacekeeping activities. It was [[:en:United_Nations_Human_Rights_Council#Members|re-elected]] as a member of the [[:en:United_Nations_Human_Rights_Council|UN Human Rights Council]] in 2011 for a three-year term.<ref>{{cite web |title=Election (13 May 2010) Human Rights Council |url=https://www.un.org/en/ga/64/elections/hrc/index.shtml |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170630081406/http://www.un.org/en/ga/64/elections/hrc/index.shtml |archive-date=30 June 2017 |access-date=28 June 2017 |work=64th Session |publisher=[[United Nations General Assembly]]}}</ref> It was also [[:en:2013_United_Nations_Security_Council_election|elected]] to one of five non-permanent seats on the [[:en:United_Nations_Security_Council|UN Security Council]] in 2013.<ref>{{cite web |date=17 October 2013 |title=Chad, Chile, Lithuania, Nigeria and Saudi Arabia were elected to serve on the UN Security Council |url=https://www.un.org/apps/news/story.asp?NewsID=46277&Cr=security+council&Cr1= |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20131020020717/http://www.un.org/apps/news/story.asp?NewsID=46277&Cr=security+council&Cr1= |archive-date=20 October 2013 |access-date=17 October 2013 |publisher=United Nations}}</ref> Chile hosted the Defense Ministerial of the Americas in 2002 and the APEC summit and related meetings in 2004. It also hosted the Community of Democracies ministerial in April 2005 and the Ibero-American Summit in November 2007. An associate member of Mercosur and a full member of APEC, Chile has been a major player in international economic issues and hemispheric free trade.<ref name="countrystudies">{{cite web |date=31 March 1994 |title=Development and Breakdown of Democracy, 1830–1973 |url=http://countrystudies.us/chile/85.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110709014719/http://countrystudies.us/chile/85.htm |archive-date=9 July 2011 |access-date=21 April 2009 |work=Country Studies |publisher=Library of Congress}}</ref> === හමුදා === [[File:Almirante_Blanco_Encalada_(FF-15).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Almirante_Blanco_Encalada_(FF-15).jpg|thumb|චිලී නාවික හමුදාවේ කරෙල් ඩෝර්මන් පන්තියේ ආරක්ෂිත නෞකාවක්]] [[File:Chilean_F-16_MLU.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chilean_F-16_MLU.jpg|thumb|චිලී ගුවන් හමුදාවේ F-16 සටන් කරන උකුස්සා]] The Armed Forces of Chile are subject to civilian control exercised by the president through the Minister of Defense. The president has the authority to remove the commanders-in-chief of the armed forces.<ref name="countrystudies" /> The commander-in-chief of the [[:en:Chilean_Army|Chilean Army]] is [[:en:Army_General|Army General]] [[:en:Javier_Iturriaga_del_Campo|Javier Iturriaga del Campo]]. The Chilean Army is 45,000 strong and is organized with an Army headquarters in Santiago, six divisions throughout its territory, an Air Brigade in [[:en:Rancagua|Rancagua]], and a Special Forces Command in [[:en:Colina,_Chile|Colina]]. The Chilean Army is one of the most professional and technologically advanced armies in Latin America.<ref name="countrystudies" /> Admiral [[:en:Julio_Leiva_Molina|Julio Leiva Molina]] directs the around 25,000-person [[:en:Chilean_Navy|Chilean Navy]],<ref>{{cite web |title=Almirante Julio Leiva Nuevo Comandante en Jefe de la Armada |url=http://www.defensa.cl/noticias/almirante-julio-leiva-nuevo-comandante-en-jefe-de-la-armada/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20170924092317/http://www.defensa.cl/noticias/almirante-julio-leiva-nuevo-comandante-en-jefe-de-la-armada/ |archive-date=24 September 2017 |access-date=10 January 2018 |publisher=Ministry of Defence of Chile}}</ref> including 2,500 Marines. Of the fleet of 29 surface vessels, only eight are operational major combatants (frigates). Those ships are based in [[:en:Valparaíso|Valparaíso]].<ref>{{cite web |title=The National Fleet |url=http://www.armada.cl/p4_ingles/site/artic/20050719/pags/20050719132710.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20070610100514/http://www.armada.cl/p4_ingles/site/artic/20050719/pags/20050719132710.html |archive-date=10 June 2007 |access-date=30 May 2014 |publisher=Chilean Navy}}</ref> The Navy operates its own aircraft for transport and patrol; there are no Navy fighter or bomber aircraft. The Navy also operates four submarines based in [[:en:Talcahuano|Talcahuano]].<ref name="countrystudies" /><ref>{{cite web |title=Submarine Force |url=http://www.armada.cl/p4_ingles/site/artic/20050719/pags/20050719132849.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20070610100430/http://www.armada.cl/p4_ingles/site/artic/20050719/pags/20050719132849.html |archive-date=10 June 2007 |access-date=14 July 2013}}</ref> Air Force General (four-star) Jorge Rojas Ávila heads the 12,500-strong [[:en:Chilean_Air_Force|Chilean Air Force]]. Air assets are distributed among five air brigades headquartered in Iquique, Antofagasta, Santiago, Puerto Montt, and Punta Arenas. The Air Force also operates [[:en:Base_Presidente_Eduardo_Frei_Montalva|an airbase]] on [[:en:King_George_Island_(South_Shetland_Islands)|King George Island]], Antarctica. The Air Force took delivery of the final two of ten F-16s, all purchased from the U.S., in March 2007 after several decades of U.S. debate and previous refusal to sell. Chile also took delivery in 2007 of a number of reconditioned Block 15 F-16s from the Netherlands, bringing to 18 the total of F-16s purchased from the Dutch.<ref name="countrystudies" /> After the military coup in September 1973, the [[:en:Carabineros_de_Chile|Chilean national police]] (Carabineros) were incorporated into the Defense Ministry. With the return of democratic government, the police were placed under the operational control of the Interior Ministry but remained under the nominal control of the Defense Ministry. Gen. Gustavo González Jure is the head of the national police force of 40,964<ref>{{cite web |date=24 October 2007 |title=Carabineros de Chile |url=http://www.carabineros.cl/sitioweb/web/verSeccion.do?cod=239&codContenido=429 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120312050416/http://www.carabineros.cl/sitioweb/web/verSeccion.do?cod=239&codContenido=429 |archive-date=12 March 2012 |access-date=13 July 2013}}</ref> men and women who are responsible for law enforcement, traffic management, narcotics suppression, border control, and counter-terrorism throughout Chile.<ref name="countrystudies" /> In 2017, Chile signed the UN [[:en:Treaty_on_the_Prohibition_of_Nuclear_Weapons|treaty on the Prohibition of Nuclear Weapons]].<ref>{{Cite web |date=7 July 2017 |title=Chapter XXVI: Disarmament&nbsp;– No. 9 Treaty on the Prohibition of Nuclear Weapons |url=https://treaties.un.org/Pages/ViewDetails.aspx?src=TREATY&mtdsg_no=XXVI-9&chapter=26&clang=_en |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190806220546/https://treaties.un.org/Pages/ViewDetails.aspx?src=TREATY&mtdsg_no=XXVI-9&chapter=26&clang=_en |archive-date=6 August 2019 |access-date=19 August 2019 |publisher=United Nations Treaty Collection}}</ref> Chile is the 64th most peaceful country in the world, according to the 2024 [[:en:Global_Peace_Index|Global Peace Index]].<ref>{{Cite web |title=2024 Global Peace Index |url=https://www.economicsandpeace.org/wp-content/uploads/2024/06/GPI-2024-web.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240819091540/https://www.economicsandpeace.org/wp-content/uploads/2024/06/GPI-2024-web.pdf |archive-date=19 August 2024 |access-date=16 August 2024}}</ref> === පරිපාලන අංශ === In 1978 Chile was administratively divided into [[:en:Regions|regions]],<ref name="dl2339">{{Cite web |author=Ministerio del Interior |date=10 October 1978 |title=Decreto ley 2339 de 1978 |url=http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=6889&idVersion=1978-10-10 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20120129044024/http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=6889&idVersion=1978-10-10 |archive-date=29 January 2012 |access-date=28 June 2011}}</ref> and in 1979 subdivided into [[:en:Province|provinces]] and these into communes.<ref>{{Cite web |author=Ministerio del Interior |date=26 October 1979 |title=Decreto ley 2867 de 1979 |url=http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=7019&idVersion=1979-10-26 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110910085048/http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=7019&idVersion=1979-10-26 |archive-date=10 September 2011 |access-date=20 March 2011}}</ref><ref>{{Cite web |author=Ministerio del Interior |date=26 October 1979 |title=Decreto ley 2868 de 1979 |url=http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=7020&idVersion=1979-10-26 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110910180343/http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=7020&idVersion=1979-10-26 |archive-date=10 September 2011 |access-date=20 March 2011}}</ref> The country has [[:en:Regions_of_Chile|16 regions]],<ref name="l20174">{{Cite web |author=Ministerio del Interior |date=5 April 2007 |title=Ley 20174 de 2007 |url=http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=259774&idVersion=2007-04-05 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110910174827/http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=259774&idVersion=2007-04-05 |archive-date=10 September 2011 |access-date=20 March 2011}}</ref><ref name="l20175">{{Cite web |author=Ministerio del Interior |date=11 April 2007 |title=Ley 20175 de 2007 |url=http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=259864&idVersion=2007-04-11 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110910124207/http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=259864&idVersion=2007-04-11 |archive-date=10 September 2011 |access-date=20 March 2011}}</ref> [[:en:Provinces_of_Chile|56 provinces]] and [[:en:Communes_of_Chile|348 communes]].<ref>{{Cite book |author=Instituto Nacional de Estadísticas |url=http://www.ine.cl/canales/chile_estadistico/territorio/division_politico_administrativa/pdf/DPA_COMPLETA.pdf |title=División político-administrativa y censal, 2007 |date=18 March 2008 |publisher=Instituto Nacional de Estadísticas |isbn=978-956-7952-68-7 |pages=12 |access-date=27 February 2013 |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/http://www.ine.cl/canales/chile_estadistico/territorio/division_politico_administrativa/pdf/DPA_COMPLETA.pdf |archive-date=9 October 2022 |url-status=live}}</ref> Each region was designated by a name and a [[:en:Roman_numeral|Roman numeral]] assigned from north to south, except for the [[:en:Santiago_Metropolitan_Region|Santiago Metropolitan Region]], which did not have a number. The creation of two new regions in 2007, Arica and Parinacota (XV) and Los Ríos (XIV), and a third region in 2018, Ñuble (XVI) made this numbering lose its original order meaning. [[File:Chile_(+Antarctica_&_Islands),_administrative_divisions_-_en_-_colored_2018.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chile_(+Antarctica_&_Islands),_administrative_divisions_-_en_-_colored_2018.svg|thumb|චිලී කලාප සිතියම]] {| class="wikitable sortable" ! colspan="7" |Administrative divisions of Chile |- ! scope="col" |Region<ref name="dl2339" /><ref name="l20174" /><ref name="l20175" /> ! scope="col" |Population<ref name="population">{{cite web |date=1 January 2018 |title=Resutados Censo 2017 |url=http://www.censo2017.cl/wp-content/uploads/2017/12/Presentacion_Resultados_Definitivos_Censo2017.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/http://www.censo2017.cl/wp-content/uploads/2017/12/Presentacion_Resultados_Definitivos_Censo2017.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=18 January 2017 |publisher=[[National Statistics Institute (Chile)|National Statistics Institute]]}}</ref> ! scope="col" |Area (km²) ! scope="col" |Density ! scope="col" |Capital |- |[[:en:Arica_y_Parinacota_Region|Arica y Parinacota]] |224,548 |16,873.3 |13.40 |[[:en:Arica|Arica]] |- |[[:en:Tarapacá_Region|Tarapacá]] |324,930 |42,225.8 |7.83 |[[:en:Iquique|Iquique]] |- |[[:en:Antofagasta_Region|Antofagasta]] |599,335 |126,049.1 |4.82 |[[:en:Antofagasta|Antofagasta]] |- |[[:en:Atacama_Region|Atacama]] |285,363 |75,176.2 |3.81 |[[:en:Copiapó|Copiapó]] |- |[[:en:Coquimbo_Region|Coquimbo]] |742,178 |40,579.9 |18.67 |[[:en:La_Serena_(Chile)|La Serena]] |- |[[:en:Valparaíso_Region|Valparaíso]] |1,790,219 |16,396.1 |110.75 |[[:en:Valparaíso|Valparaíso]] |- |[[:en:Santiago_Metropolitan_Region|Santiago Metropolitan]] |7,036,792 |15,403.2 |461.77 |[[:en:Santiago_de_Chile|Santiago]] |- |[[:en:O'Higgins_Region|Libertador General Bernardo O'Higgins]] |908,545 |16,387 |54.96 |[[:en:Rancagua|Rancagua]] |- |[[:en:Maule_Region|Maule]] |1,033,197 |30,296.1 |34.49 |[[:en:Talca|Talca]] |- |[[:en:Ñuble_Region|Ñuble]] |480,609 |13,178.5 |36.47 |[[:en:Chillán|Chillán]] |- |[[:en:Bio_Bío_Region|Biobío]] |1,556,805 |23,890.2 |112.08 |[[:en:Concepción_(Chile)|Concepción]] |- |[[:en:Araucanía_Region|Araucanía]] |938,626 |31,842.3 |30.06 |[[:en:Temuco|Temuco]] |- |[[:en:Los_Ríos_Region|Los Ríos]] |380,181 |18,429.5 |20.88 |[[:en:Valdivia|Valdivia]] |- |[[:en:Los_Lagos_Region|Los Lagos]] |823,204 |48,583.6 |17.06 |[[:en:Puerto_Montt|Puerto Montt]] |- |[[:en:Aysén_Region|Aysén del General Carlos Ibáñez del Campo]] |102,317 |108,494.4 |0.95 |[[:en:Coyhaique|Coyhaique]] |- |[[:en:Magallanes_Region|Magallanes and Chilean Antarctica]] |165,593 |132,297.2^''(1)'' |1.26 |[[:en:Punta_Arenas|Punta Arenas]] |- ! colspan="1" |Chile !17,373,831 !756,102.4^''(2)'' !23.24 !Santiago |} ⁽¹⁾Including the Chilean Antarctic Territory, its surface reaches 1,382,554.8&nbsp;km² ⁽²⁾Including the Chilean Antarctic Territory, its surface reaches 2,006,360&nbsp;km² === ජාතික සංකේත === The national flower is the [[:en:Copihue|copihue]] (''Lapageria rosea'', Chilean [[:en:Campanula|bellflower]]), which grows in the woods of southern Chile. The [[:en:Coat_of_arms_of_Chile|coat of arms]] depicts the two national animals: the [[:en:Condor|condor]] (''Vultur gryphus'', a very large bird that lives in the mountains) and the [[:en:Hippocamelus|huemul]] (''Hippocamelus bisulcus,'' an endangered white tail deer). It also has the legend ''Por la razón o la fuerza'' (''By reason or by force''). The [[:en:Flag_of_Chile|flag of Chile]] consists of two equal horizontal bands of white (top) and red; there is a blue square the same height as the white band at the hoist-side end of the white band; the square bears a white five-pointed star in the center representing a guide to progress and honor; blue symbolizes the sky, white is for the snow-covered Andes, and red stands for the blood spilled to achieve independence. The flag of Chile is similar to the [[:en:Flag_of_Texas|Flag of Texas]], although the Chilean flag is 21 years older. However, like the Texan flag, the flag of Chile is modeled after the [[:en:Flag_of_the_United_States|flag of the United States]].<ref>{{cite web |title=Chile flag and description |url=http://www.worldatlas.com/webimage/flags/countrys/samerica/chile.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110718113539/http://www.worldatlas.com/webimage/flags/countrys/samerica/chile.htm |archive-date=18 July 2011 |access-date=1 August 2011 |publisher=Worldatlas.com}}</ref> == යොමු කිරීම් == lwhh9o6chck4ue9nn6n03n4m924m7xk 750261 750260 2025-06-23T07:14:20Z BuddhikaW88 37808 750261 wikitext text/x-wiki [[File:Chile-02559_-_La_Moneda_Presidential_Palace_(49033259257).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chile-02559_-_La_Moneda_Presidential_Palace_(49033259257).jpg|thumb|1784 සහ 1805 අතර ඉදිකරන ලද සන්තියාගෝ හි යටත් විජිත නව සම්භාව්‍ය පැලසියෝ ඩි ලා මොනෙඩා, චිලී ජනාධිපතිවරයාගේ ආසනය වේ.]] [[File:Congreso_Nacional_Valpo.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Congreso_Nacional_Valpo.jpg|thumb|වල්පරයිසෝ වරාය නගරයේ චිලී ජාතික සම්මේලනය]] [[File:2017_Santiago_de_Chile_-_Edificio_de_los_Tribunales_de_Justicia.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:2017_Santiago_de_Chile_-_Edificio_de_los_Tribunales_de_Justicia.jpg|thumb|සන්තියාගෝහි යුක්තියේ මාළිගාව]] The current [[:en:Chilean_Constitution_of_1980|Constitution of Chile]] was drafted by [[:en:Jaime_Guzmán|Jaime Guzmán]] in 1980<ref>{{cite web |author1=Aislinn Laing |author2=Fabian Cambero |date=25 October 2020 |title=Polls open in Chile for historic constitutional plebiscite |url=https://www.reuters.com/article/us-chile-constitution/polls-open-in-chile-for-historic-constitutional-plebiscite-idUSKBN27A0CF |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201030032454/https://www.reuters.com/article/us-chile-constitution/polls-open-in-chile-for-historic-constitutional-plebiscite-idUSKBN27A0CF |archive-date=30 October 2020 |access-date=25 October 2020 |publisher=Reuters}}</ref> and subsequently approved via a national [[:en:Plebiscite|plebiscite]]—regarded as "highly irregular" by some observers<ref name="hudson">{{cite web |year=1995 |editor-last=Hudson |editor-first=Rex A. |title=Chile: A Country Study |url=http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/cltoc.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20150625213643/http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/cltoc.html |archive-date=25 June 2015 |access-date=27 February 2005 |work=GPO for the Library of Congress}}</ref>—in September of that year, under the military dictatorship of [[:en:Augusto_Pinochet|Augusto Pinochet]]. It entered into force in March 1981. After Pinochet's defeat in the [[:en:1988_Chilean_national_plebiscite|1988 plebiscite]], the constitution was amended to ease provisions for future amendments to the Constitution. In September 2005, President [[:en:Ricardo_Lagos|Ricardo Lagos]] signed into law several constitutional amendments passed by Congress. These include eliminating the positions of appointed senators and [[:en:Senators_for_life|senators for life]], granting the President authority to remove the commanders-in-chief of the armed forces, and reducing the presidential term from six to four years.<ref>{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/4157908.stm|title=Chile scraps Pinochet-era system|date=16 August 2005|work=BBC|access-date=31 December 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20200508224011/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/4157908.stm|archive-date=8 May 2020|url-status=live}}</ref> චිලී රාජ්‍යයේ වත්මන් ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව 1980 දී ජේම් ගුස්මාන් විසින් කෙටුම්පත් කරන ලද අතර පසුව එම වසරේ සැප්තැම්බර් මාසයේදී සමහර නිරීක්ෂකයින් විසින් "ඉතා අක්‍රමවත්" ලෙස සලකනු ලැබූ ජාතික ජනමත විචාරණයක් හරහා අනුමත කරන ලදී [2]. එය 1981 මාර්තු මාසයේදී බලාත්මක විය. 1988 ජනමත විචාරණයෙන් පිනෝචේ පරාජයට පත්වීමෙන් පසු, ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවේ අනාගත සංශෝධන සඳහා විධිවිධාන ලිහිල් කිරීම සඳහා ව්‍යවස්ථාව සංශෝධනය කරන ලදී. 2005 සැප්තැම්බර් මාසයේදී, ජනාධිපති රිකාඩෝ ලාගෝස් කොංග්‍රසය විසින් සම්මත කරන ලද ව්‍යවස්ථාමය සංශෝධන කිහිපයකට අත්සන් කළේය. පත් කරන ලද සෙනෙට් සභිකයින්ගේ සහ සෙනෙට් සභිකයින්ගේ ජීවිත කාලය පුරාම තනතුරු ඉවත් කිරීම, සන්නද්ධ හමුදාවන්හි ප්‍රධාන අණදෙන නිලධාරීන් ඉවත් කිරීමට ජනාධිපතිවරයාට බලය ලබා දීම සහ ජනාධිපති ධුර කාලය වසර හයේ සිට හතර දක්වා අඩු කිරීම මෙයට ඇතුළත් වේ.[3] දේශ සභාතා Chile's judiciary is independent and includes a court of appeal, a system of military courts, a constitutional tribunal, and the [[:en:Supreme_Court_of_Chile|Supreme Court of Chile]]. In June 2005, Chile completed a nationwide overhaul of its criminal justice system.<ref>{{cite web |title=President Lagos: We can make a greater effort to make yesterday's and today's trials equally just |url=http://www.chileangovernment.cl/index.php?id=448&option=com_content&task=view |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080423171251/http://www.chileangovernment.cl/index.php?id=448&option=com_content&task=view |archive-date=23 April 2008 |work=Chilean Government}}</ref> The reform has replaced inquisitorial proceedings with an adversarial system with greater similarity to that of common law jurisdictions such as the United States. For parliamentary elections, between 1989 and 2013 the [[:en:Binominal_System|binominal system]] was used, which promoted the establishment of two majority political blocs -[[:en:Concertación|Concertación]] and [[:en:Alliance_(Chile)|Alliance]]- at the expense of the exclusion of non-majority political groups. The opponents of this system approved in 2015 a moderate [[:en:D'Hondt_method|proportional electoral system]] that has been in force since the 2017 parliamentary elections, allowing the entry of new parties and coalitions. The [[:en:Congress_of_Chile|Congress of Chile]] has a 50-seat [[:en:Senate_of_Chile|Senate]] and a 155-member [[:en:Chamber_of_Deputies_of_Chile|Chamber of Deputies]]. Senators serve for eight years with staggered terms, while deputies are elected every 4 years. The last congressional elections were held on 21 November 2021, concurrently with the presidential election. The Congress is located in the port city of [[:en:Valparaíso|Valparaíso]], about {{convert|140|km|-1|abbr=off|sp=us}} west of the capital, Santiago. The main existing political coalitions in Chile are: චිලී රාජ්‍යයේ අධිකරණය ස්වාධීන වන අතර එයට අභියාචනාධිකරණයක්, හමුදා අධිකරණ පද්ධතියක්, ව්‍යවස්ථාමය විනිශ්චය සභාවක් සහ චිලී රාජ්‍යයේ ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණය ඇතුළත් වේ. 2005 ජුනි මාසයේදී චිලී රාජ්‍යය එහි අපරාධ යුක්ති විනිශ්චය පද්ධතියේ රටපුරා ප්‍රතිසංස්කරණයක් සම්පූර්ණ කළේය.[4] මෙම ප්‍රතිසංස්කරණය මගින් විමර්ශන ක්‍රියාදාමයන් එක්සත් ජනපදය වැනි පොදු නීති අධිකරණ බල ප්‍රදේශවලට වඩා වැඩි සමානකමක් ඇති විරුද්ධවාදී ක්‍රමයක් සමඟ ප්‍රතිස්ථාපනය කර ඇත. 1989 සහ 2013 අතර පාර්ලිමේන්තු මැතිවරණ සඳහා ද්විමාන ක්‍රමය භාවිතා කරන ලද අතර, එය බහුතර නොවන දේශපාලන කණ්ඩායම් බැහැර කිරීමේ වියදමින් බහුතර දේශපාලන කණ්ඩායම් දෙකක් - Concertación සහ Alliance - පිහිටුවීම ප්‍රවර්ධනය කළේය. මෙම ක්‍රමයේ විරුද්ධවාදීන් 2015 දී 2017 පාර්ලිමේන්තු මැතිවරණයේ සිට ක්‍රියාත්මක වන මධ්‍යස්ථ සමානුපාතික මැතිවරණ ක්‍රමයක් අනුමත කළ අතර එමඟින් නව පක්ෂ සහ සන්ධානවලට ඇතුළුවීමට ඉඩ සැලසේ. චිලී කොංග්‍රසයට ආසන 50 ක සෙනෙට් සභාවක් සහ සාමාජිකයින් 155 දෙනෙකුගෙන් යුත් නියෝජිත මණ්ඩලයක් ඇත. සෙනෙට් සභිකයින් වසර අටක් සඳහා අස්ථාවර වාර ගණනක් සේවය කරන අතර, සෑම වසර 4 කට වරක් නියෝජිතයින් තෝරා පත් කර ගනු ලැබේ. පසුගිය කොංග්‍රස් මැතිවරණය 2021 නොවැම්බර් 21 වන දින ජනාධිපතිවරණ සමගාමීව පැවැත්විණි. කොංග්‍රසය පිහිටා ඇත්තේ සන්තියාගෝ අගනුවරට බටහිරින් කිලෝමීටර් 140 ක් පමණ (සැතපුම් 90) ක් පමණ දුරින් පිහිටි වල්පරයිසෝ වරාය නගරයේ ය. චිලියේ පවතින ප්‍රධාන දේශපාලන සන්ධාන වන්නේ: '''Government''': * [[:en:Apruebo_Dignidad|Apruebo Dignidad]] (''Approve Dignity'') is a [[:en:Left-wing_politics|left-wing]] coalition that has its origin in the [[:en:2021_Chilean_Constitutional_Convention_election|2021 Chilean Constitutional Convention election]]. After the success in that election, it held presidential primaries, in which [[:en:Gabriel_Boric|Gabriel Boric]] ([[:en:Social_Convergence|CS]], [[:en:Broad_Front_(Chilean_political_coalition)|FA]]) was the winner. It is formed by the coalition [[:en:Broad_Front_(Chilean_political_coalition)|Frente Amplio]] (''Broad Front'') and the coalition [[:en:Chile_Digno|Chile Digno]] (''Worthy Chile'') formed by the [[:en:Communist_Party_of_Chile|Communist Party of Chile]] and other left-wing parties. * [[:en:Democratic_Socialism_(Chile)|Democratic Socialism]] is a [[:en:Centre-left_politics|center-left]] coalition, successor of the [[:en:Constituent_Unity|Constituent Unity]] coalition, itself a successor of the [[:en:Concertación|Concertation]] coalition {{en dash}} which supported the "NO" option in the [[:en:1988_Chilean_national_plebiscite|1988 plebiscite]] and subsequently governed the country from 1990 to 2010. This pact is formed by the [[:en:Socialist_Party_of_Chile|Socialist]], [[:en:Party_for_Democracy_(Chile)|for Democracy]], [[:en:Radical_Party_of_Chile_(2018)|Radical]], and [[:en:Liberal_Party_of_Chile_(2013)|Liberal]] parties. රජය: අප්‍රූබෝ ඩිග්නිඩාඩ් (අභිමානය අනුමත කිරීම) යනු 2021 චිලී ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා සම්මේලන මැතිවරණයෙන් ආරම්භ වූ වාමාංශික සන්ධානයකි. එම මැතිවරණයේ සාර්ථකත්වයෙන් පසු, එය ජනාධිපති ප්‍රාථමික තරඟ පැවැත්වූ අතර, එහි දී ගේබ්‍රියෙල් බොරික් (CS, FA) ජයග්‍රාහකයා විය. එය චිලී කොමියුනිස්ට් පක්ෂය සහ අනෙකුත් වාමාංශික පක්ෂ විසින් පිහිටුවන ලද ෆ්‍රෙන්ට් ඇම්ප්ලියෝ (පුළුල් පෙරමුණ) සහ චිලී ඩිග්නෝ (වටිනා චිලී) සන්ධානය විසින් පිහිටුවනු ලැබේ. ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී සමාජවාදය යනු මධ්‍ය-වාම සන්ධානයක් වන අතර, ව්‍යවස්ථාදායක එකමුතු සන්ධානයේ අනුප්‍රාප්තිකයා වන අතර, එයම කොන්සර්ටේෂන් සන්ධානයේ අනුප්‍රාප්තිකයෙකි - එය 1988 ජනමත විචාරණයේදී "නැත" විකල්පයට සහාය දුන් අතර පසුව 1990 සිට 2010 දක්වා රට පාලනය කළේය. මෙම ගිවිසුම සමාජවාදී, ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය සඳහා, රැඩිකල් සහ ලිබරල් පක්ෂ විසින් පිහිටුවන ලදී. '''Opposition:''' * [[:en:Chile_Vamos|Chile Vamos]] (''Let's go Chile'') is a [[:en:Centre-right_politics|center-right]] coalition with roots of liberal conservatism, formed by the parties [[:en:National_Renewal_(Chile)|Renovación Nacional]] (''National Renewal''), [[:en:Independent_Democratic_Union|Unión Demócrata Independiente]] (''Independent Democratic Union'') and [[:en:Evópoli|Evópoli]]. It has its origins in the [[:en:Alliance_(Chile)|Alliance]] coalition, formed by the main parties that supported the "YES" option in the [[:en:1988_Chilean_national_plebiscite|1988 plebiscite]], although it has used different names since then. It was the ruling coalition during the first and second government of [[:en:Sebastián_Piñera|Sebastián Piñera]], (2010–2014) and (2018–2022). In the National Congress, Chile Vamos has 52 deputies and 24 senators, while the parliamentary group of Apruebo Dignidad is formed by 37 deputies and 6 senators. Democratic Socialism is the third political force with 30 deputies and 13 senators. The other groups with parliamentary representation are the [[:en:Republican_Party_(Chile,_2019)|Republican Party]] (15 deputies and 1 senator), the [[:en:Christian_Democratic_Party_(Chile)|Christian Democratic Party]] (8 deputies and 5 senators), the [[:en:Party_of_the_People_(Chile)|Party of the People]] (8 deputies) and the [[:en:Independent_politician|independents]] outside of a coalition (5 deputies and 1 senator). විපක්ෂය: චිලී වමෝස් (අපි චිලී යමු) යනු රෙනොවේෂන් නැෂනල් (ජාතික අලුත් කිරීම), යුනියන් ඩිමොක්‍රටා ඉන්ඩිපෙන්ඩෙන්ටේ (ස්වාධීන ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී සංගමය) සහ එවොපොලි යන පක්ෂ විසින් පිහිටුවන ලද ලිබරල් ගතානුගතිකවාදයේ මූලයන් සහිත මධ්‍ය-දක්ෂිණාංශික සන්ධානයකි. එහි මූලාරම්භය ඇත්තේ 1988 ජනමත විචාරණයේදී "ඔව්" විකල්පයට සහාය දුන් ප්‍රධාන පක්ෂ විසින් පිහිටුවන ලද සන්ධාන සන්ධානයෙනි, නමුත් එතැන් සිට එය විවිධ නම් භාවිතා කර ඇත. එය සෙබස්තියන් පිනේරාගේ පළමු සහ දෙවන රජය තුළ පාලක සන්ධානය විය, (2010–2014) සහ (2018–2022). ජාතික කොංග්‍රසයේ, චිලී වාමෝස් හි නියෝජිතයින් 52 ක් සහ සෙනෙට් සභිකයින් 24 ක් සිටින අතර, අප්‍රියුබෝ ඩිග්නිඩාඩ් හි පාර්ලිමේන්තු කණ්ඩායම නියෝජිතයින් 37 ක් සහ සෙනෙට් සභිකයින් 6 දෙනෙකුගෙන් සමන්විත වේ. ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී සමාජවාදය යනු නියෝජිතයින් 30 ක් සහ සෙනෙට් සභිකයින් 13 ක් සිටින තුන්වන දේශපාලන බලවේගයයි. පාර්ලිමේන්තු නියෝජනයක් ඇති අනෙකුත් කණ්ඩායම් වන්නේ රිපබ්ලිකන් පක්ෂය (නියෝජිතයින් 15 ක් සහ සෙනෙට් සභිකයින් 1 ක්), ක්‍රිස්තියානි ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී පක්ෂය (නියෝජිතයින් 8 ක් සහ සෙනෙට් සභිකයින් 5 ක්), මහජන පක්ෂය (නියෝජිතයින් 8 ක්) සහ සන්ධානයකින් පිටත ස්වාධීන (නියෝජිතයින් 5 ක් සහ සෙනෙට් සභිකයින් 1 ක්) ය. === විදේශ සබඳතා === [[File:Foreign_relations_of_Chile.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Foreign_relations_of_Chile.svg|වම|thumb|ලෝකයේ චිලී රාජ්‍යයේ ජාත්‍යන්තර සබඳතා තත්ත්වය: {{legend|#006680|චිලී}} {{legend|#008000|රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික සබඳතා ඇති රට සහ රට තුළ චිලී තානාපති කාර්යාලය.}} {{legend|#00AA88|රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික සබඳතා සහ චිලී තානාපති කාර්යාලයක් ඇති රට, නමුත් චිලී තානාපති කාර්යාලයක් නොමැත.}} {{legend|#8DD35F|රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික සබඳතා ඇති නමුත් තානාපතිවරුන් නොමැති රට.}} {{legend|#cccccc|දැනට රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික සබඳතා නොමැති රට.}}]] Since the early decades after independence, Chile has always had an active involvement in foreign affairs. In 1837, the country aggressively challenged the dominance of Peru's port of [[:en:Callao|Callao]] for preeminence in the Pacific trade routes, defeating the short-lived alliance between Peru and Bolivia, the [[:en:Peru–Bolivian_Confederation|Peru–Bolivian Confederation]] (1836–39) in the [[:en:War_of_the_Confederation|War of the Confederation]]. The war dissolved the confederation while distributing power in the Pacific. A second international war, the [[:en:War_of_the_Pacific|War of the Pacific]] (1879–83), further increased Chile's regional role, while adding considerably to its territory.<ref name="hudson" /> During the 19th century, Chile's commercial ties were primarily with Britain, which helped shape the Chilean navy. France influenced Chile's legal and educational systems, with French style architecture dominating the capital in the boom years at the turn of the 20th century. German influence came from the organization and training of the army by [[:en:Prussia|Prussians]].<ref name="hudson" /> නිදහසෙන් පසු මුල් දශකවල සිට, චිලී සෑම විටම විදේශ කටයුතු සඳහා ක්‍රියාකාරී මැදිහත්වීමක් කර ඇත. 1837 දී, පැසිෆික් වෙළඳ මාර්ගවල ප්‍රමුඛත්වය සඳහා පේරු හි කැලාඕ වරායේ ආධිපත්‍යයට රට ආක්‍රමණශීලී ලෙස අභියෝග කළ අතර, පේරු සහ බොලිවියාව අතර කෙටි කාලීන සන්ධානය වූ පේරු-බොලිවියානු සම්මේලනය (1836–39) කොන්ෆෙඩරේෂන් යුද්ධයේදී පරාජය කළේය. යුද්ධය පැසිෆික් කලාපයේ බලය බෙදා හරින අතරතුර සම්මේලනය විසුරුවා හැරියේය. දෙවන ජාත්‍යන්තර යුද්ධයක් වන පැසිෆික් යුද්ධය (1879–83), චිලියේ කලාපීය භූමිකාව තවදුරටත් වැඩි කළ අතර එහි භූමියට සැලකිය යුතු ලෙස එකතු කළේය.[2] 19 වන සියවසේදී, චිලීහි වාණිජ සබඳතා ප්‍රධාන වශයෙන් බ්‍රිතාන්‍යය සමඟ වූ අතර එය චිලී නාවික හමුදාව හැඩගැස්වීමට උපකාරී විය. ප්‍රංශය චිලීහි නීති සහ අධ්‍යාපන පද්ධති කෙරෙහි බලපෑම් කළ අතර, 20 වන සියවස ආරම්භයේදී සමෘද්ධිමත් වසරවලදී ප්‍රංශ විලාසිතාවේ ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පය අගනුවර ආධිපත්‍යය දැරීය. ජර්මානු බලපෑම ප්‍රෂියානුවන් විසින් හමුදාව සංවිධානය කිරීම සහ පුහුණු කිරීම තුළින් ඇති විය.[2] Since the late 19th century, Chilean military and foreign policy has been shaped by the [[:en:Maximum_neighbor_hypothesis|maximum neighbor hypothesis]], which holds that in the event of a conflict with a neighbor, the other two would join against Chile.<ref>{{cite web |author=Humberto Julio Reyes, General de Brigada |date=3 November 2022 |title=Disuasión y estrategia en la crisis de 1978 |url=https://unofar.cl/disuasion-y-estrategia-en-la-crisis-de-1978-humberto-julio-reyes-general-de-brigada/ |access-date=22 March 2025 |website=Unofar}}</ref><ref name="cuadra">{{cite book |author=Álvaro Nicolás Cuadra Roos |url=https://repositorio.uchile.cl/bitstream/handle/2250/198011/Breve-historia-de-las-fronteras-de-Chile.pdf?sequence=1&isAllowed=y |title=Breve historia de las fronteras de Chile |publisher=Universidad de Chile |year=2024}}</ref><ref>{{cite journal|author=Cristián Garay Vera|date=2009|title=Buscando la Certidumbre. Chile, su Seguridad y sus Vecinos|url=https://dialnet.unirioja.es/servlet/articulo?codigo=3116406|journal=UNISCI Discussion Papers|volume=21|issn=1696-2206}}</ref><ref>{{Cite web |last=González |first=Javier M. |date=21 December 2023 |title=Diciembre de 1978, una Navidad al borde de la guerra entre Chile y Argentina |url=https://www.nuevatribuna.es/articulo/global/historia-diciembre-1978-borde-guerra-chile-argentina/20231221091036221089.html |access-date=22 March 2025 |website=Nueva Tribuna}}</ref><ref>{{cite web |date=23 December 2018 |title=1978: el año en que vivimos en peligro |url=https://interferencia.cl/articulos/1978-el-ano-en-que-vivimos-en-peligro |access-date=22 March 2025 |website=Interferencia}}</ref><ref>{{cite web |date=1 December 2018 |title=Conflicto del Beagle: las inéditas imágenes de un diciembre tenso |url=https://www.latercera.com/nacional/noticia/conflicto-del-beagle-las-ineditas-imagenes-diciembre-tenso/425766/ |access-date=22 March 2025 |website=La Tercera}}</ref> This consideration has led to Chile historically pursuing a strong military deterrence; balanced bilateral relations with neighbors; and strong ties with countries outside the region. On 26 June 1945, Chile participated as a founding member of the United Nations being among 50 countries that signed the [[:en:United_Nations_Charter|United Nations Charter]] in San Francisco, California.<ref>{{cite web |title=Founding Member States |url=https://research.un.org/en/unmembers/founders |archive-url=https://web.archive.org/web/20190704121608/https://research.un.org/en/unmembers/founders |archive-date=4 July 2019 |access-date=14 September 2019 |publisher=United Nations}}</ref><ref>{{cite web |title=Chile |url=https://library.un.org/unms?combine=Chile |archive-url=https://web.archive.org/web/20190914180256/https://library.un.org/unms?combine=Chile |archive-date=14 September 2019 |access-date=14 September 2019 |publisher=United Nations}}</ref> With the military coup of 1973, Chile became isolated politically as a result of widespread human rights abuses.<ref name="hudson" /> 19 වන සියවසේ අග භාගයේ සිට, චිලී හමුදා සහ විදේශ ප්‍රතිපත්තිය උපරිම අසල්වැසි කල්පිතය මගින් හැඩගස්වා ඇති අතර, එහි සඳහන් වන්නේ අසල්වැසියෙකු සමඟ ගැටුමක් ඇති වුවහොත්, අනෙක් දෙක චිලීට එරෙහිව එක්වනු ඇති බවයි.[5][6][7][8][9][10] මෙම සලකා බැලීම චිලී ඓතිහාසිකව ශක්තිමත් මිලිටරි වැළැක්වීමක් අනුගමනය කිරීමට; අසල්වැසියන් සමඟ සමබර ද්විපාර්ශ්වික සබඳතා; සහ කලාපයෙන් පිටත රටවල් සමඟ ශක්තිමත් සබඳතා අනුගමනය කිරීමට හේතු වී තිබේ. 1945 ජුනි 26 වන දින, කැලිෆෝනියාවේ සැන් ෆ්‍රැන්සිස්කෝ හි එක්සත් ජාතීන්ගේ ප්‍රඥප්තියට අත්සන් තැබූ රටවල් 50 අතරට චිලී එක්සත් ජාතීන්ගේ ආරම්භක සාමාජිකයෙකු ලෙස සහභාගී විය.[11][12] 1973 හමුදා කුමන්ත්‍රණයත් සමඟ, චිලී රාජ්‍යය පුළුල් මානව හිමිකම් උල්ලංඝනයන් හේතුවෙන් දේශපාලනිකව හුදකලා විය.[2] Since its return to democracy in 1990, Chile has been an active participant in the international political arena. Chile completed a two-year non-permanent position on the UN Security Council in January 2005. Jose Miguel Insulza, a Chilean national, was elected Secretary General of the Organization of American States in May 2005 and confirmed in his position, being re-elected in 2009. Chile is currently serving on the International Atomic Energy Agency (IAEA) Board of Governors, and the 2007–2008 chair of the board is Chile's ambassador to the IAEA, Milenko E. Skoknic. The country is an active member of the UN family of agencies and participates in UN peacekeeping activities. It was [[:en:United_Nations_Human_Rights_Council#Members|re-elected]] as a member of the [[:en:United_Nations_Human_Rights_Council|UN Human Rights Council]] in 2011 for a three-year term.<ref>{{cite web |title=Election (13 May 2010) Human Rights Council |url=https://www.un.org/en/ga/64/elections/hrc/index.shtml |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170630081406/http://www.un.org/en/ga/64/elections/hrc/index.shtml |archive-date=30 June 2017 |access-date=28 June 2017 |work=64th Session |publisher=[[United Nations General Assembly]]}}</ref> It was also [[:en:2013_United_Nations_Security_Council_election|elected]] to one of five non-permanent seats on the [[:en:United_Nations_Security_Council|UN Security Council]] in 2013.<ref>{{cite web |date=17 October 2013 |title=Chad, Chile, Lithuania, Nigeria and Saudi Arabia were elected to serve on the UN Security Council |url=https://www.un.org/apps/news/story.asp?NewsID=46277&Cr=security+council&Cr1= |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20131020020717/http://www.un.org/apps/news/story.asp?NewsID=46277&Cr=security+council&Cr1= |archive-date=20 October 2013 |access-date=17 October 2013 |publisher=United Nations}}</ref> Chile hosted the Defense Ministerial of the Americas in 2002 and the APEC summit and related meetings in 2004. It also hosted the Community of Democracies ministerial in April 2005 and the Ibero-American Summit in November 2007. An associate member of Mercosur and a full member of APEC, Chile has been a major player in international economic issues and hemispheric free trade.<ref name="countrystudies">{{cite web |date=31 March 1994 |title=Development and Breakdown of Democracy, 1830–1973 |url=http://countrystudies.us/chile/85.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110709014719/http://countrystudies.us/chile/85.htm |archive-date=9 July 2011 |access-date=21 April 2009 |work=Country Studies |publisher=Library of Congress}}</ref> 1990 දී ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයට නැවත පැමිණීමෙන් පසු, චිලී රාජ්‍යය ජාත්‍යන්තර දේශපාලන ක්ෂේත්‍රයේ ක්‍රියාකාරී සහභාගිවන්නෙකු වී ඇත. චිලී රාජ්‍යය 2005 ජනවාරි මාසයේදී එක්සත් ජාතීන්ගේ ආරක්ෂක මණ්ඩලයේ වසර දෙකක ස්ථිර නොවන තනතුරක් සම්පූර්ණ කළේය. චිලී ජාතිකයෙකු වන ජෝස් මිගෙල් ඉන්සුල්සා 2005 මැයි මාසයේදී ඇමරිකානු රාජ්‍ය සංවිධානයේ මහලේකම්වරයා ලෙස තේරී පත් වූ අතර 2009 දී නැවත තේරී පත් වූ අතර ඔහුගේ තනතුර තහවුරු විය. චිලී දැනට ජාත්‍යන්තර පරමාණුක බලශක්ති ඒජන්සියේ (IAEA) පාලක මණ්ඩලයේ සේවය කරන අතර, 2007-2008 මණ්ඩලයේ සභාපතිවරයා වන්නේ IAEA හි චිලී තානාපති මිලෙන්කෝ ඊ. ස්කොක්නික් ය. රට එක්සත් ජාතීන්ගේ ආයතන පවුලේ ක්‍රියාකාරී සාමාජිකයෙකු වන අතර එක්සත් ජාතීන්ගේ සාම සාධක කටයුතුවලට සහභාගී වේ. එය 2011 දී වසර තුනක කාලයක් සඳහා එක්සත් ජාතීන්ගේ මානව හිමිකම් කවුන්සිලයේ සාමාජිකයෙකු ලෙස නැවත තේරී පත් විය.[13] 2013 දී එක්සත් ජාතීන්ගේ ආරක්ෂක මණ්ඩලයේ ස්ථිර නොවන ආසන පහෙන් එකකට ද එය තේරී පත් විය.[14] 2002 දී චිලී රාජ්‍යය ඇමරිකානු ආරක්ෂක අමාත්‍යාංශ රැස්වීම සහ 2004 දී APEC සමුළුව සහ ඒ ආශ්‍රිත රැස්වීම් පැවැත්වීය. 2005 අප්‍රේල් මාසයේදී ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ප්‍රජා අමාත්‍යාංශ රැස්වීම සහ 2007 නොවැම්බර් මාසයේදී ඉබෙරෝ-ඇමරිකානු සමුළුව ද පැවැත්වීය. මර්කෝසූර් හි සහකාර සාමාජිකයෙකු සහ APEC හි පූර්ණ සාමාජිකයෙකු වන චිලී ජාත්‍යන්තර ආර්ථික ගැටළු සහ අර්ධගෝලීය නිදහස් වෙළඳාමේ ප්‍රධාන ක්‍රීඩකයෙකු වී ඇත.[15] හමුදා === හමුදා === [[File:Almirante_Blanco_Encalada_(FF-15).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Almirante_Blanco_Encalada_(FF-15).jpg|thumb|චිලී නාවික හමුදාවේ කරෙල් ඩෝර්මන් පන්තියේ ආරක්ෂිත නෞකාවක්]] [[File:Chilean_F-16_MLU.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chilean_F-16_MLU.jpg|thumb|චිලී ගුවන් හමුදාවේ F-16 සටන් කරන උකුස්සා]] The Armed Forces of Chile are subject to civilian control exercised by the president through the Minister of Defense. The president has the authority to remove the commanders-in-chief of the armed forces.<ref name="countrystudies" /> The commander-in-chief of the [[:en:Chilean_Army|Chilean Army]] is [[:en:Army_General|Army General]] [[:en:Javier_Iturriaga_del_Campo|Javier Iturriaga del Campo]]. The Chilean Army is 45,000 strong and is organized with an Army headquarters in Santiago, six divisions throughout its territory, an Air Brigade in [[:en:Rancagua|Rancagua]], and a Special Forces Command in [[:en:Colina,_Chile|Colina]]. The Chilean Army is one of the most professional and technologically advanced armies in Latin America.<ref name="countrystudies" /> චිලී රාජ්‍යයේ සන්නද්ධ හමුදා ආරක්ෂක අමාත්‍යවරයා හරහා ජනාධිපතිවරයා විසින් ක්‍රියාත්මක කරනු ලබන සිවිල් පාලනයට යටත් වේ. සන්නද්ධ හමුදාවල ප්‍රධාන අණ දෙන නිලධාරීන් ඉවත් කිරීමට ජනාධිපතිවරයාට බලය ඇත.[15] චිලී හමුදාවේ ප්‍රධාන අණ දෙන නිලධාරියා වන්නේ හමුදා ජෙනරාල් ජේවියර් ඉටුරියාගා ඩෙල් කැම්පෝ ය. චිලී හමුදාව 45,000 ක ශක්තිමත් හමුදාවක් වන අතර එය සන්තියාගෝ හි හමුදා මූලස්ථානයක්, එහි භූමිය පුරා අංශ හයක්, රන්කගුවා හි ගුවන් බලකායක් සහ කොලිනා හි විශේෂ බලකා අණදෙන නිලධාරියෙකු සමඟ සංවිධානය වී ඇත. චිලී හමුදාව ලතින් ඇමරිකාවේ වඩාත්ම වෘත්තීය හා තාක්‍ෂණිකව දියුණු හමුදාවන්ගෙන් එකකි.[15] Admiral [[:en:Julio_Leiva_Molina|Julio Leiva Molina]] directs the around 25,000-person [[:en:Chilean_Navy|Chilean Navy]],<ref>{{cite web |title=Almirante Julio Leiva Nuevo Comandante en Jefe de la Armada |url=http://www.defensa.cl/noticias/almirante-julio-leiva-nuevo-comandante-en-jefe-de-la-armada/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20170924092317/http://www.defensa.cl/noticias/almirante-julio-leiva-nuevo-comandante-en-jefe-de-la-armada/ |archive-date=24 September 2017 |access-date=10 January 2018 |publisher=Ministry of Defence of Chile}}</ref> including 2,500 Marines. Of the fleet of 29 surface vessels, only eight are operational major combatants (frigates). Those ships are based in [[:en:Valparaíso|Valparaíso]].<ref>{{cite web |title=The National Fleet |url=http://www.armada.cl/p4_ingles/site/artic/20050719/pags/20050719132710.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20070610100514/http://www.armada.cl/p4_ingles/site/artic/20050719/pags/20050719132710.html |archive-date=10 June 2007 |access-date=30 May 2014 |publisher=Chilean Navy}}</ref> The Navy operates its own aircraft for transport and patrol; there are no Navy fighter or bomber aircraft. The Navy also operates four submarines based in [[:en:Talcahuano|Talcahuano]].<ref name="countrystudies" /><ref>{{cite web |title=Submarine Force |url=http://www.armada.cl/p4_ingles/site/artic/20050719/pags/20050719132849.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20070610100430/http://www.armada.cl/p4_ingles/site/artic/20050719/pags/20050719132849.html |archive-date=10 June 2007 |access-date=14 July 2013}}</ref> Air Force General (four-star) Jorge Rojas Ávila heads the 12,500-strong [[:en:Chilean_Air_Force|Chilean Air Force]]. Air assets are distributed among five air brigades headquartered in Iquique, Antofagasta, Santiago, Puerto Montt, and Punta Arenas. The Air Force also operates [[:en:Base_Presidente_Eduardo_Frei_Montalva|an airbase]] on [[:en:King_George_Island_(South_Shetland_Islands)|King George Island]], Antarctica. The Air Force took delivery of the final two of ten F-16s, all purchased from the U.S., in March 2007 after several decades of U.S. debate and previous refusal to sell. Chile also took delivery in 2007 of a number of reconditioned Block 15 F-16s from the Netherlands, bringing to 18 the total of F-16s purchased from the Dutch.<ref name="countrystudies" /> අද්මිරාල් ජූලියෝ ලීවා මොලිනා 2,500 ක් පමණ සිටින චිලී නාවික හමුදාව මෙහෙයවයි[16] මැරීන් භටයින්. මතුපිට යාත්‍රා 29 කින් සමන්විත බලඇණියේ, මෙහෙයුම් ප්‍රධාන සටන්කරුවන් (ෆ්‍රිගේට්) අටක් පමණක් ඇත. එම නැව් වල්පරයිසෝ හි පිහිටා ඇත.[17] නාවික හමුදාව ප්‍රවාහනය සහ මුර සංචාරය සඳහා තමන්ගේම ගුවන් යානා ක්‍රියාත්මක කරයි; නාවික ප්‍රහාරක හෝ බෝම්බ හෙලන ගුවන් යානා නොමැත. නාවික හමුදාව ටැල්කහුවානෝ හි පිහිටි සබ්මැරීන හතරක් ද ක්‍රියාත්මක කරයි.[15][18] ගුවන් හමුදා ජෙනරාල් (තරු හතරේ) ජෝර්ජ් රොජාස් අවිලා 12,500 ක් පමණ සිටින චිලී ගුවන් හමුදාවේ ප්‍රධානියා වේ. ඉක්වික්, ඇන්ටොෆගස්ටා, සන්තියාගෝ, පුවර්ටෝ මොන්ට් සහ පුන්ටා අරීනාස් යන ස්ථානවල මූලස්ථානය කර ඇති ගුවන් බලසේනා පහක් අතර ගුවන් වත්කම් බෙදා හරිනු ලැබේ. ගුවන් හමුදාව ඇන්ටාක්ටිකාවේ කිං ජෝර්ජ් දූපතේ ගුවන් කඳවුරක් ද ක්‍රියාත්මක කරයි. දශක ගණනාවක එක්සත් ජනපද විවාදයෙන් සහ විකිණීම ප්‍රතික්ෂේප කිරීමෙන් පසු 2007 මාර්තු මාසයේදී එක්සත් ජනපදයෙන් මිලදී ගත් F-16 යානා දහයෙන් අවසාන දෙක ගුවන් හමුදාව භාර දුන්නේය. 2007 දී චිලී නෙදර්ලන්තයෙන් ප්‍රතිසංස්කරණය කරන ලද බ්ලොක් 15 F-16 යානා ගණනාවක් ද භාර දුන් අතර එමඟින් ලන්දේසීන්ගෙන් මිලදී ගත් මුළු F-16 යානා සංඛ්‍යාව 18 දක්වා ඉහළ ගියේය. [15] After the military coup in September 1973, the [[:en:Carabineros_de_Chile|Chilean national police]] (Carabineros) were incorporated into the Defense Ministry. With the return of democratic government, the police were placed under the operational control of the Interior Ministry but remained under the nominal control of the Defense Ministry. Gen. Gustavo González Jure is the head of the national police force of 40,964<ref>{{cite web |date=24 October 2007 |title=Carabineros de Chile |url=http://www.carabineros.cl/sitioweb/web/verSeccion.do?cod=239&codContenido=429 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120312050416/http://www.carabineros.cl/sitioweb/web/verSeccion.do?cod=239&codContenido=429 |archive-date=12 March 2012 |access-date=13 July 2013}}</ref> men and women who are responsible for law enforcement, traffic management, narcotics suppression, border control, and counter-terrorism throughout Chile.<ref name="countrystudies" /> In 2017, Chile signed the UN [[:en:Treaty_on_the_Prohibition_of_Nuclear_Weapons|treaty on the Prohibition of Nuclear Weapons]].<ref>{{Cite web |date=7 July 2017 |title=Chapter XXVI: Disarmament&nbsp;– No. 9 Treaty on the Prohibition of Nuclear Weapons |url=https://treaties.un.org/Pages/ViewDetails.aspx?src=TREATY&mtdsg_no=XXVI-9&chapter=26&clang=_en |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190806220546/https://treaties.un.org/Pages/ViewDetails.aspx?src=TREATY&mtdsg_no=XXVI-9&chapter=26&clang=_en |archive-date=6 August 2019 |access-date=19 August 2019 |publisher=United Nations Treaty Collection}}</ref> Chile is the 64th most peaceful country in the world, according to the 2024 [[:en:Global_Peace_Index|Global Peace Index]].<ref>{{Cite web |title=2024 Global Peace Index |url=https://www.economicsandpeace.org/wp-content/uploads/2024/06/GPI-2024-web.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240819091540/https://www.economicsandpeace.org/wp-content/uploads/2024/06/GPI-2024-web.pdf |archive-date=19 August 2024 |access-date=16 August 2024}}</ref> 1973 සැප්තැම්බර් මාසයේ හමුදා කුමන්ත්‍රණයෙන් පසු, චිලී ජාතික පොලිසිය (කැරබිනෙරෝස්) ආරක්ෂක අමාත්‍යාංශයට ඇතුළත් කරන ලදී. ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී රජය නැවත පැමිණීමත් සමඟ, පොලිසිය අභ්‍යන්තර කටයුතු අමාත්‍යාංශයේ මෙහෙයුම් පාලනය යටතේ තබා ඇති නමුත් ආරක්ෂක අමාත්‍යාංශයේ නාමික පාලනය යටතේ පැවතුනි. චිලී රාජ්‍යය පුරා නීතිය ක්‍රියාත්මක කිරීම, රථවාහන කළමනාකරණය, මත්ද්‍රව්‍ය මර්දනය, දේශසීමා පාලනය සහ ත්‍රස්තවාදයට එරෙහිව කටයුතු කිරීම සඳහා වගකිව යුතු පිරිමින් සහ කාන්තාවන් 40,964[19] දෙනෙකුගෙන් යුත් ජාතික පොලිස් බලකායේ ප්‍රධානියා ජෙනරාල් ගුස්ටාවෝ ගොන්සාලෙස් ජූරේ ය. [15] 2017 දී චිලී න්‍යෂ්ටික අවි තහනම් කිරීම පිළිබඳ එක්සත් ජාතීන්ගේ ගිවිසුමට අත්සන් තැබීය. [20] 2024 ගෝලීය සාම දර්ශකයට අනුව චිලී ලොව 64 වන සාමකාමීම රට වේ. [21] පරිපාලක අංශය === පරිපාලන අංශ === In 1978 Chile was administratively divided into [[:en:Regions|regions]],<ref name="dl2339">{{Cite web |author=Ministerio del Interior |date=10 October 1978 |title=Decreto ley 2339 de 1978 |url=http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=6889&idVersion=1978-10-10 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20120129044024/http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=6889&idVersion=1978-10-10 |archive-date=29 January 2012 |access-date=28 June 2011}}</ref> and in 1979 subdivided into [[:en:Province|provinces]] and these into communes.<ref>{{Cite web |author=Ministerio del Interior |date=26 October 1979 |title=Decreto ley 2867 de 1979 |url=http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=7019&idVersion=1979-10-26 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110910085048/http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=7019&idVersion=1979-10-26 |archive-date=10 September 2011 |access-date=20 March 2011}}</ref><ref>{{Cite web |author=Ministerio del Interior |date=26 October 1979 |title=Decreto ley 2868 de 1979 |url=http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=7020&idVersion=1979-10-26 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110910180343/http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=7020&idVersion=1979-10-26 |archive-date=10 September 2011 |access-date=20 March 2011}}</ref> The country has [[:en:Regions_of_Chile|16 regions]],<ref name="l20174">{{Cite web |author=Ministerio del Interior |date=5 April 2007 |title=Ley 20174 de 2007 |url=http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=259774&idVersion=2007-04-05 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110910174827/http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=259774&idVersion=2007-04-05 |archive-date=10 September 2011 |access-date=20 March 2011}}</ref><ref name="l20175">{{Cite web |author=Ministerio del Interior |date=11 April 2007 |title=Ley 20175 de 2007 |url=http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=259864&idVersion=2007-04-11 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110910124207/http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=259864&idVersion=2007-04-11 |archive-date=10 September 2011 |access-date=20 March 2011}}</ref> [[:en:Provinces_of_Chile|56 provinces]] and [[:en:Communes_of_Chile|348 communes]].<ref>{{Cite book |author=Instituto Nacional de Estadísticas |url=http://www.ine.cl/canales/chile_estadistico/territorio/division_politico_administrativa/pdf/DPA_COMPLETA.pdf |title=División político-administrativa y censal, 2007 |date=18 March 2008 |publisher=Instituto Nacional de Estadísticas |isbn=978-956-7952-68-7 |pages=12 |access-date=27 February 2013 |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/http://www.ine.cl/canales/chile_estadistico/territorio/division_politico_administrativa/pdf/DPA_COMPLETA.pdf |archive-date=9 October 2022 |url-status=live}}</ref> Each region was designated by a name and a [[:en:Roman_numeral|Roman numeral]] assigned from north to south, except for the [[:en:Santiago_Metropolitan_Region|Santiago Metropolitan Region]], which did not have a number. The creation of two new regions in 2007, Arica and Parinacota (XV) and Los Ríos (XIV), and a third region in 2018, Ñuble (XVI) made this numbering lose its original order meaning. 1978 දී චිලී රාජ්‍යය පරිපාලනමය වශයෙන් කලාපවලට බෙදා ඇති අතර, [22] 1979 දී පළාත්වලට බෙදා ඇති අතර මේවා කොමියුනිස්ට් ලෙස බෙදා ඇත. [23][24] රට තුළ කලාප 16ක්, [25][26] පළාත් 56ක් සහ කොමියුනිස්ට් 348ක් ඇත. [27] සන්තියාගෝ මෙට්‍රොපොලිටන් කලාපය හැර, සෑම කලාපයක්ම උතුරේ සිට දකුණට පවරා ඇති නමකින් සහ රෝම ඉලක්කමකින් නම් කරන ලද අතර, එම කලාපයට අංකයක් නොතිබුණි. 2007 දී නව කලාප දෙකක් වන ඇරිකා සහ පරිනකෝටා (XV) සහ ලොස් රියෝස් (XIV) නිර්මාණය කිරීමත්, 2018 දී තුන්වන කලාපයක් වන Ñuble (XVI) නිර්මාණය කිරීමත් සමඟ මෙම අංකනයට එහි මුල් අනුපිළිවෙලෙහි අර්ථය අහිමි විය. [[File:Chile_(+Antarctica_&_Islands),_administrative_divisions_-_en_-_colored_2018.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chile_(+Antarctica_&_Islands),_administrative_divisions_-_en_-_colored_2018.svg|thumb|චිලී කලාප සිතියම]] {| class="wikitable sortable" ! colspan="7" |Administrative divisions of Chile |- ! scope="col" |Region<ref name="dl2339" /><ref name="l20174" /><ref name="l20175" /> ! scope="col" |Population<ref name="population">{{cite web |date=1 January 2018 |title=Resutados Censo 2017 |url=http://www.censo2017.cl/wp-content/uploads/2017/12/Presentacion_Resultados_Definitivos_Censo2017.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/http://www.censo2017.cl/wp-content/uploads/2017/12/Presentacion_Resultados_Definitivos_Censo2017.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=18 January 2017 |publisher=[[National Statistics Institute (Chile)|National Statistics Institute]]}}</ref> ! scope="col" |Area (km²) ! scope="col" |Density ! scope="col" |Capital |- |[[:en:Arica_y_Parinacota_Region|Arica y Parinacota]] |224,548 |16,873.3 |13.40 |[[:en:Arica|Arica]] |- |[[:en:Tarapacá_Region|Tarapacá]] |324,930 |42,225.8 |7.83 |[[:en:Iquique|Iquique]] |- |[[:en:Antofagasta_Region|Antofagasta]] |599,335 |126,049.1 |4.82 |[[:en:Antofagasta|Antofagasta]] |- |[[:en:Atacama_Region|Atacama]] |285,363 |75,176.2 |3.81 |[[:en:Copiapó|Copiapó]] |- |[[:en:Coquimbo_Region|Coquimbo]] |742,178 |40,579.9 |18.67 |[[:en:La_Serena_(Chile)|La Serena]] |- |[[:en:Valparaíso_Region|Valparaíso]] |1,790,219 |16,396.1 |110.75 |[[:en:Valparaíso|Valparaíso]] |- |[[:en:Santiago_Metropolitan_Region|Santiago Metropolitan]] |7,036,792 |15,403.2 |461.77 |[[:en:Santiago_de_Chile|Santiago]] |- |[[:en:O'Higgins_Region|Libertador General Bernardo O'Higgins]] |908,545 |16,387 |54.96 |[[:en:Rancagua|Rancagua]] |- |[[:en:Maule_Region|Maule]] |1,033,197 |30,296.1 |34.49 |[[:en:Talca|Talca]] |- |[[:en:Ñuble_Region|Ñuble]] |480,609 |13,178.5 |36.47 |[[:en:Chillán|Chillán]] |- |[[:en:Bio_Bío_Region|Biobío]] |1,556,805 |23,890.2 |112.08 |[[:en:Concepción_(Chile)|Concepción]] |- |[[:en:Araucanía_Region|Araucanía]] |938,626 |31,842.3 |30.06 |[[:en:Temuco|Temuco]] |- |[[:en:Los_Ríos_Region|Los Ríos]] |380,181 |18,429.5 |20.88 |[[:en:Valdivia|Valdivia]] |- |[[:en:Los_Lagos_Region|Los Lagos]] |823,204 |48,583.6 |17.06 |[[:en:Puerto_Montt|Puerto Montt]] |- |[[:en:Aysén_Region|Aysén del General Carlos Ibáñez del Campo]] |102,317 |108,494.4 |0.95 |[[:en:Coyhaique|Coyhaique]] |- |[[:en:Magallanes_Region|Magallanes and Chilean Antarctica]] |165,593 |132,297.2^''(1)'' |1.26 |[[:en:Punta_Arenas|Punta Arenas]] |- ! colspan="1" |Chile !17,373,831 !756,102.4^''(2)'' !23.24 !Santiago |} ⁽¹⁾Including the Chilean Antarctic Territory, its surface reaches 1,382,554.8&nbsp;km² ⁽²⁾Including the Chilean Antarctic Territory, its surface reaches 2,006,360&nbsp;km² === ජාතික සංකේත === The national flower is the [[:en:Copihue|copihue]] (''Lapageria rosea'', Chilean [[:en:Campanula|bellflower]]), which grows in the woods of southern Chile. The [[:en:Coat_of_arms_of_Chile|coat of arms]] depicts the two national animals: the [[:en:Condor|condor]] (''Vultur gryphus'', a very large bird that lives in the mountains) and the [[:en:Hippocamelus|huemul]] (''Hippocamelus bisulcus,'' an endangered white tail deer). It also has the legend ''Por la razón o la fuerza'' (''By reason or by force''). The [[:en:Flag_of_Chile|flag of Chile]] consists of two equal horizontal bands of white (top) and red; there is a blue square the same height as the white band at the hoist-side end of the white band; the square bears a white five-pointed star in the center representing a guide to progress and honor; blue symbolizes the sky, white is for the snow-covered Andes, and red stands for the blood spilled to achieve independence. The flag of Chile is similar to the [[:en:Flag_of_Texas|Flag of Texas]], although the Chilean flag is 21 years older. However, like the Texan flag, the flag of Chile is modeled after the [[:en:Flag_of_the_United_States|flag of the United States]].<ref>{{cite web |title=Chile flag and description |url=http://www.worldatlas.com/webimage/flags/countrys/samerica/chile.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110718113539/http://www.worldatlas.com/webimage/flags/countrys/samerica/chile.htm |archive-date=18 July 2011 |access-date=1 August 2011 |publisher=Worldatlas.com}}</ref> == යොමු කිරීම් == 6khmf1zwh6lw4njhyafbkhk33bfpzz6 750262 750261 2025-06-23T07:19:02Z BuddhikaW88 37808 /* පරිපාලන අංශ */ 750262 wikitext text/x-wiki [[File:Chile-02559_-_La_Moneda_Presidential_Palace_(49033259257).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chile-02559_-_La_Moneda_Presidential_Palace_(49033259257).jpg|thumb|1784 සහ 1805 අතර ඉදිකරන ලද සන්තියාගෝ හි යටත් විජිත නව සම්භාව්‍ය පැලසියෝ ඩි ලා මොනෙඩා, චිලී ජනාධිපතිවරයාගේ ආසනය වේ.]] [[File:Congreso_Nacional_Valpo.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Congreso_Nacional_Valpo.jpg|thumb|වල්පරයිසෝ වරාය නගරයේ චිලී ජාතික සම්මේලනය]] [[File:2017_Santiago_de_Chile_-_Edificio_de_los_Tribunales_de_Justicia.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:2017_Santiago_de_Chile_-_Edificio_de_los_Tribunales_de_Justicia.jpg|thumb|සන්තියාගෝහි යුක්තියේ මාළිගාව]] චිලී රාජ්‍යයේ වත්මන් ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව 1980 දී<ref>{{cite web |author1=Aislinn Laing |author2=Fabian Cambero |date=25 October 2020 |title=Polls open in Chile for historic constitutional plebiscite |url=https://www.reuters.com/article/us-chile-constitution/polls-open-in-chile-for-historic-constitutional-plebiscite-idUSKBN27A0CF |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201030032454/https://www.reuters.com/article/us-chile-constitution/polls-open-in-chile-for-historic-constitutional-plebiscite-idUSKBN27A0CF |archive-date=30 October 2020 |access-date=25 October 2020 |publisher=Reuters}}</ref> ජේම් ගුස්මාන් විසින් කෙටුම්පත් කරන ලද අතර පසුව එම වසරේ සැප්තැම්බර් මාසයේදී සමහර නිරීක්ෂකයින් විසින් "ඉතා අක්‍රමවත්" ලෙස සලකනු ලැබූ ජාතික ජනමත විචාරණයක් හරහා අනුමත කරන ලදී.<ref name="hudson">{{cite web |year=1995 |editor-last=Hudson |editor-first=Rex A. |title=Chile: A Country Study |url=http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/cltoc.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20150625213643/http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/cltoc.html |archive-date=25 June 2015 |access-date=27 February 2005 |work=GPO for the Library of Congress}}</ref> එය 1981 මාර්තු මාසයේදී බලාත්මක විය. 1988 ජනමත විචාරණයෙන් පිනෝචේ පරාජයට පත්වීමෙන් පසු, ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවේ අනාගත සංශෝධන සඳහා විධිවිධාන ලිහිල් කිරීම සඳහා ව්‍යවස්ථාව සංශෝධනය කරන ලදී. 2005 සැප්තැම්බර් මාසයේදී, ජනාධිපති රිකාඩෝ ලාගෝස් කොංග්‍රසය විසින් සම්මත කරන ලද ව්‍යවස්ථාමය සංශෝධන කිහිපයකට අත්සන් කළේය. පත් කරන ලද සෙනෙට් සභිකයින්ගේ සහ සෙනෙට් සභිකයින්ගේ ජීවිත කාලය පුරාම තනතුරු ඉවත් කිරීම, සන්නද්ධ හමුදාවන්හි ප්‍රධාන අණදෙන නිලධාරීන් ඉවත් කිරීමට ජනාධිපතිවරයාට බලය ලබා දීම සහ ජනාධිපති ධුර කාලය වසර හයේ සිට හතර දක්වා අඩු කිරීම මෙයට ඇතුළත් වේ.<ref>{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/4157908.stm|title=Chile scraps Pinochet-era system|date=16 August 2005|work=BBC|access-date=31 December 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20200508224011/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/4157908.stm|archive-date=8 May 2020|url-status=live}}</ref> දේශ සභාතා Chile's judiciary is independent and includes a court of appeal, a system of military courts, a constitutional tribunal, and the [[:en:Supreme_Court_of_Chile|Supreme Court of Chile]]. In June 2005, Chile completed a nationwide overhaul of its criminal justice system. The reform has replaced inquisitorial proceedings with an adversarial system with greater similarity to that of common law jurisdictions such as the United States. For parliamentary elections, between 1989 and 2013 the [[:en:Binominal_System|binominal system]] was used, which promoted the establishment of two majority political blocs -[[:en:Concertación|Concertación]] and [[:en:Alliance_(Chile)|Alliance]]- at the expense of the exclusion of non-majority political groups. The opponents of this system approved in 2015 a moderate [[:en:D'Hondt_method|proportional electoral system]] that has been in force since the 2017 parliamentary elections, allowing the entry of new parties and coalitions. The [[:en:Congress_of_Chile|Congress of Chile]] has a 50-seat [[:en:Senate_of_Chile|Senate]] and a 155-member [[:en:Chamber_of_Deputies_of_Chile|Chamber of Deputies]]. Senators serve for eight years with staggered terms, while deputies are elected every 4 years. The last congressional elections were held on 21 November 2021, concurrently with the presidential election. The Congress is located in the port city of [[:en:Valparaíso|Valparaíso]], about {{convert|140|km|-1|abbr=off|sp=us}} west of the capital, Santiago. The main existing political coalitions in Chile are: චිලී රාජ්‍යයේ අධිකරණය ස්වාධීන වන අතර එයට අභියාචනාධිකරණයක්, හමුදා අධිකරණ පද්ධතියක්, ව්‍යවස්ථාමය විනිශ්චය සභාවක් සහ චිලී රාජ්‍යයේ ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණය ඇතුළත් වේ. 2005 ජුනි මාසයේදී චිලී රාජ්‍යය එහි අපරාධ යුක්ති විනිශ්චය පද්ධතියේ රටපුරා ප්‍රතිසංස්කරණයක් සම්පූර්ණ කළේය.<ref>{{cite web |title=President Lagos: We can make a greater effort to make yesterday's and today's trials equally just |url=http://www.chileangovernment.cl/index.php?id=448&option=com_content&task=view |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080423171251/http://www.chileangovernment.cl/index.php?id=448&option=com_content&task=view |archive-date=23 April 2008 |work=Chilean Government}}</ref> මෙම ප්‍රතිසංස්කරණය මගින් විමර්ශන ක්‍රියාදාමයන් එක්සත් ජනපදය වැනි පොදු නීති අධිකරණ බල ප්‍රදේශවලට වඩා වැඩි සමානකමක් ඇති විරුද්ධවාදී ක්‍රමයක් සමඟ ප්‍රතිස්ථාපනය කර ඇත. 1989 සහ 2013 අතර පාර්ලිමේන්තු මැතිවරණ සඳහා ද්විමාන ක්‍රමය භාවිතා කරන ලද අතර, එය බහුතර නොවන දේශපාලන කණ්ඩායම් බැහැර කිරීමේ වියදමින් බහුතර දේශපාලන කණ්ඩායම් දෙකක් - Concertación සහ Alliance - පිහිටුවීම ප්‍රවර්ධනය කළේය. මෙම ක්‍රමයේ විරුද්ධවාදීන් 2015 දී 2017 පාර්ලිමේන්තු මැතිවරණයේ සිට ක්‍රියාත්මක වන මධ්‍යස්ථ සමානුපාතික මැතිවරණ ක්‍රමයක් අනුමත කළ අතර එමඟින් නව පක්ෂ සහ සන්ධානවලට ඇතුළුවීමට ඉඩ සැලසේ. චිලී කොංග්‍රසයට ආසන 50 ක සෙනෙට් සභාවක් සහ සාමාජිකයින් 155 දෙනෙකුගෙන් යුත් නියෝජිත මණ්ඩලයක් ඇත. සෙනෙට් සභිකයින් වසර අටක් සඳහා අස්ථාවර වාර ගණනක් සේවය කරන අතර, සෑම වසර 4 කට වරක් නියෝජිතයින් තෝරා පත් කර ගනු ලැබේ. පසුගිය කොංග්‍රස් මැතිවරණය 2021 නොවැම්බර් 21 වන දින ජනාධිපතිවරණ සමගාමීව පැවැත්විණි. කොංග්‍රසය පිහිටා ඇත්තේ සන්තියාගෝ අගනුවරට බටහිරින් කිලෝමීටර් 140 ක් පමණ (සැතපුම් 90) ක් පමණ දුරින් පිහිටි වල්පරයිසෝ වරාය නගරයේ ය. චිලියේ පවතින ප්‍රධාන දේශපාලන සන්ධාන වන්නේ: '''Government''': * [[:en:Apruebo_Dignidad|Apruebo Dignidad]] (''Approve Dignity'') is a [[:en:Left-wing_politics|left-wing]] coalition that has its origin in the [[:en:2021_Chilean_Constitutional_Convention_election|2021 Chilean Constitutional Convention election]]. After the success in that election, it held presidential primaries, in which [[:en:Gabriel_Boric|Gabriel Boric]] ([[:en:Social_Convergence|CS]], [[:en:Broad_Front_(Chilean_political_coalition)|FA]]) was the winner. It is formed by the coalition [[:en:Broad_Front_(Chilean_political_coalition)|Frente Amplio]] (''Broad Front'') and the coalition [[:en:Chile_Digno|Chile Digno]] (''Worthy Chile'') formed by the [[:en:Communist_Party_of_Chile|Communist Party of Chile]] and other left-wing parties. * [[:en:Democratic_Socialism_(Chile)|Democratic Socialism]] is a [[:en:Centre-left_politics|center-left]] coalition, successor of the [[:en:Constituent_Unity|Constituent Unity]] coalition, itself a successor of the [[:en:Concertación|Concertation]] coalition {{en dash}} which supported the "NO" option in the [[:en:1988_Chilean_national_plebiscite|1988 plebiscite]] and subsequently governed the country from 1990 to 2010. This pact is formed by the [[:en:Socialist_Party_of_Chile|Socialist]], [[:en:Party_for_Democracy_(Chile)|for Democracy]], [[:en:Radical_Party_of_Chile_(2018)|Radical]], and [[:en:Liberal_Party_of_Chile_(2013)|Liberal]] parties. රජය: අප්‍රූබෝ ඩිග්නිඩාඩ් (අභිමානය අනුමත කිරීම) යනු 2021 චිලී ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා සම්මේලන මැතිවරණයෙන් ආරම්භ වූ වාමාංශික සන්ධානයකි. එම මැතිවරණයේ සාර්ථකත්වයෙන් පසු, එය ජනාධිපති ප්‍රාථමික තරඟ පැවැත්වූ අතර, එහි දී ගේබ්‍රියෙල් බොරික් (CS, FA) ජයග්‍රාහකයා විය. එය චිලී කොමියුනිස්ට් පක්ෂය සහ අනෙකුත් වාමාංශික පක්ෂ විසින් පිහිටුවන ලද ෆ්‍රෙන්ට් ඇම්ප්ලියෝ (පුළුල් පෙරමුණ) සහ චිලී ඩිග්නෝ (වටිනා චිලී) සන්ධානය විසින් පිහිටුවනු ලැබේ. ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී සමාජවාදය යනු මධ්‍ය-වාම සන්ධානයක් වන අතර, ව්‍යවස්ථාදායක එකමුතු සන්ධානයේ අනුප්‍රාප්තිකයා වන අතර, එයම කොන්සර්ටේෂන් සන්ධානයේ අනුප්‍රාප්තිකයෙකි - එය 1988 ජනමත විචාරණයේදී "නැත" විකල්පයට සහාය දුන් අතර පසුව 1990 සිට 2010 දක්වා රට පාලනය කළේය. මෙම ගිවිසුම සමාජවාදී, ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය සඳහා, රැඩිකල් සහ ලිබරල් පක්ෂ විසින් පිහිටුවන ලදී. '''Opposition:''' * [[:en:Chile_Vamos|Chile Vamos]] (''Let's go Chile'') is a [[:en:Centre-right_politics|center-right]] coalition with roots of liberal conservatism, formed by the parties [[:en:National_Renewal_(Chile)|Renovación Nacional]] (''National Renewal''), [[:en:Independent_Democratic_Union|Unión Demócrata Independiente]] (''Independent Democratic Union'') and [[:en:Evópoli|Evópoli]]. It has its origins in the [[:en:Alliance_(Chile)|Alliance]] coalition, formed by the main parties that supported the "YES" option in the [[:en:1988_Chilean_national_plebiscite|1988 plebiscite]], although it has used different names since then. It was the ruling coalition during the first and second government of [[:en:Sebastián_Piñera|Sebastián Piñera]], (2010–2014) and (2018–2022). In the National Congress, Chile Vamos has 52 deputies and 24 senators, while the parliamentary group of Apruebo Dignidad is formed by 37 deputies and 6 senators. Democratic Socialism is the third political force with 30 deputies and 13 senators. The other groups with parliamentary representation are the [[:en:Republican_Party_(Chile,_2019)|Republican Party]] (15 deputies and 1 senator), the [[:en:Christian_Democratic_Party_(Chile)|Christian Democratic Party]] (8 deputies and 5 senators), the [[:en:Party_of_the_People_(Chile)|Party of the People]] (8 deputies) and the [[:en:Independent_politician|independents]] outside of a coalition (5 deputies and 1 senator). විපක්ෂය: චිලී වමෝස් (අපි චිලී යමු) යනු රෙනොවේෂන් නැෂනල් (ජාතික අලුත් කිරීම), යුනියන් ඩිමොක්‍රටා ඉන්ඩිපෙන්ඩෙන්ටේ (ස්වාධීන ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී සංගමය) සහ එවොපොලි යන පක්ෂ විසින් පිහිටුවන ලද ලිබරල් ගතානුගතිකවාදයේ මූලයන් සහිත මධ්‍ය-දක්ෂිණාංශික සන්ධානයකි. එහි මූලාරම්භය ඇත්තේ 1988 ජනමත විචාරණයේදී "ඔව්" විකල්පයට සහාය දුන් ප්‍රධාන පක්ෂ විසින් පිහිටුවන ලද සන්ධාන සන්ධානයෙනි, නමුත් එතැන් සිට එය විවිධ නම් භාවිතා කර ඇත. එය සෙබස්තියන් පිනේරාගේ පළමු සහ දෙවන රජය තුළ පාලක සන්ධානය විය, (2010–2014) සහ (2018–2022). ජාතික කොංග්‍රසයේ, චිලී වාමෝස් හි නියෝජිතයින් 52 ක් සහ සෙනෙට් සභිකයින් 24 ක් සිටින අතර, අප්‍රියුබෝ ඩිග්නිඩාඩ් හි පාර්ලිමේන්තු කණ්ඩායම නියෝජිතයින් 37 ක් සහ සෙනෙට් සභිකයින් 6 දෙනෙකුගෙන් සමන්විත වේ. ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී සමාජවාදය යනු නියෝජිතයින් 30 ක් සහ සෙනෙට් සභිකයින් 13 ක් සිටින තුන්වන දේශපාලන බලවේගයයි. පාර්ලිමේන්තු නියෝජනයක් ඇති අනෙකුත් කණ්ඩායම් වන්නේ රිපබ්ලිකන් පක්ෂය (නියෝජිතයින් 15 ක් සහ සෙනෙට් සභිකයින් 1 ක්), ක්‍රිස්තියානි ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී පක්ෂය (නියෝජිතයින් 8 ක් සහ සෙනෙට් සභිකයින් 5 ක්), මහජන පක්ෂය (නියෝජිතයින් 8 ක්) සහ සන්ධානයකින් පිටත ස්වාධීන (නියෝජිතයින් 5 ක් සහ සෙනෙට් සභිකයින් 1 ක්) ය. === විදේශ සබඳතා === [[File:Foreign_relations_of_Chile.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Foreign_relations_of_Chile.svg|වම|thumb|ලෝකයේ චිලී රාජ්‍යයේ ජාත්‍යන්තර සබඳතා තත්ත්වය: {{legend|#006680|චිලී}} {{legend|#008000|රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික සබඳතා ඇති රට සහ රට තුළ චිලී තානාපති කාර්යාලය.}} {{legend|#00AA88|රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික සබඳතා සහ චිලී තානාපති කාර්යාලයක් ඇති රට, නමුත් චිලී තානාපති කාර්යාලයක් නොමැත.}} {{legend|#8DD35F|රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික සබඳතා ඇති නමුත් තානාපතිවරුන් නොමැති රට.}} {{legend|#cccccc|දැනට රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික සබඳතා නොමැති රට.}}]] Since the early decades after independence, Chile has always had an active involvement in foreign affairs. In 1837, the country aggressively challenged the dominance of Peru's port of [[:en:Callao|Callao]] for preeminence in the Pacific trade routes, defeating the short-lived alliance between Peru and Bolivia, the [[:en:Peru–Bolivian_Confederation|Peru–Bolivian Confederation]] (1836–39) in the [[:en:War_of_the_Confederation|War of the Confederation]]. The war dissolved the confederation while distributing power in the Pacific. A second international war, the [[:en:War_of_the_Pacific|War of the Pacific]] (1879–83), further increased Chile's regional role, while adding considerably to its territory.<ref name="hudson" /> During the 19th century, Chile's commercial ties were primarily with Britain, which helped shape the Chilean navy. France influenced Chile's legal and educational systems, with French style architecture dominating the capital in the boom years at the turn of the 20th century. German influence came from the organization and training of the army by [[:en:Prussia|Prussians]]. නිදහසෙන් පසු මුල් දශකවල සිට, චිලී සෑම විටම විදේශ කටයුතු සඳහා ක්‍රියාකාරී මැදිහත්වීමක් කර ඇත. 1837 දී, පැසිෆික් වෙළඳ මාර්ගවල ප්‍රමුඛත්වය සඳහා පේරු හි කැලාඕ වරායේ ආධිපත්‍යයට රට ආක්‍රමණශීලී ලෙස අභියෝග කළ අතර, පේරු සහ බොලිවියාව අතර කෙටි කාලීන සන්ධානය වූ පේරු-බොලිවියානු සම්මේලනය (1836–39) කොන්ෆෙඩරේෂන් යුද්ධයේදී පරාජය කළේය. යුද්ධය පැසිෆික් කලාපයේ බලය බෙදා හරින අතරතුර සම්මේලනය විසුරුවා හැරියේය. දෙවන ජාත්‍යන්තර යුද්ධයක් වන පැසිෆික් යුද්ධය (1879–83), චිලියේ කලාපීය භූමිකාව තවදුරටත් වැඩි කළ අතර එහි භූමියට සැලකිය යුතු ලෙස එකතු කළේය.<ref name="hudson" /> 19 වන සියවසේදී, චිලීහි වාණිජ සබඳතා ප්‍රධාන වශයෙන් බ්‍රිතාන්‍යය සමඟ වූ අතර එය චිලී නාවික හමුදාව හැඩගැස්වීමට උපකාරී විය. ප්‍රංශය චිලීහි නීති සහ අධ්‍යාපන පද්ධති කෙරෙහි බලපෑම් කළ අතර, 20 වන සියවස ආරම්භයේදී සමෘද්ධිමත් වසරවලදී ප්‍රංශ විලාසිතාවේ ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පය අගනුවර ආධිපත්‍යය දැරීය. ජර්මානු බලපෑම ප්‍රෂියානුවන් විසින් හමුදාව සංවිධානය කිරීම සහ පුහුණු කිරීම තුළින් ඇති විය.<ref name="hudson" /> Since the late 19th century, Chilean military and foreign policy has been shaped by the [[:en:Maximum_neighbor_hypothesis|maximum neighbor hypothesis]], which holds that in the event of a conflict with a neighbor, the other two would join against Chile This consideration has led to Chile historically pursuing a strong military deterrence; balanced bilateral relations with neighbors; and strong ties with countries outside the region. On 26 June 1945, Chile participated as a founding member of the United Nations being among 50 countries that signed the [[:en:United_Nations_Charter|United Nations Charter]] in San Francisco, California With the military coup of 1973, Chile became isolated politically as a result of widespread human rights abuses. 19 වන සියවසේ අග භාගයේ සිට, චිලී හමුදා සහ විදේශ ප්‍රතිපත්තිය උපරිම අසල්වැසි කල්පිතය මගින් හැඩගස්වා ඇති අතර, එහි සඳහන් වන්නේ අසල්වැසියෙකු සමඟ ගැටුමක් ඇති වුවහොත්, අනෙක් දෙක චිලීට එරෙහිව එක්වනු ඇති බවයි.<ref>{{cite web |author=Humberto Julio Reyes, General de Brigada |date=3 November 2022 |title=Disuasión y estrategia en la crisis de 1978 |url=https://unofar.cl/disuasion-y-estrategia-en-la-crisis-de-1978-humberto-julio-reyes-general-de-brigada/ |access-date=22 March 2025 |website=Unofar}}</ref><ref name="cuadra">{{cite book |author=Álvaro Nicolás Cuadra Roos |url=https://repositorio.uchile.cl/bitstream/handle/2250/198011/Breve-historia-de-las-fronteras-de-Chile.pdf?sequence=1&isAllowed=y |title=Breve historia de las fronteras de Chile |publisher=Universidad de Chile |year=2024}}</ref><ref>{{cite journal|author=Cristián Garay Vera|date=2009|title=Buscando la Certidumbre. Chile, su Seguridad y sus Vecinos|url=https://dialnet.unirioja.es/servlet/articulo?codigo=3116406|journal=UNISCI Discussion Papers|volume=21|issn=1696-2206}}</ref><ref>{{Cite web |last=González |first=Javier M. |date=21 December 2023 |title=Diciembre de 1978, una Navidad al borde de la guerra entre Chile y Argentina |url=https://www.nuevatribuna.es/articulo/global/historia-diciembre-1978-borde-guerra-chile-argentina/20231221091036221089.html |access-date=22 March 2025 |website=Nueva Tribuna}}</ref><ref>{{cite web |date=23 December 2018 |title=1978: el año en que vivimos en peligro |url=https://interferencia.cl/articulos/1978-el-ano-en-que-vivimos-en-peligro |access-date=22 March 2025 |website=Interferencia}}</ref><ref>{{cite web |date=1 December 2018 |title=Conflicto del Beagle: las inéditas imágenes de un diciembre tenso |url=https://www.latercera.com/nacional/noticia/conflicto-del-beagle-las-ineditas-imagenes-diciembre-tenso/425766/ |access-date=22 March 2025 |website=La Tercera}}</ref> මෙම සලකා බැලීම චිලී ඓතිහාසිකව ශක්තිමත් මිලිටරි වැළැක්වීමක් අනුගමනය කිරීමට; අසල්වැසියන් සමඟ සමබර ද්විපාර්ශ්වික සබඳතා; සහ කලාපයෙන් පිටත රටවල් සමඟ ශක්තිමත් සබඳතා අනුගමනය කිරීමට හේතු වී තිබේ. 1945 ජුනි 26 වන දින, කැලිෆෝනියාවේ සැන් ෆ්‍රැන්සිස්කෝ හි එක්සත් ජාතීන්ගේ ප්‍රඥප්තියට අත්සන් තැබූ රටවල් 50 අතරට චිලී එක්සත් ජාතීන්ගේ ආරම්භක සාමාජිකයෙකු ලෙස සහභාගී විය.<ref>{{cite web |title=Founding Member States |url=https://research.un.org/en/unmembers/founders |archive-url=https://web.archive.org/web/20190704121608/https://research.un.org/en/unmembers/founders |archive-date=4 July 2019 |access-date=14 September 2019 |publisher=United Nations}}</ref><ref>{{cite web |title=Chile |url=https://library.un.org/unms?combine=Chile |archive-url=https://web.archive.org/web/20190914180256/https://library.un.org/unms?combine=Chile |archive-date=14 September 2019 |access-date=14 September 2019 |publisher=United Nations}}</ref> 1973 හමුදා කුමන්ත්‍රණයත් සමඟ, චිලී රාජ්‍යය පුළුල් මානව හිමිකම් උල්ලංඝනයන් හේතුවෙන් දේශපාලනිකව හුදකලා විය.<ref name="hudson" /> Since its return to democracy in 1990, Chile has been an active participant in the international political arena. Chile completed a two-year non-permanent position on the UN Security Council in January 2005. Jose Miguel Insulza, a Chilean national, was elected Secretary General of the Organization of American States in May 2005 and confirmed in his position, being re-elected in 2009. Chile is currently serving on the International Atomic Energy Agency (IAEA) Board of Governors, and the 2007–2008 chair of the board is Chile's ambassador to the IAEA, Milenko E. Skoknic. The country is an active member of the UN family of agencies and participates in UN peacekeeping activities. It was [[:en:United_Nations_Human_Rights_Council#Members|re-elected]] as a member of the [[:en:United_Nations_Human_Rights_Council|UN Human Rights Council]] in 2011 for a three-year term. It was also [[:en:2013_United_Nations_Security_Council_election|elected]] to one of five non-permanent seats on the [[:en:United_Nations_Security_Council|UN Security Council]] in 2013. Chile hosted the Defense Ministerial of the Americas in 2002 and the APEC summit and related meetings in 2004. It also hosted the Community of Democracies ministerial in April 2005 and the Ibero-American Summit in November 2007. An associate member of Mercosur and a full member of APEC, Chile has been a major player in international economic issues and hemispheric free trade. 1990 දී ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයට නැවත පැමිණීමෙන් පසු, චිලී රාජ්‍යය ජාත්‍යන්තර දේශපාලන ක්ෂේත්‍රයේ ක්‍රියාකාරී සහභාගිවන්නෙකු වී ඇත. චිලී රාජ්‍යය 2005 ජනවාරි මාසයේදී එක්සත් ජාතීන්ගේ ආරක්ෂක මණ්ඩලයේ වසර දෙකක ස්ථිර නොවන තනතුරක් සම්පූර්ණ කළේය. චිලී ජාතිකයෙකු වන ජෝස් මිගෙල් ඉන්සුල්සා 2005 මැයි මාසයේදී ඇමරිකානු රාජ්‍ය සංවිධානයේ මහලේකම්වරයා ලෙස තේරී පත් වූ අතර 2009 දී නැවත තේරී පත් වූ අතර ඔහුගේ තනතුර තහවුරු විය. චිලී දැනට ජාත්‍යන්තර පරමාණුක බලශක්ති ඒජන්සියේ (IAEA) පාලක මණ්ඩලයේ සේවය කරන අතර, 2007-2008 මණ්ඩලයේ සභාපතිවරයා වන්නේ IAEA හි චිලී තානාපති මිලෙන්කෝ ඊ. ස්කොක්නික් ය. රට එක්සත් ජාතීන්ගේ ආයතන පවුලේ ක්‍රියාකාරී සාමාජිකයෙකු වන අතර එක්සත් ජාතීන්ගේ සාම සාධක කටයුතුවලට සහභාගී වේ. එය 2011 දී වසර තුනක කාලයක් සඳහා එක්සත් ජාතීන්ගේ මානව හිමිකම් කවුන්සිලයේ සාමාජිකයෙකු ලෙස නැවත තේරී පත් විය.<ref>{{cite web |title=Election (13 May 2010) Human Rights Council |url=https://www.un.org/en/ga/64/elections/hrc/index.shtml |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170630081406/http://www.un.org/en/ga/64/elections/hrc/index.shtml |archive-date=30 June 2017 |access-date=28 June 2017 |work=64th Session |publisher=[[United Nations General Assembly]]}}</ref> 2013 දී එක්සත් ජාතීන්ගේ ආරක්ෂක මණ්ඩලයේ ස්ථිර නොවන ආසන පහෙන් එකකට ද එය තේරී පත් විය.<ref>{{cite web |date=17 October 2013 |title=Chad, Chile, Lithuania, Nigeria and Saudi Arabia were elected to serve on the UN Security Council |url=https://www.un.org/apps/news/story.asp?NewsID=46277&Cr=security+council&Cr1= |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20131020020717/http://www.un.org/apps/news/story.asp?NewsID=46277&Cr=security+council&Cr1= |archive-date=20 October 2013 |access-date=17 October 2013 |publisher=United Nations}}</ref> 2002 දී චිලී රාජ්‍යය ඇමරිකානු ආරක්ෂක අමාත්‍යාංශ රැස්වීම සහ 2004 දී APEC සමුළුව සහ ඒ ආශ්‍රිත රැස්වීම් පැවැත්වීය. 2005 අප්‍රේල් මාසයේදී ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ප්‍රජා අමාත්‍යාංශ රැස්වීම සහ 2007 නොවැම්බර් මාසයේදී ඉබෙරෝ-ඇමරිකානු සමුළුව ද පැවැත්වීය. මර්කෝසූර් හි සහකාර සාමාජිකයෙකු සහ APEC හි පූර්ණ සාමාජිකයෙකු වන චිලී ජාත්‍යන්තර ආර්ථික ගැටළු සහ අර්ධගෝලීය නිදහස් වෙළඳාමේ ප්‍රධාන ක්‍රීඩකයෙකු වී ඇත.<ref name="countrystudies">{{cite web |date=31 March 1994 |title=Development and Breakdown of Democracy, 1830–1973 |url=http://countrystudies.us/chile/85.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110709014719/http://countrystudies.us/chile/85.htm |archive-date=9 July 2011 |access-date=21 April 2009 |work=Country Studies |publisher=Library of Congress}}</ref> හමුදා === හමුදා === [[File:Almirante_Blanco_Encalada_(FF-15).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Almirante_Blanco_Encalada_(FF-15).jpg|thumb|චිලී නාවික හමුදාවේ කරෙල් ඩෝර්මන් පන්තියේ ආරක්ෂිත නෞකාවක්]] [[File:Chilean_F-16_MLU.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chilean_F-16_MLU.jpg|thumb|චිලී ගුවන් හමුදාවේ F-16 සටන් කරන උකුස්සා]] The Armed Forces of Chile are subject to civilian control exercised by the president through the Minister of Defense. The president has the authority to remove the commanders-in-chief of the armed forces. The commander-in-chief of the [[:en:Chilean_Army|Chilean Army]] is [[:en:Army_General|Army General]] [[:en:Javier_Iturriaga_del_Campo|Javier Iturriaga del Campo]]. The Chilean Army is 45,000 strong and is organized with an Army headquarters in Santiago, six divisions throughout its territory, an Air Brigade in [[:en:Rancagua|Rancagua]], and a Special Forces Command in [[:en:Colina,_Chile|Colina]]. The Chilean Army is one of the most professional and technologically advanced armies in Latin America. චිලී රාජ්‍යයේ සන්නද්ධ හමුදා ආරක්ෂක අමාත්‍යවරයා හරහා ජනාධිපතිවරයා විසින් ක්‍රියාත්මක කරනු ලබන සිවිල් පාලනයට යටත් වේ. සන්නද්ධ හමුදාවල ප්‍රධාන අණ දෙන නිලධාරීන් ඉවත් කිරීමට ජනාධිපතිවරයාට බලය ඇත.<ref name="countrystudies" /> චිලී හමුදාවේ ප්‍රධාන අණ දෙන නිලධාරියා වන්නේ හමුදා ජෙනරාල් ජේවියර් ඉටුරියාගා ඩෙල් කැම්පෝ ය. චිලී හමුදාව 45,000 ක ශක්තිමත් හමුදාවක් වන අතර එය සන්තියාගෝ හි හමුදා මූලස්ථානයක්, එහි භූමිය පුරා අංශ හයක්, රන්කගුවා හි ගුවන් බලකායක් සහ කොලිනා හි විශේෂ බලකා අණදෙන නිලධාරියෙකු සමඟ සංවිධානය වී ඇත. චිලී හමුදාව ලතින් ඇමරිකාවේ වඩාත්ම වෘත්තීය හා තාක්‍ෂණිකව දියුණු හමුදාවන්ගෙන් එකකි.<ref name="countrystudies" /> Admiral [[:en:Julio_Leiva_Molina|Julio Leiva Molina]] directs the around 25,000-person [[:en:Chilean_Navy|Chilean Navy]], including 2,500 Marines. Of the fleet of 29 surface vessels, only eight are operational major combatants (frigates). Those ships are based in [[:en:Valparaíso|Valparaíso]]. The Navy operates its own aircraft for transport and patrol; there are no Navy fighter or bomber aircraft. The Navy also operates four submarines based in [[:en:Talcahuano|Talcahuano]]. Air Force General (four-star) Jorge Rojas Ávila heads the 12,500-strong [[:en:Chilean_Air_Force|Chilean Air Force]]. Air assets are distributed among five air brigades headquartered in Iquique, Antofagasta, Santiago, Puerto Montt, and Punta Arenas. The Air Force also operates [[:en:Base_Presidente_Eduardo_Frei_Montalva|an airbase]] on [[:en:King_George_Island_(South_Shetland_Islands)|King George Island]], Antarctica. The Air Force took delivery of the final two of ten F-16s, all purchased from the U.S., in March 2007 after several decades of U.S. debate and previous refusal to sell. Chile also took delivery in 2007 of a number of reconditioned Block 15 F-16s from the Netherlands, bringing to 18 the total of F-16s purchased from the Dutch. අද්මිරාල් ජූලියෝ ලීවා මොලිනා 2,500 ක් පමණ සිටින චිලී නාවික හමුදාව මෙහෙයවයි<ref>{{cite web |title=Almirante Julio Leiva Nuevo Comandante en Jefe de la Armada |url=http://www.defensa.cl/noticias/almirante-julio-leiva-nuevo-comandante-en-jefe-de-la-armada/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20170924092317/http://www.defensa.cl/noticias/almirante-julio-leiva-nuevo-comandante-en-jefe-de-la-armada/ |archive-date=24 September 2017 |access-date=10 January 2018 |publisher=Ministry of Defence of Chile}}</ref> මැරීන් භටයින්. මතුපිට යාත්‍රා 29 කින් සමන්විත බලඇණියේ, මෙහෙයුම් ප්‍රධාන සටන්කරුවන් (ෆ්‍රිගේට්) අටක් පමණක් ඇත. එම නැව් වල්පරයිසෝ හි පිහිටා ඇත.<ref>{{cite web |title=The National Fleet |url=http://www.armada.cl/p4_ingles/site/artic/20050719/pags/20050719132710.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20070610100514/http://www.armada.cl/p4_ingles/site/artic/20050719/pags/20050719132710.html |archive-date=10 June 2007 |access-date=30 May 2014 |publisher=Chilean Navy}}</ref> නාවික හමුදාව ප්‍රවාහනය සහ මුර සංචාරය සඳහා තමන්ගේම ගුවන් යානා ක්‍රියාත්මක කරයි; නාවික ප්‍රහාරක හෝ බෝම්බ හෙලන ගුවන් යානා නොමැත. නාවික හමුදාව ටැල්කහුවානෝ හි පිහිටි සබ්මැරීන හතරක් ද ක්‍රියාත්මක කරයි.<ref name="countrystudies" /><ref>{{cite web |title=Submarine Force |url=http://www.armada.cl/p4_ingles/site/artic/20050719/pags/20050719132849.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20070610100430/http://www.armada.cl/p4_ingles/site/artic/20050719/pags/20050719132849.html |archive-date=10 June 2007 |access-date=14 July 2013}}</ref> ගුවන් හමුදා ජෙනරාල් (තරු හතරේ) ජෝර්ජ් රොජාස් අවිලා 12,500 ක් පමණ සිටින චිලී ගුවන් හමුදාවේ ප්‍රධානියා වේ. ඉක්වික්, ඇන්ටොෆගස්ටා, සන්තියාගෝ, පුවර්ටෝ මොන්ට් සහ පුන්ටා අරීනාස් යන ස්ථානවල මූලස්ථානය කර ඇති ගුවන් බලසේනා පහක් අතර ගුවන් වත්කම් බෙදා හරිනු ලැබේ. ගුවන් හමුදාව ඇන්ටාක්ටිකාවේ කිං ජෝර්ජ් දූපතේ ගුවන් කඳවුරක් ද ක්‍රියාත්මක කරයි. දශක ගණනාවක එක්සත් ජනපද විවාදයෙන් සහ විකිණීම ප්‍රතික්ෂේප කිරීමෙන් පසු 2007 මාර්තු මාසයේදී එක්සත් ජනපදයෙන් මිලදී ගත් F-16 යානා දහයෙන් අවසාන දෙක ගුවන් හමුදාව භාර දුන්නේය. 2007 දී චිලී නෙදර්ලන්තයෙන් ප්‍රතිසංස්කරණය කරන ලද බ්ලොක් 15 F-16 යානා ගණනාවක් ද භාර දුන් අතර එමඟින් ලන්දේසීන්ගෙන් මිලදී ගත් මුළු F-16 යානා සංඛ්‍යාව 18 දක්වා ඉහළ ගියේය.<ref name="countrystudies" /> After the military coup in September 1973, the [[:en:Carabineros_de_Chile|Chilean national police]] (Carabineros) were incorporated into the Defense Ministry. With the return of democratic government, the police were placed under the operational control of the Interior Ministry but remained under the nominal control of the Defense Ministry. Gen. Gustavo González Jure is the head of the national police force of 40,964 men and women who are responsible for law enforcement, traffic management, narcotics suppression, border control, and counter-terrorism throughout Chile. In 2017, Chile signed the UN [[:en:Treaty_on_the_Prohibition_of_Nuclear_Weapons|treaty on the Prohibition of Nuclear Weapons]]. Chile is the 64th most peaceful country in the world, according to the 2024 [[:en:Global_Peace_Index|Global Peace Index]]. 1973 සැප්තැම්බර් මාසයේ හමුදා කුමන්ත්‍රණයෙන් පසු, චිලී ජාතික පොලිසිය (කැරබිනෙරෝස්) ආරක්ෂක අමාත්‍යාංශයට ඇතුළත් කරන ලදී. ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී රජය නැවත පැමිණීමත් සමඟ, පොලිසිය අභ්‍යන්තර කටයුතු අමාත්‍යාංශයේ මෙහෙයුම් පාලනය යටතේ තබා ඇති නමුත් ආරක්ෂක අමාත්‍යාංශයේ නාමික පාලනය යටතේ පැවතුනි. චිලී රාජ්‍යය පුරා නීතිය ක්‍රියාත්මක කිරීම, රථවාහන කළමනාකරණය, මත්ද්‍රව්‍ය මර්දනය, දේශසීමා පාලනය සහ ත්‍රස්තවාදයට එරෙහිව කටයුතු කිරීම සඳහා වගකිව යුතු පිරිමින් සහ කාන්තාවන් 40,964<ref>{{cite web |date=24 October 2007 |title=Carabineros de Chile |url=http://www.carabineros.cl/sitioweb/web/verSeccion.do?cod=239&codContenido=429 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120312050416/http://www.carabineros.cl/sitioweb/web/verSeccion.do?cod=239&codContenido=429 |archive-date=12 March 2012 |access-date=13 July 2013}}</ref> දෙනෙකුගෙන් යුත් ජාතික පොලිස් බලකායේ ප්‍රධානියා ජෙනරාල් ගුස්ටාවෝ ගොන්සාලෙස් ජූරේ ය.<ref name="countrystudies" /> 2017 දී චිලී න්‍යෂ්ටික අවි තහනම් කිරීම පිළිබඳ එක්සත් ජාතීන්ගේ ගිවිසුමට අත්සන් තැබීය.<ref>{{Cite web |date=7 July 2017 |title=Chapter XXVI: Disarmament&nbsp;– No. 9 Treaty on the Prohibition of Nuclear Weapons |url=https://treaties.un.org/Pages/ViewDetails.aspx?src=TREATY&mtdsg_no=XXVI-9&chapter=26&clang=_en |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190806220546/https://treaties.un.org/Pages/ViewDetails.aspx?src=TREATY&mtdsg_no=XXVI-9&chapter=26&clang=_en |archive-date=6 August 2019 |access-date=19 August 2019 |publisher=United Nations Treaty Collection}}</ref> 2024 ගෝලීය සාම දර්ශකයට අනුව චිලී ලොව 64 වන සාමකාමීම රට වේ.<ref>{{Cite web |title=2024 Global Peace Index |url=https://www.economicsandpeace.org/wp-content/uploads/2024/06/GPI-2024-web.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240819091540/https://www.economicsandpeace.org/wp-content/uploads/2024/06/GPI-2024-web.pdf |archive-date=19 August 2024 |access-date=16 August 2024}}</ref> පරිපාලක අංශය === පරිපාලන අංශ === In 1978 Chile was administratively divided into [[:en:Regions|regions]], and in 1979 subdivided into [[:en:Province|provinces]] and these into communes The country has [[:en:Regions_of_Chile|16 regions]], [[:en:Provinces_of_Chile|56 provinces]] and [[:en:Communes_of_Chile|348 communes]]. Each region was designated by a name and a [[:en:Roman_numeral|Roman numeral]] assigned from north to south, except for the [[:en:Santiago_Metropolitan_Region|Santiago Metropolitan Region]], which did not have a number. The creation of two new regions in 2007, Arica and Parinacota (XV) and Los Ríos (XIV), and a third region in 2018, Ñuble (XVI) made this numbering lose its original order meaning. 1978 දී චිලී රාජ්‍යය පරිපාලනමය වශයෙන් කලාපවලට බෙදා ඇති අතර,<ref name="dl2339">{{Cite web |author=Ministerio del Interior |date=10 October 1978 |title=Decreto ley 2339 de 1978 |url=http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=6889&idVersion=1978-10-10 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20120129044024/http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=6889&idVersion=1978-10-10 |archive-date=29 January 2012 |access-date=28 June 2011}}</ref> 1979 දී පළාත්වලට බෙදා ඇති අතර මේවා කොමියුනිස්ට් ලෙස බෙදා ඇත.<ref>{{Cite web |author=Ministerio del Interior |date=26 October 1979 |title=Decreto ley 2867 de 1979 |url=http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=7019&idVersion=1979-10-26 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110910085048/http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=7019&idVersion=1979-10-26 |archive-date=10 September 2011 |access-date=20 March 2011}}</ref><ref>{{Cite web |author=Ministerio del Interior |date=26 October 1979 |title=Decreto ley 2868 de 1979 |url=http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=7020&idVersion=1979-10-26 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110910180343/http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=7020&idVersion=1979-10-26 |archive-date=10 September 2011 |access-date=20 March 2011}}</ref> රට තුළ කලාප 16ක්,<ref name="l20174">{{Cite web |author=Ministerio del Interior |date=5 April 2007 |title=Ley 20174 de 2007 |url=http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=259774&idVersion=2007-04-05 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110910174827/http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=259774&idVersion=2007-04-05 |archive-date=10 September 2011 |access-date=20 March 2011}}</ref><ref name="l20175">{{Cite web |author=Ministerio del Interior |date=11 April 2007 |title=Ley 20175 de 2007 |url=http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=259864&idVersion=2007-04-11 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110910124207/http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=259864&idVersion=2007-04-11 |archive-date=10 September 2011 |access-date=20 March 2011}}</ref> පළාත් 56ක් සහ කොමියුනිස්ට් 348ක් ඇත.<ref>{{Cite book |author=Instituto Nacional de Estadísticas |url=http://www.ine.cl/canales/chile_estadistico/territorio/division_politico_administrativa/pdf/DPA_COMPLETA.pdf |title=División político-administrativa y censal, 2007 |date=18 March 2008 |publisher=Instituto Nacional de Estadísticas |isbn=978-956-7952-68-7 |pages=12 |access-date=27 February 2013 |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/http://www.ine.cl/canales/chile_estadistico/territorio/division_politico_administrativa/pdf/DPA_COMPLETA.pdf |archive-date=9 October 2022 |url-status=live}}</ref> සන්තියාගෝ මෙට්‍රොපොලිටන් කලාපය හැර, සෑම කලාපයක්ම උතුරේ සිට දකුණට පවරා ඇති නමකින් සහ රෝම ඉලක්කමකින් නම් කරන ලද අතර, එම කලාපයට අංකයක් නොතිබුණි. 2007 දී නව කලාප දෙකක් වන ඇරිකා සහ පරිනකෝටා (XV) සහ ලොස් රියෝස් (XIV) නිර්මාණය කිරීමත්, 2018 දී තුන්වන කලාපයක් වන නූබල් (XVI) නිර්මාණය කිරීමත් සමඟ මෙම අංකනයට එහි මුල් අනුපිළිවෙලෙහි අර්ථය අහිමි විය. [[File:Chile_(+Antarctica_&_Islands),_administrative_divisions_-_en_-_colored_2018.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chile_(+Antarctica_&_Islands),_administrative_divisions_-_en_-_colored_2018.svg|thumb|චිලී කලාප සිතියම]] {| class="wikitable sortable" ! colspan="7" |Administrative divisions of Chile |- ! scope="col" |Region<ref name="dl2339" /><ref name="l20174" /><ref name="l20175" /> ! scope="col" |Population<ref name="population">{{cite web |date=1 January 2018 |title=Resutados Censo 2017 |url=http://www.censo2017.cl/wp-content/uploads/2017/12/Presentacion_Resultados_Definitivos_Censo2017.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/http://www.censo2017.cl/wp-content/uploads/2017/12/Presentacion_Resultados_Definitivos_Censo2017.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=18 January 2017 |publisher=[[National Statistics Institute (Chile)|National Statistics Institute]]}}</ref> ! scope="col" |Area (km²) ! scope="col" |Density ! scope="col" |Capital |- |[[:en:Arica_y_Parinacota_Region|Arica y Parinacota]] |224,548 |16,873.3 |13.40 |[[:en:Arica|Arica]] |- |[[:en:Tarapacá_Region|Tarapacá]] |324,930 |42,225.8 |7.83 |[[:en:Iquique|Iquique]] |- |[[:en:Antofagasta_Region|Antofagasta]] |599,335 |126,049.1 |4.82 |[[:en:Antofagasta|Antofagasta]] |- |[[:en:Atacama_Region|Atacama]] |285,363 |75,176.2 |3.81 |[[:en:Copiapó|Copiapó]] |- |[[:en:Coquimbo_Region|Coquimbo]] |742,178 |40,579.9 |18.67 |[[:en:La_Serena_(Chile)|La Serena]] |- |[[:en:Valparaíso_Region|Valparaíso]] |1,790,219 |16,396.1 |110.75 |[[:en:Valparaíso|Valparaíso]] |- |[[:en:Santiago_Metropolitan_Region|Santiago Metropolitan]] |7,036,792 |15,403.2 |461.77 |[[:en:Santiago_de_Chile|Santiago]] |- |[[:en:O'Higgins_Region|Libertador General Bernardo O'Higgins]] |908,545 |16,387 |54.96 |[[:en:Rancagua|Rancagua]] |- |[[:en:Maule_Region|Maule]] |1,033,197 |30,296.1 |34.49 |[[:en:Talca|Talca]] |- |[[:en:Ñuble_Region|Ñuble]] |480,609 |13,178.5 |36.47 |[[:en:Chillán|Chillán]] |- |[[:en:Bio_Bío_Region|Biobío]] |1,556,805 |23,890.2 |112.08 |[[:en:Concepción_(Chile)|Concepción]] |- |[[:en:Araucanía_Region|Araucanía]] |938,626 |31,842.3 |30.06 |[[:en:Temuco|Temuco]] |- |[[:en:Los_Ríos_Region|Los Ríos]] |380,181 |18,429.5 |20.88 |[[:en:Valdivia|Valdivia]] |- |[[:en:Los_Lagos_Region|Los Lagos]] |823,204 |48,583.6 |17.06 |[[:en:Puerto_Montt|Puerto Montt]] |- |[[:en:Aysén_Region|Aysén del General Carlos Ibáñez del Campo]] |102,317 |108,494.4 |0.95 |[[:en:Coyhaique|Coyhaique]] |- |[[:en:Magallanes_Region|Magallanes and Chilean Antarctica]] |165,593 |132,297.2^''(1)'' |1.26 |[[:en:Punta_Arenas|Punta Arenas]] |- ! colspan="1" |Chile !17,373,831 !756,102.4^''(2)'' !23.24 !Santiago |} ⁽¹⁾Including the Chilean Antarctic Territory, its surface reaches 1,382,554.8&nbsp;km² ⁽²⁾Including the Chilean Antarctic Territory, its surface reaches 2,006,360&nbsp;km² === ජාතික සංකේත === The national flower is the [[:en:Copihue|copihue]] (''Lapageria rosea'', Chilean [[:en:Campanula|bellflower]]), which grows in the woods of southern Chile. The [[:en:Coat_of_arms_of_Chile|coat of arms]] depicts the two national animals: the [[:en:Condor|condor]] (''Vultur gryphus'', a very large bird that lives in the mountains) and the [[:en:Hippocamelus|huemul]] (''Hippocamelus bisulcus,'' an endangered white tail deer). It also has the legend ''Por la razón o la fuerza'' (''By reason or by force''). The [[:en:Flag_of_Chile|flag of Chile]] consists of two equal horizontal bands of white (top) and red; there is a blue square the same height as the white band at the hoist-side end of the white band; the square bears a white five-pointed star in the center representing a guide to progress and honor; blue symbolizes the sky, white is for the snow-covered Andes, and red stands for the blood spilled to achieve independence. The flag of Chile is similar to the [[:en:Flag_of_Texas|Flag of Texas]], although the Chilean flag is 21 years older. However, like the Texan flag, the flag of Chile is modeled after the [[:en:Flag_of_the_United_States|flag of the United States]].<ref>{{cite web |title=Chile flag and description |url=http://www.worldatlas.com/webimage/flags/countrys/samerica/chile.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110718113539/http://www.worldatlas.com/webimage/flags/countrys/samerica/chile.htm |archive-date=18 July 2011 |access-date=1 August 2011 |publisher=Worldatlas.com}}</ref> == යොමු කිරීම් == 4uusivmy1pq3ua0kihpc7dn7l8ivrdf 750264 750262 2025-06-23T07:19:56Z BuddhikaW88 37808 750264 wikitext text/x-wiki [[File:Chile-02559_-_La_Moneda_Presidential_Palace_(49033259257).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chile-02559_-_La_Moneda_Presidential_Palace_(49033259257).jpg|thumb|1784 සහ 1805 අතර ඉදිකරන ලද සන්තියාගෝ හි යටත් විජිත නව සම්භාව්‍ය පැලසියෝ ඩි ලා මොනෙඩා, චිලී ජනාධිපතිවරයාගේ ආසනය වේ.]] [[File:Congreso_Nacional_Valpo.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Congreso_Nacional_Valpo.jpg|thumb|වල්පරයිසෝ වරාය නගරයේ චිලී ජාතික සම්මේලනය]] [[File:2017_Santiago_de_Chile_-_Edificio_de_los_Tribunales_de_Justicia.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:2017_Santiago_de_Chile_-_Edificio_de_los_Tribunales_de_Justicia.jpg|thumb|සන්තියාගෝහි යුක්තියේ මාළිගාව]] චිලී රාජ්‍යයේ වත්මන් ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව 1980 දී<ref>{{cite web |author1=Aislinn Laing |author2=Fabian Cambero |date=25 October 2020 |title=Polls open in Chile for historic constitutional plebiscite |url=https://www.reuters.com/article/us-chile-constitution/polls-open-in-chile-for-historic-constitutional-plebiscite-idUSKBN27A0CF |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201030032454/https://www.reuters.com/article/us-chile-constitution/polls-open-in-chile-for-historic-constitutional-plebiscite-idUSKBN27A0CF |archive-date=30 October 2020 |access-date=25 October 2020 |publisher=Reuters}}</ref> ජේම් ගුස්මාන් විසින් කෙටුම්පත් කරන ලද අතර පසුව එම වසරේ සැප්තැම්බර් මාසයේදී සමහර නිරීක්ෂකයින් විසින් "ඉතා අක්‍රමවත්" ලෙස සලකනු ලැබූ ජාතික ජනමත විචාරණයක් හරහා අනුමත කරන ලදී.<ref name="hudson">{{cite web |year=1995 |editor-last=Hudson |editor-first=Rex A. |title=Chile: A Country Study |url=http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/cltoc.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20150625213643/http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/cltoc.html |archive-date=25 June 2015 |access-date=27 February 2005 |work=GPO for the Library of Congress}}</ref> එය 1981 මාර්තු මාසයේදී බලාත්මක විය. 1988 ජනමත විචාරණයෙන් පිනෝචේ පරාජයට පත්වීමෙන් පසු, ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවේ අනාගත සංශෝධන සඳහා විධිවිධාන ලිහිල් කිරීම සඳහා ව්‍යවස්ථාව සංශෝධනය කරන ලදී. 2005 සැප්තැම්බර් මාසයේදී, ජනාධිපති රිකාඩෝ ලාගෝස් කොංග්‍රසය විසින් සම්මත කරන ලද ව්‍යවස්ථාමය සංශෝධන කිහිපයකට අත්සන් කළේය. පත් කරන ලද සෙනෙට් සභිකයින්ගේ සහ සෙනෙට් සභිකයින්ගේ ජීවිත කාලය පුරාම තනතුරු ඉවත් කිරීම, සන්නද්ධ හමුදාවන්හි ප්‍රධාන අණදෙන නිලධාරීන් ඉවත් කිරීමට ජනාධිපතිවරයාට බලය ලබා දීම සහ ජනාධිපති ධුර කාලය වසර හයේ සිට හතර දක්වා අඩු කිරීම මෙයට ඇතුළත් වේ.<ref>{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/4157908.stm|title=Chile scraps Pinochet-era system|date=16 August 2005|work=BBC|access-date=31 December 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20200508224011/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/4157908.stm|archive-date=8 May 2020|url-status=live}}</ref> චිලී රාජ්‍යයේ අධිකරණය ස්වාධීන වන අතර එයට අභියාචනාධිකරණයක්, හමුදා අධිකරණ පද්ධතියක්, ව්‍යවස්ථාමය විනිශ්චය සභාවක් සහ චිලී රාජ්‍යයේ ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණය ඇතුළත් වේ. 2005 ජුනි මාසයේදී චිලී රාජ්‍යය එහි අපරාධ යුක්ති විනිශ්චය පද්ධතියේ රටපුරා ප්‍රතිසංස්කරණයක් සම්පූර්ණ කළේය.<ref>{{cite web |title=President Lagos: We can make a greater effort to make yesterday's and today's trials equally just |url=http://www.chileangovernment.cl/index.php?id=448&option=com_content&task=view |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080423171251/http://www.chileangovernment.cl/index.php?id=448&option=com_content&task=view |archive-date=23 April 2008 |work=Chilean Government}}</ref> මෙම ප්‍රතිසංස්කරණය මගින් විමර්ශන ක්‍රියාදාමයන් එක්සත් ජනපදය වැනි පොදු නීති අධිකරණ බල ප්‍රදේශවලට වඩා වැඩි සමානකමක් ඇති විරුද්ධවාදී ක්‍රමයක් සමඟ ප්‍රතිස්ථාපනය කර ඇත. 1989 සහ 2013 අතර පාර්ලිමේන්තු මැතිවරණ සඳහා ද්විමාන ක්‍රමය භාවිතා කරන ලද අතර, එය බහුතර නොවන දේශපාලන කණ්ඩායම් බැහැර කිරීමේ වියදමින් බහුතර දේශපාලන කණ්ඩායම් දෙකක් - Concertación සහ Alliance - පිහිටුවීම ප්‍රවර්ධනය කළේය. මෙම ක්‍රමයේ විරුද්ධවාදීන් 2015 දී 2017 පාර්ලිමේන්තු මැතිවරණයේ සිට ක්‍රියාත්මක වන මධ්‍යස්ථ සමානුපාතික මැතිවරණ ක්‍රමයක් අනුමත කළ අතර එමඟින් නව පක්ෂ සහ සන්ධානවලට ඇතුළුවීමට ඉඩ සැලසේ. චිලී කොංග්‍රසයට ආසන 50 ක සෙනෙට් සභාවක් සහ සාමාජිකයින් 155 දෙනෙකුගෙන් යුත් නියෝජිත මණ්ඩලයක් ඇත. සෙනෙට් සභිකයින් වසර අටක් සඳහා අස්ථාවර වාර ගණනක් සේවය කරන අතර, සෑම වසර 4 කට වරක් නියෝජිතයින් තෝරා පත් කර ගනු ලැබේ. පසුගිය කොංග්‍රස් මැතිවරණය 2021 නොවැම්බර් 21 වන දින ජනාධිපතිවරණ සමගාමීව පැවැත්විණි. කොංග්‍රසය පිහිටා ඇත්තේ සන්තියාගෝ අගනුවරට බටහිරින් කිලෝමීටර් 140 ක් පමණ (සැතපුම් 90) ක් පමණ දුරින් පිහිටි වල්පරයිසෝ වරාය නගරයේ ය. චිලියේ පවතින ප්‍රධාන දේශපාලන සන්ධාන වන්නේ: '''Government''': * [[:en:Apruebo_Dignidad|Apruebo Dignidad]] (''Approve Dignity'') is a [[:en:Left-wing_politics|left-wing]] coalition that has its origin in the [[:en:2021_Chilean_Constitutional_Convention_election|2021 Chilean Constitutional Convention election]]. After the success in that election, it held presidential primaries, in which [[:en:Gabriel_Boric|Gabriel Boric]] ([[:en:Social_Convergence|CS]], [[:en:Broad_Front_(Chilean_political_coalition)|FA]]) was the winner. It is formed by the coalition [[:en:Broad_Front_(Chilean_political_coalition)|Frente Amplio]] (''Broad Front'') and the coalition [[:en:Chile_Digno|Chile Digno]] (''Worthy Chile'') formed by the [[:en:Communist_Party_of_Chile|Communist Party of Chile]] and other left-wing parties. * [[:en:Democratic_Socialism_(Chile)|Democratic Socialism]] is a [[:en:Centre-left_politics|center-left]] coalition, successor of the [[:en:Constituent_Unity|Constituent Unity]] coalition, itself a successor of the [[:en:Concertación|Concertation]] coalition {{en dash}} which supported the "NO" option in the [[:en:1988_Chilean_national_plebiscite|1988 plebiscite]] and subsequently governed the country from 1990 to 2010. This pact is formed by the [[:en:Socialist_Party_of_Chile|Socialist]], [[:en:Party_for_Democracy_(Chile)|for Democracy]], [[:en:Radical_Party_of_Chile_(2018)|Radical]], and [[:en:Liberal_Party_of_Chile_(2013)|Liberal]] parties. රජය: අප්‍රූබෝ ඩිග්නිඩාඩ් (අභිමානය අනුමත කිරීම) යනු 2021 චිලී ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා සම්මේලන මැතිවරණයෙන් ආරම්භ වූ වාමාංශික සන්ධානයකි. එම මැතිවරණයේ සාර්ථකත්වයෙන් පසු, එය ජනාධිපති ප්‍රාථමික තරඟ පැවැත්වූ අතර, එහි දී ගේබ්‍රියෙල් බොරික් (CS, FA) ජයග්‍රාහකයා විය. එය චිලී කොමියුනිස්ට් පක්ෂය සහ අනෙකුත් වාමාංශික පක්ෂ විසින් පිහිටුවන ලද ෆ්‍රෙන්ට් ඇම්ප්ලියෝ (පුළුල් පෙරමුණ) සහ චිලී ඩිග්නෝ (වටිනා චිලී) සන්ධානය විසින් පිහිටුවනු ලැබේ. ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී සමාජවාදය යනු මධ්‍ය-වාම සන්ධානයක් වන අතර, ව්‍යවස්ථාදායක එකමුතු සන්ධානයේ අනුප්‍රාප්තිකයා වන අතර, එයම කොන්සර්ටේෂන් සන්ධානයේ අනුප්‍රාප්තිකයෙකි - එය 1988 ජනමත විචාරණයේදී "නැත" විකල්පයට සහාය දුන් අතර පසුව 1990 සිට 2010 දක්වා රට පාලනය කළේය. මෙම ගිවිසුම සමාජවාදී, ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය සඳහා, රැඩිකල් සහ ලිබරල් පක්ෂ විසින් පිහිටුවන ලදී. '''Opposition:''' * [[:en:Chile_Vamos|Chile Vamos]] (''Let's go Chile'') is a [[:en:Centre-right_politics|center-right]] coalition with roots of liberal conservatism, formed by the parties [[:en:National_Renewal_(Chile)|Renovación Nacional]] (''National Renewal''), [[:en:Independent_Democratic_Union|Unión Demócrata Independiente]] (''Independent Democratic Union'') and [[:en:Evópoli|Evópoli]]. It has its origins in the [[:en:Alliance_(Chile)|Alliance]] coalition, formed by the main parties that supported the "YES" option in the [[:en:1988_Chilean_national_plebiscite|1988 plebiscite]], although it has used different names since then. It was the ruling coalition during the first and second government of [[:en:Sebastián_Piñera|Sebastián Piñera]], (2010–2014) and (2018–2022). In the National Congress, Chile Vamos has 52 deputies and 24 senators, while the parliamentary group of Apruebo Dignidad is formed by 37 deputies and 6 senators. Democratic Socialism is the third political force with 30 deputies and 13 senators. The other groups with parliamentary representation are the [[:en:Republican_Party_(Chile,_2019)|Republican Party]] (15 deputies and 1 senator), the [[:en:Christian_Democratic_Party_(Chile)|Christian Democratic Party]] (8 deputies and 5 senators), the [[:en:Party_of_the_People_(Chile)|Party of the People]] (8 deputies) and the [[:en:Independent_politician|independents]] outside of a coalition (5 deputies and 1 senator). විපක්ෂය: චිලී වමෝස් (අපි චිලී යමු) යනු රෙනොවේෂන් නැෂනල් (ජාතික අලුත් කිරීම), යුනියන් ඩිමොක්‍රටා ඉන්ඩිපෙන්ඩෙන්ටේ (ස්වාධීන ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී සංගමය) සහ එවොපොලි යන පක්ෂ විසින් පිහිටුවන ලද ලිබරල් ගතානුගතිකවාදයේ මූලයන් සහිත මධ්‍ය-දක්ෂිණාංශික සන්ධානයකි. එහි මූලාරම්භය ඇත්තේ 1988 ජනමත විචාරණයේදී "ඔව්" විකල්පයට සහාය දුන් ප්‍රධාන පක්ෂ විසින් පිහිටුවන ලද සන්ධාන සන්ධානයෙනි, නමුත් එතැන් සිට එය විවිධ නම් භාවිතා කර ඇත. එය සෙබස්තියන් පිනේරාගේ පළමු සහ දෙවන රජය තුළ පාලක සන්ධානය විය, (2010–2014) සහ (2018–2022). ජාතික කොංග්‍රසයේ, චිලී වාමෝස් හි නියෝජිතයින් 52 ක් සහ සෙනෙට් සභිකයින් 24 ක් සිටින අතර, අප්‍රියුබෝ ඩිග්නිඩාඩ් හි පාර්ලිමේන්තු කණ්ඩායම නියෝජිතයින් 37 ක් සහ සෙනෙට් සභිකයින් 6 දෙනෙකුගෙන් සමන්විත වේ. ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී සමාජවාදය යනු නියෝජිතයින් 30 ක් සහ සෙනෙට් සභිකයින් 13 ක් සිටින තුන්වන දේශපාලන බලවේගයයි. පාර්ලිමේන්තු නියෝජනයක් ඇති අනෙකුත් කණ්ඩායම් වන්නේ රිපබ්ලිකන් පක්ෂය (නියෝජිතයින් 15 ක් සහ සෙනෙට් සභිකයින් 1 ක්), ක්‍රිස්තියානි ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී පක්ෂය (නියෝජිතයින් 8 ක් සහ සෙනෙට් සභිකයින් 5 ක්), මහජන පක්ෂය (නියෝජිතයින් 8 ක්) සහ සන්ධානයකින් පිටත ස්වාධීන (නියෝජිතයින් 5 ක් සහ සෙනෙට් සභිකයින් 1 ක්) ය. === විදේශ සබඳතා === [[File:Foreign_relations_of_Chile.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Foreign_relations_of_Chile.svg|වම|thumb|ලෝකයේ චිලී රාජ්‍යයේ ජාත්‍යන්තර සබඳතා තත්ත්වය: {{legend|#006680|චිලී}} {{legend|#008000|රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික සබඳතා ඇති රට සහ රට තුළ චිලී තානාපති කාර්යාලය.}} {{legend|#00AA88|රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික සබඳතා සහ චිලී තානාපති කාර්යාලයක් ඇති රට, නමුත් චිලී තානාපති කාර්යාලයක් නොමැත.}} {{legend|#8DD35F|රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික සබඳතා ඇති නමුත් තානාපතිවරුන් නොමැති රට.}} {{legend|#cccccc|දැනට රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික සබඳතා නොමැති රට.}}]] Since the early decades after independence, Chile has always had an active involvement in foreign affairs. In 1837, the country aggressively challenged the dominance of Peru's port of [[:en:Callao|Callao]] for preeminence in the Pacific trade routes, defeating the short-lived alliance between Peru and Bolivia, the [[:en:Peru–Bolivian_Confederation|Peru–Bolivian Confederation]] (1836–39) in the [[:en:War_of_the_Confederation|War of the Confederation]]. The war dissolved the confederation while distributing power in the Pacific. A second international war, the [[:en:War_of_the_Pacific|War of the Pacific]] (1879–83), further increased Chile's regional role, while adding considerably to its territory.<ref name="hudson" /> During the 19th century, Chile's commercial ties were primarily with Britain, which helped shape the Chilean navy. France influenced Chile's legal and educational systems, with French style architecture dominating the capital in the boom years at the turn of the 20th century. German influence came from the organization and training of the army by [[:en:Prussia|Prussians]]. නිදහසෙන් පසු මුල් දශකවල සිට, චිලී සෑම විටම විදේශ කටයුතු සඳහා ක්‍රියාකාරී මැදිහත්වීමක් කර ඇත. 1837 දී, පැසිෆික් වෙළඳ මාර්ගවල ප්‍රමුඛත්වය සඳහා පේරු හි කැලාඕ වරායේ ආධිපත්‍යයට රට ආක්‍රමණශීලී ලෙස අභියෝග කළ අතර, පේරු සහ බොලිවියාව අතර කෙටි කාලීන සන්ධානය වූ පේරු-බොලිවියානු සම්මේලනය (1836–39) කොන්ෆෙඩරේෂන් යුද්ධයේදී පරාජය කළේය. යුද්ධය පැසිෆික් කලාපයේ බලය බෙදා හරින අතරතුර සම්මේලනය විසුරුවා හැරියේය. දෙවන ජාත්‍යන්තර යුද්ධයක් වන පැසිෆික් යුද්ධය (1879–83), චිලියේ කලාපීය භූමිකාව තවදුරටත් වැඩි කළ අතර එහි භූමියට සැලකිය යුතු ලෙස එකතු කළේය.<ref name="hudson" /> 19 වන සියවසේදී, චිලීහි වාණිජ සබඳතා ප්‍රධාන වශයෙන් බ්‍රිතාන්‍යය සමඟ වූ අතර එය චිලී නාවික හමුදාව හැඩගැස්වීමට උපකාරී විය. ප්‍රංශය චිලීහි නීති සහ අධ්‍යාපන පද්ධති කෙරෙහි බලපෑම් කළ අතර, 20 වන සියවස ආරම්භයේදී සමෘද්ධිමත් වසරවලදී ප්‍රංශ විලාසිතාවේ ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පය අගනුවර ආධිපත්‍යය දැරීය. ජර්මානු බලපෑම ප්‍රෂියානුවන් විසින් හමුදාව සංවිධානය කිරීම සහ පුහුණු කිරීම තුළින් ඇති විය.<ref name="hudson" /> Since the late 19th century, Chilean military and foreign policy has been shaped by the [[:en:Maximum_neighbor_hypothesis|maximum neighbor hypothesis]], which holds that in the event of a conflict with a neighbor, the other two would join against Chile This consideration has led to Chile historically pursuing a strong military deterrence; balanced bilateral relations with neighbors; and strong ties with countries outside the region. On 26 June 1945, Chile participated as a founding member of the United Nations being among 50 countries that signed the [[:en:United_Nations_Charter|United Nations Charter]] in San Francisco, California With the military coup of 1973, Chile became isolated politically as a result of widespread human rights abuses. 19 වන සියවසේ අග භාගයේ සිට, චිලී හමුදා සහ විදේශ ප්‍රතිපත්තිය උපරිම අසල්වැසි කල්පිතය මගින් හැඩගස්වා ඇති අතර, එහි සඳහන් වන්නේ අසල්වැසියෙකු සමඟ ගැටුමක් ඇති වුවහොත්, අනෙක් දෙක චිලීට එරෙහිව එක්වනු ඇති බවයි.<ref>{{cite web |author=Humberto Julio Reyes, General de Brigada |date=3 November 2022 |title=Disuasión y estrategia en la crisis de 1978 |url=https://unofar.cl/disuasion-y-estrategia-en-la-crisis-de-1978-humberto-julio-reyes-general-de-brigada/ |access-date=22 March 2025 |website=Unofar}}</ref><ref name="cuadra">{{cite book |author=Álvaro Nicolás Cuadra Roos |url=https://repositorio.uchile.cl/bitstream/handle/2250/198011/Breve-historia-de-las-fronteras-de-Chile.pdf?sequence=1&isAllowed=y |title=Breve historia de las fronteras de Chile |publisher=Universidad de Chile |year=2024}}</ref><ref>{{cite journal|author=Cristián Garay Vera|date=2009|title=Buscando la Certidumbre. Chile, su Seguridad y sus Vecinos|url=https://dialnet.unirioja.es/servlet/articulo?codigo=3116406|journal=UNISCI Discussion Papers|volume=21|issn=1696-2206}}</ref><ref>{{Cite web |last=González |first=Javier M. |date=21 December 2023 |title=Diciembre de 1978, una Navidad al borde de la guerra entre Chile y Argentina |url=https://www.nuevatribuna.es/articulo/global/historia-diciembre-1978-borde-guerra-chile-argentina/20231221091036221089.html |access-date=22 March 2025 |website=Nueva Tribuna}}</ref><ref>{{cite web |date=23 December 2018 |title=1978: el año en que vivimos en peligro |url=https://interferencia.cl/articulos/1978-el-ano-en-que-vivimos-en-peligro |access-date=22 March 2025 |website=Interferencia}}</ref><ref>{{cite web |date=1 December 2018 |title=Conflicto del Beagle: las inéditas imágenes de un diciembre tenso |url=https://www.latercera.com/nacional/noticia/conflicto-del-beagle-las-ineditas-imagenes-diciembre-tenso/425766/ |access-date=22 March 2025 |website=La Tercera}}</ref> මෙම සලකා බැලීම චිලී ඓතිහාසිකව ශක්තිමත් මිලිටරි වැළැක්වීමක් අනුගමනය කිරීමට; අසල්වැසියන් සමඟ සමබර ද්විපාර්ශ්වික සබඳතා; සහ කලාපයෙන් පිටත රටවල් සමඟ ශක්තිමත් සබඳතා අනුගමනය කිරීමට හේතු වී තිබේ. 1945 ජුනි 26 වන දින, කැලිෆෝනියාවේ සැන් ෆ්‍රැන්සිස්කෝ හි එක්සත් ජාතීන්ගේ ප්‍රඥප්තියට අත්සන් තැබූ රටවල් 50 අතරට චිලී එක්සත් ජාතීන්ගේ ආරම්භක සාමාජිකයෙකු ලෙස සහභාගී විය.<ref>{{cite web |title=Founding Member States |url=https://research.un.org/en/unmembers/founders |archive-url=https://web.archive.org/web/20190704121608/https://research.un.org/en/unmembers/founders |archive-date=4 July 2019 |access-date=14 September 2019 |publisher=United Nations}}</ref><ref>{{cite web |title=Chile |url=https://library.un.org/unms?combine=Chile |archive-url=https://web.archive.org/web/20190914180256/https://library.un.org/unms?combine=Chile |archive-date=14 September 2019 |access-date=14 September 2019 |publisher=United Nations}}</ref> 1973 හමුදා කුමන්ත්‍රණයත් සමඟ, චිලී රාජ්‍යය පුළුල් මානව හිමිකම් උල්ලංඝනයන් හේතුවෙන් දේශපාලනිකව හුදකලා විය.<ref name="hudson" /> Since its return to democracy in 1990, Chile has been an active participant in the international political arena. Chile completed a two-year non-permanent position on the UN Security Council in January 2005. Jose Miguel Insulza, a Chilean national, was elected Secretary General of the Organization of American States in May 2005 and confirmed in his position, being re-elected in 2009. Chile is currently serving on the International Atomic Energy Agency (IAEA) Board of Governors, and the 2007–2008 chair of the board is Chile's ambassador to the IAEA, Milenko E. Skoknic. The country is an active member of the UN family of agencies and participates in UN peacekeeping activities. It was [[:en:United_Nations_Human_Rights_Council#Members|re-elected]] as a member of the [[:en:United_Nations_Human_Rights_Council|UN Human Rights Council]] in 2011 for a three-year term. It was also [[:en:2013_United_Nations_Security_Council_election|elected]] to one of five non-permanent seats on the [[:en:United_Nations_Security_Council|UN Security Council]] in 2013. Chile hosted the Defense Ministerial of the Americas in 2002 and the APEC summit and related meetings in 2004. It also hosted the Community of Democracies ministerial in April 2005 and the Ibero-American Summit in November 2007. An associate member of Mercosur and a full member of APEC, Chile has been a major player in international economic issues and hemispheric free trade. 1990 දී ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයට නැවත පැමිණීමෙන් පසු, චිලී රාජ්‍යය ජාත්‍යන්තර දේශපාලන ක්ෂේත්‍රයේ ක්‍රියාකාරී සහභාගිවන්නෙකු වී ඇත. චිලී රාජ්‍යය 2005 ජනවාරි මාසයේදී එක්සත් ජාතීන්ගේ ආරක්ෂක මණ්ඩලයේ වසර දෙකක ස්ථිර නොවන තනතුරක් සම්පූර්ණ කළේය. චිලී ජාතිකයෙකු වන ජෝස් මිගෙල් ඉන්සුල්සා 2005 මැයි මාසයේදී ඇමරිකානු රාජ්‍ය සංවිධානයේ මහලේකම්වරයා ලෙස තේරී පත් වූ අතර 2009 දී නැවත තේරී පත් වූ අතර ඔහුගේ තනතුර තහවුරු විය. චිලී දැනට ජාත්‍යන්තර පරමාණුක බලශක්ති ඒජන්සියේ (IAEA) පාලක මණ්ඩලයේ සේවය කරන අතර, 2007-2008 මණ්ඩලයේ සභාපතිවරයා වන්නේ IAEA හි චිලී තානාපති මිලෙන්කෝ ඊ. ස්කොක්නික් ය. රට එක්සත් ජාතීන්ගේ ආයතන පවුලේ ක්‍රියාකාරී සාමාජිකයෙකු වන අතර එක්සත් ජාතීන්ගේ සාම සාධක කටයුතුවලට සහභාගී වේ. එය 2011 දී වසර තුනක කාලයක් සඳහා එක්සත් ජාතීන්ගේ මානව හිමිකම් කවුන්සිලයේ සාමාජිකයෙකු ලෙස නැවත තේරී පත් විය.<ref>{{cite web |title=Election (13 May 2010) Human Rights Council |url=https://www.un.org/en/ga/64/elections/hrc/index.shtml |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170630081406/http://www.un.org/en/ga/64/elections/hrc/index.shtml |archive-date=30 June 2017 |access-date=28 June 2017 |work=64th Session |publisher=[[United Nations General Assembly]]}}</ref> 2013 දී එක්සත් ජාතීන්ගේ ආරක්ෂක මණ්ඩලයේ ස්ථිර නොවන ආසන පහෙන් එකකට ද එය තේරී පත් විය.<ref>{{cite web |date=17 October 2013 |title=Chad, Chile, Lithuania, Nigeria and Saudi Arabia were elected to serve on the UN Security Council |url=https://www.un.org/apps/news/story.asp?NewsID=46277&Cr=security+council&Cr1= |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20131020020717/http://www.un.org/apps/news/story.asp?NewsID=46277&Cr=security+council&Cr1= |archive-date=20 October 2013 |access-date=17 October 2013 |publisher=United Nations}}</ref> 2002 දී චිලී රාජ්‍යය ඇමරිකානු ආරක්ෂක අමාත්‍යාංශ රැස්වීම සහ 2004 දී APEC සමුළුව සහ ඒ ආශ්‍රිත රැස්වීම් පැවැත්වීය. 2005 අප්‍රේල් මාසයේදී ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ප්‍රජා අමාත්‍යාංශ රැස්වීම සහ 2007 නොවැම්බර් මාසයේදී ඉබෙරෝ-ඇමරිකානු සමුළුව ද පැවැත්වීය. මර්කෝසූර් හි සහකාර සාමාජිකයෙකු සහ APEC හි පූර්ණ සාමාජිකයෙකු වන චිලී ජාත්‍යන්තර ආර්ථික ගැටළු සහ අර්ධගෝලීය නිදහස් වෙළඳාමේ ප්‍රධාන ක්‍රීඩකයෙකු වී ඇත.<ref name="countrystudies">{{cite web |date=31 March 1994 |title=Development and Breakdown of Democracy, 1830–1973 |url=http://countrystudies.us/chile/85.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110709014719/http://countrystudies.us/chile/85.htm |archive-date=9 July 2011 |access-date=21 April 2009 |work=Country Studies |publisher=Library of Congress}}</ref> හමුදා === හමුදා === [[File:Almirante_Blanco_Encalada_(FF-15).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Almirante_Blanco_Encalada_(FF-15).jpg|thumb|චිලී නාවික හමුදාවේ කරෙල් ඩෝර්මන් පන්තියේ ආරක්ෂිත නෞකාවක්]] [[File:Chilean_F-16_MLU.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chilean_F-16_MLU.jpg|thumb|චිලී ගුවන් හමුදාවේ F-16 සටන් කරන උකුස්සා]] The Armed Forces of Chile are subject to civilian control exercised by the president through the Minister of Defense. The president has the authority to remove the commanders-in-chief of the armed forces. The commander-in-chief of the [[:en:Chilean_Army|Chilean Army]] is [[:en:Army_General|Army General]] [[:en:Javier_Iturriaga_del_Campo|Javier Iturriaga del Campo]]. The Chilean Army is 45,000 strong and is organized with an Army headquarters in Santiago, six divisions throughout its territory, an Air Brigade in [[:en:Rancagua|Rancagua]], and a Special Forces Command in [[:en:Colina,_Chile|Colina]]. The Chilean Army is one of the most professional and technologically advanced armies in Latin America. චිලී රාජ්‍යයේ සන්නද්ධ හමුදා ආරක්ෂක අමාත්‍යවරයා හරහා ජනාධිපතිවරයා විසින් ක්‍රියාත්මක කරනු ලබන සිවිල් පාලනයට යටත් වේ. සන්නද්ධ හමුදාවල ප්‍රධාන අණ දෙන නිලධාරීන් ඉවත් කිරීමට ජනාධිපතිවරයාට බලය ඇත.<ref name="countrystudies" /> චිලී හමුදාවේ ප්‍රධාන අණ දෙන නිලධාරියා වන්නේ හමුදා ජෙනරාල් ජේවියර් ඉටුරියාගා ඩෙල් කැම්පෝ ය. චිලී හමුදාව 45,000 ක ශක්තිමත් හමුදාවක් වන අතර එය සන්තියාගෝ හි හමුදා මූලස්ථානයක්, එහි භූමිය පුරා අංශ හයක්, රන්කගුවා හි ගුවන් බලකායක් සහ කොලිනා හි විශේෂ බලකා අණදෙන නිලධාරියෙකු සමඟ සංවිධානය වී ඇත. චිලී හමුදාව ලතින් ඇමරිකාවේ වඩාත්ම වෘත්තීය හා තාක්‍ෂණිකව දියුණු හමුදාවන්ගෙන් එකකි.<ref name="countrystudies" /> Admiral [[:en:Julio_Leiva_Molina|Julio Leiva Molina]] directs the around 25,000-person [[:en:Chilean_Navy|Chilean Navy]], including 2,500 Marines. Of the fleet of 29 surface vessels, only eight are operational major combatants (frigates). Those ships are based in [[:en:Valparaíso|Valparaíso]]. The Navy operates its own aircraft for transport and patrol; there are no Navy fighter or bomber aircraft. The Navy also operates four submarines based in [[:en:Talcahuano|Talcahuano]]. Air Force General (four-star) Jorge Rojas Ávila heads the 12,500-strong [[:en:Chilean_Air_Force|Chilean Air Force]]. Air assets are distributed among five air brigades headquartered in Iquique, Antofagasta, Santiago, Puerto Montt, and Punta Arenas. The Air Force also operates [[:en:Base_Presidente_Eduardo_Frei_Montalva|an airbase]] on [[:en:King_George_Island_(South_Shetland_Islands)|King George Island]], Antarctica. The Air Force took delivery of the final two of ten F-16s, all purchased from the U.S., in March 2007 after several decades of U.S. debate and previous refusal to sell. Chile also took delivery in 2007 of a number of reconditioned Block 15 F-16s from the Netherlands, bringing to 18 the total of F-16s purchased from the Dutch. අද්මිරාල් ජූලියෝ ලීවා මොලිනා 2,500 ක් පමණ සිටින චිලී නාවික හමුදාව මෙහෙයවයි<ref>{{cite web |title=Almirante Julio Leiva Nuevo Comandante en Jefe de la Armada |url=http://www.defensa.cl/noticias/almirante-julio-leiva-nuevo-comandante-en-jefe-de-la-armada/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20170924092317/http://www.defensa.cl/noticias/almirante-julio-leiva-nuevo-comandante-en-jefe-de-la-armada/ |archive-date=24 September 2017 |access-date=10 January 2018 |publisher=Ministry of Defence of Chile}}</ref> මැරීන් භටයින්. මතුපිට යාත්‍රා 29 කින් සමන්විත බලඇණියේ, මෙහෙයුම් ප්‍රධාන සටන්කරුවන් (ෆ්‍රිගේට්) අටක් පමණක් ඇත. එම නැව් වල්පරයිසෝ හි පිහිටා ඇත.<ref>{{cite web |title=The National Fleet |url=http://www.armada.cl/p4_ingles/site/artic/20050719/pags/20050719132710.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20070610100514/http://www.armada.cl/p4_ingles/site/artic/20050719/pags/20050719132710.html |archive-date=10 June 2007 |access-date=30 May 2014 |publisher=Chilean Navy}}</ref> නාවික හමුදාව ප්‍රවාහනය සහ මුර සංචාරය සඳහා තමන්ගේම ගුවන් යානා ක්‍රියාත්මක කරයි; නාවික ප්‍රහාරක හෝ බෝම්බ හෙලන ගුවන් යානා නොමැත. නාවික හමුදාව ටැල්කහුවානෝ හි පිහිටි සබ්මැරීන හතරක් ද ක්‍රියාත්මක කරයි.<ref name="countrystudies" /><ref>{{cite web |title=Submarine Force |url=http://www.armada.cl/p4_ingles/site/artic/20050719/pags/20050719132849.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20070610100430/http://www.armada.cl/p4_ingles/site/artic/20050719/pags/20050719132849.html |archive-date=10 June 2007 |access-date=14 July 2013}}</ref> ගුවන් හමුදා ජෙනරාල් (තරු හතරේ) ජෝර්ජ් රොජාස් අවිලා 12,500 ක් පමණ සිටින චිලී ගුවන් හමුදාවේ ප්‍රධානියා වේ. ඉක්වික්, ඇන්ටොෆගස්ටා, සන්තියාගෝ, පුවර්ටෝ මොන්ට් සහ පුන්ටා අරීනාස් යන ස්ථානවල මූලස්ථානය කර ඇති ගුවන් බලසේනා පහක් අතර ගුවන් වත්කම් බෙදා හරිනු ලැබේ. ගුවන් හමුදාව ඇන්ටාක්ටිකාවේ කිං ජෝර්ජ් දූපතේ ගුවන් කඳවුරක් ද ක්‍රියාත්මක කරයි. දශක ගණනාවක එක්සත් ජනපද විවාදයෙන් සහ විකිණීම ප්‍රතික්ෂේප කිරීමෙන් පසු 2007 මාර්තු මාසයේදී එක්සත් ජනපදයෙන් මිලදී ගත් F-16 යානා දහයෙන් අවසාන දෙක ගුවන් හමුදාව භාර දුන්නේය. 2007 දී චිලී නෙදර්ලන්තයෙන් ප්‍රතිසංස්කරණය කරන ලද බ්ලොක් 15 F-16 යානා ගණනාවක් ද භාර දුන් අතර එමඟින් ලන්දේසීන්ගෙන් මිලදී ගත් මුළු F-16 යානා සංඛ්‍යාව 18 දක්වා ඉහළ ගියේය.<ref name="countrystudies" /> After the military coup in September 1973, the [[:en:Carabineros_de_Chile|Chilean national police]] (Carabineros) were incorporated into the Defense Ministry. With the return of democratic government, the police were placed under the operational control of the Interior Ministry but remained under the nominal control of the Defense Ministry. Gen. Gustavo González Jure is the head of the national police force of 40,964 men and women who are responsible for law enforcement, traffic management, narcotics suppression, border control, and counter-terrorism throughout Chile. In 2017, Chile signed the UN [[:en:Treaty_on_the_Prohibition_of_Nuclear_Weapons|treaty on the Prohibition of Nuclear Weapons]]. Chile is the 64th most peaceful country in the world, according to the 2024 [[:en:Global_Peace_Index|Global Peace Index]]. 1973 සැප්තැම්බර් මාසයේ හමුදා කුමන්ත්‍රණයෙන් පසු, චිලී ජාතික පොලිසිය (කැරබිනෙරෝස්) ආරක්ෂක අමාත්‍යාංශයට ඇතුළත් කරන ලදී. ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී රජය නැවත පැමිණීමත් සමඟ, පොලිසිය අභ්‍යන්තර කටයුතු අමාත්‍යාංශයේ මෙහෙයුම් පාලනය යටතේ තබා ඇති නමුත් ආරක්ෂක අමාත්‍යාංශයේ නාමික පාලනය යටතේ පැවතුනි. චිලී රාජ්‍යය පුරා නීතිය ක්‍රියාත්මක කිරීම, රථවාහන කළමනාකරණය, මත්ද්‍රව්‍ය මර්දනය, දේශසීමා පාලනය සහ ත්‍රස්තවාදයට එරෙහිව කටයුතු කිරීම සඳහා වගකිව යුතු පිරිමින් සහ කාන්තාවන් 40,964<ref>{{cite web |date=24 October 2007 |title=Carabineros de Chile |url=http://www.carabineros.cl/sitioweb/web/verSeccion.do?cod=239&codContenido=429 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120312050416/http://www.carabineros.cl/sitioweb/web/verSeccion.do?cod=239&codContenido=429 |archive-date=12 March 2012 |access-date=13 July 2013}}</ref> දෙනෙකුගෙන් යුත් ජාතික පොලිස් බලකායේ ප්‍රධානියා ජෙනරාල් ගුස්ටාවෝ ගොන්සාලෙස් ජූරේ ය.<ref name="countrystudies" /> 2017 දී චිලී න්‍යෂ්ටික අවි තහනම් කිරීම පිළිබඳ එක්සත් ජාතීන්ගේ ගිවිසුමට අත්සන් තැබීය.<ref>{{Cite web |date=7 July 2017 |title=Chapter XXVI: Disarmament&nbsp;– No. 9 Treaty on the Prohibition of Nuclear Weapons |url=https://treaties.un.org/Pages/ViewDetails.aspx?src=TREATY&mtdsg_no=XXVI-9&chapter=26&clang=_en |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190806220546/https://treaties.un.org/Pages/ViewDetails.aspx?src=TREATY&mtdsg_no=XXVI-9&chapter=26&clang=_en |archive-date=6 August 2019 |access-date=19 August 2019 |publisher=United Nations Treaty Collection}}</ref> 2024 ගෝලීය සාම දර්ශකයට අනුව චිලී ලොව 64 වන සාමකාමීම රට වේ.<ref>{{Cite web |title=2024 Global Peace Index |url=https://www.economicsandpeace.org/wp-content/uploads/2024/06/GPI-2024-web.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240819091540/https://www.economicsandpeace.org/wp-content/uploads/2024/06/GPI-2024-web.pdf |archive-date=19 August 2024 |access-date=16 August 2024}}</ref> පරිපාලක අංශය === පරිපාලන අංශ === In 1978 Chile was administratively divided into [[:en:Regions|regions]], and in 1979 subdivided into [[:en:Province|provinces]] and these into communes The country has [[:en:Regions_of_Chile|16 regions]], [[:en:Provinces_of_Chile|56 provinces]] and [[:en:Communes_of_Chile|348 communes]]. Each region was designated by a name and a [[:en:Roman_numeral|Roman numeral]] assigned from north to south, except for the [[:en:Santiago_Metropolitan_Region|Santiago Metropolitan Region]], which did not have a number. The creation of two new regions in 2007, Arica and Parinacota (XV) and Los Ríos (XIV), and a third region in 2018, Ñuble (XVI) made this numbering lose its original order meaning. 1978 දී චිලී රාජ්‍යය පරිපාලනමය වශයෙන් කලාපවලට බෙදා ඇති අතර,<ref name="dl2339">{{Cite web |author=Ministerio del Interior |date=10 October 1978 |title=Decreto ley 2339 de 1978 |url=http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=6889&idVersion=1978-10-10 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20120129044024/http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=6889&idVersion=1978-10-10 |archive-date=29 January 2012 |access-date=28 June 2011}}</ref> 1979 දී පළාත්වලට බෙදා ඇති අතර මේවා කොමියුනිස්ට් ලෙස බෙදා ඇත.<ref>{{Cite web |author=Ministerio del Interior |date=26 October 1979 |title=Decreto ley 2867 de 1979 |url=http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=7019&idVersion=1979-10-26 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110910085048/http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=7019&idVersion=1979-10-26 |archive-date=10 September 2011 |access-date=20 March 2011}}</ref><ref>{{Cite web |author=Ministerio del Interior |date=26 October 1979 |title=Decreto ley 2868 de 1979 |url=http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=7020&idVersion=1979-10-26 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110910180343/http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=7020&idVersion=1979-10-26 |archive-date=10 September 2011 |access-date=20 March 2011}}</ref> රට තුළ කලාප 16ක්,<ref name="l20174">{{Cite web |author=Ministerio del Interior |date=5 April 2007 |title=Ley 20174 de 2007 |url=http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=259774&idVersion=2007-04-05 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110910174827/http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=259774&idVersion=2007-04-05 |archive-date=10 September 2011 |access-date=20 March 2011}}</ref><ref name="l20175">{{Cite web |author=Ministerio del Interior |date=11 April 2007 |title=Ley 20175 de 2007 |url=http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=259864&idVersion=2007-04-11 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110910124207/http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=259864&idVersion=2007-04-11 |archive-date=10 September 2011 |access-date=20 March 2011}}</ref> පළාත් 56ක් සහ කොමියුනිස්ට් 348ක් ඇත.<ref>{{Cite book |author=Instituto Nacional de Estadísticas |url=http://www.ine.cl/canales/chile_estadistico/territorio/division_politico_administrativa/pdf/DPA_COMPLETA.pdf |title=División político-administrativa y censal, 2007 |date=18 March 2008 |publisher=Instituto Nacional de Estadísticas |isbn=978-956-7952-68-7 |pages=12 |access-date=27 February 2013 |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/http://www.ine.cl/canales/chile_estadistico/territorio/division_politico_administrativa/pdf/DPA_COMPLETA.pdf |archive-date=9 October 2022 |url-status=live}}</ref> සන්තියාගෝ මෙට්‍රොපොලිටන් කලාපය හැර, සෑම කලාපයක්ම උතුරේ සිට දකුණට පවරා ඇති නමකින් සහ රෝම ඉලක්කමකින් නම් කරන ලද අතර, එම කලාපයට අංකයක් නොතිබුණි. 2007 දී නව කලාප දෙකක් වන ඇරිකා සහ පරිනකෝටා (XV) සහ ලොස් රියෝස් (XIV) නිර්මාණය කිරීමත්, 2018 දී තුන්වන කලාපයක් වන නූබල් (XVI) නිර්මාණය කිරීමත් සමඟ මෙම අංකනයට එහි මුල් අනුපිළිවෙලෙහි අර්ථය අහිමි විය. [[File:Chile_(+Antarctica_&_Islands),_administrative_divisions_-_en_-_colored_2018.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chile_(+Antarctica_&_Islands),_administrative_divisions_-_en_-_colored_2018.svg|thumb|චිලී කලාප සිතියම]] {| class="wikitable sortable" ! colspan="7" |Administrative divisions of Chile |- ! scope="col" |Region<ref name="dl2339" /><ref name="l20174" /><ref name="l20175" /> ! scope="col" |Population<ref name="population">{{cite web |date=1 January 2018 |title=Resutados Censo 2017 |url=http://www.censo2017.cl/wp-content/uploads/2017/12/Presentacion_Resultados_Definitivos_Censo2017.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/http://www.censo2017.cl/wp-content/uploads/2017/12/Presentacion_Resultados_Definitivos_Censo2017.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=18 January 2017 |publisher=[[National Statistics Institute (Chile)|National Statistics Institute]]}}</ref> ! scope="col" |Area (km²) ! scope="col" |Density ! scope="col" |Capital |- |[[:en:Arica_y_Parinacota_Region|Arica y Parinacota]] |224,548 |16,873.3 |13.40 |[[:en:Arica|Arica]] |- |[[:en:Tarapacá_Region|Tarapacá]] |324,930 |42,225.8 |7.83 |[[:en:Iquique|Iquique]] |- |[[:en:Antofagasta_Region|Antofagasta]] |599,335 |126,049.1 |4.82 |[[:en:Antofagasta|Antofagasta]] |- |[[:en:Atacama_Region|Atacama]] |285,363 |75,176.2 |3.81 |[[:en:Copiapó|Copiapó]] |- |[[:en:Coquimbo_Region|Coquimbo]] |742,178 |40,579.9 |18.67 |[[:en:La_Serena_(Chile)|La Serena]] |- |[[:en:Valparaíso_Region|Valparaíso]] |1,790,219 |16,396.1 |110.75 |[[:en:Valparaíso|Valparaíso]] |- |[[:en:Santiago_Metropolitan_Region|Santiago Metropolitan]] |7,036,792 |15,403.2 |461.77 |[[:en:Santiago_de_Chile|Santiago]] |- |[[:en:O'Higgins_Region|Libertador General Bernardo O'Higgins]] |908,545 |16,387 |54.96 |[[:en:Rancagua|Rancagua]] |- |[[:en:Maule_Region|Maule]] |1,033,197 |30,296.1 |34.49 |[[:en:Talca|Talca]] |- |[[:en:Ñuble_Region|Ñuble]] |480,609 |13,178.5 |36.47 |[[:en:Chillán|Chillán]] |- |[[:en:Bio_Bío_Region|Biobío]] |1,556,805 |23,890.2 |112.08 |[[:en:Concepción_(Chile)|Concepción]] |- |[[:en:Araucanía_Region|Araucanía]] |938,626 |31,842.3 |30.06 |[[:en:Temuco|Temuco]] |- |[[:en:Los_Ríos_Region|Los Ríos]] |380,181 |18,429.5 |20.88 |[[:en:Valdivia|Valdivia]] |- |[[:en:Los_Lagos_Region|Los Lagos]] |823,204 |48,583.6 |17.06 |[[:en:Puerto_Montt|Puerto Montt]] |- |[[:en:Aysén_Region|Aysén del General Carlos Ibáñez del Campo]] |102,317 |108,494.4 |0.95 |[[:en:Coyhaique|Coyhaique]] |- |[[:en:Magallanes_Region|Magallanes and Chilean Antarctica]] |165,593 |132,297.2^''(1)'' |1.26 |[[:en:Punta_Arenas|Punta Arenas]] |- ! colspan="1" |Chile !17,373,831 !756,102.4^''(2)'' !23.24 !Santiago |} ⁽¹⁾Including the Chilean Antarctic Territory, its surface reaches 1,382,554.8&nbsp;km² ⁽²⁾Including the Chilean Antarctic Territory, its surface reaches 2,006,360&nbsp;km² === ජාතික සංකේත === The national flower is the [[:en:Copihue|copihue]] (''Lapageria rosea'', Chilean [[:en:Campanula|bellflower]]), which grows in the woods of southern Chile. The [[:en:Coat_of_arms_of_Chile|coat of arms]] depicts the two national animals: the [[:en:Condor|condor]] (''Vultur gryphus'', a very large bird that lives in the mountains) and the [[:en:Hippocamelus|huemul]] (''Hippocamelus bisulcus,'' an endangered white tail deer). It also has the legend ''Por la razón o la fuerza'' (''By reason or by force''). The [[:en:Flag_of_Chile|flag of Chile]] consists of two equal horizontal bands of white (top) and red; there is a blue square the same height as the white band at the hoist-side end of the white band; the square bears a white five-pointed star in the center representing a guide to progress and honor; blue symbolizes the sky, white is for the snow-covered Andes, and red stands for the blood spilled to achieve independence. The flag of Chile is similar to the [[:en:Flag_of_Texas|Flag of Texas]], although the Chilean flag is 21 years older. However, like the Texan flag, the flag of Chile is modeled after the [[:en:Flag_of_the_United_States|flag of the United States]].<ref>{{cite web |title=Chile flag and description |url=http://www.worldatlas.com/webimage/flags/countrys/samerica/chile.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110718113539/http://www.worldatlas.com/webimage/flags/countrys/samerica/chile.htm |archive-date=18 July 2011 |access-date=1 August 2011 |publisher=Worldatlas.com}}</ref> == යොමු කිරීම් == tl6jdh0pw8drhw4yu5io2d0ltsa0jhw 750266 750264 2025-06-23T07:21:03Z BuddhikaW88 37808 750266 wikitext text/x-wiki [[File:Chile-02559_-_La_Moneda_Presidential_Palace_(49033259257).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chile-02559_-_La_Moneda_Presidential_Palace_(49033259257).jpg|thumb|1784 සහ 1805 අතර ඉදිකරන ලද සන්තියාගෝ හි යටත් විජිත නව සම්භාව්‍ය පැලසියෝ ඩි ලා මොනෙඩා, චිලී ජනාධිපතිවරයාගේ ආසනය වේ.]] [[File:Congreso_Nacional_Valpo.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Congreso_Nacional_Valpo.jpg|thumb|වල්පරයිසෝ වරාය නගරයේ චිලී ජාතික සම්මේලනය]] [[File:2017_Santiago_de_Chile_-_Edificio_de_los_Tribunales_de_Justicia.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:2017_Santiago_de_Chile_-_Edificio_de_los_Tribunales_de_Justicia.jpg|thumb|සන්තියාගෝහි යුක්තියේ මාළිගාව]] චිලී රාජ්‍යයේ වත්මන් ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව 1980 දී<ref>{{cite web |author1=Aislinn Laing |author2=Fabian Cambero |date=25 October 2020 |title=Polls open in Chile for historic constitutional plebiscite |url=https://www.reuters.com/article/us-chile-constitution/polls-open-in-chile-for-historic-constitutional-plebiscite-idUSKBN27A0CF |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201030032454/https://www.reuters.com/article/us-chile-constitution/polls-open-in-chile-for-historic-constitutional-plebiscite-idUSKBN27A0CF |archive-date=30 October 2020 |access-date=25 October 2020 |publisher=Reuters}}</ref> ජේම් ගුස්මාන් විසින් කෙටුම්පත් කරන ලද අතර පසුව එම වසරේ සැප්තැම්බර් මාසයේදී සමහර නිරීක්ෂකයින් විසින් "ඉතා අක්‍රමවත්" ලෙස සලකනු ලැබූ ජාතික ජනමත විචාරණයක් හරහා අනුමත කරන ලදී.<ref name="hudson">{{cite web |year=1995 |editor-last=Hudson |editor-first=Rex A. |title=Chile: A Country Study |url=http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/cltoc.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20150625213643/http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/cltoc.html |archive-date=25 June 2015 |access-date=27 February 2005 |work=GPO for the Library of Congress}}</ref> එය 1981 මාර්තු මාසයේදී බලාත්මක විය. 1988 ජනමත විචාරණයෙන් පිනෝචේ පරාජයට පත්වීමෙන් පසු, ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවේ අනාගත සංශෝධන සඳහා විධිවිධාන ලිහිල් කිරීම සඳහා ව්‍යවස්ථාව සංශෝධනය කරන ලදී. 2005 සැප්තැම්බර් මාසයේදී, ජනාධිපති රිකාඩෝ ලාගෝස් කොංග්‍රසය විසින් සම්මත කරන ලද ව්‍යවස්ථාමය සංශෝධන කිහිපයකට අත්සන් කළේය. පත් කරන ලද සෙනෙට් සභිකයින්ගේ සහ සෙනෙට් සභිකයින්ගේ ජීවිත කාලය පුරාම තනතුරු ඉවත් කිරීම, සන්නද්ධ හමුදාවන්හි ප්‍රධාන අණදෙන නිලධාරීන් ඉවත් කිරීමට ජනාධිපතිවරයාට බලය ලබා දීම සහ ජනාධිපති ධුර කාලය වසර හයේ සිට හතර දක්වා අඩු කිරීම මෙයට ඇතුළත් වේ.<ref>{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/4157908.stm|title=Chile scraps Pinochet-era system|date=16 August 2005|work=BBC|access-date=31 December 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20200508224011/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/4157908.stm|archive-date=8 May 2020|url-status=live}}</ref> චිලී රාජ්‍යයේ අධිකරණය ස්වාධීන වන අතර එයට අභියාචනාධිකරණයක්, හමුදා අධිකරණ පද්ධතියක්, ව්‍යවස්ථාමය විනිශ්චය සභාවක් සහ චිලී රාජ්‍යයේ ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණය ඇතුළත් වේ. 2005 ජුනි මාසයේදී චිලී රාජ්‍යය එහි අපරාධ යුක්ති විනිශ්චය පද්ධතියේ රටපුරා ප්‍රතිසංස්කරණයක් සම්පූර්ණ කළේය.<ref>{{cite web |title=President Lagos: We can make a greater effort to make yesterday's and today's trials equally just |url=http://www.chileangovernment.cl/index.php?id=448&option=com_content&task=view |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080423171251/http://www.chileangovernment.cl/index.php?id=448&option=com_content&task=view |archive-date=23 April 2008 |work=Chilean Government}}</ref> මෙම ප්‍රතිසංස්කරණය මගින් විමර්ශන ක්‍රියාදාමයන් එක්සත් ජනපදය වැනි පොදු නීති අධිකරණ බල ප්‍රදේශවලට වඩා වැඩි සමානකමක් ඇති විරුද්ධවාදී ක්‍රමයක් සමඟ ප්‍රතිස්ථාපනය කර ඇත. 1989 සහ 2013 අතර පාර්ලිමේන්තු මැතිවරණ සඳහා ද්විමාන ක්‍රමය භාවිතා කරන ලද අතර, එය බහුතර නොවන දේශපාලන කණ්ඩායම් බැහැර කිරීමේ වියදමින් බහුතර දේශපාලන කණ්ඩායම් දෙකක් - Concertación සහ Alliance - පිහිටුවීම ප්‍රවර්ධනය කළේය. මෙම ක්‍රමයේ විරුද්ධවාදීන් 2015 දී 2017 පාර්ලිමේන්තු මැතිවරණයේ සිට ක්‍රියාත්මක වන මධ්‍යස්ථ සමානුපාතික මැතිවරණ ක්‍රමයක් අනුමත කළ අතර එමඟින් නව පක්ෂ සහ සන්ධානවලට ඇතුළුවීමට ඉඩ සැලසේ. චිලී කොංග්‍රසයට ආසන 50 ක සෙනෙට් සභාවක් සහ සාමාජිකයින් 155 දෙනෙකුගෙන් යුත් නියෝජිත මණ්ඩලයක් ඇත. සෙනෙට් සභිකයින් වසර අටක් සඳහා අස්ථාවර වාර ගණනක් සේවය කරන අතර, සෑම වසර 4 කට වරක් නියෝජිතයින් තෝරා පත් කර ගනු ලැබේ. පසුගිය කොංග්‍රස් මැතිවරණය 2021 නොවැම්බර් 21 වන දින ජනාධිපතිවරණ සමගාමීව පැවැත්විණි. කොංග්‍රසය පිහිටා ඇත්තේ සන්තියාගෝ අගනුවරට බටහිරින් කිලෝමීටර් 140 ක් පමණ (සැතපුම් 90) ක් පමණ දුරින් පිහිටි වල්පරයිසෝ වරාය නගරයේ ය. චිලියේ පවතින ප්‍රධාන දේශපාලන සන්ධාන වන්නේ: '''Government''': * [[:en:Apruebo_Dignidad|Apruebo Dignidad]] (''Approve Dignity'') is a [[:en:Left-wing_politics|left-wing]] coalition that has its origin in the [[:en:2021_Chilean_Constitutional_Convention_election|2021 Chilean Constitutional Convention election]]. After the success in that election, it held presidential primaries, in which [[:en:Gabriel_Boric|Gabriel Boric]] ([[:en:Social_Convergence|CS]], [[:en:Broad_Front_(Chilean_political_coalition)|FA]]) was the winner. It is formed by the coalition [[:en:Broad_Front_(Chilean_political_coalition)|Frente Amplio]] (''Broad Front'') and the coalition [[:en:Chile_Digno|Chile Digno]] (''Worthy Chile'') formed by the [[:en:Communist_Party_of_Chile|Communist Party of Chile]] and other left-wing parties. * [[:en:Democratic_Socialism_(Chile)|Democratic Socialism]] is a [[:en:Centre-left_politics|center-left]] coalition, successor of the [[:en:Constituent_Unity|Constituent Unity]] coalition, itself a successor of the [[:en:Concertación|Concertation]] coalition {{en dash}} which supported the "NO" option in the [[:en:1988_Chilean_national_plebiscite|1988 plebiscite]] and subsequently governed the country from 1990 to 2010. This pact is formed by the [[:en:Socialist_Party_of_Chile|Socialist]], [[:en:Party_for_Democracy_(Chile)|for Democracy]], [[:en:Radical_Party_of_Chile_(2018)|Radical]], and [[:en:Liberal_Party_of_Chile_(2013)|Liberal]] parties. '''රජය:''' * අප්‍රූබෝ ඩිග්නිඩාඩ් (අභිමානය අනුමත කිරීම) යනු 2021 චිලී ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා සම්මේලන මැතිවරණයෙන් ආරම්භ වූ වාමාංශික සන්ධානයකි. එම මැතිවරණයේ සාර්ථකත්වයෙන් පසු, එය ජනාධිපති ප්‍රාථමික තරඟ පැවැත්වූ අතර, එහි දී ගේබ්‍රියෙල් බොරික් (CS, FA) ජයග්‍රාහකයා විය. එය චිලී කොමියුනිස්ට් පක්ෂය සහ අනෙකුත් වාමාංශික පක්ෂ විසින් පිහිටුවන ලද ෆ්‍රෙන්ට් ඇම්ප්ලියෝ (පුළුල් පෙරමුණ) සහ චිලී ඩිග්නෝ (වටිනා චිලී) සන්ධානය විසින් පිහිටුවනු ලැබේ. * ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී සමාජවාදය යනු මධ්‍ය-වාම සන්ධානයක් වන අතර, ව්‍යවස්ථාදායක එකමුතු සන්ධානයේ අනුප්‍රාප්තිකයා වන අතර, එයම කොන්සර්ටේෂන් සන්ධානයේ අනුප්‍රාප්තිකයෙකි - එය 1988 ජනමත විචාරණයේදී "නැත" විකල්පයට සහාය දුන් අතර පසුව 1990 සිට 2010 දක්වා රට පාලනය කළේය. මෙම ගිවිසුම සමාජවාදී, ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය සඳහා, රැඩිකල් සහ ලිබරල් පක්ෂ විසින් පිහිටුවන ලදී. '''විපක්ෂය:''' * චිලී වමෝස් (අපි චිලී යමු) යනු රෙනොවේෂන් නැෂනල් (ජාතික අලුත් කිරීම), යුනියන් ඩිමොක්‍රටා ඉන්ඩිපෙන්ඩෙන්ටේ (ස්වාධීන ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී සංගමය) සහ එවොපොලි යන පක්ෂ විසින් පිහිටුවන ලද ලිබරල් ගතානුගතිකවාදයේ මූලයන් සහිත මධ්‍ය-දක්ෂිණාංශික සන්ධානයකි. එහි මූලාරම්භය ඇත්තේ 1988 ජනමත විචාරණයේදී "ඔව්" විකල්පයට සහාය දුන් ප්‍රධාන පක්ෂ විසින් පිහිටුවන ලද සන්ධාන සන්ධානයෙනි, නමුත් එතැන් සිට එය විවිධ නම් භාවිතා කර ඇත. එය සෙබස්තියන් පිනේරාගේ පළමු සහ දෙවන රජය තුළ පාලක සන්ධානය විය, (2010–2014) සහ (2018–2022). ජාතික කොංග්‍රසයේ, චිලී වාමෝස් හි නියෝජිතයින් 52 ක් සහ සෙනෙට් සභිකයින් 24 ක් සිටින අතර, අප්‍රියුබෝ ඩිග්නිඩාඩ් හි පාර්ලිමේන්තු කණ්ඩායම නියෝජිතයින් 37 ක් සහ සෙනෙට් සභිකයින් 6 දෙනෙකුගෙන් සමන්විත වේ. ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී සමාජවාදය යනු නියෝජිතයින් 30 ක් සහ සෙනෙට් සභිකයින් 13 ක් සිටින තුන්වන දේශපාලන බලවේගයයි. පාර්ලිමේන්තු නියෝජනයක් ඇති අනෙකුත් කණ්ඩායම් වන්නේ රිපබ්ලිකන් පක්ෂය (නියෝජිතයින් 15 ක් සහ සෙනෙට් සභිකයින් 1 ක්), ක්‍රිස්තියානි ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී පක්ෂය (නියෝජිතයින් 8 ක් සහ සෙනෙට් සභිකයින් 5 ක්), මහජන පක්ෂය (නියෝජිතයින් 8 ක්) සහ සන්ධානයකින් පිටත ස්වාධීන (නියෝජිතයින් 5 ක් සහ සෙනෙට් සභිකයින් 1 ක්) ය. === විදේශ සබඳතා === [[File:Foreign_relations_of_Chile.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Foreign_relations_of_Chile.svg|වම|thumb|ලෝකයේ චිලී රාජ්‍යයේ ජාත්‍යන්තර සබඳතා තත්ත්වය: {{legend|#006680|චිලී}} {{legend|#008000|රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික සබඳතා ඇති රට සහ රට තුළ චිලී තානාපති කාර්යාලය.}} {{legend|#00AA88|රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික සබඳතා සහ චිලී තානාපති කාර්යාලයක් ඇති රට, නමුත් චිලී තානාපති කාර්යාලයක් නොමැත.}} {{legend|#8DD35F|රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික සබඳතා ඇති නමුත් තානාපතිවරුන් නොමැති රට.}} {{legend|#cccccc|දැනට රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික සබඳතා නොමැති රට.}}]] Since the early decades after independence, Chile has always had an active involvement in foreign affairs. In 1837, the country aggressively challenged the dominance of Peru's port of [[:en:Callao|Callao]] for preeminence in the Pacific trade routes, defeating the short-lived alliance between Peru and Bolivia, the [[:en:Peru–Bolivian_Confederation|Peru–Bolivian Confederation]] (1836–39) in the [[:en:War_of_the_Confederation|War of the Confederation]]. The war dissolved the confederation while distributing power in the Pacific. A second international war, the [[:en:War_of_the_Pacific|War of the Pacific]] (1879–83), further increased Chile's regional role, while adding considerably to its territory.<ref name="hudson" /> During the 19th century, Chile's commercial ties were primarily with Britain, which helped shape the Chilean navy. France influenced Chile's legal and educational systems, with French style architecture dominating the capital in the boom years at the turn of the 20th century. German influence came from the organization and training of the army by [[:en:Prussia|Prussians]]. නිදහසෙන් පසු මුල් දශකවල සිට, චිලී සෑම විටම විදේශ කටයුතු සඳහා ක්‍රියාකාරී මැදිහත්වීමක් කර ඇත. 1837 දී, පැසිෆික් වෙළඳ මාර්ගවල ප්‍රමුඛත්වය සඳහා පේරු හි කැලාඕ වරායේ ආධිපත්‍යයට රට ආක්‍රමණශීලී ලෙස අභියෝග කළ අතර, පේරු සහ බොලිවියාව අතර කෙටි කාලීන සන්ධානය වූ පේරු-බොලිවියානු සම්මේලනය (1836–39) කොන්ෆෙඩරේෂන් යුද්ධයේදී පරාජය කළේය. යුද්ධය පැසිෆික් කලාපයේ බලය බෙදා හරින අතරතුර සම්මේලනය විසුරුවා හැරියේය. දෙවන ජාත්‍යන්තර යුද්ධයක් වන පැසිෆික් යුද්ධය (1879–83), චිලියේ කලාපීය භූමිකාව තවදුරටත් වැඩි කළ අතර එහි භූමියට සැලකිය යුතු ලෙස එකතු කළේය.<ref name="hudson" /> 19 වන සියවසේදී, චිලීහි වාණිජ සබඳතා ප්‍රධාන වශයෙන් බ්‍රිතාන්‍යය සමඟ වූ අතර එය චිලී නාවික හමුදාව හැඩගැස්වීමට උපකාරී විය. ප්‍රංශය චිලීහි නීති සහ අධ්‍යාපන පද්ධති කෙරෙහි බලපෑම් කළ අතර, 20 වන සියවස ආරම්භයේදී සමෘද්ධිමත් වසරවලදී ප්‍රංශ විලාසිතාවේ ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පය අගනුවර ආධිපත්‍යය දැරීය. ජර්මානු බලපෑම ප්‍රෂියානුවන් විසින් හමුදාව සංවිධානය කිරීම සහ පුහුණු කිරීම තුළින් ඇති විය.<ref name="hudson" /> Since the late 19th century, Chilean military and foreign policy has been shaped by the [[:en:Maximum_neighbor_hypothesis|maximum neighbor hypothesis]], which holds that in the event of a conflict with a neighbor, the other two would join against Chile This consideration has led to Chile historically pursuing a strong military deterrence; balanced bilateral relations with neighbors; and strong ties with countries outside the region. On 26 June 1945, Chile participated as a founding member of the United Nations being among 50 countries that signed the [[:en:United_Nations_Charter|United Nations Charter]] in San Francisco, California With the military coup of 1973, Chile became isolated politically as a result of widespread human rights abuses. 19 වන සියවසේ අග භාගයේ සිට, චිලී හමුදා සහ විදේශ ප්‍රතිපත්තිය උපරිම අසල්වැසි කල්පිතය මගින් හැඩගස්වා ඇති අතර, එහි සඳහන් වන්නේ අසල්වැසියෙකු සමඟ ගැටුමක් ඇති වුවහොත්, අනෙක් දෙක චිලීට එරෙහිව එක්වනු ඇති බවයි.<ref>{{cite web |author=Humberto Julio Reyes, General de Brigada |date=3 November 2022 |title=Disuasión y estrategia en la crisis de 1978 |url=https://unofar.cl/disuasion-y-estrategia-en-la-crisis-de-1978-humberto-julio-reyes-general-de-brigada/ |access-date=22 March 2025 |website=Unofar}}</ref><ref name="cuadra">{{cite book |author=Álvaro Nicolás Cuadra Roos |url=https://repositorio.uchile.cl/bitstream/handle/2250/198011/Breve-historia-de-las-fronteras-de-Chile.pdf?sequence=1&isAllowed=y |title=Breve historia de las fronteras de Chile |publisher=Universidad de Chile |year=2024}}</ref><ref>{{cite journal|author=Cristián Garay Vera|date=2009|title=Buscando la Certidumbre. Chile, su Seguridad y sus Vecinos|url=https://dialnet.unirioja.es/servlet/articulo?codigo=3116406|journal=UNISCI Discussion Papers|volume=21|issn=1696-2206}}</ref><ref>{{Cite web |last=González |first=Javier M. |date=21 December 2023 |title=Diciembre de 1978, una Navidad al borde de la guerra entre Chile y Argentina |url=https://www.nuevatribuna.es/articulo/global/historia-diciembre-1978-borde-guerra-chile-argentina/20231221091036221089.html |access-date=22 March 2025 |website=Nueva Tribuna}}</ref><ref>{{cite web |date=23 December 2018 |title=1978: el año en que vivimos en peligro |url=https://interferencia.cl/articulos/1978-el-ano-en-que-vivimos-en-peligro |access-date=22 March 2025 |website=Interferencia}}</ref><ref>{{cite web |date=1 December 2018 |title=Conflicto del Beagle: las inéditas imágenes de un diciembre tenso |url=https://www.latercera.com/nacional/noticia/conflicto-del-beagle-las-ineditas-imagenes-diciembre-tenso/425766/ |access-date=22 March 2025 |website=La Tercera}}</ref> මෙම සලකා බැලීම චිලී ඓතිහාසිකව ශක්තිමත් මිලිටරි වැළැක්වීමක් අනුගමනය කිරීමට; අසල්වැසියන් සමඟ සමබර ද්විපාර්ශ්වික සබඳතා; සහ කලාපයෙන් පිටත රටවල් සමඟ ශක්තිමත් සබඳතා අනුගමනය කිරීමට හේතු වී තිබේ. 1945 ජුනි 26 වන දින, කැලිෆෝනියාවේ සැන් ෆ්‍රැන්සිස්කෝ හි එක්සත් ජාතීන්ගේ ප්‍රඥප්තියට අත්සන් තැබූ රටවල් 50 අතරට චිලී එක්සත් ජාතීන්ගේ ආරම්භක සාමාජිකයෙකු ලෙස සහභාගී විය.<ref>{{cite web |title=Founding Member States |url=https://research.un.org/en/unmembers/founders |archive-url=https://web.archive.org/web/20190704121608/https://research.un.org/en/unmembers/founders |archive-date=4 July 2019 |access-date=14 September 2019 |publisher=United Nations}}</ref><ref>{{cite web |title=Chile |url=https://library.un.org/unms?combine=Chile |archive-url=https://web.archive.org/web/20190914180256/https://library.un.org/unms?combine=Chile |archive-date=14 September 2019 |access-date=14 September 2019 |publisher=United Nations}}</ref> 1973 හමුදා කුමන්ත්‍රණයත් සමඟ, චිලී රාජ්‍යය පුළුල් මානව හිමිකම් උල්ලංඝනයන් හේතුවෙන් දේශපාලනිකව හුදකලා විය.<ref name="hudson" /> Since its return to democracy in 1990, Chile has been an active participant in the international political arena. Chile completed a two-year non-permanent position on the UN Security Council in January 2005. Jose Miguel Insulza, a Chilean national, was elected Secretary General of the Organization of American States in May 2005 and confirmed in his position, being re-elected in 2009. Chile is currently serving on the International Atomic Energy Agency (IAEA) Board of Governors, and the 2007–2008 chair of the board is Chile's ambassador to the IAEA, Milenko E. Skoknic. The country is an active member of the UN family of agencies and participates in UN peacekeeping activities. It was [[:en:United_Nations_Human_Rights_Council#Members|re-elected]] as a member of the [[:en:United_Nations_Human_Rights_Council|UN Human Rights Council]] in 2011 for a three-year term. It was also [[:en:2013_United_Nations_Security_Council_election|elected]] to one of five non-permanent seats on the [[:en:United_Nations_Security_Council|UN Security Council]] in 2013. Chile hosted the Defense Ministerial of the Americas in 2002 and the APEC summit and related meetings in 2004. It also hosted the Community of Democracies ministerial in April 2005 and the Ibero-American Summit in November 2007. An associate member of Mercosur and a full member of APEC, Chile has been a major player in international economic issues and hemispheric free trade. 1990 දී ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයට නැවත පැමිණීමෙන් පසු, චිලී රාජ්‍යය ජාත්‍යන්තර දේශපාලන ක්ෂේත්‍රයේ ක්‍රියාකාරී සහභාගිවන්නෙකු වී ඇත. චිලී රාජ්‍යය 2005 ජනවාරි මාසයේදී එක්සත් ජාතීන්ගේ ආරක්ෂක මණ්ඩලයේ වසර දෙකක ස්ථිර නොවන තනතුරක් සම්පූර්ණ කළේය. චිලී ජාතිකයෙකු වන ජෝස් මිගෙල් ඉන්සුල්සා 2005 මැයි මාසයේදී ඇමරිකානු රාජ්‍ය සංවිධානයේ මහලේකම්වරයා ලෙස තේරී පත් වූ අතර 2009 දී නැවත තේරී පත් වූ අතර ඔහුගේ තනතුර තහවුරු විය. චිලී දැනට ජාත්‍යන්තර පරමාණුක බලශක්ති ඒජන්සියේ (IAEA) පාලක මණ්ඩලයේ සේවය කරන අතර, 2007-2008 මණ්ඩලයේ සභාපතිවරයා වන්නේ IAEA හි චිලී තානාපති මිලෙන්කෝ ඊ. ස්කොක්නික් ය. රට එක්සත් ජාතීන්ගේ ආයතන පවුලේ ක්‍රියාකාරී සාමාජිකයෙකු වන අතර එක්සත් ජාතීන්ගේ සාම සාධක කටයුතුවලට සහභාගී වේ. එය 2011 දී වසර තුනක කාලයක් සඳහා එක්සත් ජාතීන්ගේ මානව හිමිකම් කවුන්සිලයේ සාමාජිකයෙකු ලෙස නැවත තේරී පත් විය.<ref>{{cite web |title=Election (13 May 2010) Human Rights Council |url=https://www.un.org/en/ga/64/elections/hrc/index.shtml |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170630081406/http://www.un.org/en/ga/64/elections/hrc/index.shtml |archive-date=30 June 2017 |access-date=28 June 2017 |work=64th Session |publisher=[[United Nations General Assembly]]}}</ref> 2013 දී එක්සත් ජාතීන්ගේ ආරක්ෂක මණ්ඩලයේ ස්ථිර නොවන ආසන පහෙන් එකකට ද එය තේරී පත් විය.<ref>{{cite web |date=17 October 2013 |title=Chad, Chile, Lithuania, Nigeria and Saudi Arabia were elected to serve on the UN Security Council |url=https://www.un.org/apps/news/story.asp?NewsID=46277&Cr=security+council&Cr1= |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20131020020717/http://www.un.org/apps/news/story.asp?NewsID=46277&Cr=security+council&Cr1= |archive-date=20 October 2013 |access-date=17 October 2013 |publisher=United Nations}}</ref> 2002 දී චිලී රාජ්‍යය ඇමරිකානු ආරක්ෂක අමාත්‍යාංශ රැස්වීම සහ 2004 දී APEC සමුළුව සහ ඒ ආශ්‍රිත රැස්වීම් පැවැත්වීය. 2005 අප්‍රේල් මාසයේදී ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ප්‍රජා අමාත්‍යාංශ රැස්වීම සහ 2007 නොවැම්බර් මාසයේදී ඉබෙරෝ-ඇමරිකානු සමුළුව ද පැවැත්වීය. මර්කෝසූර් හි සහකාර සාමාජිකයෙකු සහ APEC හි පූර්ණ සාමාජිකයෙකු වන චිලී ජාත්‍යන්තර ආර්ථික ගැටළු සහ අර්ධගෝලීය නිදහස් වෙළඳාමේ ප්‍රධාන ක්‍රීඩකයෙකු වී ඇත.<ref name="countrystudies">{{cite web |date=31 March 1994 |title=Development and Breakdown of Democracy, 1830–1973 |url=http://countrystudies.us/chile/85.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110709014719/http://countrystudies.us/chile/85.htm |archive-date=9 July 2011 |access-date=21 April 2009 |work=Country Studies |publisher=Library of Congress}}</ref> හමුදා === හමුදා === [[File:Almirante_Blanco_Encalada_(FF-15).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Almirante_Blanco_Encalada_(FF-15).jpg|thumb|චිලී නාවික හමුදාවේ කරෙල් ඩෝර්මන් පන්තියේ ආරක්ෂිත නෞකාවක්]] [[File:Chilean_F-16_MLU.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chilean_F-16_MLU.jpg|thumb|චිලී ගුවන් හමුදාවේ F-16 සටන් කරන උකුස්සා]] The Armed Forces of Chile are subject to civilian control exercised by the president through the Minister of Defense. The president has the authority to remove the commanders-in-chief of the armed forces. The commander-in-chief of the [[:en:Chilean_Army|Chilean Army]] is [[:en:Army_General|Army General]] [[:en:Javier_Iturriaga_del_Campo|Javier Iturriaga del Campo]]. The Chilean Army is 45,000 strong and is organized with an Army headquarters in Santiago, six divisions throughout its territory, an Air Brigade in [[:en:Rancagua|Rancagua]], and a Special Forces Command in [[:en:Colina,_Chile|Colina]]. The Chilean Army is one of the most professional and technologically advanced armies in Latin America. චිලී රාජ්‍යයේ සන්නද්ධ හමුදා ආරක්ෂක අමාත්‍යවරයා හරහා ජනාධිපතිවරයා විසින් ක්‍රියාත්මක කරනු ලබන සිවිල් පාලනයට යටත් වේ. සන්නද්ධ හමුදාවල ප්‍රධාන අණ දෙන නිලධාරීන් ඉවත් කිරීමට ජනාධිපතිවරයාට බලය ඇත.<ref name="countrystudies" /> චිලී හමුදාවේ ප්‍රධාන අණ දෙන නිලධාරියා වන්නේ හමුදා ජෙනරාල් ජේවියර් ඉටුරියාගා ඩෙල් කැම්පෝ ය. චිලී හමුදාව 45,000 ක ශක්තිමත් හමුදාවක් වන අතර එය සන්තියාගෝ හි හමුදා මූලස්ථානයක්, එහි භූමිය පුරා අංශ හයක්, රන්කගුවා හි ගුවන් බලකායක් සහ කොලිනා හි විශේෂ බලකා අණදෙන නිලධාරියෙකු සමඟ සංවිධානය වී ඇත. චිලී හමුදාව ලතින් ඇමරිකාවේ වඩාත්ම වෘත්තීය හා තාක්‍ෂණිකව දියුණු හමුදාවන්ගෙන් එකකි.<ref name="countrystudies" /> Admiral [[:en:Julio_Leiva_Molina|Julio Leiva Molina]] directs the around 25,000-person [[:en:Chilean_Navy|Chilean Navy]], including 2,500 Marines. Of the fleet of 29 surface vessels, only eight are operational major combatants (frigates). Those ships are based in [[:en:Valparaíso|Valparaíso]]. The Navy operates its own aircraft for transport and patrol; there are no Navy fighter or bomber aircraft. The Navy also operates four submarines based in [[:en:Talcahuano|Talcahuano]]. Air Force General (four-star) Jorge Rojas Ávila heads the 12,500-strong [[:en:Chilean_Air_Force|Chilean Air Force]]. Air assets are distributed among five air brigades headquartered in Iquique, Antofagasta, Santiago, Puerto Montt, and Punta Arenas. The Air Force also operates [[:en:Base_Presidente_Eduardo_Frei_Montalva|an airbase]] on [[:en:King_George_Island_(South_Shetland_Islands)|King George Island]], Antarctica. The Air Force took delivery of the final two of ten F-16s, all purchased from the U.S., in March 2007 after several decades of U.S. debate and previous refusal to sell. Chile also took delivery in 2007 of a number of reconditioned Block 15 F-16s from the Netherlands, bringing to 18 the total of F-16s purchased from the Dutch. අද්මිරාල් ජූලියෝ ලීවා මොලිනා 2,500 ක් පමණ සිටින චිලී නාවික හමුදාව මෙහෙයවයි<ref>{{cite web |title=Almirante Julio Leiva Nuevo Comandante en Jefe de la Armada |url=http://www.defensa.cl/noticias/almirante-julio-leiva-nuevo-comandante-en-jefe-de-la-armada/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20170924092317/http://www.defensa.cl/noticias/almirante-julio-leiva-nuevo-comandante-en-jefe-de-la-armada/ |archive-date=24 September 2017 |access-date=10 January 2018 |publisher=Ministry of Defence of Chile}}</ref> මැරීන් භටයින්. මතුපිට යාත්‍රා 29 කින් සමන්විත බලඇණියේ, මෙහෙයුම් ප්‍රධාන සටන්කරුවන් (ෆ්‍රිගේට්) අටක් පමණක් ඇත. එම නැව් වල්පරයිසෝ හි පිහිටා ඇත.<ref>{{cite web |title=The National Fleet |url=http://www.armada.cl/p4_ingles/site/artic/20050719/pags/20050719132710.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20070610100514/http://www.armada.cl/p4_ingles/site/artic/20050719/pags/20050719132710.html |archive-date=10 June 2007 |access-date=30 May 2014 |publisher=Chilean Navy}}</ref> නාවික හමුදාව ප්‍රවාහනය සහ මුර සංචාරය සඳහා තමන්ගේම ගුවන් යානා ක්‍රියාත්මක කරයි; නාවික ප්‍රහාරක හෝ බෝම්බ හෙලන ගුවන් යානා නොමැත. නාවික හමුදාව ටැල්කහුවානෝ හි පිහිටි සබ්මැරීන හතරක් ද ක්‍රියාත්මක කරයි.<ref name="countrystudies" /><ref>{{cite web |title=Submarine Force |url=http://www.armada.cl/p4_ingles/site/artic/20050719/pags/20050719132849.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20070610100430/http://www.armada.cl/p4_ingles/site/artic/20050719/pags/20050719132849.html |archive-date=10 June 2007 |access-date=14 July 2013}}</ref> ගුවන් හමුදා ජෙනරාල් (තරු හතරේ) ජෝර්ජ් රොජාස් අවිලා 12,500 ක් පමණ සිටින චිලී ගුවන් හමුදාවේ ප්‍රධානියා වේ. ඉක්වික්, ඇන්ටොෆගස්ටා, සන්තියාගෝ, පුවර්ටෝ මොන්ට් සහ පුන්ටා අරීනාස් යන ස්ථානවල මූලස්ථානය කර ඇති ගුවන් බලසේනා පහක් අතර ගුවන් වත්කම් බෙදා හරිනු ලැබේ. ගුවන් හමුදාව ඇන්ටාක්ටිකාවේ කිං ජෝර්ජ් දූපතේ ගුවන් කඳවුරක් ද ක්‍රියාත්මක කරයි. දශක ගණනාවක එක්සත් ජනපද විවාදයෙන් සහ විකිණීම ප්‍රතික්ෂේප කිරීමෙන් පසු 2007 මාර්තු මාසයේදී එක්සත් ජනපදයෙන් මිලදී ගත් F-16 යානා දහයෙන් අවසාන දෙක ගුවන් හමුදාව භාර දුන්නේය. 2007 දී චිලී නෙදර්ලන්තයෙන් ප්‍රතිසංස්කරණය කරන ලද බ්ලොක් 15 F-16 යානා ගණනාවක් ද භාර දුන් අතර එමඟින් ලන්දේසීන්ගෙන් මිලදී ගත් මුළු F-16 යානා සංඛ්‍යාව 18 දක්වා ඉහළ ගියේය.<ref name="countrystudies" /> After the military coup in September 1973, the [[:en:Carabineros_de_Chile|Chilean national police]] (Carabineros) were incorporated into the Defense Ministry. With the return of democratic government, the police were placed under the operational control of the Interior Ministry but remained under the nominal control of the Defense Ministry. Gen. Gustavo González Jure is the head of the national police force of 40,964 men and women who are responsible for law enforcement, traffic management, narcotics suppression, border control, and counter-terrorism throughout Chile. In 2017, Chile signed the UN [[:en:Treaty_on_the_Prohibition_of_Nuclear_Weapons|treaty on the Prohibition of Nuclear Weapons]]. Chile is the 64th most peaceful country in the world, according to the 2024 [[:en:Global_Peace_Index|Global Peace Index]]. 1973 සැප්තැම්බර් මාසයේ හමුදා කුමන්ත්‍රණයෙන් පසු, චිලී ජාතික පොලිසිය (කැරබිනෙරෝස්) ආරක්ෂක අමාත්‍යාංශයට ඇතුළත් කරන ලදී. ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී රජය නැවත පැමිණීමත් සමඟ, පොලිසිය අභ්‍යන්තර කටයුතු අමාත්‍යාංශයේ මෙහෙයුම් පාලනය යටතේ තබා ඇති නමුත් ආරක්ෂක අමාත්‍යාංශයේ නාමික පාලනය යටතේ පැවතුනි. චිලී රාජ්‍යය පුරා නීතිය ක්‍රියාත්මක කිරීම, රථවාහන කළමනාකරණය, මත්ද්‍රව්‍ය මර්දනය, දේශසීමා පාලනය සහ ත්‍රස්තවාදයට එරෙහිව කටයුතු කිරීම සඳහා වගකිව යුතු පිරිමින් සහ කාන්තාවන් 40,964<ref>{{cite web |date=24 October 2007 |title=Carabineros de Chile |url=http://www.carabineros.cl/sitioweb/web/verSeccion.do?cod=239&codContenido=429 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120312050416/http://www.carabineros.cl/sitioweb/web/verSeccion.do?cod=239&codContenido=429 |archive-date=12 March 2012 |access-date=13 July 2013}}</ref> දෙනෙකුගෙන් යුත් ජාතික පොලිස් බලකායේ ප්‍රධානියා ජෙනරාල් ගුස්ටාවෝ ගොන්සාලෙස් ජූරේ ය.<ref name="countrystudies" /> 2017 දී චිලී න්‍යෂ්ටික අවි තහනම් කිරීම පිළිබඳ එක්සත් ජාතීන්ගේ ගිවිසුමට අත්සන් තැබීය.<ref>{{Cite web |date=7 July 2017 |title=Chapter XXVI: Disarmament&nbsp;– No. 9 Treaty on the Prohibition of Nuclear Weapons |url=https://treaties.un.org/Pages/ViewDetails.aspx?src=TREATY&mtdsg_no=XXVI-9&chapter=26&clang=_en |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190806220546/https://treaties.un.org/Pages/ViewDetails.aspx?src=TREATY&mtdsg_no=XXVI-9&chapter=26&clang=_en |archive-date=6 August 2019 |access-date=19 August 2019 |publisher=United Nations Treaty Collection}}</ref> 2024 ගෝලීය සාම දර්ශකයට අනුව චිලී ලොව 64 වන සාමකාමීම රට වේ.<ref>{{Cite web |title=2024 Global Peace Index |url=https://www.economicsandpeace.org/wp-content/uploads/2024/06/GPI-2024-web.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240819091540/https://www.economicsandpeace.org/wp-content/uploads/2024/06/GPI-2024-web.pdf |archive-date=19 August 2024 |access-date=16 August 2024}}</ref> පරිපාලක අංශය === පරිපාලන අංශ === In 1978 Chile was administratively divided into [[:en:Regions|regions]], and in 1979 subdivided into [[:en:Province|provinces]] and these into communes The country has [[:en:Regions_of_Chile|16 regions]], [[:en:Provinces_of_Chile|56 provinces]] and [[:en:Communes_of_Chile|348 communes]]. Each region was designated by a name and a [[:en:Roman_numeral|Roman numeral]] assigned from north to south, except for the [[:en:Santiago_Metropolitan_Region|Santiago Metropolitan Region]], which did not have a number. The creation of two new regions in 2007, Arica and Parinacota (XV) and Los Ríos (XIV), and a third region in 2018, Ñuble (XVI) made this numbering lose its original order meaning. 1978 දී චිලී රාජ්‍යය පරිපාලනමය වශයෙන් කලාපවලට බෙදා ඇති අතර,<ref name="dl2339">{{Cite web |author=Ministerio del Interior |date=10 October 1978 |title=Decreto ley 2339 de 1978 |url=http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=6889&idVersion=1978-10-10 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20120129044024/http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=6889&idVersion=1978-10-10 |archive-date=29 January 2012 |access-date=28 June 2011}}</ref> 1979 දී පළාත්වලට බෙදා ඇති අතර මේවා කොමියුනිස්ට් ලෙස බෙදා ඇත.<ref>{{Cite web |author=Ministerio del Interior |date=26 October 1979 |title=Decreto ley 2867 de 1979 |url=http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=7019&idVersion=1979-10-26 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110910085048/http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=7019&idVersion=1979-10-26 |archive-date=10 September 2011 |access-date=20 March 2011}}</ref><ref>{{Cite web |author=Ministerio del Interior |date=26 October 1979 |title=Decreto ley 2868 de 1979 |url=http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=7020&idVersion=1979-10-26 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110910180343/http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=7020&idVersion=1979-10-26 |archive-date=10 September 2011 |access-date=20 March 2011}}</ref> රට තුළ කලාප 16ක්,<ref name="l20174">{{Cite web |author=Ministerio del Interior |date=5 April 2007 |title=Ley 20174 de 2007 |url=http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=259774&idVersion=2007-04-05 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110910174827/http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=259774&idVersion=2007-04-05 |archive-date=10 September 2011 |access-date=20 March 2011}}</ref><ref name="l20175">{{Cite web |author=Ministerio del Interior |date=11 April 2007 |title=Ley 20175 de 2007 |url=http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=259864&idVersion=2007-04-11 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110910124207/http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=259864&idVersion=2007-04-11 |archive-date=10 September 2011 |access-date=20 March 2011}}</ref> පළාත් 56ක් සහ කොමියුනිස්ට් 348ක් ඇත.<ref>{{Cite book |author=Instituto Nacional de Estadísticas |url=http://www.ine.cl/canales/chile_estadistico/territorio/division_politico_administrativa/pdf/DPA_COMPLETA.pdf |title=División político-administrativa y censal, 2007 |date=18 March 2008 |publisher=Instituto Nacional de Estadísticas |isbn=978-956-7952-68-7 |pages=12 |access-date=27 February 2013 |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/http://www.ine.cl/canales/chile_estadistico/territorio/division_politico_administrativa/pdf/DPA_COMPLETA.pdf |archive-date=9 October 2022 |url-status=live}}</ref> සන්තියාගෝ මෙට්‍රොපොලිටන් කලාපය හැර, සෑම කලාපයක්ම උතුරේ සිට දකුණට පවරා ඇති නමකින් සහ රෝම ඉලක්කමකින් නම් කරන ලද අතර, එම කලාපයට අංකයක් නොතිබුණි. 2007 දී නව කලාප දෙකක් වන ඇරිකා සහ පරිනකෝටා (XV) සහ ලොස් රියෝස් (XIV) නිර්මාණය කිරීමත්, 2018 දී තුන්වන කලාපයක් වන නූබල් (XVI) නිර්මාණය කිරීමත් සමඟ මෙම අංකනයට එහි මුල් අනුපිළිවෙලෙහි අර්ථය අහිමි විය. [[File:Chile_(+Antarctica_&_Islands),_administrative_divisions_-_en_-_colored_2018.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chile_(+Antarctica_&_Islands),_administrative_divisions_-_en_-_colored_2018.svg|thumb|චිලී කලාප සිතියම]] {| class="wikitable sortable" ! colspan="7" |Administrative divisions of Chile |- ! scope="col" |Region<ref name="dl2339" /><ref name="l20174" /><ref name="l20175" /> ! scope="col" |Population<ref name="population">{{cite web |date=1 January 2018 |title=Resutados Censo 2017 |url=http://www.censo2017.cl/wp-content/uploads/2017/12/Presentacion_Resultados_Definitivos_Censo2017.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/http://www.censo2017.cl/wp-content/uploads/2017/12/Presentacion_Resultados_Definitivos_Censo2017.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=18 January 2017 |publisher=[[National Statistics Institute (Chile)|National Statistics Institute]]}}</ref> ! scope="col" |Area (km²) ! scope="col" |Density ! scope="col" |Capital |- |[[:en:Arica_y_Parinacota_Region|Arica y Parinacota]] |224,548 |16,873.3 |13.40 |[[:en:Arica|Arica]] |- |[[:en:Tarapacá_Region|Tarapacá]] |324,930 |42,225.8 |7.83 |[[:en:Iquique|Iquique]] |- |[[:en:Antofagasta_Region|Antofagasta]] |599,335 |126,049.1 |4.82 |[[:en:Antofagasta|Antofagasta]] |- |[[:en:Atacama_Region|Atacama]] |285,363 |75,176.2 |3.81 |[[:en:Copiapó|Copiapó]] |- |[[:en:Coquimbo_Region|Coquimbo]] |742,178 |40,579.9 |18.67 |[[:en:La_Serena_(Chile)|La Serena]] |- |[[:en:Valparaíso_Region|Valparaíso]] |1,790,219 |16,396.1 |110.75 |[[:en:Valparaíso|Valparaíso]] |- |[[:en:Santiago_Metropolitan_Region|Santiago Metropolitan]] |7,036,792 |15,403.2 |461.77 |[[:en:Santiago_de_Chile|Santiago]] |- |[[:en:O'Higgins_Region|Libertador General Bernardo O'Higgins]] |908,545 |16,387 |54.96 |[[:en:Rancagua|Rancagua]] |- |[[:en:Maule_Region|Maule]] |1,033,197 |30,296.1 |34.49 |[[:en:Talca|Talca]] |- |[[:en:Ñuble_Region|Ñuble]] |480,609 |13,178.5 |36.47 |[[:en:Chillán|Chillán]] |- |[[:en:Bio_Bío_Region|Biobío]] |1,556,805 |23,890.2 |112.08 |[[:en:Concepción_(Chile)|Concepción]] |- |[[:en:Araucanía_Region|Araucanía]] |938,626 |31,842.3 |30.06 |[[:en:Temuco|Temuco]] |- |[[:en:Los_Ríos_Region|Los Ríos]] |380,181 |18,429.5 |20.88 |[[:en:Valdivia|Valdivia]] |- |[[:en:Los_Lagos_Region|Los Lagos]] |823,204 |48,583.6 |17.06 |[[:en:Puerto_Montt|Puerto Montt]] |- |[[:en:Aysén_Region|Aysén del General Carlos Ibáñez del Campo]] |102,317 |108,494.4 |0.95 |[[:en:Coyhaique|Coyhaique]] |- |[[:en:Magallanes_Region|Magallanes and Chilean Antarctica]] |165,593 |132,297.2^''(1)'' |1.26 |[[:en:Punta_Arenas|Punta Arenas]] |- ! colspan="1" |Chile !17,373,831 !756,102.4^''(2)'' !23.24 !Santiago |} ⁽¹⁾Including the Chilean Antarctic Territory, its surface reaches 1,382,554.8&nbsp;km² ⁽²⁾Including the Chilean Antarctic Territory, its surface reaches 2,006,360&nbsp;km² === ජාතික සංකේත === The national flower is the [[:en:Copihue|copihue]] (''Lapageria rosea'', Chilean [[:en:Campanula|bellflower]]), which grows in the woods of southern Chile. The [[:en:Coat_of_arms_of_Chile|coat of arms]] depicts the two national animals: the [[:en:Condor|condor]] (''Vultur gryphus'', a very large bird that lives in the mountains) and the [[:en:Hippocamelus|huemul]] (''Hippocamelus bisulcus,'' an endangered white tail deer). It also has the legend ''Por la razón o la fuerza'' (''By reason or by force''). The [[:en:Flag_of_Chile|flag of Chile]] consists of two equal horizontal bands of white (top) and red; there is a blue square the same height as the white band at the hoist-side end of the white band; the square bears a white five-pointed star in the center representing a guide to progress and honor; blue symbolizes the sky, white is for the snow-covered Andes, and red stands for the blood spilled to achieve independence. The flag of Chile is similar to the [[:en:Flag_of_Texas|Flag of Texas]], although the Chilean flag is 21 years older. However, like the Texan flag, the flag of Chile is modeled after the [[:en:Flag_of_the_United_States|flag of the United States]].<ref>{{cite web |title=Chile flag and description |url=http://www.worldatlas.com/webimage/flags/countrys/samerica/chile.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110718113539/http://www.worldatlas.com/webimage/flags/countrys/samerica/chile.htm |archive-date=18 July 2011 |access-date=1 August 2011 |publisher=Worldatlas.com}}</ref> == යොමු කිරීම් == 7o2b9oxsieuj1d8t7sg9eizchrt2547 750267 750266 2025-06-23T07:21:48Z BuddhikaW88 37808 750267 wikitext text/x-wiki [[File:Chile-02559_-_La_Moneda_Presidential_Palace_(49033259257).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chile-02559_-_La_Moneda_Presidential_Palace_(49033259257).jpg|thumb|1784 සහ 1805 අතර ඉදිකරන ලද සන්තියාගෝ හි යටත් විජිත නව සම්භාව්‍ය පැලසියෝ ඩි ලා මොනෙඩා, චිලී ජනාධිපතිවරයාගේ ආසනය වේ.]] [[File:Congreso_Nacional_Valpo.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Congreso_Nacional_Valpo.jpg|thumb|වල්පරයිසෝ වරාය නගරයේ චිලී ජාතික සම්මේලනය]] [[File:2017_Santiago_de_Chile_-_Edificio_de_los_Tribunales_de_Justicia.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:2017_Santiago_de_Chile_-_Edificio_de_los_Tribunales_de_Justicia.jpg|thumb|සන්තියාගෝහි යුක්තියේ මාළිගාව]] චිලී රාජ්‍යයේ වත්මන් ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව 1980 දී<ref>{{cite web |author1=Aislinn Laing |author2=Fabian Cambero |date=25 October 2020 |title=Polls open in Chile for historic constitutional plebiscite |url=https://www.reuters.com/article/us-chile-constitution/polls-open-in-chile-for-historic-constitutional-plebiscite-idUSKBN27A0CF |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201030032454/https://www.reuters.com/article/us-chile-constitution/polls-open-in-chile-for-historic-constitutional-plebiscite-idUSKBN27A0CF |archive-date=30 October 2020 |access-date=25 October 2020 |publisher=Reuters}}</ref> ජේම් ගුස්මාන් විසින් කෙටුම්පත් කරන ලද අතර පසුව එම වසරේ සැප්තැම්බර් මාසයේදී සමහර නිරීක්ෂකයින් විසින් "ඉතා අක්‍රමවත්" ලෙස සලකනු ලැබූ ජාතික ජනමත විචාරණයක් හරහා අනුමත කරන ලදී.<ref name="hudson">{{cite web |year=1995 |editor-last=Hudson |editor-first=Rex A. |title=Chile: A Country Study |url=http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/cltoc.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20150625213643/http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/cltoc.html |archive-date=25 June 2015 |access-date=27 February 2005 |work=GPO for the Library of Congress}}</ref> එය 1981 මාර්තු මාසයේදී බලාත්මක විය. 1988 ජනමත විචාරණයෙන් පිනෝචේ පරාජයට පත්වීමෙන් පසු, ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවේ අනාගත සංශෝධන සඳහා විධිවිධාන ලිහිල් කිරීම සඳහා ව්‍යවස්ථාව සංශෝධනය කරන ලදී. 2005 සැප්තැම්බර් මාසයේදී, ජනාධිපති රිකාඩෝ ලාගෝස් කොංග්‍රසය විසින් සම්මත කරන ලද ව්‍යවස්ථාමය සංශෝධන කිහිපයකට අත්සන් කළේය. පත් කරන ලද සෙනෙට් සභිකයින්ගේ සහ සෙනෙට් සභිකයින්ගේ ජීවිත කාලය පුරාම තනතුරු ඉවත් කිරීම, සන්නද්ධ හමුදාවන්හි ප්‍රධාන අණදෙන නිලධාරීන් ඉවත් කිරීමට ජනාධිපතිවරයාට බලය ලබා දීම සහ ජනාධිපති ධුර කාලය වසර හයේ සිට හතර දක්වා අඩු කිරීම මෙයට ඇතුළත් වේ.<ref>{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/4157908.stm|title=Chile scraps Pinochet-era system|date=16 August 2005|work=BBC|access-date=31 December 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20200508224011/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/4157908.stm|archive-date=8 May 2020|url-status=live}}</ref> චිලී රාජ්‍යයේ අධිකරණය ස්වාධීන වන අතර එයට අභියාචනාධිකරණයක්, හමුදා අධිකරණ පද්ධතියක්, ව්‍යවස්ථාමය විනිශ්චය සභාවක් සහ චිලී රාජ්‍යයේ ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණය ඇතුළත් වේ. 2005 ජුනි මාසයේදී චිලී රාජ්‍යය එහි අපරාධ යුක්ති විනිශ්චය පද්ධතියේ රටපුරා ප්‍රතිසංස්කරණයක් සම්පූර්ණ කළේය.<ref>{{cite web |title=President Lagos: We can make a greater effort to make yesterday's and today's trials equally just |url=http://www.chileangovernment.cl/index.php?id=448&option=com_content&task=view |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080423171251/http://www.chileangovernment.cl/index.php?id=448&option=com_content&task=view |archive-date=23 April 2008 |work=Chilean Government}}</ref> මෙම ප්‍රතිසංස්කරණය මගින් විමර්ශන ක්‍රියාදාමයන් එක්සත් ජනපදය වැනි පොදු නීති අධිකරණ බල ප්‍රදේශවලට වඩා වැඩි සමානකමක් ඇති විරුද්ධවාදී ක්‍රමයක් සමඟ ප්‍රතිස්ථාපනය කර ඇත. 1989 සහ 2013 අතර පාර්ලිමේන්තු මැතිවරණ සඳහා ද්විමාන ක්‍රමය භාවිතා කරන ලද අතර, එය බහුතර නොවන දේශපාලන කණ්ඩායම් බැහැර කිරීමේ වියදමින් බහුතර දේශපාලන කණ්ඩායම් දෙකක් - Concertación සහ Alliance - පිහිටුවීම ප්‍රවර්ධනය කළේය. මෙම ක්‍රමයේ විරුද්ධවාදීන් 2015 දී 2017 පාර්ලිමේන්තු මැතිවරණයේ සිට ක්‍රියාත්මක වන මධ්‍යස්ථ සමානුපාතික මැතිවරණ ක්‍රමයක් අනුමත කළ අතර එමඟින් නව පක්ෂ සහ සන්ධානවලට ඇතුළුවීමට ඉඩ සැලසේ. චිලී කොංග්‍රසයට ආසන 50 ක සෙනෙට් සභාවක් සහ සාමාජිකයින් 155 දෙනෙකුගෙන් යුත් නියෝජිත මණ්ඩලයක් ඇත. සෙනෙට් සභිකයින් වසර අටක් සඳහා අස්ථාවර වාර ගණනක් සේවය කරන අතර, සෑම වසර 4 කට වරක් නියෝජිතයින් තෝරා පත් කර ගනු ලැබේ. පසුගිය කොංග්‍රස් මැතිවරණය 2021 නොවැම්බර් 21 වන දින ජනාධිපතිවරණ සමගාමීව පැවැත්විණි. කොංග්‍රසය පිහිටා ඇත්තේ සන්තියාගෝ අගනුවරට බටහිරින් කිලෝමීටර් 140 ක් පමණ (සැතපුම් 90) ක් පමණ දුරින් පිහිටි වල්පරයිසෝ වරාය නගරයේ ය. චිලියේ පවතින ප්‍රධාන දේශපාලන සන්ධාන වන්නේ: '''රජය:''' * අප්‍රූබෝ ඩිග්නිඩාඩ් (අභිමානය අනුමත කිරීම) යනු 2021 චිලී ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා සම්මේලන මැතිවරණයෙන් ආරම්භ වූ වාමාංශික සන්ධානයකි. එම මැතිවරණයේ සාර්ථකත්වයෙන් පසු, එය ජනාධිපති ප්‍රාථමික තරඟ පැවැත්වූ අතර, එහි දී ගේබ්‍රියෙල් බොරික් (CS, FA) ජයග්‍රාහකයා විය. එය චිලී කොමියුනිස්ට් පක්ෂය සහ අනෙකුත් වාමාංශික පක්ෂ විසින් පිහිටුවන ලද ෆ්‍රෙන්ට් ඇම්ප්ලියෝ (පුළුල් පෙරමුණ) සහ චිලී ඩිග්නෝ (වටිනා චිලී) සන්ධානය විසින් පිහිටුවනු ලැබේ. * ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී සමාජවාදය යනු මධ්‍ය-වාම සන්ධානයක් වන අතර, ව්‍යවස්ථාදායක එකමුතු සන්ධානයේ අනුප්‍රාප්තිකයා වන අතර, එයම කොන්සර්ටේෂන් සන්ධානයේ අනුප්‍රාප්තිකයෙකි - එය 1988 ජනමත විචාරණයේදී "නැත" විකල්පයට සහාය දුන් අතර පසුව 1990 සිට 2010 දක්වා රට පාලනය කළේය. මෙම ගිවිසුම සමාජවාදී, ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය සඳහා, රැඩිකල් සහ ලිබරල් පක්ෂ විසින් පිහිටුවන ලදී. '''විපක්ෂය:''' * චිලී වමෝස් (අපි චිලී යමු) යනු රෙනොවේෂන් නැෂනල් (ජාතික අලුත් කිරීම), යුනියන් ඩිමොක්‍රටා ඉන්ඩිපෙන්ඩෙන්ටේ (ස්වාධීන ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී සංගමය) සහ එවොපොලි යන පක්ෂ විසින් පිහිටුවන ලද ලිබරල් ගතානුගතිකවාදයේ මූලයන් සහිත මධ්‍ය-දක්ෂිණාංශික සන්ධානයකි. එහි මූලාරම්භය ඇත්තේ 1988 ජනමත විචාරණයේදී "ඔව්" විකල්පයට සහාය දුන් ප්‍රධාන පක්ෂ විසින් පිහිටුවන ලද සන්ධාන සන්ධානයෙනි, නමුත් එතැන් සිට එය විවිධ නම් භාවිතා කර ඇත. එය සෙබස්තියන් පිනේරාගේ පළමු සහ දෙවන රජය තුළ පාලක සන්ධානය විය, (2010–2014) සහ (2018–2022). ජාතික කොංග්‍රසයේ, චිලී වාමෝස් හි නියෝජිතයින් 52 ක් සහ සෙනෙට් සභිකයින් 24 ක් සිටින අතර, අප්‍රියුබෝ ඩිග්නිඩාඩ් හි පාර්ලිමේන්තු කණ්ඩායම නියෝජිතයින් 37 ක් සහ සෙනෙට් සභිකයින් 6 දෙනෙකුගෙන් සමන්විත වේ. ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී සමාජවාදය යනු නියෝජිතයින් 30 ක් සහ සෙනෙට් සභිකයින් 13 ක් සිටින තුන්වන දේශපාලන බලවේගයයි. පාර්ලිමේන්තු නියෝජනයක් ඇති අනෙකුත් කණ්ඩායම් වන්නේ රිපබ්ලිකන් පක්ෂය (නියෝජිතයින් 15 ක් සහ සෙනෙට් සභිකයින් 1 ක්), ක්‍රිස්තියානි ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී පක්ෂය (නියෝජිතයින් 8 ක් සහ සෙනෙට් සභිකයින් 5 ක්), මහජන පක්ෂය (නියෝජිතයින් 8 ක්) සහ සන්ධානයකින් පිටත ස්වාධීන (නියෝජිතයින් 5 ක් සහ සෙනෙට් සභිකයින් 1 ක්) ය. === විදේශ සබඳතා === [[File:Foreign_relations_of_Chile.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Foreign_relations_of_Chile.svg|වම|thumb|ලෝකයේ චිලී රාජ්‍යයේ ජාත්‍යන්තර සබඳතා තත්ත්වය: {{legend|#006680|චිලී}} {{legend|#008000|රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික සබඳතා ඇති රට සහ රට තුළ චිලී තානාපති කාර්යාලය.}} {{legend|#00AA88|රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික සබඳතා සහ චිලී තානාපති කාර්යාලයක් ඇති රට, නමුත් චිලී තානාපති කාර්යාලයක් නොමැත.}} {{legend|#8DD35F|රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික සබඳතා ඇති නමුත් තානාපතිවරුන් නොමැති රට.}} {{legend|#cccccc|දැනට රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික සබඳතා නොමැති රට.}}]] Since the early decades after independence, Chile has always had an active involvement in foreign affairs. In 1837, the country aggressively challenged the dominance of Peru's port of [[:en:Callao|Callao]] for preeminence in the Pacific trade routes, defeating the short-lived alliance between Peru and Bolivia, the [[:en:Peru–Bolivian_Confederation|Peru–Bolivian Confederation]] (1836–39) in the [[:en:War_of_the_Confederation|War of the Confederation]]. The war dissolved the confederation while distributing power in the Pacific. A second international war, the [[:en:War_of_the_Pacific|War of the Pacific]] (1879–83), further increased Chile's regional role, while adding considerably to its territory.<ref name="hudson" /> During the 19th century, Chile's commercial ties were primarily with Britain, which helped shape the Chilean navy. France influenced Chile's legal and educational systems, with French style architecture dominating the capital in the boom years at the turn of the 20th century. German influence came from the organization and training of the army by [[:en:Prussia|Prussians]]. නිදහසෙන් පසු මුල් දශකවල සිට, චිලී සෑම විටම විදේශ කටයුතු සඳහා ක්‍රියාකාරී මැදිහත්වීමක් කර ඇත. 1837 දී, පැසිෆික් වෙළඳ මාර්ගවල ප්‍රමුඛත්වය සඳහා පේරු හි කැලාඕ වරායේ ආධිපත්‍යයට රට ආක්‍රමණශීලී ලෙස අභියෝග කළ අතර, පේරු සහ බොලිවියාව අතර කෙටි කාලීන සන්ධානය වූ පේරු-බොලිවියානු සම්මේලනය (1836–39) කොන්ෆෙඩරේෂන් යුද්ධයේදී පරාජය කළේය. යුද්ධය පැසිෆික් කලාපයේ බලය බෙදා හරින අතරතුර සම්මේලනය විසුරුවා හැරියේය. දෙවන ජාත්‍යන්තර යුද්ධයක් වන පැසිෆික් යුද්ධය (1879–83), චිලියේ කලාපීය භූමිකාව තවදුරටත් වැඩි කළ අතර එහි භූමියට සැලකිය යුතු ලෙස එකතු කළේය.<ref name="hudson" /> 19 වන සියවසේදී, චිලීහි වාණිජ සබඳතා ප්‍රධාන වශයෙන් බ්‍රිතාන්‍යය සමඟ වූ අතර එය චිලී නාවික හමුදාව හැඩගැස්වීමට උපකාරී විය. ප්‍රංශය චිලීහි නීති සහ අධ්‍යාපන පද්ධති කෙරෙහි බලපෑම් කළ අතර, 20 වන සියවස ආරම්භයේදී සමෘද්ධිමත් වසරවලදී ප්‍රංශ විලාසිතාවේ ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පය අගනුවර ආධිපත්‍යය දැරීය. ජර්මානු බලපෑම ප්‍රෂියානුවන් විසින් හමුදාව සංවිධානය කිරීම සහ පුහුණු කිරීම තුළින් ඇති විය.<ref name="hudson" /> Since the late 19th century, Chilean military and foreign policy has been shaped by the [[:en:Maximum_neighbor_hypothesis|maximum neighbor hypothesis]], which holds that in the event of a conflict with a neighbor, the other two would join against Chile This consideration has led to Chile historically pursuing a strong military deterrence; balanced bilateral relations with neighbors; and strong ties with countries outside the region. On 26 June 1945, Chile participated as a founding member of the United Nations being among 50 countries that signed the [[:en:United_Nations_Charter|United Nations Charter]] in San Francisco, California With the military coup of 1973, Chile became isolated politically as a result of widespread human rights abuses. 19 වන සියවසේ අග භාගයේ සිට, චිලී හමුදා සහ විදේශ ප්‍රතිපත්තිය උපරිම අසල්වැසි කල්පිතය මගින් හැඩගස්වා ඇති අතර, එහි සඳහන් වන්නේ අසල්වැසියෙකු සමඟ ගැටුමක් ඇති වුවහොත්, අනෙක් දෙක චිලීට එරෙහිව එක්වනු ඇති බවයි.<ref>{{cite web |author=Humberto Julio Reyes, General de Brigada |date=3 November 2022 |title=Disuasión y estrategia en la crisis de 1978 |url=https://unofar.cl/disuasion-y-estrategia-en-la-crisis-de-1978-humberto-julio-reyes-general-de-brigada/ |access-date=22 March 2025 |website=Unofar}}</ref><ref name="cuadra">{{cite book |author=Álvaro Nicolás Cuadra Roos |url=https://repositorio.uchile.cl/bitstream/handle/2250/198011/Breve-historia-de-las-fronteras-de-Chile.pdf?sequence=1&isAllowed=y |title=Breve historia de las fronteras de Chile |publisher=Universidad de Chile |year=2024}}</ref><ref>{{cite journal|author=Cristián Garay Vera|date=2009|title=Buscando la Certidumbre. Chile, su Seguridad y sus Vecinos|url=https://dialnet.unirioja.es/servlet/articulo?codigo=3116406|journal=UNISCI Discussion Papers|volume=21|issn=1696-2206}}</ref><ref>{{Cite web |last=González |first=Javier M. |date=21 December 2023 |title=Diciembre de 1978, una Navidad al borde de la guerra entre Chile y Argentina |url=https://www.nuevatribuna.es/articulo/global/historia-diciembre-1978-borde-guerra-chile-argentina/20231221091036221089.html |access-date=22 March 2025 |website=Nueva Tribuna}}</ref><ref>{{cite web |date=23 December 2018 |title=1978: el año en que vivimos en peligro |url=https://interferencia.cl/articulos/1978-el-ano-en-que-vivimos-en-peligro |access-date=22 March 2025 |website=Interferencia}}</ref><ref>{{cite web |date=1 December 2018 |title=Conflicto del Beagle: las inéditas imágenes de un diciembre tenso |url=https://www.latercera.com/nacional/noticia/conflicto-del-beagle-las-ineditas-imagenes-diciembre-tenso/425766/ |access-date=22 March 2025 |website=La Tercera}}</ref> මෙම සලකා බැලීම චිලී ඓතිහාසිකව ශක්තිමත් මිලිටරි වැළැක්වීමක් අනුගමනය කිරීමට; අසල්වැසියන් සමඟ සමබර ද්විපාර්ශ්වික සබඳතා; සහ කලාපයෙන් පිටත රටවල් සමඟ ශක්තිමත් සබඳතා අනුගමනය කිරීමට හේතු වී තිබේ. 1945 ජුනි 26 වන දින, කැලිෆෝනියාවේ සැන් ෆ්‍රැන්සිස්කෝ හි එක්සත් ජාතීන්ගේ ප්‍රඥප්තියට අත්සන් තැබූ රටවල් 50 අතරට චිලී එක්සත් ජාතීන්ගේ ආරම්භක සාමාජිකයෙකු ලෙස සහභාගී විය.<ref>{{cite web |title=Founding Member States |url=https://research.un.org/en/unmembers/founders |archive-url=https://web.archive.org/web/20190704121608/https://research.un.org/en/unmembers/founders |archive-date=4 July 2019 |access-date=14 September 2019 |publisher=United Nations}}</ref><ref>{{cite web |title=Chile |url=https://library.un.org/unms?combine=Chile |archive-url=https://web.archive.org/web/20190914180256/https://library.un.org/unms?combine=Chile |archive-date=14 September 2019 |access-date=14 September 2019 |publisher=United Nations}}</ref> 1973 හමුදා කුමන්ත්‍රණයත් සමඟ, චිලී රාජ්‍යය පුළුල් මානව හිමිකම් උල්ලංඝනයන් හේතුවෙන් දේශපාලනිකව හුදකලා විය.<ref name="hudson" /> Since its return to democracy in 1990, Chile has been an active participant in the international political arena. Chile completed a two-year non-permanent position on the UN Security Council in January 2005. Jose Miguel Insulza, a Chilean national, was elected Secretary General of the Organization of American States in May 2005 and confirmed in his position, being re-elected in 2009. Chile is currently serving on the International Atomic Energy Agency (IAEA) Board of Governors, and the 2007–2008 chair of the board is Chile's ambassador to the IAEA, Milenko E. Skoknic. The country is an active member of the UN family of agencies and participates in UN peacekeeping activities. It was [[:en:United_Nations_Human_Rights_Council#Members|re-elected]] as a member of the [[:en:United_Nations_Human_Rights_Council|UN Human Rights Council]] in 2011 for a three-year term. It was also [[:en:2013_United_Nations_Security_Council_election|elected]] to one of five non-permanent seats on the [[:en:United_Nations_Security_Council|UN Security Council]] in 2013. Chile hosted the Defense Ministerial of the Americas in 2002 and the APEC summit and related meetings in 2004. It also hosted the Community of Democracies ministerial in April 2005 and the Ibero-American Summit in November 2007. An associate member of Mercosur and a full member of APEC, Chile has been a major player in international economic issues and hemispheric free trade. 1990 දී ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයට නැවත පැමිණීමෙන් පසු, චිලී රාජ්‍යය ජාත්‍යන්තර දේශපාලන ක්ෂේත්‍රයේ ක්‍රියාකාරී සහභාගිවන්නෙකු වී ඇත. චිලී රාජ්‍යය 2005 ජනවාරි මාසයේදී එක්සත් ජාතීන්ගේ ආරක්ෂක මණ්ඩලයේ වසර දෙකක ස්ථිර නොවන තනතුරක් සම්පූර්ණ කළේය. චිලී ජාතිකයෙකු වන ජෝස් මිගෙල් ඉන්සුල්සා 2005 මැයි මාසයේදී ඇමරිකානු රාජ්‍ය සංවිධානයේ මහලේකම්වරයා ලෙස තේරී පත් වූ අතර 2009 දී නැවත තේරී පත් වූ අතර ඔහුගේ තනතුර තහවුරු විය. චිලී දැනට ජාත්‍යන්තර පරමාණුක බලශක්ති ඒජන්සියේ (IAEA) පාලක මණ්ඩලයේ සේවය කරන අතර, 2007-2008 මණ්ඩලයේ සභාපතිවරයා වන්නේ IAEA හි චිලී තානාපති මිලෙන්කෝ ඊ. ස්කොක්නික් ය. රට එක්සත් ජාතීන්ගේ ආයතන පවුලේ ක්‍රියාකාරී සාමාජිකයෙකු වන අතර එක්සත් ජාතීන්ගේ සාම සාධක කටයුතුවලට සහභාගී වේ. එය 2011 දී වසර තුනක කාලයක් සඳහා එක්සත් ජාතීන්ගේ මානව හිමිකම් කවුන්සිලයේ සාමාජිකයෙකු ලෙස නැවත තේරී පත් විය.<ref>{{cite web |title=Election (13 May 2010) Human Rights Council |url=https://www.un.org/en/ga/64/elections/hrc/index.shtml |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170630081406/http://www.un.org/en/ga/64/elections/hrc/index.shtml |archive-date=30 June 2017 |access-date=28 June 2017 |work=64th Session |publisher=[[United Nations General Assembly]]}}</ref> 2013 දී එක්සත් ජාතීන්ගේ ආරක්ෂක මණ්ඩලයේ ස්ථිර නොවන ආසන පහෙන් එකකට ද එය තේරී පත් විය.<ref>{{cite web |date=17 October 2013 |title=Chad, Chile, Lithuania, Nigeria and Saudi Arabia were elected to serve on the UN Security Council |url=https://www.un.org/apps/news/story.asp?NewsID=46277&Cr=security+council&Cr1= |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20131020020717/http://www.un.org/apps/news/story.asp?NewsID=46277&Cr=security+council&Cr1= |archive-date=20 October 2013 |access-date=17 October 2013 |publisher=United Nations}}</ref> 2002 දී චිලී රාජ්‍යය ඇමරිකානු ආරක්ෂක අමාත්‍යාංශ රැස්වීම සහ 2004 දී APEC සමුළුව සහ ඒ ආශ්‍රිත රැස්වීම් පැවැත්වීය. 2005 අප්‍රේල් මාසයේදී ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ප්‍රජා අමාත්‍යාංශ රැස්වීම සහ 2007 නොවැම්බර් මාසයේදී ඉබෙරෝ-ඇමරිකානු සමුළුව ද පැවැත්වීය. මර්කෝසූර් හි සහකාර සාමාජිකයෙකු සහ APEC හි පූර්ණ සාමාජිකයෙකු වන චිලී ජාත්‍යන්තර ආර්ථික ගැටළු සහ අර්ධගෝලීය නිදහස් වෙළඳාමේ ප්‍රධාන ක්‍රීඩකයෙකු වී ඇත.<ref name="countrystudies">{{cite web |date=31 March 1994 |title=Development and Breakdown of Democracy, 1830–1973 |url=http://countrystudies.us/chile/85.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110709014719/http://countrystudies.us/chile/85.htm |archive-date=9 July 2011 |access-date=21 April 2009 |work=Country Studies |publisher=Library of Congress}}</ref> හමුදා === හමුදා === [[File:Almirante_Blanco_Encalada_(FF-15).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Almirante_Blanco_Encalada_(FF-15).jpg|thumb|චිලී නාවික හමුදාවේ කරෙල් ඩෝර්මන් පන්තියේ ආරක්ෂිත නෞකාවක්]] [[File:Chilean_F-16_MLU.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chilean_F-16_MLU.jpg|thumb|චිලී ගුවන් හමුදාවේ F-16 සටන් කරන උකුස්සා]] The Armed Forces of Chile are subject to civilian control exercised by the president through the Minister of Defense. The president has the authority to remove the commanders-in-chief of the armed forces. The commander-in-chief of the [[:en:Chilean_Army|Chilean Army]] is [[:en:Army_General|Army General]] [[:en:Javier_Iturriaga_del_Campo|Javier Iturriaga del Campo]]. The Chilean Army is 45,000 strong and is organized with an Army headquarters in Santiago, six divisions throughout its territory, an Air Brigade in [[:en:Rancagua|Rancagua]], and a Special Forces Command in [[:en:Colina,_Chile|Colina]]. The Chilean Army is one of the most professional and technologically advanced armies in Latin America. චිලී රාජ්‍යයේ සන්නද්ධ හමුදා ආරක්ෂක අමාත්‍යවරයා හරහා ජනාධිපතිවරයා විසින් ක්‍රියාත්මක කරනු ලබන සිවිල් පාලනයට යටත් වේ. සන්නද්ධ හමුදාවල ප්‍රධාන අණ දෙන නිලධාරීන් ඉවත් කිරීමට ජනාධිපතිවරයාට බලය ඇත.<ref name="countrystudies" /> චිලී හමුදාවේ ප්‍රධාන අණ දෙන නිලධාරියා වන්නේ හමුදා ජෙනරාල් ජේවියර් ඉටුරියාගා ඩෙල් කැම්පෝ ය. චිලී හමුදාව 45,000 ක ශක්තිමත් හමුදාවක් වන අතර එය සන්තියාගෝ හි හමුදා මූලස්ථානයක්, එහි භූමිය පුරා අංශ හයක්, රන්කගුවා හි ගුවන් බලකායක් සහ කොලිනා හි විශේෂ බලකා අණදෙන නිලධාරියෙකු සමඟ සංවිධානය වී ඇත. චිලී හමුදාව ලතින් ඇමරිකාවේ වඩාත්ම වෘත්තීය හා තාක්‍ෂණිකව දියුණු හමුදාවන්ගෙන් එකකි.<ref name="countrystudies" /> Admiral [[:en:Julio_Leiva_Molina|Julio Leiva Molina]] directs the around 25,000-person [[:en:Chilean_Navy|Chilean Navy]], including 2,500 Marines. Of the fleet of 29 surface vessels, only eight are operational major combatants (frigates). Those ships are based in [[:en:Valparaíso|Valparaíso]]. The Navy operates its own aircraft for transport and patrol; there are no Navy fighter or bomber aircraft. The Navy also operates four submarines based in [[:en:Talcahuano|Talcahuano]]. Air Force General (four-star) Jorge Rojas Ávila heads the 12,500-strong [[:en:Chilean_Air_Force|Chilean Air Force]]. Air assets are distributed among five air brigades headquartered in Iquique, Antofagasta, Santiago, Puerto Montt, and Punta Arenas. The Air Force also operates [[:en:Base_Presidente_Eduardo_Frei_Montalva|an airbase]] on [[:en:King_George_Island_(South_Shetland_Islands)|King George Island]], Antarctica. The Air Force took delivery of the final two of ten F-16s, all purchased from the U.S., in March 2007 after several decades of U.S. debate and previous refusal to sell. Chile also took delivery in 2007 of a number of reconditioned Block 15 F-16s from the Netherlands, bringing to 18 the total of F-16s purchased from the Dutch. අද්මිරාල් ජූලියෝ ලීවා මොලිනා 2,500 ක් පමණ සිටින චිලී නාවික හමුදාව මෙහෙයවයි<ref>{{cite web |title=Almirante Julio Leiva Nuevo Comandante en Jefe de la Armada |url=http://www.defensa.cl/noticias/almirante-julio-leiva-nuevo-comandante-en-jefe-de-la-armada/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20170924092317/http://www.defensa.cl/noticias/almirante-julio-leiva-nuevo-comandante-en-jefe-de-la-armada/ |archive-date=24 September 2017 |access-date=10 January 2018 |publisher=Ministry of Defence of Chile}}</ref> මැරීන් භටයින්. මතුපිට යාත්‍රා 29 කින් සමන්විත බලඇණියේ, මෙහෙයුම් ප්‍රධාන සටන්කරුවන් (ෆ්‍රිගේට්) අටක් පමණක් ඇත. එම නැව් වල්පරයිසෝ හි පිහිටා ඇත.<ref>{{cite web |title=The National Fleet |url=http://www.armada.cl/p4_ingles/site/artic/20050719/pags/20050719132710.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20070610100514/http://www.armada.cl/p4_ingles/site/artic/20050719/pags/20050719132710.html |archive-date=10 June 2007 |access-date=30 May 2014 |publisher=Chilean Navy}}</ref> නාවික හමුදාව ප්‍රවාහනය සහ මුර සංචාරය සඳහා තමන්ගේම ගුවන් යානා ක්‍රියාත්මක කරයි; නාවික ප්‍රහාරක හෝ බෝම්බ හෙලන ගුවන් යානා නොමැත. නාවික හමුදාව ටැල්කහුවානෝ හි පිහිටි සබ්මැරීන හතරක් ද ක්‍රියාත්මක කරයි.<ref name="countrystudies" /><ref>{{cite web |title=Submarine Force |url=http://www.armada.cl/p4_ingles/site/artic/20050719/pags/20050719132849.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20070610100430/http://www.armada.cl/p4_ingles/site/artic/20050719/pags/20050719132849.html |archive-date=10 June 2007 |access-date=14 July 2013}}</ref> ගුවන් හමුදා ජෙනරාල් (තරු හතරේ) ජෝර්ජ් රොජාස් අවිලා 12,500 ක් පමණ සිටින චිලී ගුවන් හමුදාවේ ප්‍රධානියා වේ. ඉක්වික්, ඇන්ටොෆගස්ටා, සන්තියාගෝ, පුවර්ටෝ මොන්ට් සහ පුන්ටා අරීනාස් යන ස්ථානවල මූලස්ථානය කර ඇති ගුවන් බලසේනා පහක් අතර ගුවන් වත්කම් බෙදා හරිනු ලැබේ. ගුවන් හමුදාව ඇන්ටාක්ටිකාවේ කිං ජෝර්ජ් දූපතේ ගුවන් කඳවුරක් ද ක්‍රියාත්මක කරයි. දශක ගණනාවක එක්සත් ජනපද විවාදයෙන් සහ විකිණීම ප්‍රතික්ෂේප කිරීමෙන් පසු 2007 මාර්තු මාසයේදී එක්සත් ජනපදයෙන් මිලදී ගත් F-16 යානා දහයෙන් අවසාන දෙක ගුවන් හමුදාව භාර දුන්නේය. 2007 දී චිලී නෙදර්ලන්තයෙන් ප්‍රතිසංස්කරණය කරන ලද බ්ලොක් 15 F-16 යානා ගණනාවක් ද භාර දුන් අතර එමඟින් ලන්දේසීන්ගෙන් මිලදී ගත් මුළු F-16 යානා සංඛ්‍යාව 18 දක්වා ඉහළ ගියේය.<ref name="countrystudies" /> After the military coup in September 1973, the [[:en:Carabineros_de_Chile|Chilean national police]] (Carabineros) were incorporated into the Defense Ministry. With the return of democratic government, the police were placed under the operational control of the Interior Ministry but remained under the nominal control of the Defense Ministry. Gen. Gustavo González Jure is the head of the national police force of 40,964 men and women who are responsible for law enforcement, traffic management, narcotics suppression, border control, and counter-terrorism throughout Chile. In 2017, Chile signed the UN [[:en:Treaty_on_the_Prohibition_of_Nuclear_Weapons|treaty on the Prohibition of Nuclear Weapons]]. Chile is the 64th most peaceful country in the world, according to the 2024 [[:en:Global_Peace_Index|Global Peace Index]]. 1973 සැප්තැම්බර් මාසයේ හමුදා කුමන්ත්‍රණයෙන් පසු, චිලී ජාතික පොලිසිය (කැරබිනෙරෝස්) ආරක්ෂක අමාත්‍යාංශයට ඇතුළත් කරන ලදී. ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී රජය නැවත පැමිණීමත් සමඟ, පොලිසිය අභ්‍යන්තර කටයුතු අමාත්‍යාංශයේ මෙහෙයුම් පාලනය යටතේ තබා ඇති නමුත් ආරක්ෂක අමාත්‍යාංශයේ නාමික පාලනය යටතේ පැවතුනි. චිලී රාජ්‍යය පුරා නීතිය ක්‍රියාත්මක කිරීම, රථවාහන කළමනාකරණය, මත්ද්‍රව්‍ය මර්දනය, දේශසීමා පාලනය සහ ත්‍රස්තවාදයට එරෙහිව කටයුතු කිරීම සඳහා වගකිව යුතු පිරිමින් සහ කාන්තාවන් 40,964<ref>{{cite web |date=24 October 2007 |title=Carabineros de Chile |url=http://www.carabineros.cl/sitioweb/web/verSeccion.do?cod=239&codContenido=429 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120312050416/http://www.carabineros.cl/sitioweb/web/verSeccion.do?cod=239&codContenido=429 |archive-date=12 March 2012 |access-date=13 July 2013}}</ref> දෙනෙකුගෙන් යුත් ජාතික පොලිස් බලකායේ ප්‍රධානියා ජෙනරාල් ගුස්ටාවෝ ගොන්සාලෙස් ජූරේ ය.<ref name="countrystudies" /> 2017 දී චිලී න්‍යෂ්ටික අවි තහනම් කිරීම පිළිබඳ එක්සත් ජාතීන්ගේ ගිවිසුමට අත්සන් තැබීය.<ref>{{Cite web |date=7 July 2017 |title=Chapter XXVI: Disarmament&nbsp;– No. 9 Treaty on the Prohibition of Nuclear Weapons |url=https://treaties.un.org/Pages/ViewDetails.aspx?src=TREATY&mtdsg_no=XXVI-9&chapter=26&clang=_en |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190806220546/https://treaties.un.org/Pages/ViewDetails.aspx?src=TREATY&mtdsg_no=XXVI-9&chapter=26&clang=_en |archive-date=6 August 2019 |access-date=19 August 2019 |publisher=United Nations Treaty Collection}}</ref> 2024 ගෝලීය සාම දර්ශකයට අනුව චිලී ලොව 64 වන සාමකාමීම රට වේ.<ref>{{Cite web |title=2024 Global Peace Index |url=https://www.economicsandpeace.org/wp-content/uploads/2024/06/GPI-2024-web.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240819091540/https://www.economicsandpeace.org/wp-content/uploads/2024/06/GPI-2024-web.pdf |archive-date=19 August 2024 |access-date=16 August 2024}}</ref> පරිපාලක අංශය === පරිපාලන අංශ === In 1978 Chile was administratively divided into [[:en:Regions|regions]], and in 1979 subdivided into [[:en:Province|provinces]] and these into communes The country has [[:en:Regions_of_Chile|16 regions]], [[:en:Provinces_of_Chile|56 provinces]] and [[:en:Communes_of_Chile|348 communes]]. Each region was designated by a name and a [[:en:Roman_numeral|Roman numeral]] assigned from north to south, except for the [[:en:Santiago_Metropolitan_Region|Santiago Metropolitan Region]], which did not have a number. The creation of two new regions in 2007, Arica and Parinacota (XV) and Los Ríos (XIV), and a third region in 2018, Ñuble (XVI) made this numbering lose its original order meaning. 1978 දී චිලී රාජ්‍යය පරිපාලනමය වශයෙන් කලාපවලට බෙදා ඇති අතර,<ref name="dl2339">{{Cite web |author=Ministerio del Interior |date=10 October 1978 |title=Decreto ley 2339 de 1978 |url=http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=6889&idVersion=1978-10-10 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20120129044024/http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=6889&idVersion=1978-10-10 |archive-date=29 January 2012 |access-date=28 June 2011}}</ref> 1979 දී පළාත්වලට බෙදා ඇති අතර මේවා කොමියුනිස්ට් ලෙස බෙදා ඇත.<ref>{{Cite web |author=Ministerio del Interior |date=26 October 1979 |title=Decreto ley 2867 de 1979 |url=http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=7019&idVersion=1979-10-26 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110910085048/http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=7019&idVersion=1979-10-26 |archive-date=10 September 2011 |access-date=20 March 2011}}</ref><ref>{{Cite web |author=Ministerio del Interior |date=26 October 1979 |title=Decreto ley 2868 de 1979 |url=http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=7020&idVersion=1979-10-26 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110910180343/http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=7020&idVersion=1979-10-26 |archive-date=10 September 2011 |access-date=20 March 2011}}</ref> රට තුළ කලාප 16ක්,<ref name="l20174">{{Cite web |author=Ministerio del Interior |date=5 April 2007 |title=Ley 20174 de 2007 |url=http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=259774&idVersion=2007-04-05 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110910174827/http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=259774&idVersion=2007-04-05 |archive-date=10 September 2011 |access-date=20 March 2011}}</ref><ref name="l20175">{{Cite web |author=Ministerio del Interior |date=11 April 2007 |title=Ley 20175 de 2007 |url=http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=259864&idVersion=2007-04-11 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110910124207/http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=259864&idVersion=2007-04-11 |archive-date=10 September 2011 |access-date=20 March 2011}}</ref> පළාත් 56ක් සහ කොමියුනිස්ට් 348ක් ඇත.<ref>{{Cite book |author=Instituto Nacional de Estadísticas |url=http://www.ine.cl/canales/chile_estadistico/territorio/division_politico_administrativa/pdf/DPA_COMPLETA.pdf |title=División político-administrativa y censal, 2007 |date=18 March 2008 |publisher=Instituto Nacional de Estadísticas |isbn=978-956-7952-68-7 |pages=12 |access-date=27 February 2013 |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/http://www.ine.cl/canales/chile_estadistico/territorio/division_politico_administrativa/pdf/DPA_COMPLETA.pdf |archive-date=9 October 2022 |url-status=live}}</ref> සන්තියාගෝ මෙට්‍රොපොලිටන් කලාපය හැර, සෑම කලාපයක්ම උතුරේ සිට දකුණට පවරා ඇති නමකින් සහ රෝම ඉලක්කමකින් නම් කරන ලද අතර, එම කලාපයට අංකයක් නොතිබුණි. 2007 දී නව කලාප දෙකක් වන ඇරිකා සහ පරිනකෝටා (XV) සහ ලොස් රියෝස් (XIV) නිර්මාණය කිරීමත්, 2018 දී තුන්වන කලාපයක් වන නූබල් (XVI) නිර්මාණය කිරීමත් සමඟ මෙම අංකනයට එහි මුල් අනුපිළිවෙලෙහි අර්ථය අහිමි විය. [[File:Chile_(+Antarctica_&_Islands),_administrative_divisions_-_en_-_colored_2018.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chile_(+Antarctica_&_Islands),_administrative_divisions_-_en_-_colored_2018.svg|thumb|චිලී කලාප සිතියම]] {| class="wikitable sortable" ! colspan="7" |Administrative divisions of Chile |- ! scope="col" |Region<ref name="dl2339" /><ref name="l20174" /><ref name="l20175" /> ! scope="col" |Population<ref name="population">{{cite web |date=1 January 2018 |title=Resutados Censo 2017 |url=http://www.censo2017.cl/wp-content/uploads/2017/12/Presentacion_Resultados_Definitivos_Censo2017.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/http://www.censo2017.cl/wp-content/uploads/2017/12/Presentacion_Resultados_Definitivos_Censo2017.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=18 January 2017 |publisher=[[National Statistics Institute (Chile)|National Statistics Institute]]}}</ref> ! scope="col" |Area (km²) ! scope="col" |Density ! scope="col" |Capital |- |[[:en:Arica_y_Parinacota_Region|Arica y Parinacota]] |224,548 |16,873.3 |13.40 |[[:en:Arica|Arica]] |- |[[:en:Tarapacá_Region|Tarapacá]] |324,930 |42,225.8 |7.83 |[[:en:Iquique|Iquique]] |- |[[:en:Antofagasta_Region|Antofagasta]] |599,335 |126,049.1 |4.82 |[[:en:Antofagasta|Antofagasta]] |- |[[:en:Atacama_Region|Atacama]] |285,363 |75,176.2 |3.81 |[[:en:Copiapó|Copiapó]] |- |[[:en:Coquimbo_Region|Coquimbo]] |742,178 |40,579.9 |18.67 |[[:en:La_Serena_(Chile)|La Serena]] |- |[[:en:Valparaíso_Region|Valparaíso]] |1,790,219 |16,396.1 |110.75 |[[:en:Valparaíso|Valparaíso]] |- |[[:en:Santiago_Metropolitan_Region|Santiago Metropolitan]] |7,036,792 |15,403.2 |461.77 |[[:en:Santiago_de_Chile|Santiago]] |- |[[:en:O'Higgins_Region|Libertador General Bernardo O'Higgins]] |908,545 |16,387 |54.96 |[[:en:Rancagua|Rancagua]] |- |[[:en:Maule_Region|Maule]] |1,033,197 |30,296.1 |34.49 |[[:en:Talca|Talca]] |- |[[:en:Ñuble_Region|Ñuble]] |480,609 |13,178.5 |36.47 |[[:en:Chillán|Chillán]] |- |[[:en:Bio_Bío_Region|Biobío]] |1,556,805 |23,890.2 |112.08 |[[:en:Concepción_(Chile)|Concepción]] |- |[[:en:Araucanía_Region|Araucanía]] |938,626 |31,842.3 |30.06 |[[:en:Temuco|Temuco]] |- |[[:en:Los_Ríos_Region|Los Ríos]] |380,181 |18,429.5 |20.88 |[[:en:Valdivia|Valdivia]] |- |[[:en:Los_Lagos_Region|Los Lagos]] |823,204 |48,583.6 |17.06 |[[:en:Puerto_Montt|Puerto Montt]] |- |[[:en:Aysén_Region|Aysén del General Carlos Ibáñez del Campo]] |102,317 |108,494.4 |0.95 |[[:en:Coyhaique|Coyhaique]] |- |[[:en:Magallanes_Region|Magallanes and Chilean Antarctica]] |165,593 |132,297.2^''(1)'' |1.26 |[[:en:Punta_Arenas|Punta Arenas]] |- ! colspan="1" |Chile !17,373,831 !756,102.4^''(2)'' !23.24 !Santiago |} ⁽¹⁾Including the Chilean Antarctic Territory, its surface reaches 1,382,554.8&nbsp;km² ⁽²⁾Including the Chilean Antarctic Territory, its surface reaches 2,006,360&nbsp;km² === ජාතික සංකේත === The national flower is the [[:en:Copihue|copihue]] (''Lapageria rosea'', Chilean [[:en:Campanula|bellflower]]), which grows in the woods of southern Chile. The [[:en:Coat_of_arms_of_Chile|coat of arms]] depicts the two national animals: the [[:en:Condor|condor]] (''Vultur gryphus'', a very large bird that lives in the mountains) and the [[:en:Hippocamelus|huemul]] (''Hippocamelus bisulcus,'' an endangered white tail deer). It also has the legend ''Por la razón o la fuerza'' (''By reason or by force''). The [[:en:Flag_of_Chile|flag of Chile]] consists of two equal horizontal bands of white (top) and red; there is a blue square the same height as the white band at the hoist-side end of the white band; the square bears a white five-pointed star in the center representing a guide to progress and honor; blue symbolizes the sky, white is for the snow-covered Andes, and red stands for the blood spilled to achieve independence. The flag of Chile is similar to the [[:en:Flag_of_Texas|Flag of Texas]], although the Chilean flag is 21 years older. However, like the Texan flag, the flag of Chile is modeled after the [[:en:Flag_of_the_United_States|flag of the United States]].<ref>{{cite web |title=Chile flag and description |url=http://www.worldatlas.com/webimage/flags/countrys/samerica/chile.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110718113539/http://www.worldatlas.com/webimage/flags/countrys/samerica/chile.htm |archive-date=18 July 2011 |access-date=1 August 2011 |publisher=Worldatlas.com}}</ref> == යොමු කිරීම් == 9q6t9sik4rtirxv8p0rzkjvallluzhj 750268 750267 2025-06-23T07:22:13Z BuddhikaW88 37808 /* විදේශ සබඳතා */ 750268 wikitext text/x-wiki [[File:Chile-02559_-_La_Moneda_Presidential_Palace_(49033259257).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chile-02559_-_La_Moneda_Presidential_Palace_(49033259257).jpg|thumb|1784 සහ 1805 අතර ඉදිකරන ලද සන්තියාගෝ හි යටත් විජිත නව සම්භාව්‍ය පැලසියෝ ඩි ලා මොනෙඩා, චිලී ජනාධිපතිවරයාගේ ආසනය වේ.]] [[File:Congreso_Nacional_Valpo.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Congreso_Nacional_Valpo.jpg|thumb|වල්පරයිසෝ වරාය නගරයේ චිලී ජාතික සම්මේලනය]] [[File:2017_Santiago_de_Chile_-_Edificio_de_los_Tribunales_de_Justicia.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:2017_Santiago_de_Chile_-_Edificio_de_los_Tribunales_de_Justicia.jpg|thumb|සන්තියාගෝහි යුක්තියේ මාළිගාව]] චිලී රාජ්‍යයේ වත්මන් ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව 1980 දී<ref>{{cite web |author1=Aislinn Laing |author2=Fabian Cambero |date=25 October 2020 |title=Polls open in Chile for historic constitutional plebiscite |url=https://www.reuters.com/article/us-chile-constitution/polls-open-in-chile-for-historic-constitutional-plebiscite-idUSKBN27A0CF |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201030032454/https://www.reuters.com/article/us-chile-constitution/polls-open-in-chile-for-historic-constitutional-plebiscite-idUSKBN27A0CF |archive-date=30 October 2020 |access-date=25 October 2020 |publisher=Reuters}}</ref> ජේම් ගුස්මාන් විසින් කෙටුම්පත් කරන ලද අතර පසුව එම වසරේ සැප්තැම්බර් මාසයේදී සමහර නිරීක්ෂකයින් විසින් "ඉතා අක්‍රමවත්" ලෙස සලකනු ලැබූ ජාතික ජනමත විචාරණයක් හරහා අනුමත කරන ලදී.<ref name="hudson">{{cite web |year=1995 |editor-last=Hudson |editor-first=Rex A. |title=Chile: A Country Study |url=http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/cltoc.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20150625213643/http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/cltoc.html |archive-date=25 June 2015 |access-date=27 February 2005 |work=GPO for the Library of Congress}}</ref> එය 1981 මාර්තු මාසයේදී බලාත්මක විය. 1988 ජනමත විචාරණයෙන් පිනෝචේ පරාජයට පත්වීමෙන් පසු, ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවේ අනාගත සංශෝධන සඳහා විධිවිධාන ලිහිල් කිරීම සඳහා ව්‍යවස්ථාව සංශෝධනය කරන ලදී. 2005 සැප්තැම්බර් මාසයේදී, ජනාධිපති රිකාඩෝ ලාගෝස් කොංග්‍රසය විසින් සම්මත කරන ලද ව්‍යවස්ථාමය සංශෝධන කිහිපයකට අත්සන් කළේය. පත් කරන ලද සෙනෙට් සභිකයින්ගේ සහ සෙනෙට් සභිකයින්ගේ ජීවිත කාලය පුරාම තනතුරු ඉවත් කිරීම, සන්නද්ධ හමුදාවන්හි ප්‍රධාන අණදෙන නිලධාරීන් ඉවත් කිරීමට ජනාධිපතිවරයාට බලය ලබා දීම සහ ජනාධිපති ධුර කාලය වසර හයේ සිට හතර දක්වා අඩු කිරීම මෙයට ඇතුළත් වේ.<ref>{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/4157908.stm|title=Chile scraps Pinochet-era system|date=16 August 2005|work=BBC|access-date=31 December 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20200508224011/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/4157908.stm|archive-date=8 May 2020|url-status=live}}</ref> චිලී රාජ්‍යයේ අධිකරණය ස්වාධීන වන අතර එයට අභියාචනාධිකරණයක්, හමුදා අධිකරණ පද්ධතියක්, ව්‍යවස්ථාමය විනිශ්චය සභාවක් සහ චිලී රාජ්‍යයේ ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණය ඇතුළත් වේ. 2005 ජුනි මාසයේදී චිලී රාජ්‍යය එහි අපරාධ යුක්ති විනිශ්චය පද්ධතියේ රටපුරා ප්‍රතිසංස්කරණයක් සම්පූර්ණ කළේය.<ref>{{cite web |title=President Lagos: We can make a greater effort to make yesterday's and today's trials equally just |url=http://www.chileangovernment.cl/index.php?id=448&option=com_content&task=view |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080423171251/http://www.chileangovernment.cl/index.php?id=448&option=com_content&task=view |archive-date=23 April 2008 |work=Chilean Government}}</ref> මෙම ප්‍රතිසංස්කරණය මගින් විමර්ශන ක්‍රියාදාමයන් එක්සත් ජනපදය වැනි පොදු නීති අධිකරණ බල ප්‍රදේශවලට වඩා වැඩි සමානකමක් ඇති විරුද්ධවාදී ක්‍රමයක් සමඟ ප්‍රතිස්ථාපනය කර ඇත. 1989 සහ 2013 අතර පාර්ලිමේන්තු මැතිවරණ සඳහා ද්විමාන ක්‍රමය භාවිතා කරන ලද අතර, එය බහුතර නොවන දේශපාලන කණ්ඩායම් බැහැර කිරීමේ වියදමින් බහුතර දේශපාලන කණ්ඩායම් දෙකක් - Concertación සහ Alliance - පිහිටුවීම ප්‍රවර්ධනය කළේය. මෙම ක්‍රමයේ විරුද්ධවාදීන් 2015 දී 2017 පාර්ලිමේන්තු මැතිවරණයේ සිට ක්‍රියාත්මක වන මධ්‍යස්ථ සමානුපාතික මැතිවරණ ක්‍රමයක් අනුමත කළ අතර එමඟින් නව පක්ෂ සහ සන්ධානවලට ඇතුළුවීමට ඉඩ සැලසේ. චිලී කොංග්‍රසයට ආසන 50 ක සෙනෙට් සභාවක් සහ සාමාජිකයින් 155 දෙනෙකුගෙන් යුත් නියෝජිත මණ්ඩලයක් ඇත. සෙනෙට් සභිකයින් වසර අටක් සඳහා අස්ථාවර වාර ගණනක් සේවය කරන අතර, සෑම වසර 4 කට වරක් නියෝජිතයින් තෝරා පත් කර ගනු ලැබේ. පසුගිය කොංග්‍රස් මැතිවරණය 2021 නොවැම්බර් 21 වන දින ජනාධිපතිවරණ සමගාමීව පැවැත්විණි. කොංග්‍රසය පිහිටා ඇත්තේ සන්තියාගෝ අගනුවරට බටහිරින් කිලෝමීටර් 140 ක් පමණ (සැතපුම් 90) ක් පමණ දුරින් පිහිටි වල්පරයිසෝ වරාය නගරයේ ය. චිලියේ පවතින ප්‍රධාන දේශපාලන සන්ධාන වන්නේ: '''රජය:''' * අප්‍රූබෝ ඩිග්නිඩාඩ් (අභිමානය අනුමත කිරීම) යනු 2021 චිලී ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා සම්මේලන මැතිවරණයෙන් ආරම්භ වූ වාමාංශික සන්ධානයකි. එම මැතිවරණයේ සාර්ථකත්වයෙන් පසු, එය ජනාධිපති ප්‍රාථමික තරඟ පැවැත්වූ අතර, එහි දී ගේබ්‍රියෙල් බොරික් (CS, FA) ජයග්‍රාහකයා විය. එය චිලී කොමියුනිස්ට් පක්ෂය සහ අනෙකුත් වාමාංශික පක්ෂ විසින් පිහිටුවන ලද ෆ්‍රෙන්ට් ඇම්ප්ලියෝ (පුළුල් පෙරමුණ) සහ චිලී ඩිග්නෝ (වටිනා චිලී) සන්ධානය විසින් පිහිටුවනු ලැබේ. * ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී සමාජවාදය යනු මධ්‍ය-වාම සන්ධානයක් වන අතර, ව්‍යවස්ථාදායක එකමුතු සන්ධානයේ අනුප්‍රාප්තිකයා වන අතර, එයම කොන්සර්ටේෂන් සන්ධානයේ අනුප්‍රාප්තිකයෙකි - එය 1988 ජනමත විචාරණයේදී "නැත" විකල්පයට සහාය දුන් අතර පසුව 1990 සිට 2010 දක්වා රට පාලනය කළේය. මෙම ගිවිසුම සමාජවාදී, ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය සඳහා, රැඩිකල් සහ ලිබරල් පක්ෂ විසින් පිහිටුවන ලදී. '''විපක්ෂය:''' * චිලී වමෝස් (අපි චිලී යමු) යනු රෙනොවේෂන් නැෂනල් (ජාතික අලුත් කිරීම), යුනියන් ඩිමොක්‍රටා ඉන්ඩිපෙන්ඩෙන්ටේ (ස්වාධීන ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී සංගමය) සහ එවොපොලි යන පක්ෂ විසින් පිහිටුවන ලද ලිබරල් ගතානුගතිකවාදයේ මූලයන් සහිත මධ්‍ය-දක්ෂිණාංශික සන්ධානයකි. එහි මූලාරම්භය ඇත්තේ 1988 ජනමත විචාරණයේදී "ඔව්" විකල්පයට සහාය දුන් ප්‍රධාන පක්ෂ විසින් පිහිටුවන ලද සන්ධාන සන්ධානයෙනි, නමුත් එතැන් සිට එය විවිධ නම් භාවිතා කර ඇත. එය සෙබස්තියන් පිනේරාගේ පළමු සහ දෙවන රජය තුළ පාලක සන්ධානය විය, (2010–2014) සහ (2018–2022). ජාතික කොංග්‍රසයේ, චිලී වාමෝස් හි නියෝජිතයින් 52 ක් සහ සෙනෙට් සභිකයින් 24 ක් සිටින අතර, අප්‍රියුබෝ ඩිග්නිඩාඩ් හි පාර්ලිමේන්තු කණ්ඩායම නියෝජිතයින් 37 ක් සහ සෙනෙට් සභිකයින් 6 දෙනෙකුගෙන් සමන්විත වේ. ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී සමාජවාදය යනු නියෝජිතයින් 30 ක් සහ සෙනෙට් සභිකයින් 13 ක් සිටින තුන්වන දේශපාලන බලවේගයයි. පාර්ලිමේන්තු නියෝජනයක් ඇති අනෙකුත් කණ්ඩායම් වන්නේ රිපබ්ලිකන් පක්ෂය (නියෝජිතයින් 15 ක් සහ සෙනෙට් සභිකයින් 1 ක්), ක්‍රිස්තියානි ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී පක්ෂය (නියෝජිතයින් 8 ක් සහ සෙනෙට් සභිකයින් 5 ක්), මහජන පක්ෂය (නියෝජිතයින් 8 ක්) සහ සන්ධානයකින් පිටත ස්වාධීන (නියෝජිතයින් 5 ක් සහ සෙනෙට් සභිකයින් 1 ක්) ය. === විදේශ සබඳතා === [[File:Foreign_relations_of_Chile.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Foreign_relations_of_Chile.svg|වම|thumb|ලෝකයේ චිලී රාජ්‍යයේ ජාත්‍යන්තර සබඳතා තත්ත්වය: {{legend|#006680|චිලී}} {{legend|#008000|රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික සබඳතා ඇති රට සහ රට තුළ චිලී තානාපති කාර්යාලය.}} {{legend|#00AA88|රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික සබඳතා සහ චිලී තානාපති කාර්යාලයක් ඇති රට, නමුත් චිලී තානාපති කාර්යාලයක් නොමැත.}} {{legend|#8DD35F|රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික සබඳතා ඇති නමුත් තානාපතිවරුන් නොමැති රට.}} {{legend|#cccccc|දැනට රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික සබඳතා නොමැති රට.}}]] නිදහසෙන් පසු මුල් දශකවල සිට, චිලී සෑම විටම විදේශ කටයුතු සඳහා ක්‍රියාකාරී මැදිහත්වීමක් කර ඇත. 1837 දී, පැසිෆික් වෙළඳ මාර්ගවල ප්‍රමුඛත්වය සඳහා පේරු හි කැලාඕ වරායේ ආධිපත්‍යයට රට ආක්‍රමණශීලී ලෙස අභියෝග කළ අතර, පේරු සහ බොලිවියාව අතර කෙටි කාලීන සන්ධානය වූ පේරු-බොලිවියානු සම්මේලනය (1836–39) කොන්ෆෙඩරේෂන් යුද්ධයේදී පරාජය කළේය. යුද්ධය පැසිෆික් කලාපයේ බලය බෙදා හරින අතරතුර සම්මේලනය විසුරුවා හැරියේය. දෙවන ජාත්‍යන්තර යුද්ධයක් වන පැසිෆික් යුද්ධය (1879–83), චිලියේ කලාපීය භූමිකාව තවදුරටත් වැඩි කළ අතර එහි භූමියට සැලකිය යුතු ලෙස එකතු කළේය.<ref name="hudson" /> 19 වන සියවසේදී, චිලීහි වාණිජ සබඳතා ප්‍රධාන වශයෙන් බ්‍රිතාන්‍යය සමඟ වූ අතර එය චිලී නාවික හමුදාව හැඩගැස්වීමට උපකාරී විය. ප්‍රංශය චිලීහි නීති සහ අධ්‍යාපන පද්ධති කෙරෙහි බලපෑම් කළ අතර, 20 වන සියවස ආරම්භයේදී සමෘද්ධිමත් වසරවලදී ප්‍රංශ විලාසිතාවේ ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පය අගනුවර ආධිපත්‍යය දැරීය. ජර්මානු බලපෑම ප්‍රෂියානුවන් විසින් හමුදාව සංවිධානය කිරීම සහ පුහුණු කිරීම තුළින් ඇති විය.<ref name="hudson" /> Since the late 19th century, Chilean military and foreign policy has been shaped by the [[:en:Maximum_neighbor_hypothesis|maximum neighbor hypothesis]], which holds that in the event of a conflict with a neighbor, the other two would join against Chile This consideration has led to Chile historically pursuing a strong military deterrence; balanced bilateral relations with neighbors; and strong ties with countries outside the region. On 26 June 1945, Chile participated as a founding member of the United Nations being among 50 countries that signed the [[:en:United_Nations_Charter|United Nations Charter]] in San Francisco, California With the military coup of 1973, Chile became isolated politically as a result of widespread human rights abuses. 19 වන සියවසේ අග භාගයේ සිට, චිලී හමුදා සහ විදේශ ප්‍රතිපත්තිය උපරිම අසල්වැසි කල්පිතය මගින් හැඩගස්වා ඇති අතර, එහි සඳහන් වන්නේ අසල්වැසියෙකු සමඟ ගැටුමක් ඇති වුවහොත්, අනෙක් දෙක චිලීට එරෙහිව එක්වනු ඇති බවයි.<ref>{{cite web |author=Humberto Julio Reyes, General de Brigada |date=3 November 2022 |title=Disuasión y estrategia en la crisis de 1978 |url=https://unofar.cl/disuasion-y-estrategia-en-la-crisis-de-1978-humberto-julio-reyes-general-de-brigada/ |access-date=22 March 2025 |website=Unofar}}</ref><ref name="cuadra">{{cite book |author=Álvaro Nicolás Cuadra Roos |url=https://repositorio.uchile.cl/bitstream/handle/2250/198011/Breve-historia-de-las-fronteras-de-Chile.pdf?sequence=1&isAllowed=y |title=Breve historia de las fronteras de Chile |publisher=Universidad de Chile |year=2024}}</ref><ref>{{cite journal|author=Cristián Garay Vera|date=2009|title=Buscando la Certidumbre. Chile, su Seguridad y sus Vecinos|url=https://dialnet.unirioja.es/servlet/articulo?codigo=3116406|journal=UNISCI Discussion Papers|volume=21|issn=1696-2206}}</ref><ref>{{Cite web |last=González |first=Javier M. |date=21 December 2023 |title=Diciembre de 1978, una Navidad al borde de la guerra entre Chile y Argentina |url=https://www.nuevatribuna.es/articulo/global/historia-diciembre-1978-borde-guerra-chile-argentina/20231221091036221089.html |access-date=22 March 2025 |website=Nueva Tribuna}}</ref><ref>{{cite web |date=23 December 2018 |title=1978: el año en que vivimos en peligro |url=https://interferencia.cl/articulos/1978-el-ano-en-que-vivimos-en-peligro |access-date=22 March 2025 |website=Interferencia}}</ref><ref>{{cite web |date=1 December 2018 |title=Conflicto del Beagle: las inéditas imágenes de un diciembre tenso |url=https://www.latercera.com/nacional/noticia/conflicto-del-beagle-las-ineditas-imagenes-diciembre-tenso/425766/ |access-date=22 March 2025 |website=La Tercera}}</ref> මෙම සලකා බැලීම චිලී ඓතිහාසිකව ශක්තිමත් මිලිටරි වැළැක්වීමක් අනුගමනය කිරීමට; අසල්වැසියන් සමඟ සමබර ද්විපාර්ශ්වික සබඳතා; සහ කලාපයෙන් පිටත රටවල් සමඟ ශක්තිමත් සබඳතා අනුගමනය කිරීමට හේතු වී තිබේ. 1945 ජුනි 26 වන දින, කැලිෆෝනියාවේ සැන් ෆ්‍රැන්සිස්කෝ හි එක්සත් ජාතීන්ගේ ප්‍රඥප්තියට අත්සන් තැබූ රටවල් 50 අතරට චිලී එක්සත් ජාතීන්ගේ ආරම්භක සාමාජිකයෙකු ලෙස සහභාගී විය.<ref>{{cite web |title=Founding Member States |url=https://research.un.org/en/unmembers/founders |archive-url=https://web.archive.org/web/20190704121608/https://research.un.org/en/unmembers/founders |archive-date=4 July 2019 |access-date=14 September 2019 |publisher=United Nations}}</ref><ref>{{cite web |title=Chile |url=https://library.un.org/unms?combine=Chile |archive-url=https://web.archive.org/web/20190914180256/https://library.un.org/unms?combine=Chile |archive-date=14 September 2019 |access-date=14 September 2019 |publisher=United Nations}}</ref> 1973 හමුදා කුමන්ත්‍රණයත් සමඟ, චිලී රාජ්‍යය පුළුල් මානව හිමිකම් උල්ලංඝනයන් හේතුවෙන් දේශපාලනිකව හුදකලා විය.<ref name="hudson" /> Since its return to democracy in 1990, Chile has been an active participant in the international political arena. Chile completed a two-year non-permanent position on the UN Security Council in January 2005. Jose Miguel Insulza, a Chilean national, was elected Secretary General of the Organization of American States in May 2005 and confirmed in his position, being re-elected in 2009. Chile is currently serving on the International Atomic Energy Agency (IAEA) Board of Governors, and the 2007–2008 chair of the board is Chile's ambassador to the IAEA, Milenko E. Skoknic. The country is an active member of the UN family of agencies and participates in UN peacekeeping activities. It was [[:en:United_Nations_Human_Rights_Council#Members|re-elected]] as a member of the [[:en:United_Nations_Human_Rights_Council|UN Human Rights Council]] in 2011 for a three-year term. It was also [[:en:2013_United_Nations_Security_Council_election|elected]] to one of five non-permanent seats on the [[:en:United_Nations_Security_Council|UN Security Council]] in 2013. Chile hosted the Defense Ministerial of the Americas in 2002 and the APEC summit and related meetings in 2004. It also hosted the Community of Democracies ministerial in April 2005 and the Ibero-American Summit in November 2007. An associate member of Mercosur and a full member of APEC, Chile has been a major player in international economic issues and hemispheric free trade. 1990 දී ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයට නැවත පැමිණීමෙන් පසු, චිලී රාජ්‍යය ජාත්‍යන්තර දේශපාලන ක්ෂේත්‍රයේ ක්‍රියාකාරී සහභාගිවන්නෙකු වී ඇත. චිලී රාජ්‍යය 2005 ජනවාරි මාසයේදී එක්සත් ජාතීන්ගේ ආරක්ෂක මණ්ඩලයේ වසර දෙකක ස්ථිර නොවන තනතුරක් සම්පූර්ණ කළේය. චිලී ජාතිකයෙකු වන ජෝස් මිගෙල් ඉන්සුල්සා 2005 මැයි මාසයේදී ඇමරිකානු රාජ්‍ය සංවිධානයේ මහලේකම්වරයා ලෙස තේරී පත් වූ අතර 2009 දී නැවත තේරී පත් වූ අතර ඔහුගේ තනතුර තහවුරු විය. චිලී දැනට ජාත්‍යන්තර පරමාණුක බලශක්ති ඒජන්සියේ (IAEA) පාලක මණ්ඩලයේ සේවය කරන අතර, 2007-2008 මණ්ඩලයේ සභාපතිවරයා වන්නේ IAEA හි චිලී තානාපති මිලෙන්කෝ ඊ. ස්කොක්නික් ය. රට එක්සත් ජාතීන්ගේ ආයතන පවුලේ ක්‍රියාකාරී සාමාජිකයෙකු වන අතර එක්සත් ජාතීන්ගේ සාම සාධක කටයුතුවලට සහභාගී වේ. එය 2011 දී වසර තුනක කාලයක් සඳහා එක්සත් ජාතීන්ගේ මානව හිමිකම් කවුන්සිලයේ සාමාජිකයෙකු ලෙස නැවත තේරී පත් විය.<ref>{{cite web |title=Election (13 May 2010) Human Rights Council |url=https://www.un.org/en/ga/64/elections/hrc/index.shtml |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170630081406/http://www.un.org/en/ga/64/elections/hrc/index.shtml |archive-date=30 June 2017 |access-date=28 June 2017 |work=64th Session |publisher=[[United Nations General Assembly]]}}</ref> 2013 දී එක්සත් ජාතීන්ගේ ආරක්ෂක මණ්ඩලයේ ස්ථිර නොවන ආසන පහෙන් එකකට ද එය තේරී පත් විය.<ref>{{cite web |date=17 October 2013 |title=Chad, Chile, Lithuania, Nigeria and Saudi Arabia were elected to serve on the UN Security Council |url=https://www.un.org/apps/news/story.asp?NewsID=46277&Cr=security+council&Cr1= |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20131020020717/http://www.un.org/apps/news/story.asp?NewsID=46277&Cr=security+council&Cr1= |archive-date=20 October 2013 |access-date=17 October 2013 |publisher=United Nations}}</ref> 2002 දී චිලී රාජ්‍යය ඇමරිකානු ආරක්ෂක අමාත්‍යාංශ රැස්වීම සහ 2004 දී APEC සමුළුව සහ ඒ ආශ්‍රිත රැස්වීම් පැවැත්වීය. 2005 අප්‍රේල් මාසයේදී ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ප්‍රජා අමාත්‍යාංශ රැස්වීම සහ 2007 නොවැම්බර් මාසයේදී ඉබෙරෝ-ඇමරිකානු සමුළුව ද පැවැත්වීය. මර්කෝසූර් හි සහකාර සාමාජිකයෙකු සහ APEC හි පූර්ණ සාමාජිකයෙකු වන චිලී ජාත්‍යන්තර ආර්ථික ගැටළු සහ අර්ධගෝලීය නිදහස් වෙළඳාමේ ප්‍රධාන ක්‍රීඩකයෙකු වී ඇත.<ref name="countrystudies">{{cite web |date=31 March 1994 |title=Development and Breakdown of Democracy, 1830–1973 |url=http://countrystudies.us/chile/85.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110709014719/http://countrystudies.us/chile/85.htm |archive-date=9 July 2011 |access-date=21 April 2009 |work=Country Studies |publisher=Library of Congress}}</ref> හමුදා === හමුදා === [[File:Almirante_Blanco_Encalada_(FF-15).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Almirante_Blanco_Encalada_(FF-15).jpg|thumb|චිලී නාවික හමුදාවේ කරෙල් ඩෝර්මන් පන්තියේ ආරක්ෂිත නෞකාවක්]] [[File:Chilean_F-16_MLU.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chilean_F-16_MLU.jpg|thumb|චිලී ගුවන් හමුදාවේ F-16 සටන් කරන උකුස්සා]] The Armed Forces of Chile are subject to civilian control exercised by the president through the Minister of Defense. The president has the authority to remove the commanders-in-chief of the armed forces. The commander-in-chief of the [[:en:Chilean_Army|Chilean Army]] is [[:en:Army_General|Army General]] [[:en:Javier_Iturriaga_del_Campo|Javier Iturriaga del Campo]]. The Chilean Army is 45,000 strong and is organized with an Army headquarters in Santiago, six divisions throughout its territory, an Air Brigade in [[:en:Rancagua|Rancagua]], and a Special Forces Command in [[:en:Colina,_Chile|Colina]]. The Chilean Army is one of the most professional and technologically advanced armies in Latin America. චිලී රාජ්‍යයේ සන්නද්ධ හමුදා ආරක්ෂක අමාත්‍යවරයා හරහා ජනාධිපතිවරයා විසින් ක්‍රියාත්මක කරනු ලබන සිවිල් පාලනයට යටත් වේ. සන්නද්ධ හමුදාවල ප්‍රධාන අණ දෙන නිලධාරීන් ඉවත් කිරීමට ජනාධිපතිවරයාට බලය ඇත.<ref name="countrystudies" /> චිලී හමුදාවේ ප්‍රධාන අණ දෙන නිලධාරියා වන්නේ හමුදා ජෙනරාල් ජේවියර් ඉටුරියාගා ඩෙල් කැම්පෝ ය. චිලී හමුදාව 45,000 ක ශක්තිමත් හමුදාවක් වන අතර එය සන්තියාගෝ හි හමුදා මූලස්ථානයක්, එහි භූමිය පුරා අංශ හයක්, රන්කගුවා හි ගුවන් බලකායක් සහ කොලිනා හි විශේෂ බලකා අණදෙන නිලධාරියෙකු සමඟ සංවිධානය වී ඇත. චිලී හමුදාව ලතින් ඇමරිකාවේ වඩාත්ම වෘත්තීය හා තාක්‍ෂණිකව දියුණු හමුදාවන්ගෙන් එකකි.<ref name="countrystudies" /> Admiral [[:en:Julio_Leiva_Molina|Julio Leiva Molina]] directs the around 25,000-person [[:en:Chilean_Navy|Chilean Navy]], including 2,500 Marines. Of the fleet of 29 surface vessels, only eight are operational major combatants (frigates). Those ships are based in [[:en:Valparaíso|Valparaíso]]. The Navy operates its own aircraft for transport and patrol; there are no Navy fighter or bomber aircraft. The Navy also operates four submarines based in [[:en:Talcahuano|Talcahuano]]. Air Force General (four-star) Jorge Rojas Ávila heads the 12,500-strong [[:en:Chilean_Air_Force|Chilean Air Force]]. Air assets are distributed among five air brigades headquartered in Iquique, Antofagasta, Santiago, Puerto Montt, and Punta Arenas. The Air Force also operates [[:en:Base_Presidente_Eduardo_Frei_Montalva|an airbase]] on [[:en:King_George_Island_(South_Shetland_Islands)|King George Island]], Antarctica. The Air Force took delivery of the final two of ten F-16s, all purchased from the U.S., in March 2007 after several decades of U.S. debate and previous refusal to sell. Chile also took delivery in 2007 of a number of reconditioned Block 15 F-16s from the Netherlands, bringing to 18 the total of F-16s purchased from the Dutch. අද්මිරාල් ජූලියෝ ලීවා මොලිනා 2,500 ක් පමණ සිටින චිලී නාවික හමුදාව මෙහෙයවයි<ref>{{cite web |title=Almirante Julio Leiva Nuevo Comandante en Jefe de la Armada |url=http://www.defensa.cl/noticias/almirante-julio-leiva-nuevo-comandante-en-jefe-de-la-armada/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20170924092317/http://www.defensa.cl/noticias/almirante-julio-leiva-nuevo-comandante-en-jefe-de-la-armada/ |archive-date=24 September 2017 |access-date=10 January 2018 |publisher=Ministry of Defence of Chile}}</ref> මැරීන් භටයින්. මතුපිට යාත්‍රා 29 කින් සමන්විත බලඇණියේ, මෙහෙයුම් ප්‍රධාන සටන්කරුවන් (ෆ්‍රිගේට්) අටක් පමණක් ඇත. එම නැව් වල්පරයිසෝ හි පිහිටා ඇත.<ref>{{cite web |title=The National Fleet |url=http://www.armada.cl/p4_ingles/site/artic/20050719/pags/20050719132710.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20070610100514/http://www.armada.cl/p4_ingles/site/artic/20050719/pags/20050719132710.html |archive-date=10 June 2007 |access-date=30 May 2014 |publisher=Chilean Navy}}</ref> නාවික හමුදාව ප්‍රවාහනය සහ මුර සංචාරය සඳහා තමන්ගේම ගුවන් යානා ක්‍රියාත්මක කරයි; නාවික ප්‍රහාරක හෝ බෝම්බ හෙලන ගුවන් යානා නොමැත. නාවික හමුදාව ටැල්කහුවානෝ හි පිහිටි සබ්මැරීන හතරක් ද ක්‍රියාත්මක කරයි.<ref name="countrystudies" /><ref>{{cite web |title=Submarine Force |url=http://www.armada.cl/p4_ingles/site/artic/20050719/pags/20050719132849.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20070610100430/http://www.armada.cl/p4_ingles/site/artic/20050719/pags/20050719132849.html |archive-date=10 June 2007 |access-date=14 July 2013}}</ref> ගුවන් හමුදා ජෙනරාල් (තරු හතරේ) ජෝර්ජ් රොජාස් අවිලා 12,500 ක් පමණ සිටින චිලී ගුවන් හමුදාවේ ප්‍රධානියා වේ. ඉක්වික්, ඇන්ටොෆගස්ටා, සන්තියාගෝ, පුවර්ටෝ මොන්ට් සහ පුන්ටා අරීනාස් යන ස්ථානවල මූලස්ථානය කර ඇති ගුවන් බලසේනා පහක් අතර ගුවන් වත්කම් බෙදා හරිනු ලැබේ. ගුවන් හමුදාව ඇන්ටාක්ටිකාවේ කිං ජෝර්ජ් දූපතේ ගුවන් කඳවුරක් ද ක්‍රියාත්මක කරයි. දශක ගණනාවක එක්සත් ජනපද විවාදයෙන් සහ විකිණීම ප්‍රතික්ෂේප කිරීමෙන් පසු 2007 මාර්තු මාසයේදී එක්සත් ජනපදයෙන් මිලදී ගත් F-16 යානා දහයෙන් අවසාන දෙක ගුවන් හමුදාව භාර දුන්නේය. 2007 දී චිලී නෙදර්ලන්තයෙන් ප්‍රතිසංස්කරණය කරන ලද බ්ලොක් 15 F-16 යානා ගණනාවක් ද භාර දුන් අතර එමඟින් ලන්දේසීන්ගෙන් මිලදී ගත් මුළු F-16 යානා සංඛ්‍යාව 18 දක්වා ඉහළ ගියේය.<ref name="countrystudies" /> After the military coup in September 1973, the [[:en:Carabineros_de_Chile|Chilean national police]] (Carabineros) were incorporated into the Defense Ministry. With the return of democratic government, the police were placed under the operational control of the Interior Ministry but remained under the nominal control of the Defense Ministry. Gen. Gustavo González Jure is the head of the national police force of 40,964 men and women who are responsible for law enforcement, traffic management, narcotics suppression, border control, and counter-terrorism throughout Chile. In 2017, Chile signed the UN [[:en:Treaty_on_the_Prohibition_of_Nuclear_Weapons|treaty on the Prohibition of Nuclear Weapons]]. Chile is the 64th most peaceful country in the world, according to the 2024 [[:en:Global_Peace_Index|Global Peace Index]]. 1973 සැප්තැම්බර් මාසයේ හමුදා කුමන්ත්‍රණයෙන් පසු, චිලී ජාතික පොලිසිය (කැරබිනෙරෝස්) ආරක්ෂක අමාත්‍යාංශයට ඇතුළත් කරන ලදී. ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී රජය නැවත පැමිණීමත් සමඟ, පොලිසිය අභ්‍යන්තර කටයුතු අමාත්‍යාංශයේ මෙහෙයුම් පාලනය යටතේ තබා ඇති නමුත් ආරක්ෂක අමාත්‍යාංශයේ නාමික පාලනය යටතේ පැවතුනි. චිලී රාජ්‍යය පුරා නීතිය ක්‍රියාත්මක කිරීම, රථවාහන කළමනාකරණය, මත්ද්‍රව්‍ය මර්දනය, දේශසීමා පාලනය සහ ත්‍රස්තවාදයට එරෙහිව කටයුතු කිරීම සඳහා වගකිව යුතු පිරිමින් සහ කාන්තාවන් 40,964<ref>{{cite web |date=24 October 2007 |title=Carabineros de Chile |url=http://www.carabineros.cl/sitioweb/web/verSeccion.do?cod=239&codContenido=429 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120312050416/http://www.carabineros.cl/sitioweb/web/verSeccion.do?cod=239&codContenido=429 |archive-date=12 March 2012 |access-date=13 July 2013}}</ref> දෙනෙකුගෙන් යුත් ජාතික පොලිස් බලකායේ ප්‍රධානියා ජෙනරාල් ගුස්ටාවෝ ගොන්සාලෙස් ජූරේ ය.<ref name="countrystudies" /> 2017 දී චිලී න්‍යෂ්ටික අවි තහනම් කිරීම පිළිබඳ එක්සත් ජාතීන්ගේ ගිවිසුමට අත්සන් තැබීය.<ref>{{Cite web |date=7 July 2017 |title=Chapter XXVI: Disarmament&nbsp;– No. 9 Treaty on the Prohibition of Nuclear Weapons |url=https://treaties.un.org/Pages/ViewDetails.aspx?src=TREATY&mtdsg_no=XXVI-9&chapter=26&clang=_en |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190806220546/https://treaties.un.org/Pages/ViewDetails.aspx?src=TREATY&mtdsg_no=XXVI-9&chapter=26&clang=_en |archive-date=6 August 2019 |access-date=19 August 2019 |publisher=United Nations Treaty Collection}}</ref> 2024 ගෝලීය සාම දර්ශකයට අනුව චිලී ලොව 64 වන සාමකාමීම රට වේ.<ref>{{Cite web |title=2024 Global Peace Index |url=https://www.economicsandpeace.org/wp-content/uploads/2024/06/GPI-2024-web.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240819091540/https://www.economicsandpeace.org/wp-content/uploads/2024/06/GPI-2024-web.pdf |archive-date=19 August 2024 |access-date=16 August 2024}}</ref> පරිපාලක අංශය === පරිපාලන අංශ === In 1978 Chile was administratively divided into [[:en:Regions|regions]], and in 1979 subdivided into [[:en:Province|provinces]] and these into communes The country has [[:en:Regions_of_Chile|16 regions]], [[:en:Provinces_of_Chile|56 provinces]] and [[:en:Communes_of_Chile|348 communes]]. Each region was designated by a name and a [[:en:Roman_numeral|Roman numeral]] assigned from north to south, except for the [[:en:Santiago_Metropolitan_Region|Santiago Metropolitan Region]], which did not have a number. The creation of two new regions in 2007, Arica and Parinacota (XV) and Los Ríos (XIV), and a third region in 2018, Ñuble (XVI) made this numbering lose its original order meaning. 1978 දී චිලී රාජ්‍යය පරිපාලනමය වශයෙන් කලාපවලට බෙදා ඇති අතර,<ref name="dl2339">{{Cite web |author=Ministerio del Interior |date=10 October 1978 |title=Decreto ley 2339 de 1978 |url=http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=6889&idVersion=1978-10-10 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20120129044024/http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=6889&idVersion=1978-10-10 |archive-date=29 January 2012 |access-date=28 June 2011}}</ref> 1979 දී පළාත්වලට බෙදා ඇති අතර මේවා කොමියුනිස්ට් ලෙස බෙදා ඇත.<ref>{{Cite web |author=Ministerio del Interior |date=26 October 1979 |title=Decreto ley 2867 de 1979 |url=http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=7019&idVersion=1979-10-26 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110910085048/http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=7019&idVersion=1979-10-26 |archive-date=10 September 2011 |access-date=20 March 2011}}</ref><ref>{{Cite web |author=Ministerio del Interior |date=26 October 1979 |title=Decreto ley 2868 de 1979 |url=http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=7020&idVersion=1979-10-26 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110910180343/http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=7020&idVersion=1979-10-26 |archive-date=10 September 2011 |access-date=20 March 2011}}</ref> රට තුළ කලාප 16ක්,<ref name="l20174">{{Cite web |author=Ministerio del Interior |date=5 April 2007 |title=Ley 20174 de 2007 |url=http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=259774&idVersion=2007-04-05 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110910174827/http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=259774&idVersion=2007-04-05 |archive-date=10 September 2011 |access-date=20 March 2011}}</ref><ref name="l20175">{{Cite web |author=Ministerio del Interior |date=11 April 2007 |title=Ley 20175 de 2007 |url=http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=259864&idVersion=2007-04-11 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110910124207/http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=259864&idVersion=2007-04-11 |archive-date=10 September 2011 |access-date=20 March 2011}}</ref> පළාත් 56ක් සහ කොමියුනිස්ට් 348ක් ඇත.<ref>{{Cite book |author=Instituto Nacional de Estadísticas |url=http://www.ine.cl/canales/chile_estadistico/territorio/division_politico_administrativa/pdf/DPA_COMPLETA.pdf |title=División político-administrativa y censal, 2007 |date=18 March 2008 |publisher=Instituto Nacional de Estadísticas |isbn=978-956-7952-68-7 |pages=12 |access-date=27 February 2013 |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/http://www.ine.cl/canales/chile_estadistico/territorio/division_politico_administrativa/pdf/DPA_COMPLETA.pdf |archive-date=9 October 2022 |url-status=live}}</ref> සන්තියාගෝ මෙට්‍රොපොලිටන් කලාපය හැර, සෑම කලාපයක්ම උතුරේ සිට දකුණට පවරා ඇති නමකින් සහ රෝම ඉලක්කමකින් නම් කරන ලද අතර, එම කලාපයට අංකයක් නොතිබුණි. 2007 දී නව කලාප දෙකක් වන ඇරිකා සහ පරිනකෝටා (XV) සහ ලොස් රියෝස් (XIV) නිර්මාණය කිරීමත්, 2018 දී තුන්වන කලාපයක් වන නූබල් (XVI) නිර්මාණය කිරීමත් සමඟ මෙම අංකනයට එහි මුල් අනුපිළිවෙලෙහි අර්ථය අහිමි විය. [[File:Chile_(+Antarctica_&_Islands),_administrative_divisions_-_en_-_colored_2018.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chile_(+Antarctica_&_Islands),_administrative_divisions_-_en_-_colored_2018.svg|thumb|චිලී කලාප සිතියම]] {| class="wikitable sortable" ! colspan="7" |Administrative divisions of Chile |- ! scope="col" |Region<ref name="dl2339" /><ref name="l20174" /><ref name="l20175" /> ! scope="col" |Population<ref name="population">{{cite web |date=1 January 2018 |title=Resutados Censo 2017 |url=http://www.censo2017.cl/wp-content/uploads/2017/12/Presentacion_Resultados_Definitivos_Censo2017.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/http://www.censo2017.cl/wp-content/uploads/2017/12/Presentacion_Resultados_Definitivos_Censo2017.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=18 January 2017 |publisher=[[National Statistics Institute (Chile)|National Statistics Institute]]}}</ref> ! scope="col" |Area (km²) ! scope="col" |Density ! scope="col" |Capital |- |[[:en:Arica_y_Parinacota_Region|Arica y Parinacota]] |224,548 |16,873.3 |13.40 |[[:en:Arica|Arica]] |- |[[:en:Tarapacá_Region|Tarapacá]] |324,930 |42,225.8 |7.83 |[[:en:Iquique|Iquique]] |- |[[:en:Antofagasta_Region|Antofagasta]] |599,335 |126,049.1 |4.82 |[[:en:Antofagasta|Antofagasta]] |- |[[:en:Atacama_Region|Atacama]] |285,363 |75,176.2 |3.81 |[[:en:Copiapó|Copiapó]] |- |[[:en:Coquimbo_Region|Coquimbo]] |742,178 |40,579.9 |18.67 |[[:en:La_Serena_(Chile)|La Serena]] |- |[[:en:Valparaíso_Region|Valparaíso]] |1,790,219 |16,396.1 |110.75 |[[:en:Valparaíso|Valparaíso]] |- |[[:en:Santiago_Metropolitan_Region|Santiago Metropolitan]] |7,036,792 |15,403.2 |461.77 |[[:en:Santiago_de_Chile|Santiago]] |- |[[:en:O'Higgins_Region|Libertador General Bernardo O'Higgins]] |908,545 |16,387 |54.96 |[[:en:Rancagua|Rancagua]] |- |[[:en:Maule_Region|Maule]] |1,033,197 |30,296.1 |34.49 |[[:en:Talca|Talca]] |- |[[:en:Ñuble_Region|Ñuble]] |480,609 |13,178.5 |36.47 |[[:en:Chillán|Chillán]] |- |[[:en:Bio_Bío_Region|Biobío]] |1,556,805 |23,890.2 |112.08 |[[:en:Concepción_(Chile)|Concepción]] |- |[[:en:Araucanía_Region|Araucanía]] |938,626 |31,842.3 |30.06 |[[:en:Temuco|Temuco]] |- |[[:en:Los_Ríos_Region|Los Ríos]] |380,181 |18,429.5 |20.88 |[[:en:Valdivia|Valdivia]] |- |[[:en:Los_Lagos_Region|Los Lagos]] |823,204 |48,583.6 |17.06 |[[:en:Puerto_Montt|Puerto Montt]] |- |[[:en:Aysén_Region|Aysén del General Carlos Ibáñez del Campo]] |102,317 |108,494.4 |0.95 |[[:en:Coyhaique|Coyhaique]] |- |[[:en:Magallanes_Region|Magallanes and Chilean Antarctica]] |165,593 |132,297.2^''(1)'' |1.26 |[[:en:Punta_Arenas|Punta Arenas]] |- ! colspan="1" |Chile !17,373,831 !756,102.4^''(2)'' !23.24 !Santiago |} ⁽¹⁾Including the Chilean Antarctic Territory, its surface reaches 1,382,554.8&nbsp;km² ⁽²⁾Including the Chilean Antarctic Territory, its surface reaches 2,006,360&nbsp;km² === ජාතික සංකේත === The national flower is the [[:en:Copihue|copihue]] (''Lapageria rosea'', Chilean [[:en:Campanula|bellflower]]), which grows in the woods of southern Chile. The [[:en:Coat_of_arms_of_Chile|coat of arms]] depicts the two national animals: the [[:en:Condor|condor]] (''Vultur gryphus'', a very large bird that lives in the mountains) and the [[:en:Hippocamelus|huemul]] (''Hippocamelus bisulcus,'' an endangered white tail deer). It also has the legend ''Por la razón o la fuerza'' (''By reason or by force''). The [[:en:Flag_of_Chile|flag of Chile]] consists of two equal horizontal bands of white (top) and red; there is a blue square the same height as the white band at the hoist-side end of the white band; the square bears a white five-pointed star in the center representing a guide to progress and honor; blue symbolizes the sky, white is for the snow-covered Andes, and red stands for the blood spilled to achieve independence. The flag of Chile is similar to the [[:en:Flag_of_Texas|Flag of Texas]], although the Chilean flag is 21 years older. However, like the Texan flag, the flag of Chile is modeled after the [[:en:Flag_of_the_United_States|flag of the United States]].<ref>{{cite web |title=Chile flag and description |url=http://www.worldatlas.com/webimage/flags/countrys/samerica/chile.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110718113539/http://www.worldatlas.com/webimage/flags/countrys/samerica/chile.htm |archive-date=18 July 2011 |access-date=1 August 2011 |publisher=Worldatlas.com}}</ref> == යොමු කිරීම් == c2xcrbarr4pjdm0k6f42h7i9ragdx5a 750269 750268 2025-06-23T07:22:26Z BuddhikaW88 37808 /* විදේශ සබඳතා */ 750269 wikitext text/x-wiki [[File:Chile-02559_-_La_Moneda_Presidential_Palace_(49033259257).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chile-02559_-_La_Moneda_Presidential_Palace_(49033259257).jpg|thumb|1784 සහ 1805 අතර ඉදිකරන ලද සන්තියාගෝ හි යටත් විජිත නව සම්භාව්‍ය පැලසියෝ ඩි ලා මොනෙඩා, චිලී ජනාධිපතිවරයාගේ ආසනය වේ.]] [[File:Congreso_Nacional_Valpo.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Congreso_Nacional_Valpo.jpg|thumb|වල්පරයිසෝ වරාය නගරයේ චිලී ජාතික සම්මේලනය]] [[File:2017_Santiago_de_Chile_-_Edificio_de_los_Tribunales_de_Justicia.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:2017_Santiago_de_Chile_-_Edificio_de_los_Tribunales_de_Justicia.jpg|thumb|සන්තියාගෝහි යුක්තියේ මාළිගාව]] චිලී රාජ්‍යයේ වත්මන් ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව 1980 දී<ref>{{cite web |author1=Aislinn Laing |author2=Fabian Cambero |date=25 October 2020 |title=Polls open in Chile for historic constitutional plebiscite |url=https://www.reuters.com/article/us-chile-constitution/polls-open-in-chile-for-historic-constitutional-plebiscite-idUSKBN27A0CF |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201030032454/https://www.reuters.com/article/us-chile-constitution/polls-open-in-chile-for-historic-constitutional-plebiscite-idUSKBN27A0CF |archive-date=30 October 2020 |access-date=25 October 2020 |publisher=Reuters}}</ref> ජේම් ගුස්මාන් විසින් කෙටුම්පත් කරන ලද අතර පසුව එම වසරේ සැප්තැම්බර් මාසයේදී සමහර නිරීක්ෂකයින් විසින් "ඉතා අක්‍රමවත්" ලෙස සලකනු ලැබූ ජාතික ජනමත විචාරණයක් හරහා අනුමත කරන ලදී.<ref name="hudson">{{cite web |year=1995 |editor-last=Hudson |editor-first=Rex A. |title=Chile: A Country Study |url=http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/cltoc.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20150625213643/http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/cltoc.html |archive-date=25 June 2015 |access-date=27 February 2005 |work=GPO for the Library of Congress}}</ref> එය 1981 මාර්තු මාසයේදී බලාත්මක විය. 1988 ජනමත විචාරණයෙන් පිනෝචේ පරාජයට පත්වීමෙන් පසු, ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවේ අනාගත සංශෝධන සඳහා විධිවිධාන ලිහිල් කිරීම සඳහා ව්‍යවස්ථාව සංශෝධනය කරන ලදී. 2005 සැප්තැම්බර් මාසයේදී, ජනාධිපති රිකාඩෝ ලාගෝස් කොංග්‍රසය විසින් සම්මත කරන ලද ව්‍යවස්ථාමය සංශෝධන කිහිපයකට අත්සන් කළේය. පත් කරන ලද සෙනෙට් සභිකයින්ගේ සහ සෙනෙට් සභිකයින්ගේ ජීවිත කාලය පුරාම තනතුරු ඉවත් කිරීම, සන්නද්ධ හමුදාවන්හි ප්‍රධාන අණදෙන නිලධාරීන් ඉවත් කිරීමට ජනාධිපතිවරයාට බලය ලබා දීම සහ ජනාධිපති ධුර කාලය වසර හයේ සිට හතර දක්වා අඩු කිරීම මෙයට ඇතුළත් වේ.<ref>{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/4157908.stm|title=Chile scraps Pinochet-era system|date=16 August 2005|work=BBC|access-date=31 December 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20200508224011/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/4157908.stm|archive-date=8 May 2020|url-status=live}}</ref> චිලී රාජ්‍යයේ අධිකරණය ස්වාධීන වන අතර එයට අභියාචනාධිකරණයක්, හමුදා අධිකරණ පද්ධතියක්, ව්‍යවස්ථාමය විනිශ්චය සභාවක් සහ චිලී රාජ්‍යයේ ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණය ඇතුළත් වේ. 2005 ජුනි මාසයේදී චිලී රාජ්‍යය එහි අපරාධ යුක්ති විනිශ්චය පද්ධතියේ රටපුරා ප්‍රතිසංස්කරණයක් සම්පූර්ණ කළේය.<ref>{{cite web |title=President Lagos: We can make a greater effort to make yesterday's and today's trials equally just |url=http://www.chileangovernment.cl/index.php?id=448&option=com_content&task=view |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080423171251/http://www.chileangovernment.cl/index.php?id=448&option=com_content&task=view |archive-date=23 April 2008 |work=Chilean Government}}</ref> මෙම ප්‍රතිසංස්කරණය මගින් විමර්ශන ක්‍රියාදාමයන් එක්සත් ජනපදය වැනි පොදු නීති අධිකරණ බල ප්‍රදේශවලට වඩා වැඩි සමානකමක් ඇති විරුද්ධවාදී ක්‍රමයක් සමඟ ප්‍රතිස්ථාපනය කර ඇත. 1989 සහ 2013 අතර පාර්ලිමේන්තු මැතිවරණ සඳහා ද්විමාන ක්‍රමය භාවිතා කරන ලද අතර, එය බහුතර නොවන දේශපාලන කණ්ඩායම් බැහැර කිරීමේ වියදමින් බහුතර දේශපාලන කණ්ඩායම් දෙකක් - Concertación සහ Alliance - පිහිටුවීම ප්‍රවර්ධනය කළේය. මෙම ක්‍රමයේ විරුද්ධවාදීන් 2015 දී 2017 පාර්ලිමේන්තු මැතිවරණයේ සිට ක්‍රියාත්මක වන මධ්‍යස්ථ සමානුපාතික මැතිවරණ ක්‍රමයක් අනුමත කළ අතර එමඟින් නව පක්ෂ සහ සන්ධානවලට ඇතුළුවීමට ඉඩ සැලසේ. චිලී කොංග්‍රසයට ආසන 50 ක සෙනෙට් සභාවක් සහ සාමාජිකයින් 155 දෙනෙකුගෙන් යුත් නියෝජිත මණ්ඩලයක් ඇත. සෙනෙට් සභිකයින් වසර අටක් සඳහා අස්ථාවර වාර ගණනක් සේවය කරන අතර, සෑම වසර 4 කට වරක් නියෝජිතයින් තෝරා පත් කර ගනු ලැබේ. පසුගිය කොංග්‍රස් මැතිවරණය 2021 නොවැම්බර් 21 වන දින ජනාධිපතිවරණ සමගාමීව පැවැත්විණි. කොංග්‍රසය පිහිටා ඇත්තේ සන්තියාගෝ අගනුවරට බටහිරින් කිලෝමීටර් 140 ක් පමණ (සැතපුම් 90) ක් පමණ දුරින් පිහිටි වල්පරයිසෝ වරාය නගරයේ ය. චිලියේ පවතින ප්‍රධාන දේශපාලන සන්ධාන වන්නේ: '''රජය:''' * අප්‍රූබෝ ඩිග්නිඩාඩ් (අභිමානය අනුමත කිරීම) යනු 2021 චිලී ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා සම්මේලන මැතිවරණයෙන් ආරම්භ වූ වාමාංශික සන්ධානයකි. එම මැතිවරණයේ සාර්ථකත්වයෙන් පසු, එය ජනාධිපති ප්‍රාථමික තරඟ පැවැත්වූ අතර, එහි දී ගේබ්‍රියෙල් බොරික් (CS, FA) ජයග්‍රාහකයා විය. එය චිලී කොමියුනිස්ට් පක්ෂය සහ අනෙකුත් වාමාංශික පක්ෂ විසින් පිහිටුවන ලද ෆ්‍රෙන්ට් ඇම්ප්ලියෝ (පුළුල් පෙරමුණ) සහ චිලී ඩිග්නෝ (වටිනා චිලී) සන්ධානය විසින් පිහිටුවනු ලැබේ. * ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී සමාජවාදය යනු මධ්‍ය-වාම සන්ධානයක් වන අතර, ව්‍යවස්ථාදායක එකමුතු සන්ධානයේ අනුප්‍රාප්තිකයා වන අතර, එයම කොන්සර්ටේෂන් සන්ධානයේ අනුප්‍රාප්තිකයෙකි - එය 1988 ජනමත විචාරණයේදී "නැත" විකල්පයට සහාය දුන් අතර පසුව 1990 සිට 2010 දක්වා රට පාලනය කළේය. මෙම ගිවිසුම සමාජවාදී, ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය සඳහා, රැඩිකල් සහ ලිබරල් පක්ෂ විසින් පිහිටුවන ලදී. '''විපක්ෂය:''' * චිලී වමෝස් (අපි චිලී යමු) යනු රෙනොවේෂන් නැෂනල් (ජාතික අලුත් කිරීම), යුනියන් ඩිමොක්‍රටා ඉන්ඩිපෙන්ඩෙන්ටේ (ස්වාධීන ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී සංගමය) සහ එවොපොලි යන පක්ෂ විසින් පිහිටුවන ලද ලිබරල් ගතානුගතිකවාදයේ මූලයන් සහිත මධ්‍ය-දක්ෂිණාංශික සන්ධානයකි. එහි මූලාරම්භය ඇත්තේ 1988 ජනමත විචාරණයේදී "ඔව්" විකල්පයට සහාය දුන් ප්‍රධාන පක්ෂ විසින් පිහිටුවන ලද සන්ධාන සන්ධානයෙනි, නමුත් එතැන් සිට එය විවිධ නම් භාවිතා කර ඇත. එය සෙබස්තියන් පිනේරාගේ පළමු සහ දෙවන රජය තුළ පාලක සන්ධානය විය, (2010–2014) සහ (2018–2022). ජාතික කොංග්‍රසයේ, චිලී වාමෝස් හි නියෝජිතයින් 52 ක් සහ සෙනෙට් සභිකයින් 24 ක් සිටින අතර, අප්‍රියුබෝ ඩිග්නිඩාඩ් හි පාර්ලිමේන්තු කණ්ඩායම නියෝජිතයින් 37 ක් සහ සෙනෙට් සභිකයින් 6 දෙනෙකුගෙන් සමන්විත වේ. ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී සමාජවාදය යනු නියෝජිතයින් 30 ක් සහ සෙනෙට් සභිකයින් 13 ක් සිටින තුන්වන දේශපාලන බලවේගයයි. පාර්ලිමේන්තු නියෝජනයක් ඇති අනෙකුත් කණ්ඩායම් වන්නේ රිපබ්ලිකන් පක්ෂය (නියෝජිතයින් 15 ක් සහ සෙනෙට් සභිකයින් 1 ක්), ක්‍රිස්තියානි ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී පක්ෂය (නියෝජිතයින් 8 ක් සහ සෙනෙට් සභිකයින් 5 ක්), මහජන පක්ෂය (නියෝජිතයින් 8 ක්) සහ සන්ධානයකින් පිටත ස්වාධීන (නියෝජිතයින් 5 ක් සහ සෙනෙට් සභිකයින් 1 ක්) ය. === විදේශ සබඳතා === [[File:Foreign_relations_of_Chile.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Foreign_relations_of_Chile.svg|වම|thumb|ලෝකයේ චිලී රාජ්‍යයේ ජාත්‍යන්තර සබඳතා තත්ත්වය: {{legend|#006680|චිලී}} {{legend|#008000|රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික සබඳතා ඇති රට සහ රට තුළ චිලී තානාපති කාර්යාලය.}} {{legend|#00AA88|රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික සබඳතා සහ චිලී තානාපති කාර්යාලයක් ඇති රට, නමුත් චිලී තානාපති කාර්යාලයක් නොමැත.}} {{legend|#8DD35F|රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික සබඳතා ඇති නමුත් තානාපතිවරුන් නොමැති රට.}} {{legend|#cccccc|දැනට රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික සබඳතා නොමැති රට.}}]] නිදහසෙන් පසු මුල් දශකවල සිට, චිලී සෑම විටම විදේශ කටයුතු සඳහා ක්‍රියාකාරී මැදිහත්වීමක් කර ඇත. 1837 දී, පැසිෆික් වෙළඳ මාර්ගවල ප්‍රමුඛත්වය සඳහා පේරු හි කැලාඕ වරායේ ආධිපත්‍යයට රට ආක්‍රමණශීලී ලෙස අභියෝග කළ අතර, පේරු සහ බොලිවියාව අතර කෙටි කාලීන සන්ධානය වූ පේරු-බොලිවියානු සම්මේලනය (1836–39) කොන්ෆෙඩරේෂන් යුද්ධයේදී පරාජය කළේය. යුද්ධය පැසිෆික් කලාපයේ බලය බෙදා හරින අතරතුර සම්මේලනය විසුරුවා හැරියේය. දෙවන ජාත්‍යන්තර යුද්ධයක් වන පැසිෆික් යුද්ධය (1879–83), චිලියේ කලාපීය භූමිකාව තවදුරටත් වැඩි කළ අතර එහි භූමියට සැලකිය යුතු ලෙස එකතු කළේය.<ref name="hudson" /> 19 වන සියවසේදී, චිලීහි වාණිජ සබඳතා ප්‍රධාන වශයෙන් බ්‍රිතාන්‍යය සමඟ වූ අතර එය චිලී නාවික හමුදාව හැඩගැස්වීමට උපකාරී විය. ප්‍රංශය චිලීහි නීති සහ අධ්‍යාපන පද්ධති කෙරෙහි බලපෑම් කළ අතර, 20 වන සියවස ආරම්භයේදී සමෘද්ධිමත් වසරවලදී ප්‍රංශ විලාසිතාවේ ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පය අගනුවර ආධිපත්‍යය දැරීය. ජර්මානු බලපෑම ප්‍රෂියානුවන් විසින් හමුදාව සංවිධානය කිරීම සහ පුහුණු කිරීම තුළින් ඇති විය.<ref name="hudson" /> 19 වන සියවසේ අග භාගයේ සිට, චිලී හමුදා සහ විදේශ ප්‍රතිපත්තිය උපරිම අසල්වැසි කල්පිතය මගින් හැඩගස්වා ඇති අතර, එහි සඳහන් වන්නේ අසල්වැසියෙකු සමඟ ගැටුමක් ඇති වුවහොත්, අනෙක් දෙක චිලීට එරෙහිව එක්වනු ඇති බවයි.<ref>{{cite web |author=Humberto Julio Reyes, General de Brigada |date=3 November 2022 |title=Disuasión y estrategia en la crisis de 1978 |url=https://unofar.cl/disuasion-y-estrategia-en-la-crisis-de-1978-humberto-julio-reyes-general-de-brigada/ |access-date=22 March 2025 |website=Unofar}}</ref><ref name="cuadra">{{cite book |author=Álvaro Nicolás Cuadra Roos |url=https://repositorio.uchile.cl/bitstream/handle/2250/198011/Breve-historia-de-las-fronteras-de-Chile.pdf?sequence=1&isAllowed=y |title=Breve historia de las fronteras de Chile |publisher=Universidad de Chile |year=2024}}</ref><ref>{{cite journal|author=Cristián Garay Vera|date=2009|title=Buscando la Certidumbre. Chile, su Seguridad y sus Vecinos|url=https://dialnet.unirioja.es/servlet/articulo?codigo=3116406|journal=UNISCI Discussion Papers|volume=21|issn=1696-2206}}</ref><ref>{{Cite web |last=González |first=Javier M. |date=21 December 2023 |title=Diciembre de 1978, una Navidad al borde de la guerra entre Chile y Argentina |url=https://www.nuevatribuna.es/articulo/global/historia-diciembre-1978-borde-guerra-chile-argentina/20231221091036221089.html |access-date=22 March 2025 |website=Nueva Tribuna}}</ref><ref>{{cite web |date=23 December 2018 |title=1978: el año en que vivimos en peligro |url=https://interferencia.cl/articulos/1978-el-ano-en-que-vivimos-en-peligro |access-date=22 March 2025 |website=Interferencia}}</ref><ref>{{cite web |date=1 December 2018 |title=Conflicto del Beagle: las inéditas imágenes de un diciembre tenso |url=https://www.latercera.com/nacional/noticia/conflicto-del-beagle-las-ineditas-imagenes-diciembre-tenso/425766/ |access-date=22 March 2025 |website=La Tercera}}</ref> මෙම සලකා බැලීම චිලී ඓතිහාසිකව ශක්තිමත් මිලිටරි වැළැක්වීමක් අනුගමනය කිරීමට; අසල්වැසියන් සමඟ සමබර ද්විපාර්ශ්වික සබඳතා; සහ කලාපයෙන් පිටත රටවල් සමඟ ශක්තිමත් සබඳතා අනුගමනය කිරීමට හේතු වී තිබේ. 1945 ජුනි 26 වන දින, කැලිෆෝනියාවේ සැන් ෆ්‍රැන්සිස්කෝ හි එක්සත් ජාතීන්ගේ ප්‍රඥප්තියට අත්සන් තැබූ රටවල් 50 අතරට චිලී එක්සත් ජාතීන්ගේ ආරම්භක සාමාජිකයෙකු ලෙස සහභාගී විය.<ref>{{cite web |title=Founding Member States |url=https://research.un.org/en/unmembers/founders |archive-url=https://web.archive.org/web/20190704121608/https://research.un.org/en/unmembers/founders |archive-date=4 July 2019 |access-date=14 September 2019 |publisher=United Nations}}</ref><ref>{{cite web |title=Chile |url=https://library.un.org/unms?combine=Chile |archive-url=https://web.archive.org/web/20190914180256/https://library.un.org/unms?combine=Chile |archive-date=14 September 2019 |access-date=14 September 2019 |publisher=United Nations}}</ref> 1973 හමුදා කුමන්ත්‍රණයත් සමඟ, චිලී රාජ්‍යය පුළුල් මානව හිමිකම් උල්ලංඝනයන් හේතුවෙන් දේශපාලනිකව හුදකලා විය.<ref name="hudson" /> Since its return to democracy in 1990, Chile has been an active participant in the international political arena. Chile completed a two-year non-permanent position on the UN Security Council in January 2005. Jose Miguel Insulza, a Chilean national, was elected Secretary General of the Organization of American States in May 2005 and confirmed in his position, being re-elected in 2009. Chile is currently serving on the International Atomic Energy Agency (IAEA) Board of Governors, and the 2007–2008 chair of the board is Chile's ambassador to the IAEA, Milenko E. Skoknic. The country is an active member of the UN family of agencies and participates in UN peacekeeping activities. It was [[:en:United_Nations_Human_Rights_Council#Members|re-elected]] as a member of the [[:en:United_Nations_Human_Rights_Council|UN Human Rights Council]] in 2011 for a three-year term. It was also [[:en:2013_United_Nations_Security_Council_election|elected]] to one of five non-permanent seats on the [[:en:United_Nations_Security_Council|UN Security Council]] in 2013. Chile hosted the Defense Ministerial of the Americas in 2002 and the APEC summit and related meetings in 2004. It also hosted the Community of Democracies ministerial in April 2005 and the Ibero-American Summit in November 2007. An associate member of Mercosur and a full member of APEC, Chile has been a major player in international economic issues and hemispheric free trade. 1990 දී ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයට නැවත පැමිණීමෙන් පසු, චිලී රාජ්‍යය ජාත්‍යන්තර දේශපාලන ක්ෂේත්‍රයේ ක්‍රියාකාරී සහභාගිවන්නෙකු වී ඇත. චිලී රාජ්‍යය 2005 ජනවාරි මාසයේදී එක්සත් ජාතීන්ගේ ආරක්ෂක මණ්ඩලයේ වසර දෙකක ස්ථිර නොවන තනතුරක් සම්පූර්ණ කළේය. චිලී ජාතිකයෙකු වන ජෝස් මිගෙල් ඉන්සුල්සා 2005 මැයි මාසයේදී ඇමරිකානු රාජ්‍ය සංවිධානයේ මහලේකම්වරයා ලෙස තේරී පත් වූ අතර 2009 දී නැවත තේරී පත් වූ අතර ඔහුගේ තනතුර තහවුරු විය. චිලී දැනට ජාත්‍යන්තර පරමාණුක බලශක්ති ඒජන්සියේ (IAEA) පාලක මණ්ඩලයේ සේවය කරන අතර, 2007-2008 මණ්ඩලයේ සභාපතිවරයා වන්නේ IAEA හි චිලී තානාපති මිලෙන්කෝ ඊ. ස්කොක්නික් ය. රට එක්සත් ජාතීන්ගේ ආයතන පවුලේ ක්‍රියාකාරී සාමාජිකයෙකු වන අතර එක්සත් ජාතීන්ගේ සාම සාධක කටයුතුවලට සහභාගී වේ. එය 2011 දී වසර තුනක කාලයක් සඳහා එක්සත් ජාතීන්ගේ මානව හිමිකම් කවුන්සිලයේ සාමාජිකයෙකු ලෙස නැවත තේරී පත් විය.<ref>{{cite web |title=Election (13 May 2010) Human Rights Council |url=https://www.un.org/en/ga/64/elections/hrc/index.shtml |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170630081406/http://www.un.org/en/ga/64/elections/hrc/index.shtml |archive-date=30 June 2017 |access-date=28 June 2017 |work=64th Session |publisher=[[United Nations General Assembly]]}}</ref> 2013 දී එක්සත් ජාතීන්ගේ ආරක්ෂක මණ්ඩලයේ ස්ථිර නොවන ආසන පහෙන් එකකට ද එය තේරී පත් විය.<ref>{{cite web |date=17 October 2013 |title=Chad, Chile, Lithuania, Nigeria and Saudi Arabia were elected to serve on the UN Security Council |url=https://www.un.org/apps/news/story.asp?NewsID=46277&Cr=security+council&Cr1= |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20131020020717/http://www.un.org/apps/news/story.asp?NewsID=46277&Cr=security+council&Cr1= |archive-date=20 October 2013 |access-date=17 October 2013 |publisher=United Nations}}</ref> 2002 දී චිලී රාජ්‍යය ඇමරිකානු ආරක්ෂක අමාත්‍යාංශ රැස්වීම සහ 2004 දී APEC සමුළුව සහ ඒ ආශ්‍රිත රැස්වීම් පැවැත්වීය. 2005 අප්‍රේල් මාසයේදී ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ප්‍රජා අමාත්‍යාංශ රැස්වීම සහ 2007 නොවැම්බර් මාසයේදී ඉබෙරෝ-ඇමරිකානු සමුළුව ද පැවැත්වීය. මර්කෝසූර් හි සහකාර සාමාජිකයෙකු සහ APEC හි පූර්ණ සාමාජිකයෙකු වන චිලී ජාත්‍යන්තර ආර්ථික ගැටළු සහ අර්ධගෝලීය නිදහස් වෙළඳාමේ ප්‍රධාන ක්‍රීඩකයෙකු වී ඇත.<ref name="countrystudies">{{cite web |date=31 March 1994 |title=Development and Breakdown of Democracy, 1830–1973 |url=http://countrystudies.us/chile/85.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110709014719/http://countrystudies.us/chile/85.htm |archive-date=9 July 2011 |access-date=21 April 2009 |work=Country Studies |publisher=Library of Congress}}</ref> හමුදා === හමුදා === [[File:Almirante_Blanco_Encalada_(FF-15).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Almirante_Blanco_Encalada_(FF-15).jpg|thumb|චිලී නාවික හමුදාවේ කරෙල් ඩෝර්මන් පන්තියේ ආරක්ෂිත නෞකාවක්]] [[File:Chilean_F-16_MLU.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chilean_F-16_MLU.jpg|thumb|චිලී ගුවන් හමුදාවේ F-16 සටන් කරන උකුස්සා]] The Armed Forces of Chile are subject to civilian control exercised by the president through the Minister of Defense. The president has the authority to remove the commanders-in-chief of the armed forces. The commander-in-chief of the [[:en:Chilean_Army|Chilean Army]] is [[:en:Army_General|Army General]] [[:en:Javier_Iturriaga_del_Campo|Javier Iturriaga del Campo]]. The Chilean Army is 45,000 strong and is organized with an Army headquarters in Santiago, six divisions throughout its territory, an Air Brigade in [[:en:Rancagua|Rancagua]], and a Special Forces Command in [[:en:Colina,_Chile|Colina]]. The Chilean Army is one of the most professional and technologically advanced armies in Latin America. චිලී රාජ්‍යයේ සන්නද්ධ හමුදා ආරක්ෂක අමාත්‍යවරයා හරහා ජනාධිපතිවරයා විසින් ක්‍රියාත්මක කරනු ලබන සිවිල් පාලනයට යටත් වේ. සන්නද්ධ හමුදාවල ප්‍රධාන අණ දෙන නිලධාරීන් ඉවත් කිරීමට ජනාධිපතිවරයාට බලය ඇත.<ref name="countrystudies" /> චිලී හමුදාවේ ප්‍රධාන අණ දෙන නිලධාරියා වන්නේ හමුදා ජෙනරාල් ජේවියර් ඉටුරියාගා ඩෙල් කැම්පෝ ය. චිලී හමුදාව 45,000 ක ශක්තිමත් හමුදාවක් වන අතර එය සන්තියාගෝ හි හමුදා මූලස්ථානයක්, එහි භූමිය පුරා අංශ හයක්, රන්කගුවා හි ගුවන් බලකායක් සහ කොලිනා හි විශේෂ බලකා අණදෙන නිලධාරියෙකු සමඟ සංවිධානය වී ඇත. චිලී හමුදාව ලතින් ඇමරිකාවේ වඩාත්ම වෘත්තීය හා තාක්‍ෂණිකව දියුණු හමුදාවන්ගෙන් එකකි.<ref name="countrystudies" /> Admiral [[:en:Julio_Leiva_Molina|Julio Leiva Molina]] directs the around 25,000-person [[:en:Chilean_Navy|Chilean Navy]], including 2,500 Marines. Of the fleet of 29 surface vessels, only eight are operational major combatants (frigates). Those ships are based in [[:en:Valparaíso|Valparaíso]]. The Navy operates its own aircraft for transport and patrol; there are no Navy fighter or bomber aircraft. The Navy also operates four submarines based in [[:en:Talcahuano|Talcahuano]]. Air Force General (four-star) Jorge Rojas Ávila heads the 12,500-strong [[:en:Chilean_Air_Force|Chilean Air Force]]. Air assets are distributed among five air brigades headquartered in Iquique, Antofagasta, Santiago, Puerto Montt, and Punta Arenas. The Air Force also operates [[:en:Base_Presidente_Eduardo_Frei_Montalva|an airbase]] on [[:en:King_George_Island_(South_Shetland_Islands)|King George Island]], Antarctica. The Air Force took delivery of the final two of ten F-16s, all purchased from the U.S., in March 2007 after several decades of U.S. debate and previous refusal to sell. Chile also took delivery in 2007 of a number of reconditioned Block 15 F-16s from the Netherlands, bringing to 18 the total of F-16s purchased from the Dutch. අද්මිරාල් ජූලියෝ ලීවා මොලිනා 2,500 ක් පමණ සිටින චිලී නාවික හමුදාව මෙහෙයවයි<ref>{{cite web |title=Almirante Julio Leiva Nuevo Comandante en Jefe de la Armada |url=http://www.defensa.cl/noticias/almirante-julio-leiva-nuevo-comandante-en-jefe-de-la-armada/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20170924092317/http://www.defensa.cl/noticias/almirante-julio-leiva-nuevo-comandante-en-jefe-de-la-armada/ |archive-date=24 September 2017 |access-date=10 January 2018 |publisher=Ministry of Defence of Chile}}</ref> මැරීන් භටයින්. මතුපිට යාත්‍රා 29 කින් සමන්විත බලඇණියේ, මෙහෙයුම් ප්‍රධාන සටන්කරුවන් (ෆ්‍රිගේට්) අටක් පමණක් ඇත. එම නැව් වල්පරයිසෝ හි පිහිටා ඇත.<ref>{{cite web |title=The National Fleet |url=http://www.armada.cl/p4_ingles/site/artic/20050719/pags/20050719132710.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20070610100514/http://www.armada.cl/p4_ingles/site/artic/20050719/pags/20050719132710.html |archive-date=10 June 2007 |access-date=30 May 2014 |publisher=Chilean Navy}}</ref> නාවික හමුදාව ප්‍රවාහනය සහ මුර සංචාරය සඳහා තමන්ගේම ගුවන් යානා ක්‍රියාත්මක කරයි; නාවික ප්‍රහාරක හෝ බෝම්බ හෙලන ගුවන් යානා නොමැත. නාවික හමුදාව ටැල්කහුවානෝ හි පිහිටි සබ්මැරීන හතරක් ද ක්‍රියාත්මක කරයි.<ref name="countrystudies" /><ref>{{cite web |title=Submarine Force |url=http://www.armada.cl/p4_ingles/site/artic/20050719/pags/20050719132849.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20070610100430/http://www.armada.cl/p4_ingles/site/artic/20050719/pags/20050719132849.html |archive-date=10 June 2007 |access-date=14 July 2013}}</ref> ගුවන් හමුදා ජෙනරාල් (තරු හතරේ) ජෝර්ජ් රොජාස් අවිලා 12,500 ක් පමණ සිටින චිලී ගුවන් හමුදාවේ ප්‍රධානියා වේ. ඉක්වික්, ඇන්ටොෆගස්ටා, සන්තියාගෝ, පුවර්ටෝ මොන්ට් සහ පුන්ටා අරීනාස් යන ස්ථානවල මූලස්ථානය කර ඇති ගුවන් බලසේනා පහක් අතර ගුවන් වත්කම් බෙදා හරිනු ලැබේ. ගුවන් හමුදාව ඇන්ටාක්ටිකාවේ කිං ජෝර්ජ් දූපතේ ගුවන් කඳවුරක් ද ක්‍රියාත්මක කරයි. දශක ගණනාවක එක්සත් ජනපද විවාදයෙන් සහ විකිණීම ප්‍රතික්ෂේප කිරීමෙන් පසු 2007 මාර්තු මාසයේදී එක්සත් ජනපදයෙන් මිලදී ගත් F-16 යානා දහයෙන් අවසාන දෙක ගුවන් හමුදාව භාර දුන්නේය. 2007 දී චිලී නෙදර්ලන්තයෙන් ප්‍රතිසංස්කරණය කරන ලද බ්ලොක් 15 F-16 යානා ගණනාවක් ද භාර දුන් අතර එමඟින් ලන්දේසීන්ගෙන් මිලදී ගත් මුළු F-16 යානා සංඛ්‍යාව 18 දක්වා ඉහළ ගියේය.<ref name="countrystudies" /> After the military coup in September 1973, the [[:en:Carabineros_de_Chile|Chilean national police]] (Carabineros) were incorporated into the Defense Ministry. With the return of democratic government, the police were placed under the operational control of the Interior Ministry but remained under the nominal control of the Defense Ministry. Gen. Gustavo González Jure is the head of the national police force of 40,964 men and women who are responsible for law enforcement, traffic management, narcotics suppression, border control, and counter-terrorism throughout Chile. In 2017, Chile signed the UN [[:en:Treaty_on_the_Prohibition_of_Nuclear_Weapons|treaty on the Prohibition of Nuclear Weapons]]. Chile is the 64th most peaceful country in the world, according to the 2024 [[:en:Global_Peace_Index|Global Peace Index]]. 1973 සැප්තැම්බර් මාසයේ හමුදා කුමන්ත්‍රණයෙන් පසු, චිලී ජාතික පොලිසිය (කැරබිනෙරෝස්) ආරක්ෂක අමාත්‍යාංශයට ඇතුළත් කරන ලදී. ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී රජය නැවත පැමිණීමත් සමඟ, පොලිසිය අභ්‍යන්තර කටයුතු අමාත්‍යාංශයේ මෙහෙයුම් පාලනය යටතේ තබා ඇති නමුත් ආරක්ෂක අමාත්‍යාංශයේ නාමික පාලනය යටතේ පැවතුනි. චිලී රාජ්‍යය පුරා නීතිය ක්‍රියාත්මක කිරීම, රථවාහන කළමනාකරණය, මත්ද්‍රව්‍ය මර්දනය, දේශසීමා පාලනය සහ ත්‍රස්තවාදයට එරෙහිව කටයුතු කිරීම සඳහා වගකිව යුතු පිරිමින් සහ කාන්තාවන් 40,964<ref>{{cite web |date=24 October 2007 |title=Carabineros de Chile |url=http://www.carabineros.cl/sitioweb/web/verSeccion.do?cod=239&codContenido=429 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120312050416/http://www.carabineros.cl/sitioweb/web/verSeccion.do?cod=239&codContenido=429 |archive-date=12 March 2012 |access-date=13 July 2013}}</ref> දෙනෙකුගෙන් යුත් ජාතික පොලිස් බලකායේ ප්‍රධානියා ජෙනරාල් ගුස්ටාවෝ ගොන්සාලෙස් ජූරේ ය.<ref name="countrystudies" /> 2017 දී චිලී න්‍යෂ්ටික අවි තහනම් කිරීම පිළිබඳ එක්සත් ජාතීන්ගේ ගිවිසුමට අත්සන් තැබීය.<ref>{{Cite web |date=7 July 2017 |title=Chapter XXVI: Disarmament&nbsp;– No. 9 Treaty on the Prohibition of Nuclear Weapons |url=https://treaties.un.org/Pages/ViewDetails.aspx?src=TREATY&mtdsg_no=XXVI-9&chapter=26&clang=_en |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190806220546/https://treaties.un.org/Pages/ViewDetails.aspx?src=TREATY&mtdsg_no=XXVI-9&chapter=26&clang=_en |archive-date=6 August 2019 |access-date=19 August 2019 |publisher=United Nations Treaty Collection}}</ref> 2024 ගෝලීය සාම දර්ශකයට අනුව චිලී ලොව 64 වන සාමකාමීම රට වේ.<ref>{{Cite web |title=2024 Global Peace Index |url=https://www.economicsandpeace.org/wp-content/uploads/2024/06/GPI-2024-web.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240819091540/https://www.economicsandpeace.org/wp-content/uploads/2024/06/GPI-2024-web.pdf |archive-date=19 August 2024 |access-date=16 August 2024}}</ref> පරිපාලක අංශය === පරිපාලන අංශ === In 1978 Chile was administratively divided into [[:en:Regions|regions]], and in 1979 subdivided into [[:en:Province|provinces]] and these into communes The country has [[:en:Regions_of_Chile|16 regions]], [[:en:Provinces_of_Chile|56 provinces]] and [[:en:Communes_of_Chile|348 communes]]. Each region was designated by a name and a [[:en:Roman_numeral|Roman numeral]] assigned from north to south, except for the [[:en:Santiago_Metropolitan_Region|Santiago Metropolitan Region]], which did not have a number. The creation of two new regions in 2007, Arica and Parinacota (XV) and Los Ríos (XIV), and a third region in 2018, Ñuble (XVI) made this numbering lose its original order meaning. 1978 දී චිලී රාජ්‍යය පරිපාලනමය වශයෙන් කලාපවලට බෙදා ඇති අතර,<ref name="dl2339">{{Cite web |author=Ministerio del Interior |date=10 October 1978 |title=Decreto ley 2339 de 1978 |url=http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=6889&idVersion=1978-10-10 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20120129044024/http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=6889&idVersion=1978-10-10 |archive-date=29 January 2012 |access-date=28 June 2011}}</ref> 1979 දී පළාත්වලට බෙදා ඇති අතර මේවා කොමියුනිස්ට් ලෙස බෙදා ඇත.<ref>{{Cite web |author=Ministerio del Interior |date=26 October 1979 |title=Decreto ley 2867 de 1979 |url=http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=7019&idVersion=1979-10-26 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110910085048/http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=7019&idVersion=1979-10-26 |archive-date=10 September 2011 |access-date=20 March 2011}}</ref><ref>{{Cite web |author=Ministerio del Interior |date=26 October 1979 |title=Decreto ley 2868 de 1979 |url=http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=7020&idVersion=1979-10-26 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110910180343/http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=7020&idVersion=1979-10-26 |archive-date=10 September 2011 |access-date=20 March 2011}}</ref> රට තුළ කලාප 16ක්,<ref name="l20174">{{Cite web |author=Ministerio del Interior |date=5 April 2007 |title=Ley 20174 de 2007 |url=http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=259774&idVersion=2007-04-05 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110910174827/http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=259774&idVersion=2007-04-05 |archive-date=10 September 2011 |access-date=20 March 2011}}</ref><ref name="l20175">{{Cite web |author=Ministerio del Interior |date=11 April 2007 |title=Ley 20175 de 2007 |url=http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=259864&idVersion=2007-04-11 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110910124207/http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=259864&idVersion=2007-04-11 |archive-date=10 September 2011 |access-date=20 March 2011}}</ref> පළාත් 56ක් සහ කොමියුනිස්ට් 348ක් ඇත.<ref>{{Cite book |author=Instituto Nacional de Estadísticas |url=http://www.ine.cl/canales/chile_estadistico/territorio/division_politico_administrativa/pdf/DPA_COMPLETA.pdf |title=División político-administrativa y censal, 2007 |date=18 March 2008 |publisher=Instituto Nacional de Estadísticas |isbn=978-956-7952-68-7 |pages=12 |access-date=27 February 2013 |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/http://www.ine.cl/canales/chile_estadistico/territorio/division_politico_administrativa/pdf/DPA_COMPLETA.pdf |archive-date=9 October 2022 |url-status=live}}</ref> සන්තියාගෝ මෙට්‍රොපොලිටන් කලාපය හැර, සෑම කලාපයක්ම උතුරේ සිට දකුණට පවරා ඇති නමකින් සහ රෝම ඉලක්කමකින් නම් කරන ලද අතර, එම කලාපයට අංකයක් නොතිබුණි. 2007 දී නව කලාප දෙකක් වන ඇරිකා සහ පරිනකෝටා (XV) සහ ලොස් රියෝස් (XIV) නිර්මාණය කිරීමත්, 2018 දී තුන්වන කලාපයක් වන නූබල් (XVI) නිර්මාණය කිරීමත් සමඟ මෙම අංකනයට එහි මුල් අනුපිළිවෙලෙහි අර්ථය අහිමි විය. [[File:Chile_(+Antarctica_&_Islands),_administrative_divisions_-_en_-_colored_2018.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chile_(+Antarctica_&_Islands),_administrative_divisions_-_en_-_colored_2018.svg|thumb|චිලී කලාප සිතියම]] {| class="wikitable sortable" ! colspan="7" |Administrative divisions of Chile |- ! scope="col" |Region<ref name="dl2339" /><ref name="l20174" /><ref name="l20175" /> ! scope="col" |Population<ref name="population">{{cite web |date=1 January 2018 |title=Resutados Censo 2017 |url=http://www.censo2017.cl/wp-content/uploads/2017/12/Presentacion_Resultados_Definitivos_Censo2017.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/http://www.censo2017.cl/wp-content/uploads/2017/12/Presentacion_Resultados_Definitivos_Censo2017.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=18 January 2017 |publisher=[[National Statistics Institute (Chile)|National Statistics Institute]]}}</ref> ! scope="col" |Area (km²) ! scope="col" |Density ! scope="col" |Capital |- |[[:en:Arica_y_Parinacota_Region|Arica y Parinacota]] |224,548 |16,873.3 |13.40 |[[:en:Arica|Arica]] |- |[[:en:Tarapacá_Region|Tarapacá]] |324,930 |42,225.8 |7.83 |[[:en:Iquique|Iquique]] |- |[[:en:Antofagasta_Region|Antofagasta]] |599,335 |126,049.1 |4.82 |[[:en:Antofagasta|Antofagasta]] |- |[[:en:Atacama_Region|Atacama]] |285,363 |75,176.2 |3.81 |[[:en:Copiapó|Copiapó]] |- |[[:en:Coquimbo_Region|Coquimbo]] |742,178 |40,579.9 |18.67 |[[:en:La_Serena_(Chile)|La Serena]] |- |[[:en:Valparaíso_Region|Valparaíso]] |1,790,219 |16,396.1 |110.75 |[[:en:Valparaíso|Valparaíso]] |- |[[:en:Santiago_Metropolitan_Region|Santiago Metropolitan]] |7,036,792 |15,403.2 |461.77 |[[:en:Santiago_de_Chile|Santiago]] |- |[[:en:O'Higgins_Region|Libertador General Bernardo O'Higgins]] |908,545 |16,387 |54.96 |[[:en:Rancagua|Rancagua]] |- |[[:en:Maule_Region|Maule]] |1,033,197 |30,296.1 |34.49 |[[:en:Talca|Talca]] |- |[[:en:Ñuble_Region|Ñuble]] |480,609 |13,178.5 |36.47 |[[:en:Chillán|Chillán]] |- |[[:en:Bio_Bío_Region|Biobío]] |1,556,805 |23,890.2 |112.08 |[[:en:Concepción_(Chile)|Concepción]] |- |[[:en:Araucanía_Region|Araucanía]] |938,626 |31,842.3 |30.06 |[[:en:Temuco|Temuco]] |- |[[:en:Los_Ríos_Region|Los Ríos]] |380,181 |18,429.5 |20.88 |[[:en:Valdivia|Valdivia]] |- |[[:en:Los_Lagos_Region|Los Lagos]] |823,204 |48,583.6 |17.06 |[[:en:Puerto_Montt|Puerto Montt]] |- |[[:en:Aysén_Region|Aysén del General Carlos Ibáñez del Campo]] |102,317 |108,494.4 |0.95 |[[:en:Coyhaique|Coyhaique]] |- |[[:en:Magallanes_Region|Magallanes and Chilean Antarctica]] |165,593 |132,297.2^''(1)'' |1.26 |[[:en:Punta_Arenas|Punta Arenas]] |- ! colspan="1" |Chile !17,373,831 !756,102.4^''(2)'' !23.24 !Santiago |} ⁽¹⁾Including the Chilean Antarctic Territory, its surface reaches 1,382,554.8&nbsp;km² ⁽²⁾Including the Chilean Antarctic Territory, its surface reaches 2,006,360&nbsp;km² === ජාතික සංකේත === The national flower is the [[:en:Copihue|copihue]] (''Lapageria rosea'', Chilean [[:en:Campanula|bellflower]]), which grows in the woods of southern Chile. The [[:en:Coat_of_arms_of_Chile|coat of arms]] depicts the two national animals: the [[:en:Condor|condor]] (''Vultur gryphus'', a very large bird that lives in the mountains) and the [[:en:Hippocamelus|huemul]] (''Hippocamelus bisulcus,'' an endangered white tail deer). It also has the legend ''Por la razón o la fuerza'' (''By reason or by force''). The [[:en:Flag_of_Chile|flag of Chile]] consists of two equal horizontal bands of white (top) and red; there is a blue square the same height as the white band at the hoist-side end of the white band; the square bears a white five-pointed star in the center representing a guide to progress and honor; blue symbolizes the sky, white is for the snow-covered Andes, and red stands for the blood spilled to achieve independence. The flag of Chile is similar to the [[:en:Flag_of_Texas|Flag of Texas]], although the Chilean flag is 21 years older. However, like the Texan flag, the flag of Chile is modeled after the [[:en:Flag_of_the_United_States|flag of the United States]].<ref>{{cite web |title=Chile flag and description |url=http://www.worldatlas.com/webimage/flags/countrys/samerica/chile.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110718113539/http://www.worldatlas.com/webimage/flags/countrys/samerica/chile.htm |archive-date=18 July 2011 |access-date=1 August 2011 |publisher=Worldatlas.com}}</ref> == යොමු කිරීම් == okm4ftqz2w3hjh2li9oivs6dkek4d0v 750270 750269 2025-06-23T07:22:44Z BuddhikaW88 37808 /* විදේශ සබඳතා */ 750270 wikitext text/x-wiki [[File:Chile-02559_-_La_Moneda_Presidential_Palace_(49033259257).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chile-02559_-_La_Moneda_Presidential_Palace_(49033259257).jpg|thumb|1784 සහ 1805 අතර ඉදිකරන ලද සන්තියාගෝ හි යටත් විජිත නව සම්භාව්‍ය පැලසියෝ ඩි ලා මොනෙඩා, චිලී ජනාධිපතිවරයාගේ ආසනය වේ.]] [[File:Congreso_Nacional_Valpo.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Congreso_Nacional_Valpo.jpg|thumb|වල්පරයිසෝ වරාය නගරයේ චිලී ජාතික සම්මේලනය]] [[File:2017_Santiago_de_Chile_-_Edificio_de_los_Tribunales_de_Justicia.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:2017_Santiago_de_Chile_-_Edificio_de_los_Tribunales_de_Justicia.jpg|thumb|සන්තියාගෝහි යුක්තියේ මාළිගාව]] චිලී රාජ්‍යයේ වත්මන් ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව 1980 දී<ref>{{cite web |author1=Aislinn Laing |author2=Fabian Cambero |date=25 October 2020 |title=Polls open in Chile for historic constitutional plebiscite |url=https://www.reuters.com/article/us-chile-constitution/polls-open-in-chile-for-historic-constitutional-plebiscite-idUSKBN27A0CF |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201030032454/https://www.reuters.com/article/us-chile-constitution/polls-open-in-chile-for-historic-constitutional-plebiscite-idUSKBN27A0CF |archive-date=30 October 2020 |access-date=25 October 2020 |publisher=Reuters}}</ref> ජේම් ගුස්මාන් විසින් කෙටුම්පත් කරන ලද අතර පසුව එම වසරේ සැප්තැම්බර් මාසයේදී සමහර නිරීක්ෂකයින් විසින් "ඉතා අක්‍රමවත්" ලෙස සලකනු ලැබූ ජාතික ජනමත විචාරණයක් හරහා අනුමත කරන ලදී.<ref name="hudson">{{cite web |year=1995 |editor-last=Hudson |editor-first=Rex A. |title=Chile: A Country Study |url=http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/cltoc.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20150625213643/http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/cltoc.html |archive-date=25 June 2015 |access-date=27 February 2005 |work=GPO for the Library of Congress}}</ref> එය 1981 මාර්තු මාසයේදී බලාත්මක විය. 1988 ජනමත විචාරණයෙන් පිනෝචේ පරාජයට පත්වීමෙන් පසු, ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවේ අනාගත සංශෝධන සඳහා විධිවිධාන ලිහිල් කිරීම සඳහා ව්‍යවස්ථාව සංශෝධනය කරන ලදී. 2005 සැප්තැම්බර් මාසයේදී, ජනාධිපති රිකාඩෝ ලාගෝස් කොංග්‍රසය විසින් සම්මත කරන ලද ව්‍යවස්ථාමය සංශෝධන කිහිපයකට අත්සන් කළේය. පත් කරන ලද සෙනෙට් සභිකයින්ගේ සහ සෙනෙට් සභිකයින්ගේ ජීවිත කාලය පුරාම තනතුරු ඉවත් කිරීම, සන්නද්ධ හමුදාවන්හි ප්‍රධාන අණදෙන නිලධාරීන් ඉවත් කිරීමට ජනාධිපතිවරයාට බලය ලබා දීම සහ ජනාධිපති ධුර කාලය වසර හයේ සිට හතර දක්වා අඩු කිරීම මෙයට ඇතුළත් වේ.<ref>{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/4157908.stm|title=Chile scraps Pinochet-era system|date=16 August 2005|work=BBC|access-date=31 December 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20200508224011/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/4157908.stm|archive-date=8 May 2020|url-status=live}}</ref> චිලී රාජ්‍යයේ අධිකරණය ස්වාධීන වන අතර එයට අභියාචනාධිකරණයක්, හමුදා අධිකරණ පද්ධතියක්, ව්‍යවස්ථාමය විනිශ්චය සභාවක් සහ චිලී රාජ්‍යයේ ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණය ඇතුළත් වේ. 2005 ජුනි මාසයේදී චිලී රාජ්‍යය එහි අපරාධ යුක්ති විනිශ්චය පද්ධතියේ රටපුරා ප්‍රතිසංස්කරණයක් සම්පූර්ණ කළේය.<ref>{{cite web |title=President Lagos: We can make a greater effort to make yesterday's and today's trials equally just |url=http://www.chileangovernment.cl/index.php?id=448&option=com_content&task=view |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080423171251/http://www.chileangovernment.cl/index.php?id=448&option=com_content&task=view |archive-date=23 April 2008 |work=Chilean Government}}</ref> මෙම ප්‍රතිසංස්කරණය මගින් විමර්ශන ක්‍රියාදාමයන් එක්සත් ජනපදය වැනි පොදු නීති අධිකරණ බල ප්‍රදේශවලට වඩා වැඩි සමානකමක් ඇති විරුද්ධවාදී ක්‍රමයක් සමඟ ප්‍රතිස්ථාපනය කර ඇත. 1989 සහ 2013 අතර පාර්ලිමේන්තු මැතිවරණ සඳහා ද්විමාන ක්‍රමය භාවිතා කරන ලද අතර, එය බහුතර නොවන දේශපාලන කණ්ඩායම් බැහැර කිරීමේ වියදමින් බහුතර දේශපාලන කණ්ඩායම් දෙකක් - Concertación සහ Alliance - පිහිටුවීම ප්‍රවර්ධනය කළේය. මෙම ක්‍රමයේ විරුද්ධවාදීන් 2015 දී 2017 පාර්ලිමේන්තු මැතිවරණයේ සිට ක්‍රියාත්මක වන මධ්‍යස්ථ සමානුපාතික මැතිවරණ ක්‍රමයක් අනුමත කළ අතර එමඟින් නව පක්ෂ සහ සන්ධානවලට ඇතුළුවීමට ඉඩ සැලසේ. චිලී කොංග්‍රසයට ආසන 50 ක සෙනෙට් සභාවක් සහ සාමාජිකයින් 155 දෙනෙකුගෙන් යුත් නියෝජිත මණ්ඩලයක් ඇත. සෙනෙට් සභිකයින් වසර අටක් සඳහා අස්ථාවර වාර ගණනක් සේවය කරන අතර, සෑම වසර 4 කට වරක් නියෝජිතයින් තෝරා පත් කර ගනු ලැබේ. පසුගිය කොංග්‍රස් මැතිවරණය 2021 නොවැම්බර් 21 වන දින ජනාධිපතිවරණ සමගාමීව පැවැත්විණි. කොංග්‍රසය පිහිටා ඇත්තේ සන්තියාගෝ අගනුවරට බටහිරින් කිලෝමීටර් 140 ක් පමණ (සැතපුම් 90) ක් පමණ දුරින් පිහිටි වල්පරයිසෝ වරාය නගරයේ ය. චිලියේ පවතින ප්‍රධාන දේශපාලන සන්ධාන වන්නේ: '''රජය:''' * අප්‍රූබෝ ඩිග්නිඩාඩ් (අභිමානය අනුමත කිරීම) යනු 2021 චිලී ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා සම්මේලන මැතිවරණයෙන් ආරම්භ වූ වාමාංශික සන්ධානයකි. එම මැතිවරණයේ සාර්ථකත්වයෙන් පසු, එය ජනාධිපති ප්‍රාථමික තරඟ පැවැත්වූ අතර, එහි දී ගේබ්‍රියෙල් බොරික් (CS, FA) ජයග්‍රාහකයා විය. එය චිලී කොමියුනිස්ට් පක්ෂය සහ අනෙකුත් වාමාංශික පක්ෂ විසින් පිහිටුවන ලද ෆ්‍රෙන්ට් ඇම්ප්ලියෝ (පුළුල් පෙරමුණ) සහ චිලී ඩිග්නෝ (වටිනා චිලී) සන්ධානය විසින් පිහිටුවනු ලැබේ. * ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී සමාජවාදය යනු මධ්‍ය-වාම සන්ධානයක් වන අතර, ව්‍යවස්ථාදායක එකමුතු සන්ධානයේ අනුප්‍රාප්තිකයා වන අතර, එයම කොන්සර්ටේෂන් සන්ධානයේ අනුප්‍රාප්තිකයෙකි - එය 1988 ජනමත විචාරණයේදී "නැත" විකල්පයට සහාය දුන් අතර පසුව 1990 සිට 2010 දක්වා රට පාලනය කළේය. මෙම ගිවිසුම සමාජවාදී, ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය සඳහා, රැඩිකල් සහ ලිබරල් පක්ෂ විසින් පිහිටුවන ලදී. '''විපක්ෂය:''' * චිලී වමෝස් (අපි චිලී යමු) යනු රෙනොවේෂන් නැෂනල් (ජාතික අලුත් කිරීම), යුනියන් ඩිමොක්‍රටා ඉන්ඩිපෙන්ඩෙන්ටේ (ස්වාධීන ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී සංගමය) සහ එවොපොලි යන පක්ෂ විසින් පිහිටුවන ලද ලිබරල් ගතානුගතිකවාදයේ මූලයන් සහිත මධ්‍ය-දක්ෂිණාංශික සන්ධානයකි. එහි මූලාරම්භය ඇත්තේ 1988 ජනමත විචාරණයේදී "ඔව්" විකල්පයට සහාය දුන් ප්‍රධාන පක්ෂ විසින් පිහිටුවන ලද සන්ධාන සන්ධානයෙනි, නමුත් එතැන් සිට එය විවිධ නම් භාවිතා කර ඇත. එය සෙබස්තියන් පිනේරාගේ පළමු සහ දෙවන රජය තුළ පාලක සන්ධානය විය, (2010–2014) සහ (2018–2022). ජාතික කොංග්‍රසයේ, චිලී වාමෝස් හි නියෝජිතයින් 52 ක් සහ සෙනෙට් සභිකයින් 24 ක් සිටින අතර, අප්‍රියුබෝ ඩිග්නිඩාඩ් හි පාර්ලිමේන්තු කණ්ඩායම නියෝජිතයින් 37 ක් සහ සෙනෙට් සභිකයින් 6 දෙනෙකුගෙන් සමන්විත වේ. ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී සමාජවාදය යනු නියෝජිතයින් 30 ක් සහ සෙනෙට් සභිකයින් 13 ක් සිටින තුන්වන දේශපාලන බලවේගයයි. පාර්ලිමේන්තු නියෝජනයක් ඇති අනෙකුත් කණ්ඩායම් වන්නේ රිපබ්ලිකන් පක්ෂය (නියෝජිතයින් 15 ක් සහ සෙනෙට් සභිකයින් 1 ක්), ක්‍රිස්තියානි ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී පක්ෂය (නියෝජිතයින් 8 ක් සහ සෙනෙට් සභිකයින් 5 ක්), මහජන පක්ෂය (නියෝජිතයින් 8 ක්) සහ සන්ධානයකින් පිටත ස්වාධීන (නියෝජිතයින් 5 ක් සහ සෙනෙට් සභිකයින් 1 ක්) ය. === විදේශ සබඳතා === [[File:Foreign_relations_of_Chile.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Foreign_relations_of_Chile.svg|වම|thumb|ලෝකයේ චිලී රාජ්‍යයේ ජාත්‍යන්තර සබඳතා තත්ත්වය: {{legend|#006680|චිලී}} {{legend|#008000|රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික සබඳතා ඇති රට සහ රට තුළ චිලී තානාපති කාර්යාලය.}} {{legend|#00AA88|රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික සබඳතා සහ චිලී තානාපති කාර්යාලයක් ඇති රට, නමුත් චිලී තානාපති කාර්යාලයක් නොමැත.}} {{legend|#8DD35F|රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික සබඳතා ඇති නමුත් තානාපතිවරුන් නොමැති රට.}} {{legend|#cccccc|දැනට රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික සබඳතා නොමැති රට.}}]] නිදහසෙන් පසු මුල් දශකවල සිට, චිලී සෑම විටම විදේශ කටයුතු සඳහා ක්‍රියාකාරී මැදිහත්වීමක් කර ඇත. 1837 දී, පැසිෆික් වෙළඳ මාර්ගවල ප්‍රමුඛත්වය සඳහා පේරු හි කැලාඕ වරායේ ආධිපත්‍යයට රට ආක්‍රමණශීලී ලෙස අභියෝග කළ අතර, පේරු සහ බොලිවියාව අතර කෙටි කාලීන සන්ධානය වූ පේරු-බොලිවියානු සම්මේලනය (1836–39) කොන්ෆෙඩරේෂන් යුද්ධයේදී පරාජය කළේය. යුද්ධය පැසිෆික් කලාපයේ බලය බෙදා හරින අතරතුර සම්මේලනය විසුරුවා හැරියේය. දෙවන ජාත්‍යන්තර යුද්ධයක් වන පැසිෆික් යුද්ධය (1879–83), චිලියේ කලාපීය භූමිකාව තවදුරටත් වැඩි කළ අතර එහි භූමියට සැලකිය යුතු ලෙස එකතු කළේය.<ref name="hudson" /> 19 වන සියවසේදී, චිලීහි වාණිජ සබඳතා ප්‍රධාන වශයෙන් බ්‍රිතාන්‍යය සමඟ වූ අතර එය චිලී නාවික හමුදාව හැඩගැස්වීමට උපකාරී විය. ප්‍රංශය චිලීහි නීති සහ අධ්‍යාපන පද්ධති කෙරෙහි බලපෑම් කළ අතර, 20 වන සියවස ආරම්භයේදී සමෘද්ධිමත් වසරවලදී ප්‍රංශ විලාසිතාවේ ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පය අගනුවර ආධිපත්‍යය දැරීය. ජර්මානු බලපෑම ප්‍රෂියානුවන් විසින් හමුදාව සංවිධානය කිරීම සහ පුහුණු කිරීම තුළින් ඇති විය.<ref name="hudson" /> 19 වන සියවසේ අග භාගයේ සිට, චිලී හමුදා සහ විදේශ ප්‍රතිපත්තිය උපරිම අසල්වැසි කල්පිතය මගින් හැඩගස්වා ඇති අතර, එහි සඳහන් වන්නේ අසල්වැසියෙකු සමඟ ගැටුමක් ඇති වුවහොත්, අනෙක් දෙක චිලීට එරෙහිව එක්වනු ඇති බවයි.<ref>{{cite web |author=Humberto Julio Reyes, General de Brigada |date=3 November 2022 |title=Disuasión y estrategia en la crisis de 1978 |url=https://unofar.cl/disuasion-y-estrategia-en-la-crisis-de-1978-humberto-julio-reyes-general-de-brigada/ |access-date=22 March 2025 |website=Unofar}}</ref><ref name="cuadra">{{cite book |author=Álvaro Nicolás Cuadra Roos |url=https://repositorio.uchile.cl/bitstream/handle/2250/198011/Breve-historia-de-las-fronteras-de-Chile.pdf?sequence=1&isAllowed=y |title=Breve historia de las fronteras de Chile |publisher=Universidad de Chile |year=2024}}</ref><ref>{{cite journal|author=Cristián Garay Vera|date=2009|title=Buscando la Certidumbre. Chile, su Seguridad y sus Vecinos|url=https://dialnet.unirioja.es/servlet/articulo?codigo=3116406|journal=UNISCI Discussion Papers|volume=21|issn=1696-2206}}</ref><ref>{{Cite web |last=González |first=Javier M. |date=21 December 2023 |title=Diciembre de 1978, una Navidad al borde de la guerra entre Chile y Argentina |url=https://www.nuevatribuna.es/articulo/global/historia-diciembre-1978-borde-guerra-chile-argentina/20231221091036221089.html |access-date=22 March 2025 |website=Nueva Tribuna}}</ref><ref>{{cite web |date=23 December 2018 |title=1978: el año en que vivimos en peligro |url=https://interferencia.cl/articulos/1978-el-ano-en-que-vivimos-en-peligro |access-date=22 March 2025 |website=Interferencia}}</ref><ref>{{cite web |date=1 December 2018 |title=Conflicto del Beagle: las inéditas imágenes de un diciembre tenso |url=https://www.latercera.com/nacional/noticia/conflicto-del-beagle-las-ineditas-imagenes-diciembre-tenso/425766/ |access-date=22 March 2025 |website=La Tercera}}</ref> මෙම සලකා බැලීම චිලී ඓතිහාසිකව ශක්තිමත් මිලිටරි වැළැක්වීමක් අනුගමනය කිරීමට; අසල්වැසියන් සමඟ සමබර ද්විපාර්ශ්වික සබඳතා; සහ කලාපයෙන් පිටත රටවල් සමඟ ශක්තිමත් සබඳතා අනුගමනය කිරීමට හේතු වී තිබේ. 1945 ජුනි 26 වන දින, කැලිෆෝනියාවේ සැන් ෆ්‍රැන්සිස්කෝ හි එක්සත් ජාතීන්ගේ ප්‍රඥප්තියට අත්සන් තැබූ රටවල් 50 අතරට චිලී එක්සත් ජාතීන්ගේ ආරම්භක සාමාජිකයෙකු ලෙස සහභාගී විය.<ref>{{cite web |title=Founding Member States |url=https://research.un.org/en/unmembers/founders |archive-url=https://web.archive.org/web/20190704121608/https://research.un.org/en/unmembers/founders |archive-date=4 July 2019 |access-date=14 September 2019 |publisher=United Nations}}</ref><ref>{{cite web |title=Chile |url=https://library.un.org/unms?combine=Chile |archive-url=https://web.archive.org/web/20190914180256/https://library.un.org/unms?combine=Chile |archive-date=14 September 2019 |access-date=14 September 2019 |publisher=United Nations}}</ref> 1973 හමුදා කුමන්ත්‍රණයත් සමඟ, චිලී රාජ්‍යය පුළුල් මානව හිමිකම් උල්ලංඝනයන් හේතුවෙන් දේශපාලනිකව හුදකලා විය.<ref name="hudson" /> 1990 දී ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයට නැවත පැමිණීමෙන් පසු, චිලී රාජ්‍යය ජාත්‍යන්තර දේශපාලන ක්ෂේත්‍රයේ ක්‍රියාකාරී සහභාගිවන්නෙකු වී ඇත. චිලී රාජ්‍යය 2005 ජනවාරි මාසයේදී එක්සත් ජාතීන්ගේ ආරක්ෂක මණ්ඩලයේ වසර දෙකක ස්ථිර නොවන තනතුරක් සම්පූර්ණ කළේය. චිලී ජාතිකයෙකු වන ජෝස් මිගෙල් ඉන්සුල්සා 2005 මැයි මාසයේදී ඇමරිකානු රාජ්‍ය සංවිධානයේ මහලේකම්වරයා ලෙස තේරී පත් වූ අතර 2009 දී නැවත තේරී පත් වූ අතර ඔහුගේ තනතුර තහවුරු විය. චිලී දැනට ජාත්‍යන්තර පරමාණුක බලශක්ති ඒජන්සියේ (IAEA) පාලක මණ්ඩලයේ සේවය කරන අතර, 2007-2008 මණ්ඩලයේ සභාපතිවරයා වන්නේ IAEA හි චිලී තානාපති මිලෙන්කෝ ඊ. ස්කොක්නික් ය. රට එක්සත් ජාතීන්ගේ ආයතන පවුලේ ක්‍රියාකාරී සාමාජිකයෙකු වන අතර එක්සත් ජාතීන්ගේ සාම සාධක කටයුතුවලට සහභාගී වේ. එය 2011 දී වසර තුනක කාලයක් සඳහා එක්සත් ජාතීන්ගේ මානව හිමිකම් කවුන්සිලයේ සාමාජිකයෙකු ලෙස නැවත තේරී පත් විය.<ref>{{cite web |title=Election (13 May 2010) Human Rights Council |url=https://www.un.org/en/ga/64/elections/hrc/index.shtml |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170630081406/http://www.un.org/en/ga/64/elections/hrc/index.shtml |archive-date=30 June 2017 |access-date=28 June 2017 |work=64th Session |publisher=[[United Nations General Assembly]]}}</ref> 2013 දී එක්සත් ජාතීන්ගේ ආරක්ෂක මණ්ඩලයේ ස්ථිර නොවන ආසන පහෙන් එකකට ද එය තේරී පත් විය.<ref>{{cite web |date=17 October 2013 |title=Chad, Chile, Lithuania, Nigeria and Saudi Arabia were elected to serve on the UN Security Council |url=https://www.un.org/apps/news/story.asp?NewsID=46277&Cr=security+council&Cr1= |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20131020020717/http://www.un.org/apps/news/story.asp?NewsID=46277&Cr=security+council&Cr1= |archive-date=20 October 2013 |access-date=17 October 2013 |publisher=United Nations}}</ref> 2002 දී චිලී රාජ්‍යය ඇමරිකානු ආරක්ෂක අමාත්‍යාංශ රැස්වීම සහ 2004 දී APEC සමුළුව සහ ඒ ආශ්‍රිත රැස්වීම් පැවැත්වීය. 2005 අප්‍රේල් මාසයේදී ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ප්‍රජා අමාත්‍යාංශ රැස්වීම සහ 2007 නොවැම්බර් මාසයේදී ඉබෙරෝ-ඇමරිකානු සමුළුව ද පැවැත්වීය. මර්කෝසූර් හි සහකාර සාමාජිකයෙකු සහ APEC හි පූර්ණ සාමාජිකයෙකු වන චිලී ජාත්‍යන්තර ආර්ථික ගැටළු සහ අර්ධගෝලීය නිදහස් වෙළඳාමේ ප්‍රධාන ක්‍රීඩකයෙකු වී ඇත.<ref name="countrystudies">{{cite web |date=31 March 1994 |title=Development and Breakdown of Democracy, 1830–1973 |url=http://countrystudies.us/chile/85.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110709014719/http://countrystudies.us/chile/85.htm |archive-date=9 July 2011 |access-date=21 April 2009 |work=Country Studies |publisher=Library of Congress}}</ref> === හමුදා === [[File:Almirante_Blanco_Encalada_(FF-15).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Almirante_Blanco_Encalada_(FF-15).jpg|thumb|චිලී නාවික හමුදාවේ කරෙල් ඩෝර්මන් පන්තියේ ආරක්ෂිත නෞකාවක්]] [[File:Chilean_F-16_MLU.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chilean_F-16_MLU.jpg|thumb|චිලී ගුවන් හමුදාවේ F-16 සටන් කරන උකුස්සා]] The Armed Forces of Chile are subject to civilian control exercised by the president through the Minister of Defense. The president has the authority to remove the commanders-in-chief of the armed forces. The commander-in-chief of the [[:en:Chilean_Army|Chilean Army]] is [[:en:Army_General|Army General]] [[:en:Javier_Iturriaga_del_Campo|Javier Iturriaga del Campo]]. The Chilean Army is 45,000 strong and is organized with an Army headquarters in Santiago, six divisions throughout its territory, an Air Brigade in [[:en:Rancagua|Rancagua]], and a Special Forces Command in [[:en:Colina,_Chile|Colina]]. The Chilean Army is one of the most professional and technologically advanced armies in Latin America. චිලී රාජ්‍යයේ සන්නද්ධ හමුදා ආරක්ෂක අමාත්‍යවරයා හරහා ජනාධිපතිවරයා විසින් ක්‍රියාත්මක කරනු ලබන සිවිල් පාලනයට යටත් වේ. සන්නද්ධ හමුදාවල ප්‍රධාන අණ දෙන නිලධාරීන් ඉවත් කිරීමට ජනාධිපතිවරයාට බලය ඇත.<ref name="countrystudies" /> චිලී හමුදාවේ ප්‍රධාන අණ දෙන නිලධාරියා වන්නේ හමුදා ජෙනරාල් ජේවියර් ඉටුරියාගා ඩෙල් කැම්පෝ ය. චිලී හමුදාව 45,000 ක ශක්තිමත් හමුදාවක් වන අතර එය සන්තියාගෝ හි හමුදා මූලස්ථානයක්, එහි භූමිය පුරා අංශ හයක්, රන්කගුවා හි ගුවන් බලකායක් සහ කොලිනා හි විශේෂ බලකා අණදෙන නිලධාරියෙකු සමඟ සංවිධානය වී ඇත. චිලී හමුදාව ලතින් ඇමරිකාවේ වඩාත්ම වෘත්තීය හා තාක්‍ෂණිකව දියුණු හමුදාවන්ගෙන් එකකි.<ref name="countrystudies" /> Admiral [[:en:Julio_Leiva_Molina|Julio Leiva Molina]] directs the around 25,000-person [[:en:Chilean_Navy|Chilean Navy]], including 2,500 Marines. Of the fleet of 29 surface vessels, only eight are operational major combatants (frigates). Those ships are based in [[:en:Valparaíso|Valparaíso]]. The Navy operates its own aircraft for transport and patrol; there are no Navy fighter or bomber aircraft. The Navy also operates four submarines based in [[:en:Talcahuano|Talcahuano]]. Air Force General (four-star) Jorge Rojas Ávila heads the 12,500-strong [[:en:Chilean_Air_Force|Chilean Air Force]]. Air assets are distributed among five air brigades headquartered in Iquique, Antofagasta, Santiago, Puerto Montt, and Punta Arenas. The Air Force also operates [[:en:Base_Presidente_Eduardo_Frei_Montalva|an airbase]] on [[:en:King_George_Island_(South_Shetland_Islands)|King George Island]], Antarctica. The Air Force took delivery of the final two of ten F-16s, all purchased from the U.S., in March 2007 after several decades of U.S. debate and previous refusal to sell. Chile also took delivery in 2007 of a number of reconditioned Block 15 F-16s from the Netherlands, bringing to 18 the total of F-16s purchased from the Dutch. අද්මිරාල් ජූලියෝ ලීවා මොලිනා 2,500 ක් පමණ සිටින චිලී නාවික හමුදාව මෙහෙයවයි<ref>{{cite web |title=Almirante Julio Leiva Nuevo Comandante en Jefe de la Armada |url=http://www.defensa.cl/noticias/almirante-julio-leiva-nuevo-comandante-en-jefe-de-la-armada/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20170924092317/http://www.defensa.cl/noticias/almirante-julio-leiva-nuevo-comandante-en-jefe-de-la-armada/ |archive-date=24 September 2017 |access-date=10 January 2018 |publisher=Ministry of Defence of Chile}}</ref> මැරීන් භටයින්. මතුපිට යාත්‍රා 29 කින් සමන්විත බලඇණියේ, මෙහෙයුම් ප්‍රධාන සටන්කරුවන් (ෆ්‍රිගේට්) අටක් පමණක් ඇත. එම නැව් වල්පරයිසෝ හි පිහිටා ඇත.<ref>{{cite web |title=The National Fleet |url=http://www.armada.cl/p4_ingles/site/artic/20050719/pags/20050719132710.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20070610100514/http://www.armada.cl/p4_ingles/site/artic/20050719/pags/20050719132710.html |archive-date=10 June 2007 |access-date=30 May 2014 |publisher=Chilean Navy}}</ref> නාවික හමුදාව ප්‍රවාහනය සහ මුර සංචාරය සඳහා තමන්ගේම ගුවන් යානා ක්‍රියාත්මක කරයි; නාවික ප්‍රහාරක හෝ බෝම්බ හෙලන ගුවන් යානා නොමැත. නාවික හමුදාව ටැල්කහුවානෝ හි පිහිටි සබ්මැරීන හතරක් ද ක්‍රියාත්මක කරයි.<ref name="countrystudies" /><ref>{{cite web |title=Submarine Force |url=http://www.armada.cl/p4_ingles/site/artic/20050719/pags/20050719132849.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20070610100430/http://www.armada.cl/p4_ingles/site/artic/20050719/pags/20050719132849.html |archive-date=10 June 2007 |access-date=14 July 2013}}</ref> ගුවන් හමුදා ජෙනරාල් (තරු හතරේ) ජෝර්ජ් රොජාස් අවිලා 12,500 ක් පමණ සිටින චිලී ගුවන් හමුදාවේ ප්‍රධානියා වේ. ඉක්වික්, ඇන්ටොෆගස්ටා, සන්තියාගෝ, පුවර්ටෝ මොන්ට් සහ පුන්ටා අරීනාස් යන ස්ථානවල මූලස්ථානය කර ඇති ගුවන් බලසේනා පහක් අතර ගුවන් වත්කම් බෙදා හරිනු ලැබේ. ගුවන් හමුදාව ඇන්ටාක්ටිකාවේ කිං ජෝර්ජ් දූපතේ ගුවන් කඳවුරක් ද ක්‍රියාත්මක කරයි. දශක ගණනාවක එක්සත් ජනපද විවාදයෙන් සහ විකිණීම ප්‍රතික්ෂේප කිරීමෙන් පසු 2007 මාර්තු මාසයේදී එක්සත් ජනපදයෙන් මිලදී ගත් F-16 යානා දහයෙන් අවසාන දෙක ගුවන් හමුදාව භාර දුන්නේය. 2007 දී චිලී නෙදර්ලන්තයෙන් ප්‍රතිසංස්කරණය කරන ලද බ්ලොක් 15 F-16 යානා ගණනාවක් ද භාර දුන් අතර එමඟින් ලන්දේසීන්ගෙන් මිලදී ගත් මුළු F-16 යානා සංඛ්‍යාව 18 දක්වා ඉහළ ගියේය.<ref name="countrystudies" /> After the military coup in September 1973, the [[:en:Carabineros_de_Chile|Chilean national police]] (Carabineros) were incorporated into the Defense Ministry. With the return of democratic government, the police were placed under the operational control of the Interior Ministry but remained under the nominal control of the Defense Ministry. Gen. Gustavo González Jure is the head of the national police force of 40,964 men and women who are responsible for law enforcement, traffic management, narcotics suppression, border control, and counter-terrorism throughout Chile. In 2017, Chile signed the UN [[:en:Treaty_on_the_Prohibition_of_Nuclear_Weapons|treaty on the Prohibition of Nuclear Weapons]]. Chile is the 64th most peaceful country in the world, according to the 2024 [[:en:Global_Peace_Index|Global Peace Index]]. 1973 සැප්තැම්බර් මාසයේ හමුදා කුමන්ත්‍රණයෙන් පසු, චිලී ජාතික පොලිසිය (කැරබිනෙරෝස්) ආරක්ෂක අමාත්‍යාංශයට ඇතුළත් කරන ලදී. ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී රජය නැවත පැමිණීමත් සමඟ, පොලිසිය අභ්‍යන්තර කටයුතු අමාත්‍යාංශයේ මෙහෙයුම් පාලනය යටතේ තබා ඇති නමුත් ආරක්ෂක අමාත්‍යාංශයේ නාමික පාලනය යටතේ පැවතුනි. චිලී රාජ්‍යය පුරා නීතිය ක්‍රියාත්මක කිරීම, රථවාහන කළමනාකරණය, මත්ද්‍රව්‍ය මර්දනය, දේශසීමා පාලනය සහ ත්‍රස්තවාදයට එරෙහිව කටයුතු කිරීම සඳහා වගකිව යුතු පිරිමින් සහ කාන්තාවන් 40,964<ref>{{cite web |date=24 October 2007 |title=Carabineros de Chile |url=http://www.carabineros.cl/sitioweb/web/verSeccion.do?cod=239&codContenido=429 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120312050416/http://www.carabineros.cl/sitioweb/web/verSeccion.do?cod=239&codContenido=429 |archive-date=12 March 2012 |access-date=13 July 2013}}</ref> දෙනෙකුගෙන් යුත් ජාතික පොලිස් බලකායේ ප්‍රධානියා ජෙනරාල් ගුස්ටාවෝ ගොන්සාලෙස් ජූරේ ය.<ref name="countrystudies" /> 2017 දී චිලී න්‍යෂ්ටික අවි තහනම් කිරීම පිළිබඳ එක්සත් ජාතීන්ගේ ගිවිසුමට අත්සන් තැබීය.<ref>{{Cite web |date=7 July 2017 |title=Chapter XXVI: Disarmament&nbsp;– No. 9 Treaty on the Prohibition of Nuclear Weapons |url=https://treaties.un.org/Pages/ViewDetails.aspx?src=TREATY&mtdsg_no=XXVI-9&chapter=26&clang=_en |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190806220546/https://treaties.un.org/Pages/ViewDetails.aspx?src=TREATY&mtdsg_no=XXVI-9&chapter=26&clang=_en |archive-date=6 August 2019 |access-date=19 August 2019 |publisher=United Nations Treaty Collection}}</ref> 2024 ගෝලීය සාම දර්ශකයට අනුව චිලී ලොව 64 වන සාමකාමීම රට වේ.<ref>{{Cite web |title=2024 Global Peace Index |url=https://www.economicsandpeace.org/wp-content/uploads/2024/06/GPI-2024-web.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240819091540/https://www.economicsandpeace.org/wp-content/uploads/2024/06/GPI-2024-web.pdf |archive-date=19 August 2024 |access-date=16 August 2024}}</ref> පරිපාලක අංශය === පරිපාලන අංශ === In 1978 Chile was administratively divided into [[:en:Regions|regions]], and in 1979 subdivided into [[:en:Province|provinces]] and these into communes The country has [[:en:Regions_of_Chile|16 regions]], [[:en:Provinces_of_Chile|56 provinces]] and [[:en:Communes_of_Chile|348 communes]]. Each region was designated by a name and a [[:en:Roman_numeral|Roman numeral]] assigned from north to south, except for the [[:en:Santiago_Metropolitan_Region|Santiago Metropolitan Region]], which did not have a number. The creation of two new regions in 2007, Arica and Parinacota (XV) and Los Ríos (XIV), and a third region in 2018, Ñuble (XVI) made this numbering lose its original order meaning. 1978 දී චිලී රාජ්‍යය පරිපාලනමය වශයෙන් කලාපවලට බෙදා ඇති අතර,<ref name="dl2339">{{Cite web |author=Ministerio del Interior |date=10 October 1978 |title=Decreto ley 2339 de 1978 |url=http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=6889&idVersion=1978-10-10 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20120129044024/http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=6889&idVersion=1978-10-10 |archive-date=29 January 2012 |access-date=28 June 2011}}</ref> 1979 දී පළාත්වලට බෙදා ඇති අතර මේවා කොමියුනිස්ට් ලෙස බෙදා ඇත.<ref>{{Cite web |author=Ministerio del Interior |date=26 October 1979 |title=Decreto ley 2867 de 1979 |url=http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=7019&idVersion=1979-10-26 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110910085048/http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=7019&idVersion=1979-10-26 |archive-date=10 September 2011 |access-date=20 March 2011}}</ref><ref>{{Cite web |author=Ministerio del Interior |date=26 October 1979 |title=Decreto ley 2868 de 1979 |url=http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=7020&idVersion=1979-10-26 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110910180343/http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=7020&idVersion=1979-10-26 |archive-date=10 September 2011 |access-date=20 March 2011}}</ref> රට තුළ කලාප 16ක්,<ref name="l20174">{{Cite web |author=Ministerio del Interior |date=5 April 2007 |title=Ley 20174 de 2007 |url=http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=259774&idVersion=2007-04-05 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110910174827/http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=259774&idVersion=2007-04-05 |archive-date=10 September 2011 |access-date=20 March 2011}}</ref><ref name="l20175">{{Cite web |author=Ministerio del Interior |date=11 April 2007 |title=Ley 20175 de 2007 |url=http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=259864&idVersion=2007-04-11 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110910124207/http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=259864&idVersion=2007-04-11 |archive-date=10 September 2011 |access-date=20 March 2011}}</ref> පළාත් 56ක් සහ කොමියුනිස්ට් 348ක් ඇත.<ref>{{Cite book |author=Instituto Nacional de Estadísticas |url=http://www.ine.cl/canales/chile_estadistico/territorio/division_politico_administrativa/pdf/DPA_COMPLETA.pdf |title=División político-administrativa y censal, 2007 |date=18 March 2008 |publisher=Instituto Nacional de Estadísticas |isbn=978-956-7952-68-7 |pages=12 |access-date=27 February 2013 |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/http://www.ine.cl/canales/chile_estadistico/territorio/division_politico_administrativa/pdf/DPA_COMPLETA.pdf |archive-date=9 October 2022 |url-status=live}}</ref> සන්තියාගෝ මෙට්‍රොපොලිටන් කලාපය හැර, සෑම කලාපයක්ම උතුරේ සිට දකුණට පවරා ඇති නමකින් සහ රෝම ඉලක්කමකින් නම් කරන ලද අතර, එම කලාපයට අංකයක් නොතිබුණි. 2007 දී නව කලාප දෙකක් වන ඇරිකා සහ පරිනකෝටා (XV) සහ ලොස් රියෝස් (XIV) නිර්මාණය කිරීමත්, 2018 දී තුන්වන කලාපයක් වන නූබල් (XVI) නිර්මාණය කිරීමත් සමඟ මෙම අංකනයට එහි මුල් අනුපිළිවෙලෙහි අර්ථය අහිමි විය. [[File:Chile_(+Antarctica_&_Islands),_administrative_divisions_-_en_-_colored_2018.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chile_(+Antarctica_&_Islands),_administrative_divisions_-_en_-_colored_2018.svg|thumb|චිලී කලාප සිතියම]] {| class="wikitable sortable" ! colspan="7" |Administrative divisions of Chile |- ! scope="col" |Region<ref name="dl2339" /><ref name="l20174" /><ref name="l20175" /> ! scope="col" |Population<ref name="population">{{cite web |date=1 January 2018 |title=Resutados Censo 2017 |url=http://www.censo2017.cl/wp-content/uploads/2017/12/Presentacion_Resultados_Definitivos_Censo2017.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/http://www.censo2017.cl/wp-content/uploads/2017/12/Presentacion_Resultados_Definitivos_Censo2017.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=18 January 2017 |publisher=[[National Statistics Institute (Chile)|National Statistics Institute]]}}</ref> ! scope="col" |Area (km²) ! scope="col" |Density ! scope="col" |Capital |- |[[:en:Arica_y_Parinacota_Region|Arica y Parinacota]] |224,548 |16,873.3 |13.40 |[[:en:Arica|Arica]] |- |[[:en:Tarapacá_Region|Tarapacá]] |324,930 |42,225.8 |7.83 |[[:en:Iquique|Iquique]] |- |[[:en:Antofagasta_Region|Antofagasta]] |599,335 |126,049.1 |4.82 |[[:en:Antofagasta|Antofagasta]] |- |[[:en:Atacama_Region|Atacama]] |285,363 |75,176.2 |3.81 |[[:en:Copiapó|Copiapó]] |- |[[:en:Coquimbo_Region|Coquimbo]] |742,178 |40,579.9 |18.67 |[[:en:La_Serena_(Chile)|La Serena]] |- |[[:en:Valparaíso_Region|Valparaíso]] |1,790,219 |16,396.1 |110.75 |[[:en:Valparaíso|Valparaíso]] |- |[[:en:Santiago_Metropolitan_Region|Santiago Metropolitan]] |7,036,792 |15,403.2 |461.77 |[[:en:Santiago_de_Chile|Santiago]] |- |[[:en:O'Higgins_Region|Libertador General Bernardo O'Higgins]] |908,545 |16,387 |54.96 |[[:en:Rancagua|Rancagua]] |- |[[:en:Maule_Region|Maule]] |1,033,197 |30,296.1 |34.49 |[[:en:Talca|Talca]] |- |[[:en:Ñuble_Region|Ñuble]] |480,609 |13,178.5 |36.47 |[[:en:Chillán|Chillán]] |- |[[:en:Bio_Bío_Region|Biobío]] |1,556,805 |23,890.2 |112.08 |[[:en:Concepción_(Chile)|Concepción]] |- |[[:en:Araucanía_Region|Araucanía]] |938,626 |31,842.3 |30.06 |[[:en:Temuco|Temuco]] |- |[[:en:Los_Ríos_Region|Los Ríos]] |380,181 |18,429.5 |20.88 |[[:en:Valdivia|Valdivia]] |- |[[:en:Los_Lagos_Region|Los Lagos]] |823,204 |48,583.6 |17.06 |[[:en:Puerto_Montt|Puerto Montt]] |- |[[:en:Aysén_Region|Aysén del General Carlos Ibáñez del Campo]] |102,317 |108,494.4 |0.95 |[[:en:Coyhaique|Coyhaique]] |- |[[:en:Magallanes_Region|Magallanes and Chilean Antarctica]] |165,593 |132,297.2^''(1)'' |1.26 |[[:en:Punta_Arenas|Punta Arenas]] |- ! colspan="1" |Chile !17,373,831 !756,102.4^''(2)'' !23.24 !Santiago |} ⁽¹⁾Including the Chilean Antarctic Territory, its surface reaches 1,382,554.8&nbsp;km² ⁽²⁾Including the Chilean Antarctic Territory, its surface reaches 2,006,360&nbsp;km² === ජාතික සංකේත === The national flower is the [[:en:Copihue|copihue]] (''Lapageria rosea'', Chilean [[:en:Campanula|bellflower]]), which grows in the woods of southern Chile. The [[:en:Coat_of_arms_of_Chile|coat of arms]] depicts the two national animals: the [[:en:Condor|condor]] (''Vultur gryphus'', a very large bird that lives in the mountains) and the [[:en:Hippocamelus|huemul]] (''Hippocamelus bisulcus,'' an endangered white tail deer). It also has the legend ''Por la razón o la fuerza'' (''By reason or by force''). The [[:en:Flag_of_Chile|flag of Chile]] consists of two equal horizontal bands of white (top) and red; there is a blue square the same height as the white band at the hoist-side end of the white band; the square bears a white five-pointed star in the center representing a guide to progress and honor; blue symbolizes the sky, white is for the snow-covered Andes, and red stands for the blood spilled to achieve independence. The flag of Chile is similar to the [[:en:Flag_of_Texas|Flag of Texas]], although the Chilean flag is 21 years older. However, like the Texan flag, the flag of Chile is modeled after the [[:en:Flag_of_the_United_States|flag of the United States]].<ref>{{cite web |title=Chile flag and description |url=http://www.worldatlas.com/webimage/flags/countrys/samerica/chile.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110718113539/http://www.worldatlas.com/webimage/flags/countrys/samerica/chile.htm |archive-date=18 July 2011 |access-date=1 August 2011 |publisher=Worldatlas.com}}</ref> == යොමු කිරීම් == 201b18c13p5zm11jjc9t2b2uogi3zsx 750272 750270 2025-06-23T07:24:52Z BuddhikaW88 37808 /* හමුදා */ 750272 wikitext text/x-wiki [[File:Chile-02559_-_La_Moneda_Presidential_Palace_(49033259257).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chile-02559_-_La_Moneda_Presidential_Palace_(49033259257).jpg|thumb|1784 සහ 1805 අතර ඉදිකරන ලද සන්තියාගෝ හි යටත් විජිත නව සම්භාව්‍ය පැලසියෝ ඩි ලා මොනෙඩා, චිලී ජනාධිපතිවරයාගේ ආසනය වේ.]] [[File:Congreso_Nacional_Valpo.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Congreso_Nacional_Valpo.jpg|thumb|වල්පරයිසෝ වරාය නගරයේ චිලී ජාතික සම්මේලනය]] [[File:2017_Santiago_de_Chile_-_Edificio_de_los_Tribunales_de_Justicia.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:2017_Santiago_de_Chile_-_Edificio_de_los_Tribunales_de_Justicia.jpg|thumb|සන්තියාගෝහි යුක්තියේ මාළිගාව]] චිලී රාජ්‍යයේ වත්මන් ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව 1980 දී<ref>{{cite web |author1=Aislinn Laing |author2=Fabian Cambero |date=25 October 2020 |title=Polls open in Chile for historic constitutional plebiscite |url=https://www.reuters.com/article/us-chile-constitution/polls-open-in-chile-for-historic-constitutional-plebiscite-idUSKBN27A0CF |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201030032454/https://www.reuters.com/article/us-chile-constitution/polls-open-in-chile-for-historic-constitutional-plebiscite-idUSKBN27A0CF |archive-date=30 October 2020 |access-date=25 October 2020 |publisher=Reuters}}</ref> ජේම් ගුස්මාන් විසින් කෙටුම්පත් කරන ලද අතර පසුව එම වසරේ සැප්තැම්බර් මාසයේදී සමහර නිරීක්ෂකයින් විසින් "ඉතා අක්‍රමවත්" ලෙස සලකනු ලැබූ ජාතික ජනමත විචාරණයක් හරහා අනුමත කරන ලදී.<ref name="hudson">{{cite web |year=1995 |editor-last=Hudson |editor-first=Rex A. |title=Chile: A Country Study |url=http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/cltoc.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20150625213643/http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/cltoc.html |archive-date=25 June 2015 |access-date=27 February 2005 |work=GPO for the Library of Congress}}</ref> එය 1981 මාර්තු මාසයේදී බලාත්මක විය. 1988 ජනමත විචාරණයෙන් පිනෝචේ පරාජයට පත්වීමෙන් පසු, ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවේ අනාගත සංශෝධන සඳහා විධිවිධාන ලිහිල් කිරීම සඳහා ව්‍යවස්ථාව සංශෝධනය කරන ලදී. 2005 සැප්තැම්බර් මාසයේදී, ජනාධිපති රිකාඩෝ ලාගෝස් කොංග්‍රසය විසින් සම්මත කරන ලද ව්‍යවස්ථාමය සංශෝධන කිහිපයකට අත්සන් කළේය. පත් කරන ලද සෙනෙට් සභිකයින්ගේ සහ සෙනෙට් සභිකයින්ගේ ජීවිත කාලය පුරාම තනතුරු ඉවත් කිරීම, සන්නද්ධ හමුදාවන්හි ප්‍රධාන අණදෙන නිලධාරීන් ඉවත් කිරීමට ජනාධිපතිවරයාට බලය ලබා දීම සහ ජනාධිපති ධුර කාලය වසර හයේ සිට හතර දක්වා අඩු කිරීම මෙයට ඇතුළත් වේ.<ref>{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/4157908.stm|title=Chile scraps Pinochet-era system|date=16 August 2005|work=BBC|access-date=31 December 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20200508224011/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/4157908.stm|archive-date=8 May 2020|url-status=live}}</ref> චිලී රාජ්‍යයේ අධිකරණය ස්වාධීන වන අතර එයට අභියාචනාධිකරණයක්, හමුදා අධිකරණ පද්ධතියක්, ව්‍යවස්ථාමය විනිශ්චය සභාවක් සහ චිලී රාජ්‍යයේ ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණය ඇතුළත් වේ. 2005 ජුනි මාසයේදී චිලී රාජ්‍යය එහි අපරාධ යුක්ති විනිශ්චය පද්ධතියේ රටපුරා ප්‍රතිසංස්කරණයක් සම්පූර්ණ කළේය.<ref>{{cite web |title=President Lagos: We can make a greater effort to make yesterday's and today's trials equally just |url=http://www.chileangovernment.cl/index.php?id=448&option=com_content&task=view |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080423171251/http://www.chileangovernment.cl/index.php?id=448&option=com_content&task=view |archive-date=23 April 2008 |work=Chilean Government}}</ref> මෙම ප්‍රතිසංස්කරණය මගින් විමර්ශන ක්‍රියාදාමයන් එක්සත් ජනපදය වැනි පොදු නීති අධිකරණ බල ප්‍රදේශවලට වඩා වැඩි සමානකමක් ඇති විරුද්ධවාදී ක්‍රමයක් සමඟ ප්‍රතිස්ථාපනය කර ඇත. 1989 සහ 2013 අතර පාර්ලිමේන්තු මැතිවරණ සඳහා ද්විමාන ක්‍රමය භාවිතා කරන ලද අතර, එය බහුතර නොවන දේශපාලන කණ්ඩායම් බැහැර කිරීමේ වියදමින් බහුතර දේශපාලන කණ්ඩායම් දෙකක් - Concertación සහ Alliance - පිහිටුවීම ප්‍රවර්ධනය කළේය. මෙම ක්‍රමයේ විරුද්ධවාදීන් 2015 දී 2017 පාර්ලිමේන්තු මැතිවරණයේ සිට ක්‍රියාත්මක වන මධ්‍යස්ථ සමානුපාතික මැතිවරණ ක්‍රමයක් අනුමත කළ අතර එමඟින් නව පක්ෂ සහ සන්ධානවලට ඇතුළුවීමට ඉඩ සැලසේ. චිලී කොංග්‍රසයට ආසන 50 ක සෙනෙට් සභාවක් සහ සාමාජිකයින් 155 දෙනෙකුගෙන් යුත් නියෝජිත මණ්ඩලයක් ඇත. සෙනෙට් සභිකයින් වසර අටක් සඳහා අස්ථාවර වාර ගණනක් සේවය කරන අතර, සෑම වසර 4 කට වරක් නියෝජිතයින් තෝරා පත් කර ගනු ලැබේ. පසුගිය කොංග්‍රස් මැතිවරණය 2021 නොවැම්බර් 21 වන දින ජනාධිපතිවරණ සමගාමීව පැවැත්විණි. කොංග්‍රසය පිහිටා ඇත්තේ සන්තියාගෝ අගනුවරට බටහිරින් කිලෝමීටර් 140 ක් පමණ (සැතපුම් 90) ක් පමණ දුරින් පිහිටි වල්පරයිසෝ වරාය නගරයේ ය. චිලියේ පවතින ප්‍රධාන දේශපාලන සන්ධාන වන්නේ: '''රජය:''' * අප්‍රූබෝ ඩිග්නිඩාඩ් (අභිමානය අනුමත කිරීම) යනු 2021 චිලී ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා සම්මේලන මැතිවරණයෙන් ආරම්භ වූ වාමාංශික සන්ධානයකි. එම මැතිවරණයේ සාර්ථකත්වයෙන් පසු, එය ජනාධිපති ප්‍රාථමික තරඟ පැවැත්වූ අතර, එහි දී ගේබ්‍රියෙල් බොරික් (CS, FA) ජයග්‍රාහකයා විය. එය චිලී කොමියුනිස්ට් පක්ෂය සහ අනෙකුත් වාමාංශික පක්ෂ විසින් පිහිටුවන ලද ෆ්‍රෙන්ට් ඇම්ප්ලියෝ (පුළුල් පෙරමුණ) සහ චිලී ඩිග්නෝ (වටිනා චිලී) සන්ධානය විසින් පිහිටුවනු ලැබේ. * ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී සමාජවාදය යනු මධ්‍ය-වාම සන්ධානයක් වන අතර, ව්‍යවස්ථාදායක එකමුතු සන්ධානයේ අනුප්‍රාප්තිකයා වන අතර, එයම කොන්සර්ටේෂන් සන්ධානයේ අනුප්‍රාප්තිකයෙකි - එය 1988 ජනමත විචාරණයේදී "නැත" විකල්පයට සහාය දුන් අතර පසුව 1990 සිට 2010 දක්වා රට පාලනය කළේය. මෙම ගිවිසුම සමාජවාදී, ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය සඳහා, රැඩිකල් සහ ලිබරල් පක්ෂ විසින් පිහිටුවන ලදී. '''විපක්ෂය:''' * චිලී වමෝස් (අපි චිලී යමු) යනු රෙනොවේෂන් නැෂනල් (ජාතික අලුත් කිරීම), යුනියන් ඩිමොක්‍රටා ඉන්ඩිපෙන්ඩෙන්ටේ (ස්වාධීන ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී සංගමය) සහ එවොපොලි යන පක්ෂ විසින් පිහිටුවන ලද ලිබරල් ගතානුගතිකවාදයේ මූලයන් සහිත මධ්‍ය-දක්ෂිණාංශික සන්ධානයකි. එහි මූලාරම්භය ඇත්තේ 1988 ජනමත විචාරණයේදී "ඔව්" විකල්පයට සහාය දුන් ප්‍රධාන පක්ෂ විසින් පිහිටුවන ලද සන්ධාන සන්ධානයෙනි, නමුත් එතැන් සිට එය විවිධ නම් භාවිතා කර ඇත. එය සෙබස්තියන් පිනේරාගේ පළමු සහ දෙවන රජය තුළ පාලක සන්ධානය විය, (2010–2014) සහ (2018–2022). ජාතික කොංග්‍රසයේ, චිලී වාමෝස් හි නියෝජිතයින් 52 ක් සහ සෙනෙට් සභිකයින් 24 ක් සිටින අතර, අප්‍රියුබෝ ඩිග්නිඩාඩ් හි පාර්ලිමේන්තු කණ්ඩායම නියෝජිතයින් 37 ක් සහ සෙනෙට් සභිකයින් 6 දෙනෙකුගෙන් සමන්විත වේ. ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී සමාජවාදය යනු නියෝජිතයින් 30 ක් සහ සෙනෙට් සභිකයින් 13 ක් සිටින තුන්වන දේශපාලන බලවේගයයි. පාර්ලිමේන්තු නියෝජනයක් ඇති අනෙකුත් කණ්ඩායම් වන්නේ රිපබ්ලිකන් පක්ෂය (නියෝජිතයින් 15 ක් සහ සෙනෙට් සභිකයින් 1 ක්), ක්‍රිස්තියානි ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී පක්ෂය (නියෝජිතයින් 8 ක් සහ සෙනෙට් සභිකයින් 5 ක්), මහජන පක්ෂය (නියෝජිතයින් 8 ක්) සහ සන්ධානයකින් පිටත ස්වාධීන (නියෝජිතයින් 5 ක් සහ සෙනෙට් සභිකයින් 1 ක්) ය. === විදේශ සබඳතා === [[File:Foreign_relations_of_Chile.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Foreign_relations_of_Chile.svg|වම|thumb|ලෝකයේ චිලී රාජ්‍යයේ ජාත්‍යන්තර සබඳතා තත්ත්වය: {{legend|#006680|චිලී}} {{legend|#008000|රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික සබඳතා ඇති රට සහ රට තුළ චිලී තානාපති කාර්යාලය.}} {{legend|#00AA88|රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික සබඳතා සහ චිලී තානාපති කාර්යාලයක් ඇති රට, නමුත් චිලී තානාපති කාර්යාලයක් නොමැත.}} {{legend|#8DD35F|රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික සබඳතා ඇති නමුත් තානාපතිවරුන් නොමැති රට.}} {{legend|#cccccc|දැනට රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික සබඳතා නොමැති රට.}}]] නිදහසෙන් පසු මුල් දශකවල සිට, චිලී සෑම විටම විදේශ කටයුතු සඳහා ක්‍රියාකාරී මැදිහත්වීමක් කර ඇත. 1837 දී, පැසිෆික් වෙළඳ මාර්ගවල ප්‍රමුඛත්වය සඳහා පේරු හි කැලාඕ වරායේ ආධිපත්‍යයට රට ආක්‍රමණශීලී ලෙස අභියෝග කළ අතර, පේරු සහ බොලිවියාව අතර කෙටි කාලීන සන්ධානය වූ පේරු-බොලිවියානු සම්මේලනය (1836–39) කොන්ෆෙඩරේෂන් යුද්ධයේදී පරාජය කළේය. යුද්ධය පැසිෆික් කලාපයේ බලය බෙදා හරින අතරතුර සම්මේලනය විසුරුවා හැරියේය. දෙවන ජාත්‍යන්තර යුද්ධයක් වන පැසිෆික් යුද්ධය (1879–83), චිලියේ කලාපීය භූමිකාව තවදුරටත් වැඩි කළ අතර එහි භූමියට සැලකිය යුතු ලෙස එකතු කළේය.<ref name="hudson" /> 19 වන සියවසේදී, චිලීහි වාණිජ සබඳතා ප්‍රධාන වශයෙන් බ්‍රිතාන්‍යය සමඟ වූ අතර එය චිලී නාවික හමුදාව හැඩගැස්වීමට උපකාරී විය. ප්‍රංශය චිලීහි නීති සහ අධ්‍යාපන පද්ධති කෙරෙහි බලපෑම් කළ අතර, 20 වන සියවස ආරම්භයේදී සමෘද්ධිමත් වසරවලදී ප්‍රංශ විලාසිතාවේ ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පය අගනුවර ආධිපත්‍යය දැරීය. ජර්මානු බලපෑම ප්‍රෂියානුවන් විසින් හමුදාව සංවිධානය කිරීම සහ පුහුණු කිරීම තුළින් ඇති විය.<ref name="hudson" /> 19 වන සියවසේ අග භාගයේ සිට, චිලී හමුදා සහ විදේශ ප්‍රතිපත්තිය උපරිම අසල්වැසි කල්පිතය මගින් හැඩගස්වා ඇති අතර, එහි සඳහන් වන්නේ අසල්වැසියෙකු සමඟ ගැටුමක් ඇති වුවහොත්, අනෙක් දෙක චිලීට එරෙහිව එක්වනු ඇති බවයි.<ref>{{cite web |author=Humberto Julio Reyes, General de Brigada |date=3 November 2022 |title=Disuasión y estrategia en la crisis de 1978 |url=https://unofar.cl/disuasion-y-estrategia-en-la-crisis-de-1978-humberto-julio-reyes-general-de-brigada/ |access-date=22 March 2025 |website=Unofar}}</ref><ref name="cuadra">{{cite book |author=Álvaro Nicolás Cuadra Roos |url=https://repositorio.uchile.cl/bitstream/handle/2250/198011/Breve-historia-de-las-fronteras-de-Chile.pdf?sequence=1&isAllowed=y |title=Breve historia de las fronteras de Chile |publisher=Universidad de Chile |year=2024}}</ref><ref>{{cite journal|author=Cristián Garay Vera|date=2009|title=Buscando la Certidumbre. Chile, su Seguridad y sus Vecinos|url=https://dialnet.unirioja.es/servlet/articulo?codigo=3116406|journal=UNISCI Discussion Papers|volume=21|issn=1696-2206}}</ref><ref>{{Cite web |last=González |first=Javier M. |date=21 December 2023 |title=Diciembre de 1978, una Navidad al borde de la guerra entre Chile y Argentina |url=https://www.nuevatribuna.es/articulo/global/historia-diciembre-1978-borde-guerra-chile-argentina/20231221091036221089.html |access-date=22 March 2025 |website=Nueva Tribuna}}</ref><ref>{{cite web |date=23 December 2018 |title=1978: el año en que vivimos en peligro |url=https://interferencia.cl/articulos/1978-el-ano-en-que-vivimos-en-peligro |access-date=22 March 2025 |website=Interferencia}}</ref><ref>{{cite web |date=1 December 2018 |title=Conflicto del Beagle: las inéditas imágenes de un diciembre tenso |url=https://www.latercera.com/nacional/noticia/conflicto-del-beagle-las-ineditas-imagenes-diciembre-tenso/425766/ |access-date=22 March 2025 |website=La Tercera}}</ref> මෙම සලකා බැලීම චිලී ඓතිහාසිකව ශක්තිමත් මිලිටරි වැළැක්වීමක් අනුගමනය කිරීමට; අසල්වැසියන් සමඟ සමබර ද්විපාර්ශ්වික සබඳතා; සහ කලාපයෙන් පිටත රටවල් සමඟ ශක්තිමත් සබඳතා අනුගමනය කිරීමට හේතු වී තිබේ. 1945 ජුනි 26 වන දින, කැලිෆෝනියාවේ සැන් ෆ්‍රැන්සිස්කෝ හි එක්සත් ජාතීන්ගේ ප්‍රඥප්තියට අත්සන් තැබූ රටවල් 50 අතරට චිලී එක්සත් ජාතීන්ගේ ආරම්භක සාමාජිකයෙකු ලෙස සහභාගී විය.<ref>{{cite web |title=Founding Member States |url=https://research.un.org/en/unmembers/founders |archive-url=https://web.archive.org/web/20190704121608/https://research.un.org/en/unmembers/founders |archive-date=4 July 2019 |access-date=14 September 2019 |publisher=United Nations}}</ref><ref>{{cite web |title=Chile |url=https://library.un.org/unms?combine=Chile |archive-url=https://web.archive.org/web/20190914180256/https://library.un.org/unms?combine=Chile |archive-date=14 September 2019 |access-date=14 September 2019 |publisher=United Nations}}</ref> 1973 හමුදා කුමන්ත්‍රණයත් සමඟ, චිලී රාජ්‍යය පුළුල් මානව හිමිකම් උල්ලංඝනයන් හේතුවෙන් දේශපාලනිකව හුදකලා විය.<ref name="hudson" /> 1990 දී ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයට නැවත පැමිණීමෙන් පසු, චිලී රාජ්‍යය ජාත්‍යන්තර දේශපාලන ක්ෂේත්‍රයේ ක්‍රියාකාරී සහභාගිවන්නෙකු වී ඇත. චිලී රාජ්‍යය 2005 ජනවාරි මාසයේදී එක්සත් ජාතීන්ගේ ආරක්ෂක මණ්ඩලයේ වසර දෙකක ස්ථිර නොවන තනතුරක් සම්පූර්ණ කළේය. චිලී ජාතිකයෙකු වන ජෝස් මිගෙල් ඉන්සුල්සා 2005 මැයි මාසයේදී ඇමරිකානු රාජ්‍ය සංවිධානයේ මහලේකම්වරයා ලෙස තේරී පත් වූ අතර 2009 දී නැවත තේරී පත් වූ අතර ඔහුගේ තනතුර තහවුරු විය. චිලී දැනට ජාත්‍යන්තර පරමාණුක බලශක්ති ඒජන්සියේ (IAEA) පාලක මණ්ඩලයේ සේවය කරන අතර, 2007-2008 මණ්ඩලයේ සභාපතිවරයා වන්නේ IAEA හි චිලී තානාපති මිලෙන්කෝ ඊ. ස්කොක්නික් ය. රට එක්සත් ජාතීන්ගේ ආයතන පවුලේ ක්‍රියාකාරී සාමාජිකයෙකු වන අතර එක්සත් ජාතීන්ගේ සාම සාධක කටයුතුවලට සහභාගී වේ. එය 2011 දී වසර තුනක කාලයක් සඳහා එක්සත් ජාතීන්ගේ මානව හිමිකම් කවුන්සිලයේ සාමාජිකයෙකු ලෙස නැවත තේරී පත් විය.<ref>{{cite web |title=Election (13 May 2010) Human Rights Council |url=https://www.un.org/en/ga/64/elections/hrc/index.shtml |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170630081406/http://www.un.org/en/ga/64/elections/hrc/index.shtml |archive-date=30 June 2017 |access-date=28 June 2017 |work=64th Session |publisher=[[United Nations General Assembly]]}}</ref> 2013 දී එක්සත් ජාතීන්ගේ ආරක්ෂක මණ්ඩලයේ ස්ථිර නොවන ආසන පහෙන් එකකට ද එය තේරී පත් විය.<ref>{{cite web |date=17 October 2013 |title=Chad, Chile, Lithuania, Nigeria and Saudi Arabia were elected to serve on the UN Security Council |url=https://www.un.org/apps/news/story.asp?NewsID=46277&Cr=security+council&Cr1= |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20131020020717/http://www.un.org/apps/news/story.asp?NewsID=46277&Cr=security+council&Cr1= |archive-date=20 October 2013 |access-date=17 October 2013 |publisher=United Nations}}</ref> 2002 දී චිලී රාජ්‍යය ඇමරිකානු ආරක්ෂක අමාත්‍යාංශ රැස්වීම සහ 2004 දී APEC සමුළුව සහ ඒ ආශ්‍රිත රැස්වීම් පැවැත්වීය. 2005 අප්‍රේල් මාසයේදී ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ප්‍රජා අමාත්‍යාංශ රැස්වීම සහ 2007 නොවැම්බර් මාසයේදී ඉබෙරෝ-ඇමරිකානු සමුළුව ද පැවැත්වීය. මර්කෝසූර් හි සහකාර සාමාජිකයෙකු සහ APEC හි පූර්ණ සාමාජිකයෙකු වන චිලී ජාත්‍යන්තර ආර්ථික ගැටළු සහ අර්ධගෝලීය නිදහස් වෙළඳාමේ ප්‍රධාන ක්‍රීඩකයෙකු වී ඇත.<ref name="countrystudies">{{cite web |date=31 March 1994 |title=Development and Breakdown of Democracy, 1830–1973 |url=http://countrystudies.us/chile/85.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110709014719/http://countrystudies.us/chile/85.htm |archive-date=9 July 2011 |access-date=21 April 2009 |work=Country Studies |publisher=Library of Congress}}</ref> === හමුදා === [[File:Almirante_Blanco_Encalada_(FF-15).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Almirante_Blanco_Encalada_(FF-15).jpg|thumb|චිලී නාවික හමුදාවේ කරෙල් ඩෝර්මන් පන්තියේ ආරක්ෂිත නෞකාවක්]] [[File:Chilean_F-16_MLU.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chilean_F-16_MLU.jpg|thumb|චිලී ගුවන් හමුදාවේ F-16 සටන් කරන උකුස්සා]] චිලී රාජ්‍යයේ සන්නද්ධ හමුදා ආරක්ෂක අමාත්‍යවරයා හරහා ජනාධිපතිවරයා විසින් ක්‍රියාත්මක කරනු ලබන සිවිල් පාලනයට යටත් වේ. සන්නද්ධ හමුදාවල ප්‍රධාන අණ දෙන නිලධාරීන් ඉවත් කිරීමට ජනාධිපතිවරයාට බලය ඇත.<ref name="countrystudies" /> චිලී හමුදාවේ ප්‍රධාන අණ දෙන නිලධාරියා වන්නේ හමුදා ජෙනරාල් ජේවියර් ඉටුරියාගා ඩෙල් කැම්පෝ ය. චිලී හමුදාව 45,000 ක ශක්තිමත් හමුදාවක් වන අතර එය සන්තියාගෝ හි හමුදා මූලස්ථානයක්, එහි භූමිය පුරා අංශ හයක්, රන්කගුවා හි ගුවන් බලකායක් සහ කොලිනා හි විශේෂ බලකා අණදෙන නිලධාරියෙකු සමඟ සංවිධානය වී ඇත. චිලී හමුදාව ලතින් ඇමරිකාවේ වඩාත්ම වෘත්තීය හා තාක්‍ෂණිකව දියුණු හමුදාවන්ගෙන් එකකි.<ref name="countrystudies" /> Admiral [[:en:Julio_Leiva_Molina|Julio Leiva Molina]] directs the around 25,000-person [[:en:Chilean_Navy|Chilean Navy]], including 2,500 Marines. Of the fleet of 29 surface vessels, only eight are operational major combatants (frigates). Those ships are based in [[:en:Valparaíso|Valparaíso]]. The Navy operates its own aircraft for transport and patrol; there are no Navy fighter or bomber aircraft. The Navy also operates four submarines based in [[:en:Talcahuano|Talcahuano]]. Air Force General (four-star) Jorge Rojas Ávila heads the 12,500-strong [[:en:Chilean_Air_Force|Chilean Air Force]]. Air assets are distributed among five air brigades headquartered in Iquique, Antofagasta, Santiago, Puerto Montt, and Punta Arenas. The Air Force also operates [[:en:Base_Presidente_Eduardo_Frei_Montalva|an airbase]] on [[:en:King_George_Island_(South_Shetland_Islands)|King George Island]], Antarctica. The Air Force took delivery of the final two of ten F-16s, all purchased from the U.S., in March 2007 after several decades of U.S. debate and previous refusal to sell. Chile also took delivery in 2007 of a number of reconditioned Block 15 F-16s from the Netherlands, bringing to 18 the total of F-16s purchased from the Dutch. අද්මිරාල් ජූලියෝ ලීවා මොලිනා 2,500 ක් පමණ සිටින චිලී නාවික හමුදාව මෙහෙයවයි<ref>{{cite web |title=Almirante Julio Leiva Nuevo Comandante en Jefe de la Armada |url=http://www.defensa.cl/noticias/almirante-julio-leiva-nuevo-comandante-en-jefe-de-la-armada/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20170924092317/http://www.defensa.cl/noticias/almirante-julio-leiva-nuevo-comandante-en-jefe-de-la-armada/ |archive-date=24 September 2017 |access-date=10 January 2018 |publisher=Ministry of Defence of Chile}}</ref> මැරීන් භටයින්. මතුපිට යාත්‍රා 29 කින් සමන්විත බලඇණියේ, මෙහෙයුම් ප්‍රධාන සටන්කරුවන් (ෆ්‍රිගේට්) අටක් පමණක් ඇත. එම නැව් වල්පරයිසෝ හි පිහිටා ඇත.<ref>{{cite web |title=The National Fleet |url=http://www.armada.cl/p4_ingles/site/artic/20050719/pags/20050719132710.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20070610100514/http://www.armada.cl/p4_ingles/site/artic/20050719/pags/20050719132710.html |archive-date=10 June 2007 |access-date=30 May 2014 |publisher=Chilean Navy}}</ref> නාවික හමුදාව ප්‍රවාහනය සහ මුර සංචාරය සඳහා තමන්ගේම ගුවන් යානා ක්‍රියාත්මක කරයි; නාවික ප්‍රහාරක හෝ බෝම්බ හෙලන ගුවන් යානා නොමැත. නාවික හමුදාව ටැල්කහුවානෝ හි පිහිටි සබ්මැරීන හතරක් ද ක්‍රියාත්මක කරයි.<ref name="countrystudies" /><ref>{{cite web |title=Submarine Force |url=http://www.armada.cl/p4_ingles/site/artic/20050719/pags/20050719132849.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20070610100430/http://www.armada.cl/p4_ingles/site/artic/20050719/pags/20050719132849.html |archive-date=10 June 2007 |access-date=14 July 2013}}</ref> ගුවන් හමුදා ජෙනරාල් (තරු හතරේ) ජෝර්ජ් රොජාස් අවිලා 12,500 ක් පමණ සිටින චිලී ගුවන් හමුදාවේ ප්‍රධානියා වේ. ඉක්වික්, ඇන්ටොෆගස්ටා, සන්තියාගෝ, පුවර්ටෝ මොන්ට් සහ පුන්ටා අරීනාස් යන ස්ථානවල මූලස්ථානය කර ඇති ගුවන් බලසේනා පහක් අතර ගුවන් වත්කම් බෙදා හරිනු ලැබේ. ගුවන් හමුදාව ඇන්ටාක්ටිකාවේ කිං ජෝර්ජ් දූපතේ ගුවන් කඳවුරක් ද ක්‍රියාත්මක කරයි. දශක ගණනාවක එක්සත් ජනපද විවාදයෙන් සහ විකිණීම ප්‍රතික්ෂේප කිරීමෙන් පසු 2007 මාර්තු මාසයේදී එක්සත් ජනපදයෙන් මිලදී ගත් F-16 යානා දහයෙන් අවසාන දෙක ගුවන් හමුදාව භාර දුන්නේය. 2007 දී චිලී නෙදර්ලන්තයෙන් ප්‍රතිසංස්කරණය කරන ලද බ්ලොක් 15 F-16 යානා ගණනාවක් ද භාර දුන් අතර එමඟින් ලන්දේසීන්ගෙන් මිලදී ගත් මුළු F-16 යානා සංඛ්‍යාව 18 දක්වා ඉහළ ගියේය.<ref name="countrystudies" /> After the military coup in September 1973, the [[:en:Carabineros_de_Chile|Chilean national police]] (Carabineros) were incorporated into the Defense Ministry. With the return of democratic government, the police were placed under the operational control of the Interior Ministry but remained under the nominal control of the Defense Ministry. Gen. Gustavo González Jure is the head of the national police force of 40,964 men and women who are responsible for law enforcement, traffic management, narcotics suppression, border control, and counter-terrorism throughout Chile. In 2017, Chile signed the UN [[:en:Treaty_on_the_Prohibition_of_Nuclear_Weapons|treaty on the Prohibition of Nuclear Weapons]]. Chile is the 64th most peaceful country in the world, according to the 2024 [[:en:Global_Peace_Index|Global Peace Index]]. 1973 සැප්තැම්බර් මාසයේ හමුදා කුමන්ත්‍රණයෙන් පසු, චිලී ජාතික පොලිසිය (කැරබිනෙරෝස්) ආරක්ෂක අමාත්‍යාංශයට ඇතුළත් කරන ලදී. ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී රජය නැවත පැමිණීමත් සමඟ, පොලිසිය අභ්‍යන්තර කටයුතු අමාත්‍යාංශයේ මෙහෙයුම් පාලනය යටතේ තබා ඇති නමුත් ආරක්ෂක අමාත්‍යාංශයේ නාමික පාලනය යටතේ පැවතුනි. චිලී රාජ්‍යය පුරා නීතිය ක්‍රියාත්මක කිරීම, රථවාහන කළමනාකරණය, මත්ද්‍රව්‍ය මර්දනය, දේශසීමා පාලනය සහ ත්‍රස්තවාදයට එරෙහිව කටයුතු කිරීම සඳහා වගකිව යුතු පිරිමින් සහ කාන්තාවන් 40,964<ref>{{cite web |date=24 October 2007 |title=Carabineros de Chile |url=http://www.carabineros.cl/sitioweb/web/verSeccion.do?cod=239&codContenido=429 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120312050416/http://www.carabineros.cl/sitioweb/web/verSeccion.do?cod=239&codContenido=429 |archive-date=12 March 2012 |access-date=13 July 2013}}</ref> දෙනෙකුගෙන් යුත් ජාතික පොලිස් බලකායේ ප්‍රධානියා ජෙනරාල් ගුස්ටාවෝ ගොන්සාලෙස් ජූරේ ය.<ref name="countrystudies" /> 2017 දී චිලී න්‍යෂ්ටික අවි තහනම් කිරීම පිළිබඳ එක්සත් ජාතීන්ගේ ගිවිසුමට අත්සන් තැබීය.<ref>{{Cite web |date=7 July 2017 |title=Chapter XXVI: Disarmament&nbsp;– No. 9 Treaty on the Prohibition of Nuclear Weapons |url=https://treaties.un.org/Pages/ViewDetails.aspx?src=TREATY&mtdsg_no=XXVI-9&chapter=26&clang=_en |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190806220546/https://treaties.un.org/Pages/ViewDetails.aspx?src=TREATY&mtdsg_no=XXVI-9&chapter=26&clang=_en |archive-date=6 August 2019 |access-date=19 August 2019 |publisher=United Nations Treaty Collection}}</ref> 2024 ගෝලීය සාම දර්ශකයට අනුව චිලී ලොව 64 වන සාමකාමීම රට වේ.<ref>{{Cite web |title=2024 Global Peace Index |url=https://www.economicsandpeace.org/wp-content/uploads/2024/06/GPI-2024-web.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240819091540/https://www.economicsandpeace.org/wp-content/uploads/2024/06/GPI-2024-web.pdf |archive-date=19 August 2024 |access-date=16 August 2024}}</ref> පරිපාලක අංශය === පරිපාලන අංශ === In 1978 Chile was administratively divided into [[:en:Regions|regions]], and in 1979 subdivided into [[:en:Province|provinces]] and these into communes The country has [[:en:Regions_of_Chile|16 regions]], [[:en:Provinces_of_Chile|56 provinces]] and [[:en:Communes_of_Chile|348 communes]]. Each region was designated by a name and a [[:en:Roman_numeral|Roman numeral]] assigned from north to south, except for the [[:en:Santiago_Metropolitan_Region|Santiago Metropolitan Region]], which did not have a number. The creation of two new regions in 2007, Arica and Parinacota (XV) and Los Ríos (XIV), and a third region in 2018, Ñuble (XVI) made this numbering lose its original order meaning. 1978 දී චිලී රාජ්‍යය පරිපාලනමය වශයෙන් කලාපවලට බෙදා ඇති අතර,<ref name="dl2339">{{Cite web |author=Ministerio del Interior |date=10 October 1978 |title=Decreto ley 2339 de 1978 |url=http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=6889&idVersion=1978-10-10 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20120129044024/http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=6889&idVersion=1978-10-10 |archive-date=29 January 2012 |access-date=28 June 2011}}</ref> 1979 දී පළාත්වලට බෙදා ඇති අතර මේවා කොමියුනිස්ට් ලෙස බෙදා ඇත.<ref>{{Cite web |author=Ministerio del Interior |date=26 October 1979 |title=Decreto ley 2867 de 1979 |url=http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=7019&idVersion=1979-10-26 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110910085048/http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=7019&idVersion=1979-10-26 |archive-date=10 September 2011 |access-date=20 March 2011}}</ref><ref>{{Cite web |author=Ministerio del Interior |date=26 October 1979 |title=Decreto ley 2868 de 1979 |url=http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=7020&idVersion=1979-10-26 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110910180343/http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=7020&idVersion=1979-10-26 |archive-date=10 September 2011 |access-date=20 March 2011}}</ref> රට තුළ කලාප 16ක්,<ref name="l20174">{{Cite web |author=Ministerio del Interior |date=5 April 2007 |title=Ley 20174 de 2007 |url=http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=259774&idVersion=2007-04-05 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110910174827/http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=259774&idVersion=2007-04-05 |archive-date=10 September 2011 |access-date=20 March 2011}}</ref><ref name="l20175">{{Cite web |author=Ministerio del Interior |date=11 April 2007 |title=Ley 20175 de 2007 |url=http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=259864&idVersion=2007-04-11 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110910124207/http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=259864&idVersion=2007-04-11 |archive-date=10 September 2011 |access-date=20 March 2011}}</ref> පළාත් 56ක් සහ කොමියුනිස්ට් 348ක් ඇත.<ref>{{Cite book |author=Instituto Nacional de Estadísticas |url=http://www.ine.cl/canales/chile_estadistico/territorio/division_politico_administrativa/pdf/DPA_COMPLETA.pdf |title=División político-administrativa y censal, 2007 |date=18 March 2008 |publisher=Instituto Nacional de Estadísticas |isbn=978-956-7952-68-7 |pages=12 |access-date=27 February 2013 |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/http://www.ine.cl/canales/chile_estadistico/territorio/division_politico_administrativa/pdf/DPA_COMPLETA.pdf |archive-date=9 October 2022 |url-status=live}}</ref> සන්තියාගෝ මෙට්‍රොපොලිටන් කලාපය හැර, සෑම කලාපයක්ම උතුරේ සිට දකුණට පවරා ඇති නමකින් සහ රෝම ඉලක්කමකින් නම් කරන ලද අතර, එම කලාපයට අංකයක් නොතිබුණි. 2007 දී නව කලාප දෙකක් වන ඇරිකා සහ පරිනකෝටා (XV) සහ ලොස් රියෝස් (XIV) නිර්මාණය කිරීමත්, 2018 දී තුන්වන කලාපයක් වන නූබල් (XVI) නිර්මාණය කිරීමත් සමඟ මෙම අංකනයට එහි මුල් අනුපිළිවෙලෙහි අර්ථය අහිමි විය. [[File:Chile_(+Antarctica_&_Islands),_administrative_divisions_-_en_-_colored_2018.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chile_(+Antarctica_&_Islands),_administrative_divisions_-_en_-_colored_2018.svg|thumb|චිලී කලාප සිතියම]] {| class="wikitable sortable" ! colspan="7" |Administrative divisions of Chile |- ! scope="col" |Region<ref name="dl2339" /><ref name="l20174" /><ref name="l20175" /> ! scope="col" |Population<ref name="population">{{cite web |date=1 January 2018 |title=Resutados Censo 2017 |url=http://www.censo2017.cl/wp-content/uploads/2017/12/Presentacion_Resultados_Definitivos_Censo2017.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/http://www.censo2017.cl/wp-content/uploads/2017/12/Presentacion_Resultados_Definitivos_Censo2017.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=18 January 2017 |publisher=[[National Statistics Institute (Chile)|National Statistics Institute]]}}</ref> ! scope="col" |Area (km²) ! scope="col" |Density ! scope="col" |Capital |- |[[:en:Arica_y_Parinacota_Region|Arica y Parinacota]] |224,548 |16,873.3 |13.40 |[[:en:Arica|Arica]] |- |[[:en:Tarapacá_Region|Tarapacá]] |324,930 |42,225.8 |7.83 |[[:en:Iquique|Iquique]] |- |[[:en:Antofagasta_Region|Antofagasta]] |599,335 |126,049.1 |4.82 |[[:en:Antofagasta|Antofagasta]] |- |[[:en:Atacama_Region|Atacama]] |285,363 |75,176.2 |3.81 |[[:en:Copiapó|Copiapó]] |- |[[:en:Coquimbo_Region|Coquimbo]] |742,178 |40,579.9 |18.67 |[[:en:La_Serena_(Chile)|La Serena]] |- |[[:en:Valparaíso_Region|Valparaíso]] |1,790,219 |16,396.1 |110.75 |[[:en:Valparaíso|Valparaíso]] |- |[[:en:Santiago_Metropolitan_Region|Santiago Metropolitan]] |7,036,792 |15,403.2 |461.77 |[[:en:Santiago_de_Chile|Santiago]] |- |[[:en:O'Higgins_Region|Libertador General Bernardo O'Higgins]] |908,545 |16,387 |54.96 |[[:en:Rancagua|Rancagua]] |- |[[:en:Maule_Region|Maule]] |1,033,197 |30,296.1 |34.49 |[[:en:Talca|Talca]] |- |[[:en:Ñuble_Region|Ñuble]] |480,609 |13,178.5 |36.47 |[[:en:Chillán|Chillán]] |- |[[:en:Bio_Bío_Region|Biobío]] |1,556,805 |23,890.2 |112.08 |[[:en:Concepción_(Chile)|Concepción]] |- |[[:en:Araucanía_Region|Araucanía]] |938,626 |31,842.3 |30.06 |[[:en:Temuco|Temuco]] |- |[[:en:Los_Ríos_Region|Los Ríos]] |380,181 |18,429.5 |20.88 |[[:en:Valdivia|Valdivia]] |- |[[:en:Los_Lagos_Region|Los Lagos]] |823,204 |48,583.6 |17.06 |[[:en:Puerto_Montt|Puerto Montt]] |- |[[:en:Aysén_Region|Aysén del General Carlos Ibáñez del Campo]] |102,317 |108,494.4 |0.95 |[[:en:Coyhaique|Coyhaique]] |- |[[:en:Magallanes_Region|Magallanes and Chilean Antarctica]] |165,593 |132,297.2^''(1)'' |1.26 |[[:en:Punta_Arenas|Punta Arenas]] |- ! colspan="1" |Chile !17,373,831 !756,102.4^''(2)'' !23.24 !Santiago |} ⁽¹⁾Including the Chilean Antarctic Territory, its surface reaches 1,382,554.8&nbsp;km² ⁽²⁾Including the Chilean Antarctic Territory, its surface reaches 2,006,360&nbsp;km² === ජාතික සංකේත === The national flower is the [[:en:Copihue|copihue]] (''Lapageria rosea'', Chilean [[:en:Campanula|bellflower]]), which grows in the woods of southern Chile. The [[:en:Coat_of_arms_of_Chile|coat of arms]] depicts the two national animals: the [[:en:Condor|condor]] (''Vultur gryphus'', a very large bird that lives in the mountains) and the [[:en:Hippocamelus|huemul]] (''Hippocamelus bisulcus,'' an endangered white tail deer). It also has the legend ''Por la razón o la fuerza'' (''By reason or by force''). The [[:en:Flag_of_Chile|flag of Chile]] consists of two equal horizontal bands of white (top) and red; there is a blue square the same height as the white band at the hoist-side end of the white band; the square bears a white five-pointed star in the center representing a guide to progress and honor; blue symbolizes the sky, white is for the snow-covered Andes, and red stands for the blood spilled to achieve independence. The flag of Chile is similar to the [[:en:Flag_of_Texas|Flag of Texas]], although the Chilean flag is 21 years older. However, like the Texan flag, the flag of Chile is modeled after the [[:en:Flag_of_the_United_States|flag of the United States]].<ref>{{cite web |title=Chile flag and description |url=http://www.worldatlas.com/webimage/flags/countrys/samerica/chile.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110718113539/http://www.worldatlas.com/webimage/flags/countrys/samerica/chile.htm |archive-date=18 July 2011 |access-date=1 August 2011 |publisher=Worldatlas.com}}</ref> == යොමු කිරීම් == h5jaxmpie9d41o52iapdu7vr9sqyi7j 750273 750272 2025-06-23T07:25:17Z BuddhikaW88 37808 /* හමුදා */ 750273 wikitext text/x-wiki [[File:Chile-02559_-_La_Moneda_Presidential_Palace_(49033259257).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chile-02559_-_La_Moneda_Presidential_Palace_(49033259257).jpg|thumb|1784 සහ 1805 අතර ඉදිකරන ලද සන්තියාගෝ හි යටත් විජිත නව සම්භාව්‍ය පැලසියෝ ඩි ලා මොනෙඩා, චිලී ජනාධිපතිවරයාගේ ආසනය වේ.]] [[File:Congreso_Nacional_Valpo.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Congreso_Nacional_Valpo.jpg|thumb|වල්පරයිසෝ වරාය නගරයේ චිලී ජාතික සම්මේලනය]] [[File:2017_Santiago_de_Chile_-_Edificio_de_los_Tribunales_de_Justicia.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:2017_Santiago_de_Chile_-_Edificio_de_los_Tribunales_de_Justicia.jpg|thumb|සන්තියාගෝහි යුක්තියේ මාළිගාව]] චිලී රාජ්‍යයේ වත්මන් ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව 1980 දී<ref>{{cite web |author1=Aislinn Laing |author2=Fabian Cambero |date=25 October 2020 |title=Polls open in Chile for historic constitutional plebiscite |url=https://www.reuters.com/article/us-chile-constitution/polls-open-in-chile-for-historic-constitutional-plebiscite-idUSKBN27A0CF |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201030032454/https://www.reuters.com/article/us-chile-constitution/polls-open-in-chile-for-historic-constitutional-plebiscite-idUSKBN27A0CF |archive-date=30 October 2020 |access-date=25 October 2020 |publisher=Reuters}}</ref> ජේම් ගුස්මාන් විසින් කෙටුම්පත් කරන ලද අතර පසුව එම වසරේ සැප්තැම්බර් මාසයේදී සමහර නිරීක්ෂකයින් විසින් "ඉතා අක්‍රමවත්" ලෙස සලකනු ලැබූ ජාතික ජනමත විචාරණයක් හරහා අනුමත කරන ලදී.<ref name="hudson">{{cite web |year=1995 |editor-last=Hudson |editor-first=Rex A. |title=Chile: A Country Study |url=http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/cltoc.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20150625213643/http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/cltoc.html |archive-date=25 June 2015 |access-date=27 February 2005 |work=GPO for the Library of Congress}}</ref> එය 1981 මාර්තු මාසයේදී බලාත්මක විය. 1988 ජනමත විචාරණයෙන් පිනෝචේ පරාජයට පත්වීමෙන් පසු, ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවේ අනාගත සංශෝධන සඳහා විධිවිධාන ලිහිල් කිරීම සඳහා ව්‍යවස්ථාව සංශෝධනය කරන ලදී. 2005 සැප්තැම්බර් මාසයේදී, ජනාධිපති රිකාඩෝ ලාගෝස් කොංග්‍රසය විසින් සම්මත කරන ලද ව්‍යවස්ථාමය සංශෝධන කිහිපයකට අත්සන් කළේය. පත් කරන ලද සෙනෙට් සභිකයින්ගේ සහ සෙනෙට් සභිකයින්ගේ ජීවිත කාලය පුරාම තනතුරු ඉවත් කිරීම, සන්නද්ධ හමුදාවන්හි ප්‍රධාන අණදෙන නිලධාරීන් ඉවත් කිරීමට ජනාධිපතිවරයාට බලය ලබා දීම සහ ජනාධිපති ධුර කාලය වසර හයේ සිට හතර දක්වා අඩු කිරීම මෙයට ඇතුළත් වේ.<ref>{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/4157908.stm|title=Chile scraps Pinochet-era system|date=16 August 2005|work=BBC|access-date=31 December 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20200508224011/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/4157908.stm|archive-date=8 May 2020|url-status=live}}</ref> චිලී රාජ්‍යයේ අධිකරණය ස්වාධීන වන අතර එයට අභියාචනාධිකරණයක්, හමුදා අධිකරණ පද්ධතියක්, ව්‍යවස්ථාමය විනිශ්චය සභාවක් සහ චිලී රාජ්‍යයේ ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණය ඇතුළත් වේ. 2005 ජුනි මාසයේදී චිලී රාජ්‍යය එහි අපරාධ යුක්ති විනිශ්චය පද්ධතියේ රටපුරා ප්‍රතිසංස්කරණයක් සම්පූර්ණ කළේය.<ref>{{cite web |title=President Lagos: We can make a greater effort to make yesterday's and today's trials equally just |url=http://www.chileangovernment.cl/index.php?id=448&option=com_content&task=view |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080423171251/http://www.chileangovernment.cl/index.php?id=448&option=com_content&task=view |archive-date=23 April 2008 |work=Chilean Government}}</ref> මෙම ප්‍රතිසංස්කරණය මගින් විමර්ශන ක්‍රියාදාමයන් එක්සත් ජනපදය වැනි පොදු නීති අධිකරණ බල ප්‍රදේශවලට වඩා වැඩි සමානකමක් ඇති විරුද්ධවාදී ක්‍රමයක් සමඟ ප්‍රතිස්ථාපනය කර ඇත. 1989 සහ 2013 අතර පාර්ලිමේන්තු මැතිවරණ සඳහා ද්විමාන ක්‍රමය භාවිතා කරන ලද අතර, එය බහුතර නොවන දේශපාලන කණ්ඩායම් බැහැර කිරීමේ වියදමින් බහුතර දේශපාලන කණ්ඩායම් දෙකක් - Concertación සහ Alliance - පිහිටුවීම ප්‍රවර්ධනය කළේය. මෙම ක්‍රමයේ විරුද්ධවාදීන් 2015 දී 2017 පාර්ලිමේන්තු මැතිවරණයේ සිට ක්‍රියාත්මක වන මධ්‍යස්ථ සමානුපාතික මැතිවරණ ක්‍රමයක් අනුමත කළ අතර එමඟින් නව පක්ෂ සහ සන්ධානවලට ඇතුළුවීමට ඉඩ සැලසේ. චිලී කොංග්‍රසයට ආසන 50 ක සෙනෙට් සභාවක් සහ සාමාජිකයින් 155 දෙනෙකුගෙන් යුත් නියෝජිත මණ්ඩලයක් ඇත. සෙනෙට් සභිකයින් වසර අටක් සඳහා අස්ථාවර වාර ගණනක් සේවය කරන අතර, සෑම වසර 4 කට වරක් නියෝජිතයින් තෝරා පත් කර ගනු ලැබේ. පසුගිය කොංග්‍රස් මැතිවරණය 2021 නොවැම්බර් 21 වන දින ජනාධිපතිවරණ සමගාමීව පැවැත්විණි. කොංග්‍රසය පිහිටා ඇත්තේ සන්තියාගෝ අගනුවරට බටහිරින් කිලෝමීටර් 140 ක් පමණ (සැතපුම් 90) ක් පමණ දුරින් පිහිටි වල්පරයිසෝ වරාය නගරයේ ය. චිලියේ පවතින ප්‍රධාන දේශපාලන සන්ධාන වන්නේ: '''රජය:''' * අප්‍රූබෝ ඩිග්නිඩාඩ් (අභිමානය අනුමත කිරීම) යනු 2021 චිලී ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා සම්මේලන මැතිවරණයෙන් ආරම්භ වූ වාමාංශික සන්ධානයකි. එම මැතිවරණයේ සාර්ථකත්වයෙන් පසු, එය ජනාධිපති ප්‍රාථමික තරඟ පැවැත්වූ අතර, එහි දී ගේබ්‍රියෙල් බොරික් (CS, FA) ජයග්‍රාහකයා විය. එය චිලී කොමියුනිස්ට් පක්ෂය සහ අනෙකුත් වාමාංශික පක්ෂ විසින් පිහිටුවන ලද ෆ්‍රෙන්ට් ඇම්ප්ලියෝ (පුළුල් පෙරමුණ) සහ චිලී ඩිග්නෝ (වටිනා චිලී) සන්ධානය විසින් පිහිටුවනු ලැබේ. * ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී සමාජවාදය යනු මධ්‍ය-වාම සන්ධානයක් වන අතර, ව්‍යවස්ථාදායක එකමුතු සන්ධානයේ අනුප්‍රාප්තිකයා වන අතර, එයම කොන්සර්ටේෂන් සන්ධානයේ අනුප්‍රාප්තිකයෙකි - එය 1988 ජනමත විචාරණයේදී "නැත" විකල්පයට සහාය දුන් අතර පසුව 1990 සිට 2010 දක්වා රට පාලනය කළේය. මෙම ගිවිසුම සමාජවාදී, ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය සඳහා, රැඩිකල් සහ ලිබරල් පක්ෂ විසින් පිහිටුවන ලදී. '''විපක්ෂය:''' * චිලී වමෝස් (අපි චිලී යමු) යනු රෙනොවේෂන් නැෂනල් (ජාතික අලුත් කිරීම), යුනියන් ඩිමොක්‍රටා ඉන්ඩිපෙන්ඩෙන්ටේ (ස්වාධීන ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී සංගමය) සහ එවොපොලි යන පක්ෂ විසින් පිහිටුවන ලද ලිබරල් ගතානුගතිකවාදයේ මූලයන් සහිත මධ්‍ය-දක්ෂිණාංශික සන්ධානයකි. එහි මූලාරම්භය ඇත්තේ 1988 ජනමත විචාරණයේදී "ඔව්" විකල්පයට සහාය දුන් ප්‍රධාන පක්ෂ විසින් පිහිටුවන ලද සන්ධාන සන්ධානයෙනි, නමුත් එතැන් සිට එය විවිධ නම් භාවිතා කර ඇත. එය සෙබස්තියන් පිනේරාගේ පළමු සහ දෙවන රජය තුළ පාලක සන්ධානය විය, (2010–2014) සහ (2018–2022). ජාතික කොංග්‍රසයේ, චිලී වාමෝස් හි නියෝජිතයින් 52 ක් සහ සෙනෙට් සභිකයින් 24 ක් සිටින අතර, අප්‍රියුබෝ ඩිග්නිඩාඩ් හි පාර්ලිමේන්තු කණ්ඩායම නියෝජිතයින් 37 ක් සහ සෙනෙට් සභිකයින් 6 දෙනෙකුගෙන් සමන්විත වේ. ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී සමාජවාදය යනු නියෝජිතයින් 30 ක් සහ සෙනෙට් සභිකයින් 13 ක් සිටින තුන්වන දේශපාලන බලවේගයයි. පාර්ලිමේන්තු නියෝජනයක් ඇති අනෙකුත් කණ්ඩායම් වන්නේ රිපබ්ලිකන් පක්ෂය (නියෝජිතයින් 15 ක් සහ සෙනෙට් සභිකයින් 1 ක්), ක්‍රිස්තියානි ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී පක්ෂය (නියෝජිතයින් 8 ක් සහ සෙනෙට් සභිකයින් 5 ක්), මහජන පක්ෂය (නියෝජිතයින් 8 ක්) සහ සන්ධානයකින් පිටත ස්වාධීන (නියෝජිතයින් 5 ක් සහ සෙනෙට් සභිකයින් 1 ක්) ය. === විදේශ සබඳතා === [[File:Foreign_relations_of_Chile.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Foreign_relations_of_Chile.svg|වම|thumb|ලෝකයේ චිලී රාජ්‍යයේ ජාත්‍යන්තර සබඳතා තත්ත්වය: {{legend|#006680|චිලී}} {{legend|#008000|රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික සබඳතා ඇති රට සහ රට තුළ චිලී තානාපති කාර්යාලය.}} {{legend|#00AA88|රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික සබඳතා සහ චිලී තානාපති කාර්යාලයක් ඇති රට, නමුත් චිලී තානාපති කාර්යාලයක් නොමැත.}} {{legend|#8DD35F|රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික සබඳතා ඇති නමුත් තානාපතිවරුන් නොමැති රට.}} {{legend|#cccccc|දැනට රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික සබඳතා නොමැති රට.}}]] නිදහසෙන් පසු මුල් දශකවල සිට, චිලී සෑම විටම විදේශ කටයුතු සඳහා ක්‍රියාකාරී මැදිහත්වීමක් කර ඇත. 1837 දී, පැසිෆික් වෙළඳ මාර්ගවල ප්‍රමුඛත්වය සඳහා පේරු හි කැලාඕ වරායේ ආධිපත්‍යයට රට ආක්‍රමණශීලී ලෙස අභියෝග කළ අතර, පේරු සහ බොලිවියාව අතර කෙටි කාලීන සන්ධානය වූ පේරු-බොලිවියානු සම්මේලනය (1836–39) කොන්ෆෙඩරේෂන් යුද්ධයේදී පරාජය කළේය. යුද්ධය පැසිෆික් කලාපයේ බලය බෙදා හරින අතරතුර සම්මේලනය විසුරුවා හැරියේය. දෙවන ජාත්‍යන්තර යුද්ධයක් වන පැසිෆික් යුද්ධය (1879–83), චිලියේ කලාපීය භූමිකාව තවදුරටත් වැඩි කළ අතර එහි භූමියට සැලකිය යුතු ලෙස එකතු කළේය.<ref name="hudson" /> 19 වන සියවසේදී, චිලීහි වාණිජ සබඳතා ප්‍රධාන වශයෙන් බ්‍රිතාන්‍යය සමඟ වූ අතර එය චිලී නාවික හමුදාව හැඩගැස්වීමට උපකාරී විය. ප්‍රංශය චිලීහි නීති සහ අධ්‍යාපන පද්ධති කෙරෙහි බලපෑම් කළ අතර, 20 වන සියවස ආරම්භයේදී සමෘද්ධිමත් වසරවලදී ප්‍රංශ විලාසිතාවේ ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පය අගනුවර ආධිපත්‍යය දැරීය. ජර්මානු බලපෑම ප්‍රෂියානුවන් විසින් හමුදාව සංවිධානය කිරීම සහ පුහුණු කිරීම තුළින් ඇති විය.<ref name="hudson" /> 19 වන සියවසේ අග භාගයේ සිට, චිලී හමුදා සහ විදේශ ප්‍රතිපත්තිය උපරිම අසල්වැසි කල්පිතය මගින් හැඩගස්වා ඇති අතර, එහි සඳහන් වන්නේ අසල්වැසියෙකු සමඟ ගැටුමක් ඇති වුවහොත්, අනෙක් දෙක චිලීට එරෙහිව එක්වනු ඇති බවයි.<ref>{{cite web |author=Humberto Julio Reyes, General de Brigada |date=3 November 2022 |title=Disuasión y estrategia en la crisis de 1978 |url=https://unofar.cl/disuasion-y-estrategia-en-la-crisis-de-1978-humberto-julio-reyes-general-de-brigada/ |access-date=22 March 2025 |website=Unofar}}</ref><ref name="cuadra">{{cite book |author=Álvaro Nicolás Cuadra Roos |url=https://repositorio.uchile.cl/bitstream/handle/2250/198011/Breve-historia-de-las-fronteras-de-Chile.pdf?sequence=1&isAllowed=y |title=Breve historia de las fronteras de Chile |publisher=Universidad de Chile |year=2024}}</ref><ref>{{cite journal|author=Cristián Garay Vera|date=2009|title=Buscando la Certidumbre. Chile, su Seguridad y sus Vecinos|url=https://dialnet.unirioja.es/servlet/articulo?codigo=3116406|journal=UNISCI Discussion Papers|volume=21|issn=1696-2206}}</ref><ref>{{Cite web |last=González |first=Javier M. |date=21 December 2023 |title=Diciembre de 1978, una Navidad al borde de la guerra entre Chile y Argentina |url=https://www.nuevatribuna.es/articulo/global/historia-diciembre-1978-borde-guerra-chile-argentina/20231221091036221089.html |access-date=22 March 2025 |website=Nueva Tribuna}}</ref><ref>{{cite web |date=23 December 2018 |title=1978: el año en que vivimos en peligro |url=https://interferencia.cl/articulos/1978-el-ano-en-que-vivimos-en-peligro |access-date=22 March 2025 |website=Interferencia}}</ref><ref>{{cite web |date=1 December 2018 |title=Conflicto del Beagle: las inéditas imágenes de un diciembre tenso |url=https://www.latercera.com/nacional/noticia/conflicto-del-beagle-las-ineditas-imagenes-diciembre-tenso/425766/ |access-date=22 March 2025 |website=La Tercera}}</ref> මෙම සලකා බැලීම චිලී ඓතිහාසිකව ශක්තිමත් මිලිටරි වැළැක්වීමක් අනුගමනය කිරීමට; අසල්වැසියන් සමඟ සමබර ද්විපාර්ශ්වික සබඳතා; සහ කලාපයෙන් පිටත රටවල් සමඟ ශක්තිමත් සබඳතා අනුගමනය කිරීමට හේතු වී තිබේ. 1945 ජුනි 26 වන දින, කැලිෆෝනියාවේ සැන් ෆ්‍රැන්සිස්කෝ හි එක්සත් ජාතීන්ගේ ප්‍රඥප්තියට අත්සන් තැබූ රටවල් 50 අතරට චිලී එක්සත් ජාතීන්ගේ ආරම්භක සාමාජිකයෙකු ලෙස සහභාගී විය.<ref>{{cite web |title=Founding Member States |url=https://research.un.org/en/unmembers/founders |archive-url=https://web.archive.org/web/20190704121608/https://research.un.org/en/unmembers/founders |archive-date=4 July 2019 |access-date=14 September 2019 |publisher=United Nations}}</ref><ref>{{cite web |title=Chile |url=https://library.un.org/unms?combine=Chile |archive-url=https://web.archive.org/web/20190914180256/https://library.un.org/unms?combine=Chile |archive-date=14 September 2019 |access-date=14 September 2019 |publisher=United Nations}}</ref> 1973 හමුදා කුමන්ත්‍රණයත් සමඟ, චිලී රාජ්‍යය පුළුල් මානව හිමිකම් උල්ලංඝනයන් හේතුවෙන් දේශපාලනිකව හුදකලා විය.<ref name="hudson" /> 1990 දී ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයට නැවත පැමිණීමෙන් පසු, චිලී රාජ්‍යය ජාත්‍යන්තර දේශපාලන ක්ෂේත්‍රයේ ක්‍රියාකාරී සහභාගිවන්නෙකු වී ඇත. චිලී රාජ්‍යය 2005 ජනවාරි මාසයේදී එක්සත් ජාතීන්ගේ ආරක්ෂක මණ්ඩලයේ වසර දෙකක ස්ථිර නොවන තනතුරක් සම්පූර්ණ කළේය. චිලී ජාතිකයෙකු වන ජෝස් මිගෙල් ඉන්සුල්සා 2005 මැයි මාසයේදී ඇමරිකානු රාජ්‍ය සංවිධානයේ මහලේකම්වරයා ලෙස තේරී පත් වූ අතර 2009 දී නැවත තේරී පත් වූ අතර ඔහුගේ තනතුර තහවුරු විය. චිලී දැනට ජාත්‍යන්තර පරමාණුක බලශක්ති ඒජන්සියේ (IAEA) පාලක මණ්ඩලයේ සේවය කරන අතර, 2007-2008 මණ්ඩලයේ සභාපතිවරයා වන්නේ IAEA හි චිලී තානාපති මිලෙන්කෝ ඊ. ස්කොක්නික් ය. රට එක්සත් ජාතීන්ගේ ආයතන පවුලේ ක්‍රියාකාරී සාමාජිකයෙකු වන අතර එක්සත් ජාතීන්ගේ සාම සාධක කටයුතුවලට සහභාගී වේ. එය 2011 දී වසර තුනක කාලයක් සඳහා එක්සත් ජාතීන්ගේ මානව හිමිකම් කවුන්සිලයේ සාමාජිකයෙකු ලෙස නැවත තේරී පත් විය.<ref>{{cite web |title=Election (13 May 2010) Human Rights Council |url=https://www.un.org/en/ga/64/elections/hrc/index.shtml |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170630081406/http://www.un.org/en/ga/64/elections/hrc/index.shtml |archive-date=30 June 2017 |access-date=28 June 2017 |work=64th Session |publisher=[[United Nations General Assembly]]}}</ref> 2013 දී එක්සත් ජාතීන්ගේ ආරක්ෂක මණ්ඩලයේ ස්ථිර නොවන ආසන පහෙන් එකකට ද එය තේරී පත් විය.<ref>{{cite web |date=17 October 2013 |title=Chad, Chile, Lithuania, Nigeria and Saudi Arabia were elected to serve on the UN Security Council |url=https://www.un.org/apps/news/story.asp?NewsID=46277&Cr=security+council&Cr1= |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20131020020717/http://www.un.org/apps/news/story.asp?NewsID=46277&Cr=security+council&Cr1= |archive-date=20 October 2013 |access-date=17 October 2013 |publisher=United Nations}}</ref> 2002 දී චිලී රාජ්‍යය ඇමරිකානු ආරක්ෂක අමාත්‍යාංශ රැස්වීම සහ 2004 දී APEC සමුළුව සහ ඒ ආශ්‍රිත රැස්වීම් පැවැත්වීය. 2005 අප්‍රේල් මාසයේදී ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ප්‍රජා අමාත්‍යාංශ රැස්වීම සහ 2007 නොවැම්බර් මාසයේදී ඉබෙරෝ-ඇමරිකානු සමුළුව ද පැවැත්වීය. මර්කෝසූර් හි සහකාර සාමාජිකයෙකු සහ APEC හි පූර්ණ සාමාජිකයෙකු වන චිලී ජාත්‍යන්තර ආර්ථික ගැටළු සහ අර්ධගෝලීය නිදහස් වෙළඳාමේ ප්‍රධාන ක්‍රීඩකයෙකු වී ඇත.<ref name="countrystudies">{{cite web |date=31 March 1994 |title=Development and Breakdown of Democracy, 1830–1973 |url=http://countrystudies.us/chile/85.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110709014719/http://countrystudies.us/chile/85.htm |archive-date=9 July 2011 |access-date=21 April 2009 |work=Country Studies |publisher=Library of Congress}}</ref> === හමුදා === [[File:Almirante_Blanco_Encalada_(FF-15).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Almirante_Blanco_Encalada_(FF-15).jpg|thumb|චිලී නාවික හමුදාවේ කරෙල් ඩෝර්මන් පන්තියේ ආරක්ෂිත නෞකාවක්]] [[File:Chilean_F-16_MLU.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chilean_F-16_MLU.jpg|thumb|චිලී ගුවන් හමුදාවේ F-16 සටන් කරන උකුස්සා]] චිලී රාජ්‍යයේ සන්නද්ධ හමුදා ආරක්ෂක අමාත්‍යවරයා හරහා ජනාධිපතිවරයා විසින් ක්‍රියාත්මක කරනු ලබන සිවිල් පාලනයට යටත් වේ. සන්නද්ධ හමුදාවල ප්‍රධාන අණ දෙන නිලධාරීන් ඉවත් කිරීමට ජනාධිපතිවරයාට බලය ඇත.<ref name="countrystudies" /> චිලී හමුදාවේ ප්‍රධාන අණ දෙන නිලධාරියා වන්නේ හමුදා ජෙනරාල් ජේවියර් ඉටුරියාගා ඩෙල් කැම්පෝ ය. චිලී හමුදාව 45,000 ක ශක්තිමත් හමුදාවක් වන අතර එය සන්තියාගෝ හි හමුදා මූලස්ථානයක්, එහි භූමිය පුරා අංශ හයක්, රන්කගුවා හි ගුවන් බලකායක් සහ කොලිනා හි විශේෂ බලකා අණදෙන නිලධාරියෙකු සමඟ සංවිධානය වී ඇත. චිලී හමුදාව ලතින් ඇමරිකාවේ වඩාත්ම වෘත්තීය හා තාක්‍ෂණිකව දියුණු හමුදාවන්ගෙන් එකකි.<ref name="countrystudies" /> අද්මිරාල් ජූලියෝ ලීවා මොලිනා 2,500 ක් පමණ සිටින චිලී නාවික හමුදාව මෙහෙයවයි<ref>{{cite web |title=Almirante Julio Leiva Nuevo Comandante en Jefe de la Armada |url=http://www.defensa.cl/noticias/almirante-julio-leiva-nuevo-comandante-en-jefe-de-la-armada/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20170924092317/http://www.defensa.cl/noticias/almirante-julio-leiva-nuevo-comandante-en-jefe-de-la-armada/ |archive-date=24 September 2017 |access-date=10 January 2018 |publisher=Ministry of Defence of Chile}}</ref> මැරීන් භටයින්. මතුපිට යාත්‍රා 29 කින් සමන්විත බලඇණියේ, මෙහෙයුම් ප්‍රධාන සටන්කරුවන් (ෆ්‍රිගේට්) අටක් පමණක් ඇත. එම නැව් වල්පරයිසෝ හි පිහිටා ඇත.<ref>{{cite web |title=The National Fleet |url=http://www.armada.cl/p4_ingles/site/artic/20050719/pags/20050719132710.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20070610100514/http://www.armada.cl/p4_ingles/site/artic/20050719/pags/20050719132710.html |archive-date=10 June 2007 |access-date=30 May 2014 |publisher=Chilean Navy}}</ref> නාවික හමුදාව ප්‍රවාහනය සහ මුර සංචාරය සඳහා තමන්ගේම ගුවන් යානා ක්‍රියාත්මක කරයි; නාවික ප්‍රහාරක හෝ බෝම්බ හෙලන ගුවන් යානා නොමැත. නාවික හමුදාව ටැල්කහුවානෝ හි පිහිටි සබ්මැරීන හතරක් ද ක්‍රියාත්මක කරයි.<ref name="countrystudies" /><ref>{{cite web |title=Submarine Force |url=http://www.armada.cl/p4_ingles/site/artic/20050719/pags/20050719132849.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20070610100430/http://www.armada.cl/p4_ingles/site/artic/20050719/pags/20050719132849.html |archive-date=10 June 2007 |access-date=14 July 2013}}</ref> ගුවන් හමුදා ජෙනරාල් (තරු හතරේ) ජෝර්ජ් රොජාස් අවිලා 12,500 ක් පමණ සිටින චිලී ගුවන් හමුදාවේ ප්‍රධානියා වේ. ඉක්වික්, ඇන්ටොෆගස්ටා, සන්තියාගෝ, පුවර්ටෝ මොන්ට් සහ පුන්ටා අරීනාස් යන ස්ථානවල මූලස්ථානය කර ඇති ගුවන් බලසේනා පහක් අතර ගුවන් වත්කම් බෙදා හරිනු ලැබේ. ගුවන් හමුදාව ඇන්ටාක්ටිකාවේ කිං ජෝර්ජ් දූපතේ ගුවන් කඳවුරක් ද ක්‍රියාත්මක කරයි. දශක ගණනාවක එක්සත් ජනපද විවාදයෙන් සහ විකිණීම ප්‍රතික්ෂේප කිරීමෙන් පසු 2007 මාර්තු මාසයේදී එක්සත් ජනපදයෙන් මිලදී ගත් F-16 යානා දහයෙන් අවසාන දෙක ගුවන් හමුදාව භාර දුන්නේය. 2007 දී චිලී නෙදර්ලන්තයෙන් ප්‍රතිසංස්කරණය කරන ලද බ්ලොක් 15 F-16 යානා ගණනාවක් ද භාර දුන් අතර එමඟින් ලන්දේසීන්ගෙන් මිලදී ගත් මුළු F-16 යානා සංඛ්‍යාව 18 දක්වා ඉහළ ගියේය.<ref name="countrystudies" /> After the military coup in September 1973, the [[:en:Carabineros_de_Chile|Chilean national police]] (Carabineros) were incorporated into the Defense Ministry. With the return of democratic government, the police were placed under the operational control of the Interior Ministry but remained under the nominal control of the Defense Ministry. Gen. Gustavo González Jure is the head of the national police force of 40,964 men and women who are responsible for law enforcement, traffic management, narcotics suppression, border control, and counter-terrorism throughout Chile. In 2017, Chile signed the UN [[:en:Treaty_on_the_Prohibition_of_Nuclear_Weapons|treaty on the Prohibition of Nuclear Weapons]]. Chile is the 64th most peaceful country in the world, according to the 2024 [[:en:Global_Peace_Index|Global Peace Index]]. 1973 සැප්තැම්බර් මාසයේ හමුදා කුමන්ත්‍රණයෙන් පසු, චිලී ජාතික පොලිසිය (කැරබිනෙරෝස්) ආරක්ෂක අමාත්‍යාංශයට ඇතුළත් කරන ලදී. ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී රජය නැවත පැමිණීමත් සමඟ, පොලිසිය අභ්‍යන්තර කටයුතු අමාත්‍යාංශයේ මෙහෙයුම් පාලනය යටතේ තබා ඇති නමුත් ආරක්ෂක අමාත්‍යාංශයේ නාමික පාලනය යටතේ පැවතුනි. චිලී රාජ්‍යය පුරා නීතිය ක්‍රියාත්මක කිරීම, රථවාහන කළමනාකරණය, මත්ද්‍රව්‍ය මර්දනය, දේශසීමා පාලනය සහ ත්‍රස්තවාදයට එරෙහිව කටයුතු කිරීම සඳහා වගකිව යුතු පිරිමින් සහ කාන්තාවන් 40,964<ref>{{cite web |date=24 October 2007 |title=Carabineros de Chile |url=http://www.carabineros.cl/sitioweb/web/verSeccion.do?cod=239&codContenido=429 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120312050416/http://www.carabineros.cl/sitioweb/web/verSeccion.do?cod=239&codContenido=429 |archive-date=12 March 2012 |access-date=13 July 2013}}</ref> දෙනෙකුගෙන් යුත් ජාතික පොලිස් බලකායේ ප්‍රධානියා ජෙනරාල් ගුස්ටාවෝ ගොන්සාලෙස් ජූරේ ය.<ref name="countrystudies" /> 2017 දී චිලී න්‍යෂ්ටික අවි තහනම් කිරීම පිළිබඳ එක්සත් ජාතීන්ගේ ගිවිසුමට අත්සන් තැබීය.<ref>{{Cite web |date=7 July 2017 |title=Chapter XXVI: Disarmament&nbsp;– No. 9 Treaty on the Prohibition of Nuclear Weapons |url=https://treaties.un.org/Pages/ViewDetails.aspx?src=TREATY&mtdsg_no=XXVI-9&chapter=26&clang=_en |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190806220546/https://treaties.un.org/Pages/ViewDetails.aspx?src=TREATY&mtdsg_no=XXVI-9&chapter=26&clang=_en |archive-date=6 August 2019 |access-date=19 August 2019 |publisher=United Nations Treaty Collection}}</ref> 2024 ගෝලීය සාම දර්ශකයට අනුව චිලී ලොව 64 වන සාමකාමීම රට වේ.<ref>{{Cite web |title=2024 Global Peace Index |url=https://www.economicsandpeace.org/wp-content/uploads/2024/06/GPI-2024-web.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240819091540/https://www.economicsandpeace.org/wp-content/uploads/2024/06/GPI-2024-web.pdf |archive-date=19 August 2024 |access-date=16 August 2024}}</ref> පරිපාලක අංශය === පරිපාලන අංශ === In 1978 Chile was administratively divided into [[:en:Regions|regions]], and in 1979 subdivided into [[:en:Province|provinces]] and these into communes The country has [[:en:Regions_of_Chile|16 regions]], [[:en:Provinces_of_Chile|56 provinces]] and [[:en:Communes_of_Chile|348 communes]]. Each region was designated by a name and a [[:en:Roman_numeral|Roman numeral]] assigned from north to south, except for the [[:en:Santiago_Metropolitan_Region|Santiago Metropolitan Region]], which did not have a number. The creation of two new regions in 2007, Arica and Parinacota (XV) and Los Ríos (XIV), and a third region in 2018, Ñuble (XVI) made this numbering lose its original order meaning. 1978 දී චිලී රාජ්‍යය පරිපාලනමය වශයෙන් කලාපවලට බෙදා ඇති අතර,<ref name="dl2339">{{Cite web |author=Ministerio del Interior |date=10 October 1978 |title=Decreto ley 2339 de 1978 |url=http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=6889&idVersion=1978-10-10 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20120129044024/http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=6889&idVersion=1978-10-10 |archive-date=29 January 2012 |access-date=28 June 2011}}</ref> 1979 දී පළාත්වලට බෙදා ඇති අතර මේවා කොමියුනිස්ට් ලෙස බෙදා ඇත.<ref>{{Cite web |author=Ministerio del Interior |date=26 October 1979 |title=Decreto ley 2867 de 1979 |url=http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=7019&idVersion=1979-10-26 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110910085048/http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=7019&idVersion=1979-10-26 |archive-date=10 September 2011 |access-date=20 March 2011}}</ref><ref>{{Cite web |author=Ministerio del Interior |date=26 October 1979 |title=Decreto ley 2868 de 1979 |url=http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=7020&idVersion=1979-10-26 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110910180343/http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=7020&idVersion=1979-10-26 |archive-date=10 September 2011 |access-date=20 March 2011}}</ref> රට තුළ කලාප 16ක්,<ref name="l20174">{{Cite web |author=Ministerio del Interior |date=5 April 2007 |title=Ley 20174 de 2007 |url=http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=259774&idVersion=2007-04-05 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110910174827/http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=259774&idVersion=2007-04-05 |archive-date=10 September 2011 |access-date=20 March 2011}}</ref><ref name="l20175">{{Cite web |author=Ministerio del Interior |date=11 April 2007 |title=Ley 20175 de 2007 |url=http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=259864&idVersion=2007-04-11 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110910124207/http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=259864&idVersion=2007-04-11 |archive-date=10 September 2011 |access-date=20 March 2011}}</ref> පළාත් 56ක් සහ කොමියුනිස්ට් 348ක් ඇත.<ref>{{Cite book |author=Instituto Nacional de Estadísticas |url=http://www.ine.cl/canales/chile_estadistico/territorio/division_politico_administrativa/pdf/DPA_COMPLETA.pdf |title=División político-administrativa y censal, 2007 |date=18 March 2008 |publisher=Instituto Nacional de Estadísticas |isbn=978-956-7952-68-7 |pages=12 |access-date=27 February 2013 |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/http://www.ine.cl/canales/chile_estadistico/territorio/division_politico_administrativa/pdf/DPA_COMPLETA.pdf |archive-date=9 October 2022 |url-status=live}}</ref> සන්තියාගෝ මෙට්‍රොපොලිටන් කලාපය හැර, සෑම කලාපයක්ම උතුරේ සිට දකුණට පවරා ඇති නමකින් සහ රෝම ඉලක්කමකින් නම් කරන ලද අතර, එම කලාපයට අංකයක් නොතිබුණි. 2007 දී නව කලාප දෙකක් වන ඇරිකා සහ පරිනකෝටා (XV) සහ ලොස් රියෝස් (XIV) නිර්මාණය කිරීමත්, 2018 දී තුන්වන කලාපයක් වන නූබල් (XVI) නිර්මාණය කිරීමත් සමඟ මෙම අංකනයට එහි මුල් අනුපිළිවෙලෙහි අර්ථය අහිමි විය. [[File:Chile_(+Antarctica_&_Islands),_administrative_divisions_-_en_-_colored_2018.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chile_(+Antarctica_&_Islands),_administrative_divisions_-_en_-_colored_2018.svg|thumb|චිලී කලාප සිතියම]] {| class="wikitable sortable" ! colspan="7" |Administrative divisions of Chile |- ! scope="col" |Region<ref name="dl2339" /><ref name="l20174" /><ref name="l20175" /> ! scope="col" |Population<ref name="population">{{cite web |date=1 January 2018 |title=Resutados Censo 2017 |url=http://www.censo2017.cl/wp-content/uploads/2017/12/Presentacion_Resultados_Definitivos_Censo2017.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/http://www.censo2017.cl/wp-content/uploads/2017/12/Presentacion_Resultados_Definitivos_Censo2017.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=18 January 2017 |publisher=[[National Statistics Institute (Chile)|National Statistics Institute]]}}</ref> ! scope="col" |Area (km²) ! scope="col" |Density ! scope="col" |Capital |- |[[:en:Arica_y_Parinacota_Region|Arica y Parinacota]] |224,548 |16,873.3 |13.40 |[[:en:Arica|Arica]] |- |[[:en:Tarapacá_Region|Tarapacá]] |324,930 |42,225.8 |7.83 |[[:en:Iquique|Iquique]] |- |[[:en:Antofagasta_Region|Antofagasta]] |599,335 |126,049.1 |4.82 |[[:en:Antofagasta|Antofagasta]] |- |[[:en:Atacama_Region|Atacama]] |285,363 |75,176.2 |3.81 |[[:en:Copiapó|Copiapó]] |- |[[:en:Coquimbo_Region|Coquimbo]] |742,178 |40,579.9 |18.67 |[[:en:La_Serena_(Chile)|La Serena]] |- |[[:en:Valparaíso_Region|Valparaíso]] |1,790,219 |16,396.1 |110.75 |[[:en:Valparaíso|Valparaíso]] |- |[[:en:Santiago_Metropolitan_Region|Santiago Metropolitan]] |7,036,792 |15,403.2 |461.77 |[[:en:Santiago_de_Chile|Santiago]] |- |[[:en:O'Higgins_Region|Libertador General Bernardo O'Higgins]] |908,545 |16,387 |54.96 |[[:en:Rancagua|Rancagua]] |- |[[:en:Maule_Region|Maule]] |1,033,197 |30,296.1 |34.49 |[[:en:Talca|Talca]] |- |[[:en:Ñuble_Region|Ñuble]] |480,609 |13,178.5 |36.47 |[[:en:Chillán|Chillán]] |- |[[:en:Bio_Bío_Region|Biobío]] |1,556,805 |23,890.2 |112.08 |[[:en:Concepción_(Chile)|Concepción]] |- |[[:en:Araucanía_Region|Araucanía]] |938,626 |31,842.3 |30.06 |[[:en:Temuco|Temuco]] |- |[[:en:Los_Ríos_Region|Los Ríos]] |380,181 |18,429.5 |20.88 |[[:en:Valdivia|Valdivia]] |- |[[:en:Los_Lagos_Region|Los Lagos]] |823,204 |48,583.6 |17.06 |[[:en:Puerto_Montt|Puerto Montt]] |- |[[:en:Aysén_Region|Aysén del General Carlos Ibáñez del Campo]] |102,317 |108,494.4 |0.95 |[[:en:Coyhaique|Coyhaique]] |- |[[:en:Magallanes_Region|Magallanes and Chilean Antarctica]] |165,593 |132,297.2^''(1)'' |1.26 |[[:en:Punta_Arenas|Punta Arenas]] |- ! colspan="1" |Chile !17,373,831 !756,102.4^''(2)'' !23.24 !Santiago |} ⁽¹⁾Including the Chilean Antarctic Territory, its surface reaches 1,382,554.8&nbsp;km² ⁽²⁾Including the Chilean Antarctic Territory, its surface reaches 2,006,360&nbsp;km² === ජාතික සංකේත === The national flower is the [[:en:Copihue|copihue]] (''Lapageria rosea'', Chilean [[:en:Campanula|bellflower]]), which grows in the woods of southern Chile. The [[:en:Coat_of_arms_of_Chile|coat of arms]] depicts the two national animals: the [[:en:Condor|condor]] (''Vultur gryphus'', a very large bird that lives in the mountains) and the [[:en:Hippocamelus|huemul]] (''Hippocamelus bisulcus,'' an endangered white tail deer). It also has the legend ''Por la razón o la fuerza'' (''By reason or by force''). The [[:en:Flag_of_Chile|flag of Chile]] consists of two equal horizontal bands of white (top) and red; there is a blue square the same height as the white band at the hoist-side end of the white band; the square bears a white five-pointed star in the center representing a guide to progress and honor; blue symbolizes the sky, white is for the snow-covered Andes, and red stands for the blood spilled to achieve independence. The flag of Chile is similar to the [[:en:Flag_of_Texas|Flag of Texas]], although the Chilean flag is 21 years older. However, like the Texan flag, the flag of Chile is modeled after the [[:en:Flag_of_the_United_States|flag of the United States]].<ref>{{cite web |title=Chile flag and description |url=http://www.worldatlas.com/webimage/flags/countrys/samerica/chile.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110718113539/http://www.worldatlas.com/webimage/flags/countrys/samerica/chile.htm |archive-date=18 July 2011 |access-date=1 August 2011 |publisher=Worldatlas.com}}</ref> == යොමු කිරීම් == bwzouhawkbud61xdsat6ubvhit3g89c 750274 750273 2025-06-23T07:25:42Z BuddhikaW88 37808 /* හමුදා */ 750274 wikitext text/x-wiki [[File:Chile-02559_-_La_Moneda_Presidential_Palace_(49033259257).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chile-02559_-_La_Moneda_Presidential_Palace_(49033259257).jpg|thumb|1784 සහ 1805 අතර ඉදිකරන ලද සන්තියාගෝ හි යටත් විජිත නව සම්භාව්‍ය පැලසියෝ ඩි ලා මොනෙඩා, චිලී ජනාධිපතිවරයාගේ ආසනය වේ.]] [[File:Congreso_Nacional_Valpo.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Congreso_Nacional_Valpo.jpg|thumb|වල්පරයිසෝ වරාය නගරයේ චිලී ජාතික සම්මේලනය]] [[File:2017_Santiago_de_Chile_-_Edificio_de_los_Tribunales_de_Justicia.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:2017_Santiago_de_Chile_-_Edificio_de_los_Tribunales_de_Justicia.jpg|thumb|සන්තියාගෝහි යුක්තියේ මාළිගාව]] චිලී රාජ්‍යයේ වත්මන් ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව 1980 දී<ref>{{cite web |author1=Aislinn Laing |author2=Fabian Cambero |date=25 October 2020 |title=Polls open in Chile for historic constitutional plebiscite |url=https://www.reuters.com/article/us-chile-constitution/polls-open-in-chile-for-historic-constitutional-plebiscite-idUSKBN27A0CF |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201030032454/https://www.reuters.com/article/us-chile-constitution/polls-open-in-chile-for-historic-constitutional-plebiscite-idUSKBN27A0CF |archive-date=30 October 2020 |access-date=25 October 2020 |publisher=Reuters}}</ref> ජේම් ගුස්මාන් විසින් කෙටුම්පත් කරන ලද අතර පසුව එම වසරේ සැප්තැම්බර් මාසයේදී සමහර නිරීක්ෂකයින් විසින් "ඉතා අක්‍රමවත්" ලෙස සලකනු ලැබූ ජාතික ජනමත විචාරණයක් හරහා අනුමත කරන ලදී.<ref name="hudson">{{cite web |year=1995 |editor-last=Hudson |editor-first=Rex A. |title=Chile: A Country Study |url=http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/cltoc.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20150625213643/http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/cltoc.html |archive-date=25 June 2015 |access-date=27 February 2005 |work=GPO for the Library of Congress}}</ref> එය 1981 මාර්තු මාසයේදී බලාත්මක විය. 1988 ජනමත විචාරණයෙන් පිනෝචේ පරාජයට පත්වීමෙන් පසු, ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවේ අනාගත සංශෝධන සඳහා විධිවිධාන ලිහිල් කිරීම සඳහා ව්‍යවස්ථාව සංශෝධනය කරන ලදී. 2005 සැප්තැම්බර් මාසයේදී, ජනාධිපති රිකාඩෝ ලාගෝස් කොංග්‍රසය විසින් සම්මත කරන ලද ව්‍යවස්ථාමය සංශෝධන කිහිපයකට අත්සන් කළේය. පත් කරන ලද සෙනෙට් සභිකයින්ගේ සහ සෙනෙට් සභිකයින්ගේ ජීවිත කාලය පුරාම තනතුරු ඉවත් කිරීම, සන්නද්ධ හමුදාවන්හි ප්‍රධාන අණදෙන නිලධාරීන් ඉවත් කිරීමට ජනාධිපතිවරයාට බලය ලබා දීම සහ ජනාධිපති ධුර කාලය වසර හයේ සිට හතර දක්වා අඩු කිරීම මෙයට ඇතුළත් වේ.<ref>{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/4157908.stm|title=Chile scraps Pinochet-era system|date=16 August 2005|work=BBC|access-date=31 December 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20200508224011/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/4157908.stm|archive-date=8 May 2020|url-status=live}}</ref> චිලී රාජ්‍යයේ අධිකරණය ස්වාධීන වන අතර එයට අභියාචනාධිකරණයක්, හමුදා අධිකරණ පද්ධතියක්, ව්‍යවස්ථාමය විනිශ්චය සභාවක් සහ චිලී රාජ්‍යයේ ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණය ඇතුළත් වේ. 2005 ජුනි මාසයේදී චිලී රාජ්‍යය එහි අපරාධ යුක්ති විනිශ්චය පද්ධතියේ රටපුරා ප්‍රතිසංස්කරණයක් සම්පූර්ණ කළේය.<ref>{{cite web |title=President Lagos: We can make a greater effort to make yesterday's and today's trials equally just |url=http://www.chileangovernment.cl/index.php?id=448&option=com_content&task=view |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080423171251/http://www.chileangovernment.cl/index.php?id=448&option=com_content&task=view |archive-date=23 April 2008 |work=Chilean Government}}</ref> මෙම ප්‍රතිසංස්කරණය මගින් විමර්ශන ක්‍රියාදාමයන් එක්සත් ජනපදය වැනි පොදු නීති අධිකරණ බල ප්‍රදේශවලට වඩා වැඩි සමානකමක් ඇති විරුද්ධවාදී ක්‍රමයක් සමඟ ප්‍රතිස්ථාපනය කර ඇත. 1989 සහ 2013 අතර පාර්ලිමේන්තු මැතිවරණ සඳහා ද්විමාන ක්‍රමය භාවිතා කරන ලද අතර, එය බහුතර නොවන දේශපාලන කණ්ඩායම් බැහැර කිරීමේ වියදමින් බහුතර දේශපාලන කණ්ඩායම් දෙකක් - Concertación සහ Alliance - පිහිටුවීම ප්‍රවර්ධනය කළේය. මෙම ක්‍රමයේ විරුද්ධවාදීන් 2015 දී 2017 පාර්ලිමේන්තු මැතිවරණයේ සිට ක්‍රියාත්මක වන මධ්‍යස්ථ සමානුපාතික මැතිවරණ ක්‍රමයක් අනුමත කළ අතර එමඟින් නව පක්ෂ සහ සන්ධානවලට ඇතුළුවීමට ඉඩ සැලසේ. චිලී කොංග්‍රසයට ආසන 50 ක සෙනෙට් සභාවක් සහ සාමාජිකයින් 155 දෙනෙකුගෙන් යුත් නියෝජිත මණ්ඩලයක් ඇත. සෙනෙට් සභිකයින් වසර අටක් සඳහා අස්ථාවර වාර ගණනක් සේවය කරන අතර, සෑම වසර 4 කට වරක් නියෝජිතයින් තෝරා පත් කර ගනු ලැබේ. පසුගිය කොංග්‍රස් මැතිවරණය 2021 නොවැම්බර් 21 වන දින ජනාධිපතිවරණ සමගාමීව පැවැත්විණි. කොංග්‍රසය පිහිටා ඇත්තේ සන්තියාගෝ අගනුවරට බටහිරින් කිලෝමීටර් 140 ක් පමණ (සැතපුම් 90) ක් පමණ දුරින් පිහිටි වල්පරයිසෝ වරාය නගරයේ ය. චිලියේ පවතින ප්‍රධාන දේශපාලන සන්ධාන වන්නේ: '''රජය:''' * අප්‍රූබෝ ඩිග්නිඩාඩ් (අභිමානය අනුමත කිරීම) යනු 2021 චිලී ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා සම්මේලන මැතිවරණයෙන් ආරම්භ වූ වාමාංශික සන්ධානයකි. එම මැතිවරණයේ සාර්ථකත්වයෙන් පසු, එය ජනාධිපති ප්‍රාථමික තරඟ පැවැත්වූ අතර, එහි දී ගේබ්‍රියෙල් බොරික් (CS, FA) ජයග්‍රාහකයා විය. එය චිලී කොමියුනිස්ට් පක්ෂය සහ අනෙකුත් වාමාංශික පක්ෂ විසින් පිහිටුවන ලද ෆ්‍රෙන්ට් ඇම්ප්ලියෝ (පුළුල් පෙරමුණ) සහ චිලී ඩිග්නෝ (වටිනා චිලී) සන්ධානය විසින් පිහිටුවනු ලැබේ. * ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී සමාජවාදය යනු මධ්‍ය-වාම සන්ධානයක් වන අතර, ව්‍යවස්ථාදායක එකමුතු සන්ධානයේ අනුප්‍රාප්තිකයා වන අතර, එයම කොන්සර්ටේෂන් සන්ධානයේ අනුප්‍රාප්තිකයෙකි - එය 1988 ජනමත විචාරණයේදී "නැත" විකල්පයට සහාය දුන් අතර පසුව 1990 සිට 2010 දක්වා රට පාලනය කළේය. මෙම ගිවිසුම සමාජවාදී, ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය සඳහා, රැඩිකල් සහ ලිබරල් පක්ෂ විසින් පිහිටුවන ලදී. '''විපක්ෂය:''' * චිලී වමෝස් (අපි චිලී යමු) යනු රෙනොවේෂන් නැෂනල් (ජාතික අලුත් කිරීම), යුනියන් ඩිමොක්‍රටා ඉන්ඩිපෙන්ඩෙන්ටේ (ස්වාධීන ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී සංගමය) සහ එවොපොලි යන පක්ෂ විසින් පිහිටුවන ලද ලිබරල් ගතානුගතිකවාදයේ මූලයන් සහිත මධ්‍ය-දක්ෂිණාංශික සන්ධානයකි. එහි මූලාරම්භය ඇත්තේ 1988 ජනමත විචාරණයේදී "ඔව්" විකල්පයට සහාය දුන් ප්‍රධාන පක්ෂ විසින් පිහිටුවන ලද සන්ධාන සන්ධානයෙනි, නමුත් එතැන් සිට එය විවිධ නම් භාවිතා කර ඇත. එය සෙබස්තියන් පිනේරාගේ පළමු සහ දෙවන රජය තුළ පාලක සන්ධානය විය, (2010–2014) සහ (2018–2022). ජාතික කොංග්‍රසයේ, චිලී වාමෝස් හි නියෝජිතයින් 52 ක් සහ සෙනෙට් සභිකයින් 24 ක් සිටින අතර, අප්‍රියුබෝ ඩිග්නිඩාඩ් හි පාර්ලිමේන්තු කණ්ඩායම නියෝජිතයින් 37 ක් සහ සෙනෙට් සභිකයින් 6 දෙනෙකුගෙන් සමන්විත වේ. ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී සමාජවාදය යනු නියෝජිතයින් 30 ක් සහ සෙනෙට් සභිකයින් 13 ක් සිටින තුන්වන දේශපාලන බලවේගයයි. පාර්ලිමේන්තු නියෝජනයක් ඇති අනෙකුත් කණ්ඩායම් වන්නේ රිපබ්ලිකන් පක්ෂය (නියෝජිතයින් 15 ක් සහ සෙනෙට් සභිකයින් 1 ක්), ක්‍රිස්තියානි ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී පක්ෂය (නියෝජිතයින් 8 ක් සහ සෙනෙට් සභිකයින් 5 ක්), මහජන පක්ෂය (නියෝජිතයින් 8 ක්) සහ සන්ධානයකින් පිටත ස්වාධීන (නියෝජිතයින් 5 ක් සහ සෙනෙට් සභිකයින් 1 ක්) ය. === විදේශ සබඳතා === [[File:Foreign_relations_of_Chile.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Foreign_relations_of_Chile.svg|වම|thumb|ලෝකයේ චිලී රාජ්‍යයේ ජාත්‍යන්තර සබඳතා තත්ත්වය: {{legend|#006680|චිලී}} {{legend|#008000|රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික සබඳතා ඇති රට සහ රට තුළ චිලී තානාපති කාර්යාලය.}} {{legend|#00AA88|රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික සබඳතා සහ චිලී තානාපති කාර්යාලයක් ඇති රට, නමුත් චිලී තානාපති කාර්යාලයක් නොමැත.}} {{legend|#8DD35F|රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික සබඳතා ඇති නමුත් තානාපතිවරුන් නොමැති රට.}} {{legend|#cccccc|දැනට රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික සබඳතා නොමැති රට.}}]] නිදහසෙන් පසු මුල් දශකවල සිට, චිලී සෑම විටම විදේශ කටයුතු සඳහා ක්‍රියාකාරී මැදිහත්වීමක් කර ඇත. 1837 දී, පැසිෆික් වෙළඳ මාර්ගවල ප්‍රමුඛත්වය සඳහා පේරු හි කැලාඕ වරායේ ආධිපත්‍යයට රට ආක්‍රමණශීලී ලෙස අභියෝග කළ අතර, පේරු සහ බොලිවියාව අතර කෙටි කාලීන සන්ධානය වූ පේරු-බොලිවියානු සම්මේලනය (1836–39) කොන්ෆෙඩරේෂන් යුද්ධයේදී පරාජය කළේය. යුද්ධය පැසිෆික් කලාපයේ බලය බෙදා හරින අතරතුර සම්මේලනය විසුරුවා හැරියේය. දෙවන ජාත්‍යන්තර යුද්ධයක් වන පැසිෆික් යුද්ධය (1879–83), චිලියේ කලාපීය භූමිකාව තවදුරටත් වැඩි කළ අතර එහි භූමියට සැලකිය යුතු ලෙස එකතු කළේය.<ref name="hudson" /> 19 වන සියවසේදී, චිලීහි වාණිජ සබඳතා ප්‍රධාන වශයෙන් බ්‍රිතාන්‍යය සමඟ වූ අතර එය චිලී නාවික හමුදාව හැඩගැස්වීමට උපකාරී විය. ප්‍රංශය චිලීහි නීති සහ අධ්‍යාපන පද්ධති කෙරෙහි බලපෑම් කළ අතර, 20 වන සියවස ආරම්භයේදී සමෘද්ධිමත් වසරවලදී ප්‍රංශ විලාසිතාවේ ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පය අගනුවර ආධිපත්‍යය දැරීය. ජර්මානු බලපෑම ප්‍රෂියානුවන් විසින් හමුදාව සංවිධානය කිරීම සහ පුහුණු කිරීම තුළින් ඇති විය.<ref name="hudson" /> 19 වන සියවසේ අග භාගයේ සිට, චිලී හමුදා සහ විදේශ ප්‍රතිපත්තිය උපරිම අසල්වැසි කල්පිතය මගින් හැඩගස්වා ඇති අතර, එහි සඳහන් වන්නේ අසල්වැසියෙකු සමඟ ගැටුමක් ඇති වුවහොත්, අනෙක් දෙක චිලීට එරෙහිව එක්වනු ඇති බවයි.<ref>{{cite web |author=Humberto Julio Reyes, General de Brigada |date=3 November 2022 |title=Disuasión y estrategia en la crisis de 1978 |url=https://unofar.cl/disuasion-y-estrategia-en-la-crisis-de-1978-humberto-julio-reyes-general-de-brigada/ |access-date=22 March 2025 |website=Unofar}}</ref><ref name="cuadra">{{cite book |author=Álvaro Nicolás Cuadra Roos |url=https://repositorio.uchile.cl/bitstream/handle/2250/198011/Breve-historia-de-las-fronteras-de-Chile.pdf?sequence=1&isAllowed=y |title=Breve historia de las fronteras de Chile |publisher=Universidad de Chile |year=2024}}</ref><ref>{{cite journal|author=Cristián Garay Vera|date=2009|title=Buscando la Certidumbre. Chile, su Seguridad y sus Vecinos|url=https://dialnet.unirioja.es/servlet/articulo?codigo=3116406|journal=UNISCI Discussion Papers|volume=21|issn=1696-2206}}</ref><ref>{{Cite web |last=González |first=Javier M. |date=21 December 2023 |title=Diciembre de 1978, una Navidad al borde de la guerra entre Chile y Argentina |url=https://www.nuevatribuna.es/articulo/global/historia-diciembre-1978-borde-guerra-chile-argentina/20231221091036221089.html |access-date=22 March 2025 |website=Nueva Tribuna}}</ref><ref>{{cite web |date=23 December 2018 |title=1978: el año en que vivimos en peligro |url=https://interferencia.cl/articulos/1978-el-ano-en-que-vivimos-en-peligro |access-date=22 March 2025 |website=Interferencia}}</ref><ref>{{cite web |date=1 December 2018 |title=Conflicto del Beagle: las inéditas imágenes de un diciembre tenso |url=https://www.latercera.com/nacional/noticia/conflicto-del-beagle-las-ineditas-imagenes-diciembre-tenso/425766/ |access-date=22 March 2025 |website=La Tercera}}</ref> මෙම සලකා බැලීම චිලී ඓතිහාසිකව ශක්තිමත් මිලිටරි වැළැක්වීමක් අනුගමනය කිරීමට; අසල්වැසියන් සමඟ සමබර ද්විපාර්ශ්වික සබඳතා; සහ කලාපයෙන් පිටත රටවල් සමඟ ශක්තිමත් සබඳතා අනුගමනය කිරීමට හේතු වී තිබේ. 1945 ජුනි 26 වන දින, කැලිෆෝනියාවේ සැන් ෆ්‍රැන්සිස්කෝ හි එක්සත් ජාතීන්ගේ ප්‍රඥප්තියට අත්සන් තැබූ රටවල් 50 අතරට චිලී එක්සත් ජාතීන්ගේ ආරම්භක සාමාජිකයෙකු ලෙස සහභාගී විය.<ref>{{cite web |title=Founding Member States |url=https://research.un.org/en/unmembers/founders |archive-url=https://web.archive.org/web/20190704121608/https://research.un.org/en/unmembers/founders |archive-date=4 July 2019 |access-date=14 September 2019 |publisher=United Nations}}</ref><ref>{{cite web |title=Chile |url=https://library.un.org/unms?combine=Chile |archive-url=https://web.archive.org/web/20190914180256/https://library.un.org/unms?combine=Chile |archive-date=14 September 2019 |access-date=14 September 2019 |publisher=United Nations}}</ref> 1973 හමුදා කුමන්ත්‍රණයත් සමඟ, චිලී රාජ්‍යය පුළුල් මානව හිමිකම් උල්ලංඝනයන් හේතුවෙන් දේශපාලනිකව හුදකලා විය.<ref name="hudson" /> 1990 දී ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයට නැවත පැමිණීමෙන් පසු, චිලී රාජ්‍යය ජාත්‍යන්තර දේශපාලන ක්ෂේත්‍රයේ ක්‍රියාකාරී සහභාගිවන්නෙකු වී ඇත. චිලී රාජ්‍යය 2005 ජනවාරි මාසයේදී එක්සත් ජාතීන්ගේ ආරක්ෂක මණ්ඩලයේ වසර දෙකක ස්ථිර නොවන තනතුරක් සම්පූර්ණ කළේය. චිලී ජාතිකයෙකු වන ජෝස් මිගෙල් ඉන්සුල්සා 2005 මැයි මාසයේදී ඇමරිකානු රාජ්‍ය සංවිධානයේ මහලේකම්වරයා ලෙස තේරී පත් වූ අතර 2009 දී නැවත තේරී පත් වූ අතර ඔහුගේ තනතුර තහවුරු විය. චිලී දැනට ජාත්‍යන්තර පරමාණුක බලශක්ති ඒජන්සියේ (IAEA) පාලක මණ්ඩලයේ සේවය කරන අතර, 2007-2008 මණ්ඩලයේ සභාපතිවරයා වන්නේ IAEA හි චිලී තානාපති මිලෙන්කෝ ඊ. ස්කොක්නික් ය. රට එක්සත් ජාතීන්ගේ ආයතන පවුලේ ක්‍රියාකාරී සාමාජිකයෙකු වන අතර එක්සත් ජාතීන්ගේ සාම සාධක කටයුතුවලට සහභාගී වේ. එය 2011 දී වසර තුනක කාලයක් සඳහා එක්සත් ජාතීන්ගේ මානව හිමිකම් කවුන්සිලයේ සාමාජිකයෙකු ලෙස නැවත තේරී පත් විය.<ref>{{cite web |title=Election (13 May 2010) Human Rights Council |url=https://www.un.org/en/ga/64/elections/hrc/index.shtml |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170630081406/http://www.un.org/en/ga/64/elections/hrc/index.shtml |archive-date=30 June 2017 |access-date=28 June 2017 |work=64th Session |publisher=[[United Nations General Assembly]]}}</ref> 2013 දී එක්සත් ජාතීන්ගේ ආරක්ෂක මණ්ඩලයේ ස්ථිර නොවන ආසන පහෙන් එකකට ද එය තේරී පත් විය.<ref>{{cite web |date=17 October 2013 |title=Chad, Chile, Lithuania, Nigeria and Saudi Arabia were elected to serve on the UN Security Council |url=https://www.un.org/apps/news/story.asp?NewsID=46277&Cr=security+council&Cr1= |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20131020020717/http://www.un.org/apps/news/story.asp?NewsID=46277&Cr=security+council&Cr1= |archive-date=20 October 2013 |access-date=17 October 2013 |publisher=United Nations}}</ref> 2002 දී චිලී රාජ්‍යය ඇමරිකානු ආරක්ෂක අමාත්‍යාංශ රැස්වීම සහ 2004 දී APEC සමුළුව සහ ඒ ආශ්‍රිත රැස්වීම් පැවැත්වීය. 2005 අප්‍රේල් මාසයේදී ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ප්‍රජා අමාත්‍යාංශ රැස්වීම සහ 2007 නොවැම්බර් මාසයේදී ඉබෙරෝ-ඇමරිකානු සමුළුව ද පැවැත්වීය. මර්කෝසූර් හි සහකාර සාමාජිකයෙකු සහ APEC හි පූර්ණ සාමාජිකයෙකු වන චිලී ජාත්‍යන්තර ආර්ථික ගැටළු සහ අර්ධගෝලීය නිදහස් වෙළඳාමේ ප්‍රධාන ක්‍රීඩකයෙකු වී ඇත.<ref name="countrystudies">{{cite web |date=31 March 1994 |title=Development and Breakdown of Democracy, 1830–1973 |url=http://countrystudies.us/chile/85.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110709014719/http://countrystudies.us/chile/85.htm |archive-date=9 July 2011 |access-date=21 April 2009 |work=Country Studies |publisher=Library of Congress}}</ref> === හමුදා === [[File:Almirante_Blanco_Encalada_(FF-15).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Almirante_Blanco_Encalada_(FF-15).jpg|thumb|චිලී නාවික හමුදාවේ කරෙල් ඩෝර්මන් පන්තියේ ආරක්ෂිත නෞකාවක්]] [[File:Chilean_F-16_MLU.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chilean_F-16_MLU.jpg|thumb|චිලී ගුවන් හමුදාවේ F-16 සටන් කරන උකුස්සා]] චිලී රාජ්‍යයේ සන්නද්ධ හමුදා ආරක්ෂක අමාත්‍යවරයා හරහා ජනාධිපතිවරයා විසින් ක්‍රියාත්මක කරනු ලබන සිවිල් පාලනයට යටත් වේ. සන්නද්ධ හමුදාවල ප්‍රධාන අණ දෙන නිලධාරීන් ඉවත් කිරීමට ජනාධිපතිවරයාට බලය ඇත.<ref name="countrystudies" /> චිලී හමුදාවේ ප්‍රධාන අණ දෙන නිලධාරියා වන්නේ හමුදා ජෙනරාල් ජේවියර් ඉටුරියාගා ඩෙල් කැම්පෝ ය. චිලී හමුදාව 45,000 ක ශක්තිමත් හමුදාවක් වන අතර එය සන්තියාගෝ හි හමුදා මූලස්ථානයක්, එහි භූමිය පුරා අංශ හයක්, රන්කගුවා හි ගුවන් බලකායක් සහ කොලිනා හි විශේෂ බලකා අණදෙන නිලධාරියෙකු සමඟ සංවිධානය වී ඇත. චිලී හමුදාව ලතින් ඇමරිකාවේ වඩාත්ම වෘත්තීය හා තාක්‍ෂණිකව දියුණු හමුදාවන්ගෙන් එකකි.<ref name="countrystudies" /> අද්මිරාල් ජූලියෝ ලීවා මොලිනා 2,500 ක් පමණ සිටින චිලී නාවික හමුදාව මෙහෙයවයි<ref>{{cite web |title=Almirante Julio Leiva Nuevo Comandante en Jefe de la Armada |url=http://www.defensa.cl/noticias/almirante-julio-leiva-nuevo-comandante-en-jefe-de-la-armada/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20170924092317/http://www.defensa.cl/noticias/almirante-julio-leiva-nuevo-comandante-en-jefe-de-la-armada/ |archive-date=24 September 2017 |access-date=10 January 2018 |publisher=Ministry of Defence of Chile}}</ref> මැරීන් භටයින්. මතුපිට යාත්‍රා 29 කින් සමන්විත බලඇණියේ, මෙහෙයුම් ප්‍රධාන සටන්කරුවන් (ෆ්‍රිගේට්) අටක් පමණක් ඇත. එම නැව් වල්පරයිසෝ හි පිහිටා ඇත.<ref>{{cite web |title=The National Fleet |url=http://www.armada.cl/p4_ingles/site/artic/20050719/pags/20050719132710.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20070610100514/http://www.armada.cl/p4_ingles/site/artic/20050719/pags/20050719132710.html |archive-date=10 June 2007 |access-date=30 May 2014 |publisher=Chilean Navy}}</ref> නාවික හමුදාව ප්‍රවාහනය සහ මුර සංචාරය සඳහා තමන්ගේම ගුවන් යානා ක්‍රියාත්මක කරයි; නාවික ප්‍රහාරක හෝ බෝම්බ හෙලන ගුවන් යානා නොමැත. නාවික හමුදාව ටැල්කහුවානෝ හි පිහිටි සබ්මැරීන හතරක් ද ක්‍රියාත්මක කරයි.<ref name="countrystudies" /><ref>{{cite web |title=Submarine Force |url=http://www.armada.cl/p4_ingles/site/artic/20050719/pags/20050719132849.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20070610100430/http://www.armada.cl/p4_ingles/site/artic/20050719/pags/20050719132849.html |archive-date=10 June 2007 |access-date=14 July 2013}}</ref> ගුවන් හමුදා ජෙනරාල් (තරු හතරේ) ජෝර්ජ් රොජාස් අවිලා 12,500 ක් පමණ සිටින චිලී ගුවන් හමුදාවේ ප්‍රධානියා වේ. ඉක්වික්, ඇන්ටොෆගස්ටා, සන්තියාගෝ, පුවර්ටෝ මොන්ට් සහ පුන්ටා අරීනාස් යන ස්ථානවල මූලස්ථානය කර ඇති ගුවන් බලසේනා පහක් අතර ගුවන් වත්කම් බෙදා හරිනු ලැබේ. ගුවන් හමුදාව ඇන්ටාක්ටිකාවේ කිං ජෝර්ජ් දූපතේ ගුවන් කඳවුරක් ද ක්‍රියාත්මක කරයි. දශක ගණනාවක එක්සත් ජනපද විවාදයෙන් සහ විකිණීම ප්‍රතික්ෂේප කිරීමෙන් පසු 2007 මාර්තු මාසයේදී එක්සත් ජනපදයෙන් මිලදී ගත් F-16 යානා දහයෙන් අවසාන දෙක ගුවන් හමුදාව භාර දුන්නේය. 2007 දී චිලී නෙදර්ලන්තයෙන් ප්‍රතිසංස්කරණය කරන ලද බ්ලොක් 15 F-16 යානා ගණනාවක් ද භාර දුන් අතර එමඟින් ලන්දේසීන්ගෙන් මිලදී ගත් මුළු F-16 යානා සංඛ්‍යාව 18 දක්වා ඉහළ ගියේය.<ref name="countrystudies" /> 1973 සැප්තැම්බර් මාසයේ හමුදා කුමන්ත්‍රණයෙන් පසු, චිලී ජාතික පොලිසිය (කැරබිනෙරෝස්) ආරක්ෂක අමාත්‍යාංශයට ඇතුළත් කරන ලදී. ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී රජය නැවත පැමිණීමත් සමඟ, පොලිසිය අභ්‍යන්තර කටයුතු අමාත්‍යාංශයේ මෙහෙයුම් පාලනය යටතේ තබා ඇති නමුත් ආරක්ෂක අමාත්‍යාංශයේ නාමික පාලනය යටතේ පැවතුනි. චිලී රාජ්‍යය පුරා නීතිය ක්‍රියාත්මක කිරීම, රථවාහන කළමනාකරණය, මත්ද්‍රව්‍ය මර්දනය, දේශසීමා පාලනය සහ ත්‍රස්තවාදයට එරෙහිව කටයුතු කිරීම සඳහා වගකිව යුතු පිරිමින් සහ කාන්තාවන් 40,964<ref>{{cite web |date=24 October 2007 |title=Carabineros de Chile |url=http://www.carabineros.cl/sitioweb/web/verSeccion.do?cod=239&codContenido=429 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120312050416/http://www.carabineros.cl/sitioweb/web/verSeccion.do?cod=239&codContenido=429 |archive-date=12 March 2012 |access-date=13 July 2013}}</ref> දෙනෙකුගෙන් යුත් ජාතික පොලිස් බලකායේ ප්‍රධානියා ජෙනරාල් ගුස්ටාවෝ ගොන්සාලෙස් ජූරේ ය.<ref name="countrystudies" /> 2017 දී චිලී න්‍යෂ්ටික අවි තහනම් කිරීම පිළිබඳ එක්සත් ජාතීන්ගේ ගිවිසුමට අත්සන් තැබීය.<ref>{{Cite web |date=7 July 2017 |title=Chapter XXVI: Disarmament&nbsp;– No. 9 Treaty on the Prohibition of Nuclear Weapons |url=https://treaties.un.org/Pages/ViewDetails.aspx?src=TREATY&mtdsg_no=XXVI-9&chapter=26&clang=_en |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190806220546/https://treaties.un.org/Pages/ViewDetails.aspx?src=TREATY&mtdsg_no=XXVI-9&chapter=26&clang=_en |archive-date=6 August 2019 |access-date=19 August 2019 |publisher=United Nations Treaty Collection}}</ref> 2024 ගෝලීය සාම දර්ශකයට අනුව චිලී ලොව 64 වන සාමකාමීම රට වේ.<ref>{{Cite web |title=2024 Global Peace Index |url=https://www.economicsandpeace.org/wp-content/uploads/2024/06/GPI-2024-web.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240819091540/https://www.economicsandpeace.org/wp-content/uploads/2024/06/GPI-2024-web.pdf |archive-date=19 August 2024 |access-date=16 August 2024}}</ref> === පරිපාලන අංශ === In 1978 Chile was administratively divided into [[:en:Regions|regions]], and in 1979 subdivided into [[:en:Province|provinces]] and these into communes The country has [[:en:Regions_of_Chile|16 regions]], [[:en:Provinces_of_Chile|56 provinces]] and [[:en:Communes_of_Chile|348 communes]]. Each region was designated by a name and a [[:en:Roman_numeral|Roman numeral]] assigned from north to south, except for the [[:en:Santiago_Metropolitan_Region|Santiago Metropolitan Region]], which did not have a number. The creation of two new regions in 2007, Arica and Parinacota (XV) and Los Ríos (XIV), and a third region in 2018, Ñuble (XVI) made this numbering lose its original order meaning. 1978 දී චිලී රාජ්‍යය පරිපාලනමය වශයෙන් කලාපවලට බෙදා ඇති අතර,<ref name="dl2339">{{Cite web |author=Ministerio del Interior |date=10 October 1978 |title=Decreto ley 2339 de 1978 |url=http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=6889&idVersion=1978-10-10 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20120129044024/http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=6889&idVersion=1978-10-10 |archive-date=29 January 2012 |access-date=28 June 2011}}</ref> 1979 දී පළාත්වලට බෙදා ඇති අතර මේවා කොමියුනිස්ට් ලෙස බෙදා ඇත.<ref>{{Cite web |author=Ministerio del Interior |date=26 October 1979 |title=Decreto ley 2867 de 1979 |url=http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=7019&idVersion=1979-10-26 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110910085048/http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=7019&idVersion=1979-10-26 |archive-date=10 September 2011 |access-date=20 March 2011}}</ref><ref>{{Cite web |author=Ministerio del Interior |date=26 October 1979 |title=Decreto ley 2868 de 1979 |url=http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=7020&idVersion=1979-10-26 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110910180343/http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=7020&idVersion=1979-10-26 |archive-date=10 September 2011 |access-date=20 March 2011}}</ref> රට තුළ කලාප 16ක්,<ref name="l20174">{{Cite web |author=Ministerio del Interior |date=5 April 2007 |title=Ley 20174 de 2007 |url=http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=259774&idVersion=2007-04-05 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110910174827/http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=259774&idVersion=2007-04-05 |archive-date=10 September 2011 |access-date=20 March 2011}}</ref><ref name="l20175">{{Cite web |author=Ministerio del Interior |date=11 April 2007 |title=Ley 20175 de 2007 |url=http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=259864&idVersion=2007-04-11 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110910124207/http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=259864&idVersion=2007-04-11 |archive-date=10 September 2011 |access-date=20 March 2011}}</ref> පළාත් 56ක් සහ කොමියුනිස්ට් 348ක් ඇත.<ref>{{Cite book |author=Instituto Nacional de Estadísticas |url=http://www.ine.cl/canales/chile_estadistico/territorio/division_politico_administrativa/pdf/DPA_COMPLETA.pdf |title=División político-administrativa y censal, 2007 |date=18 March 2008 |publisher=Instituto Nacional de Estadísticas |isbn=978-956-7952-68-7 |pages=12 |access-date=27 February 2013 |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/http://www.ine.cl/canales/chile_estadistico/territorio/division_politico_administrativa/pdf/DPA_COMPLETA.pdf |archive-date=9 October 2022 |url-status=live}}</ref> සන්තියාගෝ මෙට්‍රොපොලිටන් කලාපය හැර, සෑම කලාපයක්ම උතුරේ සිට දකුණට පවරා ඇති නමකින් සහ රෝම ඉලක්කමකින් නම් කරන ලද අතර, එම කලාපයට අංකයක් නොතිබුණි. 2007 දී නව කලාප දෙකක් වන ඇරිකා සහ පරිනකෝටා (XV) සහ ලොස් රියෝස් (XIV) නිර්මාණය කිරීමත්, 2018 දී තුන්වන කලාපයක් වන නූබල් (XVI) නිර්මාණය කිරීමත් සමඟ මෙම අංකනයට එහි මුල් අනුපිළිවෙලෙහි අර්ථය අහිමි විය. [[File:Chile_(+Antarctica_&_Islands),_administrative_divisions_-_en_-_colored_2018.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chile_(+Antarctica_&_Islands),_administrative_divisions_-_en_-_colored_2018.svg|thumb|චිලී කලාප සිතියම]] {| class="wikitable sortable" ! colspan="7" |Administrative divisions of Chile |- ! scope="col" |Region<ref name="dl2339" /><ref name="l20174" /><ref name="l20175" /> ! scope="col" |Population<ref name="population">{{cite web |date=1 January 2018 |title=Resutados Censo 2017 |url=http://www.censo2017.cl/wp-content/uploads/2017/12/Presentacion_Resultados_Definitivos_Censo2017.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/http://www.censo2017.cl/wp-content/uploads/2017/12/Presentacion_Resultados_Definitivos_Censo2017.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=18 January 2017 |publisher=[[National Statistics Institute (Chile)|National Statistics Institute]]}}</ref> ! scope="col" |Area (km²) ! scope="col" |Density ! scope="col" |Capital |- |[[:en:Arica_y_Parinacota_Region|Arica y Parinacota]] |224,548 |16,873.3 |13.40 |[[:en:Arica|Arica]] |- |[[:en:Tarapacá_Region|Tarapacá]] |324,930 |42,225.8 |7.83 |[[:en:Iquique|Iquique]] |- |[[:en:Antofagasta_Region|Antofagasta]] |599,335 |126,049.1 |4.82 |[[:en:Antofagasta|Antofagasta]] |- |[[:en:Atacama_Region|Atacama]] |285,363 |75,176.2 |3.81 |[[:en:Copiapó|Copiapó]] |- |[[:en:Coquimbo_Region|Coquimbo]] |742,178 |40,579.9 |18.67 |[[:en:La_Serena_(Chile)|La Serena]] |- |[[:en:Valparaíso_Region|Valparaíso]] |1,790,219 |16,396.1 |110.75 |[[:en:Valparaíso|Valparaíso]] |- |[[:en:Santiago_Metropolitan_Region|Santiago Metropolitan]] |7,036,792 |15,403.2 |461.77 |[[:en:Santiago_de_Chile|Santiago]] |- |[[:en:O'Higgins_Region|Libertador General Bernardo O'Higgins]] |908,545 |16,387 |54.96 |[[:en:Rancagua|Rancagua]] |- |[[:en:Maule_Region|Maule]] |1,033,197 |30,296.1 |34.49 |[[:en:Talca|Talca]] |- |[[:en:Ñuble_Region|Ñuble]] |480,609 |13,178.5 |36.47 |[[:en:Chillán|Chillán]] |- |[[:en:Bio_Bío_Region|Biobío]] |1,556,805 |23,890.2 |112.08 |[[:en:Concepción_(Chile)|Concepción]] |- |[[:en:Araucanía_Region|Araucanía]] |938,626 |31,842.3 |30.06 |[[:en:Temuco|Temuco]] |- |[[:en:Los_Ríos_Region|Los Ríos]] |380,181 |18,429.5 |20.88 |[[:en:Valdivia|Valdivia]] |- |[[:en:Los_Lagos_Region|Los Lagos]] |823,204 |48,583.6 |17.06 |[[:en:Puerto_Montt|Puerto Montt]] |- |[[:en:Aysén_Region|Aysén del General Carlos Ibáñez del Campo]] |102,317 |108,494.4 |0.95 |[[:en:Coyhaique|Coyhaique]] |- |[[:en:Magallanes_Region|Magallanes and Chilean Antarctica]] |165,593 |132,297.2^''(1)'' |1.26 |[[:en:Punta_Arenas|Punta Arenas]] |- ! colspan="1" |Chile !17,373,831 !756,102.4^''(2)'' !23.24 !Santiago |} ⁽¹⁾Including the Chilean Antarctic Territory, its surface reaches 1,382,554.8&nbsp;km² ⁽²⁾Including the Chilean Antarctic Territory, its surface reaches 2,006,360&nbsp;km² === ජාතික සංකේත === The national flower is the [[:en:Copihue|copihue]] (''Lapageria rosea'', Chilean [[:en:Campanula|bellflower]]), which grows in the woods of southern Chile. The [[:en:Coat_of_arms_of_Chile|coat of arms]] depicts the two national animals: the [[:en:Condor|condor]] (''Vultur gryphus'', a very large bird that lives in the mountains) and the [[:en:Hippocamelus|huemul]] (''Hippocamelus bisulcus,'' an endangered white tail deer). It also has the legend ''Por la razón o la fuerza'' (''By reason or by force''). The [[:en:Flag_of_Chile|flag of Chile]] consists of two equal horizontal bands of white (top) and red; there is a blue square the same height as the white band at the hoist-side end of the white band; the square bears a white five-pointed star in the center representing a guide to progress and honor; blue symbolizes the sky, white is for the snow-covered Andes, and red stands for the blood spilled to achieve independence. The flag of Chile is similar to the [[:en:Flag_of_Texas|Flag of Texas]], although the Chilean flag is 21 years older. However, like the Texan flag, the flag of Chile is modeled after the [[:en:Flag_of_the_United_States|flag of the United States]].<ref>{{cite web |title=Chile flag and description |url=http://www.worldatlas.com/webimage/flags/countrys/samerica/chile.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110718113539/http://www.worldatlas.com/webimage/flags/countrys/samerica/chile.htm |archive-date=18 July 2011 |access-date=1 August 2011 |publisher=Worldatlas.com}}</ref> == යොමු කිරීම් == 5uu1kks6pqdef6pv63im0n82gamyyb4 750275 750274 2025-06-23T07:26:00Z BuddhikaW88 37808 /* පරිපාලන අංශ */ 750275 wikitext text/x-wiki [[File:Chile-02559_-_La_Moneda_Presidential_Palace_(49033259257).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chile-02559_-_La_Moneda_Presidential_Palace_(49033259257).jpg|thumb|1784 සහ 1805 අතර ඉදිකරන ලද සන්තියාගෝ හි යටත් විජිත නව සම්භාව්‍ය පැලසියෝ ඩි ලා මොනෙඩා, චිලී ජනාධිපතිවරයාගේ ආසනය වේ.]] [[File:Congreso_Nacional_Valpo.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Congreso_Nacional_Valpo.jpg|thumb|වල්පරයිසෝ වරාය නගරයේ චිලී ජාතික සම්මේලනය]] [[File:2017_Santiago_de_Chile_-_Edificio_de_los_Tribunales_de_Justicia.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:2017_Santiago_de_Chile_-_Edificio_de_los_Tribunales_de_Justicia.jpg|thumb|සන්තියාගෝහි යුක්තියේ මාළිගාව]] චිලී රාජ්‍යයේ වත්මන් ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව 1980 දී<ref>{{cite web |author1=Aislinn Laing |author2=Fabian Cambero |date=25 October 2020 |title=Polls open in Chile for historic constitutional plebiscite |url=https://www.reuters.com/article/us-chile-constitution/polls-open-in-chile-for-historic-constitutional-plebiscite-idUSKBN27A0CF |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201030032454/https://www.reuters.com/article/us-chile-constitution/polls-open-in-chile-for-historic-constitutional-plebiscite-idUSKBN27A0CF |archive-date=30 October 2020 |access-date=25 October 2020 |publisher=Reuters}}</ref> ජේම් ගුස්මාන් විසින් කෙටුම්පත් කරන ලද අතර පසුව එම වසරේ සැප්තැම්බර් මාසයේදී සමහර නිරීක්ෂකයින් විසින් "ඉතා අක්‍රමවත්" ලෙස සලකනු ලැබූ ජාතික ජනමත විචාරණයක් හරහා අනුමත කරන ලදී.<ref name="hudson">{{cite web |year=1995 |editor-last=Hudson |editor-first=Rex A. |title=Chile: A Country Study |url=http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/cltoc.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20150625213643/http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/cltoc.html |archive-date=25 June 2015 |access-date=27 February 2005 |work=GPO for the Library of Congress}}</ref> එය 1981 මාර්තු මාසයේදී බලාත්මක විය. 1988 ජනමත විචාරණයෙන් පිනෝචේ පරාජයට පත්වීමෙන් පසු, ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවේ අනාගත සංශෝධන සඳහා විධිවිධාන ලිහිල් කිරීම සඳහා ව්‍යවස්ථාව සංශෝධනය කරන ලදී. 2005 සැප්තැම්බර් මාසයේදී, ජනාධිපති රිකාඩෝ ලාගෝස් කොංග්‍රසය විසින් සම්මත කරන ලද ව්‍යවස්ථාමය සංශෝධන කිහිපයකට අත්සන් කළේය. පත් කරන ලද සෙනෙට් සභිකයින්ගේ සහ සෙනෙට් සභිකයින්ගේ ජීවිත කාලය පුරාම තනතුරු ඉවත් කිරීම, සන්නද්ධ හමුදාවන්හි ප්‍රධාන අණදෙන නිලධාරීන් ඉවත් කිරීමට ජනාධිපතිවරයාට බලය ලබා දීම සහ ජනාධිපති ධුර කාලය වසර හයේ සිට හතර දක්වා අඩු කිරීම මෙයට ඇතුළත් වේ.<ref>{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/4157908.stm|title=Chile scraps Pinochet-era system|date=16 August 2005|work=BBC|access-date=31 December 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20200508224011/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/4157908.stm|archive-date=8 May 2020|url-status=live}}</ref> චිලී රාජ්‍යයේ අධිකරණය ස්වාධීන වන අතර එයට අභියාචනාධිකරණයක්, හමුදා අධිකරණ පද්ධතියක්, ව්‍යවස්ථාමය විනිශ්චය සභාවක් සහ චිලී රාජ්‍යයේ ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණය ඇතුළත් වේ. 2005 ජුනි මාසයේදී චිලී රාජ්‍යය එහි අපරාධ යුක්ති විනිශ්චය පද්ධතියේ රටපුරා ප්‍රතිසංස්කරණයක් සම්පූර්ණ කළේය.<ref>{{cite web |title=President Lagos: We can make a greater effort to make yesterday's and today's trials equally just |url=http://www.chileangovernment.cl/index.php?id=448&option=com_content&task=view |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080423171251/http://www.chileangovernment.cl/index.php?id=448&option=com_content&task=view |archive-date=23 April 2008 |work=Chilean Government}}</ref> මෙම ප්‍රතිසංස්කරණය මගින් විමර්ශන ක්‍රියාදාමයන් එක්සත් ජනපදය වැනි පොදු නීති අධිකරණ බල ප්‍රදේශවලට වඩා වැඩි සමානකමක් ඇති විරුද්ධවාදී ක්‍රමයක් සමඟ ප්‍රතිස්ථාපනය කර ඇත. 1989 සහ 2013 අතර පාර්ලිමේන්තු මැතිවරණ සඳහා ද්විමාන ක්‍රමය භාවිතා කරන ලද අතර, එය බහුතර නොවන දේශපාලන කණ්ඩායම් බැහැර කිරීමේ වියදමින් බහුතර දේශපාලන කණ්ඩායම් දෙකක් - Concertación සහ Alliance - පිහිටුවීම ප්‍රවර්ධනය කළේය. මෙම ක්‍රමයේ විරුද්ධවාදීන් 2015 දී 2017 පාර්ලිමේන්තු මැතිවරණයේ සිට ක්‍රියාත්මක වන මධ්‍යස්ථ සමානුපාතික මැතිවරණ ක්‍රමයක් අනුමත කළ අතර එමඟින් නව පක්ෂ සහ සන්ධානවලට ඇතුළුවීමට ඉඩ සැලසේ. චිලී කොංග්‍රසයට ආසන 50 ක සෙනෙට් සභාවක් සහ සාමාජිකයින් 155 දෙනෙකුගෙන් යුත් නියෝජිත මණ්ඩලයක් ඇත. සෙනෙට් සභිකයින් වසර අටක් සඳහා අස්ථාවර වාර ගණනක් සේවය කරන අතර, සෑම වසර 4 කට වරක් නියෝජිතයින් තෝරා පත් කර ගනු ලැබේ. පසුගිය කොංග්‍රස් මැතිවරණය 2021 නොවැම්බර් 21 වන දින ජනාධිපතිවරණ සමගාමීව පැවැත්විණි. කොංග්‍රසය පිහිටා ඇත්තේ සන්තියාගෝ අගනුවරට බටහිරින් කිලෝමීටර් 140 ක් පමණ (සැතපුම් 90) ක් පමණ දුරින් පිහිටි වල්පරයිසෝ වරාය නගරයේ ය. චිලියේ පවතින ප්‍රධාන දේශපාලන සන්ධාන වන්නේ: '''රජය:''' * අප්‍රූබෝ ඩිග්නිඩාඩ් (අභිමානය අනුමත කිරීම) යනු 2021 චිලී ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා සම්මේලන මැතිවරණයෙන් ආරම්භ වූ වාමාංශික සන්ධානයකි. එම මැතිවරණයේ සාර්ථකත්වයෙන් පසු, එය ජනාධිපති ප්‍රාථමික තරඟ පැවැත්වූ අතර, එහි දී ගේබ්‍රියෙල් බොරික් (CS, FA) ජයග්‍රාහකයා විය. එය චිලී කොමියුනිස්ට් පක්ෂය සහ අනෙකුත් වාමාංශික පක්ෂ විසින් පිහිටුවන ලද ෆ්‍රෙන්ට් ඇම්ප්ලියෝ (පුළුල් පෙරමුණ) සහ චිලී ඩිග්නෝ (වටිනා චිලී) සන්ධානය විසින් පිහිටුවනු ලැබේ. * ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී සමාජවාදය යනු මධ්‍ය-වාම සන්ධානයක් වන අතර, ව්‍යවස්ථාදායක එකමුතු සන්ධානයේ අනුප්‍රාප්තිකයා වන අතර, එයම කොන්සර්ටේෂන් සන්ධානයේ අනුප්‍රාප්තිකයෙකි - එය 1988 ජනමත විචාරණයේදී "නැත" විකල්පයට සහාය දුන් අතර පසුව 1990 සිට 2010 දක්වා රට පාලනය කළේය. මෙම ගිවිසුම සමාජවාදී, ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය සඳහා, රැඩිකල් සහ ලිබරල් පක්ෂ විසින් පිහිටුවන ලදී. '''විපක්ෂය:''' * චිලී වමෝස් (අපි චිලී යමු) යනු රෙනොවේෂන් නැෂනල් (ජාතික අලුත් කිරීම), යුනියන් ඩිමොක්‍රටා ඉන්ඩිපෙන්ඩෙන්ටේ (ස්වාධීන ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී සංගමය) සහ එවොපොලි යන පක්ෂ විසින් පිහිටුවන ලද ලිබරල් ගතානුගතිකවාදයේ මූලයන් සහිත මධ්‍ය-දක්ෂිණාංශික සන්ධානයකි. එහි මූලාරම්භය ඇත්තේ 1988 ජනමත විචාරණයේදී "ඔව්" විකල්පයට සහාය දුන් ප්‍රධාන පක්ෂ විසින් පිහිටුවන ලද සන්ධාන සන්ධානයෙනි, නමුත් එතැන් සිට එය විවිධ නම් භාවිතා කර ඇත. එය සෙබස්තියන් පිනේරාගේ පළමු සහ දෙවන රජය තුළ පාලක සන්ධානය විය, (2010–2014) සහ (2018–2022). ජාතික කොංග්‍රසයේ, චිලී වාමෝස් හි නියෝජිතයින් 52 ක් සහ සෙනෙට් සභිකයින් 24 ක් සිටින අතර, අප්‍රියුබෝ ඩිග්නිඩාඩ් හි පාර්ලිමේන්තු කණ්ඩායම නියෝජිතයින් 37 ක් සහ සෙනෙට් සභිකයින් 6 දෙනෙකුගෙන් සමන්විත වේ. ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී සමාජවාදය යනු නියෝජිතයින් 30 ක් සහ සෙනෙට් සභිකයින් 13 ක් සිටින තුන්වන දේශපාලන බලවේගයයි. පාර්ලිමේන්තු නියෝජනයක් ඇති අනෙකුත් කණ්ඩායම් වන්නේ රිපබ්ලිකන් පක්ෂය (නියෝජිතයින් 15 ක් සහ සෙනෙට් සභිකයින් 1 ක්), ක්‍රිස්තියානි ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී පක්ෂය (නියෝජිතයින් 8 ක් සහ සෙනෙට් සභිකයින් 5 ක්), මහජන පක්ෂය (නියෝජිතයින් 8 ක්) සහ සන්ධානයකින් පිටත ස්වාධීන (නියෝජිතයින් 5 ක් සහ සෙනෙට් සභිකයින් 1 ක්) ය. === විදේශ සබඳතා === [[File:Foreign_relations_of_Chile.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Foreign_relations_of_Chile.svg|වම|thumb|ලෝකයේ චිලී රාජ්‍යයේ ජාත්‍යන්තර සබඳතා තත්ත්වය: {{legend|#006680|චිලී}} {{legend|#008000|රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික සබඳතා ඇති රට සහ රට තුළ චිලී තානාපති කාර්යාලය.}} {{legend|#00AA88|රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික සබඳතා සහ චිලී තානාපති කාර්යාලයක් ඇති රට, නමුත් චිලී තානාපති කාර්යාලයක් නොමැත.}} {{legend|#8DD35F|රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික සබඳතා ඇති නමුත් තානාපතිවරුන් නොමැති රට.}} {{legend|#cccccc|දැනට රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික සබඳතා නොමැති රට.}}]] නිදහසෙන් පසු මුල් දශකවල සිට, චිලී සෑම විටම විදේශ කටයුතු සඳහා ක්‍රියාකාරී මැදිහත්වීමක් කර ඇත. 1837 දී, පැසිෆික් වෙළඳ මාර්ගවල ප්‍රමුඛත්වය සඳහා පේරු හි කැලාඕ වරායේ ආධිපත්‍යයට රට ආක්‍රමණශීලී ලෙස අභියෝග කළ අතර, පේරු සහ බොලිවියාව අතර කෙටි කාලීන සන්ධානය වූ පේරු-බොලිවියානු සම්මේලනය (1836–39) කොන්ෆෙඩරේෂන් යුද්ධයේදී පරාජය කළේය. යුද්ධය පැසිෆික් කලාපයේ බලය බෙදා හරින අතරතුර සම්මේලනය විසුරුවා හැරියේය. දෙවන ජාත්‍යන්තර යුද්ධයක් වන පැසිෆික් යුද්ධය (1879–83), චිලියේ කලාපීය භූමිකාව තවදුරටත් වැඩි කළ අතර එහි භූමියට සැලකිය යුතු ලෙස එකතු කළේය.<ref name="hudson" /> 19 වන සියවසේදී, චිලීහි වාණිජ සබඳතා ප්‍රධාන වශයෙන් බ්‍රිතාන්‍යය සමඟ වූ අතර එය චිලී නාවික හමුදාව හැඩගැස්වීමට උපකාරී විය. ප්‍රංශය චිලීහි නීති සහ අධ්‍යාපන පද්ධති කෙරෙහි බලපෑම් කළ අතර, 20 වන සියවස ආරම්භයේදී සමෘද්ධිමත් වසරවලදී ප්‍රංශ විලාසිතාවේ ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පය අගනුවර ආධිපත්‍යය දැරීය. ජර්මානු බලපෑම ප්‍රෂියානුවන් විසින් හමුදාව සංවිධානය කිරීම සහ පුහුණු කිරීම තුළින් ඇති විය.<ref name="hudson" /> 19 වන සියවසේ අග භාගයේ සිට, චිලී හමුදා සහ විදේශ ප්‍රතිපත්තිය උපරිම අසල්වැසි කල්පිතය මගින් හැඩගස්වා ඇති අතර, එහි සඳහන් වන්නේ අසල්වැසියෙකු සමඟ ගැටුමක් ඇති වුවහොත්, අනෙක් දෙක චිලීට එරෙහිව එක්වනු ඇති බවයි.<ref>{{cite web |author=Humberto Julio Reyes, General de Brigada |date=3 November 2022 |title=Disuasión y estrategia en la crisis de 1978 |url=https://unofar.cl/disuasion-y-estrategia-en-la-crisis-de-1978-humberto-julio-reyes-general-de-brigada/ |access-date=22 March 2025 |website=Unofar}}</ref><ref name="cuadra">{{cite book |author=Álvaro Nicolás Cuadra Roos |url=https://repositorio.uchile.cl/bitstream/handle/2250/198011/Breve-historia-de-las-fronteras-de-Chile.pdf?sequence=1&isAllowed=y |title=Breve historia de las fronteras de Chile |publisher=Universidad de Chile |year=2024}}</ref><ref>{{cite journal|author=Cristián Garay Vera|date=2009|title=Buscando la Certidumbre. Chile, su Seguridad y sus Vecinos|url=https://dialnet.unirioja.es/servlet/articulo?codigo=3116406|journal=UNISCI Discussion Papers|volume=21|issn=1696-2206}}</ref><ref>{{Cite web |last=González |first=Javier M. |date=21 December 2023 |title=Diciembre de 1978, una Navidad al borde de la guerra entre Chile y Argentina |url=https://www.nuevatribuna.es/articulo/global/historia-diciembre-1978-borde-guerra-chile-argentina/20231221091036221089.html |access-date=22 March 2025 |website=Nueva Tribuna}}</ref><ref>{{cite web |date=23 December 2018 |title=1978: el año en que vivimos en peligro |url=https://interferencia.cl/articulos/1978-el-ano-en-que-vivimos-en-peligro |access-date=22 March 2025 |website=Interferencia}}</ref><ref>{{cite web |date=1 December 2018 |title=Conflicto del Beagle: las inéditas imágenes de un diciembre tenso |url=https://www.latercera.com/nacional/noticia/conflicto-del-beagle-las-ineditas-imagenes-diciembre-tenso/425766/ |access-date=22 March 2025 |website=La Tercera}}</ref> මෙම සලකා බැලීම චිලී ඓතිහාසිකව ශක්තිමත් මිලිටරි වැළැක්වීමක් අනුගමනය කිරීමට; අසල්වැසියන් සමඟ සමබර ද්විපාර්ශ්වික සබඳතා; සහ කලාපයෙන් පිටත රටවල් සමඟ ශක්තිමත් සබඳතා අනුගමනය කිරීමට හේතු වී තිබේ. 1945 ජුනි 26 වන දින, කැලිෆෝනියාවේ සැන් ෆ්‍රැන්සිස්කෝ හි එක්සත් ජාතීන්ගේ ප්‍රඥප්තියට අත්සන් තැබූ රටවල් 50 අතරට චිලී එක්සත් ජාතීන්ගේ ආරම්භක සාමාජිකයෙකු ලෙස සහභාගී විය.<ref>{{cite web |title=Founding Member States |url=https://research.un.org/en/unmembers/founders |archive-url=https://web.archive.org/web/20190704121608/https://research.un.org/en/unmembers/founders |archive-date=4 July 2019 |access-date=14 September 2019 |publisher=United Nations}}</ref><ref>{{cite web |title=Chile |url=https://library.un.org/unms?combine=Chile |archive-url=https://web.archive.org/web/20190914180256/https://library.un.org/unms?combine=Chile |archive-date=14 September 2019 |access-date=14 September 2019 |publisher=United Nations}}</ref> 1973 හමුදා කුමන්ත්‍රණයත් සමඟ, චිලී රාජ්‍යය පුළුල් මානව හිමිකම් උල්ලංඝනයන් හේතුවෙන් දේශපාලනිකව හුදකලා විය.<ref name="hudson" /> 1990 දී ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයට නැවත පැමිණීමෙන් පසු, චිලී රාජ්‍යය ජාත්‍යන්තර දේශපාලන ක්ෂේත්‍රයේ ක්‍රියාකාරී සහභාගිවන්නෙකු වී ඇත. චිලී රාජ්‍යය 2005 ජනවාරි මාසයේදී එක්සත් ජාතීන්ගේ ආරක්ෂක මණ්ඩලයේ වසර දෙකක ස්ථිර නොවන තනතුරක් සම්පූර්ණ කළේය. චිලී ජාතිකයෙකු වන ජෝස් මිගෙල් ඉන්සුල්සා 2005 මැයි මාසයේදී ඇමරිකානු රාජ්‍ය සංවිධානයේ මහලේකම්වරයා ලෙස තේරී පත් වූ අතර 2009 දී නැවත තේරී පත් වූ අතර ඔහුගේ තනතුර තහවුරු විය. චිලී දැනට ජාත්‍යන්තර පරමාණුක බලශක්ති ඒජන්සියේ (IAEA) පාලක මණ්ඩලයේ සේවය කරන අතර, 2007-2008 මණ්ඩලයේ සභාපතිවරයා වන්නේ IAEA හි චිලී තානාපති මිලෙන්කෝ ඊ. ස්කොක්නික් ය. රට එක්සත් ජාතීන්ගේ ආයතන පවුලේ ක්‍රියාකාරී සාමාජිකයෙකු වන අතර එක්සත් ජාතීන්ගේ සාම සාධක කටයුතුවලට සහභාගී වේ. එය 2011 දී වසර තුනක කාලයක් සඳහා එක්සත් ජාතීන්ගේ මානව හිමිකම් කවුන්සිලයේ සාමාජිකයෙකු ලෙස නැවත තේරී පත් විය.<ref>{{cite web |title=Election (13 May 2010) Human Rights Council |url=https://www.un.org/en/ga/64/elections/hrc/index.shtml |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170630081406/http://www.un.org/en/ga/64/elections/hrc/index.shtml |archive-date=30 June 2017 |access-date=28 June 2017 |work=64th Session |publisher=[[United Nations General Assembly]]}}</ref> 2013 දී එක්සත් ජාතීන්ගේ ආරක්ෂක මණ්ඩලයේ ස්ථිර නොවන ආසන පහෙන් එකකට ද එය තේරී පත් විය.<ref>{{cite web |date=17 October 2013 |title=Chad, Chile, Lithuania, Nigeria and Saudi Arabia were elected to serve on the UN Security Council |url=https://www.un.org/apps/news/story.asp?NewsID=46277&Cr=security+council&Cr1= |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20131020020717/http://www.un.org/apps/news/story.asp?NewsID=46277&Cr=security+council&Cr1= |archive-date=20 October 2013 |access-date=17 October 2013 |publisher=United Nations}}</ref> 2002 දී චිලී රාජ්‍යය ඇමරිකානු ආරක්ෂක අමාත්‍යාංශ රැස්වීම සහ 2004 දී APEC සමුළුව සහ ඒ ආශ්‍රිත රැස්වීම් පැවැත්වීය. 2005 අප්‍රේල් මාසයේදී ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ප්‍රජා අමාත්‍යාංශ රැස්වීම සහ 2007 නොවැම්බර් මාසයේදී ඉබෙරෝ-ඇමරිකානු සමුළුව ද පැවැත්වීය. මර්කෝසූර් හි සහකාර සාමාජිකයෙකු සහ APEC හි පූර්ණ සාමාජිකයෙකු වන චිලී ජාත්‍යන්තර ආර්ථික ගැටළු සහ අර්ධගෝලීය නිදහස් වෙළඳාමේ ප්‍රධාන ක්‍රීඩකයෙකු වී ඇත.<ref name="countrystudies">{{cite web |date=31 March 1994 |title=Development and Breakdown of Democracy, 1830–1973 |url=http://countrystudies.us/chile/85.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110709014719/http://countrystudies.us/chile/85.htm |archive-date=9 July 2011 |access-date=21 April 2009 |work=Country Studies |publisher=Library of Congress}}</ref> === හමුදා === [[File:Almirante_Blanco_Encalada_(FF-15).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Almirante_Blanco_Encalada_(FF-15).jpg|thumb|චිලී නාවික හමුදාවේ කරෙල් ඩෝර්මන් පන්තියේ ආරක්ෂිත නෞකාවක්]] [[File:Chilean_F-16_MLU.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chilean_F-16_MLU.jpg|thumb|චිලී ගුවන් හමුදාවේ F-16 සටන් කරන උකුස්සා]] චිලී රාජ්‍යයේ සන්නද්ධ හමුදා ආරක්ෂක අමාත්‍යවරයා හරහා ජනාධිපතිවරයා විසින් ක්‍රියාත්මක කරනු ලබන සිවිල් පාලනයට යටත් වේ. සන්නද්ධ හමුදාවල ප්‍රධාන අණ දෙන නිලධාරීන් ඉවත් කිරීමට ජනාධිපතිවරයාට බලය ඇත.<ref name="countrystudies" /> චිලී හමුදාවේ ප්‍රධාන අණ දෙන නිලධාරියා වන්නේ හමුදා ජෙනරාල් ජේවියර් ඉටුරියාගා ඩෙල් කැම්පෝ ය. චිලී හමුදාව 45,000 ක ශක්තිමත් හමුදාවක් වන අතර එය සන්තියාගෝ හි හමුදා මූලස්ථානයක්, එහි භූමිය පුරා අංශ හයක්, රන්කගුවා හි ගුවන් බලකායක් සහ කොලිනා හි විශේෂ බලකා අණදෙන නිලධාරියෙකු සමඟ සංවිධානය වී ඇත. චිලී හමුදාව ලතින් ඇමරිකාවේ වඩාත්ම වෘත්තීය හා තාක්‍ෂණිකව දියුණු හමුදාවන්ගෙන් එකකි.<ref name="countrystudies" /> අද්මිරාල් ජූලියෝ ලීවා මොලිනා 2,500 ක් පමණ සිටින චිලී නාවික හමුදාව මෙහෙයවයි<ref>{{cite web |title=Almirante Julio Leiva Nuevo Comandante en Jefe de la Armada |url=http://www.defensa.cl/noticias/almirante-julio-leiva-nuevo-comandante-en-jefe-de-la-armada/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20170924092317/http://www.defensa.cl/noticias/almirante-julio-leiva-nuevo-comandante-en-jefe-de-la-armada/ |archive-date=24 September 2017 |access-date=10 January 2018 |publisher=Ministry of Defence of Chile}}</ref> මැරීන් භටයින්. මතුපිට යාත්‍රා 29 කින් සමන්විත බලඇණියේ, මෙහෙයුම් ප්‍රධාන සටන්කරුවන් (ෆ්‍රිගේට්) අටක් පමණක් ඇත. එම නැව් වල්පරයිසෝ හි පිහිටා ඇත.<ref>{{cite web |title=The National Fleet |url=http://www.armada.cl/p4_ingles/site/artic/20050719/pags/20050719132710.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20070610100514/http://www.armada.cl/p4_ingles/site/artic/20050719/pags/20050719132710.html |archive-date=10 June 2007 |access-date=30 May 2014 |publisher=Chilean Navy}}</ref> නාවික හමුදාව ප්‍රවාහනය සහ මුර සංචාරය සඳහා තමන්ගේම ගුවන් යානා ක්‍රියාත්මක කරයි; නාවික ප්‍රහාරක හෝ බෝම්බ හෙලන ගුවන් යානා නොමැත. නාවික හමුදාව ටැල්කහුවානෝ හි පිහිටි සබ්මැරීන හතරක් ද ක්‍රියාත්මක කරයි.<ref name="countrystudies" /><ref>{{cite web |title=Submarine Force |url=http://www.armada.cl/p4_ingles/site/artic/20050719/pags/20050719132849.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20070610100430/http://www.armada.cl/p4_ingles/site/artic/20050719/pags/20050719132849.html |archive-date=10 June 2007 |access-date=14 July 2013}}</ref> ගුවන් හමුදා ජෙනරාල් (තරු හතරේ) ජෝර්ජ් රොජාස් අවිලා 12,500 ක් පමණ සිටින චිලී ගුවන් හමුදාවේ ප්‍රධානියා වේ. ඉක්වික්, ඇන්ටොෆගස්ටා, සන්තියාගෝ, පුවර්ටෝ මොන්ට් සහ පුන්ටා අරීනාස් යන ස්ථානවල මූලස්ථානය කර ඇති ගුවන් බලසේනා පහක් අතර ගුවන් වත්කම් බෙදා හරිනු ලැබේ. ගුවන් හමුදාව ඇන්ටාක්ටිකාවේ කිං ජෝර්ජ් දූපතේ ගුවන් කඳවුරක් ද ක්‍රියාත්මක කරයි. දශක ගණනාවක එක්සත් ජනපද විවාදයෙන් සහ විකිණීම ප්‍රතික්ෂේප කිරීමෙන් පසු 2007 මාර්තු මාසයේදී එක්සත් ජනපදයෙන් මිලදී ගත් F-16 යානා දහයෙන් අවසාන දෙක ගුවන් හමුදාව භාර දුන්නේය. 2007 දී චිලී නෙදර්ලන්තයෙන් ප්‍රතිසංස්කරණය කරන ලද බ්ලොක් 15 F-16 යානා ගණනාවක් ද භාර දුන් අතර එමඟින් ලන්දේසීන්ගෙන් මිලදී ගත් මුළු F-16 යානා සංඛ්‍යාව 18 දක්වා ඉහළ ගියේය.<ref name="countrystudies" /> 1973 සැප්තැම්බර් මාසයේ හමුදා කුමන්ත්‍රණයෙන් පසු, චිලී ජාතික පොලිසිය (කැරබිනෙරෝස්) ආරක්ෂක අමාත්‍යාංශයට ඇතුළත් කරන ලදී. ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී රජය නැවත පැමිණීමත් සමඟ, පොලිසිය අභ්‍යන්තර කටයුතු අමාත්‍යාංශයේ මෙහෙයුම් පාලනය යටතේ තබා ඇති නමුත් ආරක්ෂක අමාත්‍යාංශයේ නාමික පාලනය යටතේ පැවතුනි. චිලී රාජ්‍යය පුරා නීතිය ක්‍රියාත්මක කිරීම, රථවාහන කළමනාකරණය, මත්ද්‍රව්‍ය මර්දනය, දේශසීමා පාලනය සහ ත්‍රස්තවාදයට එරෙහිව කටයුතු කිරීම සඳහා වගකිව යුතු පිරිමින් සහ කාන්තාවන් 40,964<ref>{{cite web |date=24 October 2007 |title=Carabineros de Chile |url=http://www.carabineros.cl/sitioweb/web/verSeccion.do?cod=239&codContenido=429 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120312050416/http://www.carabineros.cl/sitioweb/web/verSeccion.do?cod=239&codContenido=429 |archive-date=12 March 2012 |access-date=13 July 2013}}</ref> දෙනෙකුගෙන් යුත් ජාතික පොලිස් බලකායේ ප්‍රධානියා ජෙනරාල් ගුස්ටාවෝ ගොන්සාලෙස් ජූරේ ය.<ref name="countrystudies" /> 2017 දී චිලී න්‍යෂ්ටික අවි තහනම් කිරීම පිළිබඳ එක්සත් ජාතීන්ගේ ගිවිසුමට අත්සන් තැබීය.<ref>{{Cite web |date=7 July 2017 |title=Chapter XXVI: Disarmament&nbsp;– No. 9 Treaty on the Prohibition of Nuclear Weapons |url=https://treaties.un.org/Pages/ViewDetails.aspx?src=TREATY&mtdsg_no=XXVI-9&chapter=26&clang=_en |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190806220546/https://treaties.un.org/Pages/ViewDetails.aspx?src=TREATY&mtdsg_no=XXVI-9&chapter=26&clang=_en |archive-date=6 August 2019 |access-date=19 August 2019 |publisher=United Nations Treaty Collection}}</ref> 2024 ගෝලීය සාම දර්ශකයට අනුව චිලී ලොව 64 වන සාමකාමීම රට වේ.<ref>{{Cite web |title=2024 Global Peace Index |url=https://www.economicsandpeace.org/wp-content/uploads/2024/06/GPI-2024-web.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240819091540/https://www.economicsandpeace.org/wp-content/uploads/2024/06/GPI-2024-web.pdf |archive-date=19 August 2024 |access-date=16 August 2024}}</ref> === පරිපාලන අංශ === 1978 දී චිලී රාජ්‍යය පරිපාලනමය වශයෙන් කලාපවලට බෙදා ඇති අතර,<ref name="dl2339">{{Cite web |author=Ministerio del Interior |date=10 October 1978 |title=Decreto ley 2339 de 1978 |url=http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=6889&idVersion=1978-10-10 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20120129044024/http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=6889&idVersion=1978-10-10 |archive-date=29 January 2012 |access-date=28 June 2011}}</ref> 1979 දී පළාත්වලට බෙදා ඇති අතර මේවා කොමියුනිස්ට් ලෙස බෙදා ඇත.<ref>{{Cite web |author=Ministerio del Interior |date=26 October 1979 |title=Decreto ley 2867 de 1979 |url=http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=7019&idVersion=1979-10-26 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110910085048/http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=7019&idVersion=1979-10-26 |archive-date=10 September 2011 |access-date=20 March 2011}}</ref><ref>{{Cite web |author=Ministerio del Interior |date=26 October 1979 |title=Decreto ley 2868 de 1979 |url=http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=7020&idVersion=1979-10-26 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110910180343/http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=7020&idVersion=1979-10-26 |archive-date=10 September 2011 |access-date=20 March 2011}}</ref> රට තුළ කලාප 16ක්,<ref name="l20174">{{Cite web |author=Ministerio del Interior |date=5 April 2007 |title=Ley 20174 de 2007 |url=http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=259774&idVersion=2007-04-05 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110910174827/http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=259774&idVersion=2007-04-05 |archive-date=10 September 2011 |access-date=20 March 2011}}</ref><ref name="l20175">{{Cite web |author=Ministerio del Interior |date=11 April 2007 |title=Ley 20175 de 2007 |url=http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=259864&idVersion=2007-04-11 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110910124207/http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=259864&idVersion=2007-04-11 |archive-date=10 September 2011 |access-date=20 March 2011}}</ref> පළාත් 56ක් සහ කොමියුනිස්ට් 348ක් ඇත.<ref>{{Cite book |author=Instituto Nacional de Estadísticas |url=http://www.ine.cl/canales/chile_estadistico/territorio/division_politico_administrativa/pdf/DPA_COMPLETA.pdf |title=División político-administrativa y censal, 2007 |date=18 March 2008 |publisher=Instituto Nacional de Estadísticas |isbn=978-956-7952-68-7 |pages=12 |access-date=27 February 2013 |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/http://www.ine.cl/canales/chile_estadistico/territorio/division_politico_administrativa/pdf/DPA_COMPLETA.pdf |archive-date=9 October 2022 |url-status=live}}</ref> සන්තියාගෝ මෙට්‍රොපොලිටන් කලාපය හැර, සෑම කලාපයක්ම උතුරේ සිට දකුණට පවරා ඇති නමකින් සහ රෝම ඉලක්කමකින් නම් කරන ලද අතර, එම කලාපයට අංකයක් නොතිබුණි. 2007 දී නව කලාප දෙකක් වන ඇරිකා සහ පරිනකෝටා (XV) සහ ලොස් රියෝස් (XIV) නිර්මාණය කිරීමත්, 2018 දී තුන්වන කලාපයක් වන නූබල් (XVI) නිර්මාණය කිරීමත් සමඟ මෙම අංකනයට එහි මුල් අනුපිළිවෙලෙහි අර්ථය අහිමි විය. [[File:Chile_(+Antarctica_&_Islands),_administrative_divisions_-_en_-_colored_2018.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chile_(+Antarctica_&_Islands),_administrative_divisions_-_en_-_colored_2018.svg|thumb|චිලී කලාප සිතියම]] {| class="wikitable sortable" ! colspan="7" |Administrative divisions of Chile |- ! scope="col" |Region<ref name="dl2339" /><ref name="l20174" /><ref name="l20175" /> ! scope="col" |Population<ref name="population">{{cite web |date=1 January 2018 |title=Resutados Censo 2017 |url=http://www.censo2017.cl/wp-content/uploads/2017/12/Presentacion_Resultados_Definitivos_Censo2017.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/http://www.censo2017.cl/wp-content/uploads/2017/12/Presentacion_Resultados_Definitivos_Censo2017.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=18 January 2017 |publisher=[[National Statistics Institute (Chile)|National Statistics Institute]]}}</ref> ! scope="col" |Area (km²) ! scope="col" |Density ! scope="col" |Capital |- |[[:en:Arica_y_Parinacota_Region|Arica y Parinacota]] |224,548 |16,873.3 |13.40 |[[:en:Arica|Arica]] |- |[[:en:Tarapacá_Region|Tarapacá]] |324,930 |42,225.8 |7.83 |[[:en:Iquique|Iquique]] |- |[[:en:Antofagasta_Region|Antofagasta]] |599,335 |126,049.1 |4.82 |[[:en:Antofagasta|Antofagasta]] |- |[[:en:Atacama_Region|Atacama]] |285,363 |75,176.2 |3.81 |[[:en:Copiapó|Copiapó]] |- |[[:en:Coquimbo_Region|Coquimbo]] |742,178 |40,579.9 |18.67 |[[:en:La_Serena_(Chile)|La Serena]] |- |[[:en:Valparaíso_Region|Valparaíso]] |1,790,219 |16,396.1 |110.75 |[[:en:Valparaíso|Valparaíso]] |- |[[:en:Santiago_Metropolitan_Region|Santiago Metropolitan]] |7,036,792 |15,403.2 |461.77 |[[:en:Santiago_de_Chile|Santiago]] |- |[[:en:O'Higgins_Region|Libertador General Bernardo O'Higgins]] |908,545 |16,387 |54.96 |[[:en:Rancagua|Rancagua]] |- |[[:en:Maule_Region|Maule]] |1,033,197 |30,296.1 |34.49 |[[:en:Talca|Talca]] |- |[[:en:Ñuble_Region|Ñuble]] |480,609 |13,178.5 |36.47 |[[:en:Chillán|Chillán]] |- |[[:en:Bio_Bío_Region|Biobío]] |1,556,805 |23,890.2 |112.08 |[[:en:Concepción_(Chile)|Concepción]] |- |[[:en:Araucanía_Region|Araucanía]] |938,626 |31,842.3 |30.06 |[[:en:Temuco|Temuco]] |- |[[:en:Los_Ríos_Region|Los Ríos]] |380,181 |18,429.5 |20.88 |[[:en:Valdivia|Valdivia]] |- |[[:en:Los_Lagos_Region|Los Lagos]] |823,204 |48,583.6 |17.06 |[[:en:Puerto_Montt|Puerto Montt]] |- |[[:en:Aysén_Region|Aysén del General Carlos Ibáñez del Campo]] |102,317 |108,494.4 |0.95 |[[:en:Coyhaique|Coyhaique]] |- |[[:en:Magallanes_Region|Magallanes and Chilean Antarctica]] |165,593 |132,297.2^''(1)'' |1.26 |[[:en:Punta_Arenas|Punta Arenas]] |- ! colspan="1" |Chile !17,373,831 !756,102.4^''(2)'' !23.24 !Santiago |} ⁽¹⁾Including the Chilean Antarctic Territory, its surface reaches 1,382,554.8&nbsp;km² ⁽²⁾Including the Chilean Antarctic Territory, its surface reaches 2,006,360&nbsp;km² === ජාතික සංකේත === The national flower is the [[:en:Copihue|copihue]] (''Lapageria rosea'', Chilean [[:en:Campanula|bellflower]]), which grows in the woods of southern Chile. The [[:en:Coat_of_arms_of_Chile|coat of arms]] depicts the two national animals: the [[:en:Condor|condor]] (''Vultur gryphus'', a very large bird that lives in the mountains) and the [[:en:Hippocamelus|huemul]] (''Hippocamelus bisulcus,'' an endangered white tail deer). It also has the legend ''Por la razón o la fuerza'' (''By reason or by force''). The [[:en:Flag_of_Chile|flag of Chile]] consists of two equal horizontal bands of white (top) and red; there is a blue square the same height as the white band at the hoist-side end of the white band; the square bears a white five-pointed star in the center representing a guide to progress and honor; blue symbolizes the sky, white is for the snow-covered Andes, and red stands for the blood spilled to achieve independence. The flag of Chile is similar to the [[:en:Flag_of_Texas|Flag of Texas]], although the Chilean flag is 21 years older. However, like the Texan flag, the flag of Chile is modeled after the [[:en:Flag_of_the_United_States|flag of the United States]].<ref>{{cite web |title=Chile flag and description |url=http://www.worldatlas.com/webimage/flags/countrys/samerica/chile.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110718113539/http://www.worldatlas.com/webimage/flags/countrys/samerica/chile.htm |archive-date=18 July 2011 |access-date=1 August 2011 |publisher=Worldatlas.com}}</ref> == යොමු කිරීම් == onrn3j6icr6ddfit1mf7yez87q1u6ty 750277 750275 2025-06-23T07:27:39Z BuddhikaW88 37808 /* පරිපාලන අංශ */ 750277 wikitext text/x-wiki [[File:Chile-02559_-_La_Moneda_Presidential_Palace_(49033259257).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chile-02559_-_La_Moneda_Presidential_Palace_(49033259257).jpg|thumb|1784 සහ 1805 අතර ඉදිකරන ලද සන්තියාගෝ හි යටත් විජිත නව සම්භාව්‍ය පැලසියෝ ඩි ලා මොනෙඩා, චිලී ජනාධිපතිවරයාගේ ආසනය වේ.]] [[File:Congreso_Nacional_Valpo.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Congreso_Nacional_Valpo.jpg|thumb|වල්පරයිසෝ වරාය නගරයේ චිලී ජාතික සම්මේලනය]] [[File:2017_Santiago_de_Chile_-_Edificio_de_los_Tribunales_de_Justicia.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:2017_Santiago_de_Chile_-_Edificio_de_los_Tribunales_de_Justicia.jpg|thumb|සන්තියාගෝහි යුක්තියේ මාළිගාව]] චිලී රාජ්‍යයේ වත්මන් ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව 1980 දී<ref>{{cite web |author1=Aislinn Laing |author2=Fabian Cambero |date=25 October 2020 |title=Polls open in Chile for historic constitutional plebiscite |url=https://www.reuters.com/article/us-chile-constitution/polls-open-in-chile-for-historic-constitutional-plebiscite-idUSKBN27A0CF |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201030032454/https://www.reuters.com/article/us-chile-constitution/polls-open-in-chile-for-historic-constitutional-plebiscite-idUSKBN27A0CF |archive-date=30 October 2020 |access-date=25 October 2020 |publisher=Reuters}}</ref> ජේම් ගුස්මාන් විසින් කෙටුම්පත් කරන ලද අතර පසුව එම වසරේ සැප්තැම්බර් මාසයේදී සමහර නිරීක්ෂකයින් විසින් "ඉතා අක්‍රමවත්" ලෙස සලකනු ලැබූ ජාතික ජනමත විචාරණයක් හරහා අනුමත කරන ලදී.<ref name="hudson">{{cite web |year=1995 |editor-last=Hudson |editor-first=Rex A. |title=Chile: A Country Study |url=http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/cltoc.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20150625213643/http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/cltoc.html |archive-date=25 June 2015 |access-date=27 February 2005 |work=GPO for the Library of Congress}}</ref> එය 1981 මාර්තු මාසයේදී බලාත්මක විය. 1988 ජනමත විචාරණයෙන් පිනෝචේ පරාජයට පත්වීමෙන් පසු, ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවේ අනාගත සංශෝධන සඳහා විධිවිධාන ලිහිල් කිරීම සඳහා ව්‍යවස්ථාව සංශෝධනය කරන ලදී. 2005 සැප්තැම්බර් මාසයේදී, ජනාධිපති රිකාඩෝ ලාගෝස් කොංග්‍රසය විසින් සම්මත කරන ලද ව්‍යවස්ථාමය සංශෝධන කිහිපයකට අත්සන් කළේය. පත් කරන ලද සෙනෙට් සභිකයින්ගේ සහ සෙනෙට් සභිකයින්ගේ ජීවිත කාලය පුරාම තනතුරු ඉවත් කිරීම, සන්නද්ධ හමුදාවන්හි ප්‍රධාන අණදෙන නිලධාරීන් ඉවත් කිරීමට ජනාධිපතිවරයාට බලය ලබා දීම සහ ජනාධිපති ධුර කාලය වසර හයේ සිට හතර දක්වා අඩු කිරීම මෙයට ඇතුළත් වේ.<ref>{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/4157908.stm|title=Chile scraps Pinochet-era system|date=16 August 2005|work=BBC|access-date=31 December 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20200508224011/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/4157908.stm|archive-date=8 May 2020|url-status=live}}</ref> චිලී රාජ්‍යයේ අධිකරණය ස්වාධීන වන අතර එයට අභියාචනාධිකරණයක්, හමුදා අධිකරණ පද්ධතියක්, ව්‍යවස්ථාමය විනිශ්චය සභාවක් සහ චිලී රාජ්‍යයේ ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණය ඇතුළත් වේ. 2005 ජුනි මාසයේදී චිලී රාජ්‍යය එහි අපරාධ යුක්ති විනිශ්චය පද්ධතියේ රටපුරා ප්‍රතිසංස්කරණයක් සම්පූර්ණ කළේය.<ref>{{cite web |title=President Lagos: We can make a greater effort to make yesterday's and today's trials equally just |url=http://www.chileangovernment.cl/index.php?id=448&option=com_content&task=view |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080423171251/http://www.chileangovernment.cl/index.php?id=448&option=com_content&task=view |archive-date=23 April 2008 |work=Chilean Government}}</ref> මෙම ප්‍රතිසංස්කරණය මගින් විමර්ශන ක්‍රියාදාමයන් එක්සත් ජනපදය වැනි පොදු නීති අධිකරණ බල ප්‍රදේශවලට වඩා වැඩි සමානකමක් ඇති විරුද්ධවාදී ක්‍රමයක් සමඟ ප්‍රතිස්ථාපනය කර ඇත. 1989 සහ 2013 අතර පාර්ලිමේන්තු මැතිවරණ සඳහා ද්විමාන ක්‍රමය භාවිතා කරන ලද අතර, එය බහුතර නොවන දේශපාලන කණ්ඩායම් බැහැර කිරීමේ වියදමින් බහුතර දේශපාලන කණ්ඩායම් දෙකක් - Concertación සහ Alliance - පිහිටුවීම ප්‍රවර්ධනය කළේය. මෙම ක්‍රමයේ විරුද්ධවාදීන් 2015 දී 2017 පාර්ලිමේන්තු මැතිවරණයේ සිට ක්‍රියාත්මක වන මධ්‍යස්ථ සමානුපාතික මැතිවරණ ක්‍රමයක් අනුමත කළ අතර එමඟින් නව පක්ෂ සහ සන්ධානවලට ඇතුළුවීමට ඉඩ සැලසේ. චිලී කොංග්‍රසයට ආසන 50 ක සෙනෙට් සභාවක් සහ සාමාජිකයින් 155 දෙනෙකුගෙන් යුත් නියෝජිත මණ්ඩලයක් ඇත. සෙනෙට් සභිකයින් වසර අටක් සඳහා අස්ථාවර වාර ගණනක් සේවය කරන අතර, සෑම වසර 4 කට වරක් නියෝජිතයින් තෝරා පත් කර ගනු ලැබේ. පසුගිය කොංග්‍රස් මැතිවරණය 2021 නොවැම්බර් 21 වන දින ජනාධිපතිවරණ සමගාමීව පැවැත්විණි. කොංග්‍රසය පිහිටා ඇත්තේ සන්තියාගෝ අගනුවරට බටහිරින් කිලෝමීටර් 140 ක් පමණ (සැතපුම් 90) ක් පමණ දුරින් පිහිටි වල්පරයිසෝ වරාය නගරයේ ය. චිලියේ පවතින ප්‍රධාන දේශපාලන සන්ධාන වන්නේ: '''රජය:''' * අප්‍රූබෝ ඩිග්නිඩාඩ් (අභිමානය අනුමත කිරීම) යනු 2021 චිලී ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා සම්මේලන මැතිවරණයෙන් ආරම්භ වූ වාමාංශික සන්ධානයකි. එම මැතිවරණයේ සාර්ථකත්වයෙන් පසු, එය ජනාධිපති ප්‍රාථමික තරඟ පැවැත්වූ අතර, එහි දී ගේබ්‍රියෙල් බොරික් (CS, FA) ජයග්‍රාහකයා විය. එය චිලී කොමියුනිස්ට් පක්ෂය සහ අනෙකුත් වාමාංශික පක්ෂ විසින් පිහිටුවන ලද ෆ්‍රෙන්ට් ඇම්ප්ලියෝ (පුළුල් පෙරමුණ) සහ චිලී ඩිග්නෝ (වටිනා චිලී) සන්ධානය විසින් පිහිටුවනු ලැබේ. * ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී සමාජවාදය යනු මධ්‍ය-වාම සන්ධානයක් වන අතර, ව්‍යවස්ථාදායක එකමුතු සන්ධානයේ අනුප්‍රාප්තිකයා වන අතර, එයම කොන්සර්ටේෂන් සන්ධානයේ අනුප්‍රාප්තිකයෙකි - එය 1988 ජනමත විචාරණයේදී "නැත" විකල්පයට සහාය දුන් අතර පසුව 1990 සිට 2010 දක්වා රට පාලනය කළේය. මෙම ගිවිසුම සමාජවාදී, ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය සඳහා, රැඩිකල් සහ ලිබරල් පක්ෂ විසින් පිහිටුවන ලදී. '''විපක්ෂය:''' * චිලී වමෝස් (අපි චිලී යමු) යනු රෙනොවේෂන් නැෂනල් (ජාතික අලුත් කිරීම), යුනියන් ඩිමොක්‍රටා ඉන්ඩිපෙන්ඩෙන්ටේ (ස්වාධීන ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී සංගමය) සහ එවොපොලි යන පක්ෂ විසින් පිහිටුවන ලද ලිබරල් ගතානුගතිකවාදයේ මූලයන් සහිත මධ්‍ය-දක්ෂිණාංශික සන්ධානයකි. එහි මූලාරම්භය ඇත්තේ 1988 ජනමත විචාරණයේදී "ඔව්" විකල්පයට සහාය දුන් ප්‍රධාන පක්ෂ විසින් පිහිටුවන ලද සන්ධාන සන්ධානයෙනි, නමුත් එතැන් සිට එය විවිධ නම් භාවිතා කර ඇත. එය සෙබස්තියන් පිනේරාගේ පළමු සහ දෙවන රජය තුළ පාලක සන්ධානය විය, (2010–2014) සහ (2018–2022). ජාතික කොංග්‍රසයේ, චිලී වාමෝස් හි නියෝජිතයින් 52 ක් සහ සෙනෙට් සභිකයින් 24 ක් සිටින අතර, අප්‍රියුබෝ ඩිග්නිඩාඩ් හි පාර්ලිමේන්තු කණ්ඩායම නියෝජිතයින් 37 ක් සහ සෙනෙට් සභිකයින් 6 දෙනෙකුගෙන් සමන්විත වේ. ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී සමාජවාදය යනු නියෝජිතයින් 30 ක් සහ සෙනෙට් සභිකයින් 13 ක් සිටින තුන්වන දේශපාලන බලවේගයයි. පාර්ලිමේන්තු නියෝජනයක් ඇති අනෙකුත් කණ්ඩායම් වන්නේ රිපබ්ලිකන් පක්ෂය (නියෝජිතයින් 15 ක් සහ සෙනෙට් සභිකයින් 1 ක්), ක්‍රිස්තියානි ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී පක්ෂය (නියෝජිතයින් 8 ක් සහ සෙනෙට් සභිකයින් 5 ක්), මහජන පක්ෂය (නියෝජිතයින් 8 ක්) සහ සන්ධානයකින් පිටත ස්වාධීන (නියෝජිතයින් 5 ක් සහ සෙනෙට් සභිකයින් 1 ක්) ය. === විදේශ සබඳතා === [[File:Foreign_relations_of_Chile.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Foreign_relations_of_Chile.svg|වම|thumb|ලෝකයේ චිලී රාජ්‍යයේ ජාත්‍යන්තර සබඳතා තත්ත්වය: {{legend|#006680|චිලී}} {{legend|#008000|රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික සබඳතා ඇති රට සහ රට තුළ චිලී තානාපති කාර්යාලය.}} {{legend|#00AA88|රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික සබඳතා සහ චිලී තානාපති කාර්යාලයක් ඇති රට, නමුත් චිලී තානාපති කාර්යාලයක් නොමැත.}} {{legend|#8DD35F|රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික සබඳතා ඇති නමුත් තානාපතිවරුන් නොමැති රට.}} {{legend|#cccccc|දැනට රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික සබඳතා නොමැති රට.}}]] නිදහසෙන් පසු මුල් දශකවල සිට, චිලී සෑම විටම විදේශ කටයුතු සඳහා ක්‍රියාකාරී මැදිහත්වීමක් කර ඇත. 1837 දී, පැසිෆික් වෙළඳ මාර්ගවල ප්‍රමුඛත්වය සඳහා පේරු හි කැලාඕ වරායේ ආධිපත්‍යයට රට ආක්‍රමණශීලී ලෙස අභියෝග කළ අතර, පේරු සහ බොලිවියාව අතර කෙටි කාලීන සන්ධානය වූ පේරු-බොලිවියානු සම්මේලනය (1836–39) කොන්ෆෙඩරේෂන් යුද්ධයේදී පරාජය කළේය. යුද්ධය පැසිෆික් කලාපයේ බලය බෙදා හරින අතරතුර සම්මේලනය විසුරුවා හැරියේය. දෙවන ජාත්‍යන්තර යුද්ධයක් වන පැසිෆික් යුද්ධය (1879–83), චිලියේ කලාපීය භූමිකාව තවදුරටත් වැඩි කළ අතර එහි භූමියට සැලකිය යුතු ලෙස එකතු කළේය.<ref name="hudson" /> 19 වන සියවසේදී, චිලීහි වාණිජ සබඳතා ප්‍රධාන වශයෙන් බ්‍රිතාන්‍යය සමඟ වූ අතර එය චිලී නාවික හමුදාව හැඩගැස්වීමට උපකාරී විය. ප්‍රංශය චිලීහි නීති සහ අධ්‍යාපන පද්ධති කෙරෙහි බලපෑම් කළ අතර, 20 වන සියවස ආරම්භයේදී සමෘද්ධිමත් වසරවලදී ප්‍රංශ විලාසිතාවේ ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පය අගනුවර ආධිපත්‍යය දැරීය. ජර්මානු බලපෑම ප්‍රෂියානුවන් විසින් හමුදාව සංවිධානය කිරීම සහ පුහුණු කිරීම තුළින් ඇති විය.<ref name="hudson" /> 19 වන සියවසේ අග භාගයේ සිට, චිලී හමුදා සහ විදේශ ප්‍රතිපත්තිය උපරිම අසල්වැසි කල්පිතය මගින් හැඩගස්වා ඇති අතර, එහි සඳහන් වන්නේ අසල්වැසියෙකු සමඟ ගැටුමක් ඇති වුවහොත්, අනෙක් දෙක චිලීට එරෙහිව එක්වනු ඇති බවයි.<ref>{{cite web |author=Humberto Julio Reyes, General de Brigada |date=3 November 2022 |title=Disuasión y estrategia en la crisis de 1978 |url=https://unofar.cl/disuasion-y-estrategia-en-la-crisis-de-1978-humberto-julio-reyes-general-de-brigada/ |access-date=22 March 2025 |website=Unofar}}</ref><ref name="cuadra">{{cite book |author=Álvaro Nicolás Cuadra Roos |url=https://repositorio.uchile.cl/bitstream/handle/2250/198011/Breve-historia-de-las-fronteras-de-Chile.pdf?sequence=1&isAllowed=y |title=Breve historia de las fronteras de Chile |publisher=Universidad de Chile |year=2024}}</ref><ref>{{cite journal|author=Cristián Garay Vera|date=2009|title=Buscando la Certidumbre. Chile, su Seguridad y sus Vecinos|url=https://dialnet.unirioja.es/servlet/articulo?codigo=3116406|journal=UNISCI Discussion Papers|volume=21|issn=1696-2206}}</ref><ref>{{Cite web |last=González |first=Javier M. |date=21 December 2023 |title=Diciembre de 1978, una Navidad al borde de la guerra entre Chile y Argentina |url=https://www.nuevatribuna.es/articulo/global/historia-diciembre-1978-borde-guerra-chile-argentina/20231221091036221089.html |access-date=22 March 2025 |website=Nueva Tribuna}}</ref><ref>{{cite web |date=23 December 2018 |title=1978: el año en que vivimos en peligro |url=https://interferencia.cl/articulos/1978-el-ano-en-que-vivimos-en-peligro |access-date=22 March 2025 |website=Interferencia}}</ref><ref>{{cite web |date=1 December 2018 |title=Conflicto del Beagle: las inéditas imágenes de un diciembre tenso |url=https://www.latercera.com/nacional/noticia/conflicto-del-beagle-las-ineditas-imagenes-diciembre-tenso/425766/ |access-date=22 March 2025 |website=La Tercera}}</ref> මෙම සලකා බැලීම චිලී ඓතිහාසිකව ශක්තිමත් මිලිටරි වැළැක්වීමක් අනුගමනය කිරීමට; අසල්වැසියන් සමඟ සමබර ද්විපාර්ශ්වික සබඳතා; සහ කලාපයෙන් පිටත රටවල් සමඟ ශක්තිමත් සබඳතා අනුගමනය කිරීමට හේතු වී තිබේ. 1945 ජුනි 26 වන දින, කැලිෆෝනියාවේ සැන් ෆ්‍රැන්සිස්කෝ හි එක්සත් ජාතීන්ගේ ප්‍රඥප්තියට අත්සන් තැබූ රටවල් 50 අතරට චිලී එක්සත් ජාතීන්ගේ ආරම්භක සාමාජිකයෙකු ලෙස සහභාගී විය.<ref>{{cite web |title=Founding Member States |url=https://research.un.org/en/unmembers/founders |archive-url=https://web.archive.org/web/20190704121608/https://research.un.org/en/unmembers/founders |archive-date=4 July 2019 |access-date=14 September 2019 |publisher=United Nations}}</ref><ref>{{cite web |title=Chile |url=https://library.un.org/unms?combine=Chile |archive-url=https://web.archive.org/web/20190914180256/https://library.un.org/unms?combine=Chile |archive-date=14 September 2019 |access-date=14 September 2019 |publisher=United Nations}}</ref> 1973 හමුදා කුමන්ත්‍රණයත් සමඟ, චිලී රාජ්‍යය පුළුල් මානව හිමිකම් උල්ලංඝනයන් හේතුවෙන් දේශපාලනිකව හුදකලා විය.<ref name="hudson" /> 1990 දී ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයට නැවත පැමිණීමෙන් පසු, චිලී රාජ්‍යය ජාත්‍යන්තර දේශපාලන ක්ෂේත්‍රයේ ක්‍රියාකාරී සහභාගිවන්නෙකු වී ඇත. චිලී රාජ්‍යය 2005 ජනවාරි මාසයේදී එක්සත් ජාතීන්ගේ ආරක්ෂක මණ්ඩලයේ වසර දෙකක ස්ථිර නොවන තනතුරක් සම්පූර්ණ කළේය. චිලී ජාතිකයෙකු වන ජෝස් මිගෙල් ඉන්සුල්සා 2005 මැයි මාසයේදී ඇමරිකානු රාජ්‍ය සංවිධානයේ මහලේකම්වරයා ලෙස තේරී පත් වූ අතර 2009 දී නැවත තේරී පත් වූ අතර ඔහුගේ තනතුර තහවුරු විය. චිලී දැනට ජාත්‍යන්තර පරමාණුක බලශක්ති ඒජන්සියේ (IAEA) පාලක මණ්ඩලයේ සේවය කරන අතර, 2007-2008 මණ්ඩලයේ සභාපතිවරයා වන්නේ IAEA හි චිලී තානාපති මිලෙන්කෝ ඊ. ස්කොක්නික් ය. රට එක්සත් ජාතීන්ගේ ආයතන පවුලේ ක්‍රියාකාරී සාමාජිකයෙකු වන අතර එක්සත් ජාතීන්ගේ සාම සාධක කටයුතුවලට සහභාගී වේ. එය 2011 දී වසර තුනක කාලයක් සඳහා එක්සත් ජාතීන්ගේ මානව හිමිකම් කවුන්සිලයේ සාමාජිකයෙකු ලෙස නැවත තේරී පත් විය.<ref>{{cite web |title=Election (13 May 2010) Human Rights Council |url=https://www.un.org/en/ga/64/elections/hrc/index.shtml |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170630081406/http://www.un.org/en/ga/64/elections/hrc/index.shtml |archive-date=30 June 2017 |access-date=28 June 2017 |work=64th Session |publisher=[[United Nations General Assembly]]}}</ref> 2013 දී එක්සත් ජාතීන්ගේ ආරක්ෂක මණ්ඩලයේ ස්ථිර නොවන ආසන පහෙන් එකකට ද එය තේරී පත් විය.<ref>{{cite web |date=17 October 2013 |title=Chad, Chile, Lithuania, Nigeria and Saudi Arabia were elected to serve on the UN Security Council |url=https://www.un.org/apps/news/story.asp?NewsID=46277&Cr=security+council&Cr1= |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20131020020717/http://www.un.org/apps/news/story.asp?NewsID=46277&Cr=security+council&Cr1= |archive-date=20 October 2013 |access-date=17 October 2013 |publisher=United Nations}}</ref> 2002 දී චිලී රාජ්‍යය ඇමරිකානු ආරක්ෂක අමාත්‍යාංශ රැස්වීම සහ 2004 දී APEC සමුළුව සහ ඒ ආශ්‍රිත රැස්වීම් පැවැත්වීය. 2005 අප්‍රේල් මාසයේදී ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ප්‍රජා අමාත්‍යාංශ රැස්වීම සහ 2007 නොවැම්බර් මාසයේදී ඉබෙරෝ-ඇමරිකානු සමුළුව ද පැවැත්වීය. මර්කෝසූර් හි සහකාර සාමාජිකයෙකු සහ APEC හි පූර්ණ සාමාජිකයෙකු වන චිලී ජාත්‍යන්තර ආර්ථික ගැටළු සහ අර්ධගෝලීය නිදහස් වෙළඳාමේ ප්‍රධාන ක්‍රීඩකයෙකු වී ඇත.<ref name="countrystudies">{{cite web |date=31 March 1994 |title=Development and Breakdown of Democracy, 1830–1973 |url=http://countrystudies.us/chile/85.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110709014719/http://countrystudies.us/chile/85.htm |archive-date=9 July 2011 |access-date=21 April 2009 |work=Country Studies |publisher=Library of Congress}}</ref> === හමුදා === [[File:Almirante_Blanco_Encalada_(FF-15).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Almirante_Blanco_Encalada_(FF-15).jpg|thumb|චිලී නාවික හමුදාවේ කරෙල් ඩෝර්මන් පන්තියේ ආරක්ෂිත නෞකාවක්]] [[File:Chilean_F-16_MLU.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chilean_F-16_MLU.jpg|thumb|චිලී ගුවන් හමුදාවේ F-16 සටන් කරන උකුස්සා]] චිලී රාජ්‍යයේ සන්නද්ධ හමුදා ආරක්ෂක අමාත්‍යවරයා හරහා ජනාධිපතිවරයා විසින් ක්‍රියාත්මක කරනු ලබන සිවිල් පාලනයට යටත් වේ. සන්නද්ධ හමුදාවල ප්‍රධාන අණ දෙන නිලධාරීන් ඉවත් කිරීමට ජනාධිපතිවරයාට බලය ඇත.<ref name="countrystudies" /> චිලී හමුදාවේ ප්‍රධාන අණ දෙන නිලධාරියා වන්නේ හමුදා ජෙනරාල් ජේවියර් ඉටුරියාගා ඩෙල් කැම්පෝ ය. චිලී හමුදාව 45,000 ක ශක්තිමත් හමුදාවක් වන අතර එය සන්තියාගෝ හි හමුදා මූලස්ථානයක්, එහි භූමිය පුරා අංශ හයක්, රන්කගුවා හි ගුවන් බලකායක් සහ කොලිනා හි විශේෂ බලකා අණදෙන නිලධාරියෙකු සමඟ සංවිධානය වී ඇත. චිලී හමුදාව ලතින් ඇමරිකාවේ වඩාත්ම වෘත්තීය හා තාක්‍ෂණිකව දියුණු හමුදාවන්ගෙන් එකකි.<ref name="countrystudies" /> අද්මිරාල් ජූලියෝ ලීවා මොලිනා 2,500 ක් පමණ සිටින චිලී නාවික හමුදාව මෙහෙයවයි<ref>{{cite web |title=Almirante Julio Leiva Nuevo Comandante en Jefe de la Armada |url=http://www.defensa.cl/noticias/almirante-julio-leiva-nuevo-comandante-en-jefe-de-la-armada/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20170924092317/http://www.defensa.cl/noticias/almirante-julio-leiva-nuevo-comandante-en-jefe-de-la-armada/ |archive-date=24 September 2017 |access-date=10 January 2018 |publisher=Ministry of Defence of Chile}}</ref> මැරීන් භටයින්. මතුපිට යාත්‍රා 29 කින් සමන්විත බලඇණියේ, මෙහෙයුම් ප්‍රධාන සටන්කරුවන් (ෆ්‍රිගේට්) අටක් පමණක් ඇත. එම නැව් වල්පරයිසෝ හි පිහිටා ඇත.<ref>{{cite web |title=The National Fleet |url=http://www.armada.cl/p4_ingles/site/artic/20050719/pags/20050719132710.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20070610100514/http://www.armada.cl/p4_ingles/site/artic/20050719/pags/20050719132710.html |archive-date=10 June 2007 |access-date=30 May 2014 |publisher=Chilean Navy}}</ref> නාවික හමුදාව ප්‍රවාහනය සහ මුර සංචාරය සඳහා තමන්ගේම ගුවන් යානා ක්‍රියාත්මක කරයි; නාවික ප්‍රහාරක හෝ බෝම්බ හෙලන ගුවන් යානා නොමැත. නාවික හමුදාව ටැල්කහුවානෝ හි පිහිටි සබ්මැරීන හතරක් ද ක්‍රියාත්මක කරයි.<ref name="countrystudies" /><ref>{{cite web |title=Submarine Force |url=http://www.armada.cl/p4_ingles/site/artic/20050719/pags/20050719132849.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20070610100430/http://www.armada.cl/p4_ingles/site/artic/20050719/pags/20050719132849.html |archive-date=10 June 2007 |access-date=14 July 2013}}</ref> ගුවන් හමුදා ජෙනරාල් (තරු හතරේ) ජෝර්ජ් රොජාස් අවිලා 12,500 ක් පමණ සිටින චිලී ගුවන් හමුදාවේ ප්‍රධානියා වේ. ඉක්වික්, ඇන්ටොෆගස්ටා, සන්තියාගෝ, පුවර්ටෝ මොන්ට් සහ පුන්ටා අරීනාස් යන ස්ථානවල මූලස්ථානය කර ඇති ගුවන් බලසේනා පහක් අතර ගුවන් වත්කම් බෙදා හරිනු ලැබේ. ගුවන් හමුදාව ඇන්ටාක්ටිකාවේ කිං ජෝර්ජ් දූපතේ ගුවන් කඳවුරක් ද ක්‍රියාත්මක කරයි. දශක ගණනාවක එක්සත් ජනපද විවාදයෙන් සහ විකිණීම ප්‍රතික්ෂේප කිරීමෙන් පසු 2007 මාර්තු මාසයේදී එක්සත් ජනපදයෙන් මිලදී ගත් F-16 යානා දහයෙන් අවසාන දෙක ගුවන් හමුදාව භාර දුන්නේය. 2007 දී චිලී නෙදර්ලන්තයෙන් ප්‍රතිසංස්කරණය කරන ලද බ්ලොක් 15 F-16 යානා ගණනාවක් ද භාර දුන් අතර එමඟින් ලන්දේසීන්ගෙන් මිලදී ගත් මුළු F-16 යානා සංඛ්‍යාව 18 දක්වා ඉහළ ගියේය.<ref name="countrystudies" /> 1973 සැප්තැම්බර් මාසයේ හමුදා කුමන්ත්‍රණයෙන් පසු, චිලී ජාතික පොලිසිය (කැරබිනෙරෝස්) ආරක්ෂක අමාත්‍යාංශයට ඇතුළත් කරන ලදී. ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී රජය නැවත පැමිණීමත් සමඟ, පොලිසිය අභ්‍යන්තර කටයුතු අමාත්‍යාංශයේ මෙහෙයුම් පාලනය යටතේ තබා ඇති නමුත් ආරක්ෂක අමාත්‍යාංශයේ නාමික පාලනය යටතේ පැවතුනි. චිලී රාජ්‍යය පුරා නීතිය ක්‍රියාත්මක කිරීම, රථවාහන කළමනාකරණය, මත්ද්‍රව්‍ය මර්දනය, දේශසීමා පාලනය සහ ත්‍රස්තවාදයට එරෙහිව කටයුතු කිරීම සඳහා වගකිව යුතු පිරිමින් සහ කාන්තාවන් 40,964<ref>{{cite web |date=24 October 2007 |title=Carabineros de Chile |url=http://www.carabineros.cl/sitioweb/web/verSeccion.do?cod=239&codContenido=429 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120312050416/http://www.carabineros.cl/sitioweb/web/verSeccion.do?cod=239&codContenido=429 |archive-date=12 March 2012 |access-date=13 July 2013}}</ref> දෙනෙකුගෙන් යුත් ජාතික පොලිස් බලකායේ ප්‍රධානියා ජෙනරාල් ගුස්ටාවෝ ගොන්සාලෙස් ජූරේ ය.<ref name="countrystudies" /> 2017 දී චිලී න්‍යෂ්ටික අවි තහනම් කිරීම පිළිබඳ එක්සත් ජාතීන්ගේ ගිවිසුමට අත්සන් තැබීය.<ref>{{Cite web |date=7 July 2017 |title=Chapter XXVI: Disarmament&nbsp;– No. 9 Treaty on the Prohibition of Nuclear Weapons |url=https://treaties.un.org/Pages/ViewDetails.aspx?src=TREATY&mtdsg_no=XXVI-9&chapter=26&clang=_en |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190806220546/https://treaties.un.org/Pages/ViewDetails.aspx?src=TREATY&mtdsg_no=XXVI-9&chapter=26&clang=_en |archive-date=6 August 2019 |access-date=19 August 2019 |publisher=United Nations Treaty Collection}}</ref> 2024 ගෝලීය සාම දර්ශකයට අනුව චිලී ලොව 64 වන සාමකාමීම රට වේ.<ref>{{Cite web |title=2024 Global Peace Index |url=https://www.economicsandpeace.org/wp-content/uploads/2024/06/GPI-2024-web.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240819091540/https://www.economicsandpeace.org/wp-content/uploads/2024/06/GPI-2024-web.pdf |archive-date=19 August 2024 |access-date=16 August 2024}}</ref> === පරිපාලන අංශ === 1978 දී චිලී රාජ්‍යය පරිපාලනමය වශයෙන් කලාපවලට බෙදා ඇති අතර,<ref name="dl2339">{{Cite web |author=Ministerio del Interior |date=10 October 1978 |title=Decreto ley 2339 de 1978 |url=http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=6889&idVersion=1978-10-10 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20120129044024/http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=6889&idVersion=1978-10-10 |archive-date=29 January 2012 |access-date=28 June 2011}}</ref> 1979 දී පළාත්වලට බෙදා ඇති අතර මේවා කොමියුනිස්ට් ලෙස බෙදා ඇත.<ref>{{Cite web |author=Ministerio del Interior |date=26 October 1979 |title=Decreto ley 2867 de 1979 |url=http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=7019&idVersion=1979-10-26 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110910085048/http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=7019&idVersion=1979-10-26 |archive-date=10 September 2011 |access-date=20 March 2011}}</ref><ref>{{Cite web |author=Ministerio del Interior |date=26 October 1979 |title=Decreto ley 2868 de 1979 |url=http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=7020&idVersion=1979-10-26 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110910180343/http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=7020&idVersion=1979-10-26 |archive-date=10 September 2011 |access-date=20 March 2011}}</ref> රට තුළ කලාප 16ක්,<ref name="l20174">{{Cite web |author=Ministerio del Interior |date=5 April 2007 |title=Ley 20174 de 2007 |url=http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=259774&idVersion=2007-04-05 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110910174827/http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=259774&idVersion=2007-04-05 |archive-date=10 September 2011 |access-date=20 March 2011}}</ref><ref name="l20175">{{Cite web |author=Ministerio del Interior |date=11 April 2007 |title=Ley 20175 de 2007 |url=http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=259864&idVersion=2007-04-11 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110910124207/http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=259864&idVersion=2007-04-11 |archive-date=10 September 2011 |access-date=20 March 2011}}</ref> පළාත් 56ක් සහ කොමියුනිස්ට් 348ක් ඇත.<ref>{{Cite book |author=Instituto Nacional de Estadísticas |url=http://www.ine.cl/canales/chile_estadistico/territorio/division_politico_administrativa/pdf/DPA_COMPLETA.pdf |title=División político-administrativa y censal, 2007 |date=18 March 2008 |publisher=Instituto Nacional de Estadísticas |isbn=978-956-7952-68-7 |pages=12 |access-date=27 February 2013 |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/http://www.ine.cl/canales/chile_estadistico/territorio/division_politico_administrativa/pdf/DPA_COMPLETA.pdf |archive-date=9 October 2022 |url-status=live}}</ref> සන්තියාගෝ මෙට්‍රොපොලිටන් කලාපය හැර, සෑම කලාපයක්ම උතුරේ සිට දකුණට පවරා ඇති නමකින් සහ රෝම ඉලක්කමකින් නම් කරන ලද අතර, එම කලාපයට අංකයක් නොතිබුණි. 2007 දී නව කලාප දෙකක් වන ඇරිකා සහ පරිනකෝටා (XV) සහ ලොස් රියෝස් (XIV) නිර්මාණය කිරීමත්, 2018 දී තුන්වන කලාපයක් වන නූබල් (XVI) නිර්මාණය කිරීමත් සමඟ මෙම අංකනයට එහි මුල් අනුපිළිවෙලෙහි අර්ථය අහිමි විය. [[File:Chile_(+Antarctica_&_Islands),_administrative_divisions_-_en_-_colored_2018.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chile_(+Antarctica_&_Islands),_administrative_divisions_-_en_-_colored_2018.svg|thumb|චිලී කලාප සිතියම]] {| class="wikitable sortable" ! colspan="7" |චිලියේ පරිපාලන අංශ |- ! scope="col" |කලාපය<ref name="dl2339" /><ref name="l20174" /><ref name="l20175" /> ! scope="col" |ජනගහනය<ref name="population">{{cite web |date=1 January 2018 |title=Resutados Censo 2017 |url=http://www.censo2017.cl/wp-content/uploads/2017/12/Presentacion_Resultados_Definitivos_Censo2017.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/http://www.censo2017.cl/wp-content/uploads/2017/12/Presentacion_Resultados_Definitivos_Censo2017.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=18 January 2017 |publisher=[[National Statistics Institute (Chile)|National Statistics Institute]]}}</ref> ! scope="col" |ප්‍රදේශය (ව.කි.මී.) ! scope="col" |ඝනත්වය ! scope="col" |අගනුවර |- |[[:en:Arica_y_Parinacota_Region|Arica y Parinacota]] |224,548 |16,873.3 |13.40 |[[:en:Arica|Arica]] |- |[[:en:Tarapacá_Region|Tarapacá]] |324,930 |42,225.8 |7.83 |[[:en:Iquique|Iquique]] |- |[[:en:Antofagasta_Region|Antofagasta]] |599,335 |126,049.1 |4.82 |[[:en:Antofagasta|Antofagasta]] |- |[[:en:Atacama_Region|Atacama]] |285,363 |75,176.2 |3.81 |[[:en:Copiapó|Copiapó]] |- |[[:en:Coquimbo_Region|Coquimbo]] |742,178 |40,579.9 |18.67 |[[:en:La_Serena_(Chile)|La Serena]] |- |[[:en:Valparaíso_Region|Valparaíso]] |1,790,219 |16,396.1 |110.75 |[[:en:Valparaíso|Valparaíso]] |- |[[:en:Santiago_Metropolitan_Region|Santiago Metropolitan]] |7,036,792 |15,403.2 |461.77 |[[:en:Santiago_de_Chile|Santiago]] |- |[[:en:O'Higgins_Region|Libertador General Bernardo O'Higgins]] |908,545 |16,387 |54.96 |[[:en:Rancagua|Rancagua]] |- |[[:en:Maule_Region|Maule]] |1,033,197 |30,296.1 |34.49 |[[:en:Talca|Talca]] |- |[[:en:Ñuble_Region|Ñuble]] |480,609 |13,178.5 |36.47 |[[:en:Chillán|Chillán]] |- |[[:en:Bio_Bío_Region|Biobío]] |1,556,805 |23,890.2 |112.08 |[[:en:Concepción_(Chile)|Concepción]] |- |[[:en:Araucanía_Region|Araucanía]] |938,626 |31,842.3 |30.06 |[[:en:Temuco|Temuco]] |- |[[:en:Los_Ríos_Region|Los Ríos]] |380,181 |18,429.5 |20.88 |[[:en:Valdivia|Valdivia]] |- |[[:en:Los_Lagos_Region|Los Lagos]] |823,204 |48,583.6 |17.06 |[[:en:Puerto_Montt|Puerto Montt]] |- |[[:en:Aysén_Region|Aysén del General Carlos Ibáñez del Campo]] |102,317 |108,494.4 |0.95 |[[:en:Coyhaique|Coyhaique]] |- |[[:en:Magallanes_Region|Magallanes and Chilean Antarctica]] |165,593 |132,297.2^''(1)'' |1.26 |[[:en:Punta_Arenas|Punta Arenas]] |- ! colspan="1" |චිලී !17,373,831 !756,102.4^''(2)'' !23.24 !සන්තියාගෝ |} ⁽¹⁾Including the Chilean Antarctic Territory, its surface reaches 1,382,554.8&nbsp;km² ⁽²⁾Including the Chilean Antarctic Territory, its surface reaches 2,006,360&nbsp;km² === ජාතික සංකේත === The national flower is the [[:en:Copihue|copihue]] (''Lapageria rosea'', Chilean [[:en:Campanula|bellflower]]), which grows in the woods of southern Chile. The [[:en:Coat_of_arms_of_Chile|coat of arms]] depicts the two national animals: the [[:en:Condor|condor]] (''Vultur gryphus'', a very large bird that lives in the mountains) and the [[:en:Hippocamelus|huemul]] (''Hippocamelus bisulcus,'' an endangered white tail deer). It also has the legend ''Por la razón o la fuerza'' (''By reason or by force''). The [[:en:Flag_of_Chile|flag of Chile]] consists of two equal horizontal bands of white (top) and red; there is a blue square the same height as the white band at the hoist-side end of the white band; the square bears a white five-pointed star in the center representing a guide to progress and honor; blue symbolizes the sky, white is for the snow-covered Andes, and red stands for the blood spilled to achieve independence. The flag of Chile is similar to the [[:en:Flag_of_Texas|Flag of Texas]], although the Chilean flag is 21 years older. However, like the Texan flag, the flag of Chile is modeled after the [[:en:Flag_of_the_United_States|flag of the United States]].<ref>{{cite web |title=Chile flag and description |url=http://www.worldatlas.com/webimage/flags/countrys/samerica/chile.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110718113539/http://www.worldatlas.com/webimage/flags/countrys/samerica/chile.htm |archive-date=18 July 2011 |access-date=1 August 2011 |publisher=Worldatlas.com}}</ref> == යොමු කිරීම් == 86i3uc1n8ow190ek9x6bpf3slv00emw 750281 750277 2025-06-23T07:28:46Z BuddhikaW88 37808 /* ජාතික සංකේත */ 750281 wikitext text/x-wiki [[File:Chile-02559_-_La_Moneda_Presidential_Palace_(49033259257).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chile-02559_-_La_Moneda_Presidential_Palace_(49033259257).jpg|thumb|1784 සහ 1805 අතර ඉදිකරන ලද සන්තියාගෝ හි යටත් විජිත නව සම්භාව්‍ය පැලසියෝ ඩි ලා මොනෙඩා, චිලී ජනාධිපතිවරයාගේ ආසනය වේ.]] [[File:Congreso_Nacional_Valpo.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Congreso_Nacional_Valpo.jpg|thumb|වල්පරයිසෝ වරාය නගරයේ චිලී ජාතික සම්මේලනය]] [[File:2017_Santiago_de_Chile_-_Edificio_de_los_Tribunales_de_Justicia.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:2017_Santiago_de_Chile_-_Edificio_de_los_Tribunales_de_Justicia.jpg|thumb|සන්තියාගෝහි යුක්තියේ මාළිගාව]] චිලී රාජ්‍යයේ වත්මන් ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව 1980 දී<ref>{{cite web |author1=Aislinn Laing |author2=Fabian Cambero |date=25 October 2020 |title=Polls open in Chile for historic constitutional plebiscite |url=https://www.reuters.com/article/us-chile-constitution/polls-open-in-chile-for-historic-constitutional-plebiscite-idUSKBN27A0CF |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201030032454/https://www.reuters.com/article/us-chile-constitution/polls-open-in-chile-for-historic-constitutional-plebiscite-idUSKBN27A0CF |archive-date=30 October 2020 |access-date=25 October 2020 |publisher=Reuters}}</ref> ජේම් ගුස්මාන් විසින් කෙටුම්පත් කරන ලද අතර පසුව එම වසරේ සැප්තැම්බර් මාසයේදී සමහර නිරීක්ෂකයින් විසින් "ඉතා අක්‍රමවත්" ලෙස සලකනු ලැබූ ජාතික ජනමත විචාරණයක් හරහා අනුමත කරන ලදී.<ref name="hudson">{{cite web |year=1995 |editor-last=Hudson |editor-first=Rex A. |title=Chile: A Country Study |url=http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/cltoc.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20150625213643/http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/cltoc.html |archive-date=25 June 2015 |access-date=27 February 2005 |work=GPO for the Library of Congress}}</ref> එය 1981 මාර්තු මාසයේදී බලාත්මක විය. 1988 ජනමත විචාරණයෙන් පිනෝචේ පරාජයට පත්වීමෙන් පසු, ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවේ අනාගත සංශෝධන සඳහා විධිවිධාන ලිහිල් කිරීම සඳහා ව්‍යවස්ථාව සංශෝධනය කරන ලදී. 2005 සැප්තැම්බර් මාසයේදී, ජනාධිපති රිකාඩෝ ලාගෝස් කොංග්‍රසය විසින් සම්මත කරන ලද ව්‍යවස්ථාමය සංශෝධන කිහිපයකට අත්සන් කළේය. පත් කරන ලද සෙනෙට් සභිකයින්ගේ සහ සෙනෙට් සභිකයින්ගේ ජීවිත කාලය පුරාම තනතුරු ඉවත් කිරීම, සන්නද්ධ හමුදාවන්හි ප්‍රධාන අණදෙන නිලධාරීන් ඉවත් කිරීමට ජනාධිපතිවරයාට බලය ලබා දීම සහ ජනාධිපති ධුර කාලය වසර හයේ සිට හතර දක්වා අඩු කිරීම මෙයට ඇතුළත් වේ.<ref>{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/4157908.stm|title=Chile scraps Pinochet-era system|date=16 August 2005|work=BBC|access-date=31 December 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20200508224011/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/4157908.stm|archive-date=8 May 2020|url-status=live}}</ref> චිලී රාජ්‍යයේ අධිකරණය ස්වාධීන වන අතර එයට අභියාචනාධිකරණයක්, හමුදා අධිකරණ පද්ධතියක්, ව්‍යවස්ථාමය විනිශ්චය සභාවක් සහ චිලී රාජ්‍යයේ ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණය ඇතුළත් වේ. 2005 ජුනි මාසයේදී චිලී රාජ්‍යය එහි අපරාධ යුක්ති විනිශ්චය පද්ධතියේ රටපුරා ප්‍රතිසංස්කරණයක් සම්පූර්ණ කළේය.<ref>{{cite web |title=President Lagos: We can make a greater effort to make yesterday's and today's trials equally just |url=http://www.chileangovernment.cl/index.php?id=448&option=com_content&task=view |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080423171251/http://www.chileangovernment.cl/index.php?id=448&option=com_content&task=view |archive-date=23 April 2008 |work=Chilean Government}}</ref> මෙම ප්‍රතිසංස්කරණය මගින් විමර්ශන ක්‍රියාදාමයන් එක්සත් ජනපදය වැනි පොදු නීති අධිකරණ බල ප්‍රදේශවලට වඩා වැඩි සමානකමක් ඇති විරුද්ධවාදී ක්‍රමයක් සමඟ ප්‍රතිස්ථාපනය කර ඇත. 1989 සහ 2013 අතර පාර්ලිමේන්තු මැතිවරණ සඳහා ද්විමාන ක්‍රමය භාවිතා කරන ලද අතර, එය බහුතර නොවන දේශපාලන කණ්ඩායම් බැහැර කිරීමේ වියදමින් බහුතර දේශපාලන කණ්ඩායම් දෙකක් - Concertación සහ Alliance - පිහිටුවීම ප්‍රවර්ධනය කළේය. මෙම ක්‍රමයේ විරුද්ධවාදීන් 2015 දී 2017 පාර්ලිමේන්තු මැතිවරණයේ සිට ක්‍රියාත්මක වන මධ්‍යස්ථ සමානුපාතික මැතිවරණ ක්‍රමයක් අනුමත කළ අතර එමඟින් නව පක්ෂ සහ සන්ධානවලට ඇතුළුවීමට ඉඩ සැලසේ. චිලී කොංග්‍රසයට ආසන 50 ක සෙනෙට් සභාවක් සහ සාමාජිකයින් 155 දෙනෙකුගෙන් යුත් නියෝජිත මණ්ඩලයක් ඇත. සෙනෙට් සභිකයින් වසර අටක් සඳහා අස්ථාවර වාර ගණනක් සේවය කරන අතර, සෑම වසර 4 කට වරක් නියෝජිතයින් තෝරා පත් කර ගනු ලැබේ. පසුගිය කොංග්‍රස් මැතිවරණය 2021 නොවැම්බර් 21 වන දින ජනාධිපතිවරණ සමගාමීව පැවැත්විණි. කොංග්‍රසය පිහිටා ඇත්තේ සන්තියාගෝ අගනුවරට බටහිරින් කිලෝමීටර් 140 ක් පමණ (සැතපුම් 90) ක් පමණ දුරින් පිහිටි වල්පරයිසෝ වරාය නගරයේ ය. චිලියේ පවතින ප්‍රධාන දේශපාලන සන්ධාන වන්නේ: '''රජය:''' * අප්‍රූබෝ ඩිග්නිඩාඩ් (අභිමානය අනුමත කිරීම) යනු 2021 චිලී ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා සම්මේලන මැතිවරණයෙන් ආරම්භ වූ වාමාංශික සන්ධානයකි. එම මැතිවරණයේ සාර්ථකත්වයෙන් පසු, එය ජනාධිපති ප්‍රාථමික තරඟ පැවැත්වූ අතර, එහි දී ගේබ්‍රියෙල් බොරික් (CS, FA) ජයග්‍රාහකයා විය. එය චිලී කොමියුනිස්ට් පක්ෂය සහ අනෙකුත් වාමාංශික පක්ෂ විසින් පිහිටුවන ලද ෆ්‍රෙන්ට් ඇම්ප්ලියෝ (පුළුල් පෙරමුණ) සහ චිලී ඩිග්නෝ (වටිනා චිලී) සන්ධානය විසින් පිහිටුවනු ලැබේ. * ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී සමාජවාදය යනු මධ්‍ය-වාම සන්ධානයක් වන අතර, ව්‍යවස්ථාදායක එකමුතු සන්ධානයේ අනුප්‍රාප්තිකයා වන අතර, එයම කොන්සර්ටේෂන් සන්ධානයේ අනුප්‍රාප්තිකයෙකි - එය 1988 ජනමත විචාරණයේදී "නැත" විකල්පයට සහාය දුන් අතර පසුව 1990 සිට 2010 දක්වා රට පාලනය කළේය. මෙම ගිවිසුම සමාජවාදී, ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය සඳහා, රැඩිකල් සහ ලිබරල් පක්ෂ විසින් පිහිටුවන ලදී. '''විපක්ෂය:''' * චිලී වමෝස් (අපි චිලී යමු) යනු රෙනොවේෂන් නැෂනල් (ජාතික අලුත් කිරීම), යුනියන් ඩිමොක්‍රටා ඉන්ඩිපෙන්ඩෙන්ටේ (ස්වාධීන ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී සංගමය) සහ එවොපොලි යන පක්ෂ විසින් පිහිටුවන ලද ලිබරල් ගතානුගතිකවාදයේ මූලයන් සහිත මධ්‍ය-දක්ෂිණාංශික සන්ධානයකි. එහි මූලාරම්භය ඇත්තේ 1988 ජනමත විචාරණයේදී "ඔව්" විකල්පයට සහාය දුන් ප්‍රධාන පක්ෂ විසින් පිහිටුවන ලද සන්ධාන සන්ධානයෙනි, නමුත් එතැන් සිට එය විවිධ නම් භාවිතා කර ඇත. එය සෙබස්තියන් පිනේරාගේ පළමු සහ දෙවන රජය තුළ පාලක සන්ධානය විය, (2010–2014) සහ (2018–2022). ජාතික කොංග්‍රසයේ, චිලී වාමෝස් හි නියෝජිතයින් 52 ක් සහ සෙනෙට් සභිකයින් 24 ක් සිටින අතර, අප්‍රියුබෝ ඩිග්නිඩාඩ් හි පාර්ලිමේන්තු කණ්ඩායම නියෝජිතයින් 37 ක් සහ සෙනෙට් සභිකයින් 6 දෙනෙකුගෙන් සමන්විත වේ. ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී සමාජවාදය යනු නියෝජිතයින් 30 ක් සහ සෙනෙට් සභිකයින් 13 ක් සිටින තුන්වන දේශපාලන බලවේගයයි. පාර්ලිමේන්තු නියෝජනයක් ඇති අනෙකුත් කණ්ඩායම් වන්නේ රිපබ්ලිකන් පක්ෂය (නියෝජිතයින් 15 ක් සහ සෙනෙට් සභිකයින් 1 ක්), ක්‍රිස්තියානි ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී පක්ෂය (නියෝජිතයින් 8 ක් සහ සෙනෙට් සභිකයින් 5 ක්), මහජන පක්ෂය (නියෝජිතයින් 8 ක්) සහ සන්ධානයකින් පිටත ස්වාධීන (නියෝජිතයින් 5 ක් සහ සෙනෙට් සභිකයින් 1 ක්) ය. === විදේශ සබඳතා === [[File:Foreign_relations_of_Chile.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Foreign_relations_of_Chile.svg|වම|thumb|ලෝකයේ චිලී රාජ්‍යයේ ජාත්‍යන්තර සබඳතා තත්ත්වය: {{legend|#006680|චිලී}} {{legend|#008000|රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික සබඳතා ඇති රට සහ රට තුළ චිලී තානාපති කාර්යාලය.}} {{legend|#00AA88|රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික සබඳතා සහ චිලී තානාපති කාර්යාලයක් ඇති රට, නමුත් චිලී තානාපති කාර්යාලයක් නොමැත.}} {{legend|#8DD35F|රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික සබඳතා ඇති නමුත් තානාපතිවරුන් නොමැති රට.}} {{legend|#cccccc|දැනට රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික සබඳතා නොමැති රට.}}]] නිදහසෙන් පසු මුල් දශකවල සිට, චිලී සෑම විටම විදේශ කටයුතු සඳහා ක්‍රියාකාරී මැදිහත්වීමක් කර ඇත. 1837 දී, පැසිෆික් වෙළඳ මාර්ගවල ප්‍රමුඛත්වය සඳහා පේරු හි කැලාඕ වරායේ ආධිපත්‍යයට රට ආක්‍රමණශීලී ලෙස අභියෝග කළ අතර, පේරු සහ බොලිවියාව අතර කෙටි කාලීන සන්ධානය වූ පේරු-බොලිවියානු සම්මේලනය (1836–39) කොන්ෆෙඩරේෂන් යුද්ධයේදී පරාජය කළේය. යුද්ධය පැසිෆික් කලාපයේ බලය බෙදා හරින අතරතුර සම්මේලනය විසුරුවා හැරියේය. දෙවන ජාත්‍යන්තර යුද්ධයක් වන පැසිෆික් යුද්ධය (1879–83), චිලියේ කලාපීය භූමිකාව තවදුරටත් වැඩි කළ අතර එහි භූමියට සැලකිය යුතු ලෙස එකතු කළේය.<ref name="hudson" /> 19 වන සියවසේදී, චිලීහි වාණිජ සබඳතා ප්‍රධාන වශයෙන් බ්‍රිතාන්‍යය සමඟ වූ අතර එය චිලී නාවික හමුදාව හැඩගැස්වීමට උපකාරී විය. ප්‍රංශය චිලීහි නීති සහ අධ්‍යාපන පද්ධති කෙරෙහි බලපෑම් කළ අතර, 20 වන සියවස ආරම්භයේදී සමෘද්ධිමත් වසරවලදී ප්‍රංශ විලාසිතාවේ ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පය අගනුවර ආධිපත්‍යය දැරීය. ජර්මානු බලපෑම ප්‍රෂියානුවන් විසින් හමුදාව සංවිධානය කිරීම සහ පුහුණු කිරීම තුළින් ඇති විය.<ref name="hudson" /> 19 වන සියවසේ අග භාගයේ සිට, චිලී හමුදා සහ විදේශ ප්‍රතිපත්තිය උපරිම අසල්වැසි කල්පිතය මගින් හැඩගස්වා ඇති අතර, එහි සඳහන් වන්නේ අසල්වැසියෙකු සමඟ ගැටුමක් ඇති වුවහොත්, අනෙක් දෙක චිලීට එරෙහිව එක්වනු ඇති බවයි.<ref>{{cite web |author=Humberto Julio Reyes, General de Brigada |date=3 November 2022 |title=Disuasión y estrategia en la crisis de 1978 |url=https://unofar.cl/disuasion-y-estrategia-en-la-crisis-de-1978-humberto-julio-reyes-general-de-brigada/ |access-date=22 March 2025 |website=Unofar}}</ref><ref name="cuadra">{{cite book |author=Álvaro Nicolás Cuadra Roos |url=https://repositorio.uchile.cl/bitstream/handle/2250/198011/Breve-historia-de-las-fronteras-de-Chile.pdf?sequence=1&isAllowed=y |title=Breve historia de las fronteras de Chile |publisher=Universidad de Chile |year=2024}}</ref><ref>{{cite journal|author=Cristián Garay Vera|date=2009|title=Buscando la Certidumbre. Chile, su Seguridad y sus Vecinos|url=https://dialnet.unirioja.es/servlet/articulo?codigo=3116406|journal=UNISCI Discussion Papers|volume=21|issn=1696-2206}}</ref><ref>{{Cite web |last=González |first=Javier M. |date=21 December 2023 |title=Diciembre de 1978, una Navidad al borde de la guerra entre Chile y Argentina |url=https://www.nuevatribuna.es/articulo/global/historia-diciembre-1978-borde-guerra-chile-argentina/20231221091036221089.html |access-date=22 March 2025 |website=Nueva Tribuna}}</ref><ref>{{cite web |date=23 December 2018 |title=1978: el año en que vivimos en peligro |url=https://interferencia.cl/articulos/1978-el-ano-en-que-vivimos-en-peligro |access-date=22 March 2025 |website=Interferencia}}</ref><ref>{{cite web |date=1 December 2018 |title=Conflicto del Beagle: las inéditas imágenes de un diciembre tenso |url=https://www.latercera.com/nacional/noticia/conflicto-del-beagle-las-ineditas-imagenes-diciembre-tenso/425766/ |access-date=22 March 2025 |website=La Tercera}}</ref> මෙම සලකා බැලීම චිලී ඓතිහාසිකව ශක්තිමත් මිලිටරි වැළැක්වීමක් අනුගමනය කිරීමට; අසල්වැසියන් සමඟ සමබර ද්විපාර්ශ්වික සබඳතා; සහ කලාපයෙන් පිටත රටවල් සමඟ ශක්තිමත් සබඳතා අනුගමනය කිරීමට හේතු වී තිබේ. 1945 ජුනි 26 වන දින, කැලිෆෝනියාවේ සැන් ෆ්‍රැන්සිස්කෝ හි එක්සත් ජාතීන්ගේ ප්‍රඥප්තියට අත්සන් තැබූ රටවල් 50 අතරට චිලී එක්සත් ජාතීන්ගේ ආරම්භක සාමාජිකයෙකු ලෙස සහභාගී විය.<ref>{{cite web |title=Founding Member States |url=https://research.un.org/en/unmembers/founders |archive-url=https://web.archive.org/web/20190704121608/https://research.un.org/en/unmembers/founders |archive-date=4 July 2019 |access-date=14 September 2019 |publisher=United Nations}}</ref><ref>{{cite web |title=Chile |url=https://library.un.org/unms?combine=Chile |archive-url=https://web.archive.org/web/20190914180256/https://library.un.org/unms?combine=Chile |archive-date=14 September 2019 |access-date=14 September 2019 |publisher=United Nations}}</ref> 1973 හමුදා කුමන්ත්‍රණයත් සමඟ, චිලී රාජ්‍යය පුළුල් මානව හිමිකම් උල්ලංඝනයන් හේතුවෙන් දේශපාලනිකව හුදකලා විය.<ref name="hudson" /> 1990 දී ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයට නැවත පැමිණීමෙන් පසු, චිලී රාජ්‍යය ජාත්‍යන්තර දේශපාලන ක්ෂේත්‍රයේ ක්‍රියාකාරී සහභාගිවන්නෙකු වී ඇත. චිලී රාජ්‍යය 2005 ජනවාරි මාසයේදී එක්සත් ජාතීන්ගේ ආරක්ෂක මණ්ඩලයේ වසර දෙකක ස්ථිර නොවන තනතුරක් සම්පූර්ණ කළේය. චිලී ජාතිකයෙකු වන ජෝස් මිගෙල් ඉන්සුල්සා 2005 මැයි මාසයේදී ඇමරිකානු රාජ්‍ය සංවිධානයේ මහලේකම්වරයා ලෙස තේරී පත් වූ අතර 2009 දී නැවත තේරී පත් වූ අතර ඔහුගේ තනතුර තහවුරු විය. චිලී දැනට ජාත්‍යන්තර පරමාණුක බලශක්ති ඒජන්සියේ (IAEA) පාලක මණ්ඩලයේ සේවය කරන අතර, 2007-2008 මණ්ඩලයේ සභාපතිවරයා වන්නේ IAEA හි චිලී තානාපති මිලෙන්කෝ ඊ. ස්කොක්නික් ය. රට එක්සත් ජාතීන්ගේ ආයතන පවුලේ ක්‍රියාකාරී සාමාජිකයෙකු වන අතර එක්සත් ජාතීන්ගේ සාම සාධක කටයුතුවලට සහභාගී වේ. එය 2011 දී වසර තුනක කාලයක් සඳහා එක්සත් ජාතීන්ගේ මානව හිමිකම් කවුන්සිලයේ සාමාජිකයෙකු ලෙස නැවත තේරී පත් විය.<ref>{{cite web |title=Election (13 May 2010) Human Rights Council |url=https://www.un.org/en/ga/64/elections/hrc/index.shtml |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170630081406/http://www.un.org/en/ga/64/elections/hrc/index.shtml |archive-date=30 June 2017 |access-date=28 June 2017 |work=64th Session |publisher=[[United Nations General Assembly]]}}</ref> 2013 දී එක්සත් ජාතීන්ගේ ආරක්ෂක මණ්ඩලයේ ස්ථිර නොවන ආසන පහෙන් එකකට ද එය තේරී පත් විය.<ref>{{cite web |date=17 October 2013 |title=Chad, Chile, Lithuania, Nigeria and Saudi Arabia were elected to serve on the UN Security Council |url=https://www.un.org/apps/news/story.asp?NewsID=46277&Cr=security+council&Cr1= |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20131020020717/http://www.un.org/apps/news/story.asp?NewsID=46277&Cr=security+council&Cr1= |archive-date=20 October 2013 |access-date=17 October 2013 |publisher=United Nations}}</ref> 2002 දී චිලී රාජ්‍යය ඇමරිකානු ආරක්ෂක අමාත්‍යාංශ රැස්වීම සහ 2004 දී APEC සමුළුව සහ ඒ ආශ්‍රිත රැස්වීම් පැවැත්වීය. 2005 අප්‍රේල් මාසයේදී ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ප්‍රජා අමාත්‍යාංශ රැස්වීම සහ 2007 නොවැම්බර් මාසයේදී ඉබෙරෝ-ඇමරිකානු සමුළුව ද පැවැත්වීය. මර්කෝසූර් හි සහකාර සාමාජිකයෙකු සහ APEC හි පූර්ණ සාමාජිකයෙකු වන චිලී ජාත්‍යන්තර ආර්ථික ගැටළු සහ අර්ධගෝලීය නිදහස් වෙළඳාමේ ප්‍රධාන ක්‍රීඩකයෙකු වී ඇත.<ref name="countrystudies">{{cite web |date=31 March 1994 |title=Development and Breakdown of Democracy, 1830–1973 |url=http://countrystudies.us/chile/85.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110709014719/http://countrystudies.us/chile/85.htm |archive-date=9 July 2011 |access-date=21 April 2009 |work=Country Studies |publisher=Library of Congress}}</ref> === හමුදා === [[File:Almirante_Blanco_Encalada_(FF-15).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Almirante_Blanco_Encalada_(FF-15).jpg|thumb|චිලී නාවික හමුදාවේ කරෙල් ඩෝර්මන් පන්තියේ ආරක්ෂිත නෞකාවක්]] [[File:Chilean_F-16_MLU.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chilean_F-16_MLU.jpg|thumb|චිලී ගුවන් හමුදාවේ F-16 සටන් කරන උකුස්සා]] චිලී රාජ්‍යයේ සන්නද්ධ හමුදා ආරක්ෂක අමාත්‍යවරයා හරහා ජනාධිපතිවරයා විසින් ක්‍රියාත්මක කරනු ලබන සිවිල් පාලනයට යටත් වේ. සන්නද්ධ හමුදාවල ප්‍රධාන අණ දෙන නිලධාරීන් ඉවත් කිරීමට ජනාධිපතිවරයාට බලය ඇත.<ref name="countrystudies" /> චිලී හමුදාවේ ප්‍රධාන අණ දෙන නිලධාරියා වන්නේ හමුදා ජෙනරාල් ජේවියර් ඉටුරියාගා ඩෙල් කැම්පෝ ය. චිලී හමුදාව 45,000 ක ශක්තිමත් හමුදාවක් වන අතර එය සන්තියාගෝ හි හමුදා මූලස්ථානයක්, එහි භූමිය පුරා අංශ හයක්, රන්කගුවා හි ගුවන් බලකායක් සහ කොලිනා හි විශේෂ බලකා අණදෙන නිලධාරියෙකු සමඟ සංවිධානය වී ඇත. චිලී හමුදාව ලතින් ඇමරිකාවේ වඩාත්ම වෘත්තීය හා තාක්‍ෂණිකව දියුණු හමුදාවන්ගෙන් එකකි.<ref name="countrystudies" /> අද්මිරාල් ජූලියෝ ලීවා මොලිනා 2,500 ක් පමණ සිටින චිලී නාවික හමුදාව මෙහෙයවයි<ref>{{cite web |title=Almirante Julio Leiva Nuevo Comandante en Jefe de la Armada |url=http://www.defensa.cl/noticias/almirante-julio-leiva-nuevo-comandante-en-jefe-de-la-armada/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20170924092317/http://www.defensa.cl/noticias/almirante-julio-leiva-nuevo-comandante-en-jefe-de-la-armada/ |archive-date=24 September 2017 |access-date=10 January 2018 |publisher=Ministry of Defence of Chile}}</ref> මැරීන් භටයින්. මතුපිට යාත්‍රා 29 කින් සමන්විත බලඇණියේ, මෙහෙයුම් ප්‍රධාන සටන්කරුවන් (ෆ්‍රිගේට්) අටක් පමණක් ඇත. එම නැව් වල්පරයිසෝ හි පිහිටා ඇත.<ref>{{cite web |title=The National Fleet |url=http://www.armada.cl/p4_ingles/site/artic/20050719/pags/20050719132710.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20070610100514/http://www.armada.cl/p4_ingles/site/artic/20050719/pags/20050719132710.html |archive-date=10 June 2007 |access-date=30 May 2014 |publisher=Chilean Navy}}</ref> නාවික හමුදාව ප්‍රවාහනය සහ මුර සංචාරය සඳහා තමන්ගේම ගුවන් යානා ක්‍රියාත්මක කරයි; නාවික ප්‍රහාරක හෝ බෝම්බ හෙලන ගුවන් යානා නොමැත. නාවික හමුදාව ටැල්කහුවානෝ හි පිහිටි සබ්මැරීන හතරක් ද ක්‍රියාත්මක කරයි.<ref name="countrystudies" /><ref>{{cite web |title=Submarine Force |url=http://www.armada.cl/p4_ingles/site/artic/20050719/pags/20050719132849.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20070610100430/http://www.armada.cl/p4_ingles/site/artic/20050719/pags/20050719132849.html |archive-date=10 June 2007 |access-date=14 July 2013}}</ref> ගුවන් හමුදා ජෙනරාල් (තරු හතරේ) ජෝර්ජ් රොජාස් අවිලා 12,500 ක් පමණ සිටින චිලී ගුවන් හමුදාවේ ප්‍රධානියා වේ. ඉක්වික්, ඇන්ටොෆගස්ටා, සන්තියාගෝ, පුවර්ටෝ මොන්ට් සහ පුන්ටා අරීනාස් යන ස්ථානවල මූලස්ථානය කර ඇති ගුවන් බලසේනා පහක් අතර ගුවන් වත්කම් බෙදා හරිනු ලැබේ. ගුවන් හමුදාව ඇන්ටාක්ටිකාවේ කිං ජෝර්ජ් දූපතේ ගුවන් කඳවුරක් ද ක්‍රියාත්මක කරයි. දශක ගණනාවක එක්සත් ජනපද විවාදයෙන් සහ විකිණීම ප්‍රතික්ෂේප කිරීමෙන් පසු 2007 මාර්තු මාසයේදී එක්සත් ජනපදයෙන් මිලදී ගත් F-16 යානා දහයෙන් අවසාන දෙක ගුවන් හමුදාව භාර දුන්නේය. 2007 දී චිලී නෙදර්ලන්තයෙන් ප්‍රතිසංස්කරණය කරන ලද බ්ලොක් 15 F-16 යානා ගණනාවක් ද භාර දුන් අතර එමඟින් ලන්දේසීන්ගෙන් මිලදී ගත් මුළු F-16 යානා සංඛ්‍යාව 18 දක්වා ඉහළ ගියේය.<ref name="countrystudies" /> 1973 සැප්තැම්බර් මාසයේ හමුදා කුමන්ත්‍රණයෙන් පසු, චිලී ජාතික පොලිසිය (කැරබිනෙරෝස්) ආරක්ෂක අමාත්‍යාංශයට ඇතුළත් කරන ලදී. ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී රජය නැවත පැමිණීමත් සමඟ, පොලිසිය අභ්‍යන්තර කටයුතු අමාත්‍යාංශයේ මෙහෙයුම් පාලනය යටතේ තබා ඇති නමුත් ආරක්ෂක අමාත්‍යාංශයේ නාමික පාලනය යටතේ පැවතුනි. චිලී රාජ්‍යය පුරා නීතිය ක්‍රියාත්මක කිරීම, රථවාහන කළමනාකරණය, මත්ද්‍රව්‍ය මර්දනය, දේශසීමා පාලනය සහ ත්‍රස්තවාදයට එරෙහිව කටයුතු කිරීම සඳහා වගකිව යුතු පිරිමින් සහ කාන්තාවන් 40,964<ref>{{cite web |date=24 October 2007 |title=Carabineros de Chile |url=http://www.carabineros.cl/sitioweb/web/verSeccion.do?cod=239&codContenido=429 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120312050416/http://www.carabineros.cl/sitioweb/web/verSeccion.do?cod=239&codContenido=429 |archive-date=12 March 2012 |access-date=13 July 2013}}</ref> දෙනෙකුගෙන් යුත් ජාතික පොලිස් බලකායේ ප්‍රධානියා ජෙනරාල් ගුස්ටාවෝ ගොන්සාලෙස් ජූරේ ය.<ref name="countrystudies" /> 2017 දී චිලී න්‍යෂ්ටික අවි තහනම් කිරීම පිළිබඳ එක්සත් ජාතීන්ගේ ගිවිසුමට අත්සන් තැබීය.<ref>{{Cite web |date=7 July 2017 |title=Chapter XXVI: Disarmament&nbsp;– No. 9 Treaty on the Prohibition of Nuclear Weapons |url=https://treaties.un.org/Pages/ViewDetails.aspx?src=TREATY&mtdsg_no=XXVI-9&chapter=26&clang=_en |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190806220546/https://treaties.un.org/Pages/ViewDetails.aspx?src=TREATY&mtdsg_no=XXVI-9&chapter=26&clang=_en |archive-date=6 August 2019 |access-date=19 August 2019 |publisher=United Nations Treaty Collection}}</ref> 2024 ගෝලීය සාම දර්ශකයට අනුව චිලී ලොව 64 වන සාමකාමීම රට වේ.<ref>{{Cite web |title=2024 Global Peace Index |url=https://www.economicsandpeace.org/wp-content/uploads/2024/06/GPI-2024-web.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240819091540/https://www.economicsandpeace.org/wp-content/uploads/2024/06/GPI-2024-web.pdf |archive-date=19 August 2024 |access-date=16 August 2024}}</ref> === පරිපාලන අංශ === 1978 දී චිලී රාජ්‍යය පරිපාලනමය වශයෙන් කලාපවලට බෙදා ඇති අතර,<ref name="dl2339">{{Cite web |author=Ministerio del Interior |date=10 October 1978 |title=Decreto ley 2339 de 1978 |url=http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=6889&idVersion=1978-10-10 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20120129044024/http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=6889&idVersion=1978-10-10 |archive-date=29 January 2012 |access-date=28 June 2011}}</ref> 1979 දී පළාත්වලට බෙදා ඇති අතර මේවා කොමියුනිස්ට් ලෙස බෙදා ඇත.<ref>{{Cite web |author=Ministerio del Interior |date=26 October 1979 |title=Decreto ley 2867 de 1979 |url=http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=7019&idVersion=1979-10-26 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110910085048/http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=7019&idVersion=1979-10-26 |archive-date=10 September 2011 |access-date=20 March 2011}}</ref><ref>{{Cite web |author=Ministerio del Interior |date=26 October 1979 |title=Decreto ley 2868 de 1979 |url=http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=7020&idVersion=1979-10-26 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110910180343/http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=7020&idVersion=1979-10-26 |archive-date=10 September 2011 |access-date=20 March 2011}}</ref> රට තුළ කලාප 16ක්,<ref name="l20174">{{Cite web |author=Ministerio del Interior |date=5 April 2007 |title=Ley 20174 de 2007 |url=http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=259774&idVersion=2007-04-05 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110910174827/http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=259774&idVersion=2007-04-05 |archive-date=10 September 2011 |access-date=20 March 2011}}</ref><ref name="l20175">{{Cite web |author=Ministerio del Interior |date=11 April 2007 |title=Ley 20175 de 2007 |url=http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=259864&idVersion=2007-04-11 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110910124207/http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=259864&idVersion=2007-04-11 |archive-date=10 September 2011 |access-date=20 March 2011}}</ref> පළාත් 56ක් සහ කොමියුනිස්ට් 348ක් ඇත.<ref>{{Cite book |author=Instituto Nacional de Estadísticas |url=http://www.ine.cl/canales/chile_estadistico/territorio/division_politico_administrativa/pdf/DPA_COMPLETA.pdf |title=División político-administrativa y censal, 2007 |date=18 March 2008 |publisher=Instituto Nacional de Estadísticas |isbn=978-956-7952-68-7 |pages=12 |access-date=27 February 2013 |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/http://www.ine.cl/canales/chile_estadistico/territorio/division_politico_administrativa/pdf/DPA_COMPLETA.pdf |archive-date=9 October 2022 |url-status=live}}</ref> සන්තියාගෝ මෙට්‍රොපොලිටන් කලාපය හැර, සෑම කලාපයක්ම උතුරේ සිට දකුණට පවරා ඇති නමකින් සහ රෝම ඉලක්කමකින් නම් කරන ලද අතර, එම කලාපයට අංකයක් නොතිබුණි. 2007 දී නව කලාප දෙකක් වන ඇරිකා සහ පරිනකෝටා (XV) සහ ලොස් රියෝස් (XIV) නිර්මාණය කිරීමත්, 2018 දී තුන්වන කලාපයක් වන නූබල් (XVI) නිර්මාණය කිරීමත් සමඟ මෙම අංකනයට එහි මුල් අනුපිළිවෙලෙහි අර්ථය අහිමි විය. [[File:Chile_(+Antarctica_&_Islands),_administrative_divisions_-_en_-_colored_2018.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chile_(+Antarctica_&_Islands),_administrative_divisions_-_en_-_colored_2018.svg|thumb|චිලී කලාප සිතියම]] {| class="wikitable sortable" ! colspan="7" |චිලියේ පරිපාලන අංශ |- ! scope="col" |කලාපය<ref name="dl2339" /><ref name="l20174" /><ref name="l20175" /> ! scope="col" |ජනගහනය<ref name="population">{{cite web |date=1 January 2018 |title=Resutados Censo 2017 |url=http://www.censo2017.cl/wp-content/uploads/2017/12/Presentacion_Resultados_Definitivos_Censo2017.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/http://www.censo2017.cl/wp-content/uploads/2017/12/Presentacion_Resultados_Definitivos_Censo2017.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=18 January 2017 |publisher=[[National Statistics Institute (Chile)|National Statistics Institute]]}}</ref> ! scope="col" |ප්‍රදේශය (ව.කි.මී.) ! scope="col" |ඝනත්වය ! scope="col" |අගනුවර |- |[[:en:Arica_y_Parinacota_Region|Arica y Parinacota]] |224,548 |16,873.3 |13.40 |[[:en:Arica|Arica]] |- |[[:en:Tarapacá_Region|Tarapacá]] |324,930 |42,225.8 |7.83 |[[:en:Iquique|Iquique]] |- |[[:en:Antofagasta_Region|Antofagasta]] |599,335 |126,049.1 |4.82 |[[:en:Antofagasta|Antofagasta]] |- |[[:en:Atacama_Region|Atacama]] |285,363 |75,176.2 |3.81 |[[:en:Copiapó|Copiapó]] |- |[[:en:Coquimbo_Region|Coquimbo]] |742,178 |40,579.9 |18.67 |[[:en:La_Serena_(Chile)|La Serena]] |- |[[:en:Valparaíso_Region|Valparaíso]] |1,790,219 |16,396.1 |110.75 |[[:en:Valparaíso|Valparaíso]] |- |[[:en:Santiago_Metropolitan_Region|Santiago Metropolitan]] |7,036,792 |15,403.2 |461.77 |[[:en:Santiago_de_Chile|Santiago]] |- |[[:en:O'Higgins_Region|Libertador General Bernardo O'Higgins]] |908,545 |16,387 |54.96 |[[:en:Rancagua|Rancagua]] |- |[[:en:Maule_Region|Maule]] |1,033,197 |30,296.1 |34.49 |[[:en:Talca|Talca]] |- |[[:en:Ñuble_Region|Ñuble]] |480,609 |13,178.5 |36.47 |[[:en:Chillán|Chillán]] |- |[[:en:Bio_Bío_Region|Biobío]] |1,556,805 |23,890.2 |112.08 |[[:en:Concepción_(Chile)|Concepción]] |- |[[:en:Araucanía_Region|Araucanía]] |938,626 |31,842.3 |30.06 |[[:en:Temuco|Temuco]] |- |[[:en:Los_Ríos_Region|Los Ríos]] |380,181 |18,429.5 |20.88 |[[:en:Valdivia|Valdivia]] |- |[[:en:Los_Lagos_Region|Los Lagos]] |823,204 |48,583.6 |17.06 |[[:en:Puerto_Montt|Puerto Montt]] |- |[[:en:Aysén_Region|Aysén del General Carlos Ibáñez del Campo]] |102,317 |108,494.4 |0.95 |[[:en:Coyhaique|Coyhaique]] |- |[[:en:Magallanes_Region|Magallanes and Chilean Antarctica]] |165,593 |132,297.2^''(1)'' |1.26 |[[:en:Punta_Arenas|Punta Arenas]] |- ! colspan="1" |චිලී !17,373,831 !756,102.4^''(2)'' !23.24 !සන්තියාගෝ |} ⁽¹⁾Including the Chilean Antarctic Territory, its surface reaches 1,382,554.8&nbsp;km² ⁽²⁾Including the Chilean Antarctic Territory, its surface reaches 2,006,360&nbsp;km² (1) චිලී ඇන්ටාක්ටික් ප්‍රදේශය ඇතුළුව, එහි මතුපිට කිලෝමීටර 1,382,554.8 දක්වා ළඟා වේ (2) චිලී ඇන්ටාක්ටික් ප්‍රදේශය ඇතුළුව, එහි මතුපිට කිලෝමීටර 2,006,360 දක්වා ළඟා වේ ජාතික සංකේත === ජාතික සංකේත === The national flower is the [[:en:Copihue|copihue]] (''Lapageria rosea'', Chilean [[:en:Campanula|bellflower]]), which grows in the woods of southern Chile. The [[:en:Coat_of_arms_of_Chile|coat of arms]] depicts the two national animals: the [[:en:Condor|condor]] (''Vultur gryphus'', a very large bird that lives in the mountains) and the [[:en:Hippocamelus|huemul]] (''Hippocamelus bisulcus,'' an endangered white tail deer). It also has the legend ''Por la razón o la fuerza'' (''By reason or by force''). The [[:en:Flag_of_Chile|flag of Chile]] consists of two equal horizontal bands of white (top) and red; there is a blue square the same height as the white band at the hoist-side end of the white band; the square bears a white five-pointed star in the center representing a guide to progress and honor; blue symbolizes the sky, white is for the snow-covered Andes, and red stands for the blood spilled to achieve independence. The flag of Chile is similar to the [[:en:Flag_of_Texas|Flag of Texas]], although the Chilean flag is 21 years older. However, like the Texan flag, the flag of Chile is modeled after the [[:en:Flag_of_the_United_States|flag of the United States]]. ජාතික මල දකුණු චිලියේ වනාන්තරවල වැඩෙන කොපිහු (ලපජීරියා රෝසියා, චිලී බෙල්ෆ්ලවර්) වේ. ලාංඡනයේ ජාතික සතුන් දෙදෙනා නිරූපණය කෙරේ: කොන්ඩෝර් (කඳුකරයේ ජීවත් වන ඉතා විශාල පක්ෂියෙකු වන වල්ටර් ග්‍රිෆස්) සහ හියුමුල් (හිපොකැමෙලස් බිසුල්කස්, වඳවීමේ තර්ජනයට ලක්ව ඇති සුදු වලිග මුවෙකු). එයට පෝර් ලා රාසෝන් ඕ ලා ෆුවර්සා (හේතුවෙන් හෝ බලහත්කාරයෙන්) යන පුරාවෘත්තය ද ඇත. චිලී ධජය සුදු (ඉහළ) සහ රතු යන සමාන තිරස් පටි දෙකකින් සමන්විත වේ; සුදු පටියේ එසවුම් පැත්තේ කෙළවරේ සුදු පටියට සමාන උසකින් යුත් නිල් පැහැති චතුරස්‍රයක් ඇත; චතුරස්‍රයේ මධ්‍යයේ සුදු පැහැති පස් කොන් තරුවක් ප්‍රගතිය සහ ගෞරවය සඳහා මාර්ගෝපදේශයක් නියෝජනය කරයි; නිල් පැහැය අහස සංකේතවත් කරයි, සුදු පැහැය හිමෙන් වැසී ගිය ඇන්ඩීස් සඳහා වන අතර රතු පැහැය නිදහස ලබා ගැනීම සඳහා වැගිරුණු රුධිරය නියෝජනය කරයි. චිලී ධජය ටෙක්සාස් ධජයට සමාන ය, නමුත් චිලී ධජය අවුරුදු 21 ක් පැරණි ය. කෙසේ වෙතත්, ටෙක්සාස් ධජය මෙන්, චිලී ධජය ද එක්සත් ජනපද ධජයට අනුව නිර්මාණය කර ඇත.<ref>{{cite web |title=Chile flag and description |url=http://www.worldatlas.com/webimage/flags/countrys/samerica/chile.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110718113539/http://www.worldatlas.com/webimage/flags/countrys/samerica/chile.htm |archive-date=18 July 2011 |access-date=1 August 2011 |publisher=Worldatlas.com}}</ref> == යොමු කිරීම් == 16wli3tv40som8x84bieq3oaeea9tot 750282 750281 2025-06-23T07:29:02Z BuddhikaW88 37808 /* ජාතික සංකේත */ 750282 wikitext text/x-wiki [[File:Chile-02559_-_La_Moneda_Presidential_Palace_(49033259257).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chile-02559_-_La_Moneda_Presidential_Palace_(49033259257).jpg|thumb|1784 සහ 1805 අතර ඉදිකරන ලද සන්තියාගෝ හි යටත් විජිත නව සම්භාව්‍ය පැලසියෝ ඩි ලා මොනෙඩා, චිලී ජනාධිපතිවරයාගේ ආසනය වේ.]] [[File:Congreso_Nacional_Valpo.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Congreso_Nacional_Valpo.jpg|thumb|වල්පරයිසෝ වරාය නගරයේ චිලී ජාතික සම්මේලනය]] [[File:2017_Santiago_de_Chile_-_Edificio_de_los_Tribunales_de_Justicia.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:2017_Santiago_de_Chile_-_Edificio_de_los_Tribunales_de_Justicia.jpg|thumb|සන්තියාගෝහි යුක්තියේ මාළිගාව]] චිලී රාජ්‍යයේ වත්මන් ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව 1980 දී<ref>{{cite web |author1=Aislinn Laing |author2=Fabian Cambero |date=25 October 2020 |title=Polls open in Chile for historic constitutional plebiscite |url=https://www.reuters.com/article/us-chile-constitution/polls-open-in-chile-for-historic-constitutional-plebiscite-idUSKBN27A0CF |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201030032454/https://www.reuters.com/article/us-chile-constitution/polls-open-in-chile-for-historic-constitutional-plebiscite-idUSKBN27A0CF |archive-date=30 October 2020 |access-date=25 October 2020 |publisher=Reuters}}</ref> ජේම් ගුස්මාන් විසින් කෙටුම්පත් කරන ලද අතර පසුව එම වසරේ සැප්තැම්බර් මාසයේදී සමහර නිරීක්ෂකයින් විසින් "ඉතා අක්‍රමවත්" ලෙස සලකනු ලැබූ ජාතික ජනමත විචාරණයක් හරහා අනුමත කරන ලදී.<ref name="hudson">{{cite web |year=1995 |editor-last=Hudson |editor-first=Rex A. |title=Chile: A Country Study |url=http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/cltoc.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20150625213643/http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/cltoc.html |archive-date=25 June 2015 |access-date=27 February 2005 |work=GPO for the Library of Congress}}</ref> එය 1981 මාර්තු මාසයේදී බලාත්මක විය. 1988 ජනමත විචාරණයෙන් පිනෝචේ පරාජයට පත්වීමෙන් පසු, ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවේ අනාගත සංශෝධන සඳහා විධිවිධාන ලිහිල් කිරීම සඳහා ව්‍යවස්ථාව සංශෝධනය කරන ලදී. 2005 සැප්තැම්බර් මාසයේදී, ජනාධිපති රිකාඩෝ ලාගෝස් කොංග්‍රසය විසින් සම්මත කරන ලද ව්‍යවස්ථාමය සංශෝධන කිහිපයකට අත්සන් කළේය. පත් කරන ලද සෙනෙට් සභිකයින්ගේ සහ සෙනෙට් සභිකයින්ගේ ජීවිත කාලය පුරාම තනතුරු ඉවත් කිරීම, සන්නද්ධ හමුදාවන්හි ප්‍රධාන අණදෙන නිලධාරීන් ඉවත් කිරීමට ජනාධිපතිවරයාට බලය ලබා දීම සහ ජනාධිපති ධුර කාලය වසර හයේ සිට හතර දක්වා අඩු කිරීම මෙයට ඇතුළත් වේ.<ref>{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/4157908.stm|title=Chile scraps Pinochet-era system|date=16 August 2005|work=BBC|access-date=31 December 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20200508224011/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/4157908.stm|archive-date=8 May 2020|url-status=live}}</ref> චිලී රාජ්‍යයේ අධිකරණය ස්වාධීන වන අතර එයට අභියාචනාධිකරණයක්, හමුදා අධිකරණ පද්ධතියක්, ව්‍යවස්ථාමය විනිශ්චය සභාවක් සහ චිලී රාජ්‍යයේ ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණය ඇතුළත් වේ. 2005 ජුනි මාසයේදී චිලී රාජ්‍යය එහි අපරාධ යුක්ති විනිශ්චය පද්ධතියේ රටපුරා ප්‍රතිසංස්කරණයක් සම්පූර්ණ කළේය.<ref>{{cite web |title=President Lagos: We can make a greater effort to make yesterday's and today's trials equally just |url=http://www.chileangovernment.cl/index.php?id=448&option=com_content&task=view |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080423171251/http://www.chileangovernment.cl/index.php?id=448&option=com_content&task=view |archive-date=23 April 2008 |work=Chilean Government}}</ref> මෙම ප්‍රතිසංස්කරණය මගින් විමර්ශන ක්‍රියාදාමයන් එක්සත් ජනපදය වැනි පොදු නීති අධිකරණ බල ප්‍රදේශවලට වඩා වැඩි සමානකමක් ඇති විරුද්ධවාදී ක්‍රමයක් සමඟ ප්‍රතිස්ථාපනය කර ඇත. 1989 සහ 2013 අතර පාර්ලිමේන්තු මැතිවරණ සඳහා ද්විමාන ක්‍රමය භාවිතා කරන ලද අතර, එය බහුතර නොවන දේශපාලන කණ්ඩායම් බැහැර කිරීමේ වියදමින් බහුතර දේශපාලන කණ්ඩායම් දෙකක් - Concertación සහ Alliance - පිහිටුවීම ප්‍රවර්ධනය කළේය. මෙම ක්‍රමයේ විරුද්ධවාදීන් 2015 දී 2017 පාර්ලිමේන්තු මැතිවරණයේ සිට ක්‍රියාත්මක වන මධ්‍යස්ථ සමානුපාතික මැතිවරණ ක්‍රමයක් අනුමත කළ අතර එමඟින් නව පක්ෂ සහ සන්ධානවලට ඇතුළුවීමට ඉඩ සැලසේ. චිලී කොංග්‍රසයට ආසන 50 ක සෙනෙට් සභාවක් සහ සාමාජිකයින් 155 දෙනෙකුගෙන් යුත් නියෝජිත මණ්ඩලයක් ඇත. සෙනෙට් සභිකයින් වසර අටක් සඳහා අස්ථාවර වාර ගණනක් සේවය කරන අතර, සෑම වසර 4 කට වරක් නියෝජිතයින් තෝරා පත් කර ගනු ලැබේ. පසුගිය කොංග්‍රස් මැතිවරණය 2021 නොවැම්බර් 21 වන දින ජනාධිපතිවරණ සමගාමීව පැවැත්විණි. කොංග්‍රසය පිහිටා ඇත්තේ සන්තියාගෝ අගනුවරට බටහිරින් කිලෝමීටර් 140 ක් පමණ (සැතපුම් 90) ක් පමණ දුරින් පිහිටි වල්පරයිසෝ වරාය නගරයේ ය. චිලියේ පවතින ප්‍රධාන දේශපාලන සන්ධාන වන්නේ: '''රජය:''' * අප්‍රූබෝ ඩිග්නිඩාඩ් (අභිමානය අනුමත කිරීම) යනු 2021 චිලී ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා සම්මේලන මැතිවරණයෙන් ආරම්භ වූ වාමාංශික සන්ධානයකි. එම මැතිවරණයේ සාර්ථකත්වයෙන් පසු, එය ජනාධිපති ප්‍රාථමික තරඟ පැවැත්වූ අතර, එහි දී ගේබ්‍රියෙල් බොරික් (CS, FA) ජයග්‍රාහකයා විය. එය චිලී කොමියුනිස්ට් පක්ෂය සහ අනෙකුත් වාමාංශික පක්ෂ විසින් පිහිටුවන ලද ෆ්‍රෙන්ට් ඇම්ප්ලියෝ (පුළුල් පෙරමුණ) සහ චිලී ඩිග්නෝ (වටිනා චිලී) සන්ධානය විසින් පිහිටුවනු ලැබේ. * ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී සමාජවාදය යනු මධ්‍ය-වාම සන්ධානයක් වන අතර, ව්‍යවස්ථාදායක එකමුතු සන්ධානයේ අනුප්‍රාප්තිකයා වන අතර, එයම කොන්සර්ටේෂන් සන්ධානයේ අනුප්‍රාප්තිකයෙකි - එය 1988 ජනමත විචාරණයේදී "නැත" විකල්පයට සහාය දුන් අතර පසුව 1990 සිට 2010 දක්වා රට පාලනය කළේය. මෙම ගිවිසුම සමාජවාදී, ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය සඳහා, රැඩිකල් සහ ලිබරල් පක්ෂ විසින් පිහිටුවන ලදී. '''විපක්ෂය:''' * චිලී වමෝස් (අපි චිලී යමු) යනු රෙනොවේෂන් නැෂනල් (ජාතික අලුත් කිරීම), යුනියන් ඩිමොක්‍රටා ඉන්ඩිපෙන්ඩෙන්ටේ (ස්වාධීන ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී සංගමය) සහ එවොපොලි යන පක්ෂ විසින් පිහිටුවන ලද ලිබරල් ගතානුගතිකවාදයේ මූලයන් සහිත මධ්‍ය-දක්ෂිණාංශික සන්ධානයකි. එහි මූලාරම්භය ඇත්තේ 1988 ජනමත විචාරණයේදී "ඔව්" විකල්පයට සහාය දුන් ප්‍රධාන පක්ෂ විසින් පිහිටුවන ලද සන්ධාන සන්ධානයෙනි, නමුත් එතැන් සිට එය විවිධ නම් භාවිතා කර ඇත. එය සෙබස්තියන් පිනේරාගේ පළමු සහ දෙවන රජය තුළ පාලක සන්ධානය විය, (2010–2014) සහ (2018–2022). ජාතික කොංග්‍රසයේ, චිලී වාමෝස් හි නියෝජිතයින් 52 ක් සහ සෙනෙට් සභිකයින් 24 ක් සිටින අතර, අප්‍රියුබෝ ඩිග්නිඩාඩ් හි පාර්ලිමේන්තු කණ්ඩායම නියෝජිතයින් 37 ක් සහ සෙනෙට් සභිකයින් 6 දෙනෙකුගෙන් සමන්විත වේ. ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී සමාජවාදය යනු නියෝජිතයින් 30 ක් සහ සෙනෙට් සභිකයින් 13 ක් සිටින තුන්වන දේශපාලන බලවේගයයි. පාර්ලිමේන්තු නියෝජනයක් ඇති අනෙකුත් කණ්ඩායම් වන්නේ රිපබ්ලිකන් පක්ෂය (නියෝජිතයින් 15 ක් සහ සෙනෙට් සභිකයින් 1 ක්), ක්‍රිස්තියානි ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී පක්ෂය (නියෝජිතයින් 8 ක් සහ සෙනෙට් සභිකයින් 5 ක්), මහජන පක්ෂය (නියෝජිතයින් 8 ක්) සහ සන්ධානයකින් පිටත ස්වාධීන (නියෝජිතයින් 5 ක් සහ සෙනෙට් සභිකයින් 1 ක්) ය. === විදේශ සබඳතා === [[File:Foreign_relations_of_Chile.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Foreign_relations_of_Chile.svg|වම|thumb|ලෝකයේ චිලී රාජ්‍යයේ ජාත්‍යන්තර සබඳතා තත්ත්වය: {{legend|#006680|චිලී}} {{legend|#008000|රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික සබඳතා ඇති රට සහ රට තුළ චිලී තානාපති කාර්යාලය.}} {{legend|#00AA88|රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික සබඳතා සහ චිලී තානාපති කාර්යාලයක් ඇති රට, නමුත් චිලී තානාපති කාර්යාලයක් නොමැත.}} {{legend|#8DD35F|රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික සබඳතා ඇති නමුත් තානාපතිවරුන් නොමැති රට.}} {{legend|#cccccc|දැනට රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික සබඳතා නොමැති රට.}}]] නිදහසෙන් පසු මුල් දශකවල සිට, චිලී සෑම විටම විදේශ කටයුතු සඳහා ක්‍රියාකාරී මැදිහත්වීමක් කර ඇත. 1837 දී, පැසිෆික් වෙළඳ මාර්ගවල ප්‍රමුඛත්වය සඳහා පේරු හි කැලාඕ වරායේ ආධිපත්‍යයට රට ආක්‍රමණශීලී ලෙස අභියෝග කළ අතර, පේරු සහ බොලිවියාව අතර කෙටි කාලීන සන්ධානය වූ පේරු-බොලිවියානු සම්මේලනය (1836–39) කොන්ෆෙඩරේෂන් යුද්ධයේදී පරාජය කළේය. යුද්ධය පැසිෆික් කලාපයේ බලය බෙදා හරින අතරතුර සම්මේලනය විසුරුවා හැරියේය. දෙවන ජාත්‍යන්තර යුද්ධයක් වන පැසිෆික් යුද්ධය (1879–83), චිලියේ කලාපීය භූමිකාව තවදුරටත් වැඩි කළ අතර එහි භූමියට සැලකිය යුතු ලෙස එකතු කළේය.<ref name="hudson" /> 19 වන සියවසේදී, චිලීහි වාණිජ සබඳතා ප්‍රධාන වශයෙන් බ්‍රිතාන්‍යය සමඟ වූ අතර එය චිලී නාවික හමුදාව හැඩගැස්වීමට උපකාරී විය. ප්‍රංශය චිලීහි නීති සහ අධ්‍යාපන පද්ධති කෙරෙහි බලපෑම් කළ අතර, 20 වන සියවස ආරම්භයේදී සමෘද්ධිමත් වසරවලදී ප්‍රංශ විලාසිතාවේ ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පය අගනුවර ආධිපත්‍යය දැරීය. ජර්මානු බලපෑම ප්‍රෂියානුවන් විසින් හමුදාව සංවිධානය කිරීම සහ පුහුණු කිරීම තුළින් ඇති විය.<ref name="hudson" /> 19 වන සියවසේ අග භාගයේ සිට, චිලී හමුදා සහ විදේශ ප්‍රතිපත්තිය උපරිම අසල්වැසි කල්පිතය මගින් හැඩගස්වා ඇති අතර, එහි සඳහන් වන්නේ අසල්වැසියෙකු සමඟ ගැටුමක් ඇති වුවහොත්, අනෙක් දෙක චිලීට එරෙහිව එක්වනු ඇති බවයි.<ref>{{cite web |author=Humberto Julio Reyes, General de Brigada |date=3 November 2022 |title=Disuasión y estrategia en la crisis de 1978 |url=https://unofar.cl/disuasion-y-estrategia-en-la-crisis-de-1978-humberto-julio-reyes-general-de-brigada/ |access-date=22 March 2025 |website=Unofar}}</ref><ref name="cuadra">{{cite book |author=Álvaro Nicolás Cuadra Roos |url=https://repositorio.uchile.cl/bitstream/handle/2250/198011/Breve-historia-de-las-fronteras-de-Chile.pdf?sequence=1&isAllowed=y |title=Breve historia de las fronteras de Chile |publisher=Universidad de Chile |year=2024}}</ref><ref>{{cite journal|author=Cristián Garay Vera|date=2009|title=Buscando la Certidumbre. Chile, su Seguridad y sus Vecinos|url=https://dialnet.unirioja.es/servlet/articulo?codigo=3116406|journal=UNISCI Discussion Papers|volume=21|issn=1696-2206}}</ref><ref>{{Cite web |last=González |first=Javier M. |date=21 December 2023 |title=Diciembre de 1978, una Navidad al borde de la guerra entre Chile y Argentina |url=https://www.nuevatribuna.es/articulo/global/historia-diciembre-1978-borde-guerra-chile-argentina/20231221091036221089.html |access-date=22 March 2025 |website=Nueva Tribuna}}</ref><ref>{{cite web |date=23 December 2018 |title=1978: el año en que vivimos en peligro |url=https://interferencia.cl/articulos/1978-el-ano-en-que-vivimos-en-peligro |access-date=22 March 2025 |website=Interferencia}}</ref><ref>{{cite web |date=1 December 2018 |title=Conflicto del Beagle: las inéditas imágenes de un diciembre tenso |url=https://www.latercera.com/nacional/noticia/conflicto-del-beagle-las-ineditas-imagenes-diciembre-tenso/425766/ |access-date=22 March 2025 |website=La Tercera}}</ref> මෙම සලකා බැලීම චිලී ඓතිහාසිකව ශක්තිමත් මිලිටරි වැළැක්වීමක් අනුගමනය කිරීමට; අසල්වැසියන් සමඟ සමබර ද්විපාර්ශ්වික සබඳතා; සහ කලාපයෙන් පිටත රටවල් සමඟ ශක්තිමත් සබඳතා අනුගමනය කිරීමට හේතු වී තිබේ. 1945 ජුනි 26 වන දින, කැලිෆෝනියාවේ සැන් ෆ්‍රැන්සිස්කෝ හි එක්සත් ජාතීන්ගේ ප්‍රඥප්තියට අත්සන් තැබූ රටවල් 50 අතරට චිලී එක්සත් ජාතීන්ගේ ආරම්භක සාමාජිකයෙකු ලෙස සහභාගී විය.<ref>{{cite web |title=Founding Member States |url=https://research.un.org/en/unmembers/founders |archive-url=https://web.archive.org/web/20190704121608/https://research.un.org/en/unmembers/founders |archive-date=4 July 2019 |access-date=14 September 2019 |publisher=United Nations}}</ref><ref>{{cite web |title=Chile |url=https://library.un.org/unms?combine=Chile |archive-url=https://web.archive.org/web/20190914180256/https://library.un.org/unms?combine=Chile |archive-date=14 September 2019 |access-date=14 September 2019 |publisher=United Nations}}</ref> 1973 හමුදා කුමන්ත්‍රණයත් සමඟ, චිලී රාජ්‍යය පුළුල් මානව හිමිකම් උල්ලංඝනයන් හේතුවෙන් දේශපාලනිකව හුදකලා විය.<ref name="hudson" /> 1990 දී ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයට නැවත පැමිණීමෙන් පසු, චිලී රාජ්‍යය ජාත්‍යන්තර දේශපාලන ක්ෂේත්‍රයේ ක්‍රියාකාරී සහභාගිවන්නෙකු වී ඇත. චිලී රාජ්‍යය 2005 ජනවාරි මාසයේදී එක්සත් ජාතීන්ගේ ආරක්ෂක මණ්ඩලයේ වසර දෙකක ස්ථිර නොවන තනතුරක් සම්පූර්ණ කළේය. චිලී ජාතිකයෙකු වන ජෝස් මිගෙල් ඉන්සුල්සා 2005 මැයි මාසයේදී ඇමරිකානු රාජ්‍ය සංවිධානයේ මහලේකම්වරයා ලෙස තේරී පත් වූ අතර 2009 දී නැවත තේරී පත් වූ අතර ඔහුගේ තනතුර තහවුරු විය. චිලී දැනට ජාත්‍යන්තර පරමාණුක බලශක්ති ඒජන්සියේ (IAEA) පාලක මණ්ඩලයේ සේවය කරන අතර, 2007-2008 මණ්ඩලයේ සභාපතිවරයා වන්නේ IAEA හි චිලී තානාපති මිලෙන්කෝ ඊ. ස්කොක්නික් ය. රට එක්සත් ජාතීන්ගේ ආයතන පවුලේ ක්‍රියාකාරී සාමාජිකයෙකු වන අතර එක්සත් ජාතීන්ගේ සාම සාධක කටයුතුවලට සහභාගී වේ. එය 2011 දී වසර තුනක කාලයක් සඳහා එක්සත් ජාතීන්ගේ මානව හිමිකම් කවුන්සිලයේ සාමාජිකයෙකු ලෙස නැවත තේරී පත් විය.<ref>{{cite web |title=Election (13 May 2010) Human Rights Council |url=https://www.un.org/en/ga/64/elections/hrc/index.shtml |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170630081406/http://www.un.org/en/ga/64/elections/hrc/index.shtml |archive-date=30 June 2017 |access-date=28 June 2017 |work=64th Session |publisher=[[United Nations General Assembly]]}}</ref> 2013 දී එක්සත් ජාතීන්ගේ ආරක්ෂක මණ්ඩලයේ ස්ථිර නොවන ආසන පහෙන් එකකට ද එය තේරී පත් විය.<ref>{{cite web |date=17 October 2013 |title=Chad, Chile, Lithuania, Nigeria and Saudi Arabia were elected to serve on the UN Security Council |url=https://www.un.org/apps/news/story.asp?NewsID=46277&Cr=security+council&Cr1= |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20131020020717/http://www.un.org/apps/news/story.asp?NewsID=46277&Cr=security+council&Cr1= |archive-date=20 October 2013 |access-date=17 October 2013 |publisher=United Nations}}</ref> 2002 දී චිලී රාජ්‍යය ඇමරිකානු ආරක්ෂක අමාත්‍යාංශ රැස්වීම සහ 2004 දී APEC සමුළුව සහ ඒ ආශ්‍රිත රැස්වීම් පැවැත්වීය. 2005 අප්‍රේල් මාසයේදී ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ප්‍රජා අමාත්‍යාංශ රැස්වීම සහ 2007 නොවැම්බර් මාසයේදී ඉබෙරෝ-ඇමරිකානු සමුළුව ද පැවැත්වීය. මර්කෝසූර් හි සහකාර සාමාජිකයෙකු සහ APEC හි පූර්ණ සාමාජිකයෙකු වන චිලී ජාත්‍යන්තර ආර්ථික ගැටළු සහ අර්ධගෝලීය නිදහස් වෙළඳාමේ ප්‍රධාන ක්‍රීඩකයෙකු වී ඇත.<ref name="countrystudies">{{cite web |date=31 March 1994 |title=Development and Breakdown of Democracy, 1830–1973 |url=http://countrystudies.us/chile/85.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110709014719/http://countrystudies.us/chile/85.htm |archive-date=9 July 2011 |access-date=21 April 2009 |work=Country Studies |publisher=Library of Congress}}</ref> === හමුදා === [[File:Almirante_Blanco_Encalada_(FF-15).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Almirante_Blanco_Encalada_(FF-15).jpg|thumb|චිලී නාවික හමුදාවේ කරෙල් ඩෝර්මන් පන්තියේ ආරක්ෂිත නෞකාවක්]] [[File:Chilean_F-16_MLU.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chilean_F-16_MLU.jpg|thumb|චිලී ගුවන් හමුදාවේ F-16 සටන් කරන උකුස්සා]] චිලී රාජ්‍යයේ සන්නද්ධ හමුදා ආරක්ෂක අමාත්‍යවරයා හරහා ජනාධිපතිවරයා විසින් ක්‍රියාත්මක කරනු ලබන සිවිල් පාලනයට යටත් වේ. සන්නද්ධ හමුදාවල ප්‍රධාන අණ දෙන නිලධාරීන් ඉවත් කිරීමට ජනාධිපතිවරයාට බලය ඇත.<ref name="countrystudies" /> චිලී හමුදාවේ ප්‍රධාන අණ දෙන නිලධාරියා වන්නේ හමුදා ජෙනරාල් ජේවියර් ඉටුරියාගා ඩෙල් කැම්පෝ ය. චිලී හමුදාව 45,000 ක ශක්තිමත් හමුදාවක් වන අතර එය සන්තියාගෝ හි හමුදා මූලස්ථානයක්, එහි භූමිය පුරා අංශ හයක්, රන්කගුවා හි ගුවන් බලකායක් සහ කොලිනා හි විශේෂ බලකා අණදෙන නිලධාරියෙකු සමඟ සංවිධානය වී ඇත. චිලී හමුදාව ලතින් ඇමරිකාවේ වඩාත්ම වෘත්තීය හා තාක්‍ෂණිකව දියුණු හමුදාවන්ගෙන් එකකි.<ref name="countrystudies" /> අද්මිරාල් ජූලියෝ ලීවා මොලිනා 2,500 ක් පමණ සිටින චිලී නාවික හමුදාව මෙහෙයවයි<ref>{{cite web |title=Almirante Julio Leiva Nuevo Comandante en Jefe de la Armada |url=http://www.defensa.cl/noticias/almirante-julio-leiva-nuevo-comandante-en-jefe-de-la-armada/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20170924092317/http://www.defensa.cl/noticias/almirante-julio-leiva-nuevo-comandante-en-jefe-de-la-armada/ |archive-date=24 September 2017 |access-date=10 January 2018 |publisher=Ministry of Defence of Chile}}</ref> මැරීන් භටයින්. මතුපිට යාත්‍රා 29 කින් සමන්විත බලඇණියේ, මෙහෙයුම් ප්‍රධාන සටන්කරුවන් (ෆ්‍රිගේට්) අටක් පමණක් ඇත. එම නැව් වල්පරයිසෝ හි පිහිටා ඇත.<ref>{{cite web |title=The National Fleet |url=http://www.armada.cl/p4_ingles/site/artic/20050719/pags/20050719132710.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20070610100514/http://www.armada.cl/p4_ingles/site/artic/20050719/pags/20050719132710.html |archive-date=10 June 2007 |access-date=30 May 2014 |publisher=Chilean Navy}}</ref> නාවික හමුදාව ප්‍රවාහනය සහ මුර සංචාරය සඳහා තමන්ගේම ගුවන් යානා ක්‍රියාත්මක කරයි; නාවික ප්‍රහාරක හෝ බෝම්බ හෙලන ගුවන් යානා නොමැත. නාවික හමුදාව ටැල්කහුවානෝ හි පිහිටි සබ්මැරීන හතරක් ද ක්‍රියාත්මක කරයි.<ref name="countrystudies" /><ref>{{cite web |title=Submarine Force |url=http://www.armada.cl/p4_ingles/site/artic/20050719/pags/20050719132849.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20070610100430/http://www.armada.cl/p4_ingles/site/artic/20050719/pags/20050719132849.html |archive-date=10 June 2007 |access-date=14 July 2013}}</ref> ගුවන් හමුදා ජෙනරාල් (තරු හතරේ) ජෝර්ජ් රොජාස් අවිලා 12,500 ක් පමණ සිටින චිලී ගුවන් හමුදාවේ ප්‍රධානියා වේ. ඉක්වික්, ඇන්ටොෆගස්ටා, සන්තියාගෝ, පුවර්ටෝ මොන්ට් සහ පුන්ටා අරීනාස් යන ස්ථානවල මූලස්ථානය කර ඇති ගුවන් බලසේනා පහක් අතර ගුවන් වත්කම් බෙදා හරිනු ලැබේ. ගුවන් හමුදාව ඇන්ටාක්ටිකාවේ කිං ජෝර්ජ් දූපතේ ගුවන් කඳවුරක් ද ක්‍රියාත්මක කරයි. දශක ගණනාවක එක්සත් ජනපද විවාදයෙන් සහ විකිණීම ප්‍රතික්ෂේප කිරීමෙන් පසු 2007 මාර්තු මාසයේදී එක්සත් ජනපදයෙන් මිලදී ගත් F-16 යානා දහයෙන් අවසාන දෙක ගුවන් හමුදාව භාර දුන්නේය. 2007 දී චිලී නෙදර්ලන්තයෙන් ප්‍රතිසංස්කරණය කරන ලද බ්ලොක් 15 F-16 යානා ගණනාවක් ද භාර දුන් අතර එමඟින් ලන්දේසීන්ගෙන් මිලදී ගත් මුළු F-16 යානා සංඛ්‍යාව 18 දක්වා ඉහළ ගියේය.<ref name="countrystudies" /> 1973 සැප්තැම්බර් මාසයේ හමුදා කුමන්ත්‍රණයෙන් පසු, චිලී ජාතික පොලිසිය (කැරබිනෙරෝස්) ආරක්ෂක අමාත්‍යාංශයට ඇතුළත් කරන ලදී. ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී රජය නැවත පැමිණීමත් සමඟ, පොලිසිය අභ්‍යන්තර කටයුතු අමාත්‍යාංශයේ මෙහෙයුම් පාලනය යටතේ තබා ඇති නමුත් ආරක්ෂක අමාත්‍යාංශයේ නාමික පාලනය යටතේ පැවතුනි. චිලී රාජ්‍යය පුරා නීතිය ක්‍රියාත්මක කිරීම, රථවාහන කළමනාකරණය, මත්ද්‍රව්‍ය මර්දනය, දේශසීමා පාලනය සහ ත්‍රස්තවාදයට එරෙහිව කටයුතු කිරීම සඳහා වගකිව යුතු පිරිමින් සහ කාන්තාවන් 40,964<ref>{{cite web |date=24 October 2007 |title=Carabineros de Chile |url=http://www.carabineros.cl/sitioweb/web/verSeccion.do?cod=239&codContenido=429 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120312050416/http://www.carabineros.cl/sitioweb/web/verSeccion.do?cod=239&codContenido=429 |archive-date=12 March 2012 |access-date=13 July 2013}}</ref> දෙනෙකුගෙන් යුත් ජාතික පොලිස් බලකායේ ප්‍රධානියා ජෙනරාල් ගුස්ටාවෝ ගොන්සාලෙස් ජූරේ ය.<ref name="countrystudies" /> 2017 දී චිලී න්‍යෂ්ටික අවි තහනම් කිරීම පිළිබඳ එක්සත් ජාතීන්ගේ ගිවිසුමට අත්සන් තැබීය.<ref>{{Cite web |date=7 July 2017 |title=Chapter XXVI: Disarmament&nbsp;– No. 9 Treaty on the Prohibition of Nuclear Weapons |url=https://treaties.un.org/Pages/ViewDetails.aspx?src=TREATY&mtdsg_no=XXVI-9&chapter=26&clang=_en |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190806220546/https://treaties.un.org/Pages/ViewDetails.aspx?src=TREATY&mtdsg_no=XXVI-9&chapter=26&clang=_en |archive-date=6 August 2019 |access-date=19 August 2019 |publisher=United Nations Treaty Collection}}</ref> 2024 ගෝලීය සාම දර්ශකයට අනුව චිලී ලොව 64 වන සාමකාමීම රට වේ.<ref>{{Cite web |title=2024 Global Peace Index |url=https://www.economicsandpeace.org/wp-content/uploads/2024/06/GPI-2024-web.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240819091540/https://www.economicsandpeace.org/wp-content/uploads/2024/06/GPI-2024-web.pdf |archive-date=19 August 2024 |access-date=16 August 2024}}</ref> === පරිපාලන අංශ === 1978 දී චිලී රාජ්‍යය පරිපාලනමය වශයෙන් කලාපවලට බෙදා ඇති අතර,<ref name="dl2339">{{Cite web |author=Ministerio del Interior |date=10 October 1978 |title=Decreto ley 2339 de 1978 |url=http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=6889&idVersion=1978-10-10 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20120129044024/http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=6889&idVersion=1978-10-10 |archive-date=29 January 2012 |access-date=28 June 2011}}</ref> 1979 දී පළාත්වලට බෙදා ඇති අතර මේවා කොමියුනිස්ට් ලෙස බෙදා ඇත.<ref>{{Cite web |author=Ministerio del Interior |date=26 October 1979 |title=Decreto ley 2867 de 1979 |url=http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=7019&idVersion=1979-10-26 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110910085048/http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=7019&idVersion=1979-10-26 |archive-date=10 September 2011 |access-date=20 March 2011}}</ref><ref>{{Cite web |author=Ministerio del Interior |date=26 October 1979 |title=Decreto ley 2868 de 1979 |url=http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=7020&idVersion=1979-10-26 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110910180343/http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=7020&idVersion=1979-10-26 |archive-date=10 September 2011 |access-date=20 March 2011}}</ref> රට තුළ කලාප 16ක්,<ref name="l20174">{{Cite web |author=Ministerio del Interior |date=5 April 2007 |title=Ley 20174 de 2007 |url=http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=259774&idVersion=2007-04-05 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110910174827/http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=259774&idVersion=2007-04-05 |archive-date=10 September 2011 |access-date=20 March 2011}}</ref><ref name="l20175">{{Cite web |author=Ministerio del Interior |date=11 April 2007 |title=Ley 20175 de 2007 |url=http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=259864&idVersion=2007-04-11 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110910124207/http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=259864&idVersion=2007-04-11 |archive-date=10 September 2011 |access-date=20 March 2011}}</ref> පළාත් 56ක් සහ කොමියුනිස්ට් 348ක් ඇත.<ref>{{Cite book |author=Instituto Nacional de Estadísticas |url=http://www.ine.cl/canales/chile_estadistico/territorio/division_politico_administrativa/pdf/DPA_COMPLETA.pdf |title=División político-administrativa y censal, 2007 |date=18 March 2008 |publisher=Instituto Nacional de Estadísticas |isbn=978-956-7952-68-7 |pages=12 |access-date=27 February 2013 |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/http://www.ine.cl/canales/chile_estadistico/territorio/division_politico_administrativa/pdf/DPA_COMPLETA.pdf |archive-date=9 October 2022 |url-status=live}}</ref> සන්තියාගෝ මෙට්‍රොපොලිටන් කලාපය හැර, සෑම කලාපයක්ම උතුරේ සිට දකුණට පවරා ඇති නමකින් සහ රෝම ඉලක්කමකින් නම් කරන ලද අතර, එම කලාපයට අංකයක් නොතිබුණි. 2007 දී නව කලාප දෙකක් වන ඇරිකා සහ පරිනකෝටා (XV) සහ ලොස් රියෝස් (XIV) නිර්මාණය කිරීමත්, 2018 දී තුන්වන කලාපයක් වන නූබල් (XVI) නිර්මාණය කිරීමත් සමඟ මෙම අංකනයට එහි මුල් අනුපිළිවෙලෙහි අර්ථය අහිමි විය. [[File:Chile_(+Antarctica_&_Islands),_administrative_divisions_-_en_-_colored_2018.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chile_(+Antarctica_&_Islands),_administrative_divisions_-_en_-_colored_2018.svg|thumb|චිලී කලාප සිතියම]] {| class="wikitable sortable" ! colspan="7" |චිලියේ පරිපාලන අංශ |- ! scope="col" |කලාපය<ref name="dl2339" /><ref name="l20174" /><ref name="l20175" /> ! scope="col" |ජනගහනය<ref name="population">{{cite web |date=1 January 2018 |title=Resutados Censo 2017 |url=http://www.censo2017.cl/wp-content/uploads/2017/12/Presentacion_Resultados_Definitivos_Censo2017.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/http://www.censo2017.cl/wp-content/uploads/2017/12/Presentacion_Resultados_Definitivos_Censo2017.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=18 January 2017 |publisher=[[National Statistics Institute (Chile)|National Statistics Institute]]}}</ref> ! scope="col" |ප්‍රදේශය (ව.කි.මී.) ! scope="col" |ඝනත්වය ! scope="col" |අගනුවර |- |[[:en:Arica_y_Parinacota_Region|Arica y Parinacota]] |224,548 |16,873.3 |13.40 |[[:en:Arica|Arica]] |- |[[:en:Tarapacá_Region|Tarapacá]] |324,930 |42,225.8 |7.83 |[[:en:Iquique|Iquique]] |- |[[:en:Antofagasta_Region|Antofagasta]] |599,335 |126,049.1 |4.82 |[[:en:Antofagasta|Antofagasta]] |- |[[:en:Atacama_Region|Atacama]] |285,363 |75,176.2 |3.81 |[[:en:Copiapó|Copiapó]] |- |[[:en:Coquimbo_Region|Coquimbo]] |742,178 |40,579.9 |18.67 |[[:en:La_Serena_(Chile)|La Serena]] |- |[[:en:Valparaíso_Region|Valparaíso]] |1,790,219 |16,396.1 |110.75 |[[:en:Valparaíso|Valparaíso]] |- |[[:en:Santiago_Metropolitan_Region|Santiago Metropolitan]] |7,036,792 |15,403.2 |461.77 |[[:en:Santiago_de_Chile|Santiago]] |- |[[:en:O'Higgins_Region|Libertador General Bernardo O'Higgins]] |908,545 |16,387 |54.96 |[[:en:Rancagua|Rancagua]] |- |[[:en:Maule_Region|Maule]] |1,033,197 |30,296.1 |34.49 |[[:en:Talca|Talca]] |- |[[:en:Ñuble_Region|Ñuble]] |480,609 |13,178.5 |36.47 |[[:en:Chillán|Chillán]] |- |[[:en:Bio_Bío_Region|Biobío]] |1,556,805 |23,890.2 |112.08 |[[:en:Concepción_(Chile)|Concepción]] |- |[[:en:Araucanía_Region|Araucanía]] |938,626 |31,842.3 |30.06 |[[:en:Temuco|Temuco]] |- |[[:en:Los_Ríos_Region|Los Ríos]] |380,181 |18,429.5 |20.88 |[[:en:Valdivia|Valdivia]] |- |[[:en:Los_Lagos_Region|Los Lagos]] |823,204 |48,583.6 |17.06 |[[:en:Puerto_Montt|Puerto Montt]] |- |[[:en:Aysén_Region|Aysén del General Carlos Ibáñez del Campo]] |102,317 |108,494.4 |0.95 |[[:en:Coyhaique|Coyhaique]] |- |[[:en:Magallanes_Region|Magallanes and Chilean Antarctica]] |165,593 |132,297.2^''(1)'' |1.26 |[[:en:Punta_Arenas|Punta Arenas]] |- ! colspan="1" |චිලී !17,373,831 !756,102.4^''(2)'' !23.24 !සන්තියාගෝ |} ⁽¹⁾Including the Chilean Antarctic Territory, its surface reaches 1,382,554.8&nbsp;km² ⁽²⁾Including the Chilean Antarctic Territory, its surface reaches 2,006,360&nbsp;km² (1) චිලී ඇන්ටාක්ටික් ප්‍රදේශය ඇතුළුව, එහි මතුපිට කිලෝමීටර 1,382,554.8 දක්වා ළඟා වේ (2) චිලී ඇන්ටාක්ටික් ප්‍රදේශය ඇතුළුව, එහි මතුපිට කිලෝමීටර 2,006,360 දක්වා ළඟා වේ ජාතික සංකේත === ජාතික සංකේත === ජාතික මල දකුණු චිලියේ වනාන්තරවල වැඩෙන කොපිහු (ලපජීරියා රෝසියා, චිලී බෙල්ෆ්ලවර්) වේ. ලාංඡනයේ ජාතික සතුන් දෙදෙනා නිරූපණය කෙරේ: කොන්ඩෝර් (කඳුකරයේ ජීවත් වන ඉතා විශාල පක්ෂියෙකු වන වල්ටර් ග්‍රිෆස්) සහ හියුමුල් (හිපොකැමෙලස් බිසුල්කස්, වඳවීමේ තර්ජනයට ලක්ව ඇති සුදු වලිග මුවෙකු). එයට පෝර් ලා රාසෝන් ඕ ලා ෆුවර්සා (හේතුවෙන් හෝ බලහත්කාරයෙන්) යන පුරාවෘත්තය ද ඇත. චිලී ධජය සුදු (ඉහළ) සහ රතු යන සමාන තිරස් පටි දෙකකින් සමන්විත වේ; සුදු පටියේ එසවුම් පැත්තේ කෙළවරේ සුදු පටියට සමාන උසකින් යුත් නිල් පැහැති චතුරස්‍රයක් ඇත; චතුරස්‍රයේ මධ්‍යයේ සුදු පැහැති පස් කොන් තරුවක් ප්‍රගතිය සහ ගෞරවය සඳහා මාර්ගෝපදේශයක් නියෝජනය කරයි; නිල් පැහැය අහස සංකේතවත් කරයි, සුදු පැහැය හිමෙන් වැසී ගිය ඇන්ඩීස් සඳහා වන අතර රතු පැහැය නිදහස ලබා ගැනීම සඳහා වැගිරුණු රුධිරය නියෝජනය කරයි. චිලී ධජය ටෙක්සාස් ධජයට සමාන ය, නමුත් චිලී ධජය අවුරුදු 21 ක් පැරණි ය. කෙසේ වෙතත්, ටෙක්සාස් ධජය මෙන්, චිලී ධජය ද එක්සත් ජනපද ධජයට අනුව නිර්මාණය කර ඇත.<ref>{{cite web |title=Chile flag and description |url=http://www.worldatlas.com/webimage/flags/countrys/samerica/chile.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110718113539/http://www.worldatlas.com/webimage/flags/countrys/samerica/chile.htm |archive-date=18 July 2011 |access-date=1 August 2011 |publisher=Worldatlas.com}}</ref> == යොමු කිරීම් == 5eza6qfunnjtyqv6sx08svw38egsjh3 750284 750282 2025-06-23T07:29:39Z BuddhikaW88 37808 /* ජාතික සංකේත */ 750284 wikitext text/x-wiki [[File:Chile-02559_-_La_Moneda_Presidential_Palace_(49033259257).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chile-02559_-_La_Moneda_Presidential_Palace_(49033259257).jpg|thumb|1784 සහ 1805 අතර ඉදිකරන ලද සන්තියාගෝ හි යටත් විජිත නව සම්භාව්‍ය පැලසියෝ ඩි ලා මොනෙඩා, චිලී ජනාධිපතිවරයාගේ ආසනය වේ.]] [[File:Congreso_Nacional_Valpo.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Congreso_Nacional_Valpo.jpg|thumb|වල්පරයිසෝ වරාය නගරයේ චිලී ජාතික සම්මේලනය]] [[File:2017_Santiago_de_Chile_-_Edificio_de_los_Tribunales_de_Justicia.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:2017_Santiago_de_Chile_-_Edificio_de_los_Tribunales_de_Justicia.jpg|thumb|සන්තියාගෝහි යුක්තියේ මාළිගාව]] චිලී රාජ්‍යයේ වත්මන් ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව 1980 දී<ref>{{cite web |author1=Aislinn Laing |author2=Fabian Cambero |date=25 October 2020 |title=Polls open in Chile for historic constitutional plebiscite |url=https://www.reuters.com/article/us-chile-constitution/polls-open-in-chile-for-historic-constitutional-plebiscite-idUSKBN27A0CF |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201030032454/https://www.reuters.com/article/us-chile-constitution/polls-open-in-chile-for-historic-constitutional-plebiscite-idUSKBN27A0CF |archive-date=30 October 2020 |access-date=25 October 2020 |publisher=Reuters}}</ref> ජේම් ගුස්මාන් විසින් කෙටුම්පත් කරන ලද අතර පසුව එම වසරේ සැප්තැම්බර් මාසයේදී සමහර නිරීක්ෂකයින් විසින් "ඉතා අක්‍රමවත්" ලෙස සලකනු ලැබූ ජාතික ජනමත විචාරණයක් හරහා අනුමත කරන ලදී.<ref name="hudson">{{cite web |year=1995 |editor-last=Hudson |editor-first=Rex A. |title=Chile: A Country Study |url=http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/cltoc.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20150625213643/http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/cltoc.html |archive-date=25 June 2015 |access-date=27 February 2005 |work=GPO for the Library of Congress}}</ref> එය 1981 මාර්තු මාසයේදී බලාත්මක විය. 1988 ජනමත විචාරණයෙන් පිනෝචේ පරාජයට පත්වීමෙන් පසු, ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවේ අනාගත සංශෝධන සඳහා විධිවිධාන ලිහිල් කිරීම සඳහා ව්‍යවස්ථාව සංශෝධනය කරන ලදී. 2005 සැප්තැම්බර් මාසයේදී, ජනාධිපති රිකාඩෝ ලාගෝස් කොංග්‍රසය විසින් සම්මත කරන ලද ව්‍යවස්ථාමය සංශෝධන කිහිපයකට අත්සන් කළේය. පත් කරන ලද සෙනෙට් සභිකයින්ගේ සහ සෙනෙට් සභිකයින්ගේ ජීවිත කාලය පුරාම තනතුරු ඉවත් කිරීම, සන්නද්ධ හමුදාවන්හි ප්‍රධාන අණදෙන නිලධාරීන් ඉවත් කිරීමට ජනාධිපතිවරයාට බලය ලබා දීම සහ ජනාධිපති ධුර කාලය වසර හයේ සිට හතර දක්වා අඩු කිරීම මෙයට ඇතුළත් වේ.<ref>{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/4157908.stm|title=Chile scraps Pinochet-era system|date=16 August 2005|work=BBC|access-date=31 December 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20200508224011/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/4157908.stm|archive-date=8 May 2020|url-status=live}}</ref> චිලී රාජ්‍යයේ අධිකරණය ස්වාධීන වන අතර එයට අභියාචනාධිකරණයක්, හමුදා අධිකරණ පද්ධතියක්, ව්‍යවස්ථාමය විනිශ්චය සභාවක් සහ චිලී රාජ්‍යයේ ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණය ඇතුළත් වේ. 2005 ජුනි මාසයේදී චිලී රාජ්‍යය එහි අපරාධ යුක්ති විනිශ්චය පද්ධතියේ රටපුරා ප්‍රතිසංස්කරණයක් සම්පූර්ණ කළේය.<ref>{{cite web |title=President Lagos: We can make a greater effort to make yesterday's and today's trials equally just |url=http://www.chileangovernment.cl/index.php?id=448&option=com_content&task=view |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080423171251/http://www.chileangovernment.cl/index.php?id=448&option=com_content&task=view |archive-date=23 April 2008 |work=Chilean Government}}</ref> මෙම ප්‍රතිසංස්කරණය මගින් විමර්ශන ක්‍රියාදාමයන් එක්සත් ජනපදය වැනි පොදු නීති අධිකරණ බල ප්‍රදේශවලට වඩා වැඩි සමානකමක් ඇති විරුද්ධවාදී ක්‍රමයක් සමඟ ප්‍රතිස්ථාපනය කර ඇත. 1989 සහ 2013 අතර පාර්ලිමේන්තු මැතිවරණ සඳහා ද්විමාන ක්‍රමය භාවිතා කරන ලද අතර, එය බහුතර නොවන දේශපාලන කණ්ඩායම් බැහැර කිරීමේ වියදමින් බහුතර දේශපාලන කණ්ඩායම් දෙකක් - Concertación සහ Alliance - පිහිටුවීම ප්‍රවර්ධනය කළේය. මෙම ක්‍රමයේ විරුද්ධවාදීන් 2015 දී 2017 පාර්ලිමේන්තු මැතිවරණයේ සිට ක්‍රියාත්මක වන මධ්‍යස්ථ සමානුපාතික මැතිවරණ ක්‍රමයක් අනුමත කළ අතර එමඟින් නව පක්ෂ සහ සන්ධානවලට ඇතුළුවීමට ඉඩ සැලසේ. චිලී කොංග්‍රසයට ආසන 50 ක සෙනෙට් සභාවක් සහ සාමාජිකයින් 155 දෙනෙකුගෙන් යුත් නියෝජිත මණ්ඩලයක් ඇත. සෙනෙට් සභිකයින් වසර අටක් සඳහා අස්ථාවර වාර ගණනක් සේවය කරන අතර, සෑම වසර 4 කට වරක් නියෝජිතයින් තෝරා පත් කර ගනු ලැබේ. පසුගිය කොංග්‍රස් මැතිවරණය 2021 නොවැම්බර් 21 වන දින ජනාධිපතිවරණ සමගාමීව පැවැත්විණි. කොංග්‍රසය පිහිටා ඇත්තේ සන්තියාගෝ අගනුවරට බටහිරින් කිලෝමීටර් 140 ක් පමණ (සැතපුම් 90) ක් පමණ දුරින් පිහිටි වල්පරයිසෝ වරාය නගරයේ ය. චිලියේ පවතින ප්‍රධාන දේශපාලන සන්ධාන වන්නේ: '''රජය:''' * අප්‍රූබෝ ඩිග්නිඩාඩ් (අභිමානය අනුමත කිරීම) යනු 2021 චිලී ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා සම්මේලන මැතිවරණයෙන් ආරම්භ වූ වාමාංශික සන්ධානයකි. එම මැතිවරණයේ සාර්ථකත්වයෙන් පසු, එය ජනාධිපති ප්‍රාථමික තරඟ පැවැත්වූ අතර, එහි දී ගේබ්‍රියෙල් බොරික් (CS, FA) ජයග්‍රාහකයා විය. එය චිලී කොමියුනිස්ට් පක්ෂය සහ අනෙකුත් වාමාංශික පක්ෂ විසින් පිහිටුවන ලද ෆ්‍රෙන්ට් ඇම්ප්ලියෝ (පුළුල් පෙරමුණ) සහ චිලී ඩිග්නෝ (වටිනා චිලී) සන්ධානය විසින් පිහිටුවනු ලැබේ. * ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී සමාජවාදය යනු මධ්‍ය-වාම සන්ධානයක් වන අතර, ව්‍යවස්ථාදායක එකමුතු සන්ධානයේ අනුප්‍රාප්තිකයා වන අතර, එයම කොන්සර්ටේෂන් සන්ධානයේ අනුප්‍රාප්තිකයෙකි - එය 1988 ජනමත විචාරණයේදී "නැත" විකල්පයට සහාය දුන් අතර පසුව 1990 සිට 2010 දක්වා රට පාලනය කළේය. මෙම ගිවිසුම සමාජවාදී, ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය සඳහා, රැඩිකල් සහ ලිබරල් පක්ෂ විසින් පිහිටුවන ලදී. '''විපක්ෂය:''' * චිලී වමෝස් (අපි චිලී යමු) යනු රෙනොවේෂන් නැෂනල් (ජාතික අලුත් කිරීම), යුනියන් ඩිමොක්‍රටා ඉන්ඩිපෙන්ඩෙන්ටේ (ස්වාධීන ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී සංගමය) සහ එවොපොලි යන පක්ෂ විසින් පිහිටුවන ලද ලිබරල් ගතානුගතිකවාදයේ මූලයන් සහිත මධ්‍ය-දක්ෂිණාංශික සන්ධානයකි. එහි මූලාරම්භය ඇත්තේ 1988 ජනමත විචාරණයේදී "ඔව්" විකල්පයට සහාය දුන් ප්‍රධාන පක්ෂ විසින් පිහිටුවන ලද සන්ධාන සන්ධානයෙනි, නමුත් එතැන් සිට එය විවිධ නම් භාවිතා කර ඇත. එය සෙබස්තියන් පිනේරාගේ පළමු සහ දෙවන රජය තුළ පාලක සන්ධානය විය, (2010–2014) සහ (2018–2022). ජාතික කොංග්‍රසයේ, චිලී වාමෝස් හි නියෝජිතයින් 52 ක් සහ සෙනෙට් සභිකයින් 24 ක් සිටින අතර, අප්‍රියුබෝ ඩිග්නිඩාඩ් හි පාර්ලිමේන්තු කණ්ඩායම නියෝජිතයින් 37 ක් සහ සෙනෙට් සභිකයින් 6 දෙනෙකුගෙන් සමන්විත වේ. ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී සමාජවාදය යනු නියෝජිතයින් 30 ක් සහ සෙනෙට් සභිකයින් 13 ක් සිටින තුන්වන දේශපාලන බලවේගයයි. පාර්ලිමේන්තු නියෝජනයක් ඇති අනෙකුත් කණ්ඩායම් වන්නේ රිපබ්ලිකන් පක්ෂය (නියෝජිතයින් 15 ක් සහ සෙනෙට් සභිකයින් 1 ක්), ක්‍රිස්තියානි ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී පක්ෂය (නියෝජිතයින් 8 ක් සහ සෙනෙට් සභිකයින් 5 ක්), මහජන පක්ෂය (නියෝජිතයින් 8 ක්) සහ සන්ධානයකින් පිටත ස්වාධීන (නියෝජිතයින් 5 ක් සහ සෙනෙට් සභිකයින් 1 ක්) ය. === විදේශ සබඳතා === [[File:Foreign_relations_of_Chile.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Foreign_relations_of_Chile.svg|වම|thumb|ලෝකයේ චිලී රාජ්‍යයේ ජාත්‍යන්තර සබඳතා තත්ත්වය: {{legend|#006680|චිලී}} {{legend|#008000|රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික සබඳතා ඇති රට සහ රට තුළ චිලී තානාපති කාර්යාලය.}} {{legend|#00AA88|රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික සබඳතා සහ චිලී තානාපති කාර්යාලයක් ඇති රට, නමුත් චිලී තානාපති කාර්යාලයක් නොමැත.}} {{legend|#8DD35F|රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික සබඳතා ඇති නමුත් තානාපතිවරුන් නොමැති රට.}} {{legend|#cccccc|දැනට රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික සබඳතා නොමැති රට.}}]] නිදහසෙන් පසු මුල් දශකවල සිට, චිලී සෑම විටම විදේශ කටයුතු සඳහා ක්‍රියාකාරී මැදිහත්වීමක් කර ඇත. 1837 දී, පැසිෆික් වෙළඳ මාර්ගවල ප්‍රමුඛත්වය සඳහා පේරු හි කැලාඕ වරායේ ආධිපත්‍යයට රට ආක්‍රමණශීලී ලෙස අභියෝග කළ අතර, පේරු සහ බොලිවියාව අතර කෙටි කාලීන සන්ධානය වූ පේරු-බොලිවියානු සම්මේලනය (1836–39) කොන්ෆෙඩරේෂන් යුද්ධයේදී පරාජය කළේය. යුද්ධය පැසිෆික් කලාපයේ බලය බෙදා හරින අතරතුර සම්මේලනය විසුරුවා හැරියේය. දෙවන ජාත්‍යන්තර යුද්ධයක් වන පැසිෆික් යුද්ධය (1879–83), චිලියේ කලාපීය භූමිකාව තවදුරටත් වැඩි කළ අතර එහි භූමියට සැලකිය යුතු ලෙස එකතු කළේය.<ref name="hudson" /> 19 වන සියවසේදී, චිලීහි වාණිජ සබඳතා ප්‍රධාන වශයෙන් බ්‍රිතාන්‍යය සමඟ වූ අතර එය චිලී නාවික හමුදාව හැඩගැස්වීමට උපකාරී විය. ප්‍රංශය චිලීහි නීති සහ අධ්‍යාපන පද්ධති කෙරෙහි බලපෑම් කළ අතර, 20 වන සියවස ආරම්භයේදී සමෘද්ධිමත් වසරවලදී ප්‍රංශ විලාසිතාවේ ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පය අගනුවර ආධිපත්‍යය දැරීය. ජර්මානු බලපෑම ප්‍රෂියානුවන් විසින් හමුදාව සංවිධානය කිරීම සහ පුහුණු කිරීම තුළින් ඇති විය.<ref name="hudson" /> 19 වන සියවසේ අග භාගයේ සිට, චිලී හමුදා සහ විදේශ ප්‍රතිපත්තිය උපරිම අසල්වැසි කල්පිතය මගින් හැඩගස්වා ඇති අතර, එහි සඳහන් වන්නේ අසල්වැසියෙකු සමඟ ගැටුමක් ඇති වුවහොත්, අනෙක් දෙක චිලීට එරෙහිව එක්වනු ඇති බවයි.<ref>{{cite web |author=Humberto Julio Reyes, General de Brigada |date=3 November 2022 |title=Disuasión y estrategia en la crisis de 1978 |url=https://unofar.cl/disuasion-y-estrategia-en-la-crisis-de-1978-humberto-julio-reyes-general-de-brigada/ |access-date=22 March 2025 |website=Unofar}}</ref><ref name="cuadra">{{cite book |author=Álvaro Nicolás Cuadra Roos |url=https://repositorio.uchile.cl/bitstream/handle/2250/198011/Breve-historia-de-las-fronteras-de-Chile.pdf?sequence=1&isAllowed=y |title=Breve historia de las fronteras de Chile |publisher=Universidad de Chile |year=2024}}</ref><ref>{{cite journal|author=Cristián Garay Vera|date=2009|title=Buscando la Certidumbre. Chile, su Seguridad y sus Vecinos|url=https://dialnet.unirioja.es/servlet/articulo?codigo=3116406|journal=UNISCI Discussion Papers|volume=21|issn=1696-2206}}</ref><ref>{{Cite web |last=González |first=Javier M. |date=21 December 2023 |title=Diciembre de 1978, una Navidad al borde de la guerra entre Chile y Argentina |url=https://www.nuevatribuna.es/articulo/global/historia-diciembre-1978-borde-guerra-chile-argentina/20231221091036221089.html |access-date=22 March 2025 |website=Nueva Tribuna}}</ref><ref>{{cite web |date=23 December 2018 |title=1978: el año en que vivimos en peligro |url=https://interferencia.cl/articulos/1978-el-ano-en-que-vivimos-en-peligro |access-date=22 March 2025 |website=Interferencia}}</ref><ref>{{cite web |date=1 December 2018 |title=Conflicto del Beagle: las inéditas imágenes de un diciembre tenso |url=https://www.latercera.com/nacional/noticia/conflicto-del-beagle-las-ineditas-imagenes-diciembre-tenso/425766/ |access-date=22 March 2025 |website=La Tercera}}</ref> මෙම සලකා බැලීම චිලී ඓතිහාසිකව ශක්තිමත් මිලිටරි වැළැක්වීමක් අනුගමනය කිරීමට; අසල්වැසියන් සමඟ සමබර ද්විපාර්ශ්වික සබඳතා; සහ කලාපයෙන් පිටත රටවල් සමඟ ශක්තිමත් සබඳතා අනුගමනය කිරීමට හේතු වී තිබේ. 1945 ජුනි 26 වන දින, කැලිෆෝනියාවේ සැන් ෆ්‍රැන්සිස්කෝ හි එක්සත් ජාතීන්ගේ ප්‍රඥප්තියට අත්සන් තැබූ රටවල් 50 අතරට චිලී එක්සත් ජාතීන්ගේ ආරම්භක සාමාජිකයෙකු ලෙස සහභාගී විය.<ref>{{cite web |title=Founding Member States |url=https://research.un.org/en/unmembers/founders |archive-url=https://web.archive.org/web/20190704121608/https://research.un.org/en/unmembers/founders |archive-date=4 July 2019 |access-date=14 September 2019 |publisher=United Nations}}</ref><ref>{{cite web |title=Chile |url=https://library.un.org/unms?combine=Chile |archive-url=https://web.archive.org/web/20190914180256/https://library.un.org/unms?combine=Chile |archive-date=14 September 2019 |access-date=14 September 2019 |publisher=United Nations}}</ref> 1973 හමුදා කුමන්ත්‍රණයත් සමඟ, චිලී රාජ්‍යය පුළුල් මානව හිමිකම් උල්ලංඝනයන් හේතුවෙන් දේශපාලනිකව හුදකලා විය.<ref name="hudson" /> 1990 දී ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයට නැවත පැමිණීමෙන් පසු, චිලී රාජ්‍යය ජාත්‍යන්තර දේශපාලන ක්ෂේත්‍රයේ ක්‍රියාකාරී සහභාගිවන්නෙකු වී ඇත. චිලී රාජ්‍යය 2005 ජනවාරි මාසයේදී එක්සත් ජාතීන්ගේ ආරක්ෂක මණ්ඩලයේ වසර දෙකක ස්ථිර නොවන තනතුරක් සම්පූර්ණ කළේය. චිලී ජාතිකයෙකු වන ජෝස් මිගෙල් ඉන්සුල්සා 2005 මැයි මාසයේදී ඇමරිකානු රාජ්‍ය සංවිධානයේ මහලේකම්වරයා ලෙස තේරී පත් වූ අතර 2009 දී නැවත තේරී පත් වූ අතර ඔහුගේ තනතුර තහවුරු විය. චිලී දැනට ජාත්‍යන්තර පරමාණුක බලශක්ති ඒජන්සියේ (IAEA) පාලක මණ්ඩලයේ සේවය කරන අතර, 2007-2008 මණ්ඩලයේ සභාපතිවරයා වන්නේ IAEA හි චිලී තානාපති මිලෙන්කෝ ඊ. ස්කොක්නික් ය. රට එක්සත් ජාතීන්ගේ ආයතන පවුලේ ක්‍රියාකාරී සාමාජිකයෙකු වන අතර එක්සත් ජාතීන්ගේ සාම සාධක කටයුතුවලට සහභාගී වේ. එය 2011 දී වසර තුනක කාලයක් සඳහා එක්සත් ජාතීන්ගේ මානව හිමිකම් කවුන්සිලයේ සාමාජිකයෙකු ලෙස නැවත තේරී පත් විය.<ref>{{cite web |title=Election (13 May 2010) Human Rights Council |url=https://www.un.org/en/ga/64/elections/hrc/index.shtml |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170630081406/http://www.un.org/en/ga/64/elections/hrc/index.shtml |archive-date=30 June 2017 |access-date=28 June 2017 |work=64th Session |publisher=[[United Nations General Assembly]]}}</ref> 2013 දී එක්සත් ජාතීන්ගේ ආරක්ෂක මණ්ඩලයේ ස්ථිර නොවන ආසන පහෙන් එකකට ද එය තේරී පත් විය.<ref>{{cite web |date=17 October 2013 |title=Chad, Chile, Lithuania, Nigeria and Saudi Arabia were elected to serve on the UN Security Council |url=https://www.un.org/apps/news/story.asp?NewsID=46277&Cr=security+council&Cr1= |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20131020020717/http://www.un.org/apps/news/story.asp?NewsID=46277&Cr=security+council&Cr1= |archive-date=20 October 2013 |access-date=17 October 2013 |publisher=United Nations}}</ref> 2002 දී චිලී රාජ්‍යය ඇමරිකානු ආරක්ෂක අමාත්‍යාංශ රැස්වීම සහ 2004 දී APEC සමුළුව සහ ඒ ආශ්‍රිත රැස්වීම් පැවැත්වීය. 2005 අප්‍රේල් මාසයේදී ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ප්‍රජා අමාත්‍යාංශ රැස්වීම සහ 2007 නොවැම්බර් මාසයේදී ඉබෙරෝ-ඇමරිකානු සමුළුව ද පැවැත්වීය. මර්කෝසූර් හි සහකාර සාමාජිකයෙකු සහ APEC හි පූර්ණ සාමාජිකයෙකු වන චිලී ජාත්‍යන්තර ආර්ථික ගැටළු සහ අර්ධගෝලීය නිදහස් වෙළඳාමේ ප්‍රධාන ක්‍රීඩකයෙකු වී ඇත.<ref name="countrystudies">{{cite web |date=31 March 1994 |title=Development and Breakdown of Democracy, 1830–1973 |url=http://countrystudies.us/chile/85.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110709014719/http://countrystudies.us/chile/85.htm |archive-date=9 July 2011 |access-date=21 April 2009 |work=Country Studies |publisher=Library of Congress}}</ref> === හමුදා === [[File:Almirante_Blanco_Encalada_(FF-15).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Almirante_Blanco_Encalada_(FF-15).jpg|thumb|චිලී නාවික හමුදාවේ කරෙල් ඩෝර්මන් පන්තියේ ආරක්ෂිත නෞකාවක්]] [[File:Chilean_F-16_MLU.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chilean_F-16_MLU.jpg|thumb|චිලී ගුවන් හමුදාවේ F-16 සටන් කරන උකුස්සා]] චිලී රාජ්‍යයේ සන්නද්ධ හමුදා ආරක්ෂක අමාත්‍යවරයා හරහා ජනාධිපතිවරයා විසින් ක්‍රියාත්මක කරනු ලබන සිවිල් පාලනයට යටත් වේ. සන්නද්ධ හමුදාවල ප්‍රධාන අණ දෙන නිලධාරීන් ඉවත් කිරීමට ජනාධිපතිවරයාට බලය ඇත.<ref name="countrystudies" /> චිලී හමුදාවේ ප්‍රධාන අණ දෙන නිලධාරියා වන්නේ හමුදා ජෙනරාල් ජේවියර් ඉටුරියාගා ඩෙල් කැම්පෝ ය. චිලී හමුදාව 45,000 ක ශක්තිමත් හමුදාවක් වන අතර එය සන්තියාගෝ හි හමුදා මූලස්ථානයක්, එහි භූමිය පුරා අංශ හයක්, රන්කගුවා හි ගුවන් බලකායක් සහ කොලිනා හි විශේෂ බලකා අණදෙන නිලධාරියෙකු සමඟ සංවිධානය වී ඇත. චිලී හමුදාව ලතින් ඇමරිකාවේ වඩාත්ම වෘත්තීය හා තාක්‍ෂණිකව දියුණු හමුදාවන්ගෙන් එකකි.<ref name="countrystudies" /> අද්මිරාල් ජූලියෝ ලීවා මොලිනා 2,500 ක් පමණ සිටින චිලී නාවික හමුදාව මෙහෙයවයි<ref>{{cite web |title=Almirante Julio Leiva Nuevo Comandante en Jefe de la Armada |url=http://www.defensa.cl/noticias/almirante-julio-leiva-nuevo-comandante-en-jefe-de-la-armada/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20170924092317/http://www.defensa.cl/noticias/almirante-julio-leiva-nuevo-comandante-en-jefe-de-la-armada/ |archive-date=24 September 2017 |access-date=10 January 2018 |publisher=Ministry of Defence of Chile}}</ref> මැරීන් භටයින්. මතුපිට යාත්‍රා 29 කින් සමන්විත බලඇණියේ, මෙහෙයුම් ප්‍රධාන සටන්කරුවන් (ෆ්‍රිගේට්) අටක් පමණක් ඇත. එම නැව් වල්පරයිසෝ හි පිහිටා ඇත.<ref>{{cite web |title=The National Fleet |url=http://www.armada.cl/p4_ingles/site/artic/20050719/pags/20050719132710.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20070610100514/http://www.armada.cl/p4_ingles/site/artic/20050719/pags/20050719132710.html |archive-date=10 June 2007 |access-date=30 May 2014 |publisher=Chilean Navy}}</ref> නාවික හමුදාව ප්‍රවාහනය සහ මුර සංචාරය සඳහා තමන්ගේම ගුවන් යානා ක්‍රියාත්මක කරයි; නාවික ප්‍රහාරක හෝ බෝම්බ හෙලන ගුවන් යානා නොමැත. නාවික හමුදාව ටැල්කහුවානෝ හි පිහිටි සබ්මැරීන හතරක් ද ක්‍රියාත්මක කරයි.<ref name="countrystudies" /><ref>{{cite web |title=Submarine Force |url=http://www.armada.cl/p4_ingles/site/artic/20050719/pags/20050719132849.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20070610100430/http://www.armada.cl/p4_ingles/site/artic/20050719/pags/20050719132849.html |archive-date=10 June 2007 |access-date=14 July 2013}}</ref> ගුවන් හමුදා ජෙනරාල් (තරු හතරේ) ජෝර්ජ් රොජාස් අවිලා 12,500 ක් පමණ සිටින චිලී ගුවන් හමුදාවේ ප්‍රධානියා වේ. ඉක්වික්, ඇන්ටොෆගස්ටා, සන්තියාගෝ, පුවර්ටෝ මොන්ට් සහ පුන්ටා අරීනාස් යන ස්ථානවල මූලස්ථානය කර ඇති ගුවන් බලසේනා පහක් අතර ගුවන් වත්කම් බෙදා හරිනු ලැබේ. ගුවන් හමුදාව ඇන්ටාක්ටිකාවේ කිං ජෝර්ජ් දූපතේ ගුවන් කඳවුරක් ද ක්‍රියාත්මක කරයි. දශක ගණනාවක එක්සත් ජනපද විවාදයෙන් සහ විකිණීම ප්‍රතික්ෂේප කිරීමෙන් පසු 2007 මාර්තු මාසයේදී එක්සත් ජනපදයෙන් මිලදී ගත් F-16 යානා දහයෙන් අවසාන දෙක ගුවන් හමුදාව භාර දුන්නේය. 2007 දී චිලී නෙදර්ලන්තයෙන් ප්‍රතිසංස්කරණය කරන ලද බ්ලොක් 15 F-16 යානා ගණනාවක් ද භාර දුන් අතර එමඟින් ලන්දේසීන්ගෙන් මිලදී ගත් මුළු F-16 යානා සංඛ්‍යාව 18 දක්වා ඉහළ ගියේය.<ref name="countrystudies" /> 1973 සැප්තැම්බර් මාසයේ හමුදා කුමන්ත්‍රණයෙන් පසු, චිලී ජාතික පොලිසිය (කැරබිනෙරෝස්) ආරක්ෂක අමාත්‍යාංශයට ඇතුළත් කරන ලදී. ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී රජය නැවත පැමිණීමත් සමඟ, පොලිසිය අභ්‍යන්තර කටයුතු අමාත්‍යාංශයේ මෙහෙයුම් පාලනය යටතේ තබා ඇති නමුත් ආරක්ෂක අමාත්‍යාංශයේ නාමික පාලනය යටතේ පැවතුනි. චිලී රාජ්‍යය පුරා නීතිය ක්‍රියාත්මක කිරීම, රථවාහන කළමනාකරණය, මත්ද්‍රව්‍ය මර්දනය, දේශසීමා පාලනය සහ ත්‍රස්තවාදයට එරෙහිව කටයුතු කිරීම සඳහා වගකිව යුතු පිරිමින් සහ කාන්තාවන් 40,964<ref>{{cite web |date=24 October 2007 |title=Carabineros de Chile |url=http://www.carabineros.cl/sitioweb/web/verSeccion.do?cod=239&codContenido=429 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120312050416/http://www.carabineros.cl/sitioweb/web/verSeccion.do?cod=239&codContenido=429 |archive-date=12 March 2012 |access-date=13 July 2013}}</ref> දෙනෙකුගෙන් යුත් ජාතික පොලිස් බලකායේ ප්‍රධානියා ජෙනරාල් ගුස්ටාවෝ ගොන්සාලෙස් ජූරේ ය.<ref name="countrystudies" /> 2017 දී චිලී න්‍යෂ්ටික අවි තහනම් කිරීම පිළිබඳ එක්සත් ජාතීන්ගේ ගිවිසුමට අත්සන් තැබීය.<ref>{{Cite web |date=7 July 2017 |title=Chapter XXVI: Disarmament&nbsp;– No. 9 Treaty on the Prohibition of Nuclear Weapons |url=https://treaties.un.org/Pages/ViewDetails.aspx?src=TREATY&mtdsg_no=XXVI-9&chapter=26&clang=_en |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190806220546/https://treaties.un.org/Pages/ViewDetails.aspx?src=TREATY&mtdsg_no=XXVI-9&chapter=26&clang=_en |archive-date=6 August 2019 |access-date=19 August 2019 |publisher=United Nations Treaty Collection}}</ref> 2024 ගෝලීය සාම දර්ශකයට අනුව චිලී ලොව 64 වන සාමකාමීම රට වේ.<ref>{{Cite web |title=2024 Global Peace Index |url=https://www.economicsandpeace.org/wp-content/uploads/2024/06/GPI-2024-web.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240819091540/https://www.economicsandpeace.org/wp-content/uploads/2024/06/GPI-2024-web.pdf |archive-date=19 August 2024 |access-date=16 August 2024}}</ref> === පරිපාලන අංශ === 1978 දී චිලී රාජ්‍යය පරිපාලනමය වශයෙන් කලාපවලට බෙදා ඇති අතර,<ref name="dl2339">{{Cite web |author=Ministerio del Interior |date=10 October 1978 |title=Decreto ley 2339 de 1978 |url=http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=6889&idVersion=1978-10-10 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20120129044024/http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=6889&idVersion=1978-10-10 |archive-date=29 January 2012 |access-date=28 June 2011}}</ref> 1979 දී පළාත්වලට බෙදා ඇති අතර මේවා කොමියුනිස්ට් ලෙස බෙදා ඇත.<ref>{{Cite web |author=Ministerio del Interior |date=26 October 1979 |title=Decreto ley 2867 de 1979 |url=http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=7019&idVersion=1979-10-26 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110910085048/http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=7019&idVersion=1979-10-26 |archive-date=10 September 2011 |access-date=20 March 2011}}</ref><ref>{{Cite web |author=Ministerio del Interior |date=26 October 1979 |title=Decreto ley 2868 de 1979 |url=http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=7020&idVersion=1979-10-26 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110910180343/http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=7020&idVersion=1979-10-26 |archive-date=10 September 2011 |access-date=20 March 2011}}</ref> රට තුළ කලාප 16ක්,<ref name="l20174">{{Cite web |author=Ministerio del Interior |date=5 April 2007 |title=Ley 20174 de 2007 |url=http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=259774&idVersion=2007-04-05 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110910174827/http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=259774&idVersion=2007-04-05 |archive-date=10 September 2011 |access-date=20 March 2011}}</ref><ref name="l20175">{{Cite web |author=Ministerio del Interior |date=11 April 2007 |title=Ley 20175 de 2007 |url=http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=259864&idVersion=2007-04-11 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110910124207/http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=259864&idVersion=2007-04-11 |archive-date=10 September 2011 |access-date=20 March 2011}}</ref> පළාත් 56ක් සහ කොමියුනිස්ට් 348ක් ඇත.<ref>{{Cite book |author=Instituto Nacional de Estadísticas |url=http://www.ine.cl/canales/chile_estadistico/territorio/division_politico_administrativa/pdf/DPA_COMPLETA.pdf |title=División político-administrativa y censal, 2007 |date=18 March 2008 |publisher=Instituto Nacional de Estadísticas |isbn=978-956-7952-68-7 |pages=12 |access-date=27 February 2013 |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/http://www.ine.cl/canales/chile_estadistico/territorio/division_politico_administrativa/pdf/DPA_COMPLETA.pdf |archive-date=9 October 2022 |url-status=live}}</ref> සන්තියාගෝ මෙට්‍රොපොලිටන් කලාපය හැර, සෑම කලාපයක්ම උතුරේ සිට දකුණට පවරා ඇති නමකින් සහ රෝම ඉලක්කමකින් නම් කරන ලද අතර, එම කලාපයට අංකයක් නොතිබුණි. 2007 දී නව කලාප දෙකක් වන ඇරිකා සහ පරිනකෝටා (XV) සහ ලොස් රියෝස් (XIV) නිර්මාණය කිරීමත්, 2018 දී තුන්වන කලාපයක් වන නූබල් (XVI) නිර්මාණය කිරීමත් සමඟ මෙම අංකනයට එහි මුල් අනුපිළිවෙලෙහි අර්ථය අහිමි විය. [[File:Chile_(+Antarctica_&_Islands),_administrative_divisions_-_en_-_colored_2018.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chile_(+Antarctica_&_Islands),_administrative_divisions_-_en_-_colored_2018.svg|thumb|චිලී කලාප සිතියම]] {| class="wikitable sortable" ! colspan="7" |චිලියේ පරිපාලන අංශ |- ! scope="col" |කලාපය<ref name="dl2339" /><ref name="l20174" /><ref name="l20175" /> ! scope="col" |ජනගහනය<ref name="population">{{cite web |date=1 January 2018 |title=Resutados Censo 2017 |url=http://www.censo2017.cl/wp-content/uploads/2017/12/Presentacion_Resultados_Definitivos_Censo2017.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/http://www.censo2017.cl/wp-content/uploads/2017/12/Presentacion_Resultados_Definitivos_Censo2017.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=18 January 2017 |publisher=[[National Statistics Institute (Chile)|National Statistics Institute]]}}</ref> ! scope="col" |ප්‍රදේශය (ව.කි.මී.) ! scope="col" |ඝනත්වය ! scope="col" |අගනුවර |- |[[:en:Arica_y_Parinacota_Region|Arica y Parinacota]] |224,548 |16,873.3 |13.40 |[[:en:Arica|Arica]] |- |[[:en:Tarapacá_Region|Tarapacá]] |324,930 |42,225.8 |7.83 |[[:en:Iquique|Iquique]] |- |[[:en:Antofagasta_Region|Antofagasta]] |599,335 |126,049.1 |4.82 |[[:en:Antofagasta|Antofagasta]] |- |[[:en:Atacama_Region|Atacama]] |285,363 |75,176.2 |3.81 |[[:en:Copiapó|Copiapó]] |- |[[:en:Coquimbo_Region|Coquimbo]] |742,178 |40,579.9 |18.67 |[[:en:La_Serena_(Chile)|La Serena]] |- |[[:en:Valparaíso_Region|Valparaíso]] |1,790,219 |16,396.1 |110.75 |[[:en:Valparaíso|Valparaíso]] |- |[[:en:Santiago_Metropolitan_Region|Santiago Metropolitan]] |7,036,792 |15,403.2 |461.77 |[[:en:Santiago_de_Chile|Santiago]] |- |[[:en:O'Higgins_Region|Libertador General Bernardo O'Higgins]] |908,545 |16,387 |54.96 |[[:en:Rancagua|Rancagua]] |- |[[:en:Maule_Region|Maule]] |1,033,197 |30,296.1 |34.49 |[[:en:Talca|Talca]] |- |[[:en:Ñuble_Region|Ñuble]] |480,609 |13,178.5 |36.47 |[[:en:Chillán|Chillán]] |- |[[:en:Bio_Bío_Region|Biobío]] |1,556,805 |23,890.2 |112.08 |[[:en:Concepción_(Chile)|Concepción]] |- |[[:en:Araucanía_Region|Araucanía]] |938,626 |31,842.3 |30.06 |[[:en:Temuco|Temuco]] |- |[[:en:Los_Ríos_Region|Los Ríos]] |380,181 |18,429.5 |20.88 |[[:en:Valdivia|Valdivia]] |- |[[:en:Los_Lagos_Region|Los Lagos]] |823,204 |48,583.6 |17.06 |[[:en:Puerto_Montt|Puerto Montt]] |- |[[:en:Aysén_Region|Aysén del General Carlos Ibáñez del Campo]] |102,317 |108,494.4 |0.95 |[[:en:Coyhaique|Coyhaique]] |- |[[:en:Magallanes_Region|Magallanes and Chilean Antarctica]] |165,593 |132,297.2^''(1)'' |1.26 |[[:en:Punta_Arenas|Punta Arenas]] |- ! colspan="1" |චිලී !17,373,831 !756,102.4^''(2)'' !23.24 !සන්තියාගෝ |} ⁽¹⁾චිලී ඇන්ටාක්ටික් ප්‍රදේශය ඇතුළුව, එහි මතුපිට කිලෝමීටර 1,382,554.8 දක්වා ළඟා වේ ⁽²⁾චිලී ඇන්ටාක්ටික් ප්‍රදේශය ඇතුළුව, එහි මතුපිට කිලෝමීටර 2,006,360 දක්වා ළඟා වේ === ජාතික සංකේත === ජාතික මල දකුණු චිලියේ වනාන්තරවල වැඩෙන කොපිහු (ලපජීරියා රෝසියා, චිලී බෙල්ෆ්ලවර්) වේ. ලාංඡනයේ ජාතික සතුන් දෙදෙනා නිරූපණය කෙරේ: කොන්ඩෝර් (කඳුකරයේ ජීවත් වන ඉතා විශාල පක්ෂියෙකු වන වල්ටර් ග්‍රිෆස්) සහ හියුමුල් (හිපොකැමෙලස් බිසුල්කස්, වඳවීමේ තර්ජනයට ලක්ව ඇති සුදු වලිග මුවෙකු). එයට පෝර් ලා රාසෝන් ඕ ලා ෆුවර්සා (හේතුවෙන් හෝ බලහත්කාරයෙන්) යන පුරාවෘත්තය ද ඇත. චිලී ධජය සුදු (ඉහළ) සහ රතු යන සමාන තිරස් පටි දෙකකින් සමන්විත වේ; සුදු පටියේ එසවුම් පැත්තේ කෙළවරේ සුදු පටියට සමාන උසකින් යුත් නිල් පැහැති චතුරස්‍රයක් ඇත; චතුරස්‍රයේ මධ්‍යයේ සුදු පැහැති පස් කොන් තරුවක් ප්‍රගතිය සහ ගෞරවය සඳහා මාර්ගෝපදේශයක් නියෝජනය කරයි; නිල් පැහැය අහස සංකේතවත් කරයි, සුදු පැහැය හිමෙන් වැසී ගිය ඇන්ඩීස් සඳහා වන අතර රතු පැහැය නිදහස ලබා ගැනීම සඳහා වැගිරුණු රුධිරය නියෝජනය කරයි. චිලී ධජය ටෙක්සාස් ධජයට සමාන ය, නමුත් චිලී ධජය අවුරුදු 21 ක් පැරණි ය. කෙසේ වෙතත්, ටෙක්සාස් ධජය මෙන්, චිලී ධජය ද එක්සත් ජනපද ධජයට අනුව නිර්මාණය කර ඇත.<ref>{{cite web |title=Chile flag and description |url=http://www.worldatlas.com/webimage/flags/countrys/samerica/chile.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110718113539/http://www.worldatlas.com/webimage/flags/countrys/samerica/chile.htm |archive-date=18 July 2011 |access-date=1 August 2011 |publisher=Worldatlas.com}}</ref> == යොමු කිරීම් == o7uribngtf26ajk1rbw3jv6iqv3jke0 0 182330 750259 2025-06-23T07:04:17Z Ttheek 66430 නව ලිපිය 750259 wikitext text/x-wiki {{Infobox aircraft occurrence |name = {{PAGENAME}} |image = |image_upright = 1.20 |alt = |caption = Crash site of one of the Kfirs |occurrence_type = අනතුර |date = {{Start date and age|2011|03|01|df=y}} |summary = [[Mid-air collision]] |site = [[යක්කල]], [[ගම්පහ]], ශ්‍රී ලංකාව |coordinates = |total_fatalities= 1 |total_survivors = 1 | plane1_image = | plane1_alt = | plane1_caption = | plane1_type = [[IAI Kfir|IAI කෆීර්C2]] | plane1_name = | plane1_operator = {{Air force|SL}} | plane1_tailnum = SFM-5201<br />163 ([[Manufacturer's serial number|MSN]])<ref name="asn1">{{cite web |title=Accident IAI Kfir C2 SFM-5201, Tuesday 1 March 2011 |url=https://asn.flightsafety.org/wikibase/94934 |website=Aviation Safety Network |access-date=1 December 2024}}</ref> | plane1_origin = [[බණ්ඩාරනායක ජාත්‍යන්තර ගුවන්තොටුපළ]], [[ශ්‍රී ලංකාව]] | plane1_destination = | plane1_passengers = | plane1_crew = | plane1_fatalities = 0 | plane1_survivors = 1 | plane2_image = | plane2_alt = | plane2_caption = | plane2_type = [[IAI Kfir|IAI කෆීර් C2]] | plane2_name = | plane2_operator = {{Air force|SL}} | plane2_tailnum = SFM-5202<br />161 ([[Manufacturer's serial number|MSN]])<ref name="asn2">{{cite web |title=Mid-air collision Accident IAI Kfir C2 SFM-5202, Tuesday 1 March 2011 |url=https://asn.flightsafety.org/wikibase/94952 |website=Aviation Safety Network |access-date=1 December 2024}}</ref> | plane2_origin = [[බණ්ඩාරනායක ජාත්‍යන්තර ගුවන්තොටුපළ]], [[ශ්‍රී ලංකාව]] | plane2_destination = | plane2_passengers = | plane2_crew = | plane2_fatalities = 1 | plane2_survivors = 0 }} ==මූලාශ්‍ර== {{Reflist}} bu848uxdf2h9jkcf5o8xkx3n555y2yp 750263 750259 2025-06-23T07:19:17Z Ttheek 66430 ASN link 750263 wikitext text/x-wiki {{Infobox aircraft occurrence |name = {{PAGENAME}} |image = |image_upright = 1.20 |alt = |caption = Crash site of one of the Kfirs |occurrence_type = අනතුර |date = {{Start date and age|2011|03|01|df=y}} |summary = [[Mid-air collision]] |site = [[යක්කල]], [[ගම්පහ]], ශ්‍රී ලංකාව |coordinates = |total_fatalities= 1 |total_survivors = 1 | plane1_image = | plane1_alt = | plane1_caption = | plane1_type = [[IAI Kfir|IAI කෆීර්C2]] | plane1_name = | plane1_operator = {{Air force|SL}} | plane1_tailnum = SFM-5201<br />163 ([[Manufacturer's serial number|MSN]])<ref name="asn1">{{cite web |title=Accident IAI Kfir C2 SFM-5201, Tuesday 1 March 2011 |url=https://asn.flightsafety.org/wikibase/94934 |website=Aviation Safety Network |access-date=1 December 2024}}</ref> | plane1_origin = [[බණ්ඩාරනායක ජාත්‍යන්තර ගුවන්තොටුපළ]], [[ශ්‍රී ලංකාව]] | plane1_destination = | plane1_passengers = | plane1_crew = | plane1_fatalities = 0 | plane1_survivors = 1 | plane2_image = | plane2_alt = | plane2_caption = | plane2_type = [[IAI Kfir|IAI කෆීර් C2]] | plane2_name = | plane2_operator = {{Air force|SL}} | plane2_tailnum = SFM-5202<br />161 ([[Manufacturer's serial number|MSN]])<ref name="asn2">{{cite web |title=Mid-air collision Accident IAI Kfir C2 SFM-5202, Tuesday 1 March 2011 |url=https://asn.flightsafety.org/wikibase/94952 |website=Aviation Safety Network |access-date=1 December 2024}}</ref> | plane2_origin = [[බණ්ඩාරනායක ජාත්‍යන්තර ගුවන්තොටුපළ]], [[ශ්‍රී ලංකාව]] | plane2_destination = | plane2_passengers = | plane2_crew = | plane2_fatalities = 1 | plane2_survivors = 0 }} ==මූලාශ්‍ර== {{Reflist}} ==බාහිර සබැඳි== * {{ASN accident|id=94934 |type=අනතුර |title=SFM-5201 |wikibase=yes}} hrurp394m4rgd3zrvktyp4ubm2ptepd 750265 750263 2025-06-23T07:19:57Z Ttheek 66430 ASN link 2 750265 wikitext text/x-wiki {{Infobox aircraft occurrence |name = {{PAGENAME}} |image = |image_upright = 1.20 |alt = |caption = Crash site of one of the Kfirs |occurrence_type = අනතුර |date = {{Start date and age|2011|03|01|df=y}} |summary = [[Mid-air collision]] |site = [[යක්කල]], [[ගම්පහ]], ශ්‍රී ලංකාව |coordinates = |total_fatalities= 1 |total_survivors = 1 | plane1_image = | plane1_alt = | plane1_caption = | plane1_type = [[IAI Kfir|IAI කෆීර්C2]] | plane1_name = | plane1_operator = {{Air force|SL}} | plane1_tailnum = SFM-5201<br />163 ([[Manufacturer's serial number|MSN]])<ref name="asn1">{{cite web |title=Accident IAI Kfir C2 SFM-5201, Tuesday 1 March 2011 |url=https://asn.flightsafety.org/wikibase/94934 |website=Aviation Safety Network |access-date=1 December 2024}}</ref> | plane1_origin = [[බණ්ඩාරනායක ජාත්‍යන්තර ගුවන්තොටුපළ]], [[ශ්‍රී ලංකාව]] | plane1_destination = | plane1_passengers = | plane1_crew = | plane1_fatalities = 0 | plane1_survivors = 1 | plane2_image = | plane2_alt = | plane2_caption = | plane2_type = [[IAI Kfir|IAI කෆීර් C2]] | plane2_name = | plane2_operator = {{Air force|SL}} | plane2_tailnum = SFM-5202<br />161 ([[Manufacturer's serial number|MSN]])<ref name="asn2">{{cite web |title=Mid-air collision Accident IAI Kfir C2 SFM-5202, Tuesday 1 March 2011 |url=https://asn.flightsafety.org/wikibase/94952 |website=Aviation Safety Network |access-date=1 December 2024}}</ref> | plane2_origin = [[බණ්ඩාරනායක ජාත්‍යන්තර ගුවන්තොටුපළ]], [[ශ්‍රී ලංකාව]] | plane2_destination = | plane2_passengers = | plane2_crew = | plane2_fatalities = 1 | plane2_survivors = 0 }} ==මූලාශ්‍ර== {{Reflist}} ==බාහිර සබැඳි== * {{ASN accident|id=94934 |type=අනතුර |title=SFM-5201 |wikibase=yes}} * {{ASN accident|id=94952 |type=අනතුර |title=SFM-5202 |wikibase=yes}} 6loxxydd55t0v54pnwtsxsc20zccolt 750288 750265 2025-06-23T07:32:42Z Ttheek 66430 750288 wikitext text/x-wiki {{Infobox aircraft occurrence |name = {{PAGENAME}} |image = |image_upright = 1.20 |alt = |caption = Crash site of one of the Kfirs |occurrence_type = අනතුර |date = {{Start date and age|2011|03|01|df=y}} |summary = [[Mid-air collision]] |site = [[යක්කල]], [[ගම්පහ]], ශ්‍රී ලංකාව |coordinates = |total_fatalities= 1 |total_survivors = 1 | plane1_image = | plane1_alt = | plane1_caption = | plane1_type = [[IAI Kfir|IAI කෆීර්C2]] | plane1_name = | plane1_operator = {{Air force|SL}} | plane1_tailnum = SFM-5201<br />163 ([[Manufacturer's serial number|MSN]])<ref name="asn1">{{cite web |title=Accident IAI Kfir C2 SFM-5201, Tuesday 1 March 2011 |url=https://asn.flightsafety.org/wikibase/94934 |website=Aviation Safety Network |access-date=1 December 2024}}</ref> | plane1_origin = [[බණ්ඩාරනායක ජාත්‍යන්තර ගුවන්තොටුපළ]], [[ශ්‍රී ලංකාව]] | plane1_destination = | plane1_passengers = | plane1_crew = | plane1_fatalities = 0 | plane1_survivors = 1 | plane2_image = | plane2_alt = | plane2_caption = | plane2_type = [[IAI Kfir|IAI කෆීර් C2]] | plane2_name = | plane2_operator = {{Air force|SL}} | plane2_tailnum = SFM-5202<br />161 ([[Manufacturer's serial number|MSN]])<ref name="asn2">{{cite web |title=Mid-air collision Accident IAI Kfir C2 SFM-5202, Tuesday 1 March 2011 |url=https://asn.flightsafety.org/wikibase/94952 |website=Aviation Safety Network |access-date=1 December 2024}}</ref> | plane2_origin = [[බණ්ඩාරනායක ජාත්‍යන්තර ගුවන්තොටුපළ]], [[ශ්‍රී ලංකාව]] | plane2_destination = | plane2_passengers = | plane2_crew = | plane2_fatalities = 1 | plane2_survivors = 0 }} 2011 මාර්තු 01 වන දින, ශ්‍රී ලංකා ගුවන් හමුදා කටුනායක [[අංක 10 බලඝණය|අංක 10 බලඝණයට]] අයත් IAI කෆීර් යානා දෙකක් [[ගම්පහ]], [[යක්කල]] ඉහල අහසේ පෙරහුරුවක් අතරතුර එකිනෙක ගැටී අනතුරක් සිදුවිය. ==මූලාශ්‍ර== {{Reflist}} ==බාහිර සබැඳි== * {{ASN accident|id=94934 |type=අනතුර |title=SFM-5201 |wikibase=yes}} * {{ASN accident|id=94952 |type=අනතුර |title=SFM-5202 |wikibase=yes}} lh5cggwnpahkilywblrhy18l8lbv1z3 750296 750288 2025-06-23T07:37:51Z Ttheek 66430 ref 750296 wikitext text/x-wiki {{Infobox aircraft occurrence |name = {{PAGENAME}} |image = |image_upright = 1.20 |alt = |caption = Crash site of one of the Kfirs |occurrence_type = අනතුර |date = {{Start date and age|2011|03|01|df=y}} |summary = [[Mid-air collision]] |site = [[යක්කල]], [[ගම්පහ]], ශ්‍රී ලංකාව |coordinates = |total_fatalities= 1 |total_survivors = 1 | plane1_image = | plane1_alt = | plane1_caption = | plane1_type = [[IAI Kfir|IAI කෆීර්C2]] | plane1_name = | plane1_operator = {{Air force|SL}} | plane1_tailnum = SFM-5201<br />163 ([[Manufacturer's serial number|MSN]])<ref name="asn1">{{cite web |title=Accident IAI Kfir C2 SFM-5201, Tuesday 1 March 2011 |url=https://asn.flightsafety.org/wikibase/94934 |website=Aviation Safety Network |access-date=1 December 2024}}</ref> | plane1_origin = [[බණ්ඩාරනායක ජාත්‍යන්තර ගුවන්තොටුපළ]], [[ශ්‍රී ලංකාව]] | plane1_destination = | plane1_passengers = | plane1_crew = | plane1_fatalities = 0 | plane1_survivors = 1 | plane2_image = | plane2_alt = | plane2_caption = | plane2_type = [[IAI Kfir|IAI කෆීර් C2]] | plane2_name = | plane2_operator = {{Air force|SL}} | plane2_tailnum = SFM-5202<br />161 ([[Manufacturer's serial number|MSN]])<ref name="asn2">{{cite web |title=Mid-air collision Accident IAI Kfir C2 SFM-5202, Tuesday 1 March 2011 |url=https://asn.flightsafety.org/wikibase/94952 |website=Aviation Safety Network |access-date=1 December 2024}}</ref> | plane2_origin = [[බණ්ඩාරනායක ජාත්‍යන්තර ගුවන්තොටුපළ]], [[ශ්‍රී ලංකාව]] | plane2_destination = | plane2_passengers = | plane2_crew = | plane2_fatalities = 1 | plane2_survivors = 0 }} 2011 මාර්තු 01 වන දින, ශ්‍රී ලංකා ගුවන් හමුදා කටුනායක [[අංක 10 බලඝණය|අංක 10 බලඝණයට]] අයත් IAI කෆීර් යානා දෙකක් [[ගම්පහ]], [[යක්කල]] ඉහල අහසේ පෙරහුරුවක් අතරතුර එකිනෙක ගැටී අනතුරක් සිදුවිය.<ref name="asn1" /><ref name="sundaytimes">{{cite news |last1=Kirinde |first1=Chandani |title=Shocked residents see Kfirs crashing, pilot plummeting |url=https://www.sundaytimes.lk/110306/News/nws_10.html |access-date=29 November 2024 |work=www.sundaytimes.lk |date=6 March 2011}}</ref><ref name="reuters">{{cite news |title=S. Lanka jets crash at Air Force Day rehearsal; pilot killed |url=https://www.reuters.com/article/business/s-lanka-jets-crash-at-air-force-day-rehearsal-pilot-killed-idUSSGE72003D/ |access-date=30 November 2024 |work=Reuters |date=1 March 2011}}</ref> ==මූලාශ්‍ර== {{Reflist}} ==බාහිර සබැඳි== * {{ASN accident|id=94934 |type=අනතුර |title=SFM-5201 |wikibase=yes}} * {{ASN accident|id=94952 |type=අනතුර |title=SFM-5202 |wikibase=yes}} 41025nnp66qpbruonfrp73bb0mwv5gt 750309 750296 2025-06-23T07:42:07Z Ttheek 66430 [[ප්‍රවර්ගය:2011 වසරේ ගුවන් අනතුරු සහ සිදුවීම්]] එක් කරන ලදී. [[විකිපීඩියා:HOTCAT|HotCat]] භාවිතයෙන් 750309 wikitext text/x-wiki {{Infobox aircraft occurrence |name = {{PAGENAME}} |image = |image_upright = 1.20 |alt = |caption = Crash site of one of the Kfirs |occurrence_type = අනතුර |date = {{Start date and age|2011|03|01|df=y}} |summary = [[Mid-air collision]] |site = [[යක්කල]], [[ගම්පහ]], ශ්‍රී ලංකාව |coordinates = |total_fatalities= 1 |total_survivors = 1 | plane1_image = | plane1_alt = | plane1_caption = | plane1_type = [[IAI Kfir|IAI කෆීර්C2]] | plane1_name = | plane1_operator = {{Air force|SL}} | plane1_tailnum = SFM-5201<br />163 ([[Manufacturer's serial number|MSN]])<ref name="asn1">{{cite web |title=Accident IAI Kfir C2 SFM-5201, Tuesday 1 March 2011 |url=https://asn.flightsafety.org/wikibase/94934 |website=Aviation Safety Network |access-date=1 December 2024}}</ref> | plane1_origin = [[බණ්ඩාරනායක ජාත්‍යන්තර ගුවන්තොටුපළ]], [[ශ්‍රී ලංකාව]] | plane1_destination = | plane1_passengers = | plane1_crew = | plane1_fatalities = 0 | plane1_survivors = 1 | plane2_image = | plane2_alt = | plane2_caption = | plane2_type = [[IAI Kfir|IAI කෆීර් C2]] | plane2_name = | plane2_operator = {{Air force|SL}} | plane2_tailnum = SFM-5202<br />161 ([[Manufacturer's serial number|MSN]])<ref name="asn2">{{cite web |title=Mid-air collision Accident IAI Kfir C2 SFM-5202, Tuesday 1 March 2011 |url=https://asn.flightsafety.org/wikibase/94952 |website=Aviation Safety Network |access-date=1 December 2024}}</ref> | plane2_origin = [[බණ්ඩාරනායක ජාත්‍යන්තර ගුවන්තොටුපළ]], [[ශ්‍රී ලංකාව]] | plane2_destination = | plane2_passengers = | plane2_crew = | plane2_fatalities = 1 | plane2_survivors = 0 }} 2011 මාර්තු 01 වන දින, ශ්‍රී ලංකා ගුවන් හමුදා කටුනායක [[අංක 10 බලඝණය|අංක 10 බලඝණයට]] අයත් IAI කෆීර් යානා දෙකක් [[ගම්පහ]], [[යක්කල]] ඉහල අහසේ පෙරහුරුවක් අතරතුර එකිනෙක ගැටී අනතුරක් සිදුවිය.<ref name="asn1" /><ref name="sundaytimes">{{cite news |last1=Kirinde |first1=Chandani |title=Shocked residents see Kfirs crashing, pilot plummeting |url=https://www.sundaytimes.lk/110306/News/nws_10.html |access-date=29 November 2024 |work=www.sundaytimes.lk |date=6 March 2011}}</ref><ref name="reuters">{{cite news |title=S. Lanka jets crash at Air Force Day rehearsal; pilot killed |url=https://www.reuters.com/article/business/s-lanka-jets-crash-at-air-force-day-rehearsal-pilot-killed-idUSSGE72003D/ |access-date=30 November 2024 |work=Reuters |date=1 March 2011}}</ref> ==මූලාශ්‍ර== {{Reflist}} ==බාහිර සබැඳි== * {{ASN accident|id=94934 |type=අනතුර |title=SFM-5201 |wikibase=yes}} * {{ASN accident|id=94952 |type=අනතුර |title=SFM-5202 |wikibase=yes}} [[ප්‍රවර්ගය:2011 වසරේ ගුවන් අනතුරු සහ සිදුවීම්]] 7ktt86gmq445fpg8n0ux3kzqd2mqmvt 750310 750309 2025-06-23T07:42:27Z Ttheek 66430 [[ප්‍රවර්ගය:ශ්‍රී ලංකාවේ ගුවන් අනතුරු සහ සිදුවීම්]] එක් කරන ලදී. [[විකිපීඩියා:HOTCAT|HotCat]] භාවිතයෙන් 750310 wikitext text/x-wiki {{Infobox aircraft occurrence |name = {{PAGENAME}} |image = |image_upright = 1.20 |alt = |caption = Crash site of one of the Kfirs |occurrence_type = අනතුර |date = {{Start date and age|2011|03|01|df=y}} |summary = [[Mid-air collision]] |site = [[යක්කල]], [[ගම්පහ]], ශ්‍රී ලංකාව |coordinates = |total_fatalities= 1 |total_survivors = 1 | plane1_image = | plane1_alt = | plane1_caption = | plane1_type = [[IAI Kfir|IAI කෆීර්C2]] | plane1_name = | plane1_operator = {{Air force|SL}} | plane1_tailnum = SFM-5201<br />163 ([[Manufacturer's serial number|MSN]])<ref name="asn1">{{cite web |title=Accident IAI Kfir C2 SFM-5201, Tuesday 1 March 2011 |url=https://asn.flightsafety.org/wikibase/94934 |website=Aviation Safety Network |access-date=1 December 2024}}</ref> | plane1_origin = [[බණ්ඩාරනායක ජාත්‍යන්තර ගුවන්තොටුපළ]], [[ශ්‍රී ලංකාව]] | plane1_destination = | plane1_passengers = | plane1_crew = | plane1_fatalities = 0 | plane1_survivors = 1 | plane2_image = | plane2_alt = | plane2_caption = | plane2_type = [[IAI Kfir|IAI කෆීර් C2]] | plane2_name = | plane2_operator = {{Air force|SL}} | plane2_tailnum = SFM-5202<br />161 ([[Manufacturer's serial number|MSN]])<ref name="asn2">{{cite web |title=Mid-air collision Accident IAI Kfir C2 SFM-5202, Tuesday 1 March 2011 |url=https://asn.flightsafety.org/wikibase/94952 |website=Aviation Safety Network |access-date=1 December 2024}}</ref> | plane2_origin = [[බණ්ඩාරනායක ජාත්‍යන්තර ගුවන්තොටුපළ]], [[ශ්‍රී ලංකාව]] | plane2_destination = | plane2_passengers = | plane2_crew = | plane2_fatalities = 1 | plane2_survivors = 0 }} 2011 මාර්තු 01 වන දින, ශ්‍රී ලංකා ගුවන් හමුදා කටුනායක [[අංක 10 බලඝණය|අංක 10 බලඝණයට]] අයත් IAI කෆීර් යානා දෙකක් [[ගම්පහ]], [[යක්කල]] ඉහල අහසේ පෙරහුරුවක් අතරතුර එකිනෙක ගැටී අනතුරක් සිදුවිය.<ref name="asn1" /><ref name="sundaytimes">{{cite news |last1=Kirinde |first1=Chandani |title=Shocked residents see Kfirs crashing, pilot plummeting |url=https://www.sundaytimes.lk/110306/News/nws_10.html |access-date=29 November 2024 |work=www.sundaytimes.lk |date=6 March 2011}}</ref><ref name="reuters">{{cite news |title=S. Lanka jets crash at Air Force Day rehearsal; pilot killed |url=https://www.reuters.com/article/business/s-lanka-jets-crash-at-air-force-day-rehearsal-pilot-killed-idUSSGE72003D/ |access-date=30 November 2024 |work=Reuters |date=1 March 2011}}</ref> ==මූලාශ්‍ර== {{Reflist}} ==බාහිර සබැඳි== * {{ASN accident|id=94934 |type=අනතුර |title=SFM-5201 |wikibase=yes}} * {{ASN accident|id=94952 |type=අනතුර |title=SFM-5202 |wikibase=yes}} [[ප්‍රවර්ගය:2011 වසරේ ගුවන් අනතුරු සහ සිදුවීම්]] [[ප්‍රවර්ගය:ශ්‍රී ලංකාවේ ගුවන් අනතුරු සහ සිදුවීම්]] 720by1317yw69d39m5j7jdgs3fd3fhm 750311 750310 2025-06-23T07:42:42Z Ttheek 66430 [[ප්‍රවර්ගය:ශ්‍රී ලංකා ගුවන් හමුදාවේ ගුවන් අනතුරු සහ සිදුවීම්]] එක් කරන ලදී. [[විකිපීඩියා:HOTCAT|HotCat]] භාවිතයෙන් 750311 wikitext text/x-wiki {{Infobox aircraft occurrence |name = {{PAGENAME}} |image = |image_upright = 1.20 |alt = |caption = Crash site of one of the Kfirs |occurrence_type = අනතුර |date = {{Start date and age|2011|03|01|df=y}} |summary = [[Mid-air collision]] |site = [[යක්කල]], [[ගම්පහ]], ශ්‍රී ලංකාව |coordinates = |total_fatalities= 1 |total_survivors = 1 | plane1_image = | plane1_alt = | plane1_caption = | plane1_type = [[IAI Kfir|IAI කෆීර්C2]] | plane1_name = | plane1_operator = {{Air force|SL}} | plane1_tailnum = SFM-5201<br />163 ([[Manufacturer's serial number|MSN]])<ref name="asn1">{{cite web |title=Accident IAI Kfir C2 SFM-5201, Tuesday 1 March 2011 |url=https://asn.flightsafety.org/wikibase/94934 |website=Aviation Safety Network |access-date=1 December 2024}}</ref> | plane1_origin = [[බණ්ඩාරනායක ජාත්‍යන්තර ගුවන්තොටුපළ]], [[ශ්‍රී ලංකාව]] | plane1_destination = | plane1_passengers = | plane1_crew = | plane1_fatalities = 0 | plane1_survivors = 1 | plane2_image = | plane2_alt = | plane2_caption = | plane2_type = [[IAI Kfir|IAI කෆීර් C2]] | plane2_name = | plane2_operator = {{Air force|SL}} | plane2_tailnum = SFM-5202<br />161 ([[Manufacturer's serial number|MSN]])<ref name="asn2">{{cite web |title=Mid-air collision Accident IAI Kfir C2 SFM-5202, Tuesday 1 March 2011 |url=https://asn.flightsafety.org/wikibase/94952 |website=Aviation Safety Network |access-date=1 December 2024}}</ref> | plane2_origin = [[බණ්ඩාරනායක ජාත්‍යන්තර ගුවන්තොටුපළ]], [[ශ්‍රී ලංකාව]] | plane2_destination = | plane2_passengers = | plane2_crew = | plane2_fatalities = 1 | plane2_survivors = 0 }} 2011 මාර්තු 01 වන දින, ශ්‍රී ලංකා ගුවන් හමුදා කටුනායක [[අංක 10 බලඝණය|අංක 10 බලඝණයට]] අයත් IAI කෆීර් යානා දෙකක් [[ගම්පහ]], [[යක්කල]] ඉහල අහසේ පෙරහුරුවක් අතරතුර එකිනෙක ගැටී අනතුරක් සිදුවිය.<ref name="asn1" /><ref name="sundaytimes">{{cite news |last1=Kirinde |first1=Chandani |title=Shocked residents see Kfirs crashing, pilot plummeting |url=https://www.sundaytimes.lk/110306/News/nws_10.html |access-date=29 November 2024 |work=www.sundaytimes.lk |date=6 March 2011}}</ref><ref name="reuters">{{cite news |title=S. Lanka jets crash at Air Force Day rehearsal; pilot killed |url=https://www.reuters.com/article/business/s-lanka-jets-crash-at-air-force-day-rehearsal-pilot-killed-idUSSGE72003D/ |access-date=30 November 2024 |work=Reuters |date=1 March 2011}}</ref> ==මූලාශ්‍ර== {{Reflist}} ==බාහිර සබැඳි== * {{ASN accident|id=94934 |type=අනතුර |title=SFM-5201 |wikibase=yes}} * {{ASN accident|id=94952 |type=අනතුර |title=SFM-5202 |wikibase=yes}} [[ප්‍රවර්ගය:2011 වසරේ ගුවන් අනතුරු සහ සිදුවීම්]] [[ප්‍රවර්ගය:ශ්‍රී ලංකාවේ ගුවන් අනතුරු සහ සිදුවීම්]] [[ප්‍රවර්ගය:ශ්‍රී ලංකා ගුවන් හමුදාවේ ගුවන් අනතුරු සහ සිදුවීම්]] 6odvfqcjdc1prpfdapzkx0itkl4r64v 0 182331 750279 2025-06-23T07:27:55Z Lee 85 Lee විසින් [[එලිනා ජයවර්ධන]] සිට [[එලීනා ජයවර්ධන]] වෙත පිටුව ගෙන යන ලදී 750279 wikitext text/x-wiki #යළියොමුව [[එලීනා ජයවර්ධන]] 2xrkfsnkco9qs32q01t96f5pbr0utzw 14 182332 750285 2025-06-23T07:29:51Z Lee 85 නිර්මාණය 750285 wikitext text/x-wiki [[ප්‍රවර්ගය:ශ්‍රී ලංකාව]] hqufpx4r5hnxmulaq6ro6uz870iygor 0 182333 750287 2025-06-23T07:31:45Z BuddhikaW88 37808 ' == Economy == {{Update section|date=May 2025}} {{Main|Economy of Chile}} [[File:Bolsa_2.JPG|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Bolsa_2.JPG|thumb|[[:en:Santiago_Stock_Exchange|Santiago Stock Exchange]]]] The [[:en:Central_Bank_of_Chile|Central Bank of Chile]] in Santiago serves as the [[:en:Central_bank|central bank]] for the country. The Chilean currency is the [[:en:Chilean_peso|Chilean peso]] (CLP). Chile is o...' යොදමින් නව පිටුවක් තනන ලදි 750287 wikitext text/x-wiki == Economy == {{Update section|date=May 2025}} {{Main|Economy of Chile}} [[File:Bolsa_2.JPG|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Bolsa_2.JPG|thumb|[[:en:Santiago_Stock_Exchange|Santiago Stock Exchange]]]] The [[:en:Central_Bank_of_Chile|Central Bank of Chile]] in Santiago serves as the [[:en:Central_bank|central bank]] for the country. The Chilean currency is the [[:en:Chilean_peso|Chilean peso]] (CLP). Chile is one of South America's most stable and prosperous nations,<ref name="BBC-Chile">{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/country_profiles/1222764.stm|title=Country profile: Chile|date=16 December 2009|work=BBC News|access-date=31 December 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20100114035710/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/country_profiles/1222764.stm|archive-date=14 January 2010|url-status=live}}</ref> leading Latin American nations in [[:en:Human_development_(humanity)|human development]], competitiveness, globalization, economic freedom, and low perception of corruption.<ref name="hdrstats.undp.org">{{cite web |title=Human and income poverty: developing countries |url=http://hdrstats.undp.org/indicators/25.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090212140250/http://hdrstats.undp.org/indicators/25.html |archive-date=12 February 2009 |work=UNDP}}</ref> Since July 2013, Chile is considered by the [[:en:World_Bank|World Bank]] as a "[[:en:World_Bank_high-income_economy|high-income economy]]".<ref name="wb">{{cite web |title=How does the World Bank classify countries? |url=https://datahelpdesk.worldbank.org/knowledgebase/articles/378834-how-does-the-world-bank-classify-countries |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200522092916/https://datahelpdesk.worldbank.org/knowledgebase/articles/378834-how-does-the-world-bank-classify-countries |archive-date=22 May 2020 |access-date=8 April 2021 |publisher=[[World Bank]]}}</ref><ref name="World Bank-2013a">{{cite web |date=1 July 2013 |title=High-income economies ($12,616 or more) |url=http://data.worldbank.org/about/country-classifications/country-and-lending-groups#High_income |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110318125456/http://data.worldbank.org/about/country-classifications/country-and-lending-groups#High_income |archive-date=18 March 2011 |access-date=14 September 2013 |work=Country and Lending Groups |publisher=The World Bank}}</ref><ref name="World Bank-2013b">{{cite web |date=1 August 2013 |title=GNI per capita, Atlas method (current US$) |url=http://api.worldbank.org/datafiles/NY.GNP.PCAP.CD_Indicator_MetaData_en_EXCEL.xls |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130921055207/http://api.worldbank.org/datafiles/NY.GNP.PCAP.CD_Indicator_MetaData_en_EXCEL.xls |archive-date=21 September 2013 |access-date=14 September 2013 |publisher=The World Bank |location=Washington, D.C. |format=xls |quote=GNI-WB}}</ref> The think tank ''[[:en:The_Heritage_Foundation|The Heritage Foundation]]'' states that Chile has the highest degree of [[:en:Economic_freedom|economic freedom]] in South America (ranking 22nd worldwide), owing to its independent and efficient judicial system and prudent public finance management.<ref>{{Cite web |title=Chile Economy: Population, GDP, Inflation, Business, Trade, FDI, Corruption |url=https://www.heritage.org/index/country/chile |url-status=unfit |archive-url=https://web.archive.org/web/20190622094514/https://www.heritage.org/index/country/chile |archive-date=22 June 2019 |access-date=13 November 2023 |website=The Heritage Foundation |language=en}}</ref> In May 2010 Chile became the first South American country to join the [[:en:Organisation_for_Economic_Co-operation_and_Development|OECD]].<ref>{{cite web |date=7 May 2010 |title=Chile's accession to the OECD |url=http://www.oecd.org/chile/chilesaccessiontotheoecd.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20120829025817/http://www.oecd.org/chile/chilesaccessiontotheoecd.htm |archive-date=29 August 2012 |access-date=22 July 2016 |publisher=[[Organisation for Economic Co-operation and Development|OECD]]}}</ref> In 2006, Chile became the country with the highest nominal GDP per capita in Latin America.<ref>[http://www.weforum.org/pdf/GCR09/GCR20092010fullrankings.pdf Table 4: The Global Competitiveness Index 2009–2010 rankings and 2008–2009 comparisons] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101030003958/http://www.weforum.org/pdf/GCR09/GCR20092010fullrankings.pdf|date=30 October 2010}}. The Global Competitiveness Index 2009–2010. World Economic Forum</ref> As of 2020, Chile ranks third in Latin America (behind Uruguay and Panama) in nominal GDP per capita. Copper mining makes up 20% of Chilean GDP and 60% of exports.<ref name="coppersol">{{cite news|url=https://www.economist.com/news/business/21576714-mining-industry-has-enriched-chile-its-future-precarious-copper-solution|title=Mining in Chile: Copper solution|date=27 April 2013|newspaper=The Economist|access-date=13 July 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20130715211952/http://www.economist.com/news/business/21576714-mining-industry-has-enriched-chile-its-future-precarious-copper-solution|archive-date=15 July 2013|url-status=live}}</ref> [[:en:Escondida|Escondida]] is the largest copper mine in the world, producing over 5% of global supplies.<ref name="coppersol" /> Overall, Chile produces a third of the world's copper.<ref name="coppersol" /> [[:en:Codelco|Codelco]], the state mining firm, competes with private copper mining companies.<ref name="coppersol" /> Sound economic policies, maintained consistently since the 1980s, have contributed to steady economic growth in Chile and have more than halved poverty rates.<ref name="factbook">{{Cite CIA World Factbook|country=Chile|access-date=17 February 2014}}</ref><ref name="countrystudies">{{cite web |date=31 March 1994 |title=Development and Breakdown of Democracy, 1830–1973 |url=http://countrystudies.us/chile/85.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110709014719/http://countrystudies.us/chile/85.htm |archive-date=9 July 2011 |access-date=21 April 2009 |work=Country Studies |publisher=Library of Congress}}</ref> Chile began to experience a moderate economic downturn in 1999. The economy remained sluggish until 2003, when it began to show clear signs of recovery, achieving 4.0% GDP growth.<ref>{{cite web |date=21 February 2013 |title=Chile GDP – real growth rate |url=http://indexmundi.com/chile/gdp_real_growth_rate.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190612084542/https://www.indexmundi.com/chile/gdp_real_growth_rate.html |archive-date=12 June 2019 |access-date=13 July 2013 |publisher=Indexmundi.com}}</ref> The Chilean economy finished 2004 with growth of 6%. Real GDP growth reached 5.7% in 2005 before falling back to 4% in 2006. GDP expanded by 5% in 2007.<ref name="countrystudies" /> Faced with the [[:en:2008_financial_crisis|2008 financial crisis]], the government announced an economic stimulus plan to spur employment and growth, and despite the [[:en:Great_Recession|Great Recession]], aimed for an expansion of between 2% and 3% of GDP for 2009. Nonetheless, economic analysts disagreed with government estimates and predicted economic growth at a median of 1.5%.<ref>{{cite news|url=https://www.reuters.com/article/economicNews/idUSN1027661220090110|title=Chile finmin says no recession seen in 2009-report|date=10 January 2009|work=Reuters|access-date=17 December 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20090111024811/http://www.reuters.com/article/economicNews/idUSN1027661220090110|archive-date=11 January 2009|url-status=live}}</ref> Real GDP growth in 2012 was 5.5%. Growth slowed to 4.1% in the first quarter of 2013.<ref name="imfartiv">{{cite web |date=14 June 2013 |title=Chile: 2013 Article IV Consultation; IMF Country Report 13/198 |url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/scr/2013/cr13198.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20130717155041/http://www.imf.org/external/pubs/ft/scr/2013/cr13198.pdf |archive-date=17 July 2013 |access-date=13 July 2013 |publisher=IMF}}</ref> [[File:Gran_Torre_Santiago_(39693576311)_(2).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Gran_Torre_Santiago_(39693576311)_(2).jpg|වම|thumb|[[:en:Gran_Torre_Costanera|Gran Torre Costanera]] and [[:en:Titanium_La_Portada|Titanium La Portada]] (background) skyscrapers in ''[[:en:Sanhattan|Sanhattan]]'']] The unemployment rate was 7.8% in 2022, according to [[:en:World_Bank|The World Bank]].<ref>{{Cite web |title=World Bank Open Data |url=https://data.worldbank.org/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230526025607/https://data.worldbank.org/ |archive-date=26 May 2023 |access-date=11 November 2023 |website=World Bank Open Data}}</ref> There are reported labor shortages in agriculture, mining, and construction.<ref name="imfartiv" /> The percentage of Chileans with per capita household incomes below the poverty line—defined as twice the cost of satisfying a person's minimal nutritional needs—fell from 45.1% in 1987 to 11.5% in 2009, according to government surveys.<ref>{{cite web |date=22 June 2007 |title=Casen 2006 en profundidad |url=http://www.trabajoyequidad.cl/documentos/temp/TP-825-CASEN%202006%20en%20profundidad-22-06-2007.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130113065308/http://www.trabajoyequidad.cl/documentos/temp/TP-825-CASEN%2B2006%2Ben%2Bprofundidad-22-06-2007.pdf |archive-date=13 January 2013 |access-date=22 October 2007 |work=Libertad y Desarrollo}}</ref><ref>{{cite web |year=2010 |title=Panorama social de América Latina |url=http://www.cepal.cl/publicaciones/xml/9/41799/PSE-panoramasocial2010.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110707005900/http://www.cepal.cl/publicaciones/xml/9/41799/PSE-panoramasocial2010.pdf |archive-date=7 July 2011 |access-date=13 July 2013 |publisher=ECLAC}}</ref> Critics in Chile, however, argue that true poverty figures are considerably higher than those officially published.<ref>{{cite news|url=http://www.economiaynegocios.cl/noticias/noticias.asp?id=35048|title=Una muy necesaria corrección: Hay cuatro millones de pobres en Chile|date=14 October 2007|newspaper=El Mercurio|access-date=22 October 2007|archive-url=https://web.archive.org/web/20210815184809/http://www.economiaynegocios.cl/noticias/noticias.asp?id=35048|archive-date=15 August 2021|url-status=live}}</ref> Using the relative yardstick favoured in many European countries, 27% of Chileans would be poor, according to Juan Carlos Feres of the [[:en:ECLAC|ECLAC]].<ref>{{Cite news|url=http://www.economist.com/displaystory.cfm?story_id=9645174|title=Destitute no more|date=16 August 2007|newspaper=The Economist|access-date=22 October 2007|archive-url=https://web.archive.org/web/20071016204538/http://economist.com/displayStory.cfm?story_id=9645174|archive-date=16 October 2007|url-status=live}}{{Subscription required}}</ref> {{as of|2012|November|}}, about 11.1 million people (64% of the population) benefit from government welfare programs,<ref>{{cite web |date=20 November 2012 |title=Ficha de Protección Social – Ministerio de Desarrollo Social |url=http://www.fichaproteccionsocial.gob.cl/estad/est_int.php?id=19 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160518190839/http://www.fichaproteccionsocial.gob.cl/estad/est_int.php?id=19 |archive-date=18 May 2016 |access-date=12 March 2013 |publisher=Fichaproteccionsocial.gob.cl}}</ref>{{Clarify|date=May 2014}} via the "Social Protection Card", which includes the population living in poverty and those at a risk of falling into poverty.<ref>{{cite web |title=Ficha de Protección Social – Ministerio de Desarrollo Social |url=http://www.fichaproteccionsocial.gob.cl/fps/fps2.php |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120915085201/http://www.fichaproteccionsocial.gob.cl/fps/fps2.php |archive-date=15 September 2012 |access-date=9 November 2012 |publisher=Fichaproteccionsocial.gob.cl}}</ref> [[:en:Chile_pension_system|The privatized national pension system]] (AFP) has encouraged domestic investment and contributed to an estimated total domestic savings rate of approximately 21% of GDP.<ref>{{cite web |title=The Chilean pension system |url=http://www.safp.cl/573/articles-3523_copyright.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120512092950/http://www.safp.cl/573/articles-3523_copyright.pdf |archive-date=12 May 2012 |access-date=13 July 2013}}</ref> Under the compulsory private pension system, most formal sector employees pay 10% of their salaries into privately managed funds.<ref name="countrystudies" /> Chile has signed [[:en:Free_trade_agreements|free trade agreements]] (FTAs) with a whole network of countries, including an FTA with the United States that was signed in 2003 and implemented in January 2004.<ref>{{cite web |title=USA-Chile FTA Final Text |url=http://www.ustr.gov/Trade_Agreements/Bilateral/Chile_FTA/Final_Texts/Section_Index.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160328045456/https://ustr.gov/trade_agreements/bilateral/chile_fta/final_texts/section_index.html |archive-date=28 March 2016 |access-date=13 July 2013 |publisher=Ustr.gov}}</ref> Internal Government of Chile figures show that even when factoring out inflation and the recent high price of copper, bilateral trade between the U.S. and Chile has grown over 60% since then.<ref name="countrystudies" /> Chile's total trade with China reached US$8.8 billion in 2006, representing nearly 66% of the value of its trade relationship with Asia.<ref name="countrystudies" /> Exports to Asia increased from US$15.2 billion in 2005 to US$19.7 billion in 2006, a 29.9% increase.<ref name="countrystudies" /> Year-on-year growth of imports was especially strong from a number of countries: Ecuador (123.9%), Thailand (72.1%), South Korea (52.6%), and China (36.9%).<ref name="countrystudies" /> Chile's approach to foreign direct investment is codified in the country's Foreign Investment Law. Registration is reported to be simple and transparent, and foreign investors are guaranteed access to the official [[:en:Foreign_exchange_market|foreign exchange market]] to repatriate their profits and capital.<ref name="countrystudies" /> The Chilean Government has formed a Council on Innovation and Competition, hoping to bring in additional FDI to new parts of the economy.<ref name="countrystudies" /> [[:en:Standard_&_Poor's|Standard & Poor's]] gives Chile a [[:en:Credit_rating|credit rating]] of A.<ref>{{cite news|url=https://countryeconomy.com/ratings/chile|title=Rating: Chile Credit Rating|date=2023|work=|access-date=|archive-url=https://web.archive.org/web/20240112090947/https://countryeconomy.com/ratings/chile|archive-date=12 January 2024|url-status=live}}</ref> The Government of Chile continues to pay down its foreign debt, with public debt only 3.9% of GDP at the end of 2006.<ref name="countrystudies" /> The Chilean central government is a net creditor with a [[:en:Net_asset_value|net asset position]] of 7% of GDP at end 2012.<ref name="imfartiv" /> The [[:en:Current_account_deficit|current account deficit]] was 4% in the first quarter of 2013, financed mostly by foreign direct investment.<ref name="imfartiv" /> 14% of central government revenue came directly from copper in 2012.<ref name="imfartiv" /> Chile was ranked 1st in the [[:en:Global_Innovation_Index|Global Innovation Index]] in 2024.<ref>{{Cite book |author=Wunsch-Vincent |first1=Sacha |url=https://www.wipo.int/web-publications/global-innovation-index-2024/en/ |title=Global Innovation Index 2024: Unlocking the Promise of Social Entrepreneurship |last2=León |first2=Lorena Rivera |last3=Lanvin |first3=Bruno |last4=Dutta |first4=Soumitra |date=26 September 2024 |website=www.wipo.int |publisher=[[World Intellectual Property Organization]] |isbn=978-92-805-3681-2 |edition=17th |location=Geneva |page=18 |language=en |doi=10.34667/tind.50062 |access-date=2024-10-06 |archive-url=https://web.archive.org/web/20241212043914/https://www.wipo.int/web-publications/global-innovation-index-2024/en/ |archive-date=12 December 2024 |url-status=live}}</ref> === Mineral resources === [[File:Chuquicamata-003_02.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chuquicamata-003_02.jpg|thumb|[[:en:Chuquicamata|Chuquicamata]], the largest [[:en:Open-pit_mining|open pit]] [[:en:Copper|copper]] mine in the world]] Chile is rich in mineral resources, especially copper and lithium. It is thought that due to the importance of lithium for batteries for electric vehicles and stabilization of electric grids with large proportions of intermittent renewables in the electricity mix, Chile could be strengthened geopolitically. However, this perspective has also been criticized for underestimating the power of economic incentives for expanded production in other parts of the world.<ref name="Overland-2019">{{Cite journal|last=Overland|first=Indra|date=1 March 2019|title=The geopolitics of renewable energy: Debunking four emerging myths|url=https://nupi.brage.unit.no/nupi-xmlui/bitstream/11250/2579292/2/2019%2b-%2bThe%2bgeopolitics%2bof%2brenewable%2benergy%252C%2bdebunking%2bfour%2bemerging%2bmyths.pdf|url-status=live|journal=Energy Research & Social Science|volume=49|pages=36–40|bibcode=2019ERSS...49...36O|doi=10.1016/j.erss.2018.10.018|issn=2214-6296|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://nupi.brage.unit.no/nupi-xmlui/bitstream/11250/2579292/2/2019%2b-%2bThe%2bgeopolitics%2bof%2brenewable%2benergy%252C%2bdebunking%2bfour%2bemerging%2bmyths.pdf|archive-date=9 October 2022|doi-access=free}}</ref> The country was, in 2019, the world's largest producer of [[:en:Copper|copper]],<ref>{{cite web |title=USGS Copper Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-copper.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-copper.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> [[:en:Iodine|iodine]]<ref>{{cite web |title=USGS Iodine Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-iodine.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210625191455/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-iodine.pdf |archive-date=25 June 2021 |access-date=11 July 2022}}</ref> and [[:en:Rhenium|rhenium]],<ref>{{cite web |title=USGS Rhenium Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-rhenium.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210621074425/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-rhenium.pdf |archive-date=21 June 2021 |access-date=11 July 2022}}</ref> the second largest producer of [[:en:Lithium|lithium]]<ref>{{cite web |title=USGS Lithium Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-lithium.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-lithium.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> and [[:en:Molybdenum|molybdenum]],<ref>{{cite web |title=USGS Molybdenum Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-molybdenum.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-molybdenum.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> the sixth largest producer of [[:en:Silver|silver]],<ref>{{cite web |title=USGS Silver Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-silver.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210515082301/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-silver.pdf |archive-date=15 May 2021 |access-date=11 July 2022}}</ref> the seventh largest producer of [[:en:Salt|salt]],<ref>{{cite web |title=USGS Salt Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-salt.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-salt.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> the eighth largest producer of [[:en:Potash|potash]],<ref>{{cite web |title=USGS Potash Product ion Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-potash.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-potash.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> the thirteenth producer of [[:en:Sulfur|sulfur]]<ref>{{cite web |title=USGS Sulfur Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-sulfur.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-sulfur.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> and the thirteenth producer of [[:en:Iron_ore|iron ore]]<ref>{{cite web |title=USGS Iron Ore Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-iron-ore.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-iron-ore.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> in the world. In 2023, it was fourth largest silver producer globally.<ref>{{Cite web |title=USGS Silver Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2024/mcs2024.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20241220035538/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2024/mcs2024.pdf |archive-date=December 20, 2024 |access-date=December 23, 2024}}</ref> The country also has considerable [[:en:Gold|gold]] production: between 2006 and 2017, the country produced annual amounts ranging from 35.9 tonnes in 2017 to 51.3 tonnes in 2013,<ref>{{Cite web |title=Gold Production in Chile |url=https://www.ceicdata.com/en/indicator/chile/gold-production |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20221018212808/https://www.ceicdata.com/en/indicator/chile/gold-production |archive-date=18 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> where the gold production in 2015 is 43 metric tonnes.<ref>{{Cite web |title=Gold production |url=https://ourworldindata.org/grapher/gold-production?tab=table |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129233804/https://ourworldindata.org/grapher/gold-production?tab=table |archive-date=29 November 2023 |access-date=2024-12-17 |website=Our World in Data}}</ref> === Agriculture === {{Main|Agriculture in Chile}} [[File:Viñedo_Puente_Alto.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Vi%C3%B1edo_Puente_Alto.jpg|වම|thumb|[[:en:Vineyard|Vineyard]] in [[:en:Puente_Alto|Puente Alto]]]] [[:en:Agriculture|Agriculture]] in Chile encompasses a wide range of different activities due to its particular [[:en:Geography|geography]], [[:en:Climate|climate]] and [[:en:Geology|geology]] and human factors. Historically agriculture is one of the bases of Chile's economy. Now agriculture and allied sectors like [[:en:Forestry|forestry]], [[:en:Logging|logging]] and [[:en:Fishing|fishing]] account for only 4.9% of the [[:en:GDP|GDP]] {{As of|2007|lc=y}} and employ 13.6% of the country's labor force. Chile is one of the 5 largest world producers of [[:en:Cherry|cherry]] and [[:en:Blueberry|blueberry]], and one of the 10 largest world producers of [[:en:Grape|grape]], [[:en:Apple|apple]], [[:en:Kiwifruit|kiwi]], [[:en:Peach|peach]], [[:en:Plum|plum]] and [[:en:Hazelnut|hazelnut]], focusing on exporting high-value fruits.<ref>{{Cite web |title=Agriculture in Chile, by FAO |url=http://www.fao.org/faostat/en/#data/QCL/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170511194947/http://www.fao.org/faostat/en/#data/QCL/ |archive-date=11 May 2017 |access-date=11 July 2022}}</ref> Some other major agriculture products of Chile include [[:en:Pear|pears]], [[:en:Onion|onions]], [[:en:Wheat|wheat]], [[:en:Maize|maize]], [[:en:Oats|oats]], [[:en:Garlic|garlic]], [[:en:Asparagus|asparagus]], [[:en:Bean|beans]], [[:en:Beef|beef]], [[:en:Poultry|poultry]], [[:en:Wool|wool]], [[:en:Fish|fish]], [[:en:Lumber|timber]] and [[:en:Hemp|hemp]]. Due to its geographical isolation and strict customs policies Chile is free from diseases and pests such as [[:en:Mad_cow_disease|mad cow disease]], [[:en:Drosophilidae|fruit fly]] and [[:en:Phylloxera|Phylloxera]]. This, its location in the [[:en:Southern_Hemisphere|Southern Hemisphere]], which has quite different harvesting times from the [[:en:Northern_Hemisphere|Northern Hemisphere]], and its wide range of agriculture conditions are considered Chile's main comparative advantages. However, Chile's mountainous landscape limits the extent and intensity of agriculture so that arable land corresponds only to 2.62% of the total territory. Chile currently utilizes 14,015 Hectares of agricultural land.<ref>{{Cite web |title=Chile – OECD Data |url=https://data.oecd.org/chile.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20181125030826/https://data.oecd.org/chile.htm |archive-date=25 November 2018 |access-date=2 November 2018 |website=theOECD |language=en}}</ref> Chile is the world's second largest producer of [[:en:Salmon|salmon]], after Norway. In 2019, it was responsible for 26% of the global supply.<ref>{{Cite news|url=https://www.istoedinheiro.com.br/algas-nocivas-matam-mais-de-42-mil-toneladas-de-salmao-no-chile/|title=Algas nocivas matam mais de 4,2 mil toneladas de salmão no Chile|access-date=4 September 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20221024140847/https://www.istoedinheiro.com.br/algas-nocivas-matam-mais-de-42-mil-toneladas-de-salmao-no-chile/|archive-date=24 October 2022|url-status=live}}</ref> In [[:en:Wine|wine]], Chile is usually among the 10 largest producers in the world. In 2018 it was in 6th place.<ref>{{Cite web |date=2019 |title=2019 Statistical Report on World Vitiviniculture |url=https://www.oiv.int/public/medias/6782/oiv-2019-statistical-report-on-world-vitiviniculture.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210206112544/https://www.oiv.int/public/medias/6782/oiv-2019-statistical-report-on-world-vitiviniculture.pdf |archive-date=6 February 2021 |access-date=7 March 2021 |website=International Organisation of Vine and Wine}}</ref> === Tourism === {{Main|Tourism in Chile}} [[File:Cerro_Concepcion.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Cerro_Concepcion.jpg|thumb|[[:en:Valparaíso|Valparaíso]] city, a UNESCO World Heritage Site]] [[File:Cuernos_del_Paine_from_Lake_Pehoé.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Cuernos_del_Paine_from_Lake_Peho%C3%A9.jpg|thumb|[[:en:Torres_del_Paine_National_Park|Torres del Paine National Park]] in [[:en:Chilean_Patagonia|Chilean Patagonia]]]] [[File:Moai_Rano_raraku.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Moai_Rano_raraku.jpg|thumb|Pre-Columbian [[:en:Moai|Moais]], human figures dated between 1250 and 1500 in the [[:en:Easter_Island|Easter Island]]]] Tourism in Chile has experienced sustained growth over the last few decades. In 2005, tourism grew by 13.6%, generating more than 4.5 billion dollars of which 1.5 billion was attributed to foreign tourists. According to the National Service of Tourism (Sernatur), 2 million people a year visit the country. Most of these visitors come from other countries in the American continent, mainly [[:en:Argentina|Argentina]]; followed by a growing number from the United States, Europe, and Brazil with a growing number of Asians from [[:en:South_Korea|South Korea]] and China.<ref>Blanco, Hernán ''et al.'' (August 2007) [https://web.archive.org/web/20080408235147/http://www.rides.cl/pdf/trade_tourism_chile.pdf International Trade and Sustainable Tourism in Chile]. International Institute for Sustainable Development</ref> The main attractions for tourists are places of natural beauty situated in the extreme zones of the country: [[:en:San_Pedro_de_Atacama|San Pedro de Atacama]], in the north, is very popular with foreign tourists who arrive to admire the Incaic architecture, the altiplano lakes, and the [[:en:Valle_de_la_Luna_(Chile)|Valley of the Moon]].{{citation needed|date=July 2014}} In [[:en:Putre|Putre]], also in the north, there is the [[:en:Chungará_Lake|Chungará Lake]], as well as the [[:en:Parinacota_Volcano|Parinacota]] and the [[:en:Pomerape|Pomerape]] volcanoes, with altitudes of 6,348 m and 6,282 m, respectively. Throughout the central Andes there are many ski resorts of international repute,{{citation needed|date=July 2014}} including [[:en:Portillo,_Chile|Portillo]], [[:en:Valle_Nevado|Valle Nevado]] and [[:en:Termas_de_Chillán|Termas de Chillán]]. The main tourist sites in the south are national parks (the most popular is [[:en:Conguillío_National_Park|Conguillío National Park]] in the Araucanía)<ref>{{Cite web |title=Conguillio National Park (Official GANP Park Page) |url=https://national-parks.org/chile/conguillio |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20221026143218/https://national-parks.org/chile/conguillio |archive-date=26 October 2022 |access-date=26 October 2022 |website=national-parks.org |language=en}}</ref> and the coastal area around Tirúa and Cañete with the [[:en:Isla_Mocha|Isla Mocha]] and the [[:en:Nahuelbuta_National_Park|Nahuelbuta National Park]], [[:en:Chiloé_Archipelago|Chiloé Archipelago]] and [[:en:Patagonia|Patagonia]], which includes [[:en:Laguna_San_Rafael_National_Park|Laguna San Rafael National Park]], with its many glaciers, and the [[:en:Torres_del_Paine_National_Park|Torres del Paine National Park]]. The central port city of [[:en:Valparaíso|Valparaíso]], which is World Heritage with its unique architecture, is also popular.<ref>{{Cite web |last=Centre |first=UNESCO World Heritage |title=Historic Quarter of the Seaport City of Valpara&iacute;so |url=https://whc.unesco.org/en/list/959/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240127041016/https://whc.unesco.org/en/list/959 |archive-date=27 January 2024 |access-date=22 January 2024 |website=UNESCO World Heritage Centre |language=en}}</ref> Finally, [[:en:Easter_Island|Easter Island]] in the Pacific Ocean is one of the main Chilean tourist destinations. For locals, tourism is concentrated mostly in the summer (December to March), and mainly in the coastal beach towns.<ref>{{Cite web |title=Best Beaches in Chile - Sandee |url=https://sandee.com/chile |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20241204020431/https://sandee.com/chile |archive-date=4 December 2024 |access-date=2024-10-24 |website=sandee.com}}</ref> [[:en:Arica|Arica]], [[:en:Iquique|Iquique]], [[:en:Antofagasta|Antofagasta]], [[:en:La_Serena,_Chile|La Serena]] and [[:en:Coquimbo|Coquimbo]] are the main summer centers in the north, and Pucón on the shores of [[:en:Lake_Villarrica|Lake Villarrica]] is the main center in the south. Because of its proximity to Santiago, the coast of the Valparaíso Region, with its many beach resorts, receives the largest number of tourists. [[:en:Viña_del_Mar|Viña del Mar]], Valparaíso's more affluent northern neighbor, is popular because of its beaches, [[:en:Casino|casino]], and its annual [[:en:Viña_del_Mar_International_Song_Festival|song festival]], the most important musical event in Latin America.{{citation needed|date=July 2014}} [[:en:Pichilemu|Pichilemu]] in the [[:en:O'Higgins_Region|O'Higgins Region]] is widely known as South America's "best [[:en:Surfing|surfing]] spot" according to [[:en:Fodor's|Fodor's]].{{citation needed|date=July 2014}} In November 2005 the government launched a campaign under the brand "Chile: All Ways Surprising" intended to promote the country internationally for both business and tourism.<ref>{{cite web |title=Pro&#124;Chile – Importadores &#124; Selección idiomas |url=http://www.prochile.us/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140719080258/http://www.prochile.us/ |archive-date=19 July 2014 |access-date=22 December 2013 |publisher=Prochile.us}}</ref> [[:en:List_of_museums_in_Chile|Museums in Chile]] such as the [[:en:Chilean_National_Museum_of_Fine_Arts|Chilean National Museum of Fine Arts]] built in 1880, feature works by [[:en:List_of_Chilean_artists|Chilean artists]]. Chile is home to the world-renowned [[:en:Patagonia_Park|Patagonian Trail]] that resides on the border between Argentina and Chile. Chile recently launched a massive scenic route for tourism in hopes of encouraging development based on conservation. The Route of Parks covers {{Convert|1740|mi}} and was designed by Tompkin Conservation (founders [[:en:Douglas_Tompkins|Douglas Tompkins]] and wife [[:en:Kristine_Tompkins|Kristine]]).<ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-45663960|title=Chile unveils huge Patagonia scenic route|date=27 September 2018|work=BBC News|access-date=24 November 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20181124162200/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-45663960|archive-date=24 November 2018|language=en-GB|url-status=live}}</ref> === Transport === {{Main|Transport in Chile}} [[File:Chile_Route_68_Northbound_At_Route_60.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chile_Route_68_Northbound_At_Route_60.jpg|වම|thumb|[[:en:Chile_Route_68|Route 68]] at the junction with [[:en:Chile_Route_60|Route 60]]]] Due to Chile's topography a functioning transport network is vital to its economy. In 2020, Chile had {{convert|85984|km|0|abbr=on}} of [[:en:Highway|highways]], with {{convert|21289|km|0|abbr=on}} paved.<ref>{{Cite web |title=Data of interest 1 – National Network according to category |url=https://www.observatoriologistico.cl/infraestructura/red-vial/?id=5d719224d2c6f20029110412 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220529172624/https://www.observatoriologistico.cl/infraestructura/red-vial/?id=5d719224d2c6f20029110412 |archive-date=29 May 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> In the same year, the country had {{convert|3347|km|0|abbr=on}} of [[:en:Dual_carriageway|duplicated highways]], the second largest network in South America, after Brazil.<ref>{{Cite web |title=Data of interest 3 – Red vial national de dobles calzadas por región año 2020 |url=https://www.observatoriologistico.cl/infraestructura/red-vial/?id=5d719224d2c6f20029110412 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220529172624/https://www.observatoriologistico.cl/infraestructura/red-vial/?id=5d719224d2c6f20029110412 |archive-date=29 May 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> Since the mid-1990s, there has been a significant improvement in the country's roads, through bidding processes that allowed the construction of an efficient road network, with emphasis on the duplication of continuous {{convert|1950|km|0|abbr=on}} of the [[:en:Panamerican_Highway|Panamerican Highway]] ([[:en:Chile_Route_5|Chile Route 5]]) between [[:en:Puerto_Montt|Puerto Montt]] and [[:en:Caldera,_Chile|Caldera]] (in addition to the planned duplication in the Atacama Desert area),<ref>{{Cite web |date=13 March 2019 |title=In 2021 they will bid for roads that unite Antofagasta with Caldera and Iquique |url=https://www.infraestructurapublica.cl/2021-licitaran-carreteras-unen-antofagasta-caldera-e-iquique/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20221023012331/https://www.infraestructurapublica.cl/2021-licitaran-carreteras-unen-antofagasta-caldera-e-iquique/ |archive-date=23 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> the excerpts in between Santiago, Valparaiso and the Central Coast, and the northern access to Concepción and the large project of the Santiago urban [[:en:Highway|highways]] network, opened between 2004 and 2006.<ref>{{Cite web |title=115 nuevos km de autopistas |url=http://www.plataformaurbana.cl/archive/2009/01/14/115-nuevos-km-de-autopistas/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220711122610/https://www.plataformaurbana.cl/archive/2009/01/14/115-nuevos-km-de-autopistas/ |archive-date=11 July 2022 |access-date=11 July 2022 |work=Plataforma Urbana}}</ref> Buses are now the main means of long-distance transportation in Chile, following the decline of its railway network.<ref>{{cite web |author=Omnilineas |title=Omnilineas website |url=http://www.omnilineas.cl/comparison/index.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140219172710/http://www.omnilineas.cl/comparison/index.html |archive-date=19 February 2014 |access-date=17 February 2014}}</ref> The bus system covers the entire country, from [[:en:Arica,_Chile|Arica]] to [[:en:Santiago|Santiago]] (a 30-hour journey) and from Santiago to [[:en:Punta_Arenas|Punta Arenas]] (about 40 hours, with a change at [[:en:Osorno,_Chile|Osorno]]). Chile has a total of 372 runways (62 paved and 310 unpaved). Important airports in Chile include [[:en:Chacalluta_International_Airport|Chacalluta International Airport]] ([[:en:Arica|Arica]]), [[:en:Diego_Aracena_International_Airport|Diego Aracena International Airport]] ([[:en:Iquique|Iquique]]), [[:en:Andrés_Sabella_Gálvez_International_Airport|Andrés Sabella Gálvez International Airport]] ([[:en:Antofagasta|Antofagasta]]), [[:en:Carriel_Sur_International_Airport|Carriel Sur International Airport]] ([[:en:Concepción,_Chile|Concepción]]), [[:en:El_Tepual_International_Airport|El Tepual International Airport]] ([[:en:Puerto_Montt|Puerto Montt]]), [[:en:Presidente_Carlos_Ibáñez_del_Campo_International_Airport|Presidente Carlos Ibáñez del Campo International Airport]] ([[:en:Punta_Arenas|Punta Arenas]]), [[:en:La_Araucanía_International_Airport|La Araucanía International Airport]] ([[:en:Temuco|Temuco]]), [[:en:Mataveri_International_Airport|Mataveri International Airport]] ([[:en:Easter_Island|Easter Island]]), the most remote airport in the world, as defined by distance to another airport, and the [[:en:Arturo_Merino_Benítez_International_Airport|Arturo Merino Benítez International Airport]] ([[:en:Santiago|Santiago]]) with a traffic of 12,105,524 passengers in 2011. Santiago is headquarters of Latin America's largest [[:en:Airline|airline]] [[:en:Holding_company|holding company]] and Chilean [[:en:Flag_carrier|flag carrier]] [[:en:LATAM_Airlines_Group|LATAM Airlines]]. === Internet and telecommunications === [[File:Andes_y_Torre_Entel.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Andes_y_Torre_Entel.jpg|thumb|[[:en:Torre_Entel|Torre Entel]] in [[:en:Santiago_de_Chile|Santiago de Chile]], with the [[:en:Andes_mountains|Andes mountains]] in the background]] [[:en:Telecommunications_in_Chile|Chile has a telecommunication]] system which covers much of the country, including Chilean insular and Antarctic bases. Privatization of the telephone system began in 1988; Chile has one of the most advanced telecommunications infrastructure in South America with a modern system based on extensive microwave radio relay facilities and a domestic satellite system with 3 earth stations.<ref name="factbook" /> In 2012, there were 3.276 million main lines in use and 24.13 million mobile cellular telephone subscribers.<ref name="factbook" /> According to a 2012 database of the [[:en:International_Telecommunication_Union|International Telecommunication Union]] (ITU), 61.42% of the Chilean population uses the internet, making Chile the country with the highest internet penetration in South America.<ref name="ITU-IndividualsUsingTheInternet">{{cite web |date=June 2013 |title=Percentage of Individuals using the Internet 2000 |url=http://www.itu.int/en/ITU-D/Statistics/Documents/statistics/2013/Individuals_Internet_2000-2012.xls |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140209141641/http://www.itu.int/en/ITU-D/Statistics/Documents/statistics/2013/Individuals_Internet_2000-2012.xls |archive-date=9 February 2014 |access-date=22 June 2013 |publisher=International Telecommunication Union}}</ref> The Chilean internet country code is "[[:en:.cl|.cl]]".<ref>{{cite web |author1=Internet Assigned Numbers Authority |title=.cl Domain Delegation Data |url=https://www.iana.org/domains/root/db/cl.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240220234533/http://www.iana.org/domains/root/db/cl.html |archive-date=20 February 2024 |access-date=3 April 2024 |website=www.iana.org}}</ref> In 2017 the government of Chile launched its first [[:en:Cyber_security|cyber security]] strategy, which receives technical support from the [[:en:Organization_of_American_States|Organization of American States]] (OAS) Cyber Security Program of the Inter-American Committee against Terrorism (CICTE).<ref>{{Cite book |author1=Carlos Solar |title=Cybersecurity Governance in Latin America: States, Threats, and Alliances |publisher=State University of New York Press |year=2023 |isbn=9781438491424 |pages=}}</ref> === Energy === {{main|Energy in Chile}} [[File:Generadores_eólicos.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Generadores_e%C3%B3licos.jpg|thumb|[[:en:Wind_farm|Wind farm]] near [[:en:Canela,_Chile|Canela, Chile]]]] Chile's [[:en:Total_energy_supply|total energy supply]] (TES) was 23.0GJ per capita in 2020.<ref name="iea2020">{{cite web |title=IEA – Report |url=https://www.iea.org/data-and-statistics/data-tools/energy-statistics-data-browser?country=KENYA&fuel=Energy%20supply&indicator=TESbyPop |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20170202060054/https://www.iea.org/statistics/statisticssearch/report/?country=Chile&product=indicators |archive-date=2 February 2017 |access-date=4 November 2020}}</ref> Energy in Chile is dominated by fossil fuels, with coal, oil and gas accounting for 73.4% of the total primary energy. Biofuels and waste account for another 20.5% of primary energy supply, with the rest sourced from hydro and other renewables.<ref name="iea2020" /> Electricity consumption was 68.90 TWh in 2014. Main sources of electricity in Chile are [[:en:Hydroelectricity|hydroelectricity]], [[:en:Fuel_gas|gas]], [[:en:Fuel_oil|oil]] and [[:en:Coal|coal]]. [[:en:Renewable_energy|Renewable energy]] in the forms of [[:en:Wind_energy|wind]] and [[:en:Solar_energy|solar energy]] are also coming into use, encouraged by collaboration since 2009 with the [[:en:United_States_Department_of_Energy|United States Department of Energy]]. The electricity industry is [[:en:Privatization|privatized]] with [[:en:Endesa_(Chile)|ENDESA]] as the largest company in the field. In 2021, Chile had, in terms of installed renewable electricity, 6,807 MW in hydropower (28th largest in the world), 3,137 MW in wind power (28th largest in the world), 4,468 MW in solar (22nd largest in the world), and 375 MW in biomass.<ref>{{cite web |author=IRENA |date=April 2022 |title=Renewable Capacity Statistics 2022 |trans-title= |url=https://www.irena.org/-/media/Files/IRENA/Agency/Publication/2022/Apr/IRENA_RE_Capacity_Statistics_2022.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://www.irena.org/-/media/Files/IRENA/Agency/Publication/2022/Apr/IRENA_RE_Capacity_Statistics_2022.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=8 May 2022}}</ref> As the Atacama Desert has the highest [[:en:Solar_irradiance|solar irradiation]] in the world, and Chile has always had problems obtaining oil, gas and coal (the country basically does not produce them, so it has to import them), renewable energy is seen as the solution for the country's shortcomings in the energy field.<ref>{{Cite web |title=Energia Renovável para a irigação no Deserto do Atacama |url=http://www.iadb.org/en/news/webstories/2011-12-15/solar-power-plant-in-atacama-desert-in-chile,9715.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20171016080702/http://www.iadb.org/en/news/webstories/2011-12-15/solar-power-plant-in-atacama-desert-in-chile,9715.html |archive-date=16 October 2017 |access-date=11 July 2022}}</ref><ref>{{Cite web |title=Chile inaugura 1ª planta de energia termossolar da América Latina |url=https://economia.uol.com.br/noticias/efe/2021/06/09/chile-inaugura-1-planta-de-energia-termossolar-da-america-latina.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220321111842/https://economia.uol.com.br/noticias/efe/2021/06/09/chile-inaugura-1-planta-de-energia-termossolar-da-america-latina.htm |archive-date=21 March 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> In 2023 Chile emitted 107.99 million tonnes of [[:en:Greenhouse_gas|greenhouse gases]], equivalent to around 0.2% of the global total.<ref>{{Cite journal|last1=Olefs|first1=M.|last2=Formayer|first2=H.|last3=Gobiet|first3=A.|last4=Marke|first4=T.|last5=Schöner|first5=W.|last6=Revesz|first6=M.|date=2021-06-01|title=Past and future changes of the Austrian climate – Importance for tourism|journal=Journal of Outdoor Recreation and Tourism|series=Editorial: Tourism and Climate Change – an integrated look at the Austrian case|volume=34|pages=100395|bibcode=2021JORT...3400395O|doi=10.1016/j.jort.2021.100395|issn=2213-0780|doi-access=free}}</ref> In recent years Chile has emerged as a global leader in clean energy, particularly solar and wind.<ref>{{Cite web |date=1 January 2018 |title=Chile |url=https://www.iea.org/countries/chile |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20250218090200/https://www.iea.org/countries/chile |archive-date=18 February 2025 |access-date=2025-02-07 |website=IEA |language=en-GB}}</ref> and has committed to net zero by 2050. According to Climate Action Tracker, the nation is making "considerable progress" in climate action by expanding renewables and phasing-out coal.<ref>{{Cite web |last=Climate Action Tracker |date=7 October 2024 |title=Chile |url=https://climateactiontracker.org/countries/chile/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20250207154740/https://climateactiontracker.org/countries/chile/ |archive-date=7 February 2025 |access-date=2025-02-07 |website=climateactiontracker.org |language=en}}</ref> == යොමු කිරීම් == owqc2rtx7f8jlnk8c6intd6l82zyow8 750289 750287 2025-06-23T07:33:43Z BuddhikaW88 37808 750289 wikitext text/x-wiki == Economy == {{Update section|date=May 2025}} {{Main|Economy of Chile}} [[File:Bolsa_2.JPG|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Bolsa_2.JPG|thumb|සන්තියාගෝ කොටස් වෙළඳපොළ]] The [[:en:Central_Bank_of_Chile|Central Bank of Chile]] in Santiago serves as the [[:en:Central_bank|central bank]] for the country. The Chilean currency is the [[:en:Chilean_peso|Chilean peso]] (CLP). Chile is one of South America's most stable and prosperous nations,<ref name="BBC-Chile">{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/country_profiles/1222764.stm|title=Country profile: Chile|date=16 December 2009|work=BBC News|access-date=31 December 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20100114035710/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/country_profiles/1222764.stm|archive-date=14 January 2010|url-status=live}}</ref> leading Latin American nations in [[:en:Human_development_(humanity)|human development]], competitiveness, globalization, economic freedom, and low perception of corruption.<ref name="hdrstats.undp.org">{{cite web |title=Human and income poverty: developing countries |url=http://hdrstats.undp.org/indicators/25.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090212140250/http://hdrstats.undp.org/indicators/25.html |archive-date=12 February 2009 |work=UNDP}}</ref> Since July 2013, Chile is considered by the [[:en:World_Bank|World Bank]] as a "[[:en:World_Bank_high-income_economy|high-income economy]]".<ref name="wb">{{cite web |title=How does the World Bank classify countries? |url=https://datahelpdesk.worldbank.org/knowledgebase/articles/378834-how-does-the-world-bank-classify-countries |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200522092916/https://datahelpdesk.worldbank.org/knowledgebase/articles/378834-how-does-the-world-bank-classify-countries |archive-date=22 May 2020 |access-date=8 April 2021 |publisher=[[World Bank]]}}</ref><ref name="World Bank-2013a">{{cite web |date=1 July 2013 |title=High-income economies ($12,616 or more) |url=http://data.worldbank.org/about/country-classifications/country-and-lending-groups#High_income |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110318125456/http://data.worldbank.org/about/country-classifications/country-and-lending-groups#High_income |archive-date=18 March 2011 |access-date=14 September 2013 |work=Country and Lending Groups |publisher=The World Bank}}</ref><ref name="World Bank-2013b">{{cite web |date=1 August 2013 |title=GNI per capita, Atlas method (current US$) |url=http://api.worldbank.org/datafiles/NY.GNP.PCAP.CD_Indicator_MetaData_en_EXCEL.xls |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130921055207/http://api.worldbank.org/datafiles/NY.GNP.PCAP.CD_Indicator_MetaData_en_EXCEL.xls |archive-date=21 September 2013 |access-date=14 September 2013 |publisher=The World Bank |location=Washington, D.C. |format=xls |quote=GNI-WB}}</ref> The think tank ''[[:en:The_Heritage_Foundation|The Heritage Foundation]]'' states that Chile has the highest degree of [[:en:Economic_freedom|economic freedom]] in South America (ranking 22nd worldwide), owing to its independent and efficient judicial system and prudent public finance management.<ref>{{Cite web |title=Chile Economy: Population, GDP, Inflation, Business, Trade, FDI, Corruption |url=https://www.heritage.org/index/country/chile |url-status=unfit |archive-url=https://web.archive.org/web/20190622094514/https://www.heritage.org/index/country/chile |archive-date=22 June 2019 |access-date=13 November 2023 |website=The Heritage Foundation |language=en}}</ref> In May 2010 Chile became the first South American country to join the [[:en:Organisation_for_Economic_Co-operation_and_Development|OECD]].<ref>{{cite web |date=7 May 2010 |title=Chile's accession to the OECD |url=http://www.oecd.org/chile/chilesaccessiontotheoecd.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20120829025817/http://www.oecd.org/chile/chilesaccessiontotheoecd.htm |archive-date=29 August 2012 |access-date=22 July 2016 |publisher=[[Organisation for Economic Co-operation and Development|OECD]]}}</ref> In 2006, Chile became the country with the highest nominal GDP per capita in Latin America.<ref>[http://www.weforum.org/pdf/GCR09/GCR20092010fullrankings.pdf Table 4: The Global Competitiveness Index 2009–2010 rankings and 2008–2009 comparisons] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101030003958/http://www.weforum.org/pdf/GCR09/GCR20092010fullrankings.pdf|date=30 October 2010}}. The Global Competitiveness Index 2009–2010. World Economic Forum</ref> As of 2020, Chile ranks third in Latin America (behind Uruguay and Panama) in nominal GDP per capita. Copper mining makes up 20% of Chilean GDP and 60% of exports.<ref name="coppersol">{{cite news|url=https://www.economist.com/news/business/21576714-mining-industry-has-enriched-chile-its-future-precarious-copper-solution|title=Mining in Chile: Copper solution|date=27 April 2013|newspaper=The Economist|access-date=13 July 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20130715211952/http://www.economist.com/news/business/21576714-mining-industry-has-enriched-chile-its-future-precarious-copper-solution|archive-date=15 July 2013|url-status=live}}</ref> [[:en:Escondida|Escondida]] is the largest copper mine in the world, producing over 5% of global supplies.<ref name="coppersol" /> Overall, Chile produces a third of the world's copper.<ref name="coppersol" /> [[:en:Codelco|Codelco]], the state mining firm, competes with private copper mining companies.<ref name="coppersol" /> Sound economic policies, maintained consistently since the 1980s, have contributed to steady economic growth in Chile and have more than halved poverty rates.<ref name="factbook">{{Cite CIA World Factbook|country=Chile|access-date=17 February 2014}}</ref><ref name="countrystudies">{{cite web |date=31 March 1994 |title=Development and Breakdown of Democracy, 1830–1973 |url=http://countrystudies.us/chile/85.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110709014719/http://countrystudies.us/chile/85.htm |archive-date=9 July 2011 |access-date=21 April 2009 |work=Country Studies |publisher=Library of Congress}}</ref> Chile began to experience a moderate economic downturn in 1999. The economy remained sluggish until 2003, when it began to show clear signs of recovery, achieving 4.0% GDP growth.<ref>{{cite web |date=21 February 2013 |title=Chile GDP – real growth rate |url=http://indexmundi.com/chile/gdp_real_growth_rate.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190612084542/https://www.indexmundi.com/chile/gdp_real_growth_rate.html |archive-date=12 June 2019 |access-date=13 July 2013 |publisher=Indexmundi.com}}</ref> The Chilean economy finished 2004 with growth of 6%. Real GDP growth reached 5.7% in 2005 before falling back to 4% in 2006. GDP expanded by 5% in 2007.<ref name="countrystudies" /> Faced with the [[:en:2008_financial_crisis|2008 financial crisis]], the government announced an economic stimulus plan to spur employment and growth, and despite the [[:en:Great_Recession|Great Recession]], aimed for an expansion of between 2% and 3% of GDP for 2009. Nonetheless, economic analysts disagreed with government estimates and predicted economic growth at a median of 1.5%.<ref>{{cite news|url=https://www.reuters.com/article/economicNews/idUSN1027661220090110|title=Chile finmin says no recession seen in 2009-report|date=10 January 2009|work=Reuters|access-date=17 December 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20090111024811/http://www.reuters.com/article/economicNews/idUSN1027661220090110|archive-date=11 January 2009|url-status=live}}</ref> Real GDP growth in 2012 was 5.5%. Growth slowed to 4.1% in the first quarter of 2013.<ref name="imfartiv">{{cite web |date=14 June 2013 |title=Chile: 2013 Article IV Consultation; IMF Country Report 13/198 |url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/scr/2013/cr13198.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20130717155041/http://www.imf.org/external/pubs/ft/scr/2013/cr13198.pdf |archive-date=17 July 2013 |access-date=13 July 2013 |publisher=IMF}}</ref> [[File:Gran_Torre_Santiago_(39693576311)_(2).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Gran_Torre_Santiago_(39693576311)_(2).jpg|වම|thumb|සැන්හැටන්හි ග්‍රාන් ටොරේ කොස්ටානේරා සහ ටයිටේනියම් ලා පෝර්ටාඩා (පසුබිම) අහස ගොඩනැගිලි]] The unemployment rate was 7.8% in 2022, according to [[:en:World_Bank|The World Bank]].<ref>{{Cite web |title=World Bank Open Data |url=https://data.worldbank.org/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230526025607/https://data.worldbank.org/ |archive-date=26 May 2023 |access-date=11 November 2023 |website=World Bank Open Data}}</ref> There are reported labor shortages in agriculture, mining, and construction.<ref name="imfartiv" /> The percentage of Chileans with per capita household incomes below the poverty line—defined as twice the cost of satisfying a person's minimal nutritional needs—fell from 45.1% in 1987 to 11.5% in 2009, according to government surveys.<ref>{{cite web |date=22 June 2007 |title=Casen 2006 en profundidad |url=http://www.trabajoyequidad.cl/documentos/temp/TP-825-CASEN%202006%20en%20profundidad-22-06-2007.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130113065308/http://www.trabajoyequidad.cl/documentos/temp/TP-825-CASEN%2B2006%2Ben%2Bprofundidad-22-06-2007.pdf |archive-date=13 January 2013 |access-date=22 October 2007 |work=Libertad y Desarrollo}}</ref><ref>{{cite web |year=2010 |title=Panorama social de América Latina |url=http://www.cepal.cl/publicaciones/xml/9/41799/PSE-panoramasocial2010.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110707005900/http://www.cepal.cl/publicaciones/xml/9/41799/PSE-panoramasocial2010.pdf |archive-date=7 July 2011 |access-date=13 July 2013 |publisher=ECLAC}}</ref> Critics in Chile, however, argue that true poverty figures are considerably higher than those officially published.<ref>{{cite news|url=http://www.economiaynegocios.cl/noticias/noticias.asp?id=35048|title=Una muy necesaria corrección: Hay cuatro millones de pobres en Chile|date=14 October 2007|newspaper=El Mercurio|access-date=22 October 2007|archive-url=https://web.archive.org/web/20210815184809/http://www.economiaynegocios.cl/noticias/noticias.asp?id=35048|archive-date=15 August 2021|url-status=live}}</ref> Using the relative yardstick favoured in many European countries, 27% of Chileans would be poor, according to Juan Carlos Feres of the [[:en:ECLAC|ECLAC]].<ref>{{Cite news|url=http://www.economist.com/displaystory.cfm?story_id=9645174|title=Destitute no more|date=16 August 2007|newspaper=The Economist|access-date=22 October 2007|archive-url=https://web.archive.org/web/20071016204538/http://economist.com/displayStory.cfm?story_id=9645174|archive-date=16 October 2007|url-status=live}}{{Subscription required}}</ref> {{as of|2012|November|}}, about 11.1 million people (64% of the population) benefit from government welfare programs,<ref>{{cite web |date=20 November 2012 |title=Ficha de Protección Social – Ministerio de Desarrollo Social |url=http://www.fichaproteccionsocial.gob.cl/estad/est_int.php?id=19 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160518190839/http://www.fichaproteccionsocial.gob.cl/estad/est_int.php?id=19 |archive-date=18 May 2016 |access-date=12 March 2013 |publisher=Fichaproteccionsocial.gob.cl}}</ref>{{Clarify|date=May 2014}} via the "Social Protection Card", which includes the population living in poverty and those at a risk of falling into poverty.<ref>{{cite web |title=Ficha de Protección Social – Ministerio de Desarrollo Social |url=http://www.fichaproteccionsocial.gob.cl/fps/fps2.php |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120915085201/http://www.fichaproteccionsocial.gob.cl/fps/fps2.php |archive-date=15 September 2012 |access-date=9 November 2012 |publisher=Fichaproteccionsocial.gob.cl}}</ref> [[:en:Chile_pension_system|The privatized national pension system]] (AFP) has encouraged domestic investment and contributed to an estimated total domestic savings rate of approximately 21% of GDP.<ref>{{cite web |title=The Chilean pension system |url=http://www.safp.cl/573/articles-3523_copyright.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120512092950/http://www.safp.cl/573/articles-3523_copyright.pdf |archive-date=12 May 2012 |access-date=13 July 2013}}</ref> Under the compulsory private pension system, most formal sector employees pay 10% of their salaries into privately managed funds.<ref name="countrystudies" /> Chile has signed [[:en:Free_trade_agreements|free trade agreements]] (FTAs) with a whole network of countries, including an FTA with the United States that was signed in 2003 and implemented in January 2004.<ref>{{cite web |title=USA-Chile FTA Final Text |url=http://www.ustr.gov/Trade_Agreements/Bilateral/Chile_FTA/Final_Texts/Section_Index.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160328045456/https://ustr.gov/trade_agreements/bilateral/chile_fta/final_texts/section_index.html |archive-date=28 March 2016 |access-date=13 July 2013 |publisher=Ustr.gov}}</ref> Internal Government of Chile figures show that even when factoring out inflation and the recent high price of copper, bilateral trade between the U.S. and Chile has grown over 60% since then.<ref name="countrystudies" /> Chile's total trade with China reached US$8.8 billion in 2006, representing nearly 66% of the value of its trade relationship with Asia.<ref name="countrystudies" /> Exports to Asia increased from US$15.2 billion in 2005 to US$19.7 billion in 2006, a 29.9% increase.<ref name="countrystudies" /> Year-on-year growth of imports was especially strong from a number of countries: Ecuador (123.9%), Thailand (72.1%), South Korea (52.6%), and China (36.9%).<ref name="countrystudies" /> Chile's approach to foreign direct investment is codified in the country's Foreign Investment Law. Registration is reported to be simple and transparent, and foreign investors are guaranteed access to the official [[:en:Foreign_exchange_market|foreign exchange market]] to repatriate their profits and capital.<ref name="countrystudies" /> The Chilean Government has formed a Council on Innovation and Competition, hoping to bring in additional FDI to new parts of the economy.<ref name="countrystudies" /> [[:en:Standard_&_Poor's|Standard & Poor's]] gives Chile a [[:en:Credit_rating|credit rating]] of A.<ref>{{cite news|url=https://countryeconomy.com/ratings/chile|title=Rating: Chile Credit Rating|date=2023|work=|access-date=|archive-url=https://web.archive.org/web/20240112090947/https://countryeconomy.com/ratings/chile|archive-date=12 January 2024|url-status=live}}</ref> The Government of Chile continues to pay down its foreign debt, with public debt only 3.9% of GDP at the end of 2006.<ref name="countrystudies" /> The Chilean central government is a net creditor with a [[:en:Net_asset_value|net asset position]] of 7% of GDP at end 2012.<ref name="imfartiv" /> The [[:en:Current_account_deficit|current account deficit]] was 4% in the first quarter of 2013, financed mostly by foreign direct investment.<ref name="imfartiv" /> 14% of central government revenue came directly from copper in 2012.<ref name="imfartiv" /> Chile was ranked 1st in the [[:en:Global_Innovation_Index|Global Innovation Index]] in 2024.<ref>{{Cite book |author=Wunsch-Vincent |first1=Sacha |url=https://www.wipo.int/web-publications/global-innovation-index-2024/en/ |title=Global Innovation Index 2024: Unlocking the Promise of Social Entrepreneurship |last2=León |first2=Lorena Rivera |last3=Lanvin |first3=Bruno |last4=Dutta |first4=Soumitra |date=26 September 2024 |website=www.wipo.int |publisher=[[World Intellectual Property Organization]] |isbn=978-92-805-3681-2 |edition=17th |location=Geneva |page=18 |language=en |doi=10.34667/tind.50062 |access-date=2024-10-06 |archive-url=https://web.archive.org/web/20241212043914/https://www.wipo.int/web-publications/global-innovation-index-2024/en/ |archive-date=12 December 2024 |url-status=live}}</ref> === Mineral resources === [[File:Chuquicamata-003_02.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chuquicamata-003_02.jpg|thumb|ලොව විශාලතම විවෘත වළේ තඹ පතල වන චුකිකමාටා]] Chile is rich in mineral resources, especially copper and lithium. It is thought that due to the importance of lithium for batteries for electric vehicles and stabilization of electric grids with large proportions of intermittent renewables in the electricity mix, Chile could be strengthened geopolitically. However, this perspective has also been criticized for underestimating the power of economic incentives for expanded production in other parts of the world.<ref name="Overland-2019">{{Cite journal|last=Overland|first=Indra|date=1 March 2019|title=The geopolitics of renewable energy: Debunking four emerging myths|url=https://nupi.brage.unit.no/nupi-xmlui/bitstream/11250/2579292/2/2019%2b-%2bThe%2bgeopolitics%2bof%2brenewable%2benergy%252C%2bdebunking%2bfour%2bemerging%2bmyths.pdf|url-status=live|journal=Energy Research & Social Science|volume=49|pages=36–40|bibcode=2019ERSS...49...36O|doi=10.1016/j.erss.2018.10.018|issn=2214-6296|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://nupi.brage.unit.no/nupi-xmlui/bitstream/11250/2579292/2/2019%2b-%2bThe%2bgeopolitics%2bof%2brenewable%2benergy%252C%2bdebunking%2bfour%2bemerging%2bmyths.pdf|archive-date=9 October 2022|doi-access=free}}</ref> The country was, in 2019, the world's largest producer of [[:en:Copper|copper]],<ref>{{cite web |title=USGS Copper Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-copper.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-copper.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> [[:en:Iodine|iodine]]<ref>{{cite web |title=USGS Iodine Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-iodine.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210625191455/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-iodine.pdf |archive-date=25 June 2021 |access-date=11 July 2022}}</ref> and [[:en:Rhenium|rhenium]],<ref>{{cite web |title=USGS Rhenium Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-rhenium.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210621074425/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-rhenium.pdf |archive-date=21 June 2021 |access-date=11 July 2022}}</ref> the second largest producer of [[:en:Lithium|lithium]]<ref>{{cite web |title=USGS Lithium Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-lithium.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-lithium.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> and [[:en:Molybdenum|molybdenum]],<ref>{{cite web |title=USGS Molybdenum Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-molybdenum.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-molybdenum.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> the sixth largest producer of [[:en:Silver|silver]],<ref>{{cite web |title=USGS Silver Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-silver.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210515082301/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-silver.pdf |archive-date=15 May 2021 |access-date=11 July 2022}}</ref> the seventh largest producer of [[:en:Salt|salt]],<ref>{{cite web |title=USGS Salt Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-salt.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-salt.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> the eighth largest producer of [[:en:Potash|potash]],<ref>{{cite web |title=USGS Potash Product ion Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-potash.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-potash.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> the thirteenth producer of [[:en:Sulfur|sulfur]]<ref>{{cite web |title=USGS Sulfur Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-sulfur.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-sulfur.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> and the thirteenth producer of [[:en:Iron_ore|iron ore]]<ref>{{cite web |title=USGS Iron Ore Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-iron-ore.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-iron-ore.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> in the world. In 2023, it was fourth largest silver producer globally.<ref>{{Cite web |title=USGS Silver Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2024/mcs2024.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20241220035538/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2024/mcs2024.pdf |archive-date=December 20, 2024 |access-date=December 23, 2024}}</ref> The country also has considerable [[:en:Gold|gold]] production: between 2006 and 2017, the country produced annual amounts ranging from 35.9 tonnes in 2017 to 51.3 tonnes in 2013,<ref>{{Cite web |title=Gold Production in Chile |url=https://www.ceicdata.com/en/indicator/chile/gold-production |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20221018212808/https://www.ceicdata.com/en/indicator/chile/gold-production |archive-date=18 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> where the gold production in 2015 is 43 metric tonnes.<ref>{{Cite web |title=Gold production |url=https://ourworldindata.org/grapher/gold-production?tab=table |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129233804/https://ourworldindata.org/grapher/gold-production?tab=table |archive-date=29 November 2023 |access-date=2024-12-17 |website=Our World in Data}}</ref> === Agriculture === {{Main|Agriculture in Chile}} [[File:Viñedo_Puente_Alto.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Vi%C3%B1edo_Puente_Alto.jpg|වම|thumb|පුවෙන්ටේ ඇල්ටෝ හි මිදි වත්ත]] [[:en:Agriculture|Agriculture]] in Chile encompasses a wide range of different activities due to its particular [[:en:Geography|geography]], [[:en:Climate|climate]] and [[:en:Geology|geology]] and human factors. Historically agriculture is one of the bases of Chile's economy. Now agriculture and allied sectors like [[:en:Forestry|forestry]], [[:en:Logging|logging]] and [[:en:Fishing|fishing]] account for only 4.9% of the [[:en:GDP|GDP]] {{As of|2007|lc=y}} and employ 13.6% of the country's labor force. Chile is one of the 5 largest world producers of [[:en:Cherry|cherry]] and [[:en:Blueberry|blueberry]], and one of the 10 largest world producers of [[:en:Grape|grape]], [[:en:Apple|apple]], [[:en:Kiwifruit|kiwi]], [[:en:Peach|peach]], [[:en:Plum|plum]] and [[:en:Hazelnut|hazelnut]], focusing on exporting high-value fruits.<ref>{{Cite web |title=Agriculture in Chile, by FAO |url=http://www.fao.org/faostat/en/#data/QCL/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170511194947/http://www.fao.org/faostat/en/#data/QCL/ |archive-date=11 May 2017 |access-date=11 July 2022}}</ref> Some other major agriculture products of Chile include [[:en:Pear|pears]], [[:en:Onion|onions]], [[:en:Wheat|wheat]], [[:en:Maize|maize]], [[:en:Oats|oats]], [[:en:Garlic|garlic]], [[:en:Asparagus|asparagus]], [[:en:Bean|beans]], [[:en:Beef|beef]], [[:en:Poultry|poultry]], [[:en:Wool|wool]], [[:en:Fish|fish]], [[:en:Lumber|timber]] and [[:en:Hemp|hemp]]. Due to its geographical isolation and strict customs policies Chile is free from diseases and pests such as [[:en:Mad_cow_disease|mad cow disease]], [[:en:Drosophilidae|fruit fly]] and [[:en:Phylloxera|Phylloxera]]. This, its location in the [[:en:Southern_Hemisphere|Southern Hemisphere]], which has quite different harvesting times from the [[:en:Northern_Hemisphere|Northern Hemisphere]], and its wide range of agriculture conditions are considered Chile's main comparative advantages. However, Chile's mountainous landscape limits the extent and intensity of agriculture so that arable land corresponds only to 2.62% of the total territory. Chile currently utilizes 14,015 Hectares of agricultural land.<ref>{{Cite web |title=Chile – OECD Data |url=https://data.oecd.org/chile.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20181125030826/https://data.oecd.org/chile.htm |archive-date=25 November 2018 |access-date=2 November 2018 |website=theOECD |language=en}}</ref> Chile is the world's second largest producer of [[:en:Salmon|salmon]], after Norway. In 2019, it was responsible for 26% of the global supply.<ref>{{Cite news|url=https://www.istoedinheiro.com.br/algas-nocivas-matam-mais-de-42-mil-toneladas-de-salmao-no-chile/|title=Algas nocivas matam mais de 4,2 mil toneladas de salmão no Chile|access-date=4 September 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20221024140847/https://www.istoedinheiro.com.br/algas-nocivas-matam-mais-de-42-mil-toneladas-de-salmao-no-chile/|archive-date=24 October 2022|url-status=live}}</ref> In [[:en:Wine|wine]], Chile is usually among the 10 largest producers in the world. In 2018 it was in 6th place.<ref>{{Cite web |date=2019 |title=2019 Statistical Report on World Vitiviniculture |url=https://www.oiv.int/public/medias/6782/oiv-2019-statistical-report-on-world-vitiviniculture.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210206112544/https://www.oiv.int/public/medias/6782/oiv-2019-statistical-report-on-world-vitiviniculture.pdf |archive-date=6 February 2021 |access-date=7 March 2021 |website=International Organisation of Vine and Wine}}</ref> === Tourism === [[File:Cerro_Concepcion.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Cerro_Concepcion.jpg|thumb|යුනෙස්කෝ ලෝක උරුම අඩවියක් වන වල්පරයිසෝ නගරය]] [[File:Cuernos_del_Paine_from_Lake_Pehoé.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Cuernos_del_Paine_from_Lake_Peho%C3%A9.jpg|thumb|චිලී පැටගෝනියාවේ ටොරස් ඩෙල් පේන් ජාතික වනෝද්‍යානය]] [[File:Moai_Rano_raraku.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Moai_Rano_raraku.jpg|thumb|පාස්කු දූපතේ 1250 සහ 1500 අතර කාල නිර්ණය කරන ලද පූර්ව-කොලොම්බියානු මෝයිස් මානව රූප.]] Tourism in Chile has experienced sustained growth over the last few decades. In 2005, tourism grew by 13.6%, generating more than 4.5 billion dollars of which 1.5 billion was attributed to foreign tourists. According to the National Service of Tourism (Sernatur), 2 million people a year visit the country. Most of these visitors come from other countries in the American continent, mainly [[:en:Argentina|Argentina]]; followed by a growing number from the United States, Europe, and Brazil with a growing number of Asians from [[:en:South_Korea|South Korea]] and China.<ref>Blanco, Hernán ''et al.'' (August 2007) [https://web.archive.org/web/20080408235147/http://www.rides.cl/pdf/trade_tourism_chile.pdf International Trade and Sustainable Tourism in Chile]. International Institute for Sustainable Development</ref> The main attractions for tourists are places of natural beauty situated in the extreme zones of the country: [[:en:San_Pedro_de_Atacama|San Pedro de Atacama]], in the north, is very popular with foreign tourists who arrive to admire the Incaic architecture, the altiplano lakes, and the [[:en:Valle_de_la_Luna_(Chile)|Valley of the Moon]].{{citation needed|date=July 2014}} In [[:en:Putre|Putre]], also in the north, there is the [[:en:Chungará_Lake|Chungará Lake]], as well as the [[:en:Parinacota_Volcano|Parinacota]] and the [[:en:Pomerape|Pomerape]] volcanoes, with altitudes of 6,348 m and 6,282 m, respectively. Throughout the central Andes there are many ski resorts of international repute,{{citation needed|date=July 2014}} including [[:en:Portillo,_Chile|Portillo]], [[:en:Valle_Nevado|Valle Nevado]] and [[:en:Termas_de_Chillán|Termas de Chillán]]. The main tourist sites in the south are national parks (the most popular is [[:en:Conguillío_National_Park|Conguillío National Park]] in the Araucanía)<ref>{{Cite web |title=Conguillio National Park (Official GANP Park Page) |url=https://national-parks.org/chile/conguillio |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20221026143218/https://national-parks.org/chile/conguillio |archive-date=26 October 2022 |access-date=26 October 2022 |website=national-parks.org |language=en}}</ref> and the coastal area around Tirúa and Cañete with the [[:en:Isla_Mocha|Isla Mocha]] and the [[:en:Nahuelbuta_National_Park|Nahuelbuta National Park]], [[:en:Chiloé_Archipelago|Chiloé Archipelago]] and [[:en:Patagonia|Patagonia]], which includes [[:en:Laguna_San_Rafael_National_Park|Laguna San Rafael National Park]], with its many glaciers, and the [[:en:Torres_del_Paine_National_Park|Torres del Paine National Park]]. The central port city of [[:en:Valparaíso|Valparaíso]], which is World Heritage with its unique architecture, is also popular.<ref>{{Cite web |last=Centre |first=UNESCO World Heritage |title=Historic Quarter of the Seaport City of Valpara&iacute;so |url=https://whc.unesco.org/en/list/959/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240127041016/https://whc.unesco.org/en/list/959 |archive-date=27 January 2024 |access-date=22 January 2024 |website=UNESCO World Heritage Centre |language=en}}</ref> Finally, [[:en:Easter_Island|Easter Island]] in the Pacific Ocean is one of the main Chilean tourist destinations. For locals, tourism is concentrated mostly in the summer (December to March), and mainly in the coastal beach towns.<ref>{{Cite web |title=Best Beaches in Chile - Sandee |url=https://sandee.com/chile |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20241204020431/https://sandee.com/chile |archive-date=4 December 2024 |access-date=2024-10-24 |website=sandee.com}}</ref> [[:en:Arica|Arica]], [[:en:Iquique|Iquique]], [[:en:Antofagasta|Antofagasta]], [[:en:La_Serena,_Chile|La Serena]] and [[:en:Coquimbo|Coquimbo]] are the main summer centers in the north, and Pucón on the shores of [[:en:Lake_Villarrica|Lake Villarrica]] is the main center in the south. Because of its proximity to Santiago, the coast of the Valparaíso Region, with its many beach resorts, receives the largest number of tourists. [[:en:Viña_del_Mar|Viña del Mar]], Valparaíso's more affluent northern neighbor, is popular because of its beaches, [[:en:Casino|casino]], and its annual [[:en:Viña_del_Mar_International_Song_Festival|song festival]], the most important musical event in Latin America.{{citation needed|date=July 2014}} [[:en:Pichilemu|Pichilemu]] in the [[:en:O'Higgins_Region|O'Higgins Region]] is widely known as South America's "best [[:en:Surfing|surfing]] spot" according to [[:en:Fodor's|Fodor's]].{{citation needed|date=July 2014}} In November 2005 the government launched a campaign under the brand "Chile: All Ways Surprising" intended to promote the country internationally for both business and tourism.<ref>{{cite web |title=Pro&#124;Chile – Importadores &#124; Selección idiomas |url=http://www.prochile.us/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140719080258/http://www.prochile.us/ |archive-date=19 July 2014 |access-date=22 December 2013 |publisher=Prochile.us}}</ref> [[:en:List_of_museums_in_Chile|Museums in Chile]] such as the [[:en:Chilean_National_Museum_of_Fine_Arts|Chilean National Museum of Fine Arts]] built in 1880, feature works by [[:en:List_of_Chilean_artists|Chilean artists]]. Chile is home to the world-renowned [[:en:Patagonia_Park|Patagonian Trail]] that resides on the border between Argentina and Chile. Chile recently launched a massive scenic route for tourism in hopes of encouraging development based on conservation. The Route of Parks covers {{Convert|1740|mi}} and was designed by Tompkin Conservation (founders [[:en:Douglas_Tompkins|Douglas Tompkins]] and wife [[:en:Kristine_Tompkins|Kristine]]).<ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-45663960|title=Chile unveils huge Patagonia scenic route|date=27 September 2018|work=BBC News|access-date=24 November 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20181124162200/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-45663960|archive-date=24 November 2018|language=en-GB|url-status=live}}</ref> === Transport === {{Main|Transport in Chile}} [[File:Chile_Route_68_Northbound_At_Route_60.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chile_Route_68_Northbound_At_Route_60.jpg|වම|thumb|මාර්ග 60 සමඟ මංසන්ධියේදී මාර්ග 68]] Due to Chile's topography a functioning transport network is vital to its economy. In 2020, Chile had {{convert|85984|km|0|abbr=on}} of [[:en:Highway|highways]], with {{convert|21289|km|0|abbr=on}} paved.<ref>{{Cite web |title=Data of interest 1 – National Network according to category |url=https://www.observatoriologistico.cl/infraestructura/red-vial/?id=5d719224d2c6f20029110412 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220529172624/https://www.observatoriologistico.cl/infraestructura/red-vial/?id=5d719224d2c6f20029110412 |archive-date=29 May 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> In the same year, the country had {{convert|3347|km|0|abbr=on}} of [[:en:Dual_carriageway|duplicated highways]], the second largest network in South America, after Brazil.<ref>{{Cite web |title=Data of interest 3 – Red vial national de dobles calzadas por región año 2020 |url=https://www.observatoriologistico.cl/infraestructura/red-vial/?id=5d719224d2c6f20029110412 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220529172624/https://www.observatoriologistico.cl/infraestructura/red-vial/?id=5d719224d2c6f20029110412 |archive-date=29 May 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> Since the mid-1990s, there has been a significant improvement in the country's roads, through bidding processes that allowed the construction of an efficient road network, with emphasis on the duplication of continuous {{convert|1950|km|0|abbr=on}} of the [[:en:Panamerican_Highway|Panamerican Highway]] ([[:en:Chile_Route_5|Chile Route 5]]) between [[:en:Puerto_Montt|Puerto Montt]] and [[:en:Caldera,_Chile|Caldera]] (in addition to the planned duplication in the Atacama Desert area),<ref>{{Cite web |date=13 March 2019 |title=In 2021 they will bid for roads that unite Antofagasta with Caldera and Iquique |url=https://www.infraestructurapublica.cl/2021-licitaran-carreteras-unen-antofagasta-caldera-e-iquique/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20221023012331/https://www.infraestructurapublica.cl/2021-licitaran-carreteras-unen-antofagasta-caldera-e-iquique/ |archive-date=23 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> the excerpts in between Santiago, Valparaiso and the Central Coast, and the northern access to Concepción and the large project of the Santiago urban [[:en:Highway|highways]] network, opened between 2004 and 2006.<ref>{{Cite web |title=115 nuevos km de autopistas |url=http://www.plataformaurbana.cl/archive/2009/01/14/115-nuevos-km-de-autopistas/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220711122610/https://www.plataformaurbana.cl/archive/2009/01/14/115-nuevos-km-de-autopistas/ |archive-date=11 July 2022 |access-date=11 July 2022 |work=Plataforma Urbana}}</ref> Buses are now the main means of long-distance transportation in Chile, following the decline of its railway network.<ref>{{cite web |author=Omnilineas |title=Omnilineas website |url=http://www.omnilineas.cl/comparison/index.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140219172710/http://www.omnilineas.cl/comparison/index.html |archive-date=19 February 2014 |access-date=17 February 2014}}</ref> The bus system covers the entire country, from [[:en:Arica,_Chile|Arica]] to [[:en:Santiago|Santiago]] (a 30-hour journey) and from Santiago to [[:en:Punta_Arenas|Punta Arenas]] (about 40 hours, with a change at [[:en:Osorno,_Chile|Osorno]]). Chile has a total of 372 runways (62 paved and 310 unpaved). Important airports in Chile include [[:en:Chacalluta_International_Airport|Chacalluta International Airport]] ([[:en:Arica|Arica]]), [[:en:Diego_Aracena_International_Airport|Diego Aracena International Airport]] ([[:en:Iquique|Iquique]]), [[:en:Andrés_Sabella_Gálvez_International_Airport|Andrés Sabella Gálvez International Airport]] ([[:en:Antofagasta|Antofagasta]]), [[:en:Carriel_Sur_International_Airport|Carriel Sur International Airport]] ([[:en:Concepción,_Chile|Concepción]]), [[:en:El_Tepual_International_Airport|El Tepual International Airport]] ([[:en:Puerto_Montt|Puerto Montt]]), [[:en:Presidente_Carlos_Ibáñez_del_Campo_International_Airport|Presidente Carlos Ibáñez del Campo International Airport]] ([[:en:Punta_Arenas|Punta Arenas]]), [[:en:La_Araucanía_International_Airport|La Araucanía International Airport]] ([[:en:Temuco|Temuco]]), [[:en:Mataveri_International_Airport|Mataveri International Airport]] ([[:en:Easter_Island|Easter Island]]), the most remote airport in the world, as defined by distance to another airport, and the [[:en:Arturo_Merino_Benítez_International_Airport|Arturo Merino Benítez International Airport]] ([[:en:Santiago|Santiago]]) with a traffic of 12,105,524 passengers in 2011. Santiago is headquarters of Latin America's largest [[:en:Airline|airline]] [[:en:Holding_company|holding company]] and Chilean [[:en:Flag_carrier|flag carrier]] [[:en:LATAM_Airlines_Group|LATAM Airlines]]. === Internet and telecommunications === [[File:Andes_y_Torre_Entel.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Andes_y_Torre_Entel.jpg|thumb|චිලීහි සන්තියාගෝ හි ටොරේ එන්ටෙල්, පසුබිමේ ඇන්ඩීස් කඳුකරය.]] [[:en:Telecommunications_in_Chile|Chile has a telecommunication]] system which covers much of the country, including Chilean insular and Antarctic bases. Privatization of the telephone system began in 1988; Chile has one of the most advanced telecommunications infrastructure in South America with a modern system based on extensive microwave radio relay facilities and a domestic satellite system with 3 earth stations.<ref name="factbook" /> In 2012, there were 3.276 million main lines in use and 24.13 million mobile cellular telephone subscribers.<ref name="factbook" /> According to a 2012 database of the [[:en:International_Telecommunication_Union|International Telecommunication Union]] (ITU), 61.42% of the Chilean population uses the internet, making Chile the country with the highest internet penetration in South America.<ref name="ITU-IndividualsUsingTheInternet">{{cite web |date=June 2013 |title=Percentage of Individuals using the Internet 2000 |url=http://www.itu.int/en/ITU-D/Statistics/Documents/statistics/2013/Individuals_Internet_2000-2012.xls |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140209141641/http://www.itu.int/en/ITU-D/Statistics/Documents/statistics/2013/Individuals_Internet_2000-2012.xls |archive-date=9 February 2014 |access-date=22 June 2013 |publisher=International Telecommunication Union}}</ref> The Chilean internet country code is "[[:en:.cl|.cl]]".<ref>{{cite web |author1=Internet Assigned Numbers Authority |title=.cl Domain Delegation Data |url=https://www.iana.org/domains/root/db/cl.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240220234533/http://www.iana.org/domains/root/db/cl.html |archive-date=20 February 2024 |access-date=3 April 2024 |website=www.iana.org}}</ref> In 2017 the government of Chile launched its first [[:en:Cyber_security|cyber security]] strategy, which receives technical support from the [[:en:Organization_of_American_States|Organization of American States]] (OAS) Cyber Security Program of the Inter-American Committee against Terrorism (CICTE).<ref>{{Cite book |author1=Carlos Solar |title=Cybersecurity Governance in Latin America: States, Threats, and Alliances |publisher=State University of New York Press |year=2023 |isbn=9781438491424 |pages=}}</ref> === Energy === {{main|Energy in Chile}} [[File:Generadores_eólicos.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Generadores_e%C3%B3licos.jpg|thumb|චිලී, කැනෙලා අසල සුළං ගොවිපලක්]] Chile's [[:en:Total_energy_supply|total energy supply]] (TES) was 23.0GJ per capita in 2020.<ref name="iea2020">{{cite web |title=IEA – Report |url=https://www.iea.org/data-and-statistics/data-tools/energy-statistics-data-browser?country=KENYA&fuel=Energy%20supply&indicator=TESbyPop |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20170202060054/https://www.iea.org/statistics/statisticssearch/report/?country=Chile&product=indicators |archive-date=2 February 2017 |access-date=4 November 2020}}</ref> Energy in Chile is dominated by fossil fuels, with coal, oil and gas accounting for 73.4% of the total primary energy. Biofuels and waste account for another 20.5% of primary energy supply, with the rest sourced from hydro and other renewables.<ref name="iea2020" /> Electricity consumption was 68.90 TWh in 2014. Main sources of electricity in Chile are [[:en:Hydroelectricity|hydroelectricity]], [[:en:Fuel_gas|gas]], [[:en:Fuel_oil|oil]] and [[:en:Coal|coal]]. [[:en:Renewable_energy|Renewable energy]] in the forms of [[:en:Wind_energy|wind]] and [[:en:Solar_energy|solar energy]] are also coming into use, encouraged by collaboration since 2009 with the [[:en:United_States_Department_of_Energy|United States Department of Energy]]. The electricity industry is [[:en:Privatization|privatized]] with [[:en:Endesa_(Chile)|ENDESA]] as the largest company in the field. In 2021, Chile had, in terms of installed renewable electricity, 6,807 MW in hydropower (28th largest in the world), 3,137 MW in wind power (28th largest in the world), 4,468 MW in solar (22nd largest in the world), and 375 MW in biomass.<ref>{{cite web |author=IRENA |date=April 2022 |title=Renewable Capacity Statistics 2022 |trans-title= |url=https://www.irena.org/-/media/Files/IRENA/Agency/Publication/2022/Apr/IRENA_RE_Capacity_Statistics_2022.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://www.irena.org/-/media/Files/IRENA/Agency/Publication/2022/Apr/IRENA_RE_Capacity_Statistics_2022.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=8 May 2022}}</ref> As the Atacama Desert has the highest [[:en:Solar_irradiance|solar irradiation]] in the world, and Chile has always had problems obtaining oil, gas and coal (the country basically does not produce them, so it has to import them), renewable energy is seen as the solution for the country's shortcomings in the energy field.<ref>{{Cite web |title=Energia Renovável para a irigação no Deserto do Atacama |url=http://www.iadb.org/en/news/webstories/2011-12-15/solar-power-plant-in-atacama-desert-in-chile,9715.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20171016080702/http://www.iadb.org/en/news/webstories/2011-12-15/solar-power-plant-in-atacama-desert-in-chile,9715.html |archive-date=16 October 2017 |access-date=11 July 2022}}</ref><ref>{{Cite web |title=Chile inaugura 1ª planta de energia termossolar da América Latina |url=https://economia.uol.com.br/noticias/efe/2021/06/09/chile-inaugura-1-planta-de-energia-termossolar-da-america-latina.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220321111842/https://economia.uol.com.br/noticias/efe/2021/06/09/chile-inaugura-1-planta-de-energia-termossolar-da-america-latina.htm |archive-date=21 March 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> In 2023 Chile emitted 107.99 million tonnes of [[:en:Greenhouse_gas|greenhouse gases]], equivalent to around 0.2% of the global total.<ref>{{Cite journal|last1=Olefs|first1=M.|last2=Formayer|first2=H.|last3=Gobiet|first3=A.|last4=Marke|first4=T.|last5=Schöner|first5=W.|last6=Revesz|first6=M.|date=2021-06-01|title=Past and future changes of the Austrian climate – Importance for tourism|journal=Journal of Outdoor Recreation and Tourism|series=Editorial: Tourism and Climate Change – an integrated look at the Austrian case|volume=34|pages=100395|bibcode=2021JORT...3400395O|doi=10.1016/j.jort.2021.100395|issn=2213-0780|doi-access=free}}</ref> In recent years Chile has emerged as a global leader in clean energy, particularly solar and wind.<ref>{{Cite web |date=1 January 2018 |title=Chile |url=https://www.iea.org/countries/chile |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20250218090200/https://www.iea.org/countries/chile |archive-date=18 February 2025 |access-date=2025-02-07 |website=IEA |language=en-GB}}</ref> and has committed to net zero by 2050. According to Climate Action Tracker, the nation is making "considerable progress" in climate action by expanding renewables and phasing-out coal.<ref>{{Cite web |last=Climate Action Tracker |date=7 October 2024 |title=Chile |url=https://climateactiontracker.org/countries/chile/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20250207154740/https://climateactiontracker.org/countries/chile/ |archive-date=7 February 2025 |access-date=2025-02-07 |website=climateactiontracker.org |language=en}}</ref> == යොමු කිරීම් == 6x1rutiu7aop1fqgecap01x1et0z6pd 750307 750289 2025-06-23T07:40:03Z BuddhikaW88 37808 /* Energy */ 750307 wikitext text/x-wiki [[File:Bolsa_2.JPG|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Bolsa_2.JPG|thumb|සන්තියාගෝ කොටස් වෙළඳපොළ]] The [[:en:Central_Bank_of_Chile|Central Bank of Chile]] in Santiago serves as the [[:en:Central_bank|central bank]] for the country. The Chilean currency is the [[:en:Chilean_peso|Chilean peso]] (CLP). Chile is one of South America's most stable and prosperous nations,<ref name="BBC-Chile">{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/country_profiles/1222764.stm|title=Country profile: Chile|date=16 December 2009|work=BBC News|access-date=31 December 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20100114035710/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/country_profiles/1222764.stm|archive-date=14 January 2010|url-status=live}}</ref> leading Latin American nations in [[:en:Human_development_(humanity)|human development]], competitiveness, globalization, economic freedom, and low perception of corruption.<ref name="hdrstats.undp.org">{{cite web |title=Human and income poverty: developing countries |url=http://hdrstats.undp.org/indicators/25.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090212140250/http://hdrstats.undp.org/indicators/25.html |archive-date=12 February 2009 |work=UNDP}}</ref> Since July 2013, Chile is considered by the [[:en:World_Bank|World Bank]] as a "[[:en:World_Bank_high-income_economy|high-income economy]]".<ref name="wb">{{cite web |title=How does the World Bank classify countries? |url=https://datahelpdesk.worldbank.org/knowledgebase/articles/378834-how-does-the-world-bank-classify-countries |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200522092916/https://datahelpdesk.worldbank.org/knowledgebase/articles/378834-how-does-the-world-bank-classify-countries |archive-date=22 May 2020 |access-date=8 April 2021 |publisher=[[World Bank]]}}</ref><ref name="World Bank-2013a">{{cite web |date=1 July 2013 |title=High-income economies ($12,616 or more) |url=http://data.worldbank.org/about/country-classifications/country-and-lending-groups#High_income |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110318125456/http://data.worldbank.org/about/country-classifications/country-and-lending-groups#High_income |archive-date=18 March 2011 |access-date=14 September 2013 |work=Country and Lending Groups |publisher=The World Bank}}</ref><ref name="World Bank-2013b">{{cite web |date=1 August 2013 |title=GNI per capita, Atlas method (current US$) |url=http://api.worldbank.org/datafiles/NY.GNP.PCAP.CD_Indicator_MetaData_en_EXCEL.xls |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130921055207/http://api.worldbank.org/datafiles/NY.GNP.PCAP.CD_Indicator_MetaData_en_EXCEL.xls |archive-date=21 September 2013 |access-date=14 September 2013 |publisher=The World Bank |location=Washington, D.C. |format=xls |quote=GNI-WB}}</ref> The think tank ''[[:en:The_Heritage_Foundation|The Heritage Foundation]]'' states that Chile has the highest degree of [[:en:Economic_freedom|economic freedom]] in South America (ranking 22nd worldwide), owing to its independent and efficient judicial system and prudent public finance management.<ref>{{Cite web |title=Chile Economy: Population, GDP, Inflation, Business, Trade, FDI, Corruption |url=https://www.heritage.org/index/country/chile |url-status=unfit |archive-url=https://web.archive.org/web/20190622094514/https://www.heritage.org/index/country/chile |archive-date=22 June 2019 |access-date=13 November 2023 |website=The Heritage Foundation |language=en}}</ref> In May 2010 Chile became the first South American country to join the [[:en:Organisation_for_Economic_Co-operation_and_Development|OECD]].<ref>{{cite web |date=7 May 2010 |title=Chile's accession to the OECD |url=http://www.oecd.org/chile/chilesaccessiontotheoecd.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20120829025817/http://www.oecd.org/chile/chilesaccessiontotheoecd.htm |archive-date=29 August 2012 |access-date=22 July 2016 |publisher=[[Organisation for Economic Co-operation and Development|OECD]]}}</ref> In 2006, Chile became the country with the highest nominal GDP per capita in Latin America.<ref>[http://www.weforum.org/pdf/GCR09/GCR20092010fullrankings.pdf Table 4: The Global Competitiveness Index 2009–2010 rankings and 2008–2009 comparisons] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101030003958/http://www.weforum.org/pdf/GCR09/GCR20092010fullrankings.pdf|date=30 October 2010}}. The Global Competitiveness Index 2009–2010. World Economic Forum</ref> As of 2020, Chile ranks third in Latin America (behind Uruguay and Panama) in nominal GDP per capita. Copper mining makes up 20% of Chilean GDP and 60% of exports.<ref name="coppersol">{{cite news|url=https://www.economist.com/news/business/21576714-mining-industry-has-enriched-chile-its-future-precarious-copper-solution|title=Mining in Chile: Copper solution|date=27 April 2013|newspaper=The Economist|access-date=13 July 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20130715211952/http://www.economist.com/news/business/21576714-mining-industry-has-enriched-chile-its-future-precarious-copper-solution|archive-date=15 July 2013|url-status=live}}</ref> [[:en:Escondida|Escondida]] is the largest copper mine in the world, producing over 5% of global supplies.<ref name="coppersol" /> Overall, Chile produces a third of the world's copper.<ref name="coppersol" /> [[:en:Codelco|Codelco]], the state mining firm, competes with private copper mining companies.<ref name="coppersol" /> Sound economic policies, maintained consistently since the 1980s, have contributed to steady economic growth in Chile and have more than halved poverty rates.<ref name="factbook">{{Cite CIA World Factbook|country=Chile|access-date=17 February 2014}}</ref><ref name="countrystudies">{{cite web |date=31 March 1994 |title=Development and Breakdown of Democracy, 1830–1973 |url=http://countrystudies.us/chile/85.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110709014719/http://countrystudies.us/chile/85.htm |archive-date=9 July 2011 |access-date=21 April 2009 |work=Country Studies |publisher=Library of Congress}}</ref> Chile began to experience a moderate economic downturn in 1999. The economy remained sluggish until 2003, when it began to show clear signs of recovery, achieving 4.0% GDP growth.<ref>{{cite web |date=21 February 2013 |title=Chile GDP – real growth rate |url=http://indexmundi.com/chile/gdp_real_growth_rate.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190612084542/https://www.indexmundi.com/chile/gdp_real_growth_rate.html |archive-date=12 June 2019 |access-date=13 July 2013 |publisher=Indexmundi.com}}</ref> The Chilean economy finished 2004 with growth of 6%. Real GDP growth reached 5.7% in 2005 before falling back to 4% in 2006. GDP expanded by 5% in 2007.<ref name="countrystudies" /> Faced with the [[:en:2008_financial_crisis|2008 financial crisis]], the government announced an economic stimulus plan to spur employment and growth, and despite the [[:en:Great_Recession|Great Recession]], aimed for an expansion of between 2% and 3% of GDP for 2009. Nonetheless, economic analysts disagreed with government estimates and predicted economic growth at a median of 1.5%.<ref>{{cite news|url=https://www.reuters.com/article/economicNews/idUSN1027661220090110|title=Chile finmin says no recession seen in 2009-report|date=10 January 2009|work=Reuters|access-date=17 December 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20090111024811/http://www.reuters.com/article/economicNews/idUSN1027661220090110|archive-date=11 January 2009|url-status=live}}</ref> Real GDP growth in 2012 was 5.5%. Growth slowed to 4.1% in the first quarter of 2013.<ref name="imfartiv">{{cite web |date=14 June 2013 |title=Chile: 2013 Article IV Consultation; IMF Country Report 13/198 |url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/scr/2013/cr13198.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20130717155041/http://www.imf.org/external/pubs/ft/scr/2013/cr13198.pdf |archive-date=17 July 2013 |access-date=13 July 2013 |publisher=IMF}}</ref> [[File:Gran_Torre_Santiago_(39693576311)_(2).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Gran_Torre_Santiago_(39693576311)_(2).jpg|වම|thumb|සැන්හැටන්හි ග්‍රාන් ටොරේ කොස්ටානේරා සහ ටයිටේනියම් ලා පෝර්ටාඩා (පසුබිම) අහස ගොඩනැගිලි]] The unemployment rate was 7.8% in 2022, according to [[:en:World_Bank|The World Bank]].<ref>{{Cite web |title=World Bank Open Data |url=https://data.worldbank.org/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230526025607/https://data.worldbank.org/ |archive-date=26 May 2023 |access-date=11 November 2023 |website=World Bank Open Data}}</ref> There are reported labor shortages in agriculture, mining, and construction.<ref name="imfartiv" /> The percentage of Chileans with per capita household incomes below the poverty line—defined as twice the cost of satisfying a person's minimal nutritional needs—fell from 45.1% in 1987 to 11.5% in 2009, according to government surveys.<ref>{{cite web |date=22 June 2007 |title=Casen 2006 en profundidad |url=http://www.trabajoyequidad.cl/documentos/temp/TP-825-CASEN%202006%20en%20profundidad-22-06-2007.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130113065308/http://www.trabajoyequidad.cl/documentos/temp/TP-825-CASEN%2B2006%2Ben%2Bprofundidad-22-06-2007.pdf |archive-date=13 January 2013 |access-date=22 October 2007 |work=Libertad y Desarrollo}}</ref><ref>{{cite web |year=2010 |title=Panorama social de América Latina |url=http://www.cepal.cl/publicaciones/xml/9/41799/PSE-panoramasocial2010.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110707005900/http://www.cepal.cl/publicaciones/xml/9/41799/PSE-panoramasocial2010.pdf |archive-date=7 July 2011 |access-date=13 July 2013 |publisher=ECLAC}}</ref> Critics in Chile, however, argue that true poverty figures are considerably higher than those officially published.<ref>{{cite news|url=http://www.economiaynegocios.cl/noticias/noticias.asp?id=35048|title=Una muy necesaria corrección: Hay cuatro millones de pobres en Chile|date=14 October 2007|newspaper=El Mercurio|access-date=22 October 2007|archive-url=https://web.archive.org/web/20210815184809/http://www.economiaynegocios.cl/noticias/noticias.asp?id=35048|archive-date=15 August 2021|url-status=live}}</ref> Using the relative yardstick favoured in many European countries, 27% of Chileans would be poor, according to Juan Carlos Feres of the [[:en:ECLAC|ECLAC]].<ref>{{Cite news|url=http://www.economist.com/displaystory.cfm?story_id=9645174|title=Destitute no more|date=16 August 2007|newspaper=The Economist|access-date=22 October 2007|archive-url=https://web.archive.org/web/20071016204538/http://economist.com/displayStory.cfm?story_id=9645174|archive-date=16 October 2007|url-status=live}}{{Subscription required}}</ref> {{as of|2012|November|}}, about 11.1 million people (64% of the population) benefit from government welfare programs,<ref>{{cite web |date=20 November 2012 |title=Ficha de Protección Social – Ministerio de Desarrollo Social |url=http://www.fichaproteccionsocial.gob.cl/estad/est_int.php?id=19 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160518190839/http://www.fichaproteccionsocial.gob.cl/estad/est_int.php?id=19 |archive-date=18 May 2016 |access-date=12 March 2013 |publisher=Fichaproteccionsocial.gob.cl}}</ref>{{Clarify|date=May 2014}} via the "Social Protection Card", which includes the population living in poverty and those at a risk of falling into poverty.<ref>{{cite web |title=Ficha de Protección Social – Ministerio de Desarrollo Social |url=http://www.fichaproteccionsocial.gob.cl/fps/fps2.php |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120915085201/http://www.fichaproteccionsocial.gob.cl/fps/fps2.php |archive-date=15 September 2012 |access-date=9 November 2012 |publisher=Fichaproteccionsocial.gob.cl}}</ref> [[:en:Chile_pension_system|The privatized national pension system]] (AFP) has encouraged domestic investment and contributed to an estimated total domestic savings rate of approximately 21% of GDP.<ref>{{cite web |title=The Chilean pension system |url=http://www.safp.cl/573/articles-3523_copyright.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120512092950/http://www.safp.cl/573/articles-3523_copyright.pdf |archive-date=12 May 2012 |access-date=13 July 2013}}</ref> Under the compulsory private pension system, most formal sector employees pay 10% of their salaries into privately managed funds.<ref name="countrystudies" /> Chile has signed [[:en:Free_trade_agreements|free trade agreements]] (FTAs) with a whole network of countries, including an FTA with the United States that was signed in 2003 and implemented in January 2004.<ref>{{cite web |title=USA-Chile FTA Final Text |url=http://www.ustr.gov/Trade_Agreements/Bilateral/Chile_FTA/Final_Texts/Section_Index.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160328045456/https://ustr.gov/trade_agreements/bilateral/chile_fta/final_texts/section_index.html |archive-date=28 March 2016 |access-date=13 July 2013 |publisher=Ustr.gov}}</ref> Internal Government of Chile figures show that even when factoring out inflation and the recent high price of copper, bilateral trade between the U.S. and Chile has grown over 60% since then.<ref name="countrystudies" /> Chile's total trade with China reached US$8.8 billion in 2006, representing nearly 66% of the value of its trade relationship with Asia.<ref name="countrystudies" /> Exports to Asia increased from US$15.2 billion in 2005 to US$19.7 billion in 2006, a 29.9% increase.<ref name="countrystudies" /> Year-on-year growth of imports was especially strong from a number of countries: Ecuador (123.9%), Thailand (72.1%), South Korea (52.6%), and China (36.9%).<ref name="countrystudies" /> Chile's approach to foreign direct investment is codified in the country's Foreign Investment Law. Registration is reported to be simple and transparent, and foreign investors are guaranteed access to the official [[:en:Foreign_exchange_market|foreign exchange market]] to repatriate their profits and capital.<ref name="countrystudies" /> The Chilean Government has formed a Council on Innovation and Competition, hoping to bring in additional FDI to new parts of the economy.<ref name="countrystudies" /> [[:en:Standard_&_Poor's|Standard & Poor's]] gives Chile a [[:en:Credit_rating|credit rating]] of A.<ref>{{cite news|url=https://countryeconomy.com/ratings/chile|title=Rating: Chile Credit Rating|date=2023|work=|access-date=|archive-url=https://web.archive.org/web/20240112090947/https://countryeconomy.com/ratings/chile|archive-date=12 January 2024|url-status=live}}</ref> The Government of Chile continues to pay down its foreign debt, with public debt only 3.9% of GDP at the end of 2006.<ref name="countrystudies" /> The Chilean central government is a net creditor with a [[:en:Net_asset_value|net asset position]] of 7% of GDP at end 2012.<ref name="imfartiv" /> The [[:en:Current_account_deficit|current account deficit]] was 4% in the first quarter of 2013, financed mostly by foreign direct investment.<ref name="imfartiv" /> 14% of central government revenue came directly from copper in 2012.<ref name="imfartiv" /> Chile was ranked 1st in the [[:en:Global_Innovation_Index|Global Innovation Index]] in 2024.<ref>{{Cite book |author=Wunsch-Vincent |first1=Sacha |url=https://www.wipo.int/web-publications/global-innovation-index-2024/en/ |title=Global Innovation Index 2024: Unlocking the Promise of Social Entrepreneurship |last2=León |first2=Lorena Rivera |last3=Lanvin |first3=Bruno |last4=Dutta |first4=Soumitra |date=26 September 2024 |website=www.wipo.int |publisher=[[World Intellectual Property Organization]] |isbn=978-92-805-3681-2 |edition=17th |location=Geneva |page=18 |language=en |doi=10.34667/tind.50062 |access-date=2024-10-06 |archive-url=https://web.archive.org/web/20241212043914/https://www.wipo.int/web-publications/global-innovation-index-2024/en/ |archive-date=12 December 2024 |url-status=live}}</ref> === ඛනිජ සම්පත් === [[File:Chuquicamata-003_02.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chuquicamata-003_02.jpg|thumb|ලොව විශාලතම විවෘත වළේ තඹ පතල වන චුකිකමාටා]] Chile is rich in mineral resources, especially copper and lithium. It is thought that due to the importance of lithium for batteries for electric vehicles and stabilization of electric grids with large proportions of intermittent renewables in the electricity mix, Chile could be strengthened geopolitically. However, this perspective has also been criticized for underestimating the power of economic incentives for expanded production in other parts of the world.<ref name="Overland-2019">{{Cite journal|last=Overland|first=Indra|date=1 March 2019|title=The geopolitics of renewable energy: Debunking four emerging myths|url=https://nupi.brage.unit.no/nupi-xmlui/bitstream/11250/2579292/2/2019%2b-%2bThe%2bgeopolitics%2bof%2brenewable%2benergy%252C%2bdebunking%2bfour%2bemerging%2bmyths.pdf|url-status=live|journal=Energy Research & Social Science|volume=49|pages=36–40|bibcode=2019ERSS...49...36O|doi=10.1016/j.erss.2018.10.018|issn=2214-6296|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://nupi.brage.unit.no/nupi-xmlui/bitstream/11250/2579292/2/2019%2b-%2bThe%2bgeopolitics%2bof%2brenewable%2benergy%252C%2bdebunking%2bfour%2bemerging%2bmyths.pdf|archive-date=9 October 2022|doi-access=free}}</ref> The country was, in 2019, the world's largest producer of [[:en:Copper|copper]],<ref>{{cite web |title=USGS Copper Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-copper.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-copper.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> [[:en:Iodine|iodine]]<ref>{{cite web |title=USGS Iodine Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-iodine.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210625191455/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-iodine.pdf |archive-date=25 June 2021 |access-date=11 July 2022}}</ref> and [[:en:Rhenium|rhenium]],<ref>{{cite web |title=USGS Rhenium Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-rhenium.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210621074425/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-rhenium.pdf |archive-date=21 June 2021 |access-date=11 July 2022}}</ref> the second largest producer of [[:en:Lithium|lithium]]<ref>{{cite web |title=USGS Lithium Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-lithium.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-lithium.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> and [[:en:Molybdenum|molybdenum]],<ref>{{cite web |title=USGS Molybdenum Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-molybdenum.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-molybdenum.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> the sixth largest producer of [[:en:Silver|silver]],<ref>{{cite web |title=USGS Silver Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-silver.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210515082301/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-silver.pdf |archive-date=15 May 2021 |access-date=11 July 2022}}</ref> the seventh largest producer of [[:en:Salt|salt]],<ref>{{cite web |title=USGS Salt Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-salt.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-salt.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> the eighth largest producer of [[:en:Potash|potash]],<ref>{{cite web |title=USGS Potash Product ion Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-potash.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-potash.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> the thirteenth producer of [[:en:Sulfur|sulfur]]<ref>{{cite web |title=USGS Sulfur Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-sulfur.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-sulfur.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> and the thirteenth producer of [[:en:Iron_ore|iron ore]]<ref>{{cite web |title=USGS Iron Ore Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-iron-ore.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-iron-ore.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> in the world. In 2023, it was fourth largest silver producer globally.<ref>{{Cite web |title=USGS Silver Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2024/mcs2024.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20241220035538/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2024/mcs2024.pdf |archive-date=December 20, 2024 |access-date=December 23, 2024}}</ref> The country also has considerable [[:en:Gold|gold]] production: between 2006 and 2017, the country produced annual amounts ranging from 35.9 tonnes in 2017 to 51.3 tonnes in 2013,<ref>{{Cite web |title=Gold Production in Chile |url=https://www.ceicdata.com/en/indicator/chile/gold-production |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20221018212808/https://www.ceicdata.com/en/indicator/chile/gold-production |archive-date=18 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> where the gold production in 2015 is 43 metric tonnes.<ref>{{Cite web |title=Gold production |url=https://ourworldindata.org/grapher/gold-production?tab=table |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129233804/https://ourworldindata.org/grapher/gold-production?tab=table |archive-date=29 November 2023 |access-date=2024-12-17 |website=Our World in Data}}</ref> === කෘෂිකර්මය === [[File:Viñedo_Puente_Alto.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Vi%C3%B1edo_Puente_Alto.jpg|වම|thumb|පුවෙන්ටේ ඇල්ටෝ හි මිදි වත්ත]] [[:en:Agriculture|Agriculture]] in Chile encompasses a wide range of different activities due to its particular [[:en:Geography|geography]], [[:en:Climate|climate]] and [[:en:Geology|geology]] and human factors. Historically agriculture is one of the bases of Chile's economy. Now agriculture and allied sectors like [[:en:Forestry|forestry]], [[:en:Logging|logging]] and [[:en:Fishing|fishing]] account for only 4.9% of the [[:en:GDP|GDP]] {{As of|2007|lc=y}} and employ 13.6% of the country's labor force. Chile is one of the 5 largest world producers of [[:en:Cherry|cherry]] and [[:en:Blueberry|blueberry]], and one of the 10 largest world producers of [[:en:Grape|grape]], [[:en:Apple|apple]], [[:en:Kiwifruit|kiwi]], [[:en:Peach|peach]], [[:en:Plum|plum]] and [[:en:Hazelnut|hazelnut]], focusing on exporting high-value fruits.<ref>{{Cite web |title=Agriculture in Chile, by FAO |url=http://www.fao.org/faostat/en/#data/QCL/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170511194947/http://www.fao.org/faostat/en/#data/QCL/ |archive-date=11 May 2017 |access-date=11 July 2022}}</ref> Some other major agriculture products of Chile include [[:en:Pear|pears]], [[:en:Onion|onions]], [[:en:Wheat|wheat]], [[:en:Maize|maize]], [[:en:Oats|oats]], [[:en:Garlic|garlic]], [[:en:Asparagus|asparagus]], [[:en:Bean|beans]], [[:en:Beef|beef]], [[:en:Poultry|poultry]], [[:en:Wool|wool]], [[:en:Fish|fish]], [[:en:Lumber|timber]] and [[:en:Hemp|hemp]]. Due to its geographical isolation and strict customs policies Chile is free from diseases and pests such as [[:en:Mad_cow_disease|mad cow disease]], [[:en:Drosophilidae|fruit fly]] and [[:en:Phylloxera|Phylloxera]]. This, its location in the [[:en:Southern_Hemisphere|Southern Hemisphere]], which has quite different harvesting times from the [[:en:Northern_Hemisphere|Northern Hemisphere]], and its wide range of agriculture conditions are considered Chile's main comparative advantages. However, Chile's mountainous landscape limits the extent and intensity of agriculture so that arable land corresponds only to 2.62% of the total territory. Chile currently utilizes 14,015 Hectares of agricultural land.<ref>{{Cite web |title=Chile – OECD Data |url=https://data.oecd.org/chile.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20181125030826/https://data.oecd.org/chile.htm |archive-date=25 November 2018 |access-date=2 November 2018 |website=theOECD |language=en}}</ref> Chile is the world's second largest producer of [[:en:Salmon|salmon]], after Norway. In 2019, it was responsible for 26% of the global supply.<ref>{{Cite news|url=https://www.istoedinheiro.com.br/algas-nocivas-matam-mais-de-42-mil-toneladas-de-salmao-no-chile/|title=Algas nocivas matam mais de 4,2 mil toneladas de salmão no Chile|access-date=4 September 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20221024140847/https://www.istoedinheiro.com.br/algas-nocivas-matam-mais-de-42-mil-toneladas-de-salmao-no-chile/|archive-date=24 October 2022|url-status=live}}</ref> In [[:en:Wine|wine]], Chile is usually among the 10 largest producers in the world. In 2018 it was in 6th place.<ref>{{Cite web |date=2019 |title=2019 Statistical Report on World Vitiviniculture |url=https://www.oiv.int/public/medias/6782/oiv-2019-statistical-report-on-world-vitiviniculture.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210206112544/https://www.oiv.int/public/medias/6782/oiv-2019-statistical-report-on-world-vitiviniculture.pdf |archive-date=6 February 2021 |access-date=7 March 2021 |website=International Organisation of Vine and Wine}}</ref> === සංචාරක ව්‍යාපාරය === [[File:Cerro_Concepcion.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Cerro_Concepcion.jpg|thumb|යුනෙස්කෝ ලෝක උරුම අඩවියක් වන වල්පරයිසෝ නගරය]] [[File:Cuernos_del_Paine_from_Lake_Pehoé.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Cuernos_del_Paine_from_Lake_Peho%C3%A9.jpg|thumb|චිලී පැටගෝනියාවේ ටොරස් ඩෙල් පේන් ජාතික වනෝද්‍යානය]] [[File:Moai_Rano_raraku.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Moai_Rano_raraku.jpg|thumb|පාස්කු දූපතේ 1250 සහ 1500 අතර කාල නිර්ණය කරන ලද පූර්ව-කොලොම්බියානු මෝයිස් මානව රූප.]] Tourism in Chile has experienced sustained growth over the last few decades. In 2005, tourism grew by 13.6%, generating more than 4.5 billion dollars of which 1.5 billion was attributed to foreign tourists. According to the National Service of Tourism (Sernatur), 2 million people a year visit the country. Most of these visitors come from other countries in the American continent, mainly [[:en:Argentina|Argentina]]; followed by a growing number from the United States, Europe, and Brazil with a growing number of Asians from [[:en:South_Korea|South Korea]] and China.<ref>Blanco, Hernán ''et al.'' (August 2007) [https://web.archive.org/web/20080408235147/http://www.rides.cl/pdf/trade_tourism_chile.pdf International Trade and Sustainable Tourism in Chile]. International Institute for Sustainable Development</ref> The main attractions for tourists are places of natural beauty situated in the extreme zones of the country: [[:en:San_Pedro_de_Atacama|San Pedro de Atacama]], in the north, is very popular with foreign tourists who arrive to admire the Incaic architecture, the altiplano lakes, and the [[:en:Valle_de_la_Luna_(Chile)|Valley of the Moon]].{{citation needed|date=July 2014}} In [[:en:Putre|Putre]], also in the north, there is the [[:en:Chungará_Lake|Chungará Lake]], as well as the [[:en:Parinacota_Volcano|Parinacota]] and the [[:en:Pomerape|Pomerape]] volcanoes, with altitudes of 6,348 m and 6,282 m, respectively. Throughout the central Andes there are many ski resorts of international repute,{{citation needed|date=July 2014}} including [[:en:Portillo,_Chile|Portillo]], [[:en:Valle_Nevado|Valle Nevado]] and [[:en:Termas_de_Chillán|Termas de Chillán]]. The main tourist sites in the south are national parks (the most popular is [[:en:Conguillío_National_Park|Conguillío National Park]] in the Araucanía)<ref>{{Cite web |title=Conguillio National Park (Official GANP Park Page) |url=https://national-parks.org/chile/conguillio |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20221026143218/https://national-parks.org/chile/conguillio |archive-date=26 October 2022 |access-date=26 October 2022 |website=national-parks.org |language=en}}</ref> and the coastal area around Tirúa and Cañete with the [[:en:Isla_Mocha|Isla Mocha]] and the [[:en:Nahuelbuta_National_Park|Nahuelbuta National Park]], [[:en:Chiloé_Archipelago|Chiloé Archipelago]] and [[:en:Patagonia|Patagonia]], which includes [[:en:Laguna_San_Rafael_National_Park|Laguna San Rafael National Park]], with its many glaciers, and the [[:en:Torres_del_Paine_National_Park|Torres del Paine National Park]]. The central port city of [[:en:Valparaíso|Valparaíso]], which is World Heritage with its unique architecture, is also popular.<ref>{{Cite web |last=Centre |first=UNESCO World Heritage |title=Historic Quarter of the Seaport City of Valpara&iacute;so |url=https://whc.unesco.org/en/list/959/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240127041016/https://whc.unesco.org/en/list/959 |archive-date=27 January 2024 |access-date=22 January 2024 |website=UNESCO World Heritage Centre |language=en}}</ref> Finally, [[:en:Easter_Island|Easter Island]] in the Pacific Ocean is one of the main Chilean tourist destinations. For locals, tourism is concentrated mostly in the summer (December to March), and mainly in the coastal beach towns.<ref>{{Cite web |title=Best Beaches in Chile - Sandee |url=https://sandee.com/chile |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20241204020431/https://sandee.com/chile |archive-date=4 December 2024 |access-date=2024-10-24 |website=sandee.com}}</ref> [[:en:Arica|Arica]], [[:en:Iquique|Iquique]], [[:en:Antofagasta|Antofagasta]], [[:en:La_Serena,_Chile|La Serena]] and [[:en:Coquimbo|Coquimbo]] are the main summer centers in the north, and Pucón on the shores of [[:en:Lake_Villarrica|Lake Villarrica]] is the main center in the south. Because of its proximity to Santiago, the coast of the Valparaíso Region, with its many beach resorts, receives the largest number of tourists. [[:en:Viña_del_Mar|Viña del Mar]], Valparaíso's more affluent northern neighbor, is popular because of its beaches, [[:en:Casino|casino]], and its annual [[:en:Viña_del_Mar_International_Song_Festival|song festival]], the most important musical event in Latin America.{{citation needed|date=July 2014}} [[:en:Pichilemu|Pichilemu]] in the [[:en:O'Higgins_Region|O'Higgins Region]] is widely known as South America's "best [[:en:Surfing|surfing]] spot" according to [[:en:Fodor's|Fodor's]].{{citation needed|date=July 2014}} In November 2005 the government launched a campaign under the brand "Chile: All Ways Surprising" intended to promote the country internationally for both business and tourism.<ref>{{cite web |title=Pro&#124;Chile – Importadores &#124; Selección idiomas |url=http://www.prochile.us/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140719080258/http://www.prochile.us/ |archive-date=19 July 2014 |access-date=22 December 2013 |publisher=Prochile.us}}</ref> [[:en:List_of_museums_in_Chile|Museums in Chile]] such as the [[:en:Chilean_National_Museum_of_Fine_Arts|Chilean National Museum of Fine Arts]] built in 1880, feature works by [[:en:List_of_Chilean_artists|Chilean artists]]. Chile is home to the world-renowned [[:en:Patagonia_Park|Patagonian Trail]] that resides on the border between Argentina and Chile. Chile recently launched a massive scenic route for tourism in hopes of encouraging development based on conservation. The Route of Parks covers {{Convert|1740|mi}} and was designed by Tompkin Conservation (founders [[:en:Douglas_Tompkins|Douglas Tompkins]] and wife [[:en:Kristine_Tompkins|Kristine]]).<ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-45663960|title=Chile unveils huge Patagonia scenic route|date=27 September 2018|work=BBC News|access-date=24 November 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20181124162200/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-45663960|archive-date=24 November 2018|language=en-GB|url-status=live}}</ref> === ප්‍රවාහනය === [[File:Chile_Route_68_Northbound_At_Route_60.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chile_Route_68_Northbound_At_Route_60.jpg|වම|thumb|මාර්ග 60 සමඟ මංසන්ධියේදී මාර්ග 68]] Due to Chile's topography a functioning transport network is vital to its economy. In 2020, Chile had {{convert|85984|km|0|abbr=on}} of [[:en:Highway|highways]], with {{convert|21289|km|0|abbr=on}} paved.<ref>{{Cite web |title=Data of interest 1 – National Network according to category |url=https://www.observatoriologistico.cl/infraestructura/red-vial/?id=5d719224d2c6f20029110412 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220529172624/https://www.observatoriologistico.cl/infraestructura/red-vial/?id=5d719224d2c6f20029110412 |archive-date=29 May 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> In the same year, the country had {{convert|3347|km|0|abbr=on}} of [[:en:Dual_carriageway|duplicated highways]], the second largest network in South America, after Brazil.<ref>{{Cite web |title=Data of interest 3 – Red vial national de dobles calzadas por región año 2020 |url=https://www.observatoriologistico.cl/infraestructura/red-vial/?id=5d719224d2c6f20029110412 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220529172624/https://www.observatoriologistico.cl/infraestructura/red-vial/?id=5d719224d2c6f20029110412 |archive-date=29 May 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> Since the mid-1990s, there has been a significant improvement in the country's roads, through bidding processes that allowed the construction of an efficient road network, with emphasis on the duplication of continuous {{convert|1950|km|0|abbr=on}} of the [[:en:Panamerican_Highway|Panamerican Highway]] ([[:en:Chile_Route_5|Chile Route 5]]) between [[:en:Puerto_Montt|Puerto Montt]] and [[:en:Caldera,_Chile|Caldera]] (in addition to the planned duplication in the Atacama Desert area),<ref>{{Cite web |date=13 March 2019 |title=In 2021 they will bid for roads that unite Antofagasta with Caldera and Iquique |url=https://www.infraestructurapublica.cl/2021-licitaran-carreteras-unen-antofagasta-caldera-e-iquique/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20221023012331/https://www.infraestructurapublica.cl/2021-licitaran-carreteras-unen-antofagasta-caldera-e-iquique/ |archive-date=23 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> the excerpts in between Santiago, Valparaiso and the Central Coast, and the northern access to Concepción and the large project of the Santiago urban [[:en:Highway|highways]] network, opened between 2004 and 2006.<ref>{{Cite web |title=115 nuevos km de autopistas |url=http://www.plataformaurbana.cl/archive/2009/01/14/115-nuevos-km-de-autopistas/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220711122610/https://www.plataformaurbana.cl/archive/2009/01/14/115-nuevos-km-de-autopistas/ |archive-date=11 July 2022 |access-date=11 July 2022 |work=Plataforma Urbana}}</ref> Buses are now the main means of long-distance transportation in Chile, following the decline of its railway network.<ref>{{cite web |author=Omnilineas |title=Omnilineas website |url=http://www.omnilineas.cl/comparison/index.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140219172710/http://www.omnilineas.cl/comparison/index.html |archive-date=19 February 2014 |access-date=17 February 2014}}</ref> The bus system covers the entire country, from [[:en:Arica,_Chile|Arica]] to [[:en:Santiago|Santiago]] (a 30-hour journey) and from Santiago to [[:en:Punta_Arenas|Punta Arenas]] (about 40 hours, with a change at [[:en:Osorno,_Chile|Osorno]]). Chile has a total of 372 runways (62 paved and 310 unpaved). Important airports in Chile include [[:en:Chacalluta_International_Airport|Chacalluta International Airport]] ([[:en:Arica|Arica]]), [[:en:Diego_Aracena_International_Airport|Diego Aracena International Airport]] ([[:en:Iquique|Iquique]]), [[:en:Andrés_Sabella_Gálvez_International_Airport|Andrés Sabella Gálvez International Airport]] ([[:en:Antofagasta|Antofagasta]]), [[:en:Carriel_Sur_International_Airport|Carriel Sur International Airport]] ([[:en:Concepción,_Chile|Concepción]]), [[:en:El_Tepual_International_Airport|El Tepual International Airport]] ([[:en:Puerto_Montt|Puerto Montt]]), [[:en:Presidente_Carlos_Ibáñez_del_Campo_International_Airport|Presidente Carlos Ibáñez del Campo International Airport]] ([[:en:Punta_Arenas|Punta Arenas]]), [[:en:La_Araucanía_International_Airport|La Araucanía International Airport]] ([[:en:Temuco|Temuco]]), [[:en:Mataveri_International_Airport|Mataveri International Airport]] ([[:en:Easter_Island|Easter Island]]), the most remote airport in the world, as defined by distance to another airport, and the [[:en:Arturo_Merino_Benítez_International_Airport|Arturo Merino Benítez International Airport]] ([[:en:Santiago|Santiago]]) with a traffic of 12,105,524 passengers in 2011. Santiago is headquarters of Latin America's largest [[:en:Airline|airline]] [[:en:Holding_company|holding company]] and Chilean [[:en:Flag_carrier|flag carrier]] [[:en:LATAM_Airlines_Group|LATAM Airlines]]. === අන්තර්ජාලය සහ විදුලි සංදේශ === [[File:Andes_y_Torre_Entel.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Andes_y_Torre_Entel.jpg|thumb|චිලීහි සන්තියාගෝ හි ටොරේ එන්ටෙල්, පසුබිමේ ඇන්ඩීස් කඳුකරය.]] [[:en:Telecommunications_in_Chile|Chile has a telecommunication]] system which covers much of the country, including Chilean insular and Antarctic bases. Privatization of the telephone system began in 1988; Chile has one of the most advanced telecommunications infrastructure in South America with a modern system based on extensive microwave radio relay facilities and a domestic satellite system with 3 earth stations.<ref name="factbook" /> In 2012, there were 3.276 million main lines in use and 24.13 million mobile cellular telephone subscribers.<ref name="factbook" /> According to a 2012 database of the [[:en:International_Telecommunication_Union|International Telecommunication Union]] (ITU), 61.42% of the Chilean population uses the internet, making Chile the country with the highest internet penetration in South America.<ref name="ITU-IndividualsUsingTheInternet">{{cite web |date=June 2013 |title=Percentage of Individuals using the Internet 2000 |url=http://www.itu.int/en/ITU-D/Statistics/Documents/statistics/2013/Individuals_Internet_2000-2012.xls |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140209141641/http://www.itu.int/en/ITU-D/Statistics/Documents/statistics/2013/Individuals_Internet_2000-2012.xls |archive-date=9 February 2014 |access-date=22 June 2013 |publisher=International Telecommunication Union}}</ref> The Chilean internet country code is "[[:en:.cl|.cl]]".<ref>{{cite web |author1=Internet Assigned Numbers Authority |title=.cl Domain Delegation Data |url=https://www.iana.org/domains/root/db/cl.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240220234533/http://www.iana.org/domains/root/db/cl.html |archive-date=20 February 2024 |access-date=3 April 2024 |website=www.iana.org}}</ref> In 2017 the government of Chile launched its first [[:en:Cyber_security|cyber security]] strategy, which receives technical support from the [[:en:Organization_of_American_States|Organization of American States]] (OAS) Cyber Security Program of the Inter-American Committee against Terrorism (CICTE).<ref>{{Cite book |author1=Carlos Solar |title=Cybersecurity Governance in Latin America: States, Threats, and Alliances |publisher=State University of New York Press |year=2023 |isbn=9781438491424 |pages=}}</ref> === බලශක්තිය === [[File:Generadores_eólicos.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Generadores_e%C3%B3licos.jpg|thumb|චිලී, කැනෙලා අසල සුළං ගොවිපලක්]] Chile's [[:en:Total_energy_supply|total energy supply]] (TES) was 23.0GJ per capita in 2020.<ref name="iea2020">{{cite web |title=IEA – Report |url=https://www.iea.org/data-and-statistics/data-tools/energy-statistics-data-browser?country=KENYA&fuel=Energy%20supply&indicator=TESbyPop |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20170202060054/https://www.iea.org/statistics/statisticssearch/report/?country=Chile&product=indicators |archive-date=2 February 2017 |access-date=4 November 2020}}</ref> Energy in Chile is dominated by fossil fuels, with coal, oil and gas accounting for 73.4% of the total primary energy. Biofuels and waste account for another 20.5% of primary energy supply, with the rest sourced from hydro and other renewables.<ref name="iea2020" /> Electricity consumption was 68.90 TWh in 2014. Main sources of electricity in Chile are [[:en:Hydroelectricity|hydroelectricity]], [[:en:Fuel_gas|gas]], [[:en:Fuel_oil|oil]] and [[:en:Coal|coal]]. [[:en:Renewable_energy|Renewable energy]] in the forms of [[:en:Wind_energy|wind]] and [[:en:Solar_energy|solar energy]] are also coming into use, encouraged by collaboration since 2009 with the [[:en:United_States_Department_of_Energy|United States Department of Energy]]. The electricity industry is [[:en:Privatization|privatized]] with [[:en:Endesa_(Chile)|ENDESA]] as the largest company in the field. In 2021, Chile had, in terms of installed renewable electricity, 6,807 MW in hydropower (28th largest in the world), 3,137 MW in wind power (28th largest in the world), 4,468 MW in solar (22nd largest in the world), and 375 MW in biomass.<ref>{{cite web |author=IRENA |date=April 2022 |title=Renewable Capacity Statistics 2022 |trans-title= |url=https://www.irena.org/-/media/Files/IRENA/Agency/Publication/2022/Apr/IRENA_RE_Capacity_Statistics_2022.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://www.irena.org/-/media/Files/IRENA/Agency/Publication/2022/Apr/IRENA_RE_Capacity_Statistics_2022.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=8 May 2022}}</ref> As the Atacama Desert has the highest [[:en:Solar_irradiance|solar irradiation]] in the world, and Chile has always had problems obtaining oil, gas and coal (the country basically does not produce them, so it has to import them), renewable energy is seen as the solution for the country's shortcomings in the energy field.<ref>{{Cite web |title=Energia Renovável para a irigação no Deserto do Atacama |url=http://www.iadb.org/en/news/webstories/2011-12-15/solar-power-plant-in-atacama-desert-in-chile,9715.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20171016080702/http://www.iadb.org/en/news/webstories/2011-12-15/solar-power-plant-in-atacama-desert-in-chile,9715.html |archive-date=16 October 2017 |access-date=11 July 2022}}</ref><ref>{{Cite web |title=Chile inaugura 1ª planta de energia termossolar da América Latina |url=https://economia.uol.com.br/noticias/efe/2021/06/09/chile-inaugura-1-planta-de-energia-termossolar-da-america-latina.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220321111842/https://economia.uol.com.br/noticias/efe/2021/06/09/chile-inaugura-1-planta-de-energia-termossolar-da-america-latina.htm |archive-date=21 March 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> In 2023 Chile emitted 107.99 million tonnes of [[:en:Greenhouse_gas|greenhouse gases]], equivalent to around 0.2% of the global total.<ref>{{Cite journal|last1=Olefs|first1=M.|last2=Formayer|first2=H.|last3=Gobiet|first3=A.|last4=Marke|first4=T.|last5=Schöner|first5=W.|last6=Revesz|first6=M.|date=2021-06-01|title=Past and future changes of the Austrian climate – Importance for tourism|journal=Journal of Outdoor Recreation and Tourism|series=Editorial: Tourism and Climate Change – an integrated look at the Austrian case|volume=34|pages=100395|bibcode=2021JORT...3400395O|doi=10.1016/j.jort.2021.100395|issn=2213-0780|doi-access=free}}</ref> In recent years Chile has emerged as a global leader in clean energy, particularly solar and wind.<ref>{{Cite web |date=1 January 2018 |title=Chile |url=https://www.iea.org/countries/chile |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20250218090200/https://www.iea.org/countries/chile |archive-date=18 February 2025 |access-date=2025-02-07 |website=IEA |language=en-GB}}</ref> and has committed to net zero by 2050. According to Climate Action Tracker, the nation is making "considerable progress" in climate action by expanding renewables and phasing-out coal.<ref>{{Cite web |last=Climate Action Tracker |date=7 October 2024 |title=Chile |url=https://climateactiontracker.org/countries/chile/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20250207154740/https://climateactiontracker.org/countries/chile/ |archive-date=7 February 2025 |access-date=2025-02-07 |website=climateactiontracker.org |language=en}}</ref> == යොමු කිරීම් == mdxwf6b2145brff5fycyperah6416xb 750312 750307 2025-06-23T07:43:17Z BuddhikaW88 37808 750312 wikitext text/x-wiki [[File:Bolsa_2.JPG|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Bolsa_2.JPG|thumb|සන්තියාගෝ කොටස් වෙළඳපොළ]] The [[:en:Central_Bank_of_Chile|Central Bank of Chile]] in Santiago serves as the [[:en:Central_bank|central bank]] for the country. The Chilean currency is the [[:en:Chilean_peso|Chilean peso]] (CLP). Chile is one of South America's most stable and prosperous nations,<ref name="BBC-Chile">{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/country_profiles/1222764.stm|title=Country profile: Chile|date=16 December 2009|work=BBC News|access-date=31 December 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20100114035710/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/country_profiles/1222764.stm|archive-date=14 January 2010|url-status=live}}</ref> leading Latin American nations in [[:en:Human_development_(humanity)|human development]], competitiveness, globalization, economic freedom, and low perception of corruption.<ref name="hdrstats.undp.org">{{cite web |title=Human and income poverty: developing countries |url=http://hdrstats.undp.org/indicators/25.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090212140250/http://hdrstats.undp.org/indicators/25.html |archive-date=12 February 2009 |work=UNDP}}</ref> Since July 2013, Chile is considered by the [[:en:World_Bank|World Bank]] as a "[[:en:World_Bank_high-income_economy|high-income economy]]".<ref name="wb">{{cite web |title=How does the World Bank classify countries? |url=https://datahelpdesk.worldbank.org/knowledgebase/articles/378834-how-does-the-world-bank-classify-countries |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200522092916/https://datahelpdesk.worldbank.org/knowledgebase/articles/378834-how-does-the-world-bank-classify-countries |archive-date=22 May 2020 |access-date=8 April 2021 |publisher=[[World Bank]]}}</ref><ref name="World Bank-2013a">{{cite web |date=1 July 2013 |title=High-income economies ($12,616 or more) |url=http://data.worldbank.org/about/country-classifications/country-and-lending-groups#High_income |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110318125456/http://data.worldbank.org/about/country-classifications/country-and-lending-groups#High_income |archive-date=18 March 2011 |access-date=14 September 2013 |work=Country and Lending Groups |publisher=The World Bank}}</ref><ref name="World Bank-2013b">{{cite web |date=1 August 2013 |title=GNI per capita, Atlas method (current US$) |url=http://api.worldbank.org/datafiles/NY.GNP.PCAP.CD_Indicator_MetaData_en_EXCEL.xls |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130921055207/http://api.worldbank.org/datafiles/NY.GNP.PCAP.CD_Indicator_MetaData_en_EXCEL.xls |archive-date=21 September 2013 |access-date=14 September 2013 |publisher=The World Bank |location=Washington, D.C. |format=xls |quote=GNI-WB}}</ref> The think tank ''[[:en:The_Heritage_Foundation|The Heritage Foundation]]'' states that Chile has the highest degree of [[:en:Economic_freedom|economic freedom]] in South America (ranking 22nd worldwide), owing to its independent and efficient judicial system and prudent public finance management.<ref>{{Cite web |title=Chile Economy: Population, GDP, Inflation, Business, Trade, FDI, Corruption |url=https://www.heritage.org/index/country/chile |url-status=unfit |archive-url=https://web.archive.org/web/20190622094514/https://www.heritage.org/index/country/chile |archive-date=22 June 2019 |access-date=13 November 2023 |website=The Heritage Foundation |language=en}}</ref> In May 2010 Chile became the first South American country to join the [[:en:Organisation_for_Economic_Co-operation_and_Development|OECD]].<ref>{{cite web |date=7 May 2010 |title=Chile's accession to the OECD |url=http://www.oecd.org/chile/chilesaccessiontotheoecd.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20120829025817/http://www.oecd.org/chile/chilesaccessiontotheoecd.htm |archive-date=29 August 2012 |access-date=22 July 2016 |publisher=[[Organisation for Economic Co-operation and Development|OECD]]}}</ref> In 2006, Chile became the country with the highest nominal GDP per capita in Latin America.<ref>[http://www.weforum.org/pdf/GCR09/GCR20092010fullrankings.pdf Table 4: The Global Competitiveness Index 2009–2010 rankings and 2008–2009 comparisons] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101030003958/http://www.weforum.org/pdf/GCR09/GCR20092010fullrankings.pdf|date=30 October 2010}}. The Global Competitiveness Index 2009–2010. World Economic Forum</ref> As of 2020, Chile ranks third in Latin America (behind Uruguay and Panama) in nominal GDP per capita. සන්තියාගෝ හි චිලී මහ බැංකුව රටේ මධ්‍යම බැංකුව ලෙස සේවය කරයි. චිලී මුදල් ඒකකය චිලී පෙසෝ (CLP) වේ. චිලී යනු දකුණු ඇමරිකාවේ වඩාත්ම ස්ථාවර සහ සමෘද්ධිමත් ජාතීන්ගෙන් එකකි, [1] මානව සංවර්ධනය, තරඟකාරිත්වය, ගෝලීයකරණය, ආර්ථික නිදහස සහ දූෂණය පිළිබඳ අඩු සංජානනය අතින් ලතින් ඇමරිකානු ජාතීන්ට නායකත්වය දෙයි. [2] 2013 ජූලි මාසයේ සිට, චිලී ලෝක බැංකුව විසින් "ඉහළ ආදායම් ලබන ආර්ථිකයක්" ලෙස සලකනු ලැබේ. [3][4][5] චිලී දකුණු ඇමරිකාවේ ඉහළම ආර්ථික නිදහස (ලොව පුරා 22 වන ස්ථානයේ) ඇති බව හෙරිටේජ් පදනමේ චිලී පවසයි. එහි ස්වාධීන හා කාර්යක්ෂම අධිකරණ පද්ධතිය සහ විචක්ෂණශීලී රාජ්‍ය මූල්‍ය කළමනාකරණය හේතුවෙන්.[6] 2010 මැයි මාසයේදී චිලී OECD හා සම්බන්ධ වූ පළමු දකුණු ඇමරිකානු රට බවට පත්විය.[7] 2006 දී, චිලී ලතින් ඇමරිකාවේ ඉහළම නාමික ඒක පුද්ගල දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය ඇති රට බවට පත්විය.[8] 2020 වන විට, චිලී ලතින් ඇමරිකාවේ (උරුගුවේ සහ පැනමාවට පිටුපසින්) නාමික ඒක පුද්ගල දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් තුන්වන ස්ථානයේ සිටී. Copper mining makes up 20% of Chilean GDP and 60% of exports.<ref name="coppersol">{{cite news|url=https://www.economist.com/news/business/21576714-mining-industry-has-enriched-chile-its-future-precarious-copper-solution|title=Mining in Chile: Copper solution|date=27 April 2013|newspaper=The Economist|access-date=13 July 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20130715211952/http://www.economist.com/news/business/21576714-mining-industry-has-enriched-chile-its-future-precarious-copper-solution|archive-date=15 July 2013|url-status=live}}</ref> [[:en:Escondida|Escondida]] is the largest copper mine in the world, producing over 5% of global supplies.<ref name="coppersol" /> Overall, Chile produces a third of the world's copper.<ref name="coppersol" /> [[:en:Codelco|Codelco]], the state mining firm, competes with private copper mining companies.<ref name="coppersol" /> Sound economic policies, maintained consistently since the 1980s, have contributed to steady economic growth in Chile and have more than halved poverty rates.<ref name="factbook">{{Cite CIA World Factbook|country=Chile|access-date=17 February 2014}}</ref><ref name="countrystudies">{{cite web |date=31 March 1994 |title=Development and Breakdown of Democracy, 1830–1973 |url=http://countrystudies.us/chile/85.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110709014719/http://countrystudies.us/chile/85.htm |archive-date=9 July 2011 |access-date=21 April 2009 |work=Country Studies |publisher=Library of Congress}}</ref> Chile began to experience a moderate economic downturn in 1999. The economy remained sluggish until 2003, when it began to show clear signs of recovery, achieving 4.0% GDP growth.<ref>{{cite web |date=21 February 2013 |title=Chile GDP – real growth rate |url=http://indexmundi.com/chile/gdp_real_growth_rate.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190612084542/https://www.indexmundi.com/chile/gdp_real_growth_rate.html |archive-date=12 June 2019 |access-date=13 July 2013 |publisher=Indexmundi.com}}</ref> The Chilean economy finished 2004 with growth of 6%. Real GDP growth reached 5.7% in 2005 before falling back to 4% in 2006. GDP expanded by 5% in 2007.<ref name="countrystudies" /> Faced with the [[:en:2008_financial_crisis|2008 financial crisis]], the government announced an economic stimulus plan to spur employment and growth, and despite the [[:en:Great_Recession|Great Recession]], aimed for an expansion of between 2% and 3% of GDP for 2009. Nonetheless, economic analysts disagreed with government estimates and predicted economic growth at a median of 1.5%.<ref>{{cite news|url=https://www.reuters.com/article/economicNews/idUSN1027661220090110|title=Chile finmin says no recession seen in 2009-report|date=10 January 2009|work=Reuters|access-date=17 December 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20090111024811/http://www.reuters.com/article/economicNews/idUSN1027661220090110|archive-date=11 January 2009|url-status=live}}</ref> Real GDP growth in 2012 was 5.5%. Growth slowed to 4.1% in the first quarter of 2013.<ref name="imfartiv">{{cite web |date=14 June 2013 |title=Chile: 2013 Article IV Consultation; IMF Country Report 13/198 |url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/scr/2013/cr13198.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20130717155041/http://www.imf.org/external/pubs/ft/scr/2013/cr13198.pdf |archive-date=17 July 2013 |access-date=13 July 2013 |publisher=IMF}}</ref> තඹ කැණීම චිලීයේ දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 20% ක් සහ අපනයන වලින් 60% ක් වේ.[9] එස්කොන්ඩිඩා යනු ලොව විශාලතම තඹ පතල වන අතර එය ගෝලීය සැපයුම්වලින් 5% කට වඩා නිෂ්පාදනය කරයි.[9] සමස්තයක් වශයෙන්, චිලී ලෝකයේ තඹ වලින් තුනෙන් එකක් නිෂ්පාදනය කරයි.[9] රාජ්‍ය පතල් සමාගමක් වන කොඩෙල්කෝ, පෞද්ගලික තඹ පතල් සමාගම් සමඟ තරඟ කරයි.[9] 1980 ගණන්වල සිට අඛණ්ඩව පවත්වාගෙන යන ශක්තිමත් ආර්ථික ප්‍රතිපත්ති, චිලීයේ ස්ථාවර ආර්ථික වර්ධනයට දායක වී ඇති අතර දරිද්‍රතා අනුපාත අඩකට වඩා අඩු කර ඇත.[10][11] 1999 දී චිලී මධ්‍යස්ථ ආර්ථික පසුබෑමක් අත්විඳීමට පටන් ගත්තේය. 2003 වන තෙක් ආර්ථිකය මන්දගාමීව පැවති අතර, එය යථා තත්ත්වයට පත්වීමේ පැහැදිලි සලකුණු පෙන්වීමට පටන් ගත් අතර, දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 4.0% ක වර්ධනයක් අත්කර ගත්තේය.[12] චිලී ආර්ථිකය 2004 වසර 6% ක වර්ධනයකින් අවසන් කළේය. සැබෑ දළ දේශීය නිෂ්පාදිත වර්ධනය 2005 දී 5.7% ක් වූ අතර 2006 දී 4% දක්වා පහත වැටුණි. 2007 දී දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය 5% කින් වර්ධනය විය.[11] 2008 මූල්‍ය අර්බුදයට මුහුණ දුන් රජය, රැකියා සහ වර්ධනය උත්තේජනය කිරීම සඳහා ආර්ථික උත්තේජක සැලැස්මක් ප්‍රකාශයට පත් කළ අතර, මහා අවපාතය නොතකා, 2009 සඳහා දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 2% ත් 3% ත් අතර ප්‍රසාරණයක් අරමුණු කර ගෙන ඇත. කෙසේ වෙතත්, ආර්ථික විශ්ලේෂකයින් රජයේ ඇස්තමේන්තු සමඟ එකඟ නොවූ අතර ආර්ථික වර්ධනය 1.5% ක මධ්‍යන්‍යයකින් පුරෝකථනය කළහ.[13] 2012 දී සැබෑ දළ දේශීය නිෂ්පාදිත වර්ධනය 5.5% ක් විය. 2013 පළමු කාර්තුවේදී වර්ධනය 4.1% දක්වා මන්දගාමී විය.[14] [[File:Gran_Torre_Santiago_(39693576311)_(2).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Gran_Torre_Santiago_(39693576311)_(2).jpg|වම|thumb|සැන්හැටන්හි ග්‍රාන් ටොරේ කොස්ටානේරා සහ ටයිටේනියම් ලා පෝර්ටාඩා (පසුබිම) අහස ගොඩනැගිලි]] The unemployment rate was 7.8% in 2022, according to [[:en:World_Bank|The World Bank]].<ref>{{Cite web |title=World Bank Open Data |url=https://data.worldbank.org/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230526025607/https://data.worldbank.org/ |archive-date=26 May 2023 |access-date=11 November 2023 |website=World Bank Open Data}}</ref> There are reported labor shortages in agriculture, mining, and construction.<ref name="imfartiv" /> The percentage of Chileans with per capita household incomes below the poverty line—defined as twice the cost of satisfying a person's minimal nutritional needs—fell from 45.1% in 1987 to 11.5% in 2009, according to government surveys.<ref>{{cite web |date=22 June 2007 |title=Casen 2006 en profundidad |url=http://www.trabajoyequidad.cl/documentos/temp/TP-825-CASEN%202006%20en%20profundidad-22-06-2007.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130113065308/http://www.trabajoyequidad.cl/documentos/temp/TP-825-CASEN%2B2006%2Ben%2Bprofundidad-22-06-2007.pdf |archive-date=13 January 2013 |access-date=22 October 2007 |work=Libertad y Desarrollo}}</ref><ref>{{cite web |year=2010 |title=Panorama social de América Latina |url=http://www.cepal.cl/publicaciones/xml/9/41799/PSE-panoramasocial2010.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110707005900/http://www.cepal.cl/publicaciones/xml/9/41799/PSE-panoramasocial2010.pdf |archive-date=7 July 2011 |access-date=13 July 2013 |publisher=ECLAC}}</ref> Critics in Chile, however, argue that true poverty figures are considerably higher than those officially published.<ref>{{cite news|url=http://www.economiaynegocios.cl/noticias/noticias.asp?id=35048|title=Una muy necesaria corrección: Hay cuatro millones de pobres en Chile|date=14 October 2007|newspaper=El Mercurio|access-date=22 October 2007|archive-url=https://web.archive.org/web/20210815184809/http://www.economiaynegocios.cl/noticias/noticias.asp?id=35048|archive-date=15 August 2021|url-status=live}}</ref> Using the relative yardstick favoured in many European countries, 27% of Chileans would be poor, according to Juan Carlos Feres of the [[:en:ECLAC|ECLAC]].<ref>{{Cite news|url=http://www.economist.com/displaystory.cfm?story_id=9645174|title=Destitute no more|date=16 August 2007|newspaper=The Economist|access-date=22 October 2007|archive-url=https://web.archive.org/web/20071016204538/http://economist.com/displayStory.cfm?story_id=9645174|archive-date=16 October 2007|url-status=live}}{{Subscription required}}</ref> {{as of|2012|November|}}, about 11.1 million people (64% of the population) benefit from government welfare programs,<ref>{{cite web |date=20 November 2012 |title=Ficha de Protección Social – Ministerio de Desarrollo Social |url=http://www.fichaproteccionsocial.gob.cl/estad/est_int.php?id=19 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160518190839/http://www.fichaproteccionsocial.gob.cl/estad/est_int.php?id=19 |archive-date=18 May 2016 |access-date=12 March 2013 |publisher=Fichaproteccionsocial.gob.cl}}</ref>{{Clarify|date=May 2014}} via the "Social Protection Card", which includes the population living in poverty and those at a risk of falling into poverty.<ref>{{cite web |title=Ficha de Protección Social – Ministerio de Desarrollo Social |url=http://www.fichaproteccionsocial.gob.cl/fps/fps2.php |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120915085201/http://www.fichaproteccionsocial.gob.cl/fps/fps2.php |archive-date=15 September 2012 |access-date=9 November 2012 |publisher=Fichaproteccionsocial.gob.cl}}</ref> [[:en:Chile_pension_system|The privatized national pension system]] (AFP) has encouraged domestic investment and contributed to an estimated total domestic savings rate of approximately 21% of GDP.<ref>{{cite web |title=The Chilean pension system |url=http://www.safp.cl/573/articles-3523_copyright.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120512092950/http://www.safp.cl/573/articles-3523_copyright.pdf |archive-date=12 May 2012 |access-date=13 July 2013}}</ref> Under the compulsory private pension system, most formal sector employees pay 10% of their salaries into privately managed funds.<ref name="countrystudies" /> ලෝක බැංකුවට අනුව, විරැකියා අනුපාතය 2022 දී 7.8% ක් විය.[15] කෘෂිකර්මාන්තය, පතල් කැණීම් සහ ඉදිකිරීම් ක්ෂේත්‍රයන්හි ශ්‍රම හිඟයක් වාර්තා වී ඇත.[14] රජයේ සමීක්ෂණවලට අනුව, දරිද්‍රතා රේඛාවට පහළින් ඒක පුද්ගල ගෘහස්ථ ආදායමක් ඇති චිලී ජාතිකයින්ගේ ප්‍රතිශතය - පුද්ගලයෙකුගේ අවම පෝෂණ අවශ්‍යතා සපුරාලීමේ පිරිවැය මෙන් දෙගුණයක් ලෙස අර්ථ දක්වා ඇත - 1987 දී 45.1% සිට 2009 දී 11.5% දක්වා පහත වැටුණි.[16][17] කෙසේ වෙතත්, චිලීයේ විචාරකයින් තර්ක කරන්නේ සැබෑ දරිද්‍රතා සංඛ්‍යාලේඛන නිල වශයෙන් ප්‍රකාශයට පත් කරන ලද සංඛ්‍යාලේඛනවලට වඩා සැලකිය යුතු ලෙස ඉහළ බවයි.[18] බොහෝ යුරෝපීය රටවල ප්‍රිය කරන සාපේක්ෂ මිනුම් දණ්ඩ භාවිතා කරමින්, චිලී ජාතිකයන්ගෙන් 27% ක් දුප්පත් වනු ඇති බව ECLAC හි ජුවාන් කාලෝස් ෆෙරෙස් පවසයි.[19] 2012 වන විට, මිලියන 11.1 ක් පමණ (ජනගහනයෙන් 64%) රජයේ සුභසාධන වැඩසටහන් වලින් ප්‍රතිලාභ ලබන අතර,[20][පහදීම ඇවැසිය] "සමාජ ආරක්ෂණ කාඩ්පත" හරහා, එයට දරිද්‍රතාවයෙන් පෙළෙන ජනගහනය සහ දරිද්‍රතාවයට වැටීමේ අවදානමක් ඇති අය ඇතුළත් වේ.[21] පෞද්ගලීකරණය කරන ලද ජාතික විශ්‍රාම වැටුප් ක්‍රමය (AFP) දේශීය ආයෝජන දිරිමත් කර ඇති අතර දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් ආසන්න වශයෙන් 21% ක ඇස්තමේන්තුගත මුළු දේශීය ඉතුරුම් අනුපාතයකට දායක වී ඇත.[22] අනිවාර්ය පෞද්ගලික විශ්‍රාම වැටුප් ක්‍රමය යටතේ, බොහෝ විධිමත් අංශයේ සේවකයින් තම වැටුපෙන් 10% ක් පෞද්ගලිකව කළමනාකරණය කරන ලද අරමුදල්වලට ගෙවයි.[11] Chile has signed [[:en:Free_trade_agreements|free trade agreements]] (FTAs) with a whole network of countries, including an FTA with the United States that was signed in 2003 and implemented in January 2004.<ref>{{cite web |title=USA-Chile FTA Final Text |url=http://www.ustr.gov/Trade_Agreements/Bilateral/Chile_FTA/Final_Texts/Section_Index.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160328045456/https://ustr.gov/trade_agreements/bilateral/chile_fta/final_texts/section_index.html |archive-date=28 March 2016 |access-date=13 July 2013 |publisher=Ustr.gov}}</ref> Internal Government of Chile figures show that even when factoring out inflation and the recent high price of copper, bilateral trade between the U.S. and Chile has grown over 60% since then.<ref name="countrystudies" /> Chile's total trade with China reached US$8.8 billion in 2006, representing nearly 66% of the value of its trade relationship with Asia.<ref name="countrystudies" /> Exports to Asia increased from US$15.2 billion in 2005 to US$19.7 billion in 2006, a 29.9% increase.<ref name="countrystudies" /> Year-on-year growth of imports was especially strong from a number of countries: Ecuador (123.9%), Thailand (72.1%), South Korea (52.6%), and China (36.9%).<ref name="countrystudies" /> Chile's approach to foreign direct investment is codified in the country's Foreign Investment Law. Registration is reported to be simple and transparent, and foreign investors are guaranteed access to the official [[:en:Foreign_exchange_market|foreign exchange market]] to repatriate their profits and capital.<ref name="countrystudies" /> The Chilean Government has formed a Council on Innovation and Competition, hoping to bring in additional FDI to new parts of the economy.<ref name="countrystudies" /> චිලී රාජ්‍යය රටවල් ජාලයක් සමඟ නිදහස් වෙළඳ ගිවිසුම් (FTA) අත්සන් කර ඇති අතර, 2003 දී අත්සන් කරන ලද සහ 2004 ජනවාරි මාසයේදී ක්‍රියාත්මක කරන ලද එක්සත් ජනපදය සමඟ FTA ද ඇතුළුව.[23] චිලී රාජ්‍යයේ අභ්‍යන්තර රජයේ සංඛ්‍යාලේඛනවලින් පෙනී යන්නේ උද්ධමනය සහ මෑත කාලීන ඉහළ තඹ මිල ගණන් සැලකිල්ලට ගත් විට පවා, එතැන් සිට එක්සත් ජනපදය සහ චිලී අතර ද්විපාර්ශ්වික වෙළඳාම 60% ට වඩා වර්ධනය වී ඇති බවයි.[11] චීනය සමඟ චිලී හි මුළු වෙළඳාම 2006 දී ඇමරිකානු ඩොලර් බිලියන 8.8 දක්වා ළඟා වූ අතර එය ආසියාව සමඟ එහි වෙළඳ සම්බන්ධතාවයේ වටිනාකමෙන් 66% කට ආසන්න ප්‍රමාණයක් නියෝජනය කරයි.[11] ආසියාවට අපනයන 2005 දී ඇමරිකානු ඩොලර් බිලියන 15.2 සිට 2006 දී ඇමරිකානු ඩොලර් බිලියන 19.7 දක්වා වැඩි වූ අතර එය 29.9% ක වැඩිවීමකි.[11] ආනයනවල වාර්ෂික වර්ධනය විශේෂයෙන් රටවල් ගණනාවකින් ශක්තිමත් විය: ඉක්වදෝරය (123.9%), තායිලන්තය (72.1%), දකුණු කොරියාව (52.6%) සහ චීනය (36.9%).[11] විදේශ සෘජු ආයෝජන සඳහා චිලීහි ප්‍රවේශය රටේ විදේශ ආයෝජන නීතිය තුළ කේතනය කර ඇත. ලියාපදිංචිය සරල හා විනිවිද පෙනෙන බව වාර්තා වන අතර, විදේශීය ආයෝජකයින්ට ඔවුන්ගේ ලාභ සහ ප්‍රාග්ධනය නැවත මෙරටට ගෙන්වා ගැනීම සඳහා නිල විදේශ විනිමය වෙළඳපොළට ප්‍රවේශය සහතික කෙරේ.[11] චිලී රජය නවෝත්පාදන සහ තරඟකාරිත්වය පිළිබඳ කවුන්සිලයක් පිහිටුවා ඇති අතර, ආර්ථිකයේ නව කොටස් වෙත අමතර FDI ගෙන ඒමේ අපේක්ෂාවෙන් සිටී.[11] ස්ටෑන්ඩර්ඩ් ඇන්ඩ් පුවර්ස් චිලීට A හි ණය ශ්‍රේණිගත කිරීමක් ලබා දෙයි.[24] චිලී රජය සිය විදේශ ණය ගෙවීම දිගටම කරගෙන යන අතර, 2006 අවසානයේ රාජ්‍ය ණය දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 3.9% ක් පමණි.[11] චිලී මධ්‍යම රජය 2012 අවසානයේ දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 7% ක ශුද්ධ වත්කම් තත්වයක් සහිත ශුද්ධ ණයහිමියෙකි.[14] සී [[:en:Standard_&_Poor's|Standard & Poor's]] gives Chile a [[:en:Credit_rating|credit rating]] of A.<ref>{{cite news|url=https://countryeconomy.com/ratings/chile|title=Rating: Chile Credit Rating|date=2023|work=|access-date=|archive-url=https://web.archive.org/web/20240112090947/https://countryeconomy.com/ratings/chile|archive-date=12 January 2024|url-status=live}}</ref> The Government of Chile continues to pay down its foreign debt, with public debt only 3.9% of GDP at the end of 2006.<ref name="countrystudies" /> The Chilean central government is a net creditor with a [[:en:Net_asset_value|net asset position]] of 7% of GDP at end 2012.<ref name="imfartiv" /> The [[:en:Current_account_deficit|current account deficit]] was 4% in the first quarter of 2013, financed mostly by foreign direct investment.<ref name="imfartiv" /> 14% of central government revenue came directly from copper in 2012.<ref name="imfartiv" /> Chile was ranked 1st in the [[:en:Global_Innovation_Index|Global Innovation Index]] in 2024.<ref>{{Cite book |author=Wunsch-Vincent |first1=Sacha |url=https://www.wipo.int/web-publications/global-innovation-index-2024/en/ |title=Global Innovation Index 2024: Unlocking the Promise of Social Entrepreneurship |last2=León |first2=Lorena Rivera |last3=Lanvin |first3=Bruno |last4=Dutta |first4=Soumitra |date=26 September 2024 |website=www.wipo.int |publisher=[[World Intellectual Property Organization]] |isbn=978-92-805-3681-2 |edition=17th |location=Geneva |page=18 |language=en |doi=10.34667/tind.50062 |access-date=2024-10-06 |archive-url=https://web.archive.org/web/20241212043914/https://www.wipo.int/web-publications/global-innovation-index-2024/en/ |archive-date=12 December 2024 |url-status=live}}</ref> === ඛනිජ සම්පත් === [[File:Chuquicamata-003_02.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chuquicamata-003_02.jpg|thumb|ලොව විශාලතම විවෘත වළේ තඹ පතල වන චුකිකමාටා]] Chile is rich in mineral resources, especially copper and lithium. It is thought that due to the importance of lithium for batteries for electric vehicles and stabilization of electric grids with large proportions of intermittent renewables in the electricity mix, Chile could be strengthened geopolitically. However, this perspective has also been criticized for underestimating the power of economic incentives for expanded production in other parts of the world.<ref name="Overland-2019">{{Cite journal|last=Overland|first=Indra|date=1 March 2019|title=The geopolitics of renewable energy: Debunking four emerging myths|url=https://nupi.brage.unit.no/nupi-xmlui/bitstream/11250/2579292/2/2019%2b-%2bThe%2bgeopolitics%2bof%2brenewable%2benergy%252C%2bdebunking%2bfour%2bemerging%2bmyths.pdf|url-status=live|journal=Energy Research & Social Science|volume=49|pages=36–40|bibcode=2019ERSS...49...36O|doi=10.1016/j.erss.2018.10.018|issn=2214-6296|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://nupi.brage.unit.no/nupi-xmlui/bitstream/11250/2579292/2/2019%2b-%2bThe%2bgeopolitics%2bof%2brenewable%2benergy%252C%2bdebunking%2bfour%2bemerging%2bmyths.pdf|archive-date=9 October 2022|doi-access=free}}</ref> The country was, in 2019, the world's largest producer of [[:en:Copper|copper]],<ref>{{cite web |title=USGS Copper Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-copper.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-copper.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> [[:en:Iodine|iodine]]<ref>{{cite web |title=USGS Iodine Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-iodine.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210625191455/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-iodine.pdf |archive-date=25 June 2021 |access-date=11 July 2022}}</ref> and [[:en:Rhenium|rhenium]],<ref>{{cite web |title=USGS Rhenium Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-rhenium.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210621074425/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-rhenium.pdf |archive-date=21 June 2021 |access-date=11 July 2022}}</ref> the second largest producer of [[:en:Lithium|lithium]]<ref>{{cite web |title=USGS Lithium Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-lithium.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-lithium.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> and [[:en:Molybdenum|molybdenum]],<ref>{{cite web |title=USGS Molybdenum Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-molybdenum.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-molybdenum.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> the sixth largest producer of [[:en:Silver|silver]],<ref>{{cite web |title=USGS Silver Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-silver.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210515082301/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-silver.pdf |archive-date=15 May 2021 |access-date=11 July 2022}}</ref> the seventh largest producer of [[:en:Salt|salt]],<ref>{{cite web |title=USGS Salt Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-salt.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-salt.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> the eighth largest producer of [[:en:Potash|potash]],<ref>{{cite web |title=USGS Potash Product ion Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-potash.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-potash.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> the thirteenth producer of [[:en:Sulfur|sulfur]]<ref>{{cite web |title=USGS Sulfur Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-sulfur.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-sulfur.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> and the thirteenth producer of [[:en:Iron_ore|iron ore]]<ref>{{cite web |title=USGS Iron Ore Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-iron-ore.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-iron-ore.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> in the world. In 2023, it was fourth largest silver producer globally.<ref>{{Cite web |title=USGS Silver Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2024/mcs2024.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20241220035538/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2024/mcs2024.pdf |archive-date=December 20, 2024 |access-date=December 23, 2024}}</ref> The country also has considerable [[:en:Gold|gold]] production: between 2006 and 2017, the country produced annual amounts ranging from 35.9 tonnes in 2017 to 51.3 tonnes in 2013,<ref>{{Cite web |title=Gold Production in Chile |url=https://www.ceicdata.com/en/indicator/chile/gold-production |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20221018212808/https://www.ceicdata.com/en/indicator/chile/gold-production |archive-date=18 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> where the gold production in 2015 is 43 metric tonnes.<ref>{{Cite web |title=Gold production |url=https://ourworldindata.org/grapher/gold-production?tab=table |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129233804/https://ourworldindata.org/grapher/gold-production?tab=table |archive-date=29 November 2023 |access-date=2024-12-17 |website=Our World in Data}}</ref> === කෘෂිකර්මය === [[File:Viñedo_Puente_Alto.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Vi%C3%B1edo_Puente_Alto.jpg|වම|thumb|පුවෙන්ටේ ඇල්ටෝ හි මිදි වත්ත]] [[:en:Agriculture|Agriculture]] in Chile encompasses a wide range of different activities due to its particular [[:en:Geography|geography]], [[:en:Climate|climate]] and [[:en:Geology|geology]] and human factors. Historically agriculture is one of the bases of Chile's economy. Now agriculture and allied sectors like [[:en:Forestry|forestry]], [[:en:Logging|logging]] and [[:en:Fishing|fishing]] account for only 4.9% of the [[:en:GDP|GDP]] {{As of|2007|lc=y}} and employ 13.6% of the country's labor force. Chile is one of the 5 largest world producers of [[:en:Cherry|cherry]] and [[:en:Blueberry|blueberry]], and one of the 10 largest world producers of [[:en:Grape|grape]], [[:en:Apple|apple]], [[:en:Kiwifruit|kiwi]], [[:en:Peach|peach]], [[:en:Plum|plum]] and [[:en:Hazelnut|hazelnut]], focusing on exporting high-value fruits.<ref>{{Cite web |title=Agriculture in Chile, by FAO |url=http://www.fao.org/faostat/en/#data/QCL/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170511194947/http://www.fao.org/faostat/en/#data/QCL/ |archive-date=11 May 2017 |access-date=11 July 2022}}</ref> Some other major agriculture products of Chile include [[:en:Pear|pears]], [[:en:Onion|onions]], [[:en:Wheat|wheat]], [[:en:Maize|maize]], [[:en:Oats|oats]], [[:en:Garlic|garlic]], [[:en:Asparagus|asparagus]], [[:en:Bean|beans]], [[:en:Beef|beef]], [[:en:Poultry|poultry]], [[:en:Wool|wool]], [[:en:Fish|fish]], [[:en:Lumber|timber]] and [[:en:Hemp|hemp]]. Due to its geographical isolation and strict customs policies Chile is free from diseases and pests such as [[:en:Mad_cow_disease|mad cow disease]], [[:en:Drosophilidae|fruit fly]] and [[:en:Phylloxera|Phylloxera]]. This, its location in the [[:en:Southern_Hemisphere|Southern Hemisphere]], which has quite different harvesting times from the [[:en:Northern_Hemisphere|Northern Hemisphere]], and its wide range of agriculture conditions are considered Chile's main comparative advantages. However, Chile's mountainous landscape limits the extent and intensity of agriculture so that arable land corresponds only to 2.62% of the total territory. Chile currently utilizes 14,015 Hectares of agricultural land.<ref>{{Cite web |title=Chile – OECD Data |url=https://data.oecd.org/chile.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20181125030826/https://data.oecd.org/chile.htm |archive-date=25 November 2018 |access-date=2 November 2018 |website=theOECD |language=en}}</ref> Chile is the world's second largest producer of [[:en:Salmon|salmon]], after Norway. In 2019, it was responsible for 26% of the global supply.<ref>{{Cite news|url=https://www.istoedinheiro.com.br/algas-nocivas-matam-mais-de-42-mil-toneladas-de-salmao-no-chile/|title=Algas nocivas matam mais de 4,2 mil toneladas de salmão no Chile|access-date=4 September 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20221024140847/https://www.istoedinheiro.com.br/algas-nocivas-matam-mais-de-42-mil-toneladas-de-salmao-no-chile/|archive-date=24 October 2022|url-status=live}}</ref> In [[:en:Wine|wine]], Chile is usually among the 10 largest producers in the world. In 2018 it was in 6th place.<ref>{{Cite web |date=2019 |title=2019 Statistical Report on World Vitiviniculture |url=https://www.oiv.int/public/medias/6782/oiv-2019-statistical-report-on-world-vitiviniculture.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210206112544/https://www.oiv.int/public/medias/6782/oiv-2019-statistical-report-on-world-vitiviniculture.pdf |archive-date=6 February 2021 |access-date=7 March 2021 |website=International Organisation of Vine and Wine}}</ref> === සංචාරක ව්‍යාපාරය === [[File:Cerro_Concepcion.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Cerro_Concepcion.jpg|thumb|යුනෙස්කෝ ලෝක උරුම අඩවියක් වන වල්පරයිසෝ නගරය]] [[File:Cuernos_del_Paine_from_Lake_Pehoé.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Cuernos_del_Paine_from_Lake_Peho%C3%A9.jpg|thumb|චිලී පැටගෝනියාවේ ටොරස් ඩෙල් පේන් ජාතික වනෝද්‍යානය]] [[File:Moai_Rano_raraku.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Moai_Rano_raraku.jpg|thumb|පාස්කු දූපතේ 1250 සහ 1500 අතර කාල නිර්ණය කරන ලද පූර්ව-කොලොම්බියානු මෝයිස් මානව රූප.]] Tourism in Chile has experienced sustained growth over the last few decades. In 2005, tourism grew by 13.6%, generating more than 4.5 billion dollars of which 1.5 billion was attributed to foreign tourists. According to the National Service of Tourism (Sernatur), 2 million people a year visit the country. Most of these visitors come from other countries in the American continent, mainly [[:en:Argentina|Argentina]]; followed by a growing number from the United States, Europe, and Brazil with a growing number of Asians from [[:en:South_Korea|South Korea]] and China.<ref>Blanco, Hernán ''et al.'' (August 2007) [https://web.archive.org/web/20080408235147/http://www.rides.cl/pdf/trade_tourism_chile.pdf International Trade and Sustainable Tourism in Chile]. International Institute for Sustainable Development</ref> The main attractions for tourists are places of natural beauty situated in the extreme zones of the country: [[:en:San_Pedro_de_Atacama|San Pedro de Atacama]], in the north, is very popular with foreign tourists who arrive to admire the Incaic architecture, the altiplano lakes, and the [[:en:Valle_de_la_Luna_(Chile)|Valley of the Moon]].{{citation needed|date=July 2014}} In [[:en:Putre|Putre]], also in the north, there is the [[:en:Chungará_Lake|Chungará Lake]], as well as the [[:en:Parinacota_Volcano|Parinacota]] and the [[:en:Pomerape|Pomerape]] volcanoes, with altitudes of 6,348 m and 6,282 m, respectively. Throughout the central Andes there are many ski resorts of international repute,{{citation needed|date=July 2014}} including [[:en:Portillo,_Chile|Portillo]], [[:en:Valle_Nevado|Valle Nevado]] and [[:en:Termas_de_Chillán|Termas de Chillán]]. The main tourist sites in the south are national parks (the most popular is [[:en:Conguillío_National_Park|Conguillío National Park]] in the Araucanía)<ref>{{Cite web |title=Conguillio National Park (Official GANP Park Page) |url=https://national-parks.org/chile/conguillio |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20221026143218/https://national-parks.org/chile/conguillio |archive-date=26 October 2022 |access-date=26 October 2022 |website=national-parks.org |language=en}}</ref> and the coastal area around Tirúa and Cañete with the [[:en:Isla_Mocha|Isla Mocha]] and the [[:en:Nahuelbuta_National_Park|Nahuelbuta National Park]], [[:en:Chiloé_Archipelago|Chiloé Archipelago]] and [[:en:Patagonia|Patagonia]], which includes [[:en:Laguna_San_Rafael_National_Park|Laguna San Rafael National Park]], with its many glaciers, and the [[:en:Torres_del_Paine_National_Park|Torres del Paine National Park]]. The central port city of [[:en:Valparaíso|Valparaíso]], which is World Heritage with its unique architecture, is also popular.<ref>{{Cite web |last=Centre |first=UNESCO World Heritage |title=Historic Quarter of the Seaport City of Valpara&iacute;so |url=https://whc.unesco.org/en/list/959/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240127041016/https://whc.unesco.org/en/list/959 |archive-date=27 January 2024 |access-date=22 January 2024 |website=UNESCO World Heritage Centre |language=en}}</ref> Finally, [[:en:Easter_Island|Easter Island]] in the Pacific Ocean is one of the main Chilean tourist destinations. For locals, tourism is concentrated mostly in the summer (December to March), and mainly in the coastal beach towns.<ref>{{Cite web |title=Best Beaches in Chile - Sandee |url=https://sandee.com/chile |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20241204020431/https://sandee.com/chile |archive-date=4 December 2024 |access-date=2024-10-24 |website=sandee.com}}</ref> [[:en:Arica|Arica]], [[:en:Iquique|Iquique]], [[:en:Antofagasta|Antofagasta]], [[:en:La_Serena,_Chile|La Serena]] and [[:en:Coquimbo|Coquimbo]] are the main summer centers in the north, and Pucón on the shores of [[:en:Lake_Villarrica|Lake Villarrica]] is the main center in the south. Because of its proximity to Santiago, the coast of the Valparaíso Region, with its many beach resorts, receives the largest number of tourists. [[:en:Viña_del_Mar|Viña del Mar]], Valparaíso's more affluent northern neighbor, is popular because of its beaches, [[:en:Casino|casino]], and its annual [[:en:Viña_del_Mar_International_Song_Festival|song festival]], the most important musical event in Latin America.{{citation needed|date=July 2014}} [[:en:Pichilemu|Pichilemu]] in the [[:en:O'Higgins_Region|O'Higgins Region]] is widely known as South America's "best [[:en:Surfing|surfing]] spot" according to [[:en:Fodor's|Fodor's]].{{citation needed|date=July 2014}} In November 2005 the government launched a campaign under the brand "Chile: All Ways Surprising" intended to promote the country internationally for both business and tourism.<ref>{{cite web |title=Pro&#124;Chile – Importadores &#124; Selección idiomas |url=http://www.prochile.us/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140719080258/http://www.prochile.us/ |archive-date=19 July 2014 |access-date=22 December 2013 |publisher=Prochile.us}}</ref> [[:en:List_of_museums_in_Chile|Museums in Chile]] such as the [[:en:Chilean_National_Museum_of_Fine_Arts|Chilean National Museum of Fine Arts]] built in 1880, feature works by [[:en:List_of_Chilean_artists|Chilean artists]]. Chile is home to the world-renowned [[:en:Patagonia_Park|Patagonian Trail]] that resides on the border between Argentina and Chile. Chile recently launched a massive scenic route for tourism in hopes of encouraging development based on conservation. The Route of Parks covers {{Convert|1740|mi}} and was designed by Tompkin Conservation (founders [[:en:Douglas_Tompkins|Douglas Tompkins]] and wife [[:en:Kristine_Tompkins|Kristine]]).<ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-45663960|title=Chile unveils huge Patagonia scenic route|date=27 September 2018|work=BBC News|access-date=24 November 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20181124162200/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-45663960|archive-date=24 November 2018|language=en-GB|url-status=live}}</ref> === ප්‍රවාහනය === [[File:Chile_Route_68_Northbound_At_Route_60.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chile_Route_68_Northbound_At_Route_60.jpg|වම|thumb|මාර්ග 60 සමඟ මංසන්ධියේදී මාර්ග 68]] Due to Chile's topography a functioning transport network is vital to its economy. In 2020, Chile had {{convert|85984|km|0|abbr=on}} of [[:en:Highway|highways]], with {{convert|21289|km|0|abbr=on}} paved.<ref>{{Cite web |title=Data of interest 1 – National Network according to category |url=https://www.observatoriologistico.cl/infraestructura/red-vial/?id=5d719224d2c6f20029110412 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220529172624/https://www.observatoriologistico.cl/infraestructura/red-vial/?id=5d719224d2c6f20029110412 |archive-date=29 May 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> In the same year, the country had {{convert|3347|km|0|abbr=on}} of [[:en:Dual_carriageway|duplicated highways]], the second largest network in South America, after Brazil.<ref>{{Cite web |title=Data of interest 3 – Red vial national de dobles calzadas por región año 2020 |url=https://www.observatoriologistico.cl/infraestructura/red-vial/?id=5d719224d2c6f20029110412 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220529172624/https://www.observatoriologistico.cl/infraestructura/red-vial/?id=5d719224d2c6f20029110412 |archive-date=29 May 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> Since the mid-1990s, there has been a significant improvement in the country's roads, through bidding processes that allowed the construction of an efficient road network, with emphasis on the duplication of continuous {{convert|1950|km|0|abbr=on}} of the [[:en:Panamerican_Highway|Panamerican Highway]] ([[:en:Chile_Route_5|Chile Route 5]]) between [[:en:Puerto_Montt|Puerto Montt]] and [[:en:Caldera,_Chile|Caldera]] (in addition to the planned duplication in the Atacama Desert area),<ref>{{Cite web |date=13 March 2019 |title=In 2021 they will bid for roads that unite Antofagasta with Caldera and Iquique |url=https://www.infraestructurapublica.cl/2021-licitaran-carreteras-unen-antofagasta-caldera-e-iquique/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20221023012331/https://www.infraestructurapublica.cl/2021-licitaran-carreteras-unen-antofagasta-caldera-e-iquique/ |archive-date=23 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> the excerpts in between Santiago, Valparaiso and the Central Coast, and the northern access to Concepción and the large project of the Santiago urban [[:en:Highway|highways]] network, opened between 2004 and 2006.<ref>{{Cite web |title=115 nuevos km de autopistas |url=http://www.plataformaurbana.cl/archive/2009/01/14/115-nuevos-km-de-autopistas/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220711122610/https://www.plataformaurbana.cl/archive/2009/01/14/115-nuevos-km-de-autopistas/ |archive-date=11 July 2022 |access-date=11 July 2022 |work=Plataforma Urbana}}</ref> Buses are now the main means of long-distance transportation in Chile, following the decline of its railway network.<ref>{{cite web |author=Omnilineas |title=Omnilineas website |url=http://www.omnilineas.cl/comparison/index.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140219172710/http://www.omnilineas.cl/comparison/index.html |archive-date=19 February 2014 |access-date=17 February 2014}}</ref> The bus system covers the entire country, from [[:en:Arica,_Chile|Arica]] to [[:en:Santiago|Santiago]] (a 30-hour journey) and from Santiago to [[:en:Punta_Arenas|Punta Arenas]] (about 40 hours, with a change at [[:en:Osorno,_Chile|Osorno]]). Chile has a total of 372 runways (62 paved and 310 unpaved). Important airports in Chile include [[:en:Chacalluta_International_Airport|Chacalluta International Airport]] ([[:en:Arica|Arica]]), [[:en:Diego_Aracena_International_Airport|Diego Aracena International Airport]] ([[:en:Iquique|Iquique]]), [[:en:Andrés_Sabella_Gálvez_International_Airport|Andrés Sabella Gálvez International Airport]] ([[:en:Antofagasta|Antofagasta]]), [[:en:Carriel_Sur_International_Airport|Carriel Sur International Airport]] ([[:en:Concepción,_Chile|Concepción]]), [[:en:El_Tepual_International_Airport|El Tepual International Airport]] ([[:en:Puerto_Montt|Puerto Montt]]), [[:en:Presidente_Carlos_Ibáñez_del_Campo_International_Airport|Presidente Carlos Ibáñez del Campo International Airport]] ([[:en:Punta_Arenas|Punta Arenas]]), [[:en:La_Araucanía_International_Airport|La Araucanía International Airport]] ([[:en:Temuco|Temuco]]), [[:en:Mataveri_International_Airport|Mataveri International Airport]] ([[:en:Easter_Island|Easter Island]]), the most remote airport in the world, as defined by distance to another airport, and the [[:en:Arturo_Merino_Benítez_International_Airport|Arturo Merino Benítez International Airport]] ([[:en:Santiago|Santiago]]) with a traffic of 12,105,524 passengers in 2011. Santiago is headquarters of Latin America's largest [[:en:Airline|airline]] [[:en:Holding_company|holding company]] and Chilean [[:en:Flag_carrier|flag carrier]] [[:en:LATAM_Airlines_Group|LATAM Airlines]]. === අන්තර්ජාලය සහ විදුලි සංදේශ === [[File:Andes_y_Torre_Entel.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Andes_y_Torre_Entel.jpg|thumb|චිලීහි සන්තියාගෝ හි ටොරේ එන්ටෙල්, පසුබිමේ ඇන්ඩීස් කඳුකරය.]] [[:en:Telecommunications_in_Chile|Chile has a telecommunication]] system which covers much of the country, including Chilean insular and Antarctic bases. Privatization of the telephone system began in 1988; Chile has one of the most advanced telecommunications infrastructure in South America with a modern system based on extensive microwave radio relay facilities and a domestic satellite system with 3 earth stations.<ref name="factbook" /> In 2012, there were 3.276 million main lines in use and 24.13 million mobile cellular telephone subscribers.<ref name="factbook" /> According to a 2012 database of the [[:en:International_Telecommunication_Union|International Telecommunication Union]] (ITU), 61.42% of the Chilean population uses the internet, making Chile the country with the highest internet penetration in South America.<ref name="ITU-IndividualsUsingTheInternet">{{cite web |date=June 2013 |title=Percentage of Individuals using the Internet 2000 |url=http://www.itu.int/en/ITU-D/Statistics/Documents/statistics/2013/Individuals_Internet_2000-2012.xls |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140209141641/http://www.itu.int/en/ITU-D/Statistics/Documents/statistics/2013/Individuals_Internet_2000-2012.xls |archive-date=9 February 2014 |access-date=22 June 2013 |publisher=International Telecommunication Union}}</ref> The Chilean internet country code is "[[:en:.cl|.cl]]".<ref>{{cite web |author1=Internet Assigned Numbers Authority |title=.cl Domain Delegation Data |url=https://www.iana.org/domains/root/db/cl.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240220234533/http://www.iana.org/domains/root/db/cl.html |archive-date=20 February 2024 |access-date=3 April 2024 |website=www.iana.org}}</ref> In 2017 the government of Chile launched its first [[:en:Cyber_security|cyber security]] strategy, which receives technical support from the [[:en:Organization_of_American_States|Organization of American States]] (OAS) Cyber Security Program of the Inter-American Committee against Terrorism (CICTE).<ref>{{Cite book |author1=Carlos Solar |title=Cybersecurity Governance in Latin America: States, Threats, and Alliances |publisher=State University of New York Press |year=2023 |isbn=9781438491424 |pages=}}</ref> === බලශක්තිය === [[File:Generadores_eólicos.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Generadores_e%C3%B3licos.jpg|thumb|චිලී, කැනෙලා අසල සුළං ගොවිපලක්]] Chile's [[:en:Total_energy_supply|total energy supply]] (TES) was 23.0GJ per capita in 2020.<ref name="iea2020">{{cite web |title=IEA – Report |url=https://www.iea.org/data-and-statistics/data-tools/energy-statistics-data-browser?country=KENYA&fuel=Energy%20supply&indicator=TESbyPop |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20170202060054/https://www.iea.org/statistics/statisticssearch/report/?country=Chile&product=indicators |archive-date=2 February 2017 |access-date=4 November 2020}}</ref> Energy in Chile is dominated by fossil fuels, with coal, oil and gas accounting for 73.4% of the total primary energy. Biofuels and waste account for another 20.5% of primary energy supply, with the rest sourced from hydro and other renewables.<ref name="iea2020" /> Electricity consumption was 68.90 TWh in 2014. Main sources of electricity in Chile are [[:en:Hydroelectricity|hydroelectricity]], [[:en:Fuel_gas|gas]], [[:en:Fuel_oil|oil]] and [[:en:Coal|coal]]. [[:en:Renewable_energy|Renewable energy]] in the forms of [[:en:Wind_energy|wind]] and [[:en:Solar_energy|solar energy]] are also coming into use, encouraged by collaboration since 2009 with the [[:en:United_States_Department_of_Energy|United States Department of Energy]]. The electricity industry is [[:en:Privatization|privatized]] with [[:en:Endesa_(Chile)|ENDESA]] as the largest company in the field. In 2021, Chile had, in terms of installed renewable electricity, 6,807 MW in hydropower (28th largest in the world), 3,137 MW in wind power (28th largest in the world), 4,468 MW in solar (22nd largest in the world), and 375 MW in biomass.<ref>{{cite web |author=IRENA |date=April 2022 |title=Renewable Capacity Statistics 2022 |trans-title= |url=https://www.irena.org/-/media/Files/IRENA/Agency/Publication/2022/Apr/IRENA_RE_Capacity_Statistics_2022.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://www.irena.org/-/media/Files/IRENA/Agency/Publication/2022/Apr/IRENA_RE_Capacity_Statistics_2022.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=8 May 2022}}</ref> As the Atacama Desert has the highest [[:en:Solar_irradiance|solar irradiation]] in the world, and Chile has always had problems obtaining oil, gas and coal (the country basically does not produce them, so it has to import them), renewable energy is seen as the solution for the country's shortcomings in the energy field.<ref>{{Cite web |title=Energia Renovável para a irigação no Deserto do Atacama |url=http://www.iadb.org/en/news/webstories/2011-12-15/solar-power-plant-in-atacama-desert-in-chile,9715.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20171016080702/http://www.iadb.org/en/news/webstories/2011-12-15/solar-power-plant-in-atacama-desert-in-chile,9715.html |archive-date=16 October 2017 |access-date=11 July 2022}}</ref><ref>{{Cite web |title=Chile inaugura 1ª planta de energia termossolar da América Latina |url=https://economia.uol.com.br/noticias/efe/2021/06/09/chile-inaugura-1-planta-de-energia-termossolar-da-america-latina.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220321111842/https://economia.uol.com.br/noticias/efe/2021/06/09/chile-inaugura-1-planta-de-energia-termossolar-da-america-latina.htm |archive-date=21 March 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> In 2023 Chile emitted 107.99 million tonnes of [[:en:Greenhouse_gas|greenhouse gases]], equivalent to around 0.2% of the global total.<ref>{{Cite journal|last1=Olefs|first1=M.|last2=Formayer|first2=H.|last3=Gobiet|first3=A.|last4=Marke|first4=T.|last5=Schöner|first5=W.|last6=Revesz|first6=M.|date=2021-06-01|title=Past and future changes of the Austrian climate – Importance for tourism|journal=Journal of Outdoor Recreation and Tourism|series=Editorial: Tourism and Climate Change – an integrated look at the Austrian case|volume=34|pages=100395|bibcode=2021JORT...3400395O|doi=10.1016/j.jort.2021.100395|issn=2213-0780|doi-access=free}}</ref> In recent years Chile has emerged as a global leader in clean energy, particularly solar and wind.<ref>{{Cite web |date=1 January 2018 |title=Chile |url=https://www.iea.org/countries/chile |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20250218090200/https://www.iea.org/countries/chile |archive-date=18 February 2025 |access-date=2025-02-07 |website=IEA |language=en-GB}}</ref> and has committed to net zero by 2050. According to Climate Action Tracker, the nation is making "considerable progress" in climate action by expanding renewables and phasing-out coal.<ref>{{Cite web |last=Climate Action Tracker |date=7 October 2024 |title=Chile |url=https://climateactiontracker.org/countries/chile/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20250207154740/https://climateactiontracker.org/countries/chile/ |archive-date=7 February 2025 |access-date=2025-02-07 |website=climateactiontracker.org |language=en}}</ref> == යොමු කිරීම් == b6p2ujoe85k1ep1spafh40amjoo4z50 750315 750312 2025-06-23T07:47:27Z BuddhikaW88 37808 /* ඛනිජ සම්පත් */ 750315 wikitext text/x-wiki [[File:Bolsa_2.JPG|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Bolsa_2.JPG|thumb|සන්තියාගෝ කොටස් වෙළඳපොළ]] The [[:en:Central_Bank_of_Chile|Central Bank of Chile]] in Santiago serves as the [[:en:Central_bank|central bank]] for the country. The Chilean currency is the [[:en:Chilean_peso|Chilean peso]] (CLP). Chile is one of South America's most stable and prosperous nations,<ref name="BBC-Chile">{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/country_profiles/1222764.stm|title=Country profile: Chile|date=16 December 2009|work=BBC News|access-date=31 December 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20100114035710/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/country_profiles/1222764.stm|archive-date=14 January 2010|url-status=live}}</ref> leading Latin American nations in [[:en:Human_development_(humanity)|human development]], competitiveness, globalization, economic freedom, and low perception of corruption.<ref name="hdrstats.undp.org">{{cite web |title=Human and income poverty: developing countries |url=http://hdrstats.undp.org/indicators/25.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090212140250/http://hdrstats.undp.org/indicators/25.html |archive-date=12 February 2009 |work=UNDP}}</ref> Since July 2013, Chile is considered by the [[:en:World_Bank|World Bank]] as a "[[:en:World_Bank_high-income_economy|high-income economy]]".<ref name="wb">{{cite web |title=How does the World Bank classify countries? |url=https://datahelpdesk.worldbank.org/knowledgebase/articles/378834-how-does-the-world-bank-classify-countries |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200522092916/https://datahelpdesk.worldbank.org/knowledgebase/articles/378834-how-does-the-world-bank-classify-countries |archive-date=22 May 2020 |access-date=8 April 2021 |publisher=[[World Bank]]}}</ref><ref name="World Bank-2013a">{{cite web |date=1 July 2013 |title=High-income economies ($12,616 or more) |url=http://data.worldbank.org/about/country-classifications/country-and-lending-groups#High_income |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110318125456/http://data.worldbank.org/about/country-classifications/country-and-lending-groups#High_income |archive-date=18 March 2011 |access-date=14 September 2013 |work=Country and Lending Groups |publisher=The World Bank}}</ref><ref name="World Bank-2013b">{{cite web |date=1 August 2013 |title=GNI per capita, Atlas method (current US$) |url=http://api.worldbank.org/datafiles/NY.GNP.PCAP.CD_Indicator_MetaData_en_EXCEL.xls |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130921055207/http://api.worldbank.org/datafiles/NY.GNP.PCAP.CD_Indicator_MetaData_en_EXCEL.xls |archive-date=21 September 2013 |access-date=14 September 2013 |publisher=The World Bank |location=Washington, D.C. |format=xls |quote=GNI-WB}}</ref> The think tank ''[[:en:The_Heritage_Foundation|The Heritage Foundation]]'' states that Chile has the highest degree of [[:en:Economic_freedom|economic freedom]] in South America (ranking 22nd worldwide), owing to its independent and efficient judicial system and prudent public finance management.<ref>{{Cite web |title=Chile Economy: Population, GDP, Inflation, Business, Trade, FDI, Corruption |url=https://www.heritage.org/index/country/chile |url-status=unfit |archive-url=https://web.archive.org/web/20190622094514/https://www.heritage.org/index/country/chile |archive-date=22 June 2019 |access-date=13 November 2023 |website=The Heritage Foundation |language=en}}</ref> In May 2010 Chile became the first South American country to join the [[:en:Organisation_for_Economic_Co-operation_and_Development|OECD]].<ref>{{cite web |date=7 May 2010 |title=Chile's accession to the OECD |url=http://www.oecd.org/chile/chilesaccessiontotheoecd.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20120829025817/http://www.oecd.org/chile/chilesaccessiontotheoecd.htm |archive-date=29 August 2012 |access-date=22 July 2016 |publisher=[[Organisation for Economic Co-operation and Development|OECD]]}}</ref> In 2006, Chile became the country with the highest nominal GDP per capita in Latin America.<ref>[http://www.weforum.org/pdf/GCR09/GCR20092010fullrankings.pdf Table 4: The Global Competitiveness Index 2009–2010 rankings and 2008–2009 comparisons] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101030003958/http://www.weforum.org/pdf/GCR09/GCR20092010fullrankings.pdf|date=30 October 2010}}. The Global Competitiveness Index 2009–2010. World Economic Forum</ref> As of 2020, Chile ranks third in Latin America (behind Uruguay and Panama) in nominal GDP per capita. සන්තියාගෝ හි චිලී මහ බැංකුව රටේ මධ්‍යම බැංකුව ලෙස සේවය කරයි. චිලී මුදල් ඒකකය චිලී පෙසෝ (CLP) වේ. චිලී යනු දකුණු ඇමරිකාවේ වඩාත්ම ස්ථාවර සහ සමෘද්ධිමත් ජාතීන්ගෙන් එකකි, [1] මානව සංවර්ධනය, තරඟකාරිත්වය, ගෝලීයකරණය, ආර්ථික නිදහස සහ දූෂණය පිළිබඳ අඩු සංජානනය අතින් ලතින් ඇමරිකානු ජාතීන්ට නායකත්වය දෙයි. [2] 2013 ජූලි මාසයේ සිට, චිලී ලෝක බැංකුව විසින් "ඉහළ ආදායම් ලබන ආර්ථිකයක්" ලෙස සලකනු ලැබේ. [3][4][5] චිලී දකුණු ඇමරිකාවේ ඉහළම ආර්ථික නිදහස (ලොව පුරා 22 වන ස්ථානයේ) ඇති බව හෙරිටේජ් පදනමේ චිලී පවසයි. එහි ස්වාධීන හා කාර්යක්ෂම අධිකරණ පද්ධතිය සහ විචක්ෂණශීලී රාජ්‍ය මූල්‍ය කළමනාකරණය හේතුවෙන්.[6] 2010 මැයි මාසයේදී චිලී OECD හා සම්බන්ධ වූ පළමු දකුණු ඇමරිකානු රට බවට පත්විය.[7] 2006 දී, චිලී ලතින් ඇමරිකාවේ ඉහළම නාමික ඒක පුද්ගල දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය ඇති රට බවට පත්විය.[8] 2020 වන විට, චිලී ලතින් ඇමරිකාවේ (උරුගුවේ සහ පැනමාවට පිටුපසින්) නාමික ඒක පුද්ගල දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් තුන්වන ස්ථානයේ සිටී. Copper mining makes up 20% of Chilean GDP and 60% of exports.<ref name="coppersol">{{cite news|url=https://www.economist.com/news/business/21576714-mining-industry-has-enriched-chile-its-future-precarious-copper-solution|title=Mining in Chile: Copper solution|date=27 April 2013|newspaper=The Economist|access-date=13 July 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20130715211952/http://www.economist.com/news/business/21576714-mining-industry-has-enriched-chile-its-future-precarious-copper-solution|archive-date=15 July 2013|url-status=live}}</ref> [[:en:Escondida|Escondida]] is the largest copper mine in the world, producing over 5% of global supplies.<ref name="coppersol" /> Overall, Chile produces a third of the world's copper.<ref name="coppersol" /> [[:en:Codelco|Codelco]], the state mining firm, competes with private copper mining companies.<ref name="coppersol" /> Sound economic policies, maintained consistently since the 1980s, have contributed to steady economic growth in Chile and have more than halved poverty rates.<ref name="factbook">{{Cite CIA World Factbook|country=Chile|access-date=17 February 2014}}</ref><ref name="countrystudies">{{cite web |date=31 March 1994 |title=Development and Breakdown of Democracy, 1830–1973 |url=http://countrystudies.us/chile/85.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110709014719/http://countrystudies.us/chile/85.htm |archive-date=9 July 2011 |access-date=21 April 2009 |work=Country Studies |publisher=Library of Congress}}</ref> Chile began to experience a moderate economic downturn in 1999. The economy remained sluggish until 2003, when it began to show clear signs of recovery, achieving 4.0% GDP growth.<ref>{{cite web |date=21 February 2013 |title=Chile GDP – real growth rate |url=http://indexmundi.com/chile/gdp_real_growth_rate.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190612084542/https://www.indexmundi.com/chile/gdp_real_growth_rate.html |archive-date=12 June 2019 |access-date=13 July 2013 |publisher=Indexmundi.com}}</ref> The Chilean economy finished 2004 with growth of 6%. Real GDP growth reached 5.7% in 2005 before falling back to 4% in 2006. GDP expanded by 5% in 2007.<ref name="countrystudies" /> Faced with the [[:en:2008_financial_crisis|2008 financial crisis]], the government announced an economic stimulus plan to spur employment and growth, and despite the [[:en:Great_Recession|Great Recession]], aimed for an expansion of between 2% and 3% of GDP for 2009. Nonetheless, economic analysts disagreed with government estimates and predicted economic growth at a median of 1.5%.<ref>{{cite news|url=https://www.reuters.com/article/economicNews/idUSN1027661220090110|title=Chile finmin says no recession seen in 2009-report|date=10 January 2009|work=Reuters|access-date=17 December 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20090111024811/http://www.reuters.com/article/economicNews/idUSN1027661220090110|archive-date=11 January 2009|url-status=live}}</ref> Real GDP growth in 2012 was 5.5%. Growth slowed to 4.1% in the first quarter of 2013.<ref name="imfartiv">{{cite web |date=14 June 2013 |title=Chile: 2013 Article IV Consultation; IMF Country Report 13/198 |url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/scr/2013/cr13198.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20130717155041/http://www.imf.org/external/pubs/ft/scr/2013/cr13198.pdf |archive-date=17 July 2013 |access-date=13 July 2013 |publisher=IMF}}</ref> තඹ කැණීම චිලීයේ දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 20% ක් සහ අපනයන වලින් 60% ක් වේ.[9] එස්කොන්ඩිඩා යනු ලොව විශාලතම තඹ පතල වන අතර එය ගෝලීය සැපයුම්වලින් 5% කට වඩා නිෂ්පාදනය කරයි.[9] සමස්තයක් වශයෙන්, චිලී ලෝකයේ තඹ වලින් තුනෙන් එකක් නිෂ්පාදනය කරයි.[9] රාජ්‍ය පතල් සමාගමක් වන කොඩෙල්කෝ, පෞද්ගලික තඹ පතල් සමාගම් සමඟ තරඟ කරයි.[9] 1980 ගණන්වල සිට අඛණ්ඩව පවත්වාගෙන යන ශක්තිමත් ආර්ථික ප්‍රතිපත්ති, චිලීයේ ස්ථාවර ආර්ථික වර්ධනයට දායක වී ඇති අතර දරිද්‍රතා අනුපාත අඩකට වඩා අඩු කර ඇත.[10][11] 1999 දී චිලී මධ්‍යස්ථ ආර්ථික පසුබෑමක් අත්විඳීමට පටන් ගත්තේය. 2003 වන තෙක් ආර්ථිකය මන්දගාමීව පැවති අතර, එය යථා තත්ත්වයට පත්වීමේ පැහැදිලි සලකුණු පෙන්වීමට පටන් ගත් අතර, දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 4.0% ක වර්ධනයක් අත්කර ගත්තේය.[12] චිලී ආර්ථිකය 2004 වසර 6% ක වර්ධනයකින් අවසන් කළේය. සැබෑ දළ දේශීය නිෂ්පාදිත වර්ධනය 2005 දී 5.7% ක් වූ අතර 2006 දී 4% දක්වා පහත වැටුණි. 2007 දී දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය 5% කින් වර්ධනය විය.[11] 2008 මූල්‍ය අර්බුදයට මුහුණ දුන් රජය, රැකියා සහ වර්ධනය උත්තේජනය කිරීම සඳහා ආර්ථික උත්තේජක සැලැස්මක් ප්‍රකාශයට පත් කළ අතර, මහා අවපාතය නොතකා, 2009 සඳහා දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 2% ත් 3% ත් අතර ප්‍රසාරණයක් අරමුණු කර ගෙන ඇත. කෙසේ වෙතත්, ආර්ථික විශ්ලේෂකයින් රජයේ ඇස්තමේන්තු සමඟ එකඟ නොවූ අතර ආර්ථික වර්ධනය 1.5% ක මධ්‍යන්‍යයකින් පුරෝකථනය කළහ.[13] 2012 දී සැබෑ දළ දේශීය නිෂ්පාදිත වර්ධනය 5.5% ක් විය. 2013 පළමු කාර්තුවේදී වර්ධනය 4.1% දක්වා මන්දගාමී විය.[14] [[File:Gran_Torre_Santiago_(39693576311)_(2).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Gran_Torre_Santiago_(39693576311)_(2).jpg|වම|thumb|සැන්හැටන්හි ග්‍රාන් ටොරේ කොස්ටානේරා සහ ටයිටේනියම් ලා පෝර්ටාඩා (පසුබිම) අහස ගොඩනැගිලි]] The unemployment rate was 7.8% in 2022, according to [[:en:World_Bank|The World Bank]].<ref>{{Cite web |title=World Bank Open Data |url=https://data.worldbank.org/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230526025607/https://data.worldbank.org/ |archive-date=26 May 2023 |access-date=11 November 2023 |website=World Bank Open Data}}</ref> There are reported labor shortages in agriculture, mining, and construction.<ref name="imfartiv" /> The percentage of Chileans with per capita household incomes below the poverty line—defined as twice the cost of satisfying a person's minimal nutritional needs—fell from 45.1% in 1987 to 11.5% in 2009, according to government surveys.<ref>{{cite web |date=22 June 2007 |title=Casen 2006 en profundidad |url=http://www.trabajoyequidad.cl/documentos/temp/TP-825-CASEN%202006%20en%20profundidad-22-06-2007.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130113065308/http://www.trabajoyequidad.cl/documentos/temp/TP-825-CASEN%2B2006%2Ben%2Bprofundidad-22-06-2007.pdf |archive-date=13 January 2013 |access-date=22 October 2007 |work=Libertad y Desarrollo}}</ref><ref>{{cite web |year=2010 |title=Panorama social de América Latina |url=http://www.cepal.cl/publicaciones/xml/9/41799/PSE-panoramasocial2010.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110707005900/http://www.cepal.cl/publicaciones/xml/9/41799/PSE-panoramasocial2010.pdf |archive-date=7 July 2011 |access-date=13 July 2013 |publisher=ECLAC}}</ref> Critics in Chile, however, argue that true poverty figures are considerably higher than those officially published.<ref>{{cite news|url=http://www.economiaynegocios.cl/noticias/noticias.asp?id=35048|title=Una muy necesaria corrección: Hay cuatro millones de pobres en Chile|date=14 October 2007|newspaper=El Mercurio|access-date=22 October 2007|archive-url=https://web.archive.org/web/20210815184809/http://www.economiaynegocios.cl/noticias/noticias.asp?id=35048|archive-date=15 August 2021|url-status=live}}</ref> Using the relative yardstick favoured in many European countries, 27% of Chileans would be poor, according to Juan Carlos Feres of the [[:en:ECLAC|ECLAC]].<ref>{{Cite news|url=http://www.economist.com/displaystory.cfm?story_id=9645174|title=Destitute no more|date=16 August 2007|newspaper=The Economist|access-date=22 October 2007|archive-url=https://web.archive.org/web/20071016204538/http://economist.com/displayStory.cfm?story_id=9645174|archive-date=16 October 2007|url-status=live}}{{Subscription required}}</ref> {{as of|2012|November|}}, about 11.1 million people (64% of the population) benefit from government welfare programs,<ref>{{cite web |date=20 November 2012 |title=Ficha de Protección Social – Ministerio de Desarrollo Social |url=http://www.fichaproteccionsocial.gob.cl/estad/est_int.php?id=19 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160518190839/http://www.fichaproteccionsocial.gob.cl/estad/est_int.php?id=19 |archive-date=18 May 2016 |access-date=12 March 2013 |publisher=Fichaproteccionsocial.gob.cl}}</ref>{{Clarify|date=May 2014}} via the "Social Protection Card", which includes the population living in poverty and those at a risk of falling into poverty.<ref>{{cite web |title=Ficha de Protección Social – Ministerio de Desarrollo Social |url=http://www.fichaproteccionsocial.gob.cl/fps/fps2.php |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120915085201/http://www.fichaproteccionsocial.gob.cl/fps/fps2.php |archive-date=15 September 2012 |access-date=9 November 2012 |publisher=Fichaproteccionsocial.gob.cl}}</ref> [[:en:Chile_pension_system|The privatized national pension system]] (AFP) has encouraged domestic investment and contributed to an estimated total domestic savings rate of approximately 21% of GDP.<ref>{{cite web |title=The Chilean pension system |url=http://www.safp.cl/573/articles-3523_copyright.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120512092950/http://www.safp.cl/573/articles-3523_copyright.pdf |archive-date=12 May 2012 |access-date=13 July 2013}}</ref> Under the compulsory private pension system, most formal sector employees pay 10% of their salaries into privately managed funds.<ref name="countrystudies" /> ලෝක බැංකුවට අනුව, විරැකියා අනුපාතය 2022 දී 7.8% ක් විය.[15] කෘෂිකර්මාන්තය, පතල් කැණීම් සහ ඉදිකිරීම් ක්ෂේත්‍රයන්හි ශ්‍රම හිඟයක් වාර්තා වී ඇත.[14] රජයේ සමීක්ෂණවලට අනුව, දරිද්‍රතා රේඛාවට පහළින් ඒක පුද්ගල ගෘහස්ථ ආදායමක් ඇති චිලී ජාතිකයින්ගේ ප්‍රතිශතය - පුද්ගලයෙකුගේ අවම පෝෂණ අවශ්‍යතා සපුරාලීමේ පිරිවැය මෙන් දෙගුණයක් ලෙස අර්ථ දක්වා ඇත - 1987 දී 45.1% සිට 2009 දී 11.5% දක්වා පහත වැටුණි.[16][17] කෙසේ වෙතත්, චිලීයේ විචාරකයින් තර්ක කරන්නේ සැබෑ දරිද්‍රතා සංඛ්‍යාලේඛන නිල වශයෙන් ප්‍රකාශයට පත් කරන ලද සංඛ්‍යාලේඛනවලට වඩා සැලකිය යුතු ලෙස ඉහළ බවයි.[18] බොහෝ යුරෝපීය රටවල ප්‍රිය කරන සාපේක්ෂ මිනුම් දණ්ඩ භාවිතා කරමින්, චිලී ජාතිකයන්ගෙන් 27% ක් දුප්පත් වනු ඇති බව ECLAC හි ජුවාන් කාලෝස් ෆෙරෙස් පවසයි.[19] 2012 වන විට, මිලියන 11.1 ක් පමණ (ජනගහනයෙන් 64%) රජයේ සුභසාධන වැඩසටහන් වලින් ප්‍රතිලාභ ලබන අතර,[20][පහදීම ඇවැසිය] "සමාජ ආරක්ෂණ කාඩ්පත" හරහා, එයට දරිද්‍රතාවයෙන් පෙළෙන ජනගහනය සහ දරිද්‍රතාවයට වැටීමේ අවදානමක් ඇති අය ඇතුළත් වේ.[21] පෞද්ගලීකරණය කරන ලද ජාතික විශ්‍රාම වැටුප් ක්‍රමය (AFP) දේශීය ආයෝජන දිරිමත් කර ඇති අතර දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් ආසන්න වශයෙන් 21% ක ඇස්තමේන්තුගත මුළු දේශීය ඉතුරුම් අනුපාතයකට දායක වී ඇත.[22] අනිවාර්ය පෞද්ගලික විශ්‍රාම වැටුප් ක්‍රමය යටතේ, බොහෝ විධිමත් අංශයේ සේවකයින් තම වැටුපෙන් 10% ක් පෞද්ගලිකව කළමනාකරණය කරන ලද අරමුදල්වලට ගෙවයි.[11] Chile has signed [[:en:Free_trade_agreements|free trade agreements]] (FTAs) with a whole network of countries, including an FTA with the United States that was signed in 2003 and implemented in January 2004.<ref>{{cite web |title=USA-Chile FTA Final Text |url=http://www.ustr.gov/Trade_Agreements/Bilateral/Chile_FTA/Final_Texts/Section_Index.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160328045456/https://ustr.gov/trade_agreements/bilateral/chile_fta/final_texts/section_index.html |archive-date=28 March 2016 |access-date=13 July 2013 |publisher=Ustr.gov}}</ref> Internal Government of Chile figures show that even when factoring out inflation and the recent high price of copper, bilateral trade between the U.S. and Chile has grown over 60% since then.<ref name="countrystudies" /> Chile's total trade with China reached US$8.8 billion in 2006, representing nearly 66% of the value of its trade relationship with Asia.<ref name="countrystudies" /> Exports to Asia increased from US$15.2 billion in 2005 to US$19.7 billion in 2006, a 29.9% increase.<ref name="countrystudies" /> Year-on-year growth of imports was especially strong from a number of countries: Ecuador (123.9%), Thailand (72.1%), South Korea (52.6%), and China (36.9%).<ref name="countrystudies" /> Chile's approach to foreign direct investment is codified in the country's Foreign Investment Law. Registration is reported to be simple and transparent, and foreign investors are guaranteed access to the official [[:en:Foreign_exchange_market|foreign exchange market]] to repatriate their profits and capital.<ref name="countrystudies" /> The Chilean Government has formed a Council on Innovation and Competition, hoping to bring in additional FDI to new parts of the economy.<ref name="countrystudies" /> චිලී රාජ්‍යය රටවල් ජාලයක් සමඟ නිදහස් වෙළඳ ගිවිසුම් (FTA) අත්සන් කර ඇති අතර, 2003 දී අත්සන් කරන ලද සහ 2004 ජනවාරි මාසයේදී ක්‍රියාත්මක කරන ලද එක්සත් ජනපදය සමඟ FTA ද ඇතුළුව.[23] චිලී රාජ්‍යයේ අභ්‍යන්තර රජයේ සංඛ්‍යාලේඛනවලින් පෙනී යන්නේ උද්ධමනය සහ මෑත කාලීන ඉහළ තඹ මිල ගණන් සැලකිල්ලට ගත් විට පවා, එතැන් සිට එක්සත් ජනපදය සහ චිලී අතර ද්විපාර්ශ්වික වෙළඳාම 60% ට වඩා වර්ධනය වී ඇති බවයි.[11] චීනය සමඟ චිලී හි මුළු වෙළඳාම 2006 දී ඇමරිකානු ඩොලර් බිලියන 8.8 දක්වා ළඟා වූ අතර එය ආසියාව සමඟ එහි වෙළඳ සම්බන්ධතාවයේ වටිනාකමෙන් 66% කට ආසන්න ප්‍රමාණයක් නියෝජනය කරයි.[11] ආසියාවට අපනයන 2005 දී ඇමරිකානු ඩොලර් බිලියන 15.2 සිට 2006 දී ඇමරිකානු ඩොලර් බිලියන 19.7 දක්වා වැඩි වූ අතර එය 29.9% ක වැඩිවීමකි.[11] ආනයනවල වාර්ෂික වර්ධනය විශේෂයෙන් රටවල් ගණනාවකින් ශක්තිමත් විය: ඉක්වදෝරය (123.9%), තායිලන්තය (72.1%), දකුණු කොරියාව (52.6%) සහ චීනය (36.9%).[11] විදේශ සෘජු ආයෝජන සඳහා චිලීහි ප්‍රවේශය රටේ විදේශ ආයෝජන නීතිය තුළ කේතනය කර ඇත. ලියාපදිංචිය සරල හා විනිවිද පෙනෙන බව වාර්තා වන අතර, විදේශීය ආයෝජකයින්ට ඔවුන්ගේ ලාභ සහ ප්‍රාග්ධනය නැවත මෙරටට ගෙන්වා ගැනීම සඳහා නිල විදේශ විනිමය වෙළඳපොළට ප්‍රවේශය සහතික කෙරේ.[11] චිලී රජය නවෝත්පාදන සහ තරඟකාරිත්වය පිළිබඳ කවුන්සිලයක් පිහිටුවා ඇති අතර, ආර්ථිකයේ නව කොටස් වෙත අමතර FDI ගෙන ඒමේ අපේක්ෂාවෙන් සිටී.[11] [[:en:Standard_&_Poor's|Standard & Poor's]] gives Chile a [[:en:Credit_rating|credit rating]] of A.<ref>{{cite news|url=https://countryeconomy.com/ratings/chile|title=Rating: Chile Credit Rating|date=2023|work=|access-date=|archive-url=https://web.archive.org/web/20240112090947/https://countryeconomy.com/ratings/chile|archive-date=12 January 2024|url-status=live}}</ref> The Government of Chile continues to pay down its foreign debt, with public debt only 3.9% of GDP at the end of 2006.<ref name="countrystudies" /> The Chilean central government is a net creditor with a [[:en:Net_asset_value|net asset position]] of 7% of GDP at end 2012.<ref name="imfartiv" /> The [[:en:Current_account_deficit|current account deficit]] was 4% in the first quarter of 2013, financed mostly by foreign direct investment.<ref name="imfartiv" /> 14% of central government revenue came directly from copper in 2012.<ref name="imfartiv" /> Chile was ranked 1st in the [[:en:Global_Innovation_Index|Global Innovation Index]] in 2024.<ref>{{Cite book |author=Wunsch-Vincent |first1=Sacha |url=https://www.wipo.int/web-publications/global-innovation-index-2024/en/ |title=Global Innovation Index 2024: Unlocking the Promise of Social Entrepreneurship |last2=León |first2=Lorena Rivera |last3=Lanvin |first3=Bruno |last4=Dutta |first4=Soumitra |date=26 September 2024 |website=www.wipo.int |publisher=[[World Intellectual Property Organization]] |isbn=978-92-805-3681-2 |edition=17th |location=Geneva |page=18 |language=en |doi=10.34667/tind.50062 |access-date=2024-10-06 |archive-url=https://web.archive.org/web/20241212043914/https://www.wipo.int/web-publications/global-innovation-index-2024/en/ |archive-date=12 December 2024 |url-status=live}}</ref> ස්ටෑන්ඩර්ඩ් ඇන්ඩ් පුවර්ස් විසින් චිලී රාජ්‍යයට A ණය ශ්‍රේණිගත කිරීමක් ලබා දෙයි.[24] චිලී රජය සිය විදේශ ණය ගෙවීම දිගටම කරගෙන යන අතර, 2006 අවසානයේ රාජ්‍ය ණය දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 3.9% ක් පමණි.[11] චිලී මධ්‍යම රජය 2012 අවසානයේ දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 7% ක ශුද්ධ වත්කම් තත්වයක් සහිත ශුද්ධ ණයහිමියෙකි.[14] 2013 පළමු කාර්තුවේදී ජංගම ගිණුම් හිඟය 4% ක් වූ අතර එය බොහෝ දුරට විදේශ සෘජු ආයෝජන මගින් මූල්‍යකරණය කරන ලදී.[14] 2012 දී මධ්‍යම රජයේ ආදායමෙන් 14% ක් සෘජුවම තඹ වලින් ලැබුණි.[14] 2024 දී ගෝලීය නවෝත්පාදන දර්ශකයේ චිලී 1 වන ස්ථානයට පත්විය.[25] === ඛනිජ සම්පත් === [[File:Chuquicamata-003_02.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chuquicamata-003_02.jpg|thumb|ලොව විශාලතම විවෘත වළේ තඹ පතල වන චුකිකමාටා]] Chile is rich in mineral resources, especially copper and lithium. It is thought that due to the importance of lithium for batteries for electric vehicles and stabilization of electric grids with large proportions of intermittent renewables in the electricity mix, Chile could be strengthened geopolitically. However, this perspective has also been criticized for underestimating the power of economic incentives for expanded production in other parts of the world.<ref name="Overland-2019">{{Cite journal|last=Overland|first=Indra|date=1 March 2019|title=The geopolitics of renewable energy: Debunking four emerging myths|url=https://nupi.brage.unit.no/nupi-xmlui/bitstream/11250/2579292/2/2019%2b-%2bThe%2bgeopolitics%2bof%2brenewable%2benergy%252C%2bdebunking%2bfour%2bemerging%2bmyths.pdf|url-status=live|journal=Energy Research & Social Science|volume=49|pages=36–40|bibcode=2019ERSS...49...36O|doi=10.1016/j.erss.2018.10.018|issn=2214-6296|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://nupi.brage.unit.no/nupi-xmlui/bitstream/11250/2579292/2/2019%2b-%2bThe%2bgeopolitics%2bof%2brenewable%2benergy%252C%2bdebunking%2bfour%2bemerging%2bmyths.pdf|archive-date=9 October 2022|doi-access=free}}</ref> The country was, in 2019, the world's largest producer of [[:en:Copper|copper]],<ref>{{cite web |title=USGS Copper Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-copper.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-copper.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> [[:en:Iodine|iodine]]<ref>{{cite web |title=USGS Iodine Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-iodine.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210625191455/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-iodine.pdf |archive-date=25 June 2021 |access-date=11 July 2022}}</ref> and [[:en:Rhenium|rhenium]],<ref>{{cite web |title=USGS Rhenium Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-rhenium.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210621074425/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-rhenium.pdf |archive-date=21 June 2021 |access-date=11 July 2022}}</ref> the second largest producer of [[:en:Lithium|lithium]]<ref>{{cite web |title=USGS Lithium Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-lithium.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-lithium.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> and [[:en:Molybdenum|molybdenum]],<ref>{{cite web |title=USGS Molybdenum Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-molybdenum.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-molybdenum.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> the sixth largest producer of [[:en:Silver|silver]],<ref>{{cite web |title=USGS Silver Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-silver.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210515082301/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-silver.pdf |archive-date=15 May 2021 |access-date=11 July 2022}}</ref> the seventh largest producer of [[:en:Salt|salt]],<ref>{{cite web |title=USGS Salt Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-salt.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-salt.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> the eighth largest producer of [[:en:Potash|potash]],<ref>{{cite web |title=USGS Potash Product ion Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-potash.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-potash.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> the thirteenth producer of [[:en:Sulfur|sulfur]]<ref>{{cite web |title=USGS Sulfur Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-sulfur.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-sulfur.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> and the thirteenth producer of [[:en:Iron_ore|iron ore]]<ref>{{cite web |title=USGS Iron Ore Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-iron-ore.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-iron-ore.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> in the world. In 2023, it was fourth largest silver producer globally.<ref>{{Cite web |title=USGS Silver Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2024/mcs2024.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20241220035538/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2024/mcs2024.pdf |archive-date=December 20, 2024 |access-date=December 23, 2024}}</ref> The country also has considerable [[:en:Gold|gold]] production: between 2006 and 2017, the country produced annual amounts ranging from 35.9 tonnes in 2017 to 51.3 tonnes in 2013,<ref>{{Cite web |title=Gold Production in Chile |url=https://www.ceicdata.com/en/indicator/chile/gold-production |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20221018212808/https://www.ceicdata.com/en/indicator/chile/gold-production |archive-date=18 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> where the gold production in 2015 is 43 metric tonnes.<ref>{{Cite web |title=Gold production |url=https://ourworldindata.org/grapher/gold-production?tab=table |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129233804/https://ourworldindata.org/grapher/gold-production?tab=table |archive-date=29 November 2023 |access-date=2024-12-17 |website=Our World in Data}}</ref> ඛනිජ සම්පත් චිලී ඛනිජ සම්පත් වලින් පොහොසත් ය, විශේෂයෙන් තඹ සහ ලිතියම්. විදුලි වාහන සඳහා බැටරි සඳහා ලිතියම් වල වැදගත්කම සහ විදුලි මිශ්‍රණයේ වරින් වර පුනර්ජනනීය බලශක්තිය විශාල ප්‍රමාණයක් භාවිතා කරමින් විදුලි ජාල ස්ථායිකරණය කිරීම හේතුවෙන්, චිලී භූ දේශපාලනිකව ශක්තිමත් කළ හැකි යැයි සැලකේ. කෙසේ වෙතත්, ලෝකයේ අනෙකුත් ප්‍රදේශවල පුළුල් නිෂ්පාදනය සඳහා ආර්ථික දිරිගැන්වීම්වල බලය අවතක්සේරු කිරීම සම්බන්ධයෙන් මෙම ඉදිරිදර්ශනය විවේචනයට ලක්ව ඇත.[26] 2019 දී, රට ලොව විශාලතම තඹ,[27] අයඩින්[28] සහ රීනියම්,[29] ලිතියම්[30] සහ මොලිබ්ඩිනම්[31] හි දෙවන විශාලතම නිෂ්පාදකයා, රිදී[32] හි හත්වන විශාලතම නිෂ්පාදකයා,[33] පොටෑෂ් හි අටවන විශාලතම නිෂ්පාදකයා,[34] සල්ෆර්[35] හි දහතුන්වන නිෂ්පාදකයා සහ ලෝකයේ යකඩ ලෝපස්[36] හි දහතුන්වන නිෂ්පාදකයා විය. 2023 දී එය ගෝලීය වශයෙන් සිව්වන විශාලතම රිදී නිෂ්පාදකයා විය.[37] රටෙහි සැලකිය යුතු රන් නිෂ්පාදනයක් ද ඇත: 2006 සහ 2017 අතර, රට වාර්ෂිකව 2017 දී ටොන් 35.9 සිට 2013 දී ටොන් 51.3 දක්වා නිෂ්පාදනය කරන ලදී,[38] එහිදී 2015 දී රන් නිෂ්පාදනය මෙට්‍රික් ටොන් 43 කි.[39] කෘෂිකර්මය සංචාරක ව්‍යාපාරය === කෘෂිකර්මය === [[File:Viñedo_Puente_Alto.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Vi%C3%B1edo_Puente_Alto.jpg|වම|thumb|පුවෙන්ටේ ඇල්ටෝ හි මිදි වත්ත]] [[:en:Agriculture|Agriculture]] in Chile encompasses a wide range of different activities due to its particular [[:en:Geography|geography]], [[:en:Climate|climate]] and [[:en:Geology|geology]] and human factors. Historically agriculture is one of the bases of Chile's economy. Now agriculture and allied sectors like [[:en:Forestry|forestry]], [[:en:Logging|logging]] and [[:en:Fishing|fishing]] account for only 4.9% of the [[:en:GDP|GDP]] {{As of|2007|lc=y}} and employ 13.6% of the country's labor force. Chile is one of the 5 largest world producers of [[:en:Cherry|cherry]] and [[:en:Blueberry|blueberry]], and one of the 10 largest world producers of [[:en:Grape|grape]], [[:en:Apple|apple]], [[:en:Kiwifruit|kiwi]], [[:en:Peach|peach]], [[:en:Plum|plum]] and [[:en:Hazelnut|hazelnut]], focusing on exporting high-value fruits.<ref>{{Cite web |title=Agriculture in Chile, by FAO |url=http://www.fao.org/faostat/en/#data/QCL/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170511194947/http://www.fao.org/faostat/en/#data/QCL/ |archive-date=11 May 2017 |access-date=11 July 2022}}</ref> Some other major agriculture products of Chile include [[:en:Pear|pears]], [[:en:Onion|onions]], [[:en:Wheat|wheat]], [[:en:Maize|maize]], [[:en:Oats|oats]], [[:en:Garlic|garlic]], [[:en:Asparagus|asparagus]], [[:en:Bean|beans]], [[:en:Beef|beef]], [[:en:Poultry|poultry]], [[:en:Wool|wool]], [[:en:Fish|fish]], [[:en:Lumber|timber]] and [[:en:Hemp|hemp]]. Due to its geographical isolation and strict customs policies Chile is free from diseases and pests such as [[:en:Mad_cow_disease|mad cow disease]], [[:en:Drosophilidae|fruit fly]] and [[:en:Phylloxera|Phylloxera]]. This, its location in the [[:en:Southern_Hemisphere|Southern Hemisphere]], which has quite different harvesting times from the [[:en:Northern_Hemisphere|Northern Hemisphere]], and its wide range of agriculture conditions are considered Chile's main comparative advantages. However, Chile's mountainous landscape limits the extent and intensity of agriculture so that arable land corresponds only to 2.62% of the total territory. Chile currently utilizes 14,015 Hectares of agricultural land.<ref>{{Cite web |title=Chile – OECD Data |url=https://data.oecd.org/chile.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20181125030826/https://data.oecd.org/chile.htm |archive-date=25 November 2018 |access-date=2 November 2018 |website=theOECD |language=en}}</ref> Chile is the world's second largest producer of [[:en:Salmon|salmon]], after Norway. In 2019, it was responsible for 26% of the global supply.<ref>{{Cite news|url=https://www.istoedinheiro.com.br/algas-nocivas-matam-mais-de-42-mil-toneladas-de-salmao-no-chile/|title=Algas nocivas matam mais de 4,2 mil toneladas de salmão no Chile|access-date=4 September 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20221024140847/https://www.istoedinheiro.com.br/algas-nocivas-matam-mais-de-42-mil-toneladas-de-salmao-no-chile/|archive-date=24 October 2022|url-status=live}}</ref> In [[:en:Wine|wine]], Chile is usually among the 10 largest producers in the world. In 2018 it was in 6th place.<ref>{{Cite web |date=2019 |title=2019 Statistical Report on World Vitiviniculture |url=https://www.oiv.int/public/medias/6782/oiv-2019-statistical-report-on-world-vitiviniculture.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210206112544/https://www.oiv.int/public/medias/6782/oiv-2019-statistical-report-on-world-vitiviniculture.pdf |archive-date=6 February 2021 |access-date=7 March 2021 |website=International Organisation of Vine and Wine}}</ref> චිලීයේ කෘෂිකර්මාන්තය එහි විශේෂිත භූගෝලීය, දේශගුණය සහ භූ විද්‍යාව සහ මානව සාධක හේතුවෙන් විවිධ ක්‍රියාකාරකම් රාශියක් ආවරණය කරයි. ඓතිහාසික වශයෙන් කෘෂිකර්මාන්තය චිලී ආර්ථිකයේ එක් පදනමකි. දැන් කෘෂිකර්මාන්තය සහ වන වගාව, දැව කැපීම සහ ධීවර කර්මාන්තය වැනි ආශ්‍රිත අංශ 2007 වන විට දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 4.9% ක් පමණක් වන අතර රටේ ශ්‍රම බලකායෙන් 13.6% ක් සේවයේ යොදවයි. චිලී යනු චෙරි සහ බ්ලූබෙරි නිෂ්පාදනය කරන ලොව විශාලතම නිෂ්පාදකයින් 5 දෙනාගෙන් එකක් වන අතර, ඉහළ වටිනාකමක් ඇති පලතුරු අපනයනය කිරීම කෙරෙහි අවධානය යොමු කරමින් මිදි, ඇපල්, කිවි, පීච්, ප්ලම් සහ ලා දුඹුරු යන ලොව විශාලතම නිෂ්පාදකයින් 10 දෙනාගෙන් එකකි. [40] චිලී හි තවත් ප්‍රධාන කෘෂිකාර්මික නිෂ්පාදන අතර පෙයාර්ස්, ළූණු, තිරිඟු, බඩ ඉරිඟු, ඕට්ස්, සුදුළූණු, ඇස්පරගස්, බෝංචි, හරක් මස්, කුකුළු මස්, ලොම්, මාළු, දැව සහ කංසා ඇතුළත් වේ. එහි භූගෝලීය හුදකලාව සහ දැඩි සිරිත් විරිත් ප්‍රතිපත්ති නිසා චිලී පිස්සු ගව රෝග, පළතුරු මැස්සන් සහ ෆිලොක්සෙරා වැනි රෝග සහ පළිබෝධකයන්ගෙන් තොරය. මෙය, උතුරු අර්ධගෝලයට වඩා බෙහෙවින් වෙනස් අස්වනු නෙළන කාලයන් ඇති දකුණු අර්ධගෝලයේ එහි පිහිටීම සහ එහි පුළුල් පරාසයක කෘෂිකාර්මික තත්වයන් චිලී හි ප්‍රධාන සංසන්දනාත්මක වාසි ලෙස සැලකේ. කෙසේ වෙතත්, චිලී හි කඳුකර භූ දර්ශනය කෘෂිකර්මාන්තයේ ප්‍රමාණය සහ තීව්‍රතාවය සීමා කරන බැවින් වගා කළ හැකි ඉඩම් මුළු භූමි ප්‍රමාණයෙන් 2.62% කට පමණක් අනුරූප වේ. චිලී දැනට කෘෂිකාර්මික ඉඩම් හෙක්ටයාර 14,015 ක් භාවිතා කරයි.[41] චිලී යනු නෝර්වේට පසුව ලොව දෙවන විශාලතම සැමන් නිෂ්පාදකයා වේ. 2019 දී, එය ගෝලීය සැපයුමෙන් 26% කට වගකිව යුතු විය.[42] වයින් සම්බන්ධයෙන්, චිලී සාමාන්‍යයෙන් ලෝකයේ විශාලතම නිෂ්පාදකයින් 10 දෙනා අතර වේ. 2018 දී එය 6 වන ස්ථානයේ සිටියේය.[43] === සංචාරක ව්‍යාපාරය === [[File:Cerro_Concepcion.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Cerro_Concepcion.jpg|thumb|යුනෙස්කෝ ලෝක උරුම අඩවියක් වන වල්පරයිසෝ නගරය]] [[File:Cuernos_del_Paine_from_Lake_Pehoé.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Cuernos_del_Paine_from_Lake_Peho%C3%A9.jpg|thumb|චිලී පැටගෝනියාවේ ටොරස් ඩෙල් පේන් ජාතික වනෝද්‍යානය]] [[File:Moai_Rano_raraku.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Moai_Rano_raraku.jpg|thumb|පාස්කු දූපතේ 1250 සහ 1500 අතර කාල නිර්ණය කරන ලද පූර්ව-කොලොම්බියානු මෝයිස් මානව රූප.]] Tourism in Chile has experienced sustained growth over the last few decades. In 2005, tourism grew by 13.6%, generating more than 4.5 billion dollars of which 1.5 billion was attributed to foreign tourists. According to the National Service of Tourism (Sernatur), 2 million people a year visit the country. Most of these visitors come from other countries in the American continent, mainly [[:en:Argentina|Argentina]]; followed by a growing number from the United States, Europe, and Brazil with a growing number of Asians from [[:en:South_Korea|South Korea]] and China.<ref>Blanco, Hernán ''et al.'' (August 2007) [https://web.archive.org/web/20080408235147/http://www.rides.cl/pdf/trade_tourism_chile.pdf International Trade and Sustainable Tourism in Chile]. International Institute for Sustainable Development</ref> The main attractions for tourists are places of natural beauty situated in the extreme zones of the country: [[:en:San_Pedro_de_Atacama|San Pedro de Atacama]], in the north, is very popular with foreign tourists who arrive to admire the Incaic architecture, the altiplano lakes, and the [[:en:Valle_de_la_Luna_(Chile)|Valley of the Moon]].{{citation needed|date=July 2014}} In [[:en:Putre|Putre]], also in the north, there is the [[:en:Chungará_Lake|Chungará Lake]], as well as the [[:en:Parinacota_Volcano|Parinacota]] and the [[:en:Pomerape|Pomerape]] volcanoes, with altitudes of 6,348 m and 6,282 m, respectively. Throughout the central Andes there are many ski resorts of international repute,{{citation needed|date=July 2014}} including [[:en:Portillo,_Chile|Portillo]], [[:en:Valle_Nevado|Valle Nevado]] and [[:en:Termas_de_Chillán|Termas de Chillán]]. The main tourist sites in the south are national parks (the most popular is [[:en:Conguillío_National_Park|Conguillío National Park]] in the Araucanía)<ref>{{Cite web |title=Conguillio National Park (Official GANP Park Page) |url=https://national-parks.org/chile/conguillio |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20221026143218/https://national-parks.org/chile/conguillio |archive-date=26 October 2022 |access-date=26 October 2022 |website=national-parks.org |language=en}}</ref> and the coastal area around Tirúa and Cañete with the [[:en:Isla_Mocha|Isla Mocha]] and the [[:en:Nahuelbuta_National_Park|Nahuelbuta National Park]], [[:en:Chiloé_Archipelago|Chiloé Archipelago]] and [[:en:Patagonia|Patagonia]], which includes [[:en:Laguna_San_Rafael_National_Park|Laguna San Rafael National Park]], with its many glaciers, and the [[:en:Torres_del_Paine_National_Park|Torres del Paine National Park]]. The central port city of [[:en:Valparaíso|Valparaíso]], which is World Heritage with its unique architecture, is also popular.<ref>{{Cite web |last=Centre |first=UNESCO World Heritage |title=Historic Quarter of the Seaport City of Valpara&iacute;so |url=https://whc.unesco.org/en/list/959/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240127041016/https://whc.unesco.org/en/list/959 |archive-date=27 January 2024 |access-date=22 January 2024 |website=UNESCO World Heritage Centre |language=en}}</ref> Finally, [[:en:Easter_Island|Easter Island]] in the Pacific Ocean is one of the main Chilean tourist destinations. පසුගිය දශක කිහිපය තුළ චිලීයේ සංචාරක ව්‍යාපාරය තිරසාර වර්ධනයක් අත්විඳ ඇත. 2005 දී සංචාරක ව්‍යාපාරය 13.6% කින් වර්ධනය වූ අතර එයින් ඩොලර් බිලියන 4.5 කට වඩා උපයා ඇති අතර එයින් බිලියන 1.5 ක් විදේශීය සංචාරකයින් විසින් උපයා ඇත. ජාතික සංචාරක සේවයට (සර්නාටූර්) අනුව, වසරකට මිලියන 2 ක ජනතාවක් රට නැරඹීමට පැමිණේ. මෙම අමුත්තන්ගෙන් වැඩි දෙනෙක් ඇමරිකානු මහාද්වීපයේ අනෙකුත් රටවලින්, ප්‍රධාන වශයෙන් ආර්ජන්ටිනාවෙන් පැමිණෙති; ඉන්පසු එක්සත් ජනපදය, යුරෝපය සහ බ්‍රසීලයෙන් වැඩි වන සංඛ්‍යාවක් පැමිණෙන අතර දකුණු කොරියාවෙන් සහ චීනයෙන් ආසියානුවන් සංඛ්‍යාව වැඩි වේ.[44] සංචාරකයින් සඳහා ප්‍රධාන ආකර්ෂණයන් වන්නේ රටේ අන්ත කලාපවල පිහිටා ඇති ස්වභාවික සුන්දරත්වයෙන් යුත් ස්ථාන ය: උතුරේ සැන් පේද්‍රෝ ද ඇටකාමා, ඉන්කායික් ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පය, ඇල්ටිප්ලානෝ විල් සහ සඳ නිම්නය අගය කිරීමට පැමිණෙන විදේශීය සංචාරකයින් අතර ඉතා ජනප්‍රියය.[තහවුරු කර නොමැත] උතුරේ ද පුට්‍රේ හි, චුන්ගාරා විල මෙන්ම පරිනකොටා සහ පොමරේප් ගිනි කඳු ද ඇත, ඒවා පිළිවෙලින් මීටර් 6,348 සහ මීටර් 6,282 ක උන්නතාංශයකින් යුක්ත වේ. මධ්‍යම ඇන්ඩීස් පුරා ජාත්‍යන්තර කීර්තියක් ඇති [තහවුරු කර නොමැත] පෝර්ටිලෝ, වැලේ නෙවාඩෝ සහ ටර්මාස් ඩි චිලන් ඇතුළු ස්කී රිසෝට් රාශියක් ඇත. දකුණේ ප්‍රධාන සංචාරක ස්ථාන වන්නේ ජාතික වනෝද්‍යාන (වඩාත් ජනප්‍රිය වන්නේ අරෞකානියාවේ කොන්ගුයිලියෝ ජාතික වනෝද්‍යානයයි)[45] සහ ඉස්ලා මෝචා සහ නහුවෙල්බුටා ජාතික වනෝද්‍යානය සහිත ටිරුවා සහ කැනෙටේ අවට වෙරළබඩ ප්‍රදේශය, චිලෝ දූපත් සමූහය සහ ලගුනා සැන් රෆායෙල් ජාතික වනෝද්‍යානය, එහි බොහෝ ග්ලැසියර සහිත පැටගෝනියාව සහ ටොරස් ඩෙල් පේන් ජාතික වනෝද්‍යානය ඇතුළත් වේ. එහි අද්විතීය ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පය සමඟ ලෝක උරුමයක් වන වල්පරයිසෝ මධ්‍යම වරාය නගරය ද ජනප්‍රියයි.[46] අවසාන වශයෙන්, පැසිෆික් සාගරයේ පාස්කු දූපත චිලී සංචාරක ගමනාන්තවලින් එකකි. For locals, tourism is concentrated mostly in the summer (December to March), and mainly in the coastal beach towns.<ref>{{Cite web |title=Best Beaches in Chile - Sandee |url=https://sandee.com/chile |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20241204020431/https://sandee.com/chile |archive-date=4 December 2024 |access-date=2024-10-24 |website=sandee.com}}</ref> [[:en:Arica|Arica]], [[:en:Iquique|Iquique]], [[:en:Antofagasta|Antofagasta]], [[:en:La_Serena,_Chile|La Serena]] and [[:en:Coquimbo|Coquimbo]] are the main summer centers in the north, and Pucón on the shores of [[:en:Lake_Villarrica|Lake Villarrica]] is the main center in the south. Because of its proximity to Santiago, the coast of the Valparaíso Region, with its many beach resorts, receives the largest number of tourists. [[:en:Viña_del_Mar|Viña del Mar]], Valparaíso's more affluent northern neighbor, is popular because of its beaches, [[:en:Casino|casino]], and its annual [[:en:Viña_del_Mar_International_Song_Festival|song festival]], the most important musical event in Latin America.{{citation needed|date=July 2014}} [[:en:Pichilemu|Pichilemu]] in the [[:en:O'Higgins_Region|O'Higgins Region]] is widely known as South America's "best [[:en:Surfing|surfing]] spot" according to [[:en:Fodor's|Fodor's]].{{citation needed|date=July 2014}} In November 2005 the government launched a campaign under the brand "Chile: All Ways Surprising" intended to promote the country internationally for both business and tourism.<ref>{{cite web |title=Pro&#124;Chile – Importadores &#124; Selección idiomas |url=http://www.prochile.us/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140719080258/http://www.prochile.us/ |archive-date=19 July 2014 |access-date=22 December 2013 |publisher=Prochile.us}}</ref> [[:en:List_of_museums_in_Chile|Museums in Chile]] such as the [[:en:Chilean_National_Museum_of_Fine_Arts|Chilean National Museum of Fine Arts]] built in 1880, feature works by [[:en:List_of_Chilean_artists|Chilean artists]]. Chile is home to the world-renowned [[:en:Patagonia_Park|Patagonian Trail]] that resides on the border between Argentina and Chile. Chile recently launched a massive scenic route for tourism in hopes of encouraging development based on conservation. The Route of Parks covers {{Convert|1740|mi}} and was designed by Tompkin Conservation (founders [[:en:Douglas_Tompkins|Douglas Tompkins]] and wife [[:en:Kristine_Tompkins|Kristine]]).<ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-45663960|title=Chile unveils huge Patagonia scenic route|date=27 September 2018|work=BBC News|access-date=24 November 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20181124162200/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-45663960|archive-date=24 November 2018|language=en-GB|url-status=live}}</ref> දේශීය සංචාරකයින් සඳහා, සංචාරක ව්‍යාපාරය බොහෝ දුරට ගිම්හානයේදී (දෙසැම්බර් සිට මාර්තු දක්වා) සංකේන්ද්‍රණය වී ඇති අතර ප්‍රධාන වශයෙන් වෙරළබඩ වෙරළබඩ නගරවල වේ. [47] ඇරිකා, ඉක්වික්, ඇන්ටොෆගස්ටා, ලා සෙරීනා සහ කොක්විම්බෝ උතුරේ ප්‍රධාන ගිම්හාන මධ්‍යස්ථාන වන අතර, විලාරිකා විලෙහි වෙරළ තීරයේ ඇති පුකෝන් දකුණේ ප්‍රධාන මධ්‍යස්ථානය වේ. සන්තියාගෝට ආසන්නව පිහිටා ඇති නිසා, බොහෝ වෙරළ නිවාඩු නිකේතන සහිත වැල්පරයිසෝ කලාපයේ වෙරළ තීරයට විශාලතම සංචාරකයින් සංඛ්‍යාව ලැබේ. වල්පරයිසෝහි වඩාත් ධනවත් උතුරු අසල්වැසියා වන විනා ඩෙල් මාර්, එහි වෙරළ තීරයන්, කැසිනෝ සහ ලතින් ඇමරිකාවේ වැදගත්ම සංගීත උත්සවය වන එහි වාර්ෂික ගීත උළෙල නිසා ජනප්‍රියයි. [තහවුරු කර නොමැත] ෆොඩෝර්ස් පවසන පරිදි ඕ'හිගින්ස් කලාපයේ පිචිලෙමු දකුණු ඇමරිකාවේ "හොඳම සර්ෆින් ස්ථානය" ලෙස පුළුල් ලෙස හැඳින්වේ.[තහවුරු කර නොමැත] 2005 නොවැම්බර් මාසයේදී රජය "චිලී: සියලු මාර්ග පුදුම සහගත" යන වෙළඳ නාමය යටතේ ව්‍යාපාරයක් දියත් කළේ ව්‍යාපාර සහ සංචාරක යන දෙකටම ජාත්‍යන්තරව රට ප්‍රවර්ධනය කිරීමේ අරමුණින්.[48] 1880 දී ඉදිකරන ලද චිලී ජාතික ලලිත කලා කෞතුකාගාරය වැනි චිලී හි කෞතුකාගාරවල චිලී කලාකරුවන්ගේ කෘති ඇතුළත් වේ. චිලී රාජ්‍යය ආර්ජන්ටිනාව සහ චිලී අතර මායිමේ පිහිටා ඇති ලෝක ප්‍රසිද්ධ පැටගෝනියානු මංපෙතට නිවහන වේ. සංරක්ෂණය මත පදනම් වූ සංවර්ධනය දිරිගැන්වීමේ අපේක්ෂාවෙන් චිලී මෑතකදී සංචාරක ව්‍යාපාරය සඳහා දැවැන්ත දර්ශනීය මාර්ගයක් දියත් කළේය. උද්‍යාන මාර්ගය සැතපුම් 1,740 ක් (කිලෝමීටර් 2,800) ආවරණය කරන අතර එය ටොම්ප්කින් සංරක්ෂණය (නිර්මාතෘ ඩග්ලස් ටොම්ප්කින්ස් සහ බිරිඳ ක්‍රිස්ටින්) විසින් නිර්මාණය කරන ලදී.[49] ප්‍රවාහනය === ප්‍රවාහනය === [[File:Chile_Route_68_Northbound_At_Route_60.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chile_Route_68_Northbound_At_Route_60.jpg|වම|thumb|මාර්ග 60 සමඟ මංසන්ධියේදී මාර්ග 68]] Due to Chile's topography a functioning transport network is vital to its economy. In 2020, Chile had {{convert|85984|km|0|abbr=on}} of [[:en:Highway|highways]], with {{convert|21289|km|0|abbr=on}} paved.<ref>{{Cite web |title=Data of interest 1 – National Network according to category |url=https://www.observatoriologistico.cl/infraestructura/red-vial/?id=5d719224d2c6f20029110412 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220529172624/https://www.observatoriologistico.cl/infraestructura/red-vial/?id=5d719224d2c6f20029110412 |archive-date=29 May 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> In the same year, the country had {{convert|3347|km|0|abbr=on}} of [[:en:Dual_carriageway|duplicated highways]], the second largest network in South America, after Brazil.<ref>{{Cite web |title=Data of interest 3 – Red vial national de dobles calzadas por región año 2020 |url=https://www.observatoriologistico.cl/infraestructura/red-vial/?id=5d719224d2c6f20029110412 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220529172624/https://www.observatoriologistico.cl/infraestructura/red-vial/?id=5d719224d2c6f20029110412 |archive-date=29 May 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> Since the mid-1990s, there has been a significant improvement in the country's roads, through bidding processes that allowed the construction of an efficient road network, with emphasis on the duplication of continuous {{convert|1950|km|0|abbr=on}} of the [[:en:Panamerican_Highway|Panamerican Highway]] ([[:en:Chile_Route_5|Chile Route 5]]) between [[:en:Puerto_Montt|Puerto Montt]] and [[:en:Caldera,_Chile|Caldera]] (in addition to the planned duplication in the Atacama Desert area),<ref>{{Cite web |date=13 March 2019 |title=In 2021 they will bid for roads that unite Antofagasta with Caldera and Iquique |url=https://www.infraestructurapublica.cl/2021-licitaran-carreteras-unen-antofagasta-caldera-e-iquique/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20221023012331/https://www.infraestructurapublica.cl/2021-licitaran-carreteras-unen-antofagasta-caldera-e-iquique/ |archive-date=23 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> the excerpts in between Santiago, Valparaiso and the Central Coast, and the northern access to Concepción and the large project of the Santiago urban [[:en:Highway|highways]] network, opened between 2004 and 2006.<ref>{{Cite web |title=115 nuevos km de autopistas |url=http://www.plataformaurbana.cl/archive/2009/01/14/115-nuevos-km-de-autopistas/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220711122610/https://www.plataformaurbana.cl/archive/2009/01/14/115-nuevos-km-de-autopistas/ |archive-date=11 July 2022 |access-date=11 July 2022 |work=Plataforma Urbana}}</ref> Buses are now the main means of long-distance transportation in Chile, following the decline of its railway network.<ref>{{cite web |author=Omnilineas |title=Omnilineas website |url=http://www.omnilineas.cl/comparison/index.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140219172710/http://www.omnilineas.cl/comparison/index.html |archive-date=19 February 2014 |access-date=17 February 2014}}</ref> The bus system covers the entire country, from [[:en:Arica,_Chile|Arica]] to [[:en:Santiago|Santiago]] (a 30-hour journey) and from Santiago to [[:en:Punta_Arenas|Punta Arenas]] (about 40 hours, with a change at [[:en:Osorno,_Chile|Osorno]]). Chile has a total of 372 runways (62 paved and 310 unpaved). Important airports in Chile include [[:en:Chacalluta_International_Airport|Chacalluta International Airport]] ([[:en:Arica|Arica]]), [[:en:Diego_Aracena_International_Airport|Diego Aracena International Airport]] ([[:en:Iquique|Iquique]]), [[:en:Andrés_Sabella_Gálvez_International_Airport|Andrés Sabella Gálvez International Airport]] ([[:en:Antofagasta|Antofagasta]]), [[:en:Carriel_Sur_International_Airport|Carriel Sur International Airport]] ([[:en:Concepción,_Chile|Concepción]]), [[:en:El_Tepual_International_Airport|El Tepual International Airport]] ([[:en:Puerto_Montt|Puerto Montt]]), [[:en:Presidente_Carlos_Ibáñez_del_Campo_International_Airport|Presidente Carlos Ibáñez del Campo International Airport]] ([[:en:Punta_Arenas|Punta Arenas]]), [[:en:La_Araucanía_International_Airport|La Araucanía International Airport]] ([[:en:Temuco|Temuco]]), [[:en:Mataveri_International_Airport|Mataveri International Airport]] ([[:en:Easter_Island|Easter Island]]), the most remote airport in the world, as defined by distance to another airport, and the [[:en:Arturo_Merino_Benítez_International_Airport|Arturo Merino Benítez International Airport]] ([[:en:Santiago|Santiago]]) with a traffic of 12,105,524 passengers in 2011. Santiago is headquarters of Latin America's largest [[:en:Airline|airline]] [[:en:Holding_company|holding company]] and Chilean [[:en:Flag_carrier|flag carrier]] [[:en:LATAM_Airlines_Group|LATAM Airlines]]. චිලීයේ භූ විෂමතාවය හේතුවෙන් ක්‍රියාකාරී ප්‍රවාහන ජාලයක් එහි ආර්ථිකයට අත්‍යවශ්‍ය වේ. 2020 දී චිලී රාජ්‍යයේ කිලෝමීටර් 85,984 (සැතපුම් 53,428) ක අධිවේගී මාර්ග තිබූ අතර කිලෝමීටර් 21,289 (සැතපුම් 13,228) ක කාපට් කර ඇත.[50] එම වසරේම, රට තුළ කිලෝමීටර් 3,347 (සැතපුම් 2,080) ක අනුපිටපත් අධිවේගී මාර්ග තිබූ අතර එය බ්‍රසීලයෙන් පසු දකුණු ඇමරිකාවේ දෙවන විශාලතම ජාලය වේ. [51] 1990 දශකයේ මැද භාගයේ සිට, කාර්යක්ෂම මාර්ග ජාලයක් ඉදිකිරීමට ඉඩ සලසන ලංසු තැබීමේ ක්‍රියාවලීන් හරහා රටේ මාර්ගවල සැලකිය යුතු දියුණුවක් ඇති වී ඇති අතර, පුවර්ටෝ මොන්ට් සහ කල්ඩෙරා අතර පැනමෙරිකන් අධිවේගී මාර්ගයේ (චිලී මාර්ගය 5) අඛණ්ඩ කිලෝමීටර් 1,950 (සැතපුම් 1,212) අනුපිටපත් කිරීම කෙරෙහි අවධානය යොමු කර ඇත (අටකාමා කාන්තාර ප්‍රදේශයේ සැලසුම් කර ඇති අනුපිටපත් කිරීමට අමතරව), [52] සන්තියාගෝ, වල්පරයිසෝ සහ මධ්‍යම වෙරළ තීරය අතර කොටස් සහ කොන්සෙප්සියොන් වෙත උතුරු ප්‍රවේශය සහ සන්තියාගෝ නාගරික මහාමාර්ග ජාලයේ විශාල ව්‍යාපෘතිය 2004 සහ 2006 අතර විවෘත කරන ලදී. [53] දුම්රිය ජාලයේ පරිහානියෙන් පසු චිලියේ දිගු දුර ප්‍රවාහනයේ ප්‍රධාන මාධ්‍යය දැන් බස් රථ වේ. [54] බස් පද්ධතිය මුළු රටම ආවරණය කරයි, ඇරිකා සිට සන්තියාගෝ දක්වා (පැය 30 ක ගමනක්) සහ සන්තියාගෝ සිට පුන්ටා අරීනාස් දක්වා (පැය 40 ක් පමණ, ඔසෝර්නෝ හි වෙනසක් සහිතව). චිලීයේ මුළු ධාවන පථ 372 ක් ඇත (තාරකා කර ඇති මාර්ග 62 ක් සහ තාර නොදැමූ මාර්ග 310 ක්). චිලියේ වැදගත් ගුවන් තොටුපළවල් වන්නේ Chacalluta International Airport (Arica), Diego Aracena International Airport (Iquique), Andrés Sabella Gálvez International Airport (Antofagasta), Carriel Sur ජාත්‍යන්තර ගුවන් තොටුපළ (Concepción), El Tepual ජාත්‍යන්තර ගුවන් තොටුපළ (Puerto Montt), ජනාධිපති Carlos Ibáña ජාත්‍යන්තර ගුවන් තොටුපළයි. Araucania International Airport (Temuco), Mataveri International Airport (Easter Island), වෙනත් ගුවන් තොටුපළකට ඇති දුර අනුව නිර්වචනය කර ඇති පරිදි ලෝකයේ වඩාත්ම දුරස්ථ ගුවන් තොටුපළ වන අතර, Arturo Merino Benítez ජාත්‍යන්තර ගුවන් තොටුපළ (Santiago) 2011 දී 12,105,524 මගීන්ගේ ගමනාගමනයෙන් යුක්ත වේ. ධජ වාහකය LATAM ගුවන් සේවය. අන්තර් ජාල සහ විදුලි සංදේශ === අන්තර්ජාලය සහ විදුලි සංදේශ === [[File:Andes_y_Torre_Entel.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Andes_y_Torre_Entel.jpg|thumb|චිලීහි සන්තියාගෝ හි ටොරේ එන්ටෙල්, පසුබිමේ ඇන්ඩීස් කඳුකරය.]] [[:en:Telecommunications_in_Chile|Chile has a telecommunication]] system which covers much of the country, including Chilean insular and Antarctic bases. Privatization of the telephone system began in 1988; Chile has one of the most advanced telecommunications infrastructure in South America with a modern system based on extensive microwave radio relay facilities and a domestic satellite system with 3 earth stations.<ref name="factbook" /> In 2012, there were 3.276 million main lines in use and 24.13 million mobile cellular telephone subscribers.<ref name="factbook" /> According to a 2012 database of the [[:en:International_Telecommunication_Union|International Telecommunication Union]] (ITU), 61.42% of the Chilean population uses the internet, making Chile the country with the highest internet penetration in South America.<ref name="ITU-IndividualsUsingTheInternet">{{cite web |date=June 2013 |title=Percentage of Individuals using the Internet 2000 |url=http://www.itu.int/en/ITU-D/Statistics/Documents/statistics/2013/Individuals_Internet_2000-2012.xls |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140209141641/http://www.itu.int/en/ITU-D/Statistics/Documents/statistics/2013/Individuals_Internet_2000-2012.xls |archive-date=9 February 2014 |access-date=22 June 2013 |publisher=International Telecommunication Union}}</ref> The Chilean internet country code is "[[:en:.cl|.cl]]".<ref>{{cite web |author1=Internet Assigned Numbers Authority |title=.cl Domain Delegation Data |url=https://www.iana.org/domains/root/db/cl.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240220234533/http://www.iana.org/domains/root/db/cl.html |archive-date=20 February 2024 |access-date=3 April 2024 |website=www.iana.org}}</ref> In 2017 the government of Chile launched its first [[:en:Cyber_security|cyber security]] strategy, which receives technical support from the [[:en:Organization_of_American_States|Organization of American States]] (OAS) Cyber Security Program of the Inter-American Committee against Terrorism (CICTE).<ref>{{Cite book |author1=Carlos Solar |title=Cybersecurity Governance in Latin America: States, Threats, and Alliances |publisher=State University of New York Press |year=2023 |isbn=9781438491424 |pages=}}</ref> චිලී දූපත් සහ ඇන්ටාක්ටික් කඳවුරු ඇතුළුව රටේ බොහෝ ප්‍රදේශ ආවරණය කරන විදුලි සංදේශ පද්ධතියක් චිලී සතුව ඇත. දුරකථන පද්ධතිය පෞද්ගලීකරණය කිරීම 1988 දී ආරම්භ විය; පුළුල් මයික්‍රෝවේව් රේඩියෝ රිලේ පහසුකම් මත පදනම් වූ නවීන පද්ධතියක් සහ පෘථිවි මධ්‍යස්ථාන 3 ක් සහිත දේශීය චන්ද්‍රිකා පද්ධතියක් සහිත දකුණු ඇමරිකාවේ වඩාත්ම දියුණු විදුලි සංදේශ යටිතල පහසුකම්වලින් එකක් චිලී සතුව ඇත.[10] 2012 දී, භාවිතයේ ප්‍රධාන මාර්ග මිලියන 3.276 ක් සහ ජංගම සෙලියුලර් දුරකථන ග්‍රාහකයින් මිලියන 24.13 ක් සිටියහ.[10] ජාත්‍යන්තර විදුලි සංදේශ සංගමයේ (ITU) 2012 දත්ත සමුදායකට අනුව, චිලී ජනගහනයෙන් 61.42% ක් අන්තර්ජාලය භාවිතා කරන අතර, එමඟින් දකුණු ඇමරිකාවේ ඉහළම අන්තර්ජාල විනිවිද යාමක් ඇති රට චිලී බවට පත්වේ.[55] චිලී අන්තර්ජාල රටේ කේතය ".cl" වේ.[56] 2017 දී චිලී රජය එහි පළමු සයිබර් ආරක්ෂණ උපාය මාර්ගය දියත් කළ අතර, එය ත්‍රස්තවාදයට එරෙහි අන්තර්-ඇමරිකානු කමිටුවේ (CICTE) ඇමරිකානු රාජ්‍ය සංවිධානයේ (OAS) සයිබර් ආරක්ෂණ වැඩසටහනෙන් තාක්ෂණික සහාය ලබා ගනී.[57] බලශක්ති === බලශක්තිය === [[File:Generadores_eólicos.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Generadores_e%C3%B3licos.jpg|thumb|චිලී, කැනෙලා අසල සුළං ගොවිපලක්]] Chile's [[:en:Total_energy_supply|total energy supply]] (TES) was 23.0GJ per capita in 2020.<ref name="iea2020">{{cite web |title=IEA – Report |url=https://www.iea.org/data-and-statistics/data-tools/energy-statistics-data-browser?country=KENYA&fuel=Energy%20supply&indicator=TESbyPop |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20170202060054/https://www.iea.org/statistics/statisticssearch/report/?country=Chile&product=indicators |archive-date=2 February 2017 |access-date=4 November 2020}}</ref> Energy in Chile is dominated by fossil fuels, with coal, oil and gas accounting for 73.4% of the total primary energy. Biofuels and waste account for another 20.5% of primary energy supply, with the rest sourced from hydro and other renewables.<ref name="iea2020" /> Electricity consumption was 68.90 TWh in 2014. Main sources of electricity in Chile are [[:en:Hydroelectricity|hydroelectricity]], [[:en:Fuel_gas|gas]], [[:en:Fuel_oil|oil]] and [[:en:Coal|coal]]. [[:en:Renewable_energy|Renewable energy]] in the forms of [[:en:Wind_energy|wind]] and [[:en:Solar_energy|solar energy]] are also coming into use, encouraged by collaboration since 2009 with the [[:en:United_States_Department_of_Energy|United States Department of Energy]]. The electricity industry is [[:en:Privatization|privatized]] with [[:en:Endesa_(Chile)|ENDESA]] as the largest company in the field. 2020 දී චිලීයේ මුළු බලශක්ති සැපයුම (TES) ඒක පුද්ගල 23.0GJ විය.[58] චිලීයේ බලශක්තිය ෆොසිල ඉන්ධන මගින් ආධිපත්‍යය දරන අතර, ගල් අඟුරු, තෙල් සහ ගෑස් මුළු ප්‍රාථමික ශක්තියෙන් 73.4% ක් වේ. ජෛව ඉන්ධන සහ අපද්‍රව්‍ය ප්‍රාථමික බලශක්ති සැපයුමෙන් තවත් 20.5% ක් වන අතර ඉතිරිය ජල විදුලි හා අනෙකුත් පුනර්ජනනීය බලශක්තියෙන් ලබා ගනී.[58] 2014 දී විදුලි පරිභෝජනය 68.90 TWh විය. චිලියේ ප්‍රධාන විදුලි ප්‍රභවයන් වන්නේ ජල විදුලිය, ගෑස්, තෙල් සහ ගල් අඟුරු ය. 2009 සිට එක්සත් ජනපද බලශක්ති දෙපාර්තමේන්තුව සමඟ සහයෝගීතාවයෙන් දිරිමත් කරන ලද සුළං සහ සූර්ය බලශක්ති ආකාරවලින් පුනර්ජනනීය බලශක්තිය ද භාවිතයට පැමිණෙමින් පවතී. ක්ෂේත්‍රයේ විශාලතම සමාගම ලෙස ENDESA සමඟ විදුලි කර්මාන්තය පෞද්ගලීකරණය කර ඇත. 2021 දී, චිලියේ ස්ථාපිත පුනර්ජනනීය විදුලිය අනුව, ජල විදුලිය මෙගාවොට් 6,807 (ලෝකයේ 28 වන විශාලතම), සුළං බලය මෙගාවොට් 3,137 (ලෝකයේ 28 වන විශාලතම), සූර්ය බලය මෙගාවොට් 4,468 (ලෝකයේ 22 වන විශාලතම) සහ ජෛව ස්කන්ධය මෙගාවොට් 375 ක් තිබුණි. [59] ඇටකාමා කාන්තාරය ලෝකයේ ඉහළම සූර්ය විකිරණය ලබා ගන්නා ස්ථානය වන අතර, චිලී රාජ්‍යය තෙල්, ගෑස් සහ ගල් අඟුරු ලබා ගැනීමේ ගැටළු වලට මුහුණ දී ඇති බැවින් (රට මූලික වශයෙන් ඒවා නිෂ්පාදනය නොකරන බැවින් ඒවා ආනයනය කිරීමට සිදුවේ), පුනර්ජනනීය බලශක්තිය රටේ බලශක්ති ක්ෂේත්‍රයේ අඩුපාඩු සඳහා විසඳුම ලෙස සැලකේ. [60][61] 2023 දී චිලී රාජ්‍යය හරිතාගාර වායු ටොන් මිලියන 107.99 ක් විමෝචනය කළ අතර එය ගෝලීය සමස්තයෙන් 0.2% ක් පමණ වේ. [62] මෑත වසරවලදී චිලී රාජ්‍යය පිරිසිදු බලශක්තියේ, විශේෂයෙන් සූර්ය හා සුළං බලශක්තියේ ගෝලීය ප්‍රමුඛයා ලෙස මතු වී තිබේ. [63] සහ 2050 වන විට ශුද්ධ ශුන්‍යයට කැපවී සිටී. දේශගුණික ක්‍රියාකාරී ට්‍රැකර්ට අනුව, පුනර්ජනනීය බලශක්තිය පුළුල් කිරීම සහ ගල් අඟුරු ක්‍රමයෙන් ඉවත් කිරීම මගින් දේශගුණ ක්‍රියාමාර්ගවල "සැලකිය යුතු ප්‍රගතියක්" ලබා ගනිමින් සිටී. [64] In 2021, Chile had, in terms of installed renewable electricity, 6,807 MW in hydropower (28th largest in the world), 3,137 MW in wind power (28th largest in the world), 4,468 MW in solar (22nd largest in the world), and 375 MW in biomass.<ref>{{cite web |author=IRENA |date=April 2022 |title=Renewable Capacity Statistics 2022 |trans-title= |url=https://www.irena.org/-/media/Files/IRENA/Agency/Publication/2022/Apr/IRENA_RE_Capacity_Statistics_2022.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://www.irena.org/-/media/Files/IRENA/Agency/Publication/2022/Apr/IRENA_RE_Capacity_Statistics_2022.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=8 May 2022}}</ref> As the Atacama Desert has the highest [[:en:Solar_irradiance|solar irradiation]] in the world, and Chile has always had problems obtaining oil, gas and coal (the country basically does not produce them, so it has to import them), renewable energy is seen as the solution for the country's shortcomings in the energy field.<ref>{{Cite web |title=Energia Renovável para a irigação no Deserto do Atacama |url=http://www.iadb.org/en/news/webstories/2011-12-15/solar-power-plant-in-atacama-desert-in-chile,9715.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20171016080702/http://www.iadb.org/en/news/webstories/2011-12-15/solar-power-plant-in-atacama-desert-in-chile,9715.html |archive-date=16 October 2017 |access-date=11 July 2022}}</ref><ref>{{Cite web |title=Chile inaugura 1ª planta de energia termossolar da América Latina |url=https://economia.uol.com.br/noticias/efe/2021/06/09/chile-inaugura-1-planta-de-energia-termossolar-da-america-latina.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220321111842/https://economia.uol.com.br/noticias/efe/2021/06/09/chile-inaugura-1-planta-de-energia-termossolar-da-america-latina.htm |archive-date=21 March 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> In 2023 Chile emitted 107.99 million tonnes of [[:en:Greenhouse_gas|greenhouse gases]], equivalent to around 0.2% of the global total.<ref>{{Cite journal|last1=Olefs|first1=M.|last2=Formayer|first2=H.|last3=Gobiet|first3=A.|last4=Marke|first4=T.|last5=Schöner|first5=W.|last6=Revesz|first6=M.|date=2021-06-01|title=Past and future changes of the Austrian climate – Importance for tourism|journal=Journal of Outdoor Recreation and Tourism|series=Editorial: Tourism and Climate Change – an integrated look at the Austrian case|volume=34|pages=100395|bibcode=2021JORT...3400395O|doi=10.1016/j.jort.2021.100395|issn=2213-0780|doi-access=free}}</ref> In recent years Chile has emerged as a global leader in clean energy, particularly solar and wind.<ref>{{Cite web |date=1 January 2018 |title=Chile |url=https://www.iea.org/countries/chile |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20250218090200/https://www.iea.org/countries/chile |archive-date=18 February 2025 |access-date=2025-02-07 |website=IEA |language=en-GB}}</ref> and has committed to net zero by 2050. According to Climate Action Tracker, the nation is making "considerable progress" in climate action by expanding renewables and phasing-out coal.<ref>{{Cite web |last=Climate Action Tracker |date=7 October 2024 |title=Chile |url=https://climateactiontracker.org/countries/chile/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20250207154740/https://climateactiontracker.org/countries/chile/ |archive-date=7 February 2025 |access-date=2025-02-07 |website=climateactiontracker.org |language=en}}</ref> == යොමු කිරීම් == cb5ubn1mpcuzq3z8hw97p00hlhx1ixg 750329 750315 2025-06-23T08:00:58Z BuddhikaW88 37808 /* ඛනිජ සම්පත් */ 750329 wikitext text/x-wiki [[File:Bolsa_2.JPG|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Bolsa_2.JPG|thumb|සන්තියාගෝ කොටස් වෙළඳපොළ]] The [[:en:Central_Bank_of_Chile|Central Bank of Chile]] in Santiago serves as the [[:en:Central_bank|central bank]] for the country. The Chilean currency is the [[:en:Chilean_peso|Chilean peso]] (CLP). Chile is one of South America's most stable and prosperous nations, leading Latin American nations in [[:en:Human_development_(humanity)|human development]], competitiveness, globalization, economic freedom, and low perception of corruption. Since July 2013, Chile is considered by the [[:en:World_Bank|World Bank]] as a "[[:en:World_Bank_high-income_economy|high-income economy]]" The think tank ''[[:en:The_Heritage_Foundation|The Heritage Foundation]]'' states that Chile has the highest degree of [[:en:Economic_freedom|economic freedom]] in South America (ranking 22nd worldwide), owing to its independent and efficient judicial system and prudent public finance management. In May 2010 Chile became the first South American country to join the [[:en:Organisation_for_Economic_Co-operation_and_Development|OECD]]. In 2006, Chile became the country with the highest nominal GDP per capita in Latin America. As of 2020, Chile ranks third in Latin America (behind Uruguay and Panama) in nominal GDP per capita. සන්තියාගෝ හි චිලී මහ බැංකුව රටේ මධ්‍යම බැංකුව ලෙස සේවය කරයි. චිලී මුදල් ඒකකය චිලී පෙසෝ (CLP) වේ. චිලී යනු දකුණු ඇමරිකාවේ වඩාත්ම ස්ථාවර සහ සමෘද්ධිමත් ජාතීන්ගෙන් එකකි,<ref name="BBC-Chile">{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/country_profiles/1222764.stm|title=Country profile: Chile|date=16 December 2009|work=BBC News|access-date=31 December 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20100114035710/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/country_profiles/1222764.stm|archive-date=14 January 2010|url-status=live}}</ref> මානව සංවර්ධනය, තරඟකාරිත්වය, ගෝලීයකරණය, ආර්ථික නිදහස සහ දූෂණය පිළිබඳ අඩු සංජානනය අතින් ලතින් ඇමරිකානු ජාතීන්ට නායකත්වය දෙයි.<ref name="hdrstats.undp.org">{{cite web |title=Human and income poverty: developing countries |url=http://hdrstats.undp.org/indicators/25.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090212140250/http://hdrstats.undp.org/indicators/25.html |archive-date=12 February 2009 |work=UNDP}}</ref> 2013 ජූලි මාසයේ සිට, චිලී ලෝක බැංකුව විසින් "ඉහළ ආදායම් ලබන ආර්ථිකයක්" ලෙස සලකනු ලැබේ.<ref name="wb">{{cite web |title=How does the World Bank classify countries? |url=https://datahelpdesk.worldbank.org/knowledgebase/articles/378834-how-does-the-world-bank-classify-countries |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200522092916/https://datahelpdesk.worldbank.org/knowledgebase/articles/378834-how-does-the-world-bank-classify-countries |archive-date=22 May 2020 |access-date=8 April 2021 |publisher=[[World Bank]]}}</ref><ref name="World Bank-2013a">{{cite web |date=1 July 2013 |title=High-income economies ($12,616 or more) |url=http://data.worldbank.org/about/country-classifications/country-and-lending-groups#High_income |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110318125456/http://data.worldbank.org/about/country-classifications/country-and-lending-groups#High_income |archive-date=18 March 2011 |access-date=14 September 2013 |work=Country and Lending Groups |publisher=The World Bank}}</ref><ref name="World Bank-2013b">{{cite web |date=1 August 2013 |title=GNI per capita, Atlas method (current US$) |url=http://api.worldbank.org/datafiles/NY.GNP.PCAP.CD_Indicator_MetaData_en_EXCEL.xls |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130921055207/http://api.worldbank.org/datafiles/NY.GNP.PCAP.CD_Indicator_MetaData_en_EXCEL.xls |archive-date=21 September 2013 |access-date=14 September 2013 |publisher=The World Bank |location=Washington, D.C. |format=xls |quote=GNI-WB}}</ref> චිලී දකුණු ඇමරිකාවේ ඉහළම ආර්ථික නිදහස (ලොව පුරා 22 වන ස්ථානයේ) ඇති බව හෙරිටේජ් පදනමේ චිලී පවසයි. එහි ස්වාධීන හා කාර්යක්ෂම අධිකරණ පද්ධතිය සහ විචක්ෂණශීලී රාජ්‍ය මූල්‍ය කළමනාකරණය හේතුවෙන්.<ref>{{Cite web |title=Chile Economy: Population, GDP, Inflation, Business, Trade, FDI, Corruption |url=https://www.heritage.org/index/country/chile |url-status=unfit |archive-url=https://web.archive.org/web/20190622094514/https://www.heritage.org/index/country/chile |archive-date=22 June 2019 |access-date=13 November 2023 |website=The Heritage Foundation |language=en}}</ref> 2010 මැයි මාසයේදී චිලී OECD හා සම්බන්ධ වූ පළමු දකුණු ඇමරිකානු රට බවට පත්විය.<ref>{{cite web |date=7 May 2010 |title=Chile's accession to the OECD |url=http://www.oecd.org/chile/chilesaccessiontotheoecd.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20120829025817/http://www.oecd.org/chile/chilesaccessiontotheoecd.htm |archive-date=29 August 2012 |access-date=22 July 2016 |publisher=[[Organisation for Economic Co-operation and Development|OECD]]}}</ref> 2006 දී, චිලී ලතින් ඇමරිකාවේ ඉහළම නාමික ඒක පුද්ගල දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය ඇති රට බවට පත්විය.<ref>[http://www.weforum.org/pdf/GCR09/GCR20092010fullrankings.pdf Table 4: The Global Competitiveness Index 2009–2010 rankings and 2008–2009 comparisons] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101030003958/http://www.weforum.org/pdf/GCR09/GCR20092010fullrankings.pdf|date=30 October 2010}}. The Global Competitiveness Index 2009–2010. World Economic Forum</ref> 2020 වන විට, චිලී ලතින් ඇමරිකාවේ (උරුගුවේ සහ පැනමාවට පිටුපසින්) නාමික ඒක පුද්ගල දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් තුන්වන ස්ථානයේ සිටී. Copper mining makes up 20% of Chilean GDP and 60% of exports.<ref name="coppersol">{{cite news|url=https://www.economist.com/news/business/21576714-mining-industry-has-enriched-chile-its-future-precarious-copper-solution|title=Mining in Chile: Copper solution|date=27 April 2013|newspaper=The Economist|access-date=13 July 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20130715211952/http://www.economist.com/news/business/21576714-mining-industry-has-enriched-chile-its-future-precarious-copper-solution|archive-date=15 July 2013|url-status=live}}</ref> [[:en:Escondida|Escondida]] is the largest copper mine in the world, producing over 5% of global supplies.<ref name="coppersol" /> Overall, Chile produces a third of the world's copper.<ref name="coppersol" /> [[:en:Codelco|Codelco]], the state mining firm, competes with private copper mining companies. Sound economic policies, maintained consistently since the 1980s, have contributed to steady economic growth in Chile and have more than halved poverty rates.<ref name="countrystudies">{{cite web |date=31 March 1994 |title=Development and Breakdown of Democracy, 1830–1973 |url=http://countrystudies.us/chile/85.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110709014719/http://countrystudies.us/chile/85.htm |archive-date=9 July 2011 |access-date=21 April 2009 |work=Country Studies |publisher=Library of Congress}}</ref> Chile began to experience a moderate economic downturn in 1999. The economy remained sluggish until 2003, when it began to show clear signs of recovery, achieving 4.0% GDP growth. The Chilean economy finished 2004 with growth of 6%. Real GDP growth reached 5.7% in 2005 before falling back to 4% in 2006. GDP expanded by 5% in 2007. Faced with the [[:en:2008_financial_crisis|2008 financial crisis]], the government announced an economic stimulus plan to spur employment and growth, and despite the [[:en:Great_Recession|Great Recession]], aimed for an expansion of between 2% and 3% of GDP for 2009. Nonetheless, economic analysts disagreed with government estimates and predicted economic growth at a median of 1.5%. Real GDP growth in 2012 was 5.5%. Growth slowed to 4.1% in the first quarter of 2013. තඹ කැණීම චිලීයේ දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 20% ක් සහ අපනයන වලින් 60% ක් වේ.<ref name="coppersol" /> එස්කොන්ඩිඩා යනු ලොව විශාලතම තඹ පතල වන අතර එය ගෝලීය සැපයුම්වලින් 5% කට වඩා නිෂ්පාදනය කරයි.<ref name="coppersol" /> සමස්තයක් වශයෙන්, චිලී ලෝකයේ තඹ වලින් තුනෙන් එකක් නිෂ්පාදනය කරයි.<ref name="coppersol" /> රාජ්‍ය පතල් සමාගමක් වන කොඩෙල්කෝ, පෞද්ගලික තඹ පතල් සමාගම් සමඟ තරඟ කරයි.<ref name="coppersol" /> 1980 ගණන්වල සිට අඛණ්ඩව පවත්වාගෙන යන ශක්තිමත් ආර්ථික ප්‍රතිපත්ති, චිලීයේ ස්ථාවර ආර්ථික වර්ධනයට දායක වී ඇති අතර දරිද්‍රතා අනුපාත අඩකට වඩා අඩු කර ඇත.<ref name="factbook">{{Cite CIA World Factbook|country=Chile|access-date=17 February 2014}}</ref><ref name="countrystudies" /> 1999 දී චිලී මධ්‍යස්ථ ආර්ථික පසුබෑමක් අත්විඳීමට පටන් ගත්තේය. 2003 වන තෙක් ආර්ථිකය මන්දගාමීව පැවති අතර, එය යථා තත්ත්වයට පත්වීමේ පැහැදිලි සලකුණු පෙන්වීමට පටන් ගත් අතර, දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 4.0% ක වර්ධනයක් අත්කර ගත්තේය.<ref>{{cite web |date=21 February 2013 |title=Chile GDP – real growth rate |url=http://indexmundi.com/chile/gdp_real_growth_rate.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190612084542/https://www.indexmundi.com/chile/gdp_real_growth_rate.html |archive-date=12 June 2019 |access-date=13 July 2013 |publisher=Indexmundi.com}}</ref> චිලී ආර්ථිකය 2004 වසර 6% ක වර්ධනයකින් අවසන් කළේය. සැබෑ දළ දේශීය නිෂ්පාදිත වර්ධනය 2005 දී 5.7% ක් වූ අතර 2006 දී 4% දක්වා පහත වැටුණි. 2007 දී දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය 5% කින් වර්ධනය විය.<ref name="countrystudies" /> 2008 මූල්‍ය අර්බුදයට මුහුණ දුන් රජය, රැකියා සහ වර්ධනය උත්තේජනය කිරීම සඳහා ආර්ථික උත්තේජක සැලැස්මක් ප්‍රකාශයට පත් කළ අතර, මහා අවපාතය නොතකා, 2009 සඳහා දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 2% ත් 3% ත් අතර ප්‍රසාරණයක් අරමුණු කර ගෙන ඇත. කෙසේ වෙතත්, ආර්ථික විශ්ලේෂකයින් රජයේ ඇස්තමේන්තු සමඟ එකඟ නොවූ අතර ආර්ථික වර්ධනය 1.5% ක මධ්‍යන්‍යයකින් පුරෝකථනය කළහ.<ref>{{cite news|url=https://www.reuters.com/article/economicNews/idUSN1027661220090110|title=Chile finmin says no recession seen in 2009-report|date=10 January 2009|work=Reuters|access-date=17 December 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20090111024811/http://www.reuters.com/article/economicNews/idUSN1027661220090110|archive-date=11 January 2009|url-status=live}}</ref> 2012 දී සැබෑ දළ දේශීය නිෂ්පාදිත වර්ධනය 5.5% ක් විය. 2013 පළමු කාර්තුවේදී වර්ධනය 4.1% දක්වා මන්දගාමී විය.<ref name="imfartiv">{{cite web |date=14 June 2013 |title=Chile: 2013 Article IV Consultation; IMF Country Report 13/198 |url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/scr/2013/cr13198.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20130717155041/http://www.imf.org/external/pubs/ft/scr/2013/cr13198.pdf |archive-date=17 July 2013 |access-date=13 July 2013 |publisher=IMF}}</ref> [[File:Gran_Torre_Santiago_(39693576311)_(2).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Gran_Torre_Santiago_(39693576311)_(2).jpg|වම|thumb|සැන්හැටන්හි ග්‍රාන් ටොරේ කොස්ටානේරා සහ ටයිටේනියම් ලා පෝර්ටාඩා (පසුබිම) අහස ගොඩනැගිලි]] The unemployment rate was 7.8% in 2022, according to [[:en:World_Bank|The World Bank]]. There are reported labor shortages in agriculture, mining, and construction. The percentage of Chileans with per capita household incomes below the poverty line—defined as twice the cost of satisfying a person's minimal nutritional needs—fell from 45.1% in 1987 to 11.5% in 2009, according to government surveys. Critics in Chile, however, argue that true poverty figures are considerably higher than those officially published. Using the relative yardstick favoured in many European countries, 27% of Chileans would be poor, according to Juan Carlos Feres of the [[:en:ECLAC|ECLAC]]. {{as of|2012|November|}}, about 11.1 million people (64% of the population) benefit from government welfare programs,{{Clarify|date=May 2014}} via the "Social Protection Card", which includes the population living in poverty and those at a risk of falling into poverty. [[:en:Chile_pension_system|The privatized national pension system]] (AFP) has encouraged domestic investment and contributed to an estimated total domestic savings rate of approximately 21% of GDP. Under the compulsory private pension system, most formal sector employees pay 10% of their salaries into privately managed funds. ලෝක බැංකුවට අනුව, විරැකියා අනුපාතය 2022 දී 7.8% ක් විය.<ref>{{Cite web |title=World Bank Open Data |url=https://data.worldbank.org/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230526025607/https://data.worldbank.org/ |archive-date=26 May 2023 |access-date=11 November 2023 |website=World Bank Open Data}}</ref> කෘෂිකර්මාන්තය, පතල් කැණීම් සහ ඉදිකිරීම් ක්ෂේත්‍රයන්හි ශ්‍රම හිඟයක් වාර්තා වී ඇත.<ref name="imfartiv" /> රජයේ සමීක්ෂණවලට අනුව, දරිද්‍රතා රේඛාවට පහළින් ඒක පුද්ගල ගෘහස්ථ ආදායමක් ඇති චිලී ජාතිකයින්ගේ ප්‍රතිශතය - පුද්ගලයෙකුගේ අවම පෝෂණ අවශ්‍යතා සපුරාලීමේ පිරිවැය මෙන් දෙගුණයක් ලෙස අර්ථ දක්වා ඇත - 1987 දී 45.1% සිට 2009 දී 11.5% දක්වා පහත වැටුණි.<ref>{{cite web |date=22 June 2007 |title=Casen 2006 en profundidad |url=http://www.trabajoyequidad.cl/documentos/temp/TP-825-CASEN%202006%20en%20profundidad-22-06-2007.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130113065308/http://www.trabajoyequidad.cl/documentos/temp/TP-825-CASEN%2B2006%2Ben%2Bprofundidad-22-06-2007.pdf |archive-date=13 January 2013 |access-date=22 October 2007 |work=Libertad y Desarrollo}}</ref><ref>{{cite web |year=2010 |title=Panorama social de América Latina |url=http://www.cepal.cl/publicaciones/xml/9/41799/PSE-panoramasocial2010.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110707005900/http://www.cepal.cl/publicaciones/xml/9/41799/PSE-panoramasocial2010.pdf |archive-date=7 July 2011 |access-date=13 July 2013 |publisher=ECLAC}}</ref> කෙසේ වෙතත්, චිලීයේ විචාරකයින් තර්ක කරන්නේ සැබෑ දරිද්‍රතා සංඛ්‍යාලේඛන නිල වශයෙන් ප්‍රකාශයට පත් කරන ලද සංඛ්‍යාලේඛනවලට වඩා සැලකිය යුතු ලෙස ඉහළ බවයි.<ref>{{cite news|url=http://www.economiaynegocios.cl/noticias/noticias.asp?id=35048|title=Una muy necesaria corrección: Hay cuatro millones de pobres en Chile|date=14 October 2007|newspaper=El Mercurio|access-date=22 October 2007|archive-url=https://web.archive.org/web/20210815184809/http://www.economiaynegocios.cl/noticias/noticias.asp?id=35048|archive-date=15 August 2021|url-status=live}}</ref> බොහෝ යුරෝපීය රටවල ප්‍රිය කරන සාපේක්ෂ මිනුම් දණ්ඩ භාවිතා කරමින්, චිලී ජාතිකයන්ගෙන් 27% ක් දුප්පත් වනු ඇති බව ECLAC හි ජුවාන් කාලෝස් ෆෙරෙස් පවසයි.<ref>{{Cite news|url=http://www.economist.com/displaystory.cfm?story_id=9645174|title=Destitute no more|date=16 August 2007|newspaper=The Economist|access-date=22 October 2007|archive-url=https://web.archive.org/web/20071016204538/http://economist.com/displayStory.cfm?story_id=9645174|archive-date=16 October 2007|url-status=live}}{{Subscription required}}</ref> 2012 වන විට, මිලියන 11.1 ක් පමණ (ජනගහනයෙන් 64%) රජයේ සුභසාධන වැඩසටහන් වලින් ප්‍රතිලාභ ලබන අතර,<ref>{{cite web |date=20 November 2012 |title=Ficha de Protección Social – Ministerio de Desarrollo Social |url=http://www.fichaproteccionsocial.gob.cl/estad/est_int.php?id=19 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160518190839/http://www.fichaproteccionsocial.gob.cl/estad/est_int.php?id=19 |archive-date=18 May 2016 |access-date=12 March 2013 |publisher=Fichaproteccionsocial.gob.cl}}</ref> "සමාජ ආරක්ෂණ කාඩ්පත" හරහා, එයට දරිද්‍රතාවයෙන් පෙළෙන ජනගහනය සහ දරිද්‍රතාවයට වැටීමේ අවදානමක් ඇති අය ඇතුළත් වේ.<ref>{{cite web |title=Ficha de Protección Social – Ministerio de Desarrollo Social |url=http://www.fichaproteccionsocial.gob.cl/fps/fps2.php |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120915085201/http://www.fichaproteccionsocial.gob.cl/fps/fps2.php |archive-date=15 September 2012 |access-date=9 November 2012 |publisher=Fichaproteccionsocial.gob.cl}}</ref> පෞද්ගලීකරණය කරන ලද ජාතික විශ්‍රාම වැටුප් ක්‍රමය (AFP) දේශීය ආයෝජන දිරිමත් කර ඇති අතර දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් ආසන්න වශයෙන් 21% ක ඇස්තමේන්තුගත මුළු දේශීය ඉතුරුම් අනුපාතයකට දායක වී ඇත.<ref>{{cite web |title=The Chilean pension system |url=http://www.safp.cl/573/articles-3523_copyright.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120512092950/http://www.safp.cl/573/articles-3523_copyright.pdf |archive-date=12 May 2012 |access-date=13 July 2013}}</ref> අනිවාර්ය පෞද්ගලික විශ්‍රාම වැටුප් ක්‍රමය යටතේ, බොහෝ විධිමත් අංශයේ සේවකයින් තම වැටුපෙන් 10% ක් පෞද්ගලිකව කළමනාකරණය කරන ලද අරමුදල්වලට ගෙවයි.<ref name="countrystudies" /> Chile has signed [[:en:Free_trade_agreements|free trade agreements]] (FTAs) with a whole network of countries, including an FTA with the United States that was signed in 2003 and implemented in January 2004. Internal Government of Chile figures show that even when factoring out inflation and the recent high price of copper, bilateral trade between the U.S. and Chile has grown over 60% since then.<ref name="countrystudies" /> Chile's total trade with China reached US$8.8 billion in 2006, representing nearly 66% of the value of its trade relationship with Asia.<ref name="countrystudies" /> Exports to Asia increased from US$15.2 billion in 2005 to US$19.7 billion in 2006, a 29.9% increase.<ref name="countrystudies" /> Year-on-year growth of imports was especially strong from a number of countries: Ecuador (123.9%), Thailand (72.1%), South Korea (52.6%), and China (36.9%).<ref name="countrystudies" /> Chile's approach to foreign direct investment is codified in the country's Foreign Investment Law. Registration is reported to be simple and transparent, and foreign investors are guaranteed access to the official [[:en:Foreign_exchange_market|foreign exchange market]] to repatriate their profits and capital.<ref name="countrystudies" /> The Chilean Government has formed a Council on Innovation and Competition, hoping to bring in additional FDI to new parts of the economy. චිලී රාජ්‍යය රටවල් ජාලයක් සමඟ නිදහස් වෙළඳ ගිවිසුම් (FTA) අත්සන් කර ඇති අතර, 2003 දී අත්සන් කරන ලද සහ 2004 ජනවාරි මාසයේදී ක්‍රියාත්මක කරන ලද එක්සත් ජනපදය සමඟ FTA ද ඇතුළුව.<ref>{{cite web |title=USA-Chile FTA Final Text |url=http://www.ustr.gov/Trade_Agreements/Bilateral/Chile_FTA/Final_Texts/Section_Index.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160328045456/https://ustr.gov/trade_agreements/bilateral/chile_fta/final_texts/section_index.html |archive-date=28 March 2016 |access-date=13 July 2013 |publisher=Ustr.gov}}</ref> චිලී රාජ්‍යයේ අභ්‍යන්තර රජයේ සංඛ්‍යාලේඛනවලින් පෙනී යන්නේ උද්ධමනය සහ මෑත කාලීන ඉහළ තඹ මිල ගණන් සැලකිල්ලට ගත් විට පවා, එතැන් සිට එක්සත් ජනපදය සහ චිලී අතර ද්විපාර්ශ්වික වෙළඳාම 60% ට වඩා වර්ධනය වී ඇති බවයි.<ref name="countrystudies" /> චීනය සමඟ චිලී හි මුළු වෙළඳාම 2006 දී ඇමරිකානු ඩොලර් බිලියන 8.8 දක්වා ළඟා වූ අතර එය ආසියාව සමඟ එහි වෙළඳ සම්බන්ධතාවයේ වටිනාකමෙන් 66% කට ආසන්න ප්‍රමාණයක් නියෝජනය කරයි.<ref name="countrystudies" /> ආසියාවට අපනයන 2005 දී ඇමරිකානු ඩොලර් බිලියන 15.2 සිට 2006 දී ඇමරිකානු ඩොලර් බිලියන 19.7 දක්වා වැඩි වූ අතර එය 29.9% ක වැඩිවීමකි.<ref name="countrystudies" /> ආනයනවල වාර්ෂික වර්ධනය විශේෂයෙන් රටවල් ගණනාවකින් ශක්තිමත් විය: ඉක්වදෝරය (123.9%), තායිලන්තය (72.1%), දකුණු කොරියාව (52.6%) සහ චීනය (36.9%).<ref name="countrystudies" /> විදේශ සෘජු ආයෝජන සඳහා චිලීහි ප්‍රවේශය රටේ විදේශ ආයෝජන නීතිය තුළ කේතනය කර ඇත. ලියාපදිංචිය සරල හා විනිවිද පෙනෙන බව වාර්තා වන අතර, විදේශීය ආයෝජකයින්ට ඔවුන්ගේ ලාභ සහ ප්‍රාග්ධනය නැවත මෙරටට ගෙන්වා ගැනීම සඳහා නිල විදේශ විනිමය වෙළඳපොළට ප්‍රවේශය සහතික කෙරේ.<ref name="countrystudies" /> චිලී රජය නවෝත්පාදන සහ තරඟකාරිත්වය පිළිබඳ කවුන්සිලයක් පිහිටුවා ඇති අතර, ආර්ථිකයේ නව කොටස් වෙත අමතර FDI ගෙන ඒමේ අපේක්ෂාවෙන් සිටී.<ref name="countrystudies" /> [[:en:Standard_&_Poor's|Standard & Poor's]] gives Chile a [[:en:Credit_rating|credit rating]] of A. The Government of Chile continues to pay down its foreign debt, with public debt only 3.9% of GDP at the end of 2006. The Chilean central government is a net creditor with a [[:en:Net_asset_value|net asset position]] of 7% of GDP at end 2012.<ref name="imfartiv" /> The [[:en:Current_account_deficit|current account deficit]] was 4% in the first quarter of 2013, financed mostly by foreign direct investment.<ref name="imfartiv" /> 14% of central government revenue came directly from copper in 2012. Chile was ranked 1st in the [[:en:Global_Innovation_Index|Global Innovation Index]] in 2024. ස්ටෑන්ඩර්ඩ් ඇන්ඩ් පුවර්ස් විසින් චිලී රාජ්‍යයට A ණය ශ්‍රේණිගත කිරීමක් ලබා දෙයි.<ref>{{cite news|url=https://countryeconomy.com/ratings/chile|title=Rating: Chile Credit Rating|date=2023|work=|access-date=|archive-url=https://web.archive.org/web/20240112090947/https://countryeconomy.com/ratings/chile|archive-date=12 January 2024|url-status=live}}</ref> චිලී රජය සිය විදේශ ණය ගෙවීම දිගටම කරගෙන යන අතර, 2006 අවසානයේ රාජ්‍ය ණය දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 3.9% ක් පමණි.<ref name="countrystudies" /> චිලී මධ්‍යම රජය 2012 අවසානයේ දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 7% ක ශුද්ධ වත්කම් තත්වයක් සහිත ශුද්ධ ණයහිමියෙකි.<ref name="imfartiv" /> 2013 පළමු කාර්තුවේදී ජංගම ගිණුම් හිඟය 4% ක් වූ අතර එය බොහෝ දුරට විදේශ සෘජු ආයෝජන මගින් මූල්‍යකරණය කරන ලදී.<ref name="imfartiv" /> 2012 දී මධ්‍යම රජයේ ආදායමෙන් 14% ක් සෘජුවම තඹ වලින් ලැබුණි.<ref name="imfartiv" /> 2024 දී ගෝලීය නවෝත්පාදන දර්ශකයේ චිලී 1 වන ස්ථානයට පත්විය.<ref>{{Cite book |author=Wunsch-Vincent |first1=Sacha |url=https://www.wipo.int/web-publications/global-innovation-index-2024/en/ |title=Global Innovation Index 2024: Unlocking the Promise of Social Entrepreneurship |last2=León |first2=Lorena Rivera |last3=Lanvin |first3=Bruno |last4=Dutta |first4=Soumitra |date=26 September 2024 |website=www.wipo.int |publisher=[[World Intellectual Property Organization]] |isbn=978-92-805-3681-2 |edition=17th |location=Geneva |page=18 |language=en |doi=10.34667/tind.50062 |access-date=2024-10-06 |archive-url=https://web.archive.org/web/20241212043914/https://www.wipo.int/web-publications/global-innovation-index-2024/en/ |archive-date=12 December 2024 |url-status=live}}</ref> === ඛනිජ සම්පත් === [[File:Chuquicamata-003_02.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chuquicamata-003_02.jpg|thumb|ලොව විශාලතම විවෘත වළේ තඹ පතල වන චුකිකමාටා]] Chile is rich in mineral resources, especially copper and lithium. It is thought that due to the importance of lithium for batteries for electric vehicles and stabilization of electric grids with large proportions of intermittent renewables in the electricity mix, Chile could be strengthened geopolitically. However, this perspective has also been criticized for underestimating the power of economic incentives for expanded production in other parts of the world.<ref name="Overland-2019">{{Cite journal|last=Overland|first=Indra|date=1 March 2019|title=The geopolitics of renewable energy: Debunking four emerging myths|url=https://nupi.brage.unit.no/nupi-xmlui/bitstream/11250/2579292/2/2019%2b-%2bThe%2bgeopolitics%2bof%2brenewable%2benergy%252C%2bdebunking%2bfour%2bemerging%2bmyths.pdf|url-status=live|journal=Energy Research & Social Science|volume=49|pages=36–40|bibcode=2019ERSS...49...36O|doi=10.1016/j.erss.2018.10.018|issn=2214-6296|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://nupi.brage.unit.no/nupi-xmlui/bitstream/11250/2579292/2/2019%2b-%2bThe%2bgeopolitics%2bof%2brenewable%2benergy%252C%2bdebunking%2bfour%2bemerging%2bmyths.pdf|archive-date=9 October 2022|doi-access=free}}</ref> The country was, in 2019, the world's largest producer of [[:en:Copper|copper]], [[:en:Iodine|iodine]] and [[:en:Rhenium|rhenium]], the second largest producer of [[:en:Lithium|lithium]] and [[:en:Molybdenum|molybdenum]], the sixth largest producer of [[:en:Silver|silver]], the seventh largest producer of [[:en:Salt|salt]], the eighth largest producer of [[:en:Potash|potash]], the thirteenth producer of [[:en:Sulfur|sulfur]] and the thirteenth producer of [[:en:Iron_ore|iron ore]] in the world. In 2023, it was fourth largest silver producer globally. The country also has considerable [[:en:Gold|gold]] production: between 2006 and 2017, the country produced annual amounts ranging from 35.9 tonnes in 2017 to 51.3 tonnes in 2013, where the gold production in 2015 is 43 metric tonnes. ඛනිජ සම්පත් චිලී ඛනිජ සම්පත් වලින් පොහොසත් ය, විශේෂයෙන් තඹ සහ ලිතියම්. විදුලි වාහන සඳහා බැටරි සඳහා ලිතියම් වල වැදගත්කම සහ විදුලි මිශ්‍රණයේ වරින් වර පුනර්ජනනීය බලශක්තිය විශාල ප්‍රමාණයක් භාවිතා කරමින් විදුලි ජාල ස්ථායිකරණය කිරීම හේතුවෙන්, චිලී භූ දේශපාලනිකව ශක්තිමත් කළ හැකි යැයි සැලකේ. කෙසේ වෙතත්, ලෝකයේ අනෙකුත් ප්‍රදේශවල පුළුල් නිෂ්පාදනය සඳහා ආර්ථික දිරිගැන්වීම්වල බලය අවතක්සේරු කිරීම සම්බන්ධයෙන් මෙම ඉදිරිදර්ශනය විවේචනයට ලක්ව ඇත.[26] 2019 දී, රට ලොව විශාලතම තඹ,<ref>{{cite web |title=USGS Copper Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-copper.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-copper.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> අයඩින්<ref>{{cite web |title=USGS Iodine Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-iodine.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210625191455/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-iodine.pdf |archive-date=25 June 2021 |access-date=11 July 2022}}</ref> සහ රීනියම්,<ref>{{cite web |title=USGS Rhenium Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-rhenium.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210621074425/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-rhenium.pdf |archive-date=21 June 2021 |access-date=11 July 2022}}</ref> ලිතියම්<ref>{{cite web |title=USGS Lithium Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-lithium.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-lithium.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> සහ මොලිබ්ඩිනම්<ref>{{cite web |title=USGS Molybdenum Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-molybdenum.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-molybdenum.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> හි දෙවන විශාලතම නිෂ්පාදකයා, රිදී<ref>{{cite web |title=USGS Silver Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-silver.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210515082301/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-silver.pdf |archive-date=15 May 2021 |access-date=11 July 2022}}</ref> හි හත්වන විශාලතම නිෂ්පාදකයා,<ref>{{cite web |title=USGS Salt Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-salt.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-salt.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> පොටෑෂ් හි අටවන විශාලතම නිෂ්පාදකයා,<ref>{{cite web |title=USGS Potash Product ion Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-potash.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-potash.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> සල්ෆර්<ref>{{cite web |title=USGS Sulfur Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-sulfur.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-sulfur.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> හි දහතුන්වන නිෂ්පාදකයා සහ ලෝකයේ යකඩ ලෝපස්<ref>{{cite web |title=USGS Iron Ore Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-iron-ore.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-iron-ore.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> හි දහතුන්වන නිෂ්පාදකයා විය. 2023 දී එය ගෝලීය වශයෙන් සිව්වන විශාලතම රිදී නිෂ්පාදකයා විය.<ref>{{Cite web |title=USGS Silver Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2024/mcs2024.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20241220035538/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2024/mcs2024.pdf |archive-date=December 20, 2024 |access-date=December 23, 2024}}</ref> රටෙහි සැලකිය යුතු රන් නිෂ්පාදනයක් ද ඇත: 2006 සහ 2017 අතර, රට වාර්ෂිකව 2017 දී ටොන් 35.9 සිට 2013 දී ටොන් 51.3 දක්වා නිෂ්පාදනය කරන ලදී,<ref>{{Cite web |title=Gold Production in Chile |url=https://www.ceicdata.com/en/indicator/chile/gold-production |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20221018212808/https://www.ceicdata.com/en/indicator/chile/gold-production |archive-date=18 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> එහිදී 2015 දී රන් නිෂ්පාදනය මෙට්‍රික් ටොන් 43 කි.<ref>{{Cite web |title=Gold production |url=https://ourworldindata.org/grapher/gold-production?tab=table |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129233804/https://ourworldindata.org/grapher/gold-production?tab=table |archive-date=29 November 2023 |access-date=2024-12-17 |website=Our World in Data}}</ref> කෘෂිකර්මය සංචාරක ව්‍යාපාරය === කෘෂිකර්මය === [[File:Viñedo_Puente_Alto.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Vi%C3%B1edo_Puente_Alto.jpg|වම|thumb|පුවෙන්ටේ ඇල්ටෝ හි මිදි වත්ත]] [[:en:Agriculture|Agriculture]] in Chile encompasses a wide range of different activities due to its particular [[:en:Geography|geography]], [[:en:Climate|climate]] and [[:en:Geology|geology]] and human factors. Historically agriculture is one of the bases of Chile's economy. Now agriculture and allied sectors like [[:en:Forestry|forestry]], [[:en:Logging|logging]] and [[:en:Fishing|fishing]] account for only 4.9% of the [[:en:GDP|GDP]] {{As of|2007|lc=y}} and employ 13.6% of the country's labor force. Chile is one of the 5 largest world producers of [[:en:Cherry|cherry]] and [[:en:Blueberry|blueberry]], and one of the 10 largest world producers of [[:en:Grape|grape]], [[:en:Apple|apple]], [[:en:Kiwifruit|kiwi]], [[:en:Peach|peach]], [[:en:Plum|plum]] and [[:en:Hazelnut|hazelnut]], focusing on exporting high-value fruits. Some other major agriculture products of Chile include [[:en:Pear|pears]], [[:en:Onion|onions]], [[:en:Wheat|wheat]], [[:en:Maize|maize]], [[:en:Oats|oats]], [[:en:Garlic|garlic]], [[:en:Asparagus|asparagus]], [[:en:Bean|beans]], [[:en:Beef|beef]], [[:en:Poultry|poultry]], [[:en:Wool|wool]], [[:en:Fish|fish]], [[:en:Lumber|timber]] and [[:en:Hemp|hemp]]. Due to its geographical isolation and strict customs policies Chile is free from diseases and pests such as [[:en:Mad_cow_disease|mad cow disease]], [[:en:Drosophilidae|fruit fly]] and [[:en:Phylloxera|Phylloxera]]. This, its location in the [[:en:Southern_Hemisphere|Southern Hemisphere]], which has quite different harvesting times from the [[:en:Northern_Hemisphere|Northern Hemisphere]], and its wide range of agriculture conditions are considered Chile's main comparative advantages. However, Chile's mountainous landscape limits the extent and intensity of agriculture so that arable land corresponds only to 2.62% of the total territory. Chile currently utilizes 14,015 Hectares of agricultural land. Chile is the world's second largest producer of [[:en:Salmon|salmon]], after Norway. In 2019, it was responsible for 26% of the global supply. In [[:en:Wine|wine]], Chile is usually among the 10 largest producers in the world. In 2018 it was in 6th place. චිලීයේ කෘෂිකර්මාන්තය එහි විශේෂිත භූගෝලීය, දේශගුණය සහ භූ විද්‍යාව සහ මානව සාධක හේතුවෙන් විවිධ ක්‍රියාකාරකම් රාශියක් ආවරණය කරයි. ඓතිහාසික වශයෙන් කෘෂිකර්මාන්තය චිලී ආර්ථිකයේ එක් පදනමකි. දැන් කෘෂිකර්මාන්තය සහ වන වගාව, දැව කැපීම සහ ධීවර කර්මාන්තය වැනි ආශ්‍රිත අංශ 2007 වන විට දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 4.9% ක් පමණක් වන අතර රටේ ශ්‍රම බලකායෙන් 13.6% ක් සේවයේ යොදවයි. චිලී යනු චෙරි සහ බ්ලූබෙරි නිෂ්පාදනය කරන ලොව විශාලතම නිෂ්පාදකයින් 5 දෙනාගෙන් එකක් වන අතර, ඉහළ වටිනාකමක් ඇති පලතුරු අපනයනය කිරීම කෙරෙහි අවධානය යොමු කරමින් මිදි, ඇපල්, කිවි, පීච්, ප්ලම් සහ ලා දුඹුරු යන ලොව විශාලතම නිෂ්පාදකයින් 10 දෙනාගෙන් එකකි.<ref>{{Cite web |title=Agriculture in Chile, by FAO |url=http://www.fao.org/faostat/en/#data/QCL/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170511194947/http://www.fao.org/faostat/en/#data/QCL/ |archive-date=11 May 2017 |access-date=11 July 2022}}</ref> චිලී හි තවත් ප්‍රධාන කෘෂිකාර්මික නිෂ්පාදන අතර පෙයාර්ස්, ළූණු, තිරිඟු, බඩ ඉරිඟු, ඕට්ස්, සුදුළූණු, ඇස්පරගස්, බෝංචි, හරක් මස්, කුකුළු මස්, ලොම්, මාළු, දැව සහ කංසා ඇතුළත් වේ. එහි භූගෝලීය හුදකලාව සහ දැඩි සිරිත් විරිත් ප්‍රතිපත්ති නිසා චිලී පිස්සු ගව රෝග, පළතුරු මැස්සන් සහ ෆිලොක්සෙරා වැනි රෝග සහ පළිබෝධකයන්ගෙන් තොරය. මෙය, උතුරු අර්ධගෝලයට වඩා බෙහෙවින් වෙනස් අස්වනු නෙළන කාලයන් ඇති දකුණු අර්ධගෝලයේ එහි පිහිටීම සහ එහි පුළුල් පරාසයක කෘෂිකාර්මික තත්වයන් චිලී හි ප්‍රධාන සංසන්දනාත්මක වාසි ලෙස සැලකේ. කෙසේ වෙතත්, චිලී හි කඳුකර භූ දර්ශනය කෘෂිකර්මාන්තයේ ප්‍රමාණය සහ තීව්‍රතාවය සීමා කරන බැවින් වගා කළ හැකි ඉඩම් මුළු භූමි ප්‍රමාණයෙන් 2.62% කට පමණක් අනුරූප වේ. චිලී දැනට කෘෂිකාර්මික ඉඩම් හෙක්ටයාර 14,015 ක් භාවිතා කරයි.<ref>{{Cite web |title=Chile – OECD Data |url=https://data.oecd.org/chile.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20181125030826/https://data.oecd.org/chile.htm |archive-date=25 November 2018 |access-date=2 November 2018 |website=theOECD |language=en}}</ref> චිලී යනු නෝර්වේට පසුව ලොව දෙවන විශාලතම සැමන් නිෂ්පාදකයා වේ. 2019 දී, එය ගෝලීය සැපයුමෙන් 26% කට වගකිව යුතු විය.<ref>{{Cite news|url=https://www.istoedinheiro.com.br/algas-nocivas-matam-mais-de-42-mil-toneladas-de-salmao-no-chile/|title=Algas nocivas matam mais de 4,2 mil toneladas de salmão no Chile|access-date=4 September 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20221024140847/https://www.istoedinheiro.com.br/algas-nocivas-matam-mais-de-42-mil-toneladas-de-salmao-no-chile/|archive-date=24 October 2022|url-status=live}}</ref> වයින් සම්බන්ධයෙන්, චිලී සාමාන්‍යයෙන් ලෝකයේ විශාලතම නිෂ්පාදකයින් 10 දෙනා අතර වේ. 2018 දී එය 6 වන ස්ථානයේ සිටියේය.<ref>{{Cite web |date=2019 |title=2019 Statistical Report on World Vitiviniculture |url=https://www.oiv.int/public/medias/6782/oiv-2019-statistical-report-on-world-vitiviniculture.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210206112544/https://www.oiv.int/public/medias/6782/oiv-2019-statistical-report-on-world-vitiviniculture.pdf |archive-date=6 February 2021 |access-date=7 March 2021 |website=International Organisation of Vine and Wine}}</ref> === සංචාරක ව්‍යාපාරය === [[File:Cerro_Concepcion.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Cerro_Concepcion.jpg|thumb|යුනෙස්කෝ ලෝක උරුම අඩවියක් වන වල්පරයිසෝ නගරය]] [[File:Cuernos_del_Paine_from_Lake_Pehoé.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Cuernos_del_Paine_from_Lake_Peho%C3%A9.jpg|thumb|චිලී පැටගෝනියාවේ ටොරස් ඩෙල් පේන් ජාතික වනෝද්‍යානය]] [[File:Moai_Rano_raraku.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Moai_Rano_raraku.jpg|thumb|පාස්කු දූපතේ 1250 සහ 1500 අතර කාල නිර්ණය කරන ලද පූර්ව-කොලොම්බියානු මෝයිස් මානව රූප.]] Tourism in Chile has experienced sustained growth over the last few decades. In 2005, tourism grew by 13.6%, generating more than 4.5 billion dollars of which 1.5 billion was attributed to foreign tourists. According to the National Service of Tourism (Sernatur), 2 million people a year visit the country. Most of these visitors come from other countries in the American continent, mainly [[:en:Argentina|Argentina]]; followed by a growing number from the United States, Europe, and Brazil with a growing number of Asians from [[:en:South_Korea|South Korea]] and China. The main attractions for tourists are places of natural beauty situated in the extreme zones of the country: [[:en:San_Pedro_de_Atacama|San Pedro de Atacama]], in the north, is very popular with foreign tourists who arrive to admire the Incaic architecture, the altiplano lakes, and the [[:en:Valle_de_la_Luna_(Chile)|Valley of the Moon]].{{citation needed|date=July 2014}} In [[:en:Putre|Putre]], also in the north, there is the [[:en:Chungará_Lake|Chungará Lake]], as well as the [[:en:Parinacota_Volcano|Parinacota]] and the [[:en:Pomerape|Pomerape]] volcanoes, with altitudes of 6,348 m and 6,282 m, respectively. Throughout the central Andes there are many ski resorts of international repute,{{citation needed|date=July 2014}} including [[:en:Portillo,_Chile|Portillo]], [[:en:Valle_Nevado|Valle Nevado]] and [[:en:Termas_de_Chillán|Termas de Chillán]]. The main tourist sites in the south are national parks (the most popular is [[:en:Conguillío_National_Park|Conguillío National Park]] in the Araucanía) and the coastal area around Tirúa and Cañete with the [[:en:Isla_Mocha|Isla Mocha]] and the [[:en:Nahuelbuta_National_Park|Nahuelbuta National Park]], [[:en:Chiloé_Archipelago|Chiloé Archipelago]] and [[:en:Patagonia|Patagonia]], which includes [[:en:Laguna_San_Rafael_National_Park|Laguna San Rafael National Park]], with its many glaciers, and the [[:en:Torres_del_Paine_National_Park|Torres del Paine National Park]]. The central port city of [[:en:Valparaíso|Valparaíso]], which is World Heritage with its unique architecture, is also popular. Finally, [[:en:Easter_Island|Easter Island]] in the Pacific Ocean is one of the main Chilean tourist destinations. පසුගිය දශක කිහිපය තුළ චිලීයේ සංචාරක ව්‍යාපාරය තිරසාර වර්ධනයක් අත්විඳ ඇත. 2005 දී සංචාරක ව්‍යාපාරය 13.6% කින් වර්ධනය වූ අතර එයින් ඩොලර් බිලියන 4.5 කට වඩා උපයා ඇති අතර එයින් බිලියන 1.5 ක් විදේශීය සංචාරකයින් විසින් උපයා ඇත. ජාතික සංචාරක සේවයට (සර්නාටූර්) අනුව, වසරකට මිලියන 2 ක ජනතාවක් රට නැරඹීමට පැමිණේ. මෙම අමුත්තන්ගෙන් වැඩි දෙනෙක් ඇමරිකානු මහාද්වීපයේ අනෙකුත් රටවලින්, ප්‍රධාන වශයෙන් ආර්ජන්ටිනාවෙන් පැමිණෙති; ඉන්පසු එක්සත් ජනපදය, යුරෝපය සහ බ්‍රසීලයෙන් වැඩි වන සංඛ්‍යාවක් පැමිණෙන අතර දකුණු කොරියාවෙන් සහ චීනයෙන් ආසියානුවන් සංඛ්‍යාව වැඩි වේ.<ref>Blanco, Hernán ''et al.'' (August 2007) [https://web.archive.org/web/20080408235147/http://www.rides.cl/pdf/trade_tourism_chile.pdf International Trade and Sustainable Tourism in Chile]. International Institute for Sustainable Development</ref> සංචාරකයින් සඳහා ප්‍රධාන ආකර්ෂණයන් වන්නේ රටේ අන්ත කලාපවල පිහිටා ඇති ස්වභාවික සුන්දරත්වයෙන් යුත් ස්ථාන ය: උතුරේ සැන් පේද්‍රෝ ද ඇටකාමා, ඉන්කායික් ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පය, ඇල්ටිප්ලානෝ විල් සහ සඳ නිම්නය අගය කිරීමට පැමිණෙන විදේශීය සංචාරකයින් අතර ඉතා ජනප්‍රියය. උතුරේ ද පුට්‍රේ හි, චුන්ගාරා විල මෙන්ම පරිනකොටා සහ පොමරේප් ගිනි කඳු ද ඇත, ඒවා පිළිවෙලින් මීටර් 6,348 සහ මීටර් 6,282 ක උන්නතාංශයකින් යුක්ත වේ. මධ්‍යම ඇන්ඩීස් පුරා ජාත්‍යන්තර කීර්තියක් ඇති පෝර්ටිලෝ, වැලේ නෙවාඩෝ සහ ටර්මාස් ඩි චිලන් ඇතුළු ස්කී රිසෝට් රාශියක් ඇත. දකුණේ ප්‍රධාන සංචාරක ස්ථාන වන්නේ ජාතික වනෝද්‍යාන (වඩාත් ජනප්‍රිය වන්නේ අරෞකානියාවේ කොන්ගුයිලියෝ ජාතික වනෝද්‍යානයයි)<ref>{{Cite web |title=Conguillio National Park (Official GANP Park Page) |url=https://national-parks.org/chile/conguillio |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20221026143218/https://national-parks.org/chile/conguillio |archive-date=26 October 2022 |access-date=26 October 2022 |website=national-parks.org |language=en}}</ref> සහ ඉස්ලා මෝචා සහ නහුවෙල්බුටා ජාතික වනෝද්‍යානය සහිත ටිරුවා සහ කැනෙටේ අවට වෙරළබඩ ප්‍රදේශය, චිලෝ දූපත් සමූහය සහ ලගුනා සැන් රෆායෙල් ජාතික වනෝද්‍යානය, එහි බොහෝ ග්ලැසියර සහිත පැටගෝනියාව සහ ටොරස් ඩෙල් පේන් ජාතික වනෝද්‍යානය ඇතුළත් වේ. එහි අද්විතීය ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පය සමඟ ලෝක උරුමයක් වන වල්පරයිසෝ මධ්‍යම වරාය නගරය ද ජනප්‍රියයි.<ref>{{Cite web |last=Centre |first=UNESCO World Heritage |title=Historic Quarter of the Seaport City of Valpara&iacute;so |url=https://whc.unesco.org/en/list/959/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240127041016/https://whc.unesco.org/en/list/959 |archive-date=27 January 2024 |access-date=22 January 2024 |website=UNESCO World Heritage Centre |language=en}}</ref> අවසාන වශයෙන්, පැසිෆික් සාගරයේ පාස්කු දූපත චිලී සංචාරක ගමනාන්තවලින් එකකි. For locals, tourism is concentrated mostly in the summer (December to March), and mainly in the coastal beach towns. [[:en:Arica|Arica]], [[:en:Iquique|Iquique]], [[:en:Antofagasta|Antofagasta]], [[:en:La_Serena,_Chile|La Serena]] and [[:en:Coquimbo|Coquimbo]] are the main summer centers in the north, and Pucón on the shores of [[:en:Lake_Villarrica|Lake Villarrica]] is the main center in the south. Because of its proximity to Santiago, the coast of the Valparaíso Region, with its many beach resorts, receives the largest number of tourists. [[:en:Viña_del_Mar|Viña del Mar]], Valparaíso's more affluent northern neighbor, is popular because of its beaches, [[:en:Casino|casino]], and its annual [[:en:Viña_del_Mar_International_Song_Festival|song festival]], the most important musical event in Latin America.{{citation needed|date=July 2014}} [[:en:Pichilemu|Pichilemu]] in the [[:en:O'Higgins_Region|O'Higgins Region]] is widely known as South America's "best [[:en:Surfing|surfing]] spot" according to [[:en:Fodor's|Fodor's]].{{citation needed|date=July 2014}} In November 2005 the government launched a campaign under the brand "Chile: All Ways Surprising" intended to promote the country internationally for both business and tourism. [[:en:List_of_museums_in_Chile|Museums in Chile]] such as the [[:en:Chilean_National_Museum_of_Fine_Arts|Chilean National Museum of Fine Arts]] built in 1880, feature works by [[:en:List_of_Chilean_artists|Chilean artists]]. Chile is home to the world-renowned [[:en:Patagonia_Park|Patagonian Trail]] that resides on the border between Argentina and Chile. Chile recently launched a massive scenic route for tourism in hopes of encouraging development based on conservation. The Route of Parks covers {{Convert|1740|mi}} and was designed by Tompkin Conservation (founders [[:en:Douglas_Tompkins|Douglas Tompkins]] and wife [[:en:Kristine_Tompkins|Kristine]]). දේශීය සංචාරකයින් සඳහා, සංචාරක ව්‍යාපාරය බොහෝ දුරට ගිම්හානයේදී (දෙසැම්බර් සිට මාර්තු දක්වා) සංකේන්ද්‍රණය වී ඇති අතර ප්‍රධාන වශයෙන් වෙරළබඩ වෙරළබඩ නගරවල වේ.<ref>{{Cite web |title=Best Beaches in Chile - Sandee |url=https://sandee.com/chile |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20241204020431/https://sandee.com/chile |archive-date=4 December 2024 |access-date=2024-10-24 |website=sandee.com}}</ref> ඇරිකා, ඉක්වික්, ඇන්ටොෆගස්ටා, ලා සෙරීනා සහ කොක්විම්බෝ උතුරේ ප්‍රධාන ගිම්හාන මධ්‍යස්ථාන වන අතර, විලාරිකා විලෙහි වෙරළ තීරයේ ඇති පුකෝන් දකුණේ ප්‍රධාන මධ්‍යස්ථානය වේ. සන්තියාගෝට ආසන්නව පිහිටා ඇති නිසා, බොහෝ වෙරළ නිවාඩු නිකේතන සහිත වැල්පරයිසෝ කලාපයේ වෙරළ තීරයට විශාලතම සංචාරකයින් සංඛ්‍යාව ලැබේ. වල්පරයිසෝහි වඩාත් ධනවත් උතුරු අසල්වැසියා වන විනා ඩෙල් මාර්, එහි වෙරළ තීරයන්, කැසිනෝ සහ ලතින් ඇමරිකාවේ වැදගත්ම සංගීත උත්සවය වන එහි වාර්ෂික ගීත උළෙල නිසා ජනප්‍රියයි. ෆොඩෝර්ස් පවසන පරිදි ඕ'හිගින්ස් කලාපයේ පිචිලෙමු දකුණු ඇමරිකාවේ "හොඳම සර්ෆින් ස්ථානය" ලෙස පුළුල් ලෙස හැඳින්වේ. 2005 නොවැම්බර් මාසයේදී රජය "චිලී: සියලු මාර්ග පුදුම සහගත" යන වෙළඳ නාමය යටතේ ව්‍යාපාරයක් දියත් කළේ ව්‍යාපාර සහ සංචාරක යන දෙකටම ජාත්‍යන්තරව රට ප්‍රවර්ධනය කිරීමේ අරමුණින්.<ref>{{cite web |title=Pro&#124;Chile – Importadores &#124; Selección idiomas |url=http://www.prochile.us/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140719080258/http://www.prochile.us/ |archive-date=19 July 2014 |access-date=22 December 2013 |publisher=Prochile.us}}</ref>1880 දී ඉදිකරන ලද චිලී ජාතික ලලිත කලා කෞතුකාගාරය වැනි චිලී හි කෞතුකාගාරවල චිලී කලාකරුවන්ගේ කෘති ඇතුළත් වේ. චිලී රාජ්‍යය ආර්ජන්ටිනාව සහ චිලී අතර මායිමේ පිහිටා ඇති ලෝක ප්‍රසිද්ධ පැටගෝනියානු මංපෙතට නිවහන වේ. සංරක්ෂණය මත පදනම් වූ සංවර්ධනය දිරිගැන්වීමේ අපේක්ෂාවෙන් චිලී මෑතකදී සංචාරක ව්‍යාපාරය සඳහා දැවැන්ත දර්ශනීය මාර්ගයක් දියත් කළේය. උද්‍යාන මාර්ගය සැතපුම් 1,740 ක් (කිලෝමීටර් 2,800) ආවරණය කරන අතර එය ටොම්ප්කින් සංරක්ෂණය (නිර්මාතෘ ඩග්ලස් ටොම්ප්කින්ස් සහ බිරිඳ ක්‍රිස්ටින්) විසින් නිර්මාණය කරන ලදී.<ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-45663960|title=Chile unveils huge Patagonia scenic route|date=27 September 2018|work=BBC News|access-date=24 November 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20181124162200/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-45663960|archive-date=24 November 2018|language=en-GB|url-status=live}}</ref> ප්‍රවාහනය === ප්‍රවාහනය === [[File:Chile_Route_68_Northbound_At_Route_60.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chile_Route_68_Northbound_At_Route_60.jpg|වම|thumb|මාර්ග 60 සමඟ මංසන්ධියේදී මාර්ග 68]] Due to Chile's topography a functioning transport network is vital to its economy. In 2020, Chile had {{convert|85984|km|0|abbr=on}} of [[:en:Highway|highways]], with {{convert|21289|km|0|abbr=on}} paved. In the same year, the country had {{convert|3347|km|0|abbr=on}} of [[:en:Dual_carriageway|duplicated highways]], the second largest network in South America, after Brazil. Since the mid-1990s, there has been a significant improvement in the country's roads, through bidding processes that allowed the construction of an efficient road network, with emphasis on the duplication of continuous {{convert|1950|km|0|abbr=on}} of the [[:en:Panamerican_Highway|Panamerican Highway]] ([[:en:Chile_Route_5|Chile Route 5]]) between [[:en:Puerto_Montt|Puerto Montt]] and [[:en:Caldera,_Chile|Caldera]] (in addition to the planned duplication in the Atacama Desert area), the excerpts in between Santiago, Valparaiso and the Central Coast, and the northern access to Concepción and the large project of the Santiago urban [[:en:Highway|highways]] network, opened between 2004 and 2006. Buses are now the main means of long-distance transportation in Chile, following the decline of its railway network. The bus system covers the entire country, from [[:en:Arica,_Chile|Arica]] to [[:en:Santiago|Santiago]] (a 30-hour journey) and from Santiago to [[:en:Punta_Arenas|Punta Arenas]] (about 40 hours, with a change at [[:en:Osorno,_Chile|Osorno]]). Chile has a total of 372 runways (62 paved and 310 unpaved). Important airports in Chile include [[:en:Chacalluta_International_Airport|Chacalluta International Airport]] ([[:en:Arica|Arica]]), [[:en:Diego_Aracena_International_Airport|Diego Aracena International Airport]] ([[:en:Iquique|Iquique]]), [[:en:Andrés_Sabella_Gálvez_International_Airport|Andrés Sabella Gálvez International Airport]] ([[:en:Antofagasta|Antofagasta]]), [[:en:Carriel_Sur_International_Airport|Carriel Sur International Airport]] ([[:en:Concepción,_Chile|Concepción]]), [[:en:El_Tepual_International_Airport|El Tepual International Airport]] ([[:en:Puerto_Montt|Puerto Montt]]), [[:en:Presidente_Carlos_Ibáñez_del_Campo_International_Airport|Presidente Carlos Ibáñez del Campo International Airport]] ([[:en:Punta_Arenas|Punta Arenas]]), [[:en:La_Araucanía_International_Airport|La Araucanía International Airport]] ([[:en:Temuco|Temuco]]), [[:en:Mataveri_International_Airport|Mataveri International Airport]] ([[:en:Easter_Island|Easter Island]]), the most remote airport in the world, as defined by distance to another airport, and the [[:en:Arturo_Merino_Benítez_International_Airport|Arturo Merino Benítez International Airport]] ([[:en:Santiago|Santiago]]) with a traffic of 12,105,524 passengers in 2011. Santiago is headquarters of Latin America's largest [[:en:Airline|airline]] [[:en:Holding_company|holding company]] and Chilean [[:en:Flag_carrier|flag carrier]] [[:en:LATAM_Airlines_Group|LATAM Airlines]]. චිලීයේ භූ විෂමතාවය හේතුවෙන් ක්‍රියාකාරී ප්‍රවාහන ජාලයක් එහි ආර්ථිකයට අත්‍යවශ්‍ය වේ. 2020 දී චිලී රාජ්‍යයේ කිලෝමීටර් 85,984 (සැතපුම් 53,428) ක අධිවේගී මාර්ග තිබූ අතර කිලෝමීටර් 21,289 (සැතපුම් 13,228) ක කාපට් කර ඇත.<ref>{{Cite web |title=Data of interest 1 – National Network according to category |url=https://www.observatoriologistico.cl/infraestructura/red-vial/?id=5d719224d2c6f20029110412 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220529172624/https://www.observatoriologistico.cl/infraestructura/red-vial/?id=5d719224d2c6f20029110412 |archive-date=29 May 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> එම වසරේම, රට තුළ කිලෝමීටර් 3,347 (සැතපුම් 2,080) ක අනුපිටපත් අධිවේගී මාර්ග තිබූ අතර එය බ්‍රසීලයෙන් පසු දකුණු ඇමරිකාවේ දෙවන විශාලතම ජාලය වේ.<ref>{{Cite web |title=Data of interest 3 – Red vial national de dobles calzadas por región año 2020 |url=https://www.observatoriologistico.cl/infraestructura/red-vial/?id=5d719224d2c6f20029110412 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220529172624/https://www.observatoriologistico.cl/infraestructura/red-vial/?id=5d719224d2c6f20029110412 |archive-date=29 May 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> 1990 දශකයේ මැද භාගයේ සිට, කාර්යක්ෂම මාර්ග ජාලයක් ඉදිකිරීමට ඉඩ සලසන ලංසු තැබීමේ ක්‍රියාවලීන් හරහා රටේ මාර්ගවල සැලකිය යුතු දියුණුවක් ඇති වී ඇති අතර, පුවර්ටෝ මොන්ට් සහ කල්ඩෙරා අතර පැනමෙරිකන් අධිවේගී මාර්ගයේ (චිලී මාර්ගය 5) අඛණ්ඩ කිලෝමීටර් 1,950 (සැතපුම් 1,212) අනුපිටපත් කිරීම කෙරෙහි අවධානය යොමු කර ඇත (අටකාමා කාන්තාර ප්‍රදේශයේ සැලසුම් කර ඇති අනුපිටපත් කිරීමට අමතරව),<ref>{{Cite web |date=13 March 2019 |title=In 2021 they will bid for roads that unite Antofagasta with Caldera and Iquique |url=https://www.infraestructurapublica.cl/2021-licitaran-carreteras-unen-antofagasta-caldera-e-iquique/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20221023012331/https://www.infraestructurapublica.cl/2021-licitaran-carreteras-unen-antofagasta-caldera-e-iquique/ |archive-date=23 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> සන්තියාගෝ, වල්පරයිසෝ සහ මධ්‍යම වෙරළ තීරය අතර කොටස් සහ කොන්සෙප්සියොන් වෙත උතුරු ප්‍රවේශය සහ සන්තියාගෝ නාගරික මහාමාර්ග ජාලයේ විශාල ව්‍යාපෘතිය 2004 සහ 2006 අතර විවෘත කරන ලදී.<ref>{{Cite web |title=115 nuevos km de autopistas |url=http://www.plataformaurbana.cl/archive/2009/01/14/115-nuevos-km-de-autopistas/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220711122610/https://www.plataformaurbana.cl/archive/2009/01/14/115-nuevos-km-de-autopistas/ |archive-date=11 July 2022 |access-date=11 July 2022 |work=Plataforma Urbana}}</ref> දුම්රිය ජාලයේ පරිහානියෙන් පසු චිලියේ දිගු දුර ප්‍රවාහනයේ ප්‍රධාන මාධ්‍යය දැන් බස් රථ වේ.<ref>{{cite web |author=Omnilineas |title=Omnilineas website |url=http://www.omnilineas.cl/comparison/index.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140219172710/http://www.omnilineas.cl/comparison/index.html |archive-date=19 February 2014 |access-date=17 February 2014}}</ref> බස් පද්ධතිය මුළු රටම ආවරණය කරයි, ඇරිකා සිට සන්තියාගෝ දක්වා (පැය 30 ක ගමනක්) සහ සන්තියාගෝ සිට පුන්ටා අරීනාස් දක්වා (පැය 40 ක් පමණ, ඔසෝර්නෝ හි වෙනසක් සහිතව). චිලීයේ මුළු ධාවන පථ 372 ක් ඇත (තාරකා කර ඇති මාර්ග 62 ක් සහ තාර නොදැමූ මාර්ග 310 ක්). චිලියේ වැදගත් ගුවන් තොටුපළවල් වන්නේ චකල්ලූටා ජාත්‍යන්තර ගුවන් තොටුපල (ඇරිකා), ඩියාගෝ අරසීනා ජාත්‍යන්තර ගුවන්තොටුපළ (ඉක්වික්), ඇන්ඩ්‍රෙස් සැබෙලා ගැල්වෙස් ජාත්‍යන්තර ගුවන් තොටුපල (ඇන්ටොෆගස්ටා), කැරියල් සූර් ජාත්‍යන්තර ගුවන් තොටුපළ (කොන්සෙප්සියන්), එල් ටෙපුවල් ජාත්‍යන්තර ගුවන් තොටුපළ (පුවර්ටෝ මොන්ට්), ජනාධිපති කාලෝස් ඉබානා ජාත්‍යන්තර ගුවන් තොටුපළයි. අරෞකානියා ජාත්‍යන්තර ගුවන්තොටුපළ (ටෙමුකෝ), මාතවේරි ජාත්‍යන්තර ගුවන්තොටුපළ (පාස්කු දූපත), වෙනත් ගුවන් තොටුපළකට ඇති දුර අනුව නිර්වචනය කර ඇති පරිදි ලෝකයේ වඩාත්ම දුරස්ථ ගුවන් තොටුපළ වන අතර, ආටුරෝ මෙරිනෝ බෙනිටෙස් ජාත්‍යන්තර ගුවන් තොටුපළ (සන්තියාගෝ) 2011 දී 12,105,524 මගීන්ගේ ගමනාගමනයෙන් යුක්ත වේ. ධජ වාහකය LATAM ගුවන් සේවය. === අන්තර්ජාලය සහ විදුලි සංදේශ === [[File:Andes_y_Torre_Entel.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Andes_y_Torre_Entel.jpg|thumb|චිලීහි සන්තියාගෝ හි ටොරේ එන්ටෙල්, පසුබිමේ ඇන්ඩීස් කඳුකරය.]] [[:en:Telecommunications_in_Chile|Chile has a telecommunication]] system which covers much of the country, including Chilean insular and Antarctic bases. Privatization of the telephone system began in 1988; Chile has one of the most advanced telecommunications infrastructure in South America with a modern system based on extensive microwave radio relay facilities and a domestic satellite system with 3 earth stations.<ref name="factbook" /> In 2012, there were 3.276 million main lines in use and 24.13 million mobile cellular telephone subscribers. According to a 2012 database of the [[:en:International_Telecommunication_Union|International Telecommunication Union]] (ITU), 61.42% of the Chilean population uses the internet, making Chile the country with the highest internet penetration in South America. The Chilean internet country code is "[[:en:.cl|.cl]]". In 2017 the government of Chile launched its first [[:en:Cyber_security|cyber security]] strategy, which receives technical support from the [[:en:Organization_of_American_States|Organization of American States]] (OAS) Cyber Security Program of the Inter-American Committee against Terrorism (CICTE). චිලී දූපත් සහ ඇන්ටාක්ටික් කඳවුරු ඇතුළුව රටේ බොහෝ ප්‍රදේශ ආවරණය කරන විදුලි සංදේශ පද්ධතියක් චිලී සතුව ඇත. දුරකථන පද්ධතිය පෞද්ගලීකරණය කිරීම 1988 දී ආරම්භ විය; පුළුල් මයික්‍රෝවේව් රේඩියෝ රිලේ පහසුකම් මත පදනම් වූ නවීන පද්ධතියක් සහ පෘථිවි මධ්‍යස්ථාන 3 ක් සහිත දේශීය චන්ද්‍රිකා පද්ධතියක් සහිත දකුණු ඇමරිකාවේ වඩාත්ම දියුණු විදුලි සංදේශ යටිතල පහසුකම්වලින් එකක් චිලී සතුව ඇත.<ref name="factbook" /> 2012 දී, භාවිතයේ ප්‍රධාන මාර්ග මිලියන 3.276 ක් සහ ජංගම සෙලියුලර් දුරකථන ග්‍රාහකයින් මිලියන 24.13 ක් සිටියහ.<ref name="factbook" /> ජාත්‍යන්තර විදුලි සංදේශ සංගමයේ (ITU) 2012 දත්ත සමුදායකට අනුව, චිලී ජනගහනයෙන් 61.42% ක් අන්තර්ජාලය භාවිතා කරන අතර, එමඟින් දකුණු ඇමරිකාවේ ඉහළම අන්තර්ජාල විනිවිද යාමක් ඇති රට චිලී බවට පත්වේ.<ref name="ITU-IndividualsUsingTheInternet">{{cite web |date=June 2013 |title=Percentage of Individuals using the Internet 2000 |url=http://www.itu.int/en/ITU-D/Statistics/Documents/statistics/2013/Individuals_Internet_2000-2012.xls |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140209141641/http://www.itu.int/en/ITU-D/Statistics/Documents/statistics/2013/Individuals_Internet_2000-2012.xls |archive-date=9 February 2014 |access-date=22 June 2013 |publisher=International Telecommunication Union}}</ref> චිලී අන්තර්ජාල රටේ කේතය ".cl" වේ.<ref>{{cite web |author1=Internet Assigned Numbers Authority |title=.cl Domain Delegation Data |url=https://www.iana.org/domains/root/db/cl.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240220234533/http://www.iana.org/domains/root/db/cl.html |archive-date=20 February 2024 |access-date=3 April 2024 |website=www.iana.org}}</ref> 2017 දී චිලී රජය එහි පළමු සයිබර් ආරක්ෂණ උපාය මාර්ගය දියත් කළ අතර, එය ත්‍රස්තවාදයට එරෙහි අන්තර්-ඇමරිකානු කමිටුවේ (CICTE) ඇමරිකානු රාජ්‍ය සංවිධානයේ (OAS) සයිබර් ආරක්ෂණ වැඩසටහනෙන් තාක්ෂණික සහාය ලබා ගනී.<ref>{{Cite book |author1=Carlos Solar |title=Cybersecurity Governance in Latin America: States, Threats, and Alliances |publisher=State University of New York Press |year=2023 |isbn=9781438491424 |pages=}}</ref> බලශක්ති === බලශක්තිය === [[File:Generadores_eólicos.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Generadores_e%C3%B3licos.jpg|thumb|චිලී, කැනෙලා අසල සුළං ගොවිපලක්]] Chile's [[:en:Total_energy_supply|total energy supply]] (TES) was 23.0GJ per capita in 2020.<ref name="iea2020">{{cite web |title=IEA – Report |url=https://www.iea.org/data-and-statistics/data-tools/energy-statistics-data-browser?country=KENYA&fuel=Energy%20supply&indicator=TESbyPop |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20170202060054/https://www.iea.org/statistics/statisticssearch/report/?country=Chile&product=indicators |archive-date=2 February 2017 |access-date=4 November 2020}}</ref> Energy in Chile is dominated by fossil fuels, with coal, oil and gas accounting for 73.4% of the total primary energy. Biofuels and waste account for another 20.5% of primary energy supply, with the rest sourced from hydro and other renewables. Electricity consumption was 68.90 TWh in 2014. Main sources of electricity in Chile are [[:en:Hydroelectricity|hydroelectricity]], [[:en:Fuel_gas|gas]], [[:en:Fuel_oil|oil]] and [[:en:Coal|coal]]. [[:en:Renewable_energy|Renewable energy]] in the forms of [[:en:Wind_energy|wind]] and [[:en:Solar_energy|solar energy]] are also coming into use, encouraged by collaboration since 2009 with the [[:en:United_States_Department_of_Energy|United States Department of Energy]]. The electricity industry is [[:en:Privatization|privatized]] with [[:en:Endesa_(Chile)|ENDESA]] as the largest company in the field. 2020 දී චිලීයේ මුළු බලශක්ති සැපයුම (TES) ඒක පුද්ගල 23.0GJ විය.<ref name="iea2020" /> චිලීයේ බලශක්තිය ෆොසිල ඉන්ධන මගින් ආධිපත්‍යය දරන අතර, ගල් අඟුරු, තෙල් සහ ගෑස් මුළු ප්‍රාථමික ශක්තියෙන් 73.4% ක් වේ. ජෛව ඉන්ධන සහ අපද්‍රව්‍ය ප්‍රාථමික බලශක්ති සැපයුමෙන් තවත් 20.5% ක් වන අතර ඉතිරිය ජල විදුලි හා අනෙකුත් පුනර්ජනනීය බලශක්තියෙන් ලබා ගනී.<ref name="iea2020" /> 2014 දී විදුලි පරිභෝජනය 68.90 TWh විය. චිලියේ ප්‍රධාන විදුලි ප්‍රභවයන් වන්නේ ජල විදුලිය, ගෑස්, තෙල් සහ ගල් අඟුරු ය. 2009 සිට එක්සත් ජනපද බලශක්ති දෙපාර්තමේන්තුව සමඟ සහයෝගීතාවයෙන් දිරිමත් කරන ලද සුළං සහ සූර්ය බලශක්ති ආකාරවලින් පුනර්ජනනීය බලශක්තිය ද භාවිතයට පැමිණෙමින් පවතී. ක්ෂේත්‍රයේ විශාලතම සමාගම ලෙස ENDESA සමඟ විදුලි කර්මාන්තය පෞද්ගලීකරණය කර ඇත. 2021 දී, චිලියේ ස්ථාපිත පුනර්ජනනීය විදුලිය අනුව, ජල විදුලිය මෙගාවොට් 6,807 (ලෝකයේ 28 වන විශාලතම), සුළං බලය මෙගාවොට් 3,137 (ලෝකයේ 28 වන විශාලතම), සූර්ය බලය මෙගාවොට් 4,468 (ලෝකයේ 22 වන විශාලතම) සහ ජෛව ස්කන්ධය මෙගාවොට් 375 ක් තිබුණි.<ref>{{cite web |author=IRENA |date=April 2022 |title=Renewable Capacity Statistics 2022 |trans-title= |url=https://www.irena.org/-/media/Files/IRENA/Agency/Publication/2022/Apr/IRENA_RE_Capacity_Statistics_2022.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://www.irena.org/-/media/Files/IRENA/Agency/Publication/2022/Apr/IRENA_RE_Capacity_Statistics_2022.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=8 May 2022}}</ref> ඇටකාමා කාන්තාරය ලෝකයේ ඉහළම සූර්ය විකිරණය ලබා ගන්නා ස්ථානය වන අතර, චිලී රාජ්‍යය තෙල්, ගෑස් සහ ගල් අඟුරු ලබා ගැනීමේ ගැටළු වලට මුහුණ දී ඇති බැවින් (රට මූලික වශයෙන් ඒවා නිෂ්පාදනය නොකරන බැවින් ඒවා ආනයනය කිරීමට සිදුවේ), පුනර්ජනනීය බලශක්තිය රටේ බලශක්ති ක්ෂේත්‍රයේ අඩුපාඩු සඳහා විසඳුම ලෙස සැලකේ.<ref>{{Cite web |title=Energia Renovável para a irigação no Deserto do Atacama |url=http://www.iadb.org/en/news/webstories/2011-12-15/solar-power-plant-in-atacama-desert-in-chile,9715.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20171016080702/http://www.iadb.org/en/news/webstories/2011-12-15/solar-power-plant-in-atacama-desert-in-chile,9715.html |archive-date=16 October 2017 |access-date=11 July 2022}}</ref><ref>{{Cite web |title=Chile inaugura 1ª planta de energia termossolar da América Latina |url=https://economia.uol.com.br/noticias/efe/2021/06/09/chile-inaugura-1-planta-de-energia-termossolar-da-america-latina.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220321111842/https://economia.uol.com.br/noticias/efe/2021/06/09/chile-inaugura-1-planta-de-energia-termossolar-da-america-latina.htm |archive-date=21 March 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> 2023 දී චිලී රාජ්‍යය හරිතාගාර වායු ටොන් මිලියන 107.99 ක් විමෝචනය කළ අතර එය ගෝලීය සමස්තයෙන් 0.2% ක් පමණ වේ.<ref>{{Cite journal|last1=Olefs|first1=M.|last2=Formayer|first2=H.|last3=Gobiet|first3=A.|last4=Marke|first4=T.|last5=Schöner|first5=W.|last6=Revesz|first6=M.|date=2021-06-01|title=Past and future changes of the Austrian climate – Importance for tourism|journal=Journal of Outdoor Recreation and Tourism|series=Editorial: Tourism and Climate Change – an integrated look at the Austrian case|volume=34|pages=100395|bibcode=2021JORT...3400395O|doi=10.1016/j.jort.2021.100395|issn=2213-0780|doi-access=free}}</ref> මෑත වසරවලදී චිලී රාජ්‍යය පිරිසිදු බලශක්තියේ, විශේෂයෙන් සූර්ය හා සුළං බලශක්තියේ ගෝලීය ප්‍රමුඛයා ලෙස මතු වී තිබේ.<ref>{{Cite web |date=1 January 2018 |title=Chile |url=https://www.iea.org/countries/chile |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20250218090200/https://www.iea.org/countries/chile |archive-date=18 February 2025 |access-date=2025-02-07 |website=IEA |language=en-GB}}</ref> සහ 2050 වන විට ශුද්ධ ශුන්‍යයට කැපවී සිටී. දේශගුණික ක්‍රියාකාරී ට්‍රැකර්ට අනුව, පුනර්ජනනීය බලශක්තිය පුළුල් කිරීම සහ ගල් අඟුරු ක්‍රමයෙන් ඉවත් කිරීම මගින් දේශගුණ ක්‍රියාමාර්ගවල "සැලකිය යුතු ප්‍රගතියක්" ලබා ගනිමින් සිටී.<ref>{{Cite web |last=Climate Action Tracker |date=7 October 2024 |title=Chile |url=https://climateactiontracker.org/countries/chile/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20250207154740/https://climateactiontracker.org/countries/chile/ |archive-date=7 February 2025 |access-date=2025-02-07 |website=climateactiontracker.org |language=en}}</ref> == යොමු කිරීම් == h1aq9z7z6d4zkb1qv6xspxz0cjgo4ar 750330 750329 2025-06-23T08:01:16Z BuddhikaW88 37808 /* ඛනිජ සම්පත් */ 750330 wikitext text/x-wiki [[File:Bolsa_2.JPG|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Bolsa_2.JPG|thumb|සන්තියාගෝ කොටස් වෙළඳපොළ]] The [[:en:Central_Bank_of_Chile|Central Bank of Chile]] in Santiago serves as the [[:en:Central_bank|central bank]] for the country. The Chilean currency is the [[:en:Chilean_peso|Chilean peso]] (CLP). Chile is one of South America's most stable and prosperous nations, leading Latin American nations in [[:en:Human_development_(humanity)|human development]], competitiveness, globalization, economic freedom, and low perception of corruption. Since July 2013, Chile is considered by the [[:en:World_Bank|World Bank]] as a "[[:en:World_Bank_high-income_economy|high-income economy]]" The think tank ''[[:en:The_Heritage_Foundation|The Heritage Foundation]]'' states that Chile has the highest degree of [[:en:Economic_freedom|economic freedom]] in South America (ranking 22nd worldwide), owing to its independent and efficient judicial system and prudent public finance management. In May 2010 Chile became the first South American country to join the [[:en:Organisation_for_Economic_Co-operation_and_Development|OECD]]. In 2006, Chile became the country with the highest nominal GDP per capita in Latin America. As of 2020, Chile ranks third in Latin America (behind Uruguay and Panama) in nominal GDP per capita. සන්තියාගෝ හි චිලී මහ බැංකුව රටේ මධ්‍යම බැංකුව ලෙස සේවය කරයි. චිලී මුදල් ඒකකය චිලී පෙසෝ (CLP) වේ. චිලී යනු දකුණු ඇමරිකාවේ වඩාත්ම ස්ථාවර සහ සමෘද්ධිමත් ජාතීන්ගෙන් එකකි,<ref name="BBC-Chile">{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/country_profiles/1222764.stm|title=Country profile: Chile|date=16 December 2009|work=BBC News|access-date=31 December 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20100114035710/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/country_profiles/1222764.stm|archive-date=14 January 2010|url-status=live}}</ref> මානව සංවර්ධනය, තරඟකාරිත්වය, ගෝලීයකරණය, ආර්ථික නිදහස සහ දූෂණය පිළිබඳ අඩු සංජානනය අතින් ලතින් ඇමරිකානු ජාතීන්ට නායකත්වය දෙයි.<ref name="hdrstats.undp.org">{{cite web |title=Human and income poverty: developing countries |url=http://hdrstats.undp.org/indicators/25.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090212140250/http://hdrstats.undp.org/indicators/25.html |archive-date=12 February 2009 |work=UNDP}}</ref> 2013 ජූලි මාසයේ සිට, චිලී ලෝක බැංකුව විසින් "ඉහළ ආදායම් ලබන ආර්ථිකයක්" ලෙස සලකනු ලැබේ.<ref name="wb">{{cite web |title=How does the World Bank classify countries? |url=https://datahelpdesk.worldbank.org/knowledgebase/articles/378834-how-does-the-world-bank-classify-countries |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200522092916/https://datahelpdesk.worldbank.org/knowledgebase/articles/378834-how-does-the-world-bank-classify-countries |archive-date=22 May 2020 |access-date=8 April 2021 |publisher=[[World Bank]]}}</ref><ref name="World Bank-2013a">{{cite web |date=1 July 2013 |title=High-income economies ($12,616 or more) |url=http://data.worldbank.org/about/country-classifications/country-and-lending-groups#High_income |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110318125456/http://data.worldbank.org/about/country-classifications/country-and-lending-groups#High_income |archive-date=18 March 2011 |access-date=14 September 2013 |work=Country and Lending Groups |publisher=The World Bank}}</ref><ref name="World Bank-2013b">{{cite web |date=1 August 2013 |title=GNI per capita, Atlas method (current US$) |url=http://api.worldbank.org/datafiles/NY.GNP.PCAP.CD_Indicator_MetaData_en_EXCEL.xls |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130921055207/http://api.worldbank.org/datafiles/NY.GNP.PCAP.CD_Indicator_MetaData_en_EXCEL.xls |archive-date=21 September 2013 |access-date=14 September 2013 |publisher=The World Bank |location=Washington, D.C. |format=xls |quote=GNI-WB}}</ref> චිලී දකුණු ඇමරිකාවේ ඉහළම ආර්ථික නිදහස (ලොව පුරා 22 වන ස්ථානයේ) ඇති බව හෙරිටේජ් පදනමේ චිලී පවසයි. එහි ස්වාධීන හා කාර්යක්ෂම අධිකරණ පද්ධතිය සහ විචක්ෂණශීලී රාජ්‍ය මූල්‍ය කළමනාකරණය හේතුවෙන්.<ref>{{Cite web |title=Chile Economy: Population, GDP, Inflation, Business, Trade, FDI, Corruption |url=https://www.heritage.org/index/country/chile |url-status=unfit |archive-url=https://web.archive.org/web/20190622094514/https://www.heritage.org/index/country/chile |archive-date=22 June 2019 |access-date=13 November 2023 |website=The Heritage Foundation |language=en}}</ref> 2010 මැයි මාසයේදී චිලී OECD හා සම්බන්ධ වූ පළමු දකුණු ඇමරිකානු රට බවට පත්විය.<ref>{{cite web |date=7 May 2010 |title=Chile's accession to the OECD |url=http://www.oecd.org/chile/chilesaccessiontotheoecd.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20120829025817/http://www.oecd.org/chile/chilesaccessiontotheoecd.htm |archive-date=29 August 2012 |access-date=22 July 2016 |publisher=[[Organisation for Economic Co-operation and Development|OECD]]}}</ref> 2006 දී, චිලී ලතින් ඇමරිකාවේ ඉහළම නාමික ඒක පුද්ගල දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය ඇති රට බවට පත්විය.<ref>[http://www.weforum.org/pdf/GCR09/GCR20092010fullrankings.pdf Table 4: The Global Competitiveness Index 2009–2010 rankings and 2008–2009 comparisons] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101030003958/http://www.weforum.org/pdf/GCR09/GCR20092010fullrankings.pdf|date=30 October 2010}}. The Global Competitiveness Index 2009–2010. World Economic Forum</ref> 2020 වන විට, චිලී ලතින් ඇමරිකාවේ (උරුගුවේ සහ පැනමාවට පිටුපසින්) නාමික ඒක පුද්ගල දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් තුන්වන ස්ථානයේ සිටී. Copper mining makes up 20% of Chilean GDP and 60% of exports.<ref name="coppersol">{{cite news|url=https://www.economist.com/news/business/21576714-mining-industry-has-enriched-chile-its-future-precarious-copper-solution|title=Mining in Chile: Copper solution|date=27 April 2013|newspaper=The Economist|access-date=13 July 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20130715211952/http://www.economist.com/news/business/21576714-mining-industry-has-enriched-chile-its-future-precarious-copper-solution|archive-date=15 July 2013|url-status=live}}</ref> [[:en:Escondida|Escondida]] is the largest copper mine in the world, producing over 5% of global supplies.<ref name="coppersol" /> Overall, Chile produces a third of the world's copper.<ref name="coppersol" /> [[:en:Codelco|Codelco]], the state mining firm, competes with private copper mining companies. Sound economic policies, maintained consistently since the 1980s, have contributed to steady economic growth in Chile and have more than halved poverty rates.<ref name="countrystudies">{{cite web |date=31 March 1994 |title=Development and Breakdown of Democracy, 1830–1973 |url=http://countrystudies.us/chile/85.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110709014719/http://countrystudies.us/chile/85.htm |archive-date=9 July 2011 |access-date=21 April 2009 |work=Country Studies |publisher=Library of Congress}}</ref> Chile began to experience a moderate economic downturn in 1999. The economy remained sluggish until 2003, when it began to show clear signs of recovery, achieving 4.0% GDP growth. The Chilean economy finished 2004 with growth of 6%. Real GDP growth reached 5.7% in 2005 before falling back to 4% in 2006. GDP expanded by 5% in 2007. Faced with the [[:en:2008_financial_crisis|2008 financial crisis]], the government announced an economic stimulus plan to spur employment and growth, and despite the [[:en:Great_Recession|Great Recession]], aimed for an expansion of between 2% and 3% of GDP for 2009. Nonetheless, economic analysts disagreed with government estimates and predicted economic growth at a median of 1.5%. Real GDP growth in 2012 was 5.5%. Growth slowed to 4.1% in the first quarter of 2013. තඹ කැණීම චිලීයේ දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 20% ක් සහ අපනයන වලින් 60% ක් වේ.<ref name="coppersol" /> එස්කොන්ඩිඩා යනු ලොව විශාලතම තඹ පතල වන අතර එය ගෝලීය සැපයුම්වලින් 5% කට වඩා නිෂ්පාදනය කරයි.<ref name="coppersol" /> සමස්තයක් වශයෙන්, චිලී ලෝකයේ තඹ වලින් තුනෙන් එකක් නිෂ්පාදනය කරයි.<ref name="coppersol" /> රාජ්‍ය පතල් සමාගමක් වන කොඩෙල්කෝ, පෞද්ගලික තඹ පතල් සමාගම් සමඟ තරඟ කරයි.<ref name="coppersol" /> 1980 ගණන්වල සිට අඛණ්ඩව පවත්වාගෙන යන ශක්තිමත් ආර්ථික ප්‍රතිපත්ති, චිලීයේ ස්ථාවර ආර්ථික වර්ධනයට දායක වී ඇති අතර දරිද්‍රතා අනුපාත අඩකට වඩා අඩු කර ඇත.<ref name="factbook">{{Cite CIA World Factbook|country=Chile|access-date=17 February 2014}}</ref><ref name="countrystudies" /> 1999 දී චිලී මධ්‍යස්ථ ආර්ථික පසුබෑමක් අත්විඳීමට පටන් ගත්තේය. 2003 වන තෙක් ආර්ථිකය මන්දගාමීව පැවති අතර, එය යථා තත්ත්වයට පත්වීමේ පැහැදිලි සලකුණු පෙන්වීමට පටන් ගත් අතර, දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 4.0% ක වර්ධනයක් අත්කර ගත්තේය.<ref>{{cite web |date=21 February 2013 |title=Chile GDP – real growth rate |url=http://indexmundi.com/chile/gdp_real_growth_rate.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190612084542/https://www.indexmundi.com/chile/gdp_real_growth_rate.html |archive-date=12 June 2019 |access-date=13 July 2013 |publisher=Indexmundi.com}}</ref> චිලී ආර්ථිකය 2004 වසර 6% ක වර්ධනයකින් අවසන් කළේය. සැබෑ දළ දේශීය නිෂ්පාදිත වර්ධනය 2005 දී 5.7% ක් වූ අතර 2006 දී 4% දක්වා පහත වැටුණි. 2007 දී දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය 5% කින් වර්ධනය විය.<ref name="countrystudies" /> 2008 මූල්‍ය අර්බුදයට මුහුණ දුන් රජය, රැකියා සහ වර්ධනය උත්තේජනය කිරීම සඳහා ආර්ථික උත්තේජක සැලැස්මක් ප්‍රකාශයට පත් කළ අතර, මහා අවපාතය නොතකා, 2009 සඳහා දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 2% ත් 3% ත් අතර ප්‍රසාරණයක් අරමුණු කර ගෙන ඇත. කෙසේ වෙතත්, ආර්ථික විශ්ලේෂකයින් රජයේ ඇස්තමේන්තු සමඟ එකඟ නොවූ අතර ආර්ථික වර්ධනය 1.5% ක මධ්‍යන්‍යයකින් පුරෝකථනය කළහ.<ref>{{cite news|url=https://www.reuters.com/article/economicNews/idUSN1027661220090110|title=Chile finmin says no recession seen in 2009-report|date=10 January 2009|work=Reuters|access-date=17 December 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20090111024811/http://www.reuters.com/article/economicNews/idUSN1027661220090110|archive-date=11 January 2009|url-status=live}}</ref> 2012 දී සැබෑ දළ දේශීය නිෂ්පාදිත වර්ධනය 5.5% ක් විය. 2013 පළමු කාර්තුවේදී වර්ධනය 4.1% දක්වා මන්දගාමී විය.<ref name="imfartiv">{{cite web |date=14 June 2013 |title=Chile: 2013 Article IV Consultation; IMF Country Report 13/198 |url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/scr/2013/cr13198.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20130717155041/http://www.imf.org/external/pubs/ft/scr/2013/cr13198.pdf |archive-date=17 July 2013 |access-date=13 July 2013 |publisher=IMF}}</ref> [[File:Gran_Torre_Santiago_(39693576311)_(2).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Gran_Torre_Santiago_(39693576311)_(2).jpg|වම|thumb|සැන්හැටන්හි ග්‍රාන් ටොරේ කොස්ටානේරා සහ ටයිටේනියම් ලා පෝර්ටාඩා (පසුබිම) අහස ගොඩනැගිලි]] The unemployment rate was 7.8% in 2022, according to [[:en:World_Bank|The World Bank]]. There are reported labor shortages in agriculture, mining, and construction. The percentage of Chileans with per capita household incomes below the poverty line—defined as twice the cost of satisfying a person's minimal nutritional needs—fell from 45.1% in 1987 to 11.5% in 2009, according to government surveys. Critics in Chile, however, argue that true poverty figures are considerably higher than those officially published. Using the relative yardstick favoured in many European countries, 27% of Chileans would be poor, according to Juan Carlos Feres of the [[:en:ECLAC|ECLAC]]. {{as of|2012|November|}}, about 11.1 million people (64% of the population) benefit from government welfare programs,{{Clarify|date=May 2014}} via the "Social Protection Card", which includes the population living in poverty and those at a risk of falling into poverty. [[:en:Chile_pension_system|The privatized national pension system]] (AFP) has encouraged domestic investment and contributed to an estimated total domestic savings rate of approximately 21% of GDP. Under the compulsory private pension system, most formal sector employees pay 10% of their salaries into privately managed funds. ලෝක බැංකුවට අනුව, විරැකියා අනුපාතය 2022 දී 7.8% ක් විය.<ref>{{Cite web |title=World Bank Open Data |url=https://data.worldbank.org/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230526025607/https://data.worldbank.org/ |archive-date=26 May 2023 |access-date=11 November 2023 |website=World Bank Open Data}}</ref> කෘෂිකර්මාන්තය, පතල් කැණීම් සහ ඉදිකිරීම් ක්ෂේත්‍රයන්හි ශ්‍රම හිඟයක් වාර්තා වී ඇත.<ref name="imfartiv" /> රජයේ සමීක්ෂණවලට අනුව, දරිද්‍රතා රේඛාවට පහළින් ඒක පුද්ගල ගෘහස්ථ ආදායමක් ඇති චිලී ජාතිකයින්ගේ ප්‍රතිශතය - පුද්ගලයෙකුගේ අවම පෝෂණ අවශ්‍යතා සපුරාලීමේ පිරිවැය මෙන් දෙගුණයක් ලෙස අර්ථ දක්වා ඇත - 1987 දී 45.1% සිට 2009 දී 11.5% දක්වා පහත වැටුණි.<ref>{{cite web |date=22 June 2007 |title=Casen 2006 en profundidad |url=http://www.trabajoyequidad.cl/documentos/temp/TP-825-CASEN%202006%20en%20profundidad-22-06-2007.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130113065308/http://www.trabajoyequidad.cl/documentos/temp/TP-825-CASEN%2B2006%2Ben%2Bprofundidad-22-06-2007.pdf |archive-date=13 January 2013 |access-date=22 October 2007 |work=Libertad y Desarrollo}}</ref><ref>{{cite web |year=2010 |title=Panorama social de América Latina |url=http://www.cepal.cl/publicaciones/xml/9/41799/PSE-panoramasocial2010.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110707005900/http://www.cepal.cl/publicaciones/xml/9/41799/PSE-panoramasocial2010.pdf |archive-date=7 July 2011 |access-date=13 July 2013 |publisher=ECLAC}}</ref> කෙසේ වෙතත්, චිලීයේ විචාරකයින් තර්ක කරන්නේ සැබෑ දරිද්‍රතා සංඛ්‍යාලේඛන නිල වශයෙන් ප්‍රකාශයට පත් කරන ලද සංඛ්‍යාලේඛනවලට වඩා සැලකිය යුතු ලෙස ඉහළ බවයි.<ref>{{cite news|url=http://www.economiaynegocios.cl/noticias/noticias.asp?id=35048|title=Una muy necesaria corrección: Hay cuatro millones de pobres en Chile|date=14 October 2007|newspaper=El Mercurio|access-date=22 October 2007|archive-url=https://web.archive.org/web/20210815184809/http://www.economiaynegocios.cl/noticias/noticias.asp?id=35048|archive-date=15 August 2021|url-status=live}}</ref> බොහෝ යුරෝපීය රටවල ප්‍රිය කරන සාපේක්ෂ මිනුම් දණ්ඩ භාවිතා කරමින්, චිලී ජාතිකයන්ගෙන් 27% ක් දුප්පත් වනු ඇති බව ECLAC හි ජුවාන් කාලෝස් ෆෙරෙස් පවසයි.<ref>{{Cite news|url=http://www.economist.com/displaystory.cfm?story_id=9645174|title=Destitute no more|date=16 August 2007|newspaper=The Economist|access-date=22 October 2007|archive-url=https://web.archive.org/web/20071016204538/http://economist.com/displayStory.cfm?story_id=9645174|archive-date=16 October 2007|url-status=live}}{{Subscription required}}</ref> 2012 වන විට, මිලියන 11.1 ක් පමණ (ජනගහනයෙන් 64%) රජයේ සුභසාධන වැඩසටහන් වලින් ප්‍රතිලාභ ලබන අතර,<ref>{{cite web |date=20 November 2012 |title=Ficha de Protección Social – Ministerio de Desarrollo Social |url=http://www.fichaproteccionsocial.gob.cl/estad/est_int.php?id=19 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160518190839/http://www.fichaproteccionsocial.gob.cl/estad/est_int.php?id=19 |archive-date=18 May 2016 |access-date=12 March 2013 |publisher=Fichaproteccionsocial.gob.cl}}</ref> "සමාජ ආරක්ෂණ කාඩ්පත" හරහා, එයට දරිද්‍රතාවයෙන් පෙළෙන ජනගහනය සහ දරිද්‍රතාවයට වැටීමේ අවදානමක් ඇති අය ඇතුළත් වේ.<ref>{{cite web |title=Ficha de Protección Social – Ministerio de Desarrollo Social |url=http://www.fichaproteccionsocial.gob.cl/fps/fps2.php |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120915085201/http://www.fichaproteccionsocial.gob.cl/fps/fps2.php |archive-date=15 September 2012 |access-date=9 November 2012 |publisher=Fichaproteccionsocial.gob.cl}}</ref> පෞද්ගලීකරණය කරන ලද ජාතික විශ්‍රාම වැටුප් ක්‍රමය (AFP) දේශීය ආයෝජන දිරිමත් කර ඇති අතර දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් ආසන්න වශයෙන් 21% ක ඇස්තමේන්තුගත මුළු දේශීය ඉතුරුම් අනුපාතයකට දායක වී ඇත.<ref>{{cite web |title=The Chilean pension system |url=http://www.safp.cl/573/articles-3523_copyright.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120512092950/http://www.safp.cl/573/articles-3523_copyright.pdf |archive-date=12 May 2012 |access-date=13 July 2013}}</ref> අනිවාර්ය පෞද්ගලික විශ්‍රාම වැටුප් ක්‍රමය යටතේ, බොහෝ විධිමත් අංශයේ සේවකයින් තම වැටුපෙන් 10% ක් පෞද්ගලිකව කළමනාකරණය කරන ලද අරමුදල්වලට ගෙවයි.<ref name="countrystudies" /> Chile has signed [[:en:Free_trade_agreements|free trade agreements]] (FTAs) with a whole network of countries, including an FTA with the United States that was signed in 2003 and implemented in January 2004. Internal Government of Chile figures show that even when factoring out inflation and the recent high price of copper, bilateral trade between the U.S. and Chile has grown over 60% since then.<ref name="countrystudies" /> Chile's total trade with China reached US$8.8 billion in 2006, representing nearly 66% of the value of its trade relationship with Asia.<ref name="countrystudies" /> Exports to Asia increased from US$15.2 billion in 2005 to US$19.7 billion in 2006, a 29.9% increase.<ref name="countrystudies" /> Year-on-year growth of imports was especially strong from a number of countries: Ecuador (123.9%), Thailand (72.1%), South Korea (52.6%), and China (36.9%).<ref name="countrystudies" /> Chile's approach to foreign direct investment is codified in the country's Foreign Investment Law. Registration is reported to be simple and transparent, and foreign investors are guaranteed access to the official [[:en:Foreign_exchange_market|foreign exchange market]] to repatriate their profits and capital.<ref name="countrystudies" /> The Chilean Government has formed a Council on Innovation and Competition, hoping to bring in additional FDI to new parts of the economy. චිලී රාජ්‍යය රටවල් ජාලයක් සමඟ නිදහස් වෙළඳ ගිවිසුම් (FTA) අත්සන් කර ඇති අතර, 2003 දී අත්සන් කරන ලද සහ 2004 ජනවාරි මාසයේදී ක්‍රියාත්මක කරන ලද එක්සත් ජනපදය සමඟ FTA ද ඇතුළුව.<ref>{{cite web |title=USA-Chile FTA Final Text |url=http://www.ustr.gov/Trade_Agreements/Bilateral/Chile_FTA/Final_Texts/Section_Index.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160328045456/https://ustr.gov/trade_agreements/bilateral/chile_fta/final_texts/section_index.html |archive-date=28 March 2016 |access-date=13 July 2013 |publisher=Ustr.gov}}</ref> චිලී රාජ්‍යයේ අභ්‍යන්තර රජයේ සංඛ්‍යාලේඛනවලින් පෙනී යන්නේ උද්ධමනය සහ මෑත කාලීන ඉහළ තඹ මිල ගණන් සැලකිල්ලට ගත් විට පවා, එතැන් සිට එක්සත් ජනපදය සහ චිලී අතර ද්විපාර්ශ්වික වෙළඳාම 60% ට වඩා වර්ධනය වී ඇති බවයි.<ref name="countrystudies" /> චීනය සමඟ චිලී හි මුළු වෙළඳාම 2006 දී ඇමරිකානු ඩොලර් බිලියන 8.8 දක්වා ළඟා වූ අතර එය ආසියාව සමඟ එහි වෙළඳ සම්බන්ධතාවයේ වටිනාකමෙන් 66% කට ආසන්න ප්‍රමාණයක් නියෝජනය කරයි.<ref name="countrystudies" /> ආසියාවට අපනයන 2005 දී ඇමරිකානු ඩොලර් බිලියන 15.2 සිට 2006 දී ඇමරිකානු ඩොලර් බිලියන 19.7 දක්වා වැඩි වූ අතර එය 29.9% ක වැඩිවීමකි.<ref name="countrystudies" /> ආනයනවල වාර්ෂික වර්ධනය විශේෂයෙන් රටවල් ගණනාවකින් ශක්තිමත් විය: ඉක්වදෝරය (123.9%), තායිලන්තය (72.1%), දකුණු කොරියාව (52.6%) සහ චීනය (36.9%).<ref name="countrystudies" /> විදේශ සෘජු ආයෝජන සඳහා චිලීහි ප්‍රවේශය රටේ විදේශ ආයෝජන නීතිය තුළ කේතනය කර ඇත. ලියාපදිංචිය සරල හා විනිවිද පෙනෙන බව වාර්තා වන අතර, විදේශීය ආයෝජකයින්ට ඔවුන්ගේ ලාභ සහ ප්‍රාග්ධනය නැවත මෙරටට ගෙන්වා ගැනීම සඳහා නිල විදේශ විනිමය වෙළඳපොළට ප්‍රවේශය සහතික කෙරේ.<ref name="countrystudies" /> චිලී රජය නවෝත්පාදන සහ තරඟකාරිත්වය පිළිබඳ කවුන්සිලයක් පිහිටුවා ඇති අතර, ආර්ථිකයේ නව කොටස් වෙත අමතර FDI ගෙන ඒමේ අපේක්ෂාවෙන් සිටී.<ref name="countrystudies" /> [[:en:Standard_&_Poor's|Standard & Poor's]] gives Chile a [[:en:Credit_rating|credit rating]] of A. The Government of Chile continues to pay down its foreign debt, with public debt only 3.9% of GDP at the end of 2006. The Chilean central government is a net creditor with a [[:en:Net_asset_value|net asset position]] of 7% of GDP at end 2012.<ref name="imfartiv" /> The [[:en:Current_account_deficit|current account deficit]] was 4% in the first quarter of 2013, financed mostly by foreign direct investment.<ref name="imfartiv" /> 14% of central government revenue came directly from copper in 2012. Chile was ranked 1st in the [[:en:Global_Innovation_Index|Global Innovation Index]] in 2024. ස්ටෑන්ඩර්ඩ් ඇන්ඩ් පුවර්ස් විසින් චිලී රාජ්‍යයට A ණය ශ්‍රේණිගත කිරීමක් ලබා දෙයි.<ref>{{cite news|url=https://countryeconomy.com/ratings/chile|title=Rating: Chile Credit Rating|date=2023|work=|access-date=|archive-url=https://web.archive.org/web/20240112090947/https://countryeconomy.com/ratings/chile|archive-date=12 January 2024|url-status=live}}</ref> චිලී රජය සිය විදේශ ණය ගෙවීම දිගටම කරගෙන යන අතර, 2006 අවසානයේ රාජ්‍ය ණය දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 3.9% ක් පමණි.<ref name="countrystudies" /> චිලී මධ්‍යම රජය 2012 අවසානයේ දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 7% ක ශුද්ධ වත්කම් තත්වයක් සහිත ශුද්ධ ණයහිමියෙකි.<ref name="imfartiv" /> 2013 පළමු කාර්තුවේදී ජංගම ගිණුම් හිඟය 4% ක් වූ අතර එය බොහෝ දුරට විදේශ සෘජු ආයෝජන මගින් මූල්‍යකරණය කරන ලදී.<ref name="imfartiv" /> 2012 දී මධ්‍යම රජයේ ආදායමෙන් 14% ක් සෘජුවම තඹ වලින් ලැබුණි.<ref name="imfartiv" /> 2024 දී ගෝලීය නවෝත්පාදන දර්ශකයේ චිලී 1 වන ස්ථානයට පත්විය.<ref>{{Cite book |author=Wunsch-Vincent |first1=Sacha |url=https://www.wipo.int/web-publications/global-innovation-index-2024/en/ |title=Global Innovation Index 2024: Unlocking the Promise of Social Entrepreneurship |last2=León |first2=Lorena Rivera |last3=Lanvin |first3=Bruno |last4=Dutta |first4=Soumitra |date=26 September 2024 |website=www.wipo.int |publisher=[[World Intellectual Property Organization]] |isbn=978-92-805-3681-2 |edition=17th |location=Geneva |page=18 |language=en |doi=10.34667/tind.50062 |access-date=2024-10-06 |archive-url=https://web.archive.org/web/20241212043914/https://www.wipo.int/web-publications/global-innovation-index-2024/en/ |archive-date=12 December 2024 |url-status=live}}</ref> === ඛනිජ සම්පත් === [[File:Chuquicamata-003_02.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chuquicamata-003_02.jpg|thumb|ලොව විශාලතම විවෘත වළේ තඹ පතල වන චුකිකමාටා]] චිලී ඛනිජ සම්පත් වලින් පොහොසත් ය, විශේෂයෙන් තඹ සහ ලිතියම්. විදුලි වාහන සඳහා බැටරි සඳහා ලිතියම් වල වැදගත්කම සහ විදුලි මිශ්‍රණයේ වරින් වර පුනර්ජනනීය බලශක්තිය විශාල ප්‍රමාණයක් භාවිතා කරමින් විදුලි ජාල ස්ථායිකරණය කිරීම හේතුවෙන්, චිලී භූ දේශපාලනිකව ශක්තිමත් කළ හැකි යැයි සැලකේ. කෙසේ වෙතත්, ලෝකයේ අනෙකුත් ප්‍රදේශවල පුළුල් නිෂ්පාදනය සඳහා ආර්ථික දිරිගැන්වීම්වල බලය අවතක්සේරු කිරීම සම්බන්ධයෙන් මෙම ඉදිරිදර්ශනය විවේචනයට ලක්ව ඇත.[26] 2019 දී, රට ලොව විශාලතම තඹ,<ref>{{cite web |title=USGS Copper Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-copper.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-copper.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> අයඩින්<ref>{{cite web |title=USGS Iodine Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-iodine.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210625191455/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-iodine.pdf |archive-date=25 June 2021 |access-date=11 July 2022}}</ref> සහ රීනියම්,<ref>{{cite web |title=USGS Rhenium Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-rhenium.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210621074425/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-rhenium.pdf |archive-date=21 June 2021 |access-date=11 July 2022}}</ref> ලිතියම්<ref>{{cite web |title=USGS Lithium Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-lithium.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-lithium.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> සහ මොලිබ්ඩිනම්<ref>{{cite web |title=USGS Molybdenum Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-molybdenum.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-molybdenum.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> හි දෙවන විශාලතම නිෂ්පාදකයා, රිදී<ref>{{cite web |title=USGS Silver Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-silver.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210515082301/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-silver.pdf |archive-date=15 May 2021 |access-date=11 July 2022}}</ref> හි හත්වන විශාලතම නිෂ්පාදකයා,<ref>{{cite web |title=USGS Salt Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-salt.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-salt.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> පොටෑෂ් හි අටවන විශාලතම නිෂ්පාදකයා,<ref>{{cite web |title=USGS Potash Product ion Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-potash.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-potash.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> සල්ෆර්<ref>{{cite web |title=USGS Sulfur Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-sulfur.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-sulfur.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> හි දහතුන්වන නිෂ්පාදකයා සහ ලෝකයේ යකඩ ලෝපස්<ref>{{cite web |title=USGS Iron Ore Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-iron-ore.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-iron-ore.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> හි දහතුන්වන නිෂ්පාදකයා විය. 2023 දී එය ගෝලීය වශයෙන් සිව්වන විශාලතම රිදී නිෂ්පාදකයා විය.<ref>{{Cite web |title=USGS Silver Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2024/mcs2024.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20241220035538/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2024/mcs2024.pdf |archive-date=December 20, 2024 |access-date=December 23, 2024}}</ref> රටෙහි සැලකිය යුතු රන් නිෂ්පාදනයක් ද ඇත: 2006 සහ 2017 අතර, රට වාර්ෂිකව 2017 දී ටොන් 35.9 සිට 2013 දී ටොන් 51.3 දක්වා නිෂ්පාදනය කරන ලදී,<ref>{{Cite web |title=Gold Production in Chile |url=https://www.ceicdata.com/en/indicator/chile/gold-production |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20221018212808/https://www.ceicdata.com/en/indicator/chile/gold-production |archive-date=18 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> එහිදී 2015 දී රන් නිෂ්පාදනය මෙට්‍රික් ටොන් 43 කි.<ref>{{Cite web |title=Gold production |url=https://ourworldindata.org/grapher/gold-production?tab=table |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129233804/https://ourworldindata.org/grapher/gold-production?tab=table |archive-date=29 November 2023 |access-date=2024-12-17 |website=Our World in Data}}</ref> කෘෂිකර්මය සංචාරක ව්‍යාපාරය === කෘෂිකර්මය === [[File:Viñedo_Puente_Alto.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Vi%C3%B1edo_Puente_Alto.jpg|වම|thumb|පුවෙන්ටේ ඇල්ටෝ හි මිදි වත්ත]] [[:en:Agriculture|Agriculture]] in Chile encompasses a wide range of different activities due to its particular [[:en:Geography|geography]], [[:en:Climate|climate]] and [[:en:Geology|geology]] and human factors. Historically agriculture is one of the bases of Chile's economy. Now agriculture and allied sectors like [[:en:Forestry|forestry]], [[:en:Logging|logging]] and [[:en:Fishing|fishing]] account for only 4.9% of the [[:en:GDP|GDP]] {{As of|2007|lc=y}} and employ 13.6% of the country's labor force. Chile is one of the 5 largest world producers of [[:en:Cherry|cherry]] and [[:en:Blueberry|blueberry]], and one of the 10 largest world producers of [[:en:Grape|grape]], [[:en:Apple|apple]], [[:en:Kiwifruit|kiwi]], [[:en:Peach|peach]], [[:en:Plum|plum]] and [[:en:Hazelnut|hazelnut]], focusing on exporting high-value fruits. Some other major agriculture products of Chile include [[:en:Pear|pears]], [[:en:Onion|onions]], [[:en:Wheat|wheat]], [[:en:Maize|maize]], [[:en:Oats|oats]], [[:en:Garlic|garlic]], [[:en:Asparagus|asparagus]], [[:en:Bean|beans]], [[:en:Beef|beef]], [[:en:Poultry|poultry]], [[:en:Wool|wool]], [[:en:Fish|fish]], [[:en:Lumber|timber]] and [[:en:Hemp|hemp]]. Due to its geographical isolation and strict customs policies Chile is free from diseases and pests such as [[:en:Mad_cow_disease|mad cow disease]], [[:en:Drosophilidae|fruit fly]] and [[:en:Phylloxera|Phylloxera]]. This, its location in the [[:en:Southern_Hemisphere|Southern Hemisphere]], which has quite different harvesting times from the [[:en:Northern_Hemisphere|Northern Hemisphere]], and its wide range of agriculture conditions are considered Chile's main comparative advantages. However, Chile's mountainous landscape limits the extent and intensity of agriculture so that arable land corresponds only to 2.62% of the total territory. Chile currently utilizes 14,015 Hectares of agricultural land. Chile is the world's second largest producer of [[:en:Salmon|salmon]], after Norway. In 2019, it was responsible for 26% of the global supply. In [[:en:Wine|wine]], Chile is usually among the 10 largest producers in the world. In 2018 it was in 6th place. චිලීයේ කෘෂිකර්මාන්තය එහි විශේෂිත භූගෝලීය, දේශගුණය සහ භූ විද්‍යාව සහ මානව සාධක හේතුවෙන් විවිධ ක්‍රියාකාරකම් රාශියක් ආවරණය කරයි. ඓතිහාසික වශයෙන් කෘෂිකර්මාන්තය චිලී ආර්ථිකයේ එක් පදනමකි. දැන් කෘෂිකර්මාන්තය සහ වන වගාව, දැව කැපීම සහ ධීවර කර්මාන්තය වැනි ආශ්‍රිත අංශ 2007 වන විට දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 4.9% ක් පමණක් වන අතර රටේ ශ්‍රම බලකායෙන් 13.6% ක් සේවයේ යොදවයි. චිලී යනු චෙරි සහ බ්ලූබෙරි නිෂ්පාදනය කරන ලොව විශාලතම නිෂ්පාදකයින් 5 දෙනාගෙන් එකක් වන අතර, ඉහළ වටිනාකමක් ඇති පලතුරු අපනයනය කිරීම කෙරෙහි අවධානය යොමු කරමින් මිදි, ඇපල්, කිවි, පීච්, ප්ලම් සහ ලා දුඹුරු යන ලොව විශාලතම නිෂ්පාදකයින් 10 දෙනාගෙන් එකකි.<ref>{{Cite web |title=Agriculture in Chile, by FAO |url=http://www.fao.org/faostat/en/#data/QCL/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170511194947/http://www.fao.org/faostat/en/#data/QCL/ |archive-date=11 May 2017 |access-date=11 July 2022}}</ref> චිලී හි තවත් ප්‍රධාන කෘෂිකාර්මික නිෂ්පාදන අතර පෙයාර්ස්, ළූණු, තිරිඟු, බඩ ඉරිඟු, ඕට්ස්, සුදුළූණු, ඇස්පරගස්, බෝංචි, හරක් මස්, කුකුළු මස්, ලොම්, මාළු, දැව සහ කංසා ඇතුළත් වේ. එහි භූගෝලීය හුදකලාව සහ දැඩි සිරිත් විරිත් ප්‍රතිපත්ති නිසා චිලී පිස්සු ගව රෝග, පළතුරු මැස්සන් සහ ෆිලොක්සෙරා වැනි රෝග සහ පළිබෝධකයන්ගෙන් තොරය. මෙය, උතුරු අර්ධගෝලයට වඩා බෙහෙවින් වෙනස් අස්වනු නෙළන කාලයන් ඇති දකුණු අර්ධගෝලයේ එහි පිහිටීම සහ එහි පුළුල් පරාසයක කෘෂිකාර්මික තත්වයන් චිලී හි ප්‍රධාන සංසන්දනාත්මක වාසි ලෙස සැලකේ. කෙසේ වෙතත්, චිලී හි කඳුකර භූ දර්ශනය කෘෂිකර්මාන්තයේ ප්‍රමාණය සහ තීව්‍රතාවය සීමා කරන බැවින් වගා කළ හැකි ඉඩම් මුළු භූමි ප්‍රමාණයෙන් 2.62% කට පමණක් අනුරූප වේ. චිලී දැනට කෘෂිකාර්මික ඉඩම් හෙක්ටයාර 14,015 ක් භාවිතා කරයි.<ref>{{Cite web |title=Chile – OECD Data |url=https://data.oecd.org/chile.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20181125030826/https://data.oecd.org/chile.htm |archive-date=25 November 2018 |access-date=2 November 2018 |website=theOECD |language=en}}</ref> චිලී යනු නෝර්වේට පසුව ලොව දෙවන විශාලතම සැමන් නිෂ්පාදකයා වේ. 2019 දී, එය ගෝලීය සැපයුමෙන් 26% කට වගකිව යුතු විය.<ref>{{Cite news|url=https://www.istoedinheiro.com.br/algas-nocivas-matam-mais-de-42-mil-toneladas-de-salmao-no-chile/|title=Algas nocivas matam mais de 4,2 mil toneladas de salmão no Chile|access-date=4 September 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20221024140847/https://www.istoedinheiro.com.br/algas-nocivas-matam-mais-de-42-mil-toneladas-de-salmao-no-chile/|archive-date=24 October 2022|url-status=live}}</ref> වයින් සම්බන්ධයෙන්, චිලී සාමාන්‍යයෙන් ලෝකයේ විශාලතම නිෂ්පාදකයින් 10 දෙනා අතර වේ. 2018 දී එය 6 වන ස්ථානයේ සිටියේය.<ref>{{Cite web |date=2019 |title=2019 Statistical Report on World Vitiviniculture |url=https://www.oiv.int/public/medias/6782/oiv-2019-statistical-report-on-world-vitiviniculture.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210206112544/https://www.oiv.int/public/medias/6782/oiv-2019-statistical-report-on-world-vitiviniculture.pdf |archive-date=6 February 2021 |access-date=7 March 2021 |website=International Organisation of Vine and Wine}}</ref> === සංචාරක ව්‍යාපාරය === [[File:Cerro_Concepcion.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Cerro_Concepcion.jpg|thumb|යුනෙස්කෝ ලෝක උරුම අඩවියක් වන වල්පරයිසෝ නගරය]] [[File:Cuernos_del_Paine_from_Lake_Pehoé.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Cuernos_del_Paine_from_Lake_Peho%C3%A9.jpg|thumb|චිලී පැටගෝනියාවේ ටොරස් ඩෙල් පේන් ජාතික වනෝද්‍යානය]] [[File:Moai_Rano_raraku.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Moai_Rano_raraku.jpg|thumb|පාස්කු දූපතේ 1250 සහ 1500 අතර කාල නිර්ණය කරන ලද පූර්ව-කොලොම්බියානු මෝයිස් මානව රූප.]] Tourism in Chile has experienced sustained growth over the last few decades. In 2005, tourism grew by 13.6%, generating more than 4.5 billion dollars of which 1.5 billion was attributed to foreign tourists. According to the National Service of Tourism (Sernatur), 2 million people a year visit the country. Most of these visitors come from other countries in the American continent, mainly [[:en:Argentina|Argentina]]; followed by a growing number from the United States, Europe, and Brazil with a growing number of Asians from [[:en:South_Korea|South Korea]] and China. The main attractions for tourists are places of natural beauty situated in the extreme zones of the country: [[:en:San_Pedro_de_Atacama|San Pedro de Atacama]], in the north, is very popular with foreign tourists who arrive to admire the Incaic architecture, the altiplano lakes, and the [[:en:Valle_de_la_Luna_(Chile)|Valley of the Moon]].{{citation needed|date=July 2014}} In [[:en:Putre|Putre]], also in the north, there is the [[:en:Chungará_Lake|Chungará Lake]], as well as the [[:en:Parinacota_Volcano|Parinacota]] and the [[:en:Pomerape|Pomerape]] volcanoes, with altitudes of 6,348 m and 6,282 m, respectively. Throughout the central Andes there are many ski resorts of international repute,{{citation needed|date=July 2014}} including [[:en:Portillo,_Chile|Portillo]], [[:en:Valle_Nevado|Valle Nevado]] and [[:en:Termas_de_Chillán|Termas de Chillán]]. The main tourist sites in the south are national parks (the most popular is [[:en:Conguillío_National_Park|Conguillío National Park]] in the Araucanía) and the coastal area around Tirúa and Cañete with the [[:en:Isla_Mocha|Isla Mocha]] and the [[:en:Nahuelbuta_National_Park|Nahuelbuta National Park]], [[:en:Chiloé_Archipelago|Chiloé Archipelago]] and [[:en:Patagonia|Patagonia]], which includes [[:en:Laguna_San_Rafael_National_Park|Laguna San Rafael National Park]], with its many glaciers, and the [[:en:Torres_del_Paine_National_Park|Torres del Paine National Park]]. The central port city of [[:en:Valparaíso|Valparaíso]], which is World Heritage with its unique architecture, is also popular. Finally, [[:en:Easter_Island|Easter Island]] in the Pacific Ocean is one of the main Chilean tourist destinations. පසුගිය දශක කිහිපය තුළ චිලීයේ සංචාරක ව්‍යාපාරය තිරසාර වර්ධනයක් අත්විඳ ඇත. 2005 දී සංචාරක ව්‍යාපාරය 13.6% කින් වර්ධනය වූ අතර එයින් ඩොලර් බිලියන 4.5 කට වඩා උපයා ඇති අතර එයින් බිලියන 1.5 ක් විදේශීය සංචාරකයින් විසින් උපයා ඇත. ජාතික සංචාරක සේවයට (සර්නාටූර්) අනුව, වසරකට මිලියන 2 ක ජනතාවක් රට නැරඹීමට පැමිණේ. මෙම අමුත්තන්ගෙන් වැඩි දෙනෙක් ඇමරිකානු මහාද්වීපයේ අනෙකුත් රටවලින්, ප්‍රධාන වශයෙන් ආර්ජන්ටිනාවෙන් පැමිණෙති; ඉන්පසු එක්සත් ජනපදය, යුරෝපය සහ බ්‍රසීලයෙන් වැඩි වන සංඛ්‍යාවක් පැමිණෙන අතර දකුණු කොරියාවෙන් සහ චීනයෙන් ආසියානුවන් සංඛ්‍යාව වැඩි වේ.<ref>Blanco, Hernán ''et al.'' (August 2007) [https://web.archive.org/web/20080408235147/http://www.rides.cl/pdf/trade_tourism_chile.pdf International Trade and Sustainable Tourism in Chile]. International Institute for Sustainable Development</ref> සංචාරකයින් සඳහා ප්‍රධාන ආකර්ෂණයන් වන්නේ රටේ අන්ත කලාපවල පිහිටා ඇති ස්වභාවික සුන්දරත්වයෙන් යුත් ස්ථාන ය: උතුරේ සැන් පේද්‍රෝ ද ඇටකාමා, ඉන්කායික් ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පය, ඇල්ටිප්ලානෝ විල් සහ සඳ නිම්නය අගය කිරීමට පැමිණෙන විදේශීය සංචාරකයින් අතර ඉතා ජනප්‍රියය. උතුරේ ද පුට්‍රේ හි, චුන්ගාරා විල මෙන්ම පරිනකොටා සහ පොමරේප් ගිනි කඳු ද ඇත, ඒවා පිළිවෙලින් මීටර් 6,348 සහ මීටර් 6,282 ක උන්නතාංශයකින් යුක්ත වේ. මධ්‍යම ඇන්ඩීස් පුරා ජාත්‍යන්තර කීර්තියක් ඇති පෝර්ටිලෝ, වැලේ නෙවාඩෝ සහ ටර්මාස් ඩි චිලන් ඇතුළු ස්කී රිසෝට් රාශියක් ඇත. දකුණේ ප්‍රධාන සංචාරක ස්ථාන වන්නේ ජාතික වනෝද්‍යාන (වඩාත් ජනප්‍රිය වන්නේ අරෞකානියාවේ කොන්ගුයිලියෝ ජාතික වනෝද්‍යානයයි)<ref>{{Cite web |title=Conguillio National Park (Official GANP Park Page) |url=https://national-parks.org/chile/conguillio |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20221026143218/https://national-parks.org/chile/conguillio |archive-date=26 October 2022 |access-date=26 October 2022 |website=national-parks.org |language=en}}</ref> සහ ඉස්ලා මෝචා සහ නහුවෙල්බුටා ජාතික වනෝද්‍යානය සහිත ටිරුවා සහ කැනෙටේ අවට වෙරළබඩ ප්‍රදේශය, චිලෝ දූපත් සමූහය සහ ලගුනා සැන් රෆායෙල් ජාතික වනෝද්‍යානය, එහි බොහෝ ග්ලැසියර සහිත පැටගෝනියාව සහ ටොරස් ඩෙල් පේන් ජාතික වනෝද්‍යානය ඇතුළත් වේ. එහි අද්විතීය ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පය සමඟ ලෝක උරුමයක් වන වල්පරයිසෝ මධ්‍යම වරාය නගරය ද ජනප්‍රියයි.<ref>{{Cite web |last=Centre |first=UNESCO World Heritage |title=Historic Quarter of the Seaport City of Valpara&iacute;so |url=https://whc.unesco.org/en/list/959/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240127041016/https://whc.unesco.org/en/list/959 |archive-date=27 January 2024 |access-date=22 January 2024 |website=UNESCO World Heritage Centre |language=en}}</ref> අවසාන වශයෙන්, පැසිෆික් සාගරයේ පාස්කු දූපත චිලී සංචාරක ගමනාන්තවලින් එකකි. For locals, tourism is concentrated mostly in the summer (December to March), and mainly in the coastal beach towns. [[:en:Arica|Arica]], [[:en:Iquique|Iquique]], [[:en:Antofagasta|Antofagasta]], [[:en:La_Serena,_Chile|La Serena]] and [[:en:Coquimbo|Coquimbo]] are the main summer centers in the north, and Pucón on the shores of [[:en:Lake_Villarrica|Lake Villarrica]] is the main center in the south. Because of its proximity to Santiago, the coast of the Valparaíso Region, with its many beach resorts, receives the largest number of tourists. [[:en:Viña_del_Mar|Viña del Mar]], Valparaíso's more affluent northern neighbor, is popular because of its beaches, [[:en:Casino|casino]], and its annual [[:en:Viña_del_Mar_International_Song_Festival|song festival]], the most important musical event in Latin America.{{citation needed|date=July 2014}} [[:en:Pichilemu|Pichilemu]] in the [[:en:O'Higgins_Region|O'Higgins Region]] is widely known as South America's "best [[:en:Surfing|surfing]] spot" according to [[:en:Fodor's|Fodor's]].{{citation needed|date=July 2014}} In November 2005 the government launched a campaign under the brand "Chile: All Ways Surprising" intended to promote the country internationally for both business and tourism. [[:en:List_of_museums_in_Chile|Museums in Chile]] such as the [[:en:Chilean_National_Museum_of_Fine_Arts|Chilean National Museum of Fine Arts]] built in 1880, feature works by [[:en:List_of_Chilean_artists|Chilean artists]]. Chile is home to the world-renowned [[:en:Patagonia_Park|Patagonian Trail]] that resides on the border between Argentina and Chile. Chile recently launched a massive scenic route for tourism in hopes of encouraging development based on conservation. The Route of Parks covers {{Convert|1740|mi}} and was designed by Tompkin Conservation (founders [[:en:Douglas_Tompkins|Douglas Tompkins]] and wife [[:en:Kristine_Tompkins|Kristine]]). දේශීය සංචාරකයින් සඳහා, සංචාරක ව්‍යාපාරය බොහෝ දුරට ගිම්හානයේදී (දෙසැම්බර් සිට මාර්තු දක්වා) සංකේන්ද්‍රණය වී ඇති අතර ප්‍රධාන වශයෙන් වෙරළබඩ වෙරළබඩ නගරවල වේ.<ref>{{Cite web |title=Best Beaches in Chile - Sandee |url=https://sandee.com/chile |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20241204020431/https://sandee.com/chile |archive-date=4 December 2024 |access-date=2024-10-24 |website=sandee.com}}</ref> ඇරිකා, ඉක්වික්, ඇන්ටොෆගස්ටා, ලා සෙරීනා සහ කොක්විම්බෝ උතුරේ ප්‍රධාන ගිම්හාන මධ්‍යස්ථාන වන අතර, විලාරිකා විලෙහි වෙරළ තීරයේ ඇති පුකෝන් දකුණේ ප්‍රධාන මධ්‍යස්ථානය වේ. සන්තියාගෝට ආසන්නව පිහිටා ඇති නිසා, බොහෝ වෙරළ නිවාඩු නිකේතන සහිත වැල්පරයිසෝ කලාපයේ වෙරළ තීරයට විශාලතම සංචාරකයින් සංඛ්‍යාව ලැබේ. වල්පරයිසෝහි වඩාත් ධනවත් උතුරු අසල්වැසියා වන විනා ඩෙල් මාර්, එහි වෙරළ තීරයන්, කැසිනෝ සහ ලතින් ඇමරිකාවේ වැදගත්ම සංගීත උත්සවය වන එහි වාර්ෂික ගීත උළෙල නිසා ජනප්‍රියයි. ෆොඩෝර්ස් පවසන පරිදි ඕ'හිගින්ස් කලාපයේ පිචිලෙමු දකුණු ඇමරිකාවේ "හොඳම සර්ෆින් ස්ථානය" ලෙස පුළුල් ලෙස හැඳින්වේ. 2005 නොවැම්බර් මාසයේදී රජය "චිලී: සියලු මාර්ග පුදුම සහගත" යන වෙළඳ නාමය යටතේ ව්‍යාපාරයක් දියත් කළේ ව්‍යාපාර සහ සංචාරක යන දෙකටම ජාත්‍යන්තරව රට ප්‍රවර්ධනය කිරීමේ අරමුණින්.<ref>{{cite web |title=Pro&#124;Chile – Importadores &#124; Selección idiomas |url=http://www.prochile.us/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140719080258/http://www.prochile.us/ |archive-date=19 July 2014 |access-date=22 December 2013 |publisher=Prochile.us}}</ref>1880 දී ඉදිකරන ලද චිලී ජාතික ලලිත කලා කෞතුකාගාරය වැනි චිලී හි කෞතුකාගාරවල චිලී කලාකරුවන්ගේ කෘති ඇතුළත් වේ. චිලී රාජ්‍යය ආර්ජන්ටිනාව සහ චිලී අතර මායිමේ පිහිටා ඇති ලෝක ප්‍රසිද්ධ පැටගෝනියානු මංපෙතට නිවහන වේ. සංරක්ෂණය මත පදනම් වූ සංවර්ධනය දිරිගැන්වීමේ අපේක්ෂාවෙන් චිලී මෑතකදී සංචාරක ව්‍යාපාරය සඳහා දැවැන්ත දර්ශනීය මාර්ගයක් දියත් කළේය. උද්‍යාන මාර්ගය සැතපුම් 1,740 ක් (කිලෝමීටර් 2,800) ආවරණය කරන අතර එය ටොම්ප්කින් සංරක්ෂණය (නිර්මාතෘ ඩග්ලස් ටොම්ප්කින්ස් සහ බිරිඳ ක්‍රිස්ටින්) විසින් නිර්මාණය කරන ලදී.<ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-45663960|title=Chile unveils huge Patagonia scenic route|date=27 September 2018|work=BBC News|access-date=24 November 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20181124162200/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-45663960|archive-date=24 November 2018|language=en-GB|url-status=live}}</ref> ප්‍රවාහනය === ප්‍රවාහනය === [[File:Chile_Route_68_Northbound_At_Route_60.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chile_Route_68_Northbound_At_Route_60.jpg|වම|thumb|මාර්ග 60 සමඟ මංසන්ධියේදී මාර්ග 68]] Due to Chile's topography a functioning transport network is vital to its economy. In 2020, Chile had {{convert|85984|km|0|abbr=on}} of [[:en:Highway|highways]], with {{convert|21289|km|0|abbr=on}} paved. In the same year, the country had {{convert|3347|km|0|abbr=on}} of [[:en:Dual_carriageway|duplicated highways]], the second largest network in South America, after Brazil. Since the mid-1990s, there has been a significant improvement in the country's roads, through bidding processes that allowed the construction of an efficient road network, with emphasis on the duplication of continuous {{convert|1950|km|0|abbr=on}} of the [[:en:Panamerican_Highway|Panamerican Highway]] ([[:en:Chile_Route_5|Chile Route 5]]) between [[:en:Puerto_Montt|Puerto Montt]] and [[:en:Caldera,_Chile|Caldera]] (in addition to the planned duplication in the Atacama Desert area), the excerpts in between Santiago, Valparaiso and the Central Coast, and the northern access to Concepción and the large project of the Santiago urban [[:en:Highway|highways]] network, opened between 2004 and 2006. Buses are now the main means of long-distance transportation in Chile, following the decline of its railway network. The bus system covers the entire country, from [[:en:Arica,_Chile|Arica]] to [[:en:Santiago|Santiago]] (a 30-hour journey) and from Santiago to [[:en:Punta_Arenas|Punta Arenas]] (about 40 hours, with a change at [[:en:Osorno,_Chile|Osorno]]). Chile has a total of 372 runways (62 paved and 310 unpaved). Important airports in Chile include [[:en:Chacalluta_International_Airport|Chacalluta International Airport]] ([[:en:Arica|Arica]]), [[:en:Diego_Aracena_International_Airport|Diego Aracena International Airport]] ([[:en:Iquique|Iquique]]), [[:en:Andrés_Sabella_Gálvez_International_Airport|Andrés Sabella Gálvez International Airport]] ([[:en:Antofagasta|Antofagasta]]), [[:en:Carriel_Sur_International_Airport|Carriel Sur International Airport]] ([[:en:Concepción,_Chile|Concepción]]), [[:en:El_Tepual_International_Airport|El Tepual International Airport]] ([[:en:Puerto_Montt|Puerto Montt]]), [[:en:Presidente_Carlos_Ibáñez_del_Campo_International_Airport|Presidente Carlos Ibáñez del Campo International Airport]] ([[:en:Punta_Arenas|Punta Arenas]]), [[:en:La_Araucanía_International_Airport|La Araucanía International Airport]] ([[:en:Temuco|Temuco]]), [[:en:Mataveri_International_Airport|Mataveri International Airport]] ([[:en:Easter_Island|Easter Island]]), the most remote airport in the world, as defined by distance to another airport, and the [[:en:Arturo_Merino_Benítez_International_Airport|Arturo Merino Benítez International Airport]] ([[:en:Santiago|Santiago]]) with a traffic of 12,105,524 passengers in 2011. Santiago is headquarters of Latin America's largest [[:en:Airline|airline]] [[:en:Holding_company|holding company]] and Chilean [[:en:Flag_carrier|flag carrier]] [[:en:LATAM_Airlines_Group|LATAM Airlines]]. චිලීයේ භූ විෂමතාවය හේතුවෙන් ක්‍රියාකාරී ප්‍රවාහන ජාලයක් එහි ආර්ථිකයට අත්‍යවශ්‍ය වේ. 2020 දී චිලී රාජ්‍යයේ කිලෝමීටර් 85,984 (සැතපුම් 53,428) ක අධිවේගී මාර්ග තිබූ අතර කිලෝමීටර් 21,289 (සැතපුම් 13,228) ක කාපට් කර ඇත.<ref>{{Cite web |title=Data of interest 1 – National Network according to category |url=https://www.observatoriologistico.cl/infraestructura/red-vial/?id=5d719224d2c6f20029110412 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220529172624/https://www.observatoriologistico.cl/infraestructura/red-vial/?id=5d719224d2c6f20029110412 |archive-date=29 May 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> එම වසරේම, රට තුළ කිලෝමීටර් 3,347 (සැතපුම් 2,080) ක අනුපිටපත් අධිවේගී මාර්ග තිබූ අතර එය බ්‍රසීලයෙන් පසු දකුණු ඇමරිකාවේ දෙවන විශාලතම ජාලය වේ.<ref>{{Cite web |title=Data of interest 3 – Red vial national de dobles calzadas por región año 2020 |url=https://www.observatoriologistico.cl/infraestructura/red-vial/?id=5d719224d2c6f20029110412 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220529172624/https://www.observatoriologistico.cl/infraestructura/red-vial/?id=5d719224d2c6f20029110412 |archive-date=29 May 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> 1990 දශකයේ මැද භාගයේ සිට, කාර්යක්ෂම මාර්ග ජාලයක් ඉදිකිරීමට ඉඩ සලසන ලංසු තැබීමේ ක්‍රියාවලීන් හරහා රටේ මාර්ගවල සැලකිය යුතු දියුණුවක් ඇති වී ඇති අතර, පුවර්ටෝ මොන්ට් සහ කල්ඩෙරා අතර පැනමෙරිකන් අධිවේගී මාර්ගයේ (චිලී මාර්ගය 5) අඛණ්ඩ කිලෝමීටර් 1,950 (සැතපුම් 1,212) අනුපිටපත් කිරීම කෙරෙහි අවධානය යොමු කර ඇත (අටකාමා කාන්තාර ප්‍රදේශයේ සැලසුම් කර ඇති අනුපිටපත් කිරීමට අමතරව),<ref>{{Cite web |date=13 March 2019 |title=In 2021 they will bid for roads that unite Antofagasta with Caldera and Iquique |url=https://www.infraestructurapublica.cl/2021-licitaran-carreteras-unen-antofagasta-caldera-e-iquique/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20221023012331/https://www.infraestructurapublica.cl/2021-licitaran-carreteras-unen-antofagasta-caldera-e-iquique/ |archive-date=23 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> සන්තියාගෝ, වල්පරයිසෝ සහ මධ්‍යම වෙරළ තීරය අතර කොටස් සහ කොන්සෙප්සියොන් වෙත උතුරු ප්‍රවේශය සහ සන්තියාගෝ නාගරික මහාමාර්ග ජාලයේ විශාල ව්‍යාපෘතිය 2004 සහ 2006 අතර විවෘත කරන ලදී.<ref>{{Cite web |title=115 nuevos km de autopistas |url=http://www.plataformaurbana.cl/archive/2009/01/14/115-nuevos-km-de-autopistas/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220711122610/https://www.plataformaurbana.cl/archive/2009/01/14/115-nuevos-km-de-autopistas/ |archive-date=11 July 2022 |access-date=11 July 2022 |work=Plataforma Urbana}}</ref> දුම්රිය ජාලයේ පරිහානියෙන් පසු චිලියේ දිගු දුර ප්‍රවාහනයේ ප්‍රධාන මාධ්‍යය දැන් බස් රථ වේ.<ref>{{cite web |author=Omnilineas |title=Omnilineas website |url=http://www.omnilineas.cl/comparison/index.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140219172710/http://www.omnilineas.cl/comparison/index.html |archive-date=19 February 2014 |access-date=17 February 2014}}</ref> බස් පද්ධතිය මුළු රටම ආවරණය කරයි, ඇරිකා සිට සන්තියාගෝ දක්වා (පැය 30 ක ගමනක්) සහ සන්තියාගෝ සිට පුන්ටා අරීනාස් දක්වා (පැය 40 ක් පමණ, ඔසෝර්නෝ හි වෙනසක් සහිතව). චිලීයේ මුළු ධාවන පථ 372 ක් ඇත (තාරකා කර ඇති මාර්ග 62 ක් සහ තාර නොදැමූ මාර්ග 310 ක්). චිලියේ වැදගත් ගුවන් තොටුපළවල් වන්නේ චකල්ලූටා ජාත්‍යන්තර ගුවන් තොටුපල (ඇරිකා), ඩියාගෝ අරසීනා ජාත්‍යන්තර ගුවන්තොටුපළ (ඉක්වික්), ඇන්ඩ්‍රෙස් සැබෙලා ගැල්වෙස් ජාත්‍යන්තර ගුවන් තොටුපල (ඇන්ටොෆගස්ටා), කැරියල් සූර් ජාත්‍යන්තර ගුවන් තොටුපළ (කොන්සෙප්සියන්), එල් ටෙපුවල් ජාත්‍යන්තර ගුවන් තොටුපළ (පුවර්ටෝ මොන්ට්), ජනාධිපති කාලෝස් ඉබානා ජාත්‍යන්තර ගුවන් තොටුපළයි. අරෞකානියා ජාත්‍යන්තර ගුවන්තොටුපළ (ටෙමුකෝ), මාතවේරි ජාත්‍යන්තර ගුවන්තොටුපළ (පාස්කු දූපත), වෙනත් ගුවන් තොටුපළකට ඇති දුර අනුව නිර්වචනය කර ඇති පරිදි ලෝකයේ වඩාත්ම දුරස්ථ ගුවන් තොටුපළ වන අතර, ආටුරෝ මෙරිනෝ බෙනිටෙස් ජාත්‍යන්තර ගුවන් තොටුපළ (සන්තියාගෝ) 2011 දී 12,105,524 මගීන්ගේ ගමනාගමනයෙන් යුක්ත වේ. ධජ වාහකය LATAM ගුවන් සේවය. === අන්තර්ජාලය සහ විදුලි සංදේශ === [[File:Andes_y_Torre_Entel.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Andes_y_Torre_Entel.jpg|thumb|චිලීහි සන්තියාගෝ හි ටොරේ එන්ටෙල්, පසුබිමේ ඇන්ඩීස් කඳුකරය.]] [[:en:Telecommunications_in_Chile|Chile has a telecommunication]] system which covers much of the country, including Chilean insular and Antarctic bases. Privatization of the telephone system began in 1988; Chile has one of the most advanced telecommunications infrastructure in South America with a modern system based on extensive microwave radio relay facilities and a domestic satellite system with 3 earth stations.<ref name="factbook" /> In 2012, there were 3.276 million main lines in use and 24.13 million mobile cellular telephone subscribers. According to a 2012 database of the [[:en:International_Telecommunication_Union|International Telecommunication Union]] (ITU), 61.42% of the Chilean population uses the internet, making Chile the country with the highest internet penetration in South America. The Chilean internet country code is "[[:en:.cl|.cl]]". In 2017 the government of Chile launched its first [[:en:Cyber_security|cyber security]] strategy, which receives technical support from the [[:en:Organization_of_American_States|Organization of American States]] (OAS) Cyber Security Program of the Inter-American Committee against Terrorism (CICTE). චිලී දූපත් සහ ඇන්ටාක්ටික් කඳවුරු ඇතුළුව රටේ බොහෝ ප්‍රදේශ ආවරණය කරන විදුලි සංදේශ පද්ධතියක් චිලී සතුව ඇත. දුරකථන පද්ධතිය පෞද්ගලීකරණය කිරීම 1988 දී ආරම්භ විය; පුළුල් මයික්‍රෝවේව් රේඩියෝ රිලේ පහසුකම් මත පදනම් වූ නවීන පද්ධතියක් සහ පෘථිවි මධ්‍යස්ථාන 3 ක් සහිත දේශීය චන්ද්‍රිකා පද්ධතියක් සහිත දකුණු ඇමරිකාවේ වඩාත්ම දියුණු විදුලි සංදේශ යටිතල පහසුකම්වලින් එකක් චිලී සතුව ඇත.<ref name="factbook" /> 2012 දී, භාවිතයේ ප්‍රධාන මාර්ග මිලියන 3.276 ක් සහ ජංගම සෙලියුලර් දුරකථන ග්‍රාහකයින් මිලියන 24.13 ක් සිටියහ.<ref name="factbook" /> ජාත්‍යන්තර විදුලි සංදේශ සංගමයේ (ITU) 2012 දත්ත සමුදායකට අනුව, චිලී ජනගහනයෙන් 61.42% ක් අන්තර්ජාලය භාවිතා කරන අතර, එමඟින් දකුණු ඇමරිකාවේ ඉහළම අන්තර්ජාල විනිවිද යාමක් ඇති රට චිලී බවට පත්වේ.<ref name="ITU-IndividualsUsingTheInternet">{{cite web |date=June 2013 |title=Percentage of Individuals using the Internet 2000 |url=http://www.itu.int/en/ITU-D/Statistics/Documents/statistics/2013/Individuals_Internet_2000-2012.xls |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140209141641/http://www.itu.int/en/ITU-D/Statistics/Documents/statistics/2013/Individuals_Internet_2000-2012.xls |archive-date=9 February 2014 |access-date=22 June 2013 |publisher=International Telecommunication Union}}</ref> චිලී අන්තර්ජාල රටේ කේතය ".cl" වේ.<ref>{{cite web |author1=Internet Assigned Numbers Authority |title=.cl Domain Delegation Data |url=https://www.iana.org/domains/root/db/cl.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240220234533/http://www.iana.org/domains/root/db/cl.html |archive-date=20 February 2024 |access-date=3 April 2024 |website=www.iana.org}}</ref> 2017 දී චිලී රජය එහි පළමු සයිබර් ආරක්ෂණ උපාය මාර්ගය දියත් කළ අතර, එය ත්‍රස්තවාදයට එරෙහි අන්තර්-ඇමරිකානු කමිටුවේ (CICTE) ඇමරිකානු රාජ්‍ය සංවිධානයේ (OAS) සයිබර් ආරක්ෂණ වැඩසටහනෙන් තාක්ෂණික සහාය ලබා ගනී.<ref>{{Cite book |author1=Carlos Solar |title=Cybersecurity Governance in Latin America: States, Threats, and Alliances |publisher=State University of New York Press |year=2023 |isbn=9781438491424 |pages=}}</ref> බලශක්ති === බලශක්තිය === [[File:Generadores_eólicos.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Generadores_e%C3%B3licos.jpg|thumb|චිලී, කැනෙලා අසල සුළං ගොවිපලක්]] Chile's [[:en:Total_energy_supply|total energy supply]] (TES) was 23.0GJ per capita in 2020.<ref name="iea2020">{{cite web |title=IEA – Report |url=https://www.iea.org/data-and-statistics/data-tools/energy-statistics-data-browser?country=KENYA&fuel=Energy%20supply&indicator=TESbyPop |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20170202060054/https://www.iea.org/statistics/statisticssearch/report/?country=Chile&product=indicators |archive-date=2 February 2017 |access-date=4 November 2020}}</ref> Energy in Chile is dominated by fossil fuels, with coal, oil and gas accounting for 73.4% of the total primary energy. Biofuels and waste account for another 20.5% of primary energy supply, with the rest sourced from hydro and other renewables. Electricity consumption was 68.90 TWh in 2014. Main sources of electricity in Chile are [[:en:Hydroelectricity|hydroelectricity]], [[:en:Fuel_gas|gas]], [[:en:Fuel_oil|oil]] and [[:en:Coal|coal]]. [[:en:Renewable_energy|Renewable energy]] in the forms of [[:en:Wind_energy|wind]] and [[:en:Solar_energy|solar energy]] are also coming into use, encouraged by collaboration since 2009 with the [[:en:United_States_Department_of_Energy|United States Department of Energy]]. The electricity industry is [[:en:Privatization|privatized]] with [[:en:Endesa_(Chile)|ENDESA]] as the largest company in the field. 2020 දී චිලීයේ මුළු බලශක්ති සැපයුම (TES) ඒක පුද්ගල 23.0GJ විය.<ref name="iea2020" /> චිලීයේ බලශක්තිය ෆොසිල ඉන්ධන මගින් ආධිපත්‍යය දරන අතර, ගල් අඟුරු, තෙල් සහ ගෑස් මුළු ප්‍රාථමික ශක්තියෙන් 73.4% ක් වේ. ජෛව ඉන්ධන සහ අපද්‍රව්‍ය ප්‍රාථමික බලශක්ති සැපයුමෙන් තවත් 20.5% ක් වන අතර ඉතිරිය ජල විදුලි හා අනෙකුත් පුනර්ජනනීය බලශක්තියෙන් ලබා ගනී.<ref name="iea2020" /> 2014 දී විදුලි පරිභෝජනය 68.90 TWh විය. චිලියේ ප්‍රධාන විදුලි ප්‍රභවයන් වන්නේ ජල විදුලිය, ගෑස්, තෙල් සහ ගල් අඟුරු ය. 2009 සිට එක්සත් ජනපද බලශක්ති දෙපාර්තමේන්තුව සමඟ සහයෝගීතාවයෙන් දිරිමත් කරන ලද සුළං සහ සූර්ය බලශක්ති ආකාරවලින් පුනර්ජනනීය බලශක්තිය ද භාවිතයට පැමිණෙමින් පවතී. ක්ෂේත්‍රයේ විශාලතම සමාගම ලෙස ENDESA සමඟ විදුලි කර්මාන්තය පෞද්ගලීකරණය කර ඇත. 2021 දී, චිලියේ ස්ථාපිත පුනර්ජනනීය විදුලිය අනුව, ජල විදුලිය මෙගාවොට් 6,807 (ලෝකයේ 28 වන විශාලතම), සුළං බලය මෙගාවොට් 3,137 (ලෝකයේ 28 වන විශාලතම), සූර්ය බලය මෙගාවොට් 4,468 (ලෝකයේ 22 වන විශාලතම) සහ ජෛව ස්කන්ධය මෙගාවොට් 375 ක් තිබුණි.<ref>{{cite web |author=IRENA |date=April 2022 |title=Renewable Capacity Statistics 2022 |trans-title= |url=https://www.irena.org/-/media/Files/IRENA/Agency/Publication/2022/Apr/IRENA_RE_Capacity_Statistics_2022.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://www.irena.org/-/media/Files/IRENA/Agency/Publication/2022/Apr/IRENA_RE_Capacity_Statistics_2022.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=8 May 2022}}</ref> ඇටකාමා කාන්තාරය ලෝකයේ ඉහළම සූර්ය විකිරණය ලබා ගන්නා ස්ථානය වන අතර, චිලී රාජ්‍යය තෙල්, ගෑස් සහ ගල් අඟුරු ලබා ගැනීමේ ගැටළු වලට මුහුණ දී ඇති බැවින් (රට මූලික වශයෙන් ඒවා නිෂ්පාදනය නොකරන බැවින් ඒවා ආනයනය කිරීමට සිදුවේ), පුනර්ජනනීය බලශක්තිය රටේ බලශක්ති ක්ෂේත්‍රයේ අඩුපාඩු සඳහා විසඳුම ලෙස සැලකේ.<ref>{{Cite web |title=Energia Renovável para a irigação no Deserto do Atacama |url=http://www.iadb.org/en/news/webstories/2011-12-15/solar-power-plant-in-atacama-desert-in-chile,9715.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20171016080702/http://www.iadb.org/en/news/webstories/2011-12-15/solar-power-plant-in-atacama-desert-in-chile,9715.html |archive-date=16 October 2017 |access-date=11 July 2022}}</ref><ref>{{Cite web |title=Chile inaugura 1ª planta de energia termossolar da América Latina |url=https://economia.uol.com.br/noticias/efe/2021/06/09/chile-inaugura-1-planta-de-energia-termossolar-da-america-latina.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220321111842/https://economia.uol.com.br/noticias/efe/2021/06/09/chile-inaugura-1-planta-de-energia-termossolar-da-america-latina.htm |archive-date=21 March 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> 2023 දී චිලී රාජ්‍යය හරිතාගාර වායු ටොන් මිලියන 107.99 ක් විමෝචනය කළ අතර එය ගෝලීය සමස්තයෙන් 0.2% ක් පමණ වේ.<ref>{{Cite journal|last1=Olefs|first1=M.|last2=Formayer|first2=H.|last3=Gobiet|first3=A.|last4=Marke|first4=T.|last5=Schöner|first5=W.|last6=Revesz|first6=M.|date=2021-06-01|title=Past and future changes of the Austrian climate – Importance for tourism|journal=Journal of Outdoor Recreation and Tourism|series=Editorial: Tourism and Climate Change – an integrated look at the Austrian case|volume=34|pages=100395|bibcode=2021JORT...3400395O|doi=10.1016/j.jort.2021.100395|issn=2213-0780|doi-access=free}}</ref> මෑත වසරවලදී චිලී රාජ්‍යය පිරිසිදු බලශක්තියේ, විශේෂයෙන් සූර්ය හා සුළං බලශක්තියේ ගෝලීය ප්‍රමුඛයා ලෙස මතු වී තිබේ.<ref>{{Cite web |date=1 January 2018 |title=Chile |url=https://www.iea.org/countries/chile |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20250218090200/https://www.iea.org/countries/chile |archive-date=18 February 2025 |access-date=2025-02-07 |website=IEA |language=en-GB}}</ref> සහ 2050 වන විට ශුද්ධ ශුන්‍යයට කැපවී සිටී. දේශගුණික ක්‍රියාකාරී ට්‍රැකර්ට අනුව, පුනර්ජනනීය බලශක්තිය පුළුල් කිරීම සහ ගල් අඟුරු ක්‍රමයෙන් ඉවත් කිරීම මගින් දේශගුණ ක්‍රියාමාර්ගවල "සැලකිය යුතු ප්‍රගතියක්" ලබා ගනිමින් සිටී.<ref>{{Cite web |last=Climate Action Tracker |date=7 October 2024 |title=Chile |url=https://climateactiontracker.org/countries/chile/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20250207154740/https://climateactiontracker.org/countries/chile/ |archive-date=7 February 2025 |access-date=2025-02-07 |website=climateactiontracker.org |language=en}}</ref> == යොමු කිරීම් == rzgp44l9tsk3c6271ijpdjg1wy3jqgt 750332 750330 2025-06-23T08:02:02Z BuddhikaW88 37808 750332 wikitext text/x-wiki [[File:Bolsa_2.JPG|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Bolsa_2.JPG|thumb|සන්තියාගෝ කොටස් වෙළඳපොළ]] සන්තියාගෝ හි චිලී මහ බැංකුව රටේ මධ්‍යම බැංකුව ලෙස සේවය කරයි. චිලී මුදල් ඒකකය චිලී පෙසෝ (CLP) වේ. චිලී යනු දකුණු ඇමරිකාවේ වඩාත්ම ස්ථාවර සහ සමෘද්ධිමත් ජාතීන්ගෙන් එකකි,<ref name="BBC-Chile">{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/country_profiles/1222764.stm|title=Country profile: Chile|date=16 December 2009|work=BBC News|access-date=31 December 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20100114035710/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/country_profiles/1222764.stm|archive-date=14 January 2010|url-status=live}}</ref> මානව සංවර්ධනය, තරඟකාරිත්වය, ගෝලීයකරණය, ආර්ථික නිදහස සහ දූෂණය පිළිබඳ අඩු සංජානනය අතින් ලතින් ඇමරිකානු ජාතීන්ට නායකත්වය දෙයි.<ref name="hdrstats.undp.org">{{cite web |title=Human and income poverty: developing countries |url=http://hdrstats.undp.org/indicators/25.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090212140250/http://hdrstats.undp.org/indicators/25.html |archive-date=12 February 2009 |work=UNDP}}</ref> 2013 ජූලි මාසයේ සිට, චිලී ලෝක බැංකුව විසින් "ඉහළ ආදායම් ලබන ආර්ථිකයක්" ලෙස සලකනු ලැබේ.<ref name="wb">{{cite web |title=How does the World Bank classify countries? |url=https://datahelpdesk.worldbank.org/knowledgebase/articles/378834-how-does-the-world-bank-classify-countries |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200522092916/https://datahelpdesk.worldbank.org/knowledgebase/articles/378834-how-does-the-world-bank-classify-countries |archive-date=22 May 2020 |access-date=8 April 2021 |publisher=[[World Bank]]}}</ref><ref name="World Bank-2013a">{{cite web |date=1 July 2013 |title=High-income economies ($12,616 or more) |url=http://data.worldbank.org/about/country-classifications/country-and-lending-groups#High_income |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110318125456/http://data.worldbank.org/about/country-classifications/country-and-lending-groups#High_income |archive-date=18 March 2011 |access-date=14 September 2013 |work=Country and Lending Groups |publisher=The World Bank}}</ref><ref name="World Bank-2013b">{{cite web |date=1 August 2013 |title=GNI per capita, Atlas method (current US$) |url=http://api.worldbank.org/datafiles/NY.GNP.PCAP.CD_Indicator_MetaData_en_EXCEL.xls |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130921055207/http://api.worldbank.org/datafiles/NY.GNP.PCAP.CD_Indicator_MetaData_en_EXCEL.xls |archive-date=21 September 2013 |access-date=14 September 2013 |publisher=The World Bank |location=Washington, D.C. |format=xls |quote=GNI-WB}}</ref> චිලී දකුණු ඇමරිකාවේ ඉහළම ආර්ථික නිදහස (ලොව පුරා 22 වන ස්ථානයේ) ඇති බව හෙරිටේජ් පදනමේ චිලී පවසයි. එහි ස්වාධීන හා කාර්යක්ෂම අධිකරණ පද්ධතිය සහ විචක්ෂණශීලී රාජ්‍ය මූල්‍ය කළමනාකරණය හේතුවෙන්.<ref>{{Cite web |title=Chile Economy: Population, GDP, Inflation, Business, Trade, FDI, Corruption |url=https://www.heritage.org/index/country/chile |url-status=unfit |archive-url=https://web.archive.org/web/20190622094514/https://www.heritage.org/index/country/chile |archive-date=22 June 2019 |access-date=13 November 2023 |website=The Heritage Foundation |language=en}}</ref> 2010 මැයි මාසයේදී චිලී OECD හා සම්බන්ධ වූ පළමු දකුණු ඇමරිකානු රට බවට පත්විය.<ref>{{cite web |date=7 May 2010 |title=Chile's accession to the OECD |url=http://www.oecd.org/chile/chilesaccessiontotheoecd.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20120829025817/http://www.oecd.org/chile/chilesaccessiontotheoecd.htm |archive-date=29 August 2012 |access-date=22 July 2016 |publisher=[[Organisation for Economic Co-operation and Development|OECD]]}}</ref> 2006 දී, චිලී ලතින් ඇමරිකාවේ ඉහළම නාමික ඒක පුද්ගල දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය ඇති රට බවට පත්විය.<ref>[http://www.weforum.org/pdf/GCR09/GCR20092010fullrankings.pdf Table 4: The Global Competitiveness Index 2009–2010 rankings and 2008–2009 comparisons] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101030003958/http://www.weforum.org/pdf/GCR09/GCR20092010fullrankings.pdf|date=30 October 2010}}. The Global Competitiveness Index 2009–2010. World Economic Forum</ref> 2020 වන විට, චිලී ලතින් ඇමරිකාවේ (උරුගුවේ සහ පැනමාවට පිටුපසින්) නාමික ඒක පුද්ගල දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් තුන්වන ස්ථානයේ සිටී. Copper mining makes up 20% of Chilean GDP and 60% of exports.<ref name="coppersol">{{cite news|url=https://www.economist.com/news/business/21576714-mining-industry-has-enriched-chile-its-future-precarious-copper-solution|title=Mining in Chile: Copper solution|date=27 April 2013|newspaper=The Economist|access-date=13 July 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20130715211952/http://www.economist.com/news/business/21576714-mining-industry-has-enriched-chile-its-future-precarious-copper-solution|archive-date=15 July 2013|url-status=live}}</ref> [[:en:Escondida|Escondida]] is the largest copper mine in the world, producing over 5% of global supplies.<ref name="coppersol" /> Overall, Chile produces a third of the world's copper.<ref name="coppersol" /> [[:en:Codelco|Codelco]], the state mining firm, competes with private copper mining companies. Sound economic policies, maintained consistently since the 1980s, have contributed to steady economic growth in Chile and have more than halved poverty rates.<ref name="countrystudies">{{cite web |date=31 March 1994 |title=Development and Breakdown of Democracy, 1830–1973 |url=http://countrystudies.us/chile/85.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110709014719/http://countrystudies.us/chile/85.htm |archive-date=9 July 2011 |access-date=21 April 2009 |work=Country Studies |publisher=Library of Congress}}</ref> Chile began to experience a moderate economic downturn in 1999. The economy remained sluggish until 2003, when it began to show clear signs of recovery, achieving 4.0% GDP growth. The Chilean economy finished 2004 with growth of 6%. Real GDP growth reached 5.7% in 2005 before falling back to 4% in 2006. GDP expanded by 5% in 2007. Faced with the [[:en:2008_financial_crisis|2008 financial crisis]], the government announced an economic stimulus plan to spur employment and growth, and despite the [[:en:Great_Recession|Great Recession]], aimed for an expansion of between 2% and 3% of GDP for 2009. Nonetheless, economic analysts disagreed with government estimates and predicted economic growth at a median of 1.5%. Real GDP growth in 2012 was 5.5%. Growth slowed to 4.1% in the first quarter of 2013. තඹ කැණීම චිලීයේ දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 20% ක් සහ අපනයන වලින් 60% ක් වේ.<ref name="coppersol" /> එස්කොන්ඩිඩා යනු ලොව විශාලතම තඹ පතල වන අතර එය ගෝලීය සැපයුම්වලින් 5% කට වඩා නිෂ්පාදනය කරයි.<ref name="coppersol" /> සමස්තයක් වශයෙන්, චිලී ලෝකයේ තඹ වලින් තුනෙන් එකක් නිෂ්පාදනය කරයි.<ref name="coppersol" /> රාජ්‍ය පතල් සමාගමක් වන කොඩෙල්කෝ, පෞද්ගලික තඹ පතල් සමාගම් සමඟ තරඟ කරයි.<ref name="coppersol" /> 1980 ගණන්වල සිට අඛණ්ඩව පවත්වාගෙන යන ශක්තිමත් ආර්ථික ප්‍රතිපත්ති, චිලීයේ ස්ථාවර ආර්ථික වර්ධනයට දායක වී ඇති අතර දරිද්‍රතා අනුපාත අඩකට වඩා අඩු කර ඇත.<ref name="factbook">{{Cite CIA World Factbook|country=Chile|access-date=17 February 2014}}</ref><ref name="countrystudies" /> 1999 දී චිලී මධ්‍යස්ථ ආර්ථික පසුබෑමක් අත්විඳීමට පටන් ගත්තේය. 2003 වන තෙක් ආර්ථිකය මන්දගාමීව පැවති අතර, එය යථා තත්ත්වයට පත්වීමේ පැහැදිලි සලකුණු පෙන්වීමට පටන් ගත් අතර, දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 4.0% ක වර්ධනයක් අත්කර ගත්තේය.<ref>{{cite web |date=21 February 2013 |title=Chile GDP – real growth rate |url=http://indexmundi.com/chile/gdp_real_growth_rate.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190612084542/https://www.indexmundi.com/chile/gdp_real_growth_rate.html |archive-date=12 June 2019 |access-date=13 July 2013 |publisher=Indexmundi.com}}</ref> චිලී ආර්ථිකය 2004 වසර 6% ක වර්ධනයකින් අවසන් කළේය. සැබෑ දළ දේශීය නිෂ්පාදිත වර්ධනය 2005 දී 5.7% ක් වූ අතර 2006 දී 4% දක්වා පහත වැටුණි. 2007 දී දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය 5% කින් වර්ධනය විය.<ref name="countrystudies" /> 2008 මූල්‍ය අර්බුදයට මුහුණ දුන් රජය, රැකියා සහ වර්ධනය උත්තේජනය කිරීම සඳහා ආර්ථික උත්තේජක සැලැස්මක් ප්‍රකාශයට පත් කළ අතර, මහා අවපාතය නොතකා, 2009 සඳහා දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 2% ත් 3% ත් අතර ප්‍රසාරණයක් අරමුණු කර ගෙන ඇත. කෙසේ වෙතත්, ආර්ථික විශ්ලේෂකයින් රජයේ ඇස්තමේන්තු සමඟ එකඟ නොවූ අතර ආර්ථික වර්ධනය 1.5% ක මධ්‍යන්‍යයකින් පුරෝකථනය කළහ.<ref>{{cite news|url=https://www.reuters.com/article/economicNews/idUSN1027661220090110|title=Chile finmin says no recession seen in 2009-report|date=10 January 2009|work=Reuters|access-date=17 December 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20090111024811/http://www.reuters.com/article/economicNews/idUSN1027661220090110|archive-date=11 January 2009|url-status=live}}</ref> 2012 දී සැබෑ දළ දේශීය නිෂ්පාදිත වර්ධනය 5.5% ක් විය. 2013 පළමු කාර්තුවේදී වර්ධනය 4.1% දක්වා මන්දගාමී විය.<ref name="imfartiv">{{cite web |date=14 June 2013 |title=Chile: 2013 Article IV Consultation; IMF Country Report 13/198 |url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/scr/2013/cr13198.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20130717155041/http://www.imf.org/external/pubs/ft/scr/2013/cr13198.pdf |archive-date=17 July 2013 |access-date=13 July 2013 |publisher=IMF}}</ref> [[File:Gran_Torre_Santiago_(39693576311)_(2).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Gran_Torre_Santiago_(39693576311)_(2).jpg|වම|thumb|සැන්හැටන්හි ග්‍රාන් ටොරේ කොස්ටානේරා සහ ටයිටේනියම් ලා පෝර්ටාඩා (පසුබිම) අහස ගොඩනැගිලි]] The unemployment rate was 7.8% in 2022, according to [[:en:World_Bank|The World Bank]]. There are reported labor shortages in agriculture, mining, and construction. The percentage of Chileans with per capita household incomes below the poverty line—defined as twice the cost of satisfying a person's minimal nutritional needs—fell from 45.1% in 1987 to 11.5% in 2009, according to government surveys. Critics in Chile, however, argue that true poverty figures are considerably higher than those officially published. Using the relative yardstick favoured in many European countries, 27% of Chileans would be poor, according to Juan Carlos Feres of the [[:en:ECLAC|ECLAC]]. {{as of|2012|November|}}, about 11.1 million people (64% of the population) benefit from government welfare programs,{{Clarify|date=May 2014}} via the "Social Protection Card", which includes the population living in poverty and those at a risk of falling into poverty. [[:en:Chile_pension_system|The privatized national pension system]] (AFP) has encouraged domestic investment and contributed to an estimated total domestic savings rate of approximately 21% of GDP. Under the compulsory private pension system, most formal sector employees pay 10% of their salaries into privately managed funds. ලෝක බැංකුවට අනුව, විරැකියා අනුපාතය 2022 දී 7.8% ක් විය.<ref>{{Cite web |title=World Bank Open Data |url=https://data.worldbank.org/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230526025607/https://data.worldbank.org/ |archive-date=26 May 2023 |access-date=11 November 2023 |website=World Bank Open Data}}</ref> කෘෂිකර්මාන්තය, පතල් කැණීම් සහ ඉදිකිරීම් ක්ෂේත්‍රයන්හි ශ්‍රම හිඟයක් වාර්තා වී ඇත.<ref name="imfartiv" /> රජයේ සමීක්ෂණවලට අනුව, දරිද්‍රතා රේඛාවට පහළින් ඒක පුද්ගල ගෘහස්ථ ආදායමක් ඇති චිලී ජාතිකයින්ගේ ප්‍රතිශතය - පුද්ගලයෙකුගේ අවම පෝෂණ අවශ්‍යතා සපුරාලීමේ පිරිවැය මෙන් දෙගුණයක් ලෙස අර්ථ දක්වා ඇත - 1987 දී 45.1% සිට 2009 දී 11.5% දක්වා පහත වැටුණි.<ref>{{cite web |date=22 June 2007 |title=Casen 2006 en profundidad |url=http://www.trabajoyequidad.cl/documentos/temp/TP-825-CASEN%202006%20en%20profundidad-22-06-2007.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130113065308/http://www.trabajoyequidad.cl/documentos/temp/TP-825-CASEN%2B2006%2Ben%2Bprofundidad-22-06-2007.pdf |archive-date=13 January 2013 |access-date=22 October 2007 |work=Libertad y Desarrollo}}</ref><ref>{{cite web |year=2010 |title=Panorama social de América Latina |url=http://www.cepal.cl/publicaciones/xml/9/41799/PSE-panoramasocial2010.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110707005900/http://www.cepal.cl/publicaciones/xml/9/41799/PSE-panoramasocial2010.pdf |archive-date=7 July 2011 |access-date=13 July 2013 |publisher=ECLAC}}</ref> කෙසේ වෙතත්, චිලීයේ විචාරකයින් තර්ක කරන්නේ සැබෑ දරිද්‍රතා සංඛ්‍යාලේඛන නිල වශයෙන් ප්‍රකාශයට පත් කරන ලද සංඛ්‍යාලේඛනවලට වඩා සැලකිය යුතු ලෙස ඉහළ බවයි.<ref>{{cite news|url=http://www.economiaynegocios.cl/noticias/noticias.asp?id=35048|title=Una muy necesaria corrección: Hay cuatro millones de pobres en Chile|date=14 October 2007|newspaper=El Mercurio|access-date=22 October 2007|archive-url=https://web.archive.org/web/20210815184809/http://www.economiaynegocios.cl/noticias/noticias.asp?id=35048|archive-date=15 August 2021|url-status=live}}</ref> බොහෝ යුරෝපීය රටවල ප්‍රිය කරන සාපේක්ෂ මිනුම් දණ්ඩ භාවිතා කරමින්, චිලී ජාතිකයන්ගෙන් 27% ක් දුප්පත් වනු ඇති බව ECLAC හි ජුවාන් කාලෝස් ෆෙරෙස් පවසයි.<ref>{{Cite news|url=http://www.economist.com/displaystory.cfm?story_id=9645174|title=Destitute no more|date=16 August 2007|newspaper=The Economist|access-date=22 October 2007|archive-url=https://web.archive.org/web/20071016204538/http://economist.com/displayStory.cfm?story_id=9645174|archive-date=16 October 2007|url-status=live}}{{Subscription required}}</ref> 2012 වන විට, මිලියන 11.1 ක් පමණ (ජනගහනයෙන් 64%) රජයේ සුභසාධන වැඩසටහන් වලින් ප්‍රතිලාභ ලබන අතර,<ref>{{cite web |date=20 November 2012 |title=Ficha de Protección Social – Ministerio de Desarrollo Social |url=http://www.fichaproteccionsocial.gob.cl/estad/est_int.php?id=19 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160518190839/http://www.fichaproteccionsocial.gob.cl/estad/est_int.php?id=19 |archive-date=18 May 2016 |access-date=12 March 2013 |publisher=Fichaproteccionsocial.gob.cl}}</ref> "සමාජ ආරක්ෂණ කාඩ්පත" හරහා, එයට දරිද්‍රතාවයෙන් පෙළෙන ජනගහනය සහ දරිද්‍රතාවයට වැටීමේ අවදානමක් ඇති අය ඇතුළත් වේ.<ref>{{cite web |title=Ficha de Protección Social – Ministerio de Desarrollo Social |url=http://www.fichaproteccionsocial.gob.cl/fps/fps2.php |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120915085201/http://www.fichaproteccionsocial.gob.cl/fps/fps2.php |archive-date=15 September 2012 |access-date=9 November 2012 |publisher=Fichaproteccionsocial.gob.cl}}</ref> පෞද්ගලීකරණය කරන ලද ජාතික විශ්‍රාම වැටුප් ක්‍රමය (AFP) දේශීය ආයෝජන දිරිමත් කර ඇති අතර දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් ආසන්න වශයෙන් 21% ක ඇස්තමේන්තුගත මුළු දේශීය ඉතුරුම් අනුපාතයකට දායක වී ඇත.<ref>{{cite web |title=The Chilean pension system |url=http://www.safp.cl/573/articles-3523_copyright.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120512092950/http://www.safp.cl/573/articles-3523_copyright.pdf |archive-date=12 May 2012 |access-date=13 July 2013}}</ref> අනිවාර්ය පෞද්ගලික විශ්‍රාම වැටුප් ක්‍රමය යටතේ, බොහෝ විධිමත් අංශයේ සේවකයින් තම වැටුපෙන් 10% ක් පෞද්ගලිකව කළමනාකරණය කරන ලද අරමුදල්වලට ගෙවයි.<ref name="countrystudies" /> Chile has signed [[:en:Free_trade_agreements|free trade agreements]] (FTAs) with a whole network of countries, including an FTA with the United States that was signed in 2003 and implemented in January 2004. Internal Government of Chile figures show that even when factoring out inflation and the recent high price of copper, bilateral trade between the U.S. and Chile has grown over 60% since then.<ref name="countrystudies" /> Chile's total trade with China reached US$8.8 billion in 2006, representing nearly 66% of the value of its trade relationship with Asia.<ref name="countrystudies" /> Exports to Asia increased from US$15.2 billion in 2005 to US$19.7 billion in 2006, a 29.9% increase.<ref name="countrystudies" /> Year-on-year growth of imports was especially strong from a number of countries: Ecuador (123.9%), Thailand (72.1%), South Korea (52.6%), and China (36.9%).<ref name="countrystudies" /> Chile's approach to foreign direct investment is codified in the country's Foreign Investment Law. Registration is reported to be simple and transparent, and foreign investors are guaranteed access to the official [[:en:Foreign_exchange_market|foreign exchange market]] to repatriate their profits and capital.<ref name="countrystudies" /> The Chilean Government has formed a Council on Innovation and Competition, hoping to bring in additional FDI to new parts of the economy. චිලී රාජ්‍යය රටවල් ජාලයක් සමඟ නිදහස් වෙළඳ ගිවිසුම් (FTA) අත්සන් කර ඇති අතර, 2003 දී අත්සන් කරන ලද සහ 2004 ජනවාරි මාසයේදී ක්‍රියාත්මක කරන ලද එක්සත් ජනපදය සමඟ FTA ද ඇතුළුව.<ref>{{cite web |title=USA-Chile FTA Final Text |url=http://www.ustr.gov/Trade_Agreements/Bilateral/Chile_FTA/Final_Texts/Section_Index.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160328045456/https://ustr.gov/trade_agreements/bilateral/chile_fta/final_texts/section_index.html |archive-date=28 March 2016 |access-date=13 July 2013 |publisher=Ustr.gov}}</ref> චිලී රාජ්‍යයේ අභ්‍යන්තර රජයේ සංඛ්‍යාලේඛනවලින් පෙනී යන්නේ උද්ධමනය සහ මෑත කාලීන ඉහළ තඹ මිල ගණන් සැලකිල්ලට ගත් විට පවා, එතැන් සිට එක්සත් ජනපදය සහ චිලී අතර ද්විපාර්ශ්වික වෙළඳාම 60% ට වඩා වර්ධනය වී ඇති බවයි.<ref name="countrystudies" /> චීනය සමඟ චිලී හි මුළු වෙළඳාම 2006 දී ඇමරිකානු ඩොලර් බිලියන 8.8 දක්වා ළඟා වූ අතර එය ආසියාව සමඟ එහි වෙළඳ සම්බන්ධතාවයේ වටිනාකමෙන් 66% කට ආසන්න ප්‍රමාණයක් නියෝජනය කරයි.<ref name="countrystudies" /> ආසියාවට අපනයන 2005 දී ඇමරිකානු ඩොලර් බිලියන 15.2 සිට 2006 දී ඇමරිකානු ඩොලර් බිලියන 19.7 දක්වා වැඩි වූ අතර එය 29.9% ක වැඩිවීමකි.<ref name="countrystudies" /> ආනයනවල වාර්ෂික වර්ධනය විශේෂයෙන් රටවල් ගණනාවකින් ශක්තිමත් විය: ඉක්වදෝරය (123.9%), තායිලන්තය (72.1%), දකුණු කොරියාව (52.6%) සහ චීනය (36.9%).<ref name="countrystudies" /> විදේශ සෘජු ආයෝජන සඳහා චිලීහි ප්‍රවේශය රටේ විදේශ ආයෝජන නීතිය තුළ කේතනය කර ඇත. ලියාපදිංචිය සරල හා විනිවිද පෙනෙන බව වාර්තා වන අතර, විදේශීය ආයෝජකයින්ට ඔවුන්ගේ ලාභ සහ ප්‍රාග්ධනය නැවත මෙරටට ගෙන්වා ගැනීම සඳහා නිල විදේශ විනිමය වෙළඳපොළට ප්‍රවේශය සහතික කෙරේ.<ref name="countrystudies" /> චිලී රජය නවෝත්පාදන සහ තරඟකාරිත්වය පිළිබඳ කවුන්සිලයක් පිහිටුවා ඇති අතර, ආර්ථිකයේ නව කොටස් වෙත අමතර FDI ගෙන ඒමේ අපේක්ෂාවෙන් සිටී.<ref name="countrystudies" /> [[:en:Standard_&_Poor's|Standard & Poor's]] gives Chile a [[:en:Credit_rating|credit rating]] of A. The Government of Chile continues to pay down its foreign debt, with public debt only 3.9% of GDP at the end of 2006. The Chilean central government is a net creditor with a [[:en:Net_asset_value|net asset position]] of 7% of GDP at end 2012.<ref name="imfartiv" /> The [[:en:Current_account_deficit|current account deficit]] was 4% in the first quarter of 2013, financed mostly by foreign direct investment.<ref name="imfartiv" /> 14% of central government revenue came directly from copper in 2012. Chile was ranked 1st in the [[:en:Global_Innovation_Index|Global Innovation Index]] in 2024. ස්ටෑන්ඩර්ඩ් ඇන්ඩ් පුවර්ස් විසින් චිලී රාජ්‍යයට A ණය ශ්‍රේණිගත කිරීමක් ලබා දෙයි.<ref>{{cite news|url=https://countryeconomy.com/ratings/chile|title=Rating: Chile Credit Rating|date=2023|work=|access-date=|archive-url=https://web.archive.org/web/20240112090947/https://countryeconomy.com/ratings/chile|archive-date=12 January 2024|url-status=live}}</ref> චිලී රජය සිය විදේශ ණය ගෙවීම දිගටම කරගෙන යන අතර, 2006 අවසානයේ රාජ්‍ය ණය දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 3.9% ක් පමණි.<ref name="countrystudies" /> චිලී මධ්‍යම රජය 2012 අවසානයේ දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 7% ක ශුද්ධ වත්කම් තත්වයක් සහිත ශුද්ධ ණයහිමියෙකි.<ref name="imfartiv" /> 2013 පළමු කාර්තුවේදී ජංගම ගිණුම් හිඟය 4% ක් වූ අතර එය බොහෝ දුරට විදේශ සෘජු ආයෝජන මගින් මූල්‍යකරණය කරන ලදී.<ref name="imfartiv" /> 2012 දී මධ්‍යම රජයේ ආදායමෙන් 14% ක් සෘජුවම තඹ වලින් ලැබුණි.<ref name="imfartiv" /> 2024 දී ගෝලීය නවෝත්පාදන දර්ශකයේ චිලී 1 වන ස්ථානයට පත්විය.<ref>{{Cite book |author=Wunsch-Vincent |first1=Sacha |url=https://www.wipo.int/web-publications/global-innovation-index-2024/en/ |title=Global Innovation Index 2024: Unlocking the Promise of Social Entrepreneurship |last2=León |first2=Lorena Rivera |last3=Lanvin |first3=Bruno |last4=Dutta |first4=Soumitra |date=26 September 2024 |website=www.wipo.int |publisher=[[World Intellectual Property Organization]] |isbn=978-92-805-3681-2 |edition=17th |location=Geneva |page=18 |language=en |doi=10.34667/tind.50062 |access-date=2024-10-06 |archive-url=https://web.archive.org/web/20241212043914/https://www.wipo.int/web-publications/global-innovation-index-2024/en/ |archive-date=12 December 2024 |url-status=live}}</ref> === ඛනිජ සම්පත් === [[File:Chuquicamata-003_02.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chuquicamata-003_02.jpg|thumb|ලොව විශාලතම විවෘත වළේ තඹ පතල වන චුකිකමාටා]] චිලී ඛනිජ සම්පත් වලින් පොහොසත් ය, විශේෂයෙන් තඹ සහ ලිතියම්. විදුලි වාහන සඳහා බැටරි සඳහා ලිතියම් වල වැදගත්කම සහ විදුලි මිශ්‍රණයේ වරින් වර පුනර්ජනනීය බලශක්තිය විශාල ප්‍රමාණයක් භාවිතා කරමින් විදුලි ජාල ස්ථායිකරණය කිරීම හේතුවෙන්, චිලී භූ දේශපාලනිකව ශක්තිමත් කළ හැකි යැයි සැලකේ. කෙසේ වෙතත්, ලෝකයේ අනෙකුත් ප්‍රදේශවල පුළුල් නිෂ්පාදනය සඳහා ආර්ථික දිරිගැන්වීම්වල බලය අවතක්සේරු කිරීම සම්බන්ධයෙන් මෙම ඉදිරිදර්ශනය විවේචනයට ලක්ව ඇත.[26] 2019 දී, රට ලොව විශාලතම තඹ,<ref>{{cite web |title=USGS Copper Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-copper.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-copper.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> අයඩින්<ref>{{cite web |title=USGS Iodine Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-iodine.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210625191455/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-iodine.pdf |archive-date=25 June 2021 |access-date=11 July 2022}}</ref> සහ රීනියම්,<ref>{{cite web |title=USGS Rhenium Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-rhenium.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210621074425/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-rhenium.pdf |archive-date=21 June 2021 |access-date=11 July 2022}}</ref> ලිතියම්<ref>{{cite web |title=USGS Lithium Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-lithium.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-lithium.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> සහ මොලිබ්ඩිනම්<ref>{{cite web |title=USGS Molybdenum Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-molybdenum.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-molybdenum.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> හි දෙවන විශාලතම නිෂ්පාදකයා, රිදී<ref>{{cite web |title=USGS Silver Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-silver.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210515082301/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-silver.pdf |archive-date=15 May 2021 |access-date=11 July 2022}}</ref> හි හත්වන විශාලතම නිෂ්පාදකයා,<ref>{{cite web |title=USGS Salt Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-salt.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-salt.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> පොටෑෂ් හි අටවන විශාලතම නිෂ්පාදකයා,<ref>{{cite web |title=USGS Potash Product ion Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-potash.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-potash.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> සල්ෆර්<ref>{{cite web |title=USGS Sulfur Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-sulfur.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-sulfur.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> හි දහතුන්වන නිෂ්පාදකයා සහ ලෝකයේ යකඩ ලෝපස්<ref>{{cite web |title=USGS Iron Ore Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-iron-ore.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-iron-ore.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> හි දහතුන්වන නිෂ්පාදකයා විය. 2023 දී එය ගෝලීය වශයෙන් සිව්වන විශාලතම රිදී නිෂ්පාදකයා විය.<ref>{{Cite web |title=USGS Silver Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2024/mcs2024.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20241220035538/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2024/mcs2024.pdf |archive-date=December 20, 2024 |access-date=December 23, 2024}}</ref> රටෙහි සැලකිය යුතු රන් නිෂ්පාදනයක් ද ඇත: 2006 සහ 2017 අතර, රට වාර්ෂිකව 2017 දී ටොන් 35.9 සිට 2013 දී ටොන් 51.3 දක්වා නිෂ්පාදනය කරන ලදී,<ref>{{Cite web |title=Gold Production in Chile |url=https://www.ceicdata.com/en/indicator/chile/gold-production |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20221018212808/https://www.ceicdata.com/en/indicator/chile/gold-production |archive-date=18 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> එහිදී 2015 දී රන් නිෂ්පාදනය මෙට්‍රික් ටොන් 43 කි.<ref>{{Cite web |title=Gold production |url=https://ourworldindata.org/grapher/gold-production?tab=table |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129233804/https://ourworldindata.org/grapher/gold-production?tab=table |archive-date=29 November 2023 |access-date=2024-12-17 |website=Our World in Data}}</ref> කෘෂිකර්මය සංචාරක ව්‍යාපාරය === කෘෂිකර්මය === [[File:Viñedo_Puente_Alto.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Vi%C3%B1edo_Puente_Alto.jpg|වම|thumb|පුවෙන්ටේ ඇල්ටෝ හි මිදි වත්ත]] [[:en:Agriculture|Agriculture]] in Chile encompasses a wide range of different activities due to its particular [[:en:Geography|geography]], [[:en:Climate|climate]] and [[:en:Geology|geology]] and human factors. Historically agriculture is one of the bases of Chile's economy. Now agriculture and allied sectors like [[:en:Forestry|forestry]], [[:en:Logging|logging]] and [[:en:Fishing|fishing]] account for only 4.9% of the [[:en:GDP|GDP]] {{As of|2007|lc=y}} and employ 13.6% of the country's labor force. Chile is one of the 5 largest world producers of [[:en:Cherry|cherry]] and [[:en:Blueberry|blueberry]], and one of the 10 largest world producers of [[:en:Grape|grape]], [[:en:Apple|apple]], [[:en:Kiwifruit|kiwi]], [[:en:Peach|peach]], [[:en:Plum|plum]] and [[:en:Hazelnut|hazelnut]], focusing on exporting high-value fruits. Some other major agriculture products of Chile include [[:en:Pear|pears]], [[:en:Onion|onions]], [[:en:Wheat|wheat]], [[:en:Maize|maize]], [[:en:Oats|oats]], [[:en:Garlic|garlic]], [[:en:Asparagus|asparagus]], [[:en:Bean|beans]], [[:en:Beef|beef]], [[:en:Poultry|poultry]], [[:en:Wool|wool]], [[:en:Fish|fish]], [[:en:Lumber|timber]] and [[:en:Hemp|hemp]]. Due to its geographical isolation and strict customs policies Chile is free from diseases and pests such as [[:en:Mad_cow_disease|mad cow disease]], [[:en:Drosophilidae|fruit fly]] and [[:en:Phylloxera|Phylloxera]]. This, its location in the [[:en:Southern_Hemisphere|Southern Hemisphere]], which has quite different harvesting times from the [[:en:Northern_Hemisphere|Northern Hemisphere]], and its wide range of agriculture conditions are considered Chile's main comparative advantages. However, Chile's mountainous landscape limits the extent and intensity of agriculture so that arable land corresponds only to 2.62% of the total territory. Chile currently utilizes 14,015 Hectares of agricultural land. Chile is the world's second largest producer of [[:en:Salmon|salmon]], after Norway. In 2019, it was responsible for 26% of the global supply. In [[:en:Wine|wine]], Chile is usually among the 10 largest producers in the world. In 2018 it was in 6th place. චිලීයේ කෘෂිකර්මාන්තය එහි විශේෂිත භූගෝලීය, දේශගුණය සහ භූ විද්‍යාව සහ මානව සාධක හේතුවෙන් විවිධ ක්‍රියාකාරකම් රාශියක් ආවරණය කරයි. ඓතිහාසික වශයෙන් කෘෂිකර්මාන්තය චිලී ආර්ථිකයේ එක් පදනමකි. දැන් කෘෂිකර්මාන්තය සහ වන වගාව, දැව කැපීම සහ ධීවර කර්මාන්තය වැනි ආශ්‍රිත අංශ 2007 වන විට දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 4.9% ක් පමණක් වන අතර රටේ ශ්‍රම බලකායෙන් 13.6% ක් සේවයේ යොදවයි. චිලී යනු චෙරි සහ බ්ලූබෙරි නිෂ්පාදනය කරන ලොව විශාලතම නිෂ්පාදකයින් 5 දෙනාගෙන් එකක් වන අතර, ඉහළ වටිනාකමක් ඇති පලතුරු අපනයනය කිරීම කෙරෙහි අවධානය යොමු කරමින් මිදි, ඇපල්, කිවි, පීච්, ප්ලම් සහ ලා දුඹුරු යන ලොව විශාලතම නිෂ්පාදකයින් 10 දෙනාගෙන් එකකි.<ref>{{Cite web |title=Agriculture in Chile, by FAO |url=http://www.fao.org/faostat/en/#data/QCL/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170511194947/http://www.fao.org/faostat/en/#data/QCL/ |archive-date=11 May 2017 |access-date=11 July 2022}}</ref> චිලී හි තවත් ප්‍රධාන කෘෂිකාර්මික නිෂ්පාදන අතර පෙයාර්ස්, ළූණු, තිරිඟු, බඩ ඉරිඟු, ඕට්ස්, සුදුළූණු, ඇස්පරගස්, බෝංචි, හරක් මස්, කුකුළු මස්, ලොම්, මාළු, දැව සහ කංසා ඇතුළත් වේ. එහි භූගෝලීය හුදකලාව සහ දැඩි සිරිත් විරිත් ප්‍රතිපත්ති නිසා චිලී පිස්සු ගව රෝග, පළතුරු මැස්සන් සහ ෆිලොක්සෙරා වැනි රෝග සහ පළිබෝධකයන්ගෙන් තොරය. මෙය, උතුරු අර්ධගෝලයට වඩා බෙහෙවින් වෙනස් අස්වනු නෙළන කාලයන් ඇති දකුණු අර්ධගෝලයේ එහි පිහිටීම සහ එහි පුළුල් පරාසයක කෘෂිකාර්මික තත්වයන් චිලී හි ප්‍රධාන සංසන්දනාත්මක වාසි ලෙස සැලකේ. කෙසේ වෙතත්, චිලී හි කඳුකර භූ දර්ශනය කෘෂිකර්මාන්තයේ ප්‍රමාණය සහ තීව්‍රතාවය සීමා කරන බැවින් වගා කළ හැකි ඉඩම් මුළු භූමි ප්‍රමාණයෙන් 2.62% කට පමණක් අනුරූප වේ. චිලී දැනට කෘෂිකාර්මික ඉඩම් හෙක්ටයාර 14,015 ක් භාවිතා කරයි.<ref>{{Cite web |title=Chile – OECD Data |url=https://data.oecd.org/chile.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20181125030826/https://data.oecd.org/chile.htm |archive-date=25 November 2018 |access-date=2 November 2018 |website=theOECD |language=en}}</ref> චිලී යනු නෝර්වේට පසුව ලොව දෙවන විශාලතම සැමන් නිෂ්පාදකයා වේ. 2019 දී, එය ගෝලීය සැපයුමෙන් 26% කට වගකිව යුතු විය.<ref>{{Cite news|url=https://www.istoedinheiro.com.br/algas-nocivas-matam-mais-de-42-mil-toneladas-de-salmao-no-chile/|title=Algas nocivas matam mais de 4,2 mil toneladas de salmão no Chile|access-date=4 September 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20221024140847/https://www.istoedinheiro.com.br/algas-nocivas-matam-mais-de-42-mil-toneladas-de-salmao-no-chile/|archive-date=24 October 2022|url-status=live}}</ref> වයින් සම්බන්ධයෙන්, චිලී සාමාන්‍යයෙන් ලෝකයේ විශාලතම නිෂ්පාදකයින් 10 දෙනා අතර වේ. 2018 දී එය 6 වන ස්ථානයේ සිටියේය.<ref>{{Cite web |date=2019 |title=2019 Statistical Report on World Vitiviniculture |url=https://www.oiv.int/public/medias/6782/oiv-2019-statistical-report-on-world-vitiviniculture.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210206112544/https://www.oiv.int/public/medias/6782/oiv-2019-statistical-report-on-world-vitiviniculture.pdf |archive-date=6 February 2021 |access-date=7 March 2021 |website=International Organisation of Vine and Wine}}</ref> === සංචාරක ව්‍යාපාරය === [[File:Cerro_Concepcion.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Cerro_Concepcion.jpg|thumb|යුනෙස්කෝ ලෝක උරුම අඩවියක් වන වල්පරයිසෝ නගරය]] [[File:Cuernos_del_Paine_from_Lake_Pehoé.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Cuernos_del_Paine_from_Lake_Peho%C3%A9.jpg|thumb|චිලී පැටගෝනියාවේ ටොරස් ඩෙල් පේන් ජාතික වනෝද්‍යානය]] [[File:Moai_Rano_raraku.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Moai_Rano_raraku.jpg|thumb|පාස්කු දූපතේ 1250 සහ 1500 අතර කාල නිර්ණය කරන ලද පූර්ව-කොලොම්බියානු මෝයිස් මානව රූප.]] Tourism in Chile has experienced sustained growth over the last few decades. In 2005, tourism grew by 13.6%, generating more than 4.5 billion dollars of which 1.5 billion was attributed to foreign tourists. According to the National Service of Tourism (Sernatur), 2 million people a year visit the country. Most of these visitors come from other countries in the American continent, mainly [[:en:Argentina|Argentina]]; followed by a growing number from the United States, Europe, and Brazil with a growing number of Asians from [[:en:South_Korea|South Korea]] and China. The main attractions for tourists are places of natural beauty situated in the extreme zones of the country: [[:en:San_Pedro_de_Atacama|San Pedro de Atacama]], in the north, is very popular with foreign tourists who arrive to admire the Incaic architecture, the altiplano lakes, and the [[:en:Valle_de_la_Luna_(Chile)|Valley of the Moon]].{{citation needed|date=July 2014}} In [[:en:Putre|Putre]], also in the north, there is the [[:en:Chungará_Lake|Chungará Lake]], as well as the [[:en:Parinacota_Volcano|Parinacota]] and the [[:en:Pomerape|Pomerape]] volcanoes, with altitudes of 6,348 m and 6,282 m, respectively. Throughout the central Andes there are many ski resorts of international repute,{{citation needed|date=July 2014}} including [[:en:Portillo,_Chile|Portillo]], [[:en:Valle_Nevado|Valle Nevado]] and [[:en:Termas_de_Chillán|Termas de Chillán]]. The main tourist sites in the south are national parks (the most popular is [[:en:Conguillío_National_Park|Conguillío National Park]] in the Araucanía) and the coastal area around Tirúa and Cañete with the [[:en:Isla_Mocha|Isla Mocha]] and the [[:en:Nahuelbuta_National_Park|Nahuelbuta National Park]], [[:en:Chiloé_Archipelago|Chiloé Archipelago]] and [[:en:Patagonia|Patagonia]], which includes [[:en:Laguna_San_Rafael_National_Park|Laguna San Rafael National Park]], with its many glaciers, and the [[:en:Torres_del_Paine_National_Park|Torres del Paine National Park]]. The central port city of [[:en:Valparaíso|Valparaíso]], which is World Heritage with its unique architecture, is also popular. Finally, [[:en:Easter_Island|Easter Island]] in the Pacific Ocean is one of the main Chilean tourist destinations. පසුගිය දශක කිහිපය තුළ චිලීයේ සංචාරක ව්‍යාපාරය තිරසාර වර්ධනයක් අත්විඳ ඇත. 2005 දී සංචාරක ව්‍යාපාරය 13.6% කින් වර්ධනය වූ අතර එයින් ඩොලර් බිලියන 4.5 කට වඩා උපයා ඇති අතර එයින් බිලියන 1.5 ක් විදේශීය සංචාරකයින් විසින් උපයා ඇත. ජාතික සංචාරක සේවයට (සර්නාටූර්) අනුව, වසරකට මිලියන 2 ක ජනතාවක් රට නැරඹීමට පැමිණේ. මෙම අමුත්තන්ගෙන් වැඩි දෙනෙක් ඇමරිකානු මහාද්වීපයේ අනෙකුත් රටවලින්, ප්‍රධාන වශයෙන් ආර්ජන්ටිනාවෙන් පැමිණෙති; ඉන්පසු එක්සත් ජනපදය, යුරෝපය සහ බ්‍රසීලයෙන් වැඩි වන සංඛ්‍යාවක් පැමිණෙන අතර දකුණු කොරියාවෙන් සහ චීනයෙන් ආසියානුවන් සංඛ්‍යාව වැඩි වේ.<ref>Blanco, Hernán ''et al.'' (August 2007) [https://web.archive.org/web/20080408235147/http://www.rides.cl/pdf/trade_tourism_chile.pdf International Trade and Sustainable Tourism in Chile]. International Institute for Sustainable Development</ref> සංචාරකයින් සඳහා ප්‍රධාන ආකර්ෂණයන් වන්නේ රටේ අන්ත කලාපවල පිහිටා ඇති ස්වභාවික සුන්දරත්වයෙන් යුත් ස්ථාන ය: උතුරේ සැන් පේද්‍රෝ ද ඇටකාමා, ඉන්කායික් ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පය, ඇල්ටිප්ලානෝ විල් සහ සඳ නිම්නය අගය කිරීමට පැමිණෙන විදේශීය සංචාරකයින් අතර ඉතා ජනප්‍රියය. උතුරේ ද පුට්‍රේ හි, චුන්ගාරා විල මෙන්ම පරිනකොටා සහ පොමරේප් ගිනි කඳු ද ඇත, ඒවා පිළිවෙලින් මීටර් 6,348 සහ මීටර් 6,282 ක උන්නතාංශයකින් යුක්ත වේ. මධ්‍යම ඇන්ඩීස් පුරා ජාත්‍යන්තර කීර්තියක් ඇති පෝර්ටිලෝ, වැලේ නෙවාඩෝ සහ ටර්මාස් ඩි චිලන් ඇතුළු ස්කී රිසෝට් රාශියක් ඇත. දකුණේ ප්‍රධාන සංචාරක ස්ථාන වන්නේ ජාතික වනෝද්‍යාන (වඩාත් ජනප්‍රිය වන්නේ අරෞකානියාවේ කොන්ගුයිලියෝ ජාතික වනෝද්‍යානයයි)<ref>{{Cite web |title=Conguillio National Park (Official GANP Park Page) |url=https://national-parks.org/chile/conguillio |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20221026143218/https://national-parks.org/chile/conguillio |archive-date=26 October 2022 |access-date=26 October 2022 |website=national-parks.org |language=en}}</ref> සහ ඉස්ලා මෝචා සහ නහුවෙල්බුටා ජාතික වනෝද්‍යානය සහිත ටිරුවා සහ කැනෙටේ අවට වෙරළබඩ ප්‍රදේශය, චිලෝ දූපත් සමූහය සහ ලගුනා සැන් රෆායෙල් ජාතික වනෝද්‍යානය, එහි බොහෝ ග්ලැසියර සහිත පැටගෝනියාව සහ ටොරස් ඩෙල් පේන් ජාතික වනෝද්‍යානය ඇතුළත් වේ. එහි අද්විතීය ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පය සමඟ ලෝක උරුමයක් වන වල්පරයිසෝ මධ්‍යම වරාය නගරය ද ජනප්‍රියයි.<ref>{{Cite web |last=Centre |first=UNESCO World Heritage |title=Historic Quarter of the Seaport City of Valpara&iacute;so |url=https://whc.unesco.org/en/list/959/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240127041016/https://whc.unesco.org/en/list/959 |archive-date=27 January 2024 |access-date=22 January 2024 |website=UNESCO World Heritage Centre |language=en}}</ref> අවසාන වශයෙන්, පැසිෆික් සාගරයේ පාස්කු දූපත චිලී සංචාරක ගමනාන්තවලින් එකකි. For locals, tourism is concentrated mostly in the summer (December to March), and mainly in the coastal beach towns. [[:en:Arica|Arica]], [[:en:Iquique|Iquique]], [[:en:Antofagasta|Antofagasta]], [[:en:La_Serena,_Chile|La Serena]] and [[:en:Coquimbo|Coquimbo]] are the main summer centers in the north, and Pucón on the shores of [[:en:Lake_Villarrica|Lake Villarrica]] is the main center in the south. Because of its proximity to Santiago, the coast of the Valparaíso Region, with its many beach resorts, receives the largest number of tourists. [[:en:Viña_del_Mar|Viña del Mar]], Valparaíso's more affluent northern neighbor, is popular because of its beaches, [[:en:Casino|casino]], and its annual [[:en:Viña_del_Mar_International_Song_Festival|song festival]], the most important musical event in Latin America.{{citation needed|date=July 2014}} [[:en:Pichilemu|Pichilemu]] in the [[:en:O'Higgins_Region|O'Higgins Region]] is widely known as South America's "best [[:en:Surfing|surfing]] spot" according to [[:en:Fodor's|Fodor's]].{{citation needed|date=July 2014}} In November 2005 the government launched a campaign under the brand "Chile: All Ways Surprising" intended to promote the country internationally for both business and tourism. [[:en:List_of_museums_in_Chile|Museums in Chile]] such as the [[:en:Chilean_National_Museum_of_Fine_Arts|Chilean National Museum of Fine Arts]] built in 1880, feature works by [[:en:List_of_Chilean_artists|Chilean artists]]. Chile is home to the world-renowned [[:en:Patagonia_Park|Patagonian Trail]] that resides on the border between Argentina and Chile. Chile recently launched a massive scenic route for tourism in hopes of encouraging development based on conservation. The Route of Parks covers {{Convert|1740|mi}} and was designed by Tompkin Conservation (founders [[:en:Douglas_Tompkins|Douglas Tompkins]] and wife [[:en:Kristine_Tompkins|Kristine]]). දේශීය සංචාරකයින් සඳහා, සංචාරක ව්‍යාපාරය බොහෝ දුරට ගිම්හානයේදී (දෙසැම්බර් සිට මාර්තු දක්වා) සංකේන්ද්‍රණය වී ඇති අතර ප්‍රධාන වශයෙන් වෙරළබඩ වෙරළබඩ නගරවල වේ.<ref>{{Cite web |title=Best Beaches in Chile - Sandee |url=https://sandee.com/chile |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20241204020431/https://sandee.com/chile |archive-date=4 December 2024 |access-date=2024-10-24 |website=sandee.com}}</ref> ඇරිකා, ඉක්වික්, ඇන්ටොෆගස්ටා, ලා සෙරීනා සහ කොක්විම්බෝ උතුරේ ප්‍රධාන ගිම්හාන මධ්‍යස්ථාන වන අතර, විලාරිකා විලෙහි වෙරළ තීරයේ ඇති පුකෝන් දකුණේ ප්‍රධාන මධ්‍යස්ථානය වේ. සන්තියාගෝට ආසන්නව පිහිටා ඇති නිසා, බොහෝ වෙරළ නිවාඩු නිකේතන සහිත වැල්පරයිසෝ කලාපයේ වෙරළ තීරයට විශාලතම සංචාරකයින් සංඛ්‍යාව ලැබේ. වල්පරයිසෝහි වඩාත් ධනවත් උතුරු අසල්වැසියා වන විනා ඩෙල් මාර්, එහි වෙරළ තීරයන්, කැසිනෝ සහ ලතින් ඇමරිකාවේ වැදගත්ම සංගීත උත්සවය වන එහි වාර්ෂික ගීත උළෙල නිසා ජනප්‍රියයි. ෆොඩෝර්ස් පවසන පරිදි ඕ'හිගින්ස් කලාපයේ පිචිලෙමු දකුණු ඇමරිකාවේ "හොඳම සර්ෆින් ස්ථානය" ලෙස පුළුල් ලෙස හැඳින්වේ. 2005 නොවැම්බර් මාසයේදී රජය "චිලී: සියලු මාර්ග පුදුම සහගත" යන වෙළඳ නාමය යටතේ ව්‍යාපාරයක් දියත් කළේ ව්‍යාපාර සහ සංචාරක යන දෙකටම ජාත්‍යන්තරව රට ප්‍රවර්ධනය කිරීමේ අරමුණින්.<ref>{{cite web |title=Pro&#124;Chile – Importadores &#124; Selección idiomas |url=http://www.prochile.us/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140719080258/http://www.prochile.us/ |archive-date=19 July 2014 |access-date=22 December 2013 |publisher=Prochile.us}}</ref>1880 දී ඉදිකරන ලද චිලී ජාතික ලලිත කලා කෞතුකාගාරය වැනි චිලී හි කෞතුකාගාරවල චිලී කලාකරුවන්ගේ කෘති ඇතුළත් වේ. චිලී රාජ්‍යය ආර්ජන්ටිනාව සහ චිලී අතර මායිමේ පිහිටා ඇති ලෝක ප්‍රසිද්ධ පැටගෝනියානු මංපෙතට නිවහන වේ. සංරක්ෂණය මත පදනම් වූ සංවර්ධනය දිරිගැන්වීමේ අපේක්ෂාවෙන් චිලී මෑතකදී සංචාරක ව්‍යාපාරය සඳහා දැවැන්ත දර්ශනීය මාර්ගයක් දියත් කළේය. උද්‍යාන මාර්ගය සැතපුම් 1,740 ක් (කිලෝමීටර් 2,800) ආවරණය කරන අතර එය ටොම්ප්කින් සංරක්ෂණය (නිර්මාතෘ ඩග්ලස් ටොම්ප්කින්ස් සහ බිරිඳ ක්‍රිස්ටින්) විසින් නිර්මාණය කරන ලදී.<ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-45663960|title=Chile unveils huge Patagonia scenic route|date=27 September 2018|work=BBC News|access-date=24 November 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20181124162200/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-45663960|archive-date=24 November 2018|language=en-GB|url-status=live}}</ref> ප්‍රවාහනය === ප්‍රවාහනය === [[File:Chile_Route_68_Northbound_At_Route_60.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chile_Route_68_Northbound_At_Route_60.jpg|වම|thumb|මාර්ග 60 සමඟ මංසන්ධියේදී මාර්ග 68]] Due to Chile's topography a functioning transport network is vital to its economy. In 2020, Chile had {{convert|85984|km|0|abbr=on}} of [[:en:Highway|highways]], with {{convert|21289|km|0|abbr=on}} paved. In the same year, the country had {{convert|3347|km|0|abbr=on}} of [[:en:Dual_carriageway|duplicated highways]], the second largest network in South America, after Brazil. Since the mid-1990s, there has been a significant improvement in the country's roads, through bidding processes that allowed the construction of an efficient road network, with emphasis on the duplication of continuous {{convert|1950|km|0|abbr=on}} of the [[:en:Panamerican_Highway|Panamerican Highway]] ([[:en:Chile_Route_5|Chile Route 5]]) between [[:en:Puerto_Montt|Puerto Montt]] and [[:en:Caldera,_Chile|Caldera]] (in addition to the planned duplication in the Atacama Desert area), the excerpts in between Santiago, Valparaiso and the Central Coast, and the northern access to Concepción and the large project of the Santiago urban [[:en:Highway|highways]] network, opened between 2004 and 2006. Buses are now the main means of long-distance transportation in Chile, following the decline of its railway network. The bus system covers the entire country, from [[:en:Arica,_Chile|Arica]] to [[:en:Santiago|Santiago]] (a 30-hour journey) and from Santiago to [[:en:Punta_Arenas|Punta Arenas]] (about 40 hours, with a change at [[:en:Osorno,_Chile|Osorno]]). Chile has a total of 372 runways (62 paved and 310 unpaved). Important airports in Chile include [[:en:Chacalluta_International_Airport|Chacalluta International Airport]] ([[:en:Arica|Arica]]), [[:en:Diego_Aracena_International_Airport|Diego Aracena International Airport]] ([[:en:Iquique|Iquique]]), [[:en:Andrés_Sabella_Gálvez_International_Airport|Andrés Sabella Gálvez International Airport]] ([[:en:Antofagasta|Antofagasta]]), [[:en:Carriel_Sur_International_Airport|Carriel Sur International Airport]] ([[:en:Concepción,_Chile|Concepción]]), [[:en:El_Tepual_International_Airport|El Tepual International Airport]] ([[:en:Puerto_Montt|Puerto Montt]]), [[:en:Presidente_Carlos_Ibáñez_del_Campo_International_Airport|Presidente Carlos Ibáñez del Campo International Airport]] ([[:en:Punta_Arenas|Punta Arenas]]), [[:en:La_Araucanía_International_Airport|La Araucanía International Airport]] ([[:en:Temuco|Temuco]]), [[:en:Mataveri_International_Airport|Mataveri International Airport]] ([[:en:Easter_Island|Easter Island]]), the most remote airport in the world, as defined by distance to another airport, and the [[:en:Arturo_Merino_Benítez_International_Airport|Arturo Merino Benítez International Airport]] ([[:en:Santiago|Santiago]]) with a traffic of 12,105,524 passengers in 2011. Santiago is headquarters of Latin America's largest [[:en:Airline|airline]] [[:en:Holding_company|holding company]] and Chilean [[:en:Flag_carrier|flag carrier]] [[:en:LATAM_Airlines_Group|LATAM Airlines]]. චිලීයේ භූ විෂමතාවය හේතුවෙන් ක්‍රියාකාරී ප්‍රවාහන ජාලයක් එහි ආර්ථිකයට අත්‍යවශ්‍ය වේ. 2020 දී චිලී රාජ්‍යයේ කිලෝමීටර් 85,984 (සැතපුම් 53,428) ක අධිවේගී මාර්ග තිබූ අතර කිලෝමීටර් 21,289 (සැතපුම් 13,228) ක කාපට් කර ඇත.<ref>{{Cite web |title=Data of interest 1 – National Network according to category |url=https://www.observatoriologistico.cl/infraestructura/red-vial/?id=5d719224d2c6f20029110412 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220529172624/https://www.observatoriologistico.cl/infraestructura/red-vial/?id=5d719224d2c6f20029110412 |archive-date=29 May 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> එම වසරේම, රට තුළ කිලෝමීටර් 3,347 (සැතපුම් 2,080) ක අනුපිටපත් අධිවේගී මාර්ග තිබූ අතර එය බ්‍රසීලයෙන් පසු දකුණු ඇමරිකාවේ දෙවන විශාලතම ජාලය වේ.<ref>{{Cite web |title=Data of interest 3 – Red vial national de dobles calzadas por región año 2020 |url=https://www.observatoriologistico.cl/infraestructura/red-vial/?id=5d719224d2c6f20029110412 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220529172624/https://www.observatoriologistico.cl/infraestructura/red-vial/?id=5d719224d2c6f20029110412 |archive-date=29 May 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> 1990 දශකයේ මැද භාගයේ සිට, කාර්යක්ෂම මාර්ග ජාලයක් ඉදිකිරීමට ඉඩ සලසන ලංසු තැබීමේ ක්‍රියාවලීන් හරහා රටේ මාර්ගවල සැලකිය යුතු දියුණුවක් ඇති වී ඇති අතර, පුවර්ටෝ මොන්ට් සහ කල්ඩෙරා අතර පැනමෙරිකන් අධිවේගී මාර්ගයේ (චිලී මාර්ගය 5) අඛණ්ඩ කිලෝමීටර් 1,950 (සැතපුම් 1,212) අනුපිටපත් කිරීම කෙරෙහි අවධානය යොමු කර ඇත (අටකාමා කාන්තාර ප්‍රදේශයේ සැලසුම් කර ඇති අනුපිටපත් කිරීමට අමතරව),<ref>{{Cite web |date=13 March 2019 |title=In 2021 they will bid for roads that unite Antofagasta with Caldera and Iquique |url=https://www.infraestructurapublica.cl/2021-licitaran-carreteras-unen-antofagasta-caldera-e-iquique/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20221023012331/https://www.infraestructurapublica.cl/2021-licitaran-carreteras-unen-antofagasta-caldera-e-iquique/ |archive-date=23 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> සන්තියාගෝ, වල්පරයිසෝ සහ මධ්‍යම වෙරළ තීරය අතර කොටස් සහ කොන්සෙප්සියොන් වෙත උතුරු ප්‍රවේශය සහ සන්තියාගෝ නාගරික මහාමාර්ග ජාලයේ විශාල ව්‍යාපෘතිය 2004 සහ 2006 අතර විවෘත කරන ලදී.<ref>{{Cite web |title=115 nuevos km de autopistas |url=http://www.plataformaurbana.cl/archive/2009/01/14/115-nuevos-km-de-autopistas/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220711122610/https://www.plataformaurbana.cl/archive/2009/01/14/115-nuevos-km-de-autopistas/ |archive-date=11 July 2022 |access-date=11 July 2022 |work=Plataforma Urbana}}</ref> දුම්රිය ජාලයේ පරිහානියෙන් පසු චිලියේ දිගු දුර ප්‍රවාහනයේ ප්‍රධාන මාධ්‍යය දැන් බස් රථ වේ.<ref>{{cite web |author=Omnilineas |title=Omnilineas website |url=http://www.omnilineas.cl/comparison/index.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140219172710/http://www.omnilineas.cl/comparison/index.html |archive-date=19 February 2014 |access-date=17 February 2014}}</ref> බස් පද්ධතිය මුළු රටම ආවරණය කරයි, ඇරිකා සිට සන්තියාගෝ දක්වා (පැය 30 ක ගමනක්) සහ සන්තියාගෝ සිට පුන්ටා අරීනාස් දක්වා (පැය 40 ක් පමණ, ඔසෝර්නෝ හි වෙනසක් සහිතව). චිලීයේ මුළු ධාවන පථ 372 ක් ඇත (තාරකා කර ඇති මාර්ග 62 ක් සහ තාර නොදැමූ මාර්ග 310 ක්). චිලියේ වැදගත් ගුවන් තොටුපළවල් වන්නේ චකල්ලූටා ජාත්‍යන්තර ගුවන් තොටුපල (ඇරිකා), ඩියාගෝ අරසීනා ජාත්‍යන්තර ගුවන්තොටුපළ (ඉක්වික්), ඇන්ඩ්‍රෙස් සැබෙලා ගැල්වෙස් ජාත්‍යන්තර ගුවන් තොටුපල (ඇන්ටොෆගස්ටා), කැරියල් සූර් ජාත්‍යන්තර ගුවන් තොටුපළ (කොන්සෙප්සියන්), එල් ටෙපුවල් ජාත්‍යන්තර ගුවන් තොටුපළ (පුවර්ටෝ මොන්ට්), ජනාධිපති කාලෝස් ඉබානා ජාත්‍යන්තර ගුවන් තොටුපළයි. අරෞකානියා ජාත්‍යන්තර ගුවන්තොටුපළ (ටෙමුකෝ), මාතවේරි ජාත්‍යන්තර ගුවන්තොටුපළ (පාස්කු දූපත), වෙනත් ගුවන් තොටුපළකට ඇති දුර අනුව නිර්වචනය කර ඇති පරිදි ලෝකයේ වඩාත්ම දුරස්ථ ගුවන් තොටුපළ වන අතර, ආටුරෝ මෙරිනෝ බෙනිටෙස් ජාත්‍යන්තර ගුවන් තොටුපළ (සන්තියාගෝ) 2011 දී 12,105,524 මගීන්ගේ ගමනාගමනයෙන් යුක්ත වේ. ධජ වාහකය LATAM ගුවන් සේවය. === අන්තර්ජාලය සහ විදුලි සංදේශ === [[File:Andes_y_Torre_Entel.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Andes_y_Torre_Entel.jpg|thumb|චිලීහි සන්තියාගෝ හි ටොරේ එන්ටෙල්, පසුබිමේ ඇන්ඩීස් කඳුකරය.]] [[:en:Telecommunications_in_Chile|Chile has a telecommunication]] system which covers much of the country, including Chilean insular and Antarctic bases. Privatization of the telephone system began in 1988; Chile has one of the most advanced telecommunications infrastructure in South America with a modern system based on extensive microwave radio relay facilities and a domestic satellite system with 3 earth stations.<ref name="factbook" /> In 2012, there were 3.276 million main lines in use and 24.13 million mobile cellular telephone subscribers. According to a 2012 database of the [[:en:International_Telecommunication_Union|International Telecommunication Union]] (ITU), 61.42% of the Chilean population uses the internet, making Chile the country with the highest internet penetration in South America. The Chilean internet country code is "[[:en:.cl|.cl]]". In 2017 the government of Chile launched its first [[:en:Cyber_security|cyber security]] strategy, which receives technical support from the [[:en:Organization_of_American_States|Organization of American States]] (OAS) Cyber Security Program of the Inter-American Committee against Terrorism (CICTE). චිලී දූපත් සහ ඇන්ටාක්ටික් කඳවුරු ඇතුළුව රටේ බොහෝ ප්‍රදේශ ආවරණය කරන විදුලි සංදේශ පද්ධතියක් චිලී සතුව ඇත. දුරකථන පද්ධතිය පෞද්ගලීකරණය කිරීම 1988 දී ආරම්භ විය; පුළුල් මයික්‍රෝවේව් රේඩියෝ රිලේ පහසුකම් මත පදනම් වූ නවීන පද්ධතියක් සහ පෘථිවි මධ්‍යස්ථාන 3 ක් සහිත දේශීය චන්ද්‍රිකා පද්ධතියක් සහිත දකුණු ඇමරිකාවේ වඩාත්ම දියුණු විදුලි සංදේශ යටිතල පහසුකම්වලින් එකක් චිලී සතුව ඇත.<ref name="factbook" /> 2012 දී, භාවිතයේ ප්‍රධාන මාර්ග මිලියන 3.276 ක් සහ ජංගම සෙලියුලර් දුරකථන ග්‍රාහකයින් මිලියන 24.13 ක් සිටියහ.<ref name="factbook" /> ජාත්‍යන්තර විදුලි සංදේශ සංගමයේ (ITU) 2012 දත්ත සමුදායකට අනුව, චිලී ජනගහනයෙන් 61.42% ක් අන්තර්ජාලය භාවිතා කරන අතර, එමඟින් දකුණු ඇමරිකාවේ ඉහළම අන්තර්ජාල විනිවිද යාමක් ඇති රට චිලී බවට පත්වේ.<ref name="ITU-IndividualsUsingTheInternet">{{cite web |date=June 2013 |title=Percentage of Individuals using the Internet 2000 |url=http://www.itu.int/en/ITU-D/Statistics/Documents/statistics/2013/Individuals_Internet_2000-2012.xls |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140209141641/http://www.itu.int/en/ITU-D/Statistics/Documents/statistics/2013/Individuals_Internet_2000-2012.xls |archive-date=9 February 2014 |access-date=22 June 2013 |publisher=International Telecommunication Union}}</ref> චිලී අන්තර්ජාල රටේ කේතය ".cl" වේ.<ref>{{cite web |author1=Internet Assigned Numbers Authority |title=.cl Domain Delegation Data |url=https://www.iana.org/domains/root/db/cl.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240220234533/http://www.iana.org/domains/root/db/cl.html |archive-date=20 February 2024 |access-date=3 April 2024 |website=www.iana.org}}</ref> 2017 දී චිලී රජය එහි පළමු සයිබර් ආරක්ෂණ උපාය මාර්ගය දියත් කළ අතර, එය ත්‍රස්තවාදයට එරෙහි අන්තර්-ඇමරිකානු කමිටුවේ (CICTE) ඇමරිකානු රාජ්‍ය සංවිධානයේ (OAS) සයිබර් ආරක්ෂණ වැඩසටහනෙන් තාක්ෂණික සහාය ලබා ගනී.<ref>{{Cite book |author1=Carlos Solar |title=Cybersecurity Governance in Latin America: States, Threats, and Alliances |publisher=State University of New York Press |year=2023 |isbn=9781438491424 |pages=}}</ref> බලශක්ති === බලශක්තිය === [[File:Generadores_eólicos.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Generadores_e%C3%B3licos.jpg|thumb|චිලී, කැනෙලා අසල සුළං ගොවිපලක්]] Chile's [[:en:Total_energy_supply|total energy supply]] (TES) was 23.0GJ per capita in 2020.<ref name="iea2020">{{cite web |title=IEA – Report |url=https://www.iea.org/data-and-statistics/data-tools/energy-statistics-data-browser?country=KENYA&fuel=Energy%20supply&indicator=TESbyPop |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20170202060054/https://www.iea.org/statistics/statisticssearch/report/?country=Chile&product=indicators |archive-date=2 February 2017 |access-date=4 November 2020}}</ref> Energy in Chile is dominated by fossil fuels, with coal, oil and gas accounting for 73.4% of the total primary energy. Biofuels and waste account for another 20.5% of primary energy supply, with the rest sourced from hydro and other renewables. Electricity consumption was 68.90 TWh in 2014. Main sources of electricity in Chile are [[:en:Hydroelectricity|hydroelectricity]], [[:en:Fuel_gas|gas]], [[:en:Fuel_oil|oil]] and [[:en:Coal|coal]]. [[:en:Renewable_energy|Renewable energy]] in the forms of [[:en:Wind_energy|wind]] and [[:en:Solar_energy|solar energy]] are also coming into use, encouraged by collaboration since 2009 with the [[:en:United_States_Department_of_Energy|United States Department of Energy]]. The electricity industry is [[:en:Privatization|privatized]] with [[:en:Endesa_(Chile)|ENDESA]] as the largest company in the field. 2020 දී චිලීයේ මුළු බලශක්ති සැපයුම (TES) ඒක පුද්ගල 23.0GJ විය.<ref name="iea2020" /> චිලීයේ බලශක්තිය ෆොසිල ඉන්ධන මගින් ආධිපත්‍යය දරන අතර, ගල් අඟුරු, තෙල් සහ ගෑස් මුළු ප්‍රාථමික ශක්තියෙන් 73.4% ක් වේ. ජෛව ඉන්ධන සහ අපද්‍රව්‍ය ප්‍රාථමික බලශක්ති සැපයුමෙන් තවත් 20.5% ක් වන අතර ඉතිරිය ජල විදුලි හා අනෙකුත් පුනර්ජනනීය බලශක්තියෙන් ලබා ගනී.<ref name="iea2020" /> 2014 දී විදුලි පරිභෝජනය 68.90 TWh විය. චිලියේ ප්‍රධාන විදුලි ප්‍රභවයන් වන්නේ ජල විදුලිය, ගෑස්, තෙල් සහ ගල් අඟුරු ය. 2009 සිට එක්සත් ජනපද බලශක්ති දෙපාර්තමේන්තුව සමඟ සහයෝගීතාවයෙන් දිරිමත් කරන ලද සුළං සහ සූර්ය බලශක්ති ආකාරවලින් පුනර්ජනනීය බලශක්තිය ද භාවිතයට පැමිණෙමින් පවතී. ක්ෂේත්‍රයේ විශාලතම සමාගම ලෙස ENDESA සමඟ විදුලි කර්මාන්තය පෞද්ගලීකරණය කර ඇත. 2021 දී, චිලියේ ස්ථාපිත පුනර්ජනනීය විදුලිය අනුව, ජල විදුලිය මෙගාවොට් 6,807 (ලෝකයේ 28 වන විශාලතම), සුළං බලය මෙගාවොට් 3,137 (ලෝකයේ 28 වන විශාලතම), සූර්ය බලය මෙගාවොට් 4,468 (ලෝකයේ 22 වන විශාලතම) සහ ජෛව ස්කන්ධය මෙගාවොට් 375 ක් තිබුණි.<ref>{{cite web |author=IRENA |date=April 2022 |title=Renewable Capacity Statistics 2022 |trans-title= |url=https://www.irena.org/-/media/Files/IRENA/Agency/Publication/2022/Apr/IRENA_RE_Capacity_Statistics_2022.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://www.irena.org/-/media/Files/IRENA/Agency/Publication/2022/Apr/IRENA_RE_Capacity_Statistics_2022.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=8 May 2022}}</ref> ඇටකාමා කාන්තාරය ලෝකයේ ඉහළම සූර්ය විකිරණය ලබා ගන්නා ස්ථානය වන අතර, චිලී රාජ්‍යය තෙල්, ගෑස් සහ ගල් අඟුරු ලබා ගැනීමේ ගැටළු වලට මුහුණ දී ඇති බැවින් (රට මූලික වශයෙන් ඒවා නිෂ්පාදනය නොකරන බැවින් ඒවා ආනයනය කිරීමට සිදුවේ), පුනර්ජනනීය බලශක්තිය රටේ බලශක්ති ක්ෂේත්‍රයේ අඩුපාඩු සඳහා විසඳුම ලෙස සැලකේ.<ref>{{Cite web |title=Energia Renovável para a irigação no Deserto do Atacama |url=http://www.iadb.org/en/news/webstories/2011-12-15/solar-power-plant-in-atacama-desert-in-chile,9715.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20171016080702/http://www.iadb.org/en/news/webstories/2011-12-15/solar-power-plant-in-atacama-desert-in-chile,9715.html |archive-date=16 October 2017 |access-date=11 July 2022}}</ref><ref>{{Cite web |title=Chile inaugura 1ª planta de energia termossolar da América Latina |url=https://economia.uol.com.br/noticias/efe/2021/06/09/chile-inaugura-1-planta-de-energia-termossolar-da-america-latina.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220321111842/https://economia.uol.com.br/noticias/efe/2021/06/09/chile-inaugura-1-planta-de-energia-termossolar-da-america-latina.htm |archive-date=21 March 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> 2023 දී චිලී රාජ්‍යය හරිතාගාර වායු ටොන් මිලියන 107.99 ක් විමෝචනය කළ අතර එය ගෝලීය සමස්තයෙන් 0.2% ක් පමණ වේ.<ref>{{Cite journal|last1=Olefs|first1=M.|last2=Formayer|first2=H.|last3=Gobiet|first3=A.|last4=Marke|first4=T.|last5=Schöner|first5=W.|last6=Revesz|first6=M.|date=2021-06-01|title=Past and future changes of the Austrian climate – Importance for tourism|journal=Journal of Outdoor Recreation and Tourism|series=Editorial: Tourism and Climate Change – an integrated look at the Austrian case|volume=34|pages=100395|bibcode=2021JORT...3400395O|doi=10.1016/j.jort.2021.100395|issn=2213-0780|doi-access=free}}</ref> මෑත වසරවලදී චිලී රාජ්‍යය පිරිසිදු බලශක්තියේ, විශේෂයෙන් සූර්ය හා සුළං බලශක්තියේ ගෝලීය ප්‍රමුඛයා ලෙස මතු වී තිබේ.<ref>{{Cite web |date=1 January 2018 |title=Chile |url=https://www.iea.org/countries/chile |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20250218090200/https://www.iea.org/countries/chile |archive-date=18 February 2025 |access-date=2025-02-07 |website=IEA |language=en-GB}}</ref> සහ 2050 වන විට ශුද්ධ ශුන්‍යයට කැපවී සිටී. දේශගුණික ක්‍රියාකාරී ට්‍රැකර්ට අනුව, පුනර්ජනනීය බලශක්තිය පුළුල් කිරීම සහ ගල් අඟුරු ක්‍රමයෙන් ඉවත් කිරීම මගින් දේශගුණ ක්‍රියාමාර්ගවල "සැලකිය යුතු ප්‍රගතියක්" ලබා ගනිමින් සිටී.<ref>{{Cite web |last=Climate Action Tracker |date=7 October 2024 |title=Chile |url=https://climateactiontracker.org/countries/chile/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20250207154740/https://climateactiontracker.org/countries/chile/ |archive-date=7 February 2025 |access-date=2025-02-07 |website=climateactiontracker.org |language=en}}</ref> == යොමු කිරීම් == p4vywcyybjdw35eakz7m08ps6idgkbr 750333 750332 2025-06-23T08:02:32Z BuddhikaW88 37808 750333 wikitext text/x-wiki [[File:Bolsa_2.JPG|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Bolsa_2.JPG|thumb|සන්තියාගෝ කොටස් වෙළඳපොළ]] සන්තියාගෝ හි චිලී මහ බැංකුව රටේ මධ්‍යම බැංකුව ලෙස සේවය කරයි. චිලී මුදල් ඒකකය චිලී පෙසෝ (CLP) වේ. චිලී යනු දකුණු ඇමරිකාවේ වඩාත්ම ස්ථාවර සහ සමෘද්ධිමත් ජාතීන්ගෙන් එකකි,<ref name="BBC-Chile">{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/country_profiles/1222764.stm|title=Country profile: Chile|date=16 December 2009|work=BBC News|access-date=31 December 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20100114035710/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/country_profiles/1222764.stm|archive-date=14 January 2010|url-status=live}}</ref> මානව සංවර්ධනය, තරඟකාරිත්වය, ගෝලීයකරණය, ආර්ථික නිදහස සහ දූෂණය පිළිබඳ අඩු සංජානනය අතින් ලතින් ඇමරිකානු ජාතීන්ට නායකත්වය දෙයි.<ref name="hdrstats.undp.org">{{cite web |title=Human and income poverty: developing countries |url=http://hdrstats.undp.org/indicators/25.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090212140250/http://hdrstats.undp.org/indicators/25.html |archive-date=12 February 2009 |work=UNDP}}</ref> 2013 ජූලි මාසයේ සිට, චිලී ලෝක බැංකුව විසින් "ඉහළ ආදායම් ලබන ආර්ථිකයක්" ලෙස සලකනු ලැබේ.<ref name="wb">{{cite web |title=How does the World Bank classify countries? |url=https://datahelpdesk.worldbank.org/knowledgebase/articles/378834-how-does-the-world-bank-classify-countries |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200522092916/https://datahelpdesk.worldbank.org/knowledgebase/articles/378834-how-does-the-world-bank-classify-countries |archive-date=22 May 2020 |access-date=8 April 2021 |publisher=[[World Bank]]}}</ref><ref name="World Bank-2013a">{{cite web |date=1 July 2013 |title=High-income economies ($12,616 or more) |url=http://data.worldbank.org/about/country-classifications/country-and-lending-groups#High_income |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110318125456/http://data.worldbank.org/about/country-classifications/country-and-lending-groups#High_income |archive-date=18 March 2011 |access-date=14 September 2013 |work=Country and Lending Groups |publisher=The World Bank}}</ref><ref name="World Bank-2013b">{{cite web |date=1 August 2013 |title=GNI per capita, Atlas method (current US$) |url=http://api.worldbank.org/datafiles/NY.GNP.PCAP.CD_Indicator_MetaData_en_EXCEL.xls |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130921055207/http://api.worldbank.org/datafiles/NY.GNP.PCAP.CD_Indicator_MetaData_en_EXCEL.xls |archive-date=21 September 2013 |access-date=14 September 2013 |publisher=The World Bank |location=Washington, D.C. |format=xls |quote=GNI-WB}}</ref> චිලී දකුණු ඇමරිකාවේ ඉහළම ආර්ථික නිදහස (ලොව පුරා 22 වන ස්ථානයේ) ඇති බව හෙරිටේජ් පදනමේ චිලී පවසයි. එහි ස්වාධීන හා කාර්යක්ෂම අධිකරණ පද්ධතිය සහ විචක්ෂණශීලී රාජ්‍ය මූල්‍ය කළමනාකරණය හේතුවෙන්.<ref>{{Cite web |title=Chile Economy: Population, GDP, Inflation, Business, Trade, FDI, Corruption |url=https://www.heritage.org/index/country/chile |url-status=unfit |archive-url=https://web.archive.org/web/20190622094514/https://www.heritage.org/index/country/chile |archive-date=22 June 2019 |access-date=13 November 2023 |website=The Heritage Foundation |language=en}}</ref> 2010 මැයි මාසයේදී චිලී OECD හා සම්බන්ධ වූ පළමු දකුණු ඇමරිකානු රට බවට පත්විය.<ref>{{cite web |date=7 May 2010 |title=Chile's accession to the OECD |url=http://www.oecd.org/chile/chilesaccessiontotheoecd.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20120829025817/http://www.oecd.org/chile/chilesaccessiontotheoecd.htm |archive-date=29 August 2012 |access-date=22 July 2016 |publisher=[[Organisation for Economic Co-operation and Development|OECD]]}}</ref> 2006 දී, චිලී ලතින් ඇමරිකාවේ ඉහළම නාමික ඒක පුද්ගල දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය ඇති රට බවට පත්විය.<ref>[http://www.weforum.org/pdf/GCR09/GCR20092010fullrankings.pdf Table 4: The Global Competitiveness Index 2009–2010 rankings and 2008–2009 comparisons] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101030003958/http://www.weforum.org/pdf/GCR09/GCR20092010fullrankings.pdf|date=30 October 2010}}. The Global Competitiveness Index 2009–2010. World Economic Forum</ref> 2020 වන විට, චිලී ලතින් ඇමරිකාවේ (උරුගුවේ සහ පැනමාවට පිටුපසින්) නාමික ඒක පුද්ගල දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් තුන්වන ස්ථානයේ සිටී. තඹ කැණීම චිලීයේ දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 20% ක් සහ අපනයන වලින් 60% ක් වේ.<ref name="coppersol">{{cite news|url=https://www.economist.com/news/business/21576714-mining-industry-has-enriched-chile-its-future-precarious-copper-solution|title=Mining in Chile: Copper solution|date=27 April 2013|newspaper=The Economist|access-date=13 July 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20130715211952/http://www.economist.com/news/business/21576714-mining-industry-has-enriched-chile-its-future-precarious-copper-solution|archive-date=15 July 2013|url-status=live}}</ref> එස්කොන්ඩිඩා යනු ලොව විශාලතම තඹ පතල වන අතර එය ගෝලීය සැපයුම්වලින් 5% කට වඩා නිෂ්පාදනය කරයි.<ref name="coppersol" /> සමස්තයක් වශයෙන්, චිලී ලෝකයේ තඹ වලින් තුනෙන් එකක් නිෂ්පාදනය කරයි.<ref name="coppersol" /> රාජ්‍ය පතල් සමාගමක් වන කොඩෙල්කෝ, පෞද්ගලික තඹ පතල් සමාගම් සමඟ තරඟ කරයි.<ref name="coppersol" /> 1980 ගණන්වල සිට අඛණ්ඩව පවත්වාගෙන යන ශක්තිමත් ආර්ථික ප්‍රතිපත්ති, චිලීයේ ස්ථාවර ආර්ථික වර්ධනයට දායක වී ඇති අතර දරිද්‍රතා අනුපාත අඩකට වඩා අඩු කර ඇත.<ref name="factbook">{{Cite CIA World Factbook|country=Chile|access-date=17 February 2014}}</ref><ref name="countrystudies">{{cite web |date=31 March 1994 |title=Development and Breakdown of Democracy, 1830–1973 |url=http://countrystudies.us/chile/85.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110709014719/http://countrystudies.us/chile/85.htm |archive-date=9 July 2011 |access-date=21 April 2009 |work=Country Studies |publisher=Library of Congress}}</ref> 1999 දී චිලී මධ්‍යස්ථ ආර්ථික පසුබෑමක් අත්විඳීමට පටන් ගත්තේය. 2003 වන තෙක් ආර්ථිකය මන්දගාමීව පැවති අතර, එය යථා තත්ත්වයට පත්වීමේ පැහැදිලි සලකුණු පෙන්වීමට පටන් ගත් අතර, දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 4.0% ක වර්ධනයක් අත්කර ගත්තේය.<ref>{{cite web |date=21 February 2013 |title=Chile GDP – real growth rate |url=http://indexmundi.com/chile/gdp_real_growth_rate.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190612084542/https://www.indexmundi.com/chile/gdp_real_growth_rate.html |archive-date=12 June 2019 |access-date=13 July 2013 |publisher=Indexmundi.com}}</ref> චිලී ආර්ථිකය 2004 වසර 6% ක වර්ධනයකින් අවසන් කළේය. සැබෑ දළ දේශීය නිෂ්පාදිත වර්ධනය 2005 දී 5.7% ක් වූ අතර 2006 දී 4% දක්වා පහත වැටුණි. 2007 දී දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය 5% කින් වර්ධනය විය.<ref name="countrystudies" /> 2008 මූල්‍ය අර්බුදයට මුහුණ දුන් රජය, රැකියා සහ වර්ධනය උත්තේජනය කිරීම සඳහා ආර්ථික උත්තේජක සැලැස්මක් ප්‍රකාශයට පත් කළ අතර, මහා අවපාතය නොතකා, 2009 සඳහා දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 2% ත් 3% ත් අතර ප්‍රසාරණයක් අරමුණු කර ගෙන ඇත. කෙසේ වෙතත්, ආර්ථික විශ්ලේෂකයින් රජයේ ඇස්තමේන්තු සමඟ එකඟ නොවූ අතර ආර්ථික වර්ධනය 1.5% ක මධ්‍යන්‍යයකින් පුරෝකථනය කළහ.<ref>{{cite news|url=https://www.reuters.com/article/economicNews/idUSN1027661220090110|title=Chile finmin says no recession seen in 2009-report|date=10 January 2009|work=Reuters|access-date=17 December 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20090111024811/http://www.reuters.com/article/economicNews/idUSN1027661220090110|archive-date=11 January 2009|url-status=live}}</ref> 2012 දී සැබෑ දළ දේශීය නිෂ්පාදිත වර්ධනය 5.5% ක් විය. 2013 පළමු කාර්තුවේදී වර්ධනය 4.1% දක්වා මන්දගාමී විය.<ref name="imfartiv">{{cite web |date=14 June 2013 |title=Chile: 2013 Article IV Consultation; IMF Country Report 13/198 |url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/scr/2013/cr13198.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20130717155041/http://www.imf.org/external/pubs/ft/scr/2013/cr13198.pdf |archive-date=17 July 2013 |access-date=13 July 2013 |publisher=IMF}}</ref> [[File:Gran_Torre_Santiago_(39693576311)_(2).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Gran_Torre_Santiago_(39693576311)_(2).jpg|වම|thumb|සැන්හැටන්හි ග්‍රාන් ටොරේ කොස්ටානේරා සහ ටයිටේනියම් ලා පෝර්ටාඩා (පසුබිම) අහස ගොඩනැගිලි]] The unemployment rate was 7.8% in 2022, according to [[:en:World_Bank|The World Bank]]. There are reported labor shortages in agriculture, mining, and construction. The percentage of Chileans with per capita household incomes below the poverty line—defined as twice the cost of satisfying a person's minimal nutritional needs—fell from 45.1% in 1987 to 11.5% in 2009, according to government surveys. Critics in Chile, however, argue that true poverty figures are considerably higher than those officially published. Using the relative yardstick favoured in many European countries, 27% of Chileans would be poor, according to Juan Carlos Feres of the [[:en:ECLAC|ECLAC]]. {{as of|2012|November|}}, about 11.1 million people (64% of the population) benefit from government welfare programs,{{Clarify|date=May 2014}} via the "Social Protection Card", which includes the population living in poverty and those at a risk of falling into poverty. [[:en:Chile_pension_system|The privatized national pension system]] (AFP) has encouraged domestic investment and contributed to an estimated total domestic savings rate of approximately 21% of GDP. Under the compulsory private pension system, most formal sector employees pay 10% of their salaries into privately managed funds. ලෝක බැංකුවට අනුව, විරැකියා අනුපාතය 2022 දී 7.8% ක් විය.<ref>{{Cite web |title=World Bank Open Data |url=https://data.worldbank.org/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230526025607/https://data.worldbank.org/ |archive-date=26 May 2023 |access-date=11 November 2023 |website=World Bank Open Data}}</ref> කෘෂිකර්මාන්තය, පතල් කැණීම් සහ ඉදිකිරීම් ක්ෂේත්‍රයන්හි ශ්‍රම හිඟයක් වාර්තා වී ඇත.<ref name="imfartiv" /> රජයේ සමීක්ෂණවලට අනුව, දරිද්‍රතා රේඛාවට පහළින් ඒක පුද්ගල ගෘහස්ථ ආදායමක් ඇති චිලී ජාතිකයින්ගේ ප්‍රතිශතය - පුද්ගලයෙකුගේ අවම පෝෂණ අවශ්‍යතා සපුරාලීමේ පිරිවැය මෙන් දෙගුණයක් ලෙස අර්ථ දක්වා ඇත - 1987 දී 45.1% සිට 2009 දී 11.5% දක්වා පහත වැටුණි.<ref>{{cite web |date=22 June 2007 |title=Casen 2006 en profundidad |url=http://www.trabajoyequidad.cl/documentos/temp/TP-825-CASEN%202006%20en%20profundidad-22-06-2007.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130113065308/http://www.trabajoyequidad.cl/documentos/temp/TP-825-CASEN%2B2006%2Ben%2Bprofundidad-22-06-2007.pdf |archive-date=13 January 2013 |access-date=22 October 2007 |work=Libertad y Desarrollo}}</ref><ref>{{cite web |year=2010 |title=Panorama social de América Latina |url=http://www.cepal.cl/publicaciones/xml/9/41799/PSE-panoramasocial2010.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110707005900/http://www.cepal.cl/publicaciones/xml/9/41799/PSE-panoramasocial2010.pdf |archive-date=7 July 2011 |access-date=13 July 2013 |publisher=ECLAC}}</ref> කෙසේ වෙතත්, චිලීයේ විචාරකයින් තර්ක කරන්නේ සැබෑ දරිද්‍රතා සංඛ්‍යාලේඛන නිල වශයෙන් ප්‍රකාශයට පත් කරන ලද සංඛ්‍යාලේඛනවලට වඩා සැලකිය යුතු ලෙස ඉහළ බවයි.<ref>{{cite news|url=http://www.economiaynegocios.cl/noticias/noticias.asp?id=35048|title=Una muy necesaria corrección: Hay cuatro millones de pobres en Chile|date=14 October 2007|newspaper=El Mercurio|access-date=22 October 2007|archive-url=https://web.archive.org/web/20210815184809/http://www.economiaynegocios.cl/noticias/noticias.asp?id=35048|archive-date=15 August 2021|url-status=live}}</ref> බොහෝ යුරෝපීය රටවල ප්‍රිය කරන සාපේක්ෂ මිනුම් දණ්ඩ භාවිතා කරමින්, චිලී ජාතිකයන්ගෙන් 27% ක් දුප්පත් වනු ඇති බව ECLAC හි ජුවාන් කාලෝස් ෆෙරෙස් පවසයි.<ref>{{Cite news|url=http://www.economist.com/displaystory.cfm?story_id=9645174|title=Destitute no more|date=16 August 2007|newspaper=The Economist|access-date=22 October 2007|archive-url=https://web.archive.org/web/20071016204538/http://economist.com/displayStory.cfm?story_id=9645174|archive-date=16 October 2007|url-status=live}}{{Subscription required}}</ref> 2012 වන විට, මිලියන 11.1 ක් පමණ (ජනගහනයෙන් 64%) රජයේ සුභසාධන වැඩසටහන් වලින් ප්‍රතිලාභ ලබන අතර,<ref>{{cite web |date=20 November 2012 |title=Ficha de Protección Social – Ministerio de Desarrollo Social |url=http://www.fichaproteccionsocial.gob.cl/estad/est_int.php?id=19 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160518190839/http://www.fichaproteccionsocial.gob.cl/estad/est_int.php?id=19 |archive-date=18 May 2016 |access-date=12 March 2013 |publisher=Fichaproteccionsocial.gob.cl}}</ref> "සමාජ ආරක්ෂණ කාඩ්පත" හරහා, එයට දරිද්‍රතාවයෙන් පෙළෙන ජනගහනය සහ දරිද්‍රතාවයට වැටීමේ අවදානමක් ඇති අය ඇතුළත් වේ.<ref>{{cite web |title=Ficha de Protección Social – Ministerio de Desarrollo Social |url=http://www.fichaproteccionsocial.gob.cl/fps/fps2.php |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120915085201/http://www.fichaproteccionsocial.gob.cl/fps/fps2.php |archive-date=15 September 2012 |access-date=9 November 2012 |publisher=Fichaproteccionsocial.gob.cl}}</ref> පෞද්ගලීකරණය කරන ලද ජාතික විශ්‍රාම වැටුප් ක්‍රමය (AFP) දේශීය ආයෝජන දිරිමත් කර ඇති අතර දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් ආසන්න වශයෙන් 21% ක ඇස්තමේන්තුගත මුළු දේශීය ඉතුරුම් අනුපාතයකට දායක වී ඇත.<ref>{{cite web |title=The Chilean pension system |url=http://www.safp.cl/573/articles-3523_copyright.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120512092950/http://www.safp.cl/573/articles-3523_copyright.pdf |archive-date=12 May 2012 |access-date=13 July 2013}}</ref> අනිවාර්ය පෞද්ගලික විශ්‍රාම වැටුප් ක්‍රමය යටතේ, බොහෝ විධිමත් අංශයේ සේවකයින් තම වැටුපෙන් 10% ක් පෞද්ගලිකව කළමනාකරණය කරන ලද අරමුදල්වලට ගෙවයි.<ref name="countrystudies" /> Chile has signed [[:en:Free_trade_agreements|free trade agreements]] (FTAs) with a whole network of countries, including an FTA with the United States that was signed in 2003 and implemented in January 2004. Internal Government of Chile figures show that even when factoring out inflation and the recent high price of copper, bilateral trade between the U.S. and Chile has grown over 60% since then.<ref name="countrystudies" /> Chile's total trade with China reached US$8.8 billion in 2006, representing nearly 66% of the value of its trade relationship with Asia.<ref name="countrystudies" /> Exports to Asia increased from US$15.2 billion in 2005 to US$19.7 billion in 2006, a 29.9% increase.<ref name="countrystudies" /> Year-on-year growth of imports was especially strong from a number of countries: Ecuador (123.9%), Thailand (72.1%), South Korea (52.6%), and China (36.9%).<ref name="countrystudies" /> Chile's approach to foreign direct investment is codified in the country's Foreign Investment Law. Registration is reported to be simple and transparent, and foreign investors are guaranteed access to the official [[:en:Foreign_exchange_market|foreign exchange market]] to repatriate their profits and capital.<ref name="countrystudies" /> The Chilean Government has formed a Council on Innovation and Competition, hoping to bring in additional FDI to new parts of the economy. චිලී රාජ්‍යය රටවල් ජාලයක් සමඟ නිදහස් වෙළඳ ගිවිසුම් (FTA) අත්සන් කර ඇති අතර, 2003 දී අත්සන් කරන ලද සහ 2004 ජනවාරි මාසයේදී ක්‍රියාත්මක කරන ලද එක්සත් ජනපදය සමඟ FTA ද ඇතුළුව.<ref>{{cite web |title=USA-Chile FTA Final Text |url=http://www.ustr.gov/Trade_Agreements/Bilateral/Chile_FTA/Final_Texts/Section_Index.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160328045456/https://ustr.gov/trade_agreements/bilateral/chile_fta/final_texts/section_index.html |archive-date=28 March 2016 |access-date=13 July 2013 |publisher=Ustr.gov}}</ref> චිලී රාජ්‍යයේ අභ්‍යන්තර රජයේ සංඛ්‍යාලේඛනවලින් පෙනී යන්නේ උද්ධමනය සහ මෑත කාලීන ඉහළ තඹ මිල ගණන් සැලකිල්ලට ගත් විට පවා, එතැන් සිට එක්සත් ජනපදය සහ චිලී අතර ද්විපාර්ශ්වික වෙළඳාම 60% ට වඩා වර්ධනය වී ඇති බවයි.<ref name="countrystudies" /> චීනය සමඟ චිලී හි මුළු වෙළඳාම 2006 දී ඇමරිකානු ඩොලර් බිලියන 8.8 දක්වා ළඟා වූ අතර එය ආසියාව සමඟ එහි වෙළඳ සම්බන්ධතාවයේ වටිනාකමෙන් 66% කට ආසන්න ප්‍රමාණයක් නියෝජනය කරයි.<ref name="countrystudies" /> ආසියාවට අපනයන 2005 දී ඇමරිකානු ඩොලර් බිලියන 15.2 සිට 2006 දී ඇමරිකානු ඩොලර් බිලියන 19.7 දක්වා වැඩි වූ අතර එය 29.9% ක වැඩිවීමකි.<ref name="countrystudies" /> ආනයනවල වාර්ෂික වර්ධනය විශේෂයෙන් රටවල් ගණනාවකින් ශක්තිමත් විය: ඉක්වදෝරය (123.9%), තායිලන්තය (72.1%), දකුණු කොරියාව (52.6%) සහ චීනය (36.9%).<ref name="countrystudies" /> විදේශ සෘජු ආයෝජන සඳහා චිලීහි ප්‍රවේශය රටේ විදේශ ආයෝජන නීතිය තුළ කේතනය කර ඇත. ලියාපදිංචිය සරල හා විනිවිද පෙනෙන බව වාර්තා වන අතර, විදේශීය ආයෝජකයින්ට ඔවුන්ගේ ලාභ සහ ප්‍රාග්ධනය නැවත මෙරටට ගෙන්වා ගැනීම සඳහා නිල විදේශ විනිමය වෙළඳපොළට ප්‍රවේශය සහතික කෙරේ.<ref name="countrystudies" /> චිලී රජය නවෝත්පාදන සහ තරඟකාරිත්වය පිළිබඳ කවුන්සිලයක් පිහිටුවා ඇති අතර, ආර්ථිකයේ නව කොටස් වෙත අමතර FDI ගෙන ඒමේ අපේක්ෂාවෙන් සිටී.<ref name="countrystudies" /> [[:en:Standard_&_Poor's|Standard & Poor's]] gives Chile a [[:en:Credit_rating|credit rating]] of A. The Government of Chile continues to pay down its foreign debt, with public debt only 3.9% of GDP at the end of 2006. The Chilean central government is a net creditor with a [[:en:Net_asset_value|net asset position]] of 7% of GDP at end 2012.<ref name="imfartiv" /> The [[:en:Current_account_deficit|current account deficit]] was 4% in the first quarter of 2013, financed mostly by foreign direct investment.<ref name="imfartiv" /> 14% of central government revenue came directly from copper in 2012. Chile was ranked 1st in the [[:en:Global_Innovation_Index|Global Innovation Index]] in 2024. ස්ටෑන්ඩර්ඩ් ඇන්ඩ් පුවර්ස් විසින් චිලී රාජ්‍යයට A ණය ශ්‍රේණිගත කිරීමක් ලබා දෙයි.<ref>{{cite news|url=https://countryeconomy.com/ratings/chile|title=Rating: Chile Credit Rating|date=2023|work=|access-date=|archive-url=https://web.archive.org/web/20240112090947/https://countryeconomy.com/ratings/chile|archive-date=12 January 2024|url-status=live}}</ref> චිලී රජය සිය විදේශ ණය ගෙවීම දිගටම කරගෙන යන අතර, 2006 අවසානයේ රාජ්‍ය ණය දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 3.9% ක් පමණි.<ref name="countrystudies" /> චිලී මධ්‍යම රජය 2012 අවසානයේ දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 7% ක ශුද්ධ වත්කම් තත්වයක් සහිත ශුද්ධ ණයහිමියෙකි.<ref name="imfartiv" /> 2013 පළමු කාර්තුවේදී ජංගම ගිණුම් හිඟය 4% ක් වූ අතර එය බොහෝ දුරට විදේශ සෘජු ආයෝජන මගින් මූල්‍යකරණය කරන ලදී.<ref name="imfartiv" /> 2012 දී මධ්‍යම රජයේ ආදායමෙන් 14% ක් සෘජුවම තඹ වලින් ලැබුණි.<ref name="imfartiv" /> 2024 දී ගෝලීය නවෝත්පාදන දර්ශකයේ චිලී 1 වන ස්ථානයට පත්විය.<ref>{{Cite book |author=Wunsch-Vincent |first1=Sacha |url=https://www.wipo.int/web-publications/global-innovation-index-2024/en/ |title=Global Innovation Index 2024: Unlocking the Promise of Social Entrepreneurship |last2=León |first2=Lorena Rivera |last3=Lanvin |first3=Bruno |last4=Dutta |first4=Soumitra |date=26 September 2024 |website=www.wipo.int |publisher=[[World Intellectual Property Organization]] |isbn=978-92-805-3681-2 |edition=17th |location=Geneva |page=18 |language=en |doi=10.34667/tind.50062 |access-date=2024-10-06 |archive-url=https://web.archive.org/web/20241212043914/https://www.wipo.int/web-publications/global-innovation-index-2024/en/ |archive-date=12 December 2024 |url-status=live}}</ref> === ඛනිජ සම්පත් === [[File:Chuquicamata-003_02.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chuquicamata-003_02.jpg|thumb|ලොව විශාලතම විවෘත වළේ තඹ පතල වන චුකිකමාටා]] චිලී ඛනිජ සම්පත් වලින් පොහොසත් ය, විශේෂයෙන් තඹ සහ ලිතියම්. විදුලි වාහන සඳහා බැටරි සඳහා ලිතියම් වල වැදගත්කම සහ විදුලි මිශ්‍රණයේ වරින් වර පුනර්ජනනීය බලශක්තිය විශාල ප්‍රමාණයක් භාවිතා කරමින් විදුලි ජාල ස්ථායිකරණය කිරීම හේතුවෙන්, චිලී භූ දේශපාලනිකව ශක්තිමත් කළ හැකි යැයි සැලකේ. කෙසේ වෙතත්, ලෝකයේ අනෙකුත් ප්‍රදේශවල පුළුල් නිෂ්පාදනය සඳහා ආර්ථික දිරිගැන්වීම්වල බලය අවතක්සේරු කිරීම සම්බන්ධයෙන් මෙම ඉදිරිදර්ශනය විවේචනයට ලක්ව ඇත.[26] 2019 දී, රට ලොව විශාලතම තඹ,<ref>{{cite web |title=USGS Copper Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-copper.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-copper.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> අයඩින්<ref>{{cite web |title=USGS Iodine Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-iodine.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210625191455/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-iodine.pdf |archive-date=25 June 2021 |access-date=11 July 2022}}</ref> සහ රීනියම්,<ref>{{cite web |title=USGS Rhenium Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-rhenium.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210621074425/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-rhenium.pdf |archive-date=21 June 2021 |access-date=11 July 2022}}</ref> ලිතියම්<ref>{{cite web |title=USGS Lithium Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-lithium.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-lithium.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> සහ මොලිබ්ඩිනම්<ref>{{cite web |title=USGS Molybdenum Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-molybdenum.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-molybdenum.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> හි දෙවන විශාලතම නිෂ්පාදකයා, රිදී<ref>{{cite web |title=USGS Silver Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-silver.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210515082301/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-silver.pdf |archive-date=15 May 2021 |access-date=11 July 2022}}</ref> හි හත්වන විශාලතම නිෂ්පාදකයා,<ref>{{cite web |title=USGS Salt Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-salt.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-salt.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> පොටෑෂ් හි අටවන විශාලතම නිෂ්පාදකයා,<ref>{{cite web |title=USGS Potash Product ion Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-potash.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-potash.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> සල්ෆර්<ref>{{cite web |title=USGS Sulfur Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-sulfur.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-sulfur.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> හි දහතුන්වන නිෂ්පාදකයා සහ ලෝකයේ යකඩ ලෝපස්<ref>{{cite web |title=USGS Iron Ore Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-iron-ore.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-iron-ore.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> හි දහතුන්වන නිෂ්පාදකයා විය. 2023 දී එය ගෝලීය වශයෙන් සිව්වන විශාලතම රිදී නිෂ්පාදකයා විය.<ref>{{Cite web |title=USGS Silver Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2024/mcs2024.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20241220035538/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2024/mcs2024.pdf |archive-date=December 20, 2024 |access-date=December 23, 2024}}</ref> රටෙහි සැලකිය යුතු රන් නිෂ්පාදනයක් ද ඇත: 2006 සහ 2017 අතර, රට වාර්ෂිකව 2017 දී ටොන් 35.9 සිට 2013 දී ටොන් 51.3 දක්වා නිෂ්පාදනය කරන ලදී,<ref>{{Cite web |title=Gold Production in Chile |url=https://www.ceicdata.com/en/indicator/chile/gold-production |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20221018212808/https://www.ceicdata.com/en/indicator/chile/gold-production |archive-date=18 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> එහිදී 2015 දී රන් නිෂ්පාදනය මෙට්‍රික් ටොන් 43 කි.<ref>{{Cite web |title=Gold production |url=https://ourworldindata.org/grapher/gold-production?tab=table |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129233804/https://ourworldindata.org/grapher/gold-production?tab=table |archive-date=29 November 2023 |access-date=2024-12-17 |website=Our World in Data}}</ref> කෘෂිකර්මය සංචාරක ව්‍යාපාරය === කෘෂිකර්මය === [[File:Viñedo_Puente_Alto.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Vi%C3%B1edo_Puente_Alto.jpg|වම|thumb|පුවෙන්ටේ ඇල්ටෝ හි මිදි වත්ත]] [[:en:Agriculture|Agriculture]] in Chile encompasses a wide range of different activities due to its particular [[:en:Geography|geography]], [[:en:Climate|climate]] and [[:en:Geology|geology]] and human factors. Historically agriculture is one of the bases of Chile's economy. Now agriculture and allied sectors like [[:en:Forestry|forestry]], [[:en:Logging|logging]] and [[:en:Fishing|fishing]] account for only 4.9% of the [[:en:GDP|GDP]] {{As of|2007|lc=y}} and employ 13.6% of the country's labor force. Chile is one of the 5 largest world producers of [[:en:Cherry|cherry]] and [[:en:Blueberry|blueberry]], and one of the 10 largest world producers of [[:en:Grape|grape]], [[:en:Apple|apple]], [[:en:Kiwifruit|kiwi]], [[:en:Peach|peach]], [[:en:Plum|plum]] and [[:en:Hazelnut|hazelnut]], focusing on exporting high-value fruits. Some other major agriculture products of Chile include [[:en:Pear|pears]], [[:en:Onion|onions]], [[:en:Wheat|wheat]], [[:en:Maize|maize]], [[:en:Oats|oats]], [[:en:Garlic|garlic]], [[:en:Asparagus|asparagus]], [[:en:Bean|beans]], [[:en:Beef|beef]], [[:en:Poultry|poultry]], [[:en:Wool|wool]], [[:en:Fish|fish]], [[:en:Lumber|timber]] and [[:en:Hemp|hemp]]. Due to its geographical isolation and strict customs policies Chile is free from diseases and pests such as [[:en:Mad_cow_disease|mad cow disease]], [[:en:Drosophilidae|fruit fly]] and [[:en:Phylloxera|Phylloxera]]. This, its location in the [[:en:Southern_Hemisphere|Southern Hemisphere]], which has quite different harvesting times from the [[:en:Northern_Hemisphere|Northern Hemisphere]], and its wide range of agriculture conditions are considered Chile's main comparative advantages. However, Chile's mountainous landscape limits the extent and intensity of agriculture so that arable land corresponds only to 2.62% of the total territory. Chile currently utilizes 14,015 Hectares of agricultural land. Chile is the world's second largest producer of [[:en:Salmon|salmon]], after Norway. In 2019, it was responsible for 26% of the global supply. In [[:en:Wine|wine]], Chile is usually among the 10 largest producers in the world. In 2018 it was in 6th place. චිලීයේ කෘෂිකර්මාන්තය එහි විශේෂිත භූගෝලීය, දේශගුණය සහ භූ විද්‍යාව සහ මානව සාධක හේතුවෙන් විවිධ ක්‍රියාකාරකම් රාශියක් ආවරණය කරයි. ඓතිහාසික වශයෙන් කෘෂිකර්මාන්තය චිලී ආර්ථිකයේ එක් පදනමකි. දැන් කෘෂිකර්මාන්තය සහ වන වගාව, දැව කැපීම සහ ධීවර කර්මාන්තය වැනි ආශ්‍රිත අංශ 2007 වන විට දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 4.9% ක් පමණක් වන අතර රටේ ශ්‍රම බලකායෙන් 13.6% ක් සේවයේ යොදවයි. චිලී යනු චෙරි සහ බ්ලූබෙරි නිෂ්පාදනය කරන ලොව විශාලතම නිෂ්පාදකයින් 5 දෙනාගෙන් එකක් වන අතර, ඉහළ වටිනාකමක් ඇති පලතුරු අපනයනය කිරීම කෙරෙහි අවධානය යොමු කරමින් මිදි, ඇපල්, කිවි, පීච්, ප්ලම් සහ ලා දුඹුරු යන ලොව විශාලතම නිෂ්පාදකයින් 10 දෙනාගෙන් එකකි.<ref>{{Cite web |title=Agriculture in Chile, by FAO |url=http://www.fao.org/faostat/en/#data/QCL/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170511194947/http://www.fao.org/faostat/en/#data/QCL/ |archive-date=11 May 2017 |access-date=11 July 2022}}</ref> චිලී හි තවත් ප්‍රධාන කෘෂිකාර්මික නිෂ්පාදන අතර පෙයාර්ස්, ළූණු, තිරිඟු, බඩ ඉරිඟු, ඕට්ස්, සුදුළූණු, ඇස්පරගස්, බෝංචි, හරක් මස්, කුකුළු මස්, ලොම්, මාළු, දැව සහ කංසා ඇතුළත් වේ. එහි භූගෝලීය හුදකලාව සහ දැඩි සිරිත් විරිත් ප්‍රතිපත්ති නිසා චිලී පිස්සු ගව රෝග, පළතුරු මැස්සන් සහ ෆිලොක්සෙරා වැනි රෝග සහ පළිබෝධකයන්ගෙන් තොරය. මෙය, උතුරු අර්ධගෝලයට වඩා බෙහෙවින් වෙනස් අස්වනු නෙළන කාලයන් ඇති දකුණු අර්ධගෝලයේ එහි පිහිටීම සහ එහි පුළුල් පරාසයක කෘෂිකාර්මික තත්වයන් චිලී හි ප්‍රධාන සංසන්දනාත්මක වාසි ලෙස සැලකේ. කෙසේ වෙතත්, චිලී හි කඳුකර භූ දර්ශනය කෘෂිකර්මාන්තයේ ප්‍රමාණය සහ තීව්‍රතාවය සීමා කරන බැවින් වගා කළ හැකි ඉඩම් මුළු භූමි ප්‍රමාණයෙන් 2.62% කට පමණක් අනුරූප වේ. චිලී දැනට කෘෂිකාර්මික ඉඩම් හෙක්ටයාර 14,015 ක් භාවිතා කරයි.<ref>{{Cite web |title=Chile – OECD Data |url=https://data.oecd.org/chile.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20181125030826/https://data.oecd.org/chile.htm |archive-date=25 November 2018 |access-date=2 November 2018 |website=theOECD |language=en}}</ref> චිලී යනු නෝර්වේට පසුව ලොව දෙවන විශාලතම සැමන් නිෂ්පාදකයා වේ. 2019 දී, එය ගෝලීය සැපයුමෙන් 26% කට වගකිව යුතු විය.<ref>{{Cite news|url=https://www.istoedinheiro.com.br/algas-nocivas-matam-mais-de-42-mil-toneladas-de-salmao-no-chile/|title=Algas nocivas matam mais de 4,2 mil toneladas de salmão no Chile|access-date=4 September 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20221024140847/https://www.istoedinheiro.com.br/algas-nocivas-matam-mais-de-42-mil-toneladas-de-salmao-no-chile/|archive-date=24 October 2022|url-status=live}}</ref> වයින් සම්බන්ධයෙන්, චිලී සාමාන්‍යයෙන් ලෝකයේ විශාලතම නිෂ්පාදකයින් 10 දෙනා අතර වේ. 2018 දී එය 6 වන ස්ථානයේ සිටියේය.<ref>{{Cite web |date=2019 |title=2019 Statistical Report on World Vitiviniculture |url=https://www.oiv.int/public/medias/6782/oiv-2019-statistical-report-on-world-vitiviniculture.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210206112544/https://www.oiv.int/public/medias/6782/oiv-2019-statistical-report-on-world-vitiviniculture.pdf |archive-date=6 February 2021 |access-date=7 March 2021 |website=International Organisation of Vine and Wine}}</ref> === සංචාරක ව්‍යාපාරය === [[File:Cerro_Concepcion.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Cerro_Concepcion.jpg|thumb|යුනෙස්කෝ ලෝක උරුම අඩවියක් වන වල්පරයිසෝ නගරය]] [[File:Cuernos_del_Paine_from_Lake_Pehoé.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Cuernos_del_Paine_from_Lake_Peho%C3%A9.jpg|thumb|චිලී පැටගෝනියාවේ ටොරස් ඩෙල් පේන් ජාතික වනෝද්‍යානය]] [[File:Moai_Rano_raraku.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Moai_Rano_raraku.jpg|thumb|පාස්කු දූපතේ 1250 සහ 1500 අතර කාල නිර්ණය කරන ලද පූර්ව-කොලොම්බියානු මෝයිස් මානව රූප.]] Tourism in Chile has experienced sustained growth over the last few decades. In 2005, tourism grew by 13.6%, generating more than 4.5 billion dollars of which 1.5 billion was attributed to foreign tourists. According to the National Service of Tourism (Sernatur), 2 million people a year visit the country. Most of these visitors come from other countries in the American continent, mainly [[:en:Argentina|Argentina]]; followed by a growing number from the United States, Europe, and Brazil with a growing number of Asians from [[:en:South_Korea|South Korea]] and China. The main attractions for tourists are places of natural beauty situated in the extreme zones of the country: [[:en:San_Pedro_de_Atacama|San Pedro de Atacama]], in the north, is very popular with foreign tourists who arrive to admire the Incaic architecture, the altiplano lakes, and the [[:en:Valle_de_la_Luna_(Chile)|Valley of the Moon]].{{citation needed|date=July 2014}} In [[:en:Putre|Putre]], also in the north, there is the [[:en:Chungará_Lake|Chungará Lake]], as well as the [[:en:Parinacota_Volcano|Parinacota]] and the [[:en:Pomerape|Pomerape]] volcanoes, with altitudes of 6,348 m and 6,282 m, respectively. Throughout the central Andes there are many ski resorts of international repute,{{citation needed|date=July 2014}} including [[:en:Portillo,_Chile|Portillo]], [[:en:Valle_Nevado|Valle Nevado]] and [[:en:Termas_de_Chillán|Termas de Chillán]]. The main tourist sites in the south are national parks (the most popular is [[:en:Conguillío_National_Park|Conguillío National Park]] in the Araucanía) and the coastal area around Tirúa and Cañete with the [[:en:Isla_Mocha|Isla Mocha]] and the [[:en:Nahuelbuta_National_Park|Nahuelbuta National Park]], [[:en:Chiloé_Archipelago|Chiloé Archipelago]] and [[:en:Patagonia|Patagonia]], which includes [[:en:Laguna_San_Rafael_National_Park|Laguna San Rafael National Park]], with its many glaciers, and the [[:en:Torres_del_Paine_National_Park|Torres del Paine National Park]]. The central port city of [[:en:Valparaíso|Valparaíso]], which is World Heritage with its unique architecture, is also popular. Finally, [[:en:Easter_Island|Easter Island]] in the Pacific Ocean is one of the main Chilean tourist destinations. පසුගිය දශක කිහිපය තුළ චිලීයේ සංචාරක ව්‍යාපාරය තිරසාර වර්ධනයක් අත්විඳ ඇත. 2005 දී සංචාරක ව්‍යාපාරය 13.6% කින් වර්ධනය වූ අතර එයින් ඩොලර් බිලියන 4.5 කට වඩා උපයා ඇති අතර එයින් බිලියන 1.5 ක් විදේශීය සංචාරකයින් විසින් උපයා ඇත. ජාතික සංචාරක සේවයට (සර්නාටූර්) අනුව, වසරකට මිලියන 2 ක ජනතාවක් රට නැරඹීමට පැමිණේ. මෙම අමුත්තන්ගෙන් වැඩි දෙනෙක් ඇමරිකානු මහාද්වීපයේ අනෙකුත් රටවලින්, ප්‍රධාන වශයෙන් ආර්ජන්ටිනාවෙන් පැමිණෙති; ඉන්පසු එක්සත් ජනපදය, යුරෝපය සහ බ්‍රසීලයෙන් වැඩි වන සංඛ්‍යාවක් පැමිණෙන අතර දකුණු කොරියාවෙන් සහ චීනයෙන් ආසියානුවන් සංඛ්‍යාව වැඩි වේ.<ref>Blanco, Hernán ''et al.'' (August 2007) [https://web.archive.org/web/20080408235147/http://www.rides.cl/pdf/trade_tourism_chile.pdf International Trade and Sustainable Tourism in Chile]. International Institute for Sustainable Development</ref> සංචාරකයින් සඳහා ප්‍රධාන ආකර්ෂණයන් වන්නේ රටේ අන්ත කලාපවල පිහිටා ඇති ස්වභාවික සුන්දරත්වයෙන් යුත් ස්ථාන ය: උතුරේ සැන් පේද්‍රෝ ද ඇටකාමා, ඉන්කායික් ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පය, ඇල්ටිප්ලානෝ විල් සහ සඳ නිම්නය අගය කිරීමට පැමිණෙන විදේශීය සංචාරකයින් අතර ඉතා ජනප්‍රියය. උතුරේ ද පුට්‍රේ හි, චුන්ගාරා විල මෙන්ම පරිනකොටා සහ පොමරේප් ගිනි කඳු ද ඇත, ඒවා පිළිවෙලින් මීටර් 6,348 සහ මීටර් 6,282 ක උන්නතාංශයකින් යුක්ත වේ. මධ්‍යම ඇන්ඩීස් පුරා ජාත්‍යන්තර කීර්තියක් ඇති පෝර්ටිලෝ, වැලේ නෙවාඩෝ සහ ටර්මාස් ඩි චිලන් ඇතුළු ස්කී රිසෝට් රාශියක් ඇත. දකුණේ ප්‍රධාන සංචාරක ස්ථාන වන්නේ ජාතික වනෝද්‍යාන (වඩාත් ජනප්‍රිය වන්නේ අරෞකානියාවේ කොන්ගුයිලියෝ ජාතික වනෝද්‍යානයයි)<ref>{{Cite web |title=Conguillio National Park (Official GANP Park Page) |url=https://national-parks.org/chile/conguillio |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20221026143218/https://national-parks.org/chile/conguillio |archive-date=26 October 2022 |access-date=26 October 2022 |website=national-parks.org |language=en}}</ref> සහ ඉස්ලා මෝචා සහ නහුවෙල්බුටා ජාතික වනෝද්‍යානය සහිත ටිරුවා සහ කැනෙටේ අවට වෙරළබඩ ප්‍රදේශය, චිලෝ දූපත් සමූහය සහ ලගුනා සැන් රෆායෙල් ජාතික වනෝද්‍යානය, එහි බොහෝ ග්ලැසියර සහිත පැටගෝනියාව සහ ටොරස් ඩෙල් පේන් ජාතික වනෝද්‍යානය ඇතුළත් වේ. එහි අද්විතීය ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පය සමඟ ලෝක උරුමයක් වන වල්පරයිසෝ මධ්‍යම වරාය නගරය ද ජනප්‍රියයි.<ref>{{Cite web |last=Centre |first=UNESCO World Heritage |title=Historic Quarter of the Seaport City of Valpara&iacute;so |url=https://whc.unesco.org/en/list/959/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240127041016/https://whc.unesco.org/en/list/959 |archive-date=27 January 2024 |access-date=22 January 2024 |website=UNESCO World Heritage Centre |language=en}}</ref> අවසාන වශයෙන්, පැසිෆික් සාගරයේ පාස්කු දූපත චිලී සංචාරක ගමනාන්තවලින් එකකි. For locals, tourism is concentrated mostly in the summer (December to March), and mainly in the coastal beach towns. [[:en:Arica|Arica]], [[:en:Iquique|Iquique]], [[:en:Antofagasta|Antofagasta]], [[:en:La_Serena,_Chile|La Serena]] and [[:en:Coquimbo|Coquimbo]] are the main summer centers in the north, and Pucón on the shores of [[:en:Lake_Villarrica|Lake Villarrica]] is the main center in the south. Because of its proximity to Santiago, the coast of the Valparaíso Region, with its many beach resorts, receives the largest number of tourists. [[:en:Viña_del_Mar|Viña del Mar]], Valparaíso's more affluent northern neighbor, is popular because of its beaches, [[:en:Casino|casino]], and its annual [[:en:Viña_del_Mar_International_Song_Festival|song festival]], the most important musical event in Latin America.{{citation needed|date=July 2014}} [[:en:Pichilemu|Pichilemu]] in the [[:en:O'Higgins_Region|O'Higgins Region]] is widely known as South America's "best [[:en:Surfing|surfing]] spot" according to [[:en:Fodor's|Fodor's]].{{citation needed|date=July 2014}} In November 2005 the government launched a campaign under the brand "Chile: All Ways Surprising" intended to promote the country internationally for both business and tourism. [[:en:List_of_museums_in_Chile|Museums in Chile]] such as the [[:en:Chilean_National_Museum_of_Fine_Arts|Chilean National Museum of Fine Arts]] built in 1880, feature works by [[:en:List_of_Chilean_artists|Chilean artists]]. Chile is home to the world-renowned [[:en:Patagonia_Park|Patagonian Trail]] that resides on the border between Argentina and Chile. Chile recently launched a massive scenic route for tourism in hopes of encouraging development based on conservation. The Route of Parks covers {{Convert|1740|mi}} and was designed by Tompkin Conservation (founders [[:en:Douglas_Tompkins|Douglas Tompkins]] and wife [[:en:Kristine_Tompkins|Kristine]]). දේශීය සංචාරකයින් සඳහා, සංචාරක ව්‍යාපාරය බොහෝ දුරට ගිම්හානයේදී (දෙසැම්බර් සිට මාර්තු දක්වා) සංකේන්ද්‍රණය වී ඇති අතර ප්‍රධාන වශයෙන් වෙරළබඩ වෙරළබඩ නගරවල වේ.<ref>{{Cite web |title=Best Beaches in Chile - Sandee |url=https://sandee.com/chile |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20241204020431/https://sandee.com/chile |archive-date=4 December 2024 |access-date=2024-10-24 |website=sandee.com}}</ref> ඇරිකා, ඉක්වික්, ඇන්ටොෆගස්ටා, ලා සෙරීනා සහ කොක්විම්බෝ උතුරේ ප්‍රධාන ගිම්හාන මධ්‍යස්ථාන වන අතර, විලාරිකා විලෙහි වෙරළ තීරයේ ඇති පුකෝන් දකුණේ ප්‍රධාන මධ්‍යස්ථානය වේ. සන්තියාගෝට ආසන්නව පිහිටා ඇති නිසා, බොහෝ වෙරළ නිවාඩු නිකේතන සහිත වැල්පරයිසෝ කලාපයේ වෙරළ තීරයට විශාලතම සංචාරකයින් සංඛ්‍යාව ලැබේ. වල්පරයිසෝහි වඩාත් ධනවත් උතුරු අසල්වැසියා වන විනා ඩෙල් මාර්, එහි වෙරළ තීරයන්, කැසිනෝ සහ ලතින් ඇමරිකාවේ වැදගත්ම සංගීත උත්සවය වන එහි වාර්ෂික ගීත උළෙල නිසා ජනප්‍රියයි. ෆොඩෝර්ස් පවසන පරිදි ඕ'හිගින්ස් කලාපයේ පිචිලෙමු දකුණු ඇමරිකාවේ "හොඳම සර්ෆින් ස්ථානය" ලෙස පුළුල් ලෙස හැඳින්වේ. 2005 නොවැම්බර් මාසයේදී රජය "චිලී: සියලු මාර්ග පුදුම සහගත" යන වෙළඳ නාමය යටතේ ව්‍යාපාරයක් දියත් කළේ ව්‍යාපාර සහ සංචාරක යන දෙකටම ජාත්‍යන්තරව රට ප්‍රවර්ධනය කිරීමේ අරමුණින්.<ref>{{cite web |title=Pro&#124;Chile – Importadores &#124; Selección idiomas |url=http://www.prochile.us/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140719080258/http://www.prochile.us/ |archive-date=19 July 2014 |access-date=22 December 2013 |publisher=Prochile.us}}</ref>1880 දී ඉදිකරන ලද චිලී ජාතික ලලිත කලා කෞතුකාගාරය වැනි චිලී හි කෞතුකාගාරවල චිලී කලාකරුවන්ගේ කෘති ඇතුළත් වේ. චිලී රාජ්‍යය ආර්ජන්ටිනාව සහ චිලී අතර මායිමේ පිහිටා ඇති ලෝක ප්‍රසිද්ධ පැටගෝනියානු මංපෙතට නිවහන වේ. සංරක්ෂණය මත පදනම් වූ සංවර්ධනය දිරිගැන්වීමේ අපේක්ෂාවෙන් චිලී මෑතකදී සංචාරක ව්‍යාපාරය සඳහා දැවැන්ත දර්ශනීය මාර්ගයක් දියත් කළේය. උද්‍යාන මාර්ගය සැතපුම් 1,740 ක් (කිලෝමීටර් 2,800) ආවරණය කරන අතර එය ටොම්ප්කින් සංරක්ෂණය (නිර්මාතෘ ඩග්ලස් ටොම්ප්කින්ස් සහ බිරිඳ ක්‍රිස්ටින්) විසින් නිර්මාණය කරන ලදී.<ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-45663960|title=Chile unveils huge Patagonia scenic route|date=27 September 2018|work=BBC News|access-date=24 November 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20181124162200/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-45663960|archive-date=24 November 2018|language=en-GB|url-status=live}}</ref> ප්‍රවාහනය === ප්‍රවාහනය === [[File:Chile_Route_68_Northbound_At_Route_60.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chile_Route_68_Northbound_At_Route_60.jpg|වම|thumb|මාර්ග 60 සමඟ මංසන්ධියේදී මාර්ග 68]] Due to Chile's topography a functioning transport network is vital to its economy. In 2020, Chile had {{convert|85984|km|0|abbr=on}} of [[:en:Highway|highways]], with {{convert|21289|km|0|abbr=on}} paved. In the same year, the country had {{convert|3347|km|0|abbr=on}} of [[:en:Dual_carriageway|duplicated highways]], the second largest network in South America, after Brazil. Since the mid-1990s, there has been a significant improvement in the country's roads, through bidding processes that allowed the construction of an efficient road network, with emphasis on the duplication of continuous {{convert|1950|km|0|abbr=on}} of the [[:en:Panamerican_Highway|Panamerican Highway]] ([[:en:Chile_Route_5|Chile Route 5]]) between [[:en:Puerto_Montt|Puerto Montt]] and [[:en:Caldera,_Chile|Caldera]] (in addition to the planned duplication in the Atacama Desert area), the excerpts in between Santiago, Valparaiso and the Central Coast, and the northern access to Concepción and the large project of the Santiago urban [[:en:Highway|highways]] network, opened between 2004 and 2006. Buses are now the main means of long-distance transportation in Chile, following the decline of its railway network. The bus system covers the entire country, from [[:en:Arica,_Chile|Arica]] to [[:en:Santiago|Santiago]] (a 30-hour journey) and from Santiago to [[:en:Punta_Arenas|Punta Arenas]] (about 40 hours, with a change at [[:en:Osorno,_Chile|Osorno]]). Chile has a total of 372 runways (62 paved and 310 unpaved). Important airports in Chile include [[:en:Chacalluta_International_Airport|Chacalluta International Airport]] ([[:en:Arica|Arica]]), [[:en:Diego_Aracena_International_Airport|Diego Aracena International Airport]] ([[:en:Iquique|Iquique]]), [[:en:Andrés_Sabella_Gálvez_International_Airport|Andrés Sabella Gálvez International Airport]] ([[:en:Antofagasta|Antofagasta]]), [[:en:Carriel_Sur_International_Airport|Carriel Sur International Airport]] ([[:en:Concepción,_Chile|Concepción]]), [[:en:El_Tepual_International_Airport|El Tepual International Airport]] ([[:en:Puerto_Montt|Puerto Montt]]), [[:en:Presidente_Carlos_Ibáñez_del_Campo_International_Airport|Presidente Carlos Ibáñez del Campo International Airport]] ([[:en:Punta_Arenas|Punta Arenas]]), [[:en:La_Araucanía_International_Airport|La Araucanía International Airport]] ([[:en:Temuco|Temuco]]), [[:en:Mataveri_International_Airport|Mataveri International Airport]] ([[:en:Easter_Island|Easter Island]]), the most remote airport in the world, as defined by distance to another airport, and the [[:en:Arturo_Merino_Benítez_International_Airport|Arturo Merino Benítez International Airport]] ([[:en:Santiago|Santiago]]) with a traffic of 12,105,524 passengers in 2011. Santiago is headquarters of Latin America's largest [[:en:Airline|airline]] [[:en:Holding_company|holding company]] and Chilean [[:en:Flag_carrier|flag carrier]] [[:en:LATAM_Airlines_Group|LATAM Airlines]]. චිලීයේ භූ විෂමතාවය හේතුවෙන් ක්‍රියාකාරී ප්‍රවාහන ජාලයක් එහි ආර්ථිකයට අත්‍යවශ්‍ය වේ. 2020 දී චිලී රාජ්‍යයේ කිලෝමීටර් 85,984 (සැතපුම් 53,428) ක අධිවේගී මාර්ග තිබූ අතර කිලෝමීටර් 21,289 (සැතපුම් 13,228) ක කාපට් කර ඇත.<ref>{{Cite web |title=Data of interest 1 – National Network according to category |url=https://www.observatoriologistico.cl/infraestructura/red-vial/?id=5d719224d2c6f20029110412 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220529172624/https://www.observatoriologistico.cl/infraestructura/red-vial/?id=5d719224d2c6f20029110412 |archive-date=29 May 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> එම වසරේම, රට තුළ කිලෝමීටර් 3,347 (සැතපුම් 2,080) ක අනුපිටපත් අධිවේගී මාර්ග තිබූ අතර එය බ්‍රසීලයෙන් පසු දකුණු ඇමරිකාවේ දෙවන විශාලතම ජාලය වේ.<ref>{{Cite web |title=Data of interest 3 – Red vial national de dobles calzadas por región año 2020 |url=https://www.observatoriologistico.cl/infraestructura/red-vial/?id=5d719224d2c6f20029110412 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220529172624/https://www.observatoriologistico.cl/infraestructura/red-vial/?id=5d719224d2c6f20029110412 |archive-date=29 May 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> 1990 දශකයේ මැද භාගයේ සිට, කාර්යක්ෂම මාර්ග ජාලයක් ඉදිකිරීමට ඉඩ සලසන ලංසු තැබීමේ ක්‍රියාවලීන් හරහා රටේ මාර්ගවල සැලකිය යුතු දියුණුවක් ඇති වී ඇති අතර, පුවර්ටෝ මොන්ට් සහ කල්ඩෙරා අතර පැනමෙරිකන් අධිවේගී මාර්ගයේ (චිලී මාර්ගය 5) අඛණ්ඩ කිලෝමීටර් 1,950 (සැතපුම් 1,212) අනුපිටපත් කිරීම කෙරෙහි අවධානය යොමු කර ඇත (අටකාමා කාන්තාර ප්‍රදේශයේ සැලසුම් කර ඇති අනුපිටපත් කිරීමට අමතරව),<ref>{{Cite web |date=13 March 2019 |title=In 2021 they will bid for roads that unite Antofagasta with Caldera and Iquique |url=https://www.infraestructurapublica.cl/2021-licitaran-carreteras-unen-antofagasta-caldera-e-iquique/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20221023012331/https://www.infraestructurapublica.cl/2021-licitaran-carreteras-unen-antofagasta-caldera-e-iquique/ |archive-date=23 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> සන්තියාගෝ, වල්පරයිසෝ සහ මධ්‍යම වෙරළ තීරය අතර කොටස් සහ කොන්සෙප්සියොන් වෙත උතුරු ප්‍රවේශය සහ සන්තියාගෝ නාගරික මහාමාර්ග ජාලයේ විශාල ව්‍යාපෘතිය 2004 සහ 2006 අතර විවෘත කරන ලදී.<ref>{{Cite web |title=115 nuevos km de autopistas |url=http://www.plataformaurbana.cl/archive/2009/01/14/115-nuevos-km-de-autopistas/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220711122610/https://www.plataformaurbana.cl/archive/2009/01/14/115-nuevos-km-de-autopistas/ |archive-date=11 July 2022 |access-date=11 July 2022 |work=Plataforma Urbana}}</ref> දුම්රිය ජාලයේ පරිහානියෙන් පසු චිලියේ දිගු දුර ප්‍රවාහනයේ ප්‍රධාන මාධ්‍යය දැන් බස් රථ වේ.<ref>{{cite web |author=Omnilineas |title=Omnilineas website |url=http://www.omnilineas.cl/comparison/index.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140219172710/http://www.omnilineas.cl/comparison/index.html |archive-date=19 February 2014 |access-date=17 February 2014}}</ref> බස් පද්ධතිය මුළු රටම ආවරණය කරයි, ඇරිකා සිට සන්තියාගෝ දක්වා (පැය 30 ක ගමනක්) සහ සන්තියාගෝ සිට පුන්ටා අරීනාස් දක්වා (පැය 40 ක් පමණ, ඔසෝර්නෝ හි වෙනසක් සහිතව). චිලීයේ මුළු ධාවන පථ 372 ක් ඇත (තාරකා කර ඇති මාර්ග 62 ක් සහ තාර නොදැමූ මාර්ග 310 ක්). චිලියේ වැදගත් ගුවන් තොටුපළවල් වන්නේ චකල්ලූටා ජාත්‍යන්තර ගුවන් තොටුපල (ඇරිකා), ඩියාගෝ අරසීනා ජාත්‍යන්තර ගුවන්තොටුපළ (ඉක්වික්), ඇන්ඩ්‍රෙස් සැබෙලා ගැල්වෙස් ජාත්‍යන්තර ගුවන් තොටුපල (ඇන්ටොෆගස්ටා), කැරියල් සූර් ජාත්‍යන්තර ගුවන් තොටුපළ (කොන්සෙප්සියන්), එල් ටෙපුවල් ජාත්‍යන්තර ගුවන් තොටුපළ (පුවර්ටෝ මොන්ට්), ජනාධිපති කාලෝස් ඉබානා ජාත්‍යන්තර ගුවන් තොටුපළයි. අරෞකානියා ජාත්‍යන්තර ගුවන්තොටුපළ (ටෙමුකෝ), මාතවේරි ජාත්‍යන්තර ගුවන්තොටුපළ (පාස්කු දූපත), වෙනත් ගුවන් තොටුපළකට ඇති දුර අනුව නිර්වචනය කර ඇති පරිදි ලෝකයේ වඩාත්ම දුරස්ථ ගුවන් තොටුපළ වන අතර, ආටුරෝ මෙරිනෝ බෙනිටෙස් ජාත්‍යන්තර ගුවන් තොටුපළ (සන්තියාගෝ) 2011 දී 12,105,524 මගීන්ගේ ගමනාගමනයෙන් යුක්ත වේ. ධජ වාහකය LATAM ගුවන් සේවය. === අන්තර්ජාලය සහ විදුලි සංදේශ === [[File:Andes_y_Torre_Entel.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Andes_y_Torre_Entel.jpg|thumb|චිලීහි සන්තියාගෝ හි ටොරේ එන්ටෙල්, පසුබිමේ ඇන්ඩීස් කඳුකරය.]] [[:en:Telecommunications_in_Chile|Chile has a telecommunication]] system which covers much of the country, including Chilean insular and Antarctic bases. Privatization of the telephone system began in 1988; Chile has one of the most advanced telecommunications infrastructure in South America with a modern system based on extensive microwave radio relay facilities and a domestic satellite system with 3 earth stations.<ref name="factbook" /> In 2012, there were 3.276 million main lines in use and 24.13 million mobile cellular telephone subscribers. According to a 2012 database of the [[:en:International_Telecommunication_Union|International Telecommunication Union]] (ITU), 61.42% of the Chilean population uses the internet, making Chile the country with the highest internet penetration in South America. The Chilean internet country code is "[[:en:.cl|.cl]]". In 2017 the government of Chile launched its first [[:en:Cyber_security|cyber security]] strategy, which receives technical support from the [[:en:Organization_of_American_States|Organization of American States]] (OAS) Cyber Security Program of the Inter-American Committee against Terrorism (CICTE). චිලී දූපත් සහ ඇන්ටාක්ටික් කඳවුරු ඇතුළුව රටේ බොහෝ ප්‍රදේශ ආවරණය කරන විදුලි සංදේශ පද්ධතියක් චිලී සතුව ඇත. දුරකථන පද්ධතිය පෞද්ගලීකරණය කිරීම 1988 දී ආරම්භ විය; පුළුල් මයික්‍රෝවේව් රේඩියෝ රිලේ පහසුකම් මත පදනම් වූ නවීන පද්ධතියක් සහ පෘථිවි මධ්‍යස්ථාන 3 ක් සහිත දේශීය චන්ද්‍රිකා පද්ධතියක් සහිත දකුණු ඇමරිකාවේ වඩාත්ම දියුණු විදුලි සංදේශ යටිතල පහසුකම්වලින් එකක් චිලී සතුව ඇත.<ref name="factbook" /> 2012 දී, භාවිතයේ ප්‍රධාන මාර්ග මිලියන 3.276 ක් සහ ජංගම සෙලියුලර් දුරකථන ග්‍රාහකයින් මිලියන 24.13 ක් සිටියහ.<ref name="factbook" /> ජාත්‍යන්තර විදුලි සංදේශ සංගමයේ (ITU) 2012 දත්ත සමුදායකට අනුව, චිලී ජනගහනයෙන් 61.42% ක් අන්තර්ජාලය භාවිතා කරන අතර, එමඟින් දකුණු ඇමරිකාවේ ඉහළම අන්තර්ජාල විනිවිද යාමක් ඇති රට චිලී බවට පත්වේ.<ref name="ITU-IndividualsUsingTheInternet">{{cite web |date=June 2013 |title=Percentage of Individuals using the Internet 2000 |url=http://www.itu.int/en/ITU-D/Statistics/Documents/statistics/2013/Individuals_Internet_2000-2012.xls |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140209141641/http://www.itu.int/en/ITU-D/Statistics/Documents/statistics/2013/Individuals_Internet_2000-2012.xls |archive-date=9 February 2014 |access-date=22 June 2013 |publisher=International Telecommunication Union}}</ref> චිලී අන්තර්ජාල රටේ කේතය ".cl" වේ.<ref>{{cite web |author1=Internet Assigned Numbers Authority |title=.cl Domain Delegation Data |url=https://www.iana.org/domains/root/db/cl.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240220234533/http://www.iana.org/domains/root/db/cl.html |archive-date=20 February 2024 |access-date=3 April 2024 |website=www.iana.org}}</ref> 2017 දී චිලී රජය එහි පළමු සයිබර් ආරක්ෂණ උපාය මාර්ගය දියත් කළ අතර, එය ත්‍රස්තවාදයට එරෙහි අන්තර්-ඇමරිකානු කමිටුවේ (CICTE) ඇමරිකානු රාජ්‍ය සංවිධානයේ (OAS) සයිබර් ආරක්ෂණ වැඩසටහනෙන් තාක්ෂණික සහාය ලබා ගනී.<ref>{{Cite book |author1=Carlos Solar |title=Cybersecurity Governance in Latin America: States, Threats, and Alliances |publisher=State University of New York Press |year=2023 |isbn=9781438491424 |pages=}}</ref> බලශක්ති === බලශක්තිය === [[File:Generadores_eólicos.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Generadores_e%C3%B3licos.jpg|thumb|චිලී, කැනෙලා අසල සුළං ගොවිපලක්]] Chile's [[:en:Total_energy_supply|total energy supply]] (TES) was 23.0GJ per capita in 2020.<ref name="iea2020">{{cite web |title=IEA – Report |url=https://www.iea.org/data-and-statistics/data-tools/energy-statistics-data-browser?country=KENYA&fuel=Energy%20supply&indicator=TESbyPop |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20170202060054/https://www.iea.org/statistics/statisticssearch/report/?country=Chile&product=indicators |archive-date=2 February 2017 |access-date=4 November 2020}}</ref> Energy in Chile is dominated by fossil fuels, with coal, oil and gas accounting for 73.4% of the total primary energy. Biofuels and waste account for another 20.5% of primary energy supply, with the rest sourced from hydro and other renewables. Electricity consumption was 68.90 TWh in 2014. Main sources of electricity in Chile are [[:en:Hydroelectricity|hydroelectricity]], [[:en:Fuel_gas|gas]], [[:en:Fuel_oil|oil]] and [[:en:Coal|coal]]. [[:en:Renewable_energy|Renewable energy]] in the forms of [[:en:Wind_energy|wind]] and [[:en:Solar_energy|solar energy]] are also coming into use, encouraged by collaboration since 2009 with the [[:en:United_States_Department_of_Energy|United States Department of Energy]]. The electricity industry is [[:en:Privatization|privatized]] with [[:en:Endesa_(Chile)|ENDESA]] as the largest company in the field. 2020 දී චිලීයේ මුළු බලශක්ති සැපයුම (TES) ඒක පුද්ගල 23.0GJ විය.<ref name="iea2020" /> චිලීයේ බලශක්තිය ෆොසිල ඉන්ධන මගින් ආධිපත්‍යය දරන අතර, ගල් අඟුරු, තෙල් සහ ගෑස් මුළු ප්‍රාථමික ශක්තියෙන් 73.4% ක් වේ. ජෛව ඉන්ධන සහ අපද්‍රව්‍ය ප්‍රාථමික බලශක්ති සැපයුමෙන් තවත් 20.5% ක් වන අතර ඉතිරිය ජල විදුලි හා අනෙකුත් පුනර්ජනනීය බලශක්තියෙන් ලබා ගනී.<ref name="iea2020" /> 2014 දී විදුලි පරිභෝජනය 68.90 TWh විය. චිලියේ ප්‍රධාන විදුලි ප්‍රභවයන් වන්නේ ජල විදුලිය, ගෑස්, තෙල් සහ ගල් අඟුරු ය. 2009 සිට එක්සත් ජනපද බලශක්ති දෙපාර්තමේන්තුව සමඟ සහයෝගීතාවයෙන් දිරිමත් කරන ලද සුළං සහ සූර්ය බලශක්ති ආකාරවලින් පුනර්ජනනීය බලශක්තිය ද භාවිතයට පැමිණෙමින් පවතී. ක්ෂේත්‍රයේ විශාලතම සමාගම ලෙස ENDESA සමඟ විදුලි කර්මාන්තය පෞද්ගලීකරණය කර ඇත. 2021 දී, චිලියේ ස්ථාපිත පුනර්ජනනීය විදුලිය අනුව, ජල විදුලිය මෙගාවොට් 6,807 (ලෝකයේ 28 වන විශාලතම), සුළං බලය මෙගාවොට් 3,137 (ලෝකයේ 28 වන විශාලතම), සූර්ය බලය මෙගාවොට් 4,468 (ලෝකයේ 22 වන විශාලතම) සහ ජෛව ස්කන්ධය මෙගාවොට් 375 ක් තිබුණි.<ref>{{cite web |author=IRENA |date=April 2022 |title=Renewable Capacity Statistics 2022 |trans-title= |url=https://www.irena.org/-/media/Files/IRENA/Agency/Publication/2022/Apr/IRENA_RE_Capacity_Statistics_2022.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://www.irena.org/-/media/Files/IRENA/Agency/Publication/2022/Apr/IRENA_RE_Capacity_Statistics_2022.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=8 May 2022}}</ref> ඇටකාමා කාන්තාරය ලෝකයේ ඉහළම සූර්ය විකිරණය ලබා ගන්නා ස්ථානය වන අතර, චිලී රාජ්‍යය තෙල්, ගෑස් සහ ගල් අඟුරු ලබා ගැනීමේ ගැටළු වලට මුහුණ දී ඇති බැවින් (රට මූලික වශයෙන් ඒවා නිෂ්පාදනය නොකරන බැවින් ඒවා ආනයනය කිරීමට සිදුවේ), පුනර්ජනනීය බලශක්තිය රටේ බලශක්ති ක්ෂේත්‍රයේ අඩුපාඩු සඳහා විසඳුම ලෙස සැලකේ.<ref>{{Cite web |title=Energia Renovável para a irigação no Deserto do Atacama |url=http://www.iadb.org/en/news/webstories/2011-12-15/solar-power-plant-in-atacama-desert-in-chile,9715.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20171016080702/http://www.iadb.org/en/news/webstories/2011-12-15/solar-power-plant-in-atacama-desert-in-chile,9715.html |archive-date=16 October 2017 |access-date=11 July 2022}}</ref><ref>{{Cite web |title=Chile inaugura 1ª planta de energia termossolar da América Latina |url=https://economia.uol.com.br/noticias/efe/2021/06/09/chile-inaugura-1-planta-de-energia-termossolar-da-america-latina.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220321111842/https://economia.uol.com.br/noticias/efe/2021/06/09/chile-inaugura-1-planta-de-energia-termossolar-da-america-latina.htm |archive-date=21 March 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> 2023 දී චිලී රාජ්‍යය හරිතාගාර වායු ටොන් මිලියන 107.99 ක් විමෝචනය කළ අතර එය ගෝලීය සමස්තයෙන් 0.2% ක් පමණ වේ.<ref>{{Cite journal|last1=Olefs|first1=M.|last2=Formayer|first2=H.|last3=Gobiet|first3=A.|last4=Marke|first4=T.|last5=Schöner|first5=W.|last6=Revesz|first6=M.|date=2021-06-01|title=Past and future changes of the Austrian climate – Importance for tourism|journal=Journal of Outdoor Recreation and Tourism|series=Editorial: Tourism and Climate Change – an integrated look at the Austrian case|volume=34|pages=100395|bibcode=2021JORT...3400395O|doi=10.1016/j.jort.2021.100395|issn=2213-0780|doi-access=free}}</ref> මෑත වසරවලදී චිලී රාජ්‍යය පිරිසිදු බලශක්තියේ, විශේෂයෙන් සූර්ය හා සුළං බලශක්තියේ ගෝලීය ප්‍රමුඛයා ලෙස මතු වී තිබේ.<ref>{{Cite web |date=1 January 2018 |title=Chile |url=https://www.iea.org/countries/chile |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20250218090200/https://www.iea.org/countries/chile |archive-date=18 February 2025 |access-date=2025-02-07 |website=IEA |language=en-GB}}</ref> සහ 2050 වන විට ශුද්ධ ශුන්‍යයට කැපවී සිටී. දේශගුණික ක්‍රියාකාරී ට්‍රැකර්ට අනුව, පුනර්ජනනීය බලශක්තිය පුළුල් කිරීම සහ ගල් අඟුරු ක්‍රමයෙන් ඉවත් කිරීම මගින් දේශගුණ ක්‍රියාමාර්ගවල "සැලකිය යුතු ප්‍රගතියක්" ලබා ගනිමින් සිටී.<ref>{{Cite web |last=Climate Action Tracker |date=7 October 2024 |title=Chile |url=https://climateactiontracker.org/countries/chile/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20250207154740/https://climateactiontracker.org/countries/chile/ |archive-date=7 February 2025 |access-date=2025-02-07 |website=climateactiontracker.org |language=en}}</ref> == යොමු කිරීම් == qm4l1271x082ueacdvlajf8pjffjvup 750335 750333 2025-06-23T08:03:09Z BuddhikaW88 37808 750335 wikitext text/x-wiki [[File:Bolsa_2.JPG|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Bolsa_2.JPG|thumb|සන්තියාගෝ කොටස් වෙළඳපොළ]] සන්තියාගෝ හි චිලී මහ බැංකුව රටේ මධ්‍යම බැංකුව ලෙස සේවය කරයි. චිලී මුදල් ඒකකය චිලී පෙසෝ (CLP) වේ. චිලී යනු දකුණු ඇමරිකාවේ වඩාත්ම ස්ථාවර සහ සමෘද්ධිමත් ජාතීන්ගෙන් එකකි,<ref name="BBC-Chile">{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/country_profiles/1222764.stm|title=Country profile: Chile|date=16 December 2009|work=BBC News|access-date=31 December 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20100114035710/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/country_profiles/1222764.stm|archive-date=14 January 2010|url-status=live}}</ref> මානව සංවර්ධනය, තරඟකාරිත්වය, ගෝලීයකරණය, ආර්ථික නිදහස සහ දූෂණය පිළිබඳ අඩු සංජානනය අතින් ලතින් ඇමරිකානු ජාතීන්ට නායකත්වය දෙයි.<ref name="hdrstats.undp.org">{{cite web |title=Human and income poverty: developing countries |url=http://hdrstats.undp.org/indicators/25.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090212140250/http://hdrstats.undp.org/indicators/25.html |archive-date=12 February 2009 |work=UNDP}}</ref> 2013 ජූලි මාසයේ සිට, චිලී ලෝක බැංකුව විසින් "ඉහළ ආදායම් ලබන ආර්ථිකයක්" ලෙස සලකනු ලැබේ.<ref name="wb">{{cite web |title=How does the World Bank classify countries? |url=https://datahelpdesk.worldbank.org/knowledgebase/articles/378834-how-does-the-world-bank-classify-countries |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200522092916/https://datahelpdesk.worldbank.org/knowledgebase/articles/378834-how-does-the-world-bank-classify-countries |archive-date=22 May 2020 |access-date=8 April 2021 |publisher=[[World Bank]]}}</ref><ref name="World Bank-2013a">{{cite web |date=1 July 2013 |title=High-income economies ($12,616 or more) |url=http://data.worldbank.org/about/country-classifications/country-and-lending-groups#High_income |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110318125456/http://data.worldbank.org/about/country-classifications/country-and-lending-groups#High_income |archive-date=18 March 2011 |access-date=14 September 2013 |work=Country and Lending Groups |publisher=The World Bank}}</ref><ref name="World Bank-2013b">{{cite web |date=1 August 2013 |title=GNI per capita, Atlas method (current US$) |url=http://api.worldbank.org/datafiles/NY.GNP.PCAP.CD_Indicator_MetaData_en_EXCEL.xls |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130921055207/http://api.worldbank.org/datafiles/NY.GNP.PCAP.CD_Indicator_MetaData_en_EXCEL.xls |archive-date=21 September 2013 |access-date=14 September 2013 |publisher=The World Bank |location=Washington, D.C. |format=xls |quote=GNI-WB}}</ref> චිලී දකුණු ඇමරිකාවේ ඉහළම ආර්ථික නිදහස (ලොව පුරා 22 වන ස්ථානයේ) ඇති බව හෙරිටේජ් පදනමේ චිලී පවසයි. එහි ස්වාධීන හා කාර්යක්ෂම අධිකරණ පද්ධතිය සහ විචක්ෂණශීලී රාජ්‍ය මූල්‍ය කළමනාකරණය හේතුවෙන්.<ref>{{Cite web |title=Chile Economy: Population, GDP, Inflation, Business, Trade, FDI, Corruption |url=https://www.heritage.org/index/country/chile |url-status=unfit |archive-url=https://web.archive.org/web/20190622094514/https://www.heritage.org/index/country/chile |archive-date=22 June 2019 |access-date=13 November 2023 |website=The Heritage Foundation |language=en}}</ref> 2010 මැයි මාසයේදී චිලී OECD හා සම්බන්ධ වූ පළමු දකුණු ඇමරිකානු රට බවට පත්විය.<ref>{{cite web |date=7 May 2010 |title=Chile's accession to the OECD |url=http://www.oecd.org/chile/chilesaccessiontotheoecd.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20120829025817/http://www.oecd.org/chile/chilesaccessiontotheoecd.htm |archive-date=29 August 2012 |access-date=22 July 2016 |publisher=[[Organisation for Economic Co-operation and Development|OECD]]}}</ref> 2006 දී, චිලී ලතින් ඇමරිකාවේ ඉහළම නාමික ඒක පුද්ගල දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය ඇති රට බවට පත්විය.<ref>[http://www.weforum.org/pdf/GCR09/GCR20092010fullrankings.pdf Table 4: The Global Competitiveness Index 2009–2010 rankings and 2008–2009 comparisons] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101030003958/http://www.weforum.org/pdf/GCR09/GCR20092010fullrankings.pdf|date=30 October 2010}}. The Global Competitiveness Index 2009–2010. World Economic Forum</ref> 2020 වන විට, චිලී ලතින් ඇමරිකාවේ (උරුගුවේ සහ පැනමාවට පිටුපසින්) නාමික ඒක පුද්ගල දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් තුන්වන ස්ථානයේ සිටී. තඹ කැණීම චිලීයේ දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 20% ක් සහ අපනයන වලින් 60% ක් වේ.<ref name="coppersol">{{cite news|url=https://www.economist.com/news/business/21576714-mining-industry-has-enriched-chile-its-future-precarious-copper-solution|title=Mining in Chile: Copper solution|date=27 April 2013|newspaper=The Economist|access-date=13 July 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20130715211952/http://www.economist.com/news/business/21576714-mining-industry-has-enriched-chile-its-future-precarious-copper-solution|archive-date=15 July 2013|url-status=live}}</ref> එස්කොන්ඩිඩා යනු ලොව විශාලතම තඹ පතල වන අතර එය ගෝලීය සැපයුම්වලින් 5% කට වඩා නිෂ්පාදනය කරයි.<ref name="coppersol" /> සමස්තයක් වශයෙන්, චිලී ලෝකයේ තඹ වලින් තුනෙන් එකක් නිෂ්පාදනය කරයි.<ref name="coppersol" /> රාජ්‍ය පතල් සමාගමක් වන කොඩෙල්කෝ, පෞද්ගලික තඹ පතල් සමාගම් සමඟ තරඟ කරයි.<ref name="coppersol" /> 1980 ගණන්වල සිට අඛණ්ඩව පවත්වාගෙන යන ශක්තිමත් ආර්ථික ප්‍රතිපත්ති, චිලීයේ ස්ථාවර ආර්ථික වර්ධනයට දායක වී ඇති අතර දරිද්‍රතා අනුපාත අඩකට වඩා අඩු කර ඇත.<ref name="factbook">{{Cite CIA World Factbook|country=Chile|access-date=17 February 2014}}</ref><ref name="countrystudies">{{cite web |date=31 March 1994 |title=Development and Breakdown of Democracy, 1830–1973 |url=http://countrystudies.us/chile/85.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110709014719/http://countrystudies.us/chile/85.htm |archive-date=9 July 2011 |access-date=21 April 2009 |work=Country Studies |publisher=Library of Congress}}</ref> 1999 දී චිලී මධ්‍යස්ථ ආර්ථික පසුබෑමක් අත්විඳීමට පටන් ගත්තේය. 2003 වන තෙක් ආර්ථිකය මන්දගාමීව පැවති අතර, එය යථා තත්ත්වයට පත්වීමේ පැහැදිලි සලකුණු පෙන්වීමට පටන් ගත් අතර, දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 4.0% ක වර්ධනයක් අත්කර ගත්තේය.<ref>{{cite web |date=21 February 2013 |title=Chile GDP – real growth rate |url=http://indexmundi.com/chile/gdp_real_growth_rate.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190612084542/https://www.indexmundi.com/chile/gdp_real_growth_rate.html |archive-date=12 June 2019 |access-date=13 July 2013 |publisher=Indexmundi.com}}</ref> චිලී ආර්ථිකය 2004 වසර 6% ක වර්ධනයකින් අවසන් කළේය. සැබෑ දළ දේශීය නිෂ්පාදිත වර්ධනය 2005 දී 5.7% ක් වූ අතර 2006 දී 4% දක්වා පහත වැටුණි. 2007 දී දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය 5% කින් වර්ධනය විය.<ref name="countrystudies" /> 2008 මූල්‍ය අර්බුදයට මුහුණ දුන් රජය, රැකියා සහ වර්ධනය උත්තේජනය කිරීම සඳහා ආර්ථික උත්තේජක සැලැස්මක් ප්‍රකාශයට පත් කළ අතර, මහා අවපාතය නොතකා, 2009 සඳහා දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 2% ත් 3% ත් අතර ප්‍රසාරණයක් අරමුණු කර ගෙන ඇත. කෙසේ වෙතත්, ආර්ථික විශ්ලේෂකයින් රජයේ ඇස්තමේන්තු සමඟ එකඟ නොවූ අතර ආර්ථික වර්ධනය 1.5% ක මධ්‍යන්‍යයකින් පුරෝකථනය කළහ.<ref>{{cite news|url=https://www.reuters.com/article/economicNews/idUSN1027661220090110|title=Chile finmin says no recession seen in 2009-report|date=10 January 2009|work=Reuters|access-date=17 December 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20090111024811/http://www.reuters.com/article/economicNews/idUSN1027661220090110|archive-date=11 January 2009|url-status=live}}</ref> 2012 දී සැබෑ දළ දේශීය නිෂ්පාදිත වර්ධනය 5.5% ක් විය. 2013 පළමු කාර්තුවේදී වර්ධනය 4.1% දක්වා මන්දගාමී විය.<ref name="imfartiv">{{cite web |date=14 June 2013 |title=Chile: 2013 Article IV Consultation; IMF Country Report 13/198 |url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/scr/2013/cr13198.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20130717155041/http://www.imf.org/external/pubs/ft/scr/2013/cr13198.pdf |archive-date=17 July 2013 |access-date=13 July 2013 |publisher=IMF}}</ref> [[File:Gran_Torre_Santiago_(39693576311)_(2).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Gran_Torre_Santiago_(39693576311)_(2).jpg|වම|thumb|සැන්හැටන්හි ග්‍රාන් ටොරේ කොස්ටානේරා සහ ටයිටේනියම් ලා පෝර්ටාඩා (පසුබිම) අහස ගොඩනැගිලි]] ලෝක බැංකුවට අනුව, විරැකියා අනුපාතය 2022 දී 7.8% ක් විය.<ref>{{Cite web |title=World Bank Open Data |url=https://data.worldbank.org/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230526025607/https://data.worldbank.org/ |archive-date=26 May 2023 |access-date=11 November 2023 |website=World Bank Open Data}}</ref> කෘෂිකර්මාන්තය, පතල් කැණීම් සහ ඉදිකිරීම් ක්ෂේත්‍රයන්හි ශ්‍රම හිඟයක් වාර්තා වී ඇත.<ref name="imfartiv" /> රජයේ සමීක්ෂණවලට අනුව, දරිද්‍රතා රේඛාවට පහළින් ඒක පුද්ගල ගෘහස්ථ ආදායමක් ඇති චිලී ජාතිකයින්ගේ ප්‍රතිශතය - පුද්ගලයෙකුගේ අවම පෝෂණ අවශ්‍යතා සපුරාලීමේ පිරිවැය මෙන් දෙගුණයක් ලෙස අර්ථ දක්වා ඇත - 1987 දී 45.1% සිට 2009 දී 11.5% දක්වා පහත වැටුණි.<ref>{{cite web |date=22 June 2007 |title=Casen 2006 en profundidad |url=http://www.trabajoyequidad.cl/documentos/temp/TP-825-CASEN%202006%20en%20profundidad-22-06-2007.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130113065308/http://www.trabajoyequidad.cl/documentos/temp/TP-825-CASEN%2B2006%2Ben%2Bprofundidad-22-06-2007.pdf |archive-date=13 January 2013 |access-date=22 October 2007 |work=Libertad y Desarrollo}}</ref><ref>{{cite web |year=2010 |title=Panorama social de América Latina |url=http://www.cepal.cl/publicaciones/xml/9/41799/PSE-panoramasocial2010.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110707005900/http://www.cepal.cl/publicaciones/xml/9/41799/PSE-panoramasocial2010.pdf |archive-date=7 July 2011 |access-date=13 July 2013 |publisher=ECLAC}}</ref> කෙසේ වෙතත්, චිලීයේ විචාරකයින් තර්ක කරන්නේ සැබෑ දරිද්‍රතා සංඛ්‍යාලේඛන නිල වශයෙන් ප්‍රකාශයට පත් කරන ලද සංඛ්‍යාලේඛනවලට වඩා සැලකිය යුතු ලෙස ඉහළ බවයි.<ref>{{cite news|url=http://www.economiaynegocios.cl/noticias/noticias.asp?id=35048|title=Una muy necesaria corrección: Hay cuatro millones de pobres en Chile|date=14 October 2007|newspaper=El Mercurio|access-date=22 October 2007|archive-url=https://web.archive.org/web/20210815184809/http://www.economiaynegocios.cl/noticias/noticias.asp?id=35048|archive-date=15 August 2021|url-status=live}}</ref> බොහෝ යුරෝපීය රටවල ප්‍රිය කරන සාපේක්ෂ මිනුම් දණ්ඩ භාවිතා කරමින්, චිලී ජාතිකයන්ගෙන් 27% ක් දුප්පත් වනු ඇති බව ECLAC හි ජුවාන් කාලෝස් ෆෙරෙස් පවසයි.<ref>{{Cite news|url=http://www.economist.com/displaystory.cfm?story_id=9645174|title=Destitute no more|date=16 August 2007|newspaper=The Economist|access-date=22 October 2007|archive-url=https://web.archive.org/web/20071016204538/http://economist.com/displayStory.cfm?story_id=9645174|archive-date=16 October 2007|url-status=live}}{{Subscription required}}</ref> 2012 වන විට, මිලියන 11.1 ක් පමණ (ජනගහනයෙන් 64%) රජයේ සුභසාධන වැඩසටහන් වලින් ප්‍රතිලාභ ලබන අතර,<ref>{{cite web |date=20 November 2012 |title=Ficha de Protección Social – Ministerio de Desarrollo Social |url=http://www.fichaproteccionsocial.gob.cl/estad/est_int.php?id=19 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160518190839/http://www.fichaproteccionsocial.gob.cl/estad/est_int.php?id=19 |archive-date=18 May 2016 |access-date=12 March 2013 |publisher=Fichaproteccionsocial.gob.cl}}</ref> "සමාජ ආරක්ෂණ කාඩ්පත" හරහා, එයට දරිද්‍රතාවයෙන් පෙළෙන ජනගහනය සහ දරිද්‍රතාවයට වැටීමේ අවදානමක් ඇති අය ඇතුළත් වේ.<ref>{{cite web |title=Ficha de Protección Social – Ministerio de Desarrollo Social |url=http://www.fichaproteccionsocial.gob.cl/fps/fps2.php |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120915085201/http://www.fichaproteccionsocial.gob.cl/fps/fps2.php |archive-date=15 September 2012 |access-date=9 November 2012 |publisher=Fichaproteccionsocial.gob.cl}}</ref> පෞද්ගලීකරණය කරන ලද ජාතික විශ්‍රාම වැටුප් ක්‍රමය (AFP) දේශීය ආයෝජන දිරිමත් කර ඇති අතර දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් ආසන්න වශයෙන් 21% ක ඇස්තමේන්තුගත මුළු දේශීය ඉතුරුම් අනුපාතයකට දායක වී ඇත.<ref>{{cite web |title=The Chilean pension system |url=http://www.safp.cl/573/articles-3523_copyright.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120512092950/http://www.safp.cl/573/articles-3523_copyright.pdf |archive-date=12 May 2012 |access-date=13 July 2013}}</ref> අනිවාර්ය පෞද්ගලික විශ්‍රාම වැටුප් ක්‍රමය යටතේ, බොහෝ විධිමත් අංශයේ සේවකයින් තම වැටුපෙන් 10% ක් පෞද්ගලිකව කළමනාකරණය කරන ලද අරමුදල්වලට ගෙවයි.<ref name="countrystudies" /> Chile has signed [[:en:Free_trade_agreements|free trade agreements]] (FTAs) with a whole network of countries, including an FTA with the United States that was signed in 2003 and implemented in January 2004. Internal Government of Chile figures show that even when factoring out inflation and the recent high price of copper, bilateral trade between the U.S. and Chile has grown over 60% since then.<ref name="countrystudies" /> Chile's total trade with China reached US$8.8 billion in 2006, representing nearly 66% of the value of its trade relationship with Asia.<ref name="countrystudies" /> Exports to Asia increased from US$15.2 billion in 2005 to US$19.7 billion in 2006, a 29.9% increase.<ref name="countrystudies" /> Year-on-year growth of imports was especially strong from a number of countries: Ecuador (123.9%), Thailand (72.1%), South Korea (52.6%), and China (36.9%).<ref name="countrystudies" /> Chile's approach to foreign direct investment is codified in the country's Foreign Investment Law. Registration is reported to be simple and transparent, and foreign investors are guaranteed access to the official [[:en:Foreign_exchange_market|foreign exchange market]] to repatriate their profits and capital.<ref name="countrystudies" /> The Chilean Government has formed a Council on Innovation and Competition, hoping to bring in additional FDI to new parts of the economy. චිලී රාජ්‍යය රටවල් ජාලයක් සමඟ නිදහස් වෙළඳ ගිවිසුම් (FTA) අත්සන් කර ඇති අතර, 2003 දී අත්සන් කරන ලද සහ 2004 ජනවාරි මාසයේදී ක්‍රියාත්මක කරන ලද එක්සත් ජනපදය සමඟ FTA ද ඇතුළුව.<ref>{{cite web |title=USA-Chile FTA Final Text |url=http://www.ustr.gov/Trade_Agreements/Bilateral/Chile_FTA/Final_Texts/Section_Index.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160328045456/https://ustr.gov/trade_agreements/bilateral/chile_fta/final_texts/section_index.html |archive-date=28 March 2016 |access-date=13 July 2013 |publisher=Ustr.gov}}</ref> චිලී රාජ්‍යයේ අභ්‍යන්තර රජයේ සංඛ්‍යාලේඛනවලින් පෙනී යන්නේ උද්ධමනය සහ මෑත කාලීන ඉහළ තඹ මිල ගණන් සැලකිල්ලට ගත් විට පවා, එතැන් සිට එක්සත් ජනපදය සහ චිලී අතර ද්විපාර්ශ්වික වෙළඳාම 60% ට වඩා වර්ධනය වී ඇති බවයි.<ref name="countrystudies" /> චීනය සමඟ චිලී හි මුළු වෙළඳාම 2006 දී ඇමරිකානු ඩොලර් බිලියන 8.8 දක්වා ළඟා වූ අතර එය ආසියාව සමඟ එහි වෙළඳ සම්බන්ධතාවයේ වටිනාකමෙන් 66% කට ආසන්න ප්‍රමාණයක් නියෝජනය කරයි.<ref name="countrystudies" /> ආසියාවට අපනයන 2005 දී ඇමරිකානු ඩොලර් බිලියන 15.2 සිට 2006 දී ඇමරිකානු ඩොලර් බිලියන 19.7 දක්වා වැඩි වූ අතර එය 29.9% ක වැඩිවීමකි.<ref name="countrystudies" /> ආනයනවල වාර්ෂික වර්ධනය විශේෂයෙන් රටවල් ගණනාවකින් ශක්තිමත් විය: ඉක්වදෝරය (123.9%), තායිලන්තය (72.1%), දකුණු කොරියාව (52.6%) සහ චීනය (36.9%).<ref name="countrystudies" /> විදේශ සෘජු ආයෝජන සඳහා චිලීහි ප්‍රවේශය රටේ විදේශ ආයෝජන නීතිය තුළ කේතනය කර ඇත. ලියාපදිංචිය සරල හා විනිවිද පෙනෙන බව වාර්තා වන අතර, විදේශීය ආයෝජකයින්ට ඔවුන්ගේ ලාභ සහ ප්‍රාග්ධනය නැවත මෙරටට ගෙන්වා ගැනීම සඳහා නිල විදේශ විනිමය වෙළඳපොළට ප්‍රවේශය සහතික කෙරේ.<ref name="countrystudies" /> චිලී රජය නවෝත්පාදන සහ තරඟකාරිත්වය පිළිබඳ කවුන්සිලයක් පිහිටුවා ඇති අතර, ආර්ථිකයේ නව කොටස් වෙත අමතර FDI ගෙන ඒමේ අපේක්ෂාවෙන් සිටී.<ref name="countrystudies" /> [[:en:Standard_&_Poor's|Standard & Poor's]] gives Chile a [[:en:Credit_rating|credit rating]] of A. The Government of Chile continues to pay down its foreign debt, with public debt only 3.9% of GDP at the end of 2006. The Chilean central government is a net creditor with a [[:en:Net_asset_value|net asset position]] of 7% of GDP at end 2012.<ref name="imfartiv" /> The [[:en:Current_account_deficit|current account deficit]] was 4% in the first quarter of 2013, financed mostly by foreign direct investment.<ref name="imfartiv" /> 14% of central government revenue came directly from copper in 2012. Chile was ranked 1st in the [[:en:Global_Innovation_Index|Global Innovation Index]] in 2024. ස්ටෑන්ඩර්ඩ් ඇන්ඩ් පුවර්ස් විසින් චිලී රාජ්‍යයට A ණය ශ්‍රේණිගත කිරීමක් ලබා දෙයි.<ref>{{cite news|url=https://countryeconomy.com/ratings/chile|title=Rating: Chile Credit Rating|date=2023|work=|access-date=|archive-url=https://web.archive.org/web/20240112090947/https://countryeconomy.com/ratings/chile|archive-date=12 January 2024|url-status=live}}</ref> චිලී රජය සිය විදේශ ණය ගෙවීම දිගටම කරගෙන යන අතර, 2006 අවසානයේ රාජ්‍ය ණය දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 3.9% ක් පමණි.<ref name="countrystudies" /> චිලී මධ්‍යම රජය 2012 අවසානයේ දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 7% ක ශුද්ධ වත්කම් තත්වයක් සහිත ශුද්ධ ණයහිමියෙකි.<ref name="imfartiv" /> 2013 පළමු කාර්තුවේදී ජංගම ගිණුම් හිඟය 4% ක් වූ අතර එය බොහෝ දුරට විදේශ සෘජු ආයෝජන මගින් මූල්‍යකරණය කරන ලදී.<ref name="imfartiv" /> 2012 දී මධ්‍යම රජයේ ආදායමෙන් 14% ක් සෘජුවම තඹ වලින් ලැබුණි.<ref name="imfartiv" /> 2024 දී ගෝලීය නවෝත්පාදන දර්ශකයේ චිලී 1 වන ස්ථානයට පත්විය.<ref>{{Cite book |author=Wunsch-Vincent |first1=Sacha |url=https://www.wipo.int/web-publications/global-innovation-index-2024/en/ |title=Global Innovation Index 2024: Unlocking the Promise of Social Entrepreneurship |last2=León |first2=Lorena Rivera |last3=Lanvin |first3=Bruno |last4=Dutta |first4=Soumitra |date=26 September 2024 |website=www.wipo.int |publisher=[[World Intellectual Property Organization]] |isbn=978-92-805-3681-2 |edition=17th |location=Geneva |page=18 |language=en |doi=10.34667/tind.50062 |access-date=2024-10-06 |archive-url=https://web.archive.org/web/20241212043914/https://www.wipo.int/web-publications/global-innovation-index-2024/en/ |archive-date=12 December 2024 |url-status=live}}</ref> === ඛනිජ සම්පත් === [[File:Chuquicamata-003_02.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chuquicamata-003_02.jpg|thumb|ලොව විශාලතම විවෘත වළේ තඹ පතල වන චුකිකමාටා]] චිලී ඛනිජ සම්පත් වලින් පොහොසත් ය, විශේෂයෙන් තඹ සහ ලිතියම්. විදුලි වාහන සඳහා බැටරි සඳහා ලිතියම් වල වැදගත්කම සහ විදුලි මිශ්‍රණයේ වරින් වර පුනර්ජනනීය බලශක්තිය විශාල ප්‍රමාණයක් භාවිතා කරමින් විදුලි ජාල ස්ථායිකරණය කිරීම හේතුවෙන්, චිලී භූ දේශපාලනිකව ශක්තිමත් කළ හැකි යැයි සැලකේ. කෙසේ වෙතත්, ලෝකයේ අනෙකුත් ප්‍රදේශවල පුළුල් නිෂ්පාදනය සඳහා ආර්ථික දිරිගැන්වීම්වල බලය අවතක්සේරු කිරීම සම්බන්ධයෙන් මෙම ඉදිරිදර්ශනය විවේචනයට ලක්ව ඇත.[26] 2019 දී, රට ලොව විශාලතම තඹ,<ref>{{cite web |title=USGS Copper Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-copper.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-copper.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> අයඩින්<ref>{{cite web |title=USGS Iodine Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-iodine.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210625191455/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-iodine.pdf |archive-date=25 June 2021 |access-date=11 July 2022}}</ref> සහ රීනියම්,<ref>{{cite web |title=USGS Rhenium Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-rhenium.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210621074425/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-rhenium.pdf |archive-date=21 June 2021 |access-date=11 July 2022}}</ref> ලිතියම්<ref>{{cite web |title=USGS Lithium Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-lithium.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-lithium.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> සහ මොලිබ්ඩිනම්<ref>{{cite web |title=USGS Molybdenum Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-molybdenum.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-molybdenum.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> හි දෙවන විශාලතම නිෂ්පාදකයා, රිදී<ref>{{cite web |title=USGS Silver Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-silver.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210515082301/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-silver.pdf |archive-date=15 May 2021 |access-date=11 July 2022}}</ref> හි හත්වන විශාලතම නිෂ්පාදකයා,<ref>{{cite web |title=USGS Salt Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-salt.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-salt.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> පොටෑෂ් හි අටවන විශාලතම නිෂ්පාදකයා,<ref>{{cite web |title=USGS Potash Product ion Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-potash.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-potash.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> සල්ෆර්<ref>{{cite web |title=USGS Sulfur Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-sulfur.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-sulfur.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> හි දහතුන්වන නිෂ්පාදකයා සහ ලෝකයේ යකඩ ලෝපස්<ref>{{cite web |title=USGS Iron Ore Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-iron-ore.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-iron-ore.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> හි දහතුන්වන නිෂ්පාදකයා විය. 2023 දී එය ගෝලීය වශයෙන් සිව්වන විශාලතම රිදී නිෂ්පාදකයා විය.<ref>{{Cite web |title=USGS Silver Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2024/mcs2024.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20241220035538/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2024/mcs2024.pdf |archive-date=December 20, 2024 |access-date=December 23, 2024}}</ref> රටෙහි සැලකිය යුතු රන් නිෂ්පාදනයක් ද ඇත: 2006 සහ 2017 අතර, රට වාර්ෂිකව 2017 දී ටොන් 35.9 සිට 2013 දී ටොන් 51.3 දක්වා නිෂ්පාදනය කරන ලදී,<ref>{{Cite web |title=Gold Production in Chile |url=https://www.ceicdata.com/en/indicator/chile/gold-production |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20221018212808/https://www.ceicdata.com/en/indicator/chile/gold-production |archive-date=18 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> එහිදී 2015 දී රන් නිෂ්පාදනය මෙට්‍රික් ටොන් 43 කි.<ref>{{Cite web |title=Gold production |url=https://ourworldindata.org/grapher/gold-production?tab=table |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129233804/https://ourworldindata.org/grapher/gold-production?tab=table |archive-date=29 November 2023 |access-date=2024-12-17 |website=Our World in Data}}</ref> කෘෂිකර්මය සංචාරක ව්‍යාපාරය === කෘෂිකර්මය === [[File:Viñedo_Puente_Alto.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Vi%C3%B1edo_Puente_Alto.jpg|වම|thumb|පුවෙන්ටේ ඇල්ටෝ හි මිදි වත්ත]] [[:en:Agriculture|Agriculture]] in Chile encompasses a wide range of different activities due to its particular [[:en:Geography|geography]], [[:en:Climate|climate]] and [[:en:Geology|geology]] and human factors. Historically agriculture is one of the bases of Chile's economy. Now agriculture and allied sectors like [[:en:Forestry|forestry]], [[:en:Logging|logging]] and [[:en:Fishing|fishing]] account for only 4.9% of the [[:en:GDP|GDP]] {{As of|2007|lc=y}} and employ 13.6% of the country's labor force. Chile is one of the 5 largest world producers of [[:en:Cherry|cherry]] and [[:en:Blueberry|blueberry]], and one of the 10 largest world producers of [[:en:Grape|grape]], [[:en:Apple|apple]], [[:en:Kiwifruit|kiwi]], [[:en:Peach|peach]], [[:en:Plum|plum]] and [[:en:Hazelnut|hazelnut]], focusing on exporting high-value fruits. Some other major agriculture products of Chile include [[:en:Pear|pears]], [[:en:Onion|onions]], [[:en:Wheat|wheat]], [[:en:Maize|maize]], [[:en:Oats|oats]], [[:en:Garlic|garlic]], [[:en:Asparagus|asparagus]], [[:en:Bean|beans]], [[:en:Beef|beef]], [[:en:Poultry|poultry]], [[:en:Wool|wool]], [[:en:Fish|fish]], [[:en:Lumber|timber]] and [[:en:Hemp|hemp]]. Due to its geographical isolation and strict customs policies Chile is free from diseases and pests such as [[:en:Mad_cow_disease|mad cow disease]], [[:en:Drosophilidae|fruit fly]] and [[:en:Phylloxera|Phylloxera]]. This, its location in the [[:en:Southern_Hemisphere|Southern Hemisphere]], which has quite different harvesting times from the [[:en:Northern_Hemisphere|Northern Hemisphere]], and its wide range of agriculture conditions are considered Chile's main comparative advantages. However, Chile's mountainous landscape limits the extent and intensity of agriculture so that arable land corresponds only to 2.62% of the total territory. Chile currently utilizes 14,015 Hectares of agricultural land. Chile is the world's second largest producer of [[:en:Salmon|salmon]], after Norway. In 2019, it was responsible for 26% of the global supply. In [[:en:Wine|wine]], Chile is usually among the 10 largest producers in the world. In 2018 it was in 6th place. චිලීයේ කෘෂිකර්මාන්තය එහි විශේෂිත භූගෝලීය, දේශගුණය සහ භූ විද්‍යාව සහ මානව සාධක හේතුවෙන් විවිධ ක්‍රියාකාරකම් රාශියක් ආවරණය කරයි. ඓතිහාසික වශයෙන් කෘෂිකර්මාන්තය චිලී ආර්ථිකයේ එක් පදනමකි. දැන් කෘෂිකර්මාන්තය සහ වන වගාව, දැව කැපීම සහ ධීවර කර්මාන්තය වැනි ආශ්‍රිත අංශ 2007 වන විට දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 4.9% ක් පමණක් වන අතර රටේ ශ්‍රම බලකායෙන් 13.6% ක් සේවයේ යොදවයි. චිලී යනු චෙරි සහ බ්ලූබෙරි නිෂ්පාදනය කරන ලොව විශාලතම නිෂ්පාදකයින් 5 දෙනාගෙන් එකක් වන අතර, ඉහළ වටිනාකමක් ඇති පලතුරු අපනයනය කිරීම කෙරෙහි අවධානය යොමු කරමින් මිදි, ඇපල්, කිවි, පීච්, ප්ලම් සහ ලා දුඹුරු යන ලොව විශාලතම නිෂ්පාදකයින් 10 දෙනාගෙන් එකකි.<ref>{{Cite web |title=Agriculture in Chile, by FAO |url=http://www.fao.org/faostat/en/#data/QCL/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170511194947/http://www.fao.org/faostat/en/#data/QCL/ |archive-date=11 May 2017 |access-date=11 July 2022}}</ref> චිලී හි තවත් ප්‍රධාන කෘෂිකාර්මික නිෂ්පාදන අතර පෙයාර්ස්, ළූණු, තිරිඟු, බඩ ඉරිඟු, ඕට්ස්, සුදුළූණු, ඇස්පරගස්, බෝංචි, හරක් මස්, කුකුළු මස්, ලොම්, මාළු, දැව සහ කංසා ඇතුළත් වේ. එහි භූගෝලීය හුදකලාව සහ දැඩි සිරිත් විරිත් ප්‍රතිපත්ති නිසා චිලී පිස්සු ගව රෝග, පළතුරු මැස්සන් සහ ෆිලොක්සෙරා වැනි රෝග සහ පළිබෝධකයන්ගෙන් තොරය. මෙය, උතුරු අර්ධගෝලයට වඩා බෙහෙවින් වෙනස් අස්වනු නෙළන කාලයන් ඇති දකුණු අර්ධගෝලයේ එහි පිහිටීම සහ එහි පුළුල් පරාසයක කෘෂිකාර්මික තත්වයන් චිලී හි ප්‍රධාන සංසන්දනාත්මක වාසි ලෙස සැලකේ. කෙසේ වෙතත්, චිලී හි කඳුකර භූ දර්ශනය කෘෂිකර්මාන්තයේ ප්‍රමාණය සහ තීව්‍රතාවය සීමා කරන බැවින් වගා කළ හැකි ඉඩම් මුළු භූමි ප්‍රමාණයෙන් 2.62% කට පමණක් අනුරූප වේ. චිලී දැනට කෘෂිකාර්මික ඉඩම් හෙක්ටයාර 14,015 ක් භාවිතා කරයි.<ref>{{Cite web |title=Chile – OECD Data |url=https://data.oecd.org/chile.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20181125030826/https://data.oecd.org/chile.htm |archive-date=25 November 2018 |access-date=2 November 2018 |website=theOECD |language=en}}</ref> චිලී යනු නෝර්වේට පසුව ලොව දෙවන විශාලතම සැමන් නිෂ්පාදකයා වේ. 2019 දී, එය ගෝලීය සැපයුමෙන් 26% කට වගකිව යුතු විය.<ref>{{Cite news|url=https://www.istoedinheiro.com.br/algas-nocivas-matam-mais-de-42-mil-toneladas-de-salmao-no-chile/|title=Algas nocivas matam mais de 4,2 mil toneladas de salmão no Chile|access-date=4 September 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20221024140847/https://www.istoedinheiro.com.br/algas-nocivas-matam-mais-de-42-mil-toneladas-de-salmao-no-chile/|archive-date=24 October 2022|url-status=live}}</ref> වයින් සම්බන්ධයෙන්, චිලී සාමාන්‍යයෙන් ලෝකයේ විශාලතම නිෂ්පාදකයින් 10 දෙනා අතර වේ. 2018 දී එය 6 වන ස්ථානයේ සිටියේය.<ref>{{Cite web |date=2019 |title=2019 Statistical Report on World Vitiviniculture |url=https://www.oiv.int/public/medias/6782/oiv-2019-statistical-report-on-world-vitiviniculture.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210206112544/https://www.oiv.int/public/medias/6782/oiv-2019-statistical-report-on-world-vitiviniculture.pdf |archive-date=6 February 2021 |access-date=7 March 2021 |website=International Organisation of Vine and Wine}}</ref> === සංචාරක ව්‍යාපාරය === [[File:Cerro_Concepcion.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Cerro_Concepcion.jpg|thumb|යුනෙස්කෝ ලෝක උරුම අඩවියක් වන වල්පරයිසෝ නගරය]] [[File:Cuernos_del_Paine_from_Lake_Pehoé.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Cuernos_del_Paine_from_Lake_Peho%C3%A9.jpg|thumb|චිලී පැටගෝනියාවේ ටොරස් ඩෙල් පේන් ජාතික වනෝද්‍යානය]] [[File:Moai_Rano_raraku.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Moai_Rano_raraku.jpg|thumb|පාස්කු දූපතේ 1250 සහ 1500 අතර කාල නිර්ණය කරන ලද පූර්ව-කොලොම්බියානු මෝයිස් මානව රූප.]] Tourism in Chile has experienced sustained growth over the last few decades. In 2005, tourism grew by 13.6%, generating more than 4.5 billion dollars of which 1.5 billion was attributed to foreign tourists. According to the National Service of Tourism (Sernatur), 2 million people a year visit the country. Most of these visitors come from other countries in the American continent, mainly [[:en:Argentina|Argentina]]; followed by a growing number from the United States, Europe, and Brazil with a growing number of Asians from [[:en:South_Korea|South Korea]] and China. The main attractions for tourists are places of natural beauty situated in the extreme zones of the country: [[:en:San_Pedro_de_Atacama|San Pedro de Atacama]], in the north, is very popular with foreign tourists who arrive to admire the Incaic architecture, the altiplano lakes, and the [[:en:Valle_de_la_Luna_(Chile)|Valley of the Moon]].{{citation needed|date=July 2014}} In [[:en:Putre|Putre]], also in the north, there is the [[:en:Chungará_Lake|Chungará Lake]], as well as the [[:en:Parinacota_Volcano|Parinacota]] and the [[:en:Pomerape|Pomerape]] volcanoes, with altitudes of 6,348 m and 6,282 m, respectively. Throughout the central Andes there are many ski resorts of international repute,{{citation needed|date=July 2014}} including [[:en:Portillo,_Chile|Portillo]], [[:en:Valle_Nevado|Valle Nevado]] and [[:en:Termas_de_Chillán|Termas de Chillán]]. The main tourist sites in the south are national parks (the most popular is [[:en:Conguillío_National_Park|Conguillío National Park]] in the Araucanía) and the coastal area around Tirúa and Cañete with the [[:en:Isla_Mocha|Isla Mocha]] and the [[:en:Nahuelbuta_National_Park|Nahuelbuta National Park]], [[:en:Chiloé_Archipelago|Chiloé Archipelago]] and [[:en:Patagonia|Patagonia]], which includes [[:en:Laguna_San_Rafael_National_Park|Laguna San Rafael National Park]], with its many glaciers, and the [[:en:Torres_del_Paine_National_Park|Torres del Paine National Park]]. The central port city of [[:en:Valparaíso|Valparaíso]], which is World Heritage with its unique architecture, is also popular. Finally, [[:en:Easter_Island|Easter Island]] in the Pacific Ocean is one of the main Chilean tourist destinations. පසුගිය දශක කිහිපය තුළ චිලීයේ සංචාරක ව්‍යාපාරය තිරසාර වර්ධනයක් අත්විඳ ඇත. 2005 දී සංචාරක ව්‍යාපාරය 13.6% කින් වර්ධනය වූ අතර එයින් ඩොලර් බිලියන 4.5 කට වඩා උපයා ඇති අතර එයින් බිලියන 1.5 ක් විදේශීය සංචාරකයින් විසින් උපයා ඇත. ජාතික සංචාරක සේවයට (සර්නාටූර්) අනුව, වසරකට මිලියන 2 ක ජනතාවක් රට නැරඹීමට පැමිණේ. මෙම අමුත්තන්ගෙන් වැඩි දෙනෙක් ඇමරිකානු මහාද්වීපයේ අනෙකුත් රටවලින්, ප්‍රධාන වශයෙන් ආර්ජන්ටිනාවෙන් පැමිණෙති; ඉන්පසු එක්සත් ජනපදය, යුරෝපය සහ බ්‍රසීලයෙන් වැඩි වන සංඛ්‍යාවක් පැමිණෙන අතර දකුණු කොරියාවෙන් සහ චීනයෙන් ආසියානුවන් සංඛ්‍යාව වැඩි වේ.<ref>Blanco, Hernán ''et al.'' (August 2007) [https://web.archive.org/web/20080408235147/http://www.rides.cl/pdf/trade_tourism_chile.pdf International Trade and Sustainable Tourism in Chile]. International Institute for Sustainable Development</ref> සංචාරකයින් සඳහා ප්‍රධාන ආකර්ෂණයන් වන්නේ රටේ අන්ත කලාපවල පිහිටා ඇති ස්වභාවික සුන්දරත්වයෙන් යුත් ස්ථාන ය: උතුරේ සැන් පේද්‍රෝ ද ඇටකාමා, ඉන්කායික් ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පය, ඇල්ටිප්ලානෝ විල් සහ සඳ නිම්නය අගය කිරීමට පැමිණෙන විදේශීය සංචාරකයින් අතර ඉතා ජනප්‍රියය. උතුරේ ද පුට්‍රේ හි, චුන්ගාරා විල මෙන්ම පරිනකොටා සහ පොමරේප් ගිනි කඳු ද ඇත, ඒවා පිළිවෙලින් මීටර් 6,348 සහ මීටර් 6,282 ක උන්නතාංශයකින් යුක්ත වේ. මධ්‍යම ඇන්ඩීස් පුරා ජාත්‍යන්තර කීර්තියක් ඇති පෝර්ටිලෝ, වැලේ නෙවාඩෝ සහ ටර්මාස් ඩි චිලන් ඇතුළු ස්කී රිසෝට් රාශියක් ඇත. දකුණේ ප්‍රධාන සංචාරක ස්ථාන වන්නේ ජාතික වනෝද්‍යාන (වඩාත් ජනප්‍රිය වන්නේ අරෞකානියාවේ කොන්ගුයිලියෝ ජාතික වනෝද්‍යානයයි)<ref>{{Cite web |title=Conguillio National Park (Official GANP Park Page) |url=https://national-parks.org/chile/conguillio |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20221026143218/https://national-parks.org/chile/conguillio |archive-date=26 October 2022 |access-date=26 October 2022 |website=national-parks.org |language=en}}</ref> සහ ඉස්ලා මෝචා සහ නහුවෙල්බුටා ජාතික වනෝද්‍යානය සහිත ටිරුවා සහ කැනෙටේ අවට වෙරළබඩ ප්‍රදේශය, චිලෝ දූපත් සමූහය සහ ලගුනා සැන් රෆායෙල් ජාතික වනෝද්‍යානය, එහි බොහෝ ග්ලැසියර සහිත පැටගෝනියාව සහ ටොරස් ඩෙල් පේන් ජාතික වනෝද්‍යානය ඇතුළත් වේ. එහි අද්විතීය ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පය සමඟ ලෝක උරුමයක් වන වල්පරයිසෝ මධ්‍යම වරාය නගරය ද ජනප්‍රියයි.<ref>{{Cite web |last=Centre |first=UNESCO World Heritage |title=Historic Quarter of the Seaport City of Valpara&iacute;so |url=https://whc.unesco.org/en/list/959/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240127041016/https://whc.unesco.org/en/list/959 |archive-date=27 January 2024 |access-date=22 January 2024 |website=UNESCO World Heritage Centre |language=en}}</ref> අවසාන වශයෙන්, පැසිෆික් සාගරයේ පාස්කු දූපත චිලී සංචාරක ගමනාන්තවලින් එකකි. For locals, tourism is concentrated mostly in the summer (December to March), and mainly in the coastal beach towns. [[:en:Arica|Arica]], [[:en:Iquique|Iquique]], [[:en:Antofagasta|Antofagasta]], [[:en:La_Serena,_Chile|La Serena]] and [[:en:Coquimbo|Coquimbo]] are the main summer centers in the north, and Pucón on the shores of [[:en:Lake_Villarrica|Lake Villarrica]] is the main center in the south. Because of its proximity to Santiago, the coast of the Valparaíso Region, with its many beach resorts, receives the largest number of tourists. [[:en:Viña_del_Mar|Viña del Mar]], Valparaíso's more affluent northern neighbor, is popular because of its beaches, [[:en:Casino|casino]], and its annual [[:en:Viña_del_Mar_International_Song_Festival|song festival]], the most important musical event in Latin America.{{citation needed|date=July 2014}} [[:en:Pichilemu|Pichilemu]] in the [[:en:O'Higgins_Region|O'Higgins Region]] is widely known as South America's "best [[:en:Surfing|surfing]] spot" according to [[:en:Fodor's|Fodor's]].{{citation needed|date=July 2014}} In November 2005 the government launched a campaign under the brand "Chile: All Ways Surprising" intended to promote the country internationally for both business and tourism. [[:en:List_of_museums_in_Chile|Museums in Chile]] such as the [[:en:Chilean_National_Museum_of_Fine_Arts|Chilean National Museum of Fine Arts]] built in 1880, feature works by [[:en:List_of_Chilean_artists|Chilean artists]]. Chile is home to the world-renowned [[:en:Patagonia_Park|Patagonian Trail]] that resides on the border between Argentina and Chile. Chile recently launched a massive scenic route for tourism in hopes of encouraging development based on conservation. The Route of Parks covers {{Convert|1740|mi}} and was designed by Tompkin Conservation (founders [[:en:Douglas_Tompkins|Douglas Tompkins]] and wife [[:en:Kristine_Tompkins|Kristine]]). දේශීය සංචාරකයින් සඳහා, සංචාරක ව්‍යාපාරය බොහෝ දුරට ගිම්හානයේදී (දෙසැම්බර් සිට මාර්තු දක්වා) සංකේන්ද්‍රණය වී ඇති අතර ප්‍රධාන වශයෙන් වෙරළබඩ වෙරළබඩ නගරවල වේ.<ref>{{Cite web |title=Best Beaches in Chile - Sandee |url=https://sandee.com/chile |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20241204020431/https://sandee.com/chile |archive-date=4 December 2024 |access-date=2024-10-24 |website=sandee.com}}</ref> ඇරිකා, ඉක්වික්, ඇන්ටොෆගස්ටා, ලා සෙරීනා සහ කොක්විම්බෝ උතුරේ ප්‍රධාන ගිම්හාන මධ්‍යස්ථාන වන අතර, විලාරිකා විලෙහි වෙරළ තීරයේ ඇති පුකෝන් දකුණේ ප්‍රධාන මධ්‍යස්ථානය වේ. සන්තියාගෝට ආසන්නව පිහිටා ඇති නිසා, බොහෝ වෙරළ නිවාඩු නිකේතන සහිත වැල්පරයිසෝ කලාපයේ වෙරළ තීරයට විශාලතම සංචාරකයින් සංඛ්‍යාව ලැබේ. වල්පරයිසෝහි වඩාත් ධනවත් උතුරු අසල්වැසියා වන විනා ඩෙල් මාර්, එහි වෙරළ තීරයන්, කැසිනෝ සහ ලතින් ඇමරිකාවේ වැදගත්ම සංගීත උත්සවය වන එහි වාර්ෂික ගීත උළෙල නිසා ජනප්‍රියයි. ෆොඩෝර්ස් පවසන පරිදි ඕ'හිගින්ස් කලාපයේ පිචිලෙමු දකුණු ඇමරිකාවේ "හොඳම සර්ෆින් ස්ථානය" ලෙස පුළුල් ලෙස හැඳින්වේ. 2005 නොවැම්බර් මාසයේදී රජය "චිලී: සියලු මාර්ග පුදුම සහගත" යන වෙළඳ නාමය යටතේ ව්‍යාපාරයක් දියත් කළේ ව්‍යාපාර සහ සංචාරක යන දෙකටම ජාත්‍යන්තරව රට ප්‍රවර්ධනය කිරීමේ අරමුණින්.<ref>{{cite web |title=Pro&#124;Chile – Importadores &#124; Selección idiomas |url=http://www.prochile.us/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140719080258/http://www.prochile.us/ |archive-date=19 July 2014 |access-date=22 December 2013 |publisher=Prochile.us}}</ref>1880 දී ඉදිකරන ලද චිලී ජාතික ලලිත කලා කෞතුකාගාරය වැනි චිලී හි කෞතුකාගාරවල චිලී කලාකරුවන්ගේ කෘති ඇතුළත් වේ. චිලී රාජ්‍යය ආර්ජන්ටිනාව සහ චිලී අතර මායිමේ පිහිටා ඇති ලෝක ප්‍රසිද්ධ පැටගෝනියානු මංපෙතට නිවහන වේ. සංරක්ෂණය මත පදනම් වූ සංවර්ධනය දිරිගැන්වීමේ අපේක්ෂාවෙන් චිලී මෑතකදී සංචාරක ව්‍යාපාරය සඳහා දැවැන්ත දර්ශනීය මාර්ගයක් දියත් කළේය. උද්‍යාන මාර්ගය සැතපුම් 1,740 ක් (කිලෝමීටර් 2,800) ආවරණය කරන අතර එය ටොම්ප්කින් සංරක්ෂණය (නිර්මාතෘ ඩග්ලස් ටොම්ප්කින්ස් සහ බිරිඳ ක්‍රිස්ටින්) විසින් නිර්මාණය කරන ලදී.<ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-45663960|title=Chile unveils huge Patagonia scenic route|date=27 September 2018|work=BBC News|access-date=24 November 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20181124162200/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-45663960|archive-date=24 November 2018|language=en-GB|url-status=live}}</ref> ප්‍රවාහනය === ප්‍රවාහනය === [[File:Chile_Route_68_Northbound_At_Route_60.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chile_Route_68_Northbound_At_Route_60.jpg|වම|thumb|මාර්ග 60 සමඟ මංසන්ධියේදී මාර්ග 68]] Due to Chile's topography a functioning transport network is vital to its economy. In 2020, Chile had {{convert|85984|km|0|abbr=on}} of [[:en:Highway|highways]], with {{convert|21289|km|0|abbr=on}} paved. In the same year, the country had {{convert|3347|km|0|abbr=on}} of [[:en:Dual_carriageway|duplicated highways]], the second largest network in South America, after Brazil. Since the mid-1990s, there has been a significant improvement in the country's roads, through bidding processes that allowed the construction of an efficient road network, with emphasis on the duplication of continuous {{convert|1950|km|0|abbr=on}} of the [[:en:Panamerican_Highway|Panamerican Highway]] ([[:en:Chile_Route_5|Chile Route 5]]) between [[:en:Puerto_Montt|Puerto Montt]] and [[:en:Caldera,_Chile|Caldera]] (in addition to the planned duplication in the Atacama Desert area), the excerpts in between Santiago, Valparaiso and the Central Coast, and the northern access to Concepción and the large project of the Santiago urban [[:en:Highway|highways]] network, opened between 2004 and 2006. Buses are now the main means of long-distance transportation in Chile, following the decline of its railway network. The bus system covers the entire country, from [[:en:Arica,_Chile|Arica]] to [[:en:Santiago|Santiago]] (a 30-hour journey) and from Santiago to [[:en:Punta_Arenas|Punta Arenas]] (about 40 hours, with a change at [[:en:Osorno,_Chile|Osorno]]). Chile has a total of 372 runways (62 paved and 310 unpaved). Important airports in Chile include [[:en:Chacalluta_International_Airport|Chacalluta International Airport]] ([[:en:Arica|Arica]]), [[:en:Diego_Aracena_International_Airport|Diego Aracena International Airport]] ([[:en:Iquique|Iquique]]), [[:en:Andrés_Sabella_Gálvez_International_Airport|Andrés Sabella Gálvez International Airport]] ([[:en:Antofagasta|Antofagasta]]), [[:en:Carriel_Sur_International_Airport|Carriel Sur International Airport]] ([[:en:Concepción,_Chile|Concepción]]), [[:en:El_Tepual_International_Airport|El Tepual International Airport]] ([[:en:Puerto_Montt|Puerto Montt]]), [[:en:Presidente_Carlos_Ibáñez_del_Campo_International_Airport|Presidente Carlos Ibáñez del Campo International Airport]] ([[:en:Punta_Arenas|Punta Arenas]]), [[:en:La_Araucanía_International_Airport|La Araucanía International Airport]] ([[:en:Temuco|Temuco]]), [[:en:Mataveri_International_Airport|Mataveri International Airport]] ([[:en:Easter_Island|Easter Island]]), the most remote airport in the world, as defined by distance to another airport, and the [[:en:Arturo_Merino_Benítez_International_Airport|Arturo Merino Benítez International Airport]] ([[:en:Santiago|Santiago]]) with a traffic of 12,105,524 passengers in 2011. Santiago is headquarters of Latin America's largest [[:en:Airline|airline]] [[:en:Holding_company|holding company]] and Chilean [[:en:Flag_carrier|flag carrier]] [[:en:LATAM_Airlines_Group|LATAM Airlines]]. චිලීයේ භූ විෂමතාවය හේතුවෙන් ක්‍රියාකාරී ප්‍රවාහන ජාලයක් එහි ආර්ථිකයට අත්‍යවශ්‍ය වේ. 2020 දී චිලී රාජ්‍යයේ කිලෝමීටර් 85,984 (සැතපුම් 53,428) ක අධිවේගී මාර්ග තිබූ අතර කිලෝමීටර් 21,289 (සැතපුම් 13,228) ක කාපට් කර ඇත.<ref>{{Cite web |title=Data of interest 1 – National Network according to category |url=https://www.observatoriologistico.cl/infraestructura/red-vial/?id=5d719224d2c6f20029110412 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220529172624/https://www.observatoriologistico.cl/infraestructura/red-vial/?id=5d719224d2c6f20029110412 |archive-date=29 May 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> එම වසරේම, රට තුළ කිලෝමීටර් 3,347 (සැතපුම් 2,080) ක අනුපිටපත් අධිවේගී මාර්ග තිබූ අතර එය බ්‍රසීලයෙන් පසු දකුණු ඇමරිකාවේ දෙවන විශාලතම ජාලය වේ.<ref>{{Cite web |title=Data of interest 3 – Red vial national de dobles calzadas por región año 2020 |url=https://www.observatoriologistico.cl/infraestructura/red-vial/?id=5d719224d2c6f20029110412 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220529172624/https://www.observatoriologistico.cl/infraestructura/red-vial/?id=5d719224d2c6f20029110412 |archive-date=29 May 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> 1990 දශකයේ මැද භාගයේ සිට, කාර්යක්ෂම මාර්ග ජාලයක් ඉදිකිරීමට ඉඩ සලසන ලංසු තැබීමේ ක්‍රියාවලීන් හරහා රටේ මාර්ගවල සැලකිය යුතු දියුණුවක් ඇති වී ඇති අතර, පුවර්ටෝ මොන්ට් සහ කල්ඩෙරා අතර පැනමෙරිකන් අධිවේගී මාර්ගයේ (චිලී මාර්ගය 5) අඛණ්ඩ කිලෝමීටර් 1,950 (සැතපුම් 1,212) අනුපිටපත් කිරීම කෙරෙහි අවධානය යොමු කර ඇත (අටකාමා කාන්තාර ප්‍රදේශයේ සැලසුම් කර ඇති අනුපිටපත් කිරීමට අමතරව),<ref>{{Cite web |date=13 March 2019 |title=In 2021 they will bid for roads that unite Antofagasta with Caldera and Iquique |url=https://www.infraestructurapublica.cl/2021-licitaran-carreteras-unen-antofagasta-caldera-e-iquique/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20221023012331/https://www.infraestructurapublica.cl/2021-licitaran-carreteras-unen-antofagasta-caldera-e-iquique/ |archive-date=23 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> සන්තියාගෝ, වල්පරයිසෝ සහ මධ්‍යම වෙරළ තීරය අතර කොටස් සහ කොන්සෙප්සියොන් වෙත උතුරු ප්‍රවේශය සහ සන්තියාගෝ නාගරික මහාමාර්ග ජාලයේ විශාල ව්‍යාපෘතිය 2004 සහ 2006 අතර විවෘත කරන ලදී.<ref>{{Cite web |title=115 nuevos km de autopistas |url=http://www.plataformaurbana.cl/archive/2009/01/14/115-nuevos-km-de-autopistas/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220711122610/https://www.plataformaurbana.cl/archive/2009/01/14/115-nuevos-km-de-autopistas/ |archive-date=11 July 2022 |access-date=11 July 2022 |work=Plataforma Urbana}}</ref> දුම්රිය ජාලයේ පරිහානියෙන් පසු චිලියේ දිගු දුර ප්‍රවාහනයේ ප්‍රධාන මාධ්‍යය දැන් බස් රථ වේ.<ref>{{cite web |author=Omnilineas |title=Omnilineas website |url=http://www.omnilineas.cl/comparison/index.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140219172710/http://www.omnilineas.cl/comparison/index.html |archive-date=19 February 2014 |access-date=17 February 2014}}</ref> බස් පද්ධතිය මුළු රටම ආවරණය කරයි, ඇරිකා සිට සන්තියාගෝ දක්වා (පැය 30 ක ගමනක්) සහ සන්තියාගෝ සිට පුන්ටා අරීනාස් දක්වා (පැය 40 ක් පමණ, ඔසෝර්නෝ හි වෙනසක් සහිතව). චිලීයේ මුළු ධාවන පථ 372 ක් ඇත (තාරකා කර ඇති මාර්ග 62 ක් සහ තාර නොදැමූ මාර්ග 310 ක්). චිලියේ වැදගත් ගුවන් තොටුපළවල් වන්නේ චකල්ලූටා ජාත්‍යන්තර ගුවන් තොටුපල (ඇරිකා), ඩියාගෝ අරසීනා ජාත්‍යන්තර ගුවන්තොටුපළ (ඉක්වික්), ඇන්ඩ්‍රෙස් සැබෙලා ගැල්වෙස් ජාත්‍යන්තර ගුවන් තොටුපල (ඇන්ටොෆගස්ටා), කැරියල් සූර් ජාත්‍යන්තර ගුවන් තොටුපළ (කොන්සෙප්සියන්), එල් ටෙපුවල් ජාත්‍යන්තර ගුවන් තොටුපළ (පුවර්ටෝ මොන්ට්), ජනාධිපති කාලෝස් ඉබානා ජාත්‍යන්තර ගුවන් තොටුපළයි. අරෞකානියා ජාත්‍යන්තර ගුවන්තොටුපළ (ටෙමුකෝ), මාතවේරි ජාත්‍යන්තර ගුවන්තොටුපළ (පාස්කු දූපත), වෙනත් ගුවන් තොටුපළකට ඇති දුර අනුව නිර්වචනය කර ඇති පරිදි ලෝකයේ වඩාත්ම දුරස්ථ ගුවන් තොටුපළ වන අතර, ආටුරෝ මෙරිනෝ බෙනිටෙස් ජාත්‍යන්තර ගුවන් තොටුපළ (සන්තියාගෝ) 2011 දී 12,105,524 මගීන්ගේ ගමනාගමනයෙන් යුක්ත වේ. ධජ වාහකය LATAM ගුවන් සේවය. === අන්තර්ජාලය සහ විදුලි සංදේශ === [[File:Andes_y_Torre_Entel.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Andes_y_Torre_Entel.jpg|thumb|චිලීහි සන්තියාගෝ හි ටොරේ එන්ටෙල්, පසුබිමේ ඇන්ඩීස් කඳුකරය.]] [[:en:Telecommunications_in_Chile|Chile has a telecommunication]] system which covers much of the country, including Chilean insular and Antarctic bases. Privatization of the telephone system began in 1988; Chile has one of the most advanced telecommunications infrastructure in South America with a modern system based on extensive microwave radio relay facilities and a domestic satellite system with 3 earth stations.<ref name="factbook" /> In 2012, there were 3.276 million main lines in use and 24.13 million mobile cellular telephone subscribers. According to a 2012 database of the [[:en:International_Telecommunication_Union|International Telecommunication Union]] (ITU), 61.42% of the Chilean population uses the internet, making Chile the country with the highest internet penetration in South America. The Chilean internet country code is "[[:en:.cl|.cl]]". In 2017 the government of Chile launched its first [[:en:Cyber_security|cyber security]] strategy, which receives technical support from the [[:en:Organization_of_American_States|Organization of American States]] (OAS) Cyber Security Program of the Inter-American Committee against Terrorism (CICTE). චිලී දූපත් සහ ඇන්ටාක්ටික් කඳවුරු ඇතුළුව රටේ බොහෝ ප්‍රදේශ ආවරණය කරන විදුලි සංදේශ පද්ධතියක් චිලී සතුව ඇත. දුරකථන පද්ධතිය පෞද්ගලීකරණය කිරීම 1988 දී ආරම්භ විය; පුළුල් මයික්‍රෝවේව් රේඩියෝ රිලේ පහසුකම් මත පදනම් වූ නවීන පද්ධතියක් සහ පෘථිවි මධ්‍යස්ථාන 3 ක් සහිත දේශීය චන්ද්‍රිකා පද්ධතියක් සහිත දකුණු ඇමරිකාවේ වඩාත්ම දියුණු විදුලි සංදේශ යටිතල පහසුකම්වලින් එකක් චිලී සතුව ඇත.<ref name="factbook" /> 2012 දී, භාවිතයේ ප්‍රධාන මාර්ග මිලියන 3.276 ක් සහ ජංගම සෙලියුලර් දුරකථන ග්‍රාහකයින් මිලියන 24.13 ක් සිටියහ.<ref name="factbook" /> ජාත්‍යන්තර විදුලි සංදේශ සංගමයේ (ITU) 2012 දත්ත සමුදායකට අනුව, චිලී ජනගහනයෙන් 61.42% ක් අන්තර්ජාලය භාවිතා කරන අතර, එමඟින් දකුණු ඇමරිකාවේ ඉහළම අන්තර්ජාල විනිවිද යාමක් ඇති රට චිලී බවට පත්වේ.<ref name="ITU-IndividualsUsingTheInternet">{{cite web |date=June 2013 |title=Percentage of Individuals using the Internet 2000 |url=http://www.itu.int/en/ITU-D/Statistics/Documents/statistics/2013/Individuals_Internet_2000-2012.xls |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140209141641/http://www.itu.int/en/ITU-D/Statistics/Documents/statistics/2013/Individuals_Internet_2000-2012.xls |archive-date=9 February 2014 |access-date=22 June 2013 |publisher=International Telecommunication Union}}</ref> චිලී අන්තර්ජාල රටේ කේතය ".cl" වේ.<ref>{{cite web |author1=Internet Assigned Numbers Authority |title=.cl Domain Delegation Data |url=https://www.iana.org/domains/root/db/cl.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240220234533/http://www.iana.org/domains/root/db/cl.html |archive-date=20 February 2024 |access-date=3 April 2024 |website=www.iana.org}}</ref> 2017 දී චිලී රජය එහි පළමු සයිබර් ආරක්ෂණ උපාය මාර්ගය දියත් කළ අතර, එය ත්‍රස්තවාදයට එරෙහි අන්තර්-ඇමරිකානු කමිටුවේ (CICTE) ඇමරිකානු රාජ්‍ය සංවිධානයේ (OAS) සයිබර් ආරක්ෂණ වැඩසටහනෙන් තාක්ෂණික සහාය ලබා ගනී.<ref>{{Cite book |author1=Carlos Solar |title=Cybersecurity Governance in Latin America: States, Threats, and Alliances |publisher=State University of New York Press |year=2023 |isbn=9781438491424 |pages=}}</ref> බලශක්ති === බලශක්තිය === [[File:Generadores_eólicos.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Generadores_e%C3%B3licos.jpg|thumb|චිලී, කැනෙලා අසල සුළං ගොවිපලක්]] Chile's [[:en:Total_energy_supply|total energy supply]] (TES) was 23.0GJ per capita in 2020.<ref name="iea2020">{{cite web |title=IEA – Report |url=https://www.iea.org/data-and-statistics/data-tools/energy-statistics-data-browser?country=KENYA&fuel=Energy%20supply&indicator=TESbyPop |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20170202060054/https://www.iea.org/statistics/statisticssearch/report/?country=Chile&product=indicators |archive-date=2 February 2017 |access-date=4 November 2020}}</ref> Energy in Chile is dominated by fossil fuels, with coal, oil and gas accounting for 73.4% of the total primary energy. Biofuels and waste account for another 20.5% of primary energy supply, with the rest sourced from hydro and other renewables. Electricity consumption was 68.90 TWh in 2014. Main sources of electricity in Chile are [[:en:Hydroelectricity|hydroelectricity]], [[:en:Fuel_gas|gas]], [[:en:Fuel_oil|oil]] and [[:en:Coal|coal]]. [[:en:Renewable_energy|Renewable energy]] in the forms of [[:en:Wind_energy|wind]] and [[:en:Solar_energy|solar energy]] are also coming into use, encouraged by collaboration since 2009 with the [[:en:United_States_Department_of_Energy|United States Department of Energy]]. The electricity industry is [[:en:Privatization|privatized]] with [[:en:Endesa_(Chile)|ENDESA]] as the largest company in the field. 2020 දී චිලීයේ මුළු බලශක්ති සැපයුම (TES) ඒක පුද්ගල 23.0GJ විය.<ref name="iea2020" /> චිලීයේ බලශක්තිය ෆොසිල ඉන්ධන මගින් ආධිපත්‍යය දරන අතර, ගල් අඟුරු, තෙල් සහ ගෑස් මුළු ප්‍රාථමික ශක්තියෙන් 73.4% ක් වේ. ජෛව ඉන්ධන සහ අපද්‍රව්‍ය ප්‍රාථමික බලශක්ති සැපයුමෙන් තවත් 20.5% ක් වන අතර ඉතිරිය ජල විදුලි හා අනෙකුත් පුනර්ජනනීය බලශක්තියෙන් ලබා ගනී.<ref name="iea2020" /> 2014 දී විදුලි පරිභෝජනය 68.90 TWh විය. චිලියේ ප්‍රධාන විදුලි ප්‍රභවයන් වන්නේ ජල විදුලිය, ගෑස්, තෙල් සහ ගල් අඟුරු ය. 2009 සිට එක්සත් ජනපද බලශක්ති දෙපාර්තමේන්තුව සමඟ සහයෝගීතාවයෙන් දිරිමත් කරන ලද සුළං සහ සූර්ය බලශක්ති ආකාරවලින් පුනර්ජනනීය බලශක්තිය ද භාවිතයට පැමිණෙමින් පවතී. ක්ෂේත්‍රයේ විශාලතම සමාගම ලෙස ENDESA සමඟ විදුලි කර්මාන්තය පෞද්ගලීකරණය කර ඇත. 2021 දී, චිලියේ ස්ථාපිත පුනර්ජනනීය විදුලිය අනුව, ජල විදුලිය මෙගාවොට් 6,807 (ලෝකයේ 28 වන විශාලතම), සුළං බලය මෙගාවොට් 3,137 (ලෝකයේ 28 වන විශාලතම), සූර්ය බලය මෙගාවොට් 4,468 (ලෝකයේ 22 වන විශාලතම) සහ ජෛව ස්කන්ධය මෙගාවොට් 375 ක් තිබුණි.<ref>{{cite web |author=IRENA |date=April 2022 |title=Renewable Capacity Statistics 2022 |trans-title= |url=https://www.irena.org/-/media/Files/IRENA/Agency/Publication/2022/Apr/IRENA_RE_Capacity_Statistics_2022.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://www.irena.org/-/media/Files/IRENA/Agency/Publication/2022/Apr/IRENA_RE_Capacity_Statistics_2022.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=8 May 2022}}</ref> ඇටකාමා කාන්තාරය ලෝකයේ ඉහළම සූර්ය විකිරණය ලබා ගන්නා ස්ථානය වන අතර, චිලී රාජ්‍යය තෙල්, ගෑස් සහ ගල් අඟුරු ලබා ගැනීමේ ගැටළු වලට මුහුණ දී ඇති බැවින් (රට මූලික වශයෙන් ඒවා නිෂ්පාදනය නොකරන බැවින් ඒවා ආනයනය කිරීමට සිදුවේ), පුනර්ජනනීය බලශක්තිය රටේ බලශක්ති ක්ෂේත්‍රයේ අඩුපාඩු සඳහා විසඳුම ලෙස සැලකේ.<ref>{{Cite web |title=Energia Renovável para a irigação no Deserto do Atacama |url=http://www.iadb.org/en/news/webstories/2011-12-15/solar-power-plant-in-atacama-desert-in-chile,9715.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20171016080702/http://www.iadb.org/en/news/webstories/2011-12-15/solar-power-plant-in-atacama-desert-in-chile,9715.html |archive-date=16 October 2017 |access-date=11 July 2022}}</ref><ref>{{Cite web |title=Chile inaugura 1ª planta de energia termossolar da América Latina |url=https://economia.uol.com.br/noticias/efe/2021/06/09/chile-inaugura-1-planta-de-energia-termossolar-da-america-latina.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220321111842/https://economia.uol.com.br/noticias/efe/2021/06/09/chile-inaugura-1-planta-de-energia-termossolar-da-america-latina.htm |archive-date=21 March 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> 2023 දී චිලී රාජ්‍යය හරිතාගාර වායු ටොන් මිලියන 107.99 ක් විමෝචනය කළ අතර එය ගෝලීය සමස්තයෙන් 0.2% ක් පමණ වේ.<ref>{{Cite journal|last1=Olefs|first1=M.|last2=Formayer|first2=H.|last3=Gobiet|first3=A.|last4=Marke|first4=T.|last5=Schöner|first5=W.|last6=Revesz|first6=M.|date=2021-06-01|title=Past and future changes of the Austrian climate – Importance for tourism|journal=Journal of Outdoor Recreation and Tourism|series=Editorial: Tourism and Climate Change – an integrated look at the Austrian case|volume=34|pages=100395|bibcode=2021JORT...3400395O|doi=10.1016/j.jort.2021.100395|issn=2213-0780|doi-access=free}}</ref> මෑත වසරවලදී චිලී රාජ්‍යය පිරිසිදු බලශක්තියේ, විශේෂයෙන් සූර්ය හා සුළං බලශක්තියේ ගෝලීය ප්‍රමුඛයා ලෙස මතු වී තිබේ.<ref>{{Cite web |date=1 January 2018 |title=Chile |url=https://www.iea.org/countries/chile |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20250218090200/https://www.iea.org/countries/chile |archive-date=18 February 2025 |access-date=2025-02-07 |website=IEA |language=en-GB}}</ref> සහ 2050 වන විට ශුද්ධ ශුන්‍යයට කැපවී සිටී. දේශගුණික ක්‍රියාකාරී ට්‍රැකර්ට අනුව, පුනර්ජනනීය බලශක්තිය පුළුල් කිරීම සහ ගල් අඟුරු ක්‍රමයෙන් ඉවත් කිරීම මගින් දේශගුණ ක්‍රියාමාර්ගවල "සැලකිය යුතු ප්‍රගතියක්" ලබා ගනිමින් සිටී.<ref>{{Cite web |last=Climate Action Tracker |date=7 October 2024 |title=Chile |url=https://climateactiontracker.org/countries/chile/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20250207154740/https://climateactiontracker.org/countries/chile/ |archive-date=7 February 2025 |access-date=2025-02-07 |website=climateactiontracker.org |language=en}}</ref> == යොමු කිරීම් == mbljt3jb5bz0zwm3f7nqd5lrcidcb2u 750336 750335 2025-06-23T08:03:46Z BuddhikaW88 37808 750336 wikitext text/x-wiki [[File:Bolsa_2.JPG|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Bolsa_2.JPG|thumb|සන්තියාගෝ කොටස් වෙළඳපොළ]] සන්තියාගෝ හි චිලී මහ බැංකුව රටේ මධ්‍යම බැංකුව ලෙස සේවය කරයි. චිලී මුදල් ඒකකය චිලී පෙසෝ (CLP) වේ. චිලී යනු දකුණු ඇමරිකාවේ වඩාත්ම ස්ථාවර සහ සමෘද්ධිමත් ජාතීන්ගෙන් එකකි,<ref name="BBC-Chile">{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/country_profiles/1222764.stm|title=Country profile: Chile|date=16 December 2009|work=BBC News|access-date=31 December 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20100114035710/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/country_profiles/1222764.stm|archive-date=14 January 2010|url-status=live}}</ref> මානව සංවර්ධනය, තරඟකාරිත්වය, ගෝලීයකරණය, ආර්ථික නිදහස සහ දූෂණය පිළිබඳ අඩු සංජානනය අතින් ලතින් ඇමරිකානු ජාතීන්ට නායකත්වය දෙයි.<ref name="hdrstats.undp.org">{{cite web |title=Human and income poverty: developing countries |url=http://hdrstats.undp.org/indicators/25.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090212140250/http://hdrstats.undp.org/indicators/25.html |archive-date=12 February 2009 |work=UNDP}}</ref> 2013 ජූලි මාසයේ සිට, චිලී ලෝක බැංකුව විසින් "ඉහළ ආදායම් ලබන ආර්ථිකයක්" ලෙස සලකනු ලැබේ.<ref name="wb">{{cite web |title=How does the World Bank classify countries? |url=https://datahelpdesk.worldbank.org/knowledgebase/articles/378834-how-does-the-world-bank-classify-countries |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200522092916/https://datahelpdesk.worldbank.org/knowledgebase/articles/378834-how-does-the-world-bank-classify-countries |archive-date=22 May 2020 |access-date=8 April 2021 |publisher=[[World Bank]]}}</ref><ref name="World Bank-2013a">{{cite web |date=1 July 2013 |title=High-income economies ($12,616 or more) |url=http://data.worldbank.org/about/country-classifications/country-and-lending-groups#High_income |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110318125456/http://data.worldbank.org/about/country-classifications/country-and-lending-groups#High_income |archive-date=18 March 2011 |access-date=14 September 2013 |work=Country and Lending Groups |publisher=The World Bank}}</ref><ref name="World Bank-2013b">{{cite web |date=1 August 2013 |title=GNI per capita, Atlas method (current US$) |url=http://api.worldbank.org/datafiles/NY.GNP.PCAP.CD_Indicator_MetaData_en_EXCEL.xls |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130921055207/http://api.worldbank.org/datafiles/NY.GNP.PCAP.CD_Indicator_MetaData_en_EXCEL.xls |archive-date=21 September 2013 |access-date=14 September 2013 |publisher=The World Bank |location=Washington, D.C. |format=xls |quote=GNI-WB}}</ref> චිලී දකුණු ඇමරිකාවේ ඉහළම ආර්ථික නිදහස (ලොව පුරා 22 වන ස්ථානයේ) ඇති බව හෙරිටේජ් පදනමේ චිලී පවසයි. එහි ස්වාධීන හා කාර්යක්ෂම අධිකරණ පද්ධතිය සහ විචක්ෂණශීලී රාජ්‍ය මූල්‍ය කළමනාකරණය හේතුවෙන්.<ref>{{Cite web |title=Chile Economy: Population, GDP, Inflation, Business, Trade, FDI, Corruption |url=https://www.heritage.org/index/country/chile |url-status=unfit |archive-url=https://web.archive.org/web/20190622094514/https://www.heritage.org/index/country/chile |archive-date=22 June 2019 |access-date=13 November 2023 |website=The Heritage Foundation |language=en}}</ref> 2010 මැයි මාසයේදී චිලී OECD හා සම්බන්ධ වූ පළමු දකුණු ඇමරිකානු රට බවට පත්විය.<ref>{{cite web |date=7 May 2010 |title=Chile's accession to the OECD |url=http://www.oecd.org/chile/chilesaccessiontotheoecd.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20120829025817/http://www.oecd.org/chile/chilesaccessiontotheoecd.htm |archive-date=29 August 2012 |access-date=22 July 2016 |publisher=[[Organisation for Economic Co-operation and Development|OECD]]}}</ref> 2006 දී, චිලී ලතින් ඇමරිකාවේ ඉහළම නාමික ඒක පුද්ගල දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය ඇති රට බවට පත්විය.<ref>[http://www.weforum.org/pdf/GCR09/GCR20092010fullrankings.pdf Table 4: The Global Competitiveness Index 2009–2010 rankings and 2008–2009 comparisons] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101030003958/http://www.weforum.org/pdf/GCR09/GCR20092010fullrankings.pdf|date=30 October 2010}}. The Global Competitiveness Index 2009–2010. World Economic Forum</ref> 2020 වන විට, චිලී ලතින් ඇමරිකාවේ (උරුගුවේ සහ පැනමාවට පිටුපසින්) නාමික ඒක පුද්ගල දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් තුන්වන ස්ථානයේ සිටී. තඹ කැණීම චිලීයේ දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 20% ක් සහ අපනයන වලින් 60% ක් වේ.<ref name="coppersol">{{cite news|url=https://www.economist.com/news/business/21576714-mining-industry-has-enriched-chile-its-future-precarious-copper-solution|title=Mining in Chile: Copper solution|date=27 April 2013|newspaper=The Economist|access-date=13 July 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20130715211952/http://www.economist.com/news/business/21576714-mining-industry-has-enriched-chile-its-future-precarious-copper-solution|archive-date=15 July 2013|url-status=live}}</ref> එස්කොන්ඩිඩා යනු ලොව විශාලතම තඹ පතල වන අතර එය ගෝලීය සැපයුම්වලින් 5% කට වඩා නිෂ්පාදනය කරයි.<ref name="coppersol" /> සමස්තයක් වශයෙන්, චිලී ලෝකයේ තඹ වලින් තුනෙන් එකක් නිෂ්පාදනය කරයි.<ref name="coppersol" /> රාජ්‍ය පතල් සමාගමක් වන කොඩෙල්කෝ, පෞද්ගලික තඹ පතල් සමාගම් සමඟ තරඟ කරයි.<ref name="coppersol" /> 1980 ගණන්වල සිට අඛණ්ඩව පවත්වාගෙන යන ශක්තිමත් ආර්ථික ප්‍රතිපත්ති, චිලීයේ ස්ථාවර ආර්ථික වර්ධනයට දායක වී ඇති අතර දරිද්‍රතා අනුපාත අඩකට වඩා අඩු කර ඇත.<ref name="factbook">{{Cite CIA World Factbook|country=Chile|access-date=17 February 2014}}</ref><ref name="countrystudies">{{cite web |date=31 March 1994 |title=Development and Breakdown of Democracy, 1830–1973 |url=http://countrystudies.us/chile/85.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110709014719/http://countrystudies.us/chile/85.htm |archive-date=9 July 2011 |access-date=21 April 2009 |work=Country Studies |publisher=Library of Congress}}</ref> 1999 දී චිලී මධ්‍යස්ථ ආර්ථික පසුබෑමක් අත්විඳීමට පටන් ගත්තේය. 2003 වන තෙක් ආර්ථිකය මන්දගාමීව පැවති අතර, එය යථා තත්ත්වයට පත්වීමේ පැහැදිලි සලකුණු පෙන්වීමට පටන් ගත් අතර, දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 4.0% ක වර්ධනයක් අත්කර ගත්තේය.<ref>{{cite web |date=21 February 2013 |title=Chile GDP – real growth rate |url=http://indexmundi.com/chile/gdp_real_growth_rate.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190612084542/https://www.indexmundi.com/chile/gdp_real_growth_rate.html |archive-date=12 June 2019 |access-date=13 July 2013 |publisher=Indexmundi.com}}</ref> චිලී ආර්ථිකය 2004 වසර 6% ක වර්ධනයකින් අවසන් කළේය. සැබෑ දළ දේශීය නිෂ්පාදිත වර්ධනය 2005 දී 5.7% ක් වූ අතර 2006 දී 4% දක්වා පහත වැටුණි. 2007 දී දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය 5% කින් වර්ධනය විය.<ref name="countrystudies" /> 2008 මූල්‍ය අර්බුදයට මුහුණ දුන් රජය, රැකියා සහ වර්ධනය උත්තේජනය කිරීම සඳහා ආර්ථික උත්තේජක සැලැස්මක් ප්‍රකාශයට පත් කළ අතර, මහා අවපාතය නොතකා, 2009 සඳහා දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 2% ත් 3% ත් අතර ප්‍රසාරණයක් අරමුණු කර ගෙන ඇත. කෙසේ වෙතත්, ආර්ථික විශ්ලේෂකයින් රජයේ ඇස්තමේන්තු සමඟ එකඟ නොවූ අතර ආර්ථික වර්ධනය 1.5% ක මධ්‍යන්‍යයකින් පුරෝකථනය කළහ.<ref>{{cite news|url=https://www.reuters.com/article/economicNews/idUSN1027661220090110|title=Chile finmin says no recession seen in 2009-report|date=10 January 2009|work=Reuters|access-date=17 December 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20090111024811/http://www.reuters.com/article/economicNews/idUSN1027661220090110|archive-date=11 January 2009|url-status=live}}</ref> 2012 දී සැබෑ දළ දේශීය නිෂ්පාදිත වර්ධනය 5.5% ක් විය. 2013 පළමු කාර්තුවේදී වර්ධනය 4.1% දක්වා මන්දගාමී විය.<ref name="imfartiv">{{cite web |date=14 June 2013 |title=Chile: 2013 Article IV Consultation; IMF Country Report 13/198 |url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/scr/2013/cr13198.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20130717155041/http://www.imf.org/external/pubs/ft/scr/2013/cr13198.pdf |archive-date=17 July 2013 |access-date=13 July 2013 |publisher=IMF}}</ref> [[File:Gran_Torre_Santiago_(39693576311)_(2).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Gran_Torre_Santiago_(39693576311)_(2).jpg|වම|thumb|සැන්හැටන්හි ග්‍රාන් ටොරේ කොස්ටානේරා සහ ටයිටේනියම් ලා පෝර්ටාඩා (පසුබිම) අහස ගොඩනැගිලි]] ලෝක බැංකුවට අනුව, විරැකියා අනුපාතය 2022 දී 7.8% ක් විය.<ref>{{Cite web |title=World Bank Open Data |url=https://data.worldbank.org/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230526025607/https://data.worldbank.org/ |archive-date=26 May 2023 |access-date=11 November 2023 |website=World Bank Open Data}}</ref> කෘෂිකර්මාන්තය, පතල් කැණීම් සහ ඉදිකිරීම් ක්ෂේත්‍රයන්හි ශ්‍රම හිඟයක් වාර්තා වී ඇත.<ref name="imfartiv" /> රජයේ සමීක්ෂණවලට අනුව, දරිද්‍රතා රේඛාවට පහළින් ඒක පුද්ගල ගෘහස්ථ ආදායමක් ඇති චිලී ජාතිකයින්ගේ ප්‍රතිශතය - පුද්ගලයෙකුගේ අවම පෝෂණ අවශ්‍යතා සපුරාලීමේ පිරිවැය මෙන් දෙගුණයක් ලෙස අර්ථ දක්වා ඇත - 1987 දී 45.1% සිට 2009 දී 11.5% දක්වා පහත වැටුණි.<ref>{{cite web |date=22 June 2007 |title=Casen 2006 en profundidad |url=http://www.trabajoyequidad.cl/documentos/temp/TP-825-CASEN%202006%20en%20profundidad-22-06-2007.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130113065308/http://www.trabajoyequidad.cl/documentos/temp/TP-825-CASEN%2B2006%2Ben%2Bprofundidad-22-06-2007.pdf |archive-date=13 January 2013 |access-date=22 October 2007 |work=Libertad y Desarrollo}}</ref><ref>{{cite web |year=2010 |title=Panorama social de América Latina |url=http://www.cepal.cl/publicaciones/xml/9/41799/PSE-panoramasocial2010.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110707005900/http://www.cepal.cl/publicaciones/xml/9/41799/PSE-panoramasocial2010.pdf |archive-date=7 July 2011 |access-date=13 July 2013 |publisher=ECLAC}}</ref> කෙසේ වෙතත්, චිලීයේ විචාරකයින් තර්ක කරන්නේ සැබෑ දරිද්‍රතා සංඛ්‍යාලේඛන නිල වශයෙන් ප්‍රකාශයට පත් කරන ලද සංඛ්‍යාලේඛනවලට වඩා සැලකිය යුතු ලෙස ඉහළ බවයි.<ref>{{cite news|url=http://www.economiaynegocios.cl/noticias/noticias.asp?id=35048|title=Una muy necesaria corrección: Hay cuatro millones de pobres en Chile|date=14 October 2007|newspaper=El Mercurio|access-date=22 October 2007|archive-url=https://web.archive.org/web/20210815184809/http://www.economiaynegocios.cl/noticias/noticias.asp?id=35048|archive-date=15 August 2021|url-status=live}}</ref> බොහෝ යුරෝපීය රටවල ප්‍රිය කරන සාපේක්ෂ මිනුම් දණ්ඩ භාවිතා කරමින්, චිලී ජාතිකයන්ගෙන් 27% ක් දුප්පත් වනු ඇති බව ECLAC හි ජුවාන් කාලෝස් ෆෙරෙස් පවසයි.<ref>{{Cite news|url=http://www.economist.com/displaystory.cfm?story_id=9645174|title=Destitute no more|date=16 August 2007|newspaper=The Economist|access-date=22 October 2007|archive-url=https://web.archive.org/web/20071016204538/http://economist.com/displayStory.cfm?story_id=9645174|archive-date=16 October 2007|url-status=live}}{{Subscription required}}</ref> 2012 වන විට, මිලියන 11.1 ක් පමණ (ජනගහනයෙන් 64%) රජයේ සුභසාධන වැඩසටහන් වලින් ප්‍රතිලාභ ලබන අතර,<ref>{{cite web |date=20 November 2012 |title=Ficha de Protección Social – Ministerio de Desarrollo Social |url=http://www.fichaproteccionsocial.gob.cl/estad/est_int.php?id=19 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160518190839/http://www.fichaproteccionsocial.gob.cl/estad/est_int.php?id=19 |archive-date=18 May 2016 |access-date=12 March 2013 |publisher=Fichaproteccionsocial.gob.cl}}</ref> "සමාජ ආරක්ෂණ කාඩ්පත" හරහා, එයට දරිද්‍රතාවයෙන් පෙළෙන ජනගහනය සහ දරිද්‍රතාවයට වැටීමේ අවදානමක් ඇති අය ඇතුළත් වේ.<ref>{{cite web |title=Ficha de Protección Social – Ministerio de Desarrollo Social |url=http://www.fichaproteccionsocial.gob.cl/fps/fps2.php |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120915085201/http://www.fichaproteccionsocial.gob.cl/fps/fps2.php |archive-date=15 September 2012 |access-date=9 November 2012 |publisher=Fichaproteccionsocial.gob.cl}}</ref> පෞද්ගලීකරණය කරන ලද ජාතික විශ්‍රාම වැටුප් ක්‍රමය (AFP) දේශීය ආයෝජන දිරිමත් කර ඇති අතර දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් ආසන්න වශයෙන් 21% ක ඇස්තමේන්තුගත මුළු දේශීය ඉතුරුම් අනුපාතයකට දායක වී ඇත.<ref>{{cite web |title=The Chilean pension system |url=http://www.safp.cl/573/articles-3523_copyright.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120512092950/http://www.safp.cl/573/articles-3523_copyright.pdf |archive-date=12 May 2012 |access-date=13 July 2013}}</ref> අනිවාර්ය පෞද්ගලික විශ්‍රාම වැටුප් ක්‍රමය යටතේ, බොහෝ විධිමත් අංශයේ සේවකයින් තම වැටුපෙන් 10% ක් පෞද්ගලිකව කළමනාකරණය කරන ලද අරමුදල්වලට ගෙවයි.<ref name="countrystudies" /> චිලී රාජ්‍යය රටවල් ජාලයක් සමඟ නිදහස් වෙළඳ ගිවිසුම් (FTA) අත්සන් කර ඇති අතර, 2003 දී අත්සන් කරන ලද සහ 2004 ජනවාරි මාසයේදී ක්‍රියාත්මක කරන ලද එක්සත් ජනපදය සමඟ FTA ද ඇතුළුව.<ref>{{cite web |title=USA-Chile FTA Final Text |url=http://www.ustr.gov/Trade_Agreements/Bilateral/Chile_FTA/Final_Texts/Section_Index.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160328045456/https://ustr.gov/trade_agreements/bilateral/chile_fta/final_texts/section_index.html |archive-date=28 March 2016 |access-date=13 July 2013 |publisher=Ustr.gov}}</ref> චිලී රාජ්‍යයේ අභ්‍යන්තර රජයේ සංඛ්‍යාලේඛනවලින් පෙනී යන්නේ උද්ධමනය සහ මෑත කාලීන ඉහළ තඹ මිල ගණන් සැලකිල්ලට ගත් විට පවා, එතැන් සිට එක්සත් ජනපදය සහ චිලී අතර ද්විපාර්ශ්වික වෙළඳාම 60% ට වඩා වර්ධනය වී ඇති බවයි.<ref name="countrystudies" /> චීනය සමඟ චිලී හි මුළු වෙළඳාම 2006 දී ඇමරිකානු ඩොලර් බිලියන 8.8 දක්වා ළඟා වූ අතර එය ආසියාව සමඟ එහි වෙළඳ සම්බන්ධතාවයේ වටිනාකමෙන් 66% කට ආසන්න ප්‍රමාණයක් නියෝජනය කරයි.<ref name="countrystudies" /> ආසියාවට අපනයන 2005 දී ඇමරිකානු ඩොලර් බිලියන 15.2 සිට 2006 දී ඇමරිකානු ඩොලර් බිලියන 19.7 දක්වා වැඩි වූ අතර එය 29.9% ක වැඩිවීමකි.<ref name="countrystudies" /> ආනයනවල වාර්ෂික වර්ධනය විශේෂයෙන් රටවල් ගණනාවකින් ශක්තිමත් විය: ඉක්වදෝරය (123.9%), තායිලන්තය (72.1%), දකුණු කොරියාව (52.6%) සහ චීනය (36.9%).<ref name="countrystudies" /> විදේශ සෘජු ආයෝජන සඳහා චිලීහි ප්‍රවේශය රටේ විදේශ ආයෝජන නීතිය තුළ කේතනය කර ඇත. ලියාපදිංචිය සරල හා විනිවිද පෙනෙන බව වාර්තා වන අතර, විදේශීය ආයෝජකයින්ට ඔවුන්ගේ ලාභ සහ ප්‍රාග්ධනය නැවත මෙරටට ගෙන්වා ගැනීම සඳහා නිල විදේශ විනිමය වෙළඳපොළට ප්‍රවේශය සහතික කෙරේ.<ref name="countrystudies" /> චිලී රජය නවෝත්පාදන සහ තරඟකාරිත්වය පිළිබඳ කවුන්සිලයක් පිහිටුවා ඇති අතර, ආර්ථිකයේ නව කොටස් වෙත අමතර FDI ගෙන ඒමේ අපේක්ෂාවෙන් සිටී.<ref name="countrystudies" /> [[:en:Standard_&_Poor's|Standard & Poor's]] gives Chile a [[:en:Credit_rating|credit rating]] of A. The Government of Chile continues to pay down its foreign debt, with public debt only 3.9% of GDP at the end of 2006. The Chilean central government is a net creditor with a [[:en:Net_asset_value|net asset position]] of 7% of GDP at end 2012.<ref name="imfartiv" /> The [[:en:Current_account_deficit|current account deficit]] was 4% in the first quarter of 2013, financed mostly by foreign direct investment.<ref name="imfartiv" /> 14% of central government revenue came directly from copper in 2012. Chile was ranked 1st in the [[:en:Global_Innovation_Index|Global Innovation Index]] in 2024. ස්ටෑන්ඩර්ඩ් ඇන්ඩ් පුවර්ස් විසින් චිලී රාජ්‍යයට A ණය ශ්‍රේණිගත කිරීමක් ලබා දෙයි.<ref>{{cite news|url=https://countryeconomy.com/ratings/chile|title=Rating: Chile Credit Rating|date=2023|work=|access-date=|archive-url=https://web.archive.org/web/20240112090947/https://countryeconomy.com/ratings/chile|archive-date=12 January 2024|url-status=live}}</ref> චිලී රජය සිය විදේශ ණය ගෙවීම දිගටම කරගෙන යන අතර, 2006 අවසානයේ රාජ්‍ය ණය දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 3.9% ක් පමණි.<ref name="countrystudies" /> චිලී මධ්‍යම රජය 2012 අවසානයේ දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 7% ක ශුද්ධ වත්කම් තත්වයක් සහිත ශුද්ධ ණයහිමියෙකි.<ref name="imfartiv" /> 2013 පළමු කාර්තුවේදී ජංගම ගිණුම් හිඟය 4% ක් වූ අතර එය බොහෝ දුරට විදේශ සෘජු ආයෝජන මගින් මූල්‍යකරණය කරන ලදී.<ref name="imfartiv" /> 2012 දී මධ්‍යම රජයේ ආදායමෙන් 14% ක් සෘජුවම තඹ වලින් ලැබුණි.<ref name="imfartiv" /> 2024 දී ගෝලීය නවෝත්පාදන දර්ශකයේ චිලී 1 වන ස්ථානයට පත්විය.<ref>{{Cite book |author=Wunsch-Vincent |first1=Sacha |url=https://www.wipo.int/web-publications/global-innovation-index-2024/en/ |title=Global Innovation Index 2024: Unlocking the Promise of Social Entrepreneurship |last2=León |first2=Lorena Rivera |last3=Lanvin |first3=Bruno |last4=Dutta |first4=Soumitra |date=26 September 2024 |website=www.wipo.int |publisher=[[World Intellectual Property Organization]] |isbn=978-92-805-3681-2 |edition=17th |location=Geneva |page=18 |language=en |doi=10.34667/tind.50062 |access-date=2024-10-06 |archive-url=https://web.archive.org/web/20241212043914/https://www.wipo.int/web-publications/global-innovation-index-2024/en/ |archive-date=12 December 2024 |url-status=live}}</ref> === ඛනිජ සම්පත් === [[File:Chuquicamata-003_02.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chuquicamata-003_02.jpg|thumb|ලොව විශාලතම විවෘත වළේ තඹ පතල වන චුකිකමාටා]] චිලී ඛනිජ සම්පත් වලින් පොහොසත් ය, විශේෂයෙන් තඹ සහ ලිතියම්. විදුලි වාහන සඳහා බැටරි සඳහා ලිතියම් වල වැදගත්කම සහ විදුලි මිශ්‍රණයේ වරින් වර පුනර්ජනනීය බලශක්තිය විශාල ප්‍රමාණයක් භාවිතා කරමින් විදුලි ජාල ස්ථායිකරණය කිරීම හේතුවෙන්, චිලී භූ දේශපාලනිකව ශක්තිමත් කළ හැකි යැයි සැලකේ. කෙසේ වෙතත්, ලෝකයේ අනෙකුත් ප්‍රදේශවල පුළුල් නිෂ්පාදනය සඳහා ආර්ථික දිරිගැන්වීම්වල බලය අවතක්සේරු කිරීම සම්බන්ධයෙන් මෙම ඉදිරිදර්ශනය විවේචනයට ලක්ව ඇත.[26] 2019 දී, රට ලොව විශාලතම තඹ,<ref>{{cite web |title=USGS Copper Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-copper.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-copper.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> අයඩින්<ref>{{cite web |title=USGS Iodine Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-iodine.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210625191455/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-iodine.pdf |archive-date=25 June 2021 |access-date=11 July 2022}}</ref> සහ රීනියම්,<ref>{{cite web |title=USGS Rhenium Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-rhenium.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210621074425/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-rhenium.pdf |archive-date=21 June 2021 |access-date=11 July 2022}}</ref> ලිතියම්<ref>{{cite web |title=USGS Lithium Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-lithium.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-lithium.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> සහ මොලිබ්ඩිනම්<ref>{{cite web |title=USGS Molybdenum Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-molybdenum.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-molybdenum.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> හි දෙවන විශාලතම නිෂ්පාදකයා, රිදී<ref>{{cite web |title=USGS Silver Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-silver.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210515082301/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-silver.pdf |archive-date=15 May 2021 |access-date=11 July 2022}}</ref> හි හත්වන විශාලතම නිෂ්පාදකයා,<ref>{{cite web |title=USGS Salt Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-salt.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-salt.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> පොටෑෂ් හි අටවන විශාලතම නිෂ්පාදකයා,<ref>{{cite web |title=USGS Potash Product ion Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-potash.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-potash.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> සල්ෆර්<ref>{{cite web |title=USGS Sulfur Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-sulfur.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-sulfur.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> හි දහතුන්වන නිෂ්පාදකයා සහ ලෝකයේ යකඩ ලෝපස්<ref>{{cite web |title=USGS Iron Ore Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-iron-ore.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-iron-ore.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> හි දහතුන්වන නිෂ්පාදකයා විය. 2023 දී එය ගෝලීය වශයෙන් සිව්වන විශාලතම රිදී නිෂ්පාදකයා විය.<ref>{{Cite web |title=USGS Silver Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2024/mcs2024.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20241220035538/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2024/mcs2024.pdf |archive-date=December 20, 2024 |access-date=December 23, 2024}}</ref> රටෙහි සැලකිය යුතු රන් නිෂ්පාදනයක් ද ඇත: 2006 සහ 2017 අතර, රට වාර්ෂිකව 2017 දී ටොන් 35.9 සිට 2013 දී ටොන් 51.3 දක්වා නිෂ්පාදනය කරන ලදී,<ref>{{Cite web |title=Gold Production in Chile |url=https://www.ceicdata.com/en/indicator/chile/gold-production |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20221018212808/https://www.ceicdata.com/en/indicator/chile/gold-production |archive-date=18 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> එහිදී 2015 දී රන් නිෂ්පාදනය මෙට්‍රික් ටොන් 43 කි.<ref>{{Cite web |title=Gold production |url=https://ourworldindata.org/grapher/gold-production?tab=table |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129233804/https://ourworldindata.org/grapher/gold-production?tab=table |archive-date=29 November 2023 |access-date=2024-12-17 |website=Our World in Data}}</ref> කෘෂිකර්මය සංචාරක ව්‍යාපාරය === කෘෂිකර්මය === [[File:Viñedo_Puente_Alto.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Vi%C3%B1edo_Puente_Alto.jpg|වම|thumb|පුවෙන්ටේ ඇල්ටෝ හි මිදි වත්ත]] [[:en:Agriculture|Agriculture]] in Chile encompasses a wide range of different activities due to its particular [[:en:Geography|geography]], [[:en:Climate|climate]] and [[:en:Geology|geology]] and human factors. Historically agriculture is one of the bases of Chile's economy. Now agriculture and allied sectors like [[:en:Forestry|forestry]], [[:en:Logging|logging]] and [[:en:Fishing|fishing]] account for only 4.9% of the [[:en:GDP|GDP]] {{As of|2007|lc=y}} and employ 13.6% of the country's labor force. Chile is one of the 5 largest world producers of [[:en:Cherry|cherry]] and [[:en:Blueberry|blueberry]], and one of the 10 largest world producers of [[:en:Grape|grape]], [[:en:Apple|apple]], [[:en:Kiwifruit|kiwi]], [[:en:Peach|peach]], [[:en:Plum|plum]] and [[:en:Hazelnut|hazelnut]], focusing on exporting high-value fruits. Some other major agriculture products of Chile include [[:en:Pear|pears]], [[:en:Onion|onions]], [[:en:Wheat|wheat]], [[:en:Maize|maize]], [[:en:Oats|oats]], [[:en:Garlic|garlic]], [[:en:Asparagus|asparagus]], [[:en:Bean|beans]], [[:en:Beef|beef]], [[:en:Poultry|poultry]], [[:en:Wool|wool]], [[:en:Fish|fish]], [[:en:Lumber|timber]] and [[:en:Hemp|hemp]]. Due to its geographical isolation and strict customs policies Chile is free from diseases and pests such as [[:en:Mad_cow_disease|mad cow disease]], [[:en:Drosophilidae|fruit fly]] and [[:en:Phylloxera|Phylloxera]]. This, its location in the [[:en:Southern_Hemisphere|Southern Hemisphere]], which has quite different harvesting times from the [[:en:Northern_Hemisphere|Northern Hemisphere]], and its wide range of agriculture conditions are considered Chile's main comparative advantages. However, Chile's mountainous landscape limits the extent and intensity of agriculture so that arable land corresponds only to 2.62% of the total territory. Chile currently utilizes 14,015 Hectares of agricultural land. Chile is the world's second largest producer of [[:en:Salmon|salmon]], after Norway. In 2019, it was responsible for 26% of the global supply. In [[:en:Wine|wine]], Chile is usually among the 10 largest producers in the world. In 2018 it was in 6th place. චිලීයේ කෘෂිකර්මාන්තය එහි විශේෂිත භූගෝලීය, දේශගුණය සහ භූ විද්‍යාව සහ මානව සාධක හේතුවෙන් විවිධ ක්‍රියාකාරකම් රාශියක් ආවරණය කරයි. ඓතිහාසික වශයෙන් කෘෂිකර්මාන්තය චිලී ආර්ථිකයේ එක් පදනමකි. දැන් කෘෂිකර්මාන්තය සහ වන වගාව, දැව කැපීම සහ ධීවර කර්මාන්තය වැනි ආශ්‍රිත අංශ 2007 වන විට දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 4.9% ක් පමණක් වන අතර රටේ ශ්‍රම බලකායෙන් 13.6% ක් සේවයේ යොදවයි. චිලී යනු චෙරි සහ බ්ලූබෙරි නිෂ්පාදනය කරන ලොව විශාලතම නිෂ්පාදකයින් 5 දෙනාගෙන් එකක් වන අතර, ඉහළ වටිනාකමක් ඇති පලතුරු අපනයනය කිරීම කෙරෙහි අවධානය යොමු කරමින් මිදි, ඇපල්, කිවි, පීච්, ප්ලම් සහ ලා දුඹුරු යන ලොව විශාලතම නිෂ්පාදකයින් 10 දෙනාගෙන් එකකි.<ref>{{Cite web |title=Agriculture in Chile, by FAO |url=http://www.fao.org/faostat/en/#data/QCL/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170511194947/http://www.fao.org/faostat/en/#data/QCL/ |archive-date=11 May 2017 |access-date=11 July 2022}}</ref> චිලී හි තවත් ප්‍රධාන කෘෂිකාර්මික නිෂ්පාදන අතර පෙයාර්ස්, ළූණු, තිරිඟු, බඩ ඉරිඟු, ඕට්ස්, සුදුළූණු, ඇස්පරගස්, බෝංචි, හරක් මස්, කුකුළු මස්, ලොම්, මාළු, දැව සහ කංසා ඇතුළත් වේ. එහි භූගෝලීය හුදකලාව සහ දැඩි සිරිත් විරිත් ප්‍රතිපත්ති නිසා චිලී පිස්සු ගව රෝග, පළතුරු මැස්සන් සහ ෆිලොක්සෙරා වැනි රෝග සහ පළිබෝධකයන්ගෙන් තොරය. මෙය, උතුරු අර්ධගෝලයට වඩා බෙහෙවින් වෙනස් අස්වනු නෙළන කාලයන් ඇති දකුණු අර්ධගෝලයේ එහි පිහිටීම සහ එහි පුළුල් පරාසයක කෘෂිකාර්මික තත්වයන් චිලී හි ප්‍රධාන සංසන්දනාත්මක වාසි ලෙස සැලකේ. කෙසේ වෙතත්, චිලී හි කඳුකර භූ දර්ශනය කෘෂිකර්මාන්තයේ ප්‍රමාණය සහ තීව්‍රතාවය සීමා කරන බැවින් වගා කළ හැකි ඉඩම් මුළු භූමි ප්‍රමාණයෙන් 2.62% කට පමණක් අනුරූප වේ. චිලී දැනට කෘෂිකාර්මික ඉඩම් හෙක්ටයාර 14,015 ක් භාවිතා කරයි.<ref>{{Cite web |title=Chile – OECD Data |url=https://data.oecd.org/chile.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20181125030826/https://data.oecd.org/chile.htm |archive-date=25 November 2018 |access-date=2 November 2018 |website=theOECD |language=en}}</ref> චිලී යනු නෝර්වේට පසුව ලොව දෙවන විශාලතම සැමන් නිෂ්පාදකයා වේ. 2019 දී, එය ගෝලීය සැපයුමෙන් 26% කට වගකිව යුතු විය.<ref>{{Cite news|url=https://www.istoedinheiro.com.br/algas-nocivas-matam-mais-de-42-mil-toneladas-de-salmao-no-chile/|title=Algas nocivas matam mais de 4,2 mil toneladas de salmão no Chile|access-date=4 September 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20221024140847/https://www.istoedinheiro.com.br/algas-nocivas-matam-mais-de-42-mil-toneladas-de-salmao-no-chile/|archive-date=24 October 2022|url-status=live}}</ref> වයින් සම්බන්ධයෙන්, චිලී සාමාන්‍යයෙන් ලෝකයේ විශාලතම නිෂ්පාදකයින් 10 දෙනා අතර වේ. 2018 දී එය 6 වන ස්ථානයේ සිටියේය.<ref>{{Cite web |date=2019 |title=2019 Statistical Report on World Vitiviniculture |url=https://www.oiv.int/public/medias/6782/oiv-2019-statistical-report-on-world-vitiviniculture.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210206112544/https://www.oiv.int/public/medias/6782/oiv-2019-statistical-report-on-world-vitiviniculture.pdf |archive-date=6 February 2021 |access-date=7 March 2021 |website=International Organisation of Vine and Wine}}</ref> === සංචාරක ව්‍යාපාරය === [[File:Cerro_Concepcion.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Cerro_Concepcion.jpg|thumb|යුනෙස්කෝ ලෝක උරුම අඩවියක් වන වල්පරයිසෝ නගරය]] [[File:Cuernos_del_Paine_from_Lake_Pehoé.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Cuernos_del_Paine_from_Lake_Peho%C3%A9.jpg|thumb|චිලී පැටගෝනියාවේ ටොරස් ඩෙල් පේන් ජාතික වනෝද්‍යානය]] [[File:Moai_Rano_raraku.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Moai_Rano_raraku.jpg|thumb|පාස්කු දූපතේ 1250 සහ 1500 අතර කාල නිර්ණය කරන ලද පූර්ව-කොලොම්බියානු මෝයිස් මානව රූප.]] Tourism in Chile has experienced sustained growth over the last few decades. In 2005, tourism grew by 13.6%, generating more than 4.5 billion dollars of which 1.5 billion was attributed to foreign tourists. According to the National Service of Tourism (Sernatur), 2 million people a year visit the country. Most of these visitors come from other countries in the American continent, mainly [[:en:Argentina|Argentina]]; followed by a growing number from the United States, Europe, and Brazil with a growing number of Asians from [[:en:South_Korea|South Korea]] and China. The main attractions for tourists are places of natural beauty situated in the extreme zones of the country: [[:en:San_Pedro_de_Atacama|San Pedro de Atacama]], in the north, is very popular with foreign tourists who arrive to admire the Incaic architecture, the altiplano lakes, and the [[:en:Valle_de_la_Luna_(Chile)|Valley of the Moon]].{{citation needed|date=July 2014}} In [[:en:Putre|Putre]], also in the north, there is the [[:en:Chungará_Lake|Chungará Lake]], as well as the [[:en:Parinacota_Volcano|Parinacota]] and the [[:en:Pomerape|Pomerape]] volcanoes, with altitudes of 6,348 m and 6,282 m, respectively. Throughout the central Andes there are many ski resorts of international repute,{{citation needed|date=July 2014}} including [[:en:Portillo,_Chile|Portillo]], [[:en:Valle_Nevado|Valle Nevado]] and [[:en:Termas_de_Chillán|Termas de Chillán]]. The main tourist sites in the south are national parks (the most popular is [[:en:Conguillío_National_Park|Conguillío National Park]] in the Araucanía) and the coastal area around Tirúa and Cañete with the [[:en:Isla_Mocha|Isla Mocha]] and the [[:en:Nahuelbuta_National_Park|Nahuelbuta National Park]], [[:en:Chiloé_Archipelago|Chiloé Archipelago]] and [[:en:Patagonia|Patagonia]], which includes [[:en:Laguna_San_Rafael_National_Park|Laguna San Rafael National Park]], with its many glaciers, and the [[:en:Torres_del_Paine_National_Park|Torres del Paine National Park]]. The central port city of [[:en:Valparaíso|Valparaíso]], which is World Heritage with its unique architecture, is also popular. Finally, [[:en:Easter_Island|Easter Island]] in the Pacific Ocean is one of the main Chilean tourist destinations. පසුගිය දශක කිහිපය තුළ චිලීයේ සංචාරක ව්‍යාපාරය තිරසාර වර්ධනයක් අත්විඳ ඇත. 2005 දී සංචාරක ව්‍යාපාරය 13.6% කින් වර්ධනය වූ අතර එයින් ඩොලර් බිලියන 4.5 කට වඩා උපයා ඇති අතර එයින් බිලියන 1.5 ක් විදේශීය සංචාරකයින් විසින් උපයා ඇත. ජාතික සංචාරක සේවයට (සර්නාටූර්) අනුව, වසරකට මිලියන 2 ක ජනතාවක් රට නැරඹීමට පැමිණේ. මෙම අමුත්තන්ගෙන් වැඩි දෙනෙක් ඇමරිකානු මහාද්වීපයේ අනෙකුත් රටවලින්, ප්‍රධාන වශයෙන් ආර්ජන්ටිනාවෙන් පැමිණෙති; ඉන්පසු එක්සත් ජනපදය, යුරෝපය සහ බ්‍රසීලයෙන් වැඩි වන සංඛ්‍යාවක් පැමිණෙන අතර දකුණු කොරියාවෙන් සහ චීනයෙන් ආසියානුවන් සංඛ්‍යාව වැඩි වේ.<ref>Blanco, Hernán ''et al.'' (August 2007) [https://web.archive.org/web/20080408235147/http://www.rides.cl/pdf/trade_tourism_chile.pdf International Trade and Sustainable Tourism in Chile]. International Institute for Sustainable Development</ref> සංචාරකයින් සඳහා ප්‍රධාන ආකර්ෂණයන් වන්නේ රටේ අන්ත කලාපවල පිහිටා ඇති ස්වභාවික සුන්දරත්වයෙන් යුත් ස්ථාන ය: උතුරේ සැන් පේද්‍රෝ ද ඇටකාමා, ඉන්කායික් ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පය, ඇල්ටිප්ලානෝ විල් සහ සඳ නිම්නය අගය කිරීමට පැමිණෙන විදේශීය සංචාරකයින් අතර ඉතා ජනප්‍රියය. උතුරේ ද පුට්‍රේ හි, චුන්ගාරා විල මෙන්ම පරිනකොටා සහ පොමරේප් ගිනි කඳු ද ඇත, ඒවා පිළිවෙලින් මීටර් 6,348 සහ මීටර් 6,282 ක උන්නතාංශයකින් යුක්ත වේ. මධ්‍යම ඇන්ඩීස් පුරා ජාත්‍යන්තර කීර්තියක් ඇති පෝර්ටිලෝ, වැලේ නෙවාඩෝ සහ ටර්මාස් ඩි චිලන් ඇතුළු ස්කී රිසෝට් රාශියක් ඇත. දකුණේ ප්‍රධාන සංචාරක ස්ථාන වන්නේ ජාතික වනෝද්‍යාන (වඩාත් ජනප්‍රිය වන්නේ අරෞකානියාවේ කොන්ගුයිලියෝ ජාතික වනෝද්‍යානයයි)<ref>{{Cite web |title=Conguillio National Park (Official GANP Park Page) |url=https://national-parks.org/chile/conguillio |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20221026143218/https://national-parks.org/chile/conguillio |archive-date=26 October 2022 |access-date=26 October 2022 |website=national-parks.org |language=en}}</ref> සහ ඉස්ලා මෝචා සහ නහුවෙල්බුටා ජාතික වනෝද්‍යානය සහිත ටිරුවා සහ කැනෙටේ අවට වෙරළබඩ ප්‍රදේශය, චිලෝ දූපත් සමූහය සහ ලගුනා සැන් රෆායෙල් ජාතික වනෝද්‍යානය, එහි බොහෝ ග්ලැසියර සහිත පැටගෝනියාව සහ ටොරස් ඩෙල් පේන් ජාතික වනෝද්‍යානය ඇතුළත් වේ. එහි අද්විතීය ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පය සමඟ ලෝක උරුමයක් වන වල්පරයිසෝ මධ්‍යම වරාය නගරය ද ජනප්‍රියයි.<ref>{{Cite web |last=Centre |first=UNESCO World Heritage |title=Historic Quarter of the Seaport City of Valpara&iacute;so |url=https://whc.unesco.org/en/list/959/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240127041016/https://whc.unesco.org/en/list/959 |archive-date=27 January 2024 |access-date=22 January 2024 |website=UNESCO World Heritage Centre |language=en}}</ref> අවසාන වශයෙන්, පැසිෆික් සාගරයේ පාස්කු දූපත චිලී සංචාරක ගමනාන්තවලින් එකකි. For locals, tourism is concentrated mostly in the summer (December to March), and mainly in the coastal beach towns. [[:en:Arica|Arica]], [[:en:Iquique|Iquique]], [[:en:Antofagasta|Antofagasta]], [[:en:La_Serena,_Chile|La Serena]] and [[:en:Coquimbo|Coquimbo]] are the main summer centers in the north, and Pucón on the shores of [[:en:Lake_Villarrica|Lake Villarrica]] is the main center in the south. Because of its proximity to Santiago, the coast of the Valparaíso Region, with its many beach resorts, receives the largest number of tourists. [[:en:Viña_del_Mar|Viña del Mar]], Valparaíso's more affluent northern neighbor, is popular because of its beaches, [[:en:Casino|casino]], and its annual [[:en:Viña_del_Mar_International_Song_Festival|song festival]], the most important musical event in Latin America.{{citation needed|date=July 2014}} [[:en:Pichilemu|Pichilemu]] in the [[:en:O'Higgins_Region|O'Higgins Region]] is widely known as South America's "best [[:en:Surfing|surfing]] spot" according to [[:en:Fodor's|Fodor's]].{{citation needed|date=July 2014}} In November 2005 the government launched a campaign under the brand "Chile: All Ways Surprising" intended to promote the country internationally for both business and tourism. [[:en:List_of_museums_in_Chile|Museums in Chile]] such as the [[:en:Chilean_National_Museum_of_Fine_Arts|Chilean National Museum of Fine Arts]] built in 1880, feature works by [[:en:List_of_Chilean_artists|Chilean artists]]. Chile is home to the world-renowned [[:en:Patagonia_Park|Patagonian Trail]] that resides on the border between Argentina and Chile. Chile recently launched a massive scenic route for tourism in hopes of encouraging development based on conservation. The Route of Parks covers {{Convert|1740|mi}} and was designed by Tompkin Conservation (founders [[:en:Douglas_Tompkins|Douglas Tompkins]] and wife [[:en:Kristine_Tompkins|Kristine]]). දේශීය සංචාරකයින් සඳහා, සංචාරක ව්‍යාපාරය බොහෝ දුරට ගිම්හානයේදී (දෙසැම්බර් සිට මාර්තු දක්වා) සංකේන්ද්‍රණය වී ඇති අතර ප්‍රධාන වශයෙන් වෙරළබඩ වෙරළබඩ නගරවල වේ.<ref>{{Cite web |title=Best Beaches in Chile - Sandee |url=https://sandee.com/chile |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20241204020431/https://sandee.com/chile |archive-date=4 December 2024 |access-date=2024-10-24 |website=sandee.com}}</ref> ඇරිකා, ඉක්වික්, ඇන්ටොෆගස්ටා, ලා සෙරීනා සහ කොක්විම්බෝ උතුරේ ප්‍රධාන ගිම්හාන මධ්‍යස්ථාන වන අතර, විලාරිකා විලෙහි වෙරළ තීරයේ ඇති පුකෝන් දකුණේ ප්‍රධාන මධ්‍යස්ථානය වේ. සන්තියාගෝට ආසන්නව පිහිටා ඇති නිසා, බොහෝ වෙරළ නිවාඩු නිකේතන සහිත වැල්පරයිසෝ කලාපයේ වෙරළ තීරයට විශාලතම සංචාරකයින් සංඛ්‍යාව ලැබේ. වල්පරයිසෝහි වඩාත් ධනවත් උතුරු අසල්වැසියා වන විනා ඩෙල් මාර්, එහි වෙරළ තීරයන්, කැසිනෝ සහ ලතින් ඇමරිකාවේ වැදගත්ම සංගීත උත්සවය වන එහි වාර්ෂික ගීත උළෙල නිසා ජනප්‍රියයි. ෆොඩෝර්ස් පවසන පරිදි ඕ'හිගින්ස් කලාපයේ පිචිලෙමු දකුණු ඇමරිකාවේ "හොඳම සර්ෆින් ස්ථානය" ලෙස පුළුල් ලෙස හැඳින්වේ. 2005 නොවැම්බර් මාසයේදී රජය "චිලී: සියලු මාර්ග පුදුම සහගත" යන වෙළඳ නාමය යටතේ ව්‍යාපාරයක් දියත් කළේ ව්‍යාපාර සහ සංචාරක යන දෙකටම ජාත්‍යන්තරව රට ප්‍රවර්ධනය කිරීමේ අරමුණින්.<ref>{{cite web |title=Pro&#124;Chile – Importadores &#124; Selección idiomas |url=http://www.prochile.us/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140719080258/http://www.prochile.us/ |archive-date=19 July 2014 |access-date=22 December 2013 |publisher=Prochile.us}}</ref>1880 දී ඉදිකරන ලද චිලී ජාතික ලලිත කලා කෞතුකාගාරය වැනි චිලී හි කෞතුකාගාරවල චිලී කලාකරුවන්ගේ කෘති ඇතුළත් වේ. චිලී රාජ්‍යය ආර්ජන්ටිනාව සහ චිලී අතර මායිමේ පිහිටා ඇති ලෝක ප්‍රසිද්ධ පැටගෝනියානු මංපෙතට නිවහන වේ. සංරක්ෂණය මත පදනම් වූ සංවර්ධනය දිරිගැන්වීමේ අපේක්ෂාවෙන් චිලී මෑතකදී සංචාරක ව්‍යාපාරය සඳහා දැවැන්ත දර්ශනීය මාර්ගයක් දියත් කළේය. උද්‍යාන මාර්ගය සැතපුම් 1,740 ක් (කිලෝමීටර් 2,800) ආවරණය කරන අතර එය ටොම්ප්කින් සංරක්ෂණය (නිර්මාතෘ ඩග්ලස් ටොම්ප්කින්ස් සහ බිරිඳ ක්‍රිස්ටින්) විසින් නිර්මාණය කරන ලදී.<ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-45663960|title=Chile unveils huge Patagonia scenic route|date=27 September 2018|work=BBC News|access-date=24 November 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20181124162200/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-45663960|archive-date=24 November 2018|language=en-GB|url-status=live}}</ref> ප්‍රවාහනය === ප්‍රවාහනය === [[File:Chile_Route_68_Northbound_At_Route_60.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chile_Route_68_Northbound_At_Route_60.jpg|වම|thumb|මාර්ග 60 සමඟ මංසන්ධියේදී මාර්ග 68]] Due to Chile's topography a functioning transport network is vital to its economy. In 2020, Chile had {{convert|85984|km|0|abbr=on}} of [[:en:Highway|highways]], with {{convert|21289|km|0|abbr=on}} paved. In the same year, the country had {{convert|3347|km|0|abbr=on}} of [[:en:Dual_carriageway|duplicated highways]], the second largest network in South America, after Brazil. Since the mid-1990s, there has been a significant improvement in the country's roads, through bidding processes that allowed the construction of an efficient road network, with emphasis on the duplication of continuous {{convert|1950|km|0|abbr=on}} of the [[:en:Panamerican_Highway|Panamerican Highway]] ([[:en:Chile_Route_5|Chile Route 5]]) between [[:en:Puerto_Montt|Puerto Montt]] and [[:en:Caldera,_Chile|Caldera]] (in addition to the planned duplication in the Atacama Desert area), the excerpts in between Santiago, Valparaiso and the Central Coast, and the northern access to Concepción and the large project of the Santiago urban [[:en:Highway|highways]] network, opened between 2004 and 2006. Buses are now the main means of long-distance transportation in Chile, following the decline of its railway network. The bus system covers the entire country, from [[:en:Arica,_Chile|Arica]] to [[:en:Santiago|Santiago]] (a 30-hour journey) and from Santiago to [[:en:Punta_Arenas|Punta Arenas]] (about 40 hours, with a change at [[:en:Osorno,_Chile|Osorno]]). Chile has a total of 372 runways (62 paved and 310 unpaved). Important airports in Chile include [[:en:Chacalluta_International_Airport|Chacalluta International Airport]] ([[:en:Arica|Arica]]), [[:en:Diego_Aracena_International_Airport|Diego Aracena International Airport]] ([[:en:Iquique|Iquique]]), [[:en:Andrés_Sabella_Gálvez_International_Airport|Andrés Sabella Gálvez International Airport]] ([[:en:Antofagasta|Antofagasta]]), [[:en:Carriel_Sur_International_Airport|Carriel Sur International Airport]] ([[:en:Concepción,_Chile|Concepción]]), [[:en:El_Tepual_International_Airport|El Tepual International Airport]] ([[:en:Puerto_Montt|Puerto Montt]]), [[:en:Presidente_Carlos_Ibáñez_del_Campo_International_Airport|Presidente Carlos Ibáñez del Campo International Airport]] ([[:en:Punta_Arenas|Punta Arenas]]), [[:en:La_Araucanía_International_Airport|La Araucanía International Airport]] ([[:en:Temuco|Temuco]]), [[:en:Mataveri_International_Airport|Mataveri International Airport]] ([[:en:Easter_Island|Easter Island]]), the most remote airport in the world, as defined by distance to another airport, and the [[:en:Arturo_Merino_Benítez_International_Airport|Arturo Merino Benítez International Airport]] ([[:en:Santiago|Santiago]]) with a traffic of 12,105,524 passengers in 2011. Santiago is headquarters of Latin America's largest [[:en:Airline|airline]] [[:en:Holding_company|holding company]] and Chilean [[:en:Flag_carrier|flag carrier]] [[:en:LATAM_Airlines_Group|LATAM Airlines]]. චිලීයේ භූ විෂමතාවය හේතුවෙන් ක්‍රියාකාරී ප්‍රවාහන ජාලයක් එහි ආර්ථිකයට අත්‍යවශ්‍ය වේ. 2020 දී චිලී රාජ්‍යයේ කිලෝමීටර් 85,984 (සැතපුම් 53,428) ක අධිවේගී මාර්ග තිබූ අතර කිලෝමීටර් 21,289 (සැතපුම් 13,228) ක කාපට් කර ඇත.<ref>{{Cite web |title=Data of interest 1 – National Network according to category |url=https://www.observatoriologistico.cl/infraestructura/red-vial/?id=5d719224d2c6f20029110412 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220529172624/https://www.observatoriologistico.cl/infraestructura/red-vial/?id=5d719224d2c6f20029110412 |archive-date=29 May 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> එම වසරේම, රට තුළ කිලෝමීටර් 3,347 (සැතපුම් 2,080) ක අනුපිටපත් අධිවේගී මාර්ග තිබූ අතර එය බ්‍රසීලයෙන් පසු දකුණු ඇමරිකාවේ දෙවන විශාලතම ජාලය වේ.<ref>{{Cite web |title=Data of interest 3 – Red vial national de dobles calzadas por región año 2020 |url=https://www.observatoriologistico.cl/infraestructura/red-vial/?id=5d719224d2c6f20029110412 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220529172624/https://www.observatoriologistico.cl/infraestructura/red-vial/?id=5d719224d2c6f20029110412 |archive-date=29 May 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> 1990 දශකයේ මැද භාගයේ සිට, කාර්යක්ෂම මාර්ග ජාලයක් ඉදිකිරීමට ඉඩ සලසන ලංසු තැබීමේ ක්‍රියාවලීන් හරහා රටේ මාර්ගවල සැලකිය යුතු දියුණුවක් ඇති වී ඇති අතර, පුවර්ටෝ මොන්ට් සහ කල්ඩෙරා අතර පැනමෙරිකන් අධිවේගී මාර්ගයේ (චිලී මාර්ගය 5) අඛණ්ඩ කිලෝමීටර් 1,950 (සැතපුම් 1,212) අනුපිටපත් කිරීම කෙරෙහි අවධානය යොමු කර ඇත (අටකාමා කාන්තාර ප්‍රදේශයේ සැලසුම් කර ඇති අනුපිටපත් කිරීමට අමතරව),<ref>{{Cite web |date=13 March 2019 |title=In 2021 they will bid for roads that unite Antofagasta with Caldera and Iquique |url=https://www.infraestructurapublica.cl/2021-licitaran-carreteras-unen-antofagasta-caldera-e-iquique/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20221023012331/https://www.infraestructurapublica.cl/2021-licitaran-carreteras-unen-antofagasta-caldera-e-iquique/ |archive-date=23 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> සන්තියාගෝ, වල්පරයිසෝ සහ මධ්‍යම වෙරළ තීරය අතර කොටස් සහ කොන්සෙප්සියොන් වෙත උතුරු ප්‍රවේශය සහ සන්තියාගෝ නාගරික මහාමාර්ග ජාලයේ විශාල ව්‍යාපෘතිය 2004 සහ 2006 අතර විවෘත කරන ලදී.<ref>{{Cite web |title=115 nuevos km de autopistas |url=http://www.plataformaurbana.cl/archive/2009/01/14/115-nuevos-km-de-autopistas/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220711122610/https://www.plataformaurbana.cl/archive/2009/01/14/115-nuevos-km-de-autopistas/ |archive-date=11 July 2022 |access-date=11 July 2022 |work=Plataforma Urbana}}</ref> දුම්රිය ජාලයේ පරිහානියෙන් පසු චිලියේ දිගු දුර ප්‍රවාහනයේ ප්‍රධාන මාධ්‍යය දැන් බස් රථ වේ.<ref>{{cite web |author=Omnilineas |title=Omnilineas website |url=http://www.omnilineas.cl/comparison/index.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140219172710/http://www.omnilineas.cl/comparison/index.html |archive-date=19 February 2014 |access-date=17 February 2014}}</ref> බස් පද්ධතිය මුළු රටම ආවරණය කරයි, ඇරිකා සිට සන්තියාගෝ දක්වා (පැය 30 ක ගමනක්) සහ සන්තියාගෝ සිට පුන්ටා අරීනාස් දක්වා (පැය 40 ක් පමණ, ඔසෝර්නෝ හි වෙනසක් සහිතව). චිලීයේ මුළු ධාවන පථ 372 ක් ඇත (තාරකා කර ඇති මාර්ග 62 ක් සහ තාර නොදැමූ මාර්ග 310 ක්). චිලියේ වැදගත් ගුවන් තොටුපළවල් වන්නේ චකල්ලූටා ජාත්‍යන්තර ගුවන් තොටුපල (ඇරිකා), ඩියාගෝ අරසීනා ජාත්‍යන්තර ගුවන්තොටුපළ (ඉක්වික්), ඇන්ඩ්‍රෙස් සැබෙලා ගැල්වෙස් ජාත්‍යන්තර ගුවන් තොටුපල (ඇන්ටොෆගස්ටා), කැරියල් සූර් ජාත්‍යන්තර ගුවන් තොටුපළ (කොන්සෙප්සියන්), එල් ටෙපුවල් ජාත්‍යන්තර ගුවන් තොටුපළ (පුවර්ටෝ මොන්ට්), ජනාධිපති කාලෝස් ඉබානා ජාත්‍යන්තර ගුවන් තොටුපළයි. අරෞකානියා ජාත්‍යන්තර ගුවන්තොටුපළ (ටෙමුකෝ), මාතවේරි ජාත්‍යන්තර ගුවන්තොටුපළ (පාස්කු දූපත), වෙනත් ගුවන් තොටුපළකට ඇති දුර අනුව නිර්වචනය කර ඇති පරිදි ලෝකයේ වඩාත්ම දුරස්ථ ගුවන් තොටුපළ වන අතර, ආටුරෝ මෙරිනෝ බෙනිටෙස් ජාත්‍යන්තර ගුවන් තොටුපළ (සන්තියාගෝ) 2011 දී 12,105,524 මගීන්ගේ ගමනාගමනයෙන් යුක්ත වේ. ධජ වාහකය LATAM ගුවන් සේවය. === අන්තර්ජාලය සහ විදුලි සංදේශ === [[File:Andes_y_Torre_Entel.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Andes_y_Torre_Entel.jpg|thumb|චිලීහි සන්තියාගෝ හි ටොරේ එන්ටෙල්, පසුබිමේ ඇන්ඩීස් කඳුකරය.]] [[:en:Telecommunications_in_Chile|Chile has a telecommunication]] system which covers much of the country, including Chilean insular and Antarctic bases. Privatization of the telephone system began in 1988; Chile has one of the most advanced telecommunications infrastructure in South America with a modern system based on extensive microwave radio relay facilities and a domestic satellite system with 3 earth stations.<ref name="factbook" /> In 2012, there were 3.276 million main lines in use and 24.13 million mobile cellular telephone subscribers. According to a 2012 database of the [[:en:International_Telecommunication_Union|International Telecommunication Union]] (ITU), 61.42% of the Chilean population uses the internet, making Chile the country with the highest internet penetration in South America. The Chilean internet country code is "[[:en:.cl|.cl]]". In 2017 the government of Chile launched its first [[:en:Cyber_security|cyber security]] strategy, which receives technical support from the [[:en:Organization_of_American_States|Organization of American States]] (OAS) Cyber Security Program of the Inter-American Committee against Terrorism (CICTE). චිලී දූපත් සහ ඇන්ටාක්ටික් කඳවුරු ඇතුළුව රටේ බොහෝ ප්‍රදේශ ආවරණය කරන විදුලි සංදේශ පද්ධතියක් චිලී සතුව ඇත. දුරකථන පද්ධතිය පෞද්ගලීකරණය කිරීම 1988 දී ආරම්භ විය; පුළුල් මයික්‍රෝවේව් රේඩියෝ රිලේ පහසුකම් මත පදනම් වූ නවීන පද්ධතියක් සහ පෘථිවි මධ්‍යස්ථාන 3 ක් සහිත දේශීය චන්ද්‍රිකා පද්ධතියක් සහිත දකුණු ඇමරිකාවේ වඩාත්ම දියුණු විදුලි සංදේශ යටිතල පහසුකම්වලින් එකක් චිලී සතුව ඇත.<ref name="factbook" /> 2012 දී, භාවිතයේ ප්‍රධාන මාර්ග මිලියන 3.276 ක් සහ ජංගම සෙලියුලර් දුරකථන ග්‍රාහකයින් මිලියන 24.13 ක් සිටියහ.<ref name="factbook" /> ජාත්‍යන්තර විදුලි සංදේශ සංගමයේ (ITU) 2012 දත්ත සමුදායකට අනුව, චිලී ජනගහනයෙන් 61.42% ක් අන්තර්ජාලය භාවිතා කරන අතර, එමඟින් දකුණු ඇමරිකාවේ ඉහළම අන්තර්ජාල විනිවිද යාමක් ඇති රට චිලී බවට පත්වේ.<ref name="ITU-IndividualsUsingTheInternet">{{cite web |date=June 2013 |title=Percentage of Individuals using the Internet 2000 |url=http://www.itu.int/en/ITU-D/Statistics/Documents/statistics/2013/Individuals_Internet_2000-2012.xls |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140209141641/http://www.itu.int/en/ITU-D/Statistics/Documents/statistics/2013/Individuals_Internet_2000-2012.xls |archive-date=9 February 2014 |access-date=22 June 2013 |publisher=International Telecommunication Union}}</ref> චිලී අන්තර්ජාල රටේ කේතය ".cl" වේ.<ref>{{cite web |author1=Internet Assigned Numbers Authority |title=.cl Domain Delegation Data |url=https://www.iana.org/domains/root/db/cl.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240220234533/http://www.iana.org/domains/root/db/cl.html |archive-date=20 February 2024 |access-date=3 April 2024 |website=www.iana.org}}</ref> 2017 දී චිලී රජය එහි පළමු සයිබර් ආරක්ෂණ උපාය මාර්ගය දියත් කළ අතර, එය ත්‍රස්තවාදයට එරෙහි අන්තර්-ඇමරිකානු කමිටුවේ (CICTE) ඇමරිකානු රාජ්‍ය සංවිධානයේ (OAS) සයිබර් ආරක්ෂණ වැඩසටහනෙන් තාක්ෂණික සහාය ලබා ගනී.<ref>{{Cite book |author1=Carlos Solar |title=Cybersecurity Governance in Latin America: States, Threats, and Alliances |publisher=State University of New York Press |year=2023 |isbn=9781438491424 |pages=}}</ref> බලශක්ති === බලශක්තිය === [[File:Generadores_eólicos.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Generadores_e%C3%B3licos.jpg|thumb|චිලී, කැනෙලා අසල සුළං ගොවිපලක්]] Chile's [[:en:Total_energy_supply|total energy supply]] (TES) was 23.0GJ per capita in 2020.<ref name="iea2020">{{cite web |title=IEA – Report |url=https://www.iea.org/data-and-statistics/data-tools/energy-statistics-data-browser?country=KENYA&fuel=Energy%20supply&indicator=TESbyPop |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20170202060054/https://www.iea.org/statistics/statisticssearch/report/?country=Chile&product=indicators |archive-date=2 February 2017 |access-date=4 November 2020}}</ref> Energy in Chile is dominated by fossil fuels, with coal, oil and gas accounting for 73.4% of the total primary energy. Biofuels and waste account for another 20.5% of primary energy supply, with the rest sourced from hydro and other renewables. Electricity consumption was 68.90 TWh in 2014. Main sources of electricity in Chile are [[:en:Hydroelectricity|hydroelectricity]], [[:en:Fuel_gas|gas]], [[:en:Fuel_oil|oil]] and [[:en:Coal|coal]]. [[:en:Renewable_energy|Renewable energy]] in the forms of [[:en:Wind_energy|wind]] and [[:en:Solar_energy|solar energy]] are also coming into use, encouraged by collaboration since 2009 with the [[:en:United_States_Department_of_Energy|United States Department of Energy]]. The electricity industry is [[:en:Privatization|privatized]] with [[:en:Endesa_(Chile)|ENDESA]] as the largest company in the field. 2020 දී චිලීයේ මුළු බලශක්ති සැපයුම (TES) ඒක පුද්ගල 23.0GJ විය.<ref name="iea2020" /> චිලීයේ බලශක්තිය ෆොසිල ඉන්ධන මගින් ආධිපත්‍යය දරන අතර, ගල් අඟුරු, තෙල් සහ ගෑස් මුළු ප්‍රාථමික ශක්තියෙන් 73.4% ක් වේ. ජෛව ඉන්ධන සහ අපද්‍රව්‍ය ප්‍රාථමික බලශක්ති සැපයුමෙන් තවත් 20.5% ක් වන අතර ඉතිරිය ජල විදුලි හා අනෙකුත් පුනර්ජනනීය බලශක්තියෙන් ලබා ගනී.<ref name="iea2020" /> 2014 දී විදුලි පරිභෝජනය 68.90 TWh විය. චිලියේ ප්‍රධාන විදුලි ප්‍රභවයන් වන්නේ ජල විදුලිය, ගෑස්, තෙල් සහ ගල් අඟුරු ය. 2009 සිට එක්සත් ජනපද බලශක්ති දෙපාර්තමේන්තුව සමඟ සහයෝගීතාවයෙන් දිරිමත් කරන ලද සුළං සහ සූර්ය බලශක්ති ආකාරවලින් පුනර්ජනනීය බලශක්තිය ද භාවිතයට පැමිණෙමින් පවතී. ක්ෂේත්‍රයේ විශාලතම සමාගම ලෙස ENDESA සමඟ විදුලි කර්මාන්තය පෞද්ගලීකරණය කර ඇත. 2021 දී, චිලියේ ස්ථාපිත පුනර්ජනනීය විදුලිය අනුව, ජල විදුලිය මෙගාවොට් 6,807 (ලෝකයේ 28 වන විශාලතම), සුළං බලය මෙගාවොට් 3,137 (ලෝකයේ 28 වන විශාලතම), සූර්ය බලය මෙගාවොට් 4,468 (ලෝකයේ 22 වන විශාලතම) සහ ජෛව ස්කන්ධය මෙගාවොට් 375 ක් තිබුණි.<ref>{{cite web |author=IRENA |date=April 2022 |title=Renewable Capacity Statistics 2022 |trans-title= |url=https://www.irena.org/-/media/Files/IRENA/Agency/Publication/2022/Apr/IRENA_RE_Capacity_Statistics_2022.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://www.irena.org/-/media/Files/IRENA/Agency/Publication/2022/Apr/IRENA_RE_Capacity_Statistics_2022.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=8 May 2022}}</ref> ඇටකාමා කාන්තාරය ලෝකයේ ඉහළම සූර්ය විකිරණය ලබා ගන්නා ස්ථානය වන අතර, චිලී රාජ්‍යය තෙල්, ගෑස් සහ ගල් අඟුරු ලබා ගැනීමේ ගැටළු වලට මුහුණ දී ඇති බැවින් (රට මූලික වශයෙන් ඒවා නිෂ්පාදනය නොකරන බැවින් ඒවා ආනයනය කිරීමට සිදුවේ), පුනර්ජනනීය බලශක්තිය රටේ බලශක්ති ක්ෂේත්‍රයේ අඩුපාඩු සඳහා විසඳුම ලෙස සැලකේ.<ref>{{Cite web |title=Energia Renovável para a irigação no Deserto do Atacama |url=http://www.iadb.org/en/news/webstories/2011-12-15/solar-power-plant-in-atacama-desert-in-chile,9715.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20171016080702/http://www.iadb.org/en/news/webstories/2011-12-15/solar-power-plant-in-atacama-desert-in-chile,9715.html |archive-date=16 October 2017 |access-date=11 July 2022}}</ref><ref>{{Cite web |title=Chile inaugura 1ª planta de energia termossolar da América Latina |url=https://economia.uol.com.br/noticias/efe/2021/06/09/chile-inaugura-1-planta-de-energia-termossolar-da-america-latina.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220321111842/https://economia.uol.com.br/noticias/efe/2021/06/09/chile-inaugura-1-planta-de-energia-termossolar-da-america-latina.htm |archive-date=21 March 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> 2023 දී චිලී රාජ්‍යය හරිතාගාර වායු ටොන් මිලියන 107.99 ක් විමෝචනය කළ අතර එය ගෝලීය සමස්තයෙන් 0.2% ක් පමණ වේ.<ref>{{Cite journal|last1=Olefs|first1=M.|last2=Formayer|first2=H.|last3=Gobiet|first3=A.|last4=Marke|first4=T.|last5=Schöner|first5=W.|last6=Revesz|first6=M.|date=2021-06-01|title=Past and future changes of the Austrian climate – Importance for tourism|journal=Journal of Outdoor Recreation and Tourism|series=Editorial: Tourism and Climate Change – an integrated look at the Austrian case|volume=34|pages=100395|bibcode=2021JORT...3400395O|doi=10.1016/j.jort.2021.100395|issn=2213-0780|doi-access=free}}</ref> මෑත වසරවලදී චිලී රාජ්‍යය පිරිසිදු බලශක්තියේ, විශේෂයෙන් සූර්ය හා සුළං බලශක්තියේ ගෝලීය ප්‍රමුඛයා ලෙස මතු වී තිබේ.<ref>{{Cite web |date=1 January 2018 |title=Chile |url=https://www.iea.org/countries/chile |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20250218090200/https://www.iea.org/countries/chile |archive-date=18 February 2025 |access-date=2025-02-07 |website=IEA |language=en-GB}}</ref> සහ 2050 වන විට ශුද්ධ ශුන්‍යයට කැපවී සිටී. දේශගුණික ක්‍රියාකාරී ට්‍රැකර්ට අනුව, පුනර්ජනනීය බලශක්තිය පුළුල් කිරීම සහ ගල් අඟුරු ක්‍රමයෙන් ඉවත් කිරීම මගින් දේශගුණ ක්‍රියාමාර්ගවල "සැලකිය යුතු ප්‍රගතියක්" ලබා ගනිමින් සිටී.<ref>{{Cite web |last=Climate Action Tracker |date=7 October 2024 |title=Chile |url=https://climateactiontracker.org/countries/chile/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20250207154740/https://climateactiontracker.org/countries/chile/ |archive-date=7 February 2025 |access-date=2025-02-07 |website=climateactiontracker.org |language=en}}</ref> == යොමු කිරීම් == 6b5zb23zuilbt2js161uoxjy3c8jg7m 750343 750336 2025-06-23T08:05:13Z BuddhikaW88 37808 /* ඛනිජ සම්පත් */ 750343 wikitext text/x-wiki [[File:Bolsa_2.JPG|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Bolsa_2.JPG|thumb|සන්තියාගෝ කොටස් වෙළඳපොළ]] සන්තියාගෝ හි චිලී මහ බැංකුව රටේ මධ්‍යම බැංකුව ලෙස සේවය කරයි. චිලී මුදල් ඒකකය චිලී පෙසෝ (CLP) වේ. චිලී යනු දකුණු ඇමරිකාවේ වඩාත්ම ස්ථාවර සහ සමෘද්ධිමත් ජාතීන්ගෙන් එකකි,<ref name="BBC-Chile">{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/country_profiles/1222764.stm|title=Country profile: Chile|date=16 December 2009|work=BBC News|access-date=31 December 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20100114035710/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/country_profiles/1222764.stm|archive-date=14 January 2010|url-status=live}}</ref> මානව සංවර්ධනය, තරඟකාරිත්වය, ගෝලීයකරණය, ආර්ථික නිදහස සහ දූෂණය පිළිබඳ අඩු සංජානනය අතින් ලතින් ඇමරිකානු ජාතීන්ට නායකත්වය දෙයි.<ref name="hdrstats.undp.org">{{cite web |title=Human and income poverty: developing countries |url=http://hdrstats.undp.org/indicators/25.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090212140250/http://hdrstats.undp.org/indicators/25.html |archive-date=12 February 2009 |work=UNDP}}</ref> 2013 ජූලි මාසයේ සිට, චිලී ලෝක බැංකුව විසින් "ඉහළ ආදායම් ලබන ආර්ථිකයක්" ලෙස සලකනු ලැබේ.<ref name="wb">{{cite web |title=How does the World Bank classify countries? |url=https://datahelpdesk.worldbank.org/knowledgebase/articles/378834-how-does-the-world-bank-classify-countries |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200522092916/https://datahelpdesk.worldbank.org/knowledgebase/articles/378834-how-does-the-world-bank-classify-countries |archive-date=22 May 2020 |access-date=8 April 2021 |publisher=[[World Bank]]}}</ref><ref name="World Bank-2013a">{{cite web |date=1 July 2013 |title=High-income economies ($12,616 or more) |url=http://data.worldbank.org/about/country-classifications/country-and-lending-groups#High_income |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110318125456/http://data.worldbank.org/about/country-classifications/country-and-lending-groups#High_income |archive-date=18 March 2011 |access-date=14 September 2013 |work=Country and Lending Groups |publisher=The World Bank}}</ref><ref name="World Bank-2013b">{{cite web |date=1 August 2013 |title=GNI per capita, Atlas method (current US$) |url=http://api.worldbank.org/datafiles/NY.GNP.PCAP.CD_Indicator_MetaData_en_EXCEL.xls |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130921055207/http://api.worldbank.org/datafiles/NY.GNP.PCAP.CD_Indicator_MetaData_en_EXCEL.xls |archive-date=21 September 2013 |access-date=14 September 2013 |publisher=The World Bank |location=Washington, D.C. |format=xls |quote=GNI-WB}}</ref> චිලී දකුණු ඇමරිකාවේ ඉහළම ආර්ථික නිදහස (ලොව පුරා 22 වන ස්ථානයේ) ඇති බව හෙරිටේජ් පදනමේ චිලී පවසයි. එහි ස්වාධීන හා කාර්යක්ෂම අධිකරණ පද්ධතිය සහ විචක්ෂණශීලී රාජ්‍ය මූල්‍ය කළමනාකරණය හේතුවෙන්.<ref>{{Cite web |title=Chile Economy: Population, GDP, Inflation, Business, Trade, FDI, Corruption |url=https://www.heritage.org/index/country/chile |url-status=unfit |archive-url=https://web.archive.org/web/20190622094514/https://www.heritage.org/index/country/chile |archive-date=22 June 2019 |access-date=13 November 2023 |website=The Heritage Foundation |language=en}}</ref> 2010 මැයි මාසයේදී චිලී OECD හා සම්බන්ධ වූ පළමු දකුණු ඇමරිකානු රට බවට පත්විය.<ref>{{cite web |date=7 May 2010 |title=Chile's accession to the OECD |url=http://www.oecd.org/chile/chilesaccessiontotheoecd.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20120829025817/http://www.oecd.org/chile/chilesaccessiontotheoecd.htm |archive-date=29 August 2012 |access-date=22 July 2016 |publisher=[[Organisation for Economic Co-operation and Development|OECD]]}}</ref> 2006 දී, චිලී ලතින් ඇමරිකාවේ ඉහළම නාමික ඒක පුද්ගල දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය ඇති රට බවට පත්විය.<ref>[http://www.weforum.org/pdf/GCR09/GCR20092010fullrankings.pdf Table 4: The Global Competitiveness Index 2009–2010 rankings and 2008–2009 comparisons] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101030003958/http://www.weforum.org/pdf/GCR09/GCR20092010fullrankings.pdf|date=30 October 2010}}. The Global Competitiveness Index 2009–2010. World Economic Forum</ref> 2020 වන විට, චිලී ලතින් ඇමරිකාවේ (උරුගුවේ සහ පැනමාවට පිටුපසින්) නාමික ඒක පුද්ගල දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් තුන්වන ස්ථානයේ සිටී. තඹ කැණීම චිලීයේ දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 20% ක් සහ අපනයන වලින් 60% ක් වේ.<ref name="coppersol">{{cite news|url=https://www.economist.com/news/business/21576714-mining-industry-has-enriched-chile-its-future-precarious-copper-solution|title=Mining in Chile: Copper solution|date=27 April 2013|newspaper=The Economist|access-date=13 July 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20130715211952/http://www.economist.com/news/business/21576714-mining-industry-has-enriched-chile-its-future-precarious-copper-solution|archive-date=15 July 2013|url-status=live}}</ref> එස්කොන්ඩිඩා යනු ලොව විශාලතම තඹ පතල වන අතර එය ගෝලීය සැපයුම්වලින් 5% කට වඩා නිෂ්පාදනය කරයි.<ref name="coppersol" /> සමස්තයක් වශයෙන්, චිලී ලෝකයේ තඹ වලින් තුනෙන් එකක් නිෂ්පාදනය කරයි.<ref name="coppersol" /> රාජ්‍ය පතල් සමාගමක් වන කොඩෙල්කෝ, පෞද්ගලික තඹ පතල් සමාගම් සමඟ තරඟ කරයි.<ref name="coppersol" /> 1980 ගණන්වල සිට අඛණ්ඩව පවත්වාගෙන යන ශක්තිමත් ආර්ථික ප්‍රතිපත්ති, චිලීයේ ස්ථාවර ආර්ථික වර්ධනයට දායක වී ඇති අතර දරිද්‍රතා අනුපාත අඩකට වඩා අඩු කර ඇත.<ref name="factbook">{{Cite CIA World Factbook|country=Chile|access-date=17 February 2014}}</ref><ref name="countrystudies">{{cite web |date=31 March 1994 |title=Development and Breakdown of Democracy, 1830–1973 |url=http://countrystudies.us/chile/85.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110709014719/http://countrystudies.us/chile/85.htm |archive-date=9 July 2011 |access-date=21 April 2009 |work=Country Studies |publisher=Library of Congress}}</ref> 1999 දී චිලී මධ්‍යස්ථ ආර්ථික පසුබෑමක් අත්විඳීමට පටන් ගත්තේය. 2003 වන තෙක් ආර්ථිකය මන්දගාමීව පැවති අතර, එය යථා තත්ත්වයට පත්වීමේ පැහැදිලි සලකුණු පෙන්වීමට පටන් ගත් අතර, දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 4.0% ක වර්ධනයක් අත්කර ගත්තේය.<ref>{{cite web |date=21 February 2013 |title=Chile GDP – real growth rate |url=http://indexmundi.com/chile/gdp_real_growth_rate.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190612084542/https://www.indexmundi.com/chile/gdp_real_growth_rate.html |archive-date=12 June 2019 |access-date=13 July 2013 |publisher=Indexmundi.com}}</ref> චිලී ආර්ථිකය 2004 වසර 6% ක වර්ධනයකින් අවසන් කළේය. සැබෑ දළ දේශීය නිෂ්පාදිත වර්ධනය 2005 දී 5.7% ක් වූ අතර 2006 දී 4% දක්වා පහත වැටුණි. 2007 දී දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය 5% කින් වර්ධනය විය.<ref name="countrystudies" /> 2008 මූල්‍ය අර්බුදයට මුහුණ දුන් රජය, රැකියා සහ වර්ධනය උත්තේජනය කිරීම සඳහා ආර්ථික උත්තේජක සැලැස්මක් ප්‍රකාශයට පත් කළ අතර, මහා අවපාතය නොතකා, 2009 සඳහා දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 2% ත් 3% ත් අතර ප්‍රසාරණයක් අරමුණු කර ගෙන ඇත. කෙසේ වෙතත්, ආර්ථික විශ්ලේෂකයින් රජයේ ඇස්තමේන්තු සමඟ එකඟ නොවූ අතර ආර්ථික වර්ධනය 1.5% ක මධ්‍යන්‍යයකින් පුරෝකථනය කළහ.<ref>{{cite news|url=https://www.reuters.com/article/economicNews/idUSN1027661220090110|title=Chile finmin says no recession seen in 2009-report|date=10 January 2009|work=Reuters|access-date=17 December 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20090111024811/http://www.reuters.com/article/economicNews/idUSN1027661220090110|archive-date=11 January 2009|url-status=live}}</ref> 2012 දී සැබෑ දළ දේශීය නිෂ්පාදිත වර්ධනය 5.5% ක් විය. 2013 පළමු කාර්තුවේදී වර්ධනය 4.1% දක්වා මන්දගාමී විය.<ref name="imfartiv">{{cite web |date=14 June 2013 |title=Chile: 2013 Article IV Consultation; IMF Country Report 13/198 |url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/scr/2013/cr13198.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20130717155041/http://www.imf.org/external/pubs/ft/scr/2013/cr13198.pdf |archive-date=17 July 2013 |access-date=13 July 2013 |publisher=IMF}}</ref> [[File:Gran_Torre_Santiago_(39693576311)_(2).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Gran_Torre_Santiago_(39693576311)_(2).jpg|වම|thumb|සැන්හැටන්හි ග්‍රාන් ටොරේ කොස්ටානේරා සහ ටයිටේනියම් ලා පෝර්ටාඩා (පසුබිම) අහස ගොඩනැගිලි]] ලෝක බැංකුවට අනුව, විරැකියා අනුපාතය 2022 දී 7.8% ක් විය.<ref>{{Cite web |title=World Bank Open Data |url=https://data.worldbank.org/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230526025607/https://data.worldbank.org/ |archive-date=26 May 2023 |access-date=11 November 2023 |website=World Bank Open Data}}</ref> කෘෂිකර්මාන්තය, පතල් කැණීම් සහ ඉදිකිරීම් ක්ෂේත්‍රයන්හි ශ්‍රම හිඟයක් වාර්තා වී ඇත.<ref name="imfartiv" /> රජයේ සමීක්ෂණවලට අනුව, දරිද්‍රතා රේඛාවට පහළින් ඒක පුද්ගල ගෘහස්ථ ආදායමක් ඇති චිලී ජාතිකයින්ගේ ප්‍රතිශතය - පුද්ගලයෙකුගේ අවම පෝෂණ අවශ්‍යතා සපුරාලීමේ පිරිවැය මෙන් දෙගුණයක් ලෙස අර්ථ දක්වා ඇත - 1987 දී 45.1% සිට 2009 දී 11.5% දක්වා පහත වැටුණි.<ref>{{cite web |date=22 June 2007 |title=Casen 2006 en profundidad |url=http://www.trabajoyequidad.cl/documentos/temp/TP-825-CASEN%202006%20en%20profundidad-22-06-2007.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130113065308/http://www.trabajoyequidad.cl/documentos/temp/TP-825-CASEN%2B2006%2Ben%2Bprofundidad-22-06-2007.pdf |archive-date=13 January 2013 |access-date=22 October 2007 |work=Libertad y Desarrollo}}</ref><ref>{{cite web |year=2010 |title=Panorama social de América Latina |url=http://www.cepal.cl/publicaciones/xml/9/41799/PSE-panoramasocial2010.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110707005900/http://www.cepal.cl/publicaciones/xml/9/41799/PSE-panoramasocial2010.pdf |archive-date=7 July 2011 |access-date=13 July 2013 |publisher=ECLAC}}</ref> කෙසේ වෙතත්, චිලීයේ විචාරකයින් තර්ක කරන්නේ සැබෑ දරිද්‍රතා සංඛ්‍යාලේඛන නිල වශයෙන් ප්‍රකාශයට පත් කරන ලද සංඛ්‍යාලේඛනවලට වඩා සැලකිය යුතු ලෙස ඉහළ බවයි.<ref>{{cite news|url=http://www.economiaynegocios.cl/noticias/noticias.asp?id=35048|title=Una muy necesaria corrección: Hay cuatro millones de pobres en Chile|date=14 October 2007|newspaper=El Mercurio|access-date=22 October 2007|archive-url=https://web.archive.org/web/20210815184809/http://www.economiaynegocios.cl/noticias/noticias.asp?id=35048|archive-date=15 August 2021|url-status=live}}</ref> බොහෝ යුරෝපීය රටවල ප්‍රිය කරන සාපේක්ෂ මිනුම් දණ්ඩ භාවිතා කරමින්, චිලී ජාතිකයන්ගෙන් 27% ක් දුප්පත් වනු ඇති බව ECLAC හි ජුවාන් කාලෝස් ෆෙරෙස් පවසයි.<ref>{{Cite news|url=http://www.economist.com/displaystory.cfm?story_id=9645174|title=Destitute no more|date=16 August 2007|newspaper=The Economist|access-date=22 October 2007|archive-url=https://web.archive.org/web/20071016204538/http://economist.com/displayStory.cfm?story_id=9645174|archive-date=16 October 2007|url-status=live}}{{Subscription required}}</ref> 2012 වන විට, මිලියන 11.1 ක් පමණ (ජනගහනයෙන් 64%) රජයේ සුභසාධන වැඩසටහන් වලින් ප්‍රතිලාභ ලබන අතර,<ref>{{cite web |date=20 November 2012 |title=Ficha de Protección Social – Ministerio de Desarrollo Social |url=http://www.fichaproteccionsocial.gob.cl/estad/est_int.php?id=19 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160518190839/http://www.fichaproteccionsocial.gob.cl/estad/est_int.php?id=19 |archive-date=18 May 2016 |access-date=12 March 2013 |publisher=Fichaproteccionsocial.gob.cl}}</ref> "සමාජ ආරක්ෂණ කාඩ්පත" හරහා, එයට දරිද්‍රතාවයෙන් පෙළෙන ජනගහනය සහ දරිද්‍රතාවයට වැටීමේ අවදානමක් ඇති අය ඇතුළත් වේ.<ref>{{cite web |title=Ficha de Protección Social – Ministerio de Desarrollo Social |url=http://www.fichaproteccionsocial.gob.cl/fps/fps2.php |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120915085201/http://www.fichaproteccionsocial.gob.cl/fps/fps2.php |archive-date=15 September 2012 |access-date=9 November 2012 |publisher=Fichaproteccionsocial.gob.cl}}</ref> පෞද්ගලීකරණය කරන ලද ජාතික විශ්‍රාම වැටුප් ක්‍රමය (AFP) දේශීය ආයෝජන දිරිමත් කර ඇති අතර දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් ආසන්න වශයෙන් 21% ක ඇස්තමේන්තුගත මුළු දේශීය ඉතුරුම් අනුපාතයකට දායක වී ඇත.<ref>{{cite web |title=The Chilean pension system |url=http://www.safp.cl/573/articles-3523_copyright.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120512092950/http://www.safp.cl/573/articles-3523_copyright.pdf |archive-date=12 May 2012 |access-date=13 July 2013}}</ref> අනිවාර්ය පෞද්ගලික විශ්‍රාම වැටුප් ක්‍රමය යටතේ, බොහෝ විධිමත් අංශයේ සේවකයින් තම වැටුපෙන් 10% ක් පෞද්ගලිකව කළමනාකරණය කරන ලද අරමුදල්වලට ගෙවයි.<ref name="countrystudies" /> චිලී රාජ්‍යය රටවල් ජාලයක් සමඟ නිදහස් වෙළඳ ගිවිසුම් (FTA) අත්සන් කර ඇති අතර, 2003 දී අත්සන් කරන ලද සහ 2004 ජනවාරි මාසයේදී ක්‍රියාත්මක කරන ලද එක්සත් ජනපදය සමඟ FTA ද ඇතුළුව.<ref>{{cite web |title=USA-Chile FTA Final Text |url=http://www.ustr.gov/Trade_Agreements/Bilateral/Chile_FTA/Final_Texts/Section_Index.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160328045456/https://ustr.gov/trade_agreements/bilateral/chile_fta/final_texts/section_index.html |archive-date=28 March 2016 |access-date=13 July 2013 |publisher=Ustr.gov}}</ref> චිලී රාජ්‍යයේ අභ්‍යන්තර රජයේ සංඛ්‍යාලේඛනවලින් පෙනී යන්නේ උද්ධමනය සහ මෑත කාලීන ඉහළ තඹ මිල ගණන් සැලකිල්ලට ගත් විට පවා, එතැන් සිට එක්සත් ජනපදය සහ චිලී අතර ද්විපාර්ශ්වික වෙළඳාම 60% ට වඩා වර්ධනය වී ඇති බවයි.<ref name="countrystudies" /> චීනය සමඟ චිලී හි මුළු වෙළඳාම 2006 දී ඇමරිකානු ඩොලර් බිලියන 8.8 දක්වා ළඟා වූ අතර එය ආසියාව සමඟ එහි වෙළඳ සම්බන්ධතාවයේ වටිනාකමෙන් 66% කට ආසන්න ප්‍රමාණයක් නියෝජනය කරයි.<ref name="countrystudies" /> ආසියාවට අපනයන 2005 දී ඇමරිකානු ඩොලර් බිලියන 15.2 සිට 2006 දී ඇමරිකානු ඩොලර් බිලියන 19.7 දක්වා වැඩි වූ අතර එය 29.9% ක වැඩිවීමකි.<ref name="countrystudies" /> ආනයනවල වාර්ෂික වර්ධනය විශේෂයෙන් රටවල් ගණනාවකින් ශක්තිමත් විය: ඉක්වදෝරය (123.9%), තායිලන්තය (72.1%), දකුණු කොරියාව (52.6%) සහ චීනය (36.9%).<ref name="countrystudies" /> විදේශ සෘජු ආයෝජන සඳහා චිලීහි ප්‍රවේශය රටේ විදේශ ආයෝජන නීතිය තුළ කේතනය කර ඇත. ලියාපදිංචිය සරල හා විනිවිද පෙනෙන බව වාර්තා වන අතර, විදේශීය ආයෝජකයින්ට ඔවුන්ගේ ලාභ සහ ප්‍රාග්ධනය නැවත මෙරටට ගෙන්වා ගැනීම සඳහා නිල විදේශ විනිමය වෙළඳපොළට ප්‍රවේශය සහතික කෙරේ.<ref name="countrystudies" /> චිලී රජය නවෝත්පාදන සහ තරඟකාරිත්වය පිළිබඳ කවුන්සිලයක් පිහිටුවා ඇති අතර, ආර්ථිකයේ නව කොටස් වෙත අමතර FDI ගෙන ඒමේ අපේක්ෂාවෙන් සිටී.<ref name="countrystudies" /> ස්ටෑන්ඩර්ඩ් ඇන්ඩ් පුවර්ස් විසින් චිලී රාජ්‍යයට A ණය ශ්‍රේණිගත කිරීමක් ලබා දෙයි.<ref>{{cite news|url=https://countryeconomy.com/ratings/chile|title=Rating: Chile Credit Rating|date=2023|work=|access-date=|archive-url=https://web.archive.org/web/20240112090947/https://countryeconomy.com/ratings/chile|archive-date=12 January 2024|url-status=live}}</ref> චිලී රජය සිය විදේශ ණය ගෙවීම දිගටම කරගෙන යන අතර, 2006 අවසානයේ රාජ්‍ය ණය දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 3.9% ක් පමණි.<ref name="countrystudies" /> චිලී මධ්‍යම රජය 2012 අවසානයේ දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 7% ක ශුද්ධ වත්කම් තත්වයක් සහිත ශුද්ධ ණයහිමියෙකි.<ref name="imfartiv" /> 2013 පළමු කාර්තුවේදී ජංගම ගිණුම් හිඟය 4% ක් වූ අතර එය බොහෝ දුරට විදේශ සෘජු ආයෝජන මගින් මූල්‍යකරණය කරන ලදී.<ref name="imfartiv" /> 2012 දී මධ්‍යම රජයේ ආදායමෙන් 14% ක් සෘජුවම තඹ වලින් ලැබුණි.<ref name="imfartiv" /> 2024 දී ගෝලීය නවෝත්පාදන දර්ශකයේ චිලී 1 වන ස්ථානයට පත්විය.<ref>{{Cite book |author=Wunsch-Vincent |first1=Sacha |url=https://www.wipo.int/web-publications/global-innovation-index-2024/en/ |title=Global Innovation Index 2024: Unlocking the Promise of Social Entrepreneurship |last2=León |first2=Lorena Rivera |last3=Lanvin |first3=Bruno |last4=Dutta |first4=Soumitra |date=26 September 2024 |website=www.wipo.int |publisher=[[World Intellectual Property Organization]] |isbn=978-92-805-3681-2 |edition=17th |location=Geneva |page=18 |language=en |doi=10.34667/tind.50062 |access-date=2024-10-06 |archive-url=https://web.archive.org/web/20241212043914/https://www.wipo.int/web-publications/global-innovation-index-2024/en/ |archive-date=12 December 2024 |url-status=live}}</ref> === ඛනිජ සම්පත් === [[File:Chuquicamata-003_02.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chuquicamata-003_02.jpg|thumb|ලොව විශාලතම විවෘත වළේ තඹ පතල වන චුකිකමාටා]] චිලී ඛනිජ සම්පත් වලින් පොහොසත් ය, විශේෂයෙන් තඹ සහ ලිතියම්. විදුලි වාහන සඳහා බැටරි සඳහා ලිතියම් වල වැදගත්කම සහ විදුලි මිශ්‍රණයේ වරින් වර පුනර්ජනනීය බලශක්තිය විශාල ප්‍රමාණයක් භාවිතා කරමින් විදුලි ජාල ස්ථායිකරණය කිරීම හේතුවෙන්, චිලී භූ දේශපාලනිකව ශක්තිමත් කළ හැකි යැයි සැලකේ. කෙසේ වෙතත්, ලෝකයේ අනෙකුත් ප්‍රදේශවල පුළුල් නිෂ්පාදනය සඳහා ආර්ථික දිරිගැන්වීම්වල බලය අවතක්සේරු කිරීම සම්බන්ධයෙන් මෙම ඉදිරිදර්ශනය විවේචනයට ලක්ව ඇත.[26] 2019 දී, රට ලොව විශාලතම තඹ,<ref>{{cite web |title=USGS Copper Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-copper.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-copper.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> අයඩින්<ref>{{cite web |title=USGS Iodine Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-iodine.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210625191455/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-iodine.pdf |archive-date=25 June 2021 |access-date=11 July 2022}}</ref> සහ රීනියම්,<ref>{{cite web |title=USGS Rhenium Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-rhenium.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210621074425/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-rhenium.pdf |archive-date=21 June 2021 |access-date=11 July 2022}}</ref> ලිතියම්<ref>{{cite web |title=USGS Lithium Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-lithium.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-lithium.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> සහ මොලිබ්ඩිනම්<ref>{{cite web |title=USGS Molybdenum Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-molybdenum.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-molybdenum.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> හි දෙවන විශාලතම නිෂ්පාදකයා, රිදී<ref>{{cite web |title=USGS Silver Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-silver.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210515082301/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-silver.pdf |archive-date=15 May 2021 |access-date=11 July 2022}}</ref> හි හත්වන විශාලතම නිෂ්පාදකයා,<ref>{{cite web |title=USGS Salt Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-salt.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-salt.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> පොටෑෂ් හි අටවන විශාලතම නිෂ්පාදකයා,<ref>{{cite web |title=USGS Potash Product ion Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-potash.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-potash.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> සල්ෆර්<ref>{{cite web |title=USGS Sulfur Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-sulfur.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-sulfur.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> හි දහතුන්වන නිෂ්පාදකයා සහ ලෝකයේ යකඩ ලෝපස්<ref>{{cite web |title=USGS Iron Ore Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-iron-ore.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-iron-ore.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> හි දහතුන්වන නිෂ්පාදකයා විය. 2023 දී එය ගෝලීය වශයෙන් සිව්වන විශාලතම රිදී නිෂ්පාදකයා විය.<ref>{{Cite web |title=USGS Silver Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2024/mcs2024.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20241220035538/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2024/mcs2024.pdf |archive-date=December 20, 2024 |access-date=December 23, 2024}}</ref> රටෙහි සැලකිය යුතු රන් නිෂ්පාදනයක් ද ඇත: 2006 සහ 2017 අතර, රට වාර්ෂිකව 2017 දී ටොන් 35.9 සිට 2013 දී ටොන් 51.3 දක්වා නිෂ්පාදනය කරන ලදී,<ref>{{Cite web |title=Gold Production in Chile |url=https://www.ceicdata.com/en/indicator/chile/gold-production |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20221018212808/https://www.ceicdata.com/en/indicator/chile/gold-production |archive-date=18 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> එහිදී 2015 දී රන් නිෂ්පාදනය මෙට්‍රික් ටොන් 43 කි.<ref>{{Cite web |title=Gold production |url=https://ourworldindata.org/grapher/gold-production?tab=table |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129233804/https://ourworldindata.org/grapher/gold-production?tab=table |archive-date=29 November 2023 |access-date=2024-12-17 |website=Our World in Data}}</ref> කෘෂිකර්මය සංචාරක ව්‍යාපාරය === කෘෂිකර්මය === [[File:Viñedo_Puente_Alto.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Vi%C3%B1edo_Puente_Alto.jpg|වම|thumb|පුවෙන්ටේ ඇල්ටෝ හි මිදි වත්ත]] [[:en:Agriculture|Agriculture]] in Chile encompasses a wide range of different activities due to its particular [[:en:Geography|geography]], [[:en:Climate|climate]] and [[:en:Geology|geology]] and human factors. Historically agriculture is one of the bases of Chile's economy. Now agriculture and allied sectors like [[:en:Forestry|forestry]], [[:en:Logging|logging]] and [[:en:Fishing|fishing]] account for only 4.9% of the [[:en:GDP|GDP]] {{As of|2007|lc=y}} and employ 13.6% of the country's labor force. Chile is one of the 5 largest world producers of [[:en:Cherry|cherry]] and [[:en:Blueberry|blueberry]], and one of the 10 largest world producers of [[:en:Grape|grape]], [[:en:Apple|apple]], [[:en:Kiwifruit|kiwi]], [[:en:Peach|peach]], [[:en:Plum|plum]] and [[:en:Hazelnut|hazelnut]], focusing on exporting high-value fruits. Some other major agriculture products of Chile include [[:en:Pear|pears]], [[:en:Onion|onions]], [[:en:Wheat|wheat]], [[:en:Maize|maize]], [[:en:Oats|oats]], [[:en:Garlic|garlic]], [[:en:Asparagus|asparagus]], [[:en:Bean|beans]], [[:en:Beef|beef]], [[:en:Poultry|poultry]], [[:en:Wool|wool]], [[:en:Fish|fish]], [[:en:Lumber|timber]] and [[:en:Hemp|hemp]]. Due to its geographical isolation and strict customs policies Chile is free from diseases and pests such as [[:en:Mad_cow_disease|mad cow disease]], [[:en:Drosophilidae|fruit fly]] and [[:en:Phylloxera|Phylloxera]]. This, its location in the [[:en:Southern_Hemisphere|Southern Hemisphere]], which has quite different harvesting times from the [[:en:Northern_Hemisphere|Northern Hemisphere]], and its wide range of agriculture conditions are considered Chile's main comparative advantages. However, Chile's mountainous landscape limits the extent and intensity of agriculture so that arable land corresponds only to 2.62% of the total territory. Chile currently utilizes 14,015 Hectares of agricultural land. Chile is the world's second largest producer of [[:en:Salmon|salmon]], after Norway. In 2019, it was responsible for 26% of the global supply. In [[:en:Wine|wine]], Chile is usually among the 10 largest producers in the world. In 2018 it was in 6th place. චිලීයේ කෘෂිකර්මාන්තය එහි විශේෂිත භූගෝලීය, දේශගුණය සහ භූ විද්‍යාව සහ මානව සාධක හේතුවෙන් විවිධ ක්‍රියාකාරකම් රාශියක් ආවරණය කරයි. ඓතිහාසික වශයෙන් කෘෂිකර්මාන්තය චිලී ආර්ථිකයේ එක් පදනමකි. දැන් කෘෂිකර්මාන්තය සහ වන වගාව, දැව කැපීම සහ ධීවර කර්මාන්තය වැනි ආශ්‍රිත අංශ 2007 වන විට දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 4.9% ක් පමණක් වන අතර රටේ ශ්‍රම බලකායෙන් 13.6% ක් සේවයේ යොදවයි. චිලී යනු චෙරි සහ බ්ලූබෙරි නිෂ්පාදනය කරන ලොව විශාලතම නිෂ්පාදකයින් 5 දෙනාගෙන් එකක් වන අතර, ඉහළ වටිනාකමක් ඇති පලතුරු අපනයනය කිරීම කෙරෙහි අවධානය යොමු කරමින් මිදි, ඇපල්, කිවි, පීච්, ප්ලම් සහ ලා දුඹුරු යන ලොව විශාලතම නිෂ්පාදකයින් 10 දෙනාගෙන් එකකි.<ref>{{Cite web |title=Agriculture in Chile, by FAO |url=http://www.fao.org/faostat/en/#data/QCL/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170511194947/http://www.fao.org/faostat/en/#data/QCL/ |archive-date=11 May 2017 |access-date=11 July 2022}}</ref> චිලී හි තවත් ප්‍රධාන කෘෂිකාර්මික නිෂ්පාදන අතර පෙයාර්ස්, ළූණු, තිරිඟු, බඩ ඉරිඟු, ඕට්ස්, සුදුළූණු, ඇස්පරගස්, බෝංචි, හරක් මස්, කුකුළු මස්, ලොම්, මාළු, දැව සහ කංසා ඇතුළත් වේ. එහි භූගෝලීය හුදකලාව සහ දැඩි සිරිත් විරිත් ප්‍රතිපත්ති නිසා චිලී පිස්සු ගව රෝග, පළතුරු මැස්සන් සහ ෆිලොක්සෙරා වැනි රෝග සහ පළිබෝධකයන්ගෙන් තොරය. මෙය, උතුරු අර්ධගෝලයට වඩා බෙහෙවින් වෙනස් අස්වනු නෙළන කාලයන් ඇති දකුණු අර්ධගෝලයේ එහි පිහිටීම සහ එහි පුළුල් පරාසයක කෘෂිකාර්මික තත්වයන් චිලී හි ප්‍රධාන සංසන්දනාත්මක වාසි ලෙස සැලකේ. කෙසේ වෙතත්, චිලී හි කඳුකර භූ දර්ශනය කෘෂිකර්මාන්තයේ ප්‍රමාණය සහ තීව්‍රතාවය සීමා කරන බැවින් වගා කළ හැකි ඉඩම් මුළු භූමි ප්‍රමාණයෙන් 2.62% කට පමණක් අනුරූප වේ. චිලී දැනට කෘෂිකාර්මික ඉඩම් හෙක්ටයාර 14,015 ක් භාවිතා කරයි.<ref>{{Cite web |title=Chile – OECD Data |url=https://data.oecd.org/chile.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20181125030826/https://data.oecd.org/chile.htm |archive-date=25 November 2018 |access-date=2 November 2018 |website=theOECD |language=en}}</ref> චිලී යනු නෝර්වේට පසුව ලොව දෙවන විශාලතම සැමන් නිෂ්පාදකයා වේ. 2019 දී, එය ගෝලීය සැපයුමෙන් 26% කට වගකිව යුතු විය.<ref>{{Cite news|url=https://www.istoedinheiro.com.br/algas-nocivas-matam-mais-de-42-mil-toneladas-de-salmao-no-chile/|title=Algas nocivas matam mais de 4,2 mil toneladas de salmão no Chile|access-date=4 September 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20221024140847/https://www.istoedinheiro.com.br/algas-nocivas-matam-mais-de-42-mil-toneladas-de-salmao-no-chile/|archive-date=24 October 2022|url-status=live}}</ref> වයින් සම්බන්ධයෙන්, චිලී සාමාන්‍යයෙන් ලෝකයේ විශාලතම නිෂ්පාදකයින් 10 දෙනා අතර වේ. 2018 දී එය 6 වන ස්ථානයේ සිටියේය.<ref>{{Cite web |date=2019 |title=2019 Statistical Report on World Vitiviniculture |url=https://www.oiv.int/public/medias/6782/oiv-2019-statistical-report-on-world-vitiviniculture.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210206112544/https://www.oiv.int/public/medias/6782/oiv-2019-statistical-report-on-world-vitiviniculture.pdf |archive-date=6 February 2021 |access-date=7 March 2021 |website=International Organisation of Vine and Wine}}</ref> === සංචාරක ව්‍යාපාරය === [[File:Cerro_Concepcion.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Cerro_Concepcion.jpg|thumb|යුනෙස්කෝ ලෝක උරුම අඩවියක් වන වල්පරයිසෝ නගරය]] [[File:Cuernos_del_Paine_from_Lake_Pehoé.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Cuernos_del_Paine_from_Lake_Peho%C3%A9.jpg|thumb|චිලී පැටගෝනියාවේ ටොරස් ඩෙල් පේන් ජාතික වනෝද්‍යානය]] [[File:Moai_Rano_raraku.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Moai_Rano_raraku.jpg|thumb|පාස්කු දූපතේ 1250 සහ 1500 අතර කාල නිර්ණය කරන ලද පූර්ව-කොලොම්බියානු මෝයිස් මානව රූප.]] Tourism in Chile has experienced sustained growth over the last few decades. In 2005, tourism grew by 13.6%, generating more than 4.5 billion dollars of which 1.5 billion was attributed to foreign tourists. According to the National Service of Tourism (Sernatur), 2 million people a year visit the country. Most of these visitors come from other countries in the American continent, mainly [[:en:Argentina|Argentina]]; followed by a growing number from the United States, Europe, and Brazil with a growing number of Asians from [[:en:South_Korea|South Korea]] and China. The main attractions for tourists are places of natural beauty situated in the extreme zones of the country: [[:en:San_Pedro_de_Atacama|San Pedro de Atacama]], in the north, is very popular with foreign tourists who arrive to admire the Incaic architecture, the altiplano lakes, and the [[:en:Valle_de_la_Luna_(Chile)|Valley of the Moon]].{{citation needed|date=July 2014}} In [[:en:Putre|Putre]], also in the north, there is the [[:en:Chungará_Lake|Chungará Lake]], as well as the [[:en:Parinacota_Volcano|Parinacota]] and the [[:en:Pomerape|Pomerape]] volcanoes, with altitudes of 6,348 m and 6,282 m, respectively. Throughout the central Andes there are many ski resorts of international repute,{{citation needed|date=July 2014}} including [[:en:Portillo,_Chile|Portillo]], [[:en:Valle_Nevado|Valle Nevado]] and [[:en:Termas_de_Chillán|Termas de Chillán]]. The main tourist sites in the south are national parks (the most popular is [[:en:Conguillío_National_Park|Conguillío National Park]] in the Araucanía) and the coastal area around Tirúa and Cañete with the [[:en:Isla_Mocha|Isla Mocha]] and the [[:en:Nahuelbuta_National_Park|Nahuelbuta National Park]], [[:en:Chiloé_Archipelago|Chiloé Archipelago]] and [[:en:Patagonia|Patagonia]], which includes [[:en:Laguna_San_Rafael_National_Park|Laguna San Rafael National Park]], with its many glaciers, and the [[:en:Torres_del_Paine_National_Park|Torres del Paine National Park]]. The central port city of [[:en:Valparaíso|Valparaíso]], which is World Heritage with its unique architecture, is also popular. Finally, [[:en:Easter_Island|Easter Island]] in the Pacific Ocean is one of the main Chilean tourist destinations. පසුගිය දශක කිහිපය තුළ චිලීයේ සංචාරක ව්‍යාපාරය තිරසාර වර්ධනයක් අත්විඳ ඇත. 2005 දී සංචාරක ව්‍යාපාරය 13.6% කින් වර්ධනය වූ අතර එයින් ඩොලර් බිලියන 4.5 කට වඩා උපයා ඇති අතර එයින් බිලියන 1.5 ක් විදේශීය සංචාරකයින් විසින් උපයා ඇත. ජාතික සංචාරක සේවයට (සර්නාටූර්) අනුව, වසරකට මිලියන 2 ක ජනතාවක් රට නැරඹීමට පැමිණේ. මෙම අමුත්තන්ගෙන් වැඩි දෙනෙක් ඇමරිකානු මහාද්වීපයේ අනෙකුත් රටවලින්, ප්‍රධාන වශයෙන් ආර්ජන්ටිනාවෙන් පැමිණෙති; ඉන්පසු එක්සත් ජනපදය, යුරෝපය සහ බ්‍රසීලයෙන් වැඩි වන සංඛ්‍යාවක් පැමිණෙන අතර දකුණු කොරියාවෙන් සහ චීනයෙන් ආසියානුවන් සංඛ්‍යාව වැඩි වේ.<ref>Blanco, Hernán ''et al.'' (August 2007) [https://web.archive.org/web/20080408235147/http://www.rides.cl/pdf/trade_tourism_chile.pdf International Trade and Sustainable Tourism in Chile]. International Institute for Sustainable Development</ref> සංචාරකයින් සඳහා ප්‍රධාන ආකර්ෂණයන් වන්නේ රටේ අන්ත කලාපවල පිහිටා ඇති ස්වභාවික සුන්දරත්වයෙන් යුත් ස්ථාන ය: උතුරේ සැන් පේද්‍රෝ ද ඇටකාමා, ඉන්කායික් ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පය, ඇල්ටිප්ලානෝ විල් සහ සඳ නිම්නය අගය කිරීමට පැමිණෙන විදේශීය සංචාරකයින් අතර ඉතා ජනප්‍රියය. උතුරේ ද පුට්‍රේ හි, චුන්ගාරා විල මෙන්ම පරිනකොටා සහ පොමරේප් ගිනි කඳු ද ඇත, ඒවා පිළිවෙලින් මීටර් 6,348 සහ මීටර් 6,282 ක උන්නතාංශයකින් යුක්ත වේ. මධ්‍යම ඇන්ඩීස් පුරා ජාත්‍යන්තර කීර්තියක් ඇති පෝර්ටිලෝ, වැලේ නෙවාඩෝ සහ ටර්මාස් ඩි චිලන් ඇතුළු ස්කී රිසෝට් රාශියක් ඇත. දකුණේ ප්‍රධාන සංචාරක ස්ථාන වන්නේ ජාතික වනෝද්‍යාන (වඩාත් ජනප්‍රිය වන්නේ අරෞකානියාවේ කොන්ගුයිලියෝ ජාතික වනෝද්‍යානයයි)<ref>{{Cite web |title=Conguillio National Park (Official GANP Park Page) |url=https://national-parks.org/chile/conguillio |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20221026143218/https://national-parks.org/chile/conguillio |archive-date=26 October 2022 |access-date=26 October 2022 |website=national-parks.org |language=en}}</ref> සහ ඉස්ලා මෝචා සහ නහුවෙල්බුටා ජාතික වනෝද්‍යානය සහිත ටිරුවා සහ කැනෙටේ අවට වෙරළබඩ ප්‍රදේශය, චිලෝ දූපත් සමූහය සහ ලගුනා සැන් රෆායෙල් ජාතික වනෝද්‍යානය, එහි බොහෝ ග්ලැසියර සහිත පැටගෝනියාව සහ ටොරස් ඩෙල් පේන් ජාතික වනෝද්‍යානය ඇතුළත් වේ. එහි අද්විතීය ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පය සමඟ ලෝක උරුමයක් වන වල්පරයිසෝ මධ්‍යම වරාය නගරය ද ජනප්‍රියයි.<ref>{{Cite web |last=Centre |first=UNESCO World Heritage |title=Historic Quarter of the Seaport City of Valpara&iacute;so |url=https://whc.unesco.org/en/list/959/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240127041016/https://whc.unesco.org/en/list/959 |archive-date=27 January 2024 |access-date=22 January 2024 |website=UNESCO World Heritage Centre |language=en}}</ref> අවසාන වශයෙන්, පැසිෆික් සාගරයේ පාස්කු දූපත චිලී සංචාරක ගමනාන්තවලින් එකකි. For locals, tourism is concentrated mostly in the summer (December to March), and mainly in the coastal beach towns. [[:en:Arica|Arica]], [[:en:Iquique|Iquique]], [[:en:Antofagasta|Antofagasta]], [[:en:La_Serena,_Chile|La Serena]] and [[:en:Coquimbo|Coquimbo]] are the main summer centers in the north, and Pucón on the shores of [[:en:Lake_Villarrica|Lake Villarrica]] is the main center in the south. Because of its proximity to Santiago, the coast of the Valparaíso Region, with its many beach resorts, receives the largest number of tourists. [[:en:Viña_del_Mar|Viña del Mar]], Valparaíso's more affluent northern neighbor, is popular because of its beaches, [[:en:Casino|casino]], and its annual [[:en:Viña_del_Mar_International_Song_Festival|song festival]], the most important musical event in Latin America.{{citation needed|date=July 2014}} [[:en:Pichilemu|Pichilemu]] in the [[:en:O'Higgins_Region|O'Higgins Region]] is widely known as South America's "best [[:en:Surfing|surfing]] spot" according to [[:en:Fodor's|Fodor's]].{{citation needed|date=July 2014}} In November 2005 the government launched a campaign under the brand "Chile: All Ways Surprising" intended to promote the country internationally for both business and tourism. [[:en:List_of_museums_in_Chile|Museums in Chile]] such as the [[:en:Chilean_National_Museum_of_Fine_Arts|Chilean National Museum of Fine Arts]] built in 1880, feature works by [[:en:List_of_Chilean_artists|Chilean artists]]. Chile is home to the world-renowned [[:en:Patagonia_Park|Patagonian Trail]] that resides on the border between Argentina and Chile. Chile recently launched a massive scenic route for tourism in hopes of encouraging development based on conservation. The Route of Parks covers {{Convert|1740|mi}} and was designed by Tompkin Conservation (founders [[:en:Douglas_Tompkins|Douglas Tompkins]] and wife [[:en:Kristine_Tompkins|Kristine]]). දේශීය සංචාරකයින් සඳහා, සංචාරක ව්‍යාපාරය බොහෝ දුරට ගිම්හානයේදී (දෙසැම්බර් සිට මාර්තු දක්වා) සංකේන්ද්‍රණය වී ඇති අතර ප්‍රධාන වශයෙන් වෙරළබඩ වෙරළබඩ නගරවල වේ.<ref>{{Cite web |title=Best Beaches in Chile - Sandee |url=https://sandee.com/chile |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20241204020431/https://sandee.com/chile |archive-date=4 December 2024 |access-date=2024-10-24 |website=sandee.com}}</ref> ඇරිකා, ඉක්වික්, ඇන්ටොෆගස්ටා, ලා සෙරීනා සහ කොක්විම්බෝ උතුරේ ප්‍රධාන ගිම්හාන මධ්‍යස්ථාන වන අතර, විලාරිකා විලෙහි වෙරළ තීරයේ ඇති පුකෝන් දකුණේ ප්‍රධාන මධ්‍යස්ථානය වේ. සන්තියාගෝට ආසන්නව පිහිටා ඇති නිසා, බොහෝ වෙරළ නිවාඩු නිකේතන සහිත වැල්පරයිසෝ කලාපයේ වෙරළ තීරයට විශාලතම සංචාරකයින් සංඛ්‍යාව ලැබේ. වල්පරයිසෝහි වඩාත් ධනවත් උතුරු අසල්වැසියා වන විනා ඩෙල් මාර්, එහි වෙරළ තීරයන්, කැසිනෝ සහ ලතින් ඇමරිකාවේ වැදගත්ම සංගීත උත්සවය වන එහි වාර්ෂික ගීත උළෙල නිසා ජනප්‍රියයි. ෆොඩෝර්ස් පවසන පරිදි ඕ'හිගින්ස් කලාපයේ පිචිලෙමු දකුණු ඇමරිකාවේ "හොඳම සර්ෆින් ස්ථානය" ලෙස පුළුල් ලෙස හැඳින්වේ. 2005 නොවැම්බර් මාසයේදී රජය "චිලී: සියලු මාර්ග පුදුම සහගත" යන වෙළඳ නාමය යටතේ ව්‍යාපාරයක් දියත් කළේ ව්‍යාපාර සහ සංචාරක යන දෙකටම ජාත්‍යන්තරව රට ප්‍රවර්ධනය කිරීමේ අරමුණින්.<ref>{{cite web |title=Pro&#124;Chile – Importadores &#124; Selección idiomas |url=http://www.prochile.us/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140719080258/http://www.prochile.us/ |archive-date=19 July 2014 |access-date=22 December 2013 |publisher=Prochile.us}}</ref>1880 දී ඉදිකරන ලද චිලී ජාතික ලලිත කලා කෞතුකාගාරය වැනි චිලී හි කෞතුකාගාරවල චිලී කලාකරුවන්ගේ කෘති ඇතුළත් වේ. චිලී රාජ්‍යය ආර්ජන්ටිනාව සහ චිලී අතර මායිමේ පිහිටා ඇති ලෝක ප්‍රසිද්ධ පැටගෝනියානු මංපෙතට නිවහන වේ. සංරක්ෂණය මත පදනම් වූ සංවර්ධනය දිරිගැන්වීමේ අපේක්ෂාවෙන් චිලී මෑතකදී සංචාරක ව්‍යාපාරය සඳහා දැවැන්ත දර්ශනීය මාර්ගයක් දියත් කළේය. උද්‍යාන මාර්ගය සැතපුම් 1,740 ක් (කිලෝමීටර් 2,800) ආවරණය කරන අතර එය ටොම්ප්කින් සංරක්ෂණය (නිර්මාතෘ ඩග්ලස් ටොම්ප්කින්ස් සහ බිරිඳ ක්‍රිස්ටින්) විසින් නිර්මාණය කරන ලදී.<ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-45663960|title=Chile unveils huge Patagonia scenic route|date=27 September 2018|work=BBC News|access-date=24 November 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20181124162200/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-45663960|archive-date=24 November 2018|language=en-GB|url-status=live}}</ref> ප්‍රවාහනය === ප්‍රවාහනය === [[File:Chile_Route_68_Northbound_At_Route_60.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chile_Route_68_Northbound_At_Route_60.jpg|වම|thumb|මාර්ග 60 සමඟ මංසන්ධියේදී මාර්ග 68]] Due to Chile's topography a functioning transport network is vital to its economy. In 2020, Chile had {{convert|85984|km|0|abbr=on}} of [[:en:Highway|highways]], with {{convert|21289|km|0|abbr=on}} paved. In the same year, the country had {{convert|3347|km|0|abbr=on}} of [[:en:Dual_carriageway|duplicated highways]], the second largest network in South America, after Brazil. Since the mid-1990s, there has been a significant improvement in the country's roads, through bidding processes that allowed the construction of an efficient road network, with emphasis on the duplication of continuous {{convert|1950|km|0|abbr=on}} of the [[:en:Panamerican_Highway|Panamerican Highway]] ([[:en:Chile_Route_5|Chile Route 5]]) between [[:en:Puerto_Montt|Puerto Montt]] and [[:en:Caldera,_Chile|Caldera]] (in addition to the planned duplication in the Atacama Desert area), the excerpts in between Santiago, Valparaiso and the Central Coast, and the northern access to Concepción and the large project of the Santiago urban [[:en:Highway|highways]] network, opened between 2004 and 2006. Buses are now the main means of long-distance transportation in Chile, following the decline of its railway network. The bus system covers the entire country, from [[:en:Arica,_Chile|Arica]] to [[:en:Santiago|Santiago]] (a 30-hour journey) and from Santiago to [[:en:Punta_Arenas|Punta Arenas]] (about 40 hours, with a change at [[:en:Osorno,_Chile|Osorno]]). Chile has a total of 372 runways (62 paved and 310 unpaved). Important airports in Chile include [[:en:Chacalluta_International_Airport|Chacalluta International Airport]] ([[:en:Arica|Arica]]), [[:en:Diego_Aracena_International_Airport|Diego Aracena International Airport]] ([[:en:Iquique|Iquique]]), [[:en:Andrés_Sabella_Gálvez_International_Airport|Andrés Sabella Gálvez International Airport]] ([[:en:Antofagasta|Antofagasta]]), [[:en:Carriel_Sur_International_Airport|Carriel Sur International Airport]] ([[:en:Concepción,_Chile|Concepción]]), [[:en:El_Tepual_International_Airport|El Tepual International Airport]] ([[:en:Puerto_Montt|Puerto Montt]]), [[:en:Presidente_Carlos_Ibáñez_del_Campo_International_Airport|Presidente Carlos Ibáñez del Campo International Airport]] ([[:en:Punta_Arenas|Punta Arenas]]), [[:en:La_Araucanía_International_Airport|La Araucanía International Airport]] ([[:en:Temuco|Temuco]]), [[:en:Mataveri_International_Airport|Mataveri International Airport]] ([[:en:Easter_Island|Easter Island]]), the most remote airport in the world, as defined by distance to another airport, and the [[:en:Arturo_Merino_Benítez_International_Airport|Arturo Merino Benítez International Airport]] ([[:en:Santiago|Santiago]]) with a traffic of 12,105,524 passengers in 2011. Santiago is headquarters of Latin America's largest [[:en:Airline|airline]] [[:en:Holding_company|holding company]] and Chilean [[:en:Flag_carrier|flag carrier]] [[:en:LATAM_Airlines_Group|LATAM Airlines]]. චිලීයේ භූ විෂමතාවය හේතුවෙන් ක්‍රියාකාරී ප්‍රවාහන ජාලයක් එහි ආර්ථිකයට අත්‍යවශ්‍ය වේ. 2020 දී චිලී රාජ්‍යයේ කිලෝමීටර් 85,984 (සැතපුම් 53,428) ක අධිවේගී මාර්ග තිබූ අතර කිලෝමීටර් 21,289 (සැතපුම් 13,228) ක කාපට් කර ඇත.<ref>{{Cite web |title=Data of interest 1 – National Network according to category |url=https://www.observatoriologistico.cl/infraestructura/red-vial/?id=5d719224d2c6f20029110412 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220529172624/https://www.observatoriologistico.cl/infraestructura/red-vial/?id=5d719224d2c6f20029110412 |archive-date=29 May 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> එම වසරේම, රට තුළ කිලෝමීටර් 3,347 (සැතපුම් 2,080) ක අනුපිටපත් අධිවේගී මාර්ග තිබූ අතර එය බ්‍රසීලයෙන් පසු දකුණු ඇමරිකාවේ දෙවන විශාලතම ජාලය වේ.<ref>{{Cite web |title=Data of interest 3 – Red vial national de dobles calzadas por región año 2020 |url=https://www.observatoriologistico.cl/infraestructura/red-vial/?id=5d719224d2c6f20029110412 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220529172624/https://www.observatoriologistico.cl/infraestructura/red-vial/?id=5d719224d2c6f20029110412 |archive-date=29 May 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> 1990 දශකයේ මැද භාගයේ සිට, කාර්යක්ෂම මාර්ග ජාලයක් ඉදිකිරීමට ඉඩ සලසන ලංසු තැබීමේ ක්‍රියාවලීන් හරහා රටේ මාර්ගවල සැලකිය යුතු දියුණුවක් ඇති වී ඇති අතර, පුවර්ටෝ මොන්ට් සහ කල්ඩෙරා අතර පැනමෙරිකන් අධිවේගී මාර්ගයේ (චිලී මාර්ගය 5) අඛණ්ඩ කිලෝමීටර් 1,950 (සැතපුම් 1,212) අනුපිටපත් කිරීම කෙරෙහි අවධානය යොමු කර ඇත (අටකාමා කාන්තාර ප්‍රදේශයේ සැලසුම් කර ඇති අනුපිටපත් කිරීමට අමතරව),<ref>{{Cite web |date=13 March 2019 |title=In 2021 they will bid for roads that unite Antofagasta with Caldera and Iquique |url=https://www.infraestructurapublica.cl/2021-licitaran-carreteras-unen-antofagasta-caldera-e-iquique/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20221023012331/https://www.infraestructurapublica.cl/2021-licitaran-carreteras-unen-antofagasta-caldera-e-iquique/ |archive-date=23 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> සන්තියාගෝ, වල්පරයිසෝ සහ මධ්‍යම වෙරළ තීරය අතර කොටස් සහ කොන්සෙප්සියොන් වෙත උතුරු ප්‍රවේශය සහ සන්තියාගෝ නාගරික මහාමාර්ග ජාලයේ විශාල ව්‍යාපෘතිය 2004 සහ 2006 අතර විවෘත කරන ලදී.<ref>{{Cite web |title=115 nuevos km de autopistas |url=http://www.plataformaurbana.cl/archive/2009/01/14/115-nuevos-km-de-autopistas/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220711122610/https://www.plataformaurbana.cl/archive/2009/01/14/115-nuevos-km-de-autopistas/ |archive-date=11 July 2022 |access-date=11 July 2022 |work=Plataforma Urbana}}</ref> දුම්රිය ජාලයේ පරිහානියෙන් පසු චිලියේ දිගු දුර ප්‍රවාහනයේ ප්‍රධාන මාධ්‍යය දැන් බස් රථ වේ.<ref>{{cite web |author=Omnilineas |title=Omnilineas website |url=http://www.omnilineas.cl/comparison/index.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140219172710/http://www.omnilineas.cl/comparison/index.html |archive-date=19 February 2014 |access-date=17 February 2014}}</ref> බස් පද්ධතිය මුළු රටම ආවරණය කරයි, ඇරිකා සිට සන්තියාගෝ දක්වා (පැය 30 ක ගමනක්) සහ සන්තියාගෝ සිට පුන්ටා අරීනාස් දක්වා (පැය 40 ක් පමණ, ඔසෝර්නෝ හි වෙනසක් සහිතව). චිලීයේ මුළු ධාවන පථ 372 ක් ඇත (තාරකා කර ඇති මාර්ග 62 ක් සහ තාර නොදැමූ මාර්ග 310 ක්). චිලියේ වැදගත් ගුවන් තොටුපළවල් වන්නේ චකල්ලූටා ජාත්‍යන්තර ගුවන් තොටුපල (ඇරිකා), ඩියාගෝ අරසීනා ජාත්‍යන්තර ගුවන්තොටුපළ (ඉක්වික්), ඇන්ඩ්‍රෙස් සැබෙලා ගැල්වෙස් ජාත්‍යන්තර ගුවන් තොටුපල (ඇන්ටොෆගස්ටා), කැරියල් සූර් ජාත්‍යන්තර ගුවන් තොටුපළ (කොන්සෙප්සියන්), එල් ටෙපුවල් ජාත්‍යන්තර ගුවන් තොටුපළ (පුවර්ටෝ මොන්ට්), ජනාධිපති කාලෝස් ඉබානා ජාත්‍යන්තර ගුවන් තොටුපළයි. අරෞකානියා ජාත්‍යන්තර ගුවන්තොටුපළ (ටෙමුකෝ), මාතවේරි ජාත්‍යන්තර ගුවන්තොටුපළ (පාස්කු දූපත), වෙනත් ගුවන් තොටුපළකට ඇති දුර අනුව නිර්වචනය කර ඇති පරිදි ලෝකයේ වඩාත්ම දුරස්ථ ගුවන් තොටුපළ වන අතර, ආටුරෝ මෙරිනෝ බෙනිටෙස් ජාත්‍යන්තර ගුවන් තොටුපළ (සන්තියාගෝ) 2011 දී 12,105,524 මගීන්ගේ ගමනාගමනයෙන් යුක්ත වේ. ධජ වාහකය LATAM ගුවන් සේවය. === අන්තර්ජාලය සහ විදුලි සංදේශ === [[File:Andes_y_Torre_Entel.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Andes_y_Torre_Entel.jpg|thumb|චිලීහි සන්තියාගෝ හි ටොරේ එන්ටෙල්, පසුබිමේ ඇන්ඩීස් කඳුකරය.]] [[:en:Telecommunications_in_Chile|Chile has a telecommunication]] system which covers much of the country, including Chilean insular and Antarctic bases. Privatization of the telephone system began in 1988; Chile has one of the most advanced telecommunications infrastructure in South America with a modern system based on extensive microwave radio relay facilities and a domestic satellite system with 3 earth stations.<ref name="factbook" /> In 2012, there were 3.276 million main lines in use and 24.13 million mobile cellular telephone subscribers. According to a 2012 database of the [[:en:International_Telecommunication_Union|International Telecommunication Union]] (ITU), 61.42% of the Chilean population uses the internet, making Chile the country with the highest internet penetration in South America. The Chilean internet country code is "[[:en:.cl|.cl]]". In 2017 the government of Chile launched its first [[:en:Cyber_security|cyber security]] strategy, which receives technical support from the [[:en:Organization_of_American_States|Organization of American States]] (OAS) Cyber Security Program of the Inter-American Committee against Terrorism (CICTE). චිලී දූපත් සහ ඇන්ටාක්ටික් කඳවුරු ඇතුළුව රටේ බොහෝ ප්‍රදේශ ආවරණය කරන විදුලි සංදේශ පද්ධතියක් චිලී සතුව ඇත. දුරකථන පද්ධතිය පෞද්ගලීකරණය කිරීම 1988 දී ආරම්භ විය; පුළුල් මයික්‍රෝවේව් රේඩියෝ රිලේ පහසුකම් මත පදනම් වූ නවීන පද්ධතියක් සහ පෘථිවි මධ්‍යස්ථාන 3 ක් සහිත දේශීය චන්ද්‍රිකා පද්ධතියක් සහිත දකුණු ඇමරිකාවේ වඩාත්ම දියුණු විදුලි සංදේශ යටිතල පහසුකම්වලින් එකක් චිලී සතුව ඇත.<ref name="factbook" /> 2012 දී, භාවිතයේ ප්‍රධාන මාර්ග මිලියන 3.276 ක් සහ ජංගම සෙලියුලර් දුරකථන ග්‍රාහකයින් මිලියන 24.13 ක් සිටියහ.<ref name="factbook" /> ජාත්‍යන්තර විදුලි සංදේශ සංගමයේ (ITU) 2012 දත්ත සමුදායකට අනුව, චිලී ජනගහනයෙන් 61.42% ක් අන්තර්ජාලය භාවිතා කරන අතර, එමඟින් දකුණු ඇමරිකාවේ ඉහළම අන්තර්ජාල විනිවිද යාමක් ඇති රට චිලී බවට පත්වේ.<ref name="ITU-IndividualsUsingTheInternet">{{cite web |date=June 2013 |title=Percentage of Individuals using the Internet 2000 |url=http://www.itu.int/en/ITU-D/Statistics/Documents/statistics/2013/Individuals_Internet_2000-2012.xls |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140209141641/http://www.itu.int/en/ITU-D/Statistics/Documents/statistics/2013/Individuals_Internet_2000-2012.xls |archive-date=9 February 2014 |access-date=22 June 2013 |publisher=International Telecommunication Union}}</ref> චිලී අන්තර්ජාල රටේ කේතය ".cl" වේ.<ref>{{cite web |author1=Internet Assigned Numbers Authority |title=.cl Domain Delegation Data |url=https://www.iana.org/domains/root/db/cl.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240220234533/http://www.iana.org/domains/root/db/cl.html |archive-date=20 February 2024 |access-date=3 April 2024 |website=www.iana.org}}</ref> 2017 දී චිලී රජය එහි පළමු සයිබර් ආරක්ෂණ උපාය මාර්ගය දියත් කළ අතර, එය ත්‍රස්තවාදයට එරෙහි අන්තර්-ඇමරිකානු කමිටුවේ (CICTE) ඇමරිකානු රාජ්‍ය සංවිධානයේ (OAS) සයිබර් ආරක්ෂණ වැඩසටහනෙන් තාක්ෂණික සහාය ලබා ගනී.<ref>{{Cite book |author1=Carlos Solar |title=Cybersecurity Governance in Latin America: States, Threats, and Alliances |publisher=State University of New York Press |year=2023 |isbn=9781438491424 |pages=}}</ref> බලශක්ති === බලශක්තිය === [[File:Generadores_eólicos.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Generadores_e%C3%B3licos.jpg|thumb|චිලී, කැනෙලා අසල සුළං ගොවිපලක්]] Chile's [[:en:Total_energy_supply|total energy supply]] (TES) was 23.0GJ per capita in 2020.<ref name="iea2020">{{cite web |title=IEA – Report |url=https://www.iea.org/data-and-statistics/data-tools/energy-statistics-data-browser?country=KENYA&fuel=Energy%20supply&indicator=TESbyPop |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20170202060054/https://www.iea.org/statistics/statisticssearch/report/?country=Chile&product=indicators |archive-date=2 February 2017 |access-date=4 November 2020}}</ref> Energy in Chile is dominated by fossil fuels, with coal, oil and gas accounting for 73.4% of the total primary energy. Biofuels and waste account for another 20.5% of primary energy supply, with the rest sourced from hydro and other renewables. Electricity consumption was 68.90 TWh in 2014. Main sources of electricity in Chile are [[:en:Hydroelectricity|hydroelectricity]], [[:en:Fuel_gas|gas]], [[:en:Fuel_oil|oil]] and [[:en:Coal|coal]]. [[:en:Renewable_energy|Renewable energy]] in the forms of [[:en:Wind_energy|wind]] and [[:en:Solar_energy|solar energy]] are also coming into use, encouraged by collaboration since 2009 with the [[:en:United_States_Department_of_Energy|United States Department of Energy]]. The electricity industry is [[:en:Privatization|privatized]] with [[:en:Endesa_(Chile)|ENDESA]] as the largest company in the field. 2020 දී චිලීයේ මුළු බලශක්ති සැපයුම (TES) ඒක පුද්ගල 23.0GJ විය.<ref name="iea2020" /> චිලීයේ බලශක්තිය ෆොසිල ඉන්ධන මගින් ආධිපත්‍යය දරන අතර, ගල් අඟුරු, තෙල් සහ ගෑස් මුළු ප්‍රාථමික ශක්තියෙන් 73.4% ක් වේ. ජෛව ඉන්ධන සහ අපද්‍රව්‍ය ප්‍රාථමික බලශක්ති සැපයුමෙන් තවත් 20.5% ක් වන අතර ඉතිරිය ජල විදුලි හා අනෙකුත් පුනර්ජනනීය බලශක්තියෙන් ලබා ගනී.<ref name="iea2020" /> 2014 දී විදුලි පරිභෝජනය 68.90 TWh විය. චිලියේ ප්‍රධාන විදුලි ප්‍රභවයන් වන්නේ ජල විදුලිය, ගෑස්, තෙල් සහ ගල් අඟුරු ය. 2009 සිට එක්සත් ජනපද බලශක්ති දෙපාර්තමේන්තුව සමඟ සහයෝගීතාවයෙන් දිරිමත් කරන ලද සුළං සහ සූර්ය බලශක්ති ආකාරවලින් පුනර්ජනනීය බලශක්තිය ද භාවිතයට පැමිණෙමින් පවතී. ක්ෂේත්‍රයේ විශාලතම සමාගම ලෙස ENDESA සමඟ විදුලි කර්මාන්තය පෞද්ගලීකරණය කර ඇත. 2021 දී, චිලියේ ස්ථාපිත පුනර්ජනනීය විදුලිය අනුව, ජල විදුලිය මෙගාවොට් 6,807 (ලෝකයේ 28 වන විශාලතම), සුළං බලය මෙගාවොට් 3,137 (ලෝකයේ 28 වන විශාලතම), සූර්ය බලය මෙගාවොට් 4,468 (ලෝකයේ 22 වන විශාලතම) සහ ජෛව ස්කන්ධය මෙගාවොට් 375 ක් තිබුණි.<ref>{{cite web |author=IRENA |date=April 2022 |title=Renewable Capacity Statistics 2022 |trans-title= |url=https://www.irena.org/-/media/Files/IRENA/Agency/Publication/2022/Apr/IRENA_RE_Capacity_Statistics_2022.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://www.irena.org/-/media/Files/IRENA/Agency/Publication/2022/Apr/IRENA_RE_Capacity_Statistics_2022.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=8 May 2022}}</ref> ඇටකාමා කාන්තාරය ලෝකයේ ඉහළම සූර්ය විකිරණය ලබා ගන්නා ස්ථානය වන අතර, චිලී රාජ්‍යය තෙල්, ගෑස් සහ ගල් අඟුරු ලබා ගැනීමේ ගැටළු වලට මුහුණ දී ඇති බැවින් (රට මූලික වශයෙන් ඒවා නිෂ්පාදනය නොකරන බැවින් ඒවා ආනයනය කිරීමට සිදුවේ), පුනර්ජනනීය බලශක්තිය රටේ බලශක්ති ක්ෂේත්‍රයේ අඩුපාඩු සඳහා විසඳුම ලෙස සැලකේ.<ref>{{Cite web |title=Energia Renovável para a irigação no Deserto do Atacama |url=http://www.iadb.org/en/news/webstories/2011-12-15/solar-power-plant-in-atacama-desert-in-chile,9715.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20171016080702/http://www.iadb.org/en/news/webstories/2011-12-15/solar-power-plant-in-atacama-desert-in-chile,9715.html |archive-date=16 October 2017 |access-date=11 July 2022}}</ref><ref>{{Cite web |title=Chile inaugura 1ª planta de energia termossolar da América Latina |url=https://economia.uol.com.br/noticias/efe/2021/06/09/chile-inaugura-1-planta-de-energia-termossolar-da-america-latina.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220321111842/https://economia.uol.com.br/noticias/efe/2021/06/09/chile-inaugura-1-planta-de-energia-termossolar-da-america-latina.htm |archive-date=21 March 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> 2023 දී චිලී රාජ්‍යය හරිතාගාර වායු ටොන් මිලියන 107.99 ක් විමෝචනය කළ අතර එය ගෝලීය සමස්තයෙන් 0.2% ක් පමණ වේ.<ref>{{Cite journal|last1=Olefs|first1=M.|last2=Formayer|first2=H.|last3=Gobiet|first3=A.|last4=Marke|first4=T.|last5=Schöner|first5=W.|last6=Revesz|first6=M.|date=2021-06-01|title=Past and future changes of the Austrian climate – Importance for tourism|journal=Journal of Outdoor Recreation and Tourism|series=Editorial: Tourism and Climate Change – an integrated look at the Austrian case|volume=34|pages=100395|bibcode=2021JORT...3400395O|doi=10.1016/j.jort.2021.100395|issn=2213-0780|doi-access=free}}</ref> මෑත වසරවලදී චිලී රාජ්‍යය පිරිසිදු බලශක්තියේ, විශේෂයෙන් සූර්ය හා සුළං බලශක්තියේ ගෝලීය ප්‍රමුඛයා ලෙස මතු වී තිබේ.<ref>{{Cite web |date=1 January 2018 |title=Chile |url=https://www.iea.org/countries/chile |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20250218090200/https://www.iea.org/countries/chile |archive-date=18 February 2025 |access-date=2025-02-07 |website=IEA |language=en-GB}}</ref> සහ 2050 වන විට ශුද්ධ ශුන්‍යයට කැපවී සිටී. දේශගුණික ක්‍රියාකාරී ට්‍රැකර්ට අනුව, පුනර්ජනනීය බලශක්තිය පුළුල් කිරීම සහ ගල් අඟුරු ක්‍රමයෙන් ඉවත් කිරීම මගින් දේශගුණ ක්‍රියාමාර්ගවල "සැලකිය යුතු ප්‍රගතියක්" ලබා ගනිමින් සිටී.<ref>{{Cite web |last=Climate Action Tracker |date=7 October 2024 |title=Chile |url=https://climateactiontracker.org/countries/chile/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20250207154740/https://climateactiontracker.org/countries/chile/ |archive-date=7 February 2025 |access-date=2025-02-07 |website=climateactiontracker.org |language=en}}</ref> == යොමු කිරීම් == eucj3i15twes5bdogvkezkwpbwqfrum 750346 750343 2025-06-23T08:06:04Z BuddhikaW88 37808 /* ඛනිජ සම්පත් */ 750346 wikitext text/x-wiki [[File:Bolsa_2.JPG|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Bolsa_2.JPG|thumb|සන්තියාගෝ කොටස් වෙළඳපොළ]] සන්තියාගෝ හි චිලී මහ බැංකුව රටේ මධ්‍යම බැංකුව ලෙස සේවය කරයි. චිලී මුදල් ඒකකය චිලී පෙසෝ (CLP) වේ. චිලී යනු දකුණු ඇමරිකාවේ වඩාත්ම ස්ථාවර සහ සමෘද්ධිමත් ජාතීන්ගෙන් එකකි,<ref name="BBC-Chile">{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/country_profiles/1222764.stm|title=Country profile: Chile|date=16 December 2009|work=BBC News|access-date=31 December 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20100114035710/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/country_profiles/1222764.stm|archive-date=14 January 2010|url-status=live}}</ref> මානව සංවර්ධනය, තරඟකාරිත්වය, ගෝලීයකරණය, ආර්ථික නිදහස සහ දූෂණය පිළිබඳ අඩු සංජානනය අතින් ලතින් ඇමරිකානු ජාතීන්ට නායකත්වය දෙයි.<ref name="hdrstats.undp.org">{{cite web |title=Human and income poverty: developing countries |url=http://hdrstats.undp.org/indicators/25.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090212140250/http://hdrstats.undp.org/indicators/25.html |archive-date=12 February 2009 |work=UNDP}}</ref> 2013 ජූලි මාසයේ සිට, චිලී ලෝක බැංකුව විසින් "ඉහළ ආදායම් ලබන ආර්ථිකයක්" ලෙස සලකනු ලැබේ.<ref name="wb">{{cite web |title=How does the World Bank classify countries? |url=https://datahelpdesk.worldbank.org/knowledgebase/articles/378834-how-does-the-world-bank-classify-countries |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200522092916/https://datahelpdesk.worldbank.org/knowledgebase/articles/378834-how-does-the-world-bank-classify-countries |archive-date=22 May 2020 |access-date=8 April 2021 |publisher=[[World Bank]]}}</ref><ref name="World Bank-2013a">{{cite web |date=1 July 2013 |title=High-income economies ($12,616 or more) |url=http://data.worldbank.org/about/country-classifications/country-and-lending-groups#High_income |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110318125456/http://data.worldbank.org/about/country-classifications/country-and-lending-groups#High_income |archive-date=18 March 2011 |access-date=14 September 2013 |work=Country and Lending Groups |publisher=The World Bank}}</ref><ref name="World Bank-2013b">{{cite web |date=1 August 2013 |title=GNI per capita, Atlas method (current US$) |url=http://api.worldbank.org/datafiles/NY.GNP.PCAP.CD_Indicator_MetaData_en_EXCEL.xls |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130921055207/http://api.worldbank.org/datafiles/NY.GNP.PCAP.CD_Indicator_MetaData_en_EXCEL.xls |archive-date=21 September 2013 |access-date=14 September 2013 |publisher=The World Bank |location=Washington, D.C. |format=xls |quote=GNI-WB}}</ref> චිලී දකුණු ඇමරිකාවේ ඉහළම ආර්ථික නිදහස (ලොව පුරා 22 වන ස්ථානයේ) ඇති බව හෙරිටේජ් පදනමේ චිලී පවසයි. එහි ස්වාධීන හා කාර්යක්ෂම අධිකරණ පද්ධතිය සහ විචක්ෂණශීලී රාජ්‍ය මූල්‍ය කළමනාකරණය හේතුවෙන්.<ref>{{Cite web |title=Chile Economy: Population, GDP, Inflation, Business, Trade, FDI, Corruption |url=https://www.heritage.org/index/country/chile |url-status=unfit |archive-url=https://web.archive.org/web/20190622094514/https://www.heritage.org/index/country/chile |archive-date=22 June 2019 |access-date=13 November 2023 |website=The Heritage Foundation |language=en}}</ref> 2010 මැයි මාසයේදී චිලී OECD හා සම්බන්ධ වූ පළමු දකුණු ඇමරිකානු රට බවට පත්විය.<ref>{{cite web |date=7 May 2010 |title=Chile's accession to the OECD |url=http://www.oecd.org/chile/chilesaccessiontotheoecd.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20120829025817/http://www.oecd.org/chile/chilesaccessiontotheoecd.htm |archive-date=29 August 2012 |access-date=22 July 2016 |publisher=[[Organisation for Economic Co-operation and Development|OECD]]}}</ref> 2006 දී, චිලී ලතින් ඇමරිකාවේ ඉහළම නාමික ඒක පුද්ගල දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය ඇති රට බවට පත්විය.<ref>[http://www.weforum.org/pdf/GCR09/GCR20092010fullrankings.pdf Table 4: The Global Competitiveness Index 2009–2010 rankings and 2008–2009 comparisons] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101030003958/http://www.weforum.org/pdf/GCR09/GCR20092010fullrankings.pdf|date=30 October 2010}}. The Global Competitiveness Index 2009–2010. World Economic Forum</ref> 2020 වන විට, චිලී ලතින් ඇමරිකාවේ (උරුගුවේ සහ පැනමාවට පිටුපසින්) නාමික ඒක පුද්ගල දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් තුන්වන ස්ථානයේ සිටී. තඹ කැණීම චිලීයේ දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 20% ක් සහ අපනයන වලින් 60% ක් වේ.<ref name="coppersol">{{cite news|url=https://www.economist.com/news/business/21576714-mining-industry-has-enriched-chile-its-future-precarious-copper-solution|title=Mining in Chile: Copper solution|date=27 April 2013|newspaper=The Economist|access-date=13 July 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20130715211952/http://www.economist.com/news/business/21576714-mining-industry-has-enriched-chile-its-future-precarious-copper-solution|archive-date=15 July 2013|url-status=live}}</ref> එස්කොන්ඩිඩා යනු ලොව විශාලතම තඹ පතල වන අතර එය ගෝලීය සැපයුම්වලින් 5% කට වඩා නිෂ්පාදනය කරයි.<ref name="coppersol" /> සමස්තයක් වශයෙන්, චිලී ලෝකයේ තඹ වලින් තුනෙන් එකක් නිෂ්පාදනය කරයි.<ref name="coppersol" /> රාජ්‍ය පතල් සමාගමක් වන කොඩෙල්කෝ, පෞද්ගලික තඹ පතල් සමාගම් සමඟ තරඟ කරයි.<ref name="coppersol" /> 1980 ගණන්වල සිට අඛණ්ඩව පවත්වාගෙන යන ශක්තිමත් ආර්ථික ප්‍රතිපත්ති, චිලීයේ ස්ථාවර ආර්ථික වර්ධනයට දායක වී ඇති අතර දරිද්‍රතා අනුපාත අඩකට වඩා අඩු කර ඇත.<ref name="factbook">{{Cite CIA World Factbook|country=Chile|access-date=17 February 2014}}</ref><ref name="countrystudies">{{cite web |date=31 March 1994 |title=Development and Breakdown of Democracy, 1830–1973 |url=http://countrystudies.us/chile/85.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110709014719/http://countrystudies.us/chile/85.htm |archive-date=9 July 2011 |access-date=21 April 2009 |work=Country Studies |publisher=Library of Congress}}</ref> 1999 දී චිලී මධ්‍යස්ථ ආර්ථික පසුබෑමක් අත්විඳීමට පටන් ගත්තේය. 2003 වන තෙක් ආර්ථිකය මන්දගාමීව පැවති අතර, එය යථා තත්ත්වයට පත්වීමේ පැහැදිලි සලකුණු පෙන්වීමට පටන් ගත් අතර, දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 4.0% ක වර්ධනයක් අත්කර ගත්තේය.<ref>{{cite web |date=21 February 2013 |title=Chile GDP – real growth rate |url=http://indexmundi.com/chile/gdp_real_growth_rate.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190612084542/https://www.indexmundi.com/chile/gdp_real_growth_rate.html |archive-date=12 June 2019 |access-date=13 July 2013 |publisher=Indexmundi.com}}</ref> චිලී ආර්ථිකය 2004 වසර 6% ක වර්ධනයකින් අවසන් කළේය. සැබෑ දළ දේශීය නිෂ්පාදිත වර්ධනය 2005 දී 5.7% ක් වූ අතර 2006 දී 4% දක්වා පහත වැටුණි. 2007 දී දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය 5% කින් වර්ධනය විය.<ref name="countrystudies" /> 2008 මූල්‍ය අර්බුදයට මුහුණ දුන් රජය, රැකියා සහ වර්ධනය උත්තේජනය කිරීම සඳහා ආර්ථික උත්තේජක සැලැස්මක් ප්‍රකාශයට පත් කළ අතර, මහා අවපාතය නොතකා, 2009 සඳහා දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 2% ත් 3% ත් අතර ප්‍රසාරණයක් අරමුණු කර ගෙන ඇත. කෙසේ වෙතත්, ආර්ථික විශ්ලේෂකයින් රජයේ ඇස්තමේන්තු සමඟ එකඟ නොවූ අතර ආර්ථික වර්ධනය 1.5% ක මධ්‍යන්‍යයකින් පුරෝකථනය කළහ.<ref>{{cite news|url=https://www.reuters.com/article/economicNews/idUSN1027661220090110|title=Chile finmin says no recession seen in 2009-report|date=10 January 2009|work=Reuters|access-date=17 December 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20090111024811/http://www.reuters.com/article/economicNews/idUSN1027661220090110|archive-date=11 January 2009|url-status=live}}</ref> 2012 දී සැබෑ දළ දේශීය නිෂ්පාදිත වර්ධනය 5.5% ක් විය. 2013 පළමු කාර්තුවේදී වර්ධනය 4.1% දක්වා මන්දගාමී විය.<ref name="imfartiv">{{cite web |date=14 June 2013 |title=Chile: 2013 Article IV Consultation; IMF Country Report 13/198 |url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/scr/2013/cr13198.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20130717155041/http://www.imf.org/external/pubs/ft/scr/2013/cr13198.pdf |archive-date=17 July 2013 |access-date=13 July 2013 |publisher=IMF}}</ref> [[File:Gran_Torre_Santiago_(39693576311)_(2).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Gran_Torre_Santiago_(39693576311)_(2).jpg|වම|thumb|සැන්හැටන්හි ග්‍රාන් ටොරේ කොස්ටානේරා සහ ටයිටේනියම් ලා පෝර්ටාඩා (පසුබිම) අහස ගොඩනැගිලි]] ලෝක බැංකුවට අනුව, විරැකියා අනුපාතය 2022 දී 7.8% ක් විය.<ref>{{Cite web |title=World Bank Open Data |url=https://data.worldbank.org/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230526025607/https://data.worldbank.org/ |archive-date=26 May 2023 |access-date=11 November 2023 |website=World Bank Open Data}}</ref> කෘෂිකර්මාන්තය, පතල් කැණීම් සහ ඉදිකිරීම් ක්ෂේත්‍රයන්හි ශ්‍රම හිඟයක් වාර්තා වී ඇත.<ref name="imfartiv" /> රජයේ සමීක්ෂණවලට අනුව, දරිද්‍රතා රේඛාවට පහළින් ඒක පුද්ගල ගෘහස්ථ ආදායමක් ඇති චිලී ජාතිකයින්ගේ ප්‍රතිශතය - පුද්ගලයෙකුගේ අවම පෝෂණ අවශ්‍යතා සපුරාලීමේ පිරිවැය මෙන් දෙගුණයක් ලෙස අර්ථ දක්වා ඇත - 1987 දී 45.1% සිට 2009 දී 11.5% දක්වා පහත වැටුණි.<ref>{{cite web |date=22 June 2007 |title=Casen 2006 en profundidad |url=http://www.trabajoyequidad.cl/documentos/temp/TP-825-CASEN%202006%20en%20profundidad-22-06-2007.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130113065308/http://www.trabajoyequidad.cl/documentos/temp/TP-825-CASEN%2B2006%2Ben%2Bprofundidad-22-06-2007.pdf |archive-date=13 January 2013 |access-date=22 October 2007 |work=Libertad y Desarrollo}}</ref><ref>{{cite web |year=2010 |title=Panorama social de América Latina |url=http://www.cepal.cl/publicaciones/xml/9/41799/PSE-panoramasocial2010.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110707005900/http://www.cepal.cl/publicaciones/xml/9/41799/PSE-panoramasocial2010.pdf |archive-date=7 July 2011 |access-date=13 July 2013 |publisher=ECLAC}}</ref> කෙසේ වෙතත්, චිලීයේ විචාරකයින් තර්ක කරන්නේ සැබෑ දරිද්‍රතා සංඛ්‍යාලේඛන නිල වශයෙන් ප්‍රකාශයට පත් කරන ලද සංඛ්‍යාලේඛනවලට වඩා සැලකිය යුතු ලෙස ඉහළ බවයි.<ref>{{cite news|url=http://www.economiaynegocios.cl/noticias/noticias.asp?id=35048|title=Una muy necesaria corrección: Hay cuatro millones de pobres en Chile|date=14 October 2007|newspaper=El Mercurio|access-date=22 October 2007|archive-url=https://web.archive.org/web/20210815184809/http://www.economiaynegocios.cl/noticias/noticias.asp?id=35048|archive-date=15 August 2021|url-status=live}}</ref> බොහෝ යුරෝපීය රටවල ප්‍රිය කරන සාපේක්ෂ මිනුම් දණ්ඩ භාවිතා කරමින්, චිලී ජාතිකයන්ගෙන් 27% ක් දුප්පත් වනු ඇති බව ECLAC හි ජුවාන් කාලෝස් ෆෙරෙස් පවසයි.<ref>{{Cite news|url=http://www.economist.com/displaystory.cfm?story_id=9645174|title=Destitute no more|date=16 August 2007|newspaper=The Economist|access-date=22 October 2007|archive-url=https://web.archive.org/web/20071016204538/http://economist.com/displayStory.cfm?story_id=9645174|archive-date=16 October 2007|url-status=live}}{{Subscription required}}</ref> 2012 වන විට, මිලියන 11.1 ක් පමණ (ජනගහනයෙන් 64%) රජයේ සුභසාධන වැඩසටහන් වලින් ප්‍රතිලාභ ලබන අතර,<ref>{{cite web |date=20 November 2012 |title=Ficha de Protección Social – Ministerio de Desarrollo Social |url=http://www.fichaproteccionsocial.gob.cl/estad/est_int.php?id=19 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160518190839/http://www.fichaproteccionsocial.gob.cl/estad/est_int.php?id=19 |archive-date=18 May 2016 |access-date=12 March 2013 |publisher=Fichaproteccionsocial.gob.cl}}</ref> "සමාජ ආරක්ෂණ කාඩ්පත" හරහා, එයට දරිද්‍රතාවයෙන් පෙළෙන ජනගහනය සහ දරිද්‍රතාවයට වැටීමේ අවදානමක් ඇති අය ඇතුළත් වේ.<ref>{{cite web |title=Ficha de Protección Social – Ministerio de Desarrollo Social |url=http://www.fichaproteccionsocial.gob.cl/fps/fps2.php |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120915085201/http://www.fichaproteccionsocial.gob.cl/fps/fps2.php |archive-date=15 September 2012 |access-date=9 November 2012 |publisher=Fichaproteccionsocial.gob.cl}}</ref> පෞද්ගලීකරණය කරන ලද ජාතික විශ්‍රාම වැටුප් ක්‍රමය (AFP) දේශීය ආයෝජන දිරිමත් කර ඇති අතර දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් ආසන්න වශයෙන් 21% ක ඇස්තමේන්තුගත මුළු දේශීය ඉතුරුම් අනුපාතයකට දායක වී ඇත.<ref>{{cite web |title=The Chilean pension system |url=http://www.safp.cl/573/articles-3523_copyright.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120512092950/http://www.safp.cl/573/articles-3523_copyright.pdf |archive-date=12 May 2012 |access-date=13 July 2013}}</ref> අනිවාර්ය පෞද්ගලික විශ්‍රාම වැටුප් ක්‍රමය යටතේ, බොහෝ විධිමත් අංශයේ සේවකයින් තම වැටුපෙන් 10% ක් පෞද්ගලිකව කළමනාකරණය කරන ලද අරමුදල්වලට ගෙවයි.<ref name="countrystudies" /> චිලී රාජ්‍යය රටවල් ජාලයක් සමඟ නිදහස් වෙළඳ ගිවිසුම් (FTA) අත්සන් කර ඇති අතර, 2003 දී අත්සන් කරන ලද සහ 2004 ජනවාරි මාසයේදී ක්‍රියාත්මක කරන ලද එක්සත් ජනපදය සමඟ FTA ද ඇතුළුව.<ref>{{cite web |title=USA-Chile FTA Final Text |url=http://www.ustr.gov/Trade_Agreements/Bilateral/Chile_FTA/Final_Texts/Section_Index.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160328045456/https://ustr.gov/trade_agreements/bilateral/chile_fta/final_texts/section_index.html |archive-date=28 March 2016 |access-date=13 July 2013 |publisher=Ustr.gov}}</ref> චිලී රාජ්‍යයේ අභ්‍යන්තර රජයේ සංඛ්‍යාලේඛනවලින් පෙනී යන්නේ උද්ධමනය සහ මෑත කාලීන ඉහළ තඹ මිල ගණන් සැලකිල්ලට ගත් විට පවා, එතැන් සිට එක්සත් ජනපදය සහ චිලී අතර ද්විපාර්ශ්වික වෙළඳාම 60% ට වඩා වර්ධනය වී ඇති බවයි.<ref name="countrystudies" /> චීනය සමඟ චිලී හි මුළු වෙළඳාම 2006 දී ඇමරිකානු ඩොලර් බිලියන 8.8 දක්වා ළඟා වූ අතර එය ආසියාව සමඟ එහි වෙළඳ සම්බන්ධතාවයේ වටිනාකමෙන් 66% කට ආසන්න ප්‍රමාණයක් නියෝජනය කරයි.<ref name="countrystudies" /> ආසියාවට අපනයන 2005 දී ඇමරිකානු ඩොලර් බිලියන 15.2 සිට 2006 දී ඇමරිකානු ඩොලර් බිලියන 19.7 දක්වා වැඩි වූ අතර එය 29.9% ක වැඩිවීමකි.<ref name="countrystudies" /> ආනයනවල වාර්ෂික වර්ධනය විශේෂයෙන් රටවල් ගණනාවකින් ශක්තිමත් විය: ඉක්වදෝරය (123.9%), තායිලන්තය (72.1%), දකුණු කොරියාව (52.6%) සහ චීනය (36.9%).<ref name="countrystudies" /> විදේශ සෘජු ආයෝජන සඳහා චිලීහි ප්‍රවේශය රටේ විදේශ ආයෝජන නීතිය තුළ කේතනය කර ඇත. ලියාපදිංචිය සරල හා විනිවිද පෙනෙන බව වාර්තා වන අතර, විදේශීය ආයෝජකයින්ට ඔවුන්ගේ ලාභ සහ ප්‍රාග්ධනය නැවත මෙරටට ගෙන්වා ගැනීම සඳහා නිල විදේශ විනිමය වෙළඳපොළට ප්‍රවේශය සහතික කෙරේ.<ref name="countrystudies" /> චිලී රජය නවෝත්පාදන සහ තරඟකාරිත්වය පිළිබඳ කවුන්සිලයක් පිහිටුවා ඇති අතර, ආර්ථිකයේ නව කොටස් වෙත අමතර FDI ගෙන ඒමේ අපේක්ෂාවෙන් සිටී.<ref name="countrystudies" /> ස්ටෑන්ඩර්ඩ් ඇන්ඩ් පුවර්ස් විසින් චිලී රාජ්‍යයට A ණය ශ්‍රේණිගත කිරීමක් ලබා දෙයි.<ref>{{cite news|url=https://countryeconomy.com/ratings/chile|title=Rating: Chile Credit Rating|date=2023|work=|access-date=|archive-url=https://web.archive.org/web/20240112090947/https://countryeconomy.com/ratings/chile|archive-date=12 January 2024|url-status=live}}</ref> චිලී රජය සිය විදේශ ණය ගෙවීම දිගටම කරගෙන යන අතර, 2006 අවසානයේ රාජ්‍ය ණය දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 3.9% ක් පමණි.<ref name="countrystudies" /> චිලී මධ්‍යම රජය 2012 අවසානයේ දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 7% ක ශුද්ධ වත්කම් තත්වයක් සහිත ශුද්ධ ණයහිමියෙකි.<ref name="imfartiv" /> 2013 පළමු කාර්තුවේදී ජංගම ගිණුම් හිඟය 4% ක් වූ අතර එය බොහෝ දුරට විදේශ සෘජු ආයෝජන මගින් මූල්‍යකරණය කරන ලදී.<ref name="imfartiv" /> 2012 දී මධ්‍යම රජයේ ආදායමෙන් 14% ක් සෘජුවම තඹ වලින් ලැබුණි.<ref name="imfartiv" /> 2024 දී ගෝලීය නවෝත්පාදන දර්ශකයේ චිලී 1 වන ස්ථානයට පත්විය.<ref>{{Cite book |author=Wunsch-Vincent |first1=Sacha |url=https://www.wipo.int/web-publications/global-innovation-index-2024/en/ |title=Global Innovation Index 2024: Unlocking the Promise of Social Entrepreneurship |last2=León |first2=Lorena Rivera |last3=Lanvin |first3=Bruno |last4=Dutta |first4=Soumitra |date=26 September 2024 |website=www.wipo.int |publisher=[[World Intellectual Property Organization]] |isbn=978-92-805-3681-2 |edition=17th |location=Geneva |page=18 |language=en |doi=10.34667/tind.50062 |access-date=2024-10-06 |archive-url=https://web.archive.org/web/20241212043914/https://www.wipo.int/web-publications/global-innovation-index-2024/en/ |archive-date=12 December 2024 |url-status=live}}</ref> === ඛනිජ සම්පත් === [[File:Chuquicamata-003_02.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chuquicamata-003_02.jpg|thumb|ලොව විශාලතම විවෘත වළේ තඹ පතල වන චුකිකමාටා]] චිලී ඛනිජ සම්පත් වලින් පොහොසත් ය, විශේෂයෙන් තඹ සහ ලිතියම්. විදුලි වාහන සඳහා බැටරි සඳහා ලිතියම් වල වැදගත්කම සහ විදුලි මිශ්‍රණයේ වරින් වර පුනර්ජනනීය බලශක්තිය විශාල ප්‍රමාණයක් භාවිතා කරමින් විදුලි ජාල ස්ථායිකරණය කිරීම හේතුවෙන්, චිලී භූ දේශපාලනිකව ශක්තිමත් කළ හැකි යැයි සැලකේ. කෙසේ වෙතත්, ලෝකයේ අනෙකුත් ප්‍රදේශවල පුළුල් නිෂ්පාදනය සඳහා ආර්ථික දිරිගැන්වීම්වල බලය අවතක්සේරු කිරීම සම්බන්ධයෙන් මෙම ඉදිරිදර්ශනය විවේචනයට ලක්ව ඇත.[26] 2019 දී, රට ලොව විශාලතම තඹ,<ref>{{cite web |title=USGS Copper Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-copper.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-copper.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> අයඩින්<ref>{{cite web |title=USGS Iodine Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-iodine.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210625191455/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-iodine.pdf |archive-date=25 June 2021 |access-date=11 July 2022}}</ref> සහ රීනියම්,<ref>{{cite web |title=USGS Rhenium Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-rhenium.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210621074425/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-rhenium.pdf |archive-date=21 June 2021 |access-date=11 July 2022}}</ref> ලිතියම්<ref>{{cite web |title=USGS Lithium Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-lithium.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-lithium.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> සහ මොලිබ්ඩිනම්<ref>{{cite web |title=USGS Molybdenum Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-molybdenum.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-molybdenum.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> හි දෙවන විශාලතම නිෂ්පාදකයා, රිදී<ref>{{cite web |title=USGS Silver Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-silver.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210515082301/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-silver.pdf |archive-date=15 May 2021 |access-date=11 July 2022}}</ref> හි හත්වන විශාලතම නිෂ්පාදකයා,<ref>{{cite web |title=USGS Salt Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-salt.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-salt.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> පොටෑෂ් හි අටවන විශාලතම නිෂ්පාදකයා,<ref>{{cite web |title=USGS Potash Product ion Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-potash.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-potash.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> සල්ෆර්<ref>{{cite web |title=USGS Sulfur Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-sulfur.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-sulfur.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> හි දහතුන්වන නිෂ්පාදකයා සහ ලෝකයේ යකඩ ලෝපස්<ref>{{cite web |title=USGS Iron Ore Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-iron-ore.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-iron-ore.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> හි දහතුන්වන නිෂ්පාදකයා විය. 2023 දී එය ගෝලීය වශයෙන් සිව්වන විශාලතම රිදී නිෂ්පාදකයා විය.<ref>{{Cite web |title=USGS Silver Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2024/mcs2024.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20241220035538/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2024/mcs2024.pdf |archive-date=December 20, 2024 |access-date=December 23, 2024}}</ref> රටෙහි සැලකිය යුතු රන් නිෂ්පාදනයක් ද ඇත: 2006 සහ 2017 අතර, රට වාර්ෂිකව 2017 දී ටොන් 35.9 සිට 2013 දී ටොන් 51.3 දක්වා නිෂ්පාදනය කරන ලදී,<ref>{{Cite web |title=Gold Production in Chile |url=https://www.ceicdata.com/en/indicator/chile/gold-production |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20221018212808/https://www.ceicdata.com/en/indicator/chile/gold-production |archive-date=18 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> එහිදී 2015 දී රන් නිෂ්පාදනය මෙට්‍රික් ටොන් 43 කි.<ref>{{Cite web |title=Gold production |url=https://ourworldindata.org/grapher/gold-production?tab=table |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129233804/https://ourworldindata.org/grapher/gold-production?tab=table |archive-date=29 November 2023 |access-date=2024-12-17 |website=Our World in Data}}</ref> === කෘෂිකර්මය === [[File:Viñedo_Puente_Alto.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Vi%C3%B1edo_Puente_Alto.jpg|වම|thumb|පුවෙන්ටේ ඇල්ටෝ හි මිදි වත්ත]] චිලීයේ කෘෂිකර්මාන්තය එහි විශේෂිත භූගෝලීය, දේශගුණය සහ භූ විද්‍යාව සහ මානව සාධක හේතුවෙන් විවිධ ක්‍රියාකාරකම් රාශියක් ආවරණය කරයි. ඓතිහාසික වශයෙන් කෘෂිකර්මාන්තය චිලී ආර්ථිකයේ එක් පදනමකි. දැන් කෘෂිකර්මාන්තය සහ වන වගාව, දැව කැපීම සහ ධීවර කර්මාන්තය වැනි ආශ්‍රිත අංශ 2007 වන විට දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 4.9% ක් පමණක් වන අතර රටේ ශ්‍රම බලකායෙන් 13.6% ක් සේවයේ යොදවයි. චිලී යනු චෙරි සහ බ්ලූබෙරි නිෂ්පාදනය කරන ලොව විශාලතම නිෂ්පාදකයින් 5 දෙනාගෙන් එකක් වන අතර, ඉහළ වටිනාකමක් ඇති පලතුරු අපනයනය කිරීම කෙරෙහි අවධානය යොමු කරමින් මිදි, ඇපල්, කිවි, පීච්, ප්ලම් සහ ලා දුඹුරු යන ලොව විශාලතම නිෂ්පාදකයින් 10 දෙනාගෙන් එකකි.<ref>{{Cite web |title=Agriculture in Chile, by FAO |url=http://www.fao.org/faostat/en/#data/QCL/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170511194947/http://www.fao.org/faostat/en/#data/QCL/ |archive-date=11 May 2017 |access-date=11 July 2022}}</ref> චිලී හි තවත් ප්‍රධාන කෘෂිකාර්මික නිෂ්පාදන අතර පෙයාර්ස්, ළූණු, තිරිඟු, බඩ ඉරිඟු, ඕට්ස්, සුදුළූණු, ඇස්පරගස්, බෝංචි, හරක් මස්, කුකුළු මස්, ලොම්, මාළු, දැව සහ කංසා ඇතුළත් වේ. එහි භූගෝලීය හුදකලාව සහ දැඩි සිරිත් විරිත් ප්‍රතිපත්ති නිසා චිලී පිස්සු ගව රෝග, පළතුරු මැස්සන් සහ ෆිලොක්සෙරා වැනි රෝග සහ පළිබෝධකයන්ගෙන් තොරය. මෙය, උතුරු අර්ධගෝලයට වඩා බෙහෙවින් වෙනස් අස්වනු නෙළන කාලයන් ඇති දකුණු අර්ධගෝලයේ එහි පිහිටීම සහ එහි පුළුල් පරාසයක කෘෂිකාර්මික තත්වයන් චිලී හි ප්‍රධාන සංසන්දනාත්මක වාසි ලෙස සැලකේ. කෙසේ වෙතත්, චිලී හි කඳුකර භූ දර්ශනය කෘෂිකර්මාන්තයේ ප්‍රමාණය සහ තීව්‍රතාවය සීමා කරන බැවින් වගා කළ හැකි ඉඩම් මුළු භූමි ප්‍රමාණයෙන් 2.62% කට පමණක් අනුරූප වේ. චිලී දැනට කෘෂිකාර්මික ඉඩම් හෙක්ටයාර 14,015 ක් භාවිතා කරයි.<ref>{{Cite web |title=Chile – OECD Data |url=https://data.oecd.org/chile.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20181125030826/https://data.oecd.org/chile.htm |archive-date=25 November 2018 |access-date=2 November 2018 |website=theOECD |language=en}}</ref> චිලී යනු නෝර්වේට පසුව ලොව දෙවන විශාලතම සැමන් නිෂ්පාදකයා වේ. 2019 දී, එය ගෝලීය සැපයුමෙන් 26% කට වගකිව යුතු විය.<ref>{{Cite news|url=https://www.istoedinheiro.com.br/algas-nocivas-matam-mais-de-42-mil-toneladas-de-salmao-no-chile/|title=Algas nocivas matam mais de 4,2 mil toneladas de salmão no Chile|access-date=4 September 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20221024140847/https://www.istoedinheiro.com.br/algas-nocivas-matam-mais-de-42-mil-toneladas-de-salmao-no-chile/|archive-date=24 October 2022|url-status=live}}</ref> වයින් සම්බන්ධයෙන්, චිලී සාමාන්‍යයෙන් ලෝකයේ විශාලතම නිෂ්පාදකයින් 10 දෙනා අතර වේ. 2018 දී එය 6 වන ස්ථානයේ සිටියේය.<ref>{{Cite web |date=2019 |title=2019 Statistical Report on World Vitiviniculture |url=https://www.oiv.int/public/medias/6782/oiv-2019-statistical-report-on-world-vitiviniculture.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210206112544/https://www.oiv.int/public/medias/6782/oiv-2019-statistical-report-on-world-vitiviniculture.pdf |archive-date=6 February 2021 |access-date=7 March 2021 |website=International Organisation of Vine and Wine}}</ref> === සංචාරක ව්‍යාපාරය === [[File:Cerro_Concepcion.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Cerro_Concepcion.jpg|thumb|යුනෙස්කෝ ලෝක උරුම අඩවියක් වන වල්පරයිසෝ නගරය]] [[File:Cuernos_del_Paine_from_Lake_Pehoé.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Cuernos_del_Paine_from_Lake_Peho%C3%A9.jpg|thumb|චිලී පැටගෝනියාවේ ටොරස් ඩෙල් පේන් ජාතික වනෝද්‍යානය]] [[File:Moai_Rano_raraku.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Moai_Rano_raraku.jpg|thumb|පාස්කු දූපතේ 1250 සහ 1500 අතර කාල නිර්ණය කරන ලද පූර්ව-කොලොම්බියානු මෝයිස් මානව රූප.]] Tourism in Chile has experienced sustained growth over the last few decades. In 2005, tourism grew by 13.6%, generating more than 4.5 billion dollars of which 1.5 billion was attributed to foreign tourists. According to the National Service of Tourism (Sernatur), 2 million people a year visit the country. Most of these visitors come from other countries in the American continent, mainly [[:en:Argentina|Argentina]]; followed by a growing number from the United States, Europe, and Brazil with a growing number of Asians from [[:en:South_Korea|South Korea]] and China. The main attractions for tourists are places of natural beauty situated in the extreme zones of the country: [[:en:San_Pedro_de_Atacama|San Pedro de Atacama]], in the north, is very popular with foreign tourists who arrive to admire the Incaic architecture, the altiplano lakes, and the [[:en:Valle_de_la_Luna_(Chile)|Valley of the Moon]].{{citation needed|date=July 2014}} In [[:en:Putre|Putre]], also in the north, there is the [[:en:Chungará_Lake|Chungará Lake]], as well as the [[:en:Parinacota_Volcano|Parinacota]] and the [[:en:Pomerape|Pomerape]] volcanoes, with altitudes of 6,348 m and 6,282 m, respectively. Throughout the central Andes there are many ski resorts of international repute,{{citation needed|date=July 2014}} including [[:en:Portillo,_Chile|Portillo]], [[:en:Valle_Nevado|Valle Nevado]] and [[:en:Termas_de_Chillán|Termas de Chillán]]. The main tourist sites in the south are national parks (the most popular is [[:en:Conguillío_National_Park|Conguillío National Park]] in the Araucanía) and the coastal area around Tirúa and Cañete with the [[:en:Isla_Mocha|Isla Mocha]] and the [[:en:Nahuelbuta_National_Park|Nahuelbuta National Park]], [[:en:Chiloé_Archipelago|Chiloé Archipelago]] and [[:en:Patagonia|Patagonia]], which includes [[:en:Laguna_San_Rafael_National_Park|Laguna San Rafael National Park]], with its many glaciers, and the [[:en:Torres_del_Paine_National_Park|Torres del Paine National Park]]. The central port city of [[:en:Valparaíso|Valparaíso]], which is World Heritage with its unique architecture, is also popular. Finally, [[:en:Easter_Island|Easter Island]] in the Pacific Ocean is one of the main Chilean tourist destinations. පසුගිය දශක කිහිපය තුළ චිලීයේ සංචාරක ව්‍යාපාරය තිරසාර වර්ධනයක් අත්විඳ ඇත. 2005 දී සංචාරක ව්‍යාපාරය 13.6% කින් වර්ධනය වූ අතර එයින් ඩොලර් බිලියන 4.5 කට වඩා උපයා ඇති අතර එයින් බිලියන 1.5 ක් විදේශීය සංචාරකයින් විසින් උපයා ඇත. ජාතික සංචාරක සේවයට (සර්නාටූර්) අනුව, වසරකට මිලියන 2 ක ජනතාවක් රට නැරඹීමට පැමිණේ. මෙම අමුත්තන්ගෙන් වැඩි දෙනෙක් ඇමරිකානු මහාද්වීපයේ අනෙකුත් රටවලින්, ප්‍රධාන වශයෙන් ආර්ජන්ටිනාවෙන් පැමිණෙති; ඉන්පසු එක්සත් ජනපදය, යුරෝපය සහ බ්‍රසීලයෙන් වැඩි වන සංඛ්‍යාවක් පැමිණෙන අතර දකුණු කොරියාවෙන් සහ චීනයෙන් ආසියානුවන් සංඛ්‍යාව වැඩි වේ.<ref>Blanco, Hernán ''et al.'' (August 2007) [https://web.archive.org/web/20080408235147/http://www.rides.cl/pdf/trade_tourism_chile.pdf International Trade and Sustainable Tourism in Chile]. International Institute for Sustainable Development</ref> සංචාරකයින් සඳහා ප්‍රධාන ආකර්ෂණයන් වන්නේ රටේ අන්ත කලාපවල පිහිටා ඇති ස්වභාවික සුන්දරත්වයෙන් යුත් ස්ථාන ය: උතුරේ සැන් පේද්‍රෝ ද ඇටකාමා, ඉන්කායික් ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පය, ඇල්ටිප්ලානෝ විල් සහ සඳ නිම්නය අගය කිරීමට පැමිණෙන විදේශීය සංචාරකයින් අතර ඉතා ජනප්‍රියය. උතුරේ ද පුට්‍රේ හි, චුන්ගාරා විල මෙන්ම පරිනකොටා සහ පොමරේප් ගිනි කඳු ද ඇත, ඒවා පිළිවෙලින් මීටර් 6,348 සහ මීටර් 6,282 ක උන්නතාංශයකින් යුක්ත වේ. මධ්‍යම ඇන්ඩීස් පුරා ජාත්‍යන්තර කීර්තියක් ඇති පෝර්ටිලෝ, වැලේ නෙවාඩෝ සහ ටර්මාස් ඩි චිලන් ඇතුළු ස්කී රිසෝට් රාශියක් ඇත. දකුණේ ප්‍රධාන සංචාරක ස්ථාන වන්නේ ජාතික වනෝද්‍යාන (වඩාත් ජනප්‍රිය වන්නේ අරෞකානියාවේ කොන්ගුයිලියෝ ජාතික වනෝද්‍යානයයි)<ref>{{Cite web |title=Conguillio National Park (Official GANP Park Page) |url=https://national-parks.org/chile/conguillio |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20221026143218/https://national-parks.org/chile/conguillio |archive-date=26 October 2022 |access-date=26 October 2022 |website=national-parks.org |language=en}}</ref> සහ ඉස්ලා මෝචා සහ නහුවෙල්බුටා ජාතික වනෝද්‍යානය සහිත ටිරුවා සහ කැනෙටේ අවට වෙරළබඩ ප්‍රදේශය, චිලෝ දූපත් සමූහය සහ ලගුනා සැන් රෆායෙල් ජාතික වනෝද්‍යානය, එහි බොහෝ ග්ලැසියර සහිත පැටගෝනියාව සහ ටොරස් ඩෙල් පේන් ජාතික වනෝද්‍යානය ඇතුළත් වේ. එහි අද්විතීය ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පය සමඟ ලෝක උරුමයක් වන වල්පරයිසෝ මධ්‍යම වරාය නගරය ද ජනප්‍රියයි.<ref>{{Cite web |last=Centre |first=UNESCO World Heritage |title=Historic Quarter of the Seaport City of Valpara&iacute;so |url=https://whc.unesco.org/en/list/959/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240127041016/https://whc.unesco.org/en/list/959 |archive-date=27 January 2024 |access-date=22 January 2024 |website=UNESCO World Heritage Centre |language=en}}</ref> අවසාන වශයෙන්, පැසිෆික් සාගරයේ පාස්කු දූපත චිලී සංචාරක ගමනාන්තවලින් එකකි. For locals, tourism is concentrated mostly in the summer (December to March), and mainly in the coastal beach towns. [[:en:Arica|Arica]], [[:en:Iquique|Iquique]], [[:en:Antofagasta|Antofagasta]], [[:en:La_Serena,_Chile|La Serena]] and [[:en:Coquimbo|Coquimbo]] are the main summer centers in the north, and Pucón on the shores of [[:en:Lake_Villarrica|Lake Villarrica]] is the main center in the south. Because of its proximity to Santiago, the coast of the Valparaíso Region, with its many beach resorts, receives the largest number of tourists. [[:en:Viña_del_Mar|Viña del Mar]], Valparaíso's more affluent northern neighbor, is popular because of its beaches, [[:en:Casino|casino]], and its annual [[:en:Viña_del_Mar_International_Song_Festival|song festival]], the most important musical event in Latin America.{{citation needed|date=July 2014}} [[:en:Pichilemu|Pichilemu]] in the [[:en:O'Higgins_Region|O'Higgins Region]] is widely known as South America's "best [[:en:Surfing|surfing]] spot" according to [[:en:Fodor's|Fodor's]].{{citation needed|date=July 2014}} In November 2005 the government launched a campaign under the brand "Chile: All Ways Surprising" intended to promote the country internationally for both business and tourism. [[:en:List_of_museums_in_Chile|Museums in Chile]] such as the [[:en:Chilean_National_Museum_of_Fine_Arts|Chilean National Museum of Fine Arts]] built in 1880, feature works by [[:en:List_of_Chilean_artists|Chilean artists]]. Chile is home to the world-renowned [[:en:Patagonia_Park|Patagonian Trail]] that resides on the border between Argentina and Chile. Chile recently launched a massive scenic route for tourism in hopes of encouraging development based on conservation. The Route of Parks covers {{Convert|1740|mi}} and was designed by Tompkin Conservation (founders [[:en:Douglas_Tompkins|Douglas Tompkins]] and wife [[:en:Kristine_Tompkins|Kristine]]). දේශීය සංචාරකයින් සඳහා, සංචාරක ව්‍යාපාරය බොහෝ දුරට ගිම්හානයේදී (දෙසැම්බර් සිට මාර්තු දක්වා) සංකේන්ද්‍රණය වී ඇති අතර ප්‍රධාන වශයෙන් වෙරළබඩ වෙරළබඩ නගරවල වේ.<ref>{{Cite web |title=Best Beaches in Chile - Sandee |url=https://sandee.com/chile |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20241204020431/https://sandee.com/chile |archive-date=4 December 2024 |access-date=2024-10-24 |website=sandee.com}}</ref> ඇරිකා, ඉක්වික්, ඇන්ටොෆගස්ටා, ලා සෙරීනා සහ කොක්විම්බෝ උතුරේ ප්‍රධාන ගිම්හාන මධ්‍යස්ථාන වන අතර, විලාරිකා විලෙහි වෙරළ තීරයේ ඇති පුකෝන් දකුණේ ප්‍රධාන මධ්‍යස්ථානය වේ. සන්තියාගෝට ආසන්නව පිහිටා ඇති නිසා, බොහෝ වෙරළ නිවාඩු නිකේතන සහිත වැල්පරයිසෝ කලාපයේ වෙරළ තීරයට විශාලතම සංචාරකයින් සංඛ්‍යාව ලැබේ. වල්පරයිසෝහි වඩාත් ධනවත් උතුරු අසල්වැසියා වන විනා ඩෙල් මාර්, එහි වෙරළ තීරයන්, කැසිනෝ සහ ලතින් ඇමරිකාවේ වැදගත්ම සංගීත උත්සවය වන එහි වාර්ෂික ගීත උළෙල නිසා ජනප්‍රියයි. ෆොඩෝර්ස් පවසන පරිදි ඕ'හිගින්ස් කලාපයේ පිචිලෙමු දකුණු ඇමරිකාවේ "හොඳම සර්ෆින් ස්ථානය" ලෙස පුළුල් ලෙස හැඳින්වේ. 2005 නොවැම්බර් මාසයේදී රජය "චිලී: සියලු මාර්ග පුදුම සහගත" යන වෙළඳ නාමය යටතේ ව්‍යාපාරයක් දියත් කළේ ව්‍යාපාර සහ සංචාරක යන දෙකටම ජාත්‍යන්තරව රට ප්‍රවර්ධනය කිරීමේ අරමුණින්.<ref>{{cite web |title=Pro&#124;Chile – Importadores &#124; Selección idiomas |url=http://www.prochile.us/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140719080258/http://www.prochile.us/ |archive-date=19 July 2014 |access-date=22 December 2013 |publisher=Prochile.us}}</ref>1880 දී ඉදිකරන ලද චිලී ජාතික ලලිත කලා කෞතුකාගාරය වැනි චිලී හි කෞතුකාගාරවල චිලී කලාකරුවන්ගේ කෘති ඇතුළත් වේ. චිලී රාජ්‍යය ආර්ජන්ටිනාව සහ චිලී අතර මායිමේ පිහිටා ඇති ලෝක ප්‍රසිද්ධ පැටගෝනියානු මංපෙතට නිවහන වේ. සංරක්ෂණය මත පදනම් වූ සංවර්ධනය දිරිගැන්වීමේ අපේක්ෂාවෙන් චිලී මෑතකදී සංචාරක ව්‍යාපාරය සඳහා දැවැන්ත දර්ශනීය මාර්ගයක් දියත් කළේය. උද්‍යාන මාර්ගය සැතපුම් 1,740 ක් (කිලෝමීටර් 2,800) ආවරණය කරන අතර එය ටොම්ප්කින් සංරක්ෂණය (නිර්මාතෘ ඩග්ලස් ටොම්ප්කින්ස් සහ බිරිඳ ක්‍රිස්ටින්) විසින් නිර්මාණය කරන ලදී.<ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-45663960|title=Chile unveils huge Patagonia scenic route|date=27 September 2018|work=BBC News|access-date=24 November 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20181124162200/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-45663960|archive-date=24 November 2018|language=en-GB|url-status=live}}</ref> ප්‍රවාහනය === ප්‍රවාහනය === [[File:Chile_Route_68_Northbound_At_Route_60.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chile_Route_68_Northbound_At_Route_60.jpg|වම|thumb|මාර්ග 60 සමඟ මංසන්ධියේදී මාර්ග 68]] Due to Chile's topography a functioning transport network is vital to its economy. In 2020, Chile had {{convert|85984|km|0|abbr=on}} of [[:en:Highway|highways]], with {{convert|21289|km|0|abbr=on}} paved. In the same year, the country had {{convert|3347|km|0|abbr=on}} of [[:en:Dual_carriageway|duplicated highways]], the second largest network in South America, after Brazil. Since the mid-1990s, there has been a significant improvement in the country's roads, through bidding processes that allowed the construction of an efficient road network, with emphasis on the duplication of continuous {{convert|1950|km|0|abbr=on}} of the [[:en:Panamerican_Highway|Panamerican Highway]] ([[:en:Chile_Route_5|Chile Route 5]]) between [[:en:Puerto_Montt|Puerto Montt]] and [[:en:Caldera,_Chile|Caldera]] (in addition to the planned duplication in the Atacama Desert area), the excerpts in between Santiago, Valparaiso and the Central Coast, and the northern access to Concepción and the large project of the Santiago urban [[:en:Highway|highways]] network, opened between 2004 and 2006. Buses are now the main means of long-distance transportation in Chile, following the decline of its railway network. The bus system covers the entire country, from [[:en:Arica,_Chile|Arica]] to [[:en:Santiago|Santiago]] (a 30-hour journey) and from Santiago to [[:en:Punta_Arenas|Punta Arenas]] (about 40 hours, with a change at [[:en:Osorno,_Chile|Osorno]]). Chile has a total of 372 runways (62 paved and 310 unpaved). Important airports in Chile include [[:en:Chacalluta_International_Airport|Chacalluta International Airport]] ([[:en:Arica|Arica]]), [[:en:Diego_Aracena_International_Airport|Diego Aracena International Airport]] ([[:en:Iquique|Iquique]]), [[:en:Andrés_Sabella_Gálvez_International_Airport|Andrés Sabella Gálvez International Airport]] ([[:en:Antofagasta|Antofagasta]]), [[:en:Carriel_Sur_International_Airport|Carriel Sur International Airport]] ([[:en:Concepción,_Chile|Concepción]]), [[:en:El_Tepual_International_Airport|El Tepual International Airport]] ([[:en:Puerto_Montt|Puerto Montt]]), [[:en:Presidente_Carlos_Ibáñez_del_Campo_International_Airport|Presidente Carlos Ibáñez del Campo International Airport]] ([[:en:Punta_Arenas|Punta Arenas]]), [[:en:La_Araucanía_International_Airport|La Araucanía International Airport]] ([[:en:Temuco|Temuco]]), [[:en:Mataveri_International_Airport|Mataveri International Airport]] ([[:en:Easter_Island|Easter Island]]), the most remote airport in the world, as defined by distance to another airport, and the [[:en:Arturo_Merino_Benítez_International_Airport|Arturo Merino Benítez International Airport]] ([[:en:Santiago|Santiago]]) with a traffic of 12,105,524 passengers in 2011. Santiago is headquarters of Latin America's largest [[:en:Airline|airline]] [[:en:Holding_company|holding company]] and Chilean [[:en:Flag_carrier|flag carrier]] [[:en:LATAM_Airlines_Group|LATAM Airlines]]. චිලීයේ භූ විෂමතාවය හේතුවෙන් ක්‍රියාකාරී ප්‍රවාහන ජාලයක් එහි ආර්ථිකයට අත්‍යවශ්‍ය වේ. 2020 දී චිලී රාජ්‍යයේ කිලෝමීටර් 85,984 (සැතපුම් 53,428) ක අධිවේගී මාර්ග තිබූ අතර කිලෝමීටර් 21,289 (සැතපුම් 13,228) ක කාපට් කර ඇත.<ref>{{Cite web |title=Data of interest 1 – National Network according to category |url=https://www.observatoriologistico.cl/infraestructura/red-vial/?id=5d719224d2c6f20029110412 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220529172624/https://www.observatoriologistico.cl/infraestructura/red-vial/?id=5d719224d2c6f20029110412 |archive-date=29 May 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> එම වසරේම, රට තුළ කිලෝමීටර් 3,347 (සැතපුම් 2,080) ක අනුපිටපත් අධිවේගී මාර්ග තිබූ අතර එය බ්‍රසීලයෙන් පසු දකුණු ඇමරිකාවේ දෙවන විශාලතම ජාලය වේ.<ref>{{Cite web |title=Data of interest 3 – Red vial national de dobles calzadas por región año 2020 |url=https://www.observatoriologistico.cl/infraestructura/red-vial/?id=5d719224d2c6f20029110412 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220529172624/https://www.observatoriologistico.cl/infraestructura/red-vial/?id=5d719224d2c6f20029110412 |archive-date=29 May 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> 1990 දශකයේ මැද භාගයේ සිට, කාර්යක්ෂම මාර්ග ජාලයක් ඉදිකිරීමට ඉඩ සලසන ලංසු තැබීමේ ක්‍රියාවලීන් හරහා රටේ මාර්ගවල සැලකිය යුතු දියුණුවක් ඇති වී ඇති අතර, පුවර්ටෝ මොන්ට් සහ කල්ඩෙරා අතර පැනමෙරිකන් අධිවේගී මාර්ගයේ (චිලී මාර්ගය 5) අඛණ්ඩ කිලෝමීටර් 1,950 (සැතපුම් 1,212) අනුපිටපත් කිරීම කෙරෙහි අවධානය යොමු කර ඇත (අටකාමා කාන්තාර ප්‍රදේශයේ සැලසුම් කර ඇති අනුපිටපත් කිරීමට අමතරව),<ref>{{Cite web |date=13 March 2019 |title=In 2021 they will bid for roads that unite Antofagasta with Caldera and Iquique |url=https://www.infraestructurapublica.cl/2021-licitaran-carreteras-unen-antofagasta-caldera-e-iquique/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20221023012331/https://www.infraestructurapublica.cl/2021-licitaran-carreteras-unen-antofagasta-caldera-e-iquique/ |archive-date=23 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> සන්තියාගෝ, වල්පරයිසෝ සහ මධ්‍යම වෙරළ තීරය අතර කොටස් සහ කොන්සෙප්සියොන් වෙත උතුරු ප්‍රවේශය සහ සන්තියාගෝ නාගරික මහාමාර්ග ජාලයේ විශාල ව්‍යාපෘතිය 2004 සහ 2006 අතර විවෘත කරන ලදී.<ref>{{Cite web |title=115 nuevos km de autopistas |url=http://www.plataformaurbana.cl/archive/2009/01/14/115-nuevos-km-de-autopistas/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220711122610/https://www.plataformaurbana.cl/archive/2009/01/14/115-nuevos-km-de-autopistas/ |archive-date=11 July 2022 |access-date=11 July 2022 |work=Plataforma Urbana}}</ref> දුම්රිය ජාලයේ පරිහානියෙන් පසු චිලියේ දිගු දුර ප්‍රවාහනයේ ප්‍රධාන මාධ්‍යය දැන් බස් රථ වේ.<ref>{{cite web |author=Omnilineas |title=Omnilineas website |url=http://www.omnilineas.cl/comparison/index.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140219172710/http://www.omnilineas.cl/comparison/index.html |archive-date=19 February 2014 |access-date=17 February 2014}}</ref> බස් පද්ධතිය මුළු රටම ආවරණය කරයි, ඇරිකා සිට සන්තියාගෝ දක්වා (පැය 30 ක ගමනක්) සහ සන්තියාගෝ සිට පුන්ටා අරීනාස් දක්වා (පැය 40 ක් පමණ, ඔසෝර්නෝ හි වෙනසක් සහිතව). චිලීයේ මුළු ධාවන පථ 372 ක් ඇත (තාරකා කර ඇති මාර්ග 62 ක් සහ තාර නොදැමූ මාර්ග 310 ක්). චිලියේ වැදගත් ගුවන් තොටුපළවල් වන්නේ චකල්ලූටා ජාත්‍යන්තර ගුවන් තොටුපල (ඇරිකා), ඩියාගෝ අරසීනා ජාත්‍යන්තර ගුවන්තොටුපළ (ඉක්වික්), ඇන්ඩ්‍රෙස් සැබෙලා ගැල්වෙස් ජාත්‍යන්තර ගුවන් තොටුපල (ඇන්ටොෆගස්ටා), කැරියල් සූර් ජාත්‍යන්තර ගුවන් තොටුපළ (කොන්සෙප්සියන්), එල් ටෙපුවල් ජාත්‍යන්තර ගුවන් තොටුපළ (පුවර්ටෝ මොන්ට්), ජනාධිපති කාලෝස් ඉබානා ජාත්‍යන්තර ගුවන් තොටුපළයි. අරෞකානියා ජාත්‍යන්තර ගුවන්තොටුපළ (ටෙමුකෝ), මාතවේරි ජාත්‍යන්තර ගුවන්තොටුපළ (පාස්කු දූපත), වෙනත් ගුවන් තොටුපළකට ඇති දුර අනුව නිර්වචනය කර ඇති පරිදි ලෝකයේ වඩාත්ම දුරස්ථ ගුවන් තොටුපළ වන අතර, ආටුරෝ මෙරිනෝ බෙනිටෙස් ජාත්‍යන්තර ගුවන් තොටුපළ (සන්තියාගෝ) 2011 දී 12,105,524 මගීන්ගේ ගමනාගමනයෙන් යුක්ත වේ. ධජ වාහකය LATAM ගුවන් සේවය. === අන්තර්ජාලය සහ විදුලි සංදේශ === [[File:Andes_y_Torre_Entel.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Andes_y_Torre_Entel.jpg|thumb|චිලීහි සන්තියාගෝ හි ටොරේ එන්ටෙල්, පසුබිමේ ඇන්ඩීස් කඳුකරය.]] [[:en:Telecommunications_in_Chile|Chile has a telecommunication]] system which covers much of the country, including Chilean insular and Antarctic bases. Privatization of the telephone system began in 1988; Chile has one of the most advanced telecommunications infrastructure in South America with a modern system based on extensive microwave radio relay facilities and a domestic satellite system with 3 earth stations.<ref name="factbook" /> In 2012, there were 3.276 million main lines in use and 24.13 million mobile cellular telephone subscribers. According to a 2012 database of the [[:en:International_Telecommunication_Union|International Telecommunication Union]] (ITU), 61.42% of the Chilean population uses the internet, making Chile the country with the highest internet penetration in South America. The Chilean internet country code is "[[:en:.cl|.cl]]". In 2017 the government of Chile launched its first [[:en:Cyber_security|cyber security]] strategy, which receives technical support from the [[:en:Organization_of_American_States|Organization of American States]] (OAS) Cyber Security Program of the Inter-American Committee against Terrorism (CICTE). චිලී දූපත් සහ ඇන්ටාක්ටික් කඳවුරු ඇතුළුව රටේ බොහෝ ප්‍රදේශ ආවරණය කරන විදුලි සංදේශ පද්ධතියක් චිලී සතුව ඇත. දුරකථන පද්ධතිය පෞද්ගලීකරණය කිරීම 1988 දී ආරම්භ විය; පුළුල් මයික්‍රෝවේව් රේඩියෝ රිලේ පහසුකම් මත පදනම් වූ නවීන පද්ධතියක් සහ පෘථිවි මධ්‍යස්ථාන 3 ක් සහිත දේශීය චන්ද්‍රිකා පද්ධතියක් සහිත දකුණු ඇමරිකාවේ වඩාත්ම දියුණු විදුලි සංදේශ යටිතල පහසුකම්වලින් එකක් චිලී සතුව ඇත.<ref name="factbook" /> 2012 දී, භාවිතයේ ප්‍රධාන මාර්ග මිලියන 3.276 ක් සහ ජංගම සෙලියුලර් දුරකථන ග්‍රාහකයින් මිලියන 24.13 ක් සිටියහ.<ref name="factbook" /> ජාත්‍යන්තර විදුලි සංදේශ සංගමයේ (ITU) 2012 දත්ත සමුදායකට අනුව, චිලී ජනගහනයෙන් 61.42% ක් අන්තර්ජාලය භාවිතා කරන අතර, එමඟින් දකුණු ඇමරිකාවේ ඉහළම අන්තර්ජාල විනිවිද යාමක් ඇති රට චිලී බවට පත්වේ.<ref name="ITU-IndividualsUsingTheInternet">{{cite web |date=June 2013 |title=Percentage of Individuals using the Internet 2000 |url=http://www.itu.int/en/ITU-D/Statistics/Documents/statistics/2013/Individuals_Internet_2000-2012.xls |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140209141641/http://www.itu.int/en/ITU-D/Statistics/Documents/statistics/2013/Individuals_Internet_2000-2012.xls |archive-date=9 February 2014 |access-date=22 June 2013 |publisher=International Telecommunication Union}}</ref> චිලී අන්තර්ජාල රටේ කේතය ".cl" වේ.<ref>{{cite web |author1=Internet Assigned Numbers Authority |title=.cl Domain Delegation Data |url=https://www.iana.org/domains/root/db/cl.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240220234533/http://www.iana.org/domains/root/db/cl.html |archive-date=20 February 2024 |access-date=3 April 2024 |website=www.iana.org}}</ref> 2017 දී චිලී රජය එහි පළමු සයිබර් ආරක්ෂණ උපාය මාර්ගය දියත් කළ අතර, එය ත්‍රස්තවාදයට එරෙහි අන්තර්-ඇමරිකානු කමිටුවේ (CICTE) ඇමරිකානු රාජ්‍ය සංවිධානයේ (OAS) සයිබර් ආරක්ෂණ වැඩසටහනෙන් තාක්ෂණික සහාය ලබා ගනී.<ref>{{Cite book |author1=Carlos Solar |title=Cybersecurity Governance in Latin America: States, Threats, and Alliances |publisher=State University of New York Press |year=2023 |isbn=9781438491424 |pages=}}</ref> බලශක්ති === බලශක්තිය === [[File:Generadores_eólicos.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Generadores_e%C3%B3licos.jpg|thumb|චිලී, කැනෙලා අසල සුළං ගොවිපලක්]] Chile's [[:en:Total_energy_supply|total energy supply]] (TES) was 23.0GJ per capita in 2020.<ref name="iea2020">{{cite web |title=IEA – Report |url=https://www.iea.org/data-and-statistics/data-tools/energy-statistics-data-browser?country=KENYA&fuel=Energy%20supply&indicator=TESbyPop |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20170202060054/https://www.iea.org/statistics/statisticssearch/report/?country=Chile&product=indicators |archive-date=2 February 2017 |access-date=4 November 2020}}</ref> Energy in Chile is dominated by fossil fuels, with coal, oil and gas accounting for 73.4% of the total primary energy. Biofuels and waste account for another 20.5% of primary energy supply, with the rest sourced from hydro and other renewables. Electricity consumption was 68.90 TWh in 2014. Main sources of electricity in Chile are [[:en:Hydroelectricity|hydroelectricity]], [[:en:Fuel_gas|gas]], [[:en:Fuel_oil|oil]] and [[:en:Coal|coal]]. [[:en:Renewable_energy|Renewable energy]] in the forms of [[:en:Wind_energy|wind]] and [[:en:Solar_energy|solar energy]] are also coming into use, encouraged by collaboration since 2009 with the [[:en:United_States_Department_of_Energy|United States Department of Energy]]. The electricity industry is [[:en:Privatization|privatized]] with [[:en:Endesa_(Chile)|ENDESA]] as the largest company in the field. 2020 දී චිලීයේ මුළු බලශක්ති සැපයුම (TES) ඒක පුද්ගල 23.0GJ විය.<ref name="iea2020" /> චිලීයේ බලශක්තිය ෆොසිල ඉන්ධන මගින් ආධිපත්‍යය දරන අතර, ගල් අඟුරු, තෙල් සහ ගෑස් මුළු ප්‍රාථමික ශක්තියෙන් 73.4% ක් වේ. ජෛව ඉන්ධන සහ අපද්‍රව්‍ය ප්‍රාථමික බලශක්ති සැපයුමෙන් තවත් 20.5% ක් වන අතර ඉතිරිය ජල විදුලි හා අනෙකුත් පුනර්ජනනීය බලශක්තියෙන් ලබා ගනී.<ref name="iea2020" /> 2014 දී විදුලි පරිභෝජනය 68.90 TWh විය. චිලියේ ප්‍රධාන විදුලි ප්‍රභවයන් වන්නේ ජල විදුලිය, ගෑස්, තෙල් සහ ගල් අඟුරු ය. 2009 සිට එක්සත් ජනපද බලශක්ති දෙපාර්තමේන්තුව සමඟ සහයෝගීතාවයෙන් දිරිමත් කරන ලද සුළං සහ සූර්ය බලශක්ති ආකාරවලින් පුනර්ජනනීය බලශක්තිය ද භාවිතයට පැමිණෙමින් පවතී. ක්ෂේත්‍රයේ විශාලතම සමාගම ලෙස ENDESA සමඟ විදුලි කර්මාන්තය පෞද්ගලීකරණය කර ඇත. 2021 දී, චිලියේ ස්ථාපිත පුනර්ජනනීය විදුලිය අනුව, ජල විදුලිය මෙගාවොට් 6,807 (ලෝකයේ 28 වන විශාලතම), සුළං බලය මෙගාවොට් 3,137 (ලෝකයේ 28 වන විශාලතම), සූර්ය බලය මෙගාවොට් 4,468 (ලෝකයේ 22 වන විශාලතම) සහ ජෛව ස්කන්ධය මෙගාවොට් 375 ක් තිබුණි.<ref>{{cite web |author=IRENA |date=April 2022 |title=Renewable Capacity Statistics 2022 |trans-title= |url=https://www.irena.org/-/media/Files/IRENA/Agency/Publication/2022/Apr/IRENA_RE_Capacity_Statistics_2022.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://www.irena.org/-/media/Files/IRENA/Agency/Publication/2022/Apr/IRENA_RE_Capacity_Statistics_2022.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=8 May 2022}}</ref> ඇටකාමා කාන්තාරය ලෝකයේ ඉහළම සූර්ය විකිරණය ලබා ගන්නා ස්ථානය වන අතර, චිලී රාජ්‍යය තෙල්, ගෑස් සහ ගල් අඟුරු ලබා ගැනීමේ ගැටළු වලට මුහුණ දී ඇති බැවින් (රට මූලික වශයෙන් ඒවා නිෂ්පාදනය නොකරන බැවින් ඒවා ආනයනය කිරීමට සිදුවේ), පුනර්ජනනීය බලශක්තිය රටේ බලශක්ති ක්ෂේත්‍රයේ අඩුපාඩු සඳහා විසඳුම ලෙස සැලකේ.<ref>{{Cite web |title=Energia Renovável para a irigação no Deserto do Atacama |url=http://www.iadb.org/en/news/webstories/2011-12-15/solar-power-plant-in-atacama-desert-in-chile,9715.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20171016080702/http://www.iadb.org/en/news/webstories/2011-12-15/solar-power-plant-in-atacama-desert-in-chile,9715.html |archive-date=16 October 2017 |access-date=11 July 2022}}</ref><ref>{{Cite web |title=Chile inaugura 1ª planta de energia termossolar da América Latina |url=https://economia.uol.com.br/noticias/efe/2021/06/09/chile-inaugura-1-planta-de-energia-termossolar-da-america-latina.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220321111842/https://economia.uol.com.br/noticias/efe/2021/06/09/chile-inaugura-1-planta-de-energia-termossolar-da-america-latina.htm |archive-date=21 March 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> 2023 දී චිලී රාජ්‍යය හරිතාගාර වායු ටොන් මිලියන 107.99 ක් විමෝචනය කළ අතර එය ගෝලීය සමස්තයෙන් 0.2% ක් පමණ වේ.<ref>{{Cite journal|last1=Olefs|first1=M.|last2=Formayer|first2=H.|last3=Gobiet|first3=A.|last4=Marke|first4=T.|last5=Schöner|first5=W.|last6=Revesz|first6=M.|date=2021-06-01|title=Past and future changes of the Austrian climate – Importance for tourism|journal=Journal of Outdoor Recreation and Tourism|series=Editorial: Tourism and Climate Change – an integrated look at the Austrian case|volume=34|pages=100395|bibcode=2021JORT...3400395O|doi=10.1016/j.jort.2021.100395|issn=2213-0780|doi-access=free}}</ref> මෑත වසරවලදී චිලී රාජ්‍යය පිරිසිදු බලශක්තියේ, විශේෂයෙන් සූර්ය හා සුළං බලශක්තියේ ගෝලීය ප්‍රමුඛයා ලෙස මතු වී තිබේ.<ref>{{Cite web |date=1 January 2018 |title=Chile |url=https://www.iea.org/countries/chile |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20250218090200/https://www.iea.org/countries/chile |archive-date=18 February 2025 |access-date=2025-02-07 |website=IEA |language=en-GB}}</ref> සහ 2050 වන විට ශුද්ධ ශුන්‍යයට කැපවී සිටී. දේශගුණික ක්‍රියාකාරී ට්‍රැකර්ට අනුව, පුනර්ජනනීය බලශක්තිය පුළුල් කිරීම සහ ගල් අඟුරු ක්‍රමයෙන් ඉවත් කිරීම මගින් දේශගුණ ක්‍රියාමාර්ගවල "සැලකිය යුතු ප්‍රගතියක්" ලබා ගනිමින් සිටී.<ref>{{Cite web |last=Climate Action Tracker |date=7 October 2024 |title=Chile |url=https://climateactiontracker.org/countries/chile/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20250207154740/https://climateactiontracker.org/countries/chile/ |archive-date=7 February 2025 |access-date=2025-02-07 |website=climateactiontracker.org |language=en}}</ref> == යොමු කිරීම් == inbxj9crozk3d1mbl1mtfej5udhhpf2 750351 750346 2025-06-23T08:06:46Z BuddhikaW88 37808 /* සංචාරක ව්‍යාපාරය */ 750351 wikitext text/x-wiki [[File:Bolsa_2.JPG|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Bolsa_2.JPG|thumb|සන්තියාගෝ කොටස් වෙළඳපොළ]] සන්තියාගෝ හි චිලී මහ බැංකුව රටේ මධ්‍යම බැංකුව ලෙස සේවය කරයි. චිලී මුදල් ඒකකය චිලී පෙසෝ (CLP) වේ. චිලී යනු දකුණු ඇමරිකාවේ වඩාත්ම ස්ථාවර සහ සමෘද්ධිමත් ජාතීන්ගෙන් එකකි,<ref name="BBC-Chile">{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/country_profiles/1222764.stm|title=Country profile: Chile|date=16 December 2009|work=BBC News|access-date=31 December 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20100114035710/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/country_profiles/1222764.stm|archive-date=14 January 2010|url-status=live}}</ref> මානව සංවර්ධනය, තරඟකාරිත්වය, ගෝලීයකරණය, ආර්ථික නිදහස සහ දූෂණය පිළිබඳ අඩු සංජානනය අතින් ලතින් ඇමරිකානු ජාතීන්ට නායකත්වය දෙයි.<ref name="hdrstats.undp.org">{{cite web |title=Human and income poverty: developing countries |url=http://hdrstats.undp.org/indicators/25.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090212140250/http://hdrstats.undp.org/indicators/25.html |archive-date=12 February 2009 |work=UNDP}}</ref> 2013 ජූලි මාසයේ සිට, චිලී ලෝක බැංකුව විසින් "ඉහළ ආදායම් ලබන ආර්ථිකයක්" ලෙස සලකනු ලැබේ.<ref name="wb">{{cite web |title=How does the World Bank classify countries? |url=https://datahelpdesk.worldbank.org/knowledgebase/articles/378834-how-does-the-world-bank-classify-countries |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200522092916/https://datahelpdesk.worldbank.org/knowledgebase/articles/378834-how-does-the-world-bank-classify-countries |archive-date=22 May 2020 |access-date=8 April 2021 |publisher=[[World Bank]]}}</ref><ref name="World Bank-2013a">{{cite web |date=1 July 2013 |title=High-income economies ($12,616 or more) |url=http://data.worldbank.org/about/country-classifications/country-and-lending-groups#High_income |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110318125456/http://data.worldbank.org/about/country-classifications/country-and-lending-groups#High_income |archive-date=18 March 2011 |access-date=14 September 2013 |work=Country and Lending Groups |publisher=The World Bank}}</ref><ref name="World Bank-2013b">{{cite web |date=1 August 2013 |title=GNI per capita, Atlas method (current US$) |url=http://api.worldbank.org/datafiles/NY.GNP.PCAP.CD_Indicator_MetaData_en_EXCEL.xls |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130921055207/http://api.worldbank.org/datafiles/NY.GNP.PCAP.CD_Indicator_MetaData_en_EXCEL.xls |archive-date=21 September 2013 |access-date=14 September 2013 |publisher=The World Bank |location=Washington, D.C. |format=xls |quote=GNI-WB}}</ref> චිලී දකුණු ඇමරිකාවේ ඉහළම ආර්ථික නිදහස (ලොව පුරා 22 වන ස්ථානයේ) ඇති බව හෙරිටේජ් පදනමේ චිලී පවසයි. එහි ස්වාධීන හා කාර්යක්ෂම අධිකරණ පද්ධතිය සහ විචක්ෂණශීලී රාජ්‍ය මූල්‍ය කළමනාකරණය හේතුවෙන්.<ref>{{Cite web |title=Chile Economy: Population, GDP, Inflation, Business, Trade, FDI, Corruption |url=https://www.heritage.org/index/country/chile |url-status=unfit |archive-url=https://web.archive.org/web/20190622094514/https://www.heritage.org/index/country/chile |archive-date=22 June 2019 |access-date=13 November 2023 |website=The Heritage Foundation |language=en}}</ref> 2010 මැයි මාසයේදී චිලී OECD හා සම්බන්ධ වූ පළමු දකුණු ඇමරිකානු රට බවට පත්විය.<ref>{{cite web |date=7 May 2010 |title=Chile's accession to the OECD |url=http://www.oecd.org/chile/chilesaccessiontotheoecd.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20120829025817/http://www.oecd.org/chile/chilesaccessiontotheoecd.htm |archive-date=29 August 2012 |access-date=22 July 2016 |publisher=[[Organisation for Economic Co-operation and Development|OECD]]}}</ref> 2006 දී, චිලී ලතින් ඇමරිකාවේ ඉහළම නාමික ඒක පුද්ගල දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය ඇති රට බවට පත්විය.<ref>[http://www.weforum.org/pdf/GCR09/GCR20092010fullrankings.pdf Table 4: The Global Competitiveness Index 2009–2010 rankings and 2008–2009 comparisons] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101030003958/http://www.weforum.org/pdf/GCR09/GCR20092010fullrankings.pdf|date=30 October 2010}}. The Global Competitiveness Index 2009–2010. World Economic Forum</ref> 2020 වන විට, චිලී ලතින් ඇමරිකාවේ (උරුගුවේ සහ පැනමාවට පිටුපසින්) නාමික ඒක පුද්ගල දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් තුන්වන ස්ථානයේ සිටී. තඹ කැණීම චිලීයේ දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 20% ක් සහ අපනයන වලින් 60% ක් වේ.<ref name="coppersol">{{cite news|url=https://www.economist.com/news/business/21576714-mining-industry-has-enriched-chile-its-future-precarious-copper-solution|title=Mining in Chile: Copper solution|date=27 April 2013|newspaper=The Economist|access-date=13 July 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20130715211952/http://www.economist.com/news/business/21576714-mining-industry-has-enriched-chile-its-future-precarious-copper-solution|archive-date=15 July 2013|url-status=live}}</ref> එස්කොන්ඩිඩා යනු ලොව විශාලතම තඹ පතල වන අතර එය ගෝලීය සැපයුම්වලින් 5% කට වඩා නිෂ්පාදනය කරයි.<ref name="coppersol" /> සමස්තයක් වශයෙන්, චිලී ලෝකයේ තඹ වලින් තුනෙන් එකක් නිෂ්පාදනය කරයි.<ref name="coppersol" /> රාජ්‍ය පතල් සමාගමක් වන කොඩෙල්කෝ, පෞද්ගලික තඹ පතල් සමාගම් සමඟ තරඟ කරයි.<ref name="coppersol" /> 1980 ගණන්වල සිට අඛණ්ඩව පවත්වාගෙන යන ශක්තිමත් ආර්ථික ප්‍රතිපත්ති, චිලීයේ ස්ථාවර ආර්ථික වර්ධනයට දායක වී ඇති අතර දරිද්‍රතා අනුපාත අඩකට වඩා අඩු කර ඇත.<ref name="factbook">{{Cite CIA World Factbook|country=Chile|access-date=17 February 2014}}</ref><ref name="countrystudies">{{cite web |date=31 March 1994 |title=Development and Breakdown of Democracy, 1830–1973 |url=http://countrystudies.us/chile/85.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110709014719/http://countrystudies.us/chile/85.htm |archive-date=9 July 2011 |access-date=21 April 2009 |work=Country Studies |publisher=Library of Congress}}</ref> 1999 දී චිලී මධ්‍යස්ථ ආර්ථික පසුබෑමක් අත්විඳීමට පටන් ගත්තේය. 2003 වන තෙක් ආර්ථිකය මන්දගාමීව පැවති අතර, එය යථා තත්ත්වයට පත්වීමේ පැහැදිලි සලකුණු පෙන්වීමට පටන් ගත් අතර, දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 4.0% ක වර්ධනයක් අත්කර ගත්තේය.<ref>{{cite web |date=21 February 2013 |title=Chile GDP – real growth rate |url=http://indexmundi.com/chile/gdp_real_growth_rate.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190612084542/https://www.indexmundi.com/chile/gdp_real_growth_rate.html |archive-date=12 June 2019 |access-date=13 July 2013 |publisher=Indexmundi.com}}</ref> චිලී ආර්ථිකය 2004 වසර 6% ක වර්ධනයකින් අවසන් කළේය. සැබෑ දළ දේශීය නිෂ්පාදිත වර්ධනය 2005 දී 5.7% ක් වූ අතර 2006 දී 4% දක්වා පහත වැටුණි. 2007 දී දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය 5% කින් වර්ධනය විය.<ref name="countrystudies" /> 2008 මූල්‍ය අර්බුදයට මුහුණ දුන් රජය, රැකියා සහ වර්ධනය උත්තේජනය කිරීම සඳහා ආර්ථික උත්තේජක සැලැස්මක් ප්‍රකාශයට පත් කළ අතර, මහා අවපාතය නොතකා, 2009 සඳහා දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 2% ත් 3% ත් අතර ප්‍රසාරණයක් අරමුණු කර ගෙන ඇත. කෙසේ වෙතත්, ආර්ථික විශ්ලේෂකයින් රජයේ ඇස්තමේන්තු සමඟ එකඟ නොවූ අතර ආර්ථික වර්ධනය 1.5% ක මධ්‍යන්‍යයකින් පුරෝකථනය කළහ.<ref>{{cite news|url=https://www.reuters.com/article/economicNews/idUSN1027661220090110|title=Chile finmin says no recession seen in 2009-report|date=10 January 2009|work=Reuters|access-date=17 December 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20090111024811/http://www.reuters.com/article/economicNews/idUSN1027661220090110|archive-date=11 January 2009|url-status=live}}</ref> 2012 දී සැබෑ දළ දේශීය නිෂ්පාදිත වර්ධනය 5.5% ක් විය. 2013 පළමු කාර්තුවේදී වර්ධනය 4.1% දක්වා මන්දගාමී විය.<ref name="imfartiv">{{cite web |date=14 June 2013 |title=Chile: 2013 Article IV Consultation; IMF Country Report 13/198 |url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/scr/2013/cr13198.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20130717155041/http://www.imf.org/external/pubs/ft/scr/2013/cr13198.pdf |archive-date=17 July 2013 |access-date=13 July 2013 |publisher=IMF}}</ref> [[File:Gran_Torre_Santiago_(39693576311)_(2).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Gran_Torre_Santiago_(39693576311)_(2).jpg|වම|thumb|සැන්හැටන්හි ග්‍රාන් ටොරේ කොස්ටානේරා සහ ටයිටේනියම් ලා පෝර්ටාඩා (පසුබිම) අහස ගොඩනැගිලි]] ලෝක බැංකුවට අනුව, විරැකියා අනුපාතය 2022 දී 7.8% ක් විය.<ref>{{Cite web |title=World Bank Open Data |url=https://data.worldbank.org/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230526025607/https://data.worldbank.org/ |archive-date=26 May 2023 |access-date=11 November 2023 |website=World Bank Open Data}}</ref> කෘෂිකර්මාන්තය, පතල් කැණීම් සහ ඉදිකිරීම් ක්ෂේත්‍රයන්හි ශ්‍රම හිඟයක් වාර්තා වී ඇත.<ref name="imfartiv" /> රජයේ සමීක්ෂණවලට අනුව, දරිද්‍රතා රේඛාවට පහළින් ඒක පුද්ගල ගෘහස්ථ ආදායමක් ඇති චිලී ජාතිකයින්ගේ ප්‍රතිශතය - පුද්ගලයෙකුගේ අවම පෝෂණ අවශ්‍යතා සපුරාලීමේ පිරිවැය මෙන් දෙගුණයක් ලෙස අර්ථ දක්වා ඇත - 1987 දී 45.1% සිට 2009 දී 11.5% දක්වා පහත වැටුණි.<ref>{{cite web |date=22 June 2007 |title=Casen 2006 en profundidad |url=http://www.trabajoyequidad.cl/documentos/temp/TP-825-CASEN%202006%20en%20profundidad-22-06-2007.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130113065308/http://www.trabajoyequidad.cl/documentos/temp/TP-825-CASEN%2B2006%2Ben%2Bprofundidad-22-06-2007.pdf |archive-date=13 January 2013 |access-date=22 October 2007 |work=Libertad y Desarrollo}}</ref><ref>{{cite web |year=2010 |title=Panorama social de América Latina |url=http://www.cepal.cl/publicaciones/xml/9/41799/PSE-panoramasocial2010.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110707005900/http://www.cepal.cl/publicaciones/xml/9/41799/PSE-panoramasocial2010.pdf |archive-date=7 July 2011 |access-date=13 July 2013 |publisher=ECLAC}}</ref> කෙසේ වෙතත්, චිලීයේ විචාරකයින් තර්ක කරන්නේ සැබෑ දරිද්‍රතා සංඛ්‍යාලේඛන නිල වශයෙන් ප්‍රකාශයට පත් කරන ලද සංඛ්‍යාලේඛනවලට වඩා සැලකිය යුතු ලෙස ඉහළ බවයි.<ref>{{cite news|url=http://www.economiaynegocios.cl/noticias/noticias.asp?id=35048|title=Una muy necesaria corrección: Hay cuatro millones de pobres en Chile|date=14 October 2007|newspaper=El Mercurio|access-date=22 October 2007|archive-url=https://web.archive.org/web/20210815184809/http://www.economiaynegocios.cl/noticias/noticias.asp?id=35048|archive-date=15 August 2021|url-status=live}}</ref> බොහෝ යුරෝපීය රටවල ප්‍රිය කරන සාපේක්ෂ මිනුම් දණ්ඩ භාවිතා කරමින්, චිලී ජාතිකයන්ගෙන් 27% ක් දුප්පත් වනු ඇති බව ECLAC හි ජුවාන් කාලෝස් ෆෙරෙස් පවසයි.<ref>{{Cite news|url=http://www.economist.com/displaystory.cfm?story_id=9645174|title=Destitute no more|date=16 August 2007|newspaper=The Economist|access-date=22 October 2007|archive-url=https://web.archive.org/web/20071016204538/http://economist.com/displayStory.cfm?story_id=9645174|archive-date=16 October 2007|url-status=live}}{{Subscription required}}</ref> 2012 වන විට, මිලියන 11.1 ක් පමණ (ජනගහනයෙන් 64%) රජයේ සුභසාධන වැඩසටහන් වලින් ප්‍රතිලාභ ලබන අතර,<ref>{{cite web |date=20 November 2012 |title=Ficha de Protección Social – Ministerio de Desarrollo Social |url=http://www.fichaproteccionsocial.gob.cl/estad/est_int.php?id=19 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160518190839/http://www.fichaproteccionsocial.gob.cl/estad/est_int.php?id=19 |archive-date=18 May 2016 |access-date=12 March 2013 |publisher=Fichaproteccionsocial.gob.cl}}</ref> "සමාජ ආරක්ෂණ කාඩ්පත" හරහා, එයට දරිද්‍රතාවයෙන් පෙළෙන ජනගහනය සහ දරිද්‍රතාවයට වැටීමේ අවදානමක් ඇති අය ඇතුළත් වේ.<ref>{{cite web |title=Ficha de Protección Social – Ministerio de Desarrollo Social |url=http://www.fichaproteccionsocial.gob.cl/fps/fps2.php |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120915085201/http://www.fichaproteccionsocial.gob.cl/fps/fps2.php |archive-date=15 September 2012 |access-date=9 November 2012 |publisher=Fichaproteccionsocial.gob.cl}}</ref> පෞද්ගලීකරණය කරන ලද ජාතික විශ්‍රාම වැටුප් ක්‍රමය (AFP) දේශීය ආයෝජන දිරිමත් කර ඇති අතර දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් ආසන්න වශයෙන් 21% ක ඇස්තමේන්තුගත මුළු දේශීය ඉතුරුම් අනුපාතයකට දායක වී ඇත.<ref>{{cite web |title=The Chilean pension system |url=http://www.safp.cl/573/articles-3523_copyright.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120512092950/http://www.safp.cl/573/articles-3523_copyright.pdf |archive-date=12 May 2012 |access-date=13 July 2013}}</ref> අනිවාර්ය පෞද්ගලික විශ්‍රාම වැටුප් ක්‍රමය යටතේ, බොහෝ විධිමත් අංශයේ සේවකයින් තම වැටුපෙන් 10% ක් පෞද්ගලිකව කළමනාකරණය කරන ලද අරමුදල්වලට ගෙවයි.<ref name="countrystudies" /> චිලී රාජ්‍යය රටවල් ජාලයක් සමඟ නිදහස් වෙළඳ ගිවිසුම් (FTA) අත්සන් කර ඇති අතර, 2003 දී අත්සන් කරන ලද සහ 2004 ජනවාරි මාසයේදී ක්‍රියාත්මක කරන ලද එක්සත් ජනපදය සමඟ FTA ද ඇතුළුව.<ref>{{cite web |title=USA-Chile FTA Final Text |url=http://www.ustr.gov/Trade_Agreements/Bilateral/Chile_FTA/Final_Texts/Section_Index.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160328045456/https://ustr.gov/trade_agreements/bilateral/chile_fta/final_texts/section_index.html |archive-date=28 March 2016 |access-date=13 July 2013 |publisher=Ustr.gov}}</ref> චිලී රාජ්‍යයේ අභ්‍යන්තර රජයේ සංඛ්‍යාලේඛනවලින් පෙනී යන්නේ උද්ධමනය සහ මෑත කාලීන ඉහළ තඹ මිල ගණන් සැලකිල්ලට ගත් විට පවා, එතැන් සිට එක්සත් ජනපදය සහ චිලී අතර ද්විපාර්ශ්වික වෙළඳාම 60% ට වඩා වර්ධනය වී ඇති බවයි.<ref name="countrystudies" /> චීනය සමඟ චිලී හි මුළු වෙළඳාම 2006 දී ඇමරිකානු ඩොලර් බිලියන 8.8 දක්වා ළඟා වූ අතර එය ආසියාව සමඟ එහි වෙළඳ සම්බන්ධතාවයේ වටිනාකමෙන් 66% කට ආසන්න ප්‍රමාණයක් නියෝජනය කරයි.<ref name="countrystudies" /> ආසියාවට අපනයන 2005 දී ඇමරිකානු ඩොලර් බිලියන 15.2 සිට 2006 දී ඇමරිකානු ඩොලර් බිලියන 19.7 දක්වා වැඩි වූ අතර එය 29.9% ක වැඩිවීමකි.<ref name="countrystudies" /> ආනයනවල වාර්ෂික වර්ධනය විශේෂයෙන් රටවල් ගණනාවකින් ශක්තිමත් විය: ඉක්වදෝරය (123.9%), තායිලන්තය (72.1%), දකුණු කොරියාව (52.6%) සහ චීනය (36.9%).<ref name="countrystudies" /> විදේශ සෘජු ආයෝජන සඳහා චිලීහි ප්‍රවේශය රටේ විදේශ ආයෝජන නීතිය තුළ කේතනය කර ඇත. ලියාපදිංචිය සරල හා විනිවිද පෙනෙන බව වාර්තා වන අතර, විදේශීය ආයෝජකයින්ට ඔවුන්ගේ ලාභ සහ ප්‍රාග්ධනය නැවත මෙරටට ගෙන්වා ගැනීම සඳහා නිල විදේශ විනිමය වෙළඳපොළට ප්‍රවේශය සහතික කෙරේ.<ref name="countrystudies" /> චිලී රජය නවෝත්පාදන සහ තරඟකාරිත්වය පිළිබඳ කවුන්සිලයක් පිහිටුවා ඇති අතර, ආර්ථිකයේ නව කොටස් වෙත අමතර FDI ගෙන ඒමේ අපේක්ෂාවෙන් සිටී.<ref name="countrystudies" /> ස්ටෑන්ඩර්ඩ් ඇන්ඩ් පුවර්ස් විසින් චිලී රාජ්‍යයට A ණය ශ්‍රේණිගත කිරීමක් ලබා දෙයි.<ref>{{cite news|url=https://countryeconomy.com/ratings/chile|title=Rating: Chile Credit Rating|date=2023|work=|access-date=|archive-url=https://web.archive.org/web/20240112090947/https://countryeconomy.com/ratings/chile|archive-date=12 January 2024|url-status=live}}</ref> චිලී රජය සිය විදේශ ණය ගෙවීම දිගටම කරගෙන යන අතර, 2006 අවසානයේ රාජ්‍ය ණය දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 3.9% ක් පමණි.<ref name="countrystudies" /> චිලී මධ්‍යම රජය 2012 අවසානයේ දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 7% ක ශුද්ධ වත්කම් තත්වයක් සහිත ශුද්ධ ණයහිමියෙකි.<ref name="imfartiv" /> 2013 පළමු කාර්තුවේදී ජංගම ගිණුම් හිඟය 4% ක් වූ අතර එය බොහෝ දුරට විදේශ සෘජු ආයෝජන මගින් මූල්‍යකරණය කරන ලදී.<ref name="imfartiv" /> 2012 දී මධ්‍යම රජයේ ආදායමෙන් 14% ක් සෘජුවම තඹ වලින් ලැබුණි.<ref name="imfartiv" /> 2024 දී ගෝලීය නවෝත්පාදන දර්ශකයේ චිලී 1 වන ස්ථානයට පත්විය.<ref>{{Cite book |author=Wunsch-Vincent |first1=Sacha |url=https://www.wipo.int/web-publications/global-innovation-index-2024/en/ |title=Global Innovation Index 2024: Unlocking the Promise of Social Entrepreneurship |last2=León |first2=Lorena Rivera |last3=Lanvin |first3=Bruno |last4=Dutta |first4=Soumitra |date=26 September 2024 |website=www.wipo.int |publisher=[[World Intellectual Property Organization]] |isbn=978-92-805-3681-2 |edition=17th |location=Geneva |page=18 |language=en |doi=10.34667/tind.50062 |access-date=2024-10-06 |archive-url=https://web.archive.org/web/20241212043914/https://www.wipo.int/web-publications/global-innovation-index-2024/en/ |archive-date=12 December 2024 |url-status=live}}</ref> === ඛනිජ සම්පත් === [[File:Chuquicamata-003_02.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chuquicamata-003_02.jpg|thumb|ලොව විශාලතම විවෘත වළේ තඹ පතල වන චුකිකමාටා]] චිලී ඛනිජ සම්පත් වලින් පොහොසත් ය, විශේෂයෙන් තඹ සහ ලිතියම්. විදුලි වාහන සඳහා බැටරි සඳහා ලිතියම් වල වැදගත්කම සහ විදුලි මිශ්‍රණයේ වරින් වර පුනර්ජනනීය බලශක්තිය විශාල ප්‍රමාණයක් භාවිතා කරමින් විදුලි ජාල ස්ථායිකරණය කිරීම හේතුවෙන්, චිලී භූ දේශපාලනිකව ශක්තිමත් කළ හැකි යැයි සැලකේ. කෙසේ වෙතත්, ලෝකයේ අනෙකුත් ප්‍රදේශවල පුළුල් නිෂ්පාදනය සඳහා ආර්ථික දිරිගැන්වීම්වල බලය අවතක්සේරු කිරීම සම්බන්ධයෙන් මෙම ඉදිරිදර්ශනය විවේචනයට ලක්ව ඇත.[26] 2019 දී, රට ලොව විශාලතම තඹ,<ref>{{cite web |title=USGS Copper Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-copper.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-copper.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> අයඩින්<ref>{{cite web |title=USGS Iodine Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-iodine.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210625191455/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-iodine.pdf |archive-date=25 June 2021 |access-date=11 July 2022}}</ref> සහ රීනියම්,<ref>{{cite web |title=USGS Rhenium Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-rhenium.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210621074425/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-rhenium.pdf |archive-date=21 June 2021 |access-date=11 July 2022}}</ref> ලිතියම්<ref>{{cite web |title=USGS Lithium Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-lithium.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-lithium.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> සහ මොලිබ්ඩිනම්<ref>{{cite web |title=USGS Molybdenum Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-molybdenum.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-molybdenum.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> හි දෙවන විශාලතම නිෂ්පාදකයා, රිදී<ref>{{cite web |title=USGS Silver Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-silver.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210515082301/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-silver.pdf |archive-date=15 May 2021 |access-date=11 July 2022}}</ref> හි හත්වන විශාලතම නිෂ්පාදකයා,<ref>{{cite web |title=USGS Salt Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-salt.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-salt.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> පොටෑෂ් හි අටවන විශාලතම නිෂ්පාදකයා,<ref>{{cite web |title=USGS Potash Product ion Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-potash.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-potash.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> සල්ෆර්<ref>{{cite web |title=USGS Sulfur Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-sulfur.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-sulfur.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> හි දහතුන්වන නිෂ්පාදකයා සහ ලෝකයේ යකඩ ලෝපස්<ref>{{cite web |title=USGS Iron Ore Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-iron-ore.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-iron-ore.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> හි දහතුන්වන නිෂ්පාදකයා විය. 2023 දී එය ගෝලීය වශයෙන් සිව්වන විශාලතම රිදී නිෂ්පාදකයා විය.<ref>{{Cite web |title=USGS Silver Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2024/mcs2024.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20241220035538/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2024/mcs2024.pdf |archive-date=December 20, 2024 |access-date=December 23, 2024}}</ref> රටෙහි සැලකිය යුතු රන් නිෂ්පාදනයක් ද ඇත: 2006 සහ 2017 අතර, රට වාර්ෂිකව 2017 දී ටොන් 35.9 සිට 2013 දී ටොන් 51.3 දක්වා නිෂ්පාදනය කරන ලදී,<ref>{{Cite web |title=Gold Production in Chile |url=https://www.ceicdata.com/en/indicator/chile/gold-production |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20221018212808/https://www.ceicdata.com/en/indicator/chile/gold-production |archive-date=18 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> එහිදී 2015 දී රන් නිෂ්පාදනය මෙට්‍රික් ටොන් 43 කි.<ref>{{Cite web |title=Gold production |url=https://ourworldindata.org/grapher/gold-production?tab=table |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129233804/https://ourworldindata.org/grapher/gold-production?tab=table |archive-date=29 November 2023 |access-date=2024-12-17 |website=Our World in Data}}</ref> === කෘෂිකර්මය === [[File:Viñedo_Puente_Alto.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Vi%C3%B1edo_Puente_Alto.jpg|වම|thumb|පුවෙන්ටේ ඇල්ටෝ හි මිදි වත්ත]] චිලීයේ කෘෂිකර්මාන්තය එහි විශේෂිත භූගෝලීය, දේශගුණය සහ භූ විද්‍යාව සහ මානව සාධක හේතුවෙන් විවිධ ක්‍රියාකාරකම් රාශියක් ආවරණය කරයි. ඓතිහාසික වශයෙන් කෘෂිකර්මාන්තය චිලී ආර්ථිකයේ එක් පදනමකි. දැන් කෘෂිකර්මාන්තය සහ වන වගාව, දැව කැපීම සහ ධීවර කර්මාන්තය වැනි ආශ්‍රිත අංශ 2007 වන විට දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 4.9% ක් පමණක් වන අතර රටේ ශ්‍රම බලකායෙන් 13.6% ක් සේවයේ යොදවයි. චිලී යනු චෙරි සහ බ්ලූබෙරි නිෂ්පාදනය කරන ලොව විශාලතම නිෂ්පාදකයින් 5 දෙනාගෙන් එකක් වන අතර, ඉහළ වටිනාකමක් ඇති පලතුරු අපනයනය කිරීම කෙරෙහි අවධානය යොමු කරමින් මිදි, ඇපල්, කිවි, පීච්, ප්ලම් සහ ලා දුඹුරු යන ලොව විශාලතම නිෂ්පාදකයින් 10 දෙනාගෙන් එකකි.<ref>{{Cite web |title=Agriculture in Chile, by FAO |url=http://www.fao.org/faostat/en/#data/QCL/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170511194947/http://www.fao.org/faostat/en/#data/QCL/ |archive-date=11 May 2017 |access-date=11 July 2022}}</ref> චිලී හි තවත් ප්‍රධාන කෘෂිකාර්මික නිෂ්පාදන අතර පෙයාර්ස්, ළූණු, තිරිඟු, බඩ ඉරිඟු, ඕට්ස්, සුදුළූණු, ඇස්පරගස්, බෝංචි, හරක් මස්, කුකුළු මස්, ලොම්, මාළු, දැව සහ කංසා ඇතුළත් වේ. එහි භූගෝලීය හුදකලාව සහ දැඩි සිරිත් විරිත් ප්‍රතිපත්ති නිසා චිලී පිස්සු ගව රෝග, පළතුරු මැස්සන් සහ ෆිලොක්සෙරා වැනි රෝග සහ පළිබෝධකයන්ගෙන් තොරය. මෙය, උතුරු අර්ධගෝලයට වඩා බෙහෙවින් වෙනස් අස්වනු නෙළන කාලයන් ඇති දකුණු අර්ධගෝලයේ එහි පිහිටීම සහ එහි පුළුල් පරාසයක කෘෂිකාර්මික තත්වයන් චිලී හි ප්‍රධාන සංසන්දනාත්මක වාසි ලෙස සැලකේ. කෙසේ වෙතත්, චිලී හි කඳුකර භූ දර්ශනය කෘෂිකර්මාන්තයේ ප්‍රමාණය සහ තීව්‍රතාවය සීමා කරන බැවින් වගා කළ හැකි ඉඩම් මුළු භූමි ප්‍රමාණයෙන් 2.62% කට පමණක් අනුරූප වේ. චිලී දැනට කෘෂිකාර්මික ඉඩම් හෙක්ටයාර 14,015 ක් භාවිතා කරයි.<ref>{{Cite web |title=Chile – OECD Data |url=https://data.oecd.org/chile.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20181125030826/https://data.oecd.org/chile.htm |archive-date=25 November 2018 |access-date=2 November 2018 |website=theOECD |language=en}}</ref> චිලී යනු නෝර්වේට පසුව ලොව දෙවන විශාලතම සැමන් නිෂ්පාදකයා වේ. 2019 දී, එය ගෝලීය සැපයුමෙන් 26% කට වගකිව යුතු විය.<ref>{{Cite news|url=https://www.istoedinheiro.com.br/algas-nocivas-matam-mais-de-42-mil-toneladas-de-salmao-no-chile/|title=Algas nocivas matam mais de 4,2 mil toneladas de salmão no Chile|access-date=4 September 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20221024140847/https://www.istoedinheiro.com.br/algas-nocivas-matam-mais-de-42-mil-toneladas-de-salmao-no-chile/|archive-date=24 October 2022|url-status=live}}</ref> වයින් සම්බන්ධයෙන්, චිලී සාමාන්‍යයෙන් ලෝකයේ විශාලතම නිෂ්පාදකයින් 10 දෙනා අතර වේ. 2018 දී එය 6 වන ස්ථානයේ සිටියේය.<ref>{{Cite web |date=2019 |title=2019 Statistical Report on World Vitiviniculture |url=https://www.oiv.int/public/medias/6782/oiv-2019-statistical-report-on-world-vitiviniculture.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210206112544/https://www.oiv.int/public/medias/6782/oiv-2019-statistical-report-on-world-vitiviniculture.pdf |archive-date=6 February 2021 |access-date=7 March 2021 |website=International Organisation of Vine and Wine}}</ref> === සංචාරක ව්‍යාපාරය === [[File:Cerro_Concepcion.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Cerro_Concepcion.jpg|thumb|යුනෙස්කෝ ලෝක උරුම අඩවියක් වන වල්පරයිසෝ නගරය]] [[File:Cuernos_del_Paine_from_Lake_Pehoé.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Cuernos_del_Paine_from_Lake_Peho%C3%A9.jpg|thumb|චිලී පැටගෝනියාවේ ටොරස් ඩෙල් පේන් ජාතික වනෝද්‍යානය]] [[File:Moai_Rano_raraku.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Moai_Rano_raraku.jpg|thumb|පාස්කු දූපතේ 1250 සහ 1500 අතර කාල නිර්ණය කරන ලද පූර්ව-කොලොම්බියානු මෝයිස් මානව රූප.]] පසුගිය දශක කිහිපය තුළ චිලීයේ සංචාරක ව්‍යාපාරය තිරසාර වර්ධනයක් අත්විඳ ඇත. 2005 දී සංචාරක ව්‍යාපාරය 13.6% කින් වර්ධනය වූ අතර එයින් ඩොලර් බිලියන 4.5 කට වඩා උපයා ඇති අතර එයින් බිලියන 1.5 ක් විදේශීය සංචාරකයින් විසින් උපයා ඇත. ජාතික සංචාරක සේවයට (සර්නාටූර්) අනුව, වසරකට මිලියන 2 ක ජනතාවක් රට නැරඹීමට පැමිණේ. මෙම අමුත්තන්ගෙන් වැඩි දෙනෙක් ඇමරිකානු මහාද්වීපයේ අනෙකුත් රටවලින්, ප්‍රධාන වශයෙන් ආර්ජන්ටිනාවෙන් පැමිණෙති; ඉන්පසු එක්සත් ජනපදය, යුරෝපය සහ බ්‍රසීලයෙන් වැඩි වන සංඛ්‍යාවක් පැමිණෙන අතර දකුණු කොරියාවෙන් සහ චීනයෙන් ආසියානුවන් සංඛ්‍යාව වැඩි වේ.<ref>Blanco, Hernán ''et al.'' (August 2007) [https://web.archive.org/web/20080408235147/http://www.rides.cl/pdf/trade_tourism_chile.pdf International Trade and Sustainable Tourism in Chile]. International Institute for Sustainable Development</ref> සංචාරකයින් සඳහා ප්‍රධාන ආකර්ෂණයන් වන්නේ රටේ අන්ත කලාපවල පිහිටා ඇති ස්වභාවික සුන්දරත්වයෙන් යුත් ස්ථාන ය: උතුරේ සැන් පේද්‍රෝ ද ඇටකාමා, ඉන්කායික් ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පය, ඇල්ටිප්ලානෝ විල් සහ සඳ නිම්නය අගය කිරීමට පැමිණෙන විදේශීය සංචාරකයින් අතර ඉතා ජනප්‍රියය. උතුරේ ද පුට්‍රේ හි, චුන්ගාරා විල මෙන්ම පරිනකොටා සහ පොමරේප් ගිනි කඳු ද ඇත, ඒවා පිළිවෙලින් මීටර් 6,348 සහ මීටර් 6,282 ක උන්නතාංශයකින් යුක්ත වේ. මධ්‍යම ඇන්ඩීස් පුරා ජාත්‍යන්තර කීර්තියක් ඇති පෝර්ටිලෝ, වැලේ නෙවාඩෝ සහ ටර්මාස් ඩි චිලන් ඇතුළු ස්කී රිසෝට් රාශියක් ඇත. දකුණේ ප්‍රධාන සංචාරක ස්ථාන වන්නේ ජාතික වනෝද්‍යාන (වඩාත් ජනප්‍රිය වන්නේ අරෞකානියාවේ කොන්ගුයිලියෝ ජාතික වනෝද්‍යානයයි)<ref>{{Cite web |title=Conguillio National Park (Official GANP Park Page) |url=https://national-parks.org/chile/conguillio |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20221026143218/https://national-parks.org/chile/conguillio |archive-date=26 October 2022 |access-date=26 October 2022 |website=national-parks.org |language=en}}</ref> සහ ඉස්ලා මෝචා සහ නහුවෙල්බුටා ජාතික වනෝද්‍යානය සහිත ටිරුවා සහ කැනෙටේ අවට වෙරළබඩ ප්‍රදේශය, චිලෝ දූපත් සමූහය සහ ලගුනා සැන් රෆායෙල් ජාතික වනෝද්‍යානය, එහි බොහෝ ග්ලැසියර සහිත පැටගෝනියාව සහ ටොරස් ඩෙල් පේන් ජාතික වනෝද්‍යානය ඇතුළත් වේ. එහි අද්විතීය ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පය සමඟ ලෝක උරුමයක් වන වල්පරයිසෝ මධ්‍යම වරාය නගරය ද ජනප්‍රියයි.<ref>{{Cite web |last=Centre |first=UNESCO World Heritage |title=Historic Quarter of the Seaport City of Valpara&iacute;so |url=https://whc.unesco.org/en/list/959/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240127041016/https://whc.unesco.org/en/list/959 |archive-date=27 January 2024 |access-date=22 January 2024 |website=UNESCO World Heritage Centre |language=en}}</ref> අවසාන වශයෙන්, පැසිෆික් සාගරයේ පාස්කු දූපත චිලී සංචාරක ගමනාන්තවලින් එකකි. For locals, tourism is concentrated mostly in the summer (December to March), and mainly in the coastal beach towns. [[:en:Arica|Arica]], [[:en:Iquique|Iquique]], [[:en:Antofagasta|Antofagasta]], [[:en:La_Serena,_Chile|La Serena]] and [[:en:Coquimbo|Coquimbo]] are the main summer centers in the north, and Pucón on the shores of [[:en:Lake_Villarrica|Lake Villarrica]] is the main center in the south. Because of its proximity to Santiago, the coast of the Valparaíso Region, with its many beach resorts, receives the largest number of tourists. [[:en:Viña_del_Mar|Viña del Mar]], Valparaíso's more affluent northern neighbor, is popular because of its beaches, [[:en:Casino|casino]], and its annual [[:en:Viña_del_Mar_International_Song_Festival|song festival]], the most important musical event in Latin America.{{citation needed|date=July 2014}} [[:en:Pichilemu|Pichilemu]] in the [[:en:O'Higgins_Region|O'Higgins Region]] is widely known as South America's "best [[:en:Surfing|surfing]] spot" according to [[:en:Fodor's|Fodor's]].{{citation needed|date=July 2014}} In November 2005 the government launched a campaign under the brand "Chile: All Ways Surprising" intended to promote the country internationally for both business and tourism. [[:en:List_of_museums_in_Chile|Museums in Chile]] such as the [[:en:Chilean_National_Museum_of_Fine_Arts|Chilean National Museum of Fine Arts]] built in 1880, feature works by [[:en:List_of_Chilean_artists|Chilean artists]]. Chile is home to the world-renowned [[:en:Patagonia_Park|Patagonian Trail]] that resides on the border between Argentina and Chile. Chile recently launched a massive scenic route for tourism in hopes of encouraging development based on conservation. The Route of Parks covers {{Convert|1740|mi}} and was designed by Tompkin Conservation (founders [[:en:Douglas_Tompkins|Douglas Tompkins]] and wife [[:en:Kristine_Tompkins|Kristine]]). දේශීය සංචාරකයින් සඳහා, සංචාරක ව්‍යාපාරය බොහෝ දුරට ගිම්හානයේදී (දෙසැම්බර් සිට මාර්තු දක්වා) සංකේන්ද්‍රණය වී ඇති අතර ප්‍රධාන වශයෙන් වෙරළබඩ වෙරළබඩ නගරවල වේ.<ref>{{Cite web |title=Best Beaches in Chile - Sandee |url=https://sandee.com/chile |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20241204020431/https://sandee.com/chile |archive-date=4 December 2024 |access-date=2024-10-24 |website=sandee.com}}</ref> ඇරිකා, ඉක්වික්, ඇන්ටොෆගස්ටා, ලා සෙරීනා සහ කොක්විම්බෝ උතුරේ ප්‍රධාන ගිම්හාන මධ්‍යස්ථාන වන අතර, විලාරිකා විලෙහි වෙරළ තීරයේ ඇති පුකෝන් දකුණේ ප්‍රධාන මධ්‍යස්ථානය වේ. සන්තියාගෝට ආසන්නව පිහිටා ඇති නිසා, බොහෝ වෙරළ නිවාඩු නිකේතන සහිත වැල්පරයිසෝ කලාපයේ වෙරළ තීරයට විශාලතම සංචාරකයින් සංඛ්‍යාව ලැබේ. වල්පරයිසෝහි වඩාත් ධනවත් උතුරු අසල්වැසියා වන විනා ඩෙල් මාර්, එහි වෙරළ තීරයන්, කැසිනෝ සහ ලතින් ඇමරිකාවේ වැදගත්ම සංගීත උත්සවය වන එහි වාර්ෂික ගීත උළෙල නිසා ජනප්‍රියයි. ෆොඩෝර්ස් පවසන පරිදි ඕ'හිගින්ස් කලාපයේ පිචිලෙමු දකුණු ඇමරිකාවේ "හොඳම සර්ෆින් ස්ථානය" ලෙස පුළුල් ලෙස හැඳින්වේ. 2005 නොවැම්බර් මාසයේදී රජය "චිලී: සියලු මාර්ග පුදුම සහගත" යන වෙළඳ නාමය යටතේ ව්‍යාපාරයක් දියත් කළේ ව්‍යාපාර සහ සංචාරක යන දෙකටම ජාත්‍යන්තරව රට ප්‍රවර්ධනය කිරීමේ අරමුණින්.<ref>{{cite web |title=Pro&#124;Chile – Importadores &#124; Selección idiomas |url=http://www.prochile.us/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140719080258/http://www.prochile.us/ |archive-date=19 July 2014 |access-date=22 December 2013 |publisher=Prochile.us}}</ref>1880 දී ඉදිකරන ලද චිලී ජාතික ලලිත කලා කෞතුකාගාරය වැනි චිලී හි කෞතුකාගාරවල චිලී කලාකරුවන්ගේ කෘති ඇතුළත් වේ. චිලී රාජ්‍යය ආර්ජන්ටිනාව සහ චිලී අතර මායිමේ පිහිටා ඇති ලෝක ප්‍රසිද්ධ පැටගෝනියානු මංපෙතට නිවහන වේ. සංරක්ෂණය මත පදනම් වූ සංවර්ධනය දිරිගැන්වීමේ අපේක්ෂාවෙන් චිලී මෑතකදී සංචාරක ව්‍යාපාරය සඳහා දැවැන්ත දර්ශනීය මාර්ගයක් දියත් කළේය. උද්‍යාන මාර්ගය සැතපුම් 1,740 ක් (කිලෝමීටර් 2,800) ආවරණය කරන අතර එය ටොම්ප්කින් සංරක්ෂණය (නිර්මාතෘ ඩග්ලස් ටොම්ප්කින්ස් සහ බිරිඳ ක්‍රිස්ටින්) විසින් නිර්මාණය කරන ලදී.<ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-45663960|title=Chile unveils huge Patagonia scenic route|date=27 September 2018|work=BBC News|access-date=24 November 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20181124162200/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-45663960|archive-date=24 November 2018|language=en-GB|url-status=live}}</ref> ප්‍රවාහනය === ප්‍රවාහනය === [[File:Chile_Route_68_Northbound_At_Route_60.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chile_Route_68_Northbound_At_Route_60.jpg|වම|thumb|මාර්ග 60 සමඟ මංසන්ධියේදී මාර්ග 68]] Due to Chile's topography a functioning transport network is vital to its economy. In 2020, Chile had {{convert|85984|km|0|abbr=on}} of [[:en:Highway|highways]], with {{convert|21289|km|0|abbr=on}} paved. In the same year, the country had {{convert|3347|km|0|abbr=on}} of [[:en:Dual_carriageway|duplicated highways]], the second largest network in South America, after Brazil. Since the mid-1990s, there has been a significant improvement in the country's roads, through bidding processes that allowed the construction of an efficient road network, with emphasis on the duplication of continuous {{convert|1950|km|0|abbr=on}} of the [[:en:Panamerican_Highway|Panamerican Highway]] ([[:en:Chile_Route_5|Chile Route 5]]) between [[:en:Puerto_Montt|Puerto Montt]] and [[:en:Caldera,_Chile|Caldera]] (in addition to the planned duplication in the Atacama Desert area), the excerpts in between Santiago, Valparaiso and the Central Coast, and the northern access to Concepción and the large project of the Santiago urban [[:en:Highway|highways]] network, opened between 2004 and 2006. Buses are now the main means of long-distance transportation in Chile, following the decline of its railway network. The bus system covers the entire country, from [[:en:Arica,_Chile|Arica]] to [[:en:Santiago|Santiago]] (a 30-hour journey) and from Santiago to [[:en:Punta_Arenas|Punta Arenas]] (about 40 hours, with a change at [[:en:Osorno,_Chile|Osorno]]). Chile has a total of 372 runways (62 paved and 310 unpaved). Important airports in Chile include [[:en:Chacalluta_International_Airport|Chacalluta International Airport]] ([[:en:Arica|Arica]]), [[:en:Diego_Aracena_International_Airport|Diego Aracena International Airport]] ([[:en:Iquique|Iquique]]), [[:en:Andrés_Sabella_Gálvez_International_Airport|Andrés Sabella Gálvez International Airport]] ([[:en:Antofagasta|Antofagasta]]), [[:en:Carriel_Sur_International_Airport|Carriel Sur International Airport]] ([[:en:Concepción,_Chile|Concepción]]), [[:en:El_Tepual_International_Airport|El Tepual International Airport]] ([[:en:Puerto_Montt|Puerto Montt]]), [[:en:Presidente_Carlos_Ibáñez_del_Campo_International_Airport|Presidente Carlos Ibáñez del Campo International Airport]] ([[:en:Punta_Arenas|Punta Arenas]]), [[:en:La_Araucanía_International_Airport|La Araucanía International Airport]] ([[:en:Temuco|Temuco]]), [[:en:Mataveri_International_Airport|Mataveri International Airport]] ([[:en:Easter_Island|Easter Island]]), the most remote airport in the world, as defined by distance to another airport, and the [[:en:Arturo_Merino_Benítez_International_Airport|Arturo Merino Benítez International Airport]] ([[:en:Santiago|Santiago]]) with a traffic of 12,105,524 passengers in 2011. Santiago is headquarters of Latin America's largest [[:en:Airline|airline]] [[:en:Holding_company|holding company]] and Chilean [[:en:Flag_carrier|flag carrier]] [[:en:LATAM_Airlines_Group|LATAM Airlines]]. චිලීයේ භූ විෂමතාවය හේතුවෙන් ක්‍රියාකාරී ප්‍රවාහන ජාලයක් එහි ආර්ථිකයට අත්‍යවශ්‍ය වේ. 2020 දී චිලී රාජ්‍යයේ කිලෝමීටර් 85,984 (සැතපුම් 53,428) ක අධිවේගී මාර්ග තිබූ අතර කිලෝමීටර් 21,289 (සැතපුම් 13,228) ක කාපට් කර ඇත.<ref>{{Cite web |title=Data of interest 1 – National Network according to category |url=https://www.observatoriologistico.cl/infraestructura/red-vial/?id=5d719224d2c6f20029110412 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220529172624/https://www.observatoriologistico.cl/infraestructura/red-vial/?id=5d719224d2c6f20029110412 |archive-date=29 May 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> එම වසරේම, රට තුළ කිලෝමීටර් 3,347 (සැතපුම් 2,080) ක අනුපිටපත් අධිවේගී මාර්ග තිබූ අතර එය බ්‍රසීලයෙන් පසු දකුණු ඇමරිකාවේ දෙවන විශාලතම ජාලය වේ.<ref>{{Cite web |title=Data of interest 3 – Red vial national de dobles calzadas por región año 2020 |url=https://www.observatoriologistico.cl/infraestructura/red-vial/?id=5d719224d2c6f20029110412 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220529172624/https://www.observatoriologistico.cl/infraestructura/red-vial/?id=5d719224d2c6f20029110412 |archive-date=29 May 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> 1990 දශකයේ මැද භාගයේ සිට, කාර්යක්ෂම මාර්ග ජාලයක් ඉදිකිරීමට ඉඩ සලසන ලංසු තැබීමේ ක්‍රියාවලීන් හරහා රටේ මාර්ගවල සැලකිය යුතු දියුණුවක් ඇති වී ඇති අතර, පුවර්ටෝ මොන්ට් සහ කල්ඩෙරා අතර පැනමෙරිකන් අධිවේගී මාර්ගයේ (චිලී මාර්ගය 5) අඛණ්ඩ කිලෝමීටර් 1,950 (සැතපුම් 1,212) අනුපිටපත් කිරීම කෙරෙහි අවධානය යොමු කර ඇත (අටකාමා කාන්තාර ප්‍රදේශයේ සැලසුම් කර ඇති අනුපිටපත් කිරීමට අමතරව),<ref>{{Cite web |date=13 March 2019 |title=In 2021 they will bid for roads that unite Antofagasta with Caldera and Iquique |url=https://www.infraestructurapublica.cl/2021-licitaran-carreteras-unen-antofagasta-caldera-e-iquique/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20221023012331/https://www.infraestructurapublica.cl/2021-licitaran-carreteras-unen-antofagasta-caldera-e-iquique/ |archive-date=23 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> සන්තියාගෝ, වල්පරයිසෝ සහ මධ්‍යම වෙරළ තීරය අතර කොටස් සහ කොන්සෙප්සියොන් වෙත උතුරු ප්‍රවේශය සහ සන්තියාගෝ නාගරික මහාමාර්ග ජාලයේ විශාල ව්‍යාපෘතිය 2004 සහ 2006 අතර විවෘත කරන ලදී.<ref>{{Cite web |title=115 nuevos km de autopistas |url=http://www.plataformaurbana.cl/archive/2009/01/14/115-nuevos-km-de-autopistas/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220711122610/https://www.plataformaurbana.cl/archive/2009/01/14/115-nuevos-km-de-autopistas/ |archive-date=11 July 2022 |access-date=11 July 2022 |work=Plataforma Urbana}}</ref> දුම්රිය ජාලයේ පරිහානියෙන් පසු චිලියේ දිගු දුර ප්‍රවාහනයේ ප්‍රධාන මාධ්‍යය දැන් බස් රථ වේ.<ref>{{cite web |author=Omnilineas |title=Omnilineas website |url=http://www.omnilineas.cl/comparison/index.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140219172710/http://www.omnilineas.cl/comparison/index.html |archive-date=19 February 2014 |access-date=17 February 2014}}</ref> බස් පද්ධතිය මුළු රටම ආවරණය කරයි, ඇරිකා සිට සන්තියාගෝ දක්වා (පැය 30 ක ගමනක්) සහ සන්තියාගෝ සිට පුන්ටා අරීනාස් දක්වා (පැය 40 ක් පමණ, ඔසෝර්නෝ හි වෙනසක් සහිතව). චිලීයේ මුළු ධාවන පථ 372 ක් ඇත (තාරකා කර ඇති මාර්ග 62 ක් සහ තාර නොදැමූ මාර්ග 310 ක්). චිලියේ වැදගත් ගුවන් තොටුපළවල් වන්නේ චකල්ලූටා ජාත්‍යන්තර ගුවන් තොටුපල (ඇරිකා), ඩියාගෝ අරසීනා ජාත්‍යන්තර ගුවන්තොටුපළ (ඉක්වික්), ඇන්ඩ්‍රෙස් සැබෙලා ගැල්වෙස් ජාත්‍යන්තර ගුවන් තොටුපල (ඇන්ටොෆගස්ටා), කැරියල් සූර් ජාත්‍යන්තර ගුවන් තොටුපළ (කොන්සෙප්සියන්), එල් ටෙපුවල් ජාත්‍යන්තර ගුවන් තොටුපළ (පුවර්ටෝ මොන්ට්), ජනාධිපති කාලෝස් ඉබානා ජාත්‍යන්තර ගුවන් තොටුපළයි. අරෞකානියා ජාත්‍යන්තර ගුවන්තොටුපළ (ටෙමුකෝ), මාතවේරි ජාත්‍යන්තර ගුවන්තොටුපළ (පාස්කු දූපත), වෙනත් ගුවන් තොටුපළකට ඇති දුර අනුව නිර්වචනය කර ඇති පරිදි ලෝකයේ වඩාත්ම දුරස්ථ ගුවන් තොටුපළ වන අතර, ආටුරෝ මෙරිනෝ බෙනිටෙස් ජාත්‍යන්තර ගුවන් තොටුපළ (සන්තියාගෝ) 2011 දී 12,105,524 මගීන්ගේ ගමනාගමනයෙන් යුක්ත වේ. ධජ වාහකය LATAM ගුවන් සේවය. === අන්තර්ජාලය සහ විදුලි සංදේශ === [[File:Andes_y_Torre_Entel.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Andes_y_Torre_Entel.jpg|thumb|චිලීහි සන්තියාගෝ හි ටොරේ එන්ටෙල්, පසුබිමේ ඇන්ඩීස් කඳුකරය.]] [[:en:Telecommunications_in_Chile|Chile has a telecommunication]] system which covers much of the country, including Chilean insular and Antarctic bases. Privatization of the telephone system began in 1988; Chile has one of the most advanced telecommunications infrastructure in South America with a modern system based on extensive microwave radio relay facilities and a domestic satellite system with 3 earth stations.<ref name="factbook" /> In 2012, there were 3.276 million main lines in use and 24.13 million mobile cellular telephone subscribers. According to a 2012 database of the [[:en:International_Telecommunication_Union|International Telecommunication Union]] (ITU), 61.42% of the Chilean population uses the internet, making Chile the country with the highest internet penetration in South America. The Chilean internet country code is "[[:en:.cl|.cl]]". In 2017 the government of Chile launched its first [[:en:Cyber_security|cyber security]] strategy, which receives technical support from the [[:en:Organization_of_American_States|Organization of American States]] (OAS) Cyber Security Program of the Inter-American Committee against Terrorism (CICTE). චිලී දූපත් සහ ඇන්ටාක්ටික් කඳවුරු ඇතුළුව රටේ බොහෝ ප්‍රදේශ ආවරණය කරන විදුලි සංදේශ පද්ධතියක් චිලී සතුව ඇත. දුරකථන පද්ධතිය පෞද්ගලීකරණය කිරීම 1988 දී ආරම්භ විය; පුළුල් මයික්‍රෝවේව් රේඩියෝ රිලේ පහසුකම් මත පදනම් වූ නවීන පද්ධතියක් සහ පෘථිවි මධ්‍යස්ථාන 3 ක් සහිත දේශීය චන්ද්‍රිකා පද්ධතියක් සහිත දකුණු ඇමරිකාවේ වඩාත්ම දියුණු විදුලි සංදේශ යටිතල පහසුකම්වලින් එකක් චිලී සතුව ඇත.<ref name="factbook" /> 2012 දී, භාවිතයේ ප්‍රධාන මාර්ග මිලියන 3.276 ක් සහ ජංගම සෙලියුලර් දුරකථන ග්‍රාහකයින් මිලියන 24.13 ක් සිටියහ.<ref name="factbook" /> ජාත්‍යන්තර විදුලි සංදේශ සංගමයේ (ITU) 2012 දත්ත සමුදායකට අනුව, චිලී ජනගහනයෙන් 61.42% ක් අන්තර්ජාලය භාවිතා කරන අතර, එමඟින් දකුණු ඇමරිකාවේ ඉහළම අන්තර්ජාල විනිවිද යාමක් ඇති රට චිලී බවට පත්වේ.<ref name="ITU-IndividualsUsingTheInternet">{{cite web |date=June 2013 |title=Percentage of Individuals using the Internet 2000 |url=http://www.itu.int/en/ITU-D/Statistics/Documents/statistics/2013/Individuals_Internet_2000-2012.xls |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140209141641/http://www.itu.int/en/ITU-D/Statistics/Documents/statistics/2013/Individuals_Internet_2000-2012.xls |archive-date=9 February 2014 |access-date=22 June 2013 |publisher=International Telecommunication Union}}</ref> චිලී අන්තර්ජාල රටේ කේතය ".cl" වේ.<ref>{{cite web |author1=Internet Assigned Numbers Authority |title=.cl Domain Delegation Data |url=https://www.iana.org/domains/root/db/cl.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240220234533/http://www.iana.org/domains/root/db/cl.html |archive-date=20 February 2024 |access-date=3 April 2024 |website=www.iana.org}}</ref> 2017 දී චිලී රජය එහි පළමු සයිබර් ආරක්ෂණ උපාය මාර්ගය දියත් කළ අතර, එය ත්‍රස්තවාදයට එරෙහි අන්තර්-ඇමරිකානු කමිටුවේ (CICTE) ඇමරිකානු රාජ්‍ය සංවිධානයේ (OAS) සයිබර් ආරක්ෂණ වැඩසටහනෙන් තාක්ෂණික සහාය ලබා ගනී.<ref>{{Cite book |author1=Carlos Solar |title=Cybersecurity Governance in Latin America: States, Threats, and Alliances |publisher=State University of New York Press |year=2023 |isbn=9781438491424 |pages=}}</ref> බලශක්ති === බලශක්තිය === [[File:Generadores_eólicos.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Generadores_e%C3%B3licos.jpg|thumb|චිලී, කැනෙලා අසල සුළං ගොවිපලක්]] Chile's [[:en:Total_energy_supply|total energy supply]] (TES) was 23.0GJ per capita in 2020.<ref name="iea2020">{{cite web |title=IEA – Report |url=https://www.iea.org/data-and-statistics/data-tools/energy-statistics-data-browser?country=KENYA&fuel=Energy%20supply&indicator=TESbyPop |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20170202060054/https://www.iea.org/statistics/statisticssearch/report/?country=Chile&product=indicators |archive-date=2 February 2017 |access-date=4 November 2020}}</ref> Energy in Chile is dominated by fossil fuels, with coal, oil and gas accounting for 73.4% of the total primary energy. Biofuels and waste account for another 20.5% of primary energy supply, with the rest sourced from hydro and other renewables. Electricity consumption was 68.90 TWh in 2014. Main sources of electricity in Chile are [[:en:Hydroelectricity|hydroelectricity]], [[:en:Fuel_gas|gas]], [[:en:Fuel_oil|oil]] and [[:en:Coal|coal]]. [[:en:Renewable_energy|Renewable energy]] in the forms of [[:en:Wind_energy|wind]] and [[:en:Solar_energy|solar energy]] are also coming into use, encouraged by collaboration since 2009 with the [[:en:United_States_Department_of_Energy|United States Department of Energy]]. The electricity industry is [[:en:Privatization|privatized]] with [[:en:Endesa_(Chile)|ENDESA]] as the largest company in the field. 2020 දී චිලීයේ මුළු බලශක්ති සැපයුම (TES) ඒක පුද්ගල 23.0GJ විය.<ref name="iea2020" /> චිලීයේ බලශක්තිය ෆොසිල ඉන්ධන මගින් ආධිපත්‍යය දරන අතර, ගල් අඟුරු, තෙල් සහ ගෑස් මුළු ප්‍රාථමික ශක්තියෙන් 73.4% ක් වේ. ජෛව ඉන්ධන සහ අපද්‍රව්‍ය ප්‍රාථමික බලශක්ති සැපයුමෙන් තවත් 20.5% ක් වන අතර ඉතිරිය ජල විදුලි හා අනෙකුත් පුනර්ජනනීය බලශක්තියෙන් ලබා ගනී.<ref name="iea2020" /> 2014 දී විදුලි පරිභෝජනය 68.90 TWh විය. චිලියේ ප්‍රධාන විදුලි ප්‍රභවයන් වන්නේ ජල විදුලිය, ගෑස්, තෙල් සහ ගල් අඟුරු ය. 2009 සිට එක්සත් ජනපද බලශක්ති දෙපාර්තමේන්තුව සමඟ සහයෝගීතාවයෙන් දිරිමත් කරන ලද සුළං සහ සූර්ය බලශක්ති ආකාරවලින් පුනර්ජනනීය බලශක්තිය ද භාවිතයට පැමිණෙමින් පවතී. ක්ෂේත්‍රයේ විශාලතම සමාගම ලෙස ENDESA සමඟ විදුලි කර්මාන්තය පෞද්ගලීකරණය කර ඇත. 2021 දී, චිලියේ ස්ථාපිත පුනර්ජනනීය විදුලිය අනුව, ජල විදුලිය මෙගාවොට් 6,807 (ලෝකයේ 28 වන විශාලතම), සුළං බලය මෙගාවොට් 3,137 (ලෝකයේ 28 වන විශාලතම), සූර්ය බලය මෙගාවොට් 4,468 (ලෝකයේ 22 වන විශාලතම) සහ ජෛව ස්කන්ධය මෙගාවොට් 375 ක් තිබුණි.<ref>{{cite web |author=IRENA |date=April 2022 |title=Renewable Capacity Statistics 2022 |trans-title= |url=https://www.irena.org/-/media/Files/IRENA/Agency/Publication/2022/Apr/IRENA_RE_Capacity_Statistics_2022.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://www.irena.org/-/media/Files/IRENA/Agency/Publication/2022/Apr/IRENA_RE_Capacity_Statistics_2022.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=8 May 2022}}</ref> ඇටකාමා කාන්තාරය ලෝකයේ ඉහළම සූර්ය විකිරණය ලබා ගන්නා ස්ථානය වන අතර, චිලී රාජ්‍යය තෙල්, ගෑස් සහ ගල් අඟුරු ලබා ගැනීමේ ගැටළු වලට මුහුණ දී ඇති බැවින් (රට මූලික වශයෙන් ඒවා නිෂ්පාදනය නොකරන බැවින් ඒවා ආනයනය කිරීමට සිදුවේ), පුනර්ජනනීය බලශක්තිය රටේ බලශක්ති ක්ෂේත්‍රයේ අඩුපාඩු සඳහා විසඳුම ලෙස සැලකේ.<ref>{{Cite web |title=Energia Renovável para a irigação no Deserto do Atacama |url=http://www.iadb.org/en/news/webstories/2011-12-15/solar-power-plant-in-atacama-desert-in-chile,9715.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20171016080702/http://www.iadb.org/en/news/webstories/2011-12-15/solar-power-plant-in-atacama-desert-in-chile,9715.html |archive-date=16 October 2017 |access-date=11 July 2022}}</ref><ref>{{Cite web |title=Chile inaugura 1ª planta de energia termossolar da América Latina |url=https://economia.uol.com.br/noticias/efe/2021/06/09/chile-inaugura-1-planta-de-energia-termossolar-da-america-latina.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220321111842/https://economia.uol.com.br/noticias/efe/2021/06/09/chile-inaugura-1-planta-de-energia-termossolar-da-america-latina.htm |archive-date=21 March 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> 2023 දී චිලී රාජ්‍යය හරිතාගාර වායු ටොන් මිලියන 107.99 ක් විමෝචනය කළ අතර එය ගෝලීය සමස්තයෙන් 0.2% ක් පමණ වේ.<ref>{{Cite journal|last1=Olefs|first1=M.|last2=Formayer|first2=H.|last3=Gobiet|first3=A.|last4=Marke|first4=T.|last5=Schöner|first5=W.|last6=Revesz|first6=M.|date=2021-06-01|title=Past and future changes of the Austrian climate – Importance for tourism|journal=Journal of Outdoor Recreation and Tourism|series=Editorial: Tourism and Climate Change – an integrated look at the Austrian case|volume=34|pages=100395|bibcode=2021JORT...3400395O|doi=10.1016/j.jort.2021.100395|issn=2213-0780|doi-access=free}}</ref> මෑත වසරවලදී චිලී රාජ්‍යය පිරිසිදු බලශක්තියේ, විශේෂයෙන් සූර්ය හා සුළං බලශක්තියේ ගෝලීය ප්‍රමුඛයා ලෙස මතු වී තිබේ.<ref>{{Cite web |date=1 January 2018 |title=Chile |url=https://www.iea.org/countries/chile |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20250218090200/https://www.iea.org/countries/chile |archive-date=18 February 2025 |access-date=2025-02-07 |website=IEA |language=en-GB}}</ref> සහ 2050 වන විට ශුද්ධ ශුන්‍යයට කැපවී සිටී. දේශගුණික ක්‍රියාකාරී ට්‍රැකර්ට අනුව, පුනර්ජනනීය බලශක්තිය පුළුල් කිරීම සහ ගල් අඟුරු ක්‍රමයෙන් ඉවත් කිරීම මගින් දේශගුණ ක්‍රියාමාර්ගවල "සැලකිය යුතු ප්‍රගතියක්" ලබා ගනිමින් සිටී.<ref>{{Cite web |last=Climate Action Tracker |date=7 October 2024 |title=Chile |url=https://climateactiontracker.org/countries/chile/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20250207154740/https://climateactiontracker.org/countries/chile/ |archive-date=7 February 2025 |access-date=2025-02-07 |website=climateactiontracker.org |language=en}}</ref> == යොමු කිරීම් == jgejpfyx2ccp8cxem40f40yailzo2dc 750353 750351 2025-06-23T08:07:08Z BuddhikaW88 37808 /* සංචාරක ව්‍යාපාරය */ 750353 wikitext text/x-wiki [[File:Bolsa_2.JPG|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Bolsa_2.JPG|thumb|සන්තියාගෝ කොටස් වෙළඳපොළ]] සන්තියාගෝ හි චිලී මහ බැංකුව රටේ මධ්‍යම බැංකුව ලෙස සේවය කරයි. චිලී මුදල් ඒකකය චිලී පෙසෝ (CLP) වේ. චිලී යනු දකුණු ඇමරිකාවේ වඩාත්ම ස්ථාවර සහ සමෘද්ධිමත් ජාතීන්ගෙන් එකකි,<ref name="BBC-Chile">{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/country_profiles/1222764.stm|title=Country profile: Chile|date=16 December 2009|work=BBC News|access-date=31 December 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20100114035710/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/country_profiles/1222764.stm|archive-date=14 January 2010|url-status=live}}</ref> මානව සංවර්ධනය, තරඟකාරිත්වය, ගෝලීයකරණය, ආර්ථික නිදහස සහ දූෂණය පිළිබඳ අඩු සංජානනය අතින් ලතින් ඇමරිකානු ජාතීන්ට නායකත්වය දෙයි.<ref name="hdrstats.undp.org">{{cite web |title=Human and income poverty: developing countries |url=http://hdrstats.undp.org/indicators/25.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090212140250/http://hdrstats.undp.org/indicators/25.html |archive-date=12 February 2009 |work=UNDP}}</ref> 2013 ජූලි මාසයේ සිට, චිලී ලෝක බැංකුව විසින් "ඉහළ ආදායම් ලබන ආර්ථිකයක්" ලෙස සලකනු ලැබේ.<ref name="wb">{{cite web |title=How does the World Bank classify countries? |url=https://datahelpdesk.worldbank.org/knowledgebase/articles/378834-how-does-the-world-bank-classify-countries |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200522092916/https://datahelpdesk.worldbank.org/knowledgebase/articles/378834-how-does-the-world-bank-classify-countries |archive-date=22 May 2020 |access-date=8 April 2021 |publisher=[[World Bank]]}}</ref><ref name="World Bank-2013a">{{cite web |date=1 July 2013 |title=High-income economies ($12,616 or more) |url=http://data.worldbank.org/about/country-classifications/country-and-lending-groups#High_income |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110318125456/http://data.worldbank.org/about/country-classifications/country-and-lending-groups#High_income |archive-date=18 March 2011 |access-date=14 September 2013 |work=Country and Lending Groups |publisher=The World Bank}}</ref><ref name="World Bank-2013b">{{cite web |date=1 August 2013 |title=GNI per capita, Atlas method (current US$) |url=http://api.worldbank.org/datafiles/NY.GNP.PCAP.CD_Indicator_MetaData_en_EXCEL.xls |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130921055207/http://api.worldbank.org/datafiles/NY.GNP.PCAP.CD_Indicator_MetaData_en_EXCEL.xls |archive-date=21 September 2013 |access-date=14 September 2013 |publisher=The World Bank |location=Washington, D.C. |format=xls |quote=GNI-WB}}</ref> චිලී දකුණු ඇමරිකාවේ ඉහළම ආර්ථික නිදහස (ලොව පුරා 22 වන ස්ථානයේ) ඇති බව හෙරිටේජ් පදනමේ චිලී පවසයි. එහි ස්වාධීන හා කාර්යක්ෂම අධිකරණ පද්ධතිය සහ විචක්ෂණශීලී රාජ්‍ය මූල්‍ය කළමනාකරණය හේතුවෙන්.<ref>{{Cite web |title=Chile Economy: Population, GDP, Inflation, Business, Trade, FDI, Corruption |url=https://www.heritage.org/index/country/chile |url-status=unfit |archive-url=https://web.archive.org/web/20190622094514/https://www.heritage.org/index/country/chile |archive-date=22 June 2019 |access-date=13 November 2023 |website=The Heritage Foundation |language=en}}</ref> 2010 මැයි මාසයේදී චිලී OECD හා සම්බන්ධ වූ පළමු දකුණු ඇමරිකානු රට බවට පත්විය.<ref>{{cite web |date=7 May 2010 |title=Chile's accession to the OECD |url=http://www.oecd.org/chile/chilesaccessiontotheoecd.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20120829025817/http://www.oecd.org/chile/chilesaccessiontotheoecd.htm |archive-date=29 August 2012 |access-date=22 July 2016 |publisher=[[Organisation for Economic Co-operation and Development|OECD]]}}</ref> 2006 දී, චිලී ලතින් ඇමරිකාවේ ඉහළම නාමික ඒක පුද්ගල දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය ඇති රට බවට පත්විය.<ref>[http://www.weforum.org/pdf/GCR09/GCR20092010fullrankings.pdf Table 4: The Global Competitiveness Index 2009–2010 rankings and 2008–2009 comparisons] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101030003958/http://www.weforum.org/pdf/GCR09/GCR20092010fullrankings.pdf|date=30 October 2010}}. The Global Competitiveness Index 2009–2010. World Economic Forum</ref> 2020 වන විට, චිලී ලතින් ඇමරිකාවේ (උරුගුවේ සහ පැනමාවට පිටුපසින්) නාමික ඒක පුද්ගල දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් තුන්වන ස්ථානයේ සිටී. තඹ කැණීම චිලීයේ දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 20% ක් සහ අපනයන වලින් 60% ක් වේ.<ref name="coppersol">{{cite news|url=https://www.economist.com/news/business/21576714-mining-industry-has-enriched-chile-its-future-precarious-copper-solution|title=Mining in Chile: Copper solution|date=27 April 2013|newspaper=The Economist|access-date=13 July 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20130715211952/http://www.economist.com/news/business/21576714-mining-industry-has-enriched-chile-its-future-precarious-copper-solution|archive-date=15 July 2013|url-status=live}}</ref> එස්කොන්ඩිඩා යනු ලොව විශාලතම තඹ පතල වන අතර එය ගෝලීය සැපයුම්වලින් 5% කට වඩා නිෂ්පාදනය කරයි.<ref name="coppersol" /> සමස්තයක් වශයෙන්, චිලී ලෝකයේ තඹ වලින් තුනෙන් එකක් නිෂ්පාදනය කරයි.<ref name="coppersol" /> රාජ්‍ය පතල් සමාගමක් වන කොඩෙල්කෝ, පෞද්ගලික තඹ පතල් සමාගම් සමඟ තරඟ කරයි.<ref name="coppersol" /> 1980 ගණන්වල සිට අඛණ්ඩව පවත්වාගෙන යන ශක්තිමත් ආර්ථික ප්‍රතිපත්ති, චිලීයේ ස්ථාවර ආර්ථික වර්ධනයට දායක වී ඇති අතර දරිද්‍රතා අනුපාත අඩකට වඩා අඩු කර ඇත.<ref name="factbook">{{Cite CIA World Factbook|country=Chile|access-date=17 February 2014}}</ref><ref name="countrystudies">{{cite web |date=31 March 1994 |title=Development and Breakdown of Democracy, 1830–1973 |url=http://countrystudies.us/chile/85.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110709014719/http://countrystudies.us/chile/85.htm |archive-date=9 July 2011 |access-date=21 April 2009 |work=Country Studies |publisher=Library of Congress}}</ref> 1999 දී චිලී මධ්‍යස්ථ ආර්ථික පසුබෑමක් අත්විඳීමට පටන් ගත්තේය. 2003 වන තෙක් ආර්ථිකය මන්දගාමීව පැවති අතර, එය යථා තත්ත්වයට පත්වීමේ පැහැදිලි සලකුණු පෙන්වීමට පටන් ගත් අතර, දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 4.0% ක වර්ධනයක් අත්කර ගත්තේය.<ref>{{cite web |date=21 February 2013 |title=Chile GDP – real growth rate |url=http://indexmundi.com/chile/gdp_real_growth_rate.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190612084542/https://www.indexmundi.com/chile/gdp_real_growth_rate.html |archive-date=12 June 2019 |access-date=13 July 2013 |publisher=Indexmundi.com}}</ref> චිලී ආර්ථිකය 2004 වසර 6% ක වර්ධනයකින් අවසන් කළේය. සැබෑ දළ දේශීය නිෂ්පාදිත වර්ධනය 2005 දී 5.7% ක් වූ අතර 2006 දී 4% දක්වා පහත වැටුණි. 2007 දී දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය 5% කින් වර්ධනය විය.<ref name="countrystudies" /> 2008 මූල්‍ය අර්බුදයට මුහුණ දුන් රජය, රැකියා සහ වර්ධනය උත්තේජනය කිරීම සඳහා ආර්ථික උත්තේජක සැලැස්මක් ප්‍රකාශයට පත් කළ අතර, මහා අවපාතය නොතකා, 2009 සඳහා දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 2% ත් 3% ත් අතර ප්‍රසාරණයක් අරමුණු කර ගෙන ඇත. කෙසේ වෙතත්, ආර්ථික විශ්ලේෂකයින් රජයේ ඇස්තමේන්තු සමඟ එකඟ නොවූ අතර ආර්ථික වර්ධනය 1.5% ක මධ්‍යන්‍යයකින් පුරෝකථනය කළහ.<ref>{{cite news|url=https://www.reuters.com/article/economicNews/idUSN1027661220090110|title=Chile finmin says no recession seen in 2009-report|date=10 January 2009|work=Reuters|access-date=17 December 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20090111024811/http://www.reuters.com/article/economicNews/idUSN1027661220090110|archive-date=11 January 2009|url-status=live}}</ref> 2012 දී සැබෑ දළ දේශීය නිෂ්පාදිත වර්ධනය 5.5% ක් විය. 2013 පළමු කාර්තුවේදී වර්ධනය 4.1% දක්වා මන්දගාමී විය.<ref name="imfartiv">{{cite web |date=14 June 2013 |title=Chile: 2013 Article IV Consultation; IMF Country Report 13/198 |url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/scr/2013/cr13198.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20130717155041/http://www.imf.org/external/pubs/ft/scr/2013/cr13198.pdf |archive-date=17 July 2013 |access-date=13 July 2013 |publisher=IMF}}</ref> [[File:Gran_Torre_Santiago_(39693576311)_(2).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Gran_Torre_Santiago_(39693576311)_(2).jpg|වම|thumb|සැන්හැටන්හි ග්‍රාන් ටොරේ කොස්ටානේරා සහ ටයිටේනියම් ලා පෝර්ටාඩා (පසුබිම) අහස ගොඩනැගිලි]] ලෝක බැංකුවට අනුව, විරැකියා අනුපාතය 2022 දී 7.8% ක් විය.<ref>{{Cite web |title=World Bank Open Data |url=https://data.worldbank.org/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230526025607/https://data.worldbank.org/ |archive-date=26 May 2023 |access-date=11 November 2023 |website=World Bank Open Data}}</ref> කෘෂිකර්මාන්තය, පතල් කැණීම් සහ ඉදිකිරීම් ක්ෂේත්‍රයන්හි ශ්‍රම හිඟයක් වාර්තා වී ඇත.<ref name="imfartiv" /> රජයේ සමීක්ෂණවලට අනුව, දරිද්‍රතා රේඛාවට පහළින් ඒක පුද්ගල ගෘහස්ථ ආදායමක් ඇති චිලී ජාතිකයින්ගේ ප්‍රතිශතය - පුද්ගලයෙකුගේ අවම පෝෂණ අවශ්‍යතා සපුරාලීමේ පිරිවැය මෙන් දෙගුණයක් ලෙස අර්ථ දක්වා ඇත - 1987 දී 45.1% සිට 2009 දී 11.5% දක්වා පහත වැටුණි.<ref>{{cite web |date=22 June 2007 |title=Casen 2006 en profundidad |url=http://www.trabajoyequidad.cl/documentos/temp/TP-825-CASEN%202006%20en%20profundidad-22-06-2007.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130113065308/http://www.trabajoyequidad.cl/documentos/temp/TP-825-CASEN%2B2006%2Ben%2Bprofundidad-22-06-2007.pdf |archive-date=13 January 2013 |access-date=22 October 2007 |work=Libertad y Desarrollo}}</ref><ref>{{cite web |year=2010 |title=Panorama social de América Latina |url=http://www.cepal.cl/publicaciones/xml/9/41799/PSE-panoramasocial2010.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110707005900/http://www.cepal.cl/publicaciones/xml/9/41799/PSE-panoramasocial2010.pdf |archive-date=7 July 2011 |access-date=13 July 2013 |publisher=ECLAC}}</ref> කෙසේ වෙතත්, චිලීයේ විචාරකයින් තර්ක කරන්නේ සැබෑ දරිද්‍රතා සංඛ්‍යාලේඛන නිල වශයෙන් ප්‍රකාශයට පත් කරන ලද සංඛ්‍යාලේඛනවලට වඩා සැලකිය යුතු ලෙස ඉහළ බවයි.<ref>{{cite news|url=http://www.economiaynegocios.cl/noticias/noticias.asp?id=35048|title=Una muy necesaria corrección: Hay cuatro millones de pobres en Chile|date=14 October 2007|newspaper=El Mercurio|access-date=22 October 2007|archive-url=https://web.archive.org/web/20210815184809/http://www.economiaynegocios.cl/noticias/noticias.asp?id=35048|archive-date=15 August 2021|url-status=live}}</ref> බොහෝ යුරෝපීය රටවල ප්‍රිය කරන සාපේක්ෂ මිනුම් දණ්ඩ භාවිතා කරමින්, චිලී ජාතිකයන්ගෙන් 27% ක් දුප්පත් වනු ඇති බව ECLAC හි ජුවාන් කාලෝස් ෆෙරෙස් පවසයි.<ref>{{Cite news|url=http://www.economist.com/displaystory.cfm?story_id=9645174|title=Destitute no more|date=16 August 2007|newspaper=The Economist|access-date=22 October 2007|archive-url=https://web.archive.org/web/20071016204538/http://economist.com/displayStory.cfm?story_id=9645174|archive-date=16 October 2007|url-status=live}}{{Subscription required}}</ref> 2012 වන විට, මිලියන 11.1 ක් පමණ (ජනගහනයෙන් 64%) රජයේ සුභසාධන වැඩසටහන් වලින් ප්‍රතිලාභ ලබන අතර,<ref>{{cite web |date=20 November 2012 |title=Ficha de Protección Social – Ministerio de Desarrollo Social |url=http://www.fichaproteccionsocial.gob.cl/estad/est_int.php?id=19 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160518190839/http://www.fichaproteccionsocial.gob.cl/estad/est_int.php?id=19 |archive-date=18 May 2016 |access-date=12 March 2013 |publisher=Fichaproteccionsocial.gob.cl}}</ref> "සමාජ ආරක්ෂණ කාඩ්පත" හරහා, එයට දරිද්‍රතාවයෙන් පෙළෙන ජනගහනය සහ දරිද්‍රතාවයට වැටීමේ අවදානමක් ඇති අය ඇතුළත් වේ.<ref>{{cite web |title=Ficha de Protección Social – Ministerio de Desarrollo Social |url=http://www.fichaproteccionsocial.gob.cl/fps/fps2.php |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120915085201/http://www.fichaproteccionsocial.gob.cl/fps/fps2.php |archive-date=15 September 2012 |access-date=9 November 2012 |publisher=Fichaproteccionsocial.gob.cl}}</ref> පෞද්ගලීකරණය කරන ලද ජාතික විශ්‍රාම වැටුප් ක්‍රමය (AFP) දේශීය ආයෝජන දිරිමත් කර ඇති අතර දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් ආසන්න වශයෙන් 21% ක ඇස්තමේන්තුගත මුළු දේශීය ඉතුරුම් අනුපාතයකට දායක වී ඇත.<ref>{{cite web |title=The Chilean pension system |url=http://www.safp.cl/573/articles-3523_copyright.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120512092950/http://www.safp.cl/573/articles-3523_copyright.pdf |archive-date=12 May 2012 |access-date=13 July 2013}}</ref> අනිවාර්ය පෞද්ගලික විශ්‍රාම වැටුප් ක්‍රමය යටතේ, බොහෝ විධිමත් අංශයේ සේවකයින් තම වැටුපෙන් 10% ක් පෞද්ගලිකව කළමනාකරණය කරන ලද අරමුදල්වලට ගෙවයි.<ref name="countrystudies" /> චිලී රාජ්‍යය රටවල් ජාලයක් සමඟ නිදහස් වෙළඳ ගිවිසුම් (FTA) අත්සන් කර ඇති අතර, 2003 දී අත්සන් කරන ලද සහ 2004 ජනවාරි මාසයේදී ක්‍රියාත්මක කරන ලද එක්සත් ජනපදය සමඟ FTA ද ඇතුළුව.<ref>{{cite web |title=USA-Chile FTA Final Text |url=http://www.ustr.gov/Trade_Agreements/Bilateral/Chile_FTA/Final_Texts/Section_Index.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160328045456/https://ustr.gov/trade_agreements/bilateral/chile_fta/final_texts/section_index.html |archive-date=28 March 2016 |access-date=13 July 2013 |publisher=Ustr.gov}}</ref> චිලී රාජ්‍යයේ අභ්‍යන්තර රජයේ සංඛ්‍යාලේඛනවලින් පෙනී යන්නේ උද්ධමනය සහ මෑත කාලීන ඉහළ තඹ මිල ගණන් සැලකිල්ලට ගත් විට පවා, එතැන් සිට එක්සත් ජනපදය සහ චිලී අතර ද්විපාර්ශ්වික වෙළඳාම 60% ට වඩා වර්ධනය වී ඇති බවයි.<ref name="countrystudies" /> චීනය සමඟ චිලී හි මුළු වෙළඳාම 2006 දී ඇමරිකානු ඩොලර් බිලියන 8.8 දක්වා ළඟා වූ අතර එය ආසියාව සමඟ එහි වෙළඳ සම්බන්ධතාවයේ වටිනාකමෙන් 66% කට ආසන්න ප්‍රමාණයක් නියෝජනය කරයි.<ref name="countrystudies" /> ආසියාවට අපනයන 2005 දී ඇමරිකානු ඩොලර් බිලියන 15.2 සිට 2006 දී ඇමරිකානු ඩොලර් බිලියන 19.7 දක්වා වැඩි වූ අතර එය 29.9% ක වැඩිවීමකි.<ref name="countrystudies" /> ආනයනවල වාර්ෂික වර්ධනය විශේෂයෙන් රටවල් ගණනාවකින් ශක්තිමත් විය: ඉක්වදෝරය (123.9%), තායිලන්තය (72.1%), දකුණු කොරියාව (52.6%) සහ චීනය (36.9%).<ref name="countrystudies" /> විදේශ සෘජු ආයෝජන සඳහා චිලීහි ප්‍රවේශය රටේ විදේශ ආයෝජන නීතිය තුළ කේතනය කර ඇත. ලියාපදිංචිය සරල හා විනිවිද පෙනෙන බව වාර්තා වන අතර, විදේශීය ආයෝජකයින්ට ඔවුන්ගේ ලාභ සහ ප්‍රාග්ධනය නැවත මෙරටට ගෙන්වා ගැනීම සඳහා නිල විදේශ විනිමය වෙළඳපොළට ප්‍රවේශය සහතික කෙරේ.<ref name="countrystudies" /> චිලී රජය නවෝත්පාදන සහ තරඟකාරිත්වය පිළිබඳ කවුන්සිලයක් පිහිටුවා ඇති අතර, ආර්ථිකයේ නව කොටස් වෙත අමතර FDI ගෙන ඒමේ අපේක්ෂාවෙන් සිටී.<ref name="countrystudies" /> ස්ටෑන්ඩර්ඩ් ඇන්ඩ් පුවර්ස් විසින් චිලී රාජ්‍යයට A ණය ශ්‍රේණිගත කිරීමක් ලබා දෙයි.<ref>{{cite news|url=https://countryeconomy.com/ratings/chile|title=Rating: Chile Credit Rating|date=2023|work=|access-date=|archive-url=https://web.archive.org/web/20240112090947/https://countryeconomy.com/ratings/chile|archive-date=12 January 2024|url-status=live}}</ref> චිලී රජය සිය විදේශ ණය ගෙවීම දිගටම කරගෙන යන අතර, 2006 අවසානයේ රාජ්‍ය ණය දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 3.9% ක් පමණි.<ref name="countrystudies" /> චිලී මධ්‍යම රජය 2012 අවසානයේ දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 7% ක ශුද්ධ වත්කම් තත්වයක් සහිත ශුද්ධ ණයහිමියෙකි.<ref name="imfartiv" /> 2013 පළමු කාර්තුවේදී ජංගම ගිණුම් හිඟය 4% ක් වූ අතර එය බොහෝ දුරට විදේශ සෘජු ආයෝජන මගින් මූල්‍යකරණය කරන ලදී.<ref name="imfartiv" /> 2012 දී මධ්‍යම රජයේ ආදායමෙන් 14% ක් සෘජුවම තඹ වලින් ලැබුණි.<ref name="imfartiv" /> 2024 දී ගෝලීය නවෝත්පාදන දර්ශකයේ චිලී 1 වන ස්ථානයට පත්විය.<ref>{{Cite book |author=Wunsch-Vincent |first1=Sacha |url=https://www.wipo.int/web-publications/global-innovation-index-2024/en/ |title=Global Innovation Index 2024: Unlocking the Promise of Social Entrepreneurship |last2=León |first2=Lorena Rivera |last3=Lanvin |first3=Bruno |last4=Dutta |first4=Soumitra |date=26 September 2024 |website=www.wipo.int |publisher=[[World Intellectual Property Organization]] |isbn=978-92-805-3681-2 |edition=17th |location=Geneva |page=18 |language=en |doi=10.34667/tind.50062 |access-date=2024-10-06 |archive-url=https://web.archive.org/web/20241212043914/https://www.wipo.int/web-publications/global-innovation-index-2024/en/ |archive-date=12 December 2024 |url-status=live}}</ref> === ඛනිජ සම්පත් === [[File:Chuquicamata-003_02.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chuquicamata-003_02.jpg|thumb|ලොව විශාලතම විවෘත වළේ තඹ පතල වන චුකිකමාටා]] චිලී ඛනිජ සම්පත් වලින් පොහොසත් ය, විශේෂයෙන් තඹ සහ ලිතියම්. විදුලි වාහන සඳහා බැටරි සඳහා ලිතියම් වල වැදගත්කම සහ විදුලි මිශ්‍රණයේ වරින් වර පුනර්ජනනීය බලශක්තිය විශාල ප්‍රමාණයක් භාවිතා කරමින් විදුලි ජාල ස්ථායිකරණය කිරීම හේතුවෙන්, චිලී භූ දේශපාලනිකව ශක්තිමත් කළ හැකි යැයි සැලකේ. කෙසේ වෙතත්, ලෝකයේ අනෙකුත් ප්‍රදේශවල පුළුල් නිෂ්පාදනය සඳහා ආර්ථික දිරිගැන්වීම්වල බලය අවතක්සේරු කිරීම සම්බන්ධයෙන් මෙම ඉදිරිදර්ශනය විවේචනයට ලක්ව ඇත.[26] 2019 දී, රට ලොව විශාලතම තඹ,<ref>{{cite web |title=USGS Copper Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-copper.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-copper.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> අයඩින්<ref>{{cite web |title=USGS Iodine Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-iodine.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210625191455/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-iodine.pdf |archive-date=25 June 2021 |access-date=11 July 2022}}</ref> සහ රීනියම්,<ref>{{cite web |title=USGS Rhenium Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-rhenium.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210621074425/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-rhenium.pdf |archive-date=21 June 2021 |access-date=11 July 2022}}</ref> ලිතියම්<ref>{{cite web |title=USGS Lithium Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-lithium.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-lithium.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> සහ මොලිබ්ඩිනම්<ref>{{cite web |title=USGS Molybdenum Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-molybdenum.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-molybdenum.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> හි දෙවන විශාලතම නිෂ්පාදකයා, රිදී<ref>{{cite web |title=USGS Silver Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-silver.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210515082301/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-silver.pdf |archive-date=15 May 2021 |access-date=11 July 2022}}</ref> හි හත්වන විශාලතම නිෂ්පාදකයා,<ref>{{cite web |title=USGS Salt Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-salt.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-salt.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> පොටෑෂ් හි අටවන විශාලතම නිෂ්පාදකයා,<ref>{{cite web |title=USGS Potash Product ion Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-potash.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-potash.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> සල්ෆර්<ref>{{cite web |title=USGS Sulfur Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-sulfur.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-sulfur.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> හි දහතුන්වන නිෂ්පාදකයා සහ ලෝකයේ යකඩ ලෝපස්<ref>{{cite web |title=USGS Iron Ore Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-iron-ore.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-iron-ore.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> හි දහතුන්වන නිෂ්පාදකයා විය. 2023 දී එය ගෝලීය වශයෙන් සිව්වන විශාලතම රිදී නිෂ්පාදකයා විය.<ref>{{Cite web |title=USGS Silver Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2024/mcs2024.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20241220035538/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2024/mcs2024.pdf |archive-date=December 20, 2024 |access-date=December 23, 2024}}</ref> රටෙහි සැලකිය යුතු රන් නිෂ්පාදනයක් ද ඇත: 2006 සහ 2017 අතර, රට වාර්ෂිකව 2017 දී ටොන් 35.9 සිට 2013 දී ටොන් 51.3 දක්වා නිෂ්පාදනය කරන ලදී,<ref>{{Cite web |title=Gold Production in Chile |url=https://www.ceicdata.com/en/indicator/chile/gold-production |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20221018212808/https://www.ceicdata.com/en/indicator/chile/gold-production |archive-date=18 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> එහිදී 2015 දී රන් නිෂ්පාදනය මෙට්‍රික් ටොන් 43 කි.<ref>{{Cite web |title=Gold production |url=https://ourworldindata.org/grapher/gold-production?tab=table |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129233804/https://ourworldindata.org/grapher/gold-production?tab=table |archive-date=29 November 2023 |access-date=2024-12-17 |website=Our World in Data}}</ref> === කෘෂිකර්මය === [[File:Viñedo_Puente_Alto.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Vi%C3%B1edo_Puente_Alto.jpg|වම|thumb|පුවෙන්ටේ ඇල්ටෝ හි මිදි වත්ත]] චිලීයේ කෘෂිකර්මාන්තය එහි විශේෂිත භූගෝලීය, දේශගුණය සහ භූ විද්‍යාව සහ මානව සාධක හේතුවෙන් විවිධ ක්‍රියාකාරකම් රාශියක් ආවරණය කරයි. ඓතිහාසික වශයෙන් කෘෂිකර්මාන්තය චිලී ආර්ථිකයේ එක් පදනමකි. දැන් කෘෂිකර්මාන්තය සහ වන වගාව, දැව කැපීම සහ ධීවර කර්මාන්තය වැනි ආශ්‍රිත අංශ 2007 වන විට දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 4.9% ක් පමණක් වන අතර රටේ ශ්‍රම බලකායෙන් 13.6% ක් සේවයේ යොදවයි. චිලී යනු චෙරි සහ බ්ලූබෙරි නිෂ්පාදනය කරන ලොව විශාලතම නිෂ්පාදකයින් 5 දෙනාගෙන් එකක් වන අතර, ඉහළ වටිනාකමක් ඇති පලතුරු අපනයනය කිරීම කෙරෙහි අවධානය යොමු කරමින් මිදි, ඇපල්, කිවි, පීච්, ප්ලම් සහ ලා දුඹුරු යන ලොව විශාලතම නිෂ්පාදකයින් 10 දෙනාගෙන් එකකි.<ref>{{Cite web |title=Agriculture in Chile, by FAO |url=http://www.fao.org/faostat/en/#data/QCL/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170511194947/http://www.fao.org/faostat/en/#data/QCL/ |archive-date=11 May 2017 |access-date=11 July 2022}}</ref> චිලී හි තවත් ප්‍රධාන කෘෂිකාර්මික නිෂ්පාදන අතර පෙයාර්ස්, ළූණු, තිරිඟු, බඩ ඉරිඟු, ඕට්ස්, සුදුළූණු, ඇස්පරගස්, බෝංචි, හරක් මස්, කුකුළු මස්, ලොම්, මාළු, දැව සහ කංසා ඇතුළත් වේ. එහි භූගෝලීය හුදකලාව සහ දැඩි සිරිත් විරිත් ප්‍රතිපත්ති නිසා චිලී පිස්සු ගව රෝග, පළතුරු මැස්සන් සහ ෆිලොක්සෙරා වැනි රෝග සහ පළිබෝධකයන්ගෙන් තොරය. මෙය, උතුරු අර්ධගෝලයට වඩා බෙහෙවින් වෙනස් අස්වනු නෙළන කාලයන් ඇති දකුණු අර්ධගෝලයේ එහි පිහිටීම සහ එහි පුළුල් පරාසයක කෘෂිකාර්මික තත්වයන් චිලී හි ප්‍රධාන සංසන්දනාත්මක වාසි ලෙස සැලකේ. කෙසේ වෙතත්, චිලී හි කඳුකර භූ දර්ශනය කෘෂිකර්මාන්තයේ ප්‍රමාණය සහ තීව්‍රතාවය සීමා කරන බැවින් වගා කළ හැකි ඉඩම් මුළු භූමි ප්‍රමාණයෙන් 2.62% කට පමණක් අනුරූප වේ. චිලී දැනට කෘෂිකාර්මික ඉඩම් හෙක්ටයාර 14,015 ක් භාවිතා කරයි.<ref>{{Cite web |title=Chile – OECD Data |url=https://data.oecd.org/chile.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20181125030826/https://data.oecd.org/chile.htm |archive-date=25 November 2018 |access-date=2 November 2018 |website=theOECD |language=en}}</ref> චිලී යනු නෝර්වේට පසුව ලොව දෙවන විශාලතම සැමන් නිෂ්පාදකයා වේ. 2019 දී, එය ගෝලීය සැපයුමෙන් 26% කට වගකිව යුතු විය.<ref>{{Cite news|url=https://www.istoedinheiro.com.br/algas-nocivas-matam-mais-de-42-mil-toneladas-de-salmao-no-chile/|title=Algas nocivas matam mais de 4,2 mil toneladas de salmão no Chile|access-date=4 September 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20221024140847/https://www.istoedinheiro.com.br/algas-nocivas-matam-mais-de-42-mil-toneladas-de-salmao-no-chile/|archive-date=24 October 2022|url-status=live}}</ref> වයින් සම්බන්ධයෙන්, චිලී සාමාන්‍යයෙන් ලෝකයේ විශාලතම නිෂ්පාදකයින් 10 දෙනා අතර වේ. 2018 දී එය 6 වන ස්ථානයේ සිටියේය.<ref>{{Cite web |date=2019 |title=2019 Statistical Report on World Vitiviniculture |url=https://www.oiv.int/public/medias/6782/oiv-2019-statistical-report-on-world-vitiviniculture.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210206112544/https://www.oiv.int/public/medias/6782/oiv-2019-statistical-report-on-world-vitiviniculture.pdf |archive-date=6 February 2021 |access-date=7 March 2021 |website=International Organisation of Vine and Wine}}</ref> === සංචාරක ව්‍යාපාරය === [[File:Cerro_Concepcion.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Cerro_Concepcion.jpg|thumb|යුනෙස්කෝ ලෝක උරුම අඩවියක් වන වල්පරයිසෝ නගරය]] [[File:Cuernos_del_Paine_from_Lake_Pehoé.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Cuernos_del_Paine_from_Lake_Peho%C3%A9.jpg|thumb|චිලී පැටගෝනියාවේ ටොරස් ඩෙල් පේන් ජාතික වනෝද්‍යානය]] [[File:Moai_Rano_raraku.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Moai_Rano_raraku.jpg|thumb|පාස්කු දූපතේ 1250 සහ 1500 අතර කාල නිර්ණය කරන ලද පූර්ව-කොලොම්බියානු මෝයිස් මානව රූප.]] පසුගිය දශක කිහිපය තුළ චිලීයේ සංචාරක ව්‍යාපාරය තිරසාර වර්ධනයක් අත්විඳ ඇත. 2005 දී සංචාරක ව්‍යාපාරය 13.6% කින් වර්ධනය වූ අතර එයින් ඩොලර් බිලියන 4.5 කට වඩා උපයා ඇති අතර එයින් බිලියන 1.5 ක් විදේශීය සංචාරකයින් විසින් උපයා ඇත. ජාතික සංචාරක සේවයට (සර්නාටූර්) අනුව, වසරකට මිලියන 2 ක ජනතාවක් රට නැරඹීමට පැමිණේ. මෙම අමුත්තන්ගෙන් වැඩි දෙනෙක් ඇමරිකානු මහාද්වීපයේ අනෙකුත් රටවලින්, ප්‍රධාන වශයෙන් ආර්ජන්ටිනාවෙන් පැමිණෙති; ඉන්පසු එක්සත් ජනපදය, යුරෝපය සහ බ්‍රසීලයෙන් වැඩි වන සංඛ්‍යාවක් පැමිණෙන අතර දකුණු කොරියාවෙන් සහ චීනයෙන් ආසියානුවන් සංඛ්‍යාව වැඩි වේ.<ref>Blanco, Hernán ''et al.'' (August 2007) [https://web.archive.org/web/20080408235147/http://www.rides.cl/pdf/trade_tourism_chile.pdf International Trade and Sustainable Tourism in Chile]. International Institute for Sustainable Development</ref> සංචාරකයින් සඳහා ප්‍රධාන ආකර්ෂණයන් වන්නේ රටේ අන්ත කලාපවල පිහිටා ඇති ස්වභාවික සුන්දරත්වයෙන් යුත් ස්ථාන ය: උතුරේ සැන් පේද්‍රෝ ද ඇටකාමා, ඉන්කායික් ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පය, ඇල්ටිප්ලානෝ විල් සහ සඳ නිම්නය අගය කිරීමට පැමිණෙන විදේශීය සංචාරකයින් අතර ඉතා ජනප්‍රියය. උතුරේ ද පුට්‍රේ හි, චුන්ගාරා විල මෙන්ම පරිනකොටා සහ පොමරේප් ගිනි කඳු ද ඇත, ඒවා පිළිවෙලින් මීටර් 6,348 සහ මීටර් 6,282 ක උන්නතාංශයකින් යුක්ත වේ. මධ්‍යම ඇන්ඩීස් පුරා ජාත්‍යන්තර කීර්තියක් ඇති පෝර්ටිලෝ, වැලේ නෙවාඩෝ සහ ටර්මාස් ඩි චිලන් ඇතුළු ස්කී රිසෝට් රාශියක් ඇත. දකුණේ ප්‍රධාන සංචාරක ස්ථාන වන්නේ ජාතික වනෝද්‍යාන (වඩාත් ජනප්‍රිය වන්නේ අරෞකානියාවේ කොන්ගුයිලියෝ ජාතික වනෝද්‍යානයයි)<ref>{{Cite web |title=Conguillio National Park (Official GANP Park Page) |url=https://national-parks.org/chile/conguillio |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20221026143218/https://national-parks.org/chile/conguillio |archive-date=26 October 2022 |access-date=26 October 2022 |website=national-parks.org |language=en}}</ref> සහ ඉස්ලා මෝචා සහ නහුවෙල්බුටා ජාතික වනෝද්‍යානය සහිත ටිරුවා සහ කැනෙටේ අවට වෙරළබඩ ප්‍රදේශය, චිලෝ දූපත් සමූහය සහ ලගුනා සැන් රෆායෙල් ජාතික වනෝද්‍යානය, එහි බොහෝ ග්ලැසියර සහිත පැටගෝනියාව සහ ටොරස් ඩෙල් පේන් ජාතික වනෝද්‍යානය ඇතුළත් වේ. එහි අද්විතීය ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පය සමඟ ලෝක උරුමයක් වන වල්පරයිසෝ මධ්‍යම වරාය නගරය ද ජනප්‍රියයි.<ref>{{Cite web |last=Centre |first=UNESCO World Heritage |title=Historic Quarter of the Seaport City of Valpara&iacute;so |url=https://whc.unesco.org/en/list/959/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240127041016/https://whc.unesco.org/en/list/959 |archive-date=27 January 2024 |access-date=22 January 2024 |website=UNESCO World Heritage Centre |language=en}}</ref> අවසාන වශයෙන්, පැසිෆික් සාගරයේ පාස්කු දූපත චිලී සංචාරක ගමනාන්තවලින් එකකි. දේශීය සංචාරකයින් සඳහා, සංචාරක ව්‍යාපාරය බොහෝ දුරට ගිම්හානයේදී (දෙසැම්බර් සිට මාර්තු දක්වා) සංකේන්ද්‍රණය වී ඇති අතර ප්‍රධාන වශයෙන් වෙරළබඩ වෙරළබඩ නගරවල වේ.<ref>{{Cite web |title=Best Beaches in Chile - Sandee |url=https://sandee.com/chile |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20241204020431/https://sandee.com/chile |archive-date=4 December 2024 |access-date=2024-10-24 |website=sandee.com}}</ref> ඇරිකා, ඉක්වික්, ඇන්ටොෆගස්ටා, ලා සෙරීනා සහ කොක්විම්බෝ උතුරේ ප්‍රධාන ගිම්හාන මධ්‍යස්ථාන වන අතර, විලාරිකා විලෙහි වෙරළ තීරයේ ඇති පුකෝන් දකුණේ ප්‍රධාන මධ්‍යස්ථානය වේ. සන්තියාගෝට ආසන්නව පිහිටා ඇති නිසා, බොහෝ වෙරළ නිවාඩු නිකේතන සහිත වැල්පරයිසෝ කලාපයේ වෙරළ තීරයට විශාලතම සංචාරකයින් සංඛ්‍යාව ලැබේ. වල්පරයිසෝහි වඩාත් ධනවත් උතුරු අසල්වැසියා වන විනා ඩෙල් මාර්, එහි වෙරළ තීරයන්, කැසිනෝ සහ ලතින් ඇමරිකාවේ වැදගත්ම සංගීත උත්සවය වන එහි වාර්ෂික ගීත උළෙල නිසා ජනප්‍රියයි. ෆොඩෝර්ස් පවසන පරිදි ඕ'හිගින්ස් කලාපයේ පිචිලෙමු දකුණු ඇමරිකාවේ "හොඳම සර්ෆින් ස්ථානය" ලෙස පුළුල් ලෙස හැඳින්වේ. 2005 නොවැම්බර් මාසයේදී රජය "චිලී: සියලු මාර්ග පුදුම සහගත" යන වෙළඳ නාමය යටතේ ව්‍යාපාරයක් දියත් කළේ ව්‍යාපාර සහ සංචාරක යන දෙකටම ජාත්‍යන්තරව රට ප්‍රවර්ධනය කිරීමේ අරමුණින්.<ref>{{cite web |title=Pro&#124;Chile – Importadores &#124; Selección idiomas |url=http://www.prochile.us/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140719080258/http://www.prochile.us/ |archive-date=19 July 2014 |access-date=22 December 2013 |publisher=Prochile.us}}</ref>1880 දී ඉදිකරන ලද චිලී ජාතික ලලිත කලා කෞතුකාගාරය වැනි චිලී හි කෞතුකාගාරවල චිලී කලාකරුවන්ගේ කෘති ඇතුළත් වේ. චිලී රාජ්‍යය ආර්ජන්ටිනාව සහ චිලී අතර මායිමේ පිහිටා ඇති ලෝක ප්‍රසිද්ධ පැටගෝනියානු මංපෙතට නිවහන වේ. සංරක්ෂණය මත පදනම් වූ සංවර්ධනය දිරිගැන්වීමේ අපේක්ෂාවෙන් චිලී මෑතකදී සංචාරක ව්‍යාපාරය සඳහා දැවැන්ත දර්ශනීය මාර්ගයක් දියත් කළේය. උද්‍යාන මාර්ගය සැතපුම් 1,740 ක් (කිලෝමීටර් 2,800) ආවරණය කරන අතර එය ටොම්ප්කින් සංරක්ෂණය (නිර්මාතෘ ඩග්ලස් ටොම්ප්කින්ස් සහ බිරිඳ ක්‍රිස්ටින්) විසින් නිර්මාණය කරන ලදී.<ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-45663960|title=Chile unveils huge Patagonia scenic route|date=27 September 2018|work=BBC News|access-date=24 November 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20181124162200/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-45663960|archive-date=24 November 2018|language=en-GB|url-status=live}}</ref> === ප්‍රවාහනය === [[File:Chile_Route_68_Northbound_At_Route_60.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chile_Route_68_Northbound_At_Route_60.jpg|වම|thumb|මාර්ග 60 සමඟ මංසන්ධියේදී මාර්ග 68]] Due to Chile's topography a functioning transport network is vital to its economy. In 2020, Chile had {{convert|85984|km|0|abbr=on}} of [[:en:Highway|highways]], with {{convert|21289|km|0|abbr=on}} paved. In the same year, the country had {{convert|3347|km|0|abbr=on}} of [[:en:Dual_carriageway|duplicated highways]], the second largest network in South America, after Brazil. Since the mid-1990s, there has been a significant improvement in the country's roads, through bidding processes that allowed the construction of an efficient road network, with emphasis on the duplication of continuous {{convert|1950|km|0|abbr=on}} of the [[:en:Panamerican_Highway|Panamerican Highway]] ([[:en:Chile_Route_5|Chile Route 5]]) between [[:en:Puerto_Montt|Puerto Montt]] and [[:en:Caldera,_Chile|Caldera]] (in addition to the planned duplication in the Atacama Desert area), the excerpts in between Santiago, Valparaiso and the Central Coast, and the northern access to Concepción and the large project of the Santiago urban [[:en:Highway|highways]] network, opened between 2004 and 2006. Buses are now the main means of long-distance transportation in Chile, following the decline of its railway network. The bus system covers the entire country, from [[:en:Arica,_Chile|Arica]] to [[:en:Santiago|Santiago]] (a 30-hour journey) and from Santiago to [[:en:Punta_Arenas|Punta Arenas]] (about 40 hours, with a change at [[:en:Osorno,_Chile|Osorno]]). Chile has a total of 372 runways (62 paved and 310 unpaved). Important airports in Chile include [[:en:Chacalluta_International_Airport|Chacalluta International Airport]] ([[:en:Arica|Arica]]), [[:en:Diego_Aracena_International_Airport|Diego Aracena International Airport]] ([[:en:Iquique|Iquique]]), [[:en:Andrés_Sabella_Gálvez_International_Airport|Andrés Sabella Gálvez International Airport]] ([[:en:Antofagasta|Antofagasta]]), [[:en:Carriel_Sur_International_Airport|Carriel Sur International Airport]] ([[:en:Concepción,_Chile|Concepción]]), [[:en:El_Tepual_International_Airport|El Tepual International Airport]] ([[:en:Puerto_Montt|Puerto Montt]]), [[:en:Presidente_Carlos_Ibáñez_del_Campo_International_Airport|Presidente Carlos Ibáñez del Campo International Airport]] ([[:en:Punta_Arenas|Punta Arenas]]), [[:en:La_Araucanía_International_Airport|La Araucanía International Airport]] ([[:en:Temuco|Temuco]]), [[:en:Mataveri_International_Airport|Mataveri International Airport]] ([[:en:Easter_Island|Easter Island]]), the most remote airport in the world, as defined by distance to another airport, and the [[:en:Arturo_Merino_Benítez_International_Airport|Arturo Merino Benítez International Airport]] ([[:en:Santiago|Santiago]]) with a traffic of 12,105,524 passengers in 2011. Santiago is headquarters of Latin America's largest [[:en:Airline|airline]] [[:en:Holding_company|holding company]] and Chilean [[:en:Flag_carrier|flag carrier]] [[:en:LATAM_Airlines_Group|LATAM Airlines]]. චිලීයේ භූ විෂමතාවය හේතුවෙන් ක්‍රියාකාරී ප්‍රවාහන ජාලයක් එහි ආර්ථිකයට අත්‍යවශ්‍ය වේ. 2020 දී චිලී රාජ්‍යයේ කිලෝමීටර් 85,984 (සැතපුම් 53,428) ක අධිවේගී මාර්ග තිබූ අතර කිලෝමීටර් 21,289 (සැතපුම් 13,228) ක කාපට් කර ඇත.<ref>{{Cite web |title=Data of interest 1 – National Network according to category |url=https://www.observatoriologistico.cl/infraestructura/red-vial/?id=5d719224d2c6f20029110412 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220529172624/https://www.observatoriologistico.cl/infraestructura/red-vial/?id=5d719224d2c6f20029110412 |archive-date=29 May 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> එම වසරේම, රට තුළ කිලෝමීටර් 3,347 (සැතපුම් 2,080) ක අනුපිටපත් අධිවේගී මාර්ග තිබූ අතර එය බ්‍රසීලයෙන් පසු දකුණු ඇමරිකාවේ දෙවන විශාලතම ජාලය වේ.<ref>{{Cite web |title=Data of interest 3 – Red vial national de dobles calzadas por región año 2020 |url=https://www.observatoriologistico.cl/infraestructura/red-vial/?id=5d719224d2c6f20029110412 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220529172624/https://www.observatoriologistico.cl/infraestructura/red-vial/?id=5d719224d2c6f20029110412 |archive-date=29 May 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> 1990 දශකයේ මැද භාගයේ සිට, කාර්යක්ෂම මාර්ග ජාලයක් ඉදිකිරීමට ඉඩ සලසන ලංසු තැබීමේ ක්‍රියාවලීන් හරහා රටේ මාර්ගවල සැලකිය යුතු දියුණුවක් ඇති වී ඇති අතර, පුවර්ටෝ මොන්ට් සහ කල්ඩෙරා අතර පැනමෙරිකන් අධිවේගී මාර්ගයේ (චිලී මාර්ගය 5) අඛණ්ඩ කිලෝමීටර් 1,950 (සැතපුම් 1,212) අනුපිටපත් කිරීම කෙරෙහි අවධානය යොමු කර ඇත (අටකාමා කාන්තාර ප්‍රදේශයේ සැලසුම් කර ඇති අනුපිටපත් කිරීමට අමතරව),<ref>{{Cite web |date=13 March 2019 |title=In 2021 they will bid for roads that unite Antofagasta with Caldera and Iquique |url=https://www.infraestructurapublica.cl/2021-licitaran-carreteras-unen-antofagasta-caldera-e-iquique/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20221023012331/https://www.infraestructurapublica.cl/2021-licitaran-carreteras-unen-antofagasta-caldera-e-iquique/ |archive-date=23 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> සන්තියාගෝ, වල්පරයිසෝ සහ මධ්‍යම වෙරළ තීරය අතර කොටස් සහ කොන්සෙප්සියොන් වෙත උතුරු ප්‍රවේශය සහ සන්තියාගෝ නාගරික මහාමාර්ග ජාලයේ විශාල ව්‍යාපෘතිය 2004 සහ 2006 අතර විවෘත කරන ලදී.<ref>{{Cite web |title=115 nuevos km de autopistas |url=http://www.plataformaurbana.cl/archive/2009/01/14/115-nuevos-km-de-autopistas/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220711122610/https://www.plataformaurbana.cl/archive/2009/01/14/115-nuevos-km-de-autopistas/ |archive-date=11 July 2022 |access-date=11 July 2022 |work=Plataforma Urbana}}</ref> දුම්රිය ජාලයේ පරිහානියෙන් පසු චිලියේ දිගු දුර ප්‍රවාහනයේ ප්‍රධාන මාධ්‍යය දැන් බස් රථ වේ.<ref>{{cite web |author=Omnilineas |title=Omnilineas website |url=http://www.omnilineas.cl/comparison/index.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140219172710/http://www.omnilineas.cl/comparison/index.html |archive-date=19 February 2014 |access-date=17 February 2014}}</ref> බස් පද්ධතිය මුළු රටම ආවරණය කරයි, ඇරිකා සිට සන්තියාගෝ දක්වා (පැය 30 ක ගමනක්) සහ සන්තියාගෝ සිට පුන්ටා අරීනාස් දක්වා (පැය 40 ක් පමණ, ඔසෝර්නෝ හි වෙනසක් සහිතව). චිලීයේ මුළු ධාවන පථ 372 ක් ඇත (තාරකා කර ඇති මාර්ග 62 ක් සහ තාර නොදැමූ මාර්ග 310 ක්). චිලියේ වැදගත් ගුවන් තොටුපළවල් වන්නේ චකල්ලූටා ජාත්‍යන්තර ගුවන් තොටුපල (ඇරිකා), ඩියාගෝ අරසීනා ජාත්‍යන්තර ගුවන්තොටුපළ (ඉක්වික්), ඇන්ඩ්‍රෙස් සැබෙලා ගැල්වෙස් ජාත්‍යන්තර ගුවන් තොටුපල (ඇන්ටොෆගස්ටා), කැරියල් සූර් ජාත්‍යන්තර ගුවන් තොටුපළ (කොන්සෙප්සියන්), එල් ටෙපුවල් ජාත්‍යන්තර ගුවන් තොටුපළ (පුවර්ටෝ මොන්ට්), ජනාධිපති කාලෝස් ඉබානා ජාත්‍යන්තර ගුවන් තොටුපළයි. අරෞකානියා ජාත්‍යන්තර ගුවන්තොටුපළ (ටෙමුකෝ), මාතවේරි ජාත්‍යන්තර ගුවන්තොටුපළ (පාස්කු දූපත), වෙනත් ගුවන් තොටුපළකට ඇති දුර අනුව නිර්වචනය කර ඇති පරිදි ලෝකයේ වඩාත්ම දුරස්ථ ගුවන් තොටුපළ වන අතර, ආටුරෝ මෙරිනෝ බෙනිටෙස් ජාත්‍යන්තර ගුවන් තොටුපළ (සන්තියාගෝ) 2011 දී 12,105,524 මගීන්ගේ ගමනාගමනයෙන් යුක්ත වේ. ධජ වාහකය LATAM ගුවන් සේවය. === අන්තර්ජාලය සහ විදුලි සංදේශ === [[File:Andes_y_Torre_Entel.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Andes_y_Torre_Entel.jpg|thumb|චිලීහි සන්තියාගෝ හි ටොරේ එන්ටෙල්, පසුබිමේ ඇන්ඩීස් කඳුකරය.]] [[:en:Telecommunications_in_Chile|Chile has a telecommunication]] system which covers much of the country, including Chilean insular and Antarctic bases. Privatization of the telephone system began in 1988; Chile has one of the most advanced telecommunications infrastructure in South America with a modern system based on extensive microwave radio relay facilities and a domestic satellite system with 3 earth stations.<ref name="factbook" /> In 2012, there were 3.276 million main lines in use and 24.13 million mobile cellular telephone subscribers. According to a 2012 database of the [[:en:International_Telecommunication_Union|International Telecommunication Union]] (ITU), 61.42% of the Chilean population uses the internet, making Chile the country with the highest internet penetration in South America. The Chilean internet country code is "[[:en:.cl|.cl]]". In 2017 the government of Chile launched its first [[:en:Cyber_security|cyber security]] strategy, which receives technical support from the [[:en:Organization_of_American_States|Organization of American States]] (OAS) Cyber Security Program of the Inter-American Committee against Terrorism (CICTE). චිලී දූපත් සහ ඇන්ටාක්ටික් කඳවුරු ඇතුළුව රටේ බොහෝ ප්‍රදේශ ආවරණය කරන විදුලි සංදේශ පද්ධතියක් චිලී සතුව ඇත. දුරකථන පද්ධතිය පෞද්ගලීකරණය කිරීම 1988 දී ආරම්භ විය; පුළුල් මයික්‍රෝවේව් රේඩියෝ රිලේ පහසුකම් මත පදනම් වූ නවීන පද්ධතියක් සහ පෘථිවි මධ්‍යස්ථාන 3 ක් සහිත දේශීය චන්ද්‍රිකා පද්ධතියක් සහිත දකුණු ඇමරිකාවේ වඩාත්ම දියුණු විදුලි සංදේශ යටිතල පහසුකම්වලින් එකක් චිලී සතුව ඇත.<ref name="factbook" /> 2012 දී, භාවිතයේ ප්‍රධාන මාර්ග මිලියන 3.276 ක් සහ ජංගම සෙලියුලර් දුරකථන ග්‍රාහකයින් මිලියන 24.13 ක් සිටියහ.<ref name="factbook" /> ජාත්‍යන්තර විදුලි සංදේශ සංගමයේ (ITU) 2012 දත්ත සමුදායකට අනුව, චිලී ජනගහනයෙන් 61.42% ක් අන්තර්ජාලය භාවිතා කරන අතර, එමඟින් දකුණු ඇමරිකාවේ ඉහළම අන්තර්ජාල විනිවිද යාමක් ඇති රට චිලී බවට පත්වේ.<ref name="ITU-IndividualsUsingTheInternet">{{cite web |date=June 2013 |title=Percentage of Individuals using the Internet 2000 |url=http://www.itu.int/en/ITU-D/Statistics/Documents/statistics/2013/Individuals_Internet_2000-2012.xls |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140209141641/http://www.itu.int/en/ITU-D/Statistics/Documents/statistics/2013/Individuals_Internet_2000-2012.xls |archive-date=9 February 2014 |access-date=22 June 2013 |publisher=International Telecommunication Union}}</ref> චිලී අන්තර්ජාල රටේ කේතය ".cl" වේ.<ref>{{cite web |author1=Internet Assigned Numbers Authority |title=.cl Domain Delegation Data |url=https://www.iana.org/domains/root/db/cl.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240220234533/http://www.iana.org/domains/root/db/cl.html |archive-date=20 February 2024 |access-date=3 April 2024 |website=www.iana.org}}</ref> 2017 දී චිලී රජය එහි පළමු සයිබර් ආරක්ෂණ උපාය මාර්ගය දියත් කළ අතර, එය ත්‍රස්තවාදයට එරෙහි අන්තර්-ඇමරිකානු කමිටුවේ (CICTE) ඇමරිකානු රාජ්‍ය සංවිධානයේ (OAS) සයිබර් ආරක්ෂණ වැඩසටහනෙන් තාක්ෂණික සහාය ලබා ගනී.<ref>{{Cite book |author1=Carlos Solar |title=Cybersecurity Governance in Latin America: States, Threats, and Alliances |publisher=State University of New York Press |year=2023 |isbn=9781438491424 |pages=}}</ref> බලශක්ති === බලශක්තිය === [[File:Generadores_eólicos.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Generadores_e%C3%B3licos.jpg|thumb|චිලී, කැනෙලා අසල සුළං ගොවිපලක්]] Chile's [[:en:Total_energy_supply|total energy supply]] (TES) was 23.0GJ per capita in 2020.<ref name="iea2020">{{cite web |title=IEA – Report |url=https://www.iea.org/data-and-statistics/data-tools/energy-statistics-data-browser?country=KENYA&fuel=Energy%20supply&indicator=TESbyPop |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20170202060054/https://www.iea.org/statistics/statisticssearch/report/?country=Chile&product=indicators |archive-date=2 February 2017 |access-date=4 November 2020}}</ref> Energy in Chile is dominated by fossil fuels, with coal, oil and gas accounting for 73.4% of the total primary energy. Biofuels and waste account for another 20.5% of primary energy supply, with the rest sourced from hydro and other renewables. Electricity consumption was 68.90 TWh in 2014. Main sources of electricity in Chile are [[:en:Hydroelectricity|hydroelectricity]], [[:en:Fuel_gas|gas]], [[:en:Fuel_oil|oil]] and [[:en:Coal|coal]]. [[:en:Renewable_energy|Renewable energy]] in the forms of [[:en:Wind_energy|wind]] and [[:en:Solar_energy|solar energy]] are also coming into use, encouraged by collaboration since 2009 with the [[:en:United_States_Department_of_Energy|United States Department of Energy]]. The electricity industry is [[:en:Privatization|privatized]] with [[:en:Endesa_(Chile)|ENDESA]] as the largest company in the field. 2020 දී චිලීයේ මුළු බලශක්ති සැපයුම (TES) ඒක පුද්ගල 23.0GJ විය.<ref name="iea2020" /> චිලීයේ බලශක්තිය ෆොසිල ඉන්ධන මගින් ආධිපත්‍යය දරන අතර, ගල් අඟුරු, තෙල් සහ ගෑස් මුළු ප්‍රාථමික ශක්තියෙන් 73.4% ක් වේ. ජෛව ඉන්ධන සහ අපද්‍රව්‍ය ප්‍රාථමික බලශක්ති සැපයුමෙන් තවත් 20.5% ක් වන අතර ඉතිරිය ජල විදුලි හා අනෙකුත් පුනර්ජනනීය බලශක්තියෙන් ලබා ගනී.<ref name="iea2020" /> 2014 දී විදුලි පරිභෝජනය 68.90 TWh විය. චිලියේ ප්‍රධාන විදුලි ප්‍රභවයන් වන්නේ ජල විදුලිය, ගෑස්, තෙල් සහ ගල් අඟුරු ය. 2009 සිට එක්සත් ජනපද බලශක්ති දෙපාර්තමේන්තුව සමඟ සහයෝගීතාවයෙන් දිරිමත් කරන ලද සුළං සහ සූර්ය බලශක්ති ආකාරවලින් පුනර්ජනනීය බලශක්තිය ද භාවිතයට පැමිණෙමින් පවතී. ක්ෂේත්‍රයේ විශාලතම සමාගම ලෙස ENDESA සමඟ විදුලි කර්මාන්තය පෞද්ගලීකරණය කර ඇත. 2021 දී, චිලියේ ස්ථාපිත පුනර්ජනනීය විදුලිය අනුව, ජල විදුලිය මෙගාවොට් 6,807 (ලෝකයේ 28 වන විශාලතම), සුළං බලය මෙගාවොට් 3,137 (ලෝකයේ 28 වන විශාලතම), සූර්ය බලය මෙගාවොට් 4,468 (ලෝකයේ 22 වන විශාලතම) සහ ජෛව ස්කන්ධය මෙගාවොට් 375 ක් තිබුණි.<ref>{{cite web |author=IRENA |date=April 2022 |title=Renewable Capacity Statistics 2022 |trans-title= |url=https://www.irena.org/-/media/Files/IRENA/Agency/Publication/2022/Apr/IRENA_RE_Capacity_Statistics_2022.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://www.irena.org/-/media/Files/IRENA/Agency/Publication/2022/Apr/IRENA_RE_Capacity_Statistics_2022.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=8 May 2022}}</ref> ඇටකාමා කාන්තාරය ලෝකයේ ඉහළම සූර්ය විකිරණය ලබා ගන්නා ස්ථානය වන අතර, චිලී රාජ්‍යය තෙල්, ගෑස් සහ ගල් අඟුරු ලබා ගැනීමේ ගැටළු වලට මුහුණ දී ඇති බැවින් (රට මූලික වශයෙන් ඒවා නිෂ්පාදනය නොකරන බැවින් ඒවා ආනයනය කිරීමට සිදුවේ), පුනර්ජනනීය බලශක්තිය රටේ බලශක්ති ක්ෂේත්‍රයේ අඩුපාඩු සඳහා විසඳුම ලෙස සැලකේ.<ref>{{Cite web |title=Energia Renovável para a irigação no Deserto do Atacama |url=http://www.iadb.org/en/news/webstories/2011-12-15/solar-power-plant-in-atacama-desert-in-chile,9715.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20171016080702/http://www.iadb.org/en/news/webstories/2011-12-15/solar-power-plant-in-atacama-desert-in-chile,9715.html |archive-date=16 October 2017 |access-date=11 July 2022}}</ref><ref>{{Cite web |title=Chile inaugura 1ª planta de energia termossolar da América Latina |url=https://economia.uol.com.br/noticias/efe/2021/06/09/chile-inaugura-1-planta-de-energia-termossolar-da-america-latina.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220321111842/https://economia.uol.com.br/noticias/efe/2021/06/09/chile-inaugura-1-planta-de-energia-termossolar-da-america-latina.htm |archive-date=21 March 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> 2023 දී චිලී රාජ්‍යය හරිතාගාර වායු ටොන් මිලියන 107.99 ක් විමෝචනය කළ අතර එය ගෝලීය සමස්තයෙන් 0.2% ක් පමණ වේ.<ref>{{Cite journal|last1=Olefs|first1=M.|last2=Formayer|first2=H.|last3=Gobiet|first3=A.|last4=Marke|first4=T.|last5=Schöner|first5=W.|last6=Revesz|first6=M.|date=2021-06-01|title=Past and future changes of the Austrian climate – Importance for tourism|journal=Journal of Outdoor Recreation and Tourism|series=Editorial: Tourism and Climate Change – an integrated look at the Austrian case|volume=34|pages=100395|bibcode=2021JORT...3400395O|doi=10.1016/j.jort.2021.100395|issn=2213-0780|doi-access=free}}</ref> මෑත වසරවලදී චිලී රාජ්‍යය පිරිසිදු බලශක්තියේ, විශේෂයෙන් සූර්ය හා සුළං බලශක්තියේ ගෝලීය ප්‍රමුඛයා ලෙස මතු වී තිබේ.<ref>{{Cite web |date=1 January 2018 |title=Chile |url=https://www.iea.org/countries/chile |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20250218090200/https://www.iea.org/countries/chile |archive-date=18 February 2025 |access-date=2025-02-07 |website=IEA |language=en-GB}}</ref> සහ 2050 වන විට ශුද්ධ ශුන්‍යයට කැපවී සිටී. දේශගුණික ක්‍රියාකාරී ට්‍රැකර්ට අනුව, පුනර්ජනනීය බලශක්තිය පුළුල් කිරීම සහ ගල් අඟුරු ක්‍රමයෙන් ඉවත් කිරීම මගින් දේශගුණ ක්‍රියාමාර්ගවල "සැලකිය යුතු ප්‍රගතියක්" ලබා ගනිමින් සිටී.<ref>{{Cite web |last=Climate Action Tracker |date=7 October 2024 |title=Chile |url=https://climateactiontracker.org/countries/chile/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20250207154740/https://climateactiontracker.org/countries/chile/ |archive-date=7 February 2025 |access-date=2025-02-07 |website=climateactiontracker.org |language=en}}</ref> == යොමු කිරීම් == 5i46cvfiqrf5s9pzdf26qjn42w532b7 750355 750353 2025-06-23T08:07:46Z BuddhikaW88 37808 /* ප්‍රවාහනය */ 750355 wikitext text/x-wiki [[File:Bolsa_2.JPG|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Bolsa_2.JPG|thumb|සන්තියාගෝ කොටස් වෙළඳපොළ]] සන්තියාගෝ හි චිලී මහ බැංකුව රටේ මධ්‍යම බැංකුව ලෙස සේවය කරයි. චිලී මුදල් ඒකකය චිලී පෙසෝ (CLP) වේ. චිලී යනු දකුණු ඇමරිකාවේ වඩාත්ම ස්ථාවර සහ සමෘද්ධිමත් ජාතීන්ගෙන් එකකි,<ref name="BBC-Chile">{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/country_profiles/1222764.stm|title=Country profile: Chile|date=16 December 2009|work=BBC News|access-date=31 December 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20100114035710/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/country_profiles/1222764.stm|archive-date=14 January 2010|url-status=live}}</ref> මානව සංවර්ධනය, තරඟකාරිත්වය, ගෝලීයකරණය, ආර්ථික නිදහස සහ දූෂණය පිළිබඳ අඩු සංජානනය අතින් ලතින් ඇමරිකානු ජාතීන්ට නායකත්වය දෙයි.<ref name="hdrstats.undp.org">{{cite web |title=Human and income poverty: developing countries |url=http://hdrstats.undp.org/indicators/25.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090212140250/http://hdrstats.undp.org/indicators/25.html |archive-date=12 February 2009 |work=UNDP}}</ref> 2013 ජූලි මාසයේ සිට, චිලී ලෝක බැංකුව විසින් "ඉහළ ආදායම් ලබන ආර්ථිකයක්" ලෙස සලකනු ලැබේ.<ref name="wb">{{cite web |title=How does the World Bank classify countries? |url=https://datahelpdesk.worldbank.org/knowledgebase/articles/378834-how-does-the-world-bank-classify-countries |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200522092916/https://datahelpdesk.worldbank.org/knowledgebase/articles/378834-how-does-the-world-bank-classify-countries |archive-date=22 May 2020 |access-date=8 April 2021 |publisher=[[World Bank]]}}</ref><ref name="World Bank-2013a">{{cite web |date=1 July 2013 |title=High-income economies ($12,616 or more) |url=http://data.worldbank.org/about/country-classifications/country-and-lending-groups#High_income |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110318125456/http://data.worldbank.org/about/country-classifications/country-and-lending-groups#High_income |archive-date=18 March 2011 |access-date=14 September 2013 |work=Country and Lending Groups |publisher=The World Bank}}</ref><ref name="World Bank-2013b">{{cite web |date=1 August 2013 |title=GNI per capita, Atlas method (current US$) |url=http://api.worldbank.org/datafiles/NY.GNP.PCAP.CD_Indicator_MetaData_en_EXCEL.xls |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130921055207/http://api.worldbank.org/datafiles/NY.GNP.PCAP.CD_Indicator_MetaData_en_EXCEL.xls |archive-date=21 September 2013 |access-date=14 September 2013 |publisher=The World Bank |location=Washington, D.C. |format=xls |quote=GNI-WB}}</ref> චිලී දකුණු ඇමරිකාවේ ඉහළම ආර්ථික නිදහස (ලොව පුරා 22 වන ස්ථානයේ) ඇති බව හෙරිටේජ් පදනමේ චිලී පවසයි. එහි ස්වාධීන හා කාර්යක්ෂම අධිකරණ පද්ධතිය සහ විචක්ෂණශීලී රාජ්‍ය මූල්‍ය කළමනාකරණය හේතුවෙන්.<ref>{{Cite web |title=Chile Economy: Population, GDP, Inflation, Business, Trade, FDI, Corruption |url=https://www.heritage.org/index/country/chile |url-status=unfit |archive-url=https://web.archive.org/web/20190622094514/https://www.heritage.org/index/country/chile |archive-date=22 June 2019 |access-date=13 November 2023 |website=The Heritage Foundation |language=en}}</ref> 2010 මැයි මාසයේදී චිලී OECD හා සම්බන්ධ වූ පළමු දකුණු ඇමරිකානු රට බවට පත්විය.<ref>{{cite web |date=7 May 2010 |title=Chile's accession to the OECD |url=http://www.oecd.org/chile/chilesaccessiontotheoecd.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20120829025817/http://www.oecd.org/chile/chilesaccessiontotheoecd.htm |archive-date=29 August 2012 |access-date=22 July 2016 |publisher=[[Organisation for Economic Co-operation and Development|OECD]]}}</ref> 2006 දී, චිලී ලතින් ඇමරිකාවේ ඉහළම නාමික ඒක පුද්ගල දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය ඇති රට බවට පත්විය.<ref>[http://www.weforum.org/pdf/GCR09/GCR20092010fullrankings.pdf Table 4: The Global Competitiveness Index 2009–2010 rankings and 2008–2009 comparisons] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101030003958/http://www.weforum.org/pdf/GCR09/GCR20092010fullrankings.pdf|date=30 October 2010}}. The Global Competitiveness Index 2009–2010. World Economic Forum</ref> 2020 වන විට, චිලී ලතින් ඇමරිකාවේ (උරුගුවේ සහ පැනමාවට පිටුපසින්) නාමික ඒක පුද්ගල දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් තුන්වන ස්ථානයේ සිටී. තඹ කැණීම චිලීයේ දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 20% ක් සහ අපනයන වලින් 60% ක් වේ.<ref name="coppersol">{{cite news|url=https://www.economist.com/news/business/21576714-mining-industry-has-enriched-chile-its-future-precarious-copper-solution|title=Mining in Chile: Copper solution|date=27 April 2013|newspaper=The Economist|access-date=13 July 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20130715211952/http://www.economist.com/news/business/21576714-mining-industry-has-enriched-chile-its-future-precarious-copper-solution|archive-date=15 July 2013|url-status=live}}</ref> එස්කොන්ඩිඩා යනු ලොව විශාලතම තඹ පතල වන අතර එය ගෝලීය සැපයුම්වලින් 5% කට වඩා නිෂ්පාදනය කරයි.<ref name="coppersol" /> සමස්තයක් වශයෙන්, චිලී ලෝකයේ තඹ වලින් තුනෙන් එකක් නිෂ්පාදනය කරයි.<ref name="coppersol" /> රාජ්‍ය පතල් සමාගමක් වන කොඩෙල්කෝ, පෞද්ගලික තඹ පතල් සමාගම් සමඟ තරඟ කරයි.<ref name="coppersol" /> 1980 ගණන්වල සිට අඛණ්ඩව පවත්වාගෙන යන ශක්තිමත් ආර්ථික ප්‍රතිපත්ති, චිලීයේ ස්ථාවර ආර්ථික වර්ධනයට දායක වී ඇති අතර දරිද්‍රතා අනුපාත අඩකට වඩා අඩු කර ඇත.<ref name="factbook">{{Cite CIA World Factbook|country=Chile|access-date=17 February 2014}}</ref><ref name="countrystudies">{{cite web |date=31 March 1994 |title=Development and Breakdown of Democracy, 1830–1973 |url=http://countrystudies.us/chile/85.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110709014719/http://countrystudies.us/chile/85.htm |archive-date=9 July 2011 |access-date=21 April 2009 |work=Country Studies |publisher=Library of Congress}}</ref> 1999 දී චිලී මධ්‍යස්ථ ආර්ථික පසුබෑමක් අත්විඳීමට පටන් ගත්තේය. 2003 වන තෙක් ආර්ථිකය මන්දගාමීව පැවති අතර, එය යථා තත්ත්වයට පත්වීමේ පැහැදිලි සලකුණු පෙන්වීමට පටන් ගත් අතර, දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 4.0% ක වර්ධනයක් අත්කර ගත්තේය.<ref>{{cite web |date=21 February 2013 |title=Chile GDP – real growth rate |url=http://indexmundi.com/chile/gdp_real_growth_rate.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190612084542/https://www.indexmundi.com/chile/gdp_real_growth_rate.html |archive-date=12 June 2019 |access-date=13 July 2013 |publisher=Indexmundi.com}}</ref> චිලී ආර්ථිකය 2004 වසර 6% ක වර්ධනයකින් අවසන් කළේය. සැබෑ දළ දේශීය නිෂ්පාදිත වර්ධනය 2005 දී 5.7% ක් වූ අතර 2006 දී 4% දක්වා පහත වැටුණි. 2007 දී දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය 5% කින් වර්ධනය විය.<ref name="countrystudies" /> 2008 මූල්‍ය අර්බුදයට මුහුණ දුන් රජය, රැකියා සහ වර්ධනය උත්තේජනය කිරීම සඳහා ආර්ථික උත්තේජක සැලැස්මක් ප්‍රකාශයට පත් කළ අතර, මහා අවපාතය නොතකා, 2009 සඳහා දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 2% ත් 3% ත් අතර ප්‍රසාරණයක් අරමුණු කර ගෙන ඇත. කෙසේ වෙතත්, ආර්ථික විශ්ලේෂකයින් රජයේ ඇස්තමේන්තු සමඟ එකඟ නොවූ අතර ආර්ථික වර්ධනය 1.5% ක මධ්‍යන්‍යයකින් පුරෝකථනය කළහ.<ref>{{cite news|url=https://www.reuters.com/article/economicNews/idUSN1027661220090110|title=Chile finmin says no recession seen in 2009-report|date=10 January 2009|work=Reuters|access-date=17 December 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20090111024811/http://www.reuters.com/article/economicNews/idUSN1027661220090110|archive-date=11 January 2009|url-status=live}}</ref> 2012 දී සැබෑ දළ දේශීය නිෂ්පාදිත වර්ධනය 5.5% ක් විය. 2013 පළමු කාර්තුවේදී වර්ධනය 4.1% දක්වා මන්දගාමී විය.<ref name="imfartiv">{{cite web |date=14 June 2013 |title=Chile: 2013 Article IV Consultation; IMF Country Report 13/198 |url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/scr/2013/cr13198.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20130717155041/http://www.imf.org/external/pubs/ft/scr/2013/cr13198.pdf |archive-date=17 July 2013 |access-date=13 July 2013 |publisher=IMF}}</ref> [[File:Gran_Torre_Santiago_(39693576311)_(2).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Gran_Torre_Santiago_(39693576311)_(2).jpg|වම|thumb|සැන්හැටන්හි ග්‍රාන් ටොරේ කොස්ටානේරා සහ ටයිටේනියම් ලා පෝර්ටාඩා (පසුබිම) අහස ගොඩනැගිලි]] ලෝක බැංකුවට අනුව, විරැකියා අනුපාතය 2022 දී 7.8% ක් විය.<ref>{{Cite web |title=World Bank Open Data |url=https://data.worldbank.org/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230526025607/https://data.worldbank.org/ |archive-date=26 May 2023 |access-date=11 November 2023 |website=World Bank Open Data}}</ref> කෘෂිකර්මාන්තය, පතල් කැණීම් සහ ඉදිකිරීම් ක්ෂේත්‍රයන්හි ශ්‍රම හිඟයක් වාර්තා වී ඇත.<ref name="imfartiv" /> රජයේ සමීක්ෂණවලට අනුව, දරිද්‍රතා රේඛාවට පහළින් ඒක පුද්ගල ගෘහස්ථ ආදායමක් ඇති චිලී ජාතිකයින්ගේ ප්‍රතිශතය - පුද්ගලයෙකුගේ අවම පෝෂණ අවශ්‍යතා සපුරාලීමේ පිරිවැය මෙන් දෙගුණයක් ලෙස අර්ථ දක්වා ඇත - 1987 දී 45.1% සිට 2009 දී 11.5% දක්වා පහත වැටුණි.<ref>{{cite web |date=22 June 2007 |title=Casen 2006 en profundidad |url=http://www.trabajoyequidad.cl/documentos/temp/TP-825-CASEN%202006%20en%20profundidad-22-06-2007.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130113065308/http://www.trabajoyequidad.cl/documentos/temp/TP-825-CASEN%2B2006%2Ben%2Bprofundidad-22-06-2007.pdf |archive-date=13 January 2013 |access-date=22 October 2007 |work=Libertad y Desarrollo}}</ref><ref>{{cite web |year=2010 |title=Panorama social de América Latina |url=http://www.cepal.cl/publicaciones/xml/9/41799/PSE-panoramasocial2010.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110707005900/http://www.cepal.cl/publicaciones/xml/9/41799/PSE-panoramasocial2010.pdf |archive-date=7 July 2011 |access-date=13 July 2013 |publisher=ECLAC}}</ref> කෙසේ වෙතත්, චිලීයේ විචාරකයින් තර්ක කරන්නේ සැබෑ දරිද්‍රතා සංඛ්‍යාලේඛන නිල වශයෙන් ප්‍රකාශයට පත් කරන ලද සංඛ්‍යාලේඛනවලට වඩා සැලකිය යුතු ලෙස ඉහළ බවයි.<ref>{{cite news|url=http://www.economiaynegocios.cl/noticias/noticias.asp?id=35048|title=Una muy necesaria corrección: Hay cuatro millones de pobres en Chile|date=14 October 2007|newspaper=El Mercurio|access-date=22 October 2007|archive-url=https://web.archive.org/web/20210815184809/http://www.economiaynegocios.cl/noticias/noticias.asp?id=35048|archive-date=15 August 2021|url-status=live}}</ref> බොහෝ යුරෝපීය රටවල ප්‍රිය කරන සාපේක්ෂ මිනුම් දණ්ඩ භාවිතා කරමින්, චිලී ජාතිකයන්ගෙන් 27% ක් දුප්පත් වනු ඇති බව ECLAC හි ජුවාන් කාලෝස් ෆෙරෙස් පවසයි.<ref>{{Cite news|url=http://www.economist.com/displaystory.cfm?story_id=9645174|title=Destitute no more|date=16 August 2007|newspaper=The Economist|access-date=22 October 2007|archive-url=https://web.archive.org/web/20071016204538/http://economist.com/displayStory.cfm?story_id=9645174|archive-date=16 October 2007|url-status=live}}{{Subscription required}}</ref> 2012 වන විට, මිලියන 11.1 ක් පමණ (ජනගහනයෙන් 64%) රජයේ සුභසාධන වැඩසටහන් වලින් ප්‍රතිලාභ ලබන අතර,<ref>{{cite web |date=20 November 2012 |title=Ficha de Protección Social – Ministerio de Desarrollo Social |url=http://www.fichaproteccionsocial.gob.cl/estad/est_int.php?id=19 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160518190839/http://www.fichaproteccionsocial.gob.cl/estad/est_int.php?id=19 |archive-date=18 May 2016 |access-date=12 March 2013 |publisher=Fichaproteccionsocial.gob.cl}}</ref> "සමාජ ආරක්ෂණ කාඩ්පත" හරහා, එයට දරිද්‍රතාවයෙන් පෙළෙන ජනගහනය සහ දරිද්‍රතාවයට වැටීමේ අවදානමක් ඇති අය ඇතුළත් වේ.<ref>{{cite web |title=Ficha de Protección Social – Ministerio de Desarrollo Social |url=http://www.fichaproteccionsocial.gob.cl/fps/fps2.php |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120915085201/http://www.fichaproteccionsocial.gob.cl/fps/fps2.php |archive-date=15 September 2012 |access-date=9 November 2012 |publisher=Fichaproteccionsocial.gob.cl}}</ref> පෞද්ගලීකරණය කරන ලද ජාතික විශ්‍රාම වැටුප් ක්‍රමය (AFP) දේශීය ආයෝජන දිරිමත් කර ඇති අතර දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් ආසන්න වශයෙන් 21% ක ඇස්තමේන්තුගත මුළු දේශීය ඉතුරුම් අනුපාතයකට දායක වී ඇත.<ref>{{cite web |title=The Chilean pension system |url=http://www.safp.cl/573/articles-3523_copyright.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120512092950/http://www.safp.cl/573/articles-3523_copyright.pdf |archive-date=12 May 2012 |access-date=13 July 2013}}</ref> අනිවාර්ය පෞද්ගලික විශ්‍රාම වැටුප් ක්‍රමය යටතේ, බොහෝ විධිමත් අංශයේ සේවකයින් තම වැටුපෙන් 10% ක් පෞද්ගලිකව කළමනාකරණය කරන ලද අරමුදල්වලට ගෙවයි.<ref name="countrystudies" /> චිලී රාජ්‍යය රටවල් ජාලයක් සමඟ නිදහස් වෙළඳ ගිවිසුම් (FTA) අත්සන් කර ඇති අතර, 2003 දී අත්සන් කරන ලද සහ 2004 ජනවාරි මාසයේදී ක්‍රියාත්මක කරන ලද එක්සත් ජනපදය සමඟ FTA ද ඇතුළුව.<ref>{{cite web |title=USA-Chile FTA Final Text |url=http://www.ustr.gov/Trade_Agreements/Bilateral/Chile_FTA/Final_Texts/Section_Index.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160328045456/https://ustr.gov/trade_agreements/bilateral/chile_fta/final_texts/section_index.html |archive-date=28 March 2016 |access-date=13 July 2013 |publisher=Ustr.gov}}</ref> චිලී රාජ්‍යයේ අභ්‍යන්තර රජයේ සංඛ්‍යාලේඛනවලින් පෙනී යන්නේ උද්ධමනය සහ මෑත කාලීන ඉහළ තඹ මිල ගණන් සැලකිල්ලට ගත් විට පවා, එතැන් සිට එක්සත් ජනපදය සහ චිලී අතර ද්විපාර්ශ්වික වෙළඳාම 60% ට වඩා වර්ධනය වී ඇති බවයි.<ref name="countrystudies" /> චීනය සමඟ චිලී හි මුළු වෙළඳාම 2006 දී ඇමරිකානු ඩොලර් බිලියන 8.8 දක්වා ළඟා වූ අතර එය ආසියාව සමඟ එහි වෙළඳ සම්බන්ධතාවයේ වටිනාකමෙන් 66% කට ආසන්න ප්‍රමාණයක් නියෝජනය කරයි.<ref name="countrystudies" /> ආසියාවට අපනයන 2005 දී ඇමරිකානු ඩොලර් බිලියන 15.2 සිට 2006 දී ඇමරිකානු ඩොලර් බිලියන 19.7 දක්වා වැඩි වූ අතර එය 29.9% ක වැඩිවීමකි.<ref name="countrystudies" /> ආනයනවල වාර්ෂික වර්ධනය විශේෂයෙන් රටවල් ගණනාවකින් ශක්තිමත් විය: ඉක්වදෝරය (123.9%), තායිලන්තය (72.1%), දකුණු කොරියාව (52.6%) සහ චීනය (36.9%).<ref name="countrystudies" /> විදේශ සෘජු ආයෝජන සඳහා චිලීහි ප්‍රවේශය රටේ විදේශ ආයෝජන නීතිය තුළ කේතනය කර ඇත. ලියාපදිංචිය සරල හා විනිවිද පෙනෙන බව වාර්තා වන අතර, විදේශීය ආයෝජකයින්ට ඔවුන්ගේ ලාභ සහ ප්‍රාග්ධනය නැවත මෙරටට ගෙන්වා ගැනීම සඳහා නිල විදේශ විනිමය වෙළඳපොළට ප්‍රවේශය සහතික කෙරේ.<ref name="countrystudies" /> චිලී රජය නවෝත්පාදන සහ තරඟකාරිත්වය පිළිබඳ කවුන්සිලයක් පිහිටුවා ඇති අතර, ආර්ථිකයේ නව කොටස් වෙත අමතර FDI ගෙන ඒමේ අපේක්ෂාවෙන් සිටී.<ref name="countrystudies" /> ස්ටෑන්ඩර්ඩ් ඇන්ඩ් පුවර්ස් විසින් චිලී රාජ්‍යයට A ණය ශ්‍රේණිගත කිරීමක් ලබා දෙයි.<ref>{{cite news|url=https://countryeconomy.com/ratings/chile|title=Rating: Chile Credit Rating|date=2023|work=|access-date=|archive-url=https://web.archive.org/web/20240112090947/https://countryeconomy.com/ratings/chile|archive-date=12 January 2024|url-status=live}}</ref> චිලී රජය සිය විදේශ ණය ගෙවීම දිගටම කරගෙන යන අතර, 2006 අවසානයේ රාජ්‍ය ණය දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 3.9% ක් පමණි.<ref name="countrystudies" /> චිලී මධ්‍යම රජය 2012 අවසානයේ දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 7% ක ශුද්ධ වත්කම් තත්වයක් සහිත ශුද්ධ ණයහිමියෙකි.<ref name="imfartiv" /> 2013 පළමු කාර්තුවේදී ජංගම ගිණුම් හිඟය 4% ක් වූ අතර එය බොහෝ දුරට විදේශ සෘජු ආයෝජන මගින් මූල්‍යකරණය කරන ලදී.<ref name="imfartiv" /> 2012 දී මධ්‍යම රජයේ ආදායමෙන් 14% ක් සෘජුවම තඹ වලින් ලැබුණි.<ref name="imfartiv" /> 2024 දී ගෝලීය නවෝත්පාදන දර්ශකයේ චිලී 1 වන ස්ථානයට පත්විය.<ref>{{Cite book |author=Wunsch-Vincent |first1=Sacha |url=https://www.wipo.int/web-publications/global-innovation-index-2024/en/ |title=Global Innovation Index 2024: Unlocking the Promise of Social Entrepreneurship |last2=León |first2=Lorena Rivera |last3=Lanvin |first3=Bruno |last4=Dutta |first4=Soumitra |date=26 September 2024 |website=www.wipo.int |publisher=[[World Intellectual Property Organization]] |isbn=978-92-805-3681-2 |edition=17th |location=Geneva |page=18 |language=en |doi=10.34667/tind.50062 |access-date=2024-10-06 |archive-url=https://web.archive.org/web/20241212043914/https://www.wipo.int/web-publications/global-innovation-index-2024/en/ |archive-date=12 December 2024 |url-status=live}}</ref> === ඛනිජ සම්පත් === [[File:Chuquicamata-003_02.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chuquicamata-003_02.jpg|thumb|ලොව විශාලතම විවෘත වළේ තඹ පතල වන චුකිකමාටා]] චිලී ඛනිජ සම්පත් වලින් පොහොසත් ය, විශේෂයෙන් තඹ සහ ලිතියම්. විදුලි වාහන සඳහා බැටරි සඳහා ලිතියම් වල වැදගත්කම සහ විදුලි මිශ්‍රණයේ වරින් වර පුනර්ජනනීය බලශක්තිය විශාල ප්‍රමාණයක් භාවිතා කරමින් විදුලි ජාල ස්ථායිකරණය කිරීම හේතුවෙන්, චිලී භූ දේශපාලනිකව ශක්තිමත් කළ හැකි යැයි සැලකේ. කෙසේ වෙතත්, ලෝකයේ අනෙකුත් ප්‍රදේශවල පුළුල් නිෂ්පාදනය සඳහා ආර්ථික දිරිගැන්වීම්වල බලය අවතක්සේරු කිරීම සම්බන්ධයෙන් මෙම ඉදිරිදර්ශනය විවේචනයට ලක්ව ඇත.[26] 2019 දී, රට ලොව විශාලතම තඹ,<ref>{{cite web |title=USGS Copper Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-copper.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-copper.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> අයඩින්<ref>{{cite web |title=USGS Iodine Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-iodine.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210625191455/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-iodine.pdf |archive-date=25 June 2021 |access-date=11 July 2022}}</ref> සහ රීනියම්,<ref>{{cite web |title=USGS Rhenium Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-rhenium.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210621074425/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-rhenium.pdf |archive-date=21 June 2021 |access-date=11 July 2022}}</ref> ලිතියම්<ref>{{cite web |title=USGS Lithium Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-lithium.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-lithium.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> සහ මොලිබ්ඩිනම්<ref>{{cite web |title=USGS Molybdenum Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-molybdenum.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-molybdenum.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> හි දෙවන විශාලතම නිෂ්පාදකයා, රිදී<ref>{{cite web |title=USGS Silver Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-silver.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210515082301/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-silver.pdf |archive-date=15 May 2021 |access-date=11 July 2022}}</ref> හි හත්වන විශාලතම නිෂ්පාදකයා,<ref>{{cite web |title=USGS Salt Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-salt.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-salt.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> පොටෑෂ් හි අටවන විශාලතම නිෂ්පාදකයා,<ref>{{cite web |title=USGS Potash Product ion Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-potash.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-potash.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> සල්ෆර්<ref>{{cite web |title=USGS Sulfur Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-sulfur.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-sulfur.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> හි දහතුන්වන නිෂ්පාදකයා සහ ලෝකයේ යකඩ ලෝපස්<ref>{{cite web |title=USGS Iron Ore Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-iron-ore.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-iron-ore.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> හි දහතුන්වන නිෂ්පාදකයා විය. 2023 දී එය ගෝලීය වශයෙන් සිව්වන විශාලතම රිදී නිෂ්පාදකයා විය.<ref>{{Cite web |title=USGS Silver Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2024/mcs2024.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20241220035538/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2024/mcs2024.pdf |archive-date=December 20, 2024 |access-date=December 23, 2024}}</ref> රටෙහි සැලකිය යුතු රන් නිෂ්පාදනයක් ද ඇත: 2006 සහ 2017 අතර, රට වාර්ෂිකව 2017 දී ටොන් 35.9 සිට 2013 දී ටොන් 51.3 දක්වා නිෂ්පාදනය කරන ලදී,<ref>{{Cite web |title=Gold Production in Chile |url=https://www.ceicdata.com/en/indicator/chile/gold-production |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20221018212808/https://www.ceicdata.com/en/indicator/chile/gold-production |archive-date=18 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> එහිදී 2015 දී රන් නිෂ්පාදනය මෙට්‍රික් ටොන් 43 කි.<ref>{{Cite web |title=Gold production |url=https://ourworldindata.org/grapher/gold-production?tab=table |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129233804/https://ourworldindata.org/grapher/gold-production?tab=table |archive-date=29 November 2023 |access-date=2024-12-17 |website=Our World in Data}}</ref> === කෘෂිකර්මය === [[File:Viñedo_Puente_Alto.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Vi%C3%B1edo_Puente_Alto.jpg|වම|thumb|පුවෙන්ටේ ඇල්ටෝ හි මිදි වත්ත]] චිලීයේ කෘෂිකර්මාන්තය එහි විශේෂිත භූගෝලීය, දේශගුණය සහ භූ විද්‍යාව සහ මානව සාධක හේතුවෙන් විවිධ ක්‍රියාකාරකම් රාශියක් ආවරණය කරයි. ඓතිහාසික වශයෙන් කෘෂිකර්මාන්තය චිලී ආර්ථිකයේ එක් පදනමකි. දැන් කෘෂිකර්මාන්තය සහ වන වගාව, දැව කැපීම සහ ධීවර කර්මාන්තය වැනි ආශ්‍රිත අංශ 2007 වන විට දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 4.9% ක් පමණක් වන අතර රටේ ශ්‍රම බලකායෙන් 13.6% ක් සේවයේ යොදවයි. චිලී යනු චෙරි සහ බ්ලූබෙරි නිෂ්පාදනය කරන ලොව විශාලතම නිෂ්පාදකයින් 5 දෙනාගෙන් එකක් වන අතර, ඉහළ වටිනාකමක් ඇති පලතුරු අපනයනය කිරීම කෙරෙහි අවධානය යොමු කරමින් මිදි, ඇපල්, කිවි, පීච්, ප්ලම් සහ ලා දුඹුරු යන ලොව විශාලතම නිෂ්පාදකයින් 10 දෙනාගෙන් එකකි.<ref>{{Cite web |title=Agriculture in Chile, by FAO |url=http://www.fao.org/faostat/en/#data/QCL/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170511194947/http://www.fao.org/faostat/en/#data/QCL/ |archive-date=11 May 2017 |access-date=11 July 2022}}</ref> චිලී හි තවත් ප්‍රධාන කෘෂිකාර්මික නිෂ්පාදන අතර පෙයාර්ස්, ළූණු, තිරිඟු, බඩ ඉරිඟු, ඕට්ස්, සුදුළූණු, ඇස්පරගස්, බෝංචි, හරක් මස්, කුකුළු මස්, ලොම්, මාළු, දැව සහ කංසා ඇතුළත් වේ. එහි භූගෝලීය හුදකලාව සහ දැඩි සිරිත් විරිත් ප්‍රතිපත්ති නිසා චිලී පිස්සු ගව රෝග, පළතුරු මැස්සන් සහ ෆිලොක්සෙරා වැනි රෝග සහ පළිබෝධකයන්ගෙන් තොරය. මෙය, උතුරු අර්ධගෝලයට වඩා බෙහෙවින් වෙනස් අස්වනු නෙළන කාලයන් ඇති දකුණු අර්ධගෝලයේ එහි පිහිටීම සහ එහි පුළුල් පරාසයක කෘෂිකාර්මික තත්වයන් චිලී හි ප්‍රධාන සංසන්දනාත්මක වාසි ලෙස සැලකේ. කෙසේ වෙතත්, චිලී හි කඳුකර භූ දර්ශනය කෘෂිකර්මාන්තයේ ප්‍රමාණය සහ තීව්‍රතාවය සීමා කරන බැවින් වගා කළ හැකි ඉඩම් මුළු භූමි ප්‍රමාණයෙන් 2.62% කට පමණක් අනුරූප වේ. චිලී දැනට කෘෂිකාර්මික ඉඩම් හෙක්ටයාර 14,015 ක් භාවිතා කරයි.<ref>{{Cite web |title=Chile – OECD Data |url=https://data.oecd.org/chile.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20181125030826/https://data.oecd.org/chile.htm |archive-date=25 November 2018 |access-date=2 November 2018 |website=theOECD |language=en}}</ref> චිලී යනු නෝර්වේට පසුව ලොව දෙවන විශාලතම සැමන් නිෂ්පාදකයා වේ. 2019 දී, එය ගෝලීය සැපයුමෙන් 26% කට වගකිව යුතු විය.<ref>{{Cite news|url=https://www.istoedinheiro.com.br/algas-nocivas-matam-mais-de-42-mil-toneladas-de-salmao-no-chile/|title=Algas nocivas matam mais de 4,2 mil toneladas de salmão no Chile|access-date=4 September 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20221024140847/https://www.istoedinheiro.com.br/algas-nocivas-matam-mais-de-42-mil-toneladas-de-salmao-no-chile/|archive-date=24 October 2022|url-status=live}}</ref> වයින් සම්බන්ධයෙන්, චිලී සාමාන්‍යයෙන් ලෝකයේ විශාලතම නිෂ්පාදකයින් 10 දෙනා අතර වේ. 2018 දී එය 6 වන ස්ථානයේ සිටියේය.<ref>{{Cite web |date=2019 |title=2019 Statistical Report on World Vitiviniculture |url=https://www.oiv.int/public/medias/6782/oiv-2019-statistical-report-on-world-vitiviniculture.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210206112544/https://www.oiv.int/public/medias/6782/oiv-2019-statistical-report-on-world-vitiviniculture.pdf |archive-date=6 February 2021 |access-date=7 March 2021 |website=International Organisation of Vine and Wine}}</ref> === සංචාරක ව්‍යාපාරය === [[File:Cerro_Concepcion.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Cerro_Concepcion.jpg|thumb|යුනෙස්කෝ ලෝක උරුම අඩවියක් වන වල්පරයිසෝ නගරය]] [[File:Cuernos_del_Paine_from_Lake_Pehoé.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Cuernos_del_Paine_from_Lake_Peho%C3%A9.jpg|thumb|චිලී පැටගෝනියාවේ ටොරස් ඩෙල් පේන් ජාතික වනෝද්‍යානය]] [[File:Moai_Rano_raraku.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Moai_Rano_raraku.jpg|thumb|පාස්කු දූපතේ 1250 සහ 1500 අතර කාල නිර්ණය කරන ලද පූර්ව-කොලොම්බියානු මෝයිස් මානව රූප.]] පසුගිය දශක කිහිපය තුළ චිලීයේ සංචාරක ව්‍යාපාරය තිරසාර වර්ධනයක් අත්විඳ ඇත. 2005 දී සංචාරක ව්‍යාපාරය 13.6% කින් වර්ධනය වූ අතර එයින් ඩොලර් බිලියන 4.5 කට වඩා උපයා ඇති අතර එයින් බිලියන 1.5 ක් විදේශීය සංචාරකයින් විසින් උපයා ඇත. ජාතික සංචාරක සේවයට (සර්නාටූර්) අනුව, වසරකට මිලියන 2 ක ජනතාවක් රට නැරඹීමට පැමිණේ. මෙම අමුත්තන්ගෙන් වැඩි දෙනෙක් ඇමරිකානු මහාද්වීපයේ අනෙකුත් රටවලින්, ප්‍රධාන වශයෙන් ආර්ජන්ටිනාවෙන් පැමිණෙති; ඉන්පසු එක්සත් ජනපදය, යුරෝපය සහ බ්‍රසීලයෙන් වැඩි වන සංඛ්‍යාවක් පැමිණෙන අතර දකුණු කොරියාවෙන් සහ චීනයෙන් ආසියානුවන් සංඛ්‍යාව වැඩි වේ.<ref>Blanco, Hernán ''et al.'' (August 2007) [https://web.archive.org/web/20080408235147/http://www.rides.cl/pdf/trade_tourism_chile.pdf International Trade and Sustainable Tourism in Chile]. International Institute for Sustainable Development</ref> සංචාරකයින් සඳහා ප්‍රධාන ආකර්ෂණයන් වන්නේ රටේ අන්ත කලාපවල පිහිටා ඇති ස්වභාවික සුන්දරත්වයෙන් යුත් ස්ථාන ය: උතුරේ සැන් පේද්‍රෝ ද ඇටකාමා, ඉන්කායික් ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පය, ඇල්ටිප්ලානෝ විල් සහ සඳ නිම්නය අගය කිරීමට පැමිණෙන විදේශීය සංචාරකයින් අතර ඉතා ජනප්‍රියය. උතුරේ ද පුට්‍රේ හි, චුන්ගාරා විල මෙන්ම පරිනකොටා සහ පොමරේප් ගිනි කඳු ද ඇත, ඒවා පිළිවෙලින් මීටර් 6,348 සහ මීටර් 6,282 ක උන්නතාංශයකින් යුක්ත වේ. මධ්‍යම ඇන්ඩීස් පුරා ජාත්‍යන්තර කීර්තියක් ඇති පෝර්ටිලෝ, වැලේ නෙවාඩෝ සහ ටර්මාස් ඩි චිලන් ඇතුළු ස්කී රිසෝට් රාශියක් ඇත. දකුණේ ප්‍රධාන සංචාරක ස්ථාන වන්නේ ජාතික වනෝද්‍යාන (වඩාත් ජනප්‍රිය වන්නේ අරෞකානියාවේ කොන්ගුයිලියෝ ජාතික වනෝද්‍යානයයි)<ref>{{Cite web |title=Conguillio National Park (Official GANP Park Page) |url=https://national-parks.org/chile/conguillio |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20221026143218/https://national-parks.org/chile/conguillio |archive-date=26 October 2022 |access-date=26 October 2022 |website=national-parks.org |language=en}}</ref> සහ ඉස්ලා මෝචා සහ නහුවෙල්බුටා ජාතික වනෝද්‍යානය සහිත ටිරුවා සහ කැනෙටේ අවට වෙරළබඩ ප්‍රදේශය, චිලෝ දූපත් සමූහය සහ ලගුනා සැන් රෆායෙල් ජාතික වනෝද්‍යානය, එහි බොහෝ ග්ලැසියර සහිත පැටගෝනියාව සහ ටොරස් ඩෙල් පේන් ජාතික වනෝද්‍යානය ඇතුළත් වේ. එහි අද්විතීය ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පය සමඟ ලෝක උරුමයක් වන වල්පරයිසෝ මධ්‍යම වරාය නගරය ද ජනප්‍රියයි.<ref>{{Cite web |last=Centre |first=UNESCO World Heritage |title=Historic Quarter of the Seaport City of Valpara&iacute;so |url=https://whc.unesco.org/en/list/959/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240127041016/https://whc.unesco.org/en/list/959 |archive-date=27 January 2024 |access-date=22 January 2024 |website=UNESCO World Heritage Centre |language=en}}</ref> අවසාන වශයෙන්, පැසිෆික් සාගරයේ පාස්කු දූපත චිලී සංචාරක ගමනාන්තවලින් එකකි. දේශීය සංචාරකයින් සඳහා, සංචාරක ව්‍යාපාරය බොහෝ දුරට ගිම්හානයේදී (දෙසැම්බර් සිට මාර්තු දක්වා) සංකේන්ද්‍රණය වී ඇති අතර ප්‍රධාන වශයෙන් වෙරළබඩ වෙරළබඩ නගරවල වේ.<ref>{{Cite web |title=Best Beaches in Chile - Sandee |url=https://sandee.com/chile |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20241204020431/https://sandee.com/chile |archive-date=4 December 2024 |access-date=2024-10-24 |website=sandee.com}}</ref> ඇරිකා, ඉක්වික්, ඇන්ටොෆගස්ටා, ලා සෙරීනා සහ කොක්විම්බෝ උතුරේ ප්‍රධාන ගිම්හාන මධ්‍යස්ථාන වන අතර, විලාරිකා විලෙහි වෙරළ තීරයේ ඇති පුකෝන් දකුණේ ප්‍රධාන මධ්‍යස්ථානය වේ. සන්තියාගෝට ආසන්නව පිහිටා ඇති නිසා, බොහෝ වෙරළ නිවාඩු නිකේතන සහිත වැල්පරයිසෝ කලාපයේ වෙරළ තීරයට විශාලතම සංචාරකයින් සංඛ්‍යාව ලැබේ. වල්පරයිසෝහි වඩාත් ධනවත් උතුරු අසල්වැසියා වන විනා ඩෙල් මාර්, එහි වෙරළ තීරයන්, කැසිනෝ සහ ලතින් ඇමරිකාවේ වැදගත්ම සංගීත උත්සවය වන එහි වාර්ෂික ගීත උළෙල නිසා ජනප්‍රියයි. ෆොඩෝර්ස් පවසන පරිදි ඕ'හිගින්ස් කලාපයේ පිචිලෙමු දකුණු ඇමරිකාවේ "හොඳම සර්ෆින් ස්ථානය" ලෙස පුළුල් ලෙස හැඳින්වේ. 2005 නොවැම්බර් මාසයේදී රජය "චිලී: සියලු මාර්ග පුදුම සහගත" යන වෙළඳ නාමය යටතේ ව්‍යාපාරයක් දියත් කළේ ව්‍යාපාර සහ සංචාරක යන දෙකටම ජාත්‍යන්තරව රට ප්‍රවර්ධනය කිරීමේ අරමුණින්.<ref>{{cite web |title=Pro&#124;Chile – Importadores &#124; Selección idiomas |url=http://www.prochile.us/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140719080258/http://www.prochile.us/ |archive-date=19 July 2014 |access-date=22 December 2013 |publisher=Prochile.us}}</ref>1880 දී ඉදිකරන ලද චිලී ජාතික ලලිත කලා කෞතුකාගාරය වැනි චිලී හි කෞතුකාගාරවල චිලී කලාකරුවන්ගේ කෘති ඇතුළත් වේ. චිලී රාජ්‍යය ආර්ජන්ටිනාව සහ චිලී අතර මායිමේ පිහිටා ඇති ලෝක ප්‍රසිද්ධ පැටගෝනියානු මංපෙතට නිවහන වේ. සංරක්ෂණය මත පදනම් වූ සංවර්ධනය දිරිගැන්වීමේ අපේක්ෂාවෙන් චිලී මෑතකදී සංචාරක ව්‍යාපාරය සඳහා දැවැන්ත දර්ශනීය මාර්ගයක් දියත් කළේය. උද්‍යාන මාර්ගය සැතපුම් 1,740 ක් (කිලෝමීටර් 2,800) ආවරණය කරන අතර එය ටොම්ප්කින් සංරක්ෂණය (නිර්මාතෘ ඩග්ලස් ටොම්ප්කින්ස් සහ බිරිඳ ක්‍රිස්ටින්) විසින් නිර්මාණය කරන ලදී.<ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-45663960|title=Chile unveils huge Patagonia scenic route|date=27 September 2018|work=BBC News|access-date=24 November 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20181124162200/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-45663960|archive-date=24 November 2018|language=en-GB|url-status=live}}</ref> === ප්‍රවාහනය === [[File:Chile_Route_68_Northbound_At_Route_60.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chile_Route_68_Northbound_At_Route_60.jpg|වම|thumb|මාර්ග 60 සමඟ මංසන්ධියේදී මාර්ග 68]] චිලීයේ භූ විෂමතාවය හේතුවෙන් ක්‍රියාකාරී ප්‍රවාහන ජාලයක් එහි ආර්ථිකයට අත්‍යවශ්‍ය වේ. 2020 දී චිලී රාජ්‍යයේ කිලෝමීටර් 85,984 (සැතපුම් 53,428) ක අධිවේගී මාර්ග තිබූ අතර කිලෝමීටර් 21,289 (සැතපුම් 13,228) ක කාපට් කර ඇත.<ref>{{Cite web |title=Data of interest 1 – National Network according to category |url=https://www.observatoriologistico.cl/infraestructura/red-vial/?id=5d719224d2c6f20029110412 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220529172624/https://www.observatoriologistico.cl/infraestructura/red-vial/?id=5d719224d2c6f20029110412 |archive-date=29 May 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> එම වසරේම, රට තුළ කිලෝමීටර් 3,347 (සැතපුම් 2,080) ක අනුපිටපත් අධිවේගී මාර්ග තිබූ අතර එය බ්‍රසීලයෙන් පසු දකුණු ඇමරිකාවේ දෙවන විශාලතම ජාලය වේ.<ref>{{Cite web |title=Data of interest 3 – Red vial national de dobles calzadas por región año 2020 |url=https://www.observatoriologistico.cl/infraestructura/red-vial/?id=5d719224d2c6f20029110412 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220529172624/https://www.observatoriologistico.cl/infraestructura/red-vial/?id=5d719224d2c6f20029110412 |archive-date=29 May 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> 1990 දශකයේ මැද භාගයේ සිට, කාර්යක්ෂම මාර්ග ජාලයක් ඉදිකිරීමට ඉඩ සලසන ලංසු තැබීමේ ක්‍රියාවලීන් හරහා රටේ මාර්ගවල සැලකිය යුතු දියුණුවක් ඇති වී ඇති අතර, පුවර්ටෝ මොන්ට් සහ කල්ඩෙරා අතර පැනමෙරිකන් අධිවේගී මාර්ගයේ (චිලී මාර්ගය 5) අඛණ්ඩ කිලෝමීටර් 1,950 (සැතපුම් 1,212) අනුපිටපත් කිරීම කෙරෙහි අවධානය යොමු කර ඇත (අටකාමා කාන්තාර ප්‍රදේශයේ සැලසුම් කර ඇති අනුපිටපත් කිරීමට අමතරව),<ref>{{Cite web |date=13 March 2019 |title=In 2021 they will bid for roads that unite Antofagasta with Caldera and Iquique |url=https://www.infraestructurapublica.cl/2021-licitaran-carreteras-unen-antofagasta-caldera-e-iquique/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20221023012331/https://www.infraestructurapublica.cl/2021-licitaran-carreteras-unen-antofagasta-caldera-e-iquique/ |archive-date=23 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> සන්තියාගෝ, වල්පරයිසෝ සහ මධ්‍යම වෙරළ තීරය අතර කොටස් සහ කොන්සෙප්සියොන් වෙත උතුරු ප්‍රවේශය සහ සන්තියාගෝ නාගරික මහාමාර්ග ජාලයේ විශාල ව්‍යාපෘතිය 2004 සහ 2006 අතර විවෘත කරන ලදී.<ref>{{Cite web |title=115 nuevos km de autopistas |url=http://www.plataformaurbana.cl/archive/2009/01/14/115-nuevos-km-de-autopistas/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220711122610/https://www.plataformaurbana.cl/archive/2009/01/14/115-nuevos-km-de-autopistas/ |archive-date=11 July 2022 |access-date=11 July 2022 |work=Plataforma Urbana}}</ref> දුම්රිය ජාලයේ පරිහානියෙන් පසු චිලියේ දිගු දුර ප්‍රවාහනයේ ප්‍රධාන මාධ්‍යය දැන් බස් රථ වේ.<ref>{{cite web |author=Omnilineas |title=Omnilineas website |url=http://www.omnilineas.cl/comparison/index.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140219172710/http://www.omnilineas.cl/comparison/index.html |archive-date=19 February 2014 |access-date=17 February 2014}}</ref> බස් පද්ධතිය මුළු රටම ආවරණය කරයි, ඇරිකා සිට සන්තියාගෝ දක්වා (පැය 30 ක ගමනක්) සහ සන්තියාගෝ සිට පුන්ටා අරීනාස් දක්වා (පැය 40 ක් පමණ, ඔසෝර්නෝ හි වෙනසක් සහිතව). චිලීයේ මුළු ධාවන පථ 372 ක් ඇත (තාරකා කර ඇති මාර්ග 62 ක් සහ තාර නොදැමූ මාර්ග 310 ක්). චිලියේ වැදගත් ගුවන් තොටුපළවල් වන්නේ චකල්ලූටා ජාත්‍යන්තර ගුවන් තොටුපල (ඇරිකා), ඩියාගෝ අරසීනා ජාත්‍යන්තර ගුවන්තොටුපළ (ඉක්වික්), ඇන්ඩ්‍රෙස් සැබෙලා ගැල්වෙස් ජාත්‍යන්තර ගුවන් තොටුපල (ඇන්ටොෆගස්ටා), කැරියල් සූර් ජාත්‍යන්තර ගුවන් තොටුපළ (කොන්සෙප්සියන්), එල් ටෙපුවල් ජාත්‍යන්තර ගුවන් තොටුපළ (පුවර්ටෝ මොන්ට්), ජනාධිපති කාලෝස් ඉබානා ජාත්‍යන්තර ගුවන් තොටුපළයි. අරෞකානියා ජාත්‍යන්තර ගුවන්තොටුපළ (ටෙමුකෝ), මාතවේරි ජාත්‍යන්තර ගුවන්තොටුපළ (පාස්කු දූපත), වෙනත් ගුවන් තොටුපළකට ඇති දුර අනුව නිර්වචනය කර ඇති පරිදි ලෝකයේ වඩාත්ම දුරස්ථ ගුවන් තොටුපළ වන අතර, ආටුරෝ මෙරිනෝ බෙනිටෙස් ජාත්‍යන්තර ගුවන් තොටුපළ (සන්තියාගෝ) 2011 දී 12,105,524 මගීන්ගේ ගමනාගමනයෙන් යුක්ත වේ. ධජ වාහකය LATAM ගුවන් සේවය. === අන්තර්ජාලය සහ විදුලි සංදේශ === [[File:Andes_y_Torre_Entel.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Andes_y_Torre_Entel.jpg|thumb|චිලීහි සන්තියාගෝ හි ටොරේ එන්ටෙල්, පසුබිමේ ඇන්ඩීස් කඳුකරය.]] [[:en:Telecommunications_in_Chile|Chile has a telecommunication]] system which covers much of the country, including Chilean insular and Antarctic bases. Privatization of the telephone system began in 1988; Chile has one of the most advanced telecommunications infrastructure in South America with a modern system based on extensive microwave radio relay facilities and a domestic satellite system with 3 earth stations.<ref name="factbook" /> In 2012, there were 3.276 million main lines in use and 24.13 million mobile cellular telephone subscribers. According to a 2012 database of the [[:en:International_Telecommunication_Union|International Telecommunication Union]] (ITU), 61.42% of the Chilean population uses the internet, making Chile the country with the highest internet penetration in South America. The Chilean internet country code is "[[:en:.cl|.cl]]". In 2017 the government of Chile launched its first [[:en:Cyber_security|cyber security]] strategy, which receives technical support from the [[:en:Organization_of_American_States|Organization of American States]] (OAS) Cyber Security Program of the Inter-American Committee against Terrorism (CICTE). චිලී දූපත් සහ ඇන්ටාක්ටික් කඳවුරු ඇතුළුව රටේ බොහෝ ප්‍රදේශ ආවරණය කරන විදුලි සංදේශ පද්ධතියක් චිලී සතුව ඇත. දුරකථන පද්ධතිය පෞද්ගලීකරණය කිරීම 1988 දී ආරම්භ විය; පුළුල් මයික්‍රෝවේව් රේඩියෝ රිලේ පහසුකම් මත පදනම් වූ නවීන පද්ධතියක් සහ පෘථිවි මධ්‍යස්ථාන 3 ක් සහිත දේශීය චන්ද්‍රිකා පද්ධතියක් සහිත දකුණු ඇමරිකාවේ වඩාත්ම දියුණු විදුලි සංදේශ යටිතල පහසුකම්වලින් එකක් චිලී සතුව ඇත.<ref name="factbook" /> 2012 දී, භාවිතයේ ප්‍රධාන මාර්ග මිලියන 3.276 ක් සහ ජංගම සෙලියුලර් දුරකථන ග්‍රාහකයින් මිලියන 24.13 ක් සිටියහ.<ref name="factbook" /> ජාත්‍යන්තර විදුලි සංදේශ සංගමයේ (ITU) 2012 දත්ත සමුදායකට අනුව, චිලී ජනගහනයෙන් 61.42% ක් අන්තර්ජාලය භාවිතා කරන අතර, එමඟින් දකුණු ඇමරිකාවේ ඉහළම අන්තර්ජාල විනිවිද යාමක් ඇති රට චිලී බවට පත්වේ.<ref name="ITU-IndividualsUsingTheInternet">{{cite web |date=June 2013 |title=Percentage of Individuals using the Internet 2000 |url=http://www.itu.int/en/ITU-D/Statistics/Documents/statistics/2013/Individuals_Internet_2000-2012.xls |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140209141641/http://www.itu.int/en/ITU-D/Statistics/Documents/statistics/2013/Individuals_Internet_2000-2012.xls |archive-date=9 February 2014 |access-date=22 June 2013 |publisher=International Telecommunication Union}}</ref> චිලී අන්තර්ජාල රටේ කේතය ".cl" වේ.<ref>{{cite web |author1=Internet Assigned Numbers Authority |title=.cl Domain Delegation Data |url=https://www.iana.org/domains/root/db/cl.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240220234533/http://www.iana.org/domains/root/db/cl.html |archive-date=20 February 2024 |access-date=3 April 2024 |website=www.iana.org}}</ref> 2017 දී චිලී රජය එහි පළමු සයිබර් ආරක්ෂණ උපාය මාර්ගය දියත් කළ අතර, එය ත්‍රස්තවාදයට එරෙහි අන්තර්-ඇමරිකානු කමිටුවේ (CICTE) ඇමරිකානු රාජ්‍ය සංවිධානයේ (OAS) සයිබර් ආරක්ෂණ වැඩසටහනෙන් තාක්ෂණික සහාය ලබා ගනී.<ref>{{Cite book |author1=Carlos Solar |title=Cybersecurity Governance in Latin America: States, Threats, and Alliances |publisher=State University of New York Press |year=2023 |isbn=9781438491424 |pages=}}</ref> බලශක්ති === බලශක්තිය === [[File:Generadores_eólicos.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Generadores_e%C3%B3licos.jpg|thumb|චිලී, කැනෙලා අසල සුළං ගොවිපලක්]] Chile's [[:en:Total_energy_supply|total energy supply]] (TES) was 23.0GJ per capita in 2020.<ref name="iea2020">{{cite web |title=IEA – Report |url=https://www.iea.org/data-and-statistics/data-tools/energy-statistics-data-browser?country=KENYA&fuel=Energy%20supply&indicator=TESbyPop |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20170202060054/https://www.iea.org/statistics/statisticssearch/report/?country=Chile&product=indicators |archive-date=2 February 2017 |access-date=4 November 2020}}</ref> Energy in Chile is dominated by fossil fuels, with coal, oil and gas accounting for 73.4% of the total primary energy. Biofuels and waste account for another 20.5% of primary energy supply, with the rest sourced from hydro and other renewables. Electricity consumption was 68.90 TWh in 2014. Main sources of electricity in Chile are [[:en:Hydroelectricity|hydroelectricity]], [[:en:Fuel_gas|gas]], [[:en:Fuel_oil|oil]] and [[:en:Coal|coal]]. [[:en:Renewable_energy|Renewable energy]] in the forms of [[:en:Wind_energy|wind]] and [[:en:Solar_energy|solar energy]] are also coming into use, encouraged by collaboration since 2009 with the [[:en:United_States_Department_of_Energy|United States Department of Energy]]. The electricity industry is [[:en:Privatization|privatized]] with [[:en:Endesa_(Chile)|ENDESA]] as the largest company in the field. 2020 දී චිලීයේ මුළු බලශක්ති සැපයුම (TES) ඒක පුද්ගල 23.0GJ විය.<ref name="iea2020" /> චිලීයේ බලශක්තිය ෆොසිල ඉන්ධන මගින් ආධිපත්‍යය දරන අතර, ගල් අඟුරු, තෙල් සහ ගෑස් මුළු ප්‍රාථමික ශක්තියෙන් 73.4% ක් වේ. ජෛව ඉන්ධන සහ අපද්‍රව්‍ය ප්‍රාථමික බලශක්ති සැපයුමෙන් තවත් 20.5% ක් වන අතර ඉතිරිය ජල විදුලි හා අනෙකුත් පුනර්ජනනීය බලශක්තියෙන් ලබා ගනී.<ref name="iea2020" /> 2014 දී විදුලි පරිභෝජනය 68.90 TWh විය. චිලියේ ප්‍රධාන විදුලි ප්‍රභවයන් වන්නේ ජල විදුලිය, ගෑස්, තෙල් සහ ගල් අඟුරු ය. 2009 සිට එක්සත් ජනපද බලශක්ති දෙපාර්තමේන්තුව සමඟ සහයෝගීතාවයෙන් දිරිමත් කරන ලද සුළං සහ සූර්ය බලශක්ති ආකාරවලින් පුනර්ජනනීය බලශක්තිය ද භාවිතයට පැමිණෙමින් පවතී. ක්ෂේත්‍රයේ විශාලතම සමාගම ලෙස ENDESA සමඟ විදුලි කර්මාන්තය පෞද්ගලීකරණය කර ඇත. 2021 දී, චිලියේ ස්ථාපිත පුනර්ජනනීය විදුලිය අනුව, ජල විදුලිය මෙගාවොට් 6,807 (ලෝකයේ 28 වන විශාලතම), සුළං බලය මෙගාවොට් 3,137 (ලෝකයේ 28 වන විශාලතම), සූර්ය බලය මෙගාවොට් 4,468 (ලෝකයේ 22 වන විශාලතම) සහ ජෛව ස්කන්ධය මෙගාවොට් 375 ක් තිබුණි.<ref>{{cite web |author=IRENA |date=April 2022 |title=Renewable Capacity Statistics 2022 |trans-title= |url=https://www.irena.org/-/media/Files/IRENA/Agency/Publication/2022/Apr/IRENA_RE_Capacity_Statistics_2022.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://www.irena.org/-/media/Files/IRENA/Agency/Publication/2022/Apr/IRENA_RE_Capacity_Statistics_2022.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=8 May 2022}}</ref> ඇටකාමා කාන්තාරය ලෝකයේ ඉහළම සූර්ය විකිරණය ලබා ගන්නා ස්ථානය වන අතර, චිලී රාජ්‍යය තෙල්, ගෑස් සහ ගල් අඟුරු ලබා ගැනීමේ ගැටළු වලට මුහුණ දී ඇති බැවින් (රට මූලික වශයෙන් ඒවා නිෂ්පාදනය නොකරන බැවින් ඒවා ආනයනය කිරීමට සිදුවේ), පුනර්ජනනීය බලශක්තිය රටේ බලශක්ති ක්ෂේත්‍රයේ අඩුපාඩු සඳහා විසඳුම ලෙස සැලකේ.<ref>{{Cite web |title=Energia Renovável para a irigação no Deserto do Atacama |url=http://www.iadb.org/en/news/webstories/2011-12-15/solar-power-plant-in-atacama-desert-in-chile,9715.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20171016080702/http://www.iadb.org/en/news/webstories/2011-12-15/solar-power-plant-in-atacama-desert-in-chile,9715.html |archive-date=16 October 2017 |access-date=11 July 2022}}</ref><ref>{{Cite web |title=Chile inaugura 1ª planta de energia termossolar da América Latina |url=https://economia.uol.com.br/noticias/efe/2021/06/09/chile-inaugura-1-planta-de-energia-termossolar-da-america-latina.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220321111842/https://economia.uol.com.br/noticias/efe/2021/06/09/chile-inaugura-1-planta-de-energia-termossolar-da-america-latina.htm |archive-date=21 March 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> 2023 දී චිලී රාජ්‍යය හරිතාගාර වායු ටොන් මිලියන 107.99 ක් විමෝචනය කළ අතර එය ගෝලීය සමස්තයෙන් 0.2% ක් පමණ වේ.<ref>{{Cite journal|last1=Olefs|first1=M.|last2=Formayer|first2=H.|last3=Gobiet|first3=A.|last4=Marke|first4=T.|last5=Schöner|first5=W.|last6=Revesz|first6=M.|date=2021-06-01|title=Past and future changes of the Austrian climate – Importance for tourism|journal=Journal of Outdoor Recreation and Tourism|series=Editorial: Tourism and Climate Change – an integrated look at the Austrian case|volume=34|pages=100395|bibcode=2021JORT...3400395O|doi=10.1016/j.jort.2021.100395|issn=2213-0780|doi-access=free}}</ref> මෑත වසරවලදී චිලී රාජ්‍යය පිරිසිදු බලශක්තියේ, විශේෂයෙන් සූර්ය හා සුළං බලශක්තියේ ගෝලීය ප්‍රමුඛයා ලෙස මතු වී තිබේ.<ref>{{Cite web |date=1 January 2018 |title=Chile |url=https://www.iea.org/countries/chile |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20250218090200/https://www.iea.org/countries/chile |archive-date=18 February 2025 |access-date=2025-02-07 |website=IEA |language=en-GB}}</ref> සහ 2050 වන විට ශුද්ධ ශුන්‍යයට කැපවී සිටී. දේශගුණික ක්‍රියාකාරී ට්‍රැකර්ට අනුව, පුනර්ජනනීය බලශක්තිය පුළුල් කිරීම සහ ගල් අඟුරු ක්‍රමයෙන් ඉවත් කිරීම මගින් දේශගුණ ක්‍රියාමාර්ගවල "සැලකිය යුතු ප්‍රගතියක්" ලබා ගනිමින් සිටී.<ref>{{Cite web |last=Climate Action Tracker |date=7 October 2024 |title=Chile |url=https://climateactiontracker.org/countries/chile/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20250207154740/https://climateactiontracker.org/countries/chile/ |archive-date=7 February 2025 |access-date=2025-02-07 |website=climateactiontracker.org |language=en}}</ref> == යොමු කිරීම් == 1zitkbmli92e9iqemilhfekuusfozge 750357 750355 2025-06-23T08:08:03Z BuddhikaW88 37808 /* අන්තර්ජාලය සහ විදුලි සංදේශ */ 750357 wikitext text/x-wiki [[File:Bolsa_2.JPG|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Bolsa_2.JPG|thumb|සන්තියාගෝ කොටස් වෙළඳපොළ]] සන්තියාගෝ හි චිලී මහ බැංකුව රටේ මධ්‍යම බැංකුව ලෙස සේවය කරයි. චිලී මුදල් ඒකකය චිලී පෙසෝ (CLP) වේ. චිලී යනු දකුණු ඇමරිකාවේ වඩාත්ම ස්ථාවර සහ සමෘද්ධිමත් ජාතීන්ගෙන් එකකි,<ref name="BBC-Chile">{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/country_profiles/1222764.stm|title=Country profile: Chile|date=16 December 2009|work=BBC News|access-date=31 December 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20100114035710/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/country_profiles/1222764.stm|archive-date=14 January 2010|url-status=live}}</ref> මානව සංවර්ධනය, තරඟකාරිත්වය, ගෝලීයකරණය, ආර්ථික නිදහස සහ දූෂණය පිළිබඳ අඩු සංජානනය අතින් ලතින් ඇමරිකානු ජාතීන්ට නායකත්වය දෙයි.<ref name="hdrstats.undp.org">{{cite web |title=Human and income poverty: developing countries |url=http://hdrstats.undp.org/indicators/25.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090212140250/http://hdrstats.undp.org/indicators/25.html |archive-date=12 February 2009 |work=UNDP}}</ref> 2013 ජූලි මාසයේ සිට, චිලී ලෝක බැංකුව විසින් "ඉහළ ආදායම් ලබන ආර්ථිකයක්" ලෙස සලකනු ලැබේ.<ref name="wb">{{cite web |title=How does the World Bank classify countries? |url=https://datahelpdesk.worldbank.org/knowledgebase/articles/378834-how-does-the-world-bank-classify-countries |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200522092916/https://datahelpdesk.worldbank.org/knowledgebase/articles/378834-how-does-the-world-bank-classify-countries |archive-date=22 May 2020 |access-date=8 April 2021 |publisher=[[World Bank]]}}</ref><ref name="World Bank-2013a">{{cite web |date=1 July 2013 |title=High-income economies ($12,616 or more) |url=http://data.worldbank.org/about/country-classifications/country-and-lending-groups#High_income |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110318125456/http://data.worldbank.org/about/country-classifications/country-and-lending-groups#High_income |archive-date=18 March 2011 |access-date=14 September 2013 |work=Country and Lending Groups |publisher=The World Bank}}</ref><ref name="World Bank-2013b">{{cite web |date=1 August 2013 |title=GNI per capita, Atlas method (current US$) |url=http://api.worldbank.org/datafiles/NY.GNP.PCAP.CD_Indicator_MetaData_en_EXCEL.xls |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130921055207/http://api.worldbank.org/datafiles/NY.GNP.PCAP.CD_Indicator_MetaData_en_EXCEL.xls |archive-date=21 September 2013 |access-date=14 September 2013 |publisher=The World Bank |location=Washington, D.C. |format=xls |quote=GNI-WB}}</ref> චිලී දකුණු ඇමරිකාවේ ඉහළම ආර්ථික නිදහස (ලොව පුරා 22 වන ස්ථානයේ) ඇති බව හෙරිටේජ් පදනමේ චිලී පවසයි. එහි ස්වාධීන හා කාර්යක්ෂම අධිකරණ පද්ධතිය සහ විචක්ෂණශීලී රාජ්‍ය මූල්‍ය කළමනාකරණය හේතුවෙන්.<ref>{{Cite web |title=Chile Economy: Population, GDP, Inflation, Business, Trade, FDI, Corruption |url=https://www.heritage.org/index/country/chile |url-status=unfit |archive-url=https://web.archive.org/web/20190622094514/https://www.heritage.org/index/country/chile |archive-date=22 June 2019 |access-date=13 November 2023 |website=The Heritage Foundation |language=en}}</ref> 2010 මැයි මාසයේදී චිලී OECD හා සම්බන්ධ වූ පළමු දකුණු ඇමරිකානු රට බවට පත්විය.<ref>{{cite web |date=7 May 2010 |title=Chile's accession to the OECD |url=http://www.oecd.org/chile/chilesaccessiontotheoecd.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20120829025817/http://www.oecd.org/chile/chilesaccessiontotheoecd.htm |archive-date=29 August 2012 |access-date=22 July 2016 |publisher=[[Organisation for Economic Co-operation and Development|OECD]]}}</ref> 2006 දී, චිලී ලතින් ඇමරිකාවේ ඉහළම නාමික ඒක පුද්ගල දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය ඇති රට බවට පත්විය.<ref>[http://www.weforum.org/pdf/GCR09/GCR20092010fullrankings.pdf Table 4: The Global Competitiveness Index 2009–2010 rankings and 2008–2009 comparisons] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101030003958/http://www.weforum.org/pdf/GCR09/GCR20092010fullrankings.pdf|date=30 October 2010}}. The Global Competitiveness Index 2009–2010. World Economic Forum</ref> 2020 වන විට, චිලී ලතින් ඇමරිකාවේ (උරුගුවේ සහ පැනමාවට පිටුපසින්) නාමික ඒක පුද්ගල දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් තුන්වන ස්ථානයේ සිටී. තඹ කැණීම චිලීයේ දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 20% ක් සහ අපනයන වලින් 60% ක් වේ.<ref name="coppersol">{{cite news|url=https://www.economist.com/news/business/21576714-mining-industry-has-enriched-chile-its-future-precarious-copper-solution|title=Mining in Chile: Copper solution|date=27 April 2013|newspaper=The Economist|access-date=13 July 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20130715211952/http://www.economist.com/news/business/21576714-mining-industry-has-enriched-chile-its-future-precarious-copper-solution|archive-date=15 July 2013|url-status=live}}</ref> එස්කොන්ඩිඩා යනු ලොව විශාලතම තඹ පතල වන අතර එය ගෝලීය සැපයුම්වලින් 5% කට වඩා නිෂ්පාදනය කරයි.<ref name="coppersol" /> සමස්තයක් වශයෙන්, චිලී ලෝකයේ තඹ වලින් තුනෙන් එකක් නිෂ්පාදනය කරයි.<ref name="coppersol" /> රාජ්‍ය පතල් සමාගමක් වන කොඩෙල්කෝ, පෞද්ගලික තඹ පතල් සමාගම් සමඟ තරඟ කරයි.<ref name="coppersol" /> 1980 ගණන්වල සිට අඛණ්ඩව පවත්වාගෙන යන ශක්තිමත් ආර්ථික ප්‍රතිපත්ති, චිලීයේ ස්ථාවර ආර්ථික වර්ධනයට දායක වී ඇති අතර දරිද්‍රතා අනුපාත අඩකට වඩා අඩු කර ඇත.<ref name="factbook">{{Cite CIA World Factbook|country=Chile|access-date=17 February 2014}}</ref><ref name="countrystudies">{{cite web |date=31 March 1994 |title=Development and Breakdown of Democracy, 1830–1973 |url=http://countrystudies.us/chile/85.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110709014719/http://countrystudies.us/chile/85.htm |archive-date=9 July 2011 |access-date=21 April 2009 |work=Country Studies |publisher=Library of Congress}}</ref> 1999 දී චිලී මධ්‍යස්ථ ආර්ථික පසුබෑමක් අත්විඳීමට පටන් ගත්තේය. 2003 වන තෙක් ආර්ථිකය මන්දගාමීව පැවති අතර, එය යථා තත්ත්වයට පත්වීමේ පැහැදිලි සලකුණු පෙන්වීමට පටන් ගත් අතර, දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 4.0% ක වර්ධනයක් අත්කර ගත්තේය.<ref>{{cite web |date=21 February 2013 |title=Chile GDP – real growth rate |url=http://indexmundi.com/chile/gdp_real_growth_rate.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190612084542/https://www.indexmundi.com/chile/gdp_real_growth_rate.html |archive-date=12 June 2019 |access-date=13 July 2013 |publisher=Indexmundi.com}}</ref> චිලී ආර්ථිකය 2004 වසර 6% ක වර්ධනයකින් අවසන් කළේය. සැබෑ දළ දේශීය නිෂ්පාදිත වර්ධනය 2005 දී 5.7% ක් වූ අතර 2006 දී 4% දක්වා පහත වැටුණි. 2007 දී දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය 5% කින් වර්ධනය විය.<ref name="countrystudies" /> 2008 මූල්‍ය අර්බුදයට මුහුණ දුන් රජය, රැකියා සහ වර්ධනය උත්තේජනය කිරීම සඳහා ආර්ථික උත්තේජක සැලැස්මක් ප්‍රකාශයට පත් කළ අතර, මහා අවපාතය නොතකා, 2009 සඳහා දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 2% ත් 3% ත් අතර ප්‍රසාරණයක් අරමුණු කර ගෙන ඇත. කෙසේ වෙතත්, ආර්ථික විශ්ලේෂකයින් රජයේ ඇස්තමේන්තු සමඟ එකඟ නොවූ අතර ආර්ථික වර්ධනය 1.5% ක මධ්‍යන්‍යයකින් පුරෝකථනය කළහ.<ref>{{cite news|url=https://www.reuters.com/article/economicNews/idUSN1027661220090110|title=Chile finmin says no recession seen in 2009-report|date=10 January 2009|work=Reuters|access-date=17 December 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20090111024811/http://www.reuters.com/article/economicNews/idUSN1027661220090110|archive-date=11 January 2009|url-status=live}}</ref> 2012 දී සැබෑ දළ දේශීය නිෂ්පාදිත වර්ධනය 5.5% ක් විය. 2013 පළමු කාර්තුවේදී වර්ධනය 4.1% දක්වා මන්දගාමී විය.<ref name="imfartiv">{{cite web |date=14 June 2013 |title=Chile: 2013 Article IV Consultation; IMF Country Report 13/198 |url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/scr/2013/cr13198.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20130717155041/http://www.imf.org/external/pubs/ft/scr/2013/cr13198.pdf |archive-date=17 July 2013 |access-date=13 July 2013 |publisher=IMF}}</ref> [[File:Gran_Torre_Santiago_(39693576311)_(2).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Gran_Torre_Santiago_(39693576311)_(2).jpg|වම|thumb|සැන්හැටන්හි ග්‍රාන් ටොරේ කොස්ටානේරා සහ ටයිටේනියම් ලා පෝර්ටාඩා (පසුබිම) අහස ගොඩනැගිලි]] ලෝක බැංකුවට අනුව, විරැකියා අනුපාතය 2022 දී 7.8% ක් විය.<ref>{{Cite web |title=World Bank Open Data |url=https://data.worldbank.org/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230526025607/https://data.worldbank.org/ |archive-date=26 May 2023 |access-date=11 November 2023 |website=World Bank Open Data}}</ref> කෘෂිකර්මාන්තය, පතල් කැණීම් සහ ඉදිකිරීම් ක්ෂේත්‍රයන්හි ශ්‍රම හිඟයක් වාර්තා වී ඇත.<ref name="imfartiv" /> රජයේ සමීක්ෂණවලට අනුව, දරිද්‍රතා රේඛාවට පහළින් ඒක පුද්ගල ගෘහස්ථ ආදායමක් ඇති චිලී ජාතිකයින්ගේ ප්‍රතිශතය - පුද්ගලයෙකුගේ අවම පෝෂණ අවශ්‍යතා සපුරාලීමේ පිරිවැය මෙන් දෙගුණයක් ලෙස අර්ථ දක්වා ඇත - 1987 දී 45.1% සිට 2009 දී 11.5% දක්වා පහත වැටුණි.<ref>{{cite web |date=22 June 2007 |title=Casen 2006 en profundidad |url=http://www.trabajoyequidad.cl/documentos/temp/TP-825-CASEN%202006%20en%20profundidad-22-06-2007.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130113065308/http://www.trabajoyequidad.cl/documentos/temp/TP-825-CASEN%2B2006%2Ben%2Bprofundidad-22-06-2007.pdf |archive-date=13 January 2013 |access-date=22 October 2007 |work=Libertad y Desarrollo}}</ref><ref>{{cite web |year=2010 |title=Panorama social de América Latina |url=http://www.cepal.cl/publicaciones/xml/9/41799/PSE-panoramasocial2010.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110707005900/http://www.cepal.cl/publicaciones/xml/9/41799/PSE-panoramasocial2010.pdf |archive-date=7 July 2011 |access-date=13 July 2013 |publisher=ECLAC}}</ref> කෙසේ වෙතත්, චිලීයේ විචාරකයින් තර්ක කරන්නේ සැබෑ දරිද්‍රතා සංඛ්‍යාලේඛන නිල වශයෙන් ප්‍රකාශයට පත් කරන ලද සංඛ්‍යාලේඛනවලට වඩා සැලකිය යුතු ලෙස ඉහළ බවයි.<ref>{{cite news|url=http://www.economiaynegocios.cl/noticias/noticias.asp?id=35048|title=Una muy necesaria corrección: Hay cuatro millones de pobres en Chile|date=14 October 2007|newspaper=El Mercurio|access-date=22 October 2007|archive-url=https://web.archive.org/web/20210815184809/http://www.economiaynegocios.cl/noticias/noticias.asp?id=35048|archive-date=15 August 2021|url-status=live}}</ref> බොහෝ යුරෝපීය රටවල ප්‍රිය කරන සාපේක්ෂ මිනුම් දණ්ඩ භාවිතා කරමින්, චිලී ජාතිකයන්ගෙන් 27% ක් දුප්පත් වනු ඇති බව ECLAC හි ජුවාන් කාලෝස් ෆෙරෙස් පවසයි.<ref>{{Cite news|url=http://www.economist.com/displaystory.cfm?story_id=9645174|title=Destitute no more|date=16 August 2007|newspaper=The Economist|access-date=22 October 2007|archive-url=https://web.archive.org/web/20071016204538/http://economist.com/displayStory.cfm?story_id=9645174|archive-date=16 October 2007|url-status=live}}{{Subscription required}}</ref> 2012 වන විට, මිලියන 11.1 ක් පමණ (ජනගහනයෙන් 64%) රජයේ සුභසාධන වැඩසටහන් වලින් ප්‍රතිලාභ ලබන අතර,<ref>{{cite web |date=20 November 2012 |title=Ficha de Protección Social – Ministerio de Desarrollo Social |url=http://www.fichaproteccionsocial.gob.cl/estad/est_int.php?id=19 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160518190839/http://www.fichaproteccionsocial.gob.cl/estad/est_int.php?id=19 |archive-date=18 May 2016 |access-date=12 March 2013 |publisher=Fichaproteccionsocial.gob.cl}}</ref> "සමාජ ආරක්ෂණ කාඩ්පත" හරහා, එයට දරිද්‍රතාවයෙන් පෙළෙන ජනගහනය සහ දරිද්‍රතාවයට වැටීමේ අවදානමක් ඇති අය ඇතුළත් වේ.<ref>{{cite web |title=Ficha de Protección Social – Ministerio de Desarrollo Social |url=http://www.fichaproteccionsocial.gob.cl/fps/fps2.php |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120915085201/http://www.fichaproteccionsocial.gob.cl/fps/fps2.php |archive-date=15 September 2012 |access-date=9 November 2012 |publisher=Fichaproteccionsocial.gob.cl}}</ref> පෞද්ගලීකරණය කරන ලද ජාතික විශ්‍රාම වැටුප් ක්‍රමය (AFP) දේශීය ආයෝජන දිරිමත් කර ඇති අතර දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් ආසන්න වශයෙන් 21% ක ඇස්තමේන්තුගත මුළු දේශීය ඉතුරුම් අනුපාතයකට දායක වී ඇත.<ref>{{cite web |title=The Chilean pension system |url=http://www.safp.cl/573/articles-3523_copyright.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120512092950/http://www.safp.cl/573/articles-3523_copyright.pdf |archive-date=12 May 2012 |access-date=13 July 2013}}</ref> අනිවාර්ය පෞද්ගලික විශ්‍රාම වැටුප් ක්‍රමය යටතේ, බොහෝ විධිමත් අංශයේ සේවකයින් තම වැටුපෙන් 10% ක් පෞද්ගලිකව කළමනාකරණය කරන ලද අරමුදල්වලට ගෙවයි.<ref name="countrystudies" /> චිලී රාජ්‍යය රටවල් ජාලයක් සමඟ නිදහස් වෙළඳ ගිවිසුම් (FTA) අත්සන් කර ඇති අතර, 2003 දී අත්සන් කරන ලද සහ 2004 ජනවාරි මාසයේදී ක්‍රියාත්මක කරන ලද එක්සත් ජනපදය සමඟ FTA ද ඇතුළුව.<ref>{{cite web |title=USA-Chile FTA Final Text |url=http://www.ustr.gov/Trade_Agreements/Bilateral/Chile_FTA/Final_Texts/Section_Index.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160328045456/https://ustr.gov/trade_agreements/bilateral/chile_fta/final_texts/section_index.html |archive-date=28 March 2016 |access-date=13 July 2013 |publisher=Ustr.gov}}</ref> චිලී රාජ්‍යයේ අභ්‍යන්තර රජයේ සංඛ්‍යාලේඛනවලින් පෙනී යන්නේ උද්ධමනය සහ මෑත කාලීන ඉහළ තඹ මිල ගණන් සැලකිල්ලට ගත් විට පවා, එතැන් සිට එක්සත් ජනපදය සහ චිලී අතර ද්විපාර්ශ්වික වෙළඳාම 60% ට වඩා වර්ධනය වී ඇති බවයි.<ref name="countrystudies" /> චීනය සමඟ චිලී හි මුළු වෙළඳාම 2006 දී ඇමරිකානු ඩොලර් බිලියන 8.8 දක්වා ළඟා වූ අතර එය ආසියාව සමඟ එහි වෙළඳ සම්බන්ධතාවයේ වටිනාකමෙන් 66% කට ආසන්න ප්‍රමාණයක් නියෝජනය කරයි.<ref name="countrystudies" /> ආසියාවට අපනයන 2005 දී ඇමරිකානු ඩොලර් බිලියන 15.2 සිට 2006 දී ඇමරිකානු ඩොලර් බිලියන 19.7 දක්වා වැඩි වූ අතර එය 29.9% ක වැඩිවීමකි.<ref name="countrystudies" /> ආනයනවල වාර්ෂික වර්ධනය විශේෂයෙන් රටවල් ගණනාවකින් ශක්තිමත් විය: ඉක්වදෝරය (123.9%), තායිලන්තය (72.1%), දකුණු කොරියාව (52.6%) සහ චීනය (36.9%).<ref name="countrystudies" /> විදේශ සෘජු ආයෝජන සඳහා චිලීහි ප්‍රවේශය රටේ විදේශ ආයෝජන නීතිය තුළ කේතනය කර ඇත. ලියාපදිංචිය සරල හා විනිවිද පෙනෙන බව වාර්තා වන අතර, විදේශීය ආයෝජකයින්ට ඔවුන්ගේ ලාභ සහ ප්‍රාග්ධනය නැවත මෙරටට ගෙන්වා ගැනීම සඳහා නිල විදේශ විනිමය වෙළඳපොළට ප්‍රවේශය සහතික කෙරේ.<ref name="countrystudies" /> චිලී රජය නවෝත්පාදන සහ තරඟකාරිත්වය පිළිබඳ කවුන්සිලයක් පිහිටුවා ඇති අතර, ආර්ථිකයේ නව කොටස් වෙත අමතර FDI ගෙන ඒමේ අපේක්ෂාවෙන් සිටී.<ref name="countrystudies" /> ස්ටෑන්ඩර්ඩ් ඇන්ඩ් පුවර්ස් විසින් චිලී රාජ්‍යයට A ණය ශ්‍රේණිගත කිරීමක් ලබා දෙයි.<ref>{{cite news|url=https://countryeconomy.com/ratings/chile|title=Rating: Chile Credit Rating|date=2023|work=|access-date=|archive-url=https://web.archive.org/web/20240112090947/https://countryeconomy.com/ratings/chile|archive-date=12 January 2024|url-status=live}}</ref> චිලී රජය සිය විදේශ ණය ගෙවීම දිගටම කරගෙන යන අතර, 2006 අවසානයේ රාජ්‍ය ණය දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 3.9% ක් පමණි.<ref name="countrystudies" /> චිලී මධ්‍යම රජය 2012 අවසානයේ දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 7% ක ශුද්ධ වත්කම් තත්වයක් සහිත ශුද්ධ ණයහිමියෙකි.<ref name="imfartiv" /> 2013 පළමු කාර්තුවේදී ජංගම ගිණුම් හිඟය 4% ක් වූ අතර එය බොහෝ දුරට විදේශ සෘජු ආයෝජන මගින් මූල්‍යකරණය කරන ලදී.<ref name="imfartiv" /> 2012 දී මධ්‍යම රජයේ ආදායමෙන් 14% ක් සෘජුවම තඹ වලින් ලැබුණි.<ref name="imfartiv" /> 2024 දී ගෝලීය නවෝත්පාදන දර්ශකයේ චිලී 1 වන ස්ථානයට පත්විය.<ref>{{Cite book |author=Wunsch-Vincent |first1=Sacha |url=https://www.wipo.int/web-publications/global-innovation-index-2024/en/ |title=Global Innovation Index 2024: Unlocking the Promise of Social Entrepreneurship |last2=León |first2=Lorena Rivera |last3=Lanvin |first3=Bruno |last4=Dutta |first4=Soumitra |date=26 September 2024 |website=www.wipo.int |publisher=[[World Intellectual Property Organization]] |isbn=978-92-805-3681-2 |edition=17th |location=Geneva |page=18 |language=en |doi=10.34667/tind.50062 |access-date=2024-10-06 |archive-url=https://web.archive.org/web/20241212043914/https://www.wipo.int/web-publications/global-innovation-index-2024/en/ |archive-date=12 December 2024 |url-status=live}}</ref> === ඛනිජ සම්පත් === [[File:Chuquicamata-003_02.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chuquicamata-003_02.jpg|thumb|ලොව විශාලතම විවෘත වළේ තඹ පතල වන චුකිකමාටා]] චිලී ඛනිජ සම්පත් වලින් පොහොසත් ය, විශේෂයෙන් තඹ සහ ලිතියම්. විදුලි වාහන සඳහා බැටරි සඳහා ලිතියම් වල වැදගත්කම සහ විදුලි මිශ්‍රණයේ වරින් වර පුනර්ජනනීය බලශක්තිය විශාල ප්‍රමාණයක් භාවිතා කරමින් විදුලි ජාල ස්ථායිකරණය කිරීම හේතුවෙන්, චිලී භූ දේශපාලනිකව ශක්තිමත් කළ හැකි යැයි සැලකේ. කෙසේ වෙතත්, ලෝකයේ අනෙකුත් ප්‍රදේශවල පුළුල් නිෂ්පාදනය සඳහා ආර්ථික දිරිගැන්වීම්වල බලය අවතක්සේරු කිරීම සම්බන්ධයෙන් මෙම ඉදිරිදර්ශනය විවේචනයට ලක්ව ඇත.[26] 2019 දී, රට ලොව විශාලතම තඹ,<ref>{{cite web |title=USGS Copper Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-copper.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-copper.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> අයඩින්<ref>{{cite web |title=USGS Iodine Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-iodine.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210625191455/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-iodine.pdf |archive-date=25 June 2021 |access-date=11 July 2022}}</ref> සහ රීනියම්,<ref>{{cite web |title=USGS Rhenium Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-rhenium.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210621074425/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-rhenium.pdf |archive-date=21 June 2021 |access-date=11 July 2022}}</ref> ලිතියම්<ref>{{cite web |title=USGS Lithium Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-lithium.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-lithium.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> සහ මොලිබ්ඩිනම්<ref>{{cite web |title=USGS Molybdenum Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-molybdenum.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-molybdenum.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> හි දෙවන විශාලතම නිෂ්පාදකයා, රිදී<ref>{{cite web |title=USGS Silver Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-silver.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210515082301/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-silver.pdf |archive-date=15 May 2021 |access-date=11 July 2022}}</ref> හි හත්වන විශාලතම නිෂ්පාදකයා,<ref>{{cite web |title=USGS Salt Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-salt.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-salt.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> පොටෑෂ් හි අටවන විශාලතම නිෂ්පාදකයා,<ref>{{cite web |title=USGS Potash Product ion Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-potash.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-potash.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> සල්ෆර්<ref>{{cite web |title=USGS Sulfur Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-sulfur.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-sulfur.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> හි දහතුන්වන නිෂ්පාදකයා සහ ලෝකයේ යකඩ ලෝපස්<ref>{{cite web |title=USGS Iron Ore Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-iron-ore.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-iron-ore.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> හි දහතුන්වන නිෂ්පාදකයා විය. 2023 දී එය ගෝලීය වශයෙන් සිව්වන විශාලතම රිදී නිෂ්පාදකයා විය.<ref>{{Cite web |title=USGS Silver Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2024/mcs2024.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20241220035538/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2024/mcs2024.pdf |archive-date=December 20, 2024 |access-date=December 23, 2024}}</ref> රටෙහි සැලකිය යුතු රන් නිෂ්පාදනයක් ද ඇත: 2006 සහ 2017 අතර, රට වාර්ෂිකව 2017 දී ටොන් 35.9 සිට 2013 දී ටොන් 51.3 දක්වා නිෂ්පාදනය කරන ලදී,<ref>{{Cite web |title=Gold Production in Chile |url=https://www.ceicdata.com/en/indicator/chile/gold-production |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20221018212808/https://www.ceicdata.com/en/indicator/chile/gold-production |archive-date=18 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> එහිදී 2015 දී රන් නිෂ්පාදනය මෙට්‍රික් ටොන් 43 කි.<ref>{{Cite web |title=Gold production |url=https://ourworldindata.org/grapher/gold-production?tab=table |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129233804/https://ourworldindata.org/grapher/gold-production?tab=table |archive-date=29 November 2023 |access-date=2024-12-17 |website=Our World in Data}}</ref> === කෘෂිකර්මය === [[File:Viñedo_Puente_Alto.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Vi%C3%B1edo_Puente_Alto.jpg|වම|thumb|පුවෙන්ටේ ඇල්ටෝ හි මිදි වත්ත]] චිලීයේ කෘෂිකර්මාන්තය එහි විශේෂිත භූගෝලීය, දේශගුණය සහ භූ විද්‍යාව සහ මානව සාධක හේතුවෙන් විවිධ ක්‍රියාකාරකම් රාශියක් ආවරණය කරයි. ඓතිහාසික වශයෙන් කෘෂිකර්මාන්තය චිලී ආර්ථිකයේ එක් පදනමකි. දැන් කෘෂිකර්මාන්තය සහ වන වගාව, දැව කැපීම සහ ධීවර කර්මාන්තය වැනි ආශ්‍රිත අංශ 2007 වන විට දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 4.9% ක් පමණක් වන අතර රටේ ශ්‍රම බලකායෙන් 13.6% ක් සේවයේ යොදවයි. චිලී යනු චෙරි සහ බ්ලූබෙරි නිෂ්පාදනය කරන ලොව විශාලතම නිෂ්පාදකයින් 5 දෙනාගෙන් එකක් වන අතර, ඉහළ වටිනාකමක් ඇති පලතුරු අපනයනය කිරීම කෙරෙහි අවධානය යොමු කරමින් මිදි, ඇපල්, කිවි, පීච්, ප්ලම් සහ ලා දුඹුරු යන ලොව විශාලතම නිෂ්පාදකයින් 10 දෙනාගෙන් එකකි.<ref>{{Cite web |title=Agriculture in Chile, by FAO |url=http://www.fao.org/faostat/en/#data/QCL/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170511194947/http://www.fao.org/faostat/en/#data/QCL/ |archive-date=11 May 2017 |access-date=11 July 2022}}</ref> චිලී හි තවත් ප්‍රධාන කෘෂිකාර්මික නිෂ්පාදන අතර පෙයාර්ස්, ළූණු, තිරිඟු, බඩ ඉරිඟු, ඕට්ස්, සුදුළූණු, ඇස්පරගස්, බෝංචි, හරක් මස්, කුකුළු මස්, ලොම්, මාළු, දැව සහ කංසා ඇතුළත් වේ. එහි භූගෝලීය හුදකලාව සහ දැඩි සිරිත් විරිත් ප්‍රතිපත්ති නිසා චිලී පිස්සු ගව රෝග, පළතුරු මැස්සන් සහ ෆිලොක්සෙරා වැනි රෝග සහ පළිබෝධකයන්ගෙන් තොරය. මෙය, උතුරු අර්ධගෝලයට වඩා බෙහෙවින් වෙනස් අස්වනු නෙළන කාලයන් ඇති දකුණු අර්ධගෝලයේ එහි පිහිටීම සහ එහි පුළුල් පරාසයක කෘෂිකාර්මික තත්වයන් චිලී හි ප්‍රධාන සංසන්දනාත්මක වාසි ලෙස සැලකේ. කෙසේ වෙතත්, චිලී හි කඳුකර භූ දර්ශනය කෘෂිකර්මාන්තයේ ප්‍රමාණය සහ තීව්‍රතාවය සීමා කරන බැවින් වගා කළ හැකි ඉඩම් මුළු භූමි ප්‍රමාණයෙන් 2.62% කට පමණක් අනුරූප වේ. චිලී දැනට කෘෂිකාර්මික ඉඩම් හෙක්ටයාර 14,015 ක් භාවිතා කරයි.<ref>{{Cite web |title=Chile – OECD Data |url=https://data.oecd.org/chile.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20181125030826/https://data.oecd.org/chile.htm |archive-date=25 November 2018 |access-date=2 November 2018 |website=theOECD |language=en}}</ref> චිලී යනු නෝර්වේට පසුව ලොව දෙවන විශාලතම සැමන් නිෂ්පාදකයා වේ. 2019 දී, එය ගෝලීය සැපයුමෙන් 26% කට වගකිව යුතු විය.<ref>{{Cite news|url=https://www.istoedinheiro.com.br/algas-nocivas-matam-mais-de-42-mil-toneladas-de-salmao-no-chile/|title=Algas nocivas matam mais de 4,2 mil toneladas de salmão no Chile|access-date=4 September 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20221024140847/https://www.istoedinheiro.com.br/algas-nocivas-matam-mais-de-42-mil-toneladas-de-salmao-no-chile/|archive-date=24 October 2022|url-status=live}}</ref> වයින් සම්බන්ධයෙන්, චිලී සාමාන්‍යයෙන් ලෝකයේ විශාලතම නිෂ්පාදකයින් 10 දෙනා අතර වේ. 2018 දී එය 6 වන ස්ථානයේ සිටියේය.<ref>{{Cite web |date=2019 |title=2019 Statistical Report on World Vitiviniculture |url=https://www.oiv.int/public/medias/6782/oiv-2019-statistical-report-on-world-vitiviniculture.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210206112544/https://www.oiv.int/public/medias/6782/oiv-2019-statistical-report-on-world-vitiviniculture.pdf |archive-date=6 February 2021 |access-date=7 March 2021 |website=International Organisation of Vine and Wine}}</ref> === සංචාරක ව්‍යාපාරය === [[File:Cerro_Concepcion.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Cerro_Concepcion.jpg|thumb|යුනෙස්කෝ ලෝක උරුම අඩවියක් වන වල්පරයිසෝ නගරය]] [[File:Cuernos_del_Paine_from_Lake_Pehoé.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Cuernos_del_Paine_from_Lake_Peho%C3%A9.jpg|thumb|චිලී පැටගෝනියාවේ ටොරස් ඩෙල් පේන් ජාතික වනෝද්‍යානය]] [[File:Moai_Rano_raraku.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Moai_Rano_raraku.jpg|thumb|පාස්කු දූපතේ 1250 සහ 1500 අතර කාල නිර්ණය කරන ලද පූර්ව-කොලොම්බියානු මෝයිස් මානව රූප.]] පසුගිය දශක කිහිපය තුළ චිලීයේ සංචාරක ව්‍යාපාරය තිරසාර වර්ධනයක් අත්විඳ ඇත. 2005 දී සංචාරක ව්‍යාපාරය 13.6% කින් වර්ධනය වූ අතර එයින් ඩොලර් බිලියන 4.5 කට වඩා උපයා ඇති අතර එයින් බිලියන 1.5 ක් විදේශීය සංචාරකයින් විසින් උපයා ඇත. ජාතික සංචාරක සේවයට (සර්නාටූර්) අනුව, වසරකට මිලියන 2 ක ජනතාවක් රට නැරඹීමට පැමිණේ. මෙම අමුත්තන්ගෙන් වැඩි දෙනෙක් ඇමරිකානු මහාද්වීපයේ අනෙකුත් රටවලින්, ප්‍රධාන වශයෙන් ආර්ජන්ටිනාවෙන් පැමිණෙති; ඉන්පසු එක්සත් ජනපදය, යුරෝපය සහ බ්‍රසීලයෙන් වැඩි වන සංඛ්‍යාවක් පැමිණෙන අතර දකුණු කොරියාවෙන් සහ චීනයෙන් ආසියානුවන් සංඛ්‍යාව වැඩි වේ.<ref>Blanco, Hernán ''et al.'' (August 2007) [https://web.archive.org/web/20080408235147/http://www.rides.cl/pdf/trade_tourism_chile.pdf International Trade and Sustainable Tourism in Chile]. International Institute for Sustainable Development</ref> සංචාරකයින් සඳහා ප්‍රධාන ආකර්ෂණයන් වන්නේ රටේ අන්ත කලාපවල පිහිටා ඇති ස්වභාවික සුන්දරත්වයෙන් යුත් ස්ථාන ය: උතුරේ සැන් පේද්‍රෝ ද ඇටකාමා, ඉන්කායික් ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පය, ඇල්ටිප්ලානෝ විල් සහ සඳ නිම්නය අගය කිරීමට පැමිණෙන විදේශීය සංචාරකයින් අතර ඉතා ජනප්‍රියය. උතුරේ ද පුට්‍රේ හි, චුන්ගාරා විල මෙන්ම පරිනකොටා සහ පොමරේප් ගිනි කඳු ද ඇත, ඒවා පිළිවෙලින් මීටර් 6,348 සහ මීටර් 6,282 ක උන්නතාංශයකින් යුක්ත වේ. මධ්‍යම ඇන්ඩීස් පුරා ජාත්‍යන්තර කීර්තියක් ඇති පෝර්ටිලෝ, වැලේ නෙවාඩෝ සහ ටර්මාස් ඩි චිලන් ඇතුළු ස්කී රිසෝට් රාශියක් ඇත. දකුණේ ප්‍රධාන සංචාරක ස්ථාන වන්නේ ජාතික වනෝද්‍යාන (වඩාත් ජනප්‍රිය වන්නේ අරෞකානියාවේ කොන්ගුයිලියෝ ජාතික වනෝද්‍යානයයි)<ref>{{Cite web |title=Conguillio National Park (Official GANP Park Page) |url=https://national-parks.org/chile/conguillio |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20221026143218/https://national-parks.org/chile/conguillio |archive-date=26 October 2022 |access-date=26 October 2022 |website=national-parks.org |language=en}}</ref> සහ ඉස්ලා මෝචා සහ නහුවෙල්බුටා ජාතික වනෝද්‍යානය සහිත ටිරුවා සහ කැනෙටේ අවට වෙරළබඩ ප්‍රදේශය, චිලෝ දූපත් සමූහය සහ ලගුනා සැන් රෆායෙල් ජාතික වනෝද්‍යානය, එහි බොහෝ ග්ලැසියර සහිත පැටගෝනියාව සහ ටොරස් ඩෙල් පේන් ජාතික වනෝද්‍යානය ඇතුළත් වේ. එහි අද්විතීය ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පය සමඟ ලෝක උරුමයක් වන වල්පරයිසෝ මධ්‍යම වරාය නගරය ද ජනප්‍රියයි.<ref>{{Cite web |last=Centre |first=UNESCO World Heritage |title=Historic Quarter of the Seaport City of Valpara&iacute;so |url=https://whc.unesco.org/en/list/959/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240127041016/https://whc.unesco.org/en/list/959 |archive-date=27 January 2024 |access-date=22 January 2024 |website=UNESCO World Heritage Centre |language=en}}</ref> අවසාන වශයෙන්, පැසිෆික් සාගරයේ පාස්කු දූපත චිලී සංචාරක ගමනාන්තවලින් එකකි. දේශීය සංචාරකයින් සඳහා, සංචාරක ව්‍යාපාරය බොහෝ දුරට ගිම්හානයේදී (දෙසැම්බර් සිට මාර්තු දක්වා) සංකේන්ද්‍රණය වී ඇති අතර ප්‍රධාන වශයෙන් වෙරළබඩ වෙරළබඩ නගරවල වේ.<ref>{{Cite web |title=Best Beaches in Chile - Sandee |url=https://sandee.com/chile |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20241204020431/https://sandee.com/chile |archive-date=4 December 2024 |access-date=2024-10-24 |website=sandee.com}}</ref> ඇරිකා, ඉක්වික්, ඇන්ටොෆගස්ටා, ලා සෙරීනා සහ කොක්විම්බෝ උතුරේ ප්‍රධාන ගිම්හාන මධ්‍යස්ථාන වන අතර, විලාරිකා විලෙහි වෙරළ තීරයේ ඇති පුකෝන් දකුණේ ප්‍රධාන මධ්‍යස්ථානය වේ. සන්තියාගෝට ආසන්නව පිහිටා ඇති නිසා, බොහෝ වෙරළ නිවාඩු නිකේතන සහිත වැල්පරයිසෝ කලාපයේ වෙරළ තීරයට විශාලතම සංචාරකයින් සංඛ්‍යාව ලැබේ. වල්පරයිසෝහි වඩාත් ධනවත් උතුරු අසල්වැසියා වන විනා ඩෙල් මාර්, එහි වෙරළ තීරයන්, කැසිනෝ සහ ලතින් ඇමරිකාවේ වැදගත්ම සංගීත උත්සවය වන එහි වාර්ෂික ගීත උළෙල නිසා ජනප්‍රියයි. ෆොඩෝර්ස් පවසන පරිදි ඕ'හිගින්ස් කලාපයේ පිචිලෙමු දකුණු ඇමරිකාවේ "හොඳම සර්ෆින් ස්ථානය" ලෙස පුළුල් ලෙස හැඳින්වේ. 2005 නොවැම්බර් මාසයේදී රජය "චිලී: සියලු මාර්ග පුදුම සහගත" යන වෙළඳ නාමය යටතේ ව්‍යාපාරයක් දියත් කළේ ව්‍යාපාර සහ සංචාරක යන දෙකටම ජාත්‍යන්තරව රට ප්‍රවර්ධනය කිරීමේ අරමුණින්.<ref>{{cite web |title=Pro&#124;Chile – Importadores &#124; Selección idiomas |url=http://www.prochile.us/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140719080258/http://www.prochile.us/ |archive-date=19 July 2014 |access-date=22 December 2013 |publisher=Prochile.us}}</ref>1880 දී ඉදිකරන ලද චිලී ජාතික ලලිත කලා කෞතුකාගාරය වැනි චිලී හි කෞතුකාගාරවල චිලී කලාකරුවන්ගේ කෘති ඇතුළත් වේ. චිලී රාජ්‍යය ආර්ජන්ටිනාව සහ චිලී අතර මායිමේ පිහිටා ඇති ලෝක ප්‍රසිද්ධ පැටගෝනියානු මංපෙතට නිවහන වේ. සංරක්ෂණය මත පදනම් වූ සංවර්ධනය දිරිගැන්වීමේ අපේක්ෂාවෙන් චිලී මෑතකදී සංචාරක ව්‍යාපාරය සඳහා දැවැන්ත දර්ශනීය මාර්ගයක් දියත් කළේය. උද්‍යාන මාර්ගය සැතපුම් 1,740 ක් (කිලෝමීටර් 2,800) ආවරණය කරන අතර එය ටොම්ප්කින් සංරක්ෂණය (නිර්මාතෘ ඩග්ලස් ටොම්ප්කින්ස් සහ බිරිඳ ක්‍රිස්ටින්) විසින් නිර්මාණය කරන ලදී.<ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-45663960|title=Chile unveils huge Patagonia scenic route|date=27 September 2018|work=BBC News|access-date=24 November 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20181124162200/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-45663960|archive-date=24 November 2018|language=en-GB|url-status=live}}</ref> === ප්‍රවාහනය === [[File:Chile_Route_68_Northbound_At_Route_60.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chile_Route_68_Northbound_At_Route_60.jpg|වම|thumb|මාර්ග 60 සමඟ මංසන්ධියේදී මාර්ග 68]] චිලීයේ භූ විෂමතාවය හේතුවෙන් ක්‍රියාකාරී ප්‍රවාහන ජාලයක් එහි ආර්ථිකයට අත්‍යවශ්‍ය වේ. 2020 දී චිලී රාජ්‍යයේ කිලෝමීටර් 85,984 (සැතපුම් 53,428) ක අධිවේගී මාර්ග තිබූ අතර කිලෝමීටර් 21,289 (සැතපුම් 13,228) ක කාපට් කර ඇත.<ref>{{Cite web |title=Data of interest 1 – National Network according to category |url=https://www.observatoriologistico.cl/infraestructura/red-vial/?id=5d719224d2c6f20029110412 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220529172624/https://www.observatoriologistico.cl/infraestructura/red-vial/?id=5d719224d2c6f20029110412 |archive-date=29 May 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> එම වසරේම, රට තුළ කිලෝමීටර් 3,347 (සැතපුම් 2,080) ක අනුපිටපත් අධිවේගී මාර්ග තිබූ අතර එය බ්‍රසීලයෙන් පසු දකුණු ඇමරිකාවේ දෙවන විශාලතම ජාලය වේ.<ref>{{Cite web |title=Data of interest 3 – Red vial national de dobles calzadas por región año 2020 |url=https://www.observatoriologistico.cl/infraestructura/red-vial/?id=5d719224d2c6f20029110412 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220529172624/https://www.observatoriologistico.cl/infraestructura/red-vial/?id=5d719224d2c6f20029110412 |archive-date=29 May 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> 1990 දශකයේ මැද භාගයේ සිට, කාර්යක්ෂම මාර්ග ජාලයක් ඉදිකිරීමට ඉඩ සලසන ලංසු තැබීමේ ක්‍රියාවලීන් හරහා රටේ මාර්ගවල සැලකිය යුතු දියුණුවක් ඇති වී ඇති අතර, පුවර්ටෝ මොන්ට් සහ කල්ඩෙරා අතර පැනමෙරිකන් අධිවේගී මාර්ගයේ (චිලී මාර්ගය 5) අඛණ්ඩ කිලෝමීටර් 1,950 (සැතපුම් 1,212) අනුපිටපත් කිරීම කෙරෙහි අවධානය යොමු කර ඇත (අටකාමා කාන්තාර ප්‍රදේශයේ සැලසුම් කර ඇති අනුපිටපත් කිරීමට අමතරව),<ref>{{Cite web |date=13 March 2019 |title=In 2021 they will bid for roads that unite Antofagasta with Caldera and Iquique |url=https://www.infraestructurapublica.cl/2021-licitaran-carreteras-unen-antofagasta-caldera-e-iquique/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20221023012331/https://www.infraestructurapublica.cl/2021-licitaran-carreteras-unen-antofagasta-caldera-e-iquique/ |archive-date=23 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> සන්තියාගෝ, වල්පරයිසෝ සහ මධ්‍යම වෙරළ තීරය අතර කොටස් සහ කොන්සෙප්සියොන් වෙත උතුරු ප්‍රවේශය සහ සන්තියාගෝ නාගරික මහාමාර්ග ජාලයේ විශාල ව්‍යාපෘතිය 2004 සහ 2006 අතර විවෘත කරන ලදී.<ref>{{Cite web |title=115 nuevos km de autopistas |url=http://www.plataformaurbana.cl/archive/2009/01/14/115-nuevos-km-de-autopistas/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220711122610/https://www.plataformaurbana.cl/archive/2009/01/14/115-nuevos-km-de-autopistas/ |archive-date=11 July 2022 |access-date=11 July 2022 |work=Plataforma Urbana}}</ref> දුම්රිය ජාලයේ පරිහානියෙන් පසු චිලියේ දිගු දුර ප්‍රවාහනයේ ප්‍රධාන මාධ්‍යය දැන් බස් රථ වේ.<ref>{{cite web |author=Omnilineas |title=Omnilineas website |url=http://www.omnilineas.cl/comparison/index.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140219172710/http://www.omnilineas.cl/comparison/index.html |archive-date=19 February 2014 |access-date=17 February 2014}}</ref> බස් පද්ධතිය මුළු රටම ආවරණය කරයි, ඇරිකා සිට සන්තියාගෝ දක්වා (පැය 30 ක ගමනක්) සහ සන්තියාගෝ සිට පුන්ටා අරීනාස් දක්වා (පැය 40 ක් පමණ, ඔසෝර්නෝ හි වෙනසක් සහිතව). චිලීයේ මුළු ධාවන පථ 372 ක් ඇත (තාරකා කර ඇති මාර්ග 62 ක් සහ තාර නොදැමූ මාර්ග 310 ක්). චිලියේ වැදගත් ගුවන් තොටුපළවල් වන්නේ චකල්ලූටා ජාත්‍යන්තර ගුවන් තොටුපල (ඇරිකා), ඩියාගෝ අරසීනා ජාත්‍යන්තර ගුවන්තොටුපළ (ඉක්වික්), ඇන්ඩ්‍රෙස් සැබෙලා ගැල්වෙස් ජාත්‍යන්තර ගුවන් තොටුපල (ඇන්ටොෆගස්ටා), කැරියල් සූර් ජාත්‍යන්තර ගුවන් තොටුපළ (කොන්සෙප්සියන්), එල් ටෙපුවල් ජාත්‍යන්තර ගුවන් තොටුපළ (පුවර්ටෝ මොන්ට්), ජනාධිපති කාලෝස් ඉබානා ජාත්‍යන්තර ගුවන් තොටුපළයි. අරෞකානියා ජාත්‍යන්තර ගුවන්තොටුපළ (ටෙමුකෝ), මාතවේරි ජාත්‍යන්තර ගුවන්තොටුපළ (පාස්කු දූපත), වෙනත් ගුවන් තොටුපළකට ඇති දුර අනුව නිර්වචනය කර ඇති පරිදි ලෝකයේ වඩාත්ම දුරස්ථ ගුවන් තොටුපළ වන අතර, ආටුරෝ මෙරිනෝ බෙනිටෙස් ජාත්‍යන්තර ගුවන් තොටුපළ (සන්තියාගෝ) 2011 දී 12,105,524 මගීන්ගේ ගමනාගමනයෙන් යුක්ත වේ. ධජ වාහකය LATAM ගුවන් සේවය. === අන්තර්ජාලය සහ විදුලි සංදේශ === [[File:Andes_y_Torre_Entel.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Andes_y_Torre_Entel.jpg|thumb|චිලීහි සන්තියාගෝ හි ටොරේ එන්ටෙල්, පසුබිමේ ඇන්ඩීස් කඳුකරය.]] චිලී දූපත් සහ ඇන්ටාක්ටික් කඳවුරු ඇතුළුව රටේ බොහෝ ප්‍රදේශ ආවරණය කරන විදුලි සංදේශ පද්ධතියක් චිලී සතුව ඇත. දුරකථන පද්ධතිය පෞද්ගලීකරණය කිරීම 1988 දී ආරම්භ විය; පුළුල් මයික්‍රෝවේව් රේඩියෝ රිලේ පහසුකම් මත පදනම් වූ නවීන පද්ධතියක් සහ පෘථිවි මධ්‍යස්ථාන 3 ක් සහිත දේශීය චන්ද්‍රිකා පද්ධතියක් සහිත දකුණු ඇමරිකාවේ වඩාත්ම දියුණු විදුලි සංදේශ යටිතල පහසුකම්වලින් එකක් චිලී සතුව ඇත.<ref name="factbook" /> 2012 දී, භාවිතයේ ප්‍රධාන මාර්ග මිලියන 3.276 ක් සහ ජංගම සෙලියුලර් දුරකථන ග්‍රාහකයින් මිලියන 24.13 ක් සිටියහ.<ref name="factbook" /> ජාත්‍යන්තර විදුලි සංදේශ සංගමයේ (ITU) 2012 දත්ත සමුදායකට අනුව, චිලී ජනගහනයෙන් 61.42% ක් අන්තර්ජාලය භාවිතා කරන අතර, එමඟින් දකුණු ඇමරිකාවේ ඉහළම අන්තර්ජාල විනිවිද යාමක් ඇති රට චිලී බවට පත්වේ.<ref name="ITU-IndividualsUsingTheInternet">{{cite web |date=June 2013 |title=Percentage of Individuals using the Internet 2000 |url=http://www.itu.int/en/ITU-D/Statistics/Documents/statistics/2013/Individuals_Internet_2000-2012.xls |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140209141641/http://www.itu.int/en/ITU-D/Statistics/Documents/statistics/2013/Individuals_Internet_2000-2012.xls |archive-date=9 February 2014 |access-date=22 June 2013 |publisher=International Telecommunication Union}}</ref> චිලී අන්තර්ජාල රටේ කේතය ".cl" වේ.<ref>{{cite web |author1=Internet Assigned Numbers Authority |title=.cl Domain Delegation Data |url=https://www.iana.org/domains/root/db/cl.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240220234533/http://www.iana.org/domains/root/db/cl.html |archive-date=20 February 2024 |access-date=3 April 2024 |website=www.iana.org}}</ref> 2017 දී චිලී රජය එහි පළමු සයිබර් ආරක්ෂණ උපාය මාර්ගය දියත් කළ අතර, එය ත්‍රස්තවාදයට එරෙහි අන්තර්-ඇමරිකානු කමිටුවේ (CICTE) ඇමරිකානු රාජ්‍ය සංවිධානයේ (OAS) සයිබර් ආරක්ෂණ වැඩසටහනෙන් තාක්ෂණික සහාය ලබා ගනී.<ref>{{Cite book |author1=Carlos Solar |title=Cybersecurity Governance in Latin America: States, Threats, and Alliances |publisher=State University of New York Press |year=2023 |isbn=9781438491424 |pages=}}</ref> බලශක්ති === බලශක්තිය === [[File:Generadores_eólicos.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Generadores_e%C3%B3licos.jpg|thumb|චිලී, කැනෙලා අසල සුළං ගොවිපලක්]] Chile's [[:en:Total_energy_supply|total energy supply]] (TES) was 23.0GJ per capita in 2020.<ref name="iea2020">{{cite web |title=IEA – Report |url=https://www.iea.org/data-and-statistics/data-tools/energy-statistics-data-browser?country=KENYA&fuel=Energy%20supply&indicator=TESbyPop |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20170202060054/https://www.iea.org/statistics/statisticssearch/report/?country=Chile&product=indicators |archive-date=2 February 2017 |access-date=4 November 2020}}</ref> Energy in Chile is dominated by fossil fuels, with coal, oil and gas accounting for 73.4% of the total primary energy. Biofuels and waste account for another 20.5% of primary energy supply, with the rest sourced from hydro and other renewables. Electricity consumption was 68.90 TWh in 2014. Main sources of electricity in Chile are [[:en:Hydroelectricity|hydroelectricity]], [[:en:Fuel_gas|gas]], [[:en:Fuel_oil|oil]] and [[:en:Coal|coal]]. [[:en:Renewable_energy|Renewable energy]] in the forms of [[:en:Wind_energy|wind]] and [[:en:Solar_energy|solar energy]] are also coming into use, encouraged by collaboration since 2009 with the [[:en:United_States_Department_of_Energy|United States Department of Energy]]. The electricity industry is [[:en:Privatization|privatized]] with [[:en:Endesa_(Chile)|ENDESA]] as the largest company in the field. 2020 දී චිලීයේ මුළු බලශක්ති සැපයුම (TES) ඒක පුද්ගල 23.0GJ විය.<ref name="iea2020" /> චිලීයේ බලශක්තිය ෆොසිල ඉන්ධන මගින් ආධිපත්‍යය දරන අතර, ගල් අඟුරු, තෙල් සහ ගෑස් මුළු ප්‍රාථමික ශක්තියෙන් 73.4% ක් වේ. ජෛව ඉන්ධන සහ අපද්‍රව්‍ය ප්‍රාථමික බලශක්ති සැපයුමෙන් තවත් 20.5% ක් වන අතර ඉතිරිය ජල විදුලි හා අනෙකුත් පුනර්ජනනීය බලශක්තියෙන් ලබා ගනී.<ref name="iea2020" /> 2014 දී විදුලි පරිභෝජනය 68.90 TWh විය. චිලියේ ප්‍රධාන විදුලි ප්‍රභවයන් වන්නේ ජල විදුලිය, ගෑස්, තෙල් සහ ගල් අඟුරු ය. 2009 සිට එක්සත් ජනපද බලශක්ති දෙපාර්තමේන්තුව සමඟ සහයෝගීතාවයෙන් දිරිමත් කරන ලද සුළං සහ සූර්ය බලශක්ති ආකාරවලින් පුනර්ජනනීය බලශක්තිය ද භාවිතයට පැමිණෙමින් පවතී. ක්ෂේත්‍රයේ විශාලතම සමාගම ලෙස ENDESA සමඟ විදුලි කර්මාන්තය පෞද්ගලීකරණය කර ඇත. 2021 දී, චිලියේ ස්ථාපිත පුනර්ජනනීය විදුලිය අනුව, ජල විදුලිය මෙගාවොට් 6,807 (ලෝකයේ 28 වන විශාලතම), සුළං බලය මෙගාවොට් 3,137 (ලෝකයේ 28 වන විශාලතම), සූර්ය බලය මෙගාවොට් 4,468 (ලෝකයේ 22 වන විශාලතම) සහ ජෛව ස්කන්ධය මෙගාවොට් 375 ක් තිබුණි.<ref>{{cite web |author=IRENA |date=April 2022 |title=Renewable Capacity Statistics 2022 |trans-title= |url=https://www.irena.org/-/media/Files/IRENA/Agency/Publication/2022/Apr/IRENA_RE_Capacity_Statistics_2022.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://www.irena.org/-/media/Files/IRENA/Agency/Publication/2022/Apr/IRENA_RE_Capacity_Statistics_2022.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=8 May 2022}}</ref> ඇටකාමා කාන්තාරය ලෝකයේ ඉහළම සූර්ය විකිරණය ලබා ගන්නා ස්ථානය වන අතර, චිලී රාජ්‍යය තෙල්, ගෑස් සහ ගල් අඟුරු ලබා ගැනීමේ ගැටළු වලට මුහුණ දී ඇති බැවින් (රට මූලික වශයෙන් ඒවා නිෂ්පාදනය නොකරන බැවින් ඒවා ආනයනය කිරීමට සිදුවේ), පුනර්ජනනීය බලශක්තිය රටේ බලශක්ති ක්ෂේත්‍රයේ අඩුපාඩු සඳහා විසඳුම ලෙස සැලකේ.<ref>{{Cite web |title=Energia Renovável para a irigação no Deserto do Atacama |url=http://www.iadb.org/en/news/webstories/2011-12-15/solar-power-plant-in-atacama-desert-in-chile,9715.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20171016080702/http://www.iadb.org/en/news/webstories/2011-12-15/solar-power-plant-in-atacama-desert-in-chile,9715.html |archive-date=16 October 2017 |access-date=11 July 2022}}</ref><ref>{{Cite web |title=Chile inaugura 1ª planta de energia termossolar da América Latina |url=https://economia.uol.com.br/noticias/efe/2021/06/09/chile-inaugura-1-planta-de-energia-termossolar-da-america-latina.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220321111842/https://economia.uol.com.br/noticias/efe/2021/06/09/chile-inaugura-1-planta-de-energia-termossolar-da-america-latina.htm |archive-date=21 March 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> 2023 දී චිලී රාජ්‍යය හරිතාගාර වායු ටොන් මිලියන 107.99 ක් විමෝචනය කළ අතර එය ගෝලීය සමස්තයෙන් 0.2% ක් පමණ වේ.<ref>{{Cite journal|last1=Olefs|first1=M.|last2=Formayer|first2=H.|last3=Gobiet|first3=A.|last4=Marke|first4=T.|last5=Schöner|first5=W.|last6=Revesz|first6=M.|date=2021-06-01|title=Past and future changes of the Austrian climate – Importance for tourism|journal=Journal of Outdoor Recreation and Tourism|series=Editorial: Tourism and Climate Change – an integrated look at the Austrian case|volume=34|pages=100395|bibcode=2021JORT...3400395O|doi=10.1016/j.jort.2021.100395|issn=2213-0780|doi-access=free}}</ref> මෑත වසරවලදී චිලී රාජ්‍යය පිරිසිදු බලශක්තියේ, විශේෂයෙන් සූර්ය හා සුළං බලශක්තියේ ගෝලීය ප්‍රමුඛයා ලෙස මතු වී තිබේ.<ref>{{Cite web |date=1 January 2018 |title=Chile |url=https://www.iea.org/countries/chile |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20250218090200/https://www.iea.org/countries/chile |archive-date=18 February 2025 |access-date=2025-02-07 |website=IEA |language=en-GB}}</ref> සහ 2050 වන විට ශුද්ධ ශුන්‍යයට කැපවී සිටී. දේශගුණික ක්‍රියාකාරී ට්‍රැකර්ට අනුව, පුනර්ජනනීය බලශක්තිය පුළුල් කිරීම සහ ගල් අඟුරු ක්‍රමයෙන් ඉවත් කිරීම මගින් දේශගුණ ක්‍රියාමාර්ගවල "සැලකිය යුතු ප්‍රගතියක්" ලබා ගනිමින් සිටී.<ref>{{Cite web |last=Climate Action Tracker |date=7 October 2024 |title=Chile |url=https://climateactiontracker.org/countries/chile/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20250207154740/https://climateactiontracker.org/countries/chile/ |archive-date=7 February 2025 |access-date=2025-02-07 |website=climateactiontracker.org |language=en}}</ref> == යොමු කිරීම් == rean529gbqnafviyl36ocjf0koju5r2 750358 750357 2025-06-23T08:08:40Z BuddhikaW88 37808 /* අන්තර්ජාලය සහ විදුලි සංදේශ */ 750358 wikitext text/x-wiki [[File:Bolsa_2.JPG|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Bolsa_2.JPG|thumb|සන්තියාගෝ කොටස් වෙළඳපොළ]] සන්තියාගෝ හි චිලී මහ බැංකුව රටේ මධ්‍යම බැංකුව ලෙස සේවය කරයි. චිලී මුදල් ඒකකය චිලී පෙසෝ (CLP) වේ. චිලී යනු දකුණු ඇමරිකාවේ වඩාත්ම ස්ථාවර සහ සමෘද්ධිමත් ජාතීන්ගෙන් එකකි,<ref name="BBC-Chile">{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/country_profiles/1222764.stm|title=Country profile: Chile|date=16 December 2009|work=BBC News|access-date=31 December 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20100114035710/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/country_profiles/1222764.stm|archive-date=14 January 2010|url-status=live}}</ref> මානව සංවර්ධනය, තරඟකාරිත්වය, ගෝලීයකරණය, ආර්ථික නිදහස සහ දූෂණය පිළිබඳ අඩු සංජානනය අතින් ලතින් ඇමරිකානු ජාතීන්ට නායකත්වය දෙයි.<ref name="hdrstats.undp.org">{{cite web |title=Human and income poverty: developing countries |url=http://hdrstats.undp.org/indicators/25.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090212140250/http://hdrstats.undp.org/indicators/25.html |archive-date=12 February 2009 |work=UNDP}}</ref> 2013 ජූලි මාසයේ සිට, චිලී ලෝක බැංකුව විසින් "ඉහළ ආදායම් ලබන ආර්ථිකයක්" ලෙස සලකනු ලැබේ.<ref name="wb">{{cite web |title=How does the World Bank classify countries? |url=https://datahelpdesk.worldbank.org/knowledgebase/articles/378834-how-does-the-world-bank-classify-countries |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200522092916/https://datahelpdesk.worldbank.org/knowledgebase/articles/378834-how-does-the-world-bank-classify-countries |archive-date=22 May 2020 |access-date=8 April 2021 |publisher=[[World Bank]]}}</ref><ref name="World Bank-2013a">{{cite web |date=1 July 2013 |title=High-income economies ($12,616 or more) |url=http://data.worldbank.org/about/country-classifications/country-and-lending-groups#High_income |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110318125456/http://data.worldbank.org/about/country-classifications/country-and-lending-groups#High_income |archive-date=18 March 2011 |access-date=14 September 2013 |work=Country and Lending Groups |publisher=The World Bank}}</ref><ref name="World Bank-2013b">{{cite web |date=1 August 2013 |title=GNI per capita, Atlas method (current US$) |url=http://api.worldbank.org/datafiles/NY.GNP.PCAP.CD_Indicator_MetaData_en_EXCEL.xls |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130921055207/http://api.worldbank.org/datafiles/NY.GNP.PCAP.CD_Indicator_MetaData_en_EXCEL.xls |archive-date=21 September 2013 |access-date=14 September 2013 |publisher=The World Bank |location=Washington, D.C. |format=xls |quote=GNI-WB}}</ref> චිලී දකුණු ඇමරිකාවේ ඉහළම ආර්ථික නිදහස (ලොව පුරා 22 වන ස්ථානයේ) ඇති බව හෙරිටේජ් පදනමේ චිලී පවසයි. එහි ස්වාධීන හා කාර්යක්ෂම අධිකරණ පද්ධතිය සහ විචක්ෂණශීලී රාජ්‍ය මූල්‍ය කළමනාකරණය හේතුවෙන්.<ref>{{Cite web |title=Chile Economy: Population, GDP, Inflation, Business, Trade, FDI, Corruption |url=https://www.heritage.org/index/country/chile |url-status=unfit |archive-url=https://web.archive.org/web/20190622094514/https://www.heritage.org/index/country/chile |archive-date=22 June 2019 |access-date=13 November 2023 |website=The Heritage Foundation |language=en}}</ref> 2010 මැයි මාසයේදී චිලී OECD හා සම්බන්ධ වූ පළමු දකුණු ඇමරිකානු රට බවට පත්විය.<ref>{{cite web |date=7 May 2010 |title=Chile's accession to the OECD |url=http://www.oecd.org/chile/chilesaccessiontotheoecd.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20120829025817/http://www.oecd.org/chile/chilesaccessiontotheoecd.htm |archive-date=29 August 2012 |access-date=22 July 2016 |publisher=[[Organisation for Economic Co-operation and Development|OECD]]}}</ref> 2006 දී, චිලී ලතින් ඇමරිකාවේ ඉහළම නාමික ඒක පුද්ගල දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය ඇති රට බවට පත්විය.<ref>[http://www.weforum.org/pdf/GCR09/GCR20092010fullrankings.pdf Table 4: The Global Competitiveness Index 2009–2010 rankings and 2008–2009 comparisons] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101030003958/http://www.weforum.org/pdf/GCR09/GCR20092010fullrankings.pdf|date=30 October 2010}}. The Global Competitiveness Index 2009–2010. World Economic Forum</ref> 2020 වන විට, චිලී ලතින් ඇමරිකාවේ (උරුගුවේ සහ පැනමාවට පිටුපසින්) නාමික ඒක පුද්ගල දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් තුන්වන ස්ථානයේ සිටී. තඹ කැණීම චිලීයේ දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 20% ක් සහ අපනයන වලින් 60% ක් වේ.<ref name="coppersol">{{cite news|url=https://www.economist.com/news/business/21576714-mining-industry-has-enriched-chile-its-future-precarious-copper-solution|title=Mining in Chile: Copper solution|date=27 April 2013|newspaper=The Economist|access-date=13 July 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20130715211952/http://www.economist.com/news/business/21576714-mining-industry-has-enriched-chile-its-future-precarious-copper-solution|archive-date=15 July 2013|url-status=live}}</ref> එස්කොන්ඩිඩා යනු ලොව විශාලතම තඹ පතල වන අතර එය ගෝලීය සැපයුම්වලින් 5% කට වඩා නිෂ්පාදනය කරයි.<ref name="coppersol" /> සමස්තයක් වශයෙන්, චිලී ලෝකයේ තඹ වලින් තුනෙන් එකක් නිෂ්පාදනය කරයි.<ref name="coppersol" /> රාජ්‍ය පතල් සමාගමක් වන කොඩෙල්කෝ, පෞද්ගලික තඹ පතල් සමාගම් සමඟ තරඟ කරයි.<ref name="coppersol" /> 1980 ගණන්වල සිට අඛණ්ඩව පවත්වාගෙන යන ශක්තිමත් ආර්ථික ප්‍රතිපත්ති, චිලීයේ ස්ථාවර ආර්ථික වර්ධනයට දායක වී ඇති අතර දරිද්‍රතා අනුපාත අඩකට වඩා අඩු කර ඇත.<ref name="factbook">{{Cite CIA World Factbook|country=Chile|access-date=17 February 2014}}</ref><ref name="countrystudies">{{cite web |date=31 March 1994 |title=Development and Breakdown of Democracy, 1830–1973 |url=http://countrystudies.us/chile/85.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110709014719/http://countrystudies.us/chile/85.htm |archive-date=9 July 2011 |access-date=21 April 2009 |work=Country Studies |publisher=Library of Congress}}</ref> 1999 දී චිලී මධ්‍යස්ථ ආර්ථික පසුබෑමක් අත්විඳීමට පටන් ගත්තේය. 2003 වන තෙක් ආර්ථිකය මන්දගාමීව පැවති අතර, එය යථා තත්ත්වයට පත්වීමේ පැහැදිලි සලකුණු පෙන්වීමට පටන් ගත් අතර, දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 4.0% ක වර්ධනයක් අත්කර ගත්තේය.<ref>{{cite web |date=21 February 2013 |title=Chile GDP – real growth rate |url=http://indexmundi.com/chile/gdp_real_growth_rate.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190612084542/https://www.indexmundi.com/chile/gdp_real_growth_rate.html |archive-date=12 June 2019 |access-date=13 July 2013 |publisher=Indexmundi.com}}</ref> චිලී ආර්ථිකය 2004 වසර 6% ක වර්ධනයකින් අවසන් කළේය. සැබෑ දළ දේශීය නිෂ්පාදිත වර්ධනය 2005 දී 5.7% ක් වූ අතර 2006 දී 4% දක්වා පහත වැටුණි. 2007 දී දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය 5% කින් වර්ධනය විය.<ref name="countrystudies" /> 2008 මූල්‍ය අර්බුදයට මුහුණ දුන් රජය, රැකියා සහ වර්ධනය උත්තේජනය කිරීම සඳහා ආර්ථික උත්තේජක සැලැස්මක් ප්‍රකාශයට පත් කළ අතර, මහා අවපාතය නොතකා, 2009 සඳහා දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 2% ත් 3% ත් අතර ප්‍රසාරණයක් අරමුණු කර ගෙන ඇත. කෙසේ වෙතත්, ආර්ථික විශ්ලේෂකයින් රජයේ ඇස්තමේන්තු සමඟ එකඟ නොවූ අතර ආර්ථික වර්ධනය 1.5% ක මධ්‍යන්‍යයකින් පුරෝකථනය කළහ.<ref>{{cite news|url=https://www.reuters.com/article/economicNews/idUSN1027661220090110|title=Chile finmin says no recession seen in 2009-report|date=10 January 2009|work=Reuters|access-date=17 December 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20090111024811/http://www.reuters.com/article/economicNews/idUSN1027661220090110|archive-date=11 January 2009|url-status=live}}</ref> 2012 දී සැබෑ දළ දේශීය නිෂ්පාදිත වර්ධනය 5.5% ක් විය. 2013 පළමු කාර්තුවේදී වර්ධනය 4.1% දක්වා මන්දගාමී විය.<ref name="imfartiv">{{cite web |date=14 June 2013 |title=Chile: 2013 Article IV Consultation; IMF Country Report 13/198 |url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/scr/2013/cr13198.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20130717155041/http://www.imf.org/external/pubs/ft/scr/2013/cr13198.pdf |archive-date=17 July 2013 |access-date=13 July 2013 |publisher=IMF}}</ref> [[File:Gran_Torre_Santiago_(39693576311)_(2).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Gran_Torre_Santiago_(39693576311)_(2).jpg|වම|thumb|සැන්හැටන්හි ග්‍රාන් ටොරේ කොස්ටානේරා සහ ටයිටේනියම් ලා පෝර්ටාඩා (පසුබිම) අහස ගොඩනැගිලි]] ලෝක බැංකුවට අනුව, විරැකියා අනුපාතය 2022 දී 7.8% ක් විය.<ref>{{Cite web |title=World Bank Open Data |url=https://data.worldbank.org/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230526025607/https://data.worldbank.org/ |archive-date=26 May 2023 |access-date=11 November 2023 |website=World Bank Open Data}}</ref> කෘෂිකර්මාන්තය, පතල් කැණීම් සහ ඉදිකිරීම් ක්ෂේත්‍රයන්හි ශ්‍රම හිඟයක් වාර්තා වී ඇත.<ref name="imfartiv" /> රජයේ සමීක්ෂණවලට අනුව, දරිද්‍රතා රේඛාවට පහළින් ඒක පුද්ගල ගෘහස්ථ ආදායමක් ඇති චිලී ජාතිකයින්ගේ ප්‍රතිශතය - පුද්ගලයෙකුගේ අවම පෝෂණ අවශ්‍යතා සපුරාලීමේ පිරිවැය මෙන් දෙගුණයක් ලෙස අර්ථ දක්වා ඇත - 1987 දී 45.1% සිට 2009 දී 11.5% දක්වා පහත වැටුණි.<ref>{{cite web |date=22 June 2007 |title=Casen 2006 en profundidad |url=http://www.trabajoyequidad.cl/documentos/temp/TP-825-CASEN%202006%20en%20profundidad-22-06-2007.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130113065308/http://www.trabajoyequidad.cl/documentos/temp/TP-825-CASEN%2B2006%2Ben%2Bprofundidad-22-06-2007.pdf |archive-date=13 January 2013 |access-date=22 October 2007 |work=Libertad y Desarrollo}}</ref><ref>{{cite web |year=2010 |title=Panorama social de América Latina |url=http://www.cepal.cl/publicaciones/xml/9/41799/PSE-panoramasocial2010.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110707005900/http://www.cepal.cl/publicaciones/xml/9/41799/PSE-panoramasocial2010.pdf |archive-date=7 July 2011 |access-date=13 July 2013 |publisher=ECLAC}}</ref> කෙසේ වෙතත්, චිලීයේ විචාරකයින් තර්ක කරන්නේ සැබෑ දරිද්‍රතා සංඛ්‍යාලේඛන නිල වශයෙන් ප්‍රකාශයට පත් කරන ලද සංඛ්‍යාලේඛනවලට වඩා සැලකිය යුතු ලෙස ඉහළ බවයි.<ref>{{cite news|url=http://www.economiaynegocios.cl/noticias/noticias.asp?id=35048|title=Una muy necesaria corrección: Hay cuatro millones de pobres en Chile|date=14 October 2007|newspaper=El Mercurio|access-date=22 October 2007|archive-url=https://web.archive.org/web/20210815184809/http://www.economiaynegocios.cl/noticias/noticias.asp?id=35048|archive-date=15 August 2021|url-status=live}}</ref> බොහෝ යුරෝපීය රටවල ප්‍රිය කරන සාපේක්ෂ මිනුම් දණ්ඩ භාවිතා කරමින්, චිලී ජාතිකයන්ගෙන් 27% ක් දුප්පත් වනු ඇති බව ECLAC හි ජුවාන් කාලෝස් ෆෙරෙස් පවසයි.<ref>{{Cite news|url=http://www.economist.com/displaystory.cfm?story_id=9645174|title=Destitute no more|date=16 August 2007|newspaper=The Economist|access-date=22 October 2007|archive-url=https://web.archive.org/web/20071016204538/http://economist.com/displayStory.cfm?story_id=9645174|archive-date=16 October 2007|url-status=live}}{{Subscription required}}</ref> 2012 වන විට, මිලියන 11.1 ක් පමණ (ජනගහනයෙන් 64%) රජයේ සුභසාධන වැඩසටහන් වලින් ප්‍රතිලාභ ලබන අතර,<ref>{{cite web |date=20 November 2012 |title=Ficha de Protección Social – Ministerio de Desarrollo Social |url=http://www.fichaproteccionsocial.gob.cl/estad/est_int.php?id=19 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160518190839/http://www.fichaproteccionsocial.gob.cl/estad/est_int.php?id=19 |archive-date=18 May 2016 |access-date=12 March 2013 |publisher=Fichaproteccionsocial.gob.cl}}</ref> "සමාජ ආරක්ෂණ කාඩ්පත" හරහා, එයට දරිද්‍රතාවයෙන් පෙළෙන ජනගහනය සහ දරිද්‍රතාවයට වැටීමේ අවදානමක් ඇති අය ඇතුළත් වේ.<ref>{{cite web |title=Ficha de Protección Social – Ministerio de Desarrollo Social |url=http://www.fichaproteccionsocial.gob.cl/fps/fps2.php |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120915085201/http://www.fichaproteccionsocial.gob.cl/fps/fps2.php |archive-date=15 September 2012 |access-date=9 November 2012 |publisher=Fichaproteccionsocial.gob.cl}}</ref> පෞද්ගලීකරණය කරන ලද ජාතික විශ්‍රාම වැටුප් ක්‍රමය (AFP) දේශීය ආයෝජන දිරිමත් කර ඇති අතර දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් ආසන්න වශයෙන් 21% ක ඇස්තමේන්තුගත මුළු දේශීය ඉතුරුම් අනුපාතයකට දායක වී ඇත.<ref>{{cite web |title=The Chilean pension system |url=http://www.safp.cl/573/articles-3523_copyright.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120512092950/http://www.safp.cl/573/articles-3523_copyright.pdf |archive-date=12 May 2012 |access-date=13 July 2013}}</ref> අනිවාර්ය පෞද්ගලික විශ්‍රාම වැටුප් ක්‍රමය යටතේ, බොහෝ විධිමත් අංශයේ සේවකයින් තම වැටුපෙන් 10% ක් පෞද්ගලිකව කළමනාකරණය කරන ලද අරමුදල්වලට ගෙවයි.<ref name="countrystudies" /> චිලී රාජ්‍යය රටවල් ජාලයක් සමඟ නිදහස් වෙළඳ ගිවිසුම් (FTA) අත්සන් කර ඇති අතර, 2003 දී අත්සන් කරන ලද සහ 2004 ජනවාරි මාසයේදී ක්‍රියාත්මක කරන ලද එක්සත් ජනපදය සමඟ FTA ද ඇතුළුව.<ref>{{cite web |title=USA-Chile FTA Final Text |url=http://www.ustr.gov/Trade_Agreements/Bilateral/Chile_FTA/Final_Texts/Section_Index.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160328045456/https://ustr.gov/trade_agreements/bilateral/chile_fta/final_texts/section_index.html |archive-date=28 March 2016 |access-date=13 July 2013 |publisher=Ustr.gov}}</ref> චිලී රාජ්‍යයේ අභ්‍යන්තර රජයේ සංඛ්‍යාලේඛනවලින් පෙනී යන්නේ උද්ධමනය සහ මෑත කාලීන ඉහළ තඹ මිල ගණන් සැලකිල්ලට ගත් විට පවා, එතැන් සිට එක්සත් ජනපදය සහ චිලී අතර ද්විපාර්ශ්වික වෙළඳාම 60% ට වඩා වර්ධනය වී ඇති බවයි.<ref name="countrystudies" /> චීනය සමඟ චිලී හි මුළු වෙළඳාම 2006 දී ඇමරිකානු ඩොලර් බිලියන 8.8 දක්වා ළඟා වූ අතර එය ආසියාව සමඟ එහි වෙළඳ සම්බන්ධතාවයේ වටිනාකමෙන් 66% කට ආසන්න ප්‍රමාණයක් නියෝජනය කරයි.<ref name="countrystudies" /> ආසියාවට අපනයන 2005 දී ඇමරිකානු ඩොලර් බිලියන 15.2 සිට 2006 දී ඇමරිකානු ඩොලර් බිලියන 19.7 දක්වා වැඩි වූ අතර එය 29.9% ක වැඩිවීමකි.<ref name="countrystudies" /> ආනයනවල වාර්ෂික වර්ධනය විශේෂයෙන් රටවල් ගණනාවකින් ශක්තිමත් විය: ඉක්වදෝරය (123.9%), තායිලන්තය (72.1%), දකුණු කොරියාව (52.6%) සහ චීනය (36.9%).<ref name="countrystudies" /> විදේශ සෘජු ආයෝජන සඳහා චිලීහි ප්‍රවේශය රටේ විදේශ ආයෝජන නීතිය තුළ කේතනය කර ඇත. ලියාපදිංචිය සරල හා විනිවිද පෙනෙන බව වාර්තා වන අතර, විදේශීය ආයෝජකයින්ට ඔවුන්ගේ ලාභ සහ ප්‍රාග්ධනය නැවත මෙරටට ගෙන්වා ගැනීම සඳහා නිල විදේශ විනිමය වෙළඳපොළට ප්‍රවේශය සහතික කෙරේ.<ref name="countrystudies" /> චිලී රජය නවෝත්පාදන සහ තරඟකාරිත්වය පිළිබඳ කවුන්සිලයක් පිහිටුවා ඇති අතර, ආර්ථිකයේ නව කොටස් වෙත අමතර FDI ගෙන ඒමේ අපේක්ෂාවෙන් සිටී.<ref name="countrystudies" /> ස්ටෑන්ඩර්ඩ් ඇන්ඩ් පුවර්ස් විසින් චිලී රාජ්‍යයට A ණය ශ්‍රේණිගත කිරීමක් ලබා දෙයි.<ref>{{cite news|url=https://countryeconomy.com/ratings/chile|title=Rating: Chile Credit Rating|date=2023|work=|access-date=|archive-url=https://web.archive.org/web/20240112090947/https://countryeconomy.com/ratings/chile|archive-date=12 January 2024|url-status=live}}</ref> චිලී රජය සිය විදේශ ණය ගෙවීම දිගටම කරගෙන යන අතර, 2006 අවසානයේ රාජ්‍ය ණය දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 3.9% ක් පමණි.<ref name="countrystudies" /> චිලී මධ්‍යම රජය 2012 අවසානයේ දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 7% ක ශුද්ධ වත්කම් තත්වයක් සහිත ශුද්ධ ණයහිමියෙකි.<ref name="imfartiv" /> 2013 පළමු කාර්තුවේදී ජංගම ගිණුම් හිඟය 4% ක් වූ අතර එය බොහෝ දුරට විදේශ සෘජු ආයෝජන මගින් මූල්‍යකරණය කරන ලදී.<ref name="imfartiv" /> 2012 දී මධ්‍යම රජයේ ආදායමෙන් 14% ක් සෘජුවම තඹ වලින් ලැබුණි.<ref name="imfartiv" /> 2024 දී ගෝලීය නවෝත්පාදන දර්ශකයේ චිලී 1 වන ස්ථානයට පත්විය.<ref>{{Cite book |author=Wunsch-Vincent |first1=Sacha |url=https://www.wipo.int/web-publications/global-innovation-index-2024/en/ |title=Global Innovation Index 2024: Unlocking the Promise of Social Entrepreneurship |last2=León |first2=Lorena Rivera |last3=Lanvin |first3=Bruno |last4=Dutta |first4=Soumitra |date=26 September 2024 |website=www.wipo.int |publisher=[[World Intellectual Property Organization]] |isbn=978-92-805-3681-2 |edition=17th |location=Geneva |page=18 |language=en |doi=10.34667/tind.50062 |access-date=2024-10-06 |archive-url=https://web.archive.org/web/20241212043914/https://www.wipo.int/web-publications/global-innovation-index-2024/en/ |archive-date=12 December 2024 |url-status=live}}</ref> === ඛනිජ සම්පත් === [[File:Chuquicamata-003_02.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chuquicamata-003_02.jpg|thumb|ලොව විශාලතම විවෘත වළේ තඹ පතල වන චුකිකමාටා]] චිලී ඛනිජ සම්පත් වලින් පොහොසත් ය, විශේෂයෙන් තඹ සහ ලිතියම්. විදුලි වාහන සඳහා බැටරි සඳහා ලිතියම් වල වැදගත්කම සහ විදුලි මිශ්‍රණයේ වරින් වර පුනර්ජනනීය බලශක්තිය විශාල ප්‍රමාණයක් භාවිතා කරමින් විදුලි ජාල ස්ථායිකරණය කිරීම හේතුවෙන්, චිලී භූ දේශපාලනිකව ශක්තිමත් කළ හැකි යැයි සැලකේ. කෙසේ වෙතත්, ලෝකයේ අනෙකුත් ප්‍රදේශවල පුළුල් නිෂ්පාදනය සඳහා ආර්ථික දිරිගැන්වීම්වල බලය අවතක්සේරු කිරීම සම්බන්ධයෙන් මෙම ඉදිරිදර්ශනය විවේචනයට ලක්ව ඇත.[26] 2019 දී, රට ලොව විශාලතම තඹ,<ref>{{cite web |title=USGS Copper Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-copper.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-copper.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> අයඩින්<ref>{{cite web |title=USGS Iodine Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-iodine.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210625191455/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-iodine.pdf |archive-date=25 June 2021 |access-date=11 July 2022}}</ref> සහ රීනියම්,<ref>{{cite web |title=USGS Rhenium Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-rhenium.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210621074425/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-rhenium.pdf |archive-date=21 June 2021 |access-date=11 July 2022}}</ref> ලිතියම්<ref>{{cite web |title=USGS Lithium Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-lithium.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-lithium.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> සහ මොලිබ්ඩිනම්<ref>{{cite web |title=USGS Molybdenum Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-molybdenum.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-molybdenum.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> හි දෙවන විශාලතම නිෂ්පාදකයා, රිදී<ref>{{cite web |title=USGS Silver Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-silver.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210515082301/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-silver.pdf |archive-date=15 May 2021 |access-date=11 July 2022}}</ref> හි හත්වන විශාලතම නිෂ්පාදකයා,<ref>{{cite web |title=USGS Salt Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-salt.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-salt.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> පොටෑෂ් හි අටවන විශාලතම නිෂ්පාදකයා,<ref>{{cite web |title=USGS Potash Product ion Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-potash.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-potash.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> සල්ෆර්<ref>{{cite web |title=USGS Sulfur Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-sulfur.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-sulfur.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> හි දහතුන්වන නිෂ්පාදකයා සහ ලෝකයේ යකඩ ලෝපස්<ref>{{cite web |title=USGS Iron Ore Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-iron-ore.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-iron-ore.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> හි දහතුන්වන නිෂ්පාදකයා විය. 2023 දී එය ගෝලීය වශයෙන් සිව්වන විශාලතම රිදී නිෂ්පාදකයා විය.<ref>{{Cite web |title=USGS Silver Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2024/mcs2024.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20241220035538/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2024/mcs2024.pdf |archive-date=December 20, 2024 |access-date=December 23, 2024}}</ref> රටෙහි සැලකිය යුතු රන් නිෂ්පාදනයක් ද ඇත: 2006 සහ 2017 අතර, රට වාර්ෂිකව 2017 දී ටොන් 35.9 සිට 2013 දී ටොන් 51.3 දක්වා නිෂ්පාදනය කරන ලදී,<ref>{{Cite web |title=Gold Production in Chile |url=https://www.ceicdata.com/en/indicator/chile/gold-production |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20221018212808/https://www.ceicdata.com/en/indicator/chile/gold-production |archive-date=18 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> එහිදී 2015 දී රන් නිෂ්පාදනය මෙට්‍රික් ටොන් 43 කි.<ref>{{Cite web |title=Gold production |url=https://ourworldindata.org/grapher/gold-production?tab=table |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129233804/https://ourworldindata.org/grapher/gold-production?tab=table |archive-date=29 November 2023 |access-date=2024-12-17 |website=Our World in Data}}</ref> === කෘෂිකර්මය === [[File:Viñedo_Puente_Alto.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Vi%C3%B1edo_Puente_Alto.jpg|වම|thumb|පුවෙන්ටේ ඇල්ටෝ හි මිදි වත්ත]] චිලීයේ කෘෂිකර්මාන්තය එහි විශේෂිත භූගෝලීය, දේශගුණය සහ භූ විද්‍යාව සහ මානව සාධක හේතුවෙන් විවිධ ක්‍රියාකාරකම් රාශියක් ආවරණය කරයි. ඓතිහාසික වශයෙන් කෘෂිකර්මාන්තය චිලී ආර්ථිකයේ එක් පදනමකි. දැන් කෘෂිකර්මාන්තය සහ වන වගාව, දැව කැපීම සහ ධීවර කර්මාන්තය වැනි ආශ්‍රිත අංශ 2007 වන විට දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 4.9% ක් පමණක් වන අතර රටේ ශ්‍රම බලකායෙන් 13.6% ක් සේවයේ යොදවයි. චිලී යනු චෙරි සහ බ්ලූබෙරි නිෂ්පාදනය කරන ලොව විශාලතම නිෂ්පාදකයින් 5 දෙනාගෙන් එකක් වන අතර, ඉහළ වටිනාකමක් ඇති පලතුරු අපනයනය කිරීම කෙරෙහි අවධානය යොමු කරමින් මිදි, ඇපල්, කිවි, පීච්, ප්ලම් සහ ලා දුඹුරු යන ලොව විශාලතම නිෂ්පාදකයින් 10 දෙනාගෙන් එකකි.<ref>{{Cite web |title=Agriculture in Chile, by FAO |url=http://www.fao.org/faostat/en/#data/QCL/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170511194947/http://www.fao.org/faostat/en/#data/QCL/ |archive-date=11 May 2017 |access-date=11 July 2022}}</ref> චිලී හි තවත් ප්‍රධාන කෘෂිකාර්මික නිෂ්පාදන අතර පෙයාර්ස්, ළූණු, තිරිඟු, බඩ ඉරිඟු, ඕට්ස්, සුදුළූණු, ඇස්පරගස්, බෝංචි, හරක් මස්, කුකුළු මස්, ලොම්, මාළු, දැව සහ කංසා ඇතුළත් වේ. එහි භූගෝලීය හුදකලාව සහ දැඩි සිරිත් විරිත් ප්‍රතිපත්ති නිසා චිලී පිස්සු ගව රෝග, පළතුරු මැස්සන් සහ ෆිලොක්සෙරා වැනි රෝග සහ පළිබෝධකයන්ගෙන් තොරය. මෙය, උතුරු අර්ධගෝලයට වඩා බෙහෙවින් වෙනස් අස්වනු නෙළන කාලයන් ඇති දකුණු අර්ධගෝලයේ එහි පිහිටීම සහ එහි පුළුල් පරාසයක කෘෂිකාර්මික තත්වයන් චිලී හි ප්‍රධාන සංසන්දනාත්මක වාසි ලෙස සැලකේ. කෙසේ වෙතත්, චිලී හි කඳුකර භූ දර්ශනය කෘෂිකර්මාන්තයේ ප්‍රමාණය සහ තීව්‍රතාවය සීමා කරන බැවින් වගා කළ හැකි ඉඩම් මුළු භූමි ප්‍රමාණයෙන් 2.62% කට පමණක් අනුරූප වේ. චිලී දැනට කෘෂිකාර්මික ඉඩම් හෙක්ටයාර 14,015 ක් භාවිතා කරයි.<ref>{{Cite web |title=Chile – OECD Data |url=https://data.oecd.org/chile.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20181125030826/https://data.oecd.org/chile.htm |archive-date=25 November 2018 |access-date=2 November 2018 |website=theOECD |language=en}}</ref> චිලී යනු නෝර්වේට පසුව ලොව දෙවන විශාලතම සැමන් නිෂ්පාදකයා වේ. 2019 දී, එය ගෝලීය සැපයුමෙන් 26% කට වගකිව යුතු විය.<ref>{{Cite news|url=https://www.istoedinheiro.com.br/algas-nocivas-matam-mais-de-42-mil-toneladas-de-salmao-no-chile/|title=Algas nocivas matam mais de 4,2 mil toneladas de salmão no Chile|access-date=4 September 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20221024140847/https://www.istoedinheiro.com.br/algas-nocivas-matam-mais-de-42-mil-toneladas-de-salmao-no-chile/|archive-date=24 October 2022|url-status=live}}</ref> වයින් සම්බන්ධයෙන්, චිලී සාමාන්‍යයෙන් ලෝකයේ විශාලතම නිෂ්පාදකයින් 10 දෙනා අතර වේ. 2018 දී එය 6 වන ස්ථානයේ සිටියේය.<ref>{{Cite web |date=2019 |title=2019 Statistical Report on World Vitiviniculture |url=https://www.oiv.int/public/medias/6782/oiv-2019-statistical-report-on-world-vitiviniculture.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210206112544/https://www.oiv.int/public/medias/6782/oiv-2019-statistical-report-on-world-vitiviniculture.pdf |archive-date=6 February 2021 |access-date=7 March 2021 |website=International Organisation of Vine and Wine}}</ref> === සංචාරක ව්‍යාපාරය === [[File:Cerro_Concepcion.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Cerro_Concepcion.jpg|thumb|යුනෙස්කෝ ලෝක උරුම අඩවියක් වන වල්පරයිසෝ නගරය]] [[File:Cuernos_del_Paine_from_Lake_Pehoé.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Cuernos_del_Paine_from_Lake_Peho%C3%A9.jpg|thumb|චිලී පැටගෝනියාවේ ටොරස් ඩෙල් පේන් ජාතික වනෝද්‍යානය]] [[File:Moai_Rano_raraku.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Moai_Rano_raraku.jpg|thumb|පාස්කු දූපතේ 1250 සහ 1500 අතර කාල නිර්ණය කරන ලද පූර්ව-කොලොම්බියානු මෝයිස් මානව රූප.]] පසුගිය දශක කිහිපය තුළ චිලීයේ සංචාරක ව්‍යාපාරය තිරසාර වර්ධනයක් අත්විඳ ඇත. 2005 දී සංචාරක ව්‍යාපාරය 13.6% කින් වර්ධනය වූ අතර එයින් ඩොලර් බිලියන 4.5 කට වඩා උපයා ඇති අතර එයින් බිලියන 1.5 ක් විදේශීය සංචාරකයින් විසින් උපයා ඇත. ජාතික සංචාරක සේවයට (සර්නාටූර්) අනුව, වසරකට මිලියන 2 ක ජනතාවක් රට නැරඹීමට පැමිණේ. මෙම අමුත්තන්ගෙන් වැඩි දෙනෙක් ඇමරිකානු මහාද්වීපයේ අනෙකුත් රටවලින්, ප්‍රධාන වශයෙන් ආර්ජන්ටිනාවෙන් පැමිණෙති; ඉන්පසු එක්සත් ජනපදය, යුරෝපය සහ බ්‍රසීලයෙන් වැඩි වන සංඛ්‍යාවක් පැමිණෙන අතර දකුණු කොරියාවෙන් සහ චීනයෙන් ආසියානුවන් සංඛ්‍යාව වැඩි වේ.<ref>Blanco, Hernán ''et al.'' (August 2007) [https://web.archive.org/web/20080408235147/http://www.rides.cl/pdf/trade_tourism_chile.pdf International Trade and Sustainable Tourism in Chile]. International Institute for Sustainable Development</ref> සංචාරකයින් සඳහා ප්‍රධාන ආකර්ෂණයන් වන්නේ රටේ අන්ත කලාපවල පිහිටා ඇති ස්වභාවික සුන්දරත්වයෙන් යුත් ස්ථාන ය: උතුරේ සැන් පේද්‍රෝ ද ඇටකාමා, ඉන්කායික් ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පය, ඇල්ටිප්ලානෝ විල් සහ සඳ නිම්නය අගය කිරීමට පැමිණෙන විදේශීය සංචාරකයින් අතර ඉතා ජනප්‍රියය. උතුරේ ද පුට්‍රේ හි, චුන්ගාරා විල මෙන්ම පරිනකොටා සහ පොමරේප් ගිනි කඳු ද ඇත, ඒවා පිළිවෙලින් මීටර් 6,348 සහ මීටර් 6,282 ක උන්නතාංශයකින් යුක්ත වේ. මධ්‍යම ඇන්ඩීස් පුරා ජාත්‍යන්තර කීර්තියක් ඇති පෝර්ටිලෝ, වැලේ නෙවාඩෝ සහ ටර්මාස් ඩි චිලන් ඇතුළු ස්කී රිසෝට් රාශියක් ඇත. දකුණේ ප්‍රධාන සංචාරක ස්ථාන වන්නේ ජාතික වනෝද්‍යාන (වඩාත් ජනප්‍රිය වන්නේ අරෞකානියාවේ කොන්ගුයිලියෝ ජාතික වනෝද්‍යානයයි)<ref>{{Cite web |title=Conguillio National Park (Official GANP Park Page) |url=https://national-parks.org/chile/conguillio |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20221026143218/https://national-parks.org/chile/conguillio |archive-date=26 October 2022 |access-date=26 October 2022 |website=national-parks.org |language=en}}</ref> සහ ඉස්ලා මෝචා සහ නහුවෙල්බුටා ජාතික වනෝද්‍යානය සහිත ටිරුවා සහ කැනෙටේ අවට වෙරළබඩ ප්‍රදේශය, චිලෝ දූපත් සමූහය සහ ලගුනා සැන් රෆායෙල් ජාතික වනෝද්‍යානය, එහි බොහෝ ග්ලැසියර සහිත පැටගෝනියාව සහ ටොරස් ඩෙල් පේන් ජාතික වනෝද්‍යානය ඇතුළත් වේ. එහි අද්විතීය ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පය සමඟ ලෝක උරුමයක් වන වල්පරයිසෝ මධ්‍යම වරාය නගරය ද ජනප්‍රියයි.<ref>{{Cite web |last=Centre |first=UNESCO World Heritage |title=Historic Quarter of the Seaport City of Valpara&iacute;so |url=https://whc.unesco.org/en/list/959/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240127041016/https://whc.unesco.org/en/list/959 |archive-date=27 January 2024 |access-date=22 January 2024 |website=UNESCO World Heritage Centre |language=en}}</ref> අවසාන වශයෙන්, පැසිෆික් සාගරයේ පාස්කු දූපත චිලී සංචාරක ගමනාන්තවලින් එකකි. දේශීය සංචාරකයින් සඳහා, සංචාරක ව්‍යාපාරය බොහෝ දුරට ගිම්හානයේදී (දෙසැම්බර් සිට මාර්තු දක්වා) සංකේන්ද්‍රණය වී ඇති අතර ප්‍රධාන වශයෙන් වෙරළබඩ වෙරළබඩ නගරවල වේ.<ref>{{Cite web |title=Best Beaches in Chile - Sandee |url=https://sandee.com/chile |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20241204020431/https://sandee.com/chile |archive-date=4 December 2024 |access-date=2024-10-24 |website=sandee.com}}</ref> ඇරිකා, ඉක්වික්, ඇන්ටොෆගස්ටා, ලා සෙරීනා සහ කොක්විම්බෝ උතුරේ ප්‍රධාන ගිම්හාන මධ්‍යස්ථාන වන අතර, විලාරිකා විලෙහි වෙරළ තීරයේ ඇති පුකෝන් දකුණේ ප්‍රධාන මධ්‍යස්ථානය වේ. සන්තියාගෝට ආසන්නව පිහිටා ඇති නිසා, බොහෝ වෙරළ නිවාඩු නිකේතන සහිත වැල්පරයිසෝ කලාපයේ වෙරළ තීරයට විශාලතම සංචාරකයින් සංඛ්‍යාව ලැබේ. වල්පරයිසෝහි වඩාත් ධනවත් උතුරු අසල්වැසියා වන විනා ඩෙල් මාර්, එහි වෙරළ තීරයන්, කැසිනෝ සහ ලතින් ඇමරිකාවේ වැදගත්ම සංගීත උත්සවය වන එහි වාර්ෂික ගීත උළෙල නිසා ජනප්‍රියයි. ෆොඩෝර්ස් පවසන පරිදි ඕ'හිගින්ස් කලාපයේ පිචිලෙමු දකුණු ඇමරිකාවේ "හොඳම සර්ෆින් ස්ථානය" ලෙස පුළුල් ලෙස හැඳින්වේ. 2005 නොවැම්බර් මාසයේදී රජය "චිලී: සියලු මාර්ග පුදුම සහගත" යන වෙළඳ නාමය යටතේ ව්‍යාපාරයක් දියත් කළේ ව්‍යාපාර සහ සංචාරක යන දෙකටම ජාත්‍යන්තරව රට ප්‍රවර්ධනය කිරීමේ අරමුණින්.<ref>{{cite web |title=Pro&#124;Chile – Importadores &#124; Selección idiomas |url=http://www.prochile.us/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140719080258/http://www.prochile.us/ |archive-date=19 July 2014 |access-date=22 December 2013 |publisher=Prochile.us}}</ref>1880 දී ඉදිකරන ලද චිලී ජාතික ලලිත කලා කෞතුකාගාරය වැනි චිලී හි කෞතුකාගාරවල චිලී කලාකරුවන්ගේ කෘති ඇතුළත් වේ. චිලී රාජ්‍යය ආර්ජන්ටිනාව සහ චිලී අතර මායිමේ පිහිටා ඇති ලෝක ප්‍රසිද්ධ පැටගෝනියානු මංපෙතට නිවහන වේ. සංරක්ෂණය මත පදනම් වූ සංවර්ධනය දිරිගැන්වීමේ අපේක්ෂාවෙන් චිලී මෑතකදී සංචාරක ව්‍යාපාරය සඳහා දැවැන්ත දර්ශනීය මාර්ගයක් දියත් කළේය. උද්‍යාන මාර්ගය සැතපුම් 1,740 ක් (කිලෝමීටර් 2,800) ආවරණය කරන අතර එය ටොම්ප්කින් සංරක්ෂණය (නිර්මාතෘ ඩග්ලස් ටොම්ප්කින්ස් සහ බිරිඳ ක්‍රිස්ටින්) විසින් නිර්මාණය කරන ලදී.<ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-45663960|title=Chile unveils huge Patagonia scenic route|date=27 September 2018|work=BBC News|access-date=24 November 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20181124162200/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-45663960|archive-date=24 November 2018|language=en-GB|url-status=live}}</ref> === ප්‍රවාහනය === [[File:Chile_Route_68_Northbound_At_Route_60.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chile_Route_68_Northbound_At_Route_60.jpg|වම|thumb|මාර්ග 60 සමඟ මංසන්ධියේදී මාර්ග 68]] චිලීයේ භූ විෂමතාවය හේතුවෙන් ක්‍රියාකාරී ප්‍රවාහන ජාලයක් එහි ආර්ථිකයට අත්‍යවශ්‍ය වේ. 2020 දී චිලී රාජ්‍යයේ කිලෝමීටර් 85,984 (සැතපුම් 53,428) ක අධිවේගී මාර්ග තිබූ අතර කිලෝමීටර් 21,289 (සැතපුම් 13,228) ක කාපට් කර ඇත.<ref>{{Cite web |title=Data of interest 1 – National Network according to category |url=https://www.observatoriologistico.cl/infraestructura/red-vial/?id=5d719224d2c6f20029110412 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220529172624/https://www.observatoriologistico.cl/infraestructura/red-vial/?id=5d719224d2c6f20029110412 |archive-date=29 May 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> එම වසරේම, රට තුළ කිලෝමීටර් 3,347 (සැතපුම් 2,080) ක අනුපිටපත් අධිවේගී මාර්ග තිබූ අතර එය බ්‍රසීලයෙන් පසු දකුණු ඇමරිකාවේ දෙවන විශාලතම ජාලය වේ.<ref>{{Cite web |title=Data of interest 3 – Red vial national de dobles calzadas por región año 2020 |url=https://www.observatoriologistico.cl/infraestructura/red-vial/?id=5d719224d2c6f20029110412 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220529172624/https://www.observatoriologistico.cl/infraestructura/red-vial/?id=5d719224d2c6f20029110412 |archive-date=29 May 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> 1990 දශකයේ මැද භාගයේ සිට, කාර්යක්ෂම මාර්ග ජාලයක් ඉදිකිරීමට ඉඩ සලසන ලංසු තැබීමේ ක්‍රියාවලීන් හරහා රටේ මාර්ගවල සැලකිය යුතු දියුණුවක් ඇති වී ඇති අතර, පුවර්ටෝ මොන්ට් සහ කල්ඩෙරා අතර පැනමෙරිකන් අධිවේගී මාර්ගයේ (චිලී මාර්ගය 5) අඛණ්ඩ කිලෝමීටර් 1,950 (සැතපුම් 1,212) අනුපිටපත් කිරීම කෙරෙහි අවධානය යොමු කර ඇත (අටකාමා කාන්තාර ප්‍රදේශයේ සැලසුම් කර ඇති අනුපිටපත් කිරීමට අමතරව),<ref>{{Cite web |date=13 March 2019 |title=In 2021 they will bid for roads that unite Antofagasta with Caldera and Iquique |url=https://www.infraestructurapublica.cl/2021-licitaran-carreteras-unen-antofagasta-caldera-e-iquique/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20221023012331/https://www.infraestructurapublica.cl/2021-licitaran-carreteras-unen-antofagasta-caldera-e-iquique/ |archive-date=23 October 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> සන්තියාගෝ, වල්පරයිසෝ සහ මධ්‍යම වෙරළ තීරය අතර කොටස් සහ කොන්සෙප්සියොන් වෙත උතුරු ප්‍රවේශය සහ සන්තියාගෝ නාගරික මහාමාර්ග ජාලයේ විශාල ව්‍යාපෘතිය 2004 සහ 2006 අතර විවෘත කරන ලදී.<ref>{{Cite web |title=115 nuevos km de autopistas |url=http://www.plataformaurbana.cl/archive/2009/01/14/115-nuevos-km-de-autopistas/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220711122610/https://www.plataformaurbana.cl/archive/2009/01/14/115-nuevos-km-de-autopistas/ |archive-date=11 July 2022 |access-date=11 July 2022 |work=Plataforma Urbana}}</ref> දුම්රිය ජාලයේ පරිහානියෙන් පසු චිලියේ දිගු දුර ප්‍රවාහනයේ ප්‍රධාන මාධ්‍යය දැන් බස් රථ වේ.<ref>{{cite web |author=Omnilineas |title=Omnilineas website |url=http://www.omnilineas.cl/comparison/index.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140219172710/http://www.omnilineas.cl/comparison/index.html |archive-date=19 February 2014 |access-date=17 February 2014}}</ref> බස් පද්ධතිය මුළු රටම ආවරණය කරයි, ඇරිකා සිට සන්තියාගෝ දක්වා (පැය 30 ක ගමනක්) සහ සන්තියාගෝ සිට පුන්ටා අරීනාස් දක්වා (පැය 40 ක් පමණ, ඔසෝර්නෝ හි වෙනසක් සහිතව). චිලීයේ මුළු ධාවන පථ 372 ක් ඇත (තාරකා කර ඇති මාර්ග 62 ක් සහ තාර නොදැමූ මාර්ග 310 ක්). චිලියේ වැදගත් ගුවන් තොටුපළවල් වන්නේ චකල්ලූටා ජාත්‍යන්තර ගුවන් තොටුපල (ඇරිකා), ඩියාගෝ අරසීනා ජාත්‍යන්තර ගුවන්තොටුපළ (ඉක්වික්), ඇන්ඩ්‍රෙස් සැබෙලා ගැල්වෙස් ජාත්‍යන්තර ගුවන් තොටුපල (ඇන්ටොෆගස්ටා), කැරියල් සූර් ජාත්‍යන්තර ගුවන් තොටුපළ (කොන්සෙප්සියන්), එල් ටෙපුවල් ජාත්‍යන්තර ගුවන් තොටුපළ (පුවර්ටෝ මොන්ට්), ජනාධිපති කාලෝස් ඉබානා ජාත්‍යන්තර ගුවන් තොටුපළයි. අරෞකානියා ජාත්‍යන්තර ගුවන්තොටුපළ (ටෙමුකෝ), මාතවේරි ජාත්‍යන්තර ගුවන්තොටුපළ (පාස්කු දූපත), වෙනත් ගුවන් තොටුපළකට ඇති දුර අනුව නිර්වචනය කර ඇති පරිදි ලෝකයේ වඩාත්ම දුරස්ථ ගුවන් තොටුපළ වන අතර, ආටුරෝ මෙරිනෝ බෙනිටෙස් ජාත්‍යන්තර ගුවන් තොටුපළ (සන්තියාගෝ) 2011 දී 12,105,524 මගීන්ගේ ගමනාගමනයෙන් යුක්ත වේ. ධජ වාහකය LATAM ගුවන් සේවය. === අන්තර්ජාලය සහ විදුලි සංදේශ === [[File:Andes_y_Torre_Entel.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Andes_y_Torre_Entel.jpg|thumb|චිලීහි සන්තියාගෝ හි ටොරේ එන්ටෙල්, පසුබිමේ ඇන්ඩීස් කඳුකරය.]] චිලී දූපත් සහ ඇන්ටාක්ටික් කඳවුරු ඇතුළුව රටේ බොහෝ ප්‍රදේශ ආවරණය කරන විදුලි සංදේශ පද්ධතියක් චිලී සතුව ඇත. දුරකථන පද්ධතිය පෞද්ගලීකරණය කිරීම 1988 දී ආරම්භ විය; පුළුල් මයික්‍රෝවේව් රේඩියෝ රිලේ පහසුකම් මත පදනම් වූ නවීන පද්ධතියක් සහ පෘථිවි මධ්‍යස්ථාන 3 ක් සහිත දේශීය චන්ද්‍රිකා පද්ධතියක් සහිත දකුණු ඇමරිකාවේ වඩාත්ම දියුණු විදුලි සංදේශ යටිතල පහසුකම්වලින් එකක් චිලී සතුව ඇත.<ref name="factbook" /> 2012 දී, භාවිතයේ ප්‍රධාන මාර්ග මිලියන 3.276 ක් සහ ජංගම සෙලියුලර් දුරකථන ග්‍රාහකයින් මිලියන 24.13 ක් සිටියහ.<ref name="factbook" /> ජාත්‍යන්තර විදුලි සංදේශ සංගමයේ (ITU) 2012 දත්ත සමුදායකට අනුව, චිලී ජනගහනයෙන් 61.42% ක් අන්තර්ජාලය භාවිතා කරන අතර, එමඟින් දකුණු ඇමරිකාවේ ඉහළම අන්තර්ජාල විනිවිද යාමක් ඇති රට චිලී බවට පත්වේ.<ref name="ITU-IndividualsUsingTheInternet">{{cite web |date=June 2013 |title=Percentage of Individuals using the Internet 2000 |url=http://www.itu.int/en/ITU-D/Statistics/Documents/statistics/2013/Individuals_Internet_2000-2012.xls |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140209141641/http://www.itu.int/en/ITU-D/Statistics/Documents/statistics/2013/Individuals_Internet_2000-2012.xls |archive-date=9 February 2014 |access-date=22 June 2013 |publisher=International Telecommunication Union}}</ref> චිලී අන්තර්ජාල රටේ කේතය ".cl" වේ.<ref>{{cite web |author1=Internet Assigned Numbers Authority |title=.cl Domain Delegation Data |url=https://www.iana.org/domains/root/db/cl.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240220234533/http://www.iana.org/domains/root/db/cl.html |archive-date=20 February 2024 |access-date=3 April 2024 |website=www.iana.org}}</ref> 2017 දී චිලී රජය එහි පළමු සයිබර් ආරක්ෂණ උපාය මාර්ගය දියත් කළ අතර, එය ත්‍රස්තවාදයට එරෙහි අන්තර්-ඇමරිකානු කමිටුවේ (CICTE) ඇමරිකානු රාජ්‍ය සංවිධානයේ (OAS) සයිබර් ආරක්ෂණ වැඩසටහනෙන් තාක්ෂණික සහාය ලබා ගනී.<ref>{{Cite book |author1=Carlos Solar |title=Cybersecurity Governance in Latin America: States, Threats, and Alliances |publisher=State University of New York Press |year=2023 |isbn=9781438491424 |pages=}}</ref> === බලශක්තිය === [[File:Generadores_eólicos.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Generadores_e%C3%B3licos.jpg|thumb|චිලී, කැනෙලා අසල සුළං ගොවිපලක්]] 2020 දී චිලීයේ මුළු බලශක්ති සැපයුම (TES) ඒක පුද්ගල 23.0GJ විය.<ref name="iea2020">{{cite web |title=IEA – Report |url=https://www.iea.org/data-and-statistics/data-tools/energy-statistics-data-browser?country=KENYA&fuel=Energy%20supply&indicator=TESbyPop |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20170202060054/https://www.iea.org/statistics/statisticssearch/report/?country=Chile&product=indicators |archive-date=2 February 2017 |access-date=4 November 2020}}</ref> චිලීයේ බලශක්තිය ෆොසිල ඉන්ධන මගින් ආධිපත්‍යය දරන අතර, ගල් අඟුරු, තෙල් සහ ගෑස් මුළු ප්‍රාථමික ශක්තියෙන් 73.4% ක් වේ. ජෛව ඉන්ධන සහ අපද්‍රව්‍ය ප්‍රාථමික බලශක්ති සැපයුමෙන් තවත් 20.5% ක් වන අතර ඉතිරිය ජල විදුලි හා අනෙකුත් පුනර්ජනනීය බලශක්තියෙන් ලබා ගනී.<ref name="iea2020" /> 2014 දී විදුලි පරිභෝජනය 68.90 TWh විය. චිලියේ ප්‍රධාන විදුලි ප්‍රභවයන් වන්නේ ජල විදුලිය, ගෑස්, තෙල් සහ ගල් අඟුරු ය. 2009 සිට එක්සත් ජනපද බලශක්ති දෙපාර්තමේන්තුව සමඟ සහයෝගීතාවයෙන් දිරිමත් කරන ලද සුළං සහ සූර්ය බලශක්ති ආකාරවලින් පුනර්ජනනීය බලශක්තිය ද භාවිතයට පැමිණෙමින් පවතී. ක්ෂේත්‍රයේ විශාලතම සමාගම ලෙස ENDESA සමඟ විදුලි කර්මාන්තය පෞද්ගලීකරණය කර ඇත. 2021 දී, චිලියේ ස්ථාපිත පුනර්ජනනීය විදුලිය අනුව, ජල විදුලිය මෙගාවොට් 6,807 (ලෝකයේ 28 වන විශාලතම), සුළං බලය මෙගාවොට් 3,137 (ලෝකයේ 28 වන විශාලතම), සූර්ය බලය මෙගාවොට් 4,468 (ලෝකයේ 22 වන විශාලතම) සහ ජෛව ස්කන්ධය මෙගාවොට් 375 ක් තිබුණි.<ref>{{cite web |author=IRENA |date=April 2022 |title=Renewable Capacity Statistics 2022 |trans-title= |url=https://www.irena.org/-/media/Files/IRENA/Agency/Publication/2022/Apr/IRENA_RE_Capacity_Statistics_2022.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://www.irena.org/-/media/Files/IRENA/Agency/Publication/2022/Apr/IRENA_RE_Capacity_Statistics_2022.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=8 May 2022}}</ref> ඇටකාමා කාන්තාරය ලෝකයේ ඉහළම සූර්ය විකිරණය ලබා ගන්නා ස්ථානය වන අතර, චිලී රාජ්‍යය තෙල්, ගෑස් සහ ගල් අඟුරු ලබා ගැනීමේ ගැටළු වලට මුහුණ දී ඇති බැවින් (රට මූලික වශයෙන් ඒවා නිෂ්පාදනය නොකරන බැවින් ඒවා ආනයනය කිරීමට සිදුවේ), පුනර්ජනනීය බලශක්තිය රටේ බලශක්ති ක්ෂේත්‍රයේ අඩුපාඩු සඳහා විසඳුම ලෙස සැලකේ.<ref>{{Cite web |title=Energia Renovável para a irigação no Deserto do Atacama |url=http://www.iadb.org/en/news/webstories/2011-12-15/solar-power-plant-in-atacama-desert-in-chile,9715.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20171016080702/http://www.iadb.org/en/news/webstories/2011-12-15/solar-power-plant-in-atacama-desert-in-chile,9715.html |archive-date=16 October 2017 |access-date=11 July 2022}}</ref><ref>{{Cite web |title=Chile inaugura 1ª planta de energia termossolar da América Latina |url=https://economia.uol.com.br/noticias/efe/2021/06/09/chile-inaugura-1-planta-de-energia-termossolar-da-america-latina.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220321111842/https://economia.uol.com.br/noticias/efe/2021/06/09/chile-inaugura-1-planta-de-energia-termossolar-da-america-latina.htm |archive-date=21 March 2022 |access-date=11 July 2022}}</ref> 2023 දී චිලී රාජ්‍යය හරිතාගාර වායු ටොන් මිලියන 107.99 ක් විමෝචනය කළ අතර එය ගෝලීය සමස්තයෙන් 0.2% ක් පමණ වේ.<ref>{{Cite journal|last1=Olefs|first1=M.|last2=Formayer|first2=H.|last3=Gobiet|first3=A.|last4=Marke|first4=T.|last5=Schöner|first5=W.|last6=Revesz|first6=M.|date=2021-06-01|title=Past and future changes of the Austrian climate – Importance for tourism|journal=Journal of Outdoor Recreation and Tourism|series=Editorial: Tourism and Climate Change – an integrated look at the Austrian case|volume=34|pages=100395|bibcode=2021JORT...3400395O|doi=10.1016/j.jort.2021.100395|issn=2213-0780|doi-access=free}}</ref> මෑත වසරවලදී චිලී රාජ්‍යය පිරිසිදු බලශක්තියේ, විශේෂයෙන් සූර්ය හා සුළං බලශක්තියේ ගෝලීය ප්‍රමුඛයා ලෙස මතු වී තිබේ.<ref>{{Cite web |date=1 January 2018 |title=Chile |url=https://www.iea.org/countries/chile |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20250218090200/https://www.iea.org/countries/chile |archive-date=18 February 2025 |access-date=2025-02-07 |website=IEA |language=en-GB}}</ref> සහ 2050 වන විට ශුද්ධ ශුන්‍යයට කැපවී සිටී. දේශගුණික ක්‍රියාකාරී ට්‍රැකර්ට අනුව, පුනර්ජනනීය බලශක්තිය පුළුල් කිරීම සහ ගල් අඟුරු ක්‍රමයෙන් ඉවත් කිරීම මගින් දේශගුණ ක්‍රියාමාර්ගවල "සැලකිය යුතු ප්‍රගතියක්" ලබා ගනිමින් සිටී.<ref>{{Cite web |last=Climate Action Tracker |date=7 October 2024 |title=Chile |url=https://climateactiontracker.org/countries/chile/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20250207154740/https://climateactiontracker.org/countries/chile/ |archive-date=7 February 2025 |access-date=2025-02-07 |website=climateactiontracker.org |language=en}}</ref> == යොමු කිරීම් == 6u4xlb57d5kgtl13opb0ot6evm2kafl 15 182334 750292 2025-06-23T07:37:20Z Pinthura 45635 Moved page from [[en:Category:1913 births]] 750292 wikitext text/x-wiki {| class="wikitable" ! oldid || date/time || username || edit summary |---- | 1081523133 || 2022-04-07T23:22:16Z || Robby || <nowiki>link to category on Commons is now defined on wikidata</nowiki> |---- | 945172859 || 2020-03-12T07:28:28Z || BrownHairedGirl || <nowiki>cleanup, moving {{[[Template:Birth year category header|Death year category header]]}} to the bottom, so that Commons links etc are beside Navseasoncats</nowiki> |---- | 747868461 || 2016-11-04T21:22:17Z || 2019sbp1 || <nowiki></nowiki> |---- | 747868342 || 2016-11-04T21:21:27Z || 2019sbp1 || <nowiki></nowiki> |---- | 577643797 || 2013-10-17T23:50:48Z || Danrok || <nowiki>clean up using [[Project:AWB|AWB]]</nowiki> |---- | 571770020 || 2013-09-06T11:55:12Z || Stryn || <nowiki>[[Help:Reverting|Reverted]] edits by [[Special:Contributions/62.254.173.208|62.254.173.208]] ([[User talk:62.254.173.208|talk]]) to last version by MKar</nowiki> |---- | 571764865 || 2013-09-06T11:09:00Z || 62.254.173.208 || <nowiki></nowiki> |---- | 543590265 || 2013-03-12T09:00:28Z || MKar || <nowiki>Rmv ILLs per [[WP:WDATA]]</nowiki> |---- | 534922444 || 2013-01-26T02:09:58Z || JYBot || <nowiki>r2.7.1) (Robot: Adding [[ku:Kategorî:Jidayîkbûn 1913]]</nowiki> |---- | 534538328 || 2013-01-23T19:56:36Z || ZéroBot || <nowiki>r2.7.1) (Robot: Adding [[cv:Категори:1913 çулта çуралнисем]]</nowiki> |---- | 532140313 || 2013-01-09T08:00:06Z || TXiKiBoT || <nowiki>r2.7.3) (Robot: Adding [[uz:Turkum:1913-yilda tugʻilganlar]]</nowiki> |---- | 530839206 || 2013-01-02T00:45:46Z || TXiKiBoT || <nowiki>r2.7.3) (Robot: Adding [[hif:vibhag:1913 janam]]</nowiki> |---- | 527690827 || 2012-12-12T12:14:59Z || MKar || <nowiki>ILL-or</nowiki> |---- | 519968251 || 2012-10-26T15:59:54Z || JYBot || <nowiki>r2.7.1) (Robot: Adding [[diq:Kategoriye:Merdumê ke 1913 de biyê]]</nowiki> |---- | 518066443 || 2012-10-16T05:39:22Z || Lam-ang || <nowiki>+en iw</nowiki> |---- | 513972555 || 2012-09-22T05:08:58Z || TjBot || <nowiki>r2.7.2) (Robot: Adding [[pam:Category:1913 kebaitan]]</nowiki> |---- | 510525579 || 2012-09-03T03:01:15Z || EmausBot || <nowiki>r2.7.2+) (Robot: Adding [[gl:Categoría:Nados en 1913]]; modifying [[se:Category:Riegádeamit 1913]], [[war:Category:Mga natawo han 1913]]</nowiki> |---- | 508073483 || 2012-08-19T03:07:51Z || ZéroBot || <nowiki>r2.7.1) (Robot: Adding [[mn:Ангилал:1913 онд төрөгсөд]]</nowiki> |---- | 502719134 || 2012-07-17T01:45:39Z || AvicBot || <nowiki>r2.6.5) (Robot: Modifying [[se:Category:Riegádeamit 1913]]</nowiki> |---- | 500590849 || 2012-07-04T03:10:09Z || Xqbot || <nowiki>r2.7.3) (Robot: Adding [[xmf:კატეგორია:დუნაბადი 1913]]</nowiki> |---- | 493682646 || 2012-05-21T16:36:19Z || Chobot || <nowiki>r2.6.5) (Robot: Modifying [[bs:Kategorija:Rođeni 1913.]]</nowiki> |---- | 480906139 || 2012-03-08T22:33:42Z || 85.245.58.23 || <nowiki>pt.iw</nowiki> |---- | 477568522 || 2012-02-18T17:47:00Z || Csurla || <nowiki>huwiki</nowiki> |---- | 445760404 || 2011-08-20T02:57:10Z || ArthurBot || <nowiki>r2.6.4) (robot Modifying: [[zh-yue:Category:1913年出世]]</nowiki> |---- | 445744691 || 2011-08-20T00:22:49Z || EmausBot || <nowiki>r2.6.4) (robot Adding: [[war:Category:Mga natawo han 1913]]</nowiki> |---- | 431878553 || 2011-05-31T19:40:00Z || EmausBot || <nowiki>r2.6.4) (robot Adding: [[se:Category:Riegádeamit 1913]]</nowiki> |---- | 421529960 || 2011-03-30T19:23:36Z || TXiKiBoT || <nowiki>r2.4.6) (robot Adding: [[tt:Төркем:1913 елда туганнар]]</nowiki> |---- | 398088331 || 2010-11-21T17:50:22Z || TXiKiBoT || <nowiki>robot Adding: [[tl:Kaurian:Ipinanganak noong 1913]]</nowiki> |---- | 394687353 || 2010-11-03T23:58:30Z || TXiKiBoT || <nowiki>robot Adding: [[ta:பகுப்பு:1913 பிறப்புகள்]]</nowiki> |---- | 393175394 || 2010-10-27T10:03:20Z || VolkovBot || <nowiki>robot Removing: [[tum:Category:1913 births]]</nowiki> |---- | 391804755 || 2010-10-20T09:08:00Z || Crt || <nowiki>woops</nowiki> |---- | 391804575 || 2010-10-20T09:06:03Z || Crt || <nowiki>iw</nowiki> |---- | 391308304 || 2010-10-17T21:39:00Z || ArthurBot || <nowiki>robot Adding: [[tum:Category:1913 births]]</nowiki> |---- | 383701291 || 2010-09-08T19:56:44Z || ArthurBot || <nowiki>robot Adding: arz, bg, ee, mt, si</nowiki> |---- | 383559530 || 2010-09-08T01:17:33Z || EmausBot || <nowiki>robot Adding: [[yo:Ẹ̀ka:Àwọn ọjọ́ìbí ní 1913]]</nowiki> |---- | 378716520 || 2010-08-13T14:14:12Z || TXiKiBoT || <nowiki>robot Adding: [[be:Катэгорыя:Нарадзіліся ў 1913 годзе]]</nowiki> |---- | 374931246 || 2010-07-22T22:33:24Z || JhsBot || <nowiki>robot Modifying: [[ro:Categorie:Nașteri în 1913]]</nowiki> |---- | 355172987 || 2010-04-10T17:34:03Z || MalafayaBot || <nowiki>robot Modifying: [[ml:വർഗ്ഗം:1913-ൽ ജനിച്ചവർ]]</nowiki> |---- | 353616530 || 2010-04-02T21:24:37Z || Escarbot || <nowiki>robot Modifying: [[mk:Категорија:Родени во 1913 година]]</nowiki> |---- | 348284438 || 2010-03-07T07:25:25Z || TXiKiBoT || <nowiki>robot Modifying: [[an:Categoría:1913 (naixencias)]]</nowiki> |---- | 343139960 || 2010-02-10T12:27:38Z || TXiKiBoT || <nowiki>robot Adding: [[crh:Kategoriya:1913 senesinde doğğanlar]]</nowiki> |---- | 342317249 || 2010-02-06T17:17:32Z || TXiKiBoT || <nowiki>robot Adding: [[qu:Katiguriya:Paqarisqa 1913]]</nowiki> |---- | 340416198 || 2010-01-27T22:19:44Z || TXiKiBoT || <nowiki>robot Adding: [[gv:Ronney:Ruggyryn 'sy vlein 1913]]</nowiki> |---- | 333508274 || 2009-12-23T09:27:30Z || TXiKiBoT || <nowiki>robot Adding: [[nah:Neneuhcāyōtl:1913 tlācatiliztli]]</nowiki> |---- | 333297487 || 2009-12-22T16:46:37Z || TXiKiBoT || <nowiki>robot Adding: [[hy:Կատեգորիա:1913 ծնունդներ]] Removing: [[ta:Neneuhcāyōtl:1913 tlācatiliztli]]</nowiki> |---- | 333083664 || 2009-12-21T16:50:40Z || TXiKiBoT || <nowiki>robot Adding: [[ta:Neneuhcāyōtl:1913 tlācatiliztli]]</nowiki> |---- | 332713189 || 2009-12-19T18:54:38Z || TXiKiBoT || <nowiki>robot Adding: [[te:వర్గం:1913 జననాలు]]</nowiki> |---- | 306532759 || 2009-08-07T03:41:32Z || Numbo3-bot || <nowiki>robot Adding: [[dsb:Kategorija:Roź. 1913]]</nowiki> |---- | 279758146 || 2009-03-26T07:49:30Z || JAnDbot || <nowiki>robot Modifying: [[gan:Category:1913年出世]]</nowiki> |---- | 279592627 || 2009-03-25T15:00:06Z || JAnDbot || <nowiki>robot Modifying: [[ml:വര്‍ഗ്ഗം:1913-ല്‍ ജനിച്ചവര്‍]]</nowiki> |---- | 277338368 || 2009-03-15T04:38:27Z || Obersachsebot || <nowiki>robot Adding: [[it:Categoria:Nati nel 1913]]</nowiki> |---- | 269120927 || 2009-02-07T13:10:28Z || VolkovBot || <nowiki>robot Adding: [[sah:Категория:1913 сыллаахха төрөөбүттэр]]</nowiki> |---- | 267828316 || 2009-02-01T14:10:11Z || Obersachsebot || <nowiki>robot Adding: [[az:Kateqoriya:1913-cü ildə doğulanlar]]</nowiki> |---- | 254554416 || 2008-11-28T05:16:59Z || DragonBot || <nowiki>robot Adding: [[ml:വിഭാഗം:1913-ല്‍ ജനിച്ചവര്‍]]</nowiki> |---- | 253572421 || 2008-11-23T11:13:06Z || VolkovBot || <nowiki>robot Adding: [[kk:Санат:1913 жылы туғандар]]</nowiki> |---- | 247464047 || 2008-10-24T21:26:35Z || Escarbot || <nowiki>robot Adding: [[gan:Category:1913年出世]]</nowiki> |---- | 243530120 || 2008-10-06T22:21:25Z || Alexbot || <nowiki>robot Adding: [[an:Categoría:1913 (naxenzias)]]</nowiki> |---- | 241592645 || 2008-09-28T19:20:27Z || TXiKiBoT || <nowiki>robot Adding: [[mk:Категорија:Родени во 1913]]</nowiki> |---- | 225173154 || 2008-07-12T07:50:16Z || BotMultichill || <nowiki>Commons cat fix</nowiki> |---- | 214585623 || 2008-05-24T07:13:37Z || SieBot || <nowiki>robot Adding: [[be-x-old:Катэгорыя:Нарадзіліся ў 1913 годзе]]</nowiki> |---- | 212068426 || 2008-05-13T08:48:41Z || Ultratomio || <nowiki>+ [[ms:Kategori:Kelahiran 1913]]</nowiki> |---- | 205780277 || 2008-04-15T13:22:01Z || Escarbot || <nowiki>robot Adding: [[jv:Kategori:Lair 1913]]</nowiki> |---- | 203410845 || 2008-04-04T23:56:54Z || Multichill || <nowiki></nowiki> |---- | 202239465 || 2008-03-31T06:15:02Z || Escarbot || <nowiki>robot Adding: [[sh:Category:Rođeni 1913.]]</nowiki> |---- | 198545107 || 2008-03-16T02:31:22Z || Escarbot || <nowiki>robot Adding: [[uk:Категорія:Народились 1913]]</nowiki> |---- | 196482670 || 2008-03-07T06:34:23Z || Escarbot || <nowiki>robot Adding: [[mr:वर्ग:इ.स. १९१३ मधील जन्म]], [[zh-yue:Category:1913年出世]]</nowiki> |---- | 156776269 || 2007-09-09T20:37:25Z || Escarbot || <nowiki>robot Adding: [[la:Categoria:Nati 1913]]</nowiki> |---- | 128092202 || 2007-05-04T00:01:39Z || TXiKiBoT || <nowiki>robot Adding: [[new:पुचः:१९१३य् बुगु]]</nowiki> |---- | 125136155 || 2007-04-23T10:57:54Z || Escarbot || <nowiki>robot Adding: [[bn:Category:১৯১৩-এ জন্ম]]</nowiki> |---- | 122858007 || 2007-04-14T23:14:49Z || EmxBot || <nowiki>robot Adding: [[hsb:Kategorija:Rodź. 1913]]</nowiki> |---- | 121664164 || 2007-04-10T12:55:12Z || MartinBot || <nowiki>BOT - rv [[Special:Contributions/204.60.75.98|204.60.75.98]] ([[User talk:204.60.75.98|talk]]) to last version by TXiKiBoT</nowiki> |---- | 121664154 || 2007-04-10T12:55:10Z || 204.60.75.98 || <nowiki>[[WP:AES|←]]Replaced page with 'Joes mom was born on july 99999 1919'</nowiki> |---- | 116704574 || 2007-03-21T04:03:45Z || TXiKiBoT || <nowiki>robot Adding: [[sw:Category:Waliozaliwa 1913]]</nowiki> |---- | 116167527 || 2007-03-19T02:59:42Z || TXiKiBoT || <nowiki>robot Adding: [[ga:Catagóir:Daoine a rugadh i 1913]]</nowiki> |---- | 115760641 || 2007-03-17T10:15:26Z || TXiKiBoT || <nowiki>robot Adding: [[is:Flokkur:Fólk fætt árið 1913]]</nowiki> |---- | 114512896 || 2007-03-12T10:41:33Z || Escarbot || <nowiki>robot Adding: [[el:Κατηγορία:Γεννήσεις το 1913]]</nowiki> |---- | 113580726 || 2007-03-08T14:54:01Z || TXiKiBoT || <nowiki>robot Adding: [[br:Rummad:Ganedigezhioù 1913]]</nowiki> |---- | 112446685 || 2007-03-04T00:15:38Z || Escarbot || <nowiki>robot Adding: [[lv:Kategorija:1913. gadā dzimušie]], [[sq:Category:Lindje 1913]]</nowiki> |---- | 112383183 || 2007-03-03T19:25:02Z || BotKung || <nowiki>robot Adding: [[th:หมวดหมู่:บุคคลที่เกิดในปี พ.ศ. 2456]]</nowiki> |---- | 98870425 || 2007-01-06T13:45:08Z || SashatoBot || <nowiki>robot Adding: [[cy:Categori:Genedigaethau 1913]]</nowiki> |---- | 93060452 || 2006-12-09T01:48:15Z || SashatoBot || <nowiki>robot Adding: [[bpy:Category:মারি ১৯১৩-এ উজ্জিসিতা]]</nowiki> |---- | 86904637 || 2006-11-10T08:42:42Z || Escarbot || <nowiki>robot Adding: [[bs:Kategorija:1913 rođenja]], [[da:Kategori:Født i 1913]], [[ka:კატეგორია:დაბადებული 1913]]</nowiki> |---- | 84999282 || 2006-11-01T07:59:53Z || Escarbot || <nowiki>robot Modifying: [[ru:Категория:Родившиеся в 1913 году]]</nowiki> |---- | 81740801 || 2006-10-16T06:20:29Z || Escarbot || <nowiki>robot Adding: [[lb:Category:Gebuer 1913]]</nowiki> |---- | 80063579 || 2006-10-07T18:15:04Z || Escarbot || <nowiki>robot Adding: [[oc:Categoria:Naissença en 1913]]</nowiki> |---- | 79172658 || 2006-10-03T02:46:46Z || Escarbot || <nowiki>robot Adding: et, nn, pl, ro, simple, sv, tr</nowiki> |---- | 74956845 || 2006-09-10T19:50:41Z || TXiKi || <nowiki>iw</nowiki> |---- | 74945993 || 2006-09-10T18:48:06Z || JAnDbot || <nowiki>robot Adding: [[cs:Kategorie:Narození 1913]]</nowiki> |---- | 61158024 || 2006-06-29T07:13:50Z || YurikBot || <nowiki>robot Adding: [[eo:Kategorio:Naskiĝintoj en 1913]]</nowiki> |---- | 47680902 || 2006-04-09T10:10:40Z || SashatoBot || <nowiki>robot Adding: es</nowiki> |---- | 43939692 || 2006-03-15T20:34:10Z || 213.244.226.121 || <nowiki></nowiki> |---- | 41605321 || 2006-02-28T13:22:23Z || MK8 || <nowiki>+ar</nowiki> |---- | 41473479 || 2006-02-27T16:16:28Z || 217.219.236.21 || <nowiki></nowiki> |---- | 37000087 || 2006-01-27T21:59:10Z || FlaBot || <nowiki>robot Adding: sk</nowiki> |---- | 36884533 || 2006-01-27T02:26:48Z || FlaBot || <nowiki>robot Removing: sk</nowiki> |---- | 34104756 || 2006-01-06T13:01:43Z || DHN-bot~enwiki || <nowiki>robot Adding: ru, vi</nowiki> |---- | 27854763 || 2005-11-09T21:14:41Z || 69.17.50.194 || <nowiki></nowiki> |---- | 27854508 || 2005-11-09T21:11:35Z || 69.17.50.194 || <nowiki></nowiki> |---- | 26417804 || 2005-10-25T05:20:03Z || Palica || <nowiki>interwiki Adding: de, fr, id, ja, no, sk, zh</nowiki> |---- | 21318754 || 2005-08-18T21:39:55Z || CesarB || <nowiki>Reverted edits by [[Special:Contributions/RobotE|RobotE]] to last version by Darwinek</nowiki> |---- | 21315711 || 2005-08-18T20:53:32Z || RobotE || <nowiki>robot Adding: de, fr, id, ja, nb, zh</nowiki> |---- | 20781050 || 2005-08-11T15:44:23Z || Darwinek || <nowiki></nowiki> |---- | 19540979 || 2005-07-25T00:36:51Z || Shizhao || <nowiki>robot Adding: ja, fr, de</nowiki> |---- | 16786706 || 2005-06-23T14:13:54Z || Chobot || <nowiki>interlang Adding: ko</nowiki> |---- | 15690484 || 2005-06-21T14:57:34Z || Darwinek || <nowiki></nowiki> |---- | 15570778 || 2005-04-07T11:37:20Z || Jyril || <nowiki>interwiki links</nowiki> |---- | 11992451 || 2004-11-09T17:54:31Z || Phil Boswell || <nowiki>{{birthyr|191|3}}</nowiki> |---- | 7264670 || 2004-09-21T16:59:09Z || D6 || <nowiki>see [[Wikipedia:People by year]]</nowiki> |} 07q9k6za0m0255nkj2rejl39vviwadp 14 182335 750293 2025-06-23T07:37:30Z Pinthura 45635 Moved page from [[en:Category:1913 births]] ([[ප්‍රවර්ග සාකච්ඡාව:1913 births|history]]) 750293 wikitext text/x-wiki {{Commons category}} {{Birth year category header|191|3}} meih9y9yptwgsymtpbpq323vulnrok1 15 182336 750294 2025-06-23T07:37:40Z Pinthura 45635 Moved page from [[en:Category:2007 deaths]] 750294 wikitext text/x-wiki {| class="wikitable" ! oldid || date/time || username || edit summary |---- | 1230753956 || 2024-06-24T14:29:58Z || Shellwood || <nowiki>Reverted edit by [[Special:Contribs/2405:201:AC00:B03C:A490:1DBB:D09F:88CE|2405:201:AC00:B03C:A490:1DBB:D09F:88CE]] ([[User talk:2405:201:AC00:B03C:A490:1DBB:D09F:88CE|talk]]) to last version by Robby</nowiki> |---- | 1230750059 || 2024-06-24T13:59:28Z || 2405:201:AC00:B03C:A490:1DBB:D09F:88CE || <nowiki></nowiki> |---- | 1224748951 || 2024-05-20T06:54:07Z || Robby || <nowiki>link to Commons is now defined on wikidata</nowiki> |---- | 945106184 || 2020-03-11T21:05:44Z || BrownHairedGirl || <nowiki>{{Death year category header|200|7}}</nowiki> |---- | 914021357 || 2019-09-04T17:47:39Z || Matt Campbell || <nowiki></nowiki> |---- | 877099613 || 2019-01-06T15:45:28Z || Colonies Chris || <nowiki>/* top */minor fixes, replaced: [[2007]] → 2007</nowiki> |---- | 727805825 || 2016-07-01T10:35:58Z || PanchoS || <nowiki>removed [[Category:2007]]; added [[Category:2007 endings]] using [[WP:HC|HotCat]]; further cleanup</nowiki> |---- | 727804136 || 2016-07-01T10:13:58Z || PanchoS || <nowiki>subst</nowiki> |---- | 681403781 || 2015-09-17T00:43:01Z || AvicBot || <nowiki>Bot: Fixing commonscat per [[:Category:Commons category template with no category set]]. ([[User talk:Avicennasis|Report error]])</nowiki> |---- | 681227407 || 2015-09-15T23:30:49Z || Allixpeeke || <nowiki>{{Wikisourcecat}}{{Commonscat}}{{Wikiquote|Category:2007 deaths}}</nowiki> |---- | 550174867 || 2013-04-13T16:35:16Z || KLBot2 || <nowiki>Bot: Migrating 1 interwiki links, now provided by [[Wikidata]] on [[:d:Q6562188]]</nowiki> |---- | 544586768 || 2013-03-16T08:27:11Z || Addbot || <nowiki>[[User:Addbot|Bot:]] Migrating 93 interwiki links, now provided by [[Wikipedia:Wikidata|Wikidata]] on [[d:q6562188]]</nowiki> |---- | 525728441 || 2012-11-30T17:27:51Z || SantoshBot || <nowiki>Manual edit with robot: +interwiki mr</nowiki> |---- | 513971339 || 2012-09-22T04:51:55Z || TjBot || <nowiki>r2.7.2) (Robot: Adding [[pam:Category:2007 kematyan]]</nowiki> |---- | 510861387 || 2012-09-05T03:35:42Z || JYBot || <nowiki>r2.7.1) (Robot: Adding [[gl:Categoría:Finados en 2007]]</nowiki> |---- | 503663604 || 2012-07-22T22:32:02Z || EmausBot || <nowiki>r2.7.3) (Robot: Adding [[xmf:კატეგორია:ნაღურა 2007]]</nowiki> |---- | 499701683 || 2012-06-28T04:03:46Z || ساجد امجد ساجد || <nowiki></nowiki> |---- | 493960563 || 2012-05-23T09:03:33Z || JAnDbot || <nowiki>r2.7.2) (Robot: Adding [[bg:Категория:Починали през 2007 година]]</nowiki> |---- | 493893082 || 2012-05-22T22:08:26Z || Chobot || <nowiki>r2.6.5) (Robot: Modifying [[bs:Kategorija:Umrli 2007.]]</nowiki> |---- | 477748522 || 2012-02-19T18:44:40Z || Csurla || <nowiki></nowiki> |---- | 469197717 || 2012-01-02T21:16:59Z || Csurla || <nowiki>huwiki</nowiki> |---- | 465806718 || 2011-12-14T12:43:17Z || MastiBot || <nowiki>r2.7.1) (Robot: Removing [[ky:Category:2007 жылы кайтыш болгандар]]</nowiki> |---- | 445137904 || 2011-08-16T11:30:37Z || ArthurBot || <nowiki>r2.6.4) (robot Adding: [[war:Category:Mga namatay han 2007]]</nowiki> |---- | 438717704 || 2011-07-10T09:36:51Z || Luckas-bot || <nowiki>r2.7.1) (robot Adding: [[sah:Категория:2007 сыллаахха өлбүттэр]]</nowiki> |---- | 432088128 || 2011-06-01T23:54:44Z || LaaknorBot || <nowiki>robot Adding: [[se:Category:Jápmimat 2007]]</nowiki> |---- | 428978068 || 2011-05-13T20:26:18Z || Birczanin || <nowiki></nowiki> |---- | 426759951 || 2011-04-30T18:16:45Z || EmausBot || <nowiki>r2.6.4) (robot Adding: [[bar:Kategorie:Gestorben 2007]]</nowiki> |---- | 421508539 || 2011-03-30T16:54:00Z || TXiKiBoT || <nowiki>r2.4.6) (robot Modifying: [[tt:Төркем:2007 елда вафатлар]]</nowiki> |---- | 405456024 || 2011-01-02T06:50:29Z || Luckas-bot || <nowiki>r2.5.2) (robot Adding: [[mn:Ангилал:2007 онд нас барагсад]]</nowiki> |---- | 396432866 || 2010-11-13T02:18:45Z || EmausBot || <nowiki>robot Adding: [[si:ප්‍රවර්ගය:2007 මරණ]]</nowiki> |---- | 395085607 || 2010-11-06T00:44:05Z || TXiKiBoT || <nowiki>robot Adding: [[pt:Categoria:Mortos em 2007]]</nowiki> |---- | 394706283 || 2010-11-04T01:57:20Z || TXiKiBoT || <nowiki>robot Adding: [[ta:பகுப்பு:2007 இறப்புகள்]]</nowiki> |---- | 392604095 || 2010-10-24T14:59:19Z || SilvonenBot || <nowiki>robot Adding: [[fi:Luokka:Vuonna 2007 kuolleet]]</nowiki> |---- | 388159050 || 2010-10-01T20:21:54Z || TXiKiBoT || <nowiki>robot Adding: [[yo:Ẹ̀ka:Àwọn ọjọ́aláìsí ní 2007]]</nowiki> |---- | 379163781 || 2010-08-16T04:47:18Z || Xqbot || <nowiki>robot Adding: [[ba:Категория:2007 йылда үлгәндәр]], [[krc:Категория:2007 джылда ёлгенле]]</nowiki> |---- | 378769312 || 2010-08-13T20:33:11Z || Амба || <nowiki></nowiki> |---- | 355897567 || 2010-04-14T04:01:24Z || ArthurBot || <nowiki>robot Modifying: [[mk:Категорија:Починати во 2007 година]]</nowiki> |---- | 355221722 || 2010-04-10T22:13:59Z || MalafayaBot || <nowiki>robot Modifying: [[ml:വർഗ്ഗം:2007-ൽ മരിച്ചവർ]]</nowiki> |---- | 343394799 || 2010-02-11T19:08:24Z || Escarbot || <nowiki>robot Adding: [[arz:تصنيف:وفيات 2007]]</nowiki> |---- | 343027028 || 2010-02-09T22:34:55Z || TXiKiBoT || <nowiki>robot Adding: [[hif:Category:2007 maut]]</nowiki> |---- | 342083574 || 2010-02-05T12:14:14Z || TXiKiBoT || <nowiki>robot Adding: [[qu:Katiguriya:Wañusqa 2007]]</nowiki> |---- | 340363861 || 2010-01-27T17:24:50Z || TXiKiBoT || <nowiki>robot Adding: [[gv:Ronney:Baaseyn 'sy vlein 2007]]</nowiki> |---- | 339734768 || 2010-01-24T15:21:38Z || WeggeBot || <nowiki>robot Modifying: [[da:Kategori:Døde i 2007]]</nowiki> |---- | 337581645 || 2010-01-13T12:12:13Z || Nickrds09 || <nowiki>additional interwiki</nowiki> |---- | 333803659 || 2009-12-24T12:59:32Z || Almabot || <nowiki>robot Modifying: [[ky:Category:2007 жылы кайтыш болгандар]]</nowiki> |---- | 333267816 || 2009-12-22T14:34:56Z || TXiKiBoT || <nowiki>robot Adding: [[hy:Կատեգորիա:2007 մահեր]]</nowiki> |---- | 332764787 || 2009-12-20T00:21:16Z || TXiKiBoT || <nowiki>robot Adding: [[mhr:Категорий:Колышо 2007 ийыште]], [[te:వర్గం:2007 మరణాలు]]</nowiki> |---- | 309284489 || 2009-08-21T17:57:09Z || ChenzwBot || <nowiki>robot Adding: [[tt:Törkem:2007. yılda wafat]]</nowiki> |---- | 303524198 || 2009-07-22T12:49:17Z || Numbo3-bot || <nowiki>robot Adding: [[ky:Category:Померли 2007]]</nowiki> |---- | 302150832 || 2009-07-15T01:49:42Z || SassoBot || <nowiki>robot Removing: [[ky:Category:Померли 2007]]</nowiki> |---- | 300285345 || 2009-07-04T20:01:02Z || TXiKiBoT || <nowiki>robot Adding: [[uz:Turkum:2007-yilda vafot etganlar]]</nowiki> |---- | 299087764 || 2009-06-28T09:03:29Z || Numbo3-bot || <nowiki>robot Adding: [[tg:Гурӯҳ:Соли 2007 вафоткардагон]]</nowiki> |---- | 298927837 || 2009-06-27T12:30:44Z || Numbo3-bot || <nowiki>robot Adding: [[cv:Категори:2007 çулта вилнисем]]</nowiki> |---- | 290698403 || 2009-05-18T11:59:24Z || TXiKiBoT || <nowiki>robot Adding: [[be:Катэгорыя:Памерлыя ў 2007 годзе]]</nowiki> |---- | 279761640 || 2009-03-26T08:28:33Z || JAnDbot || <nowiki>robot Modifying: [[gan:Category:2007年過世]]</nowiki> |---- | 279606143 || 2009-03-25T16:11:36Z || JAnDbot || <nowiki>robot Modifying: [[ml:വര്‍ഗ്ഗം:2007-ല്‍ മരിച്ചവര്‍]]</nowiki> |---- | 277727657 || 2009-03-16T21:20:38Z || Obersachsebot || <nowiki>robot Adding: [[it:Categoria:Morti nel 2007]]</nowiki> |---- | 275695698 || 2009-03-07T23:26:09Z || VolkovBot || <nowiki>robot Adding: [[ky:Category:Померли 2007]]</nowiki> |---- | 269727910 || 2009-02-10T07:51:50Z || Escarbot || <nowiki>robot Adding: [[mt:Kategorija:Mietu fl-2007]]</nowiki> |---- | 254509938 || 2008-11-27T23:43:47Z || DragonBot || <nowiki>robot Adding: [[ml:വിഭാഗം:2007-ല്‍ മരിച്ചവര്‍]]</nowiki> |---- | 253261721 || 2008-11-21T20:49:59Z || VolkovBot || <nowiki>robot Adding: [[kk:Санат:2007 жылы қайтыс болғандар]]</nowiki> |---- | 252354965 || 2008-11-17T13:03:53Z || VolkovBot || <nowiki>robot Adding: [[az:Kateqoriya:2007-ci ildə vəfat edənlər]]</nowiki> |---- | 248026089 || 2008-10-27T18:24:03Z || Escarbot || <nowiki>robot Adding: [[an:Categoría:2007 (muertes)]], [[jv:Kategori:Pati 2007]], [[sh:Category:Umrli 2007.]]</nowiki> |---- | 245400190 || 2008-10-15T07:45:50Z || Escarbot || <nowiki>robot Adding: [[gan:Category:2007年過世]]</nowiki> |---- | 225467048 || 2008-07-13T21:09:05Z || BotMultichill || <nowiki>Commons cat fix</nowiki> |---- | 218646698 || 2008-06-11T15:37:14Z || INkubusse || <nowiki>removing sth. + mk iw</nowiki> |---- | 214616475 || 2008-05-24T12:20:12Z || SieBot || <nowiki>robot Adding: [[be-x-old:Катэгорыя:Памерлі ў 2007 годзе]]</nowiki> |---- | 211370098 || 2008-05-10T00:22:22Z || 162.40.19.233 || <nowiki></nowiki> |---- | 202376178 || 2008-03-31T20:33:44Z || Multichill || <nowiki></nowiki> |---- | 202034044 || 2008-03-30T12:11:23Z || Escarbot || <nowiki>robot Adding: [[su:Kategori:Nu pupus taun 2007]]</nowiki> |---- | 196357688 || 2008-03-06T20:06:59Z || Escarbot || <nowiki>robot Adding: [[mr:वर्ग:इ.स. २००७ मधील मृत्यू]]</nowiki> |---- | 189401265 || 2008-02-06T01:34:38Z || Escarbot || <nowiki>robot Adding: [[oc:Categoria:Decès en 2007]]</nowiki> |---- | 185472171 || 2008-01-19T18:52:23Z || VolkovBot || <nowiki>robot Adding: [[crh:Kategoriya:2007 senesinde ölgenler]]</nowiki> |---- | 180963846 || 2007-12-30T10:55:29Z || Acs4b || <nowiki>+[[ms:Kategori:Kematian 2007]]</nowiki> |---- | 168583950 || 2007-11-01T20:54:46Z || A4bot || <nowiki>robot Adding: [[uk:Категорія:Померли 2007]]</nowiki> |---- | 159395747 || 2007-09-21T14:27:03Z || Nlu || <nowiki>Reverted edits by [[Special:Contributions/203.221.63.70|203.221.63.70]] ([[User talk:203.221.63.70|talk]]) to last version by Escarbot</nowiki> |---- | 159257532 || 2007-09-20T21:42:29Z || 203.221.63.70 || <nowiki>Dale Horsburgh was in a terrible boat crash. he died when the boat exploded.</nowiki> |---- | 156711464 || 2007-09-09T14:54:21Z || Escarbot || <nowiki>robot Adding: [[bn:Category:২০০৭-এ মৃত্যু]], [[la:Categoria:Mortui 2007]]</nowiki> |---- | 138327370 || 2007-06-15T10:43:51Z || Dezidor || <nowiki>+ hsb</nowiki> |---- | 135018916 || 2007-06-01T05:01:51Z || Escarbot || <nowiki>robot Adding: [[lv:Kategorija:2007. gadā mirušie]], [[nov:Category:Homes kel morid ye 2007]]</nowiki> |---- | 131489995 || 2007-05-17T07:44:04Z || Escarbot || <nowiki>robot Adding: [[nrm:Category:Mort en 2007]]</nowiki> |---- | 127544308 || 2007-05-01T23:00:23Z || EmxBot || <nowiki>robot Adding: [[bs:Kategorija:2007 smrti]]</nowiki> |---- | 126331068 || 2007-04-27T06:02:37Z || Escarbot || <nowiki>robot Adding: [[fa:رده:درگذشتگان ۲۰۰۷ (میلادی)]]</nowiki> |---- | 124228702 || 2007-04-20T00:11:55Z || WWGB || <nowiki>rv</nowiki> |---- | 124227042 || 2007-04-20T00:04:13Z || 68.100.161.141 || <nowiki></nowiki> |---- | 123913668 || 2007-04-18T21:19:53Z || Escarbot || <nowiki>robot Adding: [[ka:კატეგორია:გარდაცვლილი 2007]]</nowiki> |---- | 116683947 || 2007-03-21T02:05:21Z || TXiKiBoT || <nowiki>robot Adding: [[sw:Category:Waliofariki 2007]]</nowiki> |---- | 115878461 || 2007-03-17T21:55:46Z || TXiKiBoT || <nowiki>robot Adding: [[ga:Catagóir:Básanna i 2007]]</nowiki> |---- | 115598221 || 2007-03-16T17:33:18Z || TXiKiBoT || <nowiki>robot Adding: [[is:Flokkur:Fólk dáið árið 2007]]</nowiki> |---- | 115209121 || 2007-03-15T00:59:20Z || TXiKiBoT || <nowiki>robot Adding: [[br:Rummad:Marvioù 2007]]</nowiki> |---- | 113786483 || 2007-03-09T07:51:23Z || Escarbot || <nowiki>robot Adding: [[bpy:থাক:মারি ২০০৭-এ মরিসিতা (দৌ ইসিতা)]]</nowiki> |---- | 109619357 || 2007-02-20T19:15:05Z || Escarbot || <nowiki>robot Removing: fa, ka, oc, pt</nowiki> |---- | 107059596 || 2007-02-10T11:21:48Z || 84.50.157.67 || <nowiki></nowiki> |---- | 107059542 || 2007-02-10T11:21:17Z || 84.50.157.67 || <nowiki>iw: et</nowiki> |---- | 105774458 || 2007-02-05T11:09:36Z || 2T || <nowiki></nowiki> |---- | 104366157 || 2007-01-30T17:33:29Z || GhostPirate || <nowiki>rvv</nowiki> |---- | 104365087 || 2007-01-30T17:28:20Z || Oakland123321 || <nowiki></nowiki> |---- | 104083504 || 2007-01-29T14:10:52Z || Kostisl || <nowiki>interwiki</nowiki> |---- | 102197061 || 2007-01-21T11:43:09Z || Philip Stevens || <nowiki></nowiki> |---- | 101979193 || 2007-01-20T10:53:21Z || Kia200588~enwiki || <nowiki></nowiki> |---- | 101978848 || 2007-01-20T10:49:31Z || Kia200588~enwiki || <nowiki></nowiki> |---- | 101978679 || 2007-01-20T10:47:18Z || Kia200588~enwiki || <nowiki></nowiki> |---- | 101978502 || 2007-01-20T10:45:05Z || Kia200588~enwiki || <nowiki></nowiki> |---- | 100221187 || 2007-01-12T14:21:35Z || Williamb || <nowiki></nowiki> |---- | 100221137 || 2007-01-12T14:21:09Z || Williamb || <nowiki></nowiki> |---- | 98638096 || 2007-01-05T13:38:26Z || HenkvD || <nowiki>revert</nowiki> |---- | 98637974 || 2007-01-05T13:37:30Z || HenkvD || <nowiki>deathcat</nowiki> |---- | 98337125 || 2007-01-04T03:54:17Z || Shimofusa Dainagon || <nowiki></nowiki> |---- | 97832845 || 2007-01-02T00:42:39Z || Jim Douglas || <nowiki>This comment is no longer needed: Don't add anyone to the list until January 1st 2007. Added to the list before that date will be treated as vandalism.</nowiki> |---- | 97832629 || 2007-01-02T00:41:25Z || AgentPeppermint || <nowiki></nowiki> |---- | 97825290 || 2007-01-02T00:01:49Z || 75.19.52.4 || <nowiki></nowiki> |---- | 97623460 || 2006-12-31T23:08:42Z || Roo72 || <nowiki>[[pl:Kategoria:Zmarli w 2007]]</nowiki> |---- | 95079837 || 2006-12-18T12:31:48Z || DHN-bot~enwiki || <nowiki>robot Adding: [[sk:Kategória:Úmrtia v 2007]], [[vi:Thể loại:Mất 2007]]</nowiki> |---- | 91065583 || 2006-11-30T02:39:39Z || Samuell || <nowiki>Added hidden warning</nowiki> |---- | 88652098 || 2006-11-18T18:11:16Z || JAnDbot || <nowiki>robot Adding: [[cs:Kategorie:Úmrtí 2007]]</nowiki> |---- | 88521902 || 2006-11-17T23:40:55Z || Samuell || <nowiki>Revert to the revision prior to revision 88475719 dated 2006-11-17 19:29:38 by 143.246.217.254 using [[:en:Wikipedia:Tools/Navigation_popups|popups]]</nowiki> |---- | 88475719 || 2006-11-17T19:29:38Z || 143.246.217.254 || <nowiki></nowiki> |---- | 88366822 || 2006-11-17T05:18:59Z || Royalguard11 || <nowiki>Revert to revision 87639060 dated 2006-11-13 23:19:47 by Chobot using [[:en:Wikipedia:Tools/Navigation_popups|popups]]</nowiki> |---- | 88366767 || 2006-11-17T05:18:32Z || 70.55.143.44 || <nowiki></nowiki> |---- | 87639060 || 2006-11-13T23:19:47Z || Chobot || <nowiki>robot Adding: [[ko:분류:2007년 죽음]]</nowiki> |---- | 86975079 || 2006-11-10T17:56:48Z || Dangherous~enwiki || <nowiki>Obviously not needed yet, but i was bored :)!</nowiki> |} m03u5riepxu6kwilukiwzodjkp3dehz 14 182337 750295 2025-06-23T07:37:50Z Pinthura 45635 Moved page from [[en:Category:2007 deaths]] ([[ප්‍රවර්ග සාකච්ඡාව:2007 deaths|history]]) 750295 wikitext text/x-wiki {{Commons category}} {{Wikisourcecat|2007 deaths}} {{Wikiquotecat|2007 deaths}} {{Death year category header|200|7}} ohntqlb38a0958np2vbq32ocfoblspf 10 182338 750297 2024-12-11T15:49:31Z en>Woko Sapien 0 Woko Sapien moved page [[Template:First Ladies of Sri Lanka]] to [[Template:First ladies of Sri Lanka]]: [[MOS:JOBTITLES]] 750297 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Template:First ladies of Sri Lanka]] {{Redirect category shell| {{R from move}} }} sb6b6myap798kdmguxgui0pq2l159jb 750298 750297 2025-06-23T07:37:58Z Lee 85 [[:en:Template:First_Ladies_of_Sri_Lanka]] වෙතින් එක් සංශෝධනයක් 750297 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Template:First ladies of Sri Lanka]] {{Redirect category shell| {{R from move}} }} sb6b6myap798kdmguxgui0pq2l159jb 15 182339 750299 2025-06-23T07:38:00Z Pinthura 45635 Moved page from [[en:Category:First ladies and gentlemen of Sri Lanka]] 750299 wikitext text/x-wiki {| class="wikitable" ! oldid || date/time || username || edit summary |---- | 1136360269 || 2023-01-29T23:53:39Z || JJMC89 bot III || <nowiki>Category moved</nowiki> |---- | 1136360262 || 2023-01-29T23:53:37Z || JJMC89 bot III || <nowiki>JJMC89 bot III moved page [[Category:First Ladies and Gentlemen of Sri Lanka]] to [[Category:First ladies and gentlemen of Sri Lanka]] without leaving a redirect: [[Wikipedia:Categories for discussion/Speedy]]</nowiki> |---- | 1135901116 || 2023-01-27T15:32:57Z || Woko Sapien || <nowiki></nowiki> |---- | 902923470 || 2019-06-22T08:36:59Z || Cydebot || <nowiki>Robot - Speedily moving category Presidents spouses by country to [[:Category:Spouses of presidents by country]] per [[WP:CFDS|CFDS]].</nowiki> |---- | 901438917 || 2019-06-11T21:24:52Z || Störm || <nowiki>Moving from [[Category:Spouses of national leaders]] to [[Category:Presidents spouses by country]] using [[c:Help:Cat-a-lot|Cat-a-lot]]</nowiki> |---- | 711650841 || 2016-03-24T02:25:37Z || Scanlan || <nowiki></nowiki> |---- | 711650753 || 2016-03-24T02:24:57Z || Scanlan || <nowiki>[[WP:AES|←]]Created page with '[[Category:Spouses of national leaders|Sri Lanka]] [[Category:Sr Lankan women in politics]] [[Category:Presidents of Sri Lanka]]'</nowiki> |} 7piw0d838zkimxs11n6qsndkq43qoej 14 182340 750300 2025-06-23T07:38:10Z Pinthura 45635 Moved page from [[en:Category:First ladies and gentlemen of Sri Lanka]] ([[ප්‍රවර්ග සාකච්ඡාව:First ladies and gentlemen of Sri Lanka|history]]) 750300 wikitext text/x-wiki [[Category:Spouses of presidents by country|Sri Lanka]] [[Category:Sri Lankan women in politics]] [[Category:Presidents of Sri Lanka]] 233h61fdyhkl7vxmcy0x89wt8fpbb4a 10 182341 750301 2024-12-11T15:52:10Z en>Woko Sapien 0 750301 wikitext text/x-wiki {{Navbox |name = First ladies of Sri Lanka |title = [[First Lady of Sri Lanka|First ladies of Sri Lanka]] |listclass = hlist |image = [[File:Emblem of Sri Lanka.svg|50px]] |titlestyle = background:#b0c4de<!--LightSteelBlue-->; |list1 = # [[Seelawathie Gopallawa]]  # [[Elina Jayewardene]]  # [[Hema Premadasa]]  # [[Wimalawathi Kumarihami]]  # [[Shiranthi Rajapaksa]] # [[Jayanthi Pushpa Kumari]] # [[Ioma Rajapaksa]] # [[Maithree Wickremesinghe]] }}<noinclude> [[Category:First ladies and gentlemen of Sri Lanka]] </noinclude> bv4gopx4nenm7qoncjcq70fupqp3eil 750302 750301 2025-06-23T07:38:14Z Lee 85 [[:en:Template:First_ladies_of_Sri_Lanka]] වෙතින් එක් සංශෝධනයක් 750301 wikitext text/x-wiki {{Navbox |name = First ladies of Sri Lanka |title = [[First Lady of Sri Lanka|First ladies of Sri Lanka]] |listclass = hlist |image = [[File:Emblem of Sri Lanka.svg|50px]] |titlestyle = background:#b0c4de<!--LightSteelBlue-->; |list1 = # [[Seelawathie Gopallawa]]  # [[Elina Jayewardene]]  # [[Hema Premadasa]]  # [[Wimalawathi Kumarihami]]  # [[Shiranthi Rajapaksa]] # [[Jayanthi Pushpa Kumari]] # [[Ioma Rajapaksa]] # [[Maithree Wickremesinghe]] }}<noinclude> [[Category:First ladies and gentlemen of Sri Lanka]] </noinclude> bv4gopx4nenm7qoncjcq70fupqp3eil 750306 750302 2025-06-23T07:39:28Z Lee 85 750306 wikitext text/x-wiki {{Navbox |name = First ladies of Sri Lanka |title = [[First Lady of Sri Lanka|First ladies of Sri Lanka]] |listclass = hlist |image = [[File:Emblem of Sri Lanka.svg|50px]] |titlestyle = background:#b0c4de<!--LightSteelBlue-->; |list1 = # [[Seelawathie Gopallawa]]  # [[එලීනා ජයවර්ධන]]  # [[Hema Premadasa]]  # [[Wimalawathi Kumarihami]]  # [[Shiranthi Rajapaksa]] # [[Jayanthi Pushpa Kumari]] # [[Ioma Rajapaksa]] # [[Maithree Wickremesinghe]] }}<noinclude> [[Category:First ladies and gentlemen of Sri Lanka]] </noinclude> sfl41lew6l6f7q5vqydgorunxfpx7va 15 182342 750303 2025-06-23T07:38:20Z Pinthura 45635 Moved page from [[en:Category:Sinhalese women]] 750303 wikitext text/x-wiki {| class="wikitable" ! oldid || date/time || username || edit summary |---- | 1008127512 || 2021-02-21T18:33:41Z || Obi2canibe || <nowiki>new cat</nowiki> |} 8yu9byu23spmg1jq3wwi03al8eh7snx 14 182343 750304 2025-06-23T07:38:30Z Pinthura 45635 Moved page from [[en:Category:Sinhalese women]] ([[ප්‍රවර්ග සාකච්ඡාව:Sinhalese women|history]]) 750304 wikitext text/x-wiki [[Category:Sinhalese people|Women]] [[Category:Sri Lankan women|Sinhalese]] [[Category:Women by ethnicity|Sinhalese]] 9vk62qenrdukx8556vru438290i2d9b 0 182344 750305 2025-06-23T07:39:06Z Lee 85 නිර්මාණය 750305 wikitext text/x-wiki #යළියොමුව [[එලීනා ජයවර්ධන]] {{r from English name}} 1vgkp1ft37gxy8f7xpx1tb0vbtqh0ts 14 182345 750313 2025-06-23T07:43:24Z Ttheek 66430 '[[ප්‍රවර්ගය:වසර අනුව ගුවන් අනතුරු සහ සිදුවීම්]]' යොදමින් නව පිටුවක් තනන ලදි 750313 wikitext text/x-wiki [[ප්‍රවර්ගය:වසර අනුව ගුවන් අනතුරු සහ සිදුවීම්]] tqrpzytzvlzl6uabrx1v1cs3v6jb9ae 14 182346 750316 2025-06-23T07:48:18Z Ttheek 66430 '[[ප්‍රවර්ගය:වසර අනුව ගුවන් අනතුරු සහ සිදුවීම්]]' යොදමින් නව පිටුවක් තනන ලදි 750316 wikitext text/x-wiki [[ප්‍රවර්ගය:වසර අනුව ගුවන් අනතුරු සහ සිදුවීම්]] tqrpzytzvlzl6uabrx1v1cs3v6jb9ae 14 182347 750317 2025-06-23T07:48:44Z Ttheek 66430 [[ප්‍රවර්ගය:වසර අනුව ගුවන් අනතුරු සහ සිදුවීම්]] එක් කරන ලදී. [[විකිපීඩියා:HOTCAT|HotCat]] භාවිතයෙන් 750317 wikitext text/x-wiki [[ප්‍රවර්ගය:වසර අනුව ගුවන් අනතුරු සහ සිදුවීම්]] tqrpzytzvlzl6uabrx1v1cs3v6jb9ae 14 182348 750318 2025-06-23T07:49:15Z Ttheek 66430 [[ප්‍රවර්ගය:වසර අනුව ගුවන් අනතුරු සහ සිදුවීම්]] එක් කරන ලදී. [[විකිපීඩියා:HOTCAT|HotCat]] භාවිතයෙන් 750318 wikitext text/x-wiki [[ප්‍රවර්ගය:වසර අනුව ගුවන් අනතුරු සහ සිදුවීම්]] tqrpzytzvlzl6uabrx1v1cs3v6jb9ae 14 182349 750319 2025-06-23T07:49:41Z Ttheek 66430 [[ප්‍රවර්ගය:වසර අනුව ගුවන් අනතුරු සහ සිදුවීම්]] එක් කරන ලදී. [[විකිපීඩියා:HOTCAT|HotCat]] භාවිතයෙන් 750319 wikitext text/x-wiki [[ප්‍රවර්ගය:වසර අනුව ගුවන් අනතුරු සහ සිදුවීම්]] tqrpzytzvlzl6uabrx1v1cs3v6jb9ae 14 182350 750320 2025-06-23T07:50:00Z Ttheek 66430 [[ප්‍රවර්ගය:වසර අනුව ගුවන් අනතුරු සහ සිදුවීම්]] එක් කරන ලදී. [[විකිපීඩියා:HOTCAT|HotCat]] භාවිතයෙන් 750320 wikitext text/x-wiki [[ප්‍රවර්ගය:වසර අනුව ගුවන් අනතුරු සහ සිදුවීම්]] tqrpzytzvlzl6uabrx1v1cs3v6jb9ae 14 182351 750321 2025-06-23T07:50:32Z Ttheek 66430 [[ප්‍රවර්ගය:වසර අනුව ගුවන් අනතුරු සහ සිදුවීම්]] එක් කරන ලදී. [[විකිපීඩියා:HOTCAT|HotCat]] භාවිතයෙන් 750321 wikitext text/x-wiki [[ප්‍රවර්ගය:වසර අනුව ගුවන් අනතුරු සහ සිදුවීම්]] tqrpzytzvlzl6uabrx1v1cs3v6jb9ae 14 182352 750322 2025-06-23T07:50:53Z Ttheek 66430 [[ප්‍රවර්ගය:වසර අනුව ගුවන් අනතුරු සහ සිදුවීම්]] එක් කරන ලදී. [[විකිපීඩියා:HOTCAT|HotCat]] භාවිතයෙන් 750322 wikitext text/x-wiki [[ප්‍රවර්ගය:වසර අනුව ගුවන් අනතුරු සහ සිදුවීම්]] tqrpzytzvlzl6uabrx1v1cs3v6jb9ae 14 182353 750323 2025-06-23T07:51:14Z Ttheek 66430 [[ප්‍රවර්ගය:වසර අනුව ගුවන් අනතුරු සහ සිදුවීම්]] එක් කරන ලදී. [[විකිපීඩියා:HOTCAT|HotCat]] භාවිතයෙන් 750323 wikitext text/x-wiki [[ප්‍රවර්ගය:වසර අනුව ගුවන් අනතුරු සහ සිදුවීම්]] tqrpzytzvlzl6uabrx1v1cs3v6jb9ae 14 182354 750331 2025-06-23T08:01:25Z Ttheek 66430 '[[ප්‍රවර්ගය:ගගනගාමීන්]]' යොදමින් නව පිටුවක් තනන ලදි 750331 wikitext text/x-wiki [[ප්‍රවර්ගය:ගගනගාමීන්]] i9skskrenlbugf8rz8g7mlr34gihrku 14 182355 750356 2025-06-23T08:07:58Z Ttheek 66430 '[[ප්‍රවර්ගය:ගගනගාමීන්]]' යොදමින් නව පිටුවක් තනන ලදි 750356 wikitext text/x-wiki [[ප්‍රවර්ගය:ගගනගාමීන්]] i9skskrenlbugf8rz8g7mlr34gihrku 14 182356 750359 2025-06-23T08:08:57Z Ttheek 66430 '[[ප්‍රවර්ගය:අභ්‍යවකාශ ගවේෂණය]]' යොදමින් නව පිටුවක් තනන ලදි 750359 wikitext text/x-wiki [[ප්‍රවර්ගය:අභ්‍යවකාශ ගවේෂණය]] b4r8ry9xc8lsuvdr0p43gz6lxolpzk8 0 182357 750360 2025-06-23T08:12:40Z BuddhikaW88 37808 'Chile's 2017 census reported a population of 17,574,003. Its rate of population growth has been decreasing since 1990, due to a declining [[:en:Birth_rate|birth rate]].<ref>{{cite web |title=Anuario Estadísticas Vitales 2003 |url=http://www.ine.cl/canales/chile_estadistico/demografia_y_vitales/estadisticas_vitales/pdf/anuarios/vitales2003.zip |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200501215449/htt...' යොදමින් නව පිටුවක් තනන ලදි 750360 wikitext text/x-wiki Chile's 2017 census reported a population of 17,574,003. Its rate of population growth has been decreasing since 1990, due to a declining [[:en:Birth_rate|birth rate]].<ref>{{cite web |title=Anuario Estadísticas Vitales 2003 |url=http://www.ine.cl/canales/chile_estadistico/demografia_y_vitales/estadisticas_vitales/pdf/anuarios/vitales2003.zip |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200501215449/https://www.ine.cl/canales/chile_estadistico/demografia_y_vitales/estadisticas_vitales/pdf/anuarios/vitales2003.zip |archive-date=1 May 2020 |access-date=30 May 2008 |publisher=Instituto National de Estadísticas}}</ref> By 2050 the population is expected to reach approximately 20.2 million people.<ref>{{cite web |title=Chile: Proyecciones y Estimaciones de Población. Total País 1950–2050 |url=http://www.ine.cl/canales/chile_estadistico/demografia_y_vitales/proyecciones/Informes/Microsoft%20Word%20-%20InforP_T.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20091230181515/http://www.ine.cl/canales/chile_estadistico/demografia_y_vitales/proyecciones/Informes/Microsoft%20Word%20-%20InforP_T.pdf |archive-date=30 December 2009 |publisher=Instituto National de Estadísticas}}</ref>{{clear}} === පෙරටුගාමීන් සහ ජනවාර්ගිකත්වය === [[File:Ministro_Osorio_entrega_terreno_a_Comunidad_Mapuche_Lorenzo_Quintrileo_de_Tirúa.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Ministro_Osorio_entrega_terreno_a_Comunidad_Mapuche_Lorenzo_Quintrileo_de_Tir%C3%BAa.jpg|thumb|ටිරුවාහි මාපුචේ කාන්තාවන්]] [[File:Misa_por_Chile_-_Banderas.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Misa_por_Chile_-_Banderas.jpg|thumb|චිලී කොඩි අතැති චිලී ජාතිකයන්]] Mexican professor Francisco Lizcano, of the [[:en:National_Autonomous_University_of_Mexico|National Autonomous University of Mexico]], estimated that 52.7% of [[:en:Chileans|Chileans]] were white, 39.3% were [[:en:Mestizo|mestizo]], and 8% were [[:en:Amerindian|Amerindian]].<ref>{{cite journal|last1=Lizcano Fernández|first1=Francisco|date=August 2005|title=Composición Étnica de las Tres Áreas Culturales del Continente Americano al Comienzo del Siglo XXI|trans-title=Ethnic Composition of the Three Cultural Areas of the American Continent at the Beginning of the 21st Century|url=http://www.scielo.org.mx/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S1405-14352005000200185|url-status=live|journal=Convergencia|language=es|volume=12|issue=38|pages=185–232|archive-url=https://web.archive.org/web/20220922054604/https://www.scielo.org.mx/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S1405-14352005000200185|archive-date=22 September 2022|access-date=23 November 2020}}</ref> According to the [[:en:Encyclopædia_Britannica|Encyclopædia Britannica]], as of the year 2002, only 22% of Chileans were white and 72% were mestizo.<ref>{{Cite web |date=2024-12-10 |title=Chile - Indigenous, Mestizo, European {{!}} Britannica |url=https://www.britannica.com/place/Chile/People |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20241204141156/https://www.britannica.com/place/Chile/People |archive-date=4 December 2024 |access-date=2024-12-11 |website=www.britannica.com |language=en}}</ref> In 1984, a study from the Revista de Pediatría de Chile titled ''Sociogenetic Reference Framework for Public Health Studies in Chile'' determined an ancestry of 67.9% European, and 32.1% Native American.<ref name="Valenzuela, 1984">{{cite journal|last1=Valenzuela|first1=C.|date=1984|title=Marco de referencia sociogenético para los estudios de Salud Pública en Chile|trans-title=Sociogenetic reference limits for public health studies in Chile|journal=Revista Chilena de Pediatría|language=es|volume=55|issue=2|pages=123–127|pmid=6473850|s2cid=162443939}}</ref><ref name="Vanegas et al, 2008">{{cite journal|last1=Vanegas L|first1=Jairo|last2=Villalón C|first2=Marcelo|last3=Valenzuela Y|first3=Carlos|date=May 2008|title=Ethnicity and race as variables in epidemiological research about inequity|journal=Revista médica de Chile|volume=136|issue=5|pages=637–644|doi=10.4067/S0034-98872008000500014|pmid=18769813|doi-access=free}}</ref> In 1994, a biological study determined that the Chilean composition was 64% European and 35% Amerindian.<ref name="Cruz-Coke">{{cite journal|last=Cruz-Coke|first=Ricardo|year=1994|title=Genetic epidemiology of single gene defects in Chile|journal=Facultad de Medicina de la Universidad de Chile|location=Santiago de Chile|volume=31|issue=9|pages=702–706|doi=10.1136/jmg.31.9.702|pmc=1050080|pmid=7815439}}</ref> The recent study in the Candela Project establishes that the genetic composition of Chile is 52% of European origin, with 44% of the genome coming from Native Americans (Amerindians), and 4% coming from Africa, making Chile a primarily mestizo country with traces of African descent present in half of the population.<ref>{{cite web |date=19 August 2013 |title=Estudio genético en chilenos muestra desconocida herencia africana &#124; El Dínamo |url=http://www.eldinamo.cl/2013/08/19/estudio-genetico-en-chilenos-muestra-desconocida-herencia-africana/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20140706180053/http://www.eldinamo.cl/2013/08/19/estudio-genetico-en-chilenos-muestra-desconocida-herencia-africana/ |archive-date=6 July 2014 |access-date=22 December 2013 |publisher=Eldinamo.cl}}</ref> Another genetic study conducted by the [[:en:University_of_Brasília|University of Brasília]] in several South American countries shows a similar genetic composition for Chile, with a European contribution of 51.6%, an Amerindian contribution of 42.1%, and an African contribution of 6.3%.<ref name="UB">{{cite thesis|last1=Godinho|first1=Neide Maria de Oliveira|title=O impacto das migrações na constituição genética de populações latino-americanas|trans-title=The impact of migration on the genetic makeup of Latin American populations|language=pt|date=2008|url=https://repositorio.unb.br/handle/10482/5542|access-date=23 November 2020|archive-date=12 November 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20201112044147/https://repositorio.unb.br/handle/10482/5542|url-status=live}}</ref> In 2015, another study established genetic composition in 57% European, 38% Native American, and 2.5% African.<ref>{{cite journal|last=Homburger|first=Julian|display-authors=et al|year=2015|title=Genomic Insights into the Ancestry and Demographic History of South America|journal=[[PLOS Genetics]]|volume=11|issue=12|at=1005602|doi=10.1371/journal.pgen.1005602|pmc=4670080|pmid=26636962|doi-access=free}}</ref> A public health booklet from the [[:en:University_of_Chile|University of Chile]] states that 35% of the population is of Caucasian origin; "predominantly White" Mestizos are estimated to amount to a total of 65%, while Native Americans (Amerindians) comprise the remaining 5%.<ref name="UC">{{cite web |title=5.2.6. Estructura racial |url=http://mazinger.sisib.uchile.cl/repositorio/lb/ciencias_quimicas_y_farmaceuticas/medinae/cap2/5b6.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20071016124831/http://mazinger.sisib.uchile.cl/repositorio/lb/ciencias_quimicas_y_farmaceuticas/medinae/cap2/5b6.html |archive-date=16 October 2007 |access-date=26 August 2007 |work=La Universidad de Chile}} ([http://mazinger.sisib.uchile.cl/repositorio/lb/ciencias_quimicas_y_farmaceuticas/medinae/ Main page] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090916211140/http://mazinger.sisib.uchile.cl/repositorio/lb/ciencias_quimicas_y_farmaceuticas/medinae/|date=16 September 2009}})</ref> Despite the genetic considerations, many Chileans, if asked, would self-identify as White. The 2011 [[:en:Latinobarómetro|Latinobarómetro]] survey asked respondents in Chile what race they considered themselves to belong to. Most answered "White" (59%), while 25% said "Mestizo" and 8% self-classified as "indigenous".<ref>{{cite web |title=Informe Latinobarómetro 2011 |url=http://www.latinobarometro.org/latino/LATContenidos.jsp |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20160113084058/http://www.latinobarometro.org/latino/LATContenidos.jsp |archive-date=13 January 2016 |access-date=13 July 2013 |publisher=Latinobarometro.org}}</ref> A 2002 national poll revealed that a majority of Chileans believed they possessed some (43.4%) or much (8.3%) "indigenous blood", while 40.3% responded that they had none.<ref>{{cite web |date=July 2002 |title=Encuesta CEP, Julio 2002 |url=http://www.cepchile.cl/enc_encuestas.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130429001707/http://www.cepchile.cl/enc_encuestas.html |archive-date=29 April 2013 |access-date=18 May 2012 |language=es}}</ref> Chile is one of 22 countries to have signed and ratified the only binding international law concerning indigenous peoples, the [[:en:Indigenous_and_Tribal_Peoples_Convention,_1989|Indigenous and Tribal Peoples Convention, 1989]].<ref>{{cite web |date=9 January 2004 |title=ILOLEX: submits English query |url=http://www.ilo.org/ilolex/cgi-lex/ratifce.pl?C169 |url-status=dead |archive-url=http://arquivo.pt/wayback/20091225170052/http://www.ilo.org/ilolex/cgi-lex/ratifce.pl?C169 |archive-date=25 December 2009 |publisher=Ilo.org}}</ref> It was adopted in 1989 as the [[:en:International_Labour_Organization|International Labour Organization]] (ILO) Convention 169. Chile ratified it in 2008. A Chilean court decision in November 2009, considered to be a landmark ruling on indigenous rights, made use of the convention. The Supreme Court decision on Aymara water rights upheld rulings by both the Pozo Almonte tribunal and the Iquique Court of Appeals and marks the first judicial application of ILO Convention 169 in Chile.<ref>{{cite web |date=30 November 2009 |title=Chile's Supreme Court Upholds Indigenous Water Use Rights |url=http://www.santiagotimes.cl/index.php?option=com_content&view=article&id=17739:chiles-supreme-court-upholds-indigenous-water-use-rights&catid=19:other&Itemid=142 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20100303200719/http://www.santiagotimes.cl/index.php?option=com_content&view=article&id=17739:chiles-supreme-court-upholds-indigenous-water-use-rights&catid=19:other&Itemid=142 |archive-date=3 March 2010 |access-date=2 March 2010 |work=The Santiago Times}}</ref> The earliest [[:en:Emigration_from_Europe|European immigrants]] were Spanish colonizers who arrived in the 16th century.<ref>{{Cite web |title=Osasuna Saila - Eusko Jaurlaritza |url=https://www.euskadi.eus/eusko-jaurlaritza/osasun-saila/hasiera/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210410191534/https://www.euskadi.eus/eusko-jaurlaritza/osasun-saila/hasiera/ |archive-date=10 April 2021 |access-date=1 April 2021 |website=Euskadi.eus |language=Basque}}</ref> The Amerindian population of central Chile was absorbed into the [[:en:Spaniards|Spanish]] settler population in the beginning of the colonial period to form the large [[:en:Mestizo|mestizo]] population that exists in Chile today; mestizos create modern middle and lower classes. In the 18th and 19th centuries, many [[:en:Basque_Chileans|Basques]] came to Chile where they integrated into the existing elites of [[:en:Castile_(historical_region)|Castilian]] origin. Postcolonial Chile was never a particularly attractive destination for migrants, owing to its remoteness and distance from Europe.<ref name="Euzko">{{cite web |author=Waldo Ayarza Elorza |title=De los Vascos, Oñati y los Elorza |url=http://www.euzkoetxeachile.cl/libros/04-De%20los%20Vascos%20Onati%20y%20los%20Elorza-2.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130819165814/http://www.euzkoetxeachile.cl/libros/04-De%20los%20Vascos%20Onati%20y%20los%20Elorza-2.pdf |archive-date=19 August 2013 |access-date=13 July 2013 |pages=59, 65, 66}}</ref><ref name="HistoriaContemporaneaDeChile">{{cite book |last1=Salazar Vergara |first1=Gabriel |title=Historia contemporánea de Chile: Actores, identidad y movimiento. II |last2=Pinto |first2=Julio |publisher=[[Lom Ediciones]] |year=1999 |isbn=978-956-282-174-2 |pages=76–81 |chapter=La Presencia Inmigrante |access-date=14 July 2013 |chapter-url=https://books.google.com/books?id=Vyx8JQtvU78C&pg=PA78 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020127/https://books.google.com/books?id=Vyx8JQtvU78C&pg=PA78 |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> Europeans preferred to stay in countries closer to their homelands instead of taking the long journey through the Straits of Magellan or crossing the Andes.<ref name="Euzko" /> European migration did not result in a significant change in the ethnic composition of Chile, except in the [[:en:Magallanes_y_la_Antártica_Chilena_Region|region of Magellan]].<ref name="C1907">{{cite web |date=1907 |title=Memoria presentada al Supremo Gobierno por la Comision Central del Censo |url=http://www.ine.cl/canales/usuarios/cedoc_online/censos/pdf/censo_1907.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090919222206/http://www.ine.cl/canales/usuarios/cedoc_online/censos/pdf/censo_1907.pdf |archive-date=19 September 2009 |access-date=13 February 2013 |language=es}}</ref> Spaniards were the only major European migrant group to Chile,<ref name="Euzko" /> and there was never large-scale immigration such as that to Argentina or Brazil.<ref name="HistoriaContemporaneaDeChile" /> Between 1851 and 1924, Chile only received 0.5% of European immigration to Latin America, compared to 46% to Argentina, 33% to Brazil, 14% to Cuba, and 4% to Uruguay.<ref name="Euzko" /> However, it is undeniable that immigrants have played a significant role in Chilean society.<ref name="HistoriaContemporaneaDeChile" /> Immigrants to Chile during the 19th and 20th centuries came from France,<ref>{{cite journal|last=Parvex|first=R.|date=2014|title=Le Chili et les mouvements migratoires|url=https://journals.openedition.org/hommesmigrations/2720|url-status=live|journal=Hommes & Migrations|issue=Nº 1305|pages=71–76|doi=10.4000/hommesmigrations.2720|archive-url=https://web.archive.org/web/20200801043210/https://journals.openedition.org/hommesmigrations/2720|archive-date=1 August 2020|access-date=21 July 2020|doi-access=free}}</ref> [[:en:Great_Britain|Great Britain]],<ref name="Británicos, 700.000">{{cite web |author=Jorge Sanhueza Aviléz |title=Historia de Chile: Otros Artículos. Británicos y Anglosajones en Chile durante el siglo XIX |url=http://www.biografiadechile.cl/detalle.php?IdContenido=1673&IdCategoria=91&IdArea=488&TituloPagina=Historia%20de%20Chile |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20201112003642/http://www.biografiadechile.cl/detalle.php?IdContenido=1673 |archive-date=12 November 2020 |access-date=16 March 2012 |publisher=Biografía de Chile}}</ref> Germany,<ref name="Alemanes, 500.000">{{cite news|url=http://www.dw.de/alemanes-en-chile-entre-el-pasado-colono-y-el-presente-empresarial/a-14958983-1|title=Alemanes en Chile: entre el pasado colono y el presente empresarial|author=Victoria Dannemann|access-date=21 July 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20150501162120/http://www.dw.de/alemanes-en-chile-entre-el-pasado-colono-y-el-presente-empresarial/a-14958983-1|archive-date=1 May 2015|publisher=Deustche-Welle|url-status=live}}</ref> and [[:en:Croatia|Croatia]],<ref name="Croatas, 400.000">{{cite web |title=Inmigración a Chile |url=http://www.domovina.cl/inmigrantes-otras.php |archive-url=https://web.archive.org/web/20150702225324/http://www.domovina.cl/inmigrantes-otras.php |archive-date=2 July 2015 |publisher=Domivina}}</ref> among others. Descendants of different [[:en:Ethnic_groups_in_Europe|European ethnic groups]] often intermarried in Chile. This intermarriage and mixture of cultures and races have helped to shape the present society and culture of the Chilean middle and upper classes.<ref name="deia.com">{{cite web |date=22 May 2008 |title=entrevista al Presidente de la Cámara vasca |url=http://www.deia.com/es/impresa/2008/05/22/bizkaia/ekonomia/469496.php |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090511001812/http://www.deia.com/es/impresa/2008/05/22/bizkaia/ekonomia/469496.php |archive-date=11 May 2009 |publisher=Deia.com}}</ref> Also, roughly 500,000 of Chile's population is of full or partial [[:en:Palestinian_people|Palestinian origin]],<ref>{{cite web |date=7 April 2003 |title=Chile: Palestinian refugees arrive to warm welcome |url=http://www.adnkronos.com/AKI/English/CultureAndMedia/?id=1.0.2050534508 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20171124194143/http://www1.adnkronos.com/AKI/English/CultureAndMedia/?id=1.0.2050534508 |archive-date=24 November 2017 |access-date=29 October 2009 |publisher=Adnkronos.com}}</ref><ref>{{cite web |title=500,000 descendientes de primera y segunda generación de palestinos en Chile |url=http://laventana.casa.cult.cu/modules.php?name=News&file=article&sid=514 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090722073846/http://laventana.casa.cult.cu/modules.php?name=News&file=article&sid=514 |archive-date=22 July 2009 |access-date=13 July 2013 |publisher=Laventana.casa.cult.cu}}</ref> and 800,000 Arab descents.<ref name="Oriente próximo, 800.000, Palestinos, 500.000">{{cite news|url=http://www.ibtimes.com/arabs-andes-chile-unlikely-long-term-home-large-palestinian-community-1449718|title=Arabs in the Andes? Chile, The Unlikely Long-Term Home of a Large Palestinian Community|author=Ghosh P.|work=International Business Times|access-date=29 September 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20210423212551/https://www.ibtimes.com/arabs-andes-chile-unlikely-long-term-home-large-palestinian-community-1449718|archive-date=23 April 2021|url-status=live}}</ref> Chile currently has 1.5 million of Latin American immigrants, mainly from [[:en:Venezuela|Venezuela]], [[:en:Peru|Peru]], [[:en:Haiti|Haiti]], [[:en:Colombia|Colombia]], [[:en:Bolivia|Bolivia]] and [[:en:Argentina|Argentina]]; 8% of the total population in 2019, without counting descendants.<ref name="INE-DEM, 2019">[https://www.ine.cl/prensa/2020/03/12/seg%C3%BAn-estimaciones-la-cantidad-de-personas-extranjeras-residentes-habituales-en-chile-bordea-los-1-5-millones-al-31-de-diciembre-de-2019 Estimación de Población Extranjera en Chile, al 31 de diciembre de 2019] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20220504115042/https://www.ine.cl/prensa/2020/03/12/seg%C3%BAn-estimaciones-la-cantidad-de-personas-extranjeras-residentes-habituales-en-chile-bordea-los-1-5-millones-al-31-de-diciembre-de-2019|date=4 May 2022}}, del Departamento de Extranjería y Migración (DEM) del Instituto Nacional de Estadísticas de Chile (INE), pp. 21. Retrieved 29 Juny 2020.</ref><ref>{{cite web |title=Chile: Moving Towards a Migration Policy |url=http://www.migrationinformation.org/Profiles/display.cfm?ID=199 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140215080515/http://migrationinformation.org/Profiles/display.cfm?ID=199 |archive-date=15 February 2014 |access-date=1 August 2011 |publisher=Migrationinformation.org}}</ref> According to the 2002 national census, Chile's foreign-born population has increased by 75% since 1992.<ref>{{cite web |last=Landaburu |first=Juan |date=24 June 2007 |title=El debate sobre la inmigración ilegal se extiende a la región |url=http://www.lanacion.com.ar/nota.asp?nota_id=920108 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090213112339/http://www.lanacion.com.ar/nota.asp?nota_id=920108 |archive-date=13 February 2009 |access-date=31 December 2008 |work=[[La Nación]]}}</ref> As of November 2021, numbers of people entering Chile from elsewhere in Latin America have grown swiftly in the last decade, tripling in the last three years to 1.5 million, with arrivals stemming from humanitarian crises in Haiti (ca. 180,000) and Venezuela (ca 460,000).<ref>{{Cite web |date=20 November 2021 |title=Chilean Election Unlikely to Halt New Barriers to Immigration |url=https://globalriskinsights.com/2021/11/chilean-election-unlikely-to-halt-new-barriers-to-immigration/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20211121064647/https://globalriskinsights.com/2021/11/chilean-election-unlikely-to-halt-new-barriers-to-immigration/ |archive-date=21 November 2021 |access-date=21 November 2021 |work=Global Risk Insights}}</ref> === නාගරිකකරණය === About 85% of the country's population lives in urban areas, with 40% living in [[Santiago|Greater Santiago]]. The largest agglomerations according to the 2002 census are Greater Santiago with 5.6 million people, [[Greater Concepción]] with 861,000 and [[Greater Valparaíso]] with 824,000.<ref>{{cite web|url=http://www.observatoriourbano.cl/indurb/pre_ciudades.asp?id_user=0&idComCiu=0|title=List of Chilean cities|publisher=Observatorio Urbano, Ministerio de Vivienda y Urbanismo de Chile|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20160304031912/http://www.observatoriourbano.cl/indurb/pre_ciudades.asp?id_user=0&idComCiu=0|archive-date=4 March 2016}}</ref> {{Largest cities of Chile}} === ආගම === {{bar box|title=Religious background in Chile (2012 Census)<ref name=CIA>{{Cite CIA World Factbook|country=Chile|access-date=29 January 2017}}</ref><ref name=CENSUS2012>{{cite web|url=https://www.cooperativa.cl/noticias/site/artic/20130425/asocfile/20130425190105/resultados_censo_2012_poblacion_vivienda_tomosiyii.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20140415043914/http://www.cooperativa.cl/noticias/site/artic/20130425/asocfile/20130425190105/resultados_censo_2012_poblacion_vivienda_tomosiyii.pdf |archive-date=15 April 2014 |url-status=live|title=Resultados XVIII Censo de Población|date=2012}}</ref>|titlebar=#ddd|left1=Religion|right1=Percent|float=right|bars={{bar percent|[[Catholic Church]]|DarkBlue|66.7}} {{bar percent|[[Protestantism]]|Skyblue|16.4}} {{bar percent|[[Irreligion|No religion]]|grey|11.5}} {{bar percent|Others|Orange|4.5}} {{bar percent|Unspecified|Black|1.1}}}} [[File:Catedral_Metropolitana_de_Santiago_2012-09-01_10-05-15.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Catedral_Metropolitana_de_Santiago_2012-09-01_10-05-15.jpg|thumb|1748 සහ 1906 අතර ඉදිකරන ලද සන්තියාගෝ මෙට්‍රොපොලිටන් ආසන දෙව්මැදුර]] [[File:Iglesia_de_Achao_-_fachada.JPG|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Iglesia_de_Achao_-_fachada.JPG|thumb|267x267පික්|18 වන සියවසේ ඉදිකරන ලද සහ දැන් යුනෙස්කෝ ලෝක උරුම අඩවියක් වන අචාඕහි සැන්ටා මාරියා ද ලොරෙටෝ පල්ලිය.]] Historically, the [[:en:Indigenous_peoples_in_Chile|indigenous peoples in Chile]] observed a variety of religions before the [[:en:Conquest_of_Chile|Spanish conquest]] in the 16th century. During [[:en:Colonial_Chile|Spanish rule]] and the first century of Chilean independence, the [[:en:Catholic_Church|Catholic Church]] was one of the most powerful institutions in the country. In the late 19th century, liberal policies (the so-called ''Leyes laicas'' or "lay laws") started to reduce the influence of the clergy and the promulgation of a [[:en:Chilean_Constitution_of_1925|new Constitution]] in 1925 established the [[:en:Separation_of_church_and_state|separation of church and state]].<ref>{{Cite book |last=H. |first=Smith, Brian |title=The Church and Politics in Chile Challenges to Modern Catholicism. |date=2014 |publisher=Princeton University Press |isbn=978-1-4008-5697-8 |oclc=1170509102}}</ref> {{As of|2012}}, 66.6%<ref name="censo.cl">{{cite web |date=7 September 2015 |title=Population 15 years of age or older, by religion, region, sex and age groups. (censused population) |url=http://plazapublica.cl/wp-content/uploads/658799.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20170207182725/http://plazapublica.cl/wp-content/uploads/658799.pdf |archive-date=7 February 2017 |access-date=23 March 2018 |language=es |format=.pdf}}</ref> of Chilean population over 15 years of age claimed to adhere to the Roman Catholic church, a decrease from the 70%<ref>7,853,428 out of 11,226,309 people over 15 years of age. {{cite web |title=Population 15 years of age or older, by religion, administrative division, sex and age groups |url=http://www.ine.cl/cd2002/cuadros/6/C6_00000.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20060519100306/http://www.ine.cl/cd2002/cuadros/6/C6_00000.pdf |archive-date=19 May 2006 |access-date=1 March 2014 |work=Censo 2002 |language=es}}</ref> reported in the 2002 census. In the same census of 2012, 17% of Chileans reported adherence to an Evangelical church ("Evangelical" in the census referred to all Christian denominations other than the Roman Catholic and [[:en:Eastern_Orthodox_Church|Orthodox]]—Greek, Persian, Serbian, Ukrainian, and Armenian—churches, [[:en:The_Church_of_Jesus_Christ_of_Latter-day_Saints|the Church of Jesus Christ of Latter-day Saints]], [[:en:Seventh-day_Adventists|Seventh-day Adventists]], and [[:en:Jehovah's_Witnesses|Jehovah's Witnesses]]: essentially, those denominations generally still termed "[[:en:Protestants|Protestant]]" in most English-speaking lands, although [[:en:Adventism|Adventism]] is often considered an Evangelical denomination as well). Approximately 90% of Evangelical Christians are [[:en:Pentecostal|Pentecostal]]. but [[:en:Wesleyan_Church|Wesleyan]], [[:en:Lutheran|Lutheran]], [[:en:Anglican|Anglican]], [[:en:Anglicanism|Episcopalian]], [[:en:Presbyterian|Presbyterian]], [[:en:Reformed_churches|other Reformed]], [[:en:Baptist|Baptist]], and [[:en:Methodist_church|Methodist churches]] also are present amongst Chilean Evangelical churches.<ref name="religiousfreedomreport">{{cite web |date=19 September 2008 |title=Chile |url=https://2001-2009.state.gov/g/drl/rls/irf/2008/108518.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230404113441/https://2001-2009.state.gov/g/drl/rls/irf/2008/108518.htm |archive-date=4 April 2023 |access-date=22 May 2019 |work=International Religious Freedom Report |publisher=United States Department of State}}</ref> Irreligious people, atheists, and agnostics account for around 12% of the population. By 2015, the major religion in Chile remained Christianity (68%), with an estimated 55% of Chileans belonging to the Roman Catholic church, 13% to various Evangelical churches, and just 7% adhering to any other religion. Agnostics and atheist were estimated at 25% of the population.<ref>{{Cite web |date=7 September 2015 |title=Track semanal de Opinión Pública |trans-title=Weekly Public Opinion Track |url=http://plazapublica.cl/wp-content/uploads/658799.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20170207182725/http://plazapublica.cl/wp-content/uploads/658799.pdf |archive-date=7 February 2017 |access-date=11 December 2018 |language=es}}</ref> Chile has a [[:en:Baháʼí_Faith|Baháʼí]] religious community, and is home to the Baháʼí mother temple, or continental [[:en:Baháʼí_House_of_Worship|House of Worship]], for Latin America. Completed in 2016, it serves as a space for people of all religions and backgrounds to gather, meditate, reflect, and worship.<ref>{{Cite web |author-last=Purushotma |author-first=Shastri |date=6 December 2017 |title=Breathtaking Baha'i Temple Rises in Chile |url=https://www.huffingtonpost.com/shastri-purushotma/bahai-temple-of-light-ris_b_6242968.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20161205142740/http://www.huffingtonpost.com/shastri-purushotma/bahai-temple-of-light-ris_b_6242968.html |archive-date=5 December 2016 |access-date=5 August 2021 |website=[[HuffPost]] |agency=HuffPost}}</ref> It is formed from cast glass and translucent marble and has been described as innovative in its architectural style.<ref>{{Cite web |author-last=Purushotma |author-first=Shastri |date=6 December 2017 |title=Breathtaking Baha'i Temple Rises in Chile |url=https://www.huffingtonpost.com/shastri-purushotma/bahai-temple-of-light-ris_b_6242968.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20161205142740/http://www.huffingtonpost.com/shastri-purushotma/bahai-temple-of-light-ris_b_6242968.html |archive-date=5 December 2016 |access-date=21 February 2019 |website=[[HuffPost]] |agency=HuffPost}}</ref> The Constitution guarantees the right to [[:en:Freedom_of_religion|freedom of religion]], and other laws and policies contribute to generally free religious practice. The law at all levels fully protects this right against abuse by either governmental or private actors.<ref name="religiousfreedomreport" /> Church and state are officially [[:en:Separation_of_church_and_state|separate]] in Chile. A 1999 law on religion prohibits [[:en:Religious_discrimination|religious discrimination]]. However, the Roman Catholic church for mostly historical and social reasons enjoys a privileged status and occasionally receives preferential treatment.<ref>Bill Kte'pi, "Chile", in Robert E. Emery, ''Cultural Sociology of Divorce: An Encyclopedia, Volume 1'' (London: Sage, 2013), 266–68. books.google.com/books?id=wzJdSIfeeTQC&pg=PA266 {{ISBN|9781412999588}}</ref> Government officials attend Roman Catholic events as well as major Evangelical and Jewish ceremonies.<ref name="religiousfreedomreport" /> The Chilean government treats the religious holidays of Christmas, [[:en:Good_Friday|Good Friday]], the [[:en:Our_Lady_of_Mount_Carmel|Feast of the Virgin of Carmen]], the [[:en:Feast_of_Saints_Peter_and_Paul|Feast of Saints Peter and Paul]], the [[:en:Assumption_of_Mary|Feast of the Assumption]], [[:en:All_Saints'_Day|All Saints' Day]], and the [[:en:Feast_of_the_Immaculate_Conception|Feast of the Immaculate Conception]] as [[:en:Public_holiday|national holidays]].<ref name="religiousfreedomreport" /> Recently, the government declared 31 October, [[:en:Reformation_Day|Reformation Day]], to be an additional national holiday, in honor of the Evangelical churches of the country.<ref>{{Cite news|url=http://www.economist.com/world/americas/displaystory.cfm?story_id=12564066|title=Hola, Luther|date=6 November 2008|newspaper=The Economist|archive-url=https://web.archive.org/web/20081210125640/http://www.economist.com/world/americas/displaystory.cfm?story_id=12564066|archive-date=10 December 2008|url-status=dead}}</ref><ref>{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/hi/spanish/specials/2007/en_nombre_de_la_fe/newsid_7701000/7701290.stm|title=Los evangélicos tienen su feriado|author=Andrea Henríquez|date=31 October 2008|access-date=17 December 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20180625104726/http://news.bbc.co.uk/hi/spanish/specials/2007/en_nombre_de_la_fe/newsid_7701000/7701290.stm|archive-date=25 June 2018|publisher=BBC Mundo|url-status=live}}</ref> The [[:en:Patron_saint|patron saints]] of Chile are [[:en:Our_Lady_of_Mount_Carmel|Our Lady of Mount Carmel]] and [[:en:Saint_James_the_Greater|Saint James the Greater]] (''Santiago'').<ref>{{cite web |title=Patron Saints: 'C' |url=http://www.catholic.org/saints/patron.php?letter=C |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190409002526/https://www.catholic.org/saints/patron.php?letter=C |archive-date=9 April 2019 |access-date=28 June 2012 |publisher=Catholic Online}}</ref> In 2005, [[:en:Pope_Benedict_XVI|Pope Benedict XVI]] canonized [[:en:Alberto_Hurtado|Alberto Hurtado]], who became the country's second native Roman Catholic saint after [[:en:Teresa_de_los_Andes|Teresa de los Andes]].<ref>{{cite web |title=Las fechas del proceso de Canonización del Padre Hurtado |url=http://www.canonizacion.cl/cano_etapaPH.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080122033957/http://www.canonizacion.cl/cano_etapaPH.html |archive-date=22 January 2008 |access-date=9 January 2008 |language=es}}</ref> === භාෂා === [[File:Mapudungun.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Mapudungun.jpg|thumb|මාපුචේ භාෂාවෙන් සහ චිලී ස්පාඤ්ඤ භාෂාවෙන් ලියා ඇති චිලී හිතෝපදේශයකි. මෙහි භාවිතා වන මාපුඩුන්ගුන් හෝඩිය එකඟ වූ ප්‍රමිතියක් පිළිබිඹු නොකරයි. ඇත්ත වශයෙන්ම, මාපුචේ භාෂාව ලිවීම සඳහා දැනට භාවිතා කරන වෙනස් අක්ෂර තුනක් තිබේ.<ref>Montrul, Silvina. El Bilinguismo En El Mundo Hispanohablante. Hoboken: John Wiley & Sons Inc, 2013. p. 249</ref>]] The [[:en:Chilean_Spanish|Spanish spoken in Chile]] is distinctively accented and quite unlike that of neighboring South American countries because final syllables are often dropped, and some consonants have a soft pronunciation.{{clarify|reason=Which consonants and what kind of soft pronunciation?|date=April 2018}} Accent varies only very slightly from north to south; more noticeable are the differences in accent based on social class or whether one lives in the city or the country. That the Chilean population was largely formed in a small section at the center of the country and then migrated in modest numbers to the north and south helps explain this relative lack of differentiation, which was maintained by the national reach of radio, and now television, which also helps to diffuse and homogenize colloquial expressions.<ref name="countrystudies">{{cite web |date=31 March 1994 |title=Development and Breakdown of Democracy, 1830–1973 |url=http://countrystudies.us/chile/85.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110709014719/http://countrystudies.us/chile/85.htm |archive-date=9 July 2011 |access-date=21 April 2009 |work=Country Studies |publisher=Library of Congress}}</ref> There are several indigenous languages spoken in Chile: [[:en:Mapudungun|Mapudungun]], [[:en:Aymara_language|Aymara]], [[:en:Rapa_Nui_language|Rapa Nui]], [[:en:Chilean_Sign_Language|Chilean Sign Language]] and (barely surviving) [[:en:Qawasqar_language|Qawasqar]] and [[:en:Yaghan_language|Yaghan]], along with non-indigenous German, Italian, English, Greek and [[:en:Chilean_Quechua|Quechua]]. After the Spanish conquest, Spanish took over as the [[:en:Lingua_franca|lingua franca]] and the indigenous languages have become minority languages, with some now extinct or close to extinction.<ref>{{cite web |title=Ethnologue report for Chile |url=http://www.ethnologue.com/show_country.asp?name=CL |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20130203004338/http://www.ethnologue.com/show_country.asp?name=CL |archive-date=3 February 2013 |access-date=1 August 2011 |publisher=Ethnologue.com}}</ref> German is still spoken to some extent in southern Chile,<ref>{{cite web |author=Oliver Zoellner |title=Oliver Zoellner &#124; Generating Samples of Ethnic Minorities in Chile |url=http://www.research-worldwide.de/article-chile2005.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20091202075142/http://www.research-worldwide.de/article-chile2005.html |archive-date=2 December 2009 |access-date=17 December 2009 |publisher=Research-worldwide.de}}</ref> either in small countryside pockets or as a second language among the communities of larger cities. Through initiatives such as the [[:en:English_Opens_Doors|English Opens Doors Program]], the government made English mandatory for students in fifth grade and above in public schools. Most private schools in Chile start teaching English from kindergarten.<ref>{{cite web |title=Repeat after me: Hello, my name is |url=http://www.globalpost.com/dispatch/chile/090908/lack-english-proficiency |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20100811114741/http://www.globalpost.com/dispatch/chile/090908/lack-english-proficiency |archive-date=11 August 2010 |access-date=22 February 2010 |publisher=Globalpost.com}}</ref> Common English words have been absorbed and appropriated into everyday Spanish speech.<ref>{{cite journal|last1=Sáez Godoy|first1=Leopoldo|date=2005|title=Anglicismos en el español de Chile|trans-title=Anglicisms in Chilean Spanish|journal=Atenea (Concepción)|language=es|issue=492|pages=171–177|doi=10.4067/S0718-04622005000200010|doi-access=free}}</ref> === සෞඛ්‍යය === [[File:Credencial_Fonasa.png|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Credencial_Fonasa.png|thumb|ජාතික සෞඛ්‍ය අරමුදලේ (ෆොනාසා) කාඩ්පත]] The [[:en:Ministry_of_Health_(Chile)|Ministry of Health]] (''Minsal'') is the cabinet-level administrative office in charge of planning, directing, coordinating, executing, controlling and informing the public health policies formulated by the President of Chile. The [[:en:Fondo_Nacional_de_Salud|National Health Fund]] (''Fonasa''), created in 1979, is the financial entity entrusted to collect, manage and distribute state funds for health in Chile. It is funded by the public. All employees pay 7% of their monthly income to the fund.<ref>{{cite web |date= |title=¿Cuál es la cotización legal para salud de un trabajador activo y en qué plazo deben ser declaradas y pagadas? |url=http://www.supersalud.gob.cl/consultas/667/w3-article-2908.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210926171408/http://www.supersalud.gob.cl/consultas/667/w3-article-2908.html |archive-date=26 September 2021 |access-date=26 September 2021 |website=supersalud.gob.cl |publisher=[[Ministry of Health (Chile)|Superintendence of Health]]}}</ref> Fonasa is part of the NHSS and has executive power through the [[:en:Ministry_of_Health_(Chile)|Ministry of Health (Chile)]]. Its headquarters are in [[:en:Santiago|Santiago]] and decentralized public service is conducted by various Regional Offices. More than 12 million beneficiaries benefit from Fonasa. Beneficiaries can also opt for more costly private insurance through [[:en:Isapre|Isapre]]. In the 2024 Global Hunger Index, Chile is one of 22 countries with a GHI score of less than 5.<ref>{{Cite web |title=Global Hunger Index Scores by 2024 GHI Rank |url=https://www.globalhungerindex.org/ranking.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220225183607/https://www.globalhungerindex.org/ranking.html |archive-date=25 February 2022 |access-date=2024-12-13 |website=Global Hunger Index (GHI) - peer-reviewed annual publication designed to comprehensively measure and track hunger at the global, regional, and country levels |language=en}}</ref> === අධ්‍යාපනය === [[File:Casa_Central_de_la_Universidad_de_Chile.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Casa_Central_de_la_Universidad_de_Chile.jpg|thumb|සන්තියාගෝ හි චිලී විශ්ව විද්‍යාලයේ කැසා සෙන්ට්‍රල්]] In Chile, education begins with [[:en:Preschool|preschool]] until the age of 5. [[:en:Primary_school|Primary school]] is provided for children between ages 6 and 13. Students then attend [[:en:Secondary_school|secondary school]] until graduation at age 17. Secondary education is divided into two parts: During the first two years, students receive a general education. Then, they choose a branch: scientific humanistic education, artistic education, or technical and professional education. Secondary school ends two years later on the acquirement of a certificate (licencia de enseñanza media).<ref>{{Cite web |title=Chile |url=https://unevoc.unesco.org/home/Dynamic+TVET+Country+Profiles/country=CHL |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140429204820/http://www.unevoc.unesco.org/worldtvetdatabase1.php?ct=CHL |archive-date=29 April 2014 |access-date=29 April 2014 |website=UNESCO International Centre for Technical and Vocational Education and Training |series=TVET Country Profiles}}</ref> Chilean education is segregated by wealth in a three-tiered system – the quality of the schools reflects socioeconomic backgrounds: * city schools (colegios municipales) that are mostly free and have the worst education results, mostly attended by poor students; * subsidized schools that receive some money from the government which can be supplemented by fees paid by the student's family, which are attended by mid-income students and typically get mid-level results; and * entirely private schools that consistently get the best results. Many private schools charge attendance fees of 0,5 to 1 median household income.<ref>{{cite web |date=30 December 2013 |title=Mensualidad de los colegios con los mejores puntajes en la PSU supera los mil |url=http://www.emol.com/noticias/nacional/2013/12/30/637336/mensualidad-en-colegios-top-10-en-la-psu-supera-los-250-mil.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140719000507/http://www.emol.com/noticias/nacional/2013/12/30/637336/mensualidad-en-colegios-top-10-en-la-psu-supera-los-250-mil.html |archive-date=19 July 2014 |access-date=18 July 2014 |publisher=Emol.com}}</ref> Upon successful graduation of secondary school, students may continue into [[:en:Higher_education|higher education]]. The higher education schools in Chile consist of [[:en:Chilean_Traditional_Universities|Chilean Traditional Universities]] and are divided into [[:en:Public_university|public universities]] or [[:en:Private_university|private universities]]. There are [[:en:List_of_medical_schools_in_South_America#Chile|medical schools]] and both the [[:en:Universidad_de_Chile|Universidad de Chile]] and [[:en:Universidad_Diego_Portales|Universidad Diego Portales]] offer [[:en:Legal_education|law schools]] in a partnership with [[:en:Yale_University|Yale University]].<ref>{{cite web |title=Program in Chile &#124; Yale Law School |url=http://www.law.yale.edu/linkageinchili.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20131224103311/http://www.law.yale.edu/linkageinchili.htm |archive-date=24 December 2013 |access-date=22 December 2013 |publisher=Law.yale.edu}}</ref> == යොමු කිරීම් == p2b538ul6rbjkx5cs4sduurjpji55m1 750362 750360 2025-06-23T08:15:56Z BuddhikaW88 37808 750362 wikitext text/x-wiki Chile's 2017 census reported a population of 17,574,003. Its rate of population growth has been decreasing since 1990, due to a declining [[:en:Birth_rate|birth rate]].<ref>{{cite web |title=Anuario Estadísticas Vitales 2003 |url=http://www.ine.cl/canales/chile_estadistico/demografia_y_vitales/estadisticas_vitales/pdf/anuarios/vitales2003.zip |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200501215449/https://www.ine.cl/canales/chile_estadistico/demografia_y_vitales/estadisticas_vitales/pdf/anuarios/vitales2003.zip |archive-date=1 May 2020 |access-date=30 May 2008 |publisher=Instituto National de Estadísticas}}</ref> By 2050 the population is expected to reach approximately 20.2 million people.<ref>{{cite web |title=Chile: Proyecciones y Estimaciones de Población. Total País 1950–2050 |url=http://www.ine.cl/canales/chile_estadistico/demografia_y_vitales/proyecciones/Informes/Microsoft%20Word%20-%20InforP_T.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20091230181515/http://www.ine.cl/canales/chile_estadistico/demografia_y_vitales/proyecciones/Informes/Microsoft%20Word%20-%20InforP_T.pdf |archive-date=30 December 2009 |publisher=Instituto National de Estadísticas}}</ref> චිලීහි 2017 සංගණනයේදී ජනගහනය 17,574,003 ක් වාර්තා විය. උපත් අනුපාතය පහත වැටීම හේතුවෙන් එහි ජනගහන වර්ධන අනුපාතය 1990 සිට අඩු වෙමින් පවතී.[1] 2050 වන විට ජනගහනය ආසන්න වශයෙන් මිලියන 20.2 ක් දක්වා ළඟා වනු ඇතැයි අපේක්ෂා කෙරේ.[2] පෙරටුගාමීන් සහ ජනවාර්ගිකත්වය 19 වන සහ 20 වන සියවස්වල චිලීයට සංක්‍රමණිකයන් පැමිණියේ ප්‍රංශය, [20] මහා බ්‍රිතාන්‍යය, [21] ජර්මනිය, [22] සහ ක්‍රොඒෂියාව, [23] යන රටවලින්. විවිධ යුරෝපීය ජනවාර්ගික කණ්ඩායම්වල පැවත එන්නන් බොහෝ විට චිලීයේ අන්තර් විවාහ වෙති. මෙම අන්තර් විවාහය සහ සංස්කෘතීන් සහ ජාතීන් මිශ්‍ර කිරීම චිලී මධ්‍යම හා ඉහළ පන්තිවල වර්තමාන සමාජය සහ සංස්කෘතිය හැඩගැස්වීමට උපකාරී වී ඇත.[24] තවද, චිලී ජනගහනයෙන් දළ වශයෙන් 500,000 ක් පූර්ණ හෝ අර්ධ පලස්තීන සම්භවයක් ඇති අය වන අතර, [25][26] සහ අරාබි සම්භවයක් ඇති අය 800,000 ක් වෙති. [27] චිලී හි දැනට ලතින් ඇමරිකානු සංක්‍රමණිකයන් මිලියන 1.5 ක් සිටින අතර, ප්‍රධාන වශයෙන් වෙනිසියුලාව, පේරු, හයිටි, කොලොම්බියාව, බොලිවියාව සහ ආර්ජන්ටිනාව යන රටවලින් පැමිණි අය වෙති; 2019 දී මුළු ජනගහනයෙන් 8% ක්, පැවත එන්නන් ගණන් නොගෙන. === පෙරටුගාමීන් සහ ජනවාර්ගිකත්වය === [[File:Ministro_Osorio_entrega_terreno_a_Comunidad_Mapuche_Lorenzo_Quintrileo_de_Tirúa.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Ministro_Osorio_entrega_terreno_a_Comunidad_Mapuche_Lorenzo_Quintrileo_de_Tir%C3%BAa.jpg|thumb|ටිරුවාහි මාපුචේ කාන්තාවන්]] [[File:Misa_por_Chile_-_Banderas.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Misa_por_Chile_-_Banderas.jpg|thumb|චිලී කොඩි අතැති චිලී ජාතිකයන්]] Mexican professor Francisco Lizcano, of the [[:en:National_Autonomous_University_of_Mexico|National Autonomous University of Mexico]], estimated that 52.7% of [[:en:Chileans|Chileans]] were white, 39.3% were [[:en:Mestizo|mestizo]], and 8% were [[:en:Amerindian|Amerindian]].<ref>{{cite journal|last1=Lizcano Fernández|first1=Francisco|date=August 2005|title=Composición Étnica de las Tres Áreas Culturales del Continente Americano al Comienzo del Siglo XXI|trans-title=Ethnic Composition of the Three Cultural Areas of the American Continent at the Beginning of the 21st Century|url=http://www.scielo.org.mx/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S1405-14352005000200185|url-status=live|journal=Convergencia|language=es|volume=12|issue=38|pages=185–232|archive-url=https://web.archive.org/web/20220922054604/https://www.scielo.org.mx/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S1405-14352005000200185|archive-date=22 September 2022|access-date=23 November 2020}}</ref> According to the [[:en:Encyclopædia_Britannica|Encyclopædia Britannica]], as of the year 2002, only 22% of Chileans were white and 72% were mestizo.<ref>{{Cite web |date=2024-12-10 |title=Chile - Indigenous, Mestizo, European {{!}} Britannica |url=https://www.britannica.com/place/Chile/People |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20241204141156/https://www.britannica.com/place/Chile/People |archive-date=4 December 2024 |access-date=2024-12-11 |website=www.britannica.com |language=en}}</ref> In 1984, a study from the Revista de Pediatría de Chile titled ''Sociogenetic Reference Framework for Public Health Studies in Chile'' determined an ancestry of 67.9% European, and 32.1% Native American.<ref name="Valenzuela, 1984">{{cite journal|last1=Valenzuela|first1=C.|date=1984|title=Marco de referencia sociogenético para los estudios de Salud Pública en Chile|trans-title=Sociogenetic reference limits for public health studies in Chile|journal=Revista Chilena de Pediatría|language=es|volume=55|issue=2|pages=123–127|pmid=6473850|s2cid=162443939}}</ref><ref name="Vanegas et al, 2008">{{cite journal|last1=Vanegas L|first1=Jairo|last2=Villalón C|first2=Marcelo|last3=Valenzuela Y|first3=Carlos|date=May 2008|title=Ethnicity and race as variables in epidemiological research about inequity|journal=Revista médica de Chile|volume=136|issue=5|pages=637–644|doi=10.4067/S0034-98872008000500014|pmid=18769813|doi-access=free}}</ref> In 1994, a biological study determined that the Chilean composition was 64% European and 35% Amerindian.<ref name="Cruz-Coke">{{cite journal|last=Cruz-Coke|first=Ricardo|year=1994|title=Genetic epidemiology of single gene defects in Chile|journal=Facultad de Medicina de la Universidad de Chile|location=Santiago de Chile|volume=31|issue=9|pages=702–706|doi=10.1136/jmg.31.9.702|pmc=1050080|pmid=7815439}}</ref> The recent study in the Candela Project establishes that the genetic composition of Chile is 52% of European origin, with 44% of the genome coming from Native Americans (Amerindians), and 4% coming from Africa, making Chile a primarily mestizo country with traces of African descent present in half of the population.<ref>{{cite web |date=19 August 2013 |title=Estudio genético en chilenos muestra desconocida herencia africana &#124; El Dínamo |url=http://www.eldinamo.cl/2013/08/19/estudio-genetico-en-chilenos-muestra-desconocida-herencia-africana/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20140706180053/http://www.eldinamo.cl/2013/08/19/estudio-genetico-en-chilenos-muestra-desconocida-herencia-africana/ |archive-date=6 July 2014 |access-date=22 December 2013 |publisher=Eldinamo.cl}}</ref> Another genetic study conducted by the [[:en:University_of_Brasília|University of Brasília]] in several South American countries shows a similar genetic composition for Chile, with a European contribution of 51.6%, an Amerindian contribution of 42.1%, and an African contribution of 6.3%.<ref name="UB">{{cite thesis|last1=Godinho|first1=Neide Maria de Oliveira|title=O impacto das migrações na constituição genética de populações latino-americanas|trans-title=The impact of migration on the genetic makeup of Latin American populations|language=pt|date=2008|url=https://repositorio.unb.br/handle/10482/5542|access-date=23 November 2020|archive-date=12 November 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20201112044147/https://repositorio.unb.br/handle/10482/5542|url-status=live}}</ref> In 2015, another study established genetic composition in 57% European, 38% Native American, and 2.5% African.<ref>{{cite journal|last=Homburger|first=Julian|display-authors=et al|year=2015|title=Genomic Insights into the Ancestry and Demographic History of South America|journal=[[PLOS Genetics]]|volume=11|issue=12|at=1005602|doi=10.1371/journal.pgen.1005602|pmc=4670080|pmid=26636962|doi-access=free}}</ref> මෙක්සිකෝවේ ජාතික ස්වයං පාලන විශ්ව විද්‍යාලයේ මෙක්සිකානු මහාචාර්ය ෆ්‍රැන්සිස්කෝ ලිස්කානෝ ඇස්තමේන්තු කළේ චිලී ජාතිකයන්ගෙන් 52.7% ක් සුදු ජාතිකයන්, 39.3% ක් මෙස්ටිසෝ ජාතිකයන් සහ 8% ක් ඇමරිකානු ඉන්දියානුවන් බවයි.[3] එන්සයික්ලොපීඩියා බ්‍රිටැනිකාට අනුව, 2002 වසර වන විට, චිලී ජාතිකයන්ගෙන් 22% ක් පමණක් සුදු ජාතිකයින් වූ අතර 72% ක් මෙස්ටිසෝ විය.[4] 1984 දී, චිලී හි මහජන සෞඛ්‍ය අධ්‍යයන සඳහා වන සමාජීය ජානමය යොමු රාමුව යන මාතෘකාව යටතේ චිලී හි රිවිස්ටා ඩි පීඩියාට්‍රියා ඩි චිලී අධ්‍යයනයකින් 67.9% යුරෝපීය සහ 32.1% ස්වදේශික ඇමරිකානුවන්ගේ මුතුන් මිත්තන් තීරණය කරන ලදී.[5][6] 1994 දී, ජීව විද්‍යාත්මක අධ්‍යයනයකින් චිලී සංයුතිය 64% යුරෝපීය සහ 35% ඇමරින්දියන් බව තීරණය කරන ලදී.[7] කැන්ඩෙලා ව්‍යාපෘතියේ මෑත කාලීන අධ්‍යයනයෙන් තහවුරු වූයේ චිලී හි ජාන සංයුතිය යුරෝපීය සම්භවයක් ඇති 52% ක් වන අතර, ජෙනෝමයෙන් 44% ක් ස්වදේශික ඇමරිකානුවන්ගෙන් (ඇමරින්දියන්) සහ 4% ක් අප්‍රිකාවෙන් පැමිණෙන අතර, චිලී ප්‍රධාන වශයෙන් මෙස්ටිසෝ රටක් බවට පත් කරමින් ජනගහනයෙන් අඩක් තුළ අප්‍රිකානු සම්භවයක් ඇති බවට සලකුණු ඇත.[8] දකුණු ඇමරිකානු රටවල් කිහිපයක බ්‍රසීලියා විශ්ව විද්‍යාලය විසින් සිදු කරන ලද තවත් ජානමය අධ්‍යයනයකින් චිලී සඳහා සමාන ජාන සංයුතියක් පෙන්නුම් කරන අතර, යුරෝපීය දායකත්වය 51.6% ක්, ඇමරිකානු ඉන්දියානු දායකත්වය 42.1% ක් සහ අප්‍රිකානු දායකත්වය 6.3% ක් වේ.[9] 2015 දී, තවත් අධ්‍යයනයකින් යුරෝපීය 57% ක්, ස්වදේශික ඇමරිකානු 38% ක් සහ අප්‍රිකානු 2.5% ක් තුළ ජාන සංයුතිය ස්ථාපිත කරන ලදී.[10] A public health booklet from the [[:en:University_of_Chile|University of Chile]] states that 35% of the population is of Caucasian origin; "predominantly White" Mestizos are estimated to amount to a total of 65%, while Native Americans (Amerindians) comprise the remaining 5%.<ref name="UC">{{cite web |title=5.2.6. Estructura racial |url=http://mazinger.sisib.uchile.cl/repositorio/lb/ciencias_quimicas_y_farmaceuticas/medinae/cap2/5b6.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20071016124831/http://mazinger.sisib.uchile.cl/repositorio/lb/ciencias_quimicas_y_farmaceuticas/medinae/cap2/5b6.html |archive-date=16 October 2007 |access-date=26 August 2007 |work=La Universidad de Chile}} ([http://mazinger.sisib.uchile.cl/repositorio/lb/ciencias_quimicas_y_farmaceuticas/medinae/ Main page] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090916211140/http://mazinger.sisib.uchile.cl/repositorio/lb/ciencias_quimicas_y_farmaceuticas/medinae/|date=16 September 2009}})</ref> Despite the genetic considerations, many Chileans, if asked, would self-identify as White. The 2011 [[:en:Latinobarómetro|Latinobarómetro]] survey asked respondents in Chile what race they considered themselves to belong to. Most answered "White" (59%), while 25% said "Mestizo" and 8% self-classified as "indigenous".<ref>{{cite web |title=Informe Latinobarómetro 2011 |url=http://www.latinobarometro.org/latino/LATContenidos.jsp |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20160113084058/http://www.latinobarometro.org/latino/LATContenidos.jsp |archive-date=13 January 2016 |access-date=13 July 2013 |publisher=Latinobarometro.org}}</ref> A 2002 national poll revealed that a majority of Chileans believed they possessed some (43.4%) or much (8.3%) "indigenous blood", while 40.3% responded that they had none.<ref>{{cite web |date=July 2002 |title=Encuesta CEP, Julio 2002 |url=http://www.cepchile.cl/enc_encuestas.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130429001707/http://www.cepchile.cl/enc_encuestas.html |archive-date=29 April 2013 |access-date=18 May 2012 |language=es}}</ref> Chile is one of 22 countries to have signed and ratified the only binding international law concerning indigenous peoples, the [[:en:Indigenous_and_Tribal_Peoples_Convention,_1989|Indigenous and Tribal Peoples Convention, 1989]].<ref>{{cite web |date=9 January 2004 |title=ILOLEX: submits English query |url=http://www.ilo.org/ilolex/cgi-lex/ratifce.pl?C169 |url-status=dead |archive-url=http://arquivo.pt/wayback/20091225170052/http://www.ilo.org/ilolex/cgi-lex/ratifce.pl?C169 |archive-date=25 December 2009 |publisher=Ilo.org}}</ref> It was adopted in 1989 as the [[:en:International_Labour_Organization|International Labour Organization]] (ILO) Convention 169. Chile ratified it in 2008. A Chilean court decision in November 2009, considered to be a landmark ruling on indigenous rights, made use of the convention. The Supreme Court decision on Aymara water rights upheld rulings by both the Pozo Almonte tribunal and the Iquique Court of Appeals and marks the first judicial application of ILO Convention 169 in Chile.<ref>{{cite web |date=30 November 2009 |title=Chile's Supreme Court Upholds Indigenous Water Use Rights |url=http://www.santiagotimes.cl/index.php?option=com_content&view=article&id=17739:chiles-supreme-court-upholds-indigenous-water-use-rights&catid=19:other&Itemid=142 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20100303200719/http://www.santiagotimes.cl/index.php?option=com_content&view=article&id=17739:chiles-supreme-court-upholds-indigenous-water-use-rights&catid=19:other&Itemid=142 |archive-date=3 March 2010 |access-date=2 March 2010 |work=The Santiago Times}}</ref> චිලී විශ්ව විද්‍යාලයේ මහජන සෞඛ්‍ය පොත් පිංචක සඳහන් වන්නේ ජනගහනයෙන් 35% ක් කොකේසියානු සම්භවයක් ඇති බවයි; "ප්‍රධාන වශයෙන් සුදු" මෙස්ටිසෝවරු මුළු 65% ක් ලෙස ඇස්තමේන්තු කර ඇති අතර, ස්වදේශික ඇමරිකානුවන් (අමරින්ඩියන්වරු) ඉතිරි 5% න් සමන්විත වේ.[11] ජානමය සලකා බැලීම් තිබියදීත්, බොහෝ චිලී ජාතිකයන්, විමසුවහොත්, සුදු ජාතිකයන් ලෙස ස්වයං-හඳුනා ගනු ඇත. 2011 ලතින් බැරමෙට්‍රෝ සමීක්ෂණය චිලී හි ප්‍රතිචාර දැක්වූවන්ගෙන් විමසුවේ ඔවුන් තමන් අයත් වන්නේ කුමන ජාතියටදැයි සලකන බවයි. බොහෝ දෙනෙක් "සුදු" (59%) ලෙස පිළිතුරු දුන් අතර, 25% ක් "මෙස්ටිසෝ" යැයි පැවසූ අතර 8% ක් "ස්වදේශික" ලෙස ස්වයං-වර්ගීකරණය කළහ. [12] 2002 ජාතික මත විමසුමකින් හෙළි වූයේ චිලී ජාතිකයන්ගෙන් බහුතරයක් (43.4%) හෝ ඊට වැඩි ප්‍රමාණයක් (8.3%) "ස්වදේශික රුධිරය" ඇති බව විශ්වාස කළ අතර, 40.3% ක් ප්‍රතිචාර දැක්වූයේ ඔවුන්ට කිසිවක් නොමැති බවයි. [13] චිලී යනු ආදිවාසීන් පිළිබඳ එකම බැඳීමක් ඇති ජාත්‍යන්තර නීතිය වන 1989 ආදිවාසී සහ ගෝත්‍රික ජනතා සම්මුතියට අත්සන් කර අනුමත කළ රටවල් 22 න් එකකි. [14] එය 1989 දී ජාත්‍යන්තර කම්කරු සංවිධානයේ (ILO) සම්මුතිය 169 ලෙස සම්මත කරන ලදී. 2008 දී චිලී එය අනුමත කළේය. 2009 නොවැම්බර් මාසයේදී චිලී අධිකරණ තීන්දුවක්, ස්වදේශික අයිතිවාසිකම් පිළිබඳ සන්ධිස්ථාන තීන්දුවක් ලෙස සලකනු ලැබූ අතර, සම්මුතිය භාවිතා කළේය. අයිමාරා ජල අයිතිවාසිකම් පිළිබඳ ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණ තීන්දුව, පොසෝ ඇල්මොන්ටේ විනිශ්චය සභාව සහ ඉක්වික් අභියාචනාධිකරණය යන දෙකෙහිම තීන්දු තහවුරු කළ අතර චිලී හි ILO සම්මුතිය 169 හි පළමු අධිකරණමය යෙදුම සනිටුහන් කරයි.[15] The earliest [[:en:Emigration_from_Europe|European immigrants]] were Spanish colonizers who arrived in the 16th century.<ref>{{Cite web |title=Osasuna Saila - Eusko Jaurlaritza |url=https://www.euskadi.eus/eusko-jaurlaritza/osasun-saila/hasiera/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210410191534/https://www.euskadi.eus/eusko-jaurlaritza/osasun-saila/hasiera/ |archive-date=10 April 2021 |access-date=1 April 2021 |website=Euskadi.eus |language=Basque}}</ref> The Amerindian population of central Chile was absorbed into the [[:en:Spaniards|Spanish]] settler population in the beginning of the colonial period to form the large [[:en:Mestizo|mestizo]] population that exists in Chile today; mestizos create modern middle and lower classes. In the 18th and 19th centuries, many [[:en:Basque_Chileans|Basques]] came to Chile where they integrated into the existing elites of [[:en:Castile_(historical_region)|Castilian]] origin. Postcolonial Chile was never a particularly attractive destination for migrants, owing to its remoteness and distance from Europe.<ref name="Euzko">{{cite web |author=Waldo Ayarza Elorza |title=De los Vascos, Oñati y los Elorza |url=http://www.euzkoetxeachile.cl/libros/04-De%20los%20Vascos%20Onati%20y%20los%20Elorza-2.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130819165814/http://www.euzkoetxeachile.cl/libros/04-De%20los%20Vascos%20Onati%20y%20los%20Elorza-2.pdf |archive-date=19 August 2013 |access-date=13 July 2013 |pages=59, 65, 66}}</ref><ref name="HistoriaContemporaneaDeChile">{{cite book |last1=Salazar Vergara |first1=Gabriel |title=Historia contemporánea de Chile: Actores, identidad y movimiento. II |last2=Pinto |first2=Julio |publisher=[[Lom Ediciones]] |year=1999 |isbn=978-956-282-174-2 |pages=76–81 |chapter=La Presencia Inmigrante |access-date=14 July 2013 |chapter-url=https://books.google.com/books?id=Vyx8JQtvU78C&pg=PA78 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020127/https://books.google.com/books?id=Vyx8JQtvU78C&pg=PA78 |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> Europeans preferred to stay in countries closer to their homelands instead of taking the long journey through the Straits of Magellan or crossing the Andes.<ref name="Euzko" /> European migration did not result in a significant change in the ethnic composition of Chile, except in the [[:en:Magallanes_y_la_Antártica_Chilena_Region|region of Magellan]].<ref name="C1907">{{cite web |date=1907 |title=Memoria presentada al Supremo Gobierno por la Comision Central del Censo |url=http://www.ine.cl/canales/usuarios/cedoc_online/censos/pdf/censo_1907.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090919222206/http://www.ine.cl/canales/usuarios/cedoc_online/censos/pdf/censo_1907.pdf |archive-date=19 September 2009 |access-date=13 February 2013 |language=es}}</ref> Spaniards were the only major European migrant group to Chile,<ref name="Euzko" /> and there was never large-scale immigration such as that to Argentina or Brazil.<ref name="HistoriaContemporaneaDeChile" /> Between 1851 and 1924, Chile only received 0.5% of European immigration to Latin America, compared to 46% to Argentina, 33% to Brazil, 14% to Cuba, and 4% to Uruguay.<ref name="Euzko" /> However, it is undeniable that immigrants have played a significant role in Chilean society.<ref name="HistoriaContemporaneaDeChile" /> මුල්ම යුරෝපීය සංක්‍රමණිකයන් 16 වන සියවසේ පැමිණි ස්පාඤ්ඤ යටත් විජිතවාදීන් විය.[16] මධ්‍යම චිලීයේ ඇමරින්ඩියන් ජනගහනය යටත් විජිත යුගයේ ආරම්භයේ දී ස්පාඤ්ඤ පදිංචිකරුවන්ගේ ජනගහනයට අවශෝෂණය කර අද චිලී හි පවතින විශාල මෙස්ටිසෝ ජනගහනය ඇති කළේය; මෙස්ටිසෝවරු නූතන මධ්‍යම හා පහළ පන්ති නිර්මාණය කරති. 18 වන සහ 19 වන සියවස් වලදී, බොහෝ බාස්ක්වරු චිලීයට පැමිණි අතර එහිදී ඔවුන් කැස්ටිලියානු සම්භවයක් ඇති ප්‍රභූන් සමඟ ඒකාබද්ධ වූහ. පශ්චාත් යටත් විජිත චිලී කිසි විටෙකත් සංක්‍රමණිකයින් සඳහා විශේෂයෙන් ආකර්ශනීය ගමනාන්තයක් නොවීය, එහි දුරස්ථභාවය සහ යුරෝපයෙන් දුරස්ථභාවය හේතුවෙන්.[17][18] යුරෝපීයයන් මැගෙලන් සමුද්‍ර සන්ධිය හරහා දිගු ගමනක් යාම හෝ ඇන්ඩීස් තරණය කිරීම වෙනුවට ඔවුන්ගේ මව්බිමට සමීප රටවල රැඳී සිටීමට කැමැත්තක් දැක්වූහ.[17] යුරෝපීය සංක්‍රමණය චිලීයේ ජනවාර්ගික සංයුතියේ සැලකිය යුතු වෙනසක් ඇති කළේ නැත, මැගෙලන් කලාපය හැර. [19] චිලීයට පැමිණි එකම ප්‍රධාන යුරෝපීය සංක්‍රමණික කණ්ඩායම ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයන් වූ අතර, [17] ආර්ජන්ටිනාවට හෝ බ්‍රසීලයට වැනි මහා පරිමාණ සංක්‍රමණ කිසිදා සිදු නොවීය. [18] 1851 සහ 1924 අතර කාලය තුළ, චිලීයට ලතින් ඇමරිකාවට යුරෝපීය සංක්‍රමණයෙන් ලැබුණේ 0.5% ක් පමණි, ආර්ජන්ටිනාවට 46% ක්, බ්‍රසීලයට 33% ක්, කියුබාවට 14% ක් සහ උරුගුවේට 4% ක් විය. [17] කෙසේ වෙතත්, චිලී සමාජයේ සංක්‍රමණිකයන් සැලකිය යුතු කාර්යභාරයක් ඉටු කර ඇති බව අවිවාදිතය.[18] Immigrants to Chile during the 19th and 20th centuries came from France,<ref>{{cite journal|last=Parvex|first=R.|date=2014|title=Le Chili et les mouvements migratoires|url=https://journals.openedition.org/hommesmigrations/2720|url-status=live|journal=Hommes & Migrations|issue=Nº 1305|pages=71–76|doi=10.4000/hommesmigrations.2720|archive-url=https://web.archive.org/web/20200801043210/https://journals.openedition.org/hommesmigrations/2720|archive-date=1 August 2020|access-date=21 July 2020|doi-access=free}}</ref> [[:en:Great_Britain|Great Britain]],<ref name="Británicos, 700.000">{{cite web |author=Jorge Sanhueza Aviléz |title=Historia de Chile: Otros Artículos. Británicos y Anglosajones en Chile durante el siglo XIX |url=http://www.biografiadechile.cl/detalle.php?IdContenido=1673&IdCategoria=91&IdArea=488&TituloPagina=Historia%20de%20Chile |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20201112003642/http://www.biografiadechile.cl/detalle.php?IdContenido=1673 |archive-date=12 November 2020 |access-date=16 March 2012 |publisher=Biografía de Chile}}</ref> Germany,<ref name="Alemanes, 500.000">{{cite news|url=http://www.dw.de/alemanes-en-chile-entre-el-pasado-colono-y-el-presente-empresarial/a-14958983-1|title=Alemanes en Chile: entre el pasado colono y el presente empresarial|author=Victoria Dannemann|access-date=21 July 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20150501162120/http://www.dw.de/alemanes-en-chile-entre-el-pasado-colono-y-el-presente-empresarial/a-14958983-1|archive-date=1 May 2015|publisher=Deustche-Welle|url-status=live}}</ref> and [[:en:Croatia|Croatia]],<ref name="Croatas, 400.000">{{cite web |title=Inmigración a Chile |url=http://www.domovina.cl/inmigrantes-otras.php |archive-url=https://web.archive.org/web/20150702225324/http://www.domovina.cl/inmigrantes-otras.php |archive-date=2 July 2015 |publisher=Domivina}}</ref> among others. Descendants of different [[:en:Ethnic_groups_in_Europe|European ethnic groups]] often intermarried in Chile. This intermarriage and mixture of cultures and races have helped to shape the present society and culture of the Chilean middle and upper classes.<ref name="deia.com">{{cite web |date=22 May 2008 |title=entrevista al Presidente de la Cámara vasca |url=http://www.deia.com/es/impresa/2008/05/22/bizkaia/ekonomia/469496.php |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090511001812/http://www.deia.com/es/impresa/2008/05/22/bizkaia/ekonomia/469496.php |archive-date=11 May 2009 |publisher=Deia.com}}</ref> Also, roughly 500,000 of Chile's population is of full or partial [[:en:Palestinian_people|Palestinian origin]],<ref>{{cite web |date=7 April 2003 |title=Chile: Palestinian refugees arrive to warm welcome |url=http://www.adnkronos.com/AKI/English/CultureAndMedia/?id=1.0.2050534508 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20171124194143/http://www1.adnkronos.com/AKI/English/CultureAndMedia/?id=1.0.2050534508 |archive-date=24 November 2017 |access-date=29 October 2009 |publisher=Adnkronos.com}}</ref><ref>{{cite web |title=500,000 descendientes de primera y segunda generación de palestinos en Chile |url=http://laventana.casa.cult.cu/modules.php?name=News&file=article&sid=514 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090722073846/http://laventana.casa.cult.cu/modules.php?name=News&file=article&sid=514 |archive-date=22 July 2009 |access-date=13 July 2013 |publisher=Laventana.casa.cult.cu}}</ref> and 800,000 Arab descents.<ref name="Oriente próximo, 800.000, Palestinos, 500.000">{{cite news|url=http://www.ibtimes.com/arabs-andes-chile-unlikely-long-term-home-large-palestinian-community-1449718|title=Arabs in the Andes? Chile, The Unlikely Long-Term Home of a Large Palestinian Community|author=Ghosh P.|work=International Business Times|access-date=29 September 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20210423212551/https://www.ibtimes.com/arabs-andes-chile-unlikely-long-term-home-large-palestinian-community-1449718|archive-date=23 April 2021|url-status=live}}</ref> Chile currently has 1.5 million of Latin American immigrants, mainly from [[:en:Venezuela|Venezuela]], [[:en:Peru|Peru]], [[:en:Haiti|Haiti]], [[:en:Colombia|Colombia]], [[:en:Bolivia|Bolivia]] and [[:en:Argentina|Argentina]]; 8% of the total population in 2019, without counting descendants.<ref name="INE-DEM, 2019">[https://www.ine.cl/prensa/2020/03/12/seg%C3%BAn-estimaciones-la-cantidad-de-personas-extranjeras-residentes-habituales-en-chile-bordea-los-1-5-millones-al-31-de-diciembre-de-2019 Estimación de Población Extranjera en Chile, al 31 de diciembre de 2019] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20220504115042/https://www.ine.cl/prensa/2020/03/12/seg%C3%BAn-estimaciones-la-cantidad-de-personas-extranjeras-residentes-habituales-en-chile-bordea-los-1-5-millones-al-31-de-diciembre-de-2019|date=4 May 2022}}, del Departamento de Extranjería y Migración (DEM) del Instituto Nacional de Estadísticas de Chile (INE), pp. 21. Retrieved 29 Juny 2020.</ref><ref>{{cite web |title=Chile: Moving Towards a Migration Policy |url=http://www.migrationinformation.org/Profiles/display.cfm?ID=199 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140215080515/http://migrationinformation.org/Profiles/display.cfm?ID=199 |archive-date=15 February 2014 |access-date=1 August 2011 |publisher=Migrationinformation.org}}</ref> According to the 2002 national census, Chile's foreign-born population has increased by 75% since 1992.<ref>{{cite web |last=Landaburu |first=Juan |date=24 June 2007 |title=El debate sobre la inmigración ilegal se extiende a la región |url=http://www.lanacion.com.ar/nota.asp?nota_id=920108 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090213112339/http://www.lanacion.com.ar/nota.asp?nota_id=920108 |archive-date=13 February 2009 |access-date=31 December 2008 |work=[[La Nación]]}}</ref> As of November 2021, numbers of people entering Chile from elsewhere in Latin America have grown swiftly in the last decade, tripling in the last three years to 1.5 million, with arrivals stemming from humanitarian crises in Haiti (ca. 180,000) and Venezuela (ca 460,000).<ref>{{Cite web |date=20 November 2021 |title=Chilean Election Unlikely to Halt New Barriers to Immigration |url=https://globalriskinsights.com/2021/11/chilean-election-unlikely-to-halt-new-barriers-to-immigration/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20211121064647/https://globalriskinsights.com/2021/11/chilean-election-unlikely-to-halt-new-barriers-to-immigration/ |archive-date=21 November 2021 |access-date=21 November 2021 |work=Global Risk Insights}}</ref> 19 වන සහ 20 වන සියවස් වලදී චිලී වෙත සංක්‍රමණිකයන් පැමිණියේ ප්‍රංශය, [20] මහා බ්‍රිතාන්‍යය, [21] ජර්මනිය, [22] සහ ක්‍රොඒෂියාව, [23] යනාදී රටවලින් ය. විවිධ යුරෝපීය ජනවාර්ගික කණ්ඩායම්වලින් පැවත එන්නන් බොහෝ විට චිලී හි අන්තර් විවාහ වෙති. මෙම අන්තර් විවාහය සහ සංස්කෘතීන් සහ ජාතීන් මිශ්‍ර කිරීම චිලී මධ්‍යම සහ ඉහළ පන්තිවල වර්තමාන සමාජය සහ සංස්කෘතිය හැඩගැස්වීමට උපකාරී වී ඇත.[24] එසේම, චිලී ජනගහනයෙන් ආසන්න වශයෙන් 500,000 ක් පූර්ණ හෝ අර්ධ පලස්තීන සම්භවයක් ඇති අය වන අතර, [25] [26] සහ අරාබි සම්භවයක් ඇති අය 800,000 කි.[27] චිලී හි දැනට ලතින් ඇමරිකානු සංක්‍රමණිකයන් මිලියන 1.5 ක් සිටින අතර, ප්‍රධාන වශයෙන් වෙනිසියුලාව, පේරු, හයිටි, කොලොම්බියාව, බොලිවියාව සහ ආර්ජන්ටිනාව යන රටවලින් පැමිණේ; 2019 දී මුළු ජනගහනයෙන් 8% ක්, පැවත එන්නන් ගණන් නොගෙන.[28][29] 2002 ජාතික සංගණනයට අනුව, 1992 සිට චිලියේ විදේශීය-උපන් ජනගහනය 75% කින් වැඩි වී ඇත.[30] 2021 නොවැම්බර් වන විට, ලතින් ඇමරිකාවේ වෙනත් තැන්වල සිට චිලී රටට ඇතුළු වන පුද්ගලයින් සංඛ්‍යාව පසුගිය දශකය තුළ ශීඝ්‍රයෙන් වර්ධනය වී ඇති අතර, පසුගිය වසර තුන තුළ මිලියන 1.5 දක්වා තුන් ගුණයකින් වැඩි වී ඇති අතර, හයිටියේ (ආසන්න වශයෙන් 180,000) සහ වෙනිසියුලාවේ (ආසන්න වශයෙන් 460,000) මානුෂීය අර්බුද හේතුවෙන් පැමිණීම් සිදු වී ඇත.[31] === නාගරිකකරණය === About 85% of the country's population lives in urban areas, with 40% living in [[Santiago|Greater Santiago]]. The largest agglomerations according to the 2002 census are Greater Santiago with 5.6 million people, [[Greater Concepción]] with 861,000 and [[Greater Valparaíso]] with 824,000.<ref>{{cite web|url=http://www.observatoriourbano.cl/indurb/pre_ciudades.asp?id_user=0&idComCiu=0|title=List of Chilean cities|publisher=Observatorio Urbano, Ministerio de Vivienda y Urbanismo de Chile|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20160304031912/http://www.observatoriourbano.cl/indurb/pre_ciudades.asp?id_user=0&idComCiu=0|archive-date=4 March 2016}}</ref> {{Largest cities of Chile}} === ආගම === {{bar box|title=Religious background in Chile (2012 Census)<ref name=CIA>{{Cite CIA World Factbook|country=Chile|access-date=29 January 2017}}</ref><ref name=CENSUS2012>{{cite web|url=https://www.cooperativa.cl/noticias/site/artic/20130425/asocfile/20130425190105/resultados_censo_2012_poblacion_vivienda_tomosiyii.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20140415043914/http://www.cooperativa.cl/noticias/site/artic/20130425/asocfile/20130425190105/resultados_censo_2012_poblacion_vivienda_tomosiyii.pdf |archive-date=15 April 2014 |url-status=live|title=Resultados XVIII Censo de Población|date=2012}}</ref>|titlebar=#ddd|left1=Religion|right1=Percent|float=right|bars={{bar percent|[[Catholic Church]]|DarkBlue|66.7}} {{bar percent|[[Protestantism]]|Skyblue|16.4}} {{bar percent|[[Irreligion|No religion]]|grey|11.5}} {{bar percent|Others|Orange|4.5}} {{bar percent|Unspecified|Black|1.1}}}} [[File:Catedral_Metropolitana_de_Santiago_2012-09-01_10-05-15.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Catedral_Metropolitana_de_Santiago_2012-09-01_10-05-15.jpg|thumb|1748 සහ 1906 අතර ඉදිකරන ලද සන්තියාගෝ මෙට්‍රොපොලිටන් ආසන දෙව්මැදුර]] [[File:Iglesia_de_Achao_-_fachada.JPG|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Iglesia_de_Achao_-_fachada.JPG|thumb|267x267පික්|18 වන සියවසේ ඉදිකරන ලද සහ දැන් යුනෙස්කෝ ලෝක උරුම අඩවියක් වන අචාඕහි සැන්ටා මාරියා ද ලොරෙටෝ පල්ලිය.]] Historically, the [[:en:Indigenous_peoples_in_Chile|indigenous peoples in Chile]] observed a variety of religions before the [[:en:Conquest_of_Chile|Spanish conquest]] in the 16th century. During [[:en:Colonial_Chile|Spanish rule]] and the first century of Chilean independence, the [[:en:Catholic_Church|Catholic Church]] was one of the most powerful institutions in the country. In the late 19th century, liberal policies (the so-called ''Leyes laicas'' or "lay laws") started to reduce the influence of the clergy and the promulgation of a [[:en:Chilean_Constitution_of_1925|new Constitution]] in 1925 established the [[:en:Separation_of_church_and_state|separation of church and state]].<ref>{{Cite book |last=H. |first=Smith, Brian |title=The Church and Politics in Chile Challenges to Modern Catholicism. |date=2014 |publisher=Princeton University Press |isbn=978-1-4008-5697-8 |oclc=1170509102}}</ref> {{As of|2012}}, 66.6%<ref name="censo.cl">{{cite web |date=7 September 2015 |title=Population 15 years of age or older, by religion, region, sex and age groups. (censused population) |url=http://plazapublica.cl/wp-content/uploads/658799.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20170207182725/http://plazapublica.cl/wp-content/uploads/658799.pdf |archive-date=7 February 2017 |access-date=23 March 2018 |language=es |format=.pdf}}</ref> of Chilean population over 15 years of age claimed to adhere to the Roman Catholic church, a decrease from the 70%<ref>7,853,428 out of 11,226,309 people over 15 years of age. {{cite web |title=Population 15 years of age or older, by religion, administrative division, sex and age groups |url=http://www.ine.cl/cd2002/cuadros/6/C6_00000.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20060519100306/http://www.ine.cl/cd2002/cuadros/6/C6_00000.pdf |archive-date=19 May 2006 |access-date=1 March 2014 |work=Censo 2002 |language=es}}</ref> reported in the 2002 census. In the same census of 2012, 17% of Chileans reported adherence to an Evangelical church ("Evangelical" in the census referred to all Christian denominations other than the Roman Catholic and [[:en:Eastern_Orthodox_Church|Orthodox]]—Greek, Persian, Serbian, Ukrainian, and Armenian—churches, [[:en:The_Church_of_Jesus_Christ_of_Latter-day_Saints|the Church of Jesus Christ of Latter-day Saints]], [[:en:Seventh-day_Adventists|Seventh-day Adventists]], and [[:en:Jehovah's_Witnesses|Jehovah's Witnesses]]: essentially, those denominations generally still termed "[[:en:Protestants|Protestant]]" in most English-speaking lands, although [[:en:Adventism|Adventism]] is often considered an Evangelical denomination as well). Approximately 90% of Evangelical Christians are [[:en:Pentecostal|Pentecostal]]. but [[:en:Wesleyan_Church|Wesleyan]], [[:en:Lutheran|Lutheran]], [[:en:Anglican|Anglican]], [[:en:Anglicanism|Episcopalian]], [[:en:Presbyterian|Presbyterian]], [[:en:Reformed_churches|other Reformed]], [[:en:Baptist|Baptist]], and [[:en:Methodist_church|Methodist churches]] also are present amongst Chilean Evangelical churches.<ref name="religiousfreedomreport">{{cite web |date=19 September 2008 |title=Chile |url=https://2001-2009.state.gov/g/drl/rls/irf/2008/108518.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230404113441/https://2001-2009.state.gov/g/drl/rls/irf/2008/108518.htm |archive-date=4 April 2023 |access-date=22 May 2019 |work=International Religious Freedom Report |publisher=United States Department of State}}</ref> Irreligious people, atheists, and agnostics account for around 12% of the population. By 2015, the major religion in Chile remained Christianity (68%), with an estimated 55% of Chileans belonging to the Roman Catholic church, 13% to various Evangelical churches, and just 7% adhering to any other religion. Agnostics and atheist were estimated at 25% of the population.<ref>{{Cite web |date=7 September 2015 |title=Track semanal de Opinión Pública |trans-title=Weekly Public Opinion Track |url=http://plazapublica.cl/wp-content/uploads/658799.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20170207182725/http://plazapublica.cl/wp-content/uploads/658799.pdf |archive-date=7 February 2017 |access-date=11 December 2018 |language=es}}</ref> Chile has a [[:en:Baháʼí_Faith|Baháʼí]] religious community, and is home to the Baháʼí mother temple, or continental [[:en:Baháʼí_House_of_Worship|House of Worship]], for Latin America. Completed in 2016, it serves as a space for people of all religions and backgrounds to gather, meditate, reflect, and worship.<ref>{{Cite web |author-last=Purushotma |author-first=Shastri |date=6 December 2017 |title=Breathtaking Baha'i Temple Rises in Chile |url=https://www.huffingtonpost.com/shastri-purushotma/bahai-temple-of-light-ris_b_6242968.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20161205142740/http://www.huffingtonpost.com/shastri-purushotma/bahai-temple-of-light-ris_b_6242968.html |archive-date=5 December 2016 |access-date=5 August 2021 |website=[[HuffPost]] |agency=HuffPost}}</ref> It is formed from cast glass and translucent marble and has been described as innovative in its architectural style.<ref>{{Cite web |author-last=Purushotma |author-first=Shastri |date=6 December 2017 |title=Breathtaking Baha'i Temple Rises in Chile |url=https://www.huffingtonpost.com/shastri-purushotma/bahai-temple-of-light-ris_b_6242968.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20161205142740/http://www.huffingtonpost.com/shastri-purushotma/bahai-temple-of-light-ris_b_6242968.html |archive-date=5 December 2016 |access-date=21 February 2019 |website=[[HuffPost]] |agency=HuffPost}}</ref> The Constitution guarantees the right to [[:en:Freedom_of_religion|freedom of religion]], and other laws and policies contribute to generally free religious practice. The law at all levels fully protects this right against abuse by either governmental or private actors.<ref name="religiousfreedomreport" /> Church and state are officially [[:en:Separation_of_church_and_state|separate]] in Chile. A 1999 law on religion prohibits [[:en:Religious_discrimination|religious discrimination]]. However, the Roman Catholic church for mostly historical and social reasons enjoys a privileged status and occasionally receives preferential treatment.<ref>Bill Kte'pi, "Chile", in Robert E. Emery, ''Cultural Sociology of Divorce: An Encyclopedia, Volume 1'' (London: Sage, 2013), 266–68. books.google.com/books?id=wzJdSIfeeTQC&pg=PA266 {{ISBN|9781412999588}}</ref> Government officials attend Roman Catholic events as well as major Evangelical and Jewish ceremonies.<ref name="religiousfreedomreport" /> The Chilean government treats the religious holidays of Christmas, [[:en:Good_Friday|Good Friday]], the [[:en:Our_Lady_of_Mount_Carmel|Feast of the Virgin of Carmen]], the [[:en:Feast_of_Saints_Peter_and_Paul|Feast of Saints Peter and Paul]], the [[:en:Assumption_of_Mary|Feast of the Assumption]], [[:en:All_Saints'_Day|All Saints' Day]], and the [[:en:Feast_of_the_Immaculate_Conception|Feast of the Immaculate Conception]] as [[:en:Public_holiday|national holidays]].<ref name="religiousfreedomreport" /> Recently, the government declared 31 October, [[:en:Reformation_Day|Reformation Day]], to be an additional national holiday, in honor of the Evangelical churches of the country.<ref>{{Cite news|url=http://www.economist.com/world/americas/displaystory.cfm?story_id=12564066|title=Hola, Luther|date=6 November 2008|newspaper=The Economist|archive-url=https://web.archive.org/web/20081210125640/http://www.economist.com/world/americas/displaystory.cfm?story_id=12564066|archive-date=10 December 2008|url-status=dead}}</ref><ref>{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/hi/spanish/specials/2007/en_nombre_de_la_fe/newsid_7701000/7701290.stm|title=Los evangélicos tienen su feriado|author=Andrea Henríquez|date=31 October 2008|access-date=17 December 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20180625104726/http://news.bbc.co.uk/hi/spanish/specials/2007/en_nombre_de_la_fe/newsid_7701000/7701290.stm|archive-date=25 June 2018|publisher=BBC Mundo|url-status=live}}</ref> The [[:en:Patron_saint|patron saints]] of Chile are [[:en:Our_Lady_of_Mount_Carmel|Our Lady of Mount Carmel]] and [[:en:Saint_James_the_Greater|Saint James the Greater]] (''Santiago'').<ref>{{cite web |title=Patron Saints: 'C' |url=http://www.catholic.org/saints/patron.php?letter=C |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190409002526/https://www.catholic.org/saints/patron.php?letter=C |archive-date=9 April 2019 |access-date=28 June 2012 |publisher=Catholic Online}}</ref> In 2005, [[:en:Pope_Benedict_XVI|Pope Benedict XVI]] canonized [[:en:Alberto_Hurtado|Alberto Hurtado]], who became the country's second native Roman Catholic saint after [[:en:Teresa_de_los_Andes|Teresa de los Andes]].<ref>{{cite web |title=Las fechas del proceso de Canonización del Padre Hurtado |url=http://www.canonizacion.cl/cano_etapaPH.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080122033957/http://www.canonizacion.cl/cano_etapaPH.html |archive-date=22 January 2008 |access-date=9 January 2008 |language=es}}</ref> === භාෂා === [[File:Mapudungun.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Mapudungun.jpg|thumb|මාපුචේ භාෂාවෙන් සහ චිලී ස්පාඤ්ඤ භාෂාවෙන් ලියා ඇති චිලී හිතෝපදේශයකි. මෙහි භාවිතා වන මාපුඩුන්ගුන් හෝඩිය එකඟ වූ ප්‍රමිතියක් පිළිබිඹු නොකරයි. ඇත්ත වශයෙන්ම, මාපුචේ භාෂාව ලිවීම සඳහා දැනට භාවිතා කරන වෙනස් අක්ෂර තුනක් තිබේ.<ref>Montrul, Silvina. El Bilinguismo En El Mundo Hispanohablante. Hoboken: John Wiley & Sons Inc, 2013. p. 249</ref>]] The [[:en:Chilean_Spanish|Spanish spoken in Chile]] is distinctively accented and quite unlike that of neighboring South American countries because final syllables are often dropped, and some consonants have a soft pronunciation.{{clarify|reason=Which consonants and what kind of soft pronunciation?|date=April 2018}} Accent varies only very slightly from north to south; more noticeable are the differences in accent based on social class or whether one lives in the city or the country. That the Chilean population was largely formed in a small section at the center of the country and then migrated in modest numbers to the north and south helps explain this relative lack of differentiation, which was maintained by the national reach of radio, and now television, which also helps to diffuse and homogenize colloquial expressions.<ref name="countrystudies">{{cite web |date=31 March 1994 |title=Development and Breakdown of Democracy, 1830–1973 |url=http://countrystudies.us/chile/85.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110709014719/http://countrystudies.us/chile/85.htm |archive-date=9 July 2011 |access-date=21 April 2009 |work=Country Studies |publisher=Library of Congress}}</ref> There are several indigenous languages spoken in Chile: [[:en:Mapudungun|Mapudungun]], [[:en:Aymara_language|Aymara]], [[:en:Rapa_Nui_language|Rapa Nui]], [[:en:Chilean_Sign_Language|Chilean Sign Language]] and (barely surviving) [[:en:Qawasqar_language|Qawasqar]] and [[:en:Yaghan_language|Yaghan]], along with non-indigenous German, Italian, English, Greek and [[:en:Chilean_Quechua|Quechua]]. After the Spanish conquest, Spanish took over as the [[:en:Lingua_franca|lingua franca]] and the indigenous languages have become minority languages, with some now extinct or close to extinction.<ref>{{cite web |title=Ethnologue report for Chile |url=http://www.ethnologue.com/show_country.asp?name=CL |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20130203004338/http://www.ethnologue.com/show_country.asp?name=CL |archive-date=3 February 2013 |access-date=1 August 2011 |publisher=Ethnologue.com}}</ref> German is still spoken to some extent in southern Chile,<ref>{{cite web |author=Oliver Zoellner |title=Oliver Zoellner &#124; Generating Samples of Ethnic Minorities in Chile |url=http://www.research-worldwide.de/article-chile2005.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20091202075142/http://www.research-worldwide.de/article-chile2005.html |archive-date=2 December 2009 |access-date=17 December 2009 |publisher=Research-worldwide.de}}</ref> either in small countryside pockets or as a second language among the communities of larger cities. Through initiatives such as the [[:en:English_Opens_Doors|English Opens Doors Program]], the government made English mandatory for students in fifth grade and above in public schools. Most private schools in Chile start teaching English from kindergarten.<ref>{{cite web |title=Repeat after me: Hello, my name is |url=http://www.globalpost.com/dispatch/chile/090908/lack-english-proficiency |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20100811114741/http://www.globalpost.com/dispatch/chile/090908/lack-english-proficiency |archive-date=11 August 2010 |access-date=22 February 2010 |publisher=Globalpost.com}}</ref> Common English words have been absorbed and appropriated into everyday Spanish speech.<ref>{{cite journal|last1=Sáez Godoy|first1=Leopoldo|date=2005|title=Anglicismos en el español de Chile|trans-title=Anglicisms in Chilean Spanish|journal=Atenea (Concepción)|language=es|issue=492|pages=171–177|doi=10.4067/S0718-04622005000200010|doi-access=free}}</ref> === සෞඛ්‍යය === [[File:Credencial_Fonasa.png|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Credencial_Fonasa.png|thumb|ජාතික සෞඛ්‍ය අරමුදලේ (ෆොනාසා) කාඩ්පත]] The [[:en:Ministry_of_Health_(Chile)|Ministry of Health]] (''Minsal'') is the cabinet-level administrative office in charge of planning, directing, coordinating, executing, controlling and informing the public health policies formulated by the President of Chile. The [[:en:Fondo_Nacional_de_Salud|National Health Fund]] (''Fonasa''), created in 1979, is the financial entity entrusted to collect, manage and distribute state funds for health in Chile. It is funded by the public. All employees pay 7% of their monthly income to the fund.<ref>{{cite web |date= |title=¿Cuál es la cotización legal para salud de un trabajador activo y en qué plazo deben ser declaradas y pagadas? |url=http://www.supersalud.gob.cl/consultas/667/w3-article-2908.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210926171408/http://www.supersalud.gob.cl/consultas/667/w3-article-2908.html |archive-date=26 September 2021 |access-date=26 September 2021 |website=supersalud.gob.cl |publisher=[[Ministry of Health (Chile)|Superintendence of Health]]}}</ref> Fonasa is part of the NHSS and has executive power through the [[:en:Ministry_of_Health_(Chile)|Ministry of Health (Chile)]]. Its headquarters are in [[:en:Santiago|Santiago]] and decentralized public service is conducted by various Regional Offices. More than 12 million beneficiaries benefit from Fonasa. Beneficiaries can also opt for more costly private insurance through [[:en:Isapre|Isapre]]. In the 2024 Global Hunger Index, Chile is one of 22 countries with a GHI score of less than 5.<ref>{{Cite web |title=Global Hunger Index Scores by 2024 GHI Rank |url=https://www.globalhungerindex.org/ranking.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220225183607/https://www.globalhungerindex.org/ranking.html |archive-date=25 February 2022 |access-date=2024-12-13 |website=Global Hunger Index (GHI) - peer-reviewed annual publication designed to comprehensively measure and track hunger at the global, regional, and country levels |language=en}}</ref> === අධ්‍යාපනය === [[File:Casa_Central_de_la_Universidad_de_Chile.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Casa_Central_de_la_Universidad_de_Chile.jpg|thumb|සන්තියාගෝ හි චිලී විශ්ව විද්‍යාලයේ කැසා සෙන්ට්‍රල්]] In Chile, education begins with [[:en:Preschool|preschool]] until the age of 5. [[:en:Primary_school|Primary school]] is provided for children between ages 6 and 13. Students then attend [[:en:Secondary_school|secondary school]] until graduation at age 17. Secondary education is divided into two parts: During the first two years, students receive a general education. Then, they choose a branch: scientific humanistic education, artistic education, or technical and professional education. Secondary school ends two years later on the acquirement of a certificate (licencia de enseñanza media).<ref>{{Cite web |title=Chile |url=https://unevoc.unesco.org/home/Dynamic+TVET+Country+Profiles/country=CHL |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140429204820/http://www.unevoc.unesco.org/worldtvetdatabase1.php?ct=CHL |archive-date=29 April 2014 |access-date=29 April 2014 |website=UNESCO International Centre for Technical and Vocational Education and Training |series=TVET Country Profiles}}</ref> Chilean education is segregated by wealth in a three-tiered system – the quality of the schools reflects socioeconomic backgrounds: * city schools (colegios municipales) that are mostly free and have the worst education results, mostly attended by poor students; * subsidized schools that receive some money from the government which can be supplemented by fees paid by the student's family, which are attended by mid-income students and typically get mid-level results; and * entirely private schools that consistently get the best results. Many private schools charge attendance fees of 0,5 to 1 median household income.<ref>{{cite web |date=30 December 2013 |title=Mensualidad de los colegios con los mejores puntajes en la PSU supera los mil |url=http://www.emol.com/noticias/nacional/2013/12/30/637336/mensualidad-en-colegios-top-10-en-la-psu-supera-los-250-mil.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140719000507/http://www.emol.com/noticias/nacional/2013/12/30/637336/mensualidad-en-colegios-top-10-en-la-psu-supera-los-250-mil.html |archive-date=19 July 2014 |access-date=18 July 2014 |publisher=Emol.com}}</ref> Upon successful graduation of secondary school, students may continue into [[:en:Higher_education|higher education]]. The higher education schools in Chile consist of [[:en:Chilean_Traditional_Universities|Chilean Traditional Universities]] and are divided into [[:en:Public_university|public universities]] or [[:en:Private_university|private universities]]. There are [[:en:List_of_medical_schools_in_South_America#Chile|medical schools]] and both the [[:en:Universidad_de_Chile|Universidad de Chile]] and [[:en:Universidad_Diego_Portales|Universidad Diego Portales]] offer [[:en:Legal_education|law schools]] in a partnership with [[:en:Yale_University|Yale University]].<ref>{{cite web |title=Program in Chile &#124; Yale Law School |url=http://www.law.yale.edu/linkageinchili.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20131224103311/http://www.law.yale.edu/linkageinchili.htm |archive-date=24 December 2013 |access-date=22 December 2013 |publisher=Law.yale.edu}}</ref> == යොමු කිරීම් == 6gwwak0zuxippyob74a6hlht9m6vv1v 750363 750362 2025-06-23T08:17:00Z BuddhikaW88 37808 /* නාගරිකකරණය */ 750363 wikitext text/x-wiki Chile's 2017 census reported a population of 17,574,003. Its rate of population growth has been decreasing since 1990, due to a declining [[:en:Birth_rate|birth rate]].<ref>{{cite web |title=Anuario Estadísticas Vitales 2003 |url=http://www.ine.cl/canales/chile_estadistico/demografia_y_vitales/estadisticas_vitales/pdf/anuarios/vitales2003.zip |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200501215449/https://www.ine.cl/canales/chile_estadistico/demografia_y_vitales/estadisticas_vitales/pdf/anuarios/vitales2003.zip |archive-date=1 May 2020 |access-date=30 May 2008 |publisher=Instituto National de Estadísticas}}</ref> By 2050 the population is expected to reach approximately 20.2 million people.<ref>{{cite web |title=Chile: Proyecciones y Estimaciones de Población. Total País 1950–2050 |url=http://www.ine.cl/canales/chile_estadistico/demografia_y_vitales/proyecciones/Informes/Microsoft%20Word%20-%20InforP_T.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20091230181515/http://www.ine.cl/canales/chile_estadistico/demografia_y_vitales/proyecciones/Informes/Microsoft%20Word%20-%20InforP_T.pdf |archive-date=30 December 2009 |publisher=Instituto National de Estadísticas}}</ref> චිලීහි 2017 සංගණනයේදී ජනගහනය 17,574,003 ක් වාර්තා විය. උපත් අනුපාතය පහත වැටීම හේතුවෙන් එහි ජනගහන වර්ධන අනුපාතය 1990 සිට අඩු වෙමින් පවතී.[1] 2050 වන විට ජනගහනය ආසන්න වශයෙන් මිලියන 20.2 ක් දක්වා ළඟා වනු ඇතැයි අපේක්ෂා කෙරේ.[2] පෙරටුගාමීන් සහ ජනවාර්ගිකත්වය 19 වන සහ 20 වන සියවස්වල චිලීයට සංක්‍රමණිකයන් පැමිණියේ ප්‍රංශය, [20] මහා බ්‍රිතාන්‍යය, [21] ජර්මනිය, [22] සහ ක්‍රොඒෂියාව, [23] යන රටවලින්. විවිධ යුරෝපීය ජනවාර්ගික කණ්ඩායම්වල පැවත එන්නන් බොහෝ විට චිලීයේ අන්තර් විවාහ වෙති. මෙම අන්තර් විවාහය සහ සංස්කෘතීන් සහ ජාතීන් මිශ්‍ර කිරීම චිලී මධ්‍යම හා ඉහළ පන්තිවල වර්තමාන සමාජය සහ සංස්කෘතිය හැඩගැස්වීමට උපකාරී වී ඇත.[24] තවද, චිලී ජනගහනයෙන් දළ වශයෙන් 500,000 ක් පූර්ණ හෝ අර්ධ පලස්තීන සම්භවයක් ඇති අය වන අතර, [25][26] සහ අරාබි සම්භවයක් ඇති අය 800,000 ක් වෙති. [27] චිලී හි දැනට ලතින් ඇමරිකානු සංක්‍රමණිකයන් මිලියන 1.5 ක් සිටින අතර, ප්‍රධාන වශයෙන් වෙනිසියුලාව, පේරු, හයිටි, කොලොම්බියාව, බොලිවියාව සහ ආර්ජන්ටිනාව යන රටවලින් පැමිණි අය වෙති; 2019 දී මුළු ජනගහනයෙන් 8% ක්, පැවත එන්නන් ගණන් නොගෙන. === පෙරටුගාමීන් සහ ජනවාර්ගිකත්වය === [[File:Ministro_Osorio_entrega_terreno_a_Comunidad_Mapuche_Lorenzo_Quintrileo_de_Tirúa.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Ministro_Osorio_entrega_terreno_a_Comunidad_Mapuche_Lorenzo_Quintrileo_de_Tir%C3%BAa.jpg|thumb|ටිරුවාහි මාපුචේ කාන්තාවන්]] [[File:Misa_por_Chile_-_Banderas.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Misa_por_Chile_-_Banderas.jpg|thumb|චිලී කොඩි අතැති චිලී ජාතිකයන්]] Mexican professor Francisco Lizcano, of the [[:en:National_Autonomous_University_of_Mexico|National Autonomous University of Mexico]], estimated that 52.7% of [[:en:Chileans|Chileans]] were white, 39.3% were [[:en:Mestizo|mestizo]], and 8% were [[:en:Amerindian|Amerindian]].<ref>{{cite journal|last1=Lizcano Fernández|first1=Francisco|date=August 2005|title=Composición Étnica de las Tres Áreas Culturales del Continente Americano al Comienzo del Siglo XXI|trans-title=Ethnic Composition of the Three Cultural Areas of the American Continent at the Beginning of the 21st Century|url=http://www.scielo.org.mx/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S1405-14352005000200185|url-status=live|journal=Convergencia|language=es|volume=12|issue=38|pages=185–232|archive-url=https://web.archive.org/web/20220922054604/https://www.scielo.org.mx/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S1405-14352005000200185|archive-date=22 September 2022|access-date=23 November 2020}}</ref> According to the [[:en:Encyclopædia_Britannica|Encyclopædia Britannica]], as of the year 2002, only 22% of Chileans were white and 72% were mestizo.<ref>{{Cite web |date=2024-12-10 |title=Chile - Indigenous, Mestizo, European {{!}} Britannica |url=https://www.britannica.com/place/Chile/People |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20241204141156/https://www.britannica.com/place/Chile/People |archive-date=4 December 2024 |access-date=2024-12-11 |website=www.britannica.com |language=en}}</ref> In 1984, a study from the Revista de Pediatría de Chile titled ''Sociogenetic Reference Framework for Public Health Studies in Chile'' determined an ancestry of 67.9% European, and 32.1% Native American.<ref name="Valenzuela, 1984">{{cite journal|last1=Valenzuela|first1=C.|date=1984|title=Marco de referencia sociogenético para los estudios de Salud Pública en Chile|trans-title=Sociogenetic reference limits for public health studies in Chile|journal=Revista Chilena de Pediatría|language=es|volume=55|issue=2|pages=123–127|pmid=6473850|s2cid=162443939}}</ref><ref name="Vanegas et al, 2008">{{cite journal|last1=Vanegas L|first1=Jairo|last2=Villalón C|first2=Marcelo|last3=Valenzuela Y|first3=Carlos|date=May 2008|title=Ethnicity and race as variables in epidemiological research about inequity|journal=Revista médica de Chile|volume=136|issue=5|pages=637–644|doi=10.4067/S0034-98872008000500014|pmid=18769813|doi-access=free}}</ref> In 1994, a biological study determined that the Chilean composition was 64% European and 35% Amerindian.<ref name="Cruz-Coke">{{cite journal|last=Cruz-Coke|first=Ricardo|year=1994|title=Genetic epidemiology of single gene defects in Chile|journal=Facultad de Medicina de la Universidad de Chile|location=Santiago de Chile|volume=31|issue=9|pages=702–706|doi=10.1136/jmg.31.9.702|pmc=1050080|pmid=7815439}}</ref> The recent study in the Candela Project establishes that the genetic composition of Chile is 52% of European origin, with 44% of the genome coming from Native Americans (Amerindians), and 4% coming from Africa, making Chile a primarily mestizo country with traces of African descent present in half of the population.<ref>{{cite web |date=19 August 2013 |title=Estudio genético en chilenos muestra desconocida herencia africana &#124; El Dínamo |url=http://www.eldinamo.cl/2013/08/19/estudio-genetico-en-chilenos-muestra-desconocida-herencia-africana/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20140706180053/http://www.eldinamo.cl/2013/08/19/estudio-genetico-en-chilenos-muestra-desconocida-herencia-africana/ |archive-date=6 July 2014 |access-date=22 December 2013 |publisher=Eldinamo.cl}}</ref> Another genetic study conducted by the [[:en:University_of_Brasília|University of Brasília]] in several South American countries shows a similar genetic composition for Chile, with a European contribution of 51.6%, an Amerindian contribution of 42.1%, and an African contribution of 6.3%.<ref name="UB">{{cite thesis|last1=Godinho|first1=Neide Maria de Oliveira|title=O impacto das migrações na constituição genética de populações latino-americanas|trans-title=The impact of migration on the genetic makeup of Latin American populations|language=pt|date=2008|url=https://repositorio.unb.br/handle/10482/5542|access-date=23 November 2020|archive-date=12 November 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20201112044147/https://repositorio.unb.br/handle/10482/5542|url-status=live}}</ref> In 2015, another study established genetic composition in 57% European, 38% Native American, and 2.5% African.<ref>{{cite journal|last=Homburger|first=Julian|display-authors=et al|year=2015|title=Genomic Insights into the Ancestry and Demographic History of South America|journal=[[PLOS Genetics]]|volume=11|issue=12|at=1005602|doi=10.1371/journal.pgen.1005602|pmc=4670080|pmid=26636962|doi-access=free}}</ref> මෙක්සිකෝවේ ජාතික ස්වයං පාලන විශ්ව විද්‍යාලයේ මෙක්සිකානු මහාචාර්ය ෆ්‍රැන්සිස්කෝ ලිස්කානෝ ඇස්තමේන්තු කළේ චිලී ජාතිකයන්ගෙන් 52.7% ක් සුදු ජාතිකයන්, 39.3% ක් මෙස්ටිසෝ ජාතිකයන් සහ 8% ක් ඇමරිකානු ඉන්දියානුවන් බවයි.[3] එන්සයික්ලොපීඩියා බ්‍රිටැනිකාට අනුව, 2002 වසර වන විට, චිලී ජාතිකයන්ගෙන් 22% ක් පමණක් සුදු ජාතිකයින් වූ අතර 72% ක් මෙස්ටිසෝ විය.[4] 1984 දී, චිලී හි මහජන සෞඛ්‍ය අධ්‍යයන සඳහා වන සමාජීය ජානමය යොමු රාමුව යන මාතෘකාව යටතේ චිලී හි රිවිස්ටා ඩි පීඩියාට්‍රියා ඩි චිලී අධ්‍යයනයකින් 67.9% යුරෝපීය සහ 32.1% ස්වදේශික ඇමරිකානුවන්ගේ මුතුන් මිත්තන් තීරණය කරන ලදී.[5][6] 1994 දී, ජීව විද්‍යාත්මක අධ්‍යයනයකින් චිලී සංයුතිය 64% යුරෝපීය සහ 35% ඇමරින්දියන් බව තීරණය කරන ලදී.[7] කැන්ඩෙලා ව්‍යාපෘතියේ මෑත කාලීන අධ්‍යයනයෙන් තහවුරු වූයේ චිලී හි ජාන සංයුතිය යුරෝපීය සම්භවයක් ඇති 52% ක් වන අතර, ජෙනෝමයෙන් 44% ක් ස්වදේශික ඇමරිකානුවන්ගෙන් (ඇමරින්දියන්) සහ 4% ක් අප්‍රිකාවෙන් පැමිණෙන අතර, චිලී ප්‍රධාන වශයෙන් මෙස්ටිසෝ රටක් බවට පත් කරමින් ජනගහනයෙන් අඩක් තුළ අප්‍රිකානු සම්භවයක් ඇති බවට සලකුණු ඇත.[8] දකුණු ඇමරිකානු රටවල් කිහිපයක බ්‍රසීලියා විශ්ව විද්‍යාලය විසින් සිදු කරන ලද තවත් ජානමය අධ්‍යයනයකින් චිලී සඳහා සමාන ජාන සංයුතියක් පෙන්නුම් කරන අතර, යුරෝපීය දායකත්වය 51.6% ක්, ඇමරිකානු ඉන්දියානු දායකත්වය 42.1% ක් සහ අප්‍රිකානු දායකත්වය 6.3% ක් වේ.[9] 2015 දී, තවත් අධ්‍යයනයකින් යුරෝපීය 57% ක්, ස්වදේශික ඇමරිකානු 38% ක් සහ අප්‍රිකානු 2.5% ක් තුළ ජාන සංයුතිය ස්ථාපිත කරන ලදී.[10] A public health booklet from the [[:en:University_of_Chile|University of Chile]] states that 35% of the population is of Caucasian origin; "predominantly White" Mestizos are estimated to amount to a total of 65%, while Native Americans (Amerindians) comprise the remaining 5%.<ref name="UC">{{cite web |title=5.2.6. Estructura racial |url=http://mazinger.sisib.uchile.cl/repositorio/lb/ciencias_quimicas_y_farmaceuticas/medinae/cap2/5b6.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20071016124831/http://mazinger.sisib.uchile.cl/repositorio/lb/ciencias_quimicas_y_farmaceuticas/medinae/cap2/5b6.html |archive-date=16 October 2007 |access-date=26 August 2007 |work=La Universidad de Chile}} ([http://mazinger.sisib.uchile.cl/repositorio/lb/ciencias_quimicas_y_farmaceuticas/medinae/ Main page] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090916211140/http://mazinger.sisib.uchile.cl/repositorio/lb/ciencias_quimicas_y_farmaceuticas/medinae/|date=16 September 2009}})</ref> Despite the genetic considerations, many Chileans, if asked, would self-identify as White. The 2011 [[:en:Latinobarómetro|Latinobarómetro]] survey asked respondents in Chile what race they considered themselves to belong to. Most answered "White" (59%), while 25% said "Mestizo" and 8% self-classified as "indigenous".<ref>{{cite web |title=Informe Latinobarómetro 2011 |url=http://www.latinobarometro.org/latino/LATContenidos.jsp |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20160113084058/http://www.latinobarometro.org/latino/LATContenidos.jsp |archive-date=13 January 2016 |access-date=13 July 2013 |publisher=Latinobarometro.org}}</ref> A 2002 national poll revealed that a majority of Chileans believed they possessed some (43.4%) or much (8.3%) "indigenous blood", while 40.3% responded that they had none.<ref>{{cite web |date=July 2002 |title=Encuesta CEP, Julio 2002 |url=http://www.cepchile.cl/enc_encuestas.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130429001707/http://www.cepchile.cl/enc_encuestas.html |archive-date=29 April 2013 |access-date=18 May 2012 |language=es}}</ref> Chile is one of 22 countries to have signed and ratified the only binding international law concerning indigenous peoples, the [[:en:Indigenous_and_Tribal_Peoples_Convention,_1989|Indigenous and Tribal Peoples Convention, 1989]].<ref>{{cite web |date=9 January 2004 |title=ILOLEX: submits English query |url=http://www.ilo.org/ilolex/cgi-lex/ratifce.pl?C169 |url-status=dead |archive-url=http://arquivo.pt/wayback/20091225170052/http://www.ilo.org/ilolex/cgi-lex/ratifce.pl?C169 |archive-date=25 December 2009 |publisher=Ilo.org}}</ref> It was adopted in 1989 as the [[:en:International_Labour_Organization|International Labour Organization]] (ILO) Convention 169. Chile ratified it in 2008. A Chilean court decision in November 2009, considered to be a landmark ruling on indigenous rights, made use of the convention. The Supreme Court decision on Aymara water rights upheld rulings by both the Pozo Almonte tribunal and the Iquique Court of Appeals and marks the first judicial application of ILO Convention 169 in Chile.<ref>{{cite web |date=30 November 2009 |title=Chile's Supreme Court Upholds Indigenous Water Use Rights |url=http://www.santiagotimes.cl/index.php?option=com_content&view=article&id=17739:chiles-supreme-court-upholds-indigenous-water-use-rights&catid=19:other&Itemid=142 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20100303200719/http://www.santiagotimes.cl/index.php?option=com_content&view=article&id=17739:chiles-supreme-court-upholds-indigenous-water-use-rights&catid=19:other&Itemid=142 |archive-date=3 March 2010 |access-date=2 March 2010 |work=The Santiago Times}}</ref> චිලී විශ්ව විද්‍යාලයේ මහජන සෞඛ්‍ය පොත් පිංචක සඳහන් වන්නේ ජනගහනයෙන් 35% ක් කොකේසියානු සම්භවයක් ඇති බවයි; "ප්‍රධාන වශයෙන් සුදු" මෙස්ටිසෝවරු මුළු 65% ක් ලෙස ඇස්තමේන්තු කර ඇති අතර, ස්වදේශික ඇමරිකානුවන් (අමරින්ඩියන්වරු) ඉතිරි 5% න් සමන්විත වේ.[11] ජානමය සලකා බැලීම් තිබියදීත්, බොහෝ චිලී ජාතිකයන්, විමසුවහොත්, සුදු ජාතිකයන් ලෙස ස්වයං-හඳුනා ගනු ඇත. 2011 ලතින් බැරමෙට්‍රෝ සමීක්ෂණය චිලී හි ප්‍රතිචාර දැක්වූවන්ගෙන් විමසුවේ ඔවුන් තමන් අයත් වන්නේ කුමන ජාතියටදැයි සලකන බවයි. බොහෝ දෙනෙක් "සුදු" (59%) ලෙස පිළිතුරු දුන් අතර, 25% ක් "මෙස්ටිසෝ" යැයි පැවසූ අතර 8% ක් "ස්වදේශික" ලෙස ස්වයං-වර්ගීකරණය කළහ. [12] 2002 ජාතික මත විමසුමකින් හෙළි වූයේ චිලී ජාතිකයන්ගෙන් බහුතරයක් (43.4%) හෝ ඊට වැඩි ප්‍රමාණයක් (8.3%) "ස්වදේශික රුධිරය" ඇති බව විශ්වාස කළ අතර, 40.3% ක් ප්‍රතිචාර දැක්වූයේ ඔවුන්ට කිසිවක් නොමැති බවයි. [13] චිලී යනු ආදිවාසීන් පිළිබඳ එකම බැඳීමක් ඇති ජාත්‍යන්තර නීතිය වන 1989 ආදිවාසී සහ ගෝත්‍රික ජනතා සම්මුතියට අත්සන් කර අනුමත කළ රටවල් 22 න් එකකි. [14] එය 1989 දී ජාත්‍යන්තර කම්කරු සංවිධානයේ (ILO) සම්මුතිය 169 ලෙස සම්මත කරන ලදී. 2008 දී චිලී එය අනුමත කළේය. 2009 නොවැම්බර් මාසයේදී චිලී අධිකරණ තීන්දුවක්, ස්වදේශික අයිතිවාසිකම් පිළිබඳ සන්ධිස්ථාන තීන්දුවක් ලෙස සලකනු ලැබූ අතර, සම්මුතිය භාවිතා කළේය. අයිමාරා ජල අයිතිවාසිකම් පිළිබඳ ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණ තීන්දුව, පොසෝ ඇල්මොන්ටේ විනිශ්චය සභාව සහ ඉක්වික් අභියාචනාධිකරණය යන දෙකෙහිම තීන්දු තහවුරු කළ අතර චිලී හි ILO සම්මුතිය 169 හි පළමු අධිකරණමය යෙදුම සනිටුහන් කරයි.[15] The earliest [[:en:Emigration_from_Europe|European immigrants]] were Spanish colonizers who arrived in the 16th century.<ref>{{Cite web |title=Osasuna Saila - Eusko Jaurlaritza |url=https://www.euskadi.eus/eusko-jaurlaritza/osasun-saila/hasiera/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210410191534/https://www.euskadi.eus/eusko-jaurlaritza/osasun-saila/hasiera/ |archive-date=10 April 2021 |access-date=1 April 2021 |website=Euskadi.eus |language=Basque}}</ref> The Amerindian population of central Chile was absorbed into the [[:en:Spaniards|Spanish]] settler population in the beginning of the colonial period to form the large [[:en:Mestizo|mestizo]] population that exists in Chile today; mestizos create modern middle and lower classes. In the 18th and 19th centuries, many [[:en:Basque_Chileans|Basques]] came to Chile where they integrated into the existing elites of [[:en:Castile_(historical_region)|Castilian]] origin. Postcolonial Chile was never a particularly attractive destination for migrants, owing to its remoteness and distance from Europe.<ref name="Euzko">{{cite web |author=Waldo Ayarza Elorza |title=De los Vascos, Oñati y los Elorza |url=http://www.euzkoetxeachile.cl/libros/04-De%20los%20Vascos%20Onati%20y%20los%20Elorza-2.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130819165814/http://www.euzkoetxeachile.cl/libros/04-De%20los%20Vascos%20Onati%20y%20los%20Elorza-2.pdf |archive-date=19 August 2013 |access-date=13 July 2013 |pages=59, 65, 66}}</ref><ref name="HistoriaContemporaneaDeChile">{{cite book |last1=Salazar Vergara |first1=Gabriel |title=Historia contemporánea de Chile: Actores, identidad y movimiento. II |last2=Pinto |first2=Julio |publisher=[[Lom Ediciones]] |year=1999 |isbn=978-956-282-174-2 |pages=76–81 |chapter=La Presencia Inmigrante |access-date=14 July 2013 |chapter-url=https://books.google.com/books?id=Vyx8JQtvU78C&pg=PA78 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020127/https://books.google.com/books?id=Vyx8JQtvU78C&pg=PA78 |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> Europeans preferred to stay in countries closer to their homelands instead of taking the long journey through the Straits of Magellan or crossing the Andes.<ref name="Euzko" /> European migration did not result in a significant change in the ethnic composition of Chile, except in the [[:en:Magallanes_y_la_Antártica_Chilena_Region|region of Magellan]].<ref name="C1907">{{cite web |date=1907 |title=Memoria presentada al Supremo Gobierno por la Comision Central del Censo |url=http://www.ine.cl/canales/usuarios/cedoc_online/censos/pdf/censo_1907.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090919222206/http://www.ine.cl/canales/usuarios/cedoc_online/censos/pdf/censo_1907.pdf |archive-date=19 September 2009 |access-date=13 February 2013 |language=es}}</ref> Spaniards were the only major European migrant group to Chile,<ref name="Euzko" /> and there was never large-scale immigration such as that to Argentina or Brazil.<ref name="HistoriaContemporaneaDeChile" /> Between 1851 and 1924, Chile only received 0.5% of European immigration to Latin America, compared to 46% to Argentina, 33% to Brazil, 14% to Cuba, and 4% to Uruguay.<ref name="Euzko" /> However, it is undeniable that immigrants have played a significant role in Chilean society.<ref name="HistoriaContemporaneaDeChile" /> මුල්ම යුරෝපීය සංක්‍රමණිකයන් 16 වන සියවසේ පැමිණි ස්පාඤ්ඤ යටත් විජිතවාදීන් විය.[16] මධ්‍යම චිලීයේ ඇමරින්ඩියන් ජනගහනය යටත් විජිත යුගයේ ආරම්භයේ දී ස්පාඤ්ඤ පදිංචිකරුවන්ගේ ජනගහනයට අවශෝෂණය කර අද චිලී හි පවතින විශාල මෙස්ටිසෝ ජනගහනය ඇති කළේය; මෙස්ටිසෝවරු නූතන මධ්‍යම හා පහළ පන්ති නිර්මාණය කරති. 18 වන සහ 19 වන සියවස් වලදී, බොහෝ බාස්ක්වරු චිලීයට පැමිණි අතර එහිදී ඔවුන් කැස්ටිලියානු සම්භවයක් ඇති ප්‍රභූන් සමඟ ඒකාබද්ධ වූහ. පශ්චාත් යටත් විජිත චිලී කිසි විටෙකත් සංක්‍රමණිකයින් සඳහා විශේෂයෙන් ආකර්ශනීය ගමනාන්තයක් නොවීය, එහි දුරස්ථභාවය සහ යුරෝපයෙන් දුරස්ථභාවය හේතුවෙන්.[17][18] යුරෝපීයයන් මැගෙලන් සමුද්‍ර සන්ධිය හරහා දිගු ගමනක් යාම හෝ ඇන්ඩීස් තරණය කිරීම වෙනුවට ඔවුන්ගේ මව්බිමට සමීප රටවල රැඳී සිටීමට කැමැත්තක් දැක්වූහ.[17] යුරෝපීය සංක්‍රමණය චිලීයේ ජනවාර්ගික සංයුතියේ සැලකිය යුතු වෙනසක් ඇති කළේ නැත, මැගෙලන් කලාපය හැර. [19] චිලීයට පැමිණි එකම ප්‍රධාන යුරෝපීය සංක්‍රමණික කණ්ඩායම ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයන් වූ අතර, [17] ආර්ජන්ටිනාවට හෝ බ්‍රසීලයට වැනි මහා පරිමාණ සංක්‍රමණ කිසිදා සිදු නොවීය. [18] 1851 සහ 1924 අතර කාලය තුළ, චිලීයට ලතින් ඇමරිකාවට යුරෝපීය සංක්‍රමණයෙන් ලැබුණේ 0.5% ක් පමණි, ආර්ජන්ටිනාවට 46% ක්, බ්‍රසීලයට 33% ක්, කියුබාවට 14% ක් සහ උරුගුවේට 4% ක් විය. [17] කෙසේ වෙතත්, චිලී සමාජයේ සංක්‍රමණිකයන් සැලකිය යුතු කාර්යභාරයක් ඉටු කර ඇති බව අවිවාදිතය.[18] Immigrants to Chile during the 19th and 20th centuries came from France,<ref>{{cite journal|last=Parvex|first=R.|date=2014|title=Le Chili et les mouvements migratoires|url=https://journals.openedition.org/hommesmigrations/2720|url-status=live|journal=Hommes & Migrations|issue=Nº 1305|pages=71–76|doi=10.4000/hommesmigrations.2720|archive-url=https://web.archive.org/web/20200801043210/https://journals.openedition.org/hommesmigrations/2720|archive-date=1 August 2020|access-date=21 July 2020|doi-access=free}}</ref> [[:en:Great_Britain|Great Britain]],<ref name="Británicos, 700.000">{{cite web |author=Jorge Sanhueza Aviléz |title=Historia de Chile: Otros Artículos. Británicos y Anglosajones en Chile durante el siglo XIX |url=http://www.biografiadechile.cl/detalle.php?IdContenido=1673&IdCategoria=91&IdArea=488&TituloPagina=Historia%20de%20Chile |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20201112003642/http://www.biografiadechile.cl/detalle.php?IdContenido=1673 |archive-date=12 November 2020 |access-date=16 March 2012 |publisher=Biografía de Chile}}</ref> Germany,<ref name="Alemanes, 500.000">{{cite news|url=http://www.dw.de/alemanes-en-chile-entre-el-pasado-colono-y-el-presente-empresarial/a-14958983-1|title=Alemanes en Chile: entre el pasado colono y el presente empresarial|author=Victoria Dannemann|access-date=21 July 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20150501162120/http://www.dw.de/alemanes-en-chile-entre-el-pasado-colono-y-el-presente-empresarial/a-14958983-1|archive-date=1 May 2015|publisher=Deustche-Welle|url-status=live}}</ref> and [[:en:Croatia|Croatia]],<ref name="Croatas, 400.000">{{cite web |title=Inmigración a Chile |url=http://www.domovina.cl/inmigrantes-otras.php |archive-url=https://web.archive.org/web/20150702225324/http://www.domovina.cl/inmigrantes-otras.php |archive-date=2 July 2015 |publisher=Domivina}}</ref> among others. Descendants of different [[:en:Ethnic_groups_in_Europe|European ethnic groups]] often intermarried in Chile. This intermarriage and mixture of cultures and races have helped to shape the present society and culture of the Chilean middle and upper classes.<ref name="deia.com">{{cite web |date=22 May 2008 |title=entrevista al Presidente de la Cámara vasca |url=http://www.deia.com/es/impresa/2008/05/22/bizkaia/ekonomia/469496.php |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090511001812/http://www.deia.com/es/impresa/2008/05/22/bizkaia/ekonomia/469496.php |archive-date=11 May 2009 |publisher=Deia.com}}</ref> Also, roughly 500,000 of Chile's population is of full or partial [[:en:Palestinian_people|Palestinian origin]],<ref>{{cite web |date=7 April 2003 |title=Chile: Palestinian refugees arrive to warm welcome |url=http://www.adnkronos.com/AKI/English/CultureAndMedia/?id=1.0.2050534508 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20171124194143/http://www1.adnkronos.com/AKI/English/CultureAndMedia/?id=1.0.2050534508 |archive-date=24 November 2017 |access-date=29 October 2009 |publisher=Adnkronos.com}}</ref><ref>{{cite web |title=500,000 descendientes de primera y segunda generación de palestinos en Chile |url=http://laventana.casa.cult.cu/modules.php?name=News&file=article&sid=514 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090722073846/http://laventana.casa.cult.cu/modules.php?name=News&file=article&sid=514 |archive-date=22 July 2009 |access-date=13 July 2013 |publisher=Laventana.casa.cult.cu}}</ref> and 800,000 Arab descents.<ref name="Oriente próximo, 800.000, Palestinos, 500.000">{{cite news|url=http://www.ibtimes.com/arabs-andes-chile-unlikely-long-term-home-large-palestinian-community-1449718|title=Arabs in the Andes? Chile, The Unlikely Long-Term Home of a Large Palestinian Community|author=Ghosh P.|work=International Business Times|access-date=29 September 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20210423212551/https://www.ibtimes.com/arabs-andes-chile-unlikely-long-term-home-large-palestinian-community-1449718|archive-date=23 April 2021|url-status=live}}</ref> Chile currently has 1.5 million of Latin American immigrants, mainly from [[:en:Venezuela|Venezuela]], [[:en:Peru|Peru]], [[:en:Haiti|Haiti]], [[:en:Colombia|Colombia]], [[:en:Bolivia|Bolivia]] and [[:en:Argentina|Argentina]]; 8% of the total population in 2019, without counting descendants.<ref name="INE-DEM, 2019">[https://www.ine.cl/prensa/2020/03/12/seg%C3%BAn-estimaciones-la-cantidad-de-personas-extranjeras-residentes-habituales-en-chile-bordea-los-1-5-millones-al-31-de-diciembre-de-2019 Estimación de Población Extranjera en Chile, al 31 de diciembre de 2019] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20220504115042/https://www.ine.cl/prensa/2020/03/12/seg%C3%BAn-estimaciones-la-cantidad-de-personas-extranjeras-residentes-habituales-en-chile-bordea-los-1-5-millones-al-31-de-diciembre-de-2019|date=4 May 2022}}, del Departamento de Extranjería y Migración (DEM) del Instituto Nacional de Estadísticas de Chile (INE), pp. 21. Retrieved 29 Juny 2020.</ref><ref>{{cite web |title=Chile: Moving Towards a Migration Policy |url=http://www.migrationinformation.org/Profiles/display.cfm?ID=199 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140215080515/http://migrationinformation.org/Profiles/display.cfm?ID=199 |archive-date=15 February 2014 |access-date=1 August 2011 |publisher=Migrationinformation.org}}</ref> According to the 2002 national census, Chile's foreign-born population has increased by 75% since 1992.<ref>{{cite web |last=Landaburu |first=Juan |date=24 June 2007 |title=El debate sobre la inmigración ilegal se extiende a la región |url=http://www.lanacion.com.ar/nota.asp?nota_id=920108 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090213112339/http://www.lanacion.com.ar/nota.asp?nota_id=920108 |archive-date=13 February 2009 |access-date=31 December 2008 |work=[[La Nación]]}}</ref> As of November 2021, numbers of people entering Chile from elsewhere in Latin America have grown swiftly in the last decade, tripling in the last three years to 1.5 million, with arrivals stemming from humanitarian crises in Haiti (ca. 180,000) and Venezuela (ca 460,000).<ref>{{Cite web |date=20 November 2021 |title=Chilean Election Unlikely to Halt New Barriers to Immigration |url=https://globalriskinsights.com/2021/11/chilean-election-unlikely-to-halt-new-barriers-to-immigration/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20211121064647/https://globalriskinsights.com/2021/11/chilean-election-unlikely-to-halt-new-barriers-to-immigration/ |archive-date=21 November 2021 |access-date=21 November 2021 |work=Global Risk Insights}}</ref> 19 වන සහ 20 වන සියවස් වලදී චිලී වෙත සංක්‍රමණිකයන් පැමිණියේ ප්‍රංශය, [20] මහා බ්‍රිතාන්‍යය, [21] ජර්මනිය, [22] සහ ක්‍රොඒෂියාව, [23] යනාදී රටවලින් ය. විවිධ යුරෝපීය ජනවාර්ගික කණ්ඩායම්වලින් පැවත එන්නන් බොහෝ විට චිලී හි අන්තර් විවාහ වෙති. මෙම අන්තර් විවාහය සහ සංස්කෘතීන් සහ ජාතීන් මිශ්‍ර කිරීම චිලී මධ්‍යම සහ ඉහළ පන්තිවල වර්තමාන සමාජය සහ සංස්කෘතිය හැඩගැස්වීමට උපකාරී වී ඇත.[24] එසේම, චිලී ජනගහනයෙන් ආසන්න වශයෙන් 500,000 ක් පූර්ණ හෝ අර්ධ පලස්තීන සම්භවයක් ඇති අය වන අතර, [25] [26] සහ අරාබි සම්භවයක් ඇති අය 800,000 කි.[27] චිලී හි දැනට ලතින් ඇමරිකානු සංක්‍රමණිකයන් මිලියන 1.5 ක් සිටින අතර, ප්‍රධාන වශයෙන් වෙනිසියුලාව, පේරු, හයිටි, කොලොම්බියාව, බොලිවියාව සහ ආර්ජන්ටිනාව යන රටවලින් පැමිණේ; 2019 දී මුළු ජනගහනයෙන් 8% ක්, පැවත එන්නන් ගණන් නොගෙන.[28][29] 2002 ජාතික සංගණනයට අනුව, 1992 සිට චිලියේ විදේශීය-උපන් ජනගහනය 75% කින් වැඩි වී ඇත.[30] 2021 නොවැම්බර් වන විට, ලතින් ඇමරිකාවේ වෙනත් තැන්වල සිට චිලී රටට ඇතුළු වන පුද්ගලයින් සංඛ්‍යාව පසුගිය දශකය තුළ ශීඝ්‍රයෙන් වර්ධනය වී ඇති අතර, පසුගිය වසර තුන තුළ මිලියන 1.5 දක්වා තුන් ගුණයකින් වැඩි වී ඇති අතර, හයිටියේ (ආසන්න වශයෙන් 180,000) සහ වෙනිසියුලාවේ (ආසන්න වශයෙන් 460,000) මානුෂීය අර්බුද හේතුවෙන් පැමිණීම් සිදු වී ඇත.[31] === නාගරිකකරණය === About 85% of the country's population lives in urban areas, with 40% living in [[Santiago|Greater Santiago]]. The largest agglomerations according to the 2002 census are Greater Santiago with 5.6 million people, [[Greater Concepción]] with 861,000 and [[Greater Valparaíso]] with 824,000.<ref>{{cite web|url=http://www.observatoriourbano.cl/indurb/pre_ciudades.asp?id_user=0&idComCiu=0|title=List of Chilean cities|publisher=Observatorio Urbano, Ministerio de Vivienda y Urbanismo de Chile|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20160304031912/http://www.observatoriourbano.cl/indurb/pre_ciudades.asp?id_user=0&idComCiu=0|archive-date=4 March 2016}}</ref> {{Largest cities of Chile}} නාගරිකකරණය රටේ ජනගහනයෙන් 85% ක් පමණ නාගරික ප්‍රදේශවල ජීවත් වන අතර 40% ක් මහා සන්තියාගෝ හි ජීවත් වෙති. 2002 සංගණනයට අනුව විශාලතම සමූහකරණයන් වන්නේ මිලියන 5.6 ක ජනතාවක් සිටින මහා සන්තියාගෝ, 861,000 ක් සිටින මහා කන්සෙප්සියන් සහ 824,000 ක් සිටින මහා වල්පරයිසෝ ය.[32] === ආගම === {{bar box|title=Religious background in Chile (2012 Census)<ref name=CIA>{{Cite CIA World Factbook|country=Chile|access-date=29 January 2017}}</ref><ref name=CENSUS2012>{{cite web|url=https://www.cooperativa.cl/noticias/site/artic/20130425/asocfile/20130425190105/resultados_censo_2012_poblacion_vivienda_tomosiyii.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20140415043914/http://www.cooperativa.cl/noticias/site/artic/20130425/asocfile/20130425190105/resultados_censo_2012_poblacion_vivienda_tomosiyii.pdf |archive-date=15 April 2014 |url-status=live|title=Resultados XVIII Censo de Población|date=2012}}</ref>|titlebar=#ddd|left1=Religion|right1=Percent|float=right|bars={{bar percent|[[Catholic Church]]|DarkBlue|66.7}} {{bar percent|[[Protestantism]]|Skyblue|16.4}} {{bar percent|[[Irreligion|No religion]]|grey|11.5}} {{bar percent|Others|Orange|4.5}} {{bar percent|Unspecified|Black|1.1}}}} [[File:Catedral_Metropolitana_de_Santiago_2012-09-01_10-05-15.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Catedral_Metropolitana_de_Santiago_2012-09-01_10-05-15.jpg|thumb|1748 සහ 1906 අතර ඉදිකරන ලද සන්තියාගෝ මෙට්‍රොපොලිටන් ආසන දෙව්මැදුර]] [[File:Iglesia_de_Achao_-_fachada.JPG|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Iglesia_de_Achao_-_fachada.JPG|thumb|267x267පික්|18 වන සියවසේ ඉදිකරන ලද සහ දැන් යුනෙස්කෝ ලෝක උරුම අඩවියක් වන අචාඕහි සැන්ටා මාරියා ද ලොරෙටෝ පල්ලිය.]] Historically, the [[:en:Indigenous_peoples_in_Chile|indigenous peoples in Chile]] observed a variety of religions before the [[:en:Conquest_of_Chile|Spanish conquest]] in the 16th century. During [[:en:Colonial_Chile|Spanish rule]] and the first century of Chilean independence, the [[:en:Catholic_Church|Catholic Church]] was one of the most powerful institutions in the country. In the late 19th century, liberal policies (the so-called ''Leyes laicas'' or "lay laws") started to reduce the influence of the clergy and the promulgation of a [[:en:Chilean_Constitution_of_1925|new Constitution]] in 1925 established the [[:en:Separation_of_church_and_state|separation of church and state]].<ref>{{Cite book |last=H. |first=Smith, Brian |title=The Church and Politics in Chile Challenges to Modern Catholicism. |date=2014 |publisher=Princeton University Press |isbn=978-1-4008-5697-8 |oclc=1170509102}}</ref> ඓතිහාසික වශයෙන්, 16 වන සියවසේ ස්පාඤ්ඤ ආක්‍රමණයට පෙර චිලීයේ ආදිවාසී ජනතාව විවිධ ආගම් නිරීක්ෂණය කළහ. ස්පාඤ්ඤ පාලනය සහ චිලී නිදහසේ පළමු සියවස තුළ, කතෝලික පල්ලිය රටේ බලවත්ම ආයතනවලින් එකකි. 19 වන සියවසේ අගභාගයේදී, ලිබරල් ප්‍රතිපත්ති (ඊනියා ලේයිස් ලයිකාස් හෝ "ගිහි නීති") පූජක පක්ෂයේ බලපෑම අඩු කිරීමට පටන් ගත් අතර 1925 දී නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවක් ප්‍රකාශයට පත් කිරීමත් සමඟ පල්ලිය සහ රාජ්‍යය වෙන් කිරීම ස්ථාපිත විය.[35] {{As of|2012}}, 66.6%<ref name="censo.cl">{{cite web |date=7 September 2015 |title=Population 15 years of age or older, by religion, region, sex and age groups. (censused population) |url=http://plazapublica.cl/wp-content/uploads/658799.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20170207182725/http://plazapublica.cl/wp-content/uploads/658799.pdf |archive-date=7 February 2017 |access-date=23 March 2018 |language=es |format=.pdf}}</ref> of Chilean population over 15 years of age claimed to adhere to the Roman Catholic church, a decrease from the 70%<ref>7,853,428 out of 11,226,309 people over 15 years of age. {{cite web |title=Population 15 years of age or older, by religion, administrative division, sex and age groups |url=http://www.ine.cl/cd2002/cuadros/6/C6_00000.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20060519100306/http://www.ine.cl/cd2002/cuadros/6/C6_00000.pdf |archive-date=19 May 2006 |access-date=1 March 2014 |work=Censo 2002 |language=es}}</ref> reported in the 2002 census. In the same census of 2012, 17% of Chileans reported adherence to an Evangelical church ("Evangelical" in the census referred to all Christian denominations other than the Roman Catholic and [[:en:Eastern_Orthodox_Church|Orthodox]]—Greek, Persian, Serbian, Ukrainian, and Armenian—churches, [[:en:The_Church_of_Jesus_Christ_of_Latter-day_Saints|the Church of Jesus Christ of Latter-day Saints]], [[:en:Seventh-day_Adventists|Seventh-day Adventists]], and [[:en:Jehovah's_Witnesses|Jehovah's Witnesses]]: essentially, those denominations generally still termed "[[:en:Protestants|Protestant]]" in most English-speaking lands, although [[:en:Adventism|Adventism]] is often considered an Evangelical denomination as well). Approximately 90% of Evangelical Christians are [[:en:Pentecostal|Pentecostal]]. but [[:en:Wesleyan_Church|Wesleyan]], [[:en:Lutheran|Lutheran]], [[:en:Anglican|Anglican]], [[:en:Anglicanism|Episcopalian]], [[:en:Presbyterian|Presbyterian]], [[:en:Reformed_churches|other Reformed]], [[:en:Baptist|Baptist]], and [[:en:Methodist_church|Methodist churches]] also are present amongst Chilean Evangelical churches.<ref name="religiousfreedomreport">{{cite web |date=19 September 2008 |title=Chile |url=https://2001-2009.state.gov/g/drl/rls/irf/2008/108518.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230404113441/https://2001-2009.state.gov/g/drl/rls/irf/2008/108518.htm |archive-date=4 April 2023 |access-date=22 May 2019 |work=International Religious Freedom Report |publisher=United States Department of State}}</ref> Irreligious people, atheists, and agnostics account for around 12% of the population. 2012 වන විට, චිලී ජනගහනයෙන් වයස අවුරුදු 15 ට වැඩි 66.6% [36] ක් රෝමානු කතෝලික පල්ලියට අනුගත වන බව ප්‍රකාශ කළ අතර, එය 2002 සංගණනයේදී වාර්තා වූ 70% [37] ට වඩා අඩුවීමකි. 2012 සංගණනයේදීම, චිලී ජාතිකයන්ගෙන් 17% ක් එවැන්ජලිකල් පල්ලියකට අනුගත වන බව වාර්තා විය (සංගණනයේදී "එවැන්ජලිකල්" යනු රෝමානු කතෝලික සහ ඕතඩොක්ස් - ග්‍රීක, පර්සියානු, සර්බියානු, යුක්‍රේනියානු සහ ආර්මේනියානු - පල්ලි, පසුකාලීන සාන්තුවරයන්ගේ ජේසුස් ක්‍රිස්තුස් වහන්සේගේ පල්ලිය, සෙවන්ත්-ඩේ ඇඩ්වෙන්ටිස්ට්වරුන් සහ යෙහෝවාගේ සාක්ෂිකරුවන් හැර අනෙකුත් සියලුම ක්‍රිස්තියානි නිකායන් ගැන සඳහන් කරයි: මූලික වශයෙන්, බොහෝ ඉංග්‍රීසි කතා කරන රටවල එම නිකායන් සාමාන්‍යයෙන් තවමත් "ප්‍රොතෙස්තන්ත" ලෙස හැඳින්වේ, නමුත් ඇඩ්වෙන්ටිස්වාදය බොහෝ විට එවැන්ජලිකල් නිකායක් ලෙසද සැලකේ). එවැන්ජලිකල් කිතුනුවන්ගෙන් ආසන්න වශයෙන් 90% ක් පෙන්තකොස්ත ජාතිකයෝ වෙති. නමුත් වෙස්ලියන්, ලුතරන්, ඇන්ග්ලිකන්, එපිස්කෝපලියන්, ප්‍රෙස්බිටේරියන්, වෙනත් ප්‍රතිසංස්කරණ, බැප්ටිස්ට් සහ මෙතෝදිස්ත පල්ලි ද චිලී එවැන්ජලිකල් පල්ලි අතර පවතී.[38] ආගමික නොවන පුද්ගලයින්, අදේවවාදීන් සහ අඥෙයවාදීන් ජනගහනයෙන් 12% ක් පමණ වේ. By 2015, the major religion in Chile remained Christianity (68%), with an estimated 55% of Chileans belonging to the Roman Catholic church, 13% to various Evangelical churches, and just 7% adhering to any other religion. Agnostics and atheist were estimated at 25% of the population.<ref>{{Cite web |date=7 September 2015 |title=Track semanal de Opinión Pública |trans-title=Weekly Public Opinion Track |url=http://plazapublica.cl/wp-content/uploads/658799.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20170207182725/http://plazapublica.cl/wp-content/uploads/658799.pdf |archive-date=7 February 2017 |access-date=11 December 2018 |language=es}}</ref> Chile has a [[:en:Baháʼí_Faith|Baháʼí]] religious community, and is home to the Baháʼí mother temple, or continental [[:en:Baháʼí_House_of_Worship|House of Worship]], for Latin America. Completed in 2016, it serves as a space for people of all religions and backgrounds to gather, meditate, reflect, and worship.<ref>{{Cite web |author-last=Purushotma |author-first=Shastri |date=6 December 2017 |title=Breathtaking Baha'i Temple Rises in Chile |url=https://www.huffingtonpost.com/shastri-purushotma/bahai-temple-of-light-ris_b_6242968.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20161205142740/http://www.huffingtonpost.com/shastri-purushotma/bahai-temple-of-light-ris_b_6242968.html |archive-date=5 December 2016 |access-date=5 August 2021 |website=[[HuffPost]] |agency=HuffPost}}</ref> It is formed from cast glass and translucent marble and has been described as innovative in its architectural style.<ref>{{Cite web |author-last=Purushotma |author-first=Shastri |date=6 December 2017 |title=Breathtaking Baha'i Temple Rises in Chile |url=https://www.huffingtonpost.com/shastri-purushotma/bahai-temple-of-light-ris_b_6242968.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20161205142740/http://www.huffingtonpost.com/shastri-purushotma/bahai-temple-of-light-ris_b_6242968.html |archive-date=5 December 2016 |access-date=21 February 2019 |website=[[HuffPost]] |agency=HuffPost}}</ref> 2015 වන විට, චිලියේ ප්‍රධාන ආගම ක්‍රිස්තියානි ධර්මය (68%) ලෙස පැවතුනි, ඇස්තමේන්තුගත චිලී ජාතිකයන්ගෙන් 55% ක් රෝමානු කතෝලික පල්ලියට අයත් වන අතර, 13% ක් විවිධ එවැන්ජලිකල් පල්ලිවලට අයත් වන අතර, 7% ක් පමණක් වෙනත් ඕනෑම ආගමකට අනුගත වේ. අඥෙයවාදීන් සහ අදේවවාදීන් ජනගහනයෙන් 25% ක් ලෙස ගණන් බලා ඇත.[39] චිලියේ බහායි ආගමික ප්‍රජාවක් ඇති අතර, ලතින් ඇමරිකාව සඳහා බහායි මව් දේවමාළිගාව හෝ මහාද්වීපික නමස්කාර මන්දිරය පිහිටා ඇත. 2016 දී නිම කරන ලද මෙය, සියලු ආගම් සහ පසුබිම්වල පුද්ගලයින්ට රැස්වීමට, භාවනා කිරීමට, පරාවර්තනය කිරීමට සහ නමස්කාර කිරීමට අවකාශයක් ලෙස සේවය කරයි.[40] එය වාත්තු වීදුරු සහ පාරභාසක කිරිගරුඬ වලින් සෑදී ඇති අතර එහි ගෘහ නිර්මාණ ශෛලිය තුළ නව්‍ය ලෙස විස්තර කර ඇත.[41] The Constitution guarantees the right to [[:en:Freedom_of_religion|freedom of religion]], and other laws and policies contribute to generally free religious practice. The law at all levels fully protects this right against abuse by either governmental or private actors.<ref name="religiousfreedomreport" /> Church and state are officially [[:en:Separation_of_church_and_state|separate]] in Chile. A 1999 law on religion prohibits [[:en:Religious_discrimination|religious discrimination]]. However, the Roman Catholic church for mostly historical and social reasons enjoys a privileged status and occasionally receives preferential treatment.<ref>Bill Kte'pi, "Chile", in Robert E. Emery, ''Cultural Sociology of Divorce: An Encyclopedia, Volume 1'' (London: Sage, 2013), 266–68. books.google.com/books?id=wzJdSIfeeTQC&pg=PA266 {{ISBN|9781412999588}}</ref> Government officials attend Roman Catholic events as well as major Evangelical and Jewish ceremonies.<ref name="religiousfreedomreport" /> The Chilean government treats the religious holidays of Christmas, [[:en:Good_Friday|Good Friday]], the [[:en:Our_Lady_of_Mount_Carmel|Feast of the Virgin of Carmen]], the [[:en:Feast_of_Saints_Peter_and_Paul|Feast of Saints Peter and Paul]], the [[:en:Assumption_of_Mary|Feast of the Assumption]], [[:en:All_Saints'_Day|All Saints' Day]], and the [[:en:Feast_of_the_Immaculate_Conception|Feast of the Immaculate Conception]] as [[:en:Public_holiday|national holidays]].<ref name="religiousfreedomreport" /> Recently, the government declared 31 October, [[:en:Reformation_Day|Reformation Day]], to be an additional national holiday, in honor of the Evangelical churches of the country.<ref>{{Cite news|url=http://www.economist.com/world/americas/displaystory.cfm?story_id=12564066|title=Hola, Luther|date=6 November 2008|newspaper=The Economist|archive-url=https://web.archive.org/web/20081210125640/http://www.economist.com/world/americas/displaystory.cfm?story_id=12564066|archive-date=10 December 2008|url-status=dead}}</ref><ref>{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/hi/spanish/specials/2007/en_nombre_de_la_fe/newsid_7701000/7701290.stm|title=Los evangélicos tienen su feriado|author=Andrea Henríquez|date=31 October 2008|access-date=17 December 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20180625104726/http://news.bbc.co.uk/hi/spanish/specials/2007/en_nombre_de_la_fe/newsid_7701000/7701290.stm|archive-date=25 June 2018|publisher=BBC Mundo|url-status=live}}</ref> The [[:en:Patron_saint|patron saints]] of Chile are [[:en:Our_Lady_of_Mount_Carmel|Our Lady of Mount Carmel]] and [[:en:Saint_James_the_Greater|Saint James the Greater]] (''Santiago'').<ref>{{cite web |title=Patron Saints: 'C' |url=http://www.catholic.org/saints/patron.php?letter=C |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190409002526/https://www.catholic.org/saints/patron.php?letter=C |archive-date=9 April 2019 |access-date=28 June 2012 |publisher=Catholic Online}}</ref> In 2005, [[:en:Pope_Benedict_XVI|Pope Benedict XVI]] canonized [[:en:Alberto_Hurtado|Alberto Hurtado]], who became the country's second native Roman Catholic saint after [[:en:Teresa_de_los_Andes|Teresa de los Andes]].<ref>{{cite web |title=Las fechas del proceso de Canonización del Padre Hurtado |url=http://www.canonizacion.cl/cano_etapaPH.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080122033957/http://www.canonizacion.cl/cano_etapaPH.html |archive-date=22 January 2008 |access-date=9 January 2008 |language=es}}</ref> ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව ආගමික නිදහසේ අයිතිය සහතික කරන අතර, අනෙකුත් නීති සහ ප්‍රතිපත්ති සාමාන්‍යයෙන් නිදහස් ආගමික පිළිවෙත් සඳහා දායක වේ. රජයේ හෝ පෞද්ගලික ක්‍රියාකාරීන් විසින් අපයෝජනය කිරීමට එරෙහිව සියලුම මට්ටම්වල නීතිය මෙම අයිතිය සම්පූර්ණයෙන්ම ආරක්ෂා කරයි.[38] චිලියේ පල්ලිය සහ රාජ්‍යය නිල වශයෙන් වෙන්ව පවතී. 1999 ආගම පිළිබඳ නීතියක් ආගමික වෙනස්කම් කිරීම තහනම් කරයි. කෙසේ වෙතත්, බොහෝ දුරට ඓතිහාසික හා සමාජීය හේතූන් මත රෝමානු කතෝලික පල්ලිය වරප්‍රසාද ලත් තත්වයක් භුක්ති විඳින අතර ඉඳහිට මනාප සැලකිල්ලක් ලබා ගනී. [42] රජයේ නිලධාරීන් රෝමානු කතෝලික උත්සව මෙන්ම ප්‍රධාන එවැන්ජලිකල් සහ යුදෙව් උත්සව සඳහා සහභාගී වේ. [38] චිලී රජය නත්තල්, සුබ සිකුරාදා, කාමන් කන්‍යාවගේ මංගල්‍යය, පේතෘස් සහ පෝල් සාන්තුවරයන්ගේ මංගල්‍යය, උපකල්පන මංගල්‍යය, සියලු සාන්තුවරයන්ගේ දිනය සහ නිර්මල පිළිසිඳ ගැනීමේ මංගල්‍යය යන ආගමික නිවාඩු දින ජාතික නිවාඩු දින ලෙස සලකයි. [38] මෑතකදී, රජය විසින් ඔක්තෝබර් 31, ප්‍රතිසංස්කරණ දිනය, රටේ එවැන්ජලිකල් පල්ලිවලට ගෞරවයක් වශයෙන් අතිරේක ජාතික නිවාඩු දිනයක් ලෙස ප්‍රකාශයට පත් කරන ලදී. [43][44] චිලීහි අනුශාසක සාන්තුවරයන් වන්නේ කර්මෙල් කන්දේ අප ස්වාමිදූ සහ මහා ශාන්ත ජේම්ස් (සන්තියාගෝ) ය. [45] 2005 දී, XVI වන බෙනඩික්ට් පාප් වහන්සේ, තෙරේසා ඩි ලොස් ඇන්ඩීස්ගෙන් පසු රටේ දෙවන ස්වදේශික රෝමානු කතෝලික සාන්තුවරයා බවට පත් වූ ඇල්බර්ටෝ හර්ටාඩෝව ශාන්තුවරයට පත් කරන ලදී. [46] === භාෂා === [[File:Mapudungun.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Mapudungun.jpg|thumb|මාපුචේ භාෂාවෙන් සහ චිලී ස්පාඤ්ඤ භාෂාවෙන් ලියා ඇති චිලී හිතෝපදේශයකි. මෙහි භාවිතා වන මාපුඩුන්ගුන් හෝඩිය එකඟ වූ ප්‍රමිතියක් පිළිබිඹු නොකරයි. ඇත්ත වශයෙන්ම, මාපුචේ භාෂාව ලිවීම සඳහා දැනට භාවිතා කරන වෙනස් අක්ෂර තුනක් තිබේ.<ref>Montrul, Silvina. El Bilinguismo En El Mundo Hispanohablante. Hoboken: John Wiley & Sons Inc, 2013. p. 249</ref>]] The [[:en:Chilean_Spanish|Spanish spoken in Chile]] is distinctively accented and quite unlike that of neighboring South American countries because final syllables are often dropped, and some consonants have a soft pronunciation.{{clarify|reason=Which consonants and what kind of soft pronunciation?|date=April 2018}} Accent varies only very slightly from north to south; more noticeable are the differences in accent based on social class or whether one lives in the city or the country. That the Chilean population was largely formed in a small section at the center of the country and then migrated in modest numbers to the north and south helps explain this relative lack of differentiation, which was maintained by the national reach of radio, and now television, which also helps to diffuse and homogenize colloquial expressions.<ref name="countrystudies">{{cite web |date=31 March 1994 |title=Development and Breakdown of Democracy, 1830–1973 |url=http://countrystudies.us/chile/85.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110709014719/http://countrystudies.us/chile/85.htm |archive-date=9 July 2011 |access-date=21 April 2009 |work=Country Studies |publisher=Library of Congress}}</ref> There are several indigenous languages spoken in Chile: [[:en:Mapudungun|Mapudungun]], [[:en:Aymara_language|Aymara]], [[:en:Rapa_Nui_language|Rapa Nui]], [[:en:Chilean_Sign_Language|Chilean Sign Language]] and (barely surviving) [[:en:Qawasqar_language|Qawasqar]] and [[:en:Yaghan_language|Yaghan]], along with non-indigenous German, Italian, English, Greek and [[:en:Chilean_Quechua|Quechua]]. After the Spanish conquest, Spanish took over as the [[:en:Lingua_franca|lingua franca]] and the indigenous languages have become minority languages, with some now extinct or close to extinction.<ref>{{cite web |title=Ethnologue report for Chile |url=http://www.ethnologue.com/show_country.asp?name=CL |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20130203004338/http://www.ethnologue.com/show_country.asp?name=CL |archive-date=3 February 2013 |access-date=1 August 2011 |publisher=Ethnologue.com}}</ref> German is still spoken to some extent in southern Chile,<ref>{{cite web |author=Oliver Zoellner |title=Oliver Zoellner &#124; Generating Samples of Ethnic Minorities in Chile |url=http://www.research-worldwide.de/article-chile2005.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20091202075142/http://www.research-worldwide.de/article-chile2005.html |archive-date=2 December 2009 |access-date=17 December 2009 |publisher=Research-worldwide.de}}</ref> either in small countryside pockets or as a second language among the communities of larger cities. Through initiatives such as the [[:en:English_Opens_Doors|English Opens Doors Program]], the government made English mandatory for students in fifth grade and above in public schools. Most private schools in Chile start teaching English from kindergarten.<ref>{{cite web |title=Repeat after me: Hello, my name is |url=http://www.globalpost.com/dispatch/chile/090908/lack-english-proficiency |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20100811114741/http://www.globalpost.com/dispatch/chile/090908/lack-english-proficiency |archive-date=11 August 2010 |access-date=22 February 2010 |publisher=Globalpost.com}}</ref> Common English words have been absorbed and appropriated into everyday Spanish speech.<ref>{{cite journal|last1=Sáez Godoy|first1=Leopoldo|date=2005|title=Anglicismos en el español de Chile|trans-title=Anglicisms in Chilean Spanish|journal=Atenea (Concepción)|language=es|issue=492|pages=171–177|doi=10.4067/S0718-04622005000200010|doi-access=free}}</ref> === සෞඛ්‍යය === [[File:Credencial_Fonasa.png|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Credencial_Fonasa.png|thumb|ජාතික සෞඛ්‍ය අරමුදලේ (ෆොනාසා) කාඩ්පත]] The [[:en:Ministry_of_Health_(Chile)|Ministry of Health]] (''Minsal'') is the cabinet-level administrative office in charge of planning, directing, coordinating, executing, controlling and informing the public health policies formulated by the President of Chile. The [[:en:Fondo_Nacional_de_Salud|National Health Fund]] (''Fonasa''), created in 1979, is the financial entity entrusted to collect, manage and distribute state funds for health in Chile. It is funded by the public. All employees pay 7% of their monthly income to the fund.<ref>{{cite web |date= |title=¿Cuál es la cotización legal para salud de un trabajador activo y en qué plazo deben ser declaradas y pagadas? |url=http://www.supersalud.gob.cl/consultas/667/w3-article-2908.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210926171408/http://www.supersalud.gob.cl/consultas/667/w3-article-2908.html |archive-date=26 September 2021 |access-date=26 September 2021 |website=supersalud.gob.cl |publisher=[[Ministry of Health (Chile)|Superintendence of Health]]}}</ref> Fonasa is part of the NHSS and has executive power through the [[:en:Ministry_of_Health_(Chile)|Ministry of Health (Chile)]]. Its headquarters are in [[:en:Santiago|Santiago]] and decentralized public service is conducted by various Regional Offices. More than 12 million beneficiaries benefit from Fonasa. Beneficiaries can also opt for more costly private insurance through [[:en:Isapre|Isapre]]. In the 2024 Global Hunger Index, Chile is one of 22 countries with a GHI score of less than 5.<ref>{{Cite web |title=Global Hunger Index Scores by 2024 GHI Rank |url=https://www.globalhungerindex.org/ranking.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220225183607/https://www.globalhungerindex.org/ranking.html |archive-date=25 February 2022 |access-date=2024-12-13 |website=Global Hunger Index (GHI) - peer-reviewed annual publication designed to comprehensively measure and track hunger at the global, regional, and country levels |language=en}}</ref> === අධ්‍යාපනය === [[File:Casa_Central_de_la_Universidad_de_Chile.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Casa_Central_de_la_Universidad_de_Chile.jpg|thumb|සන්තියාගෝ හි චිලී විශ්ව විද්‍යාලයේ කැසා සෙන්ට්‍රල්]] In Chile, education begins with [[:en:Preschool|preschool]] until the age of 5. [[:en:Primary_school|Primary school]] is provided for children between ages 6 and 13. Students then attend [[:en:Secondary_school|secondary school]] until graduation at age 17. Secondary education is divided into two parts: During the first two years, students receive a general education. Then, they choose a branch: scientific humanistic education, artistic education, or technical and professional education. Secondary school ends two years later on the acquirement of a certificate (licencia de enseñanza media).<ref>{{Cite web |title=Chile |url=https://unevoc.unesco.org/home/Dynamic+TVET+Country+Profiles/country=CHL |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140429204820/http://www.unevoc.unesco.org/worldtvetdatabase1.php?ct=CHL |archive-date=29 April 2014 |access-date=29 April 2014 |website=UNESCO International Centre for Technical and Vocational Education and Training |series=TVET Country Profiles}}</ref> Chilean education is segregated by wealth in a three-tiered system – the quality of the schools reflects socioeconomic backgrounds: * city schools (colegios municipales) that are mostly free and have the worst education results, mostly attended by poor students; * subsidized schools that receive some money from the government which can be supplemented by fees paid by the student's family, which are attended by mid-income students and typically get mid-level results; and * entirely private schools that consistently get the best results. Many private schools charge attendance fees of 0,5 to 1 median household income.<ref>{{cite web |date=30 December 2013 |title=Mensualidad de los colegios con los mejores puntajes en la PSU supera los mil |url=http://www.emol.com/noticias/nacional/2013/12/30/637336/mensualidad-en-colegios-top-10-en-la-psu-supera-los-250-mil.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140719000507/http://www.emol.com/noticias/nacional/2013/12/30/637336/mensualidad-en-colegios-top-10-en-la-psu-supera-los-250-mil.html |archive-date=19 July 2014 |access-date=18 July 2014 |publisher=Emol.com}}</ref> Upon successful graduation of secondary school, students may continue into [[:en:Higher_education|higher education]]. The higher education schools in Chile consist of [[:en:Chilean_Traditional_Universities|Chilean Traditional Universities]] and are divided into [[:en:Public_university|public universities]] or [[:en:Private_university|private universities]]. There are [[:en:List_of_medical_schools_in_South_America#Chile|medical schools]] and both the [[:en:Universidad_de_Chile|Universidad de Chile]] and [[:en:Universidad_Diego_Portales|Universidad Diego Portales]] offer [[:en:Legal_education|law schools]] in a partnership with [[:en:Yale_University|Yale University]].<ref>{{cite web |title=Program in Chile &#124; Yale Law School |url=http://www.law.yale.edu/linkageinchili.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20131224103311/http://www.law.yale.edu/linkageinchili.htm |archive-date=24 December 2013 |access-date=22 December 2013 |publisher=Law.yale.edu}}</ref> == යොමු කිරීම් == oroue16rlpiwnog4ydtye9d2o8uk1my 750364 750363 2025-06-23T08:24:44Z BuddhikaW88 37808 750364 wikitext text/x-wiki Chile's 2017 census reported a population of 17,574,003. Its rate of population growth has been decreasing since 1990, due to a declining [[:en:Birth_rate|birth rate]]. By 2050 the population is expected to reach approximately 20.2 million people. චිලීහි 2017 සංගණනයේදී ජනගහනය 17,574,003 ක් වාර්තා විය. උපත් අනුපාතය පහත වැටීම හේතුවෙන් එහි ජනගහන වර්ධන අනුපාතය 1990 සිට අඩු වෙමින් පවතී.<ref>{{cite web |title=Anuario Estadísticas Vitales 2003 |url=http://www.ine.cl/canales/chile_estadistico/demografia_y_vitales/estadisticas_vitales/pdf/anuarios/vitales2003.zip |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200501215449/https://www.ine.cl/canales/chile_estadistico/demografia_y_vitales/estadisticas_vitales/pdf/anuarios/vitales2003.zip |archive-date=1 May 2020 |access-date=30 May 2008 |publisher=Instituto National de Estadísticas}}</ref> 2050 වන විට ජනගහනය ආසන්න වශයෙන් මිලියන 20.2 ක් දක්වා ළඟා වනු ඇතැයි අපේක්ෂා කෙරේ.<ref>{{cite web |title=Chile: Proyecciones y Estimaciones de Población. Total País 1950–2050 |url=http://www.ine.cl/canales/chile_estadistico/demografia_y_vitales/proyecciones/Informes/Microsoft%20Word%20-%20InforP_T.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20091230181515/http://www.ine.cl/canales/chile_estadistico/demografia_y_vitales/proyecciones/Informes/Microsoft%20Word%20-%20InforP_T.pdf |archive-date=30 December 2009 |publisher=Instituto National de Estadísticas}}</ref> පෙරටුගාමීන් සහ ජනවාර්ගිකත්වය === පෙරටුගාමීන් සහ ජනවාර්ගිකත්වය === [[File:Ministro_Osorio_entrega_terreno_a_Comunidad_Mapuche_Lorenzo_Quintrileo_de_Tirúa.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Ministro_Osorio_entrega_terreno_a_Comunidad_Mapuche_Lorenzo_Quintrileo_de_Tir%C3%BAa.jpg|thumb|ටිරුවාහි මාපුචේ කාන්තාවන්]] [[File:Misa_por_Chile_-_Banderas.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Misa_por_Chile_-_Banderas.jpg|thumb|චිලී කොඩි අතැති චිලී ජාතිකයන්]] Mexican professor Francisco Lizcano, of the [[:en:National_Autonomous_University_of_Mexico|National Autonomous University of Mexico]], estimated that 52.7% of [[:en:Chileans|Chileans]] were white, 39.3% were [[:en:Mestizo|mestizo]], and 8% were [[:en:Amerindian|Amerindian]]. According to the [[:en:Encyclopædia_Britannica|Encyclopædia Britannica]], as of the year 2002, only 22% of Chileans were white and 72% were mestizo. In 1984, a study from the Revista de Pediatría de Chile titled ''Sociogenetic Reference Framework for Public Health Studies in Chile'' determined an ancestry of 67.9% European, and 32.1% Native American In 1994, a biological study determined that the Chilean composition was 64% European and 35% Amerindian. The recent study in the Candela Project establishes that the genetic composition of Chile is 52% of European origin, with 44% of the genome coming from Native Americans (Amerindians), and 4% coming from Africa, making Chile a primarily mestizo country with traces of African descent present in half of the population. Another genetic study conducted by the [[:en:University_of_Brasília|University of Brasília]] in several South American countries shows a similar genetic composition for Chile, with a European contribution of 51.6%, an Amerindian contribution of 42.1%, and an African contribution of 6.3%. In 2015, another study established genetic composition in 57% European, 38% Native American, and 2.5% African. මෙක්සිකෝවේ ජාතික ස්වයං පාලන විශ්ව විද්‍යාලයේ මෙක්සිකානු මහාචාර්ය ෆ්‍රැන්සිස්කෝ ලිස්කානෝ ඇස්තමේන්තු කළේ චිලී ජාතිකයන්ගෙන් 52.7% ක් සුදු ජාතිකයන්, 39.3% ක් මෙස්ටිසෝ ජාතිකයන් සහ 8% ක් ඇමරිකානු ඉන්දියානුවන් බවයි.<ref>{{cite journal|last1=Lizcano Fernández|first1=Francisco|date=August 2005|title=Composición Étnica de las Tres Áreas Culturales del Continente Americano al Comienzo del Siglo XXI|trans-title=Ethnic Composition of the Three Cultural Areas of the American Continent at the Beginning of the 21st Century|url=http://www.scielo.org.mx/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S1405-14352005000200185|url-status=live|journal=Convergencia|language=es|volume=12|issue=38|pages=185–232|archive-url=https://web.archive.org/web/20220922054604/https://www.scielo.org.mx/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S1405-14352005000200185|archive-date=22 September 2022|access-date=23 November 2020}}</ref> එන්සයික්ලොපීඩියා බ්‍රිටැනිකාට අනුව, 2002 වසර වන විට, චිලී ජාතිකයන්ගෙන් 22% ක් පමණක් සුදු ජාතිකයින් වූ අතර 72% ක් මෙස්ටිසෝ විය.<ref>{{Cite web |date=2024-12-10 |title=Chile - Indigenous, Mestizo, European {{!}} Britannica |url=https://www.britannica.com/place/Chile/People |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20241204141156/https://www.britannica.com/place/Chile/People |archive-date=4 December 2024 |access-date=2024-12-11 |website=www.britannica.com |language=en}}</ref> 1984 දී, චිලී හි මහජන සෞඛ්‍ය අධ්‍යයන සඳහා වන සමාජීය ජානමය යොමු රාමුව යන මාතෘකාව යටතේ චිලී හි රිවිස්ටා ඩි පීඩියාට්‍රියා ඩි චිලී අධ්‍යයනයකින් 67.9% යුරෝපීය සහ 32.1% ස්වදේශික ඇමරිකානුවන්ගේ මුතුන් මිත්තන් තීරණය කරන ලදී.<ref name="Valenzuela, 1984">{{cite journal|last1=Valenzuela|first1=C.|date=1984|title=Marco de referencia sociogenético para los estudios de Salud Pública en Chile|trans-title=Sociogenetic reference limits for public health studies in Chile|journal=Revista Chilena de Pediatría|language=es|volume=55|issue=2|pages=123–127|pmid=6473850|s2cid=162443939}}</ref><ref name="Vanegas et al, 2008">{{cite journal|last1=Vanegas L|first1=Jairo|last2=Villalón C|first2=Marcelo|last3=Valenzuela Y|first3=Carlos|date=May 2008|title=Ethnicity and race as variables in epidemiological research about inequity|journal=Revista médica de Chile|volume=136|issue=5|pages=637–644|doi=10.4067/S0034-98872008000500014|pmid=18769813|doi-access=free}}</ref> 1994 දී, ජීව විද්‍යාත්මක අධ්‍යයනයකින් චිලී සංයුතිය 64% යුරෝපීය සහ 35% ඇමරින්දියන් බව තීරණය කරන ලදී.<ref name="Cruz-Coke">{{cite journal|last=Cruz-Coke|first=Ricardo|year=1994|title=Genetic epidemiology of single gene defects in Chile|journal=Facultad de Medicina de la Universidad de Chile|location=Santiago de Chile|volume=31|issue=9|pages=702–706|doi=10.1136/jmg.31.9.702|pmc=1050080|pmid=7815439}}</ref> කැන්ඩෙලා ව්‍යාපෘතියේ මෑත කාලීන අධ්‍යයනයෙන් තහවුරු වූයේ චිලී හි ජාන සංයුතිය යුරෝපීය සම්භවයක් ඇති 52% ක් වන අතර, ජෙනෝමයෙන් 44% ක් ස්වදේශික ඇමරිකානුවන්ගෙන් (ඇමරින්දියන්) සහ 4% ක් අප්‍රිකාවෙන් පැමිණෙන අතර, චිලී ප්‍රධාන වශයෙන් මෙස්ටිසෝ රටක් බවට පත් කරමින් ජනගහනයෙන් අඩක් තුළ අප්‍රිකානු සම්භවයක් ඇති බවට සලකුණු ඇත.<ref>{{cite web |date=19 August 2013 |title=Estudio genético en chilenos muestra desconocida herencia africana &#124; El Dínamo |url=http://www.eldinamo.cl/2013/08/19/estudio-genetico-en-chilenos-muestra-desconocida-herencia-africana/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20140706180053/http://www.eldinamo.cl/2013/08/19/estudio-genetico-en-chilenos-muestra-desconocida-herencia-africana/ |archive-date=6 July 2014 |access-date=22 December 2013 |publisher=Eldinamo.cl}}</ref> දකුණු ඇමරිකානු රටවල් කිහිපයක බ්‍රසීලියා විශ්ව විද්‍යාලය විසින් සිදු කරන ලද තවත් ජානමය අධ්‍යයනයකින් චිලී සඳහා සමාන ජාන සංයුතියක් පෙන්නුම් කරන අතර, යුරෝපීය දායකත්වය 51.6% ක්, ඇමරිකානු ඉන්දියානු දායකත්වය 42.1% ක් සහ අප්‍රිකානු දායකත්වය 6.3% ක් වේ.<ref name="UB">{{cite thesis|last1=Godinho|first1=Neide Maria de Oliveira|title=O impacto das migrações na constituição genética de populações latino-americanas|trans-title=The impact of migration on the genetic makeup of Latin American populations|language=pt|date=2008|url=https://repositorio.unb.br/handle/10482/5542|access-date=23 November 2020|archive-date=12 November 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20201112044147/https://repositorio.unb.br/handle/10482/5542|url-status=live}}</ref> 2015 දී, තවත් අධ්‍යයනයකින් යුරෝපීය 57% ක්, ස්වදේශික ඇමරිකානු 38% ක් සහ අප්‍රිකානු 2.5% ක් තුළ ජාන සංයුතිය ස්ථාපිත කරන ලදී.<ref>{{cite journal|last=Homburger|first=Julian|display-authors=et al|year=2015|title=Genomic Insights into the Ancestry and Demographic History of South America|journal=[[PLOS Genetics]]|volume=11|issue=12|at=1005602|doi=10.1371/journal.pgen.1005602|pmc=4670080|pmid=26636962|doi-access=free}}</ref> A public health booklet from the [[:en:University_of_Chile|University of Chile]] states that 35% of the population is of Caucasian origin; "predominantly White" Mestizos are estimated to amount to a total of 65%, while Native Americans (Amerindians) comprise the remaining 5%. Despite the genetic considerations, many Chileans, if asked, would self-identify as White. The 2011 [[:en:Latinobarómetro|Latinobarómetro]] survey asked respondents in Chile what race they considered themselves to belong to. Most answered "White" (59%), while 25% said "Mestizo" and 8% self-classified as "indigenous". A 2002 national poll revealed that a majority of Chileans believed they possessed some (43.4%) or much (8.3%) "indigenous blood", while 40.3% responded that they had none. Chile is one of 22 countries to have signed and ratified the only binding international law concerning indigenous peoples, the [[:en:Indigenous_and_Tribal_Peoples_Convention,_1989|Indigenous and Tribal Peoples Convention, 1989]]. It was adopted in 1989 as the [[:en:International_Labour_Organization|International Labour Organization]] (ILO) Convention 169. Chile ratified it in 2008. A Chilean court decision in November 2009, considered to be a landmark ruling on indigenous rights, made use of the convention. The Supreme Court decision on Aymara water rights upheld rulings by both the Pozo Almonte tribunal and the Iquique Court of Appeals and marks the first judicial application of ILO Convention 169 in Chile. චිලී විශ්ව විද්‍යාලයේ මහජන සෞඛ්‍ය පොත් පිංචක සඳහන් වන්නේ ජනගහනයෙන් 35% ක් කොකේසියානු සම්භවයක් ඇති බවයි; "ප්‍රධාන වශයෙන් සුදු" මෙස්ටිසෝවරු මුළු 65% ක් ලෙස ඇස්තමේන්තු කර ඇති අතර, ස්වදේශික ඇමරිකානුවන් (අමරින්ඩියන්වරු) ඉතිරි 5% න් සමන්විත වේ.<ref name="UC">{{cite web |title=5.2.6. Estructura racial |url=http://mazinger.sisib.uchile.cl/repositorio/lb/ciencias_quimicas_y_farmaceuticas/medinae/cap2/5b6.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20071016124831/http://mazinger.sisib.uchile.cl/repositorio/lb/ciencias_quimicas_y_farmaceuticas/medinae/cap2/5b6.html |archive-date=16 October 2007 |access-date=26 August 2007 |work=La Universidad de Chile}} ([http://mazinger.sisib.uchile.cl/repositorio/lb/ciencias_quimicas_y_farmaceuticas/medinae/ Main page] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090916211140/http://mazinger.sisib.uchile.cl/repositorio/lb/ciencias_quimicas_y_farmaceuticas/medinae/|date=16 September 2009}})</ref> ජානමය සලකා බැලීම් තිබියදීත්, බොහෝ චිලී ජාතිකයන්, විමසුවහොත්, සුදු ජාතිකයන් ලෙස ස්වයං-හඳුනා ගනු ඇත. 2011 ලතින් බැරමෙට්‍රෝ සමීක්ෂණය චිලී හි ප්‍රතිචාර දැක්වූවන්ගෙන් විමසුවේ ඔවුන් තමන් අයත් වන්නේ කුමන ජාතියටදැයි සලකන බවයි. බොහෝ දෙනෙක් "සුදු" (59%) ලෙස පිළිතුරු දුන් අතර, 25% ක් "මෙස්ටිසෝ" යැයි පැවසූ අතර 8% ක් "ස්වදේශික" ලෙස ස්වයං-වර්ගීකරණය කළහ.<ref>{{cite web |title=Informe Latinobarómetro 2011 |url=http://www.latinobarometro.org/latino/LATContenidos.jsp |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20160113084058/http://www.latinobarometro.org/latino/LATContenidos.jsp |archive-date=13 January 2016 |access-date=13 July 2013 |publisher=Latinobarometro.org}}</ref> 2002 ජාතික මත විමසුමකින් හෙළි වූයේ චිලී ජාතිකයන්ගෙන් බහුතරයක් (43.4%) හෝ ඊට වැඩි ප්‍රමාණයක් (8.3%) "ස්වදේශික රුධිරය" ඇති බව විශ්වාස කළ අතර, 40.3% ක් ප්‍රතිචාර දැක්වූයේ ඔවුන්ට කිසිවක් නොමැති බවයි.<ref>{{cite web |date=July 2002 |title=Encuesta CEP, Julio 2002 |url=http://www.cepchile.cl/enc_encuestas.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130429001707/http://www.cepchile.cl/enc_encuestas.html |archive-date=29 April 2013 |access-date=18 May 2012 |language=es}}</ref> චිලී යනු ආදිවාසීන් පිළිබඳ එකම බැඳීමක් ඇති ජාත්‍යන්තර නීතිය වන 1989 ආදිවාසී සහ ගෝත්‍රික ජනතා සම්මුතියට අත්සන් කර අනුමත කළ රටවල් 22 න් එකකි.<ref>{{cite web |date=9 January 2004 |title=ILOLEX: submits English query |url=http://www.ilo.org/ilolex/cgi-lex/ratifce.pl?C169 |url-status=dead |archive-url=http://arquivo.pt/wayback/20091225170052/http://www.ilo.org/ilolex/cgi-lex/ratifce.pl?C169 |archive-date=25 December 2009 |publisher=Ilo.org}}</ref> එය 1989 දී ජාත්‍යන්තර කම්කරු සංවිධානයේ (ILO) සම්මුතිය 169 ලෙස සම්මත කරන ලදී. 2008 දී චිලී එය අනුමත කළේය. 2009 නොවැම්බර් මාසයේදී චිලී අධිකරණ තීන්දුවක්, ස්වදේශික අයිතිවාසිකම් පිළිබඳ සන්ධිස්ථාන තීන්දුවක් ලෙස සලකනු ලැබූ අතර, සම්මුතිය භාවිතා කළේය. අයිමාරා ජල අයිතිවාසිකම් පිළිබඳ ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණ තීන්දුව, පොසෝ ඇල්මොන්ටේ විනිශ්චය සභාව සහ ඉක්වික් අභියාචනාධිකරණය යන දෙකෙහිම තීන්දු තහවුරු කළ අතර චිලී හි ILO සම්මුතිය 169 හි පළමු අධිකරණමය යෙදුම සනිටුහන් කරයි.<ref>{{cite web |date=30 November 2009 |title=Chile's Supreme Court Upholds Indigenous Water Use Rights |url=http://www.santiagotimes.cl/index.php?option=com_content&view=article&id=17739:chiles-supreme-court-upholds-indigenous-water-use-rights&catid=19:other&Itemid=142 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20100303200719/http://www.santiagotimes.cl/index.php?option=com_content&view=article&id=17739:chiles-supreme-court-upholds-indigenous-water-use-rights&catid=19:other&Itemid=142 |archive-date=3 March 2010 |access-date=2 March 2010 |work=The Santiago Times}}</ref> The earliest [[:en:Emigration_from_Europe|European immigrants]] were Spanish colonizers who arrived in the 16th century. The Amerindian population of central Chile was absorbed into the [[:en:Spaniards|Spanish]] settler population in the beginning of the colonial period to form the large [[:en:Mestizo|mestizo]] population that exists in Chile today; mestizos create modern middle and lower classes. In the 18th and 19th centuries, many [[:en:Basque_Chileans|Basques]] came to Chile where they integrated into the existing elites of [[:en:Castile_(historical_region)|Castilian]] origin. Postcolonial Chile was never a particularly attractive destination for migrants, owing to its remoteness and distance from Europe.<ref name="Euzko">{{cite web |author=Waldo Ayarza Elorza |title=De los Vascos, Oñati y los Elorza |url=http://www.euzkoetxeachile.cl/libros/04-De%20los%20Vascos%20Onati%20y%20los%20Elorza-2.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130819165814/http://www.euzkoetxeachile.cl/libros/04-De%20los%20Vascos%20Onati%20y%20los%20Elorza-2.pdf |archive-date=19 August 2013 |access-date=13 July 2013 |pages=59, 65, 66}}</ref><ref name="HistoriaContemporaneaDeChile">{{cite book |last1=Salazar Vergara |first1=Gabriel |title=Historia contemporánea de Chile: Actores, identidad y movimiento. II |last2=Pinto |first2=Julio |publisher=[[Lom Ediciones]] |year=1999 |isbn=978-956-282-174-2 |pages=76–81 |chapter=La Presencia Inmigrante |access-date=14 July 2013 |chapter-url=https://books.google.com/books?id=Vyx8JQtvU78C&pg=PA78 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020127/https://books.google.com/books?id=Vyx8JQtvU78C&pg=PA78 |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> Europeans preferred to stay in countries closer to their homelands instead of taking the long journey through the Straits of Magellan or crossing the Andes.<ref name="Euzko" /> European migration did not result in a significant change in the ethnic composition of Chile, except in the [[:en:Magallanes_y_la_Antártica_Chilena_Region|region of Magellan]]. Spaniards were the only major European migrant group to Chile,<ref name="Euzko" /> and there was never large-scale immigration such as that to Argentina or Brazil.<ref name="HistoriaContemporaneaDeChile" /> Between 1851 and 1924, Chile only received 0.5% of European immigration to Latin America, compared to 46% to Argentina, 33% to Brazil, 14% to Cuba, and 4% to Uruguay. However, it is undeniable that immigrants have played a significant role in Chilean society. මුල්ම යුරෝපීය සංක්‍රමණිකයන් 16 වන සියවසේ පැමිණි ස්පාඤ්ඤ යටත් විජිතවාදීන් විය.<ref>{{Cite web |title=Osasuna Saila - Eusko Jaurlaritza |url=https://www.euskadi.eus/eusko-jaurlaritza/osasun-saila/hasiera/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210410191534/https://www.euskadi.eus/eusko-jaurlaritza/osasun-saila/hasiera/ |archive-date=10 April 2021 |access-date=1 April 2021 |website=Euskadi.eus |language=Basque}}</ref> මධ්‍යම චිලීයේ ඇමරින්ඩියන් ජනගහනය යටත් විජිත යුගයේ ආරම්භයේ දී ස්පාඤ්ඤ පදිංචිකරුවන්ගේ ජනගහනයට අවශෝෂණය කර අද චිලී හි පවතින විශාල මෙස්ටිසෝ ජනගහනය ඇති කළේය; මෙස්ටිසෝවරු නූතන මධ්‍යම හා පහළ පන්ති නිර්මාණය කරති. 18 වන සහ 19 වන සියවස් වලදී, බොහෝ බාස්ක්වරු චිලීයට පැමිණි අතර එහිදී ඔවුන් කැස්ටිලියානු සම්භවයක් ඇති ප්‍රභූන් සමඟ ඒකාබද්ධ වූහ. පශ්චාත් යටත් විජිත චිලී කිසි විටෙකත් සංක්‍රමණිකයින් සඳහා විශේෂයෙන් ආකර්ශනීය ගමනාන්තයක් නොවීය, එහි දුරස්ථභාවය සහ යුරෝපයෙන් දුරස්ථභාවය හේතුවෙන්.<ref name="Euzko" /><ref name="HistoriaContemporaneaDeChile" /> යුරෝපීයයන් මැගෙලන් සමුද්‍ර සන්ධිය හරහා දිගු ගමනක් යාම හෝ ඇන්ඩීස් තරණය කිරීම වෙනුවට ඔවුන්ගේ මව්බිමට සමීප රටවල රැඳී සිටීමට කැමැත්තක් දැක්වූහ.<ref name="Euzko" /> යුරෝපීය සංක්‍රමණය චිලීයේ ජනවාර්ගික සංයුතියේ සැලකිය යුතු වෙනසක් ඇති කළේ නැත, මැගෙලන් කලාපය හැර.<ref name="C1907">{{cite web |date=1907 |title=Memoria presentada al Supremo Gobierno por la Comision Central del Censo |url=http://www.ine.cl/canales/usuarios/cedoc_online/censos/pdf/censo_1907.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090919222206/http://www.ine.cl/canales/usuarios/cedoc_online/censos/pdf/censo_1907.pdf |archive-date=19 September 2009 |access-date=13 February 2013 |language=es}}</ref> චිලීයට පැමිණි එකම ප්‍රධාන යුරෝපීය සංක්‍රමණික කණ්ඩායම ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයන් වූ අතර,<ref name="Euzko" /> ආර්ජන්ටිනාවට හෝ බ්‍රසීලයට වැනි මහා පරිමාණ සංක්‍රමණ කිසිදා සිදු නොවීය.<ref name="HistoriaContemporaneaDeChile" /> 1851 සහ 1924 අතර කාලය තුළ, චිලීයට ලතින් ඇමරිකාවට යුරෝපීය සංක්‍රමණයෙන් ලැබුණේ 0.5% ක් පමණි, ආර්ජන්ටිනාවට 46% ක්, බ්‍රසීලයට 33% ක්, කියුබාවට 14% ක් සහ උරුගුවේට 4% ක් විය.<ref name="Euzko" /> කෙසේ වෙතත්, චිලී සමාජයේ සංක්‍රමණිකයන් සැලකිය යුතු කාර්යභාරයක් ඉටු කර ඇති බව අවිවාදිතය.<ref name="HistoriaContemporaneaDeChile" /> Immigrants to Chile during the 19th and 20th centuries came from France, [[:en:Great_Britain|Great Britain]], Germany, and [[:en:Croatia|Croatia]], among others. Descendants of different [[:en:Ethnic_groups_in_Europe|European ethnic groups]] often intermarried in Chile. This intermarriage and mixture of cultures and races have helped to shape the present society and culture of the Chilean middle and upper classes. Also, roughly 500,000 of Chile's population is of full or partial [[:en:Palestinian_people|Palestinian origin]], and 800,000 Arab descents. Chile currently has 1.5 million of Latin American immigrants, mainly from [[:en:Venezuela|Venezuela]], [[:en:Peru|Peru]], [[:en:Haiti|Haiti]], [[:en:Colombia|Colombia]], [[:en:Bolivia|Bolivia]] and [[:en:Argentina|Argentina]]; 8% of the total population in 2019, without counting descendantsAccording to the 2002 national census, Chile's foreign-born population has increased by 75% since 1992. As of November 2021, numbers of people entering Chile from elsewhere in Latin America have grown swiftly in the last decade, tripling in the last three years to 1.5 million, with arrivals stemming from humanitarian crises in Haiti (ca. 180,000) and Venezuela (ca 460,000). 19 වන සහ 20 වන සියවස් වලදී චිලී වෙත සංක්‍රමණිකයන් පැමිණියේ ප්‍රංශය,<ref>{{cite journal|last=Parvex|first=R.|date=2014|title=Le Chili et les mouvements migratoires|url=https://journals.openedition.org/hommesmigrations/2720|url-status=live|journal=Hommes & Migrations|issue=Nº 1305|pages=71–76|doi=10.4000/hommesmigrations.2720|archive-url=https://web.archive.org/web/20200801043210/https://journals.openedition.org/hommesmigrations/2720|archive-date=1 August 2020|access-date=21 July 2020|doi-access=free}}</ref> මහා බ්‍රිතාන්‍යය,<ref name="Británicos, 700.000">{{cite web |author=Jorge Sanhueza Aviléz |title=Historia de Chile: Otros Artículos. Británicos y Anglosajones en Chile durante el siglo XIX |url=http://www.biografiadechile.cl/detalle.php?IdContenido=1673&IdCategoria=91&IdArea=488&TituloPagina=Historia%20de%20Chile |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20201112003642/http://www.biografiadechile.cl/detalle.php?IdContenido=1673 |archive-date=12 November 2020 |access-date=16 March 2012 |publisher=Biografía de Chile}}</ref> ජර්මනිය,<ref name="Alemanes, 500.000">{{cite news|url=http://www.dw.de/alemanes-en-chile-entre-el-pasado-colono-y-el-presente-empresarial/a-14958983-1|title=Alemanes en Chile: entre el pasado colono y el presente empresarial|author=Victoria Dannemann|access-date=21 July 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20150501162120/http://www.dw.de/alemanes-en-chile-entre-el-pasado-colono-y-el-presente-empresarial/a-14958983-1|archive-date=1 May 2015|publisher=Deustche-Welle|url-status=live}}</ref> සහ ක්‍රොඒෂියාව,<ref name="Croatas, 400.000">{{cite web |title=Inmigración a Chile |url=http://www.domovina.cl/inmigrantes-otras.php |archive-url=https://web.archive.org/web/20150702225324/http://www.domovina.cl/inmigrantes-otras.php |archive-date=2 July 2015 |publisher=Domivina}}</ref> යනාදී රටවලින් ය. විවිධ යුරෝපීය ජනවාර්ගික කණ්ඩායම්වලින් පැවත එන්නන් බොහෝ විට චිලී හි අන්තර් විවාහ වෙති. මෙම අන්තර් විවාහය සහ සංස්කෘතීන් සහ ජාතීන් මිශ්‍ර කිරීම චිලී මධ්‍යම සහ ඉහළ පන්තිවල වර්තමාන සමාජය සහ සංස්කෘතිය හැඩගැස්වීමට උපකාරී වී ඇත.<ref name="deia.com">{{cite web |date=22 May 2008 |title=entrevista al Presidente de la Cámara vasca |url=http://www.deia.com/es/impresa/2008/05/22/bizkaia/ekonomia/469496.php |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090511001812/http://www.deia.com/es/impresa/2008/05/22/bizkaia/ekonomia/469496.php |archive-date=11 May 2009 |publisher=Deia.com}}</ref> එසේම, චිලී ජනගහනයෙන් ආසන්න වශයෙන් 500,000 ක් පූර්ණ හෝ අර්ධ පලස්තීන සම්භවයක් ඇති අය වන අතර,<ref>{{cite web |date=7 April 2003 |title=Chile: Palestinian refugees arrive to warm welcome |url=http://www.adnkronos.com/AKI/English/CultureAndMedia/?id=1.0.2050534508 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20171124194143/http://www1.adnkronos.com/AKI/English/CultureAndMedia/?id=1.0.2050534508 |archive-date=24 November 2017 |access-date=29 October 2009 |publisher=Adnkronos.com}}</ref><ref>{{cite web |title=500,000 descendientes de primera y segunda generación de palestinos en Chile |url=http://laventana.casa.cult.cu/modules.php?name=News&file=article&sid=514 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090722073846/http://laventana.casa.cult.cu/modules.php?name=News&file=article&sid=514 |archive-date=22 July 2009 |access-date=13 July 2013 |publisher=Laventana.casa.cult.cu}}</ref> සහ අරාබි සම්භවයක් ඇති අය 800,000 කි.<ref name="Oriente próximo, 800.000, Palestinos, 500.000">{{cite news|url=http://www.ibtimes.com/arabs-andes-chile-unlikely-long-term-home-large-palestinian-community-1449718|title=Arabs in the Andes? Chile, The Unlikely Long-Term Home of a Large Palestinian Community|author=Ghosh P.|work=International Business Times|access-date=29 September 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20210423212551/https://www.ibtimes.com/arabs-andes-chile-unlikely-long-term-home-large-palestinian-community-1449718|archive-date=23 April 2021|url-status=live}}</ref> චිලී හි දැනට ලතින් ඇමරිකානු සංක්‍රමණිකයන් මිලියන 1.5 ක් සිටින අතර, ප්‍රධාන වශයෙන් වෙනිසියුලාව, පේරු, හයිටි, කොලොම්බියාව, බොලිවියාව සහ ආර්ජන්ටිනාව යන රටවලින් පැමිණේ; 2019 දී මුළු ජනගහනයෙන් 8% ක්, පැවත එන්නන් ගණන් නොගෙන.<ref name="INE-DEM, 2019">[https://www.ine.cl/prensa/2020/03/12/seg%C3%BAn-estimaciones-la-cantidad-de-personas-extranjeras-residentes-habituales-en-chile-bordea-los-1-5-millones-al-31-de-diciembre-de-2019 Estimación de Población Extranjera en Chile, al 31 de diciembre de 2019] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20220504115042/https://www.ine.cl/prensa/2020/03/12/seg%C3%BAn-estimaciones-la-cantidad-de-personas-extranjeras-residentes-habituales-en-chile-bordea-los-1-5-millones-al-31-de-diciembre-de-2019|date=4 May 2022}}, del Departamento de Extranjería y Migración (DEM) del Instituto Nacional de Estadísticas de Chile (INE), pp. 21. Retrieved 29 Juny 2020.</ref><ref>{{cite web |title=Chile: Moving Towards a Migration Policy |url=http://www.migrationinformation.org/Profiles/display.cfm?ID=199 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140215080515/http://migrationinformation.org/Profiles/display.cfm?ID=199 |archive-date=15 February 2014 |access-date=1 August 2011 |publisher=Migrationinformation.org}}</ref> 2002 ජාතික සංගණනයට අනුව, 1992 සිට චිලියේ විදේශීය-උපන් ජනගහනය 75% කින් වැඩි වී ඇත.<ref>{{cite web |last=Landaburu |first=Juan |date=24 June 2007 |title=El debate sobre la inmigración ilegal se extiende a la región |url=http://www.lanacion.com.ar/nota.asp?nota_id=920108 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090213112339/http://www.lanacion.com.ar/nota.asp?nota_id=920108 |archive-date=13 February 2009 |access-date=31 December 2008 |work=[[La Nación]]}}</ref> 2021 නොවැම්බර් වන විට, ලතින් ඇමරිකාවේ වෙනත් තැන්වල සිට චිලී රටට ඇතුළු වන පුද්ගලයින් සංඛ්‍යාව පසුගිය දශකය තුළ ශීඝ්‍රයෙන් වර්ධනය වී ඇති අතර, පසුගිය වසර තුන තුළ මිලියන 1.5 දක්වා තුන් ගුණයකින් වැඩි වී ඇති අතර, හයිටියේ (ආසන්න වශයෙන් 180,000) සහ වෙනිසියුලාවේ (ආසන්න වශයෙන් 460,000) මානුෂීය අර්බුද හේතුවෙන් පැමිණීම් සිදු වී ඇත.<ref>{{Cite web |date=20 November 2021 |title=Chilean Election Unlikely to Halt New Barriers to Immigration |url=https://globalriskinsights.com/2021/11/chilean-election-unlikely-to-halt-new-barriers-to-immigration/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20211121064647/https://globalriskinsights.com/2021/11/chilean-election-unlikely-to-halt-new-barriers-to-immigration/ |archive-date=21 November 2021 |access-date=21 November 2021 |work=Global Risk Insights}}</ref> === නාගරිකකරණය === About 85% of the country's population lives in urban areas, with 40% living in [[Santiago|Greater Santiago]]. The largest agglomerations according to the 2002 census are Greater Santiago with 5.6 million people, [[Greater Concepción]] with 861,000 and [[Greater Valparaíso]] with 824,000. නාගරිකකරණය රටේ ජනගහනයෙන් 85% ක් පමණ නාගරික ප්‍රදේශවල ජීවත් වන අතර 40% ක් මහා සන්තියාගෝ හි ජීවත් වෙති. 2002 සංගණනයට අනුව විශාලතම සමූහකරණයන් වන්නේ මිලියන 5.6 ක ජනතාවක් සිටින මහා සන්තියාගෝ, 861,000 ක් සිටින මහා කන්සෙප්සියන් සහ 824,000 ක් සිටින මහා වල්පරයිසෝ ය.<ref>{{cite web |title=List of Chilean cities |url=http://www.observatoriourbano.cl/indurb/pre_ciudades.asp?id_user=0&idComCiu=0 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160304031912/http://www.observatoriourbano.cl/indurb/pre_ciudades.asp?id_user=0&idComCiu=0 |archive-date=4 March 2016 |publisher=Observatorio Urbano, Ministerio de Vivienda y Urbanismo de Chile}}</ref> {{Largest cities of Chile}} === ආගම === {{bar box|title=Religious background in Chile (2012 Census)<ref name=CIA>{{Cite CIA World Factbook|country=Chile|access-date=29 January 2017}}</ref><ref name=CENSUS2012>{{cite web|url=https://www.cooperativa.cl/noticias/site/artic/20130425/asocfile/20130425190105/resultados_censo_2012_poblacion_vivienda_tomosiyii.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20140415043914/http://www.cooperativa.cl/noticias/site/artic/20130425/asocfile/20130425190105/resultados_censo_2012_poblacion_vivienda_tomosiyii.pdf |archive-date=15 April 2014 |url-status=live|title=Resultados XVIII Censo de Población|date=2012}}</ref>|titlebar=#ddd|left1=Religion|right1=Percent|float=right|bars={{bar percent|[[Catholic Church]]|DarkBlue|66.7}} {{bar percent|[[Protestantism]]|Skyblue|16.4}} {{bar percent|[[Irreligion|No religion]]|grey|11.5}} {{bar percent|Others|Orange|4.5}} {{bar percent|Unspecified|Black|1.1}}}} [[File:Catedral_Metropolitana_de_Santiago_2012-09-01_10-05-15.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Catedral_Metropolitana_de_Santiago_2012-09-01_10-05-15.jpg|thumb|1748 සහ 1906 අතර ඉදිකරන ලද සන්තියාගෝ මෙට්‍රොපොලිටන් ආසන දෙව්මැදුර]] [[File:Iglesia_de_Achao_-_fachada.JPG|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Iglesia_de_Achao_-_fachada.JPG|thumb|267x267පික්|18 වන සියවසේ ඉදිකරන ලද සහ දැන් යුනෙස්කෝ ලෝක උරුම අඩවියක් වන අචාඕහි සැන්ටා මාරියා ද ලොරෙටෝ පල්ලිය.]] Historically, the [[:en:Indigenous_peoples_in_Chile|indigenous peoples in Chile]] observed a variety of religions before the [[:en:Conquest_of_Chile|Spanish conquest]] in the 16th century. During [[:en:Colonial_Chile|Spanish rule]] and the first century of Chilean independence, the [[:en:Catholic_Church|Catholic Church]] was one of the most powerful institutions in the country. In the late 19th century, liberal policies (the so-called ''Leyes laicas'' or "lay laws") started to reduce the influence of the clergy and the promulgation of a [[:en:Chilean_Constitution_of_1925|new Constitution]] in 1925 established the [[:en:Separation_of_church_and_state|separation of church and state]]. ඓතිහාසික වශයෙන්, 16 වන සියවසේ ස්පාඤ්ඤ ආක්‍රමණයට පෙර චිලීයේ ආදිවාසී ජනතාව විවිධ ආගම් නිරීක්ෂණය කළහ. ස්පාඤ්ඤ පාලනය සහ චිලී නිදහසේ පළමු සියවස තුළ, කතෝලික පල්ලිය රටේ බලවත්ම ආයතනවලින් එකකි. 19 වන සියවසේ අගභාගයේදී, ලිබරල් ප්‍රතිපත්ති (ඊනියා ලේයිස් ලයිකාස් හෝ "ගිහි නීති") පූජක පක්ෂයේ බලපෑම අඩු කිරීමට පටන් ගත් අතර 1925 දී නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවක් ප්‍රකාශයට පත් කිරීමත් සමඟ පල්ලිය සහ රාජ්‍යය වෙන් කිරීම ස්ථාපිත විය.<ref>{{Cite book |last=H. |first=Smith, Brian |title=The Church and Politics in Chile Challenges to Modern Catholicism. |date=2014 |publisher=Princeton University Press |isbn=978-1-4008-5697-8 |oclc=1170509102}}</ref> {{As of|2012}}, 66.6% of Chilean population over 15 years of age claimed to adhere to the Roman Catholic church, a decrease from the 70% reported in the 2002 census. In the same census of 2012, 17% of Chileans reported adherence to an Evangelical church ("Evangelical" in the census referred to all Christian denominations other than the Roman Catholic and [[:en:Eastern_Orthodox_Church|Orthodox]]—Greek, Persian, Serbian, Ukrainian, and Armenian—churches, [[:en:The_Church_of_Jesus_Christ_of_Latter-day_Saints|the Church of Jesus Christ of Latter-day Saints]], [[:en:Seventh-day_Adventists|Seventh-day Adventists]], and [[:en:Jehovah's_Witnesses|Jehovah's Witnesses]]: essentially, those denominations generally still termed "[[:en:Protestants|Protestant]]" in most English-speaking lands, although [[:en:Adventism|Adventism]] is often considered an Evangelical denomination as well). Approximately 90% of Evangelical Christians are [[:en:Pentecostal|Pentecostal]]. but [[:en:Wesleyan_Church|Wesleyan]], [[:en:Lutheran|Lutheran]], [[:en:Anglican|Anglican]], [[:en:Anglicanism|Episcopalian]], [[:en:Presbyterian|Presbyterian]], [[:en:Reformed_churches|other Reformed]], [[:en:Baptist|Baptist]], and [[:en:Methodist_church|Methodist churches]] also are present amongst Chilean Evangelical churches. Irreligious people, atheists, and agnostics account for around 12% of the population. 2012 වන විට, චිලී ජනගහනයෙන් වයස අවුරුදු 15 ට වැඩි 66.6%<ref name="censo.cl">{{cite web |date=7 September 2015 |title=Population 15 years of age or older, by religion, region, sex and age groups. (censused population) |url=http://plazapublica.cl/wp-content/uploads/658799.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20170207182725/http://plazapublica.cl/wp-content/uploads/658799.pdf |archive-date=7 February 2017 |access-date=23 March 2018 |language=es |format=.pdf}}</ref> ක් රෝමානු කතෝලික පල්ලියට අනුගත වන බව ප්‍රකාශ කළ අතර, එය 2002 සංගණනයේදී වාර්තා වූ 70%<ref>7,853,428 out of 11,226,309 people over 15 years of age. {{cite web |title=Population 15 years of age or older, by religion, administrative division, sex and age groups |url=http://www.ine.cl/cd2002/cuadros/6/C6_00000.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20060519100306/http://www.ine.cl/cd2002/cuadros/6/C6_00000.pdf |archive-date=19 May 2006 |access-date=1 March 2014 |work=Censo 2002 |language=es}}</ref> ට වඩා අඩුවීමකි. 2012 සංගණනයේදීම, චිලී ජාතිකයන්ගෙන් 17% ක් එවැන්ජලිකල් පල්ලියකට අනුගත වන බව වාර්තා විය (සංගණනයේදී "එවැන්ජලිකල්" යනු රෝමානු කතෝලික සහ ඕතඩොක්ස් - ග්‍රීක, පර්සියානු, සර්බියානු, යුක්‍රේනියානු සහ ආර්මේනියානු - පල්ලි, පසුකාලීන සාන්තුවරයන්ගේ ජේසුස් ක්‍රිස්තුස් වහන්සේගේ පල්ලිය, සෙවන්ත්-ඩේ ඇඩ්වෙන්ටිස්ට්වරුන් සහ යෙහෝවාගේ සාක්ෂිකරුවන් හැර අනෙකුත් සියලුම ක්‍රිස්තියානි නිකායන් ගැන සඳහන් කරයි: මූලික වශයෙන්, බොහෝ ඉංග්‍රීසි කතා කරන රටවල එම නිකායන් සාමාන්‍යයෙන් තවමත් "ප්‍රොතෙස්තන්ත" ලෙස හැඳින්වේ, නමුත් ඇඩ්වෙන්ටිස්වාදය බොහෝ විට එවැන්ජලිකල් නිකායක් ලෙසද සැලකේ). එවැන්ජලිකල් කිතුනුවන්ගෙන් ආසන්න වශයෙන් 90% ක් පෙන්තකොස්ත ජාතිකයෝ වෙති. නමුත් වෙස්ලියන්, ලුතරන්, ඇන්ග්ලිකන්, එපිස්කෝපලියන්, ප්‍රෙස්බිටේරියන්, වෙනත් ප්‍රතිසංස්කරණ, බැප්ටිස්ට් සහ මෙතෝදිස්ත පල්ලි ද චිලී එවැන්ජලිකල් පල්ලි අතර පවතී.<ref name="religiousfreedomreport">{{cite web |date=19 September 2008 |title=Chile |url=https://2001-2009.state.gov/g/drl/rls/irf/2008/108518.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230404113441/https://2001-2009.state.gov/g/drl/rls/irf/2008/108518.htm |archive-date=4 April 2023 |access-date=22 May 2019 |work=International Religious Freedom Report |publisher=United States Department of State}}</ref> ආගමික නොවන පුද්ගලයින්, අදේවවාදීන් සහ අඥෙයවාදීන් ජනගහනයෙන් 12% ක් පමණ වේ. By 2015, the major religion in Chile remained Christianity (68%), with an estimated 55% of Chileans belonging to the Roman Catholic church, 13% to various Evangelical churches, and just 7% adhering to any other religion. Agnostics and atheist were estimated at 25% of the population. Chile has a [[:en:Baháʼí_Faith|Baháʼí]] religious community, and is home to the Baháʼí mother temple, or continental [[:en:Baháʼí_House_of_Worship|House of Worship]], for Latin America. Completed in 2016, it serves as a space for people of all religions and backgrounds to gather, meditate, reflect, and worship. It is formed from cast glass and translucent marble and has been described as innovative in its architectural style. 2015 වන විට, චිලියේ ප්‍රධාන ආගම ක්‍රිස්තියානි ධර්මය (68%) ලෙස පැවතුනි, ඇස්තමේන්තුගත චිලී ජාතිකයන්ගෙන් 55% ක් රෝමානු කතෝලික පල්ලියට අයත් වන අතර, 13% ක් විවිධ එවැන්ජලිකල් පල්ලිවලට අයත් වන අතර, 7% ක් පමණක් වෙනත් ඕනෑම ආගමකට අනුගත වේ. අඥෙයවාදීන් සහ අදේවවාදීන් ජනගහනයෙන් 25% ක් ලෙස ගණන් බලා ඇත.<ref>{{Cite web |date=7 September 2015 |title=Track semanal de Opinión Pública |trans-title=Weekly Public Opinion Track |url=http://plazapublica.cl/wp-content/uploads/658799.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20170207182725/http://plazapublica.cl/wp-content/uploads/658799.pdf |archive-date=7 February 2017 |access-date=11 December 2018 |language=es}}</ref> චිලියේ බහායි ආගමික ප්‍රජාවක් ඇති අතර, ලතින් ඇමරිකාව සඳහා බහායි මව් දේවමාළිගාව හෝ මහාද්වීපික නමස්කාර මන්දිරය පිහිටා ඇත. 2016 දී නිම කරන ලද මෙය, සියලු ආගම් සහ පසුබිම්වල පුද්ගලයින්ට රැස්වීමට, භාවනා කිරීමට, පරාවර්තනය කිරීමට සහ නමස්කාර කිරීමට අවකාශයක් ලෙස සේවය කරයි.<ref>{{Cite web |author-last=Purushotma |author-first=Shastri |date=6 December 2017 |title=Breathtaking Baha'i Temple Rises in Chile |url=https://www.huffingtonpost.com/shastri-purushotma/bahai-temple-of-light-ris_b_6242968.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20161205142740/http://www.huffingtonpost.com/shastri-purushotma/bahai-temple-of-light-ris_b_6242968.html |archive-date=5 December 2016 |access-date=5 August 2021 |website=[[HuffPost]] |agency=HuffPost}}</ref> එය වාත්තු වීදුරු සහ පාරභාසක කිරිගරුඬ වලින් සෑදී ඇති අතර එහි ගෘහ නිර්මාණ ශෛලිය තුළ නව්‍ය ලෙස විස්තර කර ඇත.<ref>{{Cite web |author-last=Purushotma |author-first=Shastri |date=6 December 2017 |title=Breathtaking Baha'i Temple Rises in Chile |url=https://www.huffingtonpost.com/shastri-purushotma/bahai-temple-of-light-ris_b_6242968.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20161205142740/http://www.huffingtonpost.com/shastri-purushotma/bahai-temple-of-light-ris_b_6242968.html |archive-date=5 December 2016 |access-date=21 February 2019 |website=[[HuffPost]] |agency=HuffPost}}</ref> The Constitution guarantees the right to [[:en:Freedom_of_religion|freedom of religion]], and other laws and policies contribute to generally free religious practice. The law at all levels fully protects this right against abuse by either governmental or private actors. Church and state are officially [[:en:Separation_of_church_and_state|separate]] in Chile. A 1999 law on religion prohibits [[:en:Religious_discrimination|religious discrimination]]. However, the Roman Catholic church for mostly historical and social reasons enjoys a privileged status and occasionally receives preferential treatment. Government officials attend Roman Catholic events as well as major Evangelical and Jewish ceremonies. The Chilean government treats the religious holidays of Christmas, [[:en:Good_Friday|Good Friday]], the [[:en:Our_Lady_of_Mount_Carmel|Feast of the Virgin of Carmen]], the [[:en:Feast_of_Saints_Peter_and_Paul|Feast of Saints Peter and Paul]], the [[:en:Assumption_of_Mary|Feast of the Assumption]], [[:en:All_Saints'_Day|All Saints' Day]], and the [[:en:Feast_of_the_Immaculate_Conception|Feast of the Immaculate Conception]] as [[:en:Public_holiday|national holidays]]. Recently, the government declared 31 October, [[:en:Reformation_Day|Reformation Day]], to be an additional national holiday, in honor of the Evangelical churches of the country The [[:en:Patron_saint|patron saints]] of Chile are [[:en:Our_Lady_of_Mount_Carmel|Our Lady of Mount Carmel]] and [[:en:Saint_James_the_Greater|Saint James the Greater]] (''Santiago''). In 2005, [[:en:Pope_Benedict_XVI|Pope Benedict XVI]] canonized [[:en:Alberto_Hurtado|Alberto Hurtado]], who became the country's second native Roman Catholic saint after [[:en:Teresa_de_los_Andes|Teresa de los Andes]]. ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව ආගමික නිදහසේ අයිතිය සහතික කරන අතර, අනෙකුත් නීති සහ ප්‍රතිපත්ති සාමාන්‍යයෙන් නිදහස් ආගමික පිළිවෙත් සඳහා දායක වේ. රජයේ හෝ පෞද්ගලික ක්‍රියාකාරීන් විසින් අපයෝජනය කිරීමට එරෙහිව සියලුම මට්ටම්වල නීතිය මෙම අයිතිය සම්පූර්ණයෙන්ම ආරක්ෂා කරයි.<ref name="religiousfreedomreport" /> චිලියේ පල්ලිය සහ රාජ්‍යය නිල වශයෙන් වෙන්ව පවතී. 1999 ආගම පිළිබඳ නීතියක් ආගමික වෙනස්කම් කිරීම තහනම් කරයි. කෙසේ වෙතත්, බොහෝ දුරට ඓතිහාසික හා සමාජීය හේතූන් මත රෝමානු කතෝලික පල්ලිය වරප්‍රසාද ලත් තත්වයක් භුක්ති විඳින අතර ඉඳහිට මනාප සැලකිල්ලක් ලබා ගනී.<ref>Bill Kte'pi, "Chile", in Robert E. Emery, ''Cultural Sociology of Divorce: An Encyclopedia, Volume 1'' (London: Sage, 2013), 266–68. books.google.com/books?id=wzJdSIfeeTQC&pg=PA266 {{ISBN|9781412999588}}</ref> රජයේ නිලධාරීන් රෝමානු කතෝලික උත්සව මෙන්ම ප්‍රධාන එවැන්ජලිකල් සහ යුදෙව් උත්සව සඳහා සහභාගී වේ.<ref name="religiousfreedomreport" /> චිලී රජය නත්තල්, සුබ සිකුරාදා, කාමන් කන්‍යාවගේ මංගල්‍යය, පේතෘස් සහ පෝල් සාන්තුවරයන්ගේ මංගල්‍යය, උපකල්පන මංගල්‍යය, සියලු සාන්තුවරයන්ගේ දිනය සහ නිර්මල පිළිසිඳ ගැනීමේ මංගල්‍යය යන ආගමික නිවාඩු දින ජාතික නිවාඩු දින ලෙස සලකයි.<ref name="religiousfreedomreport" /> මෑතකදී, රජය විසින් ඔක්තෝබර් 31, ප්‍රතිසංස්කරණ දිනය, රටේ එවැන්ජලිකල් පල්ලිවලට ගෞරවයක් වශයෙන් අතිරේක ජාතික නිවාඩු දිනයක් ලෙස ප්‍රකාශයට පත් කරන ලදී.<ref>{{Cite news|url=http://www.economist.com/world/americas/displaystory.cfm?story_id=12564066|title=Hola, Luther|date=6 November 2008|newspaper=The Economist|archive-url=https://web.archive.org/web/20081210125640/http://www.economist.com/world/americas/displaystory.cfm?story_id=12564066|archive-date=10 December 2008|url-status=dead}}</ref><ref>{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/hi/spanish/specials/2007/en_nombre_de_la_fe/newsid_7701000/7701290.stm|title=Los evangélicos tienen su feriado|author=Andrea Henríquez|date=31 October 2008|access-date=17 December 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20180625104726/http://news.bbc.co.uk/hi/spanish/specials/2007/en_nombre_de_la_fe/newsid_7701000/7701290.stm|archive-date=25 June 2018|publisher=BBC Mundo|url-status=live}}</ref> චිලීහි අනුශාසක සාන්තුවරයන් වන්නේ කර්මෙල් කන්දේ අප ස්වාමිදූ සහ මහා ශාන්ත ජේම්ස් (සන්තියාගෝ) ය.<ref>{{cite web |title=Patron Saints: 'C' |url=http://www.catholic.org/saints/patron.php?letter=C |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190409002526/https://www.catholic.org/saints/patron.php?letter=C |archive-date=9 April 2019 |access-date=28 June 2012 |publisher=Catholic Online}}</ref> 2005 දී, XVI වන බෙනඩික්ට් පාප් වහන්සේ, තෙරේසා ඩි ලොස් ඇන්ඩීස්ගෙන් පසු රටේ දෙවන ස්වදේශික රෝමානු කතෝලික සාන්තුවරයා බවට පත් වූ ඇල්බර්ටෝ හර්ටාඩෝව ශාන්තුවරයට පත් කරන ලදී.<ref>{{cite web |title=Las fechas del proceso de Canonización del Padre Hurtado |url=http://www.canonizacion.cl/cano_etapaPH.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080122033957/http://www.canonizacion.cl/cano_etapaPH.html |archive-date=22 January 2008 |access-date=9 January 2008 |language=es}}</ref> === භාෂා === [[File:Mapudungun.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Mapudungun.jpg|thumb|මාපුචේ භාෂාවෙන් සහ චිලී ස්පාඤ්ඤ භාෂාවෙන් ලියා ඇති චිලී හිතෝපදේශයකි. මෙහි භාවිතා වන මාපුඩුන්ගුන් හෝඩිය එකඟ වූ ප්‍රමිතියක් පිළිබිඹු නොකරයි. ඇත්ත වශයෙන්ම, මාපුචේ භාෂාව ලිවීම සඳහා දැනට භාවිතා කරන වෙනස් අක්ෂර තුනක් තිබේ.<ref>Montrul, Silvina. El Bilinguismo En El Mundo Hispanohablante. Hoboken: John Wiley & Sons Inc, 2013. p. 249</ref>]] The [[:en:Chilean_Spanish|Spanish spoken in Chile]] is distinctively accented and quite unlike that of neighboring South American countries because final syllables are often dropped, and some consonants have a soft pronunciation.{{clarify|reason=Which consonants and what kind of soft pronunciation?|date=April 2018}} Accent varies only very slightly from north to south; more noticeable are the differences in accent based on social class or whether one lives in the city or the country. That the Chilean population was largely formed in a small section at the center of the country and then migrated in modest numbers to the north and south helps explain this relative lack of differentiation, which was maintained by the national reach of radio, and now television, which also helps to diffuse and homogenize colloquial expressions.<ref name="countrystudies">{{cite web |date=31 March 1994 |title=Development and Breakdown of Democracy, 1830–1973 |url=http://countrystudies.us/chile/85.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110709014719/http://countrystudies.us/chile/85.htm |archive-date=9 July 2011 |access-date=21 April 2009 |work=Country Studies |publisher=Library of Congress}}</ref> There are several indigenous languages spoken in Chile: [[:en:Mapudungun|Mapudungun]], [[:en:Aymara_language|Aymara]], [[:en:Rapa_Nui_language|Rapa Nui]], [[:en:Chilean_Sign_Language|Chilean Sign Language]] and (barely surviving) [[:en:Qawasqar_language|Qawasqar]] and [[:en:Yaghan_language|Yaghan]], along with non-indigenous German, Italian, English, Greek and [[:en:Chilean_Quechua|Quechua]]. After the Spanish conquest, Spanish took over as the [[:en:Lingua_franca|lingua franca]] and the indigenous languages have become minority languages, with some now extinct or close to extinction.<ref>{{cite web |title=Ethnologue report for Chile |url=http://www.ethnologue.com/show_country.asp?name=CL |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20130203004338/http://www.ethnologue.com/show_country.asp?name=CL |archive-date=3 February 2013 |access-date=1 August 2011 |publisher=Ethnologue.com}}</ref> German is still spoken to some extent in southern Chile,<ref>{{cite web |author=Oliver Zoellner |title=Oliver Zoellner &#124; Generating Samples of Ethnic Minorities in Chile |url=http://www.research-worldwide.de/article-chile2005.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20091202075142/http://www.research-worldwide.de/article-chile2005.html |archive-date=2 December 2009 |access-date=17 December 2009 |publisher=Research-worldwide.de}}</ref> either in small countryside pockets or as a second language among the communities of larger cities. Through initiatives such as the [[:en:English_Opens_Doors|English Opens Doors Program]], the government made English mandatory for students in fifth grade and above in public schools. Most private schools in Chile start teaching English from kindergarten.<ref>{{cite web |title=Repeat after me: Hello, my name is |url=http://www.globalpost.com/dispatch/chile/090908/lack-english-proficiency |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20100811114741/http://www.globalpost.com/dispatch/chile/090908/lack-english-proficiency |archive-date=11 August 2010 |access-date=22 February 2010 |publisher=Globalpost.com}}</ref> Common English words have been absorbed and appropriated into everyday Spanish speech.<ref>{{cite journal|last1=Sáez Godoy|first1=Leopoldo|date=2005|title=Anglicismos en el español de Chile|trans-title=Anglicisms in Chilean Spanish|journal=Atenea (Concepción)|language=es|issue=492|pages=171–177|doi=10.4067/S0718-04622005000200010|doi-access=free}}</ref> === සෞඛ්‍යය === [[File:Credencial_Fonasa.png|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Credencial_Fonasa.png|thumb|ජාතික සෞඛ්‍ය අරමුදලේ (ෆොනාසා) කාඩ්පත]] The [[:en:Ministry_of_Health_(Chile)|Ministry of Health]] (''Minsal'') is the cabinet-level administrative office in charge of planning, directing, coordinating, executing, controlling and informing the public health policies formulated by the President of Chile. The [[:en:Fondo_Nacional_de_Salud|National Health Fund]] (''Fonasa''), created in 1979, is the financial entity entrusted to collect, manage and distribute state funds for health in Chile. It is funded by the public. All employees pay 7% of their monthly income to the fund.<ref>{{cite web |date= |title=¿Cuál es la cotización legal para salud de un trabajador activo y en qué plazo deben ser declaradas y pagadas? |url=http://www.supersalud.gob.cl/consultas/667/w3-article-2908.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210926171408/http://www.supersalud.gob.cl/consultas/667/w3-article-2908.html |archive-date=26 September 2021 |access-date=26 September 2021 |website=supersalud.gob.cl |publisher=[[Ministry of Health (Chile)|Superintendence of Health]]}}</ref> Fonasa is part of the NHSS and has executive power through the [[:en:Ministry_of_Health_(Chile)|Ministry of Health (Chile)]]. Its headquarters are in [[:en:Santiago|Santiago]] and decentralized public service is conducted by various Regional Offices. More than 12 million beneficiaries benefit from Fonasa. Beneficiaries can also opt for more costly private insurance through [[:en:Isapre|Isapre]]. In the 2024 Global Hunger Index, Chile is one of 22 countries with a GHI score of less than 5.<ref>{{Cite web |title=Global Hunger Index Scores by 2024 GHI Rank |url=https://www.globalhungerindex.org/ranking.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220225183607/https://www.globalhungerindex.org/ranking.html |archive-date=25 February 2022 |access-date=2024-12-13 |website=Global Hunger Index (GHI) - peer-reviewed annual publication designed to comprehensively measure and track hunger at the global, regional, and country levels |language=en}}</ref> === අධ්‍යාපනය === [[File:Casa_Central_de_la_Universidad_de_Chile.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Casa_Central_de_la_Universidad_de_Chile.jpg|thumb|සන්තියාගෝ හි චිලී විශ්ව විද්‍යාලයේ කැසා සෙන්ට්‍රල්]] In Chile, education begins with [[:en:Preschool|preschool]] until the age of 5. [[:en:Primary_school|Primary school]] is provided for children between ages 6 and 13. Students then attend [[:en:Secondary_school|secondary school]] until graduation at age 17. Secondary education is divided into two parts: During the first two years, students receive a general education. Then, they choose a branch: scientific humanistic education, artistic education, or technical and professional education. Secondary school ends two years later on the acquirement of a certificate (licencia de enseñanza media).<ref>{{Cite web |title=Chile |url=https://unevoc.unesco.org/home/Dynamic+TVET+Country+Profiles/country=CHL |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140429204820/http://www.unevoc.unesco.org/worldtvetdatabase1.php?ct=CHL |archive-date=29 April 2014 |access-date=29 April 2014 |website=UNESCO International Centre for Technical and Vocational Education and Training |series=TVET Country Profiles}}</ref> Chilean education is segregated by wealth in a three-tiered system – the quality of the schools reflects socioeconomic backgrounds: * city schools (colegios municipales) that are mostly free and have the worst education results, mostly attended by poor students; * subsidized schools that receive some money from the government which can be supplemented by fees paid by the student's family, which are attended by mid-income students and typically get mid-level results; and * entirely private schools that consistently get the best results. Many private schools charge attendance fees of 0,5 to 1 median household income.<ref>{{cite web |date=30 December 2013 |title=Mensualidad de los colegios con los mejores puntajes en la PSU supera los mil |url=http://www.emol.com/noticias/nacional/2013/12/30/637336/mensualidad-en-colegios-top-10-en-la-psu-supera-los-250-mil.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140719000507/http://www.emol.com/noticias/nacional/2013/12/30/637336/mensualidad-en-colegios-top-10-en-la-psu-supera-los-250-mil.html |archive-date=19 July 2014 |access-date=18 July 2014 |publisher=Emol.com}}</ref> Upon successful graduation of secondary school, students may continue into [[:en:Higher_education|higher education]]. The higher education schools in Chile consist of [[:en:Chilean_Traditional_Universities|Chilean Traditional Universities]] and are divided into [[:en:Public_university|public universities]] or [[:en:Private_university|private universities]]. There are [[:en:List_of_medical_schools_in_South_America#Chile|medical schools]] and both the [[:en:Universidad_de_Chile|Universidad de Chile]] and [[:en:Universidad_Diego_Portales|Universidad Diego Portales]] offer [[:en:Legal_education|law schools]] in a partnership with [[:en:Yale_University|Yale University]].<ref>{{cite web |title=Program in Chile &#124; Yale Law School |url=http://www.law.yale.edu/linkageinchili.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20131224103311/http://www.law.yale.edu/linkageinchili.htm |archive-date=24 December 2013 |access-date=22 December 2013 |publisher=Law.yale.edu}}</ref> == යොමු කිරීම් == m5hre9r9dn9559ks5tpfn7aohz4a5fn 750365 750364 2025-06-23T08:26:16Z BuddhikaW88 37808 /* භාෂා */ 750365 wikitext text/x-wiki Chile's 2017 census reported a population of 17,574,003. Its rate of population growth has been decreasing since 1990, due to a declining [[:en:Birth_rate|birth rate]]. By 2050 the population is expected to reach approximately 20.2 million people. චිලීහි 2017 සංගණනයේදී ජනගහනය 17,574,003 ක් වාර්තා විය. උපත් අනුපාතය පහත වැටීම හේතුවෙන් එහි ජනගහන වර්ධන අනුපාතය 1990 සිට අඩු වෙමින් පවතී.<ref>{{cite web |title=Anuario Estadísticas Vitales 2003 |url=http://www.ine.cl/canales/chile_estadistico/demografia_y_vitales/estadisticas_vitales/pdf/anuarios/vitales2003.zip |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200501215449/https://www.ine.cl/canales/chile_estadistico/demografia_y_vitales/estadisticas_vitales/pdf/anuarios/vitales2003.zip |archive-date=1 May 2020 |access-date=30 May 2008 |publisher=Instituto National de Estadísticas}}</ref> 2050 වන විට ජනගහනය ආසන්න වශයෙන් මිලියන 20.2 ක් දක්වා ළඟා වනු ඇතැයි අපේක්ෂා කෙරේ.<ref>{{cite web |title=Chile: Proyecciones y Estimaciones de Población. Total País 1950–2050 |url=http://www.ine.cl/canales/chile_estadistico/demografia_y_vitales/proyecciones/Informes/Microsoft%20Word%20-%20InforP_T.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20091230181515/http://www.ine.cl/canales/chile_estadistico/demografia_y_vitales/proyecciones/Informes/Microsoft%20Word%20-%20InforP_T.pdf |archive-date=30 December 2009 |publisher=Instituto National de Estadísticas}}</ref> පෙරටුගාමීන් සහ ජනවාර්ගිකත්වය === පෙරටුගාමීන් සහ ජනවාර්ගිකත්වය === [[File:Ministro_Osorio_entrega_terreno_a_Comunidad_Mapuche_Lorenzo_Quintrileo_de_Tirúa.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Ministro_Osorio_entrega_terreno_a_Comunidad_Mapuche_Lorenzo_Quintrileo_de_Tir%C3%BAa.jpg|thumb|ටිරුවාහි මාපුචේ කාන්තාවන්]] [[File:Misa_por_Chile_-_Banderas.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Misa_por_Chile_-_Banderas.jpg|thumb|චිලී කොඩි අතැති චිලී ජාතිකයන්]] Mexican professor Francisco Lizcano, of the [[:en:National_Autonomous_University_of_Mexico|National Autonomous University of Mexico]], estimated that 52.7% of [[:en:Chileans|Chileans]] were white, 39.3% were [[:en:Mestizo|mestizo]], and 8% were [[:en:Amerindian|Amerindian]]. According to the [[:en:Encyclopædia_Britannica|Encyclopædia Britannica]], as of the year 2002, only 22% of Chileans were white and 72% were mestizo. In 1984, a study from the Revista de Pediatría de Chile titled ''Sociogenetic Reference Framework for Public Health Studies in Chile'' determined an ancestry of 67.9% European, and 32.1% Native American In 1994, a biological study determined that the Chilean composition was 64% European and 35% Amerindian. The recent study in the Candela Project establishes that the genetic composition of Chile is 52% of European origin, with 44% of the genome coming from Native Americans (Amerindians), and 4% coming from Africa, making Chile a primarily mestizo country with traces of African descent present in half of the population. Another genetic study conducted by the [[:en:University_of_Brasília|University of Brasília]] in several South American countries shows a similar genetic composition for Chile, with a European contribution of 51.6%, an Amerindian contribution of 42.1%, and an African contribution of 6.3%. In 2015, another study established genetic composition in 57% European, 38% Native American, and 2.5% African. මෙක්සිකෝවේ ජාතික ස්වයං පාලන විශ්ව විද්‍යාලයේ මෙක්සිකානු මහාචාර්ය ෆ්‍රැන්සිස්කෝ ලිස්කානෝ ඇස්තමේන්තු කළේ චිලී ජාතිකයන්ගෙන් 52.7% ක් සුදු ජාතිකයන්, 39.3% ක් මෙස්ටිසෝ ජාතිකයන් සහ 8% ක් ඇමරිකානු ඉන්දියානුවන් බවයි.<ref>{{cite journal|last1=Lizcano Fernández|first1=Francisco|date=August 2005|title=Composición Étnica de las Tres Áreas Culturales del Continente Americano al Comienzo del Siglo XXI|trans-title=Ethnic Composition of the Three Cultural Areas of the American Continent at the Beginning of the 21st Century|url=http://www.scielo.org.mx/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S1405-14352005000200185|url-status=live|journal=Convergencia|language=es|volume=12|issue=38|pages=185–232|archive-url=https://web.archive.org/web/20220922054604/https://www.scielo.org.mx/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S1405-14352005000200185|archive-date=22 September 2022|access-date=23 November 2020}}</ref> එන්සයික්ලොපීඩියා බ්‍රිටැනිකාට අනුව, 2002 වසර වන විට, චිලී ජාතිකයන්ගෙන් 22% ක් පමණක් සුදු ජාතිකයින් වූ අතර 72% ක් මෙස්ටිසෝ විය.<ref>{{Cite web |date=2024-12-10 |title=Chile - Indigenous, Mestizo, European {{!}} Britannica |url=https://www.britannica.com/place/Chile/People |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20241204141156/https://www.britannica.com/place/Chile/People |archive-date=4 December 2024 |access-date=2024-12-11 |website=www.britannica.com |language=en}}</ref> 1984 දී, චිලී හි මහජන සෞඛ්‍ය අධ්‍යයන සඳහා වන සමාජීය ජානමය යොමු රාමුව යන මාතෘකාව යටතේ චිලී හි රිවිස්ටා ඩි පීඩියාට්‍රියා ඩි චිලී අධ්‍යයනයකින් 67.9% යුරෝපීය සහ 32.1% ස්වදේශික ඇමරිකානුවන්ගේ මුතුන් මිත්තන් තීරණය කරන ලදී.<ref name="Valenzuela, 1984">{{cite journal|last1=Valenzuela|first1=C.|date=1984|title=Marco de referencia sociogenético para los estudios de Salud Pública en Chile|trans-title=Sociogenetic reference limits for public health studies in Chile|journal=Revista Chilena de Pediatría|language=es|volume=55|issue=2|pages=123–127|pmid=6473850|s2cid=162443939}}</ref><ref name="Vanegas et al, 2008">{{cite journal|last1=Vanegas L|first1=Jairo|last2=Villalón C|first2=Marcelo|last3=Valenzuela Y|first3=Carlos|date=May 2008|title=Ethnicity and race as variables in epidemiological research about inequity|journal=Revista médica de Chile|volume=136|issue=5|pages=637–644|doi=10.4067/S0034-98872008000500014|pmid=18769813|doi-access=free}}</ref> 1994 දී, ජීව විද්‍යාත්මක අධ්‍යයනයකින් චිලී සංයුතිය 64% යුරෝපීය සහ 35% ඇමරින්දියන් බව තීරණය කරන ලදී.<ref name="Cruz-Coke">{{cite journal|last=Cruz-Coke|first=Ricardo|year=1994|title=Genetic epidemiology of single gene defects in Chile|journal=Facultad de Medicina de la Universidad de Chile|location=Santiago de Chile|volume=31|issue=9|pages=702–706|doi=10.1136/jmg.31.9.702|pmc=1050080|pmid=7815439}}</ref> කැන්ඩෙලා ව්‍යාපෘතියේ මෑත කාලීන අධ්‍යයනයෙන් තහවුරු වූයේ චිලී හි ජාන සංයුතිය යුරෝපීය සම්භවයක් ඇති 52% ක් වන අතර, ජෙනෝමයෙන් 44% ක් ස්වදේශික ඇමරිකානුවන්ගෙන් (ඇමරින්දියන්) සහ 4% ක් අප්‍රිකාවෙන් පැමිණෙන අතර, චිලී ප්‍රධාන වශයෙන් මෙස්ටිසෝ රටක් බවට පත් කරමින් ජනගහනයෙන් අඩක් තුළ අප්‍රිකානු සම්භවයක් ඇති බවට සලකුණු ඇත.<ref>{{cite web |date=19 August 2013 |title=Estudio genético en chilenos muestra desconocida herencia africana &#124; El Dínamo |url=http://www.eldinamo.cl/2013/08/19/estudio-genetico-en-chilenos-muestra-desconocida-herencia-africana/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20140706180053/http://www.eldinamo.cl/2013/08/19/estudio-genetico-en-chilenos-muestra-desconocida-herencia-africana/ |archive-date=6 July 2014 |access-date=22 December 2013 |publisher=Eldinamo.cl}}</ref> දකුණු ඇමරිකානු රටවල් කිහිපයක බ්‍රසීලියා විශ්ව විද්‍යාලය විසින් සිදු කරන ලද තවත් ජානමය අධ්‍යයනයකින් චිලී සඳහා සමාන ජාන සංයුතියක් පෙන්නුම් කරන අතර, යුරෝපීය දායකත්වය 51.6% ක්, ඇමරිකානු ඉන්දියානු දායකත්වය 42.1% ක් සහ අප්‍රිකානු දායකත්වය 6.3% ක් වේ.<ref name="UB">{{cite thesis|last1=Godinho|first1=Neide Maria de Oliveira|title=O impacto das migrações na constituição genética de populações latino-americanas|trans-title=The impact of migration on the genetic makeup of Latin American populations|language=pt|date=2008|url=https://repositorio.unb.br/handle/10482/5542|access-date=23 November 2020|archive-date=12 November 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20201112044147/https://repositorio.unb.br/handle/10482/5542|url-status=live}}</ref> 2015 දී, තවත් අධ්‍යයනයකින් යුරෝපීය 57% ක්, ස්වදේශික ඇමරිකානු 38% ක් සහ අප්‍රිකානු 2.5% ක් තුළ ජාන සංයුතිය ස්ථාපිත කරන ලදී.<ref>{{cite journal|last=Homburger|first=Julian|display-authors=et al|year=2015|title=Genomic Insights into the Ancestry and Demographic History of South America|journal=[[PLOS Genetics]]|volume=11|issue=12|at=1005602|doi=10.1371/journal.pgen.1005602|pmc=4670080|pmid=26636962|doi-access=free}}</ref> A public health booklet from the [[:en:University_of_Chile|University of Chile]] states that 35% of the population is of Caucasian origin; "predominantly White" Mestizos are estimated to amount to a total of 65%, while Native Americans (Amerindians) comprise the remaining 5%. Despite the genetic considerations, many Chileans, if asked, would self-identify as White. The 2011 [[:en:Latinobarómetro|Latinobarómetro]] survey asked respondents in Chile what race they considered themselves to belong to. Most answered "White" (59%), while 25% said "Mestizo" and 8% self-classified as "indigenous". A 2002 national poll revealed that a majority of Chileans believed they possessed some (43.4%) or much (8.3%) "indigenous blood", while 40.3% responded that they had none. Chile is one of 22 countries to have signed and ratified the only binding international law concerning indigenous peoples, the [[:en:Indigenous_and_Tribal_Peoples_Convention,_1989|Indigenous and Tribal Peoples Convention, 1989]]. It was adopted in 1989 as the [[:en:International_Labour_Organization|International Labour Organization]] (ILO) Convention 169. Chile ratified it in 2008. A Chilean court decision in November 2009, considered to be a landmark ruling on indigenous rights, made use of the convention. The Supreme Court decision on Aymara water rights upheld rulings by both the Pozo Almonte tribunal and the Iquique Court of Appeals and marks the first judicial application of ILO Convention 169 in Chile. චිලී විශ්ව විද්‍යාලයේ මහජන සෞඛ්‍ය පොත් පිංචක සඳහන් වන්නේ ජනගහනයෙන් 35% ක් කොකේසියානු සම්භවයක් ඇති බවයි; "ප්‍රධාන වශයෙන් සුදු" මෙස්ටිසෝවරු මුළු 65% ක් ලෙස ඇස්තමේන්තු කර ඇති අතර, ස්වදේශික ඇමරිකානුවන් (අමරින්ඩියන්වරු) ඉතිරි 5% න් සමන්විත වේ.<ref name="UC">{{cite web |title=5.2.6. Estructura racial |url=http://mazinger.sisib.uchile.cl/repositorio/lb/ciencias_quimicas_y_farmaceuticas/medinae/cap2/5b6.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20071016124831/http://mazinger.sisib.uchile.cl/repositorio/lb/ciencias_quimicas_y_farmaceuticas/medinae/cap2/5b6.html |archive-date=16 October 2007 |access-date=26 August 2007 |work=La Universidad de Chile}} ([http://mazinger.sisib.uchile.cl/repositorio/lb/ciencias_quimicas_y_farmaceuticas/medinae/ Main page] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090916211140/http://mazinger.sisib.uchile.cl/repositorio/lb/ciencias_quimicas_y_farmaceuticas/medinae/|date=16 September 2009}})</ref> ජානමය සලකා බැලීම් තිබියදීත්, බොහෝ චිලී ජාතිකයන්, විමසුවහොත්, සුදු ජාතිකයන් ලෙස ස්වයං-හඳුනා ගනු ඇත. 2011 ලතින් බැරමෙට්‍රෝ සමීක්ෂණය චිලී හි ප්‍රතිචාර දැක්වූවන්ගෙන් විමසුවේ ඔවුන් තමන් අයත් වන්නේ කුමන ජාතියටදැයි සලකන බවයි. බොහෝ දෙනෙක් "සුදු" (59%) ලෙස පිළිතුරු දුන් අතර, 25% ක් "මෙස්ටිසෝ" යැයි පැවසූ අතර 8% ක් "ස්වදේශික" ලෙස ස්වයං-වර්ගීකරණය කළහ.<ref>{{cite web |title=Informe Latinobarómetro 2011 |url=http://www.latinobarometro.org/latino/LATContenidos.jsp |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20160113084058/http://www.latinobarometro.org/latino/LATContenidos.jsp |archive-date=13 January 2016 |access-date=13 July 2013 |publisher=Latinobarometro.org}}</ref> 2002 ජාතික මත විමසුමකින් හෙළි වූයේ චිලී ජාතිකයන්ගෙන් බහුතරයක් (43.4%) හෝ ඊට වැඩි ප්‍රමාණයක් (8.3%) "ස්වදේශික රුධිරය" ඇති බව විශ්වාස කළ අතර, 40.3% ක් ප්‍රතිචාර දැක්වූයේ ඔවුන්ට කිසිවක් නොමැති බවයි.<ref>{{cite web |date=July 2002 |title=Encuesta CEP, Julio 2002 |url=http://www.cepchile.cl/enc_encuestas.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130429001707/http://www.cepchile.cl/enc_encuestas.html |archive-date=29 April 2013 |access-date=18 May 2012 |language=es}}</ref> චිලී යනු ආදිවාසීන් පිළිබඳ එකම බැඳීමක් ඇති ජාත්‍යන්තර නීතිය වන 1989 ආදිවාසී සහ ගෝත්‍රික ජනතා සම්මුතියට අත්සන් කර අනුමත කළ රටවල් 22 න් එකකි.<ref>{{cite web |date=9 January 2004 |title=ILOLEX: submits English query |url=http://www.ilo.org/ilolex/cgi-lex/ratifce.pl?C169 |url-status=dead |archive-url=http://arquivo.pt/wayback/20091225170052/http://www.ilo.org/ilolex/cgi-lex/ratifce.pl?C169 |archive-date=25 December 2009 |publisher=Ilo.org}}</ref> එය 1989 දී ජාත්‍යන්තර කම්කරු සංවිධානයේ (ILO) සම්මුතිය 169 ලෙස සම්මත කරන ලදී. 2008 දී චිලී එය අනුමත කළේය. 2009 නොවැම්බර් මාසයේදී චිලී අධිකරණ තීන්දුවක්, ස්වදේශික අයිතිවාසිකම් පිළිබඳ සන්ධිස්ථාන තීන්දුවක් ලෙස සලකනු ලැබූ අතර, සම්මුතිය භාවිතා කළේය. අයිමාරා ජල අයිතිවාසිකම් පිළිබඳ ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණ තීන්දුව, පොසෝ ඇල්මොන්ටේ විනිශ්චය සභාව සහ ඉක්වික් අභියාචනාධිකරණය යන දෙකෙහිම තීන්දු තහවුරු කළ අතර චිලී හි ILO සම්මුතිය 169 හි පළමු අධිකරණමය යෙදුම සනිටුහන් කරයි.<ref>{{cite web |date=30 November 2009 |title=Chile's Supreme Court Upholds Indigenous Water Use Rights |url=http://www.santiagotimes.cl/index.php?option=com_content&view=article&id=17739:chiles-supreme-court-upholds-indigenous-water-use-rights&catid=19:other&Itemid=142 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20100303200719/http://www.santiagotimes.cl/index.php?option=com_content&view=article&id=17739:chiles-supreme-court-upholds-indigenous-water-use-rights&catid=19:other&Itemid=142 |archive-date=3 March 2010 |access-date=2 March 2010 |work=The Santiago Times}}</ref> The earliest [[:en:Emigration_from_Europe|European immigrants]] were Spanish colonizers who arrived in the 16th century. The Amerindian population of central Chile was absorbed into the [[:en:Spaniards|Spanish]] settler population in the beginning of the colonial period to form the large [[:en:Mestizo|mestizo]] population that exists in Chile today; mestizos create modern middle and lower classes. In the 18th and 19th centuries, many [[:en:Basque_Chileans|Basques]] came to Chile where they integrated into the existing elites of [[:en:Castile_(historical_region)|Castilian]] origin. Postcolonial Chile was never a particularly attractive destination for migrants, owing to its remoteness and distance from Europe.<ref name="Euzko">{{cite web |author=Waldo Ayarza Elorza |title=De los Vascos, Oñati y los Elorza |url=http://www.euzkoetxeachile.cl/libros/04-De%20los%20Vascos%20Onati%20y%20los%20Elorza-2.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130819165814/http://www.euzkoetxeachile.cl/libros/04-De%20los%20Vascos%20Onati%20y%20los%20Elorza-2.pdf |archive-date=19 August 2013 |access-date=13 July 2013 |pages=59, 65, 66}}</ref><ref name="HistoriaContemporaneaDeChile">{{cite book |last1=Salazar Vergara |first1=Gabriel |title=Historia contemporánea de Chile: Actores, identidad y movimiento. II |last2=Pinto |first2=Julio |publisher=[[Lom Ediciones]] |year=1999 |isbn=978-956-282-174-2 |pages=76–81 |chapter=La Presencia Inmigrante |access-date=14 July 2013 |chapter-url=https://books.google.com/books?id=Vyx8JQtvU78C&pg=PA78 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020127/https://books.google.com/books?id=Vyx8JQtvU78C&pg=PA78 |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> Europeans preferred to stay in countries closer to their homelands instead of taking the long journey through the Straits of Magellan or crossing the Andes.<ref name="Euzko" /> European migration did not result in a significant change in the ethnic composition of Chile, except in the [[:en:Magallanes_y_la_Antártica_Chilena_Region|region of Magellan]]. Spaniards were the only major European migrant group to Chile,<ref name="Euzko" /> and there was never large-scale immigration such as that to Argentina or Brazil.<ref name="HistoriaContemporaneaDeChile" /> Between 1851 and 1924, Chile only received 0.5% of European immigration to Latin America, compared to 46% to Argentina, 33% to Brazil, 14% to Cuba, and 4% to Uruguay. However, it is undeniable that immigrants have played a significant role in Chilean society. මුල්ම යුරෝපීය සංක්‍රමණිකයන් 16 වන සියවසේ පැමිණි ස්පාඤ්ඤ යටත් විජිතවාදීන් විය.<ref>{{Cite web |title=Osasuna Saila - Eusko Jaurlaritza |url=https://www.euskadi.eus/eusko-jaurlaritza/osasun-saila/hasiera/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210410191534/https://www.euskadi.eus/eusko-jaurlaritza/osasun-saila/hasiera/ |archive-date=10 April 2021 |access-date=1 April 2021 |website=Euskadi.eus |language=Basque}}</ref> මධ්‍යම චිලීයේ ඇමරින්ඩියන් ජනගහනය යටත් විජිත යුගයේ ආරම්භයේ දී ස්පාඤ්ඤ පදිංචිකරුවන්ගේ ජනගහනයට අවශෝෂණය කර අද චිලී හි පවතින විශාල මෙස්ටිසෝ ජනගහනය ඇති කළේය; මෙස්ටිසෝවරු නූතන මධ්‍යම හා පහළ පන්ති නිර්මාණය කරති. 18 වන සහ 19 වන සියවස් වලදී, බොහෝ බාස්ක්වරු චිලීයට පැමිණි අතර එහිදී ඔවුන් කැස්ටිලියානු සම්භවයක් ඇති ප්‍රභූන් සමඟ ඒකාබද්ධ වූහ. පශ්චාත් යටත් විජිත චිලී කිසි විටෙකත් සංක්‍රමණිකයින් සඳහා විශේෂයෙන් ආකර්ශනීය ගමනාන්තයක් නොවීය, එහි දුරස්ථභාවය සහ යුරෝපයෙන් දුරස්ථභාවය හේතුවෙන්.<ref name="Euzko" /><ref name="HistoriaContemporaneaDeChile" /> යුරෝපීයයන් මැගෙලන් සමුද්‍ර සන්ධිය හරහා දිගු ගමනක් යාම හෝ ඇන්ඩීස් තරණය කිරීම වෙනුවට ඔවුන්ගේ මව්බිමට සමීප රටවල රැඳී සිටීමට කැමැත්තක් දැක්වූහ.<ref name="Euzko" /> යුරෝපීය සංක්‍රමණය චිලීයේ ජනවාර්ගික සංයුතියේ සැලකිය යුතු වෙනසක් ඇති කළේ නැත, මැගෙලන් කලාපය හැර.<ref name="C1907">{{cite web |date=1907 |title=Memoria presentada al Supremo Gobierno por la Comision Central del Censo |url=http://www.ine.cl/canales/usuarios/cedoc_online/censos/pdf/censo_1907.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090919222206/http://www.ine.cl/canales/usuarios/cedoc_online/censos/pdf/censo_1907.pdf |archive-date=19 September 2009 |access-date=13 February 2013 |language=es}}</ref> චිලීයට පැමිණි එකම ප්‍රධාන යුරෝපීය සංක්‍රමණික කණ්ඩායම ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයන් වූ අතර,<ref name="Euzko" /> ආර්ජන්ටිනාවට හෝ බ්‍රසීලයට වැනි මහා පරිමාණ සංක්‍රමණ කිසිදා සිදු නොවීය.<ref name="HistoriaContemporaneaDeChile" /> 1851 සහ 1924 අතර කාලය තුළ, චිලීයට ලතින් ඇමරිකාවට යුරෝපීය සංක්‍රමණයෙන් ලැබුණේ 0.5% ක් පමණි, ආර්ජන්ටිනාවට 46% ක්, බ්‍රසීලයට 33% ක්, කියුබාවට 14% ක් සහ උරුගුවේට 4% ක් විය.<ref name="Euzko" /> කෙසේ වෙතත්, චිලී සමාජයේ සංක්‍රමණිකයන් සැලකිය යුතු කාර්යභාරයක් ඉටු කර ඇති බව අවිවාදිතය.<ref name="HistoriaContemporaneaDeChile" /> Immigrants to Chile during the 19th and 20th centuries came from France, [[:en:Great_Britain|Great Britain]], Germany, and [[:en:Croatia|Croatia]], among others. Descendants of different [[:en:Ethnic_groups_in_Europe|European ethnic groups]] often intermarried in Chile. This intermarriage and mixture of cultures and races have helped to shape the present society and culture of the Chilean middle and upper classes. Also, roughly 500,000 of Chile's population is of full or partial [[:en:Palestinian_people|Palestinian origin]], and 800,000 Arab descents. Chile currently has 1.5 million of Latin American immigrants, mainly from [[:en:Venezuela|Venezuela]], [[:en:Peru|Peru]], [[:en:Haiti|Haiti]], [[:en:Colombia|Colombia]], [[:en:Bolivia|Bolivia]] and [[:en:Argentina|Argentina]]; 8% of the total population in 2019, without counting descendantsAccording to the 2002 national census, Chile's foreign-born population has increased by 75% since 1992. As of November 2021, numbers of people entering Chile from elsewhere in Latin America have grown swiftly in the last decade, tripling in the last three years to 1.5 million, with arrivals stemming from humanitarian crises in Haiti (ca. 180,000) and Venezuela (ca 460,000). 19 වන සහ 20 වන සියවස් වලදී චිලී වෙත සංක්‍රමණිකයන් පැමිණියේ ප්‍රංශය,<ref>{{cite journal|last=Parvex|first=R.|date=2014|title=Le Chili et les mouvements migratoires|url=https://journals.openedition.org/hommesmigrations/2720|url-status=live|journal=Hommes & Migrations|issue=Nº 1305|pages=71–76|doi=10.4000/hommesmigrations.2720|archive-url=https://web.archive.org/web/20200801043210/https://journals.openedition.org/hommesmigrations/2720|archive-date=1 August 2020|access-date=21 July 2020|doi-access=free}}</ref> මහා බ්‍රිතාන්‍යය,<ref name="Británicos, 700.000">{{cite web |author=Jorge Sanhueza Aviléz |title=Historia de Chile: Otros Artículos. Británicos y Anglosajones en Chile durante el siglo XIX |url=http://www.biografiadechile.cl/detalle.php?IdContenido=1673&IdCategoria=91&IdArea=488&TituloPagina=Historia%20de%20Chile |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20201112003642/http://www.biografiadechile.cl/detalle.php?IdContenido=1673 |archive-date=12 November 2020 |access-date=16 March 2012 |publisher=Biografía de Chile}}</ref> ජර්මනිය,<ref name="Alemanes, 500.000">{{cite news|url=http://www.dw.de/alemanes-en-chile-entre-el-pasado-colono-y-el-presente-empresarial/a-14958983-1|title=Alemanes en Chile: entre el pasado colono y el presente empresarial|author=Victoria Dannemann|access-date=21 July 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20150501162120/http://www.dw.de/alemanes-en-chile-entre-el-pasado-colono-y-el-presente-empresarial/a-14958983-1|archive-date=1 May 2015|publisher=Deustche-Welle|url-status=live}}</ref> සහ ක්‍රොඒෂියාව,<ref name="Croatas, 400.000">{{cite web |title=Inmigración a Chile |url=http://www.domovina.cl/inmigrantes-otras.php |archive-url=https://web.archive.org/web/20150702225324/http://www.domovina.cl/inmigrantes-otras.php |archive-date=2 July 2015 |publisher=Domivina}}</ref> යනාදී රටවලින් ය. විවිධ යුරෝපීය ජනවාර්ගික කණ්ඩායම්වලින් පැවත එන්නන් බොහෝ විට චිලී හි අන්තර් විවාහ වෙති. මෙම අන්තර් විවාහය සහ සංස්කෘතීන් සහ ජාතීන් මිශ්‍ර කිරීම චිලී මධ්‍යම සහ ඉහළ පන්තිවල වර්තමාන සමාජය සහ සංස්කෘතිය හැඩගැස්වීමට උපකාරී වී ඇත.<ref name="deia.com">{{cite web |date=22 May 2008 |title=entrevista al Presidente de la Cámara vasca |url=http://www.deia.com/es/impresa/2008/05/22/bizkaia/ekonomia/469496.php |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090511001812/http://www.deia.com/es/impresa/2008/05/22/bizkaia/ekonomia/469496.php |archive-date=11 May 2009 |publisher=Deia.com}}</ref> එසේම, චිලී ජනගහනයෙන් ආසන්න වශයෙන් 500,000 ක් පූර්ණ හෝ අර්ධ පලස්තීන සම්භවයක් ඇති අය වන අතර,<ref>{{cite web |date=7 April 2003 |title=Chile: Palestinian refugees arrive to warm welcome |url=http://www.adnkronos.com/AKI/English/CultureAndMedia/?id=1.0.2050534508 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20171124194143/http://www1.adnkronos.com/AKI/English/CultureAndMedia/?id=1.0.2050534508 |archive-date=24 November 2017 |access-date=29 October 2009 |publisher=Adnkronos.com}}</ref><ref>{{cite web |title=500,000 descendientes de primera y segunda generación de palestinos en Chile |url=http://laventana.casa.cult.cu/modules.php?name=News&file=article&sid=514 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090722073846/http://laventana.casa.cult.cu/modules.php?name=News&file=article&sid=514 |archive-date=22 July 2009 |access-date=13 July 2013 |publisher=Laventana.casa.cult.cu}}</ref> සහ අරාබි සම්භවයක් ඇති අය 800,000 කි.<ref name="Oriente próximo, 800.000, Palestinos, 500.000">{{cite news|url=http://www.ibtimes.com/arabs-andes-chile-unlikely-long-term-home-large-palestinian-community-1449718|title=Arabs in the Andes? Chile, The Unlikely Long-Term Home of a Large Palestinian Community|author=Ghosh P.|work=International Business Times|access-date=29 September 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20210423212551/https://www.ibtimes.com/arabs-andes-chile-unlikely-long-term-home-large-palestinian-community-1449718|archive-date=23 April 2021|url-status=live}}</ref> චිලී හි දැනට ලතින් ඇමරිකානු සංක්‍රමණිකයන් මිලියන 1.5 ක් සිටින අතර, ප්‍රධාන වශයෙන් වෙනිසියුලාව, පේරු, හයිටි, කොලොම්බියාව, බොලිවියාව සහ ආර්ජන්ටිනාව යන රටවලින් පැමිණේ; 2019 දී මුළු ජනගහනයෙන් 8% ක්, පැවත එන්නන් ගණන් නොගෙන.<ref name="INE-DEM, 2019">[https://www.ine.cl/prensa/2020/03/12/seg%C3%BAn-estimaciones-la-cantidad-de-personas-extranjeras-residentes-habituales-en-chile-bordea-los-1-5-millones-al-31-de-diciembre-de-2019 Estimación de Población Extranjera en Chile, al 31 de diciembre de 2019] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20220504115042/https://www.ine.cl/prensa/2020/03/12/seg%C3%BAn-estimaciones-la-cantidad-de-personas-extranjeras-residentes-habituales-en-chile-bordea-los-1-5-millones-al-31-de-diciembre-de-2019|date=4 May 2022}}, del Departamento de Extranjería y Migración (DEM) del Instituto Nacional de Estadísticas de Chile (INE), pp. 21. Retrieved 29 Juny 2020.</ref><ref>{{cite web |title=Chile: Moving Towards a Migration Policy |url=http://www.migrationinformation.org/Profiles/display.cfm?ID=199 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140215080515/http://migrationinformation.org/Profiles/display.cfm?ID=199 |archive-date=15 February 2014 |access-date=1 August 2011 |publisher=Migrationinformation.org}}</ref> 2002 ජාතික සංගණනයට අනුව, 1992 සිට චිලියේ විදේශීය-උපන් ජනගහනය 75% කින් වැඩි වී ඇත.<ref>{{cite web |last=Landaburu |first=Juan |date=24 June 2007 |title=El debate sobre la inmigración ilegal se extiende a la región |url=http://www.lanacion.com.ar/nota.asp?nota_id=920108 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090213112339/http://www.lanacion.com.ar/nota.asp?nota_id=920108 |archive-date=13 February 2009 |access-date=31 December 2008 |work=[[La Nación]]}}</ref> 2021 නොවැම්බර් වන විට, ලතින් ඇමරිකාවේ වෙනත් තැන්වල සිට චිලී රටට ඇතුළු වන පුද්ගලයින් සංඛ්‍යාව පසුගිය දශකය තුළ ශීඝ්‍රයෙන් වර්ධනය වී ඇති අතර, පසුගිය වසර තුන තුළ මිලියන 1.5 දක්වා තුන් ගුණයකින් වැඩි වී ඇති අතර, හයිටියේ (ආසන්න වශයෙන් 180,000) සහ වෙනිසියුලාවේ (ආසන්න වශයෙන් 460,000) මානුෂීය අර්බුද හේතුවෙන් පැමිණීම් සිදු වී ඇත.<ref>{{Cite web |date=20 November 2021 |title=Chilean Election Unlikely to Halt New Barriers to Immigration |url=https://globalriskinsights.com/2021/11/chilean-election-unlikely-to-halt-new-barriers-to-immigration/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20211121064647/https://globalriskinsights.com/2021/11/chilean-election-unlikely-to-halt-new-barriers-to-immigration/ |archive-date=21 November 2021 |access-date=21 November 2021 |work=Global Risk Insights}}</ref> === නාගරිකකරණය === About 85% of the country's population lives in urban areas, with 40% living in [[Santiago|Greater Santiago]]. The largest agglomerations according to the 2002 census are Greater Santiago with 5.6 million people, [[Greater Concepción]] with 861,000 and [[Greater Valparaíso]] with 824,000. නාගරිකකරණය රටේ ජනගහනයෙන් 85% ක් පමණ නාගරික ප්‍රදේශවල ජීවත් වන අතර 40% ක් මහා සන්තියාගෝ හි ජීවත් වෙති. 2002 සංගණනයට අනුව විශාලතම සමූහකරණයන් වන්නේ මිලියන 5.6 ක ජනතාවක් සිටින මහා සන්තියාගෝ, 861,000 ක් සිටින මහා කන්සෙප්සියන් සහ 824,000 ක් සිටින මහා වල්පරයිසෝ ය.<ref>{{cite web |title=List of Chilean cities |url=http://www.observatoriourbano.cl/indurb/pre_ciudades.asp?id_user=0&idComCiu=0 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160304031912/http://www.observatoriourbano.cl/indurb/pre_ciudades.asp?id_user=0&idComCiu=0 |archive-date=4 March 2016 |publisher=Observatorio Urbano, Ministerio de Vivienda y Urbanismo de Chile}}</ref> {{Largest cities of Chile}} === ආගම === {{bar box|title=Religious background in Chile (2012 Census)<ref name=CIA>{{Cite CIA World Factbook|country=Chile|access-date=29 January 2017}}</ref><ref name=CENSUS2012>{{cite web|url=https://www.cooperativa.cl/noticias/site/artic/20130425/asocfile/20130425190105/resultados_censo_2012_poblacion_vivienda_tomosiyii.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20140415043914/http://www.cooperativa.cl/noticias/site/artic/20130425/asocfile/20130425190105/resultados_censo_2012_poblacion_vivienda_tomosiyii.pdf |archive-date=15 April 2014 |url-status=live|title=Resultados XVIII Censo de Población|date=2012}}</ref>|titlebar=#ddd|left1=Religion|right1=Percent|float=right|bars={{bar percent|[[Catholic Church]]|DarkBlue|66.7}} {{bar percent|[[Protestantism]]|Skyblue|16.4}} {{bar percent|[[Irreligion|No religion]]|grey|11.5}} {{bar percent|Others|Orange|4.5}} {{bar percent|Unspecified|Black|1.1}}}} [[File:Catedral_Metropolitana_de_Santiago_2012-09-01_10-05-15.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Catedral_Metropolitana_de_Santiago_2012-09-01_10-05-15.jpg|thumb|1748 සහ 1906 අතර ඉදිකරන ලද සන්තියාගෝ මෙට්‍රොපොලිටන් ආසන දෙව්මැදුර]] [[File:Iglesia_de_Achao_-_fachada.JPG|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Iglesia_de_Achao_-_fachada.JPG|thumb|267x267පික්|18 වන සියවසේ ඉදිකරන ලද සහ දැන් යුනෙස්කෝ ලෝක උරුම අඩවියක් වන අචාඕහි සැන්ටා මාරියා ද ලොරෙටෝ පල්ලිය.]] Historically, the [[:en:Indigenous_peoples_in_Chile|indigenous peoples in Chile]] observed a variety of religions before the [[:en:Conquest_of_Chile|Spanish conquest]] in the 16th century. During [[:en:Colonial_Chile|Spanish rule]] and the first century of Chilean independence, the [[:en:Catholic_Church|Catholic Church]] was one of the most powerful institutions in the country. In the late 19th century, liberal policies (the so-called ''Leyes laicas'' or "lay laws") started to reduce the influence of the clergy and the promulgation of a [[:en:Chilean_Constitution_of_1925|new Constitution]] in 1925 established the [[:en:Separation_of_church_and_state|separation of church and state]]. ඓතිහාසික වශයෙන්, 16 වන සියවසේ ස්පාඤ්ඤ ආක්‍රමණයට පෙර චිලීයේ ආදිවාසී ජනතාව විවිධ ආගම් නිරීක්ෂණය කළහ. ස්පාඤ්ඤ පාලනය සහ චිලී නිදහසේ පළමු සියවස තුළ, කතෝලික පල්ලිය රටේ බලවත්ම ආයතනවලින් එකකි. 19 වන සියවසේ අගභාගයේදී, ලිබරල් ප්‍රතිපත්ති (ඊනියා ලේයිස් ලයිකාස් හෝ "ගිහි නීති") පූජක පක්ෂයේ බලපෑම අඩු කිරීමට පටන් ගත් අතර 1925 දී නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවක් ප්‍රකාශයට පත් කිරීමත් සමඟ පල්ලිය සහ රාජ්‍යය වෙන් කිරීම ස්ථාපිත විය.<ref>{{Cite book |last=H. |first=Smith, Brian |title=The Church and Politics in Chile Challenges to Modern Catholicism. |date=2014 |publisher=Princeton University Press |isbn=978-1-4008-5697-8 |oclc=1170509102}}</ref> {{As of|2012}}, 66.6% of Chilean population over 15 years of age claimed to adhere to the Roman Catholic church, a decrease from the 70% reported in the 2002 census. In the same census of 2012, 17% of Chileans reported adherence to an Evangelical church ("Evangelical" in the census referred to all Christian denominations other than the Roman Catholic and [[:en:Eastern_Orthodox_Church|Orthodox]]—Greek, Persian, Serbian, Ukrainian, and Armenian—churches, [[:en:The_Church_of_Jesus_Christ_of_Latter-day_Saints|the Church of Jesus Christ of Latter-day Saints]], [[:en:Seventh-day_Adventists|Seventh-day Adventists]], and [[:en:Jehovah's_Witnesses|Jehovah's Witnesses]]: essentially, those denominations generally still termed "[[:en:Protestants|Protestant]]" in most English-speaking lands, although [[:en:Adventism|Adventism]] is often considered an Evangelical denomination as well). Approximately 90% of Evangelical Christians are [[:en:Pentecostal|Pentecostal]]. but [[:en:Wesleyan_Church|Wesleyan]], [[:en:Lutheran|Lutheran]], [[:en:Anglican|Anglican]], [[:en:Anglicanism|Episcopalian]], [[:en:Presbyterian|Presbyterian]], [[:en:Reformed_churches|other Reformed]], [[:en:Baptist|Baptist]], and [[:en:Methodist_church|Methodist churches]] also are present amongst Chilean Evangelical churches. Irreligious people, atheists, and agnostics account for around 12% of the population. 2012 වන විට, චිලී ජනගහනයෙන් වයස අවුරුදු 15 ට වැඩි 66.6%<ref name="censo.cl">{{cite web |date=7 September 2015 |title=Population 15 years of age or older, by religion, region, sex and age groups. (censused population) |url=http://plazapublica.cl/wp-content/uploads/658799.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20170207182725/http://plazapublica.cl/wp-content/uploads/658799.pdf |archive-date=7 February 2017 |access-date=23 March 2018 |language=es |format=.pdf}}</ref> ක් රෝමානු කතෝලික පල්ලියට අනුගත වන බව ප්‍රකාශ කළ අතර, එය 2002 සංගණනයේදී වාර්තා වූ 70%<ref>7,853,428 out of 11,226,309 people over 15 years of age. {{cite web |title=Population 15 years of age or older, by religion, administrative division, sex and age groups |url=http://www.ine.cl/cd2002/cuadros/6/C6_00000.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20060519100306/http://www.ine.cl/cd2002/cuadros/6/C6_00000.pdf |archive-date=19 May 2006 |access-date=1 March 2014 |work=Censo 2002 |language=es}}</ref> ට වඩා අඩුවීමකි. 2012 සංගණනයේදීම, චිලී ජාතිකයන්ගෙන් 17% ක් එවැන්ජලිකල් පල්ලියකට අනුගත වන බව වාර්තා විය (සංගණනයේදී "එවැන්ජලිකල්" යනු රෝමානු කතෝලික සහ ඕතඩොක්ස් - ග්‍රීක, පර්සියානු, සර්බියානු, යුක්‍රේනියානු සහ ආර්මේනියානු - පල්ලි, පසුකාලීන සාන්තුවරයන්ගේ ජේසුස් ක්‍රිස්තුස් වහන්සේගේ පල්ලිය, සෙවන්ත්-ඩේ ඇඩ්වෙන්ටිස්ට්වරුන් සහ යෙහෝවාගේ සාක්ෂිකරුවන් හැර අනෙකුත් සියලුම ක්‍රිස්තියානි නිකායන් ගැන සඳහන් කරයි: මූලික වශයෙන්, බොහෝ ඉංග්‍රීසි කතා කරන රටවල එම නිකායන් සාමාන්‍යයෙන් තවමත් "ප්‍රොතෙස්තන්ත" ලෙස හැඳින්වේ, නමුත් ඇඩ්වෙන්ටිස්වාදය බොහෝ විට එවැන්ජලිකල් නිකායක් ලෙසද සැලකේ). එවැන්ජලිකල් කිතුනුවන්ගෙන් ආසන්න වශයෙන් 90% ක් පෙන්තකොස්ත ජාතිකයෝ වෙති. නමුත් වෙස්ලියන්, ලුතරන්, ඇන්ග්ලිකන්, එපිස්කෝපලියන්, ප්‍රෙස්බිටේරියන්, වෙනත් ප්‍රතිසංස්කරණ, බැප්ටිස්ට් සහ මෙතෝදිස්ත පල්ලි ද චිලී එවැන්ජලිකල් පල්ලි අතර පවතී.<ref name="religiousfreedomreport">{{cite web |date=19 September 2008 |title=Chile |url=https://2001-2009.state.gov/g/drl/rls/irf/2008/108518.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230404113441/https://2001-2009.state.gov/g/drl/rls/irf/2008/108518.htm |archive-date=4 April 2023 |access-date=22 May 2019 |work=International Religious Freedom Report |publisher=United States Department of State}}</ref> ආගමික නොවන පුද්ගලයින්, අදේවවාදීන් සහ අඥෙයවාදීන් ජනගහනයෙන් 12% ක් පමණ වේ. By 2015, the major religion in Chile remained Christianity (68%), with an estimated 55% of Chileans belonging to the Roman Catholic church, 13% to various Evangelical churches, and just 7% adhering to any other religion. Agnostics and atheist were estimated at 25% of the population. Chile has a [[:en:Baháʼí_Faith|Baháʼí]] religious community, and is home to the Baháʼí mother temple, or continental [[:en:Baháʼí_House_of_Worship|House of Worship]], for Latin America. Completed in 2016, it serves as a space for people of all religions and backgrounds to gather, meditate, reflect, and worship. It is formed from cast glass and translucent marble and has been described as innovative in its architectural style. 2015 වන විට, චිලියේ ප්‍රධාන ආගම ක්‍රිස්තියානි ධර්මය (68%) ලෙස පැවතුනි, ඇස්තමේන්තුගත චිලී ජාතිකයන්ගෙන් 55% ක් රෝමානු කතෝලික පල්ලියට අයත් වන අතර, 13% ක් විවිධ එවැන්ජලිකල් පල්ලිවලට අයත් වන අතර, 7% ක් පමණක් වෙනත් ඕනෑම ආගමකට අනුගත වේ. අඥෙයවාදීන් සහ අදේවවාදීන් ජනගහනයෙන් 25% ක් ලෙස ගණන් බලා ඇත.<ref>{{Cite web |date=7 September 2015 |title=Track semanal de Opinión Pública |trans-title=Weekly Public Opinion Track |url=http://plazapublica.cl/wp-content/uploads/658799.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20170207182725/http://plazapublica.cl/wp-content/uploads/658799.pdf |archive-date=7 February 2017 |access-date=11 December 2018 |language=es}}</ref> චිලියේ බහායි ආගමික ප්‍රජාවක් ඇති අතර, ලතින් ඇමරිකාව සඳහා බහායි මව් දේවමාළිගාව හෝ මහාද්වීපික නමස්කාර මන්දිරය පිහිටා ඇත. 2016 දී නිම කරන ලද මෙය, සියලු ආගම් සහ පසුබිම්වල පුද්ගලයින්ට රැස්වීමට, භාවනා කිරීමට, පරාවර්තනය කිරීමට සහ නමස්කාර කිරීමට අවකාශයක් ලෙස සේවය කරයි.<ref>{{Cite web |author-last=Purushotma |author-first=Shastri |date=6 December 2017 |title=Breathtaking Baha'i Temple Rises in Chile |url=https://www.huffingtonpost.com/shastri-purushotma/bahai-temple-of-light-ris_b_6242968.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20161205142740/http://www.huffingtonpost.com/shastri-purushotma/bahai-temple-of-light-ris_b_6242968.html |archive-date=5 December 2016 |access-date=5 August 2021 |website=[[HuffPost]] |agency=HuffPost}}</ref> එය වාත්තු වීදුරු සහ පාරභාසක කිරිගරුඬ වලින් සෑදී ඇති අතර එහි ගෘහ නිර්මාණ ශෛලිය තුළ නව්‍ය ලෙස විස්තර කර ඇත.<ref>{{Cite web |author-last=Purushotma |author-first=Shastri |date=6 December 2017 |title=Breathtaking Baha'i Temple Rises in Chile |url=https://www.huffingtonpost.com/shastri-purushotma/bahai-temple-of-light-ris_b_6242968.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20161205142740/http://www.huffingtonpost.com/shastri-purushotma/bahai-temple-of-light-ris_b_6242968.html |archive-date=5 December 2016 |access-date=21 February 2019 |website=[[HuffPost]] |agency=HuffPost}}</ref> The Constitution guarantees the right to [[:en:Freedom_of_religion|freedom of religion]], and other laws and policies contribute to generally free religious practice. The law at all levels fully protects this right against abuse by either governmental or private actors. Church and state are officially [[:en:Separation_of_church_and_state|separate]] in Chile. A 1999 law on religion prohibits [[:en:Religious_discrimination|religious discrimination]]. However, the Roman Catholic church for mostly historical and social reasons enjoys a privileged status and occasionally receives preferential treatment. Government officials attend Roman Catholic events as well as major Evangelical and Jewish ceremonies. The Chilean government treats the religious holidays of Christmas, [[:en:Good_Friday|Good Friday]], the [[:en:Our_Lady_of_Mount_Carmel|Feast of the Virgin of Carmen]], the [[:en:Feast_of_Saints_Peter_and_Paul|Feast of Saints Peter and Paul]], the [[:en:Assumption_of_Mary|Feast of the Assumption]], [[:en:All_Saints'_Day|All Saints' Day]], and the [[:en:Feast_of_the_Immaculate_Conception|Feast of the Immaculate Conception]] as [[:en:Public_holiday|national holidays]]. Recently, the government declared 31 October, [[:en:Reformation_Day|Reformation Day]], to be an additional national holiday, in honor of the Evangelical churches of the country The [[:en:Patron_saint|patron saints]] of Chile are [[:en:Our_Lady_of_Mount_Carmel|Our Lady of Mount Carmel]] and [[:en:Saint_James_the_Greater|Saint James the Greater]] (''Santiago''). In 2005, [[:en:Pope_Benedict_XVI|Pope Benedict XVI]] canonized [[:en:Alberto_Hurtado|Alberto Hurtado]], who became the country's second native Roman Catholic saint after [[:en:Teresa_de_los_Andes|Teresa de los Andes]]. ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව ආගමික නිදහසේ අයිතිය සහතික කරන අතර, අනෙකුත් නීති සහ ප්‍රතිපත්ති සාමාන්‍යයෙන් නිදහස් ආගමික පිළිවෙත් සඳහා දායක වේ. රජයේ හෝ පෞද්ගලික ක්‍රියාකාරීන් විසින් අපයෝජනය කිරීමට එරෙහිව සියලුම මට්ටම්වල නීතිය මෙම අයිතිය සම්පූර්ණයෙන්ම ආරක්ෂා කරයි.<ref name="religiousfreedomreport" /> චිලියේ පල්ලිය සහ රාජ්‍යය නිල වශයෙන් වෙන්ව පවතී. 1999 ආගම පිළිබඳ නීතියක් ආගමික වෙනස්කම් කිරීම තහනම් කරයි. කෙසේ වෙතත්, බොහෝ දුරට ඓතිහාසික හා සමාජීය හේතූන් මත රෝමානු කතෝලික පල්ලිය වරප්‍රසාද ලත් තත්වයක් භුක්ති විඳින අතර ඉඳහිට මනාප සැලකිල්ලක් ලබා ගනී.<ref>Bill Kte'pi, "Chile", in Robert E. Emery, ''Cultural Sociology of Divorce: An Encyclopedia, Volume 1'' (London: Sage, 2013), 266–68. books.google.com/books?id=wzJdSIfeeTQC&pg=PA266 {{ISBN|9781412999588}}</ref> රජයේ නිලධාරීන් රෝමානු කතෝලික උත්සව මෙන්ම ප්‍රධාන එවැන්ජලිකල් සහ යුදෙව් උත්සව සඳහා සහභාගී වේ.<ref name="religiousfreedomreport" /> චිලී රජය නත්තල්, සුබ සිකුරාදා, කාමන් කන්‍යාවගේ මංගල්‍යය, පේතෘස් සහ පෝල් සාන්තුවරයන්ගේ මංගල්‍යය, උපකල්පන මංගල්‍යය, සියලු සාන්තුවරයන්ගේ දිනය සහ නිර්මල පිළිසිඳ ගැනීමේ මංගල්‍යය යන ආගමික නිවාඩු දින ජාතික නිවාඩු දින ලෙස සලකයි.<ref name="religiousfreedomreport" /> මෑතකදී, රජය විසින් ඔක්තෝබර් 31, ප්‍රතිසංස්කරණ දිනය, රටේ එවැන්ජලිකල් පල්ලිවලට ගෞරවයක් වශයෙන් අතිරේක ජාතික නිවාඩු දිනයක් ලෙස ප්‍රකාශයට පත් කරන ලදී.<ref>{{Cite news|url=http://www.economist.com/world/americas/displaystory.cfm?story_id=12564066|title=Hola, Luther|date=6 November 2008|newspaper=The Economist|archive-url=https://web.archive.org/web/20081210125640/http://www.economist.com/world/americas/displaystory.cfm?story_id=12564066|archive-date=10 December 2008|url-status=dead}}</ref><ref>{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/hi/spanish/specials/2007/en_nombre_de_la_fe/newsid_7701000/7701290.stm|title=Los evangélicos tienen su feriado|author=Andrea Henríquez|date=31 October 2008|access-date=17 December 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20180625104726/http://news.bbc.co.uk/hi/spanish/specials/2007/en_nombre_de_la_fe/newsid_7701000/7701290.stm|archive-date=25 June 2018|publisher=BBC Mundo|url-status=live}}</ref> චිලීහි අනුශාසක සාන්තුවරයන් වන්නේ කර්මෙල් කන්දේ අප ස්වාමිදූ සහ මහා ශාන්ත ජේම්ස් (සන්තියාගෝ) ය.<ref>{{cite web |title=Patron Saints: 'C' |url=http://www.catholic.org/saints/patron.php?letter=C |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190409002526/https://www.catholic.org/saints/patron.php?letter=C |archive-date=9 April 2019 |access-date=28 June 2012 |publisher=Catholic Online}}</ref> 2005 දී, XVI වන බෙනඩික්ට් පාප් වහන්සේ, තෙරේසා ඩි ලොස් ඇන්ඩීස්ගෙන් පසු රටේ දෙවන ස්වදේශික රෝමානු කතෝලික සාන්තුවරයා බවට පත් වූ ඇල්බර්ටෝ හර්ටාඩෝව ශාන්තුවරයට පත් කරන ලදී.<ref>{{cite web |title=Las fechas del proceso de Canonización del Padre Hurtado |url=http://www.canonizacion.cl/cano_etapaPH.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080122033957/http://www.canonizacion.cl/cano_etapaPH.html |archive-date=22 January 2008 |access-date=9 January 2008 |language=es}}</ref> === භාෂා === [[File:Mapudungun.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Mapudungun.jpg|thumb|මාපුචේ භාෂාවෙන් සහ චිලී ස්පාඤ්ඤ භාෂාවෙන් ලියා ඇති චිලී හිතෝපදේශයකි. මෙහි භාවිතා වන මාපුඩුන්ගුන් හෝඩිය එකඟ වූ ප්‍රමිතියක් පිළිබිඹු නොකරයි. ඇත්ත වශයෙන්ම, මාපුචේ භාෂාව ලිවීම සඳහා දැනට භාවිතා කරන වෙනස් අක්ෂර තුනක් තිබේ.<ref>Montrul, Silvina. El Bilinguismo En El Mundo Hispanohablante. Hoboken: John Wiley & Sons Inc, 2013. p. 249</ref>]] The [[:en:Chilean_Spanish|Spanish spoken in Chile]] is distinctively accented and quite unlike that of neighboring South American countries because final syllables are often dropped, and some consonants have a soft pronunciation.{{clarify|reason=Which consonants and what kind of soft pronunciation?|date=April 2018}} Accent varies only very slightly from north to south; more noticeable are the differences in accent based on social class or whether one lives in the city or the country. That the Chilean population was largely formed in a small section at the center of the country and then migrated in modest numbers to the north and south helps explain this relative lack of differentiation, which was maintained by the national reach of radio, and now television, which also helps to diffuse and homogenize colloquial expressions.<ref name="countrystudies">{{cite web |date=31 March 1994 |title=Development and Breakdown of Democracy, 1830–1973 |url=http://countrystudies.us/chile/85.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110709014719/http://countrystudies.us/chile/85.htm |archive-date=9 July 2011 |access-date=21 April 2009 |work=Country Studies |publisher=Library of Congress}}</ref> There are several indigenous languages spoken in Chile: [[:en:Mapudungun|Mapudungun]], [[:en:Aymara_language|Aymara]], [[:en:Rapa_Nui_language|Rapa Nui]], [[:en:Chilean_Sign_Language|Chilean Sign Language]] and (barely surviving) [[:en:Qawasqar_language|Qawasqar]] and [[:en:Yaghan_language|Yaghan]], along with non-indigenous German, Italian, English, Greek and [[:en:Chilean_Quechua|Quechua]]. After the Spanish conquest, Spanish took over as the [[:en:Lingua_franca|lingua franca]] and the indigenous languages have become minority languages, with some now extinct or close to extinction.<ref>{{cite web |title=Ethnologue report for Chile |url=http://www.ethnologue.com/show_country.asp?name=CL |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20130203004338/http://www.ethnologue.com/show_country.asp?name=CL |archive-date=3 February 2013 |access-date=1 August 2011 |publisher=Ethnologue.com}}</ref> චිලී භාෂාවේ කතා කරන ස්පාඤ්ඤ භාෂාව සුවිශේෂී ලෙස උච්චාරණය කර ඇති අතර අසල්වැසි දකුණු ඇමරිකානු රටවලට වඩා බෙහෙවින් වෙනස් ය, මන්ද අවසාන අක්ෂර බොහෝ විට අතහැර දමා ඇති අතර සමහර ව්‍යාංජනාක්ෂර මෘදු උච්චාරණයක් ඇත. [පැහැදීම ඇලසිය] උච්චාරණය උතුරේ සිට දකුණට ඉතා සුළු වශයෙන් පමණක් වෙනස් වේ; සමාජ පන්තිය හෝ නගරයේ හෝ රටේ ජීවත් වන්නේද යන්න මත පදනම්ව උච්චාරණයේ වෙනස්කම් වඩාත් කැපී පෙනේ. චිලී ජනගහනය බොහෝ දුරට රටේ මධ්‍යයේ කුඩා කොටසක පිහිටුවා ඇති අතර පසුව උතුරට සහ දකුණට සුළු සංඛ්‍යාවක් සංක්‍රමණය වීම මෙම සාපේක්ෂ විභේදනයේ ඌනතාවය පැහැදිලි කිරීමට උපකාරී වේ, එය ගුවන්විදුලියේ ජාතික ප්‍රවේශය සහ දැන් රූපවාහිනිය මගින් පවත්වා ගෙන යනු ලැබූ අතර එය වාචික ප්‍රකාශන විසුරුවා හැරීමට සහ සමජාතීය කිරීමට ද උපකාරී වේ. [48] චිලී භාෂාවේ කතා කරන ස්වදේශීය භාෂා කිහිපයක් තිබේ: මාපුඩුන්ගුන්, අයිමාරා, රාපා නුයි, චිලී සංඥා භාෂාව සහ (යන්තම් නොනැසී පවතින) කවාස්කාර් සහ යාගන්, ස්වදේශික නොවන ජර්මානු, ඉතාලි, ඉංග්‍රීසි, ග්‍රීක සහ කෙචුවා සමඟ. ස්පාඤ්ඤ ආක්‍රමණයෙන් පසු, ස්පාඤ්ඤ භාෂාව පොදු භාෂාව ලෙස බලයට පත් වූ අතර, ස්වදේශික භාෂා සුළුතර භාෂා බවට පත්ව ඇත, සමහරක් දැන් වඳ වී ගොස් හෝ වඳ වී යාමට ආසන්නයි.[49] සෞඛ්‍ය අමාත්‍යාංශය ජාතික සෞඛ්‍ය අරමුදලේ (ෆොනාසා) කඩපත අධ්‍යාපනය German is still spoken to some extent in southern Chile,<ref>{{cite web |author=Oliver Zoellner |title=Oliver Zoellner &#124; Generating Samples of Ethnic Minorities in Chile |url=http://www.research-worldwide.de/article-chile2005.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20091202075142/http://www.research-worldwide.de/article-chile2005.html |archive-date=2 December 2009 |access-date=17 December 2009 |publisher=Research-worldwide.de}}</ref> either in small countryside pockets or as a second language among the communities of larger cities. Through initiatives such as the [[:en:English_Opens_Doors|English Opens Doors Program]], the government made English mandatory for students in fifth grade and above in public schools. Most private schools in Chile start teaching English from kindergarten.<ref>{{cite web |title=Repeat after me: Hello, my name is |url=http://www.globalpost.com/dispatch/chile/090908/lack-english-proficiency |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20100811114741/http://www.globalpost.com/dispatch/chile/090908/lack-english-proficiency |archive-date=11 August 2010 |access-date=22 February 2010 |publisher=Globalpost.com}}</ref> Common English words have been absorbed and appropriated into everyday Spanish speech.<ref>{{cite journal|last1=Sáez Godoy|first1=Leopoldo|date=2005|title=Anglicismos en el español de Chile|trans-title=Anglicisms in Chilean Spanish|journal=Atenea (Concepción)|language=es|issue=492|pages=171–177|doi=10.4067/S0718-04622005000200010|doi-access=free}}</ref> ජර්මානු භාෂාව තවමත් දකුණු චිලියේ යම් දුරකට කතා කරයි,[50] කුඩා ගම්බද සාක්කුවල හෝ විශාල නගරවල ප්‍රජාවන් අතර දෙවන භාෂාවක් ලෙස. ඉංග්‍රීසි දොරවල් විවෘත කිරීමේ වැඩසටහන වැනි මුලපිරීම් හරහා, රජය රජයේ පාසල්වල පස්වන ශ්‍රේණියේ සහ ඊට වැඩි සිසුන් සඳහා ඉංග්‍රීසි අනිවාර්ය කළේය. චිලීයේ බොහෝ පෞද්ගලික පාසල් ළදරු පාසලෙන් ඉංග්‍රීසි ඉගැන්වීම ආරම්භ කරයි.[51] පොදු ඉංග්‍රීසි වචන අවශෝෂණය කර එදිනෙදා ස්පාඤ්ඤ භාෂාවට ඇතුළත් කර ඇත.[52] === සෞඛ්‍යය === [[File:Credencial_Fonasa.png|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Credencial_Fonasa.png|thumb|ජාතික සෞඛ්‍ය අරමුදලේ (ෆොනාසා) කාඩ්පත]] The [[:en:Ministry_of_Health_(Chile)|Ministry of Health]] (''Minsal'') is the cabinet-level administrative office in charge of planning, directing, coordinating, executing, controlling and informing the public health policies formulated by the President of Chile. The [[:en:Fondo_Nacional_de_Salud|National Health Fund]] (''Fonasa''), created in 1979, is the financial entity entrusted to collect, manage and distribute state funds for health in Chile. It is funded by the public. All employees pay 7% of their monthly income to the fund.<ref>{{cite web |date= |title=¿Cuál es la cotización legal para salud de un trabajador activo y en qué plazo deben ser declaradas y pagadas? |url=http://www.supersalud.gob.cl/consultas/667/w3-article-2908.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210926171408/http://www.supersalud.gob.cl/consultas/667/w3-article-2908.html |archive-date=26 September 2021 |access-date=26 September 2021 |website=supersalud.gob.cl |publisher=[[Ministry of Health (Chile)|Superintendence of Health]]}}</ref> Fonasa is part of the NHSS and has executive power through the [[:en:Ministry_of_Health_(Chile)|Ministry of Health (Chile)]]. Its headquarters are in [[:en:Santiago|Santiago]] and decentralized public service is conducted by various Regional Offices. More than 12 million beneficiaries benefit from Fonasa. Beneficiaries can also opt for more costly private insurance through [[:en:Isapre|Isapre]]. In the 2024 Global Hunger Index, Chile is one of 22 countries with a GHI score of less than 5.<ref>{{Cite web |title=Global Hunger Index Scores by 2024 GHI Rank |url=https://www.globalhungerindex.org/ranking.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220225183607/https://www.globalhungerindex.org/ranking.html |archive-date=25 February 2022 |access-date=2024-12-13 |website=Global Hunger Index (GHI) - peer-reviewed annual publication designed to comprehensively measure and track hunger at the global, regional, and country levels |language=en}}</ref> සෞඛ්‍ය අමාත්‍යාංශය (මිනිසල්) යනු චිලී ජනාධිපතිවරයා විසින් සකස් කරන ලද මහජන සෞඛ්‍ය ප්‍රතිපත්ති සැලසුම් කිරීම, මෙහෙයවීම, සම්බන්ධීකරණය, ක්‍රියාත්මක කිරීම, පාලනය කිරීම සහ දැනුම් දීම භාර කැබිනට් මට්ටමේ පරිපාලන කාර්යාලයයි. 1979 දී නිර්මාණය කරන ලද ජාතික සෞඛ්‍ය අරමුදල (ෆොනාසා) යනු චිලී හි සෞඛ්‍ය සඳහා රාජ්‍ය අරමුදල් රැස් කිරීම, කළමනාකරණය කිරීම සහ බෙදා හැරීම සඳහා පවරා ඇති මූල්‍ය ආයතනයයි. එය මහජනතාව විසින් අරමුදල් සපයනු ලැබේ. සියලුම සේවකයින් තම මාසික ආදායමෙන් 7% ක් අරමුදලට ගෙවයි.[53] ෆොනාසා NHSS හි කොටසක් වන අතර සෞඛ්‍ය අමාත්‍යාංශය (චිලී) හරහා විධායක බලය ඇත. එහි මූලස්ථානය සන්තියාගෝ හි පිහිටා ඇති අතර විමධ්‍යගත රාජ්‍ය සේවය විවිධ ප්‍රාදේශීය කාර්යාල මගින් මෙහෙයවනු ලැබේ. ප්‍රතිලාභීන් මිලියන 12 කට වඩා ෆොනාසා වෙතින් ප්‍රතිලාභ ලබයි. ප්‍රතිලාභීන්ට ඉසැප්‍රේ හරහා වඩා මිල අධික පෞද්ගලික රක්ෂණයක් තෝරා ගත හැකිය. 2024 ගෝලීය කුසගින්න දර්ශකයේ, චිලී යනු 5 ට අඩු GHI ලකුණු ඇති රටවල් 22 න් එකකි.[54] === අධ්‍යාපනය === [[File:Casa_Central_de_la_Universidad_de_Chile.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Casa_Central_de_la_Universidad_de_Chile.jpg|thumb|සන්තියාගෝ හි චිලී විශ්ව විද්‍යාලයේ කැසා සෙන්ට්‍රල්]] In Chile, education begins with [[:en:Preschool|preschool]] until the age of 5. [[:en:Primary_school|Primary school]] is provided for children between ages 6 and 13. Students then attend [[:en:Secondary_school|secondary school]] until graduation at age 17. Secondary education is divided into two parts: During the first two years, students receive a general education. Then, they choose a branch: scientific humanistic education, artistic education, or technical and professional education. Secondary school ends two years later on the acquirement of a certificate (licencia de enseñanza media).<ref>{{Cite web |title=Chile |url=https://unevoc.unesco.org/home/Dynamic+TVET+Country+Profiles/country=CHL |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140429204820/http://www.unevoc.unesco.org/worldtvetdatabase1.php?ct=CHL |archive-date=29 April 2014 |access-date=29 April 2014 |website=UNESCO International Centre for Technical and Vocational Education and Training |series=TVET Country Profiles}}</ref> චිලීයේ, අධ්‍යාපනය ආරම්භ වන්නේ වයස අවුරුදු 5 දක්වා පෙර පාසලෙනි. වයස අවුරුදු 6 ත් 13 ත් අතර ළමුන් සඳහා ප්‍රාථමික පාසල සපයනු ලැබේ. ඉන්පසු සිසුන් වයස අවුරුදු 17 දී උපාධිය ලබා ගන්නා තෙක් ද්විතීයික පාසලට ඇතුළත් වේ. ද්විතීයික අධ්‍යාපනය කොටස් දෙකකට බෙදා ඇත: පළමු වසර දෙක තුළ සිසුන් සාමාන්‍ය අධ්‍යාපනයක් ලබා ගනී. ඉන්පසු, ඔවුන් ශාඛාවක් තෝරා ගනී: විද්‍යාත්මක මානවවාදී අධ්‍යාපනය, කලාත්මක අධ්‍යාපනය හෝ තාක්ෂණික හා වෘත්තීය අධ්‍යාපනය. ද්විතීයික පාසල වසර දෙකකට පසු සහතිකයක් (ලයිසන්සියා ඩි එන්සෙසාන්සා මාධ්‍ය) ලබා ගැනීමෙන් අවසන් වේ.[55] ] Chilean education is segregated by wealth in a three-tiered system – the quality of the schools reflects socioeconomic backgrounds: * city schools (colegios municipales) that are mostly free and have the worst education results, mostly attended by poor students; * subsidized schools that receive some money from the government which can be supplemented by fees paid by the student's family, which are attended by mid-income students and typically get mid-level results; and * entirely private schools that consistently get the best results. Many private schools charge attendance fees of 0,5 to 1 median household income.<ref>{{cite web |date=30 December 2013 |title=Mensualidad de los colegios con los mejores puntajes en la PSU supera los mil |url=http://www.emol.com/noticias/nacional/2013/12/30/637336/mensualidad-en-colegios-top-10-en-la-psu-supera-los-250-mil.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140719000507/http://www.emol.com/noticias/nacional/2013/12/30/637336/mensualidad-en-colegios-top-10-en-la-psu-supera-los-250-mil.html |archive-date=19 July 2014 |access-date=18 July 2014 |publisher=Emol.com}}</ref> Upon successful graduation of secondary school, students may continue into [[:en:Higher_education|higher education]]. The higher education schools in Chile consist of [[:en:Chilean_Traditional_Universities|Chilean Traditional Universities]] and are divided into [[:en:Public_university|public universities]] or [[:en:Private_university|private universities]]. There are [[:en:List_of_medical_schools_in_South_America#Chile|medical schools]] and both the [[:en:Universidad_de_Chile|Universidad de Chile]] and [[:en:Universidad_Diego_Portales|Universidad Diego Portales]] offer [[:en:Legal_education|law schools]] in a partnership with [[:en:Yale_University|Yale University]].<ref>{{cite web |title=Program in Chile &#124; Yale Law School |url=http://www.law.yale.edu/linkageinchili.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20131224103311/http://www.law.yale.edu/linkageinchili.htm |archive-date=24 December 2013 |access-date=22 December 2013 |publisher=Law.yale.edu}}</ref> චිලී අධ්‍යාපනය ධනයෙන් වෙන් කර ඇත්තේ තට්ටු තුනක පද්ධතියක ය - පාසල්වල ගුණාත්මකභාවය සමාජ ආර්ථික පසුබිම් පිළිබිඹු කරයි: බොහෝ දුරට නොමිලේ සහ නරකම අධ්‍යාපන ප්‍රතිඵල ඇති, බොහෝ දුරට දුප්පත් සිසුන් සහභාගී වන නගර පාසල් (colegios municipales); මැද ආදායම් ලබන සිසුන් සහභාගී වන සහ සාමාන්‍යයෙන් මධ්‍යම මට්ටමේ ප්‍රතිඵල ලබා ගන්නා ශිෂ්‍යයාගේ පවුල විසින් ගෙවනු ලබන ගාස්තු මගින් අතිරේක කළ හැකි රජයෙන් යම් මුදලක් ලබා ගන්නා සහනාධාර සහිත පාසල්; සහ නිරන්තරයෙන් හොඳම ප්‍රතිඵල ලබා ගන්නා සම්පූර්ණයෙන්ම පෞද්ගලික පාසල්. බොහෝ පෞද්ගලික පාසල් මධ්‍ය කුටුම්භ ආදායමෙන් 0,5 සිට 1 දක්වා පැමිණීමේ ගාස්තු අය කරයි.[56] ද්විතීයික පාසල සාර්ථකව අවසන් වූ පසු, සිසුන්ට උසස් අධ්‍යාපනයට ඉදිරියට යා හැකිය. චිලී හි උසස් අධ්‍යාපන පාසල් චිලී සාම්ප්‍රදායික විශ්ව විද්‍යාල වලින් සමන්විත වන අතර ඒවා රාජ්‍ය විශ්ව විද්‍යාල හෝ පෞද්ගලික විශ්ව විද්‍යාල ලෙස බෙදා ඇත. වෛද්‍ය විද්‍යාල ඇති අතර යුනිවර්සිඩෑඩ් ඩියාගෝ පෝටලේස් යන දෙකම යේල් විශ්ව විද්‍යාලය සමඟ හවුල්කාරිත්වයකින් නීති විද්‍යාල පිරිනමයි.[57 == යොමු කිරීම් == f4nz1ogb4dhlsz8mqng2h9sqeriv3zk 750366 750365 2025-06-23T08:27:22Z BuddhikaW88 37808 750366 wikitext text/x-wiki චිලීහි 2017 සංගණනයේදී ජනගහනය 17,574,003 ක් වාර්තා විය. උපත් අනුපාතය පහත වැටීම හේතුවෙන් එහි ජනගහන වර්ධන අනුපාතය 1990 සිට අඩු වෙමින් පවතී.<ref>{{cite web |title=Anuario Estadísticas Vitales 2003 |url=http://www.ine.cl/canales/chile_estadistico/demografia_y_vitales/estadisticas_vitales/pdf/anuarios/vitales2003.zip |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200501215449/https://www.ine.cl/canales/chile_estadistico/demografia_y_vitales/estadisticas_vitales/pdf/anuarios/vitales2003.zip |archive-date=1 May 2020 |access-date=30 May 2008 |publisher=Instituto National de Estadísticas}}</ref> 2050 වන විට ජනගහනය ආසන්න වශයෙන් මිලියන 20.2 ක් දක්වා ළඟා වනු ඇතැයි අපේක්ෂා කෙරේ.<ref>{{cite web |title=Chile: Proyecciones y Estimaciones de Población. Total País 1950–2050 |url=http://www.ine.cl/canales/chile_estadistico/demografia_y_vitales/proyecciones/Informes/Microsoft%20Word%20-%20InforP_T.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20091230181515/http://www.ine.cl/canales/chile_estadistico/demografia_y_vitales/proyecciones/Informes/Microsoft%20Word%20-%20InforP_T.pdf |archive-date=30 December 2009 |publisher=Instituto National de Estadísticas}}</ref> === පෙරටුගාමීන් සහ ජනවාර්ගිකත්වය === [[File:Ministro_Osorio_entrega_terreno_a_Comunidad_Mapuche_Lorenzo_Quintrileo_de_Tirúa.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Ministro_Osorio_entrega_terreno_a_Comunidad_Mapuche_Lorenzo_Quintrileo_de_Tir%C3%BAa.jpg|thumb|ටිරුවාහි මාපුචේ කාන්තාවන්]] [[File:Misa_por_Chile_-_Banderas.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Misa_por_Chile_-_Banderas.jpg|thumb|චිලී කොඩි අතැති චිලී ජාතිකයන්]] Mexican professor Francisco Lizcano, of the [[:en:National_Autonomous_University_of_Mexico|National Autonomous University of Mexico]], estimated that 52.7% of [[:en:Chileans|Chileans]] were white, 39.3% were [[:en:Mestizo|mestizo]], and 8% were [[:en:Amerindian|Amerindian]]. According to the [[:en:Encyclopædia_Britannica|Encyclopædia Britannica]], as of the year 2002, only 22% of Chileans were white and 72% were mestizo. In 1984, a study from the Revista de Pediatría de Chile titled ''Sociogenetic Reference Framework for Public Health Studies in Chile'' determined an ancestry of 67.9% European, and 32.1% Native American In 1994, a biological study determined that the Chilean composition was 64% European and 35% Amerindian. The recent study in the Candela Project establishes that the genetic composition of Chile is 52% of European origin, with 44% of the genome coming from Native Americans (Amerindians), and 4% coming from Africa, making Chile a primarily mestizo country with traces of African descent present in half of the population. Another genetic study conducted by the [[:en:University_of_Brasília|University of Brasília]] in several South American countries shows a similar genetic composition for Chile, with a European contribution of 51.6%, an Amerindian contribution of 42.1%, and an African contribution of 6.3%. In 2015, another study established genetic composition in 57% European, 38% Native American, and 2.5% African. මෙක්සිකෝවේ ජාතික ස්වයං පාලන විශ්ව විද්‍යාලයේ මෙක්සිකානු මහාචාර්ය ෆ්‍රැන්සිස්කෝ ලිස්කානෝ ඇස්තමේන්තු කළේ චිලී ජාතිකයන්ගෙන් 52.7% ක් සුදු ජාතිකයන්, 39.3% ක් මෙස්ටිසෝ ජාතිකයන් සහ 8% ක් ඇමරිකානු ඉන්දියානුවන් බවයි.<ref>{{cite journal|last1=Lizcano Fernández|first1=Francisco|date=August 2005|title=Composición Étnica de las Tres Áreas Culturales del Continente Americano al Comienzo del Siglo XXI|trans-title=Ethnic Composition of the Three Cultural Areas of the American Continent at the Beginning of the 21st Century|url=http://www.scielo.org.mx/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S1405-14352005000200185|url-status=live|journal=Convergencia|language=es|volume=12|issue=38|pages=185–232|archive-url=https://web.archive.org/web/20220922054604/https://www.scielo.org.mx/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S1405-14352005000200185|archive-date=22 September 2022|access-date=23 November 2020}}</ref> එන්සයික්ලොපීඩියා බ්‍රිටැනිකාට අනුව, 2002 වසර වන විට, චිලී ජාතිකයන්ගෙන් 22% ක් පමණක් සුදු ජාතිකයින් වූ අතර 72% ක් මෙස්ටිසෝ විය.<ref>{{Cite web |date=2024-12-10 |title=Chile - Indigenous, Mestizo, European {{!}} Britannica |url=https://www.britannica.com/place/Chile/People |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20241204141156/https://www.britannica.com/place/Chile/People |archive-date=4 December 2024 |access-date=2024-12-11 |website=www.britannica.com |language=en}}</ref> 1984 දී, චිලී හි මහජන සෞඛ්‍ය අධ්‍යයන සඳහා වන සමාජීය ජානමය යොමු රාමුව යන මාතෘකාව යටතේ චිලී හි රිවිස්ටා ඩි පීඩියාට්‍රියා ඩි චිලී අධ්‍යයනයකින් 67.9% යුරෝපීය සහ 32.1% ස්වදේශික ඇමරිකානුවන්ගේ මුතුන් මිත්තන් තීරණය කරන ලදී.<ref name="Valenzuela, 1984">{{cite journal|last1=Valenzuela|first1=C.|date=1984|title=Marco de referencia sociogenético para los estudios de Salud Pública en Chile|trans-title=Sociogenetic reference limits for public health studies in Chile|journal=Revista Chilena de Pediatría|language=es|volume=55|issue=2|pages=123–127|pmid=6473850|s2cid=162443939}}</ref><ref name="Vanegas et al, 2008">{{cite journal|last1=Vanegas L|first1=Jairo|last2=Villalón C|first2=Marcelo|last3=Valenzuela Y|first3=Carlos|date=May 2008|title=Ethnicity and race as variables in epidemiological research about inequity|journal=Revista médica de Chile|volume=136|issue=5|pages=637–644|doi=10.4067/S0034-98872008000500014|pmid=18769813|doi-access=free}}</ref> 1994 දී, ජීව විද්‍යාත්මක අධ්‍යයනයකින් චිලී සංයුතිය 64% යුරෝපීය සහ 35% ඇමරින්දියන් බව තීරණය කරන ලදී.<ref name="Cruz-Coke">{{cite journal|last=Cruz-Coke|first=Ricardo|year=1994|title=Genetic epidemiology of single gene defects in Chile|journal=Facultad de Medicina de la Universidad de Chile|location=Santiago de Chile|volume=31|issue=9|pages=702–706|doi=10.1136/jmg.31.9.702|pmc=1050080|pmid=7815439}}</ref> කැන්ඩෙලා ව්‍යාපෘතියේ මෑත කාලීන අධ්‍යයනයෙන් තහවුරු වූයේ චිලී හි ජාන සංයුතිය යුරෝපීය සම්භවයක් ඇති 52% ක් වන අතර, ජෙනෝමයෙන් 44% ක් ස්වදේශික ඇමරිකානුවන්ගෙන් (ඇමරින්දියන්) සහ 4% ක් අප්‍රිකාවෙන් පැමිණෙන අතර, චිලී ප්‍රධාන වශයෙන් මෙස්ටිසෝ රටක් බවට පත් කරමින් ජනගහනයෙන් අඩක් තුළ අප්‍රිකානු සම්භවයක් ඇති බවට සලකුණු ඇත.<ref>{{cite web |date=19 August 2013 |title=Estudio genético en chilenos muestra desconocida herencia africana &#124; El Dínamo |url=http://www.eldinamo.cl/2013/08/19/estudio-genetico-en-chilenos-muestra-desconocida-herencia-africana/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20140706180053/http://www.eldinamo.cl/2013/08/19/estudio-genetico-en-chilenos-muestra-desconocida-herencia-africana/ |archive-date=6 July 2014 |access-date=22 December 2013 |publisher=Eldinamo.cl}}</ref> දකුණු ඇමරිකානු රටවල් කිහිපයක බ්‍රසීලියා විශ්ව විද්‍යාලය විසින් සිදු කරන ලද තවත් ජානමය අධ්‍යයනයකින් චිලී සඳහා සමාන ජාන සංයුතියක් පෙන්නුම් කරන අතර, යුරෝපීය දායකත්වය 51.6% ක්, ඇමරිකානු ඉන්දියානු දායකත්වය 42.1% ක් සහ අප්‍රිකානු දායකත්වය 6.3% ක් වේ.<ref name="UB">{{cite thesis|last1=Godinho|first1=Neide Maria de Oliveira|title=O impacto das migrações na constituição genética de populações latino-americanas|trans-title=The impact of migration on the genetic makeup of Latin American populations|language=pt|date=2008|url=https://repositorio.unb.br/handle/10482/5542|access-date=23 November 2020|archive-date=12 November 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20201112044147/https://repositorio.unb.br/handle/10482/5542|url-status=live}}</ref> 2015 දී, තවත් අධ්‍යයනයකින් යුරෝපීය 57% ක්, ස්වදේශික ඇමරිකානු 38% ක් සහ අප්‍රිකානු 2.5% ක් තුළ ජාන සංයුතිය ස්ථාපිත කරන ලදී.<ref>{{cite journal|last=Homburger|first=Julian|display-authors=et al|year=2015|title=Genomic Insights into the Ancestry and Demographic History of South America|journal=[[PLOS Genetics]]|volume=11|issue=12|at=1005602|doi=10.1371/journal.pgen.1005602|pmc=4670080|pmid=26636962|doi-access=free}}</ref> A public health booklet from the [[:en:University_of_Chile|University of Chile]] states that 35% of the population is of Caucasian origin; "predominantly White" Mestizos are estimated to amount to a total of 65%, while Native Americans (Amerindians) comprise the remaining 5%. Despite the genetic considerations, many Chileans, if asked, would self-identify as White. The 2011 [[:en:Latinobarómetro|Latinobarómetro]] survey asked respondents in Chile what race they considered themselves to belong to. Most answered "White" (59%), while 25% said "Mestizo" and 8% self-classified as "indigenous". A 2002 national poll revealed that a majority of Chileans believed they possessed some (43.4%) or much (8.3%) "indigenous blood", while 40.3% responded that they had none. Chile is one of 22 countries to have signed and ratified the only binding international law concerning indigenous peoples, the [[:en:Indigenous_and_Tribal_Peoples_Convention,_1989|Indigenous and Tribal Peoples Convention, 1989]]. It was adopted in 1989 as the [[:en:International_Labour_Organization|International Labour Organization]] (ILO) Convention 169. Chile ratified it in 2008. A Chilean court decision in November 2009, considered to be a landmark ruling on indigenous rights, made use of the convention. The Supreme Court decision on Aymara water rights upheld rulings by both the Pozo Almonte tribunal and the Iquique Court of Appeals and marks the first judicial application of ILO Convention 169 in Chile. චිලී විශ්ව විද්‍යාලයේ මහජන සෞඛ්‍ය පොත් පිංචක සඳහන් වන්නේ ජනගහනයෙන් 35% ක් කොකේසියානු සම්භවයක් ඇති බවයි; "ප්‍රධාන වශයෙන් සුදු" මෙස්ටිසෝවරු මුළු 65% ක් ලෙස ඇස්තමේන්තු කර ඇති අතර, ස්වදේශික ඇමරිකානුවන් (අමරින්ඩියන්වරු) ඉතිරි 5% න් සමන්විත වේ.<ref name="UC">{{cite web |title=5.2.6. Estructura racial |url=http://mazinger.sisib.uchile.cl/repositorio/lb/ciencias_quimicas_y_farmaceuticas/medinae/cap2/5b6.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20071016124831/http://mazinger.sisib.uchile.cl/repositorio/lb/ciencias_quimicas_y_farmaceuticas/medinae/cap2/5b6.html |archive-date=16 October 2007 |access-date=26 August 2007 |work=La Universidad de Chile}} ([http://mazinger.sisib.uchile.cl/repositorio/lb/ciencias_quimicas_y_farmaceuticas/medinae/ Main page] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090916211140/http://mazinger.sisib.uchile.cl/repositorio/lb/ciencias_quimicas_y_farmaceuticas/medinae/|date=16 September 2009}})</ref> ජානමය සලකා බැලීම් තිබියදීත්, බොහෝ චිලී ජාතිකයන්, විමසුවහොත්, සුදු ජාතිකයන් ලෙස ස්වයං-හඳුනා ගනු ඇත. 2011 ලතින් බැරමෙට්‍රෝ සමීක්ෂණය චිලී හි ප්‍රතිචාර දැක්වූවන්ගෙන් විමසුවේ ඔවුන් තමන් අයත් වන්නේ කුමන ජාතියටදැයි සලකන බවයි. බොහෝ දෙනෙක් "සුදු" (59%) ලෙස පිළිතුරු දුන් අතර, 25% ක් "මෙස්ටිසෝ" යැයි පැවසූ අතර 8% ක් "ස්වදේශික" ලෙස ස්වයං-වර්ගීකරණය කළහ.<ref>{{cite web |title=Informe Latinobarómetro 2011 |url=http://www.latinobarometro.org/latino/LATContenidos.jsp |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20160113084058/http://www.latinobarometro.org/latino/LATContenidos.jsp |archive-date=13 January 2016 |access-date=13 July 2013 |publisher=Latinobarometro.org}}</ref> 2002 ජාතික මත විමසුමකින් හෙළි වූයේ චිලී ජාතිකයන්ගෙන් බහුතරයක් (43.4%) හෝ ඊට වැඩි ප්‍රමාණයක් (8.3%) "ස්වදේශික රුධිරය" ඇති බව විශ්වාස කළ අතර, 40.3% ක් ප්‍රතිචාර දැක්වූයේ ඔවුන්ට කිසිවක් නොමැති බවයි.<ref>{{cite web |date=July 2002 |title=Encuesta CEP, Julio 2002 |url=http://www.cepchile.cl/enc_encuestas.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130429001707/http://www.cepchile.cl/enc_encuestas.html |archive-date=29 April 2013 |access-date=18 May 2012 |language=es}}</ref> චිලී යනු ආදිවාසීන් පිළිබඳ එකම බැඳීමක් ඇති ජාත්‍යන්තර නීතිය වන 1989 ආදිවාසී සහ ගෝත්‍රික ජනතා සම්මුතියට අත්සන් කර අනුමත කළ රටවල් 22 න් එකකි.<ref>{{cite web |date=9 January 2004 |title=ILOLEX: submits English query |url=http://www.ilo.org/ilolex/cgi-lex/ratifce.pl?C169 |url-status=dead |archive-url=http://arquivo.pt/wayback/20091225170052/http://www.ilo.org/ilolex/cgi-lex/ratifce.pl?C169 |archive-date=25 December 2009 |publisher=Ilo.org}}</ref> එය 1989 දී ජාත්‍යන්තර කම්කරු සංවිධානයේ (ILO) සම්මුතිය 169 ලෙස සම්මත කරන ලදී. 2008 දී චිලී එය අනුමත කළේය. 2009 නොවැම්බර් මාසයේදී චිලී අධිකරණ තීන්දුවක්, ස්වදේශික අයිතිවාසිකම් පිළිබඳ සන්ධිස්ථාන තීන්දුවක් ලෙස සලකනු ලැබූ අතර, සම්මුතිය භාවිතා කළේය. අයිමාරා ජල අයිතිවාසිකම් පිළිබඳ ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණ තීන්දුව, පොසෝ ඇල්මොන්ටේ විනිශ්චය සභාව සහ ඉක්වික් අභියාචනාධිකරණය යන දෙකෙහිම තීන්දු තහවුරු කළ අතර චිලී හි ILO සම්මුතිය 169 හි පළමු අධිකරණමය යෙදුම සනිටුහන් කරයි.<ref>{{cite web |date=30 November 2009 |title=Chile's Supreme Court Upholds Indigenous Water Use Rights |url=http://www.santiagotimes.cl/index.php?option=com_content&view=article&id=17739:chiles-supreme-court-upholds-indigenous-water-use-rights&catid=19:other&Itemid=142 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20100303200719/http://www.santiagotimes.cl/index.php?option=com_content&view=article&id=17739:chiles-supreme-court-upholds-indigenous-water-use-rights&catid=19:other&Itemid=142 |archive-date=3 March 2010 |access-date=2 March 2010 |work=The Santiago Times}}</ref> The earliest [[:en:Emigration_from_Europe|European immigrants]] were Spanish colonizers who arrived in the 16th century. The Amerindian population of central Chile was absorbed into the [[:en:Spaniards|Spanish]] settler population in the beginning of the colonial period to form the large [[:en:Mestizo|mestizo]] population that exists in Chile today; mestizos create modern middle and lower classes. In the 18th and 19th centuries, many [[:en:Basque_Chileans|Basques]] came to Chile where they integrated into the existing elites of [[:en:Castile_(historical_region)|Castilian]] origin. Postcolonial Chile was never a particularly attractive destination for migrants, owing to its remoteness and distance from Europe.<ref name="Euzko">{{cite web |author=Waldo Ayarza Elorza |title=De los Vascos, Oñati y los Elorza |url=http://www.euzkoetxeachile.cl/libros/04-De%20los%20Vascos%20Onati%20y%20los%20Elorza-2.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130819165814/http://www.euzkoetxeachile.cl/libros/04-De%20los%20Vascos%20Onati%20y%20los%20Elorza-2.pdf |archive-date=19 August 2013 |access-date=13 July 2013 |pages=59, 65, 66}}</ref><ref name="HistoriaContemporaneaDeChile">{{cite book |last1=Salazar Vergara |first1=Gabriel |title=Historia contemporánea de Chile: Actores, identidad y movimiento. II |last2=Pinto |first2=Julio |publisher=[[Lom Ediciones]] |year=1999 |isbn=978-956-282-174-2 |pages=76–81 |chapter=La Presencia Inmigrante |access-date=14 July 2013 |chapter-url=https://books.google.com/books?id=Vyx8JQtvU78C&pg=PA78 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020127/https://books.google.com/books?id=Vyx8JQtvU78C&pg=PA78 |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> Europeans preferred to stay in countries closer to their homelands instead of taking the long journey through the Straits of Magellan or crossing the Andes.<ref name="Euzko" /> European migration did not result in a significant change in the ethnic composition of Chile, except in the [[:en:Magallanes_y_la_Antártica_Chilena_Region|region of Magellan]]. Spaniards were the only major European migrant group to Chile,<ref name="Euzko" /> and there was never large-scale immigration such as that to Argentina or Brazil.<ref name="HistoriaContemporaneaDeChile" /> Between 1851 and 1924, Chile only received 0.5% of European immigration to Latin America, compared to 46% to Argentina, 33% to Brazil, 14% to Cuba, and 4% to Uruguay. However, it is undeniable that immigrants have played a significant role in Chilean society. මුල්ම යුරෝපීය සංක්‍රමණිකයන් 16 වන සියවසේ පැමිණි ස්පාඤ්ඤ යටත් විජිතවාදීන් විය.<ref>{{Cite web |title=Osasuna Saila - Eusko Jaurlaritza |url=https://www.euskadi.eus/eusko-jaurlaritza/osasun-saila/hasiera/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210410191534/https://www.euskadi.eus/eusko-jaurlaritza/osasun-saila/hasiera/ |archive-date=10 April 2021 |access-date=1 April 2021 |website=Euskadi.eus |language=Basque}}</ref> මධ්‍යම චිලීයේ ඇමරින්ඩියන් ජනගහනය යටත් විජිත යුගයේ ආරම්භයේ දී ස්පාඤ්ඤ පදිංචිකරුවන්ගේ ජනගහනයට අවශෝෂණය කර අද චිලී හි පවතින විශාල මෙස්ටිසෝ ජනගහනය ඇති කළේය; මෙස්ටිසෝවරු නූතන මධ්‍යම හා පහළ පන්ති නිර්මාණය කරති. 18 වන සහ 19 වන සියවස් වලදී, බොහෝ බාස්ක්වරු චිලීයට පැමිණි අතර එහිදී ඔවුන් කැස්ටිලියානු සම්භවයක් ඇති ප්‍රභූන් සමඟ ඒකාබද්ධ වූහ. පශ්චාත් යටත් විජිත චිලී කිසි විටෙකත් සංක්‍රමණිකයින් සඳහා විශේෂයෙන් ආකර්ශනීය ගමනාන්තයක් නොවීය, එහි දුරස්ථභාවය සහ යුරෝපයෙන් දුරස්ථභාවය හේතුවෙන්.<ref name="Euzko" /><ref name="HistoriaContemporaneaDeChile" /> යුරෝපීයයන් මැගෙලන් සමුද්‍ර සන්ධිය හරහා දිගු ගමනක් යාම හෝ ඇන්ඩීස් තරණය කිරීම වෙනුවට ඔවුන්ගේ මව්බිමට සමීප රටවල රැඳී සිටීමට කැමැත්තක් දැක්වූහ.<ref name="Euzko" /> යුරෝපීය සංක්‍රමණය චිලීයේ ජනවාර්ගික සංයුතියේ සැලකිය යුතු වෙනසක් ඇති කළේ නැත, මැගෙලන් කලාපය හැර.<ref name="C1907">{{cite web |date=1907 |title=Memoria presentada al Supremo Gobierno por la Comision Central del Censo |url=http://www.ine.cl/canales/usuarios/cedoc_online/censos/pdf/censo_1907.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090919222206/http://www.ine.cl/canales/usuarios/cedoc_online/censos/pdf/censo_1907.pdf |archive-date=19 September 2009 |access-date=13 February 2013 |language=es}}</ref> චිලීයට පැමිණි එකම ප්‍රධාන යුරෝපීය සංක්‍රමණික කණ්ඩායම ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයන් වූ අතර,<ref name="Euzko" /> ආර්ජන්ටිනාවට හෝ බ්‍රසීලයට වැනි මහා පරිමාණ සංක්‍රමණ කිසිදා සිදු නොවීය.<ref name="HistoriaContemporaneaDeChile" /> 1851 සහ 1924 අතර කාලය තුළ, චිලීයට ලතින් ඇමරිකාවට යුරෝපීය සංක්‍රමණයෙන් ලැබුණේ 0.5% ක් පමණි, ආර්ජන්ටිනාවට 46% ක්, බ්‍රසීලයට 33% ක්, කියුබාවට 14% ක් සහ උරුගුවේට 4% ක් විය.<ref name="Euzko" /> කෙසේ වෙතත්, චිලී සමාජයේ සංක්‍රමණිකයන් සැලකිය යුතු කාර්යභාරයක් ඉටු කර ඇති බව අවිවාදිතය.<ref name="HistoriaContemporaneaDeChile" /> Immigrants to Chile during the 19th and 20th centuries came from France, [[:en:Great_Britain|Great Britain]], Germany, and [[:en:Croatia|Croatia]], among others. Descendants of different [[:en:Ethnic_groups_in_Europe|European ethnic groups]] often intermarried in Chile. This intermarriage and mixture of cultures and races have helped to shape the present society and culture of the Chilean middle and upper classes. Also, roughly 500,000 of Chile's population is of full or partial [[:en:Palestinian_people|Palestinian origin]], and 800,000 Arab descents. Chile currently has 1.5 million of Latin American immigrants, mainly from [[:en:Venezuela|Venezuela]], [[:en:Peru|Peru]], [[:en:Haiti|Haiti]], [[:en:Colombia|Colombia]], [[:en:Bolivia|Bolivia]] and [[:en:Argentina|Argentina]]; 8% of the total population in 2019, without counting descendantsAccording to the 2002 national census, Chile's foreign-born population has increased by 75% since 1992. As of November 2021, numbers of people entering Chile from elsewhere in Latin America have grown swiftly in the last decade, tripling in the last three years to 1.5 million, with arrivals stemming from humanitarian crises in Haiti (ca. 180,000) and Venezuela (ca 460,000). 19 වන සහ 20 වන සියවස් වලදී චිලී වෙත සංක්‍රමණිකයන් පැමිණියේ ප්‍රංශය,<ref>{{cite journal|last=Parvex|first=R.|date=2014|title=Le Chili et les mouvements migratoires|url=https://journals.openedition.org/hommesmigrations/2720|url-status=live|journal=Hommes & Migrations|issue=Nº 1305|pages=71–76|doi=10.4000/hommesmigrations.2720|archive-url=https://web.archive.org/web/20200801043210/https://journals.openedition.org/hommesmigrations/2720|archive-date=1 August 2020|access-date=21 July 2020|doi-access=free}}</ref> මහා බ්‍රිතාන්‍යය,<ref name="Británicos, 700.000">{{cite web |author=Jorge Sanhueza Aviléz |title=Historia de Chile: Otros Artículos. Británicos y Anglosajones en Chile durante el siglo XIX |url=http://www.biografiadechile.cl/detalle.php?IdContenido=1673&IdCategoria=91&IdArea=488&TituloPagina=Historia%20de%20Chile |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20201112003642/http://www.biografiadechile.cl/detalle.php?IdContenido=1673 |archive-date=12 November 2020 |access-date=16 March 2012 |publisher=Biografía de Chile}}</ref> ජර්මනිය,<ref name="Alemanes, 500.000">{{cite news|url=http://www.dw.de/alemanes-en-chile-entre-el-pasado-colono-y-el-presente-empresarial/a-14958983-1|title=Alemanes en Chile: entre el pasado colono y el presente empresarial|author=Victoria Dannemann|access-date=21 July 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20150501162120/http://www.dw.de/alemanes-en-chile-entre-el-pasado-colono-y-el-presente-empresarial/a-14958983-1|archive-date=1 May 2015|publisher=Deustche-Welle|url-status=live}}</ref> සහ ක්‍රොඒෂියාව,<ref name="Croatas, 400.000">{{cite web |title=Inmigración a Chile |url=http://www.domovina.cl/inmigrantes-otras.php |archive-url=https://web.archive.org/web/20150702225324/http://www.domovina.cl/inmigrantes-otras.php |archive-date=2 July 2015 |publisher=Domivina}}</ref> යනාදී රටවලින් ය. විවිධ යුරෝපීය ජනවාර්ගික කණ්ඩායම්වලින් පැවත එන්නන් බොහෝ විට චිලී හි අන්තර් විවාහ වෙති. මෙම අන්තර් විවාහය සහ සංස්කෘතීන් සහ ජාතීන් මිශ්‍ර කිරීම චිලී මධ්‍යම සහ ඉහළ පන්තිවල වර්තමාන සමාජය සහ සංස්කෘතිය හැඩගැස්වීමට උපකාරී වී ඇත.<ref name="deia.com">{{cite web |date=22 May 2008 |title=entrevista al Presidente de la Cámara vasca |url=http://www.deia.com/es/impresa/2008/05/22/bizkaia/ekonomia/469496.php |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090511001812/http://www.deia.com/es/impresa/2008/05/22/bizkaia/ekonomia/469496.php |archive-date=11 May 2009 |publisher=Deia.com}}</ref> එසේම, චිලී ජනගහනයෙන් ආසන්න වශයෙන් 500,000 ක් පූර්ණ හෝ අර්ධ පලස්තීන සම්භවයක් ඇති අය වන අතර,<ref>{{cite web |date=7 April 2003 |title=Chile: Palestinian refugees arrive to warm welcome |url=http://www.adnkronos.com/AKI/English/CultureAndMedia/?id=1.0.2050534508 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20171124194143/http://www1.adnkronos.com/AKI/English/CultureAndMedia/?id=1.0.2050534508 |archive-date=24 November 2017 |access-date=29 October 2009 |publisher=Adnkronos.com}}</ref><ref>{{cite web |title=500,000 descendientes de primera y segunda generación de palestinos en Chile |url=http://laventana.casa.cult.cu/modules.php?name=News&file=article&sid=514 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090722073846/http://laventana.casa.cult.cu/modules.php?name=News&file=article&sid=514 |archive-date=22 July 2009 |access-date=13 July 2013 |publisher=Laventana.casa.cult.cu}}</ref> සහ අරාබි සම්භවයක් ඇති අය 800,000 කි.<ref name="Oriente próximo, 800.000, Palestinos, 500.000">{{cite news|url=http://www.ibtimes.com/arabs-andes-chile-unlikely-long-term-home-large-palestinian-community-1449718|title=Arabs in the Andes? Chile, The Unlikely Long-Term Home of a Large Palestinian Community|author=Ghosh P.|work=International Business Times|access-date=29 September 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20210423212551/https://www.ibtimes.com/arabs-andes-chile-unlikely-long-term-home-large-palestinian-community-1449718|archive-date=23 April 2021|url-status=live}}</ref> චිලී හි දැනට ලතින් ඇමරිකානු සංක්‍රමණිකයන් මිලියන 1.5 ක් සිටින අතර, ප්‍රධාන වශයෙන් වෙනිසියුලාව, පේරු, හයිටි, කොලොම්බියාව, බොලිවියාව සහ ආර්ජන්ටිනාව යන රටවලින් පැමිණේ; 2019 දී මුළු ජනගහනයෙන් 8% ක්, පැවත එන්නන් ගණන් නොගෙන.<ref name="INE-DEM, 2019">[https://www.ine.cl/prensa/2020/03/12/seg%C3%BAn-estimaciones-la-cantidad-de-personas-extranjeras-residentes-habituales-en-chile-bordea-los-1-5-millones-al-31-de-diciembre-de-2019 Estimación de Población Extranjera en Chile, al 31 de diciembre de 2019] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20220504115042/https://www.ine.cl/prensa/2020/03/12/seg%C3%BAn-estimaciones-la-cantidad-de-personas-extranjeras-residentes-habituales-en-chile-bordea-los-1-5-millones-al-31-de-diciembre-de-2019|date=4 May 2022}}, del Departamento de Extranjería y Migración (DEM) del Instituto Nacional de Estadísticas de Chile (INE), pp. 21. Retrieved 29 Juny 2020.</ref><ref>{{cite web |title=Chile: Moving Towards a Migration Policy |url=http://www.migrationinformation.org/Profiles/display.cfm?ID=199 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140215080515/http://migrationinformation.org/Profiles/display.cfm?ID=199 |archive-date=15 February 2014 |access-date=1 August 2011 |publisher=Migrationinformation.org}}</ref> 2002 ජාතික සංගණනයට අනුව, 1992 සිට චිලියේ විදේශීය-උපන් ජනගහනය 75% කින් වැඩි වී ඇත.<ref>{{cite web |last=Landaburu |first=Juan |date=24 June 2007 |title=El debate sobre la inmigración ilegal se extiende a la región |url=http://www.lanacion.com.ar/nota.asp?nota_id=920108 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090213112339/http://www.lanacion.com.ar/nota.asp?nota_id=920108 |archive-date=13 February 2009 |access-date=31 December 2008 |work=[[La Nación]]}}</ref> 2021 නොවැම්බර් වන විට, ලතින් ඇමරිකාවේ වෙනත් තැන්වල සිට චිලී රටට ඇතුළු වන පුද්ගලයින් සංඛ්‍යාව පසුගිය දශකය තුළ ශීඝ්‍රයෙන් වර්ධනය වී ඇති අතර, පසුගිය වසර තුන තුළ මිලියන 1.5 දක්වා තුන් ගුණයකින් වැඩි වී ඇති අතර, හයිටියේ (ආසන්න වශයෙන් 180,000) සහ වෙනිසියුලාවේ (ආසන්න වශයෙන් 460,000) මානුෂීය අර්බුද හේතුවෙන් පැමිණීම් සිදු වී ඇත.<ref>{{Cite web |date=20 November 2021 |title=Chilean Election Unlikely to Halt New Barriers to Immigration |url=https://globalriskinsights.com/2021/11/chilean-election-unlikely-to-halt-new-barriers-to-immigration/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20211121064647/https://globalriskinsights.com/2021/11/chilean-election-unlikely-to-halt-new-barriers-to-immigration/ |archive-date=21 November 2021 |access-date=21 November 2021 |work=Global Risk Insights}}</ref> === නාගරිකකරණය === About 85% of the country's population lives in urban areas, with 40% living in [[Santiago|Greater Santiago]]. The largest agglomerations according to the 2002 census are Greater Santiago with 5.6 million people, [[Greater Concepción]] with 861,000 and [[Greater Valparaíso]] with 824,000. නාගරිකකරණය රටේ ජනගහනයෙන් 85% ක් පමණ නාගරික ප්‍රදේශවල ජීවත් වන අතර 40% ක් මහා සන්තියාගෝ හි ජීවත් වෙති. 2002 සංගණනයට අනුව විශාලතම සමූහකරණයන් වන්නේ මිලියන 5.6 ක ජනතාවක් සිටින මහා සන්තියාගෝ, 861,000 ක් සිටින මහා කන්සෙප්සියන් සහ 824,000 ක් සිටින මහා වල්පරයිසෝ ය.<ref>{{cite web |title=List of Chilean cities |url=http://www.observatoriourbano.cl/indurb/pre_ciudades.asp?id_user=0&idComCiu=0 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160304031912/http://www.observatoriourbano.cl/indurb/pre_ciudades.asp?id_user=0&idComCiu=0 |archive-date=4 March 2016 |publisher=Observatorio Urbano, Ministerio de Vivienda y Urbanismo de Chile}}</ref> {{Largest cities of Chile}} === ආගම === {{bar box|title=Religious background in Chile (2012 Census)<ref name=CIA>{{Cite CIA World Factbook|country=Chile|access-date=29 January 2017}}</ref><ref name=CENSUS2012>{{cite web|url=https://www.cooperativa.cl/noticias/site/artic/20130425/asocfile/20130425190105/resultados_censo_2012_poblacion_vivienda_tomosiyii.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20140415043914/http://www.cooperativa.cl/noticias/site/artic/20130425/asocfile/20130425190105/resultados_censo_2012_poblacion_vivienda_tomosiyii.pdf |archive-date=15 April 2014 |url-status=live|title=Resultados XVIII Censo de Población|date=2012}}</ref>|titlebar=#ddd|left1=Religion|right1=Percent|float=right|bars={{bar percent|[[Catholic Church]]|DarkBlue|66.7}} {{bar percent|[[Protestantism]]|Skyblue|16.4}} {{bar percent|[[Irreligion|No religion]]|grey|11.5}} {{bar percent|Others|Orange|4.5}} {{bar percent|Unspecified|Black|1.1}}}} [[File:Catedral_Metropolitana_de_Santiago_2012-09-01_10-05-15.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Catedral_Metropolitana_de_Santiago_2012-09-01_10-05-15.jpg|thumb|1748 සහ 1906 අතර ඉදිකරන ලද සන්තියාගෝ මෙට්‍රොපොලිටන් ආසන දෙව්මැදුර]] [[File:Iglesia_de_Achao_-_fachada.JPG|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Iglesia_de_Achao_-_fachada.JPG|thumb|267x267පික්|18 වන සියවසේ ඉදිකරන ලද සහ දැන් යුනෙස්කෝ ලෝක උරුම අඩවියක් වන අචාඕහි සැන්ටා මාරියා ද ලොරෙටෝ පල්ලිය.]] Historically, the [[:en:Indigenous_peoples_in_Chile|indigenous peoples in Chile]] observed a variety of religions before the [[:en:Conquest_of_Chile|Spanish conquest]] in the 16th century. During [[:en:Colonial_Chile|Spanish rule]] and the first century of Chilean independence, the [[:en:Catholic_Church|Catholic Church]] was one of the most powerful institutions in the country. In the late 19th century, liberal policies (the so-called ''Leyes laicas'' or "lay laws") started to reduce the influence of the clergy and the promulgation of a [[:en:Chilean_Constitution_of_1925|new Constitution]] in 1925 established the [[:en:Separation_of_church_and_state|separation of church and state]]. ඓතිහාසික වශයෙන්, 16 වන සියවසේ ස්පාඤ්ඤ ආක්‍රමණයට පෙර චිලීයේ ආදිවාසී ජනතාව විවිධ ආගම් නිරීක්ෂණය කළහ. ස්පාඤ්ඤ පාලනය සහ චිලී නිදහසේ පළමු සියවස තුළ, කතෝලික පල්ලිය රටේ බලවත්ම ආයතනවලින් එකකි. 19 වන සියවසේ අගභාගයේදී, ලිබරල් ප්‍රතිපත්ති (ඊනියා ලේයිස් ලයිකාස් හෝ "ගිහි නීති") පූජක පක්ෂයේ බලපෑම අඩු කිරීමට පටන් ගත් අතර 1925 දී නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවක් ප්‍රකාශයට පත් කිරීමත් සමඟ පල්ලිය සහ රාජ්‍යය වෙන් කිරීම ස්ථාපිත විය.<ref>{{Cite book |last=H. |first=Smith, Brian |title=The Church and Politics in Chile Challenges to Modern Catholicism. |date=2014 |publisher=Princeton University Press |isbn=978-1-4008-5697-8 |oclc=1170509102}}</ref> {{As of|2012}}, 66.6% of Chilean population over 15 years of age claimed to adhere to the Roman Catholic church, a decrease from the 70% reported in the 2002 census. In the same census of 2012, 17% of Chileans reported adherence to an Evangelical church ("Evangelical" in the census referred to all Christian denominations other than the Roman Catholic and [[:en:Eastern_Orthodox_Church|Orthodox]]—Greek, Persian, Serbian, Ukrainian, and Armenian—churches, [[:en:The_Church_of_Jesus_Christ_of_Latter-day_Saints|the Church of Jesus Christ of Latter-day Saints]], [[:en:Seventh-day_Adventists|Seventh-day Adventists]], and [[:en:Jehovah's_Witnesses|Jehovah's Witnesses]]: essentially, those denominations generally still termed "[[:en:Protestants|Protestant]]" in most English-speaking lands, although [[:en:Adventism|Adventism]] is often considered an Evangelical denomination as well). Approximately 90% of Evangelical Christians are [[:en:Pentecostal|Pentecostal]]. but [[:en:Wesleyan_Church|Wesleyan]], [[:en:Lutheran|Lutheran]], [[:en:Anglican|Anglican]], [[:en:Anglicanism|Episcopalian]], [[:en:Presbyterian|Presbyterian]], [[:en:Reformed_churches|other Reformed]], [[:en:Baptist|Baptist]], and [[:en:Methodist_church|Methodist churches]] also are present amongst Chilean Evangelical churches. Irreligious people, atheists, and agnostics account for around 12% of the population. 2012 වන විට, චිලී ජනගහනයෙන් වයස අවුරුදු 15 ට වැඩි 66.6%<ref name="censo.cl">{{cite web |date=7 September 2015 |title=Population 15 years of age or older, by religion, region, sex and age groups. (censused population) |url=http://plazapublica.cl/wp-content/uploads/658799.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20170207182725/http://plazapublica.cl/wp-content/uploads/658799.pdf |archive-date=7 February 2017 |access-date=23 March 2018 |language=es |format=.pdf}}</ref> ක් රෝමානු කතෝලික පල්ලියට අනුගත වන බව ප්‍රකාශ කළ අතර, එය 2002 සංගණනයේදී වාර්තා වූ 70%<ref>7,853,428 out of 11,226,309 people over 15 years of age. {{cite web |title=Population 15 years of age or older, by religion, administrative division, sex and age groups |url=http://www.ine.cl/cd2002/cuadros/6/C6_00000.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20060519100306/http://www.ine.cl/cd2002/cuadros/6/C6_00000.pdf |archive-date=19 May 2006 |access-date=1 March 2014 |work=Censo 2002 |language=es}}</ref> ට වඩා අඩුවීමකි. 2012 සංගණනයේදීම, චිලී ජාතිකයන්ගෙන් 17% ක් එවැන්ජලිකල් පල්ලියකට අනුගත වන බව වාර්තා විය (සංගණනයේදී "එවැන්ජලිකල්" යනු රෝමානු කතෝලික සහ ඕතඩොක්ස් - ග්‍රීක, පර්සියානු, සර්බියානු, යුක්‍රේනියානු සහ ආර්මේනියානු - පල්ලි, පසුකාලීන සාන්තුවරයන්ගේ ජේසුස් ක්‍රිස්තුස් වහන්සේගේ පල්ලිය, සෙවන්ත්-ඩේ ඇඩ්වෙන්ටිස්ට්වරුන් සහ යෙහෝවාගේ සාක්ෂිකරුවන් හැර අනෙකුත් සියලුම ක්‍රිස්තියානි නිකායන් ගැන සඳහන් කරයි: මූලික වශයෙන්, බොහෝ ඉංග්‍රීසි කතා කරන රටවල එම නිකායන් සාමාන්‍යයෙන් තවමත් "ප්‍රොතෙස්තන්ත" ලෙස හැඳින්වේ, නමුත් ඇඩ්වෙන්ටිස්වාදය බොහෝ විට එවැන්ජලිකල් නිකායක් ලෙසද සැලකේ). එවැන්ජලිකල් කිතුනුවන්ගෙන් ආසන්න වශයෙන් 90% ක් පෙන්තකොස්ත ජාතිකයෝ වෙති. නමුත් වෙස්ලියන්, ලුතරන්, ඇන්ග්ලිකන්, එපිස්කෝපලියන්, ප්‍රෙස්බිටේරියන්, වෙනත් ප්‍රතිසංස්කරණ, බැප්ටිස්ට් සහ මෙතෝදිස්ත පල්ලි ද චිලී එවැන්ජලිකල් පල්ලි අතර පවතී.<ref name="religiousfreedomreport">{{cite web |date=19 September 2008 |title=Chile |url=https://2001-2009.state.gov/g/drl/rls/irf/2008/108518.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230404113441/https://2001-2009.state.gov/g/drl/rls/irf/2008/108518.htm |archive-date=4 April 2023 |access-date=22 May 2019 |work=International Religious Freedom Report |publisher=United States Department of State}}</ref> ආගමික නොවන පුද්ගලයින්, අදේවවාදීන් සහ අඥෙයවාදීන් ජනගහනයෙන් 12% ක් පමණ වේ. By 2015, the major religion in Chile remained Christianity (68%), with an estimated 55% of Chileans belonging to the Roman Catholic church, 13% to various Evangelical churches, and just 7% adhering to any other religion. Agnostics and atheist were estimated at 25% of the population. Chile has a [[:en:Baháʼí_Faith|Baháʼí]] religious community, and is home to the Baháʼí mother temple, or continental [[:en:Baháʼí_House_of_Worship|House of Worship]], for Latin America. Completed in 2016, it serves as a space for people of all religions and backgrounds to gather, meditate, reflect, and worship. It is formed from cast glass and translucent marble and has been described as innovative in its architectural style. 2015 වන විට, චිලියේ ප්‍රධාන ආගම ක්‍රිස්තියානි ධර්මය (68%) ලෙස පැවතුනි, ඇස්තමේන්තුගත චිලී ජාතිකයන්ගෙන් 55% ක් රෝමානු කතෝලික පල්ලියට අයත් වන අතර, 13% ක් විවිධ එවැන්ජලිකල් පල්ලිවලට අයත් වන අතර, 7% ක් පමණක් වෙනත් ඕනෑම ආගමකට අනුගත වේ. අඥෙයවාදීන් සහ අදේවවාදීන් ජනගහනයෙන් 25% ක් ලෙස ගණන් බලා ඇත.<ref>{{Cite web |date=7 September 2015 |title=Track semanal de Opinión Pública |trans-title=Weekly Public Opinion Track |url=http://plazapublica.cl/wp-content/uploads/658799.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20170207182725/http://plazapublica.cl/wp-content/uploads/658799.pdf |archive-date=7 February 2017 |access-date=11 December 2018 |language=es}}</ref> චිලියේ බහායි ආගමික ප්‍රජාවක් ඇති අතර, ලතින් ඇමරිකාව සඳහා බහායි මව් දේවමාළිගාව හෝ මහාද්වීපික නමස්කාර මන්දිරය පිහිටා ඇත. 2016 දී නිම කරන ලද මෙය, සියලු ආගම් සහ පසුබිම්වල පුද්ගලයින්ට රැස්වීමට, භාවනා කිරීමට, පරාවර්තනය කිරීමට සහ නමස්කාර කිරීමට අවකාශයක් ලෙස සේවය කරයි.<ref>{{Cite web |author-last=Purushotma |author-first=Shastri |date=6 December 2017 |title=Breathtaking Baha'i Temple Rises in Chile |url=https://www.huffingtonpost.com/shastri-purushotma/bahai-temple-of-light-ris_b_6242968.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20161205142740/http://www.huffingtonpost.com/shastri-purushotma/bahai-temple-of-light-ris_b_6242968.html |archive-date=5 December 2016 |access-date=5 August 2021 |website=[[HuffPost]] |agency=HuffPost}}</ref> එය වාත්තු වීදුරු සහ පාරභාසක කිරිගරුඬ වලින් සෑදී ඇති අතර එහි ගෘහ නිර්මාණ ශෛලිය තුළ නව්‍ය ලෙස විස්තර කර ඇත.<ref>{{Cite web |author-last=Purushotma |author-first=Shastri |date=6 December 2017 |title=Breathtaking Baha'i Temple Rises in Chile |url=https://www.huffingtonpost.com/shastri-purushotma/bahai-temple-of-light-ris_b_6242968.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20161205142740/http://www.huffingtonpost.com/shastri-purushotma/bahai-temple-of-light-ris_b_6242968.html |archive-date=5 December 2016 |access-date=21 February 2019 |website=[[HuffPost]] |agency=HuffPost}}</ref> The Constitution guarantees the right to [[:en:Freedom_of_religion|freedom of religion]], and other laws and policies contribute to generally free religious practice. The law at all levels fully protects this right against abuse by either governmental or private actors. Church and state are officially [[:en:Separation_of_church_and_state|separate]] in Chile. A 1999 law on religion prohibits [[:en:Religious_discrimination|religious discrimination]]. However, the Roman Catholic church for mostly historical and social reasons enjoys a privileged status and occasionally receives preferential treatment. Government officials attend Roman Catholic events as well as major Evangelical and Jewish ceremonies. The Chilean government treats the religious holidays of Christmas, [[:en:Good_Friday|Good Friday]], the [[:en:Our_Lady_of_Mount_Carmel|Feast of the Virgin of Carmen]], the [[:en:Feast_of_Saints_Peter_and_Paul|Feast of Saints Peter and Paul]], the [[:en:Assumption_of_Mary|Feast of the Assumption]], [[:en:All_Saints'_Day|All Saints' Day]], and the [[:en:Feast_of_the_Immaculate_Conception|Feast of the Immaculate Conception]] as [[:en:Public_holiday|national holidays]]. Recently, the government declared 31 October, [[:en:Reformation_Day|Reformation Day]], to be an additional national holiday, in honor of the Evangelical churches of the country The [[:en:Patron_saint|patron saints]] of Chile are [[:en:Our_Lady_of_Mount_Carmel|Our Lady of Mount Carmel]] and [[:en:Saint_James_the_Greater|Saint James the Greater]] (''Santiago''). In 2005, [[:en:Pope_Benedict_XVI|Pope Benedict XVI]] canonized [[:en:Alberto_Hurtado|Alberto Hurtado]], who became the country's second native Roman Catholic saint after [[:en:Teresa_de_los_Andes|Teresa de los Andes]]. ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව ආගමික නිදහසේ අයිතිය සහතික කරන අතර, අනෙකුත් නීති සහ ප්‍රතිපත්ති සාමාන්‍යයෙන් නිදහස් ආගමික පිළිවෙත් සඳහා දායක වේ. රජයේ හෝ පෞද්ගලික ක්‍රියාකාරීන් විසින් අපයෝජනය කිරීමට එරෙහිව සියලුම මට්ටම්වල නීතිය මෙම අයිතිය සම්පූර්ණයෙන්ම ආරක්ෂා කරයි.<ref name="religiousfreedomreport" /> චිලියේ පල්ලිය සහ රාජ්‍යය නිල වශයෙන් වෙන්ව පවතී. 1999 ආගම පිළිබඳ නීතියක් ආගමික වෙනස්කම් කිරීම තහනම් කරයි. කෙසේ වෙතත්, බොහෝ දුරට ඓතිහාසික හා සමාජීය හේතූන් මත රෝමානු කතෝලික පල්ලිය වරප්‍රසාද ලත් තත්වයක් භුක්ති විඳින අතර ඉඳහිට මනාප සැලකිල්ලක් ලබා ගනී.<ref>Bill Kte'pi, "Chile", in Robert E. Emery, ''Cultural Sociology of Divorce: An Encyclopedia, Volume 1'' (London: Sage, 2013), 266–68. books.google.com/books?id=wzJdSIfeeTQC&pg=PA266 {{ISBN|9781412999588}}</ref> රජයේ නිලධාරීන් රෝමානු කතෝලික උත්සව මෙන්ම ප්‍රධාන එවැන්ජලිකල් සහ යුදෙව් උත්සව සඳහා සහභාගී වේ.<ref name="religiousfreedomreport" /> චිලී රජය නත්තල්, සුබ සිකුරාදා, කාමන් කන්‍යාවගේ මංගල්‍යය, පේතෘස් සහ පෝල් සාන්තුවරයන්ගේ මංගල්‍යය, උපකල්පන මංගල්‍යය, සියලු සාන්තුවරයන්ගේ දිනය සහ නිර්මල පිළිසිඳ ගැනීමේ මංගල්‍යය යන ආගමික නිවාඩු දින ජාතික නිවාඩු දින ලෙස සලකයි.<ref name="religiousfreedomreport" /> මෑතකදී, රජය විසින් ඔක්තෝබර් 31, ප්‍රතිසංස්කරණ දිනය, රටේ එවැන්ජලිකල් පල්ලිවලට ගෞරවයක් වශයෙන් අතිරේක ජාතික නිවාඩු දිනයක් ලෙස ප්‍රකාශයට පත් කරන ලදී.<ref>{{Cite news|url=http://www.economist.com/world/americas/displaystory.cfm?story_id=12564066|title=Hola, Luther|date=6 November 2008|newspaper=The Economist|archive-url=https://web.archive.org/web/20081210125640/http://www.economist.com/world/americas/displaystory.cfm?story_id=12564066|archive-date=10 December 2008|url-status=dead}}</ref><ref>{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/hi/spanish/specials/2007/en_nombre_de_la_fe/newsid_7701000/7701290.stm|title=Los evangélicos tienen su feriado|author=Andrea Henríquez|date=31 October 2008|access-date=17 December 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20180625104726/http://news.bbc.co.uk/hi/spanish/specials/2007/en_nombre_de_la_fe/newsid_7701000/7701290.stm|archive-date=25 June 2018|publisher=BBC Mundo|url-status=live}}</ref> චිලීහි අනුශාසක සාන්තුවරයන් වන්නේ කර්මෙල් කන්දේ අප ස්වාමිදූ සහ මහා ශාන්ත ජේම්ස් (සන්තියාගෝ) ය.<ref>{{cite web |title=Patron Saints: 'C' |url=http://www.catholic.org/saints/patron.php?letter=C |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190409002526/https://www.catholic.org/saints/patron.php?letter=C |archive-date=9 April 2019 |access-date=28 June 2012 |publisher=Catholic Online}}</ref> 2005 දී, XVI වන බෙනඩික්ට් පාප් වහන්සේ, තෙරේසා ඩි ලොස් ඇන්ඩීස්ගෙන් පසු රටේ දෙවන ස්වදේශික රෝමානු කතෝලික සාන්තුවරයා බවට පත් වූ ඇල්බර්ටෝ හර්ටාඩෝව ශාන්තුවරයට පත් කරන ලදී.<ref>{{cite web |title=Las fechas del proceso de Canonización del Padre Hurtado |url=http://www.canonizacion.cl/cano_etapaPH.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080122033957/http://www.canonizacion.cl/cano_etapaPH.html |archive-date=22 January 2008 |access-date=9 January 2008 |language=es}}</ref> === භාෂා === [[File:Mapudungun.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Mapudungun.jpg|thumb|මාපුචේ භාෂාවෙන් සහ චිලී ස්පාඤ්ඤ භාෂාවෙන් ලියා ඇති චිලී හිතෝපදේශයකි. මෙහි භාවිතා වන මාපුඩුන්ගුන් හෝඩිය එකඟ වූ ප්‍රමිතියක් පිළිබිඹු නොකරයි. ඇත්ත වශයෙන්ම, මාපුචේ භාෂාව ලිවීම සඳහා දැනට භාවිතා කරන වෙනස් අක්ෂර තුනක් තිබේ.<ref>Montrul, Silvina. El Bilinguismo En El Mundo Hispanohablante. Hoboken: John Wiley & Sons Inc, 2013. p. 249</ref>]] The [[:en:Chilean_Spanish|Spanish spoken in Chile]] is distinctively accented and quite unlike that of neighboring South American countries because final syllables are often dropped, and some consonants have a soft pronunciation.{{clarify|reason=Which consonants and what kind of soft pronunciation?|date=April 2018}} Accent varies only very slightly from north to south; more noticeable are the differences in accent based on social class or whether one lives in the city or the country. That the Chilean population was largely formed in a small section at the center of the country and then migrated in modest numbers to the north and south helps explain this relative lack of differentiation, which was maintained by the national reach of radio, and now television, which also helps to diffuse and homogenize colloquial expressions.<ref name="countrystudies">{{cite web |date=31 March 1994 |title=Development and Breakdown of Democracy, 1830–1973 |url=http://countrystudies.us/chile/85.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110709014719/http://countrystudies.us/chile/85.htm |archive-date=9 July 2011 |access-date=21 April 2009 |work=Country Studies |publisher=Library of Congress}}</ref> There are several indigenous languages spoken in Chile: [[:en:Mapudungun|Mapudungun]], [[:en:Aymara_language|Aymara]], [[:en:Rapa_Nui_language|Rapa Nui]], [[:en:Chilean_Sign_Language|Chilean Sign Language]] and (barely surviving) [[:en:Qawasqar_language|Qawasqar]] and [[:en:Yaghan_language|Yaghan]], along with non-indigenous German, Italian, English, Greek and [[:en:Chilean_Quechua|Quechua]]. After the Spanish conquest, Spanish took over as the [[:en:Lingua_franca|lingua franca]] and the indigenous languages have become minority languages, with some now extinct or close to extinction.<ref>{{cite web |title=Ethnologue report for Chile |url=http://www.ethnologue.com/show_country.asp?name=CL |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20130203004338/http://www.ethnologue.com/show_country.asp?name=CL |archive-date=3 February 2013 |access-date=1 August 2011 |publisher=Ethnologue.com}}</ref> චිලී භාෂාවේ කතා කරන ස්පාඤ්ඤ භාෂාව සුවිශේෂී ලෙස උච්චාරණය කර ඇති අතර අසල්වැසි දකුණු ඇමරිකානු රටවලට වඩා බෙහෙවින් වෙනස් ය, මන්ද අවසාන අක්ෂර බොහෝ විට අතහැර දමා ඇති අතර සමහර ව්‍යාංජනාක්ෂර මෘදු උච්චාරණයක් ඇත. [පැහැදීම ඇලසිය] උච්චාරණය උතුරේ සිට දකුණට ඉතා සුළු වශයෙන් පමණක් වෙනස් වේ; සමාජ පන්තිය හෝ නගරයේ හෝ රටේ ජීවත් වන්නේද යන්න මත පදනම්ව උච්චාරණයේ වෙනස්කම් වඩාත් කැපී පෙනේ. චිලී ජනගහනය බොහෝ දුරට රටේ මධ්‍යයේ කුඩා කොටසක පිහිටුවා ඇති අතර පසුව උතුරට සහ දකුණට සුළු සංඛ්‍යාවක් සංක්‍රමණය වීම මෙම සාපේක්ෂ විභේදනයේ ඌනතාවය පැහැදිලි කිරීමට උපකාරී වේ, එය ගුවන්විදුලියේ ජාතික ප්‍රවේශය සහ දැන් රූපවාහිනිය මගින් පවත්වා ගෙන යනු ලැබූ අතර එය වාචික ප්‍රකාශන විසුරුවා හැරීමට සහ සමජාතීය කිරීමට ද උපකාරී වේ. [48] චිලී භාෂාවේ කතා කරන ස්වදේශීය භාෂා කිහිපයක් තිබේ: මාපුඩුන්ගුන්, අයිමාරා, රාපා නුයි, චිලී සංඥා භාෂාව සහ (යන්තම් නොනැසී පවතින) කවාස්කාර් සහ යාගන්, ස්වදේශික නොවන ජර්මානු, ඉතාලි, ඉංග්‍රීසි, ග්‍රීක සහ කෙචුවා සමඟ. ස්පාඤ්ඤ ආක්‍රමණයෙන් පසු, ස්පාඤ්ඤ භාෂාව පොදු භාෂාව ලෙස බලයට පත් වූ අතර, ස්වදේශික භාෂා සුළුතර භාෂා බවට පත්ව ඇත, සමහරක් දැන් වඳ වී ගොස් හෝ වඳ වී යාමට ආසන්නයි.[49] සෞඛ්‍ය අමාත්‍යාංශය ජාතික සෞඛ්‍ය අරමුදලේ (ෆොනාසා) කඩපත අධ්‍යාපනය German is still spoken to some extent in southern Chile,<ref>{{cite web |author=Oliver Zoellner |title=Oliver Zoellner &#124; Generating Samples of Ethnic Minorities in Chile |url=http://www.research-worldwide.de/article-chile2005.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20091202075142/http://www.research-worldwide.de/article-chile2005.html |archive-date=2 December 2009 |access-date=17 December 2009 |publisher=Research-worldwide.de}}</ref> either in small countryside pockets or as a second language among the communities of larger cities. Through initiatives such as the [[:en:English_Opens_Doors|English Opens Doors Program]], the government made English mandatory for students in fifth grade and above in public schools. Most private schools in Chile start teaching English from kindergarten.<ref>{{cite web |title=Repeat after me: Hello, my name is |url=http://www.globalpost.com/dispatch/chile/090908/lack-english-proficiency |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20100811114741/http://www.globalpost.com/dispatch/chile/090908/lack-english-proficiency |archive-date=11 August 2010 |access-date=22 February 2010 |publisher=Globalpost.com}}</ref> Common English words have been absorbed and appropriated into everyday Spanish speech.<ref>{{cite journal|last1=Sáez Godoy|first1=Leopoldo|date=2005|title=Anglicismos en el español de Chile|trans-title=Anglicisms in Chilean Spanish|journal=Atenea (Concepción)|language=es|issue=492|pages=171–177|doi=10.4067/S0718-04622005000200010|doi-access=free}}</ref> ජර්මානු භාෂාව තවමත් දකුණු චිලියේ යම් දුරකට කතා කරයි,[50] කුඩා ගම්බද සාක්කුවල හෝ විශාල නගරවල ප්‍රජාවන් අතර දෙවන භාෂාවක් ලෙස. ඉංග්‍රීසි දොරවල් විවෘත කිරීමේ වැඩසටහන වැනි මුලපිරීම් හරහා, රජය රජයේ පාසල්වල පස්වන ශ්‍රේණියේ සහ ඊට වැඩි සිසුන් සඳහා ඉංග්‍රීසි අනිවාර්ය කළේය. චිලීයේ බොහෝ පෞද්ගලික පාසල් ළදරු පාසලෙන් ඉංග්‍රීසි ඉගැන්වීම ආරම්භ කරයි.[51] පොදු ඉංග්‍රීසි වචන අවශෝෂණය කර එදිනෙදා ස්පාඤ්ඤ භාෂාවට ඇතුළත් කර ඇත.[52] === සෞඛ්‍යය === [[File:Credencial_Fonasa.png|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Credencial_Fonasa.png|thumb|ජාතික සෞඛ්‍ය අරමුදලේ (ෆොනාසා) කාඩ්පත]] The [[:en:Ministry_of_Health_(Chile)|Ministry of Health]] (''Minsal'') is the cabinet-level administrative office in charge of planning, directing, coordinating, executing, controlling and informing the public health policies formulated by the President of Chile. The [[:en:Fondo_Nacional_de_Salud|National Health Fund]] (''Fonasa''), created in 1979, is the financial entity entrusted to collect, manage and distribute state funds for health in Chile. It is funded by the public. All employees pay 7% of their monthly income to the fund.<ref>{{cite web |date= |title=¿Cuál es la cotización legal para salud de un trabajador activo y en qué plazo deben ser declaradas y pagadas? |url=http://www.supersalud.gob.cl/consultas/667/w3-article-2908.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210926171408/http://www.supersalud.gob.cl/consultas/667/w3-article-2908.html |archive-date=26 September 2021 |access-date=26 September 2021 |website=supersalud.gob.cl |publisher=[[Ministry of Health (Chile)|Superintendence of Health]]}}</ref> Fonasa is part of the NHSS and has executive power through the [[:en:Ministry_of_Health_(Chile)|Ministry of Health (Chile)]]. Its headquarters are in [[:en:Santiago|Santiago]] and decentralized public service is conducted by various Regional Offices. More than 12 million beneficiaries benefit from Fonasa. Beneficiaries can also opt for more costly private insurance through [[:en:Isapre|Isapre]]. In the 2024 Global Hunger Index, Chile is one of 22 countries with a GHI score of less than 5.<ref>{{Cite web |title=Global Hunger Index Scores by 2024 GHI Rank |url=https://www.globalhungerindex.org/ranking.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220225183607/https://www.globalhungerindex.org/ranking.html |archive-date=25 February 2022 |access-date=2024-12-13 |website=Global Hunger Index (GHI) - peer-reviewed annual publication designed to comprehensively measure and track hunger at the global, regional, and country levels |language=en}}</ref> සෞඛ්‍ය අමාත්‍යාංශය (මිනිසල්) යනු චිලී ජනාධිපතිවරයා විසින් සකස් කරන ලද මහජන සෞඛ්‍ය ප්‍රතිපත්ති සැලසුම් කිරීම, මෙහෙයවීම, සම්බන්ධීකරණය, ක්‍රියාත්මක කිරීම, පාලනය කිරීම සහ දැනුම් දීම භාර කැබිනට් මට්ටමේ පරිපාලන කාර්යාලයයි. 1979 දී නිර්මාණය කරන ලද ජාතික සෞඛ්‍ය අරමුදල (ෆොනාසා) යනු චිලී හි සෞඛ්‍ය සඳහා රාජ්‍ය අරමුදල් රැස් කිරීම, කළමනාකරණය කිරීම සහ බෙදා හැරීම සඳහා පවරා ඇති මූල්‍ය ආයතනයයි. එය මහජනතාව විසින් අරමුදල් සපයනු ලැබේ. සියලුම සේවකයින් තම මාසික ආදායමෙන් 7% ක් අරමුදලට ගෙවයි.[53] ෆොනාසා NHSS හි කොටසක් වන අතර සෞඛ්‍ය අමාත්‍යාංශය (චිලී) හරහා විධායක බලය ඇත. එහි මූලස්ථානය සන්තියාගෝ හි පිහිටා ඇති අතර විමධ්‍යගත රාජ්‍ය සේවය විවිධ ප්‍රාදේශීය කාර්යාල මගින් මෙහෙයවනු ලැබේ. ප්‍රතිලාභීන් මිලියන 12 කට වඩා ෆොනාසා වෙතින් ප්‍රතිලාභ ලබයි. ප්‍රතිලාභීන්ට ඉසැප්‍රේ හරහා වඩා මිල අධික පෞද්ගලික රක්ෂණයක් තෝරා ගත හැකිය. 2024 ගෝලීය කුසගින්න දර්ශකයේ, චිලී යනු 5 ට අඩු GHI ලකුණු ඇති රටවල් 22 න් එකකි.[54] === අධ්‍යාපනය === [[File:Casa_Central_de_la_Universidad_de_Chile.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Casa_Central_de_la_Universidad_de_Chile.jpg|thumb|සන්තියාගෝ හි චිලී විශ්ව විද්‍යාලයේ කැසා සෙන්ට්‍රල්]] In Chile, education begins with [[:en:Preschool|preschool]] until the age of 5. [[:en:Primary_school|Primary school]] is provided for children between ages 6 and 13. Students then attend [[:en:Secondary_school|secondary school]] until graduation at age 17. Secondary education is divided into two parts: During the first two years, students receive a general education. Then, they choose a branch: scientific humanistic education, artistic education, or technical and professional education. Secondary school ends two years later on the acquirement of a certificate (licencia de enseñanza media).<ref>{{Cite web |title=Chile |url=https://unevoc.unesco.org/home/Dynamic+TVET+Country+Profiles/country=CHL |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140429204820/http://www.unevoc.unesco.org/worldtvetdatabase1.php?ct=CHL |archive-date=29 April 2014 |access-date=29 April 2014 |website=UNESCO International Centre for Technical and Vocational Education and Training |series=TVET Country Profiles}}</ref> චිලීයේ, අධ්‍යාපනය ආරම්භ වන්නේ වයස අවුරුදු 5 දක්වා පෙර පාසලෙනි. වයස අවුරුදු 6 ත් 13 ත් අතර ළමුන් සඳහා ප්‍රාථමික පාසල සපයනු ලැබේ. ඉන්පසු සිසුන් වයස අවුරුදු 17 දී උපාධිය ලබා ගන්නා තෙක් ද්විතීයික පාසලට ඇතුළත් වේ. ද්විතීයික අධ්‍යාපනය කොටස් දෙකකට බෙදා ඇත: පළමු වසර දෙක තුළ සිසුන් සාමාන්‍ය අධ්‍යාපනයක් ලබා ගනී. ඉන්පසු, ඔවුන් ශාඛාවක් තෝරා ගනී: විද්‍යාත්මක මානවවාදී අධ්‍යාපනය, කලාත්මක අධ්‍යාපනය හෝ තාක්ෂණික හා වෘත්තීය අධ්‍යාපනය. ද්විතීයික පාසල වසර දෙකකට පසු සහතිකයක් (ලයිසන්සියා ඩි එන්සෙසාන්සා මාධ්‍ය) ලබා ගැනීමෙන් අවසන් වේ.[55] ] Chilean education is segregated by wealth in a three-tiered system – the quality of the schools reflects socioeconomic backgrounds: * city schools (colegios municipales) that are mostly free and have the worst education results, mostly attended by poor students; * subsidized schools that receive some money from the government which can be supplemented by fees paid by the student's family, which are attended by mid-income students and typically get mid-level results; and * entirely private schools that consistently get the best results. Many private schools charge attendance fees of 0,5 to 1 median household income.<ref>{{cite web |date=30 December 2013 |title=Mensualidad de los colegios con los mejores puntajes en la PSU supera los mil |url=http://www.emol.com/noticias/nacional/2013/12/30/637336/mensualidad-en-colegios-top-10-en-la-psu-supera-los-250-mil.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140719000507/http://www.emol.com/noticias/nacional/2013/12/30/637336/mensualidad-en-colegios-top-10-en-la-psu-supera-los-250-mil.html |archive-date=19 July 2014 |access-date=18 July 2014 |publisher=Emol.com}}</ref> Upon successful graduation of secondary school, students may continue into [[:en:Higher_education|higher education]]. The higher education schools in Chile consist of [[:en:Chilean_Traditional_Universities|Chilean Traditional Universities]] and are divided into [[:en:Public_university|public universities]] or [[:en:Private_university|private universities]]. There are [[:en:List_of_medical_schools_in_South_America#Chile|medical schools]] and both the [[:en:Universidad_de_Chile|Universidad de Chile]] and [[:en:Universidad_Diego_Portales|Universidad Diego Portales]] offer [[:en:Legal_education|law schools]] in a partnership with [[:en:Yale_University|Yale University]].<ref>{{cite web |title=Program in Chile &#124; Yale Law School |url=http://www.law.yale.edu/linkageinchili.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20131224103311/http://www.law.yale.edu/linkageinchili.htm |archive-date=24 December 2013 |access-date=22 December 2013 |publisher=Law.yale.edu}}</ref> චිලී අධ්‍යාපනය ධනයෙන් වෙන් කර ඇත්තේ තට්ටු තුනක පද්ධතියක ය - පාසල්වල ගුණාත්මකභාවය සමාජ ආර්ථික පසුබිම් පිළිබිඹු කරයි: බොහෝ දුරට නොමිලේ සහ නරකම අධ්‍යාපන ප්‍රතිඵල ඇති, බොහෝ දුරට දුප්පත් සිසුන් සහභාගී වන නගර පාසල් (colegios municipales); මැද ආදායම් ලබන සිසුන් සහභාගී වන සහ සාමාන්‍යයෙන් මධ්‍යම මට්ටමේ ප්‍රතිඵල ලබා ගන්නා ශිෂ්‍යයාගේ පවුල විසින් ගෙවනු ලබන ගාස්තු මගින් අතිරේක කළ හැකි රජයෙන් යම් මුදලක් ලබා ගන්නා සහනාධාර සහිත පාසල්; සහ නිරන්තරයෙන් හොඳම ප්‍රතිඵල ලබා ගන්නා සම්පූර්ණයෙන්ම පෞද්ගලික පාසල්. බොහෝ පෞද්ගලික පාසල් මධ්‍ය කුටුම්භ ආදායමෙන් 0,5 සිට 1 දක්වා පැමිණීමේ ගාස්තු අය කරයි.[56] ද්විතීයික පාසල සාර්ථකව අවසන් වූ පසු, සිසුන්ට උසස් අධ්‍යාපනයට ඉදිරියට යා හැකිය. චිලී හි උසස් අධ්‍යාපන පාසල් චිලී සාම්ප්‍රදායික විශ්ව විද්‍යාල වලින් සමන්විත වන අතර ඒවා රාජ්‍ය විශ්ව විද්‍යාල හෝ පෞද්ගලික විශ්ව විද්‍යාල ලෙස බෙදා ඇත. වෛද්‍ය විද්‍යාල ඇති අතර යුනිවර්සිඩෑඩ් ඩියාගෝ පෝටලේස් යන දෙකම යේල් විශ්ව විද්‍යාලය සමඟ හවුල්කාරිත්වයකින් නීති විද්‍යාල පිරිනමයි.[57 == යොමු කිරීම් == oy2c80f3i0kas64dhr85xmuxtht0h6j 750367 750366 2025-06-23T08:27:36Z BuddhikaW88 37808 /* පෙරටුගාමීන් සහ ජනවාර්ගිකත්වය */ 750367 wikitext text/x-wiki චිලීහි 2017 සංගණනයේදී ජනගහනය 17,574,003 ක් වාර්තා විය. උපත් අනුපාතය පහත වැටීම හේතුවෙන් එහි ජනගහන වර්ධන අනුපාතය 1990 සිට අඩු වෙමින් පවතී.<ref>{{cite web |title=Anuario Estadísticas Vitales 2003 |url=http://www.ine.cl/canales/chile_estadistico/demografia_y_vitales/estadisticas_vitales/pdf/anuarios/vitales2003.zip |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200501215449/https://www.ine.cl/canales/chile_estadistico/demografia_y_vitales/estadisticas_vitales/pdf/anuarios/vitales2003.zip |archive-date=1 May 2020 |access-date=30 May 2008 |publisher=Instituto National de Estadísticas}}</ref> 2050 වන විට ජනගහනය ආසන්න වශයෙන් මිලියන 20.2 ක් දක්වා ළඟා වනු ඇතැයි අපේක්ෂා කෙරේ.<ref>{{cite web |title=Chile: Proyecciones y Estimaciones de Población. Total País 1950–2050 |url=http://www.ine.cl/canales/chile_estadistico/demografia_y_vitales/proyecciones/Informes/Microsoft%20Word%20-%20InforP_T.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20091230181515/http://www.ine.cl/canales/chile_estadistico/demografia_y_vitales/proyecciones/Informes/Microsoft%20Word%20-%20InforP_T.pdf |archive-date=30 December 2009 |publisher=Instituto National de Estadísticas}}</ref> === පෙරටුගාමීන් සහ ජනවාර්ගිකත්වය === [[File:Ministro_Osorio_entrega_terreno_a_Comunidad_Mapuche_Lorenzo_Quintrileo_de_Tirúa.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Ministro_Osorio_entrega_terreno_a_Comunidad_Mapuche_Lorenzo_Quintrileo_de_Tir%C3%BAa.jpg|thumb|ටිරුවාහි මාපුචේ කාන්තාවන්]] [[File:Misa_por_Chile_-_Banderas.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Misa_por_Chile_-_Banderas.jpg|thumb|චිලී කොඩි අතැති චිලී ජාතිකයන්]] මෙක්සිකෝවේ ජාතික ස්වයං පාලන විශ්ව විද්‍යාලයේ මෙක්සිකානු මහාචාර්ය ෆ්‍රැන්සිස්කෝ ලිස්කානෝ ඇස්තමේන්තු කළේ චිලී ජාතිකයන්ගෙන් 52.7% ක් සුදු ජාතිකයන්, 39.3% ක් මෙස්ටිසෝ ජාතිකයන් සහ 8% ක් ඇමරිකානු ඉන්දියානුවන් බවයි.<ref>{{cite journal|last1=Lizcano Fernández|first1=Francisco|date=August 2005|title=Composición Étnica de las Tres Áreas Culturales del Continente Americano al Comienzo del Siglo XXI|trans-title=Ethnic Composition of the Three Cultural Areas of the American Continent at the Beginning of the 21st Century|url=http://www.scielo.org.mx/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S1405-14352005000200185|url-status=live|journal=Convergencia|language=es|volume=12|issue=38|pages=185–232|archive-url=https://web.archive.org/web/20220922054604/https://www.scielo.org.mx/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S1405-14352005000200185|archive-date=22 September 2022|access-date=23 November 2020}}</ref> එන්සයික්ලොපීඩියා බ්‍රිටැනිකාට අනුව, 2002 වසර වන විට, චිලී ජාතිකයන්ගෙන් 22% ක් පමණක් සුදු ජාතිකයින් වූ අතර 72% ක් මෙස්ටිසෝ විය.<ref>{{Cite web |date=2024-12-10 |title=Chile - Indigenous, Mestizo, European {{!}} Britannica |url=https://www.britannica.com/place/Chile/People |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20241204141156/https://www.britannica.com/place/Chile/People |archive-date=4 December 2024 |access-date=2024-12-11 |website=www.britannica.com |language=en}}</ref> 1984 දී, චිලී හි මහජන සෞඛ්‍ය අධ්‍යයන සඳහා වන සමාජීය ජානමය යොමු රාමුව යන මාතෘකාව යටතේ චිලී හි රිවිස්ටා ඩි පීඩියාට්‍රියා ඩි චිලී අධ්‍යයනයකින් 67.9% යුරෝපීය සහ 32.1% ස්වදේශික ඇමරිකානුවන්ගේ මුතුන් මිත්තන් තීරණය කරන ලදී.<ref name="Valenzuela, 1984">{{cite journal|last1=Valenzuela|first1=C.|date=1984|title=Marco de referencia sociogenético para los estudios de Salud Pública en Chile|trans-title=Sociogenetic reference limits for public health studies in Chile|journal=Revista Chilena de Pediatría|language=es|volume=55|issue=2|pages=123–127|pmid=6473850|s2cid=162443939}}</ref><ref name="Vanegas et al, 2008">{{cite journal|last1=Vanegas L|first1=Jairo|last2=Villalón C|first2=Marcelo|last3=Valenzuela Y|first3=Carlos|date=May 2008|title=Ethnicity and race as variables in epidemiological research about inequity|journal=Revista médica de Chile|volume=136|issue=5|pages=637–644|doi=10.4067/S0034-98872008000500014|pmid=18769813|doi-access=free}}</ref> 1994 දී, ජීව විද්‍යාත්මක අධ්‍යයනයකින් චිලී සංයුතිය 64% යුරෝපීය සහ 35% ඇමරින්දියන් බව තීරණය කරන ලදී.<ref name="Cruz-Coke">{{cite journal|last=Cruz-Coke|first=Ricardo|year=1994|title=Genetic epidemiology of single gene defects in Chile|journal=Facultad de Medicina de la Universidad de Chile|location=Santiago de Chile|volume=31|issue=9|pages=702–706|doi=10.1136/jmg.31.9.702|pmc=1050080|pmid=7815439}}</ref> කැන්ඩෙලා ව්‍යාපෘතියේ මෑත කාලීන අධ්‍යයනයෙන් තහවුරු වූයේ චිලී හි ජාන සංයුතිය යුරෝපීය සම්භවයක් ඇති 52% ක් වන අතර, ජෙනෝමයෙන් 44% ක් ස්වදේශික ඇමරිකානුවන්ගෙන් (ඇමරින්දියන්) සහ 4% ක් අප්‍රිකාවෙන් පැමිණෙන අතර, චිලී ප්‍රධාන වශයෙන් මෙස්ටිසෝ රටක් බවට පත් කරමින් ජනගහනයෙන් අඩක් තුළ අප්‍රිකානු සම්භවයක් ඇති බවට සලකුණු ඇත.<ref>{{cite web |date=19 August 2013 |title=Estudio genético en chilenos muestra desconocida herencia africana &#124; El Dínamo |url=http://www.eldinamo.cl/2013/08/19/estudio-genetico-en-chilenos-muestra-desconocida-herencia-africana/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20140706180053/http://www.eldinamo.cl/2013/08/19/estudio-genetico-en-chilenos-muestra-desconocida-herencia-africana/ |archive-date=6 July 2014 |access-date=22 December 2013 |publisher=Eldinamo.cl}}</ref> දකුණු ඇමරිකානු රටවල් කිහිපයක බ්‍රසීලියා විශ්ව විද්‍යාලය විසින් සිදු කරන ලද තවත් ජානමය අධ්‍යයනයකින් චිලී සඳහා සමාන ජාන සංයුතියක් පෙන්නුම් කරන අතර, යුරෝපීය දායකත්වය 51.6% ක්, ඇමරිකානු ඉන්දියානු දායකත්වය 42.1% ක් සහ අප්‍රිකානු දායකත්වය 6.3% ක් වේ.<ref name="UB">{{cite thesis|last1=Godinho|first1=Neide Maria de Oliveira|title=O impacto das migrações na constituição genética de populações latino-americanas|trans-title=The impact of migration on the genetic makeup of Latin American populations|language=pt|date=2008|url=https://repositorio.unb.br/handle/10482/5542|access-date=23 November 2020|archive-date=12 November 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20201112044147/https://repositorio.unb.br/handle/10482/5542|url-status=live}}</ref> 2015 දී, තවත් අධ්‍යයනයකින් යුරෝපීය 57% ක්, ස්වදේශික ඇමරිකානු 38% ක් සහ අප්‍රිකානු 2.5% ක් තුළ ජාන සංයුතිය ස්ථාපිත කරන ලදී.<ref>{{cite journal|last=Homburger|first=Julian|display-authors=et al|year=2015|title=Genomic Insights into the Ancestry and Demographic History of South America|journal=[[PLOS Genetics]]|volume=11|issue=12|at=1005602|doi=10.1371/journal.pgen.1005602|pmc=4670080|pmid=26636962|doi-access=free}}</ref> A public health booklet from the [[:en:University_of_Chile|University of Chile]] states that 35% of the population is of Caucasian origin; "predominantly White" Mestizos are estimated to amount to a total of 65%, while Native Americans (Amerindians) comprise the remaining 5%. Despite the genetic considerations, many Chileans, if asked, would self-identify as White. The 2011 [[:en:Latinobarómetro|Latinobarómetro]] survey asked respondents in Chile what race they considered themselves to belong to. Most answered "White" (59%), while 25% said "Mestizo" and 8% self-classified as "indigenous". A 2002 national poll revealed that a majority of Chileans believed they possessed some (43.4%) or much (8.3%) "indigenous blood", while 40.3% responded that they had none. Chile is one of 22 countries to have signed and ratified the only binding international law concerning indigenous peoples, the [[:en:Indigenous_and_Tribal_Peoples_Convention,_1989|Indigenous and Tribal Peoples Convention, 1989]]. It was adopted in 1989 as the [[:en:International_Labour_Organization|International Labour Organization]] (ILO) Convention 169. Chile ratified it in 2008. A Chilean court decision in November 2009, considered to be a landmark ruling on indigenous rights, made use of the convention. The Supreme Court decision on Aymara water rights upheld rulings by both the Pozo Almonte tribunal and the Iquique Court of Appeals and marks the first judicial application of ILO Convention 169 in Chile. චිලී විශ්ව විද්‍යාලයේ මහජන සෞඛ්‍ය පොත් පිංචක සඳහන් වන්නේ ජනගහනයෙන් 35% ක් කොකේසියානු සම්භවයක් ඇති බවයි; "ප්‍රධාන වශයෙන් සුදු" මෙස්ටිසෝවරු මුළු 65% ක් ලෙස ඇස්තමේන්තු කර ඇති අතර, ස්වදේශික ඇමරිකානුවන් (අමරින්ඩියන්වරු) ඉතිරි 5% න් සමන්විත වේ.<ref name="UC">{{cite web |title=5.2.6. Estructura racial |url=http://mazinger.sisib.uchile.cl/repositorio/lb/ciencias_quimicas_y_farmaceuticas/medinae/cap2/5b6.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20071016124831/http://mazinger.sisib.uchile.cl/repositorio/lb/ciencias_quimicas_y_farmaceuticas/medinae/cap2/5b6.html |archive-date=16 October 2007 |access-date=26 August 2007 |work=La Universidad de Chile}} ([http://mazinger.sisib.uchile.cl/repositorio/lb/ciencias_quimicas_y_farmaceuticas/medinae/ Main page] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090916211140/http://mazinger.sisib.uchile.cl/repositorio/lb/ciencias_quimicas_y_farmaceuticas/medinae/|date=16 September 2009}})</ref> ජානමය සලකා බැලීම් තිබියදීත්, බොහෝ චිලී ජාතිකයන්, විමසුවහොත්, සුදු ජාතිකයන් ලෙස ස්වයං-හඳුනා ගනු ඇත. 2011 ලතින් බැරමෙට්‍රෝ සමීක්ෂණය චිලී හි ප්‍රතිචාර දැක්වූවන්ගෙන් විමසුවේ ඔවුන් තමන් අයත් වන්නේ කුමන ජාතියටදැයි සලකන බවයි. බොහෝ දෙනෙක් "සුදු" (59%) ලෙස පිළිතුරු දුන් අතර, 25% ක් "මෙස්ටිසෝ" යැයි පැවසූ අතර 8% ක් "ස්වදේශික" ලෙස ස්වයං-වර්ගීකරණය කළහ.<ref>{{cite web |title=Informe Latinobarómetro 2011 |url=http://www.latinobarometro.org/latino/LATContenidos.jsp |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20160113084058/http://www.latinobarometro.org/latino/LATContenidos.jsp |archive-date=13 January 2016 |access-date=13 July 2013 |publisher=Latinobarometro.org}}</ref> 2002 ජාතික මත විමසුමකින් හෙළි වූයේ චිලී ජාතිකයන්ගෙන් බහුතරයක් (43.4%) හෝ ඊට වැඩි ප්‍රමාණයක් (8.3%) "ස්වදේශික රුධිරය" ඇති බව විශ්වාස කළ අතර, 40.3% ක් ප්‍රතිචාර දැක්වූයේ ඔවුන්ට කිසිවක් නොමැති බවයි.<ref>{{cite web |date=July 2002 |title=Encuesta CEP, Julio 2002 |url=http://www.cepchile.cl/enc_encuestas.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130429001707/http://www.cepchile.cl/enc_encuestas.html |archive-date=29 April 2013 |access-date=18 May 2012 |language=es}}</ref> චිලී යනු ආදිවාසීන් පිළිබඳ එකම බැඳීමක් ඇති ජාත්‍යන්තර නීතිය වන 1989 ආදිවාසී සහ ගෝත්‍රික ජනතා සම්මුතියට අත්සන් කර අනුමත කළ රටවල් 22 න් එකකි.<ref>{{cite web |date=9 January 2004 |title=ILOLEX: submits English query |url=http://www.ilo.org/ilolex/cgi-lex/ratifce.pl?C169 |url-status=dead |archive-url=http://arquivo.pt/wayback/20091225170052/http://www.ilo.org/ilolex/cgi-lex/ratifce.pl?C169 |archive-date=25 December 2009 |publisher=Ilo.org}}</ref> එය 1989 දී ජාත්‍යන්තර කම්කරු සංවිධානයේ (ILO) සම්මුතිය 169 ලෙස සම්මත කරන ලදී. 2008 දී චිලී එය අනුමත කළේය. 2009 නොවැම්බර් මාසයේදී චිලී අධිකරණ තීන්දුවක්, ස්වදේශික අයිතිවාසිකම් පිළිබඳ සන්ධිස්ථාන තීන්දුවක් ලෙස සලකනු ලැබූ අතර, සම්මුතිය භාවිතා කළේය. අයිමාරා ජල අයිතිවාසිකම් පිළිබඳ ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණ තීන්දුව, පොසෝ ඇල්මොන්ටේ විනිශ්චය සභාව සහ ඉක්වික් අභියාචනාධිකරණය යන දෙකෙහිම තීන්දු තහවුරු කළ අතර චිලී හි ILO සම්මුතිය 169 හි පළමු අධිකරණමය යෙදුම සනිටුහන් කරයි.<ref>{{cite web |date=30 November 2009 |title=Chile's Supreme Court Upholds Indigenous Water Use Rights |url=http://www.santiagotimes.cl/index.php?option=com_content&view=article&id=17739:chiles-supreme-court-upholds-indigenous-water-use-rights&catid=19:other&Itemid=142 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20100303200719/http://www.santiagotimes.cl/index.php?option=com_content&view=article&id=17739:chiles-supreme-court-upholds-indigenous-water-use-rights&catid=19:other&Itemid=142 |archive-date=3 March 2010 |access-date=2 March 2010 |work=The Santiago Times}}</ref> The earliest [[:en:Emigration_from_Europe|European immigrants]] were Spanish colonizers who arrived in the 16th century. The Amerindian population of central Chile was absorbed into the [[:en:Spaniards|Spanish]] settler population in the beginning of the colonial period to form the large [[:en:Mestizo|mestizo]] population that exists in Chile today; mestizos create modern middle and lower classes. In the 18th and 19th centuries, many [[:en:Basque_Chileans|Basques]] came to Chile where they integrated into the existing elites of [[:en:Castile_(historical_region)|Castilian]] origin. Postcolonial Chile was never a particularly attractive destination for migrants, owing to its remoteness and distance from Europe.<ref name="Euzko">{{cite web |author=Waldo Ayarza Elorza |title=De los Vascos, Oñati y los Elorza |url=http://www.euzkoetxeachile.cl/libros/04-De%20los%20Vascos%20Onati%20y%20los%20Elorza-2.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130819165814/http://www.euzkoetxeachile.cl/libros/04-De%20los%20Vascos%20Onati%20y%20los%20Elorza-2.pdf |archive-date=19 August 2013 |access-date=13 July 2013 |pages=59, 65, 66}}</ref><ref name="HistoriaContemporaneaDeChile">{{cite book |last1=Salazar Vergara |first1=Gabriel |title=Historia contemporánea de Chile: Actores, identidad y movimiento. II |last2=Pinto |first2=Julio |publisher=[[Lom Ediciones]] |year=1999 |isbn=978-956-282-174-2 |pages=76–81 |chapter=La Presencia Inmigrante |access-date=14 July 2013 |chapter-url=https://books.google.com/books?id=Vyx8JQtvU78C&pg=PA78 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020127/https://books.google.com/books?id=Vyx8JQtvU78C&pg=PA78 |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> Europeans preferred to stay in countries closer to their homelands instead of taking the long journey through the Straits of Magellan or crossing the Andes.<ref name="Euzko" /> European migration did not result in a significant change in the ethnic composition of Chile, except in the [[:en:Magallanes_y_la_Antártica_Chilena_Region|region of Magellan]]. Spaniards were the only major European migrant group to Chile,<ref name="Euzko" /> and there was never large-scale immigration such as that to Argentina or Brazil.<ref name="HistoriaContemporaneaDeChile" /> Between 1851 and 1924, Chile only received 0.5% of European immigration to Latin America, compared to 46% to Argentina, 33% to Brazil, 14% to Cuba, and 4% to Uruguay. However, it is undeniable that immigrants have played a significant role in Chilean society. මුල්ම යුරෝපීය සංක්‍රමණිකයන් 16 වන සියවසේ පැමිණි ස්පාඤ්ඤ යටත් විජිතවාදීන් විය.<ref>{{Cite web |title=Osasuna Saila - Eusko Jaurlaritza |url=https://www.euskadi.eus/eusko-jaurlaritza/osasun-saila/hasiera/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210410191534/https://www.euskadi.eus/eusko-jaurlaritza/osasun-saila/hasiera/ |archive-date=10 April 2021 |access-date=1 April 2021 |website=Euskadi.eus |language=Basque}}</ref> මධ්‍යම චිලීයේ ඇමරින්ඩියන් ජනගහනය යටත් විජිත යුගයේ ආරම්භයේ දී ස්පාඤ්ඤ පදිංචිකරුවන්ගේ ජනගහනයට අවශෝෂණය කර අද චිලී හි පවතින විශාල මෙස්ටිසෝ ජනගහනය ඇති කළේය; මෙස්ටිසෝවරු නූතන මධ්‍යම හා පහළ පන්ති නිර්මාණය කරති. 18 වන සහ 19 වන සියවස් වලදී, බොහෝ බාස්ක්වරු චිලීයට පැමිණි අතර එහිදී ඔවුන් කැස්ටිලියානු සම්භවයක් ඇති ප්‍රභූන් සමඟ ඒකාබද්ධ වූහ. පශ්චාත් යටත් විජිත චිලී කිසි විටෙකත් සංක්‍රමණිකයින් සඳහා විශේෂයෙන් ආකර්ශනීය ගමනාන්තයක් නොවීය, එහි දුරස්ථභාවය සහ යුරෝපයෙන් දුරස්ථභාවය හේතුවෙන්.<ref name="Euzko" /><ref name="HistoriaContemporaneaDeChile" /> යුරෝපීයයන් මැගෙලන් සමුද්‍ර සන්ධිය හරහා දිගු ගමනක් යාම හෝ ඇන්ඩීස් තරණය කිරීම වෙනුවට ඔවුන්ගේ මව්බිමට සමීප රටවල රැඳී සිටීමට කැමැත්තක් දැක්වූහ.<ref name="Euzko" /> යුරෝපීය සංක්‍රමණය චිලීයේ ජනවාර්ගික සංයුතියේ සැලකිය යුතු වෙනසක් ඇති කළේ නැත, මැගෙලන් කලාපය හැර.<ref name="C1907">{{cite web |date=1907 |title=Memoria presentada al Supremo Gobierno por la Comision Central del Censo |url=http://www.ine.cl/canales/usuarios/cedoc_online/censos/pdf/censo_1907.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090919222206/http://www.ine.cl/canales/usuarios/cedoc_online/censos/pdf/censo_1907.pdf |archive-date=19 September 2009 |access-date=13 February 2013 |language=es}}</ref> චිලීයට පැමිණි එකම ප්‍රධාන යුරෝපීය සංක්‍රමණික කණ්ඩායම ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයන් වූ අතර,<ref name="Euzko" /> ආර්ජන්ටිනාවට හෝ බ්‍රසීලයට වැනි මහා පරිමාණ සංක්‍රමණ කිසිදා සිදු නොවීය.<ref name="HistoriaContemporaneaDeChile" /> 1851 සහ 1924 අතර කාලය තුළ, චිලීයට ලතින් ඇමරිකාවට යුරෝපීය සංක්‍රමණයෙන් ලැබුණේ 0.5% ක් පමණි, ආර්ජන්ටිනාවට 46% ක්, බ්‍රසීලයට 33% ක්, කියුබාවට 14% ක් සහ උරුගුවේට 4% ක් විය.<ref name="Euzko" /> කෙසේ වෙතත්, චිලී සමාජයේ සංක්‍රමණිකයන් සැලකිය යුතු කාර්යභාරයක් ඉටු කර ඇති බව අවිවාදිතය.<ref name="HistoriaContemporaneaDeChile" /> Immigrants to Chile during the 19th and 20th centuries came from France, [[:en:Great_Britain|Great Britain]], Germany, and [[:en:Croatia|Croatia]], among others. Descendants of different [[:en:Ethnic_groups_in_Europe|European ethnic groups]] often intermarried in Chile. This intermarriage and mixture of cultures and races have helped to shape the present society and culture of the Chilean middle and upper classes. Also, roughly 500,000 of Chile's population is of full or partial [[:en:Palestinian_people|Palestinian origin]], and 800,000 Arab descents. Chile currently has 1.5 million of Latin American immigrants, mainly from [[:en:Venezuela|Venezuela]], [[:en:Peru|Peru]], [[:en:Haiti|Haiti]], [[:en:Colombia|Colombia]], [[:en:Bolivia|Bolivia]] and [[:en:Argentina|Argentina]]; 8% of the total population in 2019, without counting descendantsAccording to the 2002 national census, Chile's foreign-born population has increased by 75% since 1992. As of November 2021, numbers of people entering Chile from elsewhere in Latin America have grown swiftly in the last decade, tripling in the last three years to 1.5 million, with arrivals stemming from humanitarian crises in Haiti (ca. 180,000) and Venezuela (ca 460,000). 19 වන සහ 20 වන සියවස් වලදී චිලී වෙත සංක්‍රමණිකයන් පැමිණියේ ප්‍රංශය,<ref>{{cite journal|last=Parvex|first=R.|date=2014|title=Le Chili et les mouvements migratoires|url=https://journals.openedition.org/hommesmigrations/2720|url-status=live|journal=Hommes & Migrations|issue=Nº 1305|pages=71–76|doi=10.4000/hommesmigrations.2720|archive-url=https://web.archive.org/web/20200801043210/https://journals.openedition.org/hommesmigrations/2720|archive-date=1 August 2020|access-date=21 July 2020|doi-access=free}}</ref> මහා බ්‍රිතාන්‍යය,<ref name="Británicos, 700.000">{{cite web |author=Jorge Sanhueza Aviléz |title=Historia de Chile: Otros Artículos. Británicos y Anglosajones en Chile durante el siglo XIX |url=http://www.biografiadechile.cl/detalle.php?IdContenido=1673&IdCategoria=91&IdArea=488&TituloPagina=Historia%20de%20Chile |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20201112003642/http://www.biografiadechile.cl/detalle.php?IdContenido=1673 |archive-date=12 November 2020 |access-date=16 March 2012 |publisher=Biografía de Chile}}</ref> ජර්මනිය,<ref name="Alemanes, 500.000">{{cite news|url=http://www.dw.de/alemanes-en-chile-entre-el-pasado-colono-y-el-presente-empresarial/a-14958983-1|title=Alemanes en Chile: entre el pasado colono y el presente empresarial|author=Victoria Dannemann|access-date=21 July 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20150501162120/http://www.dw.de/alemanes-en-chile-entre-el-pasado-colono-y-el-presente-empresarial/a-14958983-1|archive-date=1 May 2015|publisher=Deustche-Welle|url-status=live}}</ref> සහ ක්‍රොඒෂියාව,<ref name="Croatas, 400.000">{{cite web |title=Inmigración a Chile |url=http://www.domovina.cl/inmigrantes-otras.php |archive-url=https://web.archive.org/web/20150702225324/http://www.domovina.cl/inmigrantes-otras.php |archive-date=2 July 2015 |publisher=Domivina}}</ref> යනාදී රටවලින් ය. විවිධ යුරෝපීය ජනවාර්ගික කණ්ඩායම්වලින් පැවත එන්නන් බොහෝ විට චිලී හි අන්තර් විවාහ වෙති. මෙම අන්තර් විවාහය සහ සංස්කෘතීන් සහ ජාතීන් මිශ්‍ර කිරීම චිලී මධ්‍යම සහ ඉහළ පන්තිවල වර්තමාන සමාජය සහ සංස්කෘතිය හැඩගැස්වීමට උපකාරී වී ඇත.<ref name="deia.com">{{cite web |date=22 May 2008 |title=entrevista al Presidente de la Cámara vasca |url=http://www.deia.com/es/impresa/2008/05/22/bizkaia/ekonomia/469496.php |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090511001812/http://www.deia.com/es/impresa/2008/05/22/bizkaia/ekonomia/469496.php |archive-date=11 May 2009 |publisher=Deia.com}}</ref> එසේම, චිලී ජනගහනයෙන් ආසන්න වශයෙන් 500,000 ක් පූර්ණ හෝ අර්ධ පලස්තීන සම්භවයක් ඇති අය වන අතර,<ref>{{cite web |date=7 April 2003 |title=Chile: Palestinian refugees arrive to warm welcome |url=http://www.adnkronos.com/AKI/English/CultureAndMedia/?id=1.0.2050534508 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20171124194143/http://www1.adnkronos.com/AKI/English/CultureAndMedia/?id=1.0.2050534508 |archive-date=24 November 2017 |access-date=29 October 2009 |publisher=Adnkronos.com}}</ref><ref>{{cite web |title=500,000 descendientes de primera y segunda generación de palestinos en Chile |url=http://laventana.casa.cult.cu/modules.php?name=News&file=article&sid=514 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090722073846/http://laventana.casa.cult.cu/modules.php?name=News&file=article&sid=514 |archive-date=22 July 2009 |access-date=13 July 2013 |publisher=Laventana.casa.cult.cu}}</ref> සහ අරාබි සම්භවයක් ඇති අය 800,000 කි.<ref name="Oriente próximo, 800.000, Palestinos, 500.000">{{cite news|url=http://www.ibtimes.com/arabs-andes-chile-unlikely-long-term-home-large-palestinian-community-1449718|title=Arabs in the Andes? Chile, The Unlikely Long-Term Home of a Large Palestinian Community|author=Ghosh P.|work=International Business Times|access-date=29 September 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20210423212551/https://www.ibtimes.com/arabs-andes-chile-unlikely-long-term-home-large-palestinian-community-1449718|archive-date=23 April 2021|url-status=live}}</ref> චිලී හි දැනට ලතින් ඇමරිකානු සංක්‍රමණිකයන් මිලියන 1.5 ක් සිටින අතර, ප්‍රධාන වශයෙන් වෙනිසියුලාව, පේරු, හයිටි, කොලොම්බියාව, බොලිවියාව සහ ආර්ජන්ටිනාව යන රටවලින් පැමිණේ; 2019 දී මුළු ජනගහනයෙන් 8% ක්, පැවත එන්නන් ගණන් නොගෙන.<ref name="INE-DEM, 2019">[https://www.ine.cl/prensa/2020/03/12/seg%C3%BAn-estimaciones-la-cantidad-de-personas-extranjeras-residentes-habituales-en-chile-bordea-los-1-5-millones-al-31-de-diciembre-de-2019 Estimación de Población Extranjera en Chile, al 31 de diciembre de 2019] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20220504115042/https://www.ine.cl/prensa/2020/03/12/seg%C3%BAn-estimaciones-la-cantidad-de-personas-extranjeras-residentes-habituales-en-chile-bordea-los-1-5-millones-al-31-de-diciembre-de-2019|date=4 May 2022}}, del Departamento de Extranjería y Migración (DEM) del Instituto Nacional de Estadísticas de Chile (INE), pp. 21. Retrieved 29 Juny 2020.</ref><ref>{{cite web |title=Chile: Moving Towards a Migration Policy |url=http://www.migrationinformation.org/Profiles/display.cfm?ID=199 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140215080515/http://migrationinformation.org/Profiles/display.cfm?ID=199 |archive-date=15 February 2014 |access-date=1 August 2011 |publisher=Migrationinformation.org}}</ref> 2002 ජාතික සංගණනයට අනුව, 1992 සිට චිලියේ විදේශීය-උපන් ජනගහනය 75% කින් වැඩි වී ඇත.<ref>{{cite web |last=Landaburu |first=Juan |date=24 June 2007 |title=El debate sobre la inmigración ilegal se extiende a la región |url=http://www.lanacion.com.ar/nota.asp?nota_id=920108 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090213112339/http://www.lanacion.com.ar/nota.asp?nota_id=920108 |archive-date=13 February 2009 |access-date=31 December 2008 |work=[[La Nación]]}}</ref> 2021 නොවැම්බර් වන විට, ලතින් ඇමරිකාවේ වෙනත් තැන්වල සිට චිලී රටට ඇතුළු වන පුද්ගලයින් සංඛ්‍යාව පසුගිය දශකය තුළ ශීඝ්‍රයෙන් වර්ධනය වී ඇති අතර, පසුගිය වසර තුන තුළ මිලියන 1.5 දක්වා තුන් ගුණයකින් වැඩි වී ඇති අතර, හයිටියේ (ආසන්න වශයෙන් 180,000) සහ වෙනිසියුලාවේ (ආසන්න වශයෙන් 460,000) මානුෂීය අර්බුද හේතුවෙන් පැමිණීම් සිදු වී ඇත.<ref>{{Cite web |date=20 November 2021 |title=Chilean Election Unlikely to Halt New Barriers to Immigration |url=https://globalriskinsights.com/2021/11/chilean-election-unlikely-to-halt-new-barriers-to-immigration/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20211121064647/https://globalriskinsights.com/2021/11/chilean-election-unlikely-to-halt-new-barriers-to-immigration/ |archive-date=21 November 2021 |access-date=21 November 2021 |work=Global Risk Insights}}</ref> === නාගරිකකරණය === About 85% of the country's population lives in urban areas, with 40% living in [[Santiago|Greater Santiago]]. The largest agglomerations according to the 2002 census are Greater Santiago with 5.6 million people, [[Greater Concepción]] with 861,000 and [[Greater Valparaíso]] with 824,000. නාගරිකකරණය රටේ ජනගහනයෙන් 85% ක් පමණ නාගරික ප්‍රදේශවල ජීවත් වන අතර 40% ක් මහා සන්තියාගෝ හි ජීවත් වෙති. 2002 සංගණනයට අනුව විශාලතම සමූහකරණයන් වන්නේ මිලියන 5.6 ක ජනතාවක් සිටින මහා සන්තියාගෝ, 861,000 ක් සිටින මහා කන්සෙප්සියන් සහ 824,000 ක් සිටින මහා වල්පරයිසෝ ය.<ref>{{cite web |title=List of Chilean cities |url=http://www.observatoriourbano.cl/indurb/pre_ciudades.asp?id_user=0&idComCiu=0 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160304031912/http://www.observatoriourbano.cl/indurb/pre_ciudades.asp?id_user=0&idComCiu=0 |archive-date=4 March 2016 |publisher=Observatorio Urbano, Ministerio de Vivienda y Urbanismo de Chile}}</ref> {{Largest cities of Chile}} === ආගම === {{bar box|title=Religious background in Chile (2012 Census)<ref name=CIA>{{Cite CIA World Factbook|country=Chile|access-date=29 January 2017}}</ref><ref name=CENSUS2012>{{cite web|url=https://www.cooperativa.cl/noticias/site/artic/20130425/asocfile/20130425190105/resultados_censo_2012_poblacion_vivienda_tomosiyii.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20140415043914/http://www.cooperativa.cl/noticias/site/artic/20130425/asocfile/20130425190105/resultados_censo_2012_poblacion_vivienda_tomosiyii.pdf |archive-date=15 April 2014 |url-status=live|title=Resultados XVIII Censo de Población|date=2012}}</ref>|titlebar=#ddd|left1=Religion|right1=Percent|float=right|bars={{bar percent|[[Catholic Church]]|DarkBlue|66.7}} {{bar percent|[[Protestantism]]|Skyblue|16.4}} {{bar percent|[[Irreligion|No religion]]|grey|11.5}} {{bar percent|Others|Orange|4.5}} {{bar percent|Unspecified|Black|1.1}}}} [[File:Catedral_Metropolitana_de_Santiago_2012-09-01_10-05-15.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Catedral_Metropolitana_de_Santiago_2012-09-01_10-05-15.jpg|thumb|1748 සහ 1906 අතර ඉදිකරන ලද සන්තියාගෝ මෙට්‍රොපොලිටන් ආසන දෙව්මැදුර]] [[File:Iglesia_de_Achao_-_fachada.JPG|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Iglesia_de_Achao_-_fachada.JPG|thumb|267x267පික්|18 වන සියවසේ ඉදිකරන ලද සහ දැන් යුනෙස්කෝ ලෝක උරුම අඩවියක් වන අචාඕහි සැන්ටා මාරියා ද ලොරෙටෝ පල්ලිය.]] Historically, the [[:en:Indigenous_peoples_in_Chile|indigenous peoples in Chile]] observed a variety of religions before the [[:en:Conquest_of_Chile|Spanish conquest]] in the 16th century. During [[:en:Colonial_Chile|Spanish rule]] and the first century of Chilean independence, the [[:en:Catholic_Church|Catholic Church]] was one of the most powerful institutions in the country. In the late 19th century, liberal policies (the so-called ''Leyes laicas'' or "lay laws") started to reduce the influence of the clergy and the promulgation of a [[:en:Chilean_Constitution_of_1925|new Constitution]] in 1925 established the [[:en:Separation_of_church_and_state|separation of church and state]]. ඓතිහාසික වශයෙන්, 16 වන සියවසේ ස්පාඤ්ඤ ආක්‍රමණයට පෙර චිලීයේ ආදිවාසී ජනතාව විවිධ ආගම් නිරීක්ෂණය කළහ. ස්පාඤ්ඤ පාලනය සහ චිලී නිදහසේ පළමු සියවස තුළ, කතෝලික පල්ලිය රටේ බලවත්ම ආයතනවලින් එකකි. 19 වන සියවසේ අගභාගයේදී, ලිබරල් ප්‍රතිපත්ති (ඊනියා ලේයිස් ලයිකාස් හෝ "ගිහි නීති") පූජක පක්ෂයේ බලපෑම අඩු කිරීමට පටන් ගත් අතර 1925 දී නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවක් ප්‍රකාශයට පත් කිරීමත් සමඟ පල්ලිය සහ රාජ්‍යය වෙන් කිරීම ස්ථාපිත විය.<ref>{{Cite book |last=H. |first=Smith, Brian |title=The Church and Politics in Chile Challenges to Modern Catholicism. |date=2014 |publisher=Princeton University Press |isbn=978-1-4008-5697-8 |oclc=1170509102}}</ref> {{As of|2012}}, 66.6% of Chilean population over 15 years of age claimed to adhere to the Roman Catholic church, a decrease from the 70% reported in the 2002 census. In the same census of 2012, 17% of Chileans reported adherence to an Evangelical church ("Evangelical" in the census referred to all Christian denominations other than the Roman Catholic and [[:en:Eastern_Orthodox_Church|Orthodox]]—Greek, Persian, Serbian, Ukrainian, and Armenian—churches, [[:en:The_Church_of_Jesus_Christ_of_Latter-day_Saints|the Church of Jesus Christ of Latter-day Saints]], [[:en:Seventh-day_Adventists|Seventh-day Adventists]], and [[:en:Jehovah's_Witnesses|Jehovah's Witnesses]]: essentially, those denominations generally still termed "[[:en:Protestants|Protestant]]" in most English-speaking lands, although [[:en:Adventism|Adventism]] is often considered an Evangelical denomination as well). Approximately 90% of Evangelical Christians are [[:en:Pentecostal|Pentecostal]]. but [[:en:Wesleyan_Church|Wesleyan]], [[:en:Lutheran|Lutheran]], [[:en:Anglican|Anglican]], [[:en:Anglicanism|Episcopalian]], [[:en:Presbyterian|Presbyterian]], [[:en:Reformed_churches|other Reformed]], [[:en:Baptist|Baptist]], and [[:en:Methodist_church|Methodist churches]] also are present amongst Chilean Evangelical churches. Irreligious people, atheists, and agnostics account for around 12% of the population. 2012 වන විට, චිලී ජනගහනයෙන් වයස අවුරුදු 15 ට වැඩි 66.6%<ref name="censo.cl">{{cite web |date=7 September 2015 |title=Population 15 years of age or older, by religion, region, sex and age groups. (censused population) |url=http://plazapublica.cl/wp-content/uploads/658799.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20170207182725/http://plazapublica.cl/wp-content/uploads/658799.pdf |archive-date=7 February 2017 |access-date=23 March 2018 |language=es |format=.pdf}}</ref> ක් රෝමානු කතෝලික පල්ලියට අනුගත වන බව ප්‍රකාශ කළ අතර, එය 2002 සංගණනයේදී වාර්තා වූ 70%<ref>7,853,428 out of 11,226,309 people over 15 years of age. {{cite web |title=Population 15 years of age or older, by religion, administrative division, sex and age groups |url=http://www.ine.cl/cd2002/cuadros/6/C6_00000.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20060519100306/http://www.ine.cl/cd2002/cuadros/6/C6_00000.pdf |archive-date=19 May 2006 |access-date=1 March 2014 |work=Censo 2002 |language=es}}</ref> ට වඩා අඩුවීමකි. 2012 සංගණනයේදීම, චිලී ජාතිකයන්ගෙන් 17% ක් එවැන්ජලිකල් පල්ලියකට අනුගත වන බව වාර්තා විය (සංගණනයේදී "එවැන්ජලිකල්" යනු රෝමානු කතෝලික සහ ඕතඩොක්ස් - ග්‍රීක, පර්සියානු, සර්බියානු, යුක්‍රේනියානු සහ ආර්මේනියානු - පල්ලි, පසුකාලීන සාන්තුවරයන්ගේ ජේසුස් ක්‍රිස්තුස් වහන්සේගේ පල්ලිය, සෙවන්ත්-ඩේ ඇඩ්වෙන්ටිස්ට්වරුන් සහ යෙහෝවාගේ සාක්ෂිකරුවන් හැර අනෙකුත් සියලුම ක්‍රිස්තියානි නිකායන් ගැන සඳහන් කරයි: මූලික වශයෙන්, බොහෝ ඉංග්‍රීසි කතා කරන රටවල එම නිකායන් සාමාන්‍යයෙන් තවමත් "ප්‍රොතෙස්තන්ත" ලෙස හැඳින්වේ, නමුත් ඇඩ්වෙන්ටිස්වාදය බොහෝ විට එවැන්ජලිකල් නිකායක් ලෙසද සැලකේ). එවැන්ජලිකල් කිතුනුවන්ගෙන් ආසන්න වශයෙන් 90% ක් පෙන්තකොස්ත ජාතිකයෝ වෙති. නමුත් වෙස්ලියන්, ලුතරන්, ඇන්ග්ලිකන්, එපිස්කෝපලියන්, ප්‍රෙස්බිටේරියන්, වෙනත් ප්‍රතිසංස්කරණ, බැප්ටිස්ට් සහ මෙතෝදිස්ත පල්ලි ද චිලී එවැන්ජලිකල් පල්ලි අතර පවතී.<ref name="religiousfreedomreport">{{cite web |date=19 September 2008 |title=Chile |url=https://2001-2009.state.gov/g/drl/rls/irf/2008/108518.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230404113441/https://2001-2009.state.gov/g/drl/rls/irf/2008/108518.htm |archive-date=4 April 2023 |access-date=22 May 2019 |work=International Religious Freedom Report |publisher=United States Department of State}}</ref> ආගමික නොවන පුද්ගලයින්, අදේවවාදීන් සහ අඥෙයවාදීන් ජනගහනයෙන් 12% ක් පමණ වේ. By 2015, the major religion in Chile remained Christianity (68%), with an estimated 55% of Chileans belonging to the Roman Catholic church, 13% to various Evangelical churches, and just 7% adhering to any other religion. Agnostics and atheist were estimated at 25% of the population. Chile has a [[:en:Baháʼí_Faith|Baháʼí]] religious community, and is home to the Baháʼí mother temple, or continental [[:en:Baháʼí_House_of_Worship|House of Worship]], for Latin America. Completed in 2016, it serves as a space for people of all religions and backgrounds to gather, meditate, reflect, and worship. It is formed from cast glass and translucent marble and has been described as innovative in its architectural style. 2015 වන විට, චිලියේ ප්‍රධාන ආගම ක්‍රිස්තියානි ධර්මය (68%) ලෙස පැවතුනි, ඇස්තමේන්තුගත චිලී ජාතිකයන්ගෙන් 55% ක් රෝමානු කතෝලික පල්ලියට අයත් වන අතර, 13% ක් විවිධ එවැන්ජලිකල් පල්ලිවලට අයත් වන අතර, 7% ක් පමණක් වෙනත් ඕනෑම ආගමකට අනුගත වේ. අඥෙයවාදීන් සහ අදේවවාදීන් ජනගහනයෙන් 25% ක් ලෙස ගණන් බලා ඇත.<ref>{{Cite web |date=7 September 2015 |title=Track semanal de Opinión Pública |trans-title=Weekly Public Opinion Track |url=http://plazapublica.cl/wp-content/uploads/658799.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20170207182725/http://plazapublica.cl/wp-content/uploads/658799.pdf |archive-date=7 February 2017 |access-date=11 December 2018 |language=es}}</ref> චිලියේ බහායි ආගමික ප්‍රජාවක් ඇති අතර, ලතින් ඇමරිකාව සඳහා බහායි මව් දේවමාළිගාව හෝ මහාද්වීපික නමස්කාර මන්දිරය පිහිටා ඇත. 2016 දී නිම කරන ලද මෙය, සියලු ආගම් සහ පසුබිම්වල පුද්ගලයින්ට රැස්වීමට, භාවනා කිරීමට, පරාවර්තනය කිරීමට සහ නමස්කාර කිරීමට අවකාශයක් ලෙස සේවය කරයි.<ref>{{Cite web |author-last=Purushotma |author-first=Shastri |date=6 December 2017 |title=Breathtaking Baha'i Temple Rises in Chile |url=https://www.huffingtonpost.com/shastri-purushotma/bahai-temple-of-light-ris_b_6242968.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20161205142740/http://www.huffingtonpost.com/shastri-purushotma/bahai-temple-of-light-ris_b_6242968.html |archive-date=5 December 2016 |access-date=5 August 2021 |website=[[HuffPost]] |agency=HuffPost}}</ref> එය වාත්තු වීදුරු සහ පාරභාසක කිරිගරුඬ වලින් සෑදී ඇති අතර එහි ගෘහ නිර්මාණ ශෛලිය තුළ නව්‍ය ලෙස විස්තර කර ඇත.<ref>{{Cite web |author-last=Purushotma |author-first=Shastri |date=6 December 2017 |title=Breathtaking Baha'i Temple Rises in Chile |url=https://www.huffingtonpost.com/shastri-purushotma/bahai-temple-of-light-ris_b_6242968.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20161205142740/http://www.huffingtonpost.com/shastri-purushotma/bahai-temple-of-light-ris_b_6242968.html |archive-date=5 December 2016 |access-date=21 February 2019 |website=[[HuffPost]] |agency=HuffPost}}</ref> The Constitution guarantees the right to [[:en:Freedom_of_religion|freedom of religion]], and other laws and policies contribute to generally free religious practice. The law at all levels fully protects this right against abuse by either governmental or private actors. Church and state are officially [[:en:Separation_of_church_and_state|separate]] in Chile. A 1999 law on religion prohibits [[:en:Religious_discrimination|religious discrimination]]. However, the Roman Catholic church for mostly historical and social reasons enjoys a privileged status and occasionally receives preferential treatment. Government officials attend Roman Catholic events as well as major Evangelical and Jewish ceremonies. The Chilean government treats the religious holidays of Christmas, [[:en:Good_Friday|Good Friday]], the [[:en:Our_Lady_of_Mount_Carmel|Feast of the Virgin of Carmen]], the [[:en:Feast_of_Saints_Peter_and_Paul|Feast of Saints Peter and Paul]], the [[:en:Assumption_of_Mary|Feast of the Assumption]], [[:en:All_Saints'_Day|All Saints' Day]], and the [[:en:Feast_of_the_Immaculate_Conception|Feast of the Immaculate Conception]] as [[:en:Public_holiday|national holidays]]. Recently, the government declared 31 October, [[:en:Reformation_Day|Reformation Day]], to be an additional national holiday, in honor of the Evangelical churches of the country The [[:en:Patron_saint|patron saints]] of Chile are [[:en:Our_Lady_of_Mount_Carmel|Our Lady of Mount Carmel]] and [[:en:Saint_James_the_Greater|Saint James the Greater]] (''Santiago''). In 2005, [[:en:Pope_Benedict_XVI|Pope Benedict XVI]] canonized [[:en:Alberto_Hurtado|Alberto Hurtado]], who became the country's second native Roman Catholic saint after [[:en:Teresa_de_los_Andes|Teresa de los Andes]]. ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව ආගමික නිදහසේ අයිතිය සහතික කරන අතර, අනෙකුත් නීති සහ ප්‍රතිපත්ති සාමාන්‍යයෙන් නිදහස් ආගමික පිළිවෙත් සඳහා දායක වේ. රජයේ හෝ පෞද්ගලික ක්‍රියාකාරීන් විසින් අපයෝජනය කිරීමට එරෙහිව සියලුම මට්ටම්වල නීතිය මෙම අයිතිය සම්පූර්ණයෙන්ම ආරක්ෂා කරයි.<ref name="religiousfreedomreport" /> චිලියේ පල්ලිය සහ රාජ්‍යය නිල වශයෙන් වෙන්ව පවතී. 1999 ආගම පිළිබඳ නීතියක් ආගමික වෙනස්කම් කිරීම තහනම් කරයි. කෙසේ වෙතත්, බොහෝ දුරට ඓතිහාසික හා සමාජීය හේතූන් මත රෝමානු කතෝලික පල්ලිය වරප්‍රසාද ලත් තත්වයක් භුක්ති විඳින අතර ඉඳහිට මනාප සැලකිල්ලක් ලබා ගනී.<ref>Bill Kte'pi, "Chile", in Robert E. Emery, ''Cultural Sociology of Divorce: An Encyclopedia, Volume 1'' (London: Sage, 2013), 266–68. books.google.com/books?id=wzJdSIfeeTQC&pg=PA266 {{ISBN|9781412999588}}</ref> රජයේ නිලධාරීන් රෝමානු කතෝලික උත්සව මෙන්ම ප්‍රධාන එවැන්ජලිකල් සහ යුදෙව් උත්සව සඳහා සහභාගී වේ.<ref name="religiousfreedomreport" /> චිලී රජය නත්තල්, සුබ සිකුරාදා, කාමන් කන්‍යාවගේ මංගල්‍යය, පේතෘස් සහ පෝල් සාන්තුවරයන්ගේ මංගල්‍යය, උපකල්පන මංගල්‍යය, සියලු සාන්තුවරයන්ගේ දිනය සහ නිර්මල පිළිසිඳ ගැනීමේ මංගල්‍යය යන ආගමික නිවාඩු දින ජාතික නිවාඩු දින ලෙස සලකයි.<ref name="religiousfreedomreport" /> මෑතකදී, රජය විසින් ඔක්තෝබර් 31, ප්‍රතිසංස්කරණ දිනය, රටේ එවැන්ජලිකල් පල්ලිවලට ගෞරවයක් වශයෙන් අතිරේක ජාතික නිවාඩු දිනයක් ලෙස ප්‍රකාශයට පත් කරන ලදී.<ref>{{Cite news|url=http://www.economist.com/world/americas/displaystory.cfm?story_id=12564066|title=Hola, Luther|date=6 November 2008|newspaper=The Economist|archive-url=https://web.archive.org/web/20081210125640/http://www.economist.com/world/americas/displaystory.cfm?story_id=12564066|archive-date=10 December 2008|url-status=dead}}</ref><ref>{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/hi/spanish/specials/2007/en_nombre_de_la_fe/newsid_7701000/7701290.stm|title=Los evangélicos tienen su feriado|author=Andrea Henríquez|date=31 October 2008|access-date=17 December 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20180625104726/http://news.bbc.co.uk/hi/spanish/specials/2007/en_nombre_de_la_fe/newsid_7701000/7701290.stm|archive-date=25 June 2018|publisher=BBC Mundo|url-status=live}}</ref> චිලීහි අනුශාසක සාන්තුවරයන් වන්නේ කර්මෙල් කන්දේ අප ස්වාමිදූ සහ මහා ශාන්ත ජේම්ස් (සන්තියාගෝ) ය.<ref>{{cite web |title=Patron Saints: 'C' |url=http://www.catholic.org/saints/patron.php?letter=C |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190409002526/https://www.catholic.org/saints/patron.php?letter=C |archive-date=9 April 2019 |access-date=28 June 2012 |publisher=Catholic Online}}</ref> 2005 දී, XVI වන බෙනඩික්ට් පාප් වහන්සේ, තෙරේසා ඩි ලොස් ඇන්ඩීස්ගෙන් පසු රටේ දෙවන ස්වදේශික රෝමානු කතෝලික සාන්තුවරයා බවට පත් වූ ඇල්බර්ටෝ හර්ටාඩෝව ශාන්තුවරයට පත් කරන ලදී.<ref>{{cite web |title=Las fechas del proceso de Canonización del Padre Hurtado |url=http://www.canonizacion.cl/cano_etapaPH.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080122033957/http://www.canonizacion.cl/cano_etapaPH.html |archive-date=22 January 2008 |access-date=9 January 2008 |language=es}}</ref> === භාෂා === [[File:Mapudungun.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Mapudungun.jpg|thumb|මාපුචේ භාෂාවෙන් සහ චිලී ස්පාඤ්ඤ භාෂාවෙන් ලියා ඇති චිලී හිතෝපදේශයකි. මෙහි භාවිතා වන මාපුඩුන්ගුන් හෝඩිය එකඟ වූ ප්‍රමිතියක් පිළිබිඹු නොකරයි. ඇත්ත වශයෙන්ම, මාපුචේ භාෂාව ලිවීම සඳහා දැනට භාවිතා කරන වෙනස් අක්ෂර තුනක් තිබේ.<ref>Montrul, Silvina. El Bilinguismo En El Mundo Hispanohablante. Hoboken: John Wiley & Sons Inc, 2013. p. 249</ref>]] The [[:en:Chilean_Spanish|Spanish spoken in Chile]] is distinctively accented and quite unlike that of neighboring South American countries because final syllables are often dropped, and some consonants have a soft pronunciation.{{clarify|reason=Which consonants and what kind of soft pronunciation?|date=April 2018}} Accent varies only very slightly from north to south; more noticeable are the differences in accent based on social class or whether one lives in the city or the country. That the Chilean population was largely formed in a small section at the center of the country and then migrated in modest numbers to the north and south helps explain this relative lack of differentiation, which was maintained by the national reach of radio, and now television, which also helps to diffuse and homogenize colloquial expressions.<ref name="countrystudies">{{cite web |date=31 March 1994 |title=Development and Breakdown of Democracy, 1830–1973 |url=http://countrystudies.us/chile/85.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110709014719/http://countrystudies.us/chile/85.htm |archive-date=9 July 2011 |access-date=21 April 2009 |work=Country Studies |publisher=Library of Congress}}</ref> There are several indigenous languages spoken in Chile: [[:en:Mapudungun|Mapudungun]], [[:en:Aymara_language|Aymara]], [[:en:Rapa_Nui_language|Rapa Nui]], [[:en:Chilean_Sign_Language|Chilean Sign Language]] and (barely surviving) [[:en:Qawasqar_language|Qawasqar]] and [[:en:Yaghan_language|Yaghan]], along with non-indigenous German, Italian, English, Greek and [[:en:Chilean_Quechua|Quechua]]. After the Spanish conquest, Spanish took over as the [[:en:Lingua_franca|lingua franca]] and the indigenous languages have become minority languages, with some now extinct or close to extinction.<ref>{{cite web |title=Ethnologue report for Chile |url=http://www.ethnologue.com/show_country.asp?name=CL |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20130203004338/http://www.ethnologue.com/show_country.asp?name=CL |archive-date=3 February 2013 |access-date=1 August 2011 |publisher=Ethnologue.com}}</ref> චිලී භාෂාවේ කතා කරන ස්පාඤ්ඤ භාෂාව සුවිශේෂී ලෙස උච්චාරණය කර ඇති අතර අසල්වැසි දකුණු ඇමරිකානු රටවලට වඩා බෙහෙවින් වෙනස් ය, මන්ද අවසාන අක්ෂර බොහෝ විට අතහැර දමා ඇති අතර සමහර ව්‍යාංජනාක්ෂර මෘදු උච්චාරණයක් ඇත. [පැහැදීම ඇලසිය] උච්චාරණය උතුරේ සිට දකුණට ඉතා සුළු වශයෙන් පමණක් වෙනස් වේ; සමාජ පන්තිය හෝ නගරයේ හෝ රටේ ජීවත් වන්නේද යන්න මත පදනම්ව උච්චාරණයේ වෙනස්කම් වඩාත් කැපී පෙනේ. චිලී ජනගහනය බොහෝ දුරට රටේ මධ්‍යයේ කුඩා කොටසක පිහිටුවා ඇති අතර පසුව උතුරට සහ දකුණට සුළු සංඛ්‍යාවක් සංක්‍රමණය වීම මෙම සාපේක්ෂ විභේදනයේ ඌනතාවය පැහැදිලි කිරීමට උපකාරී වේ, එය ගුවන්විදුලියේ ජාතික ප්‍රවේශය සහ දැන් රූපවාහිනිය මගින් පවත්වා ගෙන යනු ලැබූ අතර එය වාචික ප්‍රකාශන විසුරුවා හැරීමට සහ සමජාතීය කිරීමට ද උපකාරී වේ. [48] චිලී භාෂාවේ කතා කරන ස්වදේශීය භාෂා කිහිපයක් තිබේ: මාපුඩුන්ගුන්, අයිමාරා, රාපා නුයි, චිලී සංඥා භාෂාව සහ (යන්තම් නොනැසී පවතින) කවාස්කාර් සහ යාගන්, ස්වදේශික නොවන ජර්මානු, ඉතාලි, ඉංග්‍රීසි, ග්‍රීක සහ කෙචුවා සමඟ. ස්පාඤ්ඤ ආක්‍රමණයෙන් පසු, ස්පාඤ්ඤ භාෂාව පොදු භාෂාව ලෙස බලයට පත් වූ අතර, ස්වදේශික භාෂා සුළුතර භාෂා බවට පත්ව ඇත, සමහරක් දැන් වඳ වී ගොස් හෝ වඳ වී යාමට ආසන්නයි.[49] සෞඛ්‍ය අමාත්‍යාංශය ජාතික සෞඛ්‍ය අරමුදලේ (ෆොනාසා) කඩපත අධ්‍යාපනය German is still spoken to some extent in southern Chile,<ref>{{cite web |author=Oliver Zoellner |title=Oliver Zoellner &#124; Generating Samples of Ethnic Minorities in Chile |url=http://www.research-worldwide.de/article-chile2005.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20091202075142/http://www.research-worldwide.de/article-chile2005.html |archive-date=2 December 2009 |access-date=17 December 2009 |publisher=Research-worldwide.de}}</ref> either in small countryside pockets or as a second language among the communities of larger cities. Through initiatives such as the [[:en:English_Opens_Doors|English Opens Doors Program]], the government made English mandatory for students in fifth grade and above in public schools. Most private schools in Chile start teaching English from kindergarten.<ref>{{cite web |title=Repeat after me: Hello, my name is |url=http://www.globalpost.com/dispatch/chile/090908/lack-english-proficiency |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20100811114741/http://www.globalpost.com/dispatch/chile/090908/lack-english-proficiency |archive-date=11 August 2010 |access-date=22 February 2010 |publisher=Globalpost.com}}</ref> Common English words have been absorbed and appropriated into everyday Spanish speech.<ref>{{cite journal|last1=Sáez Godoy|first1=Leopoldo|date=2005|title=Anglicismos en el español de Chile|trans-title=Anglicisms in Chilean Spanish|journal=Atenea (Concepción)|language=es|issue=492|pages=171–177|doi=10.4067/S0718-04622005000200010|doi-access=free}}</ref> ජර්මානු භාෂාව තවමත් දකුණු චිලියේ යම් දුරකට කතා කරයි,[50] කුඩා ගම්බද සාක්කුවල හෝ විශාල නගරවල ප්‍රජාවන් අතර දෙවන භාෂාවක් ලෙස. ඉංග්‍රීසි දොරවල් විවෘත කිරීමේ වැඩසටහන වැනි මුලපිරීම් හරහා, රජය රජයේ පාසල්වල පස්වන ශ්‍රේණියේ සහ ඊට වැඩි සිසුන් සඳහා ඉංග්‍රීසි අනිවාර්ය කළේය. චිලීයේ බොහෝ පෞද්ගලික පාසල් ළදරු පාසලෙන් ඉංග්‍රීසි ඉගැන්වීම ආරම්භ කරයි.[51] පොදු ඉංග්‍රීසි වචන අවශෝෂණය කර එදිනෙදා ස්පාඤ්ඤ භාෂාවට ඇතුළත් කර ඇත.[52] === සෞඛ්‍යය === [[File:Credencial_Fonasa.png|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Credencial_Fonasa.png|thumb|ජාතික සෞඛ්‍ය අරමුදලේ (ෆොනාසා) කාඩ්පත]] The [[:en:Ministry_of_Health_(Chile)|Ministry of Health]] (''Minsal'') is the cabinet-level administrative office in charge of planning, directing, coordinating, executing, controlling and informing the public health policies formulated by the President of Chile. The [[:en:Fondo_Nacional_de_Salud|National Health Fund]] (''Fonasa''), created in 1979, is the financial entity entrusted to collect, manage and distribute state funds for health in Chile. It is funded by the public. All employees pay 7% of their monthly income to the fund.<ref>{{cite web |date= |title=¿Cuál es la cotización legal para salud de un trabajador activo y en qué plazo deben ser declaradas y pagadas? |url=http://www.supersalud.gob.cl/consultas/667/w3-article-2908.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210926171408/http://www.supersalud.gob.cl/consultas/667/w3-article-2908.html |archive-date=26 September 2021 |access-date=26 September 2021 |website=supersalud.gob.cl |publisher=[[Ministry of Health (Chile)|Superintendence of Health]]}}</ref> Fonasa is part of the NHSS and has executive power through the [[:en:Ministry_of_Health_(Chile)|Ministry of Health (Chile)]]. Its headquarters are in [[:en:Santiago|Santiago]] and decentralized public service is conducted by various Regional Offices. More than 12 million beneficiaries benefit from Fonasa. Beneficiaries can also opt for more costly private insurance through [[:en:Isapre|Isapre]]. In the 2024 Global Hunger Index, Chile is one of 22 countries with a GHI score of less than 5.<ref>{{Cite web |title=Global Hunger Index Scores by 2024 GHI Rank |url=https://www.globalhungerindex.org/ranking.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220225183607/https://www.globalhungerindex.org/ranking.html |archive-date=25 February 2022 |access-date=2024-12-13 |website=Global Hunger Index (GHI) - peer-reviewed annual publication designed to comprehensively measure and track hunger at the global, regional, and country levels |language=en}}</ref> සෞඛ්‍ය අමාත්‍යාංශය (මිනිසල්) යනු චිලී ජනාධිපතිවරයා විසින් සකස් කරන ලද මහජන සෞඛ්‍ය ප්‍රතිපත්ති සැලසුම් කිරීම, මෙහෙයවීම, සම්බන්ධීකරණය, ක්‍රියාත්මක කිරීම, පාලනය කිරීම සහ දැනුම් දීම භාර කැබිනට් මට්ටමේ පරිපාලන කාර්යාලයයි. 1979 දී නිර්මාණය කරන ලද ජාතික සෞඛ්‍ය අරමුදල (ෆොනාසා) යනු චිලී හි සෞඛ්‍ය සඳහා රාජ්‍ය අරමුදල් රැස් කිරීම, කළමනාකරණය කිරීම සහ බෙදා හැරීම සඳහා පවරා ඇති මූල්‍ය ආයතනයයි. එය මහජනතාව විසින් අරමුදල් සපයනු ලැබේ. සියලුම සේවකයින් තම මාසික ආදායමෙන් 7% ක් අරමුදලට ගෙවයි.[53] ෆොනාසා NHSS හි කොටසක් වන අතර සෞඛ්‍ය අමාත්‍යාංශය (චිලී) හරහා විධායක බලය ඇත. එහි මූලස්ථානය සන්තියාගෝ හි පිහිටා ඇති අතර විමධ්‍යගත රාජ්‍ය සේවය විවිධ ප්‍රාදේශීය කාර්යාල මගින් මෙහෙයවනු ලැබේ. ප්‍රතිලාභීන් මිලියන 12 කට වඩා ෆොනාසා වෙතින් ප්‍රතිලාභ ලබයි. ප්‍රතිලාභීන්ට ඉසැප්‍රේ හරහා වඩා මිල අධික පෞද්ගලික රක්ෂණයක් තෝරා ගත හැකිය. 2024 ගෝලීය කුසගින්න දර්ශකයේ, චිලී යනු 5 ට අඩු GHI ලකුණු ඇති රටවල් 22 න් එකකි.[54] === අධ්‍යාපනය === [[File:Casa_Central_de_la_Universidad_de_Chile.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Casa_Central_de_la_Universidad_de_Chile.jpg|thumb|සන්තියාගෝ හි චිලී විශ්ව විද්‍යාලයේ කැසා සෙන්ට්‍රල්]] In Chile, education begins with [[:en:Preschool|preschool]] until the age of 5. [[:en:Primary_school|Primary school]] is provided for children between ages 6 and 13. Students then attend [[:en:Secondary_school|secondary school]] until graduation at age 17. Secondary education is divided into two parts: During the first two years, students receive a general education. Then, they choose a branch: scientific humanistic education, artistic education, or technical and professional education. Secondary school ends two years later on the acquirement of a certificate (licencia de enseñanza media).<ref>{{Cite web |title=Chile |url=https://unevoc.unesco.org/home/Dynamic+TVET+Country+Profiles/country=CHL |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140429204820/http://www.unevoc.unesco.org/worldtvetdatabase1.php?ct=CHL |archive-date=29 April 2014 |access-date=29 April 2014 |website=UNESCO International Centre for Technical and Vocational Education and Training |series=TVET Country Profiles}}</ref> චිලීයේ, අධ්‍යාපනය ආරම්භ වන්නේ වයස අවුරුදු 5 දක්වා පෙර පාසලෙනි. වයස අවුරුදු 6 ත් 13 ත් අතර ළමුන් සඳහා ප්‍රාථමික පාසල සපයනු ලැබේ. ඉන්පසු සිසුන් වයස අවුරුදු 17 දී උපාධිය ලබා ගන්නා තෙක් ද්විතීයික පාසලට ඇතුළත් වේ. ද්විතීයික අධ්‍යාපනය කොටස් දෙකකට බෙදා ඇත: පළමු වසර දෙක තුළ සිසුන් සාමාන්‍ය අධ්‍යාපනයක් ලබා ගනී. ඉන්පසු, ඔවුන් ශාඛාවක් තෝරා ගනී: විද්‍යාත්මක මානවවාදී අධ්‍යාපනය, කලාත්මක අධ්‍යාපනය හෝ තාක්ෂණික හා වෘත්තීය අධ්‍යාපනය. ද්විතීයික පාසල වසර දෙකකට පසු සහතිකයක් (ලයිසන්සියා ඩි එන්සෙසාන්සා මාධ්‍ය) ලබා ගැනීමෙන් අවසන් වේ.[55] ] Chilean education is segregated by wealth in a three-tiered system – the quality of the schools reflects socioeconomic backgrounds: * city schools (colegios municipales) that are mostly free and have the worst education results, mostly attended by poor students; * subsidized schools that receive some money from the government which can be supplemented by fees paid by the student's family, which are attended by mid-income students and typically get mid-level results; and * entirely private schools that consistently get the best results. Many private schools charge attendance fees of 0,5 to 1 median household income.<ref>{{cite web |date=30 December 2013 |title=Mensualidad de los colegios con los mejores puntajes en la PSU supera los mil |url=http://www.emol.com/noticias/nacional/2013/12/30/637336/mensualidad-en-colegios-top-10-en-la-psu-supera-los-250-mil.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140719000507/http://www.emol.com/noticias/nacional/2013/12/30/637336/mensualidad-en-colegios-top-10-en-la-psu-supera-los-250-mil.html |archive-date=19 July 2014 |access-date=18 July 2014 |publisher=Emol.com}}</ref> Upon successful graduation of secondary school, students may continue into [[:en:Higher_education|higher education]]. The higher education schools in Chile consist of [[:en:Chilean_Traditional_Universities|Chilean Traditional Universities]] and are divided into [[:en:Public_university|public universities]] or [[:en:Private_university|private universities]]. There are [[:en:List_of_medical_schools_in_South_America#Chile|medical schools]] and both the [[:en:Universidad_de_Chile|Universidad de Chile]] and [[:en:Universidad_Diego_Portales|Universidad Diego Portales]] offer [[:en:Legal_education|law schools]] in a partnership with [[:en:Yale_University|Yale University]].<ref>{{cite web |title=Program in Chile &#124; Yale Law School |url=http://www.law.yale.edu/linkageinchili.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20131224103311/http://www.law.yale.edu/linkageinchili.htm |archive-date=24 December 2013 |access-date=22 December 2013 |publisher=Law.yale.edu}}</ref> චිලී අධ්‍යාපනය ධනයෙන් වෙන් කර ඇත්තේ තට්ටු තුනක පද්ධතියක ය - පාසල්වල ගුණාත්මකභාවය සමාජ ආර්ථික පසුබිම් පිළිබිඹු කරයි: බොහෝ දුරට නොමිලේ සහ නරකම අධ්‍යාපන ප්‍රතිඵල ඇති, බොහෝ දුරට දුප්පත් සිසුන් සහභාගී වන නගර පාසල් (colegios municipales); මැද ආදායම් ලබන සිසුන් සහභාගී වන සහ සාමාන්‍යයෙන් මධ්‍යම මට්ටමේ ප්‍රතිඵල ලබා ගන්නා ශිෂ්‍යයාගේ පවුල විසින් ගෙවනු ලබන ගාස්තු මගින් අතිරේක කළ හැකි රජයෙන් යම් මුදලක් ලබා ගන්නා සහනාධාර සහිත පාසල්; සහ නිරන්තරයෙන් හොඳම ප්‍රතිඵල ලබා ගන්නා සම්පූර්ණයෙන්ම පෞද්ගලික පාසල්. බොහෝ පෞද්ගලික පාසල් මධ්‍ය කුටුම්භ ආදායමෙන් 0,5 සිට 1 දක්වා පැමිණීමේ ගාස්තු අය කරයි.[56] ද්විතීයික පාසල සාර්ථකව අවසන් වූ පසු, සිසුන්ට උසස් අධ්‍යාපනයට ඉදිරියට යා හැකිය. චිලී හි උසස් අධ්‍යාපන පාසල් චිලී සාම්ප්‍රදායික විශ්ව විද්‍යාල වලින් සමන්විත වන අතර ඒවා රාජ්‍ය විශ්ව විද්‍යාල හෝ පෞද්ගලික විශ්ව විද්‍යාල ලෙස බෙදා ඇත. වෛද්‍ය විද්‍යාල ඇති අතර යුනිවර්සිඩෑඩ් ඩියාගෝ පෝටලේස් යන දෙකම යේල් විශ්ව විද්‍යාලය සමඟ හවුල්කාරිත්වයකින් නීති විද්‍යාල පිරිනමයි.[57 == යොමු කිරීම් == gewqtkkbzxfzo1w4dlnym05lvj5qog5 750368 750367 2025-06-23T08:27:52Z BuddhikaW88 37808 /* පෙරටුගාමීන් සහ ජනවාර්ගිකත්වය */ 750368 wikitext text/x-wiki චිලීහි 2017 සංගණනයේදී ජනගහනය 17,574,003 ක් වාර්තා විය. උපත් අනුපාතය පහත වැටීම හේතුවෙන් එහි ජනගහන වර්ධන අනුපාතය 1990 සිට අඩු වෙමින් පවතී.<ref>{{cite web |title=Anuario Estadísticas Vitales 2003 |url=http://www.ine.cl/canales/chile_estadistico/demografia_y_vitales/estadisticas_vitales/pdf/anuarios/vitales2003.zip |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200501215449/https://www.ine.cl/canales/chile_estadistico/demografia_y_vitales/estadisticas_vitales/pdf/anuarios/vitales2003.zip |archive-date=1 May 2020 |access-date=30 May 2008 |publisher=Instituto National de Estadísticas}}</ref> 2050 වන විට ජනගහනය ආසන්න වශයෙන් මිලියන 20.2 ක් දක්වා ළඟා වනු ඇතැයි අපේක්ෂා කෙරේ.<ref>{{cite web |title=Chile: Proyecciones y Estimaciones de Población. Total País 1950–2050 |url=http://www.ine.cl/canales/chile_estadistico/demografia_y_vitales/proyecciones/Informes/Microsoft%20Word%20-%20InforP_T.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20091230181515/http://www.ine.cl/canales/chile_estadistico/demografia_y_vitales/proyecciones/Informes/Microsoft%20Word%20-%20InforP_T.pdf |archive-date=30 December 2009 |publisher=Instituto National de Estadísticas}}</ref> === පෙරටුගාමීන් සහ ජනවාර්ගිකත්වය === [[File:Ministro_Osorio_entrega_terreno_a_Comunidad_Mapuche_Lorenzo_Quintrileo_de_Tirúa.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Ministro_Osorio_entrega_terreno_a_Comunidad_Mapuche_Lorenzo_Quintrileo_de_Tir%C3%BAa.jpg|thumb|ටිරුවාහි මාපුචේ කාන්තාවන්]] [[File:Misa_por_Chile_-_Banderas.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Misa_por_Chile_-_Banderas.jpg|thumb|චිලී කොඩි අතැති චිලී ජාතිකයන්]] මෙක්සිකෝවේ ජාතික ස්වයං පාලන විශ්ව විද්‍යාලයේ මෙක්සිකානු මහාචාර්ය ෆ්‍රැන්සිස්කෝ ලිස්කානෝ ඇස්තමේන්තු කළේ චිලී ජාතිකයන්ගෙන් 52.7% ක් සුදු ජාතිකයන්, 39.3% ක් මෙස්ටිසෝ ජාතිකයන් සහ 8% ක් ඇමරිකානු ඉන්දියානුවන් බවයි.<ref>{{cite journal|last1=Lizcano Fernández|first1=Francisco|date=August 2005|title=Composición Étnica de las Tres Áreas Culturales del Continente Americano al Comienzo del Siglo XXI|trans-title=Ethnic Composition of the Three Cultural Areas of the American Continent at the Beginning of the 21st Century|url=http://www.scielo.org.mx/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S1405-14352005000200185|url-status=live|journal=Convergencia|language=es|volume=12|issue=38|pages=185–232|archive-url=https://web.archive.org/web/20220922054604/https://www.scielo.org.mx/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S1405-14352005000200185|archive-date=22 September 2022|access-date=23 November 2020}}</ref> එන්සයික්ලොපීඩියා බ්‍රිටැනිකාට අනුව, 2002 වසර වන විට, චිලී ජාතිකයන්ගෙන් 22% ක් පමණක් සුදු ජාතිකයින් වූ අතර 72% ක් මෙස්ටිසෝ විය.<ref>{{Cite web |date=2024-12-10 |title=Chile - Indigenous, Mestizo, European {{!}} Britannica |url=https://www.britannica.com/place/Chile/People |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20241204141156/https://www.britannica.com/place/Chile/People |archive-date=4 December 2024 |access-date=2024-12-11 |website=www.britannica.com |language=en}}</ref> 1984 දී, චිලී හි මහජන සෞඛ්‍ය අධ්‍යයන සඳහා වන සමාජීය ජානමය යොමු රාමුව යන මාතෘකාව යටතේ චිලී හි රිවිස්ටා ඩි පීඩියාට්‍රියා ඩි චිලී අධ්‍යයනයකින් 67.9% යුරෝපීය සහ 32.1% ස්වදේශික ඇමරිකානුවන්ගේ මුතුන් මිත්තන් තීරණය කරන ලදී.<ref name="Valenzuela, 1984">{{cite journal|last1=Valenzuela|first1=C.|date=1984|title=Marco de referencia sociogenético para los estudios de Salud Pública en Chile|trans-title=Sociogenetic reference limits for public health studies in Chile|journal=Revista Chilena de Pediatría|language=es|volume=55|issue=2|pages=123–127|pmid=6473850|s2cid=162443939}}</ref><ref name="Vanegas et al, 2008">{{cite journal|last1=Vanegas L|first1=Jairo|last2=Villalón C|first2=Marcelo|last3=Valenzuela Y|first3=Carlos|date=May 2008|title=Ethnicity and race as variables in epidemiological research about inequity|journal=Revista médica de Chile|volume=136|issue=5|pages=637–644|doi=10.4067/S0034-98872008000500014|pmid=18769813|doi-access=free}}</ref> 1994 දී, ජීව විද්‍යාත්මක අධ්‍යයනයකින් චිලී සංයුතිය 64% යුරෝපීය සහ 35% ඇමරින්දියන් බව තීරණය කරන ලදී.<ref name="Cruz-Coke">{{cite journal|last=Cruz-Coke|first=Ricardo|year=1994|title=Genetic epidemiology of single gene defects in Chile|journal=Facultad de Medicina de la Universidad de Chile|location=Santiago de Chile|volume=31|issue=9|pages=702–706|doi=10.1136/jmg.31.9.702|pmc=1050080|pmid=7815439}}</ref> කැන්ඩෙලා ව්‍යාපෘතියේ මෑත කාලීන අධ්‍යයනයෙන් තහවුරු වූයේ චිලී හි ජාන සංයුතිය යුරෝපීය සම්භවයක් ඇති 52% ක් වන අතර, ජෙනෝමයෙන් 44% ක් ස්වදේශික ඇමරිකානුවන්ගෙන් (ඇමරින්දියන්) සහ 4% ක් අප්‍රිකාවෙන් පැමිණෙන අතර, චිලී ප්‍රධාන වශයෙන් මෙස්ටිසෝ රටක් බවට පත් කරමින් ජනගහනයෙන් අඩක් තුළ අප්‍රිකානු සම්භවයක් ඇති බවට සලකුණු ඇත.<ref>{{cite web |date=19 August 2013 |title=Estudio genético en chilenos muestra desconocida herencia africana &#124; El Dínamo |url=http://www.eldinamo.cl/2013/08/19/estudio-genetico-en-chilenos-muestra-desconocida-herencia-africana/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20140706180053/http://www.eldinamo.cl/2013/08/19/estudio-genetico-en-chilenos-muestra-desconocida-herencia-africana/ |archive-date=6 July 2014 |access-date=22 December 2013 |publisher=Eldinamo.cl}}</ref> දකුණු ඇමරිකානු රටවල් කිහිපයක බ්‍රසීලියා විශ්ව විද්‍යාලය විසින් සිදු කරන ලද තවත් ජානමය අධ්‍යයනයකින් චිලී සඳහා සමාන ජාන සංයුතියක් පෙන්නුම් කරන අතර, යුරෝපීය දායකත්වය 51.6% ක්, ඇමරිකානු ඉන්දියානු දායකත්වය 42.1% ක් සහ අප්‍රිකානු දායකත්වය 6.3% ක් වේ.<ref name="UB">{{cite thesis|last1=Godinho|first1=Neide Maria de Oliveira|title=O impacto das migrações na constituição genética de populações latino-americanas|trans-title=The impact of migration on the genetic makeup of Latin American populations|language=pt|date=2008|url=https://repositorio.unb.br/handle/10482/5542|access-date=23 November 2020|archive-date=12 November 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20201112044147/https://repositorio.unb.br/handle/10482/5542|url-status=live}}</ref> 2015 දී, තවත් අධ්‍යයනයකින් යුරෝපීය 57% ක්, ස්වදේශික ඇමරිකානු 38% ක් සහ අප්‍රිකානු 2.5% ක් තුළ ජාන සංයුතිය ස්ථාපිත කරන ලදී.<ref>{{cite journal|last=Homburger|first=Julian|display-authors=et al|year=2015|title=Genomic Insights into the Ancestry and Demographic History of South America|journal=[[PLOS Genetics]]|volume=11|issue=12|at=1005602|doi=10.1371/journal.pgen.1005602|pmc=4670080|pmid=26636962|doi-access=free}}</ref> චිලී විශ්ව විද්‍යාලයේ මහජන සෞඛ්‍ය පොත් පිංචක සඳහන් වන්නේ ජනගහනයෙන් 35% ක් කොකේසියානු සම්භවයක් ඇති බවයි; "ප්‍රධාන වශයෙන් සුදු" මෙස්ටිසෝවරු මුළු 65% ක් ලෙස ඇස්තමේන්තු කර ඇති අතර, ස්වදේශික ඇමරිකානුවන් (අමරින්ඩියන්වරු) ඉතිරි 5% න් සමන්විත වේ.<ref name="UC">{{cite web |title=5.2.6. Estructura racial |url=http://mazinger.sisib.uchile.cl/repositorio/lb/ciencias_quimicas_y_farmaceuticas/medinae/cap2/5b6.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20071016124831/http://mazinger.sisib.uchile.cl/repositorio/lb/ciencias_quimicas_y_farmaceuticas/medinae/cap2/5b6.html |archive-date=16 October 2007 |access-date=26 August 2007 |work=La Universidad de Chile}} ([http://mazinger.sisib.uchile.cl/repositorio/lb/ciencias_quimicas_y_farmaceuticas/medinae/ Main page] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090916211140/http://mazinger.sisib.uchile.cl/repositorio/lb/ciencias_quimicas_y_farmaceuticas/medinae/|date=16 September 2009}})</ref> ජානමය සලකා බැලීම් තිබියදීත්, බොහෝ චිලී ජාතිකයන්, විමසුවහොත්, සුදු ජාතිකයන් ලෙස ස්වයං-හඳුනා ගනු ඇත. 2011 ලතින් බැරමෙට්‍රෝ සමීක්ෂණය චිලී හි ප්‍රතිචාර දැක්වූවන්ගෙන් විමසුවේ ඔවුන් තමන් අයත් වන්නේ කුමන ජාතියටදැයි සලකන බවයි. බොහෝ දෙනෙක් "සුදු" (59%) ලෙස පිළිතුරු දුන් අතර, 25% ක් "මෙස්ටිසෝ" යැයි පැවසූ අතර 8% ක් "ස්වදේශික" ලෙස ස්වයං-වර්ගීකරණය කළහ.<ref>{{cite web |title=Informe Latinobarómetro 2011 |url=http://www.latinobarometro.org/latino/LATContenidos.jsp |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20160113084058/http://www.latinobarometro.org/latino/LATContenidos.jsp |archive-date=13 January 2016 |access-date=13 July 2013 |publisher=Latinobarometro.org}}</ref> 2002 ජාතික මත විමසුමකින් හෙළි වූයේ චිලී ජාතිකයන්ගෙන් බහුතරයක් (43.4%) හෝ ඊට වැඩි ප්‍රමාණයක් (8.3%) "ස්වදේශික රුධිරය" ඇති බව විශ්වාස කළ අතර, 40.3% ක් ප්‍රතිචාර දැක්වූයේ ඔවුන්ට කිසිවක් නොමැති බවයි.<ref>{{cite web |date=July 2002 |title=Encuesta CEP, Julio 2002 |url=http://www.cepchile.cl/enc_encuestas.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130429001707/http://www.cepchile.cl/enc_encuestas.html |archive-date=29 April 2013 |access-date=18 May 2012 |language=es}}</ref> චිලී යනු ආදිවාසීන් පිළිබඳ එකම බැඳීමක් ඇති ජාත්‍යන්තර නීතිය වන 1989 ආදිවාසී සහ ගෝත්‍රික ජනතා සම්මුතියට අත්සන් කර අනුමත කළ රටවල් 22 න් එකකි.<ref>{{cite web |date=9 January 2004 |title=ILOLEX: submits English query |url=http://www.ilo.org/ilolex/cgi-lex/ratifce.pl?C169 |url-status=dead |archive-url=http://arquivo.pt/wayback/20091225170052/http://www.ilo.org/ilolex/cgi-lex/ratifce.pl?C169 |archive-date=25 December 2009 |publisher=Ilo.org}}</ref> එය 1989 දී ජාත්‍යන්තර කම්කරු සංවිධානයේ (ILO) සම්මුතිය 169 ලෙස සම්මත කරන ලදී. 2008 දී චිලී එය අනුමත කළේය. 2009 නොවැම්බර් මාසයේදී චිලී අධිකරණ තීන්දුවක්, ස්වදේශික අයිතිවාසිකම් පිළිබඳ සන්ධිස්ථාන තීන්දුවක් ලෙස සලකනු ලැබූ අතර, සම්මුතිය භාවිතා කළේය. අයිමාරා ජල අයිතිවාසිකම් පිළිබඳ ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණ තීන්දුව, පොසෝ ඇල්මොන්ටේ විනිශ්චය සභාව සහ ඉක්වික් අභියාචනාධිකරණය යන දෙකෙහිම තීන්දු තහවුරු කළ අතර චිලී හි ILO සම්මුතිය 169 හි පළමු අධිකරණමය යෙදුම සනිටුහන් කරයි.<ref>{{cite web |date=30 November 2009 |title=Chile's Supreme Court Upholds Indigenous Water Use Rights |url=http://www.santiagotimes.cl/index.php?option=com_content&view=article&id=17739:chiles-supreme-court-upholds-indigenous-water-use-rights&catid=19:other&Itemid=142 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20100303200719/http://www.santiagotimes.cl/index.php?option=com_content&view=article&id=17739:chiles-supreme-court-upholds-indigenous-water-use-rights&catid=19:other&Itemid=142 |archive-date=3 March 2010 |access-date=2 March 2010 |work=The Santiago Times}}</ref> The earliest [[:en:Emigration_from_Europe|European immigrants]] were Spanish colonizers who arrived in the 16th century. The Amerindian population of central Chile was absorbed into the [[:en:Spaniards|Spanish]] settler population in the beginning of the colonial period to form the large [[:en:Mestizo|mestizo]] population that exists in Chile today; mestizos create modern middle and lower classes. In the 18th and 19th centuries, many [[:en:Basque_Chileans|Basques]] came to Chile where they integrated into the existing elites of [[:en:Castile_(historical_region)|Castilian]] origin. Postcolonial Chile was never a particularly attractive destination for migrants, owing to its remoteness and distance from Europe.<ref name="Euzko">{{cite web |author=Waldo Ayarza Elorza |title=De los Vascos, Oñati y los Elorza |url=http://www.euzkoetxeachile.cl/libros/04-De%20los%20Vascos%20Onati%20y%20los%20Elorza-2.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130819165814/http://www.euzkoetxeachile.cl/libros/04-De%20los%20Vascos%20Onati%20y%20los%20Elorza-2.pdf |archive-date=19 August 2013 |access-date=13 July 2013 |pages=59, 65, 66}}</ref><ref name="HistoriaContemporaneaDeChile">{{cite book |last1=Salazar Vergara |first1=Gabriel |title=Historia contemporánea de Chile: Actores, identidad y movimiento. II |last2=Pinto |first2=Julio |publisher=[[Lom Ediciones]] |year=1999 |isbn=978-956-282-174-2 |pages=76–81 |chapter=La Presencia Inmigrante |access-date=14 July 2013 |chapter-url=https://books.google.com/books?id=Vyx8JQtvU78C&pg=PA78 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020127/https://books.google.com/books?id=Vyx8JQtvU78C&pg=PA78 |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> Europeans preferred to stay in countries closer to their homelands instead of taking the long journey through the Straits of Magellan or crossing the Andes.<ref name="Euzko" /> European migration did not result in a significant change in the ethnic composition of Chile, except in the [[:en:Magallanes_y_la_Antártica_Chilena_Region|region of Magellan]]. Spaniards were the only major European migrant group to Chile,<ref name="Euzko" /> and there was never large-scale immigration such as that to Argentina or Brazil.<ref name="HistoriaContemporaneaDeChile" /> Between 1851 and 1924, Chile only received 0.5% of European immigration to Latin America, compared to 46% to Argentina, 33% to Brazil, 14% to Cuba, and 4% to Uruguay. However, it is undeniable that immigrants have played a significant role in Chilean society. මුල්ම යුරෝපීය සංක්‍රමණිකයන් 16 වන සියවසේ පැමිණි ස්පාඤ්ඤ යටත් විජිතවාදීන් විය.<ref>{{Cite web |title=Osasuna Saila - Eusko Jaurlaritza |url=https://www.euskadi.eus/eusko-jaurlaritza/osasun-saila/hasiera/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210410191534/https://www.euskadi.eus/eusko-jaurlaritza/osasun-saila/hasiera/ |archive-date=10 April 2021 |access-date=1 April 2021 |website=Euskadi.eus |language=Basque}}</ref> මධ්‍යම චිලීයේ ඇමරින්ඩියන් ජනගහනය යටත් විජිත යුගයේ ආරම්භයේ දී ස්පාඤ්ඤ පදිංචිකරුවන්ගේ ජනගහනයට අවශෝෂණය කර අද චිලී හි පවතින විශාල මෙස්ටිසෝ ජනගහනය ඇති කළේය; මෙස්ටිසෝවරු නූතන මධ්‍යම හා පහළ පන්ති නිර්මාණය කරති. 18 වන සහ 19 වන සියවස් වලදී, බොහෝ බාස්ක්වරු චිලීයට පැමිණි අතර එහිදී ඔවුන් කැස්ටිලියානු සම්භවයක් ඇති ප්‍රභූන් සමඟ ඒකාබද්ධ වූහ. පශ්චාත් යටත් විජිත චිලී කිසි විටෙකත් සංක්‍රමණිකයින් සඳහා විශේෂයෙන් ආකර්ශනීය ගමනාන්තයක් නොවීය, එහි දුරස්ථභාවය සහ යුරෝපයෙන් දුරස්ථභාවය හේතුවෙන්.<ref name="Euzko" /><ref name="HistoriaContemporaneaDeChile" /> යුරෝපීයයන් මැගෙලන් සමුද්‍ර සන්ධිය හරහා දිගු ගමනක් යාම හෝ ඇන්ඩීස් තරණය කිරීම වෙනුවට ඔවුන්ගේ මව්බිමට සමීප රටවල රැඳී සිටීමට කැමැත්තක් දැක්වූහ.<ref name="Euzko" /> යුරෝපීය සංක්‍රමණය චිලීයේ ජනවාර්ගික සංයුතියේ සැලකිය යුතු වෙනසක් ඇති කළේ නැත, මැගෙලන් කලාපය හැර.<ref name="C1907">{{cite web |date=1907 |title=Memoria presentada al Supremo Gobierno por la Comision Central del Censo |url=http://www.ine.cl/canales/usuarios/cedoc_online/censos/pdf/censo_1907.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090919222206/http://www.ine.cl/canales/usuarios/cedoc_online/censos/pdf/censo_1907.pdf |archive-date=19 September 2009 |access-date=13 February 2013 |language=es}}</ref> චිලීයට පැමිණි එකම ප්‍රධාන යුරෝපීය සංක්‍රමණික කණ්ඩායම ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයන් වූ අතර,<ref name="Euzko" /> ආර්ජන්ටිනාවට හෝ බ්‍රසීලයට වැනි මහා පරිමාණ සංක්‍රමණ කිසිදා සිදු නොවීය.<ref name="HistoriaContemporaneaDeChile" /> 1851 සහ 1924 අතර කාලය තුළ, චිලීයට ලතින් ඇමරිකාවට යුරෝපීය සංක්‍රමණයෙන් ලැබුණේ 0.5% ක් පමණි, ආර්ජන්ටිනාවට 46% ක්, බ්‍රසීලයට 33% ක්, කියුබාවට 14% ක් සහ උරුගුවේට 4% ක් විය.<ref name="Euzko" /> කෙසේ වෙතත්, චිලී සමාජයේ සංක්‍රමණිකයන් සැලකිය යුතු කාර්යභාරයක් ඉටු කර ඇති බව අවිවාදිතය.<ref name="HistoriaContemporaneaDeChile" /> Immigrants to Chile during the 19th and 20th centuries came from France, [[:en:Great_Britain|Great Britain]], Germany, and [[:en:Croatia|Croatia]], among others. Descendants of different [[:en:Ethnic_groups_in_Europe|European ethnic groups]] often intermarried in Chile. This intermarriage and mixture of cultures and races have helped to shape the present society and culture of the Chilean middle and upper classes. Also, roughly 500,000 of Chile's population is of full or partial [[:en:Palestinian_people|Palestinian origin]], and 800,000 Arab descents. Chile currently has 1.5 million of Latin American immigrants, mainly from [[:en:Venezuela|Venezuela]], [[:en:Peru|Peru]], [[:en:Haiti|Haiti]], [[:en:Colombia|Colombia]], [[:en:Bolivia|Bolivia]] and [[:en:Argentina|Argentina]]; 8% of the total population in 2019, without counting descendantsAccording to the 2002 national census, Chile's foreign-born population has increased by 75% since 1992. As of November 2021, numbers of people entering Chile from elsewhere in Latin America have grown swiftly in the last decade, tripling in the last three years to 1.5 million, with arrivals stemming from humanitarian crises in Haiti (ca. 180,000) and Venezuela (ca 460,000). 19 වන සහ 20 වන සියවස් වලදී චිලී වෙත සංක්‍රමණිකයන් පැමිණියේ ප්‍රංශය,<ref>{{cite journal|last=Parvex|first=R.|date=2014|title=Le Chili et les mouvements migratoires|url=https://journals.openedition.org/hommesmigrations/2720|url-status=live|journal=Hommes & Migrations|issue=Nº 1305|pages=71–76|doi=10.4000/hommesmigrations.2720|archive-url=https://web.archive.org/web/20200801043210/https://journals.openedition.org/hommesmigrations/2720|archive-date=1 August 2020|access-date=21 July 2020|doi-access=free}}</ref> මහා බ්‍රිතාන්‍යය,<ref name="Británicos, 700.000">{{cite web |author=Jorge Sanhueza Aviléz |title=Historia de Chile: Otros Artículos. Británicos y Anglosajones en Chile durante el siglo XIX |url=http://www.biografiadechile.cl/detalle.php?IdContenido=1673&IdCategoria=91&IdArea=488&TituloPagina=Historia%20de%20Chile |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20201112003642/http://www.biografiadechile.cl/detalle.php?IdContenido=1673 |archive-date=12 November 2020 |access-date=16 March 2012 |publisher=Biografía de Chile}}</ref> ජර්මනිය,<ref name="Alemanes, 500.000">{{cite news|url=http://www.dw.de/alemanes-en-chile-entre-el-pasado-colono-y-el-presente-empresarial/a-14958983-1|title=Alemanes en Chile: entre el pasado colono y el presente empresarial|author=Victoria Dannemann|access-date=21 July 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20150501162120/http://www.dw.de/alemanes-en-chile-entre-el-pasado-colono-y-el-presente-empresarial/a-14958983-1|archive-date=1 May 2015|publisher=Deustche-Welle|url-status=live}}</ref> සහ ක්‍රොඒෂියාව,<ref name="Croatas, 400.000">{{cite web |title=Inmigración a Chile |url=http://www.domovina.cl/inmigrantes-otras.php |archive-url=https://web.archive.org/web/20150702225324/http://www.domovina.cl/inmigrantes-otras.php |archive-date=2 July 2015 |publisher=Domivina}}</ref> යනාදී රටවලින් ය. විවිධ යුරෝපීය ජනවාර්ගික කණ්ඩායම්වලින් පැවත එන්නන් බොහෝ විට චිලී හි අන්තර් විවාහ වෙති. මෙම අන්තර් විවාහය සහ සංස්කෘතීන් සහ ජාතීන් මිශ්‍ර කිරීම චිලී මධ්‍යම සහ ඉහළ පන්තිවල වර්තමාන සමාජය සහ සංස්කෘතිය හැඩගැස්වීමට උපකාරී වී ඇත.<ref name="deia.com">{{cite web |date=22 May 2008 |title=entrevista al Presidente de la Cámara vasca |url=http://www.deia.com/es/impresa/2008/05/22/bizkaia/ekonomia/469496.php |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090511001812/http://www.deia.com/es/impresa/2008/05/22/bizkaia/ekonomia/469496.php |archive-date=11 May 2009 |publisher=Deia.com}}</ref> එසේම, චිලී ජනගහනයෙන් ආසන්න වශයෙන් 500,000 ක් පූර්ණ හෝ අර්ධ පලස්තීන සම්භවයක් ඇති අය වන අතර,<ref>{{cite web |date=7 April 2003 |title=Chile: Palestinian refugees arrive to warm welcome |url=http://www.adnkronos.com/AKI/English/CultureAndMedia/?id=1.0.2050534508 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20171124194143/http://www1.adnkronos.com/AKI/English/CultureAndMedia/?id=1.0.2050534508 |archive-date=24 November 2017 |access-date=29 October 2009 |publisher=Adnkronos.com}}</ref><ref>{{cite web |title=500,000 descendientes de primera y segunda generación de palestinos en Chile |url=http://laventana.casa.cult.cu/modules.php?name=News&file=article&sid=514 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090722073846/http://laventana.casa.cult.cu/modules.php?name=News&file=article&sid=514 |archive-date=22 July 2009 |access-date=13 July 2013 |publisher=Laventana.casa.cult.cu}}</ref> සහ අරාබි සම්භවයක් ඇති අය 800,000 කි.<ref name="Oriente próximo, 800.000, Palestinos, 500.000">{{cite news|url=http://www.ibtimes.com/arabs-andes-chile-unlikely-long-term-home-large-palestinian-community-1449718|title=Arabs in the Andes? Chile, The Unlikely Long-Term Home of a Large Palestinian Community|author=Ghosh P.|work=International Business Times|access-date=29 September 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20210423212551/https://www.ibtimes.com/arabs-andes-chile-unlikely-long-term-home-large-palestinian-community-1449718|archive-date=23 April 2021|url-status=live}}</ref> චිලී හි දැනට ලතින් ඇමරිකානු සංක්‍රමණිකයන් මිලියන 1.5 ක් සිටින අතර, ප්‍රධාන වශයෙන් වෙනිසියුලාව, පේරු, හයිටි, කොලොම්බියාව, බොලිවියාව සහ ආර්ජන්ටිනාව යන රටවලින් පැමිණේ; 2019 දී මුළු ජනගහනයෙන් 8% ක්, පැවත එන්නන් ගණන් නොගෙන.<ref name="INE-DEM, 2019">[https://www.ine.cl/prensa/2020/03/12/seg%C3%BAn-estimaciones-la-cantidad-de-personas-extranjeras-residentes-habituales-en-chile-bordea-los-1-5-millones-al-31-de-diciembre-de-2019 Estimación de Población Extranjera en Chile, al 31 de diciembre de 2019] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20220504115042/https://www.ine.cl/prensa/2020/03/12/seg%C3%BAn-estimaciones-la-cantidad-de-personas-extranjeras-residentes-habituales-en-chile-bordea-los-1-5-millones-al-31-de-diciembre-de-2019|date=4 May 2022}}, del Departamento de Extranjería y Migración (DEM) del Instituto Nacional de Estadísticas de Chile (INE), pp. 21. Retrieved 29 Juny 2020.</ref><ref>{{cite web |title=Chile: Moving Towards a Migration Policy |url=http://www.migrationinformation.org/Profiles/display.cfm?ID=199 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140215080515/http://migrationinformation.org/Profiles/display.cfm?ID=199 |archive-date=15 February 2014 |access-date=1 August 2011 |publisher=Migrationinformation.org}}</ref> 2002 ජාතික සංගණනයට අනුව, 1992 සිට චිලියේ විදේශීය-උපන් ජනගහනය 75% කින් වැඩි වී ඇත.<ref>{{cite web |last=Landaburu |first=Juan |date=24 June 2007 |title=El debate sobre la inmigración ilegal se extiende a la región |url=http://www.lanacion.com.ar/nota.asp?nota_id=920108 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090213112339/http://www.lanacion.com.ar/nota.asp?nota_id=920108 |archive-date=13 February 2009 |access-date=31 December 2008 |work=[[La Nación]]}}</ref> 2021 නොවැම්බර් වන විට, ලතින් ඇමරිකාවේ වෙනත් තැන්වල සිට චිලී රටට ඇතුළු වන පුද්ගලයින් සංඛ්‍යාව පසුගිය දශකය තුළ ශීඝ්‍රයෙන් වර්ධනය වී ඇති අතර, පසුගිය වසර තුන තුළ මිලියන 1.5 දක්වා තුන් ගුණයකින් වැඩි වී ඇති අතර, හයිටියේ (ආසන්න වශයෙන් 180,000) සහ වෙනිසියුලාවේ (ආසන්න වශයෙන් 460,000) මානුෂීය අර්බුද හේතුවෙන් පැමිණීම් සිදු වී ඇත.<ref>{{Cite web |date=20 November 2021 |title=Chilean Election Unlikely to Halt New Barriers to Immigration |url=https://globalriskinsights.com/2021/11/chilean-election-unlikely-to-halt-new-barriers-to-immigration/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20211121064647/https://globalriskinsights.com/2021/11/chilean-election-unlikely-to-halt-new-barriers-to-immigration/ |archive-date=21 November 2021 |access-date=21 November 2021 |work=Global Risk Insights}}</ref> === නාගරිකකරණය === About 85% of the country's population lives in urban areas, with 40% living in [[Santiago|Greater Santiago]]. The largest agglomerations according to the 2002 census are Greater Santiago with 5.6 million people, [[Greater Concepción]] with 861,000 and [[Greater Valparaíso]] with 824,000. නාගරිකකරණය රටේ ජනගහනයෙන් 85% ක් පමණ නාගරික ප්‍රදේශවල ජීවත් වන අතර 40% ක් මහා සන්තියාගෝ හි ජීවත් වෙති. 2002 සංගණනයට අනුව විශාලතම සමූහකරණයන් වන්නේ මිලියන 5.6 ක ජනතාවක් සිටින මහා සන්තියාගෝ, 861,000 ක් සිටින මහා කන්සෙප්සියන් සහ 824,000 ක් සිටින මහා වල්පරයිසෝ ය.<ref>{{cite web |title=List of Chilean cities |url=http://www.observatoriourbano.cl/indurb/pre_ciudades.asp?id_user=0&idComCiu=0 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160304031912/http://www.observatoriourbano.cl/indurb/pre_ciudades.asp?id_user=0&idComCiu=0 |archive-date=4 March 2016 |publisher=Observatorio Urbano, Ministerio de Vivienda y Urbanismo de Chile}}</ref> {{Largest cities of Chile}} === ආගම === {{bar box|title=Religious background in Chile (2012 Census)<ref name=CIA>{{Cite CIA World Factbook|country=Chile|access-date=29 January 2017}}</ref><ref name=CENSUS2012>{{cite web|url=https://www.cooperativa.cl/noticias/site/artic/20130425/asocfile/20130425190105/resultados_censo_2012_poblacion_vivienda_tomosiyii.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20140415043914/http://www.cooperativa.cl/noticias/site/artic/20130425/asocfile/20130425190105/resultados_censo_2012_poblacion_vivienda_tomosiyii.pdf |archive-date=15 April 2014 |url-status=live|title=Resultados XVIII Censo de Población|date=2012}}</ref>|titlebar=#ddd|left1=Religion|right1=Percent|float=right|bars={{bar percent|[[Catholic Church]]|DarkBlue|66.7}} {{bar percent|[[Protestantism]]|Skyblue|16.4}} {{bar percent|[[Irreligion|No religion]]|grey|11.5}} {{bar percent|Others|Orange|4.5}} {{bar percent|Unspecified|Black|1.1}}}} [[File:Catedral_Metropolitana_de_Santiago_2012-09-01_10-05-15.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Catedral_Metropolitana_de_Santiago_2012-09-01_10-05-15.jpg|thumb|1748 සහ 1906 අතර ඉදිකරන ලද සන්තියාගෝ මෙට්‍රොපොලිටන් ආසන දෙව්මැදුර]] [[File:Iglesia_de_Achao_-_fachada.JPG|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Iglesia_de_Achao_-_fachada.JPG|thumb|267x267පික්|18 වන සියවසේ ඉදිකරන ලද සහ දැන් යුනෙස්කෝ ලෝක උරුම අඩවියක් වන අචාඕහි සැන්ටා මාරියා ද ලොරෙටෝ පල්ලිය.]] Historically, the [[:en:Indigenous_peoples_in_Chile|indigenous peoples in Chile]] observed a variety of religions before the [[:en:Conquest_of_Chile|Spanish conquest]] in the 16th century. During [[:en:Colonial_Chile|Spanish rule]] and the first century of Chilean independence, the [[:en:Catholic_Church|Catholic Church]] was one of the most powerful institutions in the country. In the late 19th century, liberal policies (the so-called ''Leyes laicas'' or "lay laws") started to reduce the influence of the clergy and the promulgation of a [[:en:Chilean_Constitution_of_1925|new Constitution]] in 1925 established the [[:en:Separation_of_church_and_state|separation of church and state]]. ඓතිහාසික වශයෙන්, 16 වන සියවසේ ස්පාඤ්ඤ ආක්‍රමණයට පෙර චිලීයේ ආදිවාසී ජනතාව විවිධ ආගම් නිරීක්ෂණය කළහ. ස්පාඤ්ඤ පාලනය සහ චිලී නිදහසේ පළමු සියවස තුළ, කතෝලික පල්ලිය රටේ බලවත්ම ආයතනවලින් එකකි. 19 වන සියවසේ අගභාගයේදී, ලිබරල් ප්‍රතිපත්ති (ඊනියා ලේයිස් ලයිකාස් හෝ "ගිහි නීති") පූජක පක්ෂයේ බලපෑම අඩු කිරීමට පටන් ගත් අතර 1925 දී නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවක් ප්‍රකාශයට පත් කිරීමත් සමඟ පල්ලිය සහ රාජ්‍යය වෙන් කිරීම ස්ථාපිත විය.<ref>{{Cite book |last=H. |first=Smith, Brian |title=The Church and Politics in Chile Challenges to Modern Catholicism. |date=2014 |publisher=Princeton University Press |isbn=978-1-4008-5697-8 |oclc=1170509102}}</ref> {{As of|2012}}, 66.6% of Chilean population over 15 years of age claimed to adhere to the Roman Catholic church, a decrease from the 70% reported in the 2002 census. In the same census of 2012, 17% of Chileans reported adherence to an Evangelical church ("Evangelical" in the census referred to all Christian denominations other than the Roman Catholic and [[:en:Eastern_Orthodox_Church|Orthodox]]—Greek, Persian, Serbian, Ukrainian, and Armenian—churches, [[:en:The_Church_of_Jesus_Christ_of_Latter-day_Saints|the Church of Jesus Christ of Latter-day Saints]], [[:en:Seventh-day_Adventists|Seventh-day Adventists]], and [[:en:Jehovah's_Witnesses|Jehovah's Witnesses]]: essentially, those denominations generally still termed "[[:en:Protestants|Protestant]]" in most English-speaking lands, although [[:en:Adventism|Adventism]] is often considered an Evangelical denomination as well). Approximately 90% of Evangelical Christians are [[:en:Pentecostal|Pentecostal]]. but [[:en:Wesleyan_Church|Wesleyan]], [[:en:Lutheran|Lutheran]], [[:en:Anglican|Anglican]], [[:en:Anglicanism|Episcopalian]], [[:en:Presbyterian|Presbyterian]], [[:en:Reformed_churches|other Reformed]], [[:en:Baptist|Baptist]], and [[:en:Methodist_church|Methodist churches]] also are present amongst Chilean Evangelical churches. Irreligious people, atheists, and agnostics account for around 12% of the population. 2012 වන විට, චිලී ජනගහනයෙන් වයස අවුරුදු 15 ට වැඩි 66.6%<ref name="censo.cl">{{cite web |date=7 September 2015 |title=Population 15 years of age or older, by religion, region, sex and age groups. (censused population) |url=http://plazapublica.cl/wp-content/uploads/658799.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20170207182725/http://plazapublica.cl/wp-content/uploads/658799.pdf |archive-date=7 February 2017 |access-date=23 March 2018 |language=es |format=.pdf}}</ref> ක් රෝමානු කතෝලික පල්ලියට අනුගත වන බව ප්‍රකාශ කළ අතර, එය 2002 සංගණනයේදී වාර්තා වූ 70%<ref>7,853,428 out of 11,226,309 people over 15 years of age. {{cite web |title=Population 15 years of age or older, by religion, administrative division, sex and age groups |url=http://www.ine.cl/cd2002/cuadros/6/C6_00000.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20060519100306/http://www.ine.cl/cd2002/cuadros/6/C6_00000.pdf |archive-date=19 May 2006 |access-date=1 March 2014 |work=Censo 2002 |language=es}}</ref> ට වඩා අඩුවීමකි. 2012 සංගණනයේදීම, චිලී ජාතිකයන්ගෙන් 17% ක් එවැන්ජලිකල් පල්ලියකට අනුගත වන බව වාර්තා විය (සංගණනයේදී "එවැන්ජලිකල්" යනු රෝමානු කතෝලික සහ ඕතඩොක්ස් - ග්‍රීක, පර්සියානු, සර්බියානු, යුක්‍රේනියානු සහ ආර්මේනියානු - පල්ලි, පසුකාලීන සාන්තුවරයන්ගේ ජේසුස් ක්‍රිස්තුස් වහන්සේගේ පල්ලිය, සෙවන්ත්-ඩේ ඇඩ්වෙන්ටිස්ට්වරුන් සහ යෙහෝවාගේ සාක්ෂිකරුවන් හැර අනෙකුත් සියලුම ක්‍රිස්තියානි නිකායන් ගැන සඳහන් කරයි: මූලික වශයෙන්, බොහෝ ඉංග්‍රීසි කතා කරන රටවල එම නිකායන් සාමාන්‍යයෙන් තවමත් "ප්‍රොතෙස්තන්ත" ලෙස හැඳින්වේ, නමුත් ඇඩ්වෙන්ටිස්වාදය බොහෝ විට එවැන්ජලිකල් නිකායක් ලෙසද සැලකේ). එවැන්ජලිකල් කිතුනුවන්ගෙන් ආසන්න වශයෙන් 90% ක් පෙන්තකොස්ත ජාතිකයෝ වෙති. නමුත් වෙස්ලියන්, ලුතරන්, ඇන්ග්ලිකන්, එපිස්කෝපලියන්, ප්‍රෙස්බිටේරියන්, වෙනත් ප්‍රතිසංස්කරණ, බැප්ටිස්ට් සහ මෙතෝදිස්ත පල්ලි ද චිලී එවැන්ජලිකල් පල්ලි අතර පවතී.<ref name="religiousfreedomreport">{{cite web |date=19 September 2008 |title=Chile |url=https://2001-2009.state.gov/g/drl/rls/irf/2008/108518.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230404113441/https://2001-2009.state.gov/g/drl/rls/irf/2008/108518.htm |archive-date=4 April 2023 |access-date=22 May 2019 |work=International Religious Freedom Report |publisher=United States Department of State}}</ref> ආගමික නොවන පුද්ගලයින්, අදේවවාදීන් සහ අඥෙයවාදීන් ජනගහනයෙන් 12% ක් පමණ වේ. By 2015, the major religion in Chile remained Christianity (68%), with an estimated 55% of Chileans belonging to the Roman Catholic church, 13% to various Evangelical churches, and just 7% adhering to any other religion. Agnostics and atheist were estimated at 25% of the population. Chile has a [[:en:Baháʼí_Faith|Baháʼí]] religious community, and is home to the Baháʼí mother temple, or continental [[:en:Baháʼí_House_of_Worship|House of Worship]], for Latin America. Completed in 2016, it serves as a space for people of all religions and backgrounds to gather, meditate, reflect, and worship. It is formed from cast glass and translucent marble and has been described as innovative in its architectural style. 2015 වන විට, චිලියේ ප්‍රධාන ආගම ක්‍රිස්තියානි ධර්මය (68%) ලෙස පැවතුනි, ඇස්තමේන්තුගත චිලී ජාතිකයන්ගෙන් 55% ක් රෝමානු කතෝලික පල්ලියට අයත් වන අතර, 13% ක් විවිධ එවැන්ජලිකල් පල්ලිවලට අයත් වන අතර, 7% ක් පමණක් වෙනත් ඕනෑම ආගමකට අනුගත වේ. අඥෙයවාදීන් සහ අදේවවාදීන් ජනගහනයෙන් 25% ක් ලෙස ගණන් බලා ඇත.<ref>{{Cite web |date=7 September 2015 |title=Track semanal de Opinión Pública |trans-title=Weekly Public Opinion Track |url=http://plazapublica.cl/wp-content/uploads/658799.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20170207182725/http://plazapublica.cl/wp-content/uploads/658799.pdf |archive-date=7 February 2017 |access-date=11 December 2018 |language=es}}</ref> චිලියේ බහායි ආගමික ප්‍රජාවක් ඇති අතර, ලතින් ඇමරිකාව සඳහා බහායි මව් දේවමාළිගාව හෝ මහාද්වීපික නමස්කාර මන්දිරය පිහිටා ඇත. 2016 දී නිම කරන ලද මෙය, සියලු ආගම් සහ පසුබිම්වල පුද්ගලයින්ට රැස්වීමට, භාවනා කිරීමට, පරාවර්තනය කිරීමට සහ නමස්කාර කිරීමට අවකාශයක් ලෙස සේවය කරයි.<ref>{{Cite web |author-last=Purushotma |author-first=Shastri |date=6 December 2017 |title=Breathtaking Baha'i Temple Rises in Chile |url=https://www.huffingtonpost.com/shastri-purushotma/bahai-temple-of-light-ris_b_6242968.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20161205142740/http://www.huffingtonpost.com/shastri-purushotma/bahai-temple-of-light-ris_b_6242968.html |archive-date=5 December 2016 |access-date=5 August 2021 |website=[[HuffPost]] |agency=HuffPost}}</ref> එය වාත්තු වීදුරු සහ පාරභාසක කිරිගරුඬ වලින් සෑදී ඇති අතර එහි ගෘහ නිර්මාණ ශෛලිය තුළ නව්‍ය ලෙස විස්තර කර ඇත.<ref>{{Cite web |author-last=Purushotma |author-first=Shastri |date=6 December 2017 |title=Breathtaking Baha'i Temple Rises in Chile |url=https://www.huffingtonpost.com/shastri-purushotma/bahai-temple-of-light-ris_b_6242968.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20161205142740/http://www.huffingtonpost.com/shastri-purushotma/bahai-temple-of-light-ris_b_6242968.html |archive-date=5 December 2016 |access-date=21 February 2019 |website=[[HuffPost]] |agency=HuffPost}}</ref> The Constitution guarantees the right to [[:en:Freedom_of_religion|freedom of religion]], and other laws and policies contribute to generally free religious practice. The law at all levels fully protects this right against abuse by either governmental or private actors. Church and state are officially [[:en:Separation_of_church_and_state|separate]] in Chile. A 1999 law on religion prohibits [[:en:Religious_discrimination|religious discrimination]]. However, the Roman Catholic church for mostly historical and social reasons enjoys a privileged status and occasionally receives preferential treatment. Government officials attend Roman Catholic events as well as major Evangelical and Jewish ceremonies. The Chilean government treats the religious holidays of Christmas, [[:en:Good_Friday|Good Friday]], the [[:en:Our_Lady_of_Mount_Carmel|Feast of the Virgin of Carmen]], the [[:en:Feast_of_Saints_Peter_and_Paul|Feast of Saints Peter and Paul]], the [[:en:Assumption_of_Mary|Feast of the Assumption]], [[:en:All_Saints'_Day|All Saints' Day]], and the [[:en:Feast_of_the_Immaculate_Conception|Feast of the Immaculate Conception]] as [[:en:Public_holiday|national holidays]]. Recently, the government declared 31 October, [[:en:Reformation_Day|Reformation Day]], to be an additional national holiday, in honor of the Evangelical churches of the country The [[:en:Patron_saint|patron saints]] of Chile are [[:en:Our_Lady_of_Mount_Carmel|Our Lady of Mount Carmel]] and [[:en:Saint_James_the_Greater|Saint James the Greater]] (''Santiago''). In 2005, [[:en:Pope_Benedict_XVI|Pope Benedict XVI]] canonized [[:en:Alberto_Hurtado|Alberto Hurtado]], who became the country's second native Roman Catholic saint after [[:en:Teresa_de_los_Andes|Teresa de los Andes]]. ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව ආගමික නිදහසේ අයිතිය සහතික කරන අතර, අනෙකුත් නීති සහ ප්‍රතිපත්ති සාමාන්‍යයෙන් නිදහස් ආගමික පිළිවෙත් සඳහා දායක වේ. රජයේ හෝ පෞද්ගලික ක්‍රියාකාරීන් විසින් අපයෝජනය කිරීමට එරෙහිව සියලුම මට්ටම්වල නීතිය මෙම අයිතිය සම්පූර්ණයෙන්ම ආරක්ෂා කරයි.<ref name="religiousfreedomreport" /> චිලියේ පල්ලිය සහ රාජ්‍යය නිල වශයෙන් වෙන්ව පවතී. 1999 ආගම පිළිබඳ නීතියක් ආගමික වෙනස්කම් කිරීම තහනම් කරයි. කෙසේ වෙතත්, බොහෝ දුරට ඓතිහාසික හා සමාජීය හේතූන් මත රෝමානු කතෝලික පල්ලිය වරප්‍රසාද ලත් තත්වයක් භුක්ති විඳින අතර ඉඳහිට මනාප සැලකිල්ලක් ලබා ගනී.<ref>Bill Kte'pi, "Chile", in Robert E. Emery, ''Cultural Sociology of Divorce: An Encyclopedia, Volume 1'' (London: Sage, 2013), 266–68. books.google.com/books?id=wzJdSIfeeTQC&pg=PA266 {{ISBN|9781412999588}}</ref> රජයේ නිලධාරීන් රෝමානු කතෝලික උත්සව මෙන්ම ප්‍රධාන එවැන්ජලිකල් සහ යුදෙව් උත්සව සඳහා සහභාගී වේ.<ref name="religiousfreedomreport" /> චිලී රජය නත්තල්, සුබ සිකුරාදා, කාමන් කන්‍යාවගේ මංගල්‍යය, පේතෘස් සහ පෝල් සාන්තුවරයන්ගේ මංගල්‍යය, උපකල්පන මංගල්‍යය, සියලු සාන්තුවරයන්ගේ දිනය සහ නිර්මල පිළිසිඳ ගැනීමේ මංගල්‍යය යන ආගමික නිවාඩු දින ජාතික නිවාඩු දින ලෙස සලකයි.<ref name="religiousfreedomreport" /> මෑතකදී, රජය විසින් ඔක්තෝබර් 31, ප්‍රතිසංස්කරණ දිනය, රටේ එවැන්ජලිකල් පල්ලිවලට ගෞරවයක් වශයෙන් අතිරේක ජාතික නිවාඩු දිනයක් ලෙස ප්‍රකාශයට පත් කරන ලදී.<ref>{{Cite news|url=http://www.economist.com/world/americas/displaystory.cfm?story_id=12564066|title=Hola, Luther|date=6 November 2008|newspaper=The Economist|archive-url=https://web.archive.org/web/20081210125640/http://www.economist.com/world/americas/displaystory.cfm?story_id=12564066|archive-date=10 December 2008|url-status=dead}}</ref><ref>{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/hi/spanish/specials/2007/en_nombre_de_la_fe/newsid_7701000/7701290.stm|title=Los evangélicos tienen su feriado|author=Andrea Henríquez|date=31 October 2008|access-date=17 December 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20180625104726/http://news.bbc.co.uk/hi/spanish/specials/2007/en_nombre_de_la_fe/newsid_7701000/7701290.stm|archive-date=25 June 2018|publisher=BBC Mundo|url-status=live}}</ref> චිලීහි අනුශාසක සාන්තුවරයන් වන්නේ කර්මෙල් කන්දේ අප ස්වාමිදූ සහ මහා ශාන්ත ජේම්ස් (සන්තියාගෝ) ය.<ref>{{cite web |title=Patron Saints: 'C' |url=http://www.catholic.org/saints/patron.php?letter=C |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190409002526/https://www.catholic.org/saints/patron.php?letter=C |archive-date=9 April 2019 |access-date=28 June 2012 |publisher=Catholic Online}}</ref> 2005 දී, XVI වන බෙනඩික්ට් පාප් වහන්සේ, තෙරේසා ඩි ලොස් ඇන්ඩීස්ගෙන් පසු රටේ දෙවන ස්වදේශික රෝමානු කතෝලික සාන්තුවරයා බවට පත් වූ ඇල්බර්ටෝ හර්ටාඩෝව ශාන්තුවරයට පත් කරන ලදී.<ref>{{cite web |title=Las fechas del proceso de Canonización del Padre Hurtado |url=http://www.canonizacion.cl/cano_etapaPH.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080122033957/http://www.canonizacion.cl/cano_etapaPH.html |archive-date=22 January 2008 |access-date=9 January 2008 |language=es}}</ref> === භාෂා === [[File:Mapudungun.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Mapudungun.jpg|thumb|මාපුචේ භාෂාවෙන් සහ චිලී ස්පාඤ්ඤ භාෂාවෙන් ලියා ඇති චිලී හිතෝපදේශයකි. මෙහි භාවිතා වන මාපුඩුන්ගුන් හෝඩිය එකඟ වූ ප්‍රමිතියක් පිළිබිඹු නොකරයි. ඇත්ත වශයෙන්ම, මාපුචේ භාෂාව ලිවීම සඳහා දැනට භාවිතා කරන වෙනස් අක්ෂර තුනක් තිබේ.<ref>Montrul, Silvina. El Bilinguismo En El Mundo Hispanohablante. Hoboken: John Wiley & Sons Inc, 2013. p. 249</ref>]] The [[:en:Chilean_Spanish|Spanish spoken in Chile]] is distinctively accented and quite unlike that of neighboring South American countries because final syllables are often dropped, and some consonants have a soft pronunciation.{{clarify|reason=Which consonants and what kind of soft pronunciation?|date=April 2018}} Accent varies only very slightly from north to south; more noticeable are the differences in accent based on social class or whether one lives in the city or the country. That the Chilean population was largely formed in a small section at the center of the country and then migrated in modest numbers to the north and south helps explain this relative lack of differentiation, which was maintained by the national reach of radio, and now television, which also helps to diffuse and homogenize colloquial expressions.<ref name="countrystudies">{{cite web |date=31 March 1994 |title=Development and Breakdown of Democracy, 1830–1973 |url=http://countrystudies.us/chile/85.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110709014719/http://countrystudies.us/chile/85.htm |archive-date=9 July 2011 |access-date=21 April 2009 |work=Country Studies |publisher=Library of Congress}}</ref> There are several indigenous languages spoken in Chile: [[:en:Mapudungun|Mapudungun]], [[:en:Aymara_language|Aymara]], [[:en:Rapa_Nui_language|Rapa Nui]], [[:en:Chilean_Sign_Language|Chilean Sign Language]] and (barely surviving) [[:en:Qawasqar_language|Qawasqar]] and [[:en:Yaghan_language|Yaghan]], along with non-indigenous German, Italian, English, Greek and [[:en:Chilean_Quechua|Quechua]]. After the Spanish conquest, Spanish took over as the [[:en:Lingua_franca|lingua franca]] and the indigenous languages have become minority languages, with some now extinct or close to extinction.<ref>{{cite web |title=Ethnologue report for Chile |url=http://www.ethnologue.com/show_country.asp?name=CL |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20130203004338/http://www.ethnologue.com/show_country.asp?name=CL |archive-date=3 February 2013 |access-date=1 August 2011 |publisher=Ethnologue.com}}</ref> චිලී භාෂාවේ කතා කරන ස්පාඤ්ඤ භාෂාව සුවිශේෂී ලෙස උච්චාරණය කර ඇති අතර අසල්වැසි දකුණු ඇමරිකානු රටවලට වඩා බෙහෙවින් වෙනස් ය, මන්ද අවසාන අක්ෂර බොහෝ විට අතහැර දමා ඇති අතර සමහර ව්‍යාංජනාක්ෂර මෘදු උච්චාරණයක් ඇත. [පැහැදීම ඇලසිය] උච්චාරණය උතුරේ සිට දකුණට ඉතා සුළු වශයෙන් පමණක් වෙනස් වේ; සමාජ පන්තිය හෝ නගරයේ හෝ රටේ ජීවත් වන්නේද යන්න මත පදනම්ව උච්චාරණයේ වෙනස්කම් වඩාත් කැපී පෙනේ. චිලී ජනගහනය බොහෝ දුරට රටේ මධ්‍යයේ කුඩා කොටසක පිහිටුවා ඇති අතර පසුව උතුරට සහ දකුණට සුළු සංඛ්‍යාවක් සංක්‍රමණය වීම මෙම සාපේක්ෂ විභේදනයේ ඌනතාවය පැහැදිලි කිරීමට උපකාරී වේ, එය ගුවන්විදුලියේ ජාතික ප්‍රවේශය සහ දැන් රූපවාහිනිය මගින් පවත්වා ගෙන යනු ලැබූ අතර එය වාචික ප්‍රකාශන විසුරුවා හැරීමට සහ සමජාතීය කිරීමට ද උපකාරී වේ. [48] චිලී භාෂාවේ කතා කරන ස්වදේශීය භාෂා කිහිපයක් තිබේ: මාපුඩුන්ගුන්, අයිමාරා, රාපා නුයි, චිලී සංඥා භාෂාව සහ (යන්තම් නොනැසී පවතින) කවාස්කාර් සහ යාගන්, ස්වදේශික නොවන ජර්මානු, ඉතාලි, ඉංග්‍රීසි, ග්‍රීක සහ කෙචුවා සමඟ. ස්පාඤ්ඤ ආක්‍රමණයෙන් පසු, ස්පාඤ්ඤ භාෂාව පොදු භාෂාව ලෙස බලයට පත් වූ අතර, ස්වදේශික භාෂා සුළුතර භාෂා බවට පත්ව ඇත, සමහරක් දැන් වඳ වී ගොස් හෝ වඳ වී යාමට ආසන්නයි.[49] සෞඛ්‍ය අමාත්‍යාංශය ජාතික සෞඛ්‍ය අරමුදලේ (ෆොනාසා) කඩපත අධ්‍යාපනය German is still spoken to some extent in southern Chile,<ref>{{cite web |author=Oliver Zoellner |title=Oliver Zoellner &#124; Generating Samples of Ethnic Minorities in Chile |url=http://www.research-worldwide.de/article-chile2005.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20091202075142/http://www.research-worldwide.de/article-chile2005.html |archive-date=2 December 2009 |access-date=17 December 2009 |publisher=Research-worldwide.de}}</ref> either in small countryside pockets or as a second language among the communities of larger cities. Through initiatives such as the [[:en:English_Opens_Doors|English Opens Doors Program]], the government made English mandatory for students in fifth grade and above in public schools. Most private schools in Chile start teaching English from kindergarten.<ref>{{cite web |title=Repeat after me: Hello, my name is |url=http://www.globalpost.com/dispatch/chile/090908/lack-english-proficiency |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20100811114741/http://www.globalpost.com/dispatch/chile/090908/lack-english-proficiency |archive-date=11 August 2010 |access-date=22 February 2010 |publisher=Globalpost.com}}</ref> Common English words have been absorbed and appropriated into everyday Spanish speech.<ref>{{cite journal|last1=Sáez Godoy|first1=Leopoldo|date=2005|title=Anglicismos en el español de Chile|trans-title=Anglicisms in Chilean Spanish|journal=Atenea (Concepción)|language=es|issue=492|pages=171–177|doi=10.4067/S0718-04622005000200010|doi-access=free}}</ref> ජර්මානු භාෂාව තවමත් දකුණු චිලියේ යම් දුරකට කතා කරයි,[50] කුඩා ගම්බද සාක්කුවල හෝ විශාල නගරවල ප්‍රජාවන් අතර දෙවන භාෂාවක් ලෙස. ඉංග්‍රීසි දොරවල් විවෘත කිරීමේ වැඩසටහන වැනි මුලපිරීම් හරහා, රජය රජයේ පාසල්වල පස්වන ශ්‍රේණියේ සහ ඊට වැඩි සිසුන් සඳහා ඉංග්‍රීසි අනිවාර්ය කළේය. චිලීයේ බොහෝ පෞද්ගලික පාසල් ළදරු පාසලෙන් ඉංග්‍රීසි ඉගැන්වීම ආරම්භ කරයි.[51] පොදු ඉංග්‍රීසි වචන අවශෝෂණය කර එදිනෙදා ස්පාඤ්ඤ භාෂාවට ඇතුළත් කර ඇත.[52] === සෞඛ්‍යය === [[File:Credencial_Fonasa.png|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Credencial_Fonasa.png|thumb|ජාතික සෞඛ්‍ය අරමුදලේ (ෆොනාසා) කාඩ්පත]] The [[:en:Ministry_of_Health_(Chile)|Ministry of Health]] (''Minsal'') is the cabinet-level administrative office in charge of planning, directing, coordinating, executing, controlling and informing the public health policies formulated by the President of Chile. The [[:en:Fondo_Nacional_de_Salud|National Health Fund]] (''Fonasa''), created in 1979, is the financial entity entrusted to collect, manage and distribute state funds for health in Chile. It is funded by the public. All employees pay 7% of their monthly income to the fund.<ref>{{cite web |date= |title=¿Cuál es la cotización legal para salud de un trabajador activo y en qué plazo deben ser declaradas y pagadas? |url=http://www.supersalud.gob.cl/consultas/667/w3-article-2908.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210926171408/http://www.supersalud.gob.cl/consultas/667/w3-article-2908.html |archive-date=26 September 2021 |access-date=26 September 2021 |website=supersalud.gob.cl |publisher=[[Ministry of Health (Chile)|Superintendence of Health]]}}</ref> Fonasa is part of the NHSS and has executive power through the [[:en:Ministry_of_Health_(Chile)|Ministry of Health (Chile)]]. Its headquarters are in [[:en:Santiago|Santiago]] and decentralized public service is conducted by various Regional Offices. More than 12 million beneficiaries benefit from Fonasa. Beneficiaries can also opt for more costly private insurance through [[:en:Isapre|Isapre]]. In the 2024 Global Hunger Index, Chile is one of 22 countries with a GHI score of less than 5.<ref>{{Cite web |title=Global Hunger Index Scores by 2024 GHI Rank |url=https://www.globalhungerindex.org/ranking.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220225183607/https://www.globalhungerindex.org/ranking.html |archive-date=25 February 2022 |access-date=2024-12-13 |website=Global Hunger Index (GHI) - peer-reviewed annual publication designed to comprehensively measure and track hunger at the global, regional, and country levels |language=en}}</ref> සෞඛ්‍ය අමාත්‍යාංශය (මිනිසල්) යනු චිලී ජනාධිපතිවරයා විසින් සකස් කරන ලද මහජන සෞඛ්‍ය ප්‍රතිපත්ති සැලසුම් කිරීම, මෙහෙයවීම, සම්බන්ධීකරණය, ක්‍රියාත්මක කිරීම, පාලනය කිරීම සහ දැනුම් දීම භාර කැබිනට් මට්ටමේ පරිපාලන කාර්යාලයයි. 1979 දී නිර්මාණය කරන ලද ජාතික සෞඛ්‍ය අරමුදල (ෆොනාසා) යනු චිලී හි සෞඛ්‍ය සඳහා රාජ්‍ය අරමුදල් රැස් කිරීම, කළමනාකරණය කිරීම සහ බෙදා හැරීම සඳහා පවරා ඇති මූල්‍ය ආයතනයයි. එය මහජනතාව විසින් අරමුදල් සපයනු ලැබේ. සියලුම සේවකයින් තම මාසික ආදායමෙන් 7% ක් අරමුදලට ගෙවයි.[53] ෆොනාසා NHSS හි කොටසක් වන අතර සෞඛ්‍ය අමාත්‍යාංශය (චිලී) හරහා විධායක බලය ඇත. එහි මූලස්ථානය සන්තියාගෝ හි පිහිටා ඇති අතර විමධ්‍යගත රාජ්‍ය සේවය විවිධ ප්‍රාදේශීය කාර්යාල මගින් මෙහෙයවනු ලැබේ. ප්‍රතිලාභීන් මිලියන 12 කට වඩා ෆොනාසා වෙතින් ප්‍රතිලාභ ලබයි. ප්‍රතිලාභීන්ට ඉසැප්‍රේ හරහා වඩා මිල අධික පෞද්ගලික රක්ෂණයක් තෝරා ගත හැකිය. 2024 ගෝලීය කුසගින්න දර්ශකයේ, චිලී යනු 5 ට අඩු GHI ලකුණු ඇති රටවල් 22 න් එකකි.[54] === අධ්‍යාපනය === [[File:Casa_Central_de_la_Universidad_de_Chile.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Casa_Central_de_la_Universidad_de_Chile.jpg|thumb|සන්තියාගෝ හි චිලී විශ්ව විද්‍යාලයේ කැසා සෙන්ට්‍රල්]] In Chile, education begins with [[:en:Preschool|preschool]] until the age of 5. [[:en:Primary_school|Primary school]] is provided for children between ages 6 and 13. Students then attend [[:en:Secondary_school|secondary school]] until graduation at age 17. Secondary education is divided into two parts: During the first two years, students receive a general education. Then, they choose a branch: scientific humanistic education, artistic education, or technical and professional education. Secondary school ends two years later on the acquirement of a certificate (licencia de enseñanza media).<ref>{{Cite web |title=Chile |url=https://unevoc.unesco.org/home/Dynamic+TVET+Country+Profiles/country=CHL |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140429204820/http://www.unevoc.unesco.org/worldtvetdatabase1.php?ct=CHL |archive-date=29 April 2014 |access-date=29 April 2014 |website=UNESCO International Centre for Technical and Vocational Education and Training |series=TVET Country Profiles}}</ref> චිලීයේ, අධ්‍යාපනය ආරම්භ වන්නේ වයස අවුරුදු 5 දක්වා පෙර පාසලෙනි. වයස අවුරුදු 6 ත් 13 ත් අතර ළමුන් සඳහා ප්‍රාථමික පාසල සපයනු ලැබේ. ඉන්පසු සිසුන් වයස අවුරුදු 17 දී උපාධිය ලබා ගන්නා තෙක් ද්විතීයික පාසලට ඇතුළත් වේ. ද්විතීයික අධ්‍යාපනය කොටස් දෙකකට බෙදා ඇත: පළමු වසර දෙක තුළ සිසුන් සාමාන්‍ය අධ්‍යාපනයක් ලබා ගනී. ඉන්පසු, ඔවුන් ශාඛාවක් තෝරා ගනී: විද්‍යාත්මක මානවවාදී අධ්‍යාපනය, කලාත්මක අධ්‍යාපනය හෝ තාක්ෂණික හා වෘත්තීය අධ්‍යාපනය. ද්විතීයික පාසල වසර දෙකකට පසු සහතිකයක් (ලයිසන්සියා ඩි එන්සෙසාන්සා මාධ්‍ය) ලබා ගැනීමෙන් අවසන් වේ.[55] ] Chilean education is segregated by wealth in a three-tiered system – the quality of the schools reflects socioeconomic backgrounds: * city schools (colegios municipales) that are mostly free and have the worst education results, mostly attended by poor students; * subsidized schools that receive some money from the government which can be supplemented by fees paid by the student's family, which are attended by mid-income students and typically get mid-level results; and * entirely private schools that consistently get the best results. Many private schools charge attendance fees of 0,5 to 1 median household income.<ref>{{cite web |date=30 December 2013 |title=Mensualidad de los colegios con los mejores puntajes en la PSU supera los mil |url=http://www.emol.com/noticias/nacional/2013/12/30/637336/mensualidad-en-colegios-top-10-en-la-psu-supera-los-250-mil.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140719000507/http://www.emol.com/noticias/nacional/2013/12/30/637336/mensualidad-en-colegios-top-10-en-la-psu-supera-los-250-mil.html |archive-date=19 July 2014 |access-date=18 July 2014 |publisher=Emol.com}}</ref> Upon successful graduation of secondary school, students may continue into [[:en:Higher_education|higher education]]. The higher education schools in Chile consist of [[:en:Chilean_Traditional_Universities|Chilean Traditional Universities]] and are divided into [[:en:Public_university|public universities]] or [[:en:Private_university|private universities]]. There are [[:en:List_of_medical_schools_in_South_America#Chile|medical schools]] and both the [[:en:Universidad_de_Chile|Universidad de Chile]] and [[:en:Universidad_Diego_Portales|Universidad Diego Portales]] offer [[:en:Legal_education|law schools]] in a partnership with [[:en:Yale_University|Yale University]].<ref>{{cite web |title=Program in Chile &#124; Yale Law School |url=http://www.law.yale.edu/linkageinchili.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20131224103311/http://www.law.yale.edu/linkageinchili.htm |archive-date=24 December 2013 |access-date=22 December 2013 |publisher=Law.yale.edu}}</ref> චිලී අධ්‍යාපනය ධනයෙන් වෙන් කර ඇත්තේ තට්ටු තුනක පද්ධතියක ය - පාසල්වල ගුණාත්මකභාවය සමාජ ආර්ථික පසුබිම් පිළිබිඹු කරයි: බොහෝ දුරට නොමිලේ සහ නරකම අධ්‍යාපන ප්‍රතිඵල ඇති, බොහෝ දුරට දුප්පත් සිසුන් සහභාගී වන නගර පාසල් (colegios municipales); මැද ආදායම් ලබන සිසුන් සහභාගී වන සහ සාමාන්‍යයෙන් මධ්‍යම මට්ටමේ ප්‍රතිඵල ලබා ගන්නා ශිෂ්‍යයාගේ පවුල විසින් ගෙවනු ලබන ගාස්තු මගින් අතිරේක කළ හැකි රජයෙන් යම් මුදලක් ලබා ගන්නා සහනාධාර සහිත පාසල්; සහ නිරන්තරයෙන් හොඳම ප්‍රතිඵල ලබා ගන්නා සම්පූර්ණයෙන්ම පෞද්ගලික පාසල්. බොහෝ පෞද්ගලික පාසල් මධ්‍ය කුටුම්භ ආදායමෙන් 0,5 සිට 1 දක්වා පැමිණීමේ ගාස්තු අය කරයි.[56] ද්විතීයික පාසල සාර්ථකව අවසන් වූ පසු, සිසුන්ට උසස් අධ්‍යාපනයට ඉදිරියට යා හැකිය. චිලී හි උසස් අධ්‍යාපන පාසල් චිලී සාම්ප්‍රදායික විශ්ව විද්‍යාල වලින් සමන්විත වන අතර ඒවා රාජ්‍ය විශ්ව විද්‍යාල හෝ පෞද්ගලික විශ්ව විද්‍යාල ලෙස බෙදා ඇත. වෛද්‍ය විද්‍යාල ඇති අතර යුනිවර්සිඩෑඩ් ඩියාගෝ පෝටලේස් යන දෙකම යේල් විශ්ව විද්‍යාලය සමඟ හවුල්කාරිත්වයකින් නීති විද්‍යාල පිරිනමයි.[57 == යොමු කිරීම් == qzedy4f5hizpcwbh7iy9p0wz90szlqk 750369 750368 2025-06-23T08:28:07Z BuddhikaW88 37808 /* පෙරටුගාමීන් සහ ජනවාර්ගිකත්වය */ 750369 wikitext text/x-wiki චිලීහි 2017 සංගණනයේදී ජනගහනය 17,574,003 ක් වාර්තා විය. උපත් අනුපාතය පහත වැටීම හේතුවෙන් එහි ජනගහන වර්ධන අනුපාතය 1990 සිට අඩු වෙමින් පවතී.<ref>{{cite web |title=Anuario Estadísticas Vitales 2003 |url=http://www.ine.cl/canales/chile_estadistico/demografia_y_vitales/estadisticas_vitales/pdf/anuarios/vitales2003.zip |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200501215449/https://www.ine.cl/canales/chile_estadistico/demografia_y_vitales/estadisticas_vitales/pdf/anuarios/vitales2003.zip |archive-date=1 May 2020 |access-date=30 May 2008 |publisher=Instituto National de Estadísticas}}</ref> 2050 වන විට ජනගහනය ආසන්න වශයෙන් මිලියන 20.2 ක් දක්වා ළඟා වනු ඇතැයි අපේක්ෂා කෙරේ.<ref>{{cite web |title=Chile: Proyecciones y Estimaciones de Población. Total País 1950–2050 |url=http://www.ine.cl/canales/chile_estadistico/demografia_y_vitales/proyecciones/Informes/Microsoft%20Word%20-%20InforP_T.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20091230181515/http://www.ine.cl/canales/chile_estadistico/demografia_y_vitales/proyecciones/Informes/Microsoft%20Word%20-%20InforP_T.pdf |archive-date=30 December 2009 |publisher=Instituto National de Estadísticas}}</ref> === පෙරටුගාමීන් සහ ජනවාර්ගිකත්වය === [[File:Ministro_Osorio_entrega_terreno_a_Comunidad_Mapuche_Lorenzo_Quintrileo_de_Tirúa.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Ministro_Osorio_entrega_terreno_a_Comunidad_Mapuche_Lorenzo_Quintrileo_de_Tir%C3%BAa.jpg|thumb|ටිරුවාහි මාපුචේ කාන්තාවන්]] [[File:Misa_por_Chile_-_Banderas.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Misa_por_Chile_-_Banderas.jpg|thumb|චිලී කොඩි අතැති චිලී ජාතිකයන්]] මෙක්සිකෝවේ ජාතික ස්වයං පාලන විශ්ව විද්‍යාලයේ මෙක්සිකානු මහාචාර්ය ෆ්‍රැන්සිස්කෝ ලිස්කානෝ ඇස්තමේන්තු කළේ චිලී ජාතිකයන්ගෙන් 52.7% ක් සුදු ජාතිකයන්, 39.3% ක් මෙස්ටිසෝ ජාතිකයන් සහ 8% ක් ඇමරිකානු ඉන්දියානුවන් බවයි.<ref>{{cite journal|last1=Lizcano Fernández|first1=Francisco|date=August 2005|title=Composición Étnica de las Tres Áreas Culturales del Continente Americano al Comienzo del Siglo XXI|trans-title=Ethnic Composition of the Three Cultural Areas of the American Continent at the Beginning of the 21st Century|url=http://www.scielo.org.mx/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S1405-14352005000200185|url-status=live|journal=Convergencia|language=es|volume=12|issue=38|pages=185–232|archive-url=https://web.archive.org/web/20220922054604/https://www.scielo.org.mx/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S1405-14352005000200185|archive-date=22 September 2022|access-date=23 November 2020}}</ref> එන්සයික්ලොපීඩියා බ්‍රිටැනිකාට අනුව, 2002 වසර වන විට, චිලී ජාතිකයන්ගෙන් 22% ක් පමණක් සුදු ජාතිකයින් වූ අතර 72% ක් මෙස්ටිසෝ විය.<ref>{{Cite web |date=2024-12-10 |title=Chile - Indigenous, Mestizo, European {{!}} Britannica |url=https://www.britannica.com/place/Chile/People |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20241204141156/https://www.britannica.com/place/Chile/People |archive-date=4 December 2024 |access-date=2024-12-11 |website=www.britannica.com |language=en}}</ref> 1984 දී, චිලී හි මහජන සෞඛ්‍ය අධ්‍යයන සඳහා වන සමාජීය ජානමය යොමු රාමුව යන මාතෘකාව යටතේ චිලී හි රිවිස්ටා ඩි පීඩියාට්‍රියා ඩි චිලී අධ්‍යයනයකින් 67.9% යුරෝපීය සහ 32.1% ස්වදේශික ඇමරිකානුවන්ගේ මුතුන් මිත්තන් තීරණය කරන ලදී.<ref name="Valenzuela, 1984">{{cite journal|last1=Valenzuela|first1=C.|date=1984|title=Marco de referencia sociogenético para los estudios de Salud Pública en Chile|trans-title=Sociogenetic reference limits for public health studies in Chile|journal=Revista Chilena de Pediatría|language=es|volume=55|issue=2|pages=123–127|pmid=6473850|s2cid=162443939}}</ref><ref name="Vanegas et al, 2008">{{cite journal|last1=Vanegas L|first1=Jairo|last2=Villalón C|first2=Marcelo|last3=Valenzuela Y|first3=Carlos|date=May 2008|title=Ethnicity and race as variables in epidemiological research about inequity|journal=Revista médica de Chile|volume=136|issue=5|pages=637–644|doi=10.4067/S0034-98872008000500014|pmid=18769813|doi-access=free}}</ref> 1994 දී, ජීව විද්‍යාත්මක අධ්‍යයනයකින් චිලී සංයුතිය 64% යුරෝපීය සහ 35% ඇමරින්දියන් බව තීරණය කරන ලදී.<ref name="Cruz-Coke">{{cite journal|last=Cruz-Coke|first=Ricardo|year=1994|title=Genetic epidemiology of single gene defects in Chile|journal=Facultad de Medicina de la Universidad de Chile|location=Santiago de Chile|volume=31|issue=9|pages=702–706|doi=10.1136/jmg.31.9.702|pmc=1050080|pmid=7815439}}</ref> කැන්ඩෙලා ව්‍යාපෘතියේ මෑත කාලීන අධ්‍යයනයෙන් තහවුරු වූයේ චිලී හි ජාන සංයුතිය යුරෝපීය සම්භවයක් ඇති 52% ක් වන අතර, ජෙනෝමයෙන් 44% ක් ස්වදේශික ඇමරිකානුවන්ගෙන් (ඇමරින්දියන්) සහ 4% ක් අප්‍රිකාවෙන් පැමිණෙන අතර, චිලී ප්‍රධාන වශයෙන් මෙස්ටිසෝ රටක් බවට පත් කරමින් ජනගහනයෙන් අඩක් තුළ අප්‍රිකානු සම්භවයක් ඇති බවට සලකුණු ඇත.<ref>{{cite web |date=19 August 2013 |title=Estudio genético en chilenos muestra desconocida herencia africana &#124; El Dínamo |url=http://www.eldinamo.cl/2013/08/19/estudio-genetico-en-chilenos-muestra-desconocida-herencia-africana/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20140706180053/http://www.eldinamo.cl/2013/08/19/estudio-genetico-en-chilenos-muestra-desconocida-herencia-africana/ |archive-date=6 July 2014 |access-date=22 December 2013 |publisher=Eldinamo.cl}}</ref> දකුණු ඇමරිකානු රටවල් කිහිපයක බ්‍රසීලියා විශ්ව විද්‍යාලය විසින් සිදු කරන ලද තවත් ජානමය අධ්‍යයනයකින් චිලී සඳහා සමාන ජාන සංයුතියක් පෙන්නුම් කරන අතර, යුරෝපීය දායකත්වය 51.6% ක්, ඇමරිකානු ඉන්දියානු දායකත්වය 42.1% ක් සහ අප්‍රිකානු දායකත්වය 6.3% ක් වේ.<ref name="UB">{{cite thesis|last1=Godinho|first1=Neide Maria de Oliveira|title=O impacto das migrações na constituição genética de populações latino-americanas|trans-title=The impact of migration on the genetic makeup of Latin American populations|language=pt|date=2008|url=https://repositorio.unb.br/handle/10482/5542|access-date=23 November 2020|archive-date=12 November 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20201112044147/https://repositorio.unb.br/handle/10482/5542|url-status=live}}</ref> 2015 දී, තවත් අධ්‍යයනයකින් යුරෝපීය 57% ක්, ස්වදේශික ඇමරිකානු 38% ක් සහ අප්‍රිකානු 2.5% ක් තුළ ජාන සංයුතිය ස්ථාපිත කරන ලදී.<ref>{{cite journal|last=Homburger|first=Julian|display-authors=et al|year=2015|title=Genomic Insights into the Ancestry and Demographic History of South America|journal=[[PLOS Genetics]]|volume=11|issue=12|at=1005602|doi=10.1371/journal.pgen.1005602|pmc=4670080|pmid=26636962|doi-access=free}}</ref> චිලී විශ්ව විද්‍යාලයේ මහජන සෞඛ්‍ය පොත් පිංචක සඳහන් වන්නේ ජනගහනයෙන් 35% ක් කොකේසියානු සම්භවයක් ඇති බවයි; "ප්‍රධාන වශයෙන් සුදු" මෙස්ටිසෝවරු මුළු 65% ක් ලෙස ඇස්තමේන්තු කර ඇති අතර, ස්වදේශික ඇමරිකානුවන් (අමරින්ඩියන්වරු) ඉතිරි 5% න් සමන්විත වේ.<ref name="UC">{{cite web |title=5.2.6. Estructura racial |url=http://mazinger.sisib.uchile.cl/repositorio/lb/ciencias_quimicas_y_farmaceuticas/medinae/cap2/5b6.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20071016124831/http://mazinger.sisib.uchile.cl/repositorio/lb/ciencias_quimicas_y_farmaceuticas/medinae/cap2/5b6.html |archive-date=16 October 2007 |access-date=26 August 2007 |work=La Universidad de Chile}} ([http://mazinger.sisib.uchile.cl/repositorio/lb/ciencias_quimicas_y_farmaceuticas/medinae/ Main page] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090916211140/http://mazinger.sisib.uchile.cl/repositorio/lb/ciencias_quimicas_y_farmaceuticas/medinae/|date=16 September 2009}})</ref> ජානමය සලකා බැලීම් තිබියදීත්, බොහෝ චිලී ජාතිකයන්, විමසුවහොත්, සුදු ජාතිකයන් ලෙස ස්වයං-හඳුනා ගනු ඇත. 2011 ලතින් බැරමෙට්‍රෝ සමීක්ෂණය චිලී හි ප්‍රතිචාර දැක්වූවන්ගෙන් විමසුවේ ඔවුන් තමන් අයත් වන්නේ කුමන ජාතියටදැයි සලකන බවයි. බොහෝ දෙනෙක් "සුදු" (59%) ලෙස පිළිතුරු දුන් අතර, 25% ක් "මෙස්ටිසෝ" යැයි පැවසූ අතර 8% ක් "ස්වදේශික" ලෙස ස්වයං-වර්ගීකරණය කළහ.<ref>{{cite web |title=Informe Latinobarómetro 2011 |url=http://www.latinobarometro.org/latino/LATContenidos.jsp |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20160113084058/http://www.latinobarometro.org/latino/LATContenidos.jsp |archive-date=13 January 2016 |access-date=13 July 2013 |publisher=Latinobarometro.org}}</ref> 2002 ජාතික මත විමසුමකින් හෙළි වූයේ චිලී ජාතිකයන්ගෙන් බහුතරයක් (43.4%) හෝ ඊට වැඩි ප්‍රමාණයක් (8.3%) "ස්වදේශික රුධිරය" ඇති බව විශ්වාස කළ අතර, 40.3% ක් ප්‍රතිචාර දැක්වූයේ ඔවුන්ට කිසිවක් නොමැති බවයි.<ref>{{cite web |date=July 2002 |title=Encuesta CEP, Julio 2002 |url=http://www.cepchile.cl/enc_encuestas.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130429001707/http://www.cepchile.cl/enc_encuestas.html |archive-date=29 April 2013 |access-date=18 May 2012 |language=es}}</ref> චිලී යනු ආදිවාසීන් පිළිබඳ එකම බැඳීමක් ඇති ජාත්‍යන්තර නීතිය වන 1989 ආදිවාසී සහ ගෝත්‍රික ජනතා සම්මුතියට අත්සන් කර අනුමත කළ රටවල් 22 න් එකකි.<ref>{{cite web |date=9 January 2004 |title=ILOLEX: submits English query |url=http://www.ilo.org/ilolex/cgi-lex/ratifce.pl?C169 |url-status=dead |archive-url=http://arquivo.pt/wayback/20091225170052/http://www.ilo.org/ilolex/cgi-lex/ratifce.pl?C169 |archive-date=25 December 2009 |publisher=Ilo.org}}</ref> එය 1989 දී ජාත්‍යන්තර කම්කරු සංවිධානයේ (ILO) සම්මුතිය 169 ලෙස සම්මත කරන ලදී. 2008 දී චිලී එය අනුමත කළේය. 2009 නොවැම්බර් මාසයේදී චිලී අධිකරණ තීන්දුවක්, ස්වදේශික අයිතිවාසිකම් පිළිබඳ සන්ධිස්ථාන තීන්දුවක් ලෙස සලකනු ලැබූ අතර, සම්මුතිය භාවිතා කළේය. අයිමාරා ජල අයිතිවාසිකම් පිළිබඳ ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණ තීන්දුව, පොසෝ ඇල්මොන්ටේ විනිශ්චය සභාව සහ ඉක්වික් අභියාචනාධිකරණය යන දෙකෙහිම තීන්දු තහවුරු කළ අතර චිලී හි ILO සම්මුතිය 169 හි පළමු අධිකරණමය යෙදුම සනිටුහන් කරයි.<ref>{{cite web |date=30 November 2009 |title=Chile's Supreme Court Upholds Indigenous Water Use Rights |url=http://www.santiagotimes.cl/index.php?option=com_content&view=article&id=17739:chiles-supreme-court-upholds-indigenous-water-use-rights&catid=19:other&Itemid=142 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20100303200719/http://www.santiagotimes.cl/index.php?option=com_content&view=article&id=17739:chiles-supreme-court-upholds-indigenous-water-use-rights&catid=19:other&Itemid=142 |archive-date=3 March 2010 |access-date=2 March 2010 |work=The Santiago Times}}</ref> මුල්ම යුරෝපීය සංක්‍රමණිකයන් 16 වන සියවසේ පැමිණි ස්පාඤ්ඤ යටත් විජිතවාදීන් විය.<ref>{{Cite web |title=Osasuna Saila - Eusko Jaurlaritza |url=https://www.euskadi.eus/eusko-jaurlaritza/osasun-saila/hasiera/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210410191534/https://www.euskadi.eus/eusko-jaurlaritza/osasun-saila/hasiera/ |archive-date=10 April 2021 |access-date=1 April 2021 |website=Euskadi.eus |language=Basque}}</ref> මධ්‍යම චිලීයේ ඇමරින්ඩියන් ජනගහනය යටත් විජිත යුගයේ ආරම්භයේ දී ස්පාඤ්ඤ පදිංචිකරුවන්ගේ ජනගහනයට අවශෝෂණය කර අද චිලී හි පවතින විශාල මෙස්ටිසෝ ජනගහනය ඇති කළේය; මෙස්ටිසෝවරු නූතන මධ්‍යම හා පහළ පන්ති නිර්මාණය කරති. 18 වන සහ 19 වන සියවස් වලදී, බොහෝ බාස්ක්වරු චිලීයට පැමිණි අතර එහිදී ඔවුන් කැස්ටිලියානු සම්භවයක් ඇති ප්‍රභූන් සමඟ ඒකාබද්ධ වූහ. පශ්චාත් යටත් විජිත චිලී කිසි විටෙකත් සංක්‍රමණිකයින් සඳහා විශේෂයෙන් ආකර්ශනීය ගමනාන්තයක් නොවීය, එහි දුරස්ථභාවය සහ යුරෝපයෙන් දුරස්ථභාවය හේතුවෙන්.<ref name="Euzko">{{cite web |author=Waldo Ayarza Elorza |title=De los Vascos, Oñati y los Elorza |url=http://www.euzkoetxeachile.cl/libros/04-De%20los%20Vascos%20Onati%20y%20los%20Elorza-2.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130819165814/http://www.euzkoetxeachile.cl/libros/04-De%20los%20Vascos%20Onati%20y%20los%20Elorza-2.pdf |archive-date=19 August 2013 |access-date=13 July 2013 |pages=59, 65, 66}}</ref><ref name="HistoriaContemporaneaDeChile">{{cite book |last1=Salazar Vergara |first1=Gabriel |title=Historia contemporánea de Chile: Actores, identidad y movimiento. II |last2=Pinto |first2=Julio |publisher=[[Lom Ediciones]] |year=1999 |isbn=978-956-282-174-2 |pages=76–81 |chapter=La Presencia Inmigrante |access-date=14 July 2013 |chapter-url=https://books.google.com/books?id=Vyx8JQtvU78C&pg=PA78 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020127/https://books.google.com/books?id=Vyx8JQtvU78C&pg=PA78 |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> යුරෝපීයයන් මැගෙලන් සමුද්‍ර සන්ධිය හරහා දිගු ගමනක් යාම හෝ ඇන්ඩීස් තරණය කිරීම වෙනුවට ඔවුන්ගේ මව්බිමට සමීප රටවල රැඳී සිටීමට කැමැත්තක් දැක්වූහ.<ref name="Euzko" /> යුරෝපීය සංක්‍රමණය චිලීයේ ජනවාර්ගික සංයුතියේ සැලකිය යුතු වෙනසක් ඇති කළේ නැත, මැගෙලන් කලාපය හැර.<ref name="C1907">{{cite web |date=1907 |title=Memoria presentada al Supremo Gobierno por la Comision Central del Censo |url=http://www.ine.cl/canales/usuarios/cedoc_online/censos/pdf/censo_1907.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090919222206/http://www.ine.cl/canales/usuarios/cedoc_online/censos/pdf/censo_1907.pdf |archive-date=19 September 2009 |access-date=13 February 2013 |language=es}}</ref> චිලීයට පැමිණි එකම ප්‍රධාන යුරෝපීය සංක්‍රමණික කණ්ඩායම ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයන් වූ අතර,<ref name="Euzko" /> ආර්ජන්ටිනාවට හෝ බ්‍රසීලයට වැනි මහා පරිමාණ සංක්‍රමණ කිසිදා සිදු නොවීය.<ref name="HistoriaContemporaneaDeChile" /> 1851 සහ 1924 අතර කාලය තුළ, චිලීයට ලතින් ඇමරිකාවට යුරෝපීය සංක්‍රමණයෙන් ලැබුණේ 0.5% ක් පමණි, ආර්ජන්ටිනාවට 46% ක්, බ්‍රසීලයට 33% ක්, කියුබාවට 14% ක් සහ උරුගුවේට 4% ක් විය.<ref name="Euzko" /> කෙසේ වෙතත්, චිලී සමාජයේ සංක්‍රමණිකයන් සැලකිය යුතු කාර්යභාරයක් ඉටු කර ඇති බව අවිවාදිතය.<ref name="HistoriaContemporaneaDeChile" /> Immigrants to Chile during the 19th and 20th centuries came from France, [[:en:Great_Britain|Great Britain]], Germany, and [[:en:Croatia|Croatia]], among others. Descendants of different [[:en:Ethnic_groups_in_Europe|European ethnic groups]] often intermarried in Chile. This intermarriage and mixture of cultures and races have helped to shape the present society and culture of the Chilean middle and upper classes. Also, roughly 500,000 of Chile's population is of full or partial [[:en:Palestinian_people|Palestinian origin]], and 800,000 Arab descents. Chile currently has 1.5 million of Latin American immigrants, mainly from [[:en:Venezuela|Venezuela]], [[:en:Peru|Peru]], [[:en:Haiti|Haiti]], [[:en:Colombia|Colombia]], [[:en:Bolivia|Bolivia]] and [[:en:Argentina|Argentina]]; 8% of the total population in 2019, without counting descendantsAccording to the 2002 national census, Chile's foreign-born population has increased by 75% since 1992. As of November 2021, numbers of people entering Chile from elsewhere in Latin America have grown swiftly in the last decade, tripling in the last three years to 1.5 million, with arrivals stemming from humanitarian crises in Haiti (ca. 180,000) and Venezuela (ca 460,000). 19 වන සහ 20 වන සියවස් වලදී චිලී වෙත සංක්‍රමණිකයන් පැමිණියේ ප්‍රංශය,<ref>{{cite journal|last=Parvex|first=R.|date=2014|title=Le Chili et les mouvements migratoires|url=https://journals.openedition.org/hommesmigrations/2720|url-status=live|journal=Hommes & Migrations|issue=Nº 1305|pages=71–76|doi=10.4000/hommesmigrations.2720|archive-url=https://web.archive.org/web/20200801043210/https://journals.openedition.org/hommesmigrations/2720|archive-date=1 August 2020|access-date=21 July 2020|doi-access=free}}</ref> මහා බ්‍රිතාන්‍යය,<ref name="Británicos, 700.000">{{cite web |author=Jorge Sanhueza Aviléz |title=Historia de Chile: Otros Artículos. Británicos y Anglosajones en Chile durante el siglo XIX |url=http://www.biografiadechile.cl/detalle.php?IdContenido=1673&IdCategoria=91&IdArea=488&TituloPagina=Historia%20de%20Chile |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20201112003642/http://www.biografiadechile.cl/detalle.php?IdContenido=1673 |archive-date=12 November 2020 |access-date=16 March 2012 |publisher=Biografía de Chile}}</ref> ජර්මනිය,<ref name="Alemanes, 500.000">{{cite news|url=http://www.dw.de/alemanes-en-chile-entre-el-pasado-colono-y-el-presente-empresarial/a-14958983-1|title=Alemanes en Chile: entre el pasado colono y el presente empresarial|author=Victoria Dannemann|access-date=21 July 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20150501162120/http://www.dw.de/alemanes-en-chile-entre-el-pasado-colono-y-el-presente-empresarial/a-14958983-1|archive-date=1 May 2015|publisher=Deustche-Welle|url-status=live}}</ref> සහ ක්‍රොඒෂියාව,<ref name="Croatas, 400.000">{{cite web |title=Inmigración a Chile |url=http://www.domovina.cl/inmigrantes-otras.php |archive-url=https://web.archive.org/web/20150702225324/http://www.domovina.cl/inmigrantes-otras.php |archive-date=2 July 2015 |publisher=Domivina}}</ref> යනාදී රටවලින් ය. විවිධ යුරෝපීය ජනවාර්ගික කණ්ඩායම්වලින් පැවත එන්නන් බොහෝ විට චිලී හි අන්තර් විවාහ වෙති. මෙම අන්තර් විවාහය සහ සංස්කෘතීන් සහ ජාතීන් මිශ්‍ර කිරීම චිලී මධ්‍යම සහ ඉහළ පන්තිවල වර්තමාන සමාජය සහ සංස්කෘතිය හැඩගැස්වීමට උපකාරී වී ඇත.<ref name="deia.com">{{cite web |date=22 May 2008 |title=entrevista al Presidente de la Cámara vasca |url=http://www.deia.com/es/impresa/2008/05/22/bizkaia/ekonomia/469496.php |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090511001812/http://www.deia.com/es/impresa/2008/05/22/bizkaia/ekonomia/469496.php |archive-date=11 May 2009 |publisher=Deia.com}}</ref> එසේම, චිලී ජනගහනයෙන් ආසන්න වශයෙන් 500,000 ක් පූර්ණ හෝ අර්ධ පලස්තීන සම්භවයක් ඇති අය වන අතර,<ref>{{cite web |date=7 April 2003 |title=Chile: Palestinian refugees arrive to warm welcome |url=http://www.adnkronos.com/AKI/English/CultureAndMedia/?id=1.0.2050534508 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20171124194143/http://www1.adnkronos.com/AKI/English/CultureAndMedia/?id=1.0.2050534508 |archive-date=24 November 2017 |access-date=29 October 2009 |publisher=Adnkronos.com}}</ref><ref>{{cite web |title=500,000 descendientes de primera y segunda generación de palestinos en Chile |url=http://laventana.casa.cult.cu/modules.php?name=News&file=article&sid=514 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090722073846/http://laventana.casa.cult.cu/modules.php?name=News&file=article&sid=514 |archive-date=22 July 2009 |access-date=13 July 2013 |publisher=Laventana.casa.cult.cu}}</ref> සහ අරාබි සම්භවයක් ඇති අය 800,000 කි.<ref name="Oriente próximo, 800.000, Palestinos, 500.000">{{cite news|url=http://www.ibtimes.com/arabs-andes-chile-unlikely-long-term-home-large-palestinian-community-1449718|title=Arabs in the Andes? Chile, The Unlikely Long-Term Home of a Large Palestinian Community|author=Ghosh P.|work=International Business Times|access-date=29 September 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20210423212551/https://www.ibtimes.com/arabs-andes-chile-unlikely-long-term-home-large-palestinian-community-1449718|archive-date=23 April 2021|url-status=live}}</ref> චිලී හි දැනට ලතින් ඇමරිකානු සංක්‍රමණිකයන් මිලියන 1.5 ක් සිටින අතර, ප්‍රධාන වශයෙන් වෙනිසියුලාව, පේරු, හයිටි, කොලොම්බියාව, බොලිවියාව සහ ආර්ජන්ටිනාව යන රටවලින් පැමිණේ; 2019 දී මුළු ජනගහනයෙන් 8% ක්, පැවත එන්නන් ගණන් නොගෙන.<ref name="INE-DEM, 2019">[https://www.ine.cl/prensa/2020/03/12/seg%C3%BAn-estimaciones-la-cantidad-de-personas-extranjeras-residentes-habituales-en-chile-bordea-los-1-5-millones-al-31-de-diciembre-de-2019 Estimación de Población Extranjera en Chile, al 31 de diciembre de 2019] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20220504115042/https://www.ine.cl/prensa/2020/03/12/seg%C3%BAn-estimaciones-la-cantidad-de-personas-extranjeras-residentes-habituales-en-chile-bordea-los-1-5-millones-al-31-de-diciembre-de-2019|date=4 May 2022}}, del Departamento de Extranjería y Migración (DEM) del Instituto Nacional de Estadísticas de Chile (INE), pp. 21. Retrieved 29 Juny 2020.</ref><ref>{{cite web |title=Chile: Moving Towards a Migration Policy |url=http://www.migrationinformation.org/Profiles/display.cfm?ID=199 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140215080515/http://migrationinformation.org/Profiles/display.cfm?ID=199 |archive-date=15 February 2014 |access-date=1 August 2011 |publisher=Migrationinformation.org}}</ref> 2002 ජාතික සංගණනයට අනුව, 1992 සිට චිලියේ විදේශීය-උපන් ජනගහනය 75% කින් වැඩි වී ඇත.<ref>{{cite web |last=Landaburu |first=Juan |date=24 June 2007 |title=El debate sobre la inmigración ilegal se extiende a la región |url=http://www.lanacion.com.ar/nota.asp?nota_id=920108 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090213112339/http://www.lanacion.com.ar/nota.asp?nota_id=920108 |archive-date=13 February 2009 |access-date=31 December 2008 |work=[[La Nación]]}}</ref> 2021 නොවැම්බර් වන විට, ලතින් ඇමරිකාවේ වෙනත් තැන්වල සිට චිලී රටට ඇතුළු වන පුද්ගලයින් සංඛ්‍යාව පසුගිය දශකය තුළ ශීඝ්‍රයෙන් වර්ධනය වී ඇති අතර, පසුගිය වසර තුන තුළ මිලියන 1.5 දක්වා තුන් ගුණයකින් වැඩි වී ඇති අතර, හයිටියේ (ආසන්න වශයෙන් 180,000) සහ වෙනිසියුලාවේ (ආසන්න වශයෙන් 460,000) මානුෂීය අර්බුද හේතුවෙන් පැමිණීම් සිදු වී ඇත.<ref>{{Cite web |date=20 November 2021 |title=Chilean Election Unlikely to Halt New Barriers to Immigration |url=https://globalriskinsights.com/2021/11/chilean-election-unlikely-to-halt-new-barriers-to-immigration/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20211121064647/https://globalriskinsights.com/2021/11/chilean-election-unlikely-to-halt-new-barriers-to-immigration/ |archive-date=21 November 2021 |access-date=21 November 2021 |work=Global Risk Insights}}</ref> === නාගරිකකරණය === About 85% of the country's population lives in urban areas, with 40% living in [[Santiago|Greater Santiago]]. The largest agglomerations according to the 2002 census are Greater Santiago with 5.6 million people, [[Greater Concepción]] with 861,000 and [[Greater Valparaíso]] with 824,000. නාගරිකකරණය රටේ ජනගහනයෙන් 85% ක් පමණ නාගරික ප්‍රදේශවල ජීවත් වන අතර 40% ක් මහා සන්තියාගෝ හි ජීවත් වෙති. 2002 සංගණනයට අනුව විශාලතම සමූහකරණයන් වන්නේ මිලියන 5.6 ක ජනතාවක් සිටින මහා සන්තියාගෝ, 861,000 ක් සිටින මහා කන්සෙප්සියන් සහ 824,000 ක් සිටින මහා වල්පරයිසෝ ය.<ref>{{cite web |title=List of Chilean cities |url=http://www.observatoriourbano.cl/indurb/pre_ciudades.asp?id_user=0&idComCiu=0 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160304031912/http://www.observatoriourbano.cl/indurb/pre_ciudades.asp?id_user=0&idComCiu=0 |archive-date=4 March 2016 |publisher=Observatorio Urbano, Ministerio de Vivienda y Urbanismo de Chile}}</ref> {{Largest cities of Chile}} === ආගම === {{bar box|title=Religious background in Chile (2012 Census)<ref name=CIA>{{Cite CIA World Factbook|country=Chile|access-date=29 January 2017}}</ref><ref name=CENSUS2012>{{cite web|url=https://www.cooperativa.cl/noticias/site/artic/20130425/asocfile/20130425190105/resultados_censo_2012_poblacion_vivienda_tomosiyii.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20140415043914/http://www.cooperativa.cl/noticias/site/artic/20130425/asocfile/20130425190105/resultados_censo_2012_poblacion_vivienda_tomosiyii.pdf |archive-date=15 April 2014 |url-status=live|title=Resultados XVIII Censo de Población|date=2012}}</ref>|titlebar=#ddd|left1=Religion|right1=Percent|float=right|bars={{bar percent|[[Catholic Church]]|DarkBlue|66.7}} {{bar percent|[[Protestantism]]|Skyblue|16.4}} {{bar percent|[[Irreligion|No religion]]|grey|11.5}} {{bar percent|Others|Orange|4.5}} {{bar percent|Unspecified|Black|1.1}}}} [[File:Catedral_Metropolitana_de_Santiago_2012-09-01_10-05-15.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Catedral_Metropolitana_de_Santiago_2012-09-01_10-05-15.jpg|thumb|1748 සහ 1906 අතර ඉදිකරන ලද සන්තියාගෝ මෙට්‍රොපොලිටන් ආසන දෙව්මැදුර]] [[File:Iglesia_de_Achao_-_fachada.JPG|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Iglesia_de_Achao_-_fachada.JPG|thumb|267x267පික්|18 වන සියවසේ ඉදිකරන ලද සහ දැන් යුනෙස්කෝ ලෝක උරුම අඩවියක් වන අචාඕහි සැන්ටා මාරියා ද ලොරෙටෝ පල්ලිය.]] Historically, the [[:en:Indigenous_peoples_in_Chile|indigenous peoples in Chile]] observed a variety of religions before the [[:en:Conquest_of_Chile|Spanish conquest]] in the 16th century. During [[:en:Colonial_Chile|Spanish rule]] and the first century of Chilean independence, the [[:en:Catholic_Church|Catholic Church]] was one of the most powerful institutions in the country. In the late 19th century, liberal policies (the so-called ''Leyes laicas'' or "lay laws") started to reduce the influence of the clergy and the promulgation of a [[:en:Chilean_Constitution_of_1925|new Constitution]] in 1925 established the [[:en:Separation_of_church_and_state|separation of church and state]]. ඓතිහාසික වශයෙන්, 16 වන සියවසේ ස්පාඤ්ඤ ආක්‍රමණයට පෙර චිලීයේ ආදිවාසී ජනතාව විවිධ ආගම් නිරීක්ෂණය කළහ. ස්පාඤ්ඤ පාලනය සහ චිලී නිදහසේ පළමු සියවස තුළ, කතෝලික පල්ලිය රටේ බලවත්ම ආයතනවලින් එකකි. 19 වන සියවසේ අගභාගයේදී, ලිබරල් ප්‍රතිපත්ති (ඊනියා ලේයිස් ලයිකාස් හෝ "ගිහි නීති") පූජක පක්ෂයේ බලපෑම අඩු කිරීමට පටන් ගත් අතර 1925 දී නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවක් ප්‍රකාශයට පත් කිරීමත් සමඟ පල්ලිය සහ රාජ්‍යය වෙන් කිරීම ස්ථාපිත විය.<ref>{{Cite book |last=H. |first=Smith, Brian |title=The Church and Politics in Chile Challenges to Modern Catholicism. |date=2014 |publisher=Princeton University Press |isbn=978-1-4008-5697-8 |oclc=1170509102}}</ref> {{As of|2012}}, 66.6% of Chilean population over 15 years of age claimed to adhere to the Roman Catholic church, a decrease from the 70% reported in the 2002 census. In the same census of 2012, 17% of Chileans reported adherence to an Evangelical church ("Evangelical" in the census referred to all Christian denominations other than the Roman Catholic and [[:en:Eastern_Orthodox_Church|Orthodox]]—Greek, Persian, Serbian, Ukrainian, and Armenian—churches, [[:en:The_Church_of_Jesus_Christ_of_Latter-day_Saints|the Church of Jesus Christ of Latter-day Saints]], [[:en:Seventh-day_Adventists|Seventh-day Adventists]], and [[:en:Jehovah's_Witnesses|Jehovah's Witnesses]]: essentially, those denominations generally still termed "[[:en:Protestants|Protestant]]" in most English-speaking lands, although [[:en:Adventism|Adventism]] is often considered an Evangelical denomination as well). Approximately 90% of Evangelical Christians are [[:en:Pentecostal|Pentecostal]]. but [[:en:Wesleyan_Church|Wesleyan]], [[:en:Lutheran|Lutheran]], [[:en:Anglican|Anglican]], [[:en:Anglicanism|Episcopalian]], [[:en:Presbyterian|Presbyterian]], [[:en:Reformed_churches|other Reformed]], [[:en:Baptist|Baptist]], and [[:en:Methodist_church|Methodist churches]] also are present amongst Chilean Evangelical churches. Irreligious people, atheists, and agnostics account for around 12% of the population. 2012 වන විට, චිලී ජනගහනයෙන් වයස අවුරුදු 15 ට වැඩි 66.6%<ref name="censo.cl">{{cite web |date=7 September 2015 |title=Population 15 years of age or older, by religion, region, sex and age groups. (censused population) |url=http://plazapublica.cl/wp-content/uploads/658799.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20170207182725/http://plazapublica.cl/wp-content/uploads/658799.pdf |archive-date=7 February 2017 |access-date=23 March 2018 |language=es |format=.pdf}}</ref> ක් රෝමානු කතෝලික පල්ලියට අනුගත වන බව ප්‍රකාශ කළ අතර, එය 2002 සංගණනයේදී වාර්තා වූ 70%<ref>7,853,428 out of 11,226,309 people over 15 years of age. {{cite web |title=Population 15 years of age or older, by religion, administrative division, sex and age groups |url=http://www.ine.cl/cd2002/cuadros/6/C6_00000.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20060519100306/http://www.ine.cl/cd2002/cuadros/6/C6_00000.pdf |archive-date=19 May 2006 |access-date=1 March 2014 |work=Censo 2002 |language=es}}</ref> ට වඩා අඩුවීමකි. 2012 සංගණනයේදීම, චිලී ජාතිකයන්ගෙන් 17% ක් එවැන්ජලිකල් පල්ලියකට අනුගත වන බව වාර්තා විය (සංගණනයේදී "එවැන්ජලිකල්" යනු රෝමානු කතෝලික සහ ඕතඩොක්ස් - ග්‍රීක, පර්සියානු, සර්බියානු, යුක්‍රේනියානු සහ ආර්මේනියානු - පල්ලි, පසුකාලීන සාන්තුවරයන්ගේ ජේසුස් ක්‍රිස්තුස් වහන්සේගේ පල්ලිය, සෙවන්ත්-ඩේ ඇඩ්වෙන්ටිස්ට්වරුන් සහ යෙහෝවාගේ සාක්ෂිකරුවන් හැර අනෙකුත් සියලුම ක්‍රිස්තියානි නිකායන් ගැන සඳහන් කරයි: මූලික වශයෙන්, බොහෝ ඉංග්‍රීසි කතා කරන රටවල එම නිකායන් සාමාන්‍යයෙන් තවමත් "ප්‍රොතෙස්තන්ත" ලෙස හැඳින්වේ, නමුත් ඇඩ්වෙන්ටිස්වාදය බොහෝ විට එවැන්ජලිකල් නිකායක් ලෙසද සැලකේ). එවැන්ජලිකල් කිතුනුවන්ගෙන් ආසන්න වශයෙන් 90% ක් පෙන්තකොස්ත ජාතිකයෝ වෙති. නමුත් වෙස්ලියන්, ලුතරන්, ඇන්ග්ලිකන්, එපිස්කෝපලියන්, ප්‍රෙස්බිටේරියන්, වෙනත් ප්‍රතිසංස්කරණ, බැප්ටිස්ට් සහ මෙතෝදිස්ත පල්ලි ද චිලී එවැන්ජලිකල් පල්ලි අතර පවතී.<ref name="religiousfreedomreport">{{cite web |date=19 September 2008 |title=Chile |url=https://2001-2009.state.gov/g/drl/rls/irf/2008/108518.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230404113441/https://2001-2009.state.gov/g/drl/rls/irf/2008/108518.htm |archive-date=4 April 2023 |access-date=22 May 2019 |work=International Religious Freedom Report |publisher=United States Department of State}}</ref> ආගමික නොවන පුද්ගලයින්, අදේවවාදීන් සහ අඥෙයවාදීන් ජනගහනයෙන් 12% ක් පමණ වේ. By 2015, the major religion in Chile remained Christianity (68%), with an estimated 55% of Chileans belonging to the Roman Catholic church, 13% to various Evangelical churches, and just 7% adhering to any other religion. Agnostics and atheist were estimated at 25% of the population. Chile has a [[:en:Baháʼí_Faith|Baháʼí]] religious community, and is home to the Baháʼí mother temple, or continental [[:en:Baháʼí_House_of_Worship|House of Worship]], for Latin America. Completed in 2016, it serves as a space for people of all religions and backgrounds to gather, meditate, reflect, and worship. It is formed from cast glass and translucent marble and has been described as innovative in its architectural style. 2015 වන විට, චිලියේ ප්‍රධාන ආගම ක්‍රිස්තියානි ධර්මය (68%) ලෙස පැවතුනි, ඇස්තමේන්තුගත චිලී ජාතිකයන්ගෙන් 55% ක් රෝමානු කතෝලික පල්ලියට අයත් වන අතර, 13% ක් විවිධ එවැන්ජලිකල් පල්ලිවලට අයත් වන අතර, 7% ක් පමණක් වෙනත් ඕනෑම ආගමකට අනුගත වේ. අඥෙයවාදීන් සහ අදේවවාදීන් ජනගහනයෙන් 25% ක් ලෙස ගණන් බලා ඇත.<ref>{{Cite web |date=7 September 2015 |title=Track semanal de Opinión Pública |trans-title=Weekly Public Opinion Track |url=http://plazapublica.cl/wp-content/uploads/658799.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20170207182725/http://plazapublica.cl/wp-content/uploads/658799.pdf |archive-date=7 February 2017 |access-date=11 December 2018 |language=es}}</ref> චිලියේ බහායි ආගමික ප්‍රජාවක් ඇති අතර, ලතින් ඇමරිකාව සඳහා බහායි මව් දේවමාළිගාව හෝ මහාද්වීපික නමස්කාර මන්දිරය පිහිටා ඇත. 2016 දී නිම කරන ලද මෙය, සියලු ආගම් සහ පසුබිම්වල පුද්ගලයින්ට රැස්වීමට, භාවනා කිරීමට, පරාවර්තනය කිරීමට සහ නමස්කාර කිරීමට අවකාශයක් ලෙස සේවය කරයි.<ref>{{Cite web |author-last=Purushotma |author-first=Shastri |date=6 December 2017 |title=Breathtaking Baha'i Temple Rises in Chile |url=https://www.huffingtonpost.com/shastri-purushotma/bahai-temple-of-light-ris_b_6242968.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20161205142740/http://www.huffingtonpost.com/shastri-purushotma/bahai-temple-of-light-ris_b_6242968.html |archive-date=5 December 2016 |access-date=5 August 2021 |website=[[HuffPost]] |agency=HuffPost}}</ref> එය වාත්තු වීදුරු සහ පාරභාසක කිරිගරුඬ වලින් සෑදී ඇති අතර එහි ගෘහ නිර්මාණ ශෛලිය තුළ නව්‍ය ලෙස විස්තර කර ඇත.<ref>{{Cite web |author-last=Purushotma |author-first=Shastri |date=6 December 2017 |title=Breathtaking Baha'i Temple Rises in Chile |url=https://www.huffingtonpost.com/shastri-purushotma/bahai-temple-of-light-ris_b_6242968.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20161205142740/http://www.huffingtonpost.com/shastri-purushotma/bahai-temple-of-light-ris_b_6242968.html |archive-date=5 December 2016 |access-date=21 February 2019 |website=[[HuffPost]] |agency=HuffPost}}</ref> The Constitution guarantees the right to [[:en:Freedom_of_religion|freedom of religion]], and other laws and policies contribute to generally free religious practice. The law at all levels fully protects this right against abuse by either governmental or private actors. Church and state are officially [[:en:Separation_of_church_and_state|separate]] in Chile. A 1999 law on religion prohibits [[:en:Religious_discrimination|religious discrimination]]. However, the Roman Catholic church for mostly historical and social reasons enjoys a privileged status and occasionally receives preferential treatment. Government officials attend Roman Catholic events as well as major Evangelical and Jewish ceremonies. The Chilean government treats the religious holidays of Christmas, [[:en:Good_Friday|Good Friday]], the [[:en:Our_Lady_of_Mount_Carmel|Feast of the Virgin of Carmen]], the [[:en:Feast_of_Saints_Peter_and_Paul|Feast of Saints Peter and Paul]], the [[:en:Assumption_of_Mary|Feast of the Assumption]], [[:en:All_Saints'_Day|All Saints' Day]], and the [[:en:Feast_of_the_Immaculate_Conception|Feast of the Immaculate Conception]] as [[:en:Public_holiday|national holidays]]. Recently, the government declared 31 October, [[:en:Reformation_Day|Reformation Day]], to be an additional national holiday, in honor of the Evangelical churches of the country The [[:en:Patron_saint|patron saints]] of Chile are [[:en:Our_Lady_of_Mount_Carmel|Our Lady of Mount Carmel]] and [[:en:Saint_James_the_Greater|Saint James the Greater]] (''Santiago''). In 2005, [[:en:Pope_Benedict_XVI|Pope Benedict XVI]] canonized [[:en:Alberto_Hurtado|Alberto Hurtado]], who became the country's second native Roman Catholic saint after [[:en:Teresa_de_los_Andes|Teresa de los Andes]]. ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව ආගමික නිදහසේ අයිතිය සහතික කරන අතර, අනෙකුත් නීති සහ ප්‍රතිපත්ති සාමාන්‍යයෙන් නිදහස් ආගමික පිළිවෙත් සඳහා දායක වේ. රජයේ හෝ පෞද්ගලික ක්‍රියාකාරීන් විසින් අපයෝජනය කිරීමට එරෙහිව සියලුම මට්ටම්වල නීතිය මෙම අයිතිය සම්පූර්ණයෙන්ම ආරක්ෂා කරයි.<ref name="religiousfreedomreport" /> චිලියේ පල්ලිය සහ රාජ්‍යය නිල වශයෙන් වෙන්ව පවතී. 1999 ආගම පිළිබඳ නීතියක් ආගමික වෙනස්කම් කිරීම තහනම් කරයි. කෙසේ වෙතත්, බොහෝ දුරට ඓතිහාසික හා සමාජීය හේතූන් මත රෝමානු කතෝලික පල්ලිය වරප්‍රසාද ලත් තත්වයක් භුක්ති විඳින අතර ඉඳහිට මනාප සැලකිල්ලක් ලබා ගනී.<ref>Bill Kte'pi, "Chile", in Robert E. Emery, ''Cultural Sociology of Divorce: An Encyclopedia, Volume 1'' (London: Sage, 2013), 266–68. books.google.com/books?id=wzJdSIfeeTQC&pg=PA266 {{ISBN|9781412999588}}</ref> රජයේ නිලධාරීන් රෝමානු කතෝලික උත්සව මෙන්ම ප්‍රධාන එවැන්ජලිකල් සහ යුදෙව් උත්සව සඳහා සහභාගී වේ.<ref name="religiousfreedomreport" /> චිලී රජය නත්තල්, සුබ සිකුරාදා, කාමන් කන්‍යාවගේ මංගල්‍යය, පේතෘස් සහ පෝල් සාන්තුවරයන්ගේ මංගල්‍යය, උපකල්පන මංගල්‍යය, සියලු සාන්තුවරයන්ගේ දිනය සහ නිර්මල පිළිසිඳ ගැනීමේ මංගල්‍යය යන ආගමික නිවාඩු දින ජාතික නිවාඩු දින ලෙස සලකයි.<ref name="religiousfreedomreport" /> මෑතකදී, රජය විසින් ඔක්තෝබර් 31, ප්‍රතිසංස්කරණ දිනය, රටේ එවැන්ජලිකල් පල්ලිවලට ගෞරවයක් වශයෙන් අතිරේක ජාතික නිවාඩු දිනයක් ලෙස ප්‍රකාශයට පත් කරන ලදී.<ref>{{Cite news|url=http://www.economist.com/world/americas/displaystory.cfm?story_id=12564066|title=Hola, Luther|date=6 November 2008|newspaper=The Economist|archive-url=https://web.archive.org/web/20081210125640/http://www.economist.com/world/americas/displaystory.cfm?story_id=12564066|archive-date=10 December 2008|url-status=dead}}</ref><ref>{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/hi/spanish/specials/2007/en_nombre_de_la_fe/newsid_7701000/7701290.stm|title=Los evangélicos tienen su feriado|author=Andrea Henríquez|date=31 October 2008|access-date=17 December 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20180625104726/http://news.bbc.co.uk/hi/spanish/specials/2007/en_nombre_de_la_fe/newsid_7701000/7701290.stm|archive-date=25 June 2018|publisher=BBC Mundo|url-status=live}}</ref> චිලීහි අනුශාසක සාන්තුවරයන් වන්නේ කර්මෙල් කන්දේ අප ස්වාමිදූ සහ මහා ශාන්ත ජේම්ස් (සන්තියාගෝ) ය.<ref>{{cite web |title=Patron Saints: 'C' |url=http://www.catholic.org/saints/patron.php?letter=C |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190409002526/https://www.catholic.org/saints/patron.php?letter=C |archive-date=9 April 2019 |access-date=28 June 2012 |publisher=Catholic Online}}</ref> 2005 දී, XVI වන බෙනඩික්ට් පාප් වහන්සේ, තෙරේසා ඩි ලොස් ඇන්ඩීස්ගෙන් පසු රටේ දෙවන ස්වදේශික රෝමානු කතෝලික සාන්තුවරයා බවට පත් වූ ඇල්බර්ටෝ හර්ටාඩෝව ශාන්තුවරයට පත් කරන ලදී.<ref>{{cite web |title=Las fechas del proceso de Canonización del Padre Hurtado |url=http://www.canonizacion.cl/cano_etapaPH.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080122033957/http://www.canonizacion.cl/cano_etapaPH.html |archive-date=22 January 2008 |access-date=9 January 2008 |language=es}}</ref> === භාෂා === [[File:Mapudungun.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Mapudungun.jpg|thumb|මාපුචේ භාෂාවෙන් සහ චිලී ස්පාඤ්ඤ භාෂාවෙන් ලියා ඇති චිලී හිතෝපදේශයකි. මෙහි භාවිතා වන මාපුඩුන්ගුන් හෝඩිය එකඟ වූ ප්‍රමිතියක් පිළිබිඹු නොකරයි. ඇත්ත වශයෙන්ම, මාපුචේ භාෂාව ලිවීම සඳහා දැනට භාවිතා කරන වෙනස් අක්ෂර තුනක් තිබේ.<ref>Montrul, Silvina. El Bilinguismo En El Mundo Hispanohablante. Hoboken: John Wiley & Sons Inc, 2013. p. 249</ref>]] The [[:en:Chilean_Spanish|Spanish spoken in Chile]] is distinctively accented and quite unlike that of neighboring South American countries because final syllables are often dropped, and some consonants have a soft pronunciation.{{clarify|reason=Which consonants and what kind of soft pronunciation?|date=April 2018}} Accent varies only very slightly from north to south; more noticeable are the differences in accent based on social class or whether one lives in the city or the country. That the Chilean population was largely formed in a small section at the center of the country and then migrated in modest numbers to the north and south helps explain this relative lack of differentiation, which was maintained by the national reach of radio, and now television, which also helps to diffuse and homogenize colloquial expressions.<ref name="countrystudies">{{cite web |date=31 March 1994 |title=Development and Breakdown of Democracy, 1830–1973 |url=http://countrystudies.us/chile/85.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110709014719/http://countrystudies.us/chile/85.htm |archive-date=9 July 2011 |access-date=21 April 2009 |work=Country Studies |publisher=Library of Congress}}</ref> There are several indigenous languages spoken in Chile: [[:en:Mapudungun|Mapudungun]], [[:en:Aymara_language|Aymara]], [[:en:Rapa_Nui_language|Rapa Nui]], [[:en:Chilean_Sign_Language|Chilean Sign Language]] and (barely surviving) [[:en:Qawasqar_language|Qawasqar]] and [[:en:Yaghan_language|Yaghan]], along with non-indigenous German, Italian, English, Greek and [[:en:Chilean_Quechua|Quechua]]. After the Spanish conquest, Spanish took over as the [[:en:Lingua_franca|lingua franca]] and the indigenous languages have become minority languages, with some now extinct or close to extinction.<ref>{{cite web |title=Ethnologue report for Chile |url=http://www.ethnologue.com/show_country.asp?name=CL |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20130203004338/http://www.ethnologue.com/show_country.asp?name=CL |archive-date=3 February 2013 |access-date=1 August 2011 |publisher=Ethnologue.com}}</ref> චිලී භාෂාවේ කතා කරන ස්පාඤ්ඤ භාෂාව සුවිශේෂී ලෙස උච්චාරණය කර ඇති අතර අසල්වැසි දකුණු ඇමරිකානු රටවලට වඩා බෙහෙවින් වෙනස් ය, මන්ද අවසාන අක්ෂර බොහෝ විට අතහැර දමා ඇති අතර සමහර ව්‍යාංජනාක්ෂර මෘදු උච්චාරණයක් ඇත. [පැහැදීම ඇලසිය] උච්චාරණය උතුරේ සිට දකුණට ඉතා සුළු වශයෙන් පමණක් වෙනස් වේ; සමාජ පන්තිය හෝ නගරයේ හෝ රටේ ජීවත් වන්නේද යන්න මත පදනම්ව උච්චාරණයේ වෙනස්කම් වඩාත් කැපී පෙනේ. චිලී ජනගහනය බොහෝ දුරට රටේ මධ්‍යයේ කුඩා කොටසක පිහිටුවා ඇති අතර පසුව උතුරට සහ දකුණට සුළු සංඛ්‍යාවක් සංක්‍රමණය වීම මෙම සාපේක්ෂ විභේදනයේ ඌනතාවය පැහැදිලි කිරීමට උපකාරී වේ, එය ගුවන්විදුලියේ ජාතික ප්‍රවේශය සහ දැන් රූපවාහිනිය මගින් පවත්වා ගෙන යනු ලැබූ අතර එය වාචික ප්‍රකාශන විසුරුවා හැරීමට සහ සමජාතීය කිරීමට ද උපකාරී වේ. [48] චිලී භාෂාවේ කතා කරන ස්වදේශීය භාෂා කිහිපයක් තිබේ: මාපුඩුන්ගුන්, අයිමාරා, රාපා නුයි, චිලී සංඥා භාෂාව සහ (යන්තම් නොනැසී පවතින) කවාස්කාර් සහ යාගන්, ස්වදේශික නොවන ජර්මානු, ඉතාලි, ඉංග්‍රීසි, ග්‍රීක සහ කෙචුවා සමඟ. ස්පාඤ්ඤ ආක්‍රමණයෙන් පසු, ස්පාඤ්ඤ භාෂාව පොදු භාෂාව ලෙස බලයට පත් වූ අතර, ස්වදේශික භාෂා සුළුතර භාෂා බවට පත්ව ඇත, සමහරක් දැන් වඳ වී ගොස් හෝ වඳ වී යාමට ආසන්නයි.[49] සෞඛ්‍ය අමාත්‍යාංශය ජාතික සෞඛ්‍ය අරමුදලේ (ෆොනාසා) කඩපත අධ්‍යාපනය German is still spoken to some extent in southern Chile,<ref>{{cite web |author=Oliver Zoellner |title=Oliver Zoellner &#124; Generating Samples of Ethnic Minorities in Chile |url=http://www.research-worldwide.de/article-chile2005.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20091202075142/http://www.research-worldwide.de/article-chile2005.html |archive-date=2 December 2009 |access-date=17 December 2009 |publisher=Research-worldwide.de}}</ref> either in small countryside pockets or as a second language among the communities of larger cities. Through initiatives such as the [[:en:English_Opens_Doors|English Opens Doors Program]], the government made English mandatory for students in fifth grade and above in public schools. Most private schools in Chile start teaching English from kindergarten.<ref>{{cite web |title=Repeat after me: Hello, my name is |url=http://www.globalpost.com/dispatch/chile/090908/lack-english-proficiency |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20100811114741/http://www.globalpost.com/dispatch/chile/090908/lack-english-proficiency |archive-date=11 August 2010 |access-date=22 February 2010 |publisher=Globalpost.com}}</ref> Common English words have been absorbed and appropriated into everyday Spanish speech.<ref>{{cite journal|last1=Sáez Godoy|first1=Leopoldo|date=2005|title=Anglicismos en el español de Chile|trans-title=Anglicisms in Chilean Spanish|journal=Atenea (Concepción)|language=es|issue=492|pages=171–177|doi=10.4067/S0718-04622005000200010|doi-access=free}}</ref> ජර්මානු භාෂාව තවමත් දකුණු චිලියේ යම් දුරකට කතා කරයි,[50] කුඩා ගම්බද සාක්කුවල හෝ විශාල නගරවල ප්‍රජාවන් අතර දෙවන භාෂාවක් ලෙස. ඉංග්‍රීසි දොරවල් විවෘත කිරීමේ වැඩසටහන වැනි මුලපිරීම් හරහා, රජය රජයේ පාසල්වල පස්වන ශ්‍රේණියේ සහ ඊට වැඩි සිසුන් සඳහා ඉංග්‍රීසි අනිවාර්ය කළේය. චිලීයේ බොහෝ පෞද්ගලික පාසල් ළදරු පාසලෙන් ඉංග්‍රීසි ඉගැන්වීම ආරම්භ කරයි.[51] පොදු ඉංග්‍රීසි වචන අවශෝෂණය කර එදිනෙදා ස්පාඤ්ඤ භාෂාවට ඇතුළත් කර ඇත.[52] === සෞඛ්‍යය === [[File:Credencial_Fonasa.png|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Credencial_Fonasa.png|thumb|ජාතික සෞඛ්‍ය අරමුදලේ (ෆොනාසා) කාඩ්පත]] The [[:en:Ministry_of_Health_(Chile)|Ministry of Health]] (''Minsal'') is the cabinet-level administrative office in charge of planning, directing, coordinating, executing, controlling and informing the public health policies formulated by the President of Chile. The [[:en:Fondo_Nacional_de_Salud|National Health Fund]] (''Fonasa''), created in 1979, is the financial entity entrusted to collect, manage and distribute state funds for health in Chile. It is funded by the public. All employees pay 7% of their monthly income to the fund.<ref>{{cite web |date= |title=¿Cuál es la cotización legal para salud de un trabajador activo y en qué plazo deben ser declaradas y pagadas? |url=http://www.supersalud.gob.cl/consultas/667/w3-article-2908.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210926171408/http://www.supersalud.gob.cl/consultas/667/w3-article-2908.html |archive-date=26 September 2021 |access-date=26 September 2021 |website=supersalud.gob.cl |publisher=[[Ministry of Health (Chile)|Superintendence of Health]]}}</ref> Fonasa is part of the NHSS and has executive power through the [[:en:Ministry_of_Health_(Chile)|Ministry of Health (Chile)]]. Its headquarters are in [[:en:Santiago|Santiago]] and decentralized public service is conducted by various Regional Offices. More than 12 million beneficiaries benefit from Fonasa. Beneficiaries can also opt for more costly private insurance through [[:en:Isapre|Isapre]]. In the 2024 Global Hunger Index, Chile is one of 22 countries with a GHI score of less than 5.<ref>{{Cite web |title=Global Hunger Index Scores by 2024 GHI Rank |url=https://www.globalhungerindex.org/ranking.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220225183607/https://www.globalhungerindex.org/ranking.html |archive-date=25 February 2022 |access-date=2024-12-13 |website=Global Hunger Index (GHI) - peer-reviewed annual publication designed to comprehensively measure and track hunger at the global, regional, and country levels |language=en}}</ref> සෞඛ්‍ය අමාත්‍යාංශය (මිනිසල්) යනු චිලී ජනාධිපතිවරයා විසින් සකස් කරන ලද මහජන සෞඛ්‍ය ප්‍රතිපත්ති සැලසුම් කිරීම, මෙහෙයවීම, සම්බන්ධීකරණය, ක්‍රියාත්මක කිරීම, පාලනය කිරීම සහ දැනුම් දීම භාර කැබිනට් මට්ටමේ පරිපාලන කාර්යාලයයි. 1979 දී නිර්මාණය කරන ලද ජාතික සෞඛ්‍ය අරමුදල (ෆොනාසා) යනු චිලී හි සෞඛ්‍ය සඳහා රාජ්‍ය අරමුදල් රැස් කිරීම, කළමනාකරණය කිරීම සහ බෙදා හැරීම සඳහා පවරා ඇති මූල්‍ය ආයතනයයි. එය මහජනතාව විසින් අරමුදල් සපයනු ලැබේ. සියලුම සේවකයින් තම මාසික ආදායමෙන් 7% ක් අරමුදලට ගෙවයි.[53] ෆොනාසා NHSS හි කොටසක් වන අතර සෞඛ්‍ය අමාත්‍යාංශය (චිලී) හරහා විධායක බලය ඇත. එහි මූලස්ථානය සන්තියාගෝ හි පිහිටා ඇති අතර විමධ්‍යගත රාජ්‍ය සේවය විවිධ ප්‍රාදේශීය කාර්යාල මගින් මෙහෙයවනු ලැබේ. ප්‍රතිලාභීන් මිලියන 12 කට වඩා ෆොනාසා වෙතින් ප්‍රතිලාභ ලබයි. ප්‍රතිලාභීන්ට ඉසැප්‍රේ හරහා වඩා මිල අධික පෞද්ගලික රක්ෂණයක් තෝරා ගත හැකිය. 2024 ගෝලීය කුසගින්න දර්ශකයේ, චිලී යනු 5 ට අඩු GHI ලකුණු ඇති රටවල් 22 න් එකකි.[54] === අධ්‍යාපනය === [[File:Casa_Central_de_la_Universidad_de_Chile.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Casa_Central_de_la_Universidad_de_Chile.jpg|thumb|සන්තියාගෝ හි චිලී විශ්ව විද්‍යාලයේ කැසා සෙන්ට්‍රල්]] In Chile, education begins with [[:en:Preschool|preschool]] until the age of 5. [[:en:Primary_school|Primary school]] is provided for children between ages 6 and 13. Students then attend [[:en:Secondary_school|secondary school]] until graduation at age 17. Secondary education is divided into two parts: During the first two years, students receive a general education. Then, they choose a branch: scientific humanistic education, artistic education, or technical and professional education. Secondary school ends two years later on the acquirement of a certificate (licencia de enseñanza media).<ref>{{Cite web |title=Chile |url=https://unevoc.unesco.org/home/Dynamic+TVET+Country+Profiles/country=CHL |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140429204820/http://www.unevoc.unesco.org/worldtvetdatabase1.php?ct=CHL |archive-date=29 April 2014 |access-date=29 April 2014 |website=UNESCO International Centre for Technical and Vocational Education and Training |series=TVET Country Profiles}}</ref> චිලීයේ, අධ්‍යාපනය ආරම්භ වන්නේ වයස අවුරුදු 5 දක්වා පෙර පාසලෙනි. වයස අවුරුදු 6 ත් 13 ත් අතර ළමුන් සඳහා ප්‍රාථමික පාසල සපයනු ලැබේ. ඉන්පසු සිසුන් වයස අවුරුදු 17 දී උපාධිය ලබා ගන්නා තෙක් ද්විතීයික පාසලට ඇතුළත් වේ. ද්විතීයික අධ්‍යාපනය කොටස් දෙකකට බෙදා ඇත: පළමු වසර දෙක තුළ සිසුන් සාමාන්‍ය අධ්‍යාපනයක් ලබා ගනී. ඉන්පසු, ඔවුන් ශාඛාවක් තෝරා ගනී: විද්‍යාත්මක මානවවාදී අධ්‍යාපනය, කලාත්මක අධ්‍යාපනය හෝ තාක්ෂණික හා වෘත්තීය අධ්‍යාපනය. ද්විතීයික පාසල වසර දෙකකට පසු සහතිකයක් (ලයිසන්සියා ඩි එන්සෙසාන්සා මාධ්‍ය) ලබා ගැනීමෙන් අවසන් වේ.[55] ] Chilean education is segregated by wealth in a three-tiered system – the quality of the schools reflects socioeconomic backgrounds: * city schools (colegios municipales) that are mostly free and have the worst education results, mostly attended by poor students; * subsidized schools that receive some money from the government which can be supplemented by fees paid by the student's family, which are attended by mid-income students and typically get mid-level results; and * entirely private schools that consistently get the best results. Many private schools charge attendance fees of 0,5 to 1 median household income.<ref>{{cite web |date=30 December 2013 |title=Mensualidad de los colegios con los mejores puntajes en la PSU supera los mil |url=http://www.emol.com/noticias/nacional/2013/12/30/637336/mensualidad-en-colegios-top-10-en-la-psu-supera-los-250-mil.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140719000507/http://www.emol.com/noticias/nacional/2013/12/30/637336/mensualidad-en-colegios-top-10-en-la-psu-supera-los-250-mil.html |archive-date=19 July 2014 |access-date=18 July 2014 |publisher=Emol.com}}</ref> Upon successful graduation of secondary school, students may continue into [[:en:Higher_education|higher education]]. The higher education schools in Chile consist of [[:en:Chilean_Traditional_Universities|Chilean Traditional Universities]] and are divided into [[:en:Public_university|public universities]] or [[:en:Private_university|private universities]]. There are [[:en:List_of_medical_schools_in_South_America#Chile|medical schools]] and both the [[:en:Universidad_de_Chile|Universidad de Chile]] and [[:en:Universidad_Diego_Portales|Universidad Diego Portales]] offer [[:en:Legal_education|law schools]] in a partnership with [[:en:Yale_University|Yale University]].<ref>{{cite web |title=Program in Chile &#124; Yale Law School |url=http://www.law.yale.edu/linkageinchili.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20131224103311/http://www.law.yale.edu/linkageinchili.htm |archive-date=24 December 2013 |access-date=22 December 2013 |publisher=Law.yale.edu}}</ref> චිලී අධ්‍යාපනය ධනයෙන් වෙන් කර ඇත්තේ තට්ටු තුනක පද්ධතියක ය - පාසල්වල ගුණාත්මකභාවය සමාජ ආර්ථික පසුබිම් පිළිබිඹු කරයි: බොහෝ දුරට නොමිලේ සහ නරකම අධ්‍යාපන ප්‍රතිඵල ඇති, බොහෝ දුරට දුප්පත් සිසුන් සහභාගී වන නගර පාසල් (colegios municipales); මැද ආදායම් ලබන සිසුන් සහභාගී වන සහ සාමාන්‍යයෙන් මධ්‍යම මට්ටමේ ප්‍රතිඵල ලබා ගන්නා ශිෂ්‍යයාගේ පවුල විසින් ගෙවනු ලබන ගාස්තු මගින් අතිරේක කළ හැකි රජයෙන් යම් මුදලක් ලබා ගන්නා සහනාධාර සහිත පාසල්; සහ නිරන්තරයෙන් හොඳම ප්‍රතිඵල ලබා ගන්නා සම්පූර්ණයෙන්ම පෞද්ගලික පාසල්. බොහෝ පෞද්ගලික පාසල් මධ්‍ය කුටුම්භ ආදායමෙන් 0,5 සිට 1 දක්වා පැමිණීමේ ගාස්තු අය කරයි.[56] ද්විතීයික පාසල සාර්ථකව අවසන් වූ පසු, සිසුන්ට උසස් අධ්‍යාපනයට ඉදිරියට යා හැකිය. චිලී හි උසස් අධ්‍යාපන පාසල් චිලී සාම්ප්‍රදායික විශ්ව විද්‍යාල වලින් සමන්විත වන අතර ඒවා රාජ්‍ය විශ්ව විද්‍යාල හෝ පෞද්ගලික විශ්ව විද්‍යාල ලෙස බෙදා ඇත. වෛද්‍ය විද්‍යාල ඇති අතර යුනිවර්සිඩෑඩ් ඩියාගෝ පෝටලේස් යන දෙකම යේල් විශ්ව විද්‍යාලය සමඟ හවුල්කාරිත්වයකින් නීති විද්‍යාල පිරිනමයි.[57 == යොමු කිරීම් == dac7qgk03nwa7wjabkklejhlxr2w8te 750370 750369 2025-06-23T08:28:34Z BuddhikaW88 37808 /* පෙරටුගාමීන් සහ ජනවාර්ගිකත්වය */ 750370 wikitext text/x-wiki චිලීහි 2017 සංගණනයේදී ජනගහනය 17,574,003 ක් වාර්තා විය. උපත් අනුපාතය පහත වැටීම හේතුවෙන් එහි ජනගහන වර්ධන අනුපාතය 1990 සිට අඩු වෙමින් පවතී.<ref>{{cite web |title=Anuario Estadísticas Vitales 2003 |url=http://www.ine.cl/canales/chile_estadistico/demografia_y_vitales/estadisticas_vitales/pdf/anuarios/vitales2003.zip |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200501215449/https://www.ine.cl/canales/chile_estadistico/demografia_y_vitales/estadisticas_vitales/pdf/anuarios/vitales2003.zip |archive-date=1 May 2020 |access-date=30 May 2008 |publisher=Instituto National de Estadísticas}}</ref> 2050 වන විට ජනගහනය ආසන්න වශයෙන් මිලියන 20.2 ක් දක්වා ළඟා වනු ඇතැයි අපේක්ෂා කෙරේ.<ref>{{cite web |title=Chile: Proyecciones y Estimaciones de Población. Total País 1950–2050 |url=http://www.ine.cl/canales/chile_estadistico/demografia_y_vitales/proyecciones/Informes/Microsoft%20Word%20-%20InforP_T.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20091230181515/http://www.ine.cl/canales/chile_estadistico/demografia_y_vitales/proyecciones/Informes/Microsoft%20Word%20-%20InforP_T.pdf |archive-date=30 December 2009 |publisher=Instituto National de Estadísticas}}</ref> === පෙරටුගාමීන් සහ ජනවාර්ගිකත්වය === [[File:Ministro_Osorio_entrega_terreno_a_Comunidad_Mapuche_Lorenzo_Quintrileo_de_Tirúa.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Ministro_Osorio_entrega_terreno_a_Comunidad_Mapuche_Lorenzo_Quintrileo_de_Tir%C3%BAa.jpg|thumb|ටිරුවාහි මාපුචේ කාන්තාවන්]] [[File:Misa_por_Chile_-_Banderas.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Misa_por_Chile_-_Banderas.jpg|thumb|චිලී කොඩි අතැති චිලී ජාතිකයන්]] මෙක්සිකෝවේ ජාතික ස්වයං පාලන විශ්ව විද්‍යාලයේ මෙක්සිකානු මහාචාර්ය ෆ්‍රැන්සිස්කෝ ලිස්කානෝ ඇස්තමේන්තු කළේ චිලී ජාතිකයන්ගෙන් 52.7% ක් සුදු ජාතිකයන්, 39.3% ක් මෙස්ටිසෝ ජාතිකයන් සහ 8% ක් ඇමරිකානු ඉන්දියානුවන් බවයි.<ref>{{cite journal|last1=Lizcano Fernández|first1=Francisco|date=August 2005|title=Composición Étnica de las Tres Áreas Culturales del Continente Americano al Comienzo del Siglo XXI|trans-title=Ethnic Composition of the Three Cultural Areas of the American Continent at the Beginning of the 21st Century|url=http://www.scielo.org.mx/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S1405-14352005000200185|url-status=live|journal=Convergencia|language=es|volume=12|issue=38|pages=185–232|archive-url=https://web.archive.org/web/20220922054604/https://www.scielo.org.mx/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S1405-14352005000200185|archive-date=22 September 2022|access-date=23 November 2020}}</ref> එන්සයික්ලොපීඩියා බ්‍රිටැනිකාට අනුව, 2002 වසර වන විට, චිලී ජාතිකයන්ගෙන් 22% ක් පමණක් සුදු ජාතිකයින් වූ අතර 72% ක් මෙස්ටිසෝ විය.<ref>{{Cite web |date=2024-12-10 |title=Chile - Indigenous, Mestizo, European {{!}} Britannica |url=https://www.britannica.com/place/Chile/People |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20241204141156/https://www.britannica.com/place/Chile/People |archive-date=4 December 2024 |access-date=2024-12-11 |website=www.britannica.com |language=en}}</ref> 1984 දී, චිලී හි මහජන සෞඛ්‍ය අධ්‍යයන සඳහා වන සමාජීය ජානමය යොමු රාමුව යන මාතෘකාව යටතේ චිලී හි රිවිස්ටා ඩි පීඩියාට්‍රියා ඩි චිලී අධ්‍යයනයකින් 67.9% යුරෝපීය සහ 32.1% ස්වදේශික ඇමරිකානුවන්ගේ මුතුන් මිත්තන් තීරණය කරන ලදී.<ref name="Valenzuela, 1984">{{cite journal|last1=Valenzuela|first1=C.|date=1984|title=Marco de referencia sociogenético para los estudios de Salud Pública en Chile|trans-title=Sociogenetic reference limits for public health studies in Chile|journal=Revista Chilena de Pediatría|language=es|volume=55|issue=2|pages=123–127|pmid=6473850|s2cid=162443939}}</ref><ref name="Vanegas et al, 2008">{{cite journal|last1=Vanegas L|first1=Jairo|last2=Villalón C|first2=Marcelo|last3=Valenzuela Y|first3=Carlos|date=May 2008|title=Ethnicity and race as variables in epidemiological research about inequity|journal=Revista médica de Chile|volume=136|issue=5|pages=637–644|doi=10.4067/S0034-98872008000500014|pmid=18769813|doi-access=free}}</ref> 1994 දී, ජීව විද්‍යාත්මක අධ්‍යයනයකින් චිලී සංයුතිය 64% යුරෝපීය සහ 35% ඇමරින්දියන් බව තීරණය කරන ලදී.<ref name="Cruz-Coke">{{cite journal|last=Cruz-Coke|first=Ricardo|year=1994|title=Genetic epidemiology of single gene defects in Chile|journal=Facultad de Medicina de la Universidad de Chile|location=Santiago de Chile|volume=31|issue=9|pages=702–706|doi=10.1136/jmg.31.9.702|pmc=1050080|pmid=7815439}}</ref> කැන්ඩෙලා ව්‍යාපෘතියේ මෑත කාලීන අධ්‍යයනයෙන් තහවුරු වූයේ චිලී හි ජාන සංයුතිය යුරෝපීය සම්භවයක් ඇති 52% ක් වන අතර, ජෙනෝමයෙන් 44% ක් ස්වදේශික ඇමරිකානුවන්ගෙන් (ඇමරින්දියන්) සහ 4% ක් අප්‍රිකාවෙන් පැමිණෙන අතර, චිලී ප්‍රධාන වශයෙන් මෙස්ටිසෝ රටක් බවට පත් කරමින් ජනගහනයෙන් අඩක් තුළ අප්‍රිකානු සම්භවයක් ඇති බවට සලකුණු ඇත.<ref>{{cite web |date=19 August 2013 |title=Estudio genético en chilenos muestra desconocida herencia africana &#124; El Dínamo |url=http://www.eldinamo.cl/2013/08/19/estudio-genetico-en-chilenos-muestra-desconocida-herencia-africana/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20140706180053/http://www.eldinamo.cl/2013/08/19/estudio-genetico-en-chilenos-muestra-desconocida-herencia-africana/ |archive-date=6 July 2014 |access-date=22 December 2013 |publisher=Eldinamo.cl}}</ref> දකුණු ඇමරිකානු රටවල් කිහිපයක බ්‍රසීලියා විශ්ව විද්‍යාලය විසින් සිදු කරන ලද තවත් ජානමය අධ්‍යයනයකින් චිලී සඳහා සමාන ජාන සංයුතියක් පෙන්නුම් කරන අතර, යුරෝපීය දායකත්වය 51.6% ක්, ඇමරිකානු ඉන්දියානු දායකත්වය 42.1% ක් සහ අප්‍රිකානු දායකත්වය 6.3% ක් වේ.<ref name="UB">{{cite thesis|last1=Godinho|first1=Neide Maria de Oliveira|title=O impacto das migrações na constituição genética de populações latino-americanas|trans-title=The impact of migration on the genetic makeup of Latin American populations|language=pt|date=2008|url=https://repositorio.unb.br/handle/10482/5542|access-date=23 November 2020|archive-date=12 November 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20201112044147/https://repositorio.unb.br/handle/10482/5542|url-status=live}}</ref> 2015 දී, තවත් අධ්‍යයනයකින් යුරෝපීය 57% ක්, ස්වදේශික ඇමරිකානු 38% ක් සහ අප්‍රිකානු 2.5% ක් තුළ ජාන සංයුතිය ස්ථාපිත කරන ලදී.<ref>{{cite journal|last=Homburger|first=Julian|display-authors=et al|year=2015|title=Genomic Insights into the Ancestry and Demographic History of South America|journal=[[PLOS Genetics]]|volume=11|issue=12|at=1005602|doi=10.1371/journal.pgen.1005602|pmc=4670080|pmid=26636962|doi-access=free}}</ref> චිලී විශ්ව විද්‍යාලයේ මහජන සෞඛ්‍ය පොත් පිංචක සඳහන් වන්නේ ජනගහනයෙන් 35% ක් කොකේසියානු සම්භවයක් ඇති බවයි; "ප්‍රධාන වශයෙන් සුදු" මෙස්ටිසෝවරු මුළු 65% ක් ලෙස ඇස්තමේන්තු කර ඇති අතර, ස්වදේශික ඇමරිකානුවන් (අමරින්ඩියන්වරු) ඉතිරි 5% න් සමන්විත වේ.<ref name="UC">{{cite web |title=5.2.6. Estructura racial |url=http://mazinger.sisib.uchile.cl/repositorio/lb/ciencias_quimicas_y_farmaceuticas/medinae/cap2/5b6.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20071016124831/http://mazinger.sisib.uchile.cl/repositorio/lb/ciencias_quimicas_y_farmaceuticas/medinae/cap2/5b6.html |archive-date=16 October 2007 |access-date=26 August 2007 |work=La Universidad de Chile}} ([http://mazinger.sisib.uchile.cl/repositorio/lb/ciencias_quimicas_y_farmaceuticas/medinae/ Main page] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090916211140/http://mazinger.sisib.uchile.cl/repositorio/lb/ciencias_quimicas_y_farmaceuticas/medinae/|date=16 September 2009}})</ref> ජානමය සලකා බැලීම් තිබියදීත්, බොහෝ චිලී ජාතිකයන්, විමසුවහොත්, සුදු ජාතිකයන් ලෙස ස්වයං-හඳුනා ගනු ඇත. 2011 ලතින් බැරමෙට්‍රෝ සමීක්ෂණය චිලී හි ප්‍රතිචාර දැක්වූවන්ගෙන් විමසුවේ ඔවුන් තමන් අයත් වන්නේ කුමන ජාතියටදැයි සලකන බවයි. බොහෝ දෙනෙක් "සුදු" (59%) ලෙස පිළිතුරු දුන් අතර, 25% ක් "මෙස්ටිසෝ" යැයි පැවසූ අතර 8% ක් "ස්වදේශික" ලෙස ස්වයං-වර්ගීකරණය කළහ.<ref>{{cite web |title=Informe Latinobarómetro 2011 |url=http://www.latinobarometro.org/latino/LATContenidos.jsp |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20160113084058/http://www.latinobarometro.org/latino/LATContenidos.jsp |archive-date=13 January 2016 |access-date=13 July 2013 |publisher=Latinobarometro.org}}</ref> 2002 ජාතික මත විමසුමකින් හෙළි වූයේ චිලී ජාතිකයන්ගෙන් බහුතරයක් (43.4%) හෝ ඊට වැඩි ප්‍රමාණයක් (8.3%) "ස්වදේශික රුධිරය" ඇති බව විශ්වාස කළ අතර, 40.3% ක් ප්‍රතිචාර දැක්වූයේ ඔවුන්ට කිසිවක් නොමැති බවයි.<ref>{{cite web |date=July 2002 |title=Encuesta CEP, Julio 2002 |url=http://www.cepchile.cl/enc_encuestas.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130429001707/http://www.cepchile.cl/enc_encuestas.html |archive-date=29 April 2013 |access-date=18 May 2012 |language=es}}</ref> චිලී යනු ආදිවාසීන් පිළිබඳ එකම බැඳීමක් ඇති ජාත්‍යන්තර නීතිය වන 1989 ආදිවාසී සහ ගෝත්‍රික ජනතා සම්මුතියට අත්සන් කර අනුමත කළ රටවල් 22 න් එකකි.<ref>{{cite web |date=9 January 2004 |title=ILOLEX: submits English query |url=http://www.ilo.org/ilolex/cgi-lex/ratifce.pl?C169 |url-status=dead |archive-url=http://arquivo.pt/wayback/20091225170052/http://www.ilo.org/ilolex/cgi-lex/ratifce.pl?C169 |archive-date=25 December 2009 |publisher=Ilo.org}}</ref> එය 1989 දී ජාත්‍යන්තර කම්කරු සංවිධානයේ (ILO) සම්මුතිය 169 ලෙස සම්මත කරන ලදී. 2008 දී චිලී එය අනුමත කළේය. 2009 නොවැම්බර් මාසයේදී චිලී අධිකරණ තීන්දුවක්, ස්වදේශික අයිතිවාසිකම් පිළිබඳ සන්ධිස්ථාන තීන්දුවක් ලෙස සලකනු ලැබූ අතර, සම්මුතිය භාවිතා කළේය. අයිමාරා ජල අයිතිවාසිකම් පිළිබඳ ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණ තීන්දුව, පොසෝ ඇල්මොන්ටේ විනිශ්චය සභාව සහ ඉක්වික් අභියාචනාධිකරණය යන දෙකෙහිම තීන්දු තහවුරු කළ අතර චිලී හි ILO සම්මුතිය 169 හි පළමු අධිකරණමය යෙදුම සනිටුහන් කරයි.<ref>{{cite web |date=30 November 2009 |title=Chile's Supreme Court Upholds Indigenous Water Use Rights |url=http://www.santiagotimes.cl/index.php?option=com_content&view=article&id=17739:chiles-supreme-court-upholds-indigenous-water-use-rights&catid=19:other&Itemid=142 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20100303200719/http://www.santiagotimes.cl/index.php?option=com_content&view=article&id=17739:chiles-supreme-court-upholds-indigenous-water-use-rights&catid=19:other&Itemid=142 |archive-date=3 March 2010 |access-date=2 March 2010 |work=The Santiago Times}}</ref> මුල්ම යුරෝපීය සංක්‍රමණිකයන් 16 වන සියවසේ පැමිණි ස්පාඤ්ඤ යටත් විජිතවාදීන් විය.<ref>{{Cite web |title=Osasuna Saila - Eusko Jaurlaritza |url=https://www.euskadi.eus/eusko-jaurlaritza/osasun-saila/hasiera/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210410191534/https://www.euskadi.eus/eusko-jaurlaritza/osasun-saila/hasiera/ |archive-date=10 April 2021 |access-date=1 April 2021 |website=Euskadi.eus |language=Basque}}</ref> මධ්‍යම චිලීයේ ඇමරින්ඩියන් ජනගහනය යටත් විජිත යුගයේ ආරම්භයේ දී ස්පාඤ්ඤ පදිංචිකරුවන්ගේ ජනගහනයට අවශෝෂණය කර අද චිලී හි පවතින විශාල මෙස්ටිසෝ ජනගහනය ඇති කළේය; මෙස්ටිසෝවරු නූතන මධ්‍යම හා පහළ පන්ති නිර්මාණය කරති. 18 වන සහ 19 වන සියවස් වලදී, බොහෝ බාස්ක්වරු චිලීයට පැමිණි අතර එහිදී ඔවුන් කැස්ටිලියානු සම්භවයක් ඇති ප්‍රභූන් සමඟ ඒකාබද්ධ වූහ. පශ්චාත් යටත් විජිත චිලී කිසි විටෙකත් සංක්‍රමණිකයින් සඳහා විශේෂයෙන් ආකර්ශනීය ගමනාන්තයක් නොවීය, එහි දුරස්ථභාවය සහ යුරෝපයෙන් දුරස්ථභාවය හේතුවෙන්.<ref name="Euzko">{{cite web |author=Waldo Ayarza Elorza |title=De los Vascos, Oñati y los Elorza |url=http://www.euzkoetxeachile.cl/libros/04-De%20los%20Vascos%20Onati%20y%20los%20Elorza-2.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130819165814/http://www.euzkoetxeachile.cl/libros/04-De%20los%20Vascos%20Onati%20y%20los%20Elorza-2.pdf |archive-date=19 August 2013 |access-date=13 July 2013 |pages=59, 65, 66}}</ref><ref name="HistoriaContemporaneaDeChile">{{cite book |last1=Salazar Vergara |first1=Gabriel |title=Historia contemporánea de Chile: Actores, identidad y movimiento. II |last2=Pinto |first2=Julio |publisher=[[Lom Ediciones]] |year=1999 |isbn=978-956-282-174-2 |pages=76–81 |chapter=La Presencia Inmigrante |access-date=14 July 2013 |chapter-url=https://books.google.com/books?id=Vyx8JQtvU78C&pg=PA78 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020127/https://books.google.com/books?id=Vyx8JQtvU78C&pg=PA78 |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> යුරෝපීයයන් මැගෙලන් සමුද්‍ර සන්ධිය හරහා දිගු ගමනක් යාම හෝ ඇන්ඩීස් තරණය කිරීම වෙනුවට ඔවුන්ගේ මව්බිමට සමීප රටවල රැඳී සිටීමට කැමැත්තක් දැක්වූහ.<ref name="Euzko" /> යුරෝපීය සංක්‍රමණය චිලීයේ ජනවාර්ගික සංයුතියේ සැලකිය යුතු වෙනසක් ඇති කළේ නැත, මැගෙලන් කලාපය හැර.<ref name="C1907">{{cite web |date=1907 |title=Memoria presentada al Supremo Gobierno por la Comision Central del Censo |url=http://www.ine.cl/canales/usuarios/cedoc_online/censos/pdf/censo_1907.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090919222206/http://www.ine.cl/canales/usuarios/cedoc_online/censos/pdf/censo_1907.pdf |archive-date=19 September 2009 |access-date=13 February 2013 |language=es}}</ref> චිලීයට පැමිණි එකම ප්‍රධාන යුරෝපීය සංක්‍රමණික කණ්ඩායම ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයන් වූ අතර,<ref name="Euzko" /> ආර්ජන්ටිනාවට හෝ බ්‍රසීලයට වැනි මහා පරිමාණ සංක්‍රමණ කිසිදා සිදු නොවීය.<ref name="HistoriaContemporaneaDeChile" /> 1851 සහ 1924 අතර කාලය තුළ, චිලීයට ලතින් ඇමරිකාවට යුරෝපීය සංක්‍රමණයෙන් ලැබුණේ 0.5% ක් පමණි, ආර්ජන්ටිනාවට 46% ක්, බ්‍රසීලයට 33% ක්, කියුබාවට 14% ක් සහ උරුගුවේට 4% ක් විය.<ref name="Euzko" /> කෙසේ වෙතත්, චිලී සමාජයේ සංක්‍රමණිකයන් සැලකිය යුතු කාර්යභාරයක් ඉටු කර ඇති බව අවිවාදිතය.<ref name="HistoriaContemporaneaDeChile" /> 19 වන සහ 20 වන සියවස් වලදී චිලී වෙත සංක්‍රමණිකයන් පැමිණියේ ප්‍රංශය,<ref>{{cite journal|last=Parvex|first=R.|date=2014|title=Le Chili et les mouvements migratoires|url=https://journals.openedition.org/hommesmigrations/2720|url-status=live|journal=Hommes & Migrations|issue=Nº 1305|pages=71–76|doi=10.4000/hommesmigrations.2720|archive-url=https://web.archive.org/web/20200801043210/https://journals.openedition.org/hommesmigrations/2720|archive-date=1 August 2020|access-date=21 July 2020|doi-access=free}}</ref> මහා බ්‍රිතාන්‍යය,<ref name="Británicos, 700.000">{{cite web |author=Jorge Sanhueza Aviléz |title=Historia de Chile: Otros Artículos. Británicos y Anglosajones en Chile durante el siglo XIX |url=http://www.biografiadechile.cl/detalle.php?IdContenido=1673&IdCategoria=91&IdArea=488&TituloPagina=Historia%20de%20Chile |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20201112003642/http://www.biografiadechile.cl/detalle.php?IdContenido=1673 |archive-date=12 November 2020 |access-date=16 March 2012 |publisher=Biografía de Chile}}</ref> ජර්මනිය,<ref name="Alemanes, 500.000">{{cite news|url=http://www.dw.de/alemanes-en-chile-entre-el-pasado-colono-y-el-presente-empresarial/a-14958983-1|title=Alemanes en Chile: entre el pasado colono y el presente empresarial|author=Victoria Dannemann|access-date=21 July 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20150501162120/http://www.dw.de/alemanes-en-chile-entre-el-pasado-colono-y-el-presente-empresarial/a-14958983-1|archive-date=1 May 2015|publisher=Deustche-Welle|url-status=live}}</ref> සහ ක්‍රොඒෂියාව,<ref name="Croatas, 400.000">{{cite web |title=Inmigración a Chile |url=http://www.domovina.cl/inmigrantes-otras.php |archive-url=https://web.archive.org/web/20150702225324/http://www.domovina.cl/inmigrantes-otras.php |archive-date=2 July 2015 |publisher=Domivina}}</ref> යනාදී රටවලින් ය. විවිධ යුරෝපීය ජනවාර්ගික කණ්ඩායම්වලින් පැවත එන්නන් බොහෝ විට චිලී හි අන්තර් විවාහ වෙති. මෙම අන්තර් විවාහය සහ සංස්කෘතීන් සහ ජාතීන් මිශ්‍ර කිරීම චිලී මධ්‍යම සහ ඉහළ පන්තිවල වර්තමාන සමාජය සහ සංස්කෘතිය හැඩගැස්වීමට උපකාරී වී ඇත.<ref name="deia.com">{{cite web |date=22 May 2008 |title=entrevista al Presidente de la Cámara vasca |url=http://www.deia.com/es/impresa/2008/05/22/bizkaia/ekonomia/469496.php |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090511001812/http://www.deia.com/es/impresa/2008/05/22/bizkaia/ekonomia/469496.php |archive-date=11 May 2009 |publisher=Deia.com}}</ref> එසේම, චිලී ජනගහනයෙන් ආසන්න වශයෙන් 500,000 ක් පූර්ණ හෝ අර්ධ පලස්තීන සම්භවයක් ඇති අය වන අතර,<ref>{{cite web |date=7 April 2003 |title=Chile: Palestinian refugees arrive to warm welcome |url=http://www.adnkronos.com/AKI/English/CultureAndMedia/?id=1.0.2050534508 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20171124194143/http://www1.adnkronos.com/AKI/English/CultureAndMedia/?id=1.0.2050534508 |archive-date=24 November 2017 |access-date=29 October 2009 |publisher=Adnkronos.com}}</ref><ref>{{cite web |title=500,000 descendientes de primera y segunda generación de palestinos en Chile |url=http://laventana.casa.cult.cu/modules.php?name=News&file=article&sid=514 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090722073846/http://laventana.casa.cult.cu/modules.php?name=News&file=article&sid=514 |archive-date=22 July 2009 |access-date=13 July 2013 |publisher=Laventana.casa.cult.cu}}</ref> සහ අරාබි සම්භවයක් ඇති අය 800,000 කි.<ref name="Oriente próximo, 800.000, Palestinos, 500.000">{{cite news|url=http://www.ibtimes.com/arabs-andes-chile-unlikely-long-term-home-large-palestinian-community-1449718|title=Arabs in the Andes? Chile, The Unlikely Long-Term Home of a Large Palestinian Community|author=Ghosh P.|work=International Business Times|access-date=29 September 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20210423212551/https://www.ibtimes.com/arabs-andes-chile-unlikely-long-term-home-large-palestinian-community-1449718|archive-date=23 April 2021|url-status=live}}</ref> චිලී හි දැනට ලතින් ඇමරිකානු සංක්‍රමණිකයන් මිලියන 1.5 ක් සිටින අතර, ප්‍රධාන වශයෙන් වෙනිසියුලාව, පේරු, හයිටි, කොලොම්බියාව, බොලිවියාව සහ ආර්ජන්ටිනාව යන රටවලින් පැමිණේ; 2019 දී මුළු ජනගහනයෙන් 8% ක්, පැවත එන්නන් ගණන් නොගෙන.<ref name="INE-DEM, 2019">[https://www.ine.cl/prensa/2020/03/12/seg%C3%BAn-estimaciones-la-cantidad-de-personas-extranjeras-residentes-habituales-en-chile-bordea-los-1-5-millones-al-31-de-diciembre-de-2019 Estimación de Población Extranjera en Chile, al 31 de diciembre de 2019] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20220504115042/https://www.ine.cl/prensa/2020/03/12/seg%C3%BAn-estimaciones-la-cantidad-de-personas-extranjeras-residentes-habituales-en-chile-bordea-los-1-5-millones-al-31-de-diciembre-de-2019|date=4 May 2022}}, del Departamento de Extranjería y Migración (DEM) del Instituto Nacional de Estadísticas de Chile (INE), pp. 21. Retrieved 29 Juny 2020.</ref><ref>{{cite web |title=Chile: Moving Towards a Migration Policy |url=http://www.migrationinformation.org/Profiles/display.cfm?ID=199 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140215080515/http://migrationinformation.org/Profiles/display.cfm?ID=199 |archive-date=15 February 2014 |access-date=1 August 2011 |publisher=Migrationinformation.org}}</ref> 2002 ජාතික සංගණනයට අනුව, 1992 සිට චිලියේ විදේශීය-උපන් ජනගහනය 75% කින් වැඩි වී ඇත.<ref>{{cite web |last=Landaburu |first=Juan |date=24 June 2007 |title=El debate sobre la inmigración ilegal se extiende a la región |url=http://www.lanacion.com.ar/nota.asp?nota_id=920108 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090213112339/http://www.lanacion.com.ar/nota.asp?nota_id=920108 |archive-date=13 February 2009 |access-date=31 December 2008 |work=[[La Nación]]}}</ref> 2021 නොවැම්බර් වන විට, ලතින් ඇමරිකාවේ වෙනත් තැන්වල සිට චිලී රටට ඇතුළු වන පුද්ගලයින් සංඛ්‍යාව පසුගිය දශකය තුළ ශීඝ්‍රයෙන් වර්ධනය වී ඇති අතර, පසුගිය වසර තුන තුළ මිලියන 1.5 දක්වා තුන් ගුණයකින් වැඩි වී ඇති අතර, හයිටියේ (ආසන්න වශයෙන් 180,000) සහ වෙනිසියුලාවේ (ආසන්න වශයෙන් 460,000) මානුෂීය අර්බුද හේතුවෙන් පැමිණීම් සිදු වී ඇත.<ref>{{Cite web |date=20 November 2021 |title=Chilean Election Unlikely to Halt New Barriers to Immigration |url=https://globalriskinsights.com/2021/11/chilean-election-unlikely-to-halt-new-barriers-to-immigration/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20211121064647/https://globalriskinsights.com/2021/11/chilean-election-unlikely-to-halt-new-barriers-to-immigration/ |archive-date=21 November 2021 |access-date=21 November 2021 |work=Global Risk Insights}}</ref> === නාගරිකකරණය === About 85% of the country's population lives in urban areas, with 40% living in [[Santiago|Greater Santiago]]. The largest agglomerations according to the 2002 census are Greater Santiago with 5.6 million people, [[Greater Concepción]] with 861,000 and [[Greater Valparaíso]] with 824,000. නාගරිකකරණය රටේ ජනගහනයෙන් 85% ක් පමණ නාගරික ප්‍රදේශවල ජීවත් වන අතර 40% ක් මහා සන්තියාගෝ හි ජීවත් වෙති. 2002 සංගණනයට අනුව විශාලතම සමූහකරණයන් වන්නේ මිලියන 5.6 ක ජනතාවක් සිටින මහා සන්තියාගෝ, 861,000 ක් සිටින මහා කන්සෙප්සියන් සහ 824,000 ක් සිටින මහා වල්පරයිසෝ ය.<ref>{{cite web |title=List of Chilean cities |url=http://www.observatoriourbano.cl/indurb/pre_ciudades.asp?id_user=0&idComCiu=0 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160304031912/http://www.observatoriourbano.cl/indurb/pre_ciudades.asp?id_user=0&idComCiu=0 |archive-date=4 March 2016 |publisher=Observatorio Urbano, Ministerio de Vivienda y Urbanismo de Chile}}</ref> {{Largest cities of Chile}} === ආගම === {{bar box|title=Religious background in Chile (2012 Census)<ref name=CIA>{{Cite CIA World Factbook|country=Chile|access-date=29 January 2017}}</ref><ref name=CENSUS2012>{{cite web|url=https://www.cooperativa.cl/noticias/site/artic/20130425/asocfile/20130425190105/resultados_censo_2012_poblacion_vivienda_tomosiyii.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20140415043914/http://www.cooperativa.cl/noticias/site/artic/20130425/asocfile/20130425190105/resultados_censo_2012_poblacion_vivienda_tomosiyii.pdf |archive-date=15 April 2014 |url-status=live|title=Resultados XVIII Censo de Población|date=2012}}</ref>|titlebar=#ddd|left1=Religion|right1=Percent|float=right|bars={{bar percent|[[Catholic Church]]|DarkBlue|66.7}} {{bar percent|[[Protestantism]]|Skyblue|16.4}} {{bar percent|[[Irreligion|No religion]]|grey|11.5}} {{bar percent|Others|Orange|4.5}} {{bar percent|Unspecified|Black|1.1}}}} [[File:Catedral_Metropolitana_de_Santiago_2012-09-01_10-05-15.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Catedral_Metropolitana_de_Santiago_2012-09-01_10-05-15.jpg|thumb|1748 සහ 1906 අතර ඉදිකරන ලද සන්තියාගෝ මෙට්‍රොපොලිටන් ආසන දෙව්මැදුර]] [[File:Iglesia_de_Achao_-_fachada.JPG|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Iglesia_de_Achao_-_fachada.JPG|thumb|267x267පික්|18 වන සියවසේ ඉදිකරන ලද සහ දැන් යුනෙස්කෝ ලෝක උරුම අඩවියක් වන අචාඕහි සැන්ටා මාරියා ද ලොරෙටෝ පල්ලිය.]] Historically, the [[:en:Indigenous_peoples_in_Chile|indigenous peoples in Chile]] observed a variety of religions before the [[:en:Conquest_of_Chile|Spanish conquest]] in the 16th century. During [[:en:Colonial_Chile|Spanish rule]] and the first century of Chilean independence, the [[:en:Catholic_Church|Catholic Church]] was one of the most powerful institutions in the country. In the late 19th century, liberal policies (the so-called ''Leyes laicas'' or "lay laws") started to reduce the influence of the clergy and the promulgation of a [[:en:Chilean_Constitution_of_1925|new Constitution]] in 1925 established the [[:en:Separation_of_church_and_state|separation of church and state]]. ඓතිහාසික වශයෙන්, 16 වන සියවසේ ස්පාඤ්ඤ ආක්‍රමණයට පෙර චිලීයේ ආදිවාසී ජනතාව විවිධ ආගම් නිරීක්ෂණය කළහ. ස්පාඤ්ඤ පාලනය සහ චිලී නිදහසේ පළමු සියවස තුළ, කතෝලික පල්ලිය රටේ බලවත්ම ආයතනවලින් එකකි. 19 වන සියවසේ අගභාගයේදී, ලිබරල් ප්‍රතිපත්ති (ඊනියා ලේයිස් ලයිකාස් හෝ "ගිහි නීති") පූජක පක්ෂයේ බලපෑම අඩු කිරීමට පටන් ගත් අතර 1925 දී නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවක් ප්‍රකාශයට පත් කිරීමත් සමඟ පල්ලිය සහ රාජ්‍යය වෙන් කිරීම ස්ථාපිත විය.<ref>{{Cite book |last=H. |first=Smith, Brian |title=The Church and Politics in Chile Challenges to Modern Catholicism. |date=2014 |publisher=Princeton University Press |isbn=978-1-4008-5697-8 |oclc=1170509102}}</ref> {{As of|2012}}, 66.6% of Chilean population over 15 years of age claimed to adhere to the Roman Catholic church, a decrease from the 70% reported in the 2002 census. In the same census of 2012, 17% of Chileans reported adherence to an Evangelical church ("Evangelical" in the census referred to all Christian denominations other than the Roman Catholic and [[:en:Eastern_Orthodox_Church|Orthodox]]—Greek, Persian, Serbian, Ukrainian, and Armenian—churches, [[:en:The_Church_of_Jesus_Christ_of_Latter-day_Saints|the Church of Jesus Christ of Latter-day Saints]], [[:en:Seventh-day_Adventists|Seventh-day Adventists]], and [[:en:Jehovah's_Witnesses|Jehovah's Witnesses]]: essentially, those denominations generally still termed "[[:en:Protestants|Protestant]]" in most English-speaking lands, although [[:en:Adventism|Adventism]] is often considered an Evangelical denomination as well). Approximately 90% of Evangelical Christians are [[:en:Pentecostal|Pentecostal]]. but [[:en:Wesleyan_Church|Wesleyan]], [[:en:Lutheran|Lutheran]], [[:en:Anglican|Anglican]], [[:en:Anglicanism|Episcopalian]], [[:en:Presbyterian|Presbyterian]], [[:en:Reformed_churches|other Reformed]], [[:en:Baptist|Baptist]], and [[:en:Methodist_church|Methodist churches]] also are present amongst Chilean Evangelical churches. Irreligious people, atheists, and agnostics account for around 12% of the population. 2012 වන විට, චිලී ජනගහනයෙන් වයස අවුරුදු 15 ට වැඩි 66.6%<ref name="censo.cl">{{cite web |date=7 September 2015 |title=Population 15 years of age or older, by religion, region, sex and age groups. (censused population) |url=http://plazapublica.cl/wp-content/uploads/658799.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20170207182725/http://plazapublica.cl/wp-content/uploads/658799.pdf |archive-date=7 February 2017 |access-date=23 March 2018 |language=es |format=.pdf}}</ref> ක් රෝමානු කතෝලික පල්ලියට අනුගත වන බව ප්‍රකාශ කළ අතර, එය 2002 සංගණනයේදී වාර්තා වූ 70%<ref>7,853,428 out of 11,226,309 people over 15 years of age. {{cite web |title=Population 15 years of age or older, by religion, administrative division, sex and age groups |url=http://www.ine.cl/cd2002/cuadros/6/C6_00000.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20060519100306/http://www.ine.cl/cd2002/cuadros/6/C6_00000.pdf |archive-date=19 May 2006 |access-date=1 March 2014 |work=Censo 2002 |language=es}}</ref> ට වඩා අඩුවීමකි. 2012 සංගණනයේදීම, චිලී ජාතිකයන්ගෙන් 17% ක් එවැන්ජලිකල් පල්ලියකට අනුගත වන බව වාර්තා විය (සංගණනයේදී "එවැන්ජලිකල්" යනු රෝමානු කතෝලික සහ ඕතඩොක්ස් - ග්‍රීක, පර්සියානු, සර්බියානු, යුක්‍රේනියානු සහ ආර්මේනියානු - පල්ලි, පසුකාලීන සාන්තුවරයන්ගේ ජේසුස් ක්‍රිස්තුස් වහන්සේගේ පල්ලිය, සෙවන්ත්-ඩේ ඇඩ්වෙන්ටිස්ට්වරුන් සහ යෙහෝවාගේ සාක්ෂිකරුවන් හැර අනෙකුත් සියලුම ක්‍රිස්තියානි නිකායන් ගැන සඳහන් කරයි: මූලික වශයෙන්, බොහෝ ඉංග්‍රීසි කතා කරන රටවල එම නිකායන් සාමාන්‍යයෙන් තවමත් "ප්‍රොතෙස්තන්ත" ලෙස හැඳින්වේ, නමුත් ඇඩ්වෙන්ටිස්වාදය බොහෝ විට එවැන්ජලිකල් නිකායක් ලෙසද සැලකේ). එවැන්ජලිකල් කිතුනුවන්ගෙන් ආසන්න වශයෙන් 90% ක් පෙන්තකොස්ත ජාතිකයෝ වෙති. නමුත් වෙස්ලියන්, ලුතරන්, ඇන්ග්ලිකන්, එපිස්කෝපලියන්, ප්‍රෙස්බිටේරියන්, වෙනත් ප්‍රතිසංස්කරණ, බැප්ටිස්ට් සහ මෙතෝදිස්ත පල්ලි ද චිලී එවැන්ජලිකල් පල්ලි අතර පවතී.<ref name="religiousfreedomreport">{{cite web |date=19 September 2008 |title=Chile |url=https://2001-2009.state.gov/g/drl/rls/irf/2008/108518.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230404113441/https://2001-2009.state.gov/g/drl/rls/irf/2008/108518.htm |archive-date=4 April 2023 |access-date=22 May 2019 |work=International Religious Freedom Report |publisher=United States Department of State}}</ref> ආගමික නොවන පුද්ගලයින්, අදේවවාදීන් සහ අඥෙයවාදීන් ජනගහනයෙන් 12% ක් පමණ වේ. By 2015, the major religion in Chile remained Christianity (68%), with an estimated 55% of Chileans belonging to the Roman Catholic church, 13% to various Evangelical churches, and just 7% adhering to any other religion. Agnostics and atheist were estimated at 25% of the population. Chile has a [[:en:Baháʼí_Faith|Baháʼí]] religious community, and is home to the Baháʼí mother temple, or continental [[:en:Baháʼí_House_of_Worship|House of Worship]], for Latin America. Completed in 2016, it serves as a space for people of all religions and backgrounds to gather, meditate, reflect, and worship. It is formed from cast glass and translucent marble and has been described as innovative in its architectural style. 2015 වන විට, චිලියේ ප්‍රධාන ආගම ක්‍රිස්තියානි ධර්මය (68%) ලෙස පැවතුනි, ඇස්තමේන්තුගත චිලී ජාතිකයන්ගෙන් 55% ක් රෝමානු කතෝලික පල්ලියට අයත් වන අතර, 13% ක් විවිධ එවැන්ජලිකල් පල්ලිවලට අයත් වන අතර, 7% ක් පමණක් වෙනත් ඕනෑම ආගමකට අනුගත වේ. අඥෙයවාදීන් සහ අදේවවාදීන් ජනගහනයෙන් 25% ක් ලෙස ගණන් බලා ඇත.<ref>{{Cite web |date=7 September 2015 |title=Track semanal de Opinión Pública |trans-title=Weekly Public Opinion Track |url=http://plazapublica.cl/wp-content/uploads/658799.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20170207182725/http://plazapublica.cl/wp-content/uploads/658799.pdf |archive-date=7 February 2017 |access-date=11 December 2018 |language=es}}</ref> චිලියේ බහායි ආගමික ප්‍රජාවක් ඇති අතර, ලතින් ඇමරිකාව සඳහා බහායි මව් දේවමාළිගාව හෝ මහාද්වීපික නමස්කාර මන්දිරය පිහිටා ඇත. 2016 දී නිම කරන ලද මෙය, සියලු ආගම් සහ පසුබිම්වල පුද්ගලයින්ට රැස්වීමට, භාවනා කිරීමට, පරාවර්තනය කිරීමට සහ නමස්කාර කිරීමට අවකාශයක් ලෙස සේවය කරයි.<ref>{{Cite web |author-last=Purushotma |author-first=Shastri |date=6 December 2017 |title=Breathtaking Baha'i Temple Rises in Chile |url=https://www.huffingtonpost.com/shastri-purushotma/bahai-temple-of-light-ris_b_6242968.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20161205142740/http://www.huffingtonpost.com/shastri-purushotma/bahai-temple-of-light-ris_b_6242968.html |archive-date=5 December 2016 |access-date=5 August 2021 |website=[[HuffPost]] |agency=HuffPost}}</ref> එය වාත්තු වීදුරු සහ පාරභාසක කිරිගරුඬ වලින් සෑදී ඇති අතර එහි ගෘහ නිර්මාණ ශෛලිය තුළ නව්‍ය ලෙස විස්තර කර ඇත.<ref>{{Cite web |author-last=Purushotma |author-first=Shastri |date=6 December 2017 |title=Breathtaking Baha'i Temple Rises in Chile |url=https://www.huffingtonpost.com/shastri-purushotma/bahai-temple-of-light-ris_b_6242968.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20161205142740/http://www.huffingtonpost.com/shastri-purushotma/bahai-temple-of-light-ris_b_6242968.html |archive-date=5 December 2016 |access-date=21 February 2019 |website=[[HuffPost]] |agency=HuffPost}}</ref> The Constitution guarantees the right to [[:en:Freedom_of_religion|freedom of religion]], and other laws and policies contribute to generally free religious practice. The law at all levels fully protects this right against abuse by either governmental or private actors. Church and state are officially [[:en:Separation_of_church_and_state|separate]] in Chile. A 1999 law on religion prohibits [[:en:Religious_discrimination|religious discrimination]]. However, the Roman Catholic church for mostly historical and social reasons enjoys a privileged status and occasionally receives preferential treatment. Government officials attend Roman Catholic events as well as major Evangelical and Jewish ceremonies. The Chilean government treats the religious holidays of Christmas, [[:en:Good_Friday|Good Friday]], the [[:en:Our_Lady_of_Mount_Carmel|Feast of the Virgin of Carmen]], the [[:en:Feast_of_Saints_Peter_and_Paul|Feast of Saints Peter and Paul]], the [[:en:Assumption_of_Mary|Feast of the Assumption]], [[:en:All_Saints'_Day|All Saints' Day]], and the [[:en:Feast_of_the_Immaculate_Conception|Feast of the Immaculate Conception]] as [[:en:Public_holiday|national holidays]]. Recently, the government declared 31 October, [[:en:Reformation_Day|Reformation Day]], to be an additional national holiday, in honor of the Evangelical churches of the country The [[:en:Patron_saint|patron saints]] of Chile are [[:en:Our_Lady_of_Mount_Carmel|Our Lady of Mount Carmel]] and [[:en:Saint_James_the_Greater|Saint James the Greater]] (''Santiago''). In 2005, [[:en:Pope_Benedict_XVI|Pope Benedict XVI]] canonized [[:en:Alberto_Hurtado|Alberto Hurtado]], who became the country's second native Roman Catholic saint after [[:en:Teresa_de_los_Andes|Teresa de los Andes]]. ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව ආගමික නිදහසේ අයිතිය සහතික කරන අතර, අනෙකුත් නීති සහ ප්‍රතිපත්ති සාමාන්‍යයෙන් නිදහස් ආගමික පිළිවෙත් සඳහා දායක වේ. රජයේ හෝ පෞද්ගලික ක්‍රියාකාරීන් විසින් අපයෝජනය කිරීමට එරෙහිව සියලුම මට්ටම්වල නීතිය මෙම අයිතිය සම්පූර්ණයෙන්ම ආරක්ෂා කරයි.<ref name="religiousfreedomreport" /> චිලියේ පල්ලිය සහ රාජ්‍යය නිල වශයෙන් වෙන්ව පවතී. 1999 ආගම පිළිබඳ නීතියක් ආගමික වෙනස්කම් කිරීම තහනම් කරයි. කෙසේ වෙතත්, බොහෝ දුරට ඓතිහාසික හා සමාජීය හේතූන් මත රෝමානු කතෝලික පල්ලිය වරප්‍රසාද ලත් තත්වයක් භුක්ති විඳින අතර ඉඳහිට මනාප සැලකිල්ලක් ලබා ගනී.<ref>Bill Kte'pi, "Chile", in Robert E. Emery, ''Cultural Sociology of Divorce: An Encyclopedia, Volume 1'' (London: Sage, 2013), 266–68. books.google.com/books?id=wzJdSIfeeTQC&pg=PA266 {{ISBN|9781412999588}}</ref> රජයේ නිලධාරීන් රෝමානු කතෝලික උත්සව මෙන්ම ප්‍රධාන එවැන්ජලිකල් සහ යුදෙව් උත්සව සඳහා සහභාගී වේ.<ref name="religiousfreedomreport" /> චිලී රජය නත්තල්, සුබ සිකුරාදා, කාමන් කන්‍යාවගේ මංගල්‍යය, පේතෘස් සහ පෝල් සාන්තුවරයන්ගේ මංගල්‍යය, උපකල්පන මංගල්‍යය, සියලු සාන්තුවරයන්ගේ දිනය සහ නිර්මල පිළිසිඳ ගැනීමේ මංගල්‍යය යන ආගමික නිවාඩු දින ජාතික නිවාඩු දින ලෙස සලකයි.<ref name="religiousfreedomreport" /> මෑතකදී, රජය විසින් ඔක්තෝබර් 31, ප්‍රතිසංස්කරණ දිනය, රටේ එවැන්ජලිකල් පල්ලිවලට ගෞරවයක් වශයෙන් අතිරේක ජාතික නිවාඩු දිනයක් ලෙස ප්‍රකාශයට පත් කරන ලදී.<ref>{{Cite news|url=http://www.economist.com/world/americas/displaystory.cfm?story_id=12564066|title=Hola, Luther|date=6 November 2008|newspaper=The Economist|archive-url=https://web.archive.org/web/20081210125640/http://www.economist.com/world/americas/displaystory.cfm?story_id=12564066|archive-date=10 December 2008|url-status=dead}}</ref><ref>{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/hi/spanish/specials/2007/en_nombre_de_la_fe/newsid_7701000/7701290.stm|title=Los evangélicos tienen su feriado|author=Andrea Henríquez|date=31 October 2008|access-date=17 December 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20180625104726/http://news.bbc.co.uk/hi/spanish/specials/2007/en_nombre_de_la_fe/newsid_7701000/7701290.stm|archive-date=25 June 2018|publisher=BBC Mundo|url-status=live}}</ref> චිලීහි අනුශාසක සාන්තුවරයන් වන්නේ කර්මෙල් කන්දේ අප ස්වාමිදූ සහ මහා ශාන්ත ජේම්ස් (සන්තියාගෝ) ය.<ref>{{cite web |title=Patron Saints: 'C' |url=http://www.catholic.org/saints/patron.php?letter=C |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190409002526/https://www.catholic.org/saints/patron.php?letter=C |archive-date=9 April 2019 |access-date=28 June 2012 |publisher=Catholic Online}}</ref> 2005 දී, XVI වන බෙනඩික්ට් පාප් වහන්සේ, තෙරේසා ඩි ලොස් ඇන්ඩීස්ගෙන් පසු රටේ දෙවන ස්වදේශික රෝමානු කතෝලික සාන්තුවරයා බවට පත් වූ ඇල්බර්ටෝ හර්ටාඩෝව ශාන්තුවරයට පත් කරන ලදී.<ref>{{cite web |title=Las fechas del proceso de Canonización del Padre Hurtado |url=http://www.canonizacion.cl/cano_etapaPH.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080122033957/http://www.canonizacion.cl/cano_etapaPH.html |archive-date=22 January 2008 |access-date=9 January 2008 |language=es}}</ref> === භාෂා === [[File:Mapudungun.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Mapudungun.jpg|thumb|මාපුචේ භාෂාවෙන් සහ චිලී ස්පාඤ්ඤ භාෂාවෙන් ලියා ඇති චිලී හිතෝපදේශයකි. මෙහි භාවිතා වන මාපුඩුන්ගුන් හෝඩිය එකඟ වූ ප්‍රමිතියක් පිළිබිඹු නොකරයි. ඇත්ත වශයෙන්ම, මාපුචේ භාෂාව ලිවීම සඳහා දැනට භාවිතා කරන වෙනස් අක්ෂර තුනක් තිබේ.<ref>Montrul, Silvina. El Bilinguismo En El Mundo Hispanohablante. Hoboken: John Wiley & Sons Inc, 2013. p. 249</ref>]] The [[:en:Chilean_Spanish|Spanish spoken in Chile]] is distinctively accented and quite unlike that of neighboring South American countries because final syllables are often dropped, and some consonants have a soft pronunciation.{{clarify|reason=Which consonants and what kind of soft pronunciation?|date=April 2018}} Accent varies only very slightly from north to south; more noticeable are the differences in accent based on social class or whether one lives in the city or the country. That the Chilean population was largely formed in a small section at the center of the country and then migrated in modest numbers to the north and south helps explain this relative lack of differentiation, which was maintained by the national reach of radio, and now television, which also helps to diffuse and homogenize colloquial expressions.<ref name="countrystudies">{{cite web |date=31 March 1994 |title=Development and Breakdown of Democracy, 1830–1973 |url=http://countrystudies.us/chile/85.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110709014719/http://countrystudies.us/chile/85.htm |archive-date=9 July 2011 |access-date=21 April 2009 |work=Country Studies |publisher=Library of Congress}}</ref> There are several indigenous languages spoken in Chile: [[:en:Mapudungun|Mapudungun]], [[:en:Aymara_language|Aymara]], [[:en:Rapa_Nui_language|Rapa Nui]], [[:en:Chilean_Sign_Language|Chilean Sign Language]] and (barely surviving) [[:en:Qawasqar_language|Qawasqar]] and [[:en:Yaghan_language|Yaghan]], along with non-indigenous German, Italian, English, Greek and [[:en:Chilean_Quechua|Quechua]]. After the Spanish conquest, Spanish took over as the [[:en:Lingua_franca|lingua franca]] and the indigenous languages have become minority languages, with some now extinct or close to extinction.<ref>{{cite web |title=Ethnologue report for Chile |url=http://www.ethnologue.com/show_country.asp?name=CL |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20130203004338/http://www.ethnologue.com/show_country.asp?name=CL |archive-date=3 February 2013 |access-date=1 August 2011 |publisher=Ethnologue.com}}</ref> චිලී භාෂාවේ කතා කරන ස්පාඤ්ඤ භාෂාව සුවිශේෂී ලෙස උච්චාරණය කර ඇති අතර අසල්වැසි දකුණු ඇමරිකානු රටවලට වඩා බෙහෙවින් වෙනස් ය, මන්ද අවසාන අක්ෂර බොහෝ විට අතහැර දමා ඇති අතර සමහර ව්‍යාංජනාක්ෂර මෘදු උච්චාරණයක් ඇත. [පැහැදීම ඇලසිය] උච්චාරණය උතුරේ සිට දකුණට ඉතා සුළු වශයෙන් පමණක් වෙනස් වේ; සමාජ පන්තිය හෝ නගරයේ හෝ රටේ ජීවත් වන්නේද යන්න මත පදනම්ව උච්චාරණයේ වෙනස්කම් වඩාත් කැපී පෙනේ. චිලී ජනගහනය බොහෝ දුරට රටේ මධ්‍යයේ කුඩා කොටසක පිහිටුවා ඇති අතර පසුව උතුරට සහ දකුණට සුළු සංඛ්‍යාවක් සංක්‍රමණය වීම මෙම සාපේක්ෂ විභේදනයේ ඌනතාවය පැහැදිලි කිරීමට උපකාරී වේ, එය ගුවන්විදුලියේ ජාතික ප්‍රවේශය සහ දැන් රූපවාහිනිය මගින් පවත්වා ගෙන යනු ලැබූ අතර එය වාචික ප්‍රකාශන විසුරුවා හැරීමට සහ සමජාතීය කිරීමට ද උපකාරී වේ. [48] චිලී භාෂාවේ කතා කරන ස්වදේශීය භාෂා කිහිපයක් තිබේ: මාපුඩුන්ගුන්, අයිමාරා, රාපා නුයි, චිලී සංඥා භාෂාව සහ (යන්තම් නොනැසී පවතින) කවාස්කාර් සහ යාගන්, ස්වදේශික නොවන ජර්මානු, ඉතාලි, ඉංග්‍රීසි, ග්‍රීක සහ කෙචුවා සමඟ. ස්පාඤ්ඤ ආක්‍රමණයෙන් පසු, ස්පාඤ්ඤ භාෂාව පොදු භාෂාව ලෙස බලයට පත් වූ අතර, ස්වදේශික භාෂා සුළුතර භාෂා බවට පත්ව ඇත, සමහරක් දැන් වඳ වී ගොස් හෝ වඳ වී යාමට ආසන්නයි.[49] සෞඛ්‍ය අමාත්‍යාංශය ජාතික සෞඛ්‍ය අරමුදලේ (ෆොනාසා) කඩපත අධ්‍යාපනය German is still spoken to some extent in southern Chile,<ref>{{cite web |author=Oliver Zoellner |title=Oliver Zoellner &#124; Generating Samples of Ethnic Minorities in Chile |url=http://www.research-worldwide.de/article-chile2005.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20091202075142/http://www.research-worldwide.de/article-chile2005.html |archive-date=2 December 2009 |access-date=17 December 2009 |publisher=Research-worldwide.de}}</ref> either in small countryside pockets or as a second language among the communities of larger cities. Through initiatives such as the [[:en:English_Opens_Doors|English Opens Doors Program]], the government made English mandatory for students in fifth grade and above in public schools. Most private schools in Chile start teaching English from kindergarten.<ref>{{cite web |title=Repeat after me: Hello, my name is |url=http://www.globalpost.com/dispatch/chile/090908/lack-english-proficiency |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20100811114741/http://www.globalpost.com/dispatch/chile/090908/lack-english-proficiency |archive-date=11 August 2010 |access-date=22 February 2010 |publisher=Globalpost.com}}</ref> Common English words have been absorbed and appropriated into everyday Spanish speech.<ref>{{cite journal|last1=Sáez Godoy|first1=Leopoldo|date=2005|title=Anglicismos en el español de Chile|trans-title=Anglicisms in Chilean Spanish|journal=Atenea (Concepción)|language=es|issue=492|pages=171–177|doi=10.4067/S0718-04622005000200010|doi-access=free}}</ref> ජර්මානු භාෂාව තවමත් දකුණු චිලියේ යම් දුරකට කතා කරයි,[50] කුඩා ගම්බද සාක්කුවල හෝ විශාල නගරවල ප්‍රජාවන් අතර දෙවන භාෂාවක් ලෙස. ඉංග්‍රීසි දොරවල් විවෘත කිරීමේ වැඩසටහන වැනි මුලපිරීම් හරහා, රජය රජයේ පාසල්වල පස්වන ශ්‍රේණියේ සහ ඊට වැඩි සිසුන් සඳහා ඉංග්‍රීසි අනිවාර්ය කළේය. චිලීයේ බොහෝ පෞද්ගලික පාසල් ළදරු පාසලෙන් ඉංග්‍රීසි ඉගැන්වීම ආරම්භ කරයි.[51] පොදු ඉංග්‍රීසි වචන අවශෝෂණය කර එදිනෙදා ස්පාඤ්ඤ භාෂාවට ඇතුළත් කර ඇත.[52] === සෞඛ්‍යය === [[File:Credencial_Fonasa.png|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Credencial_Fonasa.png|thumb|ජාතික සෞඛ්‍ය අරමුදලේ (ෆොනාසා) කාඩ්පත]] The [[:en:Ministry_of_Health_(Chile)|Ministry of Health]] (''Minsal'') is the cabinet-level administrative office in charge of planning, directing, coordinating, executing, controlling and informing the public health policies formulated by the President of Chile. The [[:en:Fondo_Nacional_de_Salud|National Health Fund]] (''Fonasa''), created in 1979, is the financial entity entrusted to collect, manage and distribute state funds for health in Chile. It is funded by the public. All employees pay 7% of their monthly income to the fund.<ref>{{cite web |date= |title=¿Cuál es la cotización legal para salud de un trabajador activo y en qué plazo deben ser declaradas y pagadas? |url=http://www.supersalud.gob.cl/consultas/667/w3-article-2908.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210926171408/http://www.supersalud.gob.cl/consultas/667/w3-article-2908.html |archive-date=26 September 2021 |access-date=26 September 2021 |website=supersalud.gob.cl |publisher=[[Ministry of Health (Chile)|Superintendence of Health]]}}</ref> Fonasa is part of the NHSS and has executive power through the [[:en:Ministry_of_Health_(Chile)|Ministry of Health (Chile)]]. Its headquarters are in [[:en:Santiago|Santiago]] and decentralized public service is conducted by various Regional Offices. More than 12 million beneficiaries benefit from Fonasa. Beneficiaries can also opt for more costly private insurance through [[:en:Isapre|Isapre]]. In the 2024 Global Hunger Index, Chile is one of 22 countries with a GHI score of less than 5.<ref>{{Cite web |title=Global Hunger Index Scores by 2024 GHI Rank |url=https://www.globalhungerindex.org/ranking.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220225183607/https://www.globalhungerindex.org/ranking.html |archive-date=25 February 2022 |access-date=2024-12-13 |website=Global Hunger Index (GHI) - peer-reviewed annual publication designed to comprehensively measure and track hunger at the global, regional, and country levels |language=en}}</ref> සෞඛ්‍ය අමාත්‍යාංශය (මිනිසල්) යනු චිලී ජනාධිපතිවරයා විසින් සකස් කරන ලද මහජන සෞඛ්‍ය ප්‍රතිපත්ති සැලසුම් කිරීම, මෙහෙයවීම, සම්බන්ධීකරණය, ක්‍රියාත්මක කිරීම, පාලනය කිරීම සහ දැනුම් දීම භාර කැබිනට් මට්ටමේ පරිපාලන කාර්යාලයයි. 1979 දී නිර්මාණය කරන ලද ජාතික සෞඛ්‍ය අරමුදල (ෆොනාසා) යනු චිලී හි සෞඛ්‍ය සඳහා රාජ්‍ය අරමුදල් රැස් කිරීම, කළමනාකරණය කිරීම සහ බෙදා හැරීම සඳහා පවරා ඇති මූල්‍ය ආයතනයයි. එය මහජනතාව විසින් අරමුදල් සපයනු ලැබේ. සියලුම සේවකයින් තම මාසික ආදායමෙන් 7% ක් අරමුදලට ගෙවයි.[53] ෆොනාසා NHSS හි කොටසක් වන අතර සෞඛ්‍ය අමාත්‍යාංශය (චිලී) හරහා විධායක බලය ඇත. එහි මූලස්ථානය සන්තියාගෝ හි පිහිටා ඇති අතර විමධ්‍යගත රාජ්‍ය සේවය විවිධ ප්‍රාදේශීය කාර්යාල මගින් මෙහෙයවනු ලැබේ. ප්‍රතිලාභීන් මිලියන 12 කට වඩා ෆොනාසා වෙතින් ප්‍රතිලාභ ලබයි. ප්‍රතිලාභීන්ට ඉසැප්‍රේ හරහා වඩා මිල අධික පෞද්ගලික රක්ෂණයක් තෝරා ගත හැකිය. 2024 ගෝලීය කුසගින්න දර්ශකයේ, චිලී යනු 5 ට අඩු GHI ලකුණු ඇති රටවල් 22 න් එකකි.[54] === අධ්‍යාපනය === [[File:Casa_Central_de_la_Universidad_de_Chile.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Casa_Central_de_la_Universidad_de_Chile.jpg|thumb|සන්තියාගෝ හි චිලී විශ්ව විද්‍යාලයේ කැසා සෙන්ට්‍රල්]] In Chile, education begins with [[:en:Preschool|preschool]] until the age of 5. [[:en:Primary_school|Primary school]] is provided for children between ages 6 and 13. Students then attend [[:en:Secondary_school|secondary school]] until graduation at age 17. Secondary education is divided into two parts: During the first two years, students receive a general education. Then, they choose a branch: scientific humanistic education, artistic education, or technical and professional education. Secondary school ends two years later on the acquirement of a certificate (licencia de enseñanza media).<ref>{{Cite web |title=Chile |url=https://unevoc.unesco.org/home/Dynamic+TVET+Country+Profiles/country=CHL |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140429204820/http://www.unevoc.unesco.org/worldtvetdatabase1.php?ct=CHL |archive-date=29 April 2014 |access-date=29 April 2014 |website=UNESCO International Centre for Technical and Vocational Education and Training |series=TVET Country Profiles}}</ref> චිලීයේ, අධ්‍යාපනය ආරම්භ වන්නේ වයස අවුරුදු 5 දක්වා පෙර පාසලෙනි. වයස අවුරුදු 6 ත් 13 ත් අතර ළමුන් සඳහා ප්‍රාථමික පාසල සපයනු ලැබේ. ඉන්පසු සිසුන් වයස අවුරුදු 17 දී උපාධිය ලබා ගන්නා තෙක් ද්විතීයික පාසලට ඇතුළත් වේ. ද්විතීයික අධ්‍යාපනය කොටස් දෙකකට බෙදා ඇත: පළමු වසර දෙක තුළ සිසුන් සාමාන්‍ය අධ්‍යාපනයක් ලබා ගනී. ඉන්පසු, ඔවුන් ශාඛාවක් තෝරා ගනී: විද්‍යාත්මක මානවවාදී අධ්‍යාපනය, කලාත්මක අධ්‍යාපනය හෝ තාක්ෂණික හා වෘත්තීය අධ්‍යාපනය. ද්විතීයික පාසල වසර දෙකකට පසු සහතිකයක් (ලයිසන්සියා ඩි එන්සෙසාන්සා මාධ්‍ය) ලබා ගැනීමෙන් අවසන් වේ.[55] ] Chilean education is segregated by wealth in a three-tiered system – the quality of the schools reflects socioeconomic backgrounds: * city schools (colegios municipales) that are mostly free and have the worst education results, mostly attended by poor students; * subsidized schools that receive some money from the government which can be supplemented by fees paid by the student's family, which are attended by mid-income students and typically get mid-level results; and * entirely private schools that consistently get the best results. Many private schools charge attendance fees of 0,5 to 1 median household income.<ref>{{cite web |date=30 December 2013 |title=Mensualidad de los colegios con los mejores puntajes en la PSU supera los mil |url=http://www.emol.com/noticias/nacional/2013/12/30/637336/mensualidad-en-colegios-top-10-en-la-psu-supera-los-250-mil.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140719000507/http://www.emol.com/noticias/nacional/2013/12/30/637336/mensualidad-en-colegios-top-10-en-la-psu-supera-los-250-mil.html |archive-date=19 July 2014 |access-date=18 July 2014 |publisher=Emol.com}}</ref> Upon successful graduation of secondary school, students may continue into [[:en:Higher_education|higher education]]. The higher education schools in Chile consist of [[:en:Chilean_Traditional_Universities|Chilean Traditional Universities]] and are divided into [[:en:Public_university|public universities]] or [[:en:Private_university|private universities]]. There are [[:en:List_of_medical_schools_in_South_America#Chile|medical schools]] and both the [[:en:Universidad_de_Chile|Universidad de Chile]] and [[:en:Universidad_Diego_Portales|Universidad Diego Portales]] offer [[:en:Legal_education|law schools]] in a partnership with [[:en:Yale_University|Yale University]].<ref>{{cite web |title=Program in Chile &#124; Yale Law School |url=http://www.law.yale.edu/linkageinchili.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20131224103311/http://www.law.yale.edu/linkageinchili.htm |archive-date=24 December 2013 |access-date=22 December 2013 |publisher=Law.yale.edu}}</ref> චිලී අධ්‍යාපනය ධනයෙන් වෙන් කර ඇත්තේ තට්ටු තුනක පද්ධතියක ය - පාසල්වල ගුණාත්මකභාවය සමාජ ආර්ථික පසුබිම් පිළිබිඹු කරයි: බොහෝ දුරට නොමිලේ සහ නරකම අධ්‍යාපන ප්‍රතිඵල ඇති, බොහෝ දුරට දුප්පත් සිසුන් සහභාගී වන නගර පාසල් (colegios municipales); මැද ආදායම් ලබන සිසුන් සහභාගී වන සහ සාමාන්‍යයෙන් මධ්‍යම මට්ටමේ ප්‍රතිඵල ලබා ගන්නා ශිෂ්‍යයාගේ පවුල විසින් ගෙවනු ලබන ගාස්තු මගින් අතිරේක කළ හැකි රජයෙන් යම් මුදලක් ලබා ගන්නා සහනාධාර සහිත පාසල්; සහ නිරන්තරයෙන් හොඳම ප්‍රතිඵල ලබා ගන්නා සම්පූර්ණයෙන්ම පෞද්ගලික පාසල්. බොහෝ පෞද්ගලික පාසල් මධ්‍ය කුටුම්භ ආදායමෙන් 0,5 සිට 1 දක්වා පැමිණීමේ ගාස්තු අය කරයි.[56] ද්විතීයික පාසල සාර්ථකව අවසන් වූ පසු, සිසුන්ට උසස් අධ්‍යාපනයට ඉදිරියට යා හැකිය. චිලී හි උසස් අධ්‍යාපන පාසල් චිලී සාම්ප්‍රදායික විශ්ව විද්‍යාල වලින් සමන්විත වන අතර ඒවා රාජ්‍ය විශ්ව විද්‍යාල හෝ පෞද්ගලික විශ්ව විද්‍යාල ලෙස බෙදා ඇත. වෛද්‍ය විද්‍යාල ඇති අතර යුනිවර්සිඩෑඩ් ඩියාගෝ පෝටලේස් යන දෙකම යේල් විශ්ව විද්‍යාලය සමඟ හවුල්කාරිත්වයකින් නීති විද්‍යාල පිරිනමයි.[57 == යොමු කිරීම් == oe2pm6zrofa8x4n009kxm8vlmrsjrjr 750371 750370 2025-06-23T08:28:52Z BuddhikaW88 37808 /* නාගරිකකරණය */ 750371 wikitext text/x-wiki චිලීහි 2017 සංගණනයේදී ජනගහනය 17,574,003 ක් වාර්තා විය. උපත් අනුපාතය පහත වැටීම හේතුවෙන් එහි ජනගහන වර්ධන අනුපාතය 1990 සිට අඩු වෙමින් පවතී.<ref>{{cite web |title=Anuario Estadísticas Vitales 2003 |url=http://www.ine.cl/canales/chile_estadistico/demografia_y_vitales/estadisticas_vitales/pdf/anuarios/vitales2003.zip |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200501215449/https://www.ine.cl/canales/chile_estadistico/demografia_y_vitales/estadisticas_vitales/pdf/anuarios/vitales2003.zip |archive-date=1 May 2020 |access-date=30 May 2008 |publisher=Instituto National de Estadísticas}}</ref> 2050 වන විට ජනගහනය ආසන්න වශයෙන් මිලියන 20.2 ක් දක්වා ළඟා වනු ඇතැයි අපේක්ෂා කෙරේ.<ref>{{cite web |title=Chile: Proyecciones y Estimaciones de Población. Total País 1950–2050 |url=http://www.ine.cl/canales/chile_estadistico/demografia_y_vitales/proyecciones/Informes/Microsoft%20Word%20-%20InforP_T.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20091230181515/http://www.ine.cl/canales/chile_estadistico/demografia_y_vitales/proyecciones/Informes/Microsoft%20Word%20-%20InforP_T.pdf |archive-date=30 December 2009 |publisher=Instituto National de Estadísticas}}</ref> === පෙරටුගාමීන් සහ ජනවාර්ගිකත්වය === [[File:Ministro_Osorio_entrega_terreno_a_Comunidad_Mapuche_Lorenzo_Quintrileo_de_Tirúa.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Ministro_Osorio_entrega_terreno_a_Comunidad_Mapuche_Lorenzo_Quintrileo_de_Tir%C3%BAa.jpg|thumb|ටිරුවාහි මාපුචේ කාන්තාවන්]] [[File:Misa_por_Chile_-_Banderas.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Misa_por_Chile_-_Banderas.jpg|thumb|චිලී කොඩි අතැති චිලී ජාතිකයන්]] මෙක්සිකෝවේ ජාතික ස්වයං පාලන විශ්ව විද්‍යාලයේ මෙක්සිකානු මහාචාර්ය ෆ්‍රැන්සිස්කෝ ලිස්කානෝ ඇස්තමේන්තු කළේ චිලී ජාතිකයන්ගෙන් 52.7% ක් සුදු ජාතිකයන්, 39.3% ක් මෙස්ටිසෝ ජාතිකයන් සහ 8% ක් ඇමරිකානු ඉන්දියානුවන් බවයි.<ref>{{cite journal|last1=Lizcano Fernández|first1=Francisco|date=August 2005|title=Composición Étnica de las Tres Áreas Culturales del Continente Americano al Comienzo del Siglo XXI|trans-title=Ethnic Composition of the Three Cultural Areas of the American Continent at the Beginning of the 21st Century|url=http://www.scielo.org.mx/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S1405-14352005000200185|url-status=live|journal=Convergencia|language=es|volume=12|issue=38|pages=185–232|archive-url=https://web.archive.org/web/20220922054604/https://www.scielo.org.mx/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S1405-14352005000200185|archive-date=22 September 2022|access-date=23 November 2020}}</ref> එන්සයික්ලොපීඩියා බ්‍රිටැනිකාට අනුව, 2002 වසර වන විට, චිලී ජාතිකයන්ගෙන් 22% ක් පමණක් සුදු ජාතිකයින් වූ අතර 72% ක් මෙස්ටිසෝ විය.<ref>{{Cite web |date=2024-12-10 |title=Chile - Indigenous, Mestizo, European {{!}} Britannica |url=https://www.britannica.com/place/Chile/People |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20241204141156/https://www.britannica.com/place/Chile/People |archive-date=4 December 2024 |access-date=2024-12-11 |website=www.britannica.com |language=en}}</ref> 1984 දී, චිලී හි මහජන සෞඛ්‍ය අධ්‍යයන සඳහා වන සමාජීය ජානමය යොමු රාමුව යන මාතෘකාව යටතේ චිලී හි රිවිස්ටා ඩි පීඩියාට්‍රියා ඩි චිලී අධ්‍යයනයකින් 67.9% යුරෝපීය සහ 32.1% ස්වදේශික ඇමරිකානුවන්ගේ මුතුන් මිත්තන් තීරණය කරන ලදී.<ref name="Valenzuela, 1984">{{cite journal|last1=Valenzuela|first1=C.|date=1984|title=Marco de referencia sociogenético para los estudios de Salud Pública en Chile|trans-title=Sociogenetic reference limits for public health studies in Chile|journal=Revista Chilena de Pediatría|language=es|volume=55|issue=2|pages=123–127|pmid=6473850|s2cid=162443939}}</ref><ref name="Vanegas et al, 2008">{{cite journal|last1=Vanegas L|first1=Jairo|last2=Villalón C|first2=Marcelo|last3=Valenzuela Y|first3=Carlos|date=May 2008|title=Ethnicity and race as variables in epidemiological research about inequity|journal=Revista médica de Chile|volume=136|issue=5|pages=637–644|doi=10.4067/S0034-98872008000500014|pmid=18769813|doi-access=free}}</ref> 1994 දී, ජීව විද්‍යාත්මක අධ්‍යයනයකින් චිලී සංයුතිය 64% යුරෝපීය සහ 35% ඇමරින්දියන් බව තීරණය කරන ලදී.<ref name="Cruz-Coke">{{cite journal|last=Cruz-Coke|first=Ricardo|year=1994|title=Genetic epidemiology of single gene defects in Chile|journal=Facultad de Medicina de la Universidad de Chile|location=Santiago de Chile|volume=31|issue=9|pages=702–706|doi=10.1136/jmg.31.9.702|pmc=1050080|pmid=7815439}}</ref> කැන්ඩෙලා ව්‍යාපෘතියේ මෑත කාලීන අධ්‍යයනයෙන් තහවුරු වූයේ චිලී හි ජාන සංයුතිය යුරෝපීය සම්භවයක් ඇති 52% ක් වන අතර, ජෙනෝමයෙන් 44% ක් ස්වදේශික ඇමරිකානුවන්ගෙන් (ඇමරින්දියන්) සහ 4% ක් අප්‍රිකාවෙන් පැමිණෙන අතර, චිලී ප්‍රධාන වශයෙන් මෙස්ටිසෝ රටක් බවට පත් කරමින් ජනගහනයෙන් අඩක් තුළ අප්‍රිකානු සම්භවයක් ඇති බවට සලකුණු ඇත.<ref>{{cite web |date=19 August 2013 |title=Estudio genético en chilenos muestra desconocida herencia africana &#124; El Dínamo |url=http://www.eldinamo.cl/2013/08/19/estudio-genetico-en-chilenos-muestra-desconocida-herencia-africana/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20140706180053/http://www.eldinamo.cl/2013/08/19/estudio-genetico-en-chilenos-muestra-desconocida-herencia-africana/ |archive-date=6 July 2014 |access-date=22 December 2013 |publisher=Eldinamo.cl}}</ref> දකුණු ඇමරිකානු රටවල් කිහිපයක බ්‍රසීලියා විශ්ව විද්‍යාලය විසින් සිදු කරන ලද තවත් ජානමය අධ්‍යයනයකින් චිලී සඳහා සමාන ජාන සංයුතියක් පෙන්නුම් කරන අතර, යුරෝපීය දායකත්වය 51.6% ක්, ඇමරිකානු ඉන්දියානු දායකත්වය 42.1% ක් සහ අප්‍රිකානු දායකත්වය 6.3% ක් වේ.<ref name="UB">{{cite thesis|last1=Godinho|first1=Neide Maria de Oliveira|title=O impacto das migrações na constituição genética de populações latino-americanas|trans-title=The impact of migration on the genetic makeup of Latin American populations|language=pt|date=2008|url=https://repositorio.unb.br/handle/10482/5542|access-date=23 November 2020|archive-date=12 November 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20201112044147/https://repositorio.unb.br/handle/10482/5542|url-status=live}}</ref> 2015 දී, තවත් අධ්‍යයනයකින් යුරෝපීය 57% ක්, ස්වදේශික ඇමරිකානු 38% ක් සහ අප්‍රිකානු 2.5% ක් තුළ ජාන සංයුතිය ස්ථාපිත කරන ලදී.<ref>{{cite journal|last=Homburger|first=Julian|display-authors=et al|year=2015|title=Genomic Insights into the Ancestry and Demographic History of South America|journal=[[PLOS Genetics]]|volume=11|issue=12|at=1005602|doi=10.1371/journal.pgen.1005602|pmc=4670080|pmid=26636962|doi-access=free}}</ref> චිලී විශ්ව විද්‍යාලයේ මහජන සෞඛ්‍ය පොත් පිංචක සඳහන් වන්නේ ජනගහනයෙන් 35% ක් කොකේසියානු සම්භවයක් ඇති බවයි; "ප්‍රධාන වශයෙන් සුදු" මෙස්ටිසෝවරු මුළු 65% ක් ලෙස ඇස්තමේන්තු කර ඇති අතර, ස්වදේශික ඇමරිකානුවන් (අමරින්ඩියන්වරු) ඉතිරි 5% න් සමන්විත වේ.<ref name="UC">{{cite web |title=5.2.6. Estructura racial |url=http://mazinger.sisib.uchile.cl/repositorio/lb/ciencias_quimicas_y_farmaceuticas/medinae/cap2/5b6.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20071016124831/http://mazinger.sisib.uchile.cl/repositorio/lb/ciencias_quimicas_y_farmaceuticas/medinae/cap2/5b6.html |archive-date=16 October 2007 |access-date=26 August 2007 |work=La Universidad de Chile}} ([http://mazinger.sisib.uchile.cl/repositorio/lb/ciencias_quimicas_y_farmaceuticas/medinae/ Main page] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090916211140/http://mazinger.sisib.uchile.cl/repositorio/lb/ciencias_quimicas_y_farmaceuticas/medinae/|date=16 September 2009}})</ref> ජානමය සලකා බැලීම් තිබියදීත්, බොහෝ චිලී ජාතිකයන්, විමසුවහොත්, සුදු ජාතිකයන් ලෙස ස්වයං-හඳුනා ගනු ඇත. 2011 ලතින් බැරමෙට්‍රෝ සමීක්ෂණය චිලී හි ප්‍රතිචාර දැක්වූවන්ගෙන් විමසුවේ ඔවුන් තමන් අයත් වන්නේ කුමන ජාතියටදැයි සලකන බවයි. බොහෝ දෙනෙක් "සුදු" (59%) ලෙස පිළිතුරු දුන් අතර, 25% ක් "මෙස්ටිසෝ" යැයි පැවසූ අතර 8% ක් "ස්වදේශික" ලෙස ස්වයං-වර්ගීකරණය කළහ.<ref>{{cite web |title=Informe Latinobarómetro 2011 |url=http://www.latinobarometro.org/latino/LATContenidos.jsp |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20160113084058/http://www.latinobarometro.org/latino/LATContenidos.jsp |archive-date=13 January 2016 |access-date=13 July 2013 |publisher=Latinobarometro.org}}</ref> 2002 ජාතික මත විමසුමකින් හෙළි වූයේ චිලී ජාතිකයන්ගෙන් බහුතරයක් (43.4%) හෝ ඊට වැඩි ප්‍රමාණයක් (8.3%) "ස්වදේශික රුධිරය" ඇති බව විශ්වාස කළ අතර, 40.3% ක් ප්‍රතිචාර දැක්වූයේ ඔවුන්ට කිසිවක් නොමැති බවයි.<ref>{{cite web |date=July 2002 |title=Encuesta CEP, Julio 2002 |url=http://www.cepchile.cl/enc_encuestas.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130429001707/http://www.cepchile.cl/enc_encuestas.html |archive-date=29 April 2013 |access-date=18 May 2012 |language=es}}</ref> චිලී යනු ආදිවාසීන් පිළිබඳ එකම බැඳීමක් ඇති ජාත්‍යන්තර නීතිය වන 1989 ආදිවාසී සහ ගෝත්‍රික ජනතා සම්මුතියට අත්සන් කර අනුමත කළ රටවල් 22 න් එකකි.<ref>{{cite web |date=9 January 2004 |title=ILOLEX: submits English query |url=http://www.ilo.org/ilolex/cgi-lex/ratifce.pl?C169 |url-status=dead |archive-url=http://arquivo.pt/wayback/20091225170052/http://www.ilo.org/ilolex/cgi-lex/ratifce.pl?C169 |archive-date=25 December 2009 |publisher=Ilo.org}}</ref> එය 1989 දී ජාත්‍යන්තර කම්කරු සංවිධානයේ (ILO) සම්මුතිය 169 ලෙස සම්මත කරන ලදී. 2008 දී චිලී එය අනුමත කළේය. 2009 නොවැම්බර් මාසයේදී චිලී අධිකරණ තීන්දුවක්, ස්වදේශික අයිතිවාසිකම් පිළිබඳ සන්ධිස්ථාන තීන්දුවක් ලෙස සලකනු ලැබූ අතර, සම්මුතිය භාවිතා කළේය. අයිමාරා ජල අයිතිවාසිකම් පිළිබඳ ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණ තීන්දුව, පොසෝ ඇල්මොන්ටේ විනිශ්චය සභාව සහ ඉක්වික් අභියාචනාධිකරණය යන දෙකෙහිම තීන්දු තහවුරු කළ අතර චිලී හි ILO සම්මුතිය 169 හි පළමු අධිකරණමය යෙදුම සනිටුහන් කරයි.<ref>{{cite web |date=30 November 2009 |title=Chile's Supreme Court Upholds Indigenous Water Use Rights |url=http://www.santiagotimes.cl/index.php?option=com_content&view=article&id=17739:chiles-supreme-court-upholds-indigenous-water-use-rights&catid=19:other&Itemid=142 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20100303200719/http://www.santiagotimes.cl/index.php?option=com_content&view=article&id=17739:chiles-supreme-court-upholds-indigenous-water-use-rights&catid=19:other&Itemid=142 |archive-date=3 March 2010 |access-date=2 March 2010 |work=The Santiago Times}}</ref> මුල්ම යුරෝපීය සංක්‍රමණිකයන් 16 වන සියවසේ පැමිණි ස්පාඤ්ඤ යටත් විජිතවාදීන් විය.<ref>{{Cite web |title=Osasuna Saila - Eusko Jaurlaritza |url=https://www.euskadi.eus/eusko-jaurlaritza/osasun-saila/hasiera/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210410191534/https://www.euskadi.eus/eusko-jaurlaritza/osasun-saila/hasiera/ |archive-date=10 April 2021 |access-date=1 April 2021 |website=Euskadi.eus |language=Basque}}</ref> මධ්‍යම චිලීයේ ඇමරින්ඩියන් ජනගහනය යටත් විජිත යුගයේ ආරම්භයේ දී ස්පාඤ්ඤ පදිංචිකරුවන්ගේ ජනගහනයට අවශෝෂණය කර අද චිලී හි පවතින විශාල මෙස්ටිසෝ ජනගහනය ඇති කළේය; මෙස්ටිසෝවරු නූතන මධ්‍යම හා පහළ පන්ති නිර්මාණය කරති. 18 වන සහ 19 වන සියවස් වලදී, බොහෝ බාස්ක්වරු චිලීයට පැමිණි අතර එහිදී ඔවුන් කැස්ටිලියානු සම්භවයක් ඇති ප්‍රභූන් සමඟ ඒකාබද්ධ වූහ. පශ්චාත් යටත් විජිත චිලී කිසි විටෙකත් සංක්‍රමණිකයින් සඳහා විශේෂයෙන් ආකර්ශනීය ගමනාන්තයක් නොවීය, එහි දුරස්ථභාවය සහ යුරෝපයෙන් දුරස්ථභාවය හේතුවෙන්.<ref name="Euzko">{{cite web |author=Waldo Ayarza Elorza |title=De los Vascos, Oñati y los Elorza |url=http://www.euzkoetxeachile.cl/libros/04-De%20los%20Vascos%20Onati%20y%20los%20Elorza-2.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130819165814/http://www.euzkoetxeachile.cl/libros/04-De%20los%20Vascos%20Onati%20y%20los%20Elorza-2.pdf |archive-date=19 August 2013 |access-date=13 July 2013 |pages=59, 65, 66}}</ref><ref name="HistoriaContemporaneaDeChile">{{cite book |last1=Salazar Vergara |first1=Gabriel |title=Historia contemporánea de Chile: Actores, identidad y movimiento. II |last2=Pinto |first2=Julio |publisher=[[Lom Ediciones]] |year=1999 |isbn=978-956-282-174-2 |pages=76–81 |chapter=La Presencia Inmigrante |access-date=14 July 2013 |chapter-url=https://books.google.com/books?id=Vyx8JQtvU78C&pg=PA78 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020127/https://books.google.com/books?id=Vyx8JQtvU78C&pg=PA78 |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> යුරෝපීයයන් මැගෙලන් සමුද්‍ර සන්ධිය හරහා දිගු ගමනක් යාම හෝ ඇන්ඩීස් තරණය කිරීම වෙනුවට ඔවුන්ගේ මව්බිමට සමීප රටවල රැඳී සිටීමට කැමැත්තක් දැක්වූහ.<ref name="Euzko" /> යුරෝපීය සංක්‍රමණය චිලීයේ ජනවාර්ගික සංයුතියේ සැලකිය යුතු වෙනසක් ඇති කළේ නැත, මැගෙලන් කලාපය හැර.<ref name="C1907">{{cite web |date=1907 |title=Memoria presentada al Supremo Gobierno por la Comision Central del Censo |url=http://www.ine.cl/canales/usuarios/cedoc_online/censos/pdf/censo_1907.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090919222206/http://www.ine.cl/canales/usuarios/cedoc_online/censos/pdf/censo_1907.pdf |archive-date=19 September 2009 |access-date=13 February 2013 |language=es}}</ref> චිලීයට පැමිණි එකම ප්‍රධාන යුරෝපීය සංක්‍රමණික කණ්ඩායම ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයන් වූ අතර,<ref name="Euzko" /> ආර්ජන්ටිනාවට හෝ බ්‍රසීලයට වැනි මහා පරිමාණ සංක්‍රමණ කිසිදා සිදු නොවීය.<ref name="HistoriaContemporaneaDeChile" /> 1851 සහ 1924 අතර කාලය තුළ, චිලීයට ලතින් ඇමරිකාවට යුරෝපීය සංක්‍රමණයෙන් ලැබුණේ 0.5% ක් පමණි, ආර්ජන්ටිනාවට 46% ක්, බ්‍රසීලයට 33% ක්, කියුබාවට 14% ක් සහ උරුගුවේට 4% ක් විය.<ref name="Euzko" /> කෙසේ වෙතත්, චිලී සමාජයේ සංක්‍රමණිකයන් සැලකිය යුතු කාර්යභාරයක් ඉටු කර ඇති බව අවිවාදිතය.<ref name="HistoriaContemporaneaDeChile" /> 19 වන සහ 20 වන සියවස් වලදී චිලී වෙත සංක්‍රමණිකයන් පැමිණියේ ප්‍රංශය,<ref>{{cite journal|last=Parvex|first=R.|date=2014|title=Le Chili et les mouvements migratoires|url=https://journals.openedition.org/hommesmigrations/2720|url-status=live|journal=Hommes & Migrations|issue=Nº 1305|pages=71–76|doi=10.4000/hommesmigrations.2720|archive-url=https://web.archive.org/web/20200801043210/https://journals.openedition.org/hommesmigrations/2720|archive-date=1 August 2020|access-date=21 July 2020|doi-access=free}}</ref> මහා බ්‍රිතාන්‍යය,<ref name="Británicos, 700.000">{{cite web |author=Jorge Sanhueza Aviléz |title=Historia de Chile: Otros Artículos. Británicos y Anglosajones en Chile durante el siglo XIX |url=http://www.biografiadechile.cl/detalle.php?IdContenido=1673&IdCategoria=91&IdArea=488&TituloPagina=Historia%20de%20Chile |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20201112003642/http://www.biografiadechile.cl/detalle.php?IdContenido=1673 |archive-date=12 November 2020 |access-date=16 March 2012 |publisher=Biografía de Chile}}</ref> ජර්මනිය,<ref name="Alemanes, 500.000">{{cite news|url=http://www.dw.de/alemanes-en-chile-entre-el-pasado-colono-y-el-presente-empresarial/a-14958983-1|title=Alemanes en Chile: entre el pasado colono y el presente empresarial|author=Victoria Dannemann|access-date=21 July 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20150501162120/http://www.dw.de/alemanes-en-chile-entre-el-pasado-colono-y-el-presente-empresarial/a-14958983-1|archive-date=1 May 2015|publisher=Deustche-Welle|url-status=live}}</ref> සහ ක්‍රොඒෂියාව,<ref name="Croatas, 400.000">{{cite web |title=Inmigración a Chile |url=http://www.domovina.cl/inmigrantes-otras.php |archive-url=https://web.archive.org/web/20150702225324/http://www.domovina.cl/inmigrantes-otras.php |archive-date=2 July 2015 |publisher=Domivina}}</ref> යනාදී රටවලින් ය. විවිධ යුරෝපීය ජනවාර්ගික කණ්ඩායම්වලින් පැවත එන්නන් බොහෝ විට චිලී හි අන්තර් විවාහ වෙති. මෙම අන්තර් විවාහය සහ සංස්කෘතීන් සහ ජාතීන් මිශ්‍ර කිරීම චිලී මධ්‍යම සහ ඉහළ පන්තිවල වර්තමාන සමාජය සහ සංස්කෘතිය හැඩගැස්වීමට උපකාරී වී ඇත.<ref name="deia.com">{{cite web |date=22 May 2008 |title=entrevista al Presidente de la Cámara vasca |url=http://www.deia.com/es/impresa/2008/05/22/bizkaia/ekonomia/469496.php |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090511001812/http://www.deia.com/es/impresa/2008/05/22/bizkaia/ekonomia/469496.php |archive-date=11 May 2009 |publisher=Deia.com}}</ref> එසේම, චිලී ජනගහනයෙන් ආසන්න වශයෙන් 500,000 ක් පූර්ණ හෝ අර්ධ පලස්තීන සම්භවයක් ඇති අය වන අතර,<ref>{{cite web |date=7 April 2003 |title=Chile: Palestinian refugees arrive to warm welcome |url=http://www.adnkronos.com/AKI/English/CultureAndMedia/?id=1.0.2050534508 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20171124194143/http://www1.adnkronos.com/AKI/English/CultureAndMedia/?id=1.0.2050534508 |archive-date=24 November 2017 |access-date=29 October 2009 |publisher=Adnkronos.com}}</ref><ref>{{cite web |title=500,000 descendientes de primera y segunda generación de palestinos en Chile |url=http://laventana.casa.cult.cu/modules.php?name=News&file=article&sid=514 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090722073846/http://laventana.casa.cult.cu/modules.php?name=News&file=article&sid=514 |archive-date=22 July 2009 |access-date=13 July 2013 |publisher=Laventana.casa.cult.cu}}</ref> සහ අරාබි සම්භවයක් ඇති අය 800,000 කි.<ref name="Oriente próximo, 800.000, Palestinos, 500.000">{{cite news|url=http://www.ibtimes.com/arabs-andes-chile-unlikely-long-term-home-large-palestinian-community-1449718|title=Arabs in the Andes? Chile, The Unlikely Long-Term Home of a Large Palestinian Community|author=Ghosh P.|work=International Business Times|access-date=29 September 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20210423212551/https://www.ibtimes.com/arabs-andes-chile-unlikely-long-term-home-large-palestinian-community-1449718|archive-date=23 April 2021|url-status=live}}</ref> චිලී හි දැනට ලතින් ඇමරිකානු සංක්‍රමණිකයන් මිලියන 1.5 ක් සිටින අතර, ප්‍රධාන වශයෙන් වෙනිසියුලාව, පේරු, හයිටි, කොලොම්බියාව, බොලිවියාව සහ ආර්ජන්ටිනාව යන රටවලින් පැමිණේ; 2019 දී මුළු ජනගහනයෙන් 8% ක්, පැවත එන්නන් ගණන් නොගෙන.<ref name="INE-DEM, 2019">[https://www.ine.cl/prensa/2020/03/12/seg%C3%BAn-estimaciones-la-cantidad-de-personas-extranjeras-residentes-habituales-en-chile-bordea-los-1-5-millones-al-31-de-diciembre-de-2019 Estimación de Población Extranjera en Chile, al 31 de diciembre de 2019] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20220504115042/https://www.ine.cl/prensa/2020/03/12/seg%C3%BAn-estimaciones-la-cantidad-de-personas-extranjeras-residentes-habituales-en-chile-bordea-los-1-5-millones-al-31-de-diciembre-de-2019|date=4 May 2022}}, del Departamento de Extranjería y Migración (DEM) del Instituto Nacional de Estadísticas de Chile (INE), pp. 21. Retrieved 29 Juny 2020.</ref><ref>{{cite web |title=Chile: Moving Towards a Migration Policy |url=http://www.migrationinformation.org/Profiles/display.cfm?ID=199 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140215080515/http://migrationinformation.org/Profiles/display.cfm?ID=199 |archive-date=15 February 2014 |access-date=1 August 2011 |publisher=Migrationinformation.org}}</ref> 2002 ජාතික සංගණනයට අනුව, 1992 සිට චිලියේ විදේශීය-උපන් ජනගහනය 75% කින් වැඩි වී ඇත.<ref>{{cite web |last=Landaburu |first=Juan |date=24 June 2007 |title=El debate sobre la inmigración ilegal se extiende a la región |url=http://www.lanacion.com.ar/nota.asp?nota_id=920108 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090213112339/http://www.lanacion.com.ar/nota.asp?nota_id=920108 |archive-date=13 February 2009 |access-date=31 December 2008 |work=[[La Nación]]}}</ref> 2021 නොවැම්බර් වන විට, ලතින් ඇමරිකාවේ වෙනත් තැන්වල සිට චිලී රටට ඇතුළු වන පුද්ගලයින් සංඛ්‍යාව පසුගිය දශකය තුළ ශීඝ්‍රයෙන් වර්ධනය වී ඇති අතර, පසුගිය වසර තුන තුළ මිලියන 1.5 දක්වා තුන් ගුණයකින් වැඩි වී ඇති අතර, හයිටියේ (ආසන්න වශයෙන් 180,000) සහ වෙනිසියුලාවේ (ආසන්න වශයෙන් 460,000) මානුෂීය අර්බුද හේතුවෙන් පැමිණීම් සිදු වී ඇත.<ref>{{Cite web |date=20 November 2021 |title=Chilean Election Unlikely to Halt New Barriers to Immigration |url=https://globalriskinsights.com/2021/11/chilean-election-unlikely-to-halt-new-barriers-to-immigration/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20211121064647/https://globalriskinsights.com/2021/11/chilean-election-unlikely-to-halt-new-barriers-to-immigration/ |archive-date=21 November 2021 |access-date=21 November 2021 |work=Global Risk Insights}}</ref> === නාගරිකකරණය === රටේ ජනගහනයෙන් 85% ක් පමණ නාගරික ප්‍රදේශවල ජීවත් වන අතර 40% ක් මහා සන්තියාගෝ හි ජීවත් වෙති. 2002 සංගණනයට අනුව විශාලතම සමූහකරණයන් වන්නේ මිලියන 5.6 ක ජනතාවක් සිටින මහා සන්තියාගෝ, 861,000 ක් සිටින මහා කන්සෙප්සියන් සහ 824,000 ක් සිටින මහා වල්පරයිසෝ ය.<ref>{{cite web |title=List of Chilean cities |url=http://www.observatoriourbano.cl/indurb/pre_ciudades.asp?id_user=0&idComCiu=0 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160304031912/http://www.observatoriourbano.cl/indurb/pre_ciudades.asp?id_user=0&idComCiu=0 |archive-date=4 March 2016 |publisher=Observatorio Urbano, Ministerio de Vivienda y Urbanismo de Chile}}</ref> {{Largest cities of Chile}} === ආගම === {{bar box|title=Religious background in Chile (2012 Census)<ref name=CIA>{{Cite CIA World Factbook|country=Chile|access-date=29 January 2017}}</ref><ref name=CENSUS2012>{{cite web|url=https://www.cooperativa.cl/noticias/site/artic/20130425/asocfile/20130425190105/resultados_censo_2012_poblacion_vivienda_tomosiyii.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20140415043914/http://www.cooperativa.cl/noticias/site/artic/20130425/asocfile/20130425190105/resultados_censo_2012_poblacion_vivienda_tomosiyii.pdf |archive-date=15 April 2014 |url-status=live|title=Resultados XVIII Censo de Población|date=2012}}</ref>|titlebar=#ddd|left1=Religion|right1=Percent|float=right|bars={{bar percent|[[Catholic Church]]|DarkBlue|66.7}} {{bar percent|[[Protestantism]]|Skyblue|16.4}} {{bar percent|[[Irreligion|No religion]]|grey|11.5}} {{bar percent|Others|Orange|4.5}} {{bar percent|Unspecified|Black|1.1}}}} [[File:Catedral_Metropolitana_de_Santiago_2012-09-01_10-05-15.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Catedral_Metropolitana_de_Santiago_2012-09-01_10-05-15.jpg|thumb|1748 සහ 1906 අතර ඉදිකරන ලද සන්තියාගෝ මෙට්‍රොපොලිටන් ආසන දෙව්මැදුර]] [[File:Iglesia_de_Achao_-_fachada.JPG|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Iglesia_de_Achao_-_fachada.JPG|thumb|267x267පික්|18 වන සියවසේ ඉදිකරන ලද සහ දැන් යුනෙස්කෝ ලෝක උරුම අඩවියක් වන අචාඕහි සැන්ටා මාරියා ද ලොරෙටෝ පල්ලිය.]] Historically, the [[:en:Indigenous_peoples_in_Chile|indigenous peoples in Chile]] observed a variety of religions before the [[:en:Conquest_of_Chile|Spanish conquest]] in the 16th century. During [[:en:Colonial_Chile|Spanish rule]] and the first century of Chilean independence, the [[:en:Catholic_Church|Catholic Church]] was one of the most powerful institutions in the country. In the late 19th century, liberal policies (the so-called ''Leyes laicas'' or "lay laws") started to reduce the influence of the clergy and the promulgation of a [[:en:Chilean_Constitution_of_1925|new Constitution]] in 1925 established the [[:en:Separation_of_church_and_state|separation of church and state]]. ඓතිහාසික වශයෙන්, 16 වන සියවසේ ස්පාඤ්ඤ ආක්‍රමණයට පෙර චිලීයේ ආදිවාසී ජනතාව විවිධ ආගම් නිරීක්ෂණය කළහ. ස්පාඤ්ඤ පාලනය සහ චිලී නිදහසේ පළමු සියවස තුළ, කතෝලික පල්ලිය රටේ බලවත්ම ආයතනවලින් එකකි. 19 වන සියවසේ අගභාගයේදී, ලිබරල් ප්‍රතිපත්ති (ඊනියා ලේයිස් ලයිකාස් හෝ "ගිහි නීති") පූජක පක්ෂයේ බලපෑම අඩු කිරීමට පටන් ගත් අතර 1925 දී නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවක් ප්‍රකාශයට පත් කිරීමත් සමඟ පල්ලිය සහ රාජ්‍යය වෙන් කිරීම ස්ථාපිත විය.<ref>{{Cite book |last=H. |first=Smith, Brian |title=The Church and Politics in Chile Challenges to Modern Catholicism. |date=2014 |publisher=Princeton University Press |isbn=978-1-4008-5697-8 |oclc=1170509102}}</ref> {{As of|2012}}, 66.6% of Chilean population over 15 years of age claimed to adhere to the Roman Catholic church, a decrease from the 70% reported in the 2002 census. In the same census of 2012, 17% of Chileans reported adherence to an Evangelical church ("Evangelical" in the census referred to all Christian denominations other than the Roman Catholic and [[:en:Eastern_Orthodox_Church|Orthodox]]—Greek, Persian, Serbian, Ukrainian, and Armenian—churches, [[:en:The_Church_of_Jesus_Christ_of_Latter-day_Saints|the Church of Jesus Christ of Latter-day Saints]], [[:en:Seventh-day_Adventists|Seventh-day Adventists]], and [[:en:Jehovah's_Witnesses|Jehovah's Witnesses]]: essentially, those denominations generally still termed "[[:en:Protestants|Protestant]]" in most English-speaking lands, although [[:en:Adventism|Adventism]] is often considered an Evangelical denomination as well). Approximately 90% of Evangelical Christians are [[:en:Pentecostal|Pentecostal]]. but [[:en:Wesleyan_Church|Wesleyan]], [[:en:Lutheran|Lutheran]], [[:en:Anglican|Anglican]], [[:en:Anglicanism|Episcopalian]], [[:en:Presbyterian|Presbyterian]], [[:en:Reformed_churches|other Reformed]], [[:en:Baptist|Baptist]], and [[:en:Methodist_church|Methodist churches]] also are present amongst Chilean Evangelical churches. Irreligious people, atheists, and agnostics account for around 12% of the population. 2012 වන විට, චිලී ජනගහනයෙන් වයස අවුරුදු 15 ට වැඩි 66.6%<ref name="censo.cl">{{cite web |date=7 September 2015 |title=Population 15 years of age or older, by religion, region, sex and age groups. (censused population) |url=http://plazapublica.cl/wp-content/uploads/658799.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20170207182725/http://plazapublica.cl/wp-content/uploads/658799.pdf |archive-date=7 February 2017 |access-date=23 March 2018 |language=es |format=.pdf}}</ref> ක් රෝමානු කතෝලික පල්ලියට අනුගත වන බව ප්‍රකාශ කළ අතර, එය 2002 සංගණනයේදී වාර්තා වූ 70%<ref>7,853,428 out of 11,226,309 people over 15 years of age. {{cite web |title=Population 15 years of age or older, by religion, administrative division, sex and age groups |url=http://www.ine.cl/cd2002/cuadros/6/C6_00000.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20060519100306/http://www.ine.cl/cd2002/cuadros/6/C6_00000.pdf |archive-date=19 May 2006 |access-date=1 March 2014 |work=Censo 2002 |language=es}}</ref> ට වඩා අඩුවීමකි. 2012 සංගණනයේදීම, චිලී ජාතිකයන්ගෙන් 17% ක් එවැන්ජලිකල් පල්ලියකට අනුගත වන බව වාර්තා විය (සංගණනයේදී "එවැන්ජලිකල්" යනු රෝමානු කතෝලික සහ ඕතඩොක්ස් - ග්‍රීක, පර්සියානු, සර්බියානු, යුක්‍රේනියානු සහ ආර්මේනියානු - පල්ලි, පසුකාලීන සාන්තුවරයන්ගේ ජේසුස් ක්‍රිස්තුස් වහන්සේගේ පල්ලිය, සෙවන්ත්-ඩේ ඇඩ්වෙන්ටිස්ට්වරුන් සහ යෙහෝවාගේ සාක්ෂිකරුවන් හැර අනෙකුත් සියලුම ක්‍රිස්තියානි නිකායන් ගැන සඳහන් කරයි: මූලික වශයෙන්, බොහෝ ඉංග්‍රීසි කතා කරන රටවල එම නිකායන් සාමාන්‍යයෙන් තවමත් "ප්‍රොතෙස්තන්ත" ලෙස හැඳින්වේ, නමුත් ඇඩ්වෙන්ටිස්වාදය බොහෝ විට එවැන්ජලිකල් නිකායක් ලෙසද සැලකේ). එවැන්ජලිකල් කිතුනුවන්ගෙන් ආසන්න වශයෙන් 90% ක් පෙන්තකොස්ත ජාතිකයෝ වෙති. නමුත් වෙස්ලියන්, ලුතරන්, ඇන්ග්ලිකන්, එපිස්කෝපලියන්, ප්‍රෙස්බිටේරියන්, වෙනත් ප්‍රතිසංස්කරණ, බැප්ටිස්ට් සහ මෙතෝදිස්ත පල්ලි ද චිලී එවැන්ජලිකල් පල්ලි අතර පවතී.<ref name="religiousfreedomreport">{{cite web |date=19 September 2008 |title=Chile |url=https://2001-2009.state.gov/g/drl/rls/irf/2008/108518.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230404113441/https://2001-2009.state.gov/g/drl/rls/irf/2008/108518.htm |archive-date=4 April 2023 |access-date=22 May 2019 |work=International Religious Freedom Report |publisher=United States Department of State}}</ref> ආගමික නොවන පුද්ගලයින්, අදේවවාදීන් සහ අඥෙයවාදීන් ජනගහනයෙන් 12% ක් පමණ වේ. By 2015, the major religion in Chile remained Christianity (68%), with an estimated 55% of Chileans belonging to the Roman Catholic church, 13% to various Evangelical churches, and just 7% adhering to any other religion. Agnostics and atheist were estimated at 25% of the population. Chile has a [[:en:Baháʼí_Faith|Baháʼí]] religious community, and is home to the Baháʼí mother temple, or continental [[:en:Baháʼí_House_of_Worship|House of Worship]], for Latin America. Completed in 2016, it serves as a space for people of all religions and backgrounds to gather, meditate, reflect, and worship. It is formed from cast glass and translucent marble and has been described as innovative in its architectural style. 2015 වන විට, චිලියේ ප්‍රධාන ආගම ක්‍රිස්තියානි ධර්මය (68%) ලෙස පැවතුනි, ඇස්තමේන්තුගත චිලී ජාතිකයන්ගෙන් 55% ක් රෝමානු කතෝලික පල්ලියට අයත් වන අතර, 13% ක් විවිධ එවැන්ජලිකල් පල්ලිවලට අයත් වන අතර, 7% ක් පමණක් වෙනත් ඕනෑම ආගමකට අනුගත වේ. අඥෙයවාදීන් සහ අදේවවාදීන් ජනගහනයෙන් 25% ක් ලෙස ගණන් බලා ඇත.<ref>{{Cite web |date=7 September 2015 |title=Track semanal de Opinión Pública |trans-title=Weekly Public Opinion Track |url=http://plazapublica.cl/wp-content/uploads/658799.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20170207182725/http://plazapublica.cl/wp-content/uploads/658799.pdf |archive-date=7 February 2017 |access-date=11 December 2018 |language=es}}</ref> චිලියේ බහායි ආගමික ප්‍රජාවක් ඇති අතර, ලතින් ඇමරිකාව සඳහා බහායි මව් දේවමාළිගාව හෝ මහාද්වීපික නමස්කාර මන්දිරය පිහිටා ඇත. 2016 දී නිම කරන ලද මෙය, සියලු ආගම් සහ පසුබිම්වල පුද්ගලයින්ට රැස්වීමට, භාවනා කිරීමට, පරාවර්තනය කිරීමට සහ නමස්කාර කිරීමට අවකාශයක් ලෙස සේවය කරයි.<ref>{{Cite web |author-last=Purushotma |author-first=Shastri |date=6 December 2017 |title=Breathtaking Baha'i Temple Rises in Chile |url=https://www.huffingtonpost.com/shastri-purushotma/bahai-temple-of-light-ris_b_6242968.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20161205142740/http://www.huffingtonpost.com/shastri-purushotma/bahai-temple-of-light-ris_b_6242968.html |archive-date=5 December 2016 |access-date=5 August 2021 |website=[[HuffPost]] |agency=HuffPost}}</ref> එය වාත්තු වීදුරු සහ පාරභාසක කිරිගරුඬ වලින් සෑදී ඇති අතර එහි ගෘහ නිර්මාණ ශෛලිය තුළ නව්‍ය ලෙස විස්තර කර ඇත.<ref>{{Cite web |author-last=Purushotma |author-first=Shastri |date=6 December 2017 |title=Breathtaking Baha'i Temple Rises in Chile |url=https://www.huffingtonpost.com/shastri-purushotma/bahai-temple-of-light-ris_b_6242968.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20161205142740/http://www.huffingtonpost.com/shastri-purushotma/bahai-temple-of-light-ris_b_6242968.html |archive-date=5 December 2016 |access-date=21 February 2019 |website=[[HuffPost]] |agency=HuffPost}}</ref> The Constitution guarantees the right to [[:en:Freedom_of_religion|freedom of religion]], and other laws and policies contribute to generally free religious practice. The law at all levels fully protects this right against abuse by either governmental or private actors. Church and state are officially [[:en:Separation_of_church_and_state|separate]] in Chile. A 1999 law on religion prohibits [[:en:Religious_discrimination|religious discrimination]]. However, the Roman Catholic church for mostly historical and social reasons enjoys a privileged status and occasionally receives preferential treatment. Government officials attend Roman Catholic events as well as major Evangelical and Jewish ceremonies. The Chilean government treats the religious holidays of Christmas, [[:en:Good_Friday|Good Friday]], the [[:en:Our_Lady_of_Mount_Carmel|Feast of the Virgin of Carmen]], the [[:en:Feast_of_Saints_Peter_and_Paul|Feast of Saints Peter and Paul]], the [[:en:Assumption_of_Mary|Feast of the Assumption]], [[:en:All_Saints'_Day|All Saints' Day]], and the [[:en:Feast_of_the_Immaculate_Conception|Feast of the Immaculate Conception]] as [[:en:Public_holiday|national holidays]]. Recently, the government declared 31 October, [[:en:Reformation_Day|Reformation Day]], to be an additional national holiday, in honor of the Evangelical churches of the country The [[:en:Patron_saint|patron saints]] of Chile are [[:en:Our_Lady_of_Mount_Carmel|Our Lady of Mount Carmel]] and [[:en:Saint_James_the_Greater|Saint James the Greater]] (''Santiago''). In 2005, [[:en:Pope_Benedict_XVI|Pope Benedict XVI]] canonized [[:en:Alberto_Hurtado|Alberto Hurtado]], who became the country's second native Roman Catholic saint after [[:en:Teresa_de_los_Andes|Teresa de los Andes]]. ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව ආගමික නිදහසේ අයිතිය සහතික කරන අතර, අනෙකුත් නීති සහ ප්‍රතිපත්ති සාමාන්‍යයෙන් නිදහස් ආගමික පිළිවෙත් සඳහා දායක වේ. රජයේ හෝ පෞද්ගලික ක්‍රියාකාරීන් විසින් අපයෝජනය කිරීමට එරෙහිව සියලුම මට්ටම්වල නීතිය මෙම අයිතිය සම්පූර්ණයෙන්ම ආරක්ෂා කරයි.<ref name="religiousfreedomreport" /> චිලියේ පල්ලිය සහ රාජ්‍යය නිල වශයෙන් වෙන්ව පවතී. 1999 ආගම පිළිබඳ නීතියක් ආගමික වෙනස්කම් කිරීම තහනම් කරයි. කෙසේ වෙතත්, බොහෝ දුරට ඓතිහාසික හා සමාජීය හේතූන් මත රෝමානු කතෝලික පල්ලිය වරප්‍රසාද ලත් තත්වයක් භුක්ති විඳින අතර ඉඳහිට මනාප සැලකිල්ලක් ලබා ගනී.<ref>Bill Kte'pi, "Chile", in Robert E. Emery, ''Cultural Sociology of Divorce: An Encyclopedia, Volume 1'' (London: Sage, 2013), 266–68. books.google.com/books?id=wzJdSIfeeTQC&pg=PA266 {{ISBN|9781412999588}}</ref> රජයේ නිලධාරීන් රෝමානු කතෝලික උත්සව මෙන්ම ප්‍රධාන එවැන්ජලිකල් සහ යුදෙව් උත්සව සඳහා සහභාගී වේ.<ref name="religiousfreedomreport" /> චිලී රජය නත්තල්, සුබ සිකුරාදා, කාමන් කන්‍යාවගේ මංගල්‍යය, පේතෘස් සහ පෝල් සාන්තුවරයන්ගේ මංගල්‍යය, උපකල්පන මංගල්‍යය, සියලු සාන්තුවරයන්ගේ දිනය සහ නිර්මල පිළිසිඳ ගැනීමේ මංගල්‍යය යන ආගමික නිවාඩු දින ජාතික නිවාඩු දින ලෙස සලකයි.<ref name="religiousfreedomreport" /> මෑතකදී, රජය විසින් ඔක්තෝබර් 31, ප්‍රතිසංස්කරණ දිනය, රටේ එවැන්ජලිකල් පල්ලිවලට ගෞරවයක් වශයෙන් අතිරේක ජාතික නිවාඩු දිනයක් ලෙස ප්‍රකාශයට පත් කරන ලදී.<ref>{{Cite news|url=http://www.economist.com/world/americas/displaystory.cfm?story_id=12564066|title=Hola, Luther|date=6 November 2008|newspaper=The Economist|archive-url=https://web.archive.org/web/20081210125640/http://www.economist.com/world/americas/displaystory.cfm?story_id=12564066|archive-date=10 December 2008|url-status=dead}}</ref><ref>{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/hi/spanish/specials/2007/en_nombre_de_la_fe/newsid_7701000/7701290.stm|title=Los evangélicos tienen su feriado|author=Andrea Henríquez|date=31 October 2008|access-date=17 December 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20180625104726/http://news.bbc.co.uk/hi/spanish/specials/2007/en_nombre_de_la_fe/newsid_7701000/7701290.stm|archive-date=25 June 2018|publisher=BBC Mundo|url-status=live}}</ref> චිලීහි අනුශාසක සාන්තුවරයන් වන්නේ කර්මෙල් කන්දේ අප ස්වාමිදූ සහ මහා ශාන්ත ජේම්ස් (සන්තියාගෝ) ය.<ref>{{cite web |title=Patron Saints: 'C' |url=http://www.catholic.org/saints/patron.php?letter=C |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190409002526/https://www.catholic.org/saints/patron.php?letter=C |archive-date=9 April 2019 |access-date=28 June 2012 |publisher=Catholic Online}}</ref> 2005 දී, XVI වන බෙනඩික්ට් පාප් වහන්සේ, තෙරේසා ඩි ලොස් ඇන්ඩීස්ගෙන් පසු රටේ දෙවන ස්වදේශික රෝමානු කතෝලික සාන්තුවරයා බවට පත් වූ ඇල්බර්ටෝ හර්ටාඩෝව ශාන්තුවරයට පත් කරන ලදී.<ref>{{cite web |title=Las fechas del proceso de Canonización del Padre Hurtado |url=http://www.canonizacion.cl/cano_etapaPH.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080122033957/http://www.canonizacion.cl/cano_etapaPH.html |archive-date=22 January 2008 |access-date=9 January 2008 |language=es}}</ref> === භාෂා === [[File:Mapudungun.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Mapudungun.jpg|thumb|මාපුචේ භාෂාවෙන් සහ චිලී ස්පාඤ්ඤ භාෂාවෙන් ලියා ඇති චිලී හිතෝපදේශයකි. මෙහි භාවිතා වන මාපුඩුන්ගුන් හෝඩිය එකඟ වූ ප්‍රමිතියක් පිළිබිඹු නොකරයි. ඇත්ත වශයෙන්ම, මාපුචේ භාෂාව ලිවීම සඳහා දැනට භාවිතා කරන වෙනස් අක්ෂර තුනක් තිබේ.<ref>Montrul, Silvina. El Bilinguismo En El Mundo Hispanohablante. Hoboken: John Wiley & Sons Inc, 2013. p. 249</ref>]] The [[:en:Chilean_Spanish|Spanish spoken in Chile]] is distinctively accented and quite unlike that of neighboring South American countries because final syllables are often dropped, and some consonants have a soft pronunciation.{{clarify|reason=Which consonants and what kind of soft pronunciation?|date=April 2018}} Accent varies only very slightly from north to south; more noticeable are the differences in accent based on social class or whether one lives in the city or the country. That the Chilean population was largely formed in a small section at the center of the country and then migrated in modest numbers to the north and south helps explain this relative lack of differentiation, which was maintained by the national reach of radio, and now television, which also helps to diffuse and homogenize colloquial expressions.<ref name="countrystudies">{{cite web |date=31 March 1994 |title=Development and Breakdown of Democracy, 1830–1973 |url=http://countrystudies.us/chile/85.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110709014719/http://countrystudies.us/chile/85.htm |archive-date=9 July 2011 |access-date=21 April 2009 |work=Country Studies |publisher=Library of Congress}}</ref> There are several indigenous languages spoken in Chile: [[:en:Mapudungun|Mapudungun]], [[:en:Aymara_language|Aymara]], [[:en:Rapa_Nui_language|Rapa Nui]], [[:en:Chilean_Sign_Language|Chilean Sign Language]] and (barely surviving) [[:en:Qawasqar_language|Qawasqar]] and [[:en:Yaghan_language|Yaghan]], along with non-indigenous German, Italian, English, Greek and [[:en:Chilean_Quechua|Quechua]]. After the Spanish conquest, Spanish took over as the [[:en:Lingua_franca|lingua franca]] and the indigenous languages have become minority languages, with some now extinct or close to extinction.<ref>{{cite web |title=Ethnologue report for Chile |url=http://www.ethnologue.com/show_country.asp?name=CL |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20130203004338/http://www.ethnologue.com/show_country.asp?name=CL |archive-date=3 February 2013 |access-date=1 August 2011 |publisher=Ethnologue.com}}</ref> චිලී භාෂාවේ කතා කරන ස්පාඤ්ඤ භාෂාව සුවිශේෂී ලෙස උච්චාරණය කර ඇති අතර අසල්වැසි දකුණු ඇමරිකානු රටවලට වඩා බෙහෙවින් වෙනස් ය, මන්ද අවසාන අක්ෂර බොහෝ විට අතහැර දමා ඇති අතර සමහර ව්‍යාංජනාක්ෂර මෘදු උච්චාරණයක් ඇත. [පැහැදීම ඇලසිය] උච්චාරණය උතුරේ සිට දකුණට ඉතා සුළු වශයෙන් පමණක් වෙනස් වේ; සමාජ පන්තිය හෝ නගරයේ හෝ රටේ ජීවත් වන්නේද යන්න මත පදනම්ව උච්චාරණයේ වෙනස්කම් වඩාත් කැපී පෙනේ. චිලී ජනගහනය බොහෝ දුරට රටේ මධ්‍යයේ කුඩා කොටසක පිහිටුවා ඇති අතර පසුව උතුරට සහ දකුණට සුළු සංඛ්‍යාවක් සංක්‍රමණය වීම මෙම සාපේක්ෂ විභේදනයේ ඌනතාවය පැහැදිලි කිරීමට උපකාරී වේ, එය ගුවන්විදුලියේ ජාතික ප්‍රවේශය සහ දැන් රූපවාහිනිය මගින් පවත්වා ගෙන යනු ලැබූ අතර එය වාචික ප්‍රකාශන විසුරුවා හැරීමට සහ සමජාතීය කිරීමට ද උපකාරී වේ. [48] චිලී භාෂාවේ කතා කරන ස්වදේශීය භාෂා කිහිපයක් තිබේ: මාපුඩුන්ගුන්, අයිමාරා, රාපා නුයි, චිලී සංඥා භාෂාව සහ (යන්තම් නොනැසී පවතින) කවාස්කාර් සහ යාගන්, ස්වදේශික නොවන ජර්මානු, ඉතාලි, ඉංග්‍රීසි, ග්‍රීක සහ කෙචුවා සමඟ. ස්පාඤ්ඤ ආක්‍රමණයෙන් පසු, ස්පාඤ්ඤ භාෂාව පොදු භාෂාව ලෙස බලයට පත් වූ අතර, ස්වදේශික භාෂා සුළුතර භාෂා බවට පත්ව ඇත, සමහරක් දැන් වඳ වී ගොස් හෝ වඳ වී යාමට ආසන්නයි.[49] සෞඛ්‍ය අමාත්‍යාංශය ජාතික සෞඛ්‍ය අරමුදලේ (ෆොනාසා) කඩපත අධ්‍යාපනය German is still spoken to some extent in southern Chile,<ref>{{cite web |author=Oliver Zoellner |title=Oliver Zoellner &#124; Generating Samples of Ethnic Minorities in Chile |url=http://www.research-worldwide.de/article-chile2005.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20091202075142/http://www.research-worldwide.de/article-chile2005.html |archive-date=2 December 2009 |access-date=17 December 2009 |publisher=Research-worldwide.de}}</ref> either in small countryside pockets or as a second language among the communities of larger cities. Through initiatives such as the [[:en:English_Opens_Doors|English Opens Doors Program]], the government made English mandatory for students in fifth grade and above in public schools. Most private schools in Chile start teaching English from kindergarten.<ref>{{cite web |title=Repeat after me: Hello, my name is |url=http://www.globalpost.com/dispatch/chile/090908/lack-english-proficiency |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20100811114741/http://www.globalpost.com/dispatch/chile/090908/lack-english-proficiency |archive-date=11 August 2010 |access-date=22 February 2010 |publisher=Globalpost.com}}</ref> Common English words have been absorbed and appropriated into everyday Spanish speech.<ref>{{cite journal|last1=Sáez Godoy|first1=Leopoldo|date=2005|title=Anglicismos en el español de Chile|trans-title=Anglicisms in Chilean Spanish|journal=Atenea (Concepción)|language=es|issue=492|pages=171–177|doi=10.4067/S0718-04622005000200010|doi-access=free}}</ref> ජර්මානු භාෂාව තවමත් දකුණු චිලියේ යම් දුරකට කතා කරයි,[50] කුඩා ගම්බද සාක්කුවල හෝ විශාල නගරවල ප්‍රජාවන් අතර දෙවන භාෂාවක් ලෙස. ඉංග්‍රීසි දොරවල් විවෘත කිරීමේ වැඩසටහන වැනි මුලපිරීම් හරහා, රජය රජයේ පාසල්වල පස්වන ශ්‍රේණියේ සහ ඊට වැඩි සිසුන් සඳහා ඉංග්‍රීසි අනිවාර්ය කළේය. චිලීයේ බොහෝ පෞද්ගලික පාසල් ළදරු පාසලෙන් ඉංග්‍රීසි ඉගැන්වීම ආරම්භ කරයි.[51] පොදු ඉංග්‍රීසි වචන අවශෝෂණය කර එදිනෙදා ස්පාඤ්ඤ භාෂාවට ඇතුළත් කර ඇත.[52] === සෞඛ්‍යය === [[File:Credencial_Fonasa.png|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Credencial_Fonasa.png|thumb|ජාතික සෞඛ්‍ය අරමුදලේ (ෆොනාසා) කාඩ්පත]] The [[:en:Ministry_of_Health_(Chile)|Ministry of Health]] (''Minsal'') is the cabinet-level administrative office in charge of planning, directing, coordinating, executing, controlling and informing the public health policies formulated by the President of Chile. The [[:en:Fondo_Nacional_de_Salud|National Health Fund]] (''Fonasa''), created in 1979, is the financial entity entrusted to collect, manage and distribute state funds for health in Chile. It is funded by the public. All employees pay 7% of their monthly income to the fund.<ref>{{cite web |date= |title=¿Cuál es la cotización legal para salud de un trabajador activo y en qué plazo deben ser declaradas y pagadas? |url=http://www.supersalud.gob.cl/consultas/667/w3-article-2908.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210926171408/http://www.supersalud.gob.cl/consultas/667/w3-article-2908.html |archive-date=26 September 2021 |access-date=26 September 2021 |website=supersalud.gob.cl |publisher=[[Ministry of Health (Chile)|Superintendence of Health]]}}</ref> Fonasa is part of the NHSS and has executive power through the [[:en:Ministry_of_Health_(Chile)|Ministry of Health (Chile)]]. Its headquarters are in [[:en:Santiago|Santiago]] and decentralized public service is conducted by various Regional Offices. More than 12 million beneficiaries benefit from Fonasa. Beneficiaries can also opt for more costly private insurance through [[:en:Isapre|Isapre]]. In the 2024 Global Hunger Index, Chile is one of 22 countries with a GHI score of less than 5.<ref>{{Cite web |title=Global Hunger Index Scores by 2024 GHI Rank |url=https://www.globalhungerindex.org/ranking.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220225183607/https://www.globalhungerindex.org/ranking.html |archive-date=25 February 2022 |access-date=2024-12-13 |website=Global Hunger Index (GHI) - peer-reviewed annual publication designed to comprehensively measure and track hunger at the global, regional, and country levels |language=en}}</ref> සෞඛ්‍ය අමාත්‍යාංශය (මිනිසල්) යනු චිලී ජනාධිපතිවරයා විසින් සකස් කරන ලද මහජන සෞඛ්‍ය ප්‍රතිපත්ති සැලසුම් කිරීම, මෙහෙයවීම, සම්බන්ධීකරණය, ක්‍රියාත්මක කිරීම, පාලනය කිරීම සහ දැනුම් දීම භාර කැබිනට් මට්ටමේ පරිපාලන කාර්යාලයයි. 1979 දී නිර්මාණය කරන ලද ජාතික සෞඛ්‍ය අරමුදල (ෆොනාසා) යනු චිලී හි සෞඛ්‍ය සඳහා රාජ්‍ය අරමුදල් රැස් කිරීම, කළමනාකරණය කිරීම සහ බෙදා හැරීම සඳහා පවරා ඇති මූල්‍ය ආයතනයයි. එය මහජනතාව විසින් අරමුදල් සපයනු ලැබේ. සියලුම සේවකයින් තම මාසික ආදායමෙන් 7% ක් අරමුදලට ගෙවයි.[53] ෆොනාසා NHSS හි කොටසක් වන අතර සෞඛ්‍ය අමාත්‍යාංශය (චිලී) හරහා විධායක බලය ඇත. එහි මූලස්ථානය සන්තියාගෝ හි පිහිටා ඇති අතර විමධ්‍යගත රාජ්‍ය සේවය විවිධ ප්‍රාදේශීය කාර්යාල මගින් මෙහෙයවනු ලැබේ. ප්‍රතිලාභීන් මිලියන 12 කට වඩා ෆොනාසා වෙතින් ප්‍රතිලාභ ලබයි. ප්‍රතිලාභීන්ට ඉසැප්‍රේ හරහා වඩා මිල අධික පෞද්ගලික රක්ෂණයක් තෝරා ගත හැකිය. 2024 ගෝලීය කුසගින්න දර්ශකයේ, චිලී යනු 5 ට අඩු GHI ලකුණු ඇති රටවල් 22 න් එකකි.[54] === අධ්‍යාපනය === [[File:Casa_Central_de_la_Universidad_de_Chile.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Casa_Central_de_la_Universidad_de_Chile.jpg|thumb|සන්තියාගෝ හි චිලී විශ්ව විද්‍යාලයේ කැසා සෙන්ට්‍රල්]] In Chile, education begins with [[:en:Preschool|preschool]] until the age of 5. [[:en:Primary_school|Primary school]] is provided for children between ages 6 and 13. Students then attend [[:en:Secondary_school|secondary school]] until graduation at age 17. Secondary education is divided into two parts: During the first two years, students receive a general education. Then, they choose a branch: scientific humanistic education, artistic education, or technical and professional education. Secondary school ends two years later on the acquirement of a certificate (licencia de enseñanza media).<ref>{{Cite web |title=Chile |url=https://unevoc.unesco.org/home/Dynamic+TVET+Country+Profiles/country=CHL |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140429204820/http://www.unevoc.unesco.org/worldtvetdatabase1.php?ct=CHL |archive-date=29 April 2014 |access-date=29 April 2014 |website=UNESCO International Centre for Technical and Vocational Education and Training |series=TVET Country Profiles}}</ref> චිලීයේ, අධ්‍යාපනය ආරම්භ වන්නේ වයස අවුරුදු 5 දක්වා පෙර පාසලෙනි. වයස අවුරුදු 6 ත් 13 ත් අතර ළමුන් සඳහා ප්‍රාථමික පාසල සපයනු ලැබේ. ඉන්පසු සිසුන් වයස අවුරුදු 17 දී උපාධිය ලබා ගන්නා තෙක් ද්විතීයික පාසලට ඇතුළත් වේ. ද්විතීයික අධ්‍යාපනය කොටස් දෙකකට බෙදා ඇත: පළමු වසර දෙක තුළ සිසුන් සාමාන්‍ය අධ්‍යාපනයක් ලබා ගනී. ඉන්පසු, ඔවුන් ශාඛාවක් තෝරා ගනී: විද්‍යාත්මක මානවවාදී අධ්‍යාපනය, කලාත්මක අධ්‍යාපනය හෝ තාක්ෂණික හා වෘත්තීය අධ්‍යාපනය. ද්විතීයික පාසල වසර දෙකකට පසු සහතිකයක් (ලයිසන්සියා ඩි එන්සෙසාන්සා මාධ්‍ය) ලබා ගැනීමෙන් අවසන් වේ.[55] ] Chilean education is segregated by wealth in a three-tiered system – the quality of the schools reflects socioeconomic backgrounds: * city schools (colegios municipales) that are mostly free and have the worst education results, mostly attended by poor students; * subsidized schools that receive some money from the government which can be supplemented by fees paid by the student's family, which are attended by mid-income students and typically get mid-level results; and * entirely private schools that consistently get the best results. Many private schools charge attendance fees of 0,5 to 1 median household income.<ref>{{cite web |date=30 December 2013 |title=Mensualidad de los colegios con los mejores puntajes en la PSU supera los mil |url=http://www.emol.com/noticias/nacional/2013/12/30/637336/mensualidad-en-colegios-top-10-en-la-psu-supera-los-250-mil.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140719000507/http://www.emol.com/noticias/nacional/2013/12/30/637336/mensualidad-en-colegios-top-10-en-la-psu-supera-los-250-mil.html |archive-date=19 July 2014 |access-date=18 July 2014 |publisher=Emol.com}}</ref> Upon successful graduation of secondary school, students may continue into [[:en:Higher_education|higher education]]. The higher education schools in Chile consist of [[:en:Chilean_Traditional_Universities|Chilean Traditional Universities]] and are divided into [[:en:Public_university|public universities]] or [[:en:Private_university|private universities]]. There are [[:en:List_of_medical_schools_in_South_America#Chile|medical schools]] and both the [[:en:Universidad_de_Chile|Universidad de Chile]] and [[:en:Universidad_Diego_Portales|Universidad Diego Portales]] offer [[:en:Legal_education|law schools]] in a partnership with [[:en:Yale_University|Yale University]].<ref>{{cite web |title=Program in Chile &#124; Yale Law School |url=http://www.law.yale.edu/linkageinchili.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20131224103311/http://www.law.yale.edu/linkageinchili.htm |archive-date=24 December 2013 |access-date=22 December 2013 |publisher=Law.yale.edu}}</ref> චිලී අධ්‍යාපනය ධනයෙන් වෙන් කර ඇත්තේ තට්ටු තුනක පද්ධතියක ය - පාසල්වල ගුණාත්මකභාවය සමාජ ආර්ථික පසුබිම් පිළිබිඹු කරයි: බොහෝ දුරට නොමිලේ සහ නරකම අධ්‍යාපන ප්‍රතිඵල ඇති, බොහෝ දුරට දුප්පත් සිසුන් සහභාගී වන නගර පාසල් (colegios municipales); මැද ආදායම් ලබන සිසුන් සහභාගී වන සහ සාමාන්‍යයෙන් මධ්‍යම මට්ටමේ ප්‍රතිඵල ලබා ගන්නා ශිෂ්‍යයාගේ පවුල විසින් ගෙවනු ලබන ගාස්තු මගින් අතිරේක කළ හැකි රජයෙන් යම් මුදලක් ලබා ගන්නා සහනාධාර සහිත පාසල්; සහ නිරන්තරයෙන් හොඳම ප්‍රතිඵල ලබා ගන්නා සම්පූර්ණයෙන්ම පෞද්ගලික පාසල්. බොහෝ පෞද්ගලික පාසල් මධ්‍ය කුටුම්භ ආදායමෙන් 0,5 සිට 1 දක්වා පැමිණීමේ ගාස්තු අය කරයි.[56] ද්විතීයික පාසල සාර්ථකව අවසන් වූ පසු, සිසුන්ට උසස් අධ්‍යාපනයට ඉදිරියට යා හැකිය. චිලී හි උසස් අධ්‍යාපන පාසල් චිලී සාම්ප්‍රදායික විශ්ව විද්‍යාල වලින් සමන්විත වන අතර ඒවා රාජ්‍ය විශ්ව විද්‍යාල හෝ පෞද්ගලික විශ්ව විද්‍යාල ලෙස බෙදා ඇත. වෛද්‍ය විද්‍යාල ඇති අතර යුනිවර්සිඩෑඩ් ඩියාගෝ පෝටලේස් යන දෙකම යේල් විශ්ව විද්‍යාලය සමඟ හවුල්කාරිත්වයකින් නීති විද්‍යාල පිරිනමයි.[57 == යොමු කිරීම් == bcmta1ei8wqmuzyw0tudmeo0gaoj7v1 750372 750371 2025-06-23T08:29:12Z BuddhikaW88 37808 /* ආගම */ 750372 wikitext text/x-wiki චිලීහි 2017 සංගණනයේදී ජනගහනය 17,574,003 ක් වාර්තා විය. උපත් අනුපාතය පහත වැටීම හේතුවෙන් එහි ජනගහන වර්ධන අනුපාතය 1990 සිට අඩු වෙමින් පවතී.<ref>{{cite web |title=Anuario Estadísticas Vitales 2003 |url=http://www.ine.cl/canales/chile_estadistico/demografia_y_vitales/estadisticas_vitales/pdf/anuarios/vitales2003.zip |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200501215449/https://www.ine.cl/canales/chile_estadistico/demografia_y_vitales/estadisticas_vitales/pdf/anuarios/vitales2003.zip |archive-date=1 May 2020 |access-date=30 May 2008 |publisher=Instituto National de Estadísticas}}</ref> 2050 වන විට ජනගහනය ආසන්න වශයෙන් මිලියන 20.2 ක් දක්වා ළඟා වනු ඇතැයි අපේක්ෂා කෙරේ.<ref>{{cite web |title=Chile: Proyecciones y Estimaciones de Población. Total País 1950–2050 |url=http://www.ine.cl/canales/chile_estadistico/demografia_y_vitales/proyecciones/Informes/Microsoft%20Word%20-%20InforP_T.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20091230181515/http://www.ine.cl/canales/chile_estadistico/demografia_y_vitales/proyecciones/Informes/Microsoft%20Word%20-%20InforP_T.pdf |archive-date=30 December 2009 |publisher=Instituto National de Estadísticas}}</ref> === පෙරටුගාමීන් සහ ජනවාර්ගිකත්වය === [[File:Ministro_Osorio_entrega_terreno_a_Comunidad_Mapuche_Lorenzo_Quintrileo_de_Tirúa.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Ministro_Osorio_entrega_terreno_a_Comunidad_Mapuche_Lorenzo_Quintrileo_de_Tir%C3%BAa.jpg|thumb|ටිරුවාහි මාපුචේ කාන්තාවන්]] [[File:Misa_por_Chile_-_Banderas.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Misa_por_Chile_-_Banderas.jpg|thumb|චිලී කොඩි අතැති චිලී ජාතිකයන්]] මෙක්සිකෝවේ ජාතික ස්වයං පාලන විශ්ව විද්‍යාලයේ මෙක්සිකානු මහාචාර්ය ෆ්‍රැන්සිස්කෝ ලිස්කානෝ ඇස්තමේන්තු කළේ චිලී ජාතිකයන්ගෙන් 52.7% ක් සුදු ජාතිකයන්, 39.3% ක් මෙස්ටිසෝ ජාතිකයන් සහ 8% ක් ඇමරිකානු ඉන්දියානුවන් බවයි.<ref>{{cite journal|last1=Lizcano Fernández|first1=Francisco|date=August 2005|title=Composición Étnica de las Tres Áreas Culturales del Continente Americano al Comienzo del Siglo XXI|trans-title=Ethnic Composition of the Three Cultural Areas of the American Continent at the Beginning of the 21st Century|url=http://www.scielo.org.mx/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S1405-14352005000200185|url-status=live|journal=Convergencia|language=es|volume=12|issue=38|pages=185–232|archive-url=https://web.archive.org/web/20220922054604/https://www.scielo.org.mx/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S1405-14352005000200185|archive-date=22 September 2022|access-date=23 November 2020}}</ref> එන්සයික්ලොපීඩියා බ්‍රිටැනිකාට අනුව, 2002 වසර වන විට, චිලී ජාතිකයන්ගෙන් 22% ක් පමණක් සුදු ජාතිකයින් වූ අතර 72% ක් මෙස්ටිසෝ විය.<ref>{{Cite web |date=2024-12-10 |title=Chile - Indigenous, Mestizo, European {{!}} Britannica |url=https://www.britannica.com/place/Chile/People |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20241204141156/https://www.britannica.com/place/Chile/People |archive-date=4 December 2024 |access-date=2024-12-11 |website=www.britannica.com |language=en}}</ref> 1984 දී, චිලී හි මහජන සෞඛ්‍ය අධ්‍යයන සඳහා වන සමාජීය ජානමය යොමු රාමුව යන මාතෘකාව යටතේ චිලී හි රිවිස්ටා ඩි පීඩියාට්‍රියා ඩි චිලී අධ්‍යයනයකින් 67.9% යුරෝපීය සහ 32.1% ස්වදේශික ඇමරිකානුවන්ගේ මුතුන් මිත්තන් තීරණය කරන ලදී.<ref name="Valenzuela, 1984">{{cite journal|last1=Valenzuela|first1=C.|date=1984|title=Marco de referencia sociogenético para los estudios de Salud Pública en Chile|trans-title=Sociogenetic reference limits for public health studies in Chile|journal=Revista Chilena de Pediatría|language=es|volume=55|issue=2|pages=123–127|pmid=6473850|s2cid=162443939}}</ref><ref name="Vanegas et al, 2008">{{cite journal|last1=Vanegas L|first1=Jairo|last2=Villalón C|first2=Marcelo|last3=Valenzuela Y|first3=Carlos|date=May 2008|title=Ethnicity and race as variables in epidemiological research about inequity|journal=Revista médica de Chile|volume=136|issue=5|pages=637–644|doi=10.4067/S0034-98872008000500014|pmid=18769813|doi-access=free}}</ref> 1994 දී, ජීව විද්‍යාත්මක අධ්‍යයනයකින් චිලී සංයුතිය 64% යුරෝපීය සහ 35% ඇමරින්දියන් බව තීරණය කරන ලදී.<ref name="Cruz-Coke">{{cite journal|last=Cruz-Coke|first=Ricardo|year=1994|title=Genetic epidemiology of single gene defects in Chile|journal=Facultad de Medicina de la Universidad de Chile|location=Santiago de Chile|volume=31|issue=9|pages=702–706|doi=10.1136/jmg.31.9.702|pmc=1050080|pmid=7815439}}</ref> කැන්ඩෙලා ව්‍යාපෘතියේ මෑත කාලීන අධ්‍යයනයෙන් තහවුරු වූයේ චිලී හි ජාන සංයුතිය යුරෝපීය සම්භවයක් ඇති 52% ක් වන අතර, ජෙනෝමයෙන් 44% ක් ස්වදේශික ඇමරිකානුවන්ගෙන් (ඇමරින්දියන්) සහ 4% ක් අප්‍රිකාවෙන් පැමිණෙන අතර, චිලී ප්‍රධාන වශයෙන් මෙස්ටිසෝ රටක් බවට පත් කරමින් ජනගහනයෙන් අඩක් තුළ අප්‍රිකානු සම්භවයක් ඇති බවට සලකුණු ඇත.<ref>{{cite web |date=19 August 2013 |title=Estudio genético en chilenos muestra desconocida herencia africana &#124; El Dínamo |url=http://www.eldinamo.cl/2013/08/19/estudio-genetico-en-chilenos-muestra-desconocida-herencia-africana/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20140706180053/http://www.eldinamo.cl/2013/08/19/estudio-genetico-en-chilenos-muestra-desconocida-herencia-africana/ |archive-date=6 July 2014 |access-date=22 December 2013 |publisher=Eldinamo.cl}}</ref> දකුණු ඇමරිකානු රටවල් කිහිපයක බ්‍රසීලියා විශ්ව විද්‍යාලය විසින් සිදු කරන ලද තවත් ජානමය අධ්‍යයනයකින් චිලී සඳහා සමාන ජාන සංයුතියක් පෙන්නුම් කරන අතර, යුරෝපීය දායකත්වය 51.6% ක්, ඇමරිකානු ඉන්දියානු දායකත්වය 42.1% ක් සහ අප්‍රිකානු දායකත්වය 6.3% ක් වේ.<ref name="UB">{{cite thesis|last1=Godinho|first1=Neide Maria de Oliveira|title=O impacto das migrações na constituição genética de populações latino-americanas|trans-title=The impact of migration on the genetic makeup of Latin American populations|language=pt|date=2008|url=https://repositorio.unb.br/handle/10482/5542|access-date=23 November 2020|archive-date=12 November 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20201112044147/https://repositorio.unb.br/handle/10482/5542|url-status=live}}</ref> 2015 දී, තවත් අධ්‍යයනයකින් යුරෝපීය 57% ක්, ස්වදේශික ඇමරිකානු 38% ක් සහ අප්‍රිකානු 2.5% ක් තුළ ජාන සංයුතිය ස්ථාපිත කරන ලදී.<ref>{{cite journal|last=Homburger|first=Julian|display-authors=et al|year=2015|title=Genomic Insights into the Ancestry and Demographic History of South America|journal=[[PLOS Genetics]]|volume=11|issue=12|at=1005602|doi=10.1371/journal.pgen.1005602|pmc=4670080|pmid=26636962|doi-access=free}}</ref> චිලී විශ්ව විද්‍යාලයේ මහජන සෞඛ්‍ය පොත් පිංචක සඳහන් වන්නේ ජනගහනයෙන් 35% ක් කොකේසියානු සම්භවයක් ඇති බවයි; "ප්‍රධාන වශයෙන් සුදු" මෙස්ටිසෝවරු මුළු 65% ක් ලෙස ඇස්තමේන්තු කර ඇති අතර, ස්වදේශික ඇමරිකානුවන් (අමරින්ඩියන්වරු) ඉතිරි 5% න් සමන්විත වේ.<ref name="UC">{{cite web |title=5.2.6. Estructura racial |url=http://mazinger.sisib.uchile.cl/repositorio/lb/ciencias_quimicas_y_farmaceuticas/medinae/cap2/5b6.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20071016124831/http://mazinger.sisib.uchile.cl/repositorio/lb/ciencias_quimicas_y_farmaceuticas/medinae/cap2/5b6.html |archive-date=16 October 2007 |access-date=26 August 2007 |work=La Universidad de Chile}} ([http://mazinger.sisib.uchile.cl/repositorio/lb/ciencias_quimicas_y_farmaceuticas/medinae/ Main page] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090916211140/http://mazinger.sisib.uchile.cl/repositorio/lb/ciencias_quimicas_y_farmaceuticas/medinae/|date=16 September 2009}})</ref> ජානමය සලකා බැලීම් තිබියදීත්, බොහෝ චිලී ජාතිකයන්, විමසුවහොත්, සුදු ජාතිකයන් ලෙස ස්වයං-හඳුනා ගනු ඇත. 2011 ලතින් බැරමෙට්‍රෝ සමීක්ෂණය චිලී හි ප්‍රතිචාර දැක්වූවන්ගෙන් විමසුවේ ඔවුන් තමන් අයත් වන්නේ කුමන ජාතියටදැයි සලකන බවයි. බොහෝ දෙනෙක් "සුදු" (59%) ලෙස පිළිතුරු දුන් අතර, 25% ක් "මෙස්ටිසෝ" යැයි පැවසූ අතර 8% ක් "ස්වදේශික" ලෙස ස්වයං-වර්ගීකරණය කළහ.<ref>{{cite web |title=Informe Latinobarómetro 2011 |url=http://www.latinobarometro.org/latino/LATContenidos.jsp |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20160113084058/http://www.latinobarometro.org/latino/LATContenidos.jsp |archive-date=13 January 2016 |access-date=13 July 2013 |publisher=Latinobarometro.org}}</ref> 2002 ජාතික මත විමසුමකින් හෙළි වූයේ චිලී ජාතිකයන්ගෙන් බහුතරයක් (43.4%) හෝ ඊට වැඩි ප්‍රමාණයක් (8.3%) "ස්වදේශික රුධිරය" ඇති බව විශ්වාස කළ අතර, 40.3% ක් ප්‍රතිචාර දැක්වූයේ ඔවුන්ට කිසිවක් නොමැති බවයි.<ref>{{cite web |date=July 2002 |title=Encuesta CEP, Julio 2002 |url=http://www.cepchile.cl/enc_encuestas.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130429001707/http://www.cepchile.cl/enc_encuestas.html |archive-date=29 April 2013 |access-date=18 May 2012 |language=es}}</ref> චිලී යනු ආදිවාසීන් පිළිබඳ එකම බැඳීමක් ඇති ජාත්‍යන්තර නීතිය වන 1989 ආදිවාසී සහ ගෝත්‍රික ජනතා සම්මුතියට අත්සන් කර අනුමත කළ රටවල් 22 න් එකකි.<ref>{{cite web |date=9 January 2004 |title=ILOLEX: submits English query |url=http://www.ilo.org/ilolex/cgi-lex/ratifce.pl?C169 |url-status=dead |archive-url=http://arquivo.pt/wayback/20091225170052/http://www.ilo.org/ilolex/cgi-lex/ratifce.pl?C169 |archive-date=25 December 2009 |publisher=Ilo.org}}</ref> එය 1989 දී ජාත්‍යන්තර කම්කරු සංවිධානයේ (ILO) සම්මුතිය 169 ලෙස සම්මත කරන ලදී. 2008 දී චිලී එය අනුමත කළේය. 2009 නොවැම්බර් මාසයේදී චිලී අධිකරණ තීන්දුවක්, ස්වදේශික අයිතිවාසිකම් පිළිබඳ සන්ධිස්ථාන තීන්දුවක් ලෙස සලකනු ලැබූ අතර, සම්මුතිය භාවිතා කළේය. අයිමාරා ජල අයිතිවාසිකම් පිළිබඳ ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණ තීන්දුව, පොසෝ ඇල්මොන්ටේ විනිශ්චය සභාව සහ ඉක්වික් අභියාචනාධිකරණය යන දෙකෙහිම තීන්දු තහවුරු කළ අතර චිලී හි ILO සම්මුතිය 169 හි පළමු අධිකරණමය යෙදුම සනිටුහන් කරයි.<ref>{{cite web |date=30 November 2009 |title=Chile's Supreme Court Upholds Indigenous Water Use Rights |url=http://www.santiagotimes.cl/index.php?option=com_content&view=article&id=17739:chiles-supreme-court-upholds-indigenous-water-use-rights&catid=19:other&Itemid=142 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20100303200719/http://www.santiagotimes.cl/index.php?option=com_content&view=article&id=17739:chiles-supreme-court-upholds-indigenous-water-use-rights&catid=19:other&Itemid=142 |archive-date=3 March 2010 |access-date=2 March 2010 |work=The Santiago Times}}</ref> මුල්ම යුරෝපීය සංක්‍රමණිකයන් 16 වන සියවසේ පැමිණි ස්පාඤ්ඤ යටත් විජිතවාදීන් විය.<ref>{{Cite web |title=Osasuna Saila - Eusko Jaurlaritza |url=https://www.euskadi.eus/eusko-jaurlaritza/osasun-saila/hasiera/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210410191534/https://www.euskadi.eus/eusko-jaurlaritza/osasun-saila/hasiera/ |archive-date=10 April 2021 |access-date=1 April 2021 |website=Euskadi.eus |language=Basque}}</ref> මධ්‍යම චිලීයේ ඇමරින්ඩියන් ජනගහනය යටත් විජිත යුගයේ ආරම්භයේ දී ස්පාඤ්ඤ පදිංචිකරුවන්ගේ ජනගහනයට අවශෝෂණය කර අද චිලී හි පවතින විශාල මෙස්ටිසෝ ජනගහනය ඇති කළේය; මෙස්ටිසෝවරු නූතන මධ්‍යම හා පහළ පන්ති නිර්මාණය කරති. 18 වන සහ 19 වන සියවස් වලදී, බොහෝ බාස්ක්වරු චිලීයට පැමිණි අතර එහිදී ඔවුන් කැස්ටිලියානු සම්භවයක් ඇති ප්‍රභූන් සමඟ ඒකාබද්ධ වූහ. පශ්චාත් යටත් විජිත චිලී කිසි විටෙකත් සංක්‍රමණිකයින් සඳහා විශේෂයෙන් ආකර්ශනීය ගමනාන්තයක් නොවීය, එහි දුරස්ථභාවය සහ යුරෝපයෙන් දුරස්ථභාවය හේතුවෙන්.<ref name="Euzko">{{cite web |author=Waldo Ayarza Elorza |title=De los Vascos, Oñati y los Elorza |url=http://www.euzkoetxeachile.cl/libros/04-De%20los%20Vascos%20Onati%20y%20los%20Elorza-2.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130819165814/http://www.euzkoetxeachile.cl/libros/04-De%20los%20Vascos%20Onati%20y%20los%20Elorza-2.pdf |archive-date=19 August 2013 |access-date=13 July 2013 |pages=59, 65, 66}}</ref><ref name="HistoriaContemporaneaDeChile">{{cite book |last1=Salazar Vergara |first1=Gabriel |title=Historia contemporánea de Chile: Actores, identidad y movimiento. II |last2=Pinto |first2=Julio |publisher=[[Lom Ediciones]] |year=1999 |isbn=978-956-282-174-2 |pages=76–81 |chapter=La Presencia Inmigrante |access-date=14 July 2013 |chapter-url=https://books.google.com/books?id=Vyx8JQtvU78C&pg=PA78 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020127/https://books.google.com/books?id=Vyx8JQtvU78C&pg=PA78 |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> යුරෝපීයයන් මැගෙලන් සමුද්‍ර සන්ධිය හරහා දිගු ගමනක් යාම හෝ ඇන්ඩීස් තරණය කිරීම වෙනුවට ඔවුන්ගේ මව්බිමට සමීප රටවල රැඳී සිටීමට කැමැත්තක් දැක්වූහ.<ref name="Euzko" /> යුරෝපීය සංක්‍රමණය චිලීයේ ජනවාර්ගික සංයුතියේ සැලකිය යුතු වෙනසක් ඇති කළේ නැත, මැගෙලන් කලාපය හැර.<ref name="C1907">{{cite web |date=1907 |title=Memoria presentada al Supremo Gobierno por la Comision Central del Censo |url=http://www.ine.cl/canales/usuarios/cedoc_online/censos/pdf/censo_1907.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090919222206/http://www.ine.cl/canales/usuarios/cedoc_online/censos/pdf/censo_1907.pdf |archive-date=19 September 2009 |access-date=13 February 2013 |language=es}}</ref> චිලීයට පැමිණි එකම ප්‍රධාන යුරෝපීය සංක්‍රමණික කණ්ඩායම ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයන් වූ අතර,<ref name="Euzko" /> ආර්ජන්ටිනාවට හෝ බ්‍රසීලයට වැනි මහා පරිමාණ සංක්‍රමණ කිසිදා සිදු නොවීය.<ref name="HistoriaContemporaneaDeChile" /> 1851 සහ 1924 අතර කාලය තුළ, චිලීයට ලතින් ඇමරිකාවට යුරෝපීය සංක්‍රමණයෙන් ලැබුණේ 0.5% ක් පමණි, ආර්ජන්ටිනාවට 46% ක්, බ්‍රසීලයට 33% ක්, කියුබාවට 14% ක් සහ උරුගුවේට 4% ක් විය.<ref name="Euzko" /> කෙසේ වෙතත්, චිලී සමාජයේ සංක්‍රමණිකයන් සැලකිය යුතු කාර්යභාරයක් ඉටු කර ඇති බව අවිවාදිතය.<ref name="HistoriaContemporaneaDeChile" /> 19 වන සහ 20 වන සියවස් වලදී චිලී වෙත සංක්‍රමණිකයන් පැමිණියේ ප්‍රංශය,<ref>{{cite journal|last=Parvex|first=R.|date=2014|title=Le Chili et les mouvements migratoires|url=https://journals.openedition.org/hommesmigrations/2720|url-status=live|journal=Hommes & Migrations|issue=Nº 1305|pages=71–76|doi=10.4000/hommesmigrations.2720|archive-url=https://web.archive.org/web/20200801043210/https://journals.openedition.org/hommesmigrations/2720|archive-date=1 August 2020|access-date=21 July 2020|doi-access=free}}</ref> මහා බ්‍රිතාන්‍යය,<ref name="Británicos, 700.000">{{cite web |author=Jorge Sanhueza Aviléz |title=Historia de Chile: Otros Artículos. Británicos y Anglosajones en Chile durante el siglo XIX |url=http://www.biografiadechile.cl/detalle.php?IdContenido=1673&IdCategoria=91&IdArea=488&TituloPagina=Historia%20de%20Chile |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20201112003642/http://www.biografiadechile.cl/detalle.php?IdContenido=1673 |archive-date=12 November 2020 |access-date=16 March 2012 |publisher=Biografía de Chile}}</ref> ජර්මනිය,<ref name="Alemanes, 500.000">{{cite news|url=http://www.dw.de/alemanes-en-chile-entre-el-pasado-colono-y-el-presente-empresarial/a-14958983-1|title=Alemanes en Chile: entre el pasado colono y el presente empresarial|author=Victoria Dannemann|access-date=21 July 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20150501162120/http://www.dw.de/alemanes-en-chile-entre-el-pasado-colono-y-el-presente-empresarial/a-14958983-1|archive-date=1 May 2015|publisher=Deustche-Welle|url-status=live}}</ref> සහ ක්‍රොඒෂියාව,<ref name="Croatas, 400.000">{{cite web |title=Inmigración a Chile |url=http://www.domovina.cl/inmigrantes-otras.php |archive-url=https://web.archive.org/web/20150702225324/http://www.domovina.cl/inmigrantes-otras.php |archive-date=2 July 2015 |publisher=Domivina}}</ref> යනාදී රටවලින් ය. විවිධ යුරෝපීය ජනවාර්ගික කණ්ඩායම්වලින් පැවත එන්නන් බොහෝ විට චිලී හි අන්තර් විවාහ වෙති. මෙම අන්තර් විවාහය සහ සංස්කෘතීන් සහ ජාතීන් මිශ්‍ර කිරීම චිලී මධ්‍යම සහ ඉහළ පන්තිවල වර්තමාන සමාජය සහ සංස්කෘතිය හැඩගැස්වීමට උපකාරී වී ඇත.<ref name="deia.com">{{cite web |date=22 May 2008 |title=entrevista al Presidente de la Cámara vasca |url=http://www.deia.com/es/impresa/2008/05/22/bizkaia/ekonomia/469496.php |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090511001812/http://www.deia.com/es/impresa/2008/05/22/bizkaia/ekonomia/469496.php |archive-date=11 May 2009 |publisher=Deia.com}}</ref> එසේම, චිලී ජනගහනයෙන් ආසන්න වශයෙන් 500,000 ක් පූර්ණ හෝ අර්ධ පලස්තීන සම්භවයක් ඇති අය වන අතර,<ref>{{cite web |date=7 April 2003 |title=Chile: Palestinian refugees arrive to warm welcome |url=http://www.adnkronos.com/AKI/English/CultureAndMedia/?id=1.0.2050534508 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20171124194143/http://www1.adnkronos.com/AKI/English/CultureAndMedia/?id=1.0.2050534508 |archive-date=24 November 2017 |access-date=29 October 2009 |publisher=Adnkronos.com}}</ref><ref>{{cite web |title=500,000 descendientes de primera y segunda generación de palestinos en Chile |url=http://laventana.casa.cult.cu/modules.php?name=News&file=article&sid=514 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090722073846/http://laventana.casa.cult.cu/modules.php?name=News&file=article&sid=514 |archive-date=22 July 2009 |access-date=13 July 2013 |publisher=Laventana.casa.cult.cu}}</ref> සහ අරාබි සම්භවයක් ඇති අය 800,000 කි.<ref name="Oriente próximo, 800.000, Palestinos, 500.000">{{cite news|url=http://www.ibtimes.com/arabs-andes-chile-unlikely-long-term-home-large-palestinian-community-1449718|title=Arabs in the Andes? Chile, The Unlikely Long-Term Home of a Large Palestinian Community|author=Ghosh P.|work=International Business Times|access-date=29 September 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20210423212551/https://www.ibtimes.com/arabs-andes-chile-unlikely-long-term-home-large-palestinian-community-1449718|archive-date=23 April 2021|url-status=live}}</ref> චිලී හි දැනට ලතින් ඇමරිකානු සංක්‍රමණිකයන් මිලියන 1.5 ක් සිටින අතර, ප්‍රධාන වශයෙන් වෙනිසියුලාව, පේරු, හයිටි, කොලොම්බියාව, බොලිවියාව සහ ආර්ජන්ටිනාව යන රටවලින් පැමිණේ; 2019 දී මුළු ජනගහනයෙන් 8% ක්, පැවත එන්නන් ගණන් නොගෙන.<ref name="INE-DEM, 2019">[https://www.ine.cl/prensa/2020/03/12/seg%C3%BAn-estimaciones-la-cantidad-de-personas-extranjeras-residentes-habituales-en-chile-bordea-los-1-5-millones-al-31-de-diciembre-de-2019 Estimación de Población Extranjera en Chile, al 31 de diciembre de 2019] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20220504115042/https://www.ine.cl/prensa/2020/03/12/seg%C3%BAn-estimaciones-la-cantidad-de-personas-extranjeras-residentes-habituales-en-chile-bordea-los-1-5-millones-al-31-de-diciembre-de-2019|date=4 May 2022}}, del Departamento de Extranjería y Migración (DEM) del Instituto Nacional de Estadísticas de Chile (INE), pp. 21. Retrieved 29 Juny 2020.</ref><ref>{{cite web |title=Chile: Moving Towards a Migration Policy |url=http://www.migrationinformation.org/Profiles/display.cfm?ID=199 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140215080515/http://migrationinformation.org/Profiles/display.cfm?ID=199 |archive-date=15 February 2014 |access-date=1 August 2011 |publisher=Migrationinformation.org}}</ref> 2002 ජාතික සංගණනයට අනුව, 1992 සිට චිලියේ විදේශීය-උපන් ජනගහනය 75% කින් වැඩි වී ඇත.<ref>{{cite web |last=Landaburu |first=Juan |date=24 June 2007 |title=El debate sobre la inmigración ilegal se extiende a la región |url=http://www.lanacion.com.ar/nota.asp?nota_id=920108 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090213112339/http://www.lanacion.com.ar/nota.asp?nota_id=920108 |archive-date=13 February 2009 |access-date=31 December 2008 |work=[[La Nación]]}}</ref> 2021 නොවැම්බර් වන විට, ලතින් ඇමරිකාවේ වෙනත් තැන්වල සිට චිලී රටට ඇතුළු වන පුද්ගලයින් සංඛ්‍යාව පසුගිය දශකය තුළ ශීඝ්‍රයෙන් වර්ධනය වී ඇති අතර, පසුගිය වසර තුන තුළ මිලියන 1.5 දක්වා තුන් ගුණයකින් වැඩි වී ඇති අතර, හයිටියේ (ආසන්න වශයෙන් 180,000) සහ වෙනිසියුලාවේ (ආසන්න වශයෙන් 460,000) මානුෂීය අර්බුද හේතුවෙන් පැමිණීම් සිදු වී ඇත.<ref>{{Cite web |date=20 November 2021 |title=Chilean Election Unlikely to Halt New Barriers to Immigration |url=https://globalriskinsights.com/2021/11/chilean-election-unlikely-to-halt-new-barriers-to-immigration/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20211121064647/https://globalriskinsights.com/2021/11/chilean-election-unlikely-to-halt-new-barriers-to-immigration/ |archive-date=21 November 2021 |access-date=21 November 2021 |work=Global Risk Insights}}</ref> === නාගරිකකරණය === රටේ ජනගහනයෙන් 85% ක් පමණ නාගරික ප්‍රදේශවල ජීවත් වන අතර 40% ක් මහා සන්තියාගෝ හි ජීවත් වෙති. 2002 සංගණනයට අනුව විශාලතම සමූහකරණයන් වන්නේ මිලියන 5.6 ක ජනතාවක් සිටින මහා සන්තියාගෝ, 861,000 ක් සිටින මහා කන්සෙප්සියන් සහ 824,000 ක් සිටින මහා වල්පරයිසෝ ය.<ref>{{cite web |title=List of Chilean cities |url=http://www.observatoriourbano.cl/indurb/pre_ciudades.asp?id_user=0&idComCiu=0 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160304031912/http://www.observatoriourbano.cl/indurb/pre_ciudades.asp?id_user=0&idComCiu=0 |archive-date=4 March 2016 |publisher=Observatorio Urbano, Ministerio de Vivienda y Urbanismo de Chile}}</ref> {{Largest cities of Chile}} === ආගම === {{bar box|title=Religious background in Chile (2012 Census)<ref name=CIA>{{Cite CIA World Factbook|country=Chile|access-date=29 January 2017}}</ref><ref name=CENSUS2012>{{cite web|url=https://www.cooperativa.cl/noticias/site/artic/20130425/asocfile/20130425190105/resultados_censo_2012_poblacion_vivienda_tomosiyii.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20140415043914/http://www.cooperativa.cl/noticias/site/artic/20130425/asocfile/20130425190105/resultados_censo_2012_poblacion_vivienda_tomosiyii.pdf |archive-date=15 April 2014 |url-status=live|title=Resultados XVIII Censo de Población|date=2012}}</ref>|titlebar=#ddd|left1=Religion|right1=Percent|float=right|bars={{bar percent|[[Catholic Church]]|DarkBlue|66.7}} {{bar percent|[[Protestantism]]|Skyblue|16.4}} {{bar percent|[[Irreligion|No religion]]|grey|11.5}} {{bar percent|Others|Orange|4.5}} {{bar percent|Unspecified|Black|1.1}}}} [[File:Catedral_Metropolitana_de_Santiago_2012-09-01_10-05-15.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Catedral_Metropolitana_de_Santiago_2012-09-01_10-05-15.jpg|thumb|1748 සහ 1906 අතර ඉදිකරන ලද සන්තියාගෝ මෙට්‍රොපොලිටන් ආසන දෙව්මැදුර]] [[File:Iglesia_de_Achao_-_fachada.JPG|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Iglesia_de_Achao_-_fachada.JPG|thumb|267x267පික්|18 වන සියවසේ ඉදිකරන ලද සහ දැන් යුනෙස්කෝ ලෝක උරුම අඩවියක් වන අචාඕහි සැන්ටා මාරියා ද ලොරෙටෝ පල්ලිය.]] ඓතිහාසික වශයෙන්, 16 වන සියවසේ ස්පාඤ්ඤ ආක්‍රමණයට පෙර චිලීයේ ආදිවාසී ජනතාව විවිධ ආගම් නිරීක්ෂණය කළහ. ස්පාඤ්ඤ පාලනය සහ චිලී නිදහසේ පළමු සියවස තුළ, කතෝලික පල්ලිය රටේ බලවත්ම ආයතනවලින් එකකි. 19 වන සියවසේ අගභාගයේදී, ලිබරල් ප්‍රතිපත්ති (ඊනියා ලේයිස් ලයිකාස් හෝ "ගිහි නීති") පූජක පක්ෂයේ බලපෑම අඩු කිරීමට පටන් ගත් අතර 1925 දී නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවක් ප්‍රකාශයට පත් කිරීමත් සමඟ පල්ලිය සහ රාජ්‍යය වෙන් කිරීම ස්ථාපිත විය.<ref>{{Cite book |last=H. |first=Smith, Brian |title=The Church and Politics in Chile Challenges to Modern Catholicism. |date=2014 |publisher=Princeton University Press |isbn=978-1-4008-5697-8 |oclc=1170509102}}</ref> {{As of|2012}}, 66.6% of Chilean population over 15 years of age claimed to adhere to the Roman Catholic church, a decrease from the 70% reported in the 2002 census. In the same census of 2012, 17% of Chileans reported adherence to an Evangelical church ("Evangelical" in the census referred to all Christian denominations other than the Roman Catholic and [[:en:Eastern_Orthodox_Church|Orthodox]]—Greek, Persian, Serbian, Ukrainian, and Armenian—churches, [[:en:The_Church_of_Jesus_Christ_of_Latter-day_Saints|the Church of Jesus Christ of Latter-day Saints]], [[:en:Seventh-day_Adventists|Seventh-day Adventists]], and [[:en:Jehovah's_Witnesses|Jehovah's Witnesses]]: essentially, those denominations generally still termed "[[:en:Protestants|Protestant]]" in most English-speaking lands, although [[:en:Adventism|Adventism]] is often considered an Evangelical denomination as well). Approximately 90% of Evangelical Christians are [[:en:Pentecostal|Pentecostal]]. but [[:en:Wesleyan_Church|Wesleyan]], [[:en:Lutheran|Lutheran]], [[:en:Anglican|Anglican]], [[:en:Anglicanism|Episcopalian]], [[:en:Presbyterian|Presbyterian]], [[:en:Reformed_churches|other Reformed]], [[:en:Baptist|Baptist]], and [[:en:Methodist_church|Methodist churches]] also are present amongst Chilean Evangelical churches. Irreligious people, atheists, and agnostics account for around 12% of the population. 2012 වන විට, චිලී ජනගහනයෙන් වයස අවුරුදු 15 ට වැඩි 66.6%<ref name="censo.cl">{{cite web |date=7 September 2015 |title=Population 15 years of age or older, by religion, region, sex and age groups. (censused population) |url=http://plazapublica.cl/wp-content/uploads/658799.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20170207182725/http://plazapublica.cl/wp-content/uploads/658799.pdf |archive-date=7 February 2017 |access-date=23 March 2018 |language=es |format=.pdf}}</ref> ක් රෝමානු කතෝලික පල්ලියට අනුගත වන බව ප්‍රකාශ කළ අතර, එය 2002 සංගණනයේදී වාර්තා වූ 70%<ref>7,853,428 out of 11,226,309 people over 15 years of age. {{cite web |title=Population 15 years of age or older, by religion, administrative division, sex and age groups |url=http://www.ine.cl/cd2002/cuadros/6/C6_00000.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20060519100306/http://www.ine.cl/cd2002/cuadros/6/C6_00000.pdf |archive-date=19 May 2006 |access-date=1 March 2014 |work=Censo 2002 |language=es}}</ref> ට වඩා අඩුවීමකි. 2012 සංගණනයේදීම, චිලී ජාතිකයන්ගෙන් 17% ක් එවැන්ජලිකල් පල්ලියකට අනුගත වන බව වාර්තා විය (සංගණනයේදී "එවැන්ජලිකල්" යනු රෝමානු කතෝලික සහ ඕතඩොක්ස් - ග්‍රීක, පර්සියානු, සර්බියානු, යුක්‍රේනියානු සහ ආර්මේනියානු - පල්ලි, පසුකාලීන සාන්තුවරයන්ගේ ජේසුස් ක්‍රිස්තුස් වහන්සේගේ පල්ලිය, සෙවන්ත්-ඩේ ඇඩ්වෙන්ටිස්ට්වරුන් සහ යෙහෝවාගේ සාක්ෂිකරුවන් හැර අනෙකුත් සියලුම ක්‍රිස්තියානි නිකායන් ගැන සඳහන් කරයි: මූලික වශයෙන්, බොහෝ ඉංග්‍රීසි කතා කරන රටවල එම නිකායන් සාමාන්‍යයෙන් තවමත් "ප්‍රොතෙස්තන්ත" ලෙස හැඳින්වේ, නමුත් ඇඩ්වෙන්ටිස්වාදය බොහෝ විට එවැන්ජලිකල් නිකායක් ලෙසද සැලකේ). එවැන්ජලිකල් කිතුනුවන්ගෙන් ආසන්න වශයෙන් 90% ක් පෙන්තකොස්ත ජාතිකයෝ වෙති. නමුත් වෙස්ලියන්, ලුතරන්, ඇන්ග්ලිකන්, එපිස්කෝපලියන්, ප්‍රෙස්බිටේරියන්, වෙනත් ප්‍රතිසංස්කරණ, බැප්ටිස්ට් සහ මෙතෝදිස්ත පල්ලි ද චිලී එවැන්ජලිකල් පල්ලි අතර පවතී.<ref name="religiousfreedomreport">{{cite web |date=19 September 2008 |title=Chile |url=https://2001-2009.state.gov/g/drl/rls/irf/2008/108518.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230404113441/https://2001-2009.state.gov/g/drl/rls/irf/2008/108518.htm |archive-date=4 April 2023 |access-date=22 May 2019 |work=International Religious Freedom Report |publisher=United States Department of State}}</ref> ආගමික නොවන පුද්ගලයින්, අදේවවාදීන් සහ අඥෙයවාදීන් ජනගහනයෙන් 12% ක් පමණ වේ. By 2015, the major religion in Chile remained Christianity (68%), with an estimated 55% of Chileans belonging to the Roman Catholic church, 13% to various Evangelical churches, and just 7% adhering to any other religion. Agnostics and atheist were estimated at 25% of the population. Chile has a [[:en:Baháʼí_Faith|Baháʼí]] religious community, and is home to the Baháʼí mother temple, or continental [[:en:Baháʼí_House_of_Worship|House of Worship]], for Latin America. Completed in 2016, it serves as a space for people of all religions and backgrounds to gather, meditate, reflect, and worship. It is formed from cast glass and translucent marble and has been described as innovative in its architectural style. 2015 වන විට, චිලියේ ප්‍රධාන ආගම ක්‍රිස්තියානි ධර්මය (68%) ලෙස පැවතුනි, ඇස්තමේන්තුගත චිලී ජාතිකයන්ගෙන් 55% ක් රෝමානු කතෝලික පල්ලියට අයත් වන අතර, 13% ක් විවිධ එවැන්ජලිකල් පල්ලිවලට අයත් වන අතර, 7% ක් පමණක් වෙනත් ඕනෑම ආගමකට අනුගත වේ. අඥෙයවාදීන් සහ අදේවවාදීන් ජනගහනයෙන් 25% ක් ලෙස ගණන් බලා ඇත.<ref>{{Cite web |date=7 September 2015 |title=Track semanal de Opinión Pública |trans-title=Weekly Public Opinion Track |url=http://plazapublica.cl/wp-content/uploads/658799.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20170207182725/http://plazapublica.cl/wp-content/uploads/658799.pdf |archive-date=7 February 2017 |access-date=11 December 2018 |language=es}}</ref> චිලියේ බහායි ආගමික ප්‍රජාවක් ඇති අතර, ලතින් ඇමරිකාව සඳහා බහායි මව් දේවමාළිගාව හෝ මහාද්වීපික නමස්කාර මන්දිරය පිහිටා ඇත. 2016 දී නිම කරන ලද මෙය, සියලු ආගම් සහ පසුබිම්වල පුද්ගලයින්ට රැස්වීමට, භාවනා කිරීමට, පරාවර්තනය කිරීමට සහ නමස්කාර කිරීමට අවකාශයක් ලෙස සේවය කරයි.<ref>{{Cite web |author-last=Purushotma |author-first=Shastri |date=6 December 2017 |title=Breathtaking Baha'i Temple Rises in Chile |url=https://www.huffingtonpost.com/shastri-purushotma/bahai-temple-of-light-ris_b_6242968.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20161205142740/http://www.huffingtonpost.com/shastri-purushotma/bahai-temple-of-light-ris_b_6242968.html |archive-date=5 December 2016 |access-date=5 August 2021 |website=[[HuffPost]] |agency=HuffPost}}</ref> එය වාත්තු වීදුරු සහ පාරභාසක කිරිගරුඬ වලින් සෑදී ඇති අතර එහි ගෘහ නිර්මාණ ශෛලිය තුළ නව්‍ය ලෙස විස්තර කර ඇත.<ref>{{Cite web |author-last=Purushotma |author-first=Shastri |date=6 December 2017 |title=Breathtaking Baha'i Temple Rises in Chile |url=https://www.huffingtonpost.com/shastri-purushotma/bahai-temple-of-light-ris_b_6242968.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20161205142740/http://www.huffingtonpost.com/shastri-purushotma/bahai-temple-of-light-ris_b_6242968.html |archive-date=5 December 2016 |access-date=21 February 2019 |website=[[HuffPost]] |agency=HuffPost}}</ref> The Constitution guarantees the right to [[:en:Freedom_of_religion|freedom of religion]], and other laws and policies contribute to generally free religious practice. The law at all levels fully protects this right against abuse by either governmental or private actors. Church and state are officially [[:en:Separation_of_church_and_state|separate]] in Chile. A 1999 law on religion prohibits [[:en:Religious_discrimination|religious discrimination]]. However, the Roman Catholic church for mostly historical and social reasons enjoys a privileged status and occasionally receives preferential treatment. Government officials attend Roman Catholic events as well as major Evangelical and Jewish ceremonies. The Chilean government treats the religious holidays of Christmas, [[:en:Good_Friday|Good Friday]], the [[:en:Our_Lady_of_Mount_Carmel|Feast of the Virgin of Carmen]], the [[:en:Feast_of_Saints_Peter_and_Paul|Feast of Saints Peter and Paul]], the [[:en:Assumption_of_Mary|Feast of the Assumption]], [[:en:All_Saints'_Day|All Saints' Day]], and the [[:en:Feast_of_the_Immaculate_Conception|Feast of the Immaculate Conception]] as [[:en:Public_holiday|national holidays]]. Recently, the government declared 31 October, [[:en:Reformation_Day|Reformation Day]], to be an additional national holiday, in honor of the Evangelical churches of the country The [[:en:Patron_saint|patron saints]] of Chile are [[:en:Our_Lady_of_Mount_Carmel|Our Lady of Mount Carmel]] and [[:en:Saint_James_the_Greater|Saint James the Greater]] (''Santiago''). In 2005, [[:en:Pope_Benedict_XVI|Pope Benedict XVI]] canonized [[:en:Alberto_Hurtado|Alberto Hurtado]], who became the country's second native Roman Catholic saint after [[:en:Teresa_de_los_Andes|Teresa de los Andes]]. ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව ආගමික නිදහසේ අයිතිය සහතික කරන අතර, අනෙකුත් නීති සහ ප්‍රතිපත්ති සාමාන්‍යයෙන් නිදහස් ආගමික පිළිවෙත් සඳහා දායක වේ. රජයේ හෝ පෞද්ගලික ක්‍රියාකාරීන් විසින් අපයෝජනය කිරීමට එරෙහිව සියලුම මට්ටම්වල නීතිය මෙම අයිතිය සම්පූර්ණයෙන්ම ආරක්ෂා කරයි.<ref name="religiousfreedomreport" /> චිලියේ පල්ලිය සහ රාජ්‍යය නිල වශයෙන් වෙන්ව පවතී. 1999 ආගම පිළිබඳ නීතියක් ආගමික වෙනස්කම් කිරීම තහනම් කරයි. කෙසේ වෙතත්, බොහෝ දුරට ඓතිහාසික හා සමාජීය හේතූන් මත රෝමානු කතෝලික පල්ලිය වරප්‍රසාද ලත් තත්වයක් භුක්ති විඳින අතර ඉඳහිට මනාප සැලකිල්ලක් ලබා ගනී.<ref>Bill Kte'pi, "Chile", in Robert E. Emery, ''Cultural Sociology of Divorce: An Encyclopedia, Volume 1'' (London: Sage, 2013), 266–68. books.google.com/books?id=wzJdSIfeeTQC&pg=PA266 {{ISBN|9781412999588}}</ref> රජයේ නිලධාරීන් රෝමානු කතෝලික උත්සව මෙන්ම ප්‍රධාන එවැන්ජලිකල් සහ යුදෙව් උත්සව සඳහා සහභාගී වේ.<ref name="religiousfreedomreport" /> චිලී රජය නත්තල්, සුබ සිකුරාදා, කාමන් කන්‍යාවගේ මංගල්‍යය, පේතෘස් සහ පෝල් සාන්තුවරයන්ගේ මංගල්‍යය, උපකල්පන මංගල්‍යය, සියලු සාන්තුවරයන්ගේ දිනය සහ නිර්මල පිළිසිඳ ගැනීමේ මංගල්‍යය යන ආගමික නිවාඩු දින ජාතික නිවාඩු දින ලෙස සලකයි.<ref name="religiousfreedomreport" /> මෑතකදී, රජය විසින් ඔක්තෝබර් 31, ප්‍රතිසංස්කරණ දිනය, රටේ එවැන්ජලිකල් පල්ලිවලට ගෞරවයක් වශයෙන් අතිරේක ජාතික නිවාඩු දිනයක් ලෙස ප්‍රකාශයට පත් කරන ලදී.<ref>{{Cite news|url=http://www.economist.com/world/americas/displaystory.cfm?story_id=12564066|title=Hola, Luther|date=6 November 2008|newspaper=The Economist|archive-url=https://web.archive.org/web/20081210125640/http://www.economist.com/world/americas/displaystory.cfm?story_id=12564066|archive-date=10 December 2008|url-status=dead}}</ref><ref>{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/hi/spanish/specials/2007/en_nombre_de_la_fe/newsid_7701000/7701290.stm|title=Los evangélicos tienen su feriado|author=Andrea Henríquez|date=31 October 2008|access-date=17 December 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20180625104726/http://news.bbc.co.uk/hi/spanish/specials/2007/en_nombre_de_la_fe/newsid_7701000/7701290.stm|archive-date=25 June 2018|publisher=BBC Mundo|url-status=live}}</ref> චිලීහි අනුශාසක සාන්තුවරයන් වන්නේ කර්මෙල් කන්දේ අප ස්වාමිදූ සහ මහා ශාන්ත ජේම්ස් (සන්තියාගෝ) ය.<ref>{{cite web |title=Patron Saints: 'C' |url=http://www.catholic.org/saints/patron.php?letter=C |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190409002526/https://www.catholic.org/saints/patron.php?letter=C |archive-date=9 April 2019 |access-date=28 June 2012 |publisher=Catholic Online}}</ref> 2005 දී, XVI වන බෙනඩික්ට් පාප් වහන්සේ, තෙරේසා ඩි ලොස් ඇන්ඩීස්ගෙන් පසු රටේ දෙවන ස්වදේශික රෝමානු කතෝලික සාන්තුවරයා බවට පත් වූ ඇල්බර්ටෝ හර්ටාඩෝව ශාන්තුවරයට පත් කරන ලදී.<ref>{{cite web |title=Las fechas del proceso de Canonización del Padre Hurtado |url=http://www.canonizacion.cl/cano_etapaPH.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080122033957/http://www.canonizacion.cl/cano_etapaPH.html |archive-date=22 January 2008 |access-date=9 January 2008 |language=es}}</ref> === භාෂා === [[File:Mapudungun.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Mapudungun.jpg|thumb|මාපුචේ භාෂාවෙන් සහ චිලී ස්පාඤ්ඤ භාෂාවෙන් ලියා ඇති චිලී හිතෝපදේශයකි. මෙහි භාවිතා වන මාපුඩුන්ගුන් හෝඩිය එකඟ වූ ප්‍රමිතියක් පිළිබිඹු නොකරයි. ඇත්ත වශයෙන්ම, මාපුචේ භාෂාව ලිවීම සඳහා දැනට භාවිතා කරන වෙනස් අක්ෂර තුනක් තිබේ.<ref>Montrul, Silvina. El Bilinguismo En El Mundo Hispanohablante. Hoboken: John Wiley & Sons Inc, 2013. p. 249</ref>]] The [[:en:Chilean_Spanish|Spanish spoken in Chile]] is distinctively accented and quite unlike that of neighboring South American countries because final syllables are often dropped, and some consonants have a soft pronunciation.{{clarify|reason=Which consonants and what kind of soft pronunciation?|date=April 2018}} Accent varies only very slightly from north to south; more noticeable are the differences in accent based on social class or whether one lives in the city or the country. That the Chilean population was largely formed in a small section at the center of the country and then migrated in modest numbers to the north and south helps explain this relative lack of differentiation, which was maintained by the national reach of radio, and now television, which also helps to diffuse and homogenize colloquial expressions.<ref name="countrystudies">{{cite web |date=31 March 1994 |title=Development and Breakdown of Democracy, 1830–1973 |url=http://countrystudies.us/chile/85.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110709014719/http://countrystudies.us/chile/85.htm |archive-date=9 July 2011 |access-date=21 April 2009 |work=Country Studies |publisher=Library of Congress}}</ref> There are several indigenous languages spoken in Chile: [[:en:Mapudungun|Mapudungun]], [[:en:Aymara_language|Aymara]], [[:en:Rapa_Nui_language|Rapa Nui]], [[:en:Chilean_Sign_Language|Chilean Sign Language]] and (barely surviving) [[:en:Qawasqar_language|Qawasqar]] and [[:en:Yaghan_language|Yaghan]], along with non-indigenous German, Italian, English, Greek and [[:en:Chilean_Quechua|Quechua]]. After the Spanish conquest, Spanish took over as the [[:en:Lingua_franca|lingua franca]] and the indigenous languages have become minority languages, with some now extinct or close to extinction.<ref>{{cite web |title=Ethnologue report for Chile |url=http://www.ethnologue.com/show_country.asp?name=CL |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20130203004338/http://www.ethnologue.com/show_country.asp?name=CL |archive-date=3 February 2013 |access-date=1 August 2011 |publisher=Ethnologue.com}}</ref> චිලී භාෂාවේ කතා කරන ස්පාඤ්ඤ භාෂාව සුවිශේෂී ලෙස උච්චාරණය කර ඇති අතර අසල්වැසි දකුණු ඇමරිකානු රටවලට වඩා බෙහෙවින් වෙනස් ය, මන්ද අවසාන අක්ෂර බොහෝ විට අතහැර දමා ඇති අතර සමහර ව්‍යාංජනාක්ෂර මෘදු උච්චාරණයක් ඇත. [පැහැදීම ඇලසිය] උච්චාරණය උතුරේ සිට දකුණට ඉතා සුළු වශයෙන් පමණක් වෙනස් වේ; සමාජ පන්තිය හෝ නගරයේ හෝ රටේ ජීවත් වන්නේද යන්න මත පදනම්ව උච්චාරණයේ වෙනස්කම් වඩාත් කැපී පෙනේ. චිලී ජනගහනය බොහෝ දුරට රටේ මධ්‍යයේ කුඩා කොටසක පිහිටුවා ඇති අතර පසුව උතුරට සහ දකුණට සුළු සංඛ්‍යාවක් සංක්‍රමණය වීම මෙම සාපේක්ෂ විභේදනයේ ඌනතාවය පැහැදිලි කිරීමට උපකාරී වේ, එය ගුවන්විදුලියේ ජාතික ප්‍රවේශය සහ දැන් රූපවාහිනිය මගින් පවත්වා ගෙන යනු ලැබූ අතර එය වාචික ප්‍රකාශන විසුරුවා හැරීමට සහ සමජාතීය කිරීමට ද උපකාරී වේ. [48] චිලී භාෂාවේ කතා කරන ස්වදේශීය භාෂා කිහිපයක් තිබේ: මාපුඩුන්ගුන්, අයිමාරා, රාපා නුයි, චිලී සංඥා භාෂාව සහ (යන්තම් නොනැසී පවතින) කවාස්කාර් සහ යාගන්, ස්වදේශික නොවන ජර්මානු, ඉතාලි, ඉංග්‍රීසි, ග්‍රීක සහ කෙචුවා සමඟ. ස්පාඤ්ඤ ආක්‍රමණයෙන් පසු, ස්පාඤ්ඤ භාෂාව පොදු භාෂාව ලෙස බලයට පත් වූ අතර, ස්වදේශික භාෂා සුළුතර භාෂා බවට පත්ව ඇත, සමහරක් දැන් වඳ වී ගොස් හෝ වඳ වී යාමට ආසන්නයි.[49] සෞඛ්‍ය අමාත්‍යාංශය ජාතික සෞඛ්‍ය අරමුදලේ (ෆොනාසා) කඩපත අධ්‍යාපනය German is still spoken to some extent in southern Chile,<ref>{{cite web |author=Oliver Zoellner |title=Oliver Zoellner &#124; Generating Samples of Ethnic Minorities in Chile |url=http://www.research-worldwide.de/article-chile2005.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20091202075142/http://www.research-worldwide.de/article-chile2005.html |archive-date=2 December 2009 |access-date=17 December 2009 |publisher=Research-worldwide.de}}</ref> either in small countryside pockets or as a second language among the communities of larger cities. Through initiatives such as the [[:en:English_Opens_Doors|English Opens Doors Program]], the government made English mandatory for students in fifth grade and above in public schools. Most private schools in Chile start teaching English from kindergarten.<ref>{{cite web |title=Repeat after me: Hello, my name is |url=http://www.globalpost.com/dispatch/chile/090908/lack-english-proficiency |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20100811114741/http://www.globalpost.com/dispatch/chile/090908/lack-english-proficiency |archive-date=11 August 2010 |access-date=22 February 2010 |publisher=Globalpost.com}}</ref> Common English words have been absorbed and appropriated into everyday Spanish speech.<ref>{{cite journal|last1=Sáez Godoy|first1=Leopoldo|date=2005|title=Anglicismos en el español de Chile|trans-title=Anglicisms in Chilean Spanish|journal=Atenea (Concepción)|language=es|issue=492|pages=171–177|doi=10.4067/S0718-04622005000200010|doi-access=free}}</ref> ජර්මානු භාෂාව තවමත් දකුණු චිලියේ යම් දුරකට කතා කරයි,[50] කුඩා ගම්බද සාක්කුවල හෝ විශාල නගරවල ප්‍රජාවන් අතර දෙවන භාෂාවක් ලෙස. ඉංග්‍රීසි දොරවල් විවෘත කිරීමේ වැඩසටහන වැනි මුලපිරීම් හරහා, රජය රජයේ පාසල්වල පස්වන ශ්‍රේණියේ සහ ඊට වැඩි සිසුන් සඳහා ඉංග්‍රීසි අනිවාර්ය කළේය. චිලීයේ බොහෝ පෞද්ගලික පාසල් ළදරු පාසලෙන් ඉංග්‍රීසි ඉගැන්වීම ආරම්භ කරයි.[51] පොදු ඉංග්‍රීසි වචන අවශෝෂණය කර එදිනෙදා ස්පාඤ්ඤ භාෂාවට ඇතුළත් කර ඇත.[52] === සෞඛ්‍යය === [[File:Credencial_Fonasa.png|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Credencial_Fonasa.png|thumb|ජාතික සෞඛ්‍ය අරමුදලේ (ෆොනාසා) කාඩ්පත]] The [[:en:Ministry_of_Health_(Chile)|Ministry of Health]] (''Minsal'') is the cabinet-level administrative office in charge of planning, directing, coordinating, executing, controlling and informing the public health policies formulated by the President of Chile. The [[:en:Fondo_Nacional_de_Salud|National Health Fund]] (''Fonasa''), created in 1979, is the financial entity entrusted to collect, manage and distribute state funds for health in Chile. It is funded by the public. All employees pay 7% of their monthly income to the fund.<ref>{{cite web |date= |title=¿Cuál es la cotización legal para salud de un trabajador activo y en qué plazo deben ser declaradas y pagadas? |url=http://www.supersalud.gob.cl/consultas/667/w3-article-2908.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210926171408/http://www.supersalud.gob.cl/consultas/667/w3-article-2908.html |archive-date=26 September 2021 |access-date=26 September 2021 |website=supersalud.gob.cl |publisher=[[Ministry of Health (Chile)|Superintendence of Health]]}}</ref> Fonasa is part of the NHSS and has executive power through the [[:en:Ministry_of_Health_(Chile)|Ministry of Health (Chile)]]. Its headquarters are in [[:en:Santiago|Santiago]] and decentralized public service is conducted by various Regional Offices. More than 12 million beneficiaries benefit from Fonasa. Beneficiaries can also opt for more costly private insurance through [[:en:Isapre|Isapre]]. In the 2024 Global Hunger Index, Chile is one of 22 countries with a GHI score of less than 5.<ref>{{Cite web |title=Global Hunger Index Scores by 2024 GHI Rank |url=https://www.globalhungerindex.org/ranking.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220225183607/https://www.globalhungerindex.org/ranking.html |archive-date=25 February 2022 |access-date=2024-12-13 |website=Global Hunger Index (GHI) - peer-reviewed annual publication designed to comprehensively measure and track hunger at the global, regional, and country levels |language=en}}</ref> සෞඛ්‍ය අමාත්‍යාංශය (මිනිසල්) යනු චිලී ජනාධිපතිවරයා විසින් සකස් කරන ලද මහජන සෞඛ්‍ය ප්‍රතිපත්ති සැලසුම් කිරීම, මෙහෙයවීම, සම්බන්ධීකරණය, ක්‍රියාත්මක කිරීම, පාලනය කිරීම සහ දැනුම් දීම භාර කැබිනට් මට්ටමේ පරිපාලන කාර්යාලයයි. 1979 දී නිර්මාණය කරන ලද ජාතික සෞඛ්‍ය අරමුදල (ෆොනාසා) යනු චිලී හි සෞඛ්‍ය සඳහා රාජ්‍ය අරමුදල් රැස් කිරීම, කළමනාකරණය කිරීම සහ බෙදා හැරීම සඳහා පවරා ඇති මූල්‍ය ආයතනයයි. එය මහජනතාව විසින් අරමුදල් සපයනු ලැබේ. සියලුම සේවකයින් තම මාසික ආදායමෙන් 7% ක් අරමුදලට ගෙවයි.[53] ෆොනාසා NHSS හි කොටසක් වන අතර සෞඛ්‍ය අමාත්‍යාංශය (චිලී) හරහා විධායක බලය ඇත. එහි මූලස්ථානය සන්තියාගෝ හි පිහිටා ඇති අතර විමධ්‍යගත රාජ්‍ය සේවය විවිධ ප්‍රාදේශීය කාර්යාල මගින් මෙහෙයවනු ලැබේ. ප්‍රතිලාභීන් මිලියන 12 කට වඩා ෆොනාසා වෙතින් ප්‍රතිලාභ ලබයි. ප්‍රතිලාභීන්ට ඉසැප්‍රේ හරහා වඩා මිල අධික පෞද්ගලික රක්ෂණයක් තෝරා ගත හැකිය. 2024 ගෝලීය කුසගින්න දර්ශකයේ, චිලී යනු 5 ට අඩු GHI ලකුණු ඇති රටවල් 22 න් එකකි.[54] === අධ්‍යාපනය === [[File:Casa_Central_de_la_Universidad_de_Chile.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Casa_Central_de_la_Universidad_de_Chile.jpg|thumb|සන්තියාගෝ හි චිලී විශ්ව විද්‍යාලයේ කැසා සෙන්ට්‍රල්]] In Chile, education begins with [[:en:Preschool|preschool]] until the age of 5. [[:en:Primary_school|Primary school]] is provided for children between ages 6 and 13. Students then attend [[:en:Secondary_school|secondary school]] until graduation at age 17. Secondary education is divided into two parts: During the first two years, students receive a general education. Then, they choose a branch: scientific humanistic education, artistic education, or technical and professional education. Secondary school ends two years later on the acquirement of a certificate (licencia de enseñanza media).<ref>{{Cite web |title=Chile |url=https://unevoc.unesco.org/home/Dynamic+TVET+Country+Profiles/country=CHL |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140429204820/http://www.unevoc.unesco.org/worldtvetdatabase1.php?ct=CHL |archive-date=29 April 2014 |access-date=29 April 2014 |website=UNESCO International Centre for Technical and Vocational Education and Training |series=TVET Country Profiles}}</ref> චිලීයේ, අධ්‍යාපනය ආරම්භ වන්නේ වයස අවුරුදු 5 දක්වා පෙර පාසලෙනි. වයස අවුරුදු 6 ත් 13 ත් අතර ළමුන් සඳහා ප්‍රාථමික පාසල සපයනු ලැබේ. ඉන්පසු සිසුන් වයස අවුරුදු 17 දී උපාධිය ලබා ගන්නා තෙක් ද්විතීයික පාසලට ඇතුළත් වේ. ද්විතීයික අධ්‍යාපනය කොටස් දෙකකට බෙදා ඇත: පළමු වසර දෙක තුළ සිසුන් සාමාන්‍ය අධ්‍යාපනයක් ලබා ගනී. ඉන්පසු, ඔවුන් ශාඛාවක් තෝරා ගනී: විද්‍යාත්මක මානවවාදී අධ්‍යාපනය, කලාත්මක අධ්‍යාපනය හෝ තාක්ෂණික හා වෘත්තීය අධ්‍යාපනය. ද්විතීයික පාසල වසර දෙකකට පසු සහතිකයක් (ලයිසන්සියා ඩි එන්සෙසාන්සා මාධ්‍ය) ලබා ගැනීමෙන් අවසන් වේ.[55] ] Chilean education is segregated by wealth in a three-tiered system – the quality of the schools reflects socioeconomic backgrounds: * city schools (colegios municipales) that are mostly free and have the worst education results, mostly attended by poor students; * subsidized schools that receive some money from the government which can be supplemented by fees paid by the student's family, which are attended by mid-income students and typically get mid-level results; and * entirely private schools that consistently get the best results. Many private schools charge attendance fees of 0,5 to 1 median household income.<ref>{{cite web |date=30 December 2013 |title=Mensualidad de los colegios con los mejores puntajes en la PSU supera los mil |url=http://www.emol.com/noticias/nacional/2013/12/30/637336/mensualidad-en-colegios-top-10-en-la-psu-supera-los-250-mil.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140719000507/http://www.emol.com/noticias/nacional/2013/12/30/637336/mensualidad-en-colegios-top-10-en-la-psu-supera-los-250-mil.html |archive-date=19 July 2014 |access-date=18 July 2014 |publisher=Emol.com}}</ref> Upon successful graduation of secondary school, students may continue into [[:en:Higher_education|higher education]]. The higher education schools in Chile consist of [[:en:Chilean_Traditional_Universities|Chilean Traditional Universities]] and are divided into [[:en:Public_university|public universities]] or [[:en:Private_university|private universities]]. There are [[:en:List_of_medical_schools_in_South_America#Chile|medical schools]] and both the [[:en:Universidad_de_Chile|Universidad de Chile]] and [[:en:Universidad_Diego_Portales|Universidad Diego Portales]] offer [[:en:Legal_education|law schools]] in a partnership with [[:en:Yale_University|Yale University]].<ref>{{cite web |title=Program in Chile &#124; Yale Law School |url=http://www.law.yale.edu/linkageinchili.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20131224103311/http://www.law.yale.edu/linkageinchili.htm |archive-date=24 December 2013 |access-date=22 December 2013 |publisher=Law.yale.edu}}</ref> චිලී අධ්‍යාපනය ධනයෙන් වෙන් කර ඇත්තේ තට්ටු තුනක පද්ධතියක ය - පාසල්වල ගුණාත්මකභාවය සමාජ ආර්ථික පසුබිම් පිළිබිඹු කරයි: බොහෝ දුරට නොමිලේ සහ නරකම අධ්‍යාපන ප්‍රතිඵල ඇති, බොහෝ දුරට දුප්පත් සිසුන් සහභාගී වන නගර පාසල් (colegios municipales); මැද ආදායම් ලබන සිසුන් සහභාගී වන සහ සාමාන්‍යයෙන් මධ්‍යම මට්ටමේ ප්‍රතිඵල ලබා ගන්නා ශිෂ්‍යයාගේ පවුල විසින් ගෙවනු ලබන ගාස්තු මගින් අතිරේක කළ හැකි රජයෙන් යම් මුදලක් ලබා ගන්නා සහනාධාර සහිත පාසල්; සහ නිරන්තරයෙන් හොඳම ප්‍රතිඵල ලබා ගන්නා සම්පූර්ණයෙන්ම පෞද්ගලික පාසල්. බොහෝ පෞද්ගලික පාසල් මධ්‍ය කුටුම්භ ආදායමෙන් 0,5 සිට 1 දක්වා පැමිණීමේ ගාස්තු අය කරයි.[56] ද්විතීයික පාසල සාර්ථකව අවසන් වූ පසු, සිසුන්ට උසස් අධ්‍යාපනයට ඉදිරියට යා හැකිය. චිලී හි උසස් අධ්‍යාපන පාසල් චිලී සාම්ප්‍රදායික විශ්ව විද්‍යාල වලින් සමන්විත වන අතර ඒවා රාජ්‍ය විශ්ව විද්‍යාල හෝ පෞද්ගලික විශ්ව විද්‍යාල ලෙස බෙදා ඇත. වෛද්‍ය විද්‍යාල ඇති අතර යුනිවර්සිඩෑඩ් ඩියාගෝ පෝටලේස් යන දෙකම යේල් විශ්ව විද්‍යාලය සමඟ හවුල්කාරිත්වයකින් නීති විද්‍යාල පිරිනමයි.[57 == යොමු කිරීම් == 547xxadcq3g4f0earzx2cdx91gfi6d6 750373 750372 2025-06-23T08:29:25Z BuddhikaW88 37808 /* ආගම */ 750373 wikitext text/x-wiki චිලීහි 2017 සංගණනයේදී ජනගහනය 17,574,003 ක් වාර්තා විය. උපත් අනුපාතය පහත වැටීම හේතුවෙන් එහි ජනගහන වර්ධන අනුපාතය 1990 සිට අඩු වෙමින් පවතී.<ref>{{cite web |title=Anuario Estadísticas Vitales 2003 |url=http://www.ine.cl/canales/chile_estadistico/demografia_y_vitales/estadisticas_vitales/pdf/anuarios/vitales2003.zip |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200501215449/https://www.ine.cl/canales/chile_estadistico/demografia_y_vitales/estadisticas_vitales/pdf/anuarios/vitales2003.zip |archive-date=1 May 2020 |access-date=30 May 2008 |publisher=Instituto National de Estadísticas}}</ref> 2050 වන විට ජනගහනය ආසන්න වශයෙන් මිලියන 20.2 ක් දක්වා ළඟා වනු ඇතැයි අපේක්ෂා කෙරේ.<ref>{{cite web |title=Chile: Proyecciones y Estimaciones de Población. Total País 1950–2050 |url=http://www.ine.cl/canales/chile_estadistico/demografia_y_vitales/proyecciones/Informes/Microsoft%20Word%20-%20InforP_T.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20091230181515/http://www.ine.cl/canales/chile_estadistico/demografia_y_vitales/proyecciones/Informes/Microsoft%20Word%20-%20InforP_T.pdf |archive-date=30 December 2009 |publisher=Instituto National de Estadísticas}}</ref> === පෙරටුගාමීන් සහ ජනවාර්ගිකත්වය === [[File:Ministro_Osorio_entrega_terreno_a_Comunidad_Mapuche_Lorenzo_Quintrileo_de_Tirúa.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Ministro_Osorio_entrega_terreno_a_Comunidad_Mapuche_Lorenzo_Quintrileo_de_Tir%C3%BAa.jpg|thumb|ටිරුවාහි මාපුචේ කාන්තාවන්]] [[File:Misa_por_Chile_-_Banderas.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Misa_por_Chile_-_Banderas.jpg|thumb|චිලී කොඩි අතැති චිලී ජාතිකයන්]] මෙක්සිකෝවේ ජාතික ස්වයං පාලන විශ්ව විද්‍යාලයේ මෙක්සිකානු මහාචාර්ය ෆ්‍රැන්සිස්කෝ ලිස්කානෝ ඇස්තමේන්තු කළේ චිලී ජාතිකයන්ගෙන් 52.7% ක් සුදු ජාතිකයන්, 39.3% ක් මෙස්ටිසෝ ජාතිකයන් සහ 8% ක් ඇමරිකානු ඉන්දියානුවන් බවයි.<ref>{{cite journal|last1=Lizcano Fernández|first1=Francisco|date=August 2005|title=Composición Étnica de las Tres Áreas Culturales del Continente Americano al Comienzo del Siglo XXI|trans-title=Ethnic Composition of the Three Cultural Areas of the American Continent at the Beginning of the 21st Century|url=http://www.scielo.org.mx/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S1405-14352005000200185|url-status=live|journal=Convergencia|language=es|volume=12|issue=38|pages=185–232|archive-url=https://web.archive.org/web/20220922054604/https://www.scielo.org.mx/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S1405-14352005000200185|archive-date=22 September 2022|access-date=23 November 2020}}</ref> එන්සයික්ලොපීඩියා බ්‍රිටැනිකාට අනුව, 2002 වසර වන විට, චිලී ජාතිකයන්ගෙන් 22% ක් පමණක් සුදු ජාතිකයින් වූ අතර 72% ක් මෙස්ටිසෝ විය.<ref>{{Cite web |date=2024-12-10 |title=Chile - Indigenous, Mestizo, European {{!}} Britannica |url=https://www.britannica.com/place/Chile/People |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20241204141156/https://www.britannica.com/place/Chile/People |archive-date=4 December 2024 |access-date=2024-12-11 |website=www.britannica.com |language=en}}</ref> 1984 දී, චිලී හි මහජන සෞඛ්‍ය අධ්‍යයන සඳහා වන සමාජීය ජානමය යොමු රාමුව යන මාතෘකාව යටතේ චිලී හි රිවිස්ටා ඩි පීඩියාට්‍රියා ඩි චිලී අධ්‍යයනයකින් 67.9% යුරෝපීය සහ 32.1% ස්වදේශික ඇමරිකානුවන්ගේ මුතුන් මිත්තන් තීරණය කරන ලදී.<ref name="Valenzuela, 1984">{{cite journal|last1=Valenzuela|first1=C.|date=1984|title=Marco de referencia sociogenético para los estudios de Salud Pública en Chile|trans-title=Sociogenetic reference limits for public health studies in Chile|journal=Revista Chilena de Pediatría|language=es|volume=55|issue=2|pages=123–127|pmid=6473850|s2cid=162443939}}</ref><ref name="Vanegas et al, 2008">{{cite journal|last1=Vanegas L|first1=Jairo|last2=Villalón C|first2=Marcelo|last3=Valenzuela Y|first3=Carlos|date=May 2008|title=Ethnicity and race as variables in epidemiological research about inequity|journal=Revista médica de Chile|volume=136|issue=5|pages=637–644|doi=10.4067/S0034-98872008000500014|pmid=18769813|doi-access=free}}</ref> 1994 දී, ජීව විද්‍යාත්මක අධ්‍යයනයකින් චිලී සංයුතිය 64% යුරෝපීය සහ 35% ඇමරින්දියන් බව තීරණය කරන ලදී.<ref name="Cruz-Coke">{{cite journal|last=Cruz-Coke|first=Ricardo|year=1994|title=Genetic epidemiology of single gene defects in Chile|journal=Facultad de Medicina de la Universidad de Chile|location=Santiago de Chile|volume=31|issue=9|pages=702–706|doi=10.1136/jmg.31.9.702|pmc=1050080|pmid=7815439}}</ref> කැන්ඩෙලා ව්‍යාපෘතියේ මෑත කාලීන අධ්‍යයනයෙන් තහවුරු වූයේ චිලී හි ජාන සංයුතිය යුරෝපීය සම්භවයක් ඇති 52% ක් වන අතර, ජෙනෝමයෙන් 44% ක් ස්වදේශික ඇමරිකානුවන්ගෙන් (ඇමරින්දියන්) සහ 4% ක් අප්‍රිකාවෙන් පැමිණෙන අතර, චිලී ප්‍රධාන වශයෙන් මෙස්ටිසෝ රටක් බවට පත් කරමින් ජනගහනයෙන් අඩක් තුළ අප්‍රිකානු සම්භවයක් ඇති බවට සලකුණු ඇත.<ref>{{cite web |date=19 August 2013 |title=Estudio genético en chilenos muestra desconocida herencia africana &#124; El Dínamo |url=http://www.eldinamo.cl/2013/08/19/estudio-genetico-en-chilenos-muestra-desconocida-herencia-africana/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20140706180053/http://www.eldinamo.cl/2013/08/19/estudio-genetico-en-chilenos-muestra-desconocida-herencia-africana/ |archive-date=6 July 2014 |access-date=22 December 2013 |publisher=Eldinamo.cl}}</ref> දකුණු ඇමරිකානු රටවල් කිහිපයක බ්‍රසීලියා විශ්ව විද්‍යාලය විසින් සිදු කරන ලද තවත් ජානමය අධ්‍යයනයකින් චිලී සඳහා සමාන ජාන සංයුතියක් පෙන්නුම් කරන අතර, යුරෝපීය දායකත්වය 51.6% ක්, ඇමරිකානු ඉන්දියානු දායකත්වය 42.1% ක් සහ අප්‍රිකානු දායකත්වය 6.3% ක් වේ.<ref name="UB">{{cite thesis|last1=Godinho|first1=Neide Maria de Oliveira|title=O impacto das migrações na constituição genética de populações latino-americanas|trans-title=The impact of migration on the genetic makeup of Latin American populations|language=pt|date=2008|url=https://repositorio.unb.br/handle/10482/5542|access-date=23 November 2020|archive-date=12 November 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20201112044147/https://repositorio.unb.br/handle/10482/5542|url-status=live}}</ref> 2015 දී, තවත් අධ්‍යයනයකින් යුරෝපීය 57% ක්, ස්වදේශික ඇමරිකානු 38% ක් සහ අප්‍රිකානු 2.5% ක් තුළ ජාන සංයුතිය ස්ථාපිත කරන ලදී.<ref>{{cite journal|last=Homburger|first=Julian|display-authors=et al|year=2015|title=Genomic Insights into the Ancestry and Demographic History of South America|journal=[[PLOS Genetics]]|volume=11|issue=12|at=1005602|doi=10.1371/journal.pgen.1005602|pmc=4670080|pmid=26636962|doi-access=free}}</ref> චිලී විශ්ව විද්‍යාලයේ මහජන සෞඛ්‍ය පොත් පිංචක සඳහන් වන්නේ ජනගහනයෙන් 35% ක් කොකේසියානු සම්භවයක් ඇති බවයි; "ප්‍රධාන වශයෙන් සුදු" මෙස්ටිසෝවරු මුළු 65% ක් ලෙස ඇස්තමේන්තු කර ඇති අතර, ස්වදේශික ඇමරිකානුවන් (අමරින්ඩියන්වරු) ඉතිරි 5% න් සමන්විත වේ.<ref name="UC">{{cite web |title=5.2.6. Estructura racial |url=http://mazinger.sisib.uchile.cl/repositorio/lb/ciencias_quimicas_y_farmaceuticas/medinae/cap2/5b6.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20071016124831/http://mazinger.sisib.uchile.cl/repositorio/lb/ciencias_quimicas_y_farmaceuticas/medinae/cap2/5b6.html |archive-date=16 October 2007 |access-date=26 August 2007 |work=La Universidad de Chile}} ([http://mazinger.sisib.uchile.cl/repositorio/lb/ciencias_quimicas_y_farmaceuticas/medinae/ Main page] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090916211140/http://mazinger.sisib.uchile.cl/repositorio/lb/ciencias_quimicas_y_farmaceuticas/medinae/|date=16 September 2009}})</ref> ජානමය සලකා බැලීම් තිබියදීත්, බොහෝ චිලී ජාතිකයන්, විමසුවහොත්, සුදු ජාතිකයන් ලෙස ස්වයං-හඳුනා ගනු ඇත. 2011 ලතින් බැරමෙට්‍රෝ සමීක්ෂණය චිලී හි ප්‍රතිචාර දැක්වූවන්ගෙන් විමසුවේ ඔවුන් තමන් අයත් වන්නේ කුමන ජාතියටදැයි සලකන බවයි. බොහෝ දෙනෙක් "සුදු" (59%) ලෙස පිළිතුරු දුන් අතර, 25% ක් "මෙස්ටිසෝ" යැයි පැවසූ අතර 8% ක් "ස්වදේශික" ලෙස ස්වයං-වර්ගීකරණය කළහ.<ref>{{cite web |title=Informe Latinobarómetro 2011 |url=http://www.latinobarometro.org/latino/LATContenidos.jsp |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20160113084058/http://www.latinobarometro.org/latino/LATContenidos.jsp |archive-date=13 January 2016 |access-date=13 July 2013 |publisher=Latinobarometro.org}}</ref> 2002 ජාතික මත විමසුමකින් හෙළි වූයේ චිලී ජාතිකයන්ගෙන් බහුතරයක් (43.4%) හෝ ඊට වැඩි ප්‍රමාණයක් (8.3%) "ස්වදේශික රුධිරය" ඇති බව විශ්වාස කළ අතර, 40.3% ක් ප්‍රතිචාර දැක්වූයේ ඔවුන්ට කිසිවක් නොමැති බවයි.<ref>{{cite web |date=July 2002 |title=Encuesta CEP, Julio 2002 |url=http://www.cepchile.cl/enc_encuestas.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130429001707/http://www.cepchile.cl/enc_encuestas.html |archive-date=29 April 2013 |access-date=18 May 2012 |language=es}}</ref> චිලී යනු ආදිවාසීන් පිළිබඳ එකම බැඳීමක් ඇති ජාත්‍යන්තර නීතිය වන 1989 ආදිවාසී සහ ගෝත්‍රික ජනතා සම්මුතියට අත්සන් කර අනුමත කළ රටවල් 22 න් එකකි.<ref>{{cite web |date=9 January 2004 |title=ILOLEX: submits English query |url=http://www.ilo.org/ilolex/cgi-lex/ratifce.pl?C169 |url-status=dead |archive-url=http://arquivo.pt/wayback/20091225170052/http://www.ilo.org/ilolex/cgi-lex/ratifce.pl?C169 |archive-date=25 December 2009 |publisher=Ilo.org}}</ref> එය 1989 දී ජාත්‍යන්තර කම්කරු සංවිධානයේ (ILO) සම්මුතිය 169 ලෙස සම්මත කරන ලදී. 2008 දී චිලී එය අනුමත කළේය. 2009 නොවැම්බර් මාසයේදී චිලී අධිකරණ තීන්දුවක්, ස්වදේශික අයිතිවාසිකම් පිළිබඳ සන්ධිස්ථාන තීන්දුවක් ලෙස සලකනු ලැබූ අතර, සම්මුතිය භාවිතා කළේය. අයිමාරා ජල අයිතිවාසිකම් පිළිබඳ ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණ තීන්දුව, පොසෝ ඇල්මොන්ටේ විනිශ්චය සභාව සහ ඉක්වික් අභියාචනාධිකරණය යන දෙකෙහිම තීන්දු තහවුරු කළ අතර චිලී හි ILO සම්මුතිය 169 හි පළමු අධිකරණමය යෙදුම සනිටුහන් කරයි.<ref>{{cite web |date=30 November 2009 |title=Chile's Supreme Court Upholds Indigenous Water Use Rights |url=http://www.santiagotimes.cl/index.php?option=com_content&view=article&id=17739:chiles-supreme-court-upholds-indigenous-water-use-rights&catid=19:other&Itemid=142 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20100303200719/http://www.santiagotimes.cl/index.php?option=com_content&view=article&id=17739:chiles-supreme-court-upholds-indigenous-water-use-rights&catid=19:other&Itemid=142 |archive-date=3 March 2010 |access-date=2 March 2010 |work=The Santiago Times}}</ref> මුල්ම යුරෝපීය සංක්‍රමණිකයන් 16 වන සියවසේ පැමිණි ස්පාඤ්ඤ යටත් විජිතවාදීන් විය.<ref>{{Cite web |title=Osasuna Saila - Eusko Jaurlaritza |url=https://www.euskadi.eus/eusko-jaurlaritza/osasun-saila/hasiera/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210410191534/https://www.euskadi.eus/eusko-jaurlaritza/osasun-saila/hasiera/ |archive-date=10 April 2021 |access-date=1 April 2021 |website=Euskadi.eus |language=Basque}}</ref> මධ්‍යම චිලීයේ ඇමරින්ඩියන් ජනගහනය යටත් විජිත යුගයේ ආරම්භයේ දී ස්පාඤ්ඤ පදිංචිකරුවන්ගේ ජනගහනයට අවශෝෂණය කර අද චිලී හි පවතින විශාල මෙස්ටිසෝ ජනගහනය ඇති කළේය; මෙස්ටිසෝවරු නූතන මධ්‍යම හා පහළ පන්ති නිර්මාණය කරති. 18 වන සහ 19 වන සියවස් වලදී, බොහෝ බාස්ක්වරු චිලීයට පැමිණි අතර එහිදී ඔවුන් කැස්ටිලියානු සම්භවයක් ඇති ප්‍රභූන් සමඟ ඒකාබද්ධ වූහ. පශ්චාත් යටත් විජිත චිලී කිසි විටෙකත් සංක්‍රමණිකයින් සඳහා විශේෂයෙන් ආකර්ශනීය ගමනාන්තයක් නොවීය, එහි දුරස්ථභාවය සහ යුරෝපයෙන් දුරස්ථභාවය හේතුවෙන්.<ref name="Euzko">{{cite web |author=Waldo Ayarza Elorza |title=De los Vascos, Oñati y los Elorza |url=http://www.euzkoetxeachile.cl/libros/04-De%20los%20Vascos%20Onati%20y%20los%20Elorza-2.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130819165814/http://www.euzkoetxeachile.cl/libros/04-De%20los%20Vascos%20Onati%20y%20los%20Elorza-2.pdf |archive-date=19 August 2013 |access-date=13 July 2013 |pages=59, 65, 66}}</ref><ref name="HistoriaContemporaneaDeChile">{{cite book |last1=Salazar Vergara |first1=Gabriel |title=Historia contemporánea de Chile: Actores, identidad y movimiento. II |last2=Pinto |first2=Julio |publisher=[[Lom Ediciones]] |year=1999 |isbn=978-956-282-174-2 |pages=76–81 |chapter=La Presencia Inmigrante |access-date=14 July 2013 |chapter-url=https://books.google.com/books?id=Vyx8JQtvU78C&pg=PA78 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020127/https://books.google.com/books?id=Vyx8JQtvU78C&pg=PA78 |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> යුරෝපීයයන් මැගෙලන් සමුද්‍ර සන්ධිය හරහා දිගු ගමනක් යාම හෝ ඇන්ඩීස් තරණය කිරීම වෙනුවට ඔවුන්ගේ මව්බිමට සමීප රටවල රැඳී සිටීමට කැමැත්තක් දැක්වූහ.<ref name="Euzko" /> යුරෝපීය සංක්‍රමණය චිලීයේ ජනවාර්ගික සංයුතියේ සැලකිය යුතු වෙනසක් ඇති කළේ නැත, මැගෙලන් කලාපය හැර.<ref name="C1907">{{cite web |date=1907 |title=Memoria presentada al Supremo Gobierno por la Comision Central del Censo |url=http://www.ine.cl/canales/usuarios/cedoc_online/censos/pdf/censo_1907.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090919222206/http://www.ine.cl/canales/usuarios/cedoc_online/censos/pdf/censo_1907.pdf |archive-date=19 September 2009 |access-date=13 February 2013 |language=es}}</ref> චිලීයට පැමිණි එකම ප්‍රධාන යුරෝපීය සංක්‍රමණික කණ්ඩායම ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයන් වූ අතර,<ref name="Euzko" /> ආර්ජන්ටිනාවට හෝ බ්‍රසීලයට වැනි මහා පරිමාණ සංක්‍රමණ කිසිදා සිදු නොවීය.<ref name="HistoriaContemporaneaDeChile" /> 1851 සහ 1924 අතර කාලය තුළ, චිලීයට ලතින් ඇමරිකාවට යුරෝපීය සංක්‍රමණයෙන් ලැබුණේ 0.5% ක් පමණි, ආර්ජන්ටිනාවට 46% ක්, බ්‍රසීලයට 33% ක්, කියුබාවට 14% ක් සහ උරුගුවේට 4% ක් විය.<ref name="Euzko" /> කෙසේ වෙතත්, චිලී සමාජයේ සංක්‍රමණිකයන් සැලකිය යුතු කාර්යභාරයක් ඉටු කර ඇති බව අවිවාදිතය.<ref name="HistoriaContemporaneaDeChile" /> 19 වන සහ 20 වන සියවස් වලදී චිලී වෙත සංක්‍රමණිකයන් පැමිණියේ ප්‍රංශය,<ref>{{cite journal|last=Parvex|first=R.|date=2014|title=Le Chili et les mouvements migratoires|url=https://journals.openedition.org/hommesmigrations/2720|url-status=live|journal=Hommes & Migrations|issue=Nº 1305|pages=71–76|doi=10.4000/hommesmigrations.2720|archive-url=https://web.archive.org/web/20200801043210/https://journals.openedition.org/hommesmigrations/2720|archive-date=1 August 2020|access-date=21 July 2020|doi-access=free}}</ref> මහා බ්‍රිතාන්‍යය,<ref name="Británicos, 700.000">{{cite web |author=Jorge Sanhueza Aviléz |title=Historia de Chile: Otros Artículos. Británicos y Anglosajones en Chile durante el siglo XIX |url=http://www.biografiadechile.cl/detalle.php?IdContenido=1673&IdCategoria=91&IdArea=488&TituloPagina=Historia%20de%20Chile |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20201112003642/http://www.biografiadechile.cl/detalle.php?IdContenido=1673 |archive-date=12 November 2020 |access-date=16 March 2012 |publisher=Biografía de Chile}}</ref> ජර්මනිය,<ref name="Alemanes, 500.000">{{cite news|url=http://www.dw.de/alemanes-en-chile-entre-el-pasado-colono-y-el-presente-empresarial/a-14958983-1|title=Alemanes en Chile: entre el pasado colono y el presente empresarial|author=Victoria Dannemann|access-date=21 July 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20150501162120/http://www.dw.de/alemanes-en-chile-entre-el-pasado-colono-y-el-presente-empresarial/a-14958983-1|archive-date=1 May 2015|publisher=Deustche-Welle|url-status=live}}</ref> සහ ක්‍රොඒෂියාව,<ref name="Croatas, 400.000">{{cite web |title=Inmigración a Chile |url=http://www.domovina.cl/inmigrantes-otras.php |archive-url=https://web.archive.org/web/20150702225324/http://www.domovina.cl/inmigrantes-otras.php |archive-date=2 July 2015 |publisher=Domivina}}</ref> යනාදී රටවලින් ය. විවිධ යුරෝපීය ජනවාර්ගික කණ්ඩායම්වලින් පැවත එන්නන් බොහෝ විට චිලී හි අන්තර් විවාහ වෙති. මෙම අන්තර් විවාහය සහ සංස්කෘතීන් සහ ජාතීන් මිශ්‍ර කිරීම චිලී මධ්‍යම සහ ඉහළ පන්තිවල වර්තමාන සමාජය සහ සංස්කෘතිය හැඩගැස්වීමට උපකාරී වී ඇත.<ref name="deia.com">{{cite web |date=22 May 2008 |title=entrevista al Presidente de la Cámara vasca |url=http://www.deia.com/es/impresa/2008/05/22/bizkaia/ekonomia/469496.php |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090511001812/http://www.deia.com/es/impresa/2008/05/22/bizkaia/ekonomia/469496.php |archive-date=11 May 2009 |publisher=Deia.com}}</ref> එසේම, චිලී ජනගහනයෙන් ආසන්න වශයෙන් 500,000 ක් පූර්ණ හෝ අර්ධ පලස්තීන සම්භවයක් ඇති අය වන අතර,<ref>{{cite web |date=7 April 2003 |title=Chile: Palestinian refugees arrive to warm welcome |url=http://www.adnkronos.com/AKI/English/CultureAndMedia/?id=1.0.2050534508 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20171124194143/http://www1.adnkronos.com/AKI/English/CultureAndMedia/?id=1.0.2050534508 |archive-date=24 November 2017 |access-date=29 October 2009 |publisher=Adnkronos.com}}</ref><ref>{{cite web |title=500,000 descendientes de primera y segunda generación de palestinos en Chile |url=http://laventana.casa.cult.cu/modules.php?name=News&file=article&sid=514 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090722073846/http://laventana.casa.cult.cu/modules.php?name=News&file=article&sid=514 |archive-date=22 July 2009 |access-date=13 July 2013 |publisher=Laventana.casa.cult.cu}}</ref> සහ අරාබි සම්භවයක් ඇති අය 800,000 කි.<ref name="Oriente próximo, 800.000, Palestinos, 500.000">{{cite news|url=http://www.ibtimes.com/arabs-andes-chile-unlikely-long-term-home-large-palestinian-community-1449718|title=Arabs in the Andes? Chile, The Unlikely Long-Term Home of a Large Palestinian Community|author=Ghosh P.|work=International Business Times|access-date=29 September 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20210423212551/https://www.ibtimes.com/arabs-andes-chile-unlikely-long-term-home-large-palestinian-community-1449718|archive-date=23 April 2021|url-status=live}}</ref> චිලී හි දැනට ලතින් ඇමරිකානු සංක්‍රමණිකයන් මිලියන 1.5 ක් සිටින අතර, ප්‍රධාන වශයෙන් වෙනිසියුලාව, පේරු, හයිටි, කොලොම්බියාව, බොලිවියාව සහ ආර්ජන්ටිනාව යන රටවලින් පැමිණේ; 2019 දී මුළු ජනගහනයෙන් 8% ක්, පැවත එන්නන් ගණන් නොගෙන.<ref name="INE-DEM, 2019">[https://www.ine.cl/prensa/2020/03/12/seg%C3%BAn-estimaciones-la-cantidad-de-personas-extranjeras-residentes-habituales-en-chile-bordea-los-1-5-millones-al-31-de-diciembre-de-2019 Estimación de Población Extranjera en Chile, al 31 de diciembre de 2019] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20220504115042/https://www.ine.cl/prensa/2020/03/12/seg%C3%BAn-estimaciones-la-cantidad-de-personas-extranjeras-residentes-habituales-en-chile-bordea-los-1-5-millones-al-31-de-diciembre-de-2019|date=4 May 2022}}, del Departamento de Extranjería y Migración (DEM) del Instituto Nacional de Estadísticas de Chile (INE), pp. 21. Retrieved 29 Juny 2020.</ref><ref>{{cite web |title=Chile: Moving Towards a Migration Policy |url=http://www.migrationinformation.org/Profiles/display.cfm?ID=199 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140215080515/http://migrationinformation.org/Profiles/display.cfm?ID=199 |archive-date=15 February 2014 |access-date=1 August 2011 |publisher=Migrationinformation.org}}</ref> 2002 ජාතික සංගණනයට අනුව, 1992 සිට චිලියේ විදේශීය-උපන් ජනගහනය 75% කින් වැඩි වී ඇත.<ref>{{cite web |last=Landaburu |first=Juan |date=24 June 2007 |title=El debate sobre la inmigración ilegal se extiende a la región |url=http://www.lanacion.com.ar/nota.asp?nota_id=920108 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090213112339/http://www.lanacion.com.ar/nota.asp?nota_id=920108 |archive-date=13 February 2009 |access-date=31 December 2008 |work=[[La Nación]]}}</ref> 2021 නොවැම්බර් වන විට, ලතින් ඇමරිකාවේ වෙනත් තැන්වල සිට චිලී රටට ඇතුළු වන පුද්ගලයින් සංඛ්‍යාව පසුගිය දශකය තුළ ශීඝ්‍රයෙන් වර්ධනය වී ඇති අතර, පසුගිය වසර තුන තුළ මිලියන 1.5 දක්වා තුන් ගුණයකින් වැඩි වී ඇති අතර, හයිටියේ (ආසන්න වශයෙන් 180,000) සහ වෙනිසියුලාවේ (ආසන්න වශයෙන් 460,000) මානුෂීය අර්බුද හේතුවෙන් පැමිණීම් සිදු වී ඇත.<ref>{{Cite web |date=20 November 2021 |title=Chilean Election Unlikely to Halt New Barriers to Immigration |url=https://globalriskinsights.com/2021/11/chilean-election-unlikely-to-halt-new-barriers-to-immigration/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20211121064647/https://globalriskinsights.com/2021/11/chilean-election-unlikely-to-halt-new-barriers-to-immigration/ |archive-date=21 November 2021 |access-date=21 November 2021 |work=Global Risk Insights}}</ref> === නාගරිකකරණය === රටේ ජනගහනයෙන් 85% ක් පමණ නාගරික ප්‍රදේශවල ජීවත් වන අතර 40% ක් මහා සන්තියාගෝ හි ජීවත් වෙති. 2002 සංගණනයට අනුව විශාලතම සමූහකරණයන් වන්නේ මිලියන 5.6 ක ජනතාවක් සිටින මහා සන්තියාගෝ, 861,000 ක් සිටින මහා කන්සෙප්සියන් සහ 824,000 ක් සිටින මහා වල්පරයිසෝ ය.<ref>{{cite web |title=List of Chilean cities |url=http://www.observatoriourbano.cl/indurb/pre_ciudades.asp?id_user=0&idComCiu=0 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160304031912/http://www.observatoriourbano.cl/indurb/pre_ciudades.asp?id_user=0&idComCiu=0 |archive-date=4 March 2016 |publisher=Observatorio Urbano, Ministerio de Vivienda y Urbanismo de Chile}}</ref> {{Largest cities of Chile}} === ආගම === {{bar box|title=Religious background in Chile (2012 Census)<ref name=CIA>{{Cite CIA World Factbook|country=Chile|access-date=29 January 2017}}</ref><ref name=CENSUS2012>{{cite web|url=https://www.cooperativa.cl/noticias/site/artic/20130425/asocfile/20130425190105/resultados_censo_2012_poblacion_vivienda_tomosiyii.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20140415043914/http://www.cooperativa.cl/noticias/site/artic/20130425/asocfile/20130425190105/resultados_censo_2012_poblacion_vivienda_tomosiyii.pdf |archive-date=15 April 2014 |url-status=live|title=Resultados XVIII Censo de Población|date=2012}}</ref>|titlebar=#ddd|left1=Religion|right1=Percent|float=right|bars={{bar percent|[[Catholic Church]]|DarkBlue|66.7}} {{bar percent|[[Protestantism]]|Skyblue|16.4}} {{bar percent|[[Irreligion|No religion]]|grey|11.5}} {{bar percent|Others|Orange|4.5}} {{bar percent|Unspecified|Black|1.1}}}} [[File:Catedral_Metropolitana_de_Santiago_2012-09-01_10-05-15.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Catedral_Metropolitana_de_Santiago_2012-09-01_10-05-15.jpg|thumb|1748 සහ 1906 අතර ඉදිකරන ලද සන්තියාගෝ මෙට්‍රොපොලිටන් ආසන දෙව්මැදුර]] [[File:Iglesia_de_Achao_-_fachada.JPG|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Iglesia_de_Achao_-_fachada.JPG|thumb|267x267පික්|18 වන සියවසේ ඉදිකරන ලද සහ දැන් යුනෙස්කෝ ලෝක උරුම අඩවියක් වන අචාඕහි සැන්ටා මාරියා ද ලොරෙටෝ පල්ලිය.]] ඓතිහාසික වශයෙන්, 16 වන සියවසේ ස්පාඤ්ඤ ආක්‍රමණයට පෙර චිලීයේ ආදිවාසී ජනතාව විවිධ ආගම් නිරීක්ෂණය කළහ. ස්පාඤ්ඤ පාලනය සහ චිලී නිදහසේ පළමු සියවස තුළ, කතෝලික පල්ලිය රටේ බලවත්ම ආයතනවලින් එකකි. 19 වන සියවසේ අගභාගයේදී, ලිබරල් ප්‍රතිපත්ති (ඊනියා ලේයිස් ලයිකාස් හෝ "ගිහි නීති") පූජක පක්ෂයේ බලපෑම අඩු කිරීමට පටන් ගත් අතර 1925 දී නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවක් ප්‍රකාශයට පත් කිරීමත් සමඟ පල්ලිය සහ රාජ්‍යය වෙන් කිරීම ස්ථාපිත විය.<ref>{{Cite book |last=H. |first=Smith, Brian |title=The Church and Politics in Chile Challenges to Modern Catholicism. |date=2014 |publisher=Princeton University Press |isbn=978-1-4008-5697-8 |oclc=1170509102}}</ref> 2012 වන විට, චිලී ජනගහනයෙන් වයස අවුරුදු 15 ට වැඩි 66.6%<ref name="censo.cl">{{cite web |date=7 September 2015 |title=Population 15 years of age or older, by religion, region, sex and age groups. (censused population) |url=http://plazapublica.cl/wp-content/uploads/658799.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20170207182725/http://plazapublica.cl/wp-content/uploads/658799.pdf |archive-date=7 February 2017 |access-date=23 March 2018 |language=es |format=.pdf}}</ref> ක් රෝමානු කතෝලික පල්ලියට අනුගත වන බව ප්‍රකාශ කළ අතර, එය 2002 සංගණනයේදී වාර්තා වූ 70%<ref>7,853,428 out of 11,226,309 people over 15 years of age. {{cite web |title=Population 15 years of age or older, by religion, administrative division, sex and age groups |url=http://www.ine.cl/cd2002/cuadros/6/C6_00000.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20060519100306/http://www.ine.cl/cd2002/cuadros/6/C6_00000.pdf |archive-date=19 May 2006 |access-date=1 March 2014 |work=Censo 2002 |language=es}}</ref> ට වඩා අඩුවීමකි. 2012 සංගණනයේදීම, චිලී ජාතිකයන්ගෙන් 17% ක් එවැන්ජලිකල් පල්ලියකට අනුගත වන බව වාර්තා විය (සංගණනයේදී "එවැන්ජලිකල්" යනු රෝමානු කතෝලික සහ ඕතඩොක්ස් - ග්‍රීක, පර්සියානු, සර්බියානු, යුක්‍රේනියානු සහ ආර්මේනියානු - පල්ලි, පසුකාලීන සාන්තුවරයන්ගේ ජේසුස් ක්‍රිස්තුස් වහන්සේගේ පල්ලිය, සෙවන්ත්-ඩේ ඇඩ්වෙන්ටිස්ට්වරුන් සහ යෙහෝවාගේ සාක්ෂිකරුවන් හැර අනෙකුත් සියලුම ක්‍රිස්තියානි නිකායන් ගැන සඳහන් කරයි: මූලික වශයෙන්, බොහෝ ඉංග්‍රීසි කතා කරන රටවල එම නිකායන් සාමාන්‍යයෙන් තවමත් "ප්‍රොතෙස්තන්ත" ලෙස හැඳින්වේ, නමුත් ඇඩ්වෙන්ටිස්වාදය බොහෝ විට එවැන්ජලිකල් නිකායක් ලෙසද සැලකේ). එවැන්ජලිකල් කිතුනුවන්ගෙන් ආසන්න වශයෙන් 90% ක් පෙන්තකොස්ත ජාතිකයෝ වෙති. නමුත් වෙස්ලියන්, ලුතරන්, ඇන්ග්ලිකන්, එපිස්කෝපලියන්, ප්‍රෙස්බිටේරියන්, වෙනත් ප්‍රතිසංස්කරණ, බැප්ටිස්ට් සහ මෙතෝදිස්ත පල්ලි ද චිලී එවැන්ජලිකල් පල්ලි අතර පවතී.<ref name="religiousfreedomreport">{{cite web |date=19 September 2008 |title=Chile |url=https://2001-2009.state.gov/g/drl/rls/irf/2008/108518.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230404113441/https://2001-2009.state.gov/g/drl/rls/irf/2008/108518.htm |archive-date=4 April 2023 |access-date=22 May 2019 |work=International Religious Freedom Report |publisher=United States Department of State}}</ref> ආගමික නොවන පුද්ගලයින්, අදේවවාදීන් සහ අඥෙයවාදීන් ජනගහනයෙන් 12% ක් පමණ වේ. By 2015, the major religion in Chile remained Christianity (68%), with an estimated 55% of Chileans belonging to the Roman Catholic church, 13% to various Evangelical churches, and just 7% adhering to any other religion. Agnostics and atheist were estimated at 25% of the population. Chile has a [[:en:Baháʼí_Faith|Baháʼí]] religious community, and is home to the Baháʼí mother temple, or continental [[:en:Baháʼí_House_of_Worship|House of Worship]], for Latin America. Completed in 2016, it serves as a space for people of all religions and backgrounds to gather, meditate, reflect, and worship. It is formed from cast glass and translucent marble and has been described as innovative in its architectural style. 2015 වන විට, චිලියේ ප්‍රධාන ආගම ක්‍රිස්තියානි ධර්මය (68%) ලෙස පැවතුනි, ඇස්තමේන්තුගත චිලී ජාතිකයන්ගෙන් 55% ක් රෝමානු කතෝලික පල්ලියට අයත් වන අතර, 13% ක් විවිධ එවැන්ජලිකල් පල්ලිවලට අයත් වන අතර, 7% ක් පමණක් වෙනත් ඕනෑම ආගමකට අනුගත වේ. අඥෙයවාදීන් සහ අදේවවාදීන් ජනගහනයෙන් 25% ක් ලෙස ගණන් බලා ඇත.<ref>{{Cite web |date=7 September 2015 |title=Track semanal de Opinión Pública |trans-title=Weekly Public Opinion Track |url=http://plazapublica.cl/wp-content/uploads/658799.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20170207182725/http://plazapublica.cl/wp-content/uploads/658799.pdf |archive-date=7 February 2017 |access-date=11 December 2018 |language=es}}</ref> චිලියේ බහායි ආගමික ප්‍රජාවක් ඇති අතර, ලතින් ඇමරිකාව සඳහා බහායි මව් දේවමාළිගාව හෝ මහාද්වීපික නමස්කාර මන්දිරය පිහිටා ඇත. 2016 දී නිම කරන ලද මෙය, සියලු ආගම් සහ පසුබිම්වල පුද්ගලයින්ට රැස්වීමට, භාවනා කිරීමට, පරාවර්තනය කිරීමට සහ නමස්කාර කිරීමට අවකාශයක් ලෙස සේවය කරයි.<ref>{{Cite web |author-last=Purushotma |author-first=Shastri |date=6 December 2017 |title=Breathtaking Baha'i Temple Rises in Chile |url=https://www.huffingtonpost.com/shastri-purushotma/bahai-temple-of-light-ris_b_6242968.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20161205142740/http://www.huffingtonpost.com/shastri-purushotma/bahai-temple-of-light-ris_b_6242968.html |archive-date=5 December 2016 |access-date=5 August 2021 |website=[[HuffPost]] |agency=HuffPost}}</ref> එය වාත්තු වීදුරු සහ පාරභාසක කිරිගරුඬ වලින් සෑදී ඇති අතර එහි ගෘහ නිර්මාණ ශෛලිය තුළ නව්‍ය ලෙස විස්තර කර ඇත.<ref>{{Cite web |author-last=Purushotma |author-first=Shastri |date=6 December 2017 |title=Breathtaking Baha'i Temple Rises in Chile |url=https://www.huffingtonpost.com/shastri-purushotma/bahai-temple-of-light-ris_b_6242968.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20161205142740/http://www.huffingtonpost.com/shastri-purushotma/bahai-temple-of-light-ris_b_6242968.html |archive-date=5 December 2016 |access-date=21 February 2019 |website=[[HuffPost]] |agency=HuffPost}}</ref> The Constitution guarantees the right to [[:en:Freedom_of_religion|freedom of religion]], and other laws and policies contribute to generally free religious practice. The law at all levels fully protects this right against abuse by either governmental or private actors. Church and state are officially [[:en:Separation_of_church_and_state|separate]] in Chile. A 1999 law on religion prohibits [[:en:Religious_discrimination|religious discrimination]]. However, the Roman Catholic church for mostly historical and social reasons enjoys a privileged status and occasionally receives preferential treatment. Government officials attend Roman Catholic events as well as major Evangelical and Jewish ceremonies. The Chilean government treats the religious holidays of Christmas, [[:en:Good_Friday|Good Friday]], the [[:en:Our_Lady_of_Mount_Carmel|Feast of the Virgin of Carmen]], the [[:en:Feast_of_Saints_Peter_and_Paul|Feast of Saints Peter and Paul]], the [[:en:Assumption_of_Mary|Feast of the Assumption]], [[:en:All_Saints'_Day|All Saints' Day]], and the [[:en:Feast_of_the_Immaculate_Conception|Feast of the Immaculate Conception]] as [[:en:Public_holiday|national holidays]]. Recently, the government declared 31 October, [[:en:Reformation_Day|Reformation Day]], to be an additional national holiday, in honor of the Evangelical churches of the country The [[:en:Patron_saint|patron saints]] of Chile are [[:en:Our_Lady_of_Mount_Carmel|Our Lady of Mount Carmel]] and [[:en:Saint_James_the_Greater|Saint James the Greater]] (''Santiago''). In 2005, [[:en:Pope_Benedict_XVI|Pope Benedict XVI]] canonized [[:en:Alberto_Hurtado|Alberto Hurtado]], who became the country's second native Roman Catholic saint after [[:en:Teresa_de_los_Andes|Teresa de los Andes]]. ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව ආගමික නිදහසේ අයිතිය සහතික කරන අතර, අනෙකුත් නීති සහ ප්‍රතිපත්ති සාමාන්‍යයෙන් නිදහස් ආගමික පිළිවෙත් සඳහා දායක වේ. රජයේ හෝ පෞද්ගලික ක්‍රියාකාරීන් විසින් අපයෝජනය කිරීමට එරෙහිව සියලුම මට්ටම්වල නීතිය මෙම අයිතිය සම්පූර්ණයෙන්ම ආරක්ෂා කරයි.<ref name="religiousfreedomreport" /> චිලියේ පල්ලිය සහ රාජ්‍යය නිල වශයෙන් වෙන්ව පවතී. 1999 ආගම පිළිබඳ නීතියක් ආගමික වෙනස්කම් කිරීම තහනම් කරයි. කෙසේ වෙතත්, බොහෝ දුරට ඓතිහාසික හා සමාජීය හේතූන් මත රෝමානු කතෝලික පල්ලිය වරප්‍රසාද ලත් තත්වයක් භුක්ති විඳින අතර ඉඳහිට මනාප සැලකිල්ලක් ලබා ගනී.<ref>Bill Kte'pi, "Chile", in Robert E. Emery, ''Cultural Sociology of Divorce: An Encyclopedia, Volume 1'' (London: Sage, 2013), 266–68. books.google.com/books?id=wzJdSIfeeTQC&pg=PA266 {{ISBN|9781412999588}}</ref> රජයේ නිලධාරීන් රෝමානු කතෝලික උත්සව මෙන්ම ප්‍රධාන එවැන්ජලිකල් සහ යුදෙව් උත්සව සඳහා සහභාගී වේ.<ref name="religiousfreedomreport" /> චිලී රජය නත්තල්, සුබ සිකුරාදා, කාමන් කන්‍යාවගේ මංගල්‍යය, පේතෘස් සහ පෝල් සාන්තුවරයන්ගේ මංගල්‍යය, උපකල්පන මංගල්‍යය, සියලු සාන්තුවරයන්ගේ දිනය සහ නිර්මල පිළිසිඳ ගැනීමේ මංගල්‍යය යන ආගමික නිවාඩු දින ජාතික නිවාඩු දින ලෙස සලකයි.<ref name="religiousfreedomreport" /> මෑතකදී, රජය විසින් ඔක්තෝබර් 31, ප්‍රතිසංස්කරණ දිනය, රටේ එවැන්ජලිකල් පල්ලිවලට ගෞරවයක් වශයෙන් අතිරේක ජාතික නිවාඩු දිනයක් ලෙස ප්‍රකාශයට පත් කරන ලදී.<ref>{{Cite news|url=http://www.economist.com/world/americas/displaystory.cfm?story_id=12564066|title=Hola, Luther|date=6 November 2008|newspaper=The Economist|archive-url=https://web.archive.org/web/20081210125640/http://www.economist.com/world/americas/displaystory.cfm?story_id=12564066|archive-date=10 December 2008|url-status=dead}}</ref><ref>{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/hi/spanish/specials/2007/en_nombre_de_la_fe/newsid_7701000/7701290.stm|title=Los evangélicos tienen su feriado|author=Andrea Henríquez|date=31 October 2008|access-date=17 December 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20180625104726/http://news.bbc.co.uk/hi/spanish/specials/2007/en_nombre_de_la_fe/newsid_7701000/7701290.stm|archive-date=25 June 2018|publisher=BBC Mundo|url-status=live}}</ref> චිලීහි අනුශාසක සාන්තුවරයන් වන්නේ කර්මෙල් කන්දේ අප ස්වාමිදූ සහ මහා ශාන්ත ජේම්ස් (සන්තියාගෝ) ය.<ref>{{cite web |title=Patron Saints: 'C' |url=http://www.catholic.org/saints/patron.php?letter=C |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190409002526/https://www.catholic.org/saints/patron.php?letter=C |archive-date=9 April 2019 |access-date=28 June 2012 |publisher=Catholic Online}}</ref> 2005 දී, XVI වන බෙනඩික්ට් පාප් වහන්සේ, තෙරේසා ඩි ලොස් ඇන්ඩීස්ගෙන් පසු රටේ දෙවන ස්වදේශික රෝමානු කතෝලික සාන්තුවරයා බවට පත් වූ ඇල්බර්ටෝ හර්ටාඩෝව ශාන්තුවරයට පත් කරන ලදී.<ref>{{cite web |title=Las fechas del proceso de Canonización del Padre Hurtado |url=http://www.canonizacion.cl/cano_etapaPH.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080122033957/http://www.canonizacion.cl/cano_etapaPH.html |archive-date=22 January 2008 |access-date=9 January 2008 |language=es}}</ref> === භාෂා === [[File:Mapudungun.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Mapudungun.jpg|thumb|මාපුචේ භාෂාවෙන් සහ චිලී ස්පාඤ්ඤ භාෂාවෙන් ලියා ඇති චිලී හිතෝපදේශයකි. මෙහි භාවිතා වන මාපුඩුන්ගුන් හෝඩිය එකඟ වූ ප්‍රමිතියක් පිළිබිඹු නොකරයි. ඇත්ත වශයෙන්ම, මාපුචේ භාෂාව ලිවීම සඳහා දැනට භාවිතා කරන වෙනස් අක්ෂර තුනක් තිබේ.<ref>Montrul, Silvina. El Bilinguismo En El Mundo Hispanohablante. Hoboken: John Wiley & Sons Inc, 2013. p. 249</ref>]] The [[:en:Chilean_Spanish|Spanish spoken in Chile]] is distinctively accented and quite unlike that of neighboring South American countries because final syllables are often dropped, and some consonants have a soft pronunciation.{{clarify|reason=Which consonants and what kind of soft pronunciation?|date=April 2018}} Accent varies only very slightly from north to south; more noticeable are the differences in accent based on social class or whether one lives in the city or the country. That the Chilean population was largely formed in a small section at the center of the country and then migrated in modest numbers to the north and south helps explain this relative lack of differentiation, which was maintained by the national reach of radio, and now television, which also helps to diffuse and homogenize colloquial expressions.<ref name="countrystudies">{{cite web |date=31 March 1994 |title=Development and Breakdown of Democracy, 1830–1973 |url=http://countrystudies.us/chile/85.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110709014719/http://countrystudies.us/chile/85.htm |archive-date=9 July 2011 |access-date=21 April 2009 |work=Country Studies |publisher=Library of Congress}}</ref> There are several indigenous languages spoken in Chile: [[:en:Mapudungun|Mapudungun]], [[:en:Aymara_language|Aymara]], [[:en:Rapa_Nui_language|Rapa Nui]], [[:en:Chilean_Sign_Language|Chilean Sign Language]] and (barely surviving) [[:en:Qawasqar_language|Qawasqar]] and [[:en:Yaghan_language|Yaghan]], along with non-indigenous German, Italian, English, Greek and [[:en:Chilean_Quechua|Quechua]]. After the Spanish conquest, Spanish took over as the [[:en:Lingua_franca|lingua franca]] and the indigenous languages have become minority languages, with some now extinct or close to extinction.<ref>{{cite web |title=Ethnologue report for Chile |url=http://www.ethnologue.com/show_country.asp?name=CL |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20130203004338/http://www.ethnologue.com/show_country.asp?name=CL |archive-date=3 February 2013 |access-date=1 August 2011 |publisher=Ethnologue.com}}</ref> චිලී භාෂාවේ කතා කරන ස්පාඤ්ඤ භාෂාව සුවිශේෂී ලෙස උච්චාරණය කර ඇති අතර අසල්වැසි දකුණු ඇමරිකානු රටවලට වඩා බෙහෙවින් වෙනස් ය, මන්ද අවසාන අක්ෂර බොහෝ විට අතහැර දමා ඇති අතර සමහර ව්‍යාංජනාක්ෂර මෘදු උච්චාරණයක් ඇත. [පැහැදීම ඇලසිය] උච්චාරණය උතුරේ සිට දකුණට ඉතා සුළු වශයෙන් පමණක් වෙනස් වේ; සමාජ පන්තිය හෝ නගරයේ හෝ රටේ ජීවත් වන්නේද යන්න මත පදනම්ව උච්චාරණයේ වෙනස්කම් වඩාත් කැපී පෙනේ. චිලී ජනගහනය බොහෝ දුරට රටේ මධ්‍යයේ කුඩා කොටසක පිහිටුවා ඇති අතර පසුව උතුරට සහ දකුණට සුළු සංඛ්‍යාවක් සංක්‍රමණය වීම මෙම සාපේක්ෂ විභේදනයේ ඌනතාවය පැහැදිලි කිරීමට උපකාරී වේ, එය ගුවන්විදුලියේ ජාතික ප්‍රවේශය සහ දැන් රූපවාහිනිය මගින් පවත්වා ගෙන යනු ලැබූ අතර එය වාචික ප්‍රකාශන විසුරුවා හැරීමට සහ සමජාතීය කිරීමට ද උපකාරී වේ. [48] චිලී භාෂාවේ කතා කරන ස්වදේශීය භාෂා කිහිපයක් තිබේ: මාපුඩුන්ගුන්, අයිමාරා, රාපා නුයි, චිලී සංඥා භාෂාව සහ (යන්තම් නොනැසී පවතින) කවාස්කාර් සහ යාගන්, ස්වදේශික නොවන ජර්මානු, ඉතාලි, ඉංග්‍රීසි, ග්‍රීක සහ කෙචුවා සමඟ. ස්පාඤ්ඤ ආක්‍රමණයෙන් පසු, ස්පාඤ්ඤ භාෂාව පොදු භාෂාව ලෙස බලයට පත් වූ අතර, ස්වදේශික භාෂා සුළුතර භාෂා බවට පත්ව ඇත, සමහරක් දැන් වඳ වී ගොස් හෝ වඳ වී යාමට ආසන්නයි.[49] සෞඛ්‍ය අමාත්‍යාංශය ජාතික සෞඛ්‍ය අරමුදලේ (ෆොනාසා) කඩපත අධ්‍යාපනය German is still spoken to some extent in southern Chile,<ref>{{cite web |author=Oliver Zoellner |title=Oliver Zoellner &#124; Generating Samples of Ethnic Minorities in Chile |url=http://www.research-worldwide.de/article-chile2005.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20091202075142/http://www.research-worldwide.de/article-chile2005.html |archive-date=2 December 2009 |access-date=17 December 2009 |publisher=Research-worldwide.de}}</ref> either in small countryside pockets or as a second language among the communities of larger cities. Through initiatives such as the [[:en:English_Opens_Doors|English Opens Doors Program]], the government made English mandatory for students in fifth grade and above in public schools. Most private schools in Chile start teaching English from kindergarten.<ref>{{cite web |title=Repeat after me: Hello, my name is |url=http://www.globalpost.com/dispatch/chile/090908/lack-english-proficiency |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20100811114741/http://www.globalpost.com/dispatch/chile/090908/lack-english-proficiency |archive-date=11 August 2010 |access-date=22 February 2010 |publisher=Globalpost.com}}</ref> Common English words have been absorbed and appropriated into everyday Spanish speech.<ref>{{cite journal|last1=Sáez Godoy|first1=Leopoldo|date=2005|title=Anglicismos en el español de Chile|trans-title=Anglicisms in Chilean Spanish|journal=Atenea (Concepción)|language=es|issue=492|pages=171–177|doi=10.4067/S0718-04622005000200010|doi-access=free}}</ref> ජර්මානු භාෂාව තවමත් දකුණු චිලියේ යම් දුරකට කතා කරයි,[50] කුඩා ගම්බද සාක්කුවල හෝ විශාල නගරවල ප්‍රජාවන් අතර දෙවන භාෂාවක් ලෙස. ඉංග්‍රීසි දොරවල් විවෘත කිරීමේ වැඩසටහන වැනි මුලපිරීම් හරහා, රජය රජයේ පාසල්වල පස්වන ශ්‍රේණියේ සහ ඊට වැඩි සිසුන් සඳහා ඉංග්‍රීසි අනිවාර්ය කළේය. චිලීයේ බොහෝ පෞද්ගලික පාසල් ළදරු පාසලෙන් ඉංග්‍රීසි ඉගැන්වීම ආරම්භ කරයි.[51] පොදු ඉංග්‍රීසි වචන අවශෝෂණය කර එදිනෙදා ස්පාඤ්ඤ භාෂාවට ඇතුළත් කර ඇත.[52] === සෞඛ්‍යය === [[File:Credencial_Fonasa.png|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Credencial_Fonasa.png|thumb|ජාතික සෞඛ්‍ය අරමුදලේ (ෆොනාසා) කාඩ්පත]] The [[:en:Ministry_of_Health_(Chile)|Ministry of Health]] (''Minsal'') is the cabinet-level administrative office in charge of planning, directing, coordinating, executing, controlling and informing the public health policies formulated by the President of Chile. The [[:en:Fondo_Nacional_de_Salud|National Health Fund]] (''Fonasa''), created in 1979, is the financial entity entrusted to collect, manage and distribute state funds for health in Chile. It is funded by the public. All employees pay 7% of their monthly income to the fund.<ref>{{cite web |date= |title=¿Cuál es la cotización legal para salud de un trabajador activo y en qué plazo deben ser declaradas y pagadas? |url=http://www.supersalud.gob.cl/consultas/667/w3-article-2908.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210926171408/http://www.supersalud.gob.cl/consultas/667/w3-article-2908.html |archive-date=26 September 2021 |access-date=26 September 2021 |website=supersalud.gob.cl |publisher=[[Ministry of Health (Chile)|Superintendence of Health]]}}</ref> Fonasa is part of the NHSS and has executive power through the [[:en:Ministry_of_Health_(Chile)|Ministry of Health (Chile)]]. Its headquarters are in [[:en:Santiago|Santiago]] and decentralized public service is conducted by various Regional Offices. More than 12 million beneficiaries benefit from Fonasa. Beneficiaries can also opt for more costly private insurance through [[:en:Isapre|Isapre]]. In the 2024 Global Hunger Index, Chile is one of 22 countries with a GHI score of less than 5.<ref>{{Cite web |title=Global Hunger Index Scores by 2024 GHI Rank |url=https://www.globalhungerindex.org/ranking.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220225183607/https://www.globalhungerindex.org/ranking.html |archive-date=25 February 2022 |access-date=2024-12-13 |website=Global Hunger Index (GHI) - peer-reviewed annual publication designed to comprehensively measure and track hunger at the global, regional, and country levels |language=en}}</ref> සෞඛ්‍ය අමාත්‍යාංශය (මිනිසල්) යනු චිලී ජනාධිපතිවරයා විසින් සකස් කරන ලද මහජන සෞඛ්‍ය ප්‍රතිපත්ති සැලසුම් කිරීම, මෙහෙයවීම, සම්බන්ධීකරණය, ක්‍රියාත්මක කිරීම, පාලනය කිරීම සහ දැනුම් දීම භාර කැබිනට් මට්ටමේ පරිපාලන කාර්යාලයයි. 1979 දී නිර්මාණය කරන ලද ජාතික සෞඛ්‍ය අරමුදල (ෆොනාසා) යනු චිලී හි සෞඛ්‍ය සඳහා රාජ්‍ය අරමුදල් රැස් කිරීම, කළමනාකරණය කිරීම සහ බෙදා හැරීම සඳහා පවරා ඇති මූල්‍ය ආයතනයයි. එය මහජනතාව විසින් අරමුදල් සපයනු ලැබේ. සියලුම සේවකයින් තම මාසික ආදායමෙන් 7% ක් අරමුදලට ගෙවයි.[53] ෆොනාසා NHSS හි කොටසක් වන අතර සෞඛ්‍ය අමාත්‍යාංශය (චිලී) හරහා විධායක බලය ඇත. එහි මූලස්ථානය සන්තියාගෝ හි පිහිටා ඇති අතර විමධ්‍යගත රාජ්‍ය සේවය විවිධ ප්‍රාදේශීය කාර්යාල මගින් මෙහෙයවනු ලැබේ. ප්‍රතිලාභීන් මිලියන 12 කට වඩා ෆොනාසා වෙතින් ප්‍රතිලාභ ලබයි. ප්‍රතිලාභීන්ට ඉසැප්‍රේ හරහා වඩා මිල අධික පෞද්ගලික රක්ෂණයක් තෝරා ගත හැකිය. 2024 ගෝලීය කුසගින්න දර්ශකයේ, චිලී යනු 5 ට අඩු GHI ලකුණු ඇති රටවල් 22 න් එකකි.[54] === අධ්‍යාපනය === [[File:Casa_Central_de_la_Universidad_de_Chile.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Casa_Central_de_la_Universidad_de_Chile.jpg|thumb|සන්තියාගෝ හි චිලී විශ්ව විද්‍යාලයේ කැසා සෙන්ට්‍රල්]] In Chile, education begins with [[:en:Preschool|preschool]] until the age of 5. [[:en:Primary_school|Primary school]] is provided for children between ages 6 and 13. Students then attend [[:en:Secondary_school|secondary school]] until graduation at age 17. Secondary education is divided into two parts: During the first two years, students receive a general education. Then, they choose a branch: scientific humanistic education, artistic education, or technical and professional education. Secondary school ends two years later on the acquirement of a certificate (licencia de enseñanza media).<ref>{{Cite web |title=Chile |url=https://unevoc.unesco.org/home/Dynamic+TVET+Country+Profiles/country=CHL |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140429204820/http://www.unevoc.unesco.org/worldtvetdatabase1.php?ct=CHL |archive-date=29 April 2014 |access-date=29 April 2014 |website=UNESCO International Centre for Technical and Vocational Education and Training |series=TVET Country Profiles}}</ref> චිලීයේ, අධ්‍යාපනය ආරම්භ වන්නේ වයස අවුරුදු 5 දක්වා පෙර පාසලෙනි. වයස අවුරුදු 6 ත් 13 ත් අතර ළමුන් සඳහා ප්‍රාථමික පාසල සපයනු ලැබේ. ඉන්පසු සිසුන් වයස අවුරුදු 17 දී උපාධිය ලබා ගන්නා තෙක් ද්විතීයික පාසලට ඇතුළත් වේ. ද්විතීයික අධ්‍යාපනය කොටස් දෙකකට බෙදා ඇත: පළමු වසර දෙක තුළ සිසුන් සාමාන්‍ය අධ්‍යාපනයක් ලබා ගනී. ඉන්පසු, ඔවුන් ශාඛාවක් තෝරා ගනී: විද්‍යාත්මක මානවවාදී අධ්‍යාපනය, කලාත්මක අධ්‍යාපනය හෝ තාක්ෂණික හා වෘත්තීය අධ්‍යාපනය. ද්විතීයික පාසල වසර දෙකකට පසු සහතිකයක් (ලයිසන්සියා ඩි එන්සෙසාන්සා මාධ්‍ය) ලබා ගැනීමෙන් අවසන් වේ.[55] ] Chilean education is segregated by wealth in a three-tiered system – the quality of the schools reflects socioeconomic backgrounds: * city schools (colegios municipales) that are mostly free and have the worst education results, mostly attended by poor students; * subsidized schools that receive some money from the government which can be supplemented by fees paid by the student's family, which are attended by mid-income students and typically get mid-level results; and * entirely private schools that consistently get the best results. Many private schools charge attendance fees of 0,5 to 1 median household income.<ref>{{cite web |date=30 December 2013 |title=Mensualidad de los colegios con los mejores puntajes en la PSU supera los mil |url=http://www.emol.com/noticias/nacional/2013/12/30/637336/mensualidad-en-colegios-top-10-en-la-psu-supera-los-250-mil.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140719000507/http://www.emol.com/noticias/nacional/2013/12/30/637336/mensualidad-en-colegios-top-10-en-la-psu-supera-los-250-mil.html |archive-date=19 July 2014 |access-date=18 July 2014 |publisher=Emol.com}}</ref> Upon successful graduation of secondary school, students may continue into [[:en:Higher_education|higher education]]. The higher education schools in Chile consist of [[:en:Chilean_Traditional_Universities|Chilean Traditional Universities]] and are divided into [[:en:Public_university|public universities]] or [[:en:Private_university|private universities]]. There are [[:en:List_of_medical_schools_in_South_America#Chile|medical schools]] and both the [[:en:Universidad_de_Chile|Universidad de Chile]] and [[:en:Universidad_Diego_Portales|Universidad Diego Portales]] offer [[:en:Legal_education|law schools]] in a partnership with [[:en:Yale_University|Yale University]].<ref>{{cite web |title=Program in Chile &#124; Yale Law School |url=http://www.law.yale.edu/linkageinchili.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20131224103311/http://www.law.yale.edu/linkageinchili.htm |archive-date=24 December 2013 |access-date=22 December 2013 |publisher=Law.yale.edu}}</ref> චිලී අධ්‍යාපනය ධනයෙන් වෙන් කර ඇත්තේ තට්ටු තුනක පද්ධතියක ය - පාසල්වල ගුණාත්මකභාවය සමාජ ආර්ථික පසුබිම් පිළිබිඹු කරයි: බොහෝ දුරට නොමිලේ සහ නරකම අධ්‍යාපන ප්‍රතිඵල ඇති, බොහෝ දුරට දුප්පත් සිසුන් සහභාගී වන නගර පාසල් (colegios municipales); මැද ආදායම් ලබන සිසුන් සහභාගී වන සහ සාමාන්‍යයෙන් මධ්‍යම මට්ටමේ ප්‍රතිඵල ලබා ගන්නා ශිෂ්‍යයාගේ පවුල විසින් ගෙවනු ලබන ගාස්තු මගින් අතිරේක කළ හැකි රජයෙන් යම් මුදලක් ලබා ගන්නා සහනාධාර සහිත පාසල්; සහ නිරන්තරයෙන් හොඳම ප්‍රතිඵල ලබා ගන්නා සම්පූර්ණයෙන්ම පෞද්ගලික පාසල්. බොහෝ පෞද්ගලික පාසල් මධ්‍ය කුටුම්භ ආදායමෙන් 0,5 සිට 1 දක්වා පැමිණීමේ ගාස්තු අය කරයි.[56] ද්විතීයික පාසල සාර්ථකව අවසන් වූ පසු, සිසුන්ට උසස් අධ්‍යාපනයට ඉදිරියට යා හැකිය. චිලී හි උසස් අධ්‍යාපන පාසල් චිලී සාම්ප්‍රදායික විශ්ව විද්‍යාල වලින් සමන්විත වන අතර ඒවා රාජ්‍ය විශ්ව විද්‍යාල හෝ පෞද්ගලික විශ්ව විද්‍යාල ලෙස බෙදා ඇත. වෛද්‍ය විද්‍යාල ඇති අතර යුනිවර්සිඩෑඩ් ඩියාගෝ පෝටලේස් යන දෙකම යේල් විශ්ව විද්‍යාලය සමඟ හවුල්කාරිත්වයකින් නීති විද්‍යාල පිරිනමයි.[57 == යොමු කිරීම් == 9gntlfp07g2sfowf9k3sxswebju1naa 750374 750373 2025-06-23T08:29:40Z BuddhikaW88 37808 /* ආගම */ 750374 wikitext text/x-wiki චිලීහි 2017 සංගණනයේදී ජනගහනය 17,574,003 ක් වාර්තා විය. උපත් අනුපාතය පහත වැටීම හේතුවෙන් එහි ජනගහන වර්ධන අනුපාතය 1990 සිට අඩු වෙමින් පවතී.<ref>{{cite web |title=Anuario Estadísticas Vitales 2003 |url=http://www.ine.cl/canales/chile_estadistico/demografia_y_vitales/estadisticas_vitales/pdf/anuarios/vitales2003.zip |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200501215449/https://www.ine.cl/canales/chile_estadistico/demografia_y_vitales/estadisticas_vitales/pdf/anuarios/vitales2003.zip |archive-date=1 May 2020 |access-date=30 May 2008 |publisher=Instituto National de Estadísticas}}</ref> 2050 වන විට ජනගහනය ආසන්න වශයෙන් මිලියන 20.2 ක් දක්වා ළඟා වනු ඇතැයි අපේක්ෂා කෙරේ.<ref>{{cite web |title=Chile: Proyecciones y Estimaciones de Población. Total País 1950–2050 |url=http://www.ine.cl/canales/chile_estadistico/demografia_y_vitales/proyecciones/Informes/Microsoft%20Word%20-%20InforP_T.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20091230181515/http://www.ine.cl/canales/chile_estadistico/demografia_y_vitales/proyecciones/Informes/Microsoft%20Word%20-%20InforP_T.pdf |archive-date=30 December 2009 |publisher=Instituto National de Estadísticas}}</ref> === පෙරටුගාමීන් සහ ජනවාර්ගිකත්වය === [[File:Ministro_Osorio_entrega_terreno_a_Comunidad_Mapuche_Lorenzo_Quintrileo_de_Tirúa.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Ministro_Osorio_entrega_terreno_a_Comunidad_Mapuche_Lorenzo_Quintrileo_de_Tir%C3%BAa.jpg|thumb|ටිරුවාහි මාපුචේ කාන්තාවන්]] [[File:Misa_por_Chile_-_Banderas.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Misa_por_Chile_-_Banderas.jpg|thumb|චිලී කොඩි අතැති චිලී ජාතිකයන්]] මෙක්සිකෝවේ ජාතික ස්වයං පාලන විශ්ව විද්‍යාලයේ මෙක්සිකානු මහාචාර්ය ෆ්‍රැන්සිස්කෝ ලිස්කානෝ ඇස්තමේන්තු කළේ චිලී ජාතිකයන්ගෙන් 52.7% ක් සුදු ජාතිකයන්, 39.3% ක් මෙස්ටිසෝ ජාතිකයන් සහ 8% ක් ඇමරිකානු ඉන්දියානුවන් බවයි.<ref>{{cite journal|last1=Lizcano Fernández|first1=Francisco|date=August 2005|title=Composición Étnica de las Tres Áreas Culturales del Continente Americano al Comienzo del Siglo XXI|trans-title=Ethnic Composition of the Three Cultural Areas of the American Continent at the Beginning of the 21st Century|url=http://www.scielo.org.mx/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S1405-14352005000200185|url-status=live|journal=Convergencia|language=es|volume=12|issue=38|pages=185–232|archive-url=https://web.archive.org/web/20220922054604/https://www.scielo.org.mx/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S1405-14352005000200185|archive-date=22 September 2022|access-date=23 November 2020}}</ref> එන්සයික්ලොපීඩියා බ්‍රිටැනිකාට අනුව, 2002 වසර වන විට, චිලී ජාතිකයන්ගෙන් 22% ක් පමණක් සුදු ජාතිකයින් වූ අතර 72% ක් මෙස්ටිසෝ විය.<ref>{{Cite web |date=2024-12-10 |title=Chile - Indigenous, Mestizo, European {{!}} Britannica |url=https://www.britannica.com/place/Chile/People |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20241204141156/https://www.britannica.com/place/Chile/People |archive-date=4 December 2024 |access-date=2024-12-11 |website=www.britannica.com |language=en}}</ref> 1984 දී, චිලී හි මහජන සෞඛ්‍ය අධ්‍යයන සඳහා වන සමාජීය ජානමය යොමු රාමුව යන මාතෘකාව යටතේ චිලී හි රිවිස්ටා ඩි පීඩියාට්‍රියා ඩි චිලී අධ්‍යයනයකින් 67.9% යුරෝපීය සහ 32.1% ස්වදේශික ඇමරිකානුවන්ගේ මුතුන් මිත්තන් තීරණය කරන ලදී.<ref name="Valenzuela, 1984">{{cite journal|last1=Valenzuela|first1=C.|date=1984|title=Marco de referencia sociogenético para los estudios de Salud Pública en Chile|trans-title=Sociogenetic reference limits for public health studies in Chile|journal=Revista Chilena de Pediatría|language=es|volume=55|issue=2|pages=123–127|pmid=6473850|s2cid=162443939}}</ref><ref name="Vanegas et al, 2008">{{cite journal|last1=Vanegas L|first1=Jairo|last2=Villalón C|first2=Marcelo|last3=Valenzuela Y|first3=Carlos|date=May 2008|title=Ethnicity and race as variables in epidemiological research about inequity|journal=Revista médica de Chile|volume=136|issue=5|pages=637–644|doi=10.4067/S0034-98872008000500014|pmid=18769813|doi-access=free}}</ref> 1994 දී, ජීව විද්‍යාත්මක අධ්‍යයනයකින් චිලී සංයුතිය 64% යුරෝපීය සහ 35% ඇමරින්දියන් බව තීරණය කරන ලදී.<ref name="Cruz-Coke">{{cite journal|last=Cruz-Coke|first=Ricardo|year=1994|title=Genetic epidemiology of single gene defects in Chile|journal=Facultad de Medicina de la Universidad de Chile|location=Santiago de Chile|volume=31|issue=9|pages=702–706|doi=10.1136/jmg.31.9.702|pmc=1050080|pmid=7815439}}</ref> කැන්ඩෙලා ව්‍යාපෘතියේ මෑත කාලීන අධ්‍යයනයෙන් තහවුරු වූයේ චිලී හි ජාන සංයුතිය යුරෝපීය සම්භවයක් ඇති 52% ක් වන අතර, ජෙනෝමයෙන් 44% ක් ස්වදේශික ඇමරිකානුවන්ගෙන් (ඇමරින්දියන්) සහ 4% ක් අප්‍රිකාවෙන් පැමිණෙන අතර, චිලී ප්‍රධාන වශයෙන් මෙස්ටිසෝ රටක් බවට පත් කරමින් ජනගහනයෙන් අඩක් තුළ අප්‍රිකානු සම්භවයක් ඇති බවට සලකුණු ඇත.<ref>{{cite web |date=19 August 2013 |title=Estudio genético en chilenos muestra desconocida herencia africana &#124; El Dínamo |url=http://www.eldinamo.cl/2013/08/19/estudio-genetico-en-chilenos-muestra-desconocida-herencia-africana/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20140706180053/http://www.eldinamo.cl/2013/08/19/estudio-genetico-en-chilenos-muestra-desconocida-herencia-africana/ |archive-date=6 July 2014 |access-date=22 December 2013 |publisher=Eldinamo.cl}}</ref> දකුණු ඇමරිකානු රටවල් කිහිපයක බ්‍රසීලියා විශ්ව විද්‍යාලය විසින් සිදු කරන ලද තවත් ජානමය අධ්‍යයනයකින් චිලී සඳහා සමාන ජාන සංයුතියක් පෙන්නුම් කරන අතර, යුරෝපීය දායකත්වය 51.6% ක්, ඇමරිකානු ඉන්දියානු දායකත්වය 42.1% ක් සහ අප්‍රිකානු දායකත්වය 6.3% ක් වේ.<ref name="UB">{{cite thesis|last1=Godinho|first1=Neide Maria de Oliveira|title=O impacto das migrações na constituição genética de populações latino-americanas|trans-title=The impact of migration on the genetic makeup of Latin American populations|language=pt|date=2008|url=https://repositorio.unb.br/handle/10482/5542|access-date=23 November 2020|archive-date=12 November 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20201112044147/https://repositorio.unb.br/handle/10482/5542|url-status=live}}</ref> 2015 දී, තවත් අධ්‍යයනයකින් යුරෝපීය 57% ක්, ස්වදේශික ඇමරිකානු 38% ක් සහ අප්‍රිකානු 2.5% ක් තුළ ජාන සංයුතිය ස්ථාපිත කරන ලදී.<ref>{{cite journal|last=Homburger|first=Julian|display-authors=et al|year=2015|title=Genomic Insights into the Ancestry and Demographic History of South America|journal=[[PLOS Genetics]]|volume=11|issue=12|at=1005602|doi=10.1371/journal.pgen.1005602|pmc=4670080|pmid=26636962|doi-access=free}}</ref> චිලී විශ්ව විද්‍යාලයේ මහජන සෞඛ්‍ය පොත් පිංචක සඳහන් වන්නේ ජනගහනයෙන් 35% ක් කොකේසියානු සම්භවයක් ඇති බවයි; "ප්‍රධාන වශයෙන් සුදු" මෙස්ටිසෝවරු මුළු 65% ක් ලෙස ඇස්තමේන්තු කර ඇති අතර, ස්වදේශික ඇමරිකානුවන් (අමරින්ඩියන්වරු) ඉතිරි 5% න් සමන්විත වේ.<ref name="UC">{{cite web |title=5.2.6. Estructura racial |url=http://mazinger.sisib.uchile.cl/repositorio/lb/ciencias_quimicas_y_farmaceuticas/medinae/cap2/5b6.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20071016124831/http://mazinger.sisib.uchile.cl/repositorio/lb/ciencias_quimicas_y_farmaceuticas/medinae/cap2/5b6.html |archive-date=16 October 2007 |access-date=26 August 2007 |work=La Universidad de Chile}} ([http://mazinger.sisib.uchile.cl/repositorio/lb/ciencias_quimicas_y_farmaceuticas/medinae/ Main page] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090916211140/http://mazinger.sisib.uchile.cl/repositorio/lb/ciencias_quimicas_y_farmaceuticas/medinae/|date=16 September 2009}})</ref> ජානමය සලකා බැලීම් තිබියදීත්, බොහෝ චිලී ජාතිකයන්, විමසුවහොත්, සුදු ජාතිකයන් ලෙස ස්වයං-හඳුනා ගනු ඇත. 2011 ලතින් බැරමෙට්‍රෝ සමීක්ෂණය චිලී හි ප්‍රතිචාර දැක්වූවන්ගෙන් විමසුවේ ඔවුන් තමන් අයත් වන්නේ කුමන ජාතියටදැයි සලකන බවයි. බොහෝ දෙනෙක් "සුදු" (59%) ලෙස පිළිතුරු දුන් අතර, 25% ක් "මෙස්ටිසෝ" යැයි පැවසූ අතර 8% ක් "ස්වදේශික" ලෙස ස්වයං-වර්ගීකරණය කළහ.<ref>{{cite web |title=Informe Latinobarómetro 2011 |url=http://www.latinobarometro.org/latino/LATContenidos.jsp |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20160113084058/http://www.latinobarometro.org/latino/LATContenidos.jsp |archive-date=13 January 2016 |access-date=13 July 2013 |publisher=Latinobarometro.org}}</ref> 2002 ජාතික මත විමසුමකින් හෙළි වූයේ චිලී ජාතිකයන්ගෙන් බහුතරයක් (43.4%) හෝ ඊට වැඩි ප්‍රමාණයක් (8.3%) "ස්වදේශික රුධිරය" ඇති බව විශ්වාස කළ අතර, 40.3% ක් ප්‍රතිචාර දැක්වූයේ ඔවුන්ට කිසිවක් නොමැති බවයි.<ref>{{cite web |date=July 2002 |title=Encuesta CEP, Julio 2002 |url=http://www.cepchile.cl/enc_encuestas.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130429001707/http://www.cepchile.cl/enc_encuestas.html |archive-date=29 April 2013 |access-date=18 May 2012 |language=es}}</ref> චිලී යනු ආදිවාසීන් පිළිබඳ එකම බැඳීමක් ඇති ජාත්‍යන්තර නීතිය වන 1989 ආදිවාසී සහ ගෝත්‍රික ජනතා සම්මුතියට අත්සන් කර අනුමත කළ රටවල් 22 න් එකකි.<ref>{{cite web |date=9 January 2004 |title=ILOLEX: submits English query |url=http://www.ilo.org/ilolex/cgi-lex/ratifce.pl?C169 |url-status=dead |archive-url=http://arquivo.pt/wayback/20091225170052/http://www.ilo.org/ilolex/cgi-lex/ratifce.pl?C169 |archive-date=25 December 2009 |publisher=Ilo.org}}</ref> එය 1989 දී ජාත්‍යන්තර කම්කරු සංවිධානයේ (ILO) සම්මුතිය 169 ලෙස සම්මත කරන ලදී. 2008 දී චිලී එය අනුමත කළේය. 2009 නොවැම්බර් මාසයේදී චිලී අධිකරණ තීන්දුවක්, ස්වදේශික අයිතිවාසිකම් පිළිබඳ සන්ධිස්ථාන තීන්දුවක් ලෙස සලකනු ලැබූ අතර, සම්මුතිය භාවිතා කළේය. අයිමාරා ජල අයිතිවාසිකම් පිළිබඳ ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණ තීන්දුව, පොසෝ ඇල්මොන්ටේ විනිශ්චය සභාව සහ ඉක්වික් අභියාචනාධිකරණය යන දෙකෙහිම තීන්දු තහවුරු කළ අතර චිලී හි ILO සම්මුතිය 169 හි පළමු අධිකරණමය යෙදුම සනිටුහන් කරයි.<ref>{{cite web |date=30 November 2009 |title=Chile's Supreme Court Upholds Indigenous Water Use Rights |url=http://www.santiagotimes.cl/index.php?option=com_content&view=article&id=17739:chiles-supreme-court-upholds-indigenous-water-use-rights&catid=19:other&Itemid=142 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20100303200719/http://www.santiagotimes.cl/index.php?option=com_content&view=article&id=17739:chiles-supreme-court-upholds-indigenous-water-use-rights&catid=19:other&Itemid=142 |archive-date=3 March 2010 |access-date=2 March 2010 |work=The Santiago Times}}</ref> මුල්ම යුරෝපීය සංක්‍රමණිකයන් 16 වන සියවසේ පැමිණි ස්පාඤ්ඤ යටත් විජිතවාදීන් විය.<ref>{{Cite web |title=Osasuna Saila - Eusko Jaurlaritza |url=https://www.euskadi.eus/eusko-jaurlaritza/osasun-saila/hasiera/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210410191534/https://www.euskadi.eus/eusko-jaurlaritza/osasun-saila/hasiera/ |archive-date=10 April 2021 |access-date=1 April 2021 |website=Euskadi.eus |language=Basque}}</ref> මධ්‍යම චිලීයේ ඇමරින්ඩියන් ජනගහනය යටත් විජිත යුගයේ ආරම්භයේ දී ස්පාඤ්ඤ පදිංචිකරුවන්ගේ ජනගහනයට අවශෝෂණය කර අද චිලී හි පවතින විශාල මෙස්ටිසෝ ජනගහනය ඇති කළේය; මෙස්ටිසෝවරු නූතන මධ්‍යම හා පහළ පන්ති නිර්මාණය කරති. 18 වන සහ 19 වන සියවස් වලදී, බොහෝ බාස්ක්වරු චිලීයට පැමිණි අතර එහිදී ඔවුන් කැස්ටිලියානු සම්භවයක් ඇති ප්‍රභූන් සමඟ ඒකාබද්ධ වූහ. පශ්චාත් යටත් විජිත චිලී කිසි විටෙකත් සංක්‍රමණිකයින් සඳහා විශේෂයෙන් ආකර්ශනීය ගමනාන්තයක් නොවීය, එහි දුරස්ථභාවය සහ යුරෝපයෙන් දුරස්ථභාවය හේතුවෙන්.<ref name="Euzko">{{cite web |author=Waldo Ayarza Elorza |title=De los Vascos, Oñati y los Elorza |url=http://www.euzkoetxeachile.cl/libros/04-De%20los%20Vascos%20Onati%20y%20los%20Elorza-2.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130819165814/http://www.euzkoetxeachile.cl/libros/04-De%20los%20Vascos%20Onati%20y%20los%20Elorza-2.pdf |archive-date=19 August 2013 |access-date=13 July 2013 |pages=59, 65, 66}}</ref><ref name="HistoriaContemporaneaDeChile">{{cite book |last1=Salazar Vergara |first1=Gabriel |title=Historia contemporánea de Chile: Actores, identidad y movimiento. II |last2=Pinto |first2=Julio |publisher=[[Lom Ediciones]] |year=1999 |isbn=978-956-282-174-2 |pages=76–81 |chapter=La Presencia Inmigrante |access-date=14 July 2013 |chapter-url=https://books.google.com/books?id=Vyx8JQtvU78C&pg=PA78 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020127/https://books.google.com/books?id=Vyx8JQtvU78C&pg=PA78 |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> යුරෝපීයයන් මැගෙලන් සමුද්‍ර සන්ධිය හරහා දිගු ගමනක් යාම හෝ ඇන්ඩීස් තරණය කිරීම වෙනුවට ඔවුන්ගේ මව්බිමට සමීප රටවල රැඳී සිටීමට කැමැත්තක් දැක්වූහ.<ref name="Euzko" /> යුරෝපීය සංක්‍රමණය චිලීයේ ජනවාර්ගික සංයුතියේ සැලකිය යුතු වෙනසක් ඇති කළේ නැත, මැගෙලන් කලාපය හැර.<ref name="C1907">{{cite web |date=1907 |title=Memoria presentada al Supremo Gobierno por la Comision Central del Censo |url=http://www.ine.cl/canales/usuarios/cedoc_online/censos/pdf/censo_1907.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090919222206/http://www.ine.cl/canales/usuarios/cedoc_online/censos/pdf/censo_1907.pdf |archive-date=19 September 2009 |access-date=13 February 2013 |language=es}}</ref> චිලීයට පැමිණි එකම ප්‍රධාන යුරෝපීය සංක්‍රමණික කණ්ඩායම ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයන් වූ අතර,<ref name="Euzko" /> ආර්ජන්ටිනාවට හෝ බ්‍රසීලයට වැනි මහා පරිමාණ සංක්‍රමණ කිසිදා සිදු නොවීය.<ref name="HistoriaContemporaneaDeChile" /> 1851 සහ 1924 අතර කාලය තුළ, චිලීයට ලතින් ඇමරිකාවට යුරෝපීය සංක්‍රමණයෙන් ලැබුණේ 0.5% ක් පමණි, ආර්ජන්ටිනාවට 46% ක්, බ්‍රසීලයට 33% ක්, කියුබාවට 14% ක් සහ උරුගුවේට 4% ක් විය.<ref name="Euzko" /> කෙසේ වෙතත්, චිලී සමාජයේ සංක්‍රමණිකයන් සැලකිය යුතු කාර්යභාරයක් ඉටු කර ඇති බව අවිවාදිතය.<ref name="HistoriaContemporaneaDeChile" /> 19 වන සහ 20 වන සියවස් වලදී චිලී වෙත සංක්‍රමණිකයන් පැමිණියේ ප්‍රංශය,<ref>{{cite journal|last=Parvex|first=R.|date=2014|title=Le Chili et les mouvements migratoires|url=https://journals.openedition.org/hommesmigrations/2720|url-status=live|journal=Hommes & Migrations|issue=Nº 1305|pages=71–76|doi=10.4000/hommesmigrations.2720|archive-url=https://web.archive.org/web/20200801043210/https://journals.openedition.org/hommesmigrations/2720|archive-date=1 August 2020|access-date=21 July 2020|doi-access=free}}</ref> මහා බ්‍රිතාන්‍යය,<ref name="Británicos, 700.000">{{cite web |author=Jorge Sanhueza Aviléz |title=Historia de Chile: Otros Artículos. Británicos y Anglosajones en Chile durante el siglo XIX |url=http://www.biografiadechile.cl/detalle.php?IdContenido=1673&IdCategoria=91&IdArea=488&TituloPagina=Historia%20de%20Chile |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20201112003642/http://www.biografiadechile.cl/detalle.php?IdContenido=1673 |archive-date=12 November 2020 |access-date=16 March 2012 |publisher=Biografía de Chile}}</ref> ජර්මනිය,<ref name="Alemanes, 500.000">{{cite news|url=http://www.dw.de/alemanes-en-chile-entre-el-pasado-colono-y-el-presente-empresarial/a-14958983-1|title=Alemanes en Chile: entre el pasado colono y el presente empresarial|author=Victoria Dannemann|access-date=21 July 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20150501162120/http://www.dw.de/alemanes-en-chile-entre-el-pasado-colono-y-el-presente-empresarial/a-14958983-1|archive-date=1 May 2015|publisher=Deustche-Welle|url-status=live}}</ref> සහ ක්‍රොඒෂියාව,<ref name="Croatas, 400.000">{{cite web |title=Inmigración a Chile |url=http://www.domovina.cl/inmigrantes-otras.php |archive-url=https://web.archive.org/web/20150702225324/http://www.domovina.cl/inmigrantes-otras.php |archive-date=2 July 2015 |publisher=Domivina}}</ref> යනාදී රටවලින් ය. විවිධ යුරෝපීය ජනවාර්ගික කණ්ඩායම්වලින් පැවත එන්නන් බොහෝ විට චිලී හි අන්තර් විවාහ වෙති. මෙම අන්තර් විවාහය සහ සංස්කෘතීන් සහ ජාතීන් මිශ්‍ර කිරීම චිලී මධ්‍යම සහ ඉහළ පන්තිවල වර්තමාන සමාජය සහ සංස්කෘතිය හැඩගැස්වීමට උපකාරී වී ඇත.<ref name="deia.com">{{cite web |date=22 May 2008 |title=entrevista al Presidente de la Cámara vasca |url=http://www.deia.com/es/impresa/2008/05/22/bizkaia/ekonomia/469496.php |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090511001812/http://www.deia.com/es/impresa/2008/05/22/bizkaia/ekonomia/469496.php |archive-date=11 May 2009 |publisher=Deia.com}}</ref> එසේම, චිලී ජනගහනයෙන් ආසන්න වශයෙන් 500,000 ක් පූර්ණ හෝ අර්ධ පලස්තීන සම්භවයක් ඇති අය වන අතර,<ref>{{cite web |date=7 April 2003 |title=Chile: Palestinian refugees arrive to warm welcome |url=http://www.adnkronos.com/AKI/English/CultureAndMedia/?id=1.0.2050534508 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20171124194143/http://www1.adnkronos.com/AKI/English/CultureAndMedia/?id=1.0.2050534508 |archive-date=24 November 2017 |access-date=29 October 2009 |publisher=Adnkronos.com}}</ref><ref>{{cite web |title=500,000 descendientes de primera y segunda generación de palestinos en Chile |url=http://laventana.casa.cult.cu/modules.php?name=News&file=article&sid=514 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090722073846/http://laventana.casa.cult.cu/modules.php?name=News&file=article&sid=514 |archive-date=22 July 2009 |access-date=13 July 2013 |publisher=Laventana.casa.cult.cu}}</ref> සහ අරාබි සම්භවයක් ඇති අය 800,000 කි.<ref name="Oriente próximo, 800.000, Palestinos, 500.000">{{cite news|url=http://www.ibtimes.com/arabs-andes-chile-unlikely-long-term-home-large-palestinian-community-1449718|title=Arabs in the Andes? Chile, The Unlikely Long-Term Home of a Large Palestinian Community|author=Ghosh P.|work=International Business Times|access-date=29 September 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20210423212551/https://www.ibtimes.com/arabs-andes-chile-unlikely-long-term-home-large-palestinian-community-1449718|archive-date=23 April 2021|url-status=live}}</ref> චිලී හි දැනට ලතින් ඇමරිකානු සංක්‍රමණිකයන් මිලියන 1.5 ක් සිටින අතර, ප්‍රධාන වශයෙන් වෙනිසියුලාව, පේරු, හයිටි, කොලොම්බියාව, බොලිවියාව සහ ආර්ජන්ටිනාව යන රටවලින් පැමිණේ; 2019 දී මුළු ජනගහනයෙන් 8% ක්, පැවත එන්නන් ගණන් නොගෙන.<ref name="INE-DEM, 2019">[https://www.ine.cl/prensa/2020/03/12/seg%C3%BAn-estimaciones-la-cantidad-de-personas-extranjeras-residentes-habituales-en-chile-bordea-los-1-5-millones-al-31-de-diciembre-de-2019 Estimación de Población Extranjera en Chile, al 31 de diciembre de 2019] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20220504115042/https://www.ine.cl/prensa/2020/03/12/seg%C3%BAn-estimaciones-la-cantidad-de-personas-extranjeras-residentes-habituales-en-chile-bordea-los-1-5-millones-al-31-de-diciembre-de-2019|date=4 May 2022}}, del Departamento de Extranjería y Migración (DEM) del Instituto Nacional de Estadísticas de Chile (INE), pp. 21. Retrieved 29 Juny 2020.</ref><ref>{{cite web |title=Chile: Moving Towards a Migration Policy |url=http://www.migrationinformation.org/Profiles/display.cfm?ID=199 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140215080515/http://migrationinformation.org/Profiles/display.cfm?ID=199 |archive-date=15 February 2014 |access-date=1 August 2011 |publisher=Migrationinformation.org}}</ref> 2002 ජාතික සංගණනයට අනුව, 1992 සිට චිලියේ විදේශීය-උපන් ජනගහනය 75% කින් වැඩි වී ඇත.<ref>{{cite web |last=Landaburu |first=Juan |date=24 June 2007 |title=El debate sobre la inmigración ilegal se extiende a la región |url=http://www.lanacion.com.ar/nota.asp?nota_id=920108 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090213112339/http://www.lanacion.com.ar/nota.asp?nota_id=920108 |archive-date=13 February 2009 |access-date=31 December 2008 |work=[[La Nación]]}}</ref> 2021 නොවැම්බර් වන විට, ලතින් ඇමරිකාවේ වෙනත් තැන්වල සිට චිලී රටට ඇතුළු වන පුද්ගලයින් සංඛ්‍යාව පසුගිය දශකය තුළ ශීඝ්‍රයෙන් වර්ධනය වී ඇති අතර, පසුගිය වසර තුන තුළ මිලියන 1.5 දක්වා තුන් ගුණයකින් වැඩි වී ඇති අතර, හයිටියේ (ආසන්න වශයෙන් 180,000) සහ වෙනිසියුලාවේ (ආසන්න වශයෙන් 460,000) මානුෂීය අර්බුද හේතුවෙන් පැමිණීම් සිදු වී ඇත.<ref>{{Cite web |date=20 November 2021 |title=Chilean Election Unlikely to Halt New Barriers to Immigration |url=https://globalriskinsights.com/2021/11/chilean-election-unlikely-to-halt-new-barriers-to-immigration/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20211121064647/https://globalriskinsights.com/2021/11/chilean-election-unlikely-to-halt-new-barriers-to-immigration/ |archive-date=21 November 2021 |access-date=21 November 2021 |work=Global Risk Insights}}</ref> === නාගරිකකරණය === රටේ ජනගහනයෙන් 85% ක් පමණ නාගරික ප්‍රදේශවල ජීවත් වන අතර 40% ක් මහා සන්තියාගෝ හි ජීවත් වෙති. 2002 සංගණනයට අනුව විශාලතම සමූහකරණයන් වන්නේ මිලියන 5.6 ක ජනතාවක් සිටින මහා සන්තියාගෝ, 861,000 ක් සිටින මහා කන්සෙප්සියන් සහ 824,000 ක් සිටින මහා වල්පරයිසෝ ය.<ref>{{cite web |title=List of Chilean cities |url=http://www.observatoriourbano.cl/indurb/pre_ciudades.asp?id_user=0&idComCiu=0 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160304031912/http://www.observatoriourbano.cl/indurb/pre_ciudades.asp?id_user=0&idComCiu=0 |archive-date=4 March 2016 |publisher=Observatorio Urbano, Ministerio de Vivienda y Urbanismo de Chile}}</ref> {{Largest cities of Chile}} === ආගම === {{bar box|title=Religious background in Chile (2012 Census)<ref name=CIA>{{Cite CIA World Factbook|country=Chile|access-date=29 January 2017}}</ref><ref name=CENSUS2012>{{cite web|url=https://www.cooperativa.cl/noticias/site/artic/20130425/asocfile/20130425190105/resultados_censo_2012_poblacion_vivienda_tomosiyii.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20140415043914/http://www.cooperativa.cl/noticias/site/artic/20130425/asocfile/20130425190105/resultados_censo_2012_poblacion_vivienda_tomosiyii.pdf |archive-date=15 April 2014 |url-status=live|title=Resultados XVIII Censo de Población|date=2012}}</ref>|titlebar=#ddd|left1=Religion|right1=Percent|float=right|bars={{bar percent|[[Catholic Church]]|DarkBlue|66.7}} {{bar percent|[[Protestantism]]|Skyblue|16.4}} {{bar percent|[[Irreligion|No religion]]|grey|11.5}} {{bar percent|Others|Orange|4.5}} {{bar percent|Unspecified|Black|1.1}}}} [[File:Catedral_Metropolitana_de_Santiago_2012-09-01_10-05-15.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Catedral_Metropolitana_de_Santiago_2012-09-01_10-05-15.jpg|thumb|1748 සහ 1906 අතර ඉදිකරන ලද සන්තියාගෝ මෙට්‍රොපොලිටන් ආසන දෙව්මැදුර]] [[File:Iglesia_de_Achao_-_fachada.JPG|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Iglesia_de_Achao_-_fachada.JPG|thumb|267x267පික්|18 වන සියවසේ ඉදිකරන ලද සහ දැන් යුනෙස්කෝ ලෝක උරුම අඩවියක් වන අචාඕහි සැන්ටා මාරියා ද ලොරෙටෝ පල්ලිය.]] ඓතිහාසික වශයෙන්, 16 වන සියවසේ ස්පාඤ්ඤ ආක්‍රමණයට පෙර චිලීයේ ආදිවාසී ජනතාව විවිධ ආගම් නිරීක්ෂණය කළහ. ස්පාඤ්ඤ පාලනය සහ චිලී නිදහසේ පළමු සියවස තුළ, කතෝලික පල්ලිය රටේ බලවත්ම ආයතනවලින් එකකි. 19 වන සියවසේ අගභාගයේදී, ලිබරල් ප්‍රතිපත්ති (ඊනියා ලේයිස් ලයිකාස් හෝ "ගිහි නීති") පූජක පක්ෂයේ බලපෑම අඩු කිරීමට පටන් ගත් අතර 1925 දී නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවක් ප්‍රකාශයට පත් කිරීමත් සමඟ පල්ලිය සහ රාජ්‍යය වෙන් කිරීම ස්ථාපිත විය.<ref>{{Cite book |last=H. |first=Smith, Brian |title=The Church and Politics in Chile Challenges to Modern Catholicism. |date=2014 |publisher=Princeton University Press |isbn=978-1-4008-5697-8 |oclc=1170509102}}</ref> 2012 වන විට, චිලී ජනගහනයෙන් වයස අවුරුදු 15 ට වැඩි 66.6%<ref name="censo.cl">{{cite web |date=7 September 2015 |title=Population 15 years of age or older, by religion, region, sex and age groups. (censused population) |url=http://plazapublica.cl/wp-content/uploads/658799.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20170207182725/http://plazapublica.cl/wp-content/uploads/658799.pdf |archive-date=7 February 2017 |access-date=23 March 2018 |language=es |format=.pdf}}</ref> ක් රෝමානු කතෝලික පල්ලියට අනුගත වන බව ප්‍රකාශ කළ අතර, එය 2002 සංගණනයේදී වාර්තා වූ 70%<ref>7,853,428 out of 11,226,309 people over 15 years of age. {{cite web |title=Population 15 years of age or older, by religion, administrative division, sex and age groups |url=http://www.ine.cl/cd2002/cuadros/6/C6_00000.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20060519100306/http://www.ine.cl/cd2002/cuadros/6/C6_00000.pdf |archive-date=19 May 2006 |access-date=1 March 2014 |work=Censo 2002 |language=es}}</ref> ට වඩා අඩුවීමකි. 2012 සංගණනයේදීම, චිලී ජාතිකයන්ගෙන් 17% ක් එවැන්ජලිකල් පල්ලියකට අනුගත වන බව වාර්තා විය (සංගණනයේදී "එවැන්ජලිකල්" යනු රෝමානු කතෝලික සහ ඕතඩොක්ස් - ග්‍රීක, පර්සියානු, සර්බියානු, යුක්‍රේනියානු සහ ආර්මේනියානු - පල්ලි, පසුකාලීන සාන්තුවරයන්ගේ ජේසුස් ක්‍රිස්තුස් වහන්සේගේ පල්ලිය, සෙවන්ත්-ඩේ ඇඩ්වෙන්ටිස්ට්වරුන් සහ යෙහෝවාගේ සාක්ෂිකරුවන් හැර අනෙකුත් සියලුම ක්‍රිස්තියානි නිකායන් ගැන සඳහන් කරයි: මූලික වශයෙන්, බොහෝ ඉංග්‍රීසි කතා කරන රටවල එම නිකායන් සාමාන්‍යයෙන් තවමත් "ප්‍රොතෙස්තන්ත" ලෙස හැඳින්වේ, නමුත් ඇඩ්වෙන්ටිස්වාදය බොහෝ විට එවැන්ජලිකල් නිකායක් ලෙසද සැලකේ). එවැන්ජලිකල් කිතුනුවන්ගෙන් ආසන්න වශයෙන් 90% ක් පෙන්තකොස්ත ජාතිකයෝ වෙති. නමුත් වෙස්ලියන්, ලුතරන්, ඇන්ග්ලිකන්, එපිස්කෝපලියන්, ප්‍රෙස්බිටේරියන්, වෙනත් ප්‍රතිසංස්කරණ, බැප්ටිස්ට් සහ මෙතෝදිස්ත පල්ලි ද චිලී එවැන්ජලිකල් පල්ලි අතර පවතී.<ref name="religiousfreedomreport">{{cite web |date=19 September 2008 |title=Chile |url=https://2001-2009.state.gov/g/drl/rls/irf/2008/108518.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230404113441/https://2001-2009.state.gov/g/drl/rls/irf/2008/108518.htm |archive-date=4 April 2023 |access-date=22 May 2019 |work=International Religious Freedom Report |publisher=United States Department of State}}</ref> ආගමික නොවන පුද්ගලයින්, අදේවවාදීන් සහ අඥෙයවාදීන් ජනගහනයෙන් 12% ක් පමණ වේ. 2015 වන විට, චිලියේ ප්‍රධාන ආගම ක්‍රිස්තියානි ධර්මය (68%) ලෙස පැවතුනි, ඇස්තමේන්තුගත චිලී ජාතිකයන්ගෙන් 55% ක් රෝමානු කතෝලික පල්ලියට අයත් වන අතර, 13% ක් විවිධ එවැන්ජලිකල් පල්ලිවලට අයත් වන අතර, 7% ක් පමණක් වෙනත් ඕනෑම ආගමකට අනුගත වේ. අඥෙයවාදීන් සහ අදේවවාදීන් ජනගහනයෙන් 25% ක් ලෙස ගණන් බලා ඇත.<ref>{{Cite web |date=7 September 2015 |title=Track semanal de Opinión Pública |trans-title=Weekly Public Opinion Track |url=http://plazapublica.cl/wp-content/uploads/658799.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20170207182725/http://plazapublica.cl/wp-content/uploads/658799.pdf |archive-date=7 February 2017 |access-date=11 December 2018 |language=es}}</ref> චිලියේ බහායි ආගමික ප්‍රජාවක් ඇති අතර, ලතින් ඇමරිකාව සඳහා බහායි මව් දේවමාළිගාව හෝ මහාද්වීපික නමස්කාර මන්දිරය පිහිටා ඇත. 2016 දී නිම කරන ලද මෙය, සියලු ආගම් සහ පසුබිම්වල පුද්ගලයින්ට රැස්වීමට, භාවනා කිරීමට, පරාවර්තනය කිරීමට සහ නමස්කාර කිරීමට අවකාශයක් ලෙස සේවය කරයි.<ref>{{Cite web |author-last=Purushotma |author-first=Shastri |date=6 December 2017 |title=Breathtaking Baha'i Temple Rises in Chile |url=https://www.huffingtonpost.com/shastri-purushotma/bahai-temple-of-light-ris_b_6242968.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20161205142740/http://www.huffingtonpost.com/shastri-purushotma/bahai-temple-of-light-ris_b_6242968.html |archive-date=5 December 2016 |access-date=5 August 2021 |website=[[HuffPost]] |agency=HuffPost}}</ref> එය වාත්තු වීදුරු සහ පාරභාසක කිරිගරුඬ වලින් සෑදී ඇති අතර එහි ගෘහ නිර්මාණ ශෛලිය තුළ නව්‍ය ලෙස විස්තර කර ඇත.<ref>{{Cite web |author-last=Purushotma |author-first=Shastri |date=6 December 2017 |title=Breathtaking Baha'i Temple Rises in Chile |url=https://www.huffingtonpost.com/shastri-purushotma/bahai-temple-of-light-ris_b_6242968.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20161205142740/http://www.huffingtonpost.com/shastri-purushotma/bahai-temple-of-light-ris_b_6242968.html |archive-date=5 December 2016 |access-date=21 February 2019 |website=[[HuffPost]] |agency=HuffPost}}</ref> The Constitution guarantees the right to [[:en:Freedom_of_religion|freedom of religion]], and other laws and policies contribute to generally free religious practice. The law at all levels fully protects this right against abuse by either governmental or private actors. Church and state are officially [[:en:Separation_of_church_and_state|separate]] in Chile. A 1999 law on religion prohibits [[:en:Religious_discrimination|religious discrimination]]. However, the Roman Catholic church for mostly historical and social reasons enjoys a privileged status and occasionally receives preferential treatment. Government officials attend Roman Catholic events as well as major Evangelical and Jewish ceremonies. The Chilean government treats the religious holidays of Christmas, [[:en:Good_Friday|Good Friday]], the [[:en:Our_Lady_of_Mount_Carmel|Feast of the Virgin of Carmen]], the [[:en:Feast_of_Saints_Peter_and_Paul|Feast of Saints Peter and Paul]], the [[:en:Assumption_of_Mary|Feast of the Assumption]], [[:en:All_Saints'_Day|All Saints' Day]], and the [[:en:Feast_of_the_Immaculate_Conception|Feast of the Immaculate Conception]] as [[:en:Public_holiday|national holidays]]. Recently, the government declared 31 October, [[:en:Reformation_Day|Reformation Day]], to be an additional national holiday, in honor of the Evangelical churches of the country The [[:en:Patron_saint|patron saints]] of Chile are [[:en:Our_Lady_of_Mount_Carmel|Our Lady of Mount Carmel]] and [[:en:Saint_James_the_Greater|Saint James the Greater]] (''Santiago''). In 2005, [[:en:Pope_Benedict_XVI|Pope Benedict XVI]] canonized [[:en:Alberto_Hurtado|Alberto Hurtado]], who became the country's second native Roman Catholic saint after [[:en:Teresa_de_los_Andes|Teresa de los Andes]]. ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව ආගමික නිදහසේ අයිතිය සහතික කරන අතර, අනෙකුත් නීති සහ ප්‍රතිපත්ති සාමාන්‍යයෙන් නිදහස් ආගමික පිළිවෙත් සඳහා දායක වේ. රජයේ හෝ පෞද්ගලික ක්‍රියාකාරීන් විසින් අපයෝජනය කිරීමට එරෙහිව සියලුම මට්ටම්වල නීතිය මෙම අයිතිය සම්පූර්ණයෙන්ම ආරක්ෂා කරයි.<ref name="religiousfreedomreport" /> චිලියේ පල්ලිය සහ රාජ්‍යය නිල වශයෙන් වෙන්ව පවතී. 1999 ආගම පිළිබඳ නීතියක් ආගමික වෙනස්කම් කිරීම තහනම් කරයි. කෙසේ වෙතත්, බොහෝ දුරට ඓතිහාසික හා සමාජීය හේතූන් මත රෝමානු කතෝලික පල්ලිය වරප්‍රසාද ලත් තත්වයක් භුක්ති විඳින අතර ඉඳහිට මනාප සැලකිල්ලක් ලබා ගනී.<ref>Bill Kte'pi, "Chile", in Robert E. Emery, ''Cultural Sociology of Divorce: An Encyclopedia, Volume 1'' (London: Sage, 2013), 266–68. books.google.com/books?id=wzJdSIfeeTQC&pg=PA266 {{ISBN|9781412999588}}</ref> රජයේ නිලධාරීන් රෝමානු කතෝලික උත්සව මෙන්ම ප්‍රධාන එවැන්ජලිකල් සහ යුදෙව් උත්සව සඳහා සහභාගී වේ.<ref name="religiousfreedomreport" /> චිලී රජය නත්තල්, සුබ සිකුරාදා, කාමන් කන්‍යාවගේ මංගල්‍යය, පේතෘස් සහ පෝල් සාන්තුවරයන්ගේ මංගල්‍යය, උපකල්පන මංගල්‍යය, සියලු සාන්තුවරයන්ගේ දිනය සහ නිර්මල පිළිසිඳ ගැනීමේ මංගල්‍යය යන ආගමික නිවාඩු දින ජාතික නිවාඩු දින ලෙස සලකයි.<ref name="religiousfreedomreport" /> මෑතකදී, රජය විසින් ඔක්තෝබර් 31, ප්‍රතිසංස්කරණ දිනය, රටේ එවැන්ජලිකල් පල්ලිවලට ගෞරවයක් වශයෙන් අතිරේක ජාතික නිවාඩු දිනයක් ලෙස ප්‍රකාශයට පත් කරන ලදී.<ref>{{Cite news|url=http://www.economist.com/world/americas/displaystory.cfm?story_id=12564066|title=Hola, Luther|date=6 November 2008|newspaper=The Economist|archive-url=https://web.archive.org/web/20081210125640/http://www.economist.com/world/americas/displaystory.cfm?story_id=12564066|archive-date=10 December 2008|url-status=dead}}</ref><ref>{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/hi/spanish/specials/2007/en_nombre_de_la_fe/newsid_7701000/7701290.stm|title=Los evangélicos tienen su feriado|author=Andrea Henríquez|date=31 October 2008|access-date=17 December 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20180625104726/http://news.bbc.co.uk/hi/spanish/specials/2007/en_nombre_de_la_fe/newsid_7701000/7701290.stm|archive-date=25 June 2018|publisher=BBC Mundo|url-status=live}}</ref> චිලීහි අනුශාසක සාන්තුවරයන් වන්නේ කර්මෙල් කන්දේ අප ස්වාමිදූ සහ මහා ශාන්ත ජේම්ස් (සන්තියාගෝ) ය.<ref>{{cite web |title=Patron Saints: 'C' |url=http://www.catholic.org/saints/patron.php?letter=C |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190409002526/https://www.catholic.org/saints/patron.php?letter=C |archive-date=9 April 2019 |access-date=28 June 2012 |publisher=Catholic Online}}</ref> 2005 දී, XVI වන බෙනඩික්ට් පාප් වහන්සේ, තෙරේසා ඩි ලොස් ඇන්ඩීස්ගෙන් පසු රටේ දෙවන ස්වදේශික රෝමානු කතෝලික සාන්තුවරයා බවට පත් වූ ඇල්බර්ටෝ හර්ටාඩෝව ශාන්තුවරයට පත් කරන ලදී.<ref>{{cite web |title=Las fechas del proceso de Canonización del Padre Hurtado |url=http://www.canonizacion.cl/cano_etapaPH.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080122033957/http://www.canonizacion.cl/cano_etapaPH.html |archive-date=22 January 2008 |access-date=9 January 2008 |language=es}}</ref> === භාෂා === [[File:Mapudungun.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Mapudungun.jpg|thumb|මාපුචේ භාෂාවෙන් සහ චිලී ස්පාඤ්ඤ භාෂාවෙන් ලියා ඇති චිලී හිතෝපදේශයකි. මෙහි භාවිතා වන මාපුඩුන්ගුන් හෝඩිය එකඟ වූ ප්‍රමිතියක් පිළිබිඹු නොකරයි. ඇත්ත වශයෙන්ම, මාපුචේ භාෂාව ලිවීම සඳහා දැනට භාවිතා කරන වෙනස් අක්ෂර තුනක් තිබේ.<ref>Montrul, Silvina. El Bilinguismo En El Mundo Hispanohablante. Hoboken: John Wiley & Sons Inc, 2013. p. 249</ref>]] The [[:en:Chilean_Spanish|Spanish spoken in Chile]] is distinctively accented and quite unlike that of neighboring South American countries because final syllables are often dropped, and some consonants have a soft pronunciation.{{clarify|reason=Which consonants and what kind of soft pronunciation?|date=April 2018}} Accent varies only very slightly from north to south; more noticeable are the differences in accent based on social class or whether one lives in the city or the country. That the Chilean population was largely formed in a small section at the center of the country and then migrated in modest numbers to the north and south helps explain this relative lack of differentiation, which was maintained by the national reach of radio, and now television, which also helps to diffuse and homogenize colloquial expressions.<ref name="countrystudies">{{cite web |date=31 March 1994 |title=Development and Breakdown of Democracy, 1830–1973 |url=http://countrystudies.us/chile/85.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110709014719/http://countrystudies.us/chile/85.htm |archive-date=9 July 2011 |access-date=21 April 2009 |work=Country Studies |publisher=Library of Congress}}</ref> There are several indigenous languages spoken in Chile: [[:en:Mapudungun|Mapudungun]], [[:en:Aymara_language|Aymara]], [[:en:Rapa_Nui_language|Rapa Nui]], [[:en:Chilean_Sign_Language|Chilean Sign Language]] and (barely surviving) [[:en:Qawasqar_language|Qawasqar]] and [[:en:Yaghan_language|Yaghan]], along with non-indigenous German, Italian, English, Greek and [[:en:Chilean_Quechua|Quechua]]. After the Spanish conquest, Spanish took over as the [[:en:Lingua_franca|lingua franca]] and the indigenous languages have become minority languages, with some now extinct or close to extinction.<ref>{{cite web |title=Ethnologue report for Chile |url=http://www.ethnologue.com/show_country.asp?name=CL |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20130203004338/http://www.ethnologue.com/show_country.asp?name=CL |archive-date=3 February 2013 |access-date=1 August 2011 |publisher=Ethnologue.com}}</ref> චිලී භාෂාවේ කතා කරන ස්පාඤ්ඤ භාෂාව සුවිශේෂී ලෙස උච්චාරණය කර ඇති අතර අසල්වැසි දකුණු ඇමරිකානු රටවලට වඩා බෙහෙවින් වෙනස් ය, මන්ද අවසාන අක්ෂර බොහෝ විට අතහැර දමා ඇති අතර සමහර ව්‍යාංජනාක්ෂර මෘදු උච්චාරණයක් ඇත. [පැහැදීම ඇලසිය] උච්චාරණය උතුරේ සිට දකුණට ඉතා සුළු වශයෙන් පමණක් වෙනස් වේ; සමාජ පන්තිය හෝ නගරයේ හෝ රටේ ජීවත් වන්නේද යන්න මත පදනම්ව උච්චාරණයේ වෙනස්කම් වඩාත් කැපී පෙනේ. චිලී ජනගහනය බොහෝ දුරට රටේ මධ්‍යයේ කුඩා කොටසක පිහිටුවා ඇති අතර පසුව උතුරට සහ දකුණට සුළු සංඛ්‍යාවක් සංක්‍රමණය වීම මෙම සාපේක්ෂ විභේදනයේ ඌනතාවය පැහැදිලි කිරීමට උපකාරී වේ, එය ගුවන්විදුලියේ ජාතික ප්‍රවේශය සහ දැන් රූපවාහිනිය මගින් පවත්වා ගෙන යනු ලැබූ අතර එය වාචික ප්‍රකාශන විසුරුවා හැරීමට සහ සමජාතීය කිරීමට ද උපකාරී වේ. [48] චිලී භාෂාවේ කතා කරන ස්වදේශීය භාෂා කිහිපයක් තිබේ: මාපුඩුන්ගුන්, අයිමාරා, රාපා නුයි, චිලී සංඥා භාෂාව සහ (යන්තම් නොනැසී පවතින) කවාස්කාර් සහ යාගන්, ස්වදේශික නොවන ජර්මානු, ඉතාලි, ඉංග්‍රීසි, ග්‍රීක සහ කෙචුවා සමඟ. ස්පාඤ්ඤ ආක්‍රමණයෙන් පසු, ස්පාඤ්ඤ භාෂාව පොදු භාෂාව ලෙස බලයට පත් වූ අතර, ස්වදේශික භාෂා සුළුතර භාෂා බවට පත්ව ඇත, සමහරක් දැන් වඳ වී ගොස් හෝ වඳ වී යාමට ආසන්නයි.[49] සෞඛ්‍ය අමාත්‍යාංශය ජාතික සෞඛ්‍ය අරමුදලේ (ෆොනාසා) කඩපත අධ්‍යාපනය German is still spoken to some extent in southern Chile,<ref>{{cite web |author=Oliver Zoellner |title=Oliver Zoellner &#124; Generating Samples of Ethnic Minorities in Chile |url=http://www.research-worldwide.de/article-chile2005.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20091202075142/http://www.research-worldwide.de/article-chile2005.html |archive-date=2 December 2009 |access-date=17 December 2009 |publisher=Research-worldwide.de}}</ref> either in small countryside pockets or as a second language among the communities of larger cities. Through initiatives such as the [[:en:English_Opens_Doors|English Opens Doors Program]], the government made English mandatory for students in fifth grade and above in public schools. Most private schools in Chile start teaching English from kindergarten.<ref>{{cite web |title=Repeat after me: Hello, my name is |url=http://www.globalpost.com/dispatch/chile/090908/lack-english-proficiency |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20100811114741/http://www.globalpost.com/dispatch/chile/090908/lack-english-proficiency |archive-date=11 August 2010 |access-date=22 February 2010 |publisher=Globalpost.com}}</ref> Common English words have been absorbed and appropriated into everyday Spanish speech.<ref>{{cite journal|last1=Sáez Godoy|first1=Leopoldo|date=2005|title=Anglicismos en el español de Chile|trans-title=Anglicisms in Chilean Spanish|journal=Atenea (Concepción)|language=es|issue=492|pages=171–177|doi=10.4067/S0718-04622005000200010|doi-access=free}}</ref> ජර්මානු භාෂාව තවමත් දකුණු චිලියේ යම් දුරකට කතා කරයි,[50] කුඩා ගම්බද සාක්කුවල හෝ විශාල නගරවල ප්‍රජාවන් අතර දෙවන භාෂාවක් ලෙස. ඉංග්‍රීසි දොරවල් විවෘත කිරීමේ වැඩසටහන වැනි මුලපිරීම් හරහා, රජය රජයේ පාසල්වල පස්වන ශ්‍රේණියේ සහ ඊට වැඩි සිසුන් සඳහා ඉංග්‍රීසි අනිවාර්ය කළේය. චිලීයේ බොහෝ පෞද්ගලික පාසල් ළදරු පාසලෙන් ඉංග්‍රීසි ඉගැන්වීම ආරම්භ කරයි.[51] පොදු ඉංග්‍රීසි වචන අවශෝෂණය කර එදිනෙදා ස්පාඤ්ඤ භාෂාවට ඇතුළත් කර ඇත.[52] === සෞඛ්‍යය === [[File:Credencial_Fonasa.png|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Credencial_Fonasa.png|thumb|ජාතික සෞඛ්‍ය අරමුදලේ (ෆොනාසා) කාඩ්පත]] The [[:en:Ministry_of_Health_(Chile)|Ministry of Health]] (''Minsal'') is the cabinet-level administrative office in charge of planning, directing, coordinating, executing, controlling and informing the public health policies formulated by the President of Chile. The [[:en:Fondo_Nacional_de_Salud|National Health Fund]] (''Fonasa''), created in 1979, is the financial entity entrusted to collect, manage and distribute state funds for health in Chile. It is funded by the public. All employees pay 7% of their monthly income to the fund.<ref>{{cite web |date= |title=¿Cuál es la cotización legal para salud de un trabajador activo y en qué plazo deben ser declaradas y pagadas? |url=http://www.supersalud.gob.cl/consultas/667/w3-article-2908.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210926171408/http://www.supersalud.gob.cl/consultas/667/w3-article-2908.html |archive-date=26 September 2021 |access-date=26 September 2021 |website=supersalud.gob.cl |publisher=[[Ministry of Health (Chile)|Superintendence of Health]]}}</ref> Fonasa is part of the NHSS and has executive power through the [[:en:Ministry_of_Health_(Chile)|Ministry of Health (Chile)]]. Its headquarters are in [[:en:Santiago|Santiago]] and decentralized public service is conducted by various Regional Offices. More than 12 million beneficiaries benefit from Fonasa. Beneficiaries can also opt for more costly private insurance through [[:en:Isapre|Isapre]]. In the 2024 Global Hunger Index, Chile is one of 22 countries with a GHI score of less than 5.<ref>{{Cite web |title=Global Hunger Index Scores by 2024 GHI Rank |url=https://www.globalhungerindex.org/ranking.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220225183607/https://www.globalhungerindex.org/ranking.html |archive-date=25 February 2022 |access-date=2024-12-13 |website=Global Hunger Index (GHI) - peer-reviewed annual publication designed to comprehensively measure and track hunger at the global, regional, and country levels |language=en}}</ref> සෞඛ්‍ය අමාත්‍යාංශය (මිනිසල්) යනු චිලී ජනාධිපතිවරයා විසින් සකස් කරන ලද මහජන සෞඛ්‍ය ප්‍රතිපත්ති සැලසුම් කිරීම, මෙහෙයවීම, සම්බන්ධීකරණය, ක්‍රියාත්මක කිරීම, පාලනය කිරීම සහ දැනුම් දීම භාර කැබිනට් මට්ටමේ පරිපාලන කාර්යාලයයි. 1979 දී නිර්මාණය කරන ලද ජාතික සෞඛ්‍ය අරමුදල (ෆොනාසා) යනු චිලී හි සෞඛ්‍ය සඳහා රාජ්‍ය අරමුදල් රැස් කිරීම, කළමනාකරණය කිරීම සහ බෙදා හැරීම සඳහා පවරා ඇති මූල්‍ය ආයතනයයි. එය මහජනතාව විසින් අරමුදල් සපයනු ලැබේ. සියලුම සේවකයින් තම මාසික ආදායමෙන් 7% ක් අරමුදලට ගෙවයි.[53] ෆොනාසා NHSS හි කොටසක් වන අතර සෞඛ්‍ය අමාත්‍යාංශය (චිලී) හරහා විධායක බලය ඇත. එහි මූලස්ථානය සන්තියාගෝ හි පිහිටා ඇති අතර විමධ්‍යගත රාජ්‍ය සේවය විවිධ ප්‍රාදේශීය කාර්යාල මගින් මෙහෙයවනු ලැබේ. ප්‍රතිලාභීන් මිලියන 12 කට වඩා ෆොනාසා වෙතින් ප්‍රතිලාභ ලබයි. ප්‍රතිලාභීන්ට ඉසැප්‍රේ හරහා වඩා මිල අධික පෞද්ගලික රක්ෂණයක් තෝරා ගත හැකිය. 2024 ගෝලීය කුසගින්න දර්ශකයේ, චිලී යනු 5 ට අඩු GHI ලකුණු ඇති රටවල් 22 න් එකකි.[54] === අධ්‍යාපනය === [[File:Casa_Central_de_la_Universidad_de_Chile.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Casa_Central_de_la_Universidad_de_Chile.jpg|thumb|සන්තියාගෝ හි චිලී විශ්ව විද්‍යාලයේ කැසා සෙන්ට්‍රල්]] In Chile, education begins with [[:en:Preschool|preschool]] until the age of 5. [[:en:Primary_school|Primary school]] is provided for children between ages 6 and 13. Students then attend [[:en:Secondary_school|secondary school]] until graduation at age 17. Secondary education is divided into two parts: During the first two years, students receive a general education. Then, they choose a branch: scientific humanistic education, artistic education, or technical and professional education. Secondary school ends two years later on the acquirement of a certificate (licencia de enseñanza media).<ref>{{Cite web |title=Chile |url=https://unevoc.unesco.org/home/Dynamic+TVET+Country+Profiles/country=CHL |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140429204820/http://www.unevoc.unesco.org/worldtvetdatabase1.php?ct=CHL |archive-date=29 April 2014 |access-date=29 April 2014 |website=UNESCO International Centre for Technical and Vocational Education and Training |series=TVET Country Profiles}}</ref> චිලීයේ, අධ්‍යාපනය ආරම්භ වන්නේ වයස අවුරුදු 5 දක්වා පෙර පාසලෙනි. වයස අවුරුදු 6 ත් 13 ත් අතර ළමුන් සඳහා ප්‍රාථමික පාසල සපයනු ලැබේ. ඉන්පසු සිසුන් වයස අවුරුදු 17 දී උපාධිය ලබා ගන්නා තෙක් ද්විතීයික පාසලට ඇතුළත් වේ. ද්විතීයික අධ්‍යාපනය කොටස් දෙකකට බෙදා ඇත: පළමු වසර දෙක තුළ සිසුන් සාමාන්‍ය අධ්‍යාපනයක් ලබා ගනී. ඉන්පසු, ඔවුන් ශාඛාවක් තෝරා ගනී: විද්‍යාත්මක මානවවාදී අධ්‍යාපනය, කලාත්මක අධ්‍යාපනය හෝ තාක්ෂණික හා වෘත්තීය අධ්‍යාපනය. ද්විතීයික පාසල වසර දෙකකට පසු සහතිකයක් (ලයිසන්සියා ඩි එන්සෙසාන්සා මාධ්‍ය) ලබා ගැනීමෙන් අවසන් වේ.[55] ] Chilean education is segregated by wealth in a three-tiered system – the quality of the schools reflects socioeconomic backgrounds: * city schools (colegios municipales) that are mostly free and have the worst education results, mostly attended by poor students; * subsidized schools that receive some money from the government which can be supplemented by fees paid by the student's family, which are attended by mid-income students and typically get mid-level results; and * entirely private schools that consistently get the best results. Many private schools charge attendance fees of 0,5 to 1 median household income.<ref>{{cite web |date=30 December 2013 |title=Mensualidad de los colegios con los mejores puntajes en la PSU supera los mil |url=http://www.emol.com/noticias/nacional/2013/12/30/637336/mensualidad-en-colegios-top-10-en-la-psu-supera-los-250-mil.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140719000507/http://www.emol.com/noticias/nacional/2013/12/30/637336/mensualidad-en-colegios-top-10-en-la-psu-supera-los-250-mil.html |archive-date=19 July 2014 |access-date=18 July 2014 |publisher=Emol.com}}</ref> Upon successful graduation of secondary school, students may continue into [[:en:Higher_education|higher education]]. The higher education schools in Chile consist of [[:en:Chilean_Traditional_Universities|Chilean Traditional Universities]] and are divided into [[:en:Public_university|public universities]] or [[:en:Private_university|private universities]]. There are [[:en:List_of_medical_schools_in_South_America#Chile|medical schools]] and both the [[:en:Universidad_de_Chile|Universidad de Chile]] and [[:en:Universidad_Diego_Portales|Universidad Diego Portales]] offer [[:en:Legal_education|law schools]] in a partnership with [[:en:Yale_University|Yale University]].<ref>{{cite web |title=Program in Chile &#124; Yale Law School |url=http://www.law.yale.edu/linkageinchili.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20131224103311/http://www.law.yale.edu/linkageinchili.htm |archive-date=24 December 2013 |access-date=22 December 2013 |publisher=Law.yale.edu}}</ref> චිලී අධ්‍යාපනය ධනයෙන් වෙන් කර ඇත්තේ තට්ටු තුනක පද්ධතියක ය - පාසල්වල ගුණාත්මකභාවය සමාජ ආර්ථික පසුබිම් පිළිබිඹු කරයි: බොහෝ දුරට නොමිලේ සහ නරකම අධ්‍යාපන ප්‍රතිඵල ඇති, බොහෝ දුරට දුප්පත් සිසුන් සහභාගී වන නගර පාසල් (colegios municipales); මැද ආදායම් ලබන සිසුන් සහභාගී වන සහ සාමාන්‍යයෙන් මධ්‍යම මට්ටමේ ප්‍රතිඵල ලබා ගන්නා ශිෂ්‍යයාගේ පවුල විසින් ගෙවනු ලබන ගාස්තු මගින් අතිරේක කළ හැකි රජයෙන් යම් මුදලක් ලබා ගන්නා සහනාධාර සහිත පාසල්; සහ නිරන්තරයෙන් හොඳම ප්‍රතිඵල ලබා ගන්නා සම්පූර්ණයෙන්ම පෞද්ගලික පාසල්. බොහෝ පෞද්ගලික පාසල් මධ්‍ය කුටුම්භ ආදායමෙන් 0,5 සිට 1 දක්වා පැමිණීමේ ගාස්තු අය කරයි.[56] ද්විතීයික පාසල සාර්ථකව අවසන් වූ පසු, සිසුන්ට උසස් අධ්‍යාපනයට ඉදිරියට යා හැකිය. චිලී හි උසස් අධ්‍යාපන පාසල් චිලී සාම්ප්‍රදායික විශ්ව විද්‍යාල වලින් සමන්විත වන අතර ඒවා රාජ්‍ය විශ්ව විද්‍යාල හෝ පෞද්ගලික විශ්ව විද්‍යාල ලෙස බෙදා ඇත. වෛද්‍ය විද්‍යාල ඇති අතර යුනිවර්සිඩෑඩ් ඩියාගෝ පෝටලේස් යන දෙකම යේල් විශ්ව විද්‍යාලය සමඟ හවුල්කාරිත්වයකින් නීති විද්‍යාල පිරිනමයි.[57 == යොමු කිරීම් == dpy5soy0cg6mrbvy3xiwn2e6buabxeu 750375 750374 2025-06-23T08:30:48Z BuddhikaW88 37808 /* ආගම */ 750375 wikitext text/x-wiki චිලීහි 2017 සංගණනයේදී ජනගහනය 17,574,003 ක් වාර්තා විය. උපත් අනුපාතය පහත වැටීම හේතුවෙන් එහි ජනගහන වර්ධන අනුපාතය 1990 සිට අඩු වෙමින් පවතී.<ref>{{cite web |title=Anuario Estadísticas Vitales 2003 |url=http://www.ine.cl/canales/chile_estadistico/demografia_y_vitales/estadisticas_vitales/pdf/anuarios/vitales2003.zip |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200501215449/https://www.ine.cl/canales/chile_estadistico/demografia_y_vitales/estadisticas_vitales/pdf/anuarios/vitales2003.zip |archive-date=1 May 2020 |access-date=30 May 2008 |publisher=Instituto National de Estadísticas}}</ref> 2050 වන විට ජනගහනය ආසන්න වශයෙන් මිලියන 20.2 ක් දක්වා ළඟා වනු ඇතැයි අපේක්ෂා කෙරේ.<ref>{{cite web |title=Chile: Proyecciones y Estimaciones de Población. Total País 1950–2050 |url=http://www.ine.cl/canales/chile_estadistico/demografia_y_vitales/proyecciones/Informes/Microsoft%20Word%20-%20InforP_T.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20091230181515/http://www.ine.cl/canales/chile_estadistico/demografia_y_vitales/proyecciones/Informes/Microsoft%20Word%20-%20InforP_T.pdf |archive-date=30 December 2009 |publisher=Instituto National de Estadísticas}}</ref> === පෙරටුගාමීන් සහ ජනවාර්ගිකත්වය === [[File:Ministro_Osorio_entrega_terreno_a_Comunidad_Mapuche_Lorenzo_Quintrileo_de_Tirúa.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Ministro_Osorio_entrega_terreno_a_Comunidad_Mapuche_Lorenzo_Quintrileo_de_Tir%C3%BAa.jpg|thumb|ටිරුවාහි මාපුචේ කාන්තාවන්]] [[File:Misa_por_Chile_-_Banderas.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Misa_por_Chile_-_Banderas.jpg|thumb|චිලී කොඩි අතැති චිලී ජාතිකයන්]] මෙක්සිකෝවේ ජාතික ස්වයං පාලන විශ්ව විද්‍යාලයේ මෙක්සිකානු මහාචාර්ය ෆ්‍රැන්සිස්කෝ ලිස්කානෝ ඇස්තමේන්තු කළේ චිලී ජාතිකයන්ගෙන් 52.7% ක් සුදු ජාතිකයන්, 39.3% ක් මෙස්ටිසෝ ජාතිකයන් සහ 8% ක් ඇමරිකානු ඉන්දියානුවන් බවයි.<ref>{{cite journal|last1=Lizcano Fernández|first1=Francisco|date=August 2005|title=Composición Étnica de las Tres Áreas Culturales del Continente Americano al Comienzo del Siglo XXI|trans-title=Ethnic Composition of the Three Cultural Areas of the American Continent at the Beginning of the 21st Century|url=http://www.scielo.org.mx/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S1405-14352005000200185|url-status=live|journal=Convergencia|language=es|volume=12|issue=38|pages=185–232|archive-url=https://web.archive.org/web/20220922054604/https://www.scielo.org.mx/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S1405-14352005000200185|archive-date=22 September 2022|access-date=23 November 2020}}</ref> එන්සයික්ලොපීඩියා බ්‍රිටැනිකාට අනුව, 2002 වසර වන විට, චිලී ජාතිකයන්ගෙන් 22% ක් පමණක් සුදු ජාතිකයින් වූ අතර 72% ක් මෙස්ටිසෝ විය.<ref>{{Cite web |date=2024-12-10 |title=Chile - Indigenous, Mestizo, European {{!}} Britannica |url=https://www.britannica.com/place/Chile/People |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20241204141156/https://www.britannica.com/place/Chile/People |archive-date=4 December 2024 |access-date=2024-12-11 |website=www.britannica.com |language=en}}</ref> 1984 දී, චිලී හි මහජන සෞඛ්‍ය අධ්‍යයන සඳහා වන සමාජීය ජානමය යොමු රාමුව යන මාතෘකාව යටතේ චිලී හි රිවිස්ටා ඩි පීඩියාට්‍රියා ඩි චිලී අධ්‍යයනයකින් 67.9% යුරෝපීය සහ 32.1% ස්වදේශික ඇමරිකානුවන්ගේ මුතුන් මිත්තන් තීරණය කරන ලදී.<ref name="Valenzuela, 1984">{{cite journal|last1=Valenzuela|first1=C.|date=1984|title=Marco de referencia sociogenético para los estudios de Salud Pública en Chile|trans-title=Sociogenetic reference limits for public health studies in Chile|journal=Revista Chilena de Pediatría|language=es|volume=55|issue=2|pages=123–127|pmid=6473850|s2cid=162443939}}</ref><ref name="Vanegas et al, 2008">{{cite journal|last1=Vanegas L|first1=Jairo|last2=Villalón C|first2=Marcelo|last3=Valenzuela Y|first3=Carlos|date=May 2008|title=Ethnicity and race as variables in epidemiological research about inequity|journal=Revista médica de Chile|volume=136|issue=5|pages=637–644|doi=10.4067/S0034-98872008000500014|pmid=18769813|doi-access=free}}</ref> 1994 දී, ජීව විද්‍යාත්මක අධ්‍යයනයකින් චිලී සංයුතිය 64% යුරෝපීය සහ 35% ඇමරින්දියන් බව තීරණය කරන ලදී.<ref name="Cruz-Coke">{{cite journal|last=Cruz-Coke|first=Ricardo|year=1994|title=Genetic epidemiology of single gene defects in Chile|journal=Facultad de Medicina de la Universidad de Chile|location=Santiago de Chile|volume=31|issue=9|pages=702–706|doi=10.1136/jmg.31.9.702|pmc=1050080|pmid=7815439}}</ref> කැන්ඩෙලා ව්‍යාපෘතියේ මෑත කාලීන අධ්‍යයනයෙන් තහවුරු වූයේ චිලී හි ජාන සංයුතිය යුරෝපීය සම්භවයක් ඇති 52% ක් වන අතර, ජෙනෝමයෙන් 44% ක් ස්වදේශික ඇමරිකානුවන්ගෙන් (ඇමරින්දියන්) සහ 4% ක් අප්‍රිකාවෙන් පැමිණෙන අතර, චිලී ප්‍රධාන වශයෙන් මෙස්ටිසෝ රටක් බවට පත් කරමින් ජනගහනයෙන් අඩක් තුළ අප්‍රිකානු සම්භවයක් ඇති බවට සලකුණු ඇත.<ref>{{cite web |date=19 August 2013 |title=Estudio genético en chilenos muestra desconocida herencia africana &#124; El Dínamo |url=http://www.eldinamo.cl/2013/08/19/estudio-genetico-en-chilenos-muestra-desconocida-herencia-africana/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20140706180053/http://www.eldinamo.cl/2013/08/19/estudio-genetico-en-chilenos-muestra-desconocida-herencia-africana/ |archive-date=6 July 2014 |access-date=22 December 2013 |publisher=Eldinamo.cl}}</ref> දකුණු ඇමරිකානු රටවල් කිහිපයක බ්‍රසීලියා විශ්ව විද්‍යාලය විසින් සිදු කරන ලද තවත් ජානමය අධ්‍යයනයකින් චිලී සඳහා සමාන ජාන සංයුතියක් පෙන්නුම් කරන අතර, යුරෝපීය දායකත්වය 51.6% ක්, ඇමරිකානු ඉන්දියානු දායකත්වය 42.1% ක් සහ අප්‍රිකානු දායකත්වය 6.3% ක් වේ.<ref name="UB">{{cite thesis|last1=Godinho|first1=Neide Maria de Oliveira|title=O impacto das migrações na constituição genética de populações latino-americanas|trans-title=The impact of migration on the genetic makeup of Latin American populations|language=pt|date=2008|url=https://repositorio.unb.br/handle/10482/5542|access-date=23 November 2020|archive-date=12 November 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20201112044147/https://repositorio.unb.br/handle/10482/5542|url-status=live}}</ref> 2015 දී, තවත් අධ්‍යයනයකින් යුරෝපීය 57% ක්, ස්වදේශික ඇමරිකානු 38% ක් සහ අප්‍රිකානු 2.5% ක් තුළ ජාන සංයුතිය ස්ථාපිත කරන ලදී.<ref>{{cite journal|last=Homburger|first=Julian|display-authors=et al|year=2015|title=Genomic Insights into the Ancestry and Demographic History of South America|journal=[[PLOS Genetics]]|volume=11|issue=12|at=1005602|doi=10.1371/journal.pgen.1005602|pmc=4670080|pmid=26636962|doi-access=free}}</ref> චිලී විශ්ව විද්‍යාලයේ මහජන සෞඛ්‍ය පොත් පිංචක සඳහන් වන්නේ ජනගහනයෙන් 35% ක් කොකේසියානු සම්භවයක් ඇති බවයි; "ප්‍රධාන වශයෙන් සුදු" මෙස්ටිසෝවරු මුළු 65% ක් ලෙස ඇස්තමේන්තු කර ඇති අතර, ස්වදේශික ඇමරිකානුවන් (අමරින්ඩියන්වරු) ඉතිරි 5% න් සමන්විත වේ.<ref name="UC">{{cite web |title=5.2.6. Estructura racial |url=http://mazinger.sisib.uchile.cl/repositorio/lb/ciencias_quimicas_y_farmaceuticas/medinae/cap2/5b6.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20071016124831/http://mazinger.sisib.uchile.cl/repositorio/lb/ciencias_quimicas_y_farmaceuticas/medinae/cap2/5b6.html |archive-date=16 October 2007 |access-date=26 August 2007 |work=La Universidad de Chile}} ([http://mazinger.sisib.uchile.cl/repositorio/lb/ciencias_quimicas_y_farmaceuticas/medinae/ Main page] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090916211140/http://mazinger.sisib.uchile.cl/repositorio/lb/ciencias_quimicas_y_farmaceuticas/medinae/|date=16 September 2009}})</ref> ජානමය සලකා බැලීම් තිබියදීත්, බොහෝ චිලී ජාතිකයන්, විමසුවහොත්, සුදු ජාතිකයන් ලෙස ස්වයං-හඳුනා ගනු ඇත. 2011 ලතින් බැරමෙට්‍රෝ සමීක්ෂණය චිලී හි ප්‍රතිචාර දැක්වූවන්ගෙන් විමසුවේ ඔවුන් තමන් අයත් වන්නේ කුමන ජාතියටදැයි සලකන බවයි. බොහෝ දෙනෙක් "සුදු" (59%) ලෙස පිළිතුරු දුන් අතර, 25% ක් "මෙස්ටිසෝ" යැයි පැවසූ අතර 8% ක් "ස්වදේශික" ලෙස ස්වයං-වර්ගීකරණය කළහ.<ref>{{cite web |title=Informe Latinobarómetro 2011 |url=http://www.latinobarometro.org/latino/LATContenidos.jsp |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20160113084058/http://www.latinobarometro.org/latino/LATContenidos.jsp |archive-date=13 January 2016 |access-date=13 July 2013 |publisher=Latinobarometro.org}}</ref> 2002 ජාතික මත විමසුමකින් හෙළි වූයේ චිලී ජාතිකයන්ගෙන් බහුතරයක් (43.4%) හෝ ඊට වැඩි ප්‍රමාණයක් (8.3%) "ස්වදේශික රුධිරය" ඇති බව විශ්වාස කළ අතර, 40.3% ක් ප්‍රතිචාර දැක්වූයේ ඔවුන්ට කිසිවක් නොමැති බවයි.<ref>{{cite web |date=July 2002 |title=Encuesta CEP, Julio 2002 |url=http://www.cepchile.cl/enc_encuestas.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130429001707/http://www.cepchile.cl/enc_encuestas.html |archive-date=29 April 2013 |access-date=18 May 2012 |language=es}}</ref> චිලී යනු ආදිවාසීන් පිළිබඳ එකම බැඳීමක් ඇති ජාත්‍යන්තර නීතිය වන 1989 ආදිවාසී සහ ගෝත්‍රික ජනතා සම්මුතියට අත්සන් කර අනුමත කළ රටවල් 22 න් එකකි.<ref>{{cite web |date=9 January 2004 |title=ILOLEX: submits English query |url=http://www.ilo.org/ilolex/cgi-lex/ratifce.pl?C169 |url-status=dead |archive-url=http://arquivo.pt/wayback/20091225170052/http://www.ilo.org/ilolex/cgi-lex/ratifce.pl?C169 |archive-date=25 December 2009 |publisher=Ilo.org}}</ref> එය 1989 දී ජාත්‍යන්තර කම්කරු සංවිධානයේ (ILO) සම්මුතිය 169 ලෙස සම්මත කරන ලදී. 2008 දී චිලී එය අනුමත කළේය. 2009 නොවැම්බර් මාසයේදී චිලී අධිකරණ තීන්දුවක්, ස්වදේශික අයිතිවාසිකම් පිළිබඳ සන්ධිස්ථාන තීන්දුවක් ලෙස සලකනු ලැබූ අතර, සම්මුතිය භාවිතා කළේය. අයිමාරා ජල අයිතිවාසිකම් පිළිබඳ ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණ තීන්දුව, පොසෝ ඇල්මොන්ටේ විනිශ්චය සභාව සහ ඉක්වික් අභියාචනාධිකරණය යන දෙකෙහිම තීන්දු තහවුරු කළ අතර චිලී හි ILO සම්මුතිය 169 හි පළමු අධිකරණමය යෙදුම සනිටුහන් කරයි.<ref>{{cite web |date=30 November 2009 |title=Chile's Supreme Court Upholds Indigenous Water Use Rights |url=http://www.santiagotimes.cl/index.php?option=com_content&view=article&id=17739:chiles-supreme-court-upholds-indigenous-water-use-rights&catid=19:other&Itemid=142 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20100303200719/http://www.santiagotimes.cl/index.php?option=com_content&view=article&id=17739:chiles-supreme-court-upholds-indigenous-water-use-rights&catid=19:other&Itemid=142 |archive-date=3 March 2010 |access-date=2 March 2010 |work=The Santiago Times}}</ref> මුල්ම යුරෝපීය සංක්‍රමණිකයන් 16 වන සියවසේ පැමිණි ස්පාඤ්ඤ යටත් විජිතවාදීන් විය.<ref>{{Cite web |title=Osasuna Saila - Eusko Jaurlaritza |url=https://www.euskadi.eus/eusko-jaurlaritza/osasun-saila/hasiera/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210410191534/https://www.euskadi.eus/eusko-jaurlaritza/osasun-saila/hasiera/ |archive-date=10 April 2021 |access-date=1 April 2021 |website=Euskadi.eus |language=Basque}}</ref> මධ්‍යම චිලීයේ ඇමරින්ඩියන් ජනගහනය යටත් විජිත යුගයේ ආරම්භයේ දී ස්පාඤ්ඤ පදිංචිකරුවන්ගේ ජනගහනයට අවශෝෂණය කර අද චිලී හි පවතින විශාල මෙස්ටිසෝ ජනගහනය ඇති කළේය; මෙස්ටිසෝවරු නූතන මධ්‍යම හා පහළ පන්ති නිර්මාණය කරති. 18 වන සහ 19 වන සියවස් වලදී, බොහෝ බාස්ක්වරු චිලීයට පැමිණි අතර එහිදී ඔවුන් කැස්ටිලියානු සම්භවයක් ඇති ප්‍රභූන් සමඟ ඒකාබද්ධ වූහ. පශ්චාත් යටත් විජිත චිලී කිසි විටෙකත් සංක්‍රමණිකයින් සඳහා විශේෂයෙන් ආකර්ශනීය ගමනාන්තයක් නොවීය, එහි දුරස්ථභාවය සහ යුරෝපයෙන් දුරස්ථභාවය හේතුවෙන්.<ref name="Euzko">{{cite web |author=Waldo Ayarza Elorza |title=De los Vascos, Oñati y los Elorza |url=http://www.euzkoetxeachile.cl/libros/04-De%20los%20Vascos%20Onati%20y%20los%20Elorza-2.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130819165814/http://www.euzkoetxeachile.cl/libros/04-De%20los%20Vascos%20Onati%20y%20los%20Elorza-2.pdf |archive-date=19 August 2013 |access-date=13 July 2013 |pages=59, 65, 66}}</ref><ref name="HistoriaContemporaneaDeChile">{{cite book |last1=Salazar Vergara |first1=Gabriel |title=Historia contemporánea de Chile: Actores, identidad y movimiento. II |last2=Pinto |first2=Julio |publisher=[[Lom Ediciones]] |year=1999 |isbn=978-956-282-174-2 |pages=76–81 |chapter=La Presencia Inmigrante |access-date=14 July 2013 |chapter-url=https://books.google.com/books?id=Vyx8JQtvU78C&pg=PA78 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020127/https://books.google.com/books?id=Vyx8JQtvU78C&pg=PA78 |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> යුරෝපීයයන් මැගෙලන් සමුද්‍ර සන්ධිය හරහා දිගු ගමනක් යාම හෝ ඇන්ඩීස් තරණය කිරීම වෙනුවට ඔවුන්ගේ මව්බිමට සමීප රටවල රැඳී සිටීමට කැමැත්තක් දැක්වූහ.<ref name="Euzko" /> යුරෝපීය සංක්‍රමණය චිලීයේ ජනවාර්ගික සංයුතියේ සැලකිය යුතු වෙනසක් ඇති කළේ නැත, මැගෙලන් කලාපය හැර.<ref name="C1907">{{cite web |date=1907 |title=Memoria presentada al Supremo Gobierno por la Comision Central del Censo |url=http://www.ine.cl/canales/usuarios/cedoc_online/censos/pdf/censo_1907.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090919222206/http://www.ine.cl/canales/usuarios/cedoc_online/censos/pdf/censo_1907.pdf |archive-date=19 September 2009 |access-date=13 February 2013 |language=es}}</ref> චිලීයට පැමිණි එකම ප්‍රධාන යුරෝපීය සංක්‍රමණික කණ්ඩායම ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයන් වූ අතර,<ref name="Euzko" /> ආර්ජන්ටිනාවට හෝ බ්‍රසීලයට වැනි මහා පරිමාණ සංක්‍රමණ කිසිදා සිදු නොවීය.<ref name="HistoriaContemporaneaDeChile" /> 1851 සහ 1924 අතර කාලය තුළ, චිලීයට ලතින් ඇමරිකාවට යුරෝපීය සංක්‍රමණයෙන් ලැබුණේ 0.5% ක් පමණි, ආර්ජන්ටිනාවට 46% ක්, බ්‍රසීලයට 33% ක්, කියුබාවට 14% ක් සහ උරුගුවේට 4% ක් විය.<ref name="Euzko" /> කෙසේ වෙතත්, චිලී සමාජයේ සංක්‍රමණිකයන් සැලකිය යුතු කාර්යභාරයක් ඉටු කර ඇති බව අවිවාදිතය.<ref name="HistoriaContemporaneaDeChile" /> 19 වන සහ 20 වන සියවස් වලදී චිලී වෙත සංක්‍රමණිකයන් පැමිණියේ ප්‍රංශය,<ref>{{cite journal|last=Parvex|first=R.|date=2014|title=Le Chili et les mouvements migratoires|url=https://journals.openedition.org/hommesmigrations/2720|url-status=live|journal=Hommes & Migrations|issue=Nº 1305|pages=71–76|doi=10.4000/hommesmigrations.2720|archive-url=https://web.archive.org/web/20200801043210/https://journals.openedition.org/hommesmigrations/2720|archive-date=1 August 2020|access-date=21 July 2020|doi-access=free}}</ref> මහා බ්‍රිතාන්‍යය,<ref name="Británicos, 700.000">{{cite web |author=Jorge Sanhueza Aviléz |title=Historia de Chile: Otros Artículos. Británicos y Anglosajones en Chile durante el siglo XIX |url=http://www.biografiadechile.cl/detalle.php?IdContenido=1673&IdCategoria=91&IdArea=488&TituloPagina=Historia%20de%20Chile |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20201112003642/http://www.biografiadechile.cl/detalle.php?IdContenido=1673 |archive-date=12 November 2020 |access-date=16 March 2012 |publisher=Biografía de Chile}}</ref> ජර්මනිය,<ref name="Alemanes, 500.000">{{cite news|url=http://www.dw.de/alemanes-en-chile-entre-el-pasado-colono-y-el-presente-empresarial/a-14958983-1|title=Alemanes en Chile: entre el pasado colono y el presente empresarial|author=Victoria Dannemann|access-date=21 July 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20150501162120/http://www.dw.de/alemanes-en-chile-entre-el-pasado-colono-y-el-presente-empresarial/a-14958983-1|archive-date=1 May 2015|publisher=Deustche-Welle|url-status=live}}</ref> සහ ක්‍රොඒෂියාව,<ref name="Croatas, 400.000">{{cite web |title=Inmigración a Chile |url=http://www.domovina.cl/inmigrantes-otras.php |archive-url=https://web.archive.org/web/20150702225324/http://www.domovina.cl/inmigrantes-otras.php |archive-date=2 July 2015 |publisher=Domivina}}</ref> යනාදී රටවලින් ය. විවිධ යුරෝපීය ජනවාර්ගික කණ්ඩායම්වලින් පැවත එන්නන් බොහෝ විට චිලී හි අන්තර් විවාහ වෙති. මෙම අන්තර් විවාහය සහ සංස්කෘතීන් සහ ජාතීන් මිශ්‍ර කිරීම චිලී මධ්‍යම සහ ඉහළ පන්තිවල වර්තමාන සමාජය සහ සංස්කෘතිය හැඩගැස්වීමට උපකාරී වී ඇත.<ref name="deia.com">{{cite web |date=22 May 2008 |title=entrevista al Presidente de la Cámara vasca |url=http://www.deia.com/es/impresa/2008/05/22/bizkaia/ekonomia/469496.php |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090511001812/http://www.deia.com/es/impresa/2008/05/22/bizkaia/ekonomia/469496.php |archive-date=11 May 2009 |publisher=Deia.com}}</ref> එසේම, චිලී ජනගහනයෙන් ආසන්න වශයෙන් 500,000 ක් පූර්ණ හෝ අර්ධ පලස්තීන සම්භවයක් ඇති අය වන අතර,<ref>{{cite web |date=7 April 2003 |title=Chile: Palestinian refugees arrive to warm welcome |url=http://www.adnkronos.com/AKI/English/CultureAndMedia/?id=1.0.2050534508 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20171124194143/http://www1.adnkronos.com/AKI/English/CultureAndMedia/?id=1.0.2050534508 |archive-date=24 November 2017 |access-date=29 October 2009 |publisher=Adnkronos.com}}</ref><ref>{{cite web |title=500,000 descendientes de primera y segunda generación de palestinos en Chile |url=http://laventana.casa.cult.cu/modules.php?name=News&file=article&sid=514 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090722073846/http://laventana.casa.cult.cu/modules.php?name=News&file=article&sid=514 |archive-date=22 July 2009 |access-date=13 July 2013 |publisher=Laventana.casa.cult.cu}}</ref> සහ අරාබි සම්භවයක් ඇති අය 800,000 කි.<ref name="Oriente próximo, 800.000, Palestinos, 500.000">{{cite news|url=http://www.ibtimes.com/arabs-andes-chile-unlikely-long-term-home-large-palestinian-community-1449718|title=Arabs in the Andes? Chile, The Unlikely Long-Term Home of a Large Palestinian Community|author=Ghosh P.|work=International Business Times|access-date=29 September 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20210423212551/https://www.ibtimes.com/arabs-andes-chile-unlikely-long-term-home-large-palestinian-community-1449718|archive-date=23 April 2021|url-status=live}}</ref> චිලී හි දැනට ලතින් ඇමරිකානු සංක්‍රමණිකයන් මිලියන 1.5 ක් සිටින අතර, ප්‍රධාන වශයෙන් වෙනිසියුලාව, පේරු, හයිටි, කොලොම්බියාව, බොලිවියාව සහ ආර්ජන්ටිනාව යන රටවලින් පැමිණේ; 2019 දී මුළු ජනගහනයෙන් 8% ක්, පැවත එන්නන් ගණන් නොගෙන.<ref name="INE-DEM, 2019">[https://www.ine.cl/prensa/2020/03/12/seg%C3%BAn-estimaciones-la-cantidad-de-personas-extranjeras-residentes-habituales-en-chile-bordea-los-1-5-millones-al-31-de-diciembre-de-2019 Estimación de Población Extranjera en Chile, al 31 de diciembre de 2019] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20220504115042/https://www.ine.cl/prensa/2020/03/12/seg%C3%BAn-estimaciones-la-cantidad-de-personas-extranjeras-residentes-habituales-en-chile-bordea-los-1-5-millones-al-31-de-diciembre-de-2019|date=4 May 2022}}, del Departamento de Extranjería y Migración (DEM) del Instituto Nacional de Estadísticas de Chile (INE), pp. 21. Retrieved 29 Juny 2020.</ref><ref>{{cite web |title=Chile: Moving Towards a Migration Policy |url=http://www.migrationinformation.org/Profiles/display.cfm?ID=199 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140215080515/http://migrationinformation.org/Profiles/display.cfm?ID=199 |archive-date=15 February 2014 |access-date=1 August 2011 |publisher=Migrationinformation.org}}</ref> 2002 ජාතික සංගණනයට අනුව, 1992 සිට චිලියේ විදේශීය-උපන් ජනගහනය 75% කින් වැඩි වී ඇත.<ref>{{cite web |last=Landaburu |first=Juan |date=24 June 2007 |title=El debate sobre la inmigración ilegal se extiende a la región |url=http://www.lanacion.com.ar/nota.asp?nota_id=920108 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090213112339/http://www.lanacion.com.ar/nota.asp?nota_id=920108 |archive-date=13 February 2009 |access-date=31 December 2008 |work=[[La Nación]]}}</ref> 2021 නොවැම්බර් වන විට, ලතින් ඇමරිකාවේ වෙනත් තැන්වල සිට චිලී රටට ඇතුළු වන පුද්ගලයින් සංඛ්‍යාව පසුගිය දශකය තුළ ශීඝ්‍රයෙන් වර්ධනය වී ඇති අතර, පසුගිය වසර තුන තුළ මිලියන 1.5 දක්වා තුන් ගුණයකින් වැඩි වී ඇති අතර, හයිටියේ (ආසන්න වශයෙන් 180,000) සහ වෙනිසියුලාවේ (ආසන්න වශයෙන් 460,000) මානුෂීය අර්බුද හේතුවෙන් පැමිණීම් සිදු වී ඇත.<ref>{{Cite web |date=20 November 2021 |title=Chilean Election Unlikely to Halt New Barriers to Immigration |url=https://globalriskinsights.com/2021/11/chilean-election-unlikely-to-halt-new-barriers-to-immigration/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20211121064647/https://globalriskinsights.com/2021/11/chilean-election-unlikely-to-halt-new-barriers-to-immigration/ |archive-date=21 November 2021 |access-date=21 November 2021 |work=Global Risk Insights}}</ref> === නාගරිකකරණය === රටේ ජනගහනයෙන් 85% ක් පමණ නාගරික ප්‍රදේශවල ජීවත් වන අතර 40% ක් මහා සන්තියාගෝ හි ජීවත් වෙති. 2002 සංගණනයට අනුව විශාලතම සමූහකරණයන් වන්නේ මිලියන 5.6 ක ජනතාවක් සිටින මහා සන්තියාගෝ, 861,000 ක් සිටින මහා කන්සෙප්සියන් සහ 824,000 ක් සිටින මහා වල්පරයිසෝ ය.<ref>{{cite web |title=List of Chilean cities |url=http://www.observatoriourbano.cl/indurb/pre_ciudades.asp?id_user=0&idComCiu=0 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160304031912/http://www.observatoriourbano.cl/indurb/pre_ciudades.asp?id_user=0&idComCiu=0 |archive-date=4 March 2016 |publisher=Observatorio Urbano, Ministerio de Vivienda y Urbanismo de Chile}}</ref> {{Largest cities of Chile}} === ආගම === {{bar box|title=Religious background in Chile (2012 Census)<ref name=CIA>{{Cite CIA World Factbook|country=Chile|access-date=29 January 2017}}</ref><ref name=CENSUS2012>{{cite web|url=https://www.cooperativa.cl/noticias/site/artic/20130425/asocfile/20130425190105/resultados_censo_2012_poblacion_vivienda_tomosiyii.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20140415043914/http://www.cooperativa.cl/noticias/site/artic/20130425/asocfile/20130425190105/resultados_censo_2012_poblacion_vivienda_tomosiyii.pdf |archive-date=15 April 2014 |url-status=live|title=Resultados XVIII Censo de Población|date=2012}}</ref>|titlebar=#ddd|left1=Religion|right1=Percent|float=right|bars={{bar percent|[[Catholic Church]]|DarkBlue|66.7}} {{bar percent|[[Protestantism]]|Skyblue|16.4}} {{bar percent|[[Irreligion|No religion]]|grey|11.5}} {{bar percent|Others|Orange|4.5}} {{bar percent|Unspecified|Black|1.1}}}} [[File:Catedral_Metropolitana_de_Santiago_2012-09-01_10-05-15.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Catedral_Metropolitana_de_Santiago_2012-09-01_10-05-15.jpg|thumb|1748 සහ 1906 අතර ඉදිකරන ලද සන්තියාගෝ මෙට්‍රොපොලිටන් ආසන දෙව්මැදුර]] [[File:Iglesia_de_Achao_-_fachada.JPG|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Iglesia_de_Achao_-_fachada.JPG|thumb|267x267පික්|18 වන සියවසේ ඉදිකරන ලද සහ දැන් යුනෙස්කෝ ලෝක උරුම අඩවියක් වන අචාඕහි සැන්ටා මාරියා ද ලොරෙටෝ පල්ලිය.]] ඓතිහාසික වශයෙන්, 16 වන සියවසේ ස්පාඤ්ඤ ආක්‍රමණයට පෙර චිලීයේ ආදිවාසී ජනතාව විවිධ ආගම් නිරීක්ෂණය කළහ. ස්පාඤ්ඤ පාලනය සහ චිලී නිදහසේ පළමු සියවස තුළ, කතෝලික පල්ලිය රටේ බලවත්ම ආයතනවලින් එකකි. 19 වන සියවසේ අගභාගයේදී, ලිබරල් ප්‍රතිපත්ති (ඊනියා ලේයිස් ලයිකාස් හෝ "ගිහි නීති") පූජක පක්ෂයේ බලපෑම අඩු කිරීමට පටන් ගත් අතර 1925 දී නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවක් ප්‍රකාශයට පත් කිරීමත් සමඟ පල්ලිය සහ රාජ්‍යය වෙන් කිරීම ස්ථාපිත විය.<ref>{{Cite book |last=H. |first=Smith, Brian |title=The Church and Politics in Chile Challenges to Modern Catholicism. |date=2014 |publisher=Princeton University Press |isbn=978-1-4008-5697-8 |oclc=1170509102}}</ref> 2012 වන විට, චිලී ජනගහනයෙන් වයස අවුරුදු 15 ට වැඩි 66.6%<ref name="censo.cl">{{cite web |date=7 September 2015 |title=Population 15 years of age or older, by religion, region, sex and age groups. (censused population) |url=http://plazapublica.cl/wp-content/uploads/658799.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20170207182725/http://plazapublica.cl/wp-content/uploads/658799.pdf |archive-date=7 February 2017 |access-date=23 March 2018 |language=es |format=.pdf}}</ref> ක් රෝමානු කතෝලික පල්ලියට අනුගත වන බව ප්‍රකාශ කළ අතර, එය 2002 සංගණනයේදී වාර්තා වූ 70%<ref>7,853,428 out of 11,226,309 people over 15 years of age. {{cite web |title=Population 15 years of age or older, by religion, administrative division, sex and age groups |url=http://www.ine.cl/cd2002/cuadros/6/C6_00000.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20060519100306/http://www.ine.cl/cd2002/cuadros/6/C6_00000.pdf |archive-date=19 May 2006 |access-date=1 March 2014 |work=Censo 2002 |language=es}}</ref> ට වඩා අඩුවීමකි. 2012 සංගණනයේදීම, චිලී ජාතිකයන්ගෙන් 17% ක් එවැන්ජලිකල් පල්ලියකට අනුගත වන බව වාර්තා විය (සංගණනයේදී "එවැන්ජලිකල්" යනු රෝමානු කතෝලික සහ ඕතඩොක්ස් - ග්‍රීක, පර්සියානු, සර්බියානු, යුක්‍රේනියානු සහ ආර්මේනියානු - පල්ලි, පසුකාලීන සාන්තුවරයන්ගේ ජේසුස් ක්‍රිස්තුස් වහන්සේගේ පල්ලිය, සෙවන්ත්-ඩේ ඇඩ්වෙන්ටිස්ට්වරුන් සහ යෙහෝවාගේ සාක්ෂිකරුවන් හැර අනෙකුත් සියලුම ක්‍රිස්තියානි නිකායන් ගැන සඳහන් කරයි: මූලික වශයෙන්, බොහෝ ඉංග්‍රීසි කතා කරන රටවල එම නිකායන් සාමාන්‍යයෙන් තවමත් "ප්‍රොතෙස්තන්ත" ලෙස හැඳින්වේ, නමුත් ඇඩ්වෙන්ටිස්වාදය බොහෝ විට එවැන්ජලිකල් නිකායක් ලෙසද සැලකේ). එවැන්ජලිකල් කිතුනුවන්ගෙන් ආසන්න වශයෙන් 90% ක් පෙන්තකොස්ත ජාතිකයෝ වෙති. නමුත් වෙස්ලියන්, ලුතරන්, ඇන්ග්ලිකන්, එපිස්කෝපලියන්, ප්‍රෙස්බිටේරියන්, වෙනත් ප්‍රතිසංස්කරණ, බැප්ටිස්ට් සහ මෙතෝදිස්ත පල්ලි ද චිලී එවැන්ජලිකල් පල්ලි අතර පවතී.<ref name="religiousfreedomreport">{{cite web |date=19 September 2008 |title=Chile |url=https://2001-2009.state.gov/g/drl/rls/irf/2008/108518.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230404113441/https://2001-2009.state.gov/g/drl/rls/irf/2008/108518.htm |archive-date=4 April 2023 |access-date=22 May 2019 |work=International Religious Freedom Report |publisher=United States Department of State}}</ref> ආගමික නොවන පුද්ගලයින්, අදේවවාදීන් සහ අඥෙයවාදීන් ජනගහනයෙන් 12% ක් පමණ වේ. 2015 වන විට, චිලියේ ප්‍රධාන ආගම ක්‍රිස්තියානි ධර්මය (68%) ලෙස පැවතුනි, ඇස්තමේන්තුගත චිලී ජාතිකයන්ගෙන් 55% ක් රෝමානු කතෝලික පල්ලියට අයත් වන අතර, 13% ක් විවිධ එවැන්ජලිකල් පල්ලිවලට අයත් වන අතර, 7% ක් පමණක් වෙනත් ඕනෑම ආගමකට අනුගත වේ. අඥෙයවාදීන් සහ අදේවවාදීන් ජනගහනයෙන් 25% ක් ලෙස ගණන් බලා ඇත.<ref>{{Cite web |date=7 September 2015 |title=Track semanal de Opinión Pública |trans-title=Weekly Public Opinion Track |url=http://plazapublica.cl/wp-content/uploads/658799.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20170207182725/http://plazapublica.cl/wp-content/uploads/658799.pdf |archive-date=7 February 2017 |access-date=11 December 2018 |language=es}}</ref> චිලියේ බහායි ආගමික ප්‍රජාවක් ඇති අතර, ලතින් ඇමරිකාව සඳහා බහායි මව් දේවමාළිගාව හෝ මහාද්වීපික නමස්කාර මන්දිරය පිහිටා ඇත. 2016 දී නිම කරන ලද මෙය, සියලු ආගම් සහ පසුබිම්වල පුද්ගලයින්ට රැස්වීමට, භාවනා කිරීමට, පරාවර්තනය කිරීමට සහ නමස්කාර කිරීමට අවකාශයක් ලෙස සේවය කරයි.<ref>{{Cite web |author-last=Purushotma |author-first=Shastri |date=6 December 2017 |title=Breathtaking Baha'i Temple Rises in Chile |url=https://www.huffingtonpost.com/shastri-purushotma/bahai-temple-of-light-ris_b_6242968.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20161205142740/http://www.huffingtonpost.com/shastri-purushotma/bahai-temple-of-light-ris_b_6242968.html |archive-date=5 December 2016 |access-date=5 August 2021 |website=[[HuffPost]] |agency=HuffPost}}</ref> එය වාත්තු වීදුරු සහ පාරභාසක කිරිගරුඬ වලින් සෑදී ඇති අතර එහි ගෘහ නිර්මාණ ශෛලිය තුළ නව්‍ය ලෙස විස්තර කර ඇත.<ref>{{Cite web |author-last=Purushotma |author-first=Shastri |date=6 December 2017 |title=Breathtaking Baha'i Temple Rises in Chile |url=https://www.huffingtonpost.com/shastri-purushotma/bahai-temple-of-light-ris_b_6242968.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20161205142740/http://www.huffingtonpost.com/shastri-purushotma/bahai-temple-of-light-ris_b_6242968.html |archive-date=5 December 2016 |access-date=21 February 2019 |website=[[HuffPost]] |agency=HuffPost}}</ref> ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව ආගමික නිදහසේ අයිතිය සහතික කරන අතර, අනෙකුත් නීති සහ ප්‍රතිපත්ති සාමාන්‍යයෙන් නිදහස් ආගමික පිළිවෙත් සඳහා දායක වේ. රජයේ හෝ පෞද්ගලික ක්‍රියාකාරීන් විසින් අපයෝජනය කිරීමට එරෙහිව සියලුම මට්ටම්වල නීතිය මෙම අයිතිය සම්පූර්ණයෙන්ම ආරක්ෂා කරයි.<ref name="religiousfreedomreport" /> චිලියේ පල්ලිය සහ රාජ්‍යය නිල වශයෙන් වෙන්ව පවතී. 1999 ආගම පිළිබඳ නීතියක් ආගමික වෙනස්කම් කිරීම තහනම් කරයි. කෙසේ වෙතත්, බොහෝ දුරට ඓතිහාසික හා සමාජීය හේතූන් මත රෝමානු කතෝලික පල්ලිය වරප්‍රසාද ලත් තත්වයක් භුක්ති විඳින අතර ඉඳහිට මනාප සැලකිල්ලක් ලබා ගනී.<ref>Bill Kte'pi, "Chile", in Robert E. Emery, ''Cultural Sociology of Divorce: An Encyclopedia, Volume 1'' (London: Sage, 2013), 266–68. books.google.com/books?id=wzJdSIfeeTQC&pg=PA266 {{ISBN|9781412999588}}</ref> රජයේ නිලධාරීන් රෝමානු කතෝලික උත්සව මෙන්ම ප්‍රධාන එවැන්ජලිකල් සහ යුදෙව් උත්සව සඳහා සහභාගී වේ.<ref name="religiousfreedomreport" /> චිලී රජය නත්තල්, සුබ සිකුරාදා, කාමන් කන්‍යාවගේ මංගල්‍යය, පේතෘස් සහ පෝල් සාන්තුවරයන්ගේ මංගල්‍යය, උපකල්පන මංගල්‍යය, සියලු සාන්තුවරයන්ගේ දිනය සහ නිර්මල පිළිසිඳ ගැනීමේ මංගල්‍යය යන ආගමික නිවාඩු දින ජාතික නිවාඩු දින ලෙස සලකයි.<ref name="religiousfreedomreport" /> මෑතකදී, රජය විසින් ඔක්තෝබර් 31, ප්‍රතිසංස්කරණ දිනය, රටේ එවැන්ජලිකල් පල්ලිවලට ගෞරවයක් වශයෙන් අතිරේක ජාතික නිවාඩු දිනයක් ලෙස ප්‍රකාශයට පත් කරන ලදී.<ref>{{Cite news|url=http://www.economist.com/world/americas/displaystory.cfm?story_id=12564066|title=Hola, Luther|date=6 November 2008|newspaper=The Economist|archive-url=https://web.archive.org/web/20081210125640/http://www.economist.com/world/americas/displaystory.cfm?story_id=12564066|archive-date=10 December 2008|url-status=dead}}</ref><ref>{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/hi/spanish/specials/2007/en_nombre_de_la_fe/newsid_7701000/7701290.stm|title=Los evangélicos tienen su feriado|author=Andrea Henríquez|date=31 October 2008|access-date=17 December 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20180625104726/http://news.bbc.co.uk/hi/spanish/specials/2007/en_nombre_de_la_fe/newsid_7701000/7701290.stm|archive-date=25 June 2018|publisher=BBC Mundo|url-status=live}}</ref> චිලීහි අනුශාසක සාන්තුවරයන් වන්නේ කර්මෙල් කන්දේ අප ස්වාමිදූ සහ මහා ශාන්ත ජේම්ස් (සන්තියාගෝ) ය.<ref>{{cite web |title=Patron Saints: 'C' |url=http://www.catholic.org/saints/patron.php?letter=C |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190409002526/https://www.catholic.org/saints/patron.php?letter=C |archive-date=9 April 2019 |access-date=28 June 2012 |publisher=Catholic Online}}</ref> 2005 දී, XVI වන බෙනඩික්ට් පාප් වහන්සේ, තෙරේසා ඩි ලොස් ඇන්ඩීස්ගෙන් පසු රටේ දෙවන ස්වදේශික රෝමානු කතෝලික සාන්තුවරයා බවට පත් වූ ඇල්බර්ටෝ හර්ටාඩෝව ශාන්තුවරයට පත් කරන ලදී.<ref>{{cite web |title=Las fechas del proceso de Canonización del Padre Hurtado |url=http://www.canonizacion.cl/cano_etapaPH.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080122033957/http://www.canonizacion.cl/cano_etapaPH.html |archive-date=22 January 2008 |access-date=9 January 2008 |language=es}}</ref> === භාෂා === [[File:Mapudungun.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Mapudungun.jpg|thumb|මාපුචේ භාෂාවෙන් සහ චිලී ස්පාඤ්ඤ භාෂාවෙන් ලියා ඇති චිලී හිතෝපදේශයකි. මෙහි භාවිතා වන මාපුඩුන්ගුන් හෝඩිය එකඟ වූ ප්‍රමිතියක් පිළිබිඹු නොකරයි. ඇත්ත වශයෙන්ම, මාපුචේ භාෂාව ලිවීම සඳහා දැනට භාවිතා කරන වෙනස් අක්ෂර තුනක් තිබේ.<ref>Montrul, Silvina. El Bilinguismo En El Mundo Hispanohablante. Hoboken: John Wiley & Sons Inc, 2013. p. 249</ref>]] The [[:en:Chilean_Spanish|Spanish spoken in Chile]] is distinctively accented and quite unlike that of neighboring South American countries because final syllables are often dropped, and some consonants have a soft pronunciation.{{clarify|reason=Which consonants and what kind of soft pronunciation?|date=April 2018}} Accent varies only very slightly from north to south; more noticeable are the differences in accent based on social class or whether one lives in the city or the country. That the Chilean population was largely formed in a small section at the center of the country and then migrated in modest numbers to the north and south helps explain this relative lack of differentiation, which was maintained by the national reach of radio, and now television, which also helps to diffuse and homogenize colloquial expressions.<ref name="countrystudies">{{cite web |date=31 March 1994 |title=Development and Breakdown of Democracy, 1830–1973 |url=http://countrystudies.us/chile/85.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110709014719/http://countrystudies.us/chile/85.htm |archive-date=9 July 2011 |access-date=21 April 2009 |work=Country Studies |publisher=Library of Congress}}</ref> There are several indigenous languages spoken in Chile: [[:en:Mapudungun|Mapudungun]], [[:en:Aymara_language|Aymara]], [[:en:Rapa_Nui_language|Rapa Nui]], [[:en:Chilean_Sign_Language|Chilean Sign Language]] and (barely surviving) [[:en:Qawasqar_language|Qawasqar]] and [[:en:Yaghan_language|Yaghan]], along with non-indigenous German, Italian, English, Greek and [[:en:Chilean_Quechua|Quechua]]. After the Spanish conquest, Spanish took over as the [[:en:Lingua_franca|lingua franca]] and the indigenous languages have become minority languages, with some now extinct or close to extinction.<ref>{{cite web |title=Ethnologue report for Chile |url=http://www.ethnologue.com/show_country.asp?name=CL |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20130203004338/http://www.ethnologue.com/show_country.asp?name=CL |archive-date=3 February 2013 |access-date=1 August 2011 |publisher=Ethnologue.com}}</ref> චිලී භාෂාවේ කතා කරන ස්පාඤ්ඤ භාෂාව සුවිශේෂී ලෙස උච්චාරණය කර ඇති අතර අසල්වැසි දකුණු ඇමරිකානු රටවලට වඩා බෙහෙවින් වෙනස් ය, මන්ද අවසාන අක්ෂර බොහෝ විට අතහැර දමා ඇති අතර සමහර ව්‍යාංජනාක්ෂර මෘදු උච්චාරණයක් ඇත. [පැහැදීම ඇලසිය] උච්චාරණය උතුරේ සිට දකුණට ඉතා සුළු වශයෙන් පමණක් වෙනස් වේ; සමාජ පන්තිය හෝ නගරයේ හෝ රටේ ජීවත් වන්නේද යන්න මත පදනම්ව උච්චාරණයේ වෙනස්කම් වඩාත් කැපී පෙනේ. චිලී ජනගහනය බොහෝ දුරට රටේ මධ්‍යයේ කුඩා කොටසක පිහිටුවා ඇති අතර පසුව උතුරට සහ දකුණට සුළු සංඛ්‍යාවක් සංක්‍රමණය වීම මෙම සාපේක්ෂ විභේදනයේ ඌනතාවය පැහැදිලි කිරීමට උපකාරී වේ, එය ගුවන්විදුලියේ ජාතික ප්‍රවේශය සහ දැන් රූපවාහිනිය මගින් පවත්වා ගෙන යනු ලැබූ අතර එය වාචික ප්‍රකාශන විසුරුවා හැරීමට සහ සමජාතීය කිරීමට ද උපකාරී වේ. [48] චිලී භාෂාවේ කතා කරන ස්වදේශීය භාෂා කිහිපයක් තිබේ: මාපුඩුන්ගුන්, අයිමාරා, රාපා නුයි, චිලී සංඥා භාෂාව සහ (යන්තම් නොනැසී පවතින) කවාස්කාර් සහ යාගන්, ස්වදේශික නොවන ජර්මානු, ඉතාලි, ඉංග්‍රීසි, ග්‍රීක සහ කෙචුවා සමඟ. ස්පාඤ්ඤ ආක්‍රමණයෙන් පසු, ස්පාඤ්ඤ භාෂාව පොදු භාෂාව ලෙස බලයට පත් වූ අතර, ස්වදේශික භාෂා සුළුතර භාෂා බවට පත්ව ඇත, සමහරක් දැන් වඳ වී ගොස් හෝ වඳ වී යාමට ආසන්නයි.[49] සෞඛ්‍ය අමාත්‍යාංශය ජාතික සෞඛ්‍ය අරමුදලේ (ෆොනාසා) කඩපත අධ්‍යාපනය German is still spoken to some extent in southern Chile,<ref>{{cite web |author=Oliver Zoellner |title=Oliver Zoellner &#124; Generating Samples of Ethnic Minorities in Chile |url=http://www.research-worldwide.de/article-chile2005.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20091202075142/http://www.research-worldwide.de/article-chile2005.html |archive-date=2 December 2009 |access-date=17 December 2009 |publisher=Research-worldwide.de}}</ref> either in small countryside pockets or as a second language among the communities of larger cities. Through initiatives such as the [[:en:English_Opens_Doors|English Opens Doors Program]], the government made English mandatory for students in fifth grade and above in public schools. Most private schools in Chile start teaching English from kindergarten.<ref>{{cite web |title=Repeat after me: Hello, my name is |url=http://www.globalpost.com/dispatch/chile/090908/lack-english-proficiency |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20100811114741/http://www.globalpost.com/dispatch/chile/090908/lack-english-proficiency |archive-date=11 August 2010 |access-date=22 February 2010 |publisher=Globalpost.com}}</ref> Common English words have been absorbed and appropriated into everyday Spanish speech.<ref>{{cite journal|last1=Sáez Godoy|first1=Leopoldo|date=2005|title=Anglicismos en el español de Chile|trans-title=Anglicisms in Chilean Spanish|journal=Atenea (Concepción)|language=es|issue=492|pages=171–177|doi=10.4067/S0718-04622005000200010|doi-access=free}}</ref> ජර්මානු භාෂාව තවමත් දකුණු චිලියේ යම් දුරකට කතා කරයි,[50] කුඩා ගම්බද සාක්කුවල හෝ විශාල නගරවල ප්‍රජාවන් අතර දෙවන භාෂාවක් ලෙස. ඉංග්‍රීසි දොරවල් විවෘත කිරීමේ වැඩසටහන වැනි මුලපිරීම් හරහා, රජය රජයේ පාසල්වල පස්වන ශ්‍රේණියේ සහ ඊට වැඩි සිසුන් සඳහා ඉංග්‍රීසි අනිවාර්ය කළේය. චිලීයේ බොහෝ පෞද්ගලික පාසල් ළදරු පාසලෙන් ඉංග්‍රීසි ඉගැන්වීම ආරම්භ කරයි.[51] පොදු ඉංග්‍රීසි වචන අවශෝෂණය කර එදිනෙදා ස්පාඤ්ඤ භාෂාවට ඇතුළත් කර ඇත.[52] === සෞඛ්‍යය === [[File:Credencial_Fonasa.png|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Credencial_Fonasa.png|thumb|ජාතික සෞඛ්‍ය අරමුදලේ (ෆොනාසා) කාඩ්පත]] The [[:en:Ministry_of_Health_(Chile)|Ministry of Health]] (''Minsal'') is the cabinet-level administrative office in charge of planning, directing, coordinating, executing, controlling and informing the public health policies formulated by the President of Chile. The [[:en:Fondo_Nacional_de_Salud|National Health Fund]] (''Fonasa''), created in 1979, is the financial entity entrusted to collect, manage and distribute state funds for health in Chile. It is funded by the public. All employees pay 7% of their monthly income to the fund.<ref>{{cite web |date= |title=¿Cuál es la cotización legal para salud de un trabajador activo y en qué plazo deben ser declaradas y pagadas? |url=http://www.supersalud.gob.cl/consultas/667/w3-article-2908.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210926171408/http://www.supersalud.gob.cl/consultas/667/w3-article-2908.html |archive-date=26 September 2021 |access-date=26 September 2021 |website=supersalud.gob.cl |publisher=[[Ministry of Health (Chile)|Superintendence of Health]]}}</ref> Fonasa is part of the NHSS and has executive power through the [[:en:Ministry_of_Health_(Chile)|Ministry of Health (Chile)]]. Its headquarters are in [[:en:Santiago|Santiago]] and decentralized public service is conducted by various Regional Offices. More than 12 million beneficiaries benefit from Fonasa. Beneficiaries can also opt for more costly private insurance through [[:en:Isapre|Isapre]]. In the 2024 Global Hunger Index, Chile is one of 22 countries with a GHI score of less than 5.<ref>{{Cite web |title=Global Hunger Index Scores by 2024 GHI Rank |url=https://www.globalhungerindex.org/ranking.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220225183607/https://www.globalhungerindex.org/ranking.html |archive-date=25 February 2022 |access-date=2024-12-13 |website=Global Hunger Index (GHI) - peer-reviewed annual publication designed to comprehensively measure and track hunger at the global, regional, and country levels |language=en}}</ref> සෞඛ්‍ය අමාත්‍යාංශය (මිනිසල්) යනු චිලී ජනාධිපතිවරයා විසින් සකස් කරන ලද මහජන සෞඛ්‍ය ප්‍රතිපත්ති සැලසුම් කිරීම, මෙහෙයවීම, සම්බන්ධීකරණය, ක්‍රියාත්මක කිරීම, පාලනය කිරීම සහ දැනුම් දීම භාර කැබිනට් මට්ටමේ පරිපාලන කාර්යාලයයි. 1979 දී නිර්මාණය කරන ලද ජාතික සෞඛ්‍ය අරමුදල (ෆොනාසා) යනු චිලී හි සෞඛ්‍ය සඳහා රාජ්‍ය අරමුදල් රැස් කිරීම, කළමනාකරණය කිරීම සහ බෙදා හැරීම සඳහා පවරා ඇති මූල්‍ය ආයතනයයි. එය මහජනතාව විසින් අරමුදල් සපයනු ලැබේ. සියලුම සේවකයින් තම මාසික ආදායමෙන් 7% ක් අරමුදලට ගෙවයි.[53] ෆොනාසා NHSS හි කොටසක් වන අතර සෞඛ්‍ය අමාත්‍යාංශය (චිලී) හරහා විධායක බලය ඇත. එහි මූලස්ථානය සන්තියාගෝ හි පිහිටා ඇති අතර විමධ්‍යගත රාජ්‍ය සේවය විවිධ ප්‍රාදේශීය කාර්යාල මගින් මෙහෙයවනු ලැබේ. ප්‍රතිලාභීන් මිලියන 12 කට වඩා ෆොනාසා වෙතින් ප්‍රතිලාභ ලබයි. ප්‍රතිලාභීන්ට ඉසැප්‍රේ හරහා වඩා මිල අධික පෞද්ගලික රක්ෂණයක් තෝරා ගත හැකිය. 2024 ගෝලීය කුසගින්න දර්ශකයේ, චිලී යනු 5 ට අඩු GHI ලකුණු ඇති රටවල් 22 න් එකකි.[54] === අධ්‍යාපනය === [[File:Casa_Central_de_la_Universidad_de_Chile.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Casa_Central_de_la_Universidad_de_Chile.jpg|thumb|සන්තියාගෝ හි චිලී විශ්ව විද්‍යාලයේ කැසා සෙන්ට්‍රල්]] In Chile, education begins with [[:en:Preschool|preschool]] until the age of 5. [[:en:Primary_school|Primary school]] is provided for children between ages 6 and 13. Students then attend [[:en:Secondary_school|secondary school]] until graduation at age 17. Secondary education is divided into two parts: During the first two years, students receive a general education. Then, they choose a branch: scientific humanistic education, artistic education, or technical and professional education. Secondary school ends two years later on the acquirement of a certificate (licencia de enseñanza media).<ref>{{Cite web |title=Chile |url=https://unevoc.unesco.org/home/Dynamic+TVET+Country+Profiles/country=CHL |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140429204820/http://www.unevoc.unesco.org/worldtvetdatabase1.php?ct=CHL |archive-date=29 April 2014 |access-date=29 April 2014 |website=UNESCO International Centre for Technical and Vocational Education and Training |series=TVET Country Profiles}}</ref> චිලීයේ, අධ්‍යාපනය ආරම්භ වන්නේ වයස අවුරුදු 5 දක්වා පෙර පාසලෙනි. වයස අවුරුදු 6 ත් 13 ත් අතර ළමුන් සඳහා ප්‍රාථමික පාසල සපයනු ලැබේ. ඉන්පසු සිසුන් වයස අවුරුදු 17 දී උපාධිය ලබා ගන්නා තෙක් ද්විතීයික පාසලට ඇතුළත් වේ. ද්විතීයික අධ්‍යාපනය කොටස් දෙකකට බෙදා ඇත: පළමු වසර දෙක තුළ සිසුන් සාමාන්‍ය අධ්‍යාපනයක් ලබා ගනී. ඉන්පසු, ඔවුන් ශාඛාවක් තෝරා ගනී: විද්‍යාත්මක මානවවාදී අධ්‍යාපනය, කලාත්මක අධ්‍යාපනය හෝ තාක්ෂණික හා වෘත්තීය අධ්‍යාපනය. ද්විතීයික පාසල වසර දෙකකට පසු සහතිකයක් (ලයිසන්සියා ඩි එන්සෙසාන්සා මාධ්‍ය) ලබා ගැනීමෙන් අවසන් වේ.[55] ] Chilean education is segregated by wealth in a three-tiered system – the quality of the schools reflects socioeconomic backgrounds: * city schools (colegios municipales) that are mostly free and have the worst education results, mostly attended by poor students; * subsidized schools that receive some money from the government which can be supplemented by fees paid by the student's family, which are attended by mid-income students and typically get mid-level results; and * entirely private schools that consistently get the best results. Many private schools charge attendance fees of 0,5 to 1 median household income.<ref>{{cite web |date=30 December 2013 |title=Mensualidad de los colegios con los mejores puntajes en la PSU supera los mil |url=http://www.emol.com/noticias/nacional/2013/12/30/637336/mensualidad-en-colegios-top-10-en-la-psu-supera-los-250-mil.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140719000507/http://www.emol.com/noticias/nacional/2013/12/30/637336/mensualidad-en-colegios-top-10-en-la-psu-supera-los-250-mil.html |archive-date=19 July 2014 |access-date=18 July 2014 |publisher=Emol.com}}</ref> Upon successful graduation of secondary school, students may continue into [[:en:Higher_education|higher education]]. The higher education schools in Chile consist of [[:en:Chilean_Traditional_Universities|Chilean Traditional Universities]] and are divided into [[:en:Public_university|public universities]] or [[:en:Private_university|private universities]]. There are [[:en:List_of_medical_schools_in_South_America#Chile|medical schools]] and both the [[:en:Universidad_de_Chile|Universidad de Chile]] and [[:en:Universidad_Diego_Portales|Universidad Diego Portales]] offer [[:en:Legal_education|law schools]] in a partnership with [[:en:Yale_University|Yale University]].<ref>{{cite web |title=Program in Chile &#124; Yale Law School |url=http://www.law.yale.edu/linkageinchili.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20131224103311/http://www.law.yale.edu/linkageinchili.htm |archive-date=24 December 2013 |access-date=22 December 2013 |publisher=Law.yale.edu}}</ref> චිලී අධ්‍යාපනය ධනයෙන් වෙන් කර ඇත්තේ තට්ටු තුනක පද්ධතියක ය - පාසල්වල ගුණාත්මකභාවය සමාජ ආර්ථික පසුබිම් පිළිබිඹු කරයි: බොහෝ දුරට නොමිලේ සහ නරකම අධ්‍යාපන ප්‍රතිඵල ඇති, බොහෝ දුරට දුප්පත් සිසුන් සහභාගී වන නගර පාසල් (colegios municipales); මැද ආදායම් ලබන සිසුන් සහභාගී වන සහ සාමාන්‍යයෙන් මධ්‍යම මට්ටමේ ප්‍රතිඵල ලබා ගන්නා ශිෂ්‍යයාගේ පවුල විසින් ගෙවනු ලබන ගාස්තු මගින් අතිරේක කළ හැකි රජයෙන් යම් මුදලක් ලබා ගන්නා සහනාධාර සහිත පාසල්; සහ නිරන්තරයෙන් හොඳම ප්‍රතිඵල ලබා ගන්නා සම්පූර්ණයෙන්ම පෞද්ගලික පාසල්. බොහෝ පෞද්ගලික පාසල් මධ්‍ය කුටුම්භ ආදායමෙන් 0,5 සිට 1 දක්වා පැමිණීමේ ගාස්තු අය කරයි.[56] ද්විතීයික පාසල සාර්ථකව අවසන් වූ පසු, සිසුන්ට උසස් අධ්‍යාපනයට ඉදිරියට යා හැකිය. චිලී හි උසස් අධ්‍යාපන පාසල් චිලී සාම්ප්‍රදායික විශ්ව විද්‍යාල වලින් සමන්විත වන අතර ඒවා රාජ්‍ය විශ්ව විද්‍යාල හෝ පෞද්ගලික විශ්ව විද්‍යාල ලෙස බෙදා ඇත. වෛද්‍ය විද්‍යාල ඇති අතර යුනිවර්සිඩෑඩ් ඩියාගෝ පෝටලේස් යන දෙකම යේල් විශ්ව විද්‍යාලය සමඟ හවුල්කාරිත්වයකින් නීති විද්‍යාල පිරිනමයි.[57 == යොමු කිරීම් == hsd6hh9xc80x7ktxjuk9oxohmg9cbi4 750378 750375 2025-06-23T08:56:09Z BuddhikaW88 37808 /* භාෂා */ 750378 wikitext text/x-wiki චිලීහි 2017 සංගණනයේදී ජනගහනය 17,574,003 ක් වාර්තා විය. උපත් අනුපාතය පහත වැටීම හේතුවෙන් එහි ජනගහන වර්ධන අනුපාතය 1990 සිට අඩු වෙමින් පවතී.<ref>{{cite web |title=Anuario Estadísticas Vitales 2003 |url=http://www.ine.cl/canales/chile_estadistico/demografia_y_vitales/estadisticas_vitales/pdf/anuarios/vitales2003.zip |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200501215449/https://www.ine.cl/canales/chile_estadistico/demografia_y_vitales/estadisticas_vitales/pdf/anuarios/vitales2003.zip |archive-date=1 May 2020 |access-date=30 May 2008 |publisher=Instituto National de Estadísticas}}</ref> 2050 වන විට ජනගහනය ආසන්න වශයෙන් මිලියන 20.2 ක් දක්වා ළඟා වනු ඇතැයි අපේක්ෂා කෙරේ.<ref>{{cite web |title=Chile: Proyecciones y Estimaciones de Población. Total País 1950–2050 |url=http://www.ine.cl/canales/chile_estadistico/demografia_y_vitales/proyecciones/Informes/Microsoft%20Word%20-%20InforP_T.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20091230181515/http://www.ine.cl/canales/chile_estadistico/demografia_y_vitales/proyecciones/Informes/Microsoft%20Word%20-%20InforP_T.pdf |archive-date=30 December 2009 |publisher=Instituto National de Estadísticas}}</ref> === පෙරටුගාමීන් සහ ජනවාර්ගිකත්වය === [[File:Ministro_Osorio_entrega_terreno_a_Comunidad_Mapuche_Lorenzo_Quintrileo_de_Tirúa.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Ministro_Osorio_entrega_terreno_a_Comunidad_Mapuche_Lorenzo_Quintrileo_de_Tir%C3%BAa.jpg|thumb|ටිරුවාහි මාපුචේ කාන්තාවන්]] [[File:Misa_por_Chile_-_Banderas.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Misa_por_Chile_-_Banderas.jpg|thumb|චිලී කොඩි අතැති චිලී ජාතිකයන්]] මෙක්සිකෝවේ ජාතික ස්වයං පාලන විශ්ව විද්‍යාලයේ මෙක්සිකානු මහාචාර්ය ෆ්‍රැන්සිස්කෝ ලිස්කානෝ ඇස්තමේන්තු කළේ චිලී ජාතිකයන්ගෙන් 52.7% ක් සුදු ජාතිකයන්, 39.3% ක් මෙස්ටිසෝ ජාතිකයන් සහ 8% ක් ඇමරිකානු ඉන්දියානුවන් බවයි.<ref>{{cite journal|last1=Lizcano Fernández|first1=Francisco|date=August 2005|title=Composición Étnica de las Tres Áreas Culturales del Continente Americano al Comienzo del Siglo XXI|trans-title=Ethnic Composition of the Three Cultural Areas of the American Continent at the Beginning of the 21st Century|url=http://www.scielo.org.mx/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S1405-14352005000200185|url-status=live|journal=Convergencia|language=es|volume=12|issue=38|pages=185–232|archive-url=https://web.archive.org/web/20220922054604/https://www.scielo.org.mx/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S1405-14352005000200185|archive-date=22 September 2022|access-date=23 November 2020}}</ref> එන්සයික්ලොපීඩියා බ්‍රිටැනිකාට අනුව, 2002 වසර වන විට, චිලී ජාතිකයන්ගෙන් 22% ක් පමණක් සුදු ජාතිකයින් වූ අතර 72% ක් මෙස්ටිසෝ විය.<ref>{{Cite web |date=2024-12-10 |title=Chile - Indigenous, Mestizo, European {{!}} Britannica |url=https://www.britannica.com/place/Chile/People |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20241204141156/https://www.britannica.com/place/Chile/People |archive-date=4 December 2024 |access-date=2024-12-11 |website=www.britannica.com |language=en}}</ref> 1984 දී, චිලී හි මහජන සෞඛ්‍ය අධ්‍යයන සඳහා වන සමාජීය ජානමය යොමු රාමුව යන මාතෘකාව යටතේ චිලී හි රිවිස්ටා ඩි පීඩියාට්‍රියා ඩි චිලී අධ්‍යයනයකින් 67.9% යුරෝපීය සහ 32.1% ස්වදේශික ඇමරිකානුවන්ගේ මුතුන් මිත්තන් තීරණය කරන ලදී.<ref name="Valenzuela, 1984">{{cite journal|last1=Valenzuela|first1=C.|date=1984|title=Marco de referencia sociogenético para los estudios de Salud Pública en Chile|trans-title=Sociogenetic reference limits for public health studies in Chile|journal=Revista Chilena de Pediatría|language=es|volume=55|issue=2|pages=123–127|pmid=6473850|s2cid=162443939}}</ref><ref name="Vanegas et al, 2008">{{cite journal|last1=Vanegas L|first1=Jairo|last2=Villalón C|first2=Marcelo|last3=Valenzuela Y|first3=Carlos|date=May 2008|title=Ethnicity and race as variables in epidemiological research about inequity|journal=Revista médica de Chile|volume=136|issue=5|pages=637–644|doi=10.4067/S0034-98872008000500014|pmid=18769813|doi-access=free}}</ref> 1994 දී, ජීව විද්‍යාත්මක අධ්‍යයනයකින් චිලී සංයුතිය 64% යුරෝපීය සහ 35% ඇමරින්දියන් බව තීරණය කරන ලදී.<ref name="Cruz-Coke">{{cite journal|last=Cruz-Coke|first=Ricardo|year=1994|title=Genetic epidemiology of single gene defects in Chile|journal=Facultad de Medicina de la Universidad de Chile|location=Santiago de Chile|volume=31|issue=9|pages=702–706|doi=10.1136/jmg.31.9.702|pmc=1050080|pmid=7815439}}</ref> කැන්ඩෙලා ව්‍යාපෘතියේ මෑත කාලීන අධ්‍යයනයෙන් තහවුරු වූයේ චිලී හි ජාන සංයුතිය යුරෝපීය සම්භවයක් ඇති 52% ක් වන අතර, ජෙනෝමයෙන් 44% ක් ස්වදේශික ඇමරිකානුවන්ගෙන් (ඇමරින්දියන්) සහ 4% ක් අප්‍රිකාවෙන් පැමිණෙන අතර, චිලී ප්‍රධාන වශයෙන් මෙස්ටිසෝ රටක් බවට පත් කරමින් ජනගහනයෙන් අඩක් තුළ අප්‍රිකානු සම්භවයක් ඇති බවට සලකුණු ඇත.<ref>{{cite web |date=19 August 2013 |title=Estudio genético en chilenos muestra desconocida herencia africana &#124; El Dínamo |url=http://www.eldinamo.cl/2013/08/19/estudio-genetico-en-chilenos-muestra-desconocida-herencia-africana/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20140706180053/http://www.eldinamo.cl/2013/08/19/estudio-genetico-en-chilenos-muestra-desconocida-herencia-africana/ |archive-date=6 July 2014 |access-date=22 December 2013 |publisher=Eldinamo.cl}}</ref> දකුණු ඇමරිකානු රටවල් කිහිපයක බ්‍රසීලියා විශ්ව විද්‍යාලය විසින් සිදු කරන ලද තවත් ජානමය අධ්‍යයනයකින් චිලී සඳහා සමාන ජාන සංයුතියක් පෙන්නුම් කරන අතර, යුරෝපීය දායකත්වය 51.6% ක්, ඇමරිකානු ඉන්දියානු දායකත්වය 42.1% ක් සහ අප්‍රිකානු දායකත්වය 6.3% ක් වේ.<ref name="UB">{{cite thesis|last1=Godinho|first1=Neide Maria de Oliveira|title=O impacto das migrações na constituição genética de populações latino-americanas|trans-title=The impact of migration on the genetic makeup of Latin American populations|language=pt|date=2008|url=https://repositorio.unb.br/handle/10482/5542|access-date=23 November 2020|archive-date=12 November 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20201112044147/https://repositorio.unb.br/handle/10482/5542|url-status=live}}</ref> 2015 දී, තවත් අධ්‍යයනයකින් යුරෝපීය 57% ක්, ස්වදේශික ඇමරිකානු 38% ක් සහ අප්‍රිකානු 2.5% ක් තුළ ජාන සංයුතිය ස්ථාපිත කරන ලදී.<ref>{{cite journal|last=Homburger|first=Julian|display-authors=et al|year=2015|title=Genomic Insights into the Ancestry and Demographic History of South America|journal=[[PLOS Genetics]]|volume=11|issue=12|at=1005602|doi=10.1371/journal.pgen.1005602|pmc=4670080|pmid=26636962|doi-access=free}}</ref> චිලී විශ්ව විද්‍යාලයේ මහජන සෞඛ්‍ය පොත් පිංචක සඳහන් වන්නේ ජනගහනයෙන් 35% ක් කොකේසියානු සම්භවයක් ඇති බවයි; "ප්‍රධාන වශයෙන් සුදු" මෙස්ටිසෝවරු මුළු 65% ක් ලෙස ඇස්තමේන්තු කර ඇති අතර, ස්වදේශික ඇමරිකානුවන් (අමරින්ඩියන්වරු) ඉතිරි 5% න් සමන්විත වේ.<ref name="UC">{{cite web |title=5.2.6. Estructura racial |url=http://mazinger.sisib.uchile.cl/repositorio/lb/ciencias_quimicas_y_farmaceuticas/medinae/cap2/5b6.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20071016124831/http://mazinger.sisib.uchile.cl/repositorio/lb/ciencias_quimicas_y_farmaceuticas/medinae/cap2/5b6.html |archive-date=16 October 2007 |access-date=26 August 2007 |work=La Universidad de Chile}} ([http://mazinger.sisib.uchile.cl/repositorio/lb/ciencias_quimicas_y_farmaceuticas/medinae/ Main page] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090916211140/http://mazinger.sisib.uchile.cl/repositorio/lb/ciencias_quimicas_y_farmaceuticas/medinae/|date=16 September 2009}})</ref> ජානමය සලකා බැලීම් තිබියදීත්, බොහෝ චිලී ජාතිකයන්, විමසුවහොත්, සුදු ජාතිකයන් ලෙස ස්වයං-හඳුනා ගනු ඇත. 2011 ලතින් බැරමෙට්‍රෝ සමීක්ෂණය චිලී හි ප්‍රතිචාර දැක්වූවන්ගෙන් විමසුවේ ඔවුන් තමන් අයත් වන්නේ කුමන ජාතියටදැයි සලකන බවයි. බොහෝ දෙනෙක් "සුදු" (59%) ලෙස පිළිතුරු දුන් අතර, 25% ක් "මෙස්ටිසෝ" යැයි පැවසූ අතර 8% ක් "ස්වදේශික" ලෙස ස්වයං-වර්ගීකරණය කළහ.<ref>{{cite web |title=Informe Latinobarómetro 2011 |url=http://www.latinobarometro.org/latino/LATContenidos.jsp |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20160113084058/http://www.latinobarometro.org/latino/LATContenidos.jsp |archive-date=13 January 2016 |access-date=13 July 2013 |publisher=Latinobarometro.org}}</ref> 2002 ජාතික මත විමසුමකින් හෙළි වූයේ චිලී ජාතිකයන්ගෙන් බහුතරයක් (43.4%) හෝ ඊට වැඩි ප්‍රමාණයක් (8.3%) "ස්වදේශික රුධිරය" ඇති බව විශ්වාස කළ අතර, 40.3% ක් ප්‍රතිචාර දැක්වූයේ ඔවුන්ට කිසිවක් නොමැති බවයි.<ref>{{cite web |date=July 2002 |title=Encuesta CEP, Julio 2002 |url=http://www.cepchile.cl/enc_encuestas.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130429001707/http://www.cepchile.cl/enc_encuestas.html |archive-date=29 April 2013 |access-date=18 May 2012 |language=es}}</ref> චිලී යනු ආදිවාසීන් පිළිබඳ එකම බැඳීමක් ඇති ජාත්‍යන්තර නීතිය වන 1989 ආදිවාසී සහ ගෝත්‍රික ජනතා සම්මුතියට අත්සන් කර අනුමත කළ රටවල් 22 න් එකකි.<ref>{{cite web |date=9 January 2004 |title=ILOLEX: submits English query |url=http://www.ilo.org/ilolex/cgi-lex/ratifce.pl?C169 |url-status=dead |archive-url=http://arquivo.pt/wayback/20091225170052/http://www.ilo.org/ilolex/cgi-lex/ratifce.pl?C169 |archive-date=25 December 2009 |publisher=Ilo.org}}</ref> එය 1989 දී ජාත්‍යන්තර කම්කරු සංවිධානයේ (ILO) සම්මුතිය 169 ලෙස සම්මත කරන ලදී. 2008 දී චිලී එය අනුමත කළේය. 2009 නොවැම්බර් මාසයේදී චිලී අධිකරණ තීන්දුවක්, ස්වදේශික අයිතිවාසිකම් පිළිබඳ සන්ධිස්ථාන තීන්දුවක් ලෙස සලකනු ලැබූ අතර, සම්මුතිය භාවිතා කළේය. අයිමාරා ජල අයිතිවාසිකම් පිළිබඳ ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණ තීන්දුව, පොසෝ ඇල්මොන්ටේ විනිශ්චය සභාව සහ ඉක්වික් අභියාචනාධිකරණය යන දෙකෙහිම තීන්දු තහවුරු කළ අතර චිලී හි ILO සම්මුතිය 169 හි පළමු අධිකරණමය යෙදුම සනිටුහන් කරයි.<ref>{{cite web |date=30 November 2009 |title=Chile's Supreme Court Upholds Indigenous Water Use Rights |url=http://www.santiagotimes.cl/index.php?option=com_content&view=article&id=17739:chiles-supreme-court-upholds-indigenous-water-use-rights&catid=19:other&Itemid=142 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20100303200719/http://www.santiagotimes.cl/index.php?option=com_content&view=article&id=17739:chiles-supreme-court-upholds-indigenous-water-use-rights&catid=19:other&Itemid=142 |archive-date=3 March 2010 |access-date=2 March 2010 |work=The Santiago Times}}</ref> මුල්ම යුරෝපීය සංක්‍රමණිකයන් 16 වන සියවසේ පැමිණි ස්පාඤ්ඤ යටත් විජිතවාදීන් විය.<ref>{{Cite web |title=Osasuna Saila - Eusko Jaurlaritza |url=https://www.euskadi.eus/eusko-jaurlaritza/osasun-saila/hasiera/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210410191534/https://www.euskadi.eus/eusko-jaurlaritza/osasun-saila/hasiera/ |archive-date=10 April 2021 |access-date=1 April 2021 |website=Euskadi.eus |language=Basque}}</ref> මධ්‍යම චිලීයේ ඇමරින්ඩියන් ජනගහනය යටත් විජිත යුගයේ ආරම්භයේ දී ස්පාඤ්ඤ පදිංචිකරුවන්ගේ ජනගහනයට අවශෝෂණය කර අද චිලී හි පවතින විශාල මෙස්ටිසෝ ජනගහනය ඇති කළේය; මෙස්ටිසෝවරු නූතන මධ්‍යම හා පහළ පන්ති නිර්මාණය කරති. 18 වන සහ 19 වන සියවස් වලදී, බොහෝ බාස්ක්වරු චිලීයට පැමිණි අතර එහිදී ඔවුන් කැස්ටිලියානු සම්භවයක් ඇති ප්‍රභූන් සමඟ ඒකාබද්ධ වූහ. පශ්චාත් යටත් විජිත චිලී කිසි විටෙකත් සංක්‍රමණිකයින් සඳහා විශේෂයෙන් ආකර්ශනීය ගමනාන්තයක් නොවීය, එහි දුරස්ථභාවය සහ යුරෝපයෙන් දුරස්ථභාවය හේතුවෙන්.<ref name="Euzko">{{cite web |author=Waldo Ayarza Elorza |title=De los Vascos, Oñati y los Elorza |url=http://www.euzkoetxeachile.cl/libros/04-De%20los%20Vascos%20Onati%20y%20los%20Elorza-2.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130819165814/http://www.euzkoetxeachile.cl/libros/04-De%20los%20Vascos%20Onati%20y%20los%20Elorza-2.pdf |archive-date=19 August 2013 |access-date=13 July 2013 |pages=59, 65, 66}}</ref><ref name="HistoriaContemporaneaDeChile">{{cite book |last1=Salazar Vergara |first1=Gabriel |title=Historia contemporánea de Chile: Actores, identidad y movimiento. II |last2=Pinto |first2=Julio |publisher=[[Lom Ediciones]] |year=1999 |isbn=978-956-282-174-2 |pages=76–81 |chapter=La Presencia Inmigrante |access-date=14 July 2013 |chapter-url=https://books.google.com/books?id=Vyx8JQtvU78C&pg=PA78 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020127/https://books.google.com/books?id=Vyx8JQtvU78C&pg=PA78 |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> යුරෝපීයයන් මැගෙලන් සමුද්‍ර සන්ධිය හරහා දිගු ගමනක් යාම හෝ ඇන්ඩීස් තරණය කිරීම වෙනුවට ඔවුන්ගේ මව්බිමට සමීප රටවල රැඳී සිටීමට කැමැත්තක් දැක්වූහ.<ref name="Euzko" /> යුරෝපීය සංක්‍රමණය චිලීයේ ජනවාර්ගික සංයුතියේ සැලකිය යුතු වෙනසක් ඇති කළේ නැත, මැගෙලන් කලාපය හැර.<ref name="C1907">{{cite web |date=1907 |title=Memoria presentada al Supremo Gobierno por la Comision Central del Censo |url=http://www.ine.cl/canales/usuarios/cedoc_online/censos/pdf/censo_1907.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090919222206/http://www.ine.cl/canales/usuarios/cedoc_online/censos/pdf/censo_1907.pdf |archive-date=19 September 2009 |access-date=13 February 2013 |language=es}}</ref> චිලීයට පැමිණි එකම ප්‍රධාන යුරෝපීය සංක්‍රමණික කණ්ඩායම ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයන් වූ අතර,<ref name="Euzko" /> ආර්ජන්ටිනාවට හෝ බ්‍රසීලයට වැනි මහා පරිමාණ සංක්‍රමණ කිසිදා සිදු නොවීය.<ref name="HistoriaContemporaneaDeChile" /> 1851 සහ 1924 අතර කාලය තුළ, චිලීයට ලතින් ඇමරිකාවට යුරෝපීය සංක්‍රමණයෙන් ලැබුණේ 0.5% ක් පමණි, ආර්ජන්ටිනාවට 46% ක්, බ්‍රසීලයට 33% ක්, කියුබාවට 14% ක් සහ උරුගුවේට 4% ක් විය.<ref name="Euzko" /> කෙසේ වෙතත්, චිලී සමාජයේ සංක්‍රමණිකයන් සැලකිය යුතු කාර්යභාරයක් ඉටු කර ඇති බව අවිවාදිතය.<ref name="HistoriaContemporaneaDeChile" /> 19 වන සහ 20 වන සියවස් වලදී චිලී වෙත සංක්‍රමණිකයන් පැමිණියේ ප්‍රංශය,<ref>{{cite journal|last=Parvex|first=R.|date=2014|title=Le Chili et les mouvements migratoires|url=https://journals.openedition.org/hommesmigrations/2720|url-status=live|journal=Hommes & Migrations|issue=Nº 1305|pages=71–76|doi=10.4000/hommesmigrations.2720|archive-url=https://web.archive.org/web/20200801043210/https://journals.openedition.org/hommesmigrations/2720|archive-date=1 August 2020|access-date=21 July 2020|doi-access=free}}</ref> මහා බ්‍රිතාන්‍යය,<ref name="Británicos, 700.000">{{cite web |author=Jorge Sanhueza Aviléz |title=Historia de Chile: Otros Artículos. Británicos y Anglosajones en Chile durante el siglo XIX |url=http://www.biografiadechile.cl/detalle.php?IdContenido=1673&IdCategoria=91&IdArea=488&TituloPagina=Historia%20de%20Chile |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20201112003642/http://www.biografiadechile.cl/detalle.php?IdContenido=1673 |archive-date=12 November 2020 |access-date=16 March 2012 |publisher=Biografía de Chile}}</ref> ජර්මනිය,<ref name="Alemanes, 500.000">{{cite news|url=http://www.dw.de/alemanes-en-chile-entre-el-pasado-colono-y-el-presente-empresarial/a-14958983-1|title=Alemanes en Chile: entre el pasado colono y el presente empresarial|author=Victoria Dannemann|access-date=21 July 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20150501162120/http://www.dw.de/alemanes-en-chile-entre-el-pasado-colono-y-el-presente-empresarial/a-14958983-1|archive-date=1 May 2015|publisher=Deustche-Welle|url-status=live}}</ref> සහ ක්‍රොඒෂියාව,<ref name="Croatas, 400.000">{{cite web |title=Inmigración a Chile |url=http://www.domovina.cl/inmigrantes-otras.php |archive-url=https://web.archive.org/web/20150702225324/http://www.domovina.cl/inmigrantes-otras.php |archive-date=2 July 2015 |publisher=Domivina}}</ref> යනාදී රටවලින් ය. විවිධ යුරෝපීය ජනවාර්ගික කණ්ඩායම්වලින් පැවත එන්නන් බොහෝ විට චිලී හි අන්තර් විවාහ වෙති. මෙම අන්තර් විවාහය සහ සංස්කෘතීන් සහ ජාතීන් මිශ්‍ර කිරීම චිලී මධ්‍යම සහ ඉහළ පන්තිවල වර්තමාන සමාජය සහ සංස්කෘතිය හැඩගැස්වීමට උපකාරී වී ඇත.<ref name="deia.com">{{cite web |date=22 May 2008 |title=entrevista al Presidente de la Cámara vasca |url=http://www.deia.com/es/impresa/2008/05/22/bizkaia/ekonomia/469496.php |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090511001812/http://www.deia.com/es/impresa/2008/05/22/bizkaia/ekonomia/469496.php |archive-date=11 May 2009 |publisher=Deia.com}}</ref> එසේම, චිලී ජනගහනයෙන් ආසන්න වශයෙන් 500,000 ක් පූර්ණ හෝ අර්ධ පලස්තීන සම්භවයක් ඇති අය වන අතර,<ref>{{cite web |date=7 April 2003 |title=Chile: Palestinian refugees arrive to warm welcome |url=http://www.adnkronos.com/AKI/English/CultureAndMedia/?id=1.0.2050534508 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20171124194143/http://www1.adnkronos.com/AKI/English/CultureAndMedia/?id=1.0.2050534508 |archive-date=24 November 2017 |access-date=29 October 2009 |publisher=Adnkronos.com}}</ref><ref>{{cite web |title=500,000 descendientes de primera y segunda generación de palestinos en Chile |url=http://laventana.casa.cult.cu/modules.php?name=News&file=article&sid=514 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090722073846/http://laventana.casa.cult.cu/modules.php?name=News&file=article&sid=514 |archive-date=22 July 2009 |access-date=13 July 2013 |publisher=Laventana.casa.cult.cu}}</ref> සහ අරාබි සම්භවයක් ඇති අය 800,000 කි.<ref name="Oriente próximo, 800.000, Palestinos, 500.000">{{cite news|url=http://www.ibtimes.com/arabs-andes-chile-unlikely-long-term-home-large-palestinian-community-1449718|title=Arabs in the Andes? Chile, The Unlikely Long-Term Home of a Large Palestinian Community|author=Ghosh P.|work=International Business Times|access-date=29 September 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20210423212551/https://www.ibtimes.com/arabs-andes-chile-unlikely-long-term-home-large-palestinian-community-1449718|archive-date=23 April 2021|url-status=live}}</ref> චිලී හි දැනට ලතින් ඇමරිකානු සංක්‍රමණිකයන් මිලියන 1.5 ක් සිටින අතර, ප්‍රධාන වශයෙන් වෙනිසියුලාව, පේරු, හයිටි, කොලොම්බියාව, බොලිවියාව සහ ආර්ජන්ටිනාව යන රටවලින් පැමිණේ; 2019 දී මුළු ජනගහනයෙන් 8% ක්, පැවත එන්නන් ගණන් නොගෙන.<ref name="INE-DEM, 2019">[https://www.ine.cl/prensa/2020/03/12/seg%C3%BAn-estimaciones-la-cantidad-de-personas-extranjeras-residentes-habituales-en-chile-bordea-los-1-5-millones-al-31-de-diciembre-de-2019 Estimación de Población Extranjera en Chile, al 31 de diciembre de 2019] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20220504115042/https://www.ine.cl/prensa/2020/03/12/seg%C3%BAn-estimaciones-la-cantidad-de-personas-extranjeras-residentes-habituales-en-chile-bordea-los-1-5-millones-al-31-de-diciembre-de-2019|date=4 May 2022}}, del Departamento de Extranjería y Migración (DEM) del Instituto Nacional de Estadísticas de Chile (INE), pp. 21. Retrieved 29 Juny 2020.</ref><ref>{{cite web |title=Chile: Moving Towards a Migration Policy |url=http://www.migrationinformation.org/Profiles/display.cfm?ID=199 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140215080515/http://migrationinformation.org/Profiles/display.cfm?ID=199 |archive-date=15 February 2014 |access-date=1 August 2011 |publisher=Migrationinformation.org}}</ref> 2002 ජාතික සංගණනයට අනුව, 1992 සිට චිලියේ විදේශීය-උපන් ජනගහනය 75% කින් වැඩි වී ඇත.<ref>{{cite web |last=Landaburu |first=Juan |date=24 June 2007 |title=El debate sobre la inmigración ilegal se extiende a la región |url=http://www.lanacion.com.ar/nota.asp?nota_id=920108 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090213112339/http://www.lanacion.com.ar/nota.asp?nota_id=920108 |archive-date=13 February 2009 |access-date=31 December 2008 |work=[[La Nación]]}}</ref> 2021 නොවැම්බර් වන විට, ලතින් ඇමරිකාවේ වෙනත් තැන්වල සිට චිලී රටට ඇතුළු වන පුද්ගලයින් සංඛ්‍යාව පසුගිය දශකය තුළ ශීඝ්‍රයෙන් වර්ධනය වී ඇති අතර, පසුගිය වසර තුන තුළ මිලියන 1.5 දක්වා තුන් ගුණයකින් වැඩි වී ඇති අතර, හයිටියේ (ආසන්න වශයෙන් 180,000) සහ වෙනිසියුලාවේ (ආසන්න වශයෙන් 460,000) මානුෂීය අර්බුද හේතුවෙන් පැමිණීම් සිදු වී ඇත.<ref>{{Cite web |date=20 November 2021 |title=Chilean Election Unlikely to Halt New Barriers to Immigration |url=https://globalriskinsights.com/2021/11/chilean-election-unlikely-to-halt-new-barriers-to-immigration/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20211121064647/https://globalriskinsights.com/2021/11/chilean-election-unlikely-to-halt-new-barriers-to-immigration/ |archive-date=21 November 2021 |access-date=21 November 2021 |work=Global Risk Insights}}</ref> === නාගරිකකරණය === රටේ ජනගහනයෙන් 85% ක් පමණ නාගරික ප්‍රදේශවල ජීවත් වන අතර 40% ක් මහා සන්තියාගෝ හි ජීවත් වෙති. 2002 සංගණනයට අනුව විශාලතම සමූහකරණයන් වන්නේ මිලියන 5.6 ක ජනතාවක් සිටින මහා සන්තියාගෝ, 861,000 ක් සිටින මහා කන්සෙප්සියන් සහ 824,000 ක් සිටින මහා වල්පරයිසෝ ය.<ref>{{cite web |title=List of Chilean cities |url=http://www.observatoriourbano.cl/indurb/pre_ciudades.asp?id_user=0&idComCiu=0 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160304031912/http://www.observatoriourbano.cl/indurb/pre_ciudades.asp?id_user=0&idComCiu=0 |archive-date=4 March 2016 |publisher=Observatorio Urbano, Ministerio de Vivienda y Urbanismo de Chile}}</ref> {{Largest cities of Chile}} === ආගම === {{bar box|title=Religious background in Chile (2012 Census)<ref name=CIA>{{Cite CIA World Factbook|country=Chile|access-date=29 January 2017}}</ref><ref name=CENSUS2012>{{cite web|url=https://www.cooperativa.cl/noticias/site/artic/20130425/asocfile/20130425190105/resultados_censo_2012_poblacion_vivienda_tomosiyii.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20140415043914/http://www.cooperativa.cl/noticias/site/artic/20130425/asocfile/20130425190105/resultados_censo_2012_poblacion_vivienda_tomosiyii.pdf |archive-date=15 April 2014 |url-status=live|title=Resultados XVIII Censo de Población|date=2012}}</ref>|titlebar=#ddd|left1=Religion|right1=Percent|float=right|bars={{bar percent|[[Catholic Church]]|DarkBlue|66.7}} {{bar percent|[[Protestantism]]|Skyblue|16.4}} {{bar percent|[[Irreligion|No religion]]|grey|11.5}} {{bar percent|Others|Orange|4.5}} {{bar percent|Unspecified|Black|1.1}}}} [[File:Catedral_Metropolitana_de_Santiago_2012-09-01_10-05-15.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Catedral_Metropolitana_de_Santiago_2012-09-01_10-05-15.jpg|thumb|1748 සහ 1906 අතර ඉදිකරන ලද සන්තියාගෝ මෙට්‍රොපොලිටන් ආසන දෙව්මැදුර]] [[File:Iglesia_de_Achao_-_fachada.JPG|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Iglesia_de_Achao_-_fachada.JPG|thumb|267x267පික්|18 වන සියවසේ ඉදිකරන ලද සහ දැන් යුනෙස්කෝ ලෝක උරුම අඩවියක් වන අචාඕහි සැන්ටා මාරියා ද ලොරෙටෝ පල්ලිය.]] ඓතිහාසික වශයෙන්, 16 වන සියවසේ ස්පාඤ්ඤ ආක්‍රමණයට පෙර චිලීයේ ආදිවාසී ජනතාව විවිධ ආගම් නිරීක්ෂණය කළහ. ස්පාඤ්ඤ පාලනය සහ චිලී නිදහසේ පළමු සියවස තුළ, කතෝලික පල්ලිය රටේ බලවත්ම ආයතනවලින් එකකි. 19 වන සියවසේ අගභාගයේදී, ලිබරල් ප්‍රතිපත්ති (ඊනියා ලේයිස් ලයිකාස් හෝ "ගිහි නීති") පූජක පක්ෂයේ බලපෑම අඩු කිරීමට පටන් ගත් අතර 1925 දී නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවක් ප්‍රකාශයට පත් කිරීමත් සමඟ පල්ලිය සහ රාජ්‍යය වෙන් කිරීම ස්ථාපිත විය.<ref>{{Cite book |last=H. |first=Smith, Brian |title=The Church and Politics in Chile Challenges to Modern Catholicism. |date=2014 |publisher=Princeton University Press |isbn=978-1-4008-5697-8 |oclc=1170509102}}</ref> 2012 වන විට, චිලී ජනගහනයෙන් වයස අවුරුදු 15 ට වැඩි 66.6%<ref name="censo.cl">{{cite web |date=7 September 2015 |title=Population 15 years of age or older, by religion, region, sex and age groups. (censused population) |url=http://plazapublica.cl/wp-content/uploads/658799.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20170207182725/http://plazapublica.cl/wp-content/uploads/658799.pdf |archive-date=7 February 2017 |access-date=23 March 2018 |language=es |format=.pdf}}</ref> ක් රෝමානු කතෝලික පල්ලියට අනුගත වන බව ප්‍රකාශ කළ අතර, එය 2002 සංගණනයේදී වාර්තා වූ 70%<ref>7,853,428 out of 11,226,309 people over 15 years of age. {{cite web |title=Population 15 years of age or older, by religion, administrative division, sex and age groups |url=http://www.ine.cl/cd2002/cuadros/6/C6_00000.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20060519100306/http://www.ine.cl/cd2002/cuadros/6/C6_00000.pdf |archive-date=19 May 2006 |access-date=1 March 2014 |work=Censo 2002 |language=es}}</ref> ට වඩා අඩුවීමකි. 2012 සංගණනයේදීම, චිලී ජාතිකයන්ගෙන් 17% ක් එවැන්ජලිකල් පල්ලියකට අනුගත වන බව වාර්තා විය (සංගණනයේදී "එවැන්ජලිකල්" යනු රෝමානු කතෝලික සහ ඕතඩොක්ස් - ග්‍රීක, පර්සියානු, සර්බියානු, යුක්‍රේනියානු සහ ආර්මේනියානු - පල්ලි, පසුකාලීන සාන්තුවරයන්ගේ ජේසුස් ක්‍රිස්තුස් වහන්සේගේ පල්ලිය, සෙවන්ත්-ඩේ ඇඩ්වෙන්ටිස්ට්වරුන් සහ යෙහෝවාගේ සාක්ෂිකරුවන් හැර අනෙකුත් සියලුම ක්‍රිස්තියානි නිකායන් ගැන සඳහන් කරයි: මූලික වශයෙන්, බොහෝ ඉංග්‍රීසි කතා කරන රටවල එම නිකායන් සාමාන්‍යයෙන් තවමත් "ප්‍රොතෙස්තන්ත" ලෙස හැඳින්වේ, නමුත් ඇඩ්වෙන්ටිස්වාදය බොහෝ විට එවැන්ජලිකල් නිකායක් ලෙසද සැලකේ). එවැන්ජලිකල් කිතුනුවන්ගෙන් ආසන්න වශයෙන් 90% ක් පෙන්තකොස්ත ජාතිකයෝ වෙති. නමුත් වෙස්ලියන්, ලුතරන්, ඇන්ග්ලිකන්, එපිස්කෝපලියන්, ප්‍රෙස්බිටේරියන්, වෙනත් ප්‍රතිසංස්කරණ, බැප්ටිස්ට් සහ මෙතෝදිස්ත පල්ලි ද චිලී එවැන්ජලිකල් පල්ලි අතර පවතී.<ref name="religiousfreedomreport">{{cite web |date=19 September 2008 |title=Chile |url=https://2001-2009.state.gov/g/drl/rls/irf/2008/108518.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230404113441/https://2001-2009.state.gov/g/drl/rls/irf/2008/108518.htm |archive-date=4 April 2023 |access-date=22 May 2019 |work=International Religious Freedom Report |publisher=United States Department of State}}</ref> ආගමික නොවන පුද්ගලයින්, අදේවවාදීන් සහ අඥෙයවාදීන් ජනගහනයෙන් 12% ක් පමණ වේ. 2015 වන විට, චිලියේ ප්‍රධාන ආගම ක්‍රිස්තියානි ධර්මය (68%) ලෙස පැවතුනි, ඇස්තමේන්තුගත චිලී ජාතිකයන්ගෙන් 55% ක් රෝමානු කතෝලික පල්ලියට අයත් වන අතර, 13% ක් විවිධ එවැන්ජලිකල් පල්ලිවලට අයත් වන අතර, 7% ක් පමණක් වෙනත් ඕනෑම ආගමකට අනුගත වේ. අඥෙයවාදීන් සහ අදේවවාදීන් ජනගහනයෙන් 25% ක් ලෙස ගණන් බලා ඇත.<ref>{{Cite web |date=7 September 2015 |title=Track semanal de Opinión Pública |trans-title=Weekly Public Opinion Track |url=http://plazapublica.cl/wp-content/uploads/658799.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20170207182725/http://plazapublica.cl/wp-content/uploads/658799.pdf |archive-date=7 February 2017 |access-date=11 December 2018 |language=es}}</ref> චිලියේ බහායි ආගමික ප්‍රජාවක් ඇති අතර, ලතින් ඇමරිකාව සඳහා බහායි මව් දේවමාළිගාව හෝ මහාද්වීපික නමස්කාර මන්දිරය පිහිටා ඇත. 2016 දී නිම කරන ලද මෙය, සියලු ආගම් සහ පසුබිම්වල පුද්ගලයින්ට රැස්වීමට, භාවනා කිරීමට, පරාවර්තනය කිරීමට සහ නමස්කාර කිරීමට අවකාශයක් ලෙස සේවය කරයි.<ref>{{Cite web |author-last=Purushotma |author-first=Shastri |date=6 December 2017 |title=Breathtaking Baha'i Temple Rises in Chile |url=https://www.huffingtonpost.com/shastri-purushotma/bahai-temple-of-light-ris_b_6242968.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20161205142740/http://www.huffingtonpost.com/shastri-purushotma/bahai-temple-of-light-ris_b_6242968.html |archive-date=5 December 2016 |access-date=5 August 2021 |website=[[HuffPost]] |agency=HuffPost}}</ref> එය වාත්තු වීදුරු සහ පාරභාසක කිරිගරුඬ වලින් සෑදී ඇති අතර එහි ගෘහ නිර්මාණ ශෛලිය තුළ නව්‍ය ලෙස විස්තර කර ඇත.<ref>{{Cite web |author-last=Purushotma |author-first=Shastri |date=6 December 2017 |title=Breathtaking Baha'i Temple Rises in Chile |url=https://www.huffingtonpost.com/shastri-purushotma/bahai-temple-of-light-ris_b_6242968.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20161205142740/http://www.huffingtonpost.com/shastri-purushotma/bahai-temple-of-light-ris_b_6242968.html |archive-date=5 December 2016 |access-date=21 February 2019 |website=[[HuffPost]] |agency=HuffPost}}</ref> ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව ආගමික නිදහසේ අයිතිය සහතික කරන අතර, අනෙකුත් නීති සහ ප්‍රතිපත්ති සාමාන්‍යයෙන් නිදහස් ආගමික පිළිවෙත් සඳහා දායක වේ. රජයේ හෝ පෞද්ගලික ක්‍රියාකාරීන් විසින් අපයෝජනය කිරීමට එරෙහිව සියලුම මට්ටම්වල නීතිය මෙම අයිතිය සම්පූර්ණයෙන්ම ආරක්ෂා කරයි.<ref name="religiousfreedomreport" /> චිලියේ පල්ලිය සහ රාජ්‍යය නිල වශයෙන් වෙන්ව පවතී. 1999 ආගම පිළිබඳ නීතියක් ආගමික වෙනස්කම් කිරීම තහනම් කරයි. කෙසේ වෙතත්, බොහෝ දුරට ඓතිහාසික හා සමාජීය හේතූන් මත රෝමානු කතෝලික පල්ලිය වරප්‍රසාද ලත් තත්වයක් භුක්ති විඳින අතර ඉඳහිට මනාප සැලකිල්ලක් ලබා ගනී.<ref>Bill Kte'pi, "Chile", in Robert E. Emery, ''Cultural Sociology of Divorce: An Encyclopedia, Volume 1'' (London: Sage, 2013), 266–68. books.google.com/books?id=wzJdSIfeeTQC&pg=PA266 {{ISBN|9781412999588}}</ref> රජයේ නිලධාරීන් රෝමානු කතෝලික උත්සව මෙන්ම ප්‍රධාන එවැන්ජලිකල් සහ යුදෙව් උත්සව සඳහා සහභාගී වේ.<ref name="religiousfreedomreport" /> චිලී රජය නත්තල්, සුබ සිකුරාදා, කාමන් කන්‍යාවගේ මංගල්‍යය, පේතෘස් සහ පෝල් සාන්තුවරයන්ගේ මංගල්‍යය, උපකල්පන මංගල්‍යය, සියලු සාන්තුවරයන්ගේ දිනය සහ නිර්මල පිළිසිඳ ගැනීමේ මංගල්‍යය යන ආගමික නිවාඩු දින ජාතික නිවාඩු දින ලෙස සලකයි.<ref name="religiousfreedomreport" /> මෑතකදී, රජය විසින් ඔක්තෝබර් 31, ප්‍රතිසංස්කරණ දිනය, රටේ එවැන්ජලිකල් පල්ලිවලට ගෞරවයක් වශයෙන් අතිරේක ජාතික නිවාඩු දිනයක් ලෙස ප්‍රකාශයට පත් කරන ලදී.<ref>{{Cite news|url=http://www.economist.com/world/americas/displaystory.cfm?story_id=12564066|title=Hola, Luther|date=6 November 2008|newspaper=The Economist|archive-url=https://web.archive.org/web/20081210125640/http://www.economist.com/world/americas/displaystory.cfm?story_id=12564066|archive-date=10 December 2008|url-status=dead}}</ref><ref>{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/hi/spanish/specials/2007/en_nombre_de_la_fe/newsid_7701000/7701290.stm|title=Los evangélicos tienen su feriado|author=Andrea Henríquez|date=31 October 2008|access-date=17 December 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20180625104726/http://news.bbc.co.uk/hi/spanish/specials/2007/en_nombre_de_la_fe/newsid_7701000/7701290.stm|archive-date=25 June 2018|publisher=BBC Mundo|url-status=live}}</ref> චිලීහි අනුශාසක සාන්තුවරයන් වන්නේ කර්මෙල් කන්දේ අප ස්වාමිදූ සහ මහා ශාන්ත ජේම්ස් (සන්තියාගෝ) ය.<ref>{{cite web |title=Patron Saints: 'C' |url=http://www.catholic.org/saints/patron.php?letter=C |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190409002526/https://www.catholic.org/saints/patron.php?letter=C |archive-date=9 April 2019 |access-date=28 June 2012 |publisher=Catholic Online}}</ref> 2005 දී, XVI වන බෙනඩික්ට් පාප් වහන්සේ, තෙරේසා ඩි ලොස් ඇන්ඩීස්ගෙන් පසු රටේ දෙවන ස්වදේශික රෝමානු කතෝලික සාන්තුවරයා බවට පත් වූ ඇල්බර්ටෝ හර්ටාඩෝව ශාන්තුවරයට පත් කරන ලදී.<ref>{{cite web |title=Las fechas del proceso de Canonización del Padre Hurtado |url=http://www.canonizacion.cl/cano_etapaPH.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080122033957/http://www.canonizacion.cl/cano_etapaPH.html |archive-date=22 January 2008 |access-date=9 January 2008 |language=es}}</ref> === භාෂා === [[File:Mapudungun.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Mapudungun.jpg|thumb|මාපුචේ භාෂාවෙන් සහ චිලී ස්පාඤ්ඤ භාෂාවෙන් ලියා ඇති චිලී හිතෝපදේශයකි. මෙහි භාවිතා වන මාපුඩුන්ගුන් හෝඩිය එකඟ වූ ප්‍රමිතියක් පිළිබිඹු නොකරයි. ඇත්ත වශයෙන්ම, මාපුචේ භාෂාව ලිවීම සඳහා දැනට භාවිතා කරන වෙනස් අක්ෂර තුනක් තිබේ.<ref>Montrul, Silvina. El Bilinguismo En El Mundo Hispanohablante. Hoboken: John Wiley & Sons Inc, 2013. p. 249</ref>]] The [[:en:Chilean_Spanish|Spanish spoken in Chile]] is distinctively accented and quite unlike that of neighboring South American countries because final syllables are often dropped, and some consonants have a soft pronunciation.{{clarify|reason=Which consonants and what kind of soft pronunciation?|date=April 2018}} Accent varies only very slightly from north to south; more noticeable are the differences in accent based on social class or whether one lives in the city or the country. That the Chilean population was largely formed in a small section at the center of the country and then migrated in modest numbers to the north and south helps explain this relative lack of differentiation, which was maintained by the national reach of radio, and now television, which also helps to diffuse and homogenize colloquial expressions. There are several indigenous languages spoken in Chile: [[:en:Mapudungun|Mapudungun]], [[:en:Aymara_language|Aymara]], [[:en:Rapa_Nui_language|Rapa Nui]], [[:en:Chilean_Sign_Language|Chilean Sign Language]] and (barely surviving) [[:en:Qawasqar_language|Qawasqar]] and [[:en:Yaghan_language|Yaghan]], along with non-indigenous German, Italian, English, Greek and [[:en:Chilean_Quechua|Quechua]]. After the Spanish conquest, Spanish took over as the [[:en:Lingua_franca|lingua franca]] and the indigenous languages have become minority languages, with some now extinct or close to extinction. චිලී භාෂාවේ කතා කරන ස්පාඤ්ඤ භාෂාව සුවිශේෂී ලෙස උච්චාරණය කර ඇති අතර අසල්වැසි දකුණු ඇමරිකානු රටවලට වඩා බෙහෙවින් වෙනස් ය, මන්ද අවසාන අක්ෂර බොහෝ විට අතහැර දමා ඇති අතර සමහර ව්‍යාංජනාක්ෂර මෘදු උච්චාරණයක් ඇත. [පැහැදීම ඇලසිය] උච්චාරණය උතුරේ සිට දකුණට ඉතා සුළු වශයෙන් පමණක් වෙනස් වේ; සමාජ පන්තිය හෝ නගරයේ හෝ රටේ ජීවත් වන්නේද යන්න මත පදනම්ව උච්චාරණයේ වෙනස්කම් වඩාත් කැපී පෙනේ. චිලී ජනගහනය බොහෝ දුරට රටේ මධ්‍යයේ කුඩා කොටසක පිහිටුවා ඇති අතර පසුව උතුරට සහ දකුණට සුළු සංඛ්‍යාවක් සංක්‍රමණය වීම මෙම සාපේක්ෂ විභේදනයේ ඌනතාවය පැහැදිලි කිරීමට උපකාරී වේ, එය ගුවන්විදුලියේ ජාතික ප්‍රවේශය සහ දැන් රූපවාහිනිය මගින් පවත්වා ගෙන යනු ලැබූ අතර එය වාචික ප්‍රකාශන විසුරුවා හැරීමට සහ සමජාතීය කිරීමට ද උපකාරී වේ.<ref name="countrystudies">{{cite web |date=31 March 1994 |title=Development and Breakdown of Democracy, 1830–1973 |url=http://countrystudies.us/chile/85.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110709014719/http://countrystudies.us/chile/85.htm |archive-date=9 July 2011 |access-date=21 April 2009 |work=Country Studies |publisher=Library of Congress}}</ref> චිලී භාෂාවේ කතා කරන ස්වදේශීය භාෂා කිහිපයක් තිබේ: මාපුඩුන්ගුන්, අයිමාරා, රාපා නුයි, චිලී සංඥා භාෂාව සහ (යන්තම් නොනැසී පවතින) කවාස්කාර් සහ යාගන්, ස්වදේශික නොවන ජර්මානු, ඉතාලි, ඉංග්‍රීසි, ග්‍රීක සහ කෙචුවා සමඟ. ස්පාඤ්ඤ ආක්‍රමණයෙන් පසු, ස්පාඤ්ඤ භාෂාව පොදු භාෂාව ලෙස බලයට පත් වූ අතර, ස්වදේශික භාෂා සුළුතර භාෂා බවට පත්ව ඇත, සමහරක් දැන් වඳ වී ගොස් හෝ වඳ වී යාමට ආසන්නයි.<ref>{{cite web |title=Ethnologue report for Chile |url=http://www.ethnologue.com/show_country.asp?name=CL |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20130203004338/http://www.ethnologue.com/show_country.asp?name=CL |archive-date=3 February 2013 |access-date=1 August 2011 |publisher=Ethnologue.com}}</ref> සෞඛ්‍ය අමාත්‍යාංශය ජාතික සෞඛ්‍ය අරමුදලේ (ෆොනාසා) කඩපත අධ්‍යාපනය German is still spoken to some extent in southern Chile, either in small countryside pockets or as a second language among the communities of larger cities. Through initiatives such as the [[:en:English_Opens_Doors|English Opens Doors Program]], the government made English mandatory for students in fifth grade and above in public schools. Most private schools in Chile start teaching English from kindergarten. Common English words have been absorbed and appropriated into everyday Spanish speech. ජර්මානු භාෂාව තවමත් දකුණු චිලියේ යම් දුරකට කතා කරයි,<ref>{{cite web |author=Oliver Zoellner |title=Oliver Zoellner &#124; Generating Samples of Ethnic Minorities in Chile |url=http://www.research-worldwide.de/article-chile2005.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20091202075142/http://www.research-worldwide.de/article-chile2005.html |archive-date=2 December 2009 |access-date=17 December 2009 |publisher=Research-worldwide.de}}</ref> කුඩා ගම්බද සාක්කුවල හෝ විශාල නගරවල ප්‍රජාවන් අතර දෙවන භාෂාවක් ලෙස. ඉංග්‍රීසි දොරවල් විවෘත කිරීමේ වැඩසටහන වැනි මුලපිරීම් හරහා, රජය රජයේ පාසල්වල පස්වන ශ්‍රේණියේ සහ ඊට වැඩි සිසුන් සඳහා ඉංග්‍රීසි අනිවාර්ය කළේය. චිලීයේ බොහෝ පෞද්ගලික පාසල් ළදරු පාසලෙන් ඉංග්‍රීසි ඉගැන්වීම ආරම්භ කරයි.<ref>{{cite web |title=Repeat after me: Hello, my name is |url=http://www.globalpost.com/dispatch/chile/090908/lack-english-proficiency |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20100811114741/http://www.globalpost.com/dispatch/chile/090908/lack-english-proficiency |archive-date=11 August 2010 |access-date=22 February 2010 |publisher=Globalpost.com}}</ref> පොදු ඉංග්‍රීසි වචන අවශෝෂණය කර එදිනෙදා ස්පාඤ්ඤ භාෂාවට ඇතුළත් කර ඇත.<ref>{{cite journal|last1=Sáez Godoy|first1=Leopoldo|date=2005|title=Anglicismos en el español de Chile|trans-title=Anglicisms in Chilean Spanish|journal=Atenea (Concepción)|language=es|issue=492|pages=171–177|doi=10.4067/S0718-04622005000200010|doi-access=free}}</ref> === සෞඛ්‍යය === [[File:Credencial_Fonasa.png|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Credencial_Fonasa.png|thumb|ජාතික සෞඛ්‍ය අරමුදලේ (ෆොනාසා) කාඩ්පත]] The [[:en:Ministry_of_Health_(Chile)|Ministry of Health]] (''Minsal'') is the cabinet-level administrative office in charge of planning, directing, coordinating, executing, controlling and informing the public health policies formulated by the President of Chile. The [[:en:Fondo_Nacional_de_Salud|National Health Fund]] (''Fonasa''), created in 1979, is the financial entity entrusted to collect, manage and distribute state funds for health in Chile. It is funded by the public. All employees pay 7% of their monthly income to the fund. Fonasa is part of the NHSS and has executive power through the [[:en:Ministry_of_Health_(Chile)|Ministry of Health (Chile)]]. Its headquarters are in [[:en:Santiago|Santiago]] and decentralized public service is conducted by various Regional Offices. More than 12 million beneficiaries benefit from Fonasa. Beneficiaries can also opt for more costly private insurance through [[:en:Isapre|Isapre]]. In the 2024 Global Hunger Index, Chile is one of 22 countries with a GHI score of less than 5. සෞඛ්‍ය අමාත්‍යාංශය (මිනිසල්) යනු චිලී ජනාධිපතිවරයා විසින් සකස් කරන ලද මහජන සෞඛ්‍ය ප්‍රතිපත්ති සැලසුම් කිරීම, මෙහෙයවීම, සම්බන්ධීකරණය, ක්‍රියාත්මක කිරීම, පාලනය කිරීම සහ දැනුම් දීම භාර කැබිනට් මට්ටමේ පරිපාලන කාර්යාලයයි. 1979 දී නිර්මාණය කරන ලද ජාතික සෞඛ්‍ය අරමුදල (ෆොනාසා) යනු චිලී හි සෞඛ්‍ය සඳහා රාජ්‍ය අරමුදල් රැස් කිරීම, කළමනාකරණය කිරීම සහ බෙදා හැරීම සඳහා පවරා ඇති මූල්‍ය ආයතනයයි. එය මහජනතාව විසින් අරමුදල් සපයනු ලැබේ. සියලුම සේවකයින් තම මාසික ආදායමෙන් 7% ක් අරමුදලට ගෙවයි.<ref>{{cite web |date= |title=¿Cuál es la cotización legal para salud de un trabajador activo y en qué plazo deben ser declaradas y pagadas? |url=http://www.supersalud.gob.cl/consultas/667/w3-article-2908.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210926171408/http://www.supersalud.gob.cl/consultas/667/w3-article-2908.html |archive-date=26 September 2021 |access-date=26 September 2021 |website=supersalud.gob.cl |publisher=[[Ministry of Health (Chile)|Superintendence of Health]]}}</ref> ෆොනාසා NHSS හි කොටසක් වන අතර සෞඛ්‍ය අමාත්‍යාංශය (චිලී) හරහා විධායක බලය ඇත. එහි මූලස්ථානය සන්තියාගෝ හි පිහිටා ඇති අතර විමධ්‍යගත රාජ්‍ය සේවය විවිධ ප්‍රාදේශීය කාර්යාල මගින් මෙහෙයවනු ලැබේ. ප්‍රතිලාභීන් මිලියන 12 කට වඩා ෆොනාසා වෙතින් ප්‍රතිලාභ ලබයි. ප්‍රතිලාභීන්ට ඉසැප්‍රේ හරහා වඩා මිල අධික පෞද්ගලික රක්ෂණයක් තෝරා ගත හැකිය. 2024 ගෝලීය කුසගින්න දර්ශකයේ, චිලී යනු 5 ට අඩු GHI ලකුණු ඇති රටවල් 22 න් එකකි.<ref>{{Cite web |title=Global Hunger Index Scores by 2024 GHI Rank |url=https://www.globalhungerindex.org/ranking.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220225183607/https://www.globalhungerindex.org/ranking.html |archive-date=25 February 2022 |access-date=2024-12-13 |website=Global Hunger Index (GHI) - peer-reviewed annual publication designed to comprehensively measure and track hunger at the global, regional, and country levels |language=en}}</ref> === අධ්‍යාපනය === [[File:Casa_Central_de_la_Universidad_de_Chile.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Casa_Central_de_la_Universidad_de_Chile.jpg|thumb|සන්තියාගෝ හි චිලී විශ්ව විද්‍යාලයේ කැසා සෙන්ට්‍රල්]] In Chile, education begins with [[:en:Preschool|preschool]] until the age of 5. [[:en:Primary_school|Primary school]] is provided for children between ages 6 and 13. Students then attend [[:en:Secondary_school|secondary school]] until graduation at age 17. Secondary education is divided into two parts: During the first two years, students receive a general education. Then, they choose a branch: scientific humanistic education, artistic education, or technical and professional education. Secondary school ends two years later on the acquirement of a certificate (licencia de enseñanza media). චිලීයේ, අධ්‍යාපනය ආරම්භ වන්නේ වයස අවුරුදු 5 දක්වා පෙර පාසලෙනි. වයස අවුරුදු 6 ත් 13 ත් අතර ළමුන් සඳහා ප්‍රාථමික පාසල සපයනු ලැබේ. ඉන්පසු සිසුන් වයස අවුරුදු 17 දී උපාධිය ලබා ගන්නා තෙක් ද්විතීයික පාසලට ඇතුළත් වේ. ද්විතීයික අධ්‍යාපනය කොටස් දෙකකට බෙදා ඇත: පළමු වසර දෙක තුළ සිසුන් සාමාන්‍ය අධ්‍යාපනයක් ලබා ගනී. ඉන්පසු, ඔවුන් ශාඛාවක් තෝරා ගනී: විද්‍යාත්මක මානවවාදී අධ්‍යාපනය, කලාත්මක අධ්‍යාපනය හෝ තාක්ෂණික හා වෘත්තීය අධ්‍යාපනය. ද්විතීයික පාසල වසර දෙකකට පසු සහතිකයක් (ලයිසන්සියා ඩි එන්සෙසාන්සා මාධ්‍ය) ලබා ගැනීමෙන් අවසන් වේ.<ref>{{Cite web |title=Chile |url=https://unevoc.unesco.org/home/Dynamic+TVET+Country+Profiles/country=CHL |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140429204820/http://www.unevoc.unesco.org/worldtvetdatabase1.php?ct=CHL |archive-date=29 April 2014 |access-date=29 April 2014 |website=UNESCO International Centre for Technical and Vocational Education and Training |series=TVET Country Profiles}}</ref> චිලී අධ්‍යාපනය ධනයෙන් වෙන් කර ඇත්තේ තට්ටු තුනක පද්ධතියක ය - පාසල්වල ගුණාත්මකභාවය සමාජ ආර්ථික පසුබිම් පිළිබිඹු කරයි: * බොහෝ දුරට නොමිලේ සහ නරකම අධ්‍යාපන ප්‍රතිඵල ඇති, බොහෝ දුරට දුප්පත් සිසුන් සහභාගී වන නගර පාසල් (colegios municipales); * මැද ආදායම් ලබන සිසුන් සහභාගී වන සහ සාමාන්‍යයෙන් මධ්‍යම මට්ටමේ ප්‍රතිඵල ලබා ගන්නා ශිෂ්‍යයාගේ පවුල විසින් ගෙවනු ලබන ගාස්තු මගින් අතිරේක කළ හැකි රජයෙන් යම් මුදලක් ලබා ගන්නා සහනාධාර සහිත පාසල්; සහ * නිරන්තරයෙන් හොඳම ප්‍රතිඵල ලබා ගන්නා සම්පූර්ණයෙන්ම පෞද්ගලික පාසල්. බොහෝ පෞද්ගලික පාසල් මධ්‍ය කුටුම්භ ආදායමෙන් 0,5 සිට 1 දක්වා පැමිණීමේ ගාස්තු අය කරයි.<ref>{{cite web |date=30 December 2013 |title=Mensualidad de los colegios con los mejores puntajes en la PSU supera los mil |url=http://www.emol.com/noticias/nacional/2013/12/30/637336/mensualidad-en-colegios-top-10-en-la-psu-supera-los-250-mil.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140719000507/http://www.emol.com/noticias/nacional/2013/12/30/637336/mensualidad-en-colegios-top-10-en-la-psu-supera-los-250-mil.html |archive-date=19 July 2014 |access-date=18 July 2014 |publisher=Emol.com}}</ref> ද්විතීයික පාසල සාර්ථකව අවසන් වූ පසු, සිසුන්ට උසස් අධ්‍යාපනයට ඉදිරියට යා හැකිය. චිලී හි උසස් අධ්‍යාපන පාසල් චිලී සාම්ප්‍රදායික විශ්ව විද්‍යාල වලින් සමන්විත වන අතර ඒවා රාජ්‍ය විශ්ව විද්‍යාල හෝ පෞද්ගලික විශ්ව විද්‍යාල ලෙස බෙදා ඇත. වෛද්‍ය විද්‍යාල ඇති අතර යුනිවර්සිඩෑඩ් ඩියාගෝ පෝටලේස් යන දෙකම යේල් විශ්ව විද්‍යාලය සමඟ හවුල්කාරිත්වයකින් නීති විද්‍යාල පිරිනමයි.<ref>{{cite web |title=Program in Chile &#124; Yale Law School |url=http://www.law.yale.edu/linkageinchili.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20131224103311/http://www.law.yale.edu/linkageinchili.htm |archive-date=24 December 2013 |access-date=22 December 2013 |publisher=Law.yale.edu}}</ref> == යොමු කිරීම් == fslbwlo6jn24ff1cf6n087dz6x0fi28 750379 750378 2025-06-23T08:56:31Z BuddhikaW88 37808 /* භාෂා */ 750379 wikitext text/x-wiki චිලීහි 2017 සංගණනයේදී ජනගහනය 17,574,003 ක් වාර්තා විය. උපත් අනුපාතය පහත වැටීම හේතුවෙන් එහි ජනගහන වර්ධන අනුපාතය 1990 සිට අඩු වෙමින් පවතී.<ref>{{cite web |title=Anuario Estadísticas Vitales 2003 |url=http://www.ine.cl/canales/chile_estadistico/demografia_y_vitales/estadisticas_vitales/pdf/anuarios/vitales2003.zip |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200501215449/https://www.ine.cl/canales/chile_estadistico/demografia_y_vitales/estadisticas_vitales/pdf/anuarios/vitales2003.zip |archive-date=1 May 2020 |access-date=30 May 2008 |publisher=Instituto National de Estadísticas}}</ref> 2050 වන විට ජනගහනය ආසන්න වශයෙන් මිලියන 20.2 ක් දක්වා ළඟා වනු ඇතැයි අපේක්ෂා කෙරේ.<ref>{{cite web |title=Chile: Proyecciones y Estimaciones de Población. Total País 1950–2050 |url=http://www.ine.cl/canales/chile_estadistico/demografia_y_vitales/proyecciones/Informes/Microsoft%20Word%20-%20InforP_T.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20091230181515/http://www.ine.cl/canales/chile_estadistico/demografia_y_vitales/proyecciones/Informes/Microsoft%20Word%20-%20InforP_T.pdf |archive-date=30 December 2009 |publisher=Instituto National de Estadísticas}}</ref> === පෙරටුගාමීන් සහ ජනවාර්ගිකත්වය === [[File:Ministro_Osorio_entrega_terreno_a_Comunidad_Mapuche_Lorenzo_Quintrileo_de_Tirúa.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Ministro_Osorio_entrega_terreno_a_Comunidad_Mapuche_Lorenzo_Quintrileo_de_Tir%C3%BAa.jpg|thumb|ටිරුවාහි මාපුචේ කාන්තාවන්]] [[File:Misa_por_Chile_-_Banderas.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Misa_por_Chile_-_Banderas.jpg|thumb|චිලී කොඩි අතැති චිලී ජාතිකයන්]] මෙක්සිකෝවේ ජාතික ස්වයං පාලන විශ්ව විද්‍යාලයේ මෙක්සිකානු මහාචාර්ය ෆ්‍රැන්සිස්කෝ ලිස්කානෝ ඇස්තමේන්තු කළේ චිලී ජාතිකයන්ගෙන් 52.7% ක් සුදු ජාතිකයන්, 39.3% ක් මෙස්ටිසෝ ජාතිකයන් සහ 8% ක් ඇමරිකානු ඉන්දියානුවන් බවයි.<ref>{{cite journal|last1=Lizcano Fernández|first1=Francisco|date=August 2005|title=Composición Étnica de las Tres Áreas Culturales del Continente Americano al Comienzo del Siglo XXI|trans-title=Ethnic Composition of the Three Cultural Areas of the American Continent at the Beginning of the 21st Century|url=http://www.scielo.org.mx/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S1405-14352005000200185|url-status=live|journal=Convergencia|language=es|volume=12|issue=38|pages=185–232|archive-url=https://web.archive.org/web/20220922054604/https://www.scielo.org.mx/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S1405-14352005000200185|archive-date=22 September 2022|access-date=23 November 2020}}</ref> එන්සයික්ලොපීඩියා බ්‍රිටැනිකාට අනුව, 2002 වසර වන විට, චිලී ජාතිකයන්ගෙන් 22% ක් පමණක් සුදු ජාතිකයින් වූ අතර 72% ක් මෙස්ටිසෝ විය.<ref>{{Cite web |date=2024-12-10 |title=Chile - Indigenous, Mestizo, European {{!}} Britannica |url=https://www.britannica.com/place/Chile/People |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20241204141156/https://www.britannica.com/place/Chile/People |archive-date=4 December 2024 |access-date=2024-12-11 |website=www.britannica.com |language=en}}</ref> 1984 දී, චිලී හි මහජන සෞඛ්‍ය අධ්‍යයන සඳහා වන සමාජීය ජානමය යොමු රාමුව යන මාතෘකාව යටතේ චිලී හි රිවිස්ටා ඩි පීඩියාට්‍රියා ඩි චිලී අධ්‍යයනයකින් 67.9% යුරෝපීය සහ 32.1% ස්වදේශික ඇමරිකානුවන්ගේ මුතුන් මිත්තන් තීරණය කරන ලදී.<ref name="Valenzuela, 1984">{{cite journal|last1=Valenzuela|first1=C.|date=1984|title=Marco de referencia sociogenético para los estudios de Salud Pública en Chile|trans-title=Sociogenetic reference limits for public health studies in Chile|journal=Revista Chilena de Pediatría|language=es|volume=55|issue=2|pages=123–127|pmid=6473850|s2cid=162443939}}</ref><ref name="Vanegas et al, 2008">{{cite journal|last1=Vanegas L|first1=Jairo|last2=Villalón C|first2=Marcelo|last3=Valenzuela Y|first3=Carlos|date=May 2008|title=Ethnicity and race as variables in epidemiological research about inequity|journal=Revista médica de Chile|volume=136|issue=5|pages=637–644|doi=10.4067/S0034-98872008000500014|pmid=18769813|doi-access=free}}</ref> 1994 දී, ජීව විද්‍යාත්මක අධ්‍යයනයකින් චිලී සංයුතිය 64% යුරෝපීය සහ 35% ඇමරින්දියන් බව තීරණය කරන ලදී.<ref name="Cruz-Coke">{{cite journal|last=Cruz-Coke|first=Ricardo|year=1994|title=Genetic epidemiology of single gene defects in Chile|journal=Facultad de Medicina de la Universidad de Chile|location=Santiago de Chile|volume=31|issue=9|pages=702–706|doi=10.1136/jmg.31.9.702|pmc=1050080|pmid=7815439}}</ref> කැන්ඩෙලා ව්‍යාපෘතියේ මෑත කාලීන අධ්‍යයනයෙන් තහවුරු වූයේ චිලී හි ජාන සංයුතිය යුරෝපීය සම්භවයක් ඇති 52% ක් වන අතර, ජෙනෝමයෙන් 44% ක් ස්වදේශික ඇමරිකානුවන්ගෙන් (ඇමරින්දියන්) සහ 4% ක් අප්‍රිකාවෙන් පැමිණෙන අතර, චිලී ප්‍රධාන වශයෙන් මෙස්ටිසෝ රටක් බවට පත් කරමින් ජනගහනයෙන් අඩක් තුළ අප්‍රිකානු සම්භවයක් ඇති බවට සලකුණු ඇත.<ref>{{cite web |date=19 August 2013 |title=Estudio genético en chilenos muestra desconocida herencia africana &#124; El Dínamo |url=http://www.eldinamo.cl/2013/08/19/estudio-genetico-en-chilenos-muestra-desconocida-herencia-africana/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20140706180053/http://www.eldinamo.cl/2013/08/19/estudio-genetico-en-chilenos-muestra-desconocida-herencia-africana/ |archive-date=6 July 2014 |access-date=22 December 2013 |publisher=Eldinamo.cl}}</ref> දකුණු ඇමරිකානු රටවල් කිහිපයක බ්‍රසීලියා විශ්ව විද්‍යාලය විසින් සිදු කරන ලද තවත් ජානමය අධ්‍යයනයකින් චිලී සඳහා සමාන ජාන සංයුතියක් පෙන්නුම් කරන අතර, යුරෝපීය දායකත්වය 51.6% ක්, ඇමරිකානු ඉන්දියානු දායකත්වය 42.1% ක් සහ අප්‍රිකානු දායකත්වය 6.3% ක් වේ.<ref name="UB">{{cite thesis|last1=Godinho|first1=Neide Maria de Oliveira|title=O impacto das migrações na constituição genética de populações latino-americanas|trans-title=The impact of migration on the genetic makeup of Latin American populations|language=pt|date=2008|url=https://repositorio.unb.br/handle/10482/5542|access-date=23 November 2020|archive-date=12 November 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20201112044147/https://repositorio.unb.br/handle/10482/5542|url-status=live}}</ref> 2015 දී, තවත් අධ්‍යයනයකින් යුරෝපීය 57% ක්, ස්වදේශික ඇමරිකානු 38% ක් සහ අප්‍රිකානු 2.5% ක් තුළ ජාන සංයුතිය ස්ථාපිත කරන ලදී.<ref>{{cite journal|last=Homburger|first=Julian|display-authors=et al|year=2015|title=Genomic Insights into the Ancestry and Demographic History of South America|journal=[[PLOS Genetics]]|volume=11|issue=12|at=1005602|doi=10.1371/journal.pgen.1005602|pmc=4670080|pmid=26636962|doi-access=free}}</ref> චිලී විශ්ව විද්‍යාලයේ මහජන සෞඛ්‍ය පොත් පිංචක සඳහන් වන්නේ ජනගහනයෙන් 35% ක් කොකේසියානු සම්භවයක් ඇති බවයි; "ප්‍රධාන වශයෙන් සුදු" මෙස්ටිසෝවරු මුළු 65% ක් ලෙස ඇස්තමේන්තු කර ඇති අතර, ස්වදේශික ඇමරිකානුවන් (අමරින්ඩියන්වරු) ඉතිරි 5% න් සමන්විත වේ.<ref name="UC">{{cite web |title=5.2.6. Estructura racial |url=http://mazinger.sisib.uchile.cl/repositorio/lb/ciencias_quimicas_y_farmaceuticas/medinae/cap2/5b6.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20071016124831/http://mazinger.sisib.uchile.cl/repositorio/lb/ciencias_quimicas_y_farmaceuticas/medinae/cap2/5b6.html |archive-date=16 October 2007 |access-date=26 August 2007 |work=La Universidad de Chile}} ([http://mazinger.sisib.uchile.cl/repositorio/lb/ciencias_quimicas_y_farmaceuticas/medinae/ Main page] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090916211140/http://mazinger.sisib.uchile.cl/repositorio/lb/ciencias_quimicas_y_farmaceuticas/medinae/|date=16 September 2009}})</ref> ජානමය සලකා බැලීම් තිබියදීත්, බොහෝ චිලී ජාතිකයන්, විමසුවහොත්, සුදු ජාතිකයන් ලෙස ස්වයං-හඳුනා ගනු ඇත. 2011 ලතින් බැරමෙට්‍රෝ සමීක්ෂණය චිලී හි ප්‍රතිචාර දැක්වූවන්ගෙන් විමසුවේ ඔවුන් තමන් අයත් වන්නේ කුමන ජාතියටදැයි සලකන බවයි. බොහෝ දෙනෙක් "සුදු" (59%) ලෙස පිළිතුරු දුන් අතර, 25% ක් "මෙස්ටිසෝ" යැයි පැවසූ අතර 8% ක් "ස්වදේශික" ලෙස ස්වයං-වර්ගීකරණය කළහ.<ref>{{cite web |title=Informe Latinobarómetro 2011 |url=http://www.latinobarometro.org/latino/LATContenidos.jsp |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20160113084058/http://www.latinobarometro.org/latino/LATContenidos.jsp |archive-date=13 January 2016 |access-date=13 July 2013 |publisher=Latinobarometro.org}}</ref> 2002 ජාතික මත විමසුමකින් හෙළි වූයේ චිලී ජාතිකයන්ගෙන් බහුතරයක් (43.4%) හෝ ඊට වැඩි ප්‍රමාණයක් (8.3%) "ස්වදේශික රුධිරය" ඇති බව විශ්වාස කළ අතර, 40.3% ක් ප්‍රතිචාර දැක්වූයේ ඔවුන්ට කිසිවක් නොමැති බවයි.<ref>{{cite web |date=July 2002 |title=Encuesta CEP, Julio 2002 |url=http://www.cepchile.cl/enc_encuestas.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130429001707/http://www.cepchile.cl/enc_encuestas.html |archive-date=29 April 2013 |access-date=18 May 2012 |language=es}}</ref> චිලී යනු ආදිවාසීන් පිළිබඳ එකම බැඳීමක් ඇති ජාත්‍යන්තර නීතිය වන 1989 ආදිවාසී සහ ගෝත්‍රික ජනතා සම්මුතියට අත්සන් කර අනුමත කළ රටවල් 22 න් එකකි.<ref>{{cite web |date=9 January 2004 |title=ILOLEX: submits English query |url=http://www.ilo.org/ilolex/cgi-lex/ratifce.pl?C169 |url-status=dead |archive-url=http://arquivo.pt/wayback/20091225170052/http://www.ilo.org/ilolex/cgi-lex/ratifce.pl?C169 |archive-date=25 December 2009 |publisher=Ilo.org}}</ref> එය 1989 දී ජාත්‍යන්තර කම්කරු සංවිධානයේ (ILO) සම්මුතිය 169 ලෙස සම්මත කරන ලදී. 2008 දී චිලී එය අනුමත කළේය. 2009 නොවැම්බර් මාසයේදී චිලී අධිකරණ තීන්දුවක්, ස්වදේශික අයිතිවාසිකම් පිළිබඳ සන්ධිස්ථාන තීන්දුවක් ලෙස සලකනු ලැබූ අතර, සම්මුතිය භාවිතා කළේය. අයිමාරා ජල අයිතිවාසිකම් පිළිබඳ ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණ තීන්දුව, පොසෝ ඇල්මොන්ටේ විනිශ්චය සභාව සහ ඉක්වික් අභියාචනාධිකරණය යන දෙකෙහිම තීන්දු තහවුරු කළ අතර චිලී හි ILO සම්මුතිය 169 හි පළමු අධිකරණමය යෙදුම සනිටුහන් කරයි.<ref>{{cite web |date=30 November 2009 |title=Chile's Supreme Court Upholds Indigenous Water Use Rights |url=http://www.santiagotimes.cl/index.php?option=com_content&view=article&id=17739:chiles-supreme-court-upholds-indigenous-water-use-rights&catid=19:other&Itemid=142 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20100303200719/http://www.santiagotimes.cl/index.php?option=com_content&view=article&id=17739:chiles-supreme-court-upholds-indigenous-water-use-rights&catid=19:other&Itemid=142 |archive-date=3 March 2010 |access-date=2 March 2010 |work=The Santiago Times}}</ref> මුල්ම යුරෝපීය සංක්‍රමණිකයන් 16 වන සියවසේ පැමිණි ස්පාඤ්ඤ යටත් විජිතවාදීන් විය.<ref>{{Cite web |title=Osasuna Saila - Eusko Jaurlaritza |url=https://www.euskadi.eus/eusko-jaurlaritza/osasun-saila/hasiera/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210410191534/https://www.euskadi.eus/eusko-jaurlaritza/osasun-saila/hasiera/ |archive-date=10 April 2021 |access-date=1 April 2021 |website=Euskadi.eus |language=Basque}}</ref> මධ්‍යම චිලීයේ ඇමරින්ඩියන් ජනගහනය යටත් විජිත යුගයේ ආරම්භයේ දී ස්පාඤ්ඤ පදිංචිකරුවන්ගේ ජනගහනයට අවශෝෂණය කර අද චිලී හි පවතින විශාල මෙස්ටිසෝ ජනගහනය ඇති කළේය; මෙස්ටිසෝවරු නූතන මධ්‍යම හා පහළ පන්ති නිර්මාණය කරති. 18 වන සහ 19 වන සියවස් වලදී, බොහෝ බාස්ක්වරු චිලීයට පැමිණි අතර එහිදී ඔවුන් කැස්ටිලියානු සම්භවයක් ඇති ප්‍රභූන් සමඟ ඒකාබද්ධ වූහ. පශ්චාත් යටත් විජිත චිලී කිසි විටෙකත් සංක්‍රමණිකයින් සඳහා විශේෂයෙන් ආකර්ශනීය ගමනාන්තයක් නොවීය, එහි දුරස්ථභාවය සහ යුරෝපයෙන් දුරස්ථභාවය හේතුවෙන්.<ref name="Euzko">{{cite web |author=Waldo Ayarza Elorza |title=De los Vascos, Oñati y los Elorza |url=http://www.euzkoetxeachile.cl/libros/04-De%20los%20Vascos%20Onati%20y%20los%20Elorza-2.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130819165814/http://www.euzkoetxeachile.cl/libros/04-De%20los%20Vascos%20Onati%20y%20los%20Elorza-2.pdf |archive-date=19 August 2013 |access-date=13 July 2013 |pages=59, 65, 66}}</ref><ref name="HistoriaContemporaneaDeChile">{{cite book |last1=Salazar Vergara |first1=Gabriel |title=Historia contemporánea de Chile: Actores, identidad y movimiento. II |last2=Pinto |first2=Julio |publisher=[[Lom Ediciones]] |year=1999 |isbn=978-956-282-174-2 |pages=76–81 |chapter=La Presencia Inmigrante |access-date=14 July 2013 |chapter-url=https://books.google.com/books?id=Vyx8JQtvU78C&pg=PA78 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020127/https://books.google.com/books?id=Vyx8JQtvU78C&pg=PA78 |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> යුරෝපීයයන් මැගෙලන් සමුද්‍ර සන්ධිය හරහා දිගු ගමනක් යාම හෝ ඇන්ඩීස් තරණය කිරීම වෙනුවට ඔවුන්ගේ මව්බිමට සමීප රටවල රැඳී සිටීමට කැමැත්තක් දැක්වූහ.<ref name="Euzko" /> යුරෝපීය සංක්‍රමණය චිලීයේ ජනවාර්ගික සංයුතියේ සැලකිය යුතු වෙනසක් ඇති කළේ නැත, මැගෙලන් කලාපය හැර.<ref name="C1907">{{cite web |date=1907 |title=Memoria presentada al Supremo Gobierno por la Comision Central del Censo |url=http://www.ine.cl/canales/usuarios/cedoc_online/censos/pdf/censo_1907.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090919222206/http://www.ine.cl/canales/usuarios/cedoc_online/censos/pdf/censo_1907.pdf |archive-date=19 September 2009 |access-date=13 February 2013 |language=es}}</ref> චිලීයට පැමිණි එකම ප්‍රධාන යුරෝපීය සංක්‍රමණික කණ්ඩායම ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයන් වූ අතර,<ref name="Euzko" /> ආර්ජන්ටිනාවට හෝ බ්‍රසීලයට වැනි මහා පරිමාණ සංක්‍රමණ කිසිදා සිදු නොවීය.<ref name="HistoriaContemporaneaDeChile" /> 1851 සහ 1924 අතර කාලය තුළ, චිලීයට ලතින් ඇමරිකාවට යුරෝපීය සංක්‍රමණයෙන් ලැබුණේ 0.5% ක් පමණි, ආර්ජන්ටිනාවට 46% ක්, බ්‍රසීලයට 33% ක්, කියුබාවට 14% ක් සහ උරුගුවේට 4% ක් විය.<ref name="Euzko" /> කෙසේ වෙතත්, චිලී සමාජයේ සංක්‍රමණිකයන් සැලකිය යුතු කාර්යභාරයක් ඉටු කර ඇති බව අවිවාදිතය.<ref name="HistoriaContemporaneaDeChile" /> 19 වන සහ 20 වන සියවස් වලදී චිලී වෙත සංක්‍රමණිකයන් පැමිණියේ ප්‍රංශය,<ref>{{cite journal|last=Parvex|first=R.|date=2014|title=Le Chili et les mouvements migratoires|url=https://journals.openedition.org/hommesmigrations/2720|url-status=live|journal=Hommes & Migrations|issue=Nº 1305|pages=71–76|doi=10.4000/hommesmigrations.2720|archive-url=https://web.archive.org/web/20200801043210/https://journals.openedition.org/hommesmigrations/2720|archive-date=1 August 2020|access-date=21 July 2020|doi-access=free}}</ref> මහා බ්‍රිතාන්‍යය,<ref name="Británicos, 700.000">{{cite web |author=Jorge Sanhueza Aviléz |title=Historia de Chile: Otros Artículos. Británicos y Anglosajones en Chile durante el siglo XIX |url=http://www.biografiadechile.cl/detalle.php?IdContenido=1673&IdCategoria=91&IdArea=488&TituloPagina=Historia%20de%20Chile |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20201112003642/http://www.biografiadechile.cl/detalle.php?IdContenido=1673 |archive-date=12 November 2020 |access-date=16 March 2012 |publisher=Biografía de Chile}}</ref> ජර්මනිය,<ref name="Alemanes, 500.000">{{cite news|url=http://www.dw.de/alemanes-en-chile-entre-el-pasado-colono-y-el-presente-empresarial/a-14958983-1|title=Alemanes en Chile: entre el pasado colono y el presente empresarial|author=Victoria Dannemann|access-date=21 July 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20150501162120/http://www.dw.de/alemanes-en-chile-entre-el-pasado-colono-y-el-presente-empresarial/a-14958983-1|archive-date=1 May 2015|publisher=Deustche-Welle|url-status=live}}</ref> සහ ක්‍රොඒෂියාව,<ref name="Croatas, 400.000">{{cite web |title=Inmigración a Chile |url=http://www.domovina.cl/inmigrantes-otras.php |archive-url=https://web.archive.org/web/20150702225324/http://www.domovina.cl/inmigrantes-otras.php |archive-date=2 July 2015 |publisher=Domivina}}</ref> යනාදී රටවලින් ය. විවිධ යුරෝපීය ජනවාර්ගික කණ්ඩායම්වලින් පැවත එන්නන් බොහෝ විට චිලී හි අන්තර් විවාහ වෙති. මෙම අන්තර් විවාහය සහ සංස්කෘතීන් සහ ජාතීන් මිශ්‍ර කිරීම චිලී මධ්‍යම සහ ඉහළ පන්තිවල වර්තමාන සමාජය සහ සංස්කෘතිය හැඩගැස්වීමට උපකාරී වී ඇත.<ref name="deia.com">{{cite web |date=22 May 2008 |title=entrevista al Presidente de la Cámara vasca |url=http://www.deia.com/es/impresa/2008/05/22/bizkaia/ekonomia/469496.php |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090511001812/http://www.deia.com/es/impresa/2008/05/22/bizkaia/ekonomia/469496.php |archive-date=11 May 2009 |publisher=Deia.com}}</ref> එසේම, චිලී ජනගහනයෙන් ආසන්න වශයෙන් 500,000 ක් පූර්ණ හෝ අර්ධ පලස්තීන සම්භවයක් ඇති අය වන අතර,<ref>{{cite web |date=7 April 2003 |title=Chile: Palestinian refugees arrive to warm welcome |url=http://www.adnkronos.com/AKI/English/CultureAndMedia/?id=1.0.2050534508 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20171124194143/http://www1.adnkronos.com/AKI/English/CultureAndMedia/?id=1.0.2050534508 |archive-date=24 November 2017 |access-date=29 October 2009 |publisher=Adnkronos.com}}</ref><ref>{{cite web |title=500,000 descendientes de primera y segunda generación de palestinos en Chile |url=http://laventana.casa.cult.cu/modules.php?name=News&file=article&sid=514 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090722073846/http://laventana.casa.cult.cu/modules.php?name=News&file=article&sid=514 |archive-date=22 July 2009 |access-date=13 July 2013 |publisher=Laventana.casa.cult.cu}}</ref> සහ අරාබි සම්භවයක් ඇති අය 800,000 කි.<ref name="Oriente próximo, 800.000, Palestinos, 500.000">{{cite news|url=http://www.ibtimes.com/arabs-andes-chile-unlikely-long-term-home-large-palestinian-community-1449718|title=Arabs in the Andes? Chile, The Unlikely Long-Term Home of a Large Palestinian Community|author=Ghosh P.|work=International Business Times|access-date=29 September 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20210423212551/https://www.ibtimes.com/arabs-andes-chile-unlikely-long-term-home-large-palestinian-community-1449718|archive-date=23 April 2021|url-status=live}}</ref> චිලී හි දැනට ලතින් ඇමරිකානු සංක්‍රමණිකයන් මිලියන 1.5 ක් සිටින අතර, ප්‍රධාන වශයෙන් වෙනිසියුලාව, පේරු, හයිටි, කොලොම්බියාව, බොලිවියාව සහ ආර්ජන්ටිනාව යන රටවලින් පැමිණේ; 2019 දී මුළු ජනගහනයෙන් 8% ක්, පැවත එන්නන් ගණන් නොගෙන.<ref name="INE-DEM, 2019">[https://www.ine.cl/prensa/2020/03/12/seg%C3%BAn-estimaciones-la-cantidad-de-personas-extranjeras-residentes-habituales-en-chile-bordea-los-1-5-millones-al-31-de-diciembre-de-2019 Estimación de Población Extranjera en Chile, al 31 de diciembre de 2019] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20220504115042/https://www.ine.cl/prensa/2020/03/12/seg%C3%BAn-estimaciones-la-cantidad-de-personas-extranjeras-residentes-habituales-en-chile-bordea-los-1-5-millones-al-31-de-diciembre-de-2019|date=4 May 2022}}, del Departamento de Extranjería y Migración (DEM) del Instituto Nacional de Estadísticas de Chile (INE), pp. 21. Retrieved 29 Juny 2020.</ref><ref>{{cite web |title=Chile: Moving Towards a Migration Policy |url=http://www.migrationinformation.org/Profiles/display.cfm?ID=199 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140215080515/http://migrationinformation.org/Profiles/display.cfm?ID=199 |archive-date=15 February 2014 |access-date=1 August 2011 |publisher=Migrationinformation.org}}</ref> 2002 ජාතික සංගණනයට අනුව, 1992 සිට චිලියේ විදේශීය-උපන් ජනගහනය 75% කින් වැඩි වී ඇත.<ref>{{cite web |last=Landaburu |first=Juan |date=24 June 2007 |title=El debate sobre la inmigración ilegal se extiende a la región |url=http://www.lanacion.com.ar/nota.asp?nota_id=920108 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090213112339/http://www.lanacion.com.ar/nota.asp?nota_id=920108 |archive-date=13 February 2009 |access-date=31 December 2008 |work=[[La Nación]]}}</ref> 2021 නොවැම්බර් වන විට, ලතින් ඇමරිකාවේ වෙනත් තැන්වල සිට චිලී රටට ඇතුළු වන පුද්ගලයින් සංඛ්‍යාව පසුගිය දශකය තුළ ශීඝ්‍රයෙන් වර්ධනය වී ඇති අතර, පසුගිය වසර තුන තුළ මිලියන 1.5 දක්වා තුන් ගුණයකින් වැඩි වී ඇති අතර, හයිටියේ (ආසන්න වශයෙන් 180,000) සහ වෙනිසියුලාවේ (ආසන්න වශයෙන් 460,000) මානුෂීය අර්බුද හේතුවෙන් පැමිණීම් සිදු වී ඇත.<ref>{{Cite web |date=20 November 2021 |title=Chilean Election Unlikely to Halt New Barriers to Immigration |url=https://globalriskinsights.com/2021/11/chilean-election-unlikely-to-halt-new-barriers-to-immigration/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20211121064647/https://globalriskinsights.com/2021/11/chilean-election-unlikely-to-halt-new-barriers-to-immigration/ |archive-date=21 November 2021 |access-date=21 November 2021 |work=Global Risk Insights}}</ref> === නාගරිකකරණය === රටේ ජනගහනයෙන් 85% ක් පමණ නාගරික ප්‍රදේශවල ජීවත් වන අතර 40% ක් මහා සන්තියාගෝ හි ජීවත් වෙති. 2002 සංගණනයට අනුව විශාලතම සමූහකරණයන් වන්නේ මිලියන 5.6 ක ජනතාවක් සිටින මහා සන්තියාගෝ, 861,000 ක් සිටින මහා කන්සෙප්සියන් සහ 824,000 ක් සිටින මහා වල්පරයිසෝ ය.<ref>{{cite web |title=List of Chilean cities |url=http://www.observatoriourbano.cl/indurb/pre_ciudades.asp?id_user=0&idComCiu=0 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160304031912/http://www.observatoriourbano.cl/indurb/pre_ciudades.asp?id_user=0&idComCiu=0 |archive-date=4 March 2016 |publisher=Observatorio Urbano, Ministerio de Vivienda y Urbanismo de Chile}}</ref> {{Largest cities of Chile}} === ආගම === {{bar box|title=Religious background in Chile (2012 Census)<ref name=CIA>{{Cite CIA World Factbook|country=Chile|access-date=29 January 2017}}</ref><ref name=CENSUS2012>{{cite web|url=https://www.cooperativa.cl/noticias/site/artic/20130425/asocfile/20130425190105/resultados_censo_2012_poblacion_vivienda_tomosiyii.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20140415043914/http://www.cooperativa.cl/noticias/site/artic/20130425/asocfile/20130425190105/resultados_censo_2012_poblacion_vivienda_tomosiyii.pdf |archive-date=15 April 2014 |url-status=live|title=Resultados XVIII Censo de Población|date=2012}}</ref>|titlebar=#ddd|left1=Religion|right1=Percent|float=right|bars={{bar percent|[[Catholic Church]]|DarkBlue|66.7}} {{bar percent|[[Protestantism]]|Skyblue|16.4}} {{bar percent|[[Irreligion|No religion]]|grey|11.5}} {{bar percent|Others|Orange|4.5}} {{bar percent|Unspecified|Black|1.1}}}} [[File:Catedral_Metropolitana_de_Santiago_2012-09-01_10-05-15.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Catedral_Metropolitana_de_Santiago_2012-09-01_10-05-15.jpg|thumb|1748 සහ 1906 අතර ඉදිකරන ලද සන්තියාගෝ මෙට්‍රොපොලිටන් ආසන දෙව්මැදුර]] [[File:Iglesia_de_Achao_-_fachada.JPG|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Iglesia_de_Achao_-_fachada.JPG|thumb|267x267පික්|18 වන සියවසේ ඉදිකරන ලද සහ දැන් යුනෙස්කෝ ලෝක උරුම අඩවියක් වන අචාඕහි සැන්ටා මාරියා ද ලොරෙටෝ පල්ලිය.]] ඓතිහාසික වශයෙන්, 16 වන සියවසේ ස්පාඤ්ඤ ආක්‍රමණයට පෙර චිලීයේ ආදිවාසී ජනතාව විවිධ ආගම් නිරීක්ෂණය කළහ. ස්පාඤ්ඤ පාලනය සහ චිලී නිදහසේ පළමු සියවස තුළ, කතෝලික පල්ලිය රටේ බලවත්ම ආයතනවලින් එකකි. 19 වන සියවසේ අගභාගයේදී, ලිබරල් ප්‍රතිපත්ති (ඊනියා ලේයිස් ලයිකාස් හෝ "ගිහි නීති") පූජක පක්ෂයේ බලපෑම අඩු කිරීමට පටන් ගත් අතර 1925 දී නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවක් ප්‍රකාශයට පත් කිරීමත් සමඟ පල්ලිය සහ රාජ්‍යය වෙන් කිරීම ස්ථාපිත විය.<ref>{{Cite book |last=H. |first=Smith, Brian |title=The Church and Politics in Chile Challenges to Modern Catholicism. |date=2014 |publisher=Princeton University Press |isbn=978-1-4008-5697-8 |oclc=1170509102}}</ref> 2012 වන විට, චිලී ජනගහනයෙන් වයස අවුරුදු 15 ට වැඩි 66.6%<ref name="censo.cl">{{cite web |date=7 September 2015 |title=Population 15 years of age or older, by religion, region, sex and age groups. (censused population) |url=http://plazapublica.cl/wp-content/uploads/658799.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20170207182725/http://plazapublica.cl/wp-content/uploads/658799.pdf |archive-date=7 February 2017 |access-date=23 March 2018 |language=es |format=.pdf}}</ref> ක් රෝමානු කතෝලික පල්ලියට අනුගත වන බව ප්‍රකාශ කළ අතර, එය 2002 සංගණනයේදී වාර්තා වූ 70%<ref>7,853,428 out of 11,226,309 people over 15 years of age. {{cite web |title=Population 15 years of age or older, by religion, administrative division, sex and age groups |url=http://www.ine.cl/cd2002/cuadros/6/C6_00000.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20060519100306/http://www.ine.cl/cd2002/cuadros/6/C6_00000.pdf |archive-date=19 May 2006 |access-date=1 March 2014 |work=Censo 2002 |language=es}}</ref> ට වඩා අඩුවීමකි. 2012 සංගණනයේදීම, චිලී ජාතිකයන්ගෙන් 17% ක් එවැන්ජලිකල් පල්ලියකට අනුගත වන බව වාර්තා විය (සංගණනයේදී "එවැන්ජලිකල්" යනු රෝමානු කතෝලික සහ ඕතඩොක්ස් - ග්‍රීක, පර්සියානු, සර්බියානු, යුක්‍රේනියානු සහ ආර්මේනියානු - පල්ලි, පසුකාලීන සාන්තුවරයන්ගේ ජේසුස් ක්‍රිස්තුස් වහන්සේගේ පල්ලිය, සෙවන්ත්-ඩේ ඇඩ්වෙන්ටිස්ට්වරුන් සහ යෙහෝවාගේ සාක්ෂිකරුවන් හැර අනෙකුත් සියලුම ක්‍රිස්තියානි නිකායන් ගැන සඳහන් කරයි: මූලික වශයෙන්, බොහෝ ඉංග්‍රීසි කතා කරන රටවල එම නිකායන් සාමාන්‍යයෙන් තවමත් "ප්‍රොතෙස්තන්ත" ලෙස හැඳින්වේ, නමුත් ඇඩ්වෙන්ටිස්වාදය බොහෝ විට එවැන්ජලිකල් නිකායක් ලෙසද සැලකේ). එවැන්ජලිකල් කිතුනුවන්ගෙන් ආසන්න වශයෙන් 90% ක් පෙන්තකොස්ත ජාතිකයෝ වෙති. නමුත් වෙස්ලියන්, ලුතරන්, ඇන්ග්ලිකන්, එපිස්කෝපලියන්, ප්‍රෙස්බිටේරියන්, වෙනත් ප්‍රතිසංස්කරණ, බැප්ටිස්ට් සහ මෙතෝදිස්ත පල්ලි ද චිලී එවැන්ජලිකල් පල්ලි අතර පවතී.<ref name="religiousfreedomreport">{{cite web |date=19 September 2008 |title=Chile |url=https://2001-2009.state.gov/g/drl/rls/irf/2008/108518.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230404113441/https://2001-2009.state.gov/g/drl/rls/irf/2008/108518.htm |archive-date=4 April 2023 |access-date=22 May 2019 |work=International Religious Freedom Report |publisher=United States Department of State}}</ref> ආගමික නොවන පුද්ගලයින්, අදේවවාදීන් සහ අඥෙයවාදීන් ජනගහනයෙන් 12% ක් පමණ වේ. 2015 වන විට, චිලියේ ප්‍රධාන ආගම ක්‍රිස්තියානි ධර්මය (68%) ලෙස පැවතුනි, ඇස්තමේන්තුගත චිලී ජාතිකයන්ගෙන් 55% ක් රෝමානු කතෝලික පල්ලියට අයත් වන අතර, 13% ක් විවිධ එවැන්ජලිකල් පල්ලිවලට අයත් වන අතර, 7% ක් පමණක් වෙනත් ඕනෑම ආගමකට අනුගත වේ. අඥෙයවාදීන් සහ අදේවවාදීන් ජනගහනයෙන් 25% ක් ලෙස ගණන් බලා ඇත.<ref>{{Cite web |date=7 September 2015 |title=Track semanal de Opinión Pública |trans-title=Weekly Public Opinion Track |url=http://plazapublica.cl/wp-content/uploads/658799.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20170207182725/http://plazapublica.cl/wp-content/uploads/658799.pdf |archive-date=7 February 2017 |access-date=11 December 2018 |language=es}}</ref> චිලියේ බහායි ආගමික ප්‍රජාවක් ඇති අතර, ලතින් ඇමරිකාව සඳහා බහායි මව් දේවමාළිගාව හෝ මහාද්වීපික නමස්කාර මන්දිරය පිහිටා ඇත. 2016 දී නිම කරන ලද මෙය, සියලු ආගම් සහ පසුබිම්වල පුද්ගලයින්ට රැස්වීමට, භාවනා කිරීමට, පරාවර්තනය කිරීමට සහ නමස්කාර කිරීමට අවකාශයක් ලෙස සේවය කරයි.<ref>{{Cite web |author-last=Purushotma |author-first=Shastri |date=6 December 2017 |title=Breathtaking Baha'i Temple Rises in Chile |url=https://www.huffingtonpost.com/shastri-purushotma/bahai-temple-of-light-ris_b_6242968.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20161205142740/http://www.huffingtonpost.com/shastri-purushotma/bahai-temple-of-light-ris_b_6242968.html |archive-date=5 December 2016 |access-date=5 August 2021 |website=[[HuffPost]] |agency=HuffPost}}</ref> එය වාත්තු වීදුරු සහ පාරභාසක කිරිගරුඬ වලින් සෑදී ඇති අතර එහි ගෘහ නිර්මාණ ශෛලිය තුළ නව්‍ය ලෙස විස්තර කර ඇත.<ref>{{Cite web |author-last=Purushotma |author-first=Shastri |date=6 December 2017 |title=Breathtaking Baha'i Temple Rises in Chile |url=https://www.huffingtonpost.com/shastri-purushotma/bahai-temple-of-light-ris_b_6242968.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20161205142740/http://www.huffingtonpost.com/shastri-purushotma/bahai-temple-of-light-ris_b_6242968.html |archive-date=5 December 2016 |access-date=21 February 2019 |website=[[HuffPost]] |agency=HuffPost}}</ref> ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව ආගමික නිදහසේ අයිතිය සහතික කරන අතර, අනෙකුත් නීති සහ ප්‍රතිපත්ති සාමාන්‍යයෙන් නිදහස් ආගමික පිළිවෙත් සඳහා දායක වේ. රජයේ හෝ පෞද්ගලික ක්‍රියාකාරීන් විසින් අපයෝජනය කිරීමට එරෙහිව සියලුම මට්ටම්වල නීතිය මෙම අයිතිය සම්පූර්ණයෙන්ම ආරක්ෂා කරයි.<ref name="religiousfreedomreport" /> චිලියේ පල්ලිය සහ රාජ්‍යය නිල වශයෙන් වෙන්ව පවතී. 1999 ආගම පිළිබඳ නීතියක් ආගමික වෙනස්කම් කිරීම තහනම් කරයි. කෙසේ වෙතත්, බොහෝ දුරට ඓතිහාසික හා සමාජීය හේතූන් මත රෝමානු කතෝලික පල්ලිය වරප්‍රසාද ලත් තත්වයක් භුක්ති විඳින අතර ඉඳහිට මනාප සැලකිල්ලක් ලබා ගනී.<ref>Bill Kte'pi, "Chile", in Robert E. Emery, ''Cultural Sociology of Divorce: An Encyclopedia, Volume 1'' (London: Sage, 2013), 266–68. books.google.com/books?id=wzJdSIfeeTQC&pg=PA266 {{ISBN|9781412999588}}</ref> රජයේ නිලධාරීන් රෝමානු කතෝලික උත්සව මෙන්ම ප්‍රධාන එවැන්ජලිකල් සහ යුදෙව් උත්සව සඳහා සහභාගී වේ.<ref name="religiousfreedomreport" /> චිලී රජය නත්තල්, සුබ සිකුරාදා, කාමන් කන්‍යාවගේ මංගල්‍යය, පේතෘස් සහ පෝල් සාන්තුවරයන්ගේ මංගල්‍යය, උපකල්පන මංගල්‍යය, සියලු සාන්තුවරයන්ගේ දිනය සහ නිර්මල පිළිසිඳ ගැනීමේ මංගල්‍යය යන ආගමික නිවාඩු දින ජාතික නිවාඩු දින ලෙස සලකයි.<ref name="religiousfreedomreport" /> මෑතකදී, රජය විසින් ඔක්තෝබර් 31, ප්‍රතිසංස්කරණ දිනය, රටේ එවැන්ජලිකල් පල්ලිවලට ගෞරවයක් වශයෙන් අතිරේක ජාතික නිවාඩු දිනයක් ලෙස ප්‍රකාශයට පත් කරන ලදී.<ref>{{Cite news|url=http://www.economist.com/world/americas/displaystory.cfm?story_id=12564066|title=Hola, Luther|date=6 November 2008|newspaper=The Economist|archive-url=https://web.archive.org/web/20081210125640/http://www.economist.com/world/americas/displaystory.cfm?story_id=12564066|archive-date=10 December 2008|url-status=dead}}</ref><ref>{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/hi/spanish/specials/2007/en_nombre_de_la_fe/newsid_7701000/7701290.stm|title=Los evangélicos tienen su feriado|author=Andrea Henríquez|date=31 October 2008|access-date=17 December 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20180625104726/http://news.bbc.co.uk/hi/spanish/specials/2007/en_nombre_de_la_fe/newsid_7701000/7701290.stm|archive-date=25 June 2018|publisher=BBC Mundo|url-status=live}}</ref> චිලීහි අනුශාසක සාන්තුවරයන් වන්නේ කර්මෙල් කන්දේ අප ස්වාමිදූ සහ මහා ශාන්ත ජේම්ස් (සන්තියාගෝ) ය.<ref>{{cite web |title=Patron Saints: 'C' |url=http://www.catholic.org/saints/patron.php?letter=C |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190409002526/https://www.catholic.org/saints/patron.php?letter=C |archive-date=9 April 2019 |access-date=28 June 2012 |publisher=Catholic Online}}</ref> 2005 දී, XVI වන බෙනඩික්ට් පාප් වහන්සේ, තෙරේසා ඩි ලොස් ඇන්ඩීස්ගෙන් පසු රටේ දෙවන ස්වදේශික රෝමානු කතෝලික සාන්තුවරයා බවට පත් වූ ඇල්බර්ටෝ හර්ටාඩෝව ශාන්තුවරයට පත් කරන ලදී.<ref>{{cite web |title=Las fechas del proceso de Canonización del Padre Hurtado |url=http://www.canonizacion.cl/cano_etapaPH.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080122033957/http://www.canonizacion.cl/cano_etapaPH.html |archive-date=22 January 2008 |access-date=9 January 2008 |language=es}}</ref> === භාෂා === [[File:Mapudungun.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Mapudungun.jpg|thumb|මාපුචේ භාෂාවෙන් සහ චිලී ස්පාඤ්ඤ භාෂාවෙන් ලියා ඇති චිලී හිතෝපදේශයකි. මෙහි භාවිතා වන මාපුඩුන්ගුන් හෝඩිය එකඟ වූ ප්‍රමිතියක් පිළිබිඹු නොකරයි. ඇත්ත වශයෙන්ම, මාපුචේ භාෂාව ලිවීම සඳහා දැනට භාවිතා කරන වෙනස් අක්ෂර තුනක් තිබේ.<ref>Montrul, Silvina. El Bilinguismo En El Mundo Hispanohablante. Hoboken: John Wiley & Sons Inc, 2013. p. 249</ref>]] චිලී භාෂාවේ කතා කරන ස්පාඤ්ඤ භාෂාව සුවිශේෂී ලෙස උච්චාරණය කර ඇති අතර අසල්වැසි දකුණු ඇමරිකානු රටවලට වඩා බෙහෙවින් වෙනස් ය, මන්ද අවසාන අක්ෂර බොහෝ විට අතහැර දමා ඇති අතර සමහර ව්‍යාංජනාක්ෂර මෘදු උච්චාරණයක් ඇත. උච්චාරණය උතුරේ සිට දකුණට ඉතා සුළු වශයෙන් පමණක් වෙනස් වේ; සමාජ පන්තිය හෝ නගරයේ හෝ රටේ ජීවත් වන්නේද යන්න මත පදනම්ව උච්චාරණයේ වෙනස්කම් වඩාත් කැපී පෙනේ. චිලී ජනගහනය බොහෝ දුරට රටේ මධ්‍යයේ කුඩා කොටසක පිහිටුවා ඇති අතර පසුව උතුරට සහ දකුණට සුළු සංඛ්‍යාවක් සංක්‍රමණය වීම මෙම සාපේක්ෂ විභේදනයේ ඌනතාවය පැහැදිලි කිරීමට උපකාරී වේ, එය ගුවන්විදුලියේ ජාතික ප්‍රවේශය සහ දැන් රූපවාහිනිය මගින් පවත්වා ගෙන යනු ලැබූ අතර එය වාචික ප්‍රකාශන විසුරුවා හැරීමට සහ සමජාතීය කිරීමට ද උපකාරී වේ.<ref name="countrystudies">{{cite web |date=31 March 1994 |title=Development and Breakdown of Democracy, 1830–1973 |url=http://countrystudies.us/chile/85.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110709014719/http://countrystudies.us/chile/85.htm |archive-date=9 July 2011 |access-date=21 April 2009 |work=Country Studies |publisher=Library of Congress}}</ref> චිලී භාෂාවේ කතා කරන ස්වදේශීය භාෂා කිහිපයක් තිබේ: මාපුඩුන්ගුන්, අයිමාරා, රාපා නුයි, චිලී සංඥා භාෂාව සහ (යන්තම් නොනැසී පවතින) කවාස්කාර් සහ යාගන්, ස්වදේශික නොවන ජර්මානු, ඉතාලි, ඉංග්‍රීසි, ග්‍රීක සහ කෙචුවා සමඟ. ස්පාඤ්ඤ ආක්‍රමණයෙන් පසු, ස්පාඤ්ඤ භාෂාව පොදු භාෂාව ලෙස බලයට පත් වූ අතර, ස්වදේශික භාෂා සුළුතර භාෂා බවට පත්ව ඇත, සමහරක් දැන් වඳ වී ගොස් හෝ වඳ වී යාමට ආසන්නයි.<ref>{{cite web |title=Ethnologue report for Chile |url=http://www.ethnologue.com/show_country.asp?name=CL |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20130203004338/http://www.ethnologue.com/show_country.asp?name=CL |archive-date=3 February 2013 |access-date=1 August 2011 |publisher=Ethnologue.com}}</ref> සෞඛ්‍ය අමාත්‍යාංශය ජාතික සෞඛ්‍ය අරමුදලේ (ෆොනාසා) කඩපත අධ්‍යාපනය German is still spoken to some extent in southern Chile, either in small countryside pockets or as a second language among the communities of larger cities. Through initiatives such as the [[:en:English_Opens_Doors|English Opens Doors Program]], the government made English mandatory for students in fifth grade and above in public schools. Most private schools in Chile start teaching English from kindergarten. Common English words have been absorbed and appropriated into everyday Spanish speech. ජර්මානු භාෂාව තවමත් දකුණු චිලියේ යම් දුරකට කතා කරයි,<ref>{{cite web |author=Oliver Zoellner |title=Oliver Zoellner &#124; Generating Samples of Ethnic Minorities in Chile |url=http://www.research-worldwide.de/article-chile2005.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20091202075142/http://www.research-worldwide.de/article-chile2005.html |archive-date=2 December 2009 |access-date=17 December 2009 |publisher=Research-worldwide.de}}</ref> කුඩා ගම්බද සාක්කුවල හෝ විශාල නගරවල ප්‍රජාවන් අතර දෙවන භාෂාවක් ලෙස. ඉංග්‍රීසි දොරවල් විවෘත කිරීමේ වැඩසටහන වැනි මුලපිරීම් හරහා, රජය රජයේ පාසල්වල පස්වන ශ්‍රේණියේ සහ ඊට වැඩි සිසුන් සඳහා ඉංග්‍රීසි අනිවාර්ය කළේය. චිලීයේ බොහෝ පෞද්ගලික පාසල් ළදරු පාසලෙන් ඉංග්‍රීසි ඉගැන්වීම ආරම්භ කරයි.<ref>{{cite web |title=Repeat after me: Hello, my name is |url=http://www.globalpost.com/dispatch/chile/090908/lack-english-proficiency |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20100811114741/http://www.globalpost.com/dispatch/chile/090908/lack-english-proficiency |archive-date=11 August 2010 |access-date=22 February 2010 |publisher=Globalpost.com}}</ref> පොදු ඉංග්‍රීසි වචන අවශෝෂණය කර එදිනෙදා ස්පාඤ්ඤ භාෂාවට ඇතුළත් කර ඇත.<ref>{{cite journal|last1=Sáez Godoy|first1=Leopoldo|date=2005|title=Anglicismos en el español de Chile|trans-title=Anglicisms in Chilean Spanish|journal=Atenea (Concepción)|language=es|issue=492|pages=171–177|doi=10.4067/S0718-04622005000200010|doi-access=free}}</ref> === සෞඛ්‍යය === [[File:Credencial_Fonasa.png|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Credencial_Fonasa.png|thumb|ජාතික සෞඛ්‍ය අරමුදලේ (ෆොනාසා) කාඩ්පත]] The [[:en:Ministry_of_Health_(Chile)|Ministry of Health]] (''Minsal'') is the cabinet-level administrative office in charge of planning, directing, coordinating, executing, controlling and informing the public health policies formulated by the President of Chile. The [[:en:Fondo_Nacional_de_Salud|National Health Fund]] (''Fonasa''), created in 1979, is the financial entity entrusted to collect, manage and distribute state funds for health in Chile. It is funded by the public. All employees pay 7% of their monthly income to the fund. Fonasa is part of the NHSS and has executive power through the [[:en:Ministry_of_Health_(Chile)|Ministry of Health (Chile)]]. Its headquarters are in [[:en:Santiago|Santiago]] and decentralized public service is conducted by various Regional Offices. More than 12 million beneficiaries benefit from Fonasa. Beneficiaries can also opt for more costly private insurance through [[:en:Isapre|Isapre]]. In the 2024 Global Hunger Index, Chile is one of 22 countries with a GHI score of less than 5. සෞඛ්‍ය අමාත්‍යාංශය (මිනිසල්) යනු චිලී ජනාධිපතිවරයා විසින් සකස් කරන ලද මහජන සෞඛ්‍ය ප්‍රතිපත්ති සැලසුම් කිරීම, මෙහෙයවීම, සම්බන්ධීකරණය, ක්‍රියාත්මක කිරීම, පාලනය කිරීම සහ දැනුම් දීම භාර කැබිනට් මට්ටමේ පරිපාලන කාර්යාලයයි. 1979 දී නිර්මාණය කරන ලද ජාතික සෞඛ්‍ය අරමුදල (ෆොනාසා) යනු චිලී හි සෞඛ්‍ය සඳහා රාජ්‍ය අරමුදල් රැස් කිරීම, කළමනාකරණය කිරීම සහ බෙදා හැරීම සඳහා පවරා ඇති මූල්‍ය ආයතනයයි. එය මහජනතාව විසින් අරමුදල් සපයනු ලැබේ. සියලුම සේවකයින් තම මාසික ආදායමෙන් 7% ක් අරමුදලට ගෙවයි.<ref>{{cite web |date= |title=¿Cuál es la cotización legal para salud de un trabajador activo y en qué plazo deben ser declaradas y pagadas? |url=http://www.supersalud.gob.cl/consultas/667/w3-article-2908.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210926171408/http://www.supersalud.gob.cl/consultas/667/w3-article-2908.html |archive-date=26 September 2021 |access-date=26 September 2021 |website=supersalud.gob.cl |publisher=[[Ministry of Health (Chile)|Superintendence of Health]]}}</ref> ෆොනාසා NHSS හි කොටසක් වන අතර සෞඛ්‍ය අමාත්‍යාංශය (චිලී) හරහා විධායක බලය ඇත. එහි මූලස්ථානය සන්තියාගෝ හි පිහිටා ඇති අතර විමධ්‍යගත රාජ්‍ය සේවය විවිධ ප්‍රාදේශීය කාර්යාල මගින් මෙහෙයවනු ලැබේ. ප්‍රතිලාභීන් මිලියන 12 කට වඩා ෆොනාසා වෙතින් ප්‍රතිලාභ ලබයි. ප්‍රතිලාභීන්ට ඉසැප්‍රේ හරහා වඩා මිල අධික පෞද්ගලික රක්ෂණයක් තෝරා ගත හැකිය. 2024 ගෝලීය කුසගින්න දර්ශකයේ, චිලී යනු 5 ට අඩු GHI ලකුණු ඇති රටවල් 22 න් එකකි.<ref>{{Cite web |title=Global Hunger Index Scores by 2024 GHI Rank |url=https://www.globalhungerindex.org/ranking.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220225183607/https://www.globalhungerindex.org/ranking.html |archive-date=25 February 2022 |access-date=2024-12-13 |website=Global Hunger Index (GHI) - peer-reviewed annual publication designed to comprehensively measure and track hunger at the global, regional, and country levels |language=en}}</ref> === අධ්‍යාපනය === [[File:Casa_Central_de_la_Universidad_de_Chile.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Casa_Central_de_la_Universidad_de_Chile.jpg|thumb|සන්තියාගෝ හි චිලී විශ්ව විද්‍යාලයේ කැසා සෙන්ට්‍රල්]] In Chile, education begins with [[:en:Preschool|preschool]] until the age of 5. [[:en:Primary_school|Primary school]] is provided for children between ages 6 and 13. Students then attend [[:en:Secondary_school|secondary school]] until graduation at age 17. Secondary education is divided into two parts: During the first two years, students receive a general education. Then, they choose a branch: scientific humanistic education, artistic education, or technical and professional education. Secondary school ends two years later on the acquirement of a certificate (licencia de enseñanza media). චිලීයේ, අධ්‍යාපනය ආරම්භ වන්නේ වයස අවුරුදු 5 දක්වා පෙර පාසලෙනි. වයස අවුරුදු 6 ත් 13 ත් අතර ළමුන් සඳහා ප්‍රාථමික පාසල සපයනු ලැබේ. ඉන්පසු සිසුන් වයස අවුරුදු 17 දී උපාධිය ලබා ගන්නා තෙක් ද්විතීයික පාසලට ඇතුළත් වේ. ද්විතීයික අධ්‍යාපනය කොටස් දෙකකට බෙදා ඇත: පළමු වසර දෙක තුළ සිසුන් සාමාන්‍ය අධ්‍යාපනයක් ලබා ගනී. ඉන්පසු, ඔවුන් ශාඛාවක් තෝරා ගනී: විද්‍යාත්මක මානවවාදී අධ්‍යාපනය, කලාත්මක අධ්‍යාපනය හෝ තාක්ෂණික හා වෘත්තීය අධ්‍යාපනය. ද්විතීයික පාසල වසර දෙකකට පසු සහතිකයක් (ලයිසන්සියා ඩි එන්සෙසාන්සා මාධ්‍ය) ලබා ගැනීමෙන් අවසන් වේ.<ref>{{Cite web |title=Chile |url=https://unevoc.unesco.org/home/Dynamic+TVET+Country+Profiles/country=CHL |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140429204820/http://www.unevoc.unesco.org/worldtvetdatabase1.php?ct=CHL |archive-date=29 April 2014 |access-date=29 April 2014 |website=UNESCO International Centre for Technical and Vocational Education and Training |series=TVET Country Profiles}}</ref> චිලී අධ්‍යාපනය ධනයෙන් වෙන් කර ඇත්තේ තට්ටු තුනක පද්ධතියක ය - පාසල්වල ගුණාත්මකභාවය සමාජ ආර්ථික පසුබිම් පිළිබිඹු කරයි: * බොහෝ දුරට නොමිලේ සහ නරකම අධ්‍යාපන ප්‍රතිඵල ඇති, බොහෝ දුරට දුප්පත් සිසුන් සහභාගී වන නගර පාසල් (colegios municipales); * මැද ආදායම් ලබන සිසුන් සහභාගී වන සහ සාමාන්‍යයෙන් මධ්‍යම මට්ටමේ ප්‍රතිඵල ලබා ගන්නා ශිෂ්‍යයාගේ පවුල විසින් ගෙවනු ලබන ගාස්තු මගින් අතිරේක කළ හැකි රජයෙන් යම් මුදලක් ලබා ගන්නා සහනාධාර සහිත පාසල්; සහ * නිරන්තරයෙන් හොඳම ප්‍රතිඵල ලබා ගන්නා සම්පූර්ණයෙන්ම පෞද්ගලික පාසල්. බොහෝ පෞද්ගලික පාසල් මධ්‍ය කුටුම්භ ආදායමෙන් 0,5 සිට 1 දක්වා පැමිණීමේ ගාස්තු අය කරයි.<ref>{{cite web |date=30 December 2013 |title=Mensualidad de los colegios con los mejores puntajes en la PSU supera los mil |url=http://www.emol.com/noticias/nacional/2013/12/30/637336/mensualidad-en-colegios-top-10-en-la-psu-supera-los-250-mil.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140719000507/http://www.emol.com/noticias/nacional/2013/12/30/637336/mensualidad-en-colegios-top-10-en-la-psu-supera-los-250-mil.html |archive-date=19 July 2014 |access-date=18 July 2014 |publisher=Emol.com}}</ref> ද්විතීයික පාසල සාර්ථකව අවසන් වූ පසු, සිසුන්ට උසස් අධ්‍යාපනයට ඉදිරියට යා හැකිය. චිලී හි උසස් අධ්‍යාපන පාසල් චිලී සාම්ප්‍රදායික විශ්ව විද්‍යාල වලින් සමන්විත වන අතර ඒවා රාජ්‍ය විශ්ව විද්‍යාල හෝ පෞද්ගලික විශ්ව විද්‍යාල ලෙස බෙදා ඇත. වෛද්‍ය විද්‍යාල ඇති අතර යුනිවර්සිඩෑඩ් ඩියාගෝ පෝටලේස් යන දෙකම යේල් විශ්ව විද්‍යාලය සමඟ හවුල්කාරිත්වයකින් නීති විද්‍යාල පිරිනමයි.<ref>{{cite web |title=Program in Chile &#124; Yale Law School |url=http://www.law.yale.edu/linkageinchili.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20131224103311/http://www.law.yale.edu/linkageinchili.htm |archive-date=24 December 2013 |access-date=22 December 2013 |publisher=Law.yale.edu}}</ref> == යොමු කිරීම් == pl27f8y998zoxht00aik7djpj12lpby 750380 750379 2025-06-23T08:56:53Z BuddhikaW88 37808 /* භාෂා */ 750380 wikitext text/x-wiki චිලීහි 2017 සංගණනයේදී ජනගහනය 17,574,003 ක් වාර්තා විය. උපත් අනුපාතය පහත වැටීම හේතුවෙන් එහි ජනගහන වර්ධන අනුපාතය 1990 සිට අඩු වෙමින් පවතී.<ref>{{cite web |title=Anuario Estadísticas Vitales 2003 |url=http://www.ine.cl/canales/chile_estadistico/demografia_y_vitales/estadisticas_vitales/pdf/anuarios/vitales2003.zip |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200501215449/https://www.ine.cl/canales/chile_estadistico/demografia_y_vitales/estadisticas_vitales/pdf/anuarios/vitales2003.zip |archive-date=1 May 2020 |access-date=30 May 2008 |publisher=Instituto National de Estadísticas}}</ref> 2050 වන විට ජනගහනය ආසන්න වශයෙන් මිලියන 20.2 ක් දක්වා ළඟා වනු ඇතැයි අපේක්ෂා කෙරේ.<ref>{{cite web |title=Chile: Proyecciones y Estimaciones de Población. Total País 1950–2050 |url=http://www.ine.cl/canales/chile_estadistico/demografia_y_vitales/proyecciones/Informes/Microsoft%20Word%20-%20InforP_T.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20091230181515/http://www.ine.cl/canales/chile_estadistico/demografia_y_vitales/proyecciones/Informes/Microsoft%20Word%20-%20InforP_T.pdf |archive-date=30 December 2009 |publisher=Instituto National de Estadísticas}}</ref> === පෙරටුගාමීන් සහ ජනවාර්ගිකත්වය === [[File:Ministro_Osorio_entrega_terreno_a_Comunidad_Mapuche_Lorenzo_Quintrileo_de_Tirúa.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Ministro_Osorio_entrega_terreno_a_Comunidad_Mapuche_Lorenzo_Quintrileo_de_Tir%C3%BAa.jpg|thumb|ටිරුවාහි මාපුචේ කාන්තාවන්]] [[File:Misa_por_Chile_-_Banderas.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Misa_por_Chile_-_Banderas.jpg|thumb|චිලී කොඩි අතැති චිලී ජාතිකයන්]] මෙක්සිකෝවේ ජාතික ස්වයං පාලන විශ්ව විද්‍යාලයේ මෙක්සිකානු මහාචාර්ය ෆ්‍රැන්සිස්කෝ ලිස්කානෝ ඇස්තමේන්තු කළේ චිලී ජාතිකයන්ගෙන් 52.7% ක් සුදු ජාතිකයන්, 39.3% ක් මෙස්ටිසෝ ජාතිකයන් සහ 8% ක් ඇමරිකානු ඉන්දියානුවන් බවයි.<ref>{{cite journal|last1=Lizcano Fernández|first1=Francisco|date=August 2005|title=Composición Étnica de las Tres Áreas Culturales del Continente Americano al Comienzo del Siglo XXI|trans-title=Ethnic Composition of the Three Cultural Areas of the American Continent at the Beginning of the 21st Century|url=http://www.scielo.org.mx/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S1405-14352005000200185|url-status=live|journal=Convergencia|language=es|volume=12|issue=38|pages=185–232|archive-url=https://web.archive.org/web/20220922054604/https://www.scielo.org.mx/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S1405-14352005000200185|archive-date=22 September 2022|access-date=23 November 2020}}</ref> එන්සයික්ලොපීඩියා බ්‍රිටැනිකාට අනුව, 2002 වසර වන විට, චිලී ජාතිකයන්ගෙන් 22% ක් පමණක් සුදු ජාතිකයින් වූ අතර 72% ක් මෙස්ටිසෝ විය.<ref>{{Cite web |date=2024-12-10 |title=Chile - Indigenous, Mestizo, European {{!}} Britannica |url=https://www.britannica.com/place/Chile/People |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20241204141156/https://www.britannica.com/place/Chile/People |archive-date=4 December 2024 |access-date=2024-12-11 |website=www.britannica.com |language=en}}</ref> 1984 දී, චිලී හි මහජන සෞඛ්‍ය අධ්‍යයන සඳහා වන සමාජීය ජානමය යොමු රාමුව යන මාතෘකාව යටතේ චිලී හි රිවිස්ටා ඩි පීඩියාට්‍රියා ඩි චිලී අධ්‍යයනයකින් 67.9% යුරෝපීය සහ 32.1% ස්වදේශික ඇමරිකානුවන්ගේ මුතුන් මිත්තන් තීරණය කරන ලදී.<ref name="Valenzuela, 1984">{{cite journal|last1=Valenzuela|first1=C.|date=1984|title=Marco de referencia sociogenético para los estudios de Salud Pública en Chile|trans-title=Sociogenetic reference limits for public health studies in Chile|journal=Revista Chilena de Pediatría|language=es|volume=55|issue=2|pages=123–127|pmid=6473850|s2cid=162443939}}</ref><ref name="Vanegas et al, 2008">{{cite journal|last1=Vanegas L|first1=Jairo|last2=Villalón C|first2=Marcelo|last3=Valenzuela Y|first3=Carlos|date=May 2008|title=Ethnicity and race as variables in epidemiological research about inequity|journal=Revista médica de Chile|volume=136|issue=5|pages=637–644|doi=10.4067/S0034-98872008000500014|pmid=18769813|doi-access=free}}</ref> 1994 දී, ජීව විද්‍යාත්මක අධ්‍යයනයකින් චිලී සංයුතිය 64% යුරෝපීය සහ 35% ඇමරින්දියන් බව තීරණය කරන ලදී.<ref name="Cruz-Coke">{{cite journal|last=Cruz-Coke|first=Ricardo|year=1994|title=Genetic epidemiology of single gene defects in Chile|journal=Facultad de Medicina de la Universidad de Chile|location=Santiago de Chile|volume=31|issue=9|pages=702–706|doi=10.1136/jmg.31.9.702|pmc=1050080|pmid=7815439}}</ref> කැන්ඩෙලා ව්‍යාපෘතියේ මෑත කාලීන අධ්‍යයනයෙන් තහවුරු වූයේ චිලී හි ජාන සංයුතිය යුරෝපීය සම්භවයක් ඇති 52% ක් වන අතර, ජෙනෝමයෙන් 44% ක් ස්වදේශික ඇමරිකානුවන්ගෙන් (ඇමරින්දියන්) සහ 4% ක් අප්‍රිකාවෙන් පැමිණෙන අතර, චිලී ප්‍රධාන වශයෙන් මෙස්ටිසෝ රටක් බවට පත් කරමින් ජනගහනයෙන් අඩක් තුළ අප්‍රිකානු සම්භවයක් ඇති බවට සලකුණු ඇත.<ref>{{cite web |date=19 August 2013 |title=Estudio genético en chilenos muestra desconocida herencia africana &#124; El Dínamo |url=http://www.eldinamo.cl/2013/08/19/estudio-genetico-en-chilenos-muestra-desconocida-herencia-africana/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20140706180053/http://www.eldinamo.cl/2013/08/19/estudio-genetico-en-chilenos-muestra-desconocida-herencia-africana/ |archive-date=6 July 2014 |access-date=22 December 2013 |publisher=Eldinamo.cl}}</ref> දකුණු ඇමරිකානු රටවල් කිහිපයක බ්‍රසීලියා විශ්ව විද්‍යාලය විසින් සිදු කරන ලද තවත් ජානමය අධ්‍යයනයකින් චිලී සඳහා සමාන ජාන සංයුතියක් පෙන්නුම් කරන අතර, යුරෝපීය දායකත්වය 51.6% ක්, ඇමරිකානු ඉන්දියානු දායකත්වය 42.1% ක් සහ අප්‍රිකානු දායකත්වය 6.3% ක් වේ.<ref name="UB">{{cite thesis|last1=Godinho|first1=Neide Maria de Oliveira|title=O impacto das migrações na constituição genética de populações latino-americanas|trans-title=The impact of migration on the genetic makeup of Latin American populations|language=pt|date=2008|url=https://repositorio.unb.br/handle/10482/5542|access-date=23 November 2020|archive-date=12 November 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20201112044147/https://repositorio.unb.br/handle/10482/5542|url-status=live}}</ref> 2015 දී, තවත් අධ්‍යයනයකින් යුරෝපීය 57% ක්, ස්වදේශික ඇමරිකානු 38% ක් සහ අප්‍රිකානු 2.5% ක් තුළ ජාන සංයුතිය ස්ථාපිත කරන ලදී.<ref>{{cite journal|last=Homburger|first=Julian|display-authors=et al|year=2015|title=Genomic Insights into the Ancestry and Demographic History of South America|journal=[[PLOS Genetics]]|volume=11|issue=12|at=1005602|doi=10.1371/journal.pgen.1005602|pmc=4670080|pmid=26636962|doi-access=free}}</ref> චිලී විශ්ව විද්‍යාලයේ මහජන සෞඛ්‍ය පොත් පිංචක සඳහන් වන්නේ ජනගහනයෙන් 35% ක් කොකේසියානු සම්භවයක් ඇති බවයි; "ප්‍රධාන වශයෙන් සුදු" මෙස්ටිසෝවරු මුළු 65% ක් ලෙස ඇස්තමේන්තු කර ඇති අතර, ස්වදේශික ඇමරිකානුවන් (අමරින්ඩියන්වරු) ඉතිරි 5% න් සමන්විත වේ.<ref name="UC">{{cite web |title=5.2.6. Estructura racial |url=http://mazinger.sisib.uchile.cl/repositorio/lb/ciencias_quimicas_y_farmaceuticas/medinae/cap2/5b6.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20071016124831/http://mazinger.sisib.uchile.cl/repositorio/lb/ciencias_quimicas_y_farmaceuticas/medinae/cap2/5b6.html |archive-date=16 October 2007 |access-date=26 August 2007 |work=La Universidad de Chile}} ([http://mazinger.sisib.uchile.cl/repositorio/lb/ciencias_quimicas_y_farmaceuticas/medinae/ Main page] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090916211140/http://mazinger.sisib.uchile.cl/repositorio/lb/ciencias_quimicas_y_farmaceuticas/medinae/|date=16 September 2009}})</ref> ජානමය සලකා බැලීම් තිබියදීත්, බොහෝ චිලී ජාතිකයන්, විමසුවහොත්, සුදු ජාතිකයන් ලෙස ස්වයං-හඳුනා ගනු ඇත. 2011 ලතින් බැරමෙට්‍රෝ සමීක්ෂණය චිලී හි ප්‍රතිචාර දැක්වූවන්ගෙන් විමසුවේ ඔවුන් තමන් අයත් වන්නේ කුමන ජාතියටදැයි සලකන බවයි. බොහෝ දෙනෙක් "සුදු" (59%) ලෙස පිළිතුරු දුන් අතර, 25% ක් "මෙස්ටිසෝ" යැයි පැවසූ අතර 8% ක් "ස්වදේශික" ලෙස ස්වයං-වර්ගීකරණය කළහ.<ref>{{cite web |title=Informe Latinobarómetro 2011 |url=http://www.latinobarometro.org/latino/LATContenidos.jsp |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20160113084058/http://www.latinobarometro.org/latino/LATContenidos.jsp |archive-date=13 January 2016 |access-date=13 July 2013 |publisher=Latinobarometro.org}}</ref> 2002 ජාතික මත විමසුමකින් හෙළි වූයේ චිලී ජාතිකයන්ගෙන් බහුතරයක් (43.4%) හෝ ඊට වැඩි ප්‍රමාණයක් (8.3%) "ස්වදේශික රුධිරය" ඇති බව විශ්වාස කළ අතර, 40.3% ක් ප්‍රතිචාර දැක්වූයේ ඔවුන්ට කිසිවක් නොමැති බවයි.<ref>{{cite web |date=July 2002 |title=Encuesta CEP, Julio 2002 |url=http://www.cepchile.cl/enc_encuestas.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130429001707/http://www.cepchile.cl/enc_encuestas.html |archive-date=29 April 2013 |access-date=18 May 2012 |language=es}}</ref> චිලී යනු ආදිවාසීන් පිළිබඳ එකම බැඳීමක් ඇති ජාත්‍යන්තර නීතිය වන 1989 ආදිවාසී සහ ගෝත්‍රික ජනතා සම්මුතියට අත්සන් කර අනුමත කළ රටවල් 22 න් එකකි.<ref>{{cite web |date=9 January 2004 |title=ILOLEX: submits English query |url=http://www.ilo.org/ilolex/cgi-lex/ratifce.pl?C169 |url-status=dead |archive-url=http://arquivo.pt/wayback/20091225170052/http://www.ilo.org/ilolex/cgi-lex/ratifce.pl?C169 |archive-date=25 December 2009 |publisher=Ilo.org}}</ref> එය 1989 දී ජාත්‍යන්තර කම්කරු සංවිධානයේ (ILO) සම්මුතිය 169 ලෙස සම්මත කරන ලදී. 2008 දී චිලී එය අනුමත කළේය. 2009 නොවැම්බර් මාසයේදී චිලී අධිකරණ තීන්දුවක්, ස්වදේශික අයිතිවාසිකම් පිළිබඳ සන්ධිස්ථාන තීන්දුවක් ලෙස සලකනු ලැබූ අතර, සම්මුතිය භාවිතා කළේය. අයිමාරා ජල අයිතිවාසිකම් පිළිබඳ ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණ තීන්දුව, පොසෝ ඇල්මොන්ටේ විනිශ්චය සභාව සහ ඉක්වික් අභියාචනාධිකරණය යන දෙකෙහිම තීන්දු තහවුරු කළ අතර චිලී හි ILO සම්මුතිය 169 හි පළමු අධිකරණමය යෙදුම සනිටුහන් කරයි.<ref>{{cite web |date=30 November 2009 |title=Chile's Supreme Court Upholds Indigenous Water Use Rights |url=http://www.santiagotimes.cl/index.php?option=com_content&view=article&id=17739:chiles-supreme-court-upholds-indigenous-water-use-rights&catid=19:other&Itemid=142 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20100303200719/http://www.santiagotimes.cl/index.php?option=com_content&view=article&id=17739:chiles-supreme-court-upholds-indigenous-water-use-rights&catid=19:other&Itemid=142 |archive-date=3 March 2010 |access-date=2 March 2010 |work=The Santiago Times}}</ref> මුල්ම යුරෝපීය සංක්‍රමණිකයන් 16 වන සියවසේ පැමිණි ස්පාඤ්ඤ යටත් විජිතවාදීන් විය.<ref>{{Cite web |title=Osasuna Saila - Eusko Jaurlaritza |url=https://www.euskadi.eus/eusko-jaurlaritza/osasun-saila/hasiera/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210410191534/https://www.euskadi.eus/eusko-jaurlaritza/osasun-saila/hasiera/ |archive-date=10 April 2021 |access-date=1 April 2021 |website=Euskadi.eus |language=Basque}}</ref> මධ්‍යම චිලීයේ ඇමරින්ඩියන් ජනගහනය යටත් විජිත යුගයේ ආරම්භයේ දී ස්පාඤ්ඤ පදිංචිකරුවන්ගේ ජනගහනයට අවශෝෂණය කර අද චිලී හි පවතින විශාල මෙස්ටිසෝ ජනගහනය ඇති කළේය; මෙස්ටිසෝවරු නූතන මධ්‍යම හා පහළ පන්ති නිර්මාණය කරති. 18 වන සහ 19 වන සියවස් වලදී, බොහෝ බාස්ක්වරු චිලීයට පැමිණි අතර එහිදී ඔවුන් කැස්ටිලියානු සම්භවයක් ඇති ප්‍රභූන් සමඟ ඒකාබද්ධ වූහ. පශ්චාත් යටත් විජිත චිලී කිසි විටෙකත් සංක්‍රමණිකයින් සඳහා විශේෂයෙන් ආකර්ශනීය ගමනාන්තයක් නොවීය, එහි දුරස්ථභාවය සහ යුරෝපයෙන් දුරස්ථභාවය හේතුවෙන්.<ref name="Euzko">{{cite web |author=Waldo Ayarza Elorza |title=De los Vascos, Oñati y los Elorza |url=http://www.euzkoetxeachile.cl/libros/04-De%20los%20Vascos%20Onati%20y%20los%20Elorza-2.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130819165814/http://www.euzkoetxeachile.cl/libros/04-De%20los%20Vascos%20Onati%20y%20los%20Elorza-2.pdf |archive-date=19 August 2013 |access-date=13 July 2013 |pages=59, 65, 66}}</ref><ref name="HistoriaContemporaneaDeChile">{{cite book |last1=Salazar Vergara |first1=Gabriel |title=Historia contemporánea de Chile: Actores, identidad y movimiento. II |last2=Pinto |first2=Julio |publisher=[[Lom Ediciones]] |year=1999 |isbn=978-956-282-174-2 |pages=76–81 |chapter=La Presencia Inmigrante |access-date=14 July 2013 |chapter-url=https://books.google.com/books?id=Vyx8JQtvU78C&pg=PA78 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020127/https://books.google.com/books?id=Vyx8JQtvU78C&pg=PA78 |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> යුරෝපීයයන් මැගෙලන් සමුද්‍ර සන්ධිය හරහා දිගු ගමනක් යාම හෝ ඇන්ඩීස් තරණය කිරීම වෙනුවට ඔවුන්ගේ මව්බිමට සමීප රටවල රැඳී සිටීමට කැමැත්තක් දැක්වූහ.<ref name="Euzko" /> යුරෝපීය සංක්‍රමණය චිලීයේ ජනවාර්ගික සංයුතියේ සැලකිය යුතු වෙනසක් ඇති කළේ නැත, මැගෙලන් කලාපය හැර.<ref name="C1907">{{cite web |date=1907 |title=Memoria presentada al Supremo Gobierno por la Comision Central del Censo |url=http://www.ine.cl/canales/usuarios/cedoc_online/censos/pdf/censo_1907.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090919222206/http://www.ine.cl/canales/usuarios/cedoc_online/censos/pdf/censo_1907.pdf |archive-date=19 September 2009 |access-date=13 February 2013 |language=es}}</ref> චිලීයට පැමිණි එකම ප්‍රධාන යුරෝපීය සංක්‍රමණික කණ්ඩායම ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයන් වූ අතර,<ref name="Euzko" /> ආර්ජන්ටිනාවට හෝ බ්‍රසීලයට වැනි මහා පරිමාණ සංක්‍රමණ කිසිදා සිදු නොවීය.<ref name="HistoriaContemporaneaDeChile" /> 1851 සහ 1924 අතර කාලය තුළ, චිලීයට ලතින් ඇමරිකාවට යුරෝපීය සංක්‍රමණයෙන් ලැබුණේ 0.5% ක් පමණි, ආර්ජන්ටිනාවට 46% ක්, බ්‍රසීලයට 33% ක්, කියුබාවට 14% ක් සහ උරුගුවේට 4% ක් විය.<ref name="Euzko" /> කෙසේ වෙතත්, චිලී සමාජයේ සංක්‍රමණිකයන් සැලකිය යුතු කාර්යභාරයක් ඉටු කර ඇති බව අවිවාදිතය.<ref name="HistoriaContemporaneaDeChile" /> 19 වන සහ 20 වන සියවස් වලදී චිලී වෙත සංක්‍රමණිකයන් පැමිණියේ ප්‍රංශය,<ref>{{cite journal|last=Parvex|first=R.|date=2014|title=Le Chili et les mouvements migratoires|url=https://journals.openedition.org/hommesmigrations/2720|url-status=live|journal=Hommes & Migrations|issue=Nº 1305|pages=71–76|doi=10.4000/hommesmigrations.2720|archive-url=https://web.archive.org/web/20200801043210/https://journals.openedition.org/hommesmigrations/2720|archive-date=1 August 2020|access-date=21 July 2020|doi-access=free}}</ref> මහා බ්‍රිතාන්‍යය,<ref name="Británicos, 700.000">{{cite web |author=Jorge Sanhueza Aviléz |title=Historia de Chile: Otros Artículos. Británicos y Anglosajones en Chile durante el siglo XIX |url=http://www.biografiadechile.cl/detalle.php?IdContenido=1673&IdCategoria=91&IdArea=488&TituloPagina=Historia%20de%20Chile |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20201112003642/http://www.biografiadechile.cl/detalle.php?IdContenido=1673 |archive-date=12 November 2020 |access-date=16 March 2012 |publisher=Biografía de Chile}}</ref> ජර්මනිය,<ref name="Alemanes, 500.000">{{cite news|url=http://www.dw.de/alemanes-en-chile-entre-el-pasado-colono-y-el-presente-empresarial/a-14958983-1|title=Alemanes en Chile: entre el pasado colono y el presente empresarial|author=Victoria Dannemann|access-date=21 July 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20150501162120/http://www.dw.de/alemanes-en-chile-entre-el-pasado-colono-y-el-presente-empresarial/a-14958983-1|archive-date=1 May 2015|publisher=Deustche-Welle|url-status=live}}</ref> සහ ක්‍රොඒෂියාව,<ref name="Croatas, 400.000">{{cite web |title=Inmigración a Chile |url=http://www.domovina.cl/inmigrantes-otras.php |archive-url=https://web.archive.org/web/20150702225324/http://www.domovina.cl/inmigrantes-otras.php |archive-date=2 July 2015 |publisher=Domivina}}</ref> යනාදී රටවලින් ය. විවිධ යුරෝපීය ජනවාර්ගික කණ්ඩායම්වලින් පැවත එන්නන් බොහෝ විට චිලී හි අන්තර් විවාහ වෙති. මෙම අන්තර් විවාහය සහ සංස්කෘතීන් සහ ජාතීන් මිශ්‍ර කිරීම චිලී මධ්‍යම සහ ඉහළ පන්තිවල වර්තමාන සමාජය සහ සංස්කෘතිය හැඩගැස්වීමට උපකාරී වී ඇත.<ref name="deia.com">{{cite web |date=22 May 2008 |title=entrevista al Presidente de la Cámara vasca |url=http://www.deia.com/es/impresa/2008/05/22/bizkaia/ekonomia/469496.php |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090511001812/http://www.deia.com/es/impresa/2008/05/22/bizkaia/ekonomia/469496.php |archive-date=11 May 2009 |publisher=Deia.com}}</ref> එසේම, චිලී ජනගහනයෙන් ආසන්න වශයෙන් 500,000 ක් පූර්ණ හෝ අර්ධ පලස්තීන සම්භවයක් ඇති අය වන අතර,<ref>{{cite web |date=7 April 2003 |title=Chile: Palestinian refugees arrive to warm welcome |url=http://www.adnkronos.com/AKI/English/CultureAndMedia/?id=1.0.2050534508 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20171124194143/http://www1.adnkronos.com/AKI/English/CultureAndMedia/?id=1.0.2050534508 |archive-date=24 November 2017 |access-date=29 October 2009 |publisher=Adnkronos.com}}</ref><ref>{{cite web |title=500,000 descendientes de primera y segunda generación de palestinos en Chile |url=http://laventana.casa.cult.cu/modules.php?name=News&file=article&sid=514 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090722073846/http://laventana.casa.cult.cu/modules.php?name=News&file=article&sid=514 |archive-date=22 July 2009 |access-date=13 July 2013 |publisher=Laventana.casa.cult.cu}}</ref> සහ අරාබි සම්භවයක් ඇති අය 800,000 කි.<ref name="Oriente próximo, 800.000, Palestinos, 500.000">{{cite news|url=http://www.ibtimes.com/arabs-andes-chile-unlikely-long-term-home-large-palestinian-community-1449718|title=Arabs in the Andes? Chile, The Unlikely Long-Term Home of a Large Palestinian Community|author=Ghosh P.|work=International Business Times|access-date=29 September 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20210423212551/https://www.ibtimes.com/arabs-andes-chile-unlikely-long-term-home-large-palestinian-community-1449718|archive-date=23 April 2021|url-status=live}}</ref> චිලී හි දැනට ලතින් ඇමරිකානු සංක්‍රමණිකයන් මිලියන 1.5 ක් සිටින අතර, ප්‍රධාන වශයෙන් වෙනිසියුලාව, පේරු, හයිටි, කොලොම්බියාව, බොලිවියාව සහ ආර්ජන්ටිනාව යන රටවලින් පැමිණේ; 2019 දී මුළු ජනගහනයෙන් 8% ක්, පැවත එන්නන් ගණන් නොගෙන.<ref name="INE-DEM, 2019">[https://www.ine.cl/prensa/2020/03/12/seg%C3%BAn-estimaciones-la-cantidad-de-personas-extranjeras-residentes-habituales-en-chile-bordea-los-1-5-millones-al-31-de-diciembre-de-2019 Estimación de Población Extranjera en Chile, al 31 de diciembre de 2019] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20220504115042/https://www.ine.cl/prensa/2020/03/12/seg%C3%BAn-estimaciones-la-cantidad-de-personas-extranjeras-residentes-habituales-en-chile-bordea-los-1-5-millones-al-31-de-diciembre-de-2019|date=4 May 2022}}, del Departamento de Extranjería y Migración (DEM) del Instituto Nacional de Estadísticas de Chile (INE), pp. 21. Retrieved 29 Juny 2020.</ref><ref>{{cite web |title=Chile: Moving Towards a Migration Policy |url=http://www.migrationinformation.org/Profiles/display.cfm?ID=199 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140215080515/http://migrationinformation.org/Profiles/display.cfm?ID=199 |archive-date=15 February 2014 |access-date=1 August 2011 |publisher=Migrationinformation.org}}</ref> 2002 ජාතික සංගණනයට අනුව, 1992 සිට චිලියේ විදේශීය-උපන් ජනගහනය 75% කින් වැඩි වී ඇත.<ref>{{cite web |last=Landaburu |first=Juan |date=24 June 2007 |title=El debate sobre la inmigración ilegal se extiende a la región |url=http://www.lanacion.com.ar/nota.asp?nota_id=920108 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090213112339/http://www.lanacion.com.ar/nota.asp?nota_id=920108 |archive-date=13 February 2009 |access-date=31 December 2008 |work=[[La Nación]]}}</ref> 2021 නොවැම්බර් වන විට, ලතින් ඇමරිකාවේ වෙනත් තැන්වල සිට චිලී රටට ඇතුළු වන පුද්ගලයින් සංඛ්‍යාව පසුගිය දශකය තුළ ශීඝ්‍රයෙන් වර්ධනය වී ඇති අතර, පසුගිය වසර තුන තුළ මිලියන 1.5 දක්වා තුන් ගුණයකින් වැඩි වී ඇති අතර, හයිටියේ (ආසන්න වශයෙන් 180,000) සහ වෙනිසියුලාවේ (ආසන්න වශයෙන් 460,000) මානුෂීය අර්බුද හේතුවෙන් පැමිණීම් සිදු වී ඇත.<ref>{{Cite web |date=20 November 2021 |title=Chilean Election Unlikely to Halt New Barriers to Immigration |url=https://globalriskinsights.com/2021/11/chilean-election-unlikely-to-halt-new-barriers-to-immigration/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20211121064647/https://globalriskinsights.com/2021/11/chilean-election-unlikely-to-halt-new-barriers-to-immigration/ |archive-date=21 November 2021 |access-date=21 November 2021 |work=Global Risk Insights}}</ref> === නාගරිකකරණය === රටේ ජනගහනයෙන් 85% ක් පමණ නාගරික ප්‍රදේශවල ජීවත් වන අතර 40% ක් මහා සන්තියාගෝ හි ජීවත් වෙති. 2002 සංගණනයට අනුව විශාලතම සමූහකරණයන් වන්නේ මිලියන 5.6 ක ජනතාවක් සිටින මහා සන්තියාගෝ, 861,000 ක් සිටින මහා කන්සෙප්සියන් සහ 824,000 ක් සිටින මහා වල්පරයිසෝ ය.<ref>{{cite web |title=List of Chilean cities |url=http://www.observatoriourbano.cl/indurb/pre_ciudades.asp?id_user=0&idComCiu=0 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160304031912/http://www.observatoriourbano.cl/indurb/pre_ciudades.asp?id_user=0&idComCiu=0 |archive-date=4 March 2016 |publisher=Observatorio Urbano, Ministerio de Vivienda y Urbanismo de Chile}}</ref> {{Largest cities of Chile}} === ආගම === {{bar box|title=Religious background in Chile (2012 Census)<ref name=CIA>{{Cite CIA World Factbook|country=Chile|access-date=29 January 2017}}</ref><ref name=CENSUS2012>{{cite web|url=https://www.cooperativa.cl/noticias/site/artic/20130425/asocfile/20130425190105/resultados_censo_2012_poblacion_vivienda_tomosiyii.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20140415043914/http://www.cooperativa.cl/noticias/site/artic/20130425/asocfile/20130425190105/resultados_censo_2012_poblacion_vivienda_tomosiyii.pdf |archive-date=15 April 2014 |url-status=live|title=Resultados XVIII Censo de Población|date=2012}}</ref>|titlebar=#ddd|left1=Religion|right1=Percent|float=right|bars={{bar percent|[[Catholic Church]]|DarkBlue|66.7}} {{bar percent|[[Protestantism]]|Skyblue|16.4}} {{bar percent|[[Irreligion|No religion]]|grey|11.5}} {{bar percent|Others|Orange|4.5}} {{bar percent|Unspecified|Black|1.1}}}} [[File:Catedral_Metropolitana_de_Santiago_2012-09-01_10-05-15.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Catedral_Metropolitana_de_Santiago_2012-09-01_10-05-15.jpg|thumb|1748 සහ 1906 අතර ඉදිකරන ලද සන්තියාගෝ මෙට්‍රොපොලිටන් ආසන දෙව්මැදුර]] [[File:Iglesia_de_Achao_-_fachada.JPG|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Iglesia_de_Achao_-_fachada.JPG|thumb|267x267පික්|18 වන සියවසේ ඉදිකරන ලද සහ දැන් යුනෙස්කෝ ලෝක උරුම අඩවියක් වන අචාඕහි සැන්ටා මාරියා ද ලොරෙටෝ පල්ලිය.]] ඓතිහාසික වශයෙන්, 16 වන සියවසේ ස්පාඤ්ඤ ආක්‍රමණයට පෙර චිලීයේ ආදිවාසී ජනතාව විවිධ ආගම් නිරීක්ෂණය කළහ. ස්පාඤ්ඤ පාලනය සහ චිලී නිදහසේ පළමු සියවස තුළ, කතෝලික පල්ලිය රටේ බලවත්ම ආයතනවලින් එකකි. 19 වන සියවසේ අගභාගයේදී, ලිබරල් ප්‍රතිපත්ති (ඊනියා ලේයිස් ලයිකාස් හෝ "ගිහි නීති") පූජක පක්ෂයේ බලපෑම අඩු කිරීමට පටන් ගත් අතර 1925 දී නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවක් ප්‍රකාශයට පත් කිරීමත් සමඟ පල්ලිය සහ රාජ්‍යය වෙන් කිරීම ස්ථාපිත විය.<ref>{{Cite book |last=H. |first=Smith, Brian |title=The Church and Politics in Chile Challenges to Modern Catholicism. |date=2014 |publisher=Princeton University Press |isbn=978-1-4008-5697-8 |oclc=1170509102}}</ref> 2012 වන විට, චිලී ජනගහනයෙන් වයස අවුරුදු 15 ට වැඩි 66.6%<ref name="censo.cl">{{cite web |date=7 September 2015 |title=Population 15 years of age or older, by religion, region, sex and age groups. (censused population) |url=http://plazapublica.cl/wp-content/uploads/658799.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20170207182725/http://plazapublica.cl/wp-content/uploads/658799.pdf |archive-date=7 February 2017 |access-date=23 March 2018 |language=es |format=.pdf}}</ref> ක් රෝමානු කතෝලික පල්ලියට අනුගත වන බව ප්‍රකාශ කළ අතර, එය 2002 සංගණනයේදී වාර්තා වූ 70%<ref>7,853,428 out of 11,226,309 people over 15 years of age. {{cite web |title=Population 15 years of age or older, by religion, administrative division, sex and age groups |url=http://www.ine.cl/cd2002/cuadros/6/C6_00000.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20060519100306/http://www.ine.cl/cd2002/cuadros/6/C6_00000.pdf |archive-date=19 May 2006 |access-date=1 March 2014 |work=Censo 2002 |language=es}}</ref> ට වඩා අඩුවීමකි. 2012 සංගණනයේදීම, චිලී ජාතිකයන්ගෙන් 17% ක් එවැන්ජලිකල් පල්ලියකට අනුගත වන බව වාර්තා විය (සංගණනයේදී "එවැන්ජලිකල්" යනු රෝමානු කතෝලික සහ ඕතඩොක්ස් - ග්‍රීක, පර්සියානු, සර්බියානු, යුක්‍රේනියානු සහ ආර්මේනියානු - පල්ලි, පසුකාලීන සාන්තුවරයන්ගේ ජේසුස් ක්‍රිස්තුස් වහන්සේගේ පල්ලිය, සෙවන්ත්-ඩේ ඇඩ්වෙන්ටිස්ට්වරුන් සහ යෙහෝවාගේ සාක්ෂිකරුවන් හැර අනෙකුත් සියලුම ක්‍රිස්තියානි නිකායන් ගැන සඳහන් කරයි: මූලික වශයෙන්, බොහෝ ඉංග්‍රීසි කතා කරන රටවල එම නිකායන් සාමාන්‍යයෙන් තවමත් "ප්‍රොතෙස්තන්ත" ලෙස හැඳින්වේ, නමුත් ඇඩ්වෙන්ටිස්වාදය බොහෝ විට එවැන්ජලිකල් නිකායක් ලෙසද සැලකේ). එවැන්ජලිකල් කිතුනුවන්ගෙන් ආසන්න වශයෙන් 90% ක් පෙන්තකොස්ත ජාතිකයෝ වෙති. නමුත් වෙස්ලියන්, ලුතරන්, ඇන්ග්ලිකන්, එපිස්කෝපලියන්, ප්‍රෙස්බිටේරියන්, වෙනත් ප්‍රතිසංස්කරණ, බැප්ටිස්ට් සහ මෙතෝදිස්ත පල්ලි ද චිලී එවැන්ජලිකල් පල්ලි අතර පවතී.<ref name="religiousfreedomreport">{{cite web |date=19 September 2008 |title=Chile |url=https://2001-2009.state.gov/g/drl/rls/irf/2008/108518.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230404113441/https://2001-2009.state.gov/g/drl/rls/irf/2008/108518.htm |archive-date=4 April 2023 |access-date=22 May 2019 |work=International Religious Freedom Report |publisher=United States Department of State}}</ref> ආගමික නොවන පුද්ගලයින්, අදේවවාදීන් සහ අඥෙයවාදීන් ජනගහනයෙන් 12% ක් පමණ වේ. 2015 වන විට, චිලියේ ප්‍රධාන ආගම ක්‍රිස්තියානි ධර්මය (68%) ලෙස පැවතුනි, ඇස්තමේන්තුගත චිලී ජාතිකයන්ගෙන් 55% ක් රෝමානු කතෝලික පල්ලියට අයත් වන අතර, 13% ක් විවිධ එවැන්ජලිකල් පල්ලිවලට අයත් වන අතර, 7% ක් පමණක් වෙනත් ඕනෑම ආගමකට අනුගත වේ. අඥෙයවාදීන් සහ අදේවවාදීන් ජනගහනයෙන් 25% ක් ලෙස ගණන් බලා ඇත.<ref>{{Cite web |date=7 September 2015 |title=Track semanal de Opinión Pública |trans-title=Weekly Public Opinion Track |url=http://plazapublica.cl/wp-content/uploads/658799.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20170207182725/http://plazapublica.cl/wp-content/uploads/658799.pdf |archive-date=7 February 2017 |access-date=11 December 2018 |language=es}}</ref> චිලියේ බහායි ආගමික ප්‍රජාවක් ඇති අතර, ලතින් ඇමරිකාව සඳහා බහායි මව් දේවමාළිගාව හෝ මහාද්වීපික නමස්කාර මන්දිරය පිහිටා ඇත. 2016 දී නිම කරන ලද මෙය, සියලු ආගම් සහ පසුබිම්වල පුද්ගලයින්ට රැස්වීමට, භාවනා කිරීමට, පරාවර්තනය කිරීමට සහ නමස්කාර කිරීමට අවකාශයක් ලෙස සේවය කරයි.<ref>{{Cite web |author-last=Purushotma |author-first=Shastri |date=6 December 2017 |title=Breathtaking Baha'i Temple Rises in Chile |url=https://www.huffingtonpost.com/shastri-purushotma/bahai-temple-of-light-ris_b_6242968.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20161205142740/http://www.huffingtonpost.com/shastri-purushotma/bahai-temple-of-light-ris_b_6242968.html |archive-date=5 December 2016 |access-date=5 August 2021 |website=[[HuffPost]] |agency=HuffPost}}</ref> එය වාත්තු වීදුරු සහ පාරභාසක කිරිගරුඬ වලින් සෑදී ඇති අතර එහි ගෘහ නිර්මාණ ශෛලිය තුළ නව්‍ය ලෙස විස්තර කර ඇත.<ref>{{Cite web |author-last=Purushotma |author-first=Shastri |date=6 December 2017 |title=Breathtaking Baha'i Temple Rises in Chile |url=https://www.huffingtonpost.com/shastri-purushotma/bahai-temple-of-light-ris_b_6242968.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20161205142740/http://www.huffingtonpost.com/shastri-purushotma/bahai-temple-of-light-ris_b_6242968.html |archive-date=5 December 2016 |access-date=21 February 2019 |website=[[HuffPost]] |agency=HuffPost}}</ref> ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව ආගමික නිදහසේ අයිතිය සහතික කරන අතර, අනෙකුත් නීති සහ ප්‍රතිපත්ති සාමාන්‍යයෙන් නිදහස් ආගමික පිළිවෙත් සඳහා දායක වේ. රජයේ හෝ පෞද්ගලික ක්‍රියාකාරීන් විසින් අපයෝජනය කිරීමට එරෙහිව සියලුම මට්ටම්වල නීතිය මෙම අයිතිය සම්පූර්ණයෙන්ම ආරක්ෂා කරයි.<ref name="religiousfreedomreport" /> චිලියේ පල්ලිය සහ රාජ්‍යය නිල වශයෙන් වෙන්ව පවතී. 1999 ආගම පිළිබඳ නීතියක් ආගමික වෙනස්කම් කිරීම තහනම් කරයි. කෙසේ වෙතත්, බොහෝ දුරට ඓතිහාසික හා සමාජීය හේතූන් මත රෝමානු කතෝලික පල්ලිය වරප්‍රසාද ලත් තත්වයක් භුක්ති විඳින අතර ඉඳහිට මනාප සැලකිල්ලක් ලබා ගනී.<ref>Bill Kte'pi, "Chile", in Robert E. Emery, ''Cultural Sociology of Divorce: An Encyclopedia, Volume 1'' (London: Sage, 2013), 266–68. books.google.com/books?id=wzJdSIfeeTQC&pg=PA266 {{ISBN|9781412999588}}</ref> රජයේ නිලධාරීන් රෝමානු කතෝලික උත්සව මෙන්ම ප්‍රධාන එවැන්ජලිකල් සහ යුදෙව් උත්සව සඳහා සහභාගී වේ.<ref name="religiousfreedomreport" /> චිලී රජය නත්තල්, සුබ සිකුරාදා, කාමන් කන්‍යාවගේ මංගල්‍යය, පේතෘස් සහ පෝල් සාන්තුවරයන්ගේ මංගල්‍යය, උපකල්පන මංගල්‍යය, සියලු සාන්තුවරයන්ගේ දිනය සහ නිර්මල පිළිසිඳ ගැනීමේ මංගල්‍යය යන ආගමික නිවාඩු දින ජාතික නිවාඩු දින ලෙස සලකයි.<ref name="religiousfreedomreport" /> මෑතකදී, රජය විසින් ඔක්තෝබර් 31, ප්‍රතිසංස්කරණ දිනය, රටේ එවැන්ජලිකල් පල්ලිවලට ගෞරවයක් වශයෙන් අතිරේක ජාතික නිවාඩු දිනයක් ලෙස ප්‍රකාශයට පත් කරන ලදී.<ref>{{Cite news|url=http://www.economist.com/world/americas/displaystory.cfm?story_id=12564066|title=Hola, Luther|date=6 November 2008|newspaper=The Economist|archive-url=https://web.archive.org/web/20081210125640/http://www.economist.com/world/americas/displaystory.cfm?story_id=12564066|archive-date=10 December 2008|url-status=dead}}</ref><ref>{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/hi/spanish/specials/2007/en_nombre_de_la_fe/newsid_7701000/7701290.stm|title=Los evangélicos tienen su feriado|author=Andrea Henríquez|date=31 October 2008|access-date=17 December 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20180625104726/http://news.bbc.co.uk/hi/spanish/specials/2007/en_nombre_de_la_fe/newsid_7701000/7701290.stm|archive-date=25 June 2018|publisher=BBC Mundo|url-status=live}}</ref> චිලීහි අනුශාසක සාන්තුවරයන් වන්නේ කර්මෙල් කන්දේ අප ස්වාමිදූ සහ මහා ශාන්ත ජේම්ස් (සන්තියාගෝ) ය.<ref>{{cite web |title=Patron Saints: 'C' |url=http://www.catholic.org/saints/patron.php?letter=C |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190409002526/https://www.catholic.org/saints/patron.php?letter=C |archive-date=9 April 2019 |access-date=28 June 2012 |publisher=Catholic Online}}</ref> 2005 දී, XVI වන බෙනඩික්ට් පාප් වහන්සේ, තෙරේසා ඩි ලොස් ඇන්ඩීස්ගෙන් පසු රටේ දෙවන ස්වදේශික රෝමානු කතෝලික සාන්තුවරයා බවට පත් වූ ඇල්බර්ටෝ හර්ටාඩෝව ශාන්තුවරයට පත් කරන ලදී.<ref>{{cite web |title=Las fechas del proceso de Canonización del Padre Hurtado |url=http://www.canonizacion.cl/cano_etapaPH.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080122033957/http://www.canonizacion.cl/cano_etapaPH.html |archive-date=22 January 2008 |access-date=9 January 2008 |language=es}}</ref> === භාෂා === [[File:Mapudungun.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Mapudungun.jpg|thumb|මාපුචේ භාෂාවෙන් සහ චිලී ස්පාඤ්ඤ භාෂාවෙන් ලියා ඇති චිලී හිතෝපදේශයකි. මෙහි භාවිතා වන මාපුඩුන්ගුන් හෝඩිය එකඟ වූ ප්‍රමිතියක් පිළිබිඹු නොකරයි. ඇත්ත වශයෙන්ම, මාපුචේ භාෂාව ලිවීම සඳහා දැනට භාවිතා කරන වෙනස් අක්ෂර තුනක් තිබේ.<ref>Montrul, Silvina. El Bilinguismo En El Mundo Hispanohablante. Hoboken: John Wiley & Sons Inc, 2013. p. 249</ref>]] චිලී භාෂාවේ කතා කරන ස්පාඤ්ඤ භාෂාව සුවිශේෂී ලෙස උච්චාරණය කර ඇති අතර අසල්වැසි දකුණු ඇමරිකානු රටවලට වඩා බෙහෙවින් වෙනස් ය, මන්ද අවසාන අක්ෂර බොහෝ විට අතහැර දමා ඇති අතර සමහර ව්‍යාංජනාක්ෂර මෘදු උච්චාරණයක් ඇත. උච්චාරණය උතුරේ සිට දකුණට ඉතා සුළු වශයෙන් පමණක් වෙනස් වේ; සමාජ පන්තිය හෝ නගරයේ හෝ රටේ ජීවත් වන්නේද යන්න මත පදනම්ව උච්චාරණයේ වෙනස්කම් වඩාත් කැපී පෙනේ. චිලී ජනගහනය බොහෝ දුරට රටේ මධ්‍යයේ කුඩා කොටසක පිහිටුවා ඇති අතර පසුව උතුරට සහ දකුණට සුළු සංඛ්‍යාවක් සංක්‍රමණය වීම මෙම සාපේක්ෂ විභේදනයේ ඌනතාවය පැහැදිලි කිරීමට උපකාරී වේ, එය ගුවන්විදුලියේ ජාතික ප්‍රවේශය සහ දැන් රූපවාහිනිය මගින් පවත්වා ගෙන යනු ලැබූ අතර එය වාචික ප්‍රකාශන විසුරුවා හැරීමට සහ සමජාතීය කිරීමට ද උපකාරී වේ.<ref name="countrystudies">{{cite web |date=31 March 1994 |title=Development and Breakdown of Democracy, 1830–1973 |url=http://countrystudies.us/chile/85.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110709014719/http://countrystudies.us/chile/85.htm |archive-date=9 July 2011 |access-date=21 April 2009 |work=Country Studies |publisher=Library of Congress}}</ref> චිලී භාෂාවේ කතා කරන ස්වදේශීය භාෂා කිහිපයක් තිබේ: මාපුඩුන්ගුන්, අයිමාරා, රාපා නුයි, චිලී සංඥා භාෂාව සහ (යන්තම් නොනැසී පවතින) කවාස්කාර් සහ යාගන්, ස්වදේශික නොවන ජර්මානු, ඉතාලි, ඉංග්‍රීසි, ග්‍රීක සහ කෙචුවා සමඟ. ස්පාඤ්ඤ ආක්‍රමණයෙන් පසු, ස්පාඤ්ඤ භාෂාව පොදු භාෂාව ලෙස බලයට පත් වූ අතර, ස්වදේශික භාෂා සුළුතර භාෂා බවට පත්ව ඇත, සමහරක් දැන් වඳ වී ගොස් හෝ වඳ වී යාමට ආසන්නයි.<ref>{{cite web |title=Ethnologue report for Chile |url=http://www.ethnologue.com/show_country.asp?name=CL |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20130203004338/http://www.ethnologue.com/show_country.asp?name=CL |archive-date=3 February 2013 |access-date=1 August 2011 |publisher=Ethnologue.com}}</ref> ජර්මානු භාෂාව තවමත් දකුණු චිලියේ යම් දුරකට කතා කරයි,<ref>{{cite web |author=Oliver Zoellner |title=Oliver Zoellner &#124; Generating Samples of Ethnic Minorities in Chile |url=http://www.research-worldwide.de/article-chile2005.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20091202075142/http://www.research-worldwide.de/article-chile2005.html |archive-date=2 December 2009 |access-date=17 December 2009 |publisher=Research-worldwide.de}}</ref> කුඩා ගම්බද සාක්කුවල හෝ විශාල නගරවල ප්‍රජාවන් අතර දෙවන භාෂාවක් ලෙස. ඉංග්‍රීසි දොරවල් විවෘත කිරීමේ වැඩසටහන වැනි මුලපිරීම් හරහා, රජය රජයේ පාසල්වල පස්වන ශ්‍රේණියේ සහ ඊට වැඩි සිසුන් සඳහා ඉංග්‍රීසි අනිවාර්ය කළේය. චිලීයේ බොහෝ පෞද්ගලික පාසල් ළදරු පාසලෙන් ඉංග්‍රීසි ඉගැන්වීම ආරම්භ කරයි.<ref>{{cite web |title=Repeat after me: Hello, my name is |url=http://www.globalpost.com/dispatch/chile/090908/lack-english-proficiency |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20100811114741/http://www.globalpost.com/dispatch/chile/090908/lack-english-proficiency |archive-date=11 August 2010 |access-date=22 February 2010 |publisher=Globalpost.com}}</ref> පොදු ඉංග්‍රීසි වචන අවශෝෂණය කර එදිනෙදා ස්පාඤ්ඤ භාෂාවට ඇතුළත් කර ඇත.<ref>{{cite journal|last1=Sáez Godoy|first1=Leopoldo|date=2005|title=Anglicismos en el español de Chile|trans-title=Anglicisms in Chilean Spanish|journal=Atenea (Concepción)|language=es|issue=492|pages=171–177|doi=10.4067/S0718-04622005000200010|doi-access=free}}</ref> === සෞඛ්‍යය === [[File:Credencial_Fonasa.png|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Credencial_Fonasa.png|thumb|ජාතික සෞඛ්‍ය අරමුදලේ (ෆොනාසා) කාඩ්පත]] The [[:en:Ministry_of_Health_(Chile)|Ministry of Health]] (''Minsal'') is the cabinet-level administrative office in charge of planning, directing, coordinating, executing, controlling and informing the public health policies formulated by the President of Chile. The [[:en:Fondo_Nacional_de_Salud|National Health Fund]] (''Fonasa''), created in 1979, is the financial entity entrusted to collect, manage and distribute state funds for health in Chile. It is funded by the public. All employees pay 7% of their monthly income to the fund. Fonasa is part of the NHSS and has executive power through the [[:en:Ministry_of_Health_(Chile)|Ministry of Health (Chile)]]. Its headquarters are in [[:en:Santiago|Santiago]] and decentralized public service is conducted by various Regional Offices. More than 12 million beneficiaries benefit from Fonasa. Beneficiaries can also opt for more costly private insurance through [[:en:Isapre|Isapre]]. In the 2024 Global Hunger Index, Chile is one of 22 countries with a GHI score of less than 5. සෞඛ්‍ය අමාත්‍යාංශය (මිනිසල්) යනු චිලී ජනාධිපතිවරයා විසින් සකස් කරන ලද මහජන සෞඛ්‍ය ප්‍රතිපත්ති සැලසුම් කිරීම, මෙහෙයවීම, සම්බන්ධීකරණය, ක්‍රියාත්මක කිරීම, පාලනය කිරීම සහ දැනුම් දීම භාර කැබිනට් මට්ටමේ පරිපාලන කාර්යාලයයි. 1979 දී නිර්මාණය කරන ලද ජාතික සෞඛ්‍ය අරමුදල (ෆොනාසා) යනු චිලී හි සෞඛ්‍ය සඳහා රාජ්‍ය අරමුදල් රැස් කිරීම, කළමනාකරණය කිරීම සහ බෙදා හැරීම සඳහා පවරා ඇති මූල්‍ය ආයතනයයි. එය මහජනතාව විසින් අරමුදල් සපයනු ලැබේ. සියලුම සේවකයින් තම මාසික ආදායමෙන් 7% ක් අරමුදලට ගෙවයි.<ref>{{cite web |date= |title=¿Cuál es la cotización legal para salud de un trabajador activo y en qué plazo deben ser declaradas y pagadas? |url=http://www.supersalud.gob.cl/consultas/667/w3-article-2908.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210926171408/http://www.supersalud.gob.cl/consultas/667/w3-article-2908.html |archive-date=26 September 2021 |access-date=26 September 2021 |website=supersalud.gob.cl |publisher=[[Ministry of Health (Chile)|Superintendence of Health]]}}</ref> ෆොනාසා NHSS හි කොටසක් වන අතර සෞඛ්‍ය අමාත්‍යාංශය (චිලී) හරහා විධායක බලය ඇත. එහි මූලස්ථානය සන්තියාගෝ හි පිහිටා ඇති අතර විමධ්‍යගත රාජ්‍ය සේවය විවිධ ප්‍රාදේශීය කාර්යාල මගින් මෙහෙයවනු ලැබේ. ප්‍රතිලාභීන් මිලියන 12 කට වඩා ෆොනාසා වෙතින් ප්‍රතිලාභ ලබයි. ප්‍රතිලාභීන්ට ඉසැප්‍රේ හරහා වඩා මිල අධික පෞද්ගලික රක්ෂණයක් තෝරා ගත හැකිය. 2024 ගෝලීය කුසගින්න දර්ශකයේ, චිලී යනු 5 ට අඩු GHI ලකුණු ඇති රටවල් 22 න් එකකි.<ref>{{Cite web |title=Global Hunger Index Scores by 2024 GHI Rank |url=https://www.globalhungerindex.org/ranking.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220225183607/https://www.globalhungerindex.org/ranking.html |archive-date=25 February 2022 |access-date=2024-12-13 |website=Global Hunger Index (GHI) - peer-reviewed annual publication designed to comprehensively measure and track hunger at the global, regional, and country levels |language=en}}</ref> === අධ්‍යාපනය === [[File:Casa_Central_de_la_Universidad_de_Chile.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Casa_Central_de_la_Universidad_de_Chile.jpg|thumb|සන්තියාගෝ හි චිලී විශ්ව විද්‍යාලයේ කැසා සෙන්ට්‍රල්]] In Chile, education begins with [[:en:Preschool|preschool]] until the age of 5. [[:en:Primary_school|Primary school]] is provided for children between ages 6 and 13. Students then attend [[:en:Secondary_school|secondary school]] until graduation at age 17. Secondary education is divided into two parts: During the first two years, students receive a general education. Then, they choose a branch: scientific humanistic education, artistic education, or technical and professional education. Secondary school ends two years later on the acquirement of a certificate (licencia de enseñanza media). චිලීයේ, අධ්‍යාපනය ආරම්භ වන්නේ වයස අවුරුදු 5 දක්වා පෙර පාසලෙනි. වයස අවුරුදු 6 ත් 13 ත් අතර ළමුන් සඳහා ප්‍රාථමික පාසල සපයනු ලැබේ. ඉන්පසු සිසුන් වයස අවුරුදු 17 දී උපාධිය ලබා ගන්නා තෙක් ද්විතීයික පාසලට ඇතුළත් වේ. ද්විතීයික අධ්‍යාපනය කොටස් දෙකකට බෙදා ඇත: පළමු වසර දෙක තුළ සිසුන් සාමාන්‍ය අධ්‍යාපනයක් ලබා ගනී. ඉන්පසු, ඔවුන් ශාඛාවක් තෝරා ගනී: විද්‍යාත්මක මානවවාදී අධ්‍යාපනය, කලාත්මක අධ්‍යාපනය හෝ තාක්ෂණික හා වෘත්තීය අධ්‍යාපනය. ද්විතීයික පාසල වසර දෙකකට පසු සහතිකයක් (ලයිසන්සියා ඩි එන්සෙසාන්සා මාධ්‍ය) ලබා ගැනීමෙන් අවසන් වේ.<ref>{{Cite web |title=Chile |url=https://unevoc.unesco.org/home/Dynamic+TVET+Country+Profiles/country=CHL |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140429204820/http://www.unevoc.unesco.org/worldtvetdatabase1.php?ct=CHL |archive-date=29 April 2014 |access-date=29 April 2014 |website=UNESCO International Centre for Technical and Vocational Education and Training |series=TVET Country Profiles}}</ref> චිලී අධ්‍යාපනය ධනයෙන් වෙන් කර ඇත්තේ තට්ටු තුනක පද්ධතියක ය - පාසල්වල ගුණාත්මකභාවය සමාජ ආර්ථික පසුබිම් පිළිබිඹු කරයි: * බොහෝ දුරට නොමිලේ සහ නරකම අධ්‍යාපන ප්‍රතිඵල ඇති, බොහෝ දුරට දුප්පත් සිසුන් සහභාගී වන නගර පාසල් (colegios municipales); * මැද ආදායම් ලබන සිසුන් සහභාගී වන සහ සාමාන්‍යයෙන් මධ්‍යම මට්ටමේ ප්‍රතිඵල ලබා ගන්නා ශිෂ්‍යයාගේ පවුල විසින් ගෙවනු ලබන ගාස්තු මගින් අතිරේක කළ හැකි රජයෙන් යම් මුදලක් ලබා ගන්නා සහනාධාර සහිත පාසල්; සහ * නිරන්තරයෙන් හොඳම ප්‍රතිඵල ලබා ගන්නා සම්පූර්ණයෙන්ම පෞද්ගලික පාසල්. බොහෝ පෞද්ගලික පාසල් මධ්‍ය කුටුම්භ ආදායමෙන් 0,5 සිට 1 දක්වා පැමිණීමේ ගාස්තු අය කරයි.<ref>{{cite web |date=30 December 2013 |title=Mensualidad de los colegios con los mejores puntajes en la PSU supera los mil |url=http://www.emol.com/noticias/nacional/2013/12/30/637336/mensualidad-en-colegios-top-10-en-la-psu-supera-los-250-mil.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140719000507/http://www.emol.com/noticias/nacional/2013/12/30/637336/mensualidad-en-colegios-top-10-en-la-psu-supera-los-250-mil.html |archive-date=19 July 2014 |access-date=18 July 2014 |publisher=Emol.com}}</ref> ද්විතීයික පාසල සාර්ථකව අවසන් වූ පසු, සිසුන්ට උසස් අධ්‍යාපනයට ඉදිරියට යා හැකිය. චිලී හි උසස් අධ්‍යාපන පාසල් චිලී සාම්ප්‍රදායික විශ්ව විද්‍යාල වලින් සමන්විත වන අතර ඒවා රාජ්‍ය විශ්ව විද්‍යාල හෝ පෞද්ගලික විශ්ව විද්‍යාල ලෙස බෙදා ඇත. වෛද්‍ය විද්‍යාල ඇති අතර යුනිවර්සිඩෑඩ් ඩියාගෝ පෝටලේස් යන දෙකම යේල් විශ්ව විද්‍යාලය සමඟ හවුල්කාරිත්වයකින් නීති විද්‍යාල පිරිනමයි.<ref>{{cite web |title=Program in Chile &#124; Yale Law School |url=http://www.law.yale.edu/linkageinchili.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20131224103311/http://www.law.yale.edu/linkageinchili.htm |archive-date=24 December 2013 |access-date=22 December 2013 |publisher=Law.yale.edu}}</ref> == යොමු කිරීම් == c4zycns7c5ymgutn1hgbts9phqjofox 750381 750380 2025-06-23T08:57:14Z BuddhikaW88 37808 /* සෞඛ්‍යය */ 750381 wikitext text/x-wiki චිලීහි 2017 සංගණනයේදී ජනගහනය 17,574,003 ක් වාර්තා විය. උපත් අනුපාතය පහත වැටීම හේතුවෙන් එහි ජනගහන වර්ධන අනුපාතය 1990 සිට අඩු වෙමින් පවතී.<ref>{{cite web |title=Anuario Estadísticas Vitales 2003 |url=http://www.ine.cl/canales/chile_estadistico/demografia_y_vitales/estadisticas_vitales/pdf/anuarios/vitales2003.zip |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200501215449/https://www.ine.cl/canales/chile_estadistico/demografia_y_vitales/estadisticas_vitales/pdf/anuarios/vitales2003.zip |archive-date=1 May 2020 |access-date=30 May 2008 |publisher=Instituto National de Estadísticas}}</ref> 2050 වන විට ජනගහනය ආසන්න වශයෙන් මිලියන 20.2 ක් දක්වා ළඟා වනු ඇතැයි අපේක්ෂා කෙරේ.<ref>{{cite web |title=Chile: Proyecciones y Estimaciones de Población. Total País 1950–2050 |url=http://www.ine.cl/canales/chile_estadistico/demografia_y_vitales/proyecciones/Informes/Microsoft%20Word%20-%20InforP_T.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20091230181515/http://www.ine.cl/canales/chile_estadistico/demografia_y_vitales/proyecciones/Informes/Microsoft%20Word%20-%20InforP_T.pdf |archive-date=30 December 2009 |publisher=Instituto National de Estadísticas}}</ref> === පෙරටුගාමීන් සහ ජනවාර්ගිකත්වය === [[File:Ministro_Osorio_entrega_terreno_a_Comunidad_Mapuche_Lorenzo_Quintrileo_de_Tirúa.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Ministro_Osorio_entrega_terreno_a_Comunidad_Mapuche_Lorenzo_Quintrileo_de_Tir%C3%BAa.jpg|thumb|ටිරුවාහි මාපුචේ කාන්තාවන්]] [[File:Misa_por_Chile_-_Banderas.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Misa_por_Chile_-_Banderas.jpg|thumb|චිලී කොඩි අතැති චිලී ජාතිකයන්]] මෙක්සිකෝවේ ජාතික ස්වයං පාලන විශ්ව විද්‍යාලයේ මෙක්සිකානු මහාචාර්ය ෆ්‍රැන්සිස්කෝ ලිස්කානෝ ඇස්තමේන්තු කළේ චිලී ජාතිකයන්ගෙන් 52.7% ක් සුදු ජාතිකයන්, 39.3% ක් මෙස්ටිසෝ ජාතිකයන් සහ 8% ක් ඇමරිකානු ඉන්දියානුවන් බවයි.<ref>{{cite journal|last1=Lizcano Fernández|first1=Francisco|date=August 2005|title=Composición Étnica de las Tres Áreas Culturales del Continente Americano al Comienzo del Siglo XXI|trans-title=Ethnic Composition of the Three Cultural Areas of the American Continent at the Beginning of the 21st Century|url=http://www.scielo.org.mx/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S1405-14352005000200185|url-status=live|journal=Convergencia|language=es|volume=12|issue=38|pages=185–232|archive-url=https://web.archive.org/web/20220922054604/https://www.scielo.org.mx/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S1405-14352005000200185|archive-date=22 September 2022|access-date=23 November 2020}}</ref> එන්සයික්ලොපීඩියා බ්‍රිටැනිකාට අනුව, 2002 වසර වන විට, චිලී ජාතිකයන්ගෙන් 22% ක් පමණක් සුදු ජාතිකයින් වූ අතර 72% ක් මෙස්ටිසෝ විය.<ref>{{Cite web |date=2024-12-10 |title=Chile - Indigenous, Mestizo, European {{!}} Britannica |url=https://www.britannica.com/place/Chile/People |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20241204141156/https://www.britannica.com/place/Chile/People |archive-date=4 December 2024 |access-date=2024-12-11 |website=www.britannica.com |language=en}}</ref> 1984 දී, චිලී හි මහජන සෞඛ්‍ය අධ්‍යයන සඳහා වන සමාජීය ජානමය යොමු රාමුව යන මාතෘකාව යටතේ චිලී හි රිවිස්ටා ඩි පීඩියාට්‍රියා ඩි චිලී අධ්‍යයනයකින් 67.9% යුරෝපීය සහ 32.1% ස්වදේශික ඇමරිකානුවන්ගේ මුතුන් මිත්තන් තීරණය කරන ලදී.<ref name="Valenzuela, 1984">{{cite journal|last1=Valenzuela|first1=C.|date=1984|title=Marco de referencia sociogenético para los estudios de Salud Pública en Chile|trans-title=Sociogenetic reference limits for public health studies in Chile|journal=Revista Chilena de Pediatría|language=es|volume=55|issue=2|pages=123–127|pmid=6473850|s2cid=162443939}}</ref><ref name="Vanegas et al, 2008">{{cite journal|last1=Vanegas L|first1=Jairo|last2=Villalón C|first2=Marcelo|last3=Valenzuela Y|first3=Carlos|date=May 2008|title=Ethnicity and race as variables in epidemiological research about inequity|journal=Revista médica de Chile|volume=136|issue=5|pages=637–644|doi=10.4067/S0034-98872008000500014|pmid=18769813|doi-access=free}}</ref> 1994 දී, ජීව විද්‍යාත්මක අධ්‍යයනයකින් චිලී සංයුතිය 64% යුරෝපීය සහ 35% ඇමරින්දියන් බව තීරණය කරන ලදී.<ref name="Cruz-Coke">{{cite journal|last=Cruz-Coke|first=Ricardo|year=1994|title=Genetic epidemiology of single gene defects in Chile|journal=Facultad de Medicina de la Universidad de Chile|location=Santiago de Chile|volume=31|issue=9|pages=702–706|doi=10.1136/jmg.31.9.702|pmc=1050080|pmid=7815439}}</ref> කැන්ඩෙලා ව්‍යාපෘතියේ මෑත කාලීන අධ්‍යයනයෙන් තහවුරු වූයේ චිලී හි ජාන සංයුතිය යුරෝපීය සම්භවයක් ඇති 52% ක් වන අතර, ජෙනෝමයෙන් 44% ක් ස්වදේශික ඇමරිකානුවන්ගෙන් (ඇමරින්දියන්) සහ 4% ක් අප්‍රිකාවෙන් පැමිණෙන අතර, චිලී ප්‍රධාන වශයෙන් මෙස්ටිසෝ රටක් බවට පත් කරමින් ජනගහනයෙන් අඩක් තුළ අප්‍රිකානු සම්භවයක් ඇති බවට සලකුණු ඇත.<ref>{{cite web |date=19 August 2013 |title=Estudio genético en chilenos muestra desconocida herencia africana &#124; El Dínamo |url=http://www.eldinamo.cl/2013/08/19/estudio-genetico-en-chilenos-muestra-desconocida-herencia-africana/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20140706180053/http://www.eldinamo.cl/2013/08/19/estudio-genetico-en-chilenos-muestra-desconocida-herencia-africana/ |archive-date=6 July 2014 |access-date=22 December 2013 |publisher=Eldinamo.cl}}</ref> දකුණු ඇමරිකානු රටවල් කිහිපයක බ්‍රසීලියා විශ්ව විද්‍යාලය විසින් සිදු කරන ලද තවත් ජානමය අධ්‍යයනයකින් චිලී සඳහා සමාන ජාන සංයුතියක් පෙන්නුම් කරන අතර, යුරෝපීය දායකත්වය 51.6% ක්, ඇමරිකානු ඉන්දියානු දායකත්වය 42.1% ක් සහ අප්‍රිකානු දායකත්වය 6.3% ක් වේ.<ref name="UB">{{cite thesis|last1=Godinho|first1=Neide Maria de Oliveira|title=O impacto das migrações na constituição genética de populações latino-americanas|trans-title=The impact of migration on the genetic makeup of Latin American populations|language=pt|date=2008|url=https://repositorio.unb.br/handle/10482/5542|access-date=23 November 2020|archive-date=12 November 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20201112044147/https://repositorio.unb.br/handle/10482/5542|url-status=live}}</ref> 2015 දී, තවත් අධ්‍යයනයකින් යුරෝපීය 57% ක්, ස්වදේශික ඇමරිකානු 38% ක් සහ අප්‍රිකානු 2.5% ක් තුළ ජාන සංයුතිය ස්ථාපිත කරන ලදී.<ref>{{cite journal|last=Homburger|first=Julian|display-authors=et al|year=2015|title=Genomic Insights into the Ancestry and Demographic History of South America|journal=[[PLOS Genetics]]|volume=11|issue=12|at=1005602|doi=10.1371/journal.pgen.1005602|pmc=4670080|pmid=26636962|doi-access=free}}</ref> චිලී විශ්ව විද්‍යාලයේ මහජන සෞඛ්‍ය පොත් පිංචක සඳහන් වන්නේ ජනගහනයෙන් 35% ක් කොකේසියානු සම්භවයක් ඇති බවයි; "ප්‍රධාන වශයෙන් සුදු" මෙස්ටිසෝවරු මුළු 65% ක් ලෙස ඇස්තමේන්තු කර ඇති අතර, ස්වදේශික ඇමරිකානුවන් (අමරින්ඩියන්වරු) ඉතිරි 5% න් සමන්විත වේ.<ref name="UC">{{cite web |title=5.2.6. Estructura racial |url=http://mazinger.sisib.uchile.cl/repositorio/lb/ciencias_quimicas_y_farmaceuticas/medinae/cap2/5b6.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20071016124831/http://mazinger.sisib.uchile.cl/repositorio/lb/ciencias_quimicas_y_farmaceuticas/medinae/cap2/5b6.html |archive-date=16 October 2007 |access-date=26 August 2007 |work=La Universidad de Chile}} ([http://mazinger.sisib.uchile.cl/repositorio/lb/ciencias_quimicas_y_farmaceuticas/medinae/ Main page] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090916211140/http://mazinger.sisib.uchile.cl/repositorio/lb/ciencias_quimicas_y_farmaceuticas/medinae/|date=16 September 2009}})</ref> ජානමය සලකා බැලීම් තිබියදීත්, බොහෝ චිලී ජාතිකයන්, විමසුවහොත්, සුදු ජාතිකයන් ලෙස ස්වයං-හඳුනා ගනු ඇත. 2011 ලතින් බැරමෙට්‍රෝ සමීක්ෂණය චිලී හි ප්‍රතිචාර දැක්වූවන්ගෙන් විමසුවේ ඔවුන් තමන් අයත් වන්නේ කුමන ජාතියටදැයි සලකන බවයි. බොහෝ දෙනෙක් "සුදු" (59%) ලෙස පිළිතුරු දුන් අතර, 25% ක් "මෙස්ටිසෝ" යැයි පැවසූ අතර 8% ක් "ස්වදේශික" ලෙස ස්වයං-වර්ගීකරණය කළහ.<ref>{{cite web |title=Informe Latinobarómetro 2011 |url=http://www.latinobarometro.org/latino/LATContenidos.jsp |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20160113084058/http://www.latinobarometro.org/latino/LATContenidos.jsp |archive-date=13 January 2016 |access-date=13 July 2013 |publisher=Latinobarometro.org}}</ref> 2002 ජාතික මත විමසුමකින් හෙළි වූයේ චිලී ජාතිකයන්ගෙන් බහුතරයක් (43.4%) හෝ ඊට වැඩි ප්‍රමාණයක් (8.3%) "ස්වදේශික රුධිරය" ඇති බව විශ්වාස කළ අතර, 40.3% ක් ප්‍රතිචාර දැක්වූයේ ඔවුන්ට කිසිවක් නොමැති බවයි.<ref>{{cite web |date=July 2002 |title=Encuesta CEP, Julio 2002 |url=http://www.cepchile.cl/enc_encuestas.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130429001707/http://www.cepchile.cl/enc_encuestas.html |archive-date=29 April 2013 |access-date=18 May 2012 |language=es}}</ref> චිලී යනු ආදිවාසීන් පිළිබඳ එකම බැඳීමක් ඇති ජාත්‍යන්තර නීතිය වන 1989 ආදිවාසී සහ ගෝත්‍රික ජනතා සම්මුතියට අත්සන් කර අනුමත කළ රටවල් 22 න් එකකි.<ref>{{cite web |date=9 January 2004 |title=ILOLEX: submits English query |url=http://www.ilo.org/ilolex/cgi-lex/ratifce.pl?C169 |url-status=dead |archive-url=http://arquivo.pt/wayback/20091225170052/http://www.ilo.org/ilolex/cgi-lex/ratifce.pl?C169 |archive-date=25 December 2009 |publisher=Ilo.org}}</ref> එය 1989 දී ජාත්‍යන්තර කම්කරු සංවිධානයේ (ILO) සම්මුතිය 169 ලෙස සම්මත කරන ලදී. 2008 දී චිලී එය අනුමත කළේය. 2009 නොවැම්බර් මාසයේදී චිලී අධිකරණ තීන්දුවක්, ස්වදේශික අයිතිවාසිකම් පිළිබඳ සන්ධිස්ථාන තීන්දුවක් ලෙස සලකනු ලැබූ අතර, සම්මුතිය භාවිතා කළේය. අයිමාරා ජල අයිතිවාසිකම් පිළිබඳ ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණ තීන්දුව, පොසෝ ඇල්මොන්ටේ විනිශ්චය සභාව සහ ඉක්වික් අභියාචනාධිකරණය යන දෙකෙහිම තීන්දු තහවුරු කළ අතර චිලී හි ILO සම්මුතිය 169 හි පළමු අධිකරණමය යෙදුම සනිටුහන් කරයි.<ref>{{cite web |date=30 November 2009 |title=Chile's Supreme Court Upholds Indigenous Water Use Rights |url=http://www.santiagotimes.cl/index.php?option=com_content&view=article&id=17739:chiles-supreme-court-upholds-indigenous-water-use-rights&catid=19:other&Itemid=142 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20100303200719/http://www.santiagotimes.cl/index.php?option=com_content&view=article&id=17739:chiles-supreme-court-upholds-indigenous-water-use-rights&catid=19:other&Itemid=142 |archive-date=3 March 2010 |access-date=2 March 2010 |work=The Santiago Times}}</ref> මුල්ම යුරෝපීය සංක්‍රමණිකයන් 16 වන සියවසේ පැමිණි ස්පාඤ්ඤ යටත් විජිතවාදීන් විය.<ref>{{Cite web |title=Osasuna Saila - Eusko Jaurlaritza |url=https://www.euskadi.eus/eusko-jaurlaritza/osasun-saila/hasiera/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210410191534/https://www.euskadi.eus/eusko-jaurlaritza/osasun-saila/hasiera/ |archive-date=10 April 2021 |access-date=1 April 2021 |website=Euskadi.eus |language=Basque}}</ref> මධ්‍යම චිලීයේ ඇමරින්ඩියන් ජනගහනය යටත් විජිත යුගයේ ආරම්භයේ දී ස්පාඤ්ඤ පදිංචිකරුවන්ගේ ජනගහනයට අවශෝෂණය කර අද චිලී හි පවතින විශාල මෙස්ටිසෝ ජනගහනය ඇති කළේය; මෙස්ටිසෝවරු නූතන මධ්‍යම හා පහළ පන්ති නිර්මාණය කරති. 18 වන සහ 19 වන සියවස් වලදී, බොහෝ බාස්ක්වරු චිලීයට පැමිණි අතර එහිදී ඔවුන් කැස්ටිලියානු සම්භවයක් ඇති ප්‍රභූන් සමඟ ඒකාබද්ධ වූහ. පශ්චාත් යටත් විජිත චිලී කිසි විටෙකත් සංක්‍රමණිකයින් සඳහා විශේෂයෙන් ආකර්ශනීය ගමනාන්තයක් නොවීය, එහි දුරස්ථභාවය සහ යුරෝපයෙන් දුරස්ථභාවය හේතුවෙන්.<ref name="Euzko">{{cite web |author=Waldo Ayarza Elorza |title=De los Vascos, Oñati y los Elorza |url=http://www.euzkoetxeachile.cl/libros/04-De%20los%20Vascos%20Onati%20y%20los%20Elorza-2.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130819165814/http://www.euzkoetxeachile.cl/libros/04-De%20los%20Vascos%20Onati%20y%20los%20Elorza-2.pdf |archive-date=19 August 2013 |access-date=13 July 2013 |pages=59, 65, 66}}</ref><ref name="HistoriaContemporaneaDeChile">{{cite book |last1=Salazar Vergara |first1=Gabriel |title=Historia contemporánea de Chile: Actores, identidad y movimiento. II |last2=Pinto |first2=Julio |publisher=[[Lom Ediciones]] |year=1999 |isbn=978-956-282-174-2 |pages=76–81 |chapter=La Presencia Inmigrante |access-date=14 July 2013 |chapter-url=https://books.google.com/books?id=Vyx8JQtvU78C&pg=PA78 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020127/https://books.google.com/books?id=Vyx8JQtvU78C&pg=PA78 |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> යුරෝපීයයන් මැගෙලන් සමුද්‍ර සන්ධිය හරහා දිගු ගමනක් යාම හෝ ඇන්ඩීස් තරණය කිරීම වෙනුවට ඔවුන්ගේ මව්බිමට සමීප රටවල රැඳී සිටීමට කැමැත්තක් දැක්වූහ.<ref name="Euzko" /> යුරෝපීය සංක්‍රමණය චිලීයේ ජනවාර්ගික සංයුතියේ සැලකිය යුතු වෙනසක් ඇති කළේ නැත, මැගෙලන් කලාපය හැර.<ref name="C1907">{{cite web |date=1907 |title=Memoria presentada al Supremo Gobierno por la Comision Central del Censo |url=http://www.ine.cl/canales/usuarios/cedoc_online/censos/pdf/censo_1907.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090919222206/http://www.ine.cl/canales/usuarios/cedoc_online/censos/pdf/censo_1907.pdf |archive-date=19 September 2009 |access-date=13 February 2013 |language=es}}</ref> චිලීයට පැමිණි එකම ප්‍රධාන යුරෝපීය සංක්‍රමණික කණ්ඩායම ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයන් වූ අතර,<ref name="Euzko" /> ආර්ජන්ටිනාවට හෝ බ්‍රසීලයට වැනි මහා පරිමාණ සංක්‍රමණ කිසිදා සිදු නොවීය.<ref name="HistoriaContemporaneaDeChile" /> 1851 සහ 1924 අතර කාලය තුළ, චිලීයට ලතින් ඇමරිකාවට යුරෝපීය සංක්‍රමණයෙන් ලැබුණේ 0.5% ක් පමණි, ආර්ජන්ටිනාවට 46% ක්, බ්‍රසීලයට 33% ක්, කියුබාවට 14% ක් සහ උරුගුවේට 4% ක් විය.<ref name="Euzko" /> කෙසේ වෙතත්, චිලී සමාජයේ සංක්‍රමණිකයන් සැලකිය යුතු කාර්යභාරයක් ඉටු කර ඇති බව අවිවාදිතය.<ref name="HistoriaContemporaneaDeChile" /> 19 වන සහ 20 වන සියවස් වලදී චිලී වෙත සංක්‍රමණිකයන් පැමිණියේ ප්‍රංශය,<ref>{{cite journal|last=Parvex|first=R.|date=2014|title=Le Chili et les mouvements migratoires|url=https://journals.openedition.org/hommesmigrations/2720|url-status=live|journal=Hommes & Migrations|issue=Nº 1305|pages=71–76|doi=10.4000/hommesmigrations.2720|archive-url=https://web.archive.org/web/20200801043210/https://journals.openedition.org/hommesmigrations/2720|archive-date=1 August 2020|access-date=21 July 2020|doi-access=free}}</ref> මහා බ්‍රිතාන්‍යය,<ref name="Británicos, 700.000">{{cite web |author=Jorge Sanhueza Aviléz |title=Historia de Chile: Otros Artículos. Británicos y Anglosajones en Chile durante el siglo XIX |url=http://www.biografiadechile.cl/detalle.php?IdContenido=1673&IdCategoria=91&IdArea=488&TituloPagina=Historia%20de%20Chile |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20201112003642/http://www.biografiadechile.cl/detalle.php?IdContenido=1673 |archive-date=12 November 2020 |access-date=16 March 2012 |publisher=Biografía de Chile}}</ref> ජර්මනිය,<ref name="Alemanes, 500.000">{{cite news|url=http://www.dw.de/alemanes-en-chile-entre-el-pasado-colono-y-el-presente-empresarial/a-14958983-1|title=Alemanes en Chile: entre el pasado colono y el presente empresarial|author=Victoria Dannemann|access-date=21 July 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20150501162120/http://www.dw.de/alemanes-en-chile-entre-el-pasado-colono-y-el-presente-empresarial/a-14958983-1|archive-date=1 May 2015|publisher=Deustche-Welle|url-status=live}}</ref> සහ ක්‍රොඒෂියාව,<ref name="Croatas, 400.000">{{cite web |title=Inmigración a Chile |url=http://www.domovina.cl/inmigrantes-otras.php |archive-url=https://web.archive.org/web/20150702225324/http://www.domovina.cl/inmigrantes-otras.php |archive-date=2 July 2015 |publisher=Domivina}}</ref> යනාදී රටවලින් ය. විවිධ යුරෝපීය ජනවාර්ගික කණ්ඩායම්වලින් පැවත එන්නන් බොහෝ විට චිලී හි අන්තර් විවාහ වෙති. මෙම අන්තර් විවාහය සහ සංස්කෘතීන් සහ ජාතීන් මිශ්‍ර කිරීම චිලී මධ්‍යම සහ ඉහළ පන්තිවල වර්තමාන සමාජය සහ සංස්කෘතිය හැඩගැස්වීමට උපකාරී වී ඇත.<ref name="deia.com">{{cite web |date=22 May 2008 |title=entrevista al Presidente de la Cámara vasca |url=http://www.deia.com/es/impresa/2008/05/22/bizkaia/ekonomia/469496.php |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090511001812/http://www.deia.com/es/impresa/2008/05/22/bizkaia/ekonomia/469496.php |archive-date=11 May 2009 |publisher=Deia.com}}</ref> එසේම, චිලී ජනගහනයෙන් ආසන්න වශයෙන් 500,000 ක් පූර්ණ හෝ අර්ධ පලස්තීන සම්භවයක් ඇති අය වන අතර,<ref>{{cite web |date=7 April 2003 |title=Chile: Palestinian refugees arrive to warm welcome |url=http://www.adnkronos.com/AKI/English/CultureAndMedia/?id=1.0.2050534508 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20171124194143/http://www1.adnkronos.com/AKI/English/CultureAndMedia/?id=1.0.2050534508 |archive-date=24 November 2017 |access-date=29 October 2009 |publisher=Adnkronos.com}}</ref><ref>{{cite web |title=500,000 descendientes de primera y segunda generación de palestinos en Chile |url=http://laventana.casa.cult.cu/modules.php?name=News&file=article&sid=514 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090722073846/http://laventana.casa.cult.cu/modules.php?name=News&file=article&sid=514 |archive-date=22 July 2009 |access-date=13 July 2013 |publisher=Laventana.casa.cult.cu}}</ref> සහ අරාබි සම්භවයක් ඇති අය 800,000 කි.<ref name="Oriente próximo, 800.000, Palestinos, 500.000">{{cite news|url=http://www.ibtimes.com/arabs-andes-chile-unlikely-long-term-home-large-palestinian-community-1449718|title=Arabs in the Andes? Chile, The Unlikely Long-Term Home of a Large Palestinian Community|author=Ghosh P.|work=International Business Times|access-date=29 September 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20210423212551/https://www.ibtimes.com/arabs-andes-chile-unlikely-long-term-home-large-palestinian-community-1449718|archive-date=23 April 2021|url-status=live}}</ref> චිලී හි දැනට ලතින් ඇමරිකානු සංක්‍රමණිකයන් මිලියන 1.5 ක් සිටින අතර, ප්‍රධාන වශයෙන් වෙනිසියුලාව, පේරු, හයිටි, කොලොම්බියාව, බොලිවියාව සහ ආර්ජන්ටිනාව යන රටවලින් පැමිණේ; 2019 දී මුළු ජනගහනයෙන් 8% ක්, පැවත එන්නන් ගණන් නොගෙන.<ref name="INE-DEM, 2019">[https://www.ine.cl/prensa/2020/03/12/seg%C3%BAn-estimaciones-la-cantidad-de-personas-extranjeras-residentes-habituales-en-chile-bordea-los-1-5-millones-al-31-de-diciembre-de-2019 Estimación de Población Extranjera en Chile, al 31 de diciembre de 2019] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20220504115042/https://www.ine.cl/prensa/2020/03/12/seg%C3%BAn-estimaciones-la-cantidad-de-personas-extranjeras-residentes-habituales-en-chile-bordea-los-1-5-millones-al-31-de-diciembre-de-2019|date=4 May 2022}}, del Departamento de Extranjería y Migración (DEM) del Instituto Nacional de Estadísticas de Chile (INE), pp. 21. Retrieved 29 Juny 2020.</ref><ref>{{cite web |title=Chile: Moving Towards a Migration Policy |url=http://www.migrationinformation.org/Profiles/display.cfm?ID=199 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140215080515/http://migrationinformation.org/Profiles/display.cfm?ID=199 |archive-date=15 February 2014 |access-date=1 August 2011 |publisher=Migrationinformation.org}}</ref> 2002 ජාතික සංගණනයට අනුව, 1992 සිට චිලියේ විදේශීය-උපන් ජනගහනය 75% කින් වැඩි වී ඇත.<ref>{{cite web |last=Landaburu |first=Juan |date=24 June 2007 |title=El debate sobre la inmigración ilegal se extiende a la región |url=http://www.lanacion.com.ar/nota.asp?nota_id=920108 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090213112339/http://www.lanacion.com.ar/nota.asp?nota_id=920108 |archive-date=13 February 2009 |access-date=31 December 2008 |work=[[La Nación]]}}</ref> 2021 නොවැම්බර් වන විට, ලතින් ඇමරිකාවේ වෙනත් තැන්වල සිට චිලී රටට ඇතුළු වන පුද්ගලයින් සංඛ්‍යාව පසුගිය දශකය තුළ ශීඝ්‍රයෙන් වර්ධනය වී ඇති අතර, පසුගිය වසර තුන තුළ මිලියන 1.5 දක්වා තුන් ගුණයකින් වැඩි වී ඇති අතර, හයිටියේ (ආසන්න වශයෙන් 180,000) සහ වෙනිසියුලාවේ (ආසන්න වශයෙන් 460,000) මානුෂීය අර්බුද හේතුවෙන් පැමිණීම් සිදු වී ඇත.<ref>{{Cite web |date=20 November 2021 |title=Chilean Election Unlikely to Halt New Barriers to Immigration |url=https://globalriskinsights.com/2021/11/chilean-election-unlikely-to-halt-new-barriers-to-immigration/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20211121064647/https://globalriskinsights.com/2021/11/chilean-election-unlikely-to-halt-new-barriers-to-immigration/ |archive-date=21 November 2021 |access-date=21 November 2021 |work=Global Risk Insights}}</ref> === නාගරිකකරණය === රටේ ජනගහනයෙන් 85% ක් පමණ නාගරික ප්‍රදේශවල ජීවත් වන අතර 40% ක් මහා සන්තියාගෝ හි ජීවත් වෙති. 2002 සංගණනයට අනුව විශාලතම සමූහකරණයන් වන්නේ මිලියන 5.6 ක ජනතාවක් සිටින මහා සන්තියාගෝ, 861,000 ක් සිටින මහා කන්සෙප්සියන් සහ 824,000 ක් සිටින මහා වල්පරයිසෝ ය.<ref>{{cite web |title=List of Chilean cities |url=http://www.observatoriourbano.cl/indurb/pre_ciudades.asp?id_user=0&idComCiu=0 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160304031912/http://www.observatoriourbano.cl/indurb/pre_ciudades.asp?id_user=0&idComCiu=0 |archive-date=4 March 2016 |publisher=Observatorio Urbano, Ministerio de Vivienda y Urbanismo de Chile}}</ref> {{Largest cities of Chile}} === ආගම === {{bar box|title=Religious background in Chile (2012 Census)<ref name=CIA>{{Cite CIA World Factbook|country=Chile|access-date=29 January 2017}}</ref><ref name=CENSUS2012>{{cite web|url=https://www.cooperativa.cl/noticias/site/artic/20130425/asocfile/20130425190105/resultados_censo_2012_poblacion_vivienda_tomosiyii.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20140415043914/http://www.cooperativa.cl/noticias/site/artic/20130425/asocfile/20130425190105/resultados_censo_2012_poblacion_vivienda_tomosiyii.pdf |archive-date=15 April 2014 |url-status=live|title=Resultados XVIII Censo de Población|date=2012}}</ref>|titlebar=#ddd|left1=Religion|right1=Percent|float=right|bars={{bar percent|[[Catholic Church]]|DarkBlue|66.7}} {{bar percent|[[Protestantism]]|Skyblue|16.4}} {{bar percent|[[Irreligion|No religion]]|grey|11.5}} {{bar percent|Others|Orange|4.5}} {{bar percent|Unspecified|Black|1.1}}}} [[File:Catedral_Metropolitana_de_Santiago_2012-09-01_10-05-15.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Catedral_Metropolitana_de_Santiago_2012-09-01_10-05-15.jpg|thumb|1748 සහ 1906 අතර ඉදිකරන ලද සන්තියාගෝ මෙට්‍රොපොලිටන් ආසන දෙව්මැදුර]] [[File:Iglesia_de_Achao_-_fachada.JPG|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Iglesia_de_Achao_-_fachada.JPG|thumb|267x267පික්|18 වන සියවසේ ඉදිකරන ලද සහ දැන් යුනෙස්කෝ ලෝක උරුම අඩවියක් වන අචාඕහි සැන්ටා මාරියා ද ලොරෙටෝ පල්ලිය.]] ඓතිහාසික වශයෙන්, 16 වන සියවසේ ස්පාඤ්ඤ ආක්‍රමණයට පෙර චිලීයේ ආදිවාසී ජනතාව විවිධ ආගම් නිරීක්ෂණය කළහ. ස්පාඤ්ඤ පාලනය සහ චිලී නිදහසේ පළමු සියවස තුළ, කතෝලික පල්ලිය රටේ බලවත්ම ආයතනවලින් එකකි. 19 වන සියවසේ අගභාගයේදී, ලිබරල් ප්‍රතිපත්ති (ඊනියා ලේයිස් ලයිකාස් හෝ "ගිහි නීති") පූජක පක්ෂයේ බලපෑම අඩු කිරීමට පටන් ගත් අතර 1925 දී නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවක් ප්‍රකාශයට පත් කිරීමත් සමඟ පල්ලිය සහ රාජ්‍යය වෙන් කිරීම ස්ථාපිත විය.<ref>{{Cite book |last=H. |first=Smith, Brian |title=The Church and Politics in Chile Challenges to Modern Catholicism. |date=2014 |publisher=Princeton University Press |isbn=978-1-4008-5697-8 |oclc=1170509102}}</ref> 2012 වන විට, චිලී ජනගහනයෙන් වයස අවුරුදු 15 ට වැඩි 66.6%<ref name="censo.cl">{{cite web |date=7 September 2015 |title=Population 15 years of age or older, by religion, region, sex and age groups. (censused population) |url=http://plazapublica.cl/wp-content/uploads/658799.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20170207182725/http://plazapublica.cl/wp-content/uploads/658799.pdf |archive-date=7 February 2017 |access-date=23 March 2018 |language=es |format=.pdf}}</ref> ක් රෝමානු කතෝලික පල්ලියට අනුගත වන බව ප්‍රකාශ කළ අතර, එය 2002 සංගණනයේදී වාර්තා වූ 70%<ref>7,853,428 out of 11,226,309 people over 15 years of age. {{cite web |title=Population 15 years of age or older, by religion, administrative division, sex and age groups |url=http://www.ine.cl/cd2002/cuadros/6/C6_00000.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20060519100306/http://www.ine.cl/cd2002/cuadros/6/C6_00000.pdf |archive-date=19 May 2006 |access-date=1 March 2014 |work=Censo 2002 |language=es}}</ref> ට වඩා අඩුවීමකි. 2012 සංගණනයේදීම, චිලී ජාතිකයන්ගෙන් 17% ක් එවැන්ජලිකල් පල්ලියකට අනුගත වන බව වාර්තා විය (සංගණනයේදී "එවැන්ජලිකල්" යනු රෝමානු කතෝලික සහ ඕතඩොක්ස් - ග්‍රීක, පර්සියානු, සර්බියානු, යුක්‍රේනියානු සහ ආර්මේනියානු - පල්ලි, පසුකාලීන සාන්තුවරයන්ගේ ජේසුස් ක්‍රිස්තුස් වහන්සේගේ පල්ලිය, සෙවන්ත්-ඩේ ඇඩ්වෙන්ටිස්ට්වරුන් සහ යෙහෝවාගේ සාක්ෂිකරුවන් හැර අනෙකුත් සියලුම ක්‍රිස්තියානි නිකායන් ගැන සඳහන් කරයි: මූලික වශයෙන්, බොහෝ ඉංග්‍රීසි කතා කරන රටවල එම නිකායන් සාමාන්‍යයෙන් තවමත් "ප්‍රොතෙස්තන්ත" ලෙස හැඳින්වේ, නමුත් ඇඩ්වෙන්ටිස්වාදය බොහෝ විට එවැන්ජලිකල් නිකායක් ලෙසද සැලකේ). එවැන්ජලිකල් කිතුනුවන්ගෙන් ආසන්න වශයෙන් 90% ක් පෙන්තකොස්ත ජාතිකයෝ වෙති. නමුත් වෙස්ලියන්, ලුතරන්, ඇන්ග්ලිකන්, එපිස්කෝපලියන්, ප්‍රෙස්බිටේරියන්, වෙනත් ප්‍රතිසංස්කරණ, බැප්ටිස්ට් සහ මෙතෝදිස්ත පල්ලි ද චිලී එවැන්ජලිකල් පල්ලි අතර පවතී.<ref name="religiousfreedomreport">{{cite web |date=19 September 2008 |title=Chile |url=https://2001-2009.state.gov/g/drl/rls/irf/2008/108518.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230404113441/https://2001-2009.state.gov/g/drl/rls/irf/2008/108518.htm |archive-date=4 April 2023 |access-date=22 May 2019 |work=International Religious Freedom Report |publisher=United States Department of State}}</ref> ආගමික නොවන පුද්ගලයින්, අදේවවාදීන් සහ අඥෙයවාදීන් ජනගහනයෙන් 12% ක් පමණ වේ. 2015 වන විට, චිලියේ ප්‍රධාන ආගම ක්‍රිස්තියානි ධර්මය (68%) ලෙස පැවතුනි, ඇස්තමේන්තුගත චිලී ජාතිකයන්ගෙන් 55% ක් රෝමානු කතෝලික පල්ලියට අයත් වන අතර, 13% ක් විවිධ එවැන්ජලිකල් පල්ලිවලට අයත් වන අතර, 7% ක් පමණක් වෙනත් ඕනෑම ආගමකට අනුගත වේ. අඥෙයවාදීන් සහ අදේවවාදීන් ජනගහනයෙන් 25% ක් ලෙස ගණන් බලා ඇත.<ref>{{Cite web |date=7 September 2015 |title=Track semanal de Opinión Pública |trans-title=Weekly Public Opinion Track |url=http://plazapublica.cl/wp-content/uploads/658799.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20170207182725/http://plazapublica.cl/wp-content/uploads/658799.pdf |archive-date=7 February 2017 |access-date=11 December 2018 |language=es}}</ref> චිලියේ බහායි ආගමික ප්‍රජාවක් ඇති අතර, ලතින් ඇමරිකාව සඳහා බහායි මව් දේවමාළිගාව හෝ මහාද්වීපික නමස්කාර මන්දිරය පිහිටා ඇත. 2016 දී නිම කරන ලද මෙය, සියලු ආගම් සහ පසුබිම්වල පුද්ගලයින්ට රැස්වීමට, භාවනා කිරීමට, පරාවර්තනය කිරීමට සහ නමස්කාර කිරීමට අවකාශයක් ලෙස සේවය කරයි.<ref>{{Cite web |author-last=Purushotma |author-first=Shastri |date=6 December 2017 |title=Breathtaking Baha'i Temple Rises in Chile |url=https://www.huffingtonpost.com/shastri-purushotma/bahai-temple-of-light-ris_b_6242968.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20161205142740/http://www.huffingtonpost.com/shastri-purushotma/bahai-temple-of-light-ris_b_6242968.html |archive-date=5 December 2016 |access-date=5 August 2021 |website=[[HuffPost]] |agency=HuffPost}}</ref> එය වාත්තු වීදුරු සහ පාරභාසක කිරිගරුඬ වලින් සෑදී ඇති අතර එහි ගෘහ නිර්මාණ ශෛලිය තුළ නව්‍ය ලෙස විස්තර කර ඇත.<ref>{{Cite web |author-last=Purushotma |author-first=Shastri |date=6 December 2017 |title=Breathtaking Baha'i Temple Rises in Chile |url=https://www.huffingtonpost.com/shastri-purushotma/bahai-temple-of-light-ris_b_6242968.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20161205142740/http://www.huffingtonpost.com/shastri-purushotma/bahai-temple-of-light-ris_b_6242968.html |archive-date=5 December 2016 |access-date=21 February 2019 |website=[[HuffPost]] |agency=HuffPost}}</ref> ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව ආගමික නිදහසේ අයිතිය සහතික කරන අතර, අනෙකුත් නීති සහ ප්‍රතිපත්ති සාමාන්‍යයෙන් නිදහස් ආගමික පිළිවෙත් සඳහා දායක වේ. රජයේ හෝ පෞද්ගලික ක්‍රියාකාරීන් විසින් අපයෝජනය කිරීමට එරෙහිව සියලුම මට්ටම්වල නීතිය මෙම අයිතිය සම්පූර්ණයෙන්ම ආරක්ෂා කරයි.<ref name="religiousfreedomreport" /> චිලියේ පල්ලිය සහ රාජ්‍යය නිල වශයෙන් වෙන්ව පවතී. 1999 ආගම පිළිබඳ නීතියක් ආගමික වෙනස්කම් කිරීම තහනම් කරයි. කෙසේ වෙතත්, බොහෝ දුරට ඓතිහාසික හා සමාජීය හේතූන් මත රෝමානු කතෝලික පල්ලිය වරප්‍රසාද ලත් තත්වයක් භුක්ති විඳින අතර ඉඳහිට මනාප සැලකිල්ලක් ලබා ගනී.<ref>Bill Kte'pi, "Chile", in Robert E. Emery, ''Cultural Sociology of Divorce: An Encyclopedia, Volume 1'' (London: Sage, 2013), 266–68. books.google.com/books?id=wzJdSIfeeTQC&pg=PA266 {{ISBN|9781412999588}}</ref> රජයේ නිලධාරීන් රෝමානු කතෝලික උත්සව මෙන්ම ප්‍රධාන එවැන්ජලිකල් සහ යුදෙව් උත්සව සඳහා සහභාගී වේ.<ref name="religiousfreedomreport" /> චිලී රජය නත්තල්, සුබ සිකුරාදා, කාමන් කන්‍යාවගේ මංගල්‍යය, පේතෘස් සහ පෝල් සාන්තුවරයන්ගේ මංගල්‍යය, උපකල්පන මංගල්‍යය, සියලු සාන්තුවරයන්ගේ දිනය සහ නිර්මල පිළිසිඳ ගැනීමේ මංගල්‍යය යන ආගමික නිවාඩු දින ජාතික නිවාඩු දින ලෙස සලකයි.<ref name="religiousfreedomreport" /> මෑතකදී, රජය විසින් ඔක්තෝබර් 31, ප්‍රතිසංස්කරණ දිනය, රටේ එවැන්ජලිකල් පල්ලිවලට ගෞරවයක් වශයෙන් අතිරේක ජාතික නිවාඩු දිනයක් ලෙස ප්‍රකාශයට පත් කරන ලදී.<ref>{{Cite news|url=http://www.economist.com/world/americas/displaystory.cfm?story_id=12564066|title=Hola, Luther|date=6 November 2008|newspaper=The Economist|archive-url=https://web.archive.org/web/20081210125640/http://www.economist.com/world/americas/displaystory.cfm?story_id=12564066|archive-date=10 December 2008|url-status=dead}}</ref><ref>{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/hi/spanish/specials/2007/en_nombre_de_la_fe/newsid_7701000/7701290.stm|title=Los evangélicos tienen su feriado|author=Andrea Henríquez|date=31 October 2008|access-date=17 December 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20180625104726/http://news.bbc.co.uk/hi/spanish/specials/2007/en_nombre_de_la_fe/newsid_7701000/7701290.stm|archive-date=25 June 2018|publisher=BBC Mundo|url-status=live}}</ref> චිලීහි අනුශාසක සාන්තුවරයන් වන්නේ කර්මෙල් කන්දේ අප ස්වාමිදූ සහ මහා ශාන්ත ජේම්ස් (සන්තියාගෝ) ය.<ref>{{cite web |title=Patron Saints: 'C' |url=http://www.catholic.org/saints/patron.php?letter=C |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190409002526/https://www.catholic.org/saints/patron.php?letter=C |archive-date=9 April 2019 |access-date=28 June 2012 |publisher=Catholic Online}}</ref> 2005 දී, XVI වන බෙනඩික්ට් පාප් වහන්සේ, තෙරේසා ඩි ලොස් ඇන්ඩීස්ගෙන් පසු රටේ දෙවන ස්වදේශික රෝමානු කතෝලික සාන්තුවරයා බවට පත් වූ ඇල්බර්ටෝ හර්ටාඩෝව ශාන්තුවරයට පත් කරන ලදී.<ref>{{cite web |title=Las fechas del proceso de Canonización del Padre Hurtado |url=http://www.canonizacion.cl/cano_etapaPH.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080122033957/http://www.canonizacion.cl/cano_etapaPH.html |archive-date=22 January 2008 |access-date=9 January 2008 |language=es}}</ref> === භාෂා === [[File:Mapudungun.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Mapudungun.jpg|thumb|මාපුචේ භාෂාවෙන් සහ චිලී ස්පාඤ්ඤ භාෂාවෙන් ලියා ඇති චිලී හිතෝපදේශයකි. මෙහි භාවිතා වන මාපුඩුන්ගුන් හෝඩිය එකඟ වූ ප්‍රමිතියක් පිළිබිඹු නොකරයි. ඇත්ත වශයෙන්ම, මාපුචේ භාෂාව ලිවීම සඳහා දැනට භාවිතා කරන වෙනස් අක්ෂර තුනක් තිබේ.<ref>Montrul, Silvina. El Bilinguismo En El Mundo Hispanohablante. Hoboken: John Wiley & Sons Inc, 2013. p. 249</ref>]] චිලී භාෂාවේ කතා කරන ස්පාඤ්ඤ භාෂාව සුවිශේෂී ලෙස උච්චාරණය කර ඇති අතර අසල්වැසි දකුණු ඇමරිකානු රටවලට වඩා බෙහෙවින් වෙනස් ය, මන්ද අවසාන අක්ෂර බොහෝ විට අතහැර දමා ඇති අතර සමහර ව්‍යාංජනාක්ෂර මෘදු උච්චාරණයක් ඇත. උච්චාරණය උතුරේ සිට දකුණට ඉතා සුළු වශයෙන් පමණක් වෙනස් වේ; සමාජ පන්තිය හෝ නගරයේ හෝ රටේ ජීවත් වන්නේද යන්න මත පදනම්ව උච්චාරණයේ වෙනස්කම් වඩාත් කැපී පෙනේ. චිලී ජනගහනය බොහෝ දුරට රටේ මධ්‍යයේ කුඩා කොටසක පිහිටුවා ඇති අතර පසුව උතුරට සහ දකුණට සුළු සංඛ්‍යාවක් සංක්‍රමණය වීම මෙම සාපේක්ෂ විභේදනයේ ඌනතාවය පැහැදිලි කිරීමට උපකාරී වේ, එය ගුවන්විදුලියේ ජාතික ප්‍රවේශය සහ දැන් රූපවාහිනිය මගින් පවත්වා ගෙන යනු ලැබූ අතර එය වාචික ප්‍රකාශන විසුරුවා හැරීමට සහ සමජාතීය කිරීමට ද උපකාරී වේ.<ref name="countrystudies">{{cite web |date=31 March 1994 |title=Development and Breakdown of Democracy, 1830–1973 |url=http://countrystudies.us/chile/85.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110709014719/http://countrystudies.us/chile/85.htm |archive-date=9 July 2011 |access-date=21 April 2009 |work=Country Studies |publisher=Library of Congress}}</ref> චිලී භාෂාවේ කතා කරන ස්වදේශීය භාෂා කිහිපයක් තිබේ: මාපුඩුන්ගුන්, අයිමාරා, රාපා නුයි, චිලී සංඥා භාෂාව සහ (යන්තම් නොනැසී පවතින) කවාස්කාර් සහ යාගන්, ස්වදේශික නොවන ජර්මානු, ඉතාලි, ඉංග්‍රීසි, ග්‍රීක සහ කෙචුවා සමඟ. ස්පාඤ්ඤ ආක්‍රමණයෙන් පසු, ස්පාඤ්ඤ භාෂාව පොදු භාෂාව ලෙස බලයට පත් වූ අතර, ස්වදේශික භාෂා සුළුතර භාෂා බවට පත්ව ඇත, සමහරක් දැන් වඳ වී ගොස් හෝ වඳ වී යාමට ආසන්නයි.<ref>{{cite web |title=Ethnologue report for Chile |url=http://www.ethnologue.com/show_country.asp?name=CL |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20130203004338/http://www.ethnologue.com/show_country.asp?name=CL |archive-date=3 February 2013 |access-date=1 August 2011 |publisher=Ethnologue.com}}</ref> ජර්මානු භාෂාව තවමත් දකුණු චිලියේ යම් දුරකට කතා කරයි,<ref>{{cite web |author=Oliver Zoellner |title=Oliver Zoellner &#124; Generating Samples of Ethnic Minorities in Chile |url=http://www.research-worldwide.de/article-chile2005.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20091202075142/http://www.research-worldwide.de/article-chile2005.html |archive-date=2 December 2009 |access-date=17 December 2009 |publisher=Research-worldwide.de}}</ref> කුඩා ගම්බද සාක්කුවල හෝ විශාල නගරවල ප්‍රජාවන් අතර දෙවන භාෂාවක් ලෙස. ඉංග්‍රීසි දොරවල් විවෘත කිරීමේ වැඩසටහන වැනි මුලපිරීම් හරහා, රජය රජයේ පාසල්වල පස්වන ශ්‍රේණියේ සහ ඊට වැඩි සිසුන් සඳහා ඉංග්‍රීසි අනිවාර්ය කළේය. චිලීයේ බොහෝ පෞද්ගලික පාසල් ළදරු පාසලෙන් ඉංග්‍රීසි ඉගැන්වීම ආරම්භ කරයි.<ref>{{cite web |title=Repeat after me: Hello, my name is |url=http://www.globalpost.com/dispatch/chile/090908/lack-english-proficiency |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20100811114741/http://www.globalpost.com/dispatch/chile/090908/lack-english-proficiency |archive-date=11 August 2010 |access-date=22 February 2010 |publisher=Globalpost.com}}</ref> පොදු ඉංග්‍රීසි වචන අවශෝෂණය කර එදිනෙදා ස්පාඤ්ඤ භාෂාවට ඇතුළත් කර ඇත.<ref>{{cite journal|last1=Sáez Godoy|first1=Leopoldo|date=2005|title=Anglicismos en el español de Chile|trans-title=Anglicisms in Chilean Spanish|journal=Atenea (Concepción)|language=es|issue=492|pages=171–177|doi=10.4067/S0718-04622005000200010|doi-access=free}}</ref> === සෞඛ්‍යය === [[File:Credencial_Fonasa.png|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Credencial_Fonasa.png|thumb|ජාතික සෞඛ්‍ය අරමුදලේ (ෆොනාසා) කාඩ්පත]] සෞඛ්‍ය අමාත්‍යාංශය (මිනිසල්) යනු චිලී ජනාධිපතිවරයා විසින් සකස් කරන ලද මහජන සෞඛ්‍ය ප්‍රතිපත්ති සැලසුම් කිරීම, මෙහෙයවීම, සම්බන්ධීකරණය, ක්‍රියාත්මක කිරීම, පාලනය කිරීම සහ දැනුම් දීම භාර කැබිනට් මට්ටමේ පරිපාලන කාර්යාලයයි. 1979 දී නිර්මාණය කරන ලද ජාතික සෞඛ්‍ය අරමුදල (ෆොනාසා) යනු චිලී හි සෞඛ්‍ය සඳහා රාජ්‍ය අරමුදල් රැස් කිරීම, කළමනාකරණය කිරීම සහ බෙදා හැරීම සඳහා පවරා ඇති මූල්‍ය ආයතනයයි. එය මහජනතාව විසින් අරමුදල් සපයනු ලැබේ. සියලුම සේවකයින් තම මාසික ආදායමෙන් 7% ක් අරමුදලට ගෙවයි.<ref>{{cite web |date= |title=¿Cuál es la cotización legal para salud de un trabajador activo y en qué plazo deben ser declaradas y pagadas? |url=http://www.supersalud.gob.cl/consultas/667/w3-article-2908.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210926171408/http://www.supersalud.gob.cl/consultas/667/w3-article-2908.html |archive-date=26 September 2021 |access-date=26 September 2021 |website=supersalud.gob.cl |publisher=[[Ministry of Health (Chile)|Superintendence of Health]]}}</ref> ෆොනාසා NHSS හි කොටසක් වන අතර සෞඛ්‍ය අමාත්‍යාංශය (චිලී) හරහා විධායක බලය ඇත. එහි මූලස්ථානය සන්තියාගෝ හි පිහිටා ඇති අතර විමධ්‍යගත රාජ්‍ය සේවය විවිධ ප්‍රාදේශීය කාර්යාල මගින් මෙහෙයවනු ලැබේ. ප්‍රතිලාභීන් මිලියන 12 කට වඩා ෆොනාසා වෙතින් ප්‍රතිලාභ ලබයි. ප්‍රතිලාභීන්ට ඉසැප්‍රේ හරහා වඩා මිල අධික පෞද්ගලික රක්ෂණයක් තෝරා ගත හැකිය. 2024 ගෝලීය කුසගින්න දර්ශකයේ, චිලී යනු 5 ට අඩු GHI ලකුණු ඇති රටවල් 22 න් එකකි.<ref>{{Cite web |title=Global Hunger Index Scores by 2024 GHI Rank |url=https://www.globalhungerindex.org/ranking.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220225183607/https://www.globalhungerindex.org/ranking.html |archive-date=25 February 2022 |access-date=2024-12-13 |website=Global Hunger Index (GHI) - peer-reviewed annual publication designed to comprehensively measure and track hunger at the global, regional, and country levels |language=en}}</ref> === අධ්‍යාපනය === [[File:Casa_Central_de_la_Universidad_de_Chile.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Casa_Central_de_la_Universidad_de_Chile.jpg|thumb|සන්තියාගෝ හි චිලී විශ්ව විද්‍යාලයේ කැසා සෙන්ට්‍රල්]] In Chile, education begins with [[:en:Preschool|preschool]] until the age of 5. [[:en:Primary_school|Primary school]] is provided for children between ages 6 and 13. Students then attend [[:en:Secondary_school|secondary school]] until graduation at age 17. Secondary education is divided into two parts: During the first two years, students receive a general education. Then, they choose a branch: scientific humanistic education, artistic education, or technical and professional education. Secondary school ends two years later on the acquirement of a certificate (licencia de enseñanza media). චිලීයේ, අධ්‍යාපනය ආරම්භ වන්නේ වයස අවුරුදු 5 දක්වා පෙර පාසලෙනි. වයස අවුරුදු 6 ත් 13 ත් අතර ළමුන් සඳහා ප්‍රාථමික පාසල සපයනු ලැබේ. ඉන්පසු සිසුන් වයස අවුරුදු 17 දී උපාධිය ලබා ගන්නා තෙක් ද්විතීයික පාසලට ඇතුළත් වේ. ද්විතීයික අධ්‍යාපනය කොටස් දෙකකට බෙදා ඇත: පළමු වසර දෙක තුළ සිසුන් සාමාන්‍ය අධ්‍යාපනයක් ලබා ගනී. ඉන්පසු, ඔවුන් ශාඛාවක් තෝරා ගනී: විද්‍යාත්මක මානවවාදී අධ්‍යාපනය, කලාත්මක අධ්‍යාපනය හෝ තාක්ෂණික හා වෘත්තීය අධ්‍යාපනය. ද්විතීයික පාසල වසර දෙකකට පසු සහතිකයක් (ලයිසන්සියා ඩි එන්සෙසාන්සා මාධ්‍ය) ලබා ගැනීමෙන් අවසන් වේ.<ref>{{Cite web |title=Chile |url=https://unevoc.unesco.org/home/Dynamic+TVET+Country+Profiles/country=CHL |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140429204820/http://www.unevoc.unesco.org/worldtvetdatabase1.php?ct=CHL |archive-date=29 April 2014 |access-date=29 April 2014 |website=UNESCO International Centre for Technical and Vocational Education and Training |series=TVET Country Profiles}}</ref> චිලී අධ්‍යාපනය ධනයෙන් වෙන් කර ඇත්තේ තට්ටු තුනක පද්ධතියක ය - පාසල්වල ගුණාත්මකභාවය සමාජ ආර්ථික පසුබිම් පිළිබිඹු කරයි: * බොහෝ දුරට නොමිලේ සහ නරකම අධ්‍යාපන ප්‍රතිඵල ඇති, බොහෝ දුරට දුප්පත් සිසුන් සහභාගී වන නගර පාසල් (colegios municipales); * මැද ආදායම් ලබන සිසුන් සහභාගී වන සහ සාමාන්‍යයෙන් මධ්‍යම මට්ටමේ ප්‍රතිඵල ලබා ගන්නා ශිෂ්‍යයාගේ පවුල විසින් ගෙවනු ලබන ගාස්තු මගින් අතිරේක කළ හැකි රජයෙන් යම් මුදලක් ලබා ගන්නා සහනාධාර සහිත පාසල්; සහ * නිරන්තරයෙන් හොඳම ප්‍රතිඵල ලබා ගන්නා සම්පූර්ණයෙන්ම පෞද්ගලික පාසල්. බොහෝ පෞද්ගලික පාසල් මධ්‍ය කුටුම්භ ආදායමෙන් 0,5 සිට 1 දක්වා පැමිණීමේ ගාස්තු අය කරයි.<ref>{{cite web |date=30 December 2013 |title=Mensualidad de los colegios con los mejores puntajes en la PSU supera los mil |url=http://www.emol.com/noticias/nacional/2013/12/30/637336/mensualidad-en-colegios-top-10-en-la-psu-supera-los-250-mil.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140719000507/http://www.emol.com/noticias/nacional/2013/12/30/637336/mensualidad-en-colegios-top-10-en-la-psu-supera-los-250-mil.html |archive-date=19 July 2014 |access-date=18 July 2014 |publisher=Emol.com}}</ref> ද්විතීයික පාසල සාර්ථකව අවසන් වූ පසු, සිසුන්ට උසස් අධ්‍යාපනයට ඉදිරියට යා හැකිය. චිලී හි උසස් අධ්‍යාපන පාසල් චිලී සාම්ප්‍රදායික විශ්ව විද්‍යාල වලින් සමන්විත වන අතර ඒවා රාජ්‍ය විශ්ව විද්‍යාල හෝ පෞද්ගලික විශ්ව විද්‍යාල ලෙස බෙදා ඇත. වෛද්‍ය විද්‍යාල ඇති අතර යුනිවර්සිඩෑඩ් ඩියාගෝ පෝටලේස් යන දෙකම යේල් විශ්ව විද්‍යාලය සමඟ හවුල්කාරිත්වයකින් නීති විද්‍යාල පිරිනමයි.<ref>{{cite web |title=Program in Chile &#124; Yale Law School |url=http://www.law.yale.edu/linkageinchili.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20131224103311/http://www.law.yale.edu/linkageinchili.htm |archive-date=24 December 2013 |access-date=22 December 2013 |publisher=Law.yale.edu}}</ref> == යොමු කිරීම් == df433j2m4n3gze70t82ukbgq7al8bxy 750382 750381 2025-06-23T08:57:27Z BuddhikaW88 37808 /* අධ්‍යාපනය */ 750382 wikitext text/x-wiki චිලීහි 2017 සංගණනයේදී ජනගහනය 17,574,003 ක් වාර්තා විය. උපත් අනුපාතය පහත වැටීම හේතුවෙන් එහි ජනගහන වර්ධන අනුපාතය 1990 සිට අඩු වෙමින් පවතී.<ref>{{cite web |title=Anuario Estadísticas Vitales 2003 |url=http://www.ine.cl/canales/chile_estadistico/demografia_y_vitales/estadisticas_vitales/pdf/anuarios/vitales2003.zip |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200501215449/https://www.ine.cl/canales/chile_estadistico/demografia_y_vitales/estadisticas_vitales/pdf/anuarios/vitales2003.zip |archive-date=1 May 2020 |access-date=30 May 2008 |publisher=Instituto National de Estadísticas}}</ref> 2050 වන විට ජනගහනය ආසන්න වශයෙන් මිලියන 20.2 ක් දක්වා ළඟා වනු ඇතැයි අපේක්ෂා කෙරේ.<ref>{{cite web |title=Chile: Proyecciones y Estimaciones de Población. Total País 1950–2050 |url=http://www.ine.cl/canales/chile_estadistico/demografia_y_vitales/proyecciones/Informes/Microsoft%20Word%20-%20InforP_T.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20091230181515/http://www.ine.cl/canales/chile_estadistico/demografia_y_vitales/proyecciones/Informes/Microsoft%20Word%20-%20InforP_T.pdf |archive-date=30 December 2009 |publisher=Instituto National de Estadísticas}}</ref> === පෙරටුගාමීන් සහ ජනවාර්ගිකත්වය === [[File:Ministro_Osorio_entrega_terreno_a_Comunidad_Mapuche_Lorenzo_Quintrileo_de_Tirúa.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Ministro_Osorio_entrega_terreno_a_Comunidad_Mapuche_Lorenzo_Quintrileo_de_Tir%C3%BAa.jpg|thumb|ටිරුවාහි මාපුචේ කාන්තාවන්]] [[File:Misa_por_Chile_-_Banderas.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Misa_por_Chile_-_Banderas.jpg|thumb|චිලී කොඩි අතැති චිලී ජාතිකයන්]] මෙක්සිකෝවේ ජාතික ස්වයං පාලන විශ්ව විද්‍යාලයේ මෙක්සිකානු මහාචාර්ය ෆ්‍රැන්සිස්කෝ ලිස්කානෝ ඇස්තමේන්තු කළේ චිලී ජාතිකයන්ගෙන් 52.7% ක් සුදු ජාතිකයන්, 39.3% ක් මෙස්ටිසෝ ජාතිකයන් සහ 8% ක් ඇමරිකානු ඉන්දියානුවන් බවයි.<ref>{{cite journal|last1=Lizcano Fernández|first1=Francisco|date=August 2005|title=Composición Étnica de las Tres Áreas Culturales del Continente Americano al Comienzo del Siglo XXI|trans-title=Ethnic Composition of the Three Cultural Areas of the American Continent at the Beginning of the 21st Century|url=http://www.scielo.org.mx/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S1405-14352005000200185|url-status=live|journal=Convergencia|language=es|volume=12|issue=38|pages=185–232|archive-url=https://web.archive.org/web/20220922054604/https://www.scielo.org.mx/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S1405-14352005000200185|archive-date=22 September 2022|access-date=23 November 2020}}</ref> එන්සයික්ලොපීඩියා බ්‍රිටැනිකාට අනුව, 2002 වසර වන විට, චිලී ජාතිකයන්ගෙන් 22% ක් පමණක් සුදු ජාතිකයින් වූ අතර 72% ක් මෙස්ටිසෝ විය.<ref>{{Cite web |date=2024-12-10 |title=Chile - Indigenous, Mestizo, European {{!}} Britannica |url=https://www.britannica.com/place/Chile/People |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20241204141156/https://www.britannica.com/place/Chile/People |archive-date=4 December 2024 |access-date=2024-12-11 |website=www.britannica.com |language=en}}</ref> 1984 දී, චිලී හි මහජන සෞඛ්‍ය අධ්‍යයන සඳහා වන සමාජීය ජානමය යොමු රාමුව යන මාතෘකාව යටතේ චිලී හි රිවිස්ටා ඩි පීඩියාට්‍රියා ඩි චිලී අධ්‍යයනයකින් 67.9% යුරෝපීය සහ 32.1% ස්වදේශික ඇමරිකානුවන්ගේ මුතුන් මිත්තන් තීරණය කරන ලදී.<ref name="Valenzuela, 1984">{{cite journal|last1=Valenzuela|first1=C.|date=1984|title=Marco de referencia sociogenético para los estudios de Salud Pública en Chile|trans-title=Sociogenetic reference limits for public health studies in Chile|journal=Revista Chilena de Pediatría|language=es|volume=55|issue=2|pages=123–127|pmid=6473850|s2cid=162443939}}</ref><ref name="Vanegas et al, 2008">{{cite journal|last1=Vanegas L|first1=Jairo|last2=Villalón C|first2=Marcelo|last3=Valenzuela Y|first3=Carlos|date=May 2008|title=Ethnicity and race as variables in epidemiological research about inequity|journal=Revista médica de Chile|volume=136|issue=5|pages=637–644|doi=10.4067/S0034-98872008000500014|pmid=18769813|doi-access=free}}</ref> 1994 දී, ජීව විද්‍යාත්මක අධ්‍යයනයකින් චිලී සංයුතිය 64% යුරෝපීය සහ 35% ඇමරින්දියන් බව තීරණය කරන ලදී.<ref name="Cruz-Coke">{{cite journal|last=Cruz-Coke|first=Ricardo|year=1994|title=Genetic epidemiology of single gene defects in Chile|journal=Facultad de Medicina de la Universidad de Chile|location=Santiago de Chile|volume=31|issue=9|pages=702–706|doi=10.1136/jmg.31.9.702|pmc=1050080|pmid=7815439}}</ref> කැන්ඩෙලා ව්‍යාපෘතියේ මෑත කාලීන අධ්‍යයනයෙන් තහවුරු වූයේ චිලී හි ජාන සංයුතිය යුරෝපීය සම්භවයක් ඇති 52% ක් වන අතර, ජෙනෝමයෙන් 44% ක් ස්වදේශික ඇමරිකානුවන්ගෙන් (ඇමරින්දියන්) සහ 4% ක් අප්‍රිකාවෙන් පැමිණෙන අතර, චිලී ප්‍රධාන වශයෙන් මෙස්ටිසෝ රටක් බවට පත් කරමින් ජනගහනයෙන් අඩක් තුළ අප්‍රිකානු සම්භවයක් ඇති බවට සලකුණු ඇත.<ref>{{cite web |date=19 August 2013 |title=Estudio genético en chilenos muestra desconocida herencia africana &#124; El Dínamo |url=http://www.eldinamo.cl/2013/08/19/estudio-genetico-en-chilenos-muestra-desconocida-herencia-africana/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20140706180053/http://www.eldinamo.cl/2013/08/19/estudio-genetico-en-chilenos-muestra-desconocida-herencia-africana/ |archive-date=6 July 2014 |access-date=22 December 2013 |publisher=Eldinamo.cl}}</ref> දකුණු ඇමරිකානු රටවල් කිහිපයක බ්‍රසීලියා විශ්ව විද්‍යාලය විසින් සිදු කරන ලද තවත් ජානමය අධ්‍යයනයකින් චිලී සඳහා සමාන ජාන සංයුතියක් පෙන්නුම් කරන අතර, යුරෝපීය දායකත්වය 51.6% ක්, ඇමරිකානු ඉන්දියානු දායකත්වය 42.1% ක් සහ අප්‍රිකානු දායකත්වය 6.3% ක් වේ.<ref name="UB">{{cite thesis|last1=Godinho|first1=Neide Maria de Oliveira|title=O impacto das migrações na constituição genética de populações latino-americanas|trans-title=The impact of migration on the genetic makeup of Latin American populations|language=pt|date=2008|url=https://repositorio.unb.br/handle/10482/5542|access-date=23 November 2020|archive-date=12 November 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20201112044147/https://repositorio.unb.br/handle/10482/5542|url-status=live}}</ref> 2015 දී, තවත් අධ්‍යයනයකින් යුරෝපීය 57% ක්, ස්වදේශික ඇමරිකානු 38% ක් සහ අප්‍රිකානු 2.5% ක් තුළ ජාන සංයුතිය ස්ථාපිත කරන ලදී.<ref>{{cite journal|last=Homburger|first=Julian|display-authors=et al|year=2015|title=Genomic Insights into the Ancestry and Demographic History of South America|journal=[[PLOS Genetics]]|volume=11|issue=12|at=1005602|doi=10.1371/journal.pgen.1005602|pmc=4670080|pmid=26636962|doi-access=free}}</ref> චිලී විශ්ව විද්‍යාලයේ මහජන සෞඛ්‍ය පොත් පිංචක සඳහන් වන්නේ ජනගහනයෙන් 35% ක් කොකේසියානු සම්භවයක් ඇති බවයි; "ප්‍රධාන වශයෙන් සුදු" මෙස්ටිසෝවරු මුළු 65% ක් ලෙස ඇස්තමේන්තු කර ඇති අතර, ස්වදේශික ඇමරිකානුවන් (අමරින්ඩියන්වරු) ඉතිරි 5% න් සමන්විත වේ.<ref name="UC">{{cite web |title=5.2.6. Estructura racial |url=http://mazinger.sisib.uchile.cl/repositorio/lb/ciencias_quimicas_y_farmaceuticas/medinae/cap2/5b6.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20071016124831/http://mazinger.sisib.uchile.cl/repositorio/lb/ciencias_quimicas_y_farmaceuticas/medinae/cap2/5b6.html |archive-date=16 October 2007 |access-date=26 August 2007 |work=La Universidad de Chile}} ([http://mazinger.sisib.uchile.cl/repositorio/lb/ciencias_quimicas_y_farmaceuticas/medinae/ Main page] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090916211140/http://mazinger.sisib.uchile.cl/repositorio/lb/ciencias_quimicas_y_farmaceuticas/medinae/|date=16 September 2009}})</ref> ජානමය සලකා බැලීම් තිබියදීත්, බොහෝ චිලී ජාතිකයන්, විමසුවහොත්, සුදු ජාතිකයන් ලෙස ස්වයං-හඳුනා ගනු ඇත. 2011 ලතින් බැරමෙට්‍රෝ සමීක්ෂණය චිලී හි ප්‍රතිචාර දැක්වූවන්ගෙන් විමසුවේ ඔවුන් තමන් අයත් වන්නේ කුමන ජාතියටදැයි සලකන බවයි. බොහෝ දෙනෙක් "සුදු" (59%) ලෙස පිළිතුරු දුන් අතර, 25% ක් "මෙස්ටිසෝ" යැයි පැවසූ අතර 8% ක් "ස්වදේශික" ලෙස ස්වයං-වර්ගීකරණය කළහ.<ref>{{cite web |title=Informe Latinobarómetro 2011 |url=http://www.latinobarometro.org/latino/LATContenidos.jsp |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20160113084058/http://www.latinobarometro.org/latino/LATContenidos.jsp |archive-date=13 January 2016 |access-date=13 July 2013 |publisher=Latinobarometro.org}}</ref> 2002 ජාතික මත විමසුමකින් හෙළි වූයේ චිලී ජාතිකයන්ගෙන් බහුතරයක් (43.4%) හෝ ඊට වැඩි ප්‍රමාණයක් (8.3%) "ස්වදේශික රුධිරය" ඇති බව විශ්වාස කළ අතර, 40.3% ක් ප්‍රතිචාර දැක්වූයේ ඔවුන්ට කිසිවක් නොමැති බවයි.<ref>{{cite web |date=July 2002 |title=Encuesta CEP, Julio 2002 |url=http://www.cepchile.cl/enc_encuestas.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130429001707/http://www.cepchile.cl/enc_encuestas.html |archive-date=29 April 2013 |access-date=18 May 2012 |language=es}}</ref> චිලී යනු ආදිවාසීන් පිළිබඳ එකම බැඳීමක් ඇති ජාත්‍යන්තර නීතිය වන 1989 ආදිවාසී සහ ගෝත්‍රික ජනතා සම්මුතියට අත්සන් කර අනුමත කළ රටවල් 22 න් එකකි.<ref>{{cite web |date=9 January 2004 |title=ILOLEX: submits English query |url=http://www.ilo.org/ilolex/cgi-lex/ratifce.pl?C169 |url-status=dead |archive-url=http://arquivo.pt/wayback/20091225170052/http://www.ilo.org/ilolex/cgi-lex/ratifce.pl?C169 |archive-date=25 December 2009 |publisher=Ilo.org}}</ref> එය 1989 දී ජාත්‍යන්තර කම්කරු සංවිධානයේ (ILO) සම්මුතිය 169 ලෙස සම්මත කරන ලදී. 2008 දී චිලී එය අනුමත කළේය. 2009 නොවැම්බර් මාසයේදී චිලී අධිකරණ තීන්දුවක්, ස්වදේශික අයිතිවාසිකම් පිළිබඳ සන්ධිස්ථාන තීන්දුවක් ලෙස සලකනු ලැබූ අතර, සම්මුතිය භාවිතා කළේය. අයිමාරා ජල අයිතිවාසිකම් පිළිබඳ ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණ තීන්දුව, පොසෝ ඇල්මොන්ටේ විනිශ්චය සභාව සහ ඉක්වික් අභියාචනාධිකරණය යන දෙකෙහිම තීන්දු තහවුරු කළ අතර චිලී හි ILO සම්මුතිය 169 හි පළමු අධිකරණමය යෙදුම සනිටුහන් කරයි.<ref>{{cite web |date=30 November 2009 |title=Chile's Supreme Court Upholds Indigenous Water Use Rights |url=http://www.santiagotimes.cl/index.php?option=com_content&view=article&id=17739:chiles-supreme-court-upholds-indigenous-water-use-rights&catid=19:other&Itemid=142 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20100303200719/http://www.santiagotimes.cl/index.php?option=com_content&view=article&id=17739:chiles-supreme-court-upholds-indigenous-water-use-rights&catid=19:other&Itemid=142 |archive-date=3 March 2010 |access-date=2 March 2010 |work=The Santiago Times}}</ref> මුල්ම යුරෝපීය සංක්‍රමණිකයන් 16 වන සියවසේ පැමිණි ස්පාඤ්ඤ යටත් විජිතවාදීන් විය.<ref>{{Cite web |title=Osasuna Saila - Eusko Jaurlaritza |url=https://www.euskadi.eus/eusko-jaurlaritza/osasun-saila/hasiera/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210410191534/https://www.euskadi.eus/eusko-jaurlaritza/osasun-saila/hasiera/ |archive-date=10 April 2021 |access-date=1 April 2021 |website=Euskadi.eus |language=Basque}}</ref> මධ්‍යම චිලීයේ ඇමරින්ඩියන් ජනගහනය යටත් විජිත යුගයේ ආරම්භයේ දී ස්පාඤ්ඤ පදිංචිකරුවන්ගේ ජනගහනයට අවශෝෂණය කර අද චිලී හි පවතින විශාල මෙස්ටිසෝ ජනගහනය ඇති කළේය; මෙස්ටිසෝවරු නූතන මධ්‍යම හා පහළ පන්ති නිර්මාණය කරති. 18 වන සහ 19 වන සියවස් වලදී, බොහෝ බාස්ක්වරු චිලීයට පැමිණි අතර එහිදී ඔවුන් කැස්ටිලියානු සම්භවයක් ඇති ප්‍රභූන් සමඟ ඒකාබද්ධ වූහ. පශ්චාත් යටත් විජිත චිලී කිසි විටෙකත් සංක්‍රමණිකයින් සඳහා විශේෂයෙන් ආකර්ශනීය ගමනාන්තයක් නොවීය, එහි දුරස්ථභාවය සහ යුරෝපයෙන් දුරස්ථභාවය හේතුවෙන්.<ref name="Euzko">{{cite web |author=Waldo Ayarza Elorza |title=De los Vascos, Oñati y los Elorza |url=http://www.euzkoetxeachile.cl/libros/04-De%20los%20Vascos%20Onati%20y%20los%20Elorza-2.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130819165814/http://www.euzkoetxeachile.cl/libros/04-De%20los%20Vascos%20Onati%20y%20los%20Elorza-2.pdf |archive-date=19 August 2013 |access-date=13 July 2013 |pages=59, 65, 66}}</ref><ref name="HistoriaContemporaneaDeChile">{{cite book |last1=Salazar Vergara |first1=Gabriel |title=Historia contemporánea de Chile: Actores, identidad y movimiento. II |last2=Pinto |first2=Julio |publisher=[[Lom Ediciones]] |year=1999 |isbn=978-956-282-174-2 |pages=76–81 |chapter=La Presencia Inmigrante |access-date=14 July 2013 |chapter-url=https://books.google.com/books?id=Vyx8JQtvU78C&pg=PA78 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020127/https://books.google.com/books?id=Vyx8JQtvU78C&pg=PA78 |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> යුරෝපීයයන් මැගෙලන් සමුද්‍ර සන්ධිය හරහා දිගු ගමනක් යාම හෝ ඇන්ඩීස් තරණය කිරීම වෙනුවට ඔවුන්ගේ මව්බිමට සමීප රටවල රැඳී සිටීමට කැමැත්තක් දැක්වූහ.<ref name="Euzko" /> යුරෝපීය සංක්‍රමණය චිලීයේ ජනවාර්ගික සංයුතියේ සැලකිය යුතු වෙනසක් ඇති කළේ නැත, මැගෙලන් කලාපය හැර.<ref name="C1907">{{cite web |date=1907 |title=Memoria presentada al Supremo Gobierno por la Comision Central del Censo |url=http://www.ine.cl/canales/usuarios/cedoc_online/censos/pdf/censo_1907.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090919222206/http://www.ine.cl/canales/usuarios/cedoc_online/censos/pdf/censo_1907.pdf |archive-date=19 September 2009 |access-date=13 February 2013 |language=es}}</ref> චිලීයට පැමිණි එකම ප්‍රධාන යුරෝපීය සංක්‍රමණික කණ්ඩායම ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයන් වූ අතර,<ref name="Euzko" /> ආර්ජන්ටිනාවට හෝ බ්‍රසීලයට වැනි මහා පරිමාණ සංක්‍රමණ කිසිදා සිදු නොවීය.<ref name="HistoriaContemporaneaDeChile" /> 1851 සහ 1924 අතර කාලය තුළ, චිලීයට ලතින් ඇමරිකාවට යුරෝපීය සංක්‍රමණයෙන් ලැබුණේ 0.5% ක් පමණි, ආර්ජන්ටිනාවට 46% ක්, බ්‍රසීලයට 33% ක්, කියුබාවට 14% ක් සහ උරුගුවේට 4% ක් විය.<ref name="Euzko" /> කෙසේ වෙතත්, චිලී සමාජයේ සංක්‍රමණිකයන් සැලකිය යුතු කාර්යභාරයක් ඉටු කර ඇති බව අවිවාදිතය.<ref name="HistoriaContemporaneaDeChile" /> 19 වන සහ 20 වන සියවස් වලදී චිලී වෙත සංක්‍රමණිකයන් පැමිණියේ ප්‍රංශය,<ref>{{cite journal|last=Parvex|first=R.|date=2014|title=Le Chili et les mouvements migratoires|url=https://journals.openedition.org/hommesmigrations/2720|url-status=live|journal=Hommes & Migrations|issue=Nº 1305|pages=71–76|doi=10.4000/hommesmigrations.2720|archive-url=https://web.archive.org/web/20200801043210/https://journals.openedition.org/hommesmigrations/2720|archive-date=1 August 2020|access-date=21 July 2020|doi-access=free}}</ref> මහා බ්‍රිතාන්‍යය,<ref name="Británicos, 700.000">{{cite web |author=Jorge Sanhueza Aviléz |title=Historia de Chile: Otros Artículos. Británicos y Anglosajones en Chile durante el siglo XIX |url=http://www.biografiadechile.cl/detalle.php?IdContenido=1673&IdCategoria=91&IdArea=488&TituloPagina=Historia%20de%20Chile |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20201112003642/http://www.biografiadechile.cl/detalle.php?IdContenido=1673 |archive-date=12 November 2020 |access-date=16 March 2012 |publisher=Biografía de Chile}}</ref> ජර්මනිය,<ref name="Alemanes, 500.000">{{cite news|url=http://www.dw.de/alemanes-en-chile-entre-el-pasado-colono-y-el-presente-empresarial/a-14958983-1|title=Alemanes en Chile: entre el pasado colono y el presente empresarial|author=Victoria Dannemann|access-date=21 July 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20150501162120/http://www.dw.de/alemanes-en-chile-entre-el-pasado-colono-y-el-presente-empresarial/a-14958983-1|archive-date=1 May 2015|publisher=Deustche-Welle|url-status=live}}</ref> සහ ක්‍රොඒෂියාව,<ref name="Croatas, 400.000">{{cite web |title=Inmigración a Chile |url=http://www.domovina.cl/inmigrantes-otras.php |archive-url=https://web.archive.org/web/20150702225324/http://www.domovina.cl/inmigrantes-otras.php |archive-date=2 July 2015 |publisher=Domivina}}</ref> යනාදී රටවලින් ය. විවිධ යුරෝපීය ජනවාර්ගික කණ්ඩායම්වලින් පැවත එන්නන් බොහෝ විට චිලී හි අන්තර් විවාහ වෙති. මෙම අන්තර් විවාහය සහ සංස්කෘතීන් සහ ජාතීන් මිශ්‍ර කිරීම චිලී මධ්‍යම සහ ඉහළ පන්තිවල වර්තමාන සමාජය සහ සංස්කෘතිය හැඩගැස්වීමට උපකාරී වී ඇත.<ref name="deia.com">{{cite web |date=22 May 2008 |title=entrevista al Presidente de la Cámara vasca |url=http://www.deia.com/es/impresa/2008/05/22/bizkaia/ekonomia/469496.php |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090511001812/http://www.deia.com/es/impresa/2008/05/22/bizkaia/ekonomia/469496.php |archive-date=11 May 2009 |publisher=Deia.com}}</ref> එසේම, චිලී ජනගහනයෙන් ආසන්න වශයෙන් 500,000 ක් පූර්ණ හෝ අර්ධ පලස්තීන සම්භවයක් ඇති අය වන අතර,<ref>{{cite web |date=7 April 2003 |title=Chile: Palestinian refugees arrive to warm welcome |url=http://www.adnkronos.com/AKI/English/CultureAndMedia/?id=1.0.2050534508 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20171124194143/http://www1.adnkronos.com/AKI/English/CultureAndMedia/?id=1.0.2050534508 |archive-date=24 November 2017 |access-date=29 October 2009 |publisher=Adnkronos.com}}</ref><ref>{{cite web |title=500,000 descendientes de primera y segunda generación de palestinos en Chile |url=http://laventana.casa.cult.cu/modules.php?name=News&file=article&sid=514 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090722073846/http://laventana.casa.cult.cu/modules.php?name=News&file=article&sid=514 |archive-date=22 July 2009 |access-date=13 July 2013 |publisher=Laventana.casa.cult.cu}}</ref> සහ අරාබි සම්භවයක් ඇති අය 800,000 කි.<ref name="Oriente próximo, 800.000, Palestinos, 500.000">{{cite news|url=http://www.ibtimes.com/arabs-andes-chile-unlikely-long-term-home-large-palestinian-community-1449718|title=Arabs in the Andes? Chile, The Unlikely Long-Term Home of a Large Palestinian Community|author=Ghosh P.|work=International Business Times|access-date=29 September 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20210423212551/https://www.ibtimes.com/arabs-andes-chile-unlikely-long-term-home-large-palestinian-community-1449718|archive-date=23 April 2021|url-status=live}}</ref> චිලී හි දැනට ලතින් ඇමරිකානු සංක්‍රමණිකයන් මිලියන 1.5 ක් සිටින අතර, ප්‍රධාන වශයෙන් වෙනිසියුලාව, පේරු, හයිටි, කොලොම්බියාව, බොලිවියාව සහ ආර්ජන්ටිනාව යන රටවලින් පැමිණේ; 2019 දී මුළු ජනගහනයෙන් 8% ක්, පැවත එන්නන් ගණන් නොගෙන.<ref name="INE-DEM, 2019">[https://www.ine.cl/prensa/2020/03/12/seg%C3%BAn-estimaciones-la-cantidad-de-personas-extranjeras-residentes-habituales-en-chile-bordea-los-1-5-millones-al-31-de-diciembre-de-2019 Estimación de Población Extranjera en Chile, al 31 de diciembre de 2019] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20220504115042/https://www.ine.cl/prensa/2020/03/12/seg%C3%BAn-estimaciones-la-cantidad-de-personas-extranjeras-residentes-habituales-en-chile-bordea-los-1-5-millones-al-31-de-diciembre-de-2019|date=4 May 2022}}, del Departamento de Extranjería y Migración (DEM) del Instituto Nacional de Estadísticas de Chile (INE), pp. 21. Retrieved 29 Juny 2020.</ref><ref>{{cite web |title=Chile: Moving Towards a Migration Policy |url=http://www.migrationinformation.org/Profiles/display.cfm?ID=199 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140215080515/http://migrationinformation.org/Profiles/display.cfm?ID=199 |archive-date=15 February 2014 |access-date=1 August 2011 |publisher=Migrationinformation.org}}</ref> 2002 ජාතික සංගණනයට අනුව, 1992 සිට චිලියේ විදේශීය-උපන් ජනගහනය 75% කින් වැඩි වී ඇත.<ref>{{cite web |last=Landaburu |first=Juan |date=24 June 2007 |title=El debate sobre la inmigración ilegal se extiende a la región |url=http://www.lanacion.com.ar/nota.asp?nota_id=920108 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090213112339/http://www.lanacion.com.ar/nota.asp?nota_id=920108 |archive-date=13 February 2009 |access-date=31 December 2008 |work=[[La Nación]]}}</ref> 2021 නොවැම්බර් වන විට, ලතින් ඇමරිකාවේ වෙනත් තැන්වල සිට චිලී රටට ඇතුළු වන පුද්ගලයින් සංඛ්‍යාව පසුගිය දශකය තුළ ශීඝ්‍රයෙන් වර්ධනය වී ඇති අතර, පසුගිය වසර තුන තුළ මිලියන 1.5 දක්වා තුන් ගුණයකින් වැඩි වී ඇති අතර, හයිටියේ (ආසන්න වශයෙන් 180,000) සහ වෙනිසියුලාවේ (ආසන්න වශයෙන් 460,000) මානුෂීය අර්බුද හේතුවෙන් පැමිණීම් සිදු වී ඇත.<ref>{{Cite web |date=20 November 2021 |title=Chilean Election Unlikely to Halt New Barriers to Immigration |url=https://globalriskinsights.com/2021/11/chilean-election-unlikely-to-halt-new-barriers-to-immigration/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20211121064647/https://globalriskinsights.com/2021/11/chilean-election-unlikely-to-halt-new-barriers-to-immigration/ |archive-date=21 November 2021 |access-date=21 November 2021 |work=Global Risk Insights}}</ref> === නාගරිකකරණය === රටේ ජනගහනයෙන් 85% ක් පමණ නාගරික ප්‍රදේශවල ජීවත් වන අතර 40% ක් මහා සන්තියාගෝ හි ජීවත් වෙති. 2002 සංගණනයට අනුව විශාලතම සමූහකරණයන් වන්නේ මිලියන 5.6 ක ජනතාවක් සිටින මහා සන්තියාගෝ, 861,000 ක් සිටින මහා කන්සෙප්සියන් සහ 824,000 ක් සිටින මහා වල්පරයිසෝ ය.<ref>{{cite web |title=List of Chilean cities |url=http://www.observatoriourbano.cl/indurb/pre_ciudades.asp?id_user=0&idComCiu=0 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160304031912/http://www.observatoriourbano.cl/indurb/pre_ciudades.asp?id_user=0&idComCiu=0 |archive-date=4 March 2016 |publisher=Observatorio Urbano, Ministerio de Vivienda y Urbanismo de Chile}}</ref> {{Largest cities of Chile}} === ආගම === {{bar box|title=Religious background in Chile (2012 Census)<ref name=CIA>{{Cite CIA World Factbook|country=Chile|access-date=29 January 2017}}</ref><ref name=CENSUS2012>{{cite web|url=https://www.cooperativa.cl/noticias/site/artic/20130425/asocfile/20130425190105/resultados_censo_2012_poblacion_vivienda_tomosiyii.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20140415043914/http://www.cooperativa.cl/noticias/site/artic/20130425/asocfile/20130425190105/resultados_censo_2012_poblacion_vivienda_tomosiyii.pdf |archive-date=15 April 2014 |url-status=live|title=Resultados XVIII Censo de Población|date=2012}}</ref>|titlebar=#ddd|left1=Religion|right1=Percent|float=right|bars={{bar percent|[[Catholic Church]]|DarkBlue|66.7}} {{bar percent|[[Protestantism]]|Skyblue|16.4}} {{bar percent|[[Irreligion|No religion]]|grey|11.5}} {{bar percent|Others|Orange|4.5}} {{bar percent|Unspecified|Black|1.1}}}} [[File:Catedral_Metropolitana_de_Santiago_2012-09-01_10-05-15.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Catedral_Metropolitana_de_Santiago_2012-09-01_10-05-15.jpg|thumb|1748 සහ 1906 අතර ඉදිකරන ලද සන්තියාගෝ මෙට්‍රොපොලිටන් ආසන දෙව්මැදුර]] [[File:Iglesia_de_Achao_-_fachada.JPG|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Iglesia_de_Achao_-_fachada.JPG|thumb|267x267පික්|18 වන සියවසේ ඉදිකරන ලද සහ දැන් යුනෙස්කෝ ලෝක උරුම අඩවියක් වන අචාඕහි සැන්ටා මාරියා ද ලොරෙටෝ පල්ලිය.]] ඓතිහාසික වශයෙන්, 16 වන සියවසේ ස්පාඤ්ඤ ආක්‍රමණයට පෙර චිලීයේ ආදිවාසී ජනතාව විවිධ ආගම් නිරීක්ෂණය කළහ. ස්පාඤ්ඤ පාලනය සහ චිලී නිදහසේ පළමු සියවස තුළ, කතෝලික පල්ලිය රටේ බලවත්ම ආයතනවලින් එකකි. 19 වන සියවසේ අගභාගයේදී, ලිබරල් ප්‍රතිපත්ති (ඊනියා ලේයිස් ලයිකාස් හෝ "ගිහි නීති") පූජක පක්ෂයේ බලපෑම අඩු කිරීමට පටන් ගත් අතර 1925 දී නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවක් ප්‍රකාශයට පත් කිරීමත් සමඟ පල්ලිය සහ රාජ්‍යය වෙන් කිරීම ස්ථාපිත විය.<ref>{{Cite book |last=H. |first=Smith, Brian |title=The Church and Politics in Chile Challenges to Modern Catholicism. |date=2014 |publisher=Princeton University Press |isbn=978-1-4008-5697-8 |oclc=1170509102}}</ref> 2012 වන විට, චිලී ජනගහනයෙන් වයස අවුරුදු 15 ට වැඩි 66.6%<ref name="censo.cl">{{cite web |date=7 September 2015 |title=Population 15 years of age or older, by religion, region, sex and age groups. (censused population) |url=http://plazapublica.cl/wp-content/uploads/658799.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20170207182725/http://plazapublica.cl/wp-content/uploads/658799.pdf |archive-date=7 February 2017 |access-date=23 March 2018 |language=es |format=.pdf}}</ref> ක් රෝමානු කතෝලික පල්ලියට අනුගත වන බව ප්‍රකාශ කළ අතර, එය 2002 සංගණනයේදී වාර්තා වූ 70%<ref>7,853,428 out of 11,226,309 people over 15 years of age. {{cite web |title=Population 15 years of age or older, by religion, administrative division, sex and age groups |url=http://www.ine.cl/cd2002/cuadros/6/C6_00000.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20060519100306/http://www.ine.cl/cd2002/cuadros/6/C6_00000.pdf |archive-date=19 May 2006 |access-date=1 March 2014 |work=Censo 2002 |language=es}}</ref> ට වඩා අඩුවීමකි. 2012 සංගණනයේදීම, චිලී ජාතිකයන්ගෙන් 17% ක් එවැන්ජලිකල් පල්ලියකට අනුගත වන බව වාර්තා විය (සංගණනයේදී "එවැන්ජලිකල්" යනු රෝමානු කතෝලික සහ ඕතඩොක්ස් - ග්‍රීක, පර්සියානු, සර්බියානු, යුක්‍රේනියානු සහ ආර්මේනියානු - පල්ලි, පසුකාලීන සාන්තුවරයන්ගේ ජේසුස් ක්‍රිස්තුස් වහන්සේගේ පල්ලිය, සෙවන්ත්-ඩේ ඇඩ්වෙන්ටිස්ට්වරුන් සහ යෙහෝවාගේ සාක්ෂිකරුවන් හැර අනෙකුත් සියලුම ක්‍රිස්තියානි නිකායන් ගැන සඳහන් කරයි: මූලික වශයෙන්, බොහෝ ඉංග්‍රීසි කතා කරන රටවල එම නිකායන් සාමාන්‍යයෙන් තවමත් "ප්‍රොතෙස්තන්ත" ලෙස හැඳින්වේ, නමුත් ඇඩ්වෙන්ටිස්වාදය බොහෝ විට එවැන්ජලිකල් නිකායක් ලෙසද සැලකේ). එවැන්ජලිකල් කිතුනුවන්ගෙන් ආසන්න වශයෙන් 90% ක් පෙන්තකොස්ත ජාතිකයෝ වෙති. නමුත් වෙස්ලියන්, ලුතරන්, ඇන්ග්ලිකන්, එපිස්කෝපලියන්, ප්‍රෙස්බිටේරියන්, වෙනත් ප්‍රතිසංස්කරණ, බැප්ටිස්ට් සහ මෙතෝදිස්ත පල්ලි ද චිලී එවැන්ජලිකල් පල්ලි අතර පවතී.<ref name="religiousfreedomreport">{{cite web |date=19 September 2008 |title=Chile |url=https://2001-2009.state.gov/g/drl/rls/irf/2008/108518.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230404113441/https://2001-2009.state.gov/g/drl/rls/irf/2008/108518.htm |archive-date=4 April 2023 |access-date=22 May 2019 |work=International Religious Freedom Report |publisher=United States Department of State}}</ref> ආගමික නොවන පුද්ගලයින්, අදේවවාදීන් සහ අඥෙයවාදීන් ජනගහනයෙන් 12% ක් පමණ වේ. 2015 වන විට, චිලියේ ප්‍රධාන ආගම ක්‍රිස්තියානි ධර්මය (68%) ලෙස පැවතුනි, ඇස්තමේන්තුගත චිලී ජාතිකයන්ගෙන් 55% ක් රෝමානු කතෝලික පල්ලියට අයත් වන අතර, 13% ක් විවිධ එවැන්ජලිකල් පල්ලිවලට අයත් වන අතර, 7% ක් පමණක් වෙනත් ඕනෑම ආගමකට අනුගත වේ. අඥෙයවාදීන් සහ අදේවවාදීන් ජනගහනයෙන් 25% ක් ලෙස ගණන් බලා ඇත.<ref>{{Cite web |date=7 September 2015 |title=Track semanal de Opinión Pública |trans-title=Weekly Public Opinion Track |url=http://plazapublica.cl/wp-content/uploads/658799.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20170207182725/http://plazapublica.cl/wp-content/uploads/658799.pdf |archive-date=7 February 2017 |access-date=11 December 2018 |language=es}}</ref> චිලියේ බහායි ආගමික ප්‍රජාවක් ඇති අතර, ලතින් ඇමරිකාව සඳහා බහායි මව් දේවමාළිගාව හෝ මහාද්වීපික නමස්කාර මන්දිරය පිහිටා ඇත. 2016 දී නිම කරන ලද මෙය, සියලු ආගම් සහ පසුබිම්වල පුද්ගලයින්ට රැස්වීමට, භාවනා කිරීමට, පරාවර්තනය කිරීමට සහ නමස්කාර කිරීමට අවකාශයක් ලෙස සේවය කරයි.<ref>{{Cite web |author-last=Purushotma |author-first=Shastri |date=6 December 2017 |title=Breathtaking Baha'i Temple Rises in Chile |url=https://www.huffingtonpost.com/shastri-purushotma/bahai-temple-of-light-ris_b_6242968.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20161205142740/http://www.huffingtonpost.com/shastri-purushotma/bahai-temple-of-light-ris_b_6242968.html |archive-date=5 December 2016 |access-date=5 August 2021 |website=[[HuffPost]] |agency=HuffPost}}</ref> එය වාත්තු වීදුරු සහ පාරභාසක කිරිගරුඬ වලින් සෑදී ඇති අතර එහි ගෘහ නිර්මාණ ශෛලිය තුළ නව්‍ය ලෙස විස්තර කර ඇත.<ref>{{Cite web |author-last=Purushotma |author-first=Shastri |date=6 December 2017 |title=Breathtaking Baha'i Temple Rises in Chile |url=https://www.huffingtonpost.com/shastri-purushotma/bahai-temple-of-light-ris_b_6242968.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20161205142740/http://www.huffingtonpost.com/shastri-purushotma/bahai-temple-of-light-ris_b_6242968.html |archive-date=5 December 2016 |access-date=21 February 2019 |website=[[HuffPost]] |agency=HuffPost}}</ref> ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව ආගමික නිදහසේ අයිතිය සහතික කරන අතර, අනෙකුත් නීති සහ ප්‍රතිපත්ති සාමාන්‍යයෙන් නිදහස් ආගමික පිළිවෙත් සඳහා දායක වේ. රජයේ හෝ පෞද්ගලික ක්‍රියාකාරීන් විසින් අපයෝජනය කිරීමට එරෙහිව සියලුම මට්ටම්වල නීතිය මෙම අයිතිය සම්පූර්ණයෙන්ම ආරක්ෂා කරයි.<ref name="religiousfreedomreport" /> චිලියේ පල්ලිය සහ රාජ්‍යය නිල වශයෙන් වෙන්ව පවතී. 1999 ආගම පිළිබඳ නීතියක් ආගමික වෙනස්කම් කිරීම තහනම් කරයි. කෙසේ වෙතත්, බොහෝ දුරට ඓතිහාසික හා සමාජීය හේතූන් මත රෝමානු කතෝලික පල්ලිය වරප්‍රසාද ලත් තත්වයක් භුක්ති විඳින අතර ඉඳහිට මනාප සැලකිල්ලක් ලබා ගනී.<ref>Bill Kte'pi, "Chile", in Robert E. Emery, ''Cultural Sociology of Divorce: An Encyclopedia, Volume 1'' (London: Sage, 2013), 266–68. books.google.com/books?id=wzJdSIfeeTQC&pg=PA266 {{ISBN|9781412999588}}</ref> රජයේ නිලධාරීන් රෝමානු කතෝලික උත්සව මෙන්ම ප්‍රධාන එවැන්ජලිකල් සහ යුදෙව් උත්සව සඳහා සහභාගී වේ.<ref name="religiousfreedomreport" /> චිලී රජය නත්තල්, සුබ සිකුරාදා, කාමන් කන්‍යාවගේ මංගල්‍යය, පේතෘස් සහ පෝල් සාන්තුවරයන්ගේ මංගල්‍යය, උපකල්පන මංගල්‍යය, සියලු සාන්තුවරයන්ගේ දිනය සහ නිර්මල පිළිසිඳ ගැනීමේ මංගල්‍යය යන ආගමික නිවාඩු දින ජාතික නිවාඩු දින ලෙස සලකයි.<ref name="religiousfreedomreport" /> මෑතකදී, රජය විසින් ඔක්තෝබර් 31, ප්‍රතිසංස්කරණ දිනය, රටේ එවැන්ජලිකල් පල්ලිවලට ගෞරවයක් වශයෙන් අතිරේක ජාතික නිවාඩු දිනයක් ලෙස ප්‍රකාශයට පත් කරන ලදී.<ref>{{Cite news|url=http://www.economist.com/world/americas/displaystory.cfm?story_id=12564066|title=Hola, Luther|date=6 November 2008|newspaper=The Economist|archive-url=https://web.archive.org/web/20081210125640/http://www.economist.com/world/americas/displaystory.cfm?story_id=12564066|archive-date=10 December 2008|url-status=dead}}</ref><ref>{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/hi/spanish/specials/2007/en_nombre_de_la_fe/newsid_7701000/7701290.stm|title=Los evangélicos tienen su feriado|author=Andrea Henríquez|date=31 October 2008|access-date=17 December 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20180625104726/http://news.bbc.co.uk/hi/spanish/specials/2007/en_nombre_de_la_fe/newsid_7701000/7701290.stm|archive-date=25 June 2018|publisher=BBC Mundo|url-status=live}}</ref> චිලීහි අනුශාසක සාන්තුවරයන් වන්නේ කර්මෙල් කන්දේ අප ස්වාමිදූ සහ මහා ශාන්ත ජේම්ස් (සන්තියාගෝ) ය.<ref>{{cite web |title=Patron Saints: 'C' |url=http://www.catholic.org/saints/patron.php?letter=C |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190409002526/https://www.catholic.org/saints/patron.php?letter=C |archive-date=9 April 2019 |access-date=28 June 2012 |publisher=Catholic Online}}</ref> 2005 දී, XVI වන බෙනඩික්ට් පාප් වහන්සේ, තෙරේසා ඩි ලොස් ඇන්ඩීස්ගෙන් පසු රටේ දෙවන ස්වදේශික රෝමානු කතෝලික සාන්තුවරයා බවට පත් වූ ඇල්බර්ටෝ හර්ටාඩෝව ශාන්තුවරයට පත් කරන ලදී.<ref>{{cite web |title=Las fechas del proceso de Canonización del Padre Hurtado |url=http://www.canonizacion.cl/cano_etapaPH.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080122033957/http://www.canonizacion.cl/cano_etapaPH.html |archive-date=22 January 2008 |access-date=9 January 2008 |language=es}}</ref> === භාෂා === [[File:Mapudungun.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Mapudungun.jpg|thumb|මාපුචේ භාෂාවෙන් සහ චිලී ස්පාඤ්ඤ භාෂාවෙන් ලියා ඇති චිලී හිතෝපදේශයකි. මෙහි භාවිතා වන මාපුඩුන්ගුන් හෝඩිය එකඟ වූ ප්‍රමිතියක් පිළිබිඹු නොකරයි. ඇත්ත වශයෙන්ම, මාපුචේ භාෂාව ලිවීම සඳහා දැනට භාවිතා කරන වෙනස් අක්ෂර තුනක් තිබේ.<ref>Montrul, Silvina. El Bilinguismo En El Mundo Hispanohablante. Hoboken: John Wiley & Sons Inc, 2013. p. 249</ref>]] චිලී භාෂාවේ කතා කරන ස්පාඤ්ඤ භාෂාව සුවිශේෂී ලෙස උච්චාරණය කර ඇති අතර අසල්වැසි දකුණු ඇමරිකානු රටවලට වඩා බෙහෙවින් වෙනස් ය, මන්ද අවසාන අක්ෂර බොහෝ විට අතහැර දමා ඇති අතර සමහර ව්‍යාංජනාක්ෂර මෘදු උච්චාරණයක් ඇත. උච්චාරණය උතුරේ සිට දකුණට ඉතා සුළු වශයෙන් පමණක් වෙනස් වේ; සමාජ පන්තිය හෝ නගරයේ හෝ රටේ ජීවත් වන්නේද යන්න මත පදනම්ව උච්චාරණයේ වෙනස්කම් වඩාත් කැපී පෙනේ. චිලී ජනගහනය බොහෝ දුරට රටේ මධ්‍යයේ කුඩා කොටසක පිහිටුවා ඇති අතර පසුව උතුරට සහ දකුණට සුළු සංඛ්‍යාවක් සංක්‍රමණය වීම මෙම සාපේක්ෂ විභේදනයේ ඌනතාවය පැහැදිලි කිරීමට උපකාරී වේ, එය ගුවන්විදුලියේ ජාතික ප්‍රවේශය සහ දැන් රූපවාහිනිය මගින් පවත්වා ගෙන යනු ලැබූ අතර එය වාචික ප්‍රකාශන විසුරුවා හැරීමට සහ සමජාතීය කිරීමට ද උපකාරී වේ.<ref name="countrystudies">{{cite web |date=31 March 1994 |title=Development and Breakdown of Democracy, 1830–1973 |url=http://countrystudies.us/chile/85.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110709014719/http://countrystudies.us/chile/85.htm |archive-date=9 July 2011 |access-date=21 April 2009 |work=Country Studies |publisher=Library of Congress}}</ref> චිලී භාෂාවේ කතා කරන ස්වදේශීය භාෂා කිහිපයක් තිබේ: මාපුඩුන්ගුන්, අයිමාරා, රාපා නුයි, චිලී සංඥා භාෂාව සහ (යන්තම් නොනැසී පවතින) කවාස්කාර් සහ යාගන්, ස්වදේශික නොවන ජර්මානු, ඉතාලි, ඉංග්‍රීසි, ග්‍රීක සහ කෙචුවා සමඟ. ස්පාඤ්ඤ ආක්‍රමණයෙන් පසු, ස්පාඤ්ඤ භාෂාව පොදු භාෂාව ලෙස බලයට පත් වූ අතර, ස්වදේශික භාෂා සුළුතර භාෂා බවට පත්ව ඇත, සමහරක් දැන් වඳ වී ගොස් හෝ වඳ වී යාමට ආසන්නයි.<ref>{{cite web |title=Ethnologue report for Chile |url=http://www.ethnologue.com/show_country.asp?name=CL |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20130203004338/http://www.ethnologue.com/show_country.asp?name=CL |archive-date=3 February 2013 |access-date=1 August 2011 |publisher=Ethnologue.com}}</ref> ජර්මානු භාෂාව තවමත් දකුණු චිලියේ යම් දුරකට කතා කරයි,<ref>{{cite web |author=Oliver Zoellner |title=Oliver Zoellner &#124; Generating Samples of Ethnic Minorities in Chile |url=http://www.research-worldwide.de/article-chile2005.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20091202075142/http://www.research-worldwide.de/article-chile2005.html |archive-date=2 December 2009 |access-date=17 December 2009 |publisher=Research-worldwide.de}}</ref> කුඩා ගම්බද සාක්කුවල හෝ විශාල නගරවල ප්‍රජාවන් අතර දෙවන භාෂාවක් ලෙස. ඉංග්‍රීසි දොරවල් විවෘත කිරීමේ වැඩසටහන වැනි මුලපිරීම් හරහා, රජය රජයේ පාසල්වල පස්වන ශ්‍රේණියේ සහ ඊට වැඩි සිසුන් සඳහා ඉංග්‍රීසි අනිවාර්ය කළේය. චිලීයේ බොහෝ පෞද්ගලික පාසල් ළදරු පාසලෙන් ඉංග්‍රීසි ඉගැන්වීම ආරම්භ කරයි.<ref>{{cite web |title=Repeat after me: Hello, my name is |url=http://www.globalpost.com/dispatch/chile/090908/lack-english-proficiency |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20100811114741/http://www.globalpost.com/dispatch/chile/090908/lack-english-proficiency |archive-date=11 August 2010 |access-date=22 February 2010 |publisher=Globalpost.com}}</ref> පොදු ඉංග්‍රීසි වචන අවශෝෂණය කර එදිනෙදා ස්පාඤ්ඤ භාෂාවට ඇතුළත් කර ඇත.<ref>{{cite journal|last1=Sáez Godoy|first1=Leopoldo|date=2005|title=Anglicismos en el español de Chile|trans-title=Anglicisms in Chilean Spanish|journal=Atenea (Concepción)|language=es|issue=492|pages=171–177|doi=10.4067/S0718-04622005000200010|doi-access=free}}</ref> === සෞඛ්‍යය === [[File:Credencial_Fonasa.png|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Credencial_Fonasa.png|thumb|ජාතික සෞඛ්‍ය අරමුදලේ (ෆොනාසා) කාඩ්පත]] සෞඛ්‍ය අමාත්‍යාංශය (මිනිසල්) යනු චිලී ජනාධිපතිවරයා විසින් සකස් කරන ලද මහජන සෞඛ්‍ය ප්‍රතිපත්ති සැලසුම් කිරීම, මෙහෙයවීම, සම්බන්ධීකරණය, ක්‍රියාත්මක කිරීම, පාලනය කිරීම සහ දැනුම් දීම භාර කැබිනට් මට්ටමේ පරිපාලන කාර්යාලයයි. 1979 දී නිර්මාණය කරන ලද ජාතික සෞඛ්‍ය අරමුදල (ෆොනාසා) යනු චිලී හි සෞඛ්‍ය සඳහා රාජ්‍ය අරමුදල් රැස් කිරීම, කළමනාකරණය කිරීම සහ බෙදා හැරීම සඳහා පවරා ඇති මූල්‍ය ආයතනයයි. එය මහජනතාව විසින් අරමුදල් සපයනු ලැබේ. සියලුම සේවකයින් තම මාසික ආදායමෙන් 7% ක් අරමුදලට ගෙවයි.<ref>{{cite web |date= |title=¿Cuál es la cotización legal para salud de un trabajador activo y en qué plazo deben ser declaradas y pagadas? |url=http://www.supersalud.gob.cl/consultas/667/w3-article-2908.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210926171408/http://www.supersalud.gob.cl/consultas/667/w3-article-2908.html |archive-date=26 September 2021 |access-date=26 September 2021 |website=supersalud.gob.cl |publisher=[[Ministry of Health (Chile)|Superintendence of Health]]}}</ref> ෆොනාසා NHSS හි කොටසක් වන අතර සෞඛ්‍ය අමාත්‍යාංශය (චිලී) හරහා විධායක බලය ඇත. එහි මූලස්ථානය සන්තියාගෝ හි පිහිටා ඇති අතර විමධ්‍යගත රාජ්‍ය සේවය විවිධ ප්‍රාදේශීය කාර්යාල මගින් මෙහෙයවනු ලැබේ. ප්‍රතිලාභීන් මිලියන 12 කට වඩා ෆොනාසා වෙතින් ප්‍රතිලාභ ලබයි. ප්‍රතිලාභීන්ට ඉසැප්‍රේ හරහා වඩා මිල අධික පෞද්ගලික රක්ෂණයක් තෝරා ගත හැකිය. 2024 ගෝලීය කුසගින්න දර්ශකයේ, චිලී යනු 5 ට අඩු GHI ලකුණු ඇති රටවල් 22 න් එකකි.<ref>{{Cite web |title=Global Hunger Index Scores by 2024 GHI Rank |url=https://www.globalhungerindex.org/ranking.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220225183607/https://www.globalhungerindex.org/ranking.html |archive-date=25 February 2022 |access-date=2024-12-13 |website=Global Hunger Index (GHI) - peer-reviewed annual publication designed to comprehensively measure and track hunger at the global, regional, and country levels |language=en}}</ref> === අධ්‍යාපනය === [[File:Casa_Central_de_la_Universidad_de_Chile.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Casa_Central_de_la_Universidad_de_Chile.jpg|thumb|සන්තියාගෝ හි චිලී විශ්ව විද්‍යාලයේ කැසා සෙන්ට්‍රල්]] චිලීයේ, අධ්‍යාපනය ආරම්භ වන්නේ වයස අවුරුදු 5 දක්වා පෙර පාසලෙනි. වයස අවුරුදු 6 ත් 13 ත් අතර ළමුන් සඳහා ප්‍රාථමික පාසල සපයනු ලැබේ. ඉන්පසු සිසුන් වයස අවුරුදු 17 දී උපාධිය ලබා ගන්නා තෙක් ද්විතීයික පාසලට ඇතුළත් වේ. ද්විතීයික අධ්‍යාපනය කොටස් දෙකකට බෙදා ඇත: පළමු වසර දෙක තුළ සිසුන් සාමාන්‍ය අධ්‍යාපනයක් ලබා ගනී. ඉන්පසු, ඔවුන් ශාඛාවක් තෝරා ගනී: විද්‍යාත්මක මානවවාදී අධ්‍යාපනය, කලාත්මක අධ්‍යාපනය හෝ තාක්ෂණික හා වෘත්තීය අධ්‍යාපනය. ද්විතීයික පාසල වසර දෙකකට පසු සහතිකයක් (ලයිසන්සියා ඩි එන්සෙසාන්සා මාධ්‍ය) ලබා ගැනීමෙන් අවසන් වේ.<ref>{{Cite web |title=Chile |url=https://unevoc.unesco.org/home/Dynamic+TVET+Country+Profiles/country=CHL |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140429204820/http://www.unevoc.unesco.org/worldtvetdatabase1.php?ct=CHL |archive-date=29 April 2014 |access-date=29 April 2014 |website=UNESCO International Centre for Technical and Vocational Education and Training |series=TVET Country Profiles}}</ref> චිලී අධ්‍යාපනය ධනයෙන් වෙන් කර ඇත්තේ තට්ටු තුනක පද්ධතියක ය - පාසල්වල ගුණාත්මකභාවය සමාජ ආර්ථික පසුබිම් පිළිබිඹු කරයි: * බොහෝ දුරට නොමිලේ සහ නරකම අධ්‍යාපන ප්‍රතිඵල ඇති, බොහෝ දුරට දුප්පත් සිසුන් සහභාගී වන නගර පාසල් (colegios municipales); * මැද ආදායම් ලබන සිසුන් සහභාගී වන සහ සාමාන්‍යයෙන් මධ්‍යම මට්ටමේ ප්‍රතිඵල ලබා ගන්නා ශිෂ්‍යයාගේ පවුල විසින් ගෙවනු ලබන ගාස්තු මගින් අතිරේක කළ හැකි රජයෙන් යම් මුදලක් ලබා ගන්නා සහනාධාර සහිත පාසල්; සහ * නිරන්තරයෙන් හොඳම ප්‍රතිඵල ලබා ගන්නා සම්පූර්ණයෙන්ම පෞද්ගලික පාසල්. බොහෝ පෞද්ගලික පාසල් මධ්‍ය කුටුම්භ ආදායමෙන් 0,5 සිට 1 දක්වා පැමිණීමේ ගාස්තු අය කරයි.<ref>{{cite web |date=30 December 2013 |title=Mensualidad de los colegios con los mejores puntajes en la PSU supera los mil |url=http://www.emol.com/noticias/nacional/2013/12/30/637336/mensualidad-en-colegios-top-10-en-la-psu-supera-los-250-mil.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140719000507/http://www.emol.com/noticias/nacional/2013/12/30/637336/mensualidad-en-colegios-top-10-en-la-psu-supera-los-250-mil.html |archive-date=19 July 2014 |access-date=18 July 2014 |publisher=Emol.com}}</ref> ද්විතීයික පාසල සාර්ථකව අවසන් වූ පසු, සිසුන්ට උසස් අධ්‍යාපනයට ඉදිරියට යා හැකිය. චිලී හි උසස් අධ්‍යාපන පාසල් චිලී සාම්ප්‍රදායික විශ්ව විද්‍යාල වලින් සමන්විත වන අතර ඒවා රාජ්‍ය විශ්ව විද්‍යාල හෝ පෞද්ගලික විශ්ව විද්‍යාල ලෙස බෙදා ඇත. වෛද්‍ය විද්‍යාල ඇති අතර යුනිවර්සිඩෑඩ් ඩියාගෝ පෝටලේස් යන දෙකම යේල් විශ්ව විද්‍යාලය සමඟ හවුල්කාරිත්වයකින් නීති විද්‍යාල පිරිනමයි.<ref>{{cite web |title=Program in Chile &#124; Yale Law School |url=http://www.law.yale.edu/linkageinchili.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20131224103311/http://www.law.yale.edu/linkageinchili.htm |archive-date=24 December 2013 |access-date=22 December 2013 |publisher=Law.yale.edu}}</ref> == යොමු කිරීම් == 2vhc1pl6mufh62unm00i6xp2ke4btyr 750383 750382 2025-06-23T08:59:33Z BuddhikaW88 37808 /* ආගම */ 750383 wikitext text/x-wiki චිලීහි 2017 සංගණනයේදී ජනගහනය 17,574,003 ක් වාර්තා විය. උපත් අනුපාතය පහත වැටීම හේතුවෙන් එහි ජනගහන වර්ධන අනුපාතය 1990 සිට අඩු වෙමින් පවතී.<ref>{{cite web |title=Anuario Estadísticas Vitales 2003 |url=http://www.ine.cl/canales/chile_estadistico/demografia_y_vitales/estadisticas_vitales/pdf/anuarios/vitales2003.zip |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200501215449/https://www.ine.cl/canales/chile_estadistico/demografia_y_vitales/estadisticas_vitales/pdf/anuarios/vitales2003.zip |archive-date=1 May 2020 |access-date=30 May 2008 |publisher=Instituto National de Estadísticas}}</ref> 2050 වන විට ජනගහනය ආසන්න වශයෙන් මිලියන 20.2 ක් දක්වා ළඟා වනු ඇතැයි අපේක්ෂා කෙරේ.<ref>{{cite web |title=Chile: Proyecciones y Estimaciones de Población. Total País 1950–2050 |url=http://www.ine.cl/canales/chile_estadistico/demografia_y_vitales/proyecciones/Informes/Microsoft%20Word%20-%20InforP_T.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20091230181515/http://www.ine.cl/canales/chile_estadistico/demografia_y_vitales/proyecciones/Informes/Microsoft%20Word%20-%20InforP_T.pdf |archive-date=30 December 2009 |publisher=Instituto National de Estadísticas}}</ref> === පෙරටුගාමීන් සහ ජනවාර්ගිකත්වය === [[File:Ministro_Osorio_entrega_terreno_a_Comunidad_Mapuche_Lorenzo_Quintrileo_de_Tirúa.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Ministro_Osorio_entrega_terreno_a_Comunidad_Mapuche_Lorenzo_Quintrileo_de_Tir%C3%BAa.jpg|thumb|ටිරුවාහි මාපුචේ කාන්තාවන්]] [[File:Misa_por_Chile_-_Banderas.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Misa_por_Chile_-_Banderas.jpg|thumb|චිලී කොඩි අතැති චිලී ජාතිකයන්]] මෙක්සිකෝවේ ජාතික ස්වයං පාලන විශ්ව විද්‍යාලයේ මෙක්සිකානු මහාචාර්ය ෆ්‍රැන්සිස්කෝ ලිස්කානෝ ඇස්තමේන්තු කළේ චිලී ජාතිකයන්ගෙන් 52.7% ක් සුදු ජාතිකයන්, 39.3% ක් මෙස්ටිසෝ ජාතිකයන් සහ 8% ක් ඇමරිකානු ඉන්දියානුවන් බවයි.<ref>{{cite journal|last1=Lizcano Fernández|first1=Francisco|date=August 2005|title=Composición Étnica de las Tres Áreas Culturales del Continente Americano al Comienzo del Siglo XXI|trans-title=Ethnic Composition of the Three Cultural Areas of the American Continent at the Beginning of the 21st Century|url=http://www.scielo.org.mx/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S1405-14352005000200185|url-status=live|journal=Convergencia|language=es|volume=12|issue=38|pages=185–232|archive-url=https://web.archive.org/web/20220922054604/https://www.scielo.org.mx/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S1405-14352005000200185|archive-date=22 September 2022|access-date=23 November 2020}}</ref> එන්සයික්ලොපීඩියා බ්‍රිටැනිකාට අනුව, 2002 වසර වන විට, චිලී ජාතිකයන්ගෙන් 22% ක් පමණක් සුදු ජාතිකයින් වූ අතර 72% ක් මෙස්ටිසෝ විය.<ref>{{Cite web |date=2024-12-10 |title=Chile - Indigenous, Mestizo, European {{!}} Britannica |url=https://www.britannica.com/place/Chile/People |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20241204141156/https://www.britannica.com/place/Chile/People |archive-date=4 December 2024 |access-date=2024-12-11 |website=www.britannica.com |language=en}}</ref> 1984 දී, චිලී හි මහජන සෞඛ්‍ය අධ්‍යයන සඳහා වන සමාජීය ජානමය යොමු රාමුව යන මාතෘකාව යටතේ චිලී හි රිවිස්ටා ඩි පීඩියාට්‍රියා ඩි චිලී අධ්‍යයනයකින් 67.9% යුරෝපීය සහ 32.1% ස්වදේශික ඇමරිකානුවන්ගේ මුතුන් මිත්තන් තීරණය කරන ලදී.<ref name="Valenzuela, 1984">{{cite journal|last1=Valenzuela|first1=C.|date=1984|title=Marco de referencia sociogenético para los estudios de Salud Pública en Chile|trans-title=Sociogenetic reference limits for public health studies in Chile|journal=Revista Chilena de Pediatría|language=es|volume=55|issue=2|pages=123–127|pmid=6473850|s2cid=162443939}}</ref><ref name="Vanegas et al, 2008">{{cite journal|last1=Vanegas L|first1=Jairo|last2=Villalón C|first2=Marcelo|last3=Valenzuela Y|first3=Carlos|date=May 2008|title=Ethnicity and race as variables in epidemiological research about inequity|journal=Revista médica de Chile|volume=136|issue=5|pages=637–644|doi=10.4067/S0034-98872008000500014|pmid=18769813|doi-access=free}}</ref> 1994 දී, ජීව විද්‍යාත්මක අධ්‍යයනයකින් චිලී සංයුතිය 64% යුරෝපීය සහ 35% ඇමරින්දියන් බව තීරණය කරන ලදී.<ref name="Cruz-Coke">{{cite journal|last=Cruz-Coke|first=Ricardo|year=1994|title=Genetic epidemiology of single gene defects in Chile|journal=Facultad de Medicina de la Universidad de Chile|location=Santiago de Chile|volume=31|issue=9|pages=702–706|doi=10.1136/jmg.31.9.702|pmc=1050080|pmid=7815439}}</ref> කැන්ඩෙලා ව්‍යාපෘතියේ මෑත කාලීන අධ්‍යයනයෙන් තහවුරු වූයේ චිලී හි ජාන සංයුතිය යුරෝපීය සම්භවයක් ඇති 52% ක් වන අතර, ජෙනෝමයෙන් 44% ක් ස්වදේශික ඇමරිකානුවන්ගෙන් (ඇමරින්දියන්) සහ 4% ක් අප්‍රිකාවෙන් පැමිණෙන අතර, චිලී ප්‍රධාන වශයෙන් මෙස්ටිසෝ රටක් බවට පත් කරමින් ජනගහනයෙන් අඩක් තුළ අප්‍රිකානු සම්භවයක් ඇති බවට සලකුණු ඇත.<ref>{{cite web |date=19 August 2013 |title=Estudio genético en chilenos muestra desconocida herencia africana &#124; El Dínamo |url=http://www.eldinamo.cl/2013/08/19/estudio-genetico-en-chilenos-muestra-desconocida-herencia-africana/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20140706180053/http://www.eldinamo.cl/2013/08/19/estudio-genetico-en-chilenos-muestra-desconocida-herencia-africana/ |archive-date=6 July 2014 |access-date=22 December 2013 |publisher=Eldinamo.cl}}</ref> දකුණු ඇමරිකානු රටවල් කිහිපයක බ්‍රසීලියා විශ්ව විද්‍යාලය විසින් සිදු කරන ලද තවත් ජානමය අධ්‍යයනයකින් චිලී සඳහා සමාන ජාන සංයුතියක් පෙන්නුම් කරන අතර, යුරෝපීය දායකත්වය 51.6% ක්, ඇමරිකානු ඉන්දියානු දායකත්වය 42.1% ක් සහ අප්‍රිකානු දායකත්වය 6.3% ක් වේ.<ref name="UB">{{cite thesis|last1=Godinho|first1=Neide Maria de Oliveira|title=O impacto das migrações na constituição genética de populações latino-americanas|trans-title=The impact of migration on the genetic makeup of Latin American populations|language=pt|date=2008|url=https://repositorio.unb.br/handle/10482/5542|access-date=23 November 2020|archive-date=12 November 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20201112044147/https://repositorio.unb.br/handle/10482/5542|url-status=live}}</ref> 2015 දී, තවත් අධ්‍යයනයකින් යුරෝපීය 57% ක්, ස්වදේශික ඇමරිකානු 38% ක් සහ අප්‍රිකානු 2.5% ක් තුළ ජාන සංයුතිය ස්ථාපිත කරන ලදී.<ref>{{cite journal|last=Homburger|first=Julian|display-authors=et al|year=2015|title=Genomic Insights into the Ancestry and Demographic History of South America|journal=[[PLOS Genetics]]|volume=11|issue=12|at=1005602|doi=10.1371/journal.pgen.1005602|pmc=4670080|pmid=26636962|doi-access=free}}</ref> චිලී විශ්ව විද්‍යාලයේ මහජන සෞඛ්‍ය පොත් පිංචක සඳහන් වන්නේ ජනගහනයෙන් 35% ක් කොකේසියානු සම්භවයක් ඇති බවයි; "ප්‍රධාන වශයෙන් සුදු" මෙස්ටිසෝවරු මුළු 65% ක් ලෙස ඇස්තමේන්තු කර ඇති අතර, ස්වදේශික ඇමරිකානුවන් (අමරින්ඩියන්වරු) ඉතිරි 5% න් සමන්විත වේ.<ref name="UC">{{cite web |title=5.2.6. Estructura racial |url=http://mazinger.sisib.uchile.cl/repositorio/lb/ciencias_quimicas_y_farmaceuticas/medinae/cap2/5b6.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20071016124831/http://mazinger.sisib.uchile.cl/repositorio/lb/ciencias_quimicas_y_farmaceuticas/medinae/cap2/5b6.html |archive-date=16 October 2007 |access-date=26 August 2007 |work=La Universidad de Chile}} ([http://mazinger.sisib.uchile.cl/repositorio/lb/ciencias_quimicas_y_farmaceuticas/medinae/ Main page] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090916211140/http://mazinger.sisib.uchile.cl/repositorio/lb/ciencias_quimicas_y_farmaceuticas/medinae/|date=16 September 2009}})</ref> ජානමය සලකා බැලීම් තිබියදීත්, බොහෝ චිලී ජාතිකයන්, විමසුවහොත්, සුදු ජාතිකයන් ලෙස ස්වයං-හඳුනා ගනු ඇත. 2011 ලතින් බැරමෙට්‍රෝ සමීක්ෂණය චිලී හි ප්‍රතිචාර දැක්වූවන්ගෙන් විමසුවේ ඔවුන් තමන් අයත් වන්නේ කුමන ජාතියටදැයි සලකන බවයි. බොහෝ දෙනෙක් "සුදු" (59%) ලෙස පිළිතුරු දුන් අතර, 25% ක් "මෙස්ටිසෝ" යැයි පැවසූ අතර 8% ක් "ස්වදේශික" ලෙස ස්වයං-වර්ගීකරණය කළහ.<ref>{{cite web |title=Informe Latinobarómetro 2011 |url=http://www.latinobarometro.org/latino/LATContenidos.jsp |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20160113084058/http://www.latinobarometro.org/latino/LATContenidos.jsp |archive-date=13 January 2016 |access-date=13 July 2013 |publisher=Latinobarometro.org}}</ref> 2002 ජාතික මත විමසුමකින් හෙළි වූයේ චිලී ජාතිකයන්ගෙන් බහුතරයක් (43.4%) හෝ ඊට වැඩි ප්‍රමාණයක් (8.3%) "ස්වදේශික රුධිරය" ඇති බව විශ්වාස කළ අතර, 40.3% ක් ප්‍රතිචාර දැක්වූයේ ඔවුන්ට කිසිවක් නොමැති බවයි.<ref>{{cite web |date=July 2002 |title=Encuesta CEP, Julio 2002 |url=http://www.cepchile.cl/enc_encuestas.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130429001707/http://www.cepchile.cl/enc_encuestas.html |archive-date=29 April 2013 |access-date=18 May 2012 |language=es}}</ref> චිලී යනු ආදිවාසීන් පිළිබඳ එකම බැඳීමක් ඇති ජාත්‍යන්තර නීතිය වන 1989 ආදිවාසී සහ ගෝත්‍රික ජනතා සම්මුතියට අත්සන් කර අනුමත කළ රටවල් 22 න් එකකි.<ref>{{cite web |date=9 January 2004 |title=ILOLEX: submits English query |url=http://www.ilo.org/ilolex/cgi-lex/ratifce.pl?C169 |url-status=dead |archive-url=http://arquivo.pt/wayback/20091225170052/http://www.ilo.org/ilolex/cgi-lex/ratifce.pl?C169 |archive-date=25 December 2009 |publisher=Ilo.org}}</ref> එය 1989 දී ජාත්‍යන්තර කම්කරු සංවිධානයේ (ILO) සම්මුතිය 169 ලෙස සම්මත කරන ලදී. 2008 දී චිලී එය අනුමත කළේය. 2009 නොවැම්බර් මාසයේදී චිලී අධිකරණ තීන්දුවක්, ස්වදේශික අයිතිවාසිකම් පිළිබඳ සන්ධිස්ථාන තීන්දුවක් ලෙස සලකනු ලැබූ අතර, සම්මුතිය භාවිතා කළේය. අයිමාරා ජල අයිතිවාසිකම් පිළිබඳ ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණ තීන්දුව, පොසෝ ඇල්මොන්ටේ විනිශ්චය සභාව සහ ඉක්වික් අභියාචනාධිකරණය යන දෙකෙහිම තීන්දු තහවුරු කළ අතර චිලී හි ILO සම්මුතිය 169 හි පළමු අධිකරණමය යෙදුම සනිටුහන් කරයි.<ref>{{cite web |date=30 November 2009 |title=Chile's Supreme Court Upholds Indigenous Water Use Rights |url=http://www.santiagotimes.cl/index.php?option=com_content&view=article&id=17739:chiles-supreme-court-upholds-indigenous-water-use-rights&catid=19:other&Itemid=142 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20100303200719/http://www.santiagotimes.cl/index.php?option=com_content&view=article&id=17739:chiles-supreme-court-upholds-indigenous-water-use-rights&catid=19:other&Itemid=142 |archive-date=3 March 2010 |access-date=2 March 2010 |work=The Santiago Times}}</ref> මුල්ම යුරෝපීය සංක්‍රමණිකයන් 16 වන සියවසේ පැමිණි ස්පාඤ්ඤ යටත් විජිතවාදීන් විය.<ref>{{Cite web |title=Osasuna Saila - Eusko Jaurlaritza |url=https://www.euskadi.eus/eusko-jaurlaritza/osasun-saila/hasiera/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210410191534/https://www.euskadi.eus/eusko-jaurlaritza/osasun-saila/hasiera/ |archive-date=10 April 2021 |access-date=1 April 2021 |website=Euskadi.eus |language=Basque}}</ref> මධ්‍යම චිලීයේ ඇමරින්ඩියන් ජනගහනය යටත් විජිත යුගයේ ආරම්භයේ දී ස්පාඤ්ඤ පදිංචිකරුවන්ගේ ජනගහනයට අවශෝෂණය කර අද චිලී හි පවතින විශාල මෙස්ටිසෝ ජනගහනය ඇති කළේය; මෙස්ටිසෝවරු නූතන මධ්‍යම හා පහළ පන්ති නිර්මාණය කරති. 18 වන සහ 19 වන සියවස් වලදී, බොහෝ බාස්ක්වරු චිලීයට පැමිණි අතර එහිදී ඔවුන් කැස්ටිලියානු සම්භවයක් ඇති ප්‍රභූන් සමඟ ඒකාබද්ධ වූහ. පශ්චාත් යටත් විජිත චිලී කිසි විටෙකත් සංක්‍රමණිකයින් සඳහා විශේෂයෙන් ආකර්ශනීය ගමනාන්තයක් නොවීය, එහි දුරස්ථභාවය සහ යුරෝපයෙන් දුරස්ථභාවය හේතුවෙන්.<ref name="Euzko">{{cite web |author=Waldo Ayarza Elorza |title=De los Vascos, Oñati y los Elorza |url=http://www.euzkoetxeachile.cl/libros/04-De%20los%20Vascos%20Onati%20y%20los%20Elorza-2.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130819165814/http://www.euzkoetxeachile.cl/libros/04-De%20los%20Vascos%20Onati%20y%20los%20Elorza-2.pdf |archive-date=19 August 2013 |access-date=13 July 2013 |pages=59, 65, 66}}</ref><ref name="HistoriaContemporaneaDeChile">{{cite book |last1=Salazar Vergara |first1=Gabriel |title=Historia contemporánea de Chile: Actores, identidad y movimiento. II |last2=Pinto |first2=Julio |publisher=[[Lom Ediciones]] |year=1999 |isbn=978-956-282-174-2 |pages=76–81 |chapter=La Presencia Inmigrante |access-date=14 July 2013 |chapter-url=https://books.google.com/books?id=Vyx8JQtvU78C&pg=PA78 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020127/https://books.google.com/books?id=Vyx8JQtvU78C&pg=PA78 |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> යුරෝපීයයන් මැගෙලන් සමුද්‍ර සන්ධිය හරහා දිගු ගමනක් යාම හෝ ඇන්ඩීස් තරණය කිරීම වෙනුවට ඔවුන්ගේ මව්බිමට සමීප රටවල රැඳී සිටීමට කැමැත්තක් දැක්වූහ.<ref name="Euzko" /> යුරෝපීය සංක්‍රමණය චිලීයේ ජනවාර්ගික සංයුතියේ සැලකිය යුතු වෙනසක් ඇති කළේ නැත, මැගෙලන් කලාපය හැර.<ref name="C1907">{{cite web |date=1907 |title=Memoria presentada al Supremo Gobierno por la Comision Central del Censo |url=http://www.ine.cl/canales/usuarios/cedoc_online/censos/pdf/censo_1907.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090919222206/http://www.ine.cl/canales/usuarios/cedoc_online/censos/pdf/censo_1907.pdf |archive-date=19 September 2009 |access-date=13 February 2013 |language=es}}</ref> චිලීයට පැමිණි එකම ප්‍රධාන යුරෝපීය සංක්‍රමණික කණ්ඩායම ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයන් වූ අතර,<ref name="Euzko" /> ආර්ජන්ටිනාවට හෝ බ්‍රසීලයට වැනි මහා පරිමාණ සංක්‍රමණ කිසිදා සිදු නොවීය.<ref name="HistoriaContemporaneaDeChile" /> 1851 සහ 1924 අතර කාලය තුළ, චිලීයට ලතින් ඇමරිකාවට යුරෝපීය සංක්‍රමණයෙන් ලැබුණේ 0.5% ක් පමණි, ආර්ජන්ටිනාවට 46% ක්, බ්‍රසීලයට 33% ක්, කියුබාවට 14% ක් සහ උරුගුවේට 4% ක් විය.<ref name="Euzko" /> කෙසේ වෙතත්, චිලී සමාජයේ සංක්‍රමණිකයන් සැලකිය යුතු කාර්යභාරයක් ඉටු කර ඇති බව අවිවාදිතය.<ref name="HistoriaContemporaneaDeChile" /> 19 වන සහ 20 වන සියවස් වලදී චිලී වෙත සංක්‍රමණිකයන් පැමිණියේ ප්‍රංශය,<ref>{{cite journal|last=Parvex|first=R.|date=2014|title=Le Chili et les mouvements migratoires|url=https://journals.openedition.org/hommesmigrations/2720|url-status=live|journal=Hommes & Migrations|issue=Nº 1305|pages=71–76|doi=10.4000/hommesmigrations.2720|archive-url=https://web.archive.org/web/20200801043210/https://journals.openedition.org/hommesmigrations/2720|archive-date=1 August 2020|access-date=21 July 2020|doi-access=free}}</ref> මහා බ්‍රිතාන්‍යය,<ref name="Británicos, 700.000">{{cite web |author=Jorge Sanhueza Aviléz |title=Historia de Chile: Otros Artículos. Británicos y Anglosajones en Chile durante el siglo XIX |url=http://www.biografiadechile.cl/detalle.php?IdContenido=1673&IdCategoria=91&IdArea=488&TituloPagina=Historia%20de%20Chile |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20201112003642/http://www.biografiadechile.cl/detalle.php?IdContenido=1673 |archive-date=12 November 2020 |access-date=16 March 2012 |publisher=Biografía de Chile}}</ref> ජර්මනිය,<ref name="Alemanes, 500.000">{{cite news|url=http://www.dw.de/alemanes-en-chile-entre-el-pasado-colono-y-el-presente-empresarial/a-14958983-1|title=Alemanes en Chile: entre el pasado colono y el presente empresarial|author=Victoria Dannemann|access-date=21 July 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20150501162120/http://www.dw.de/alemanes-en-chile-entre-el-pasado-colono-y-el-presente-empresarial/a-14958983-1|archive-date=1 May 2015|publisher=Deustche-Welle|url-status=live}}</ref> සහ ක්‍රොඒෂියාව,<ref name="Croatas, 400.000">{{cite web |title=Inmigración a Chile |url=http://www.domovina.cl/inmigrantes-otras.php |archive-url=https://web.archive.org/web/20150702225324/http://www.domovina.cl/inmigrantes-otras.php |archive-date=2 July 2015 |publisher=Domivina}}</ref> යනාදී රටවලින් ය. විවිධ යුරෝපීය ජනවාර්ගික කණ්ඩායම්වලින් පැවත එන්නන් බොහෝ විට චිලී හි අන්තර් විවාහ වෙති. මෙම අන්තර් විවාහය සහ සංස්කෘතීන් සහ ජාතීන් මිශ්‍ර කිරීම චිලී මධ්‍යම සහ ඉහළ පන්තිවල වර්තමාන සමාජය සහ සංස්කෘතිය හැඩගැස්වීමට උපකාරී වී ඇත.<ref name="deia.com">{{cite web |date=22 May 2008 |title=entrevista al Presidente de la Cámara vasca |url=http://www.deia.com/es/impresa/2008/05/22/bizkaia/ekonomia/469496.php |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090511001812/http://www.deia.com/es/impresa/2008/05/22/bizkaia/ekonomia/469496.php |archive-date=11 May 2009 |publisher=Deia.com}}</ref> එසේම, චිලී ජනගහනයෙන් ආසන්න වශයෙන් 500,000 ක් පූර්ණ හෝ අර්ධ පලස්තීන සම්භවයක් ඇති අය වන අතර,<ref>{{cite web |date=7 April 2003 |title=Chile: Palestinian refugees arrive to warm welcome |url=http://www.adnkronos.com/AKI/English/CultureAndMedia/?id=1.0.2050534508 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20171124194143/http://www1.adnkronos.com/AKI/English/CultureAndMedia/?id=1.0.2050534508 |archive-date=24 November 2017 |access-date=29 October 2009 |publisher=Adnkronos.com}}</ref><ref>{{cite web |title=500,000 descendientes de primera y segunda generación de palestinos en Chile |url=http://laventana.casa.cult.cu/modules.php?name=News&file=article&sid=514 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090722073846/http://laventana.casa.cult.cu/modules.php?name=News&file=article&sid=514 |archive-date=22 July 2009 |access-date=13 July 2013 |publisher=Laventana.casa.cult.cu}}</ref> සහ අරාබි සම්භවයක් ඇති අය 800,000 කි.<ref name="Oriente próximo, 800.000, Palestinos, 500.000">{{cite news|url=http://www.ibtimes.com/arabs-andes-chile-unlikely-long-term-home-large-palestinian-community-1449718|title=Arabs in the Andes? Chile, The Unlikely Long-Term Home of a Large Palestinian Community|author=Ghosh P.|work=International Business Times|access-date=29 September 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20210423212551/https://www.ibtimes.com/arabs-andes-chile-unlikely-long-term-home-large-palestinian-community-1449718|archive-date=23 April 2021|url-status=live}}</ref> චිලී හි දැනට ලතින් ඇමරිකානු සංක්‍රමණිකයන් මිලියන 1.5 ක් සිටින අතර, ප්‍රධාන වශයෙන් වෙනිසියුලාව, පේරු, හයිටි, කොලොම්බියාව, බොලිවියාව සහ ආර්ජන්ටිනාව යන රටවලින් පැමිණේ; 2019 දී මුළු ජනගහනයෙන් 8% ක්, පැවත එන්නන් ගණන් නොගෙන.<ref name="INE-DEM, 2019">[https://www.ine.cl/prensa/2020/03/12/seg%C3%BAn-estimaciones-la-cantidad-de-personas-extranjeras-residentes-habituales-en-chile-bordea-los-1-5-millones-al-31-de-diciembre-de-2019 Estimación de Población Extranjera en Chile, al 31 de diciembre de 2019] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20220504115042/https://www.ine.cl/prensa/2020/03/12/seg%C3%BAn-estimaciones-la-cantidad-de-personas-extranjeras-residentes-habituales-en-chile-bordea-los-1-5-millones-al-31-de-diciembre-de-2019|date=4 May 2022}}, del Departamento de Extranjería y Migración (DEM) del Instituto Nacional de Estadísticas de Chile (INE), pp. 21. Retrieved 29 Juny 2020.</ref><ref>{{cite web |title=Chile: Moving Towards a Migration Policy |url=http://www.migrationinformation.org/Profiles/display.cfm?ID=199 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140215080515/http://migrationinformation.org/Profiles/display.cfm?ID=199 |archive-date=15 February 2014 |access-date=1 August 2011 |publisher=Migrationinformation.org}}</ref> 2002 ජාතික සංගණනයට අනුව, 1992 සිට චිලියේ විදේශීය-උපන් ජනගහනය 75% කින් වැඩි වී ඇත.<ref>{{cite web |last=Landaburu |first=Juan |date=24 June 2007 |title=El debate sobre la inmigración ilegal se extiende a la región |url=http://www.lanacion.com.ar/nota.asp?nota_id=920108 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090213112339/http://www.lanacion.com.ar/nota.asp?nota_id=920108 |archive-date=13 February 2009 |access-date=31 December 2008 |work=[[La Nación]]}}</ref> 2021 නොවැම්බර් වන විට, ලතින් ඇමරිකාවේ වෙනත් තැන්වල සිට චිලී රටට ඇතුළු වන පුද්ගලයින් සංඛ්‍යාව පසුගිය දශකය තුළ ශීඝ්‍රයෙන් වර්ධනය වී ඇති අතර, පසුගිය වසර තුන තුළ මිලියන 1.5 දක්වා තුන් ගුණයකින් වැඩි වී ඇති අතර, හයිටියේ (ආසන්න වශයෙන් 180,000) සහ වෙනිසියුලාවේ (ආසන්න වශයෙන් 460,000) මානුෂීය අර්බුද හේතුවෙන් පැමිණීම් සිදු වී ඇත.<ref>{{Cite web |date=20 November 2021 |title=Chilean Election Unlikely to Halt New Barriers to Immigration |url=https://globalriskinsights.com/2021/11/chilean-election-unlikely-to-halt-new-barriers-to-immigration/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20211121064647/https://globalriskinsights.com/2021/11/chilean-election-unlikely-to-halt-new-barriers-to-immigration/ |archive-date=21 November 2021 |access-date=21 November 2021 |work=Global Risk Insights}}</ref> === නාගරිකකරණය === රටේ ජනගහනයෙන් 85% ක් පමණ නාගරික ප්‍රදේශවල ජීවත් වන අතර 40% ක් මහා සන්තියාගෝ හි ජීවත් වෙති. 2002 සංගණනයට අනුව විශාලතම සමූහකරණයන් වන්නේ මිලියන 5.6 ක ජනතාවක් සිටින මහා සන්තියාගෝ, 861,000 ක් සිටින මහා කන්සෙප්සියන් සහ 824,000 ක් සිටින මහා වල්පරයිසෝ ය.<ref>{{cite web |title=List of Chilean cities |url=http://www.observatoriourbano.cl/indurb/pre_ciudades.asp?id_user=0&idComCiu=0 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160304031912/http://www.observatoriourbano.cl/indurb/pre_ciudades.asp?id_user=0&idComCiu=0 |archive-date=4 March 2016 |publisher=Observatorio Urbano, Ministerio de Vivienda y Urbanismo de Chile}}</ref> {{Largest cities of Chile}} === ආගම === {{bar box|title=චිලියේ ආගමික පසුබිම (2012 සංගණනය)<ref name=CIA>{{Cite CIA World Factbook|country=Chile|access-date=29 January 2017}}</ref><ref name=CENSUS2012>{{cite web|url=https://www.cooperativa.cl/noticias/site/artic/20130425/asocfile/20130425190105/resultados_censo_2012_poblacion_vivienda_tomosiyii.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20140415043914/http://www.cooperativa.cl/noticias/site/artic/20130425/asocfile/20130425190105/resultados_censo_2012_poblacion_vivienda_tomosiyii.pdf |archive-date=15 April 2014 |url-status=live|title=Resultados XVIII Censo de Población|date=2012}}</ref>|titlebar=#ddd|left1=ආගම|right1=ප්‍රතිශතය|float=right|bars={{bar percent|[[කතෝලික]]|DarkBlue|66.7}} {{bar percent|[[ප්‍රොතෙස්තන්ත]]|Skyblue|16.4}} {{bar percent|ආගමක් නැත|grey|11.5}} {{bar percent|වෙනත්|Orange|4.5}} {{bar percent|නිශ්චිත නොකළ|Black|1.1}}}} [[File:Catedral_Metropolitana_de_Santiago_2012-09-01_10-05-15.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Catedral_Metropolitana_de_Santiago_2012-09-01_10-05-15.jpg|thumb|1748 සහ 1906 අතර ඉදිකරන ලද සන්තියාගෝ මෙට්‍රොපොලිටන් ආසන දෙව්මැදුර]] [[File:Iglesia_de_Achao_-_fachada.JPG|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Iglesia_de_Achao_-_fachada.JPG|thumb|267x267පික්|18 වන සියවසේ ඉදිකරන ලද සහ දැන් යුනෙස්කෝ ලෝක උරුම අඩවියක් වන අචාඕහි සැන්ටා මාරියා ද ලොරෙටෝ පල්ලිය.]] ඓතිහාසික වශයෙන්, 16 වන සියවසේ ස්පාඤ්ඤ ආක්‍රමණයට පෙර චිලීයේ ආදිවාසී ජනතාව විවිධ ආගම් නිරීක්ෂණය කළහ. ස්පාඤ්ඤ පාලනය සහ චිලී නිදහසේ පළමු සියවස තුළ, කතෝලික පල්ලිය රටේ බලවත්ම ආයතනවලින් එකකි. 19 වන සියවසේ අගභාගයේදී, ලිබරල් ප්‍රතිපත්ති (ඊනියා ලේයිස් ලයිකාස් හෝ "ගිහි නීති") පූජක පක්ෂයේ බලපෑම අඩු කිරීමට පටන් ගත් අතර 1925 දී නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවක් ප්‍රකාශයට පත් කිරීමත් සමඟ පල්ලිය සහ රාජ්‍යය වෙන් කිරීම ස්ථාපිත විය.<ref>{{Cite book |last=H. |first=Smith, Brian |title=The Church and Politics in Chile Challenges to Modern Catholicism. |date=2014 |publisher=Princeton University Press |isbn=978-1-4008-5697-8 |oclc=1170509102}}</ref> 2012 වන විට, චිලී ජනගහනයෙන් වයස අවුරුදු 15 ට වැඩි 66.6%<ref name="censo.cl">{{cite web |date=7 September 2015 |title=Population 15 years of age or older, by religion, region, sex and age groups. (censused population) |url=http://plazapublica.cl/wp-content/uploads/658799.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20170207182725/http://plazapublica.cl/wp-content/uploads/658799.pdf |archive-date=7 February 2017 |access-date=23 March 2018 |language=es |format=.pdf}}</ref> ක් රෝමානු කතෝලික පල්ලියට අනුගත වන බව ප්‍රකාශ කළ අතර, එය 2002 සංගණනයේදී වාර්තා වූ 70%<ref>7,853,428 out of 11,226,309 people over 15 years of age. {{cite web |title=Population 15 years of age or older, by religion, administrative division, sex and age groups |url=http://www.ine.cl/cd2002/cuadros/6/C6_00000.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20060519100306/http://www.ine.cl/cd2002/cuadros/6/C6_00000.pdf |archive-date=19 May 2006 |access-date=1 March 2014 |work=Censo 2002 |language=es}}</ref> ට වඩා අඩුවීමකි. 2012 සංගණනයේදීම, චිලී ජාතිකයන්ගෙන් 17% ක් එවැන්ජලිකල් පල්ලියකට අනුගත වන බව වාර්තා විය (සංගණනයේදී "එවැන්ජලිකල්" යනු රෝමානු කතෝලික සහ ඕතඩොක්ස් - ග්‍රීක, පර්සියානු, සර්බියානු, යුක්‍රේනියානු සහ ආර්මේනියානු - පල්ලි, පසුකාලීන සාන්තුවරයන්ගේ ජේසුස් ක්‍රිස්තුස් වහන්සේගේ පල්ලිය, සෙවන්ත්-ඩේ ඇඩ්වෙන්ටිස්ට්වරුන් සහ යෙහෝවාගේ සාක්ෂිකරුවන් හැර අනෙකුත් සියලුම ක්‍රිස්තියානි නිකායන් ගැන සඳහන් කරයි: මූලික වශයෙන්, බොහෝ ඉංග්‍රීසි කතා කරන රටවල එම නිකායන් සාමාන්‍යයෙන් තවමත් "ප්‍රොතෙස්තන්ත" ලෙස හැඳින්වේ, නමුත් ඇඩ්වෙන්ටිස්වාදය බොහෝ විට එවැන්ජලිකල් නිකායක් ලෙසද සැලකේ). එවැන්ජලිකල් කිතුනුවන්ගෙන් ආසන්න වශයෙන් 90% ක් පෙන්තකොස්ත ජාතිකයෝ වෙති. නමුත් වෙස්ලියන්, ලුතරන්, ඇන්ග්ලිකන්, එපිස්කෝපලියන්, ප්‍රෙස්බිටේරියන්, වෙනත් ප්‍රතිසංස්කරණ, බැප්ටිස්ට් සහ මෙතෝදිස්ත පල්ලි ද චිලී එවැන්ජලිකල් පල්ලි අතර පවතී.<ref name="religiousfreedomreport">{{cite web |date=19 September 2008 |title=Chile |url=https://2001-2009.state.gov/g/drl/rls/irf/2008/108518.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230404113441/https://2001-2009.state.gov/g/drl/rls/irf/2008/108518.htm |archive-date=4 April 2023 |access-date=22 May 2019 |work=International Religious Freedom Report |publisher=United States Department of State}}</ref> ආගමික නොවන පුද්ගලයින්, අදේවවාදීන් සහ අඥෙයවාදීන් ජනගහනයෙන් 12% ක් පමණ වේ. 2015 වන විට, චිලියේ ප්‍රධාන ආගම ක්‍රිස්තියානි ධර්මය (68%) ලෙස පැවතුනි, ඇස්තමේන්තුගත චිලී ජාතිකයන්ගෙන් 55% ක් රෝමානු කතෝලික පල්ලියට අයත් වන අතර, 13% ක් විවිධ එවැන්ජලිකල් පල්ලිවලට අයත් වන අතර, 7% ක් පමණක් වෙනත් ඕනෑම ආගමකට අනුගත වේ. අඥෙයවාදීන් සහ අදේවවාදීන් ජනගහනයෙන් 25% ක් ලෙස ගණන් බලා ඇත.<ref>{{Cite web |date=7 September 2015 |title=Track semanal de Opinión Pública |trans-title=Weekly Public Opinion Track |url=http://plazapublica.cl/wp-content/uploads/658799.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20170207182725/http://plazapublica.cl/wp-content/uploads/658799.pdf |archive-date=7 February 2017 |access-date=11 December 2018 |language=es}}</ref> චිලියේ බහායි ආගමික ප්‍රජාවක් ඇති අතර, ලතින් ඇමරිකාව සඳහා බහායි මව් දේවමාළිගාව හෝ මහාද්වීපික නමස්කාර මන්දිරය පිහිටා ඇත. 2016 දී නිම කරන ලද මෙය, සියලු ආගම් සහ පසුබිම්වල පුද්ගලයින්ට රැස්වීමට, භාවනා කිරීමට, පරාවර්තනය කිරීමට සහ නමස්කාර කිරීමට අවකාශයක් ලෙස සේවය කරයි.<ref>{{Cite web |author-last=Purushotma |author-first=Shastri |date=6 December 2017 |title=Breathtaking Baha'i Temple Rises in Chile |url=https://www.huffingtonpost.com/shastri-purushotma/bahai-temple-of-light-ris_b_6242968.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20161205142740/http://www.huffingtonpost.com/shastri-purushotma/bahai-temple-of-light-ris_b_6242968.html |archive-date=5 December 2016 |access-date=5 August 2021 |website=[[HuffPost]] |agency=HuffPost}}</ref> එය වාත්තු වීදුරු සහ පාරභාසක කිරිගරුඬ වලින් සෑදී ඇති අතර එහි ගෘහ නිර්මාණ ශෛලිය තුළ නව්‍ය ලෙස විස්තර කර ඇත.<ref>{{Cite web |author-last=Purushotma |author-first=Shastri |date=6 December 2017 |title=Breathtaking Baha'i Temple Rises in Chile |url=https://www.huffingtonpost.com/shastri-purushotma/bahai-temple-of-light-ris_b_6242968.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20161205142740/http://www.huffingtonpost.com/shastri-purushotma/bahai-temple-of-light-ris_b_6242968.html |archive-date=5 December 2016 |access-date=21 February 2019 |website=[[HuffPost]] |agency=HuffPost}}</ref> ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව ආගමික නිදහසේ අයිතිය සහතික කරන අතර, අනෙකුත් නීති සහ ප්‍රතිපත්ති සාමාන්‍යයෙන් නිදහස් ආගමික පිළිවෙත් සඳහා දායක වේ. රජයේ හෝ පෞද්ගලික ක්‍රියාකාරීන් විසින් අපයෝජනය කිරීමට එරෙහිව සියලුම මට්ටම්වල නීතිය මෙම අයිතිය සම්පූර්ණයෙන්ම ආරක්ෂා කරයි.<ref name="religiousfreedomreport" /> චිලියේ පල්ලිය සහ රාජ්‍යය නිල වශයෙන් වෙන්ව පවතී. 1999 ආගම පිළිබඳ නීතියක් ආගමික වෙනස්කම් කිරීම තහනම් කරයි. කෙසේ වෙතත්, බොහෝ දුරට ඓතිහාසික හා සමාජීය හේතූන් මත රෝමානු කතෝලික පල්ලිය වරප්‍රසාද ලත් තත්වයක් භුක්ති විඳින අතර ඉඳහිට මනාප සැලකිල්ලක් ලබා ගනී.<ref>Bill Kte'pi, "Chile", in Robert E. Emery, ''Cultural Sociology of Divorce: An Encyclopedia, Volume 1'' (London: Sage, 2013), 266–68. books.google.com/books?id=wzJdSIfeeTQC&pg=PA266 {{ISBN|9781412999588}}</ref> රජයේ නිලධාරීන් රෝමානු කතෝලික උත්සව මෙන්ම ප්‍රධාන එවැන්ජලිකල් සහ යුදෙව් උත්සව සඳහා සහභාගී වේ.<ref name="religiousfreedomreport" /> චිලී රජය නත්තල්, සුබ සිකුරාදා, කාමන් කන්‍යාවගේ මංගල්‍යය, පේතෘස් සහ පෝල් සාන්තුවරයන්ගේ මංගල්‍යය, උපකල්පන මංගල්‍යය, සියලු සාන්තුවරයන්ගේ දිනය සහ නිර්මල පිළිසිඳ ගැනීමේ මංගල්‍යය යන ආගමික නිවාඩු දින ජාතික නිවාඩු දින ලෙස සලකයි.<ref name="religiousfreedomreport" /> මෑතකදී, රජය විසින් ඔක්තෝබර් 31, ප්‍රතිසංස්කරණ දිනය, රටේ එවැන්ජලිකල් පල්ලිවලට ගෞරවයක් වශයෙන් අතිරේක ජාතික නිවාඩු දිනයක් ලෙස ප්‍රකාශයට පත් කරන ලදී.<ref>{{Cite news|url=http://www.economist.com/world/americas/displaystory.cfm?story_id=12564066|title=Hola, Luther|date=6 November 2008|newspaper=The Economist|archive-url=https://web.archive.org/web/20081210125640/http://www.economist.com/world/americas/displaystory.cfm?story_id=12564066|archive-date=10 December 2008|url-status=dead}}</ref><ref>{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/hi/spanish/specials/2007/en_nombre_de_la_fe/newsid_7701000/7701290.stm|title=Los evangélicos tienen su feriado|author=Andrea Henríquez|date=31 October 2008|access-date=17 December 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20180625104726/http://news.bbc.co.uk/hi/spanish/specials/2007/en_nombre_de_la_fe/newsid_7701000/7701290.stm|archive-date=25 June 2018|publisher=BBC Mundo|url-status=live}}</ref> චිලීහි අනුශාසක සාන්තුවරයන් වන්නේ කර්මෙල් කන්දේ අප ස්වාමිදූ සහ මහා ශාන්ත ජේම්ස් (සන්තියාගෝ) ය.<ref>{{cite web |title=Patron Saints: 'C' |url=http://www.catholic.org/saints/patron.php?letter=C |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190409002526/https://www.catholic.org/saints/patron.php?letter=C |archive-date=9 April 2019 |access-date=28 June 2012 |publisher=Catholic Online}}</ref> 2005 දී, XVI වන බෙනඩික්ට් පාප් වහන්සේ, තෙරේසා ඩි ලොස් ඇන්ඩීස්ගෙන් පසු රටේ දෙවන ස්වදේශික රෝමානු කතෝලික සාන්තුවරයා බවට පත් වූ ඇල්බර්ටෝ හර්ටාඩෝව ශාන්තුවරයට පත් කරන ලදී.<ref>{{cite web |title=Las fechas del proceso de Canonización del Padre Hurtado |url=http://www.canonizacion.cl/cano_etapaPH.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080122033957/http://www.canonizacion.cl/cano_etapaPH.html |archive-date=22 January 2008 |access-date=9 January 2008 |language=es}}</ref> === භාෂා === [[File:Mapudungun.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Mapudungun.jpg|thumb|මාපුචේ භාෂාවෙන් සහ චිලී ස්පාඤ්ඤ භාෂාවෙන් ලියා ඇති චිලී හිතෝපදේශයකි. මෙහි භාවිතා වන මාපුඩුන්ගුන් හෝඩිය එකඟ වූ ප්‍රමිතියක් පිළිබිඹු නොකරයි. ඇත්ත වශයෙන්ම, මාපුචේ භාෂාව ලිවීම සඳහා දැනට භාවිතා කරන වෙනස් අක්ෂර තුනක් තිබේ.<ref>Montrul, Silvina. El Bilinguismo En El Mundo Hispanohablante. Hoboken: John Wiley & Sons Inc, 2013. p. 249</ref>]] චිලී භාෂාවේ කතා කරන ස්පාඤ්ඤ භාෂාව සුවිශේෂී ලෙස උච්චාරණය කර ඇති අතර අසල්වැසි දකුණු ඇමරිකානු රටවලට වඩා බෙහෙවින් වෙනස් ය, මන්ද අවසාන අක්ෂර බොහෝ විට අතහැර දමා ඇති අතර සමහර ව්‍යාංජනාක්ෂර මෘදු උච්චාරණයක් ඇත. උච්චාරණය උතුරේ සිට දකුණට ඉතා සුළු වශයෙන් පමණක් වෙනස් වේ; සමාජ පන්තිය හෝ නගරයේ හෝ රටේ ජීවත් වන්නේද යන්න මත පදනම්ව උච්චාරණයේ වෙනස්කම් වඩාත් කැපී පෙනේ. චිලී ජනගහනය බොහෝ දුරට රටේ මධ්‍යයේ කුඩා කොටසක පිහිටුවා ඇති අතර පසුව උතුරට සහ දකුණට සුළු සංඛ්‍යාවක් සංක්‍රමණය වීම මෙම සාපේක්ෂ විභේදනයේ ඌනතාවය පැහැදිලි කිරීමට උපකාරී වේ, එය ගුවන්විදුලියේ ජාතික ප්‍රවේශය සහ දැන් රූපවාහිනිය මගින් පවත්වා ගෙන යනු ලැබූ අතර එය වාචික ප්‍රකාශන විසුරුවා හැරීමට සහ සමජාතීය කිරීමට ද උපකාරී වේ.<ref name="countrystudies">{{cite web |date=31 March 1994 |title=Development and Breakdown of Democracy, 1830–1973 |url=http://countrystudies.us/chile/85.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110709014719/http://countrystudies.us/chile/85.htm |archive-date=9 July 2011 |access-date=21 April 2009 |work=Country Studies |publisher=Library of Congress}}</ref> චිලී භාෂාවේ කතා කරන ස්වදේශීය භාෂා කිහිපයක් තිබේ: මාපුඩුන්ගුන්, අයිමාරා, රාපා නුයි, චිලී සංඥා භාෂාව සහ (යන්තම් නොනැසී පවතින) කවාස්කාර් සහ යාගන්, ස්වදේශික නොවන ජර්මානු, ඉතාලි, ඉංග්‍රීසි, ග්‍රීක සහ කෙචුවා සමඟ. ස්පාඤ්ඤ ආක්‍රමණයෙන් පසු, ස්පාඤ්ඤ භාෂාව පොදු භාෂාව ලෙස බලයට පත් වූ අතර, ස්වදේශික භාෂා සුළුතර භාෂා බවට පත්ව ඇත, සමහරක් දැන් වඳ වී ගොස් හෝ වඳ වී යාමට ආසන්නයි.<ref>{{cite web |title=Ethnologue report for Chile |url=http://www.ethnologue.com/show_country.asp?name=CL |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20130203004338/http://www.ethnologue.com/show_country.asp?name=CL |archive-date=3 February 2013 |access-date=1 August 2011 |publisher=Ethnologue.com}}</ref> ජර්මානු භාෂාව තවමත් දකුණු චිලියේ යම් දුරකට කතා කරයි,<ref>{{cite web |author=Oliver Zoellner |title=Oliver Zoellner &#124; Generating Samples of Ethnic Minorities in Chile |url=http://www.research-worldwide.de/article-chile2005.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20091202075142/http://www.research-worldwide.de/article-chile2005.html |archive-date=2 December 2009 |access-date=17 December 2009 |publisher=Research-worldwide.de}}</ref> කුඩා ගම්බද සාක්කුවල හෝ විශාල නගරවල ප්‍රජාවන් අතර දෙවන භාෂාවක් ලෙස. ඉංග්‍රීසි දොරවල් විවෘත කිරීමේ වැඩසටහන වැනි මුලපිරීම් හරහා, රජය රජයේ පාසල්වල පස්වන ශ්‍රේණියේ සහ ඊට වැඩි සිසුන් සඳහා ඉංග්‍රීසි අනිවාර්ය කළේය. චිලීයේ බොහෝ පෞද්ගලික පාසල් ළදරු පාසලෙන් ඉංග්‍රීසි ඉගැන්වීම ආරම්භ කරයි.<ref>{{cite web |title=Repeat after me: Hello, my name is |url=http://www.globalpost.com/dispatch/chile/090908/lack-english-proficiency |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20100811114741/http://www.globalpost.com/dispatch/chile/090908/lack-english-proficiency |archive-date=11 August 2010 |access-date=22 February 2010 |publisher=Globalpost.com}}</ref> පොදු ඉංග්‍රීසි වචන අවශෝෂණය කර එදිනෙදා ස්පාඤ්ඤ භාෂාවට ඇතුළත් කර ඇත.<ref>{{cite journal|last1=Sáez Godoy|first1=Leopoldo|date=2005|title=Anglicismos en el español de Chile|trans-title=Anglicisms in Chilean Spanish|journal=Atenea (Concepción)|language=es|issue=492|pages=171–177|doi=10.4067/S0718-04622005000200010|doi-access=free}}</ref> === සෞඛ්‍යය === [[File:Credencial_Fonasa.png|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Credencial_Fonasa.png|thumb|ජාතික සෞඛ්‍ය අරමුදලේ (ෆොනාසා) කාඩ්පත]] සෞඛ්‍ය අමාත්‍යාංශය (මිනිසල්) යනු චිලී ජනාධිපතිවරයා විසින් සකස් කරන ලද මහජන සෞඛ්‍ය ප්‍රතිපත්ති සැලසුම් කිරීම, මෙහෙයවීම, සම්බන්ධීකරණය, ක්‍රියාත්මක කිරීම, පාලනය කිරීම සහ දැනුම් දීම භාර කැබිනට් මට්ටමේ පරිපාලන කාර්යාලයයි. 1979 දී නිර්මාණය කරන ලද ජාතික සෞඛ්‍ය අරමුදල (ෆොනාසා) යනු චිලී හි සෞඛ්‍ය සඳහා රාජ්‍ය අරමුදල් රැස් කිරීම, කළමනාකරණය කිරීම සහ බෙදා හැරීම සඳහා පවරා ඇති මූල්‍ය ආයතනයයි. එය මහජනතාව විසින් අරමුදල් සපයනු ලැබේ. සියලුම සේවකයින් තම මාසික ආදායමෙන් 7% ක් අරමුදලට ගෙවයි.<ref>{{cite web |date= |title=¿Cuál es la cotización legal para salud de un trabajador activo y en qué plazo deben ser declaradas y pagadas? |url=http://www.supersalud.gob.cl/consultas/667/w3-article-2908.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210926171408/http://www.supersalud.gob.cl/consultas/667/w3-article-2908.html |archive-date=26 September 2021 |access-date=26 September 2021 |website=supersalud.gob.cl |publisher=[[Ministry of Health (Chile)|Superintendence of Health]]}}</ref> ෆොනාසා NHSS හි කොටසක් වන අතර සෞඛ්‍ය අමාත්‍යාංශය (චිලී) හරහා විධායක බලය ඇත. එහි මූලස්ථානය සන්තියාගෝ හි පිහිටා ඇති අතර විමධ්‍යගත රාජ්‍ය සේවය විවිධ ප්‍රාදේශීය කාර්යාල මගින් මෙහෙයවනු ලැබේ. ප්‍රතිලාභීන් මිලියන 12 කට වඩා ෆොනාසා වෙතින් ප්‍රතිලාභ ලබයි. ප්‍රතිලාභීන්ට ඉසැප්‍රේ හරහා වඩා මිල අධික පෞද්ගලික රක්ෂණයක් තෝරා ගත හැකිය. 2024 ගෝලීය කුසගින්න දර්ශකයේ, චිලී යනු 5 ට අඩු GHI ලකුණු ඇති රටවල් 22 න් එකකි.<ref>{{Cite web |title=Global Hunger Index Scores by 2024 GHI Rank |url=https://www.globalhungerindex.org/ranking.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220225183607/https://www.globalhungerindex.org/ranking.html |archive-date=25 February 2022 |access-date=2024-12-13 |website=Global Hunger Index (GHI) - peer-reviewed annual publication designed to comprehensively measure and track hunger at the global, regional, and country levels |language=en}}</ref> === අධ්‍යාපනය === [[File:Casa_Central_de_la_Universidad_de_Chile.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Casa_Central_de_la_Universidad_de_Chile.jpg|thumb|සන්තියාගෝ හි චිලී විශ්ව විද්‍යාලයේ කැසා සෙන්ට්‍රල්]] චිලීයේ, අධ්‍යාපනය ආරම්භ වන්නේ වයස අවුරුදු 5 දක්වා පෙර පාසලෙනි. වයස අවුරුදු 6 ත් 13 ත් අතර ළමුන් සඳහා ප්‍රාථමික පාසල සපයනු ලැබේ. ඉන්පසු සිසුන් වයස අවුරුදු 17 දී උපාධිය ලබා ගන්නා තෙක් ද්විතීයික පාසලට ඇතුළත් වේ. ද්විතීයික අධ්‍යාපනය කොටස් දෙකකට බෙදා ඇත: පළමු වසර දෙක තුළ සිසුන් සාමාන්‍ය අධ්‍යාපනයක් ලබා ගනී. ඉන්පසු, ඔවුන් ශාඛාවක් තෝරා ගනී: විද්‍යාත්මක මානවවාදී අධ්‍යාපනය, කලාත්මක අධ්‍යාපනය හෝ තාක්ෂණික හා වෘත්තීය අධ්‍යාපනය. ද්විතීයික පාසල වසර දෙකකට පසු සහතිකයක් (ලයිසන්සියා ඩි එන්සෙසාන්සා මාධ්‍ය) ලබා ගැනීමෙන් අවසන් වේ.<ref>{{Cite web |title=Chile |url=https://unevoc.unesco.org/home/Dynamic+TVET+Country+Profiles/country=CHL |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140429204820/http://www.unevoc.unesco.org/worldtvetdatabase1.php?ct=CHL |archive-date=29 April 2014 |access-date=29 April 2014 |website=UNESCO International Centre for Technical and Vocational Education and Training |series=TVET Country Profiles}}</ref> චිලී අධ්‍යාපනය ධනයෙන් වෙන් කර ඇත්තේ තට්ටු තුනක පද්ධතියක ය - පාසල්වල ගුණාත්මකභාවය සමාජ ආර්ථික පසුබිම් පිළිබිඹු කරයි: * බොහෝ දුරට නොමිලේ සහ නරකම අධ්‍යාපන ප්‍රතිඵල ඇති, බොහෝ දුරට දුප්පත් සිසුන් සහභාගී වන නගර පාසල් (colegios municipales); * මැද ආදායම් ලබන සිසුන් සහභාගී වන සහ සාමාන්‍යයෙන් මධ්‍යම මට්ටමේ ප්‍රතිඵල ලබා ගන්නා ශිෂ්‍යයාගේ පවුල විසින් ගෙවනු ලබන ගාස්තු මගින් අතිරේක කළ හැකි රජයෙන් යම් මුදලක් ලබා ගන්නා සහනාධාර සහිත පාසල්; සහ * නිරන්තරයෙන් හොඳම ප්‍රතිඵල ලබා ගන්නා සම්පූර්ණයෙන්ම පෞද්ගලික පාසල්. බොහෝ පෞද්ගලික පාසල් මධ්‍ය කුටුම්භ ආදායමෙන් 0,5 සිට 1 දක්වා පැමිණීමේ ගාස්තු අය කරයි.<ref>{{cite web |date=30 December 2013 |title=Mensualidad de los colegios con los mejores puntajes en la PSU supera los mil |url=http://www.emol.com/noticias/nacional/2013/12/30/637336/mensualidad-en-colegios-top-10-en-la-psu-supera-los-250-mil.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140719000507/http://www.emol.com/noticias/nacional/2013/12/30/637336/mensualidad-en-colegios-top-10-en-la-psu-supera-los-250-mil.html |archive-date=19 July 2014 |access-date=18 July 2014 |publisher=Emol.com}}</ref> ද්විතීයික පාසල සාර්ථකව අවසන් වූ පසු, සිසුන්ට උසස් අධ්‍යාපනයට ඉදිරියට යා හැකිය. චිලී හි උසස් අධ්‍යාපන පාසල් චිලී සාම්ප්‍රදායික විශ්ව විද්‍යාල වලින් සමන්විත වන අතර ඒවා රාජ්‍ය විශ්ව විද්‍යාල හෝ පෞද්ගලික විශ්ව විද්‍යාල ලෙස බෙදා ඇත. වෛද්‍ය විද්‍යාල ඇති අතර යුනිවර්සිඩෑඩ් ඩියාගෝ පෝටලේස් යන දෙකම යේල් විශ්ව විද්‍යාලය සමඟ හවුල්කාරිත්වයකින් නීති විද්‍යාල පිරිනමයි.<ref>{{cite web |title=Program in Chile &#124; Yale Law School |url=http://www.law.yale.edu/linkageinchili.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20131224103311/http://www.law.yale.edu/linkageinchili.htm |archive-date=24 December 2013 |access-date=22 December 2013 |publisher=Law.yale.edu}}</ref> == යොමු කිරීම් == rr65o8zngvcu4tg8vwhnfmaj8vy8u8s 10 182358 750384 2025-06-23T09:00:32Z BuddhikaW88 37808 '{{Largest cities | name = චිලියේ විශාලතම නගර | country = චිලී | stat_ref = 2002 සංගණනය<ref>[http://www.ine.cl/canales/chile_estadistico/demografia_y_vitales/demografia/pdf/cdpubaldcasjunio2005.zip Chile: Ciudades, Pueblos, Aldeas y Caseríos 2005], Instituto Nacional de Estadísticas – June 2005.</ref> | list_by_pop = List of cities in Chile | div_name = කලා...' යොදමින් නව පිටුවක් තනන ලදි 750384 wikitext text/x-wiki {{Largest cities | name = චිලියේ විශාලතම නගර | country = චිලී | stat_ref = 2002 සංගණනය<ref>[http://www.ine.cl/canales/chile_estadistico/demografia_y_vitales/demografia/pdf/cdpubaldcasjunio2005.zip Chile: Ciudades, Pueblos, Aldeas y Caseríos 2005], Instituto Nacional de Estadísticas – June 2005.</ref> | list_by_pop = List of cities in Chile | div_name = කලාපය | city_1 = Greater Santiago, Chile{{!}}Santiago Metropolis | div_1 = Santiago Metropolitan Region |pop_1 = 5,428,590 |img_1 = Santiago_de_Chile,_Desde_Cerro_San_Cristóbal_(cropped).jpg | city_2 = Greater Valparaíso | div_2 = Valparaíso Region |pop_2 = 803,683 |img_2 = Cerro Concepcion.jpg | city_3 = Greater Concepción | div_3 = Biobío Region |pop_3 = 666,381 |img_3 = Concepcion Centro.jpg | city_4 = Greater La Serena | div_4 = Coquimbo Region |pop_4 = 296,253 |img_4 = Playadeserena_-_cropped.jpg | city_5 = Antofagasta | div_5 = Antofagasta Region |pop_5 = 285,255 | city_6 = Greater Temuco | div_6 = Araucanía Region |pop_6 = 260,878 | city_7 = Rancagua conurbation | div_7 = O'Higgins Region |pop_7 = 236,363 | city_8 = Talca | div_8 = Maule Region |pop_8 = 191,154 | city_9 = Arica | div_9 = Arica and Parinacota Region |pop_9 = 175,441 | city_10 = Chillán conurbation | div_10 = Ñuble Region |pop_10 = 165,528 }}<noinclude> {{Template reference list}} [[Category:Largest cities of South America templates|Chile]] [[Category:Chile templates]] </noinclude> ft3qmopq3i1nvcno3yu33k9wtq9megd 0 182359 750385 2025-06-23T09:03:33Z BuddhikaW88 37808 '[[File:Zamacueca-Chile.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Zamacueca-Chile.jpg|thumb|ලා සමකුවෙකා, 1873, මැනුවෙල් ඇන්ටෝනියෝ කැරෝ විසිනි]] From the period between early agricultural settlements and up to the late pre-Columbian period, northern Chile was a region of Andean culture that was influenced by altiplano traditions spreading to the...' යොදමින් නව පිටුවක් තනන ලදි 750385 wikitext text/x-wiki [[File:Zamacueca-Chile.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Zamacueca-Chile.jpg|thumb|ලා සමකුවෙකා, 1873, මැනුවෙල් ඇන්ටෝනියෝ කැරෝ විසිනි]] From the period between early agricultural settlements and up to the late pre-Columbian period, northern Chile was a region of Andean culture that was influenced by altiplano traditions spreading to the coastal valleys of the north, while southern regions were areas of Mapuche cultural activities. Throughout the colonial period following the conquest, and during the early Republican period, the country's culture was dominated by the Spanish. Other European influences, primarily English, French, and German began in the 19th century and have continued to this day. German migrants influenced the Bavarian style rural architecture and cuisine in the south of Chile in cities such as [[:en:Valdivia|Valdivia]], [[:en:Frutillar|Frutillar]], [[:en:Puerto_Varas|Puerto Varas]], [[:en:Osorno,_Chile|Osorno]], [[:en:Temuco|Temuco]], [[:en:Puerto_Octay|Puerto Octay]], [[:en:Llanquihue_Province|Llanquihue]], [[:en:Faja_Maisan|Faja Maisan]], [[:en:Pitrufquén|Pitrufquén]], [[:en:Victoria,_Chile|Victoria]], [[:en:Pucón|Pucón]] and [[:en:Puerto_Montt|Puerto Montt]].<ref>{{cite web |title=Valdivia Chile |url=http://www.allsouthernchile.com/southamerica/valdivia-southern-chile-city-guide/index.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090919231219/http://www.allsouthernchile.com/southamerica/valdivia-southern-chile-city-guide/index.html |archive-date=19 September 2009 |access-date=1 August 2011 |publisher=Allsouthernchile.com}}</ref><ref>{{cite web |title=Latin America :: Chile |url=http://www.globaladrenaline.com/latinamerica/chile/ |url-status=usurped |archive-url=https://web.archive.org/web/20110711100623/http://www.globaladrenaline.com/latinamerica/chile/ |archive-date=11 July 2011 |access-date=1 August 2011 |publisher=Global Adrenaline}}</ref><ref>{{cite web |title=Learning About Each Other |url=http://www.learnapec.org/index.cfm?action=exploration&cou_id=4 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110429020520/http://www.learnapec.org/index.cfm?action=exploration&cou_id=4 |archive-date=29 April 2011 |access-date=1 August 2011 |publisher=Learnapec.org}}</ref><ref>{{cite web |title=Chile Foreign Relations |url=http://www.country-studies.com/chile/foreign-relations.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110708194324/http://www.country-studies.com/chile/foreign-relations.html |archive-date=8 July 2011 |access-date=1 August 2011 |publisher=Country-studies.com}}</ref> === Music and dance === [[File:Los_Jaivas_1972.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Los_Jaivas_1972.jpg|වම|thumb|200x200පික්|ලොස් ජයිවාස්, වඩාත් පිළිගත් චිලී රොක් සංගීත කණ්ඩායම් වලින් එකකි]] Music in Chile ranges from folkloric, popular and classical music. Its large geography generates different musical styles in the north, center and south of the country, including also Easter Island and Mapuche music.<ref>{{cite web |title=Memoria Chilena |url=http://www.memoriachilena.cl/temas/index.asp?id_ut=elfolclordechileysustresgrandesraices |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20090112172209/http://www.memoriachilena.cl/temas/index.asp?id_ut=elfolclordechileysustresgrandesraices |archive-date=12 January 2009 |access-date=6 December 2008 |publisher=Memoriachilena.cl}}</ref> The national dance is the [[:en:Cueca|cueca]]. Another form of traditional Chilean song, though not a dance, is the [[:en:Tonada|tonada]]. Arising from music imported by the Spanish colonists, it is distinguished from the cueca by an intermediate melodic section and a more prominent melody. From the 1950s to the 1970s, native folk musical forms were revitalized with the {{Lang|es|[[Nueva canción|Nueva canción chilena]]|italic=no}} movement led by composers such as [[:en:Violeta_Parra|Violeta Parra]], [[:en:Raúl_de_Ramón|Raúl de Ramón]] and [[:en:Pedro_Messone|Pedro Messone]], which was also associated with political activists and reformers such as [[:en:Víctor_Jara|Víctor Jara]], [[:en:Inti-Illimani|Inti-Illimani]], and [[:en:Quilapayún|Quilapayún]]. Also, many Chilean rock bands like [[:en:Los_Jaivas|Los Jaivas]], [[:en:Los_Prisioneros|Los Prisioneros]], [[:en:La_Ley_(band)|La Ley]], [[:en:Los_Tres|Los Tres]] and [[:en:Los_Bunkers|Los Bunkers]] have reached international success, some incorporating strong folk influences, such as Los Jaivas. In February, annual music and comedy festivals are held in [[:en:Viña_del_Mar|Viña del Mar]].<ref>{{cite news|url=http://traveltips.usatoday.com/top-cultural-celebrations-festivals-chile-61003.html|title=Top Cultural Celebrations and Festivals in Chile|last=Martinez|first=Jessica|newspaper=USA Today|access-date=27 September 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20200508185540/https://traveltips.usatoday.com/top-cultural-celebrations-festivals-chile-61003.html|archive-date=8 May 2020|url-status=live}}</ref> === Literature === {{multiple image | total_width = 220 | footer = [[පැබ්ලෝ නෙරූඩා]] සහ [[ගේබ්‍රියෙලා මිස්ට්‍රල්]], සාහිත්‍ය සඳහා නොබෙල් ත්‍යාගලාභීන් | image1 = Pablo Neruda 1963.jpg | alt1 = Pablo Neruda | image2 = Gabriela Mistral 1945.jpg | alt2 = Gabriela Mistral }} Chile is a ''country of poets''.<ref>{{cite web |title=Un mapa por completar: la joven poesia chilena – ¿Por qué tanta y tan variada poesía? |url=http://www.uchile.cl/cultura/poetasjovenes/bianchi26.htm |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20200510185823/https://www.uchile.cl/cultura/poetasjovenes/bianchi26.htm |archive-date=10 May 2020 |access-date=17 December 2009 |publisher=Uchile.cl}}</ref> [[:en:Gabriela_Mistral|Gabriela Mistral]] was the first Latin American to receive a [[:en:Nobel_Prize_in_Literature|Nobel Prize in Literature]] (1945). Chile's most famous poet is [[:en:Pablo_Neruda|Pablo Neruda]], who received the Nobel Prize for Literature (1971) and is world-renowned for his extensive library of works on romance, nature, and politics. His three highly personalized homes in [[:en:Isla_Negra|Isla Negra]], Santiago and Valparaíso are popular tourist destinations. Among the list of other Chilean poets are [[:en:Carlos_Pezoa_Véliz|Carlos Pezoa Véliz]], [[:en:Vicente_Huidobro|Vicente Huidobro]], [[:en:Gonzalo_Rojas|Gonzalo Rojas]], [[:en:Pablo_de_Rokha|Pablo de Rokha]], [[:en:Nicanor_Parra|Nicanor Parra]], [[:en:Ivonne_Coñuecar|Ivonne Coñuecar]] and [[:en:Raúl_Zurita|Raúl Zurita]]. [[:en:Isabel_Allende|Isabel Allende]] is the best-selling Chilean novelist, with 51 million of her novels sold worldwide.<ref>{{cite web |title=Latin American Herald Tribune – Isabel Allende Named to Council of Cervantes Institute |url=http://www.laht.com/article.asp?ArticleId=346023&CategoryId=13003 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110430032920/http://www.laht.com/article.asp?ArticleId=346023&CategoryId=13003 |archive-date=30 April 2011 |access-date=14 November 2010 |publisher=Laht.com}}</ref> Novelist [[:en:José_Donoso|José Donoso]]'s novel ''[[:en:The_Obscene_Bird_of_Night|The Obscene Bird of Night]]'' is considered by critic [[:en:Harold_Bloom|Harold Bloom]] to be one of the canonical works of 20th-century Western literature. Another internationally recognized Chilean novelist and poet is [[:en:Roberto_Bolaño|Roberto Bolaño]] whose translations into English have had an excellent reception from the critics.<ref>{{Cite news|url=http://www.time.com/time/arts/article/0,8599,1857951,00.html|title=Bolaño's 2666: The Best Book of 2008|last=Grossman|first=Lev|date=10 November 2008|magazine=Time|access-date=28 April 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20081115083810/http://www.time.com/time/arts/article/0,8599,1857951,00.html|archive-date=15 November 2008|author-link=Lev Grossman|url-status=dead}}</ref><ref>{{cite magazine|author=Sarah Kerr|date=18 December 2008|title=The Triumph of Roberto Bolaño|url=http://www.nybooks.com/articles/22171|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20100304074108/http://www.nybooks.com/articles/22171|archive-date=4 March 2010|access-date=20 February 2010|magazine=The New York Review of Books}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/2007/04/15/books/review/Wood.t.html|title=The Visceral Realist|last=Wood|first=James|date=15 April 2007|work=The New York Times|access-date=1 April 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20090411144027/http://www.nytimes.com/2007/04/15/books/review/Wood.t.html|archive-date=11 April 2009|url-status=live}}</ref> === Cuisine === [[File:Asado_chileno_-_Flickr_-_Marieloreto.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Asado_chileno_-_Flickr_-_Marieloreto.jpg|thumb|චිලී අසඩෝ (බාබකියු) සහ මරකෙටා]] [[:en:Chilean_cuisine|Chilean cuisine]] is a reflection of the country's topographical variety, featuring an assortment of seafood, beef, fruits, and vegetables. Traditional recipes include [[:en:Asado|asado]], [[:en:Cazuela|cazuela]], [[:en:Empanada|empanadas]], [[:en:Humita|humitas]], [[:en:Pastel_de_choclo|pastel de choclo]], pastel de papas, [[:en:Curanto|curanto]], and [[:en:Sopaipilla#Chile|sopaipillas]].<ref>{{cite book |author=Maria Baez Kijac |url=https://books.google.com/books?id=LlePAePLlqkC |title=The South American Table: The Flavor and Soul of Authentic... |publisher=Harvard Common Press |year=2003 |isbn=978-1-55832-249-3 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020253/https://books.google.com/books?id=LlePAePLlqkC |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> [[:en:Crudos|Crudos]] is an example of the mixture of culinary contributions from the various ethnic influences in Chile. The raw minced [[:en:Llama|llama]], heavy use of shellfish, and rice bread were taken from native [[:en:Quechua_people|Quechua]] Andean cuisine, (although beef, brought to Chile by Europeans, is also used in place of the llama meat), lemon and onions were brought by the Spanish colonists, and the use of [[:en:Mayonnaise|mayonnaise]] and [[:en:Yogurt|yogurt]] was introduced by German immigrants, as was [[:en:Beer|beer]]. === Folklore === The folklore of Chile, cultural and demographic characteristics of the country, is the result of the mixture of Spanish and Amerindian elements that occurred during the colonial period. Due to cultural and historical reasons, they are classified and distinguished four major areas in the country: northern areas, central, southern and south. Most of the traditions of the [[:en:Culture_of_Chile|culture of Chile]] have a festive purpose, but some, such as dances and ceremonies, have religious components. <ref>Whole paragraph same as in Ravi Jyee et al., eds., World Encyclopaedia of American Countries, vol. 1 New Delhi: Afro-Asian-American Chamber of Commerce Occupational Research and Development, 2016. 179–80. http://164.100.47.193/Ebooks/Writereaddate/52_2017.pdf {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200203210316/http://164.100.47.193/Ebooks/Writereaddate/52_2017.pdf|date=3 February 2020}}</ref> Chilean mythology is the mythology and beliefs of the Folklore of Chile. This includes [[:en:Chilote_mythology|Chilote mythology]], [[:en:Rapa_Nui_mythology|Rapa Nui mythology]] and [[:en:Mapuche_mythology|Mapuche mythology]]. === Sports === [[File:Inicio_del_partido_Chile_-_Uruguay,_Copa_América_Chile_2015.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Inicio_del_partido_Chile_-_Uruguay,_Copa_Am%C3%A9rica_Chile_2015.jpg|වම|thumb|[[:en:Estadio_Nacional_Julio_Martínez_Prádanos|එස්ටාඩියෝ නැෂනල් ජූලියෝ මාර්ටිනෙස් ප්‍රඩනොස්]]]] Chile's most popular sport is [[:en:Association_football|association football]]. Chile has appeared in nine FIFA World Cups which includes hosting the [[:en:1962_FIFA_World_Cup|1962 FIFA World Cup]] where the [[:en:Chile_national_football_team|national football team]] finished third. Other results achieved by the national football team include two [[:en:Copa_América|Copa América]] titles (2015 and [[:en:Copa_América_Centenario|2016]]), two runners-up positions, one silver and two bronze medals at the [[:en:Pan_American_Games|Pan American Games]], a bronze medal at the [[:en:2000_Summer_Olympics|2000 Summer Olympics]] and two third places finishes in the FIFA under-17 and under-20 youth tournaments. The top league in the [[:en:Chilean_football_league_system|Chilean football league system]] is the [[:en:Chilean_Primera_División|Chilean Primera División]], which is named by the [[:en:International_Federation_of_Football_History_&_Statistics|IFFHS]] as the ninth strongest national football league in the world.<ref name="iffhs">{{cite web |title=The strongest National League in the World 2011 |url=http://www.iffhs.de/?b6e28fa3002f71504e52d17f7370eff3702bb1c2bb11 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20181105214658/https://iffhs.de/?b6e28fa3002f71504e52d17f7370eff3702bb1c2bb11 |archive-date=5 November 2018 |access-date=18 April 2012 |work=IFFHS}}</ref> The main football clubs are [[:en:Colo-Colo|Colo-Colo]], [[:en:Club_Universidad_de_Chile|Universidad de Chile]] and [[:en:Club_Deportivo_Universidad_Católica|Universidad Católica]]. Colo-Colo is the country's most successful football club, having both the most national and international championships, including the coveted [[:en:Copa_Libertadores|Copa Libertadores]] South American club tournament. Universidad de Chile was the last international champion ([[:en:Copa_Sudamericana|Copa Sudamericana]] 2011). Tennis is Chile's most successful sport. Its [[:en:Chile_Davis_Cup_team|national team]] won the [[:en:World_Team_Cup|World Team Cup]] clay tournament twice (2003 & 2004), and played the [[:en:Davis_Cup|Davis Cup]] final against Italy in 1976. At the [[:en:2004_Summer_Olympics|2004 Summer Olympics]] the country captured gold and bronze in men's singles and gold in men's doubles ([[:en:Nicolás_Massú|Nicolás Massú]] obtained two gold medals). [[:en:Marcelo_Ríos|Marcelo Ríos]] became the first Latin American man to reach the number one spot in the [[:en:List_of_ATP_number_1_ranked_singles_tennis_players|ATP singles rankings]] in 1998. [[:en:Anita_Lizana|Anita Lizana]] won the [[:en:US_Open_(tennis)|US Open]] in 1937, becoming the first woman from Latin America to win a [[:en:Grand_Slam_(tennis)|Grand Slam]] tournament. [[:en:Luis_Ayala_(tennis)|Luis Ayala]] was twice a runner-up at the French Open and both Ríos and [[:en:Fernando_González|Fernando González]] reached the Australian Open men's singles finals. González also won a silver medal in singles at the [[:en:2008_Summer_Olympics|2008 Summer Olympics]] in Beijing. At the Summer Olympic Games Chile boasts a total of two gold medals (tennis), seven silver medals (athletics, [[:en:Equestrian_at_the_Summer_Olympics|equestrian]], [[:en:Boxing|boxing]], shooting and tennis) and four bronze medals (tennis, boxing and football). In 2012, Chile won its first Paralympic Games medal (gold in Athletics). [[File:15_Abril_2015,_Ministro_Álvaro_Elizalde_junto_a_la_Presidenta_Michelle_Bachelet_reciben_al_Equipo_Campeón_Mundial_de_Polo_en_La_Moneda._(17160926755).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:15_Abril_2015,_Ministro_%C3%81lvaro_Elizalde_junto_a_la_Presidenta_Michelle_Bachelet_reciben_al_Equipo_Campe%C3%B3n_Mundial_de_Polo_en_La_Moneda._(17160926755).jpg|thumb|චිලී ජාතික පෝලෝ කණ්ඩායම ජනාධිපති මිෂෙල් බැචලට් සමඟ සහ 2015 ලෝක පෝලෝ ශූරතාවලියේ කුසලානය.]] [[:en:Chilean_rodeo|Rodeo]] is the country's [[:en:National_sport|national sport]] and is practiced in the more rural areas of the nation. A sport similar to [[:en:Hockey|hockey]] called ''[[:en:Palin_(game)|chueca]]'' was played by the Mapuche people during the Spanish conquest. [[:en:Skiing|Skiing]] and [[:en:Snowboarding|snowboarding]] are practiced at ski centers located in the Central Andes, and in southern ski centers near to cities as Osorno, Puerto Varas, Temuco and Punta Arenas. [[:en:Surfing_in_Chile|Surfing]] is popular at some coastal towns. [[:en:Polo|Polo]] is professionally practiced within Chile, with the country achieving top prize in the 2008 and 2015 [[:en:World_Polo_Championship|World Polo Championship]]. [[:en:Basketball|Basketball]] is a popular sport in which Chile earned a bronze medal in the first men's [[:en:FIBA_World_Championship|FIBA World Championship]] held in 1950 and won a second bronze medal when Chile hosted the [[:en:1959_FIBA_World_Championship|1959 FIBA World Championship]]. Chile hosted the first [[:en:FIBA_World_Championship_for_Women|FIBA World Championship for Women]] in 1953 finishing the tournament with the silver medal. [[:en:San_Pedro_de_Atacama|San Pedro de Atacama]] is host to the annual "Atacama Crossing", a six-stage, {{convert|250|km|adj=on|sp=us}} footrace which annually attracts about 150 competitors from 35 countries. The [[:en:Dakar_Rally|Dakar Rally]] [[:en:Off-road_racing|off-road automobile race]] has been held in both Chile and [[:en:Argentina|Argentina]] since 2009. === Cultural heritage === [[File:Chile,_Sewell_en_nieve_(2959968911).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chile,_Sewell_en_nieve_(2959968911).jpg|thumb|සෙවෙල් පතල් නගරය]] The [[:en:Cultural_heritage|cultural heritage]] of Chile consists, first, of its intangible heritage, composed of various cultural events and activities, such as visual arts, crafts, dances, holidays, cuisine, games, music and traditions. Secondly, its tangible heritage consists of those buildings, objects and sites of archaeological, architectural, traditional, artistic, ethnographic, folkloric, historical, religious or technological significance scattered through Chilean territory. Among them, some are declared [[:en:World_Heritage_Sites|World Heritage Sites]] by [[:en:UNESCO|UNESCO]], in accordance with the provisions of the Convention concerning the Protection of World Cultural and Natural Heritage of 1972, ratified by Chile in 1980. These cultural sites are the [[:en:Rapa_Nui_National_Park|Rapa Nui National Park]] (1995), the [[:en:Churches_of_Chiloé|Churches of Chiloé]] (2000), [[:en:Valparaíso|the historical district of the port city of Valparaíso]] (2003), [[:en:Humberstone_and_Santa_Laura_Saltpeter_Works|Humberstone and Santa Laura Saltpeter Works]] (2005) and the mining city [[:en:Sewell,_Chile|Sewell]] (2006). In 1999 ''Cultural Heritage Day'' was established as a way to honour and commemorate Chile's cultural heritage. It is an official national event celebrated in May every year.<ref>{{cite web |date=14 May 2019 |title=Día del patrimonio cultural |url=https://www.chileatiende.gob.cl/fichas/40159-dia-del-patrimonio-cultural |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200620174316/https://www.chileatiende.gob.cl/fichas/40159-dia-del-patrimonio-cultural |archive-date=20 June 2020 |access-date=13 May 2020 |website=chileatiende.gob.cl/}}</ref> == යොමු කිරීම් == 8rj05yw2zt1qsvj05rchtm9r9001h0c 750386 750385 2025-06-23T09:04:28Z BuddhikaW88 37808 750386 wikitext text/x-wiki [[File:Zamacueca-Chile.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Zamacueca-Chile.jpg|thumb|ලා සමකුවෙකා, 1873, මැනුවෙල් ඇන්ටෝනියෝ කැරෝ විසිනි]] From the period between early agricultural settlements and up to the late pre-Columbian period, northern Chile was a region of Andean culture that was influenced by altiplano traditions spreading to the coastal valleys of the north, while southern regions were areas of Mapuche cultural activities. Throughout the colonial period following the conquest, and during the early Republican period, the country's culture was dominated by the Spanish. Other European influences, primarily English, French, and German began in the 19th century and have continued to this day. German migrants influenced the Bavarian style rural architecture and cuisine in the south of Chile in cities such as [[:en:Valdivia|Valdivia]], [[:en:Frutillar|Frutillar]], [[:en:Puerto_Varas|Puerto Varas]], [[:en:Osorno,_Chile|Osorno]], [[:en:Temuco|Temuco]], [[:en:Puerto_Octay|Puerto Octay]], [[:en:Llanquihue_Province|Llanquihue]], [[:en:Faja_Maisan|Faja Maisan]], [[:en:Pitrufquén|Pitrufquén]], [[:en:Victoria,_Chile|Victoria]], [[:en:Pucón|Pucón]] and [[:en:Puerto_Montt|Puerto Montt]].<ref>{{cite web |title=Valdivia Chile |url=http://www.allsouthernchile.com/southamerica/valdivia-southern-chile-city-guide/index.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090919231219/http://www.allsouthernchile.com/southamerica/valdivia-southern-chile-city-guide/index.html |archive-date=19 September 2009 |access-date=1 August 2011 |publisher=Allsouthernchile.com}}</ref><ref>{{cite web |title=Latin America :: Chile |url=http://www.globaladrenaline.com/latinamerica/chile/ |url-status=usurped |archive-url=https://web.archive.org/web/20110711100623/http://www.globaladrenaline.com/latinamerica/chile/ |archive-date=11 July 2011 |access-date=1 August 2011 |publisher=Global Adrenaline}}</ref><ref>{{cite web |title=Learning About Each Other |url=http://www.learnapec.org/index.cfm?action=exploration&cou_id=4 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110429020520/http://www.learnapec.org/index.cfm?action=exploration&cou_id=4 |archive-date=29 April 2011 |access-date=1 August 2011 |publisher=Learnapec.org}}</ref><ref>{{cite web |title=Chile Foreign Relations |url=http://www.country-studies.com/chile/foreign-relations.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110708194324/http://www.country-studies.com/chile/foreign-relations.html |archive-date=8 July 2011 |access-date=1 August 2011 |publisher=Country-studies.com}}</ref> === සංගීතය සහ නැටුම් === [[File:Los_Jaivas_1972.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Los_Jaivas_1972.jpg|වම|thumb|200x200පික්|ලොස් ජයිවාස්, වඩාත් පිළිගත් චිලී රොක් සංගීත කණ්ඩායම් වලින් එකකි]] Music in Chile ranges from folkloric, popular and classical music. Its large geography generates different musical styles in the north, center and south of the country, including also Easter Island and Mapuche music.<ref>{{cite web |title=Memoria Chilena |url=http://www.memoriachilena.cl/temas/index.asp?id_ut=elfolclordechileysustresgrandesraices |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20090112172209/http://www.memoriachilena.cl/temas/index.asp?id_ut=elfolclordechileysustresgrandesraices |archive-date=12 January 2009 |access-date=6 December 2008 |publisher=Memoriachilena.cl}}</ref> The national dance is the [[:en:Cueca|cueca]]. Another form of traditional Chilean song, though not a dance, is the [[:en:Tonada|tonada]]. Arising from music imported by the Spanish colonists, it is distinguished from the cueca by an intermediate melodic section and a more prominent melody. From the 1950s to the 1970s, native folk musical forms were revitalized with the {{Lang|es|[[Nueva canción|Nueva canción chilena]]|italic=no}} movement led by composers such as [[:en:Violeta_Parra|Violeta Parra]], [[:en:Raúl_de_Ramón|Raúl de Ramón]] and [[:en:Pedro_Messone|Pedro Messone]], which was also associated with political activists and reformers such as [[:en:Víctor_Jara|Víctor Jara]], [[:en:Inti-Illimani|Inti-Illimani]], and [[:en:Quilapayún|Quilapayún]]. Also, many Chilean rock bands like [[:en:Los_Jaivas|Los Jaivas]], [[:en:Los_Prisioneros|Los Prisioneros]], [[:en:La_Ley_(band)|La Ley]], [[:en:Los_Tres|Los Tres]] and [[:en:Los_Bunkers|Los Bunkers]] have reached international success, some incorporating strong folk influences, such as Los Jaivas. In February, annual music and comedy festivals are held in [[:en:Viña_del_Mar|Viña del Mar]].<ref>{{cite news|url=http://traveltips.usatoday.com/top-cultural-celebrations-festivals-chile-61003.html|title=Top Cultural Celebrations and Festivals in Chile|last=Martinez|first=Jessica|newspaper=USA Today|access-date=27 September 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20200508185540/https://traveltips.usatoday.com/top-cultural-celebrations-festivals-chile-61003.html|archive-date=8 May 2020|url-status=live}}</ref> === සාහිත්‍යය === {{multiple image | total_width = 220 | footer = [[පැබ්ලෝ නෙරූඩා]] සහ [[ගේබ්‍රියෙලා මිස්ට්‍රල්]], සාහිත්‍ය සඳහා නොබෙල් ත්‍යාගලාභීන් | image1 = Pablo Neruda 1963.jpg | alt1 = Pablo Neruda | image2 = Gabriela Mistral 1945.jpg | alt2 = Gabriela Mistral }} Chile is a ''country of poets''.<ref>{{cite web |title=Un mapa por completar: la joven poesia chilena – ¿Por qué tanta y tan variada poesía? |url=http://www.uchile.cl/cultura/poetasjovenes/bianchi26.htm |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20200510185823/https://www.uchile.cl/cultura/poetasjovenes/bianchi26.htm |archive-date=10 May 2020 |access-date=17 December 2009 |publisher=Uchile.cl}}</ref> [[:en:Gabriela_Mistral|Gabriela Mistral]] was the first Latin American to receive a [[:en:Nobel_Prize_in_Literature|Nobel Prize in Literature]] (1945). Chile's most famous poet is [[:en:Pablo_Neruda|Pablo Neruda]], who received the Nobel Prize for Literature (1971) and is world-renowned for his extensive library of works on romance, nature, and politics. His three highly personalized homes in [[:en:Isla_Negra|Isla Negra]], Santiago and Valparaíso are popular tourist destinations. Among the list of other Chilean poets are [[:en:Carlos_Pezoa_Véliz|Carlos Pezoa Véliz]], [[:en:Vicente_Huidobro|Vicente Huidobro]], [[:en:Gonzalo_Rojas|Gonzalo Rojas]], [[:en:Pablo_de_Rokha|Pablo de Rokha]], [[:en:Nicanor_Parra|Nicanor Parra]], [[:en:Ivonne_Coñuecar|Ivonne Coñuecar]] and [[:en:Raúl_Zurita|Raúl Zurita]]. [[:en:Isabel_Allende|Isabel Allende]] is the best-selling Chilean novelist, with 51 million of her novels sold worldwide.<ref>{{cite web |title=Latin American Herald Tribune – Isabel Allende Named to Council of Cervantes Institute |url=http://www.laht.com/article.asp?ArticleId=346023&CategoryId=13003 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110430032920/http://www.laht.com/article.asp?ArticleId=346023&CategoryId=13003 |archive-date=30 April 2011 |access-date=14 November 2010 |publisher=Laht.com}}</ref> Novelist [[:en:José_Donoso|José Donoso]]'s novel ''[[:en:The_Obscene_Bird_of_Night|The Obscene Bird of Night]]'' is considered by critic [[:en:Harold_Bloom|Harold Bloom]] to be one of the canonical works of 20th-century Western literature. Another internationally recognized Chilean novelist and poet is [[:en:Roberto_Bolaño|Roberto Bolaño]] whose translations into English have had an excellent reception from the critics.<ref>{{Cite news|url=http://www.time.com/time/arts/article/0,8599,1857951,00.html|title=Bolaño's 2666: The Best Book of 2008|last=Grossman|first=Lev|date=10 November 2008|magazine=Time|access-date=28 April 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20081115083810/http://www.time.com/time/arts/article/0,8599,1857951,00.html|archive-date=15 November 2008|author-link=Lev Grossman|url-status=dead}}</ref><ref>{{cite magazine|author=Sarah Kerr|date=18 December 2008|title=The Triumph of Roberto Bolaño|url=http://www.nybooks.com/articles/22171|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20100304074108/http://www.nybooks.com/articles/22171|archive-date=4 March 2010|access-date=20 February 2010|magazine=The New York Review of Books}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/2007/04/15/books/review/Wood.t.html|title=The Visceral Realist|last=Wood|first=James|date=15 April 2007|work=The New York Times|access-date=1 April 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20090411144027/http://www.nytimes.com/2007/04/15/books/review/Wood.t.html|archive-date=11 April 2009|url-status=live}}</ref> === ආහාර පිසීම === [[File:Asado_chileno_-_Flickr_-_Marieloreto.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Asado_chileno_-_Flickr_-_Marieloreto.jpg|thumb|චිලී අසඩෝ (බාබකියු) සහ මරකෙටා]] [[:en:Chilean_cuisine|Chilean cuisine]] is a reflection of the country's topographical variety, featuring an assortment of seafood, beef, fruits, and vegetables. Traditional recipes include [[:en:Asado|asado]], [[:en:Cazuela|cazuela]], [[:en:Empanada|empanadas]], [[:en:Humita|humitas]], [[:en:Pastel_de_choclo|pastel de choclo]], pastel de papas, [[:en:Curanto|curanto]], and [[:en:Sopaipilla#Chile|sopaipillas]].<ref>{{cite book |author=Maria Baez Kijac |url=https://books.google.com/books?id=LlePAePLlqkC |title=The South American Table: The Flavor and Soul of Authentic... |publisher=Harvard Common Press |year=2003 |isbn=978-1-55832-249-3 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020253/https://books.google.com/books?id=LlePAePLlqkC |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> [[:en:Crudos|Crudos]] is an example of the mixture of culinary contributions from the various ethnic influences in Chile. The raw minced [[:en:Llama|llama]], heavy use of shellfish, and rice bread were taken from native [[:en:Quechua_people|Quechua]] Andean cuisine, (although beef, brought to Chile by Europeans, is also used in place of the llama meat), lemon and onions were brought by the Spanish colonists, and the use of [[:en:Mayonnaise|mayonnaise]] and [[:en:Yogurt|yogurt]] was introduced by German immigrants, as was [[:en:Beer|beer]]. === ජනකතා === The folklore of Chile, cultural and demographic characteristics of the country, is the result of the mixture of Spanish and Amerindian elements that occurred during the colonial period. Due to cultural and historical reasons, they are classified and distinguished four major areas in the country: northern areas, central, southern and south. Most of the traditions of the [[:en:Culture_of_Chile|culture of Chile]] have a festive purpose, but some, such as dances and ceremonies, have religious components. <ref>Whole paragraph same as in Ravi Jyee et al., eds., World Encyclopaedia of American Countries, vol. 1 New Delhi: Afro-Asian-American Chamber of Commerce Occupational Research and Development, 2016. 179–80. http://164.100.47.193/Ebooks/Writereaddate/52_2017.pdf {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200203210316/http://164.100.47.193/Ebooks/Writereaddate/52_2017.pdf|date=3 February 2020}}</ref> Chilean mythology is the mythology and beliefs of the Folklore of Chile. This includes [[:en:Chilote_mythology|Chilote mythology]], [[:en:Rapa_Nui_mythology|Rapa Nui mythology]] and [[:en:Mapuche_mythology|Mapuche mythology]]. === ක්‍රීඩා === [[File:Inicio_del_partido_Chile_-_Uruguay,_Copa_América_Chile_2015.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Inicio_del_partido_Chile_-_Uruguay,_Copa_Am%C3%A9rica_Chile_2015.jpg|වම|thumb|[[:en:Estadio_Nacional_Julio_Martínez_Prádanos|එස්ටාඩියෝ නැෂනල් ජූලියෝ මාර්ටිනෙස් ප්‍රඩනොස්]]]] Chile's most popular sport is [[:en:Association_football|association football]]. Chile has appeared in nine FIFA World Cups which includes hosting the [[:en:1962_FIFA_World_Cup|1962 FIFA World Cup]] where the [[:en:Chile_national_football_team|national football team]] finished third. Other results achieved by the national football team include two [[:en:Copa_América|Copa América]] titles (2015 and [[:en:Copa_América_Centenario|2016]]), two runners-up positions, one silver and two bronze medals at the [[:en:Pan_American_Games|Pan American Games]], a bronze medal at the [[:en:2000_Summer_Olympics|2000 Summer Olympics]] and two third places finishes in the FIFA under-17 and under-20 youth tournaments. The top league in the [[:en:Chilean_football_league_system|Chilean football league system]] is the [[:en:Chilean_Primera_División|Chilean Primera División]], which is named by the [[:en:International_Federation_of_Football_History_&_Statistics|IFFHS]] as the ninth strongest national football league in the world.<ref name="iffhs">{{cite web |title=The strongest National League in the World 2011 |url=http://www.iffhs.de/?b6e28fa3002f71504e52d17f7370eff3702bb1c2bb11 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20181105214658/https://iffhs.de/?b6e28fa3002f71504e52d17f7370eff3702bb1c2bb11 |archive-date=5 November 2018 |access-date=18 April 2012 |work=IFFHS}}</ref> The main football clubs are [[:en:Colo-Colo|Colo-Colo]], [[:en:Club_Universidad_de_Chile|Universidad de Chile]] and [[:en:Club_Deportivo_Universidad_Católica|Universidad Católica]]. Colo-Colo is the country's most successful football club, having both the most national and international championships, including the coveted [[:en:Copa_Libertadores|Copa Libertadores]] South American club tournament. Universidad de Chile was the last international champion ([[:en:Copa_Sudamericana|Copa Sudamericana]] 2011). Tennis is Chile's most successful sport. Its [[:en:Chile_Davis_Cup_team|national team]] won the [[:en:World_Team_Cup|World Team Cup]] clay tournament twice (2003 & 2004), and played the [[:en:Davis_Cup|Davis Cup]] final against Italy in 1976. At the [[:en:2004_Summer_Olympics|2004 Summer Olympics]] the country captured gold and bronze in men's singles and gold in men's doubles ([[:en:Nicolás_Massú|Nicolás Massú]] obtained two gold medals). [[:en:Marcelo_Ríos|Marcelo Ríos]] became the first Latin American man to reach the number one spot in the [[:en:List_of_ATP_number_1_ranked_singles_tennis_players|ATP singles rankings]] in 1998. [[:en:Anita_Lizana|Anita Lizana]] won the [[:en:US_Open_(tennis)|US Open]] in 1937, becoming the first woman from Latin America to win a [[:en:Grand_Slam_(tennis)|Grand Slam]] tournament. [[:en:Luis_Ayala_(tennis)|Luis Ayala]] was twice a runner-up at the French Open and both Ríos and [[:en:Fernando_González|Fernando González]] reached the Australian Open men's singles finals. González also won a silver medal in singles at the [[:en:2008_Summer_Olympics|2008 Summer Olympics]] in Beijing. At the Summer Olympic Games Chile boasts a total of two gold medals (tennis), seven silver medals (athletics, [[:en:Equestrian_at_the_Summer_Olympics|equestrian]], [[:en:Boxing|boxing]], shooting and tennis) and four bronze medals (tennis, boxing and football). In 2012, Chile won its first Paralympic Games medal (gold in Athletics). [[File:15_Abril_2015,_Ministro_Álvaro_Elizalde_junto_a_la_Presidenta_Michelle_Bachelet_reciben_al_Equipo_Campeón_Mundial_de_Polo_en_La_Moneda._(17160926755).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:15_Abril_2015,_Ministro_%C3%81lvaro_Elizalde_junto_a_la_Presidenta_Michelle_Bachelet_reciben_al_Equipo_Campe%C3%B3n_Mundial_de_Polo_en_La_Moneda._(17160926755).jpg|thumb|චිලී ජාතික පෝලෝ කණ්ඩායම ජනාධිපති මිෂෙල් බැචලට් සමඟ සහ 2015 ලෝක පෝලෝ ශූරතාවලියේ කුසලානය.]] [[:en:Chilean_rodeo|Rodeo]] is the country's [[:en:National_sport|national sport]] and is practiced in the more rural areas of the nation. A sport similar to [[:en:Hockey|hockey]] called ''[[:en:Palin_(game)|chueca]]'' was played by the Mapuche people during the Spanish conquest. [[:en:Skiing|Skiing]] and [[:en:Snowboarding|snowboarding]] are practiced at ski centers located in the Central Andes, and in southern ski centers near to cities as Osorno, Puerto Varas, Temuco and Punta Arenas. [[:en:Surfing_in_Chile|Surfing]] is popular at some coastal towns. [[:en:Polo|Polo]] is professionally practiced within Chile, with the country achieving top prize in the 2008 and 2015 [[:en:World_Polo_Championship|World Polo Championship]]. [[:en:Basketball|Basketball]] is a popular sport in which Chile earned a bronze medal in the first men's [[:en:FIBA_World_Championship|FIBA World Championship]] held in 1950 and won a second bronze medal when Chile hosted the [[:en:1959_FIBA_World_Championship|1959 FIBA World Championship]]. Chile hosted the first [[:en:FIBA_World_Championship_for_Women|FIBA World Championship for Women]] in 1953 finishing the tournament with the silver medal. [[:en:San_Pedro_de_Atacama|San Pedro de Atacama]] is host to the annual "Atacama Crossing", a six-stage, {{convert|250|km|adj=on|sp=us}} footrace which annually attracts about 150 competitors from 35 countries. The [[:en:Dakar_Rally|Dakar Rally]] [[:en:Off-road_racing|off-road automobile race]] has been held in both Chile and [[:en:Argentina|Argentina]] since 2009. === සංස්කෘතික උරුමය === [[File:Chile,_Sewell_en_nieve_(2959968911).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chile,_Sewell_en_nieve_(2959968911).jpg|thumb|සෙවෙල් පතල් නගරය]] The [[:en:Cultural_heritage|cultural heritage]] of Chile consists, first, of its intangible heritage, composed of various cultural events and activities, such as visual arts, crafts, dances, holidays, cuisine, games, music and traditions. Secondly, its tangible heritage consists of those buildings, objects and sites of archaeological, architectural, traditional, artistic, ethnographic, folkloric, historical, religious or technological significance scattered through Chilean territory. Among them, some are declared [[:en:World_Heritage_Sites|World Heritage Sites]] by [[:en:UNESCO|UNESCO]], in accordance with the provisions of the Convention concerning the Protection of World Cultural and Natural Heritage of 1972, ratified by Chile in 1980. These cultural sites are the [[:en:Rapa_Nui_National_Park|Rapa Nui National Park]] (1995), the [[:en:Churches_of_Chiloé|Churches of Chiloé]] (2000), [[:en:Valparaíso|the historical district of the port city of Valparaíso]] (2003), [[:en:Humberstone_and_Santa_Laura_Saltpeter_Works|Humberstone and Santa Laura Saltpeter Works]] (2005) and the mining city [[:en:Sewell,_Chile|Sewell]] (2006). In 1999 ''Cultural Heritage Day'' was established as a way to honour and commemorate Chile's cultural heritage. It is an official national event celebrated in May every year.<ref>{{cite web |date=14 May 2019 |title=Día del patrimonio cultural |url=https://www.chileatiende.gob.cl/fichas/40159-dia-del-patrimonio-cultural |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200620174316/https://www.chileatiende.gob.cl/fichas/40159-dia-del-patrimonio-cultural |archive-date=20 June 2020 |access-date=13 May 2020 |website=chileatiende.gob.cl/}}</ref> == යොමු කිරීම් == c1890e6d6whkc1ag9czi0a13mwvuhlw 750387 750386 2025-06-23T09:09:34Z BuddhikaW88 37808 750387 wikitext text/x-wiki [[File:Zamacueca-Chile.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Zamacueca-Chile.jpg|thumb|ලා සමකුවෙකා, 1873, මැනුවෙල් ඇන්ටෝනියෝ කැරෝ විසිනි]] මුල් කෘෂිකාර්මික ජනාවාස අතර කාලයේ සිට පූර්ව-කොලොම්බියානු යුගයේ අග භාගය දක්වා, උතුරු චිලී යනු උතුරේ වෙරළබඩ නිම්න දක්වා පැතිරුණු ඇල්ටිප්ලානෝ සම්ප්‍රදායන්ගෙන් බලපෑමට ලක් වූ ඇන්ඩියන් සංස්කෘතියේ කලාපයක් වූ අතර දකුණු ප්‍රදේශ මාපුචේ සංස්කෘතික ක්‍රියාකාරකම්වල ප්‍රදේශ විය. යටත් විජිත සමය පුරාම සහ මුල් ජනරජ යුගයේදී, රටේ සංස්කෘතිය ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයන් විසින් ආධිපත්‍යය දැරීය. අනෙකුත් යුරෝපීය බලපෑම්, ප්‍රධාන වශයෙන් ඉංග්‍රීසි, ප්‍රංශ සහ ජර්මානු 19 වන සියවසේ ආරම්භ වූ අතර අද දක්වාම පවතී. ජර්මානු සංක්‍රමණිකයන් වැල්ඩිවියා, ෆෘටිලර්, පුවර්ටෝ වරස්, ඔසෝර්නෝ, ටෙමූකෝ, පුවර්ටෝ ඔක්ටේ, ලැන්කිහු, ෆාජා මයිසන්, පිට්රුෆ්ක්වන්, වික්ටෝරියා, පුකෝන් සහ පුවර්ටෝ මොන්ට් වැනි නගරවල චිලියේ දකුණේ බැවේරියානු විලාසිතාවේ ග්‍රාමීය ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පය සහ ආහාර කෙරෙහි බලපෑම් කළහ.<ref>{{cite web |title=Valdivia Chile |url=http://www.allsouthernchile.com/southamerica/valdivia-southern-chile-city-guide/index.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090919231219/http://www.allsouthernchile.com/southamerica/valdivia-southern-chile-city-guide/index.html |archive-date=19 September 2009 |access-date=1 August 2011 |publisher=Allsouthernchile.com}}</ref><ref>{{cite web |title=Latin America :: Chile |url=http://www.globaladrenaline.com/latinamerica/chile/ |url-status=usurped |archive-url=https://web.archive.org/web/20110711100623/http://www.globaladrenaline.com/latinamerica/chile/ |archive-date=11 July 2011 |access-date=1 August 2011 |publisher=Global Adrenaline}}</ref><ref>{{cite web |title=Learning About Each Other |url=http://www.learnapec.org/index.cfm?action=exploration&cou_id=4 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110429020520/http://www.learnapec.org/index.cfm?action=exploration&cou_id=4 |archive-date=29 April 2011 |access-date=1 August 2011 |publisher=Learnapec.org}}</ref><ref>{{cite web |title=Chile Foreign Relations |url=http://www.country-studies.com/chile/foreign-relations.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110708194324/http://www.country-studies.com/chile/foreign-relations.html |archive-date=8 July 2011 |access-date=1 August 2011 |publisher=Country-studies.com}}</ref> === සංගීතය සහ නැටුම් === [[File:Los_Jaivas_1972.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Los_Jaivas_1972.jpg|වම|thumb|200x200පික්|ලොස් ජයිවාස්, වඩාත් පිළිගත් චිලී රොක් සංගීත කණ්ඩායම් වලින් එකකි]] Music in Chile ranges from folkloric, popular and classical music. Its large geography generates different musical styles in the north, center and south of the country, including also Easter Island and Mapuche music. The national dance is the [[:en:Cueca|cueca]]. Another form of traditional Chilean song, though not a dance, is the [[:en:Tonada|tonada]]. Arising from music imported by the Spanish colonists, it is distinguished from the cueca by an intermediate melodic section and a more prominent melody. From the 1950s to the 1970s, native folk musical forms were revitalized with the {{Lang|es|[[Nueva canción|Nueva canción chilena]]|italic=no}} movement led by composers such as [[:en:Violeta_Parra|Violeta Parra]], [[:en:Raúl_de_Ramón|Raúl de Ramón]] and [[:en:Pedro_Messone|Pedro Messone]], which was also associated with political activists and reformers such as [[:en:Víctor_Jara|Víctor Jara]], [[:en:Inti-Illimani|Inti-Illimani]], and [[:en:Quilapayún|Quilapayún]]. Also, many Chilean rock bands like [[:en:Los_Jaivas|Los Jaivas]], [[:en:Los_Prisioneros|Los Prisioneros]], [[:en:La_Ley_(band)|La Ley]], [[:en:Los_Tres|Los Tres]] and [[:en:Los_Bunkers|Los Bunkers]] have reached international success, some incorporating strong folk influences, such as Los Jaivas. In February, annual music and comedy festivals are held in [[:en:Viña_del_Mar|Viña del Mar]]. චිලීයේ සංගීතය ජනප්‍රවාද, ජනප්‍රිය සහ සම්භාව්‍ය සංගීතයෙන් සමන්විත වේ. එහි විශාල භූගෝලීය පිහිටීම රටේ උතුර, මැද සහ දකුණේ විවිධ සංගීත ශෛලීන් ජනනය කරන අතර, ඒවාට පාස්කු දූපත සහ මාපුචේ සංගීතය ද ඇතුළත් වේ.<ref>{{cite web |title=Memoria Chilena |url=http://www.memoriachilena.cl/temas/index.asp?id_ut=elfolclordechileysustresgrandesraices |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20090112172209/http://www.memoriachilena.cl/temas/index.asp?id_ut=elfolclordechileysustresgrandesraices |archive-date=12 January 2009 |access-date=6 December 2008 |publisher=Memoriachilena.cl}}</ref> ජාතික නර්තනය වන්නේ කුවේකා ය. නර්තනයක් නොවුනත්, සාම්ප්‍රදායික චිලී ගීතයේ තවත් ආකාරයක් වන්නේ ටොනාඩා ය. ස්පාඤ්ඤ යටත් විජිතවාදීන් විසින් ආනයනය කරන ලද සංගීතයෙන් පැන නගින එය කුවේකාවෙන් අතරමැදි තනු අංශයකින් සහ වඩාත් කැපී පෙනෙන තනුවකින් වෙන්කර හඳුනා ගනී. 1950 ගණන්වල සිට 1970 ගණන් දක්වා, වයලෙටා පැරා, රාවුල් ද රාමොන් සහ පේද්‍රෝ මෙසෝන් වැනි නිර්මාපකයින් විසින් මෙහෙයවන ලද නුවෙවා කැන්සියන් චිලීනා ව්‍යාපාරය සමඟ ස්වදේශීය ජන සංගීත ආකෘතීන් පුනර්ජීවනය කරන ලද අතර, එය වික්ටර් ජාරා, ඉන්ටි-ඉලිමානි සහ ක්විලාපයුන් වැනි දේශපාලන ක්‍රියාකාරීන් සහ ප්‍රතිසංස්කරණවාදීන් සමඟ ද සම්බන්ධ විය. එසේම, ලොස් ජයිවාස්, ලොස් ප්‍රිසියෝනෙරෝස්, ලා ලේ, ලොස් ට්‍රෙස් සහ ලොස් බන්කර්ස් වැනි බොහෝ චිලී රොක් සංගීත කණ්ඩායම් ජාත්‍යන්තර සාර්ථකත්වයට ළඟා වී ඇති අතර, සමහරක් ලොස් ජයිවාස් වැනි ප්‍රබල ජන බලපෑම් ඇතුළත් කර ඇත. පෙබරවාරි මාසයේදී, වාර්ෂික සංගීත හා විකට උත්සව විනා ඩෙල් මාර් හි පැවැත්වේ.<ref>{{cite news|url=http://traveltips.usatoday.com/top-cultural-celebrations-festivals-chile-61003.html|title=Top Cultural Celebrations and Festivals in Chile|last=Martinez|first=Jessica|newspaper=USA Today|access-date=27 September 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20200508185540/https://traveltips.usatoday.com/top-cultural-celebrations-festivals-chile-61003.html|archive-date=8 May 2020|url-status=live}}</ref> === සාහිත්‍යය === {{multiple image | total_width = 220 | footer = [[පැබ්ලෝ නෙරූඩා]] සහ [[ගේබ්‍රියෙලා මිස්ට්‍රල්]], සාහිත්‍ය සඳහා නොබෙල් ත්‍යාගලාභීන් | image1 = Pablo Neruda 1963.jpg | alt1 = Pablo Neruda | image2 = Gabriela Mistral 1945.jpg | alt2 = Gabriela Mistral }} Chile is a ''country of poets''. [[:en:Gabriela_Mistral|Gabriela Mistral]] was the first Latin American to receive a [[:en:Nobel_Prize_in_Literature|Nobel Prize in Literature]] (1945). Chile's most famous poet is [[:en:Pablo_Neruda|Pablo Neruda]], who received the Nobel Prize for Literature (1971) and is world-renowned for his extensive library of works on romance, nature, and politics. His three highly personalized homes in [[:en:Isla_Negra|Isla Negra]], Santiago and Valparaíso are popular tourist destinations. Among the list of other Chilean poets are [[:en:Carlos_Pezoa_Véliz|Carlos Pezoa Véliz]], [[:en:Vicente_Huidobro|Vicente Huidobro]], [[:en:Gonzalo_Rojas|Gonzalo Rojas]], [[:en:Pablo_de_Rokha|Pablo de Rokha]], [[:en:Nicanor_Parra|Nicanor Parra]], [[:en:Ivonne_Coñuecar|Ivonne Coñuecar]] and [[:en:Raúl_Zurita|Raúl Zurita]]. [[:en:Isabel_Allende|Isabel Allende]] is the best-selling Chilean novelist, with 51 million of her novels sold worldwide. Novelist [[:en:José_Donoso|José Donoso]]'s novel ''[[:en:The_Obscene_Bird_of_Night|The Obscene Bird of Night]]'' is considered by critic [[:en:Harold_Bloom|Harold Bloom]] to be one of the canonical works of 20th-century Western literature. Another internationally recognized Chilean novelist and poet is [[:en:Roberto_Bolaño|Roberto Bolaño]] whose translations into English have had an excellent reception from the critics චිලී යනු කවියන්ගේ රටකි.<ref>{{cite web |title=Un mapa por completar: la joven poesia chilena – ¿Por qué tanta y tan variada poesía? |url=http://www.uchile.cl/cultura/poetasjovenes/bianchi26.htm |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20200510185823/https://www.uchile.cl/cultura/poetasjovenes/bianchi26.htm |archive-date=10 May 2020 |access-date=17 December 2009 |publisher=Uchile.cl}}</ref> සාහිත්‍ය සඳහා නොබෙල් ත්‍යාගයක් ලැබූ පළමු ලතින් ඇමරිකානු කාන්තාව ගේබ්‍රියෙලා මිස්ට්‍රල් ය (1945). චිලීහි වඩාත් ප්‍රසිද්ධ කවියා වන්නේ පැබ්ලෝ නෙරූඩා ය, ඔහු සාහිත්‍ය සඳහා නොබෙල් ත්‍යාගය (1971) ලබා ගත් අතර ආදර කතාව, සොබාදහම සහ දේශපාලනය පිළිබඳ ඔහුගේ පුළුල් කෘති පුස්තකාලය සඳහා ලෝක ප්‍රසිද්ධය. ඉස්ලා නෙග්‍රා, සන්තියාගෝ සහ වල්පරයිසෝ හි ඔහුගේ ඉතා පුද්ගලාරෝපිත නිවාස තුන ජනප්‍රිය සංචාරක ගමනාන්ත වේ. අනෙකුත් චිලී කවියන්ගේ ලැයිස්තුව අතර කාලෝස් පෙසෝවා වේලිස්, විසෙන්ට් හුයිඩොබ්‍රෝ, ගොන්සාලෝ රෝජාස්, පැබ්ලෝ ද රොකා, නිකනෝර් පාර්රා, ඉවෝන් කොනුකාර් සහ රාවුල් සුරිටා ද වෙති. ඉසබෙල් ඇලෙන්ඩේ චිලී නවකතා ලේඛිකාව වන අතර ඇගේ නවකතා මිලියන 51 ක් ලොව පුරා අලෙවි වේ.<ref>{{cite web |title=Latin American Herald Tribune – Isabel Allende Named to Council of Cervantes Institute |url=http://www.laht.com/article.asp?ArticleId=346023&CategoryId=13003 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110430032920/http://www.laht.com/article.asp?ArticleId=346023&CategoryId=13003 |archive-date=30 April 2011 |access-date=14 November 2010 |publisher=Laht.com}}</ref> නවකතාකරු ජෝස් ඩොනොසෝගේ "The Obscene Bird of Night" නවකතාව විචාරක හැරල්ඩ් බ්ලූම් විසින් 20 වන සියවසේ බටහිර සාහිත්‍යයේ කැනොනිකල් කෘතිවලින් එකක් ලෙස සලකනු ලැබේ. තවත් ජාත්‍යන්තරව පිළිගත් චිලී නවකතාකරුවෙකු සහ කවියෙකු වන්නේ රොබර්ටෝ බොලානෝ වන අතර ඔහුගේ ඉංග්‍රීසි පරිවර්තනයන් විචාරකයින්ගෙන් විශිෂ්ට පිළිගැනීමක් ලබා ඇත.<ref>{{Cite news|url=http://www.time.com/time/arts/article/0,8599,1857951,00.html|title=Bolaño's 2666: The Best Book of 2008|last=Grossman|first=Lev|date=10 November 2008|magazine=Time|access-date=28 April 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20081115083810/http://www.time.com/time/arts/article/0,8599,1857951,00.html|archive-date=15 November 2008|author-link=Lev Grossman|url-status=dead}}</ref><ref>{{cite magazine|author=Sarah Kerr|date=18 December 2008|title=The Triumph of Roberto Bolaño|url=http://www.nybooks.com/articles/22171|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20100304074108/http://www.nybooks.com/articles/22171|archive-date=4 March 2010|access-date=20 February 2010|magazine=The New York Review of Books}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/2007/04/15/books/review/Wood.t.html|title=The Visceral Realist|last=Wood|first=James|date=15 April 2007|work=The New York Times|access-date=1 April 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20090411144027/http://www.nytimes.com/2007/04/15/books/review/Wood.t.html|archive-date=11 April 2009|url-status=live}}</ref> === ආහාර පිසීම === [[File:Asado_chileno_-_Flickr_-_Marieloreto.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Asado_chileno_-_Flickr_-_Marieloreto.jpg|thumb|චිලී අසඩෝ (බාබකියු) සහ මරකෙටා]] [[:en:Chilean_cuisine|Chilean cuisine]] is a reflection of the country's topographical variety, featuring an assortment of seafood, beef, fruits, and vegetables. Traditional recipes include [[:en:Asado|asado]], [[:en:Cazuela|cazuela]], [[:en:Empanada|empanadas]], [[:en:Humita|humitas]], [[:en:Pastel_de_choclo|pastel de choclo]], pastel de papas, [[:en:Curanto|curanto]], and [[:en:Sopaipilla#Chile|sopaipillas]]. [[:en:Crudos|Crudos]] is an example of the mixture of culinary contributions from the various ethnic influences in Chile. The raw minced [[:en:Llama|llama]], heavy use of shellfish, and rice bread were taken from native [[:en:Quechua_people|Quechua]] Andean cuisine, (although beef, brought to Chile by Europeans, is also used in place of the llama meat), lemon and onions were brought by the Spanish colonists, and the use of [[:en:Mayonnaise|mayonnaise]] and [[:en:Yogurt|yogurt]] was introduced by German immigrants, as was [[:en:Beer|beer]]. චිලී ආහාර පිසීම යනු රටේ භූගෝලීය විවිධත්වයේ පිළිබිඹුවක් වන අතර එයට මුහුදු ආහාර, හරක් මස්, පලතුරු සහ එළවළු එකතුවක් ඇතුළත් වේ. සාම්ප්‍රදායික වට්ටෝරු අතරට අසාඩෝ, කැසුවෙලා, එම්පානඩාස්, හුමිටාස්, පැස්ටල් ඩි චොක්ලෝ, පැස්ටල් ඩි පැපාස්, කුරන්ටෝ සහ සොපයිපිලස් ඇතුළත් වේ.<ref>{{cite book |author=Maria Baez Kijac |url=https://books.google.com/books?id=LlePAePLlqkC |title=The South American Table: The Flavor and Soul of Authentic... |publisher=Harvard Common Press |year=2003 |isbn=978-1-55832-249-3 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020253/https://books.google.com/books?id=LlePAePLlqkC |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> කෲඩෝස් යනු චිලියේ විවිධ ජනවාර්ගික බලපෑම්වලින් සූපශාස්ත්‍ර දායකත්වයේ මිශ්‍රණයට උදාහරණයකි. අමු අඹරන ලද ලාමා, සිප්පි කටු සහ සහල් පාන් ස්වදේශික ක්වෙචුවා ඇන්ඩියන් ආහාර වලින් ලබා ගන්නා ලදී (යුරෝපීයයන් විසින් චිලීයට ගෙන එන ලද හරක් මස්, ලාමා මස් වෙනුවට ද භාවිතා කරන නමුත්), ලෙමන් සහ ළූණු ස්පාඤ්ඤ යටත් විජිතවාදීන් විසින් ගෙන එන ලද අතර, මෙයොනීස් සහ යෝගට් භාවිතය ජර්මානු සංක්‍රමණිකයන් විසින් හඳුන්වා දෙන ලදී, බියර් ද විය. === ජනකතා === The folklore of Chile, cultural and demographic characteristics of the country, is the result of the mixture of Spanish and Amerindian elements that occurred during the colonial period. Due to cultural and historical reasons, they are classified and distinguished four major areas in the country: northern areas, central, southern and south. Most of the traditions of the [[:en:Culture_of_Chile|culture of Chile]] have a festive purpose, but some, such as dances and ceremonies, have religious components. Chilean mythology is the mythology and beliefs of the Folklore of Chile. This includes [[:en:Chilote_mythology|Chilote mythology]], [[:en:Rapa_Nui_mythology|Rapa Nui mythology]] and [[:en:Mapuche_mythology|Mapuche mythology]]. චිලී ජනප්‍රවාද, රටේ සංස්කෘතික හා ජනවිකාස ලක්ෂණ, යටත් විජිත සමයේදී ඇති වූ ස්පාඤ්ඤ සහ ඇමරින්දියානු මූලද්‍රව්‍ය මිශ්‍රණයේ ප්‍රතිඵලයකි. සංස්කෘතික හා ඓතිහාසික හේතූන් මත, ඒවා රටේ ප්‍රධාන ප්‍රදේශ හතරක් ලෙස වර්ගීකරණය කර වෙන්කර හඳුනා ගනී: උතුරු ප්‍රදේශ, මධ්‍යම, දකුණු සහ දකුණ. චිලී සංස්කෘතියේ බොහෝ සම්ප්‍රදායන්ට උත්සව අරමුණක් ඇත, නමුත් සමහරක්, නැටුම් සහ උත්සව වැනි, ආගමික සංරචක ඇත.<ref>Whole paragraph same as in Ravi Jyee et al., eds., World Encyclopaedia of American Countries, vol. 1 New Delhi: Afro-Asian-American Chamber of Commerce Occupational Research and Development, 2016. 179–80. http://164.100.47.193/Ebooks/Writereaddate/52_2017.pdf {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200203210316/http://164.100.47.193/Ebooks/Writereaddate/52_2017.pdf|date=3 February 2020}}</ref> චිලී මිථ්‍යා කථා යනු චිලී ජනප්‍රවාදයේ මිථ්‍යා කථා සහ විශ්වාසයන් ය. මෙයට චිලෝට් මිථ්‍යා කථා, රාපා නුයි මිථ්‍යා කථා සහ මාපුචේ මිථ්‍යා කථා ඇතුළත් වේ. === ක්‍රීඩා === [[File:Inicio_del_partido_Chile_-_Uruguay,_Copa_América_Chile_2015.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Inicio_del_partido_Chile_-_Uruguay,_Copa_Am%C3%A9rica_Chile_2015.jpg|වම|thumb|[[:en:Estadio_Nacional_Julio_Martínez_Prádanos|එස්ටාඩියෝ නැෂනල් ජූලියෝ මාර්ටිනෙස් ප්‍රඩනොස්]]]] Chile's most popular sport is [[:en:Association_football|association football]]. Chile has appeared in nine FIFA World Cups which includes hosting the [[:en:1962_FIFA_World_Cup|1962 FIFA World Cup]] where the [[:en:Chile_national_football_team|national football team]] finished third. Other results achieved by the national football team include two [[:en:Copa_América|Copa América]] titles (2015 and [[:en:Copa_América_Centenario|2016]]), two runners-up positions, one silver and two bronze medals at the [[:en:Pan_American_Games|Pan American Games]], a bronze medal at the [[:en:2000_Summer_Olympics|2000 Summer Olympics]] and two third places finishes in the FIFA under-17 and under-20 youth tournaments. The top league in the [[:en:Chilean_football_league_system|Chilean football league system]] is the [[:en:Chilean_Primera_División|Chilean Primera División]], which is named by the [[:en:International_Federation_of_Football_History_&_Statistics|IFFHS]] as the ninth strongest national football league in the world. The main football clubs are [[:en:Colo-Colo|Colo-Colo]], [[:en:Club_Universidad_de_Chile|Universidad de Chile]] and [[:en:Club_Deportivo_Universidad_Católica|Universidad Católica]]. Colo-Colo is the country's most successful football club, having both the most national and international championships, including the coveted [[:en:Copa_Libertadores|Copa Libertadores]] South American club tournament. Universidad de Chile was the last international champion ([[:en:Copa_Sudamericana|Copa Sudamericana]] 2011). චිලීයේ වඩාත්ම ජනප්‍රිය ක්‍රීඩාව වන්නේ සංගම් පාපන්දු ය. චිලී FIFA ලෝක කුසලාන නවයකට සහභාගී වී ඇති අතර එයට 1962 FIFA ලෝක කුසලානය පැවැත්වීම ඇතුළත් වේ. එහිදී ජාතික පාපන්දු කණ්ඩායම තෙවන ස්ථානයට පත්විය. ජාතික පාපන්දු කණ්ඩායම විසින් ලබා ඇති අනෙකුත් ප්‍රතිඵල අතරට කෝපා ඇමරිකා ශූරතා දෙකක් (2015 සහ 2016), අනුශූරතා ස්ථාන දෙකක්, පෑන් ඇමරිකානු ක්‍රීඩා උළෙලේදී රිදී පදක්කමක් සහ ලෝකඩ පදක්කමක්, 2000 ගිම්හාන ඔලිම්පික් උළෙලේදී ලෝකඩ පදක්කමක් සහ FIFA වයස අවුරුදු 17 න් පහළ සහ වයස අවුරුදු 20 න් පහළ යෞවන තරඟාවලිවල තෙවන ස්ථාන දෙකක් ඇතුළත් වේ. චිලී පාපන්දු ලීග් ක්‍රමයේ ඉහළම ලීගය වන්නේ චිලී ප්‍රයිමෙරා ඩිවිෂන් වන අතර එය IFFHS විසින් ලොව නවවන ශක්තිමත්ම ජාතික පාපන්දු ලීගය ලෙස නම් කර ඇත.<ref name="iffhs">{{cite web |title=The strongest National League in the World 2011 |url=http://www.iffhs.de/?b6e28fa3002f71504e52d17f7370eff3702bb1c2bb11 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20181105214658/https://iffhs.de/?b6e28fa3002f71504e52d17f7370eff3702bb1c2bb11 |archive-date=5 November 2018 |access-date=18 April 2012 |work=IFFHS}}</ref> ප්‍රධාන පාපන්දු සමාජ වන්නේ කොලෝ-කොලෝ, යුනිවර්සිඩෑඩ් ඩි චිලී සහ යුනිවර්සිඩෑඩ් කැටෝලිකා ය. කොලෝ-කොලෝ යනු රටේ වඩාත්ම සාර්ථක පාපන්දු සමාජය වන අතර, කෝපා ලිබර්ටඩෝර්ස් දකුණු ඇමරිකානු සමාජ තරඟාවලිය ඇතුළුව වඩාත්ම ජාතික හා ජාත්‍යන්තර ශූරතා දෙකම ඇත. යුනිවර්සිඩෑඩ් ඩි චිලී අවසාන ජාත්‍යන්තර ශූරයා විය (කෝපා සුඩමෙරිකානා 2011). Tennis is Chile's most successful sport. Its [[:en:Chile_Davis_Cup_team|national team]] won the [[:en:World_Team_Cup|World Team Cup]] clay tournament twice (2003 & 2004), and played the [[:en:Davis_Cup|Davis Cup]] final against Italy in 1976. At the [[:en:2004_Summer_Olympics|2004 Summer Olympics]] the country captured gold and bronze in men's singles and gold in men's doubles ([[:en:Nicolás_Massú|Nicolás Massú]] obtained two gold medals). [[:en:Marcelo_Ríos|Marcelo Ríos]] became the first Latin American man to reach the number one spot in the [[:en:List_of_ATP_number_1_ranked_singles_tennis_players|ATP singles rankings]] in 1998. [[:en:Anita_Lizana|Anita Lizana]] won the [[:en:US_Open_(tennis)|US Open]] in 1937, becoming the first woman from Latin America to win a [[:en:Grand_Slam_(tennis)|Grand Slam]] tournament. [[:en:Luis_Ayala_(tennis)|Luis Ayala]] was twice a runner-up at the French Open and both Ríos and [[:en:Fernando_González|Fernando González]] reached the Australian Open men's singles finals. González also won a silver medal in singles at the [[:en:2008_Summer_Olympics|2008 Summer Olympics]] in Beijing. At the Summer Olympic Games Chile boasts a total of two gold medals (tennis), seven silver medals (athletics, [[:en:Equestrian_at_the_Summer_Olympics|equestrian]], [[:en:Boxing|boxing]], shooting and tennis) and four bronze medals (tennis, boxing and football). In 2012, Chile won its first Paralympic Games medal (gold in Athletics). ටෙනිස් යනු චිලී හි වඩාත්ම සාර්ථක ක්‍රීඩාවයි. එහි ජාතික කණ්ඩායම දෙවරක් (2003 සහ 2004) ලෝක කණ්ඩායම් කුසලාන මැටි තරඟාවලිය ජයග්‍රහණය කළ අතර 1976 දී ඉතාලියට එරෙහිව ඩේවිස් කුසලාන අවසන් තරඟයට ක්‍රීඩා කළේය. 2004 ගිම්හාන ඔලිම්පික් උළෙලේදී රට පිරිමි කේවල ඉසව්වෙන් රන් හා ලෝකඩ පදක්කම් සහ පිරිමි යුගල ඉසව්වෙන් රන් දිනා ගත්තේය (නිකොලස් මාසු රන් පදක්කම් දෙකක් ලබා ගත්තේය). 1998 දී ATP කේවල ශ්‍රේණිගත කිරීම්වල අංක එකේ ස්ථානයට පත්වූ පළමු ලතින් ඇමරිකානු මිනිසා බවට මාර්සෙලෝ රියෝස් පත්විය. 1937 දී ඇනීටා ලිසානා එක්සත් ජනපද විවෘත ටෙනිස් ශූරතාව දිනා ගත් අතර, ලතින් ඇමරිකාවෙන් ග්‍රෑන්ඩ් ස්ලෑම් තරඟාවලියක් දිනාගත් පළමු කාන්තාව බවට පත්විය. ලුයිස් අයලා ප්‍රංශ විවෘත ටෙනිස් තරගාවලියේ දෙවරක් අනුශූරයන් වූ අතර රියෝස් සහ ප්‍රනාන්දු ගොන්සාලෙස් දෙදෙනාම ඕස්ට්‍රේලියානු විවෘත පිරිමි කේවල අවසන් මහා තරඟයට පැමිණියහ. 2008 බීජිං හි පැවති ගිම්හාන ඔලිම්පික් උළෙලේදී ගොන්සාලෙස් ඒකල ඉසව්වෙන් රිදී පදක්කමක් ද දිනා ගත්තේය. ගිම්හාන ඔලිම්පික් ක්‍රීඩා උළෙලේදී චිලී රාජ්‍යය රන් පදක්කම් දෙකක් (ටෙනිස්), රිදී පදක්කම් හතක් (මලල ක්‍රීඩා, අශ්වාරෝහක, බොක්සිං, වෙඩි තැබීම සහ ටෙනිස්) සහ ලෝකඩ පදක්කම් හතරක් (ටෙනිස්, බොක්සිං සහ පාපන්දු) දිනා ඇත. 2012 දී චිලී සිය පළමු පැරාලිම්පික් ක්‍රීඩා පදක්කම (මලල ක්‍රීඩා වලින් රන්) දිනා ගත්තේය. [[File:15_Abril_2015,_Ministro_Álvaro_Elizalde_junto_a_la_Presidenta_Michelle_Bachelet_reciben_al_Equipo_Campeón_Mundial_de_Polo_en_La_Moneda._(17160926755).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:15_Abril_2015,_Ministro_%C3%81lvaro_Elizalde_junto_a_la_Presidenta_Michelle_Bachelet_reciben_al_Equipo_Campe%C3%B3n_Mundial_de_Polo_en_La_Moneda._(17160926755).jpg|thumb|චිලී ජාතික පෝලෝ කණ්ඩායම ජනාධිපති මිෂෙල් බැචලට් සමඟ සහ 2015 ලෝක පෝලෝ ශූරතාවලියේ කුසලානය.]] [[:en:Chilean_rodeo|Rodeo]] is the country's [[:en:National_sport|national sport]] and is practiced in the more rural areas of the nation. A sport similar to [[:en:Hockey|hockey]] called ''[[:en:Palin_(game)|chueca]]'' was played by the Mapuche people during the Spanish conquest. [[:en:Skiing|Skiing]] and [[:en:Snowboarding|snowboarding]] are practiced at ski centers located in the Central Andes, and in southern ski centers near to cities as Osorno, Puerto Varas, Temuco and Punta Arenas. [[:en:Surfing_in_Chile|Surfing]] is popular at some coastal towns. [[:en:Polo|Polo]] is professionally practiced within Chile, with the country achieving top prize in the 2008 and 2015 [[:en:World_Polo_Championship|World Polo Championship]]. [[:en:Basketball|Basketball]] is a popular sport in which Chile earned a bronze medal in the first men's [[:en:FIBA_World_Championship|FIBA World Championship]] held in 1950 and won a second bronze medal when Chile hosted the [[:en:1959_FIBA_World_Championship|1959 FIBA World Championship]]. Chile hosted the first [[:en:FIBA_World_Championship_for_Women|FIBA World Championship for Women]] in 1953 finishing the tournament with the silver medal. [[:en:San_Pedro_de_Atacama|San Pedro de Atacama]] is host to the annual "Atacama Crossing", a six-stage, {{convert|250|km|adj=on|sp=us}} footrace which annually attracts about 150 competitors from 35 countries. The [[:en:Dakar_Rally|Dakar Rally]] [[:en:Off-road_racing|off-road automobile race]] has been held in both Chile and [[:en:Argentina|Argentina]] since 2009. රොඩියෝ යනු රටේ ජාතික ක්‍රීඩාව වන අතර එය ජාතියේ වඩාත් ග්‍රාමීය ප්‍රදේශවල ක්‍රියාත්මක වේ. ස්පාඤ්ඤ යටත් විජිත සමයේදී චුකා නමින් හැඳින්වෙන හොකී ක්‍රීඩාවට සමාන ක්‍රීඩාවක් මාපුචේ ජනතාව විසින් ක්‍රීඩා කරන ලදී. මධ්‍යම ඇන්ඩීස් හි පිහිටි ස්කී මධ්‍යස්ථානවල සහ ඔසෝර්නෝ, පුවර්ටෝ වරස්, ටෙමූකෝ සහ පුන්ටා අරීනාස් වැනි නගර අසල දකුණු ස්කී මධ්‍යස්ථානවල ස්කීං සහ හිම පුවරු පැදීම සිදු කෙරේ. සමහර වෙරළබඩ නගරවල සර්ෆින් ජනප්‍රියයි. චිලී තුළ පෝලෝ වෘත්තීයමය වශයෙන් පුහුණු වන අතර, 2008 සහ 2015 ලෝක පෝලෝ ශූරතාවලියේදී ඉහළම ත්‍යාගය ලබා ගැනීමට රට සමත් විය. පැසිපන්දු යනු ජනප්‍රිය ක්‍රීඩාවක් වන අතර, 1950 දී පැවති පළමු පිරිමි FIBA ​​ලෝක ශූරතාවලියේදී චිලී ලෝකඩ පදක්කමක් දිනා ගත් අතර 1959 FIBA ​​ලෝක ශූරතාවලියේදී චිලී දෙවන ලෝක පදක්කම දිනා ගත්තේය. 1953 දී චිලී කාන්තා සඳහා වූ පළමු FIBA ​​ලෝක ශූරතාවලියට සත්කාරකත්වය ලබා දුන් අතර එම තරඟාවලිය රිදී පදක්කම සමඟ අවසන් කළේය. සැන් පේද්‍රෝ ද ඇටකාමා වාර්ෂික "ඇටකාමා ක්‍රොසින්" සඳහා සත්කාරකත්වය දරන අතර එය අදියර හයක, කිලෝමීටර (සැතපුම් 160) ධාවන තරඟයක් වන අතර එය වාර්ෂිකව රටවල් 35 කින් තරඟකරුවන් 150 ක් පමණ ආකර්ෂණය කරයි. ඩකාර් රැලි මාර්ගයෙන් බැහැර මෝටර් රථ තරඟය 2009 සිට චිලී සහ ආර්ජන්ටිනාව යන දෙඅංශයේම පවත්වනු ලැබේ. === සංස්කෘතික උරුමය === [[File:Chile,_Sewell_en_nieve_(2959968911).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chile,_Sewell_en_nieve_(2959968911).jpg|thumb|සෙවෙල් පතල් නගරය]] The [[:en:Cultural_heritage|cultural heritage]] of Chile consists, first, of its intangible heritage, composed of various cultural events and activities, such as visual arts, crafts, dances, holidays, cuisine, games, music and traditions. Secondly, its tangible heritage consists of those buildings, objects and sites of archaeological, architectural, traditional, artistic, ethnographic, folkloric, historical, religious or technological significance scattered through Chilean territory. Among them, some are declared [[:en:World_Heritage_Sites|World Heritage Sites]] by [[:en:UNESCO|UNESCO]], in accordance with the provisions of the Convention concerning the Protection of World Cultural and Natural Heritage of 1972, ratified by Chile in 1980. These cultural sites are the [[:en:Rapa_Nui_National_Park|Rapa Nui National Park]] (1995), the [[:en:Churches_of_Chiloé|Churches of Chiloé]] (2000), [[:en:Valparaíso|the historical district of the port city of Valparaíso]] (2003), [[:en:Humberstone_and_Santa_Laura_Saltpeter_Works|Humberstone and Santa Laura Saltpeter Works]] (2005) and the mining city [[:en:Sewell,_Chile|Sewell]] (2006). In 1999 ''Cultural Heritage Day'' was established as a way to honour and commemorate Chile's cultural heritage. It is an official national event celebrated in May every year. චිලීයේ සංස්කෘතික උරුමය, පළමුව, එහි අස්පෘශ්‍ය උරුමයෙන් සමන්විත වන අතර එය දෘශ්‍ය කලා, අත්කම්, නැටුම්, නිවාඩු දින, ආහාර, ක්‍රීඩා, සංගීතය සහ සම්ප්‍රදායන් වැනි විවිධ සංස්කෘතික සිදුවීම් සහ ක්‍රියාකාරකම් වලින් සමන්විත වේ. දෙවනුව, එහි ස්පර්ශ්‍ය උරුමය චිලී භූමිය පුරා විසිරී ඇති පුරාවිද්‍යාත්මක, වාස්තු විද්‍යාත්මක, සාම්ප්‍රදායික, කලාත්මක, ජනවාර්ගික, ජනප්‍රවාද, ඓතිහාසික, ආගමික හෝ තාක්ෂණික වැදගත්කමක් ඇති ගොඩනැගිලි, වස්තූන් සහ ස්ථාන වලින් සමන්විත වේ. ඒවා අතර, 1980 දී චිලී විසින් අනුමත කරන ලද 1972 ලෝක සංස්කෘතික හා ස්වාභාවික උරුමයන් ආරක්ෂා කිරීම පිළිබඳ සම්මුතියේ විධිවිධානවලට අනුකූලව යුනෙස්කෝව විසින් ලෝක උරුම ස්ථාන ලෙස ප්‍රකාශයට පත් කර ඇත. මෙම සංස්කෘතික ස්ථාන වන්නේ රපා නුයි ජාතික වනෝද්‍යානය (1995), චිලෝයි පල්ලි (2000), වල්පරයිසෝ වරාය නගරයේ ඓතිහාසික දිස්ත්‍රික්කය (2003), හම්බර්ස්ටන් සහ සැන්ටා ලෝරා සෝල්ට්පීටර් වර්ක්ස් (2005) සහ සෙවෙල් පතල් නගරය (2006) ය. 1999 දී චිලී හි සංස්කෘතික උරුමයට ගරු කිරීම සහ අනුස්මරණය කිරීමේ මාර්ගයක් ලෙස සංස්කෘතික උරුම දිනය ස්ථාපිත කරන ලදී. එය සෑම වසරකම මැයි මාසයේදී සමරනු ලබන නිල ජාතික උත්සවයකි.<ref>{{cite web |date=14 May 2019 |title=Día del patrimonio cultural |url=https://www.chileatiende.gob.cl/fichas/40159-dia-del-patrimonio-cultural |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200620174316/https://www.chileatiende.gob.cl/fichas/40159-dia-del-patrimonio-cultural |archive-date=20 June 2020 |access-date=13 May 2020 |website=chileatiende.gob.cl/}}</ref> == යොමු කිරීම් == mvoni2oksabzsb0jo3nsedriatnozvu 750388 750387 2025-06-23T09:09:48Z BuddhikaW88 37808 /* සංගීතය සහ නැටුම් */ 750388 wikitext text/x-wiki [[File:Zamacueca-Chile.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Zamacueca-Chile.jpg|thumb|ලා සමකුවෙකා, 1873, මැනුවෙල් ඇන්ටෝනියෝ කැරෝ විසිනි]] මුල් කෘෂිකාර්මික ජනාවාස අතර කාලයේ සිට පූර්ව-කොලොම්බියානු යුගයේ අග භාගය දක්වා, උතුරු චිලී යනු උතුරේ වෙරළබඩ නිම්න දක්වා පැතිරුණු ඇල්ටිප්ලානෝ සම්ප්‍රදායන්ගෙන් බලපෑමට ලක් වූ ඇන්ඩියන් සංස්කෘතියේ කලාපයක් වූ අතර දකුණු ප්‍රදේශ මාපුචේ සංස්කෘතික ක්‍රියාකාරකම්වල ප්‍රදේශ විය. යටත් විජිත සමය පුරාම සහ මුල් ජනරජ යුගයේදී, රටේ සංස්කෘතිය ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයන් විසින් ආධිපත්‍යය දැරීය. අනෙකුත් යුරෝපීය බලපෑම්, ප්‍රධාන වශයෙන් ඉංග්‍රීසි, ප්‍රංශ සහ ජර්මානු 19 වන සියවසේ ආරම්භ වූ අතර අද දක්වාම පවතී. ජර්මානු සංක්‍රමණිකයන් වැල්ඩිවියා, ෆෘටිලර්, පුවර්ටෝ වරස්, ඔසෝර්නෝ, ටෙමූකෝ, පුවර්ටෝ ඔක්ටේ, ලැන්කිහු, ෆාජා මයිසන්, පිට්රුෆ්ක්වන්, වික්ටෝරියා, පුකෝන් සහ පුවර්ටෝ මොන්ට් වැනි නගරවල චිලියේ දකුණේ බැවේරියානු විලාසිතාවේ ග්‍රාමීය ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පය සහ ආහාර කෙරෙහි බලපෑම් කළහ.<ref>{{cite web |title=Valdivia Chile |url=http://www.allsouthernchile.com/southamerica/valdivia-southern-chile-city-guide/index.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090919231219/http://www.allsouthernchile.com/southamerica/valdivia-southern-chile-city-guide/index.html |archive-date=19 September 2009 |access-date=1 August 2011 |publisher=Allsouthernchile.com}}</ref><ref>{{cite web |title=Latin America :: Chile |url=http://www.globaladrenaline.com/latinamerica/chile/ |url-status=usurped |archive-url=https://web.archive.org/web/20110711100623/http://www.globaladrenaline.com/latinamerica/chile/ |archive-date=11 July 2011 |access-date=1 August 2011 |publisher=Global Adrenaline}}</ref><ref>{{cite web |title=Learning About Each Other |url=http://www.learnapec.org/index.cfm?action=exploration&cou_id=4 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110429020520/http://www.learnapec.org/index.cfm?action=exploration&cou_id=4 |archive-date=29 April 2011 |access-date=1 August 2011 |publisher=Learnapec.org}}</ref><ref>{{cite web |title=Chile Foreign Relations |url=http://www.country-studies.com/chile/foreign-relations.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110708194324/http://www.country-studies.com/chile/foreign-relations.html |archive-date=8 July 2011 |access-date=1 August 2011 |publisher=Country-studies.com}}</ref> === සංගීතය සහ නැටුම් === [[File:Los_Jaivas_1972.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Los_Jaivas_1972.jpg|වම|thumb|200x200පික්|ලොස් ජයිවාස්, වඩාත් පිළිගත් චිලී රොක් සංගීත කණ්ඩායම් වලින් එකකි]] චිලීයේ සංගීතය ජනප්‍රවාද, ජනප්‍රිය සහ සම්භාව්‍ය සංගීතයෙන් සමන්විත වේ. එහි විශාල භූගෝලීය පිහිටීම රටේ උතුර, මැද සහ දකුණේ විවිධ සංගීත ශෛලීන් ජනනය කරන අතර, ඒවාට පාස්කු දූපත සහ මාපුචේ සංගීතය ද ඇතුළත් වේ.<ref>{{cite web |title=Memoria Chilena |url=http://www.memoriachilena.cl/temas/index.asp?id_ut=elfolclordechileysustresgrandesraices |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20090112172209/http://www.memoriachilena.cl/temas/index.asp?id_ut=elfolclordechileysustresgrandesraices |archive-date=12 January 2009 |access-date=6 December 2008 |publisher=Memoriachilena.cl}}</ref> ජාතික නර්තනය වන්නේ කුවේකා ය. නර්තනයක් නොවුනත්, සාම්ප්‍රදායික චිලී ගීතයේ තවත් ආකාරයක් වන්නේ ටොනාඩා ය. ස්පාඤ්ඤ යටත් විජිතවාදීන් විසින් ආනයනය කරන ලද සංගීතයෙන් පැන නගින එය කුවේකාවෙන් අතරමැදි තනු අංශයකින් සහ වඩාත් කැපී පෙනෙන තනුවකින් වෙන්කර හඳුනා ගනී. 1950 ගණන්වල සිට 1970 ගණන් දක්වා, වයලෙටා පැරා, රාවුල් ද රාමොන් සහ පේද්‍රෝ මෙසෝන් වැනි නිර්මාපකයින් විසින් මෙහෙයවන ලද නුවෙවා කැන්සියන් චිලීනා ව්‍යාපාරය සමඟ ස්වදේශීය ජන සංගීත ආකෘතීන් පුනර්ජීවනය කරන ලද අතර, එය වික්ටර් ජාරා, ඉන්ටි-ඉලිමානි සහ ක්විලාපයුන් වැනි දේශපාලන ක්‍රියාකාරීන් සහ ප්‍රතිසංස්කරණවාදීන් සමඟ ද සම්බන්ධ විය. එසේම, ලොස් ජයිවාස්, ලොස් ප්‍රිසියෝනෙරෝස්, ලා ලේ, ලොස් ට්‍රෙස් සහ ලොස් බන්කර්ස් වැනි බොහෝ චිලී රොක් සංගීත කණ්ඩායම් ජාත්‍යන්තර සාර්ථකත්වයට ළඟා වී ඇති අතර, සමහරක් ලොස් ජයිවාස් වැනි ප්‍රබල ජන බලපෑම් ඇතුළත් කර ඇත. පෙබරවාරි මාසයේදී, වාර්ෂික සංගීත හා විකට උත්සව විනා ඩෙල් මාර් හි පැවැත්වේ.<ref>{{cite news|url=http://traveltips.usatoday.com/top-cultural-celebrations-festivals-chile-61003.html|title=Top Cultural Celebrations and Festivals in Chile|last=Martinez|first=Jessica|newspaper=USA Today|access-date=27 September 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20200508185540/https://traveltips.usatoday.com/top-cultural-celebrations-festivals-chile-61003.html|archive-date=8 May 2020|url-status=live}}</ref> === සාහිත්‍යය === {{multiple image | total_width = 220 | footer = [[පැබ්ලෝ නෙරූඩා]] සහ [[ගේබ්‍රියෙලා මිස්ට්‍රල්]], සාහිත්‍ය සඳහා නොබෙල් ත්‍යාගලාභීන් | image1 = Pablo Neruda 1963.jpg | alt1 = Pablo Neruda | image2 = Gabriela Mistral 1945.jpg | alt2 = Gabriela Mistral }} Chile is a ''country of poets''. [[:en:Gabriela_Mistral|Gabriela Mistral]] was the first Latin American to receive a [[:en:Nobel_Prize_in_Literature|Nobel Prize in Literature]] (1945). Chile's most famous poet is [[:en:Pablo_Neruda|Pablo Neruda]], who received the Nobel Prize for Literature (1971) and is world-renowned for his extensive library of works on romance, nature, and politics. His three highly personalized homes in [[:en:Isla_Negra|Isla Negra]], Santiago and Valparaíso are popular tourist destinations. Among the list of other Chilean poets are [[:en:Carlos_Pezoa_Véliz|Carlos Pezoa Véliz]], [[:en:Vicente_Huidobro|Vicente Huidobro]], [[:en:Gonzalo_Rojas|Gonzalo Rojas]], [[:en:Pablo_de_Rokha|Pablo de Rokha]], [[:en:Nicanor_Parra|Nicanor Parra]], [[:en:Ivonne_Coñuecar|Ivonne Coñuecar]] and [[:en:Raúl_Zurita|Raúl Zurita]]. [[:en:Isabel_Allende|Isabel Allende]] is the best-selling Chilean novelist, with 51 million of her novels sold worldwide. Novelist [[:en:José_Donoso|José Donoso]]'s novel ''[[:en:The_Obscene_Bird_of_Night|The Obscene Bird of Night]]'' is considered by critic [[:en:Harold_Bloom|Harold Bloom]] to be one of the canonical works of 20th-century Western literature. Another internationally recognized Chilean novelist and poet is [[:en:Roberto_Bolaño|Roberto Bolaño]] whose translations into English have had an excellent reception from the critics චිලී යනු කවියන්ගේ රටකි.<ref>{{cite web |title=Un mapa por completar: la joven poesia chilena – ¿Por qué tanta y tan variada poesía? |url=http://www.uchile.cl/cultura/poetasjovenes/bianchi26.htm |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20200510185823/https://www.uchile.cl/cultura/poetasjovenes/bianchi26.htm |archive-date=10 May 2020 |access-date=17 December 2009 |publisher=Uchile.cl}}</ref> සාහිත්‍ය සඳහා නොබෙල් ත්‍යාගයක් ලැබූ පළමු ලතින් ඇමරිකානු කාන්තාව ගේබ්‍රියෙලා මිස්ට්‍රල් ය (1945). චිලීහි වඩාත් ප්‍රසිද්ධ කවියා වන්නේ පැබ්ලෝ නෙරූඩා ය, ඔහු සාහිත්‍ය සඳහා නොබෙල් ත්‍යාගය (1971) ලබා ගත් අතර ආදර කතාව, සොබාදහම සහ දේශපාලනය පිළිබඳ ඔහුගේ පුළුල් කෘති පුස්තකාලය සඳහා ලෝක ප්‍රසිද්ධය. ඉස්ලා නෙග්‍රා, සන්තියාගෝ සහ වල්පරයිසෝ හි ඔහුගේ ඉතා පුද්ගලාරෝපිත නිවාස තුන ජනප්‍රිය සංචාරක ගමනාන්ත වේ. අනෙකුත් චිලී කවියන්ගේ ලැයිස්තුව අතර කාලෝස් පෙසෝවා වේලිස්, විසෙන්ට් හුයිඩොබ්‍රෝ, ගොන්සාලෝ රෝජාස්, පැබ්ලෝ ද රොකා, නිකනෝර් පාර්රා, ඉවෝන් කොනුකාර් සහ රාවුල් සුරිටා ද වෙති. ඉසබෙල් ඇලෙන්ඩේ චිලී නවකතා ලේඛිකාව වන අතර ඇගේ නවකතා මිලියන 51 ක් ලොව පුරා අලෙවි වේ.<ref>{{cite web |title=Latin American Herald Tribune – Isabel Allende Named to Council of Cervantes Institute |url=http://www.laht.com/article.asp?ArticleId=346023&CategoryId=13003 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110430032920/http://www.laht.com/article.asp?ArticleId=346023&CategoryId=13003 |archive-date=30 April 2011 |access-date=14 November 2010 |publisher=Laht.com}}</ref> නවකතාකරු ජෝස් ඩොනොසෝගේ "The Obscene Bird of Night" නවකතාව විචාරක හැරල්ඩ් බ්ලූම් විසින් 20 වන සියවසේ බටහිර සාහිත්‍යයේ කැනොනිකල් කෘතිවලින් එකක් ලෙස සලකනු ලැබේ. තවත් ජාත්‍යන්තරව පිළිගත් චිලී නවකතාකරුවෙකු සහ කවියෙකු වන්නේ රොබර්ටෝ බොලානෝ වන අතර ඔහුගේ ඉංග්‍රීසි පරිවර්තනයන් විචාරකයින්ගෙන් විශිෂ්ට පිළිගැනීමක් ලබා ඇත.<ref>{{Cite news|url=http://www.time.com/time/arts/article/0,8599,1857951,00.html|title=Bolaño's 2666: The Best Book of 2008|last=Grossman|first=Lev|date=10 November 2008|magazine=Time|access-date=28 April 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20081115083810/http://www.time.com/time/arts/article/0,8599,1857951,00.html|archive-date=15 November 2008|author-link=Lev Grossman|url-status=dead}}</ref><ref>{{cite magazine|author=Sarah Kerr|date=18 December 2008|title=The Triumph of Roberto Bolaño|url=http://www.nybooks.com/articles/22171|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20100304074108/http://www.nybooks.com/articles/22171|archive-date=4 March 2010|access-date=20 February 2010|magazine=The New York Review of Books}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/2007/04/15/books/review/Wood.t.html|title=The Visceral Realist|last=Wood|first=James|date=15 April 2007|work=The New York Times|access-date=1 April 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20090411144027/http://www.nytimes.com/2007/04/15/books/review/Wood.t.html|archive-date=11 April 2009|url-status=live}}</ref> === ආහාර පිසීම === [[File:Asado_chileno_-_Flickr_-_Marieloreto.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Asado_chileno_-_Flickr_-_Marieloreto.jpg|thumb|චිලී අසඩෝ (බාබකියු) සහ මරකෙටා]] [[:en:Chilean_cuisine|Chilean cuisine]] is a reflection of the country's topographical variety, featuring an assortment of seafood, beef, fruits, and vegetables. Traditional recipes include [[:en:Asado|asado]], [[:en:Cazuela|cazuela]], [[:en:Empanada|empanadas]], [[:en:Humita|humitas]], [[:en:Pastel_de_choclo|pastel de choclo]], pastel de papas, [[:en:Curanto|curanto]], and [[:en:Sopaipilla#Chile|sopaipillas]]. [[:en:Crudos|Crudos]] is an example of the mixture of culinary contributions from the various ethnic influences in Chile. The raw minced [[:en:Llama|llama]], heavy use of shellfish, and rice bread were taken from native [[:en:Quechua_people|Quechua]] Andean cuisine, (although beef, brought to Chile by Europeans, is also used in place of the llama meat), lemon and onions were brought by the Spanish colonists, and the use of [[:en:Mayonnaise|mayonnaise]] and [[:en:Yogurt|yogurt]] was introduced by German immigrants, as was [[:en:Beer|beer]]. චිලී ආහාර පිසීම යනු රටේ භූගෝලීය විවිධත්වයේ පිළිබිඹුවක් වන අතර එයට මුහුදු ආහාර, හරක් මස්, පලතුරු සහ එළවළු එකතුවක් ඇතුළත් වේ. සාම්ප්‍රදායික වට්ටෝරු අතරට අසාඩෝ, කැසුවෙලා, එම්පානඩාස්, හුමිටාස්, පැස්ටල් ඩි චොක්ලෝ, පැස්ටල් ඩි පැපාස්, කුරන්ටෝ සහ සොපයිපිලස් ඇතුළත් වේ.<ref>{{cite book |author=Maria Baez Kijac |url=https://books.google.com/books?id=LlePAePLlqkC |title=The South American Table: The Flavor and Soul of Authentic... |publisher=Harvard Common Press |year=2003 |isbn=978-1-55832-249-3 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020253/https://books.google.com/books?id=LlePAePLlqkC |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> කෲඩෝස් යනු චිලියේ විවිධ ජනවාර්ගික බලපෑම්වලින් සූපශාස්ත්‍ර දායකත්වයේ මිශ්‍රණයට උදාහරණයකි. අමු අඹරන ලද ලාමා, සිප්පි කටු සහ සහල් පාන් ස්වදේශික ක්වෙචුවා ඇන්ඩියන් ආහාර වලින් ලබා ගන්නා ලදී (යුරෝපීයයන් විසින් චිලීයට ගෙන එන ලද හරක් මස්, ලාමා මස් වෙනුවට ද භාවිතා කරන නමුත්), ලෙමන් සහ ළූණු ස්පාඤ්ඤ යටත් විජිතවාදීන් විසින් ගෙන එන ලද අතර, මෙයොනීස් සහ යෝගට් භාවිතය ජර්මානු සංක්‍රමණිකයන් විසින් හඳුන්වා දෙන ලදී, බියර් ද විය. === ජනකතා === The folklore of Chile, cultural and demographic characteristics of the country, is the result of the mixture of Spanish and Amerindian elements that occurred during the colonial period. Due to cultural and historical reasons, they are classified and distinguished four major areas in the country: northern areas, central, southern and south. Most of the traditions of the [[:en:Culture_of_Chile|culture of Chile]] have a festive purpose, but some, such as dances and ceremonies, have religious components. Chilean mythology is the mythology and beliefs of the Folklore of Chile. This includes [[:en:Chilote_mythology|Chilote mythology]], [[:en:Rapa_Nui_mythology|Rapa Nui mythology]] and [[:en:Mapuche_mythology|Mapuche mythology]]. චිලී ජනප්‍රවාද, රටේ සංස්කෘතික හා ජනවිකාස ලක්ෂණ, යටත් විජිත සමයේදී ඇති වූ ස්පාඤ්ඤ සහ ඇමරින්දියානු මූලද්‍රව්‍ය මිශ්‍රණයේ ප්‍රතිඵලයකි. සංස්කෘතික හා ඓතිහාසික හේතූන් මත, ඒවා රටේ ප්‍රධාන ප්‍රදේශ හතරක් ලෙස වර්ගීකරණය කර වෙන්කර හඳුනා ගනී: උතුරු ප්‍රදේශ, මධ්‍යම, දකුණු සහ දකුණ. චිලී සංස්කෘතියේ බොහෝ සම්ප්‍රදායන්ට උත්සව අරමුණක් ඇත, නමුත් සමහරක්, නැටුම් සහ උත්සව වැනි, ආගමික සංරචක ඇත.<ref>Whole paragraph same as in Ravi Jyee et al., eds., World Encyclopaedia of American Countries, vol. 1 New Delhi: Afro-Asian-American Chamber of Commerce Occupational Research and Development, 2016. 179–80. http://164.100.47.193/Ebooks/Writereaddate/52_2017.pdf {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200203210316/http://164.100.47.193/Ebooks/Writereaddate/52_2017.pdf|date=3 February 2020}}</ref> චිලී මිථ්‍යා කථා යනු චිලී ජනප්‍රවාදයේ මිථ්‍යා කථා සහ විශ්වාසයන් ය. මෙයට චිලෝට් මිථ්‍යා කථා, රාපා නුයි මිථ්‍යා කථා සහ මාපුචේ මිථ්‍යා කථා ඇතුළත් වේ. === ක්‍රීඩා === [[File:Inicio_del_partido_Chile_-_Uruguay,_Copa_América_Chile_2015.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Inicio_del_partido_Chile_-_Uruguay,_Copa_Am%C3%A9rica_Chile_2015.jpg|වම|thumb|[[:en:Estadio_Nacional_Julio_Martínez_Prádanos|එස්ටාඩියෝ නැෂනල් ජූලියෝ මාර්ටිනෙස් ප්‍රඩනොස්]]]] Chile's most popular sport is [[:en:Association_football|association football]]. Chile has appeared in nine FIFA World Cups which includes hosting the [[:en:1962_FIFA_World_Cup|1962 FIFA World Cup]] where the [[:en:Chile_national_football_team|national football team]] finished third. Other results achieved by the national football team include two [[:en:Copa_América|Copa América]] titles (2015 and [[:en:Copa_América_Centenario|2016]]), two runners-up positions, one silver and two bronze medals at the [[:en:Pan_American_Games|Pan American Games]], a bronze medal at the [[:en:2000_Summer_Olympics|2000 Summer Olympics]] and two third places finishes in the FIFA under-17 and under-20 youth tournaments. The top league in the [[:en:Chilean_football_league_system|Chilean football league system]] is the [[:en:Chilean_Primera_División|Chilean Primera División]], which is named by the [[:en:International_Federation_of_Football_History_&_Statistics|IFFHS]] as the ninth strongest national football league in the world. The main football clubs are [[:en:Colo-Colo|Colo-Colo]], [[:en:Club_Universidad_de_Chile|Universidad de Chile]] and [[:en:Club_Deportivo_Universidad_Católica|Universidad Católica]]. Colo-Colo is the country's most successful football club, having both the most national and international championships, including the coveted [[:en:Copa_Libertadores|Copa Libertadores]] South American club tournament. Universidad de Chile was the last international champion ([[:en:Copa_Sudamericana|Copa Sudamericana]] 2011). චිලීයේ වඩාත්ම ජනප්‍රිය ක්‍රීඩාව වන්නේ සංගම් පාපන්දු ය. චිලී FIFA ලෝක කුසලාන නවයකට සහභාගී වී ඇති අතර එයට 1962 FIFA ලෝක කුසලානය පැවැත්වීම ඇතුළත් වේ. එහිදී ජාතික පාපන්දු කණ්ඩායම තෙවන ස්ථානයට පත්විය. ජාතික පාපන්දු කණ්ඩායම විසින් ලබා ඇති අනෙකුත් ප්‍රතිඵල අතරට කෝපා ඇමරිකා ශූරතා දෙකක් (2015 සහ 2016), අනුශූරතා ස්ථාන දෙකක්, පෑන් ඇමරිකානු ක්‍රීඩා උළෙලේදී රිදී පදක්කමක් සහ ලෝකඩ පදක්කමක්, 2000 ගිම්හාන ඔලිම්පික් උළෙලේදී ලෝකඩ පදක්කමක් සහ FIFA වයස අවුරුදු 17 න් පහළ සහ වයස අවුරුදු 20 න් පහළ යෞවන තරඟාවලිවල තෙවන ස්ථාන දෙකක් ඇතුළත් වේ. චිලී පාපන්දු ලීග් ක්‍රමයේ ඉහළම ලීගය වන්නේ චිලී ප්‍රයිමෙරා ඩිවිෂන් වන අතර එය IFFHS විසින් ලොව නවවන ශක්තිමත්ම ජාතික පාපන්දු ලීගය ලෙස නම් කර ඇත.<ref name="iffhs">{{cite web |title=The strongest National League in the World 2011 |url=http://www.iffhs.de/?b6e28fa3002f71504e52d17f7370eff3702bb1c2bb11 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20181105214658/https://iffhs.de/?b6e28fa3002f71504e52d17f7370eff3702bb1c2bb11 |archive-date=5 November 2018 |access-date=18 April 2012 |work=IFFHS}}</ref> ප්‍රධාන පාපන්දු සමාජ වන්නේ කොලෝ-කොලෝ, යුනිවර්සිඩෑඩ් ඩි චිලී සහ යුනිවර්සිඩෑඩ් කැටෝලිකා ය. කොලෝ-කොලෝ යනු රටේ වඩාත්ම සාර්ථක පාපන්දු සමාජය වන අතර, කෝපා ලිබර්ටඩෝර්ස් දකුණු ඇමරිකානු සමාජ තරඟාවලිය ඇතුළුව වඩාත්ම ජාතික හා ජාත්‍යන්තර ශූරතා දෙකම ඇත. යුනිවර්සිඩෑඩ් ඩි චිලී අවසාන ජාත්‍යන්තර ශූරයා විය (කෝපා සුඩමෙරිකානා 2011). Tennis is Chile's most successful sport. Its [[:en:Chile_Davis_Cup_team|national team]] won the [[:en:World_Team_Cup|World Team Cup]] clay tournament twice (2003 & 2004), and played the [[:en:Davis_Cup|Davis Cup]] final against Italy in 1976. At the [[:en:2004_Summer_Olympics|2004 Summer Olympics]] the country captured gold and bronze in men's singles and gold in men's doubles ([[:en:Nicolás_Massú|Nicolás Massú]] obtained two gold medals). [[:en:Marcelo_Ríos|Marcelo Ríos]] became the first Latin American man to reach the number one spot in the [[:en:List_of_ATP_number_1_ranked_singles_tennis_players|ATP singles rankings]] in 1998. [[:en:Anita_Lizana|Anita Lizana]] won the [[:en:US_Open_(tennis)|US Open]] in 1937, becoming the first woman from Latin America to win a [[:en:Grand_Slam_(tennis)|Grand Slam]] tournament. [[:en:Luis_Ayala_(tennis)|Luis Ayala]] was twice a runner-up at the French Open and both Ríos and [[:en:Fernando_González|Fernando González]] reached the Australian Open men's singles finals. González also won a silver medal in singles at the [[:en:2008_Summer_Olympics|2008 Summer Olympics]] in Beijing. At the Summer Olympic Games Chile boasts a total of two gold medals (tennis), seven silver medals (athletics, [[:en:Equestrian_at_the_Summer_Olympics|equestrian]], [[:en:Boxing|boxing]], shooting and tennis) and four bronze medals (tennis, boxing and football). In 2012, Chile won its first Paralympic Games medal (gold in Athletics). ටෙනිස් යනු චිලී හි වඩාත්ම සාර්ථක ක්‍රීඩාවයි. එහි ජාතික කණ්ඩායම දෙවරක් (2003 සහ 2004) ලෝක කණ්ඩායම් කුසලාන මැටි තරඟාවලිය ජයග්‍රහණය කළ අතර 1976 දී ඉතාලියට එරෙහිව ඩේවිස් කුසලාන අවසන් තරඟයට ක්‍රීඩා කළේය. 2004 ගිම්හාන ඔලිම්පික් උළෙලේදී රට පිරිමි කේවල ඉසව්වෙන් රන් හා ලෝකඩ පදක්කම් සහ පිරිමි යුගල ඉසව්වෙන් රන් දිනා ගත්තේය (නිකොලස් මාසු රන් පදක්කම් දෙකක් ලබා ගත්තේය). 1998 දී ATP කේවල ශ්‍රේණිගත කිරීම්වල අංක එකේ ස්ථානයට පත්වූ පළමු ලතින් ඇමරිකානු මිනිසා බවට මාර්සෙලෝ රියෝස් පත්විය. 1937 දී ඇනීටා ලිසානා එක්සත් ජනපද විවෘත ටෙනිස් ශූරතාව දිනා ගත් අතර, ලතින් ඇමරිකාවෙන් ග්‍රෑන්ඩ් ස්ලෑම් තරඟාවලියක් දිනාගත් පළමු කාන්තාව බවට පත්විය. ලුයිස් අයලා ප්‍රංශ විවෘත ටෙනිස් තරගාවලියේ දෙවරක් අනුශූරයන් වූ අතර රියෝස් සහ ප්‍රනාන්දු ගොන්සාලෙස් දෙදෙනාම ඕස්ට්‍රේලියානු විවෘත පිරිමි කේවල අවසන් මහා තරඟයට පැමිණියහ. 2008 බීජිං හි පැවති ගිම්හාන ඔලිම්පික් උළෙලේදී ගොන්සාලෙස් ඒකල ඉසව්වෙන් රිදී පදක්කමක් ද දිනා ගත්තේය. ගිම්හාන ඔලිම්පික් ක්‍රීඩා උළෙලේදී චිලී රාජ්‍යය රන් පදක්කම් දෙකක් (ටෙනිස්), රිදී පදක්කම් හතක් (මලල ක්‍රීඩා, අශ්වාරෝහක, බොක්සිං, වෙඩි තැබීම සහ ටෙනිස්) සහ ලෝකඩ පදක්කම් හතරක් (ටෙනිස්, බොක්සිං සහ පාපන්දු) දිනා ඇත. 2012 දී චිලී සිය පළමු පැරාලිම්පික් ක්‍රීඩා පදක්කම (මලල ක්‍රීඩා වලින් රන්) දිනා ගත්තේය. [[File:15_Abril_2015,_Ministro_Álvaro_Elizalde_junto_a_la_Presidenta_Michelle_Bachelet_reciben_al_Equipo_Campeón_Mundial_de_Polo_en_La_Moneda._(17160926755).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:15_Abril_2015,_Ministro_%C3%81lvaro_Elizalde_junto_a_la_Presidenta_Michelle_Bachelet_reciben_al_Equipo_Campe%C3%B3n_Mundial_de_Polo_en_La_Moneda._(17160926755).jpg|thumb|චිලී ජාතික පෝලෝ කණ්ඩායම ජනාධිපති මිෂෙල් බැචලට් සමඟ සහ 2015 ලෝක පෝලෝ ශූරතාවලියේ කුසලානය.]] [[:en:Chilean_rodeo|Rodeo]] is the country's [[:en:National_sport|national sport]] and is practiced in the more rural areas of the nation. A sport similar to [[:en:Hockey|hockey]] called ''[[:en:Palin_(game)|chueca]]'' was played by the Mapuche people during the Spanish conquest. [[:en:Skiing|Skiing]] and [[:en:Snowboarding|snowboarding]] are practiced at ski centers located in the Central Andes, and in southern ski centers near to cities as Osorno, Puerto Varas, Temuco and Punta Arenas. [[:en:Surfing_in_Chile|Surfing]] is popular at some coastal towns. [[:en:Polo|Polo]] is professionally practiced within Chile, with the country achieving top prize in the 2008 and 2015 [[:en:World_Polo_Championship|World Polo Championship]]. [[:en:Basketball|Basketball]] is a popular sport in which Chile earned a bronze medal in the first men's [[:en:FIBA_World_Championship|FIBA World Championship]] held in 1950 and won a second bronze medal when Chile hosted the [[:en:1959_FIBA_World_Championship|1959 FIBA World Championship]]. Chile hosted the first [[:en:FIBA_World_Championship_for_Women|FIBA World Championship for Women]] in 1953 finishing the tournament with the silver medal. [[:en:San_Pedro_de_Atacama|San Pedro de Atacama]] is host to the annual "Atacama Crossing", a six-stage, {{convert|250|km|adj=on|sp=us}} footrace which annually attracts about 150 competitors from 35 countries. The [[:en:Dakar_Rally|Dakar Rally]] [[:en:Off-road_racing|off-road automobile race]] has been held in both Chile and [[:en:Argentina|Argentina]] since 2009. රොඩියෝ යනු රටේ ජාතික ක්‍රීඩාව වන අතර එය ජාතියේ වඩාත් ග්‍රාමීය ප්‍රදේශවල ක්‍රියාත්මක වේ. ස්පාඤ්ඤ යටත් විජිත සමයේදී චුකා නමින් හැඳින්වෙන හොකී ක්‍රීඩාවට සමාන ක්‍රීඩාවක් මාපුචේ ජනතාව විසින් ක්‍රීඩා කරන ලදී. මධ්‍යම ඇන්ඩීස් හි පිහිටි ස්කී මධ්‍යස්ථානවල සහ ඔසෝර්නෝ, පුවර්ටෝ වරස්, ටෙමූකෝ සහ පුන්ටා අරීනාස් වැනි නගර අසල දකුණු ස්කී මධ්‍යස්ථානවල ස්කීං සහ හිම පුවරු පැදීම සිදු කෙරේ. සමහර වෙරළබඩ නගරවල සර්ෆින් ජනප්‍රියයි. චිලී තුළ පෝලෝ වෘත්තීයමය වශයෙන් පුහුණු වන අතර, 2008 සහ 2015 ලෝක පෝලෝ ශූරතාවලියේදී ඉහළම ත්‍යාගය ලබා ගැනීමට රට සමත් විය. පැසිපන්දු යනු ජනප්‍රිය ක්‍රීඩාවක් වන අතර, 1950 දී පැවති පළමු පිරිමි FIBA ​​ලෝක ශූරතාවලියේදී චිලී ලෝකඩ පදක්කමක් දිනා ගත් අතර 1959 FIBA ​​ලෝක ශූරතාවලියේදී චිලී දෙවන ලෝක පදක්කම දිනා ගත්තේය. 1953 දී චිලී කාන්තා සඳහා වූ පළමු FIBA ​​ලෝක ශූරතාවලියට සත්කාරකත්වය ලබා දුන් අතර එම තරඟාවලිය රිදී පදක්කම සමඟ අවසන් කළේය. සැන් පේද්‍රෝ ද ඇටකාමා වාර්ෂික "ඇටකාමා ක්‍රොසින්" සඳහා සත්කාරකත්වය දරන අතර එය අදියර හයක, කිලෝමීටර (සැතපුම් 160) ධාවන තරඟයක් වන අතර එය වාර්ෂිකව රටවල් 35 කින් තරඟකරුවන් 150 ක් පමණ ආකර්ෂණය කරයි. ඩකාර් රැලි මාර්ගයෙන් බැහැර මෝටර් රථ තරඟය 2009 සිට චිලී සහ ආර්ජන්ටිනාව යන දෙඅංශයේම පවත්වනු ලැබේ. === සංස්කෘතික උරුමය === [[File:Chile,_Sewell_en_nieve_(2959968911).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chile,_Sewell_en_nieve_(2959968911).jpg|thumb|සෙවෙල් පතල් නගරය]] The [[:en:Cultural_heritage|cultural heritage]] of Chile consists, first, of its intangible heritage, composed of various cultural events and activities, such as visual arts, crafts, dances, holidays, cuisine, games, music and traditions. Secondly, its tangible heritage consists of those buildings, objects and sites of archaeological, architectural, traditional, artistic, ethnographic, folkloric, historical, religious or technological significance scattered through Chilean territory. Among them, some are declared [[:en:World_Heritage_Sites|World Heritage Sites]] by [[:en:UNESCO|UNESCO]], in accordance with the provisions of the Convention concerning the Protection of World Cultural and Natural Heritage of 1972, ratified by Chile in 1980. These cultural sites are the [[:en:Rapa_Nui_National_Park|Rapa Nui National Park]] (1995), the [[:en:Churches_of_Chiloé|Churches of Chiloé]] (2000), [[:en:Valparaíso|the historical district of the port city of Valparaíso]] (2003), [[:en:Humberstone_and_Santa_Laura_Saltpeter_Works|Humberstone and Santa Laura Saltpeter Works]] (2005) and the mining city [[:en:Sewell,_Chile|Sewell]] (2006). In 1999 ''Cultural Heritage Day'' was established as a way to honour and commemorate Chile's cultural heritage. It is an official national event celebrated in May every year. චිලීයේ සංස්කෘතික උරුමය, පළමුව, එහි අස්පෘශ්‍ය උරුමයෙන් සමන්විත වන අතර එය දෘශ්‍ය කලා, අත්කම්, නැටුම්, නිවාඩු දින, ආහාර, ක්‍රීඩා, සංගීතය සහ සම්ප්‍රදායන් වැනි විවිධ සංස්කෘතික සිදුවීම් සහ ක්‍රියාකාරකම් වලින් සමන්විත වේ. දෙවනුව, එහි ස්පර්ශ්‍ය උරුමය චිලී භූමිය පුරා විසිරී ඇති පුරාවිද්‍යාත්මක, වාස්තු විද්‍යාත්මක, සාම්ප්‍රදායික, කලාත්මක, ජනවාර්ගික, ජනප්‍රවාද, ඓතිහාසික, ආගමික හෝ තාක්ෂණික වැදගත්කමක් ඇති ගොඩනැගිලි, වස්තූන් සහ ස්ථාන වලින් සමන්විත වේ. ඒවා අතර, 1980 දී චිලී විසින් අනුමත කරන ලද 1972 ලෝක සංස්කෘතික හා ස්වාභාවික උරුමයන් ආරක්ෂා කිරීම පිළිබඳ සම්මුතියේ විධිවිධානවලට අනුකූලව යුනෙස්කෝව විසින් ලෝක උරුම ස්ථාන ලෙස ප්‍රකාශයට පත් කර ඇත. මෙම සංස්කෘතික ස්ථාන වන්නේ රපා නුයි ජාතික වනෝද්‍යානය (1995), චිලෝයි පල්ලි (2000), වල්පරයිසෝ වරාය නගරයේ ඓතිහාසික දිස්ත්‍රික්කය (2003), හම්බර්ස්ටන් සහ සැන්ටා ලෝරා සෝල්ට්පීටර් වර්ක්ස් (2005) සහ සෙවෙල් පතල් නගරය (2006) ය. 1999 දී චිලී හි සංස්කෘතික උරුමයට ගරු කිරීම සහ අනුස්මරණය කිරීමේ මාර්ගයක් ලෙස සංස්කෘතික උරුම දිනය ස්ථාපිත කරන ලදී. එය සෑම වසරකම මැයි මාසයේදී සමරනු ලබන නිල ජාතික උත්සවයකි.<ref>{{cite web |date=14 May 2019 |title=Día del patrimonio cultural |url=https://www.chileatiende.gob.cl/fichas/40159-dia-del-patrimonio-cultural |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200620174316/https://www.chileatiende.gob.cl/fichas/40159-dia-del-patrimonio-cultural |archive-date=20 June 2020 |access-date=13 May 2020 |website=chileatiende.gob.cl/}}</ref> == යොමු කිරීම් == l62ohmpi4zvey0b7lsl5zrgorwhmyb1 750389 750388 2025-06-23T09:10:01Z BuddhikaW88 37808 /* සාහිත්‍යය */ 750389 wikitext text/x-wiki [[File:Zamacueca-Chile.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Zamacueca-Chile.jpg|thumb|ලා සමකුවෙකා, 1873, මැනුවෙල් ඇන්ටෝනියෝ කැරෝ විසිනි]] මුල් කෘෂිකාර්මික ජනාවාස අතර කාලයේ සිට පූර්ව-කොලොම්බියානු යුගයේ අග භාගය දක්වා, උතුරු චිලී යනු උතුරේ වෙරළබඩ නිම්න දක්වා පැතිරුණු ඇල්ටිප්ලානෝ සම්ප්‍රදායන්ගෙන් බලපෑමට ලක් වූ ඇන්ඩියන් සංස්කෘතියේ කලාපයක් වූ අතර දකුණු ප්‍රදේශ මාපුචේ සංස්කෘතික ක්‍රියාකාරකම්වල ප්‍රදේශ විය. යටත් විජිත සමය පුරාම සහ මුල් ජනරජ යුගයේදී, රටේ සංස්කෘතිය ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයන් විසින් ආධිපත්‍යය දැරීය. අනෙකුත් යුරෝපීය බලපෑම්, ප්‍රධාන වශයෙන් ඉංග්‍රීසි, ප්‍රංශ සහ ජර්මානු 19 වන සියවසේ ආරම්භ වූ අතර අද දක්වාම පවතී. ජර්මානු සංක්‍රමණිකයන් වැල්ඩිවියා, ෆෘටිලර්, පුවර්ටෝ වරස්, ඔසෝර්නෝ, ටෙමූකෝ, පුවර්ටෝ ඔක්ටේ, ලැන්කිහු, ෆාජා මයිසන්, පිට්රුෆ්ක්වන්, වික්ටෝරියා, පුකෝන් සහ පුවර්ටෝ මොන්ට් වැනි නගරවල චිලියේ දකුණේ බැවේරියානු විලාසිතාවේ ග්‍රාමීය ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පය සහ ආහාර කෙරෙහි බලපෑම් කළහ.<ref>{{cite web |title=Valdivia Chile |url=http://www.allsouthernchile.com/southamerica/valdivia-southern-chile-city-guide/index.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090919231219/http://www.allsouthernchile.com/southamerica/valdivia-southern-chile-city-guide/index.html |archive-date=19 September 2009 |access-date=1 August 2011 |publisher=Allsouthernchile.com}}</ref><ref>{{cite web |title=Latin America :: Chile |url=http://www.globaladrenaline.com/latinamerica/chile/ |url-status=usurped |archive-url=https://web.archive.org/web/20110711100623/http://www.globaladrenaline.com/latinamerica/chile/ |archive-date=11 July 2011 |access-date=1 August 2011 |publisher=Global Adrenaline}}</ref><ref>{{cite web |title=Learning About Each Other |url=http://www.learnapec.org/index.cfm?action=exploration&cou_id=4 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110429020520/http://www.learnapec.org/index.cfm?action=exploration&cou_id=4 |archive-date=29 April 2011 |access-date=1 August 2011 |publisher=Learnapec.org}}</ref><ref>{{cite web |title=Chile Foreign Relations |url=http://www.country-studies.com/chile/foreign-relations.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110708194324/http://www.country-studies.com/chile/foreign-relations.html |archive-date=8 July 2011 |access-date=1 August 2011 |publisher=Country-studies.com}}</ref> === සංගීතය සහ නැටුම් === [[File:Los_Jaivas_1972.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Los_Jaivas_1972.jpg|වම|thumb|200x200පික්|ලොස් ජයිවාස්, වඩාත් පිළිගත් චිලී රොක් සංගීත කණ්ඩායම් වලින් එකකි]] චිලීයේ සංගීතය ජනප්‍රවාද, ජනප්‍රිය සහ සම්භාව්‍ය සංගීතයෙන් සමන්විත වේ. එහි විශාල භූගෝලීය පිහිටීම රටේ උතුර, මැද සහ දකුණේ විවිධ සංගීත ශෛලීන් ජනනය කරන අතර, ඒවාට පාස්කු දූපත සහ මාපුචේ සංගීතය ද ඇතුළත් වේ.<ref>{{cite web |title=Memoria Chilena |url=http://www.memoriachilena.cl/temas/index.asp?id_ut=elfolclordechileysustresgrandesraices |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20090112172209/http://www.memoriachilena.cl/temas/index.asp?id_ut=elfolclordechileysustresgrandesraices |archive-date=12 January 2009 |access-date=6 December 2008 |publisher=Memoriachilena.cl}}</ref> ජාතික නර්තනය වන්නේ කුවේකා ය. නර්තනයක් නොවුනත්, සාම්ප්‍රදායික චිලී ගීතයේ තවත් ආකාරයක් වන්නේ ටොනාඩා ය. ස්පාඤ්ඤ යටත් විජිතවාදීන් විසින් ආනයනය කරන ලද සංගීතයෙන් පැන නගින එය කුවේකාවෙන් අතරමැදි තනු අංශයකින් සහ වඩාත් කැපී පෙනෙන තනුවකින් වෙන්කර හඳුනා ගනී. 1950 ගණන්වල සිට 1970 ගණන් දක්වා, වයලෙටා පැරා, රාවුල් ද රාමොන් සහ පේද්‍රෝ මෙසෝන් වැනි නිර්මාපකයින් විසින් මෙහෙයවන ලද නුවෙවා කැන්සියන් චිලීනා ව්‍යාපාරය සමඟ ස්වදේශීය ජන සංගීත ආකෘතීන් පුනර්ජීවනය කරන ලද අතර, එය වික්ටර් ජාරා, ඉන්ටි-ඉලිමානි සහ ක්විලාපයුන් වැනි දේශපාලන ක්‍රියාකාරීන් සහ ප්‍රතිසංස්කරණවාදීන් සමඟ ද සම්බන්ධ විය. එසේම, ලොස් ජයිවාස්, ලොස් ප්‍රිසියෝනෙරෝස්, ලා ලේ, ලොස් ට්‍රෙස් සහ ලොස් බන්කර්ස් වැනි බොහෝ චිලී රොක් සංගීත කණ්ඩායම් ජාත්‍යන්තර සාර්ථකත්වයට ළඟා වී ඇති අතර, සමහරක් ලොස් ජයිවාස් වැනි ප්‍රබල ජන බලපෑම් ඇතුළත් කර ඇත. පෙබරවාරි මාසයේදී, වාර්ෂික සංගීත හා විකට උත්සව විනා ඩෙල් මාර් හි පැවැත්වේ.<ref>{{cite news|url=http://traveltips.usatoday.com/top-cultural-celebrations-festivals-chile-61003.html|title=Top Cultural Celebrations and Festivals in Chile|last=Martinez|first=Jessica|newspaper=USA Today|access-date=27 September 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20200508185540/https://traveltips.usatoday.com/top-cultural-celebrations-festivals-chile-61003.html|archive-date=8 May 2020|url-status=live}}</ref> === සාහිත්‍යය === {{multiple image | total_width = 220 | footer = [[පැබ්ලෝ නෙරූඩා]] සහ [[ගේබ්‍රියෙලා මිස්ට්‍රල්]], සාහිත්‍ය සඳහා නොබෙල් ත්‍යාගලාභීන් | image1 = Pablo Neruda 1963.jpg | alt1 = Pablo Neruda | image2 = Gabriela Mistral 1945.jpg | alt2 = Gabriela Mistral }} චිලී යනු කවියන්ගේ රටකි.<ref>{{cite web |title=Un mapa por completar: la joven poesia chilena – ¿Por qué tanta y tan variada poesía? |url=http://www.uchile.cl/cultura/poetasjovenes/bianchi26.htm |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20200510185823/https://www.uchile.cl/cultura/poetasjovenes/bianchi26.htm |archive-date=10 May 2020 |access-date=17 December 2009 |publisher=Uchile.cl}}</ref> සාහිත්‍ය සඳහා නොබෙල් ත්‍යාගයක් ලැබූ පළමු ලතින් ඇමරිකානු කාන්තාව ගේබ්‍රියෙලා මිස්ට්‍රල් ය (1945). චිලීහි වඩාත් ප්‍රසිද්ධ කවියා වන්නේ පැබ්ලෝ නෙරූඩා ය, ඔහු සාහිත්‍ය සඳහා නොබෙල් ත්‍යාගය (1971) ලබා ගත් අතර ආදර කතාව, සොබාදහම සහ දේශපාලනය පිළිබඳ ඔහුගේ පුළුල් කෘති පුස්තකාලය සඳහා ලෝක ප්‍රසිද්ධය. ඉස්ලා නෙග්‍රා, සන්තියාගෝ සහ වල්පරයිසෝ හි ඔහුගේ ඉතා පුද්ගලාරෝපිත නිවාස තුන ජනප්‍රිය සංචාරක ගමනාන්ත වේ. අනෙකුත් චිලී කවියන්ගේ ලැයිස්තුව අතර කාලෝස් පෙසෝවා වේලිස්, විසෙන්ට් හුයිඩොබ්‍රෝ, ගොන්සාලෝ රෝජාස්, පැබ්ලෝ ද රොකා, නිකනෝර් පාර්රා, ඉවෝන් කොනුකාර් සහ රාවුල් සුරිටා ද වෙති. ඉසබෙල් ඇලෙන්ඩේ චිලී නවකතා ලේඛිකාව වන අතර ඇගේ නවකතා මිලියන 51 ක් ලොව පුරා අලෙවි වේ.<ref>{{cite web |title=Latin American Herald Tribune – Isabel Allende Named to Council of Cervantes Institute |url=http://www.laht.com/article.asp?ArticleId=346023&CategoryId=13003 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110430032920/http://www.laht.com/article.asp?ArticleId=346023&CategoryId=13003 |archive-date=30 April 2011 |access-date=14 November 2010 |publisher=Laht.com}}</ref> නවකතාකරු ජෝස් ඩොනොසෝගේ "The Obscene Bird of Night" නවකතාව විචාරක හැරල්ඩ් බ්ලූම් විසින් 20 වන සියවසේ බටහිර සාහිත්‍යයේ කැනොනිකල් කෘතිවලින් එකක් ලෙස සලකනු ලැබේ. තවත් ජාත්‍යන්තරව පිළිගත් චිලී නවකතාකරුවෙකු සහ කවියෙකු වන්නේ රොබර්ටෝ බොලානෝ වන අතර ඔහුගේ ඉංග්‍රීසි පරිවර්තනයන් විචාරකයින්ගෙන් විශිෂ්ට පිළිගැනීමක් ලබා ඇත.<ref>{{Cite news|url=http://www.time.com/time/arts/article/0,8599,1857951,00.html|title=Bolaño's 2666: The Best Book of 2008|last=Grossman|first=Lev|date=10 November 2008|magazine=Time|access-date=28 April 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20081115083810/http://www.time.com/time/arts/article/0,8599,1857951,00.html|archive-date=15 November 2008|author-link=Lev Grossman|url-status=dead}}</ref><ref>{{cite magazine|author=Sarah Kerr|date=18 December 2008|title=The Triumph of Roberto Bolaño|url=http://www.nybooks.com/articles/22171|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20100304074108/http://www.nybooks.com/articles/22171|archive-date=4 March 2010|access-date=20 February 2010|magazine=The New York Review of Books}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/2007/04/15/books/review/Wood.t.html|title=The Visceral Realist|last=Wood|first=James|date=15 April 2007|work=The New York Times|access-date=1 April 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20090411144027/http://www.nytimes.com/2007/04/15/books/review/Wood.t.html|archive-date=11 April 2009|url-status=live}}</ref> === ආහාර පිසීම === [[File:Asado_chileno_-_Flickr_-_Marieloreto.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Asado_chileno_-_Flickr_-_Marieloreto.jpg|thumb|චිලී අසඩෝ (බාබකියු) සහ මරකෙටා]] [[:en:Chilean_cuisine|Chilean cuisine]] is a reflection of the country's topographical variety, featuring an assortment of seafood, beef, fruits, and vegetables. Traditional recipes include [[:en:Asado|asado]], [[:en:Cazuela|cazuela]], [[:en:Empanada|empanadas]], [[:en:Humita|humitas]], [[:en:Pastel_de_choclo|pastel de choclo]], pastel de papas, [[:en:Curanto|curanto]], and [[:en:Sopaipilla#Chile|sopaipillas]]. [[:en:Crudos|Crudos]] is an example of the mixture of culinary contributions from the various ethnic influences in Chile. The raw minced [[:en:Llama|llama]], heavy use of shellfish, and rice bread were taken from native [[:en:Quechua_people|Quechua]] Andean cuisine, (although beef, brought to Chile by Europeans, is also used in place of the llama meat), lemon and onions were brought by the Spanish colonists, and the use of [[:en:Mayonnaise|mayonnaise]] and [[:en:Yogurt|yogurt]] was introduced by German immigrants, as was [[:en:Beer|beer]]. චිලී ආහාර පිසීම යනු රටේ භූගෝලීය විවිධත්වයේ පිළිබිඹුවක් වන අතර එයට මුහුදු ආහාර, හරක් මස්, පලතුරු සහ එළවළු එකතුවක් ඇතුළත් වේ. සාම්ප්‍රදායික වට්ටෝරු අතරට අසාඩෝ, කැසුවෙලා, එම්පානඩාස්, හුමිටාස්, පැස්ටල් ඩි චොක්ලෝ, පැස්ටල් ඩි පැපාස්, කුරන්ටෝ සහ සොපයිපිලස් ඇතුළත් වේ.<ref>{{cite book |author=Maria Baez Kijac |url=https://books.google.com/books?id=LlePAePLlqkC |title=The South American Table: The Flavor and Soul of Authentic... |publisher=Harvard Common Press |year=2003 |isbn=978-1-55832-249-3 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020253/https://books.google.com/books?id=LlePAePLlqkC |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> කෲඩෝස් යනු චිලියේ විවිධ ජනවාර්ගික බලපෑම්වලින් සූපශාස්ත්‍ර දායකත්වයේ මිශ්‍රණයට උදාහරණයකි. අමු අඹරන ලද ලාමා, සිප්පි කටු සහ සහල් පාන් ස්වදේශික ක්වෙචුවා ඇන්ඩියන් ආහාර වලින් ලබා ගන්නා ලදී (යුරෝපීයයන් විසින් චිලීයට ගෙන එන ලද හරක් මස්, ලාමා මස් වෙනුවට ද භාවිතා කරන නමුත්), ලෙමන් සහ ළූණු ස්පාඤ්ඤ යටත් විජිතවාදීන් විසින් ගෙන එන ලද අතර, මෙයොනීස් සහ යෝගට් භාවිතය ජර්මානු සංක්‍රමණිකයන් විසින් හඳුන්වා දෙන ලදී, බියර් ද විය. === ජනකතා === The folklore of Chile, cultural and demographic characteristics of the country, is the result of the mixture of Spanish and Amerindian elements that occurred during the colonial period. Due to cultural and historical reasons, they are classified and distinguished four major areas in the country: northern areas, central, southern and south. Most of the traditions of the [[:en:Culture_of_Chile|culture of Chile]] have a festive purpose, but some, such as dances and ceremonies, have religious components. Chilean mythology is the mythology and beliefs of the Folklore of Chile. This includes [[:en:Chilote_mythology|Chilote mythology]], [[:en:Rapa_Nui_mythology|Rapa Nui mythology]] and [[:en:Mapuche_mythology|Mapuche mythology]]. චිලී ජනප්‍රවාද, රටේ සංස්කෘතික හා ජනවිකාස ලක්ෂණ, යටත් විජිත සමයේදී ඇති වූ ස්පාඤ්ඤ සහ ඇමරින්දියානු මූලද්‍රව්‍ය මිශ්‍රණයේ ප්‍රතිඵලයකි. සංස්කෘතික හා ඓතිහාසික හේතූන් මත, ඒවා රටේ ප්‍රධාන ප්‍රදේශ හතරක් ලෙස වර්ගීකරණය කර වෙන්කර හඳුනා ගනී: උතුරු ප්‍රදේශ, මධ්‍යම, දකුණු සහ දකුණ. චිලී සංස්කෘතියේ බොහෝ සම්ප්‍රදායන්ට උත්සව අරමුණක් ඇත, නමුත් සමහරක්, නැටුම් සහ උත්සව වැනි, ආගමික සංරචක ඇත.<ref>Whole paragraph same as in Ravi Jyee et al., eds., World Encyclopaedia of American Countries, vol. 1 New Delhi: Afro-Asian-American Chamber of Commerce Occupational Research and Development, 2016. 179–80. http://164.100.47.193/Ebooks/Writereaddate/52_2017.pdf {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200203210316/http://164.100.47.193/Ebooks/Writereaddate/52_2017.pdf|date=3 February 2020}}</ref> චිලී මිථ්‍යා කථා යනු චිලී ජනප්‍රවාදයේ මිථ්‍යා කථා සහ විශ්වාසයන් ය. මෙයට චිලෝට් මිථ්‍යා කථා, රාපා නුයි මිථ්‍යා කථා සහ මාපුචේ මිථ්‍යා කථා ඇතුළත් වේ. === ක්‍රීඩා === [[File:Inicio_del_partido_Chile_-_Uruguay,_Copa_América_Chile_2015.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Inicio_del_partido_Chile_-_Uruguay,_Copa_Am%C3%A9rica_Chile_2015.jpg|වම|thumb|[[:en:Estadio_Nacional_Julio_Martínez_Prádanos|එස්ටාඩියෝ නැෂනල් ජූලියෝ මාර්ටිනෙස් ප්‍රඩනොස්]]]] Chile's most popular sport is [[:en:Association_football|association football]]. Chile has appeared in nine FIFA World Cups which includes hosting the [[:en:1962_FIFA_World_Cup|1962 FIFA World Cup]] where the [[:en:Chile_national_football_team|national football team]] finished third. Other results achieved by the national football team include two [[:en:Copa_América|Copa América]] titles (2015 and [[:en:Copa_América_Centenario|2016]]), two runners-up positions, one silver and two bronze medals at the [[:en:Pan_American_Games|Pan American Games]], a bronze medal at the [[:en:2000_Summer_Olympics|2000 Summer Olympics]] and two third places finishes in the FIFA under-17 and under-20 youth tournaments. The top league in the [[:en:Chilean_football_league_system|Chilean football league system]] is the [[:en:Chilean_Primera_División|Chilean Primera División]], which is named by the [[:en:International_Federation_of_Football_History_&_Statistics|IFFHS]] as the ninth strongest national football league in the world. The main football clubs are [[:en:Colo-Colo|Colo-Colo]], [[:en:Club_Universidad_de_Chile|Universidad de Chile]] and [[:en:Club_Deportivo_Universidad_Católica|Universidad Católica]]. Colo-Colo is the country's most successful football club, having both the most national and international championships, including the coveted [[:en:Copa_Libertadores|Copa Libertadores]] South American club tournament. Universidad de Chile was the last international champion ([[:en:Copa_Sudamericana|Copa Sudamericana]] 2011). චිලීයේ වඩාත්ම ජනප්‍රිය ක්‍රීඩාව වන්නේ සංගම් පාපන්දු ය. චිලී FIFA ලෝක කුසලාන නවයකට සහභාගී වී ඇති අතර එයට 1962 FIFA ලෝක කුසලානය පැවැත්වීම ඇතුළත් වේ. එහිදී ජාතික පාපන්දු කණ්ඩායම තෙවන ස්ථානයට පත්විය. ජාතික පාපන්දු කණ්ඩායම විසින් ලබා ඇති අනෙකුත් ප්‍රතිඵල අතරට කෝපා ඇමරිකා ශූරතා දෙකක් (2015 සහ 2016), අනුශූරතා ස්ථාන දෙකක්, පෑන් ඇමරිකානු ක්‍රීඩා උළෙලේදී රිදී පදක්කමක් සහ ලෝකඩ පදක්කමක්, 2000 ගිම්හාන ඔලිම්පික් උළෙලේදී ලෝකඩ පදක්කමක් සහ FIFA වයස අවුරුදු 17 න් පහළ සහ වයස අවුරුදු 20 න් පහළ යෞවන තරඟාවලිවල තෙවන ස්ථාන දෙකක් ඇතුළත් වේ. චිලී පාපන්දු ලීග් ක්‍රමයේ ඉහළම ලීගය වන්නේ චිලී ප්‍රයිමෙරා ඩිවිෂන් වන අතර එය IFFHS විසින් ලොව නවවන ශක්තිමත්ම ජාතික පාපන්දු ලීගය ලෙස නම් කර ඇත.<ref name="iffhs">{{cite web |title=The strongest National League in the World 2011 |url=http://www.iffhs.de/?b6e28fa3002f71504e52d17f7370eff3702bb1c2bb11 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20181105214658/https://iffhs.de/?b6e28fa3002f71504e52d17f7370eff3702bb1c2bb11 |archive-date=5 November 2018 |access-date=18 April 2012 |work=IFFHS}}</ref> ප්‍රධාන පාපන්දු සමාජ වන්නේ කොලෝ-කොලෝ, යුනිවර්සිඩෑඩ් ඩි චිලී සහ යුනිවර්සිඩෑඩ් කැටෝලිකා ය. කොලෝ-කොලෝ යනු රටේ වඩාත්ම සාර්ථක පාපන්දු සමාජය වන අතර, කෝපා ලිබර්ටඩෝර්ස් දකුණු ඇමරිකානු සමාජ තරඟාවලිය ඇතුළුව වඩාත්ම ජාතික හා ජාත්‍යන්තර ශූරතා දෙකම ඇත. යුනිවර්සිඩෑඩ් ඩි චිලී අවසාන ජාත්‍යන්තර ශූරයා විය (කෝපා සුඩමෙරිකානා 2011). Tennis is Chile's most successful sport. Its [[:en:Chile_Davis_Cup_team|national team]] won the [[:en:World_Team_Cup|World Team Cup]] clay tournament twice (2003 & 2004), and played the [[:en:Davis_Cup|Davis Cup]] final against Italy in 1976. At the [[:en:2004_Summer_Olympics|2004 Summer Olympics]] the country captured gold and bronze in men's singles and gold in men's doubles ([[:en:Nicolás_Massú|Nicolás Massú]] obtained two gold medals). [[:en:Marcelo_Ríos|Marcelo Ríos]] became the first Latin American man to reach the number one spot in the [[:en:List_of_ATP_number_1_ranked_singles_tennis_players|ATP singles rankings]] in 1998. [[:en:Anita_Lizana|Anita Lizana]] won the [[:en:US_Open_(tennis)|US Open]] in 1937, becoming the first woman from Latin America to win a [[:en:Grand_Slam_(tennis)|Grand Slam]] tournament. [[:en:Luis_Ayala_(tennis)|Luis Ayala]] was twice a runner-up at the French Open and both Ríos and [[:en:Fernando_González|Fernando González]] reached the Australian Open men's singles finals. González also won a silver medal in singles at the [[:en:2008_Summer_Olympics|2008 Summer Olympics]] in Beijing. At the Summer Olympic Games Chile boasts a total of two gold medals (tennis), seven silver medals (athletics, [[:en:Equestrian_at_the_Summer_Olympics|equestrian]], [[:en:Boxing|boxing]], shooting and tennis) and four bronze medals (tennis, boxing and football). In 2012, Chile won its first Paralympic Games medal (gold in Athletics). ටෙනිස් යනු චිලී හි වඩාත්ම සාර්ථක ක්‍රීඩාවයි. එහි ජාතික කණ්ඩායම දෙවරක් (2003 සහ 2004) ලෝක කණ්ඩායම් කුසලාන මැටි තරඟාවලිය ජයග්‍රහණය කළ අතර 1976 දී ඉතාලියට එරෙහිව ඩේවිස් කුසලාන අවසන් තරඟයට ක්‍රීඩා කළේය. 2004 ගිම්හාන ඔලිම්පික් උළෙලේදී රට පිරිමි කේවල ඉසව්වෙන් රන් හා ලෝකඩ පදක්කම් සහ පිරිමි යුගල ඉසව්වෙන් රන් දිනා ගත්තේය (නිකොලස් මාසු රන් පදක්කම් දෙකක් ලබා ගත්තේය). 1998 දී ATP කේවල ශ්‍රේණිගත කිරීම්වල අංක එකේ ස්ථානයට පත්වූ පළමු ලතින් ඇමරිකානු මිනිසා බවට මාර්සෙලෝ රියෝස් පත්විය. 1937 දී ඇනීටා ලිසානා එක්සත් ජනපද විවෘත ටෙනිස් ශූරතාව දිනා ගත් අතර, ලතින් ඇමරිකාවෙන් ග්‍රෑන්ඩ් ස්ලෑම් තරඟාවලියක් දිනාගත් පළමු කාන්තාව බවට පත්විය. ලුයිස් අයලා ප්‍රංශ විවෘත ටෙනිස් තරගාවලියේ දෙවරක් අනුශූරයන් වූ අතර රියෝස් සහ ප්‍රනාන්දු ගොන්සාලෙස් දෙදෙනාම ඕස්ට්‍රේලියානු විවෘත පිරිමි කේවල අවසන් මහා තරඟයට පැමිණියහ. 2008 බීජිං හි පැවති ගිම්හාන ඔලිම්පික් උළෙලේදී ගොන්සාලෙස් ඒකල ඉසව්වෙන් රිදී පදක්කමක් ද දිනා ගත්තේය. ගිම්හාන ඔලිම්පික් ක්‍රීඩා උළෙලේදී චිලී රාජ්‍යය රන් පදක්කම් දෙකක් (ටෙනිස්), රිදී පදක්කම් හතක් (මලල ක්‍රීඩා, අශ්වාරෝහක, බොක්සිං, වෙඩි තැබීම සහ ටෙනිස්) සහ ලෝකඩ පදක්කම් හතරක් (ටෙනිස්, බොක්සිං සහ පාපන්දු) දිනා ඇත. 2012 දී චිලී සිය පළමු පැරාලිම්පික් ක්‍රීඩා පදක්කම (මලල ක්‍රීඩා වලින් රන්) දිනා ගත්තේය. [[File:15_Abril_2015,_Ministro_Álvaro_Elizalde_junto_a_la_Presidenta_Michelle_Bachelet_reciben_al_Equipo_Campeón_Mundial_de_Polo_en_La_Moneda._(17160926755).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:15_Abril_2015,_Ministro_%C3%81lvaro_Elizalde_junto_a_la_Presidenta_Michelle_Bachelet_reciben_al_Equipo_Campe%C3%B3n_Mundial_de_Polo_en_La_Moneda._(17160926755).jpg|thumb|චිලී ජාතික පෝලෝ කණ්ඩායම ජනාධිපති මිෂෙල් බැචලට් සමඟ සහ 2015 ලෝක පෝලෝ ශූරතාවලියේ කුසලානය.]] [[:en:Chilean_rodeo|Rodeo]] is the country's [[:en:National_sport|national sport]] and is practiced in the more rural areas of the nation. A sport similar to [[:en:Hockey|hockey]] called ''[[:en:Palin_(game)|chueca]]'' was played by the Mapuche people during the Spanish conquest. [[:en:Skiing|Skiing]] and [[:en:Snowboarding|snowboarding]] are practiced at ski centers located in the Central Andes, and in southern ski centers near to cities as Osorno, Puerto Varas, Temuco and Punta Arenas. [[:en:Surfing_in_Chile|Surfing]] is popular at some coastal towns. [[:en:Polo|Polo]] is professionally practiced within Chile, with the country achieving top prize in the 2008 and 2015 [[:en:World_Polo_Championship|World Polo Championship]]. [[:en:Basketball|Basketball]] is a popular sport in which Chile earned a bronze medal in the first men's [[:en:FIBA_World_Championship|FIBA World Championship]] held in 1950 and won a second bronze medal when Chile hosted the [[:en:1959_FIBA_World_Championship|1959 FIBA World Championship]]. Chile hosted the first [[:en:FIBA_World_Championship_for_Women|FIBA World Championship for Women]] in 1953 finishing the tournament with the silver medal. [[:en:San_Pedro_de_Atacama|San Pedro de Atacama]] is host to the annual "Atacama Crossing", a six-stage, {{convert|250|km|adj=on|sp=us}} footrace which annually attracts about 150 competitors from 35 countries. The [[:en:Dakar_Rally|Dakar Rally]] [[:en:Off-road_racing|off-road automobile race]] has been held in both Chile and [[:en:Argentina|Argentina]] since 2009. රොඩියෝ යනු රටේ ජාතික ක්‍රීඩාව වන අතර එය ජාතියේ වඩාත් ග්‍රාමීය ප්‍රදේශවල ක්‍රියාත්මක වේ. ස්පාඤ්ඤ යටත් විජිත සමයේදී චුකා නමින් හැඳින්වෙන හොකී ක්‍රීඩාවට සමාන ක්‍රීඩාවක් මාපුචේ ජනතාව විසින් ක්‍රීඩා කරන ලදී. මධ්‍යම ඇන්ඩීස් හි පිහිටි ස්කී මධ්‍යස්ථානවල සහ ඔසෝර්නෝ, පුවර්ටෝ වරස්, ටෙමූකෝ සහ පුන්ටා අරීනාස් වැනි නගර අසල දකුණු ස්කී මධ්‍යස්ථානවල ස්කීං සහ හිම පුවරු පැදීම සිදු කෙරේ. සමහර වෙරළබඩ නගරවල සර්ෆින් ජනප්‍රියයි. චිලී තුළ පෝලෝ වෘත්තීයමය වශයෙන් පුහුණු වන අතර, 2008 සහ 2015 ලෝක පෝලෝ ශූරතාවලියේදී ඉහළම ත්‍යාගය ලබා ගැනීමට රට සමත් විය. පැසිපන්දු යනු ජනප්‍රිය ක්‍රීඩාවක් වන අතර, 1950 දී පැවති පළමු පිරිමි FIBA ​​ලෝක ශූරතාවලියේදී චිලී ලෝකඩ පදක්කමක් දිනා ගත් අතර 1959 FIBA ​​ලෝක ශූරතාවලියේදී චිලී දෙවන ලෝක පදක්කම දිනා ගත්තේය. 1953 දී චිලී කාන්තා සඳහා වූ පළමු FIBA ​​ලෝක ශූරතාවලියට සත්කාරකත්වය ලබා දුන් අතර එම තරඟාවලිය රිදී පදක්කම සමඟ අවසන් කළේය. සැන් පේද්‍රෝ ද ඇටකාමා වාර්ෂික "ඇටකාමා ක්‍රොසින්" සඳහා සත්කාරකත්වය දරන අතර එය අදියර හයක, කිලෝමීටර (සැතපුම් 160) ධාවන තරඟයක් වන අතර එය වාර්ෂිකව රටවල් 35 කින් තරඟකරුවන් 150 ක් පමණ ආකර්ෂණය කරයි. ඩකාර් රැලි මාර්ගයෙන් බැහැර මෝටර් රථ තරඟය 2009 සිට චිලී සහ ආර්ජන්ටිනාව යන දෙඅංශයේම පවත්වනු ලැබේ. === සංස්කෘතික උරුමය === [[File:Chile,_Sewell_en_nieve_(2959968911).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chile,_Sewell_en_nieve_(2959968911).jpg|thumb|සෙවෙල් පතල් නගරය]] The [[:en:Cultural_heritage|cultural heritage]] of Chile consists, first, of its intangible heritage, composed of various cultural events and activities, such as visual arts, crafts, dances, holidays, cuisine, games, music and traditions. Secondly, its tangible heritage consists of those buildings, objects and sites of archaeological, architectural, traditional, artistic, ethnographic, folkloric, historical, religious or technological significance scattered through Chilean territory. Among them, some are declared [[:en:World_Heritage_Sites|World Heritage Sites]] by [[:en:UNESCO|UNESCO]], in accordance with the provisions of the Convention concerning the Protection of World Cultural and Natural Heritage of 1972, ratified by Chile in 1980. These cultural sites are the [[:en:Rapa_Nui_National_Park|Rapa Nui National Park]] (1995), the [[:en:Churches_of_Chiloé|Churches of Chiloé]] (2000), [[:en:Valparaíso|the historical district of the port city of Valparaíso]] (2003), [[:en:Humberstone_and_Santa_Laura_Saltpeter_Works|Humberstone and Santa Laura Saltpeter Works]] (2005) and the mining city [[:en:Sewell,_Chile|Sewell]] (2006). In 1999 ''Cultural Heritage Day'' was established as a way to honour and commemorate Chile's cultural heritage. It is an official national event celebrated in May every year. චිලීයේ සංස්කෘතික උරුමය, පළමුව, එහි අස්පෘශ්‍ය උරුමයෙන් සමන්විත වන අතර එය දෘශ්‍ය කලා, අත්කම්, නැටුම්, නිවාඩු දින, ආහාර, ක්‍රීඩා, සංගීතය සහ සම්ප්‍රදායන් වැනි විවිධ සංස්කෘතික සිදුවීම් සහ ක්‍රියාකාරකම් වලින් සමන්විත වේ. දෙවනුව, එහි ස්පර්ශ්‍ය උරුමය චිලී භූමිය පුරා විසිරී ඇති පුරාවිද්‍යාත්මක, වාස්තු විද්‍යාත්මක, සාම්ප්‍රදායික, කලාත්මක, ජනවාර්ගික, ජනප්‍රවාද, ඓතිහාසික, ආගමික හෝ තාක්ෂණික වැදගත්කමක් ඇති ගොඩනැගිලි, වස්තූන් සහ ස්ථාන වලින් සමන්විත වේ. ඒවා අතර, 1980 දී චිලී විසින් අනුමත කරන ලද 1972 ලෝක සංස්කෘතික හා ස්වාභාවික උරුමයන් ආරක්ෂා කිරීම පිළිබඳ සම්මුතියේ විධිවිධානවලට අනුකූලව යුනෙස්කෝව විසින් ලෝක උරුම ස්ථාන ලෙස ප්‍රකාශයට පත් කර ඇත. මෙම සංස්කෘතික ස්ථාන වන්නේ රපා නුයි ජාතික වනෝද්‍යානය (1995), චිලෝයි පල්ලි (2000), වල්පරයිසෝ වරාය නගරයේ ඓතිහාසික දිස්ත්‍රික්කය (2003), හම්බර්ස්ටන් සහ සැන්ටා ලෝරා සෝල්ට්පීටර් වර්ක්ස් (2005) සහ සෙවෙල් පතල් නගරය (2006) ය. 1999 දී චිලී හි සංස්කෘතික උරුමයට ගරු කිරීම සහ අනුස්මරණය කිරීමේ මාර්ගයක් ලෙස සංස්කෘතික උරුම දිනය ස්ථාපිත කරන ලදී. එය සෑම වසරකම මැයි මාසයේදී සමරනු ලබන නිල ජාතික උත්සවයකි.<ref>{{cite web |date=14 May 2019 |title=Día del patrimonio cultural |url=https://www.chileatiende.gob.cl/fichas/40159-dia-del-patrimonio-cultural |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200620174316/https://www.chileatiende.gob.cl/fichas/40159-dia-del-patrimonio-cultural |archive-date=20 June 2020 |access-date=13 May 2020 |website=chileatiende.gob.cl/}}</ref> == යොමු කිරීම් == ck49fkw0ateky0wwza6iwhikfy6sfo4 750390 750389 2025-06-23T09:10:16Z BuddhikaW88 37808 /* ආහාර පිසීම */ 750390 wikitext text/x-wiki [[File:Zamacueca-Chile.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Zamacueca-Chile.jpg|thumb|ලා සමකුවෙකා, 1873, මැනුවෙල් ඇන්ටෝනියෝ කැරෝ විසිනි]] මුල් කෘෂිකාර්මික ජනාවාස අතර කාලයේ සිට පූර්ව-කොලොම්බියානු යුගයේ අග භාගය දක්වා, උතුරු චිලී යනු උතුරේ වෙරළබඩ නිම්න දක්වා පැතිරුණු ඇල්ටිප්ලානෝ සම්ප්‍රදායන්ගෙන් බලපෑමට ලක් වූ ඇන්ඩියන් සංස්කෘතියේ කලාපයක් වූ අතර දකුණු ප්‍රදේශ මාපුචේ සංස්කෘතික ක්‍රියාකාරකම්වල ප්‍රදේශ විය. යටත් විජිත සමය පුරාම සහ මුල් ජනරජ යුගයේදී, රටේ සංස්කෘතිය ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයන් විසින් ආධිපත්‍යය දැරීය. අනෙකුත් යුරෝපීය බලපෑම්, ප්‍රධාන වශයෙන් ඉංග්‍රීසි, ප්‍රංශ සහ ජර්මානු 19 වන සියවසේ ආරම්භ වූ අතර අද දක්වාම පවතී. ජර්මානු සංක්‍රමණිකයන් වැල්ඩිවියා, ෆෘටිලර්, පුවර්ටෝ වරස්, ඔසෝර්නෝ, ටෙමූකෝ, පුවර්ටෝ ඔක්ටේ, ලැන්කිහු, ෆාජා මයිසන්, පිට්රුෆ්ක්වන්, වික්ටෝරියා, පුකෝන් සහ පුවර්ටෝ මොන්ට් වැනි නගරවල චිලියේ දකුණේ බැවේරියානු විලාසිතාවේ ග්‍රාමීය ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පය සහ ආහාර කෙරෙහි බලපෑම් කළහ.<ref>{{cite web |title=Valdivia Chile |url=http://www.allsouthernchile.com/southamerica/valdivia-southern-chile-city-guide/index.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090919231219/http://www.allsouthernchile.com/southamerica/valdivia-southern-chile-city-guide/index.html |archive-date=19 September 2009 |access-date=1 August 2011 |publisher=Allsouthernchile.com}}</ref><ref>{{cite web |title=Latin America :: Chile |url=http://www.globaladrenaline.com/latinamerica/chile/ |url-status=usurped |archive-url=https://web.archive.org/web/20110711100623/http://www.globaladrenaline.com/latinamerica/chile/ |archive-date=11 July 2011 |access-date=1 August 2011 |publisher=Global Adrenaline}}</ref><ref>{{cite web |title=Learning About Each Other |url=http://www.learnapec.org/index.cfm?action=exploration&cou_id=4 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110429020520/http://www.learnapec.org/index.cfm?action=exploration&cou_id=4 |archive-date=29 April 2011 |access-date=1 August 2011 |publisher=Learnapec.org}}</ref><ref>{{cite web |title=Chile Foreign Relations |url=http://www.country-studies.com/chile/foreign-relations.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110708194324/http://www.country-studies.com/chile/foreign-relations.html |archive-date=8 July 2011 |access-date=1 August 2011 |publisher=Country-studies.com}}</ref> === සංගීතය සහ නැටුම් === [[File:Los_Jaivas_1972.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Los_Jaivas_1972.jpg|වම|thumb|200x200පික්|ලොස් ජයිවාස්, වඩාත් පිළිගත් චිලී රොක් සංගීත කණ්ඩායම් වලින් එකකි]] චිලීයේ සංගීතය ජනප්‍රවාද, ජනප්‍රිය සහ සම්භාව්‍ය සංගීතයෙන් සමන්විත වේ. එහි විශාල භූගෝලීය පිහිටීම රටේ උතුර, මැද සහ දකුණේ විවිධ සංගීත ශෛලීන් ජනනය කරන අතර, ඒවාට පාස්කු දූපත සහ මාපුචේ සංගීතය ද ඇතුළත් වේ.<ref>{{cite web |title=Memoria Chilena |url=http://www.memoriachilena.cl/temas/index.asp?id_ut=elfolclordechileysustresgrandesraices |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20090112172209/http://www.memoriachilena.cl/temas/index.asp?id_ut=elfolclordechileysustresgrandesraices |archive-date=12 January 2009 |access-date=6 December 2008 |publisher=Memoriachilena.cl}}</ref> ජාතික නර්තනය වන්නේ කුවේකා ය. නර්තනයක් නොවුනත්, සාම්ප්‍රදායික චිලී ගීතයේ තවත් ආකාරයක් වන්නේ ටොනාඩා ය. ස්පාඤ්ඤ යටත් විජිතවාදීන් විසින් ආනයනය කරන ලද සංගීතයෙන් පැන නගින එය කුවේකාවෙන් අතරමැදි තනු අංශයකින් සහ වඩාත් කැපී පෙනෙන තනුවකින් වෙන්කර හඳුනා ගනී. 1950 ගණන්වල සිට 1970 ගණන් දක්වා, වයලෙටා පැරා, රාවුල් ද රාමොන් සහ පේද්‍රෝ මෙසෝන් වැනි නිර්මාපකයින් විසින් මෙහෙයවන ලද නුවෙවා කැන්සියන් චිලීනා ව්‍යාපාරය සමඟ ස්වදේශීය ජන සංගීත ආකෘතීන් පුනර්ජීවනය කරන ලද අතර, එය වික්ටර් ජාරා, ඉන්ටි-ඉලිමානි සහ ක්විලාපයුන් වැනි දේශපාලන ක්‍රියාකාරීන් සහ ප්‍රතිසංස්කරණවාදීන් සමඟ ද සම්බන්ධ විය. එසේම, ලොස් ජයිවාස්, ලොස් ප්‍රිසියෝනෙරෝස්, ලා ලේ, ලොස් ට්‍රෙස් සහ ලොස් බන්කර්ස් වැනි බොහෝ චිලී රොක් සංගීත කණ්ඩායම් ජාත්‍යන්තර සාර්ථකත්වයට ළඟා වී ඇති අතර, සමහරක් ලොස් ජයිවාස් වැනි ප්‍රබල ජන බලපෑම් ඇතුළත් කර ඇත. පෙබරවාරි මාසයේදී, වාර්ෂික සංගීත හා විකට උත්සව විනා ඩෙල් මාර් හි පැවැත්වේ.<ref>{{cite news|url=http://traveltips.usatoday.com/top-cultural-celebrations-festivals-chile-61003.html|title=Top Cultural Celebrations and Festivals in Chile|last=Martinez|first=Jessica|newspaper=USA Today|access-date=27 September 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20200508185540/https://traveltips.usatoday.com/top-cultural-celebrations-festivals-chile-61003.html|archive-date=8 May 2020|url-status=live}}</ref> === සාහිත්‍යය === {{multiple image | total_width = 220 | footer = [[පැබ්ලෝ නෙරූඩා]] සහ [[ගේබ්‍රියෙලා මිස්ට්‍රල්]], සාහිත්‍ය සඳහා නොබෙල් ත්‍යාගලාභීන් | image1 = Pablo Neruda 1963.jpg | alt1 = Pablo Neruda | image2 = Gabriela Mistral 1945.jpg | alt2 = Gabriela Mistral }} චිලී යනු කවියන්ගේ රටකි.<ref>{{cite web |title=Un mapa por completar: la joven poesia chilena – ¿Por qué tanta y tan variada poesía? |url=http://www.uchile.cl/cultura/poetasjovenes/bianchi26.htm |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20200510185823/https://www.uchile.cl/cultura/poetasjovenes/bianchi26.htm |archive-date=10 May 2020 |access-date=17 December 2009 |publisher=Uchile.cl}}</ref> සාහිත්‍ය සඳහා නොබෙල් ත්‍යාගයක් ලැබූ පළමු ලතින් ඇමරිකානු කාන්තාව ගේබ්‍රියෙලා මිස්ට්‍රල් ය (1945). චිලීහි වඩාත් ප්‍රසිද්ධ කවියා වන්නේ පැබ්ලෝ නෙරූඩා ය, ඔහු සාහිත්‍ය සඳහා නොබෙල් ත්‍යාගය (1971) ලබා ගත් අතර ආදර කතාව, සොබාදහම සහ දේශපාලනය පිළිබඳ ඔහුගේ පුළුල් කෘති පුස්තකාලය සඳහා ලෝක ප්‍රසිද්ධය. ඉස්ලා නෙග්‍රා, සන්තියාගෝ සහ වල්පරයිසෝ හි ඔහුගේ ඉතා පුද්ගලාරෝපිත නිවාස තුන ජනප්‍රිය සංචාරක ගමනාන්ත වේ. අනෙකුත් චිලී කවියන්ගේ ලැයිස්තුව අතර කාලෝස් පෙසෝවා වේලිස්, විසෙන්ට් හුයිඩොබ්‍රෝ, ගොන්සාලෝ රෝජාස්, පැබ්ලෝ ද රොකා, නිකනෝර් පාර්රා, ඉවෝන් කොනුකාර් සහ රාවුල් සුරිටා ද වෙති. ඉසබෙල් ඇලෙන්ඩේ චිලී නවකතා ලේඛිකාව වන අතර ඇගේ නවකතා මිලියන 51 ක් ලොව පුරා අලෙවි වේ.<ref>{{cite web |title=Latin American Herald Tribune – Isabel Allende Named to Council of Cervantes Institute |url=http://www.laht.com/article.asp?ArticleId=346023&CategoryId=13003 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110430032920/http://www.laht.com/article.asp?ArticleId=346023&CategoryId=13003 |archive-date=30 April 2011 |access-date=14 November 2010 |publisher=Laht.com}}</ref> නවකතාකරු ජෝස් ඩොනොසෝගේ "The Obscene Bird of Night" නවකතාව විචාරක හැරල්ඩ් බ්ලූම් විසින් 20 වන සියවසේ බටහිර සාහිත්‍යයේ කැනොනිකල් කෘතිවලින් එකක් ලෙස සලකනු ලැබේ. තවත් ජාත්‍යන්තරව පිළිගත් චිලී නවකතාකරුවෙකු සහ කවියෙකු වන්නේ රොබර්ටෝ බොලානෝ වන අතර ඔහුගේ ඉංග්‍රීසි පරිවර්තනයන් විචාරකයින්ගෙන් විශිෂ්ට පිළිගැනීමක් ලබා ඇත.<ref>{{Cite news|url=http://www.time.com/time/arts/article/0,8599,1857951,00.html|title=Bolaño's 2666: The Best Book of 2008|last=Grossman|first=Lev|date=10 November 2008|magazine=Time|access-date=28 April 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20081115083810/http://www.time.com/time/arts/article/0,8599,1857951,00.html|archive-date=15 November 2008|author-link=Lev Grossman|url-status=dead}}</ref><ref>{{cite magazine|author=Sarah Kerr|date=18 December 2008|title=The Triumph of Roberto Bolaño|url=http://www.nybooks.com/articles/22171|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20100304074108/http://www.nybooks.com/articles/22171|archive-date=4 March 2010|access-date=20 February 2010|magazine=The New York Review of Books}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/2007/04/15/books/review/Wood.t.html|title=The Visceral Realist|last=Wood|first=James|date=15 April 2007|work=The New York Times|access-date=1 April 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20090411144027/http://www.nytimes.com/2007/04/15/books/review/Wood.t.html|archive-date=11 April 2009|url-status=live}}</ref> === ආහාර පිසීම === [[File:Asado_chileno_-_Flickr_-_Marieloreto.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Asado_chileno_-_Flickr_-_Marieloreto.jpg|thumb|චිලී අසඩෝ (බාබකියු) සහ මරකෙටා]]චිලී ආහාර පිසීම යනු රටේ භූගෝලීය විවිධත්වයේ පිළිබිඹුවක් වන අතර එයට මුහුදු ආහාර, හරක් මස්, පලතුරු සහ එළවළු එකතුවක් ඇතුළත් වේ. සාම්ප්‍රදායික වට්ටෝරු අතරට අසාඩෝ, කැසුවෙලා, එම්පානඩාස්, හුමිටාස්, පැස්ටල් ඩි චොක්ලෝ, පැස්ටල් ඩි පැපාස්, කුරන්ටෝ සහ සොපයිපිලස් ඇතුළත් වේ.<ref>{{cite book |author=Maria Baez Kijac |url=https://books.google.com/books?id=LlePAePLlqkC |title=The South American Table: The Flavor and Soul of Authentic... |publisher=Harvard Common Press |year=2003 |isbn=978-1-55832-249-3 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020253/https://books.google.com/books?id=LlePAePLlqkC |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> කෲඩෝස් යනු චිලියේ විවිධ ජනවාර්ගික බලපෑම්වලින් සූපශාස්ත්‍ර දායකත්වයේ මිශ්‍රණයට උදාහරණයකි. අමු අඹරන ලද ලාමා, සිප්පි කටු සහ සහල් පාන් ස්වදේශික ක්වෙචුවා ඇන්ඩියන් ආහාර වලින් ලබා ගන්නා ලදී (යුරෝපීයයන් විසින් චිලීයට ගෙන එන ලද හරක් මස්, ලාමා මස් වෙනුවට ද භාවිතා කරන නමුත්), ලෙමන් සහ ළූණු ස්පාඤ්ඤ යටත් විජිතවාදීන් විසින් ගෙන එන ලද අතර, මෙයොනීස් සහ යෝගට් භාවිතය ජර්මානු සංක්‍රමණිකයන් විසින් හඳුන්වා දෙන ලදී, බියර් ද විය. === ජනකතා === The folklore of Chile, cultural and demographic characteristics of the country, is the result of the mixture of Spanish and Amerindian elements that occurred during the colonial period. Due to cultural and historical reasons, they are classified and distinguished four major areas in the country: northern areas, central, southern and south. Most of the traditions of the [[:en:Culture_of_Chile|culture of Chile]] have a festive purpose, but some, such as dances and ceremonies, have religious components. Chilean mythology is the mythology and beliefs of the Folklore of Chile. This includes [[:en:Chilote_mythology|Chilote mythology]], [[:en:Rapa_Nui_mythology|Rapa Nui mythology]] and [[:en:Mapuche_mythology|Mapuche mythology]]. චිලී ජනප්‍රවාද, රටේ සංස්කෘතික හා ජනවිකාස ලක්ෂණ, යටත් විජිත සමයේදී ඇති වූ ස්පාඤ්ඤ සහ ඇමරින්දියානු මූලද්‍රව්‍ය මිශ්‍රණයේ ප්‍රතිඵලයකි. සංස්කෘතික හා ඓතිහාසික හේතූන් මත, ඒවා රටේ ප්‍රධාන ප්‍රදේශ හතරක් ලෙස වර්ගීකරණය කර වෙන්කර හඳුනා ගනී: උතුරු ප්‍රදේශ, මධ්‍යම, දකුණු සහ දකුණ. චිලී සංස්කෘතියේ බොහෝ සම්ප්‍රදායන්ට උත්සව අරමුණක් ඇත, නමුත් සමහරක්, නැටුම් සහ උත්සව වැනි, ආගමික සංරචක ඇත.<ref>Whole paragraph same as in Ravi Jyee et al., eds., World Encyclopaedia of American Countries, vol. 1 New Delhi: Afro-Asian-American Chamber of Commerce Occupational Research and Development, 2016. 179–80. http://164.100.47.193/Ebooks/Writereaddate/52_2017.pdf {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200203210316/http://164.100.47.193/Ebooks/Writereaddate/52_2017.pdf|date=3 February 2020}}</ref> චිලී මිථ්‍යා කථා යනු චිලී ජනප්‍රවාදයේ මිථ්‍යා කථා සහ විශ්වාසයන් ය. මෙයට චිලෝට් මිථ්‍යා කථා, රාපා නුයි මිථ්‍යා කථා සහ මාපුචේ මිථ්‍යා කථා ඇතුළත් වේ. === ක්‍රීඩා === [[File:Inicio_del_partido_Chile_-_Uruguay,_Copa_América_Chile_2015.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Inicio_del_partido_Chile_-_Uruguay,_Copa_Am%C3%A9rica_Chile_2015.jpg|වම|thumb|[[:en:Estadio_Nacional_Julio_Martínez_Prádanos|එස්ටාඩියෝ නැෂනල් ජූලියෝ මාර්ටිනෙස් ප්‍රඩනොස්]]]] Chile's most popular sport is [[:en:Association_football|association football]]. Chile has appeared in nine FIFA World Cups which includes hosting the [[:en:1962_FIFA_World_Cup|1962 FIFA World Cup]] where the [[:en:Chile_national_football_team|national football team]] finished third. Other results achieved by the national football team include two [[:en:Copa_América|Copa América]] titles (2015 and [[:en:Copa_América_Centenario|2016]]), two runners-up positions, one silver and two bronze medals at the [[:en:Pan_American_Games|Pan American Games]], a bronze medal at the [[:en:2000_Summer_Olympics|2000 Summer Olympics]] and two third places finishes in the FIFA under-17 and under-20 youth tournaments. The top league in the [[:en:Chilean_football_league_system|Chilean football league system]] is the [[:en:Chilean_Primera_División|Chilean Primera División]], which is named by the [[:en:International_Federation_of_Football_History_&_Statistics|IFFHS]] as the ninth strongest national football league in the world. The main football clubs are [[:en:Colo-Colo|Colo-Colo]], [[:en:Club_Universidad_de_Chile|Universidad de Chile]] and [[:en:Club_Deportivo_Universidad_Católica|Universidad Católica]]. Colo-Colo is the country's most successful football club, having both the most national and international championships, including the coveted [[:en:Copa_Libertadores|Copa Libertadores]] South American club tournament. Universidad de Chile was the last international champion ([[:en:Copa_Sudamericana|Copa Sudamericana]] 2011). චිලීයේ වඩාත්ම ජනප්‍රිය ක්‍රීඩාව වන්නේ සංගම් පාපන්දු ය. චිලී FIFA ලෝක කුසලාන නවයකට සහභාගී වී ඇති අතර එයට 1962 FIFA ලෝක කුසලානය පැවැත්වීම ඇතුළත් වේ. එහිදී ජාතික පාපන්දු කණ්ඩායම තෙවන ස්ථානයට පත්විය. ජාතික පාපන්දු කණ්ඩායම විසින් ලබා ඇති අනෙකුත් ප්‍රතිඵල අතරට කෝපා ඇමරිකා ශූරතා දෙකක් (2015 සහ 2016), අනුශූරතා ස්ථාන දෙකක්, පෑන් ඇමරිකානු ක්‍රීඩා උළෙලේදී රිදී පදක්කමක් සහ ලෝකඩ පදක්කමක්, 2000 ගිම්හාන ඔලිම්පික් උළෙලේදී ලෝකඩ පදක්කමක් සහ FIFA වයස අවුරුදු 17 න් පහළ සහ වයස අවුරුදු 20 න් පහළ යෞවන තරඟාවලිවල තෙවන ස්ථාන දෙකක් ඇතුළත් වේ. චිලී පාපන්දු ලීග් ක්‍රමයේ ඉහළම ලීගය වන්නේ චිලී ප්‍රයිමෙරා ඩිවිෂන් වන අතර එය IFFHS විසින් ලොව නවවන ශක්තිමත්ම ජාතික පාපන්දු ලීගය ලෙස නම් කර ඇත.<ref name="iffhs">{{cite web |title=The strongest National League in the World 2011 |url=http://www.iffhs.de/?b6e28fa3002f71504e52d17f7370eff3702bb1c2bb11 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20181105214658/https://iffhs.de/?b6e28fa3002f71504e52d17f7370eff3702bb1c2bb11 |archive-date=5 November 2018 |access-date=18 April 2012 |work=IFFHS}}</ref> ප්‍රධාන පාපන්දු සමාජ වන්නේ කොලෝ-කොලෝ, යුනිවර්සිඩෑඩ් ඩි චිලී සහ යුනිවර්සිඩෑඩ් කැටෝලිකා ය. කොලෝ-කොලෝ යනු රටේ වඩාත්ම සාර්ථක පාපන්දු සමාජය වන අතර, කෝපා ලිබර්ටඩෝර්ස් දකුණු ඇමරිකානු සමාජ තරඟාවලිය ඇතුළුව වඩාත්ම ජාතික හා ජාත්‍යන්තර ශූරතා දෙකම ඇත. යුනිවර්සිඩෑඩ් ඩි චිලී අවසාන ජාත්‍යන්තර ශූරයා විය (කෝපා සුඩමෙරිකානා 2011). Tennis is Chile's most successful sport. Its [[:en:Chile_Davis_Cup_team|national team]] won the [[:en:World_Team_Cup|World Team Cup]] clay tournament twice (2003 & 2004), and played the [[:en:Davis_Cup|Davis Cup]] final against Italy in 1976. At the [[:en:2004_Summer_Olympics|2004 Summer Olympics]] the country captured gold and bronze in men's singles and gold in men's doubles ([[:en:Nicolás_Massú|Nicolás Massú]] obtained two gold medals). [[:en:Marcelo_Ríos|Marcelo Ríos]] became the first Latin American man to reach the number one spot in the [[:en:List_of_ATP_number_1_ranked_singles_tennis_players|ATP singles rankings]] in 1998. [[:en:Anita_Lizana|Anita Lizana]] won the [[:en:US_Open_(tennis)|US Open]] in 1937, becoming the first woman from Latin America to win a [[:en:Grand_Slam_(tennis)|Grand Slam]] tournament. [[:en:Luis_Ayala_(tennis)|Luis Ayala]] was twice a runner-up at the French Open and both Ríos and [[:en:Fernando_González|Fernando González]] reached the Australian Open men's singles finals. González also won a silver medal in singles at the [[:en:2008_Summer_Olympics|2008 Summer Olympics]] in Beijing. At the Summer Olympic Games Chile boasts a total of two gold medals (tennis), seven silver medals (athletics, [[:en:Equestrian_at_the_Summer_Olympics|equestrian]], [[:en:Boxing|boxing]], shooting and tennis) and four bronze medals (tennis, boxing and football). In 2012, Chile won its first Paralympic Games medal (gold in Athletics). ටෙනිස් යනු චිලී හි වඩාත්ම සාර්ථක ක්‍රීඩාවයි. එහි ජාතික කණ්ඩායම දෙවරක් (2003 සහ 2004) ලෝක කණ්ඩායම් කුසලාන මැටි තරඟාවලිය ජයග්‍රහණය කළ අතර 1976 දී ඉතාලියට එරෙහිව ඩේවිස් කුසලාන අවසන් තරඟයට ක්‍රීඩා කළේය. 2004 ගිම්හාන ඔලිම්පික් උළෙලේදී රට පිරිමි කේවල ඉසව්වෙන් රන් හා ලෝකඩ පදක්කම් සහ පිරිමි යුගල ඉසව්වෙන් රන් දිනා ගත්තේය (නිකොලස් මාසු රන් පදක්කම් දෙකක් ලබා ගත්තේය). 1998 දී ATP කේවල ශ්‍රේණිගත කිරීම්වල අංක එකේ ස්ථානයට පත්වූ පළමු ලතින් ඇමරිකානු මිනිසා බවට මාර්සෙලෝ රියෝස් පත්විය. 1937 දී ඇනීටා ලිසානා එක්සත් ජනපද විවෘත ටෙනිස් ශූරතාව දිනා ගත් අතර, ලතින් ඇමරිකාවෙන් ග්‍රෑන්ඩ් ස්ලෑම් තරඟාවලියක් දිනාගත් පළමු කාන්තාව බවට පත්විය. ලුයිස් අයලා ප්‍රංශ විවෘත ටෙනිස් තරගාවලියේ දෙවරක් අනුශූරයන් වූ අතර රියෝස් සහ ප්‍රනාන්දු ගොන්සාලෙස් දෙදෙනාම ඕස්ට්‍රේලියානු විවෘත පිරිමි කේවල අවසන් මහා තරඟයට පැමිණියහ. 2008 බීජිං හි පැවති ගිම්හාන ඔලිම්පික් උළෙලේදී ගොන්සාලෙස් ඒකල ඉසව්වෙන් රිදී පදක්කමක් ද දිනා ගත්තේය. ගිම්හාන ඔලිම්පික් ක්‍රීඩා උළෙලේදී චිලී රාජ්‍යය රන් පදක්කම් දෙකක් (ටෙනිස්), රිදී පදක්කම් හතක් (මලල ක්‍රීඩා, අශ්වාරෝහක, බොක්සිං, වෙඩි තැබීම සහ ටෙනිස්) සහ ලෝකඩ පදක්කම් හතරක් (ටෙනිස්, බොක්සිං සහ පාපන්දු) දිනා ඇත. 2012 දී චිලී සිය පළමු පැරාලිම්පික් ක්‍රීඩා පදක්කම (මලල ක්‍රීඩා වලින් රන්) දිනා ගත්තේය. [[File:15_Abril_2015,_Ministro_Álvaro_Elizalde_junto_a_la_Presidenta_Michelle_Bachelet_reciben_al_Equipo_Campeón_Mundial_de_Polo_en_La_Moneda._(17160926755).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:15_Abril_2015,_Ministro_%C3%81lvaro_Elizalde_junto_a_la_Presidenta_Michelle_Bachelet_reciben_al_Equipo_Campe%C3%B3n_Mundial_de_Polo_en_La_Moneda._(17160926755).jpg|thumb|චිලී ජාතික පෝලෝ කණ්ඩායම ජනාධිපති මිෂෙල් බැචලට් සමඟ සහ 2015 ලෝක පෝලෝ ශූරතාවලියේ කුසලානය.]] [[:en:Chilean_rodeo|Rodeo]] is the country's [[:en:National_sport|national sport]] and is practiced in the more rural areas of the nation. A sport similar to [[:en:Hockey|hockey]] called ''[[:en:Palin_(game)|chueca]]'' was played by the Mapuche people during the Spanish conquest. [[:en:Skiing|Skiing]] and [[:en:Snowboarding|snowboarding]] are practiced at ski centers located in the Central Andes, and in southern ski centers near to cities as Osorno, Puerto Varas, Temuco and Punta Arenas. [[:en:Surfing_in_Chile|Surfing]] is popular at some coastal towns. [[:en:Polo|Polo]] is professionally practiced within Chile, with the country achieving top prize in the 2008 and 2015 [[:en:World_Polo_Championship|World Polo Championship]]. [[:en:Basketball|Basketball]] is a popular sport in which Chile earned a bronze medal in the first men's [[:en:FIBA_World_Championship|FIBA World Championship]] held in 1950 and won a second bronze medal when Chile hosted the [[:en:1959_FIBA_World_Championship|1959 FIBA World Championship]]. Chile hosted the first [[:en:FIBA_World_Championship_for_Women|FIBA World Championship for Women]] in 1953 finishing the tournament with the silver medal. [[:en:San_Pedro_de_Atacama|San Pedro de Atacama]] is host to the annual "Atacama Crossing", a six-stage, {{convert|250|km|adj=on|sp=us}} footrace which annually attracts about 150 competitors from 35 countries. The [[:en:Dakar_Rally|Dakar Rally]] [[:en:Off-road_racing|off-road automobile race]] has been held in both Chile and [[:en:Argentina|Argentina]] since 2009. රොඩියෝ යනු රටේ ජාතික ක්‍රීඩාව වන අතර එය ජාතියේ වඩාත් ග්‍රාමීය ප්‍රදේශවල ක්‍රියාත්මක වේ. ස්පාඤ්ඤ යටත් විජිත සමයේදී චුකා නමින් හැඳින්වෙන හොකී ක්‍රීඩාවට සමාන ක්‍රීඩාවක් මාපුචේ ජනතාව විසින් ක්‍රීඩා කරන ලදී. මධ්‍යම ඇන්ඩීස් හි පිහිටි ස්කී මධ්‍යස්ථානවල සහ ඔසෝර්නෝ, පුවර්ටෝ වරස්, ටෙමූකෝ සහ පුන්ටා අරීනාස් වැනි නගර අසල දකුණු ස්කී මධ්‍යස්ථානවල ස්කීං සහ හිම පුවරු පැදීම සිදු කෙරේ. සමහර වෙරළබඩ නගරවල සර්ෆින් ජනප්‍රියයි. චිලී තුළ පෝලෝ වෘත්තීයමය වශයෙන් පුහුණු වන අතර, 2008 සහ 2015 ලෝක පෝලෝ ශූරතාවලියේදී ඉහළම ත්‍යාගය ලබා ගැනීමට රට සමත් විය. පැසිපන්දු යනු ජනප්‍රිය ක්‍රීඩාවක් වන අතර, 1950 දී පැවති පළමු පිරිමි FIBA ​​ලෝක ශූරතාවලියේදී චිලී ලෝකඩ පදක්කමක් දිනා ගත් අතර 1959 FIBA ​​ලෝක ශූරතාවලියේදී චිලී දෙවන ලෝක පදක්කම දිනා ගත්තේය. 1953 දී චිලී කාන්තා සඳහා වූ පළමු FIBA ​​ලෝක ශූරතාවලියට සත්කාරකත්වය ලබා දුන් අතර එම තරඟාවලිය රිදී පදක්කම සමඟ අවසන් කළේය. සැන් පේද්‍රෝ ද ඇටකාමා වාර්ෂික "ඇටකාමා ක්‍රොසින්" සඳහා සත්කාරකත්වය දරන අතර එය අදියර හයක, කිලෝමීටර (සැතපුම් 160) ධාවන තරඟයක් වන අතර එය වාර්ෂිකව රටවල් 35 කින් තරඟකරුවන් 150 ක් පමණ ආකර්ෂණය කරයි. ඩකාර් රැලි මාර්ගයෙන් බැහැර මෝටර් රථ තරඟය 2009 සිට චිලී සහ ආර්ජන්ටිනාව යන දෙඅංශයේම පවත්වනු ලැබේ. === සංස්කෘතික උරුමය === [[File:Chile,_Sewell_en_nieve_(2959968911).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chile,_Sewell_en_nieve_(2959968911).jpg|thumb|සෙවෙල් පතල් නගරය]] The [[:en:Cultural_heritage|cultural heritage]] of Chile consists, first, of its intangible heritage, composed of various cultural events and activities, such as visual arts, crafts, dances, holidays, cuisine, games, music and traditions. Secondly, its tangible heritage consists of those buildings, objects and sites of archaeological, architectural, traditional, artistic, ethnographic, folkloric, historical, religious or technological significance scattered through Chilean territory. Among them, some are declared [[:en:World_Heritage_Sites|World Heritage Sites]] by [[:en:UNESCO|UNESCO]], in accordance with the provisions of the Convention concerning the Protection of World Cultural and Natural Heritage of 1972, ratified by Chile in 1980. These cultural sites are the [[:en:Rapa_Nui_National_Park|Rapa Nui National Park]] (1995), the [[:en:Churches_of_Chiloé|Churches of Chiloé]] (2000), [[:en:Valparaíso|the historical district of the port city of Valparaíso]] (2003), [[:en:Humberstone_and_Santa_Laura_Saltpeter_Works|Humberstone and Santa Laura Saltpeter Works]] (2005) and the mining city [[:en:Sewell,_Chile|Sewell]] (2006). In 1999 ''Cultural Heritage Day'' was established as a way to honour and commemorate Chile's cultural heritage. It is an official national event celebrated in May every year. චිලීයේ සංස්කෘතික උරුමය, පළමුව, එහි අස්පෘශ්‍ය උරුමයෙන් සමන්විත වන අතර එය දෘශ්‍ය කලා, අත්කම්, නැටුම්, නිවාඩු දින, ආහාර, ක්‍රීඩා, සංගීතය සහ සම්ප්‍රදායන් වැනි විවිධ සංස්කෘතික සිදුවීම් සහ ක්‍රියාකාරකම් වලින් සමන්විත වේ. දෙවනුව, එහි ස්පර්ශ්‍ය උරුමය චිලී භූමිය පුරා විසිරී ඇති පුරාවිද්‍යාත්මක, වාස්තු විද්‍යාත්මක, සාම්ප්‍රදායික, කලාත්මක, ජනවාර්ගික, ජනප්‍රවාද, ඓතිහාසික, ආගමික හෝ තාක්ෂණික වැදගත්කමක් ඇති ගොඩනැගිලි, වස්තූන් සහ ස්ථාන වලින් සමන්විත වේ. ඒවා අතර, 1980 දී චිලී විසින් අනුමත කරන ලද 1972 ලෝක සංස්කෘතික හා ස්වාභාවික උරුමයන් ආරක්ෂා කිරීම පිළිබඳ සම්මුතියේ විධිවිධානවලට අනුකූලව යුනෙස්කෝව විසින් ලෝක උරුම ස්ථාන ලෙස ප්‍රකාශයට පත් කර ඇත. මෙම සංස්කෘතික ස්ථාන වන්නේ රපා නුයි ජාතික වනෝද්‍යානය (1995), චිලෝයි පල්ලි (2000), වල්පරයිසෝ වරාය නගරයේ ඓතිහාසික දිස්ත්‍රික්කය (2003), හම්බර්ස්ටන් සහ සැන්ටා ලෝරා සෝල්ට්පීටර් වර්ක්ස් (2005) සහ සෙවෙල් පතල් නගරය (2006) ය. 1999 දී චිලී හි සංස්කෘතික උරුමයට ගරු කිරීම සහ අනුස්මරණය කිරීමේ මාර්ගයක් ලෙස සංස්කෘතික උරුම දිනය ස්ථාපිත කරන ලදී. එය සෑම වසරකම මැයි මාසයේදී සමරනු ලබන නිල ජාතික උත්සවයකි.<ref>{{cite web |date=14 May 2019 |title=Día del patrimonio cultural |url=https://www.chileatiende.gob.cl/fichas/40159-dia-del-patrimonio-cultural |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200620174316/https://www.chileatiende.gob.cl/fichas/40159-dia-del-patrimonio-cultural |archive-date=20 June 2020 |access-date=13 May 2020 |website=chileatiende.gob.cl/}}</ref> == යොමු කිරීම් == s66jcgufczsrymw7qtmy2d1syepk7ej 750391 750390 2025-06-23T09:10:35Z BuddhikaW88 37808 /* ජනකතා */ 750391 wikitext text/x-wiki [[File:Zamacueca-Chile.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Zamacueca-Chile.jpg|thumb|ලා සමකුවෙකා, 1873, මැනුවෙල් ඇන්ටෝනියෝ කැරෝ විසිනි]] මුල් කෘෂිකාර්මික ජනාවාස අතර කාලයේ සිට පූර්ව-කොලොම්බියානු යුගයේ අග භාගය දක්වා, උතුරු චිලී යනු උතුරේ වෙරළබඩ නිම්න දක්වා පැතිරුණු ඇල්ටිප්ලානෝ සම්ප්‍රදායන්ගෙන් බලපෑමට ලක් වූ ඇන්ඩියන් සංස්කෘතියේ කලාපයක් වූ අතර දකුණු ප්‍රදේශ මාපුචේ සංස්කෘතික ක්‍රියාකාරකම්වල ප්‍රදේශ විය. යටත් විජිත සමය පුරාම සහ මුල් ජනරජ යුගයේදී, රටේ සංස්කෘතිය ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයන් විසින් ආධිපත්‍යය දැරීය. අනෙකුත් යුරෝපීය බලපෑම්, ප්‍රධාන වශයෙන් ඉංග්‍රීසි, ප්‍රංශ සහ ජර්මානු 19 වන සියවසේ ආරම්භ වූ අතර අද දක්වාම පවතී. ජර්මානු සංක්‍රමණිකයන් වැල්ඩිවියා, ෆෘටිලර්, පුවර්ටෝ වරස්, ඔසෝර්නෝ, ටෙමූකෝ, පුවර්ටෝ ඔක්ටේ, ලැන්කිහු, ෆාජා මයිසන්, පිට්රුෆ්ක්වන්, වික්ටෝරියා, පුකෝන් සහ පුවර්ටෝ මොන්ට් වැනි නගරවල චිලියේ දකුණේ බැවේරියානු විලාසිතාවේ ග්‍රාමීය ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පය සහ ආහාර කෙරෙහි බලපෑම් කළහ.<ref>{{cite web |title=Valdivia Chile |url=http://www.allsouthernchile.com/southamerica/valdivia-southern-chile-city-guide/index.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090919231219/http://www.allsouthernchile.com/southamerica/valdivia-southern-chile-city-guide/index.html |archive-date=19 September 2009 |access-date=1 August 2011 |publisher=Allsouthernchile.com}}</ref><ref>{{cite web |title=Latin America :: Chile |url=http://www.globaladrenaline.com/latinamerica/chile/ |url-status=usurped |archive-url=https://web.archive.org/web/20110711100623/http://www.globaladrenaline.com/latinamerica/chile/ |archive-date=11 July 2011 |access-date=1 August 2011 |publisher=Global Adrenaline}}</ref><ref>{{cite web |title=Learning About Each Other |url=http://www.learnapec.org/index.cfm?action=exploration&cou_id=4 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110429020520/http://www.learnapec.org/index.cfm?action=exploration&cou_id=4 |archive-date=29 April 2011 |access-date=1 August 2011 |publisher=Learnapec.org}}</ref><ref>{{cite web |title=Chile Foreign Relations |url=http://www.country-studies.com/chile/foreign-relations.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110708194324/http://www.country-studies.com/chile/foreign-relations.html |archive-date=8 July 2011 |access-date=1 August 2011 |publisher=Country-studies.com}}</ref> === සංගීතය සහ නැටුම් === [[File:Los_Jaivas_1972.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Los_Jaivas_1972.jpg|වම|thumb|200x200පික්|ලොස් ජයිවාස්, වඩාත් පිළිගත් චිලී රොක් සංගීත කණ්ඩායම් වලින් එකකි]] චිලීයේ සංගීතය ජනප්‍රවාද, ජනප්‍රිය සහ සම්භාව්‍ය සංගීතයෙන් සමන්විත වේ. එහි විශාල භූගෝලීය පිහිටීම රටේ උතුර, මැද සහ දකුණේ විවිධ සංගීත ශෛලීන් ජනනය කරන අතර, ඒවාට පාස්කු දූපත සහ මාපුචේ සංගීතය ද ඇතුළත් වේ.<ref>{{cite web |title=Memoria Chilena |url=http://www.memoriachilena.cl/temas/index.asp?id_ut=elfolclordechileysustresgrandesraices |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20090112172209/http://www.memoriachilena.cl/temas/index.asp?id_ut=elfolclordechileysustresgrandesraices |archive-date=12 January 2009 |access-date=6 December 2008 |publisher=Memoriachilena.cl}}</ref> ජාතික නර්තනය වන්නේ කුවේකා ය. නර්තනයක් නොවුනත්, සාම්ප්‍රදායික චිලී ගීතයේ තවත් ආකාරයක් වන්නේ ටොනාඩා ය. ස්පාඤ්ඤ යටත් විජිතවාදීන් විසින් ආනයනය කරන ලද සංගීතයෙන් පැන නගින එය කුවේකාවෙන් අතරමැදි තනු අංශයකින් සහ වඩාත් කැපී පෙනෙන තනුවකින් වෙන්කර හඳුනා ගනී. 1950 ගණන්වල සිට 1970 ගණන් දක්වා, වයලෙටා පැරා, රාවුල් ද රාමොන් සහ පේද්‍රෝ මෙසෝන් වැනි නිර්මාපකයින් විසින් මෙහෙයවන ලද නුවෙවා කැන්සියන් චිලීනා ව්‍යාපාරය සමඟ ස්වදේශීය ජන සංගීත ආකෘතීන් පුනර්ජීවනය කරන ලද අතර, එය වික්ටර් ජාරා, ඉන්ටි-ඉලිමානි සහ ක්විලාපයුන් වැනි දේශපාලන ක්‍රියාකාරීන් සහ ප්‍රතිසංස්කරණවාදීන් සමඟ ද සම්බන්ධ විය. එසේම, ලොස් ජයිවාස්, ලොස් ප්‍රිසියෝනෙරෝස්, ලා ලේ, ලොස් ට්‍රෙස් සහ ලොස් බන්කර්ස් වැනි බොහෝ චිලී රොක් සංගීත කණ්ඩායම් ජාත්‍යන්තර සාර්ථකත්වයට ළඟා වී ඇති අතර, සමහරක් ලොස් ජයිවාස් වැනි ප්‍රබල ජන බලපෑම් ඇතුළත් කර ඇත. පෙබරවාරි මාසයේදී, වාර්ෂික සංගීත හා විකට උත්සව විනා ඩෙල් මාර් හි පැවැත්වේ.<ref>{{cite news|url=http://traveltips.usatoday.com/top-cultural-celebrations-festivals-chile-61003.html|title=Top Cultural Celebrations and Festivals in Chile|last=Martinez|first=Jessica|newspaper=USA Today|access-date=27 September 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20200508185540/https://traveltips.usatoday.com/top-cultural-celebrations-festivals-chile-61003.html|archive-date=8 May 2020|url-status=live}}</ref> === සාහිත්‍යය === {{multiple image | total_width = 220 | footer = [[පැබ්ලෝ නෙරූඩා]] සහ [[ගේබ්‍රියෙලා මිස්ට්‍රල්]], සාහිත්‍ය සඳහා නොබෙල් ත්‍යාගලාභීන් | image1 = Pablo Neruda 1963.jpg | alt1 = Pablo Neruda | image2 = Gabriela Mistral 1945.jpg | alt2 = Gabriela Mistral }} චිලී යනු කවියන්ගේ රටකි.<ref>{{cite web |title=Un mapa por completar: la joven poesia chilena – ¿Por qué tanta y tan variada poesía? |url=http://www.uchile.cl/cultura/poetasjovenes/bianchi26.htm |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20200510185823/https://www.uchile.cl/cultura/poetasjovenes/bianchi26.htm |archive-date=10 May 2020 |access-date=17 December 2009 |publisher=Uchile.cl}}</ref> සාහිත්‍ය සඳහා නොබෙල් ත්‍යාගයක් ලැබූ පළමු ලතින් ඇමරිකානු කාන්තාව ගේබ්‍රියෙලා මිස්ට්‍රල් ය (1945). චිලීහි වඩාත් ප්‍රසිද්ධ කවියා වන්නේ පැබ්ලෝ නෙරූඩා ය, ඔහු සාහිත්‍ය සඳහා නොබෙල් ත්‍යාගය (1971) ලබා ගත් අතර ආදර කතාව, සොබාදහම සහ දේශපාලනය පිළිබඳ ඔහුගේ පුළුල් කෘති පුස්තකාලය සඳහා ලෝක ප්‍රසිද්ධය. ඉස්ලා නෙග්‍රා, සන්තියාගෝ සහ වල්පරයිසෝ හි ඔහුගේ ඉතා පුද්ගලාරෝපිත නිවාස තුන ජනප්‍රිය සංචාරක ගමනාන්ත වේ. අනෙකුත් චිලී කවියන්ගේ ලැයිස්තුව අතර කාලෝස් පෙසෝවා වේලිස්, විසෙන්ට් හුයිඩොබ්‍රෝ, ගොන්සාලෝ රෝජාස්, පැබ්ලෝ ද රොකා, නිකනෝර් පාර්රා, ඉවෝන් කොනුකාර් සහ රාවුල් සුරිටා ද වෙති. ඉසබෙල් ඇලෙන්ඩේ චිලී නවකතා ලේඛිකාව වන අතර ඇගේ නවකතා මිලියන 51 ක් ලොව පුරා අලෙවි වේ.<ref>{{cite web |title=Latin American Herald Tribune – Isabel Allende Named to Council of Cervantes Institute |url=http://www.laht.com/article.asp?ArticleId=346023&CategoryId=13003 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110430032920/http://www.laht.com/article.asp?ArticleId=346023&CategoryId=13003 |archive-date=30 April 2011 |access-date=14 November 2010 |publisher=Laht.com}}</ref> නවකතාකරු ජෝස් ඩොනොසෝගේ "The Obscene Bird of Night" නවකතාව විචාරක හැරල්ඩ් බ්ලූම් විසින් 20 වන සියවසේ බටහිර සාහිත්‍යයේ කැනොනිකල් කෘතිවලින් එකක් ලෙස සලකනු ලැබේ. තවත් ජාත්‍යන්තරව පිළිගත් චිලී නවකතාකරුවෙකු සහ කවියෙකු වන්නේ රොබර්ටෝ බොලානෝ වන අතර ඔහුගේ ඉංග්‍රීසි පරිවර්තනයන් විචාරකයින්ගෙන් විශිෂ්ට පිළිගැනීමක් ලබා ඇත.<ref>{{Cite news|url=http://www.time.com/time/arts/article/0,8599,1857951,00.html|title=Bolaño's 2666: The Best Book of 2008|last=Grossman|first=Lev|date=10 November 2008|magazine=Time|access-date=28 April 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20081115083810/http://www.time.com/time/arts/article/0,8599,1857951,00.html|archive-date=15 November 2008|author-link=Lev Grossman|url-status=dead}}</ref><ref>{{cite magazine|author=Sarah Kerr|date=18 December 2008|title=The Triumph of Roberto Bolaño|url=http://www.nybooks.com/articles/22171|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20100304074108/http://www.nybooks.com/articles/22171|archive-date=4 March 2010|access-date=20 February 2010|magazine=The New York Review of Books}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/2007/04/15/books/review/Wood.t.html|title=The Visceral Realist|last=Wood|first=James|date=15 April 2007|work=The New York Times|access-date=1 April 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20090411144027/http://www.nytimes.com/2007/04/15/books/review/Wood.t.html|archive-date=11 April 2009|url-status=live}}</ref> === ආහාර පිසීම === [[File:Asado_chileno_-_Flickr_-_Marieloreto.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Asado_chileno_-_Flickr_-_Marieloreto.jpg|thumb|චිලී අසඩෝ (බාබකියු) සහ මරකෙටා]]චිලී ආහාර පිසීම යනු රටේ භූගෝලීය විවිධත්වයේ පිළිබිඹුවක් වන අතර එයට මුහුදු ආහාර, හරක් මස්, පලතුරු සහ එළවළු එකතුවක් ඇතුළත් වේ. සාම්ප්‍රදායික වට්ටෝරු අතරට අසාඩෝ, කැසුවෙලා, එම්පානඩාස්, හුමිටාස්, පැස්ටල් ඩි චොක්ලෝ, පැස්ටල් ඩි පැපාස්, කුරන්ටෝ සහ සොපයිපිලස් ඇතුළත් වේ.<ref>{{cite book |author=Maria Baez Kijac |url=https://books.google.com/books?id=LlePAePLlqkC |title=The South American Table: The Flavor and Soul of Authentic... |publisher=Harvard Common Press |year=2003 |isbn=978-1-55832-249-3 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020253/https://books.google.com/books?id=LlePAePLlqkC |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> කෲඩෝස් යනු චිලියේ විවිධ ජනවාර්ගික බලපෑම්වලින් සූපශාස්ත්‍ර දායකත්වයේ මිශ්‍රණයට උදාහරණයකි. අමු අඹරන ලද ලාමා, සිප්පි කටු සහ සහල් පාන් ස්වදේශික ක්වෙචුවා ඇන්ඩියන් ආහාර වලින් ලබා ගන්නා ලදී (යුරෝපීයයන් විසින් චිලීයට ගෙන එන ලද හරක් මස්, ලාමා මස් වෙනුවට ද භාවිතා කරන නමුත්), ලෙමන් සහ ළූණු ස්පාඤ්ඤ යටත් විජිතවාදීන් විසින් ගෙන එන ලද අතර, මෙයොනීස් සහ යෝගට් භාවිතය ජර්මානු සංක්‍රමණිකයන් විසින් හඳුන්වා දෙන ලදී, බියර් ද විය. === ජනකතා === චිලී ජනප්‍රවාද, රටේ සංස්කෘතික හා ජනවිකාස ලක්ෂණ, යටත් විජිත සමයේදී ඇති වූ ස්පාඤ්ඤ සහ ඇමරින්දියානු මූලද්‍රව්‍ය මිශ්‍රණයේ ප්‍රතිඵලයකි. සංස්කෘතික හා ඓතිහාසික හේතූන් මත, ඒවා රටේ ප්‍රධාන ප්‍රදේශ හතරක් ලෙස වර්ගීකරණය කර වෙන්කර හඳුනා ගනී: උතුරු ප්‍රදේශ, මධ්‍යම, දකුණු සහ දකුණ. චිලී සංස්කෘතියේ බොහෝ සම්ප්‍රදායන්ට උත්සව අරමුණක් ඇත, නමුත් සමහරක්, නැටුම් සහ උත්සව වැනි, ආගමික සංරචක ඇත.<ref>Whole paragraph same as in Ravi Jyee et al., eds., World Encyclopaedia of American Countries, vol. 1 New Delhi: Afro-Asian-American Chamber of Commerce Occupational Research and Development, 2016. 179–80. http://164.100.47.193/Ebooks/Writereaddate/52_2017.pdf {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200203210316/http://164.100.47.193/Ebooks/Writereaddate/52_2017.pdf|date=3 February 2020}}</ref> චිලී මිථ්‍යා කථා යනු චිලී ජනප්‍රවාදයේ මිථ්‍යා කථා සහ විශ්වාසයන් ය. මෙයට චිලෝට් මිථ්‍යා කථා, රාපා නුයි මිථ්‍යා කථා සහ මාපුචේ මිථ්‍යා කථා ඇතුළත් වේ. === ක්‍රීඩා === [[File:Inicio_del_partido_Chile_-_Uruguay,_Copa_América_Chile_2015.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Inicio_del_partido_Chile_-_Uruguay,_Copa_Am%C3%A9rica_Chile_2015.jpg|වම|thumb|[[:en:Estadio_Nacional_Julio_Martínez_Prádanos|එස්ටාඩියෝ නැෂනල් ජූලියෝ මාර්ටිනෙස් ප්‍රඩනොස්]]]] Chile's most popular sport is [[:en:Association_football|association football]]. Chile has appeared in nine FIFA World Cups which includes hosting the [[:en:1962_FIFA_World_Cup|1962 FIFA World Cup]] where the [[:en:Chile_national_football_team|national football team]] finished third. Other results achieved by the national football team include two [[:en:Copa_América|Copa América]] titles (2015 and [[:en:Copa_América_Centenario|2016]]), two runners-up positions, one silver and two bronze medals at the [[:en:Pan_American_Games|Pan American Games]], a bronze medal at the [[:en:2000_Summer_Olympics|2000 Summer Olympics]] and two third places finishes in the FIFA under-17 and under-20 youth tournaments. The top league in the [[:en:Chilean_football_league_system|Chilean football league system]] is the [[:en:Chilean_Primera_División|Chilean Primera División]], which is named by the [[:en:International_Federation_of_Football_History_&_Statistics|IFFHS]] as the ninth strongest national football league in the world. The main football clubs are [[:en:Colo-Colo|Colo-Colo]], [[:en:Club_Universidad_de_Chile|Universidad de Chile]] and [[:en:Club_Deportivo_Universidad_Católica|Universidad Católica]]. Colo-Colo is the country's most successful football club, having both the most national and international championships, including the coveted [[:en:Copa_Libertadores|Copa Libertadores]] South American club tournament. Universidad de Chile was the last international champion ([[:en:Copa_Sudamericana|Copa Sudamericana]] 2011). චිලීයේ වඩාත්ම ජනප්‍රිය ක්‍රීඩාව වන්නේ සංගම් පාපන්දු ය. චිලී FIFA ලෝක කුසලාන නවයකට සහභාගී වී ඇති අතර එයට 1962 FIFA ලෝක කුසලානය පැවැත්වීම ඇතුළත් වේ. එහිදී ජාතික පාපන්දු කණ්ඩායම තෙවන ස්ථානයට පත්විය. ජාතික පාපන්දු කණ්ඩායම විසින් ලබා ඇති අනෙකුත් ප්‍රතිඵල අතරට කෝපා ඇමරිකා ශූරතා දෙකක් (2015 සහ 2016), අනුශූරතා ස්ථාන දෙකක්, පෑන් ඇමරිකානු ක්‍රීඩා උළෙලේදී රිදී පදක්කමක් සහ ලෝකඩ පදක්කමක්, 2000 ගිම්හාන ඔලිම්පික් උළෙලේදී ලෝකඩ පදක්කමක් සහ FIFA වයස අවුරුදු 17 න් පහළ සහ වයස අවුරුදු 20 න් පහළ යෞවන තරඟාවලිවල තෙවන ස්ථාන දෙකක් ඇතුළත් වේ. චිලී පාපන්දු ලීග් ක්‍රමයේ ඉහළම ලීගය වන්නේ චිලී ප්‍රයිමෙරා ඩිවිෂන් වන අතර එය IFFHS විසින් ලොව නවවන ශක්තිමත්ම ජාතික පාපන්දු ලීගය ලෙස නම් කර ඇත.<ref name="iffhs">{{cite web |title=The strongest National League in the World 2011 |url=http://www.iffhs.de/?b6e28fa3002f71504e52d17f7370eff3702bb1c2bb11 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20181105214658/https://iffhs.de/?b6e28fa3002f71504e52d17f7370eff3702bb1c2bb11 |archive-date=5 November 2018 |access-date=18 April 2012 |work=IFFHS}}</ref> ප්‍රධාන පාපන්දු සමාජ වන්නේ කොලෝ-කොලෝ, යුනිවර්සිඩෑඩ් ඩි චිලී සහ යුනිවර්සිඩෑඩ් කැටෝලිකා ය. කොලෝ-කොලෝ යනු රටේ වඩාත්ම සාර්ථක පාපන්දු සමාජය වන අතර, කෝපා ලිබර්ටඩෝර්ස් දකුණු ඇමරිකානු සමාජ තරඟාවලිය ඇතුළුව වඩාත්ම ජාතික හා ජාත්‍යන්තර ශූරතා දෙකම ඇත. යුනිවර්සිඩෑඩ් ඩි චිලී අවසාන ජාත්‍යන්තර ශූරයා විය (කෝපා සුඩමෙරිකානා 2011). Tennis is Chile's most successful sport. Its [[:en:Chile_Davis_Cup_team|national team]] won the [[:en:World_Team_Cup|World Team Cup]] clay tournament twice (2003 & 2004), and played the [[:en:Davis_Cup|Davis Cup]] final against Italy in 1976. At the [[:en:2004_Summer_Olympics|2004 Summer Olympics]] the country captured gold and bronze in men's singles and gold in men's doubles ([[:en:Nicolás_Massú|Nicolás Massú]] obtained two gold medals). [[:en:Marcelo_Ríos|Marcelo Ríos]] became the first Latin American man to reach the number one spot in the [[:en:List_of_ATP_number_1_ranked_singles_tennis_players|ATP singles rankings]] in 1998. [[:en:Anita_Lizana|Anita Lizana]] won the [[:en:US_Open_(tennis)|US Open]] in 1937, becoming the first woman from Latin America to win a [[:en:Grand_Slam_(tennis)|Grand Slam]] tournament. [[:en:Luis_Ayala_(tennis)|Luis Ayala]] was twice a runner-up at the French Open and both Ríos and [[:en:Fernando_González|Fernando González]] reached the Australian Open men's singles finals. González also won a silver medal in singles at the [[:en:2008_Summer_Olympics|2008 Summer Olympics]] in Beijing. At the Summer Olympic Games Chile boasts a total of two gold medals (tennis), seven silver medals (athletics, [[:en:Equestrian_at_the_Summer_Olympics|equestrian]], [[:en:Boxing|boxing]], shooting and tennis) and four bronze medals (tennis, boxing and football). In 2012, Chile won its first Paralympic Games medal (gold in Athletics). ටෙනිස් යනු චිලී හි වඩාත්ම සාර්ථක ක්‍රීඩාවයි. එහි ජාතික කණ්ඩායම දෙවරක් (2003 සහ 2004) ලෝක කණ්ඩායම් කුසලාන මැටි තරඟාවලිය ජයග්‍රහණය කළ අතර 1976 දී ඉතාලියට එරෙහිව ඩේවිස් කුසලාන අවසන් තරඟයට ක්‍රීඩා කළේය. 2004 ගිම්හාන ඔලිම්පික් උළෙලේදී රට පිරිමි කේවල ඉසව්වෙන් රන් හා ලෝකඩ පදක්කම් සහ පිරිමි යුගල ඉසව්වෙන් රන් දිනා ගත්තේය (නිකොලස් මාසු රන් පදක්කම් දෙකක් ලබා ගත්තේය). 1998 දී ATP කේවල ශ්‍රේණිගත කිරීම්වල අංක එකේ ස්ථානයට පත්වූ පළමු ලතින් ඇමරිකානු මිනිසා බවට මාර්සෙලෝ රියෝස් පත්විය. 1937 දී ඇනීටා ලිසානා එක්සත් ජනපද විවෘත ටෙනිස් ශූරතාව දිනා ගත් අතර, ලතින් ඇමරිකාවෙන් ග්‍රෑන්ඩ් ස්ලෑම් තරඟාවලියක් දිනාගත් පළමු කාන්තාව බවට පත්විය. ලුයිස් අයලා ප්‍රංශ විවෘත ටෙනිස් තරගාවලියේ දෙවරක් අනුශූරයන් වූ අතර රියෝස් සහ ප්‍රනාන්දු ගොන්සාලෙස් දෙදෙනාම ඕස්ට්‍රේලියානු විවෘත පිරිමි කේවල අවසන් මහා තරඟයට පැමිණියහ. 2008 බීජිං හි පැවති ගිම්හාන ඔලිම්පික් උළෙලේදී ගොන්සාලෙස් ඒකල ඉසව්වෙන් රිදී පදක්කමක් ද දිනා ගත්තේය. ගිම්හාන ඔලිම්පික් ක්‍රීඩා උළෙලේදී චිලී රාජ්‍යය රන් පදක්කම් දෙකක් (ටෙනිස්), රිදී පදක්කම් හතක් (මලල ක්‍රීඩා, අශ්වාරෝහක, බොක්සිං, වෙඩි තැබීම සහ ටෙනිස්) සහ ලෝකඩ පදක්කම් හතරක් (ටෙනිස්, බොක්සිං සහ පාපන්දු) දිනා ඇත. 2012 දී චිලී සිය පළමු පැරාලිම්පික් ක්‍රීඩා පදක්කම (මලල ක්‍රීඩා වලින් රන්) දිනා ගත්තේය. [[File:15_Abril_2015,_Ministro_Álvaro_Elizalde_junto_a_la_Presidenta_Michelle_Bachelet_reciben_al_Equipo_Campeón_Mundial_de_Polo_en_La_Moneda._(17160926755).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:15_Abril_2015,_Ministro_%C3%81lvaro_Elizalde_junto_a_la_Presidenta_Michelle_Bachelet_reciben_al_Equipo_Campe%C3%B3n_Mundial_de_Polo_en_La_Moneda._(17160926755).jpg|thumb|චිලී ජාතික පෝලෝ කණ්ඩායම ජනාධිපති මිෂෙල් බැචලට් සමඟ සහ 2015 ලෝක පෝලෝ ශූරතාවලියේ කුසලානය.]] [[:en:Chilean_rodeo|Rodeo]] is the country's [[:en:National_sport|national sport]] and is practiced in the more rural areas of the nation. A sport similar to [[:en:Hockey|hockey]] called ''[[:en:Palin_(game)|chueca]]'' was played by the Mapuche people during the Spanish conquest. [[:en:Skiing|Skiing]] and [[:en:Snowboarding|snowboarding]] are practiced at ski centers located in the Central Andes, and in southern ski centers near to cities as Osorno, Puerto Varas, Temuco and Punta Arenas. [[:en:Surfing_in_Chile|Surfing]] is popular at some coastal towns. [[:en:Polo|Polo]] is professionally practiced within Chile, with the country achieving top prize in the 2008 and 2015 [[:en:World_Polo_Championship|World Polo Championship]]. [[:en:Basketball|Basketball]] is a popular sport in which Chile earned a bronze medal in the first men's [[:en:FIBA_World_Championship|FIBA World Championship]] held in 1950 and won a second bronze medal when Chile hosted the [[:en:1959_FIBA_World_Championship|1959 FIBA World Championship]]. Chile hosted the first [[:en:FIBA_World_Championship_for_Women|FIBA World Championship for Women]] in 1953 finishing the tournament with the silver medal. [[:en:San_Pedro_de_Atacama|San Pedro de Atacama]] is host to the annual "Atacama Crossing", a six-stage, {{convert|250|km|adj=on|sp=us}} footrace which annually attracts about 150 competitors from 35 countries. The [[:en:Dakar_Rally|Dakar Rally]] [[:en:Off-road_racing|off-road automobile race]] has been held in both Chile and [[:en:Argentina|Argentina]] since 2009. රොඩියෝ යනු රටේ ජාතික ක්‍රීඩාව වන අතර එය ජාතියේ වඩාත් ග්‍රාමීය ප්‍රදේශවල ක්‍රියාත්මක වේ. ස්පාඤ්ඤ යටත් විජිත සමයේදී චුකා නමින් හැඳින්වෙන හොකී ක්‍රීඩාවට සමාන ක්‍රීඩාවක් මාපුචේ ජනතාව විසින් ක්‍රීඩා කරන ලදී. මධ්‍යම ඇන්ඩීස් හි පිහිටි ස්කී මධ්‍යස්ථානවල සහ ඔසෝර්නෝ, පුවර්ටෝ වරස්, ටෙමූකෝ සහ පුන්ටා අරීනාස් වැනි නගර අසල දකුණු ස්කී මධ්‍යස්ථානවල ස්කීං සහ හිම පුවරු පැදීම සිදු කෙරේ. සමහර වෙරළබඩ නගරවල සර්ෆින් ජනප්‍රියයි. චිලී තුළ පෝලෝ වෘත්තීයමය වශයෙන් පුහුණු වන අතර, 2008 සහ 2015 ලෝක පෝලෝ ශූරතාවලියේදී ඉහළම ත්‍යාගය ලබා ගැනීමට රට සමත් විය. පැසිපන්දු යනු ජනප්‍රිය ක්‍රීඩාවක් වන අතර, 1950 දී පැවති පළමු පිරිමි FIBA ​​ලෝක ශූරතාවලියේදී චිලී ලෝකඩ පදක්කමක් දිනා ගත් අතර 1959 FIBA ​​ලෝක ශූරතාවලියේදී චිලී දෙවන ලෝක පදක්කම දිනා ගත්තේය. 1953 දී චිලී කාන්තා සඳහා වූ පළමු FIBA ​​ලෝක ශූරතාවලියට සත්කාරකත්වය ලබා දුන් අතර එම තරඟාවලිය රිදී පදක්කම සමඟ අවසන් කළේය. සැන් පේද්‍රෝ ද ඇටකාමා වාර්ෂික "ඇටකාමා ක්‍රොසින්" සඳහා සත්කාරකත්වය දරන අතර එය අදියර හයක, කිලෝමීටර (සැතපුම් 160) ධාවන තරඟයක් වන අතර එය වාර්ෂිකව රටවල් 35 කින් තරඟකරුවන් 150 ක් පමණ ආකර්ෂණය කරයි. ඩකාර් රැලි මාර්ගයෙන් බැහැර මෝටර් රථ තරඟය 2009 සිට චිලී සහ ආර්ජන්ටිනාව යන දෙඅංශයේම පවත්වනු ලැබේ. === සංස්කෘතික උරුමය === [[File:Chile,_Sewell_en_nieve_(2959968911).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chile,_Sewell_en_nieve_(2959968911).jpg|thumb|සෙවෙල් පතල් නගරය]] The [[:en:Cultural_heritage|cultural heritage]] of Chile consists, first, of its intangible heritage, composed of various cultural events and activities, such as visual arts, crafts, dances, holidays, cuisine, games, music and traditions. Secondly, its tangible heritage consists of those buildings, objects and sites of archaeological, architectural, traditional, artistic, ethnographic, folkloric, historical, religious or technological significance scattered through Chilean territory. Among them, some are declared [[:en:World_Heritage_Sites|World Heritage Sites]] by [[:en:UNESCO|UNESCO]], in accordance with the provisions of the Convention concerning the Protection of World Cultural and Natural Heritage of 1972, ratified by Chile in 1980. These cultural sites are the [[:en:Rapa_Nui_National_Park|Rapa Nui National Park]] (1995), the [[:en:Churches_of_Chiloé|Churches of Chiloé]] (2000), [[:en:Valparaíso|the historical district of the port city of Valparaíso]] (2003), [[:en:Humberstone_and_Santa_Laura_Saltpeter_Works|Humberstone and Santa Laura Saltpeter Works]] (2005) and the mining city [[:en:Sewell,_Chile|Sewell]] (2006). In 1999 ''Cultural Heritage Day'' was established as a way to honour and commemorate Chile's cultural heritage. It is an official national event celebrated in May every year. චිලීයේ සංස්කෘතික උරුමය, පළමුව, එහි අස්පෘශ්‍ය උරුමයෙන් සමන්විත වන අතර එය දෘශ්‍ය කලා, අත්කම්, නැටුම්, නිවාඩු දින, ආහාර, ක්‍රීඩා, සංගීතය සහ සම්ප්‍රදායන් වැනි විවිධ සංස්කෘතික සිදුවීම් සහ ක්‍රියාකාරකම් වලින් සමන්විත වේ. දෙවනුව, එහි ස්පර්ශ්‍ය උරුමය චිලී භූමිය පුරා විසිරී ඇති පුරාවිද්‍යාත්මක, වාස්තු විද්‍යාත්මක, සාම්ප්‍රදායික, කලාත්මක, ජනවාර්ගික, ජනප්‍රවාද, ඓතිහාසික, ආගමික හෝ තාක්ෂණික වැදගත්කමක් ඇති ගොඩනැගිලි, වස්තූන් සහ ස්ථාන වලින් සමන්විත වේ. ඒවා අතර, 1980 දී චිලී විසින් අනුමත කරන ලද 1972 ලෝක සංස්කෘතික හා ස්වාභාවික උරුමයන් ආරක්ෂා කිරීම පිළිබඳ සම්මුතියේ විධිවිධානවලට අනුකූලව යුනෙස්කෝව විසින් ලෝක උරුම ස්ථාන ලෙස ප්‍රකාශයට පත් කර ඇත. මෙම සංස්කෘතික ස්ථාන වන්නේ රපා නුයි ජාතික වනෝද්‍යානය (1995), චිලෝයි පල්ලි (2000), වල්පරයිසෝ වරාය නගරයේ ඓතිහාසික දිස්ත්‍රික්කය (2003), හම්බර්ස්ටන් සහ සැන්ටා ලෝරා සෝල්ට්පීටර් වර්ක්ස් (2005) සහ සෙවෙල් පතල් නගරය (2006) ය. 1999 දී චිලී හි සංස්කෘතික උරුමයට ගරු කිරීම සහ අනුස්මරණය කිරීමේ මාර්ගයක් ලෙස සංස්කෘතික උරුම දිනය ස්ථාපිත කරන ලදී. එය සෑම වසරකම මැයි මාසයේදී සමරනු ලබන නිල ජාතික උත්සවයකි.<ref>{{cite web |date=14 May 2019 |title=Día del patrimonio cultural |url=https://www.chileatiende.gob.cl/fichas/40159-dia-del-patrimonio-cultural |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200620174316/https://www.chileatiende.gob.cl/fichas/40159-dia-del-patrimonio-cultural |archive-date=20 June 2020 |access-date=13 May 2020 |website=chileatiende.gob.cl/}}</ref> == යොමු කිරීම් == pjbwo4085124g2hbsh3oaz1bqeh05hq 750392 750391 2025-06-23T09:10:45Z BuddhikaW88 37808 /* ක්‍රීඩා */ 750392 wikitext text/x-wiki [[File:Zamacueca-Chile.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Zamacueca-Chile.jpg|thumb|ලා සමකුවෙකා, 1873, මැනුවෙල් ඇන්ටෝනියෝ කැරෝ විසිනි]] මුල් කෘෂිකාර්මික ජනාවාස අතර කාලයේ සිට පූර්ව-කොලොම්බියානු යුගයේ අග භාගය දක්වා, උතුරු චිලී යනු උතුරේ වෙරළබඩ නිම්න දක්වා පැතිරුණු ඇල්ටිප්ලානෝ සම්ප්‍රදායන්ගෙන් බලපෑමට ලක් වූ ඇන්ඩියන් සංස්කෘතියේ කලාපයක් වූ අතර දකුණු ප්‍රදේශ මාපුචේ සංස්කෘතික ක්‍රියාකාරකම්වල ප්‍රදේශ විය. යටත් විජිත සමය පුරාම සහ මුල් ජනරජ යුගයේදී, රටේ සංස්කෘතිය ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයන් විසින් ආධිපත්‍යය දැරීය. අනෙකුත් යුරෝපීය බලපෑම්, ප්‍රධාන වශයෙන් ඉංග්‍රීසි, ප්‍රංශ සහ ජර්මානු 19 වන සියවසේ ආරම්භ වූ අතර අද දක්වාම පවතී. ජර්මානු සංක්‍රමණිකයන් වැල්ඩිවියා, ෆෘටිලර්, පුවර්ටෝ වරස්, ඔසෝර්නෝ, ටෙමූකෝ, පුවර්ටෝ ඔක්ටේ, ලැන්කිහු, ෆාජා මයිසන්, පිට්රුෆ්ක්වන්, වික්ටෝරියා, පුකෝන් සහ පුවර්ටෝ මොන්ට් වැනි නගරවල චිලියේ දකුණේ බැවේරියානු විලාසිතාවේ ග්‍රාමීය ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පය සහ ආහාර කෙරෙහි බලපෑම් කළහ.<ref>{{cite web |title=Valdivia Chile |url=http://www.allsouthernchile.com/southamerica/valdivia-southern-chile-city-guide/index.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090919231219/http://www.allsouthernchile.com/southamerica/valdivia-southern-chile-city-guide/index.html |archive-date=19 September 2009 |access-date=1 August 2011 |publisher=Allsouthernchile.com}}</ref><ref>{{cite web |title=Latin America :: Chile |url=http://www.globaladrenaline.com/latinamerica/chile/ |url-status=usurped |archive-url=https://web.archive.org/web/20110711100623/http://www.globaladrenaline.com/latinamerica/chile/ |archive-date=11 July 2011 |access-date=1 August 2011 |publisher=Global Adrenaline}}</ref><ref>{{cite web |title=Learning About Each Other |url=http://www.learnapec.org/index.cfm?action=exploration&cou_id=4 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110429020520/http://www.learnapec.org/index.cfm?action=exploration&cou_id=4 |archive-date=29 April 2011 |access-date=1 August 2011 |publisher=Learnapec.org}}</ref><ref>{{cite web |title=Chile Foreign Relations |url=http://www.country-studies.com/chile/foreign-relations.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110708194324/http://www.country-studies.com/chile/foreign-relations.html |archive-date=8 July 2011 |access-date=1 August 2011 |publisher=Country-studies.com}}</ref> === සංගීතය සහ නැටුම් === [[File:Los_Jaivas_1972.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Los_Jaivas_1972.jpg|වම|thumb|200x200පික්|ලොස් ජයිවාස්, වඩාත් පිළිගත් චිලී රොක් සංගීත කණ්ඩායම් වලින් එකකි]] චිලීයේ සංගීතය ජනප්‍රවාද, ජනප්‍රිය සහ සම්භාව්‍ය සංගීතයෙන් සමන්විත වේ. එහි විශාල භූගෝලීය පිහිටීම රටේ උතුර, මැද සහ දකුණේ විවිධ සංගීත ශෛලීන් ජනනය කරන අතර, ඒවාට පාස්කු දූපත සහ මාපුචේ සංගීතය ද ඇතුළත් වේ.<ref>{{cite web |title=Memoria Chilena |url=http://www.memoriachilena.cl/temas/index.asp?id_ut=elfolclordechileysustresgrandesraices |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20090112172209/http://www.memoriachilena.cl/temas/index.asp?id_ut=elfolclordechileysustresgrandesraices |archive-date=12 January 2009 |access-date=6 December 2008 |publisher=Memoriachilena.cl}}</ref> ජාතික නර්තනය වන්නේ කුවේකා ය. නර්තනයක් නොවුනත්, සාම්ප්‍රදායික චිලී ගීතයේ තවත් ආකාරයක් වන්නේ ටොනාඩා ය. ස්පාඤ්ඤ යටත් විජිතවාදීන් විසින් ආනයනය කරන ලද සංගීතයෙන් පැන නගින එය කුවේකාවෙන් අතරමැදි තනු අංශයකින් සහ වඩාත් කැපී පෙනෙන තනුවකින් වෙන්කර හඳුනා ගනී. 1950 ගණන්වල සිට 1970 ගණන් දක්වා, වයලෙටා පැරා, රාවුල් ද රාමොන් සහ පේද්‍රෝ මෙසෝන් වැනි නිර්මාපකයින් විසින් මෙහෙයවන ලද නුවෙවා කැන්සියන් චිලීනා ව්‍යාපාරය සමඟ ස්වදේශීය ජන සංගීත ආකෘතීන් පුනර්ජීවනය කරන ලද අතර, එය වික්ටර් ජාරා, ඉන්ටි-ඉලිමානි සහ ක්විලාපයුන් වැනි දේශපාලන ක්‍රියාකාරීන් සහ ප්‍රතිසංස්කරණවාදීන් සමඟ ද සම්බන්ධ විය. එසේම, ලොස් ජයිවාස්, ලොස් ප්‍රිසියෝනෙරෝස්, ලා ලේ, ලොස් ට්‍රෙස් සහ ලොස් බන්කර්ස් වැනි බොහෝ චිලී රොක් සංගීත කණ්ඩායම් ජාත්‍යන්තර සාර්ථකත්වයට ළඟා වී ඇති අතර, සමහරක් ලොස් ජයිවාස් වැනි ප්‍රබල ජන බලපෑම් ඇතුළත් කර ඇත. පෙබරවාරි මාසයේදී, වාර්ෂික සංගීත හා විකට උත්සව විනා ඩෙල් මාර් හි පැවැත්වේ.<ref>{{cite news|url=http://traveltips.usatoday.com/top-cultural-celebrations-festivals-chile-61003.html|title=Top Cultural Celebrations and Festivals in Chile|last=Martinez|first=Jessica|newspaper=USA Today|access-date=27 September 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20200508185540/https://traveltips.usatoday.com/top-cultural-celebrations-festivals-chile-61003.html|archive-date=8 May 2020|url-status=live}}</ref> === සාහිත්‍යය === {{multiple image | total_width = 220 | footer = [[පැබ්ලෝ නෙරූඩා]] සහ [[ගේබ්‍රියෙලා මිස්ට්‍රල්]], සාහිත්‍ය සඳහා නොබෙල් ත්‍යාගලාභීන් | image1 = Pablo Neruda 1963.jpg | alt1 = Pablo Neruda | image2 = Gabriela Mistral 1945.jpg | alt2 = Gabriela Mistral }} චිලී යනු කවියන්ගේ රටකි.<ref>{{cite web |title=Un mapa por completar: la joven poesia chilena – ¿Por qué tanta y tan variada poesía? |url=http://www.uchile.cl/cultura/poetasjovenes/bianchi26.htm |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20200510185823/https://www.uchile.cl/cultura/poetasjovenes/bianchi26.htm |archive-date=10 May 2020 |access-date=17 December 2009 |publisher=Uchile.cl}}</ref> සාහිත්‍ය සඳහා නොබෙල් ත්‍යාගයක් ලැබූ පළමු ලතින් ඇමරිකානු කාන්තාව ගේබ්‍රියෙලා මිස්ට්‍රල් ය (1945). චිලීහි වඩාත් ප්‍රසිද්ධ කවියා වන්නේ පැබ්ලෝ නෙරූඩා ය, ඔහු සාහිත්‍ය සඳහා නොබෙල් ත්‍යාගය (1971) ලබා ගත් අතර ආදර කතාව, සොබාදහම සහ දේශපාලනය පිළිබඳ ඔහුගේ පුළුල් කෘති පුස්තකාලය සඳහා ලෝක ප්‍රසිද්ධය. ඉස්ලා නෙග්‍රා, සන්තියාගෝ සහ වල්පරයිසෝ හි ඔහුගේ ඉතා පුද්ගලාරෝපිත නිවාස තුන ජනප්‍රිය සංචාරක ගමනාන්ත වේ. අනෙකුත් චිලී කවියන්ගේ ලැයිස්තුව අතර කාලෝස් පෙසෝවා වේලිස්, විසෙන්ට් හුයිඩොබ්‍රෝ, ගොන්සාලෝ රෝජාස්, පැබ්ලෝ ද රොකා, නිකනෝර් පාර්රා, ඉවෝන් කොනුකාර් සහ රාවුල් සුරිටා ද වෙති. ඉසබෙල් ඇලෙන්ඩේ චිලී නවකතා ලේඛිකාව වන අතර ඇගේ නවකතා මිලියන 51 ක් ලොව පුරා අලෙවි වේ.<ref>{{cite web |title=Latin American Herald Tribune – Isabel Allende Named to Council of Cervantes Institute |url=http://www.laht.com/article.asp?ArticleId=346023&CategoryId=13003 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110430032920/http://www.laht.com/article.asp?ArticleId=346023&CategoryId=13003 |archive-date=30 April 2011 |access-date=14 November 2010 |publisher=Laht.com}}</ref> නවකතාකරු ජෝස් ඩොනොසෝගේ "The Obscene Bird of Night" නවකතාව විචාරක හැරල්ඩ් බ්ලූම් විසින් 20 වන සියවසේ බටහිර සාහිත්‍යයේ කැනොනිකල් කෘතිවලින් එකක් ලෙස සලකනු ලැබේ. තවත් ජාත්‍යන්තරව පිළිගත් චිලී නවකතාකරුවෙකු සහ කවියෙකු වන්නේ රොබර්ටෝ බොලානෝ වන අතර ඔහුගේ ඉංග්‍රීසි පරිවර්තනයන් විචාරකයින්ගෙන් විශිෂ්ට පිළිගැනීමක් ලබා ඇත.<ref>{{Cite news|url=http://www.time.com/time/arts/article/0,8599,1857951,00.html|title=Bolaño's 2666: The Best Book of 2008|last=Grossman|first=Lev|date=10 November 2008|magazine=Time|access-date=28 April 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20081115083810/http://www.time.com/time/arts/article/0,8599,1857951,00.html|archive-date=15 November 2008|author-link=Lev Grossman|url-status=dead}}</ref><ref>{{cite magazine|author=Sarah Kerr|date=18 December 2008|title=The Triumph of Roberto Bolaño|url=http://www.nybooks.com/articles/22171|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20100304074108/http://www.nybooks.com/articles/22171|archive-date=4 March 2010|access-date=20 February 2010|magazine=The New York Review of Books}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/2007/04/15/books/review/Wood.t.html|title=The Visceral Realist|last=Wood|first=James|date=15 April 2007|work=The New York Times|access-date=1 April 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20090411144027/http://www.nytimes.com/2007/04/15/books/review/Wood.t.html|archive-date=11 April 2009|url-status=live}}</ref> === ආහාර පිසීම === [[File:Asado_chileno_-_Flickr_-_Marieloreto.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Asado_chileno_-_Flickr_-_Marieloreto.jpg|thumb|චිලී අසඩෝ (බාබකියු) සහ මරකෙටා]]චිලී ආහාර පිසීම යනු රටේ භූගෝලීය විවිධත්වයේ පිළිබිඹුවක් වන අතර එයට මුහුදු ආහාර, හරක් මස්, පලතුරු සහ එළවළු එකතුවක් ඇතුළත් වේ. සාම්ප්‍රදායික වට්ටෝරු අතරට අසාඩෝ, කැසුවෙලා, එම්පානඩාස්, හුමිටාස්, පැස්ටල් ඩි චොක්ලෝ, පැස්ටල් ඩි පැපාස්, කුරන්ටෝ සහ සොපයිපිලස් ඇතුළත් වේ.<ref>{{cite book |author=Maria Baez Kijac |url=https://books.google.com/books?id=LlePAePLlqkC |title=The South American Table: The Flavor and Soul of Authentic... |publisher=Harvard Common Press |year=2003 |isbn=978-1-55832-249-3 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020253/https://books.google.com/books?id=LlePAePLlqkC |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> කෲඩෝස් යනු චිලියේ විවිධ ජනවාර්ගික බලපෑම්වලින් සූපශාස්ත්‍ර දායකත්වයේ මිශ්‍රණයට උදාහරණයකි. අමු අඹරන ලද ලාමා, සිප්පි කටු සහ සහල් පාන් ස්වදේශික ක්වෙචුවා ඇන්ඩියන් ආහාර වලින් ලබා ගන්නා ලදී (යුරෝපීයයන් විසින් චිලීයට ගෙන එන ලද හරක් මස්, ලාමා මස් වෙනුවට ද භාවිතා කරන නමුත්), ලෙමන් සහ ළූණු ස්පාඤ්ඤ යටත් විජිතවාදීන් විසින් ගෙන එන ලද අතර, මෙයොනීස් සහ යෝගට් භාවිතය ජර්මානු සංක්‍රමණිකයන් විසින් හඳුන්වා දෙන ලදී, බියර් ද විය. === ජනකතා === චිලී ජනප්‍රවාද, රටේ සංස්කෘතික හා ජනවිකාස ලක්ෂණ, යටත් විජිත සමයේදී ඇති වූ ස්පාඤ්ඤ සහ ඇමරින්දියානු මූලද්‍රව්‍ය මිශ්‍රණයේ ප්‍රතිඵලයකි. සංස්කෘතික හා ඓතිහාසික හේතූන් මත, ඒවා රටේ ප්‍රධාන ප්‍රදේශ හතරක් ලෙස වර්ගීකරණය කර වෙන්කර හඳුනා ගනී: උතුරු ප්‍රදේශ, මධ්‍යම, දකුණු සහ දකුණ. චිලී සංස්කෘතියේ බොහෝ සම්ප්‍රදායන්ට උත්සව අරමුණක් ඇත, නමුත් සමහරක්, නැටුම් සහ උත්සව වැනි, ආගමික සංරචක ඇත.<ref>Whole paragraph same as in Ravi Jyee et al., eds., World Encyclopaedia of American Countries, vol. 1 New Delhi: Afro-Asian-American Chamber of Commerce Occupational Research and Development, 2016. 179–80. http://164.100.47.193/Ebooks/Writereaddate/52_2017.pdf {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200203210316/http://164.100.47.193/Ebooks/Writereaddate/52_2017.pdf|date=3 February 2020}}</ref> චිලී මිථ්‍යා කථා යනු චිලී ජනප්‍රවාදයේ මිථ්‍යා කථා සහ විශ්වාසයන් ය. මෙයට චිලෝට් මිථ්‍යා කථා, රාපා නුයි මිථ්‍යා කථා සහ මාපුචේ මිථ්‍යා කථා ඇතුළත් වේ. === ක්‍රීඩා === [[File:Inicio_del_partido_Chile_-_Uruguay,_Copa_América_Chile_2015.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Inicio_del_partido_Chile_-_Uruguay,_Copa_Am%C3%A9rica_Chile_2015.jpg|වම|thumb|[[:en:Estadio_Nacional_Julio_Martínez_Prádanos|එස්ටාඩියෝ නැෂනල් ජූලියෝ මාර්ටිනෙස් ප්‍රඩනොස්]]]] චිලීයේ වඩාත්ම ජනප්‍රිය ක්‍රීඩාව වන්නේ සංගම් පාපන්දු ය. චිලී FIFA ලෝක කුසලාන නවයකට සහභාගී වී ඇති අතර එයට 1962 FIFA ලෝක කුසලානය පැවැත්වීම ඇතුළත් වේ. එහිදී ජාතික පාපන්දු කණ්ඩායම තෙවන ස්ථානයට පත්විය. ජාතික පාපන්දු කණ්ඩායම විසින් ලබා ඇති අනෙකුත් ප්‍රතිඵල අතරට කෝපා ඇමරිකා ශූරතා දෙකක් (2015 සහ 2016), අනුශූරතා ස්ථාන දෙකක්, පෑන් ඇමරිකානු ක්‍රීඩා උළෙලේදී රිදී පදක්කමක් සහ ලෝකඩ පදක්කමක්, 2000 ගිම්හාන ඔලිම්පික් උළෙලේදී ලෝකඩ පදක්කමක් සහ FIFA වයස අවුරුදු 17 න් පහළ සහ වයස අවුරුදු 20 න් පහළ යෞවන තරඟාවලිවල තෙවන ස්ථාන දෙකක් ඇතුළත් වේ. චිලී පාපන්දු ලීග් ක්‍රමයේ ඉහළම ලීගය වන්නේ චිලී ප්‍රයිමෙරා ඩිවිෂන් වන අතර එය IFFHS විසින් ලොව නවවන ශක්තිමත්ම ජාතික පාපන්දු ලීගය ලෙස නම් කර ඇත.<ref name="iffhs">{{cite web |title=The strongest National League in the World 2011 |url=http://www.iffhs.de/?b6e28fa3002f71504e52d17f7370eff3702bb1c2bb11 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20181105214658/https://iffhs.de/?b6e28fa3002f71504e52d17f7370eff3702bb1c2bb11 |archive-date=5 November 2018 |access-date=18 April 2012 |work=IFFHS}}</ref> ප්‍රධාන පාපන්දු සමාජ වන්නේ කොලෝ-කොලෝ, යුනිවර්සිඩෑඩ් ඩි චිලී සහ යුනිවර්සිඩෑඩ් කැටෝලිකා ය. කොලෝ-කොලෝ යනු රටේ වඩාත්ම සාර්ථක පාපන්දු සමාජය වන අතර, කෝපා ලිබර්ටඩෝර්ස් දකුණු ඇමරිකානු සමාජ තරඟාවලිය ඇතුළුව වඩාත්ම ජාතික හා ජාත්‍යන්තර ශූරතා දෙකම ඇත. යුනිවර්සිඩෑඩ් ඩි චිලී අවසාන ජාත්‍යන්තර ශූරයා විය (කෝපා සුඩමෙරිකානා 2011). Tennis is Chile's most successful sport. Its [[:en:Chile_Davis_Cup_team|national team]] won the [[:en:World_Team_Cup|World Team Cup]] clay tournament twice (2003 & 2004), and played the [[:en:Davis_Cup|Davis Cup]] final against Italy in 1976. At the [[:en:2004_Summer_Olympics|2004 Summer Olympics]] the country captured gold and bronze in men's singles and gold in men's doubles ([[:en:Nicolás_Massú|Nicolás Massú]] obtained two gold medals). [[:en:Marcelo_Ríos|Marcelo Ríos]] became the first Latin American man to reach the number one spot in the [[:en:List_of_ATP_number_1_ranked_singles_tennis_players|ATP singles rankings]] in 1998. [[:en:Anita_Lizana|Anita Lizana]] won the [[:en:US_Open_(tennis)|US Open]] in 1937, becoming the first woman from Latin America to win a [[:en:Grand_Slam_(tennis)|Grand Slam]] tournament. [[:en:Luis_Ayala_(tennis)|Luis Ayala]] was twice a runner-up at the French Open and both Ríos and [[:en:Fernando_González|Fernando González]] reached the Australian Open men's singles finals. González also won a silver medal in singles at the [[:en:2008_Summer_Olympics|2008 Summer Olympics]] in Beijing. At the Summer Olympic Games Chile boasts a total of two gold medals (tennis), seven silver medals (athletics, [[:en:Equestrian_at_the_Summer_Olympics|equestrian]], [[:en:Boxing|boxing]], shooting and tennis) and four bronze medals (tennis, boxing and football). In 2012, Chile won its first Paralympic Games medal (gold in Athletics). ටෙනිස් යනු චිලී හි වඩාත්ම සාර්ථක ක්‍රීඩාවයි. එහි ජාතික කණ්ඩායම දෙවරක් (2003 සහ 2004) ලෝක කණ්ඩායම් කුසලාන මැටි තරඟාවලිය ජයග්‍රහණය කළ අතර 1976 දී ඉතාලියට එරෙහිව ඩේවිස් කුසලාන අවසන් තරඟයට ක්‍රීඩා කළේය. 2004 ගිම්හාන ඔලිම්පික් උළෙලේදී රට පිරිමි කේවල ඉසව්වෙන් රන් හා ලෝකඩ පදක්කම් සහ පිරිමි යුගල ඉසව්වෙන් රන් දිනා ගත්තේය (නිකොලස් මාසු රන් පදක්කම් දෙකක් ලබා ගත්තේය). 1998 දී ATP කේවල ශ්‍රේණිගත කිරීම්වල අංක එකේ ස්ථානයට පත්වූ පළමු ලතින් ඇමරිකානු මිනිසා බවට මාර්සෙලෝ රියෝස් පත්විය. 1937 දී ඇනීටා ලිසානා එක්සත් ජනපද විවෘත ටෙනිස් ශූරතාව දිනා ගත් අතර, ලතින් ඇමරිකාවෙන් ග්‍රෑන්ඩ් ස්ලෑම් තරඟාවලියක් දිනාගත් පළමු කාන්තාව බවට පත්විය. ලුයිස් අයලා ප්‍රංශ විවෘත ටෙනිස් තරගාවලියේ දෙවරක් අනුශූරයන් වූ අතර රියෝස් සහ ප්‍රනාන්දු ගොන්සාලෙස් දෙදෙනාම ඕස්ට්‍රේලියානු විවෘත පිරිමි කේවල අවසන් මහා තරඟයට පැමිණියහ. 2008 බීජිං හි පැවති ගිම්හාන ඔලිම්පික් උළෙලේදී ගොන්සාලෙස් ඒකල ඉසව්වෙන් රිදී පදක්කමක් ද දිනා ගත්තේය. ගිම්හාන ඔලිම්පික් ක්‍රීඩා උළෙලේදී චිලී රාජ්‍යය රන් පදක්කම් දෙකක් (ටෙනිස්), රිදී පදක්කම් හතක් (මලල ක්‍රීඩා, අශ්වාරෝහක, බොක්සිං, වෙඩි තැබීම සහ ටෙනිස්) සහ ලෝකඩ පදක්කම් හතරක් (ටෙනිස්, බොක්සිං සහ පාපන්දු) දිනා ඇත. 2012 දී චිලී සිය පළමු පැරාලිම්පික් ක්‍රීඩා පදක්කම (මලල ක්‍රීඩා වලින් රන්) දිනා ගත්තේය. [[File:15_Abril_2015,_Ministro_Álvaro_Elizalde_junto_a_la_Presidenta_Michelle_Bachelet_reciben_al_Equipo_Campeón_Mundial_de_Polo_en_La_Moneda._(17160926755).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:15_Abril_2015,_Ministro_%C3%81lvaro_Elizalde_junto_a_la_Presidenta_Michelle_Bachelet_reciben_al_Equipo_Campe%C3%B3n_Mundial_de_Polo_en_La_Moneda._(17160926755).jpg|thumb|චිලී ජාතික පෝලෝ කණ්ඩායම ජනාධිපති මිෂෙල් බැචලට් සමඟ සහ 2015 ලෝක පෝලෝ ශූරතාවලියේ කුසලානය.]] [[:en:Chilean_rodeo|Rodeo]] is the country's [[:en:National_sport|national sport]] and is practiced in the more rural areas of the nation. A sport similar to [[:en:Hockey|hockey]] called ''[[:en:Palin_(game)|chueca]]'' was played by the Mapuche people during the Spanish conquest. [[:en:Skiing|Skiing]] and [[:en:Snowboarding|snowboarding]] are practiced at ski centers located in the Central Andes, and in southern ski centers near to cities as Osorno, Puerto Varas, Temuco and Punta Arenas. [[:en:Surfing_in_Chile|Surfing]] is popular at some coastal towns. [[:en:Polo|Polo]] is professionally practiced within Chile, with the country achieving top prize in the 2008 and 2015 [[:en:World_Polo_Championship|World Polo Championship]]. [[:en:Basketball|Basketball]] is a popular sport in which Chile earned a bronze medal in the first men's [[:en:FIBA_World_Championship|FIBA World Championship]] held in 1950 and won a second bronze medal when Chile hosted the [[:en:1959_FIBA_World_Championship|1959 FIBA World Championship]]. Chile hosted the first [[:en:FIBA_World_Championship_for_Women|FIBA World Championship for Women]] in 1953 finishing the tournament with the silver medal. [[:en:San_Pedro_de_Atacama|San Pedro de Atacama]] is host to the annual "Atacama Crossing", a six-stage, {{convert|250|km|adj=on|sp=us}} footrace which annually attracts about 150 competitors from 35 countries. The [[:en:Dakar_Rally|Dakar Rally]] [[:en:Off-road_racing|off-road automobile race]] has been held in both Chile and [[:en:Argentina|Argentina]] since 2009. රොඩියෝ යනු රටේ ජාතික ක්‍රීඩාව වන අතර එය ජාතියේ වඩාත් ග්‍රාමීය ප්‍රදේශවල ක්‍රියාත්මක වේ. ස්පාඤ්ඤ යටත් විජිත සමයේදී චුකා නමින් හැඳින්වෙන හොකී ක්‍රීඩාවට සමාන ක්‍රීඩාවක් මාපුචේ ජනතාව විසින් ක්‍රීඩා කරන ලදී. මධ්‍යම ඇන්ඩීස් හි පිහිටි ස්කී මධ්‍යස්ථානවල සහ ඔසෝර්නෝ, පුවර්ටෝ වරස්, ටෙමූකෝ සහ පුන්ටා අරීනාස් වැනි නගර අසල දකුණු ස්කී මධ්‍යස්ථානවල ස්කීං සහ හිම පුවරු පැදීම සිදු කෙරේ. සමහර වෙරළබඩ නගරවල සර්ෆින් ජනප්‍රියයි. චිලී තුළ පෝලෝ වෘත්තීයමය වශයෙන් පුහුණු වන අතර, 2008 සහ 2015 ලෝක පෝලෝ ශූරතාවලියේදී ඉහළම ත්‍යාගය ලබා ගැනීමට රට සමත් විය. පැසිපන්දු යනු ජනප්‍රිය ක්‍රීඩාවක් වන අතර, 1950 දී පැවති පළමු පිරිමි FIBA ​​ලෝක ශූරතාවලියේදී චිලී ලෝකඩ පදක්කමක් දිනා ගත් අතර 1959 FIBA ​​ලෝක ශූරතාවලියේදී චිලී දෙවන ලෝක පදක්කම දිනා ගත්තේය. 1953 දී චිලී කාන්තා සඳහා වූ පළමු FIBA ​​ලෝක ශූරතාවලියට සත්කාරකත්වය ලබා දුන් අතර එම තරඟාවලිය රිදී පදක්කම සමඟ අවසන් කළේය. සැන් පේද්‍රෝ ද ඇටකාමා වාර්ෂික "ඇටකාමා ක්‍රොසින්" සඳහා සත්කාරකත්වය දරන අතර එය අදියර හයක, කිලෝමීටර (සැතපුම් 160) ධාවන තරඟයක් වන අතර එය වාර්ෂිකව රටවල් 35 කින් තරඟකරුවන් 150 ක් පමණ ආකර්ෂණය කරයි. ඩකාර් රැලි මාර්ගයෙන් බැහැර මෝටර් රථ තරඟය 2009 සිට චිලී සහ ආර්ජන්ටිනාව යන දෙඅංශයේම පවත්වනු ලැබේ. === සංස්කෘතික උරුමය === [[File:Chile,_Sewell_en_nieve_(2959968911).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chile,_Sewell_en_nieve_(2959968911).jpg|thumb|සෙවෙල් පතල් නගරය]] The [[:en:Cultural_heritage|cultural heritage]] of Chile consists, first, of its intangible heritage, composed of various cultural events and activities, such as visual arts, crafts, dances, holidays, cuisine, games, music and traditions. Secondly, its tangible heritage consists of those buildings, objects and sites of archaeological, architectural, traditional, artistic, ethnographic, folkloric, historical, religious or technological significance scattered through Chilean territory. Among them, some are declared [[:en:World_Heritage_Sites|World Heritage Sites]] by [[:en:UNESCO|UNESCO]], in accordance with the provisions of the Convention concerning the Protection of World Cultural and Natural Heritage of 1972, ratified by Chile in 1980. These cultural sites are the [[:en:Rapa_Nui_National_Park|Rapa Nui National Park]] (1995), the [[:en:Churches_of_Chiloé|Churches of Chiloé]] (2000), [[:en:Valparaíso|the historical district of the port city of Valparaíso]] (2003), [[:en:Humberstone_and_Santa_Laura_Saltpeter_Works|Humberstone and Santa Laura Saltpeter Works]] (2005) and the mining city [[:en:Sewell,_Chile|Sewell]] (2006). In 1999 ''Cultural Heritage Day'' was established as a way to honour and commemorate Chile's cultural heritage. It is an official national event celebrated in May every year. චිලීයේ සංස්කෘතික උරුමය, පළමුව, එහි අස්පෘශ්‍ය උරුමයෙන් සමන්විත වන අතර එය දෘශ්‍ය කලා, අත්කම්, නැටුම්, නිවාඩු දින, ආහාර, ක්‍රීඩා, සංගීතය සහ සම්ප්‍රදායන් වැනි විවිධ සංස්කෘතික සිදුවීම් සහ ක්‍රියාකාරකම් වලින් සමන්විත වේ. දෙවනුව, එහි ස්පර්ශ්‍ය උරුමය චිලී භූමිය පුරා විසිරී ඇති පුරාවිද්‍යාත්මක, වාස්තු විද්‍යාත්මක, සාම්ප්‍රදායික, කලාත්මක, ජනවාර්ගික, ජනප්‍රවාද, ඓතිහාසික, ආගමික හෝ තාක්ෂණික වැදගත්කමක් ඇති ගොඩනැගිලි, වස්තූන් සහ ස්ථාන වලින් සමන්විත වේ. ඒවා අතර, 1980 දී චිලී විසින් අනුමත කරන ලද 1972 ලෝක සංස්කෘතික හා ස්වාභාවික උරුමයන් ආරක්ෂා කිරීම පිළිබඳ සම්මුතියේ විධිවිධානවලට අනුකූලව යුනෙස්කෝව විසින් ලෝක උරුම ස්ථාන ලෙස ප්‍රකාශයට පත් කර ඇත. මෙම සංස්කෘතික ස්ථාන වන්නේ රපා නුයි ජාතික වනෝද්‍යානය (1995), චිලෝයි පල්ලි (2000), වල්පරයිසෝ වරාය නගරයේ ඓතිහාසික දිස්ත්‍රික්කය (2003), හම්බර්ස්ටන් සහ සැන්ටා ලෝරා සෝල්ට්පීටර් වර්ක්ස් (2005) සහ සෙවෙල් පතල් නගරය (2006) ය. 1999 දී චිලී හි සංස්කෘතික උරුමයට ගරු කිරීම සහ අනුස්මරණය කිරීමේ මාර්ගයක් ලෙස සංස්කෘතික උරුම දිනය ස්ථාපිත කරන ලදී. එය සෑම වසරකම මැයි මාසයේදී සමරනු ලබන නිල ජාතික උත්සවයකි.<ref>{{cite web |date=14 May 2019 |title=Día del patrimonio cultural |url=https://www.chileatiende.gob.cl/fichas/40159-dia-del-patrimonio-cultural |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200620174316/https://www.chileatiende.gob.cl/fichas/40159-dia-del-patrimonio-cultural |archive-date=20 June 2020 |access-date=13 May 2020 |website=chileatiende.gob.cl/}}</ref> == යොමු කිරීම් == 2l6fsfuxbavoibysz85k5dgmvqs2mo3 750393 750392 2025-06-23T09:10:57Z BuddhikaW88 37808 /* ක්‍රීඩා */ 750393 wikitext text/x-wiki [[File:Zamacueca-Chile.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Zamacueca-Chile.jpg|thumb|ලා සමකුවෙකා, 1873, මැනුවෙල් ඇන්ටෝනියෝ කැරෝ විසිනි]] මුල් කෘෂිකාර්මික ජනාවාස අතර කාලයේ සිට පූර්ව-කොලොම්බියානු යුගයේ අග භාගය දක්වා, උතුරු චිලී යනු උතුරේ වෙරළබඩ නිම්න දක්වා පැතිරුණු ඇල්ටිප්ලානෝ සම්ප්‍රදායන්ගෙන් බලපෑමට ලක් වූ ඇන්ඩියන් සංස්කෘතියේ කලාපයක් වූ අතර දකුණු ප්‍රදේශ මාපුචේ සංස්කෘතික ක්‍රියාකාරකම්වල ප්‍රදේශ විය. යටත් විජිත සමය පුරාම සහ මුල් ජනරජ යුගයේදී, රටේ සංස්කෘතිය ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයන් විසින් ආධිපත්‍යය දැරීය. අනෙකුත් යුරෝපීය බලපෑම්, ප්‍රධාන වශයෙන් ඉංග්‍රීසි, ප්‍රංශ සහ ජර්මානු 19 වන සියවසේ ආරම්භ වූ අතර අද දක්වාම පවතී. ජර්මානු සංක්‍රමණිකයන් වැල්ඩිවියා, ෆෘටිලර්, පුවර්ටෝ වරස්, ඔසෝර්නෝ, ටෙමූකෝ, පුවර්ටෝ ඔක්ටේ, ලැන්කිහු, ෆාජා මයිසන්, පිට්රුෆ්ක්වන්, වික්ටෝරියා, පුකෝන් සහ පුවර්ටෝ මොන්ට් වැනි නගරවල චිලියේ දකුණේ බැවේරියානු විලාසිතාවේ ග්‍රාමීය ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පය සහ ආහාර කෙරෙහි බලපෑම් කළහ.<ref>{{cite web |title=Valdivia Chile |url=http://www.allsouthernchile.com/southamerica/valdivia-southern-chile-city-guide/index.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090919231219/http://www.allsouthernchile.com/southamerica/valdivia-southern-chile-city-guide/index.html |archive-date=19 September 2009 |access-date=1 August 2011 |publisher=Allsouthernchile.com}}</ref><ref>{{cite web |title=Latin America :: Chile |url=http://www.globaladrenaline.com/latinamerica/chile/ |url-status=usurped |archive-url=https://web.archive.org/web/20110711100623/http://www.globaladrenaline.com/latinamerica/chile/ |archive-date=11 July 2011 |access-date=1 August 2011 |publisher=Global Adrenaline}}</ref><ref>{{cite web |title=Learning About Each Other |url=http://www.learnapec.org/index.cfm?action=exploration&cou_id=4 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110429020520/http://www.learnapec.org/index.cfm?action=exploration&cou_id=4 |archive-date=29 April 2011 |access-date=1 August 2011 |publisher=Learnapec.org}}</ref><ref>{{cite web |title=Chile Foreign Relations |url=http://www.country-studies.com/chile/foreign-relations.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110708194324/http://www.country-studies.com/chile/foreign-relations.html |archive-date=8 July 2011 |access-date=1 August 2011 |publisher=Country-studies.com}}</ref> === සංගීතය සහ නැටුම් === [[File:Los_Jaivas_1972.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Los_Jaivas_1972.jpg|වම|thumb|200x200පික්|ලොස් ජයිවාස්, වඩාත් පිළිගත් චිලී රොක් සංගීත කණ්ඩායම් වලින් එකකි]] චිලීයේ සංගීතය ජනප්‍රවාද, ජනප්‍රිය සහ සම්භාව්‍ය සංගීතයෙන් සමන්විත වේ. එහි විශාල භූගෝලීය පිහිටීම රටේ උතුර, මැද සහ දකුණේ විවිධ සංගීත ශෛලීන් ජනනය කරන අතර, ඒවාට පාස්කු දූපත සහ මාපුචේ සංගීතය ද ඇතුළත් වේ.<ref>{{cite web |title=Memoria Chilena |url=http://www.memoriachilena.cl/temas/index.asp?id_ut=elfolclordechileysustresgrandesraices |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20090112172209/http://www.memoriachilena.cl/temas/index.asp?id_ut=elfolclordechileysustresgrandesraices |archive-date=12 January 2009 |access-date=6 December 2008 |publisher=Memoriachilena.cl}}</ref> ජාතික නර්තනය වන්නේ කුවේකා ය. නර්තනයක් නොවුනත්, සාම්ප්‍රදායික චිලී ගීතයේ තවත් ආකාරයක් වන්නේ ටොනාඩා ය. ස්පාඤ්ඤ යටත් විජිතවාදීන් විසින් ආනයනය කරන ලද සංගීතයෙන් පැන නගින එය කුවේකාවෙන් අතරමැදි තනු අංශයකින් සහ වඩාත් කැපී පෙනෙන තනුවකින් වෙන්කර හඳුනා ගනී. 1950 ගණන්වල සිට 1970 ගණන් දක්වා, වයලෙටා පැරා, රාවුල් ද රාමොන් සහ පේද්‍රෝ මෙසෝන් වැනි නිර්මාපකයින් විසින් මෙහෙයවන ලද නුවෙවා කැන්සියන් චිලීනා ව්‍යාපාරය සමඟ ස්වදේශීය ජන සංගීත ආකෘතීන් පුනර්ජීවනය කරන ලද අතර, එය වික්ටර් ජාරා, ඉන්ටි-ඉලිමානි සහ ක්විලාපයුන් වැනි දේශපාලන ක්‍රියාකාරීන් සහ ප්‍රතිසංස්කරණවාදීන් සමඟ ද සම්බන්ධ විය. එසේම, ලොස් ජයිවාස්, ලොස් ප්‍රිසියෝනෙරෝස්, ලා ලේ, ලොස් ට්‍රෙස් සහ ලොස් බන්කර්ස් වැනි බොහෝ චිලී රොක් සංගීත කණ්ඩායම් ජාත්‍යන්තර සාර්ථකත්වයට ළඟා වී ඇති අතර, සමහරක් ලොස් ජයිවාස් වැනි ප්‍රබල ජන බලපෑම් ඇතුළත් කර ඇත. පෙබරවාරි මාසයේදී, වාර්ෂික සංගීත හා විකට උත්සව විනා ඩෙල් මාර් හි පැවැත්වේ.<ref>{{cite news|url=http://traveltips.usatoday.com/top-cultural-celebrations-festivals-chile-61003.html|title=Top Cultural Celebrations and Festivals in Chile|last=Martinez|first=Jessica|newspaper=USA Today|access-date=27 September 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20200508185540/https://traveltips.usatoday.com/top-cultural-celebrations-festivals-chile-61003.html|archive-date=8 May 2020|url-status=live}}</ref> === සාහිත්‍යය === {{multiple image | total_width = 220 | footer = [[පැබ්ලෝ නෙරූඩා]] සහ [[ගේබ්‍රියෙලා මිස්ට්‍රල්]], සාහිත්‍ය සඳහා නොබෙල් ත්‍යාගලාභීන් | image1 = Pablo Neruda 1963.jpg | alt1 = Pablo Neruda | image2 = Gabriela Mistral 1945.jpg | alt2 = Gabriela Mistral }} චිලී යනු කවියන්ගේ රටකි.<ref>{{cite web |title=Un mapa por completar: la joven poesia chilena – ¿Por qué tanta y tan variada poesía? |url=http://www.uchile.cl/cultura/poetasjovenes/bianchi26.htm |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20200510185823/https://www.uchile.cl/cultura/poetasjovenes/bianchi26.htm |archive-date=10 May 2020 |access-date=17 December 2009 |publisher=Uchile.cl}}</ref> සාහිත්‍ය සඳහා නොබෙල් ත්‍යාගයක් ලැබූ පළමු ලතින් ඇමරිකානු කාන්තාව ගේබ්‍රියෙලා මිස්ට්‍රල් ය (1945). චිලීහි වඩාත් ප්‍රසිද්ධ කවියා වන්නේ පැබ්ලෝ නෙරූඩා ය, ඔහු සාහිත්‍ය සඳහා නොබෙල් ත්‍යාගය (1971) ලබා ගත් අතර ආදර කතාව, සොබාදහම සහ දේශපාලනය පිළිබඳ ඔහුගේ පුළුල් කෘති පුස්තකාලය සඳහා ලෝක ප්‍රසිද්ධය. ඉස්ලා නෙග්‍රා, සන්තියාගෝ සහ වල්පරයිසෝ හි ඔහුගේ ඉතා පුද්ගලාරෝපිත නිවාස තුන ජනප්‍රිය සංචාරක ගමනාන්ත වේ. අනෙකුත් චිලී කවියන්ගේ ලැයිස්තුව අතර කාලෝස් පෙසෝවා වේලිස්, විසෙන්ට් හුයිඩොබ්‍රෝ, ගොන්සාලෝ රෝජාස්, පැබ්ලෝ ද රොකා, නිකනෝර් පාර්රා, ඉවෝන් කොනුකාර් සහ රාවුල් සුරිටා ද වෙති. ඉසබෙල් ඇලෙන්ඩේ චිලී නවකතා ලේඛිකාව වන අතර ඇගේ නවකතා මිලියන 51 ක් ලොව පුරා අලෙවි වේ.<ref>{{cite web |title=Latin American Herald Tribune – Isabel Allende Named to Council of Cervantes Institute |url=http://www.laht.com/article.asp?ArticleId=346023&CategoryId=13003 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110430032920/http://www.laht.com/article.asp?ArticleId=346023&CategoryId=13003 |archive-date=30 April 2011 |access-date=14 November 2010 |publisher=Laht.com}}</ref> නවකතාකරු ජෝස් ඩොනොසෝගේ "The Obscene Bird of Night" නවකතාව විචාරක හැරල්ඩ් බ්ලූම් විසින් 20 වන සියවසේ බටහිර සාහිත්‍යයේ කැනොනිකල් කෘතිවලින් එකක් ලෙස සලකනු ලැබේ. තවත් ජාත්‍යන්තරව පිළිගත් චිලී නවකතාකරුවෙකු සහ කවියෙකු වන්නේ රොබර්ටෝ බොලානෝ වන අතර ඔහුගේ ඉංග්‍රීසි පරිවර්තනයන් විචාරකයින්ගෙන් විශිෂ්ට පිළිගැනීමක් ලබා ඇත.<ref>{{Cite news|url=http://www.time.com/time/arts/article/0,8599,1857951,00.html|title=Bolaño's 2666: The Best Book of 2008|last=Grossman|first=Lev|date=10 November 2008|magazine=Time|access-date=28 April 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20081115083810/http://www.time.com/time/arts/article/0,8599,1857951,00.html|archive-date=15 November 2008|author-link=Lev Grossman|url-status=dead}}</ref><ref>{{cite magazine|author=Sarah Kerr|date=18 December 2008|title=The Triumph of Roberto Bolaño|url=http://www.nybooks.com/articles/22171|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20100304074108/http://www.nybooks.com/articles/22171|archive-date=4 March 2010|access-date=20 February 2010|magazine=The New York Review of Books}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/2007/04/15/books/review/Wood.t.html|title=The Visceral Realist|last=Wood|first=James|date=15 April 2007|work=The New York Times|access-date=1 April 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20090411144027/http://www.nytimes.com/2007/04/15/books/review/Wood.t.html|archive-date=11 April 2009|url-status=live}}</ref> === ආහාර පිසීම === [[File:Asado_chileno_-_Flickr_-_Marieloreto.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Asado_chileno_-_Flickr_-_Marieloreto.jpg|thumb|චිලී අසඩෝ (බාබකියු) සහ මරකෙටා]]චිලී ආහාර පිසීම යනු රටේ භූගෝලීය විවිධත්වයේ පිළිබිඹුවක් වන අතර එයට මුහුදු ආහාර, හරක් මස්, පලතුරු සහ එළවළු එකතුවක් ඇතුළත් වේ. සාම්ප්‍රදායික වට්ටෝරු අතරට අසාඩෝ, කැසුවෙලා, එම්පානඩාස්, හුමිටාස්, පැස්ටල් ඩි චොක්ලෝ, පැස්ටල් ඩි පැපාස්, කුරන්ටෝ සහ සොපයිපිලස් ඇතුළත් වේ.<ref>{{cite book |author=Maria Baez Kijac |url=https://books.google.com/books?id=LlePAePLlqkC |title=The South American Table: The Flavor and Soul of Authentic... |publisher=Harvard Common Press |year=2003 |isbn=978-1-55832-249-3 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020253/https://books.google.com/books?id=LlePAePLlqkC |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> කෲඩෝස් යනු චිලියේ විවිධ ජනවාර්ගික බලපෑම්වලින් සූපශාස්ත්‍ර දායකත්වයේ මිශ්‍රණයට උදාහරණයකි. අමු අඹරන ලද ලාමා, සිප්පි කටු සහ සහල් පාන් ස්වදේශික ක්වෙචුවා ඇන්ඩියන් ආහාර වලින් ලබා ගන්නා ලදී (යුරෝපීයයන් විසින් චිලීයට ගෙන එන ලද හරක් මස්, ලාමා මස් වෙනුවට ද භාවිතා කරන නමුත්), ලෙමන් සහ ළූණු ස්පාඤ්ඤ යටත් විජිතවාදීන් විසින් ගෙන එන ලද අතර, මෙයොනීස් සහ යෝගට් භාවිතය ජර්මානු සංක්‍රමණිකයන් විසින් හඳුන්වා දෙන ලදී, බියර් ද විය. === ජනකතා === චිලී ජනප්‍රවාද, රටේ සංස්කෘතික හා ජනවිකාස ලක්ෂණ, යටත් විජිත සමයේදී ඇති වූ ස්පාඤ්ඤ සහ ඇමරින්දියානු මූලද්‍රව්‍ය මිශ්‍රණයේ ප්‍රතිඵලයකි. සංස්කෘතික හා ඓතිහාසික හේතූන් මත, ඒවා රටේ ප්‍රධාන ප්‍රදේශ හතරක් ලෙස වර්ගීකරණය කර වෙන්කර හඳුනා ගනී: උතුරු ප්‍රදේශ, මධ්‍යම, දකුණු සහ දකුණ. චිලී සංස්කෘතියේ බොහෝ සම්ප්‍රදායන්ට උත්සව අරමුණක් ඇත, නමුත් සමහරක්, නැටුම් සහ උත්සව වැනි, ආගමික සංරචක ඇත.<ref>Whole paragraph same as in Ravi Jyee et al., eds., World Encyclopaedia of American Countries, vol. 1 New Delhi: Afro-Asian-American Chamber of Commerce Occupational Research and Development, 2016. 179–80. http://164.100.47.193/Ebooks/Writereaddate/52_2017.pdf {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200203210316/http://164.100.47.193/Ebooks/Writereaddate/52_2017.pdf|date=3 February 2020}}</ref> චිලී මිථ්‍යා කථා යනු චිලී ජනප්‍රවාදයේ මිථ්‍යා කථා සහ විශ්වාසයන් ය. මෙයට චිලෝට් මිථ්‍යා කථා, රාපා නුයි මිථ්‍යා කථා සහ මාපුචේ මිථ්‍යා කථා ඇතුළත් වේ. === ක්‍රීඩා === [[File:Inicio_del_partido_Chile_-_Uruguay,_Copa_América_Chile_2015.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Inicio_del_partido_Chile_-_Uruguay,_Copa_Am%C3%A9rica_Chile_2015.jpg|වම|thumb|[[:en:Estadio_Nacional_Julio_Martínez_Prádanos|එස්ටාඩියෝ නැෂනල් ජූලියෝ මාර්ටිනෙස් ප්‍රඩනොස්]]]] චිලීයේ වඩාත්ම ජනප්‍රිය ක්‍රීඩාව වන්නේ සංගම් පාපන්දු ය. චිලී FIFA ලෝක කුසලාන නවයකට සහභාගී වී ඇති අතර එයට 1962 FIFA ලෝක කුසලානය පැවැත්වීම ඇතුළත් වේ. එහිදී ජාතික පාපන්දු කණ්ඩායම තෙවන ස්ථානයට පත්විය. ජාතික පාපන්දු කණ්ඩායම විසින් ලබා ඇති අනෙකුත් ප්‍රතිඵල අතරට කෝපා ඇමරිකා ශූරතා දෙකක් (2015 සහ 2016), අනුශූරතා ස්ථාන දෙකක්, පෑන් ඇමරිකානු ක්‍රීඩා උළෙලේදී රිදී පදක්කමක් සහ ලෝකඩ පදක්කමක්, 2000 ගිම්හාන ඔලිම්පික් උළෙලේදී ලෝකඩ පදක්කමක් සහ FIFA වයස අවුරුදු 17 න් පහළ සහ වයස අවුරුදු 20 න් පහළ යෞවන තරඟාවලිවල තෙවන ස්ථාන දෙකක් ඇතුළත් වේ. චිලී පාපන්දු ලීග් ක්‍රමයේ ඉහළම ලීගය වන්නේ චිලී ප්‍රයිමෙරා ඩිවිෂන් වන අතර එය IFFHS විසින් ලොව නවවන ශක්තිමත්ම ජාතික පාපන්දු ලීගය ලෙස නම් කර ඇත.<ref name="iffhs">{{cite web |title=The strongest National League in the World 2011 |url=http://www.iffhs.de/?b6e28fa3002f71504e52d17f7370eff3702bb1c2bb11 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20181105214658/https://iffhs.de/?b6e28fa3002f71504e52d17f7370eff3702bb1c2bb11 |archive-date=5 November 2018 |access-date=18 April 2012 |work=IFFHS}}</ref> ප්‍රධාන පාපන්දු සමාජ වන්නේ කොලෝ-කොලෝ, යුනිවර්සිඩෑඩ් ඩි චිලී සහ යුනිවර්සිඩෑඩ් කැටෝලිකා ය. කොලෝ-කොලෝ යනු රටේ වඩාත්ම සාර්ථක පාපන්දු සමාජය වන අතර, කෝපා ලිබර්ටඩෝර්ස් දකුණු ඇමරිකානු සමාජ තරඟාවලිය ඇතුළුව වඩාත්ම ජාතික හා ජාත්‍යන්තර ශූරතා දෙකම ඇත. යුනිවර්සිඩෑඩ් ඩි චිලී අවසාන ජාත්‍යන්තර ශූරයා විය (කෝපා සුඩමෙරිකානා 2011). ටෙනිස් යනු චිලී හි වඩාත්ම සාර්ථක ක්‍රීඩාවයි. එහි ජාතික කණ්ඩායම දෙවරක් (2003 සහ 2004) ලෝක කණ්ඩායම් කුසලාන මැටි තරඟාවලිය ජයග්‍රහණය කළ අතර 1976 දී ඉතාලියට එරෙහිව ඩේවිස් කුසලාන අවසන් තරඟයට ක්‍රීඩා කළේය. 2004 ගිම්හාන ඔලිම්පික් උළෙලේදී රට පිරිමි කේවල ඉසව්වෙන් රන් හා ලෝකඩ පදක්කම් සහ පිරිමි යුගල ඉසව්වෙන් රන් දිනා ගත්තේය (නිකොලස් මාසු රන් පදක්කම් දෙකක් ලබා ගත්තේය). 1998 දී ATP කේවල ශ්‍රේණිගත කිරීම්වල අංක එකේ ස්ථානයට පත්වූ පළමු ලතින් ඇමරිකානු මිනිසා බවට මාර්සෙලෝ රියෝස් පත්විය. 1937 දී ඇනීටා ලිසානා එක්සත් ජනපද විවෘත ටෙනිස් ශූරතාව දිනා ගත් අතර, ලතින් ඇමරිකාවෙන් ග්‍රෑන්ඩ් ස්ලෑම් තරඟාවලියක් දිනාගත් පළමු කාන්තාව බවට පත්විය. ලුයිස් අයලා ප්‍රංශ විවෘත ටෙනිස් තරගාවලියේ දෙවරක් අනුශූරයන් වූ අතර රියෝස් සහ ප්‍රනාන්දු ගොන්සාලෙස් දෙදෙනාම ඕස්ට්‍රේලියානු විවෘත පිරිමි කේවල අවසන් මහා තරඟයට පැමිණියහ. 2008 බීජිං හි පැවති ගිම්හාන ඔලිම්පික් උළෙලේදී ගොන්සාලෙස් ඒකල ඉසව්වෙන් රිදී පදක්කමක් ද දිනා ගත්තේය. ගිම්හාන ඔලිම්පික් ක්‍රීඩා උළෙලේදී චිලී රාජ්‍යය රන් පදක්කම් දෙකක් (ටෙනිස්), රිදී පදක්කම් හතක් (මලල ක්‍රීඩා, අශ්වාරෝහක, බොක්සිං, වෙඩි තැබීම සහ ටෙනිස්) සහ ලෝකඩ පදක්කම් හතරක් (ටෙනිස්, බොක්සිං සහ පාපන්දු) දිනා ඇත. 2012 දී චිලී සිය පළමු පැරාලිම්පික් ක්‍රීඩා පදක්කම (මලල ක්‍රීඩා වලින් රන්) දිනා ගත්තේය. [[File:15_Abril_2015,_Ministro_Álvaro_Elizalde_junto_a_la_Presidenta_Michelle_Bachelet_reciben_al_Equipo_Campeón_Mundial_de_Polo_en_La_Moneda._(17160926755).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:15_Abril_2015,_Ministro_%C3%81lvaro_Elizalde_junto_a_la_Presidenta_Michelle_Bachelet_reciben_al_Equipo_Campe%C3%B3n_Mundial_de_Polo_en_La_Moneda._(17160926755).jpg|thumb|චිලී ජාතික පෝලෝ කණ්ඩායම ජනාධිපති මිෂෙල් බැචලට් සමඟ සහ 2015 ලෝක පෝලෝ ශූරතාවලියේ කුසලානය.]] [[:en:Chilean_rodeo|Rodeo]] is the country's [[:en:National_sport|national sport]] and is practiced in the more rural areas of the nation. A sport similar to [[:en:Hockey|hockey]] called ''[[:en:Palin_(game)|chueca]]'' was played by the Mapuche people during the Spanish conquest. [[:en:Skiing|Skiing]] and [[:en:Snowboarding|snowboarding]] are practiced at ski centers located in the Central Andes, and in southern ski centers near to cities as Osorno, Puerto Varas, Temuco and Punta Arenas. [[:en:Surfing_in_Chile|Surfing]] is popular at some coastal towns. [[:en:Polo|Polo]] is professionally practiced within Chile, with the country achieving top prize in the 2008 and 2015 [[:en:World_Polo_Championship|World Polo Championship]]. [[:en:Basketball|Basketball]] is a popular sport in which Chile earned a bronze medal in the first men's [[:en:FIBA_World_Championship|FIBA World Championship]] held in 1950 and won a second bronze medal when Chile hosted the [[:en:1959_FIBA_World_Championship|1959 FIBA World Championship]]. Chile hosted the first [[:en:FIBA_World_Championship_for_Women|FIBA World Championship for Women]] in 1953 finishing the tournament with the silver medal. [[:en:San_Pedro_de_Atacama|San Pedro de Atacama]] is host to the annual "Atacama Crossing", a six-stage, {{convert|250|km|adj=on|sp=us}} footrace which annually attracts about 150 competitors from 35 countries. The [[:en:Dakar_Rally|Dakar Rally]] [[:en:Off-road_racing|off-road automobile race]] has been held in both Chile and [[:en:Argentina|Argentina]] since 2009. රොඩියෝ යනු රටේ ජාතික ක්‍රීඩාව වන අතර එය ජාතියේ වඩාත් ග්‍රාමීය ප්‍රදේශවල ක්‍රියාත්මක වේ. ස්පාඤ්ඤ යටත් විජිත සමයේදී චුකා නමින් හැඳින්වෙන හොකී ක්‍රීඩාවට සමාන ක්‍රීඩාවක් මාපුචේ ජනතාව විසින් ක්‍රීඩා කරන ලදී. මධ්‍යම ඇන්ඩීස් හි පිහිටි ස්කී මධ්‍යස්ථානවල සහ ඔසෝර්නෝ, පුවර්ටෝ වරස්, ටෙමූකෝ සහ පුන්ටා අරීනාස් වැනි නගර අසල දකුණු ස්කී මධ්‍යස්ථානවල ස්කීං සහ හිම පුවරු පැදීම සිදු කෙරේ. සමහර වෙරළබඩ නගරවල සර්ෆින් ජනප්‍රියයි. චිලී තුළ පෝලෝ වෘත්තීයමය වශයෙන් පුහුණු වන අතර, 2008 සහ 2015 ලෝක පෝලෝ ශූරතාවලියේදී ඉහළම ත්‍යාගය ලබා ගැනීමට රට සමත් විය. පැසිපන්දු යනු ජනප්‍රිය ක්‍රීඩාවක් වන අතර, 1950 දී පැවති පළමු පිරිමි FIBA ​​ලෝක ශූරතාවලියේදී චිලී ලෝකඩ පදක්කමක් දිනා ගත් අතර 1959 FIBA ​​ලෝක ශූරතාවලියේදී චිලී දෙවන ලෝක පදක්කම දිනා ගත්තේය. 1953 දී චිලී කාන්තා සඳහා වූ පළමු FIBA ​​ලෝක ශූරතාවලියට සත්කාරකත්වය ලබා දුන් අතර එම තරඟාවලිය රිදී පදක්කම සමඟ අවසන් කළේය. සැන් පේද්‍රෝ ද ඇටකාමා වාර්ෂික "ඇටකාමා ක්‍රොසින්" සඳහා සත්කාරකත්වය දරන අතර එය අදියර හයක, කිලෝමීටර (සැතපුම් 160) ධාවන තරඟයක් වන අතර එය වාර්ෂිකව රටවල් 35 කින් තරඟකරුවන් 150 ක් පමණ ආකර්ෂණය කරයි. ඩකාර් රැලි මාර්ගයෙන් බැහැර මෝටර් රථ තරඟය 2009 සිට චිලී සහ ආර්ජන්ටිනාව යන දෙඅංශයේම පවත්වනු ලැබේ. === සංස්කෘතික උරුමය === [[File:Chile,_Sewell_en_nieve_(2959968911).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chile,_Sewell_en_nieve_(2959968911).jpg|thumb|සෙවෙල් පතල් නගරය]] The [[:en:Cultural_heritage|cultural heritage]] of Chile consists, first, of its intangible heritage, composed of various cultural events and activities, such as visual arts, crafts, dances, holidays, cuisine, games, music and traditions. Secondly, its tangible heritage consists of those buildings, objects and sites of archaeological, architectural, traditional, artistic, ethnographic, folkloric, historical, religious or technological significance scattered through Chilean territory. Among them, some are declared [[:en:World_Heritage_Sites|World Heritage Sites]] by [[:en:UNESCO|UNESCO]], in accordance with the provisions of the Convention concerning the Protection of World Cultural and Natural Heritage of 1972, ratified by Chile in 1980. These cultural sites are the [[:en:Rapa_Nui_National_Park|Rapa Nui National Park]] (1995), the [[:en:Churches_of_Chiloé|Churches of Chiloé]] (2000), [[:en:Valparaíso|the historical district of the port city of Valparaíso]] (2003), [[:en:Humberstone_and_Santa_Laura_Saltpeter_Works|Humberstone and Santa Laura Saltpeter Works]] (2005) and the mining city [[:en:Sewell,_Chile|Sewell]] (2006). In 1999 ''Cultural Heritage Day'' was established as a way to honour and commemorate Chile's cultural heritage. It is an official national event celebrated in May every year. චිලීයේ සංස්කෘතික උරුමය, පළමුව, එහි අස්පෘශ්‍ය උරුමයෙන් සමන්විත වන අතර එය දෘශ්‍ය කලා, අත්කම්, නැටුම්, නිවාඩු දින, ආහාර, ක්‍රීඩා, සංගීතය සහ සම්ප්‍රදායන් වැනි විවිධ සංස්කෘතික සිදුවීම් සහ ක්‍රියාකාරකම් වලින් සමන්විත වේ. දෙවනුව, එහි ස්පර්ශ්‍ය උරුමය චිලී භූමිය පුරා විසිරී ඇති පුරාවිද්‍යාත්මක, වාස්තු විද්‍යාත්මක, සාම්ප්‍රදායික, කලාත්මක, ජනවාර්ගික, ජනප්‍රවාද, ඓතිහාසික, ආගමික හෝ තාක්ෂණික වැදගත්කමක් ඇති ගොඩනැගිලි, වස්තූන් සහ ස්ථාන වලින් සමන්විත වේ. ඒවා අතර, 1980 දී චිලී විසින් අනුමත කරන ලද 1972 ලෝක සංස්කෘතික හා ස්වාභාවික උරුමයන් ආරක්ෂා කිරීම පිළිබඳ සම්මුතියේ විධිවිධානවලට අනුකූලව යුනෙස්කෝව විසින් ලෝක උරුම ස්ථාන ලෙස ප්‍රකාශයට පත් කර ඇත. මෙම සංස්කෘතික ස්ථාන වන්නේ රපා නුයි ජාතික වනෝද්‍යානය (1995), චිලෝයි පල්ලි (2000), වල්පරයිසෝ වරාය නගරයේ ඓතිහාසික දිස්ත්‍රික්කය (2003), හම්බර්ස්ටන් සහ සැන්ටා ලෝරා සෝල්ට්පීටර් වර්ක්ස් (2005) සහ සෙවෙල් පතල් නගරය (2006) ය. 1999 දී චිලී හි සංස්කෘතික උරුමයට ගරු කිරීම සහ අනුස්මරණය කිරීමේ මාර්ගයක් ලෙස සංස්කෘතික උරුම දිනය ස්ථාපිත කරන ලදී. එය සෑම වසරකම මැයි මාසයේදී සමරනු ලබන නිල ජාතික උත්සවයකි.<ref>{{cite web |date=14 May 2019 |title=Día del patrimonio cultural |url=https://www.chileatiende.gob.cl/fichas/40159-dia-del-patrimonio-cultural |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200620174316/https://www.chileatiende.gob.cl/fichas/40159-dia-del-patrimonio-cultural |archive-date=20 June 2020 |access-date=13 May 2020 |website=chileatiende.gob.cl/}}</ref> == යොමු කිරීම් == p2jyj6834hfkgpqn2px48t5i38po2sf 750394 750393 2025-06-23T09:11:09Z BuddhikaW88 37808 /* ක්‍රීඩා */ 750394 wikitext text/x-wiki [[File:Zamacueca-Chile.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Zamacueca-Chile.jpg|thumb|ලා සමකුවෙකා, 1873, මැනුවෙල් ඇන්ටෝනියෝ කැරෝ විසිනි]] මුල් කෘෂිකාර්මික ජනාවාස අතර කාලයේ සිට පූර්ව-කොලොම්බියානු යුගයේ අග භාගය දක්වා, උතුරු චිලී යනු උතුරේ වෙරළබඩ නිම්න දක්වා පැතිරුණු ඇල්ටිප්ලානෝ සම්ප්‍රදායන්ගෙන් බලපෑමට ලක් වූ ඇන්ඩියන් සංස්කෘතියේ කලාපයක් වූ අතර දකුණු ප්‍රදේශ මාපුචේ සංස්කෘතික ක්‍රියාකාරකම්වල ප්‍රදේශ විය. යටත් විජිත සමය පුරාම සහ මුල් ජනරජ යුගයේදී, රටේ සංස්කෘතිය ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයන් විසින් ආධිපත්‍යය දැරීය. අනෙකුත් යුරෝපීය බලපෑම්, ප්‍රධාන වශයෙන් ඉංග්‍රීසි, ප්‍රංශ සහ ජර්මානු 19 වන සියවසේ ආරම්භ වූ අතර අද දක්වාම පවතී. ජර්මානු සංක්‍රමණිකයන් වැල්ඩිවියා, ෆෘටිලර්, පුවර්ටෝ වරස්, ඔසෝර්නෝ, ටෙමූකෝ, පුවර්ටෝ ඔක්ටේ, ලැන්කිහු, ෆාජා මයිසන්, පිට්රුෆ්ක්වන්, වික්ටෝරියා, පුකෝන් සහ පුවර්ටෝ මොන්ට් වැනි නගරවල චිලියේ දකුණේ බැවේරියානු විලාසිතාවේ ග්‍රාමීය ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පය සහ ආහාර කෙරෙහි බලපෑම් කළහ.<ref>{{cite web |title=Valdivia Chile |url=http://www.allsouthernchile.com/southamerica/valdivia-southern-chile-city-guide/index.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090919231219/http://www.allsouthernchile.com/southamerica/valdivia-southern-chile-city-guide/index.html |archive-date=19 September 2009 |access-date=1 August 2011 |publisher=Allsouthernchile.com}}</ref><ref>{{cite web |title=Latin America :: Chile |url=http://www.globaladrenaline.com/latinamerica/chile/ |url-status=usurped |archive-url=https://web.archive.org/web/20110711100623/http://www.globaladrenaline.com/latinamerica/chile/ |archive-date=11 July 2011 |access-date=1 August 2011 |publisher=Global Adrenaline}}</ref><ref>{{cite web |title=Learning About Each Other |url=http://www.learnapec.org/index.cfm?action=exploration&cou_id=4 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110429020520/http://www.learnapec.org/index.cfm?action=exploration&cou_id=4 |archive-date=29 April 2011 |access-date=1 August 2011 |publisher=Learnapec.org}}</ref><ref>{{cite web |title=Chile Foreign Relations |url=http://www.country-studies.com/chile/foreign-relations.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110708194324/http://www.country-studies.com/chile/foreign-relations.html |archive-date=8 July 2011 |access-date=1 August 2011 |publisher=Country-studies.com}}</ref> === සංගීතය සහ නැටුම් === [[File:Los_Jaivas_1972.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Los_Jaivas_1972.jpg|වම|thumb|200x200පික්|ලොස් ජයිවාස්, වඩාත් පිළිගත් චිලී රොක් සංගීත කණ්ඩායම් වලින් එකකි]] චිලීයේ සංගීතය ජනප්‍රවාද, ජනප්‍රිය සහ සම්භාව්‍ය සංගීතයෙන් සමන්විත වේ. එහි විශාල භූගෝලීය පිහිටීම රටේ උතුර, මැද සහ දකුණේ විවිධ සංගීත ශෛලීන් ජනනය කරන අතර, ඒවාට පාස්කු දූපත සහ මාපුචේ සංගීතය ද ඇතුළත් වේ.<ref>{{cite web |title=Memoria Chilena |url=http://www.memoriachilena.cl/temas/index.asp?id_ut=elfolclordechileysustresgrandesraices |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20090112172209/http://www.memoriachilena.cl/temas/index.asp?id_ut=elfolclordechileysustresgrandesraices |archive-date=12 January 2009 |access-date=6 December 2008 |publisher=Memoriachilena.cl}}</ref> ජාතික නර්තනය වන්නේ කුවේකා ය. නර්තනයක් නොවුනත්, සාම්ප්‍රදායික චිලී ගීතයේ තවත් ආකාරයක් වන්නේ ටොනාඩා ය. ස්පාඤ්ඤ යටත් විජිතවාදීන් විසින් ආනයනය කරන ලද සංගීතයෙන් පැන නගින එය කුවේකාවෙන් අතරමැදි තනු අංශයකින් සහ වඩාත් කැපී පෙනෙන තනුවකින් වෙන්කර හඳුනා ගනී. 1950 ගණන්වල සිට 1970 ගණන් දක්වා, වයලෙටා පැරා, රාවුල් ද රාමොන් සහ පේද්‍රෝ මෙසෝන් වැනි නිර්මාපකයින් විසින් මෙහෙයවන ලද නුවෙවා කැන්සියන් චිලීනා ව්‍යාපාරය සමඟ ස්වදේශීය ජන සංගීත ආකෘතීන් පුනර්ජීවනය කරන ලද අතර, එය වික්ටර් ජාරා, ඉන්ටි-ඉලිමානි සහ ක්විලාපයුන් වැනි දේශපාලන ක්‍රියාකාරීන් සහ ප්‍රතිසංස්කරණවාදීන් සමඟ ද සම්බන්ධ විය. එසේම, ලොස් ජයිවාස්, ලොස් ප්‍රිසියෝනෙරෝස්, ලා ලේ, ලොස් ට්‍රෙස් සහ ලොස් බන්කර්ස් වැනි බොහෝ චිලී රොක් සංගීත කණ්ඩායම් ජාත්‍යන්තර සාර්ථකත්වයට ළඟා වී ඇති අතර, සමහරක් ලොස් ජයිවාස් වැනි ප්‍රබල ජන බලපෑම් ඇතුළත් කර ඇත. පෙබරවාරි මාසයේදී, වාර්ෂික සංගීත හා විකට උත්සව විනා ඩෙල් මාර් හි පැවැත්වේ.<ref>{{cite news|url=http://traveltips.usatoday.com/top-cultural-celebrations-festivals-chile-61003.html|title=Top Cultural Celebrations and Festivals in Chile|last=Martinez|first=Jessica|newspaper=USA Today|access-date=27 September 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20200508185540/https://traveltips.usatoday.com/top-cultural-celebrations-festivals-chile-61003.html|archive-date=8 May 2020|url-status=live}}</ref> === සාහිත්‍යය === {{multiple image | total_width = 220 | footer = [[පැබ්ලෝ නෙරූඩා]] සහ [[ගේබ්‍රියෙලා මිස්ට්‍රල්]], සාහිත්‍ය සඳහා නොබෙල් ත්‍යාගලාභීන් | image1 = Pablo Neruda 1963.jpg | alt1 = Pablo Neruda | image2 = Gabriela Mistral 1945.jpg | alt2 = Gabriela Mistral }} චිලී යනු කවියන්ගේ රටකි.<ref>{{cite web |title=Un mapa por completar: la joven poesia chilena – ¿Por qué tanta y tan variada poesía? |url=http://www.uchile.cl/cultura/poetasjovenes/bianchi26.htm |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20200510185823/https://www.uchile.cl/cultura/poetasjovenes/bianchi26.htm |archive-date=10 May 2020 |access-date=17 December 2009 |publisher=Uchile.cl}}</ref> සාහිත්‍ය සඳහා නොබෙල් ත්‍යාගයක් ලැබූ පළමු ලතින් ඇමරිකානු කාන්තාව ගේබ්‍රියෙලා මිස්ට්‍රල් ය (1945). චිලීහි වඩාත් ප්‍රසිද්ධ කවියා වන්නේ පැබ්ලෝ නෙරූඩා ය, ඔහු සාහිත්‍ය සඳහා නොබෙල් ත්‍යාගය (1971) ලබා ගත් අතර ආදර කතාව, සොබාදහම සහ දේශපාලනය පිළිබඳ ඔහුගේ පුළුල් කෘති පුස්තකාලය සඳහා ලෝක ප්‍රසිද්ධය. ඉස්ලා නෙග්‍රා, සන්තියාගෝ සහ වල්පරයිසෝ හි ඔහුගේ ඉතා පුද්ගලාරෝපිත නිවාස තුන ජනප්‍රිය සංචාරක ගමනාන්ත වේ. අනෙකුත් චිලී කවියන්ගේ ලැයිස්තුව අතර කාලෝස් පෙසෝවා වේලිස්, විසෙන්ට් හුයිඩොබ්‍රෝ, ගොන්සාලෝ රෝජාස්, පැබ්ලෝ ද රොකා, නිකනෝර් පාර්රා, ඉවෝන් කොනුකාර් සහ රාවුල් සුරිටා ද වෙති. ඉසබෙල් ඇලෙන්ඩේ චිලී නවකතා ලේඛිකාව වන අතර ඇගේ නවකතා මිලියන 51 ක් ලොව පුරා අලෙවි වේ.<ref>{{cite web |title=Latin American Herald Tribune – Isabel Allende Named to Council of Cervantes Institute |url=http://www.laht.com/article.asp?ArticleId=346023&CategoryId=13003 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110430032920/http://www.laht.com/article.asp?ArticleId=346023&CategoryId=13003 |archive-date=30 April 2011 |access-date=14 November 2010 |publisher=Laht.com}}</ref> නවකතාකරු ජෝස් ඩොනොසෝගේ "The Obscene Bird of Night" නවකතාව විචාරක හැරල්ඩ් බ්ලූම් විසින් 20 වන සියවසේ බටහිර සාහිත්‍යයේ කැනොනිකල් කෘතිවලින් එකක් ලෙස සලකනු ලැබේ. තවත් ජාත්‍යන්තරව පිළිගත් චිලී නවකතාකරුවෙකු සහ කවියෙකු වන්නේ රොබර්ටෝ බොලානෝ වන අතර ඔහුගේ ඉංග්‍රීසි පරිවර්තනයන් විචාරකයින්ගෙන් විශිෂ්ට පිළිගැනීමක් ලබා ඇත.<ref>{{Cite news|url=http://www.time.com/time/arts/article/0,8599,1857951,00.html|title=Bolaño's 2666: The Best Book of 2008|last=Grossman|first=Lev|date=10 November 2008|magazine=Time|access-date=28 April 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20081115083810/http://www.time.com/time/arts/article/0,8599,1857951,00.html|archive-date=15 November 2008|author-link=Lev Grossman|url-status=dead}}</ref><ref>{{cite magazine|author=Sarah Kerr|date=18 December 2008|title=The Triumph of Roberto Bolaño|url=http://www.nybooks.com/articles/22171|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20100304074108/http://www.nybooks.com/articles/22171|archive-date=4 March 2010|access-date=20 February 2010|magazine=The New York Review of Books}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/2007/04/15/books/review/Wood.t.html|title=The Visceral Realist|last=Wood|first=James|date=15 April 2007|work=The New York Times|access-date=1 April 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20090411144027/http://www.nytimes.com/2007/04/15/books/review/Wood.t.html|archive-date=11 April 2009|url-status=live}}</ref> === ආහාර පිසීම === [[File:Asado_chileno_-_Flickr_-_Marieloreto.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Asado_chileno_-_Flickr_-_Marieloreto.jpg|thumb|චිලී අසඩෝ (බාබකියු) සහ මරකෙටා]]චිලී ආහාර පිසීම යනු රටේ භූගෝලීය විවිධත්වයේ පිළිබිඹුවක් වන අතර එයට මුහුදු ආහාර, හරක් මස්, පලතුරු සහ එළවළු එකතුවක් ඇතුළත් වේ. සාම්ප්‍රදායික වට්ටෝරු අතරට අසාඩෝ, කැසුවෙලා, එම්පානඩාස්, හුමිටාස්, පැස්ටල් ඩි චොක්ලෝ, පැස්ටල් ඩි පැපාස්, කුරන්ටෝ සහ සොපයිපිලස් ඇතුළත් වේ.<ref>{{cite book |author=Maria Baez Kijac |url=https://books.google.com/books?id=LlePAePLlqkC |title=The South American Table: The Flavor and Soul of Authentic... |publisher=Harvard Common Press |year=2003 |isbn=978-1-55832-249-3 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020253/https://books.google.com/books?id=LlePAePLlqkC |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> කෲඩෝස් යනු චිලියේ විවිධ ජනවාර්ගික බලපෑම්වලින් සූපශාස්ත්‍ර දායකත්වයේ මිශ්‍රණයට උදාහරණයකි. අමු අඹරන ලද ලාමා, සිප්පි කටු සහ සහල් පාන් ස්වදේශික ක්වෙචුවා ඇන්ඩියන් ආහාර වලින් ලබා ගන්නා ලදී (යුරෝපීයයන් විසින් චිලීයට ගෙන එන ලද හරක් මස්, ලාමා මස් වෙනුවට ද භාවිතා කරන නමුත්), ලෙමන් සහ ළූණු ස්පාඤ්ඤ යටත් විජිතවාදීන් විසින් ගෙන එන ලද අතර, මෙයොනීස් සහ යෝගට් භාවිතය ජර්මානු සංක්‍රමණිකයන් විසින් හඳුන්වා දෙන ලදී, බියර් ද විය. === ජනකතා === චිලී ජනප්‍රවාද, රටේ සංස්කෘතික හා ජනවිකාස ලක්ෂණ, යටත් විජිත සමයේදී ඇති වූ ස්පාඤ්ඤ සහ ඇමරින්දියානු මූලද්‍රව්‍ය මිශ්‍රණයේ ප්‍රතිඵලයකි. සංස්කෘතික හා ඓතිහාසික හේතූන් මත, ඒවා රටේ ප්‍රධාන ප්‍රදේශ හතරක් ලෙස වර්ගීකරණය කර වෙන්කර හඳුනා ගනී: උතුරු ප්‍රදේශ, මධ්‍යම, දකුණු සහ දකුණ. චිලී සංස්කෘතියේ බොහෝ සම්ප්‍රදායන්ට උත්සව අරමුණක් ඇත, නමුත් සමහරක්, නැටුම් සහ උත්සව වැනි, ආගමික සංරචක ඇත.<ref>Whole paragraph same as in Ravi Jyee et al., eds., World Encyclopaedia of American Countries, vol. 1 New Delhi: Afro-Asian-American Chamber of Commerce Occupational Research and Development, 2016. 179–80. http://164.100.47.193/Ebooks/Writereaddate/52_2017.pdf {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200203210316/http://164.100.47.193/Ebooks/Writereaddate/52_2017.pdf|date=3 February 2020}}</ref> චිලී මිථ්‍යා කථා යනු චිලී ජනප්‍රවාදයේ මිථ්‍යා කථා සහ විශ්වාසයන් ය. මෙයට චිලෝට් මිථ්‍යා කථා, රාපා නුයි මිථ්‍යා කථා සහ මාපුචේ මිථ්‍යා කථා ඇතුළත් වේ. === ක්‍රීඩා === [[File:Inicio_del_partido_Chile_-_Uruguay,_Copa_América_Chile_2015.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Inicio_del_partido_Chile_-_Uruguay,_Copa_Am%C3%A9rica_Chile_2015.jpg|වම|thumb|[[:en:Estadio_Nacional_Julio_Martínez_Prádanos|එස්ටාඩියෝ නැෂනල් ජූලියෝ මාර්ටිනෙස් ප්‍රඩනොස්]]]] චිලීයේ වඩාත්ම ජනප්‍රිය ක්‍රීඩාව වන්නේ සංගම් පාපන්දු ය. චිලී FIFA ලෝක කුසලාන නවයකට සහභාගී වී ඇති අතර එයට 1962 FIFA ලෝක කුසලානය පැවැත්වීම ඇතුළත් වේ. එහිදී ජාතික පාපන්දු කණ්ඩායම තෙවන ස්ථානයට පත්විය. ජාතික පාපන්දු කණ්ඩායම විසින් ලබා ඇති අනෙකුත් ප්‍රතිඵල අතරට කෝපා ඇමරිකා ශූරතා දෙකක් (2015 සහ 2016), අනුශූරතා ස්ථාන දෙකක්, පෑන් ඇමරිකානු ක්‍රීඩා උළෙලේදී රිදී පදක්කමක් සහ ලෝකඩ පදක්කමක්, 2000 ගිම්හාන ඔලිම්පික් උළෙලේදී ලෝකඩ පදක්කමක් සහ FIFA වයස අවුරුදු 17 න් පහළ සහ වයස අවුරුදු 20 න් පහළ යෞවන තරඟාවලිවල තෙවන ස්ථාන දෙකක් ඇතුළත් වේ. චිලී පාපන්දු ලීග් ක්‍රමයේ ඉහළම ලීගය වන්නේ චිලී ප්‍රයිමෙරා ඩිවිෂන් වන අතර එය IFFHS විසින් ලොව නවවන ශක්තිමත්ම ජාතික පාපන්දු ලීගය ලෙස නම් කර ඇත.<ref name="iffhs">{{cite web |title=The strongest National League in the World 2011 |url=http://www.iffhs.de/?b6e28fa3002f71504e52d17f7370eff3702bb1c2bb11 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20181105214658/https://iffhs.de/?b6e28fa3002f71504e52d17f7370eff3702bb1c2bb11 |archive-date=5 November 2018 |access-date=18 April 2012 |work=IFFHS}}</ref> ප්‍රධාන පාපන්දු සමාජ වන්නේ කොලෝ-කොලෝ, යුනිවර්සිඩෑඩ් ඩි චිලී සහ යුනිවර්සිඩෑඩ් කැටෝලිකා ය. කොලෝ-කොලෝ යනු රටේ වඩාත්ම සාර්ථක පාපන්දු සමාජය වන අතර, කෝපා ලිබර්ටඩෝර්ස් දකුණු ඇමරිකානු සමාජ තරඟාවලිය ඇතුළුව වඩාත්ම ජාතික හා ජාත්‍යන්තර ශූරතා දෙකම ඇත. යුනිවර්සිඩෑඩ් ඩි චිලී අවසාන ජාත්‍යන්තර ශූරයා විය (කෝපා සුඩමෙරිකානා 2011). ටෙනිස් යනු චිලී හි වඩාත්ම සාර්ථක ක්‍රීඩාවයි. එහි ජාතික කණ්ඩායම දෙවරක් (2003 සහ 2004) ලෝක කණ්ඩායම් කුසලාන මැටි තරඟාවලිය ජයග්‍රහණය කළ අතර 1976 දී ඉතාලියට එරෙහිව ඩේවිස් කුසලාන අවසන් තරඟයට ක්‍රීඩා කළේය. 2004 ගිම්හාන ඔලිම්පික් උළෙලේදී රට පිරිමි කේවල ඉසව්වෙන් රන් හා ලෝකඩ පදක්කම් සහ පිරිමි යුගල ඉසව්වෙන් රන් දිනා ගත්තේය (නිකොලස් මාසු රන් පදක්කම් දෙකක් ලබා ගත්තේය). 1998 දී ATP කේවල ශ්‍රේණිගත කිරීම්වල අංක එකේ ස්ථානයට පත්වූ පළමු ලතින් ඇමරිකානු මිනිසා බවට මාර්සෙලෝ රියෝස් පත්විය. 1937 දී ඇනීටා ලිසානා එක්සත් ජනපද විවෘත ටෙනිස් ශූරතාව දිනා ගත් අතර, ලතින් ඇමරිකාවෙන් ග්‍රෑන්ඩ් ස්ලෑම් තරඟාවලියක් දිනාගත් පළමු කාන්තාව බවට පත්විය. ලුයිස් අයලා ප්‍රංශ විවෘත ටෙනිස් තරගාවලියේ දෙවරක් අනුශූරයන් වූ අතර රියෝස් සහ ප්‍රනාන්දු ගොන්සාලෙස් දෙදෙනාම ඕස්ට්‍රේලියානු විවෘත පිරිමි කේවල අවසන් මහා තරඟයට පැමිණියහ. 2008 බීජිං හි පැවති ගිම්හාන ඔලිම්පික් උළෙලේදී ගොන්සාලෙස් ඒකල ඉසව්වෙන් රිදී පදක්කමක් ද දිනා ගත්තේය. ගිම්හාන ඔලිම්පික් ක්‍රීඩා උළෙලේදී චිලී රාජ්‍යය රන් පදක්කම් දෙකක් (ටෙනිස්), රිදී පදක්කම් හතක් (මලල ක්‍රීඩා, අශ්වාරෝහක, බොක්සිං, වෙඩි තැබීම සහ ටෙනිස්) සහ ලෝකඩ පදක්කම් හතරක් (ටෙනිස්, බොක්සිං සහ පාපන්දු) දිනා ඇත. 2012 දී චිලී සිය පළමු පැරාලිම්පික් ක්‍රීඩා පදක්කම (මලල ක්‍රීඩා වලින් රන්) දිනා ගත්තේය. [[File:15_Abril_2015,_Ministro_Álvaro_Elizalde_junto_a_la_Presidenta_Michelle_Bachelet_reciben_al_Equipo_Campeón_Mundial_de_Polo_en_La_Moneda._(17160926755).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:15_Abril_2015,_Ministro_%C3%81lvaro_Elizalde_junto_a_la_Presidenta_Michelle_Bachelet_reciben_al_Equipo_Campe%C3%B3n_Mundial_de_Polo_en_La_Moneda._(17160926755).jpg|thumb|චිලී ජාතික පෝලෝ කණ්ඩායම ජනාධිපති මිෂෙල් බැචලට් සමඟ සහ 2015 ලෝක පෝලෝ ශූරතාවලියේ කුසලානය.]] රොඩියෝ යනු රටේ ජාතික ක්‍රීඩාව වන අතර එය ජාතියේ වඩාත් ග්‍රාමීය ප්‍රදේශවල ක්‍රියාත්මක වේ. ස්පාඤ්ඤ යටත් විජිත සමයේදී චුකා නමින් හැඳින්වෙන හොකී ක්‍රීඩාවට සමාන ක්‍රීඩාවක් මාපුචේ ජනතාව විසින් ක්‍රීඩා කරන ලදී. මධ්‍යම ඇන්ඩීස් හි පිහිටි ස්කී මධ්‍යස්ථානවල සහ ඔසෝර්නෝ, පුවර්ටෝ වරස්, ටෙමූකෝ සහ පුන්ටා අරීනාස් වැනි නගර අසල දකුණු ස්කී මධ්‍යස්ථානවල ස්කීං සහ හිම පුවරු පැදීම සිදු කෙරේ. සමහර වෙරළබඩ නගරවල සර්ෆින් ජනප්‍රියයි. චිලී තුළ පෝලෝ වෘත්තීයමය වශයෙන් පුහුණු වන අතර, 2008 සහ 2015 ලෝක පෝලෝ ශූරතාවලියේදී ඉහළම ත්‍යාගය ලබා ගැනීමට රට සමත් විය. පැසිපන්දු යනු ජනප්‍රිය ක්‍රීඩාවක් වන අතර, 1950 දී පැවති පළමු පිරිමි FIBA ​​ලෝක ශූරතාවලියේදී චිලී ලෝකඩ පදක්කමක් දිනා ගත් අතර 1959 FIBA ​​ලෝක ශූරතාවලියේදී චිලී දෙවන ලෝක පදක්කම දිනා ගත්තේය. 1953 දී චිලී කාන්තා සඳහා වූ පළමු FIBA ​​ලෝක ශූරතාවලියට සත්කාරකත්වය ලබා දුන් අතර එම තරඟාවලිය රිදී පදක්කම සමඟ අවසන් කළේය. සැන් පේද්‍රෝ ද ඇටකාමා වාර්ෂික "ඇටකාමා ක්‍රොසින්" සඳහා සත්කාරකත්වය දරන අතර එය අදියර හයක, කිලෝමීටර (සැතපුම් 160) ධාවන තරඟයක් වන අතර එය වාර්ෂිකව රටවල් 35 කින් තරඟකරුවන් 150 ක් පමණ ආකර්ෂණය කරයි. ඩකාර් රැලි මාර්ගයෙන් බැහැර මෝටර් රථ තරඟය 2009 සිට චිලී සහ ආර්ජන්ටිනාව යන දෙඅංශයේම පවත්වනු ලැබේ. === සංස්කෘතික උරුමය === [[File:Chile,_Sewell_en_nieve_(2959968911).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chile,_Sewell_en_nieve_(2959968911).jpg|thumb|සෙවෙල් පතල් නගරය]] The [[:en:Cultural_heritage|cultural heritage]] of Chile consists, first, of its intangible heritage, composed of various cultural events and activities, such as visual arts, crafts, dances, holidays, cuisine, games, music and traditions. Secondly, its tangible heritage consists of those buildings, objects and sites of archaeological, architectural, traditional, artistic, ethnographic, folkloric, historical, religious or technological significance scattered through Chilean territory. Among them, some are declared [[:en:World_Heritage_Sites|World Heritage Sites]] by [[:en:UNESCO|UNESCO]], in accordance with the provisions of the Convention concerning the Protection of World Cultural and Natural Heritage of 1972, ratified by Chile in 1980. These cultural sites are the [[:en:Rapa_Nui_National_Park|Rapa Nui National Park]] (1995), the [[:en:Churches_of_Chiloé|Churches of Chiloé]] (2000), [[:en:Valparaíso|the historical district of the port city of Valparaíso]] (2003), [[:en:Humberstone_and_Santa_Laura_Saltpeter_Works|Humberstone and Santa Laura Saltpeter Works]] (2005) and the mining city [[:en:Sewell,_Chile|Sewell]] (2006). In 1999 ''Cultural Heritage Day'' was established as a way to honour and commemorate Chile's cultural heritage. It is an official national event celebrated in May every year. චිලීයේ සංස්කෘතික උරුමය, පළමුව, එහි අස්පෘශ්‍ය උරුමයෙන් සමන්විත වන අතර එය දෘශ්‍ය කලා, අත්කම්, නැටුම්, නිවාඩු දින, ආහාර, ක්‍රීඩා, සංගීතය සහ සම්ප්‍රදායන් වැනි විවිධ සංස්කෘතික සිදුවීම් සහ ක්‍රියාකාරකම් වලින් සමන්විත වේ. දෙවනුව, එහි ස්පර්ශ්‍ය උරුමය චිලී භූමිය පුරා විසිරී ඇති පුරාවිද්‍යාත්මක, වාස්තු විද්‍යාත්මක, සාම්ප්‍රදායික, කලාත්මක, ජනවාර්ගික, ජනප්‍රවාද, ඓතිහාසික, ආගමික හෝ තාක්ෂණික වැදගත්කමක් ඇති ගොඩනැගිලි, වස්තූන් සහ ස්ථාන වලින් සමන්විත වේ. ඒවා අතර, 1980 දී චිලී විසින් අනුමත කරන ලද 1972 ලෝක සංස්කෘතික හා ස්වාභාවික උරුමයන් ආරක්ෂා කිරීම පිළිබඳ සම්මුතියේ විධිවිධානවලට අනුකූලව යුනෙස්කෝව විසින් ලෝක උරුම ස්ථාන ලෙස ප්‍රකාශයට පත් කර ඇත. මෙම සංස්කෘතික ස්ථාන වන්නේ රපා නුයි ජාතික වනෝද්‍යානය (1995), චිලෝයි පල්ලි (2000), වල්පරයිසෝ වරාය නගරයේ ඓතිහාසික දිස්ත්‍රික්කය (2003), හම්බර්ස්ටන් සහ සැන්ටා ලෝරා සෝල්ට්පීටර් වර්ක්ස් (2005) සහ සෙවෙල් පතල් නගරය (2006) ය. 1999 දී චිලී හි සංස්කෘතික උරුමයට ගරු කිරීම සහ අනුස්මරණය කිරීමේ මාර්ගයක් ලෙස සංස්කෘතික උරුම දිනය ස්ථාපිත කරන ලදී. එය සෑම වසරකම මැයි මාසයේදී සමරනු ලබන නිල ජාතික උත්සවයකි.<ref>{{cite web |date=14 May 2019 |title=Día del patrimonio cultural |url=https://www.chileatiende.gob.cl/fichas/40159-dia-del-patrimonio-cultural |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200620174316/https://www.chileatiende.gob.cl/fichas/40159-dia-del-patrimonio-cultural |archive-date=20 June 2020 |access-date=13 May 2020 |website=chileatiende.gob.cl/}}</ref> == යොමු කිරීම් == ftgry94m1r9uow7f3aoxfxqhawrfl70 750395 750394 2025-06-23T09:11:22Z BuddhikaW88 37808 /* සංස්කෘතික උරුමය */ 750395 wikitext text/x-wiki [[File:Zamacueca-Chile.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Zamacueca-Chile.jpg|thumb|ලා සමකුවෙකා, 1873, මැනුවෙල් ඇන්ටෝනියෝ කැරෝ විසිනි]] මුල් කෘෂිකාර්මික ජනාවාස අතර කාලයේ සිට පූර්ව-කොලොම්බියානු යුගයේ අග භාගය දක්වා, උතුරු චිලී යනු උතුරේ වෙරළබඩ නිම්න දක්වා පැතිරුණු ඇල්ටිප්ලානෝ සම්ප්‍රදායන්ගෙන් බලපෑමට ලක් වූ ඇන්ඩියන් සංස්කෘතියේ කලාපයක් වූ අතර දකුණු ප්‍රදේශ මාපුචේ සංස්කෘතික ක්‍රියාකාරකම්වල ප්‍රදේශ විය. යටත් විජිත සමය පුරාම සහ මුල් ජනරජ යුගයේදී, රටේ සංස්කෘතිය ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයන් විසින් ආධිපත්‍යය දැරීය. අනෙකුත් යුරෝපීය බලපෑම්, ප්‍රධාන වශයෙන් ඉංග්‍රීසි, ප්‍රංශ සහ ජර්මානු 19 වන සියවසේ ආරම්භ වූ අතර අද දක්වාම පවතී. ජර්මානු සංක්‍රමණිකයන් වැල්ඩිවියා, ෆෘටිලර්, පුවර්ටෝ වරස්, ඔසෝර්නෝ, ටෙමූකෝ, පුවර්ටෝ ඔක්ටේ, ලැන්කිහු, ෆාජා මයිසන්, පිට්රුෆ්ක්වන්, වික්ටෝරියා, පුකෝන් සහ පුවර්ටෝ මොන්ට් වැනි නගරවල චිලියේ දකුණේ බැවේරියානු විලාසිතාවේ ග්‍රාමීය ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පය සහ ආහාර කෙරෙහි බලපෑම් කළහ.<ref>{{cite web |title=Valdivia Chile |url=http://www.allsouthernchile.com/southamerica/valdivia-southern-chile-city-guide/index.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090919231219/http://www.allsouthernchile.com/southamerica/valdivia-southern-chile-city-guide/index.html |archive-date=19 September 2009 |access-date=1 August 2011 |publisher=Allsouthernchile.com}}</ref><ref>{{cite web |title=Latin America :: Chile |url=http://www.globaladrenaline.com/latinamerica/chile/ |url-status=usurped |archive-url=https://web.archive.org/web/20110711100623/http://www.globaladrenaline.com/latinamerica/chile/ |archive-date=11 July 2011 |access-date=1 August 2011 |publisher=Global Adrenaline}}</ref><ref>{{cite web |title=Learning About Each Other |url=http://www.learnapec.org/index.cfm?action=exploration&cou_id=4 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110429020520/http://www.learnapec.org/index.cfm?action=exploration&cou_id=4 |archive-date=29 April 2011 |access-date=1 August 2011 |publisher=Learnapec.org}}</ref><ref>{{cite web |title=Chile Foreign Relations |url=http://www.country-studies.com/chile/foreign-relations.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110708194324/http://www.country-studies.com/chile/foreign-relations.html |archive-date=8 July 2011 |access-date=1 August 2011 |publisher=Country-studies.com}}</ref> === සංගීතය සහ නැටුම් === [[File:Los_Jaivas_1972.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Los_Jaivas_1972.jpg|වම|thumb|200x200පික්|ලොස් ජයිවාස්, වඩාත් පිළිගත් චිලී රොක් සංගීත කණ්ඩායම් වලින් එකකි]] චිලීයේ සංගීතය ජනප්‍රවාද, ජනප්‍රිය සහ සම්භාව්‍ය සංගීතයෙන් සමන්විත වේ. එහි විශාල භූගෝලීය පිහිටීම රටේ උතුර, මැද සහ දකුණේ විවිධ සංගීත ශෛලීන් ජනනය කරන අතර, ඒවාට පාස්කු දූපත සහ මාපුචේ සංගීතය ද ඇතුළත් වේ.<ref>{{cite web |title=Memoria Chilena |url=http://www.memoriachilena.cl/temas/index.asp?id_ut=elfolclordechileysustresgrandesraices |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20090112172209/http://www.memoriachilena.cl/temas/index.asp?id_ut=elfolclordechileysustresgrandesraices |archive-date=12 January 2009 |access-date=6 December 2008 |publisher=Memoriachilena.cl}}</ref> ජාතික නර්තනය වන්නේ කුවේකා ය. නර්තනයක් නොවුනත්, සාම්ප්‍රදායික චිලී ගීතයේ තවත් ආකාරයක් වන්නේ ටොනාඩා ය. ස්පාඤ්ඤ යටත් විජිතවාදීන් විසින් ආනයනය කරන ලද සංගීතයෙන් පැන නගින එය කුවේකාවෙන් අතරමැදි තනු අංශයකින් සහ වඩාත් කැපී පෙනෙන තනුවකින් වෙන්කර හඳුනා ගනී. 1950 ගණන්වල සිට 1970 ගණන් දක්වා, වයලෙටා පැරා, රාවුල් ද රාමොන් සහ පේද්‍රෝ මෙසෝන් වැනි නිර්මාපකයින් විසින් මෙහෙයවන ලද නුවෙවා කැන්සියන් චිලීනා ව්‍යාපාරය සමඟ ස්වදේශීය ජන සංගීත ආකෘතීන් පුනර්ජීවනය කරන ලද අතර, එය වික්ටර් ජාරා, ඉන්ටි-ඉලිමානි සහ ක්විලාපයුන් වැනි දේශපාලන ක්‍රියාකාරීන් සහ ප්‍රතිසංස්කරණවාදීන් සමඟ ද සම්බන්ධ විය. එසේම, ලොස් ජයිවාස්, ලොස් ප්‍රිසියෝනෙරෝස්, ලා ලේ, ලොස් ට්‍රෙස් සහ ලොස් බන්කර්ස් වැනි බොහෝ චිලී රොක් සංගීත කණ්ඩායම් ජාත්‍යන්තර සාර්ථකත්වයට ළඟා වී ඇති අතර, සමහරක් ලොස් ජයිවාස් වැනි ප්‍රබල ජන බලපෑම් ඇතුළත් කර ඇත. පෙබරවාරි මාසයේදී, වාර්ෂික සංගීත හා විකට උත්සව විනා ඩෙල් මාර් හි පැවැත්වේ.<ref>{{cite news|url=http://traveltips.usatoday.com/top-cultural-celebrations-festivals-chile-61003.html|title=Top Cultural Celebrations and Festivals in Chile|last=Martinez|first=Jessica|newspaper=USA Today|access-date=27 September 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20200508185540/https://traveltips.usatoday.com/top-cultural-celebrations-festivals-chile-61003.html|archive-date=8 May 2020|url-status=live}}</ref> === සාහිත්‍යය === {{multiple image | total_width = 220 | footer = [[පැබ්ලෝ නෙරූඩා]] සහ [[ගේබ්‍රියෙලා මිස්ට්‍රල්]], සාහිත්‍ය සඳහා නොබෙල් ත්‍යාගලාභීන් | image1 = Pablo Neruda 1963.jpg | alt1 = Pablo Neruda | image2 = Gabriela Mistral 1945.jpg | alt2 = Gabriela Mistral }} චිලී යනු කවියන්ගේ රටකි.<ref>{{cite web |title=Un mapa por completar: la joven poesia chilena – ¿Por qué tanta y tan variada poesía? |url=http://www.uchile.cl/cultura/poetasjovenes/bianchi26.htm |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20200510185823/https://www.uchile.cl/cultura/poetasjovenes/bianchi26.htm |archive-date=10 May 2020 |access-date=17 December 2009 |publisher=Uchile.cl}}</ref> සාහිත්‍ය සඳහා නොබෙල් ත්‍යාගයක් ලැබූ පළමු ලතින් ඇමරිකානු කාන්තාව ගේබ්‍රියෙලා මිස්ට්‍රල් ය (1945). චිලීහි වඩාත් ප්‍රසිද්ධ කවියා වන්නේ පැබ්ලෝ නෙරූඩා ය, ඔහු සාහිත්‍ය සඳහා නොබෙල් ත්‍යාගය (1971) ලබා ගත් අතර ආදර කතාව, සොබාදහම සහ දේශපාලනය පිළිබඳ ඔහුගේ පුළුල් කෘති පුස්තකාලය සඳහා ලෝක ප්‍රසිද්ධය. ඉස්ලා නෙග්‍රා, සන්තියාගෝ සහ වල්පරයිසෝ හි ඔහුගේ ඉතා පුද්ගලාරෝපිත නිවාස තුන ජනප්‍රිය සංචාරක ගමනාන්ත වේ. අනෙකුත් චිලී කවියන්ගේ ලැයිස්තුව අතර කාලෝස් පෙසෝවා වේලිස්, විසෙන්ට් හුයිඩොබ්‍රෝ, ගොන්සාලෝ රෝජාස්, පැබ්ලෝ ද රොකා, නිකනෝර් පාර්රා, ඉවෝන් කොනුකාර් සහ රාවුල් සුරිටා ද වෙති. ඉසබෙල් ඇලෙන්ඩේ චිලී නවකතා ලේඛිකාව වන අතර ඇගේ නවකතා මිලියන 51 ක් ලොව පුරා අලෙවි වේ.<ref>{{cite web |title=Latin American Herald Tribune – Isabel Allende Named to Council of Cervantes Institute |url=http://www.laht.com/article.asp?ArticleId=346023&CategoryId=13003 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110430032920/http://www.laht.com/article.asp?ArticleId=346023&CategoryId=13003 |archive-date=30 April 2011 |access-date=14 November 2010 |publisher=Laht.com}}</ref> නවකතාකරු ජෝස් ඩොනොසෝගේ "The Obscene Bird of Night" නවකතාව විචාරක හැරල්ඩ් බ්ලූම් විසින් 20 වන සියවසේ බටහිර සාහිත්‍යයේ කැනොනිකල් කෘතිවලින් එකක් ලෙස සලකනු ලැබේ. තවත් ජාත්‍යන්තරව පිළිගත් චිලී නවකතාකරුවෙකු සහ කවියෙකු වන්නේ රොබර්ටෝ බොලානෝ වන අතර ඔහුගේ ඉංග්‍රීසි පරිවර්තනයන් විචාරකයින්ගෙන් විශිෂ්ට පිළිගැනීමක් ලබා ඇත.<ref>{{Cite news|url=http://www.time.com/time/arts/article/0,8599,1857951,00.html|title=Bolaño's 2666: The Best Book of 2008|last=Grossman|first=Lev|date=10 November 2008|magazine=Time|access-date=28 April 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20081115083810/http://www.time.com/time/arts/article/0,8599,1857951,00.html|archive-date=15 November 2008|author-link=Lev Grossman|url-status=dead}}</ref><ref>{{cite magazine|author=Sarah Kerr|date=18 December 2008|title=The Triumph of Roberto Bolaño|url=http://www.nybooks.com/articles/22171|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20100304074108/http://www.nybooks.com/articles/22171|archive-date=4 March 2010|access-date=20 February 2010|magazine=The New York Review of Books}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/2007/04/15/books/review/Wood.t.html|title=The Visceral Realist|last=Wood|first=James|date=15 April 2007|work=The New York Times|access-date=1 April 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20090411144027/http://www.nytimes.com/2007/04/15/books/review/Wood.t.html|archive-date=11 April 2009|url-status=live}}</ref> === ආහාර පිසීම === [[File:Asado_chileno_-_Flickr_-_Marieloreto.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Asado_chileno_-_Flickr_-_Marieloreto.jpg|thumb|චිලී අසඩෝ (බාබකියු) සහ මරකෙටා]]චිලී ආහාර පිසීම යනු රටේ භූගෝලීය විවිධත්වයේ පිළිබිඹුවක් වන අතර එයට මුහුදු ආහාර, හරක් මස්, පලතුරු සහ එළවළු එකතුවක් ඇතුළත් වේ. සාම්ප්‍රදායික වට්ටෝරු අතරට අසාඩෝ, කැසුවෙලා, එම්පානඩාස්, හුමිටාස්, පැස්ටල් ඩි චොක්ලෝ, පැස්ටල් ඩි පැපාස්, කුරන්ටෝ සහ සොපයිපිලස් ඇතුළත් වේ.<ref>{{cite book |author=Maria Baez Kijac |url=https://books.google.com/books?id=LlePAePLlqkC |title=The South American Table: The Flavor and Soul of Authentic... |publisher=Harvard Common Press |year=2003 |isbn=978-1-55832-249-3 |access-date=14 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129020253/https://books.google.com/books?id=LlePAePLlqkC |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> කෲඩෝස් යනු චිලියේ විවිධ ජනවාර්ගික බලපෑම්වලින් සූපශාස්ත්‍ර දායකත්වයේ මිශ්‍රණයට උදාහරණයකි. අමු අඹරන ලද ලාමා, සිප්පි කටු සහ සහල් පාන් ස්වදේශික ක්වෙචුවා ඇන්ඩියන් ආහාර වලින් ලබා ගන්නා ලදී (යුරෝපීයයන් විසින් චිලීයට ගෙන එන ලද හරක් මස්, ලාමා මස් වෙනුවට ද භාවිතා කරන නමුත්), ලෙමන් සහ ළූණු ස්පාඤ්ඤ යටත් විජිතවාදීන් විසින් ගෙන එන ලද අතර, මෙයොනීස් සහ යෝගට් භාවිතය ජර්මානු සංක්‍රමණිකයන් විසින් හඳුන්වා දෙන ලදී, බියර් ද විය. === ජනකතා === චිලී ජනප්‍රවාද, රටේ සංස්කෘතික හා ජනවිකාස ලක්ෂණ, යටත් විජිත සමයේදී ඇති වූ ස්පාඤ්ඤ සහ ඇමරින්දියානු මූලද්‍රව්‍ය මිශ්‍රණයේ ප්‍රතිඵලයකි. සංස්කෘතික හා ඓතිහාසික හේතූන් මත, ඒවා රටේ ප්‍රධාන ප්‍රදේශ හතරක් ලෙස වර්ගීකරණය කර වෙන්කර හඳුනා ගනී: උතුරු ප්‍රදේශ, මධ්‍යම, දකුණු සහ දකුණ. චිලී සංස්කෘතියේ බොහෝ සම්ප්‍රදායන්ට උත්සව අරමුණක් ඇත, නමුත් සමහරක්, නැටුම් සහ උත්සව වැනි, ආගමික සංරචක ඇත.<ref>Whole paragraph same as in Ravi Jyee et al., eds., World Encyclopaedia of American Countries, vol. 1 New Delhi: Afro-Asian-American Chamber of Commerce Occupational Research and Development, 2016. 179–80. http://164.100.47.193/Ebooks/Writereaddate/52_2017.pdf {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200203210316/http://164.100.47.193/Ebooks/Writereaddate/52_2017.pdf|date=3 February 2020}}</ref> චිලී මිථ්‍යා කථා යනු චිලී ජනප්‍රවාදයේ මිථ්‍යා කථා සහ විශ්වාසයන් ය. මෙයට චිලෝට් මිථ්‍යා කථා, රාපා නුයි මිථ්‍යා කථා සහ මාපුචේ මිථ්‍යා කථා ඇතුළත් වේ. === ක්‍රීඩා === [[File:Inicio_del_partido_Chile_-_Uruguay,_Copa_América_Chile_2015.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Inicio_del_partido_Chile_-_Uruguay,_Copa_Am%C3%A9rica_Chile_2015.jpg|වම|thumb|[[:en:Estadio_Nacional_Julio_Martínez_Prádanos|එස්ටාඩියෝ නැෂනල් ජූලියෝ මාර්ටිනෙස් ප්‍රඩනොස්]]]] චිලීයේ වඩාත්ම ජනප්‍රිය ක්‍රීඩාව වන්නේ සංගම් පාපන්දු ය. චිලී FIFA ලෝක කුසලාන නවයකට සහභාගී වී ඇති අතර එයට 1962 FIFA ලෝක කුසලානය පැවැත්වීම ඇතුළත් වේ. එහිදී ජාතික පාපන්දු කණ්ඩායම තෙවන ස්ථානයට පත්විය. ජාතික පාපන්දු කණ්ඩායම විසින් ලබා ඇති අනෙකුත් ප්‍රතිඵල අතරට කෝපා ඇමරිකා ශූරතා දෙකක් (2015 සහ 2016), අනුශූරතා ස්ථාන දෙකක්, පෑන් ඇමරිකානු ක්‍රීඩා උළෙලේදී රිදී පදක්කමක් සහ ලෝකඩ පදක්කමක්, 2000 ගිම්හාන ඔලිම්පික් උළෙලේදී ලෝකඩ පදක්කමක් සහ FIFA වයස අවුරුදු 17 න් පහළ සහ වයස අවුරුදු 20 න් පහළ යෞවන තරඟාවලිවල තෙවන ස්ථාන දෙකක් ඇතුළත් වේ. චිලී පාපන්දු ලීග් ක්‍රමයේ ඉහළම ලීගය වන්නේ චිලී ප්‍රයිමෙරා ඩිවිෂන් වන අතර එය IFFHS විසින් ලොව නවවන ශක්තිමත්ම ජාතික පාපන්දු ලීගය ලෙස නම් කර ඇත.<ref name="iffhs">{{cite web |title=The strongest National League in the World 2011 |url=http://www.iffhs.de/?b6e28fa3002f71504e52d17f7370eff3702bb1c2bb11 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20181105214658/https://iffhs.de/?b6e28fa3002f71504e52d17f7370eff3702bb1c2bb11 |archive-date=5 November 2018 |access-date=18 April 2012 |work=IFFHS}}</ref> ප්‍රධාන පාපන්දු සමාජ වන්නේ කොලෝ-කොලෝ, යුනිවර්සිඩෑඩ් ඩි චිලී සහ යුනිවර්සිඩෑඩ් කැටෝලිකා ය. කොලෝ-කොලෝ යනු රටේ වඩාත්ම සාර්ථක පාපන්දු සමාජය වන අතර, කෝපා ලිබර්ටඩෝර්ස් දකුණු ඇමරිකානු සමාජ තරඟාවලිය ඇතුළුව වඩාත්ම ජාතික හා ජාත්‍යන්තර ශූරතා දෙකම ඇත. යුනිවර්සිඩෑඩ් ඩි චිලී අවසාන ජාත්‍යන්තර ශූරයා විය (කෝපා සුඩමෙරිකානා 2011). ටෙනිස් යනු චිලී හි වඩාත්ම සාර්ථක ක්‍රීඩාවයි. එහි ජාතික කණ්ඩායම දෙවරක් (2003 සහ 2004) ලෝක කණ්ඩායම් කුසලාන මැටි තරඟාවලිය ජයග්‍රහණය කළ අතර 1976 දී ඉතාලියට එරෙහිව ඩේවිස් කුසලාන අවසන් තරඟයට ක්‍රීඩා කළේය. 2004 ගිම්හාන ඔලිම්පික් උළෙලේදී රට පිරිමි කේවල ඉසව්වෙන් රන් හා ලෝකඩ පදක්කම් සහ පිරිමි යුගල ඉසව්වෙන් රන් දිනා ගත්තේය (නිකොලස් මාසු රන් පදක්කම් දෙකක් ලබා ගත්තේය). 1998 දී ATP කේවල ශ්‍රේණිගත කිරීම්වල අංක එකේ ස්ථානයට පත්වූ පළමු ලතින් ඇමරිකානු මිනිසා බවට මාර්සෙලෝ රියෝස් පත්විය. 1937 දී ඇනීටා ලිසානා එක්සත් ජනපද විවෘත ටෙනිස් ශූරතාව දිනා ගත් අතර, ලතින් ඇමරිකාවෙන් ග්‍රෑන්ඩ් ස්ලෑම් තරඟාවලියක් දිනාගත් පළමු කාන්තාව බවට පත්විය. ලුයිස් අයලා ප්‍රංශ විවෘත ටෙනිස් තරගාවලියේ දෙවරක් අනුශූරයන් වූ අතර රියෝස් සහ ප්‍රනාන්දු ගොන්සාලෙස් දෙදෙනාම ඕස්ට්‍රේලියානු විවෘත පිරිමි කේවල අවසන් මහා තරඟයට පැමිණියහ. 2008 බීජිං හි පැවති ගිම්හාන ඔලිම්පික් උළෙලේදී ගොන්සාලෙස් ඒකල ඉසව්වෙන් රිදී පදක්කමක් ද දිනා ගත්තේය. ගිම්හාන ඔලිම්පික් ක්‍රීඩා උළෙලේදී චිලී රාජ්‍යය රන් පදක්කම් දෙකක් (ටෙනිස්), රිදී පදක්කම් හතක් (මලල ක්‍රීඩා, අශ්වාරෝහක, බොක්සිං, වෙඩි තැබීම සහ ටෙනිස්) සහ ලෝකඩ පදක්කම් හතරක් (ටෙනිස්, බොක්සිං සහ පාපන්දු) දිනා ඇත. 2012 දී චිලී සිය පළමු පැරාලිම්පික් ක්‍රීඩා පදක්කම (මලල ක්‍රීඩා වලින් රන්) දිනා ගත්තේය. [[File:15_Abril_2015,_Ministro_Álvaro_Elizalde_junto_a_la_Presidenta_Michelle_Bachelet_reciben_al_Equipo_Campeón_Mundial_de_Polo_en_La_Moneda._(17160926755).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:15_Abril_2015,_Ministro_%C3%81lvaro_Elizalde_junto_a_la_Presidenta_Michelle_Bachelet_reciben_al_Equipo_Campe%C3%B3n_Mundial_de_Polo_en_La_Moneda._(17160926755).jpg|thumb|චිලී ජාතික පෝලෝ කණ්ඩායම ජනාධිපති මිෂෙල් බැචලට් සමඟ සහ 2015 ලෝක පෝලෝ ශූරතාවලියේ කුසලානය.]] රොඩියෝ යනු රටේ ජාතික ක්‍රීඩාව වන අතර එය ජාතියේ වඩාත් ග්‍රාමීය ප්‍රදේශවල ක්‍රියාත්මක වේ. ස්පාඤ්ඤ යටත් විජිත සමයේදී චුකා නමින් හැඳින්වෙන හොකී ක්‍රීඩාවට සමාන ක්‍රීඩාවක් මාපුචේ ජනතාව විසින් ක්‍රීඩා කරන ලදී. මධ්‍යම ඇන්ඩීස් හි පිහිටි ස්කී මධ්‍යස්ථානවල සහ ඔසෝර්නෝ, පුවර්ටෝ වරස්, ටෙමූකෝ සහ පුන්ටා අරීනාස් වැනි නගර අසල දකුණු ස්කී මධ්‍යස්ථානවල ස්කීං සහ හිම පුවරු පැදීම සිදු කෙරේ. සමහර වෙරළබඩ නගරවල සර්ෆින් ජනප්‍රියයි. චිලී තුළ පෝලෝ වෘත්තීයමය වශයෙන් පුහුණු වන අතර, 2008 සහ 2015 ලෝක පෝලෝ ශූරතාවලියේදී ඉහළම ත්‍යාගය ලබා ගැනීමට රට සමත් විය. පැසිපන්දු යනු ජනප්‍රිය ක්‍රීඩාවක් වන අතර, 1950 දී පැවති පළමු පිරිමි FIBA ​​ලෝක ශූරතාවලියේදී චිලී ලෝකඩ පදක්කමක් දිනා ගත් අතර 1959 FIBA ​​ලෝක ශූරතාවලියේදී චිලී දෙවන ලෝක පදක්කම දිනා ගත්තේය. 1953 දී චිලී කාන්තා සඳහා වූ පළමු FIBA ​​ලෝක ශූරතාවලියට සත්කාරකත්වය ලබා දුන් අතර එම තරඟාවලිය රිදී පදක්කම සමඟ අවසන් කළේය. සැන් පේද්‍රෝ ද ඇටකාමා වාර්ෂික "ඇටකාමා ක්‍රොසින්" සඳහා සත්කාරකත්වය දරන අතර එය අදියර හයක, කිලෝමීටර (සැතපුම් 160) ධාවන තරඟයක් වන අතර එය වාර්ෂිකව රටවල් 35 කින් තරඟකරුවන් 150 ක් පමණ ආකර්ෂණය කරයි. ඩකාර් රැලි මාර්ගයෙන් බැහැර මෝටර් රථ තරඟය 2009 සිට චිලී සහ ආර්ජන්ටිනාව යන දෙඅංශයේම පවත්වනු ලැබේ. === සංස්කෘතික උරුමය === [[File:Chile,_Sewell_en_nieve_(2959968911).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chile,_Sewell_en_nieve_(2959968911).jpg|thumb|සෙවෙල් පතල් නගරය]] චිලීයේ සංස්කෘතික උරුමය, පළමුව, එහි අස්පෘශ්‍ය උරුමයෙන් සමන්විත වන අතර එය දෘශ්‍ය කලා, අත්කම්, නැටුම්, නිවාඩු දින, ආහාර, ක්‍රීඩා, සංගීතය සහ සම්ප්‍රදායන් වැනි විවිධ සංස්කෘතික සිදුවීම් සහ ක්‍රියාකාරකම් වලින් සමන්විත වේ. දෙවනුව, එහි ස්පර්ශ්‍ය උරුමය චිලී භූමිය පුරා විසිරී ඇති පුරාවිද්‍යාත්මක, වාස්තු විද්‍යාත්මක, සාම්ප්‍රදායික, කලාත්මක, ජනවාර්ගික, ජනප්‍රවාද, ඓතිහාසික, ආගමික හෝ තාක්ෂණික වැදගත්කමක් ඇති ගොඩනැගිලි, වස්තූන් සහ ස්ථාන වලින් සමන්විත වේ. ඒවා අතර, 1980 දී චිලී විසින් අනුමත කරන ලද 1972 ලෝක සංස්කෘතික හා ස්වාභාවික උරුමයන් ආරක්ෂා කිරීම පිළිබඳ සම්මුතියේ විධිවිධානවලට අනුකූලව යුනෙස්කෝව විසින් ලෝක උරුම ස්ථාන ලෙස ප්‍රකාශයට පත් කර ඇත. මෙම සංස්කෘතික ස්ථාන වන්නේ රපා නුයි ජාතික වනෝද්‍යානය (1995), චිලෝයි පල්ලි (2000), වල්පරයිසෝ වරාය නගරයේ ඓතිහාසික දිස්ත්‍රික්කය (2003), හම්බර්ස්ටන් සහ සැන්ටා ලෝරා සෝල්ට්පීටර් වර්ක්ස් (2005) සහ සෙවෙල් පතල් නගරය (2006) ය. 1999 දී චිලී හි සංස්කෘතික උරුමයට ගරු කිරීම සහ අනුස්මරණය කිරීමේ මාර්ගයක් ලෙස සංස්කෘතික උරුම දිනය ස්ථාපිත කරන ලදී. එය සෑම වසරකම මැයි මාසයේදී සමරනු ලබන නිල ජාතික උත්සවයකි.<ref>{{cite web |date=14 May 2019 |title=Día del patrimonio cultural |url=https://www.chileatiende.gob.cl/fichas/40159-dia-del-patrimonio-cultural |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200620174316/https://www.chileatiende.gob.cl/fichas/40159-dia-del-patrimonio-cultural |archive-date=20 June 2020 |access-date=13 May 2020 |website=chileatiende.gob.cl/}}</ref> == යොමු කිරීම් == 5jlysu36klde9i6kyu0r6t6554xlulu 1 182360 750398 2025-06-23T09:19:41Z Lee 85 නිර්මාණය 750398 wikitext text/x-wiki {{Talk header}} 6ujz0t3lkt6jsf7d1r360l6l7wj3njb 0 182361 750405 2025-06-23T09:25:28Z Lee 85 නිර්මාණය 750405 wikitext text/x-wiki #යළියොමුව [[ලංකාදීප (පුවත්පත)]] 4636a1kpg2bxzts9uiw3ipq8xdafw7m 14 182362 750406 2024-07-31T18:49:19Z 73.189.176.215 750406 wikitext text/x-wiki {{set category}} {{catdiffuse}} {{Commons category|Paradoxes}} {{cat main|Paradox}} {{cat more|List of paradoxes}} [[Category:Puzzles]] [[Category:Problem solving]] johmoqrzj7llae97cc08c5yuj9yrco4 750407 750406 2025-06-23T09:27:50Z Lee 85 [[:en:Category:Paradoxes]] වෙතින් එක් සංශෝධනයක් 750406 wikitext text/x-wiki {{set category}} {{catdiffuse}} {{Commons category|Paradoxes}} {{cat main|Paradox}} {{cat more|List of paradoxes}} [[Category:Puzzles]] [[Category:Problem solving]] johmoqrzj7llae97cc08c5yuj9yrco4 750409 750407 2025-06-23T09:31:53Z Lee 85 Lee විසින් [[ප්‍රවර්ගය:Paradoxes]] සිට [[ප්‍රවර්ගය:විරුද්ධාභාස]] වෙත පිටුව ගෙන යන ලදී 750406 wikitext text/x-wiki {{set category}} {{catdiffuse}} {{Commons category|Paradoxes}} {{cat main|Paradox}} {{cat more|List of paradoxes}} [[Category:Puzzles]] [[Category:Problem solving]] johmoqrzj7llae97cc08c5yuj9yrco4 14 182363 750410 2025-06-23T09:31:53Z Lee 85 Lee විසින් [[ප්‍රවර්ගය:Paradoxes]] සිට [[ප්‍රවර්ගය:විරුද්ධාභාස]] වෙත පිටුව ගෙන යන ලදී 750410 wikitext text/x-wiki #යළියොමුව [[:ප්‍රවර්ගය:විරුද්ධාභාස]] jlv7b3cld3jq8tds0jiocswudfc77pi 750429 750410 2025-06-23T09:50:58Z Pinthura 45635 රොබෝ: යළියොමුව, මෘදු ප්‍රවර්ග යළියොමුවක් බවට හැරවීම 750429 wikitext text/x-wiki {{category redirect|විරුද්ධාභාස}} 3f7c04s0aov73k91u880ca73gb21bfm 0 182364 750411 2025-06-23T09:43:10Z Lee 85 නිර්මාණය 750411 wikitext text/x-wiki {{Short description|List of statements that appear to contradict themselves}} {{Dynamic list}} පහත දැක්වෙන්නේ ප්‍රකට [[විරුද්ධාභාස]] ලැයිස්තුවකි. == තර්කශාස්ත්‍රය == {{හිස් ඡේදය|date=ජූනි 2025}} === <span id="Self-reference"></span> Self–reference === * {{bl|Crocodile dilemma}}: තර්කාංගය කියනුයේ කිඹුලෙක් විසින් දරුවෙකු සොරකම්කරගෙන පියාට පොරොන්දු වන්නේ කිඹුලා දරුවාට සිදු කරන දේ නිවැරැදිව පුරෝකථනය කිරීමට සමත්වුවහොත් ඔහුගේ පුත්‍රයා නැවත සුරක්ෂිතව ලැබෙන්නට සලස්වන බවයි. == අමතර අවධානයට == {{Portal|Philosophy}} * {{bl|Auto-antonym}}: A word that is encoded with opposing meanings. * {{bl|Absurdity}} * {{bl|Excusable negligence}}: If a behavior is excusable, it is not negligence. * {{bl|Gödel's incompleteness theorems}}: and {{bl|Tarski's undefinability theorem}} * {{bl|Ignore all rules}}: To obey this rule, it is necessary to ignore it. * {{bl|Impossible object}}: A type of optical illusion. * {{bl|Invalid proof}}: An apparently correct mathematical derivation that leads to an obvious contradiction. * {{bl|Informal fallacy|Logical fallacy}}: A misconception resulting from incorrect reasoning in argumentation. * {{bl|Paradox gun}}: A gun that has characteristics of both (smoothbore) shotguns and rifles. * {{bl|Paradoxical laughter}}: Inappropriate laughter, often recognized as such by the laughing person. * {{bl|Performative contradiction}}: Some statements contradict the conditions that allow them to be stated. * {{bl|Proof that 0.999... equals 1}} * {{bl|Puzzle}} * {{bl|Self-refuting idea}} * {{bl|Theories of humor}}: Incongruity theory and the [[Ridiculous]]. *[[Lists of unsolved problems]] == මූලාශ්‍ර == {{Reflist|refs= }} {{-}} {{Logic}} {{Paradoxes}} [[Category:Paradoxes| ]] [[Category:Lists related to philosophical problems|Paradoxes]] e126sedrx253c3so6v9st1o40p1fay1 750423 750411 2025-06-23T09:47:50Z Lee 85 /* Self–reference */ 750423 wikitext text/x-wiki {{Short description|List of statements that appear to contradict themselves}} {{Dynamic list}} පහත දැක්වෙන්නේ ප්‍රකට [[විරුද්ධාභාස]] ලැයිස්තුවකි. == තර්කශාස්ත්‍රය == {{හිස් ඡේදය|date=ජූනි 2025}} === <span id="Self-reference"></span> Self–reference === * {{bl|කිඹුල් භතෝකෝටිකය }}: තර්කාංගය කියනුයේ කිඹුලෙක් විසින් දරුවෙකු සොරකම්කරගෙන පියාට පොරොන්දු වන්නේ කිඹුලා දරුවාට සිදු කරන දේ නිවැරැදිව පුරෝකථනය කිරීමට සමත්වුවහොත් ඔහුගේ පුත්‍රයා නැවත සුරක්ෂිතව ලැබෙන්නට සලස්වන බවයි. == අමතර අවධානයට == {{Portal|Philosophy}} * {{bl|Auto-antonym}}: A word that is encoded with opposing meanings. * {{bl|Absurdity}} * {{bl|Excusable negligence}}: If a behavior is excusable, it is not negligence. * {{bl|Gödel's incompleteness theorems}}: and {{bl|Tarski's undefinability theorem}} * {{bl|Ignore all rules}}: To obey this rule, it is necessary to ignore it. * {{bl|Impossible object}}: A type of optical illusion. * {{bl|Invalid proof}}: An apparently correct mathematical derivation that leads to an obvious contradiction. * {{bl|Informal fallacy|Logical fallacy}}: A misconception resulting from incorrect reasoning in argumentation. * {{bl|Paradox gun}}: A gun that has characteristics of both (smoothbore) shotguns and rifles. * {{bl|Paradoxical laughter}}: Inappropriate laughter, often recognized as such by the laughing person. * {{bl|Performative contradiction}}: Some statements contradict the conditions that allow them to be stated. * {{bl|Proof that 0.999... equals 1}} * {{bl|Puzzle}} * {{bl|Self-refuting idea}} * {{bl|Theories of humor}}: Incongruity theory and the [[Ridiculous]]. *[[Lists of unsolved problems]] == මූලාශ්‍ර == {{Reflist|refs= }} {{-}} {{Logic}} {{Paradoxes}} [[Category:Paradoxes| ]] [[Category:Lists related to philosophical problems|Paradoxes]] lzz82wtka1yza95thr78ua48tgfi2v3 750424 750423 2025-06-23T09:48:08Z Lee 85 750424 wikitext text/x-wiki {{Short description|List of statements that appear to contradict themselves}} {{Dynamic list}} පහත දැක්වෙන්නේ ප්‍රකට [[විරුද්ධාභාස]] ලැයිස්තුවකි. == තර්කශාස්ත්‍රය == {{හිස් ඡේදය|date=ජූනි 2025}} === <span id="Self-reference"></span> Self–reference === * {{bl|කිඹුල් උභතෝකෝටිකය}}: තර්කාංගය කියනුයේ කිඹුලෙක් විසින් දරුවෙකු සොරකම්කරගෙන පියාට පොරොන්දු වන්නේ කිඹුලා දරුවාට සිදු කරන දේ නිවැරැදිව පුරෝකථනය කිරීමට සමත්වුවහොත් ඔහුගේ පුත්‍රයා නැවත සුරක්ෂිතව ලැබෙන්නට සලස්වන බවයි. == අමතර අවධානයට == {{Portal|Philosophy}} * {{bl|Auto-antonym}}: A word that is encoded with opposing meanings. * {{bl|Absurdity}} * {{bl|Excusable negligence}}: If a behavior is excusable, it is not negligence. * {{bl|Gödel's incompleteness theorems}}: and {{bl|Tarski's undefinability theorem}} * {{bl|Ignore all rules}}: To obey this rule, it is necessary to ignore it. * {{bl|Impossible object}}: A type of optical illusion. * {{bl|Invalid proof}}: An apparently correct mathematical derivation that leads to an obvious contradiction. * {{bl|Informal fallacy|Logical fallacy}}: A misconception resulting from incorrect reasoning in argumentation. * {{bl|Paradox gun}}: A gun that has characteristics of both (smoothbore) shotguns and rifles. * {{bl|Paradoxical laughter}}: Inappropriate laughter, often recognized as such by the laughing person. * {{bl|Performative contradiction}}: Some statements contradict the conditions that allow them to be stated. * {{bl|Proof that 0.999... equals 1}} * {{bl|Puzzle}} * {{bl|Self-refuting idea}} * {{bl|Theories of humor}}: Incongruity theory and the [[Ridiculous]]. *[[Lists of unsolved problems]] == මූලාශ්‍ර == {{Reflist|refs= }} {{-}} {{Logic}} {{Paradoxes}} [[Category:Paradoxes| ]] [[Category:Lists related to philosophical problems|Paradoxes]] 81i6107266uyf9mz0gxpqdaswcc99c7 0 182365 750412 2025-06-23T09:43:32Z Lee 85 නිර්මාණය 750412 wikitext text/x-wiki #යළියොමුව [[විරුද්ධාභාස ලැයිස්තුව]] 2pkskmvyfn3okgydxqo6opbjkvryjdm 10 182366 750413 2014-09-26T12:14:12Z en>Paradoctor 0 second prameter for link text 750413 wikitext text/x-wiki [[{{{1}}}|'''{{{2|{{{1}}}}}}''']]<noinclude> {{documentation}} <!-- Categories go on the /doc subpage, and interwikis go on Wikidata. --> </noinclude> k80bm04a6hq4tsd4b3klprk9hr4jg7s 750414 750413 2025-06-23T09:44:18Z Lee 85 [[:en:Template:Bl]] වෙතින් එක් සංශෝධනයක් 750413 wikitext text/x-wiki [[{{{1}}}|'''{{{2|{{{1}}}}}}''']]<noinclude> {{documentation}} <!-- Categories go on the /doc subpage, and interwikis go on Wikidata. --> </noinclude> k80bm04a6hq4tsd4b3klprk9hr4jg7s 10 182367 750415 2025-03-03T02:48:18Z en>Waddie96 0 add distinguish [[Template:Bulleted list]] 750415 wikitext text/x-wiki {{Documentation subpage}} <!--Categories where indicated at the bottom of this page, please; interwikis at Wikidata (see [[Wikipedia:Wikidata]])--> {{distinguish|Template:Bulleted list}} == Usage == This template creates a bolded wikilink from its argument. If a second parameter is present, it is used as link text. == TemplateData == <templatedata>{ "description": "Creates a bolded wikilink", "params": { "1": { "label": "target", "description": "link target", "type": "wiki-page-name", "default": "", "required": true }, "2": { "label": "text", "description": "link text, optional", "type": "string", "default": "", "required": false } } }</templatedata> <includeonly>{{Sandbox other|| <!--Categories below this line, please; interwikis at Wikidata--> [[Category:Internal link templates]] }}</includeonly> 73nds76au8zz6xhf1wqf9a2ccfef7c4 750416 750415 2025-06-23T09:44:43Z Lee 85 [[:en:Template:Bl/doc]] වෙතින් එක් සංශෝධනයක් 750415 wikitext text/x-wiki {{Documentation subpage}} <!--Categories where indicated at the bottom of this page, please; interwikis at Wikidata (see [[Wikipedia:Wikidata]])--> {{distinguish|Template:Bulleted list}} == Usage == This template creates a bolded wikilink from its argument. If a second parameter is present, it is used as link text. == TemplateData == <templatedata>{ "description": "Creates a bolded wikilink", "params": { "1": { "label": "target", "description": "link target", "type": "wiki-page-name", "default": "", "required": true }, "2": { "label": "text", "description": "link text, optional", "type": "string", "default": "", "required": false } } }</templatedata> <includeonly>{{Sandbox other|| <!--Categories below this line, please; interwikis at Wikidata--> [[Category:Internal link templates]] }}</includeonly> 73nds76au8zz6xhf1wqf9a2ccfef7c4 10 182368 750417 2024-10-07T00:35:34Z en>Kzyx 0 change link so it appears bolded on the page 750417 wikitext text/x-wiki {{Navbox | name = Paradoxes | title = Notable [[paradox]]es | bodyclass = hlist | state = {{{state<includeonly>|autocollapse</includeonly>}}} | group1 = Philosophical | list1 = * [[Paradox of analysis|Analysis]] * [[Buridan's bridge]] * [[Dream argument]] * [[Epicurean paradox|Epicurean]] * [[Paradox of fiction|Fiction]] * [[Fitch's paradox of knowability|Fitch's knowability]] * [[Argument from free will|Free will]] * [[New riddle of induction|Goodman's]] * [[Paradox of hedonism|Hedonism]] * [[Liberal paradox|Liberal]] * [[Meno|Meno's]] * [[Mere addition paradox|Mere addition]] * [[Moore's paradox|Moore's]] * [[Newcomb's paradox|Newcomb's]] * [[Paradox of nihilism|Nihilism]] * [[Omnipotence paradox|Omnipotence]] * [[Preface paradox|Preface]] * [[Wittgenstein on Rules and Private Language|Rule-following]] * [[Sorites paradox|Sorites]] * [[Ship of Theseus|Theseus' ship]] * [[White Horse Dialogue|White horse]] * [[Zeno's paradoxes|Zeno's]] | group2 = Logical | list2 = * [[Barber paradox|Barber]] * [[Berry paradox|Berry]] * [[Bhartrhari's paradox|Bhartrhari's]] * [[Burali-Forti paradox|Burali-Forti]] * [[Paradox of the Court|Court]] * [[Crocodile dilemma|Crocodile]] * [[Curry's paradox|Curry's]] * [[Epimenides paradox|Epimenides]] * [[Free choice inference|Free choice paradox]] * [[Grelling–Nelson paradox|Grelling–Nelson]] * [[Kleene–Rosser paradox|Kleene–Rosser]] * [[Liar paradox|Liar]] ** [[Card paradox|Card]] ** [[No–no paradox|No-no]] ** [[Pinocchio paradox|Pinocchio]] ** [[Quine's paradox|Quine's]] ** [[Yablo's paradox|Yablo's]] * [[Opposite Day]] * [[Paradoxes of set theory]] * [[Richard's paradox|Richard's]] * [[Russell's paradox|Russell's]] * [[I know that I know nothing|Socratic]] * [[Hilbert's paradox of the Grand Hotel|Hilbert's Hotel]] * [[Temperature paradox]] * [[Barbershop paradox|Barbershop]] * [[Catch-22 (logic)|Catch-22]] * [[Chicken or the egg]] * [[Drinker paradox|Drinker]] * [[Paradoxes of material implication|Entailment]] * [[Lottery paradox|Lottery]] * [[Plato's beard]] * [[Raven paradox|Raven]] * [[Imperative logic#Ross's paradox|Ross's]] * [[Unexpected hanging paradox|Unexpected hanging]] * "[[What the Tortoise Said to Achilles]]" * [[Heat death paradox]] * [[Olbers's paradox]] | group3 = Economic | list3 = * [[Allais paradox|Allais]] * [[The Antitrust Paradox|Antitrust]] * [[Arrow information paradox|Arrow information]] * [[Bertrand paradox (economics)|Bertrand]] * [[Braess's paradox|Braess's]] * [[Paradox of competition|Competition]] * [[Income and fertility|Income and fertility]] * [[Downs–Thomson paradox|Downs–Thomson]] * [[Easterlin paradox|Easterlin]] * [[Edgeworth paradox|Edgeworth]] * [[Ellsberg paradox|Ellsberg]] * [[European paradox|European]] * [[Gibson's paradox|Gibson's]] * [[Giffen good]] * [[Icarus paradox|Icarus]] * [[Jevons paradox|Jevons]] * [[Leontief paradox|Leontief]] * [[Lerner paradox|Lerner]] * [[Lucas paradox|Lucas]] * [[Mandeville's paradox|Mandeville's]] * [[Mayfield's paradox|Mayfield's]] * [[Metzler paradox|Metzler]] * [[Resource curse|Plenty]] * [[Productivity paradox|Productivity]] * [[Paradox of prosperity|Prosperity]] * [[Scitovsky paradox|Scitovsky]] * [[Service recovery paradox|Service recovery]] * [[St. Petersburg paradox|St. Petersburg]] * [[Paradox of thrift|Thrift]] * [[Paradox of toil|Toil]] * [[Tullock paradox|Tullock]] * [[Paradox of value|Value]] | group4 = Decision theory | list4 = * [[Abilene paradox|Abilene]] * [[Apportionment paradox|Apportionment]] ** [[House monotonicity|Alabama]] ** [[Coherence (fairness)|New states]] ** [[State-population monotonicity|Population]] * [[Arrow's impossibility theorem|Arrow's]] * [[Buridan's ass]] * [[Chainstore paradox|Chainstore]] * [[Condorcet paradox|Condorcet's]] * [[Decision-making paradox|Decision-making]] * [[Paradox of voting|Downs]] * [[Ellsberg paradox|Ellsberg]] * [[Fenno's paradox|Fenno's]] * [[Fredkin's paradox|Fredkin's]] * [[The Green Paradox|Green]] * [[Hedgehog's dilemma|Hedgehog's]] * [[Inventor's paradox|Inventor's]] * [[Kavka's toxin puzzle]] * [[Morton's fork]] * [[Navigation paradox|Navigation]] * [[Newcomb's paradox|Newcomb's]] * [[Parrondo's paradox|Parrondo's]] * [[Preparedness paradox|Preparedness]] * [[Prevention paradox|Prevention]] * [[Prisoner's dilemma]] * [[Paradox of tolerance|Tolerance]] * [[Willpower paradox|Willpower]] | below = * {{icon|list}} [[List of paradoxes|List]] * {{icon|category}} [[:Category:Paradoxes|Category]] }}<noinclude> {{navbox documentation|3= ==See also== * {{tl|Logic}} * {{tl|Economics}} }} [[Category:Philosophy and thinking navigational boxes]] [[Category:Logic templates]] </noinclude> 7hblwtau3jpyaz8qldiogti53n9h56y 750418 750417 2025-06-23T09:45:46Z Lee 85 [[:en:Template:Paradoxes]] වෙතින් එක් සංශෝධනයක් 750417 wikitext text/x-wiki {{Navbox | name = Paradoxes | title = Notable [[paradox]]es | bodyclass = hlist | state = {{{state<includeonly>|autocollapse</includeonly>}}} | group1 = Philosophical | list1 = * [[Paradox of analysis|Analysis]] * [[Buridan's bridge]] * [[Dream argument]] * [[Epicurean paradox|Epicurean]] * [[Paradox of fiction|Fiction]] * [[Fitch's paradox of knowability|Fitch's knowability]] * [[Argument from free will|Free will]] * [[New riddle of induction|Goodman's]] * [[Paradox of hedonism|Hedonism]] * [[Liberal paradox|Liberal]] * [[Meno|Meno's]] * [[Mere addition paradox|Mere addition]] * [[Moore's paradox|Moore's]] * [[Newcomb's paradox|Newcomb's]] * [[Paradox of nihilism|Nihilism]] * [[Omnipotence paradox|Omnipotence]] * [[Preface paradox|Preface]] * [[Wittgenstein on Rules and Private Language|Rule-following]] * [[Sorites paradox|Sorites]] * [[Ship of Theseus|Theseus' ship]] * [[White Horse Dialogue|White horse]] * [[Zeno's paradoxes|Zeno's]] | group2 = Logical | list2 = * [[Barber paradox|Barber]] * [[Berry paradox|Berry]] * [[Bhartrhari's paradox|Bhartrhari's]] * [[Burali-Forti paradox|Burali-Forti]] * [[Paradox of the Court|Court]] * [[Crocodile dilemma|Crocodile]] * [[Curry's paradox|Curry's]] * [[Epimenides paradox|Epimenides]] * [[Free choice inference|Free choice paradox]] * [[Grelling–Nelson paradox|Grelling–Nelson]] * [[Kleene–Rosser paradox|Kleene–Rosser]] * [[Liar paradox|Liar]] ** [[Card paradox|Card]] ** [[No–no paradox|No-no]] ** [[Pinocchio paradox|Pinocchio]] ** [[Quine's paradox|Quine's]] ** [[Yablo's paradox|Yablo's]] * [[Opposite Day]] * [[Paradoxes of set theory]] * [[Richard's paradox|Richard's]] * [[Russell's paradox|Russell's]] * [[I know that I know nothing|Socratic]] * [[Hilbert's paradox of the Grand Hotel|Hilbert's Hotel]] * [[Temperature paradox]] * [[Barbershop paradox|Barbershop]] * [[Catch-22 (logic)|Catch-22]] * [[Chicken or the egg]] * [[Drinker paradox|Drinker]] * [[Paradoxes of material implication|Entailment]] * [[Lottery paradox|Lottery]] * [[Plato's beard]] * [[Raven paradox|Raven]] * [[Imperative logic#Ross's paradox|Ross's]] * [[Unexpected hanging paradox|Unexpected hanging]] * "[[What the Tortoise Said to Achilles]]" * [[Heat death paradox]] * [[Olbers's paradox]] | group3 = Economic | list3 = * [[Allais paradox|Allais]] * [[The Antitrust Paradox|Antitrust]] * [[Arrow information paradox|Arrow information]] * [[Bertrand paradox (economics)|Bertrand]] * [[Braess's paradox|Braess's]] * [[Paradox of competition|Competition]] * [[Income and fertility|Income and fertility]] * [[Downs–Thomson paradox|Downs–Thomson]] * [[Easterlin paradox|Easterlin]] * [[Edgeworth paradox|Edgeworth]] * [[Ellsberg paradox|Ellsberg]] * [[European paradox|European]] * [[Gibson's paradox|Gibson's]] * [[Giffen good]] * [[Icarus paradox|Icarus]] * [[Jevons paradox|Jevons]] * [[Leontief paradox|Leontief]] * [[Lerner paradox|Lerner]] * [[Lucas paradox|Lucas]] * [[Mandeville's paradox|Mandeville's]] * [[Mayfield's paradox|Mayfield's]] * [[Metzler paradox|Metzler]] * [[Resource curse|Plenty]] * [[Productivity paradox|Productivity]] * [[Paradox of prosperity|Prosperity]] * [[Scitovsky paradox|Scitovsky]] * [[Service recovery paradox|Service recovery]] * [[St. Petersburg paradox|St. Petersburg]] * [[Paradox of thrift|Thrift]] * [[Paradox of toil|Toil]] * [[Tullock paradox|Tullock]] * [[Paradox of value|Value]] | group4 = Decision theory | list4 = * [[Abilene paradox|Abilene]] * [[Apportionment paradox|Apportionment]] ** [[House monotonicity|Alabama]] ** [[Coherence (fairness)|New states]] ** [[State-population monotonicity|Population]] * [[Arrow's impossibility theorem|Arrow's]] * [[Buridan's ass]] * [[Chainstore paradox|Chainstore]] * [[Condorcet paradox|Condorcet's]] * [[Decision-making paradox|Decision-making]] * [[Paradox of voting|Downs]] * [[Ellsberg paradox|Ellsberg]] * [[Fenno's paradox|Fenno's]] * [[Fredkin's paradox|Fredkin's]] * [[The Green Paradox|Green]] * [[Hedgehog's dilemma|Hedgehog's]] * [[Inventor's paradox|Inventor's]] * [[Kavka's toxin puzzle]] * [[Morton's fork]] * [[Navigation paradox|Navigation]] * [[Newcomb's paradox|Newcomb's]] * [[Parrondo's paradox|Parrondo's]] * [[Preparedness paradox|Preparedness]] * [[Prevention paradox|Prevention]] * [[Prisoner's dilemma]] * [[Paradox of tolerance|Tolerance]] * [[Willpower paradox|Willpower]] | below = * {{icon|list}} [[List of paradoxes|List]] * {{icon|category}} [[:Category:Paradoxes|Category]] }}<noinclude> {{navbox documentation|3= ==See also== * {{tl|Logic}} * {{tl|Economics}} }} [[Category:Philosophy and thinking navigational boxes]] [[Category:Logic templates]] </noinclude> 7hblwtau3jpyaz8qldiogti53n9h56y 750419 750418 2025-06-23T09:46:34Z Lee 85 Lee විසින් [[සැකිල්ල:Paradoxes]] සිට [[සැකිල්ල:විරුද්ධාභාස]] වෙත පිටුව ගෙන යන ලදී 750417 wikitext text/x-wiki {{Navbox | name = Paradoxes | title = Notable [[paradox]]es | bodyclass = hlist | state = {{{state<includeonly>|autocollapse</includeonly>}}} | group1 = Philosophical | list1 = * [[Paradox of analysis|Analysis]] * [[Buridan's bridge]] * [[Dream argument]] * [[Epicurean paradox|Epicurean]] * [[Paradox of fiction|Fiction]] * [[Fitch's paradox of knowability|Fitch's knowability]] * [[Argument from free will|Free will]] * [[New riddle of induction|Goodman's]] * [[Paradox of hedonism|Hedonism]] * [[Liberal paradox|Liberal]] * [[Meno|Meno's]] * [[Mere addition paradox|Mere addition]] * [[Moore's paradox|Moore's]] * [[Newcomb's paradox|Newcomb's]] * [[Paradox of nihilism|Nihilism]] * [[Omnipotence paradox|Omnipotence]] * [[Preface paradox|Preface]] * [[Wittgenstein on Rules and Private Language|Rule-following]] * [[Sorites paradox|Sorites]] * [[Ship of Theseus|Theseus' ship]] * [[White Horse Dialogue|White horse]] * [[Zeno's paradoxes|Zeno's]] | group2 = Logical | list2 = * [[Barber paradox|Barber]] * [[Berry paradox|Berry]] * [[Bhartrhari's paradox|Bhartrhari's]] * [[Burali-Forti paradox|Burali-Forti]] * [[Paradox of the Court|Court]] * [[Crocodile dilemma|Crocodile]] * [[Curry's paradox|Curry's]] * [[Epimenides paradox|Epimenides]] * [[Free choice inference|Free choice paradox]] * [[Grelling–Nelson paradox|Grelling–Nelson]] * [[Kleene–Rosser paradox|Kleene–Rosser]] * [[Liar paradox|Liar]] ** [[Card paradox|Card]] ** [[No–no paradox|No-no]] ** [[Pinocchio paradox|Pinocchio]] ** [[Quine's paradox|Quine's]] ** [[Yablo's paradox|Yablo's]] * [[Opposite Day]] * [[Paradoxes of set theory]] * [[Richard's paradox|Richard's]] * [[Russell's paradox|Russell's]] * [[I know that I know nothing|Socratic]] * [[Hilbert's paradox of the Grand Hotel|Hilbert's Hotel]] * [[Temperature paradox]] * [[Barbershop paradox|Barbershop]] * [[Catch-22 (logic)|Catch-22]] * [[Chicken or the egg]] * [[Drinker paradox|Drinker]] * [[Paradoxes of material implication|Entailment]] * [[Lottery paradox|Lottery]] * [[Plato's beard]] * [[Raven paradox|Raven]] * [[Imperative logic#Ross's paradox|Ross's]] * [[Unexpected hanging paradox|Unexpected hanging]] * "[[What the Tortoise Said to Achilles]]" * [[Heat death paradox]] * [[Olbers's paradox]] | group3 = Economic | list3 = * [[Allais paradox|Allais]] * [[The Antitrust Paradox|Antitrust]] * [[Arrow information paradox|Arrow information]] * [[Bertrand paradox (economics)|Bertrand]] * [[Braess's paradox|Braess's]] * [[Paradox of competition|Competition]] * [[Income and fertility|Income and fertility]] * [[Downs–Thomson paradox|Downs–Thomson]] * [[Easterlin paradox|Easterlin]] * [[Edgeworth paradox|Edgeworth]] * [[Ellsberg paradox|Ellsberg]] * [[European paradox|European]] * [[Gibson's paradox|Gibson's]] * [[Giffen good]] * [[Icarus paradox|Icarus]] * [[Jevons paradox|Jevons]] * [[Leontief paradox|Leontief]] * [[Lerner paradox|Lerner]] * [[Lucas paradox|Lucas]] * [[Mandeville's paradox|Mandeville's]] * [[Mayfield's paradox|Mayfield's]] * [[Metzler paradox|Metzler]] * [[Resource curse|Plenty]] * [[Productivity paradox|Productivity]] * [[Paradox of prosperity|Prosperity]] * [[Scitovsky paradox|Scitovsky]] * [[Service recovery paradox|Service recovery]] * [[St. Petersburg paradox|St. Petersburg]] * [[Paradox of thrift|Thrift]] * [[Paradox of toil|Toil]] * [[Tullock paradox|Tullock]] * [[Paradox of value|Value]] | group4 = Decision theory | list4 = * [[Abilene paradox|Abilene]] * [[Apportionment paradox|Apportionment]] ** [[House monotonicity|Alabama]] ** [[Coherence (fairness)|New states]] ** [[State-population monotonicity|Population]] * [[Arrow's impossibility theorem|Arrow's]] * [[Buridan's ass]] * [[Chainstore paradox|Chainstore]] * [[Condorcet paradox|Condorcet's]] * [[Decision-making paradox|Decision-making]] * [[Paradox of voting|Downs]] * [[Ellsberg paradox|Ellsberg]] * [[Fenno's paradox|Fenno's]] * [[Fredkin's paradox|Fredkin's]] * [[The Green Paradox|Green]] * [[Hedgehog's dilemma|Hedgehog's]] * [[Inventor's paradox|Inventor's]] * [[Kavka's toxin puzzle]] * [[Morton's fork]] * [[Navigation paradox|Navigation]] * [[Newcomb's paradox|Newcomb's]] * [[Parrondo's paradox|Parrondo's]] * [[Preparedness paradox|Preparedness]] * [[Prevention paradox|Prevention]] * [[Prisoner's dilemma]] * [[Paradox of tolerance|Tolerance]] * [[Willpower paradox|Willpower]] | below = * {{icon|list}} [[List of paradoxes|List]] * {{icon|category}} [[:Category:Paradoxes|Category]] }}<noinclude> {{navbox documentation|3= ==See also== * {{tl|Logic}} * {{tl|Economics}} }} [[Category:Philosophy and thinking navigational boxes]] [[Category:Logic templates]] </noinclude> 7hblwtau3jpyaz8qldiogti53n9h56y 750421 750419 2025-06-23T09:47:07Z Lee 85 750421 wikitext text/x-wiki {{Navbox | name = විරුද්ධාභාස | title = ප්‍රකට [[paradox|විරුද්ධාභාස]] | bodyclass = hlist | state = {{{state<includeonly>|autocollapse</includeonly>}}} | group1 = Philosophical | list1 = * [[Paradox of analysis|Analysis]] * [[Buridan's bridge]] * [[Dream argument]] * [[Epicurean paradox|Epicurean]] * [[Paradox of fiction|Fiction]] * [[Fitch's paradox of knowability|Fitch's knowability]] * [[Argument from free will|Free will]] * [[New riddle of induction|Goodman's]] * [[Paradox of hedonism|Hedonism]] * [[Liberal paradox|Liberal]] * [[Meno|Meno's]] * [[Mere addition paradox|Mere addition]] * [[Moore's paradox|Moore's]] * [[Newcomb's paradox|Newcomb's]] * [[Paradox of nihilism|Nihilism]] * [[Omnipotence paradox|Omnipotence]] * [[Preface paradox|Preface]] * [[Wittgenstein on Rules and Private Language|Rule-following]] * [[Sorites paradox|Sorites]] * [[Ship of Theseus|Theseus' ship]] * [[White Horse Dialogue|White horse]] * [[Zeno's paradoxes|Zeno's]] | group2 = Logical | list2 = * [[Barber paradox|Barber]] * [[Berry paradox|Berry]] * [[Bhartrhari's paradox|Bhartrhari's]] * [[Burali-Forti paradox|Burali-Forti]] * [[Paradox of the Court|Court]] * [[Crocodile dilemma|Crocodile]] * [[Curry's paradox|Curry's]] * [[Epimenides paradox|Epimenides]] * [[Free choice inference|Free choice paradox]] * [[Grelling–Nelson paradox|Grelling–Nelson]] * [[Kleene–Rosser paradox|Kleene–Rosser]] * [[Liar paradox|Liar]] ** [[Card paradox|Card]] ** [[No–no paradox|No-no]] ** [[Pinocchio paradox|Pinocchio]] ** [[Quine's paradox|Quine's]] ** [[Yablo's paradox|Yablo's]] * [[Opposite Day]] * [[Paradoxes of set theory]] * [[Richard's paradox|Richard's]] * [[Russell's paradox|Russell's]] * [[I know that I know nothing|Socratic]] * [[Hilbert's paradox of the Grand Hotel|Hilbert's Hotel]] * [[Temperature paradox]] * [[Barbershop paradox|Barbershop]] * [[Catch-22 (logic)|Catch-22]] * [[Chicken or the egg]] * [[Drinker paradox|Drinker]] * [[Paradoxes of material implication|Entailment]] * [[Lottery paradox|Lottery]] * [[Plato's beard]] * [[Raven paradox|Raven]] * [[Imperative logic#Ross's paradox|Ross's]] * [[Unexpected hanging paradox|Unexpected hanging]] * "[[What the Tortoise Said to Achilles]]" * [[Heat death paradox]] * [[Olbers's paradox]] | group3 = Economic | list3 = * [[Allais paradox|Allais]] * [[The Antitrust Paradox|Antitrust]] * [[Arrow information paradox|Arrow information]] * [[Bertrand paradox (economics)|Bertrand]] * [[Braess's paradox|Braess's]] * [[Paradox of competition|Competition]] * [[Income and fertility|Income and fertility]] * [[Downs–Thomson paradox|Downs–Thomson]] * [[Easterlin paradox|Easterlin]] * [[Edgeworth paradox|Edgeworth]] * [[Ellsberg paradox|Ellsberg]] * [[European paradox|European]] * [[Gibson's paradox|Gibson's]] * [[Giffen good]] * [[Icarus paradox|Icarus]] * [[Jevons paradox|Jevons]] * [[Leontief paradox|Leontief]] * [[Lerner paradox|Lerner]] * [[Lucas paradox|Lucas]] * [[Mandeville's paradox|Mandeville's]] * [[Mayfield's paradox|Mayfield's]] * [[Metzler paradox|Metzler]] * [[Resource curse|Plenty]] * [[Productivity paradox|Productivity]] * [[Paradox of prosperity|Prosperity]] * [[Scitovsky paradox|Scitovsky]] * [[Service recovery paradox|Service recovery]] * [[St. Petersburg paradox|St. Petersburg]] * [[Paradox of thrift|Thrift]] * [[Paradox of toil|Toil]] * [[Tullock paradox|Tullock]] * [[Paradox of value|Value]] | group4 = Decision theory | list4 = * [[Abilene paradox|Abilene]] * [[Apportionment paradox|Apportionment]] ** [[House monotonicity|Alabama]] ** [[Coherence (fairness)|New states]] ** [[State-population monotonicity|Population]] * [[Arrow's impossibility theorem|Arrow's]] * [[Buridan's ass]] * [[Chainstore paradox|Chainstore]] * [[Condorcet paradox|Condorcet's]] * [[Decision-making paradox|Decision-making]] * [[Paradox of voting|Downs]] * [[Ellsberg paradox|Ellsberg]] * [[Fenno's paradox|Fenno's]] * [[Fredkin's paradox|Fredkin's]] * [[The Green Paradox|Green]] * [[Hedgehog's dilemma|Hedgehog's]] * [[Inventor's paradox|Inventor's]] * [[Kavka's toxin puzzle]] * [[Morton's fork]] * [[Navigation paradox|Navigation]] * [[Newcomb's paradox|Newcomb's]] * [[Parrondo's paradox|Parrondo's]] * [[Preparedness paradox|Preparedness]] * [[Prevention paradox|Prevention]] * [[Prisoner's dilemma]] * [[Paradox of tolerance|Tolerance]] * [[Willpower paradox|Willpower]] | below = * {{icon|list}} [[List of paradoxes|List]] * {{icon|category}} [[:Category:Paradoxes|Category]] }}<noinclude> {{navbox documentation|3= ==See also== * {{tl|Logic}} * {{tl|Economics}} }} [[Category:Philosophy and thinking navigational boxes]] [[Category:Logic templates]] </noinclude> nd7djnrw29z0ch2l085uqlho53ktcyc 10 182369 750420 2025-06-23T09:46:34Z Lee 85 Lee විසින් [[සැකිල්ල:Paradoxes]] සිට [[සැකිල්ල:විරුද්ධාභාස]] වෙත පිටුව ගෙන යන ලදී 750420 wikitext text/x-wiki #යළියොමුව [[සැකිල්ල:විරුද්ධාභාස]] 896wwvjw3s1wggrixactlmsecfyq6de 0 182370 750422 2025-06-23T09:47:38Z Lee 85 නිර්මාණය 750422 wikitext text/x-wiki #යළියොමුව [[කිඹුල් උභතෝකෝටිකය]] cmzsjmernuixxznj0b69d49xvwqxat5 14 182371 750425 2025-06-23T09:49:02Z Lee 85 නිර්මාණය 750425 wikitext text/x-wiki {{monthly clean-up category}} pcwath0m0tfjei7jnooirvivp6ubmxo 14 182372 750426 2025-06-23T09:49:11Z Lee 85 නිර්මාණය 750426 wikitext text/x-wiki {{monthly clean-up category}} pcwath0m0tfjei7jnooirvivp6ubmxo 15 182373 750427 2025-06-23T09:50:37Z Pinthura 45635 Moved page from [[en:Category:Lists related to philosophical problems]] 750427 wikitext text/x-wiki {| class="wikitable" ! oldid || date/time || username || edit summary |---- | 756640350 || 2016-12-25T20:17:29Z || BjörnF || <nowiki>[[WP:AES|←]]Created page with '[[Category:Philosophy-related lists|Problems]] [[Category:Philosophical problems|*]]'</nowiki> |} t4dh2kvk3198cm9nsse2uoxpij3ikbx 14 182374 750428 2025-06-23T09:50:47Z Pinthura 45635 Moved page from [[en:Category:Lists related to philosophical problems]] ([[ප්‍රවර්ග සාකච්ඡාව:Lists related to philosophical problems|history]]) 750428 wikitext text/x-wiki [[Category:Philosophy-related lists|Problems]] [[Category:Philosophical problems|*]] 559e24zeiucpmtyji4zzxh3a5shjwkt 10 182375 750432 2018-08-25T16:51:21Z en>Paine Ellsworth 0 create /doc page 750432 wikitext text/x-wiki {{Documentation subpage}} <!-- Please place categories where indicated at the bottom of this page and interwikis at Wikidata (see [[Wikipedia:Wikidata]]) --> {{Collapsible option |statename=optional |default=collapsed}} {{Logic templates}} <includeonly>{{sandbox other|| <!-- Categories below this line, please; interwikis at Wikidata --> [[Category:Logic templates]] [[Category:WikiProject Logic|τ]] }}</includeonly> mwcvyehwu87x8mogils8ootaijhv28g 750433 750432 2025-06-23T09:53:04Z Lee 85 [[:en:Template:Logic/doc]] වෙතින් එක් සංශෝධනයක් 750432 wikitext text/x-wiki {{Documentation subpage}} <!-- Please place categories where indicated at the bottom of this page and interwikis at Wikidata (see [[Wikipedia:Wikidata]]) --> {{Collapsible option |statename=optional |default=collapsed}} {{Logic templates}} <includeonly>{{sandbox other|| <!-- Categories below this line, please; interwikis at Wikidata --> [[Category:Logic templates]] [[Category:WikiProject Logic|τ]] }}</includeonly> mwcvyehwu87x8mogils8ootaijhv28g 750440 750433 2025-06-23T09:55:08Z Lee 85 Lee විසින් [[සැකිල්ල:Logic/doc]] සිට [[සැකිල්ල:තර්ක ශාස්ත්‍රය/doc]] වෙත පිටුව ගෙන යන ලදී 750432 wikitext text/x-wiki {{Documentation subpage}} <!-- Please place categories where indicated at the bottom of this page and interwikis at Wikidata (see [[Wikipedia:Wikidata]]) --> {{Collapsible option |statename=optional |default=collapsed}} {{Logic templates}} <includeonly>{{sandbox other|| <!-- Categories below this line, please; interwikis at Wikidata --> [[Category:Logic templates]] [[Category:WikiProject Logic|τ]] }}</includeonly> mwcvyehwu87x8mogils8ootaijhv28g 10 182376 750434 2024-04-15T19:20:26Z en>Thiagovscoelho 0 750434 wikitext text/x-wiki {{Navbox | name = Logic templates | state = {{{state|{{{1|autocollapse}}}}}} | title = {{c|Logic templates}} | listclass = hlist | liststyle = <!--font-size:105%;--> | group1 = Types of logic | list1 = * [[Template:Classical logic|Classical logic]] * [[Template:Mathematical logic|Mathematical logic]] * [[Template:Metalogic|Metalogic]] * [[Template:Non-classical logic|Non-classical logic]] * [[Template:Philosophical logic|Philosophical logic]] | group2 = Other templates | list2 = * [[Template:Common logical symbols|Common logical symbols]] * [[Template:Logical connectives|Logical connectives]] * [[Template:Paradoxes|Logical paradoxes]] * [[Template:Logical truth|Logical truth]] * [[Template:Set theory|Set theory]] * [[Template:Transformation rules|Transformation rules]] * [[Template:Normal forms in logic|Normal forms]] * [[Template:Diagrams in logic|Diagrams]] | belowclass = hlist | below = * {{icon|template}} [[Template:Logic|Logic navbar]] }}<noinclude> {{Documentation}} </noinclude> 5y4jt1a3jcqnnpl7k3507hy57tt1if7 750435 750434 2025-06-23T09:53:26Z Lee 85 [[:en:Template:Logic_templates]] වෙතින් එක් සංශෝධනයක් 750434 wikitext text/x-wiki {{Navbox | name = Logic templates | state = {{{state|{{{1|autocollapse}}}}}} | title = {{c|Logic templates}} | listclass = hlist | liststyle = <!--font-size:105%;--> | group1 = Types of logic | list1 = * [[Template:Classical logic|Classical logic]] * [[Template:Mathematical logic|Mathematical logic]] * [[Template:Metalogic|Metalogic]] * [[Template:Non-classical logic|Non-classical logic]] * [[Template:Philosophical logic|Philosophical logic]] | group2 = Other templates | list2 = * [[Template:Common logical symbols|Common logical symbols]] * [[Template:Logical connectives|Logical connectives]] * [[Template:Paradoxes|Logical paradoxes]] * [[Template:Logical truth|Logical truth]] * [[Template:Set theory|Set theory]] * [[Template:Transformation rules|Transformation rules]] * [[Template:Normal forms in logic|Normal forms]] * [[Template:Diagrams in logic|Diagrams]] | belowclass = hlist | below = * {{icon|template}} [[Template:Logic|Logic navbar]] }}<noinclude> {{Documentation}} </noinclude> 5y4jt1a3jcqnnpl7k3507hy57tt1if7 10 182377 750436 2018-08-25T16:35:00Z en>Paine Ellsworth 0 create /doc page 750436 wikitext text/x-wiki {{Documentation subpage}} <!-- Please place categories where indicated at the bottom of this page and interwikis at Wikidata (see [[Wikipedia:Wikidata]]) --> {{hatnote|This template is intended to provide easy and consistent linking between [[Logic|logic]]-related templates.}} {{Collapsible option |statename=optional}} ===See also=== * {{tl|Number system templates}} <includeonly>{{sandbox other|| <!-- Categories below this line, please; interwikis at Wikidata --> [[Category:Logic templates| ]] }}</includeonly> og01em5eoxagpfslbhr8lo861mzcne6 750437 750436 2025-06-23T09:53:52Z Lee 85 [[:en:Template:Logic_templates/doc]] වෙතින් එක් සංශෝධනයක් 750436 wikitext text/x-wiki {{Documentation subpage}} <!-- Please place categories where indicated at the bottom of this page and interwikis at Wikidata (see [[Wikipedia:Wikidata]]) --> {{hatnote|This template is intended to provide easy and consistent linking between [[Logic|logic]]-related templates.}} {{Collapsible option |statename=optional}} ===See also=== * {{tl|Number system templates}} <includeonly>{{sandbox other|| <!-- Categories below this line, please; interwikis at Wikidata --> [[Category:Logic templates| ]] }}</includeonly> og01em5eoxagpfslbhr8lo861mzcne6 10 182378 750439 2025-06-23T09:55:08Z Lee 85 Lee විසින් [[සැකිල්ල:Logic]] සිට [[සැකිල්ල:තර්ක ශාස්ත්‍රය]] වෙත පිටුව ගෙන යන ලදී 750439 wikitext text/x-wiki #යළියොමුව [[සැකිල්ල:තර්ක ශාස්ත්‍රය]] 3ky6uermfo4b2u1huisxzi729sod86l 10 182379 750441 2025-06-23T09:55:09Z Lee 85 Lee විසින් [[සැකිල්ල:Logic/doc]] සිට [[සැකිල්ල:තර්ක ශාස්ත්‍රය/doc]] වෙත පිටුව ගෙන යන ලදී 750441 wikitext text/x-wiki #යළියොමුව [[සැකිල්ල:තර්ක ශාස්ත්‍රය/doc]] 9h1zfodb9d23swj2vyjw529c6p9rbqd 0 182380 750443 2025-06-23T10:12:09Z BuddhikaW88 37808 'The '''Falkland Islands''' ({{IPAc-en|ˈ|f|ɔː|(|l|)|k|l|ə|n|d|,_|ˈ|f|ɒ|l|k|-}};<ref>{{cite EPD|18}}</ref> {{langx|es|Islas Malvinas|link=no}} {{IPA|es|ˈislas malˈβinas|}}), commonly referred to as '''The Falklands''', is an [[:en:Archipelago|archipelago]] in the [[:en:South_Atlantic_Ocean|South Atlantic Ocean]] on the [[:en:Patagonian_Shelf|Patagonian Shelf]]. The principal islands are about {{cvt|300|mi|-2}} e...' යොදමින් නව පිටුවක් තනන ලදි 750443 wikitext text/x-wiki The '''Falkland Islands''' ({{IPAc-en|ˈ|f|ɔː|(|l|)|k|l|ə|n|d|,_|ˈ|f|ɒ|l|k|-}};<ref>{{cite EPD|18}}</ref> {{langx|es|Islas Malvinas|link=no}} {{IPA|es|ˈislas malˈβinas|}}), commonly referred to as '''The Falklands''', is an [[:en:Archipelago|archipelago]] in the [[:en:South_Atlantic_Ocean|South Atlantic Ocean]] on the [[:en:Patagonian_Shelf|Patagonian Shelf]]. The principal islands are about {{cvt|300|mi|-2}} east of South America's southern [[:en:Patagonia|Patagonian]] coast and {{cvt|752|mi|km|0|abbr=off}} from [[:en:Cape_Dubouzet|Cape Dubouzet]] at the northern tip of the [[:en:Antarctic_Peninsula|Antarctic Peninsula]], at a latitude of about 52°S. The archipelago, with an area of {{cvt|4700|sqmi|km2|abbr=off}}, comprises [[:en:East_Falkland|East Falkland]], [[:en:West_Falkland|West Falkland]], and 776 smaller islands. As a [[:en:British_Overseas_Territory|British Overseas Territory]], the Falklands have internal [[:en:Self-governance|self-governance]], while the United Kingdom takes responsibility for their defence and foreign affairs. The capital and largest settlement is [[:en:Stanley,_Falkland_Islands|Stanley]] on East Falkland. The islands are believed to have been uninhabited prior to European discovery in the 17th century. Controversy exists over the Falklands' discovery and subsequent colonisation by Europeans. At various times, the islands have had French, British, Spanish, and Argentine settlements. Britain [[:en:Reassertion_of_British_sovereignty_over_the_Falkland_Islands_(1833)|reasserted its rule in 1833]], but [[:en:Argentina|Argentina]] maintains its claim to the islands. In April 1982, Argentine military forces [[:en:1982_invasion_of_the_Falkland_Islands|invaded the islands]]. British administration was restored two months later at the end of the [[:en:Falklands_War|Falklands War]]. In a [[:en:2013_Falkland_Islands_sovereignty_referendum|2013 sovereignty referendum]], almost all of the votes cast were in favour of remaining a UK overseas territory. The territory's sovereignty status is part of an ongoing [[:en:Falkland_Islands_sovereignty_dispute|dispute between Argentina and the UK]]. The population (3,662 inhabitants in 2021) is primarily native-born [[:en:Falkland_Islanders|Falkland Islanders]], the majority of British descent. Other ethnicities include French, [[:en:Gibraltarians|Gibraltarians]], and Scandinavians. Immigration from the United Kingdom, the South Atlantic island of [[:en:Saint_Helena|Saint Helena]], and Chile has reversed a population decline. English is the official and predominant language. Under the [[:en:British_Nationality_(Falkland_Islands)_Act_1983|British Nationality (Falkland Islands) Act 1983]], Falkland Islanders are [[:en:British_citizens|British citizens]]. The islands lie at the boundary of the [[:en:Oceanic_climate|subantarctic oceanic]] and [[:en:Tundra_climate|tundra climate]] zones, and both major islands have mountain ranges reaching {{cvt|700|m|ft|order=flip}}. They are home to large bird populations, although many no longer breed on the main islands owing to predation by [[:en:Introduced_species|introduced species]]. Major economic activities include fishing, tourism, and [[:en:Sheep_farming|sheep farming]], with an emphasis on high-quality wool exports. [[:en:Oil_exploration|Oil exploration]], licensed by the [[:en:Falkland_Islands_Government|Falkland Islands Government]], remains controversial as a result of maritime disputes with Argentina. n883jke3ko0s6fwai92bt1w3ifjqs27 750444 750443 2025-06-23T10:14:29Z BuddhikaW88 37808 750444 wikitext text/x-wiki The '''Falkland Islands''' ({{IPAc-en|ˈ|f|ɔː|(|l|)|k|l|ə|n|d|,_|ˈ|f|ɒ|l|k|-}};<ref>{{cite EPD|18}}</ref> {{langx|es|Islas Malvinas|link=no}} {{IPA|es|ˈislas malˈβinas|}}), commonly referred to as '''The Falklands''', is an [[:en:Archipelago|archipelago]] in the [[:en:South_Atlantic_Ocean|South Atlantic Ocean]] on the [[:en:Patagonian_Shelf|Patagonian Shelf]]. The principal islands are about {{cvt|300|mi|-2}} east of South America's southern [[:en:Patagonia|Patagonian]] coast and {{cvt|752|mi|km|0|abbr=off}} from [[:en:Cape_Dubouzet|Cape Dubouzet]] at the northern tip of the [[:en:Antarctic_Peninsula|Antarctic Peninsula]], at a latitude of about 52°S. The archipelago, with an area of {{cvt|4700|sqmi|km2|abbr=off}}, comprises [[:en:East_Falkland|East Falkland]], [[:en:West_Falkland|West Falkland]], and 776 smaller islands. As a [[:en:British_Overseas_Territory|British Overseas Territory]], the Falklands have internal [[:en:Self-governance|self-governance]], while the United Kingdom takes responsibility for their defence and foreign affairs. The capital and largest settlement is [[:en:Stanley,_Falkland_Islands|Stanley]] on East Falkland. The islands are believed to have been uninhabited prior to European discovery in the 17th century. Controversy exists over the Falklands' discovery and subsequent colonisation by Europeans. At various times, the islands have had French, British, Spanish, and Argentine settlements. Britain [[:en:Reassertion_of_British_sovereignty_over_the_Falkland_Islands_(1833)|reasserted its rule in 1833]], but [[:en:Argentina|Argentina]] maintains its claim to the islands. In April 1982, Argentine military forces [[:en:1982_invasion_of_the_Falkland_Islands|invaded the islands]]. British administration was restored two months later at the end of the [[:en:Falklands_War|Falklands War]]. In a [[:en:2013_Falkland_Islands_sovereignty_referendum|2013 sovereignty referendum]], almost all of the votes cast were in favour of remaining a UK overseas territory. The territory's sovereignty status is part of an ongoing [[:en:Falkland_Islands_sovereignty_dispute|dispute between Argentina and the UK]]. The population (3,662 inhabitants in 2021) is primarily native-born [[:en:Falkland_Islanders|Falkland Islanders]], the majority of British descent. Other ethnicities include French, [[:en:Gibraltarians|Gibraltarians]], and Scandinavians. Immigration from the United Kingdom, the South Atlantic island of [[:en:Saint_Helena|Saint Helena]], and Chile has reversed a population decline. English is the official and predominant language. Under the [[:en:British_Nationality_(Falkland_Islands)_Act_1983|British Nationality (Falkland Islands) Act 1983]], Falkland Islanders are [[:en:British_citizens|British citizens]]. The islands lie at the boundary of the [[:en:Oceanic_climate|subantarctic oceanic]] and [[:en:Tundra_climate|tundra climate]] zones, and both major islands have mountain ranges reaching {{cvt|700|m|ft|order=flip}}. They are home to large bird populations, although many no longer breed on the main islands owing to predation by [[:en:Introduced_species|introduced species]]. Major economic activities include fishing, tourism, and [[:en:Sheep_farming|sheep farming]], with an emphasis on high-quality wool exports. [[:en:Oil_exploration|Oil exploration]], licensed by the [[:en:Falkland_Islands_Government|Falkland Islands Government]], remains controversial as a result of maritime disputes with Argentina. ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත් (/ˈfɔː(l)klənd,_ˈfɒlkʔ/;[1] ස්පාඤ්ඤ: Islas Malvinas [ˈislas malˈβinas]), සාමාන්‍යයෙන් The Falklands ලෙස හඳුන්වනු ලැබේ, එය දකුණු අත්ලාන්තික් සාගරයේ පැටගොන් හි පිහිටි දූපත් සමූහයකි. ප්‍රධාන දූපත් දකුණු ඇමරිකාවේ දකුණු පැටගෝනියානු වෙරළට නැගෙනහිරින් සැතපුම් 300 (කිලෝමීටර් 500) පමණ වන අතර ඇන්ටාක්ටික් අර්ධද්වීපයේ උතුරු කෙළවරේ කේප් ඩුබුසෙට් සිට සැතපුම් 752 (කිලෝමීටර් 1,210) පමණ අක්ෂාංශ 52 ක පමණ අක්ෂාංශයක පිහිටා ඇත. වර්ග සැතපුම් 4,700 (12,000 km2) ක භූමි ප්‍රමාණයකින් යුත් මෙම දූපත් සමූහය නැගෙනහිර ෆෝක්ලන්තය, බටහිර ෆෝක්ලන්තය සහ කුඩා දූපත් 776 කින් සමන්විත වේ. බ්‍රිතාන්‍ය විදේශීය ප්‍රදේශයක් ලෙස, ෆෝක්ලන්ත ප්‍රදේශවලට අභ්‍යන්තර ස්වයං පාලනයක් ඇති අතර, එක්සත් රාජධානිය ඔවුන්ගේ ආරක්ෂක සහ විදේශ කටයුතු සඳහා වගකීම භාර ගනී. අගනුවර සහ විශාලතම ජනාවාසය නැගෙනහිර ෆෝක්ලන්තයේ ස්ටැන්ලි ය. 17 වන සියවසේ යුරෝපීය සොයා ගැනීමට පෙර මෙම දූපත් ජනාවාස නොවූ බව විශ්වාස කෙරේ. ෆෝක්ලන්ත සොයා ගැනීම සහ පසුව යුරෝපීයයන් විසින් යටත් විජිතකරණය කිරීම සම්බන්ධයෙන් මතභේද පවතී. විවිධ කාලවලදී, දූපත් වල ප්‍රංශ, බ්‍රිතාන්‍ය, ස්පාඤ්ඤ සහ ආර්ජන්ටිනා ජනාවාස තිබුණි. 1833 දී බ්‍රිතාන්‍යය සිය පාලනය නැවත තහවුරු කළ නමුත් ආර්ජන්ටිනාව දූපත් සඳහා සිය හිමිකම් පවත්වාගෙන යයි. 1982 අප්‍රේල් මාසයේදී ආර්ජන්ටිනාවේ හමුදා හමුදා දූපත් ආක්‍රමණය කළහ. ෆෝක්ලන්ත යුද්ධය අවසානයේ මාස දෙකකට පසු බ්‍රිතාන්‍ය පරිපාලනය ප්‍රතිසංස්කරණය කරන ලදී. 2013 ස්වෛරීභාවය පිළිබඳ ජනමත විචාරණයකදී, ප්‍රකාශ කරන ලද ඡන්ද සියල්ලම පාහේ එක්සත් රාජධානියේ විදේශීය භූමියක් ලෙස රැඳී සිටීමට පක්ෂව විය. භූමියේ ස්වෛරීභාවය තත්ත්වය ආර්ජන්ටිනාව සහ එක්සත් රාජධානිය අතර පවතින ආරවුලක කොටසකි. ජනගහනය (2021 දී වැසියන් 3,662) ප්‍රධාන වශයෙන් ස්වදේශික ෆෝක්ලන්ත දූපත් වැසියන් වන අතර, ඔවුන් බහුතරය බ්‍රිතාන්‍ය සම්භවයක් ඇති අයයි. අනෙකුත් ජනවාර්ගික කණ්ඩායම් අතර ප්‍රංශ, ජිබ්‍රෝල්ටේරියන් සහ ස්කැන්ඩිනේවියානුවන් ඇතුළත් වේ. එක්සත් රාජධානිය, දකුණු අත්ලාන්තික් දූපතක් වන ශාන්ත හෙලේනා සහ චිලී යන රටවලින් සංක්‍රමණය වීම ජනගහන පරිහානියක් ආපසු හරවා ඇත. ඉංග්‍රීසි නිල සහ ප්‍රමුඛ භාෂාවයි. 1983 බ්‍රිතාන්‍ය ජාතිකත්ව (ෆෝක්ලන්ත දූපත්) පනත යටතේ, ෆෝක්ලන්ත දූපත් වැසියන් බ්‍රිතාන්‍ය පුරවැසියන් වේ. මෙම දූපත් උපඇන්ටාක්ටික් සාගර සහ ටුන්ඩ්‍රා දේශගුණික කලාපවල මායිමේ පිහිටා ඇති අතර, ප්‍රධාන දූපත් දෙකෙහිම අඩි 2,300 (මීටර් 700) දක්වා ළඟා වන කඳු වැටි ඇත. හඳුන්වා දුන් විශේෂ මගින් කොල්ලකෑම හේතුවෙන් ප්‍රධාන දූපත් වල බොහෝ දෙනෙක් තවදුරටත් බෝ නොවන නමුත්, ඒවා විශාල පක්ෂි ජනගහනයකට නිවහන වේ. උසස් තත්ත්වයේ ලොම් අපනයන කෙරෙහි අවධාරණය කරමින්, ප්‍රධාන ආර්ථික ක්‍රියාකාරකම් අතර මසුන් ඇල්ලීම, සංචාරක ව්‍යාපාරය සහ බැටළු ගොවිතැන ඇතුළත් වේ. ෆෝක්ලන්ත දූපත් රජය විසින් බලපත්‍ර ලබා දී ඇති තෙල් ගවේෂණය, ආර්ජන්ටිනාව සමඟ සමුද්‍ර ආරවුල් හේතුවෙන් මතභේදාත්මකව පවතී. == යොමු කිරීම් == eam14edtjuyo7ukx7yyclgymre5ctxd 750445 750444 2025-06-23T10:19:15Z BuddhikaW88 37808 750445 wikitext text/x-wiki The '''Falkland Islands''' ({{IPAc-en|ˈ|f|ɔː|(|l|)|k|l|ə|n|d|,_|ˈ|f|ɒ|l|k|-}};<ref name=":0">{{cite EPD|18}}</ref> {{langx|es|Islas Malvinas|link=no}} {{IPA|es|ˈislas malˈβinas|}}), commonly referred to as '''The Falklands''', is an [[:en:Archipelago|archipelago]] in the [[:en:South_Atlantic_Ocean|South Atlantic Ocean]] on the [[:en:Patagonian_Shelf|Patagonian Shelf]]. The principal islands are about {{cvt|300|mi|-2}} east of South America's southern [[:en:Patagonia|Patagonian]] coast and {{cvt|752|mi|km|0|abbr=off}} from [[:en:Cape_Dubouzet|Cape Dubouzet]] at the northern tip of the [[:en:Antarctic_Peninsula|Antarctic Peninsula]], at a latitude of about 52°S. The archipelago, with an area of {{cvt|4700|sqmi|km2|abbr=off}}, comprises [[:en:East_Falkland|East Falkland]], [[:en:West_Falkland|West Falkland]], and 776 smaller islands. As a [[:en:British_Overseas_Territory|British Overseas Territory]], the Falklands have internal [[:en:Self-governance|self-governance]], while the United Kingdom takes responsibility for their defence and foreign affairs. The capital and largest settlement is [[:en:Stanley,_Falkland_Islands|Stanley]] on East Falkland. The islands are believed to have been uninhabited prior to European discovery in the 17th century. Controversy exists over the Falklands' discovery and subsequent colonisation by Europeans. At various times, the islands have had French, British, Spanish, and Argentine settlements. Britain [[:en:Reassertion_of_British_sovereignty_over_the_Falkland_Islands_(1833)|reasserted its rule in 1833]], but [[:en:Argentina|Argentina]] maintains its claim to the islands. In April 1982, Argentine military forces [[:en:1982_invasion_of_the_Falkland_Islands|invaded the islands]]. British administration was restored two months later at the end of the [[:en:Falklands_War|Falklands War]]. In a [[:en:2013_Falkland_Islands_sovereignty_referendum|2013 sovereignty referendum]], almost all of the votes cast were in favour of remaining a UK overseas territory. The territory's sovereignty status is part of an ongoing [[:en:Falkland_Islands_sovereignty_dispute|dispute between Argentina and the UK]]. The population (3,662 inhabitants in 2021) is primarily native-born [[:en:Falkland_Islanders|Falkland Islanders]], the majority of British descent. Other ethnicities include French, [[:en:Gibraltarians|Gibraltarians]], and Scandinavians. Immigration from the United Kingdom, the South Atlantic island of [[:en:Saint_Helena|Saint Helena]], and Chile has reversed a population decline. English is the official and predominant language. Under the [[:en:British_Nationality_(Falkland_Islands)_Act_1983|British Nationality (Falkland Islands) Act 1983]], Falkland Islanders are [[:en:British_citizens|British citizens]]. The islands lie at the boundary of the [[:en:Oceanic_climate|subantarctic oceanic]] and [[:en:Tundra_climate|tundra climate]] zones, and both major islands have mountain ranges reaching {{cvt|700|m|ft|order=flip}}. They are home to large bird populations, although many no longer breed on the main islands owing to predation by [[:en:Introduced_species|introduced species]]. Major economic activities include fishing, tourism, and [[:en:Sheep_farming|sheep farming]], with an emphasis on high-quality wool exports. [[:en:Oil_exploration|Oil exploration]], licensed by the [[:en:Falkland_Islands_Government|Falkland Islands Government]], remains controversial as a result of maritime disputes with Argentina. '''ෆෝක්ලන්ත දූපත්''' ({{IPAc-en|ˈ|f|ɔː|(|l|)|k|l|ə|n|d|,_|ˈ|f|ɒ|l|k|-}};<ref name=":0" /> {{langx|es|Islas Malvinas|link=no}} {{IPA|es|ˈislas malˈβinas|}}), සාමාන්‍යයෙන් '''ද ෆෝක්ලන්ඩ්''' ලෙස හඳුන්වනු ලැබේ, එය දකුණු අත්ලාන්තික් සාගරයේ පැටගොන් හි පිහිටි දූපත් සමූහයකි. ප්‍රධාන දූපත් දකුණු ඇමරිකාවේ දකුණු පැටගෝනියානු වෙරළට නැගෙනහිරින් සැතපුම් 300 (කිලෝමීටර් 500) පමණ වන අතර ඇන්ටාක්ටික් අර්ධද්වීපයේ උතුරු කෙළවරේ කේප් ඩුබුසෙට් සිට සැතපුම් 752 (කිලෝමීටර් 1,210) පමණ අක්ෂාංශ 52 ක පමණ අක්ෂාංශයක පිහිටා ඇත. වර්ග සැතපුම් 4,700 (වර්ග කිලෝමීටර් 12,000) ක භූමි ප්‍රමාණයකින් යුත් මෙම දූපත් සමූහය නැගෙනහිර ෆෝක්ලන්තය, බටහිර ෆෝක්ලන්තය සහ කුඩා දූපත් 776 කින් සමන්විත වේ. බ්‍රිතාන්‍ය විදේශීය ප්‍රදේශයක් ලෙස, ෆෝක්ලන්ත ප්‍රදේශවලට අභ්‍යන්තර ස්වයං පාලනයක් ඇති අතර, එක්සත් රාජධානිය ඔවුන්ගේ ආරක්ෂක සහ විදේශ කටයුතු සඳහා වගකීම භාර ගනී. අගනුවර සහ විශාලතම ජනාවාසය නැගෙනහිර ෆෝක්ලන්තයේ ස්ටැන්ලි ය. 17 වන සියවසේ යුරෝපීය සොයා ගැනීමට පෙර මෙම දූපත් ජනාවාස නොවූ බව විශ්වාස කෙරේ. ෆෝක්ලන්ත සොයා ගැනීම සහ පසුව යුරෝපීයයන් විසින් යටත් විජිතකරණය කිරීම සම්බන්ධයෙන් මතභේද පවතී. විවිධ කාලවලදී, දූපත් වල ප්‍රංශ, බ්‍රිතාන්‍ය, ස්පාඤ්ඤ සහ ආර්ජන්ටිනා ජනාවාස තිබුණි. 1833 දී බ්‍රිතාන්‍යය සිය පාලනය නැවත තහවුරු කළ නමුත් ආර්ජන්ටිනාව දූපත් සඳහා සිය හිමිකම් පවත්වාගෙන යයි. 1982 අප්‍රේල් මාසයේදී ආර්ජන්ටිනාවේ හමුදා හමුදා දූපත් ආක්‍රමණය කළහ. ෆෝක්ලන්ත යුද්ධය අවසානයේ මාස දෙකකට පසු බ්‍රිතාන්‍ය පරිපාලනය ප්‍රතිසංස්කරණය කරන ලදී. 2013 ස්වෛරීභාවය පිළිබඳ ජනමත විචාරණයකදී, ප්‍රකාශ කරන ලද ඡන්ද සියල්ලම පාහේ එක්සත් රාජධානියේ විදේශීය භූමියක් ලෙස රැඳී සිටීමට පක්ෂව විය. භූමියේ ස්වෛරීභාවය තත්ත්වය ආර්ජන්ටිනාව සහ එක්සත් රාජධානිය අතර පවතින ආරවුලක කොටසකි. ජනගහනය (2021 දී වැසියන් 3,662) ප්‍රධාන වශයෙන් ස්වදේශික ෆෝක්ලන්ත දූපත් වැසියන් වන අතර, ඔවුන් බහුතරය බ්‍රිතාන්‍ය සම්භවයක් ඇති අයයි. අනෙකුත් ජනවාර්ගික කණ්ඩායම් අතර ප්‍රංශ, ජිබ්‍රෝල්ටේරියන් සහ ස්කැන්ඩිනේවියානුවන් ඇතුළත් වේ. එක්සත් රාජධානිය, දකුණු අත්ලාන්තික් දූපතක් වන ශාන්ත හෙලේනා සහ චිලී යන රටවලින් සංක්‍රමණය වීම ජනගහන පරිහානියක් ආපසු හරවා ඇත. ඉංග්‍රීසි නිල සහ ප්‍රමුඛ භාෂාවයි. 1983 බ්‍රිතාන්‍ය ජාතිකත්ව (ෆෝක්ලන්ත දූපත්) පනත යටතේ, ෆෝක්ලන්ත දූපත් වැසියන් බ්‍රිතාන්‍ය පුරවැසියන් වේ. මෙම දූපත් උපඇන්ටාක්ටික් සාගර සහ ටුන්ඩ්‍රා දේශගුණික කලාපවල මායිමේ පිහිටා ඇති අතර, ප්‍රධාන දූපත් දෙකෙහිම අඩි 2,300 (මීටර් 700) දක්වා ළඟා වන කඳු වැටි ඇත. හඳුන්වා දුන් විශේෂ මගින් කොල්ලකෑම හේතුවෙන් ප්‍රධාන දූපත් වල බොහෝ දෙනෙක් තවදුරටත් බෝ නොවන නමුත්, ඒවා විශාල පක්ෂි ජනගහනයකට නිවහන වේ. උසස් තත්ත්වයේ ලොම් අපනයන කෙරෙහි අවධාරණය කරමින්, ප්‍රධාන ආර්ථික ක්‍රියාකාරකම් අතර මසුන් ඇල්ලීම, සංචාරක ව්‍යාපාරය සහ බැටළු ගොවිතැන ඇතුළත් වේ. ෆෝක්ලන්ත දූපත් රජය විසින් බලපත්‍ර ලබා දී ඇති තෙල් ගවේෂණය, ආර්ජන්ටිනාව සමඟ සමුද්‍ර ආරවුල් හේතුවෙන් මතභේදාත්මකව පවතී. == යොමු කිරීම් == alvmv1o7lq3dpqpjicnqfrncqs5o27a 750446 750445 2025-06-23T10:19:34Z BuddhikaW88 37808 750446 wikitext text/x-wiki '''ෆෝක්ලන්ත දූපත්''' ({{IPAc-en|ˈ|f|ɔː|(|l|)|k|l|ə|n|d|,_|ˈ|f|ɒ|l|k|-}};<ref name=":0">{{cite EPD|18}}</ref> {{langx|es|Islas Malvinas|link=no}} {{IPA|es|ˈislas malˈβinas|}}), සාමාන්‍යයෙන් '''ද ෆෝක්ලන්ඩ්''' ලෙස හඳුන්වනු ලැබේ, එය දකුණු අත්ලාන්තික් සාගරයේ පැටගොන් හි පිහිටි දූපත් සමූහයකි. ප්‍රධාන දූපත් දකුණු ඇමරිකාවේ දකුණු පැටගෝනියානු වෙරළට නැගෙනහිරින් සැතපුම් 300 (කිලෝමීටර් 500) පමණ වන අතර ඇන්ටාක්ටික් අර්ධද්වීපයේ උතුරු කෙළවරේ කේප් ඩුබුසෙට් සිට සැතපුම් 752 (කිලෝමීටර් 1,210) පමණ අක්ෂාංශ 52 ක පමණ අක්ෂාංශයක පිහිටා ඇත. වර්ග සැතපුම් 4,700 (වර්ග කිලෝමීටර් 12,000) ක භූමි ප්‍රමාණයකින් යුත් මෙම දූපත් සමූහය නැගෙනහිර ෆෝක්ලන්තය, බටහිර ෆෝක්ලන්තය සහ කුඩා දූපත් 776 කින් සමන්විත වේ. බ්‍රිතාන්‍ය විදේශීය ප්‍රදේශයක් ලෙස, ෆෝක්ලන්ත ප්‍රදේශවලට අභ්‍යන්තර ස්වයං පාලනයක් ඇති අතර, එක්සත් රාජධානිය ඔවුන්ගේ ආරක්ෂක සහ විදේශ කටයුතු සඳහා වගකීම භාර ගනී. අගනුවර සහ විශාලතම ජනාවාසය නැගෙනහිර ෆෝක්ලන්තයේ ස්ටැන්ලි ය. 17 වන සියවසේ යුරෝපීය සොයා ගැනීමට පෙර මෙම දූපත් ජනාවාස නොවූ බව විශ්වාස කෙරේ. ෆෝක්ලන්ත සොයා ගැනීම සහ පසුව යුරෝපීයයන් විසින් යටත් විජිතකරණය කිරීම සම්බන්ධයෙන් මතභේද පවතී. විවිධ කාලවලදී, දූපත් වල ප්‍රංශ, බ්‍රිතාන්‍ය, ස්පාඤ්ඤ සහ ආර්ජන්ටිනා ජනාවාස තිබුණි. 1833 දී බ්‍රිතාන්‍යය සිය පාලනය නැවත තහවුරු කළ නමුත් ආර්ජන්ටිනාව දූපත් සඳහා සිය හිමිකම් පවත්වාගෙන යයි. 1982 අප්‍රේල් මාසයේදී ආර්ජන්ටිනාවේ හමුදා හමුදා දූපත් ආක්‍රමණය කළහ. ෆෝක්ලන්ත යුද්ධය අවසානයේ මාස දෙකකට පසු බ්‍රිතාන්‍ය පරිපාලනය ප්‍රතිසංස්කරණය කරන ලදී. 2013 ස්වෛරීභාවය පිළිබඳ ජනමත විචාරණයකදී, ප්‍රකාශ කරන ලද ඡන්ද සියල්ලම පාහේ එක්සත් රාජධානියේ විදේශීය භූමියක් ලෙස රැඳී සිටීමට පක්ෂව විය. භූමියේ ස්වෛරීභාවය තත්ත්වය ආර්ජන්ටිනාව සහ එක්සත් රාජධානිය අතර පවතින ආරවුලක කොටසකි. ජනගහනය (2021 දී වැසියන් 3,662) ප්‍රධාන වශයෙන් ස්වදේශික ෆෝක්ලන්ත දූපත් වැසියන් වන අතර, ඔවුන් බහුතරය බ්‍රිතාන්‍ය සම්භවයක් ඇති අයයි. අනෙකුත් ජනවාර්ගික කණ්ඩායම් අතර ප්‍රංශ, ජිබ්‍රෝල්ටේරියන් සහ ස්කැන්ඩිනේවියානුවන් ඇතුළත් වේ. එක්සත් රාජධානිය, දකුණු අත්ලාන්තික් දූපතක් වන ශාන්ත හෙලේනා සහ චිලී යන රටවලින් සංක්‍රමණය වීම ජනගහන පරිහානියක් ආපසු හරවා ඇත. ඉංග්‍රීසි නිල සහ ප්‍රමුඛ භාෂාවයි. 1983 බ්‍රිතාන්‍ය ජාතිකත්ව (ෆෝක්ලන්ත දූපත්) පනත යටතේ, ෆෝක්ලන්ත දූපත් වැසියන් බ්‍රිතාන්‍ය පුරවැසියන් වේ. මෙම දූපත් උපඇන්ටාක්ටික් සාගර සහ ටුන්ඩ්‍රා දේශගුණික කලාපවල මායිමේ පිහිටා ඇති අතර, ප්‍රධාන දූපත් දෙකෙහිම අඩි 2,300 (මීටර් 700) දක්වා ළඟා වන කඳු වැටි ඇත. හඳුන්වා දුන් විශේෂ මගින් කොල්ලකෑම හේතුවෙන් ප්‍රධාන දූපත් වල බොහෝ දෙනෙක් තවදුරටත් බෝ නොවන නමුත්, ඒවා විශාල පක්ෂි ජනගහනයකට නිවහන වේ. උසස් තත්ත්වයේ ලොම් අපනයන කෙරෙහි අවධාරණය කරමින්, ප්‍රධාන ආර්ථික ක්‍රියාකාරකම් අතර මසුන් ඇල්ලීම, සංචාරක ව්‍යාපාරය සහ බැටළු ගොවිතැන ඇතුළත් වේ. ෆෝක්ලන්ත දූපත් රජය විසින් බලපත්‍ර ලබා දී ඇති තෙල් ගවේෂණය, ආර්ජන්ටිනාව සමඟ සමුද්‍ර ආරවුල් හේතුවෙන් මතභේදාත්මකව පවතී. == යොමු කිරීම් == b848i7wbfpidumwp5yqomoutljg10zy 750447 750446 2025-06-23T10:21:23Z BuddhikaW88 37808 750447 wikitext text/x-wiki '''ෆෝක්ලන්ත දූපත්''' ({{IPAc-en|ˈ|f|ɔː|(|l|)|k|l|ə|n|d|,_|ˈ|f|ɒ|l|k|-}};<ref name=":0">{{cite EPD|18}}</ref> {{langx|es|Islas Malvinas|link=no}} {{IPA|es|ˈislas malˈβinas|}}), සාමාන්‍යයෙන් '''ද ෆෝක්ලන්ඩ්''' ලෙස හඳුන්වනු ලැබේ, එය දකුණු අත්ලාන්තික් සාගරයේ පැටගොන් හි පිහිටි දූපත් සමූහයකි. ප්‍රධාන දූපත් දකුණු ඇමරිකාවේ දකුණු පැටගෝනියානු වෙරළට නැගෙනහිරින් සැතපුම් 300 (කිලෝමීටර් 500) පමණ වන අතර ඇන්ටාක්ටික් අර්ධද්වීපයේ උතුරු කෙළවරේ කේප් ඩුබුසෙට් සිට සැතපුම් 752 (කිලෝමීටර් 1,210) පමණ අක්ෂාංශ 52 ක පමණ අක්ෂාංශයක පිහිටා ඇත. වර්ග සැතපුම් 4,700 (වර්ග කිලෝමීටර් 12,000) ක භූමි ප්‍රමාණයකින් යුත් මෙම දූපත් සමූහය නැගෙනහිර ෆෝක්ලන්තය, බටහිර ෆෝක්ලන්තය සහ කුඩා දූපත් 776 කින් සමන්විත වේ. බ්‍රිතාන්‍ය විදේශීය ප්‍රදේශයක් ලෙස, ෆෝක්ලන්ත ප්‍රදේශවලට අභ්‍යන්තර ස්වයං පාලනයක් ඇති අතර, එක්සත් රාජධානිය ඔවුන්ගේ ආරක්ෂක සහ විදේශ කටයුතු සඳහා වගකීම භාර ගනී. අගනුවර සහ විශාලතම ජනාවාසය නැගෙනහිර ෆෝක්ලන්තයේ ස්ටැන්ලි ය. 17 වන සියවසේ යුරෝපීය සොයා ගැනීමට පෙර මෙම දූපත් ජනාවාස නොවූ බව විශ්වාස කෙරේ. ෆෝක්ලන්ත සොයා ගැනීම සහ පසුව යුරෝපීයයන් විසින් යටත් විජිතකරණය කිරීම සම්බන්ධයෙන් මතභේද පවතී. විවිධ කාලවලදී, දූපත් වල ප්‍රංශ, බ්‍රිතාන්‍ය, ස්පාඤ්ඤ සහ ආර්ජන්ටිනා ජනාවාස තිබුණි. 1833 දී බ්‍රිතාන්‍යය සිය පාලනය නැවත තහවුරු කළ නමුත් ආර්ජන්ටිනාව දූපත් සඳහා සිය හිමිකම් පවත්වාගෙන යයි. 1982 අප්‍රේල් මාසයේදී ආර්ජන්ටිනාවේ හමුදා හමුදා දූපත් ආක්‍රමණය කළහ. ෆෝක්ලන්ත යුද්ධය අවසානයේ මාස දෙකකට පසු බ්‍රිතාන්‍ය පරිපාලනය ප්‍රතිසංස්කරණය කරන ලදී. 2013 ස්වෛරීභාවය පිළිබඳ ජනමත විචාරණයකදී, ප්‍රකාශ කරන ලද ඡන්ද සියල්ලම පාහේ එක්සත් රාජධානියේ විදේශීය භූමියක් ලෙස රැඳී සිටීමට පක්ෂව විය. භූමියේ ස්වෛරීභාවය තත්ත්වය ආර්ජන්ටිනාව සහ එක්සත් රාජධානිය අතර පවතින ආරවුලක කොටසකි. ජනගහනය (2021 දී වැසියන් 3,662) ප්‍රධාන වශයෙන් ස්වදේශික ෆෝක්ලන්ත දූපත් වැසියන් වන අතර, ඔවුන් බහුතරය බ්‍රිතාන්‍ය සම්භවයක් ඇති අයයි. අනෙකුත් ජනවාර්ගික කණ්ඩායම් අතර ප්‍රංශ, ජිබ්‍රෝල්ටේරියන් සහ ස්කැන්ඩිනේවියානුවන් ඇතුළත් වේ. එක්සත් රාජධානිය, දකුණු අත්ලාන්තික් දූපතක් වන ශාන්ත හෙලේනා සහ චිලී යන රටවලින් සංක්‍රමණය වීම ජනගහන පරිහානියක් ආපසු හරවා ඇත. ඉංග්‍රීසි නිල සහ ප්‍රමුඛ භාෂාවයි. 1983 බ්‍රිතාන්‍ය ජාතිකත්ව (ෆෝක්ලන්ත දූපත්) පනත යටතේ, ෆෝක්ලන්ත දූපත් වැසියන් බ්‍රිතාන්‍ය පුරවැසියන් වේ. මෙම දූපත් උපඇන්ටාක්ටික් සාගර සහ ටුන්ඩ්‍රා දේශගුණික කලාපවල මායිමේ පිහිටා ඇති අතර, ප්‍රධාන දූපත් දෙකෙහිම අඩි 2,300 (මීටර් 700) දක්වා ළඟා වන කඳු වැටි ඇත. හඳුන්වා දුන් විශේෂ මගින් කොල්ලකෑම හේතුවෙන් ප්‍රධාන දූපත් වල බොහෝ දෙනෙක් තවදුරටත් බෝ නොවන නමුත්, ඒවා විශාල පක්ෂි ජනගහනයකට නිවහන වේ. උසස් තත්ත්වයේ ලොම් අපනයන කෙරෙහි අවධාරණය කරමින්, ප්‍රධාන ආර්ථික ක්‍රියාකාරකම් අතර මසුන් ඇල්ලීම, සංචාරක ව්‍යාපාරය සහ බැටළු ගොවිතැන ඇතුළත් වේ. ෆෝක්ලන්ත දූපත් රජය විසින් බලපත්‍ර ලබා දී ඇති තෙල් ගවේෂණය, ආර්ජන්ටිනාව සමඟ සමුද්‍ර ආරවුල් හේතුවෙන් මතභේදාත්මකව පවතී. == නිරුක්තිය == == ඉතිහාසය == == රජය == === ආරක්ෂක === === ස්වෛරීභාවය පිළිබඳ ආරවුල === == භූගෝලය == == ජෛව විවිධත්වය == == ආර්ථිකය == == ජන විකාශනය == == අධ්‍යාපනය == == සංස්කෘතිය == === ක්‍රීඩාව === == යොමු කිරීම් == gzbtuytanmj8qe9xx1luyrci1dft37k 750448 750447 2025-06-23T10:22:12Z BuddhikaW88 37808 /* නිරුක්තිය */ 750448 wikitext text/x-wiki '''ෆෝක්ලන්ත දූපත්''' ({{IPAc-en|ˈ|f|ɔː|(|l|)|k|l|ə|n|d|,_|ˈ|f|ɒ|l|k|-}};<ref name=":0">{{cite EPD|18}}</ref> {{langx|es|Islas Malvinas|link=no}} {{IPA|es|ˈislas malˈβinas|}}), සාමාන්‍යයෙන් '''ද ෆෝක්ලන්ඩ්''' ලෙස හඳුන්වනු ලැබේ, එය දකුණු අත්ලාන්තික් සාගරයේ පැටගොන් හි පිහිටි දූපත් සමූහයකි. ප්‍රධාන දූපත් දකුණු ඇමරිකාවේ දකුණු පැටගෝනියානු වෙරළට නැගෙනහිරින් සැතපුම් 300 (කිලෝමීටර් 500) පමණ වන අතර ඇන්ටාක්ටික් අර්ධද්වීපයේ උතුරු කෙළවරේ කේප් ඩුබුසෙට් සිට සැතපුම් 752 (කිලෝමීටර් 1,210) පමණ අක්ෂාංශ 52 ක පමණ අක්ෂාංශයක පිහිටා ඇත. වර්ග සැතපුම් 4,700 (වර්ග කිලෝමීටර් 12,000) ක භූමි ප්‍රමාණයකින් යුත් මෙම දූපත් සමූහය නැගෙනහිර ෆෝක්ලන්තය, බටහිර ෆෝක්ලන්තය සහ කුඩා දූපත් 776 කින් සමන්විත වේ. බ්‍රිතාන්‍ය විදේශීය ප්‍රදේශයක් ලෙස, ෆෝක්ලන්ත ප්‍රදේශවලට අභ්‍යන්තර ස්වයං පාලනයක් ඇති අතර, එක්සත් රාජධානිය ඔවුන්ගේ ආරක්ෂක සහ විදේශ කටයුතු සඳහා වගකීම භාර ගනී. අගනුවර සහ විශාලතම ජනාවාසය නැගෙනහිර ෆෝක්ලන්තයේ ස්ටැන්ලි ය. 17 වන සියවසේ යුරෝපීය සොයා ගැනීමට පෙර මෙම දූපත් ජනාවාස නොවූ බව විශ්වාස කෙරේ. ෆෝක්ලන්ත සොයා ගැනීම සහ පසුව යුරෝපීයයන් විසින් යටත් විජිතකරණය කිරීම සම්බන්ධයෙන් මතභේද පවතී. විවිධ කාලවලදී, දූපත් වල ප්‍රංශ, බ්‍රිතාන්‍ය, ස්පාඤ්ඤ සහ ආර්ජන්ටිනා ජනාවාස තිබුණි. 1833 දී බ්‍රිතාන්‍යය සිය පාලනය නැවත තහවුරු කළ නමුත් ආර්ජන්ටිනාව දූපත් සඳහා සිය හිමිකම් පවත්වාගෙන යයි. 1982 අප්‍රේල් මාසයේදී ආර්ජන්ටිනාවේ හමුදා හමුදා දූපත් ආක්‍රමණය කළහ. ෆෝක්ලන්ත යුද්ධය අවසානයේ මාස දෙකකට පසු බ්‍රිතාන්‍ය පරිපාලනය ප්‍රතිසංස්කරණය කරන ලදී. 2013 ස්වෛරීභාවය පිළිබඳ ජනමත විචාරණයකදී, ප්‍රකාශ කරන ලද ඡන්ද සියල්ලම පාහේ එක්සත් රාජධානියේ විදේශීය භූමියක් ලෙස රැඳී සිටීමට පක්ෂව විය. භූමියේ ස්වෛරීභාවය තත්ත්වය ආර්ජන්ටිනාව සහ එක්සත් රාජධානිය අතර පවතින ආරවුලක කොටසකි. ජනගහනය (2021 දී වැසියන් 3,662) ප්‍රධාන වශයෙන් ස්වදේශික ෆෝක්ලන්ත දූපත් වැසියන් වන අතර, ඔවුන් බහුතරය බ්‍රිතාන්‍ය සම්භවයක් ඇති අයයි. අනෙකුත් ජනවාර්ගික කණ්ඩායම් අතර ප්‍රංශ, ජිබ්‍රෝල්ටේරියන් සහ ස්කැන්ඩිනේවියානුවන් ඇතුළත් වේ. එක්සත් රාජධානිය, දකුණු අත්ලාන්තික් දූපතක් වන ශාන්ත හෙලේනා සහ චිලී යන රටවලින් සංක්‍රමණය වීම ජනගහන පරිහානියක් ආපසු හරවා ඇත. ඉංග්‍රීසි නිල සහ ප්‍රමුඛ භාෂාවයි. 1983 බ්‍රිතාන්‍ය ජාතිකත්ව (ෆෝක්ලන්ත දූපත්) පනත යටතේ, ෆෝක්ලන්ත දූපත් වැසියන් බ්‍රිතාන්‍ය පුරවැසියන් වේ. මෙම දූපත් උපඇන්ටාක්ටික් සාගර සහ ටුන්ඩ්‍රා දේශගුණික කලාපවල මායිමේ පිහිටා ඇති අතර, ප්‍රධාන දූපත් දෙකෙහිම අඩි 2,300 (මීටර් 700) දක්වා ළඟා වන කඳු වැටි ඇත. හඳුන්වා දුන් විශේෂ මගින් කොල්ලකෑම හේතුවෙන් ප්‍රධාන දූපත් වල බොහෝ දෙනෙක් තවදුරටත් බෝ නොවන නමුත්, ඒවා විශාල පක්ෂි ජනගහනයකට නිවහන වේ. උසස් තත්ත්වයේ ලොම් අපනයන කෙරෙහි අවධාරණය කරමින්, ප්‍රධාන ආර්ථික ක්‍රියාකාරකම් අතර මසුන් ඇල්ලීම, සංචාරක ව්‍යාපාරය සහ බැටළු ගොවිතැන ඇතුළත් වේ. ෆෝක්ලන්ත දූපත් රජය විසින් බලපත්‍ර ලබා දී ඇති තෙල් ගවේෂණය, ආර්ජන්ටිනාව සමඟ සමුද්‍ර ආරවුල් හේතුවෙන් මතභේදාත්මකව පවතී. == නිරුක්තිය == == Etymology == {{see also|List of Falkland Islands placenames}} The name "Falkland Islands" comes from [[:en:Falkland_Sound|Falkland Sound]], the [[:en:Strait|strait]] that separates the two main islands.{{sfn|Jones|2009|p=73}} The name "Falkland" was applied to the channel by [[:en:John_Strong_(mariner)|John Strong]], captain of an English expedition that landed on the islands in 1690. Strong named the strait in honour of [[:en:Anthony_Cary,_5th_Viscount_Falkland|Anthony Cary, 5th Viscount Falkland]], the [[:en:Treasurer_of_the_Navy|Treasurer of the Navy]] who sponsored his journey.<ref>See: * {{harvnb|Dotan|2010|p=165}}, * {{harvnb|Room|2006|p=129}}.</ref> The Viscount's title originates from the town of [[:en:Falkland,_Fife|Falkland]], Scotland—the town's name probably comes from a [[:en:Scottish_Gaelic|Gaelic]] term referring to an "enclosure" ({{Lang|gd|lann}}),{{efn-ua|According to researcher Simon Taylor, the exact Gaelic etymology is unclear as the "falk" in the name could have stood for "hidden" (''falach''), "wash" (''failc''), or "heavy rain" (''falc'').{{sfn|Taylor|Márkus|2005|p=158}}}} but it could less plausibly be from the Anglo-Saxon term "folkland" (land held by [[:en:Anglo-Saxon_law#Folk-right|folk-right]]).{{sfn|Room|2006|p=129}} The name "Falklands" was not applied to the islands until 1765, when [[:en:Kingdom_of_Great_Britain|British]] captain [[:en:John_Byron|John Byron]] of the [[:en:Royal_Navy|Royal Navy]] claimed them for King [[:en:George_III|George III]] as "Falkland's Islands".<ref>See: * {{harvnb|Paine|2000|p=45}}, * {{harvnb|Room|2006|p=129}}.</ref> The term "Falklands" is a standard abbreviation used to refer to the islands. The common Spanish name for the archipelago, ''Islas Malvinas'', derives from the French ''Îles Malouines''—the name given to the islands by [[:en:Kingdom_of_France|French]] explorer [[:en:Louis-Antoine_de_Bougainville|Louis-Antoine de Bougainville]] in 1764.{{sfn|Hince|2001|p=121}} Bougainville, who founded the islands' first settlement, named the area after the port of [[:en:Saint-Malo|Saint-Malo]] (the point of departure for his ships and colonists).<ref>See: * {{harvnb|Hince|2001|p=121}}, * {{harvnb|Room|2006|p=129}}.</ref> The port, located in the [[:en:Brittany|Brittany]] region of western France, was named after [[:en:Malo_(saint)|St. Malo]] (or Maclou), the Christian [[:en:Evangelism|evangelist]] who founded the city.{{sfn|Balmaceda|2011|loc=Chapter 36}} In 1965, at the 20th session<ref>{{cite web |date=1967 |title=United Nations General Assembly Twentieth Session |url=https://digitallibrary.un.org/record/745657?ln=en |access-date=24 January 2023 |publisher=United Nations Digital Library}}</ref> of the [[:en:United_Nations_General_Assembly|United Nations General Assembly]], the [[:en:United_Nations_Fourth_Committee|Fourth Committee]] determined that, in all languages other than Spanish, all UN documentation would designate the territory as ''Falkland Islands (Malvinas)''. In Spanish, the territory was designated as ''Islas Malvinas (Falkland Islands)''.{{sfn|Foreign Office|1961|p=80}} The nomenclature used by the United Nations for statistical processing purposes is ''Falkland Islands (Malvinas)''.<ref name="std_name">{{cite web |date=13 February 2013 |title=Standard Country and Area Codes Classifications |url=http://unstats.un.org/unsd/methods/m49/m49alpha.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140628144412/http://unstats.un.org/unsd/methods/m49/m49alpha.htm |archive-date=28 June 2014 |access-date=3 July 2013 |publisher=United Nations Statistics Division}}</ref> == History == {{Main|History of the Falkland Islands|Timeline of the history of the Falkland Islands}} Although [[:en:Fuegians|Fuegians]] from [[:en:Patagonia|Patagonia]] may have visited the Falkland Islands in prehistoric times,<ref>{{cite journal|last1=Hamley|first1=Kit M.|last2=Gill|first2=Jacquelyn L.|last3=Krasinski|first3=Kathryn E.|last4=Groff|first4=Dulcinea V.|last5=Hall|first5=Brenda L.|last6=Sandweiss|first6=Daniel H.|last7=Southon|first7=John R.|last8=Brickle|first8=Paul|last9=Lowell|first9=Thomas V.|date=29 October 2021|title=Evidence of prehistoric human activity in the Falkland Islands|journal=Science Advances|volume=7|issue=44|pages=eabh3803|bibcode=2021SciA....7.3803H|doi=10.1126/sciadv.abh3803|issn=2375-2548|pmc=8550247|pmid=34705512}}</ref><ref>{{cite journal|author=G. Hattersley-Smith|date=June 1983|title=Fuegian Indians in the Falkland Islands|journal=[[Polar Record]]|publisher=Cambridge University Press|volume=21|issue=135|pages=605–06|bibcode=1983PoRec..21..605H|doi=10.1017/S003224740002204X|issn=0032-2474|s2cid=129083566}}</ref> the islands were uninhabited when Europeans first explored them.{{sfn|Carafano|2005|p=367}} European claims of discovery date back to the 16th century, but no consensus exists on whether early explorers sighted the Falklands or other islands in the South Atlantic.<ref name="M White">{{cite news|url=https://www.theguardian.com/uk/blog/2012/feb/02/who-first-owned-falkland-islands?|title=Who first owned the Falkland Islands?|last=White|first=Michael|date=2 February 2012|newspaper=[[The Guardian]]|access-date=3 July 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20130210011353/http://www.guardian.co.uk/uk/blog/2012/feb/02/who-first-owned-falkland-islands|archive-date=10 February 2013|url-status=live}}</ref>{{sfn|Goebel|1971|pp=xiv–xv}}{{efn-ua|Based on his analysis of Falkland Islands discovery claims, historian [[John Dunmore]] concludes that "[a] number of countries could therefore lay some claim to the archipelago under the heading of first discoverers: Spain, Holland, Britain, and even Italy and Portugal&nbsp;– although the last two claimants might be stretching things a little."{{sfn|Dunmore|2005|p=93}}}} The first undisputed landing on the islands is attributed to English captain John Strong, who, en route to [[:en:Peru|Peru]] and [[:en:Chile|Chile]]'s littoral in 1690, explored the Falkland Sound and noted the islands' water and game.<ref>See: * {{harvnb|Gustafson|1988|p=5}}, * {{harvnb|Headland|1989|p=66}}, * {{harvnb|Heawood|2011|p=182}}.</ref> The Falklands remained uninhabited until the 1764 establishment of [[:en:Port_Louis,_Falkland_Islands|Port Louis]] on [[:en:East_Falkland|East Falkland]] by French captain [[:en:Louis_Antoine_de_Bougainville|Louis Antoine de Bougainville]] and the 1765 foundation of [[:en:Port_Egmont|Port Egmont]] on [[:en:Saunders_Island,_Falkland_Islands|Saunders Island]] by Captain [[:en:John_Byron|John Byron]]; the latter settlement being expanded by British captain [[:en:John_MacBride_(Royal_Navy_officer)|John MacBride]] a year later.{{efn-ua|In 1764, Bougainville claimed the islands in the name of [[Louis XV of France]]. In 1765, British captain John Byron claimed the islands in the name of [[George III of Great Britain]].{{sfn|Gustafson|1988|pp=9–10}}{{sfn|Dunmore|2005|pp=139–40}}}} Whether or not the settlements were aware of each other's existence is debated by historians.<ref>See: * {{harvnb|Goebel|1971|pp=226, 232, 269}}, * {{harvnb|Gustafson|1988|pp=9–10}}.</ref> In 1766, [[:en:France|France]] surrendered its claim on the Falklands to [[:en:Spain|Spain]], which renamed the French colony [[:en:Puerto_Soledad|Puerto Soledad]] the following year.{{sfn|Segal|1991|p=240}} Problems began when Spain detected and [[:en:Capture_of_Port_Egmont|captured Port Egmont]] in 1770. [[:en:Falklands_Crisis_(1770)|War]] was narrowly avoided by its restitution to Britain in 1771.{{sfn|Gibran|1998|p=26}} The British and Spanish settlements coexisted in the archipelago until 1774, when Britain's new economic and strategic considerations led it to withdraw the garrison from the islands, leaving a plaque claiming the Falklands for King George III.{{sfn|Gibran|1998|pp=26–27}} Spain's [[:en:Viceroyalty_of_the_Río_de_la_Plata|Viceroyalty of the Río de la Plata]] became the only formal presence in the territory. [[:en:West_Falkland|West Falkland]] was left abandoned, and Puerto Soledad became a penal colony.{{sfn|Gibran|1998|p=27}} Amid the [[:en:British_invasions_of_the_Río_de_la_Plata|British invasions of the Río de la Plata]] during the [[:en:Napoleonic_Wars|Napoleonic Wars]] in Europe, the islands' governor evacuated the archipelago in 1806; Spain's remaining colonial garrison followed suit in 1811, except for [[:en:Gaucho|gauchos]] and fishermen who remained voluntarily.{{sfn|Gibran|1998|p=27}} Thereafter, the archipelago was visited only by fishing ships; its political status was undisputed until 1820, when Colonel [[:en:David_Jewett|David Jewett]], an American [[:en:Privateer|privateer]] working for the [[:en:United_Provinces_of_the_Río_de_la_Plata|United Provinces of the Río de la Plata]], informed anchored ships about [[:en:Buenos_Aires|Buenos Aires]]' 1816 claim to Spain's territories in the South Atlantic.<ref>See: * {{harvnb|Gibran|1998|p=27}}, * {{harvnb|Marley|2008|p=714}}.</ref>{{efn-ua|According to Argentine legal analyst Roberto Laver, the United Kingdom disregards Jewett's actions because the government he represented "was not recognised either by Britain or any other foreign power at the time" and "no act of occupation followed the ceremony of claiming possession".{{sfn|Laver|2001|p=73}}}} Since the islands had no permanent inhabitants, in 1823 Buenos Aires granted German-born merchant [[:en:Luis_Vernet|Luis Vernet]] permission to conduct fishing activities and exploit feral cattle in the archipelago.{{efn-ua|Before leaving for the Falklands Vernet stamped his grant at the British Consulate, repeating this when Buenos Aires extended his grant in 1828.{{sfn|Cawkell|2001|pp=48–50}} The cordial relationship between the consulate and Vernet led him to express "the wish that, in the event of the British returning to the islands, [[Government of the United Kingdom|HMG]] would take his settlement under their protection".{{sfn|Cawkell|2001|p=50}}}} Vernet settled at the ruins of Puerto Soledad in 1826, and accumulated resources on the islands until the venture was secure enough to bring settlers and form a permanent colony.<ref>See: * {{harvnb|Gibran|1998|pp=27–28}}, * {{harvnb|Sicker|2002|p=32}}.</ref> Buenos Aires named Vernet military and civil commander of the islands in 1829,{{sfn|Pascoe|Pepper|2008|pp=540–46}} and he attempted to regulate sealing to stop the activities of foreign whalers and sealers.{{sfn|Gibran|1998|p=27}} Vernet's venture lasted until a dispute related to fishing and hunting rights led to [[:en:Falklands_Expedition|a raid]] by the [[:en:United_States_Ship|American warship]] [[:en:USS_Lexington_(1825)|USS ''Lexington'']] in 1831,{{sfn|Pascoe|Pepper|2008|pp=541–44}}{{efn-ua|The log of the ''"Lexington"'' only reports the destruction of arms and a powder store, but Vernet made a claim for compensation from the US Government stating that the entire settlement was destroyed.{{sfn|Pascoe|Pepper|2008|pp=541–44}}}} when [[:en:United_States_Navy|United States Navy]] commander [[:en:Silas_Duncan|Silas Duncan]] declared the dissolution of the island's government.{{sfn|Peterson|1964|p=106}} [[File:Edward_Gennys_Fanshawe,_Mount_William,_Falkland_Islands,_May_1849_(Portion_B).png|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Edward_Gennys_Fanshawe,_Mount_William,_Falkland_Islands,_May_1849_(Portion_B).png|alt=Three men in horseback examine a pastoral settlement|වම|thumb|Depiction of a Falklands [[:en:Corral|corral]], shepherds and sheep in 1849 (painting by Royal Navy Admiral [[:en:Edward_Fanshawe|Edward Fanshawe]])]] Buenos Aires attempted to gain influence over the settlement by installing a garrison in October 1832, which mutinied within a month and was followed the next year by the arrival of British forces, who [[:en:Reassertion_of_British_sovereignty_over_the_Falkland_Islands_(1833)|reasserted Britain's rule]].{{sfn|Graham-Yooll|2002|p=50}} The [[:en:Argentine_Confederation|Argentine Confederation]] (headed by Buenos Aires Governor [[:en:Juan_Manuel_de_Rosas|Juan Manuel de Rosas]]) protested against Britain's actions,{{sfn|Reginald|Elliot|1983|pp=25–26}}{{efn-ua|As discussed by Roberto Laver, not only did Rosas not break relations with Britain because of the "essential" nature of "British economic support", but he offered the Falklands "as a bargaining chip&nbsp;... in exchange for the cancellation of Argentina's million-pound debt with the British bank of [[Baring Brothers]]".{{sfn|Laver|2001|pp=122–23}} In 1850, Rosas' government ratified the [[Arana–Southern Treaty]], which put "an end to the existing differences, and of restoring perfect relations of friendship" between the United Kingdom and Argentina.{{sfn|Hertslet|1851|p=105}}}} and Argentine governments have continued since then to register official protests against Britain.{{sfn|Gustafson|1988|pp=34–35}}{{efn-ua|Argentina protested in 1841, 1849, 1884, 1888, 1908, 1927 and 1933, and has made annual protests to the United Nations since 1946.{{sfn|Gustafson|1988|p=34}}}} The British troops departed after completing their mission, leaving the area without formal government.{{sfn|Graham-Yooll|2002|pp=51–52}} Vernet's deputy, the Scotsman [[:en:Matthew_Brisbane|Matthew Brisbane]], returned to the islands that year to restore the business, but his efforts ended after, amid unrest at Port Louis, gaucho [[:en:Antonio_Rivero|Antonio Rivero]] led a group of dissatisfied individuals to murder Brisbane and the settlement's senior leaders; survivors hid in a cave on a nearby island until the British returned and restored order.{{sfn|Graham-Yooll|2002|pp=51–52}} In 1840, the Falklands became a [[:en:Crown_colony|Crown colony]] and Scottish settlers subsequently established an official pastoral community.{{sfn|Aldrich|Connell|1998|p=201}} Four years later, nearly everyone relocated to Port Jackson, considered a better location for the government, and merchant [[:en:Samuel_Lafone|Samuel Lafone]] began a venture to encourage British colonisation.<ref>See: * {{harvnb|Bernhardson|2011|loc=Stanley and Vicinity: History}}, * {{harvnb|Reginald|Elliot|1983|pp=9, 27}}.</ref> [[:en:Stanley,_Falkland_Islands|Stanley]], as Port Jackson was soon renamed, officially became the seat of government in 1845.{{sfn|Reginald|Elliot|1983|p=9}} Early in its history, Stanley had a negative reputation due to cargo-shipping losses; only in emergencies would ships rounding [[:en:Cape_Horn|Cape Horn]] stop at the port.{{sfn|Bernhardson|2011|loc=Stanley and Vicinity: History}} Nevertheless, the Falklands' geographic location proved ideal for ship repairs and the "Wrecking Trade", the business of selling and buying shipwrecks and their cargoes.{{sfn|Strange|1987|pp=72–74}} Aside from this trade, commercial interest in the archipelago was minimal due to the low-value hides of the feral cattle roaming the pastures. Economic growth began only after the [[:en:Falkland_Islands_Company|Falkland Islands Company]], which bought out Lafone's failing enterprise in 1851,{{efn-ua|There were continual tensions with the colonial administration over Lafone's failure to establish any permanent settlers, and over the price of beef supplied to the settlement. Moreover, although his concession required Lafone to bring settlers from the UK, most of the settlers he brought were gauchos from Uruguay.{{sfn|Strange|1987|p=84}}}} successfully introduced [[:en:Cheviot_sheep|Cheviot sheep]] for wool farming, spurring other farms to follow suit.<ref name="Bernhardson 2011 loc=Stanley and Vicinity: History">See: * {{harvnb|Bernhardson|2011|loc=Stanley and Vicinity: History}}, * {{harvnb|Reginald|Elliot|1983|p=9}}.</ref> The high cost of importing materials, combined with the shortage of labour and consequent high wages, meant the ship repair trade became uncompetitive. After 1870 it declined as the replacement of sail ships by [[:en:Steamship|steamships]] was accelerated by the low cost of coal in South America; by 1914, with the opening of the [[:en:Panama_Canal|Panama Canal]], the trade effectively ended.{{sfn|Strange|1987|pp=72–73}} In 1881, the Falkland Islands became financially independent of Britain.{{sfn|Reginald|Elliot|1983|p=9}} For more than a century, the Falkland Islands Company dominated the trade and employment of the archipelago; in addition, it owned most housing in Stanley, which greatly benefited from the wool trade with the UK.<ref name="Bernhardson 2011 loc=Stanley and Vicinity: History" /> [[File:Cfbattlepainting_(Retouched).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Cfbattlepainting_(Retouched).jpg|alt=Two battling ships, with one sinking|දකුණ|thumb|Naval confrontation during the 1914 [[:en:Battle_of_the_Falkland_Islands|Battle of the Falkland Islands]] (painting by [[:en:William_Lionel_Wyllie|William Lionel Wyllie]])]] In the first half of the 20th century, the Falklands served an important role in Britain's territorial claims to [[:en:Subantarctic|subantarctic]] islands and a section of Antarctica. The Falklands governed these territories as the [[:en:Falkland_Islands_Dependencies|Falkland Islands Dependencies]] starting in 1908 and retained them until their dissolution in 1985.{{sfn|Day|2013|p=129–30}} The Falklands also played a minor role in the two world wars as a military base aiding control of the South Atlantic. In the [[:en:First_World_War|First World War]] [[:en:Battle_of_the_Falkland_Islands|Battle of the Falkland Islands]] in December 1914, a Royal Navy fleet defeated an [[:en:German_Empire|Imperial German]] squadron. In the [[:en:Second_World_War|Second World War]], following the December 1939 [[:en:Battle_of_the_River_Plate|Battle of the River Plate]], the battle-damaged [[:en:HMS_Exeter_(68)|HMS ''Exeter'']] steamed to the Falklands for repairs.{{sfn|Carafano|2005|p=367}} In 1942, a battalion en route to India was redeployed to the Falklands as a garrison amid fears of a Japanese seizure of the archipelago.{{sfn|Haddelsey|Carroll|2014|loc=Prologue}} After the war ended, the Falklands economy was affected by declining wool prices and the political uncertainty resulting from the revived sovereignty dispute between the United Kingdom and Argentina.{{sfn|Bernhardson|2011|loc=Stanley and Vicinity: History}} Simmering tensions between the UK and Argentina increased during the second half of the century, when Argentine President [[:en:Juan_Perón|Juan Perón]] asserted sovereignty over the archipelago.{{sfn|Zepeda|2005|p=102}} The sovereignty dispute intensified during the 1960s, shortly after the United Nations passed a resolution on [[:en:Decolonisation|decolonisation]] which Argentina interpreted as favourable to its position.{{sfn|Laver|2001|p=125}} In 1965, the UN General Assembly passed [[:en:United_Nations_General_Assembly_Resolution_2065|Resolution 2065]], calling for both states to conduct bilateral negotiations to reach a peaceful settlement of the dispute.{{sfn|Laver|2001|p=125}} From 1966 until 1968, the UK confidentially discussed with Argentina the transfer of the Falklands, assuming its judgement would be accepted by the islanders.{{sfn|Thomas|1991|p=24}} An agreement on trade ties between the archipelago and the mainland was reached in 1971 and, consequently, Argentina built a temporary airfield at Stanley in 1972.{{sfn|Reginald|Elliot|1983|p=9}} Nonetheless, Falklander dissent, as expressed by their strong lobby in the [[:en:UK_Parliament|UK Parliament]], and tensions between the UK and [[:en:Argentina|Argentina]] effectively limited sovereignty negotiations until 1977.{{sfn|Thomas|1991|pp=24–27}} Concerned at the expense of maintaining the Falkland Islands in an era of budget cuts, the UK again considered transferring sovereignty to Argentina in the early [[:en:Premiership_of_Margaret_Thatcher|Thatcher government]].<ref name="Guardian">{{cite news|url=https://www.theguardian.com/uk/2005/jun/28/falklands.past|title=UK held secret talks to cede sovereignty: ''Minister met junta envoy in Switzerland, official war history reveals''|last1=Norton-Taylor|first1=Richard|date=28 June 2005|newspaper=The Guardian|access-date=12 June 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20140919011057/http://www.theguardian.com/uk/2005/jun/28/falklands.past|archive-date=19 September 2014|last2=Evans|first2=Rob|url-status=live}}</ref> Substantive sovereignty talks again ended by 1981, and the dispute escalated with passing time.{{sfn|Thomas|1991|pp=28–31}} In April 1982 the [[:en:Falklands_War|Falklands War]] began when Argentine military forces [[:en:1982_invasion_of_the_Falkland_Islands|invaded the Falklands]] and other [[:en:South_Georgia_and_the_South_Sandwich_Islands|British territories in the South Atlantic]], briefly [[:en:Occupation_of_the_Falkland_Islands|occupying them]] until a UK [[:en:Expeditionary_warfare|expeditionary force]] retook the territories in June.<ref>See: * {{harvnb|Reginald|Elliot|1983|pp=5, 10–12, 67}}, * {{harvnb|Zepeda|2005|pp=102–03}}.</ref> After the war the UK expanded its military presence, building [[:en:RAF_Mount_Pleasant|RAF Mount Pleasant]] and increasing the size of its garrison.{{sfn|Gibran|1998|pp=130–35}} The war also left some 117 minefields containing nearly 20,000 mines of various types, including anti-vehicle and anti-personnel mines. Due to the large number of [[:en:Deminer|deminer]] casualties, initial attempts to clear the mines ceased in 1983.<ref name="BBC_Mines" />{{efn-ua|The minefields were fenced off and marked; there remain unexploded ordnance and improvised explosive devices.<ref name="BBC_Mines"/> Detection and clearance of mines in the Falklands has proven difficult as some were air-delivered and not in marked fields; approximately 80% lie in sand or peat, where the position of mines can shift, making removal procedures difficult.<ref>{{cite journal |last1=Ruan |first1=Juan Carlos |last2=Macheme |first2=Jill E. |date=August 2001 |title=Landmines in the Sand: The Falkland Islands |url=http://www.jmu.edu/cisr/journal/5.2/focus/falklands.htm |journal=The Journal of ERW and Mine Action |publisher=James Madison University |volume=5 |issue=2 |issn=1533-6905 |access-date=29 June 2014 |archive-date=14 July 2014 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140714164355/http://www.jmu.edu/cisr/journal/5.2/focus/falklands.htm |url-status=live }}</ref>}} Demining operations recommenced in 2009 and were completed in October 2020.<ref name="PenguinNews">{{cite magazine|date=23 October 2020|title=Falklands community invited to 'Reclaim the Beach' to celebrate completion of demining – Penguin News|url=https://penguin-news.com/headlines/community/2020/falklands-community-invited-to-reclaim-the-beach-to-celebrate-completion-of-demining/|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20201027070620/https://penguin-news.com/headlines/community/2020/falklands-community-invited-to-reclaim-the-beach-to-celebrate-completion-of-demining/|archive-date=27 October 2020|access-date=23 October 2020|magazine=Penguin News}}</ref> Based on [[:en:Lord_Shackleton|Lord Shackleton]]'s recommendations, the Falklands diversified from a sheep-based monoculture into an economy of tourism and, with the establishment of the Falklands [[:en:Exclusive_economic_zone|exclusive economic zone]], fisheries.{{sfn|Cawkell|2001|p=147}}{{efn-ua|In 1976, Lord Shackleton produced a report into the economic future of the islands; but his recommendations were not implemented because Britain sought to avoid confronting Argentina over sovereignty.{{sfn|Cawkell|2001|p=147}} Lord Shackleton was once again tasked, in 1982, to produce a report into the economic development of the islands. His new report criticised the large farming companies, and recommended transferring ownership of farms from absentee landlords to local landowners. Shackleton also suggested diversifying the economy into fishing, oil exploration, and tourism; moreover, he recommended the establishment of a road network, and conservation measures to preserve the islands' natural resources.{{sfn|Cawkell|2001|p=147}}}} The road network was also made more extensive, and the construction of [[:en:RAF_Mount_Pleasant|RAF Mount Pleasant]] allowed access to [[:en:Long_haul|long haul]] flights.{{sfn|Cawkell|2001|p=147}} [[:en:Oil_exploration|Oil exploration]] also began in the 2010s, with indications of possible commercially exploitable deposits in the Falklands basin.<ref>{{cite news|url=https://www.theguardian.com/business/2012/nov/23/desire-petroleum-optimistic-falklands-oil-prospects|title=Desire Petroleum optimistic over Falklands oil prospects|author=Fletcher, Nick|date=23 November 2012|newspaper=The Guardian|access-date=8 June 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210608201007/https://www.theguardian.com/business/2012/nov/23/desire-petroleum-optimistic-falklands-oil-prospects|archive-date=8 June 2021|url-status=live}}</ref> Landmine clearance work restarted in 2009, in accordance with the UK's obligations under the [[:en:Ottawa_Treaty|Ottawa Treaty]], and [[:en:Sapper_Hill|Sapper Hill]] Corral was cleared of mines in 2012, allowing access to an important historical landmark for the first time in 30 years.<ref>{{cite news|url=http://en.mercopress.com/2011/12/08/falklands-land-mine-clearance-set-to-enter-a-new-expanded-phase-in-early-2012|title=Falklands' Land Mine Clearance Set to Enter a New Expanded Phase in Early 2012|author=Grant Munro|date=8 December 2011|newspaper=MercoPress|access-date=29 June 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20140714162622/http://en.mercopress.com/2011/12/08/falklands-land-mine-clearance-set-to-enter-a-new-expanded-phase-in-early-2012|archive-date=14 July 2014|url-status=live}}</ref> Argentina and the UK re-established diplomatic relations in 1990, but neither has agreed on the terms of future sovereignty discussions.<ref>See: * {{harvnb|Lansford|2012|p=1528}}, * {{harvnb|Zepeda|2005|pp=102–03}}.</ref> == Government == == ඉතිහාසය == == රජය == === ආරක්ෂක === === ස්වෛරීභාවය පිළිබඳ ආරවුල === == භූගෝලය == == ජෛව විවිධත්වය == == ආර්ථිකය == == ජන විකාශනය == == අධ්‍යාපනය == == සංස්කෘතිය == === ක්‍රීඩාව === == යොමු කිරීම් == 3fgfvjc3cmq87rxgjnq1r0hs85wbrz6 750449 750448 2025-06-23T10:22:55Z BuddhikaW88 37808 /* යොමු කිරීම් */ 750449 wikitext text/x-wiki '''ෆෝක්ලන්ත දූපත්''' ({{IPAc-en|ˈ|f|ɔː|(|l|)|k|l|ə|n|d|,_|ˈ|f|ɒ|l|k|-}};<ref name=":0">{{cite EPD|18}}</ref> {{langx|es|Islas Malvinas|link=no}} {{IPA|es|ˈislas malˈβinas|}}), සාමාන්‍යයෙන් '''ද ෆෝක්ලන්ඩ්''' ලෙස හඳුන්වනු ලැබේ, එය දකුණු අත්ලාන්තික් සාගරයේ පැටගොන් හි පිහිටි දූපත් සමූහයකි. ප්‍රධාන දූපත් දකුණු ඇමරිකාවේ දකුණු පැටගෝනියානු වෙරළට නැගෙනහිරින් සැතපුම් 300 (කිලෝමීටර් 500) පමණ වන අතර ඇන්ටාක්ටික් අර්ධද්වීපයේ උතුරු කෙළවරේ කේප් ඩුබුසෙට් සිට සැතපුම් 752 (කිලෝමීටර් 1,210) පමණ අක්ෂාංශ 52 ක පමණ අක්ෂාංශයක පිහිටා ඇත. වර්ග සැතපුම් 4,700 (වර්ග කිලෝමීටර් 12,000) ක භූමි ප්‍රමාණයකින් යුත් මෙම දූපත් සමූහය නැගෙනහිර ෆෝක්ලන්තය, බටහිර ෆෝක්ලන්තය සහ කුඩා දූපත් 776 කින් සමන්විත වේ. බ්‍රිතාන්‍ය විදේශීය ප්‍රදේශයක් ලෙස, ෆෝක්ලන්ත ප්‍රදේශවලට අභ්‍යන්තර ස්වයං පාලනයක් ඇති අතර, එක්සත් රාජධානිය ඔවුන්ගේ ආරක්ෂක සහ විදේශ කටයුතු සඳහා වගකීම භාර ගනී. අගනුවර සහ විශාලතම ජනාවාසය නැගෙනහිර ෆෝක්ලන්තයේ ස්ටැන්ලි ය. 17 වන සියවසේ යුරෝපීය සොයා ගැනීමට පෙර මෙම දූපත් ජනාවාස නොවූ බව විශ්වාස කෙරේ. ෆෝක්ලන්ත සොයා ගැනීම සහ පසුව යුරෝපීයයන් විසින් යටත් විජිතකරණය කිරීම සම්බන්ධයෙන් මතභේද පවතී. විවිධ කාලවලදී, දූපත් වල ප්‍රංශ, බ්‍රිතාන්‍ය, ස්පාඤ්ඤ සහ ආර්ජන්ටිනා ජනාවාස තිබුණි. 1833 දී බ්‍රිතාන්‍යය සිය පාලනය නැවත තහවුරු කළ නමුත් ආර්ජන්ටිනාව දූපත් සඳහා සිය හිමිකම් පවත්වාගෙන යයි. 1982 අප්‍රේල් මාසයේදී ආර්ජන්ටිනාවේ හමුදා හමුදා දූපත් ආක්‍රමණය කළහ. ෆෝක්ලන්ත යුද්ධය අවසානයේ මාස දෙකකට පසු බ්‍රිතාන්‍ය පරිපාලනය ප්‍රතිසංස්කරණය කරන ලදී. 2013 ස්වෛරීභාවය පිළිබඳ ජනමත විචාරණයකදී, ප්‍රකාශ කරන ලද ඡන්ද සියල්ලම පාහේ එක්සත් රාජධානියේ විදේශීය භූමියක් ලෙස රැඳී සිටීමට පක්ෂව විය. භූමියේ ස්වෛරීභාවය තත්ත්වය ආර්ජන්ටිනාව සහ එක්සත් රාජධානිය අතර පවතින ආරවුලක කොටසකි. ජනගහනය (2021 දී වැසියන් 3,662) ප්‍රධාන වශයෙන් ස්වදේශික ෆෝක්ලන්ත දූපත් වැසියන් වන අතර, ඔවුන් බහුතරය බ්‍රිතාන්‍ය සම්භවයක් ඇති අයයි. අනෙකුත් ජනවාර්ගික කණ්ඩායම් අතර ප්‍රංශ, ජිබ්‍රෝල්ටේරියන් සහ ස්කැන්ඩිනේවියානුවන් ඇතුළත් වේ. එක්සත් රාජධානිය, දකුණු අත්ලාන්තික් දූපතක් වන ශාන්ත හෙලේනා සහ චිලී යන රටවලින් සංක්‍රමණය වීම ජනගහන පරිහානියක් ආපසු හරවා ඇත. ඉංග්‍රීසි නිල සහ ප්‍රමුඛ භාෂාවයි. 1983 බ්‍රිතාන්‍ය ජාතිකත්ව (ෆෝක්ලන්ත දූපත්) පනත යටතේ, ෆෝක්ලන්ත දූපත් වැසියන් බ්‍රිතාන්‍ය පුරවැසියන් වේ. මෙම දූපත් උපඇන්ටාක්ටික් සාගර සහ ටුන්ඩ්‍රා දේශගුණික කලාපවල මායිමේ පිහිටා ඇති අතර, ප්‍රධාන දූපත් දෙකෙහිම අඩි 2,300 (මීටර් 700) දක්වා ළඟා වන කඳු වැටි ඇත. හඳුන්වා දුන් විශේෂ මගින් කොල්ලකෑම හේතුවෙන් ප්‍රධාන දූපත් වල බොහෝ දෙනෙක් තවදුරටත් බෝ නොවන නමුත්, ඒවා විශාල පක්ෂි ජනගහනයකට නිවහන වේ. උසස් තත්ත්වයේ ලොම් අපනයන කෙරෙහි අවධාරණය කරමින්, ප්‍රධාන ආර්ථික ක්‍රියාකාරකම් අතර මසුන් ඇල්ලීම, සංචාරක ව්‍යාපාරය සහ බැටළු ගොවිතැන ඇතුළත් වේ. ෆෝක්ලන්ත දූපත් රජය විසින් බලපත්‍ර ලබා දී ඇති තෙල් ගවේෂණය, ආර්ජන්ටිනාව සමඟ සමුද්‍ර ආරවුල් හේතුවෙන් මතභේදාත්මකව පවතී. == නිරුක්තිය == == Etymology == {{see also|List of Falkland Islands placenames}} The name "Falkland Islands" comes from [[:en:Falkland_Sound|Falkland Sound]], the [[:en:Strait|strait]] that separates the two main islands.{{sfn|Jones|2009|p=73}} The name "Falkland" was applied to the channel by [[:en:John_Strong_(mariner)|John Strong]], captain of an English expedition that landed on the islands in 1690. Strong named the strait in honour of [[:en:Anthony_Cary,_5th_Viscount_Falkland|Anthony Cary, 5th Viscount Falkland]], the [[:en:Treasurer_of_the_Navy|Treasurer of the Navy]] who sponsored his journey.<ref>See: * {{harvnb|Dotan|2010|p=165}}, * {{harvnb|Room|2006|p=129}}.</ref> The Viscount's title originates from the town of [[:en:Falkland,_Fife|Falkland]], Scotland—the town's name probably comes from a [[:en:Scottish_Gaelic|Gaelic]] term referring to an "enclosure" ({{Lang|gd|lann}}),{{efn-ua|According to researcher Simon Taylor, the exact Gaelic etymology is unclear as the "falk" in the name could have stood for "hidden" (''falach''), "wash" (''failc''), or "heavy rain" (''falc'').{{sfn|Taylor|Márkus|2005|p=158}}}} but it could less plausibly be from the Anglo-Saxon term "folkland" (land held by [[:en:Anglo-Saxon_law#Folk-right|folk-right]]).{{sfn|Room|2006|p=129}} The name "Falklands" was not applied to the islands until 1765, when [[:en:Kingdom_of_Great_Britain|British]] captain [[:en:John_Byron|John Byron]] of the [[:en:Royal_Navy|Royal Navy]] claimed them for King [[:en:George_III|George III]] as "Falkland's Islands".<ref>See: * {{harvnb|Paine|2000|p=45}}, * {{harvnb|Room|2006|p=129}}.</ref> The term "Falklands" is a standard abbreviation used to refer to the islands. The common Spanish name for the archipelago, ''Islas Malvinas'', derives from the French ''Îles Malouines''—the name given to the islands by [[:en:Kingdom_of_France|French]] explorer [[:en:Louis-Antoine_de_Bougainville|Louis-Antoine de Bougainville]] in 1764.{{sfn|Hince|2001|p=121}} Bougainville, who founded the islands' first settlement, named the area after the port of [[:en:Saint-Malo|Saint-Malo]] (the point of departure for his ships and colonists).<ref>See: * {{harvnb|Hince|2001|p=121}}, * {{harvnb|Room|2006|p=129}}.</ref> The port, located in the [[:en:Brittany|Brittany]] region of western France, was named after [[:en:Malo_(saint)|St. Malo]] (or Maclou), the Christian [[:en:Evangelism|evangelist]] who founded the city.{{sfn|Balmaceda|2011|loc=Chapter 36}} In 1965, at the 20th session<ref>{{cite web |date=1967 |title=United Nations General Assembly Twentieth Session |url=https://digitallibrary.un.org/record/745657?ln=en |access-date=24 January 2023 |publisher=United Nations Digital Library}}</ref> of the [[:en:United_Nations_General_Assembly|United Nations General Assembly]], the [[:en:United_Nations_Fourth_Committee|Fourth Committee]] determined that, in all languages other than Spanish, all UN documentation would designate the territory as ''Falkland Islands (Malvinas)''. In Spanish, the territory was designated as ''Islas Malvinas (Falkland Islands)''.{{sfn|Foreign Office|1961|p=80}} The nomenclature used by the United Nations for statistical processing purposes is ''Falkland Islands (Malvinas)''.<ref name="std_name">{{cite web |date=13 February 2013 |title=Standard Country and Area Codes Classifications |url=http://unstats.un.org/unsd/methods/m49/m49alpha.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140628144412/http://unstats.un.org/unsd/methods/m49/m49alpha.htm |archive-date=28 June 2014 |access-date=3 July 2013 |publisher=United Nations Statistics Division}}</ref> == History == {{Main|History of the Falkland Islands|Timeline of the history of the Falkland Islands}} Although [[:en:Fuegians|Fuegians]] from [[:en:Patagonia|Patagonia]] may have visited the Falkland Islands in prehistoric times,<ref>{{cite journal|last1=Hamley|first1=Kit M.|last2=Gill|first2=Jacquelyn L.|last3=Krasinski|first3=Kathryn E.|last4=Groff|first4=Dulcinea V.|last5=Hall|first5=Brenda L.|last6=Sandweiss|first6=Daniel H.|last7=Southon|first7=John R.|last8=Brickle|first8=Paul|last9=Lowell|first9=Thomas V.|date=29 October 2021|title=Evidence of prehistoric human activity in the Falkland Islands|journal=Science Advances|volume=7|issue=44|pages=eabh3803|bibcode=2021SciA....7.3803H|doi=10.1126/sciadv.abh3803|issn=2375-2548|pmc=8550247|pmid=34705512}}</ref><ref>{{cite journal|author=G. Hattersley-Smith|date=June 1983|title=Fuegian Indians in the Falkland Islands|journal=[[Polar Record]]|publisher=Cambridge University Press|volume=21|issue=135|pages=605–06|bibcode=1983PoRec..21..605H|doi=10.1017/S003224740002204X|issn=0032-2474|s2cid=129083566}}</ref> the islands were uninhabited when Europeans first explored them.{{sfn|Carafano|2005|p=367}} European claims of discovery date back to the 16th century, but no consensus exists on whether early explorers sighted the Falklands or other islands in the South Atlantic.<ref name="M White">{{cite news|url=https://www.theguardian.com/uk/blog/2012/feb/02/who-first-owned-falkland-islands?|title=Who first owned the Falkland Islands?|last=White|first=Michael|date=2 February 2012|newspaper=[[The Guardian]]|access-date=3 July 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20130210011353/http://www.guardian.co.uk/uk/blog/2012/feb/02/who-first-owned-falkland-islands|archive-date=10 February 2013|url-status=live}}</ref>{{sfn|Goebel|1971|pp=xiv–xv}}{{efn-ua|Based on his analysis of Falkland Islands discovery claims, historian [[John Dunmore]] concludes that "[a] number of countries could therefore lay some claim to the archipelago under the heading of first discoverers: Spain, Holland, Britain, and even Italy and Portugal&nbsp;– although the last two claimants might be stretching things a little."{{sfn|Dunmore|2005|p=93}}}} The first undisputed landing on the islands is attributed to English captain John Strong, who, en route to [[:en:Peru|Peru]] and [[:en:Chile|Chile]]'s littoral in 1690, explored the Falkland Sound and noted the islands' water and game.<ref>See: * {{harvnb|Gustafson|1988|p=5}}, * {{harvnb|Headland|1989|p=66}}, * {{harvnb|Heawood|2011|p=182}}.</ref> The Falklands remained uninhabited until the 1764 establishment of [[:en:Port_Louis,_Falkland_Islands|Port Louis]] on [[:en:East_Falkland|East Falkland]] by French captain [[:en:Louis_Antoine_de_Bougainville|Louis Antoine de Bougainville]] and the 1765 foundation of [[:en:Port_Egmont|Port Egmont]] on [[:en:Saunders_Island,_Falkland_Islands|Saunders Island]] by Captain [[:en:John_Byron|John Byron]]; the latter settlement being expanded by British captain [[:en:John_MacBride_(Royal_Navy_officer)|John MacBride]] a year later.{{efn-ua|In 1764, Bougainville claimed the islands in the name of [[Louis XV of France]]. In 1765, British captain John Byron claimed the islands in the name of [[George III of Great Britain]].{{sfn|Gustafson|1988|pp=9–10}}{{sfn|Dunmore|2005|pp=139–40}}}} Whether or not the settlements were aware of each other's existence is debated by historians.<ref>See: * {{harvnb|Goebel|1971|pp=226, 232, 269}}, * {{harvnb|Gustafson|1988|pp=9–10}}.</ref> In 1766, [[:en:France|France]] surrendered its claim on the Falklands to [[:en:Spain|Spain]], which renamed the French colony [[:en:Puerto_Soledad|Puerto Soledad]] the following year.{{sfn|Segal|1991|p=240}} Problems began when Spain detected and [[:en:Capture_of_Port_Egmont|captured Port Egmont]] in 1770. [[:en:Falklands_Crisis_(1770)|War]] was narrowly avoided by its restitution to Britain in 1771.{{sfn|Gibran|1998|p=26}} The British and Spanish settlements coexisted in the archipelago until 1774, when Britain's new economic and strategic considerations led it to withdraw the garrison from the islands, leaving a plaque claiming the Falklands for King George III.{{sfn|Gibran|1998|pp=26–27}} Spain's [[:en:Viceroyalty_of_the_Río_de_la_Plata|Viceroyalty of the Río de la Plata]] became the only formal presence in the territory. [[:en:West_Falkland|West Falkland]] was left abandoned, and Puerto Soledad became a penal colony.{{sfn|Gibran|1998|p=27}} Amid the [[:en:British_invasions_of_the_Río_de_la_Plata|British invasions of the Río de la Plata]] during the [[:en:Napoleonic_Wars|Napoleonic Wars]] in Europe, the islands' governor evacuated the archipelago in 1806; Spain's remaining colonial garrison followed suit in 1811, except for [[:en:Gaucho|gauchos]] and fishermen who remained voluntarily.{{sfn|Gibran|1998|p=27}} Thereafter, the archipelago was visited only by fishing ships; its political status was undisputed until 1820, when Colonel [[:en:David_Jewett|David Jewett]], an American [[:en:Privateer|privateer]] working for the [[:en:United_Provinces_of_the_Río_de_la_Plata|United Provinces of the Río de la Plata]], informed anchored ships about [[:en:Buenos_Aires|Buenos Aires]]' 1816 claim to Spain's territories in the South Atlantic.<ref>See: * {{harvnb|Gibran|1998|p=27}}, * {{harvnb|Marley|2008|p=714}}.</ref>{{efn-ua|According to Argentine legal analyst Roberto Laver, the United Kingdom disregards Jewett's actions because the government he represented "was not recognised either by Britain or any other foreign power at the time" and "no act of occupation followed the ceremony of claiming possession".{{sfn|Laver|2001|p=73}}}} Since the islands had no permanent inhabitants, in 1823 Buenos Aires granted German-born merchant [[:en:Luis_Vernet|Luis Vernet]] permission to conduct fishing activities and exploit feral cattle in the archipelago.{{efn-ua|Before leaving for the Falklands Vernet stamped his grant at the British Consulate, repeating this when Buenos Aires extended his grant in 1828.{{sfn|Cawkell|2001|pp=48–50}} The cordial relationship between the consulate and Vernet led him to express "the wish that, in the event of the British returning to the islands, [[Government of the United Kingdom|HMG]] would take his settlement under their protection".{{sfn|Cawkell|2001|p=50}}}} Vernet settled at the ruins of Puerto Soledad in 1826, and accumulated resources on the islands until the venture was secure enough to bring settlers and form a permanent colony.<ref>See: * {{harvnb|Gibran|1998|pp=27–28}}, * {{harvnb|Sicker|2002|p=32}}.</ref> Buenos Aires named Vernet military and civil commander of the islands in 1829,{{sfn|Pascoe|Pepper|2008|pp=540–46}} and he attempted to regulate sealing to stop the activities of foreign whalers and sealers.{{sfn|Gibran|1998|p=27}} Vernet's venture lasted until a dispute related to fishing and hunting rights led to [[:en:Falklands_Expedition|a raid]] by the [[:en:United_States_Ship|American warship]] [[:en:USS_Lexington_(1825)|USS ''Lexington'']] in 1831,{{sfn|Pascoe|Pepper|2008|pp=541–44}}{{efn-ua|The log of the ''"Lexington"'' only reports the destruction of arms and a powder store, but Vernet made a claim for compensation from the US Government stating that the entire settlement was destroyed.{{sfn|Pascoe|Pepper|2008|pp=541–44}}}} when [[:en:United_States_Navy|United States Navy]] commander [[:en:Silas_Duncan|Silas Duncan]] declared the dissolution of the island's government.{{sfn|Peterson|1964|p=106}} [[File:Edward_Gennys_Fanshawe,_Mount_William,_Falkland_Islands,_May_1849_(Portion_B).png|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Edward_Gennys_Fanshawe,_Mount_William,_Falkland_Islands,_May_1849_(Portion_B).png|alt=Three men in horseback examine a pastoral settlement|වම|thumb|Depiction of a Falklands [[:en:Corral|corral]], shepherds and sheep in 1849 (painting by Royal Navy Admiral [[:en:Edward_Fanshawe|Edward Fanshawe]])]] Buenos Aires attempted to gain influence over the settlement by installing a garrison in October 1832, which mutinied within a month and was followed the next year by the arrival of British forces, who [[:en:Reassertion_of_British_sovereignty_over_the_Falkland_Islands_(1833)|reasserted Britain's rule]].{{sfn|Graham-Yooll|2002|p=50}} The [[:en:Argentine_Confederation|Argentine Confederation]] (headed by Buenos Aires Governor [[:en:Juan_Manuel_de_Rosas|Juan Manuel de Rosas]]) protested against Britain's actions,{{sfn|Reginald|Elliot|1983|pp=25–26}}{{efn-ua|As discussed by Roberto Laver, not only did Rosas not break relations with Britain because of the "essential" nature of "British economic support", but he offered the Falklands "as a bargaining chip&nbsp;... in exchange for the cancellation of Argentina's million-pound debt with the British bank of [[Baring Brothers]]".{{sfn|Laver|2001|pp=122–23}} In 1850, Rosas' government ratified the [[Arana–Southern Treaty]], which put "an end to the existing differences, and of restoring perfect relations of friendship" between the United Kingdom and Argentina.{{sfn|Hertslet|1851|p=105}}}} and Argentine governments have continued since then to register official protests against Britain.{{sfn|Gustafson|1988|pp=34–35}}{{efn-ua|Argentina protested in 1841, 1849, 1884, 1888, 1908, 1927 and 1933, and has made annual protests to the United Nations since 1946.{{sfn|Gustafson|1988|p=34}}}} The British troops departed after completing their mission, leaving the area without formal government.{{sfn|Graham-Yooll|2002|pp=51–52}} Vernet's deputy, the Scotsman [[:en:Matthew_Brisbane|Matthew Brisbane]], returned to the islands that year to restore the business, but his efforts ended after, amid unrest at Port Louis, gaucho [[:en:Antonio_Rivero|Antonio Rivero]] led a group of dissatisfied individuals to murder Brisbane and the settlement's senior leaders; survivors hid in a cave on a nearby island until the British returned and restored order.{{sfn|Graham-Yooll|2002|pp=51–52}} In 1840, the Falklands became a [[:en:Crown_colony|Crown colony]] and Scottish settlers subsequently established an official pastoral community.{{sfn|Aldrich|Connell|1998|p=201}} Four years later, nearly everyone relocated to Port Jackson, considered a better location for the government, and merchant [[:en:Samuel_Lafone|Samuel Lafone]] began a venture to encourage British colonisation.<ref>See: * {{harvnb|Bernhardson|2011|loc=Stanley and Vicinity: History}}, * {{harvnb|Reginald|Elliot|1983|pp=9, 27}}.</ref> [[:en:Stanley,_Falkland_Islands|Stanley]], as Port Jackson was soon renamed, officially became the seat of government in 1845.{{sfn|Reginald|Elliot|1983|p=9}} Early in its history, Stanley had a negative reputation due to cargo-shipping losses; only in emergencies would ships rounding [[:en:Cape_Horn|Cape Horn]] stop at the port.{{sfn|Bernhardson|2011|loc=Stanley and Vicinity: History}} Nevertheless, the Falklands' geographic location proved ideal for ship repairs and the "Wrecking Trade", the business of selling and buying shipwrecks and their cargoes.{{sfn|Strange|1987|pp=72–74}} Aside from this trade, commercial interest in the archipelago was minimal due to the low-value hides of the feral cattle roaming the pastures. Economic growth began only after the [[:en:Falkland_Islands_Company|Falkland Islands Company]], which bought out Lafone's failing enterprise in 1851,{{efn-ua|There were continual tensions with the colonial administration over Lafone's failure to establish any permanent settlers, and over the price of beef supplied to the settlement. Moreover, although his concession required Lafone to bring settlers from the UK, most of the settlers he brought were gauchos from Uruguay.{{sfn|Strange|1987|p=84}}}} successfully introduced [[:en:Cheviot_sheep|Cheviot sheep]] for wool farming, spurring other farms to follow suit.<ref name="Bernhardson 2011 loc=Stanley and Vicinity: History">See: * {{harvnb|Bernhardson|2011|loc=Stanley and Vicinity: History}}, * {{harvnb|Reginald|Elliot|1983|p=9}}.</ref> The high cost of importing materials, combined with the shortage of labour and consequent high wages, meant the ship repair trade became uncompetitive. After 1870 it declined as the replacement of sail ships by [[:en:Steamship|steamships]] was accelerated by the low cost of coal in South America; by 1914, with the opening of the [[:en:Panama_Canal|Panama Canal]], the trade effectively ended.{{sfn|Strange|1987|pp=72–73}} In 1881, the Falkland Islands became financially independent of Britain.{{sfn|Reginald|Elliot|1983|p=9}} For more than a century, the Falkland Islands Company dominated the trade and employment of the archipelago; in addition, it owned most housing in Stanley, which greatly benefited from the wool trade with the UK.<ref name="Bernhardson 2011 loc=Stanley and Vicinity: History" /> [[File:Cfbattlepainting_(Retouched).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Cfbattlepainting_(Retouched).jpg|alt=Two battling ships, with one sinking|දකුණ|thumb|Naval confrontation during the 1914 [[:en:Battle_of_the_Falkland_Islands|Battle of the Falkland Islands]] (painting by [[:en:William_Lionel_Wyllie|William Lionel Wyllie]])]] In the first half of the 20th century, the Falklands served an important role in Britain's territorial claims to [[:en:Subantarctic|subantarctic]] islands and a section of Antarctica. The Falklands governed these territories as the [[:en:Falkland_Islands_Dependencies|Falkland Islands Dependencies]] starting in 1908 and retained them until their dissolution in 1985.{{sfn|Day|2013|p=129–30}} The Falklands also played a minor role in the two world wars as a military base aiding control of the South Atlantic. In the [[:en:First_World_War|First World War]] [[:en:Battle_of_the_Falkland_Islands|Battle of the Falkland Islands]] in December 1914, a Royal Navy fleet defeated an [[:en:German_Empire|Imperial German]] squadron. In the [[:en:Second_World_War|Second World War]], following the December 1939 [[:en:Battle_of_the_River_Plate|Battle of the River Plate]], the battle-damaged [[:en:HMS_Exeter_(68)|HMS ''Exeter'']] steamed to the Falklands for repairs.{{sfn|Carafano|2005|p=367}} In 1942, a battalion en route to India was redeployed to the Falklands as a garrison amid fears of a Japanese seizure of the archipelago.{{sfn|Haddelsey|Carroll|2014|loc=Prologue}} After the war ended, the Falklands economy was affected by declining wool prices and the political uncertainty resulting from the revived sovereignty dispute between the United Kingdom and Argentina.{{sfn|Bernhardson|2011|loc=Stanley and Vicinity: History}} Simmering tensions between the UK and Argentina increased during the second half of the century, when Argentine President [[:en:Juan_Perón|Juan Perón]] asserted sovereignty over the archipelago.{{sfn|Zepeda|2005|p=102}} The sovereignty dispute intensified during the 1960s, shortly after the United Nations passed a resolution on [[:en:Decolonisation|decolonisation]] which Argentina interpreted as favourable to its position.{{sfn|Laver|2001|p=125}} In 1965, the UN General Assembly passed [[:en:United_Nations_General_Assembly_Resolution_2065|Resolution 2065]], calling for both states to conduct bilateral negotiations to reach a peaceful settlement of the dispute.{{sfn|Laver|2001|p=125}} From 1966 until 1968, the UK confidentially discussed with Argentina the transfer of the Falklands, assuming its judgement would be accepted by the islanders.{{sfn|Thomas|1991|p=24}} An agreement on trade ties between the archipelago and the mainland was reached in 1971 and, consequently, Argentina built a temporary airfield at Stanley in 1972.{{sfn|Reginald|Elliot|1983|p=9}} Nonetheless, Falklander dissent, as expressed by their strong lobby in the [[:en:UK_Parliament|UK Parliament]], and tensions between the UK and [[:en:Argentina|Argentina]] effectively limited sovereignty negotiations until 1977.{{sfn|Thomas|1991|pp=24–27}} Concerned at the expense of maintaining the Falkland Islands in an era of budget cuts, the UK again considered transferring sovereignty to Argentina in the early [[:en:Premiership_of_Margaret_Thatcher|Thatcher government]].<ref name="Guardian">{{cite news|url=https://www.theguardian.com/uk/2005/jun/28/falklands.past|title=UK held secret talks to cede sovereignty: ''Minister met junta envoy in Switzerland, official war history reveals''|last1=Norton-Taylor|first1=Richard|date=28 June 2005|newspaper=The Guardian|access-date=12 June 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20140919011057/http://www.theguardian.com/uk/2005/jun/28/falklands.past|archive-date=19 September 2014|last2=Evans|first2=Rob|url-status=live}}</ref> Substantive sovereignty talks again ended by 1981, and the dispute escalated with passing time.{{sfn|Thomas|1991|pp=28–31}} In April 1982 the [[:en:Falklands_War|Falklands War]] began when Argentine military forces [[:en:1982_invasion_of_the_Falkland_Islands|invaded the Falklands]] and other [[:en:South_Georgia_and_the_South_Sandwich_Islands|British territories in the South Atlantic]], briefly [[:en:Occupation_of_the_Falkland_Islands|occupying them]] until a UK [[:en:Expeditionary_warfare|expeditionary force]] retook the territories in June.<ref>See: * {{harvnb|Reginald|Elliot|1983|pp=5, 10–12, 67}}, * {{harvnb|Zepeda|2005|pp=102–03}}.</ref> After the war the UK expanded its military presence, building [[:en:RAF_Mount_Pleasant|RAF Mount Pleasant]] and increasing the size of its garrison.{{sfn|Gibran|1998|pp=130–35}} The war also left some 117 minefields containing nearly 20,000 mines of various types, including anti-vehicle and anti-personnel mines. Due to the large number of [[:en:Deminer|deminer]] casualties, initial attempts to clear the mines ceased in 1983.<ref name="BBC_Mines" />{{efn-ua|The minefields were fenced off and marked; there remain unexploded ordnance and improvised explosive devices.<ref name="BBC_Mines"/> Detection and clearance of mines in the Falklands has proven difficult as some were air-delivered and not in marked fields; approximately 80% lie in sand or peat, where the position of mines can shift, making removal procedures difficult.<ref>{{cite journal |last1=Ruan |first1=Juan Carlos |last2=Macheme |first2=Jill E. |date=August 2001 |title=Landmines in the Sand: The Falkland Islands |url=http://www.jmu.edu/cisr/journal/5.2/focus/falklands.htm |journal=The Journal of ERW and Mine Action |publisher=James Madison University |volume=5 |issue=2 |issn=1533-6905 |access-date=29 June 2014 |archive-date=14 July 2014 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140714164355/http://www.jmu.edu/cisr/journal/5.2/focus/falklands.htm |url-status=live }}</ref>}} Demining operations recommenced in 2009 and were completed in October 2020.<ref name="PenguinNews">{{cite magazine|date=23 October 2020|title=Falklands community invited to 'Reclaim the Beach' to celebrate completion of demining – Penguin News|url=https://penguin-news.com/headlines/community/2020/falklands-community-invited-to-reclaim-the-beach-to-celebrate-completion-of-demining/|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20201027070620/https://penguin-news.com/headlines/community/2020/falklands-community-invited-to-reclaim-the-beach-to-celebrate-completion-of-demining/|archive-date=27 October 2020|access-date=23 October 2020|magazine=Penguin News}}</ref> Based on [[:en:Lord_Shackleton|Lord Shackleton]]'s recommendations, the Falklands diversified from a sheep-based monoculture into an economy of tourism and, with the establishment of the Falklands [[:en:Exclusive_economic_zone|exclusive economic zone]], fisheries.{{sfn|Cawkell|2001|p=147}}{{efn-ua|In 1976, Lord Shackleton produced a report into the economic future of the islands; but his recommendations were not implemented because Britain sought to avoid confronting Argentina over sovereignty.{{sfn|Cawkell|2001|p=147}} Lord Shackleton was once again tasked, in 1982, to produce a report into the economic development of the islands. His new report criticised the large farming companies, and recommended transferring ownership of farms from absentee landlords to local landowners. Shackleton also suggested diversifying the economy into fishing, oil exploration, and tourism; moreover, he recommended the establishment of a road network, and conservation measures to preserve the islands' natural resources.{{sfn|Cawkell|2001|p=147}}}} The road network was also made more extensive, and the construction of [[:en:RAF_Mount_Pleasant|RAF Mount Pleasant]] allowed access to [[:en:Long_haul|long haul]] flights.{{sfn|Cawkell|2001|p=147}} [[:en:Oil_exploration|Oil exploration]] also began in the 2010s, with indications of possible commercially exploitable deposits in the Falklands basin.<ref>{{cite news|url=https://www.theguardian.com/business/2012/nov/23/desire-petroleum-optimistic-falklands-oil-prospects|title=Desire Petroleum optimistic over Falklands oil prospects|author=Fletcher, Nick|date=23 November 2012|newspaper=The Guardian|access-date=8 June 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210608201007/https://www.theguardian.com/business/2012/nov/23/desire-petroleum-optimistic-falklands-oil-prospects|archive-date=8 June 2021|url-status=live}}</ref> Landmine clearance work restarted in 2009, in accordance with the UK's obligations under the [[:en:Ottawa_Treaty|Ottawa Treaty]], and [[:en:Sapper_Hill|Sapper Hill]] Corral was cleared of mines in 2012, allowing access to an important historical landmark for the first time in 30 years.<ref>{{cite news|url=http://en.mercopress.com/2011/12/08/falklands-land-mine-clearance-set-to-enter-a-new-expanded-phase-in-early-2012|title=Falklands' Land Mine Clearance Set to Enter a New Expanded Phase in Early 2012|author=Grant Munro|date=8 December 2011|newspaper=MercoPress|access-date=29 June 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20140714162622/http://en.mercopress.com/2011/12/08/falklands-land-mine-clearance-set-to-enter-a-new-expanded-phase-in-early-2012|archive-date=14 July 2014|url-status=live}}</ref> Argentina and the UK re-established diplomatic relations in 1990, but neither has agreed on the terms of future sovereignty discussions.<ref>See: * {{harvnb|Lansford|2012|p=1528}}, * {{harvnb|Zepeda|2005|pp=102–03}}.</ref> == Government == == ඉතිහාසය == == රජය == === ආරක්ෂක === === ස්වෛරීභාවය පිළිබඳ ආරවුල === == භූගෝලය == == ජෛව විවිධත්වය == == ආර්ථිකය == == ජන විකාශනය == == අධ්‍යාපනය == == සංස්කෘතිය == === ක්‍රීඩාව === == සටහන් == <references group="upper-alpha" /> == යොමු කිරීම් == <references /> kdwo6wbx1d0mf2diteq9hzs4l7inu9o 750450 750449 2025-06-23T10:24:03Z BuddhikaW88 37808 /* නිරුක්තිය */ 750450 wikitext text/x-wiki '''ෆෝක්ලන්ත දූපත්''' ({{IPAc-en|ˈ|f|ɔː|(|l|)|k|l|ə|n|d|,_|ˈ|f|ɒ|l|k|-}};<ref name=":0">{{cite EPD|18}}</ref> {{langx|es|Islas Malvinas|link=no}} {{IPA|es|ˈislas malˈβinas|}}), සාමාන්‍යයෙන් '''ද ෆෝක්ලන්ඩ්''' ලෙස හඳුන්වනු ලැබේ, එය දකුණු අත්ලාන්තික් සාගරයේ පැටගොන් හි පිහිටි දූපත් සමූහයකි. ප්‍රධාන දූපත් දකුණු ඇමරිකාවේ දකුණු පැටගෝනියානු වෙරළට නැගෙනහිරින් සැතපුම් 300 (කිලෝමීටර් 500) පමණ වන අතර ඇන්ටාක්ටික් අර්ධද්වීපයේ උතුරු කෙළවරේ කේප් ඩුබුසෙට් සිට සැතපුම් 752 (කිලෝමීටර් 1,210) පමණ අක්ෂාංශ 52 ක පමණ අක්ෂාංශයක පිහිටා ඇත. වර්ග සැතපුම් 4,700 (වර්ග කිලෝමීටර් 12,000) ක භූමි ප්‍රමාණයකින් යුත් මෙම දූපත් සමූහය නැගෙනහිර ෆෝක්ලන්තය, බටහිර ෆෝක්ලන්තය සහ කුඩා දූපත් 776 කින් සමන්විත වේ. බ්‍රිතාන්‍ය විදේශීය ප්‍රදේශයක් ලෙස, ෆෝක්ලන්ත ප්‍රදේශවලට අභ්‍යන්තර ස්වයං පාලනයක් ඇති අතර, එක්සත් රාජධානිය ඔවුන්ගේ ආරක්ෂක සහ විදේශ කටයුතු සඳහා වගකීම භාර ගනී. අගනුවර සහ විශාලතම ජනාවාසය නැගෙනහිර ෆෝක්ලන්තයේ ස්ටැන්ලි ය. 17 වන සියවසේ යුරෝපීය සොයා ගැනීමට පෙර මෙම දූපත් ජනාවාස නොවූ බව විශ්වාස කෙරේ. ෆෝක්ලන්ත සොයා ගැනීම සහ පසුව යුරෝපීයයන් විසින් යටත් විජිතකරණය කිරීම සම්බන්ධයෙන් මතභේද පවතී. විවිධ කාලවලදී, දූපත් වල ප්‍රංශ, බ්‍රිතාන්‍ය, ස්පාඤ්ඤ සහ ආර්ජන්ටිනා ජනාවාස තිබුණි. 1833 දී බ්‍රිතාන්‍යය සිය පාලනය නැවත තහවුරු කළ නමුත් ආර්ජන්ටිනාව දූපත් සඳහා සිය හිමිකම් පවත්වාගෙන යයි. 1982 අප්‍රේල් මාසයේදී ආර්ජන්ටිනාවේ හමුදා හමුදා දූපත් ආක්‍රමණය කළහ. ෆෝක්ලන්ත යුද්ධය අවසානයේ මාස දෙකකට පසු බ්‍රිතාන්‍ය පරිපාලනය ප්‍රතිසංස්කරණය කරන ලදී. 2013 ස්වෛරීභාවය පිළිබඳ ජනමත විචාරණයකදී, ප්‍රකාශ කරන ලද ඡන්ද සියල්ලම පාහේ එක්සත් රාජධානියේ විදේශීය භූමියක් ලෙස රැඳී සිටීමට පක්ෂව විය. භූමියේ ස්වෛරීභාවය තත්ත්වය ආර්ජන්ටිනාව සහ එක්සත් රාජධානිය අතර පවතින ආරවුලක කොටසකි. ජනගහනය (2021 දී වැසියන් 3,662) ප්‍රධාන වශයෙන් ස්වදේශික ෆෝක්ලන්ත දූපත් වැසියන් වන අතර, ඔවුන් බහුතරය බ්‍රිතාන්‍ය සම්භවයක් ඇති අයයි. අනෙකුත් ජනවාර්ගික කණ්ඩායම් අතර ප්‍රංශ, ජිබ්‍රෝල්ටේරියන් සහ ස්කැන්ඩිනේවියානුවන් ඇතුළත් වේ. එක්සත් රාජධානිය, දකුණු අත්ලාන්තික් දූපතක් වන ශාන්ත හෙලේනා සහ චිලී යන රටවලින් සංක්‍රමණය වීම ජනගහන පරිහානියක් ආපසු හරවා ඇත. ඉංග්‍රීසි නිල සහ ප්‍රමුඛ භාෂාවයි. 1983 බ්‍රිතාන්‍ය ජාතිකත්ව (ෆෝක්ලන්ත දූපත්) පනත යටතේ, ෆෝක්ලන්ත දූපත් වැසියන් බ්‍රිතාන්‍ය පුරවැසියන් වේ. මෙම දූපත් උපඇන්ටාක්ටික් සාගර සහ ටුන්ඩ්‍රා දේශගුණික කලාපවල මායිමේ පිහිටා ඇති අතර, ප්‍රධාන දූපත් දෙකෙහිම අඩි 2,300 (මීටර් 700) දක්වා ළඟා වන කඳු වැටි ඇත. හඳුන්වා දුන් විශේෂ මගින් කොල්ලකෑම හේතුවෙන් ප්‍රධාන දූපත් වල බොහෝ දෙනෙක් තවදුරටත් බෝ නොවන නමුත්, ඒවා විශාල පක්ෂි ජනගහනයකට නිවහන වේ. උසස් තත්ත්වයේ ලොම් අපනයන කෙරෙහි අවධාරණය කරමින්, ප්‍රධාන ආර්ථික ක්‍රියාකාරකම් අතර මසුන් ඇල්ලීම, සංචාරක ව්‍යාපාරය සහ බැටළු ගොවිතැන ඇතුළත් වේ. ෆෝක්ලන්ත දූපත් රජය විසින් බලපත්‍ර ලබා දී ඇති තෙල් ගවේෂණය, ආර්ජන්ටිනාව සමඟ සමුද්‍ර ආරවුල් හේතුවෙන් මතභේදාත්මකව පවතී. == නිරුක්තිය == The name "Falkland Islands" comes from [[:en:Falkland_Sound|Falkland Sound]], the [[:en:Strait|strait]] that separates the two main islands.{{sfn|Jones|2009|p=73}} The name "Falkland" was applied to the channel by [[:en:John_Strong_(mariner)|John Strong]], captain of an English expedition that landed on the islands in 1690. Strong named the strait in honour of [[:en:Anthony_Cary,_5th_Viscount_Falkland|Anthony Cary, 5th Viscount Falkland]], the [[:en:Treasurer_of_the_Navy|Treasurer of the Navy]] who sponsored his journey.<ref>See: * {{harvnb|Dotan|2010|p=165}}, * {{harvnb|Room|2006|p=129}}.</ref> The Viscount's title originates from the town of [[:en:Falkland,_Fife|Falkland]], Scotland—the town's name probably comes from a [[:en:Scottish_Gaelic|Gaelic]] term referring to an "enclosure" ({{Lang|gd|lann}}),{{efn-ua|According to researcher Simon Taylor, the exact Gaelic etymology is unclear as the "falk" in the name could have stood for "hidden" (''falach''), "wash" (''failc''), or "heavy rain" (''falc'').{{sfn|Taylor|Márkus|2005|p=158}}}} but it could less plausibly be from the Anglo-Saxon term "folkland" (land held by [[:en:Anglo-Saxon_law#Folk-right|folk-right]]).{{sfn|Room|2006|p=129}} The name "Falklands" was not applied to the islands until 1765, when [[:en:Kingdom_of_Great_Britain|British]] captain [[:en:John_Byron|John Byron]] of the [[:en:Royal_Navy|Royal Navy]] claimed them for King [[:en:George_III|George III]] as "Falkland's Islands".<ref>See: * {{harvnb|Paine|2000|p=45}}, * {{harvnb|Room|2006|p=129}}.</ref> The term "Falklands" is a standard abbreviation used to refer to the islands. The common Spanish name for the archipelago, ''Islas Malvinas'', derives from the French ''Îles Malouines''—the name given to the islands by [[:en:Kingdom_of_France|French]] explorer [[:en:Louis-Antoine_de_Bougainville|Louis-Antoine de Bougainville]] in 1764.{{sfn|Hince|2001|p=121}} Bougainville, who founded the islands' first settlement, named the area after the port of [[:en:Saint-Malo|Saint-Malo]] (the point of departure for his ships and colonists).<ref>See: * {{harvnb|Hince|2001|p=121}}, * {{harvnb|Room|2006|p=129}}.</ref> The port, located in the [[:en:Brittany|Brittany]] region of western France, was named after [[:en:Malo_(saint)|St. Malo]] (or Maclou), the Christian [[:en:Evangelism|evangelist]] who founded the city.{{sfn|Balmaceda|2011|loc=Chapter 36}} In 1965, at the 20th session<ref>{{cite web |date=1967 |title=United Nations General Assembly Twentieth Session |url=https://digitallibrary.un.org/record/745657?ln=en |access-date=24 January 2023 |publisher=United Nations Digital Library}}</ref> of the [[:en:United_Nations_General_Assembly|United Nations General Assembly]], the [[:en:United_Nations_Fourth_Committee|Fourth Committee]] determined that, in all languages other than Spanish, all UN documentation would designate the territory as ''Falkland Islands (Malvinas)''. In Spanish, the territory was designated as ''Islas Malvinas (Falkland Islands)''.{{sfn|Foreign Office|1961|p=80}} The nomenclature used by the United Nations for statistical processing purposes is ''Falkland Islands (Malvinas)''.<ref name="std_name">{{cite web |date=13 February 2013 |title=Standard Country and Area Codes Classifications |url=http://unstats.un.org/unsd/methods/m49/m49alpha.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140628144412/http://unstats.un.org/unsd/methods/m49/m49alpha.htm |archive-date=28 June 2014 |access-date=3 July 2013 |publisher=United Nations Statistics Division}}</ref> "ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත්" යන නම පැමිණෙන්නේ ප්‍රධාන දූපත් දෙක වෙන් කරන ෆෝක්ලන්ඩ් සවුන්ඩ් සමුද්‍ර සන්ධියෙනි.[2] 1690 දී දූපත් වලට ගොඩ බැස්ස ඉංග්‍රීසි ගවේෂණයක නායක ජෝන් ස්ට්‍රෝං විසින් මෙම නාලිකාවට "ෆෝක්ලන්ඩ්" යන නම යොදන ලදී. ඔහුගේ ගමනට අනුග්‍රහය දැක්වූ නාවික හමුදාවේ භාණ්ඩාගාරික 5 වන විස්කවුන්ට් ෆෝක්ලන්ඩ් ඇන්තනි කැරිට ගෞරවයක් වශයෙන් ස්ට්‍රෝං මෙම සමුද්‍ර සන්ධිය නම් කළේය.[3] විස්කවුන්ට් යන පදවි නාමය ස්කොට්ලන්තයේ ෆෝක්ලන්ඩ් නගරයෙන් ආරම්භ වේ - නගරයේ නම බොහෝ විට "සංවෘත" (lann) යන වචනයට යොමු වන ගේලික් යෙදුමකින් පැමිණ ඇති නමුත් එය ඇන්ග්ලෝ-සැක්සන් යෙදුමක් වන "folkland" (ජන-දක්ෂිණාංශිකයින් විසින් අල්ලාගෙන සිටින භූමිය) වෙතින් විය හැකි බව අඩු පිළිගත හැකිය.[5] රාජකීය නාවික හමුදාවේ බ්‍රිතාන්‍ය නායක ජෝන් බයිරන් 1765 දී රාජකීය ජෝර්ජ් රජු වෙනුවෙන් "ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත්" ලෙස ඒවා ප්‍රකාශ කරන තෙක් "ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත්" යන නම දූපත් සඳහා යොදන ලදී.[6] "ෆෝක්ලන්ඩ්ස්" යන පදය දූපත් හැඳින්වීමට භාවිතා කරන සම්මත කෙටි යෙදුමකි. මෙම දූපත් සමූහය සඳහා පොදු ස්පාඤ්ඤ නාමය වන ඉස්ලාස් මැල්විනාස්, ප්‍රංශ ඉල්ස් මැලූයින්ස් වෙතින් ව්‍යුත්පන්න වී ඇත - 1764 දී ප්‍රංශ ගවේෂක ලුවී-ඇන්ටොයින් ඩි බුගන්විල් විසින් දූපත් වලට ලබා දුන් නම එයයි.[7] දූපත් වල පළමු ජනාවාසය ආරම්භ කළ බුගන්විල්, එම ප්‍රදේශය සෙන්ට්-මාලෝ වරාය (ඔහුගේ නැව් සහ ජනපදිකයන් සඳහා පිටත්වීමේ ස්ථානය) අනුව නම් කළේය.[8] බටහිර ප්‍රංශයේ බ්‍රිටනි ප්‍රදේශයේ පිහිටා ඇති වරාය, නගරය ආරම්භ කළ ක්‍රිස්තියානි එවැන්ජලිස්තවරයා වන ශාන්ත මාලෝ (හෝ මැක්ලෝ) නමින් නම් කරන ලදී.[9] 1965 දී, එක්සත් ජාතීන්ගේ මහා මණ්ඩලයේ 20 වන සැසියේදී[10], සිව්වන කමිටුව තීරණය කළේ, ස්පාඤ්ඤ හැර අනෙකුත් සියලුම භාෂාවලින්, සියලුම එක්සත් ජාතීන්ගේ ලේඛන ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත් (මැල්විනාස්) ලෙස භූමිය නම් කරන බවයි. ස්පාඤ්ඤ භාෂාවෙන්, භූමිය ඉස්ලාස් මැල්විනාස් (ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත්) ලෙස නම් කරන ලදී.[11] සංඛ්‍යාන සැකසුම් අරමුණු සඳහා එක්සත් ජාතීන් විසින් භාවිතා කරන නාමකරණය ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත් (මැල්විනාස්) වේ.[12] == History == {{Main|History of the Falkland Islands|Timeline of the history of the Falkland Islands}} Although [[:en:Fuegians|Fuegians]] from [[:en:Patagonia|Patagonia]] may have visited the Falkland Islands in prehistoric times,<ref>{{cite journal|last1=Hamley|first1=Kit M.|last2=Gill|first2=Jacquelyn L.|last3=Krasinski|first3=Kathryn E.|last4=Groff|first4=Dulcinea V.|last5=Hall|first5=Brenda L.|last6=Sandweiss|first6=Daniel H.|last7=Southon|first7=John R.|last8=Brickle|first8=Paul|last9=Lowell|first9=Thomas V.|date=29 October 2021|title=Evidence of prehistoric human activity in the Falkland Islands|journal=Science Advances|volume=7|issue=44|pages=eabh3803|bibcode=2021SciA....7.3803H|doi=10.1126/sciadv.abh3803|issn=2375-2548|pmc=8550247|pmid=34705512}}</ref><ref>{{cite journal|author=G. Hattersley-Smith|date=June 1983|title=Fuegian Indians in the Falkland Islands|journal=[[Polar Record]]|publisher=Cambridge University Press|volume=21|issue=135|pages=605–06|bibcode=1983PoRec..21..605H|doi=10.1017/S003224740002204X|issn=0032-2474|s2cid=129083566}}</ref> the islands were uninhabited when Europeans first explored them.{{sfn|Carafano|2005|p=367}} European claims of discovery date back to the 16th century, but no consensus exists on whether early explorers sighted the Falklands or other islands in the South Atlantic.<ref name="M White">{{cite news|url=https://www.theguardian.com/uk/blog/2012/feb/02/who-first-owned-falkland-islands?|title=Who first owned the Falkland Islands?|last=White|first=Michael|date=2 February 2012|newspaper=[[The Guardian]]|access-date=3 July 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20130210011353/http://www.guardian.co.uk/uk/blog/2012/feb/02/who-first-owned-falkland-islands|archive-date=10 February 2013|url-status=live}}</ref>{{sfn|Goebel|1971|pp=xiv–xv}}{{efn-ua|Based on his analysis of Falkland Islands discovery claims, historian [[John Dunmore]] concludes that "[a] number of countries could therefore lay some claim to the archipelago under the heading of first discoverers: Spain, Holland, Britain, and even Italy and Portugal&nbsp;– although the last two claimants might be stretching things a little."{{sfn|Dunmore|2005|p=93}}}} The first undisputed landing on the islands is attributed to English captain John Strong, who, en route to [[:en:Peru|Peru]] and [[:en:Chile|Chile]]'s littoral in 1690, explored the Falkland Sound and noted the islands' water and game.<ref>See: * {{harvnb|Gustafson|1988|p=5}}, * {{harvnb|Headland|1989|p=66}}, * {{harvnb|Heawood|2011|p=182}}.</ref> The Falklands remained uninhabited until the 1764 establishment of [[:en:Port_Louis,_Falkland_Islands|Port Louis]] on [[:en:East_Falkland|East Falkland]] by French captain [[:en:Louis_Antoine_de_Bougainville|Louis Antoine de Bougainville]] and the 1765 foundation of [[:en:Port_Egmont|Port Egmont]] on [[:en:Saunders_Island,_Falkland_Islands|Saunders Island]] by Captain [[:en:John_Byron|John Byron]]; the latter settlement being expanded by British captain [[:en:John_MacBride_(Royal_Navy_officer)|John MacBride]] a year later.{{efn-ua|In 1764, Bougainville claimed the islands in the name of [[Louis XV of France]]. In 1765, British captain John Byron claimed the islands in the name of [[George III of Great Britain]].{{sfn|Gustafson|1988|pp=9–10}}{{sfn|Dunmore|2005|pp=139–40}}}} Whether or not the settlements were aware of each other's existence is debated by historians.<ref>See: * {{harvnb|Goebel|1971|pp=226, 232, 269}}, * {{harvnb|Gustafson|1988|pp=9–10}}.</ref> In 1766, [[:en:France|France]] surrendered its claim on the Falklands to [[:en:Spain|Spain]], which renamed the French colony [[:en:Puerto_Soledad|Puerto Soledad]] the following year.{{sfn|Segal|1991|p=240}} Problems began when Spain detected and [[:en:Capture_of_Port_Egmont|captured Port Egmont]] in 1770. [[:en:Falklands_Crisis_(1770)|War]] was narrowly avoided by its restitution to Britain in 1771.{{sfn|Gibran|1998|p=26}} ප්‍රාග් ඓතිහාසික යුගයේ දී පැටගෝනියාවේ ෆියුජියන්වරු ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත් වෙත පැමිණ ඇති නමුත්, [13][14] යුරෝපීයයන් මුලින්ම ඒවා ගවේෂණය කරන විට දූපත් ජනාවාස නොවීය.[15] සොයාගැනීම් පිළිබඳ යුරෝපීය ප්‍රකාශ 16 වන සියවස දක්වා දිව යයි, නමුත් මුල් ගවේෂකයන් ෆෝක්ලන්ඩ්ස් හෝ දකුණු අත්ලාන්තික් සාගරයේ වෙනත් දූපත් දුටුවාද යන්න පිළිබඳව එකඟතාවයක් නොමැත.[16][17][B] දූපත් වලට පළමු අවිවාදිත ගොඩබෑම ඉංග්‍රීසි නායක ජෝන් ස්ට්‍රෝංට ආරෝපණය කර ඇති අතර, ඔහු 1690 දී පේරු සහ චිලී වෙරළ තීරයට යන අතරතුර, ෆෝක්ලන්ඩ් ශබ්දය ගවේෂණය කර දූපත් වල ජලය සහ ක්‍රීඩාව සටහන් කළේය.[19] 1764 දී ප්‍රංශ නායක ලුවී ඇන්ටොයින් ඩි බෝගන්විල් විසින් නැගෙනහිර ෆෝක්ලන්ඩ් හි පෝර්ට් ලුවී පිහිටුවීම සහ 1765 දී කැප්ටන් ජෝන් බයිරන් විසින් සෝන්ඩර්ස් දූපතේ පෝර්ට් එග්මොන්ට් අත්තිවාරම දමන තෙක් ෆෝක්ලන්ඩ්ස් ජනාවාස නොවීය; දෙවන ජනාවාසය වසරකට පසුව බ්‍රිතාන්‍ය කපිතාන් ජෝන් මැක්බ්‍රයිඩ් විසින් පුළුල් කරනු ලැබේ.[C] ජනාවාස එකිනෙකාගේ පැවැත්ම පිළිබඳව දැන සිටියාද නැද්ද යන්න ඉතිහාසඥයින් විසින් විවාද කරනු ලැබේ.[22] 1766 දී, ප්‍රංශය ෆෝක්ලන්ඩ්ස් සඳහා තම අයිතිය ස්පාඤ්ඤයට භාර දුන් අතර, එය ඊළඟ වසරේ ප්‍රංශ යටත් විජිතය පුවර්ටෝ සොලෙඩාඩ් ලෙස නම් කරන ලදී.[23] 1770 දී ස්පාඤ්ඤය එග්මොන්ට් වරාය හඳුනාගෙන අල්ලා ගත් විට ගැටළු ආරම්භ විය. 1771 දී එය බ්‍රිතාන්‍යයට නැවත ලබා දීමෙන් යුද්ධය යන්තමින් වළක්වා ගන්නා ලදී.[24] The British and Spanish settlements coexisted in the archipelago until 1774, when Britain's new economic and strategic considerations led it to withdraw the garrison from the islands, leaving a plaque claiming the Falklands for King George III.{{sfn|Gibran|1998|pp=26–27}} Spain's [[:en:Viceroyalty_of_the_Río_de_la_Plata|Viceroyalty of the Río de la Plata]] became the only formal presence in the territory. [[:en:West_Falkland|West Falkland]] was left abandoned, and Puerto Soledad became a penal colony.{{sfn|Gibran|1998|p=27}} Amid the [[:en:British_invasions_of_the_Río_de_la_Plata|British invasions of the Río de la Plata]] during the [[:en:Napoleonic_Wars|Napoleonic Wars]] in Europe, the islands' governor evacuated the archipelago in 1806; Spain's remaining colonial garrison followed suit in 1811, except for [[:en:Gaucho|gauchos]] and fishermen who remained voluntarily.{{sfn|Gibran|1998|p=27}} Thereafter, the archipelago was visited only by fishing ships; its political status was undisputed until 1820, when Colonel [[:en:David_Jewett|David Jewett]], an American [[:en:Privateer|privateer]] working for the [[:en:United_Provinces_of_the_Río_de_la_Plata|United Provinces of the Río de la Plata]], informed anchored ships about [[:en:Buenos_Aires|Buenos Aires]]' 1816 claim to Spain's territories in the South Atlantic.<ref>See: * {{harvnb|Gibran|1998|p=27}}, * {{harvnb|Marley|2008|p=714}}.</ref>{{efn-ua|According to Argentine legal analyst Roberto Laver, the United Kingdom disregards Jewett's actions because the government he represented "was not recognised either by Britain or any other foreign power at the time" and "no act of occupation followed the ceremony of claiming possession".{{sfn|Laver|2001|p=73}}}} Since the islands had no permanent inhabitants, in 1823 Buenos Aires granted German-born merchant [[:en:Luis_Vernet|Luis Vernet]] permission to conduct fishing activities and exploit feral cattle in the archipelago.{{efn-ua|Before leaving for the Falklands Vernet stamped his grant at the British Consulate, repeating this when Buenos Aires extended his grant in 1828.{{sfn|Cawkell|2001|pp=48–50}} The cordial relationship between the consulate and Vernet led him to express "the wish that, in the event of the British returning to the islands, [[Government of the United Kingdom|HMG]] would take his settlement under their protection".{{sfn|Cawkell|2001|p=50}}}} Vernet settled at the ruins of Puerto Soledad in 1826, and accumulated resources on the islands until the venture was secure enough to bring settlers and form a permanent colony.<ref>See: * {{harvnb|Gibran|1998|pp=27–28}}, * {{harvnb|Sicker|2002|p=32}}.</ref> Buenos Aires named Vernet military and civil commander of the islands in 1829,{{sfn|Pascoe|Pepper|2008|pp=540–46}} and he attempted to regulate sealing to stop the activities of foreign whalers and sealers.{{sfn|Gibran|1998|p=27}} Vernet's venture lasted until a dispute related to fishing and hunting rights led to [[:en:Falklands_Expedition|a raid]] by the [[:en:United_States_Ship|American warship]] [[:en:USS_Lexington_(1825)|USS ''Lexington'']] in 1831,{{sfn|Pascoe|Pepper|2008|pp=541–44}}{{efn-ua|The log of the ''"Lexington"'' only reports the destruction of arms and a powder store, but Vernet made a claim for compensation from the US Government stating that the entire settlement was destroyed.{{sfn|Pascoe|Pepper|2008|pp=541–44}}}} when [[:en:United_States_Navy|United States Navy]] commander [[:en:Silas_Duncan|Silas Duncan]] declared the dissolution of the island's government.{{sfn|Peterson|1964|p=106}} බ්‍රිතාන්‍ය සහ ස්පාඤ්ඤ ජනාවාස 1774 දක්වා දූපත් සමූහයේ සහජීවනයෙන් පැවතුනි, බ්‍රිතාන්‍යයේ නව ආර්ථික හා උපායමාර්ගික සලකා බැලීම් නිසා එය දූපත් වලින් බලකොටුව ඉවත් කර ගැනීමට හේතු වූ අතර, III වන ජෝර්ජ් රජු සඳහා ෆෝක්ලන්ඩ්ස් සඳහා හිමිකම් කියන ඵලකයක් ඉතිරි විය.[25] ස්පාඤ්ඤයේ රියෝ ඩි ලා ප්ලාටා උපරාජය භූමියේ ඇති එකම විධිමත් පැවැත්ම බවට පත්විය. බටහිර ෆෝක්ලන්ඩ් අතහැර දමා තිබූ අතර, පුවර්ටෝ සොලෙඩාඩ් දණ්ඩනීය යටත් විජිතයක් බවට පත්විය.[26] යුරෝපයේ නැපෝලියන් යුද්ධ අතරතුර රියෝ ඩි ලා ප්ලාටා හි බ්‍රිතාන්‍ය ආක්‍රමණ මධ්‍යයේ, දූපත් ආණ්ඩුකාරවරයා 1806 දී දූපත් සමූහය ඉවත් කළේය; 1811 දී ස්පාඤ්ඤයේ ඉතිරි යටත් විජිත බලකොටුව ද එය අනුගමනය කළේය, ගවුචෝස් සහ ස්වේච්ඡාවෙන් රැඳී සිටි ධීවරයින් හැර.[26] ඉන්පසුව, රියෝ ඩි ලා ප්ලාටා හි එක්සත් පළාත් සඳහා සේවය කළ ඇමරිකානු පෞද්ගලික සේවකයෙකු වන කර්නල් ඩේවිඩ් ජෙවෙට්, දකුණු අත්ලාන්තික් සාගරයේ ස්පාඤ්ඤයේ භූමි ප්‍රදේශ සඳහා බුවනෝස් අයර්ස් හි 1816 හිමිකම් පෑම පිළිබඳව නැංගුරම් ලා ඇති නැව්වලට දැනුම් දෙන තෙක් එහි දේශපාලන තත්ත්වය අවිවාදිත විය.[27][D] දූපත් වල ස්ථිර වැසියන් නොසිටි බැවින්, 1823 දී බුවනෝස් අයර්ස් ජර්මානු සම්භවයක් ඇති වෙළෙන්දෙකු වන ලුයිස් වර්නට්ට ධීවර කටයුතු සිදු කිරීමට සහ දූපත් සමූහයේ වල් ගවයන් සූරාකෑමට අවසර ලබා දුන්නේය.[E] වර්නට් 1826 දී පුවර්ටෝ සොලෙඩාඩ් හි නටබුන් අසල පදිංචි වූ අතර, පදිංචිකරුවන් ගෙන ඒමට සහ ස්ථිර ජනපදයක් පිහිටුවීමට ව්‍යාපාරය ප්‍රමාණවත් ලෙස ආරක්ෂිත වන තෙක් දූපත් වල සම්පත් රැස් කළේය.[31] 1829 දී බුවනෝස් අයර්ස් විසින් වර්නට් දූපත් වල හමුදා සහ සිවිල් අණදෙන නිලධාරියා ලෙස නම් කරන ලද අතර, [32] විදේශීය තල්මසුන් සහ සීල් ධීවරයින්ගේ ක්‍රියාකාරකම් නැවැත්වීම සඳහා මුද්‍රා තැබීම නියාමනය කිරීමට ඔහු උත්සාහ කළේය. [26] මසුන් ඇල්ලීමේ සහ දඩයම් කිරීමේ අයිතිවාසිකම් සම්බන්ධ ආරවුලක් 1831 දී ඇමරිකානු යුධ නෞකාවක් වන යූඑස්එස් ලෙක්සිංටන් විසින් වැටලීමකට තුඩු දෙන තෙක් වර්නට්ගේ ව්‍යාපාරය පැවතුනි, [33][F] එක්සත් ජනපද නාවික හමුදාපති සිලස් ඩන්කන් දිවයිනේ රජය විසුරුවා හැරීම ප්‍රකාශ කළ විට.[34][[File:Edward_Gennys_Fanshawe,_Mount_William,_Falkland_Islands,_May_1849_(Portion_B).png|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Edward_Gennys_Fanshawe,_Mount_William,_Falkland_Islands,_May_1849_(Portion_B).png|alt=Three men in horseback examine a pastoral settlement|වම|thumb|Depiction of a Falklands [[:en:Corral|corral]], shepherds and sheep in 1849 (painting by Royal Navy Admiral [[:en:Edward_Fanshawe|Edward Fanshawe]])]] Buenos Aires attempted to gain influence over the settlement by installing a garrison in October 1832, which mutinied within a month and was followed the next year by the arrival of British forces, who [[:en:Reassertion_of_British_sovereignty_over_the_Falkland_Islands_(1833)|reasserted Britain's rule]].{{sfn|Graham-Yooll|2002|p=50}} The [[:en:Argentine_Confederation|Argentine Confederation]] (headed by Buenos Aires Governor [[:en:Juan_Manuel_de_Rosas|Juan Manuel de Rosas]]) protested against Britain's actions,{{sfn|Reginald|Elliot|1983|pp=25–26}}{{efn-ua|As discussed by Roberto Laver, not only did Rosas not break relations with Britain because of the "essential" nature of "British economic support", but he offered the Falklands "as a bargaining chip&nbsp;... in exchange for the cancellation of Argentina's million-pound debt with the British bank of [[Baring Brothers]]".{{sfn|Laver|2001|pp=122–23}} In 1850, Rosas' government ratified the [[Arana–Southern Treaty]], which put "an end to the existing differences, and of restoring perfect relations of friendship" between the United Kingdom and Argentina.{{sfn|Hertslet|1851|p=105}}}} and Argentine governments have continued since then to register official protests against Britain.{{sfn|Gustafson|1988|pp=34–35}}{{efn-ua|Argentina protested in 1841, 1849, 1884, 1888, 1908, 1927 and 1933, and has made annual protests to the United Nations since 1946.{{sfn|Gustafson|1988|p=34}}}} The British troops departed after completing their mission, leaving the area without formal government.{{sfn|Graham-Yooll|2002|pp=51–52}} Vernet's deputy, the Scotsman [[:en:Matthew_Brisbane|Matthew Brisbane]], returned to the islands that year to restore the business, but his efforts ended after, amid unrest at Port Louis, gaucho [[:en:Antonio_Rivero|Antonio Rivero]] led a group of dissatisfied individuals to murder Brisbane and the settlement's senior leaders; survivors hid in a cave on a nearby island until the British returned and restored order.{{sfn|Graham-Yooll|2002|pp=51–52}} In 1840, the Falklands became a [[:en:Crown_colony|Crown colony]] and Scottish settlers subsequently established an official pastoral community.{{sfn|Aldrich|Connell|1998|p=201}} Four years later, nearly everyone relocated to Port Jackson, considered a better location for the government, and merchant [[:en:Samuel_Lafone|Samuel Lafone]] began a venture to encourage British colonisation.<ref>See: * {{harvnb|Bernhardson|2011|loc=Stanley and Vicinity: History}}, * {{harvnb|Reginald|Elliot|1983|pp=9, 27}}.</ref> [[:en:Stanley,_Falkland_Islands|Stanley]], as Port Jackson was soon renamed, officially became the seat of government in 1845.{{sfn|Reginald|Elliot|1983|p=9}} Early in its history, Stanley had a negative reputation due to cargo-shipping losses; only in emergencies would ships rounding [[:en:Cape_Horn|Cape Horn]] stop at the port.{{sfn|Bernhardson|2011|loc=Stanley and Vicinity: History}} Nevertheless, the Falklands' geographic location proved ideal for ship repairs and the "Wrecking Trade", the business of selling and buying shipwrecks and their cargoes.{{sfn|Strange|1987|pp=72–74}} Aside from this trade, commercial interest in the archipelago was minimal due to the low-value hides of the feral cattle roaming the pastures. Economic growth began only after the [[:en:Falkland_Islands_Company|Falkland Islands Company]], which bought out Lafone's failing enterprise in 1851,{{efn-ua|There were continual tensions with the colonial administration over Lafone's failure to establish any permanent settlers, and over the price of beef supplied to the settlement. Moreover, although his concession required Lafone to bring settlers from the UK, most of the settlers he brought were gauchos from Uruguay.{{sfn|Strange|1987|p=84}}}} successfully introduced [[:en:Cheviot_sheep|Cheviot sheep]] for wool farming, spurring other farms to follow suit.<ref name="Bernhardson 2011 loc=Stanley and Vicinity: History">See: * {{harvnb|Bernhardson|2011|loc=Stanley and Vicinity: History}}, * {{harvnb|Reginald|Elliot|1983|p=9}}.</ref> The high cost of importing materials, combined with the shortage of labour and consequent high wages, meant the ship repair trade became uncompetitive. After 1870 it declined as the replacement of sail ships by [[:en:Steamship|steamships]] was accelerated by the low cost of coal in South America; by 1914, with the opening of the [[:en:Panama_Canal|Panama Canal]], the trade effectively ended.{{sfn|Strange|1987|pp=72–73}} In 1881, the Falkland Islands became financially independent of Britain.{{sfn|Reginald|Elliot|1983|p=9}} For more than a century, the Falkland Islands Company dominated the trade and employment of the archipelago; in addition, it owned most housing in Stanley, which greatly benefited from the wool trade with the UK.<ref name="Bernhardson 2011 loc=Stanley and Vicinity: History" /> [[File:Cfbattlepainting_(Retouched).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Cfbattlepainting_(Retouched).jpg|alt=Two battling ships, with one sinking|දකුණ|thumb|Naval confrontation during the 1914 [[:en:Battle_of_the_Falkland_Islands|Battle of the Falkland Islands]] (painting by [[:en:William_Lionel_Wyllie|William Lionel Wyllie]])]] In the first half of the 20th century, the Falklands served an important role in Britain's territorial claims to [[:en:Subantarctic|subantarctic]] islands and a section of Antarctica. The Falklands governed these territories as the [[:en:Falkland_Islands_Dependencies|Falkland Islands Dependencies]] starting in 1908 and retained them until their dissolution in 1985.{{sfn|Day|2013|p=129–30}} The Falklands also played a minor role in the two world wars as a military base aiding control of the South Atlantic. In the [[:en:First_World_War|First World War]] [[:en:Battle_of_the_Falkland_Islands|Battle of the Falkland Islands]] in December 1914, a Royal Navy fleet defeated an [[:en:German_Empire|Imperial German]] squadron. In the [[:en:Second_World_War|Second World War]], following the December 1939 [[:en:Battle_of_the_River_Plate|Battle of the River Plate]], the battle-damaged [[:en:HMS_Exeter_(68)|HMS ''Exeter'']] steamed to the Falklands for repairs.{{sfn|Carafano|2005|p=367}} In 1942, a battalion en route to India was redeployed to the Falklands as a garrison amid fears of a Japanese seizure of the archipelago.{{sfn|Haddelsey|Carroll|2014|loc=Prologue}} After the war ended, the Falklands economy was affected by declining wool prices and the political uncertainty resulting from the revived sovereignty dispute between the United Kingdom and Argentina.{{sfn|Bernhardson|2011|loc=Stanley and Vicinity: History}} Simmering tensions between the UK and Argentina increased during the second half of the century, when Argentine President [[:en:Juan_Perón|Juan Perón]] asserted sovereignty over the archipelago.{{sfn|Zepeda|2005|p=102}} The sovereignty dispute intensified during the 1960s, shortly after the United Nations passed a resolution on [[:en:Decolonisation|decolonisation]] which Argentina interpreted as favourable to its position.{{sfn|Laver|2001|p=125}} In 1965, the UN General Assembly passed [[:en:United_Nations_General_Assembly_Resolution_2065|Resolution 2065]], calling for both states to conduct bilateral negotiations to reach a peaceful settlement of the dispute.{{sfn|Laver|2001|p=125}} From 1966 until 1968, the UK confidentially discussed with Argentina the transfer of the Falklands, assuming its judgement would be accepted by the islanders.{{sfn|Thomas|1991|p=24}} An agreement on trade ties between the archipelago and the mainland was reached in 1971 and, consequently, Argentina built a temporary airfield at Stanley in 1972.{{sfn|Reginald|Elliot|1983|p=9}} Nonetheless, Falklander dissent, as expressed by their strong lobby in the [[:en:UK_Parliament|UK Parliament]], and tensions between the UK and [[:en:Argentina|Argentina]] effectively limited sovereignty negotiations until 1977.{{sfn|Thomas|1991|pp=24–27}} Concerned at the expense of maintaining the Falkland Islands in an era of budget cuts, the UK again considered transferring sovereignty to Argentina in the early [[:en:Premiership_of_Margaret_Thatcher|Thatcher government]].<ref name="Guardian">{{cite news|url=https://www.theguardian.com/uk/2005/jun/28/falklands.past|title=UK held secret talks to cede sovereignty: ''Minister met junta envoy in Switzerland, official war history reveals''|last1=Norton-Taylor|first1=Richard|date=28 June 2005|newspaper=The Guardian|access-date=12 June 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20140919011057/http://www.theguardian.com/uk/2005/jun/28/falklands.past|archive-date=19 September 2014|last2=Evans|first2=Rob|url-status=live}}</ref> Substantive sovereignty talks again ended by 1981, and the dispute escalated with passing time.{{sfn|Thomas|1991|pp=28–31}} In April 1982 the [[:en:Falklands_War|Falklands War]] began when Argentine military forces [[:en:1982_invasion_of_the_Falkland_Islands|invaded the Falklands]] and other [[:en:South_Georgia_and_the_South_Sandwich_Islands|British territories in the South Atlantic]], briefly [[:en:Occupation_of_the_Falkland_Islands|occupying them]] until a UK [[:en:Expeditionary_warfare|expeditionary force]] retook the territories in June.<ref>See: * {{harvnb|Reginald|Elliot|1983|pp=5, 10–12, 67}}, * {{harvnb|Zepeda|2005|pp=102–03}}.</ref> After the war the UK expanded its military presence, building [[:en:RAF_Mount_Pleasant|RAF Mount Pleasant]] and increasing the size of its garrison.{{sfn|Gibran|1998|pp=130–35}} The war also left some 117 minefields containing nearly 20,000 mines of various types, including anti-vehicle and anti-personnel mines. Due to the large number of [[:en:Deminer|deminer]] casualties, initial attempts to clear the mines ceased in 1983.<ref name="BBC_Mines" />{{efn-ua|The minefields were fenced off and marked; there remain unexploded ordnance and improvised explosive devices.<ref name="BBC_Mines"/> Detection and clearance of mines in the Falklands has proven difficult as some were air-delivered and not in marked fields; approximately 80% lie in sand or peat, where the position of mines can shift, making removal procedures difficult.<ref>{{cite journal |last1=Ruan |first1=Juan Carlos |last2=Macheme |first2=Jill E. |date=August 2001 |title=Landmines in the Sand: The Falkland Islands |url=http://www.jmu.edu/cisr/journal/5.2/focus/falklands.htm |journal=The Journal of ERW and Mine Action |publisher=James Madison University |volume=5 |issue=2 |issn=1533-6905 |access-date=29 June 2014 |archive-date=14 July 2014 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140714164355/http://www.jmu.edu/cisr/journal/5.2/focus/falklands.htm |url-status=live }}</ref>}} Demining operations recommenced in 2009 and were completed in October 2020.<ref name="PenguinNews">{{cite magazine|date=23 October 2020|title=Falklands community invited to 'Reclaim the Beach' to celebrate completion of demining – Penguin News|url=https://penguin-news.com/headlines/community/2020/falklands-community-invited-to-reclaim-the-beach-to-celebrate-completion-of-demining/|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20201027070620/https://penguin-news.com/headlines/community/2020/falklands-community-invited-to-reclaim-the-beach-to-celebrate-completion-of-demining/|archive-date=27 October 2020|access-date=23 October 2020|magazine=Penguin News}}</ref> Based on [[:en:Lord_Shackleton|Lord Shackleton]]'s recommendations, the Falklands diversified from a sheep-based monoculture into an economy of tourism and, with the establishment of the Falklands [[:en:Exclusive_economic_zone|exclusive economic zone]], fisheries.{{sfn|Cawkell|2001|p=147}}{{efn-ua|In 1976, Lord Shackleton produced a report into the economic future of the islands; but his recommendations were not implemented because Britain sought to avoid confronting Argentina over sovereignty.{{sfn|Cawkell|2001|p=147}} Lord Shackleton was once again tasked, in 1982, to produce a report into the economic development of the islands. His new report criticised the large farming companies, and recommended transferring ownership of farms from absentee landlords to local landowners. Shackleton also suggested diversifying the economy into fishing, oil exploration, and tourism; moreover, he recommended the establishment of a road network, and conservation measures to preserve the islands' natural resources.{{sfn|Cawkell|2001|p=147}}}} The road network was also made more extensive, and the construction of [[:en:RAF_Mount_Pleasant|RAF Mount Pleasant]] allowed access to [[:en:Long_haul|long haul]] flights.{{sfn|Cawkell|2001|p=147}} [[:en:Oil_exploration|Oil exploration]] also began in the 2010s, with indications of possible commercially exploitable deposits in the Falklands basin.<ref>{{cite news|url=https://www.theguardian.com/business/2012/nov/23/desire-petroleum-optimistic-falklands-oil-prospects|title=Desire Petroleum optimistic over Falklands oil prospects|author=Fletcher, Nick|date=23 November 2012|newspaper=The Guardian|access-date=8 June 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210608201007/https://www.theguardian.com/business/2012/nov/23/desire-petroleum-optimistic-falklands-oil-prospects|archive-date=8 June 2021|url-status=live}}</ref> Landmine clearance work restarted in 2009, in accordance with the UK's obligations under the [[:en:Ottawa_Treaty|Ottawa Treaty]], and [[:en:Sapper_Hill|Sapper Hill]] Corral was cleared of mines in 2012, allowing access to an important historical landmark for the first time in 30 years.<ref>{{cite news|url=http://en.mercopress.com/2011/12/08/falklands-land-mine-clearance-set-to-enter-a-new-expanded-phase-in-early-2012|title=Falklands' Land Mine Clearance Set to Enter a New Expanded Phase in Early 2012|author=Grant Munro|date=8 December 2011|newspaper=MercoPress|access-date=29 June 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20140714162622/http://en.mercopress.com/2011/12/08/falklands-land-mine-clearance-set-to-enter-a-new-expanded-phase-in-early-2012|archive-date=14 July 2014|url-status=live}}</ref> Argentina and the UK re-established diplomatic relations in 1990, but neither has agreed on the terms of future sovereignty discussions.<ref>See: * {{harvnb|Lansford|2012|p=1528}}, * {{harvnb|Zepeda|2005|pp=102–03}}.</ref> == Government == == ඉතිහාසය == == රජය == === ආරක්ෂක === === ස්වෛරීභාවය පිළිබඳ ආරවුල === == භූගෝලය == == ජෛව විවිධත්වය == == ආර්ථිකය == == ජන විකාශනය == == අධ්‍යාපනය == == සංස්කෘතිය == === ක්‍රීඩාව === == සටහන් == <references group="upper-alpha" /> == යොමු කිරීම් == <references /> d59oabwcafuexl89p7avoadeohg9n2j 750451 750450 2025-06-23T10:26:19Z BuddhikaW88 37808 /* නිරුක්තිය */ 750451 wikitext text/x-wiki '''ෆෝක්ලන්ත දූපත්''' ({{IPAc-en|ˈ|f|ɔː|(|l|)|k|l|ə|n|d|,_|ˈ|f|ɒ|l|k|-}};<ref name=":0">{{cite EPD|18}}</ref> {{langx|es|Islas Malvinas|link=no}} {{IPA|es|ˈislas malˈβinas|}}), සාමාන්‍යයෙන් '''ද ෆෝක්ලන්ඩ්''' ලෙස හඳුන්වනු ලැබේ, එය දකුණු අත්ලාන්තික් සාගරයේ පැටගොන් හි පිහිටි දූපත් සමූහයකි. ප්‍රධාන දූපත් දකුණු ඇමරිකාවේ දකුණු පැටගෝනියානු වෙරළට නැගෙනහිරින් සැතපුම් 300 (කිලෝමීටර් 500) පමණ වන අතර ඇන්ටාක්ටික් අර්ධද්වීපයේ උතුරු කෙළවරේ කේප් ඩුබුසෙට් සිට සැතපුම් 752 (කිලෝමීටර් 1,210) පමණ අක්ෂාංශ 52 ක පමණ අක්ෂාංශයක පිහිටා ඇත. වර්ග සැතපුම් 4,700 (වර්ග කිලෝමීටර් 12,000) ක භූමි ප්‍රමාණයකින් යුත් මෙම දූපත් සමූහය නැගෙනහිර ෆෝක්ලන්තය, බටහිර ෆෝක්ලන්තය සහ කුඩා දූපත් 776 කින් සමන්විත වේ. බ්‍රිතාන්‍ය විදේශීය ප්‍රදේශයක් ලෙස, ෆෝක්ලන්ත ප්‍රදේශවලට අභ්‍යන්තර ස්වයං පාලනයක් ඇති අතර, එක්සත් රාජධානිය ඔවුන්ගේ ආරක්ෂක සහ විදේශ කටයුතු සඳහා වගකීම භාර ගනී. අගනුවර සහ විශාලතම ජනාවාසය නැගෙනහිර ෆෝක්ලන්තයේ ස්ටැන්ලි ය. 17 වන සියවසේ යුරෝපීය සොයා ගැනීමට පෙර මෙම දූපත් ජනාවාස නොවූ බව විශ්වාස කෙරේ. ෆෝක්ලන්ත සොයා ගැනීම සහ පසුව යුරෝපීයයන් විසින් යටත් විජිතකරණය කිරීම සම්බන්ධයෙන් මතභේද පවතී. විවිධ කාලවලදී, දූපත් වල ප්‍රංශ, බ්‍රිතාන්‍ය, ස්පාඤ්ඤ සහ ආර්ජන්ටිනා ජනාවාස තිබුණි. 1833 දී බ්‍රිතාන්‍යය සිය පාලනය නැවත තහවුරු කළ නමුත් ආර්ජන්ටිනාව දූපත් සඳහා සිය හිමිකම් පවත්වාගෙන යයි. 1982 අප්‍රේල් මාසයේදී ආර්ජන්ටිනාවේ හමුදා හමුදා දූපත් ආක්‍රමණය කළහ. ෆෝක්ලන්ත යුද්ධය අවසානයේ මාස දෙකකට පසු බ්‍රිතාන්‍ය පරිපාලනය ප්‍රතිසංස්කරණය කරන ලදී. 2013 ස්වෛරීභාවය පිළිබඳ ජනමත විචාරණයකදී, ප්‍රකාශ කරන ලද ඡන්ද සියල්ලම පාහේ එක්සත් රාජධානියේ විදේශීය භූමියක් ලෙස රැඳී සිටීමට පක්ෂව විය. භූමියේ ස්වෛරීභාවය තත්ත්වය ආර්ජන්ටිනාව සහ එක්සත් රාජධානිය අතර පවතින ආරවුලක කොටසකි. ජනගහනය (2021 දී වැසියන් 3,662) ප්‍රධාන වශයෙන් ස්වදේශික ෆෝක්ලන්ත දූපත් වැසියන් වන අතර, ඔවුන් බහුතරය බ්‍රිතාන්‍ය සම්භවයක් ඇති අයයි. අනෙකුත් ජනවාර්ගික කණ්ඩායම් අතර ප්‍රංශ, ජිබ්‍රෝල්ටේරියන් සහ ස්කැන්ඩිනේවියානුවන් ඇතුළත් වේ. එක්සත් රාජධානිය, දකුණු අත්ලාන්තික් දූපතක් වන ශාන්ත හෙලේනා සහ චිලී යන රටවලින් සංක්‍රමණය වීම ජනගහන පරිහානියක් ආපසු හරවා ඇත. ඉංග්‍රීසි නිල සහ ප්‍රමුඛ භාෂාවයි. 1983 බ්‍රිතාන්‍ය ජාතිකත්ව (ෆෝක්ලන්ත දූපත්) පනත යටතේ, ෆෝක්ලන්ත දූපත් වැසියන් බ්‍රිතාන්‍ය පුරවැසියන් වේ. මෙම දූපත් උපඇන්ටාක්ටික් සාගර සහ ටුන්ඩ්‍රා දේශගුණික කලාපවල මායිමේ පිහිටා ඇති අතර, ප්‍රධාන දූපත් දෙකෙහිම අඩි 2,300 (මීටර් 700) දක්වා ළඟා වන කඳු වැටි ඇත. හඳුන්වා දුන් විශේෂ මගින් කොල්ලකෑම හේතුවෙන් ප්‍රධාන දූපත් වල බොහෝ දෙනෙක් තවදුරටත් බෝ නොවන නමුත්, ඒවා විශාල පක්ෂි ජනගහනයකට නිවහන වේ. උසස් තත්ත්වයේ ලොම් අපනයන කෙරෙහි අවධාරණය කරමින්, ප්‍රධාන ආර්ථික ක්‍රියාකාරකම් අතර මසුන් ඇල්ලීම, සංචාරක ව්‍යාපාරය සහ බැටළු ගොවිතැන ඇතුළත් වේ. ෆෝක්ලන්ත දූපත් රජය විසින් බලපත්‍ර ලබා දී ඇති තෙල් ගවේෂණය, ආර්ජන්ටිනාව සමඟ සමුද්‍ර ආරවුල් හේතුවෙන් මතභේදාත්මකව පවතී. == නිරුක්තිය == The name "Falkland Islands" comes from [[:en:Falkland_Sound|Falkland Sound]], the [[:en:Strait|strait]] that separates the two main islands. The name "Falkland" was applied to the channel by [[:en:John_Strong_(mariner)|John Strong]], captain of an English expedition that landed on the islands in 1690. Strong named the strait in honour of [[:en:Anthony_Cary,_5th_Viscount_Falkland|Anthony Cary, 5th Viscount Falkland]], the [[:en:Treasurer_of_the_Navy|Treasurer of the Navy]] who sponsored his journey. The Viscount's title originates from the town of [[:en:Falkland,_Fife|Falkland]], Scotland—the town's name probably comes from a [[:en:Scottish_Gaelic|Gaelic]] term referring to an "enclosure" ({{Lang|gd|lann}}), but it could less plausibly be from the Anglo-Saxon term "folkland" (land held by [[:en:Anglo-Saxon_law#Folk-right|folk-right]]). The name "Falklands" was not applied to the islands until 1765, when [[:en:Kingdom_of_Great_Britain|British]] captain [[:en:John_Byron|John Byron]] of the [[:en:Royal_Navy|Royal Navy]] claimed them for King [[:en:George_III|George III]] as "Falkland's Islands". The term "Falklands" is a standard abbreviation used to refer to the islands. The common Spanish name for the archipelago, ''Islas Malvinas'', derives from the French ''Îles Malouines''—the name given to the islands by [[:en:Kingdom_of_France|French]] explorer [[:en:Louis-Antoine_de_Bougainville|Louis-Antoine de Bougainville]] in 1764. Bougainville, who founded the islands' first settlement, named the area after the port of [[:en:Saint-Malo|Saint-Malo]] (the point of departure for his ships and colonists). The port, located in the [[:en:Brittany|Brittany]] region of western France, was named after [[:en:Malo_(saint)|St. Malo]] (or Maclou), the Christian [[:en:Evangelism|evangelist]] who founded the city. In 1965, at the 20th session of the [[:en:United_Nations_General_Assembly|United Nations General Assembly]], the [[:en:United_Nations_Fourth_Committee|Fourth Committee]] determined that, in all languages other than Spanish, all UN documentation would designate the territory as ''Falkland Islands (Malvinas)''. In Spanish, the territory was designated as ''Islas Malvinas (Falkland Islands)''. The nomenclature used by the United Nations for statistical processing purposes is ''Falkland Islands (Malvinas)''. "ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත්" යන නම පැමිණෙන්නේ ප්‍රධාන දූපත් දෙක වෙන් කරන ෆෝක්ලන්ඩ් සවුන්ඩ් සමුද්‍ර සන්ධියෙනි.{{sfn|Jones|2009|p=73}} 1690 දී දූපත් වලට ගොඩ බැස්ස ඉංග්‍රීසි ගවේෂණයක නායක ජෝන් ස්ට්‍රෝං විසින් මෙම නාලිකාවට "ෆෝක්ලන්ඩ්" යන නම යොදන ලදී. ඔහුගේ ගමනට අනුග්‍රහය දැක්වූ නාවික හමුදාවේ භාණ්ඩාගාරික 5 වන විස්කවුන්ට් ෆෝක්ලන්ඩ් ඇන්තනි කැරිට ගෞරවයක් වශයෙන් ස්ට්‍රෝං මෙම සමුද්‍ර සන්ධිය නම් කළේය.<ref>See: * {{harvnb|Dotan|2010|p=165}}, * {{harvnb|Room|2006|p=129}}.</ref> විස්කවුන්ට් යන පදවි නාමය ස්කොට්ලන්තයේ ෆෝක්ලන්ඩ් නගරයෙන් ආරම්භ වේ - නගරයේ නම බොහෝ විට "සංවෘත" (lann){{efn-ua|According to researcher Simon Taylor, the exact Gaelic etymology is unclear as the "falk" in the name could have stood for "hidden" (''falach''), "wash" (''failc''), or "heavy rain" (''falc'').{{sfn|Taylor|Márkus|2005|p=158}}}} යන වචනයට යොමු වන ගේලික් යෙදුමකින් පැමිණ ඇති නමුත් එය ඇන්ග්ලෝ-සැක්සන් යෙදුමක් වන "folkland" (ජන-දක්ෂිණාංශිකයින් විසින් අල්ලාගෙන සිටින භූමිය) වෙතින් විය හැකි බව අඩු පිළිගත හැකිය.{{sfn|Room|2006|p=129}} රාජකීය නාවික හමුදාවේ බ්‍රිතාන්‍ය නායක ජෝන් බයිරන් 1765 දී රාජකීය ජෝර්ජ් රජු වෙනුවෙන් "ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත්" ලෙස ඒවා ප්‍රකාශ කරන තෙක් "ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත්" යන නම දූපත් සඳහා යොදන ලදී.<ref>See: * {{harvnb|Paine|2000|p=45}}, * {{harvnb|Room|2006|p=129}}.</ref> "ෆෝක්ලන්ඩ්ස්" යන පදය දූපත් හැඳින්වීමට භාවිතා කරන සම්මත කෙටි යෙදුමකි. මෙම දූපත් සමූහය සඳහා පොදු ස්පාඤ්ඤ නාමය වන ඉස්ලාස් මැල්විනාස්, ප්‍රංශ ඉල්ස් මැලූයින්ස් වෙතින් ව්‍යුත්පන්න වී ඇත - 1764 දී ප්‍රංශ ගවේෂක ලුවී-ඇන්ටොයින් ඩි බුගන්විල් විසින් දූපත් වලට ලබා දුන් නම එයයි.{{sfn|Hince|2001|p=121}} දූපත් වල පළමු ජනාවාසය ආරම්භ කළ බුගන්විල්, එම ප්‍රදේශය සෙන්ට්-මාලෝ වරාය (ඔහුගේ නැව් සහ ජනපදිකයන් සඳහා පිටත්වීමේ ස්ථානය) අනුව නම් කළේය.<ref>See: * {{harvnb|Hince|2001|p=121}}, * {{harvnb|Room|2006|p=129}}.</ref> බටහිර ප්‍රංශයේ බ්‍රිටනි ප්‍රදේශයේ පිහිටා ඇති වරාය, නගරය ආරම්භ කළ ක්‍රිස්තියානි එවැන්ජලිස්තවරයා වන ශාන්ත මාලෝ (හෝ මැක්ලෝ) නමින් නම් කරන ලදී.{{sfn|Balmaceda|2011|loc=Chapter 36}} 1965 දී, එක්සත් ජාතීන්ගේ මහා මණ්ඩලයේ 20 වන සැසියේදී,<ref>{{cite web |date=1967 |title=United Nations General Assembly Twentieth Session |url=https://digitallibrary.un.org/record/745657?ln=en |access-date=24 January 2023 |publisher=United Nations Digital Library}}</ref> සිව්වන කමිටුව තීරණය කළේ, ස්පාඤ්ඤ හැර අනෙකුත් සියලුම භාෂාවලින්, සියලුම එක්සත් ජාතීන්ගේ ලේඛන ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත් (මැල්විනාස්) ලෙස භූමිය නම් කරන බවයි. ස්පාඤ්ඤ භාෂාවෙන්, භූමිය ඉස්ලාස් මැල්විනාස් (ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත්) ලෙස නම් කරන ලදී.{{sfn|Foreign Office|1961|p=80}} සංඛ්‍යාන සැකසුම් අරමුණු සඳහා එක්සත් ජාතීන් විසින් භාවිතා කරන නාමකරණය ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත් (මැල්විනාස්) වේ.<ref name="std_name">{{cite web |date=13 February 2013 |title=Standard Country and Area Codes Classifications |url=http://unstats.un.org/unsd/methods/m49/m49alpha.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140628144412/http://unstats.un.org/unsd/methods/m49/m49alpha.htm |archive-date=28 June 2014 |access-date=3 July 2013 |publisher=United Nations Statistics Division}}</ref> == ඉතිහාසය == Although [[:en:Fuegians|Fuegians]] from [[:en:Patagonia|Patagonia]] may have visited the Falkland Islands in prehistoric times,<ref>{{cite journal|last1=Hamley|first1=Kit M.|last2=Gill|first2=Jacquelyn L.|last3=Krasinski|first3=Kathryn E.|last4=Groff|first4=Dulcinea V.|last5=Hall|first5=Brenda L.|last6=Sandweiss|first6=Daniel H.|last7=Southon|first7=John R.|last8=Brickle|first8=Paul|last9=Lowell|first9=Thomas V.|date=29 October 2021|title=Evidence of prehistoric human activity in the Falkland Islands|journal=Science Advances|volume=7|issue=44|pages=eabh3803|bibcode=2021SciA....7.3803H|doi=10.1126/sciadv.abh3803|issn=2375-2548|pmc=8550247|pmid=34705512}}</ref><ref>{{cite journal|author=G. Hattersley-Smith|date=June 1983|title=Fuegian Indians in the Falkland Islands|journal=[[Polar Record]]|publisher=Cambridge University Press|volume=21|issue=135|pages=605–06|bibcode=1983PoRec..21..605H|doi=10.1017/S003224740002204X|issn=0032-2474|s2cid=129083566}}</ref> the islands were uninhabited when Europeans first explored them.{{sfn|Carafano|2005|p=367}} European claims of discovery date back to the 16th century, but no consensus exists on whether early explorers sighted the Falklands or other islands in the South Atlantic.<ref name="M White">{{cite news|url=https://www.theguardian.com/uk/blog/2012/feb/02/who-first-owned-falkland-islands?|title=Who first owned the Falkland Islands?|last=White|first=Michael|date=2 February 2012|newspaper=[[The Guardian]]|access-date=3 July 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20130210011353/http://www.guardian.co.uk/uk/blog/2012/feb/02/who-first-owned-falkland-islands|archive-date=10 February 2013|url-status=live}}</ref>{{sfn|Goebel|1971|pp=xiv–xv}}{{efn-ua|Based on his analysis of Falkland Islands discovery claims, historian [[John Dunmore]] concludes that "[a] number of countries could therefore lay some claim to the archipelago under the heading of first discoverers: Spain, Holland, Britain, and even Italy and Portugal&nbsp;– although the last two claimants might be stretching things a little."{{sfn|Dunmore|2005|p=93}}}} The first undisputed landing on the islands is attributed to English captain John Strong, who, en route to [[:en:Peru|Peru]] and [[:en:Chile|Chile]]'s littoral in 1690, explored the Falkland Sound and noted the islands' water and game.<ref>See: * {{harvnb|Gustafson|1988|p=5}}, * {{harvnb|Headland|1989|p=66}}, * {{harvnb|Heawood|2011|p=182}}.</ref> The Falklands remained uninhabited until the 1764 establishment of [[:en:Port_Louis,_Falkland_Islands|Port Louis]] on [[:en:East_Falkland|East Falkland]] by French captain [[:en:Louis_Antoine_de_Bougainville|Louis Antoine de Bougainville]] and the 1765 foundation of [[:en:Port_Egmont|Port Egmont]] on [[:en:Saunders_Island,_Falkland_Islands|Saunders Island]] by Captain [[:en:John_Byron|John Byron]]; the latter settlement being expanded by British captain [[:en:John_MacBride_(Royal_Navy_officer)|John MacBride]] a year later.{{efn-ua|In 1764, Bougainville claimed the islands in the name of [[Louis XV of France]]. In 1765, British captain John Byron claimed the islands in the name of [[George III of Great Britain]].{{sfn|Gustafson|1988|pp=9–10}}{{sfn|Dunmore|2005|pp=139–40}}}} Whether or not the settlements were aware of each other's existence is debated by historians.<ref>See: * {{harvnb|Goebel|1971|pp=226, 232, 269}}, * {{harvnb|Gustafson|1988|pp=9–10}}.</ref> In 1766, [[:en:France|France]] surrendered its claim on the Falklands to [[:en:Spain|Spain]], which renamed the French colony [[:en:Puerto_Soledad|Puerto Soledad]] the following year.{{sfn|Segal|1991|p=240}} Problems began when Spain detected and [[:en:Capture_of_Port_Egmont|captured Port Egmont]] in 1770. [[:en:Falklands_Crisis_(1770)|War]] was narrowly avoided by its restitution to Britain in 1771.{{sfn|Gibran|1998|p=26}} ප්‍රාග් ඓතිහාසික යුගයේ දී පැටගෝනියාවේ ෆියුජියන්වරු ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත් වෙත පැමිණ ඇති නමුත්, [13][14] යුරෝපීයයන් මුලින්ම ඒවා ගවේෂණය කරන විට දූපත් ජනාවාස නොවීය.[15] සොයාගැනීම් පිළිබඳ යුරෝපීය ප්‍රකාශ 16 වන සියවස දක්වා දිව යයි, නමුත් මුල් ගවේෂකයන් ෆෝක්ලන්ඩ්ස් හෝ දකුණු අත්ලාන්තික් සාගරයේ වෙනත් දූපත් දුටුවාද යන්න පිළිබඳව එකඟතාවයක් නොමැත.[16][17][B] දූපත් වලට පළමු අවිවාදිත ගොඩබෑම ඉංග්‍රීසි නායක ජෝන් ස්ට්‍රෝංට ආරෝපණය කර ඇති අතර, ඔහු 1690 දී පේරු සහ චිලී වෙරළ තීරයට යන අතරතුර, ෆෝක්ලන්ඩ් ශබ්දය ගවේෂණය කර දූපත් වල ජලය සහ ක්‍රීඩාව සටහන් කළේය.[19] 1764 දී ප්‍රංශ නායක ලුවී ඇන්ටොයින් ඩි බෝගන්විල් විසින් නැගෙනහිර ෆෝක්ලන්ඩ් හි පෝර්ට් ලුවී පිහිටුවීම සහ 1765 දී කැප්ටන් ජෝන් බයිරන් විසින් සෝන්ඩර්ස් දූපතේ පෝර්ට් එග්මොන්ට් අත්තිවාරම දමන තෙක් ෆෝක්ලන්ඩ්ස් ජනාවාස නොවීය; දෙවන ජනාවාසය වසරකට පසුව බ්‍රිතාන්‍ය කපිතාන් ජෝන් මැක්බ්‍රයිඩ් විසින් පුළුල් කරනු ලැබේ.[C] ජනාවාස එකිනෙකාගේ පැවැත්ම පිළිබඳව දැන සිටියාද නැද්ද යන්න ඉතිහාසඥයින් විසින් විවාද කරනු ලැබේ.[22] 1766 දී, ප්‍රංශය ෆෝක්ලන්ඩ්ස් සඳහා තම අයිතිය ස්පාඤ්ඤයට භාර දුන් අතර, එය ඊළඟ වසරේ ප්‍රංශ යටත් විජිතය පුවර්ටෝ සොලෙඩාඩ් ලෙස නම් කරන ලදී.[23] 1770 දී ස්පාඤ්ඤය එග්මොන්ට් වරාය හඳුනාගෙන අල්ලා ගත් විට ගැටළු ආරම්භ විය. 1771 දී එය බ්‍රිතාන්‍යයට නැවත ලබා දීමෙන් යුද්ධය යන්තමින් වළක්වා ගන්නා ලදී.[24] The British and Spanish settlements coexisted in the archipelago until 1774, when Britain's new economic and strategic considerations led it to withdraw the garrison from the islands, leaving a plaque claiming the Falklands for King George III.{{sfn|Gibran|1998|pp=26–27}} Spain's [[:en:Viceroyalty_of_the_Río_de_la_Plata|Viceroyalty of the Río de la Plata]] became the only formal presence in the territory. [[:en:West_Falkland|West Falkland]] was left abandoned, and Puerto Soledad became a penal colony.{{sfn|Gibran|1998|p=27}} Amid the [[:en:British_invasions_of_the_Río_de_la_Plata|British invasions of the Río de la Plata]] during the [[:en:Napoleonic_Wars|Napoleonic Wars]] in Europe, the islands' governor evacuated the archipelago in 1806; Spain's remaining colonial garrison followed suit in 1811, except for [[:en:Gaucho|gauchos]] and fishermen who remained voluntarily.{{sfn|Gibran|1998|p=27}} Thereafter, the archipelago was visited only by fishing ships; its political status was undisputed until 1820, when Colonel [[:en:David_Jewett|David Jewett]], an American [[:en:Privateer|privateer]] working for the [[:en:United_Provinces_of_the_Río_de_la_Plata|United Provinces of the Río de la Plata]], informed anchored ships about [[:en:Buenos_Aires|Buenos Aires]]' 1816 claim to Spain's territories in the South Atlantic.<ref>See: * {{harvnb|Gibran|1998|p=27}}, * {{harvnb|Marley|2008|p=714}}.</ref>{{efn-ua|According to Argentine legal analyst Roberto Laver, the United Kingdom disregards Jewett's actions because the government he represented "was not recognised either by Britain or any other foreign power at the time" and "no act of occupation followed the ceremony of claiming possession".{{sfn|Laver|2001|p=73}}}} Since the islands had no permanent inhabitants, in 1823 Buenos Aires granted German-born merchant [[:en:Luis_Vernet|Luis Vernet]] permission to conduct fishing activities and exploit feral cattle in the archipelago.{{efn-ua|Before leaving for the Falklands Vernet stamped his grant at the British Consulate, repeating this when Buenos Aires extended his grant in 1828.{{sfn|Cawkell|2001|pp=48–50}} The cordial relationship between the consulate and Vernet led him to express "the wish that, in the event of the British returning to the islands, [[Government of the United Kingdom|HMG]] would take his settlement under their protection".{{sfn|Cawkell|2001|p=50}}}} Vernet settled at the ruins of Puerto Soledad in 1826, and accumulated resources on the islands until the venture was secure enough to bring settlers and form a permanent colony.<ref>See: * {{harvnb|Gibran|1998|pp=27–28}}, * {{harvnb|Sicker|2002|p=32}}.</ref> Buenos Aires named Vernet military and civil commander of the islands in 1829,{{sfn|Pascoe|Pepper|2008|pp=540–46}} and he attempted to regulate sealing to stop the activities of foreign whalers and sealers.{{sfn|Gibran|1998|p=27}} Vernet's venture lasted until a dispute related to fishing and hunting rights led to [[:en:Falklands_Expedition|a raid]] by the [[:en:United_States_Ship|American warship]] [[:en:USS_Lexington_(1825)|USS ''Lexington'']] in 1831,{{sfn|Pascoe|Pepper|2008|pp=541–44}}{{efn-ua|The log of the ''"Lexington"'' only reports the destruction of arms and a powder store, but Vernet made a claim for compensation from the US Government stating that the entire settlement was destroyed.{{sfn|Pascoe|Pepper|2008|pp=541–44}}}} when [[:en:United_States_Navy|United States Navy]] commander [[:en:Silas_Duncan|Silas Duncan]] declared the dissolution of the island's government.{{sfn|Peterson|1964|p=106}} බ්‍රිතාන්‍ය සහ ස්පාඤ්ඤ ජනාවාස 1774 දක්වා දූපත් සමූහයේ සහජීවනයෙන් පැවතුනි, බ්‍රිතාන්‍යයේ නව ආර්ථික හා උපායමාර්ගික සලකා බැලීම් නිසා එය දූපත් වලින් බලකොටුව ඉවත් කර ගැනීමට හේතු වූ අතර, III වන ජෝර්ජ් රජු සඳහා ෆෝක්ලන්ඩ්ස් සඳහා හිමිකම් කියන ඵලකයක් ඉතිරි විය.[25] ස්පාඤ්ඤයේ රියෝ ඩි ලා ප්ලාටා උපරාජය භූමියේ ඇති එකම විධිමත් පැවැත්ම බවට පත්විය. බටහිර ෆෝක්ලන්ඩ් අතහැර දමා තිබූ අතර, පුවර්ටෝ සොලෙඩාඩ් දණ්ඩනීය යටත් විජිතයක් බවට පත්විය.[26] යුරෝපයේ නැපෝලියන් යුද්ධ අතරතුර රියෝ ඩි ලා ප්ලාටා හි බ්‍රිතාන්‍ය ආක්‍රමණ මධ්‍යයේ, දූපත් ආණ්ඩුකාරවරයා 1806 දී දූපත් සමූහය ඉවත් කළේය; 1811 දී ස්පාඤ්ඤයේ ඉතිරි යටත් විජිත බලකොටුව ද එය අනුගමනය කළේය, ගවුචෝස් සහ ස්වේච්ඡාවෙන් රැඳී සිටි ධීවරයින් හැර.[26] ඉන්පසුව, රියෝ ඩි ලා ප්ලාටා හි එක්සත් පළාත් සඳහා සේවය කළ ඇමරිකානු පෞද්ගලික සේවකයෙකු වන කර්නල් ඩේවිඩ් ජෙවෙට්, දකුණු අත්ලාන්තික් සාගරයේ ස්පාඤ්ඤයේ භූමි ප්‍රදේශ සඳහා බුවනෝස් අයර්ස් හි 1816 හිමිකම් පෑම පිළිබඳව නැංගුරම් ලා ඇති නැව්වලට දැනුම් දෙන තෙක් එහි දේශපාලන තත්ත්වය අවිවාදිත විය.[27][D] දූපත් වල ස්ථිර වැසියන් නොසිටි බැවින්, 1823 දී බුවනෝස් අයර්ස් ජර්මානු සම්භවයක් ඇති වෙළෙන්දෙකු වන ලුයිස් වර්නට්ට ධීවර කටයුතු සිදු කිරීමට සහ දූපත් සමූහයේ වල් ගවයන් සූරාකෑමට අවසර ලබා දුන්නේය.[E] වර්නට් 1826 දී පුවර්ටෝ සොලෙඩාඩ් හි නටබුන් අසල පදිංචි වූ අතර, පදිංචිකරුවන් ගෙන ඒමට සහ ස්ථිර ජනපදයක් පිහිටුවීමට ව්‍යාපාරය ප්‍රමාණවත් ලෙස ආරක්ෂිත වන තෙක් දූපත් වල සම්පත් රැස් කළේය.[31] 1829 දී බුවනෝස් අයර්ස් විසින් වර්නට් දූපත් වල හමුදා සහ සිවිල් අණදෙන නිලධාරියා ලෙස නම් කරන ලද අතර, [32] විදේශීය තල්මසුන් සහ සීල් ධීවරයින්ගේ ක්‍රියාකාරකම් නැවැත්වීම සඳහා මුද්‍රා තැබීම නියාමනය කිරීමට ඔහු උත්සාහ කළේය. [26] මසුන් ඇල්ලීමේ සහ දඩයම් කිරීමේ අයිතිවාසිකම් සම්බන්ධ ආරවුලක් 1831 දී ඇමරිකානු යුධ නෞකාවක් වන යූඑස්එස් ලෙක්සිංටන් විසින් වැටලීමකට තුඩු දෙන තෙක් වර්නට්ගේ ව්‍යාපාරය පැවතුනි, [33][F] එක්සත් ජනපද නාවික හමුදාපති සිලස් ඩන්කන් දිවයිනේ රජය විසුරුවා හැරීම ප්‍රකාශ කළ විට.[34][[File:Edward_Gennys_Fanshawe,_Mount_William,_Falkland_Islands,_May_1849_(Portion_B).png|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Edward_Gennys_Fanshawe,_Mount_William,_Falkland_Islands,_May_1849_(Portion_B).png|alt=Three men in horseback examine a pastoral settlement|වම|thumb|Depiction of a Falklands [[:en:Corral|corral]], shepherds and sheep in 1849 (painting by Royal Navy Admiral [[:en:Edward_Fanshawe|Edward Fanshawe]])]] Buenos Aires attempted to gain influence over the settlement by installing a garrison in October 1832, which mutinied within a month and was followed the next year by the arrival of British forces, who [[:en:Reassertion_of_British_sovereignty_over_the_Falkland_Islands_(1833)|reasserted Britain's rule]].{{sfn|Graham-Yooll|2002|p=50}} The [[:en:Argentine_Confederation|Argentine Confederation]] (headed by Buenos Aires Governor [[:en:Juan_Manuel_de_Rosas|Juan Manuel de Rosas]]) protested against Britain's actions,{{sfn|Reginald|Elliot|1983|pp=25–26}}{{efn-ua|As discussed by Roberto Laver, not only did Rosas not break relations with Britain because of the "essential" nature of "British economic support", but he offered the Falklands "as a bargaining chip&nbsp;... in exchange for the cancellation of Argentina's million-pound debt with the British bank of [[Baring Brothers]]".{{sfn|Laver|2001|pp=122–23}} In 1850, Rosas' government ratified the [[Arana–Southern Treaty]], which put "an end to the existing differences, and of restoring perfect relations of friendship" between the United Kingdom and Argentina.{{sfn|Hertslet|1851|p=105}}}} and Argentine governments have continued since then to register official protests against Britain.{{sfn|Gustafson|1988|pp=34–35}}{{efn-ua|Argentina protested in 1841, 1849, 1884, 1888, 1908, 1927 and 1933, and has made annual protests to the United Nations since 1946.{{sfn|Gustafson|1988|p=34}}}} The British troops departed after completing their mission, leaving the area without formal government.{{sfn|Graham-Yooll|2002|pp=51–52}} Vernet's deputy, the Scotsman [[:en:Matthew_Brisbane|Matthew Brisbane]], returned to the islands that year to restore the business, but his efforts ended after, amid unrest at Port Louis, gaucho [[:en:Antonio_Rivero|Antonio Rivero]] led a group of dissatisfied individuals to murder Brisbane and the settlement's senior leaders; survivors hid in a cave on a nearby island until the British returned and restored order.{{sfn|Graham-Yooll|2002|pp=51–52}} In 1840, the Falklands became a [[:en:Crown_colony|Crown colony]] and Scottish settlers subsequently established an official pastoral community.{{sfn|Aldrich|Connell|1998|p=201}} Four years later, nearly everyone relocated to Port Jackson, considered a better location for the government, and merchant [[:en:Samuel_Lafone|Samuel Lafone]] began a venture to encourage British colonisation.<ref>See: * {{harvnb|Bernhardson|2011|loc=Stanley and Vicinity: History}}, * {{harvnb|Reginald|Elliot|1983|pp=9, 27}}.</ref> [[:en:Stanley,_Falkland_Islands|Stanley]], as Port Jackson was soon renamed, officially became the seat of government in 1845.{{sfn|Reginald|Elliot|1983|p=9}} Early in its history, Stanley had a negative reputation due to cargo-shipping losses; only in emergencies would ships rounding [[:en:Cape_Horn|Cape Horn]] stop at the port.{{sfn|Bernhardson|2011|loc=Stanley and Vicinity: History}} Nevertheless, the Falklands' geographic location proved ideal for ship repairs and the "Wrecking Trade", the business of selling and buying shipwrecks and their cargoes.{{sfn|Strange|1987|pp=72–74}} Aside from this trade, commercial interest in the archipelago was minimal due to the low-value hides of the feral cattle roaming the pastures. Economic growth began only after the [[:en:Falkland_Islands_Company|Falkland Islands Company]], which bought out Lafone's failing enterprise in 1851,{{efn-ua|There were continual tensions with the colonial administration over Lafone's failure to establish any permanent settlers, and over the price of beef supplied to the settlement. Moreover, although his concession required Lafone to bring settlers from the UK, most of the settlers he brought were gauchos from Uruguay.{{sfn|Strange|1987|p=84}}}} successfully introduced [[:en:Cheviot_sheep|Cheviot sheep]] for wool farming, spurring other farms to follow suit.<ref name="Bernhardson 2011 loc=Stanley and Vicinity: History">See: * {{harvnb|Bernhardson|2011|loc=Stanley and Vicinity: History}}, * {{harvnb|Reginald|Elliot|1983|p=9}}.</ref> The high cost of importing materials, combined with the shortage of labour and consequent high wages, meant the ship repair trade became uncompetitive. After 1870 it declined as the replacement of sail ships by [[:en:Steamship|steamships]] was accelerated by the low cost of coal in South America; by 1914, with the opening of the [[:en:Panama_Canal|Panama Canal]], the trade effectively ended.{{sfn|Strange|1987|pp=72–73}} In 1881, the Falkland Islands became financially independent of Britain.{{sfn|Reginald|Elliot|1983|p=9}} For more than a century, the Falkland Islands Company dominated the trade and employment of the archipelago; in addition, it owned most housing in Stanley, which greatly benefited from the wool trade with the UK.<ref name="Bernhardson 2011 loc=Stanley and Vicinity: History" /> [[File:Cfbattlepainting_(Retouched).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Cfbattlepainting_(Retouched).jpg|alt=Two battling ships, with one sinking|දකුණ|thumb|Naval confrontation during the 1914 [[:en:Battle_of_the_Falkland_Islands|Battle of the Falkland Islands]] (painting by [[:en:William_Lionel_Wyllie|William Lionel Wyllie]])]] In the first half of the 20th century, the Falklands served an important role in Britain's territorial claims to [[:en:Subantarctic|subantarctic]] islands and a section of Antarctica. The Falklands governed these territories as the [[:en:Falkland_Islands_Dependencies|Falkland Islands Dependencies]] starting in 1908 and retained them until their dissolution in 1985.{{sfn|Day|2013|p=129–30}} The Falklands also played a minor role in the two world wars as a military base aiding control of the South Atlantic. In the [[:en:First_World_War|First World War]] [[:en:Battle_of_the_Falkland_Islands|Battle of the Falkland Islands]] in December 1914, a Royal Navy fleet defeated an [[:en:German_Empire|Imperial German]] squadron. In the [[:en:Second_World_War|Second World War]], following the December 1939 [[:en:Battle_of_the_River_Plate|Battle of the River Plate]], the battle-damaged [[:en:HMS_Exeter_(68)|HMS ''Exeter'']] steamed to the Falklands for repairs.{{sfn|Carafano|2005|p=367}} In 1942, a battalion en route to India was redeployed to the Falklands as a garrison amid fears of a Japanese seizure of the archipelago.{{sfn|Haddelsey|Carroll|2014|loc=Prologue}} After the war ended, the Falklands economy was affected by declining wool prices and the political uncertainty resulting from the revived sovereignty dispute between the United Kingdom and Argentina.{{sfn|Bernhardson|2011|loc=Stanley and Vicinity: History}} Simmering tensions between the UK and Argentina increased during the second half of the century, when Argentine President [[:en:Juan_Perón|Juan Perón]] asserted sovereignty over the archipelago.{{sfn|Zepeda|2005|p=102}} The sovereignty dispute intensified during the 1960s, shortly after the United Nations passed a resolution on [[:en:Decolonisation|decolonisation]] which Argentina interpreted as favourable to its position.{{sfn|Laver|2001|p=125}} In 1965, the UN General Assembly passed [[:en:United_Nations_General_Assembly_Resolution_2065|Resolution 2065]], calling for both states to conduct bilateral negotiations to reach a peaceful settlement of the dispute.{{sfn|Laver|2001|p=125}} From 1966 until 1968, the UK confidentially discussed with Argentina the transfer of the Falklands, assuming its judgement would be accepted by the islanders.{{sfn|Thomas|1991|p=24}} An agreement on trade ties between the archipelago and the mainland was reached in 1971 and, consequently, Argentina built a temporary airfield at Stanley in 1972.{{sfn|Reginald|Elliot|1983|p=9}} Nonetheless, Falklander dissent, as expressed by their strong lobby in the [[:en:UK_Parliament|UK Parliament]], and tensions between the UK and [[:en:Argentina|Argentina]] effectively limited sovereignty negotiations until 1977.{{sfn|Thomas|1991|pp=24–27}} Concerned at the expense of maintaining the Falkland Islands in an era of budget cuts, the UK again considered transferring sovereignty to Argentina in the early [[:en:Premiership_of_Margaret_Thatcher|Thatcher government]].<ref name="Guardian">{{cite news|url=https://www.theguardian.com/uk/2005/jun/28/falklands.past|title=UK held secret talks to cede sovereignty: ''Minister met junta envoy in Switzerland, official war history reveals''|last1=Norton-Taylor|first1=Richard|date=28 June 2005|newspaper=The Guardian|access-date=12 June 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20140919011057/http://www.theguardian.com/uk/2005/jun/28/falklands.past|archive-date=19 September 2014|last2=Evans|first2=Rob|url-status=live}}</ref> Substantive sovereignty talks again ended by 1981, and the dispute escalated with passing time.{{sfn|Thomas|1991|pp=28–31}} In April 1982 the [[:en:Falklands_War|Falklands War]] began when Argentine military forces [[:en:1982_invasion_of_the_Falkland_Islands|invaded the Falklands]] and other [[:en:South_Georgia_and_the_South_Sandwich_Islands|British territories in the South Atlantic]], briefly [[:en:Occupation_of_the_Falkland_Islands|occupying them]] until a UK [[:en:Expeditionary_warfare|expeditionary force]] retook the territories in June.<ref>See: * {{harvnb|Reginald|Elliot|1983|pp=5, 10–12, 67}}, * {{harvnb|Zepeda|2005|pp=102–03}}.</ref> After the war the UK expanded its military presence, building [[:en:RAF_Mount_Pleasant|RAF Mount Pleasant]] and increasing the size of its garrison.{{sfn|Gibran|1998|pp=130–35}} The war also left some 117 minefields containing nearly 20,000 mines of various types, including anti-vehicle and anti-personnel mines. Due to the large number of [[:en:Deminer|deminer]] casualties, initial attempts to clear the mines ceased in 1983.<ref name="BBC_Mines" />{{efn-ua|The minefields were fenced off and marked; there remain unexploded ordnance and improvised explosive devices.<ref name="BBC_Mines"/> Detection and clearance of mines in the Falklands has proven difficult as some were air-delivered and not in marked fields; approximately 80% lie in sand or peat, where the position of mines can shift, making removal procedures difficult.<ref>{{cite journal |last1=Ruan |first1=Juan Carlos |last2=Macheme |first2=Jill E. |date=August 2001 |title=Landmines in the Sand: The Falkland Islands |url=http://www.jmu.edu/cisr/journal/5.2/focus/falklands.htm |journal=The Journal of ERW and Mine Action |publisher=James Madison University |volume=5 |issue=2 |issn=1533-6905 |access-date=29 June 2014 |archive-date=14 July 2014 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140714164355/http://www.jmu.edu/cisr/journal/5.2/focus/falklands.htm |url-status=live }}</ref>}} Demining operations recommenced in 2009 and were completed in October 2020.<ref name="PenguinNews">{{cite magazine|date=23 October 2020|title=Falklands community invited to 'Reclaim the Beach' to celebrate completion of demining – Penguin News|url=https://penguin-news.com/headlines/community/2020/falklands-community-invited-to-reclaim-the-beach-to-celebrate-completion-of-demining/|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20201027070620/https://penguin-news.com/headlines/community/2020/falklands-community-invited-to-reclaim-the-beach-to-celebrate-completion-of-demining/|archive-date=27 October 2020|access-date=23 October 2020|magazine=Penguin News}}</ref> Based on [[:en:Lord_Shackleton|Lord Shackleton]]'s recommendations, the Falklands diversified from a sheep-based monoculture into an economy of tourism and, with the establishment of the Falklands [[:en:Exclusive_economic_zone|exclusive economic zone]], fisheries.{{sfn|Cawkell|2001|p=147}}{{efn-ua|In 1976, Lord Shackleton produced a report into the economic future of the islands; but his recommendations were not implemented because Britain sought to avoid confronting Argentina over sovereignty.{{sfn|Cawkell|2001|p=147}} Lord Shackleton was once again tasked, in 1982, to produce a report into the economic development of the islands. His new report criticised the large farming companies, and recommended transferring ownership of farms from absentee landlords to local landowners. Shackleton also suggested diversifying the economy into fishing, oil exploration, and tourism; moreover, he recommended the establishment of a road network, and conservation measures to preserve the islands' natural resources.{{sfn|Cawkell|2001|p=147}}}} The road network was also made more extensive, and the construction of [[:en:RAF_Mount_Pleasant|RAF Mount Pleasant]] allowed access to [[:en:Long_haul|long haul]] flights.{{sfn|Cawkell|2001|p=147}} [[:en:Oil_exploration|Oil exploration]] also began in the 2010s, with indications of possible commercially exploitable deposits in the Falklands basin.<ref>{{cite news|url=https://www.theguardian.com/business/2012/nov/23/desire-petroleum-optimistic-falklands-oil-prospects|title=Desire Petroleum optimistic over Falklands oil prospects|author=Fletcher, Nick|date=23 November 2012|newspaper=The Guardian|access-date=8 June 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210608201007/https://www.theguardian.com/business/2012/nov/23/desire-petroleum-optimistic-falklands-oil-prospects|archive-date=8 June 2021|url-status=live}}</ref> Landmine clearance work restarted in 2009, in accordance with the UK's obligations under the [[:en:Ottawa_Treaty|Ottawa Treaty]], and [[:en:Sapper_Hill|Sapper Hill]] Corral was cleared of mines in 2012, allowing access to an important historical landmark for the first time in 30 years.<ref>{{cite news|url=http://en.mercopress.com/2011/12/08/falklands-land-mine-clearance-set-to-enter-a-new-expanded-phase-in-early-2012|title=Falklands' Land Mine Clearance Set to Enter a New Expanded Phase in Early 2012|author=Grant Munro|date=8 December 2011|newspaper=MercoPress|access-date=29 June 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20140714162622/http://en.mercopress.com/2011/12/08/falklands-land-mine-clearance-set-to-enter-a-new-expanded-phase-in-early-2012|archive-date=14 July 2014|url-status=live}}</ref> Argentina and the UK re-established diplomatic relations in 1990, but neither has agreed on the terms of future sovereignty discussions.<ref>See: * {{harvnb|Lansford|2012|p=1528}}, * {{harvnb|Zepeda|2005|pp=102–03}}.</ref> == රජය == === ආරක්ෂක === === ස්වෛරීභාවය පිළිබඳ ආරවුල === == භූගෝලය == == ජෛව විවිධත්වය == == ආර්ථිකය == == ජන විකාශනය == == අධ්‍යාපනය == == සංස්කෘතිය == === ක්‍රීඩාව === == සටහන් == <references group="upper-alpha" /> == යොමු කිරීම් == <references /> tco0b5tskasexga97k8f1ck791au5yz 750452 750451 2025-06-23T10:26:38Z BuddhikaW88 37808 /* නිරුක්තිය */ 750452 wikitext text/x-wiki '''ෆෝක්ලන්ත දූපත්''' ({{IPAc-en|ˈ|f|ɔː|(|l|)|k|l|ə|n|d|,_|ˈ|f|ɒ|l|k|-}};<ref name=":0">{{cite EPD|18}}</ref> {{langx|es|Islas Malvinas|link=no}} {{IPA|es|ˈislas malˈβinas|}}), සාමාන්‍යයෙන් '''ද ෆෝක්ලන්ඩ්''' ලෙස හඳුන්වනු ලැබේ, එය දකුණු අත්ලාන්තික් සාගරයේ පැටගොන් හි පිහිටි දූපත් සමූහයකි. ප්‍රධාන දූපත් දකුණු ඇමරිකාවේ දකුණු පැටගෝනියානු වෙරළට නැගෙනහිරින් සැතපුම් 300 (කිලෝමීටර් 500) පමණ වන අතර ඇන්ටාක්ටික් අර්ධද්වීපයේ උතුරු කෙළවරේ කේප් ඩුබුසෙට් සිට සැතපුම් 752 (කිලෝමීටර් 1,210) පමණ අක්ෂාංශ 52 ක පමණ අක්ෂාංශයක පිහිටා ඇත. වර්ග සැතපුම් 4,700 (වර්ග කිලෝමීටර් 12,000) ක භූමි ප්‍රමාණයකින් යුත් මෙම දූපත් සමූහය නැගෙනහිර ෆෝක්ලන්තය, බටහිර ෆෝක්ලන්තය සහ කුඩා දූපත් 776 කින් සමන්විත වේ. බ්‍රිතාන්‍ය විදේශීය ප්‍රදේශයක් ලෙස, ෆෝක්ලන්ත ප්‍රදේශවලට අභ්‍යන්තර ස්වයං පාලනයක් ඇති අතර, එක්සත් රාජධානිය ඔවුන්ගේ ආරක්ෂක සහ විදේශ කටයුතු සඳහා වගකීම භාර ගනී. අගනුවර සහ විශාලතම ජනාවාසය නැගෙනහිර ෆෝක්ලන්තයේ ස්ටැන්ලි ය. 17 වන සියවසේ යුරෝපීය සොයා ගැනීමට පෙර මෙම දූපත් ජනාවාස නොවූ බව විශ්වාස කෙරේ. ෆෝක්ලන්ත සොයා ගැනීම සහ පසුව යුරෝපීයයන් විසින් යටත් විජිතකරණය කිරීම සම්බන්ධයෙන් මතභේද පවතී. විවිධ කාලවලදී, දූපත් වල ප්‍රංශ, බ්‍රිතාන්‍ය, ස්පාඤ්ඤ සහ ආර්ජන්ටිනා ජනාවාස තිබුණි. 1833 දී බ්‍රිතාන්‍යය සිය පාලනය නැවත තහවුරු කළ නමුත් ආර්ජන්ටිනාව දූපත් සඳහා සිය හිමිකම් පවත්වාගෙන යයි. 1982 අප්‍රේල් මාසයේදී ආර්ජන්ටිනාවේ හමුදා හමුදා දූපත් ආක්‍රමණය කළහ. ෆෝක්ලන්ත යුද්ධය අවසානයේ මාස දෙකකට පසු බ්‍රිතාන්‍ය පරිපාලනය ප්‍රතිසංස්කරණය කරන ලදී. 2013 ස්වෛරීභාවය පිළිබඳ ජනමත විචාරණයකදී, ප්‍රකාශ කරන ලද ඡන්ද සියල්ලම පාහේ එක්සත් රාජධානියේ විදේශීය භූමියක් ලෙස රැඳී සිටීමට පක්ෂව විය. භූමියේ ස්වෛරීභාවය තත්ත්වය ආර්ජන්ටිනාව සහ එක්සත් රාජධානිය අතර පවතින ආරවුලක කොටසකි. ජනගහනය (2021 දී වැසියන් 3,662) ප්‍රධාන වශයෙන් ස්වදේශික ෆෝක්ලන්ත දූපත් වැසියන් වන අතර, ඔවුන් බහුතරය බ්‍රිතාන්‍ය සම්භවයක් ඇති අයයි. අනෙකුත් ජනවාර්ගික කණ්ඩායම් අතර ප්‍රංශ, ජිබ්‍රෝල්ටේරියන් සහ ස්කැන්ඩිනේවියානුවන් ඇතුළත් වේ. එක්සත් රාජධානිය, දකුණු අත්ලාන්තික් දූපතක් වන ශාන්ත හෙලේනා සහ චිලී යන රටවලින් සංක්‍රමණය වීම ජනගහන පරිහානියක් ආපසු හරවා ඇත. ඉංග්‍රීසි නිල සහ ප්‍රමුඛ භාෂාවයි. 1983 බ්‍රිතාන්‍ය ජාතිකත්ව (ෆෝක්ලන්ත දූපත්) පනත යටතේ, ෆෝක්ලන්ත දූපත් වැසියන් බ්‍රිතාන්‍ය පුරවැසියන් වේ. මෙම දූපත් උපඇන්ටාක්ටික් සාගර සහ ටුන්ඩ්‍රා දේශගුණික කලාපවල මායිමේ පිහිටා ඇති අතර, ප්‍රධාන දූපත් දෙකෙහිම අඩි 2,300 (මීටර් 700) දක්වා ළඟා වන කඳු වැටි ඇත. හඳුන්වා දුන් විශේෂ මගින් කොල්ලකෑම හේතුවෙන් ප්‍රධාන දූපත් වල බොහෝ දෙනෙක් තවදුරටත් බෝ නොවන නමුත්, ඒවා විශාල පක්ෂි ජනගහනයකට නිවහන වේ. උසස් තත්ත්වයේ ලොම් අපනයන කෙරෙහි අවධාරණය කරමින්, ප්‍රධාන ආර්ථික ක්‍රියාකාරකම් අතර මසුන් ඇල්ලීම, සංචාරක ව්‍යාපාරය සහ බැටළු ගොවිතැන ඇතුළත් වේ. ෆෝක්ලන්ත දූපත් රජය විසින් බලපත්‍ර ලබා දී ඇති තෙල් ගවේෂණය, ආර්ජන්ටිනාව සමඟ සමුද්‍ර ආරවුල් හේතුවෙන් මතභේදාත්මකව පවතී. == නිරුක්තිය == "ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත්" යන නම පැමිණෙන්නේ ප්‍රධාන දූපත් දෙක වෙන් කරන ෆෝක්ලන්ඩ් සවුන්ඩ් සමුද්‍ර සන්ධියෙනි.{{sfn|Jones|2009|p=73}} 1690 දී දූපත් වලට ගොඩ බැස්ස ඉංග්‍රීසි ගවේෂණයක නායක ජෝන් ස්ට්‍රෝං විසින් මෙම නාලිකාවට "ෆෝක්ලන්ඩ්" යන නම යොදන ලදී. ඔහුගේ ගමනට අනුග්‍රහය දැක්වූ නාවික හමුදාවේ භාණ්ඩාගාරික 5 වන විස්කවුන්ට් ෆෝක්ලන්ඩ් ඇන්තනි කැරිට ගෞරවයක් වශයෙන් ස්ට්‍රෝං මෙම සමුද්‍ර සන්ධිය නම් කළේය.<ref>See: *{{harvnb|Dotan|2010|p=165}}, *{{harvnb|Room|2006|p=129}}.</ref> විස්කවුන්ට් යන පදවි නාමය ස්කොට්ලන්තයේ ෆෝක්ලන්ඩ් නගරයෙන් ආරම්භ වේ - නගරයේ නම බොහෝ විට "සංවෘත" (lann){{efn-ua|According to researcher Simon Taylor, the exact Gaelic etymology is unclear as the "falk" in the name could have stood for "hidden" (''falach''), "wash" (''failc''), or "heavy rain" (''falc'').{{sfn|Taylor|Márkus|2005|p=158}}}} යන වචනයට යොමු වන ගේලික් යෙදුමකින් පැමිණ ඇති නමුත් එය ඇන්ග්ලෝ-සැක්සන් යෙදුමක් වන "folkland" (ජන-දක්ෂිණාංශිකයින් විසින් අල්ලාගෙන සිටින භූමිය) වෙතින් විය හැකි බව අඩු පිළිගත හැකිය.{{sfn|Room|2006|p=129}} රාජකීය නාවික හමුදාවේ බ්‍රිතාන්‍ය නායක ජෝන් බයිරන් 1765 දී රාජකීය ජෝර්ජ් රජු වෙනුවෙන් "ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත්" ලෙස ඒවා ප්‍රකාශ කරන තෙක් "ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත්" යන නම දූපත් සඳහා යොදන ලදී.<ref>See: *{{harvnb|Paine|2000|p=45}}, *{{harvnb|Room|2006|p=129}}.</ref> "ෆෝක්ලන්ඩ්ස්" යන පදය දූපත් හැඳින්වීමට භාවිතා කරන සම්මත කෙටි යෙදුමකි. මෙම දූපත් සමූහය සඳහා පොදු ස්පාඤ්ඤ නාමය වන ඉස්ලාස් මැල්විනාස්, ප්‍රංශ ඉල්ස් මැලූයින්ස් වෙතින් ව්‍යුත්පන්න වී ඇත - 1764 දී ප්‍රංශ ගවේෂක ලුවී-ඇන්ටොයින් ඩි බුගන්විල් විසින් දූපත් වලට ලබා දුන් නම එයයි.{{sfn|Hince|2001|p=121}} දූපත් වල පළමු ජනාවාසය ආරම්භ කළ බුගන්විල්, එම ප්‍රදේශය සෙන්ට්-මාලෝ වරාය (ඔහුගේ නැව් සහ ජනපදිකයන් සඳහා පිටත්වීමේ ස්ථානය) අනුව නම් කළේය.<ref>See: * {{harvnb|Hince|2001|p=121}}, * {{harvnb|Room|2006|p=129}}.</ref> බටහිර ප්‍රංශයේ බ්‍රිටනි ප්‍රදේශයේ පිහිටා ඇති වරාය, නගරය ආරම්භ කළ ක්‍රිස්තියානි එවැන්ජලිස්තවරයා වන ශාන්ත මාලෝ (හෝ මැක්ලෝ) නමින් නම් කරන ලදී.{{sfn|Balmaceda|2011|loc=Chapter 36}} 1965 දී, එක්සත් ජාතීන්ගේ මහා මණ්ඩලයේ 20 වන සැසියේදී,<ref>{{cite web |date=1967 |title=United Nations General Assembly Twentieth Session |url=https://digitallibrary.un.org/record/745657?ln=en |access-date=24 January 2023 |publisher=United Nations Digital Library}}</ref> සිව්වන කමිටුව තීරණය කළේ, ස්පාඤ්ඤ හැර අනෙකුත් සියලුම භාෂාවලින්, සියලුම එක්සත් ජාතීන්ගේ ලේඛන ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත් (මැල්විනාස්) ලෙස භූමිය නම් කරන බවයි. ස්පාඤ්ඤ භාෂාවෙන්, භූමිය ඉස්ලාස් මැල්විනාස් (ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත්) ලෙස නම් කරන ලදී.{{sfn|Foreign Office|1961|p=80}} සංඛ්‍යාන සැකසුම් අරමුණු සඳහා එක්සත් ජාතීන් විසින් භාවිතා කරන නාමකරණය ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත් (මැල්විනාස්) වේ.<ref name="std_name">{{cite web |date=13 February 2013 |title=Standard Country and Area Codes Classifications |url=http://unstats.un.org/unsd/methods/m49/m49alpha.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140628144412/http://unstats.un.org/unsd/methods/m49/m49alpha.htm |archive-date=28 June 2014 |access-date=3 July 2013 |publisher=United Nations Statistics Division}}</ref> == ඉතිහාසය == Although [[:en:Fuegians|Fuegians]] from [[:en:Patagonia|Patagonia]] may have visited the Falkland Islands in prehistoric times,<ref>{{cite journal|last1=Hamley|first1=Kit M.|last2=Gill|first2=Jacquelyn L.|last3=Krasinski|first3=Kathryn E.|last4=Groff|first4=Dulcinea V.|last5=Hall|first5=Brenda L.|last6=Sandweiss|first6=Daniel H.|last7=Southon|first7=John R.|last8=Brickle|first8=Paul|last9=Lowell|first9=Thomas V.|date=29 October 2021|title=Evidence of prehistoric human activity in the Falkland Islands|journal=Science Advances|volume=7|issue=44|pages=eabh3803|bibcode=2021SciA....7.3803H|doi=10.1126/sciadv.abh3803|issn=2375-2548|pmc=8550247|pmid=34705512}}</ref><ref>{{cite journal|author=G. Hattersley-Smith|date=June 1983|title=Fuegian Indians in the Falkland Islands|journal=[[Polar Record]]|publisher=Cambridge University Press|volume=21|issue=135|pages=605–06|bibcode=1983PoRec..21..605H|doi=10.1017/S003224740002204X|issn=0032-2474|s2cid=129083566}}</ref> the islands were uninhabited when Europeans first explored them.{{sfn|Carafano|2005|p=367}} European claims of discovery date back to the 16th century, but no consensus exists on whether early explorers sighted the Falklands or other islands in the South Atlantic.<ref name="M White">{{cite news|url=https://www.theguardian.com/uk/blog/2012/feb/02/who-first-owned-falkland-islands?|title=Who first owned the Falkland Islands?|last=White|first=Michael|date=2 February 2012|newspaper=[[The Guardian]]|access-date=3 July 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20130210011353/http://www.guardian.co.uk/uk/blog/2012/feb/02/who-first-owned-falkland-islands|archive-date=10 February 2013|url-status=live}}</ref>{{sfn|Goebel|1971|pp=xiv–xv}}{{efn-ua|Based on his analysis of Falkland Islands discovery claims, historian [[John Dunmore]] concludes that "[a] number of countries could therefore lay some claim to the archipelago under the heading of first discoverers: Spain, Holland, Britain, and even Italy and Portugal&nbsp;– although the last two claimants might be stretching things a little."{{sfn|Dunmore|2005|p=93}}}} The first undisputed landing on the islands is attributed to English captain John Strong, who, en route to [[:en:Peru|Peru]] and [[:en:Chile|Chile]]'s littoral in 1690, explored the Falkland Sound and noted the islands' water and game.<ref>See: * {{harvnb|Gustafson|1988|p=5}}, * {{harvnb|Headland|1989|p=66}}, * {{harvnb|Heawood|2011|p=182}}.</ref> The Falklands remained uninhabited until the 1764 establishment of [[:en:Port_Louis,_Falkland_Islands|Port Louis]] on [[:en:East_Falkland|East Falkland]] by French captain [[:en:Louis_Antoine_de_Bougainville|Louis Antoine de Bougainville]] and the 1765 foundation of [[:en:Port_Egmont|Port Egmont]] on [[:en:Saunders_Island,_Falkland_Islands|Saunders Island]] by Captain [[:en:John_Byron|John Byron]]; the latter settlement being expanded by British captain [[:en:John_MacBride_(Royal_Navy_officer)|John MacBride]] a year later.{{efn-ua|In 1764, Bougainville claimed the islands in the name of [[Louis XV of France]]. In 1765, British captain John Byron claimed the islands in the name of [[George III of Great Britain]].{{sfn|Gustafson|1988|pp=9–10}}{{sfn|Dunmore|2005|pp=139–40}}}} Whether or not the settlements were aware of each other's existence is debated by historians.<ref>See: * {{harvnb|Goebel|1971|pp=226, 232, 269}}, * {{harvnb|Gustafson|1988|pp=9–10}}.</ref> In 1766, [[:en:France|France]] surrendered its claim on the Falklands to [[:en:Spain|Spain]], which renamed the French colony [[:en:Puerto_Soledad|Puerto Soledad]] the following year.{{sfn|Segal|1991|p=240}} Problems began when Spain detected and [[:en:Capture_of_Port_Egmont|captured Port Egmont]] in 1770. [[:en:Falklands_Crisis_(1770)|War]] was narrowly avoided by its restitution to Britain in 1771.{{sfn|Gibran|1998|p=26}} ප්‍රාග් ඓතිහාසික යුගයේ දී පැටගෝනියාවේ ෆියුජියන්වරු ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත් වෙත පැමිණ ඇති නමුත්, [13][14] යුරෝපීයයන් මුලින්ම ඒවා ගවේෂණය කරන විට දූපත් ජනාවාස නොවීය.[15] සොයාගැනීම් පිළිබඳ යුරෝපීය ප්‍රකාශ 16 වන සියවස දක්වා දිව යයි, නමුත් මුල් ගවේෂකයන් ෆෝක්ලන්ඩ්ස් හෝ දකුණු අත්ලාන්තික් සාගරයේ වෙනත් දූපත් දුටුවාද යන්න පිළිබඳව එකඟතාවයක් නොමැත.[16][17][B] දූපත් වලට පළමු අවිවාදිත ගොඩබෑම ඉංග්‍රීසි නායක ජෝන් ස්ට්‍රෝංට ආරෝපණය කර ඇති අතර, ඔහු 1690 දී පේරු සහ චිලී වෙරළ තීරයට යන අතරතුර, ෆෝක්ලන්ඩ් ශබ්දය ගවේෂණය කර දූපත් වල ජලය සහ ක්‍රීඩාව සටහන් කළේය.[19] 1764 දී ප්‍රංශ නායක ලුවී ඇන්ටොයින් ඩි බෝගන්විල් විසින් නැගෙනහිර ෆෝක්ලන්ඩ් හි පෝර්ට් ලුවී පිහිටුවීම සහ 1765 දී කැප්ටන් ජෝන් බයිරන් විසින් සෝන්ඩර්ස් දූපතේ පෝර්ට් එග්මොන්ට් අත්තිවාරම දමන තෙක් ෆෝක්ලන්ඩ්ස් ජනාවාස නොවීය; දෙවන ජනාවාසය වසරකට පසුව බ්‍රිතාන්‍ය කපිතාන් ජෝන් මැක්බ්‍රයිඩ් විසින් පුළුල් කරනු ලැබේ.[C] ජනාවාස එකිනෙකාගේ පැවැත්ම පිළිබඳව දැන සිටියාද නැද්ද යන්න ඉතිහාසඥයින් විසින් විවාද කරනු ලැබේ.[22] 1766 දී, ප්‍රංශය ෆෝක්ලන්ඩ්ස් සඳහා තම අයිතිය ස්පාඤ්ඤයට භාර දුන් අතර, එය ඊළඟ වසරේ ප්‍රංශ යටත් විජිතය පුවර්ටෝ සොලෙඩාඩ් ලෙස නම් කරන ලදී.[23] 1770 දී ස්පාඤ්ඤය එග්මොන්ට් වරාය හඳුනාගෙන අල්ලා ගත් විට ගැටළු ආරම්භ විය. 1771 දී එය බ්‍රිතාන්‍යයට නැවත ලබා දීමෙන් යුද්ධය යන්තමින් වළක්වා ගන්නා ලදී.[24] The British and Spanish settlements coexisted in the archipelago until 1774, when Britain's new economic and strategic considerations led it to withdraw the garrison from the islands, leaving a plaque claiming the Falklands for King George III.{{sfn|Gibran|1998|pp=26–27}} Spain's [[:en:Viceroyalty_of_the_Río_de_la_Plata|Viceroyalty of the Río de la Plata]] became the only formal presence in the territory. [[:en:West_Falkland|West Falkland]] was left abandoned, and Puerto Soledad became a penal colony.{{sfn|Gibran|1998|p=27}} Amid the [[:en:British_invasions_of_the_Río_de_la_Plata|British invasions of the Río de la Plata]] during the [[:en:Napoleonic_Wars|Napoleonic Wars]] in Europe, the islands' governor evacuated the archipelago in 1806; Spain's remaining colonial garrison followed suit in 1811, except for [[:en:Gaucho|gauchos]] and fishermen who remained voluntarily.{{sfn|Gibran|1998|p=27}} Thereafter, the archipelago was visited only by fishing ships; its political status was undisputed until 1820, when Colonel [[:en:David_Jewett|David Jewett]], an American [[:en:Privateer|privateer]] working for the [[:en:United_Provinces_of_the_Río_de_la_Plata|United Provinces of the Río de la Plata]], informed anchored ships about [[:en:Buenos_Aires|Buenos Aires]]' 1816 claim to Spain's territories in the South Atlantic.<ref>See: * {{harvnb|Gibran|1998|p=27}}, * {{harvnb|Marley|2008|p=714}}.</ref>{{efn-ua|According to Argentine legal analyst Roberto Laver, the United Kingdom disregards Jewett's actions because the government he represented "was not recognised either by Britain or any other foreign power at the time" and "no act of occupation followed the ceremony of claiming possession".{{sfn|Laver|2001|p=73}}}} Since the islands had no permanent inhabitants, in 1823 Buenos Aires granted German-born merchant [[:en:Luis_Vernet|Luis Vernet]] permission to conduct fishing activities and exploit feral cattle in the archipelago.{{efn-ua|Before leaving for the Falklands Vernet stamped his grant at the British Consulate, repeating this when Buenos Aires extended his grant in 1828.{{sfn|Cawkell|2001|pp=48–50}} The cordial relationship between the consulate and Vernet led him to express "the wish that, in the event of the British returning to the islands, [[Government of the United Kingdom|HMG]] would take his settlement under their protection".{{sfn|Cawkell|2001|p=50}}}} Vernet settled at the ruins of Puerto Soledad in 1826, and accumulated resources on the islands until the venture was secure enough to bring settlers and form a permanent colony.<ref>See: * {{harvnb|Gibran|1998|pp=27–28}}, * {{harvnb|Sicker|2002|p=32}}.</ref> Buenos Aires named Vernet military and civil commander of the islands in 1829,{{sfn|Pascoe|Pepper|2008|pp=540–46}} and he attempted to regulate sealing to stop the activities of foreign whalers and sealers.{{sfn|Gibran|1998|p=27}} Vernet's venture lasted until a dispute related to fishing and hunting rights led to [[:en:Falklands_Expedition|a raid]] by the [[:en:United_States_Ship|American warship]] [[:en:USS_Lexington_(1825)|USS ''Lexington'']] in 1831,{{sfn|Pascoe|Pepper|2008|pp=541–44}}{{efn-ua|The log of the ''"Lexington"'' only reports the destruction of arms and a powder store, but Vernet made a claim for compensation from the US Government stating that the entire settlement was destroyed.{{sfn|Pascoe|Pepper|2008|pp=541–44}}}} when [[:en:United_States_Navy|United States Navy]] commander [[:en:Silas_Duncan|Silas Duncan]] declared the dissolution of the island's government.{{sfn|Peterson|1964|p=106}} බ්‍රිතාන්‍ය සහ ස්පාඤ්ඤ ජනාවාස 1774 දක්වා දූපත් සමූහයේ සහජීවනයෙන් පැවතුනි, බ්‍රිතාන්‍යයේ නව ආර්ථික හා උපායමාර්ගික සලකා බැලීම් නිසා එය දූපත් වලින් බලකොටුව ඉවත් කර ගැනීමට හේතු වූ අතර, III වන ජෝර්ජ් රජු සඳහා ෆෝක්ලන්ඩ්ස් සඳහා හිමිකම් කියන ඵලකයක් ඉතිරි විය.[25] ස්පාඤ්ඤයේ රියෝ ඩි ලා ප්ලාටා උපරාජය භූමියේ ඇති එකම විධිමත් පැවැත්ම බවට පත්විය. බටහිර ෆෝක්ලන්ඩ් අතහැර දමා තිබූ අතර, පුවර්ටෝ සොලෙඩාඩ් දණ්ඩනීය යටත් විජිතයක් බවට පත්විය.[26] යුරෝපයේ නැපෝලියන් යුද්ධ අතරතුර රියෝ ඩි ලා ප්ලාටා හි බ්‍රිතාන්‍ය ආක්‍රමණ මධ්‍යයේ, දූපත් ආණ්ඩුකාරවරයා 1806 දී දූපත් සමූහය ඉවත් කළේය; 1811 දී ස්පාඤ්ඤයේ ඉතිරි යටත් විජිත බලකොටුව ද එය අනුගමනය කළේය, ගවුචෝස් සහ ස්වේච්ඡාවෙන් රැඳී සිටි ධීවරයින් හැර.[26] ඉන්පසුව, රියෝ ඩි ලා ප්ලාටා හි එක්සත් පළාත් සඳහා සේවය කළ ඇමරිකානු පෞද්ගලික සේවකයෙකු වන කර්නල් ඩේවිඩ් ජෙවෙට්, දකුණු අත්ලාන්තික් සාගරයේ ස්පාඤ්ඤයේ භූමි ප්‍රදේශ සඳහා බුවනෝස් අයර්ස් හි 1816 හිමිකම් පෑම පිළිබඳව නැංගුරම් ලා ඇති නැව්වලට දැනුම් දෙන තෙක් එහි දේශපාලන තත්ත්වය අවිවාදිත විය.[27][D] දූපත් වල ස්ථිර වැසියන් නොසිටි බැවින්, 1823 දී බුවනෝස් අයර්ස් ජර්මානු සම්භවයක් ඇති වෙළෙන්දෙකු වන ලුයිස් වර්නට්ට ධීවර කටයුතු සිදු කිරීමට සහ දූපත් සමූහයේ වල් ගවයන් සූරාකෑමට අවසර ලබා දුන්නේය.[E] වර්නට් 1826 දී පුවර්ටෝ සොලෙඩාඩ් හි නටබුන් අසල පදිංචි වූ අතර, පදිංචිකරුවන් ගෙන ඒමට සහ ස්ථිර ජනපදයක් පිහිටුවීමට ව්‍යාපාරය ප්‍රමාණවත් ලෙස ආරක්ෂිත වන තෙක් දූපත් වල සම්පත් රැස් කළේය.[31] 1829 දී බුවනෝස් අයර්ස් විසින් වර්නට් දූපත් වල හමුදා සහ සිවිල් අණදෙන නිලධාරියා ලෙස නම් කරන ලද අතර, [32] විදේශීය තල්මසුන් සහ සීල් ධීවරයින්ගේ ක්‍රියාකාරකම් නැවැත්වීම සඳහා මුද්‍රා තැබීම නියාමනය කිරීමට ඔහු උත්සාහ කළේය. [26] මසුන් ඇල්ලීමේ සහ දඩයම් කිරීමේ අයිතිවාසිකම් සම්බන්ධ ආරවුලක් 1831 දී ඇමරිකානු යුධ නෞකාවක් වන යූඑස්එස් ලෙක්සිංටන් විසින් වැටලීමකට තුඩු දෙන තෙක් වර්නට්ගේ ව්‍යාපාරය පැවතුනි, [33][F] එක්සත් ජනපද නාවික හමුදාපති සිලස් ඩන්කන් දිවයිනේ රජය විසුරුවා හැරීම ප්‍රකාශ කළ විට.[34][[File:Edward_Gennys_Fanshawe,_Mount_William,_Falkland_Islands,_May_1849_(Portion_B).png|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Edward_Gennys_Fanshawe,_Mount_William,_Falkland_Islands,_May_1849_(Portion_B).png|alt=Three men in horseback examine a pastoral settlement|වම|thumb|Depiction of a Falklands [[:en:Corral|corral]], shepherds and sheep in 1849 (painting by Royal Navy Admiral [[:en:Edward_Fanshawe|Edward Fanshawe]])]] Buenos Aires attempted to gain influence over the settlement by installing a garrison in October 1832, which mutinied within a month and was followed the next year by the arrival of British forces, who [[:en:Reassertion_of_British_sovereignty_over_the_Falkland_Islands_(1833)|reasserted Britain's rule]].{{sfn|Graham-Yooll|2002|p=50}} The [[:en:Argentine_Confederation|Argentine Confederation]] (headed by Buenos Aires Governor [[:en:Juan_Manuel_de_Rosas|Juan Manuel de Rosas]]) protested against Britain's actions,{{sfn|Reginald|Elliot|1983|pp=25–26}}{{efn-ua|As discussed by Roberto Laver, not only did Rosas not break relations with Britain because of the "essential" nature of "British economic support", but he offered the Falklands "as a bargaining chip&nbsp;... in exchange for the cancellation of Argentina's million-pound debt with the British bank of [[Baring Brothers]]".{{sfn|Laver|2001|pp=122–23}} In 1850, Rosas' government ratified the [[Arana–Southern Treaty]], which put "an end to the existing differences, and of restoring perfect relations of friendship" between the United Kingdom and Argentina.{{sfn|Hertslet|1851|p=105}}}} and Argentine governments have continued since then to register official protests against Britain.{{sfn|Gustafson|1988|pp=34–35}}{{efn-ua|Argentina protested in 1841, 1849, 1884, 1888, 1908, 1927 and 1933, and has made annual protests to the United Nations since 1946.{{sfn|Gustafson|1988|p=34}}}} The British troops departed after completing their mission, leaving the area without formal government.{{sfn|Graham-Yooll|2002|pp=51–52}} Vernet's deputy, the Scotsman [[:en:Matthew_Brisbane|Matthew Brisbane]], returned to the islands that year to restore the business, but his efforts ended after, amid unrest at Port Louis, gaucho [[:en:Antonio_Rivero|Antonio Rivero]] led a group of dissatisfied individuals to murder Brisbane and the settlement's senior leaders; survivors hid in a cave on a nearby island until the British returned and restored order.{{sfn|Graham-Yooll|2002|pp=51–52}} In 1840, the Falklands became a [[:en:Crown_colony|Crown colony]] and Scottish settlers subsequently established an official pastoral community.{{sfn|Aldrich|Connell|1998|p=201}} Four years later, nearly everyone relocated to Port Jackson, considered a better location for the government, and merchant [[:en:Samuel_Lafone|Samuel Lafone]] began a venture to encourage British colonisation.<ref>See: * {{harvnb|Bernhardson|2011|loc=Stanley and Vicinity: History}}, * {{harvnb|Reginald|Elliot|1983|pp=9, 27}}.</ref> [[:en:Stanley,_Falkland_Islands|Stanley]], as Port Jackson was soon renamed, officially became the seat of government in 1845.{{sfn|Reginald|Elliot|1983|p=9}} Early in its history, Stanley had a negative reputation due to cargo-shipping losses; only in emergencies would ships rounding [[:en:Cape_Horn|Cape Horn]] stop at the port.{{sfn|Bernhardson|2011|loc=Stanley and Vicinity: History}} Nevertheless, the Falklands' geographic location proved ideal for ship repairs and the "Wrecking Trade", the business of selling and buying shipwrecks and their cargoes.{{sfn|Strange|1987|pp=72–74}} Aside from this trade, commercial interest in the archipelago was minimal due to the low-value hides of the feral cattle roaming the pastures. Economic growth began only after the [[:en:Falkland_Islands_Company|Falkland Islands Company]], which bought out Lafone's failing enterprise in 1851,{{efn-ua|There were continual tensions with the colonial administration over Lafone's failure to establish any permanent settlers, and over the price of beef supplied to the settlement. Moreover, although his concession required Lafone to bring settlers from the UK, most of the settlers he brought were gauchos from Uruguay.{{sfn|Strange|1987|p=84}}}} successfully introduced [[:en:Cheviot_sheep|Cheviot sheep]] for wool farming, spurring other farms to follow suit.<ref name="Bernhardson 2011 loc=Stanley and Vicinity: History">See: * {{harvnb|Bernhardson|2011|loc=Stanley and Vicinity: History}}, * {{harvnb|Reginald|Elliot|1983|p=9}}.</ref> The high cost of importing materials, combined with the shortage of labour and consequent high wages, meant the ship repair trade became uncompetitive. After 1870 it declined as the replacement of sail ships by [[:en:Steamship|steamships]] was accelerated by the low cost of coal in South America; by 1914, with the opening of the [[:en:Panama_Canal|Panama Canal]], the trade effectively ended.{{sfn|Strange|1987|pp=72–73}} In 1881, the Falkland Islands became financially independent of Britain.{{sfn|Reginald|Elliot|1983|p=9}} For more than a century, the Falkland Islands Company dominated the trade and employment of the archipelago; in addition, it owned most housing in Stanley, which greatly benefited from the wool trade with the UK.<ref name="Bernhardson 2011 loc=Stanley and Vicinity: History" /> [[File:Cfbattlepainting_(Retouched).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Cfbattlepainting_(Retouched).jpg|alt=Two battling ships, with one sinking|දකුණ|thumb|Naval confrontation during the 1914 [[:en:Battle_of_the_Falkland_Islands|Battle of the Falkland Islands]] (painting by [[:en:William_Lionel_Wyllie|William Lionel Wyllie]])]] In the first half of the 20th century, the Falklands served an important role in Britain's territorial claims to [[:en:Subantarctic|subantarctic]] islands and a section of Antarctica. The Falklands governed these territories as the [[:en:Falkland_Islands_Dependencies|Falkland Islands Dependencies]] starting in 1908 and retained them until their dissolution in 1985.{{sfn|Day|2013|p=129–30}} The Falklands also played a minor role in the two world wars as a military base aiding control of the South Atlantic. In the [[:en:First_World_War|First World War]] [[:en:Battle_of_the_Falkland_Islands|Battle of the Falkland Islands]] in December 1914, a Royal Navy fleet defeated an [[:en:German_Empire|Imperial German]] squadron. In the [[:en:Second_World_War|Second World War]], following the December 1939 [[:en:Battle_of_the_River_Plate|Battle of the River Plate]], the battle-damaged [[:en:HMS_Exeter_(68)|HMS ''Exeter'']] steamed to the Falklands for repairs.{{sfn|Carafano|2005|p=367}} In 1942, a battalion en route to India was redeployed to the Falklands as a garrison amid fears of a Japanese seizure of the archipelago.{{sfn|Haddelsey|Carroll|2014|loc=Prologue}} After the war ended, the Falklands economy was affected by declining wool prices and the political uncertainty resulting from the revived sovereignty dispute between the United Kingdom and Argentina.{{sfn|Bernhardson|2011|loc=Stanley and Vicinity: History}} Simmering tensions between the UK and Argentina increased during the second half of the century, when Argentine President [[:en:Juan_Perón|Juan Perón]] asserted sovereignty over the archipelago.{{sfn|Zepeda|2005|p=102}} The sovereignty dispute intensified during the 1960s, shortly after the United Nations passed a resolution on [[:en:Decolonisation|decolonisation]] which Argentina interpreted as favourable to its position.{{sfn|Laver|2001|p=125}} In 1965, the UN General Assembly passed [[:en:United_Nations_General_Assembly_Resolution_2065|Resolution 2065]], calling for both states to conduct bilateral negotiations to reach a peaceful settlement of the dispute.{{sfn|Laver|2001|p=125}} From 1966 until 1968, the UK confidentially discussed with Argentina the transfer of the Falklands, assuming its judgement would be accepted by the islanders.{{sfn|Thomas|1991|p=24}} An agreement on trade ties between the archipelago and the mainland was reached in 1971 and, consequently, Argentina built a temporary airfield at Stanley in 1972.{{sfn|Reginald|Elliot|1983|p=9}} Nonetheless, Falklander dissent, as expressed by their strong lobby in the [[:en:UK_Parliament|UK Parliament]], and tensions between the UK and [[:en:Argentina|Argentina]] effectively limited sovereignty negotiations until 1977.{{sfn|Thomas|1991|pp=24–27}} Concerned at the expense of maintaining the Falkland Islands in an era of budget cuts, the UK again considered transferring sovereignty to Argentina in the early [[:en:Premiership_of_Margaret_Thatcher|Thatcher government]].<ref name="Guardian">{{cite news|url=https://www.theguardian.com/uk/2005/jun/28/falklands.past|title=UK held secret talks to cede sovereignty: ''Minister met junta envoy in Switzerland, official war history reveals''|last1=Norton-Taylor|first1=Richard|date=28 June 2005|newspaper=The Guardian|access-date=12 June 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20140919011057/http://www.theguardian.com/uk/2005/jun/28/falklands.past|archive-date=19 September 2014|last2=Evans|first2=Rob|url-status=live}}</ref> Substantive sovereignty talks again ended by 1981, and the dispute escalated with passing time.{{sfn|Thomas|1991|pp=28–31}} In April 1982 the [[:en:Falklands_War|Falklands War]] began when Argentine military forces [[:en:1982_invasion_of_the_Falkland_Islands|invaded the Falklands]] and other [[:en:South_Georgia_and_the_South_Sandwich_Islands|British territories in the South Atlantic]], briefly [[:en:Occupation_of_the_Falkland_Islands|occupying them]] until a UK [[:en:Expeditionary_warfare|expeditionary force]] retook the territories in June.<ref>See: * {{harvnb|Reginald|Elliot|1983|pp=5, 10–12, 67}}, * {{harvnb|Zepeda|2005|pp=102–03}}.</ref> After the war the UK expanded its military presence, building [[:en:RAF_Mount_Pleasant|RAF Mount Pleasant]] and increasing the size of its garrison.{{sfn|Gibran|1998|pp=130–35}} The war also left some 117 minefields containing nearly 20,000 mines of various types, including anti-vehicle and anti-personnel mines. Due to the large number of [[:en:Deminer|deminer]] casualties, initial attempts to clear the mines ceased in 1983.<ref name="BBC_Mines" />{{efn-ua|The minefields were fenced off and marked; there remain unexploded ordnance and improvised explosive devices.<ref name="BBC_Mines"/> Detection and clearance of mines in the Falklands has proven difficult as some were air-delivered and not in marked fields; approximately 80% lie in sand or peat, where the position of mines can shift, making removal procedures difficult.<ref>{{cite journal |last1=Ruan |first1=Juan Carlos |last2=Macheme |first2=Jill E. |date=August 2001 |title=Landmines in the Sand: The Falkland Islands |url=http://www.jmu.edu/cisr/journal/5.2/focus/falklands.htm |journal=The Journal of ERW and Mine Action |publisher=James Madison University |volume=5 |issue=2 |issn=1533-6905 |access-date=29 June 2014 |archive-date=14 July 2014 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140714164355/http://www.jmu.edu/cisr/journal/5.2/focus/falklands.htm |url-status=live }}</ref>}} Demining operations recommenced in 2009 and were completed in October 2020.<ref name="PenguinNews">{{cite magazine|date=23 October 2020|title=Falklands community invited to 'Reclaim the Beach' to celebrate completion of demining – Penguin News|url=https://penguin-news.com/headlines/community/2020/falklands-community-invited-to-reclaim-the-beach-to-celebrate-completion-of-demining/|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20201027070620/https://penguin-news.com/headlines/community/2020/falklands-community-invited-to-reclaim-the-beach-to-celebrate-completion-of-demining/|archive-date=27 October 2020|access-date=23 October 2020|magazine=Penguin News}}</ref> Based on [[:en:Lord_Shackleton|Lord Shackleton]]'s recommendations, the Falklands diversified from a sheep-based monoculture into an economy of tourism and, with the establishment of the Falklands [[:en:Exclusive_economic_zone|exclusive economic zone]], fisheries.{{sfn|Cawkell|2001|p=147}}{{efn-ua|In 1976, Lord Shackleton produced a report into the economic future of the islands; but his recommendations were not implemented because Britain sought to avoid confronting Argentina over sovereignty.{{sfn|Cawkell|2001|p=147}} Lord Shackleton was once again tasked, in 1982, to produce a report into the economic development of the islands. His new report criticised the large farming companies, and recommended transferring ownership of farms from absentee landlords to local landowners. Shackleton also suggested diversifying the economy into fishing, oil exploration, and tourism; moreover, he recommended the establishment of a road network, and conservation measures to preserve the islands' natural resources.{{sfn|Cawkell|2001|p=147}}}} The road network was also made more extensive, and the construction of [[:en:RAF_Mount_Pleasant|RAF Mount Pleasant]] allowed access to [[:en:Long_haul|long haul]] flights.{{sfn|Cawkell|2001|p=147}} [[:en:Oil_exploration|Oil exploration]] also began in the 2010s, with indications of possible commercially exploitable deposits in the Falklands basin.<ref>{{cite news|url=https://www.theguardian.com/business/2012/nov/23/desire-petroleum-optimistic-falklands-oil-prospects|title=Desire Petroleum optimistic over Falklands oil prospects|author=Fletcher, Nick|date=23 November 2012|newspaper=The Guardian|access-date=8 June 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210608201007/https://www.theguardian.com/business/2012/nov/23/desire-petroleum-optimistic-falklands-oil-prospects|archive-date=8 June 2021|url-status=live}}</ref> Landmine clearance work restarted in 2009, in accordance with the UK's obligations under the [[:en:Ottawa_Treaty|Ottawa Treaty]], and [[:en:Sapper_Hill|Sapper Hill]] Corral was cleared of mines in 2012, allowing access to an important historical landmark for the first time in 30 years.<ref>{{cite news|url=http://en.mercopress.com/2011/12/08/falklands-land-mine-clearance-set-to-enter-a-new-expanded-phase-in-early-2012|title=Falklands' Land Mine Clearance Set to Enter a New Expanded Phase in Early 2012|author=Grant Munro|date=8 December 2011|newspaper=MercoPress|access-date=29 June 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20140714162622/http://en.mercopress.com/2011/12/08/falklands-land-mine-clearance-set-to-enter-a-new-expanded-phase-in-early-2012|archive-date=14 July 2014|url-status=live}}</ref> Argentina and the UK re-established diplomatic relations in 1990, but neither has agreed on the terms of future sovereignty discussions.<ref>See: * {{harvnb|Lansford|2012|p=1528}}, * {{harvnb|Zepeda|2005|pp=102–03}}.</ref> == රජය == === ආරක්ෂක === === ස්වෛරීභාවය පිළිබඳ ආරවුල === == භූගෝලය == == ජෛව විවිධත්වය == == ආර්ථිකය == == ජන විකාශනය == == අධ්‍යාපනය == == සංස්කෘතිය == === ක්‍රීඩාව === == සටහන් == <references group="upper-alpha" /> == යොමු කිරීම් == <references /> afj5rmc9002h9cvskghdeoox08nt7zn 750453 750452 2025-06-23T10:29:09Z BuddhikaW88 37808 /* ඉතිහාසය */ 750453 wikitext text/x-wiki '''ෆෝක්ලන්ත දූපත්''' ({{IPAc-en|ˈ|f|ɔː|(|l|)|k|l|ə|n|d|,_|ˈ|f|ɒ|l|k|-}};<ref name=":0">{{cite EPD|18}}</ref> {{langx|es|Islas Malvinas|link=no}} {{IPA|es|ˈislas malˈβinas|}}), සාමාන්‍යයෙන් '''ද ෆෝක්ලන්ඩ්''' ලෙස හඳුන්වනු ලැබේ, එය දකුණු අත්ලාන්තික් සාගරයේ පැටගොන් හි පිහිටි දූපත් සමූහයකි. ප්‍රධාන දූපත් දකුණු ඇමරිකාවේ දකුණු පැටගෝනියානු වෙරළට නැගෙනහිරින් සැතපුම් 300 (කිලෝමීටර් 500) පමණ වන අතර ඇන්ටාක්ටික් අර්ධද්වීපයේ උතුරු කෙළවරේ කේප් ඩුබුසෙට් සිට සැතපුම් 752 (කිලෝමීටර් 1,210) පමණ අක්ෂාංශ 52 ක පමණ අක්ෂාංශයක පිහිටා ඇත. වර්ග සැතපුම් 4,700 (වර්ග කිලෝමීටර් 12,000) ක භූමි ප්‍රමාණයකින් යුත් මෙම දූපත් සමූහය නැගෙනහිර ෆෝක්ලන්තය, බටහිර ෆෝක්ලන්තය සහ කුඩා දූපත් 776 කින් සමන්විත වේ. බ්‍රිතාන්‍ය විදේශීය ප්‍රදේශයක් ලෙස, ෆෝක්ලන්ත ප්‍රදේශවලට අභ්‍යන්තර ස්වයං පාලනයක් ඇති අතර, එක්සත් රාජධානිය ඔවුන්ගේ ආරක්ෂක සහ විදේශ කටයුතු සඳහා වගකීම භාර ගනී. අගනුවර සහ විශාලතම ජනාවාසය නැගෙනහිර ෆෝක්ලන්තයේ ස්ටැන්ලි ය. 17 වන සියවසේ යුරෝපීය සොයා ගැනීමට පෙර මෙම දූපත් ජනාවාස නොවූ බව විශ්වාස කෙරේ. ෆෝක්ලන්ත සොයා ගැනීම සහ පසුව යුරෝපීයයන් විසින් යටත් විජිතකරණය කිරීම සම්බන්ධයෙන් මතභේද පවතී. විවිධ කාලවලදී, දූපත් වල ප්‍රංශ, බ්‍රිතාන්‍ය, ස්පාඤ්ඤ සහ ආර්ජන්ටිනා ජනාවාස තිබුණි. 1833 දී බ්‍රිතාන්‍යය සිය පාලනය නැවත තහවුරු කළ නමුත් ආර්ජන්ටිනාව දූපත් සඳහා සිය හිමිකම් පවත්වාගෙන යයි. 1982 අප්‍රේල් මාසයේදී ආර්ජන්ටිනාවේ හමුදා හමුදා දූපත් ආක්‍රමණය කළහ. ෆෝක්ලන්ත යුද්ධය අවසානයේ මාස දෙකකට පසු බ්‍රිතාන්‍ය පරිපාලනය ප්‍රතිසංස්කරණය කරන ලදී. 2013 ස්වෛරීභාවය පිළිබඳ ජනමත විචාරණයකදී, ප්‍රකාශ කරන ලද ඡන්ද සියල්ලම පාහේ එක්සත් රාජධානියේ විදේශීය භූමියක් ලෙස රැඳී සිටීමට පක්ෂව විය. භූමියේ ස්වෛරීභාවය තත්ත්වය ආර්ජන්ටිනාව සහ එක්සත් රාජධානිය අතර පවතින ආරවුලක කොටසකි. ජනගහනය (2021 දී වැසියන් 3,662) ප්‍රධාන වශයෙන් ස්වදේශික ෆෝක්ලන්ත දූපත් වැසියන් වන අතර, ඔවුන් බහුතරය බ්‍රිතාන්‍ය සම්භවයක් ඇති අයයි. අනෙකුත් ජනවාර්ගික කණ්ඩායම් අතර ප්‍රංශ, ජිබ්‍රෝල්ටේරියන් සහ ස්කැන්ඩිනේවියානුවන් ඇතුළත් වේ. එක්සත් රාජධානිය, දකුණු අත්ලාන්තික් දූපතක් වන ශාන්ත හෙලේනා සහ චිලී යන රටවලින් සංක්‍රමණය වීම ජනගහන පරිහානියක් ආපසු හරවා ඇත. ඉංග්‍රීසි නිල සහ ප්‍රමුඛ භාෂාවයි. 1983 බ්‍රිතාන්‍ය ජාතිකත්ව (ෆෝක්ලන්ත දූපත්) පනත යටතේ, ෆෝක්ලන්ත දූපත් වැසියන් බ්‍රිතාන්‍ය පුරවැසියන් වේ. මෙම දූපත් උපඇන්ටාක්ටික් සාගර සහ ටුන්ඩ්‍රා දේශගුණික කලාපවල මායිමේ පිහිටා ඇති අතර, ප්‍රධාන දූපත් දෙකෙහිම අඩි 2,300 (මීටර් 700) දක්වා ළඟා වන කඳු වැටි ඇත. හඳුන්වා දුන් විශේෂ මගින් කොල්ලකෑම හේතුවෙන් ප්‍රධාන දූපත් වල බොහෝ දෙනෙක් තවදුරටත් බෝ නොවන නමුත්, ඒවා විශාල පක්ෂි ජනගහනයකට නිවහන වේ. උසස් තත්ත්වයේ ලොම් අපනයන කෙරෙහි අවධාරණය කරමින්, ප්‍රධාන ආර්ථික ක්‍රියාකාරකම් අතර මසුන් ඇල්ලීම, සංචාරක ව්‍යාපාරය සහ බැටළු ගොවිතැන ඇතුළත් වේ. ෆෝක්ලන්ත දූපත් රජය විසින් බලපත්‍ර ලබා දී ඇති තෙල් ගවේෂණය, ආර්ජන්ටිනාව සමඟ සමුද්‍ර ආරවුල් හේතුවෙන් මතභේදාත්මකව පවතී. == නිරුක්තිය == "ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත්" යන නම පැමිණෙන්නේ ප්‍රධාන දූපත් දෙක වෙන් කරන ෆෝක්ලන්ඩ් සවුන්ඩ් සමුද්‍ර සන්ධියෙනි.{{sfn|Jones|2009|p=73}} 1690 දී දූපත් වලට ගොඩ බැස්ස ඉංග්‍රීසි ගවේෂණයක නායක ජෝන් ස්ට්‍රෝං විසින් මෙම නාලිකාවට "ෆෝක්ලන්ඩ්" යන නම යොදන ලදී. ඔහුගේ ගමනට අනුග්‍රහය දැක්වූ නාවික හමුදාවේ භාණ්ඩාගාරික 5 වන විස්කවුන්ට් ෆෝක්ලන්ඩ් ඇන්තනි කැරිට ගෞරවයක් වශයෙන් ස්ට්‍රෝං මෙම සමුද්‍ර සන්ධිය නම් කළේය.<ref>See: *{{harvnb|Dotan|2010|p=165}}, *{{harvnb|Room|2006|p=129}}.</ref> විස්කවුන්ට් යන පදවි නාමය ස්කොට්ලන්තයේ ෆෝක්ලන්ඩ් නගරයෙන් ආරම්භ වේ - නගරයේ නම බොහෝ විට "සංවෘත" (lann){{efn-ua|According to researcher Simon Taylor, the exact Gaelic etymology is unclear as the "falk" in the name could have stood for "hidden" (''falach''), "wash" (''failc''), or "heavy rain" (''falc'').{{sfn|Taylor|Márkus|2005|p=158}}}} යන වචනයට යොමු වන ගේලික් යෙදුමකින් පැමිණ ඇති නමුත් එය ඇන්ග්ලෝ-සැක්සන් යෙදුමක් වන "folkland" (ජන-දක්ෂිණාංශිකයින් විසින් අල්ලාගෙන සිටින භූමිය) වෙතින් විය හැකි බව අඩු පිළිගත හැකිය.{{sfn|Room|2006|p=129}} රාජකීය නාවික හමුදාවේ බ්‍රිතාන්‍ය නායක ජෝන් බයිරන් 1765 දී රාජකීය ජෝර්ජ් රජු වෙනුවෙන් "ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත්" ලෙස ඒවා ප්‍රකාශ කරන තෙක් "ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත්" යන නම දූපත් සඳහා යොදන ලදී.<ref>See: *{{harvnb|Paine|2000|p=45}}, *{{harvnb|Room|2006|p=129}}.</ref> "ෆෝක්ලන්ඩ්ස්" යන පදය දූපත් හැඳින්වීමට භාවිතා කරන සම්මත කෙටි යෙදුමකි. මෙම දූපත් සමූහය සඳහා පොදු ස්පාඤ්ඤ නාමය වන ඉස්ලාස් මැල්විනාස්, ප්‍රංශ ඉල්ස් මැලූයින්ස් වෙතින් ව්‍යුත්පන්න වී ඇත - 1764 දී ප්‍රංශ ගවේෂක ලුවී-ඇන්ටොයින් ඩි බුගන්විල් විසින් දූපත් වලට ලබා දුන් නම එයයි.{{sfn|Hince|2001|p=121}} දූපත් වල පළමු ජනාවාසය ආරම්භ කළ බුගන්විල්, එම ප්‍රදේශය සෙන්ට්-මාලෝ වරාය (ඔහුගේ නැව් සහ ජනපදිකයන් සඳහා පිටත්වීමේ ස්ථානය) අනුව නම් කළේය.<ref>See: * {{harvnb|Hince|2001|p=121}}, * {{harvnb|Room|2006|p=129}}.</ref> බටහිර ප්‍රංශයේ බ්‍රිටනි ප්‍රදේශයේ පිහිටා ඇති වරාය, නගරය ආරම්භ කළ ක්‍රිස්තියානි එවැන්ජලිස්තවරයා වන ශාන්ත මාලෝ (හෝ මැක්ලෝ) නමින් නම් කරන ලදී.{{sfn|Balmaceda|2011|loc=Chapter 36}} 1965 දී, එක්සත් ජාතීන්ගේ මහා මණ්ඩලයේ 20 වන සැසියේදී,<ref>{{cite web |date=1967 |title=United Nations General Assembly Twentieth Session |url=https://digitallibrary.un.org/record/745657?ln=en |access-date=24 January 2023 |publisher=United Nations Digital Library}}</ref> සිව්වන කමිටුව තීරණය කළේ, ස්පාඤ්ඤ හැර අනෙකුත් සියලුම භාෂාවලින්, සියලුම එක්සත් ජාතීන්ගේ ලේඛන ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත් (මැල්විනාස්) ලෙස භූමිය නම් කරන බවයි. ස්පාඤ්ඤ භාෂාවෙන්, භූමිය ඉස්ලාස් මැල්විනාස් (ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත්) ලෙස නම් කරන ලදී.{{sfn|Foreign Office|1961|p=80}} සංඛ්‍යාන සැකසුම් අරමුණු සඳහා එක්සත් ජාතීන් විසින් භාවිතා කරන නාමකරණය ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත් (මැල්විනාස්) වේ.<ref name="std_name">{{cite web |date=13 February 2013 |title=Standard Country and Area Codes Classifications |url=http://unstats.un.org/unsd/methods/m49/m49alpha.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140628144412/http://unstats.un.org/unsd/methods/m49/m49alpha.htm |archive-date=28 June 2014 |access-date=3 July 2013 |publisher=United Nations Statistics Division}}</ref> == ඉතිහාසය == Although [[:en:Fuegians|Fuegians]] from [[:en:Patagonia|Patagonia]] may have visited the Falkland Islands in prehistoric times, the islands were uninhabited when Europeans first explored them. European claims of discovery date back to the 16th century, but no consensus exists on whether early explorers sighted the Falklands or other islands in the South Atlantic The first undisputed landing on the islands is attributed to English captain John Strong, who, en route to [[:en:Peru|Peru]] and [[:en:Chile|Chile]]'s littoral in 1690, explored the Falkland Sound and noted the islands' water and game. The Falklands remained uninhabited until the 1764 establishment of [[:en:Port_Louis,_Falkland_Islands|Port Louis]] on [[:en:East_Falkland|East Falkland]] by French captain [[:en:Louis_Antoine_de_Bougainville|Louis Antoine de Bougainville]] and the 1765 foundation of [[:en:Port_Egmont|Port Egmont]] on [[:en:Saunders_Island,_Falkland_Islands|Saunders Island]] by Captain [[:en:John_Byron|John Byron]]; the latter settlement being expanded by British captain [[:en:John_MacBride_(Royal_Navy_officer)|John MacBride]] a year later. Whether or not the settlements were aware of each other's existence is debated by historians. In 1766, [[:en:France|France]] surrendered its claim on the Falklands to [[:en:Spain|Spain]], which renamed the French colony [[:en:Puerto_Soledad|Puerto Soledad]] the following year. Problems began when Spain detected and [[:en:Capture_of_Port_Egmont|captured Port Egmont]] in 1770. [[:en:Falklands_Crisis_(1770)|War]] was narrowly avoided by its restitution to Britain in 1771. ප්‍රාග් ඓතිහාසික යුගයේ දී පැටගෝනියාවේ ෆියුජියන්වරු ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත් වෙත පැමිණ ඇති නමුත්,<ref>{{cite journal|last1=Hamley|first1=Kit M.|last2=Gill|first2=Jacquelyn L.|last3=Krasinski|first3=Kathryn E.|last4=Groff|first4=Dulcinea V.|last5=Hall|first5=Brenda L.|last6=Sandweiss|first6=Daniel H.|last7=Southon|first7=John R.|last8=Brickle|first8=Paul|last9=Lowell|first9=Thomas V.|date=29 October 2021|title=Evidence of prehistoric human activity in the Falkland Islands|journal=Science Advances|volume=7|issue=44|pages=eabh3803|bibcode=2021SciA....7.3803H|doi=10.1126/sciadv.abh3803|issn=2375-2548|pmc=8550247|pmid=34705512}}</ref><ref>{{cite journal|author=G. Hattersley-Smith|date=June 1983|title=Fuegian Indians in the Falkland Islands|journal=[[Polar Record]]|publisher=Cambridge University Press|volume=21|issue=135|pages=605–06|bibcode=1983PoRec..21..605H|doi=10.1017/S003224740002204X|issn=0032-2474|s2cid=129083566}}</ref> යුරෝපීයයන් මුලින්ම ඒවා ගවේෂණය කරන විට දූපත් ජනාවාස නොවීය.{{sfn|Carafano|2005|p=367}} සොයාගැනීම් පිළිබඳ යුරෝපීය ප්‍රකාශ 16 වන සියවස දක්වා දිව යයි, නමුත් මුල් ගවේෂකයන් ෆෝක්ලන්ඩ්ස් හෝ දකුණු අත්ලාන්තික් සාගරයේ වෙනත් දූපත් දුටුවාද යන්න පිළිබඳව එකඟතාවයක් නොමැත.<ref name="M White">{{cite news|url=https://www.theguardian.com/uk/blog/2012/feb/02/who-first-owned-falkland-islands?|title=Who first owned the Falkland Islands?|last=White|first=Michael|date=2 February 2012|newspaper=[[The Guardian]]|access-date=3 July 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20130210011353/http://www.guardian.co.uk/uk/blog/2012/feb/02/who-first-owned-falkland-islands|archive-date=10 February 2013|url-status=live}}</ref>{{sfn|Goebel|1971|pp=xiv–xv}}{{efn-ua|Based on his analysis of Falkland Islands discovery claims, historian [[John Dunmore]] concludes that "[a] number of countries could therefore lay some claim to the archipelago under the heading of first discoverers: Spain, Holland, Britain, and even Italy and Portugal&nbsp;– although the last two claimants might be stretching things a little."{{sfn|Dunmore|2005|p=93}}}} දූපත් වලට පළමු අවිවාදිත ගොඩබෑම ඉංග්‍රීසි නායක ජෝන් ස්ට්‍රෝංට ආරෝපණය කර ඇති අතර, ඔහු 1690 දී පේරු සහ චිලී වෙරළ තීරයට යන අතරතුර, ෆෝක්ලන්ඩ් ශබ්දය ගවේෂණය කර දූපත් වල ජලය සහ ක්‍රීඩාව සටහන් කළේය.<ref>See: * {{harvnb|Gustafson|1988|p=5}}, * {{harvnb|Headland|1989|p=66}}, * {{harvnb|Heawood|2011|p=182}}.</ref> 1764 දී ප්‍රංශ නායක ලුවී ඇන්ටොයින් ඩි බෝගන්විල් විසින් නැගෙනහිර ෆෝක්ලන්ඩ් හි පෝර්ට් ලුවී පිහිටුවීම සහ 1765 දී කැප්ටන් ජෝන් බයිරන් විසින් සෝන්ඩර්ස් දූපතේ පෝර්ට් එග්මොන්ට් අත්තිවාරම දමන තෙක් ෆෝක්ලන්ඩ්ස් ජනාවාස නොවීය; දෙවන ජනාවාසය වසරකට පසුව බ්‍රිතාන්‍ය කපිතාන් ජෝන් මැක්බ්‍රයිඩ් විසින් පුළුල් කරනු ලැබේ.{{efn-ua|In 1764, Bougainville claimed the islands in the name of [[Louis XV of France]]. In 1765, British captain John Byron claimed the islands in the name of [[George III of Great Britain]].{{sfn|Gustafson|1988|pp=9–10}}{{sfn|Dunmore|2005|pp=139–40}}}} ජනාවාස එකිනෙකාගේ පැවැත්ම පිළිබඳව දැන සිටියාද නැද්ද යන්න ඉතිහාසඥයින් විසින් විවාද කරනු ලැබේ.<ref>See: * {{harvnb|Goebel|1971|pp=226, 232, 269}}, * {{harvnb|Gustafson|1988|pp=9–10}}.</ref> 1766 දී, ප්‍රංශය ෆෝක්ලන්ඩ්ස් සඳහා තම අයිතිය ස්පාඤ්ඤයට භාර දුන් අතර, එය ඊළඟ වසරේ ප්‍රංශ යටත් විජිතය පුවර්ටෝ සොලෙඩාඩ් ලෙස නම් කරන ලදී.{{sfn|Segal|1991|p=240}} 1770 දී ස්පාඤ්ඤය එග්මොන්ට් වරාය හඳුනාගෙන අල්ලා ගත් විට ගැටළු ආරම්භ විය. 1771 දී එය බ්‍රිතාන්‍යයට නැවත ලබා දීමෙන් යුද්ධය යන්තමින් වළක්වා ගන්නා ලදී.{{sfn|Gibran|1998|p=26}} බ්‍රිතාන්‍ය සහ ස්පාඤ්ඤ ජනාවාස 1774 දක්වා දූපත් සමූහයේ සහජීවනයෙන් පැවතුනි, බ්‍රිතාන්‍යයේ නව ආර්ථික හා උපායමාර්ගික සලකා බැලීම් නිසා එය දූපත් වලින් බලකොටුව ඉවත් කර ගැනීමට හේතු වූ අතර, III වන ජෝර්ජ් රජු සඳහා ෆෝක්ලන්ඩ්ස් සඳහා හිමිකම් කියන ඵලකයක් ඉතිරි විය.{{sfn|Gibran|1998|pp=26–27}} ස්පාඤ්ඤයේ රියෝ ඩි ලා ප්ලාටා උපරාජය භූමියේ ඇති එකම විධිමත් පැවැත්ම බවට පත්විය. බටහිර ෆෝක්ලන්ඩ් අතහැර දමා තිබූ අතර, පුවර්ටෝ සොලෙඩාඩ් දණ්ඩනීය යටත් විජිතයක් බවට පත්විය.{{sfn|Gibran|1998|p=27}} යුරෝපයේ නැපෝලියන් යුද්ධ අතරතුර රියෝ ඩි ලා ප්ලාටා හි බ්‍රිතාන්‍ය ආක්‍රමණ මධ්‍යයේ, දූපත් ආණ්ඩුකාරවරයා 1806 දී දූපත් සමූහය ඉවත් කළේය; 1811 දී ස්පාඤ්ඤයේ ඉතිරි යටත් විජිත බලකොටුව ද එය අනුගමනය කළේය, ගවුචෝස් සහ ස්වේච්ඡාවෙන් රැඳී සිටි ධීවරයින් හැර.{{sfn|Gibran|1998|p=27}} ඉන්පසුව, රියෝ ඩි ලා ප්ලාටා හි එක්සත් පළාත් සඳහා සේවය කළ ඇමරිකානු පෞද්ගලික සේවකයෙකු වන කර්නල් ඩේවිඩ් ජෙවෙට්, දකුණු අත්ලාන්තික් සාගරයේ ස්පාඤ්ඤයේ භූමි ප්‍රදේශ සඳහා බුවනෝස් අයර්ස් හි 1816 හිමිකම් පෑම පිළිබඳව නැංගුරම් ලා ඇති නැව්වලට දැනුම් දෙන තෙක් එහි දේශපාලන තත්ත්වය අවිවාදිත විය.<ref>See: * {{harvnb|Gibran|1998|p=27}}, * {{harvnb|Marley|2008|p=714}}.</ref>{{efn-ua|According to Argentine legal analyst Roberto Laver, the United Kingdom disregards Jewett's actions because the government he represented "was not recognised either by Britain or any other foreign power at the time" and "no act of occupation followed the ceremony of claiming possession".{{sfn|Laver|2001|p=73}}}} දූපත් වල ස්ථිර වැසියන් නොසිටි බැවින්, 1823 දී බුවනෝස් අයර්ස් ජර්මානු සම්භවයක් ඇති වෙළෙන්දෙකු වන ලුයිස් වර්නට්ට ධීවර කටයුතු සිදු කිරීමට සහ දූපත් සමූහයේ වල් ගවයන් සූරාකෑමට අවසර ලබා දුන්නේය.{{efn-ua|Before leaving for the Falklands Vernet stamped his grant at the British Consulate, repeating this when Buenos Aires extended his grant in 1828.{{sfn|Cawkell|2001|pp=48–50}} The cordial relationship between the consulate and Vernet led him to express "the wish that, in the event of the British returning to the islands, [[Government of the United Kingdom|HMG]] would take his settlement under their protection".{{sfn|Cawkell|2001|p=50}}}} වර්නට් 1826 දී පුවර්ටෝ සොලෙඩාඩ් හි නටබුන් අසල පදිංචි වූ අතර, පදිංචිකරුවන් ගෙන ඒමට සහ ස්ථිර ජනපදයක් පිහිටුවීමට ව්‍යාපාරය ප්‍රමාණවත් ලෙස ආරක්ෂිත වන තෙක් දූපත් වල සම්පත් රැස් කළේය.<ref>See: * {{harvnb|Gibran|1998|pp=27–28}}, * {{harvnb|Sicker|2002|p=32}}.</ref> 1829 දී බුවනෝස් අයර්ස් විසින් වර්නට් දූපත් වල හමුදා සහ සිවිල් අණදෙන නිලධාරියා ලෙස නම් කරන ලද අතර,{{sfn|Pascoe|Pepper|2008|pp=540–46}} විදේශීය තල්මසුන් සහ සීල් ධීවරයින්ගේ ක්‍රියාකාරකම් නැවැත්වීම සඳහා මුද්‍රා තැබීම නියාමනය කිරීමට ඔහු උත්සාහ කළේය.{{sfn|Gibran|1998|p=27}} මසුන් ඇල්ලීමේ සහ දඩයම් කිරීමේ අයිතිවාසිකම් සම්බන්ධ ආරවුලක් 1831 දී ඇමරිකානු යුධ නෞකාවක් වන යූඑස්එස් ලෙක්සිංටන් විසින් වැටලීමකට තුඩු දෙන තෙක් වර්නට්ගේ ව්‍යාපාරය පැවතුනි,{{sfn|Pascoe|Pepper|2008|pp=541–44}}{{efn-ua|The log of the ''"Lexington"'' only reports the destruction of arms and a powder store, but Vernet made a claim for compensation from the US Government stating that the entire settlement was destroyed.{{sfn|Pascoe|Pepper|2008|pp=541–44}}}} එක්සත් ජනපද නාවික හමුදාපති සිලස් ඩන්කන් දිවයිනේ රජය විසුරුවා හැරීම ප්‍රකාශ කළ විට.{{sfn|Peterson|1964|p=106}}[[File:Edward_Gennys_Fanshawe,_Mount_William,_Falkland_Islands,_May_1849_(Portion_B).png|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Edward_Gennys_Fanshawe,_Mount_William,_Falkland_Islands,_May_1849_(Portion_B).png|alt=Three men in horseback examine a pastoral settlement|වම|thumb|Depiction of a Falklands [[:en:Corral|corral]], shepherds and sheep in 1849 (painting by Royal Navy Admiral [[:en:Edward_Fanshawe|Edward Fanshawe]])]] Buenos Aires attempted to gain influence over the settlement by installing a garrison in October 1832, which mutinied within a month and was followed the next year by the arrival of British forces, who [[:en:Reassertion_of_British_sovereignty_over_the_Falkland_Islands_(1833)|reasserted Britain's rule]].{{sfn|Graham-Yooll|2002|p=50}} The [[:en:Argentine_Confederation|Argentine Confederation]] (headed by Buenos Aires Governor [[:en:Juan_Manuel_de_Rosas|Juan Manuel de Rosas]]) protested against Britain's actions,{{sfn|Reginald|Elliot|1983|pp=25–26}}{{efn-ua|As discussed by Roberto Laver, not only did Rosas not break relations with Britain because of the "essential" nature of "British economic support", but he offered the Falklands "as a bargaining chip&nbsp;... in exchange for the cancellation of Argentina's million-pound debt with the British bank of [[Baring Brothers]]".{{sfn|Laver|2001|pp=122–23}} In 1850, Rosas' government ratified the [[Arana–Southern Treaty]], which put "an end to the existing differences, and of restoring perfect relations of friendship" between the United Kingdom and Argentina.{{sfn|Hertslet|1851|p=105}}}} and Argentine governments have continued since then to register official protests against Britain.{{sfn|Gustafson|1988|pp=34–35}}{{efn-ua|Argentina protested in 1841, 1849, 1884, 1888, 1908, 1927 and 1933, and has made annual protests to the United Nations since 1946.{{sfn|Gustafson|1988|p=34}}}} The British troops departed after completing their mission, leaving the area without formal government.{{sfn|Graham-Yooll|2002|pp=51–52}} Vernet's deputy, the Scotsman [[:en:Matthew_Brisbane|Matthew Brisbane]], returned to the islands that year to restore the business, but his efforts ended after, amid unrest at Port Louis, gaucho [[:en:Antonio_Rivero|Antonio Rivero]] led a group of dissatisfied individuals to murder Brisbane and the settlement's senior leaders; survivors hid in a cave on a nearby island until the British returned and restored order.{{sfn|Graham-Yooll|2002|pp=51–52}} In 1840, the Falklands became a [[:en:Crown_colony|Crown colony]] and Scottish settlers subsequently established an official pastoral community.{{sfn|Aldrich|Connell|1998|p=201}} Four years later, nearly everyone relocated to Port Jackson, considered a better location for the government, and merchant [[:en:Samuel_Lafone|Samuel Lafone]] began a venture to encourage British colonisation.<ref>See: * {{harvnb|Bernhardson|2011|loc=Stanley and Vicinity: History}}, * {{harvnb|Reginald|Elliot|1983|pp=9, 27}}.</ref> [[:en:Stanley,_Falkland_Islands|Stanley]], as Port Jackson was soon renamed, officially became the seat of government in 1845.{{sfn|Reginald|Elliot|1983|p=9}} Early in its history, Stanley had a negative reputation due to cargo-shipping losses; only in emergencies would ships rounding [[:en:Cape_Horn|Cape Horn]] stop at the port.{{sfn|Bernhardson|2011|loc=Stanley and Vicinity: History}} Nevertheless, the Falklands' geographic location proved ideal for ship repairs and the "Wrecking Trade", the business of selling and buying shipwrecks and their cargoes.{{sfn|Strange|1987|pp=72–74}} Aside from this trade, commercial interest in the archipelago was minimal due to the low-value hides of the feral cattle roaming the pastures. Economic growth began only after the [[:en:Falkland_Islands_Company|Falkland Islands Company]], which bought out Lafone's failing enterprise in 1851,{{efn-ua|There were continual tensions with the colonial administration over Lafone's failure to establish any permanent settlers, and over the price of beef supplied to the settlement. Moreover, although his concession required Lafone to bring settlers from the UK, most of the settlers he brought were gauchos from Uruguay.{{sfn|Strange|1987|p=84}}}} successfully introduced [[:en:Cheviot_sheep|Cheviot sheep]] for wool farming, spurring other farms to follow suit.<ref name="Bernhardson 2011 loc=Stanley and Vicinity: History">See: * {{harvnb|Bernhardson|2011|loc=Stanley and Vicinity: History}}, * {{harvnb|Reginald|Elliot|1983|p=9}}.</ref> The high cost of importing materials, combined with the shortage of labour and consequent high wages, meant the ship repair trade became uncompetitive. After 1870 it declined as the replacement of sail ships by [[:en:Steamship|steamships]] was accelerated by the low cost of coal in South America; by 1914, with the opening of the [[:en:Panama_Canal|Panama Canal]], the trade effectively ended.{{sfn|Strange|1987|pp=72–73}} In 1881, the Falkland Islands became financially independent of Britain.{{sfn|Reginald|Elliot|1983|p=9}} For more than a century, the Falkland Islands Company dominated the trade and employment of the archipelago; in addition, it owned most housing in Stanley, which greatly benefited from the wool trade with the UK.<ref name="Bernhardson 2011 loc=Stanley and Vicinity: History" /> [[File:Cfbattlepainting_(Retouched).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Cfbattlepainting_(Retouched).jpg|alt=Two battling ships, with one sinking|දකුණ|thumb|Naval confrontation during the 1914 [[:en:Battle_of_the_Falkland_Islands|Battle of the Falkland Islands]] (painting by [[:en:William_Lionel_Wyllie|William Lionel Wyllie]])]] In the first half of the 20th century, the Falklands served an important role in Britain's territorial claims to [[:en:Subantarctic|subantarctic]] islands and a section of Antarctica. The Falklands governed these territories as the [[:en:Falkland_Islands_Dependencies|Falkland Islands Dependencies]] starting in 1908 and retained them until their dissolution in 1985.{{sfn|Day|2013|p=129–30}} The Falklands also played a minor role in the two world wars as a military base aiding control of the South Atlantic. In the [[:en:First_World_War|First World War]] [[:en:Battle_of_the_Falkland_Islands|Battle of the Falkland Islands]] in December 1914, a Royal Navy fleet defeated an [[:en:German_Empire|Imperial German]] squadron. In the [[:en:Second_World_War|Second World War]], following the December 1939 [[:en:Battle_of_the_River_Plate|Battle of the River Plate]], the battle-damaged [[:en:HMS_Exeter_(68)|HMS ''Exeter'']] steamed to the Falklands for repairs.{{sfn|Carafano|2005|p=367}} In 1942, a battalion en route to India was redeployed to the Falklands as a garrison amid fears of a Japanese seizure of the archipelago.{{sfn|Haddelsey|Carroll|2014|loc=Prologue}} After the war ended, the Falklands economy was affected by declining wool prices and the political uncertainty resulting from the revived sovereignty dispute between the United Kingdom and Argentina.{{sfn|Bernhardson|2011|loc=Stanley and Vicinity: History}} Simmering tensions between the UK and Argentina increased during the second half of the century, when Argentine President [[:en:Juan_Perón|Juan Perón]] asserted sovereignty over the archipelago.{{sfn|Zepeda|2005|p=102}} The sovereignty dispute intensified during the 1960s, shortly after the United Nations passed a resolution on [[:en:Decolonisation|decolonisation]] which Argentina interpreted as favourable to its position.{{sfn|Laver|2001|p=125}} In 1965, the UN General Assembly passed [[:en:United_Nations_General_Assembly_Resolution_2065|Resolution 2065]], calling for both states to conduct bilateral negotiations to reach a peaceful settlement of the dispute.{{sfn|Laver|2001|p=125}} From 1966 until 1968, the UK confidentially discussed with Argentina the transfer of the Falklands, assuming its judgement would be accepted by the islanders.{{sfn|Thomas|1991|p=24}} An agreement on trade ties between the archipelago and the mainland was reached in 1971 and, consequently, Argentina built a temporary airfield at Stanley in 1972.{{sfn|Reginald|Elliot|1983|p=9}} Nonetheless, Falklander dissent, as expressed by their strong lobby in the [[:en:UK_Parliament|UK Parliament]], and tensions between the UK and [[:en:Argentina|Argentina]] effectively limited sovereignty negotiations until 1977.{{sfn|Thomas|1991|pp=24–27}} Concerned at the expense of maintaining the Falkland Islands in an era of budget cuts, the UK again considered transferring sovereignty to Argentina in the early [[:en:Premiership_of_Margaret_Thatcher|Thatcher government]].<ref name="Guardian">{{cite news|url=https://www.theguardian.com/uk/2005/jun/28/falklands.past|title=UK held secret talks to cede sovereignty: ''Minister met junta envoy in Switzerland, official war history reveals''|last1=Norton-Taylor|first1=Richard|date=28 June 2005|newspaper=The Guardian|access-date=12 June 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20140919011057/http://www.theguardian.com/uk/2005/jun/28/falklands.past|archive-date=19 September 2014|last2=Evans|first2=Rob|url-status=live}}</ref> Substantive sovereignty talks again ended by 1981, and the dispute escalated with passing time.{{sfn|Thomas|1991|pp=28–31}} In April 1982 the [[:en:Falklands_War|Falklands War]] began when Argentine military forces [[:en:1982_invasion_of_the_Falkland_Islands|invaded the Falklands]] and other [[:en:South_Georgia_and_the_South_Sandwich_Islands|British territories in the South Atlantic]], briefly [[:en:Occupation_of_the_Falkland_Islands|occupying them]] until a UK [[:en:Expeditionary_warfare|expeditionary force]] retook the territories in June.<ref>See: * {{harvnb|Reginald|Elliot|1983|pp=5, 10–12, 67}}, * {{harvnb|Zepeda|2005|pp=102–03}}.</ref> After the war the UK expanded its military presence, building [[:en:RAF_Mount_Pleasant|RAF Mount Pleasant]] and increasing the size of its garrison.{{sfn|Gibran|1998|pp=130–35}} The war also left some 117 minefields containing nearly 20,000 mines of various types, including anti-vehicle and anti-personnel mines. Due to the large number of [[:en:Deminer|deminer]] casualties, initial attempts to clear the mines ceased in 1983.<ref name="BBC_Mines" />{{efn-ua|The minefields were fenced off and marked; there remain unexploded ordnance and improvised explosive devices.<ref name="BBC_Mines"/> Detection and clearance of mines in the Falklands has proven difficult as some were air-delivered and not in marked fields; approximately 80% lie in sand or peat, where the position of mines can shift, making removal procedures difficult.<ref>{{cite journal |last1=Ruan |first1=Juan Carlos |last2=Macheme |first2=Jill E. |date=August 2001 |title=Landmines in the Sand: The Falkland Islands |url=http://www.jmu.edu/cisr/journal/5.2/focus/falklands.htm |journal=The Journal of ERW and Mine Action |publisher=James Madison University |volume=5 |issue=2 |issn=1533-6905 |access-date=29 June 2014 |archive-date=14 July 2014 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140714164355/http://www.jmu.edu/cisr/journal/5.2/focus/falklands.htm |url-status=live }}</ref>}} Demining operations recommenced in 2009 and were completed in October 2020.<ref name="PenguinNews">{{cite magazine|date=23 October 2020|title=Falklands community invited to 'Reclaim the Beach' to celebrate completion of demining – Penguin News|url=https://penguin-news.com/headlines/community/2020/falklands-community-invited-to-reclaim-the-beach-to-celebrate-completion-of-demining/|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20201027070620/https://penguin-news.com/headlines/community/2020/falklands-community-invited-to-reclaim-the-beach-to-celebrate-completion-of-demining/|archive-date=27 October 2020|access-date=23 October 2020|magazine=Penguin News}}</ref> Based on [[:en:Lord_Shackleton|Lord Shackleton]]'s recommendations, the Falklands diversified from a sheep-based monoculture into an economy of tourism and, with the establishment of the Falklands [[:en:Exclusive_economic_zone|exclusive economic zone]], fisheries.{{sfn|Cawkell|2001|p=147}}{{efn-ua|In 1976, Lord Shackleton produced a report into the economic future of the islands; but his recommendations were not implemented because Britain sought to avoid confronting Argentina over sovereignty.{{sfn|Cawkell|2001|p=147}} Lord Shackleton was once again tasked, in 1982, to produce a report into the economic development of the islands. His new report criticised the large farming companies, and recommended transferring ownership of farms from absentee landlords to local landowners. Shackleton also suggested diversifying the economy into fishing, oil exploration, and tourism; moreover, he recommended the establishment of a road network, and conservation measures to preserve the islands' natural resources.{{sfn|Cawkell|2001|p=147}}}} The road network was also made more extensive, and the construction of [[:en:RAF_Mount_Pleasant|RAF Mount Pleasant]] allowed access to [[:en:Long_haul|long haul]] flights.{{sfn|Cawkell|2001|p=147}} [[:en:Oil_exploration|Oil exploration]] also began in the 2010s, with indications of possible commercially exploitable deposits in the Falklands basin.<ref>{{cite news|url=https://www.theguardian.com/business/2012/nov/23/desire-petroleum-optimistic-falklands-oil-prospects|title=Desire Petroleum optimistic over Falklands oil prospects|author=Fletcher, Nick|date=23 November 2012|newspaper=The Guardian|access-date=8 June 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210608201007/https://www.theguardian.com/business/2012/nov/23/desire-petroleum-optimistic-falklands-oil-prospects|archive-date=8 June 2021|url-status=live}}</ref> Landmine clearance work restarted in 2009, in accordance with the UK's obligations under the [[:en:Ottawa_Treaty|Ottawa Treaty]], and [[:en:Sapper_Hill|Sapper Hill]] Corral was cleared of mines in 2012, allowing access to an important historical landmark for the first time in 30 years.<ref>{{cite news|url=http://en.mercopress.com/2011/12/08/falklands-land-mine-clearance-set-to-enter-a-new-expanded-phase-in-early-2012|title=Falklands' Land Mine Clearance Set to Enter a New Expanded Phase in Early 2012|author=Grant Munro|date=8 December 2011|newspaper=MercoPress|access-date=29 June 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20140714162622/http://en.mercopress.com/2011/12/08/falklands-land-mine-clearance-set-to-enter-a-new-expanded-phase-in-early-2012|archive-date=14 July 2014|url-status=live}}</ref> Argentina and the UK re-established diplomatic relations in 1990, but neither has agreed on the terms of future sovereignty discussions.<ref>See: * {{harvnb|Lansford|2012|p=1528}}, * {{harvnb|Zepeda|2005|pp=102–03}}.</ref> == රජය == === ආරක්ෂක === === ස්වෛරීභාවය පිළිබඳ ආරවුල === == භූගෝලය == == ජෛව විවිධත්වය == == ආර්ථිකය == == ජන විකාශනය == == අධ්‍යාපනය == == සංස්කෘතිය == === ක්‍රීඩාව === == සටහන් == <references group="upper-alpha" /> == යොමු කිරීම් == <references /> p6906cme7mlbblsjz0bn9v1dp8l8zv2 750454 750453 2025-06-23T10:29:21Z BuddhikaW88 37808 /* ඉතිහාසය */ 750454 wikitext text/x-wiki '''ෆෝක්ලන්ත දූපත්''' ({{IPAc-en|ˈ|f|ɔː|(|l|)|k|l|ə|n|d|,_|ˈ|f|ɒ|l|k|-}};<ref name=":0">{{cite EPD|18}}</ref> {{langx|es|Islas Malvinas|link=no}} {{IPA|es|ˈislas malˈβinas|}}), සාමාන්‍යයෙන් '''ද ෆෝක්ලන්ඩ්''' ලෙස හඳුන්වනු ලැබේ, එය දකුණු අත්ලාන්තික් සාගරයේ පැටගොන් හි පිහිටි දූපත් සමූහයකි. ප්‍රධාන දූපත් දකුණු ඇමරිකාවේ දකුණු පැටගෝනියානු වෙරළට නැගෙනහිරින් සැතපුම් 300 (කිලෝමීටර් 500) පමණ වන අතර ඇන්ටාක්ටික් අර්ධද්වීපයේ උතුරු කෙළවරේ කේප් ඩුබුසෙට් සිට සැතපුම් 752 (කිලෝමීටර් 1,210) පමණ අක්ෂාංශ 52 ක පමණ අක්ෂාංශයක පිහිටා ඇත. වර්ග සැතපුම් 4,700 (වර්ග කිලෝමීටර් 12,000) ක භූමි ප්‍රමාණයකින් යුත් මෙම දූපත් සමූහය නැගෙනහිර ෆෝක්ලන්තය, බටහිර ෆෝක්ලන්තය සහ කුඩා දූපත් 776 කින් සමන්විත වේ. බ්‍රිතාන්‍ය විදේශීය ප්‍රදේශයක් ලෙස, ෆෝක්ලන්ත ප්‍රදේශවලට අභ්‍යන්තර ස්වයං පාලනයක් ඇති අතර, එක්සත් රාජධානිය ඔවුන්ගේ ආරක්ෂක සහ විදේශ කටයුතු සඳහා වගකීම භාර ගනී. අගනුවර සහ විශාලතම ජනාවාසය නැගෙනහිර ෆෝක්ලන්තයේ ස්ටැන්ලි ය. 17 වන සියවසේ යුරෝපීය සොයා ගැනීමට පෙර මෙම දූපත් ජනාවාස නොවූ බව විශ්වාස කෙරේ. ෆෝක්ලන්ත සොයා ගැනීම සහ පසුව යුරෝපීයයන් විසින් යටත් විජිතකරණය කිරීම සම්බන්ධයෙන් මතභේද පවතී. විවිධ කාලවලදී, දූපත් වල ප්‍රංශ, බ්‍රිතාන්‍ය, ස්පාඤ්ඤ සහ ආර්ජන්ටිනා ජනාවාස තිබුණි. 1833 දී බ්‍රිතාන්‍යය සිය පාලනය නැවත තහවුරු කළ නමුත් ආර්ජන්ටිනාව දූපත් සඳහා සිය හිමිකම් පවත්වාගෙන යයි. 1982 අප්‍රේල් මාසයේදී ආර්ජන්ටිනාවේ හමුදා හමුදා දූපත් ආක්‍රමණය කළහ. ෆෝක්ලන්ත යුද්ධය අවසානයේ මාස දෙකකට පසු බ්‍රිතාන්‍ය පරිපාලනය ප්‍රතිසංස්කරණය කරන ලදී. 2013 ස්වෛරීභාවය පිළිබඳ ජනමත විචාරණයකදී, ප්‍රකාශ කරන ලද ඡන්ද සියල්ලම පාහේ එක්සත් රාජධානියේ විදේශීය භූමියක් ලෙස රැඳී සිටීමට පක්ෂව විය. භූමියේ ස්වෛරීභාවය තත්ත්වය ආර්ජන්ටිනාව සහ එක්සත් රාජධානිය අතර පවතින ආරවුලක කොටසකි. ජනගහනය (2021 දී වැසියන් 3,662) ප්‍රධාන වශයෙන් ස්වදේශික ෆෝක්ලන්ත දූපත් වැසියන් වන අතර, ඔවුන් බහුතරය බ්‍රිතාන්‍ය සම්භවයක් ඇති අයයි. අනෙකුත් ජනවාර්ගික කණ්ඩායම් අතර ප්‍රංශ, ජිබ්‍රෝල්ටේරියන් සහ ස්කැන්ඩිනේවියානුවන් ඇතුළත් වේ. එක්සත් රාජධානිය, දකුණු අත්ලාන්තික් දූපතක් වන ශාන්ත හෙලේනා සහ චිලී යන රටවලින් සංක්‍රමණය වීම ජනගහන පරිහානියක් ආපසු හරවා ඇත. ඉංග්‍රීසි නිල සහ ප්‍රමුඛ භාෂාවයි. 1983 බ්‍රිතාන්‍ය ජාතිකත්ව (ෆෝක්ලන්ත දූපත්) පනත යටතේ, ෆෝක්ලන්ත දූපත් වැසියන් බ්‍රිතාන්‍ය පුරවැසියන් වේ. මෙම දූපත් උපඇන්ටාක්ටික් සාගර සහ ටුන්ඩ්‍රා දේශගුණික කලාපවල මායිමේ පිහිටා ඇති අතර, ප්‍රධාන දූපත් දෙකෙහිම අඩි 2,300 (මීටර් 700) දක්වා ළඟා වන කඳු වැටි ඇත. හඳුන්වා දුන් විශේෂ මගින් කොල්ලකෑම හේතුවෙන් ප්‍රධාන දූපත් වල බොහෝ දෙනෙක් තවදුරටත් බෝ නොවන නමුත්, ඒවා විශාල පක්ෂි ජනගහනයකට නිවහන වේ. උසස් තත්ත්වයේ ලොම් අපනයන කෙරෙහි අවධාරණය කරමින්, ප්‍රධාන ආර්ථික ක්‍රියාකාරකම් අතර මසුන් ඇල්ලීම, සංචාරක ව්‍යාපාරය සහ බැටළු ගොවිතැන ඇතුළත් වේ. ෆෝක්ලන්ත දූපත් රජය විසින් බලපත්‍ර ලබා දී ඇති තෙල් ගවේෂණය, ආර්ජන්ටිනාව සමඟ සමුද්‍ර ආරවුල් හේතුවෙන් මතභේදාත්මකව පවතී. == නිරුක්තිය == "ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත්" යන නම පැමිණෙන්නේ ප්‍රධාන දූපත් දෙක වෙන් කරන ෆෝක්ලන්ඩ් සවුන්ඩ් සමුද්‍ර සන්ධියෙනි.{{sfn|Jones|2009|p=73}} 1690 දී දූපත් වලට ගොඩ බැස්ස ඉංග්‍රීසි ගවේෂණයක නායක ජෝන් ස්ට්‍රෝං විසින් මෙම නාලිකාවට "ෆෝක්ලන්ඩ්" යන නම යොදන ලදී. ඔහුගේ ගමනට අනුග්‍රහය දැක්වූ නාවික හමුදාවේ භාණ්ඩාගාරික 5 වන විස්කවුන්ට් ෆෝක්ලන්ඩ් ඇන්තනි කැරිට ගෞරවයක් වශයෙන් ස්ට්‍රෝං මෙම සමුද්‍ර සන්ධිය නම් කළේය.<ref>See: *{{harvnb|Dotan|2010|p=165}}, *{{harvnb|Room|2006|p=129}}.</ref> විස්කවුන්ට් යන පදවි නාමය ස්කොට්ලන්තයේ ෆෝක්ලන්ඩ් නගරයෙන් ආරම්භ වේ - නගරයේ නම බොහෝ විට "සංවෘත" (lann){{efn-ua|According to researcher Simon Taylor, the exact Gaelic etymology is unclear as the "falk" in the name could have stood for "hidden" (''falach''), "wash" (''failc''), or "heavy rain" (''falc'').{{sfn|Taylor|Márkus|2005|p=158}}}} යන වචනයට යොමු වන ගේලික් යෙදුමකින් පැමිණ ඇති නමුත් එය ඇන්ග්ලෝ-සැක්සන් යෙදුමක් වන "folkland" (ජන-දක්ෂිණාංශිකයින් විසින් අල්ලාගෙන සිටින භූමිය) වෙතින් විය හැකි බව අඩු පිළිගත හැකිය.{{sfn|Room|2006|p=129}} රාජකීය නාවික හමුදාවේ බ්‍රිතාන්‍ය නායක ජෝන් බයිරන් 1765 දී රාජකීය ජෝර්ජ් රජු වෙනුවෙන් "ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත්" ලෙස ඒවා ප්‍රකාශ කරන තෙක් "ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත්" යන නම දූපත් සඳහා යොදන ලදී.<ref>See: *{{harvnb|Paine|2000|p=45}}, *{{harvnb|Room|2006|p=129}}.</ref> "ෆෝක්ලන්ඩ්ස්" යන පදය දූපත් හැඳින්වීමට භාවිතා කරන සම්මත කෙටි යෙදුමකි. මෙම දූපත් සමූහය සඳහා පොදු ස්පාඤ්ඤ නාමය වන ඉස්ලාස් මැල්විනාස්, ප්‍රංශ ඉල්ස් මැලූයින්ස් වෙතින් ව්‍යුත්පන්න වී ඇත - 1764 දී ප්‍රංශ ගවේෂක ලුවී-ඇන්ටොයින් ඩි බුගන්විල් විසින් දූපත් වලට ලබා දුන් නම එයයි.{{sfn|Hince|2001|p=121}} දූපත් වල පළමු ජනාවාසය ආරම්භ කළ බුගන්විල්, එම ප්‍රදේශය සෙන්ට්-මාලෝ වරාය (ඔහුගේ නැව් සහ ජනපදිකයන් සඳහා පිටත්වීමේ ස්ථානය) අනුව නම් කළේය.<ref>See: * {{harvnb|Hince|2001|p=121}}, * {{harvnb|Room|2006|p=129}}.</ref> බටහිර ප්‍රංශයේ බ්‍රිටනි ප්‍රදේශයේ පිහිටා ඇති වරාය, නගරය ආරම්භ කළ ක්‍රිස්තියානි එවැන්ජලිස්තවරයා වන ශාන්ත මාලෝ (හෝ මැක්ලෝ) නමින් නම් කරන ලදී.{{sfn|Balmaceda|2011|loc=Chapter 36}} 1965 දී, එක්සත් ජාතීන්ගේ මහා මණ්ඩලයේ 20 වන සැසියේදී,<ref>{{cite web |date=1967 |title=United Nations General Assembly Twentieth Session |url=https://digitallibrary.un.org/record/745657?ln=en |access-date=24 January 2023 |publisher=United Nations Digital Library}}</ref> සිව්වන කමිටුව තීරණය කළේ, ස්පාඤ්ඤ හැර අනෙකුත් සියලුම භාෂාවලින්, සියලුම එක්සත් ජාතීන්ගේ ලේඛන ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත් (මැල්විනාස්) ලෙස භූමිය නම් කරන බවයි. ස්පාඤ්ඤ භාෂාවෙන්, භූමිය ඉස්ලාස් මැල්විනාස් (ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත්) ලෙස නම් කරන ලදී.{{sfn|Foreign Office|1961|p=80}} සංඛ්‍යාන සැකසුම් අරමුණු සඳහා එක්සත් ජාතීන් විසින් භාවිතා කරන නාමකරණය ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත් (මැල්විනාස්) වේ.<ref name="std_name">{{cite web |date=13 February 2013 |title=Standard Country and Area Codes Classifications |url=http://unstats.un.org/unsd/methods/m49/m49alpha.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140628144412/http://unstats.un.org/unsd/methods/m49/m49alpha.htm |archive-date=28 June 2014 |access-date=3 July 2013 |publisher=United Nations Statistics Division}}</ref> == ඉතිහාසය == ප්‍රාග් ඓතිහාසික යුගයේ දී පැටගෝනියාවේ ෆියුජියන්වරු ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත් වෙත පැමිණ ඇති නමුත්,<ref>{{cite journal|last1=Hamley|first1=Kit M.|last2=Gill|first2=Jacquelyn L.|last3=Krasinski|first3=Kathryn E.|last4=Groff|first4=Dulcinea V.|last5=Hall|first5=Brenda L.|last6=Sandweiss|first6=Daniel H.|last7=Southon|first7=John R.|last8=Brickle|first8=Paul|last9=Lowell|first9=Thomas V.|date=29 October 2021|title=Evidence of prehistoric human activity in the Falkland Islands|journal=Science Advances|volume=7|issue=44|pages=eabh3803|bibcode=2021SciA....7.3803H|doi=10.1126/sciadv.abh3803|issn=2375-2548|pmc=8550247|pmid=34705512}}</ref><ref>{{cite journal|author=G. Hattersley-Smith|date=June 1983|title=Fuegian Indians in the Falkland Islands|journal=[[Polar Record]]|publisher=Cambridge University Press|volume=21|issue=135|pages=605–06|bibcode=1983PoRec..21..605H|doi=10.1017/S003224740002204X|issn=0032-2474|s2cid=129083566}}</ref> යුරෝපීයයන් මුලින්ම ඒවා ගවේෂණය කරන විට දූපත් ජනාවාස නොවීය.{{sfn|Carafano|2005|p=367}} සොයාගැනීම් පිළිබඳ යුරෝපීය ප්‍රකාශ 16 වන සියවස දක්වා දිව යයි, නමුත් මුල් ගවේෂකයන් ෆෝක්ලන්ඩ්ස් හෝ දකුණු අත්ලාන්තික් සාගරයේ වෙනත් දූපත් දුටුවාද යන්න පිළිබඳව එකඟතාවයක් නොමැත.<ref name="M White">{{cite news|url=https://www.theguardian.com/uk/blog/2012/feb/02/who-first-owned-falkland-islands?|title=Who first owned the Falkland Islands?|last=White|first=Michael|date=2 February 2012|newspaper=[[The Guardian]]|access-date=3 July 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20130210011353/http://www.guardian.co.uk/uk/blog/2012/feb/02/who-first-owned-falkland-islands|archive-date=10 February 2013|url-status=live}}</ref>{{sfn|Goebel|1971|pp=xiv–xv}}{{efn-ua|Based on his analysis of Falkland Islands discovery claims, historian [[John Dunmore]] concludes that "[a] number of countries could therefore lay some claim to the archipelago under the heading of first discoverers: Spain, Holland, Britain, and even Italy and Portugal&nbsp;– although the last two claimants might be stretching things a little."{{sfn|Dunmore|2005|p=93}}}} දූපත් වලට පළමු අවිවාදිත ගොඩබෑම ඉංග්‍රීසි නායක ජෝන් ස්ට්‍රෝංට ආරෝපණය කර ඇති අතර, ඔහු 1690 දී පේරු සහ චිලී වෙරළ තීරයට යන අතරතුර, ෆෝක්ලන්ඩ් ශබ්දය ගවේෂණය කර දූපත් වල ජලය සහ ක්‍රීඩාව සටහන් කළේය.<ref>See: *{{harvnb|Gustafson|1988|p=5}}, *{{harvnb|Headland|1989|p=66}}, *{{harvnb|Heawood|2011|p=182}}.</ref> 1764 දී ප්‍රංශ නායක ලුවී ඇන්ටොයින් ඩි බෝගන්විල් විසින් නැගෙනහිර ෆෝක්ලන්ඩ් හි පෝර්ට් ලුවී පිහිටුවීම සහ 1765 දී කැප්ටන් ජෝන් බයිරන් විසින් සෝන්ඩර්ස් දූපතේ පෝර්ට් එග්මොන්ට් අත්තිවාරම දමන තෙක් ෆෝක්ලන්ඩ්ස් ජනාවාස නොවීය; දෙවන ජනාවාසය වසරකට පසුව බ්‍රිතාන්‍ය කපිතාන් ජෝන් මැක්බ්‍රයිඩ් විසින් පුළුල් කරනු ලැබේ.{{efn-ua|In 1764, Bougainville claimed the islands in the name of [[Louis XV of France]]. In 1765, British captain John Byron claimed the islands in the name of [[George III of Great Britain]].{{sfn|Gustafson|1988|pp=9–10}}{{sfn|Dunmore|2005|pp=139–40}}}} ජනාවාස එකිනෙකාගේ පැවැත්ම පිළිබඳව දැන සිටියාද නැද්ද යන්න ඉතිහාසඥයින් විසින් විවාද කරනු ලැබේ.<ref>See: * {{harvnb|Goebel|1971|pp=226, 232, 269}}, * {{harvnb|Gustafson|1988|pp=9–10}}.</ref> 1766 දී, ප්‍රංශය ෆෝක්ලන්ඩ්ස් සඳහා තම අයිතිය ස්පාඤ්ඤයට භාර දුන් අතර, එය ඊළඟ වසරේ ප්‍රංශ යටත් විජිතය පුවර්ටෝ සොලෙඩාඩ් ලෙස නම් කරන ලදී.{{sfn|Segal|1991|p=240}} 1770 දී ස්පාඤ්ඤය එග්මොන්ට් වරාය හඳුනාගෙන අල්ලා ගත් විට ගැටළු ආරම්භ විය. 1771 දී එය බ්‍රිතාන්‍යයට නැවත ලබා දීමෙන් යුද්ධය යන්තමින් වළක්වා ගන්නා ලදී.{{sfn|Gibran|1998|p=26}} බ්‍රිතාන්‍ය සහ ස්පාඤ්ඤ ජනාවාස 1774 දක්වා දූපත් සමූහයේ සහජීවනයෙන් පැවතුනි, බ්‍රිතාන්‍යයේ නව ආර්ථික හා උපායමාර්ගික සලකා බැලීම් නිසා එය දූපත් වලින් බලකොටුව ඉවත් කර ගැනීමට හේතු වූ අතර, III වන ජෝර්ජ් රජු සඳහා ෆෝක්ලන්ඩ්ස් සඳහා හිමිකම් කියන ඵලකයක් ඉතිරි විය.{{sfn|Gibran|1998|pp=26–27}} ස්පාඤ්ඤයේ රියෝ ඩි ලා ප්ලාටා උපරාජය භූමියේ ඇති එකම විධිමත් පැවැත්ම බවට පත්විය. බටහිර ෆෝක්ලන්ඩ් අතහැර දමා තිබූ අතර, පුවර්ටෝ සොලෙඩාඩ් දණ්ඩනීය යටත් විජිතයක් බවට පත්විය.{{sfn|Gibran|1998|p=27}} යුරෝපයේ නැපෝලියන් යුද්ධ අතරතුර රියෝ ඩි ලා ප්ලාටා හි බ්‍රිතාන්‍ය ආක්‍රමණ මධ්‍යයේ, දූපත් ආණ්ඩුකාරවරයා 1806 දී දූපත් සමූහය ඉවත් කළේය; 1811 දී ස්පාඤ්ඤයේ ඉතිරි යටත් විජිත බලකොටුව ද එය අනුගමනය කළේය, ගවුචෝස් සහ ස්වේච්ඡාවෙන් රැඳී සිටි ධීවරයින් හැර.{{sfn|Gibran|1998|p=27}} ඉන්පසුව, රියෝ ඩි ලා ප්ලාටා හි එක්සත් පළාත් සඳහා සේවය කළ ඇමරිකානු පෞද්ගලික සේවකයෙකු වන කර්නල් ඩේවිඩ් ජෙවෙට්, දකුණු අත්ලාන්තික් සාගරයේ ස්පාඤ්ඤයේ භූමි ප්‍රදේශ සඳහා බුවනෝස් අයර්ස් හි 1816 හිමිකම් පෑම පිළිබඳව නැංගුරම් ලා ඇති නැව්වලට දැනුම් දෙන තෙක් එහි දේශපාලන තත්ත්වය අවිවාදිත විය.<ref>See: * {{harvnb|Gibran|1998|p=27}}, * {{harvnb|Marley|2008|p=714}}.</ref>{{efn-ua|According to Argentine legal analyst Roberto Laver, the United Kingdom disregards Jewett's actions because the government he represented "was not recognised either by Britain or any other foreign power at the time" and "no act of occupation followed the ceremony of claiming possession".{{sfn|Laver|2001|p=73}}}} දූපත් වල ස්ථිර වැසියන් නොසිටි බැවින්, 1823 දී බුවනෝස් අයර්ස් ජර්මානු සම්භවයක් ඇති වෙළෙන්දෙකු වන ලුයිස් වර්නට්ට ධීවර කටයුතු සිදු කිරීමට සහ දූපත් සමූහයේ වල් ගවයන් සූරාකෑමට අවසර ලබා දුන්නේය.{{efn-ua|Before leaving for the Falklands Vernet stamped his grant at the British Consulate, repeating this when Buenos Aires extended his grant in 1828.{{sfn|Cawkell|2001|pp=48–50}} The cordial relationship between the consulate and Vernet led him to express "the wish that, in the event of the British returning to the islands, [[Government of the United Kingdom|HMG]] would take his settlement under their protection".{{sfn|Cawkell|2001|p=50}}}} වර්නට් 1826 දී පුවර්ටෝ සොලෙඩාඩ් හි නටබුන් අසල පදිංචි වූ අතර, පදිංචිකරුවන් ගෙන ඒමට සහ ස්ථිර ජනපදයක් පිහිටුවීමට ව්‍යාපාරය ප්‍රමාණවත් ලෙස ආරක්ෂිත වන තෙක් දූපත් වල සම්පත් රැස් කළේය.<ref>See: * {{harvnb|Gibran|1998|pp=27–28}}, * {{harvnb|Sicker|2002|p=32}}.</ref> 1829 දී බුවනෝස් අයර්ස් විසින් වර්නට් දූපත් වල හමුදා සහ සිවිල් අණදෙන නිලධාරියා ලෙස නම් කරන ලද අතර,{{sfn|Pascoe|Pepper|2008|pp=540–46}} විදේශීය තල්මසුන් සහ සීල් ධීවරයින්ගේ ක්‍රියාකාරකම් නැවැත්වීම සඳහා මුද්‍රා තැබීම නියාමනය කිරීමට ඔහු උත්සාහ කළේය.{{sfn|Gibran|1998|p=27}} මසුන් ඇල්ලීමේ සහ දඩයම් කිරීමේ අයිතිවාසිකම් සම්බන්ධ ආරවුලක් 1831 දී ඇමරිකානු යුධ නෞකාවක් වන යූඑස්එස් ලෙක්සිංටන් විසින් වැටලීමකට තුඩු දෙන තෙක් වර්නට්ගේ ව්‍යාපාරය පැවතුනි,{{sfn|Pascoe|Pepper|2008|pp=541–44}}{{efn-ua|The log of the ''"Lexington"'' only reports the destruction of arms and a powder store, but Vernet made a claim for compensation from the US Government stating that the entire settlement was destroyed.{{sfn|Pascoe|Pepper|2008|pp=541–44}}}} එක්සත් ජනපද නාවික හමුදාපති සිලස් ඩන්කන් දිවයිනේ රජය විසුරුවා හැරීම ප්‍රකාශ කළ විට.{{sfn|Peterson|1964|p=106}}[[File:Edward_Gennys_Fanshawe,_Mount_William,_Falkland_Islands,_May_1849_(Portion_B).png|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Edward_Gennys_Fanshawe,_Mount_William,_Falkland_Islands,_May_1849_(Portion_B).png|alt=Three men in horseback examine a pastoral settlement|වම|thumb|Depiction of a Falklands [[:en:Corral|corral]], shepherds and sheep in 1849 (painting by Royal Navy Admiral [[:en:Edward_Fanshawe|Edward Fanshawe]])]] Buenos Aires attempted to gain influence over the settlement by installing a garrison in October 1832, which mutinied within a month and was followed the next year by the arrival of British forces, who [[:en:Reassertion_of_British_sovereignty_over_the_Falkland_Islands_(1833)|reasserted Britain's rule]].{{sfn|Graham-Yooll|2002|p=50}} The [[:en:Argentine_Confederation|Argentine Confederation]] (headed by Buenos Aires Governor [[:en:Juan_Manuel_de_Rosas|Juan Manuel de Rosas]]) protested against Britain's actions,{{sfn|Reginald|Elliot|1983|pp=25–26}}{{efn-ua|As discussed by Roberto Laver, not only did Rosas not break relations with Britain because of the "essential" nature of "British economic support", but he offered the Falklands "as a bargaining chip&nbsp;... in exchange for the cancellation of Argentina's million-pound debt with the British bank of [[Baring Brothers]]".{{sfn|Laver|2001|pp=122–23}} In 1850, Rosas' government ratified the [[Arana–Southern Treaty]], which put "an end to the existing differences, and of restoring perfect relations of friendship" between the United Kingdom and Argentina.{{sfn|Hertslet|1851|p=105}}}} and Argentine governments have continued since then to register official protests against Britain.{{sfn|Gustafson|1988|pp=34–35}}{{efn-ua|Argentina protested in 1841, 1849, 1884, 1888, 1908, 1927 and 1933, and has made annual protests to the United Nations since 1946.{{sfn|Gustafson|1988|p=34}}}} The British troops departed after completing their mission, leaving the area without formal government.{{sfn|Graham-Yooll|2002|pp=51–52}} Vernet's deputy, the Scotsman [[:en:Matthew_Brisbane|Matthew Brisbane]], returned to the islands that year to restore the business, but his efforts ended after, amid unrest at Port Louis, gaucho [[:en:Antonio_Rivero|Antonio Rivero]] led a group of dissatisfied individuals to murder Brisbane and the settlement's senior leaders; survivors hid in a cave on a nearby island until the British returned and restored order.{{sfn|Graham-Yooll|2002|pp=51–52}} In 1840, the Falklands became a [[:en:Crown_colony|Crown colony]] and Scottish settlers subsequently established an official pastoral community.{{sfn|Aldrich|Connell|1998|p=201}} Four years later, nearly everyone relocated to Port Jackson, considered a better location for the government, and merchant [[:en:Samuel_Lafone|Samuel Lafone]] began a venture to encourage British colonisation.<ref>See: * {{harvnb|Bernhardson|2011|loc=Stanley and Vicinity: History}}, * {{harvnb|Reginald|Elliot|1983|pp=9, 27}}.</ref> [[:en:Stanley,_Falkland_Islands|Stanley]], as Port Jackson was soon renamed, officially became the seat of government in 1845.{{sfn|Reginald|Elliot|1983|p=9}} Early in its history, Stanley had a negative reputation due to cargo-shipping losses; only in emergencies would ships rounding [[:en:Cape_Horn|Cape Horn]] stop at the port.{{sfn|Bernhardson|2011|loc=Stanley and Vicinity: History}} Nevertheless, the Falklands' geographic location proved ideal for ship repairs and the "Wrecking Trade", the business of selling and buying shipwrecks and their cargoes.{{sfn|Strange|1987|pp=72–74}} Aside from this trade, commercial interest in the archipelago was minimal due to the low-value hides of the feral cattle roaming the pastures. Economic growth began only after the [[:en:Falkland_Islands_Company|Falkland Islands Company]], which bought out Lafone's failing enterprise in 1851,{{efn-ua|There were continual tensions with the colonial administration over Lafone's failure to establish any permanent settlers, and over the price of beef supplied to the settlement. Moreover, although his concession required Lafone to bring settlers from the UK, most of the settlers he brought were gauchos from Uruguay.{{sfn|Strange|1987|p=84}}}} successfully introduced [[:en:Cheviot_sheep|Cheviot sheep]] for wool farming, spurring other farms to follow suit.<ref name="Bernhardson 2011 loc=Stanley and Vicinity: History">See: * {{harvnb|Bernhardson|2011|loc=Stanley and Vicinity: History}}, * {{harvnb|Reginald|Elliot|1983|p=9}}.</ref> The high cost of importing materials, combined with the shortage of labour and consequent high wages, meant the ship repair trade became uncompetitive. After 1870 it declined as the replacement of sail ships by [[:en:Steamship|steamships]] was accelerated by the low cost of coal in South America; by 1914, with the opening of the [[:en:Panama_Canal|Panama Canal]], the trade effectively ended.{{sfn|Strange|1987|pp=72–73}} In 1881, the Falkland Islands became financially independent of Britain.{{sfn|Reginald|Elliot|1983|p=9}} For more than a century, the Falkland Islands Company dominated the trade and employment of the archipelago; in addition, it owned most housing in Stanley, which greatly benefited from the wool trade with the UK.<ref name="Bernhardson 2011 loc=Stanley and Vicinity: History" /> [[File:Cfbattlepainting_(Retouched).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Cfbattlepainting_(Retouched).jpg|alt=Two battling ships, with one sinking|දකුණ|thumb|Naval confrontation during the 1914 [[:en:Battle_of_the_Falkland_Islands|Battle of the Falkland Islands]] (painting by [[:en:William_Lionel_Wyllie|William Lionel Wyllie]])]] In the first half of the 20th century, the Falklands served an important role in Britain's territorial claims to [[:en:Subantarctic|subantarctic]] islands and a section of Antarctica. The Falklands governed these territories as the [[:en:Falkland_Islands_Dependencies|Falkland Islands Dependencies]] starting in 1908 and retained them until their dissolution in 1985.{{sfn|Day|2013|p=129–30}} The Falklands also played a minor role in the two world wars as a military base aiding control of the South Atlantic. In the [[:en:First_World_War|First World War]] [[:en:Battle_of_the_Falkland_Islands|Battle of the Falkland Islands]] in December 1914, a Royal Navy fleet defeated an [[:en:German_Empire|Imperial German]] squadron. In the [[:en:Second_World_War|Second World War]], following the December 1939 [[:en:Battle_of_the_River_Plate|Battle of the River Plate]], the battle-damaged [[:en:HMS_Exeter_(68)|HMS ''Exeter'']] steamed to the Falklands for repairs.{{sfn|Carafano|2005|p=367}} In 1942, a battalion en route to India was redeployed to the Falklands as a garrison amid fears of a Japanese seizure of the archipelago.{{sfn|Haddelsey|Carroll|2014|loc=Prologue}} After the war ended, the Falklands economy was affected by declining wool prices and the political uncertainty resulting from the revived sovereignty dispute between the United Kingdom and Argentina.{{sfn|Bernhardson|2011|loc=Stanley and Vicinity: History}} Simmering tensions between the UK and Argentina increased during the second half of the century, when Argentine President [[:en:Juan_Perón|Juan Perón]] asserted sovereignty over the archipelago.{{sfn|Zepeda|2005|p=102}} The sovereignty dispute intensified during the 1960s, shortly after the United Nations passed a resolution on [[:en:Decolonisation|decolonisation]] which Argentina interpreted as favourable to its position.{{sfn|Laver|2001|p=125}} In 1965, the UN General Assembly passed [[:en:United_Nations_General_Assembly_Resolution_2065|Resolution 2065]], calling for both states to conduct bilateral negotiations to reach a peaceful settlement of the dispute.{{sfn|Laver|2001|p=125}} From 1966 until 1968, the UK confidentially discussed with Argentina the transfer of the Falklands, assuming its judgement would be accepted by the islanders.{{sfn|Thomas|1991|p=24}} An agreement on trade ties between the archipelago and the mainland was reached in 1971 and, consequently, Argentina built a temporary airfield at Stanley in 1972.{{sfn|Reginald|Elliot|1983|p=9}} Nonetheless, Falklander dissent, as expressed by their strong lobby in the [[:en:UK_Parliament|UK Parliament]], and tensions between the UK and [[:en:Argentina|Argentina]] effectively limited sovereignty negotiations until 1977.{{sfn|Thomas|1991|pp=24–27}} Concerned at the expense of maintaining the Falkland Islands in an era of budget cuts, the UK again considered transferring sovereignty to Argentina in the early [[:en:Premiership_of_Margaret_Thatcher|Thatcher government]].<ref name="Guardian">{{cite news|url=https://www.theguardian.com/uk/2005/jun/28/falklands.past|title=UK held secret talks to cede sovereignty: ''Minister met junta envoy in Switzerland, official war history reveals''|last1=Norton-Taylor|first1=Richard|date=28 June 2005|newspaper=The Guardian|access-date=12 June 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20140919011057/http://www.theguardian.com/uk/2005/jun/28/falklands.past|archive-date=19 September 2014|last2=Evans|first2=Rob|url-status=live}}</ref> Substantive sovereignty talks again ended by 1981, and the dispute escalated with passing time.{{sfn|Thomas|1991|pp=28–31}} In April 1982 the [[:en:Falklands_War|Falklands War]] began when Argentine military forces [[:en:1982_invasion_of_the_Falkland_Islands|invaded the Falklands]] and other [[:en:South_Georgia_and_the_South_Sandwich_Islands|British territories in the South Atlantic]], briefly [[:en:Occupation_of_the_Falkland_Islands|occupying them]] until a UK [[:en:Expeditionary_warfare|expeditionary force]] retook the territories in June.<ref>See: * {{harvnb|Reginald|Elliot|1983|pp=5, 10–12, 67}}, * {{harvnb|Zepeda|2005|pp=102–03}}.</ref> After the war the UK expanded its military presence, building [[:en:RAF_Mount_Pleasant|RAF Mount Pleasant]] and increasing the size of its garrison.{{sfn|Gibran|1998|pp=130–35}} The war also left some 117 minefields containing nearly 20,000 mines of various types, including anti-vehicle and anti-personnel mines. Due to the large number of [[:en:Deminer|deminer]] casualties, initial attempts to clear the mines ceased in 1983.<ref name="BBC_Mines" />{{efn-ua|The minefields were fenced off and marked; there remain unexploded ordnance and improvised explosive devices.<ref name="BBC_Mines"/> Detection and clearance of mines in the Falklands has proven difficult as some were air-delivered and not in marked fields; approximately 80% lie in sand or peat, where the position of mines can shift, making removal procedures difficult.<ref>{{cite journal |last1=Ruan |first1=Juan Carlos |last2=Macheme |first2=Jill E. |date=August 2001 |title=Landmines in the Sand: The Falkland Islands |url=http://www.jmu.edu/cisr/journal/5.2/focus/falklands.htm |journal=The Journal of ERW and Mine Action |publisher=James Madison University |volume=5 |issue=2 |issn=1533-6905 |access-date=29 June 2014 |archive-date=14 July 2014 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140714164355/http://www.jmu.edu/cisr/journal/5.2/focus/falklands.htm |url-status=live }}</ref>}} Demining operations recommenced in 2009 and were completed in October 2020.<ref name="PenguinNews">{{cite magazine|date=23 October 2020|title=Falklands community invited to 'Reclaim the Beach' to celebrate completion of demining – Penguin News|url=https://penguin-news.com/headlines/community/2020/falklands-community-invited-to-reclaim-the-beach-to-celebrate-completion-of-demining/|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20201027070620/https://penguin-news.com/headlines/community/2020/falklands-community-invited-to-reclaim-the-beach-to-celebrate-completion-of-demining/|archive-date=27 October 2020|access-date=23 October 2020|magazine=Penguin News}}</ref> Based on [[:en:Lord_Shackleton|Lord Shackleton]]'s recommendations, the Falklands diversified from a sheep-based monoculture into an economy of tourism and, with the establishment of the Falklands [[:en:Exclusive_economic_zone|exclusive economic zone]], fisheries.{{sfn|Cawkell|2001|p=147}}{{efn-ua|In 1976, Lord Shackleton produced a report into the economic future of the islands; but his recommendations were not implemented because Britain sought to avoid confronting Argentina over sovereignty.{{sfn|Cawkell|2001|p=147}} Lord Shackleton was once again tasked, in 1982, to produce a report into the economic development of the islands. His new report criticised the large farming companies, and recommended transferring ownership of farms from absentee landlords to local landowners. Shackleton also suggested diversifying the economy into fishing, oil exploration, and tourism; moreover, he recommended the establishment of a road network, and conservation measures to preserve the islands' natural resources.{{sfn|Cawkell|2001|p=147}}}} The road network was also made more extensive, and the construction of [[:en:RAF_Mount_Pleasant|RAF Mount Pleasant]] allowed access to [[:en:Long_haul|long haul]] flights.{{sfn|Cawkell|2001|p=147}} [[:en:Oil_exploration|Oil exploration]] also began in the 2010s, with indications of possible commercially exploitable deposits in the Falklands basin.<ref>{{cite news|url=https://www.theguardian.com/business/2012/nov/23/desire-petroleum-optimistic-falklands-oil-prospects|title=Desire Petroleum optimistic over Falklands oil prospects|author=Fletcher, Nick|date=23 November 2012|newspaper=The Guardian|access-date=8 June 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210608201007/https://www.theguardian.com/business/2012/nov/23/desire-petroleum-optimistic-falklands-oil-prospects|archive-date=8 June 2021|url-status=live}}</ref> Landmine clearance work restarted in 2009, in accordance with the UK's obligations under the [[:en:Ottawa_Treaty|Ottawa Treaty]], and [[:en:Sapper_Hill|Sapper Hill]] Corral was cleared of mines in 2012, allowing access to an important historical landmark for the first time in 30 years.<ref>{{cite news|url=http://en.mercopress.com/2011/12/08/falklands-land-mine-clearance-set-to-enter-a-new-expanded-phase-in-early-2012|title=Falklands' Land Mine Clearance Set to Enter a New Expanded Phase in Early 2012|author=Grant Munro|date=8 December 2011|newspaper=MercoPress|access-date=29 June 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20140714162622/http://en.mercopress.com/2011/12/08/falklands-land-mine-clearance-set-to-enter-a-new-expanded-phase-in-early-2012|archive-date=14 July 2014|url-status=live}}</ref> Argentina and the UK re-established diplomatic relations in 1990, but neither has agreed on the terms of future sovereignty discussions.<ref>See: * {{harvnb|Lansford|2012|p=1528}}, * {{harvnb|Zepeda|2005|pp=102–03}}.</ref> == රජය == === ආරක්ෂක === === ස්වෛරීභාවය පිළිබඳ ආරවුල === == භූගෝලය == == ජෛව විවිධත්වය == == ආර්ථිකය == == ජන විකාශනය == == අධ්‍යාපනය == == සංස්කෘතිය == === ක්‍රීඩාව === == සටහන් == <references group="upper-alpha" /> == යොමු කිරීම් == <references /> qy90eqf2gn7zcwhrltegrpjvv48t656 750455 750454 2025-06-23T10:30:09Z BuddhikaW88 37808 /* ඉතිහාසය */ 750455 wikitext text/x-wiki '''ෆෝක්ලන්ත දූපත්''' ({{IPAc-en|ˈ|f|ɔː|(|l|)|k|l|ə|n|d|,_|ˈ|f|ɒ|l|k|-}};<ref name=":0">{{cite EPD|18}}</ref> {{langx|es|Islas Malvinas|link=no}} {{IPA|es|ˈislas malˈβinas|}}), සාමාන්‍යයෙන් '''ද ෆෝක්ලන්ඩ්''' ලෙස හඳුන්වනු ලැබේ, එය දකුණු අත්ලාන්තික් සාගරයේ පැටගොන් හි පිහිටි දූපත් සමූහයකි. ප්‍රධාන දූපත් දකුණු ඇමරිකාවේ දකුණු පැටගෝනියානු වෙරළට නැගෙනහිරින් සැතපුම් 300 (කිලෝමීටර් 500) පමණ වන අතර ඇන්ටාක්ටික් අර්ධද්වීපයේ උතුරු කෙළවරේ කේප් ඩුබුසෙට් සිට සැතපුම් 752 (කිලෝමීටර් 1,210) පමණ අක්ෂාංශ 52 ක පමණ අක්ෂාංශයක පිහිටා ඇත. වර්ග සැතපුම් 4,700 (වර්ග කිලෝමීටර් 12,000) ක භූමි ප්‍රමාණයකින් යුත් මෙම දූපත් සමූහය නැගෙනහිර ෆෝක්ලන්තය, බටහිර ෆෝක්ලන්තය සහ කුඩා දූපත් 776 කින් සමන්විත වේ. බ්‍රිතාන්‍ය විදේශීය ප්‍රදේශයක් ලෙස, ෆෝක්ලන්ත ප්‍රදේශවලට අභ්‍යන්තර ස්වයං පාලනයක් ඇති අතර, එක්සත් රාජධානිය ඔවුන්ගේ ආරක්ෂක සහ විදේශ කටයුතු සඳහා වගකීම භාර ගනී. අගනුවර සහ විශාලතම ජනාවාසය නැගෙනහිර ෆෝක්ලන්තයේ ස්ටැන්ලි ය. 17 වන සියවසේ යුරෝපීය සොයා ගැනීමට පෙර මෙම දූපත් ජනාවාස නොවූ බව විශ්වාස කෙරේ. ෆෝක්ලන්ත සොයා ගැනීම සහ පසුව යුරෝපීයයන් විසින් යටත් විජිතකරණය කිරීම සම්බන්ධයෙන් මතභේද පවතී. විවිධ කාලවලදී, දූපත් වල ප්‍රංශ, බ්‍රිතාන්‍ය, ස්පාඤ්ඤ සහ ආර්ජන්ටිනා ජනාවාස තිබුණි. 1833 දී බ්‍රිතාන්‍යය සිය පාලනය නැවත තහවුරු කළ නමුත් ආර්ජන්ටිනාව දූපත් සඳහා සිය හිමිකම් පවත්වාගෙන යයි. 1982 අප්‍රේල් මාසයේදී ආර්ජන්ටිනාවේ හමුදා හමුදා දූපත් ආක්‍රමණය කළහ. ෆෝක්ලන්ත යුද්ධය අවසානයේ මාස දෙකකට පසු බ්‍රිතාන්‍ය පරිපාලනය ප්‍රතිසංස්කරණය කරන ලදී. 2013 ස්වෛරීභාවය පිළිබඳ ජනමත විචාරණයකදී, ප්‍රකාශ කරන ලද ඡන්ද සියල්ලම පාහේ එක්සත් රාජධානියේ විදේශීය භූමියක් ලෙස රැඳී සිටීමට පක්ෂව විය. භූමියේ ස්වෛරීභාවය තත්ත්වය ආර්ජන්ටිනාව සහ එක්සත් රාජධානිය අතර පවතින ආරවුලක කොටසකි. ජනගහනය (2021 දී වැසියන් 3,662) ප්‍රධාන වශයෙන් ස්වදේශික ෆෝක්ලන්ත දූපත් වැසියන් වන අතර, ඔවුන් බහුතරය බ්‍රිතාන්‍ය සම්භවයක් ඇති අයයි. අනෙකුත් ජනවාර්ගික කණ්ඩායම් අතර ප්‍රංශ, ජිබ්‍රෝල්ටේරියන් සහ ස්කැන්ඩිනේවියානුවන් ඇතුළත් වේ. එක්සත් රාජධානිය, දකුණු අත්ලාන්තික් දූපතක් වන ශාන්ත හෙලේනා සහ චිලී යන රටවලින් සංක්‍රමණය වීම ජනගහන පරිහානියක් ආපසු හරවා ඇත. ඉංග්‍රීසි නිල සහ ප්‍රමුඛ භාෂාවයි. 1983 බ්‍රිතාන්‍ය ජාතිකත්ව (ෆෝක්ලන්ත දූපත්) පනත යටතේ, ෆෝක්ලන්ත දූපත් වැසියන් බ්‍රිතාන්‍ය පුරවැසියන් වේ. මෙම දූපත් උපඇන්ටාක්ටික් සාගර සහ ටුන්ඩ්‍රා දේශගුණික කලාපවල මායිමේ පිහිටා ඇති අතර, ප්‍රධාන දූපත් දෙකෙහිම අඩි 2,300 (මීටර් 700) දක්වා ළඟා වන කඳු වැටි ඇත. හඳුන්වා දුන් විශේෂ මගින් කොල්ලකෑම හේතුවෙන් ප්‍රධාන දූපත් වල බොහෝ දෙනෙක් තවදුරටත් බෝ නොවන නමුත්, ඒවා විශාල පක්ෂි ජනගහනයකට නිවහන වේ. උසස් තත්ත්වයේ ලොම් අපනයන කෙරෙහි අවධාරණය කරමින්, ප්‍රධාන ආර්ථික ක්‍රියාකාරකම් අතර මසුන් ඇල්ලීම, සංචාරක ව්‍යාපාරය සහ බැටළු ගොවිතැන ඇතුළත් වේ. ෆෝක්ලන්ත දූපත් රජය විසින් බලපත්‍ර ලබා දී ඇති තෙල් ගවේෂණය, ආර්ජන්ටිනාව සමඟ සමුද්‍ර ආරවුල් හේතුවෙන් මතභේදාත්මකව පවතී. == නිරුක්තිය == "ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත්" යන නම පැමිණෙන්නේ ප්‍රධාන දූපත් දෙක වෙන් කරන ෆෝක්ලන්ඩ් සවුන්ඩ් සමුද්‍ර සන්ධියෙනි.{{sfn|Jones|2009|p=73}} 1690 දී දූපත් වලට ගොඩ බැස්ස ඉංග්‍රීසි ගවේෂණයක නායක ජෝන් ස්ට්‍රෝං විසින් මෙම නාලිකාවට "ෆෝක්ලන්ඩ්" යන නම යොදන ලදී. ඔහුගේ ගමනට අනුග්‍රහය දැක්වූ නාවික හමුදාවේ භාණ්ඩාගාරික 5 වන විස්කවුන්ට් ෆෝක්ලන්ඩ් ඇන්තනි කැරිට ගෞරවයක් වශයෙන් ස්ට්‍රෝං මෙම සමුද්‍ර සන්ධිය නම් කළේය.<ref>See: *{{harvnb|Dotan|2010|p=165}}, *{{harvnb|Room|2006|p=129}}.</ref> විස්කවුන්ට් යන පදවි නාමය ස්කොට්ලන්තයේ ෆෝක්ලන්ඩ් නගරයෙන් ආරම්භ වේ - නගරයේ නම බොහෝ විට "සංවෘත" (lann){{efn-ua|According to researcher Simon Taylor, the exact Gaelic etymology is unclear as the "falk" in the name could have stood for "hidden" (''falach''), "wash" (''failc''), or "heavy rain" (''falc'').{{sfn|Taylor|Márkus|2005|p=158}}}} යන වචනයට යොමු වන ගේලික් යෙදුමකින් පැමිණ ඇති නමුත් එය ඇන්ග්ලෝ-සැක්සන් යෙදුමක් වන "folkland" (ජන-දක්ෂිණාංශිකයින් විසින් අල්ලාගෙන සිටින භූමිය) වෙතින් විය හැකි බව අඩු පිළිගත හැකිය.{{sfn|Room|2006|p=129}} රාජකීය නාවික හමුදාවේ බ්‍රිතාන්‍ය නායක ජෝන් බයිරන් 1765 දී රාජකීය ජෝර්ජ් රජු වෙනුවෙන් "ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත්" ලෙස ඒවා ප්‍රකාශ කරන තෙක් "ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත්" යන නම දූපත් සඳහා යොදන ලදී.<ref>See: *{{harvnb|Paine|2000|p=45}}, *{{harvnb|Room|2006|p=129}}.</ref> "ෆෝක්ලන්ඩ්ස්" යන පදය දූපත් හැඳින්වීමට භාවිතා කරන සම්මත කෙටි යෙදුමකි. මෙම දූපත් සමූහය සඳහා පොදු ස්පාඤ්ඤ නාමය වන ඉස්ලාස් මැල්විනාස්, ප්‍රංශ ඉල්ස් මැලූයින්ස් වෙතින් ව්‍යුත්පන්න වී ඇත - 1764 දී ප්‍රංශ ගවේෂක ලුවී-ඇන්ටොයින් ඩි බුගන්විල් විසින් දූපත් වලට ලබා දුන් නම එයයි.{{sfn|Hince|2001|p=121}} දූපත් වල පළමු ජනාවාසය ආරම්භ කළ බුගන්විල්, එම ප්‍රදේශය සෙන්ට්-මාලෝ වරාය (ඔහුගේ නැව් සහ ජනපදිකයන් සඳහා පිටත්වීමේ ස්ථානය) අනුව නම් කළේය.<ref>See: * {{harvnb|Hince|2001|p=121}}, * {{harvnb|Room|2006|p=129}}.</ref> බටහිර ප්‍රංශයේ බ්‍රිටනි ප්‍රදේශයේ පිහිටා ඇති වරාය, නගරය ආරම්භ කළ ක්‍රිස්තියානි එවැන්ජලිස්තවරයා වන ශාන්ත මාලෝ (හෝ මැක්ලෝ) නමින් නම් කරන ලදී.{{sfn|Balmaceda|2011|loc=Chapter 36}} 1965 දී, එක්සත් ජාතීන්ගේ මහා මණ්ඩලයේ 20 වන සැසියේදී,<ref>{{cite web |date=1967 |title=United Nations General Assembly Twentieth Session |url=https://digitallibrary.un.org/record/745657?ln=en |access-date=24 January 2023 |publisher=United Nations Digital Library}}</ref> සිව්වන කමිටුව තීරණය කළේ, ස්පාඤ්ඤ හැර අනෙකුත් සියලුම භාෂාවලින්, සියලුම එක්සත් ජාතීන්ගේ ලේඛන ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත් (මැල්විනාස්) ලෙස භූමිය නම් කරන බවයි. ස්පාඤ්ඤ භාෂාවෙන්, භූමිය ඉස්ලාස් මැල්විනාස් (ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත්) ලෙස නම් කරන ලදී.{{sfn|Foreign Office|1961|p=80}} සංඛ්‍යාන සැකසුම් අරමුණු සඳහා එක්සත් ජාතීන් විසින් භාවිතා කරන නාමකරණය ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත් (මැල්විනාස්) වේ.<ref name="std_name">{{cite web |date=13 February 2013 |title=Standard Country and Area Codes Classifications |url=http://unstats.un.org/unsd/methods/m49/m49alpha.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140628144412/http://unstats.un.org/unsd/methods/m49/m49alpha.htm |archive-date=28 June 2014 |access-date=3 July 2013 |publisher=United Nations Statistics Division}}</ref> == ඉතිහාසය == ප්‍රාග් ඓතිහාසික යුගයේ දී පැටගෝනියාවේ ෆියුජියන්වරු ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත් වෙත පැමිණ ඇති නමුත්,<ref>{{cite journal|last1=Hamley|first1=Kit M.|last2=Gill|first2=Jacquelyn L.|last3=Krasinski|first3=Kathryn E.|last4=Groff|first4=Dulcinea V.|last5=Hall|first5=Brenda L.|last6=Sandweiss|first6=Daniel H.|last7=Southon|first7=John R.|last8=Brickle|first8=Paul|last9=Lowell|first9=Thomas V.|date=29 October 2021|title=Evidence of prehistoric human activity in the Falkland Islands|journal=Science Advances|volume=7|issue=44|pages=eabh3803|bibcode=2021SciA....7.3803H|doi=10.1126/sciadv.abh3803|issn=2375-2548|pmc=8550247|pmid=34705512}}</ref><ref>{{cite journal|author=G. Hattersley-Smith|date=June 1983|title=Fuegian Indians in the Falkland Islands|journal=[[Polar Record]]|publisher=Cambridge University Press|volume=21|issue=135|pages=605–06|bibcode=1983PoRec..21..605H|doi=10.1017/S003224740002204X|issn=0032-2474|s2cid=129083566}}</ref> යුරෝපීයයන් මුලින්ම ඒවා ගවේෂණය කරන විට දූපත් ජනාවාස නොවීය.{{sfn|Carafano|2005|p=367}} සොයාගැනීම් පිළිබඳ යුරෝපීය ප්‍රකාශ 16 වන සියවස දක්වා දිව යයි, නමුත් මුල් ගවේෂකයන් ෆෝක්ලන්ඩ්ස් හෝ දකුණු අත්ලාන්තික් සාගරයේ වෙනත් දූපත් දුටුවාද යන්න පිළිබඳව එකඟතාවයක් නොමැත.<ref name="M White">{{cite news|url=https://www.theguardian.com/uk/blog/2012/feb/02/who-first-owned-falkland-islands?|title=Who first owned the Falkland Islands?|last=White|first=Michael|date=2 February 2012|newspaper=[[The Guardian]]|access-date=3 July 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20130210011353/http://www.guardian.co.uk/uk/blog/2012/feb/02/who-first-owned-falkland-islands|archive-date=10 February 2013|url-status=live}}</ref>{{sfn|Goebel|1971|pp=xiv–xv}}{{efn-ua|Based on his analysis of Falkland Islands discovery claims, historian [[John Dunmore]] concludes that "[a] number of countries could therefore lay some claim to the archipelago under the heading of first discoverers: Spain, Holland, Britain, and even Italy and Portugal&nbsp;– although the last two claimants might be stretching things a little."{{sfn|Dunmore|2005|p=93}}}} දූපත් වලට පළමු අවිවාදිත ගොඩබෑම ඉංග්‍රීසි නායක ජෝන් ස්ට්‍රෝංට ආරෝපණය කර ඇති අතර, ඔහු 1690 දී පේරු සහ චිලී වෙරළ තීරයට යන අතරතුර, ෆෝක්ලන්ඩ් ශබ්දය ගවේෂණය කර දූපත් වල ජලය සහ ක්‍රීඩාව සටහන් කළේය.<ref>See: *{{harvnb|Gustafson|1988|p=5}}, *{{harvnb|Headland|1989|p=66}}, *{{harvnb|Heawood|2011|p=182}}.</ref> 1764 දී ප්‍රංශ නායක ලුවී ඇන්ටොයින් ඩි බෝගන්විල් විසින් නැගෙනහිර ෆෝක්ලන්ඩ් හි පෝර්ට් ලුවී පිහිටුවීම සහ 1765 දී කැප්ටන් ජෝන් බයිරන් විසින් සෝන්ඩර්ස් දූපතේ පෝර්ට් එග්මොන්ට් අත්තිවාරම දමන තෙක් ෆෝක්ලන්ඩ්ස් ජනාවාස නොවීය; දෙවන ජනාවාසය වසරකට පසුව බ්‍රිතාන්‍ය කපිතාන් ජෝන් මැක්බ්‍රයිඩ් විසින් පුළුල් කරනු ලැබේ.{{efn-ua|In 1764, Bougainville claimed the islands in the name of [[Louis XV of France]]. In 1765, British captain John Byron claimed the islands in the name of [[George III of Great Britain]].{{sfn|Gustafson|1988|pp=9–10}}{{sfn|Dunmore|2005|pp=139–40}}}} ජනාවාස එකිනෙකාගේ පැවැත්ම පිළිබඳව දැන සිටියාද නැද්ද යන්න ඉතිහාසඥයින් විසින් විවාද කරනු ලැබේ.<ref>See: * {{harvnb|Goebel|1971|pp=226, 232, 269}}, * {{harvnb|Gustafson|1988|pp=9–10}}.</ref> 1766 දී, ප්‍රංශය ෆෝක්ලන්ඩ්ස් සඳහා තම අයිතිය ස්පාඤ්ඤයට භාර දුන් අතර, එය ඊළඟ වසරේ ප්‍රංශ යටත් විජිතය පුවර්ටෝ සොලෙඩාඩ් ලෙස නම් කරන ලදී.{{sfn|Segal|1991|p=240}} 1770 දී ස්පාඤ්ඤය එග්මොන්ට් වරාය හඳුනාගෙන අල්ලා ගත් විට ගැටළු ආරම්භ විය. 1771 දී එය බ්‍රිතාන්‍යයට නැවත ලබා දීමෙන් යුද්ධය යන්තමින් වළක්වා ගන්නා ලදී.{{sfn|Gibran|1998|p=26}} බ්‍රිතාන්‍ය සහ ස්පාඤ්ඤ ජනාවාස 1774 දක්වා දූපත් සමූහයේ සහජීවනයෙන් පැවතුනි, බ්‍රිතාන්‍යයේ නව ආර්ථික හා උපායමාර්ගික සලකා බැලීම් නිසා එය දූපත් වලින් බලකොටුව ඉවත් කර ගැනීමට හේතු වූ අතර, III වන ජෝර්ජ් රජු සඳහා ෆෝක්ලන්ඩ්ස් සඳහා හිමිකම් කියන ඵලකයක් ඉතිරි විය.{{sfn|Gibran|1998|pp=26–27}} ස්පාඤ්ඤයේ රියෝ ඩි ලා ප්ලාටා උපරාජය භූමියේ ඇති එකම විධිමත් පැවැත්ම බවට පත්විය. බටහිර ෆෝක්ලන්ඩ් අතහැර දමා තිබූ අතර, පුවර්ටෝ සොලෙඩාඩ් දණ්ඩනීය යටත් විජිතයක් බවට පත්විය.{{sfn|Gibran|1998|p=27}} යුරෝපයේ නැපෝලියන් යුද්ධ අතරතුර රියෝ ඩි ලා ප්ලාටා හි බ්‍රිතාන්‍ය ආක්‍රමණ මධ්‍යයේ, දූපත් ආණ්ඩුකාරවරයා 1806 දී දූපත් සමූහය ඉවත් කළේය; 1811 දී ස්පාඤ්ඤයේ ඉතිරි යටත් විජිත බලකොටුව ද එය අනුගමනය කළේය, ගවුචෝස් සහ ස්වේච්ඡාවෙන් රැඳී සිටි ධීවරයින් හැර.{{sfn|Gibran|1998|p=27}} ඉන්පසුව, රියෝ ඩි ලා ප්ලාටා හි එක්සත් පළාත් සඳහා සේවය කළ ඇමරිකානු පෞද්ගලික සේවකයෙකු වන කර්නල් ඩේවිඩ් ජෙවෙට්, දකුණු අත්ලාන්තික් සාගරයේ ස්පාඤ්ඤයේ භූමි ප්‍රදේශ සඳහා බුවනෝස් අයර්ස් හි 1816 හිමිකම් පෑම පිළිබඳව නැංගුරම් ලා ඇති නැව්වලට දැනුම් දෙන තෙක් එහි දේශපාලන තත්ත්වය අවිවාදිත විය.<ref>See: * {{harvnb|Gibran|1998|p=27}}, * {{harvnb|Marley|2008|p=714}}.</ref>{{efn-ua|According to Argentine legal analyst Roberto Laver, the United Kingdom disregards Jewett's actions because the government he represented "was not recognised either by Britain or any other foreign power at the time" and "no act of occupation followed the ceremony of claiming possession".{{sfn|Laver|2001|p=73}}}} දූපත් වල ස්ථිර වැසියන් නොසිටි බැවින්, 1823 දී බුවනෝස් අයර්ස් ජර්මානු සම්භවයක් ඇති වෙළෙන්දෙකු වන ලුයිස් වර්නට්ට ධීවර කටයුතු සිදු කිරීමට සහ දූපත් සමූහයේ වල් ගවයන් සූරාකෑමට අවසර ලබා දුන්නේය.{{efn-ua|Before leaving for the Falklands Vernet stamped his grant at the British Consulate, repeating this when Buenos Aires extended his grant in 1828.{{sfn|Cawkell|2001|pp=48–50}} The cordial relationship between the consulate and Vernet led him to express "the wish that, in the event of the British returning to the islands, [[Government of the United Kingdom|HMG]] would take his settlement under their protection".{{sfn|Cawkell|2001|p=50}}}} වර්නට් 1826 දී පුවර්ටෝ සොලෙඩාඩ් හි නටබුන් අසල පදිංචි වූ අතර, පදිංචිකරුවන් ගෙන ඒමට සහ ස්ථිර ජනපදයක් පිහිටුවීමට ව්‍යාපාරය ප්‍රමාණවත් ලෙස ආරක්ෂිත වන තෙක් දූපත් වල සම්පත් රැස් කළේය.<ref>See: * {{harvnb|Gibran|1998|pp=27–28}}, * {{harvnb|Sicker|2002|p=32}}.</ref> 1829 දී බුවනෝස් අයර්ස් විසින් වර්නට් දූපත් වල හමුදා සහ සිවිල් අණදෙන නිලධාරියා ලෙස නම් කරන ලද අතර,{{sfn|Pascoe|Pepper|2008|pp=540–46}} විදේශීය තල්මසුන් සහ සීල් ධීවරයින්ගේ ක්‍රියාකාරකම් නැවැත්වීම සඳහා මුද්‍රා තැබීම නියාමනය කිරීමට ඔහු උත්සාහ කළේය.{{sfn|Gibran|1998|p=27}} මසුන් ඇල්ලීමේ සහ දඩයම් කිරීමේ අයිතිවාසිකම් සම්බන්ධ ආරවුලක් 1831 දී ඇමරිකානු යුධ නෞකාවක් වන යූඑස්එස් ලෙක්සිංටන් විසින් වැටලීමකට තුඩු දෙන තෙක් වර්නට්ගේ ව්‍යාපාරය පැවතුනි,{{sfn|Pascoe|Pepper|2008|pp=541–44}}{{efn-ua|The log of the ''"Lexington"'' only reports the destruction of arms and a powder store, but Vernet made a claim for compensation from the US Government stating that the entire settlement was destroyed.{{sfn|Pascoe|Pepper|2008|pp=541–44}}}} එක්සත් ජනපද නාවික හමුදාපති සිලස් ඩන්කන් දිවයිනේ රජය විසුරුවා හැරීම ප්‍රකාශ කළ විට.{{sfn|Peterson|1964|p=106}}[[File:Edward_Gennys_Fanshawe,_Mount_William,_Falkland_Islands,_May_1849_(Portion_B).png|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Edward_Gennys_Fanshawe,_Mount_William,_Falkland_Islands,_May_1849_(Portion_B).png|alt=Three men in horseback examine a pastoral settlement|වම|thumb|1849 දී ෆෝක්ලන්ත කොරල්පරයක්, එඬේරුන් සහ බැටළුවන්ගේ නිරූපණය (රාජකීය නාවික හමුදාවේ අද්මිරාල් එඩ්වඩ් ෆැන්ෂාවේ විසින් අඳින ලද සිතුවම)]] Buenos Aires attempted to gain influence over the settlement by installing a garrison in October 1832, which mutinied within a month and was followed the next year by the arrival of British forces, who [[:en:Reassertion_of_British_sovereignty_over_the_Falkland_Islands_(1833)|reasserted Britain's rule]].{{sfn|Graham-Yooll|2002|p=50}} The [[:en:Argentine_Confederation|Argentine Confederation]] (headed by Buenos Aires Governor [[:en:Juan_Manuel_de_Rosas|Juan Manuel de Rosas]]) protested against Britain's actions,{{sfn|Reginald|Elliot|1983|pp=25–26}}{{efn-ua|As discussed by Roberto Laver, not only did Rosas not break relations with Britain because of the "essential" nature of "British economic support", but he offered the Falklands "as a bargaining chip&nbsp;... in exchange for the cancellation of Argentina's million-pound debt with the British bank of [[Baring Brothers]]".{{sfn|Laver|2001|pp=122–23}} In 1850, Rosas' government ratified the [[Arana–Southern Treaty]], which put "an end to the existing differences, and of restoring perfect relations of friendship" between the United Kingdom and Argentina.{{sfn|Hertslet|1851|p=105}}}} and Argentine governments have continued since then to register official protests against Britain.{{sfn|Gustafson|1988|pp=34–35}}{{efn-ua|Argentina protested in 1841, 1849, 1884, 1888, 1908, 1927 and 1933, and has made annual protests to the United Nations since 1946.{{sfn|Gustafson|1988|p=34}}}} The British troops departed after completing their mission, leaving the area without formal government.{{sfn|Graham-Yooll|2002|pp=51–52}} Vernet's deputy, the Scotsman [[:en:Matthew_Brisbane|Matthew Brisbane]], returned to the islands that year to restore the business, but his efforts ended after, amid unrest at Port Louis, gaucho [[:en:Antonio_Rivero|Antonio Rivero]] led a group of dissatisfied individuals to murder Brisbane and the settlement's senior leaders; survivors hid in a cave on a nearby island until the British returned and restored order.{{sfn|Graham-Yooll|2002|pp=51–52}} In 1840, the Falklands became a [[:en:Crown_colony|Crown colony]] and Scottish settlers subsequently established an official pastoral community.{{sfn|Aldrich|Connell|1998|p=201}} Four years later, nearly everyone relocated to Port Jackson, considered a better location for the government, and merchant [[:en:Samuel_Lafone|Samuel Lafone]] began a venture to encourage British colonisation.<ref>See: * {{harvnb|Bernhardson|2011|loc=Stanley and Vicinity: History}}, * {{harvnb|Reginald|Elliot|1983|pp=9, 27}}.</ref> [[:en:Stanley,_Falkland_Islands|Stanley]], as Port Jackson was soon renamed, officially became the seat of government in 1845.{{sfn|Reginald|Elliot|1983|p=9}} Early in its history, Stanley had a negative reputation due to cargo-shipping losses; only in emergencies would ships rounding [[:en:Cape_Horn|Cape Horn]] stop at the port.{{sfn|Bernhardson|2011|loc=Stanley and Vicinity: History}} Nevertheless, the Falklands' geographic location proved ideal for ship repairs and the "Wrecking Trade", the business of selling and buying shipwrecks and their cargoes.{{sfn|Strange|1987|pp=72–74}} Aside from this trade, commercial interest in the archipelago was minimal due to the low-value hides of the feral cattle roaming the pastures. Economic growth began only after the [[:en:Falkland_Islands_Company|Falkland Islands Company]], which bought out Lafone's failing enterprise in 1851,{{efn-ua|There were continual tensions with the colonial administration over Lafone's failure to establish any permanent settlers, and over the price of beef supplied to the settlement. Moreover, although his concession required Lafone to bring settlers from the UK, most of the settlers he brought were gauchos from Uruguay.{{sfn|Strange|1987|p=84}}}} successfully introduced [[:en:Cheviot_sheep|Cheviot sheep]] for wool farming, spurring other farms to follow suit.<ref name="Bernhardson 2011 loc=Stanley and Vicinity: History">See: * {{harvnb|Bernhardson|2011|loc=Stanley and Vicinity: History}}, * {{harvnb|Reginald|Elliot|1983|p=9}}.</ref> The high cost of importing materials, combined with the shortage of labour and consequent high wages, meant the ship repair trade became uncompetitive. After 1870 it declined as the replacement of sail ships by [[:en:Steamship|steamships]] was accelerated by the low cost of coal in South America; by 1914, with the opening of the [[:en:Panama_Canal|Panama Canal]], the trade effectively ended.{{sfn|Strange|1987|pp=72–73}} In 1881, the Falkland Islands became financially independent of Britain.{{sfn|Reginald|Elliot|1983|p=9}} For more than a century, the Falkland Islands Company dominated the trade and employment of the archipelago; in addition, it owned most housing in Stanley, which greatly benefited from the wool trade with the UK.<ref name="Bernhardson 2011 loc=Stanley and Vicinity: History" /> [[File:Cfbattlepainting_(Retouched).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Cfbattlepainting_(Retouched).jpg|alt=Two battling ships, with one sinking|දකුණ|thumb|1914 ෆෝක්ලන්ත දූපත් සටන අතරතුර නාවික ගැටුම (විලියම් ලයනල් වයිලිගේ සිතුවම)]] In the first half of the 20th century, the Falklands served an important role in Britain's territorial claims to [[:en:Subantarctic|subantarctic]] islands and a section of Antarctica. The Falklands governed these territories as the [[:en:Falkland_Islands_Dependencies|Falkland Islands Dependencies]] starting in 1908 and retained them until their dissolution in 1985.{{sfn|Day|2013|p=129–30}} The Falklands also played a minor role in the two world wars as a military base aiding control of the South Atlantic. In the [[:en:First_World_War|First World War]] [[:en:Battle_of_the_Falkland_Islands|Battle of the Falkland Islands]] in December 1914, a Royal Navy fleet defeated an [[:en:German_Empire|Imperial German]] squadron. In the [[:en:Second_World_War|Second World War]], following the December 1939 [[:en:Battle_of_the_River_Plate|Battle of the River Plate]], the battle-damaged [[:en:HMS_Exeter_(68)|HMS ''Exeter'']] steamed to the Falklands for repairs.{{sfn|Carafano|2005|p=367}} In 1942, a battalion en route to India was redeployed to the Falklands as a garrison amid fears of a Japanese seizure of the archipelago.{{sfn|Haddelsey|Carroll|2014|loc=Prologue}} After the war ended, the Falklands economy was affected by declining wool prices and the political uncertainty resulting from the revived sovereignty dispute between the United Kingdom and Argentina.{{sfn|Bernhardson|2011|loc=Stanley and Vicinity: History}} Simmering tensions between the UK and Argentina increased during the second half of the century, when Argentine President [[:en:Juan_Perón|Juan Perón]] asserted sovereignty over the archipelago.{{sfn|Zepeda|2005|p=102}} The sovereignty dispute intensified during the 1960s, shortly after the United Nations passed a resolution on [[:en:Decolonisation|decolonisation]] which Argentina interpreted as favourable to its position.{{sfn|Laver|2001|p=125}} In 1965, the UN General Assembly passed [[:en:United_Nations_General_Assembly_Resolution_2065|Resolution 2065]], calling for both states to conduct bilateral negotiations to reach a peaceful settlement of the dispute.{{sfn|Laver|2001|p=125}} From 1966 until 1968, the UK confidentially discussed with Argentina the transfer of the Falklands, assuming its judgement would be accepted by the islanders.{{sfn|Thomas|1991|p=24}} An agreement on trade ties between the archipelago and the mainland was reached in 1971 and, consequently, Argentina built a temporary airfield at Stanley in 1972.{{sfn|Reginald|Elliot|1983|p=9}} Nonetheless, Falklander dissent, as expressed by their strong lobby in the [[:en:UK_Parliament|UK Parliament]], and tensions between the UK and [[:en:Argentina|Argentina]] effectively limited sovereignty negotiations until 1977.{{sfn|Thomas|1991|pp=24–27}} Concerned at the expense of maintaining the Falkland Islands in an era of budget cuts, the UK again considered transferring sovereignty to Argentina in the early [[:en:Premiership_of_Margaret_Thatcher|Thatcher government]].<ref name="Guardian">{{cite news|url=https://www.theguardian.com/uk/2005/jun/28/falklands.past|title=UK held secret talks to cede sovereignty: ''Minister met junta envoy in Switzerland, official war history reveals''|last1=Norton-Taylor|first1=Richard|date=28 June 2005|newspaper=The Guardian|access-date=12 June 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20140919011057/http://www.theguardian.com/uk/2005/jun/28/falklands.past|archive-date=19 September 2014|last2=Evans|first2=Rob|url-status=live}}</ref> Substantive sovereignty talks again ended by 1981, and the dispute escalated with passing time.{{sfn|Thomas|1991|pp=28–31}} In April 1982 the [[:en:Falklands_War|Falklands War]] began when Argentine military forces [[:en:1982_invasion_of_the_Falkland_Islands|invaded the Falklands]] and other [[:en:South_Georgia_and_the_South_Sandwich_Islands|British territories in the South Atlantic]], briefly [[:en:Occupation_of_the_Falkland_Islands|occupying them]] until a UK [[:en:Expeditionary_warfare|expeditionary force]] retook the territories in June.<ref>See: * {{harvnb|Reginald|Elliot|1983|pp=5, 10–12, 67}}, * {{harvnb|Zepeda|2005|pp=102–03}}.</ref> After the war the UK expanded its military presence, building [[:en:RAF_Mount_Pleasant|RAF Mount Pleasant]] and increasing the size of its garrison.{{sfn|Gibran|1998|pp=130–35}} The war also left some 117 minefields containing nearly 20,000 mines of various types, including anti-vehicle and anti-personnel mines. Due to the large number of [[:en:Deminer|deminer]] casualties, initial attempts to clear the mines ceased in 1983.<ref name="BBC_Mines" />{{efn-ua|The minefields were fenced off and marked; there remain unexploded ordnance and improvised explosive devices.<ref name="BBC_Mines"/> Detection and clearance of mines in the Falklands has proven difficult as some were air-delivered and not in marked fields; approximately 80% lie in sand or peat, where the position of mines can shift, making removal procedures difficult.<ref>{{cite journal |last1=Ruan |first1=Juan Carlos |last2=Macheme |first2=Jill E. |date=August 2001 |title=Landmines in the Sand: The Falkland Islands |url=http://www.jmu.edu/cisr/journal/5.2/focus/falklands.htm |journal=The Journal of ERW and Mine Action |publisher=James Madison University |volume=5 |issue=2 |issn=1533-6905 |access-date=29 June 2014 |archive-date=14 July 2014 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140714164355/http://www.jmu.edu/cisr/journal/5.2/focus/falklands.htm |url-status=live }}</ref>}} Demining operations recommenced in 2009 and were completed in October 2020.<ref name="PenguinNews">{{cite magazine|date=23 October 2020|title=Falklands community invited to 'Reclaim the Beach' to celebrate completion of demining – Penguin News|url=https://penguin-news.com/headlines/community/2020/falklands-community-invited-to-reclaim-the-beach-to-celebrate-completion-of-demining/|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20201027070620/https://penguin-news.com/headlines/community/2020/falklands-community-invited-to-reclaim-the-beach-to-celebrate-completion-of-demining/|archive-date=27 October 2020|access-date=23 October 2020|magazine=Penguin News}}</ref> Based on [[:en:Lord_Shackleton|Lord Shackleton]]'s recommendations, the Falklands diversified from a sheep-based monoculture into an economy of tourism and, with the establishment of the Falklands [[:en:Exclusive_economic_zone|exclusive economic zone]], fisheries.{{sfn|Cawkell|2001|p=147}}{{efn-ua|In 1976, Lord Shackleton produced a report into the economic future of the islands; but his recommendations were not implemented because Britain sought to avoid confronting Argentina over sovereignty.{{sfn|Cawkell|2001|p=147}} Lord Shackleton was once again tasked, in 1982, to produce a report into the economic development of the islands. His new report criticised the large farming companies, and recommended transferring ownership of farms from absentee landlords to local landowners. Shackleton also suggested diversifying the economy into fishing, oil exploration, and tourism; moreover, he recommended the establishment of a road network, and conservation measures to preserve the islands' natural resources.{{sfn|Cawkell|2001|p=147}}}} The road network was also made more extensive, and the construction of [[:en:RAF_Mount_Pleasant|RAF Mount Pleasant]] allowed access to [[:en:Long_haul|long haul]] flights.{{sfn|Cawkell|2001|p=147}} [[:en:Oil_exploration|Oil exploration]] also began in the 2010s, with indications of possible commercially exploitable deposits in the Falklands basin.<ref>{{cite news|url=https://www.theguardian.com/business/2012/nov/23/desire-petroleum-optimistic-falklands-oil-prospects|title=Desire Petroleum optimistic over Falklands oil prospects|author=Fletcher, Nick|date=23 November 2012|newspaper=The Guardian|access-date=8 June 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210608201007/https://www.theguardian.com/business/2012/nov/23/desire-petroleum-optimistic-falklands-oil-prospects|archive-date=8 June 2021|url-status=live}}</ref> Landmine clearance work restarted in 2009, in accordance with the UK's obligations under the [[:en:Ottawa_Treaty|Ottawa Treaty]], and [[:en:Sapper_Hill|Sapper Hill]] Corral was cleared of mines in 2012, allowing access to an important historical landmark for the first time in 30 years.<ref>{{cite news|url=http://en.mercopress.com/2011/12/08/falklands-land-mine-clearance-set-to-enter-a-new-expanded-phase-in-early-2012|title=Falklands' Land Mine Clearance Set to Enter a New Expanded Phase in Early 2012|author=Grant Munro|date=8 December 2011|newspaper=MercoPress|access-date=29 June 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20140714162622/http://en.mercopress.com/2011/12/08/falklands-land-mine-clearance-set-to-enter-a-new-expanded-phase-in-early-2012|archive-date=14 July 2014|url-status=live}}</ref> Argentina and the UK re-established diplomatic relations in 1990, but neither has agreed on the terms of future sovereignty discussions.<ref>See: * {{harvnb|Lansford|2012|p=1528}}, * {{harvnb|Zepeda|2005|pp=102–03}}.</ref> == රජය == === ආරක්ෂක === === ස්වෛරීභාවය පිළිබඳ ආරවුල === == භූගෝලය == == ජෛව විවිධත්වය == == ආර්ථිකය == == ජන විකාශනය == == අධ්‍යාපනය == == සංස්කෘතිය == === ක්‍රීඩාව === == සටහන් == <references group="upper-alpha" /> == යොමු කිරීම් == <references /> d93c7slcte6v9sttb8bozscaioe6nrw 750456 750455 2025-06-23T10:37:10Z BuddhikaW88 37808 /* ඉතිහාසය */ 750456 wikitext text/x-wiki '''ෆෝක්ලන්ත දූපත්''' ({{IPAc-en|ˈ|f|ɔː|(|l|)|k|l|ə|n|d|,_|ˈ|f|ɒ|l|k|-}};<ref name=":0">{{cite EPD|18}}</ref> {{langx|es|Islas Malvinas|link=no}} {{IPA|es|ˈislas malˈβinas|}}), සාමාන්‍යයෙන් '''ද ෆෝක්ලන්ඩ්''' ලෙස හඳුන්වනු ලැබේ, එය දකුණු අත්ලාන්තික් සාගරයේ පැටගොන් හි පිහිටි දූපත් සමූහයකි. ප්‍රධාන දූපත් දකුණු ඇමරිකාවේ දකුණු පැටගෝනියානු වෙරළට නැගෙනහිරින් සැතපුම් 300 (කිලෝමීටර් 500) පමණ වන අතර ඇන්ටාක්ටික් අර්ධද්වීපයේ උතුරු කෙළවරේ කේප් ඩුබුසෙට් සිට සැතපුම් 752 (කිලෝමීටර් 1,210) පමණ අක්ෂාංශ 52 ක පමණ අක්ෂාංශයක පිහිටා ඇත. වර්ග සැතපුම් 4,700 (වර්ග කිලෝමීටර් 12,000) ක භූමි ප්‍රමාණයකින් යුත් මෙම දූපත් සමූහය නැගෙනහිර ෆෝක්ලන්තය, බටහිර ෆෝක්ලන්තය සහ කුඩා දූපත් 776 කින් සමන්විත වේ. බ්‍රිතාන්‍ය විදේශීය ප්‍රදේශයක් ලෙස, ෆෝක්ලන්ත ප්‍රදේශවලට අභ්‍යන්තර ස්වයං පාලනයක් ඇති අතර, එක්සත් රාජධානිය ඔවුන්ගේ ආරක්ෂක සහ විදේශ කටයුතු සඳහා වගකීම භාර ගනී. අගනුවර සහ විශාලතම ජනාවාසය නැගෙනහිර ෆෝක්ලන්තයේ ස්ටැන්ලි ය. 17 වන සියවසේ යුරෝපීය සොයා ගැනීමට පෙර මෙම දූපත් ජනාවාස නොවූ බව විශ්වාස කෙරේ. ෆෝක්ලන්ත සොයා ගැනීම සහ පසුව යුරෝපීයයන් විසින් යටත් විජිතකරණය කිරීම සම්බන්ධයෙන් මතභේද පවතී. විවිධ කාලවලදී, දූපත් වල ප්‍රංශ, බ්‍රිතාන්‍ය, ස්පාඤ්ඤ සහ ආර්ජන්ටිනා ජනාවාස තිබුණි. 1833 දී බ්‍රිතාන්‍යය සිය පාලනය නැවත තහවුරු කළ නමුත් ආර්ජන්ටිනාව දූපත් සඳහා සිය හිමිකම් පවත්වාගෙන යයි. 1982 අප්‍රේල් මාසයේදී ආර්ජන්ටිනාවේ හමුදා හමුදා දූපත් ආක්‍රමණය කළහ. ෆෝක්ලන්ත යුද්ධය අවසානයේ මාස දෙකකට පසු බ්‍රිතාන්‍ය පරිපාලනය ප්‍රතිසංස්කරණය කරන ලදී. 2013 ස්වෛරීභාවය පිළිබඳ ජනමත විචාරණයකදී, ප්‍රකාශ කරන ලද ඡන්ද සියල්ලම පාහේ එක්සත් රාජධානියේ විදේශීය භූමියක් ලෙස රැඳී සිටීමට පක්ෂව විය. භූමියේ ස්වෛරීභාවය තත්ත්වය ආර්ජන්ටිනාව සහ එක්සත් රාජධානිය අතර පවතින ආරවුලක කොටසකි. ජනගහනය (2021 දී වැසියන් 3,662) ප්‍රධාන වශයෙන් ස්වදේශික ෆෝක්ලන්ත දූපත් වැසියන් වන අතර, ඔවුන් බහුතරය බ්‍රිතාන්‍ය සම්භවයක් ඇති අයයි. අනෙකුත් ජනවාර්ගික කණ්ඩායම් අතර ප්‍රංශ, ජිබ්‍රෝල්ටේරියන් සහ ස්කැන්ඩිනේවියානුවන් ඇතුළත් වේ. එක්සත් රාජධානිය, දකුණු අත්ලාන්තික් දූපතක් වන ශාන්ත හෙලේනා සහ චිලී යන රටවලින් සංක්‍රමණය වීම ජනගහන පරිහානියක් ආපසු හරවා ඇත. ඉංග්‍රීසි නිල සහ ප්‍රමුඛ භාෂාවයි. 1983 බ්‍රිතාන්‍ය ජාතිකත්ව (ෆෝක්ලන්ත දූපත්) පනත යටතේ, ෆෝක්ලන්ත දූපත් වැසියන් බ්‍රිතාන්‍ය පුරවැසියන් වේ. මෙම දූපත් උපඇන්ටාක්ටික් සාගර සහ ටුන්ඩ්‍රා දේශගුණික කලාපවල මායිමේ පිහිටා ඇති අතර, ප්‍රධාන දූපත් දෙකෙහිම අඩි 2,300 (මීටර් 700) දක්වා ළඟා වන කඳු වැටි ඇත. හඳුන්වා දුන් විශේෂ මගින් කොල්ලකෑම හේතුවෙන් ප්‍රධාන දූපත් වල බොහෝ දෙනෙක් තවදුරටත් බෝ නොවන නමුත්, ඒවා විශාල පක්ෂි ජනගහනයකට නිවහන වේ. උසස් තත්ත්වයේ ලොම් අපනයන කෙරෙහි අවධාරණය කරමින්, ප්‍රධාන ආර්ථික ක්‍රියාකාරකම් අතර මසුන් ඇල්ලීම, සංචාරක ව්‍යාපාරය සහ බැටළු ගොවිතැන ඇතුළත් වේ. ෆෝක්ලන්ත දූපත් රජය විසින් බලපත්‍ර ලබා දී ඇති තෙල් ගවේෂණය, ආර්ජන්ටිනාව සමඟ සමුද්‍ර ආරවුල් හේතුවෙන් මතභේදාත්මකව පවතී. == නිරුක්තිය == "ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත්" යන නම පැමිණෙන්නේ ප්‍රධාන දූපත් දෙක වෙන් කරන ෆෝක්ලන්ඩ් සවුන්ඩ් සමුද්‍ර සන්ධියෙනි.{{sfn|Jones|2009|p=73}} 1690 දී දූපත් වලට ගොඩ බැස්ස ඉංග්‍රීසි ගවේෂණයක නායක ජෝන් ස්ට්‍රෝං විසින් මෙම නාලිකාවට "ෆෝක්ලන්ඩ්" යන නම යොදන ලදී. ඔහුගේ ගමනට අනුග්‍රහය දැක්වූ නාවික හමුදාවේ භාණ්ඩාගාරික 5 වන විස්කවුන්ට් ෆෝක්ලන්ඩ් ඇන්තනි කැරිට ගෞරවයක් වශයෙන් ස්ට්‍රෝං මෙම සමුද්‍ර සන්ධිය නම් කළේය.<ref>See: *{{harvnb|Dotan|2010|p=165}}, *{{harvnb|Room|2006|p=129}}.</ref> විස්කවුන්ට් යන පදවි නාමය ස්කොට්ලන්තයේ ෆෝක්ලන්ඩ් නගරයෙන් ආරම්භ වේ - නගරයේ නම බොහෝ විට "සංවෘත" (lann){{efn-ua|According to researcher Simon Taylor, the exact Gaelic etymology is unclear as the "falk" in the name could have stood for "hidden" (''falach''), "wash" (''failc''), or "heavy rain" (''falc'').{{sfn|Taylor|Márkus|2005|p=158}}}} යන වචනයට යොමු වන ගේලික් යෙදුමකින් පැමිණ ඇති නමුත් එය ඇන්ග්ලෝ-සැක්සන් යෙදුමක් වන "folkland" (ජන-දක්ෂිණාංශිකයින් විසින් අල්ලාගෙන සිටින භූමිය) වෙතින් විය හැකි බව අඩු පිළිගත හැකිය.{{sfn|Room|2006|p=129}} රාජකීය නාවික හමුදාවේ බ්‍රිතාන්‍ය නායක ජෝන් බයිරන් 1765 දී රාජකීය ජෝර්ජ් රජු වෙනුවෙන් "ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත්" ලෙස ඒවා ප්‍රකාශ කරන තෙක් "ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත්" යන නම දූපත් සඳහා යොදන ලදී.<ref>See: *{{harvnb|Paine|2000|p=45}}, *{{harvnb|Room|2006|p=129}}.</ref> "ෆෝක්ලන්ඩ්ස්" යන පදය දූපත් හැඳින්වීමට භාවිතා කරන සම්මත කෙටි යෙදුමකි. මෙම දූපත් සමූහය සඳහා පොදු ස්පාඤ්ඤ නාමය වන ඉස්ලාස් මැල්විනාස්, ප්‍රංශ ඉල්ස් මැලූයින්ස් වෙතින් ව්‍යුත්පන්න වී ඇත - 1764 දී ප්‍රංශ ගවේෂක ලුවී-ඇන්ටොයින් ඩි බුගන්විල් විසින් දූපත් වලට ලබා දුන් නම එයයි.{{sfn|Hince|2001|p=121}} දූපත් වල පළමු ජනාවාසය ආරම්භ කළ බුගන්විල්, එම ප්‍රදේශය සෙන්ට්-මාලෝ වරාය (ඔහුගේ නැව් සහ ජනපදිකයන් සඳහා පිටත්වීමේ ස්ථානය) අනුව නම් කළේය.<ref>See: * {{harvnb|Hince|2001|p=121}}, * {{harvnb|Room|2006|p=129}}.</ref> බටහිර ප්‍රංශයේ බ්‍රිටනි ප්‍රදේශයේ පිහිටා ඇති වරාය, නගරය ආරම්භ කළ ක්‍රිස්තියානි එවැන්ජලිස්තවරයා වන ශාන්ත මාලෝ (හෝ මැක්ලෝ) නමින් නම් කරන ලදී.{{sfn|Balmaceda|2011|loc=Chapter 36}} 1965 දී, එක්සත් ජාතීන්ගේ මහා මණ්ඩලයේ 20 වන සැසියේදී,<ref>{{cite web |date=1967 |title=United Nations General Assembly Twentieth Session |url=https://digitallibrary.un.org/record/745657?ln=en |access-date=24 January 2023 |publisher=United Nations Digital Library}}</ref> සිව්වන කමිටුව තීරණය කළේ, ස්පාඤ්ඤ හැර අනෙකුත් සියලුම භාෂාවලින්, සියලුම එක්සත් ජාතීන්ගේ ලේඛන ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත් (මැල්විනාස්) ලෙස භූමිය නම් කරන බවයි. ස්පාඤ්ඤ භාෂාවෙන්, භූමිය ඉස්ලාස් මැල්විනාස් (ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත්) ලෙස නම් කරන ලදී.{{sfn|Foreign Office|1961|p=80}} සංඛ්‍යාන සැකසුම් අරමුණු සඳහා එක්සත් ජාතීන් විසින් භාවිතා කරන නාමකරණය ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත් (මැල්විනාස්) වේ.<ref name="std_name">{{cite web |date=13 February 2013 |title=Standard Country and Area Codes Classifications |url=http://unstats.un.org/unsd/methods/m49/m49alpha.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140628144412/http://unstats.un.org/unsd/methods/m49/m49alpha.htm |archive-date=28 June 2014 |access-date=3 July 2013 |publisher=United Nations Statistics Division}}</ref> == ඉතිහාසය == ප්‍රාග් ඓතිහාසික යුගයේ දී පැටගෝනියාවේ ෆියුජියන්වරු ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත් වෙත පැමිණ ඇති නමුත්,<ref>{{cite journal|last1=Hamley|first1=Kit M.|last2=Gill|first2=Jacquelyn L.|last3=Krasinski|first3=Kathryn E.|last4=Groff|first4=Dulcinea V.|last5=Hall|first5=Brenda L.|last6=Sandweiss|first6=Daniel H.|last7=Southon|first7=John R.|last8=Brickle|first8=Paul|last9=Lowell|first9=Thomas V.|date=29 October 2021|title=Evidence of prehistoric human activity in the Falkland Islands|journal=Science Advances|volume=7|issue=44|pages=eabh3803|bibcode=2021SciA....7.3803H|doi=10.1126/sciadv.abh3803|issn=2375-2548|pmc=8550247|pmid=34705512}}</ref><ref>{{cite journal|author=G. Hattersley-Smith|date=June 1983|title=Fuegian Indians in the Falkland Islands|journal=[[Polar Record]]|publisher=Cambridge University Press|volume=21|issue=135|pages=605–06|bibcode=1983PoRec..21..605H|doi=10.1017/S003224740002204X|issn=0032-2474|s2cid=129083566}}</ref> යුරෝපීයයන් මුලින්ම ඒවා ගවේෂණය කරන විට දූපත් ජනාවාස නොවීය.{{sfn|Carafano|2005|p=367}} සොයාගැනීම් පිළිබඳ යුරෝපීය ප්‍රකාශ 16 වන සියවස දක්වා දිව යයි, නමුත් මුල් ගවේෂකයන් ෆෝක්ලන්ඩ්ස් හෝ දකුණු අත්ලාන්තික් සාගරයේ වෙනත් දූපත් දුටුවාද යන්න පිළිබඳව එකඟතාවයක් නොමැත.<ref name="M White">{{cite news|url=https://www.theguardian.com/uk/blog/2012/feb/02/who-first-owned-falkland-islands?|title=Who first owned the Falkland Islands?|last=White|first=Michael|date=2 February 2012|newspaper=[[The Guardian]]|access-date=3 July 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20130210011353/http://www.guardian.co.uk/uk/blog/2012/feb/02/who-first-owned-falkland-islands|archive-date=10 February 2013|url-status=live}}</ref>{{sfn|Goebel|1971|pp=xiv–xv}}{{efn-ua|Based on his analysis of Falkland Islands discovery claims, historian [[John Dunmore]] concludes that "[a] number of countries could therefore lay some claim to the archipelago under the heading of first discoverers: Spain, Holland, Britain, and even Italy and Portugal&nbsp;– although the last two claimants might be stretching things a little."{{sfn|Dunmore|2005|p=93}}}} දූපත් වලට පළමු අවිවාදිත ගොඩබෑම ඉංග්‍රීසි නායක ජෝන් ස්ට්‍රෝංට ආරෝපණය කර ඇති අතර, ඔහු 1690 දී පේරු සහ චිලී වෙරළ තීරයට යන අතරතුර, ෆෝක්ලන්ඩ් ශබ්දය ගවේෂණය කර දූපත් වල ජලය සහ ක්‍රීඩාව සටහන් කළේය.<ref>See: *{{harvnb|Gustafson|1988|p=5}}, *{{harvnb|Headland|1989|p=66}}, *{{harvnb|Heawood|2011|p=182}}.</ref> 1764 දී ප්‍රංශ නායක ලුවී ඇන්ටොයින් ඩි බෝගන්විල් විසින් නැගෙනහිර ෆෝක්ලන්ඩ් හි පෝර්ට් ලුවී පිහිටුවීම සහ 1765 දී කැප්ටන් ජෝන් බයිරන් විසින් සෝන්ඩර්ස් දූපතේ පෝර්ට් එග්මොන්ට් අත්තිවාරම දමන තෙක් ෆෝක්ලන්ඩ්ස් ජනාවාස නොවීය; දෙවන ජනාවාසය වසරකට පසුව බ්‍රිතාන්‍ය කපිතාන් ජෝන් මැක්බ්‍රයිඩ් විසින් පුළුල් කරනු ලැබේ.{{efn-ua|In 1764, Bougainville claimed the islands in the name of [[Louis XV of France]]. In 1765, British captain John Byron claimed the islands in the name of [[George III of Great Britain]].{{sfn|Gustafson|1988|pp=9–10}}{{sfn|Dunmore|2005|pp=139–40}}}} ජනාවාස එකිනෙකාගේ පැවැත්ම පිළිබඳව දැන සිටියාද නැද්ද යන්න ඉතිහාසඥයින් විසින් විවාද කරනු ලැබේ.<ref>See: * {{harvnb|Goebel|1971|pp=226, 232, 269}}, * {{harvnb|Gustafson|1988|pp=9–10}}.</ref> 1766 දී, ප්‍රංශය ෆෝක්ලන්ඩ්ස් සඳහා තම අයිතිය ස්පාඤ්ඤයට භාර දුන් අතර, එය ඊළඟ වසරේ ප්‍රංශ යටත් විජිතය පුවර්ටෝ සොලෙඩාඩ් ලෙස නම් කරන ලදී.{{sfn|Segal|1991|p=240}} 1770 දී ස්පාඤ්ඤය එග්මොන්ට් වරාය හඳුනාගෙන අල්ලා ගත් විට ගැටළු ආරම්භ විය. 1771 දී එය බ්‍රිතාන්‍යයට නැවත ලබා දීමෙන් යුද්ධය යන්තමින් වළක්වා ගන්නා ලදී.{{sfn|Gibran|1998|p=26}} බ්‍රිතාන්‍ය සහ ස්පාඤ්ඤ ජනාවාස 1774 දක්වා දූපත් සමූහයේ සහජීවනයෙන් පැවතුනි, බ්‍රිතාන්‍යයේ නව ආර්ථික හා උපායමාර්ගික සලකා බැලීම් නිසා එය දූපත් වලින් බලකොටුව ඉවත් කර ගැනීමට හේතු වූ අතර, III වන ජෝර්ජ් රජු සඳහා ෆෝක්ලන්ඩ්ස් සඳහා හිමිකම් කියන ඵලකයක් ඉතිරි විය.{{sfn|Gibran|1998|pp=26–27}} ස්පාඤ්ඤයේ රියෝ ඩි ලා ප්ලාටා උපරාජය භූමියේ ඇති එකම විධිමත් පැවැත්ම බවට පත්විය. බටහිර ෆෝක්ලන්ඩ් අතහැර දමා තිබූ අතර, පුවර්ටෝ සොලෙඩාඩ් දණ්ඩනීය යටත් විජිතයක් බවට පත්විය.{{sfn|Gibran|1998|p=27}} යුරෝපයේ නැපෝලියන් යුද්ධ අතරතුර රියෝ ඩි ලා ප්ලාටා හි බ්‍රිතාන්‍ය ආක්‍රමණ මධ්‍යයේ, දූපත් ආණ්ඩුකාරවරයා 1806 දී දූපත් සමූහය ඉවත් කළේය; 1811 දී ස්පාඤ්ඤයේ ඉතිරි යටත් විජිත බලකොටුව ද එය අනුගමනය කළේය, ගවුචෝස් සහ ස්වේච්ඡාවෙන් රැඳී සිටි ධීවරයින් හැර.{{sfn|Gibran|1998|p=27}} ඉන්පසුව, රියෝ ඩි ලා ප්ලාටා හි එක්සත් පළාත් සඳහා සේවය කළ ඇමරිකානු පෞද්ගලික සේවකයෙකු වන කර්නල් ඩේවිඩ් ජෙවෙට්, දකුණු අත්ලාන්තික් සාගරයේ ස්පාඤ්ඤයේ භූමි ප්‍රදේශ සඳහා බුවනෝස් අයර්ස් හි 1816 හිමිකම් පෑම පිළිබඳව නැංගුරම් ලා ඇති නැව්වලට දැනුම් දෙන තෙක් එහි දේශපාලන තත්ත්වය අවිවාදිත විය.<ref>See: * {{harvnb|Gibran|1998|p=27}}, * {{harvnb|Marley|2008|p=714}}.</ref>{{efn-ua|According to Argentine legal analyst Roberto Laver, the United Kingdom disregards Jewett's actions because the government he represented "was not recognised either by Britain or any other foreign power at the time" and "no act of occupation followed the ceremony of claiming possession".{{sfn|Laver|2001|p=73}}}} දූපත් වල ස්ථිර වැසියන් නොසිටි බැවින්, 1823 දී බුවනෝස් අයර්ස් ජර්මානු සම්භවයක් ඇති වෙළෙන්දෙකු වන ලුයිස් වර්නට්ට ධීවර කටයුතු සිදු කිරීමට සහ දූපත් සමූහයේ වල් ගවයන් සූරාකෑමට අවසර ලබා දුන්නේය.{{efn-ua|Before leaving for the Falklands Vernet stamped his grant at the British Consulate, repeating this when Buenos Aires extended his grant in 1828.{{sfn|Cawkell|2001|pp=48–50}} The cordial relationship between the consulate and Vernet led him to express "the wish that, in the event of the British returning to the islands, [[Government of the United Kingdom|HMG]] would take his settlement under their protection".{{sfn|Cawkell|2001|p=50}}}} වර්නට් 1826 දී පුවර්ටෝ සොලෙඩාඩ් හි නටබුන් අසල පදිංචි වූ අතර, පදිංචිකරුවන් ගෙන ඒමට සහ ස්ථිර ජනපදයක් පිහිටුවීමට ව්‍යාපාරය ප්‍රමාණවත් ලෙස ආරක්ෂිත වන තෙක් දූපත් වල සම්පත් රැස් කළේය.<ref>See: * {{harvnb|Gibran|1998|pp=27–28}}, * {{harvnb|Sicker|2002|p=32}}.</ref> 1829 දී බුවනෝස් අයර්ස් විසින් වර්නට් දූපත් වල හමුදා සහ සිවිල් අණදෙන නිලධාරියා ලෙස නම් කරන ලද අතර,{{sfn|Pascoe|Pepper|2008|pp=540–46}} විදේශීය තල්මසුන් සහ සීල් ධීවරයින්ගේ ක්‍රියාකාරකම් නැවැත්වීම සඳහා මුද්‍රා තැබීම නියාමනය කිරීමට ඔහු උත්සාහ කළේය.{{sfn|Gibran|1998|p=27}} මසුන් ඇල්ලීමේ සහ දඩයම් කිරීමේ අයිතිවාසිකම් සම්බන්ධ ආරවුලක් 1831 දී ඇමරිකානු යුධ නෞකාවක් වන යූඑස්එස් ලෙක්සිංටන් විසින් වැටලීමකට තුඩු දෙන තෙක් වර්නට්ගේ ව්‍යාපාරය පැවතුනි,{{sfn|Pascoe|Pepper|2008|pp=541–44}}{{efn-ua|The log of the ''"Lexington"'' only reports the destruction of arms and a powder store, but Vernet made a claim for compensation from the US Government stating that the entire settlement was destroyed.{{sfn|Pascoe|Pepper|2008|pp=541–44}}}} එක්සත් ජනපද නාවික හමුදාපති සිලස් ඩන්කන් දිවයිනේ රජය විසුරුවා හැරීම ප්‍රකාශ කළ විට.{{sfn|Peterson|1964|p=106}}[[File:Edward_Gennys_Fanshawe,_Mount_William,_Falkland_Islands,_May_1849_(Portion_B).png|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Edward_Gennys_Fanshawe,_Mount_William,_Falkland_Islands,_May_1849_(Portion_B).png|alt=Three men in horseback examine a pastoral settlement|වම|thumb|1849 දී ෆෝක්ලන්ත කොරල්පරයක්, එඬේරුන් සහ බැටළුවන්ගේ නිරූපණය (රාජකීය නාවික හමුදාවේ අද්මිරාල් එඩ්වඩ් ෆැන්ෂාවේ විසින් අඳින ලද සිතුවම)]] 1832 ඔක්තෝම්බර් මාසයේදී බලකොටුවක් ස්ථාපනය කිරීමෙන් බුවනෝස් අයර්ස් ජනාවාසය කෙරෙහි බලපෑම් ලබා ගැනීමට උත්සාහ කළ අතර, එය මාසයක් ඇතුළත කැරැල්ලක් ඇති වූ අතර ඊළඟ වසරේ බ්‍රිතාන්‍ය හමුදා පැමිණීමෙන් පසුව බ්‍රිතාන්‍ය පාලනය නැවත තහවුරු විය.{{sfn|Graham-Yooll|2002|p=50}} ආර්ජන්ටිනාවේ සම්මේලනය (බුවනෝස් අයර්ස් ආණ්ඩුකාර ජුවාන් මැනුවෙල් ද රෝසාස්ගේ ප්‍රධානත්වයෙන් යුත්) බ්‍රිතාන්‍යයේ ක්‍රියාමාර්ගවලට විරෝධය පළ කළ අතර,{{sfn|Reginald|Elliot|1983|pp=25–26}}{{efn-ua|As discussed by Roberto Laver, not only did Rosas not break relations with Britain because of the "essential" nature of "British economic support", but he offered the Falklands "as a bargaining chip&nbsp;... in exchange for the cancellation of Argentina's million-pound debt with the British bank of [[Baring Brothers]]".{{sfn|Laver|2001|pp=122–23}} In 1850, Rosas' government ratified the [[Arana–Southern Treaty]], which put "an end to the existing differences, and of restoring perfect relations of friendship" between the United Kingdom and Argentina.{{sfn|Hertslet|1851|p=105}}}} සහ ආර්ජන්ටිනාවේ රජයන් එතැන් සිට බ්‍රිතාන්‍යයට එරෙහිව නිල විරෝධතා ලියාපදිංචි කිරීම දිගටම කරගෙන ගොස් ඇත.{{sfn|Gustafson|1988|pp=34–35}}{{efn-ua|Argentina protested in 1841, 1849, 1884, 1888, 1908, 1927 and 1933, and has made annual protests to the United Nations since 1946.{{sfn|Gustafson|1988|p=34}}}} බ්‍රිතාන්‍ය හමුදා තම මෙහෙයුම අවසන් කිරීමෙන් පසු පිටත්ව ගිය අතර, විධිමත් රජයක් නොමැතිව ප්‍රදේශය හැර ගියේය.{{sfn|Graham-Yooll|2002|pp=51–52}} වර්නට්ගේ නියෝජ්‍ය, ස්කොට්ලන්ත ජාතික මැතිව් බ්‍රිස්බේන්, ව්‍යාපාරය යථා තත්ත්වයට පත් කිරීම සඳහා එම වසරේ දූපත් වෙත ආපසු ගිය නමුත්, ඔහුගේ උත්සාහයන් අවසන් වූයේ, පෝර්ට් ලුවී හි නොසන්සුන්තාව මධ්‍යයේ, ගවුචෝ ඇන්ටෝනියෝ රිවේරෝ අතෘප්තිමත් පුද්ගලයින් පිරිසක් බ්‍රිස්බේන් සහ ජනාවාසයේ ජ්‍යෙෂ්ඨ නායකයින් ඝාතනය කිරීමට නායකත්වය දුන් අතර, දිවි ගලවා ගත් අය අසල දූපතක ගුහාවක සැඟවී සිටියහ.{{sfn|Graham-Yooll|2002|pp=51–52}} 1840 දී, ෆෝක්ලන්ඩ්ස් ඔටුන්න හිමි ජනපදයක් බවට පත් වූ අතර, පසුව ස්කොට්ලන්ත පදිංචිකරුවන් නිල දේවගැති ප්‍රජාවක් ස්ථාපිත කළහ.{{sfn|Aldrich|Connell|1998|p=201}} වසර හතරකට පසු, සෑම කෙනෙකුම පාහේ පෝර්ට් ජැක්සන් වෙත නැවත පදිංචියට ගිය අතර, එය රජයට වඩා හොඳ ස්ථානයක් ලෙස සැලකේ. වෙළෙන්දා වන සැමුවෙල් ලෆෝන් බ්‍රිතාන්‍ය යටත් විජිතකරණය දිරිගැන්වීම සඳහා ව්‍යාපාරයක් ආරම්භ කළේය.<ref>See: * {{harvnb|Bernhardson|2011|loc=Stanley and Vicinity: History}}, * {{harvnb|Reginald|Elliot|1983|pp=9, 27}}.</ref> [[:en:Stanley,_Falkland_Islands|Stanley]], as Port Jackson was soon renamed, officially became the seat of government in 1845. Early in its history, Stanley had a negative reputation due to cargo-shipping losses; only in emergencies would ships rounding [[:en:Cape_Horn|Cape Horn]] stop at the port. Nevertheless, the Falklands' geographic location proved ideal for ship repairs and the "Wrecking Trade", the business of selling and buying shipwrecks and their cargoes. Aside from this trade, commercial interest in the archipelago was minimal due to the low-value hides of the feral cattle roaming the pastures. Economic growth began only after the [[:en:Falkland_Islands_Company|Falkland Islands Company]], which bought out Lafone's failing enterprise in 1851, successfully introduced [[:en:Cheviot_sheep|Cheviot sheep]] for wool farming, spurring other farms to follow suit. The high cost of importing materials, combined with the shortage of labour and consequent high wages, meant the ship repair trade became uncompetitive. After 1870 it declined as the replacement of sail ships by [[:en:Steamship|steamships]] was accelerated by the low cost of coal in South America; by 1914, with the opening of the [[:en:Panama_Canal|Panama Canal]], the trade effectively ended. In 1881, the Falkland Islands became financially independent of Britain. For more than a century, the Falkland Islands Company dominated the trade and employment of the archipelago; in addition, it owned most housing in Stanley, which greatly benefited from the wool trade with the UK. ස්ටැන්ලි, පෝර්ට් ජැක්සන් ඉක්මනින් නැවත නම් කරන ලද පරිදි, 1845 දී නිල වශයෙන් රජයේ ආසනය බවට පත්විය.{{sfn|Reginald|Elliot|1983|p=9}} එහි ඉතිහාසයේ මුල් අවධියේදී, භාණ්ඩ නැව්ගත කිරීමේ පාඩු හේතුවෙන් ස්ටැන්ලිට සෘණාත්මක කීර්තියක් තිබුණි; හදිසි අවස්ථා වලදී පමණක් කේප් හෝන් වටා යන නැව් වරායේ නතර වනු ඇත.{{sfn|Bernhardson|2011|loc=Stanley and Vicinity: History}} කෙසේ වෙතත්, ෆෝක්ලන්ඩ්ස් හි භූගෝලීය පිහිටීම නැව් අලුත්වැඩියාවන් සහ "සුන්බුන් වෙළඳාම" සඳහා වඩාත් සුදුසු බව ඔප්පු විය, නැව් සුන්බුන් සහ ඒවායේ භාණ්ඩ විකිණීම සහ මිලදී ගැනීමේ ව්‍යාපාරය.{{sfn|Strange|1987|pp=72–74}} මෙම වෙළඳාම හැරුණු විට, තණබිම්වල සැරිසරන වල් ගවයන්ගේ අඩු වටිනාකමක් ඇති හම් නිසා දූපත් සමූහය කෙරෙහි වාණිජ උනන්දුව අවම විය. 1851 දී ලෆෝන්ගේ අසාර්ථක ව්‍යවසාය මිලදී ගත් ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත් සමාගම,{{efn-ua|There were continual tensions with the colonial administration over Lafone's failure to establish any permanent settlers, and over the price of beef supplied to the settlement. Moreover, although his concession required Lafone to bring settlers from the UK, most of the settlers he brought were gauchos from Uruguay.{{sfn|Strange|1987|p=84}}}} ලොම් ගොවිතැන සඳහා චෙවියට් බැටළුවන් සාර්ථකව හඳුන්වා දීමෙන් පසුව පමණක් ආර්ථික වර්ධනය ආරම්භ වූ අතර, අනෙකුත් ගොවිපලවල් ද එය අනුගමනය කිරීමට පෙළඹුණි.<ref name="Bernhardson 2011 loc=Stanley and Vicinity: History">See: * {{harvnb|Bernhardson|2011|loc=Stanley and Vicinity: History}}, * {{harvnb|Reginald|Elliot|1983|p=9}}.</ref> ආනයනික ද්‍රව්‍යවල අධික පිරිවැය, ශ්‍රම හිඟය සහ එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස ඉහළ වැටුප් සමඟ ඒකාබද්ධ වීම නිසා නැව් අලුත්වැඩියා වෙළඳාම තරඟකාරී නොවීය. 1870 න් පසු දකුණු ඇමරිකාවේ ගල් අඟුරු සඳහා ඇති අඩු පිරිවැය හේතුවෙන් රුවල් නැව් වාෂ්ප නැව් මගින් ප්‍රතිස්ථාපනය කිරීම වේගවත් වූ බැවින් එය පහත වැටුණි; 1914 වන විට පැනමා ඇළ විවෘත කිරීමත් සමඟ වෙළඳාම ඵලදායී ලෙස අවසන් විය.{{sfn|Strange|1987|pp=72–73}} 1881 දී, ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත් බ්‍රිතාන්‍යයෙන් මූල්‍යමය වශයෙන් ස්වාධීන විය.{{sfn|Reginald|Elliot|1983|p=9}} සියවසකට වැඩි කාලයක්, ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත් සමාගම දූපත් සමූහයේ වෙළඳාම සහ රැකියා ආධිපත්‍යය දැරීය; ඊට අමතරව, එක්සත් රාජධානිය සමඟ ලොම් වෙළඳාමෙන් බොහෝ ප්‍රතිලාභ ලැබූ ස්ටැන්ලි හි බොහෝ නිවාස එහි හිමිකාරීත්වය දැරීය.<ref name="Bernhardson 2011 loc=Stanley and Vicinity: History" /> [[File:Cfbattlepainting_(Retouched).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Cfbattlepainting_(Retouched).jpg|alt=Two battling ships, with one sinking|දකුණ|thumb|1914 ෆෝක්ලන්ත දූපත් සටන අතරතුර නාවික ගැටුම (විලියම් ලයනල් වයිලිගේ සිතුවම)]] In the first half of the 20th century, the Falklands served an important role in Britain's territorial claims to [[:en:Subantarctic|subantarctic]] islands and a section of Antarctica. The Falklands governed these territories as the [[:en:Falkland_Islands_Dependencies|Falkland Islands Dependencies]] starting in 1908 and retained them until their dissolution in 1985. The Falklands also played a minor role in the two world wars as a military base aiding control of the South Atlantic. In the [[:en:First_World_War|First World War]] [[:en:Battle_of_the_Falkland_Islands|Battle of the Falkland Islands]] in December 1914, a Royal Navy fleet defeated an [[:en:German_Empire|Imperial German]] squadron. In the [[:en:Second_World_War|Second World War]], following the December 1939 [[:en:Battle_of_the_River_Plate|Battle of the River Plate]], the battle-damaged [[:en:HMS_Exeter_(68)|HMS ''Exeter'']] steamed to the Falklands for repairs. In 1942, a battalion en route to India was redeployed to the Falklands as a garrison amid fears of a Japanese seizure of the archipelago. After the war ended, the Falklands economy was affected by declining wool prices and the political uncertainty resulting from the revived sovereignty dispute between the United Kingdom and Argentina. Simmering tensions between the UK and Argentina increased during the second half of the century, when Argentine President [[:en:Juan_Perón|Juan Perón]] asserted sovereignty over the archipelago. The sovereignty dispute intensified during the 1960s, shortly after the United Nations passed a resolution on [[:en:Decolonisation|decolonisation]] which Argentina interpreted as favourable to its position. In 1965, the UN General Assembly passed [[:en:United_Nations_General_Assembly_Resolution_2065|Resolution 2065]], calling for both states to conduct bilateral negotiations to reach a peaceful settlement of the dispute. From 1966 until 1968, the UK confidentially discussed with Argentina the transfer of the Falklands, assuming its judgement would be accepted by the islanders. An agreement on trade ties between the archipelago and the mainland was reached in 1971 and, consequently, Argentina built a temporary airfield at Stanley in 1972. Nonetheless, Falklander dissent, as expressed by their strong lobby in the [[:en:UK_Parliament|UK Parliament]], and tensions between the UK and [[:en:Argentina|Argentina]] effectively limited sovereignty negotiations until 1977. 20 වන සියවසේ මුල් භාගයේදී, උපඇන්ටාක්ටික් දූපත් සහ ඇන්ටාක්ටිකාවේ කොටසකට බ්‍රිතාන්‍යයේ භෞමික හිමිකම් පෑමේදී ෆෝක්ලන්ඩ්ස් වැදගත් කාර්යභාරයක් ඉටු කළේය. 1908 සිට ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත් යැපීම් ලෙස ෆෝක්ලන්ඩ්ස් මෙම ප්‍රදේශ පාලනය කළ අතර 1985 දී ඒවා විසුරුවා හරින තෙක් ඒවා රඳවා ගත්තේය.{{sfn|Day|2013|p=129–30}} දකුණු අත්ලාන්තික් සාගරයේ පාලනයට සහාය වන හමුදා කඳවුරක් ලෙස ෆෝක්ලන්ත දූපත් ලෝක යුද්ධ දෙකෙහිම සුළු කාර්යභාරයක් ඉටු කළේය. 1914 දෙසැම්බරයේ පැවති ෆෝක්ලන්ත දූපත් සටනේදී, රාජකීය නාවික බලඇණියක් අධිරාජ්‍ය ජර්මානු බලඇණියක් පරාජය කළේය. දෙවන ලෝක යුද්ධයේදී, 1939 දෙසැම්බරයේ පැවති ගංගා තහඩු සටනෙන් පසුව, සටනේදී හානියට පත් HMS එක්සෙටර් අලුත්වැඩියා කිරීම සඳහා ෆෝක්ලන්ත වෙත තැම්බුණි.{{sfn|Carafano|2005|p=367}} 1942 දී, ඉන්දියාවට යන ගමනේදී බලඇණියක් ජපානය විසින් දූපත් සමූහය අත්පත් කර ගැනීමේ බිය මධ්‍යයේ ෆෝක්ලන්තයට බලකොටුවක් ලෙස නැවත යොදවන ලදී.{{sfn|Haddelsey|Carroll|2014|loc=Prologue}} යුද්ධය අවසන් වූ පසු, ලොම් මිල පහත වැටීම සහ එක්සත් රාජධානිය සහ ආර්ජන්ටිනාව අතර නැවත පණ ගැන්වූ ස්වෛරීභාවය පිළිබඳ ආරවුල හේතුවෙන් ඇති වූ දේශපාලන අවිනිශ්චිතතාවය ෆෝක්ලන්ත ආර්ථිකයට බලපෑවේය.{{sfn|Bernhardson|2011|loc=Stanley and Vicinity: History}} සියවසේ දෙවන භාගයේදී එක්සත් රාජධානිය සහ ආර්ජන්ටිනාව අතර කැටි ගැසෙන ආතතීන් වැඩි වූ අතර, ආර්ජන්ටිනාවේ ජනාධිපති ජුවාන් පෙරොන් දූපත් සමූහය කෙරෙහි ස්වෛරීභාවය තහවුරු කළේය.{{sfn|Zepeda|2005|p=102}} 1960 ගණන්වලදී ස්වෛරීභාවය පිළිබඳ ආරවුල තීව්‍ර වූයේ, එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානය යටත් විජිතකරණය පිළිබඳ යෝජනාවක් සම්මත කිරීමෙන් ටික කලකට පසුවය, එය ආර්ජන්ටිනාව තම ස්ථාවරයට හිතකර ලෙස අර්ථකථනය කළේය.{{sfn|Laver|2001|p=125}} 1965 දී, එක්සත් ජාතීන්ගේ මහා මණ්ඩලය 2065 යෝජනාව සම්මත කළ අතර, ආරවුල සාමකාමීව විසඳා ගැනීම සඳහා ද්විපාර්ශ්වික සාකච්ඡා පවත්වන ලෙස රාජ්‍යයන් දෙකටම ඉල්ලා සිටියේය.{{sfn|Laver|2001|p=125}} 1966 සිට 1968 දක්වා, එක්සත් රාජධානිය ෆෝක්ලන්ඩ්ස් මාරු කිරීම පිළිබඳව ආර්ජන්ටිනාව සමඟ රහසිගතව සාකච්ඡා කළ අතර, එහි තීන්දුව දූපත්වාසීන් විසින් පිළිගනු ඇතැයි උපකල්පනය කළේය.{{sfn|Thomas|1991|p=24}} 1971 දී දූපත් සමූහය සහ ප්‍රධාන භූමිය අතර වෙළඳ සබඳතා පිළිබඳ ගිවිසුමකට එළඹුණු අතර, එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස, ආර්ජන්ටිනාව 1972 දී ස්ටැන්ලි හි තාවකාලික ගුවන් තොටුපළක් ඉදි කළේය.{{sfn|Reginald|Elliot|1983|p=9}} කෙසේ වෙතත්, එක්සත් රාජධානියේ පාර්ලිමේන්තුවේ ඔවුන්ගේ ශක්තිමත් ලොබිය විසින් ප්‍රකාශ කරන ලද පරිදි, ෆෝක්ලන්ඩ් විරෝධය සහ එක්සත් රාජධානිය සහ ආර්ජන්ටිනාව අතර ආතතීන් 1977 දක්වා ස්වෛරීභාවය පිළිබඳ සාකච්ඡා ඵලදායී ලෙස සීමා කළේය.{{sfn|Thomas|1991|pp=24–27}} Concerned at the expense of maintaining the Falkland Islands in an era of budget cuts, the UK again considered transferring sovereignty to Argentina in the early [[:en:Premiership_of_Margaret_Thatcher|Thatcher government]]. Substantive sovereignty talks again ended by 1981, and the dispute escalated with passing time. In April 1982 the [[:en:Falklands_War|Falklands War]] began when Argentine military forces [[:en:1982_invasion_of_the_Falkland_Islands|invaded the Falklands]] and other [[:en:South_Georgia_and_the_South_Sandwich_Islands|British territories in the South Atlantic]], briefly [[:en:Occupation_of_the_Falkland_Islands|occupying them]] until a UK [[:en:Expeditionary_warfare|expeditionary force]] retook the territories in June. After the war the UK expanded its military presence, building [[:en:RAF_Mount_Pleasant|RAF Mount Pleasant]] and increasing the size of its garrison. The war also left some 117 minefields containing nearly 20,000 mines of various types, including anti-vehicle and anti-personnel mines. Due to the large number of [[:en:Deminer|deminer]] casualties, initial attempts to clear the mines ceased in 1983 Demining operations recommenced in 2009 and were completed in October 2020. Based on [[:en:Lord_Shackleton|Lord Shackleton]]'s recommendations, the Falklands diversified from a sheep-based monoculture into an economy of tourism and, with the establishment of the Falklands [[:en:Exclusive_economic_zone|exclusive economic zone]], fisheries The road network was also made more extensive, and the construction of [[:en:RAF_Mount_Pleasant|RAF Mount Pleasant]] allowed access to [[:en:Long_haul|long haul]] flights. [[:en:Oil_exploration|Oil exploration]] also began in the 2010s, with indications of possible commercially exploitable deposits in the Falklands basin. Landmine clearance work restarted in 2009, in accordance with the UK's obligations under the [[:en:Ottawa_Treaty|Ottawa Treaty]], and [[:en:Sapper_Hill|Sapper Hill]] Corral was cleared of mines in 2012, allowing access to an important historical landmark for the first time in 30 years. Argentina and the UK re-established diplomatic relations in 1990, but neither has agreed on the terms of future sovereignty discussions. අයවැය කප්පාදු යුගයක ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත් නඩත්තු කිරීමේ වියදම ගැන සැලකිලිමත් වූ එක්සත් රාජධානිය, මුල් තැචර් රජය තුළ නැවතත් ආර්ජන්ටිනාවට ස්වෛරීභාවය පැවරීම ගැන සලකා බැලීය.<ref name="Guardian">{{cite news|url=https://www.theguardian.com/uk/2005/jun/28/falklands.past|title=UK held secret talks to cede sovereignty: ''Minister met junta envoy in Switzerland, official war history reveals''|last1=Norton-Taylor|first1=Richard|date=28 June 2005|newspaper=The Guardian|access-date=12 June 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20140919011057/http://www.theguardian.com/uk/2005/jun/28/falklands.past|archive-date=19 September 2014|last2=Evans|first2=Rob|url-status=live}}</ref> 1981 වන විට සැලකිය යුතු ස්වෛරීභාවය පිළිබඳ සාකච්ඡා නැවත අවසන් වූ අතර, කාලයත් සමඟ ආරවුල උත්සන්න විය.{{sfn|Thomas|1991|pp=28–31}} 1982 අප්‍රේල් මාසයේදී ෆෝක්ලන්ඩ් යුද්ධය ආරම්භ වූයේ ආර්ජන්ටිනාවේ හමුදා දකුණු අත්ලාන්තික් සාගරයේ ෆෝක්ලන්ඩ් සහ අනෙකුත් බ්‍රිතාන්‍ය ප්‍රදේශ ආක්‍රමණය කළ විටය. ජුනි මාසයේදී එක්සත් රාජධානියේ ගවේෂණ හමුදාවක් එම ප්‍රදේශ නැවත අත්පත් කර ගන්නා තෙක් ඒවා කෙටියෙන් අල්ලා ගත්හ.<ref>See: * {{harvnb|Reginald|Elliot|1983|pp=5, 10–12, 67}}, * {{harvnb|Zepeda|2005|pp=102–03}}.</ref> යුද්ධයෙන් පසු එක්සත් රාජධානිය සිය හමුදා පැවැත්ම පුළුල් කරමින්, RAF මවුන්ට් ප්ලෙසන්ට් ගොඩනඟා එහි බලකොටුවේ ප්‍රමාණය වැඩි කළේය.{{sfn|Gibran|1998|pp=130–35}} යුද්ධය හේතුවෙන් වාහන විරෝධී සහ පුද්ගල විරෝධී පතල් ඇතුළු විවිධ වර්ගයේ පතල් 20,000 කට ආසන්න ප්‍රමාණයක් අඩංගු බිම් බෝම්බ 117 ක් පමණ ඉතිරි විය. බිම්බෝම්බ ඉවත් කරන්නන්ගේ විශාල සංඛ්‍යාවක් මිය යාම හේතුවෙන්, බිම්බෝම්බ ඉවත් කිරීමේ මූලික උත්සාහයන් 1983 දී නතර විය.<ref name="BBC_Mines" />{{efn-ua|The minefields were fenced off and marked; there remain unexploded ordnance and improvised explosive devices.<ref name="BBC_Mines"/> Detection and clearance of mines in the Falklands has proven difficult as some were air-delivered and not in marked fields; approximately 80% lie in sand or peat, where the position of mines can shift, making removal procedures difficult.<ref>{{cite journal |last1=Ruan |first1=Juan Carlos |last2=Macheme |first2=Jill E. |date=August 2001 |title=Landmines in the Sand: The Falkland Islands |url=http://www.jmu.edu/cisr/journal/5.2/focus/falklands.htm |journal=The Journal of ERW and Mine Action |publisher=James Madison University |volume=5 |issue=2 |issn=1533-6905 |access-date=29 June 2014 |archive-date=14 July 2014 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140714164355/http://www.jmu.edu/cisr/journal/5.2/focus/falklands.htm |url-status=live }}</ref>}} බිම්බෝම්බ ඉවත් කිරීමේ මෙහෙයුම් 2009 දී නැවත ආරම්භ වූ අතර 2020 ඔක්තෝම්බර් මාසයේදී අවසන් කරන ලදී.<ref name="PenguinNews">{{cite magazine|date=23 October 2020|title=Falklands community invited to 'Reclaim the Beach' to celebrate completion of demining – Penguin News|url=https://penguin-news.com/headlines/community/2020/falklands-community-invited-to-reclaim-the-beach-to-celebrate-completion-of-demining/|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20201027070620/https://penguin-news.com/headlines/community/2020/falklands-community-invited-to-reclaim-the-beach-to-celebrate-completion-of-demining/|archive-date=27 October 2020|access-date=23 October 2020|magazine=Penguin News}}</ref> ෂැකල්ටන් සාමිවරයාගේ නිර්දේශ මත පදනම්ව, ෆෝක්ලන්ත බැටළුවන් මත පදනම් වූ ඒක වගාවකින් සංචාරක ආර්ථිකයක් දක්වා විවිධාංගීකරණය වූ අතර ෆෝක්ලන්ත සුවිශේෂී ආර්ථික කලාපයක් ස්ථාපිත කිරීමත් සමඟ ධීවර කටයුතු සිදු විය.{{sfn|Cawkell|2001|p=147}}{{efn-ua|In 1976, Lord Shackleton produced a report into the economic future of the islands; but his recommendations were not implemented because Britain sought to avoid confronting Argentina over sovereignty.{{sfn|Cawkell|2001|p=147}} Lord Shackleton was once again tasked, in 1982, to produce a report into the economic development of the islands. His new report criticised the large farming companies, and recommended transferring ownership of farms from absentee landlords to local landowners. Shackleton also suggested diversifying the economy into fishing, oil exploration, and tourism; moreover, he recommended the establishment of a road network, and conservation measures to preserve the islands' natural resources.{{sfn|Cawkell|2001|p=147}}}} මාර්ග ජාලය ද වඩාත් පුළුල් කරන ලද අතර, RAF මවුන්ට් ප්ලෙසන්ට් ඉදිකිරීම දිගු දුර ගුවන් ගමන් සඳහා ප්‍රවේශ වීමට ඉඩ සැලසීය.{{sfn|Cawkell|2001|p=147}} 2010 ගණන්වල තෙල් ගවේෂණය ද ආරම්භ වූ අතර, ෆෝක්ලන්ත ද්‍රෝණියේ වාණිජමය වශයෙන් සූරාකෑමට ලක්විය හැකි තැන්පතු පිළිබඳ ඇඟවීම් සහිතව.<ref>{{cite news|url=https://www.theguardian.com/business/2012/nov/23/desire-petroleum-optimistic-falklands-oil-prospects|title=Desire Petroleum optimistic over Falklands oil prospects|author=Fletcher, Nick|date=23 November 2012|newspaper=The Guardian|access-date=8 June 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210608201007/https://www.theguardian.com/business/2012/nov/23/desire-petroleum-optimistic-falklands-oil-prospects|archive-date=8 June 2021|url-status=live}}</ref> ඔටාවා ගිවිසුම යටතේ එක්සත් රාජධානියේ බැඳීම්වලට අනුකූලව, බිම්බෝම්බ ඉවත් කිරීමේ කටයුතු 2009 දී නැවත ආරම්භ කරන ලද අතර, සැපර් හිල් කොරල් 2012 දී බිම්බෝම්බ ඉවත් කරන ලද අතර, වසර 30 කට පසු පළමු වරට වැදගත් ඓතිහාසික සන්ධිස්ථානයකට ප්‍රවේශ වීමට ඉඩ සැලසීය.<ref>{{cite news|url=http://en.mercopress.com/2011/12/08/falklands-land-mine-clearance-set-to-enter-a-new-expanded-phase-in-early-2012|title=Falklands' Land Mine Clearance Set to Enter a New Expanded Phase in Early 2012|author=Grant Munro|date=8 December 2011|newspaper=MercoPress|access-date=29 June 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20140714162622/http://en.mercopress.com/2011/12/08/falklands-land-mine-clearance-set-to-enter-a-new-expanded-phase-in-early-2012|archive-date=14 July 2014|url-status=live}}</ref> 1990 දී ආර්ජන්ටිනාව සහ එක්සත් රාජධානිය රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික සබඳතා නැවත ස්ථාපිත කළ නමුත්, අනාගත ස්වෛරීභාවය පිළිබඳ සාකච්ඡාවල කොන්දේසි සම්බන්ධයෙන් දෙදෙනාම එකඟ වී නොමැත.<ref>See: * {{harvnb|Lansford|2012|p=1528}}, * {{harvnb|Zepeda|2005|pp=102–03}}.</ref> == රජය == === ආරක්ෂක === === ස්වෛරීභාවය පිළිබඳ ආරවුල === == භූගෝලය == == ජෛව විවිධත්වය == == ආර්ථිකය == == ජන විකාශනය == == අධ්‍යාපනය == == සංස්කෘතිය == === ක්‍රීඩාව === == සටහන් == <references group="upper-alpha" /> == යොමු කිරීම් == <references /> 1acafc7hg6eswdxcqivyys13x0lpe4k 750457 750456 2025-06-23T10:37:28Z BuddhikaW88 37808 /* ඉතිහාසය */ 750457 wikitext text/x-wiki '''ෆෝක්ලන්ත දූපත්''' ({{IPAc-en|ˈ|f|ɔː|(|l|)|k|l|ə|n|d|,_|ˈ|f|ɒ|l|k|-}};<ref name=":0">{{cite EPD|18}}</ref> {{langx|es|Islas Malvinas|link=no}} {{IPA|es|ˈislas malˈβinas|}}), සාමාන්‍යයෙන් '''ද ෆෝක්ලන්ඩ්''' ලෙස හඳුන්වනු ලැබේ, එය දකුණු අත්ලාන්තික් සාගරයේ පැටගොන් හි පිහිටි දූපත් සමූහයකි. ප්‍රධාන දූපත් දකුණු ඇමරිකාවේ දකුණු පැටගෝනියානු වෙරළට නැගෙනහිරින් සැතපුම් 300 (කිලෝමීටර් 500) පමණ වන අතර ඇන්ටාක්ටික් අර්ධද්වීපයේ උතුරු කෙළවරේ කේප් ඩුබුසෙට් සිට සැතපුම් 752 (කිලෝමීටර් 1,210) පමණ අක්ෂාංශ 52 ක පමණ අක්ෂාංශයක පිහිටා ඇත. වර්ග සැතපුම් 4,700 (වර්ග කිලෝමීටර් 12,000) ක භූමි ප්‍රමාණයකින් යුත් මෙම දූපත් සමූහය නැගෙනහිර ෆෝක්ලන්තය, බටහිර ෆෝක්ලන්තය සහ කුඩා දූපත් 776 කින් සමන්විත වේ. බ්‍රිතාන්‍ය විදේශීය ප්‍රදේශයක් ලෙස, ෆෝක්ලන්ත ප්‍රදේශවලට අභ්‍යන්තර ස්වයං පාලනයක් ඇති අතර, එක්සත් රාජධානිය ඔවුන්ගේ ආරක්ෂක සහ විදේශ කටයුතු සඳහා වගකීම භාර ගනී. අගනුවර සහ විශාලතම ජනාවාසය නැගෙනහිර ෆෝක්ලන්තයේ ස්ටැන්ලි ය. 17 වන සියවසේ යුරෝපීය සොයා ගැනීමට පෙර මෙම දූපත් ජනාවාස නොවූ බව විශ්වාස කෙරේ. ෆෝක්ලන්ත සොයා ගැනීම සහ පසුව යුරෝපීයයන් විසින් යටත් විජිතකරණය කිරීම සම්බන්ධයෙන් මතභේද පවතී. විවිධ කාලවලදී, දූපත් වල ප්‍රංශ, බ්‍රිතාන්‍ය, ස්පාඤ්ඤ සහ ආර්ජන්ටිනා ජනාවාස තිබුණි. 1833 දී බ්‍රිතාන්‍යය සිය පාලනය නැවත තහවුරු කළ නමුත් ආර්ජන්ටිනාව දූපත් සඳහා සිය හිමිකම් පවත්වාගෙන යයි. 1982 අප්‍රේල් මාසයේදී ආර්ජන්ටිනාවේ හමුදා හමුදා දූපත් ආක්‍රමණය කළහ. ෆෝක්ලන්ත යුද්ධය අවසානයේ මාස දෙකකට පසු බ්‍රිතාන්‍ය පරිපාලනය ප්‍රතිසංස්කරණය කරන ලදී. 2013 ස්වෛරීභාවය පිළිබඳ ජනමත විචාරණයකදී, ප්‍රකාශ කරන ලද ඡන්ද සියල්ලම පාහේ එක්සත් රාජධානියේ විදේශීය භූමියක් ලෙස රැඳී සිටීමට පක්ෂව විය. භූමියේ ස්වෛරීභාවය තත්ත්වය ආර්ජන්ටිනාව සහ එක්සත් රාජධානිය අතර පවතින ආරවුලක කොටසකි. ජනගහනය (2021 දී වැසියන් 3,662) ප්‍රධාන වශයෙන් ස්වදේශික ෆෝක්ලන්ත දූපත් වැසියන් වන අතර, ඔවුන් බහුතරය බ්‍රිතාන්‍ය සම්භවයක් ඇති අයයි. අනෙකුත් ජනවාර්ගික කණ්ඩායම් අතර ප්‍රංශ, ජිබ්‍රෝල්ටේරියන් සහ ස්කැන්ඩිනේවියානුවන් ඇතුළත් වේ. එක්සත් රාජධානිය, දකුණු අත්ලාන්තික් දූපතක් වන ශාන්ත හෙලේනා සහ චිලී යන රටවලින් සංක්‍රමණය වීම ජනගහන පරිහානියක් ආපසු හරවා ඇත. ඉංග්‍රීසි නිල සහ ප්‍රමුඛ භාෂාවයි. 1983 බ්‍රිතාන්‍ය ජාතිකත්ව (ෆෝක්ලන්ත දූපත්) පනත යටතේ, ෆෝක්ලන්ත දූපත් වැසියන් බ්‍රිතාන්‍ය පුරවැසියන් වේ. මෙම දූපත් උපඇන්ටාක්ටික් සාගර සහ ටුන්ඩ්‍රා දේශගුණික කලාපවල මායිමේ පිහිටා ඇති අතර, ප්‍රධාන දූපත් දෙකෙහිම අඩි 2,300 (මීටර් 700) දක්වා ළඟා වන කඳු වැටි ඇත. හඳුන්වා දුන් විශේෂ මගින් කොල්ලකෑම හේතුවෙන් ප්‍රධාන දූපත් වල බොහෝ දෙනෙක් තවදුරටත් බෝ නොවන නමුත්, ඒවා විශාල පක්ෂි ජනගහනයකට නිවහන වේ. උසස් තත්ත්වයේ ලොම් අපනයන කෙරෙහි අවධාරණය කරමින්, ප්‍රධාන ආර්ථික ක්‍රියාකාරකම් අතර මසුන් ඇල්ලීම, සංචාරක ව්‍යාපාරය සහ බැටළු ගොවිතැන ඇතුළත් වේ. ෆෝක්ලන්ත දූපත් රජය විසින් බලපත්‍ර ලබා දී ඇති තෙල් ගවේෂණය, ආර්ජන්ටිනාව සමඟ සමුද්‍ර ආරවුල් හේතුවෙන් මතභේදාත්මකව පවතී. == නිරුක්තිය == "ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත්" යන නම පැමිණෙන්නේ ප්‍රධාන දූපත් දෙක වෙන් කරන ෆෝක්ලන්ඩ් සවුන්ඩ් සමුද්‍ර සන්ධියෙනි.{{sfn|Jones|2009|p=73}} 1690 දී දූපත් වලට ගොඩ බැස්ස ඉංග්‍රීසි ගවේෂණයක නායක ජෝන් ස්ට්‍රෝං විසින් මෙම නාලිකාවට "ෆෝක්ලන්ඩ්" යන නම යොදන ලදී. ඔහුගේ ගමනට අනුග්‍රහය දැක්වූ නාවික හමුදාවේ භාණ්ඩාගාරික 5 වන විස්කවුන්ට් ෆෝක්ලන්ඩ් ඇන්තනි කැරිට ගෞරවයක් වශයෙන් ස්ට්‍රෝං මෙම සමුද්‍ර සන්ධිය නම් කළේය.<ref>See: *{{harvnb|Dotan|2010|p=165}}, *{{harvnb|Room|2006|p=129}}.</ref> විස්කවුන්ට් යන පදවි නාමය ස්කොට්ලන්තයේ ෆෝක්ලන්ඩ් නගරයෙන් ආරම්භ වේ - නගරයේ නම බොහෝ විට "සංවෘත" (lann){{efn-ua|According to researcher Simon Taylor, the exact Gaelic etymology is unclear as the "falk" in the name could have stood for "hidden" (''falach''), "wash" (''failc''), or "heavy rain" (''falc'').{{sfn|Taylor|Márkus|2005|p=158}}}} යන වචනයට යොමු වන ගේලික් යෙදුමකින් පැමිණ ඇති නමුත් එය ඇන්ග්ලෝ-සැක්සන් යෙදුමක් වන "folkland" (ජන-දක්ෂිණාංශිකයින් විසින් අල්ලාගෙන සිටින භූමිය) වෙතින් විය හැකි බව අඩු පිළිගත හැකිය.{{sfn|Room|2006|p=129}} රාජකීය නාවික හමුදාවේ බ්‍රිතාන්‍ය නායක ජෝන් බයිරන් 1765 දී රාජකීය ජෝර්ජ් රජු වෙනුවෙන් "ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත්" ලෙස ඒවා ප්‍රකාශ කරන තෙක් "ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත්" යන නම දූපත් සඳහා යොදන ලදී.<ref>See: *{{harvnb|Paine|2000|p=45}}, *{{harvnb|Room|2006|p=129}}.</ref> "ෆෝක්ලන්ඩ්ස්" යන පදය දූපත් හැඳින්වීමට භාවිතා කරන සම්මත කෙටි යෙදුමකි. මෙම දූපත් සමූහය සඳහා පොදු ස්පාඤ්ඤ නාමය වන ඉස්ලාස් මැල්විනාස්, ප්‍රංශ ඉල්ස් මැලූයින්ස් වෙතින් ව්‍යුත්පන්න වී ඇත - 1764 දී ප්‍රංශ ගවේෂක ලුවී-ඇන්ටොයින් ඩි බුගන්විල් විසින් දූපත් වලට ලබා දුන් නම එයයි.{{sfn|Hince|2001|p=121}} දූපත් වල පළමු ජනාවාසය ආරම්භ කළ බුගන්විල්, එම ප්‍රදේශය සෙන්ට්-මාලෝ වරාය (ඔහුගේ නැව් සහ ජනපදිකයන් සඳහා පිටත්වීමේ ස්ථානය) අනුව නම් කළේය.<ref>See: * {{harvnb|Hince|2001|p=121}}, * {{harvnb|Room|2006|p=129}}.</ref> බටහිර ප්‍රංශයේ බ්‍රිටනි ප්‍රදේශයේ පිහිටා ඇති වරාය, නගරය ආරම්භ කළ ක්‍රිස්තියානි එවැන්ජලිස්තවරයා වන ශාන්ත මාලෝ (හෝ මැක්ලෝ) නමින් නම් කරන ලදී.{{sfn|Balmaceda|2011|loc=Chapter 36}} 1965 දී, එක්සත් ජාතීන්ගේ මහා මණ්ඩලයේ 20 වන සැසියේදී,<ref>{{cite web |date=1967 |title=United Nations General Assembly Twentieth Session |url=https://digitallibrary.un.org/record/745657?ln=en |access-date=24 January 2023 |publisher=United Nations Digital Library}}</ref> සිව්වන කමිටුව තීරණය කළේ, ස්පාඤ්ඤ හැර අනෙකුත් සියලුම භාෂාවලින්, සියලුම එක්සත් ජාතීන්ගේ ලේඛන ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත් (මැල්විනාස්) ලෙස භූමිය නම් කරන බවයි. ස්පාඤ්ඤ භාෂාවෙන්, භූමිය ඉස්ලාස් මැල්විනාස් (ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත්) ලෙස නම් කරන ලදී.{{sfn|Foreign Office|1961|p=80}} සංඛ්‍යාන සැකසුම් අරමුණු සඳහා එක්සත් ජාතීන් විසින් භාවිතා කරන නාමකරණය ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත් (මැල්විනාස්) වේ.<ref name="std_name">{{cite web |date=13 February 2013 |title=Standard Country and Area Codes Classifications |url=http://unstats.un.org/unsd/methods/m49/m49alpha.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140628144412/http://unstats.un.org/unsd/methods/m49/m49alpha.htm |archive-date=28 June 2014 |access-date=3 July 2013 |publisher=United Nations Statistics Division}}</ref> == ඉතිහාසය == ප්‍රාග් ඓතිහාසික යුගයේ දී පැටගෝනියාවේ ෆියුජියන්වරු ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත් වෙත පැමිණ ඇති නමුත්,<ref>{{cite journal|last1=Hamley|first1=Kit M.|last2=Gill|first2=Jacquelyn L.|last3=Krasinski|first3=Kathryn E.|last4=Groff|first4=Dulcinea V.|last5=Hall|first5=Brenda L.|last6=Sandweiss|first6=Daniel H.|last7=Southon|first7=John R.|last8=Brickle|first8=Paul|last9=Lowell|first9=Thomas V.|date=29 October 2021|title=Evidence of prehistoric human activity in the Falkland Islands|journal=Science Advances|volume=7|issue=44|pages=eabh3803|bibcode=2021SciA....7.3803H|doi=10.1126/sciadv.abh3803|issn=2375-2548|pmc=8550247|pmid=34705512}}</ref><ref>{{cite journal|author=G. Hattersley-Smith|date=June 1983|title=Fuegian Indians in the Falkland Islands|journal=[[Polar Record]]|publisher=Cambridge University Press|volume=21|issue=135|pages=605–06|bibcode=1983PoRec..21..605H|doi=10.1017/S003224740002204X|issn=0032-2474|s2cid=129083566}}</ref> යුරෝපීයයන් මුලින්ම ඒවා ගවේෂණය කරන විට දූපත් ජනාවාස නොවීය.{{sfn|Carafano|2005|p=367}} සොයාගැනීම් පිළිබඳ යුරෝපීය ප්‍රකාශ 16 වන සියවස දක්වා දිව යයි, නමුත් මුල් ගවේෂකයන් ෆෝක්ලන්ඩ්ස් හෝ දකුණු අත්ලාන්තික් සාගරයේ වෙනත් දූපත් දුටුවාද යන්න පිළිබඳව එකඟතාවයක් නොමැත.<ref name="M White">{{cite news|url=https://www.theguardian.com/uk/blog/2012/feb/02/who-first-owned-falkland-islands?|title=Who first owned the Falkland Islands?|last=White|first=Michael|date=2 February 2012|newspaper=[[The Guardian]]|access-date=3 July 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20130210011353/http://www.guardian.co.uk/uk/blog/2012/feb/02/who-first-owned-falkland-islands|archive-date=10 February 2013|url-status=live}}</ref>{{sfn|Goebel|1971|pp=xiv–xv}}{{efn-ua|Based on his analysis of Falkland Islands discovery claims, historian [[John Dunmore]] concludes that "[a] number of countries could therefore lay some claim to the archipelago under the heading of first discoverers: Spain, Holland, Britain, and even Italy and Portugal&nbsp;– although the last two claimants might be stretching things a little."{{sfn|Dunmore|2005|p=93}}}} දූපත් වලට පළමු අවිවාදිත ගොඩබෑම ඉංග්‍රීසි නායක ජෝන් ස්ට්‍රෝංට ආරෝපණය කර ඇති අතර, ඔහු 1690 දී පේරු සහ චිලී වෙරළ තීරයට යන අතරතුර, ෆෝක්ලන්ඩ් ශබ්දය ගවේෂණය කර දූපත් වල ජලය සහ ක්‍රීඩාව සටහන් කළේය.<ref>See: *{{harvnb|Gustafson|1988|p=5}}, *{{harvnb|Headland|1989|p=66}}, *{{harvnb|Heawood|2011|p=182}}.</ref> 1764 දී ප්‍රංශ නායක ලුවී ඇන්ටොයින් ඩි බෝගන්විල් විසින් නැගෙනහිර ෆෝක්ලන්ඩ් හි පෝර්ට් ලුවී පිහිටුවීම සහ 1765 දී කැප්ටන් ජෝන් බයිරන් විසින් සෝන්ඩර්ස් දූපතේ පෝර්ට් එග්මොන්ට් අත්තිවාරම දමන තෙක් ෆෝක්ලන්ඩ්ස් ජනාවාස නොවීය; දෙවන ජනාවාසය වසරකට පසුව බ්‍රිතාන්‍ය කපිතාන් ජෝන් මැක්බ්‍රයිඩ් විසින් පුළුල් කරනු ලැබේ.{{efn-ua|In 1764, Bougainville claimed the islands in the name of [[Louis XV of France]]. In 1765, British captain John Byron claimed the islands in the name of [[George III of Great Britain]].{{sfn|Gustafson|1988|pp=9–10}}{{sfn|Dunmore|2005|pp=139–40}}}} ජනාවාස එකිනෙකාගේ පැවැත්ම පිළිබඳව දැන සිටියාද නැද්ද යන්න ඉතිහාසඥයින් විසින් විවාද කරනු ලැබේ.<ref>See: * {{harvnb|Goebel|1971|pp=226, 232, 269}}, * {{harvnb|Gustafson|1988|pp=9–10}}.</ref> 1766 දී, ප්‍රංශය ෆෝක්ලන්ඩ්ස් සඳහා තම අයිතිය ස්පාඤ්ඤයට භාර දුන් අතර, එය ඊළඟ වසරේ ප්‍රංශ යටත් විජිතය පුවර්ටෝ සොලෙඩාඩ් ලෙස නම් කරන ලදී.{{sfn|Segal|1991|p=240}} 1770 දී ස්පාඤ්ඤය එග්මොන්ට් වරාය හඳුනාගෙන අල්ලා ගත් විට ගැටළු ආරම්භ විය. 1771 දී එය බ්‍රිතාන්‍යයට නැවත ලබා දීමෙන් යුද්ධය යන්තමින් වළක්වා ගන්නා ලදී.{{sfn|Gibran|1998|p=26}} බ්‍රිතාන්‍ය සහ ස්පාඤ්ඤ ජනාවාස 1774 දක්වා දූපත් සමූහයේ සහජීවනයෙන් පැවතුනි, බ්‍රිතාන්‍යයේ නව ආර්ථික හා උපායමාර්ගික සලකා බැලීම් නිසා එය දූපත් වලින් බලකොටුව ඉවත් කර ගැනීමට හේතු වූ අතර, III වන ජෝර්ජ් රජු සඳහා ෆෝක්ලන්ඩ්ස් සඳහා හිමිකම් කියන ඵලකයක් ඉතිරි විය.{{sfn|Gibran|1998|pp=26–27}} ස්පාඤ්ඤයේ රියෝ ඩි ලා ප්ලාටා උපරාජය භූමියේ ඇති එකම විධිමත් පැවැත්ම බවට පත්විය. බටහිර ෆෝක්ලන්ඩ් අතහැර දමා තිබූ අතර, පුවර්ටෝ සොලෙඩාඩ් දණ්ඩනීය යටත් විජිතයක් බවට පත්විය.{{sfn|Gibran|1998|p=27}} යුරෝපයේ නැපෝලියන් යුද්ධ අතරතුර රියෝ ඩි ලා ප්ලාටා හි බ්‍රිතාන්‍ය ආක්‍රමණ මධ්‍යයේ, දූපත් ආණ්ඩුකාරවරයා 1806 දී දූපත් සමූහය ඉවත් කළේය; 1811 දී ස්පාඤ්ඤයේ ඉතිරි යටත් විජිත බලකොටුව ද එය අනුගමනය කළේය, ගවුචෝස් සහ ස්වේච්ඡාවෙන් රැඳී සිටි ධීවරයින් හැර.{{sfn|Gibran|1998|p=27}} ඉන්පසුව, රියෝ ඩි ලා ප්ලාටා හි එක්සත් පළාත් සඳහා සේවය කළ ඇමරිකානු පෞද්ගලික සේවකයෙකු වන කර්නල් ඩේවිඩ් ජෙවෙට්, දකුණු අත්ලාන්තික් සාගරයේ ස්පාඤ්ඤයේ භූමි ප්‍රදේශ සඳහා බුවනෝස් අයර්ස් හි 1816 හිමිකම් පෑම පිළිබඳව නැංගුරම් ලා ඇති නැව්වලට දැනුම් දෙන තෙක් එහි දේශපාලන තත්ත්වය අවිවාදිත විය.<ref>See: * {{harvnb|Gibran|1998|p=27}}, * {{harvnb|Marley|2008|p=714}}.</ref>{{efn-ua|According to Argentine legal analyst Roberto Laver, the United Kingdom disregards Jewett's actions because the government he represented "was not recognised either by Britain or any other foreign power at the time" and "no act of occupation followed the ceremony of claiming possession".{{sfn|Laver|2001|p=73}}}} දූපත් වල ස්ථිර වැසියන් නොසිටි බැවින්, 1823 දී බුවනෝස් අයර්ස් ජර්මානු සම්භවයක් ඇති වෙළෙන්දෙකු වන ලුයිස් වර්නට්ට ධීවර කටයුතු සිදු කිරීමට සහ දූපත් සමූහයේ වල් ගවයන් සූරාකෑමට අවසර ලබා දුන්නේය.{{efn-ua|Before leaving for the Falklands Vernet stamped his grant at the British Consulate, repeating this when Buenos Aires extended his grant in 1828.{{sfn|Cawkell|2001|pp=48–50}} The cordial relationship between the consulate and Vernet led him to express "the wish that, in the event of the British returning to the islands, [[Government of the United Kingdom|HMG]] would take his settlement under their protection".{{sfn|Cawkell|2001|p=50}}}} වර්නට් 1826 දී පුවර්ටෝ සොලෙඩාඩ් හි නටබුන් අසල පදිංචි වූ අතර, පදිංචිකරුවන් ගෙන ඒමට සහ ස්ථිර ජනපදයක් පිහිටුවීමට ව්‍යාපාරය ප්‍රමාණවත් ලෙස ආරක්ෂිත වන තෙක් දූපත් වල සම්පත් රැස් කළේය.<ref>See: * {{harvnb|Gibran|1998|pp=27–28}}, * {{harvnb|Sicker|2002|p=32}}.</ref> 1829 දී බුවනෝස් අයර්ස් විසින් වර්නට් දූපත් වල හමුදා සහ සිවිල් අණදෙන නිලධාරියා ලෙස නම් කරන ලද අතර,{{sfn|Pascoe|Pepper|2008|pp=540–46}} විදේශීය තල්මසුන් සහ සීල් ධීවරයින්ගේ ක්‍රියාකාරකම් නැවැත්වීම සඳහා මුද්‍රා තැබීම නියාමනය කිරීමට ඔහු උත්සාහ කළේය.{{sfn|Gibran|1998|p=27}} මසුන් ඇල්ලීමේ සහ දඩයම් කිරීමේ අයිතිවාසිකම් සම්බන්ධ ආරවුලක් 1831 දී ඇමරිකානු යුධ නෞකාවක් වන යූඑස්එස් ලෙක්සිංටන් විසින් වැටලීමකට තුඩු දෙන තෙක් වර්නට්ගේ ව්‍යාපාරය පැවතුනි,{{sfn|Pascoe|Pepper|2008|pp=541–44}}{{efn-ua|The log of the ''"Lexington"'' only reports the destruction of arms and a powder store, but Vernet made a claim for compensation from the US Government stating that the entire settlement was destroyed.{{sfn|Pascoe|Pepper|2008|pp=541–44}}}} එක්සත් ජනපද නාවික හමුදාපති සිලස් ඩන්කන් දිවයිනේ රජය විසුරුවා හැරීම ප්‍රකාශ කළ විට.{{sfn|Peterson|1964|p=106}}[[File:Edward_Gennys_Fanshawe,_Mount_William,_Falkland_Islands,_May_1849_(Portion_B).png|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Edward_Gennys_Fanshawe,_Mount_William,_Falkland_Islands,_May_1849_(Portion_B).png|alt=Three men in horseback examine a pastoral settlement|වම|thumb|1849 දී ෆෝක්ලන්ත කොරල්පරයක්, එඬේරුන් සහ බැටළුවන්ගේ නිරූපණය (රාජකීය නාවික හමුදාවේ අද්මිරාල් එඩ්වඩ් ෆැන්ෂාවේ විසින් අඳින ලද සිතුවම)]] 1832 ඔක්තෝම්බර් මාසයේදී බලකොටුවක් ස්ථාපනය කිරීමෙන් බුවනෝස් අයර්ස් ජනාවාසය කෙරෙහි බලපෑම් ලබා ගැනීමට උත්සාහ කළ අතර, එය මාසයක් ඇතුළත කැරැල්ලක් ඇති වූ අතර ඊළඟ වසරේ බ්‍රිතාන්‍ය හමුදා පැමිණීමෙන් පසුව බ්‍රිතාන්‍ය පාලනය නැවත තහවුරු විය.{{sfn|Graham-Yooll|2002|p=50}} ආර්ජන්ටිනාවේ සම්මේලනය (බුවනෝස් අයර්ස් ආණ්ඩුකාර ජුවාන් මැනුවෙල් ද රෝසාස්ගේ ප්‍රධානත්වයෙන් යුත්) බ්‍රිතාන්‍යයේ ක්‍රියාමාර්ගවලට විරෝධය පළ කළ අතර,{{sfn|Reginald|Elliot|1983|pp=25–26}}{{efn-ua|As discussed by Roberto Laver, not only did Rosas not break relations with Britain because of the "essential" nature of "British economic support", but he offered the Falklands "as a bargaining chip&nbsp;... in exchange for the cancellation of Argentina's million-pound debt with the British bank of [[Baring Brothers]]".{{sfn|Laver|2001|pp=122–23}} In 1850, Rosas' government ratified the [[Arana–Southern Treaty]], which put "an end to the existing differences, and of restoring perfect relations of friendship" between the United Kingdom and Argentina.{{sfn|Hertslet|1851|p=105}}}} සහ ආර්ජන්ටිනාවේ රජයන් එතැන් සිට බ්‍රිතාන්‍යයට එරෙහිව නිල විරෝධතා ලියාපදිංචි කිරීම දිගටම කරගෙන ගොස් ඇත.{{sfn|Gustafson|1988|pp=34–35}}{{efn-ua|Argentina protested in 1841, 1849, 1884, 1888, 1908, 1927 and 1933, and has made annual protests to the United Nations since 1946.{{sfn|Gustafson|1988|p=34}}}} බ්‍රිතාන්‍ය හමුදා තම මෙහෙයුම අවසන් කිරීමෙන් පසු පිටත්ව ගිය අතර, විධිමත් රජයක් නොමැතිව ප්‍රදේශය හැර ගියේය.{{sfn|Graham-Yooll|2002|pp=51–52}} වර්නට්ගේ නියෝජ්‍ය, ස්කොට්ලන්ත ජාතික මැතිව් බ්‍රිස්බේන්, ව්‍යාපාරය යථා තත්ත්වයට පත් කිරීම සඳහා එම වසරේ දූපත් වෙත ආපසු ගිය නමුත්, ඔහුගේ උත්සාහයන් අවසන් වූයේ, පෝර්ට් ලුවී හි නොසන්සුන්තාව මධ්‍යයේ, ගවුචෝ ඇන්ටෝනියෝ රිවේරෝ අතෘප්තිමත් පුද්ගලයින් පිරිසක් බ්‍රිස්බේන් සහ ජනාවාසයේ ජ්‍යෙෂ්ඨ නායකයින් ඝාතනය කිරීමට නායකත්වය දුන් අතර, දිවි ගලවා ගත් අය අසල දූපතක ගුහාවක සැඟවී සිටියහ.{{sfn|Graham-Yooll|2002|pp=51–52}} 1840 දී, ෆෝක්ලන්ඩ්ස් ඔටුන්න හිමි ජනපදයක් බවට පත් වූ අතර, පසුව ස්කොට්ලන්ත පදිංචිකරුවන් නිල දේවගැති ප්‍රජාවක් ස්ථාපිත කළහ.{{sfn|Aldrich|Connell|1998|p=201}} වසර හතරකට පසු, සෑම කෙනෙකුම පාහේ පෝර්ට් ජැක්සන් වෙත නැවත පදිංචියට ගිය අතර, එය රජයට වඩා හොඳ ස්ථානයක් ලෙස සැලකේ. වෙළෙන්දා වන සැමුවෙල් ලෆෝන් බ්‍රිතාන්‍ය යටත් විජිතකරණය දිරිගැන්වීම සඳහා ව්‍යාපාරයක් ආරම්භ කළේය.<ref>See: * {{harvnb|Bernhardson|2011|loc=Stanley and Vicinity: History}}, * {{harvnb|Reginald|Elliot|1983|pp=9, 27}}.</ref> ස්ටැන්ලි, පෝර්ට් ජැක්සන් ඉක්මනින් නැවත නම් කරන ලද පරිදි, 1845 දී නිල වශයෙන් රජයේ ආසනය බවට පත්විය.{{sfn|Reginald|Elliot|1983|p=9}} එහි ඉතිහාසයේ මුල් අවධියේදී, භාණ්ඩ නැව්ගත කිරීමේ පාඩු හේතුවෙන් ස්ටැන්ලිට සෘණාත්මක කීර්තියක් තිබුණි; හදිසි අවස්ථා වලදී පමණක් කේප් හෝන් වටා යන නැව් වරායේ නතර වනු ඇත.{{sfn|Bernhardson|2011|loc=Stanley and Vicinity: History}} කෙසේ වෙතත්, ෆෝක්ලන්ඩ්ස් හි භූගෝලීය පිහිටීම නැව් අලුත්වැඩියාවන් සහ "සුන්බුන් වෙළඳාම" සඳහා වඩාත් සුදුසු බව ඔප්පු විය, නැව් සුන්බුන් සහ ඒවායේ භාණ්ඩ විකිණීම සහ මිලදී ගැනීමේ ව්‍යාපාරය.{{sfn|Strange|1987|pp=72–74}} මෙම වෙළඳාම හැරුණු විට, තණබිම්වල සැරිසරන වල් ගවයන්ගේ අඩු වටිනාකමක් ඇති හම් නිසා දූපත් සමූහය කෙරෙහි වාණිජ උනන්දුව අවම විය. 1851 දී ලෆෝන්ගේ අසාර්ථක ව්‍යවසාය මිලදී ගත් ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත් සමාගම,{{efn-ua|There were continual tensions with the colonial administration over Lafone's failure to establish any permanent settlers, and over the price of beef supplied to the settlement. Moreover, although his concession required Lafone to bring settlers from the UK, most of the settlers he brought were gauchos from Uruguay.{{sfn|Strange|1987|p=84}}}} ලොම් ගොවිතැන සඳහා චෙවියට් බැටළුවන් සාර්ථකව හඳුන්වා දීමෙන් පසුව පමණක් ආර්ථික වර්ධනය ආරම්භ වූ අතර, අනෙකුත් ගොවිපලවල් ද එය අනුගමනය කිරීමට පෙළඹුණි.<ref name="Bernhardson 2011 loc=Stanley and Vicinity: History">See: * {{harvnb|Bernhardson|2011|loc=Stanley and Vicinity: History}}, * {{harvnb|Reginald|Elliot|1983|p=9}}.</ref> ආනයනික ද්‍රව්‍යවල අධික පිරිවැය, ශ්‍රම හිඟය සහ එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස ඉහළ වැටුප් සමඟ ඒකාබද්ධ වීම නිසා නැව් අලුත්වැඩියා වෙළඳාම තරඟකාරී නොවීය. 1870 න් පසු දකුණු ඇමරිකාවේ ගල් අඟුරු සඳහා ඇති අඩු පිරිවැය හේතුවෙන් රුවල් නැව් වාෂ්ප නැව් මගින් ප්‍රතිස්ථාපනය කිරීම වේගවත් වූ බැවින් එය පහත වැටුණි; 1914 වන විට පැනමා ඇළ විවෘත කිරීමත් සමඟ වෙළඳාම ඵලදායී ලෙස අවසන් විය.{{sfn|Strange|1987|pp=72–73}} 1881 දී, ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත් බ්‍රිතාන්‍යයෙන් මූල්‍යමය වශයෙන් ස්වාධීන විය.{{sfn|Reginald|Elliot|1983|p=9}} සියවසකට වැඩි කාලයක්, ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත් සමාගම දූපත් සමූහයේ වෙළඳාම සහ රැකියා ආධිපත්‍යය දැරීය; ඊට අමතරව, එක්සත් රාජධානිය සමඟ ලොම් වෙළඳාමෙන් බොහෝ ප්‍රතිලාභ ලැබූ ස්ටැන්ලි හි බොහෝ නිවාස එහි හිමිකාරීත්වය දැරීය.<ref name="Bernhardson 2011 loc=Stanley and Vicinity: History" /> [[File:Cfbattlepainting_(Retouched).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Cfbattlepainting_(Retouched).jpg|alt=Two battling ships, with one sinking|දකුණ|thumb|1914 ෆෝක්ලන්ත දූපත් සටන අතරතුර නාවික ගැටුම (විලියම් ලයනල් වයිලිගේ සිතුවම)]] In the first half of the 20th century, the Falklands served an important role in Britain's territorial claims to [[:en:Subantarctic|subantarctic]] islands and a section of Antarctica. The Falklands governed these territories as the [[:en:Falkland_Islands_Dependencies|Falkland Islands Dependencies]] starting in 1908 and retained them until their dissolution in 1985. The Falklands also played a minor role in the two world wars as a military base aiding control of the South Atlantic. In the [[:en:First_World_War|First World War]] [[:en:Battle_of_the_Falkland_Islands|Battle of the Falkland Islands]] in December 1914, a Royal Navy fleet defeated an [[:en:German_Empire|Imperial German]] squadron. In the [[:en:Second_World_War|Second World War]], following the December 1939 [[:en:Battle_of_the_River_Plate|Battle of the River Plate]], the battle-damaged [[:en:HMS_Exeter_(68)|HMS ''Exeter'']] steamed to the Falklands for repairs. In 1942, a battalion en route to India was redeployed to the Falklands as a garrison amid fears of a Japanese seizure of the archipelago. After the war ended, the Falklands economy was affected by declining wool prices and the political uncertainty resulting from the revived sovereignty dispute between the United Kingdom and Argentina. Simmering tensions between the UK and Argentina increased during the second half of the century, when Argentine President [[:en:Juan_Perón|Juan Perón]] asserted sovereignty over the archipelago. The sovereignty dispute intensified during the 1960s, shortly after the United Nations passed a resolution on [[:en:Decolonisation|decolonisation]] which Argentina interpreted as favourable to its position. In 1965, the UN General Assembly passed [[:en:United_Nations_General_Assembly_Resolution_2065|Resolution 2065]], calling for both states to conduct bilateral negotiations to reach a peaceful settlement of the dispute. From 1966 until 1968, the UK confidentially discussed with Argentina the transfer of the Falklands, assuming its judgement would be accepted by the islanders. An agreement on trade ties between the archipelago and the mainland was reached in 1971 and, consequently, Argentina built a temporary airfield at Stanley in 1972. Nonetheless, Falklander dissent, as expressed by their strong lobby in the [[:en:UK_Parliament|UK Parliament]], and tensions between the UK and [[:en:Argentina|Argentina]] effectively limited sovereignty negotiations until 1977. 20 වන සියවසේ මුල් භාගයේදී, උපඇන්ටාක්ටික් දූපත් සහ ඇන්ටාක්ටිකාවේ කොටසකට බ්‍රිතාන්‍යයේ භෞමික හිමිකම් පෑමේදී ෆෝක්ලන්ඩ්ස් වැදගත් කාර්යභාරයක් ඉටු කළේය. 1908 සිට ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත් යැපීම් ලෙස ෆෝක්ලන්ඩ්ස් මෙම ප්‍රදේශ පාලනය කළ අතර 1985 දී ඒවා විසුරුවා හරින තෙක් ඒවා රඳවා ගත්තේය.{{sfn|Day|2013|p=129–30}} දකුණු අත්ලාන්තික් සාගරයේ පාලනයට සහාය වන හමුදා කඳවුරක් ලෙස ෆෝක්ලන්ත දූපත් ලෝක යුද්ධ දෙකෙහිම සුළු කාර්යභාරයක් ඉටු කළේය. 1914 දෙසැම්බරයේ පැවති ෆෝක්ලන්ත දූපත් සටනේදී, රාජකීය නාවික බලඇණියක් අධිරාජ්‍ය ජර්මානු බලඇණියක් පරාජය කළේය. දෙවන ලෝක යුද්ධයේදී, 1939 දෙසැම්බරයේ පැවති ගංගා තහඩු සටනෙන් පසුව, සටනේදී හානියට පත් HMS එක්සෙටර් අලුත්වැඩියා කිරීම සඳහා ෆෝක්ලන්ත වෙත තැම්බුණි.{{sfn|Carafano|2005|p=367}} 1942 දී, ඉන්දියාවට යන ගමනේදී බලඇණියක් ජපානය විසින් දූපත් සමූහය අත්පත් කර ගැනීමේ බිය මධ්‍යයේ ෆෝක්ලන්තයට බලකොටුවක් ලෙස නැවත යොදවන ලදී.{{sfn|Haddelsey|Carroll|2014|loc=Prologue}} යුද්ධය අවසන් වූ පසු, ලොම් මිල පහත වැටීම සහ එක්සත් රාජධානිය සහ ආර්ජන්ටිනාව අතර නැවත පණ ගැන්වූ ස්වෛරීභාවය පිළිබඳ ආරවුල හේතුවෙන් ඇති වූ දේශපාලන අවිනිශ්චිතතාවය ෆෝක්ලන්ත ආර්ථිකයට බලපෑවේය.{{sfn|Bernhardson|2011|loc=Stanley and Vicinity: History}} සියවසේ දෙවන භාගයේදී එක්සත් රාජධානිය සහ ආර්ජන්ටිනාව අතර කැටි ගැසෙන ආතතීන් වැඩි වූ අතර, ආර්ජන්ටිනාවේ ජනාධිපති ජුවාන් පෙරොන් දූපත් සමූහය කෙරෙහි ස්වෛරීභාවය තහවුරු කළේය.{{sfn|Zepeda|2005|p=102}} 1960 ගණන්වලදී ස්වෛරීභාවය පිළිබඳ ආරවුල තීව්‍ර වූයේ, එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානය යටත් විජිතකරණය පිළිබඳ යෝජනාවක් සම්මත කිරීමෙන් ටික කලකට පසුවය, එය ආර්ජන්ටිනාව තම ස්ථාවරයට හිතකර ලෙස අර්ථකථනය කළේය.{{sfn|Laver|2001|p=125}} 1965 දී, එක්සත් ජාතීන්ගේ මහා මණ්ඩලය 2065 යෝජනාව සම්මත කළ අතර, ආරවුල සාමකාමීව විසඳා ගැනීම සඳහා ද්විපාර්ශ්වික සාකච්ඡා පවත්වන ලෙස රාජ්‍යයන් දෙකටම ඉල්ලා සිටියේය.{{sfn|Laver|2001|p=125}} 1966 සිට 1968 දක්වා, එක්සත් රාජධානිය ෆෝක්ලන්ඩ්ස් මාරු කිරීම පිළිබඳව ආර්ජන්ටිනාව සමඟ රහසිගතව සාකච්ඡා කළ අතර, එහි තීන්දුව දූපත්වාසීන් විසින් පිළිගනු ඇතැයි උපකල්පනය කළේය.{{sfn|Thomas|1991|p=24}} 1971 දී දූපත් සමූහය සහ ප්‍රධාන භූමිය අතර වෙළඳ සබඳතා පිළිබඳ ගිවිසුමකට එළඹුණු අතර, එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස, ආර්ජන්ටිනාව 1972 දී ස්ටැන්ලි හි තාවකාලික ගුවන් තොටුපළක් ඉදි කළේය.{{sfn|Reginald|Elliot|1983|p=9}} කෙසේ වෙතත්, එක්සත් රාජධානියේ පාර්ලිමේන්තුවේ ඔවුන්ගේ ශක්තිමත් ලොබිය විසින් ප්‍රකාශ කරන ලද පරිදි, ෆෝක්ලන්ඩ් විරෝධය සහ එක්සත් රාජධානිය සහ ආර්ජන්ටිනාව අතර ආතතීන් 1977 දක්වා ස්වෛරීභාවය පිළිබඳ සාකච්ඡා ඵලදායී ලෙස සීමා කළේය.{{sfn|Thomas|1991|pp=24–27}} Concerned at the expense of maintaining the Falkland Islands in an era of budget cuts, the UK again considered transferring sovereignty to Argentina in the early [[:en:Premiership_of_Margaret_Thatcher|Thatcher government]]. Substantive sovereignty talks again ended by 1981, and the dispute escalated with passing time. In April 1982 the [[:en:Falklands_War|Falklands War]] began when Argentine military forces [[:en:1982_invasion_of_the_Falkland_Islands|invaded the Falklands]] and other [[:en:South_Georgia_and_the_South_Sandwich_Islands|British territories in the South Atlantic]], briefly [[:en:Occupation_of_the_Falkland_Islands|occupying them]] until a UK [[:en:Expeditionary_warfare|expeditionary force]] retook the territories in June. After the war the UK expanded its military presence, building [[:en:RAF_Mount_Pleasant|RAF Mount Pleasant]] and increasing the size of its garrison. The war also left some 117 minefields containing nearly 20,000 mines of various types, including anti-vehicle and anti-personnel mines. Due to the large number of [[:en:Deminer|deminer]] casualties, initial attempts to clear the mines ceased in 1983 Demining operations recommenced in 2009 and were completed in October 2020. Based on [[:en:Lord_Shackleton|Lord Shackleton]]'s recommendations, the Falklands diversified from a sheep-based monoculture into an economy of tourism and, with the establishment of the Falklands [[:en:Exclusive_economic_zone|exclusive economic zone]], fisheries The road network was also made more extensive, and the construction of [[:en:RAF_Mount_Pleasant|RAF Mount Pleasant]] allowed access to [[:en:Long_haul|long haul]] flights. [[:en:Oil_exploration|Oil exploration]] also began in the 2010s, with indications of possible commercially exploitable deposits in the Falklands basin. Landmine clearance work restarted in 2009, in accordance with the UK's obligations under the [[:en:Ottawa_Treaty|Ottawa Treaty]], and [[:en:Sapper_Hill|Sapper Hill]] Corral was cleared of mines in 2012, allowing access to an important historical landmark for the first time in 30 years. Argentina and the UK re-established diplomatic relations in 1990, but neither has agreed on the terms of future sovereignty discussions. අයවැය කප්පාදු යුගයක ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත් නඩත්තු කිරීමේ වියදම ගැන සැලකිලිමත් වූ එක්සත් රාජධානිය, මුල් තැචර් රජය තුළ නැවතත් ආර්ජන්ටිනාවට ස්වෛරීභාවය පැවරීම ගැන සලකා බැලීය.<ref name="Guardian">{{cite news|url=https://www.theguardian.com/uk/2005/jun/28/falklands.past|title=UK held secret talks to cede sovereignty: ''Minister met junta envoy in Switzerland, official war history reveals''|last1=Norton-Taylor|first1=Richard|date=28 June 2005|newspaper=The Guardian|access-date=12 June 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20140919011057/http://www.theguardian.com/uk/2005/jun/28/falklands.past|archive-date=19 September 2014|last2=Evans|first2=Rob|url-status=live}}</ref> 1981 වන විට සැලකිය යුතු ස්වෛරීභාවය පිළිබඳ සාකච්ඡා නැවත අවසන් වූ අතර, කාලයත් සමඟ ආරවුල උත්සන්න විය.{{sfn|Thomas|1991|pp=28–31}} 1982 අප්‍රේල් මාසයේදී ෆෝක්ලන්ඩ් යුද්ධය ආරම්භ වූයේ ආර්ජන්ටිනාවේ හමුදා දකුණු අත්ලාන්තික් සාගරයේ ෆෝක්ලන්ඩ් සහ අනෙකුත් බ්‍රිතාන්‍ය ප්‍රදේශ ආක්‍රමණය කළ විටය. ජුනි මාසයේදී එක්සත් රාජධානියේ ගවේෂණ හමුදාවක් එම ප්‍රදේශ නැවත අත්පත් කර ගන්නා තෙක් ඒවා කෙටියෙන් අල්ලා ගත්හ.<ref>See: * {{harvnb|Reginald|Elliot|1983|pp=5, 10–12, 67}}, * {{harvnb|Zepeda|2005|pp=102–03}}.</ref> යුද්ධයෙන් පසු එක්සත් රාජධානිය සිය හමුදා පැවැත්ම පුළුල් කරමින්, RAF මවුන්ට් ප්ලෙසන්ට් ගොඩනඟා එහි බලකොටුවේ ප්‍රමාණය වැඩි කළේය.{{sfn|Gibran|1998|pp=130–35}} යුද්ධය හේතුවෙන් වාහන විරෝධී සහ පුද්ගල විරෝධී පතල් ඇතුළු විවිධ වර්ගයේ පතල් 20,000 කට ආසන්න ප්‍රමාණයක් අඩංගු බිම් බෝම්බ 117 ක් පමණ ඉතිරි විය. බිම්බෝම්බ ඉවත් කරන්නන්ගේ විශාල සංඛ්‍යාවක් මිය යාම හේතුවෙන්, බිම්බෝම්බ ඉවත් කිරීමේ මූලික උත්සාහයන් 1983 දී නතර විය.<ref name="BBC_Mines" />{{efn-ua|The minefields were fenced off and marked; there remain unexploded ordnance and improvised explosive devices.<ref name="BBC_Mines"/> Detection and clearance of mines in the Falklands has proven difficult as some were air-delivered and not in marked fields; approximately 80% lie in sand or peat, where the position of mines can shift, making removal procedures difficult.<ref>{{cite journal |last1=Ruan |first1=Juan Carlos |last2=Macheme |first2=Jill E. |date=August 2001 |title=Landmines in the Sand: The Falkland Islands |url=http://www.jmu.edu/cisr/journal/5.2/focus/falklands.htm |journal=The Journal of ERW and Mine Action |publisher=James Madison University |volume=5 |issue=2 |issn=1533-6905 |access-date=29 June 2014 |archive-date=14 July 2014 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140714164355/http://www.jmu.edu/cisr/journal/5.2/focus/falklands.htm |url-status=live }}</ref>}} බිම්බෝම්බ ඉවත් කිරීමේ මෙහෙයුම් 2009 දී නැවත ආරම්භ වූ අතර 2020 ඔක්තෝම්බර් මාසයේදී අවසන් කරන ලදී.<ref name="PenguinNews">{{cite magazine|date=23 October 2020|title=Falklands community invited to 'Reclaim the Beach' to celebrate completion of demining – Penguin News|url=https://penguin-news.com/headlines/community/2020/falklands-community-invited-to-reclaim-the-beach-to-celebrate-completion-of-demining/|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20201027070620/https://penguin-news.com/headlines/community/2020/falklands-community-invited-to-reclaim-the-beach-to-celebrate-completion-of-demining/|archive-date=27 October 2020|access-date=23 October 2020|magazine=Penguin News}}</ref> ෂැකල්ටන් සාමිවරයාගේ නිර්දේශ මත පදනම්ව, ෆෝක්ලන්ත බැටළුවන් මත පදනම් වූ ඒක වගාවකින් සංචාරක ආර්ථිකයක් දක්වා විවිධාංගීකරණය වූ අතර ෆෝක්ලන්ත සුවිශේෂී ආර්ථික කලාපයක් ස්ථාපිත කිරීමත් සමඟ ධීවර කටයුතු සිදු විය.{{sfn|Cawkell|2001|p=147}}{{efn-ua|In 1976, Lord Shackleton produced a report into the economic future of the islands; but his recommendations were not implemented because Britain sought to avoid confronting Argentina over sovereignty.{{sfn|Cawkell|2001|p=147}} Lord Shackleton was once again tasked, in 1982, to produce a report into the economic development of the islands. His new report criticised the large farming companies, and recommended transferring ownership of farms from absentee landlords to local landowners. Shackleton also suggested diversifying the economy into fishing, oil exploration, and tourism; moreover, he recommended the establishment of a road network, and conservation measures to preserve the islands' natural resources.{{sfn|Cawkell|2001|p=147}}}} මාර්ග ජාලය ද වඩාත් පුළුල් කරන ලද අතර, RAF මවුන්ට් ප්ලෙසන්ට් ඉදිකිරීම දිගු දුර ගුවන් ගමන් සඳහා ප්‍රවේශ වීමට ඉඩ සැලසීය.{{sfn|Cawkell|2001|p=147}} 2010 ගණන්වල තෙල් ගවේෂණය ද ආරම්භ වූ අතර, ෆෝක්ලන්ත ද්‍රෝණියේ වාණිජමය වශයෙන් සූරාකෑමට ලක්විය හැකි තැන්පතු පිළිබඳ ඇඟවීම් සහිතව.<ref>{{cite news|url=https://www.theguardian.com/business/2012/nov/23/desire-petroleum-optimistic-falklands-oil-prospects|title=Desire Petroleum optimistic over Falklands oil prospects|author=Fletcher, Nick|date=23 November 2012|newspaper=The Guardian|access-date=8 June 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210608201007/https://www.theguardian.com/business/2012/nov/23/desire-petroleum-optimistic-falklands-oil-prospects|archive-date=8 June 2021|url-status=live}}</ref> ඔටාවා ගිවිසුම යටතේ එක්සත් රාජධානියේ බැඳීම්වලට අනුකූලව, බිම්බෝම්බ ඉවත් කිරීමේ කටයුතු 2009 දී නැවත ආරම්භ කරන ලද අතර, සැපර් හිල් කොරල් 2012 දී බිම්බෝම්බ ඉවත් කරන ලද අතර, වසර 30 කට පසු පළමු වරට වැදගත් ඓතිහාසික සන්ධිස්ථානයකට ප්‍රවේශ වීමට ඉඩ සැලසීය.<ref>{{cite news|url=http://en.mercopress.com/2011/12/08/falklands-land-mine-clearance-set-to-enter-a-new-expanded-phase-in-early-2012|title=Falklands' Land Mine Clearance Set to Enter a New Expanded Phase in Early 2012|author=Grant Munro|date=8 December 2011|newspaper=MercoPress|access-date=29 June 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20140714162622/http://en.mercopress.com/2011/12/08/falklands-land-mine-clearance-set-to-enter-a-new-expanded-phase-in-early-2012|archive-date=14 July 2014|url-status=live}}</ref> 1990 දී ආර්ජන්ටිනාව සහ එක්සත් රාජධානිය රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික සබඳතා නැවත ස්ථාපිත කළ නමුත්, අනාගත ස්වෛරීභාවය පිළිබඳ සාකච්ඡාවල කොන්දේසි සම්බන්ධයෙන් දෙදෙනාම එකඟ වී නොමැත.<ref>See: * {{harvnb|Lansford|2012|p=1528}}, * {{harvnb|Zepeda|2005|pp=102–03}}.</ref> == රජය == === ආරක්ෂක === === ස්වෛරීභාවය පිළිබඳ ආරවුල === == භූගෝලය == == ජෛව විවිධත්වය == == ආර්ථිකය == == ජන විකාශනය == == අධ්‍යාපනය == == සංස්කෘතිය == === ක්‍රීඩාව === == සටහන් == <references group="upper-alpha" /> == යොමු කිරීම් == <references /> gqvgjhlbf0dilu9ku77yjylyq41xzwi 750458 750457 2025-06-23T10:37:51Z BuddhikaW88 37808 /* ඉතිහාසය */ 750458 wikitext text/x-wiki '''ෆෝක්ලන්ත දූපත්''' ({{IPAc-en|ˈ|f|ɔː|(|l|)|k|l|ə|n|d|,_|ˈ|f|ɒ|l|k|-}};<ref name=":0">{{cite EPD|18}}</ref> {{langx|es|Islas Malvinas|link=no}} {{IPA|es|ˈislas malˈβinas|}}), සාමාන්‍යයෙන් '''ද ෆෝක්ලන්ඩ්''' ලෙස හඳුන්වනු ලැබේ, එය දකුණු අත්ලාන්තික් සාගරයේ පැටගොන් හි පිහිටි දූපත් සමූහයකි. ප්‍රධාන දූපත් දකුණු ඇමරිකාවේ දකුණු පැටගෝනියානු වෙරළට නැගෙනහිරින් සැතපුම් 300 (කිලෝමීටර් 500) පමණ වන අතර ඇන්ටාක්ටික් අර්ධද්වීපයේ උතුරු කෙළවරේ කේප් ඩුබුසෙට් සිට සැතපුම් 752 (කිලෝමීටර් 1,210) පමණ අක්ෂාංශ 52 ක පමණ අක්ෂාංශයක පිහිටා ඇත. වර්ග සැතපුම් 4,700 (වර්ග කිලෝමීටර් 12,000) ක භූමි ප්‍රමාණයකින් යුත් මෙම දූපත් සමූහය නැගෙනහිර ෆෝක්ලන්තය, බටහිර ෆෝක්ලන්තය සහ කුඩා දූපත් 776 කින් සමන්විත වේ. බ්‍රිතාන්‍ය විදේශීය ප්‍රදේශයක් ලෙස, ෆෝක්ලන්ත ප්‍රදේශවලට අභ්‍යන්තර ස්වයං පාලනයක් ඇති අතර, එක්සත් රාජධානිය ඔවුන්ගේ ආරක්ෂක සහ විදේශ කටයුතු සඳහා වගකීම භාර ගනී. අගනුවර සහ විශාලතම ජනාවාසය නැගෙනහිර ෆෝක්ලන්තයේ ස්ටැන්ලි ය. 17 වන සියවසේ යුරෝපීය සොයා ගැනීමට පෙර මෙම දූපත් ජනාවාස නොවූ බව විශ්වාස කෙරේ. ෆෝක්ලන්ත සොයා ගැනීම සහ පසුව යුරෝපීයයන් විසින් යටත් විජිතකරණය කිරීම සම්බන්ධයෙන් මතභේද පවතී. විවිධ කාලවලදී, දූපත් වල ප්‍රංශ, බ්‍රිතාන්‍ය, ස්පාඤ්ඤ සහ ආර්ජන්ටිනා ජනාවාස තිබුණි. 1833 දී බ්‍රිතාන්‍යය සිය පාලනය නැවත තහවුරු කළ නමුත් ආර්ජන්ටිනාව දූපත් සඳහා සිය හිමිකම් පවත්වාගෙන යයි. 1982 අප්‍රේල් මාසයේදී ආර්ජන්ටිනාවේ හමුදා හමුදා දූපත් ආක්‍රමණය කළහ. ෆෝක්ලන්ත යුද්ධය අවසානයේ මාස දෙකකට පසු බ්‍රිතාන්‍ය පරිපාලනය ප්‍රතිසංස්කරණය කරන ලදී. 2013 ස්වෛරීභාවය පිළිබඳ ජනමත විචාරණයකදී, ප්‍රකාශ කරන ලද ඡන්ද සියල්ලම පාහේ එක්සත් රාජධානියේ විදේශීය භූමියක් ලෙස රැඳී සිටීමට පක්ෂව විය. භූමියේ ස්වෛරීභාවය තත්ත්වය ආර්ජන්ටිනාව සහ එක්සත් රාජධානිය අතර පවතින ආරවුලක කොටසකි. ජනගහනය (2021 දී වැසියන් 3,662) ප්‍රධාන වශයෙන් ස්වදේශික ෆෝක්ලන්ත දූපත් වැසියන් වන අතර, ඔවුන් බහුතරය බ්‍රිතාන්‍ය සම්භවයක් ඇති අයයි. අනෙකුත් ජනවාර්ගික කණ්ඩායම් අතර ප්‍රංශ, ජිබ්‍රෝල්ටේරියන් සහ ස්කැන්ඩිනේවියානුවන් ඇතුළත් වේ. එක්සත් රාජධානිය, දකුණු අත්ලාන්තික් දූපතක් වන ශාන්ත හෙලේනා සහ චිලී යන රටවලින් සංක්‍රමණය වීම ජනගහන පරිහානියක් ආපසු හරවා ඇත. ඉංග්‍රීසි නිල සහ ප්‍රමුඛ භාෂාවයි. 1983 බ්‍රිතාන්‍ය ජාතිකත්ව (ෆෝක්ලන්ත දූපත්) පනත යටතේ, ෆෝක්ලන්ත දූපත් වැසියන් බ්‍රිතාන්‍ය පුරවැසියන් වේ. මෙම දූපත් උපඇන්ටාක්ටික් සාගර සහ ටුන්ඩ්‍රා දේශගුණික කලාපවල මායිමේ පිහිටා ඇති අතර, ප්‍රධාන දූපත් දෙකෙහිම අඩි 2,300 (මීටර් 700) දක්වා ළඟා වන කඳු වැටි ඇත. හඳුන්වා දුන් විශේෂ මගින් කොල්ලකෑම හේතුවෙන් ප්‍රධාන දූපත් වල බොහෝ දෙනෙක් තවදුරටත් බෝ නොවන නමුත්, ඒවා විශාල පක්ෂි ජනගහනයකට නිවහන වේ. උසස් තත්ත්වයේ ලොම් අපනයන කෙරෙහි අවධාරණය කරමින්, ප්‍රධාන ආර්ථික ක්‍රියාකාරකම් අතර මසුන් ඇල්ලීම, සංචාරක ව්‍යාපාරය සහ බැටළු ගොවිතැන ඇතුළත් වේ. ෆෝක්ලන්ත දූපත් රජය විසින් බලපත්‍ර ලබා දී ඇති තෙල් ගවේෂණය, ආර්ජන්ටිනාව සමඟ සමුද්‍ර ආරවුල් හේතුවෙන් මතභේදාත්මකව පවතී. == නිරුක්තිය == "ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත්" යන නම පැමිණෙන්නේ ප්‍රධාන දූපත් දෙක වෙන් කරන ෆෝක්ලන්ඩ් සවුන්ඩ් සමුද්‍ර සන්ධියෙනි.{{sfn|Jones|2009|p=73}} 1690 දී දූපත් වලට ගොඩ බැස්ස ඉංග්‍රීසි ගවේෂණයක නායක ජෝන් ස්ට්‍රෝං විසින් මෙම නාලිකාවට "ෆෝක්ලන්ඩ්" යන නම යොදන ලදී. ඔහුගේ ගමනට අනුග්‍රහය දැක්වූ නාවික හමුදාවේ භාණ්ඩාගාරික 5 වන විස්කවුන්ට් ෆෝක්ලන්ඩ් ඇන්තනි කැරිට ගෞරවයක් වශයෙන් ස්ට්‍රෝං මෙම සමුද්‍ර සන්ධිය නම් කළේය.<ref>See: *{{harvnb|Dotan|2010|p=165}}, *{{harvnb|Room|2006|p=129}}.</ref> විස්කවුන්ට් යන පදවි නාමය ස්කොට්ලන්තයේ ෆෝක්ලන්ඩ් නගරයෙන් ආරම්භ වේ - නගරයේ නම බොහෝ විට "සංවෘත" (lann){{efn-ua|According to researcher Simon Taylor, the exact Gaelic etymology is unclear as the "falk" in the name could have stood for "hidden" (''falach''), "wash" (''failc''), or "heavy rain" (''falc'').{{sfn|Taylor|Márkus|2005|p=158}}}} යන වචනයට යොමු වන ගේලික් යෙදුමකින් පැමිණ ඇති නමුත් එය ඇන්ග්ලෝ-සැක්සන් යෙදුමක් වන "folkland" (ජන-දක්ෂිණාංශිකයින් විසින් අල්ලාගෙන සිටින භූමිය) වෙතින් විය හැකි බව අඩු පිළිගත හැකිය.{{sfn|Room|2006|p=129}} රාජකීය නාවික හමුදාවේ බ්‍රිතාන්‍ය නායක ජෝන් බයිරන් 1765 දී රාජකීය ජෝර්ජ් රජු වෙනුවෙන් "ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත්" ලෙස ඒවා ප්‍රකාශ කරන තෙක් "ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත්" යන නම දූපත් සඳහා යොදන ලදී.<ref>See: *{{harvnb|Paine|2000|p=45}}, *{{harvnb|Room|2006|p=129}}.</ref> "ෆෝක්ලන්ඩ්ස්" යන පදය දූපත් හැඳින්වීමට භාවිතා කරන සම්මත කෙටි යෙදුමකි. මෙම දූපත් සමූහය සඳහා පොදු ස්පාඤ්ඤ නාමය වන ඉස්ලාස් මැල්විනාස්, ප්‍රංශ ඉල්ස් මැලූයින්ස් වෙතින් ව්‍යුත්පන්න වී ඇත - 1764 දී ප්‍රංශ ගවේෂක ලුවී-ඇන්ටොයින් ඩි බුගන්විල් විසින් දූපත් වලට ලබා දුන් නම එයයි.{{sfn|Hince|2001|p=121}} දූපත් වල පළමු ජනාවාසය ආරම්භ කළ බුගන්විල්, එම ප්‍රදේශය සෙන්ට්-මාලෝ වරාය (ඔහුගේ නැව් සහ ජනපදිකයන් සඳහා පිටත්වීමේ ස්ථානය) අනුව නම් කළේය.<ref>See: * {{harvnb|Hince|2001|p=121}}, * {{harvnb|Room|2006|p=129}}.</ref> බටහිර ප්‍රංශයේ බ්‍රිටනි ප්‍රදේශයේ පිහිටා ඇති වරාය, නගරය ආරම්භ කළ ක්‍රිස්තියානි එවැන්ජලිස්තවරයා වන ශාන්ත මාලෝ (හෝ මැක්ලෝ) නමින් නම් කරන ලදී.{{sfn|Balmaceda|2011|loc=Chapter 36}} 1965 දී, එක්සත් ජාතීන්ගේ මහා මණ්ඩලයේ 20 වන සැසියේදී,<ref>{{cite web |date=1967 |title=United Nations General Assembly Twentieth Session |url=https://digitallibrary.un.org/record/745657?ln=en |access-date=24 January 2023 |publisher=United Nations Digital Library}}</ref> සිව්වන කමිටුව තීරණය කළේ, ස්පාඤ්ඤ හැර අනෙකුත් සියලුම භාෂාවලින්, සියලුම එක්සත් ජාතීන්ගේ ලේඛන ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත් (මැල්විනාස්) ලෙස භූමිය නම් කරන බවයි. ස්පාඤ්ඤ භාෂාවෙන්, භූමිය ඉස්ලාස් මැල්විනාස් (ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත්) ලෙස නම් කරන ලදී.{{sfn|Foreign Office|1961|p=80}} සංඛ්‍යාන සැකසුම් අරමුණු සඳහා එක්සත් ජාතීන් විසින් භාවිතා කරන නාමකරණය ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත් (මැල්විනාස්) වේ.<ref name="std_name">{{cite web |date=13 February 2013 |title=Standard Country and Area Codes Classifications |url=http://unstats.un.org/unsd/methods/m49/m49alpha.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140628144412/http://unstats.un.org/unsd/methods/m49/m49alpha.htm |archive-date=28 June 2014 |access-date=3 July 2013 |publisher=United Nations Statistics Division}}</ref> == ඉතිහාසය == ප්‍රාග් ඓතිහාසික යුගයේ දී පැටගෝනියාවේ ෆියුජියන්වරු ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත් වෙත පැමිණ ඇති නමුත්,<ref>{{cite journal|last1=Hamley|first1=Kit M.|last2=Gill|first2=Jacquelyn L.|last3=Krasinski|first3=Kathryn E.|last4=Groff|first4=Dulcinea V.|last5=Hall|first5=Brenda L.|last6=Sandweiss|first6=Daniel H.|last7=Southon|first7=John R.|last8=Brickle|first8=Paul|last9=Lowell|first9=Thomas V.|date=29 October 2021|title=Evidence of prehistoric human activity in the Falkland Islands|journal=Science Advances|volume=7|issue=44|pages=eabh3803|bibcode=2021SciA....7.3803H|doi=10.1126/sciadv.abh3803|issn=2375-2548|pmc=8550247|pmid=34705512}}</ref><ref>{{cite journal|author=G. Hattersley-Smith|date=June 1983|title=Fuegian Indians in the Falkland Islands|journal=[[Polar Record]]|publisher=Cambridge University Press|volume=21|issue=135|pages=605–06|bibcode=1983PoRec..21..605H|doi=10.1017/S003224740002204X|issn=0032-2474|s2cid=129083566}}</ref> යුරෝපීයයන් මුලින්ම ඒවා ගවේෂණය කරන විට දූපත් ජනාවාස නොවීය.{{sfn|Carafano|2005|p=367}} සොයාගැනීම් පිළිබඳ යුරෝපීය ප්‍රකාශ 16 වන සියවස දක්වා දිව යයි, නමුත් මුල් ගවේෂකයන් ෆෝක්ලන්ඩ්ස් හෝ දකුණු අත්ලාන්තික් සාගරයේ වෙනත් දූපත් දුටුවාද යන්න පිළිබඳව එකඟතාවයක් නොමැත.<ref name="M White">{{cite news|url=https://www.theguardian.com/uk/blog/2012/feb/02/who-first-owned-falkland-islands?|title=Who first owned the Falkland Islands?|last=White|first=Michael|date=2 February 2012|newspaper=[[The Guardian]]|access-date=3 July 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20130210011353/http://www.guardian.co.uk/uk/blog/2012/feb/02/who-first-owned-falkland-islands|archive-date=10 February 2013|url-status=live}}</ref>{{sfn|Goebel|1971|pp=xiv–xv}}{{efn-ua|Based on his analysis of Falkland Islands discovery claims, historian [[John Dunmore]] concludes that "[a] number of countries could therefore lay some claim to the archipelago under the heading of first discoverers: Spain, Holland, Britain, and even Italy and Portugal&nbsp;– although the last two claimants might be stretching things a little."{{sfn|Dunmore|2005|p=93}}}} දූපත් වලට පළමු අවිවාදිත ගොඩබෑම ඉංග්‍රීසි නායක ජෝන් ස්ට්‍රෝංට ආරෝපණය කර ඇති අතර, ඔහු 1690 දී පේරු සහ චිලී වෙරළ තීරයට යන අතරතුර, ෆෝක්ලන්ඩ් ශබ්දය ගවේෂණය කර දූපත් වල ජලය සහ ක්‍රීඩාව සටහන් කළේය.<ref>See: *{{harvnb|Gustafson|1988|p=5}}, *{{harvnb|Headland|1989|p=66}}, *{{harvnb|Heawood|2011|p=182}}.</ref> 1764 දී ප්‍රංශ නායක ලුවී ඇන්ටොයින් ඩි බෝගන්විල් විසින් නැගෙනහිර ෆෝක්ලන්ඩ් හි පෝර්ට් ලුවී පිහිටුවීම සහ 1765 දී කැප්ටන් ජෝන් බයිරන් විසින් සෝන්ඩර්ස් දූපතේ පෝර්ට් එග්මොන්ට් අත්තිවාරම දමන තෙක් ෆෝක්ලන්ඩ්ස් ජනාවාස නොවීය; දෙවන ජනාවාසය වසරකට පසුව බ්‍රිතාන්‍ය කපිතාන් ජෝන් මැක්බ්‍රයිඩ් විසින් පුළුල් කරනු ලැබේ.{{efn-ua|In 1764, Bougainville claimed the islands in the name of [[Louis XV of France]]. In 1765, British captain John Byron claimed the islands in the name of [[George III of Great Britain]].{{sfn|Gustafson|1988|pp=9–10}}{{sfn|Dunmore|2005|pp=139–40}}}} ජනාවාස එකිනෙකාගේ පැවැත්ම පිළිබඳව දැන සිටියාද නැද්ද යන්න ඉතිහාසඥයින් විසින් විවාද කරනු ලැබේ.<ref>See: * {{harvnb|Goebel|1971|pp=226, 232, 269}}, * {{harvnb|Gustafson|1988|pp=9–10}}.</ref> 1766 දී, ප්‍රංශය ෆෝක්ලන්ඩ්ස් සඳහා තම අයිතිය ස්පාඤ්ඤයට භාර දුන් අතර, එය ඊළඟ වසරේ ප්‍රංශ යටත් විජිතය පුවර්ටෝ සොලෙඩාඩ් ලෙස නම් කරන ලදී.{{sfn|Segal|1991|p=240}} 1770 දී ස්පාඤ්ඤය එග්මොන්ට් වරාය හඳුනාගෙන අල්ලා ගත් විට ගැටළු ආරම්භ විය. 1771 දී එය බ්‍රිතාන්‍යයට නැවත ලබා දීමෙන් යුද්ධය යන්තමින් වළක්වා ගන්නා ලදී.{{sfn|Gibran|1998|p=26}} බ්‍රිතාන්‍ය සහ ස්පාඤ්ඤ ජනාවාස 1774 දක්වා දූපත් සමූහයේ සහජීවනයෙන් පැවතුනි, බ්‍රිතාන්‍යයේ නව ආර්ථික හා උපායමාර්ගික සලකා බැලීම් නිසා එය දූපත් වලින් බලකොටුව ඉවත් කර ගැනීමට හේතු වූ අතර, III වන ජෝර්ජ් රජු සඳහා ෆෝක්ලන්ඩ්ස් සඳහා හිමිකම් කියන ඵලකයක් ඉතිරි විය.{{sfn|Gibran|1998|pp=26–27}} ස්පාඤ්ඤයේ රියෝ ඩි ලා ප්ලාටා උපරාජය භූමියේ ඇති එකම විධිමත් පැවැත්ම බවට පත්විය. බටහිර ෆෝක්ලන්ඩ් අතහැර දමා තිබූ අතර, පුවර්ටෝ සොලෙඩාඩ් දණ්ඩනීය යටත් විජිතයක් බවට පත්විය.{{sfn|Gibran|1998|p=27}} යුරෝපයේ නැපෝලියන් යුද්ධ අතරතුර රියෝ ඩි ලා ප්ලාටා හි බ්‍රිතාන්‍ය ආක්‍රමණ මධ්‍යයේ, දූපත් ආණ්ඩුකාරවරයා 1806 දී දූපත් සමූහය ඉවත් කළේය; 1811 දී ස්පාඤ්ඤයේ ඉතිරි යටත් විජිත බලකොටුව ද එය අනුගමනය කළේය, ගවුචෝස් සහ ස්වේච්ඡාවෙන් රැඳී සිටි ධීවරයින් හැර.{{sfn|Gibran|1998|p=27}} ඉන්පසුව, රියෝ ඩි ලා ප්ලාටා හි එක්සත් පළාත් සඳහා සේවය කළ ඇමරිකානු පෞද්ගලික සේවකයෙකු වන කර්නල් ඩේවිඩ් ජෙවෙට්, දකුණු අත්ලාන්තික් සාගරයේ ස්පාඤ්ඤයේ භූමි ප්‍රදේශ සඳහා බුවනෝස් අයර්ස් හි 1816 හිමිකම් පෑම පිළිබඳව නැංගුරම් ලා ඇති නැව්වලට දැනුම් දෙන තෙක් එහි දේශපාලන තත්ත්වය අවිවාදිත විය.<ref>See: * {{harvnb|Gibran|1998|p=27}}, * {{harvnb|Marley|2008|p=714}}.</ref>{{efn-ua|According to Argentine legal analyst Roberto Laver, the United Kingdom disregards Jewett's actions because the government he represented "was not recognised either by Britain or any other foreign power at the time" and "no act of occupation followed the ceremony of claiming possession".{{sfn|Laver|2001|p=73}}}} දූපත් වල ස්ථිර වැසියන් නොසිටි බැවින්, 1823 දී බුවනෝස් අයර්ස් ජර්මානු සම්භවයක් ඇති වෙළෙන්දෙකු වන ලුයිස් වර්නට්ට ධීවර කටයුතු සිදු කිරීමට සහ දූපත් සමූහයේ වල් ගවයන් සූරාකෑමට අවසර ලබා දුන්නේය.{{efn-ua|Before leaving for the Falklands Vernet stamped his grant at the British Consulate, repeating this when Buenos Aires extended his grant in 1828.{{sfn|Cawkell|2001|pp=48–50}} The cordial relationship between the consulate and Vernet led him to express "the wish that, in the event of the British returning to the islands, [[Government of the United Kingdom|HMG]] would take his settlement under their protection".{{sfn|Cawkell|2001|p=50}}}} වර්නට් 1826 දී පුවර්ටෝ සොලෙඩාඩ් හි නටබුන් අසල පදිංචි වූ අතර, පදිංචිකරුවන් ගෙන ඒමට සහ ස්ථිර ජනපදයක් පිහිටුවීමට ව්‍යාපාරය ප්‍රමාණවත් ලෙස ආරක්ෂිත වන තෙක් දූපත් වල සම්පත් රැස් කළේය.<ref>See: * {{harvnb|Gibran|1998|pp=27–28}}, * {{harvnb|Sicker|2002|p=32}}.</ref> 1829 දී බුවනෝස් අයර්ස් විසින් වර්නට් දූපත් වල හමුදා සහ සිවිල් අණදෙන නිලධාරියා ලෙස නම් කරන ලද අතර,{{sfn|Pascoe|Pepper|2008|pp=540–46}} විදේශීය තල්මසුන් සහ සීල් ධීවරයින්ගේ ක්‍රියාකාරකම් නැවැත්වීම සඳහා මුද්‍රා තැබීම නියාමනය කිරීමට ඔහු උත්සාහ කළේය.{{sfn|Gibran|1998|p=27}} මසුන් ඇල්ලීමේ සහ දඩයම් කිරීමේ අයිතිවාසිකම් සම්බන්ධ ආරවුලක් 1831 දී ඇමරිකානු යුධ නෞකාවක් වන යූඑස්එස් ලෙක්සිංටන් විසින් වැටලීමකට තුඩු දෙන තෙක් වර්නට්ගේ ව්‍යාපාරය පැවතුනි,{{sfn|Pascoe|Pepper|2008|pp=541–44}}{{efn-ua|The log of the ''"Lexington"'' only reports the destruction of arms and a powder store, but Vernet made a claim for compensation from the US Government stating that the entire settlement was destroyed.{{sfn|Pascoe|Pepper|2008|pp=541–44}}}} එක්සත් ජනපද නාවික හමුදාපති සිලස් ඩන්කන් දිවයිනේ රජය විසුරුවා හැරීම ප්‍රකාශ කළ විට.{{sfn|Peterson|1964|p=106}}[[File:Edward_Gennys_Fanshawe,_Mount_William,_Falkland_Islands,_May_1849_(Portion_B).png|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Edward_Gennys_Fanshawe,_Mount_William,_Falkland_Islands,_May_1849_(Portion_B).png|alt=Three men in horseback examine a pastoral settlement|වම|thumb|1849 දී ෆෝක්ලන්ත කොරල්පරයක්, එඬේරුන් සහ බැටළුවන්ගේ නිරූපණය (රාජකීය නාවික හමුදාවේ අද්මිරාල් එඩ්වඩ් ෆැන්ෂාවේ විසින් අඳින ලද සිතුවම)]] 1832 ඔක්තෝම්බර් මාසයේදී බලකොටුවක් ස්ථාපනය කිරීමෙන් බුවනෝස් අයර්ස් ජනාවාසය කෙරෙහි බලපෑම් ලබා ගැනීමට උත්සාහ කළ අතර, එය මාසයක් ඇතුළත කැරැල්ලක් ඇති වූ අතර ඊළඟ වසරේ බ්‍රිතාන්‍ය හමුදා පැමිණීමෙන් පසුව බ්‍රිතාන්‍ය පාලනය නැවත තහවුරු විය.{{sfn|Graham-Yooll|2002|p=50}} ආර්ජන්ටිනාවේ සම්මේලනය (බුවනෝස් අයර්ස් ආණ්ඩුකාර ජුවාන් මැනුවෙල් ද රෝසාස්ගේ ප්‍රධානත්වයෙන් යුත්) බ්‍රිතාන්‍යයේ ක්‍රියාමාර්ගවලට විරෝධය පළ කළ අතර,{{sfn|Reginald|Elliot|1983|pp=25–26}}{{efn-ua|As discussed by Roberto Laver, not only did Rosas not break relations with Britain because of the "essential" nature of "British economic support", but he offered the Falklands "as a bargaining chip&nbsp;... in exchange for the cancellation of Argentina's million-pound debt with the British bank of [[Baring Brothers]]".{{sfn|Laver|2001|pp=122–23}} In 1850, Rosas' government ratified the [[Arana–Southern Treaty]], which put "an end to the existing differences, and of restoring perfect relations of friendship" between the United Kingdom and Argentina.{{sfn|Hertslet|1851|p=105}}}} සහ ආර්ජන්ටිනාවේ රජයන් එතැන් සිට බ්‍රිතාන්‍යයට එරෙහිව නිල විරෝධතා ලියාපදිංචි කිරීම දිගටම කරගෙන ගොස් ඇත.{{sfn|Gustafson|1988|pp=34–35}}{{efn-ua|Argentina protested in 1841, 1849, 1884, 1888, 1908, 1927 and 1933, and has made annual protests to the United Nations since 1946.{{sfn|Gustafson|1988|p=34}}}} බ්‍රිතාන්‍ය හමුදා තම මෙහෙයුම අවසන් කිරීමෙන් පසු පිටත්ව ගිය අතර, විධිමත් රජයක් නොමැතිව ප්‍රදේශය හැර ගියේය.{{sfn|Graham-Yooll|2002|pp=51–52}} වර්නට්ගේ නියෝජ්‍ය, ස්කොට්ලන්ත ජාතික මැතිව් බ්‍රිස්බේන්, ව්‍යාපාරය යථා තත්ත්වයට පත් කිරීම සඳහා එම වසරේ දූපත් වෙත ආපසු ගිය නමුත්, ඔහුගේ උත්සාහයන් අවසන් වූයේ, පෝර්ට් ලුවී හි නොසන්සුන්තාව මධ්‍යයේ, ගවුචෝ ඇන්ටෝනියෝ රිවේරෝ අතෘප්තිමත් පුද්ගලයින් පිරිසක් බ්‍රිස්බේන් සහ ජනාවාසයේ ජ්‍යෙෂ්ඨ නායකයින් ඝාතනය කිරීමට නායකත්වය දුන් අතර, දිවි ගලවා ගත් අය අසල දූපතක ගුහාවක සැඟවී සිටියහ.{{sfn|Graham-Yooll|2002|pp=51–52}} 1840 දී, ෆෝක්ලන්ඩ්ස් ඔටුන්න හිමි ජනපදයක් බවට පත් වූ අතර, පසුව ස්කොට්ලන්ත පදිංචිකරුවන් නිල දේවගැති ප්‍රජාවක් ස්ථාපිත කළහ.{{sfn|Aldrich|Connell|1998|p=201}} වසර හතරකට පසු, සෑම කෙනෙකුම පාහේ පෝර්ට් ජැක්සන් වෙත නැවත පදිංචියට ගිය අතර, එය රජයට වඩා හොඳ ස්ථානයක් ලෙස සැලකේ. වෙළෙන්දා වන සැමුවෙල් ලෆෝන් බ්‍රිතාන්‍ය යටත් විජිතකරණය දිරිගැන්වීම සඳහා ව්‍යාපාරයක් ආරම්භ කළේය.<ref>See: * {{harvnb|Bernhardson|2011|loc=Stanley and Vicinity: History}}, * {{harvnb|Reginald|Elliot|1983|pp=9, 27}}.</ref> ස්ටැන්ලි, පෝර්ට් ජැක්සන් ඉක්මනින් නැවත නම් කරන ලද පරිදි, 1845 දී නිල වශයෙන් රජයේ ආසනය බවට පත්විය.{{sfn|Reginald|Elliot|1983|p=9}} එහි ඉතිහාසයේ මුල් අවධියේදී, භාණ්ඩ නැව්ගත කිරීමේ පාඩු හේතුවෙන් ස්ටැන්ලිට සෘණාත්මක කීර්තියක් තිබුණි; හදිසි අවස්ථා වලදී පමණක් කේප් හෝන් වටා යන නැව් වරායේ නතර වනු ඇත.{{sfn|Bernhardson|2011|loc=Stanley and Vicinity: History}} කෙසේ වෙතත්, ෆෝක්ලන්ඩ්ස් හි භූගෝලීය පිහිටීම නැව් අලුත්වැඩියාවන් සහ "සුන්බුන් වෙළඳාම" සඳහා වඩාත් සුදුසු බව ඔප්පු විය, නැව් සුන්බුන් සහ ඒවායේ භාණ්ඩ විකිණීම සහ මිලදී ගැනීමේ ව්‍යාපාරය.{{sfn|Strange|1987|pp=72–74}} මෙම වෙළඳාම හැරුණු විට, තණබිම්වල සැරිසරන වල් ගවයන්ගේ අඩු වටිනාකමක් ඇති හම් නිසා දූපත් සමූහය කෙරෙහි වාණිජ උනන්දුව අවම විය. 1851 දී ලෆෝන්ගේ අසාර්ථක ව්‍යවසාය මිලදී ගත් ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත් සමාගම,{{efn-ua|There were continual tensions with the colonial administration over Lafone's failure to establish any permanent settlers, and over the price of beef supplied to the settlement. Moreover, although his concession required Lafone to bring settlers from the UK, most of the settlers he brought were gauchos from Uruguay.{{sfn|Strange|1987|p=84}}}} ලොම් ගොවිතැන සඳහා චෙවියට් බැටළුවන් සාර්ථකව හඳුන්වා දීමෙන් පසුව පමණක් ආර්ථික වර්ධනය ආරම්භ වූ අතර, අනෙකුත් ගොවිපලවල් ද එය අනුගමනය කිරීමට පෙළඹුණි.<ref name="Bernhardson 2011 loc=Stanley and Vicinity: History">See: * {{harvnb|Bernhardson|2011|loc=Stanley and Vicinity: History}}, * {{harvnb|Reginald|Elliot|1983|p=9}}.</ref> ආනයනික ද්‍රව්‍යවල අධික පිරිවැය, ශ්‍රම හිඟය සහ එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස ඉහළ වැටුප් සමඟ ඒකාබද්ධ වීම නිසා නැව් අලුත්වැඩියා වෙළඳාම තරඟකාරී නොවීය. 1870 න් පසු දකුණු ඇමරිකාවේ ගල් අඟුරු සඳහා ඇති අඩු පිරිවැය හේතුවෙන් රුවල් නැව් වාෂ්ප නැව් මගින් ප්‍රතිස්ථාපනය කිරීම වේගවත් වූ බැවින් එය පහත වැටුණි; 1914 වන විට පැනමා ඇළ විවෘත කිරීමත් සමඟ වෙළඳාම ඵලදායී ලෙස අවසන් විය.{{sfn|Strange|1987|pp=72–73}} 1881 දී, ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත් බ්‍රිතාන්‍යයෙන් මූල්‍යමය වශයෙන් ස්වාධීන විය.{{sfn|Reginald|Elliot|1983|p=9}} සියවසකට වැඩි කාලයක්, ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත් සමාගම දූපත් සමූහයේ වෙළඳාම සහ රැකියා ආධිපත්‍යය දැරීය; ඊට අමතරව, එක්සත් රාජධානිය සමඟ ලොම් වෙළඳාමෙන් බොහෝ ප්‍රතිලාභ ලැබූ ස්ටැන්ලි හි බොහෝ නිවාස එහි හිමිකාරීත්වය දැරීය.<ref name="Bernhardson 2011 loc=Stanley and Vicinity: History" /> [[File:Cfbattlepainting_(Retouched).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Cfbattlepainting_(Retouched).jpg|alt=Two battling ships, with one sinking|දකුණ|thumb|1914 ෆෝක්ලන්ත දූපත් සටන අතරතුර නාවික ගැටුම (විලියම් ලයනල් වයිලිගේ සිතුවම)]] 20 වන සියවසේ මුල් භාගයේදී, උපඇන්ටාක්ටික් දූපත් සහ ඇන්ටාක්ටිකාවේ කොටසකට බ්‍රිතාන්‍යයේ භෞමික හිමිකම් පෑමේදී ෆෝක්ලන්ඩ්ස් වැදගත් කාර්යභාරයක් ඉටු කළේය. 1908 සිට ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත් යැපීම් ලෙස ෆෝක්ලන්ඩ්ස් මෙම ප්‍රදේශ පාලනය කළ අතර 1985 දී ඒවා විසුරුවා හරින තෙක් ඒවා රඳවා ගත්තේය.{{sfn|Day|2013|p=129–30}} දකුණු අත්ලාන්තික් සාගරයේ පාලනයට සහාය වන හමුදා කඳවුරක් ලෙස ෆෝක්ලන්ත දූපත් ලෝක යුද්ධ දෙකෙහිම සුළු කාර්යභාරයක් ඉටු කළේය. 1914 දෙසැම්බරයේ පැවති ෆෝක්ලන්ත දූපත් සටනේදී, රාජකීය නාවික බලඇණියක් අධිරාජ්‍ය ජර්මානු බලඇණියක් පරාජය කළේය. දෙවන ලෝක යුද්ධයේදී, 1939 දෙසැම්බරයේ පැවති ගංගා තහඩු සටනෙන් පසුව, සටනේදී හානියට පත් HMS එක්සෙටර් අලුත්වැඩියා කිරීම සඳහා ෆෝක්ලන්ත වෙත තැම්බුණි.{{sfn|Carafano|2005|p=367}} 1942 දී, ඉන්දියාවට යන ගමනේදී බලඇණියක් ජපානය විසින් දූපත් සමූහය අත්පත් කර ගැනීමේ බිය මධ්‍යයේ ෆෝක්ලන්තයට බලකොටුවක් ලෙස නැවත යොදවන ලදී.{{sfn|Haddelsey|Carroll|2014|loc=Prologue}} යුද්ධය අවසන් වූ පසු, ලොම් මිල පහත වැටීම සහ එක්සත් රාජධානිය සහ ආර්ජන්ටිනාව අතර නැවත පණ ගැන්වූ ස්වෛරීභාවය පිළිබඳ ආරවුල හේතුවෙන් ඇති වූ දේශපාලන අවිනිශ්චිතතාවය ෆෝක්ලන්ත ආර්ථිකයට බලපෑවේය.{{sfn|Bernhardson|2011|loc=Stanley and Vicinity: History}} සියවසේ දෙවන භාගයේදී එක්සත් රාජධානිය සහ ආර්ජන්ටිනාව අතර කැටි ගැසෙන ආතතීන් වැඩි වූ අතර, ආර්ජන්ටිනාවේ ජනාධිපති ජුවාන් පෙරොන් දූපත් සමූහය කෙරෙහි ස්වෛරීභාවය තහවුරු කළේය.{{sfn|Zepeda|2005|p=102}} 1960 ගණන්වලදී ස්වෛරීභාවය පිළිබඳ ආරවුල තීව්‍ර වූයේ, එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානය යටත් විජිතකරණය පිළිබඳ යෝජනාවක් සම්මත කිරීමෙන් ටික කලකට පසුවය, එය ආර්ජන්ටිනාව තම ස්ථාවරයට හිතකර ලෙස අර්ථකථනය කළේය.{{sfn|Laver|2001|p=125}} 1965 දී, එක්සත් ජාතීන්ගේ මහා මණ්ඩලය 2065 යෝජනාව සම්මත කළ අතර, ආරවුල සාමකාමීව විසඳා ගැනීම සඳහා ද්විපාර්ශ්වික සාකච්ඡා පවත්වන ලෙස රාජ්‍යයන් දෙකටම ඉල්ලා සිටියේය.{{sfn|Laver|2001|p=125}} 1966 සිට 1968 දක්වා, එක්සත් රාජධානිය ෆෝක්ලන්ඩ්ස් මාරු කිරීම පිළිබඳව ආර්ජන්ටිනාව සමඟ රහසිගතව සාකච්ඡා කළ අතර, එහි තීන්දුව දූපත්වාසීන් විසින් පිළිගනු ඇතැයි උපකල්පනය කළේය.{{sfn|Thomas|1991|p=24}} 1971 දී දූපත් සමූහය සහ ප්‍රධාන භූමිය අතර වෙළඳ සබඳතා පිළිබඳ ගිවිසුමකට එළඹුණු අතර, එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස, ආර්ජන්ටිනාව 1972 දී ස්ටැන්ලි හි තාවකාලික ගුවන් තොටුපළක් ඉදි කළේය.{{sfn|Reginald|Elliot|1983|p=9}} කෙසේ වෙතත්, එක්සත් රාජධානියේ පාර්ලිමේන්තුවේ ඔවුන්ගේ ශක්තිමත් ලොබිය විසින් ප්‍රකාශ කරන ලද පරිදි, ෆෝක්ලන්ඩ් විරෝධය සහ එක්සත් රාජධානිය සහ ආර්ජන්ටිනාව අතර ආතතීන් 1977 දක්වා ස්වෛරීභාවය පිළිබඳ සාකච්ඡා ඵලදායී ලෙස සීමා කළේය.{{sfn|Thomas|1991|pp=24–27}} Concerned at the expense of maintaining the Falkland Islands in an era of budget cuts, the UK again considered transferring sovereignty to Argentina in the early [[:en:Premiership_of_Margaret_Thatcher|Thatcher government]]. Substantive sovereignty talks again ended by 1981, and the dispute escalated with passing time. In April 1982 the [[:en:Falklands_War|Falklands War]] began when Argentine military forces [[:en:1982_invasion_of_the_Falkland_Islands|invaded the Falklands]] and other [[:en:South_Georgia_and_the_South_Sandwich_Islands|British territories in the South Atlantic]], briefly [[:en:Occupation_of_the_Falkland_Islands|occupying them]] until a UK [[:en:Expeditionary_warfare|expeditionary force]] retook the territories in June. After the war the UK expanded its military presence, building [[:en:RAF_Mount_Pleasant|RAF Mount Pleasant]] and increasing the size of its garrison. The war also left some 117 minefields containing nearly 20,000 mines of various types, including anti-vehicle and anti-personnel mines. Due to the large number of [[:en:Deminer|deminer]] casualties, initial attempts to clear the mines ceased in 1983 Demining operations recommenced in 2009 and were completed in October 2020. Based on [[:en:Lord_Shackleton|Lord Shackleton]]'s recommendations, the Falklands diversified from a sheep-based monoculture into an economy of tourism and, with the establishment of the Falklands [[:en:Exclusive_economic_zone|exclusive economic zone]], fisheries The road network was also made more extensive, and the construction of [[:en:RAF_Mount_Pleasant|RAF Mount Pleasant]] allowed access to [[:en:Long_haul|long haul]] flights. [[:en:Oil_exploration|Oil exploration]] also began in the 2010s, with indications of possible commercially exploitable deposits in the Falklands basin. Landmine clearance work restarted in 2009, in accordance with the UK's obligations under the [[:en:Ottawa_Treaty|Ottawa Treaty]], and [[:en:Sapper_Hill|Sapper Hill]] Corral was cleared of mines in 2012, allowing access to an important historical landmark for the first time in 30 years. Argentina and the UK re-established diplomatic relations in 1990, but neither has agreed on the terms of future sovereignty discussions. අයවැය කප්පාදු යුගයක ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත් නඩත්තු කිරීමේ වියදම ගැන සැලකිලිමත් වූ එක්සත් රාජධානිය, මුල් තැචර් රජය තුළ නැවතත් ආර්ජන්ටිනාවට ස්වෛරීභාවය පැවරීම ගැන සලකා බැලීය.<ref name="Guardian">{{cite news|url=https://www.theguardian.com/uk/2005/jun/28/falklands.past|title=UK held secret talks to cede sovereignty: ''Minister met junta envoy in Switzerland, official war history reveals''|last1=Norton-Taylor|first1=Richard|date=28 June 2005|newspaper=The Guardian|access-date=12 June 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20140919011057/http://www.theguardian.com/uk/2005/jun/28/falklands.past|archive-date=19 September 2014|last2=Evans|first2=Rob|url-status=live}}</ref> 1981 වන විට සැලකිය යුතු ස්වෛරීභාවය පිළිබඳ සාකච්ඡා නැවත අවසන් වූ අතර, කාලයත් සමඟ ආරවුල උත්සන්න විය.{{sfn|Thomas|1991|pp=28–31}} 1982 අප්‍රේල් මාසයේදී ෆෝක්ලන්ඩ් යුද්ධය ආරම්භ වූයේ ආර්ජන්ටිනාවේ හමුදා දකුණු අත්ලාන්තික් සාගරයේ ෆෝක්ලන්ඩ් සහ අනෙකුත් බ්‍රිතාන්‍ය ප්‍රදේශ ආක්‍රමණය කළ විටය. ජුනි මාසයේදී එක්සත් රාජධානියේ ගවේෂණ හමුදාවක් එම ප්‍රදේශ නැවත අත්පත් කර ගන්නා තෙක් ඒවා කෙටියෙන් අල්ලා ගත්හ.<ref>See: * {{harvnb|Reginald|Elliot|1983|pp=5, 10–12, 67}}, * {{harvnb|Zepeda|2005|pp=102–03}}.</ref> යුද්ධයෙන් පසු එක්සත් රාජධානිය සිය හමුදා පැවැත්ම පුළුල් කරමින්, RAF මවුන්ට් ප්ලෙසන්ට් ගොඩනඟා එහි බලකොටුවේ ප්‍රමාණය වැඩි කළේය.{{sfn|Gibran|1998|pp=130–35}} යුද්ධය හේතුවෙන් වාහන විරෝධී සහ පුද්ගල විරෝධී පතල් ඇතුළු විවිධ වර්ගයේ පතල් 20,000 කට ආසන්න ප්‍රමාණයක් අඩංගු බිම් බෝම්බ 117 ක් පමණ ඉතිරි විය. බිම්බෝම්බ ඉවත් කරන්නන්ගේ විශාල සංඛ්‍යාවක් මිය යාම හේතුවෙන්, බිම්බෝම්බ ඉවත් කිරීමේ මූලික උත්සාහයන් 1983 දී නතර විය.<ref name="BBC_Mines" />{{efn-ua|The minefields were fenced off and marked; there remain unexploded ordnance and improvised explosive devices.<ref name="BBC_Mines"/> Detection and clearance of mines in the Falklands has proven difficult as some were air-delivered and not in marked fields; approximately 80% lie in sand or peat, where the position of mines can shift, making removal procedures difficult.<ref>{{cite journal |last1=Ruan |first1=Juan Carlos |last2=Macheme |first2=Jill E. |date=August 2001 |title=Landmines in the Sand: The Falkland Islands |url=http://www.jmu.edu/cisr/journal/5.2/focus/falklands.htm |journal=The Journal of ERW and Mine Action |publisher=James Madison University |volume=5 |issue=2 |issn=1533-6905 |access-date=29 June 2014 |archive-date=14 July 2014 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140714164355/http://www.jmu.edu/cisr/journal/5.2/focus/falklands.htm |url-status=live }}</ref>}} බිම්බෝම්බ ඉවත් කිරීමේ මෙහෙයුම් 2009 දී නැවත ආරම්භ වූ අතර 2020 ඔක්තෝම්බර් මාසයේදී අවසන් කරන ලදී.<ref name="PenguinNews">{{cite magazine|date=23 October 2020|title=Falklands community invited to 'Reclaim the Beach' to celebrate completion of demining – Penguin News|url=https://penguin-news.com/headlines/community/2020/falklands-community-invited-to-reclaim-the-beach-to-celebrate-completion-of-demining/|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20201027070620/https://penguin-news.com/headlines/community/2020/falklands-community-invited-to-reclaim-the-beach-to-celebrate-completion-of-demining/|archive-date=27 October 2020|access-date=23 October 2020|magazine=Penguin News}}</ref> ෂැකල්ටන් සාමිවරයාගේ නිර්දේශ මත පදනම්ව, ෆෝක්ලන්ත බැටළුවන් මත පදනම් වූ ඒක වගාවකින් සංචාරක ආර්ථිකයක් දක්වා විවිධාංගීකරණය වූ අතර ෆෝක්ලන්ත සුවිශේෂී ආර්ථික කලාපයක් ස්ථාපිත කිරීමත් සමඟ ධීවර කටයුතු සිදු විය.{{sfn|Cawkell|2001|p=147}}{{efn-ua|In 1976, Lord Shackleton produced a report into the economic future of the islands; but his recommendations were not implemented because Britain sought to avoid confronting Argentina over sovereignty.{{sfn|Cawkell|2001|p=147}} Lord Shackleton was once again tasked, in 1982, to produce a report into the economic development of the islands. His new report criticised the large farming companies, and recommended transferring ownership of farms from absentee landlords to local landowners. Shackleton also suggested diversifying the economy into fishing, oil exploration, and tourism; moreover, he recommended the establishment of a road network, and conservation measures to preserve the islands' natural resources.{{sfn|Cawkell|2001|p=147}}}} මාර්ග ජාලය ද වඩාත් පුළුල් කරන ලද අතර, RAF මවුන්ට් ප්ලෙසන්ට් ඉදිකිරීම දිගු දුර ගුවන් ගමන් සඳහා ප්‍රවේශ වීමට ඉඩ සැලසීය.{{sfn|Cawkell|2001|p=147}} 2010 ගණන්වල තෙල් ගවේෂණය ද ආරම්භ වූ අතර, ෆෝක්ලන්ත ද්‍රෝණියේ වාණිජමය වශයෙන් සූරාකෑමට ලක්විය හැකි තැන්පතු පිළිබඳ ඇඟවීම් සහිතව.<ref>{{cite news|url=https://www.theguardian.com/business/2012/nov/23/desire-petroleum-optimistic-falklands-oil-prospects|title=Desire Petroleum optimistic over Falklands oil prospects|author=Fletcher, Nick|date=23 November 2012|newspaper=The Guardian|access-date=8 June 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210608201007/https://www.theguardian.com/business/2012/nov/23/desire-petroleum-optimistic-falklands-oil-prospects|archive-date=8 June 2021|url-status=live}}</ref> ඔටාවා ගිවිසුම යටතේ එක්සත් රාජධානියේ බැඳීම්වලට අනුකූලව, බිම්බෝම්බ ඉවත් කිරීමේ කටයුතු 2009 දී නැවත ආරම්භ කරන ලද අතර, සැපර් හිල් කොරල් 2012 දී බිම්බෝම්බ ඉවත් කරන ලද අතර, වසර 30 කට පසු පළමු වරට වැදගත් ඓතිහාසික සන්ධිස්ථානයකට ප්‍රවේශ වීමට ඉඩ සැලසීය.<ref>{{cite news|url=http://en.mercopress.com/2011/12/08/falklands-land-mine-clearance-set-to-enter-a-new-expanded-phase-in-early-2012|title=Falklands' Land Mine Clearance Set to Enter a New Expanded Phase in Early 2012|author=Grant Munro|date=8 December 2011|newspaper=MercoPress|access-date=29 June 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20140714162622/http://en.mercopress.com/2011/12/08/falklands-land-mine-clearance-set-to-enter-a-new-expanded-phase-in-early-2012|archive-date=14 July 2014|url-status=live}}</ref> 1990 දී ආර්ජන්ටිනාව සහ එක්සත් රාජධානිය රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික සබඳතා නැවත ස්ථාපිත කළ නමුත්, අනාගත ස්වෛරීභාවය පිළිබඳ සාකච්ඡාවල කොන්දේසි සම්බන්ධයෙන් දෙදෙනාම එකඟ වී නොමැත.<ref>See: * {{harvnb|Lansford|2012|p=1528}}, * {{harvnb|Zepeda|2005|pp=102–03}}.</ref> == රජය == === ආරක්ෂක === === ස්වෛරීභාවය පිළිබඳ ආරවුල === == භූගෝලය == == ජෛව විවිධත්වය == == ආර්ථිකය == == ජන විකාශනය == == අධ්‍යාපනය == == සංස්කෘතිය == === ක්‍රීඩාව === == සටහන් == <references group="upper-alpha" /> == යොමු කිරීම් == <references /> in2pyyas9jo42iw0gyvql2gf2r7yjwl 750459 750458 2025-06-23T10:38:06Z BuddhikaW88 37808 /* ඉතිහාසය */ 750459 wikitext text/x-wiki '''ෆෝක්ලන්ත දූපත්''' ({{IPAc-en|ˈ|f|ɔː|(|l|)|k|l|ə|n|d|,_|ˈ|f|ɒ|l|k|-}};<ref name=":0">{{cite EPD|18}}</ref> {{langx|es|Islas Malvinas|link=no}} {{IPA|es|ˈislas malˈβinas|}}), සාමාන්‍යයෙන් '''ද ෆෝක්ලන්ඩ්''' ලෙස හඳුන්වනු ලැබේ, එය දකුණු අත්ලාන්තික් සාගරයේ පැටගොන් හි පිහිටි දූපත් සමූහයකි. ප්‍රධාන දූපත් දකුණු ඇමරිකාවේ දකුණු පැටගෝනියානු වෙරළට නැගෙනහිරින් සැතපුම් 300 (කිලෝමීටර් 500) පමණ වන අතර ඇන්ටාක්ටික් අර්ධද්වීපයේ උතුරු කෙළවරේ කේප් ඩුබුසෙට් සිට සැතපුම් 752 (කිලෝමීටර් 1,210) පමණ අක්ෂාංශ 52 ක පමණ අක්ෂාංශයක පිහිටා ඇත. වර්ග සැතපුම් 4,700 (වර්ග කිලෝමීටර් 12,000) ක භූමි ප්‍රමාණයකින් යුත් මෙම දූපත් සමූහය නැගෙනහිර ෆෝක්ලන්තය, බටහිර ෆෝක්ලන්තය සහ කුඩා දූපත් 776 කින් සමන්විත වේ. බ්‍රිතාන්‍ය විදේශීය ප්‍රදේශයක් ලෙස, ෆෝක්ලන්ත ප්‍රදේශවලට අභ්‍යන්තර ස්වයං පාලනයක් ඇති අතර, එක්සත් රාජධානිය ඔවුන්ගේ ආරක්ෂක සහ විදේශ කටයුතු සඳහා වගකීම භාර ගනී. අගනුවර සහ විශාලතම ජනාවාසය නැගෙනහිර ෆෝක්ලන්තයේ ස්ටැන්ලි ය. 17 වන සියවසේ යුරෝපීය සොයා ගැනීමට පෙර මෙම දූපත් ජනාවාස නොවූ බව විශ්වාස කෙරේ. ෆෝක්ලන්ත සොයා ගැනීම සහ පසුව යුරෝපීයයන් විසින් යටත් විජිතකරණය කිරීම සම්බන්ධයෙන් මතභේද පවතී. විවිධ කාලවලදී, දූපත් වල ප්‍රංශ, බ්‍රිතාන්‍ය, ස්පාඤ්ඤ සහ ආර්ජන්ටිනා ජනාවාස තිබුණි. 1833 දී බ්‍රිතාන්‍යය සිය පාලනය නැවත තහවුරු කළ නමුත් ආර්ජන්ටිනාව දූපත් සඳහා සිය හිමිකම් පවත්වාගෙන යයි. 1982 අප්‍රේල් මාසයේදී ආර්ජන්ටිනාවේ හමුදා හමුදා දූපත් ආක්‍රමණය කළහ. ෆෝක්ලන්ත යුද්ධය අවසානයේ මාස දෙකකට පසු බ්‍රිතාන්‍ය පරිපාලනය ප්‍රතිසංස්කරණය කරන ලදී. 2013 ස්වෛරීභාවය පිළිබඳ ජනමත විචාරණයකදී, ප්‍රකාශ කරන ලද ඡන්ද සියල්ලම පාහේ එක්සත් රාජධානියේ විදේශීය භූමියක් ලෙස රැඳී සිටීමට පක්ෂව විය. භූමියේ ස්වෛරීභාවය තත්ත්වය ආර්ජන්ටිනාව සහ එක්සත් රාජධානිය අතර පවතින ආරවුලක කොටසකි. ජනගහනය (2021 දී වැසියන් 3,662) ප්‍රධාන වශයෙන් ස්වදේශික ෆෝක්ලන්ත දූපත් වැසියන් වන අතර, ඔවුන් බහුතරය බ්‍රිතාන්‍ය සම්භවයක් ඇති අයයි. අනෙකුත් ජනවාර්ගික කණ්ඩායම් අතර ප්‍රංශ, ජිබ්‍රෝල්ටේරියන් සහ ස්කැන්ඩිනේවියානුවන් ඇතුළත් වේ. එක්සත් රාජධානිය, දකුණු අත්ලාන්තික් දූපතක් වන ශාන්ත හෙලේනා සහ චිලී යන රටවලින් සංක්‍රමණය වීම ජනගහන පරිහානියක් ආපසු හරවා ඇත. ඉංග්‍රීසි නිල සහ ප්‍රමුඛ භාෂාවයි. 1983 බ්‍රිතාන්‍ය ජාතිකත්ව (ෆෝක්ලන්ත දූපත්) පනත යටතේ, ෆෝක්ලන්ත දූපත් වැසියන් බ්‍රිතාන්‍ය පුරවැසියන් වේ. මෙම දූපත් උපඇන්ටාක්ටික් සාගර සහ ටුන්ඩ්‍රා දේශගුණික කලාපවල මායිමේ පිහිටා ඇති අතර, ප්‍රධාන දූපත් දෙකෙහිම අඩි 2,300 (මීටර් 700) දක්වා ළඟා වන කඳු වැටි ඇත. හඳුන්වා දුන් විශේෂ මගින් කොල්ලකෑම හේතුවෙන් ප්‍රධාන දූපත් වල බොහෝ දෙනෙක් තවදුරටත් බෝ නොවන නමුත්, ඒවා විශාල පක්ෂි ජනගහනයකට නිවහන වේ. උසස් තත්ත්වයේ ලොම් අපනයන කෙරෙහි අවධාරණය කරමින්, ප්‍රධාන ආර්ථික ක්‍රියාකාරකම් අතර මසුන් ඇල්ලීම, සංචාරක ව්‍යාපාරය සහ බැටළු ගොවිතැන ඇතුළත් වේ. ෆෝක්ලන්ත දූපත් රජය විසින් බලපත්‍ර ලබා දී ඇති තෙල් ගවේෂණය, ආර්ජන්ටිනාව සමඟ සමුද්‍ර ආරවුල් හේතුවෙන් මතභේදාත්මකව පවතී. == නිරුක්තිය == "ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත්" යන නම පැමිණෙන්නේ ප්‍රධාන දූපත් දෙක වෙන් කරන ෆෝක්ලන්ඩ් සවුන්ඩ් සමුද්‍ර සන්ධියෙනි.{{sfn|Jones|2009|p=73}} 1690 දී දූපත් වලට ගොඩ බැස්ස ඉංග්‍රීසි ගවේෂණයක නායක ජෝන් ස්ට්‍රෝං විසින් මෙම නාලිකාවට "ෆෝක්ලන්ඩ්" යන නම යොදන ලදී. ඔහුගේ ගමනට අනුග්‍රහය දැක්වූ නාවික හමුදාවේ භාණ්ඩාගාරික 5 වන විස්කවුන්ට් ෆෝක්ලන්ඩ් ඇන්තනි කැරිට ගෞරවයක් වශයෙන් ස්ට්‍රෝං මෙම සමුද්‍ර සන්ධිය නම් කළේය.<ref>See: *{{harvnb|Dotan|2010|p=165}}, *{{harvnb|Room|2006|p=129}}.</ref> විස්කවුන්ට් යන පදවි නාමය ස්කොට්ලන්තයේ ෆෝක්ලන්ඩ් නගරයෙන් ආරම්භ වේ - නගරයේ නම බොහෝ විට "සංවෘත" (lann){{efn-ua|According to researcher Simon Taylor, the exact Gaelic etymology is unclear as the "falk" in the name could have stood for "hidden" (''falach''), "wash" (''failc''), or "heavy rain" (''falc'').{{sfn|Taylor|Márkus|2005|p=158}}}} යන වචනයට යොමු වන ගේලික් යෙදුමකින් පැමිණ ඇති නමුත් එය ඇන්ග්ලෝ-සැක්සන් යෙදුමක් වන "folkland" (ජන-දක්ෂිණාංශිකයින් විසින් අල්ලාගෙන සිටින භූමිය) වෙතින් විය හැකි බව අඩු පිළිගත හැකිය.{{sfn|Room|2006|p=129}} රාජකීය නාවික හමුදාවේ බ්‍රිතාන්‍ය නායක ජෝන් බයිරන් 1765 දී රාජකීය ජෝර්ජ් රජු වෙනුවෙන් "ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත්" ලෙස ඒවා ප්‍රකාශ කරන තෙක් "ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත්" යන නම දූපත් සඳහා යොදන ලදී.<ref>See: *{{harvnb|Paine|2000|p=45}}, *{{harvnb|Room|2006|p=129}}.</ref> "ෆෝක්ලන්ඩ්ස්" යන පදය දූපත් හැඳින්වීමට භාවිතා කරන සම්මත කෙටි යෙදුමකි. මෙම දූපත් සමූහය සඳහා පොදු ස්පාඤ්ඤ නාමය වන ඉස්ලාස් මැල්විනාස්, ප්‍රංශ ඉල්ස් මැලූයින්ස් වෙතින් ව්‍යුත්පන්න වී ඇත - 1764 දී ප්‍රංශ ගවේෂක ලුවී-ඇන්ටොයින් ඩි බුගන්විල් විසින් දූපත් වලට ලබා දුන් නම එයයි.{{sfn|Hince|2001|p=121}} දූපත් වල පළමු ජනාවාසය ආරම්භ කළ බුගන්විල්, එම ප්‍රදේශය සෙන්ට්-මාලෝ වරාය (ඔහුගේ නැව් සහ ජනපදිකයන් සඳහා පිටත්වීමේ ස්ථානය) අනුව නම් කළේය.<ref>See: * {{harvnb|Hince|2001|p=121}}, * {{harvnb|Room|2006|p=129}}.</ref> බටහිර ප්‍රංශයේ බ්‍රිටනි ප්‍රදේශයේ පිහිටා ඇති වරාය, නගරය ආරම්භ කළ ක්‍රිස්තියානි එවැන්ජලිස්තවරයා වන ශාන්ත මාලෝ (හෝ මැක්ලෝ) නමින් නම් කරන ලදී.{{sfn|Balmaceda|2011|loc=Chapter 36}} 1965 දී, එක්සත් ජාතීන්ගේ මහා මණ්ඩලයේ 20 වන සැසියේදී,<ref>{{cite web |date=1967 |title=United Nations General Assembly Twentieth Session |url=https://digitallibrary.un.org/record/745657?ln=en |access-date=24 January 2023 |publisher=United Nations Digital Library}}</ref> සිව්වන කමිටුව තීරණය කළේ, ස්පාඤ්ඤ හැර අනෙකුත් සියලුම භාෂාවලින්, සියලුම එක්සත් ජාතීන්ගේ ලේඛන ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත් (මැල්විනාස්) ලෙස භූමිය නම් කරන බවයි. ස්පාඤ්ඤ භාෂාවෙන්, භූමිය ඉස්ලාස් මැල්විනාස් (ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත්) ලෙස නම් කරන ලදී.{{sfn|Foreign Office|1961|p=80}} සංඛ්‍යාන සැකසුම් අරමුණු සඳහා එක්සත් ජාතීන් විසින් භාවිතා කරන නාමකරණය ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත් (මැල්විනාස්) වේ.<ref name="std_name">{{cite web |date=13 February 2013 |title=Standard Country and Area Codes Classifications |url=http://unstats.un.org/unsd/methods/m49/m49alpha.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140628144412/http://unstats.un.org/unsd/methods/m49/m49alpha.htm |archive-date=28 June 2014 |access-date=3 July 2013 |publisher=United Nations Statistics Division}}</ref> == ඉතිහාසය == ප්‍රාග් ඓතිහාසික යුගයේ දී පැටගෝනියාවේ ෆියුජියන්වරු ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත් වෙත පැමිණ ඇති නමුත්,<ref>{{cite journal|last1=Hamley|first1=Kit M.|last2=Gill|first2=Jacquelyn L.|last3=Krasinski|first3=Kathryn E.|last4=Groff|first4=Dulcinea V.|last5=Hall|first5=Brenda L.|last6=Sandweiss|first6=Daniel H.|last7=Southon|first7=John R.|last8=Brickle|first8=Paul|last9=Lowell|first9=Thomas V.|date=29 October 2021|title=Evidence of prehistoric human activity in the Falkland Islands|journal=Science Advances|volume=7|issue=44|pages=eabh3803|bibcode=2021SciA....7.3803H|doi=10.1126/sciadv.abh3803|issn=2375-2548|pmc=8550247|pmid=34705512}}</ref><ref>{{cite journal|author=G. Hattersley-Smith|date=June 1983|title=Fuegian Indians in the Falkland Islands|journal=[[Polar Record]]|publisher=Cambridge University Press|volume=21|issue=135|pages=605–06|bibcode=1983PoRec..21..605H|doi=10.1017/S003224740002204X|issn=0032-2474|s2cid=129083566}}</ref> යුරෝපීයයන් මුලින්ම ඒවා ගවේෂණය කරන විට දූපත් ජනාවාස නොවීය.{{sfn|Carafano|2005|p=367}} සොයාගැනීම් පිළිබඳ යුරෝපීය ප්‍රකාශ 16 වන සියවස දක්වා දිව යයි, නමුත් මුල් ගවේෂකයන් ෆෝක්ලන්ඩ්ස් හෝ දකුණු අත්ලාන්තික් සාගරයේ වෙනත් දූපත් දුටුවාද යන්න පිළිබඳව එකඟතාවයක් නොමැත.<ref name="M White">{{cite news|url=https://www.theguardian.com/uk/blog/2012/feb/02/who-first-owned-falkland-islands?|title=Who first owned the Falkland Islands?|last=White|first=Michael|date=2 February 2012|newspaper=[[The Guardian]]|access-date=3 July 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20130210011353/http://www.guardian.co.uk/uk/blog/2012/feb/02/who-first-owned-falkland-islands|archive-date=10 February 2013|url-status=live}}</ref>{{sfn|Goebel|1971|pp=xiv–xv}}{{efn-ua|Based on his analysis of Falkland Islands discovery claims, historian [[John Dunmore]] concludes that "[a] number of countries could therefore lay some claim to the archipelago under the heading of first discoverers: Spain, Holland, Britain, and even Italy and Portugal&nbsp;– although the last two claimants might be stretching things a little."{{sfn|Dunmore|2005|p=93}}}} දූපත් වලට පළමු අවිවාදිත ගොඩබෑම ඉංග්‍රීසි නායක ජෝන් ස්ට්‍රෝංට ආරෝපණය කර ඇති අතර, ඔහු 1690 දී පේරු සහ චිලී වෙරළ තීරයට යන අතරතුර, ෆෝක්ලන්ඩ් ශබ්දය ගවේෂණය කර දූපත් වල ජලය සහ ක්‍රීඩාව සටහන් කළේය.<ref>See: *{{harvnb|Gustafson|1988|p=5}}, *{{harvnb|Headland|1989|p=66}}, *{{harvnb|Heawood|2011|p=182}}.</ref> 1764 දී ප්‍රංශ නායක ලුවී ඇන්ටොයින් ඩි බෝගන්විල් විසින් නැගෙනහිර ෆෝක්ලන්ඩ් හි පෝර්ට් ලුවී පිහිටුවීම සහ 1765 දී කැප්ටන් ජෝන් බයිරන් විසින් සෝන්ඩර්ස් දූපතේ පෝර්ට් එග්මොන්ට් අත්තිවාරම දමන තෙක් ෆෝක්ලන්ඩ්ස් ජනාවාස නොවීය; දෙවන ජනාවාසය වසරකට පසුව බ්‍රිතාන්‍ය කපිතාන් ජෝන් මැක්බ්‍රයිඩ් විසින් පුළුල් කරනු ලැබේ.{{efn-ua|In 1764, Bougainville claimed the islands in the name of [[Louis XV of France]]. In 1765, British captain John Byron claimed the islands in the name of [[George III of Great Britain]].{{sfn|Gustafson|1988|pp=9–10}}{{sfn|Dunmore|2005|pp=139–40}}}} ජනාවාස එකිනෙකාගේ පැවැත්ම පිළිබඳව දැන සිටියාද නැද්ද යන්න ඉතිහාසඥයින් විසින් විවාද කරනු ලැබේ.<ref>See: * {{harvnb|Goebel|1971|pp=226, 232, 269}}, * {{harvnb|Gustafson|1988|pp=9–10}}.</ref> 1766 දී, ප්‍රංශය ෆෝක්ලන්ඩ්ස් සඳහා තම අයිතිය ස්පාඤ්ඤයට භාර දුන් අතර, එය ඊළඟ වසරේ ප්‍රංශ යටත් විජිතය පුවර්ටෝ සොලෙඩාඩ් ලෙස නම් කරන ලදී.{{sfn|Segal|1991|p=240}} 1770 දී ස්පාඤ්ඤය එග්මොන්ට් වරාය හඳුනාගෙන අල්ලා ගත් විට ගැටළු ආරම්භ විය. 1771 දී එය බ්‍රිතාන්‍යයට නැවත ලබා දීමෙන් යුද්ධය යන්තමින් වළක්වා ගන්නා ලදී.{{sfn|Gibran|1998|p=26}} බ්‍රිතාන්‍ය සහ ස්පාඤ්ඤ ජනාවාස 1774 දක්වා දූපත් සමූහයේ සහජීවනයෙන් පැවතුනි, බ්‍රිතාන්‍යයේ නව ආර්ථික හා උපායමාර්ගික සලකා බැලීම් නිසා එය දූපත් වලින් බලකොටුව ඉවත් කර ගැනීමට හේතු වූ අතර, III වන ජෝර්ජ් රජු සඳහා ෆෝක්ලන්ඩ්ස් සඳහා හිමිකම් කියන ඵලකයක් ඉතිරි විය.{{sfn|Gibran|1998|pp=26–27}} ස්පාඤ්ඤයේ රියෝ ඩි ලා ප්ලාටා උපරාජය භූමියේ ඇති එකම විධිමත් පැවැත්ම බවට පත්විය. බටහිර ෆෝක්ලන්ඩ් අතහැර දමා තිබූ අතර, පුවර්ටෝ සොලෙඩාඩ් දණ්ඩනීය යටත් විජිතයක් බවට පත්විය.{{sfn|Gibran|1998|p=27}} යුරෝපයේ නැපෝලියන් යුද්ධ අතරතුර රියෝ ඩි ලා ප්ලාටා හි බ්‍රිතාන්‍ය ආක්‍රමණ මධ්‍යයේ, දූපත් ආණ්ඩුකාරවරයා 1806 දී දූපත් සමූහය ඉවත් කළේය; 1811 දී ස්පාඤ්ඤයේ ඉතිරි යටත් විජිත බලකොටුව ද එය අනුගමනය කළේය, ගවුචෝස් සහ ස්වේච්ඡාවෙන් රැඳී සිටි ධීවරයින් හැර.{{sfn|Gibran|1998|p=27}} ඉන්පසුව, රියෝ ඩි ලා ප්ලාටා හි එක්සත් පළාත් සඳහා සේවය කළ ඇමරිකානු පෞද්ගලික සේවකයෙකු වන කර්නල් ඩේවිඩ් ජෙවෙට්, දකුණු අත්ලාන්තික් සාගරයේ ස්පාඤ්ඤයේ භූමි ප්‍රදේශ සඳහා බුවනෝස් අයර්ස් හි 1816 හිමිකම් පෑම පිළිබඳව නැංගුරම් ලා ඇති නැව්වලට දැනුම් දෙන තෙක් එහි දේශපාලන තත්ත්වය අවිවාදිත විය.<ref>See: * {{harvnb|Gibran|1998|p=27}}, * {{harvnb|Marley|2008|p=714}}.</ref>{{efn-ua|According to Argentine legal analyst Roberto Laver, the United Kingdom disregards Jewett's actions because the government he represented "was not recognised either by Britain or any other foreign power at the time" and "no act of occupation followed the ceremony of claiming possession".{{sfn|Laver|2001|p=73}}}} දූපත් වල ස්ථිර වැසියන් නොසිටි බැවින්, 1823 දී බුවනෝස් අයර්ස් ජර්මානු සම්භවයක් ඇති වෙළෙන්දෙකු වන ලුයිස් වර්නට්ට ධීවර කටයුතු සිදු කිරීමට සහ දූපත් සමූහයේ වල් ගවයන් සූරාකෑමට අවසර ලබා දුන්නේය.{{efn-ua|Before leaving for the Falklands Vernet stamped his grant at the British Consulate, repeating this when Buenos Aires extended his grant in 1828.{{sfn|Cawkell|2001|pp=48–50}} The cordial relationship between the consulate and Vernet led him to express "the wish that, in the event of the British returning to the islands, [[Government of the United Kingdom|HMG]] would take his settlement under their protection".{{sfn|Cawkell|2001|p=50}}}} වර්නට් 1826 දී පුවර්ටෝ සොලෙඩාඩ් හි නටබුන් අසල පදිංචි වූ අතර, පදිංචිකරුවන් ගෙන ඒමට සහ ස්ථිර ජනපදයක් පිහිටුවීමට ව්‍යාපාරය ප්‍රමාණවත් ලෙස ආරක්ෂිත වන තෙක් දූපත් වල සම්පත් රැස් කළේය.<ref>See: * {{harvnb|Gibran|1998|pp=27–28}}, * {{harvnb|Sicker|2002|p=32}}.</ref> 1829 දී බුවනෝස් අයර්ස් විසින් වර්නට් දූපත් වල හමුදා සහ සිවිල් අණදෙන නිලධාරියා ලෙස නම් කරන ලද අතර,{{sfn|Pascoe|Pepper|2008|pp=540–46}} විදේශීය තල්මසුන් සහ සීල් ධීවරයින්ගේ ක්‍රියාකාරකම් නැවැත්වීම සඳහා මුද්‍රා තැබීම නියාමනය කිරීමට ඔහු උත්සාහ කළේය.{{sfn|Gibran|1998|p=27}} මසුන් ඇල්ලීමේ සහ දඩයම් කිරීමේ අයිතිවාසිකම් සම්බන්ධ ආරවුලක් 1831 දී ඇමරිකානු යුධ නෞකාවක් වන යූඑස්එස් ලෙක්සිංටන් විසින් වැටලීමකට තුඩු දෙන තෙක් වර්නට්ගේ ව්‍යාපාරය පැවතුනි,{{sfn|Pascoe|Pepper|2008|pp=541–44}}{{efn-ua|The log of the ''"Lexington"'' only reports the destruction of arms and a powder store, but Vernet made a claim for compensation from the US Government stating that the entire settlement was destroyed.{{sfn|Pascoe|Pepper|2008|pp=541–44}}}} එක්සත් ජනපද නාවික හමුදාපති සිලස් ඩන්කන් දිවයිනේ රජය විසුරුවා හැරීම ප්‍රකාශ කළ විට.{{sfn|Peterson|1964|p=106}}[[File:Edward_Gennys_Fanshawe,_Mount_William,_Falkland_Islands,_May_1849_(Portion_B).png|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Edward_Gennys_Fanshawe,_Mount_William,_Falkland_Islands,_May_1849_(Portion_B).png|alt=Three men in horseback examine a pastoral settlement|වම|thumb|1849 දී ෆෝක්ලන්ත කොරල්පරයක්, එඬේරුන් සහ බැටළුවන්ගේ නිරූපණය (රාජකීය නාවික හමුදාවේ අද්මිරාල් එඩ්වඩ් ෆැන්ෂාවේ විසින් අඳින ලද සිතුවම)]] 1832 ඔක්තෝම්බර් මාසයේදී බලකොටුවක් ස්ථාපනය කිරීමෙන් බුවනෝස් අයර්ස් ජනාවාසය කෙරෙහි බලපෑම් ලබා ගැනීමට උත්සාහ කළ අතර, එය මාසයක් ඇතුළත කැරැල්ලක් ඇති වූ අතර ඊළඟ වසරේ බ්‍රිතාන්‍ය හමුදා පැමිණීමෙන් පසුව බ්‍රිතාන්‍ය පාලනය නැවත තහවුරු විය.{{sfn|Graham-Yooll|2002|p=50}} ආර්ජන්ටිනාවේ සම්මේලනය (බුවනෝස් අයර්ස් ආණ්ඩුකාර ජුවාන් මැනුවෙල් ද රෝසාස්ගේ ප්‍රධානත්වයෙන් යුත්) බ්‍රිතාන්‍යයේ ක්‍රියාමාර්ගවලට විරෝධය පළ කළ අතර,{{sfn|Reginald|Elliot|1983|pp=25–26}}{{efn-ua|As discussed by Roberto Laver, not only did Rosas not break relations with Britain because of the "essential" nature of "British economic support", but he offered the Falklands "as a bargaining chip&nbsp;... in exchange for the cancellation of Argentina's million-pound debt with the British bank of [[Baring Brothers]]".{{sfn|Laver|2001|pp=122–23}} In 1850, Rosas' government ratified the [[Arana–Southern Treaty]], which put "an end to the existing differences, and of restoring perfect relations of friendship" between the United Kingdom and Argentina.{{sfn|Hertslet|1851|p=105}}}} සහ ආර්ජන්ටිනාවේ රජයන් එතැන් සිට බ්‍රිතාන්‍යයට එරෙහිව නිල විරෝධතා ලියාපදිංචි කිරීම දිගටම කරගෙන ගොස් ඇත.{{sfn|Gustafson|1988|pp=34–35}}{{efn-ua|Argentina protested in 1841, 1849, 1884, 1888, 1908, 1927 and 1933, and has made annual protests to the United Nations since 1946.{{sfn|Gustafson|1988|p=34}}}} බ්‍රිතාන්‍ය හමුදා තම මෙහෙයුම අවසන් කිරීමෙන් පසු පිටත්ව ගිය අතර, විධිමත් රජයක් නොමැතිව ප්‍රදේශය හැර ගියේය.{{sfn|Graham-Yooll|2002|pp=51–52}} වර්නට්ගේ නියෝජ්‍ය, ස්කොට්ලන්ත ජාතික මැතිව් බ්‍රිස්බේන්, ව්‍යාපාරය යථා තත්ත්වයට පත් කිරීම සඳහා එම වසරේ දූපත් වෙත ආපසු ගිය නමුත්, ඔහුගේ උත්සාහයන් අවසන් වූයේ, පෝර්ට් ලුවී හි නොසන්සුන්තාව මධ්‍යයේ, ගවුචෝ ඇන්ටෝනියෝ රිවේරෝ අතෘප්තිමත් පුද්ගලයින් පිරිසක් බ්‍රිස්බේන් සහ ජනාවාසයේ ජ්‍යෙෂ්ඨ නායකයින් ඝාතනය කිරීමට නායකත්වය දුන් අතර, දිවි ගලවා ගත් අය අසල දූපතක ගුහාවක සැඟවී සිටියහ.{{sfn|Graham-Yooll|2002|pp=51–52}} 1840 දී, ෆෝක්ලන්ඩ්ස් ඔටුන්න හිමි ජනපදයක් බවට පත් වූ අතර, පසුව ස්කොට්ලන්ත පදිංචිකරුවන් නිල දේවගැති ප්‍රජාවක් ස්ථාපිත කළහ.{{sfn|Aldrich|Connell|1998|p=201}} වසර හතරකට පසු, සෑම කෙනෙකුම පාහේ පෝර්ට් ජැක්සන් වෙත නැවත පදිංචියට ගිය අතර, එය රජයට වඩා හොඳ ස්ථානයක් ලෙස සැලකේ. වෙළෙන්දා වන සැමුවෙල් ලෆෝන් බ්‍රිතාන්‍ය යටත් විජිතකරණය දිරිගැන්වීම සඳහා ව්‍යාපාරයක් ආරම්භ කළේය.<ref>See: * {{harvnb|Bernhardson|2011|loc=Stanley and Vicinity: History}}, * {{harvnb|Reginald|Elliot|1983|pp=9, 27}}.</ref> ස්ටැන්ලි, පෝර්ට් ජැක්සන් ඉක්මනින් නැවත නම් කරන ලද පරිදි, 1845 දී නිල වශයෙන් රජයේ ආසනය බවට පත්විය.{{sfn|Reginald|Elliot|1983|p=9}} එහි ඉතිහාසයේ මුල් අවධියේදී, භාණ්ඩ නැව්ගත කිරීමේ පාඩු හේතුවෙන් ස්ටැන්ලිට සෘණාත්මක කීර්තියක් තිබුණි; හදිසි අවස්ථා වලදී පමණක් කේප් හෝන් වටා යන නැව් වරායේ නතර වනු ඇත.{{sfn|Bernhardson|2011|loc=Stanley and Vicinity: History}} කෙසේ වෙතත්, ෆෝක්ලන්ඩ්ස් හි භූගෝලීය පිහිටීම නැව් අලුත්වැඩියාවන් සහ "සුන්බුන් වෙළඳාම" සඳහා වඩාත් සුදුසු බව ඔප්පු විය, නැව් සුන්බුන් සහ ඒවායේ භාණ්ඩ විකිණීම සහ මිලදී ගැනීමේ ව්‍යාපාරය.{{sfn|Strange|1987|pp=72–74}} මෙම වෙළඳාම හැරුණු විට, තණබිම්වල සැරිසරන වල් ගවයන්ගේ අඩු වටිනාකමක් ඇති හම් නිසා දූපත් සමූහය කෙරෙහි වාණිජ උනන්දුව අවම විය. 1851 දී ලෆෝන්ගේ අසාර්ථක ව්‍යවසාය මිලදී ගත් ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත් සමාගම,{{efn-ua|There were continual tensions with the colonial administration over Lafone's failure to establish any permanent settlers, and over the price of beef supplied to the settlement. Moreover, although his concession required Lafone to bring settlers from the UK, most of the settlers he brought were gauchos from Uruguay.{{sfn|Strange|1987|p=84}}}} ලොම් ගොවිතැන සඳහා චෙවියට් බැටළුවන් සාර්ථකව හඳුන්වා දීමෙන් පසුව පමණක් ආර්ථික වර්ධනය ආරම්භ වූ අතර, අනෙකුත් ගොවිපලවල් ද එය අනුගමනය කිරීමට පෙළඹුණි.<ref name="Bernhardson 2011 loc=Stanley and Vicinity: History">See: * {{harvnb|Bernhardson|2011|loc=Stanley and Vicinity: History}}, * {{harvnb|Reginald|Elliot|1983|p=9}}.</ref> ආනයනික ද්‍රව්‍යවල අධික පිරිවැය, ශ්‍රම හිඟය සහ එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස ඉහළ වැටුප් සමඟ ඒකාබද්ධ වීම නිසා නැව් අලුත්වැඩියා වෙළඳාම තරඟකාරී නොවීය. 1870 න් පසු දකුණු ඇමරිකාවේ ගල් අඟුරු සඳහා ඇති අඩු පිරිවැය හේතුවෙන් රුවල් නැව් වාෂ්ප නැව් මගින් ප්‍රතිස්ථාපනය කිරීම වේගවත් වූ බැවින් එය පහත වැටුණි; 1914 වන විට පැනමා ඇළ විවෘත කිරීමත් සමඟ වෙළඳාම ඵලදායී ලෙස අවසන් විය.{{sfn|Strange|1987|pp=72–73}} 1881 දී, ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත් බ්‍රිතාන්‍යයෙන් මූල්‍යමය වශයෙන් ස්වාධීන විය.{{sfn|Reginald|Elliot|1983|p=9}} සියවසකට වැඩි කාලයක්, ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත් සමාගම දූපත් සමූහයේ වෙළඳාම සහ රැකියා ආධිපත්‍යය දැරීය; ඊට අමතරව, එක්සත් රාජධානිය සමඟ ලොම් වෙළඳාමෙන් බොහෝ ප්‍රතිලාභ ලැබූ ස්ටැන්ලි හි බොහෝ නිවාස එහි හිමිකාරීත්වය දැරීය.<ref name="Bernhardson 2011 loc=Stanley and Vicinity: History" /> [[File:Cfbattlepainting_(Retouched).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Cfbattlepainting_(Retouched).jpg|alt=Two battling ships, with one sinking|දකුණ|thumb|1914 ෆෝක්ලන්ත දූපත් සටන අතරතුර නාවික ගැටුම (විලියම් ලයනල් වයිලිගේ සිතුවම)]] 20 වන සියවසේ මුල් භාගයේදී, උපඇන්ටාක්ටික් දූපත් සහ ඇන්ටාක්ටිකාවේ කොටසකට බ්‍රිතාන්‍යයේ භෞමික හිමිකම් පෑමේදී ෆෝක්ලන්ඩ්ස් වැදගත් කාර්යභාරයක් ඉටු කළේය. 1908 සිට ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත් යැපීම් ලෙස ෆෝක්ලන්ඩ්ස් මෙම ප්‍රදේශ පාලනය කළ අතර 1985 දී ඒවා විසුරුවා හරින තෙක් ඒවා රඳවා ගත්තේය.{{sfn|Day|2013|p=129–30}} දකුණු අත්ලාන්තික් සාගරයේ පාලනයට සහාය වන හමුදා කඳවුරක් ලෙස ෆෝක්ලන්ත දූපත් ලෝක යුද්ධ දෙකෙහිම සුළු කාර්යභාරයක් ඉටු කළේය. 1914 දෙසැම්බරයේ පැවති ෆෝක්ලන්ත දූපත් සටනේදී, රාජකීය නාවික බලඇණියක් අධිරාජ්‍ය ජර්මානු බලඇණියක් පරාජය කළේය. දෙවන ලෝක යුද්ධයේදී, 1939 දෙසැම්බරයේ පැවති ගංගා තහඩු සටනෙන් පසුව, සටනේදී හානියට පත් HMS එක්සෙටර් අලුත්වැඩියා කිරීම සඳහා ෆෝක්ලන්ත වෙත තැම්බුණි.{{sfn|Carafano|2005|p=367}} 1942 දී, ඉන්දියාවට යන ගමනේදී බලඇණියක් ජපානය විසින් දූපත් සමූහය අත්පත් කර ගැනීමේ බිය මධ්‍යයේ ෆෝක්ලන්තයට බලකොටුවක් ලෙස නැවත යොදවන ලදී.{{sfn|Haddelsey|Carroll|2014|loc=Prologue}} යුද්ධය අවසන් වූ පසු, ලොම් මිල පහත වැටීම සහ එක්සත් රාජධානිය සහ ආර්ජන්ටිනාව අතර නැවත පණ ගැන්වූ ස්වෛරීභාවය පිළිබඳ ආරවුල හේතුවෙන් ඇති වූ දේශපාලන අවිනිශ්චිතතාවය ෆෝක්ලන්ත ආර්ථිකයට බලපෑවේය.{{sfn|Bernhardson|2011|loc=Stanley and Vicinity: History}} සියවසේ දෙවන භාගයේදී එක්සත් රාජධානිය සහ ආර්ජන්ටිනාව අතර කැටි ගැසෙන ආතතීන් වැඩි වූ අතර, ආර්ජන්ටිනාවේ ජනාධිපති ජුවාන් පෙරොන් දූපත් සමූහය කෙරෙහි ස්වෛරීභාවය තහවුරු කළේය.{{sfn|Zepeda|2005|p=102}} 1960 ගණන්වලදී ස්වෛරීභාවය පිළිබඳ ආරවුල තීව්‍ර වූයේ, එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානය යටත් විජිතකරණය පිළිබඳ යෝජනාවක් සම්මත කිරීමෙන් ටික කලකට පසුවය, එය ආර්ජන්ටිනාව තම ස්ථාවරයට හිතකර ලෙස අර්ථකථනය කළේය.{{sfn|Laver|2001|p=125}} 1965 දී, එක්සත් ජාතීන්ගේ මහා මණ්ඩලය 2065 යෝජනාව සම්මත කළ අතර, ආරවුල සාමකාමීව විසඳා ගැනීම සඳහා ද්විපාර්ශ්වික සාකච්ඡා පවත්වන ලෙස රාජ්‍යයන් දෙකටම ඉල්ලා සිටියේය.{{sfn|Laver|2001|p=125}} 1966 සිට 1968 දක්වා, එක්සත් රාජධානිය ෆෝක්ලන්ඩ්ස් මාරු කිරීම පිළිබඳව ආර්ජන්ටිනාව සමඟ රහසිගතව සාකච්ඡා කළ අතර, එහි තීන්දුව දූපත්වාසීන් විසින් පිළිගනු ඇතැයි උපකල්පනය කළේය.{{sfn|Thomas|1991|p=24}} 1971 දී දූපත් සමූහය සහ ප්‍රධාන භූමිය අතර වෙළඳ සබඳතා පිළිබඳ ගිවිසුමකට එළඹුණු අතර, එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස, ආර්ජන්ටිනාව 1972 දී ස්ටැන්ලි හි තාවකාලික ගුවන් තොටුපළක් ඉදි කළේය.{{sfn|Reginald|Elliot|1983|p=9}} කෙසේ වෙතත්, එක්සත් රාජධානියේ පාර්ලිමේන්තුවේ ඔවුන්ගේ ශක්තිමත් ලොබිය විසින් ප්‍රකාශ කරන ලද පරිදි, ෆෝක්ලන්ඩ් විරෝධය සහ එක්සත් රාජධානිය සහ ආර්ජන්ටිනාව අතර ආතතීන් 1977 දක්වා ස්වෛරීභාවය පිළිබඳ සාකච්ඡා ඵලදායී ලෙස සීමා කළේය.{{sfn|Thomas|1991|pp=24–27}} අයවැය කප්පාදු යුගයක ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත් නඩත්තු කිරීමේ වියදම ගැන සැලකිලිමත් වූ එක්සත් රාජධානිය, මුල් තැචර් රජය තුළ නැවතත් ආර්ජන්ටිනාවට ස්වෛරීභාවය පැවරීම ගැන සලකා බැලීය.<ref name="Guardian">{{cite news|url=https://www.theguardian.com/uk/2005/jun/28/falklands.past|title=UK held secret talks to cede sovereignty: ''Minister met junta envoy in Switzerland, official war history reveals''|last1=Norton-Taylor|first1=Richard|date=28 June 2005|newspaper=The Guardian|access-date=12 June 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20140919011057/http://www.theguardian.com/uk/2005/jun/28/falklands.past|archive-date=19 September 2014|last2=Evans|first2=Rob|url-status=live}}</ref> 1981 වන විට සැලකිය යුතු ස්වෛරීභාවය පිළිබඳ සාකච්ඡා නැවත අවසන් වූ අතර, කාලයත් සමඟ ආරවුල උත්සන්න විය.{{sfn|Thomas|1991|pp=28–31}} 1982 අප්‍රේල් මාසයේදී ෆෝක්ලන්ඩ් යුද්ධය ආරම්භ වූයේ ආර්ජන්ටිනාවේ හමුදා දකුණු අත්ලාන්තික් සාගරයේ ෆෝක්ලන්ඩ් සහ අනෙකුත් බ්‍රිතාන්‍ය ප්‍රදේශ ආක්‍රමණය කළ විටය. ජුනි මාසයේදී එක්සත් රාජධානියේ ගවේෂණ හමුදාවක් එම ප්‍රදේශ නැවත අත්පත් කර ගන්නා තෙක් ඒවා කෙටියෙන් අල්ලා ගත්හ.<ref>See: *{{harvnb|Reginald|Elliot|1983|pp=5, 10–12, 67}}, *{{harvnb|Zepeda|2005|pp=102–03}}.</ref> යුද්ධයෙන් පසු එක්සත් රාජධානිය සිය හමුදා පැවැත්ම පුළුල් කරමින්, RAF මවුන්ට් ප්ලෙසන්ට් ගොඩනඟා එහි බලකොටුවේ ප්‍රමාණය වැඩි කළේය.{{sfn|Gibran|1998|pp=130–35}} යුද්ධය හේතුවෙන් වාහන විරෝධී සහ පුද්ගල විරෝධී පතල් ඇතුළු විවිධ වර්ගයේ පතල් 20,000 කට ආසන්න ප්‍රමාණයක් අඩංගු බිම් බෝම්බ 117 ක් පමණ ඉතිරි විය. බිම්බෝම්බ ඉවත් කරන්නන්ගේ විශාල සංඛ්‍යාවක් මිය යාම හේතුවෙන්, බිම්බෝම්බ ඉවත් කිරීමේ මූලික උත්සාහයන් 1983 දී නතර විය.<ref name="BBC_Mines" />{{efn-ua|The minefields were fenced off and marked; there remain unexploded ordnance and improvised explosive devices.<ref name="BBC_Mines"/> Detection and clearance of mines in the Falklands has proven difficult as some were air-delivered and not in marked fields; approximately 80% lie in sand or peat, where the position of mines can shift, making removal procedures difficult.<ref>{{cite journal |last1=Ruan |first1=Juan Carlos |last2=Macheme |first2=Jill E. |date=August 2001 |title=Landmines in the Sand: The Falkland Islands |url=http://www.jmu.edu/cisr/journal/5.2/focus/falklands.htm |journal=The Journal of ERW and Mine Action |publisher=James Madison University |volume=5 |issue=2 |issn=1533-6905 |access-date=29 June 2014 |archive-date=14 July 2014 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140714164355/http://www.jmu.edu/cisr/journal/5.2/focus/falklands.htm |url-status=live }}</ref>}} බිම්බෝම්බ ඉවත් කිරීමේ මෙහෙයුම් 2009 දී නැවත ආරම්භ වූ අතර 2020 ඔක්තෝම්බර් මාසයේදී අවසන් කරන ලදී.<ref name="PenguinNews">{{cite magazine|date=23 October 2020|title=Falklands community invited to 'Reclaim the Beach' to celebrate completion of demining – Penguin News|url=https://penguin-news.com/headlines/community/2020/falklands-community-invited-to-reclaim-the-beach-to-celebrate-completion-of-demining/|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20201027070620/https://penguin-news.com/headlines/community/2020/falklands-community-invited-to-reclaim-the-beach-to-celebrate-completion-of-demining/|archive-date=27 October 2020|access-date=23 October 2020|magazine=Penguin News}}</ref> ෂැකල්ටන් සාමිවරයාගේ නිර්දේශ මත පදනම්ව, ෆෝක්ලන්ත බැටළුවන් මත පදනම් වූ ඒක වගාවකින් සංචාරක ආර්ථිකයක් දක්වා විවිධාංගීකරණය වූ අතර ෆෝක්ලන්ත සුවිශේෂී ආර්ථික කලාපයක් ස්ථාපිත කිරීමත් සමඟ ධීවර කටයුතු සිදු විය.{{sfn|Cawkell|2001|p=147}}{{efn-ua|In 1976, Lord Shackleton produced a report into the economic future of the islands; but his recommendations were not implemented because Britain sought to avoid confronting Argentina over sovereignty.{{sfn|Cawkell|2001|p=147}} Lord Shackleton was once again tasked, in 1982, to produce a report into the economic development of the islands. His new report criticised the large farming companies, and recommended transferring ownership of farms from absentee landlords to local landowners. Shackleton also suggested diversifying the economy into fishing, oil exploration, and tourism; moreover, he recommended the establishment of a road network, and conservation measures to preserve the islands' natural resources.{{sfn|Cawkell|2001|p=147}}}} මාර්ග ජාලය ද වඩාත් පුළුල් කරන ලද අතර, RAF මවුන්ට් ප්ලෙසන්ට් ඉදිකිරීම දිගු දුර ගුවන් ගමන් සඳහා ප්‍රවේශ වීමට ඉඩ සැලසීය.{{sfn|Cawkell|2001|p=147}} 2010 ගණන්වල තෙල් ගවේෂණය ද ආරම්භ වූ අතර, ෆෝක්ලන්ත ද්‍රෝණියේ වාණිජමය වශයෙන් සූරාකෑමට ලක්විය හැකි තැන්පතු පිළිබඳ ඇඟවීම් සහිතව.<ref>{{cite news|url=https://www.theguardian.com/business/2012/nov/23/desire-petroleum-optimistic-falklands-oil-prospects|title=Desire Petroleum optimistic over Falklands oil prospects|author=Fletcher, Nick|date=23 November 2012|newspaper=The Guardian|access-date=8 June 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210608201007/https://www.theguardian.com/business/2012/nov/23/desire-petroleum-optimistic-falklands-oil-prospects|archive-date=8 June 2021|url-status=live}}</ref> ඔටාවා ගිවිසුම යටතේ එක්සත් රාජධානියේ බැඳීම්වලට අනුකූලව, බිම්බෝම්බ ඉවත් කිරීමේ කටයුතු 2009 දී නැවත ආරම්භ කරන ලද අතර, සැපර් හිල් කොරල් 2012 දී බිම්බෝම්බ ඉවත් කරන ලද අතර, වසර 30 කට පසු පළමු වරට වැදගත් ඓතිහාසික සන්ධිස්ථානයකට ප්‍රවේශ වීමට ඉඩ සැලසීය.<ref>{{cite news|url=http://en.mercopress.com/2011/12/08/falklands-land-mine-clearance-set-to-enter-a-new-expanded-phase-in-early-2012|title=Falklands' Land Mine Clearance Set to Enter a New Expanded Phase in Early 2012|author=Grant Munro|date=8 December 2011|newspaper=MercoPress|access-date=29 June 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20140714162622/http://en.mercopress.com/2011/12/08/falklands-land-mine-clearance-set-to-enter-a-new-expanded-phase-in-early-2012|archive-date=14 July 2014|url-status=live}}</ref> 1990 දී ආර්ජන්ටිනාව සහ එක්සත් රාජධානිය රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික සබඳතා නැවත ස්ථාපිත කළ නමුත්, අනාගත ස්වෛරීභාවය පිළිබඳ සාකච්ඡාවල කොන්දේසි සම්බන්ධයෙන් දෙදෙනාම එකඟ වී නොමැත.<ref>See: * {{harvnb|Lansford|2012|p=1528}}, * {{harvnb|Zepeda|2005|pp=102–03}}.</ref> == රජය == === ආරක්ෂක === === ස්වෛරීභාවය පිළිබඳ ආරවුල === == භූගෝලය == == ජෛව විවිධත්වය == == ආර්ථිකය == == ජන විකාශනය == == අධ්‍යාපනය == == සංස්කෘතිය == === ක්‍රීඩාව === == සටහන් == <references group="upper-alpha" /> == යොමු කිරීම් == <references /> r3lj18mtkx1uaw6cqy96tnm2gzced0n 750460 750459 2025-06-23T10:38:40Z BuddhikaW88 37808 /* රජය */ 750460 wikitext text/x-wiki '''ෆෝක්ලන්ත දූපත්''' ({{IPAc-en|ˈ|f|ɔː|(|l|)|k|l|ə|n|d|,_|ˈ|f|ɒ|l|k|-}};<ref name=":0">{{cite EPD|18}}</ref> {{langx|es|Islas Malvinas|link=no}} {{IPA|es|ˈislas malˈβinas|}}), සාමාන්‍යයෙන් '''ද ෆෝක්ලන්ඩ්''' ලෙස හඳුන්වනු ලැබේ, එය දකුණු අත්ලාන්තික් සාගරයේ පැටගොන් හි පිහිටි දූපත් සමූහයකි. ප්‍රධාන දූපත් දකුණු ඇමරිකාවේ දකුණු පැටගෝනියානු වෙරළට නැගෙනහිරින් සැතපුම් 300 (කිලෝමීටර් 500) පමණ වන අතර ඇන්ටාක්ටික් අර්ධද්වීපයේ උතුරු කෙළවරේ කේප් ඩුබුසෙට් සිට සැතපුම් 752 (කිලෝමීටර් 1,210) පමණ අක්ෂාංශ 52 ක පමණ අක්ෂාංශයක පිහිටා ඇත. වර්ග සැතපුම් 4,700 (වර්ග කිලෝමීටර් 12,000) ක භූමි ප්‍රමාණයකින් යුත් මෙම දූපත් සමූහය නැගෙනහිර ෆෝක්ලන්තය, බටහිර ෆෝක්ලන්තය සහ කුඩා දූපත් 776 කින් සමන්විත වේ. බ්‍රිතාන්‍ය විදේශීය ප්‍රදේශයක් ලෙස, ෆෝක්ලන්ත ප්‍රදේශවලට අභ්‍යන්තර ස්වයං පාලනයක් ඇති අතර, එක්සත් රාජධානිය ඔවුන්ගේ ආරක්ෂක සහ විදේශ කටයුතු සඳහා වගකීම භාර ගනී. අගනුවර සහ විශාලතම ජනාවාසය නැගෙනහිර ෆෝක්ලන්තයේ ස්ටැන්ලි ය. 17 වන සියවසේ යුරෝපීය සොයා ගැනීමට පෙර මෙම දූපත් ජනාවාස නොවූ බව විශ්වාස කෙරේ. ෆෝක්ලන්ත සොයා ගැනීම සහ පසුව යුරෝපීයයන් විසින් යටත් විජිතකරණය කිරීම සම්බන්ධයෙන් මතභේද පවතී. විවිධ කාලවලදී, දූපත් වල ප්‍රංශ, බ්‍රිතාන්‍ය, ස්පාඤ්ඤ සහ ආර්ජන්ටිනා ජනාවාස තිබුණි. 1833 දී බ්‍රිතාන්‍යය සිය පාලනය නැවත තහවුරු කළ නමුත් ආර්ජන්ටිනාව දූපත් සඳහා සිය හිමිකම් පවත්වාගෙන යයි. 1982 අප්‍රේල් මාසයේදී ආර්ජන්ටිනාවේ හමුදා හමුදා දූපත් ආක්‍රමණය කළහ. ෆෝක්ලන්ත යුද්ධය අවසානයේ මාස දෙකකට පසු බ්‍රිතාන්‍ය පරිපාලනය ප්‍රතිසංස්කරණය කරන ලදී. 2013 ස්වෛරීභාවය පිළිබඳ ජනමත විචාරණයකදී, ප්‍රකාශ කරන ලද ඡන්ද සියල්ලම පාහේ එක්සත් රාජධානියේ විදේශීය භූමියක් ලෙස රැඳී සිටීමට පක්ෂව විය. භූමියේ ස්වෛරීභාවය තත්ත්වය ආර්ජන්ටිනාව සහ එක්සත් රාජධානිය අතර පවතින ආරවුලක කොටසකි. ජනගහනය (2021 දී වැසියන් 3,662) ප්‍රධාන වශයෙන් ස්වදේශික ෆෝක්ලන්ත දූපත් වැසියන් වන අතර, ඔවුන් බහුතරය බ්‍රිතාන්‍ය සම්භවයක් ඇති අයයි. අනෙකුත් ජනවාර්ගික කණ්ඩායම් අතර ප්‍රංශ, ජිබ්‍රෝල්ටේරියන් සහ ස්කැන්ඩිනේවියානුවන් ඇතුළත් වේ. එක්සත් රාජධානිය, දකුණු අත්ලාන්තික් දූපතක් වන ශාන්ත හෙලේනා සහ චිලී යන රටවලින් සංක්‍රමණය වීම ජනගහන පරිහානියක් ආපසු හරවා ඇත. ඉංග්‍රීසි නිල සහ ප්‍රමුඛ භාෂාවයි. 1983 බ්‍රිතාන්‍ය ජාතිකත්ව (ෆෝක්ලන්ත දූපත්) පනත යටතේ, ෆෝක්ලන්ත දූපත් වැසියන් බ්‍රිතාන්‍ය පුරවැසියන් වේ. මෙම දූපත් උපඇන්ටාක්ටික් සාගර සහ ටුන්ඩ්‍රා දේශගුණික කලාපවල මායිමේ පිහිටා ඇති අතර, ප්‍රධාන දූපත් දෙකෙහිම අඩි 2,300 (මීටර් 700) දක්වා ළඟා වන කඳු වැටි ඇත. හඳුන්වා දුන් විශේෂ මගින් කොල්ලකෑම හේතුවෙන් ප්‍රධාන දූපත් වල බොහෝ දෙනෙක් තවදුරටත් බෝ නොවන නමුත්, ඒවා විශාල පක්ෂි ජනගහනයකට නිවහන වේ. උසස් තත්ත්වයේ ලොම් අපනයන කෙරෙහි අවධාරණය කරමින්, ප්‍රධාන ආර්ථික ක්‍රියාකාරකම් අතර මසුන් ඇල්ලීම, සංචාරක ව්‍යාපාරය සහ බැටළු ගොවිතැන ඇතුළත් වේ. ෆෝක්ලන්ත දූපත් රජය විසින් බලපත්‍ර ලබා දී ඇති තෙල් ගවේෂණය, ආර්ජන්ටිනාව සමඟ සමුද්‍ර ආරවුල් හේතුවෙන් මතභේදාත්මකව පවතී. == නිරුක්තිය == "ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත්" යන නම පැමිණෙන්නේ ප්‍රධාන දූපත් දෙක වෙන් කරන ෆෝක්ලන්ඩ් සවුන්ඩ් සමුද්‍ර සන්ධියෙනි.{{sfn|Jones|2009|p=73}} 1690 දී දූපත් වලට ගොඩ බැස්ස ඉංග්‍රීසි ගවේෂණයක නායක ජෝන් ස්ට්‍රෝං විසින් මෙම නාලිකාවට "ෆෝක්ලන්ඩ්" යන නම යොදන ලදී. ඔහුගේ ගමනට අනුග්‍රහය දැක්වූ නාවික හමුදාවේ භාණ්ඩාගාරික 5 වන විස්කවුන්ට් ෆෝක්ලන්ඩ් ඇන්තනි කැරිට ගෞරවයක් වශයෙන් ස්ට්‍රෝං මෙම සමුද්‍ර සන්ධිය නම් කළේය.<ref>See: *{{harvnb|Dotan|2010|p=165}}, *{{harvnb|Room|2006|p=129}}.</ref> විස්කවුන්ට් යන පදවි නාමය ස්කොට්ලන්තයේ ෆෝක්ලන්ඩ් නගරයෙන් ආරම්භ වේ - නගරයේ නම බොහෝ විට "සංවෘත" (lann){{efn-ua|According to researcher Simon Taylor, the exact Gaelic etymology is unclear as the "falk" in the name could have stood for "hidden" (''falach''), "wash" (''failc''), or "heavy rain" (''falc'').{{sfn|Taylor|Márkus|2005|p=158}}}} යන වචනයට යොමු වන ගේලික් යෙදුමකින් පැමිණ ඇති නමුත් එය ඇන්ග්ලෝ-සැක්සන් යෙදුමක් වන "folkland" (ජන-දක්ෂිණාංශිකයින් විසින් අල්ලාගෙන සිටින භූමිය) වෙතින් විය හැකි බව අඩු පිළිගත හැකිය.{{sfn|Room|2006|p=129}} රාජකීය නාවික හමුදාවේ බ්‍රිතාන්‍ය නායක ජෝන් බයිරන් 1765 දී රාජකීය ජෝර්ජ් රජු වෙනුවෙන් "ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත්" ලෙස ඒවා ප්‍රකාශ කරන තෙක් "ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත්" යන නම දූපත් සඳහා යොදන ලදී.<ref>See: *{{harvnb|Paine|2000|p=45}}, *{{harvnb|Room|2006|p=129}}.</ref> "ෆෝක්ලන්ඩ්ස්" යන පදය දූපත් හැඳින්වීමට භාවිතා කරන සම්මත කෙටි යෙදුමකි. මෙම දූපත් සමූහය සඳහා පොදු ස්පාඤ්ඤ නාමය වන ඉස්ලාස් මැල්විනාස්, ප්‍රංශ ඉල්ස් මැලූයින්ස් වෙතින් ව්‍යුත්පන්න වී ඇත - 1764 දී ප්‍රංශ ගවේෂක ලුවී-ඇන්ටොයින් ඩි බුගන්විල් විසින් දූපත් වලට ලබා දුන් නම එයයි.{{sfn|Hince|2001|p=121}} දූපත් වල පළමු ජනාවාසය ආරම්භ කළ බුගන්විල්, එම ප්‍රදේශය සෙන්ට්-මාලෝ වරාය (ඔහුගේ නැව් සහ ජනපදිකයන් සඳහා පිටත්වීමේ ස්ථානය) අනුව නම් කළේය.<ref>See: * {{harvnb|Hince|2001|p=121}}, * {{harvnb|Room|2006|p=129}}.</ref> බටහිර ප්‍රංශයේ බ්‍රිටනි ප්‍රදේශයේ පිහිටා ඇති වරාය, නගරය ආරම්භ කළ ක්‍රිස්තියානි එවැන්ජලිස්තවරයා වන ශාන්ත මාලෝ (හෝ මැක්ලෝ) නමින් නම් කරන ලදී.{{sfn|Balmaceda|2011|loc=Chapter 36}} 1965 දී, එක්සත් ජාතීන්ගේ මහා මණ්ඩලයේ 20 වන සැසියේදී,<ref>{{cite web |date=1967 |title=United Nations General Assembly Twentieth Session |url=https://digitallibrary.un.org/record/745657?ln=en |access-date=24 January 2023 |publisher=United Nations Digital Library}}</ref> සිව්වන කමිටුව තීරණය කළේ, ස්පාඤ්ඤ හැර අනෙකුත් සියලුම භාෂාවලින්, සියලුම එක්සත් ජාතීන්ගේ ලේඛන ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත් (මැල්විනාස්) ලෙස භූමිය නම් කරන බවයි. ස්පාඤ්ඤ භාෂාවෙන්, භූමිය ඉස්ලාස් මැල්විනාස් (ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත්) ලෙස නම් කරන ලදී.{{sfn|Foreign Office|1961|p=80}} සංඛ්‍යාන සැකසුම් අරමුණු සඳහා එක්සත් ජාතීන් විසින් භාවිතා කරන නාමකරණය ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත් (මැල්විනාස්) වේ.<ref name="std_name">{{cite web |date=13 February 2013 |title=Standard Country and Area Codes Classifications |url=http://unstats.un.org/unsd/methods/m49/m49alpha.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140628144412/http://unstats.un.org/unsd/methods/m49/m49alpha.htm |archive-date=28 June 2014 |access-date=3 July 2013 |publisher=United Nations Statistics Division}}</ref> == ඉතිහාසය == ප්‍රාග් ඓතිහාසික යුගයේ දී පැටගෝනියාවේ ෆියුජියන්වරු ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත් වෙත පැමිණ ඇති නමුත්,<ref>{{cite journal|last1=Hamley|first1=Kit M.|last2=Gill|first2=Jacquelyn L.|last3=Krasinski|first3=Kathryn E.|last4=Groff|first4=Dulcinea V.|last5=Hall|first5=Brenda L.|last6=Sandweiss|first6=Daniel H.|last7=Southon|first7=John R.|last8=Brickle|first8=Paul|last9=Lowell|first9=Thomas V.|date=29 October 2021|title=Evidence of prehistoric human activity in the Falkland Islands|journal=Science Advances|volume=7|issue=44|pages=eabh3803|bibcode=2021SciA....7.3803H|doi=10.1126/sciadv.abh3803|issn=2375-2548|pmc=8550247|pmid=34705512}}</ref><ref>{{cite journal|author=G. Hattersley-Smith|date=June 1983|title=Fuegian Indians in the Falkland Islands|journal=[[Polar Record]]|publisher=Cambridge University Press|volume=21|issue=135|pages=605–06|bibcode=1983PoRec..21..605H|doi=10.1017/S003224740002204X|issn=0032-2474|s2cid=129083566}}</ref> යුරෝපීයයන් මුලින්ම ඒවා ගවේෂණය කරන විට දූපත් ජනාවාස නොවීය.{{sfn|Carafano|2005|p=367}} සොයාගැනීම් පිළිබඳ යුරෝපීය ප්‍රකාශ 16 වන සියවස දක්වා දිව යයි, නමුත් මුල් ගවේෂකයන් ෆෝක්ලන්ඩ්ස් හෝ දකුණු අත්ලාන්තික් සාගරයේ වෙනත් දූපත් දුටුවාද යන්න පිළිබඳව එකඟතාවයක් නොමැත.<ref name="M White">{{cite news|url=https://www.theguardian.com/uk/blog/2012/feb/02/who-first-owned-falkland-islands?|title=Who first owned the Falkland Islands?|last=White|first=Michael|date=2 February 2012|newspaper=[[The Guardian]]|access-date=3 July 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20130210011353/http://www.guardian.co.uk/uk/blog/2012/feb/02/who-first-owned-falkland-islands|archive-date=10 February 2013|url-status=live}}</ref>{{sfn|Goebel|1971|pp=xiv–xv}}{{efn-ua|Based on his analysis of Falkland Islands discovery claims, historian [[John Dunmore]] concludes that "[a] number of countries could therefore lay some claim to the archipelago under the heading of first discoverers: Spain, Holland, Britain, and even Italy and Portugal&nbsp;– although the last two claimants might be stretching things a little."{{sfn|Dunmore|2005|p=93}}}} දූපත් වලට පළමු අවිවාදිත ගොඩබෑම ඉංග්‍රීසි නායක ජෝන් ස්ට්‍රෝංට ආරෝපණය කර ඇති අතර, ඔහු 1690 දී පේරු සහ චිලී වෙරළ තීරයට යන අතරතුර, ෆෝක්ලන්ඩ් ශබ්දය ගවේෂණය කර දූපත් වල ජලය සහ ක්‍රීඩාව සටහන් කළේය.<ref>See: *{{harvnb|Gustafson|1988|p=5}}, *{{harvnb|Headland|1989|p=66}}, *{{harvnb|Heawood|2011|p=182}}.</ref> 1764 දී ප්‍රංශ නායක ලුවී ඇන්ටොයින් ඩි බෝගන්විල් විසින් නැගෙනහිර ෆෝක්ලන්ඩ් හි පෝර්ට් ලුවී පිහිටුවීම සහ 1765 දී කැප්ටන් ජෝන් බයිරන් විසින් සෝන්ඩර්ස් දූපතේ පෝර්ට් එග්මොන්ට් අත්තිවාරම දමන තෙක් ෆෝක්ලන්ඩ්ස් ජනාවාස නොවීය; දෙවන ජනාවාසය වසරකට පසුව බ්‍රිතාන්‍ය කපිතාන් ජෝන් මැක්බ්‍රයිඩ් විසින් පුළුල් කරනු ලැබේ.{{efn-ua|In 1764, Bougainville claimed the islands in the name of [[Louis XV of France]]. In 1765, British captain John Byron claimed the islands in the name of [[George III of Great Britain]].{{sfn|Gustafson|1988|pp=9–10}}{{sfn|Dunmore|2005|pp=139–40}}}} ජනාවාස එකිනෙකාගේ පැවැත්ම පිළිබඳව දැන සිටියාද නැද්ද යන්න ඉතිහාසඥයින් විසින් විවාද කරනු ලැබේ.<ref>See: * {{harvnb|Goebel|1971|pp=226, 232, 269}}, * {{harvnb|Gustafson|1988|pp=9–10}}.</ref> 1766 දී, ප්‍රංශය ෆෝක්ලන්ඩ්ස් සඳහා තම අයිතිය ස්පාඤ්ඤයට භාර දුන් අතර, එය ඊළඟ වසරේ ප්‍රංශ යටත් විජිතය පුවර්ටෝ සොලෙඩාඩ් ලෙස නම් කරන ලදී.{{sfn|Segal|1991|p=240}} 1770 දී ස්පාඤ්ඤය එග්මොන්ට් වරාය හඳුනාගෙන අල්ලා ගත් විට ගැටළු ආරම්භ විය. 1771 දී එය බ්‍රිතාන්‍යයට නැවත ලබා දීමෙන් යුද්ධය යන්තමින් වළක්වා ගන්නා ලදී.{{sfn|Gibran|1998|p=26}} බ්‍රිතාන්‍ය සහ ස්පාඤ්ඤ ජනාවාස 1774 දක්වා දූපත් සමූහයේ සහජීවනයෙන් පැවතුනි, බ්‍රිතාන්‍යයේ නව ආර්ථික හා උපායමාර්ගික සලකා බැලීම් නිසා එය දූපත් වලින් බලකොටුව ඉවත් කර ගැනීමට හේතු වූ අතර, III වන ජෝර්ජ් රජු සඳහා ෆෝක්ලන්ඩ්ස් සඳහා හිමිකම් කියන ඵලකයක් ඉතිරි විය.{{sfn|Gibran|1998|pp=26–27}} ස්පාඤ්ඤයේ රියෝ ඩි ලා ප්ලාටා උපරාජය භූමියේ ඇති එකම විධිමත් පැවැත්ම බවට පත්විය. බටහිර ෆෝක්ලන්ඩ් අතහැර දමා තිබූ අතර, පුවර්ටෝ සොලෙඩාඩ් දණ්ඩනීය යටත් විජිතයක් බවට පත්විය.{{sfn|Gibran|1998|p=27}} යුරෝපයේ නැපෝලියන් යුද්ධ අතරතුර රියෝ ඩි ලා ප්ලාටා හි බ්‍රිතාන්‍ය ආක්‍රමණ මධ්‍යයේ, දූපත් ආණ්ඩුකාරවරයා 1806 දී දූපත් සමූහය ඉවත් කළේය; 1811 දී ස්පාඤ්ඤයේ ඉතිරි යටත් විජිත බලකොටුව ද එය අනුගමනය කළේය, ගවුචෝස් සහ ස්වේච්ඡාවෙන් රැඳී සිටි ධීවරයින් හැර.{{sfn|Gibran|1998|p=27}} ඉන්පසුව, රියෝ ඩි ලා ප්ලාටා හි එක්සත් පළාත් සඳහා සේවය කළ ඇමරිකානු පෞද්ගලික සේවකයෙකු වන කර්නල් ඩේවිඩ් ජෙවෙට්, දකුණු අත්ලාන්තික් සාගරයේ ස්පාඤ්ඤයේ භූමි ප්‍රදේශ සඳහා බුවනෝස් අයර්ස් හි 1816 හිමිකම් පෑම පිළිබඳව නැංගුරම් ලා ඇති නැව්වලට දැනුම් දෙන තෙක් එහි දේශපාලන තත්ත්වය අවිවාදිත විය.<ref>See: * {{harvnb|Gibran|1998|p=27}}, * {{harvnb|Marley|2008|p=714}}.</ref>{{efn-ua|According to Argentine legal analyst Roberto Laver, the United Kingdom disregards Jewett's actions because the government he represented "was not recognised either by Britain or any other foreign power at the time" and "no act of occupation followed the ceremony of claiming possession".{{sfn|Laver|2001|p=73}}}} දූපත් වල ස්ථිර වැසියන් නොසිටි බැවින්, 1823 දී බුවනෝස් අයර්ස් ජර්මානු සම්භවයක් ඇති වෙළෙන්දෙකු වන ලුයිස් වර්නට්ට ධීවර කටයුතු සිදු කිරීමට සහ දූපත් සමූහයේ වල් ගවයන් සූරාකෑමට අවසර ලබා දුන්නේය.{{efn-ua|Before leaving for the Falklands Vernet stamped his grant at the British Consulate, repeating this when Buenos Aires extended his grant in 1828.{{sfn|Cawkell|2001|pp=48–50}} The cordial relationship between the consulate and Vernet led him to express "the wish that, in the event of the British returning to the islands, [[Government of the United Kingdom|HMG]] would take his settlement under their protection".{{sfn|Cawkell|2001|p=50}}}} වර්නට් 1826 දී පුවර්ටෝ සොලෙඩාඩ් හි නටබුන් අසල පදිංචි වූ අතර, පදිංචිකරුවන් ගෙන ඒමට සහ ස්ථිර ජනපදයක් පිහිටුවීමට ව්‍යාපාරය ප්‍රමාණවත් ලෙස ආරක්ෂිත වන තෙක් දූපත් වල සම්පත් රැස් කළේය.<ref>See: * {{harvnb|Gibran|1998|pp=27–28}}, * {{harvnb|Sicker|2002|p=32}}.</ref> 1829 දී බුවනෝස් අයර්ස් විසින් වර්නට් දූපත් වල හමුදා සහ සිවිල් අණදෙන නිලධාරියා ලෙස නම් කරන ලද අතර,{{sfn|Pascoe|Pepper|2008|pp=540–46}} විදේශීය තල්මසුන් සහ සීල් ධීවරයින්ගේ ක්‍රියාකාරකම් නැවැත්වීම සඳහා මුද්‍රා තැබීම නියාමනය කිරීමට ඔහු උත්සාහ කළේය.{{sfn|Gibran|1998|p=27}} මසුන් ඇල්ලීමේ සහ දඩයම් කිරීමේ අයිතිවාසිකම් සම්බන්ධ ආරවුලක් 1831 දී ඇමරිකානු යුධ නෞකාවක් වන යූඑස්එස් ලෙක්සිංටන් විසින් වැටලීමකට තුඩු දෙන තෙක් වර්නට්ගේ ව්‍යාපාරය පැවතුනි,{{sfn|Pascoe|Pepper|2008|pp=541–44}}{{efn-ua|The log of the ''"Lexington"'' only reports the destruction of arms and a powder store, but Vernet made a claim for compensation from the US Government stating that the entire settlement was destroyed.{{sfn|Pascoe|Pepper|2008|pp=541–44}}}} එක්සත් ජනපද නාවික හමුදාපති සිලස් ඩන්කන් දිවයිනේ රජය විසුරුවා හැරීම ප්‍රකාශ කළ විට.{{sfn|Peterson|1964|p=106}}[[File:Edward_Gennys_Fanshawe,_Mount_William,_Falkland_Islands,_May_1849_(Portion_B).png|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Edward_Gennys_Fanshawe,_Mount_William,_Falkland_Islands,_May_1849_(Portion_B).png|alt=Three men in horseback examine a pastoral settlement|වම|thumb|1849 දී ෆෝක්ලන්ත කොරල්පරයක්, එඬේරුන් සහ බැටළුවන්ගේ නිරූපණය (රාජකීය නාවික හමුදාවේ අද්මිරාල් එඩ්වඩ් ෆැන්ෂාවේ විසින් අඳින ලද සිතුවම)]] 1832 ඔක්තෝම්බර් මාසයේදී බලකොටුවක් ස්ථාපනය කිරීමෙන් බුවනෝස් අයර්ස් ජනාවාසය කෙරෙහි බලපෑම් ලබා ගැනීමට උත්සාහ කළ අතර, එය මාසයක් ඇතුළත කැරැල්ලක් ඇති වූ අතර ඊළඟ වසරේ බ්‍රිතාන්‍ය හමුදා පැමිණීමෙන් පසුව බ්‍රිතාන්‍ය පාලනය නැවත තහවුරු විය.{{sfn|Graham-Yooll|2002|p=50}} ආර්ජන්ටිනාවේ සම්මේලනය (බුවනෝස් අයර්ස් ආණ්ඩුකාර ජුවාන් මැනුවෙල් ද රෝසාස්ගේ ප්‍රධානත්වයෙන් යුත්) බ්‍රිතාන්‍යයේ ක්‍රියාමාර්ගවලට විරෝධය පළ කළ අතර,{{sfn|Reginald|Elliot|1983|pp=25–26}}{{efn-ua|As discussed by Roberto Laver, not only did Rosas not break relations with Britain because of the "essential" nature of "British economic support", but he offered the Falklands "as a bargaining chip&nbsp;... in exchange for the cancellation of Argentina's million-pound debt with the British bank of [[Baring Brothers]]".{{sfn|Laver|2001|pp=122–23}} In 1850, Rosas' government ratified the [[Arana–Southern Treaty]], which put "an end to the existing differences, and of restoring perfect relations of friendship" between the United Kingdom and Argentina.{{sfn|Hertslet|1851|p=105}}}} සහ ආර්ජන්ටිනාවේ රජයන් එතැන් සිට බ්‍රිතාන්‍යයට එරෙහිව නිල විරෝධතා ලියාපදිංචි කිරීම දිගටම කරගෙන ගොස් ඇත.{{sfn|Gustafson|1988|pp=34–35}}{{efn-ua|Argentina protested in 1841, 1849, 1884, 1888, 1908, 1927 and 1933, and has made annual protests to the United Nations since 1946.{{sfn|Gustafson|1988|p=34}}}} බ්‍රිතාන්‍ය හමුදා තම මෙහෙයුම අවසන් කිරීමෙන් පසු පිටත්ව ගිය අතර, විධිමත් රජයක් නොමැතිව ප්‍රදේශය හැර ගියේය.{{sfn|Graham-Yooll|2002|pp=51–52}} වර්නට්ගේ නියෝජ්‍ය, ස්කොට්ලන්ත ජාතික මැතිව් බ්‍රිස්බේන්, ව්‍යාපාරය යථා තත්ත්වයට පත් කිරීම සඳහා එම වසරේ දූපත් වෙත ආපසු ගිය නමුත්, ඔහුගේ උත්සාහයන් අවසන් වූයේ, පෝර්ට් ලුවී හි නොසන්සුන්තාව මධ්‍යයේ, ගවුචෝ ඇන්ටෝනියෝ රිවේරෝ අතෘප්තිමත් පුද්ගලයින් පිරිසක් බ්‍රිස්බේන් සහ ජනාවාසයේ ජ්‍යෙෂ්ඨ නායකයින් ඝාතනය කිරීමට නායකත්වය දුන් අතර, දිවි ගලවා ගත් අය අසල දූපතක ගුහාවක සැඟවී සිටියහ.{{sfn|Graham-Yooll|2002|pp=51–52}} 1840 දී, ෆෝක්ලන්ඩ්ස් ඔටුන්න හිමි ජනපදයක් බවට පත් වූ අතර, පසුව ස්කොට්ලන්ත පදිංචිකරුවන් නිල දේවගැති ප්‍රජාවක් ස්ථාපිත කළහ.{{sfn|Aldrich|Connell|1998|p=201}} වසර හතරකට පසු, සෑම කෙනෙකුම පාහේ පෝර්ට් ජැක්සන් වෙත නැවත පදිංචියට ගිය අතර, එය රජයට වඩා හොඳ ස්ථානයක් ලෙස සැලකේ. වෙළෙන්දා වන සැමුවෙල් ලෆෝන් බ්‍රිතාන්‍ය යටත් විජිතකරණය දිරිගැන්වීම සඳහා ව්‍යාපාරයක් ආරම්භ කළේය.<ref>See: * {{harvnb|Bernhardson|2011|loc=Stanley and Vicinity: History}}, * {{harvnb|Reginald|Elliot|1983|pp=9, 27}}.</ref> ස්ටැන්ලි, පෝර්ට් ජැක්සන් ඉක්මනින් නැවත නම් කරන ලද පරිදි, 1845 දී නිල වශයෙන් රජයේ ආසනය බවට පත්විය.{{sfn|Reginald|Elliot|1983|p=9}} එහි ඉතිහාසයේ මුල් අවධියේදී, භාණ්ඩ නැව්ගත කිරීමේ පාඩු හේතුවෙන් ස්ටැන්ලිට සෘණාත්මක කීර්තියක් තිබුණි; හදිසි අවස්ථා වලදී පමණක් කේප් හෝන් වටා යන නැව් වරායේ නතර වනු ඇත.{{sfn|Bernhardson|2011|loc=Stanley and Vicinity: History}} කෙසේ වෙතත්, ෆෝක්ලන්ඩ්ස් හි භූගෝලීය පිහිටීම නැව් අලුත්වැඩියාවන් සහ "සුන්බුන් වෙළඳාම" සඳහා වඩාත් සුදුසු බව ඔප්පු විය, නැව් සුන්බුන් සහ ඒවායේ භාණ්ඩ විකිණීම සහ මිලදී ගැනීමේ ව්‍යාපාරය.{{sfn|Strange|1987|pp=72–74}} මෙම වෙළඳාම හැරුණු විට, තණබිම්වල සැරිසරන වල් ගවයන්ගේ අඩු වටිනාකමක් ඇති හම් නිසා දූපත් සමූහය කෙරෙහි වාණිජ උනන්දුව අවම විය. 1851 දී ලෆෝන්ගේ අසාර්ථක ව්‍යවසාය මිලදී ගත් ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත් සමාගම,{{efn-ua|There were continual tensions with the colonial administration over Lafone's failure to establish any permanent settlers, and over the price of beef supplied to the settlement. Moreover, although his concession required Lafone to bring settlers from the UK, most of the settlers he brought were gauchos from Uruguay.{{sfn|Strange|1987|p=84}}}} ලොම් ගොවිතැන සඳහා චෙවියට් බැටළුවන් සාර්ථකව හඳුන්වා දීමෙන් පසුව පමණක් ආර්ථික වර්ධනය ආරම්භ වූ අතර, අනෙකුත් ගොවිපලවල් ද එය අනුගමනය කිරීමට පෙළඹුණි.<ref name="Bernhardson 2011 loc=Stanley and Vicinity: History">See: * {{harvnb|Bernhardson|2011|loc=Stanley and Vicinity: History}}, * {{harvnb|Reginald|Elliot|1983|p=9}}.</ref> ආනයනික ද්‍රව්‍යවල අධික පිරිවැය, ශ්‍රම හිඟය සහ එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස ඉහළ වැටුප් සමඟ ඒකාබද්ධ වීම නිසා නැව් අලුත්වැඩියා වෙළඳාම තරඟකාරී නොවීය. 1870 න් පසු දකුණු ඇමරිකාවේ ගල් අඟුරු සඳහා ඇති අඩු පිරිවැය හේතුවෙන් රුවල් නැව් වාෂ්ප නැව් මගින් ප්‍රතිස්ථාපනය කිරීම වේගවත් වූ බැවින් එය පහත වැටුණි; 1914 වන විට පැනමා ඇළ විවෘත කිරීමත් සමඟ වෙළඳාම ඵලදායී ලෙස අවසන් විය.{{sfn|Strange|1987|pp=72–73}} 1881 දී, ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත් බ්‍රිතාන්‍යයෙන් මූල්‍යමය වශයෙන් ස්වාධීන විය.{{sfn|Reginald|Elliot|1983|p=9}} සියවසකට වැඩි කාලයක්, ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත් සමාගම දූපත් සමූහයේ වෙළඳාම සහ රැකියා ආධිපත්‍යය දැරීය; ඊට අමතරව, එක්සත් රාජධානිය සමඟ ලොම් වෙළඳාමෙන් බොහෝ ප්‍රතිලාභ ලැබූ ස්ටැන්ලි හි බොහෝ නිවාස එහි හිමිකාරීත්වය දැරීය.<ref name="Bernhardson 2011 loc=Stanley and Vicinity: History" /> [[File:Cfbattlepainting_(Retouched).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Cfbattlepainting_(Retouched).jpg|alt=Two battling ships, with one sinking|දකුණ|thumb|1914 ෆෝක්ලන්ත දූපත් සටන අතරතුර නාවික ගැටුම (විලියම් ලයනල් වයිලිගේ සිතුවම)]] 20 වන සියවසේ මුල් භාගයේදී, උපඇන්ටාක්ටික් දූපත් සහ ඇන්ටාක්ටිකාවේ කොටසකට බ්‍රිතාන්‍යයේ භෞමික හිමිකම් පෑමේදී ෆෝක්ලන්ඩ්ස් වැදගත් කාර්යභාරයක් ඉටු කළේය. 1908 සිට ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත් යැපීම් ලෙස ෆෝක්ලන්ඩ්ස් මෙම ප්‍රදේශ පාලනය කළ අතර 1985 දී ඒවා විසුරුවා හරින තෙක් ඒවා රඳවා ගත්තේය.{{sfn|Day|2013|p=129–30}} දකුණු අත්ලාන්තික් සාගරයේ පාලනයට සහාය වන හමුදා කඳවුරක් ලෙස ෆෝක්ලන්ත දූපත් ලෝක යුද්ධ දෙකෙහිම සුළු කාර්යභාරයක් ඉටු කළේය. 1914 දෙසැම්බරයේ පැවති ෆෝක්ලන්ත දූපත් සටනේදී, රාජකීය නාවික බලඇණියක් අධිරාජ්‍ය ජර්මානු බලඇණියක් පරාජය කළේය. දෙවන ලෝක යුද්ධයේදී, 1939 දෙසැම්බරයේ පැවති ගංගා තහඩු සටනෙන් පසුව, සටනේදී හානියට පත් HMS එක්සෙටර් අලුත්වැඩියා කිරීම සඳහා ෆෝක්ලන්ත වෙත තැම්බුණි.{{sfn|Carafano|2005|p=367}} 1942 දී, ඉන්දියාවට යන ගමනේදී බලඇණියක් ජපානය විසින් දූපත් සමූහය අත්පත් කර ගැනීමේ බිය මධ්‍යයේ ෆෝක්ලන්තයට බලකොටුවක් ලෙස නැවත යොදවන ලදී.{{sfn|Haddelsey|Carroll|2014|loc=Prologue}} යුද්ධය අවසන් වූ පසු, ලොම් මිල පහත වැටීම සහ එක්සත් රාජධානිය සහ ආර්ජන්ටිනාව අතර නැවත පණ ගැන්වූ ස්වෛරීභාවය පිළිබඳ ආරවුල හේතුවෙන් ඇති වූ දේශපාලන අවිනිශ්චිතතාවය ෆෝක්ලන්ත ආර්ථිකයට බලපෑවේය.{{sfn|Bernhardson|2011|loc=Stanley and Vicinity: History}} සියවසේ දෙවන භාගයේදී එක්සත් රාජධානිය සහ ආර්ජන්ටිනාව අතර කැටි ගැසෙන ආතතීන් වැඩි වූ අතර, ආර්ජන්ටිනාවේ ජනාධිපති ජුවාන් පෙරොන් දූපත් සමූහය කෙරෙහි ස්වෛරීභාවය තහවුරු කළේය.{{sfn|Zepeda|2005|p=102}} 1960 ගණන්වලදී ස්වෛරීභාවය පිළිබඳ ආරවුල තීව්‍ර වූයේ, එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානය යටත් විජිතකරණය පිළිබඳ යෝජනාවක් සම්මත කිරීමෙන් ටික කලකට පසුවය, එය ආර්ජන්ටිනාව තම ස්ථාවරයට හිතකර ලෙස අර්ථකථනය කළේය.{{sfn|Laver|2001|p=125}} 1965 දී, එක්සත් ජාතීන්ගේ මහා මණ්ඩලය 2065 යෝජනාව සම්මත කළ අතර, ආරවුල සාමකාමීව විසඳා ගැනීම සඳහා ද්විපාර්ශ්වික සාකච්ඡා පවත්වන ලෙස රාජ්‍යයන් දෙකටම ඉල්ලා සිටියේය.{{sfn|Laver|2001|p=125}} 1966 සිට 1968 දක්වා, එක්සත් රාජධානිය ෆෝක්ලන්ඩ්ස් මාරු කිරීම පිළිබඳව ආර්ජන්ටිනාව සමඟ රහසිගතව සාකච්ඡා කළ අතර, එහි තීන්දුව දූපත්වාසීන් විසින් පිළිගනු ඇතැයි උපකල්පනය කළේය.{{sfn|Thomas|1991|p=24}} 1971 දී දූපත් සමූහය සහ ප්‍රධාන භූමිය අතර වෙළඳ සබඳතා පිළිබඳ ගිවිසුමකට එළඹුණු අතර, එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස, ආර්ජන්ටිනාව 1972 දී ස්ටැන්ලි හි තාවකාලික ගුවන් තොටුපළක් ඉදි කළේය.{{sfn|Reginald|Elliot|1983|p=9}} කෙසේ වෙතත්, එක්සත් රාජධානියේ පාර්ලිමේන්තුවේ ඔවුන්ගේ ශක්තිමත් ලොබිය විසින් ප්‍රකාශ කරන ලද පරිදි, ෆෝක්ලන්ඩ් විරෝධය සහ එක්සත් රාජධානිය සහ ආර්ජන්ටිනාව අතර ආතතීන් 1977 දක්වා ස්වෛරීභාවය පිළිබඳ සාකච්ඡා ඵලදායී ලෙස සීමා කළේය.{{sfn|Thomas|1991|pp=24–27}} අයවැය කප්පාදු යුගයක ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත් නඩත්තු කිරීමේ වියදම ගැන සැලකිලිමත් වූ එක්සත් රාජධානිය, මුල් තැචර් රජය තුළ නැවතත් ආර්ජන්ටිනාවට ස්වෛරීභාවය පැවරීම ගැන සලකා බැලීය.<ref name="Guardian">{{cite news|url=https://www.theguardian.com/uk/2005/jun/28/falklands.past|title=UK held secret talks to cede sovereignty: ''Minister met junta envoy in Switzerland, official war history reveals''|last1=Norton-Taylor|first1=Richard|date=28 June 2005|newspaper=The Guardian|access-date=12 June 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20140919011057/http://www.theguardian.com/uk/2005/jun/28/falklands.past|archive-date=19 September 2014|last2=Evans|first2=Rob|url-status=live}}</ref> 1981 වන විට සැලකිය යුතු ස්වෛරීභාවය පිළිබඳ සාකච්ඡා නැවත අවසන් වූ අතර, කාලයත් සමඟ ආරවුල උත්සන්න විය.{{sfn|Thomas|1991|pp=28–31}} 1982 අප්‍රේල් මාසයේදී ෆෝක්ලන්ඩ් යුද්ධය ආරම්භ වූයේ ආර්ජන්ටිනාවේ හමුදා දකුණු අත්ලාන්තික් සාගරයේ ෆෝක්ලන්ඩ් සහ අනෙකුත් බ්‍රිතාන්‍ය ප්‍රදේශ ආක්‍රමණය කළ විටය. ජුනි මාසයේදී එක්සත් රාජධානියේ ගවේෂණ හමුදාවක් එම ප්‍රදේශ නැවත අත්පත් කර ගන්නා තෙක් ඒවා කෙටියෙන් අල්ලා ගත්හ.<ref>See: *{{harvnb|Reginald|Elliot|1983|pp=5, 10–12, 67}}, *{{harvnb|Zepeda|2005|pp=102–03}}.</ref> යුද්ධයෙන් පසු එක්සත් රාජධානිය සිය හමුදා පැවැත්ම පුළුල් කරමින්, RAF මවුන්ට් ප්ලෙසන්ට් ගොඩනඟා එහි බලකොටුවේ ප්‍රමාණය වැඩි කළේය.{{sfn|Gibran|1998|pp=130–35}} යුද්ධය හේතුවෙන් වාහන විරෝධී සහ පුද්ගල විරෝධී පතල් ඇතුළු විවිධ වර්ගයේ පතල් 20,000 කට ආසන්න ප්‍රමාණයක් අඩංගු බිම් බෝම්බ 117 ක් පමණ ඉතිරි විය. බිම්බෝම්බ ඉවත් කරන්නන්ගේ විශාල සංඛ්‍යාවක් මිය යාම හේතුවෙන්, බිම්බෝම්බ ඉවත් කිරීමේ මූලික උත්සාහයන් 1983 දී නතර විය.<ref name="BBC_Mines" />{{efn-ua|The minefields were fenced off and marked; there remain unexploded ordnance and improvised explosive devices.<ref name="BBC_Mines"/> Detection and clearance of mines in the Falklands has proven difficult as some were air-delivered and not in marked fields; approximately 80% lie in sand or peat, where the position of mines can shift, making removal procedures difficult.<ref>{{cite journal |last1=Ruan |first1=Juan Carlos |last2=Macheme |first2=Jill E. |date=August 2001 |title=Landmines in the Sand: The Falkland Islands |url=http://www.jmu.edu/cisr/journal/5.2/focus/falklands.htm |journal=The Journal of ERW and Mine Action |publisher=James Madison University |volume=5 |issue=2 |issn=1533-6905 |access-date=29 June 2014 |archive-date=14 July 2014 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140714164355/http://www.jmu.edu/cisr/journal/5.2/focus/falklands.htm |url-status=live }}</ref>}} බිම්බෝම්බ ඉවත් කිරීමේ මෙහෙයුම් 2009 දී නැවත ආරම්භ වූ අතර 2020 ඔක්තෝම්බර් මාසයේදී අවසන් කරන ලදී.<ref name="PenguinNews">{{cite magazine|date=23 October 2020|title=Falklands community invited to 'Reclaim the Beach' to celebrate completion of demining – Penguin News|url=https://penguin-news.com/headlines/community/2020/falklands-community-invited-to-reclaim-the-beach-to-celebrate-completion-of-demining/|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20201027070620/https://penguin-news.com/headlines/community/2020/falklands-community-invited-to-reclaim-the-beach-to-celebrate-completion-of-demining/|archive-date=27 October 2020|access-date=23 October 2020|magazine=Penguin News}}</ref> ෂැකල්ටන් සාමිවරයාගේ නිර්දේශ මත පදනම්ව, ෆෝක්ලන්ත බැටළුවන් මත පදනම් වූ ඒක වගාවකින් සංචාරක ආර්ථිකයක් දක්වා විවිධාංගීකරණය වූ අතර ෆෝක්ලන්ත සුවිශේෂී ආර්ථික කලාපයක් ස්ථාපිත කිරීමත් සමඟ ධීවර කටයුතු සිදු විය.{{sfn|Cawkell|2001|p=147}}{{efn-ua|In 1976, Lord Shackleton produced a report into the economic future of the islands; but his recommendations were not implemented because Britain sought to avoid confronting Argentina over sovereignty.{{sfn|Cawkell|2001|p=147}} Lord Shackleton was once again tasked, in 1982, to produce a report into the economic development of the islands. His new report criticised the large farming companies, and recommended transferring ownership of farms from absentee landlords to local landowners. Shackleton also suggested diversifying the economy into fishing, oil exploration, and tourism; moreover, he recommended the establishment of a road network, and conservation measures to preserve the islands' natural resources.{{sfn|Cawkell|2001|p=147}}}} මාර්ග ජාලය ද වඩාත් පුළුල් කරන ලද අතර, RAF මවුන්ට් ප්ලෙසන්ට් ඉදිකිරීම දිගු දුර ගුවන් ගමන් සඳහා ප්‍රවේශ වීමට ඉඩ සැලසීය.{{sfn|Cawkell|2001|p=147}} 2010 ගණන්වල තෙල් ගවේෂණය ද ආරම්භ වූ අතර, ෆෝක්ලන්ත ද්‍රෝණියේ වාණිජමය වශයෙන් සූරාකෑමට ලක්විය හැකි තැන්පතු පිළිබඳ ඇඟවීම් සහිතව.<ref>{{cite news|url=https://www.theguardian.com/business/2012/nov/23/desire-petroleum-optimistic-falklands-oil-prospects|title=Desire Petroleum optimistic over Falklands oil prospects|author=Fletcher, Nick|date=23 November 2012|newspaper=The Guardian|access-date=8 June 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210608201007/https://www.theguardian.com/business/2012/nov/23/desire-petroleum-optimistic-falklands-oil-prospects|archive-date=8 June 2021|url-status=live}}</ref> ඔටාවා ගිවිසුම යටතේ එක්සත් රාජධානියේ බැඳීම්වලට අනුකූලව, බිම්බෝම්බ ඉවත් කිරීමේ කටයුතු 2009 දී නැවත ආරම්භ කරන ලද අතර, සැපර් හිල් කොරල් 2012 දී බිම්බෝම්බ ඉවත් කරන ලද අතර, වසර 30 කට පසු පළමු වරට වැදගත් ඓතිහාසික සන්ධිස්ථානයකට ප්‍රවේශ වීමට ඉඩ සැලසීය.<ref>{{cite news|url=http://en.mercopress.com/2011/12/08/falklands-land-mine-clearance-set-to-enter-a-new-expanded-phase-in-early-2012|title=Falklands' Land Mine Clearance Set to Enter a New Expanded Phase in Early 2012|author=Grant Munro|date=8 December 2011|newspaper=MercoPress|access-date=29 June 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20140714162622/http://en.mercopress.com/2011/12/08/falklands-land-mine-clearance-set-to-enter-a-new-expanded-phase-in-early-2012|archive-date=14 July 2014|url-status=live}}</ref> 1990 දී ආර්ජන්ටිනාව සහ එක්සත් රාජධානිය රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික සබඳතා නැවත ස්ථාපිත කළ නමුත්, අනාගත ස්වෛරීභාවය පිළිබඳ සාකච්ඡාවල කොන්දේසි සම්බන්ධයෙන් දෙදෙනාම එකඟ වී නොමැත.<ref>See: * {{harvnb|Lansford|2012|p=1528}}, * {{harvnb|Zepeda|2005|pp=102–03}}.</ref> == රජය == == Government == {{Main|Politics of the Falkland Islands}} [[File:Government_House,_Falkland_Islands.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Government_House,_Falkland_Islands.jpg|alt=Large, rambling house with greenhouse and white fence|දකුණ|thumb|[[:en:Government_House,_Falkland_Islands|Government House]] in [[:en:Stanley,_Falkland_Islands|Stanley]] is the Governor's [[:en:Official_residence|official residence]].]] The Falkland Islands are a [[:en:Self-governing_colony|self-governing]] [[:en:British_Overseas_Territory|British Overseas Territory]].{{sfn|Cahill|2010|loc="Falkland Islands"}} Under the [[:en:Falkland_Islands_Constitution|2009 Constitution]], the islands have full internal self-government; the UK is responsible for foreign affairs, retaining the power "to protect UK interests and to ensure the overall good governance of the territory".<ref name="Constitution">{{cite news|url=http://en.mercopress.com/2009/01/01/new-year-begins-with-a-new-constitution-for-the-falklands|title=New Year begins with a new Constitution for the Falklands|date=1 January 2009|newspaper=MercoPress|access-date=9 July 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20131029192759/http://en.mercopress.com/2009/01/01/new-year-begins-with-a-new-constitution-for-the-falklands|archive-date=29 October 2013|url-status=live}}</ref> The [[:en:Monarch_of_the_United_Kingdom|Monarch of the United Kingdom]] is the head of state, and executive authority is exercised on the monarch's behalf by the [[:en:Governor_of_the_Falkland_Islands|governor]], who appoints the islands' [[:en:Chief_Executive_of_the_Falkland_Islands|chief executive]] on the advice of members of the [[:en:Legislative_Assembly_of_the_Falkland_Islands|Legislative Assembly]].<ref name="constitutiontext">{{cite web |date=5 November 2008 |title=The Falkland Islands Constitution Order 2008 |url=http://www.legislation.gov.uk/uksi/2008/2846/pdfs/uksi_20082846_en.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140709031954/http://www.legislation.gov.uk/uksi/2008/2846/pdfs/uksi_20082846_en.pdf |archive-date=9 July 2014 |access-date=9 July 2013 |publisher=The Queen in Council}}</ref> Both the governor and the chief executive serve as the [[:en:Head_of_government|head of government]].{{sfn|Buckman|2012|p=394}} Governor [[:en:Alison_Blake|Alison Blake]] was appointed in July 2022<ref>{{cite news|url=https://en.mercopress.com/2022/07/23/as-of-saturday-falklands-have-the-first-woman-governor-ms-alison-blake-cmg|title=As of Saturday, Falklands have the first woman Governor, Ms Alison Blake CMG|date=23 July 2022|work=MercoPress}}</ref> and Chief Executive [[:en:Andrea_Clausen_(politician)|Andrea Clausen]] took up the post on 1 April 2025. Dr Clausen is the first woman and the first Falkland Islander to become Chief Executive of the Government. The UK minister responsible for the Falkland Islands since 2024, [[:en:Stephen_Doughty|Stephen Doughty]], administers British foreign policy regarding the islands.<ref>{{cite web |title=Minister of State (Europe, North America and Overseas Territories) |url=https://www.gov.uk/government/ministers/minister-of-state--178 |website=GOV.UK}}</ref> The governor acts on the advice of the islands' [[:en:Executive_Council_of_the_Falkland_Islands|Executive Council]], composed of the chief executive, the [[:en:Director_of_Finance_of_the_Falkland_Islands|Director of Finance]] and three elected members of the Legislative Assembly (with the governor as chairman).<ref name="constitutiontext" /> The Legislative Assembly, a [[:en:Unicameral_legislature|unicameral legislature]], consists of the chief executive, the director of finance and eight members (five from Stanley and three from [[:en:Camp_(Falkland_Islands)|Camp]]) elected to four-year terms by [[:en:Universal_suffrage|universal suffrage]].<ref name="constitutiontext" /> All politicians in the Falkland Islands are [[:en:Independent_(politician)|independent]]; no political parties exist on the islands.{{sfn|Central Intelligence Agency|2011|loc="Falkland Islands (Malvinas)&nbsp;– Government"}} Since the [[:en:2013_Falkland_Islands_general_election|2013 general election]], members of the Legislative Assembly have received a salary and are expected to work full-time and give up all previously held jobs or business interests.<ref>{{cite news|url=http://en.mercopress.com/2013/10/28/falklands-lawmakers-the-full-time-problem|title=Falklands lawmakers: "The full time problem"|date=28 October 2013|newspaper=MercoPress|access-date=1 July 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20131029213124/http://en.mercopress.com/2013/10/28/falklands-lawmakers-the-full-time-problem|archive-date=29 October 2013|url-status=live}}</ref> As a territory of the United Kingdom, the Falklands were part of the [[:en:Special_member_state_territories_and_the_European_Union|overseas countries and territories]] of the European Union until [[:en:Brexit|2020]].<ref>{{cite web |author=EuropeAid |date=4 June 2014 |title=EU relations with Overseas Countries and Territories |url=http://ec.europa.eu/europeaid/where/octs_and_greenland/index_en.htm |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20140701021720/http://ec.europa.eu/europeaid/where/octs_and_greenland/index_en.htm |archive-date=1 July 2014 |access-date=15 July 2014 |publisher=European Commission}}</ref> The islands' judicial system, overseen by the [[:en:Foreign_and_Commonwealth_Office|Foreign and Commonwealth Office]], is largely based on [[:en:English_law|English law]],{{sfn|Sainato|2010|pp=157–158}} and the constitution binds the territory to the principles of the [[:en:European_Convention_on_Human_Rights|European Convention on Human Rights]].<ref name="Constitution" /> Residents have the right of appeal to the [[:en:European_Court_of_Human_Rights|European Court of Human Rights]] and the [[:en:Privy_Council_of_the_United_Kingdom|Privy Council]].<ref>{{cite web |year=2012 |title=A New Approach to the British Overseas Territories |url=https://www.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/217278/british-overseas-territories.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20131029191402/https://www.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/217278/british-overseas-territories.pdf |archive-date=29 October 2013 |access-date=25 August 2013 |publisher=Ministry of Justice |location=London |page=4}}</ref><ref>{{Cite legislation UK|type=si|year=2006|number=3205|si=The Falkland Islands (Appeals to Privy Council) (Amendment) Order 2009}}</ref> Law enforcement is the responsibility of the [[:en:Royal_Falkland_Islands_Police|Royal Falkland Islands Police]] (RFIP).{{sfn|Sainato|2010|pp=157–158}} === Defence === {{Main|Military of the Falkland Islands}} Defence of the islands is provided by the United Kingdom.{{sfn|Central Intelligence Agency|2011|loc="Falkland Islands (Malvinas)&nbsp;– Transportation"}} A British military garrison is stationed on the islands, and the Falkland Islands government funds an additional [[:en:Platoon_(military_unit)|platoon]] to [[:en:Company_(military_unit)|company]]-sized [[:en:Light_infantry|light infantry]] [[:en:Falkland_Islands_Defence_Force|Falkland Islands Defence Force]].<ref name="timesfidf">{{cite news|url=http://www.timesonline.co.uk/tol/news/world/us_and_americas/article7052002.ece|title=Falklands Defence Force better equipped than ever, says commanding officer|author=Martin Fletcher|date=6 March 2010|newspaper=The Times|access-date=18 March 2011|archive-url=https://web.archive.org/web/20200511114151/http://www.thetimes.co.uk/|archive-date=11 May 2020|url-status=dead}}</ref> The Falklands claim an [[:en:Exclusive_economic_zone|exclusive economic zone]] (EEZ) extending {{cvt|200|nmi|km}} from its coastal baselines, based on the [[:en:United_Nations_Convention_on_the_Law_of_the_Sea|United Nations Convention on the Law of the Sea]]; this zone overlaps with the EEZ of Argentina.<ref>{{cite web |author=International Boundaries Research Unit |title=Argentina and UK claims to maritime jurisdiction in the South Atlantic and Southern Oceans |url=https://www.dur.ac.uk/ibru/resources/south_atlantic/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190502070949/https://www.dur.ac.uk/ibru/resources/south_atlantic/ |archive-date=2 May 2019 |access-date=26 June 2014 |publisher=Durham University}}</ref> === Sovereignty dispute === {{Main|Falkland Islands sovereignty dispute}} The UK and Argentina both assert sovereignty over the Falkland Islands. The UK bases its position on its continuous administration of the islands since 1833 and the islanders' "right to [[:en:Self-determination|self-determination]] as set out in the [[:en:UN_Charter|UN Charter]]".{{sfn|Lansford|2012|p=1528}}<ref>{{cite news|url=https://www.theguardian.com/uk/2009/mar/28/falkland-islands-sovereignty-argentina|title=Falkland Islands sovereignty talks out of the question, says Gordon Brown|last=Watt|first=Nicholas|date=27 March 2009|newspaper=The Guardian|access-date=24 August 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20120123070837/http://www.guardian.co.uk/uk/2009/mar/28/falkland-islands-sovereignty-argentina|archive-date=23 January 2012|url-status=live}}</ref><ref>{{cite web |date=12 March 2013 |title=Supporting the Falkland Islanders' right to self-determination |url=https://www.gov.uk/government/policies/supporting-the-falkland-islanders-right-to-self-determination |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140325033113/https://www.gov.uk/government/policies/supporting-the-falkland-islanders-right-to-self-determination |archive-date=25 March 2014 |access-date=29 May 2014 |work=Policy |publisher=United Kingdom Foreign & Commonwealth Office and Ministry of Defence}}</ref> Argentina claims that, when it [[:en:Argentine_Declaration_of_Independence|achieved independence]] in 1816, it acquired the Falklands from Spain.<ref name="RIS">{{cite web |author=Secretaría de Relaciones Exteriores |title=La Cuestión de las Islas Malvinas |url=http://www.cancilleria.gov.ar/es/la-cuestion-de-las-islas-malvinas |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140704155811/http://cancilleria.gov.ar/es/la-cuestion-de-las-islas-malvinas |archive-date=4 July 2014 |access-date=10 October 2013 |publisher=Ministerio de Relaciones Exteriores y Culto (República Argentina) |language=es}}</ref><ref name="auto1">{{cite journal|author=Michael Reisman|date=January 1983|title=The Struggle for The Falklands|url=http://heinonline.org/HOL/Page?handle=hein.journals/ylr93&div=24&collection=journals&set_as_cursor=41&men_tab=srchresults|url-status=live|journal=Yale Law Journal|publisher=Faculty Scholarship Series|volume=93|issue=287|page=306|archive-url=https://web.archive.org/web/20200304122731/http://heinonline.org/HOL/Page?handle=hein.journals%2Fylr93&div=24&collection=journals&set_as_cursor=41&men_tab=srchresults|archive-date=4 March 2020|access-date=23 October 2013}}</ref><ref name="auto">{{cite web |date=18 June 2004 |title=Decolonization Committee Says Argentina, United Kingdom Should Renew Efforts on Falkland Islands (Malvinas) Question |url=https://www.un.org/press/en/2004/gacol3105.doc.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210117031530/https://www.un.org/press/en/2004/gacol3105.doc.htm |archive-date=17 January 2021 |access-date=5 April 2020 |work=Press Release |publisher=United Nations}}</ref> The [[:en:Reassertion_of_British_sovereignty_over_the_Falkland_Islands_(1833)|incident of 1833]] is particularly contentious; Argentina considers it proof of "Britain's usurpation" whereas the UK discounts it as a mere reassertion of its claim.{{sfn|Gustafson|1988|pp=26–27}}{{efn-ua|Argentina considers that, in 1833, the UK established an "illegal occupation" of the Falklands after expelling Argentine authorities and settlers from the islands with a threat of "greater force" and, afterwards, barring Argentines from resettling the islands.<ref name="RIS" /><ref name="auto1"/><ref name="auto"/> The Falkland Islands' government considers that only Argentina's military personnel was expelled in 1833, but its civilian settlers were "invited to stay" and did so except for 2 and their wives.<ref>{{cite web |url=https://www.falklands.gov.fk/self-governance/relationship-with-argentina/ |title=Relationship with Argentina |publisher=Falkland Island Government |work=Self-Governance |access-date=5 April 2020 |archive-date=7 October 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181007220520/https://www.falklands.gov.fk/self-governance/relationship-with-argentina/ |url-status=dead}}</ref> International affairs scholar Lowell Gustafson considers that "[t]he use of force by the British on the Falkland Islands in 1833 was less dramatic than later Argentine rhetoric has suggested".{{sfn|Gustafson|1988|p=26}}}} In 2009, the British prime minister, [[:en:Gordon_Brown|Gordon Brown]], had a meeting with the Argentine president, [[:en:Cristina_Fernández_de_Kirchner|Cristina Fernández de Kirchner]], and said that there would be no further talks over the sovereignty of the Falklands.<ref>{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/uk_news/politics/7969463.stm|title=No talks on Falklands, says Brown|date=28 March 2009|newspaper=BBC News|access-date=24 August 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20180711153406/http://news.bbc.co.uk/2/hi/uk_news/politics/7969463.stm|archive-date=11 July 2018|url-status=live}}</ref> In March 2013, the Falkland Islands held a [[:en:2013_Falkland_Islands_sovereignty_referendum|referendum]] on its political status: 99.8% of votes cast favoured remaining a British overseas territory.<ref>{{cite news|url=https://www.bbc.co.uk/news/uk-21731760|title=Falklands referendum: Islanders vote on British status|date=10 March 2013|newspaper=BBC News|access-date=24 August 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20181002070421/https://www.bbc.co.uk/news/uk-21731760|archive-date=2 October 2018|url-status=live}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.reuters.com/article/us-falklands-referendum-idUSBRE92B02T20130312|title=Falkland Islanders vote overwhelmingly to keep British rule|last1=Brindicci|first1=Marcos|date=12 March 2013|access-date=24 August 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20160305040044/http://www.reuters.com/article/us-falklands-referendum-idUSBRE92B02T20130312|archive-date=5 March 2016|publisher=Reuters|last2=Bustamante|first2=Juan|url-status=live}}</ref> Argentina does not recognise the Falkland Islanders as a partner in negotiations.<ref name="RIS" /><ref>{{cite news|url=http://en.mercopress.com/2013/01/31/timerman-rejects-meeting-falklands-representatives-only-interested-in-bilateral-round-with-hague|title=Timerman rejects meeting Falklands representatives; only interested in 'bilateral round' with Hague|date=31 January 2013|newspaper=MercoPress|access-date=26 January 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20140202092439/http://en.mercopress.com/2013/01/31/timerman-rejects-meeting-falklands-representatives-only-interested-in-bilateral-round-with-hague|archive-date=2 February 2014|url-status=live}}</ref><ref>{{cite news|url=http://www.cnn.com/2013/03/10/world/americas/falklands-referendum/|title=Falkland Islands hold referendum on disputed status|author=Laura Smith-Spark|date=11 March 2013|access-date=26 January 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20180712021145/https://www.cnn.com/2013/03/10/world/americas/falklands-referendum/|archive-date=12 July 2018|publisher=CNN|url-status=live}}</ref> However, in May 2024, newly elected Argentine president [[:en:Javier_Milei|Javier Milei]], expressed general acceptance and tolerance for British rule, for the time being, noting it could take decades for Argentina to gain control of the islands. Though asserting “We [will not] relinquish our sovereignty" over the islands, Milei said they would not "seek conflict with the United Kingdom" over them, preferring to resolve the dispute "within the framework of peace."<ref name="decades_2024_05_06_bbc">Wells, Ione; South America correspondent: [https://www.bbc.com/news/articles/ce43zv3qln9o "Falklands dispute may last decades – Argentina president,"] 6 May 2024, ''[[BBC News]]'', retrieved 7 May 2024</ref> == Geography == === ආරක්ෂක === === ස්වෛරීභාවය පිළිබඳ ආරවුල === == භූගෝලය == == ජෛව විවිධත්වය == == ආර්ථිකය == == ජන විකාශනය == == අධ්‍යාපනය == == සංස්කෘතිය == === ක්‍රීඩාව === == සටහන් == <references group="upper-alpha" /> == යොමු කිරීම් == <references /> 26ejy9idy0kvgvjhfmjo6e8tehpjmul 750461 750460 2025-06-23T10:39:11Z BuddhikaW88 37808 /* රජය */ 750461 wikitext text/x-wiki '''ෆෝක්ලන්ත දූපත්''' ({{IPAc-en|ˈ|f|ɔː|(|l|)|k|l|ə|n|d|,_|ˈ|f|ɒ|l|k|-}};<ref name=":0">{{cite EPD|18}}</ref> {{langx|es|Islas Malvinas|link=no}} {{IPA|es|ˈislas malˈβinas|}}), සාමාන්‍යයෙන් '''ද ෆෝක්ලන්ඩ්''' ලෙස හඳුන්වනු ලැබේ, එය දකුණු අත්ලාන්තික් සාගරයේ පැටගොන් හි පිහිටි දූපත් සමූහයකි. ප්‍රධාන දූපත් දකුණු ඇමරිකාවේ දකුණු පැටගෝනියානු වෙරළට නැගෙනහිරින් සැතපුම් 300 (කිලෝමීටර් 500) පමණ වන අතර ඇන්ටාක්ටික් අර්ධද්වීපයේ උතුරු කෙළවරේ කේප් ඩුබුසෙට් සිට සැතපුම් 752 (කිලෝමීටර් 1,210) පමණ අක්ෂාංශ 52 ක පමණ අක්ෂාංශයක පිහිටා ඇත. වර්ග සැතපුම් 4,700 (වර්ග කිලෝමීටර් 12,000) ක භූමි ප්‍රමාණයකින් යුත් මෙම දූපත් සමූහය නැගෙනහිර ෆෝක්ලන්තය, බටහිර ෆෝක්ලන්තය සහ කුඩා දූපත් 776 කින් සමන්විත වේ. බ්‍රිතාන්‍ය විදේශීය ප්‍රදේශයක් ලෙස, ෆෝක්ලන්ත ප්‍රදේශවලට අභ්‍යන්තර ස්වයං පාලනයක් ඇති අතර, එක්සත් රාජධානිය ඔවුන්ගේ ආරක්ෂක සහ විදේශ කටයුතු සඳහා වගකීම භාර ගනී. අගනුවර සහ විශාලතම ජනාවාසය නැගෙනහිර ෆෝක්ලන්තයේ ස්ටැන්ලි ය. 17 වන සියවසේ යුරෝපීය සොයා ගැනීමට පෙර මෙම දූපත් ජනාවාස නොවූ බව විශ්වාස කෙරේ. ෆෝක්ලන්ත සොයා ගැනීම සහ පසුව යුරෝපීයයන් විසින් යටත් විජිතකරණය කිරීම සම්බන්ධයෙන් මතභේද පවතී. විවිධ කාලවලදී, දූපත් වල ප්‍රංශ, බ්‍රිතාන්‍ය, ස්පාඤ්ඤ සහ ආර්ජන්ටිනා ජනාවාස තිබුණි. 1833 දී බ්‍රිතාන්‍යය සිය පාලනය නැවත තහවුරු කළ නමුත් ආර්ජන්ටිනාව දූපත් සඳහා සිය හිමිකම් පවත්වාගෙන යයි. 1982 අප්‍රේල් මාසයේදී ආර්ජන්ටිනාවේ හමුදා හමුදා දූපත් ආක්‍රමණය කළහ. ෆෝක්ලන්ත යුද්ධය අවසානයේ මාස දෙකකට පසු බ්‍රිතාන්‍ය පරිපාලනය ප්‍රතිසංස්කරණය කරන ලදී. 2013 ස්වෛරීභාවය පිළිබඳ ජනමත විචාරණයකදී, ප්‍රකාශ කරන ලද ඡන්ද සියල්ලම පාහේ එක්සත් රාජධානියේ විදේශීය භූමියක් ලෙස රැඳී සිටීමට පක්ෂව විය. භූමියේ ස්වෛරීභාවය තත්ත්වය ආර්ජන්ටිනාව සහ එක්සත් රාජධානිය අතර පවතින ආරවුලක කොටසකි. ජනගහනය (2021 දී වැසියන් 3,662) ප්‍රධාන වශයෙන් ස්වදේශික ෆෝක්ලන්ත දූපත් වැසියන් වන අතර, ඔවුන් බහුතරය බ්‍රිතාන්‍ය සම්භවයක් ඇති අයයි. අනෙකුත් ජනවාර්ගික කණ්ඩායම් අතර ප්‍රංශ, ජිබ්‍රෝල්ටේරියන් සහ ස්කැන්ඩිනේවියානුවන් ඇතුළත් වේ. එක්සත් රාජධානිය, දකුණු අත්ලාන්තික් දූපතක් වන ශාන්ත හෙලේනා සහ චිලී යන රටවලින් සංක්‍රමණය වීම ජනගහන පරිහානියක් ආපසු හරවා ඇත. ඉංග්‍රීසි නිල සහ ප්‍රමුඛ භාෂාවයි. 1983 බ්‍රිතාන්‍ය ජාතිකත්ව (ෆෝක්ලන්ත දූපත්) පනත යටතේ, ෆෝක්ලන්ත දූපත් වැසියන් බ්‍රිතාන්‍ය පුරවැසියන් වේ. මෙම දූපත් උපඇන්ටාක්ටික් සාගර සහ ටුන්ඩ්‍රා දේශගුණික කලාපවල මායිමේ පිහිටා ඇති අතර, ප්‍රධාන දූපත් දෙකෙහිම අඩි 2,300 (මීටර් 700) දක්වා ළඟා වන කඳු වැටි ඇත. හඳුන්වා දුන් විශේෂ මගින් කොල්ලකෑම හේතුවෙන් ප්‍රධාන දූපත් වල බොහෝ දෙනෙක් තවදුරටත් බෝ නොවන නමුත්, ඒවා විශාල පක්ෂි ජනගහනයකට නිවහන වේ. උසස් තත්ත්වයේ ලොම් අපනයන කෙරෙහි අවධාරණය කරමින්, ප්‍රධාන ආර්ථික ක්‍රියාකාරකම් අතර මසුන් ඇල්ලීම, සංචාරක ව්‍යාපාරය සහ බැටළු ගොවිතැන ඇතුළත් වේ. ෆෝක්ලන්ත දූපත් රජය විසින් බලපත්‍ර ලබා දී ඇති තෙල් ගවේෂණය, ආර්ජන්ටිනාව සමඟ සමුද්‍ර ආරවුල් හේතුවෙන් මතභේදාත්මකව පවතී. == නිරුක්තිය == "ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත්" යන නම පැමිණෙන්නේ ප්‍රධාන දූපත් දෙක වෙන් කරන ෆෝක්ලන්ඩ් සවුන්ඩ් සමුද්‍ර සන්ධියෙනි.{{sfn|Jones|2009|p=73}} 1690 දී දූපත් වලට ගොඩ බැස්ස ඉංග්‍රීසි ගවේෂණයක නායක ජෝන් ස්ට්‍රෝං විසින් මෙම නාලිකාවට "ෆෝක්ලන්ඩ්" යන නම යොදන ලදී. ඔහුගේ ගමනට අනුග්‍රහය දැක්වූ නාවික හමුදාවේ භාණ්ඩාගාරික 5 වන විස්කවුන්ට් ෆෝක්ලන්ඩ් ඇන්තනි කැරිට ගෞරවයක් වශයෙන් ස්ට්‍රෝං මෙම සමුද්‍ර සන්ධිය නම් කළේය.<ref>See: *{{harvnb|Dotan|2010|p=165}}, *{{harvnb|Room|2006|p=129}}.</ref> විස්කවුන්ට් යන පදවි නාමය ස්කොට්ලන්තයේ ෆෝක්ලන්ඩ් නගරයෙන් ආරම්භ වේ - නගරයේ නම බොහෝ විට "සංවෘත" (lann){{efn-ua|According to researcher Simon Taylor, the exact Gaelic etymology is unclear as the "falk" in the name could have stood for "hidden" (''falach''), "wash" (''failc''), or "heavy rain" (''falc'').{{sfn|Taylor|Márkus|2005|p=158}}}} යන වචනයට යොමු වන ගේලික් යෙදුමකින් පැමිණ ඇති නමුත් එය ඇන්ග්ලෝ-සැක්සන් යෙදුමක් වන "folkland" (ජන-දක්ෂිණාංශිකයින් විසින් අල්ලාගෙන සිටින භූමිය) වෙතින් විය හැකි බව අඩු පිළිගත හැකිය.{{sfn|Room|2006|p=129}} රාජකීය නාවික හමුදාවේ බ්‍රිතාන්‍ය නායක ජෝන් බයිරන් 1765 දී රාජකීය ජෝර්ජ් රජු වෙනුවෙන් "ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත්" ලෙස ඒවා ප්‍රකාශ කරන තෙක් "ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත්" යන නම දූපත් සඳහා යොදන ලදී.<ref>See: *{{harvnb|Paine|2000|p=45}}, *{{harvnb|Room|2006|p=129}}.</ref> "ෆෝක්ලන්ඩ්ස්" යන පදය දූපත් හැඳින්වීමට භාවිතා කරන සම්මත කෙටි යෙදුමකි. මෙම දූපත් සමූහය සඳහා පොදු ස්පාඤ්ඤ නාමය වන ඉස්ලාස් මැල්විනාස්, ප්‍රංශ ඉල්ස් මැලූයින්ස් වෙතින් ව්‍යුත්පන්න වී ඇත - 1764 දී ප්‍රංශ ගවේෂක ලුවී-ඇන්ටොයින් ඩි බුගන්විල් විසින් දූපත් වලට ලබා දුන් නම එයයි.{{sfn|Hince|2001|p=121}} දූපත් වල පළමු ජනාවාසය ආරම්භ කළ බුගන්විල්, එම ප්‍රදේශය සෙන්ට්-මාලෝ වරාය (ඔහුගේ නැව් සහ ජනපදිකයන් සඳහා පිටත්වීමේ ස්ථානය) අනුව නම් කළේය.<ref>See: * {{harvnb|Hince|2001|p=121}}, * {{harvnb|Room|2006|p=129}}.</ref> බටහිර ප්‍රංශයේ බ්‍රිටනි ප්‍රදේශයේ පිහිටා ඇති වරාය, නගරය ආරම්භ කළ ක්‍රිස්තියානි එවැන්ජලිස්තවරයා වන ශාන්ත මාලෝ (හෝ මැක්ලෝ) නමින් නම් කරන ලදී.{{sfn|Balmaceda|2011|loc=Chapter 36}} 1965 දී, එක්සත් ජාතීන්ගේ මහා මණ්ඩලයේ 20 වන සැසියේදී,<ref>{{cite web |date=1967 |title=United Nations General Assembly Twentieth Session |url=https://digitallibrary.un.org/record/745657?ln=en |access-date=24 January 2023 |publisher=United Nations Digital Library}}</ref> සිව්වන කමිටුව තීරණය කළේ, ස්පාඤ්ඤ හැර අනෙකුත් සියලුම භාෂාවලින්, සියලුම එක්සත් ජාතීන්ගේ ලේඛන ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත් (මැල්විනාස්) ලෙස භූමිය නම් කරන බවයි. ස්පාඤ්ඤ භාෂාවෙන්, භූමිය ඉස්ලාස් මැල්විනාස් (ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත්) ලෙස නම් කරන ලදී.{{sfn|Foreign Office|1961|p=80}} සංඛ්‍යාන සැකසුම් අරමුණු සඳහා එක්සත් ජාතීන් විසින් භාවිතා කරන නාමකරණය ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත් (මැල්විනාස්) වේ.<ref name="std_name">{{cite web |date=13 February 2013 |title=Standard Country and Area Codes Classifications |url=http://unstats.un.org/unsd/methods/m49/m49alpha.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140628144412/http://unstats.un.org/unsd/methods/m49/m49alpha.htm |archive-date=28 June 2014 |access-date=3 July 2013 |publisher=United Nations Statistics Division}}</ref> == ඉතිහාසය == ප්‍රාග් ඓතිහාසික යුගයේ දී පැටගෝනියාවේ ෆියුජියන්වරු ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත් වෙත පැමිණ ඇති නමුත්,<ref>{{cite journal|last1=Hamley|first1=Kit M.|last2=Gill|first2=Jacquelyn L.|last3=Krasinski|first3=Kathryn E.|last4=Groff|first4=Dulcinea V.|last5=Hall|first5=Brenda L.|last6=Sandweiss|first6=Daniel H.|last7=Southon|first7=John R.|last8=Brickle|first8=Paul|last9=Lowell|first9=Thomas V.|date=29 October 2021|title=Evidence of prehistoric human activity in the Falkland Islands|journal=Science Advances|volume=7|issue=44|pages=eabh3803|bibcode=2021SciA....7.3803H|doi=10.1126/sciadv.abh3803|issn=2375-2548|pmc=8550247|pmid=34705512}}</ref><ref>{{cite journal|author=G. Hattersley-Smith|date=June 1983|title=Fuegian Indians in the Falkland Islands|journal=[[Polar Record]]|publisher=Cambridge University Press|volume=21|issue=135|pages=605–06|bibcode=1983PoRec..21..605H|doi=10.1017/S003224740002204X|issn=0032-2474|s2cid=129083566}}</ref> යුරෝපීයයන් මුලින්ම ඒවා ගවේෂණය කරන විට දූපත් ජනාවාස නොවීය.{{sfn|Carafano|2005|p=367}} සොයාගැනීම් පිළිබඳ යුරෝපීය ප්‍රකාශ 16 වන සියවස දක්වා දිව යයි, නමුත් මුල් ගවේෂකයන් ෆෝක්ලන්ඩ්ස් හෝ දකුණු අත්ලාන්තික් සාගරයේ වෙනත් දූපත් දුටුවාද යන්න පිළිබඳව එකඟතාවයක් නොමැත.<ref name="M White">{{cite news|url=https://www.theguardian.com/uk/blog/2012/feb/02/who-first-owned-falkland-islands?|title=Who first owned the Falkland Islands?|last=White|first=Michael|date=2 February 2012|newspaper=[[The Guardian]]|access-date=3 July 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20130210011353/http://www.guardian.co.uk/uk/blog/2012/feb/02/who-first-owned-falkland-islands|archive-date=10 February 2013|url-status=live}}</ref>{{sfn|Goebel|1971|pp=xiv–xv}}{{efn-ua|Based on his analysis of Falkland Islands discovery claims, historian [[John Dunmore]] concludes that "[a] number of countries could therefore lay some claim to the archipelago under the heading of first discoverers: Spain, Holland, Britain, and even Italy and Portugal&nbsp;– although the last two claimants might be stretching things a little."{{sfn|Dunmore|2005|p=93}}}} දූපත් වලට පළමු අවිවාදිත ගොඩබෑම ඉංග්‍රීසි නායක ජෝන් ස්ට්‍රෝංට ආරෝපණය කර ඇති අතර, ඔහු 1690 දී පේරු සහ චිලී වෙරළ තීරයට යන අතරතුර, ෆෝක්ලන්ඩ් ශබ්දය ගවේෂණය කර දූපත් වල ජලය සහ ක්‍රීඩාව සටහන් කළේය.<ref>See: *{{harvnb|Gustafson|1988|p=5}}, *{{harvnb|Headland|1989|p=66}}, *{{harvnb|Heawood|2011|p=182}}.</ref> 1764 දී ප්‍රංශ නායක ලුවී ඇන්ටොයින් ඩි බෝගන්විල් විසින් නැගෙනහිර ෆෝක්ලන්ඩ් හි පෝර්ට් ලුවී පිහිටුවීම සහ 1765 දී කැප්ටන් ජෝන් බයිරන් විසින් සෝන්ඩර්ස් දූපතේ පෝර්ට් එග්මොන්ට් අත්තිවාරම දමන තෙක් ෆෝක්ලන්ඩ්ස් ජනාවාස නොවීය; දෙවන ජනාවාසය වසරකට පසුව බ්‍රිතාන්‍ය කපිතාන් ජෝන් මැක්බ්‍රයිඩ් විසින් පුළුල් කරනු ලැබේ.{{efn-ua|In 1764, Bougainville claimed the islands in the name of [[Louis XV of France]]. In 1765, British captain John Byron claimed the islands in the name of [[George III of Great Britain]].{{sfn|Gustafson|1988|pp=9–10}}{{sfn|Dunmore|2005|pp=139–40}}}} ජනාවාස එකිනෙකාගේ පැවැත්ම පිළිබඳව දැන සිටියාද නැද්ද යන්න ඉතිහාසඥයින් විසින් විවාද කරනු ලැබේ.<ref>See: * {{harvnb|Goebel|1971|pp=226, 232, 269}}, * {{harvnb|Gustafson|1988|pp=9–10}}.</ref> 1766 දී, ප්‍රංශය ෆෝක්ලන්ඩ්ස් සඳහා තම අයිතිය ස්පාඤ්ඤයට භාර දුන් අතර, එය ඊළඟ වසරේ ප්‍රංශ යටත් විජිතය පුවර්ටෝ සොලෙඩාඩ් ලෙස නම් කරන ලදී.{{sfn|Segal|1991|p=240}} 1770 දී ස්පාඤ්ඤය එග්මොන්ට් වරාය හඳුනාගෙන අල්ලා ගත් විට ගැටළු ආරම්භ විය. 1771 දී එය බ්‍රිතාන්‍යයට නැවත ලබා දීමෙන් යුද්ධය යන්තමින් වළක්වා ගන්නා ලදී.{{sfn|Gibran|1998|p=26}} බ්‍රිතාන්‍ය සහ ස්පාඤ්ඤ ජනාවාස 1774 දක්වා දූපත් සමූහයේ සහජීවනයෙන් පැවතුනි, බ්‍රිතාන්‍යයේ නව ආර්ථික හා උපායමාර්ගික සලකා බැලීම් නිසා එය දූපත් වලින් බලකොටුව ඉවත් කර ගැනීමට හේතු වූ අතර, III වන ජෝර්ජ් රජු සඳහා ෆෝක්ලන්ඩ්ස් සඳහා හිමිකම් කියන ඵලකයක් ඉතිරි විය.{{sfn|Gibran|1998|pp=26–27}} ස්පාඤ්ඤයේ රියෝ ඩි ලා ප්ලාටා උපරාජය භූමියේ ඇති එකම විධිමත් පැවැත්ම බවට පත්විය. බටහිර ෆෝක්ලන්ඩ් අතහැර දමා තිබූ අතර, පුවර්ටෝ සොලෙඩාඩ් දණ්ඩනීය යටත් විජිතයක් බවට පත්විය.{{sfn|Gibran|1998|p=27}} යුරෝපයේ නැපෝලියන් යුද්ධ අතරතුර රියෝ ඩි ලා ප්ලාටා හි බ්‍රිතාන්‍ය ආක්‍රමණ මධ්‍යයේ, දූපත් ආණ්ඩුකාරවරයා 1806 දී දූපත් සමූහය ඉවත් කළේය; 1811 දී ස්පාඤ්ඤයේ ඉතිරි යටත් විජිත බලකොටුව ද එය අනුගමනය කළේය, ගවුචෝස් සහ ස්වේච්ඡාවෙන් රැඳී සිටි ධීවරයින් හැර.{{sfn|Gibran|1998|p=27}} ඉන්පසුව, රියෝ ඩි ලා ප්ලාටා හි එක්සත් පළාත් සඳහා සේවය කළ ඇමරිකානු පෞද්ගලික සේවකයෙකු වන කර්නල් ඩේවිඩ් ජෙවෙට්, දකුණු අත්ලාන්තික් සාගරයේ ස්පාඤ්ඤයේ භූමි ප්‍රදේශ සඳහා බුවනෝස් අයර්ස් හි 1816 හිමිකම් පෑම පිළිබඳව නැංගුරම් ලා ඇති නැව්වලට දැනුම් දෙන තෙක් එහි දේශපාලන තත්ත්වය අවිවාදිත විය.<ref>See: * {{harvnb|Gibran|1998|p=27}}, * {{harvnb|Marley|2008|p=714}}.</ref>{{efn-ua|According to Argentine legal analyst Roberto Laver, the United Kingdom disregards Jewett's actions because the government he represented "was not recognised either by Britain or any other foreign power at the time" and "no act of occupation followed the ceremony of claiming possession".{{sfn|Laver|2001|p=73}}}} දූපත් වල ස්ථිර වැසියන් නොසිටි බැවින්, 1823 දී බුවනෝස් අයර්ස් ජර්මානු සම්භවයක් ඇති වෙළෙන්දෙකු වන ලුයිස් වර්නට්ට ධීවර කටයුතු සිදු කිරීමට සහ දූපත් සමූහයේ වල් ගවයන් සූරාකෑමට අවසර ලබා දුන්නේය.{{efn-ua|Before leaving for the Falklands Vernet stamped his grant at the British Consulate, repeating this when Buenos Aires extended his grant in 1828.{{sfn|Cawkell|2001|pp=48–50}} The cordial relationship between the consulate and Vernet led him to express "the wish that, in the event of the British returning to the islands, [[Government of the United Kingdom|HMG]] would take his settlement under their protection".{{sfn|Cawkell|2001|p=50}}}} වර්නට් 1826 දී පුවර්ටෝ සොලෙඩාඩ් හි නටබුන් අසල පදිංචි වූ අතර, පදිංචිකරුවන් ගෙන ඒමට සහ ස්ථිර ජනපදයක් පිහිටුවීමට ව්‍යාපාරය ප්‍රමාණවත් ලෙස ආරක්ෂිත වන තෙක් දූපත් වල සම්පත් රැස් කළේය.<ref>See: * {{harvnb|Gibran|1998|pp=27–28}}, * {{harvnb|Sicker|2002|p=32}}.</ref> 1829 දී බුවනෝස් අයර්ස් විසින් වර්නට් දූපත් වල හමුදා සහ සිවිල් අණදෙන නිලධාරියා ලෙස නම් කරන ලද අතර,{{sfn|Pascoe|Pepper|2008|pp=540–46}} විදේශීය තල්මසුන් සහ සීල් ධීවරයින්ගේ ක්‍රියාකාරකම් නැවැත්වීම සඳහා මුද්‍රා තැබීම නියාමනය කිරීමට ඔහු උත්සාහ කළේය.{{sfn|Gibran|1998|p=27}} මසුන් ඇල්ලීමේ සහ දඩයම් කිරීමේ අයිතිවාසිකම් සම්බන්ධ ආරවුලක් 1831 දී ඇමරිකානු යුධ නෞකාවක් වන යූඑස්එස් ලෙක්සිංටන් විසින් වැටලීමකට තුඩු දෙන තෙක් වර්නට්ගේ ව්‍යාපාරය පැවතුනි,{{sfn|Pascoe|Pepper|2008|pp=541–44}}{{efn-ua|The log of the ''"Lexington"'' only reports the destruction of arms and a powder store, but Vernet made a claim for compensation from the US Government stating that the entire settlement was destroyed.{{sfn|Pascoe|Pepper|2008|pp=541–44}}}} එක්සත් ජනපද නාවික හමුදාපති සිලස් ඩන්කන් දිවයිනේ රජය විසුරුවා හැරීම ප්‍රකාශ කළ විට.{{sfn|Peterson|1964|p=106}}[[File:Edward_Gennys_Fanshawe,_Mount_William,_Falkland_Islands,_May_1849_(Portion_B).png|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Edward_Gennys_Fanshawe,_Mount_William,_Falkland_Islands,_May_1849_(Portion_B).png|alt=Three men in horseback examine a pastoral settlement|වම|thumb|1849 දී ෆෝක්ලන්ත කොරල්පරයක්, එඬේරුන් සහ බැටළුවන්ගේ නිරූපණය (රාජකීය නාවික හමුදාවේ අද්මිරාල් එඩ්වඩ් ෆැන්ෂාවේ විසින් අඳින ලද සිතුවම)]] 1832 ඔක්තෝම්බර් මාසයේදී බලකොටුවක් ස්ථාපනය කිරීමෙන් බුවනෝස් අයර්ස් ජනාවාසය කෙරෙහි බලපෑම් ලබා ගැනීමට උත්සාහ කළ අතර, එය මාසයක් ඇතුළත කැරැල්ලක් ඇති වූ අතර ඊළඟ වසරේ බ්‍රිතාන්‍ය හමුදා පැමිණීමෙන් පසුව බ්‍රිතාන්‍ය පාලනය නැවත තහවුරු විය.{{sfn|Graham-Yooll|2002|p=50}} ආර්ජන්ටිනාවේ සම්මේලනය (බුවනෝස් අයර්ස් ආණ්ඩුකාර ජුවාන් මැනුවෙල් ද රෝසාස්ගේ ප්‍රධානත්වයෙන් යුත්) බ්‍රිතාන්‍යයේ ක්‍රියාමාර්ගවලට විරෝධය පළ කළ අතර,{{sfn|Reginald|Elliot|1983|pp=25–26}}{{efn-ua|As discussed by Roberto Laver, not only did Rosas not break relations with Britain because of the "essential" nature of "British economic support", but he offered the Falklands "as a bargaining chip&nbsp;... in exchange for the cancellation of Argentina's million-pound debt with the British bank of [[Baring Brothers]]".{{sfn|Laver|2001|pp=122–23}} In 1850, Rosas' government ratified the [[Arana–Southern Treaty]], which put "an end to the existing differences, and of restoring perfect relations of friendship" between the United Kingdom and Argentina.{{sfn|Hertslet|1851|p=105}}}} සහ ආර්ජන්ටිනාවේ රජයන් එතැන් සිට බ්‍රිතාන්‍යයට එරෙහිව නිල විරෝධතා ලියාපදිංචි කිරීම දිගටම කරගෙන ගොස් ඇත.{{sfn|Gustafson|1988|pp=34–35}}{{efn-ua|Argentina protested in 1841, 1849, 1884, 1888, 1908, 1927 and 1933, and has made annual protests to the United Nations since 1946.{{sfn|Gustafson|1988|p=34}}}} බ්‍රිතාන්‍ය හමුදා තම මෙහෙයුම අවසන් කිරීමෙන් පසු පිටත්ව ගිය අතර, විධිමත් රජයක් නොමැතිව ප්‍රදේශය හැර ගියේය.{{sfn|Graham-Yooll|2002|pp=51–52}} වර්නට්ගේ නියෝජ්‍ය, ස්කොට්ලන්ත ජාතික මැතිව් බ්‍රිස්බේන්, ව්‍යාපාරය යථා තත්ත්වයට පත් කිරීම සඳහා එම වසරේ දූපත් වෙත ආපසු ගිය නමුත්, ඔහුගේ උත්සාහයන් අවසන් වූයේ, පෝර්ට් ලුවී හි නොසන්සුන්තාව මධ්‍යයේ, ගවුචෝ ඇන්ටෝනියෝ රිවේරෝ අතෘප්තිමත් පුද්ගලයින් පිරිසක් බ්‍රිස්බේන් සහ ජනාවාසයේ ජ්‍යෙෂ්ඨ නායකයින් ඝාතනය කිරීමට නායකත්වය දුන් අතර, දිවි ගලවා ගත් අය අසල දූපතක ගුහාවක සැඟවී සිටියහ.{{sfn|Graham-Yooll|2002|pp=51–52}} 1840 දී, ෆෝක්ලන්ඩ්ස් ඔටුන්න හිමි ජනපදයක් බවට පත් වූ අතර, පසුව ස්කොට්ලන්ත පදිංචිකරුවන් නිල දේවගැති ප්‍රජාවක් ස්ථාපිත කළහ.{{sfn|Aldrich|Connell|1998|p=201}} වසර හතරකට පසු, සෑම කෙනෙකුම පාහේ පෝර්ට් ජැක්සන් වෙත නැවත පදිංචියට ගිය අතර, එය රජයට වඩා හොඳ ස්ථානයක් ලෙස සැලකේ. වෙළෙන්දා වන සැමුවෙල් ලෆෝන් බ්‍රිතාන්‍ය යටත් විජිතකරණය දිරිගැන්වීම සඳහා ව්‍යාපාරයක් ආරම්භ කළේය.<ref>See: * {{harvnb|Bernhardson|2011|loc=Stanley and Vicinity: History}}, * {{harvnb|Reginald|Elliot|1983|pp=9, 27}}.</ref> ස්ටැන්ලි, පෝර්ට් ජැක්සන් ඉක්මනින් නැවත නම් කරන ලද පරිදි, 1845 දී නිල වශයෙන් රජයේ ආසනය බවට පත්විය.{{sfn|Reginald|Elliot|1983|p=9}} එහි ඉතිහාසයේ මුල් අවධියේදී, භාණ්ඩ නැව්ගත කිරීමේ පාඩු හේතුවෙන් ස්ටැන්ලිට සෘණාත්මක කීර්තියක් තිබුණි; හදිසි අවස්ථා වලදී පමණක් කේප් හෝන් වටා යන නැව් වරායේ නතර වනු ඇත.{{sfn|Bernhardson|2011|loc=Stanley and Vicinity: History}} කෙසේ වෙතත්, ෆෝක්ලන්ඩ්ස් හි භූගෝලීය පිහිටීම නැව් අලුත්වැඩියාවන් සහ "සුන්බුන් වෙළඳාම" සඳහා වඩාත් සුදුසු බව ඔප්පු විය, නැව් සුන්බුන් සහ ඒවායේ භාණ්ඩ විකිණීම සහ මිලදී ගැනීමේ ව්‍යාපාරය.{{sfn|Strange|1987|pp=72–74}} මෙම වෙළඳාම හැරුණු විට, තණබිම්වල සැරිසරන වල් ගවයන්ගේ අඩු වටිනාකමක් ඇති හම් නිසා දූපත් සමූහය කෙරෙහි වාණිජ උනන්දුව අවම විය. 1851 දී ලෆෝන්ගේ අසාර්ථක ව්‍යවසාය මිලදී ගත් ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත් සමාගම,{{efn-ua|There were continual tensions with the colonial administration over Lafone's failure to establish any permanent settlers, and over the price of beef supplied to the settlement. Moreover, although his concession required Lafone to bring settlers from the UK, most of the settlers he brought were gauchos from Uruguay.{{sfn|Strange|1987|p=84}}}} ලොම් ගොවිතැන සඳහා චෙවියට් බැටළුවන් සාර්ථකව හඳුන්වා දීමෙන් පසුව පමණක් ආර්ථික වර්ධනය ආරම්භ වූ අතර, අනෙකුත් ගොවිපලවල් ද එය අනුගමනය කිරීමට පෙළඹුණි.<ref name="Bernhardson 2011 loc=Stanley and Vicinity: History">See: * {{harvnb|Bernhardson|2011|loc=Stanley and Vicinity: History}}, * {{harvnb|Reginald|Elliot|1983|p=9}}.</ref> ආනයනික ද්‍රව්‍යවල අධික පිරිවැය, ශ්‍රම හිඟය සහ එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස ඉහළ වැටුප් සමඟ ඒකාබද්ධ වීම නිසා නැව් අලුත්වැඩියා වෙළඳාම තරඟකාරී නොවීය. 1870 න් පසු දකුණු ඇමරිකාවේ ගල් අඟුරු සඳහා ඇති අඩු පිරිවැය හේතුවෙන් රුවල් නැව් වාෂ්ප නැව් මගින් ප්‍රතිස්ථාපනය කිරීම වේගවත් වූ බැවින් එය පහත වැටුණි; 1914 වන විට පැනමා ඇළ විවෘත කිරීමත් සමඟ වෙළඳාම ඵලදායී ලෙස අවසන් විය.{{sfn|Strange|1987|pp=72–73}} 1881 දී, ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත් බ්‍රිතාන්‍යයෙන් මූල්‍යමය වශයෙන් ස්වාධීන විය.{{sfn|Reginald|Elliot|1983|p=9}} සියවසකට වැඩි කාලයක්, ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත් සමාගම දූපත් සමූහයේ වෙළඳාම සහ රැකියා ආධිපත්‍යය දැරීය; ඊට අමතරව, එක්සත් රාජධානිය සමඟ ලොම් වෙළඳාමෙන් බොහෝ ප්‍රතිලාභ ලැබූ ස්ටැන්ලි හි බොහෝ නිවාස එහි හිමිකාරීත්වය දැරීය.<ref name="Bernhardson 2011 loc=Stanley and Vicinity: History" /> [[File:Cfbattlepainting_(Retouched).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Cfbattlepainting_(Retouched).jpg|alt=Two battling ships, with one sinking|දකුණ|thumb|1914 ෆෝක්ලන්ත දූපත් සටන අතරතුර නාවික ගැටුම (විලියම් ලයනල් වයිලිගේ සිතුවම)]] 20 වන සියවසේ මුල් භාගයේදී, උපඇන්ටාක්ටික් දූපත් සහ ඇන්ටාක්ටිකාවේ කොටසකට බ්‍රිතාන්‍යයේ භෞමික හිමිකම් පෑමේදී ෆෝක්ලන්ඩ්ස් වැදගත් කාර්යභාරයක් ඉටු කළේය. 1908 සිට ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත් යැපීම් ලෙස ෆෝක්ලන්ඩ්ස් මෙම ප්‍රදේශ පාලනය කළ අතර 1985 දී ඒවා විසුරුවා හරින තෙක් ඒවා රඳවා ගත්තේය.{{sfn|Day|2013|p=129–30}} දකුණු අත්ලාන්තික් සාගරයේ පාලනයට සහාය වන හමුදා කඳවුරක් ලෙස ෆෝක්ලන්ත දූපත් ලෝක යුද්ධ දෙකෙහිම සුළු කාර්යභාරයක් ඉටු කළේය. 1914 දෙසැම්බරයේ පැවති ෆෝක්ලන්ත දූපත් සටනේදී, රාජකීය නාවික බලඇණියක් අධිරාජ්‍ය ජර්මානු බලඇණියක් පරාජය කළේය. දෙවන ලෝක යුද්ධයේදී, 1939 දෙසැම්බරයේ පැවති ගංගා තහඩු සටනෙන් පසුව, සටනේදී හානියට පත් HMS එක්සෙටර් අලුත්වැඩියා කිරීම සඳහා ෆෝක්ලන්ත වෙත තැම්බුණි.{{sfn|Carafano|2005|p=367}} 1942 දී, ඉන්දියාවට යන ගමනේදී බලඇණියක් ජපානය විසින් දූපත් සමූහය අත්පත් කර ගැනීමේ බිය මධ්‍යයේ ෆෝක්ලන්තයට බලකොටුවක් ලෙස නැවත යොදවන ලදී.{{sfn|Haddelsey|Carroll|2014|loc=Prologue}} යුද්ධය අවසන් වූ පසු, ලොම් මිල පහත වැටීම සහ එක්සත් රාජධානිය සහ ආර්ජන්ටිනාව අතර නැවත පණ ගැන්වූ ස්වෛරීභාවය පිළිබඳ ආරවුල හේතුවෙන් ඇති වූ දේශපාලන අවිනිශ්චිතතාවය ෆෝක්ලන්ත ආර්ථිකයට බලපෑවේය.{{sfn|Bernhardson|2011|loc=Stanley and Vicinity: History}} සියවසේ දෙවන භාගයේදී එක්සත් රාජධානිය සහ ආර්ජන්ටිනාව අතර කැටි ගැසෙන ආතතීන් වැඩි වූ අතර, ආර්ජන්ටිනාවේ ජනාධිපති ජුවාන් පෙරොන් දූපත් සමූහය කෙරෙහි ස්වෛරීභාවය තහවුරු කළේය.{{sfn|Zepeda|2005|p=102}} 1960 ගණන්වලදී ස්වෛරීභාවය පිළිබඳ ආරවුල තීව්‍ර වූයේ, එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානය යටත් විජිතකරණය පිළිබඳ යෝජනාවක් සම්මත කිරීමෙන් ටික කලකට පසුවය, එය ආර්ජන්ටිනාව තම ස්ථාවරයට හිතකර ලෙස අර්ථකථනය කළේය.{{sfn|Laver|2001|p=125}} 1965 දී, එක්සත් ජාතීන්ගේ මහා මණ්ඩලය 2065 යෝජනාව සම්මත කළ අතර, ආරවුල සාමකාමීව විසඳා ගැනීම සඳහා ද්විපාර්ශ්වික සාකච්ඡා පවත්වන ලෙස රාජ්‍යයන් දෙකටම ඉල්ලා සිටියේය.{{sfn|Laver|2001|p=125}} 1966 සිට 1968 දක්වා, එක්සත් රාජධානිය ෆෝක්ලන්ඩ්ස් මාරු කිරීම පිළිබඳව ආර්ජන්ටිනාව සමඟ රහසිගතව සාකච්ඡා කළ අතර, එහි තීන්දුව දූපත්වාසීන් විසින් පිළිගනු ඇතැයි උපකල්පනය කළේය.{{sfn|Thomas|1991|p=24}} 1971 දී දූපත් සමූහය සහ ප්‍රධාන භූමිය අතර වෙළඳ සබඳතා පිළිබඳ ගිවිසුමකට එළඹුණු අතර, එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස, ආර්ජන්ටිනාව 1972 දී ස්ටැන්ලි හි තාවකාලික ගුවන් තොටුපළක් ඉදි කළේය.{{sfn|Reginald|Elliot|1983|p=9}} කෙසේ වෙතත්, එක්සත් රාජධානියේ පාර්ලිමේන්තුවේ ඔවුන්ගේ ශක්තිමත් ලොබිය විසින් ප්‍රකාශ කරන ලද පරිදි, ෆෝක්ලන්ඩ් විරෝධය සහ එක්සත් රාජධානිය සහ ආර්ජන්ටිනාව අතර ආතතීන් 1977 දක්වා ස්වෛරීභාවය පිළිබඳ සාකච්ඡා ඵලදායී ලෙස සීමා කළේය.{{sfn|Thomas|1991|pp=24–27}} අයවැය කප්පාදු යුගයක ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත් නඩත්තු කිරීමේ වියදම ගැන සැලකිලිමත් වූ එක්සත් රාජධානිය, මුල් තැචර් රජය තුළ නැවතත් ආර්ජන්ටිනාවට ස්වෛරීභාවය පැවරීම ගැන සලකා බැලීය.<ref name="Guardian">{{cite news|url=https://www.theguardian.com/uk/2005/jun/28/falklands.past|title=UK held secret talks to cede sovereignty: ''Minister met junta envoy in Switzerland, official war history reveals''|last1=Norton-Taylor|first1=Richard|date=28 June 2005|newspaper=The Guardian|access-date=12 June 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20140919011057/http://www.theguardian.com/uk/2005/jun/28/falklands.past|archive-date=19 September 2014|last2=Evans|first2=Rob|url-status=live}}</ref> 1981 වන විට සැලකිය යුතු ස්වෛරීභාවය පිළිබඳ සාකච්ඡා නැවත අවසන් වූ අතර, කාලයත් සමඟ ආරවුල උත්සන්න විය.{{sfn|Thomas|1991|pp=28–31}} 1982 අප්‍රේල් මාසයේදී ෆෝක්ලන්ඩ් යුද්ධය ආරම්භ වූයේ ආර්ජන්ටිනාවේ හමුදා දකුණු අත්ලාන්තික් සාගරයේ ෆෝක්ලන්ඩ් සහ අනෙකුත් බ්‍රිතාන්‍ය ප්‍රදේශ ආක්‍රමණය කළ විටය. ජුනි මාසයේදී එක්සත් රාජධානියේ ගවේෂණ හමුදාවක් එම ප්‍රදේශ නැවත අත්පත් කර ගන්නා තෙක් ඒවා කෙටියෙන් අල්ලා ගත්හ.<ref>See: *{{harvnb|Reginald|Elliot|1983|pp=5, 10–12, 67}}, *{{harvnb|Zepeda|2005|pp=102–03}}.</ref> යුද්ධයෙන් පසු එක්සත් රාජධානිය සිය හමුදා පැවැත්ම පුළුල් කරමින්, RAF මවුන්ට් ප්ලෙසන්ට් ගොඩනඟා එහි බලකොටුවේ ප්‍රමාණය වැඩි කළේය.{{sfn|Gibran|1998|pp=130–35}} යුද්ධය හේතුවෙන් වාහන විරෝධී සහ පුද්ගල විරෝධී පතල් ඇතුළු විවිධ වර්ගයේ පතල් 20,000 කට ආසන්න ප්‍රමාණයක් අඩංගු බිම් බෝම්බ 117 ක් පමණ ඉතිරි විය. බිම්බෝම්බ ඉවත් කරන්නන්ගේ විශාල සංඛ්‍යාවක් මිය යාම හේතුවෙන්, බිම්බෝම්බ ඉවත් කිරීමේ මූලික උත්සාහයන් 1983 දී නතර විය.<ref name="BBC_Mines" />{{efn-ua|The minefields were fenced off and marked; there remain unexploded ordnance and improvised explosive devices.<ref name="BBC_Mines"/> Detection and clearance of mines in the Falklands has proven difficult as some were air-delivered and not in marked fields; approximately 80% lie in sand or peat, where the position of mines can shift, making removal procedures difficult.<ref>{{cite journal |last1=Ruan |first1=Juan Carlos |last2=Macheme |first2=Jill E. |date=August 2001 |title=Landmines in the Sand: The Falkland Islands |url=http://www.jmu.edu/cisr/journal/5.2/focus/falklands.htm |journal=The Journal of ERW and Mine Action |publisher=James Madison University |volume=5 |issue=2 |issn=1533-6905 |access-date=29 June 2014 |archive-date=14 July 2014 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140714164355/http://www.jmu.edu/cisr/journal/5.2/focus/falklands.htm |url-status=live }}</ref>}} බිම්බෝම්බ ඉවත් කිරීමේ මෙහෙයුම් 2009 දී නැවත ආරම්භ වූ අතර 2020 ඔක්තෝම්බර් මාසයේදී අවසන් කරන ලදී.<ref name="PenguinNews">{{cite magazine|date=23 October 2020|title=Falklands community invited to 'Reclaim the Beach' to celebrate completion of demining – Penguin News|url=https://penguin-news.com/headlines/community/2020/falklands-community-invited-to-reclaim-the-beach-to-celebrate-completion-of-demining/|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20201027070620/https://penguin-news.com/headlines/community/2020/falklands-community-invited-to-reclaim-the-beach-to-celebrate-completion-of-demining/|archive-date=27 October 2020|access-date=23 October 2020|magazine=Penguin News}}</ref> ෂැකල්ටන් සාමිවරයාගේ නිර්දේශ මත පදනම්ව, ෆෝක්ලන්ත බැටළුවන් මත පදනම් වූ ඒක වගාවකින් සංචාරක ආර්ථිකයක් දක්වා විවිධාංගීකරණය වූ අතර ෆෝක්ලන්ත සුවිශේෂී ආර්ථික කලාපයක් ස්ථාපිත කිරීමත් සමඟ ධීවර කටයුතු සිදු විය.{{sfn|Cawkell|2001|p=147}}{{efn-ua|In 1976, Lord Shackleton produced a report into the economic future of the islands; but his recommendations were not implemented because Britain sought to avoid confronting Argentina over sovereignty.{{sfn|Cawkell|2001|p=147}} Lord Shackleton was once again tasked, in 1982, to produce a report into the economic development of the islands. His new report criticised the large farming companies, and recommended transferring ownership of farms from absentee landlords to local landowners. Shackleton also suggested diversifying the economy into fishing, oil exploration, and tourism; moreover, he recommended the establishment of a road network, and conservation measures to preserve the islands' natural resources.{{sfn|Cawkell|2001|p=147}}}} මාර්ග ජාලය ද වඩාත් පුළුල් කරන ලද අතර, RAF මවුන්ට් ප්ලෙසන්ට් ඉදිකිරීම දිගු දුර ගුවන් ගමන් සඳහා ප්‍රවේශ වීමට ඉඩ සැලසීය.{{sfn|Cawkell|2001|p=147}} 2010 ගණන්වල තෙල් ගවේෂණය ද ආරම්භ වූ අතර, ෆෝක්ලන්ත ද්‍රෝණියේ වාණිජමය වශයෙන් සූරාකෑමට ලක්විය හැකි තැන්පතු පිළිබඳ ඇඟවීම් සහිතව.<ref>{{cite news|url=https://www.theguardian.com/business/2012/nov/23/desire-petroleum-optimistic-falklands-oil-prospects|title=Desire Petroleum optimistic over Falklands oil prospects|author=Fletcher, Nick|date=23 November 2012|newspaper=The Guardian|access-date=8 June 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210608201007/https://www.theguardian.com/business/2012/nov/23/desire-petroleum-optimistic-falklands-oil-prospects|archive-date=8 June 2021|url-status=live}}</ref> ඔටාවා ගිවිසුම යටතේ එක්සත් රාජධානියේ බැඳීම්වලට අනුකූලව, බිම්බෝම්බ ඉවත් කිරීමේ කටයුතු 2009 දී නැවත ආරම්භ කරන ලද අතර, සැපර් හිල් කොරල් 2012 දී බිම්බෝම්බ ඉවත් කරන ලද අතර, වසර 30 කට පසු පළමු වරට වැදගත් ඓතිහාසික සන්ධිස්ථානයකට ප්‍රවේශ වීමට ඉඩ සැලසීය.<ref>{{cite news|url=http://en.mercopress.com/2011/12/08/falklands-land-mine-clearance-set-to-enter-a-new-expanded-phase-in-early-2012|title=Falklands' Land Mine Clearance Set to Enter a New Expanded Phase in Early 2012|author=Grant Munro|date=8 December 2011|newspaper=MercoPress|access-date=29 June 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20140714162622/http://en.mercopress.com/2011/12/08/falklands-land-mine-clearance-set-to-enter-a-new-expanded-phase-in-early-2012|archive-date=14 July 2014|url-status=live}}</ref> 1990 දී ආර්ජන්ටිනාව සහ එක්සත් රාජධානිය රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික සබඳතා නැවත ස්ථාපිත කළ නමුත්, අනාගත ස්වෛරීභාවය පිළිබඳ සාකච්ඡාවල කොන්දේසි සම්බන්ධයෙන් දෙදෙනාම එකඟ වී නොමැත.<ref>See: * {{harvnb|Lansford|2012|p=1528}}, * {{harvnb|Zepeda|2005|pp=102–03}}.</ref> == රජය == [[File:Government_House,_Falkland_Islands.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Government_House,_Falkland_Islands.jpg|alt=Large, rambling house with greenhouse and white fence|දකුණ|thumb|ස්ටැන්ලි හි රජයේ මන්දිරය ආණ්ඩුකාරවරයාගේ නිල නිවසයි.]] The Falkland Islands are a [[:en:Self-governing_colony|self-governing]] [[:en:British_Overseas_Territory|British Overseas Territory]].{{sfn|Cahill|2010|loc="Falkland Islands"}} Under the [[:en:Falkland_Islands_Constitution|2009 Constitution]], the islands have full internal self-government; the UK is responsible for foreign affairs, retaining the power "to protect UK interests and to ensure the overall good governance of the territory".<ref name="Constitution">{{cite news|url=http://en.mercopress.com/2009/01/01/new-year-begins-with-a-new-constitution-for-the-falklands|title=New Year begins with a new Constitution for the Falklands|date=1 January 2009|newspaper=MercoPress|access-date=9 July 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20131029192759/http://en.mercopress.com/2009/01/01/new-year-begins-with-a-new-constitution-for-the-falklands|archive-date=29 October 2013|url-status=live}}</ref> The [[:en:Monarch_of_the_United_Kingdom|Monarch of the United Kingdom]] is the head of state, and executive authority is exercised on the monarch's behalf by the [[:en:Governor_of_the_Falkland_Islands|governor]], who appoints the islands' [[:en:Chief_Executive_of_the_Falkland_Islands|chief executive]] on the advice of members of the [[:en:Legislative_Assembly_of_the_Falkland_Islands|Legislative Assembly]].<ref name="constitutiontext">{{cite web |date=5 November 2008 |title=The Falkland Islands Constitution Order 2008 |url=http://www.legislation.gov.uk/uksi/2008/2846/pdfs/uksi_20082846_en.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140709031954/http://www.legislation.gov.uk/uksi/2008/2846/pdfs/uksi_20082846_en.pdf |archive-date=9 July 2014 |access-date=9 July 2013 |publisher=The Queen in Council}}</ref> Both the governor and the chief executive serve as the [[:en:Head_of_government|head of government]].{{sfn|Buckman|2012|p=394}} Governor [[:en:Alison_Blake|Alison Blake]] was appointed in July 2022<ref>{{cite news|url=https://en.mercopress.com/2022/07/23/as-of-saturday-falklands-have-the-first-woman-governor-ms-alison-blake-cmg|title=As of Saturday, Falklands have the first woman Governor, Ms Alison Blake CMG|date=23 July 2022|work=MercoPress}}</ref> and Chief Executive [[:en:Andrea_Clausen_(politician)|Andrea Clausen]] took up the post on 1 April 2025. Dr Clausen is the first woman and the first Falkland Islander to become Chief Executive of the Government. The UK minister responsible for the Falkland Islands since 2024, [[:en:Stephen_Doughty|Stephen Doughty]], administers British foreign policy regarding the islands.<ref>{{cite web |title=Minister of State (Europe, North America and Overseas Territories) |url=https://www.gov.uk/government/ministers/minister-of-state--178 |website=GOV.UK}}</ref> The governor acts on the advice of the islands' [[:en:Executive_Council_of_the_Falkland_Islands|Executive Council]], composed of the chief executive, the [[:en:Director_of_Finance_of_the_Falkland_Islands|Director of Finance]] and three elected members of the Legislative Assembly (with the governor as chairman).<ref name="constitutiontext" /> The Legislative Assembly, a [[:en:Unicameral_legislature|unicameral legislature]], consists of the chief executive, the director of finance and eight members (five from Stanley and three from [[:en:Camp_(Falkland_Islands)|Camp]]) elected to four-year terms by [[:en:Universal_suffrage|universal suffrage]].<ref name="constitutiontext" /> All politicians in the Falkland Islands are [[:en:Independent_(politician)|independent]]; no political parties exist on the islands.{{sfn|Central Intelligence Agency|2011|loc="Falkland Islands (Malvinas)&nbsp;– Government"}} Since the [[:en:2013_Falkland_Islands_general_election|2013 general election]], members of the Legislative Assembly have received a salary and are expected to work full-time and give up all previously held jobs or business interests.<ref>{{cite news|url=http://en.mercopress.com/2013/10/28/falklands-lawmakers-the-full-time-problem|title=Falklands lawmakers: "The full time problem"|date=28 October 2013|newspaper=MercoPress|access-date=1 July 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20131029213124/http://en.mercopress.com/2013/10/28/falklands-lawmakers-the-full-time-problem|archive-date=29 October 2013|url-status=live}}</ref> As a territory of the United Kingdom, the Falklands were part of the [[:en:Special_member_state_territories_and_the_European_Union|overseas countries and territories]] of the European Union until [[:en:Brexit|2020]].<ref>{{cite web |author=EuropeAid |date=4 June 2014 |title=EU relations with Overseas Countries and Territories |url=http://ec.europa.eu/europeaid/where/octs_and_greenland/index_en.htm |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20140701021720/http://ec.europa.eu/europeaid/where/octs_and_greenland/index_en.htm |archive-date=1 July 2014 |access-date=15 July 2014 |publisher=European Commission}}</ref> The islands' judicial system, overseen by the [[:en:Foreign_and_Commonwealth_Office|Foreign and Commonwealth Office]], is largely based on [[:en:English_law|English law]],{{sfn|Sainato|2010|pp=157–158}} and the constitution binds the territory to the principles of the [[:en:European_Convention_on_Human_Rights|European Convention on Human Rights]].<ref name="Constitution" /> Residents have the right of appeal to the [[:en:European_Court_of_Human_Rights|European Court of Human Rights]] and the [[:en:Privy_Council_of_the_United_Kingdom|Privy Council]].<ref>{{cite web |year=2012 |title=A New Approach to the British Overseas Territories |url=https://www.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/217278/british-overseas-territories.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20131029191402/https://www.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/217278/british-overseas-territories.pdf |archive-date=29 October 2013 |access-date=25 August 2013 |publisher=Ministry of Justice |location=London |page=4}}</ref><ref>{{Cite legislation UK|type=si|year=2006|number=3205|si=The Falkland Islands (Appeals to Privy Council) (Amendment) Order 2009}}</ref> Law enforcement is the responsibility of the [[:en:Royal_Falkland_Islands_Police|Royal Falkland Islands Police]] (RFIP).{{sfn|Sainato|2010|pp=157–158}} === Defence === Defence of the islands is provided by the United Kingdom.{{sfn|Central Intelligence Agency|2011|loc="Falkland Islands (Malvinas)&nbsp;– Transportation"}} A British military garrison is stationed on the islands, and the Falkland Islands government funds an additional [[:en:Platoon_(military_unit)|platoon]] to [[:en:Company_(military_unit)|company]]-sized [[:en:Light_infantry|light infantry]] [[:en:Falkland_Islands_Defence_Force|Falkland Islands Defence Force]].<ref name="timesfidf">{{cite news|url=http://www.timesonline.co.uk/tol/news/world/us_and_americas/article7052002.ece|title=Falklands Defence Force better equipped than ever, says commanding officer|author=Martin Fletcher|date=6 March 2010|newspaper=The Times|access-date=18 March 2011|archive-url=https://web.archive.org/web/20200511114151/http://www.thetimes.co.uk/|archive-date=11 May 2020|url-status=dead}}</ref> The Falklands claim an [[:en:Exclusive_economic_zone|exclusive economic zone]] (EEZ) extending {{cvt|200|nmi|km}} from its coastal baselines, based on the [[:en:United_Nations_Convention_on_the_Law_of_the_Sea|United Nations Convention on the Law of the Sea]]; this zone overlaps with the EEZ of Argentina.<ref>{{cite web |author=International Boundaries Research Unit |title=Argentina and UK claims to maritime jurisdiction in the South Atlantic and Southern Oceans |url=https://www.dur.ac.uk/ibru/resources/south_atlantic/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190502070949/https://www.dur.ac.uk/ibru/resources/south_atlantic/ |archive-date=2 May 2019 |access-date=26 June 2014 |publisher=Durham University}}</ref> === Sovereignty dispute === The UK and Argentina both assert sovereignty over the Falkland Islands. The UK bases its position on its continuous administration of the islands since 1833 and the islanders' "right to [[:en:Self-determination|self-determination]] as set out in the [[:en:UN_Charter|UN Charter]]".{{sfn|Lansford|2012|p=1528}}<ref>{{cite news|url=https://www.theguardian.com/uk/2009/mar/28/falkland-islands-sovereignty-argentina|title=Falkland Islands sovereignty talks out of the question, says Gordon Brown|last=Watt|first=Nicholas|date=27 March 2009|newspaper=The Guardian|access-date=24 August 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20120123070837/http://www.guardian.co.uk/uk/2009/mar/28/falkland-islands-sovereignty-argentina|archive-date=23 January 2012|url-status=live}}</ref><ref>{{cite web |date=12 March 2013 |title=Supporting the Falkland Islanders' right to self-determination |url=https://www.gov.uk/government/policies/supporting-the-falkland-islanders-right-to-self-determination |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140325033113/https://www.gov.uk/government/policies/supporting-the-falkland-islanders-right-to-self-determination |archive-date=25 March 2014 |access-date=29 May 2014 |work=Policy |publisher=United Kingdom Foreign & Commonwealth Office and Ministry of Defence}}</ref> Argentina claims that, when it [[:en:Argentine_Declaration_of_Independence|achieved independence]] in 1816, it acquired the Falklands from Spain.<ref name="RIS">{{cite web |author=Secretaría de Relaciones Exteriores |title=La Cuestión de las Islas Malvinas |url=http://www.cancilleria.gov.ar/es/la-cuestion-de-las-islas-malvinas |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140704155811/http://cancilleria.gov.ar/es/la-cuestion-de-las-islas-malvinas |archive-date=4 July 2014 |access-date=10 October 2013 |publisher=Ministerio de Relaciones Exteriores y Culto (República Argentina) |language=es}}</ref><ref name="auto1">{{cite journal|author=Michael Reisman|date=January 1983|title=The Struggle for The Falklands|url=http://heinonline.org/HOL/Page?handle=hein.journals/ylr93&div=24&collection=journals&set_as_cursor=41&men_tab=srchresults|url-status=live|journal=Yale Law Journal|publisher=Faculty Scholarship Series|volume=93|issue=287|page=306|archive-url=https://web.archive.org/web/20200304122731/http://heinonline.org/HOL/Page?handle=hein.journals%2Fylr93&div=24&collection=journals&set_as_cursor=41&men_tab=srchresults|archive-date=4 March 2020|access-date=23 October 2013}}</ref><ref name="auto">{{cite web |date=18 June 2004 |title=Decolonization Committee Says Argentina, United Kingdom Should Renew Efforts on Falkland Islands (Malvinas) Question |url=https://www.un.org/press/en/2004/gacol3105.doc.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210117031530/https://www.un.org/press/en/2004/gacol3105.doc.htm |archive-date=17 January 2021 |access-date=5 April 2020 |work=Press Release |publisher=United Nations}}</ref> The [[:en:Reassertion_of_British_sovereignty_over_the_Falkland_Islands_(1833)|incident of 1833]] is particularly contentious; Argentina considers it proof of "Britain's usurpation" whereas the UK discounts it as a mere reassertion of its claim.{{sfn|Gustafson|1988|pp=26–27}}{{efn-ua|Argentina considers that, in 1833, the UK established an "illegal occupation" of the Falklands after expelling Argentine authorities and settlers from the islands with a threat of "greater force" and, afterwards, barring Argentines from resettling the islands.<ref name="RIS" /><ref name="auto1"/><ref name="auto"/> The Falkland Islands' government considers that only Argentina's military personnel was expelled in 1833, but its civilian settlers were "invited to stay" and did so except for 2 and their wives.<ref>{{cite web |url=https://www.falklands.gov.fk/self-governance/relationship-with-argentina/ |title=Relationship with Argentina |publisher=Falkland Island Government |work=Self-Governance |access-date=5 April 2020 |archive-date=7 October 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181007220520/https://www.falklands.gov.fk/self-governance/relationship-with-argentina/ |url-status=dead}}</ref> International affairs scholar Lowell Gustafson considers that "[t]he use of force by the British on the Falkland Islands in 1833 was less dramatic than later Argentine rhetoric has suggested".{{sfn|Gustafson|1988|p=26}}}} In 2009, the British prime minister, [[:en:Gordon_Brown|Gordon Brown]], had a meeting with the Argentine president, [[:en:Cristina_Fernández_de_Kirchner|Cristina Fernández de Kirchner]], and said that there would be no further talks over the sovereignty of the Falklands.<ref>{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/uk_news/politics/7969463.stm|title=No talks on Falklands, says Brown|date=28 March 2009|newspaper=BBC News|access-date=24 August 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20180711153406/http://news.bbc.co.uk/2/hi/uk_news/politics/7969463.stm|archive-date=11 July 2018|url-status=live}}</ref> In March 2013, the Falkland Islands held a [[:en:2013_Falkland_Islands_sovereignty_referendum|referendum]] on its political status: 99.8% of votes cast favoured remaining a British overseas territory.<ref>{{cite news|url=https://www.bbc.co.uk/news/uk-21731760|title=Falklands referendum: Islanders vote on British status|date=10 March 2013|newspaper=BBC News|access-date=24 August 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20181002070421/https://www.bbc.co.uk/news/uk-21731760|archive-date=2 October 2018|url-status=live}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.reuters.com/article/us-falklands-referendum-idUSBRE92B02T20130312|title=Falkland Islanders vote overwhelmingly to keep British rule|last1=Brindicci|first1=Marcos|date=12 March 2013|access-date=24 August 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20160305040044/http://www.reuters.com/article/us-falklands-referendum-idUSBRE92B02T20130312|archive-date=5 March 2016|publisher=Reuters|last2=Bustamante|first2=Juan|url-status=live}}</ref> Argentina does not recognise the Falkland Islanders as a partner in negotiations.<ref name="RIS" /><ref>{{cite news|url=http://en.mercopress.com/2013/01/31/timerman-rejects-meeting-falklands-representatives-only-interested-in-bilateral-round-with-hague|title=Timerman rejects meeting Falklands representatives; only interested in 'bilateral round' with Hague|date=31 January 2013|newspaper=MercoPress|access-date=26 January 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20140202092439/http://en.mercopress.com/2013/01/31/timerman-rejects-meeting-falklands-representatives-only-interested-in-bilateral-round-with-hague|archive-date=2 February 2014|url-status=live}}</ref><ref>{{cite news|url=http://www.cnn.com/2013/03/10/world/americas/falklands-referendum/|title=Falkland Islands hold referendum on disputed status|author=Laura Smith-Spark|date=11 March 2013|access-date=26 January 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20180712021145/https://www.cnn.com/2013/03/10/world/americas/falklands-referendum/|archive-date=12 July 2018|publisher=CNN|url-status=live}}</ref> However, in May 2024, newly elected Argentine president [[:en:Javier_Milei|Javier Milei]], expressed general acceptance and tolerance for British rule, for the time being, noting it could take decades for Argentina to gain control of the islands. Though asserting “We [will not] relinquish our sovereignty" over the islands, Milei said they would not "seek conflict with the United Kingdom" over them, preferring to resolve the dispute "within the framework of peace."<ref name="decades_2024_05_06_bbc">Wells, Ione; South America correspondent: [https://www.bbc.com/news/articles/ce43zv3qln9o "Falklands dispute may last decades – Argentina president,"] 6 May 2024, ''[[BBC News]]'', retrieved 7 May 2024</ref> === ආරක්ෂක === === ස්වෛරීභාවය පිළිබඳ ආරවුල === == භූගෝලය == == ජෛව විවිධත්වය == == ආර්ථිකය == == ජන විකාශනය == == අධ්‍යාපනය == == සංස්කෘතිය == === ක්‍රීඩාව === == සටහන් == <references group="upper-alpha" /> == යොමු කිරීම් == <references /> ipgw04aucd1xav6w7alwnhbpfvdt6jy 750462 750461 2025-06-23T10:41:50Z BuddhikaW88 37808 /* රජය */ 750462 wikitext text/x-wiki '''ෆෝක්ලන්ත දූපත්''' ({{IPAc-en|ˈ|f|ɔː|(|l|)|k|l|ə|n|d|,_|ˈ|f|ɒ|l|k|-}};<ref name=":0">{{cite EPD|18}}</ref> {{langx|es|Islas Malvinas|link=no}} {{IPA|es|ˈislas malˈβinas|}}), සාමාන්‍යයෙන් '''ද ෆෝක්ලන්ඩ්''' ලෙස හඳුන්වනු ලැබේ, එය දකුණු අත්ලාන්තික් සාගරයේ පැටගොන් හි පිහිටි දූපත් සමූහයකි. ප්‍රධාන දූපත් දකුණු ඇමරිකාවේ දකුණු පැටගෝනියානු වෙරළට නැගෙනහිරින් සැතපුම් 300 (කිලෝමීටර් 500) පමණ වන අතර ඇන්ටාක්ටික් අර්ධද්වීපයේ උතුරු කෙළවරේ කේප් ඩුබුසෙට් සිට සැතපුම් 752 (කිලෝමීටර් 1,210) පමණ අක්ෂාංශ 52 ක පමණ අක්ෂාංශයක පිහිටා ඇත. වර්ග සැතපුම් 4,700 (වර්ග කිලෝමීටර් 12,000) ක භූමි ප්‍රමාණයකින් යුත් මෙම දූපත් සමූහය නැගෙනහිර ෆෝක්ලන්තය, බටහිර ෆෝක්ලන්තය සහ කුඩා දූපත් 776 කින් සමන්විත වේ. බ්‍රිතාන්‍ය විදේශීය ප්‍රදේශයක් ලෙස, ෆෝක්ලන්ත ප්‍රදේශවලට අභ්‍යන්තර ස්වයං පාලනයක් ඇති අතර, එක්සත් රාජධානිය ඔවුන්ගේ ආරක්ෂක සහ විදේශ කටයුතු සඳහා වගකීම භාර ගනී. අගනුවර සහ විශාලතම ජනාවාසය නැගෙනහිර ෆෝක්ලන්තයේ ස්ටැන්ලි ය. 17 වන සියවසේ යුරෝපීය සොයා ගැනීමට පෙර මෙම දූපත් ජනාවාස නොවූ බව විශ්වාස කෙරේ. ෆෝක්ලන්ත සොයා ගැනීම සහ පසුව යුරෝපීයයන් විසින් යටත් විජිතකරණය කිරීම සම්බන්ධයෙන් මතභේද පවතී. විවිධ කාලවලදී, දූපත් වල ප්‍රංශ, බ්‍රිතාන්‍ය, ස්පාඤ්ඤ සහ ආර්ජන්ටිනා ජනාවාස තිබුණි. 1833 දී බ්‍රිතාන්‍යය සිය පාලනය නැවත තහවුරු කළ නමුත් ආර්ජන්ටිනාව දූපත් සඳහා සිය හිමිකම් පවත්වාගෙන යයි. 1982 අප්‍රේල් මාසයේදී ආර්ජන්ටිනාවේ හමුදා හමුදා දූපත් ආක්‍රමණය කළහ. ෆෝක්ලන්ත යුද්ධය අවසානයේ මාස දෙකකට පසු බ්‍රිතාන්‍ය පරිපාලනය ප්‍රතිසංස්කරණය කරන ලදී. 2013 ස්වෛරීභාවය පිළිබඳ ජනමත විචාරණයකදී, ප්‍රකාශ කරන ලද ඡන්ද සියල්ලම පාහේ එක්සත් රාජධානියේ විදේශීය භූමියක් ලෙස රැඳී සිටීමට පක්ෂව විය. භූමියේ ස්වෛරීභාවය තත්ත්වය ආර්ජන්ටිනාව සහ එක්සත් රාජධානිය අතර පවතින ආරවුලක කොටසකි. ජනගහනය (2021 දී වැසියන් 3,662) ප්‍රධාන වශයෙන් ස්වදේශික ෆෝක්ලන්ත දූපත් වැසියන් වන අතර, ඔවුන් බහුතරය බ්‍රිතාන්‍ය සම්භවයක් ඇති අයයි. අනෙකුත් ජනවාර්ගික කණ්ඩායම් අතර ප්‍රංශ, ජිබ්‍රෝල්ටේරියන් සහ ස්කැන්ඩිනේවියානුවන් ඇතුළත් වේ. එක්සත් රාජධානිය, දකුණු අත්ලාන්තික් දූපතක් වන ශාන්ත හෙලේනා සහ චිලී යන රටවලින් සංක්‍රමණය වීම ජනගහන පරිහානියක් ආපසු හරවා ඇත. ඉංග්‍රීසි නිල සහ ප්‍රමුඛ භාෂාවයි. 1983 බ්‍රිතාන්‍ය ජාතිකත්ව (ෆෝක්ලන්ත දූපත්) පනත යටතේ, ෆෝක්ලන්ත දූපත් වැසියන් බ්‍රිතාන්‍ය පුරවැසියන් වේ. මෙම දූපත් උපඇන්ටාක්ටික් සාගර සහ ටුන්ඩ්‍රා දේශගුණික කලාපවල මායිමේ පිහිටා ඇති අතර, ප්‍රධාන දූපත් දෙකෙහිම අඩි 2,300 (මීටර් 700) දක්වා ළඟා වන කඳු වැටි ඇත. හඳුන්වා දුන් විශේෂ මගින් කොල්ලකෑම හේතුවෙන් ප්‍රධාන දූපත් වල බොහෝ දෙනෙක් තවදුරටත් බෝ නොවන නමුත්, ඒවා විශාල පක්ෂි ජනගහනයකට නිවහන වේ. උසස් තත්ත්වයේ ලොම් අපනයන කෙරෙහි අවධාරණය කරමින්, ප්‍රධාන ආර්ථික ක්‍රියාකාරකම් අතර මසුන් ඇල්ලීම, සංචාරක ව්‍යාපාරය සහ බැටළු ගොවිතැන ඇතුළත් වේ. ෆෝක්ලන්ත දූපත් රජය විසින් බලපත්‍ර ලබා දී ඇති තෙල් ගවේෂණය, ආර්ජන්ටිනාව සමඟ සමුද්‍ර ආරවුල් හේතුවෙන් මතභේදාත්මකව පවතී. == නිරුක්තිය == "ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත්" යන නම පැමිණෙන්නේ ප්‍රධාන දූපත් දෙක වෙන් කරන ෆෝක්ලන්ඩ් සවුන්ඩ් සමුද්‍ර සන්ධියෙනි.{{sfn|Jones|2009|p=73}} 1690 දී දූපත් වලට ගොඩ බැස්ස ඉංග්‍රීසි ගවේෂණයක නායක ජෝන් ස්ට්‍රෝං විසින් මෙම නාලිකාවට "ෆෝක්ලන්ඩ්" යන නම යොදන ලදී. ඔහුගේ ගමනට අනුග්‍රහය දැක්වූ නාවික හමුදාවේ භාණ්ඩාගාරික 5 වන විස්කවුන්ට් ෆෝක්ලන්ඩ් ඇන්තනි කැරිට ගෞරවයක් වශයෙන් ස්ට්‍රෝං මෙම සමුද්‍ර සන්ධිය නම් කළේය.<ref>See: *{{harvnb|Dotan|2010|p=165}}, *{{harvnb|Room|2006|p=129}}.</ref> විස්කවුන්ට් යන පදවි නාමය ස්කොට්ලන්තයේ ෆෝක්ලන්ඩ් නගරයෙන් ආරම්භ වේ - නගරයේ නම බොහෝ විට "සංවෘත" (lann){{efn-ua|According to researcher Simon Taylor, the exact Gaelic etymology is unclear as the "falk" in the name could have stood for "hidden" (''falach''), "wash" (''failc''), or "heavy rain" (''falc'').{{sfn|Taylor|Márkus|2005|p=158}}}} යන වචනයට යොමු වන ගේලික් යෙදුමකින් පැමිණ ඇති නමුත් එය ඇන්ග්ලෝ-සැක්සන් යෙදුමක් වන "folkland" (ජන-දක්ෂිණාංශිකයින් විසින් අල්ලාගෙන සිටින භූමිය) වෙතින් විය හැකි බව අඩු පිළිගත හැකිය.{{sfn|Room|2006|p=129}} රාජකීය නාවික හමුදාවේ බ්‍රිතාන්‍ය නායක ජෝන් බයිරන් 1765 දී රාජකීය ජෝර්ජ් රජු වෙනුවෙන් "ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත්" ලෙස ඒවා ප්‍රකාශ කරන තෙක් "ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත්" යන නම දූපත් සඳහා යොදන ලදී.<ref>See: *{{harvnb|Paine|2000|p=45}}, *{{harvnb|Room|2006|p=129}}.</ref> "ෆෝක්ලන්ඩ්ස්" යන පදය දූපත් හැඳින්වීමට භාවිතා කරන සම්මත කෙටි යෙදුමකි. මෙම දූපත් සමූහය සඳහා පොදු ස්පාඤ්ඤ නාමය වන ඉස්ලාස් මැල්විනාස්, ප්‍රංශ ඉල්ස් මැලූයින්ස් වෙතින් ව්‍යුත්පන්න වී ඇත - 1764 දී ප්‍රංශ ගවේෂක ලුවී-ඇන්ටොයින් ඩි බුගන්විල් විසින් දූපත් වලට ලබා දුන් නම එයයි.{{sfn|Hince|2001|p=121}} දූපත් වල පළමු ජනාවාසය ආරම්භ කළ බුගන්විල්, එම ප්‍රදේශය සෙන්ට්-මාලෝ වරාය (ඔහුගේ නැව් සහ ජනපදිකයන් සඳහා පිටත්වීමේ ස්ථානය) අනුව නම් කළේය.<ref>See: * {{harvnb|Hince|2001|p=121}}, * {{harvnb|Room|2006|p=129}}.</ref> බටහිර ප්‍රංශයේ බ්‍රිටනි ප්‍රදේශයේ පිහිටා ඇති වරාය, නගරය ආරම්භ කළ ක්‍රිස්තියානි එවැන්ජලිස්තවරයා වන ශාන්ත මාලෝ (හෝ මැක්ලෝ) නමින් නම් කරන ලදී.{{sfn|Balmaceda|2011|loc=Chapter 36}} 1965 දී, එක්සත් ජාතීන්ගේ මහා මණ්ඩලයේ 20 වන සැසියේදී,<ref>{{cite web |date=1967 |title=United Nations General Assembly Twentieth Session |url=https://digitallibrary.un.org/record/745657?ln=en |access-date=24 January 2023 |publisher=United Nations Digital Library}}</ref> සිව්වන කමිටුව තීරණය කළේ, ස්පාඤ්ඤ හැර අනෙකුත් සියලුම භාෂාවලින්, සියලුම එක්සත් ජාතීන්ගේ ලේඛන ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත් (මැල්විනාස්) ලෙස භූමිය නම් කරන බවයි. ස්පාඤ්ඤ භාෂාවෙන්, භූමිය ඉස්ලාස් මැල්විනාස් (ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත්) ලෙස නම් කරන ලදී.{{sfn|Foreign Office|1961|p=80}} සංඛ්‍යාන සැකසුම් අරමුණු සඳහා එක්සත් ජාතීන් විසින් භාවිතා කරන නාමකරණය ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත් (මැල්විනාස්) වේ.<ref name="std_name">{{cite web |date=13 February 2013 |title=Standard Country and Area Codes Classifications |url=http://unstats.un.org/unsd/methods/m49/m49alpha.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140628144412/http://unstats.un.org/unsd/methods/m49/m49alpha.htm |archive-date=28 June 2014 |access-date=3 July 2013 |publisher=United Nations Statistics Division}}</ref> == ඉතිහාසය == ප්‍රාග් ඓතිහාසික යුගයේ දී පැටගෝනියාවේ ෆියුජියන්වරු ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත් වෙත පැමිණ ඇති නමුත්,<ref>{{cite journal|last1=Hamley|first1=Kit M.|last2=Gill|first2=Jacquelyn L.|last3=Krasinski|first3=Kathryn E.|last4=Groff|first4=Dulcinea V.|last5=Hall|first5=Brenda L.|last6=Sandweiss|first6=Daniel H.|last7=Southon|first7=John R.|last8=Brickle|first8=Paul|last9=Lowell|first9=Thomas V.|date=29 October 2021|title=Evidence of prehistoric human activity in the Falkland Islands|journal=Science Advances|volume=7|issue=44|pages=eabh3803|bibcode=2021SciA....7.3803H|doi=10.1126/sciadv.abh3803|issn=2375-2548|pmc=8550247|pmid=34705512}}</ref><ref>{{cite journal|author=G. Hattersley-Smith|date=June 1983|title=Fuegian Indians in the Falkland Islands|journal=[[Polar Record]]|publisher=Cambridge University Press|volume=21|issue=135|pages=605–06|bibcode=1983PoRec..21..605H|doi=10.1017/S003224740002204X|issn=0032-2474|s2cid=129083566}}</ref> යුරෝපීයයන් මුලින්ම ඒවා ගවේෂණය කරන විට දූපත් ජනාවාස නොවීය.{{sfn|Carafano|2005|p=367}} සොයාගැනීම් පිළිබඳ යුරෝපීය ප්‍රකාශ 16 වන සියවස දක්වා දිව යයි, නමුත් මුල් ගවේෂකයන් ෆෝක්ලන්ඩ්ස් හෝ දකුණු අත්ලාන්තික් සාගරයේ වෙනත් දූපත් දුටුවාද යන්න පිළිබඳව එකඟතාවයක් නොමැත.<ref name="M White">{{cite news|url=https://www.theguardian.com/uk/blog/2012/feb/02/who-first-owned-falkland-islands?|title=Who first owned the Falkland Islands?|last=White|first=Michael|date=2 February 2012|newspaper=[[The Guardian]]|access-date=3 July 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20130210011353/http://www.guardian.co.uk/uk/blog/2012/feb/02/who-first-owned-falkland-islands|archive-date=10 February 2013|url-status=live}}</ref>{{sfn|Goebel|1971|pp=xiv–xv}}{{efn-ua|Based on his analysis of Falkland Islands discovery claims, historian [[John Dunmore]] concludes that "[a] number of countries could therefore lay some claim to the archipelago under the heading of first discoverers: Spain, Holland, Britain, and even Italy and Portugal&nbsp;– although the last two claimants might be stretching things a little."{{sfn|Dunmore|2005|p=93}}}} දූපත් වලට පළමු අවිවාදිත ගොඩබෑම ඉංග්‍රීසි නායක ජෝන් ස්ට්‍රෝංට ආරෝපණය කර ඇති අතර, ඔහු 1690 දී පේරු සහ චිලී වෙරළ තීරයට යන අතරතුර, ෆෝක්ලන්ඩ් ශබ්දය ගවේෂණය කර දූපත් වල ජලය සහ ක්‍රීඩාව සටහන් කළේය.<ref>See: *{{harvnb|Gustafson|1988|p=5}}, *{{harvnb|Headland|1989|p=66}}, *{{harvnb|Heawood|2011|p=182}}.</ref> 1764 දී ප්‍රංශ නායක ලුවී ඇන්ටොයින් ඩි බෝගන්විල් විසින් නැගෙනහිර ෆෝක්ලන්ඩ් හි පෝර්ට් ලුවී පිහිටුවීම සහ 1765 දී කැප්ටන් ජෝන් බයිරන් විසින් සෝන්ඩර්ස් දූපතේ පෝර්ට් එග්මොන්ට් අත්තිවාරම දමන තෙක් ෆෝක්ලන්ඩ්ස් ජනාවාස නොවීය; දෙවන ජනාවාසය වසරකට පසුව බ්‍රිතාන්‍ය කපිතාන් ජෝන් මැක්බ්‍රයිඩ් විසින් පුළුල් කරනු ලැබේ.{{efn-ua|In 1764, Bougainville claimed the islands in the name of [[Louis XV of France]]. In 1765, British captain John Byron claimed the islands in the name of [[George III of Great Britain]].{{sfn|Gustafson|1988|pp=9–10}}{{sfn|Dunmore|2005|pp=139–40}}}} ජනාවාස එකිනෙකාගේ පැවැත්ම පිළිබඳව දැන සිටියාද නැද්ද යන්න ඉතිහාසඥයින් විසින් විවාද කරනු ලැබේ.<ref>See: * {{harvnb|Goebel|1971|pp=226, 232, 269}}, * {{harvnb|Gustafson|1988|pp=9–10}}.</ref> 1766 දී, ප්‍රංශය ෆෝක්ලන්ඩ්ස් සඳහා තම අයිතිය ස්පාඤ්ඤයට භාර දුන් අතර, එය ඊළඟ වසරේ ප්‍රංශ යටත් විජිතය පුවර්ටෝ සොලෙඩාඩ් ලෙස නම් කරන ලදී.{{sfn|Segal|1991|p=240}} 1770 දී ස්පාඤ්ඤය එග්මොන්ට් වරාය හඳුනාගෙන අල්ලා ගත් විට ගැටළු ආරම්භ විය. 1771 දී එය බ්‍රිතාන්‍යයට නැවත ලබා දීමෙන් යුද්ධය යන්තමින් වළක්වා ගන්නා ලදී.{{sfn|Gibran|1998|p=26}} බ්‍රිතාන්‍ය සහ ස්පාඤ්ඤ ජනාවාස 1774 දක්වා දූපත් සමූහයේ සහජීවනයෙන් පැවතුනි, බ්‍රිතාන්‍යයේ නව ආර්ථික හා උපායමාර්ගික සලකා බැලීම් නිසා එය දූපත් වලින් බලකොටුව ඉවත් කර ගැනීමට හේතු වූ අතර, III වන ජෝර්ජ් රජු සඳහා ෆෝක්ලන්ඩ්ස් සඳහා හිමිකම් කියන ඵලකයක් ඉතිරි විය.{{sfn|Gibran|1998|pp=26–27}} ස්පාඤ්ඤයේ රියෝ ඩි ලා ප්ලාටා උපරාජය භූමියේ ඇති එකම විධිමත් පැවැත්ම බවට පත්විය. බටහිර ෆෝක්ලන්ඩ් අතහැර දමා තිබූ අතර, පුවර්ටෝ සොලෙඩාඩ් දණ්ඩනීය යටත් විජිතයක් බවට පත්විය.{{sfn|Gibran|1998|p=27}} යුරෝපයේ නැපෝලියන් යුද්ධ අතරතුර රියෝ ඩි ලා ප්ලාටා හි බ්‍රිතාන්‍ය ආක්‍රමණ මධ්‍යයේ, දූපත් ආණ්ඩුකාරවරයා 1806 දී දූපත් සමූහය ඉවත් කළේය; 1811 දී ස්පාඤ්ඤයේ ඉතිරි යටත් විජිත බලකොටුව ද එය අනුගමනය කළේය, ගවුචෝස් සහ ස්වේච්ඡාවෙන් රැඳී සිටි ධීවරයින් හැර.{{sfn|Gibran|1998|p=27}} ඉන්පසුව, රියෝ ඩි ලා ප්ලාටා හි එක්සත් පළාත් සඳහා සේවය කළ ඇමරිකානු පෞද්ගලික සේවකයෙකු වන කර්නල් ඩේවිඩ් ජෙවෙට්, දකුණු අත්ලාන්තික් සාගරයේ ස්පාඤ්ඤයේ භූමි ප්‍රදේශ සඳහා බුවනෝස් අයර්ස් හි 1816 හිමිකම් පෑම පිළිබඳව නැංගුරම් ලා ඇති නැව්වලට දැනුම් දෙන තෙක් එහි දේශපාලන තත්ත්වය අවිවාදිත විය.<ref>See: * {{harvnb|Gibran|1998|p=27}}, * {{harvnb|Marley|2008|p=714}}.</ref>{{efn-ua|According to Argentine legal analyst Roberto Laver, the United Kingdom disregards Jewett's actions because the government he represented "was not recognised either by Britain or any other foreign power at the time" and "no act of occupation followed the ceremony of claiming possession".{{sfn|Laver|2001|p=73}}}} දූපත් වල ස්ථිර වැසියන් නොසිටි බැවින්, 1823 දී බුවනෝස් අයර්ස් ජර්මානු සම්භවයක් ඇති වෙළෙන්දෙකු වන ලුයිස් වර්නට්ට ධීවර කටයුතු සිදු කිරීමට සහ දූපත් සමූහයේ වල් ගවයන් සූරාකෑමට අවසර ලබා දුන්නේය.{{efn-ua|Before leaving for the Falklands Vernet stamped his grant at the British Consulate, repeating this when Buenos Aires extended his grant in 1828.{{sfn|Cawkell|2001|pp=48–50}} The cordial relationship between the consulate and Vernet led him to express "the wish that, in the event of the British returning to the islands, [[Government of the United Kingdom|HMG]] would take his settlement under their protection".{{sfn|Cawkell|2001|p=50}}}} වර්නට් 1826 දී පුවර්ටෝ සොලෙඩාඩ් හි නටබුන් අසල පදිංචි වූ අතර, පදිංචිකරුවන් ගෙන ඒමට සහ ස්ථිර ජනපදයක් පිහිටුවීමට ව්‍යාපාරය ප්‍රමාණවත් ලෙස ආරක්ෂිත වන තෙක් දූපත් වල සම්පත් රැස් කළේය.<ref>See: * {{harvnb|Gibran|1998|pp=27–28}}, * {{harvnb|Sicker|2002|p=32}}.</ref> 1829 දී බුවනෝස් අයර්ස් විසින් වර්නට් දූපත් වල හමුදා සහ සිවිල් අණදෙන නිලධාරියා ලෙස නම් කරන ලද අතර,{{sfn|Pascoe|Pepper|2008|pp=540–46}} විදේශීය තල්මසුන් සහ සීල් ධීවරයින්ගේ ක්‍රියාකාරකම් නැවැත්වීම සඳහා මුද්‍රා තැබීම නියාමනය කිරීමට ඔහු උත්සාහ කළේය.{{sfn|Gibran|1998|p=27}} මසුන් ඇල්ලීමේ සහ දඩයම් කිරීමේ අයිතිවාසිකම් සම්බන්ධ ආරවුලක් 1831 දී ඇමරිකානු යුධ නෞකාවක් වන යූඑස්එස් ලෙක්සිංටන් විසින් වැටලීමකට තුඩු දෙන තෙක් වර්නට්ගේ ව්‍යාපාරය පැවතුනි,{{sfn|Pascoe|Pepper|2008|pp=541–44}}{{efn-ua|The log of the ''"Lexington"'' only reports the destruction of arms and a powder store, but Vernet made a claim for compensation from the US Government stating that the entire settlement was destroyed.{{sfn|Pascoe|Pepper|2008|pp=541–44}}}} එක්සත් ජනපද නාවික හමුදාපති සිලස් ඩන්කන් දිවයිනේ රජය විසුරුවා හැරීම ප්‍රකාශ කළ විට.{{sfn|Peterson|1964|p=106}}[[File:Edward_Gennys_Fanshawe,_Mount_William,_Falkland_Islands,_May_1849_(Portion_B).png|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Edward_Gennys_Fanshawe,_Mount_William,_Falkland_Islands,_May_1849_(Portion_B).png|alt=Three men in horseback examine a pastoral settlement|වම|thumb|1849 දී ෆෝක්ලන්ත කොරල්පරයක්, එඬේරුන් සහ බැටළුවන්ගේ නිරූපණය (රාජකීය නාවික හමුදාවේ අද්මිරාල් එඩ්වඩ් ෆැන්ෂාවේ විසින් අඳින ලද සිතුවම)]] 1832 ඔක්තෝම්බර් මාසයේදී බලකොටුවක් ස්ථාපනය කිරීමෙන් බුවනෝස් අයර්ස් ජනාවාසය කෙරෙහි බලපෑම් ලබා ගැනීමට උත්සාහ කළ අතර, එය මාසයක් ඇතුළත කැරැල්ලක් ඇති වූ අතර ඊළඟ වසරේ බ්‍රිතාන්‍ය හමුදා පැමිණීමෙන් පසුව බ්‍රිතාන්‍ය පාලනය නැවත තහවුරු විය.{{sfn|Graham-Yooll|2002|p=50}} ආර්ජන්ටිනාවේ සම්මේලනය (බුවනෝස් අයර්ස් ආණ්ඩුකාර ජුවාන් මැනුවෙල් ද රෝසාස්ගේ ප්‍රධානත්වයෙන් යුත්) බ්‍රිතාන්‍යයේ ක්‍රියාමාර්ගවලට විරෝධය පළ කළ අතර,{{sfn|Reginald|Elliot|1983|pp=25–26}}{{efn-ua|As discussed by Roberto Laver, not only did Rosas not break relations with Britain because of the "essential" nature of "British economic support", but he offered the Falklands "as a bargaining chip&nbsp;... in exchange for the cancellation of Argentina's million-pound debt with the British bank of [[Baring Brothers]]".{{sfn|Laver|2001|pp=122–23}} In 1850, Rosas' government ratified the [[Arana–Southern Treaty]], which put "an end to the existing differences, and of restoring perfect relations of friendship" between the United Kingdom and Argentina.{{sfn|Hertslet|1851|p=105}}}} සහ ආර්ජන්ටිනාවේ රජයන් එතැන් සිට බ්‍රිතාන්‍යයට එරෙහිව නිල විරෝධතා ලියාපදිංචි කිරීම දිගටම කරගෙන ගොස් ඇත.{{sfn|Gustafson|1988|pp=34–35}}{{efn-ua|Argentina protested in 1841, 1849, 1884, 1888, 1908, 1927 and 1933, and has made annual protests to the United Nations since 1946.{{sfn|Gustafson|1988|p=34}}}} බ්‍රිතාන්‍ය හමුදා තම මෙහෙයුම අවසන් කිරීමෙන් පසු පිටත්ව ගිය අතර, විධිමත් රජයක් නොමැතිව ප්‍රදේශය හැර ගියේය.{{sfn|Graham-Yooll|2002|pp=51–52}} වර්නට්ගේ නියෝජ්‍ය, ස්කොට්ලන්ත ජාතික මැතිව් බ්‍රිස්බේන්, ව්‍යාපාරය යථා තත්ත්වයට පත් කිරීම සඳහා එම වසරේ දූපත් වෙත ආපසු ගිය නමුත්, ඔහුගේ උත්සාහයන් අවසන් වූයේ, පෝර්ට් ලුවී හි නොසන්සුන්තාව මධ්‍යයේ, ගවුචෝ ඇන්ටෝනියෝ රිවේරෝ අතෘප්තිමත් පුද්ගලයින් පිරිසක් බ්‍රිස්බේන් සහ ජනාවාසයේ ජ්‍යෙෂ්ඨ නායකයින් ඝාතනය කිරීමට නායකත්වය දුන් අතර, දිවි ගලවා ගත් අය අසල දූපතක ගුහාවක සැඟවී සිටියහ.{{sfn|Graham-Yooll|2002|pp=51–52}} 1840 දී, ෆෝක්ලන්ඩ්ස් ඔටුන්න හිමි ජනපදයක් බවට පත් වූ අතර, පසුව ස්කොට්ලන්ත පදිංචිකරුවන් නිල දේවගැති ප්‍රජාවක් ස්ථාපිත කළහ.{{sfn|Aldrich|Connell|1998|p=201}} වසර හතරකට පසු, සෑම කෙනෙකුම පාහේ පෝර්ට් ජැක්සන් වෙත නැවත පදිංචියට ගිය අතර, එය රජයට වඩා හොඳ ස්ථානයක් ලෙස සැලකේ. වෙළෙන්දා වන සැමුවෙල් ලෆෝන් බ්‍රිතාන්‍ය යටත් විජිතකරණය දිරිගැන්වීම සඳහා ව්‍යාපාරයක් ආරම්භ කළේය.<ref>See: * {{harvnb|Bernhardson|2011|loc=Stanley and Vicinity: History}}, * {{harvnb|Reginald|Elliot|1983|pp=9, 27}}.</ref> ස්ටැන්ලි, පෝර්ට් ජැක්සන් ඉක්මනින් නැවත නම් කරන ලද පරිදි, 1845 දී නිල වශයෙන් රජයේ ආසනය බවට පත්විය.{{sfn|Reginald|Elliot|1983|p=9}} එහි ඉතිහාසයේ මුල් අවධියේදී, භාණ්ඩ නැව්ගත කිරීමේ පාඩු හේතුවෙන් ස්ටැන්ලිට සෘණාත්මක කීර්තියක් තිබුණි; හදිසි අවස්ථා වලදී පමණක් කේප් හෝන් වටා යන නැව් වරායේ නතර වනු ඇත.{{sfn|Bernhardson|2011|loc=Stanley and Vicinity: History}} කෙසේ වෙතත්, ෆෝක්ලන්ඩ්ස් හි භූගෝලීය පිහිටීම නැව් අලුත්වැඩියාවන් සහ "සුන්බුන් වෙළඳාම" සඳහා වඩාත් සුදුසු බව ඔප්පු විය, නැව් සුන්බුන් සහ ඒවායේ භාණ්ඩ විකිණීම සහ මිලදී ගැනීමේ ව්‍යාපාරය.{{sfn|Strange|1987|pp=72–74}} මෙම වෙළඳාම හැරුණු විට, තණබිම්වල සැරිසරන වල් ගවයන්ගේ අඩු වටිනාකමක් ඇති හම් නිසා දූපත් සමූහය කෙරෙහි වාණිජ උනන්දුව අවම විය. 1851 දී ලෆෝන්ගේ අසාර්ථක ව්‍යවසාය මිලදී ගත් ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත් සමාගම,{{efn-ua|There were continual tensions with the colonial administration over Lafone's failure to establish any permanent settlers, and over the price of beef supplied to the settlement. Moreover, although his concession required Lafone to bring settlers from the UK, most of the settlers he brought were gauchos from Uruguay.{{sfn|Strange|1987|p=84}}}} ලොම් ගොවිතැන සඳහා චෙවියට් බැටළුවන් සාර්ථකව හඳුන්වා දීමෙන් පසුව පමණක් ආර්ථික වර්ධනය ආරම්භ වූ අතර, අනෙකුත් ගොවිපලවල් ද එය අනුගමනය කිරීමට පෙළඹුණි.<ref name="Bernhardson 2011 loc=Stanley and Vicinity: History">See: * {{harvnb|Bernhardson|2011|loc=Stanley and Vicinity: History}}, * {{harvnb|Reginald|Elliot|1983|p=9}}.</ref> ආනයනික ද්‍රව්‍යවල අධික පිරිවැය, ශ්‍රම හිඟය සහ එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස ඉහළ වැටුප් සමඟ ඒකාබද්ධ වීම නිසා නැව් අලුත්වැඩියා වෙළඳාම තරඟකාරී නොවීය. 1870 න් පසු දකුණු ඇමරිකාවේ ගල් අඟුරු සඳහා ඇති අඩු පිරිවැය හේතුවෙන් රුවල් නැව් වාෂ්ප නැව් මගින් ප්‍රතිස්ථාපනය කිරීම වේගවත් වූ බැවින් එය පහත වැටුණි; 1914 වන විට පැනමා ඇළ විවෘත කිරීමත් සමඟ වෙළඳාම ඵලදායී ලෙස අවසන් විය.{{sfn|Strange|1987|pp=72–73}} 1881 දී, ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත් බ්‍රිතාන්‍යයෙන් මූල්‍යමය වශයෙන් ස්වාධීන විය.{{sfn|Reginald|Elliot|1983|p=9}} සියවසකට වැඩි කාලයක්, ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත් සමාගම දූපත් සමූහයේ වෙළඳාම සහ රැකියා ආධිපත්‍යය දැරීය; ඊට අමතරව, එක්සත් රාජධානිය සමඟ ලොම් වෙළඳාමෙන් බොහෝ ප්‍රතිලාභ ලැබූ ස්ටැන්ලි හි බොහෝ නිවාස එහි හිමිකාරීත්වය දැරීය.<ref name="Bernhardson 2011 loc=Stanley and Vicinity: History" /> [[File:Cfbattlepainting_(Retouched).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Cfbattlepainting_(Retouched).jpg|alt=Two battling ships, with one sinking|දකුණ|thumb|1914 ෆෝක්ලන්ත දූපත් සටන අතරතුර නාවික ගැටුම (විලියම් ලයනල් වයිලිගේ සිතුවම)]] 20 වන සියවසේ මුල් භාගයේදී, උපඇන්ටාක්ටික් දූපත් සහ ඇන්ටාක්ටිකාවේ කොටසකට බ්‍රිතාන්‍යයේ භෞමික හිමිකම් පෑමේදී ෆෝක්ලන්ඩ්ස් වැදගත් කාර්යභාරයක් ඉටු කළේය. 1908 සිට ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත් යැපීම් ලෙස ෆෝක්ලන්ඩ්ස් මෙම ප්‍රදේශ පාලනය කළ අතර 1985 දී ඒවා විසුරුවා හරින තෙක් ඒවා රඳවා ගත්තේය.{{sfn|Day|2013|p=129–30}} දකුණු අත්ලාන්තික් සාගරයේ පාලනයට සහාය වන හමුදා කඳවුරක් ලෙස ෆෝක්ලන්ත දූපත් ලෝක යුද්ධ දෙකෙහිම සුළු කාර්යභාරයක් ඉටු කළේය. 1914 දෙසැම්බරයේ පැවති ෆෝක්ලන්ත දූපත් සටනේදී, රාජකීය නාවික බලඇණියක් අධිරාජ්‍ය ජර්මානු බලඇණියක් පරාජය කළේය. දෙවන ලෝක යුද්ධයේදී, 1939 දෙසැම්බරයේ පැවති ගංගා තහඩු සටනෙන් පසුව, සටනේදී හානියට පත් HMS එක්සෙටර් අලුත්වැඩියා කිරීම සඳහා ෆෝක්ලන්ත වෙත තැම්බුණි.{{sfn|Carafano|2005|p=367}} 1942 දී, ඉන්දියාවට යන ගමනේදී බලඇණියක් ජපානය විසින් දූපත් සමූහය අත්පත් කර ගැනීමේ බිය මධ්‍යයේ ෆෝක්ලන්තයට බලකොටුවක් ලෙස නැවත යොදවන ලදී.{{sfn|Haddelsey|Carroll|2014|loc=Prologue}} යුද්ධය අවසන් වූ පසු, ලොම් මිල පහත වැටීම සහ එක්සත් රාජධානිය සහ ආර්ජන්ටිනාව අතර නැවත පණ ගැන්වූ ස්වෛරීභාවය පිළිබඳ ආරවුල හේතුවෙන් ඇති වූ දේශපාලන අවිනිශ්චිතතාවය ෆෝක්ලන්ත ආර්ථිකයට බලපෑවේය.{{sfn|Bernhardson|2011|loc=Stanley and Vicinity: History}} සියවසේ දෙවන භාගයේදී එක්සත් රාජධානිය සහ ආර්ජන්ටිනාව අතර කැටි ගැසෙන ආතතීන් වැඩි වූ අතර, ආර්ජන්ටිනාවේ ජනාධිපති ජුවාන් පෙරොන් දූපත් සමූහය කෙරෙහි ස්වෛරීභාවය තහවුරු කළේය.{{sfn|Zepeda|2005|p=102}} 1960 ගණන්වලදී ස්වෛරීභාවය පිළිබඳ ආරවුල තීව්‍ර වූයේ, එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානය යටත් විජිතකරණය පිළිබඳ යෝජනාවක් සම්මත කිරීමෙන් ටික කලකට පසුවය, එය ආර්ජන්ටිනාව තම ස්ථාවරයට හිතකර ලෙස අර්ථකථනය කළේය.{{sfn|Laver|2001|p=125}} 1965 දී, එක්සත් ජාතීන්ගේ මහා මණ්ඩලය 2065 යෝජනාව සම්මත කළ අතර, ආරවුල සාමකාමීව විසඳා ගැනීම සඳහා ද්විපාර්ශ්වික සාකච්ඡා පවත්වන ලෙස රාජ්‍යයන් දෙකටම ඉල්ලා සිටියේය.{{sfn|Laver|2001|p=125}} 1966 සිට 1968 දක්වා, එක්සත් රාජධානිය ෆෝක්ලන්ඩ්ස් මාරු කිරීම පිළිබඳව ආර්ජන්ටිනාව සමඟ රහසිගතව සාකච්ඡා කළ අතර, එහි තීන්දුව දූපත්වාසීන් විසින් පිළිගනු ඇතැයි උපකල්පනය කළේය.{{sfn|Thomas|1991|p=24}} 1971 දී දූපත් සමූහය සහ ප්‍රධාන භූමිය අතර වෙළඳ සබඳතා පිළිබඳ ගිවිසුමකට එළඹුණු අතර, එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස, ආර්ජන්ටිනාව 1972 දී ස්ටැන්ලි හි තාවකාලික ගුවන් තොටුපළක් ඉදි කළේය.{{sfn|Reginald|Elliot|1983|p=9}} කෙසේ වෙතත්, එක්සත් රාජධානියේ පාර්ලිමේන්තුවේ ඔවුන්ගේ ශක්තිමත් ලොබිය විසින් ප්‍රකාශ කරන ලද පරිදි, ෆෝක්ලන්ඩ් විරෝධය සහ එක්සත් රාජධානිය සහ ආර්ජන්ටිනාව අතර ආතතීන් 1977 දක්වා ස්වෛරීභාවය පිළිබඳ සාකච්ඡා ඵලදායී ලෙස සීමා කළේය.{{sfn|Thomas|1991|pp=24–27}} අයවැය කප්පාදු යුගයක ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත් නඩත්තු කිරීමේ වියදම ගැන සැලකිලිමත් වූ එක්සත් රාජධානිය, මුල් තැචර් රජය තුළ නැවතත් ආර්ජන්ටිනාවට ස්වෛරීභාවය පැවරීම ගැන සලකා බැලීය.<ref name="Guardian">{{cite news|url=https://www.theguardian.com/uk/2005/jun/28/falklands.past|title=UK held secret talks to cede sovereignty: ''Minister met junta envoy in Switzerland, official war history reveals''|last1=Norton-Taylor|first1=Richard|date=28 June 2005|newspaper=The Guardian|access-date=12 June 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20140919011057/http://www.theguardian.com/uk/2005/jun/28/falklands.past|archive-date=19 September 2014|last2=Evans|first2=Rob|url-status=live}}</ref> 1981 වන විට සැලකිය යුතු ස්වෛරීභාවය පිළිබඳ සාකච්ඡා නැවත අවසන් වූ අතර, කාලයත් සමඟ ආරවුල උත්සන්න විය.{{sfn|Thomas|1991|pp=28–31}} 1982 අප්‍රේල් මාසයේදී ෆෝක්ලන්ඩ් යුද්ධය ආරම්භ වූයේ ආර්ජන්ටිනාවේ හමුදා දකුණු අත්ලාන්තික් සාගරයේ ෆෝක්ලන්ඩ් සහ අනෙකුත් බ්‍රිතාන්‍ය ප්‍රදේශ ආක්‍රමණය කළ විටය. ජුනි මාසයේදී එක්සත් රාජධානියේ ගවේෂණ හමුදාවක් එම ප්‍රදේශ නැවත අත්පත් කර ගන්නා තෙක් ඒවා කෙටියෙන් අල්ලා ගත්හ.<ref>See: *{{harvnb|Reginald|Elliot|1983|pp=5, 10–12, 67}}, *{{harvnb|Zepeda|2005|pp=102–03}}.</ref> යුද්ධයෙන් පසු එක්සත් රාජධානිය සිය හමුදා පැවැත්ම පුළුල් කරමින්, RAF මවුන්ට් ප්ලෙසන්ට් ගොඩනඟා එහි බලකොටුවේ ප්‍රමාණය වැඩි කළේය.{{sfn|Gibran|1998|pp=130–35}} යුද්ධය හේතුවෙන් වාහන විරෝධී සහ පුද්ගල විරෝධී පතල් ඇතුළු විවිධ වර්ගයේ පතල් 20,000 කට ආසන්න ප්‍රමාණයක් අඩංගු බිම් බෝම්බ 117 ක් පමණ ඉතිරි විය. බිම්බෝම්බ ඉවත් කරන්නන්ගේ විශාල සංඛ්‍යාවක් මිය යාම හේතුවෙන්, බිම්බෝම්බ ඉවත් කිරීමේ මූලික උත්සාහයන් 1983 දී නතර විය.<ref name="BBC_Mines" />{{efn-ua|The minefields were fenced off and marked; there remain unexploded ordnance and improvised explosive devices.<ref name="BBC_Mines"/> Detection and clearance of mines in the Falklands has proven difficult as some were air-delivered and not in marked fields; approximately 80% lie in sand or peat, where the position of mines can shift, making removal procedures difficult.<ref>{{cite journal |last1=Ruan |first1=Juan Carlos |last2=Macheme |first2=Jill E. |date=August 2001 |title=Landmines in the Sand: The Falkland Islands |url=http://www.jmu.edu/cisr/journal/5.2/focus/falklands.htm |journal=The Journal of ERW and Mine Action |publisher=James Madison University |volume=5 |issue=2 |issn=1533-6905 |access-date=29 June 2014 |archive-date=14 July 2014 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140714164355/http://www.jmu.edu/cisr/journal/5.2/focus/falklands.htm |url-status=live }}</ref>}} බිම්බෝම්බ ඉවත් කිරීමේ මෙහෙයුම් 2009 දී නැවත ආරම්භ වූ අතර 2020 ඔක්තෝම්බර් මාසයේදී අවසන් කරන ලදී.<ref name="PenguinNews">{{cite magazine|date=23 October 2020|title=Falklands community invited to 'Reclaim the Beach' to celebrate completion of demining – Penguin News|url=https://penguin-news.com/headlines/community/2020/falklands-community-invited-to-reclaim-the-beach-to-celebrate-completion-of-demining/|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20201027070620/https://penguin-news.com/headlines/community/2020/falklands-community-invited-to-reclaim-the-beach-to-celebrate-completion-of-demining/|archive-date=27 October 2020|access-date=23 October 2020|magazine=Penguin News}}</ref> ෂැකල්ටන් සාමිවරයාගේ නිර්දේශ මත පදනම්ව, ෆෝක්ලන්ත බැටළුවන් මත පදනම් වූ ඒක වගාවකින් සංචාරක ආර්ථිකයක් දක්වා විවිධාංගීකරණය වූ අතර ෆෝක්ලන්ත සුවිශේෂී ආර්ථික කලාපයක් ස්ථාපිත කිරීමත් සමඟ ධීවර කටයුතු සිදු විය.{{sfn|Cawkell|2001|p=147}}{{efn-ua|In 1976, Lord Shackleton produced a report into the economic future of the islands; but his recommendations were not implemented because Britain sought to avoid confronting Argentina over sovereignty.{{sfn|Cawkell|2001|p=147}} Lord Shackleton was once again tasked, in 1982, to produce a report into the economic development of the islands. His new report criticised the large farming companies, and recommended transferring ownership of farms from absentee landlords to local landowners. Shackleton also suggested diversifying the economy into fishing, oil exploration, and tourism; moreover, he recommended the establishment of a road network, and conservation measures to preserve the islands' natural resources.{{sfn|Cawkell|2001|p=147}}}} මාර්ග ජාලය ද වඩාත් පුළුල් කරන ලද අතර, RAF මවුන්ට් ප්ලෙසන්ට් ඉදිකිරීම දිගු දුර ගුවන් ගමන් සඳහා ප්‍රවේශ වීමට ඉඩ සැලසීය.{{sfn|Cawkell|2001|p=147}} 2010 ගණන්වල තෙල් ගවේෂණය ද ආරම්භ වූ අතර, ෆෝක්ලන්ත ද්‍රෝණියේ වාණිජමය වශයෙන් සූරාකෑමට ලක්විය හැකි තැන්පතු පිළිබඳ ඇඟවීම් සහිතව.<ref>{{cite news|url=https://www.theguardian.com/business/2012/nov/23/desire-petroleum-optimistic-falklands-oil-prospects|title=Desire Petroleum optimistic over Falklands oil prospects|author=Fletcher, Nick|date=23 November 2012|newspaper=The Guardian|access-date=8 June 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210608201007/https://www.theguardian.com/business/2012/nov/23/desire-petroleum-optimistic-falklands-oil-prospects|archive-date=8 June 2021|url-status=live}}</ref> ඔටාවා ගිවිසුම යටතේ එක්සත් රාජධානියේ බැඳීම්වලට අනුකූලව, බිම්බෝම්බ ඉවත් කිරීමේ කටයුතු 2009 දී නැවත ආරම්භ කරන ලද අතර, සැපර් හිල් කොරල් 2012 දී බිම්බෝම්බ ඉවත් කරන ලද අතර, වසර 30 කට පසු පළමු වරට වැදගත් ඓතිහාසික සන්ධිස්ථානයකට ප්‍රවේශ වීමට ඉඩ සැලසීය.<ref>{{cite news|url=http://en.mercopress.com/2011/12/08/falklands-land-mine-clearance-set-to-enter-a-new-expanded-phase-in-early-2012|title=Falklands' Land Mine Clearance Set to Enter a New Expanded Phase in Early 2012|author=Grant Munro|date=8 December 2011|newspaper=MercoPress|access-date=29 June 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20140714162622/http://en.mercopress.com/2011/12/08/falklands-land-mine-clearance-set-to-enter-a-new-expanded-phase-in-early-2012|archive-date=14 July 2014|url-status=live}}</ref> 1990 දී ආර්ජන්ටිනාව සහ එක්සත් රාජධානිය රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික සබඳතා නැවත ස්ථාපිත කළ නමුත්, අනාගත ස්වෛරීභාවය පිළිබඳ සාකච්ඡාවල කොන්දේසි සම්බන්ධයෙන් දෙදෙනාම එකඟ වී නොමැත.<ref>See: * {{harvnb|Lansford|2012|p=1528}}, * {{harvnb|Zepeda|2005|pp=102–03}}.</ref> == රජය == [[File:Government_House,_Falkland_Islands.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Government_House,_Falkland_Islands.jpg|alt=Large, rambling house with greenhouse and white fence|දකුණ|thumb|ස්ටැන්ලි හි රජයේ මන්දිරය ආණ්ඩුකාරවරයාගේ නිල නිවසයි.]] The Falkland Islands are a [[:en:Self-governing_colony|self-governing]] [[:en:British_Overseas_Territory|British Overseas Territory]].{{sfn|Cahill|2010|loc="Falkland Islands"}} Under the [[:en:Falkland_Islands_Constitution|2009 Constitution]], the islands have full internal self-government; the UK is responsible for foreign affairs, retaining the power "to protect UK interests and to ensure the overall good governance of the territory".<ref name="Constitution">{{cite news|url=http://en.mercopress.com/2009/01/01/new-year-begins-with-a-new-constitution-for-the-falklands|title=New Year begins with a new Constitution for the Falklands|date=1 January 2009|newspaper=MercoPress|access-date=9 July 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20131029192759/http://en.mercopress.com/2009/01/01/new-year-begins-with-a-new-constitution-for-the-falklands|archive-date=29 October 2013|url-status=live}}</ref> The [[:en:Monarch_of_the_United_Kingdom|Monarch of the United Kingdom]] is the head of state, and executive authority is exercised on the monarch's behalf by the [[:en:Governor_of_the_Falkland_Islands|governor]], who appoints the islands' [[:en:Chief_Executive_of_the_Falkland_Islands|chief executive]] on the advice of members of the [[:en:Legislative_Assembly_of_the_Falkland_Islands|Legislative Assembly]].<ref name="constitutiontext">{{cite web |date=5 November 2008 |title=The Falkland Islands Constitution Order 2008 |url=http://www.legislation.gov.uk/uksi/2008/2846/pdfs/uksi_20082846_en.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140709031954/http://www.legislation.gov.uk/uksi/2008/2846/pdfs/uksi_20082846_en.pdf |archive-date=9 July 2014 |access-date=9 July 2013 |publisher=The Queen in Council}}</ref> Both the governor and the chief executive serve as the [[:en:Head_of_government|head of government]].{{sfn|Buckman|2012|p=394}} Governor [[:en:Alison_Blake|Alison Blake]] was appointed in July 2022<ref>{{cite news|url=https://en.mercopress.com/2022/07/23/as-of-saturday-falklands-have-the-first-woman-governor-ms-alison-blake-cmg|title=As of Saturday, Falklands have the first woman Governor, Ms Alison Blake CMG|date=23 July 2022|work=MercoPress}}</ref> and Chief Executive [[:en:Andrea_Clausen_(politician)|Andrea Clausen]] took up the post on 1 April 2025. Dr Clausen is the first woman and the first Falkland Islander to become Chief Executive of the Government. The UK minister responsible for the Falkland Islands since 2024, [[:en:Stephen_Doughty|Stephen Doughty]], administers British foreign policy regarding the islands.<ref>{{cite web |title=Minister of State (Europe, North America and Overseas Territories) |url=https://www.gov.uk/government/ministers/minister-of-state--178 |website=GOV.UK}}</ref> ෆෝක්ලන්ත දූපත් යනු ස්වයං පාලන බ්‍රිතාන්‍ය විදේශීය ප්‍රදේශයකි.[67] 2009 ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව යටතේ, දූපත් වලට සම්පූර්ණ අභ්‍යන්තර ස්වයං පාලනයක් ඇත; එක්සත් රාජධානිය විදේශ කටයුතු සඳහා වගකිව යුතු අතර, "එක්සත් රාජධානියේ අවශ්‍යතා ආරක්ෂා කිරීමට සහ භූමියේ සමස්ත යහ පාලනය සහතික කිරීමට" බලය රඳවා ගනී. [68] එක්සත් රාජධානියේ රාජාණ්ඩුව රාජ්‍ය නායකයා වන අතර, ව්‍යවස්ථාදායක සභාවේ සාමාජිකයින්ගේ උපදෙස් මත දූපත් වල ප්‍රධාන විධායක නිලධාරියා පත් කරන ආණ්ඩුකාරවරයා විසින් විධායක අධිකාරිය රජතුමා වෙනුවෙන් ක්‍රියාත්මක කරනු ලැබේ. [69] ආණ්ඩුකාරවරයා සහ ප්‍රධාන විධායක නිලධාරියා යන දෙදෙනාම රජයේ ප්‍රධානියා ලෙස සේවය කරති.[70] ආණ්ඩුකාර ඇලිසන් බ්ලේක් 2022 ජූලි මාසයේදී පත් කරන ලද අතර ප්‍රධාන විධායක ඇන්ඩ්‍රියා ක්ලවුසන් 2025 අප්‍රේල් 1 වන දින එම තනතුර භාර ගන්නා ලදී. ආචාර්ය ක්ලවුසන් රජයේ ප්‍රධාන විධායක නිලධාරිනිය වූ පළමු කාන්තාව සහ පළමු ෆෝක්ලන්ත දූපත් වැසියා වේ. 2024 සිට ෆෝක්ලන්ත දූපත් සඳහා වගකිව යුතු එක්සත් රාජධානියේ අමාත්‍ය ස්ටීවන් ඩෝටි, දූපත් සම්බන්ධයෙන් බ්‍රිතාන්‍ය විදේශ ප්‍රතිපත්තිය පරිපාලනය කරයි.[72] ආණ්ඩුකාරවරයා ක්‍රියා කරන්නේ දූපත් විධායක සභාවේ උපදෙස් මත වන අතර, එය ප්‍රධාන විධායකයා, මුදල් අධ්‍යක්ෂවරයා සහ ව්‍යවස්ථාදායක සභාවේ තේරී පත් වූ සාමාජිකයින් තිදෙනෙකුගෙන් (ආණ්ඩුකාරවරයා සභාපති ලෙස) සමන්විත වේ.[69] ඒක මණ්ඩල ව්‍යවස්ථාදායකයක් වන ව්‍යවස්ථාදායක සභාව, ප්‍රධාන විධායකයා, මුදල් අධ්‍යක්ෂවරයා සහ විශ්වීය ඡන්ද බලයෙන් වසර හතරක කාලයක් සඳහා තේරී පත් වූ සාමාජිකයින් අට දෙනෙකුගෙන් (ස්ටැන්ලිගෙන් පස් දෙනෙකු සහ කඳවුරෙන් තිදෙනෙකු) සමන්විත වේ. [69] ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත් වල සියලුම දේශපාලනඥයන් ස්වාධීන ය; දූපත් වල කිසිදු දේශපාලන පක්ෂයක් නොපවතී.[73] 2013 මහ මැතිවරණයෙන් පසු, ව්‍යවස්ථාදායක සභාවේ සාමාජිකයින්ට වැටුපක් ලැබී ඇති අතර පූර්ණ කාලීනව වැඩ කිරීමට සහ කලින් පැවති සියලුම රැකියා හෝ ව්‍යාපාරික අවශ්‍යතා අත්හැරීමට අපේක්ෂා කෙරේ.[74] එක්සත් රාජධානියේ භූමි ප්‍රදේශයක් ලෙස, ෆෝක්ලන්ඩ්ස් 2020 දක්වා යුරෝපීය සංගමයේ විදේශීය රටවල සහ ප්‍රදේශවල කොටසක් විය.[75] විදේශ සහ පොදුරාජ්‍ය මණ්ඩලීය කාර්යාලය විසින් අධීක්ෂණය කරනු ලබන දූපත් අධිකරණ පද්ධතිය බොහෝ දුරට ඉංග්‍රීසි නීතිය මත පදනම් වේ,[76] සහ ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව මගින් භූමිය මානව හිමිකම් පිළිබඳ යුරෝපීය සම්මුතියේ මූලධර්මවලට බැඳී ඇත.[68] පදිංචිකරුවන්ට යුරෝපීය මානව හිමිකම් අධිකරණයට සහ ප්‍රිවි කවුන්සිලයට අභියාචනා කිරීමේ අයිතිය ඇත.[77][78] නීතිය ක්‍රියාත්මක කිරීම රාජකීය ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත් පොලිසියේ (RFIP) වගකීමකි.[76] ආරක්ෂාව ස්වෛරීභාවය පිළිබඳ ආරවුල The governor acts on the advice of the islands' [[:en:Executive_Council_of_the_Falkland_Islands|Executive Council]], composed of the chief executive, the [[:en:Director_of_Finance_of_the_Falkland_Islands|Director of Finance]] and three elected members of the Legislative Assembly (with the governor as chairman).<ref name="constitutiontext" /> The Legislative Assembly, a [[:en:Unicameral_legislature|unicameral legislature]], consists of the chief executive, the director of finance and eight members (five from Stanley and three from [[:en:Camp_(Falkland_Islands)|Camp]]) elected to four-year terms by [[:en:Universal_suffrage|universal suffrage]].<ref name="constitutiontext" /> All politicians in the Falkland Islands are [[:en:Independent_(politician)|independent]]; no political parties exist on the islands.{{sfn|Central Intelligence Agency|2011|loc="Falkland Islands (Malvinas)&nbsp;– Government"}} Since the [[:en:2013_Falkland_Islands_general_election|2013 general election]], members of the Legislative Assembly have received a salary and are expected to work full-time and give up all previously held jobs or business interests.<ref>{{cite news|url=http://en.mercopress.com/2013/10/28/falklands-lawmakers-the-full-time-problem|title=Falklands lawmakers: "The full time problem"|date=28 October 2013|newspaper=MercoPress|access-date=1 July 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20131029213124/http://en.mercopress.com/2013/10/28/falklands-lawmakers-the-full-time-problem|archive-date=29 October 2013|url-status=live}}</ref> As a territory of the United Kingdom, the Falklands were part of the [[:en:Special_member_state_territories_and_the_European_Union|overseas countries and territories]] of the European Union until [[:en:Brexit|2020]].<ref>{{cite web |author=EuropeAid |date=4 June 2014 |title=EU relations with Overseas Countries and Territories |url=http://ec.europa.eu/europeaid/where/octs_and_greenland/index_en.htm |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20140701021720/http://ec.europa.eu/europeaid/where/octs_and_greenland/index_en.htm |archive-date=1 July 2014 |access-date=15 July 2014 |publisher=European Commission}}</ref> The islands' judicial system, overseen by the [[:en:Foreign_and_Commonwealth_Office|Foreign and Commonwealth Office]], is largely based on [[:en:English_law|English law]],{{sfn|Sainato|2010|pp=157–158}} and the constitution binds the territory to the principles of the [[:en:European_Convention_on_Human_Rights|European Convention on Human Rights]].<ref name="Constitution" /> Residents have the right of appeal to the [[:en:European_Court_of_Human_Rights|European Court of Human Rights]] and the [[:en:Privy_Council_of_the_United_Kingdom|Privy Council]].<ref>{{cite web |year=2012 |title=A New Approach to the British Overseas Territories |url=https://www.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/217278/british-overseas-territories.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20131029191402/https://www.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/217278/british-overseas-territories.pdf |archive-date=29 October 2013 |access-date=25 August 2013 |publisher=Ministry of Justice |location=London |page=4}}</ref><ref>{{Cite legislation UK|type=si|year=2006|number=3205|si=The Falkland Islands (Appeals to Privy Council) (Amendment) Order 2009}}</ref> Law enforcement is the responsibility of the [[:en:Royal_Falkland_Islands_Police|Royal Falkland Islands Police]] (RFIP).{{sfn|Sainato|2010|pp=157–158}} === Defence === Defence of the islands is provided by the United Kingdom. A British military garrison is stationed on the islands, and the Falkland Islands government funds an additional [[:en:Platoon_(military_unit)|platoon]] to [[:en:Company_(military_unit)|company]]-sized [[:en:Light_infantry|light infantry]] [[:en:Falkland_Islands_Defence_Force|Falkland Islands Defence Force]]. The Falklands claim an [[:en:Exclusive_economic_zone|exclusive economic zone]] (EEZ) extending {{cvt|200|nmi|km}} from its coastal baselines, based on the [[:en:United_Nations_Convention_on_the_Law_of_the_Sea|United Nations Convention on the Law of the Sea]]; this zone overlaps with the EEZ of Argentina. දූපත් වල ආරක්ෂාව එක්සත් රාජධානිය විසින් සපයනු ලැබේ.{{sfn|Central Intelligence Agency|2011|loc="Falkland Islands (Malvinas)&nbsp;– Transportation"}} දූපත් වල බ්‍රිතාන්‍ය හමුදා බලකොටුවක් ස්ථානගත කර ඇති අතර, ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත් රජය සමාගම් ප්‍රමාණයේ සැහැල්ලු පාබල ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත් ආරක්ෂක බලකායට අතිරේක ප්ලැටූනයකට අරමුදල් සපයයි.<ref name="timesfidf">{{cite news|url=http://www.timesonline.co.uk/tol/news/world/us_and_americas/article7052002.ece|title=Falklands Defence Force better equipped than ever, says commanding officer|author=Martin Fletcher|date=6 March 2010|newspaper=The Times|access-date=18 March 2011|archive-url=https://web.archive.org/web/20200511114151/http://www.thetimes.co.uk/|archive-date=11 May 2020|url-status=dead}}</ref> එක්සත් ජාතීන්ගේ මුහුදු නීතිය පිළිබඳ සම්මුතිය මත පදනම්ව, ෆෝක්ලන්ඩ්ස් එහි වෙරළබඩ මූලික ස්ථානවල සිට නාවික සැතපුම් 200 (කිලෝමීටර 370 ) දක්වා විහිදෙන සුවිශේෂී ආර්ථික කලාපයක් (EEZ) ඉල්ලා සිටී; මෙම කලාපය ආර්ජන්ටිනාවේ EEZ සමඟ අතිච්ඡාදනය වේ.<ref>{{cite web |author=International Boundaries Research Unit |title=Argentina and UK claims to maritime jurisdiction in the South Atlantic and Southern Oceans |url=https://www.dur.ac.uk/ibru/resources/south_atlantic/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190502070949/https://www.dur.ac.uk/ibru/resources/south_atlantic/ |archive-date=2 May 2019 |access-date=26 June 2014 |publisher=Durham University}}</ref> === Sovereignty dispute === The UK and Argentina both assert sovereignty over the Falkland Islands. The UK bases its position on its continuous administration of the islands since 1833 and the islanders' "right to [[:en:Self-determination|self-determination]] as set out in the [[:en:UN_Charter|UN Charter]]" Argentina claims that, when it [[:en:Argentine_Declaration_of_Independence|achieved independence]] in 1816, it acquired the Falklands from Spain. The [[:en:Reassertion_of_British_sovereignty_over_the_Falkland_Islands_(1833)|incident of 1833]] is particularly contentious; Argentina considers it proof of "Britain's usurpation" whereas the UK discounts it as a mere reassertion of its claim. In 2009, the British prime minister, [[:en:Gordon_Brown|Gordon Brown]], had a meeting with the Argentine president, [[:en:Cristina_Fernández_de_Kirchner|Cristina Fernández de Kirchner]], and said that there would be no further talks over the sovereignty of the Falklands. In March 2013, the Falkland Islands held a [[:en:2013_Falkland_Islands_sovereignty_referendum|referendum]] on its political status: 99.8% of votes cast favoured remaining a British overseas territory. Argentina does not recognise the Falkland Islanders as a partner in negotiations. However, in May 2024, newly elected Argentine president [[:en:Javier_Milei|Javier Milei]], expressed general acceptance and tolerance for British rule, for the time being, noting it could take decades for Argentina to gain control of the islands. Though asserting “We [will not] relinquish our sovereignty" over the islands, Milei said they would not "seek conflict with the United Kingdom" over them, preferring to resolve the dispute "within the framework of peace." එක්සත් රාජධානිය සහ ආර්ජන්ටිනාව යන දෙකම ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත් කෙරෙහි ස්වෛරීභාවය තහවුරු කරයි. එක්සත් රාජධානිය 1833 සිට දූපත් වල අඛණ්ඩ පරිපාලනය සහ දූපත් වැසියන්ගේ "එක්සත් ජාතීන්ගේ ප්‍රඥප්තියේ දක්වා ඇති පරිදි ස්වයං නිර්ණය කිරීමේ අයිතිය" මත සිය ස්ථාවරය පදනම් කරයි.{{sfn|Lansford|2012|p=1528}}<ref>{{cite news|url=https://www.theguardian.com/uk/2009/mar/28/falkland-islands-sovereignty-argentina|title=Falkland Islands sovereignty talks out of the question, says Gordon Brown|last=Watt|first=Nicholas|date=27 March 2009|newspaper=The Guardian|access-date=24 August 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20120123070837/http://www.guardian.co.uk/uk/2009/mar/28/falkland-islands-sovereignty-argentina|archive-date=23 January 2012|url-status=live}}</ref><ref>{{cite web |date=12 March 2013 |title=Supporting the Falkland Islanders' right to self-determination |url=https://www.gov.uk/government/policies/supporting-the-falkland-islanders-right-to-self-determination |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140325033113/https://www.gov.uk/government/policies/supporting-the-falkland-islanders-right-to-self-determination |archive-date=25 March 2014 |access-date=29 May 2014 |work=Policy |publisher=United Kingdom Foreign & Commonwealth Office and Ministry of Defence}}</ref> 1816 දී නිදහස ලබා ගත් විට, ස්පාඤ්ඤයෙන් ෆෝක්ලන්ත දූපත් අත්පත් කරගත් බව ආර්ජන්ටිනාව කියා සිටී.<ref name="RIS">{{cite web |author=Secretaría de Relaciones Exteriores |title=La Cuestión de las Islas Malvinas |url=http://www.cancilleria.gov.ar/es/la-cuestion-de-las-islas-malvinas |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140704155811/http://cancilleria.gov.ar/es/la-cuestion-de-las-islas-malvinas |archive-date=4 July 2014 |access-date=10 October 2013 |publisher=Ministerio de Relaciones Exteriores y Culto (República Argentina) |language=es}}</ref><ref name="auto1">{{cite journal|author=Michael Reisman|date=January 1983|title=The Struggle for The Falklands|url=http://heinonline.org/HOL/Page?handle=hein.journals/ylr93&div=24&collection=journals&set_as_cursor=41&men_tab=srchresults|url-status=live|journal=Yale Law Journal|publisher=Faculty Scholarship Series|volume=93|issue=287|page=306|archive-url=https://web.archive.org/web/20200304122731/http://heinonline.org/HOL/Page?handle=hein.journals%2Fylr93&div=24&collection=journals&set_as_cursor=41&men_tab=srchresults|archive-date=4 March 2020|access-date=23 October 2013}}</ref><ref name="auto">{{cite web |date=18 June 2004 |title=Decolonization Committee Says Argentina, United Kingdom Should Renew Efforts on Falkland Islands (Malvinas) Question |url=https://www.un.org/press/en/2004/gacol3105.doc.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210117031530/https://www.un.org/press/en/2004/gacol3105.doc.htm |archive-date=17 January 2021 |access-date=5 April 2020 |work=Press Release |publisher=United Nations}}</ref> 1833 සිදුවීම විශේෂයෙන් මතභේදාත්මක ය; ආර්ජන්ටිනාව එය "බ්‍රිතාන්‍යයේ අත්පත් කර ගැනීම" පිළිබඳ සාක්ෂියක් ලෙස සලකන අතර එක්සත් රාජධානිය එය තම හිමිකම් පෑම නැවත තහවුරු කිරීමක් ලෙස නොසලකා හරියි.{{sfn|Gustafson|1988|pp=26–27}}{{efn-ua|Argentina considers that, in 1833, the UK established an "illegal occupation" of the Falklands after expelling Argentine authorities and settlers from the islands with a threat of "greater force" and, afterwards, barring Argentines from resettling the islands.<ref name="RIS" /><ref name="auto1"/><ref name="auto"/> The Falkland Islands' government considers that only Argentina's military personnel was expelled in 1833, but its civilian settlers were "invited to stay" and did so except for 2 and their wives.<ref>{{cite web |url=https://www.falklands.gov.fk/self-governance/relationship-with-argentina/ |title=Relationship with Argentina |publisher=Falkland Island Government |work=Self-Governance |access-date=5 April 2020 |archive-date=7 October 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181007220520/https://www.falklands.gov.fk/self-governance/relationship-with-argentina/ |url-status=dead}}</ref> International affairs scholar Lowell Gustafson considers that "[t]he use of force by the British on the Falkland Islands in 1833 was less dramatic than later Argentine rhetoric has suggested".{{sfn|Gustafson|1988|p=26}}}} 2009 දී, බ්‍රිතාන්‍ය අගමැති ගෝර්ඩන් බ්‍රවුන්, ආර්ජන්ටිනා ජනාධිපතිනි ක්‍රිස්ටිනා ෆර්නැන්ඩස් ද කර්ච්නර් සමඟ සාකච්ඡාවක් පැවැත්වූ අතර, ෆෝක්ලන්ත දූපත් වල ස්වෛරීභාවය පිළිබඳව තවදුරටත් සාකච්ඡා නොපවත්වන බව පැවසීය.<ref>{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/uk_news/politics/7969463.stm|title=No talks on Falklands, says Brown|date=28 March 2009|newspaper=BBC News|access-date=24 August 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20180711153406/http://news.bbc.co.uk/2/hi/uk_news/politics/7969463.stm|archive-date=11 July 2018|url-status=live}}</ref> 2013 මාර්තු මාසයේදී, ෆෝක්ලන්ත දූපත් එහි දේශපාලන තත්ත්වය පිළිබඳ ජනමත විචාරණයක් පැවැත්වීය: ප්‍රකාශිත ඡන්දවලින් 99.8% ක් බ්‍රිතාන්‍ය විදේශීය භූමියක් ලෙස රැඳී සිටීමට පක්ෂව සිටියහ.<ref>{{cite news|url=https://www.bbc.co.uk/news/uk-21731760|title=Falklands referendum: Islanders vote on British status|date=10 March 2013|newspaper=BBC News|access-date=24 August 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20181002070421/https://www.bbc.co.uk/news/uk-21731760|archive-date=2 October 2018|url-status=live}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.reuters.com/article/us-falklands-referendum-idUSBRE92B02T20130312|title=Falkland Islanders vote overwhelmingly to keep British rule|last1=Brindicci|first1=Marcos|date=12 March 2013|access-date=24 August 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20160305040044/http://www.reuters.com/article/us-falklands-referendum-idUSBRE92B02T20130312|archive-date=5 March 2016|publisher=Reuters|last2=Bustamante|first2=Juan|url-status=live}}</ref> ආර්ජන්ටිනාව ෆෝක්ලන්ත දූපත් වැසියන් සාකච්ඡා වල හවුල්කරුවෙකු ලෙස පිළි නොගනී.<ref name="RIS" /><ref>{{cite news|url=http://en.mercopress.com/2013/01/31/timerman-rejects-meeting-falklands-representatives-only-interested-in-bilateral-round-with-hague|title=Timerman rejects meeting Falklands representatives; only interested in 'bilateral round' with Hague|date=31 January 2013|newspaper=MercoPress|access-date=26 January 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20140202092439/http://en.mercopress.com/2013/01/31/timerman-rejects-meeting-falklands-representatives-only-interested-in-bilateral-round-with-hague|archive-date=2 February 2014|url-status=live}}</ref><ref>{{cite news|url=http://www.cnn.com/2013/03/10/world/americas/falklands-referendum/|title=Falkland Islands hold referendum on disputed status|author=Laura Smith-Spark|date=11 March 2013|access-date=26 January 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20180712021145/https://www.cnn.com/2013/03/10/world/americas/falklands-referendum/|archive-date=12 July 2018|publisher=CNN|url-status=live}}</ref> කෙසේ වෙතත්, 2024 මැයි මාසයේදී, අලුතින් තේරී පත් වූ ආර්ජන්ටිනා ජනාධිපති ජේවියර් මිලෙයි, බ්‍රිතාන්‍ය පාලනය සඳහා පොදු පිළිගැනීමක් සහ ඉවසීමක් ප්‍රකාශ කළ අතර, ආර්ජන්ටිනාවට දූපත් පාලනය ලබා ගැනීමට දශක ගණනාවක් ගත විය හැකි බව සඳහන් කළේය. දූපත් සම්බන්ධයෙන් "අපි අපගේ ස්වෛරීභාවය අත් නොහරිමු" යනුවෙන් ප්‍රකාශ කළද, ඔවුන් "සාමයේ රාමුව තුළ" ආරවුල විසඳීමට කැමති බවත්, ඔවුන් සම්බන්ධයෙන් "එක්සත් රාජධානිය සමඟ ගැටුමක් සොයන්නේ නැති" බවත් මයිලි පැවසීය.<ref name="decades_2024_05_06_bbc">Wells, Ione; South America correspondent: [https://www.bbc.com/news/articles/ce43zv3qln9o "Falklands dispute may last decades – Argentina president,"] 6 May 2024, ''[[BBC News]]'', retrieved 7 May 2024</ref> === ආරක්ෂක === === ස්වෛරීභාවය පිළිබඳ ආරවුල === == භූගෝලය == == ජෛව විවිධත්වය == == ආර්ථිකය == == ජන විකාශනය == == අධ්‍යාපනය == == සංස්කෘතිය == === ක්‍රීඩාව === == සටහන් == <references group="upper-alpha" /> == යොමු කිරීම් == <references /> 73gihf7r3xhy3i1h1kn0oqmzg92nqcd 750463 750462 2025-06-23T10:42:21Z BuddhikaW88 37808 /* රජය */ 750463 wikitext text/x-wiki '''ෆෝක්ලන්ත දූපත්''' ({{IPAc-en|ˈ|f|ɔː|(|l|)|k|l|ə|n|d|,_|ˈ|f|ɒ|l|k|-}};<ref name=":0">{{cite EPD|18}}</ref> {{langx|es|Islas Malvinas|link=no}} {{IPA|es|ˈislas malˈβinas|}}), සාමාන්‍යයෙන් '''ද ෆෝක්ලන්ඩ්''' ලෙස හඳුන්වනු ලැබේ, එය දකුණු අත්ලාන්තික් සාගරයේ පැටගොන් හි පිහිටි දූපත් සමූහයකි. ප්‍රධාන දූපත් දකුණු ඇමරිකාවේ දකුණු පැටගෝනියානු වෙරළට නැගෙනහිරින් සැතපුම් 300 (කිලෝමීටර් 500) පමණ වන අතර ඇන්ටාක්ටික් අර්ධද්වීපයේ උතුරු කෙළවරේ කේප් ඩුබුසෙට් සිට සැතපුම් 752 (කිලෝමීටර් 1,210) පමණ අක්ෂාංශ 52 ක පමණ අක්ෂාංශයක පිහිටා ඇත. වර්ග සැතපුම් 4,700 (වර්ග කිලෝමීටර් 12,000) ක භූමි ප්‍රමාණයකින් යුත් මෙම දූපත් සමූහය නැගෙනහිර ෆෝක්ලන්තය, බටහිර ෆෝක්ලන්තය සහ කුඩා දූපත් 776 කින් සමන්විත වේ. බ්‍රිතාන්‍ය විදේශීය ප්‍රදේශයක් ලෙස, ෆෝක්ලන්ත ප්‍රදේශවලට අභ්‍යන්තර ස්වයං පාලනයක් ඇති අතර, එක්සත් රාජධානිය ඔවුන්ගේ ආරක්ෂක සහ විදේශ කටයුතු සඳහා වගකීම භාර ගනී. අගනුවර සහ විශාලතම ජනාවාසය නැගෙනහිර ෆෝක්ලන්තයේ ස්ටැන්ලි ය. 17 වන සියවසේ යුරෝපීය සොයා ගැනීමට පෙර මෙම දූපත් ජනාවාස නොවූ බව විශ්වාස කෙරේ. ෆෝක්ලන්ත සොයා ගැනීම සහ පසුව යුරෝපීයයන් විසින් යටත් විජිතකරණය කිරීම සම්බන්ධයෙන් මතභේද පවතී. විවිධ කාලවලදී, දූපත් වල ප්‍රංශ, බ්‍රිතාන්‍ය, ස්පාඤ්ඤ සහ ආර්ජන්ටිනා ජනාවාස තිබුණි. 1833 දී බ්‍රිතාන්‍යය සිය පාලනය නැවත තහවුරු කළ නමුත් ආර්ජන්ටිනාව දූපත් සඳහා සිය හිමිකම් පවත්වාගෙන යයි. 1982 අප්‍රේල් මාසයේදී ආර්ජන්ටිනාවේ හමුදා හමුදා දූපත් ආක්‍රමණය කළහ. ෆෝක්ලන්ත යුද්ධය අවසානයේ මාස දෙකකට පසු බ්‍රිතාන්‍ය පරිපාලනය ප්‍රතිසංස්කරණය කරන ලදී. 2013 ස්වෛරීභාවය පිළිබඳ ජනමත විචාරණයකදී, ප්‍රකාශ කරන ලද ඡන්ද සියල්ලම පාහේ එක්සත් රාජධානියේ විදේශීය භූමියක් ලෙස රැඳී සිටීමට පක්ෂව විය. භූමියේ ස්වෛරීභාවය තත්ත්වය ආර්ජන්ටිනාව සහ එක්සත් රාජධානිය අතර පවතින ආරවුලක කොටසකි. ජනගහනය (2021 දී වැසියන් 3,662) ප්‍රධාන වශයෙන් ස්වදේශික ෆෝක්ලන්ත දූපත් වැසියන් වන අතර, ඔවුන් බහුතරය බ්‍රිතාන්‍ය සම්භවයක් ඇති අයයි. අනෙකුත් ජනවාර්ගික කණ්ඩායම් අතර ප්‍රංශ, ජිබ්‍රෝල්ටේරියන් සහ ස්කැන්ඩිනේවියානුවන් ඇතුළත් වේ. එක්සත් රාජධානිය, දකුණු අත්ලාන්තික් දූපතක් වන ශාන්ත හෙලේනා සහ චිලී යන රටවලින් සංක්‍රමණය වීම ජනගහන පරිහානියක් ආපසු හරවා ඇත. ඉංග්‍රීසි නිල සහ ප්‍රමුඛ භාෂාවයි. 1983 බ්‍රිතාන්‍ය ජාතිකත්ව (ෆෝක්ලන්ත දූපත්) පනත යටතේ, ෆෝක්ලන්ත දූපත් වැසියන් බ්‍රිතාන්‍ය පුරවැසියන් වේ. මෙම දූපත් උපඇන්ටාක්ටික් සාගර සහ ටුන්ඩ්‍රා දේශගුණික කලාපවල මායිමේ පිහිටා ඇති අතර, ප්‍රධාන දූපත් දෙකෙහිම අඩි 2,300 (මීටර් 700) දක්වා ළඟා වන කඳු වැටි ඇත. හඳුන්වා දුන් විශේෂ මගින් කොල්ලකෑම හේතුවෙන් ප්‍රධාන දූපත් වල බොහෝ දෙනෙක් තවදුරටත් බෝ නොවන නමුත්, ඒවා විශාල පක්ෂි ජනගහනයකට නිවහන වේ. උසස් තත්ත්වයේ ලොම් අපනයන කෙරෙහි අවධාරණය කරමින්, ප්‍රධාන ආර්ථික ක්‍රියාකාරකම් අතර මසුන් ඇල්ලීම, සංචාරක ව්‍යාපාරය සහ බැටළු ගොවිතැන ඇතුළත් වේ. ෆෝක්ලන්ත දූපත් රජය විසින් බලපත්‍ර ලබා දී ඇති තෙල් ගවේෂණය, ආර්ජන්ටිනාව සමඟ සමුද්‍ර ආරවුල් හේතුවෙන් මතභේදාත්මකව පවතී. == නිරුක්තිය == "ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත්" යන නම පැමිණෙන්නේ ප්‍රධාන දූපත් දෙක වෙන් කරන ෆෝක්ලන්ඩ් සවුන්ඩ් සමුද්‍ර සන්ධියෙනි.{{sfn|Jones|2009|p=73}} 1690 දී දූපත් වලට ගොඩ බැස්ස ඉංග්‍රීසි ගවේෂණයක නායක ජෝන් ස්ට්‍රෝං විසින් මෙම නාලිකාවට "ෆෝක්ලන්ඩ්" යන නම යොදන ලදී. ඔහුගේ ගමනට අනුග්‍රහය දැක්වූ නාවික හමුදාවේ භාණ්ඩාගාරික 5 වන විස්කවුන්ට් ෆෝක්ලන්ඩ් ඇන්තනි කැරිට ගෞරවයක් වශයෙන් ස්ට්‍රෝං මෙම සමුද්‍ර සන්ධිය නම් කළේය.<ref>See: *{{harvnb|Dotan|2010|p=165}}, *{{harvnb|Room|2006|p=129}}.</ref> විස්කවුන්ට් යන පදවි නාමය ස්කොට්ලන්තයේ ෆෝක්ලන්ඩ් නගරයෙන් ආරම්භ වේ - නගරයේ නම බොහෝ විට "සංවෘත" (lann){{efn-ua|According to researcher Simon Taylor, the exact Gaelic etymology is unclear as the "falk" in the name could have stood for "hidden" (''falach''), "wash" (''failc''), or "heavy rain" (''falc'').{{sfn|Taylor|Márkus|2005|p=158}}}} යන වචනයට යොමු වන ගේලික් යෙදුමකින් පැමිණ ඇති නමුත් එය ඇන්ග්ලෝ-සැක්සන් යෙදුමක් වන "folkland" (ජන-දක්ෂිණාංශිකයින් විසින් අල්ලාගෙන සිටින භූමිය) වෙතින් විය හැකි බව අඩු පිළිගත හැකිය.{{sfn|Room|2006|p=129}} රාජකීය නාවික හමුදාවේ බ්‍රිතාන්‍ය නායක ජෝන් බයිරන් 1765 දී රාජකීය ජෝර්ජ් රජු වෙනුවෙන් "ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත්" ලෙස ඒවා ප්‍රකාශ කරන තෙක් "ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත්" යන නම දූපත් සඳහා යොදන ලදී.<ref>See: *{{harvnb|Paine|2000|p=45}}, *{{harvnb|Room|2006|p=129}}.</ref> "ෆෝක්ලන්ඩ්ස්" යන පදය දූපත් හැඳින්වීමට භාවිතා කරන සම්මත කෙටි යෙදුමකි. මෙම දූපත් සමූහය සඳහා පොදු ස්පාඤ්ඤ නාමය වන ඉස්ලාස් මැල්විනාස්, ප්‍රංශ ඉල්ස් මැලූයින්ස් වෙතින් ව්‍යුත්පන්න වී ඇත - 1764 දී ප්‍රංශ ගවේෂක ලුවී-ඇන්ටොයින් ඩි බුගන්විල් විසින් දූපත් වලට ලබා දුන් නම එයයි.{{sfn|Hince|2001|p=121}} දූපත් වල පළමු ජනාවාසය ආරම්භ කළ බුගන්විල්, එම ප්‍රදේශය සෙන්ට්-මාලෝ වරාය (ඔහුගේ නැව් සහ ජනපදිකයන් සඳහා පිටත්වීමේ ස්ථානය) අනුව නම් කළේය.<ref>See: * {{harvnb|Hince|2001|p=121}}, * {{harvnb|Room|2006|p=129}}.</ref> බටහිර ප්‍රංශයේ බ්‍රිටනි ප්‍රදේශයේ පිහිටා ඇති වරාය, නගරය ආරම්භ කළ ක්‍රිස්තියානි එවැන්ජලිස්තවරයා වන ශාන්ත මාලෝ (හෝ මැක්ලෝ) නමින් නම් කරන ලදී.{{sfn|Balmaceda|2011|loc=Chapter 36}} 1965 දී, එක්සත් ජාතීන්ගේ මහා මණ්ඩලයේ 20 වන සැසියේදී,<ref>{{cite web |date=1967 |title=United Nations General Assembly Twentieth Session |url=https://digitallibrary.un.org/record/745657?ln=en |access-date=24 January 2023 |publisher=United Nations Digital Library}}</ref> සිව්වන කමිටුව තීරණය කළේ, ස්පාඤ්ඤ හැර අනෙකුත් සියලුම භාෂාවලින්, සියලුම එක්සත් ජාතීන්ගේ ලේඛන ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත් (මැල්විනාස්) ලෙස භූමිය නම් කරන බවයි. ස්පාඤ්ඤ භාෂාවෙන්, භූමිය ඉස්ලාස් මැල්විනාස් (ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත්) ලෙස නම් කරන ලදී.{{sfn|Foreign Office|1961|p=80}} සංඛ්‍යාන සැකසුම් අරමුණු සඳහා එක්සත් ජාතීන් විසින් භාවිතා කරන නාමකරණය ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත් (මැල්විනාස්) වේ.<ref name="std_name">{{cite web |date=13 February 2013 |title=Standard Country and Area Codes Classifications |url=http://unstats.un.org/unsd/methods/m49/m49alpha.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140628144412/http://unstats.un.org/unsd/methods/m49/m49alpha.htm |archive-date=28 June 2014 |access-date=3 July 2013 |publisher=United Nations Statistics Division}}</ref> == ඉතිහාසය == ප්‍රාග් ඓතිහාසික යුගයේ දී පැටගෝනියාවේ ෆියුජියන්වරු ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත් වෙත පැමිණ ඇති නමුත්,<ref>{{cite journal|last1=Hamley|first1=Kit M.|last2=Gill|first2=Jacquelyn L.|last3=Krasinski|first3=Kathryn E.|last4=Groff|first4=Dulcinea V.|last5=Hall|first5=Brenda L.|last6=Sandweiss|first6=Daniel H.|last7=Southon|first7=John R.|last8=Brickle|first8=Paul|last9=Lowell|first9=Thomas V.|date=29 October 2021|title=Evidence of prehistoric human activity in the Falkland Islands|journal=Science Advances|volume=7|issue=44|pages=eabh3803|bibcode=2021SciA....7.3803H|doi=10.1126/sciadv.abh3803|issn=2375-2548|pmc=8550247|pmid=34705512}}</ref><ref>{{cite journal|author=G. Hattersley-Smith|date=June 1983|title=Fuegian Indians in the Falkland Islands|journal=[[Polar Record]]|publisher=Cambridge University Press|volume=21|issue=135|pages=605–06|bibcode=1983PoRec..21..605H|doi=10.1017/S003224740002204X|issn=0032-2474|s2cid=129083566}}</ref> යුරෝපීයයන් මුලින්ම ඒවා ගවේෂණය කරන විට දූපත් ජනාවාස නොවීය.{{sfn|Carafano|2005|p=367}} සොයාගැනීම් පිළිබඳ යුරෝපීය ප්‍රකාශ 16 වන සියවස දක්වා දිව යයි, නමුත් මුල් ගවේෂකයන් ෆෝක්ලන්ඩ්ස් හෝ දකුණු අත්ලාන්තික් සාගරයේ වෙනත් දූපත් දුටුවාද යන්න පිළිබඳව එකඟතාවයක් නොමැත.<ref name="M White">{{cite news|url=https://www.theguardian.com/uk/blog/2012/feb/02/who-first-owned-falkland-islands?|title=Who first owned the Falkland Islands?|last=White|first=Michael|date=2 February 2012|newspaper=[[The Guardian]]|access-date=3 July 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20130210011353/http://www.guardian.co.uk/uk/blog/2012/feb/02/who-first-owned-falkland-islands|archive-date=10 February 2013|url-status=live}}</ref>{{sfn|Goebel|1971|pp=xiv–xv}}{{efn-ua|Based on his analysis of Falkland Islands discovery claims, historian [[John Dunmore]] concludes that "[a] number of countries could therefore lay some claim to the archipelago under the heading of first discoverers: Spain, Holland, Britain, and even Italy and Portugal&nbsp;– although the last two claimants might be stretching things a little."{{sfn|Dunmore|2005|p=93}}}} දූපත් වලට පළමු අවිවාදිත ගොඩබෑම ඉංග්‍රීසි නායක ජෝන් ස්ට්‍රෝංට ආරෝපණය කර ඇති අතර, ඔහු 1690 දී පේරු සහ චිලී වෙරළ තීරයට යන අතරතුර, ෆෝක්ලන්ඩ් ශබ්දය ගවේෂණය කර දූපත් වල ජලය සහ ක්‍රීඩාව සටහන් කළේය.<ref>See: *{{harvnb|Gustafson|1988|p=5}}, *{{harvnb|Headland|1989|p=66}}, *{{harvnb|Heawood|2011|p=182}}.</ref> 1764 දී ප්‍රංශ නායක ලුවී ඇන්ටොයින් ඩි බෝගන්විල් විසින් නැගෙනහිර ෆෝක්ලන්ඩ් හි පෝර්ට් ලුවී පිහිටුවීම සහ 1765 දී කැප්ටන් ජෝන් බයිරන් විසින් සෝන්ඩර්ස් දූපතේ පෝර්ට් එග්මොන්ට් අත්තිවාරම දමන තෙක් ෆෝක්ලන්ඩ්ස් ජනාවාස නොවීය; දෙවන ජනාවාසය වසරකට පසුව බ්‍රිතාන්‍ය කපිතාන් ජෝන් මැක්බ්‍රයිඩ් විසින් පුළුල් කරනු ලැබේ.{{efn-ua|In 1764, Bougainville claimed the islands in the name of [[Louis XV of France]]. In 1765, British captain John Byron claimed the islands in the name of [[George III of Great Britain]].{{sfn|Gustafson|1988|pp=9–10}}{{sfn|Dunmore|2005|pp=139–40}}}} ජනාවාස එකිනෙකාගේ පැවැත්ම පිළිබඳව දැන සිටියාද නැද්ද යන්න ඉතිහාසඥයින් විසින් විවාද කරනු ලැබේ.<ref>See: * {{harvnb|Goebel|1971|pp=226, 232, 269}}, * {{harvnb|Gustafson|1988|pp=9–10}}.</ref> 1766 දී, ප්‍රංශය ෆෝක්ලන්ඩ්ස් සඳහා තම අයිතිය ස්පාඤ්ඤයට භාර දුන් අතර, එය ඊළඟ වසරේ ප්‍රංශ යටත් විජිතය පුවර්ටෝ සොලෙඩාඩ් ලෙස නම් කරන ලදී.{{sfn|Segal|1991|p=240}} 1770 දී ස්පාඤ්ඤය එග්මොන්ට් වරාය හඳුනාගෙන අල්ලා ගත් විට ගැටළු ආරම්භ විය. 1771 දී එය බ්‍රිතාන්‍යයට නැවත ලබා දීමෙන් යුද්ධය යන්තමින් වළක්වා ගන්නා ලදී.{{sfn|Gibran|1998|p=26}} බ්‍රිතාන්‍ය සහ ස්පාඤ්ඤ ජනාවාස 1774 දක්වා දූපත් සමූහයේ සහජීවනයෙන් පැවතුනි, බ්‍රිතාන්‍යයේ නව ආර්ථික හා උපායමාර්ගික සලකා බැලීම් නිසා එය දූපත් වලින් බලකොටුව ඉවත් කර ගැනීමට හේතු වූ අතර, III වන ජෝර්ජ් රජු සඳහා ෆෝක්ලන්ඩ්ස් සඳහා හිමිකම් කියන ඵලකයක් ඉතිරි විය.{{sfn|Gibran|1998|pp=26–27}} ස්පාඤ්ඤයේ රියෝ ඩි ලා ප්ලාටා උපරාජය භූමියේ ඇති එකම විධිමත් පැවැත්ම බවට පත්විය. බටහිර ෆෝක්ලන්ඩ් අතහැර දමා තිබූ අතර, පුවර්ටෝ සොලෙඩාඩ් දණ්ඩනීය යටත් විජිතයක් බවට පත්විය.{{sfn|Gibran|1998|p=27}} යුරෝපයේ නැපෝලියන් යුද්ධ අතරතුර රියෝ ඩි ලා ප්ලාටා හි බ්‍රිතාන්‍ය ආක්‍රමණ මධ්‍යයේ, දූපත් ආණ්ඩුකාරවරයා 1806 දී දූපත් සමූහය ඉවත් කළේය; 1811 දී ස්පාඤ්ඤයේ ඉතිරි යටත් විජිත බලකොටුව ද එය අනුගමනය කළේය, ගවුචෝස් සහ ස්වේච්ඡාවෙන් රැඳී සිටි ධීවරයින් හැර.{{sfn|Gibran|1998|p=27}} ඉන්පසුව, රියෝ ඩි ලා ප්ලාටා හි එක්සත් පළාත් සඳහා සේවය කළ ඇමරිකානු පෞද්ගලික සේවකයෙකු වන කර්නල් ඩේවිඩ් ජෙවෙට්, දකුණු අත්ලාන්තික් සාගරයේ ස්පාඤ්ඤයේ භූමි ප්‍රදේශ සඳහා බුවනෝස් අයර්ස් හි 1816 හිමිකම් පෑම පිළිබඳව නැංගුරම් ලා ඇති නැව්වලට දැනුම් දෙන තෙක් එහි දේශපාලන තත්ත්වය අවිවාදිත විය.<ref>See: * {{harvnb|Gibran|1998|p=27}}, * {{harvnb|Marley|2008|p=714}}.</ref>{{efn-ua|According to Argentine legal analyst Roberto Laver, the United Kingdom disregards Jewett's actions because the government he represented "was not recognised either by Britain or any other foreign power at the time" and "no act of occupation followed the ceremony of claiming possession".{{sfn|Laver|2001|p=73}}}} දූපත් වල ස්ථිර වැසියන් නොසිටි බැවින්, 1823 දී බුවනෝස් අයර්ස් ජර්මානු සම්භවයක් ඇති වෙළෙන්දෙකු වන ලුයිස් වර්නට්ට ධීවර කටයුතු සිදු කිරීමට සහ දූපත් සමූහයේ වල් ගවයන් සූරාකෑමට අවසර ලබා දුන්නේය.{{efn-ua|Before leaving for the Falklands Vernet stamped his grant at the British Consulate, repeating this when Buenos Aires extended his grant in 1828.{{sfn|Cawkell|2001|pp=48–50}} The cordial relationship between the consulate and Vernet led him to express "the wish that, in the event of the British returning to the islands, [[Government of the United Kingdom|HMG]] would take his settlement under their protection".{{sfn|Cawkell|2001|p=50}}}} වර්නට් 1826 දී පුවර්ටෝ සොලෙඩාඩ් හි නටබුන් අසල පදිංචි වූ අතර, පදිංචිකරුවන් ගෙන ඒමට සහ ස්ථිර ජනපදයක් පිහිටුවීමට ව්‍යාපාරය ප්‍රමාණවත් ලෙස ආරක්ෂිත වන තෙක් දූපත් වල සම්පත් රැස් කළේය.<ref>See: * {{harvnb|Gibran|1998|pp=27–28}}, * {{harvnb|Sicker|2002|p=32}}.</ref> 1829 දී බුවනෝස් අයර්ස් විසින් වර්නට් දූපත් වල හමුදා සහ සිවිල් අණදෙන නිලධාරියා ලෙස නම් කරන ලද අතර,{{sfn|Pascoe|Pepper|2008|pp=540–46}} විදේශීය තල්මසුන් සහ සීල් ධීවරයින්ගේ ක්‍රියාකාරකම් නැවැත්වීම සඳහා මුද්‍රා තැබීම නියාමනය කිරීමට ඔහු උත්සාහ කළේය.{{sfn|Gibran|1998|p=27}} මසුන් ඇල්ලීමේ සහ දඩයම් කිරීමේ අයිතිවාසිකම් සම්බන්ධ ආරවුලක් 1831 දී ඇමරිකානු යුධ නෞකාවක් වන යූඑස්එස් ලෙක්සිංටන් විසින් වැටලීමකට තුඩු දෙන තෙක් වර්නට්ගේ ව්‍යාපාරය පැවතුනි,{{sfn|Pascoe|Pepper|2008|pp=541–44}}{{efn-ua|The log of the ''"Lexington"'' only reports the destruction of arms and a powder store, but Vernet made a claim for compensation from the US Government stating that the entire settlement was destroyed.{{sfn|Pascoe|Pepper|2008|pp=541–44}}}} එක්සත් ජනපද නාවික හමුදාපති සිලස් ඩන්කන් දිවයිනේ රජය විසුරුවා හැරීම ප්‍රකාශ කළ විට.{{sfn|Peterson|1964|p=106}}[[File:Edward_Gennys_Fanshawe,_Mount_William,_Falkland_Islands,_May_1849_(Portion_B).png|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Edward_Gennys_Fanshawe,_Mount_William,_Falkland_Islands,_May_1849_(Portion_B).png|alt=Three men in horseback examine a pastoral settlement|වම|thumb|1849 දී ෆෝක්ලන්ත කොරල්පරයක්, එඬේරුන් සහ බැටළුවන්ගේ නිරූපණය (රාජකීය නාවික හමුදාවේ අද්මිරාල් එඩ්වඩ් ෆැන්ෂාවේ විසින් අඳින ලද සිතුවම)]] 1832 ඔක්තෝම්බර් මාසයේදී බලකොටුවක් ස්ථාපනය කිරීමෙන් බුවනෝස් අයර්ස් ජනාවාසය කෙරෙහි බලපෑම් ලබා ගැනීමට උත්සාහ කළ අතර, එය මාසයක් ඇතුළත කැරැල්ලක් ඇති වූ අතර ඊළඟ වසරේ බ්‍රිතාන්‍ය හමුදා පැමිණීමෙන් පසුව බ්‍රිතාන්‍ය පාලනය නැවත තහවුරු විය.{{sfn|Graham-Yooll|2002|p=50}} ආර්ජන්ටිනාවේ සම්මේලනය (බුවනෝස් අයර්ස් ආණ්ඩුකාර ජුවාන් මැනුවෙල් ද රෝසාස්ගේ ප්‍රධානත්වයෙන් යුත්) බ්‍රිතාන්‍යයේ ක්‍රියාමාර්ගවලට විරෝධය පළ කළ අතර,{{sfn|Reginald|Elliot|1983|pp=25–26}}{{efn-ua|As discussed by Roberto Laver, not only did Rosas not break relations with Britain because of the "essential" nature of "British economic support", but he offered the Falklands "as a bargaining chip&nbsp;... in exchange for the cancellation of Argentina's million-pound debt with the British bank of [[Baring Brothers]]".{{sfn|Laver|2001|pp=122–23}} In 1850, Rosas' government ratified the [[Arana–Southern Treaty]], which put "an end to the existing differences, and of restoring perfect relations of friendship" between the United Kingdom and Argentina.{{sfn|Hertslet|1851|p=105}}}} සහ ආර්ජන්ටිනාවේ රජයන් එතැන් සිට බ්‍රිතාන්‍යයට එරෙහිව නිල විරෝධතා ලියාපදිංචි කිරීම දිගටම කරගෙන ගොස් ඇත.{{sfn|Gustafson|1988|pp=34–35}}{{efn-ua|Argentina protested in 1841, 1849, 1884, 1888, 1908, 1927 and 1933, and has made annual protests to the United Nations since 1946.{{sfn|Gustafson|1988|p=34}}}} බ්‍රිතාන්‍ය හමුදා තම මෙහෙයුම අවසන් කිරීමෙන් පසු පිටත්ව ගිය අතර, විධිමත් රජයක් නොමැතිව ප්‍රදේශය හැර ගියේය.{{sfn|Graham-Yooll|2002|pp=51–52}} වර්නට්ගේ නියෝජ්‍ය, ස්කොට්ලන්ත ජාතික මැතිව් බ්‍රිස්බේන්, ව්‍යාපාරය යථා තත්ත්වයට පත් කිරීම සඳහා එම වසරේ දූපත් වෙත ආපසු ගිය නමුත්, ඔහුගේ උත්සාහයන් අවසන් වූයේ, පෝර්ට් ලුවී හි නොසන්සුන්තාව මධ්‍යයේ, ගවුචෝ ඇන්ටෝනියෝ රිවේරෝ අතෘප්තිමත් පුද්ගලයින් පිරිසක් බ්‍රිස්බේන් සහ ජනාවාසයේ ජ්‍යෙෂ්ඨ නායකයින් ඝාතනය කිරීමට නායකත්වය දුන් අතර, දිවි ගලවා ගත් අය අසල දූපතක ගුහාවක සැඟවී සිටියහ.{{sfn|Graham-Yooll|2002|pp=51–52}} 1840 දී, ෆෝක්ලන්ඩ්ස් ඔටුන්න හිමි ජනපදයක් බවට පත් වූ අතර, පසුව ස්කොට්ලන්ත පදිංචිකරුවන් නිල දේවගැති ප්‍රජාවක් ස්ථාපිත කළහ.{{sfn|Aldrich|Connell|1998|p=201}} වසර හතරකට පසු, සෑම කෙනෙකුම පාහේ පෝර්ට් ජැක්සන් වෙත නැවත පදිංචියට ගිය අතර, එය රජයට වඩා හොඳ ස්ථානයක් ලෙස සැලකේ. වෙළෙන්දා වන සැමුවෙල් ලෆෝන් බ්‍රිතාන්‍ය යටත් විජිතකරණය දිරිගැන්වීම සඳහා ව්‍යාපාරයක් ආරම්භ කළේය.<ref>See: * {{harvnb|Bernhardson|2011|loc=Stanley and Vicinity: History}}, * {{harvnb|Reginald|Elliot|1983|pp=9, 27}}.</ref> ස්ටැන්ලි, පෝර්ට් ජැක්සන් ඉක්මනින් නැවත නම් කරන ලද පරිදි, 1845 දී නිල වශයෙන් රජයේ ආසනය බවට පත්විය.{{sfn|Reginald|Elliot|1983|p=9}} එහි ඉතිහාසයේ මුල් අවධියේදී, භාණ්ඩ නැව්ගත කිරීමේ පාඩු හේතුවෙන් ස්ටැන්ලිට සෘණාත්මක කීර්තියක් තිබුණි; හදිසි අවස්ථා වලදී පමණක් කේප් හෝන් වටා යන නැව් වරායේ නතර වනු ඇත.{{sfn|Bernhardson|2011|loc=Stanley and Vicinity: History}} කෙසේ වෙතත්, ෆෝක්ලන්ඩ්ස් හි භූගෝලීය පිහිටීම නැව් අලුත්වැඩියාවන් සහ "සුන්බුන් වෙළඳාම" සඳහා වඩාත් සුදුසු බව ඔප්පු විය, නැව් සුන්බුන් සහ ඒවායේ භාණ්ඩ විකිණීම සහ මිලදී ගැනීමේ ව්‍යාපාරය.{{sfn|Strange|1987|pp=72–74}} මෙම වෙළඳාම හැරුණු විට, තණබිම්වල සැරිසරන වල් ගවයන්ගේ අඩු වටිනාකමක් ඇති හම් නිසා දූපත් සමූහය කෙරෙහි වාණිජ උනන්දුව අවම විය. 1851 දී ලෆෝන්ගේ අසාර්ථක ව්‍යවසාය මිලදී ගත් ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත් සමාගම,{{efn-ua|There were continual tensions with the colonial administration over Lafone's failure to establish any permanent settlers, and over the price of beef supplied to the settlement. Moreover, although his concession required Lafone to bring settlers from the UK, most of the settlers he brought were gauchos from Uruguay.{{sfn|Strange|1987|p=84}}}} ලොම් ගොවිතැන සඳහා චෙවියට් බැටළුවන් සාර්ථකව හඳුන්වා දීමෙන් පසුව පමණක් ආර්ථික වර්ධනය ආරම්භ වූ අතර, අනෙකුත් ගොවිපලවල් ද එය අනුගමනය කිරීමට පෙළඹුණි.<ref name="Bernhardson 2011 loc=Stanley and Vicinity: History">See: * {{harvnb|Bernhardson|2011|loc=Stanley and Vicinity: History}}, * {{harvnb|Reginald|Elliot|1983|p=9}}.</ref> ආනයනික ද්‍රව්‍යවල අධික පිරිවැය, ශ්‍රම හිඟය සහ එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස ඉහළ වැටුප් සමඟ ඒකාබද්ධ වීම නිසා නැව් අලුත්වැඩියා වෙළඳාම තරඟකාරී නොවීය. 1870 න් පසු දකුණු ඇමරිකාවේ ගල් අඟුරු සඳහා ඇති අඩු පිරිවැය හේතුවෙන් රුවල් නැව් වාෂ්ප නැව් මගින් ප්‍රතිස්ථාපනය කිරීම වේගවත් වූ බැවින් එය පහත වැටුණි; 1914 වන විට පැනමා ඇළ විවෘත කිරීමත් සමඟ වෙළඳාම ඵලදායී ලෙස අවසන් විය.{{sfn|Strange|1987|pp=72–73}} 1881 දී, ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත් බ්‍රිතාන්‍යයෙන් මූල්‍යමය වශයෙන් ස්වාධීන විය.{{sfn|Reginald|Elliot|1983|p=9}} සියවසකට වැඩි කාලයක්, ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත් සමාගම දූපත් සමූහයේ වෙළඳාම සහ රැකියා ආධිපත්‍යය දැරීය; ඊට අමතරව, එක්සත් රාජධානිය සමඟ ලොම් වෙළඳාමෙන් බොහෝ ප්‍රතිලාභ ලැබූ ස්ටැන්ලි හි බොහෝ නිවාස එහි හිමිකාරීත්වය දැරීය.<ref name="Bernhardson 2011 loc=Stanley and Vicinity: History" /> [[File:Cfbattlepainting_(Retouched).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Cfbattlepainting_(Retouched).jpg|alt=Two battling ships, with one sinking|දකුණ|thumb|1914 ෆෝක්ලන්ත දූපත් සටන අතරතුර නාවික ගැටුම (විලියම් ලයනල් වයිලිගේ සිතුවම)]] 20 වන සියවසේ මුල් භාගයේදී, උපඇන්ටාක්ටික් දූපත් සහ ඇන්ටාක්ටිකාවේ කොටසකට බ්‍රිතාන්‍යයේ භෞමික හිමිකම් පෑමේදී ෆෝක්ලන්ඩ්ස් වැදගත් කාර්යභාරයක් ඉටු කළේය. 1908 සිට ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත් යැපීම් ලෙස ෆෝක්ලන්ඩ්ස් මෙම ප්‍රදේශ පාලනය කළ අතර 1985 දී ඒවා විසුරුවා හරින තෙක් ඒවා රඳවා ගත්තේය.{{sfn|Day|2013|p=129–30}} දකුණු අත්ලාන්තික් සාගරයේ පාලනයට සහාය වන හමුදා කඳවුරක් ලෙස ෆෝක්ලන්ත දූපත් ලෝක යුද්ධ දෙකෙහිම සුළු කාර්යභාරයක් ඉටු කළේය. 1914 දෙසැම්බරයේ පැවති ෆෝක්ලන්ත දූපත් සටනේදී, රාජකීය නාවික බලඇණියක් අධිරාජ්‍ය ජර්මානු බලඇණියක් පරාජය කළේය. දෙවන ලෝක යුද්ධයේදී, 1939 දෙසැම්බරයේ පැවති ගංගා තහඩු සටනෙන් පසුව, සටනේදී හානියට පත් HMS එක්සෙටර් අලුත්වැඩියා කිරීම සඳහා ෆෝක්ලන්ත වෙත තැම්බුණි.{{sfn|Carafano|2005|p=367}} 1942 දී, ඉන්දියාවට යන ගමනේදී බලඇණියක් ජපානය විසින් දූපත් සමූහය අත්පත් කර ගැනීමේ බිය මධ්‍යයේ ෆෝක්ලන්තයට බලකොටුවක් ලෙස නැවත යොදවන ලදී.{{sfn|Haddelsey|Carroll|2014|loc=Prologue}} යුද්ධය අවසන් වූ පසු, ලොම් මිල පහත වැටීම සහ එක්සත් රාජධානිය සහ ආර්ජන්ටිනාව අතර නැවත පණ ගැන්වූ ස්වෛරීභාවය පිළිබඳ ආරවුල හේතුවෙන් ඇති වූ දේශපාලන අවිනිශ්චිතතාවය ෆෝක්ලන්ත ආර්ථිකයට බලපෑවේය.{{sfn|Bernhardson|2011|loc=Stanley and Vicinity: History}} සියවසේ දෙවන භාගයේදී එක්සත් රාජධානිය සහ ආර්ජන්ටිනාව අතර කැටි ගැසෙන ආතතීන් වැඩි වූ අතර, ආර්ජන්ටිනාවේ ජනාධිපති ජුවාන් පෙරොන් දූපත් සමූහය කෙරෙහි ස්වෛරීභාවය තහවුරු කළේය.{{sfn|Zepeda|2005|p=102}} 1960 ගණන්වලදී ස්වෛරීභාවය පිළිබඳ ආරවුල තීව්‍ර වූයේ, එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානය යටත් විජිතකරණය පිළිබඳ යෝජනාවක් සම්මත කිරීමෙන් ටික කලකට පසුවය, එය ආර්ජන්ටිනාව තම ස්ථාවරයට හිතකර ලෙස අර්ථකථනය කළේය.{{sfn|Laver|2001|p=125}} 1965 දී, එක්සත් ජාතීන්ගේ මහා මණ්ඩලය 2065 යෝජනාව සම්මත කළ අතර, ආරවුල සාමකාමීව විසඳා ගැනීම සඳහා ද්විපාර්ශ්වික සාකච්ඡා පවත්වන ලෙස රාජ්‍යයන් දෙකටම ඉල්ලා සිටියේය.{{sfn|Laver|2001|p=125}} 1966 සිට 1968 දක්වා, එක්සත් රාජධානිය ෆෝක්ලන්ඩ්ස් මාරු කිරීම පිළිබඳව ආර්ජන්ටිනාව සමඟ රහසිගතව සාකච්ඡා කළ අතර, එහි තීන්දුව දූපත්වාසීන් විසින් පිළිගනු ඇතැයි උපකල්පනය කළේය.{{sfn|Thomas|1991|p=24}} 1971 දී දූපත් සමූහය සහ ප්‍රධාන භූමිය අතර වෙළඳ සබඳතා පිළිබඳ ගිවිසුමකට එළඹුණු අතර, එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස, ආර්ජන්ටිනාව 1972 දී ස්ටැන්ලි හි තාවකාලික ගුවන් තොටුපළක් ඉදි කළේය.{{sfn|Reginald|Elliot|1983|p=9}} කෙසේ වෙතත්, එක්සත් රාජධානියේ පාර්ලිමේන්තුවේ ඔවුන්ගේ ශක්තිමත් ලොබිය විසින් ප්‍රකාශ කරන ලද පරිදි, ෆෝක්ලන්ඩ් විරෝධය සහ එක්සත් රාජධානිය සහ ආර්ජන්ටිනාව අතර ආතතීන් 1977 දක්වා ස්වෛරීභාවය පිළිබඳ සාකච්ඡා ඵලදායී ලෙස සීමා කළේය.{{sfn|Thomas|1991|pp=24–27}} අයවැය කප්පාදු යුගයක ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත් නඩත්තු කිරීමේ වියදම ගැන සැලකිලිමත් වූ එක්සත් රාජධානිය, මුල් තැචර් රජය තුළ නැවතත් ආර්ජන්ටිනාවට ස්වෛරීභාවය පැවරීම ගැන සලකා බැලීය.<ref name="Guardian">{{cite news|url=https://www.theguardian.com/uk/2005/jun/28/falklands.past|title=UK held secret talks to cede sovereignty: ''Minister met junta envoy in Switzerland, official war history reveals''|last1=Norton-Taylor|first1=Richard|date=28 June 2005|newspaper=The Guardian|access-date=12 June 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20140919011057/http://www.theguardian.com/uk/2005/jun/28/falklands.past|archive-date=19 September 2014|last2=Evans|first2=Rob|url-status=live}}</ref> 1981 වන විට සැලකිය යුතු ස්වෛරීභාවය පිළිබඳ සාකච්ඡා නැවත අවසන් වූ අතර, කාලයත් සමඟ ආරවුල උත්සන්න විය.{{sfn|Thomas|1991|pp=28–31}} 1982 අප්‍රේල් මාසයේදී ෆෝක්ලන්ඩ් යුද්ධය ආරම්භ වූයේ ආර්ජන්ටිනාවේ හමුදා දකුණු අත්ලාන්තික් සාගරයේ ෆෝක්ලන්ඩ් සහ අනෙකුත් බ්‍රිතාන්‍ය ප්‍රදේශ ආක්‍රමණය කළ විටය. ජුනි මාසයේදී එක්සත් රාජධානියේ ගවේෂණ හමුදාවක් එම ප්‍රදේශ නැවත අත්පත් කර ගන්නා තෙක් ඒවා කෙටියෙන් අල්ලා ගත්හ.<ref>See: *{{harvnb|Reginald|Elliot|1983|pp=5, 10–12, 67}}, *{{harvnb|Zepeda|2005|pp=102–03}}.</ref> යුද්ධයෙන් පසු එක්සත් රාජධානිය සිය හමුදා පැවැත්ම පුළුල් කරමින්, RAF මවුන්ට් ප්ලෙසන්ට් ගොඩනඟා එහි බලකොටුවේ ප්‍රමාණය වැඩි කළේය.{{sfn|Gibran|1998|pp=130–35}} යුද්ධය හේතුවෙන් වාහන විරෝධී සහ පුද්ගල විරෝධී පතල් ඇතුළු විවිධ වර්ගයේ පතල් 20,000 කට ආසන්න ප්‍රමාණයක් අඩංගු බිම් බෝම්බ 117 ක් පමණ ඉතිරි විය. බිම්බෝම්බ ඉවත් කරන්නන්ගේ විශාල සංඛ්‍යාවක් මිය යාම හේතුවෙන්, බිම්බෝම්බ ඉවත් කිරීමේ මූලික උත්සාහයන් 1983 දී නතර විය.<ref name="BBC_Mines" />{{efn-ua|The minefields were fenced off and marked; there remain unexploded ordnance and improvised explosive devices.<ref name="BBC_Mines"/> Detection and clearance of mines in the Falklands has proven difficult as some were air-delivered and not in marked fields; approximately 80% lie in sand or peat, where the position of mines can shift, making removal procedures difficult.<ref>{{cite journal |last1=Ruan |first1=Juan Carlos |last2=Macheme |first2=Jill E. |date=August 2001 |title=Landmines in the Sand: The Falkland Islands |url=http://www.jmu.edu/cisr/journal/5.2/focus/falklands.htm |journal=The Journal of ERW and Mine Action |publisher=James Madison University |volume=5 |issue=2 |issn=1533-6905 |access-date=29 June 2014 |archive-date=14 July 2014 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140714164355/http://www.jmu.edu/cisr/journal/5.2/focus/falklands.htm |url-status=live }}</ref>}} බිම්බෝම්බ ඉවත් කිරීමේ මෙහෙයුම් 2009 දී නැවත ආරම්භ වූ අතර 2020 ඔක්තෝම්බර් මාසයේදී අවසන් කරන ලදී.<ref name="PenguinNews">{{cite magazine|date=23 October 2020|title=Falklands community invited to 'Reclaim the Beach' to celebrate completion of demining – Penguin News|url=https://penguin-news.com/headlines/community/2020/falklands-community-invited-to-reclaim-the-beach-to-celebrate-completion-of-demining/|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20201027070620/https://penguin-news.com/headlines/community/2020/falklands-community-invited-to-reclaim-the-beach-to-celebrate-completion-of-demining/|archive-date=27 October 2020|access-date=23 October 2020|magazine=Penguin News}}</ref> ෂැකල්ටන් සාමිවරයාගේ නිර්දේශ මත පදනම්ව, ෆෝක්ලන්ත බැටළුවන් මත පදනම් වූ ඒක වගාවකින් සංචාරක ආර්ථිකයක් දක්වා විවිධාංගීකරණය වූ අතර ෆෝක්ලන්ත සුවිශේෂී ආර්ථික කලාපයක් ස්ථාපිත කිරීමත් සමඟ ධීවර කටයුතු සිදු විය.{{sfn|Cawkell|2001|p=147}}{{efn-ua|In 1976, Lord Shackleton produced a report into the economic future of the islands; but his recommendations were not implemented because Britain sought to avoid confronting Argentina over sovereignty.{{sfn|Cawkell|2001|p=147}} Lord Shackleton was once again tasked, in 1982, to produce a report into the economic development of the islands. His new report criticised the large farming companies, and recommended transferring ownership of farms from absentee landlords to local landowners. Shackleton also suggested diversifying the economy into fishing, oil exploration, and tourism; moreover, he recommended the establishment of a road network, and conservation measures to preserve the islands' natural resources.{{sfn|Cawkell|2001|p=147}}}} මාර්ග ජාලය ද වඩාත් පුළුල් කරන ලද අතර, RAF මවුන්ට් ප්ලෙසන්ට් ඉදිකිරීම දිගු දුර ගුවන් ගමන් සඳහා ප්‍රවේශ වීමට ඉඩ සැලසීය.{{sfn|Cawkell|2001|p=147}} 2010 ගණන්වල තෙල් ගවේෂණය ද ආරම්භ වූ අතර, ෆෝක්ලන්ත ද්‍රෝණියේ වාණිජමය වශයෙන් සූරාකෑමට ලක්විය හැකි තැන්පතු පිළිබඳ ඇඟවීම් සහිතව.<ref>{{cite news|url=https://www.theguardian.com/business/2012/nov/23/desire-petroleum-optimistic-falklands-oil-prospects|title=Desire Petroleum optimistic over Falklands oil prospects|author=Fletcher, Nick|date=23 November 2012|newspaper=The Guardian|access-date=8 June 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210608201007/https://www.theguardian.com/business/2012/nov/23/desire-petroleum-optimistic-falklands-oil-prospects|archive-date=8 June 2021|url-status=live}}</ref> ඔටාවා ගිවිසුම යටතේ එක්සත් රාජධානියේ බැඳීම්වලට අනුකූලව, බිම්බෝම්බ ඉවත් කිරීමේ කටයුතු 2009 දී නැවත ආරම්භ කරන ලද අතර, සැපර් හිල් කොරල් 2012 දී බිම්බෝම්බ ඉවත් කරන ලද අතර, වසර 30 කට පසු පළමු වරට වැදගත් ඓතිහාසික සන්ධිස්ථානයකට ප්‍රවේශ වීමට ඉඩ සැලසීය.<ref>{{cite news|url=http://en.mercopress.com/2011/12/08/falklands-land-mine-clearance-set-to-enter-a-new-expanded-phase-in-early-2012|title=Falklands' Land Mine Clearance Set to Enter a New Expanded Phase in Early 2012|author=Grant Munro|date=8 December 2011|newspaper=MercoPress|access-date=29 June 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20140714162622/http://en.mercopress.com/2011/12/08/falklands-land-mine-clearance-set-to-enter-a-new-expanded-phase-in-early-2012|archive-date=14 July 2014|url-status=live}}</ref> 1990 දී ආර්ජන්ටිනාව සහ එක්සත් රාජධානිය රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික සබඳතා නැවත ස්ථාපිත කළ නමුත්, අනාගත ස්වෛරීභාවය පිළිබඳ සාකච්ඡාවල කොන්දේසි සම්බන්ධයෙන් දෙදෙනාම එකඟ වී නොමැත.<ref>See: * {{harvnb|Lansford|2012|p=1528}}, * {{harvnb|Zepeda|2005|pp=102–03}}.</ref> == රජය == [[File:Government_House,_Falkland_Islands.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Government_House,_Falkland_Islands.jpg|alt=Large, rambling house with greenhouse and white fence|දකුණ|thumb|ස්ටැන්ලි හි රජයේ මන්දිරය ආණ්ඩුකාරවරයාගේ නිල නිවසයි.]] The Falkland Islands are a [[:en:Self-governing_colony|self-governing]] [[:en:British_Overseas_Territory|British Overseas Territory]].{{sfn|Cahill|2010|loc="Falkland Islands"}} Under the [[:en:Falkland_Islands_Constitution|2009 Constitution]], the islands have full internal self-government; the UK is responsible for foreign affairs, retaining the power "to protect UK interests and to ensure the overall good governance of the territory".<ref name="Constitution">{{cite news|url=http://en.mercopress.com/2009/01/01/new-year-begins-with-a-new-constitution-for-the-falklands|title=New Year begins with a new Constitution for the Falklands|date=1 January 2009|newspaper=MercoPress|access-date=9 July 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20131029192759/http://en.mercopress.com/2009/01/01/new-year-begins-with-a-new-constitution-for-the-falklands|archive-date=29 October 2013|url-status=live}}</ref> The [[:en:Monarch_of_the_United_Kingdom|Monarch of the United Kingdom]] is the head of state, and executive authority is exercised on the monarch's behalf by the [[:en:Governor_of_the_Falkland_Islands|governor]], who appoints the islands' [[:en:Chief_Executive_of_the_Falkland_Islands|chief executive]] on the advice of members of the [[:en:Legislative_Assembly_of_the_Falkland_Islands|Legislative Assembly]].<ref name="constitutiontext">{{cite web |date=5 November 2008 |title=The Falkland Islands Constitution Order 2008 |url=http://www.legislation.gov.uk/uksi/2008/2846/pdfs/uksi_20082846_en.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140709031954/http://www.legislation.gov.uk/uksi/2008/2846/pdfs/uksi_20082846_en.pdf |archive-date=9 July 2014 |access-date=9 July 2013 |publisher=The Queen in Council}}</ref> Both the governor and the chief executive serve as the [[:en:Head_of_government|head of government]].{{sfn|Buckman|2012|p=394}} Governor [[:en:Alison_Blake|Alison Blake]] was appointed in July 2022<ref>{{cite news|url=https://en.mercopress.com/2022/07/23/as-of-saturday-falklands-have-the-first-woman-governor-ms-alison-blake-cmg|title=As of Saturday, Falklands have the first woman Governor, Ms Alison Blake CMG|date=23 July 2022|work=MercoPress}}</ref> and Chief Executive [[:en:Andrea_Clausen_(politician)|Andrea Clausen]] took up the post on 1 April 2025. Dr Clausen is the first woman and the first Falkland Islander to become Chief Executive of the Government. The UK minister responsible for the Falkland Islands since 2024, [[:en:Stephen_Doughty|Stephen Doughty]], administers British foreign policy regarding the islands.<ref>{{cite web |title=Minister of State (Europe, North America and Overseas Territories) |url=https://www.gov.uk/government/ministers/minister-of-state--178 |website=GOV.UK}}</ref> ෆෝක්ලන්ත දූපත් යනු ස්වයං පාලන බ්‍රිතාන්‍ය විදේශීය ප්‍රදේශයකි.[67] 2009 ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව යටතේ, දූපත් වලට සම්පූර්ණ අභ්‍යන්තර ස්වයං පාලනයක් ඇත; එක්සත් රාජධානිය විදේශ කටයුතු සඳහා වගකිව යුතු අතර, "එක්සත් රාජධානියේ අවශ්‍යතා ආරක්ෂා කිරීමට සහ භූමියේ සමස්ත යහ පාලනය සහතික කිරීමට" බලය රඳවා ගනී. [68] එක්සත් රාජධානියේ රාජාණ්ඩුව රාජ්‍ය නායකයා වන අතර, ව්‍යවස්ථාදායක සභාවේ සාමාජිකයින්ගේ උපදෙස් මත දූපත් වල ප්‍රධාන විධායක නිලධාරියා පත් කරන ආණ්ඩුකාරවරයා විසින් විධායක අධිකාරිය රජතුමා වෙනුවෙන් ක්‍රියාත්මක කරනු ලැබේ. [69] ආණ්ඩුකාරවරයා සහ ප්‍රධාන විධායක නිලධාරියා යන දෙදෙනාම රජයේ ප්‍රධානියා ලෙස සේවය කරති.[70] ආණ්ඩුකාර ඇලිසන් බ්ලේක් 2022 ජූලි මාසයේදී පත් කරන ලද අතර ප්‍රධාන විධායක ඇන්ඩ්‍රියා ක්ලවුසන් 2025 අප්‍රේල් 1 වන දින එම තනතුර භාර ගන්නා ලදී. ආචාර්ය ක්ලවුසන් රජයේ ප්‍රධාන විධායක නිලධාරිනිය වූ පළමු කාන්තාව සහ පළමු ෆෝක්ලන්ත දූපත් වැසියා වේ. 2024 සිට ෆෝක්ලන්ත දූපත් සඳහා වගකිව යුතු එක්සත් රාජධානියේ අමාත්‍ය ස්ටීවන් ඩෝටි, දූපත් සම්බන්ධයෙන් බ්‍රිතාන්‍ය විදේශ ප්‍රතිපත්තිය පරිපාලනය කරයි.[72] ආණ්ඩුකාරවරයා ක්‍රියා කරන්නේ දූපත් විධායක සභාවේ උපදෙස් මත වන අතර, එය ප්‍රධාන විධායකයා, මුදල් අධ්‍යක්ෂවරයා සහ ව්‍යවස්ථාදායක සභාවේ තේරී පත් වූ සාමාජිකයින් තිදෙනෙකුගෙන් (ආණ්ඩුකාරවරයා සභාපති ලෙස) සමන්විත වේ.[69] ඒක මණ්ඩල ව්‍යවස්ථාදායකයක් වන ව්‍යවස්ථාදායක සභාව, ප්‍රධාන විධායකයා, මුදල් අධ්‍යක්ෂවරයා සහ විශ්වීය ඡන්ද බලයෙන් වසර හතරක කාලයක් සඳහා තේරී පත් වූ සාමාජිකයින් අට දෙනෙකුගෙන් (ස්ටැන්ලිගෙන් පස් දෙනෙකු සහ කඳවුරෙන් තිදෙනෙකු) සමන්විත වේ. [69] ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත් වල සියලුම දේශපාලනඥයන් ස්වාධීන ය; දූපත් වල කිසිදු දේශපාලන පක්ෂයක් නොපවතී.[73] 2013 මහ මැතිවරණයෙන් පසු, ව්‍යවස්ථාදායක සභාවේ සාමාජිකයින්ට වැටුපක් ලැබී ඇති අතර පූර්ණ කාලීනව වැඩ කිරීමට සහ කලින් පැවති සියලුම රැකියා හෝ ව්‍යාපාරික අවශ්‍යතා අත්හැරීමට අපේක්ෂා කෙරේ.[74] එක්සත් රාජධානියේ භූමි ප්‍රදේශයක් ලෙස, ෆෝක්ලන්ඩ්ස් 2020 දක්වා යුරෝපීය සංගමයේ විදේශීය රටවල සහ ප්‍රදේශවල කොටසක් විය.[75] විදේශ සහ පොදුරාජ්‍ය මණ්ඩලීය කාර්යාලය විසින් අධීක්ෂණය කරනු ලබන දූපත් අධිකරණ පද්ධතිය බොහෝ දුරට ඉංග්‍රීසි නීතිය මත පදනම් වේ,[76] සහ ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව මගින් භූමිය මානව හිමිකම් පිළිබඳ යුරෝපීය සම්මුතියේ මූලධර්මවලට බැඳී ඇත.[68] පදිංචිකරුවන්ට යුරෝපීය මානව හිමිකම් අධිකරණයට සහ ප්‍රිවි කවුන්සිලයට අභියාචනා කිරීමේ අයිතිය ඇත.[77][78] නීතිය ක්‍රියාත්මක කිරීම රාජකීය ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත් පොලිසියේ (RFIP) වගකීමකි.[76] ආරක්ෂාව ස්වෛරීභාවය පිළිබඳ ආරවුල The governor acts on the advice of the islands' [[:en:Executive_Council_of_the_Falkland_Islands|Executive Council]], composed of the chief executive, the [[:en:Director_of_Finance_of_the_Falkland_Islands|Director of Finance]] and three elected members of the Legislative Assembly (with the governor as chairman).<ref name="constitutiontext" /> The Legislative Assembly, a [[:en:Unicameral_legislature|unicameral legislature]], consists of the chief executive, the director of finance and eight members (five from Stanley and three from [[:en:Camp_(Falkland_Islands)|Camp]]) elected to four-year terms by [[:en:Universal_suffrage|universal suffrage]].<ref name="constitutiontext" /> All politicians in the Falkland Islands are [[:en:Independent_(politician)|independent]]; no political parties exist on the islands.{{sfn|Central Intelligence Agency|2011|loc="Falkland Islands (Malvinas)&nbsp;– Government"}} Since the [[:en:2013_Falkland_Islands_general_election|2013 general election]], members of the Legislative Assembly have received a salary and are expected to work full-time and give up all previously held jobs or business interests.<ref>{{cite news|url=http://en.mercopress.com/2013/10/28/falklands-lawmakers-the-full-time-problem|title=Falklands lawmakers: "The full time problem"|date=28 October 2013|newspaper=MercoPress|access-date=1 July 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20131029213124/http://en.mercopress.com/2013/10/28/falklands-lawmakers-the-full-time-problem|archive-date=29 October 2013|url-status=live}}</ref> As a territory of the United Kingdom, the Falklands were part of the [[:en:Special_member_state_territories_and_the_European_Union|overseas countries and territories]] of the European Union until [[:en:Brexit|2020]].<ref>{{cite web |author=EuropeAid |date=4 June 2014 |title=EU relations with Overseas Countries and Territories |url=http://ec.europa.eu/europeaid/where/octs_and_greenland/index_en.htm |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20140701021720/http://ec.europa.eu/europeaid/where/octs_and_greenland/index_en.htm |archive-date=1 July 2014 |access-date=15 July 2014 |publisher=European Commission}}</ref> The islands' judicial system, overseen by the [[:en:Foreign_and_Commonwealth_Office|Foreign and Commonwealth Office]], is largely based on [[:en:English_law|English law]],{{sfn|Sainato|2010|pp=157–158}} and the constitution binds the territory to the principles of the [[:en:European_Convention_on_Human_Rights|European Convention on Human Rights]].<ref name="Constitution" /> Residents have the right of appeal to the [[:en:European_Court_of_Human_Rights|European Court of Human Rights]] and the [[:en:Privy_Council_of_the_United_Kingdom|Privy Council]].<ref>{{cite web |year=2012 |title=A New Approach to the British Overseas Territories |url=https://www.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/217278/british-overseas-territories.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20131029191402/https://www.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/217278/british-overseas-territories.pdf |archive-date=29 October 2013 |access-date=25 August 2013 |publisher=Ministry of Justice |location=London |page=4}}</ref><ref>{{Cite legislation UK|type=si|year=2006|number=3205|si=The Falkland Islands (Appeals to Privy Council) (Amendment) Order 2009}}</ref> Law enforcement is the responsibility of the [[:en:Royal_Falkland_Islands_Police|Royal Falkland Islands Police]] (RFIP).{{sfn|Sainato|2010|pp=157–158}} === Defence === Defence of the islands is provided by the United Kingdom. A British military garrison is stationed on the islands, and the Falkland Islands government funds an additional [[:en:Platoon_(military_unit)|platoon]] to [[:en:Company_(military_unit)|company]]-sized [[:en:Light_infantry|light infantry]] [[:en:Falkland_Islands_Defence_Force|Falkland Islands Defence Force]]. The Falklands claim an [[:en:Exclusive_economic_zone|exclusive economic zone]] (EEZ) extending {{cvt|200|nmi|km}} from its coastal baselines, based on the [[:en:United_Nations_Convention_on_the_Law_of_the_Sea|United Nations Convention on the Law of the Sea]]; this zone overlaps with the EEZ of Argentina. දූපත් වල ආරක්ෂාව එක්සත් රාජධානිය විසින් සපයනු ලැබේ.{{sfn|Central Intelligence Agency|2011|loc="Falkland Islands (Malvinas)&nbsp;– Transportation"}} දූපත් වල බ්‍රිතාන්‍ය හමුදා බලකොටුවක් ස්ථානගත කර ඇති අතර, ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත් රජය සමාගම් ප්‍රමාණයේ සැහැල්ලු පාබල ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත් ආරක්ෂක බලකායට අතිරේක ප්ලැටූනයකට අරමුදල් සපයයි.<ref name="timesfidf">{{cite news|url=http://www.timesonline.co.uk/tol/news/world/us_and_americas/article7052002.ece|title=Falklands Defence Force better equipped than ever, says commanding officer|author=Martin Fletcher|date=6 March 2010|newspaper=The Times|access-date=18 March 2011|archive-url=https://web.archive.org/web/20200511114151/http://www.thetimes.co.uk/|archive-date=11 May 2020|url-status=dead}}</ref> එක්සත් ජාතීන්ගේ මුහුදු නීතිය පිළිබඳ සම්මුතිය මත පදනම්ව, ෆෝක්ලන්ඩ්ස් එහි වෙරළබඩ මූලික ස්ථානවල සිට නාවික සැතපුම් 200 (කිලෝමීටර 370 ) දක්වා විහිදෙන සුවිශේෂී ආර්ථික කලාපයක් (EEZ) ඉල්ලා සිටී; මෙම කලාපය ආර්ජන්ටිනාවේ EEZ සමඟ අතිච්ඡාදනය වේ.<ref>{{cite web |author=International Boundaries Research Unit |title=Argentina and UK claims to maritime jurisdiction in the South Atlantic and Southern Oceans |url=https://www.dur.ac.uk/ibru/resources/south_atlantic/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190502070949/https://www.dur.ac.uk/ibru/resources/south_atlantic/ |archive-date=2 May 2019 |access-date=26 June 2014 |publisher=Durham University}}</ref> === ආරක්ෂක === === ස්වෛරීභාවය පිළිබඳ ආරවුල === එක්සත් රාජධානිය සහ ආර්ජන්ටිනාව යන දෙකම ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත් කෙරෙහි ස්වෛරීභාවය තහවුරු කරයි. එක්සත් රාජධානිය 1833 සිට දූපත් වල අඛණ්ඩ පරිපාලනය සහ දූපත් වැසියන්ගේ "එක්සත් ජාතීන්ගේ ප්‍රඥප්තියේ දක්වා ඇති පරිදි ස්වයං නිර්ණය කිරීමේ අයිතිය" මත සිය ස්ථාවරය පදනම් කරයි.{{sfn|Lansford|2012|p=1528}}<ref>{{cite news|url=https://www.theguardian.com/uk/2009/mar/28/falkland-islands-sovereignty-argentina|title=Falkland Islands sovereignty talks out of the question, says Gordon Brown|last=Watt|first=Nicholas|date=27 March 2009|newspaper=The Guardian|access-date=24 August 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20120123070837/http://www.guardian.co.uk/uk/2009/mar/28/falkland-islands-sovereignty-argentina|archive-date=23 January 2012|url-status=live}}</ref><ref>{{cite web |date=12 March 2013 |title=Supporting the Falkland Islanders' right to self-determination |url=https://www.gov.uk/government/policies/supporting-the-falkland-islanders-right-to-self-determination |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140325033113/https://www.gov.uk/government/policies/supporting-the-falkland-islanders-right-to-self-determination |archive-date=25 March 2014 |access-date=29 May 2014 |work=Policy |publisher=United Kingdom Foreign & Commonwealth Office and Ministry of Defence}}</ref> 1816 දී නිදහස ලබා ගත් විට, ස්පාඤ්ඤයෙන් ෆෝක්ලන්ත දූපත් අත්පත් කරගත් බව ආර්ජන්ටිනාව කියා සිටී.<ref name="RIS">{{cite web |author=Secretaría de Relaciones Exteriores |title=La Cuestión de las Islas Malvinas |url=http://www.cancilleria.gov.ar/es/la-cuestion-de-las-islas-malvinas |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140704155811/http://cancilleria.gov.ar/es/la-cuestion-de-las-islas-malvinas |archive-date=4 July 2014 |access-date=10 October 2013 |publisher=Ministerio de Relaciones Exteriores y Culto (República Argentina) |language=es}}</ref><ref name="auto1">{{cite journal|author=Michael Reisman|date=January 1983|title=The Struggle for The Falklands|url=http://heinonline.org/HOL/Page?handle=hein.journals/ylr93&div=24&collection=journals&set_as_cursor=41&men_tab=srchresults|url-status=live|journal=Yale Law Journal|publisher=Faculty Scholarship Series|volume=93|issue=287|page=306|archive-url=https://web.archive.org/web/20200304122731/http://heinonline.org/HOL/Page?handle=hein.journals%2Fylr93&div=24&collection=journals&set_as_cursor=41&men_tab=srchresults|archive-date=4 March 2020|access-date=23 October 2013}}</ref><ref name="auto">{{cite web |date=18 June 2004 |title=Decolonization Committee Says Argentina, United Kingdom Should Renew Efforts on Falkland Islands (Malvinas) Question |url=https://www.un.org/press/en/2004/gacol3105.doc.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210117031530/https://www.un.org/press/en/2004/gacol3105.doc.htm |archive-date=17 January 2021 |access-date=5 April 2020 |work=Press Release |publisher=United Nations}}</ref> 1833 සිදුවීම විශේෂයෙන් මතභේදාත්මක ය; ආර්ජන්ටිනාව එය "බ්‍රිතාන්‍යයේ අත්පත් කර ගැනීම" පිළිබඳ සාක්ෂියක් ලෙස සලකන අතර එක්සත් රාජධානිය එය තම හිමිකම් පෑම නැවත තහවුරු කිරීමක් ලෙස නොසලකා හරියි.{{sfn|Gustafson|1988|pp=26–27}}{{efn-ua|Argentina considers that, in 1833, the UK established an "illegal occupation" of the Falklands after expelling Argentine authorities and settlers from the islands with a threat of "greater force" and, afterwards, barring Argentines from resettling the islands.<ref name="RIS" /><ref name="auto1"/><ref name="auto"/> The Falkland Islands' government considers that only Argentina's military personnel was expelled in 1833, but its civilian settlers were "invited to stay" and did so except for 2 and their wives.<ref>{{cite web |url=https://www.falklands.gov.fk/self-governance/relationship-with-argentina/ |title=Relationship with Argentina |publisher=Falkland Island Government |work=Self-Governance |access-date=5 April 2020 |archive-date=7 October 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181007220520/https://www.falklands.gov.fk/self-governance/relationship-with-argentina/ |url-status=dead}}</ref> International affairs scholar Lowell Gustafson considers that "[t]he use of force by the British on the Falkland Islands in 1833 was less dramatic than later Argentine rhetoric has suggested".{{sfn|Gustafson|1988|p=26}}}} 2009 දී, බ්‍රිතාන්‍ය අගමැති ගෝර්ඩන් බ්‍රවුන්, ආර්ජන්ටිනා ජනාධිපතිනි ක්‍රිස්ටිනා ෆර්නැන්ඩස් ද කර්ච්නර් සමඟ සාකච්ඡාවක් පැවැත්වූ අතර, ෆෝක්ලන්ත දූපත් වල ස්වෛරීභාවය පිළිබඳව තවදුරටත් සාකච්ඡා නොපවත්වන බව පැවසීය.<ref>{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/uk_news/politics/7969463.stm|title=No talks on Falklands, says Brown|date=28 March 2009|newspaper=BBC News|access-date=24 August 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20180711153406/http://news.bbc.co.uk/2/hi/uk_news/politics/7969463.stm|archive-date=11 July 2018|url-status=live}}</ref> 2013 මාර්තු මාසයේදී, ෆෝක්ලන්ත දූපත් එහි දේශපාලන තත්ත්වය පිළිබඳ ජනමත විචාරණයක් පැවැත්වීය: ප්‍රකාශිත ඡන්දවලින් 99.8% ක් බ්‍රිතාන්‍ය විදේශීය භූමියක් ලෙස රැඳී සිටීමට පක්ෂව සිටියහ.<ref>{{cite news|url=https://www.bbc.co.uk/news/uk-21731760|title=Falklands referendum: Islanders vote on British status|date=10 March 2013|newspaper=BBC News|access-date=24 August 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20181002070421/https://www.bbc.co.uk/news/uk-21731760|archive-date=2 October 2018|url-status=live}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.reuters.com/article/us-falklands-referendum-idUSBRE92B02T20130312|title=Falkland Islanders vote overwhelmingly to keep British rule|last1=Brindicci|first1=Marcos|date=12 March 2013|access-date=24 August 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20160305040044/http://www.reuters.com/article/us-falklands-referendum-idUSBRE92B02T20130312|archive-date=5 March 2016|publisher=Reuters|last2=Bustamante|first2=Juan|url-status=live}}</ref> ආර්ජන්ටිනාව ෆෝක්ලන්ත දූපත් වැසියන් සාකච්ඡා වල හවුල්කරුවෙකු ලෙස පිළි නොගනී.<ref name="RIS" /><ref>{{cite news|url=http://en.mercopress.com/2013/01/31/timerman-rejects-meeting-falklands-representatives-only-interested-in-bilateral-round-with-hague|title=Timerman rejects meeting Falklands representatives; only interested in 'bilateral round' with Hague|date=31 January 2013|newspaper=MercoPress|access-date=26 January 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20140202092439/http://en.mercopress.com/2013/01/31/timerman-rejects-meeting-falklands-representatives-only-interested-in-bilateral-round-with-hague|archive-date=2 February 2014|url-status=live}}</ref><ref>{{cite news|url=http://www.cnn.com/2013/03/10/world/americas/falklands-referendum/|title=Falkland Islands hold referendum on disputed status|author=Laura Smith-Spark|date=11 March 2013|access-date=26 January 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20180712021145/https://www.cnn.com/2013/03/10/world/americas/falklands-referendum/|archive-date=12 July 2018|publisher=CNN|url-status=live}}</ref> කෙසේ වෙතත්, 2024 මැයි මාසයේදී, අලුතින් තේරී පත් වූ ආර්ජන්ටිනා ජනාධිපති ජේවියර් මිලෙයි, බ්‍රිතාන්‍ය පාලනය සඳහා පොදු පිළිගැනීමක් සහ ඉවසීමක් ප්‍රකාශ කළ අතර, ආර්ජන්ටිනාවට දූපත් පාලනය ලබා ගැනීමට දශක ගණනාවක් ගත විය හැකි බව සඳහන් කළේය. දූපත් සම්බන්ධයෙන් "අපි අපගේ ස්වෛරීභාවය අත් නොහරිමු" යනුවෙන් ප්‍රකාශ කළද, ඔවුන් "සාමයේ රාමුව තුළ" ආරවුල විසඳීමට කැමති බවත්, ඔවුන් සම්බන්ධයෙන් "එක්සත් රාජධානිය සමඟ ගැටුමක් සොයන්නේ නැති" බවත් මයිලි පැවසීය.<ref name="decades_2024_05_06_bbc">Wells, Ione; South America correspondent: [https://www.bbc.com/news/articles/ce43zv3qln9o "Falklands dispute may last decades – Argentina president,"] 6 May 2024, ''[[BBC News]]'', retrieved 7 May 2024</ref> == භූගෝලය == == ජෛව විවිධත්වය == == ආර්ථිකය == == ජන විකාශනය == == අධ්‍යාපනය == == සංස්කෘතිය == === ක්‍රීඩාව === == සටහන් == <references group="upper-alpha" /> == යොමු කිරීම් == <references /> azeol0bj48qmhloyjcjuuruym0075mk 750464 750463 2025-06-23T10:42:46Z BuddhikaW88 37808 /* රජය */ 750464 wikitext text/x-wiki '''ෆෝක්ලන්ත දූපත්''' ({{IPAc-en|ˈ|f|ɔː|(|l|)|k|l|ə|n|d|,_|ˈ|f|ɒ|l|k|-}};<ref name=":0">{{cite EPD|18}}</ref> {{langx|es|Islas Malvinas|link=no}} {{IPA|es|ˈislas malˈβinas|}}), සාමාන්‍යයෙන් '''ද ෆෝක්ලන්ඩ්''' ලෙස හඳුන්වනු ලැබේ, එය දකුණු අත්ලාන්තික් සාගරයේ පැටගොන් හි පිහිටි දූපත් සමූහයකි. ප්‍රධාන දූපත් දකුණු ඇමරිකාවේ දකුණු පැටගෝනියානු වෙරළට නැගෙනහිරින් සැතපුම් 300 (කිලෝමීටර් 500) පමණ වන අතර ඇන්ටාක්ටික් අර්ධද්වීපයේ උතුරු කෙළවරේ කේප් ඩුබුසෙට් සිට සැතපුම් 752 (කිලෝමීටර් 1,210) පමණ අක්ෂාංශ 52 ක පමණ අක්ෂාංශයක පිහිටා ඇත. වර්ග සැතපුම් 4,700 (වර්ග කිලෝමීටර් 12,000) ක භූමි ප්‍රමාණයකින් යුත් මෙම දූපත් සමූහය නැගෙනහිර ෆෝක්ලන්තය, බටහිර ෆෝක්ලන්තය සහ කුඩා දූපත් 776 කින් සමන්විත වේ. බ්‍රිතාන්‍ය විදේශීය ප්‍රදේශයක් ලෙස, ෆෝක්ලන්ත ප්‍රදේශවලට අභ්‍යන්තර ස්වයං පාලනයක් ඇති අතර, එක්සත් රාජධානිය ඔවුන්ගේ ආරක්ෂක සහ විදේශ කටයුතු සඳහා වගකීම භාර ගනී. අගනුවර සහ විශාලතම ජනාවාසය නැගෙනහිර ෆෝක්ලන්තයේ ස්ටැන්ලි ය. 17 වන සියවසේ යුරෝපීය සොයා ගැනීමට පෙර මෙම දූපත් ජනාවාස නොවූ බව විශ්වාස කෙරේ. ෆෝක්ලන්ත සොයා ගැනීම සහ පසුව යුරෝපීයයන් විසින් යටත් විජිතකරණය කිරීම සම්බන්ධයෙන් මතභේද පවතී. විවිධ කාලවලදී, දූපත් වල ප්‍රංශ, බ්‍රිතාන්‍ය, ස්පාඤ්ඤ සහ ආර්ජන්ටිනා ජනාවාස තිබුණි. 1833 දී බ්‍රිතාන්‍යය සිය පාලනය නැවත තහවුරු කළ නමුත් ආර්ජන්ටිනාව දූපත් සඳහා සිය හිමිකම් පවත්වාගෙන යයි. 1982 අප්‍රේල් මාසයේදී ආර්ජන්ටිනාවේ හමුදා හමුදා දූපත් ආක්‍රමණය කළහ. ෆෝක්ලන්ත යුද්ධය අවසානයේ මාස දෙකකට පසු බ්‍රිතාන්‍ය පරිපාලනය ප්‍රතිසංස්කරණය කරන ලදී. 2013 ස්වෛරීභාවය පිළිබඳ ජනමත විචාරණයකදී, ප්‍රකාශ කරන ලද ඡන්ද සියල්ලම පාහේ එක්සත් රාජධානියේ විදේශීය භූමියක් ලෙස රැඳී සිටීමට පක්ෂව විය. භූමියේ ස්වෛරීභාවය තත්ත්වය ආර්ජන්ටිනාව සහ එක්සත් රාජධානිය අතර පවතින ආරවුලක කොටසකි. ජනගහනය (2021 දී වැසියන් 3,662) ප්‍රධාන වශයෙන් ස්වදේශික ෆෝක්ලන්ත දූපත් වැසියන් වන අතර, ඔවුන් බහුතරය බ්‍රිතාන්‍ය සම්භවයක් ඇති අයයි. අනෙකුත් ජනවාර්ගික කණ්ඩායම් අතර ප්‍රංශ, ජිබ්‍රෝල්ටේරියන් සහ ස්කැන්ඩිනේවියානුවන් ඇතුළත් වේ. එක්සත් රාජධානිය, දකුණු අත්ලාන්තික් දූපතක් වන ශාන්ත හෙලේනා සහ චිලී යන රටවලින් සංක්‍රමණය වීම ජනගහන පරිහානියක් ආපසු හරවා ඇත. ඉංග්‍රීසි නිල සහ ප්‍රමුඛ භාෂාවයි. 1983 බ්‍රිතාන්‍ය ජාතිකත්ව (ෆෝක්ලන්ත දූපත්) පනත යටතේ, ෆෝක්ලන්ත දූපත් වැසියන් බ්‍රිතාන්‍ය පුරවැසියන් වේ. මෙම දූපත් උපඇන්ටාක්ටික් සාගර සහ ටුන්ඩ්‍රා දේශගුණික කලාපවල මායිමේ පිහිටා ඇති අතර, ප්‍රධාන දූපත් දෙකෙහිම අඩි 2,300 (මීටර් 700) දක්වා ළඟා වන කඳු වැටි ඇත. හඳුන්වා දුන් විශේෂ මගින් කොල්ලකෑම හේතුවෙන් ප්‍රධාන දූපත් වල බොහෝ දෙනෙක් තවදුරටත් බෝ නොවන නමුත්, ඒවා විශාල පක්ෂි ජනගහනයකට නිවහන වේ. උසස් තත්ත්වයේ ලොම් අපනයන කෙරෙහි අවධාරණය කරමින්, ප්‍රධාන ආර්ථික ක්‍රියාකාරකම් අතර මසුන් ඇල්ලීම, සංචාරක ව්‍යාපාරය සහ බැටළු ගොවිතැන ඇතුළත් වේ. ෆෝක්ලන්ත දූපත් රජය විසින් බලපත්‍ර ලබා දී ඇති තෙල් ගවේෂණය, ආර්ජන්ටිනාව සමඟ සමුද්‍ර ආරවුල් හේතුවෙන් මතභේදාත්මකව පවතී. == නිරුක්තිය == "ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත්" යන නම පැමිණෙන්නේ ප්‍රධාන දූපත් දෙක වෙන් කරන ෆෝක්ලන්ඩ් සවුන්ඩ් සමුද්‍ර සන්ධියෙනි.{{sfn|Jones|2009|p=73}} 1690 දී දූපත් වලට ගොඩ බැස්ස ඉංග්‍රීසි ගවේෂණයක නායක ජෝන් ස්ට්‍රෝං විසින් මෙම නාලිකාවට "ෆෝක්ලන්ඩ්" යන නම යොදන ලදී. ඔහුගේ ගමනට අනුග්‍රහය දැක්වූ නාවික හමුදාවේ භාණ්ඩාගාරික 5 වන විස්කවුන්ට් ෆෝක්ලන්ඩ් ඇන්තනි කැරිට ගෞරවයක් වශයෙන් ස්ට්‍රෝං මෙම සමුද්‍ර සන්ධිය නම් කළේය.<ref>See: *{{harvnb|Dotan|2010|p=165}}, *{{harvnb|Room|2006|p=129}}.</ref> විස්කවුන්ට් යන පදවි නාමය ස්කොට්ලන්තයේ ෆෝක්ලන්ඩ් නගරයෙන් ආරම්භ වේ - නගරයේ නම බොහෝ විට "සංවෘත" (lann){{efn-ua|According to researcher Simon Taylor, the exact Gaelic etymology is unclear as the "falk" in the name could have stood for "hidden" (''falach''), "wash" (''failc''), or "heavy rain" (''falc'').{{sfn|Taylor|Márkus|2005|p=158}}}} යන වචනයට යොමු වන ගේලික් යෙදුමකින් පැමිණ ඇති නමුත් එය ඇන්ග්ලෝ-සැක්සන් යෙදුමක් වන "folkland" (ජන-දක්ෂිණාංශිකයින් විසින් අල්ලාගෙන සිටින භූමිය) වෙතින් විය හැකි බව අඩු පිළිගත හැකිය.{{sfn|Room|2006|p=129}} රාජකීය නාවික හමුදාවේ බ්‍රිතාන්‍ය නායක ජෝන් බයිරන් 1765 දී රාජකීය ජෝර්ජ් රජු වෙනුවෙන් "ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත්" ලෙස ඒවා ප්‍රකාශ කරන තෙක් "ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත්" යන නම දූපත් සඳහා යොදන ලදී.<ref>See: *{{harvnb|Paine|2000|p=45}}, *{{harvnb|Room|2006|p=129}}.</ref> "ෆෝක්ලන්ඩ්ස්" යන පදය දූපත් හැඳින්වීමට භාවිතා කරන සම්මත කෙටි යෙදුමකි. මෙම දූපත් සමූහය සඳහා පොදු ස්පාඤ්ඤ නාමය වන ඉස්ලාස් මැල්විනාස්, ප්‍රංශ ඉල්ස් මැලූයින්ස් වෙතින් ව්‍යුත්පන්න වී ඇත - 1764 දී ප්‍රංශ ගවේෂක ලුවී-ඇන්ටොයින් ඩි බුගන්විල් විසින් දූපත් වලට ලබා දුන් නම එයයි.{{sfn|Hince|2001|p=121}} දූපත් වල පළමු ජනාවාසය ආරම්භ කළ බුගන්විල්, එම ප්‍රදේශය සෙන්ට්-මාලෝ වරාය (ඔහුගේ නැව් සහ ජනපදිකයන් සඳහා පිටත්වීමේ ස්ථානය) අනුව නම් කළේය.<ref>See: * {{harvnb|Hince|2001|p=121}}, * {{harvnb|Room|2006|p=129}}.</ref> බටහිර ප්‍රංශයේ බ්‍රිටනි ප්‍රදේශයේ පිහිටා ඇති වරාය, නගරය ආරම්භ කළ ක්‍රිස්තියානි එවැන්ජලිස්තවරයා වන ශාන්ත මාලෝ (හෝ මැක්ලෝ) නමින් නම් කරන ලදී.{{sfn|Balmaceda|2011|loc=Chapter 36}} 1965 දී, එක්සත් ජාතීන්ගේ මහා මණ්ඩලයේ 20 වන සැසියේදී,<ref>{{cite web |date=1967 |title=United Nations General Assembly Twentieth Session |url=https://digitallibrary.un.org/record/745657?ln=en |access-date=24 January 2023 |publisher=United Nations Digital Library}}</ref> සිව්වන කමිටුව තීරණය කළේ, ස්පාඤ්ඤ හැර අනෙකුත් සියලුම භාෂාවලින්, සියලුම එක්සත් ජාතීන්ගේ ලේඛන ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත් (මැල්විනාස්) ලෙස භූමිය නම් කරන බවයි. ස්පාඤ්ඤ භාෂාවෙන්, භූමිය ඉස්ලාස් මැල්විනාස් (ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත්) ලෙස නම් කරන ලදී.{{sfn|Foreign Office|1961|p=80}} සංඛ්‍යාන සැකසුම් අරමුණු සඳහා එක්සත් ජාතීන් විසින් භාවිතා කරන නාමකරණය ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත් (මැල්විනාස්) වේ.<ref name="std_name">{{cite web |date=13 February 2013 |title=Standard Country and Area Codes Classifications |url=http://unstats.un.org/unsd/methods/m49/m49alpha.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140628144412/http://unstats.un.org/unsd/methods/m49/m49alpha.htm |archive-date=28 June 2014 |access-date=3 July 2013 |publisher=United Nations Statistics Division}}</ref> == ඉතිහාසය == ප්‍රාග් ඓතිහාසික යුගයේ දී පැටගෝනියාවේ ෆියුජියන්වරු ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත් වෙත පැමිණ ඇති නමුත්,<ref>{{cite journal|last1=Hamley|first1=Kit M.|last2=Gill|first2=Jacquelyn L.|last3=Krasinski|first3=Kathryn E.|last4=Groff|first4=Dulcinea V.|last5=Hall|first5=Brenda L.|last6=Sandweiss|first6=Daniel H.|last7=Southon|first7=John R.|last8=Brickle|first8=Paul|last9=Lowell|first9=Thomas V.|date=29 October 2021|title=Evidence of prehistoric human activity in the Falkland Islands|journal=Science Advances|volume=7|issue=44|pages=eabh3803|bibcode=2021SciA....7.3803H|doi=10.1126/sciadv.abh3803|issn=2375-2548|pmc=8550247|pmid=34705512}}</ref><ref>{{cite journal|author=G. Hattersley-Smith|date=June 1983|title=Fuegian Indians in the Falkland Islands|journal=[[Polar Record]]|publisher=Cambridge University Press|volume=21|issue=135|pages=605–06|bibcode=1983PoRec..21..605H|doi=10.1017/S003224740002204X|issn=0032-2474|s2cid=129083566}}</ref> යුරෝපීයයන් මුලින්ම ඒවා ගවේෂණය කරන විට දූපත් ජනාවාස නොවීය.{{sfn|Carafano|2005|p=367}} සොයාගැනීම් පිළිබඳ යුරෝපීය ප්‍රකාශ 16 වන සියවස දක්වා දිව යයි, නමුත් මුල් ගවේෂකයන් ෆෝක්ලන්ඩ්ස් හෝ දකුණු අත්ලාන්තික් සාගරයේ වෙනත් දූපත් දුටුවාද යන්න පිළිබඳව එකඟතාවයක් නොමැත.<ref name="M White">{{cite news|url=https://www.theguardian.com/uk/blog/2012/feb/02/who-first-owned-falkland-islands?|title=Who first owned the Falkland Islands?|last=White|first=Michael|date=2 February 2012|newspaper=[[The Guardian]]|access-date=3 July 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20130210011353/http://www.guardian.co.uk/uk/blog/2012/feb/02/who-first-owned-falkland-islands|archive-date=10 February 2013|url-status=live}}</ref>{{sfn|Goebel|1971|pp=xiv–xv}}{{efn-ua|Based on his analysis of Falkland Islands discovery claims, historian [[John Dunmore]] concludes that "[a] number of countries could therefore lay some claim to the archipelago under the heading of first discoverers: Spain, Holland, Britain, and even Italy and Portugal&nbsp;– although the last two claimants might be stretching things a little."{{sfn|Dunmore|2005|p=93}}}} දූපත් වලට පළමු අවිවාදිත ගොඩබෑම ඉංග්‍රීසි නායක ජෝන් ස්ට්‍රෝංට ආරෝපණය කර ඇති අතර, ඔහු 1690 දී පේරු සහ චිලී වෙරළ තීරයට යන අතරතුර, ෆෝක්ලන්ඩ් ශබ්දය ගවේෂණය කර දූපත් වල ජලය සහ ක්‍රීඩාව සටහන් කළේය.<ref>See: *{{harvnb|Gustafson|1988|p=5}}, *{{harvnb|Headland|1989|p=66}}, *{{harvnb|Heawood|2011|p=182}}.</ref> 1764 දී ප්‍රංශ නායක ලුවී ඇන්ටොයින් ඩි බෝගන්විල් විසින් නැගෙනහිර ෆෝක්ලන්ඩ් හි පෝර්ට් ලුවී පිහිටුවීම සහ 1765 දී කැප්ටන් ජෝන් බයිරන් විසින් සෝන්ඩර්ස් දූපතේ පෝර්ට් එග්මොන්ට් අත්තිවාරම දමන තෙක් ෆෝක්ලන්ඩ්ස් ජනාවාස නොවීය; දෙවන ජනාවාසය වසරකට පසුව බ්‍රිතාන්‍ය කපිතාන් ජෝන් මැක්බ්‍රයිඩ් විසින් පුළුල් කරනු ලැබේ.{{efn-ua|In 1764, Bougainville claimed the islands in the name of [[Louis XV of France]]. In 1765, British captain John Byron claimed the islands in the name of [[George III of Great Britain]].{{sfn|Gustafson|1988|pp=9–10}}{{sfn|Dunmore|2005|pp=139–40}}}} ජනාවාස එකිනෙකාගේ පැවැත්ම පිළිබඳව දැන සිටියාද නැද්ද යන්න ඉතිහාසඥයින් විසින් විවාද කරනු ලැබේ.<ref>See: * {{harvnb|Goebel|1971|pp=226, 232, 269}}, * {{harvnb|Gustafson|1988|pp=9–10}}.</ref> 1766 දී, ප්‍රංශය ෆෝක්ලන්ඩ්ස් සඳහා තම අයිතිය ස්පාඤ්ඤයට භාර දුන් අතර, එය ඊළඟ වසරේ ප්‍රංශ යටත් විජිතය පුවර්ටෝ සොලෙඩාඩ් ලෙස නම් කරන ලදී.{{sfn|Segal|1991|p=240}} 1770 දී ස්පාඤ්ඤය එග්මොන්ට් වරාය හඳුනාගෙන අල්ලා ගත් විට ගැටළු ආරම්භ විය. 1771 දී එය බ්‍රිතාන්‍යයට නැවත ලබා දීමෙන් යුද්ධය යන්තමින් වළක්වා ගන්නා ලදී.{{sfn|Gibran|1998|p=26}} බ්‍රිතාන්‍ය සහ ස්පාඤ්ඤ ජනාවාස 1774 දක්වා දූපත් සමූහයේ සහජීවනයෙන් පැවතුනි, බ්‍රිතාන්‍යයේ නව ආර්ථික හා උපායමාර්ගික සලකා බැලීම් නිසා එය දූපත් වලින් බලකොටුව ඉවත් කර ගැනීමට හේතු වූ අතර, III වන ජෝර්ජ් රජු සඳහා ෆෝක්ලන්ඩ්ස් සඳහා හිමිකම් කියන ඵලකයක් ඉතිරි විය.{{sfn|Gibran|1998|pp=26–27}} ස්පාඤ්ඤයේ රියෝ ඩි ලා ප්ලාටා උපරාජය භූමියේ ඇති එකම විධිමත් පැවැත්ම බවට පත්විය. බටහිර ෆෝක්ලන්ඩ් අතහැර දමා තිබූ අතර, පුවර්ටෝ සොලෙඩාඩ් දණ්ඩනීය යටත් විජිතයක් බවට පත්විය.{{sfn|Gibran|1998|p=27}} යුරෝපයේ නැපෝලියන් යුද්ධ අතරතුර රියෝ ඩි ලා ප්ලාටා හි බ්‍රිතාන්‍ය ආක්‍රමණ මධ්‍යයේ, දූපත් ආණ්ඩුකාරවරයා 1806 දී දූපත් සමූහය ඉවත් කළේය; 1811 දී ස්පාඤ්ඤයේ ඉතිරි යටත් විජිත බලකොටුව ද එය අනුගමනය කළේය, ගවුචෝස් සහ ස්වේච්ඡාවෙන් රැඳී සිටි ධීවරයින් හැර.{{sfn|Gibran|1998|p=27}} ඉන්පසුව, රියෝ ඩි ලා ප්ලාටා හි එක්සත් පළාත් සඳහා සේවය කළ ඇමරිකානු පෞද්ගලික සේවකයෙකු වන කර්නල් ඩේවිඩ් ජෙවෙට්, දකුණු අත්ලාන්තික් සාගරයේ ස්පාඤ්ඤයේ භූමි ප්‍රදේශ සඳහා බුවනෝස් අයර්ස් හි 1816 හිමිකම් පෑම පිළිබඳව නැංගුරම් ලා ඇති නැව්වලට දැනුම් දෙන තෙක් එහි දේශපාලන තත්ත්වය අවිවාදිත විය.<ref>See: * {{harvnb|Gibran|1998|p=27}}, * {{harvnb|Marley|2008|p=714}}.</ref>{{efn-ua|According to Argentine legal analyst Roberto Laver, the United Kingdom disregards Jewett's actions because the government he represented "was not recognised either by Britain or any other foreign power at the time" and "no act of occupation followed the ceremony of claiming possession".{{sfn|Laver|2001|p=73}}}} දූපත් වල ස්ථිර වැසියන් නොසිටි බැවින්, 1823 දී බුවනෝස් අයර්ස් ජර්මානු සම්භවයක් ඇති වෙළෙන්දෙකු වන ලුයිස් වර්නට්ට ධීවර කටයුතු සිදු කිරීමට සහ දූපත් සමූහයේ වල් ගවයන් සූරාකෑමට අවසර ලබා දුන්නේය.{{efn-ua|Before leaving for the Falklands Vernet stamped his grant at the British Consulate, repeating this when Buenos Aires extended his grant in 1828.{{sfn|Cawkell|2001|pp=48–50}} The cordial relationship between the consulate and Vernet led him to express "the wish that, in the event of the British returning to the islands, [[Government of the United Kingdom|HMG]] would take his settlement under their protection".{{sfn|Cawkell|2001|p=50}}}} වර්නට් 1826 දී පුවර්ටෝ සොලෙඩාඩ් හි නටබුන් අසල පදිංචි වූ අතර, පදිංචිකරුවන් ගෙන ඒමට සහ ස්ථිර ජනපදයක් පිහිටුවීමට ව්‍යාපාරය ප්‍රමාණවත් ලෙස ආරක්ෂිත වන තෙක් දූපත් වල සම්පත් රැස් කළේය.<ref>See: * {{harvnb|Gibran|1998|pp=27–28}}, * {{harvnb|Sicker|2002|p=32}}.</ref> 1829 දී බුවනෝස් අයර්ස් විසින් වර්නට් දූපත් වල හමුදා සහ සිවිල් අණදෙන නිලධාරියා ලෙස නම් කරන ලද අතර,{{sfn|Pascoe|Pepper|2008|pp=540–46}} විදේශීය තල්මසුන් සහ සීල් ධීවරයින්ගේ ක්‍රියාකාරකම් නැවැත්වීම සඳහා මුද්‍රා තැබීම නියාමනය කිරීමට ඔහු උත්සාහ කළේය.{{sfn|Gibran|1998|p=27}} මසුන් ඇල්ලීමේ සහ දඩයම් කිරීමේ අයිතිවාසිකම් සම්බන්ධ ආරවුලක් 1831 දී ඇමරිකානු යුධ නෞකාවක් වන යූඑස්එස් ලෙක්සිංටන් විසින් වැටලීමකට තුඩු දෙන තෙක් වර්නට්ගේ ව්‍යාපාරය පැවතුනි,{{sfn|Pascoe|Pepper|2008|pp=541–44}}{{efn-ua|The log of the ''"Lexington"'' only reports the destruction of arms and a powder store, but Vernet made a claim for compensation from the US Government stating that the entire settlement was destroyed.{{sfn|Pascoe|Pepper|2008|pp=541–44}}}} එක්සත් ජනපද නාවික හමුදාපති සිලස් ඩන්කන් දිවයිනේ රජය විසුරුවා හැරීම ප්‍රකාශ කළ විට.{{sfn|Peterson|1964|p=106}}[[File:Edward_Gennys_Fanshawe,_Mount_William,_Falkland_Islands,_May_1849_(Portion_B).png|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Edward_Gennys_Fanshawe,_Mount_William,_Falkland_Islands,_May_1849_(Portion_B).png|alt=Three men in horseback examine a pastoral settlement|වම|thumb|1849 දී ෆෝක්ලන්ත කොරල්පරයක්, එඬේරුන් සහ බැටළුවන්ගේ නිරූපණය (රාජකීය නාවික හමුදාවේ අද්මිරාල් එඩ්වඩ් ෆැන්ෂාවේ විසින් අඳින ලද සිතුවම)]] 1832 ඔක්තෝම්බර් මාසයේදී බලකොටුවක් ස්ථාපනය කිරීමෙන් බුවනෝස් අයර්ස් ජනාවාසය කෙරෙහි බලපෑම් ලබා ගැනීමට උත්සාහ කළ අතර, එය මාසයක් ඇතුළත කැරැල්ලක් ඇති වූ අතර ඊළඟ වසරේ බ්‍රිතාන්‍ය හමුදා පැමිණීමෙන් පසුව බ්‍රිතාන්‍ය පාලනය නැවත තහවුරු විය.{{sfn|Graham-Yooll|2002|p=50}} ආර්ජන්ටිනාවේ සම්මේලනය (බුවනෝස් අයර්ස් ආණ්ඩුකාර ජුවාන් මැනුවෙල් ද රෝසාස්ගේ ප්‍රධානත්වයෙන් යුත්) බ්‍රිතාන්‍යයේ ක්‍රියාමාර්ගවලට විරෝධය පළ කළ අතර,{{sfn|Reginald|Elliot|1983|pp=25–26}}{{efn-ua|As discussed by Roberto Laver, not only did Rosas not break relations with Britain because of the "essential" nature of "British economic support", but he offered the Falklands "as a bargaining chip&nbsp;... in exchange for the cancellation of Argentina's million-pound debt with the British bank of [[Baring Brothers]]".{{sfn|Laver|2001|pp=122–23}} In 1850, Rosas' government ratified the [[Arana–Southern Treaty]], which put "an end to the existing differences, and of restoring perfect relations of friendship" between the United Kingdom and Argentina.{{sfn|Hertslet|1851|p=105}}}} සහ ආර්ජන්ටිනාවේ රජයන් එතැන් සිට බ්‍රිතාන්‍යයට එරෙහිව නිල විරෝධතා ලියාපදිංචි කිරීම දිගටම කරගෙන ගොස් ඇත.{{sfn|Gustafson|1988|pp=34–35}}{{efn-ua|Argentina protested in 1841, 1849, 1884, 1888, 1908, 1927 and 1933, and has made annual protests to the United Nations since 1946.{{sfn|Gustafson|1988|p=34}}}} බ්‍රිතාන්‍ය හමුදා තම මෙහෙයුම අවසන් කිරීමෙන් පසු පිටත්ව ගිය අතර, විධිමත් රජයක් නොමැතිව ප්‍රදේශය හැර ගියේය.{{sfn|Graham-Yooll|2002|pp=51–52}} වර්නට්ගේ නියෝජ්‍ය, ස්කොට්ලන්ත ජාතික මැතිව් බ්‍රිස්බේන්, ව්‍යාපාරය යථා තත්ත්වයට පත් කිරීම සඳහා එම වසරේ දූපත් වෙත ආපසු ගිය නමුත්, ඔහුගේ උත්සාහයන් අවසන් වූයේ, පෝර්ට් ලුවී හි නොසන්සුන්තාව මධ්‍යයේ, ගවුචෝ ඇන්ටෝනියෝ රිවේරෝ අතෘප්තිමත් පුද්ගලයින් පිරිසක් බ්‍රිස්බේන් සහ ජනාවාසයේ ජ්‍යෙෂ්ඨ නායකයින් ඝාතනය කිරීමට නායකත්වය දුන් අතර, දිවි ගලවා ගත් අය අසල දූපතක ගුහාවක සැඟවී සිටියහ.{{sfn|Graham-Yooll|2002|pp=51–52}} 1840 දී, ෆෝක්ලන්ඩ්ස් ඔටුන්න හිමි ජනපදයක් බවට පත් වූ අතර, පසුව ස්කොට්ලන්ත පදිංචිකරුවන් නිල දේවගැති ප්‍රජාවක් ස්ථාපිත කළහ.{{sfn|Aldrich|Connell|1998|p=201}} වසර හතරකට පසු, සෑම කෙනෙකුම පාහේ පෝර්ට් ජැක්සන් වෙත නැවත පදිංචියට ගිය අතර, එය රජයට වඩා හොඳ ස්ථානයක් ලෙස සැලකේ. වෙළෙන්දා වන සැමුවෙල් ලෆෝන් බ්‍රිතාන්‍ය යටත් විජිතකරණය දිරිගැන්වීම සඳහා ව්‍යාපාරයක් ආරම්භ කළේය.<ref>See: * {{harvnb|Bernhardson|2011|loc=Stanley and Vicinity: History}}, * {{harvnb|Reginald|Elliot|1983|pp=9, 27}}.</ref> ස්ටැන්ලි, පෝර්ට් ජැක්සන් ඉක්මනින් නැවත නම් කරන ලද පරිදි, 1845 දී නිල වශයෙන් රජයේ ආසනය බවට පත්විය.{{sfn|Reginald|Elliot|1983|p=9}} එහි ඉතිහාසයේ මුල් අවධියේදී, භාණ්ඩ නැව්ගත කිරීමේ පාඩු හේතුවෙන් ස්ටැන්ලිට සෘණාත්මක කීර්තියක් තිබුණි; හදිසි අවස්ථා වලදී පමණක් කේප් හෝන් වටා යන නැව් වරායේ නතර වනු ඇත.{{sfn|Bernhardson|2011|loc=Stanley and Vicinity: History}} කෙසේ වෙතත්, ෆෝක්ලන්ඩ්ස් හි භූගෝලීය පිහිටීම නැව් අලුත්වැඩියාවන් සහ "සුන්බුන් වෙළඳාම" සඳහා වඩාත් සුදුසු බව ඔප්පු විය, නැව් සුන්බුන් සහ ඒවායේ භාණ්ඩ විකිණීම සහ මිලදී ගැනීමේ ව්‍යාපාරය.{{sfn|Strange|1987|pp=72–74}} මෙම වෙළඳාම හැරුණු විට, තණබිම්වල සැරිසරන වල් ගවයන්ගේ අඩු වටිනාකමක් ඇති හම් නිසා දූපත් සමූහය කෙරෙහි වාණිජ උනන්දුව අවම විය. 1851 දී ලෆෝන්ගේ අසාර්ථක ව්‍යවසාය මිලදී ගත් ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත් සමාගම,{{efn-ua|There were continual tensions with the colonial administration over Lafone's failure to establish any permanent settlers, and over the price of beef supplied to the settlement. Moreover, although his concession required Lafone to bring settlers from the UK, most of the settlers he brought were gauchos from Uruguay.{{sfn|Strange|1987|p=84}}}} ලොම් ගොවිතැන සඳහා චෙවියට් බැටළුවන් සාර්ථකව හඳුන්වා දීමෙන් පසුව පමණක් ආර්ථික වර්ධනය ආරම්භ වූ අතර, අනෙකුත් ගොවිපලවල් ද එය අනුගමනය කිරීමට පෙළඹුණි.<ref name="Bernhardson 2011 loc=Stanley and Vicinity: History">See: * {{harvnb|Bernhardson|2011|loc=Stanley and Vicinity: History}}, * {{harvnb|Reginald|Elliot|1983|p=9}}.</ref> ආනයනික ද්‍රව්‍යවල අධික පිරිවැය, ශ්‍රම හිඟය සහ එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස ඉහළ වැටුප් සමඟ ඒකාබද්ධ වීම නිසා නැව් අලුත්වැඩියා වෙළඳාම තරඟකාරී නොවීය. 1870 න් පසු දකුණු ඇමරිකාවේ ගල් අඟුරු සඳහා ඇති අඩු පිරිවැය හේතුවෙන් රුවල් නැව් වාෂ්ප නැව් මගින් ප්‍රතිස්ථාපනය කිරීම වේගවත් වූ බැවින් එය පහත වැටුණි; 1914 වන විට පැනමා ඇළ විවෘත කිරීමත් සමඟ වෙළඳාම ඵලදායී ලෙස අවසන් විය.{{sfn|Strange|1987|pp=72–73}} 1881 දී, ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත් බ්‍රිතාන්‍යයෙන් මූල්‍යමය වශයෙන් ස්වාධීන විය.{{sfn|Reginald|Elliot|1983|p=9}} සියවසකට වැඩි කාලයක්, ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත් සමාගම දූපත් සමූහයේ වෙළඳාම සහ රැකියා ආධිපත්‍යය දැරීය; ඊට අමතරව, එක්සත් රාජධානිය සමඟ ලොම් වෙළඳාමෙන් බොහෝ ප්‍රතිලාභ ලැබූ ස්ටැන්ලි හි බොහෝ නිවාස එහි හිමිකාරීත්වය දැරීය.<ref name="Bernhardson 2011 loc=Stanley and Vicinity: History" /> [[File:Cfbattlepainting_(Retouched).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Cfbattlepainting_(Retouched).jpg|alt=Two battling ships, with one sinking|දකුණ|thumb|1914 ෆෝක්ලන්ත දූපත් සටන අතරතුර නාවික ගැටුම (විලියම් ලයනල් වයිලිගේ සිතුවම)]] 20 වන සියවසේ මුල් භාගයේදී, උපඇන්ටාක්ටික් දූපත් සහ ඇන්ටාක්ටිකාවේ කොටසකට බ්‍රිතාන්‍යයේ භෞමික හිමිකම් පෑමේදී ෆෝක්ලන්ඩ්ස් වැදගත් කාර්යභාරයක් ඉටු කළේය. 1908 සිට ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත් යැපීම් ලෙස ෆෝක්ලන්ඩ්ස් මෙම ප්‍රදේශ පාලනය කළ අතර 1985 දී ඒවා විසුරුවා හරින තෙක් ඒවා රඳවා ගත්තේය.{{sfn|Day|2013|p=129–30}} දකුණු අත්ලාන්තික් සාගරයේ පාලනයට සහාය වන හමුදා කඳවුරක් ලෙස ෆෝක්ලන්ත දූපත් ලෝක යුද්ධ දෙකෙහිම සුළු කාර්යභාරයක් ඉටු කළේය. 1914 දෙසැම්බරයේ පැවති ෆෝක්ලන්ත දූපත් සටනේදී, රාජකීය නාවික බලඇණියක් අධිරාජ්‍ය ජර්මානු බලඇණියක් පරාජය කළේය. දෙවන ලෝක යුද්ධයේදී, 1939 දෙසැම්බරයේ පැවති ගංගා තහඩු සටනෙන් පසුව, සටනේදී හානියට පත් HMS එක්සෙටර් අලුත්වැඩියා කිරීම සඳහා ෆෝක්ලන්ත වෙත තැම්බුණි.{{sfn|Carafano|2005|p=367}} 1942 දී, ඉන්දියාවට යන ගමනේදී බලඇණියක් ජපානය විසින් දූපත් සමූහය අත්පත් කර ගැනීමේ බිය මධ්‍යයේ ෆෝක්ලන්තයට බලකොටුවක් ලෙස නැවත යොදවන ලදී.{{sfn|Haddelsey|Carroll|2014|loc=Prologue}} යුද්ධය අවසන් වූ පසු, ලොම් මිල පහත වැටීම සහ එක්සත් රාජධානිය සහ ආර්ජන්ටිනාව අතර නැවත පණ ගැන්වූ ස්වෛරීභාවය පිළිබඳ ආරවුල හේතුවෙන් ඇති වූ දේශපාලන අවිනිශ්චිතතාවය ෆෝක්ලන්ත ආර්ථිකයට බලපෑවේය.{{sfn|Bernhardson|2011|loc=Stanley and Vicinity: History}} සියවසේ දෙවන භාගයේදී එක්සත් රාජධානිය සහ ආර්ජන්ටිනාව අතර කැටි ගැසෙන ආතතීන් වැඩි වූ අතර, ආර්ජන්ටිනාවේ ජනාධිපති ජුවාන් පෙරොන් දූපත් සමූහය කෙරෙහි ස්වෛරීභාවය තහවුරු කළේය.{{sfn|Zepeda|2005|p=102}} 1960 ගණන්වලදී ස්වෛරීභාවය පිළිබඳ ආරවුල තීව්‍ර වූයේ, එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානය යටත් විජිතකරණය පිළිබඳ යෝජනාවක් සම්මත කිරීමෙන් ටික කලකට පසුවය, එය ආර්ජන්ටිනාව තම ස්ථාවරයට හිතකර ලෙස අර්ථකථනය කළේය.{{sfn|Laver|2001|p=125}} 1965 දී, එක්සත් ජාතීන්ගේ මහා මණ්ඩලය 2065 යෝජනාව සම්මත කළ අතර, ආරවුල සාමකාමීව විසඳා ගැනීම සඳහා ද්විපාර්ශ්වික සාකච්ඡා පවත්වන ලෙස රාජ්‍යයන් දෙකටම ඉල්ලා සිටියේය.{{sfn|Laver|2001|p=125}} 1966 සිට 1968 දක්වා, එක්සත් රාජධානිය ෆෝක්ලන්ඩ්ස් මාරු කිරීම පිළිබඳව ආර්ජන්ටිනාව සමඟ රහසිගතව සාකච්ඡා කළ අතර, එහි තීන්දුව දූපත්වාසීන් විසින් පිළිගනු ඇතැයි උපකල්පනය කළේය.{{sfn|Thomas|1991|p=24}} 1971 දී දූපත් සමූහය සහ ප්‍රධාන භූමිය අතර වෙළඳ සබඳතා පිළිබඳ ගිවිසුමකට එළඹුණු අතර, එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස, ආර්ජන්ටිනාව 1972 දී ස්ටැන්ලි හි තාවකාලික ගුවන් තොටුපළක් ඉදි කළේය.{{sfn|Reginald|Elliot|1983|p=9}} කෙසේ වෙතත්, එක්සත් රාජධානියේ පාර්ලිමේන්තුවේ ඔවුන්ගේ ශක්තිමත් ලොබිය විසින් ප්‍රකාශ කරන ලද පරිදි, ෆෝක්ලන්ඩ් විරෝධය සහ එක්සත් රාජධානිය සහ ආර්ජන්ටිනාව අතර ආතතීන් 1977 දක්වා ස්වෛරීභාවය පිළිබඳ සාකච්ඡා ඵලදායී ලෙස සීමා කළේය.{{sfn|Thomas|1991|pp=24–27}} අයවැය කප්පාදු යුගයක ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත් නඩත්තු කිරීමේ වියදම ගැන සැලකිලිමත් වූ එක්සත් රාජධානිය, මුල් තැචර් රජය තුළ නැවතත් ආර්ජන්ටිනාවට ස්වෛරීභාවය පැවරීම ගැන සලකා බැලීය.<ref name="Guardian">{{cite news|url=https://www.theguardian.com/uk/2005/jun/28/falklands.past|title=UK held secret talks to cede sovereignty: ''Minister met junta envoy in Switzerland, official war history reveals''|last1=Norton-Taylor|first1=Richard|date=28 June 2005|newspaper=The Guardian|access-date=12 June 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20140919011057/http://www.theguardian.com/uk/2005/jun/28/falklands.past|archive-date=19 September 2014|last2=Evans|first2=Rob|url-status=live}}</ref> 1981 වන විට සැලකිය යුතු ස්වෛරීභාවය පිළිබඳ සාකච්ඡා නැවත අවසන් වූ අතර, කාලයත් සමඟ ආරවුල උත්සන්න විය.{{sfn|Thomas|1991|pp=28–31}} 1982 අප්‍රේල් මාසයේදී ෆෝක්ලන්ඩ් යුද්ධය ආරම්භ වූයේ ආර්ජන්ටිනාවේ හමුදා දකුණු අත්ලාන්තික් සාගරයේ ෆෝක්ලන්ඩ් සහ අනෙකුත් බ්‍රිතාන්‍ය ප්‍රදේශ ආක්‍රමණය කළ විටය. ජුනි මාසයේදී එක්සත් රාජධානියේ ගවේෂණ හමුදාවක් එම ප්‍රදේශ නැවත අත්පත් කර ගන්නා තෙක් ඒවා කෙටියෙන් අල්ලා ගත්හ.<ref>See: *{{harvnb|Reginald|Elliot|1983|pp=5, 10–12, 67}}, *{{harvnb|Zepeda|2005|pp=102–03}}.</ref> යුද්ධයෙන් පසු එක්සත් රාජධානිය සිය හමුදා පැවැත්ම පුළුල් කරමින්, RAF මවුන්ට් ප්ලෙසන්ට් ගොඩනඟා එහි බලකොටුවේ ප්‍රමාණය වැඩි කළේය.{{sfn|Gibran|1998|pp=130–35}} යුද්ධය හේතුවෙන් වාහන විරෝධී සහ පුද්ගල විරෝධී පතල් ඇතුළු විවිධ වර්ගයේ පතල් 20,000 කට ආසන්න ප්‍රමාණයක් අඩංගු බිම් බෝම්බ 117 ක් පමණ ඉතිරි විය. බිම්බෝම්බ ඉවත් කරන්නන්ගේ විශාල සංඛ්‍යාවක් මිය යාම හේතුවෙන්, බිම්බෝම්බ ඉවත් කිරීමේ මූලික උත්සාහයන් 1983 දී නතර විය.<ref name="BBC_Mines" />{{efn-ua|The minefields were fenced off and marked; there remain unexploded ordnance and improvised explosive devices.<ref name="BBC_Mines"/> Detection and clearance of mines in the Falklands has proven difficult as some were air-delivered and not in marked fields; approximately 80% lie in sand or peat, where the position of mines can shift, making removal procedures difficult.<ref>{{cite journal |last1=Ruan |first1=Juan Carlos |last2=Macheme |first2=Jill E. |date=August 2001 |title=Landmines in the Sand: The Falkland Islands |url=http://www.jmu.edu/cisr/journal/5.2/focus/falklands.htm |journal=The Journal of ERW and Mine Action |publisher=James Madison University |volume=5 |issue=2 |issn=1533-6905 |access-date=29 June 2014 |archive-date=14 July 2014 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140714164355/http://www.jmu.edu/cisr/journal/5.2/focus/falklands.htm |url-status=live }}</ref>}} බිම්බෝම්බ ඉවත් කිරීමේ මෙහෙයුම් 2009 දී නැවත ආරම්භ වූ අතර 2020 ඔක්තෝම්බර් මාසයේදී අවසන් කරන ලදී.<ref name="PenguinNews">{{cite magazine|date=23 October 2020|title=Falklands community invited to 'Reclaim the Beach' to celebrate completion of demining – Penguin News|url=https://penguin-news.com/headlines/community/2020/falklands-community-invited-to-reclaim-the-beach-to-celebrate-completion-of-demining/|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20201027070620/https://penguin-news.com/headlines/community/2020/falklands-community-invited-to-reclaim-the-beach-to-celebrate-completion-of-demining/|archive-date=27 October 2020|access-date=23 October 2020|magazine=Penguin News}}</ref> ෂැකල්ටන් සාමිවරයාගේ නිර්දේශ මත පදනම්ව, ෆෝක්ලන්ත බැටළුවන් මත පදනම් වූ ඒක වගාවකින් සංචාරක ආර්ථිකයක් දක්වා විවිධාංගීකරණය වූ අතර ෆෝක්ලන්ත සුවිශේෂී ආර්ථික කලාපයක් ස්ථාපිත කිරීමත් සමඟ ධීවර කටයුතු සිදු විය.{{sfn|Cawkell|2001|p=147}}{{efn-ua|In 1976, Lord Shackleton produced a report into the economic future of the islands; but his recommendations were not implemented because Britain sought to avoid confronting Argentina over sovereignty.{{sfn|Cawkell|2001|p=147}} Lord Shackleton was once again tasked, in 1982, to produce a report into the economic development of the islands. His new report criticised the large farming companies, and recommended transferring ownership of farms from absentee landlords to local landowners. Shackleton also suggested diversifying the economy into fishing, oil exploration, and tourism; moreover, he recommended the establishment of a road network, and conservation measures to preserve the islands' natural resources.{{sfn|Cawkell|2001|p=147}}}} මාර්ග ජාලය ද වඩාත් පුළුල් කරන ලද අතර, RAF මවුන්ට් ප්ලෙසන්ට් ඉදිකිරීම දිගු දුර ගුවන් ගමන් සඳහා ප්‍රවේශ වීමට ඉඩ සැලසීය.{{sfn|Cawkell|2001|p=147}} 2010 ගණන්වල තෙල් ගවේෂණය ද ආරම්භ වූ අතර, ෆෝක්ලන්ත ද්‍රෝණියේ වාණිජමය වශයෙන් සූරාකෑමට ලක්විය හැකි තැන්පතු පිළිබඳ ඇඟවීම් සහිතව.<ref>{{cite news|url=https://www.theguardian.com/business/2012/nov/23/desire-petroleum-optimistic-falklands-oil-prospects|title=Desire Petroleum optimistic over Falklands oil prospects|author=Fletcher, Nick|date=23 November 2012|newspaper=The Guardian|access-date=8 June 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210608201007/https://www.theguardian.com/business/2012/nov/23/desire-petroleum-optimistic-falklands-oil-prospects|archive-date=8 June 2021|url-status=live}}</ref> ඔටාවා ගිවිසුම යටතේ එක්සත් රාජධානියේ බැඳීම්වලට අනුකූලව, බිම්බෝම්බ ඉවත් කිරීමේ කටයුතු 2009 දී නැවත ආරම්භ කරන ලද අතර, සැපර් හිල් කොරල් 2012 දී බිම්බෝම්බ ඉවත් කරන ලද අතර, වසර 30 කට පසු පළමු වරට වැදගත් ඓතිහාසික සන්ධිස්ථානයකට ප්‍රවේශ වීමට ඉඩ සැලසීය.<ref>{{cite news|url=http://en.mercopress.com/2011/12/08/falklands-land-mine-clearance-set-to-enter-a-new-expanded-phase-in-early-2012|title=Falklands' Land Mine Clearance Set to Enter a New Expanded Phase in Early 2012|author=Grant Munro|date=8 December 2011|newspaper=MercoPress|access-date=29 June 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20140714162622/http://en.mercopress.com/2011/12/08/falklands-land-mine-clearance-set-to-enter-a-new-expanded-phase-in-early-2012|archive-date=14 July 2014|url-status=live}}</ref> 1990 දී ආර්ජන්ටිනාව සහ එක්සත් රාජධානිය රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික සබඳතා නැවත ස්ථාපිත කළ නමුත්, අනාගත ස්වෛරීභාවය පිළිබඳ සාකච්ඡාවල කොන්දේසි සම්බන්ධයෙන් දෙදෙනාම එකඟ වී නොමැත.<ref>See: * {{harvnb|Lansford|2012|p=1528}}, * {{harvnb|Zepeda|2005|pp=102–03}}.</ref> == රජය == [[File:Government_House,_Falkland_Islands.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Government_House,_Falkland_Islands.jpg|alt=Large, rambling house with greenhouse and white fence|දකුණ|thumb|ස්ටැන්ලි හි රජයේ මන්දිරය ආණ්ඩුකාරවරයාගේ නිල නිවසයි.]] The Falkland Islands are a [[:en:Self-governing_colony|self-governing]] [[:en:British_Overseas_Territory|British Overseas Territory]].{{sfn|Cahill|2010|loc="Falkland Islands"}} Under the [[:en:Falkland_Islands_Constitution|2009 Constitution]], the islands have full internal self-government; the UK is responsible for foreign affairs, retaining the power "to protect UK interests and to ensure the overall good governance of the territory".<ref name="Constitution">{{cite news|url=http://en.mercopress.com/2009/01/01/new-year-begins-with-a-new-constitution-for-the-falklands|title=New Year begins with a new Constitution for the Falklands|date=1 January 2009|newspaper=MercoPress|access-date=9 July 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20131029192759/http://en.mercopress.com/2009/01/01/new-year-begins-with-a-new-constitution-for-the-falklands|archive-date=29 October 2013|url-status=live}}</ref> The [[:en:Monarch_of_the_United_Kingdom|Monarch of the United Kingdom]] is the head of state, and executive authority is exercised on the monarch's behalf by the [[:en:Governor_of_the_Falkland_Islands|governor]], who appoints the islands' [[:en:Chief_Executive_of_the_Falkland_Islands|chief executive]] on the advice of members of the [[:en:Legislative_Assembly_of_the_Falkland_Islands|Legislative Assembly]].<ref name="constitutiontext">{{cite web |date=5 November 2008 |title=The Falkland Islands Constitution Order 2008 |url=http://www.legislation.gov.uk/uksi/2008/2846/pdfs/uksi_20082846_en.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140709031954/http://www.legislation.gov.uk/uksi/2008/2846/pdfs/uksi_20082846_en.pdf |archive-date=9 July 2014 |access-date=9 July 2013 |publisher=The Queen in Council}}</ref> Both the governor and the chief executive serve as the [[:en:Head_of_government|head of government]].{{sfn|Buckman|2012|p=394}} Governor [[:en:Alison_Blake|Alison Blake]] was appointed in July 2022<ref>{{cite news|url=https://en.mercopress.com/2022/07/23/as-of-saturday-falklands-have-the-first-woman-governor-ms-alison-blake-cmg|title=As of Saturday, Falklands have the first woman Governor, Ms Alison Blake CMG|date=23 July 2022|work=MercoPress}}</ref> and Chief Executive [[:en:Andrea_Clausen_(politician)|Andrea Clausen]] took up the post on 1 April 2025. Dr Clausen is the first woman and the first Falkland Islander to become Chief Executive of the Government. The UK minister responsible for the Falkland Islands since 2024, [[:en:Stephen_Doughty|Stephen Doughty]], administers British foreign policy regarding the islands.<ref>{{cite web |title=Minister of State (Europe, North America and Overseas Territories) |url=https://www.gov.uk/government/ministers/minister-of-state--178 |website=GOV.UK}}</ref> ෆෝක්ලන්ත දූපත් යනු ස්වයං පාලන බ්‍රිතාන්‍ය විදේශීය ප්‍රදේශයකි.[67] 2009 ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව යටතේ, දූපත් වලට සම්පූර්ණ අභ්‍යන්තර ස්වයං පාලනයක් ඇත; එක්සත් රාජධානිය විදේශ කටයුතු සඳහා වගකිව යුතු අතර, "එක්සත් රාජධානියේ අවශ්‍යතා ආරක්ෂා කිරීමට සහ භූමියේ සමස්ත යහ පාලනය සහතික කිරීමට" බලය රඳවා ගනී. [68] එක්සත් රාජධානියේ රාජාණ්ඩුව රාජ්‍ය නායකයා වන අතර, ව්‍යවස්ථාදායක සභාවේ සාමාජිකයින්ගේ උපදෙස් මත දූපත් වල ප්‍රධාන විධායක නිලධාරියා පත් කරන ආණ්ඩුකාරවරයා විසින් විධායක අධිකාරිය රජතුමා වෙනුවෙන් ක්‍රියාත්මක කරනු ලැබේ. [69] ආණ්ඩුකාරවරයා සහ ප්‍රධාන විධායක නිලධාරියා යන දෙදෙනාම රජයේ ප්‍රධානියා ලෙස සේවය කරති.[70] ආණ්ඩුකාර ඇලිසන් බ්ලේක් 2022 ජූලි මාසයේදී පත් කරන ලද අතර ප්‍රධාන විධායක ඇන්ඩ්‍රියා ක්ලවුසන් 2025 අප්‍රේල් 1 වන දින එම තනතුර භාර ගන්නා ලදී. ආචාර්ය ක්ලවුසන් රජයේ ප්‍රධාන විධායක නිලධාරිනිය වූ පළමු කාන්තාව සහ පළමු ෆෝක්ලන්ත දූපත් වැසියා වේ. 2024 සිට ෆෝක්ලන්ත දූපත් සඳහා වගකිව යුතු එක්සත් රාජධානියේ අමාත්‍ය ස්ටීවන් ඩෝටි, දූපත් සම්බන්ධයෙන් බ්‍රිතාන්‍ය විදේශ ප්‍රතිපත්තිය පරිපාලනය කරයි.[72] ආණ්ඩුකාරවරයා ක්‍රියා කරන්නේ දූපත් විධායක සභාවේ උපදෙස් මත වන අතර, එය ප්‍රධාන විධායකයා, මුදල් අධ්‍යක්ෂවරයා සහ ව්‍යවස්ථාදායක සභාවේ තේරී පත් වූ සාමාජිකයින් තිදෙනෙකුගෙන් (ආණ්ඩුකාරවරයා සභාපති ලෙස) සමන්විත වේ.[69] ඒක මණ්ඩල ව්‍යවස්ථාදායකයක් වන ව්‍යවස්ථාදායක සභාව, ප්‍රධාන විධායකයා, මුදල් අධ්‍යක්ෂවරයා සහ විශ්වීය ඡන්ද බලයෙන් වසර හතරක කාලයක් සඳහා තේරී පත් වූ සාමාජිකයින් අට දෙනෙකුගෙන් (ස්ටැන්ලිගෙන් පස් දෙනෙකු සහ කඳවුරෙන් තිදෙනෙකු) සමන්විත වේ. [69] ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත් වල සියලුම දේශපාලනඥයන් ස්වාධීන ය; දූපත් වල කිසිදු දේශපාලන පක්ෂයක් නොපවතී.[73] 2013 මහ මැතිවරණයෙන් පසු, ව්‍යවස්ථාදායක සභාවේ සාමාජිකයින්ට වැටුපක් ලැබී ඇති අතර පූර්ණ කාලීනව වැඩ කිරීමට සහ කලින් පැවති සියලුම රැකියා හෝ ව්‍යාපාරික අවශ්‍යතා අත්හැරීමට අපේක්ෂා කෙරේ.[74] එක්සත් රාජධානියේ භූමි ප්‍රදේශයක් ලෙස, ෆෝක්ලන්ඩ්ස් 2020 දක්වා යුරෝපීය සංගමයේ විදේශීය රටවල සහ ප්‍රදේශවල කොටසක් විය.[75] විදේශ සහ පොදුරාජ්‍ය මණ්ඩලීය කාර්යාලය විසින් අධීක්ෂණය කරනු ලබන දූපත් අධිකරණ පද්ධතිය බොහෝ දුරට ඉංග්‍රීසි නීතිය මත පදනම් වේ,[76] සහ ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව මගින් භූමිය මානව හිමිකම් පිළිබඳ යුරෝපීය සම්මුතියේ මූලධර්මවලට බැඳී ඇත.[68] පදිංචිකරුවන්ට යුරෝපීය මානව හිමිකම් අධිකරණයට සහ ප්‍රිවි කවුන්සිලයට අභියාචනා කිරීමේ අයිතිය ඇත.[77][78] නීතිය ක්‍රියාත්මක කිරීම රාජකීය ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත් පොලිසියේ (RFIP) වගකීමකි.[76] ආරක්ෂාව ස්වෛරීභාවය පිළිබඳ ආරවුල The governor acts on the advice of the islands' [[:en:Executive_Council_of_the_Falkland_Islands|Executive Council]], composed of the chief executive, the [[:en:Director_of_Finance_of_the_Falkland_Islands|Director of Finance]] and three elected members of the Legislative Assembly (with the governor as chairman).<ref name="constitutiontext" /> The Legislative Assembly, a [[:en:Unicameral_legislature|unicameral legislature]], consists of the chief executive, the director of finance and eight members (five from Stanley and three from [[:en:Camp_(Falkland_Islands)|Camp]]) elected to four-year terms by [[:en:Universal_suffrage|universal suffrage]].<ref name="constitutiontext" /> All politicians in the Falkland Islands are [[:en:Independent_(politician)|independent]]; no political parties exist on the islands.{{sfn|Central Intelligence Agency|2011|loc="Falkland Islands (Malvinas)&nbsp;– Government"}} Since the [[:en:2013_Falkland_Islands_general_election|2013 general election]], members of the Legislative Assembly have received a salary and are expected to work full-time and give up all previously held jobs or business interests.<ref>{{cite news|url=http://en.mercopress.com/2013/10/28/falklands-lawmakers-the-full-time-problem|title=Falklands lawmakers: "The full time problem"|date=28 October 2013|newspaper=MercoPress|access-date=1 July 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20131029213124/http://en.mercopress.com/2013/10/28/falklands-lawmakers-the-full-time-problem|archive-date=29 October 2013|url-status=live}}</ref> As a territory of the United Kingdom, the Falklands were part of the [[:en:Special_member_state_territories_and_the_European_Union|overseas countries and territories]] of the European Union until [[:en:Brexit|2020]].<ref>{{cite web |author=EuropeAid |date=4 June 2014 |title=EU relations with Overseas Countries and Territories |url=http://ec.europa.eu/europeaid/where/octs_and_greenland/index_en.htm |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20140701021720/http://ec.europa.eu/europeaid/where/octs_and_greenland/index_en.htm |archive-date=1 July 2014 |access-date=15 July 2014 |publisher=European Commission}}</ref> The islands' judicial system, overseen by the [[:en:Foreign_and_Commonwealth_Office|Foreign and Commonwealth Office]], is largely based on [[:en:English_law|English law]],{{sfn|Sainato|2010|pp=157–158}} and the constitution binds the territory to the principles of the [[:en:European_Convention_on_Human_Rights|European Convention on Human Rights]].<ref name="Constitution" /> Residents have the right of appeal to the [[:en:European_Court_of_Human_Rights|European Court of Human Rights]] and the [[:en:Privy_Council_of_the_United_Kingdom|Privy Council]].<ref>{{cite web |year=2012 |title=A New Approach to the British Overseas Territories |url=https://www.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/217278/british-overseas-territories.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20131029191402/https://www.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/217278/british-overseas-territories.pdf |archive-date=29 October 2013 |access-date=25 August 2013 |publisher=Ministry of Justice |location=London |page=4}}</ref><ref>{{Cite legislation UK|type=si|year=2006|number=3205|si=The Falkland Islands (Appeals to Privy Council) (Amendment) Order 2009}}</ref> Law enforcement is the responsibility of the [[:en:Royal_Falkland_Islands_Police|Royal Falkland Islands Police]] (RFIP).{{sfn|Sainato|2010|pp=157–158}} === ආරක්ෂක === දූපත් වල ආරක්ෂාව එක්සත් රාජධානිය විසින් සපයනු ලැබේ.{{sfn|Central Intelligence Agency|2011|loc="Falkland Islands (Malvinas)&nbsp;– Transportation"}} දූපත් වල බ්‍රිතාන්‍ය හමුදා බලකොටුවක් ස්ථානගත කර ඇති අතර, ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත් රජය සමාගම් ප්‍රමාණයේ සැහැල්ලු පාබල ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත් ආරක්ෂක බලකායට අතිරේක ප්ලැටූනයකට අරමුදල් සපයයි.<ref name="timesfidf">{{cite news|url=http://www.timesonline.co.uk/tol/news/world/us_and_americas/article7052002.ece|title=Falklands Defence Force better equipped than ever, says commanding officer|author=Martin Fletcher|date=6 March 2010|newspaper=The Times|access-date=18 March 2011|archive-url=https://web.archive.org/web/20200511114151/http://www.thetimes.co.uk/|archive-date=11 May 2020|url-status=dead}}</ref> එක්සත් ජාතීන්ගේ මුහුදු නීතිය පිළිබඳ සම්මුතිය මත පදනම්ව, ෆෝක්ලන්ඩ්ස් එහි වෙරළබඩ මූලික ස්ථානවල සිට නාවික සැතපුම් 200 (කිලෝමීටර 370 ) දක්වා විහිදෙන සුවිශේෂී ආර්ථික කලාපයක් (EEZ) ඉල්ලා සිටී; මෙම කලාපය ආර්ජන්ටිනාවේ EEZ සමඟ අතිච්ඡාදනය වේ.<ref>{{cite web |author=International Boundaries Research Unit |title=Argentina and UK claims to maritime jurisdiction in the South Atlantic and Southern Oceans |url=https://www.dur.ac.uk/ibru/resources/south_atlantic/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190502070949/https://www.dur.ac.uk/ibru/resources/south_atlantic/ |archive-date=2 May 2019 |access-date=26 June 2014 |publisher=Durham University}}</ref> === ස්වෛරීභාවය පිළිබඳ ආරවුල === එක්සත් රාජධානිය සහ ආර්ජන්ටිනාව යන දෙකම ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත් කෙරෙහි ස්වෛරීභාවය තහවුරු කරයි. එක්සත් රාජධානිය 1833 සිට දූපත් වල අඛණ්ඩ පරිපාලනය සහ දූපත් වැසියන්ගේ "එක්සත් ජාතීන්ගේ ප්‍රඥප්තියේ දක්වා ඇති පරිදි ස්වයං නිර්ණය කිරීමේ අයිතිය" මත සිය ස්ථාවරය පදනම් කරයි.{{sfn|Lansford|2012|p=1528}}<ref>{{cite news|url=https://www.theguardian.com/uk/2009/mar/28/falkland-islands-sovereignty-argentina|title=Falkland Islands sovereignty talks out of the question, says Gordon Brown|last=Watt|first=Nicholas|date=27 March 2009|newspaper=The Guardian|access-date=24 August 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20120123070837/http://www.guardian.co.uk/uk/2009/mar/28/falkland-islands-sovereignty-argentina|archive-date=23 January 2012|url-status=live}}</ref><ref>{{cite web |date=12 March 2013 |title=Supporting the Falkland Islanders' right to self-determination |url=https://www.gov.uk/government/policies/supporting-the-falkland-islanders-right-to-self-determination |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140325033113/https://www.gov.uk/government/policies/supporting-the-falkland-islanders-right-to-self-determination |archive-date=25 March 2014 |access-date=29 May 2014 |work=Policy |publisher=United Kingdom Foreign & Commonwealth Office and Ministry of Defence}}</ref> 1816 දී නිදහස ලබා ගත් විට, ස්පාඤ්ඤයෙන් ෆෝක්ලන්ත දූපත් අත්පත් කරගත් බව ආර්ජන්ටිනාව කියා සිටී.<ref name="RIS">{{cite web |author=Secretaría de Relaciones Exteriores |title=La Cuestión de las Islas Malvinas |url=http://www.cancilleria.gov.ar/es/la-cuestion-de-las-islas-malvinas |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140704155811/http://cancilleria.gov.ar/es/la-cuestion-de-las-islas-malvinas |archive-date=4 July 2014 |access-date=10 October 2013 |publisher=Ministerio de Relaciones Exteriores y Culto (República Argentina) |language=es}}</ref><ref name="auto1">{{cite journal|author=Michael Reisman|date=January 1983|title=The Struggle for The Falklands|url=http://heinonline.org/HOL/Page?handle=hein.journals/ylr93&div=24&collection=journals&set_as_cursor=41&men_tab=srchresults|url-status=live|journal=Yale Law Journal|publisher=Faculty Scholarship Series|volume=93|issue=287|page=306|archive-url=https://web.archive.org/web/20200304122731/http://heinonline.org/HOL/Page?handle=hein.journals%2Fylr93&div=24&collection=journals&set_as_cursor=41&men_tab=srchresults|archive-date=4 March 2020|access-date=23 October 2013}}</ref><ref name="auto">{{cite web |date=18 June 2004 |title=Decolonization Committee Says Argentina, United Kingdom Should Renew Efforts on Falkland Islands (Malvinas) Question |url=https://www.un.org/press/en/2004/gacol3105.doc.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210117031530/https://www.un.org/press/en/2004/gacol3105.doc.htm |archive-date=17 January 2021 |access-date=5 April 2020 |work=Press Release |publisher=United Nations}}</ref> 1833 සිදුවීම විශේෂයෙන් මතභේදාත්මක ය; ආර්ජන්ටිනාව එය "බ්‍රිතාන්‍යයේ අත්පත් කර ගැනීම" පිළිබඳ සාක්ෂියක් ලෙස සලකන අතර එක්සත් රාජධානිය එය තම හිමිකම් පෑම නැවත තහවුරු කිරීමක් ලෙස නොසලකා හරියි.{{sfn|Gustafson|1988|pp=26–27}}{{efn-ua|Argentina considers that, in 1833, the UK established an "illegal occupation" of the Falklands after expelling Argentine authorities and settlers from the islands with a threat of "greater force" and, afterwards, barring Argentines from resettling the islands.<ref name="RIS" /><ref name="auto1"/><ref name="auto"/> The Falkland Islands' government considers that only Argentina's military personnel was expelled in 1833, but its civilian settlers were "invited to stay" and did so except for 2 and their wives.<ref>{{cite web |url=https://www.falklands.gov.fk/self-governance/relationship-with-argentina/ |title=Relationship with Argentina |publisher=Falkland Island Government |work=Self-Governance |access-date=5 April 2020 |archive-date=7 October 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181007220520/https://www.falklands.gov.fk/self-governance/relationship-with-argentina/ |url-status=dead}}</ref> International affairs scholar Lowell Gustafson considers that "[t]he use of force by the British on the Falkland Islands in 1833 was less dramatic than later Argentine rhetoric has suggested".{{sfn|Gustafson|1988|p=26}}}} 2009 දී, බ්‍රිතාන්‍ය අගමැති ගෝර්ඩන් බ්‍රවුන්, ආර්ජන්ටිනා ජනාධිපතිනි ක්‍රිස්ටිනා ෆර්නැන්ඩස් ද කර්ච්නර් සමඟ සාකච්ඡාවක් පැවැත්වූ අතර, ෆෝක්ලන්ත දූපත් වල ස්වෛරීභාවය පිළිබඳව තවදුරටත් සාකච්ඡා නොපවත්වන බව පැවසීය.<ref>{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/uk_news/politics/7969463.stm|title=No talks on Falklands, says Brown|date=28 March 2009|newspaper=BBC News|access-date=24 August 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20180711153406/http://news.bbc.co.uk/2/hi/uk_news/politics/7969463.stm|archive-date=11 July 2018|url-status=live}}</ref> 2013 මාර්තු මාසයේදී, ෆෝක්ලන්ත දූපත් එහි දේශපාලන තත්ත්වය පිළිබඳ ජනමත විචාරණයක් පැවැත්වීය: ප්‍රකාශිත ඡන්දවලින් 99.8% ක් බ්‍රිතාන්‍ය විදේශීය භූමියක් ලෙස රැඳී සිටීමට පක්ෂව සිටියහ.<ref>{{cite news|url=https://www.bbc.co.uk/news/uk-21731760|title=Falklands referendum: Islanders vote on British status|date=10 March 2013|newspaper=BBC News|access-date=24 August 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20181002070421/https://www.bbc.co.uk/news/uk-21731760|archive-date=2 October 2018|url-status=live}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.reuters.com/article/us-falklands-referendum-idUSBRE92B02T20130312|title=Falkland Islanders vote overwhelmingly to keep British rule|last1=Brindicci|first1=Marcos|date=12 March 2013|access-date=24 August 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20160305040044/http://www.reuters.com/article/us-falklands-referendum-idUSBRE92B02T20130312|archive-date=5 March 2016|publisher=Reuters|last2=Bustamante|first2=Juan|url-status=live}}</ref> ආර්ජන්ටිනාව ෆෝක්ලන්ත දූපත් වැසියන් සාකච්ඡා වල හවුල්කරුවෙකු ලෙස පිළි නොගනී.<ref name="RIS" /><ref>{{cite news|url=http://en.mercopress.com/2013/01/31/timerman-rejects-meeting-falklands-representatives-only-interested-in-bilateral-round-with-hague|title=Timerman rejects meeting Falklands representatives; only interested in 'bilateral round' with Hague|date=31 January 2013|newspaper=MercoPress|access-date=26 January 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20140202092439/http://en.mercopress.com/2013/01/31/timerman-rejects-meeting-falklands-representatives-only-interested-in-bilateral-round-with-hague|archive-date=2 February 2014|url-status=live}}</ref><ref>{{cite news|url=http://www.cnn.com/2013/03/10/world/americas/falklands-referendum/|title=Falkland Islands hold referendum on disputed status|author=Laura Smith-Spark|date=11 March 2013|access-date=26 January 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20180712021145/https://www.cnn.com/2013/03/10/world/americas/falklands-referendum/|archive-date=12 July 2018|publisher=CNN|url-status=live}}</ref> කෙසේ වෙතත්, 2024 මැයි මාසයේදී, අලුතින් තේරී පත් වූ ආර්ජන්ටිනා ජනාධිපති ජේවියර් මිලෙයි, බ්‍රිතාන්‍ය පාලනය සඳහා පොදු පිළිගැනීමක් සහ ඉවසීමක් ප්‍රකාශ කළ අතර, ආර්ජන්ටිනාවට දූපත් පාලනය ලබා ගැනීමට දශක ගණනාවක් ගත විය හැකි බව සඳහන් කළේය. දූපත් සම්බන්ධයෙන් "අපි අපගේ ස්වෛරීභාවය අත් නොහරිමු" යනුවෙන් ප්‍රකාශ කළද, ඔවුන් "සාමයේ රාමුව තුළ" ආරවුල විසඳීමට කැමති බවත්, ඔවුන් සම්බන්ධයෙන් "එක්සත් රාජධානිය සමඟ ගැටුමක් සොයන්නේ නැති" බවත් මයිලි පැවසීය.<ref name="decades_2024_05_06_bbc">Wells, Ione; South America correspondent: [https://www.bbc.com/news/articles/ce43zv3qln9o "Falklands dispute may last decades – Argentina president,"] 6 May 2024, ''[[BBC News]]'', retrieved 7 May 2024</ref> == භූගෝලය == == ජෛව විවිධත්වය == == ආර්ථිකය == == ජන විකාශනය == == අධ්‍යාපනය == == සංස්කෘතිය == === ක්‍රීඩාව === == සටහන් == <references group="upper-alpha" /> == යොමු කිරීම් == <references /> at9fcw31hvm2c7gjmvga6un1qs2dtxf 750465 750464 2025-06-23T10:45:07Z BuddhikaW88 37808 /* රජය */ 750465 wikitext text/x-wiki '''ෆෝක්ලන්ත දූපත්''' ({{IPAc-en|ˈ|f|ɔː|(|l|)|k|l|ə|n|d|,_|ˈ|f|ɒ|l|k|-}};<ref name=":0">{{cite EPD|18}}</ref> {{langx|es|Islas Malvinas|link=no}} {{IPA|es|ˈislas malˈβinas|}}), සාමාන්‍යයෙන් '''ද ෆෝක්ලන්ඩ්''' ලෙස හඳුන්වනු ලැබේ, එය දකුණු අත්ලාන්තික් සාගරයේ පැටගොන් හි පිහිටි දූපත් සමූහයකි. ප්‍රධාන දූපත් දකුණු ඇමරිකාවේ දකුණු පැටගෝනියානු වෙරළට නැගෙනහිරින් සැතපුම් 300 (කිලෝමීටර් 500) පමණ වන අතර ඇන්ටාක්ටික් අර්ධද්වීපයේ උතුරු කෙළවරේ කේප් ඩුබුසෙට් සිට සැතපුම් 752 (කිලෝමීටර් 1,210) පමණ අක්ෂාංශ 52 ක පමණ අක්ෂාංශයක පිහිටා ඇත. වර්ග සැතපුම් 4,700 (වර්ග කිලෝමීටර් 12,000) ක භූමි ප්‍රමාණයකින් යුත් මෙම දූපත් සමූහය නැගෙනහිර ෆෝක්ලන්තය, බටහිර ෆෝක්ලන්තය සහ කුඩා දූපත් 776 කින් සමන්විත වේ. බ්‍රිතාන්‍ය විදේශීය ප්‍රදේශයක් ලෙස, ෆෝක්ලන්ත ප්‍රදේශවලට අභ්‍යන්තර ස්වයං පාලනයක් ඇති අතර, එක්සත් රාජධානිය ඔවුන්ගේ ආරක්ෂක සහ විදේශ කටයුතු සඳහා වගකීම භාර ගනී. අගනුවර සහ විශාලතම ජනාවාසය නැගෙනහිර ෆෝක්ලන්තයේ ස්ටැන්ලි ය. 17 වන සියවසේ යුරෝපීය සොයා ගැනීමට පෙර මෙම දූපත් ජනාවාස නොවූ බව විශ්වාස කෙරේ. ෆෝක්ලන්ත සොයා ගැනීම සහ පසුව යුරෝපීයයන් විසින් යටත් විජිතකරණය කිරීම සම්බන්ධයෙන් මතභේද පවතී. විවිධ කාලවලදී, දූපත් වල ප්‍රංශ, බ්‍රිතාන්‍ය, ස්පාඤ්ඤ සහ ආර්ජන්ටිනා ජනාවාස තිබුණි. 1833 දී බ්‍රිතාන්‍යය සිය පාලනය නැවත තහවුරු කළ නමුත් ආර්ජන්ටිනාව දූපත් සඳහා සිය හිමිකම් පවත්වාගෙන යයි. 1982 අප්‍රේල් මාසයේදී ආර්ජන්ටිනාවේ හමුදා හමුදා දූපත් ආක්‍රමණය කළහ. ෆෝක්ලන්ත යුද්ධය අවසානයේ මාස දෙකකට පසු බ්‍රිතාන්‍ය පරිපාලනය ප්‍රතිසංස්කරණය කරන ලදී. 2013 ස්වෛරීභාවය පිළිබඳ ජනමත විචාරණයකදී, ප්‍රකාශ කරන ලද ඡන්ද සියල්ලම පාහේ එක්සත් රාජධානියේ විදේශීය භූමියක් ලෙස රැඳී සිටීමට පක්ෂව විය. භූමියේ ස්වෛරීභාවය තත්ත්වය ආර්ජන්ටිනාව සහ එක්සත් රාජධානිය අතර පවතින ආරවුලක කොටසකි. ජනගහනය (2021 දී වැසියන් 3,662) ප්‍රධාන වශයෙන් ස්වදේශික ෆෝක්ලන්ත දූපත් වැසියන් වන අතර, ඔවුන් බහුතරය බ්‍රිතාන්‍ය සම්භවයක් ඇති අයයි. අනෙකුත් ජනවාර්ගික කණ්ඩායම් අතර ප්‍රංශ, ජිබ්‍රෝල්ටේරියන් සහ ස්කැන්ඩිනේවියානුවන් ඇතුළත් වේ. එක්සත් රාජධානිය, දකුණු අත්ලාන්තික් දූපතක් වන ශාන්ත හෙලේනා සහ චිලී යන රටවලින් සංක්‍රමණය වීම ජනගහන පරිහානියක් ආපසු හරවා ඇත. ඉංග්‍රීසි නිල සහ ප්‍රමුඛ භාෂාවයි. 1983 බ්‍රිතාන්‍ය ජාතිකත්ව (ෆෝක්ලන්ත දූපත්) පනත යටතේ, ෆෝක්ලන්ත දූපත් වැසියන් බ්‍රිතාන්‍ය පුරවැසියන් වේ. මෙම දූපත් උපඇන්ටාක්ටික් සාගර සහ ටුන්ඩ්‍රා දේශගුණික කලාපවල මායිමේ පිහිටා ඇති අතර, ප්‍රධාන දූපත් දෙකෙහිම අඩි 2,300 (මීටර් 700) දක්වා ළඟා වන කඳු වැටි ඇත. හඳුන්වා දුන් විශේෂ මගින් කොල්ලකෑම හේතුවෙන් ප්‍රධාන දූපත් වල බොහෝ දෙනෙක් තවදුරටත් බෝ නොවන නමුත්, ඒවා විශාල පක්ෂි ජනගහනයකට නිවහන වේ. උසස් තත්ත්වයේ ලොම් අපනයන කෙරෙහි අවධාරණය කරමින්, ප්‍රධාන ආර්ථික ක්‍රියාකාරකම් අතර මසුන් ඇල්ලීම, සංචාරක ව්‍යාපාරය සහ බැටළු ගොවිතැන ඇතුළත් වේ. ෆෝක්ලන්ත දූපත් රජය විසින් බලපත්‍ර ලබා දී ඇති තෙල් ගවේෂණය, ආර්ජන්ටිනාව සමඟ සමුද්‍ර ආරවුල් හේතුවෙන් මතභේදාත්මකව පවතී. == නිරුක්තිය == "ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත්" යන නම පැමිණෙන්නේ ප්‍රධාන දූපත් දෙක වෙන් කරන ෆෝක්ලන්ඩ් සවුන්ඩ් සමුද්‍ර සන්ධියෙනි.{{sfn|Jones|2009|p=73}} 1690 දී දූපත් වලට ගොඩ බැස්ස ඉංග්‍රීසි ගවේෂණයක නායක ජෝන් ස්ට්‍රෝං විසින් මෙම නාලිකාවට "ෆෝක්ලන්ඩ්" යන නම යොදන ලදී. ඔහුගේ ගමනට අනුග්‍රහය දැක්වූ නාවික හමුදාවේ භාණ්ඩාගාරික 5 වන විස්කවුන්ට් ෆෝක්ලන්ඩ් ඇන්තනි කැරිට ගෞරවයක් වශයෙන් ස්ට්‍රෝං මෙම සමුද්‍ර සන්ධිය නම් කළේය.<ref>See: *{{harvnb|Dotan|2010|p=165}}, *{{harvnb|Room|2006|p=129}}.</ref> විස්කවුන්ට් යන පදවි නාමය ස්කොට්ලන්තයේ ෆෝක්ලන්ඩ් නගරයෙන් ආරම්භ වේ - නගරයේ නම බොහෝ විට "සංවෘත" (lann){{efn-ua|According to researcher Simon Taylor, the exact Gaelic etymology is unclear as the "falk" in the name could have stood for "hidden" (''falach''), "wash" (''failc''), or "heavy rain" (''falc'').{{sfn|Taylor|Márkus|2005|p=158}}}} යන වචනයට යොමු වන ගේලික් යෙදුමකින් පැමිණ ඇති නමුත් එය ඇන්ග්ලෝ-සැක්සන් යෙදුමක් වන "folkland" (ජන-දක්ෂිණාංශිකයින් විසින් අල්ලාගෙන සිටින භූමිය) වෙතින් විය හැකි බව අඩු පිළිගත හැකිය.{{sfn|Room|2006|p=129}} රාජකීය නාවික හමුදාවේ බ්‍රිතාන්‍ය නායක ජෝන් බයිරන් 1765 දී රාජකීය ජෝර්ජ් රජු වෙනුවෙන් "ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත්" ලෙස ඒවා ප්‍රකාශ කරන තෙක් "ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත්" යන නම දූපත් සඳහා යොදන ලදී.<ref>See: *{{harvnb|Paine|2000|p=45}}, *{{harvnb|Room|2006|p=129}}.</ref> "ෆෝක්ලන්ඩ්ස්" යන පදය දූපත් හැඳින්වීමට භාවිතා කරන සම්මත කෙටි යෙදුමකි. මෙම දූපත් සමූහය සඳහා පොදු ස්පාඤ්ඤ නාමය වන ඉස්ලාස් මැල්විනාස්, ප්‍රංශ ඉල්ස් මැලූයින්ස් වෙතින් ව්‍යුත්පන්න වී ඇත - 1764 දී ප්‍රංශ ගවේෂක ලුවී-ඇන්ටොයින් ඩි බුගන්විල් විසින් දූපත් වලට ලබා දුන් නම එයයි.{{sfn|Hince|2001|p=121}} දූපත් වල පළමු ජනාවාසය ආරම්භ කළ බුගන්විල්, එම ප්‍රදේශය සෙන්ට්-මාලෝ වරාය (ඔහුගේ නැව් සහ ජනපදිකයන් සඳහා පිටත්වීමේ ස්ථානය) අනුව නම් කළේය.<ref>See: * {{harvnb|Hince|2001|p=121}}, * {{harvnb|Room|2006|p=129}}.</ref> බටහිර ප්‍රංශයේ බ්‍රිටනි ප්‍රදේශයේ පිහිටා ඇති වරාය, නගරය ආරම්භ කළ ක්‍රිස්තියානි එවැන්ජලිස්තවරයා වන ශාන්ත මාලෝ (හෝ මැක්ලෝ) නමින් නම් කරන ලදී.{{sfn|Balmaceda|2011|loc=Chapter 36}} 1965 දී, එක්සත් ජාතීන්ගේ මහා මණ්ඩලයේ 20 වන සැසියේදී,<ref>{{cite web |date=1967 |title=United Nations General Assembly Twentieth Session |url=https://digitallibrary.un.org/record/745657?ln=en |access-date=24 January 2023 |publisher=United Nations Digital Library}}</ref> සිව්වන කමිටුව තීරණය කළේ, ස්පාඤ්ඤ හැර අනෙකුත් සියලුම භාෂාවලින්, සියලුම එක්සත් ජාතීන්ගේ ලේඛන ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත් (මැල්විනාස්) ලෙස භූමිය නම් කරන බවයි. ස්පාඤ්ඤ භාෂාවෙන්, භූමිය ඉස්ලාස් මැල්විනාස් (ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත්) ලෙස නම් කරන ලදී.{{sfn|Foreign Office|1961|p=80}} සංඛ්‍යාන සැකසුම් අරමුණු සඳහා එක්සත් ජාතීන් විසින් භාවිතා කරන නාමකරණය ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත් (මැල්විනාස්) වේ.<ref name="std_name">{{cite web |date=13 February 2013 |title=Standard Country and Area Codes Classifications |url=http://unstats.un.org/unsd/methods/m49/m49alpha.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140628144412/http://unstats.un.org/unsd/methods/m49/m49alpha.htm |archive-date=28 June 2014 |access-date=3 July 2013 |publisher=United Nations Statistics Division}}</ref> == ඉතිහාසය == ප්‍රාග් ඓතිහාසික යුගයේ දී පැටගෝනියාවේ ෆියුජියන්වරු ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත් වෙත පැමිණ ඇති නමුත්,<ref>{{cite journal|last1=Hamley|first1=Kit M.|last2=Gill|first2=Jacquelyn L.|last3=Krasinski|first3=Kathryn E.|last4=Groff|first4=Dulcinea V.|last5=Hall|first5=Brenda L.|last6=Sandweiss|first6=Daniel H.|last7=Southon|first7=John R.|last8=Brickle|first8=Paul|last9=Lowell|first9=Thomas V.|date=29 October 2021|title=Evidence of prehistoric human activity in the Falkland Islands|journal=Science Advances|volume=7|issue=44|pages=eabh3803|bibcode=2021SciA....7.3803H|doi=10.1126/sciadv.abh3803|issn=2375-2548|pmc=8550247|pmid=34705512}}</ref><ref>{{cite journal|author=G. Hattersley-Smith|date=June 1983|title=Fuegian Indians in the Falkland Islands|journal=[[Polar Record]]|publisher=Cambridge University Press|volume=21|issue=135|pages=605–06|bibcode=1983PoRec..21..605H|doi=10.1017/S003224740002204X|issn=0032-2474|s2cid=129083566}}</ref> යුරෝපීයයන් මුලින්ම ඒවා ගවේෂණය කරන විට දූපත් ජනාවාස නොවීය.{{sfn|Carafano|2005|p=367}} සොයාගැනීම් පිළිබඳ යුරෝපීය ප්‍රකාශ 16 වන සියවස දක්වා දිව යයි, නමුත් මුල් ගවේෂකයන් ෆෝක්ලන්ඩ්ස් හෝ දකුණු අත්ලාන්තික් සාගරයේ වෙනත් දූපත් දුටුවාද යන්න පිළිබඳව එකඟතාවයක් නොමැත.<ref name="M White">{{cite news|url=https://www.theguardian.com/uk/blog/2012/feb/02/who-first-owned-falkland-islands?|title=Who first owned the Falkland Islands?|last=White|first=Michael|date=2 February 2012|newspaper=[[The Guardian]]|access-date=3 July 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20130210011353/http://www.guardian.co.uk/uk/blog/2012/feb/02/who-first-owned-falkland-islands|archive-date=10 February 2013|url-status=live}}</ref>{{sfn|Goebel|1971|pp=xiv–xv}}{{efn-ua|Based on his analysis of Falkland Islands discovery claims, historian [[John Dunmore]] concludes that "[a] number of countries could therefore lay some claim to the archipelago under the heading of first discoverers: Spain, Holland, Britain, and even Italy and Portugal&nbsp;– although the last two claimants might be stretching things a little."{{sfn|Dunmore|2005|p=93}}}} දූපත් වලට පළමු අවිවාදිත ගොඩබෑම ඉංග්‍රීසි නායක ජෝන් ස්ට්‍රෝංට ආරෝපණය කර ඇති අතර, ඔහු 1690 දී පේරු සහ චිලී වෙරළ තීරයට යන අතරතුර, ෆෝක්ලන්ඩ් ශබ්දය ගවේෂණය කර දූපත් වල ජලය සහ ක්‍රීඩාව සටහන් කළේය.<ref>See: *{{harvnb|Gustafson|1988|p=5}}, *{{harvnb|Headland|1989|p=66}}, *{{harvnb|Heawood|2011|p=182}}.</ref> 1764 දී ප්‍රංශ නායක ලුවී ඇන්ටොයින් ඩි බෝගන්විල් විසින් නැගෙනහිර ෆෝක්ලන්ඩ් හි පෝර්ට් ලුවී පිහිටුවීම සහ 1765 දී කැප්ටන් ජෝන් බයිරන් විසින් සෝන්ඩර්ස් දූපතේ පෝර්ට් එග්මොන්ට් අත්තිවාරම දමන තෙක් ෆෝක්ලන්ඩ්ස් ජනාවාස නොවීය; දෙවන ජනාවාසය වසරකට පසුව බ්‍රිතාන්‍ය කපිතාන් ජෝන් මැක්බ්‍රයිඩ් විසින් පුළුල් කරනු ලැබේ.{{efn-ua|In 1764, Bougainville claimed the islands in the name of [[Louis XV of France]]. In 1765, British captain John Byron claimed the islands in the name of [[George III of Great Britain]].{{sfn|Gustafson|1988|pp=9–10}}{{sfn|Dunmore|2005|pp=139–40}}}} ජනාවාස එකිනෙකාගේ පැවැත්ම පිළිබඳව දැන සිටියාද නැද්ද යන්න ඉතිහාසඥයින් විසින් විවාද කරනු ලැබේ.<ref>See: * {{harvnb|Goebel|1971|pp=226, 232, 269}}, * {{harvnb|Gustafson|1988|pp=9–10}}.</ref> 1766 දී, ප්‍රංශය ෆෝක්ලන්ඩ්ස් සඳහා තම අයිතිය ස්පාඤ්ඤයට භාර දුන් අතර, එය ඊළඟ වසරේ ප්‍රංශ යටත් විජිතය පුවර්ටෝ සොලෙඩාඩ් ලෙස නම් කරන ලදී.{{sfn|Segal|1991|p=240}} 1770 දී ස්පාඤ්ඤය එග්මොන්ට් වරාය හඳුනාගෙන අල්ලා ගත් විට ගැටළු ආරම්භ විය. 1771 දී එය බ්‍රිතාන්‍යයට නැවත ලබා දීමෙන් යුද්ධය යන්තමින් වළක්වා ගන්නා ලදී.{{sfn|Gibran|1998|p=26}} බ්‍රිතාන්‍ය සහ ස්පාඤ්ඤ ජනාවාස 1774 දක්වා දූපත් සමූහයේ සහජීවනයෙන් පැවතුනි, බ්‍රිතාන්‍යයේ නව ආර්ථික හා උපායමාර්ගික සලකා බැලීම් නිසා එය දූපත් වලින් බලකොටුව ඉවත් කර ගැනීමට හේතු වූ අතර, III වන ජෝර්ජ් රජු සඳහා ෆෝක්ලන්ඩ්ස් සඳහා හිමිකම් කියන ඵලකයක් ඉතිරි විය.{{sfn|Gibran|1998|pp=26–27}} ස්පාඤ්ඤයේ රියෝ ඩි ලා ප්ලාටා උපරාජය භූමියේ ඇති එකම විධිමත් පැවැත්ම බවට පත්විය. බටහිර ෆෝක්ලන්ඩ් අතහැර දමා තිබූ අතර, පුවර්ටෝ සොලෙඩාඩ් දණ්ඩනීය යටත් විජිතයක් බවට පත්විය.{{sfn|Gibran|1998|p=27}} යුරෝපයේ නැපෝලියන් යුද්ධ අතරතුර රියෝ ඩි ලා ප්ලාටා හි බ්‍රිතාන්‍ය ආක්‍රමණ මධ්‍යයේ, දූපත් ආණ්ඩුකාරවරයා 1806 දී දූපත් සමූහය ඉවත් කළේය; 1811 දී ස්පාඤ්ඤයේ ඉතිරි යටත් විජිත බලකොටුව ද එය අනුගමනය කළේය, ගවුචෝස් සහ ස්වේච්ඡාවෙන් රැඳී සිටි ධීවරයින් හැර.{{sfn|Gibran|1998|p=27}} ඉන්පසුව, රියෝ ඩි ලා ප්ලාටා හි එක්සත් පළාත් සඳහා සේවය කළ ඇමරිකානු පෞද්ගලික සේවකයෙකු වන කර්නල් ඩේවිඩ් ජෙවෙට්, දකුණු අත්ලාන්තික් සාගරයේ ස්පාඤ්ඤයේ භූමි ප්‍රදේශ සඳහා බුවනෝස් අයර්ස් හි 1816 හිමිකම් පෑම පිළිබඳව නැංගුරම් ලා ඇති නැව්වලට දැනුම් දෙන තෙක් එහි දේශපාලන තත්ත්වය අවිවාදිත විය.<ref>See: * {{harvnb|Gibran|1998|p=27}}, * {{harvnb|Marley|2008|p=714}}.</ref>{{efn-ua|According to Argentine legal analyst Roberto Laver, the United Kingdom disregards Jewett's actions because the government he represented "was not recognised either by Britain or any other foreign power at the time" and "no act of occupation followed the ceremony of claiming possession".{{sfn|Laver|2001|p=73}}}} දූපත් වල ස්ථිර වැසියන් නොසිටි බැවින්, 1823 දී බුවනෝස් අයර්ස් ජර්මානු සම්භවයක් ඇති වෙළෙන්දෙකු වන ලුයිස් වර්නට්ට ධීවර කටයුතු සිදු කිරීමට සහ දූපත් සමූහයේ වල් ගවයන් සූරාකෑමට අවසර ලබා දුන්නේය.{{efn-ua|Before leaving for the Falklands Vernet stamped his grant at the British Consulate, repeating this when Buenos Aires extended his grant in 1828.{{sfn|Cawkell|2001|pp=48–50}} The cordial relationship between the consulate and Vernet led him to express "the wish that, in the event of the British returning to the islands, [[Government of the United Kingdom|HMG]] would take his settlement under their protection".{{sfn|Cawkell|2001|p=50}}}} වර්නට් 1826 දී පුවර්ටෝ සොලෙඩාඩ් හි නටබුන් අසල පදිංචි වූ අතර, පදිංචිකරුවන් ගෙන ඒමට සහ ස්ථිර ජනපදයක් පිහිටුවීමට ව්‍යාපාරය ප්‍රමාණවත් ලෙස ආරක්ෂිත වන තෙක් දූපත් වල සම්පත් රැස් කළේය.<ref>See: * {{harvnb|Gibran|1998|pp=27–28}}, * {{harvnb|Sicker|2002|p=32}}.</ref> 1829 දී බුවනෝස් අයර්ස් විසින් වර්නට් දූපත් වල හමුදා සහ සිවිල් අණදෙන නිලධාරියා ලෙස නම් කරන ලද අතර,{{sfn|Pascoe|Pepper|2008|pp=540–46}} විදේශීය තල්මසුන් සහ සීල් ධීවරයින්ගේ ක්‍රියාකාරකම් නැවැත්වීම සඳහා මුද්‍රා තැබීම නියාමනය කිරීමට ඔහු උත්සාහ කළේය.{{sfn|Gibran|1998|p=27}} මසුන් ඇල්ලීමේ සහ දඩයම් කිරීමේ අයිතිවාසිකම් සම්බන්ධ ආරවුලක් 1831 දී ඇමරිකානු යුධ නෞකාවක් වන යූඑස්එස් ලෙක්සිංටන් විසින් වැටලීමකට තුඩු දෙන තෙක් වර්නට්ගේ ව්‍යාපාරය පැවතුනි,{{sfn|Pascoe|Pepper|2008|pp=541–44}}{{efn-ua|The log of the ''"Lexington"'' only reports the destruction of arms and a powder store, but Vernet made a claim for compensation from the US Government stating that the entire settlement was destroyed.{{sfn|Pascoe|Pepper|2008|pp=541–44}}}} එක්සත් ජනපද නාවික හමුදාපති සිලස් ඩන්කන් දිවයිනේ රජය විසුරුවා හැරීම ප්‍රකාශ කළ විට.{{sfn|Peterson|1964|p=106}}[[File:Edward_Gennys_Fanshawe,_Mount_William,_Falkland_Islands,_May_1849_(Portion_B).png|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Edward_Gennys_Fanshawe,_Mount_William,_Falkland_Islands,_May_1849_(Portion_B).png|alt=Three men in horseback examine a pastoral settlement|වම|thumb|1849 දී ෆෝක්ලන්ත කොරල්පරයක්, එඬේරුන් සහ බැටළුවන්ගේ නිරූපණය (රාජකීය නාවික හමුදාවේ අද්මිරාල් එඩ්වඩ් ෆැන්ෂාවේ විසින් අඳින ලද සිතුවම)]] 1832 ඔක්තෝම්බර් මාසයේදී බලකොටුවක් ස්ථාපනය කිරීමෙන් බුවනෝස් අයර්ස් ජනාවාසය කෙරෙහි බලපෑම් ලබා ගැනීමට උත්සාහ කළ අතර, එය මාසයක් ඇතුළත කැරැල්ලක් ඇති වූ අතර ඊළඟ වසරේ බ්‍රිතාන්‍ය හමුදා පැමිණීමෙන් පසුව බ්‍රිතාන්‍ය පාලනය නැවත තහවුරු විය.{{sfn|Graham-Yooll|2002|p=50}} ආර්ජන්ටිනාවේ සම්මේලනය (බුවනෝස් අයර්ස් ආණ්ඩුකාර ජුවාන් මැනුවෙල් ද රෝසාස්ගේ ප්‍රධානත්වයෙන් යුත්) බ්‍රිතාන්‍යයේ ක්‍රියාමාර්ගවලට විරෝධය පළ කළ අතර,{{sfn|Reginald|Elliot|1983|pp=25–26}}{{efn-ua|As discussed by Roberto Laver, not only did Rosas not break relations with Britain because of the "essential" nature of "British economic support", but he offered the Falklands "as a bargaining chip&nbsp;... in exchange for the cancellation of Argentina's million-pound debt with the British bank of [[Baring Brothers]]".{{sfn|Laver|2001|pp=122–23}} In 1850, Rosas' government ratified the [[Arana–Southern Treaty]], which put "an end to the existing differences, and of restoring perfect relations of friendship" between the United Kingdom and Argentina.{{sfn|Hertslet|1851|p=105}}}} සහ ආර්ජන්ටිනාවේ රජයන් එතැන් සිට බ්‍රිතාන්‍යයට එරෙහිව නිල විරෝධතා ලියාපදිංචි කිරීම දිගටම කරගෙන ගොස් ඇත.{{sfn|Gustafson|1988|pp=34–35}}{{efn-ua|Argentina protested in 1841, 1849, 1884, 1888, 1908, 1927 and 1933, and has made annual protests to the United Nations since 1946.{{sfn|Gustafson|1988|p=34}}}} බ්‍රිතාන්‍ය හමුදා තම මෙහෙයුම අවසන් කිරීමෙන් පසු පිටත්ව ගිය අතර, විධිමත් රජයක් නොමැතිව ප්‍රදේශය හැර ගියේය.{{sfn|Graham-Yooll|2002|pp=51–52}} වර්නට්ගේ නියෝජ්‍ය, ස්කොට්ලන්ත ජාතික මැතිව් බ්‍රිස්බේන්, ව්‍යාපාරය යථා තත්ත්වයට පත් කිරීම සඳහා එම වසරේ දූපත් වෙත ආපසු ගිය නමුත්, ඔහුගේ උත්සාහයන් අවසන් වූයේ, පෝර්ට් ලුවී හි නොසන්සුන්තාව මධ්‍යයේ, ගවුචෝ ඇන්ටෝනියෝ රිවේරෝ අතෘප්තිමත් පුද්ගලයින් පිරිසක් බ්‍රිස්බේන් සහ ජනාවාසයේ ජ්‍යෙෂ්ඨ නායකයින් ඝාතනය කිරීමට නායකත්වය දුන් අතර, දිවි ගලවා ගත් අය අසල දූපතක ගුහාවක සැඟවී සිටියහ.{{sfn|Graham-Yooll|2002|pp=51–52}} 1840 දී, ෆෝක්ලන්ඩ්ස් ඔටුන්න හිමි ජනපදයක් බවට පත් වූ අතර, පසුව ස්කොට්ලන්ත පදිංචිකරුවන් නිල දේවගැති ප්‍රජාවක් ස්ථාපිත කළහ.{{sfn|Aldrich|Connell|1998|p=201}} වසර හතරකට පසු, සෑම කෙනෙකුම පාහේ පෝර්ට් ජැක්සන් වෙත නැවත පදිංචියට ගිය අතර, එය රජයට වඩා හොඳ ස්ථානයක් ලෙස සැලකේ. වෙළෙන්දා වන සැමුවෙල් ලෆෝන් බ්‍රිතාන්‍ය යටත් විජිතකරණය දිරිගැන්වීම සඳහා ව්‍යාපාරයක් ආරම්භ කළේය.<ref>See: * {{harvnb|Bernhardson|2011|loc=Stanley and Vicinity: History}}, * {{harvnb|Reginald|Elliot|1983|pp=9, 27}}.</ref> ස්ටැන්ලි, පෝර්ට් ජැක්සන් ඉක්මනින් නැවත නම් කරන ලද පරිදි, 1845 දී නිල වශයෙන් රජයේ ආසනය බවට පත්විය.{{sfn|Reginald|Elliot|1983|p=9}} එහි ඉතිහාසයේ මුල් අවධියේදී, භාණ්ඩ නැව්ගත කිරීමේ පාඩු හේතුවෙන් ස්ටැන්ලිට සෘණාත්මක කීර්තියක් තිබුණි; හදිසි අවස්ථා වලදී පමණක් කේප් හෝන් වටා යන නැව් වරායේ නතර වනු ඇත.{{sfn|Bernhardson|2011|loc=Stanley and Vicinity: History}} කෙසේ වෙතත්, ෆෝක්ලන්ඩ්ස් හි භූගෝලීය පිහිටීම නැව් අලුත්වැඩියාවන් සහ "සුන්බුන් වෙළඳාම" සඳහා වඩාත් සුදුසු බව ඔප්පු විය, නැව් සුන්බුන් සහ ඒවායේ භාණ්ඩ විකිණීම සහ මිලදී ගැනීමේ ව්‍යාපාරය.{{sfn|Strange|1987|pp=72–74}} මෙම වෙළඳාම හැරුණු විට, තණබිම්වල සැරිසරන වල් ගවයන්ගේ අඩු වටිනාකමක් ඇති හම් නිසා දූපත් සමූහය කෙරෙහි වාණිජ උනන්දුව අවම විය. 1851 දී ලෆෝන්ගේ අසාර්ථක ව්‍යවසාය මිලදී ගත් ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත් සමාගම,{{efn-ua|There were continual tensions with the colonial administration over Lafone's failure to establish any permanent settlers, and over the price of beef supplied to the settlement. Moreover, although his concession required Lafone to bring settlers from the UK, most of the settlers he brought were gauchos from Uruguay.{{sfn|Strange|1987|p=84}}}} ලොම් ගොවිතැන සඳහා චෙවියට් බැටළුවන් සාර්ථකව හඳුන්වා දීමෙන් පසුව පමණක් ආර්ථික වර්ධනය ආරම්භ වූ අතර, අනෙකුත් ගොවිපලවල් ද එය අනුගමනය කිරීමට පෙළඹුණි.<ref name="Bernhardson 2011 loc=Stanley and Vicinity: History">See: * {{harvnb|Bernhardson|2011|loc=Stanley and Vicinity: History}}, * {{harvnb|Reginald|Elliot|1983|p=9}}.</ref> ආනයනික ද්‍රව්‍යවල අධික පිරිවැය, ශ්‍රම හිඟය සහ එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස ඉහළ වැටුප් සමඟ ඒකාබද්ධ වීම නිසා නැව් අලුත්වැඩියා වෙළඳාම තරඟකාරී නොවීය. 1870 න් පසු දකුණු ඇමරිකාවේ ගල් අඟුරු සඳහා ඇති අඩු පිරිවැය හේතුවෙන් රුවල් නැව් වාෂ්ප නැව් මගින් ප්‍රතිස්ථාපනය කිරීම වේගවත් වූ බැවින් එය පහත වැටුණි; 1914 වන විට පැනමා ඇළ විවෘත කිරීමත් සමඟ වෙළඳාම ඵලදායී ලෙස අවසන් විය.{{sfn|Strange|1987|pp=72–73}} 1881 දී, ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත් බ්‍රිතාන්‍යයෙන් මූල්‍යමය වශයෙන් ස්වාධීන විය.{{sfn|Reginald|Elliot|1983|p=9}} සියවසකට වැඩි කාලයක්, ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත් සමාගම දූපත් සමූහයේ වෙළඳාම සහ රැකියා ආධිපත්‍යය දැරීය; ඊට අමතරව, එක්සත් රාජධානිය සමඟ ලොම් වෙළඳාමෙන් බොහෝ ප්‍රතිලාභ ලැබූ ස්ටැන්ලි හි බොහෝ නිවාස එහි හිමිකාරීත්වය දැරීය.<ref name="Bernhardson 2011 loc=Stanley and Vicinity: History" /> [[File:Cfbattlepainting_(Retouched).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Cfbattlepainting_(Retouched).jpg|alt=Two battling ships, with one sinking|දකුණ|thumb|1914 ෆෝක්ලන්ත දූපත් සටන අතරතුර නාවික ගැටුම (විලියම් ලයනල් වයිලිගේ සිතුවම)]] 20 වන සියවසේ මුල් භාගයේදී, උපඇන්ටාක්ටික් දූපත් සහ ඇන්ටාක්ටිකාවේ කොටසකට බ්‍රිතාන්‍යයේ භෞමික හිමිකම් පෑමේදී ෆෝක්ලන්ඩ්ස් වැදගත් කාර්යභාරයක් ඉටු කළේය. 1908 සිට ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත් යැපීම් ලෙස ෆෝක්ලන්ඩ්ස් මෙම ප්‍රදේශ පාලනය කළ අතර 1985 දී ඒවා විසුරුවා හරින තෙක් ඒවා රඳවා ගත්තේය.{{sfn|Day|2013|p=129–30}} දකුණු අත්ලාන්තික් සාගරයේ පාලනයට සහාය වන හමුදා කඳවුරක් ලෙස ෆෝක්ලන්ත දූපත් ලෝක යුද්ධ දෙකෙහිම සුළු කාර්යභාරයක් ඉටු කළේය. 1914 දෙසැම්බරයේ පැවති ෆෝක්ලන්ත දූපත් සටනේදී, රාජකීය නාවික බලඇණියක් අධිරාජ්‍ය ජර්මානු බලඇණියක් පරාජය කළේය. දෙවන ලෝක යුද්ධයේදී, 1939 දෙසැම්බරයේ පැවති ගංගා තහඩු සටනෙන් පසුව, සටනේදී හානියට පත් HMS එක්සෙටර් අලුත්වැඩියා කිරීම සඳහා ෆෝක්ලන්ත වෙත තැම්බුණි.{{sfn|Carafano|2005|p=367}} 1942 දී, ඉන්දියාවට යන ගමනේදී බලඇණියක් ජපානය විසින් දූපත් සමූහය අත්පත් කර ගැනීමේ බිය මධ්‍යයේ ෆෝක්ලන්තයට බලකොටුවක් ලෙස නැවත යොදවන ලදී.{{sfn|Haddelsey|Carroll|2014|loc=Prologue}} යුද්ධය අවසන් වූ පසු, ලොම් මිල පහත වැටීම සහ එක්සත් රාජධානිය සහ ආර්ජන්ටිනාව අතර නැවත පණ ගැන්වූ ස්වෛරීභාවය පිළිබඳ ආරවුල හේතුවෙන් ඇති වූ දේශපාලන අවිනිශ්චිතතාවය ෆෝක්ලන්ත ආර්ථිකයට බලපෑවේය.{{sfn|Bernhardson|2011|loc=Stanley and Vicinity: History}} සියවසේ දෙවන භාගයේදී එක්සත් රාජධානිය සහ ආර්ජන්ටිනාව අතර කැටි ගැසෙන ආතතීන් වැඩි වූ අතර, ආර්ජන්ටිනාවේ ජනාධිපති ජුවාන් පෙරොන් දූපත් සමූහය කෙරෙහි ස්වෛරීභාවය තහවුරු කළේය.{{sfn|Zepeda|2005|p=102}} 1960 ගණන්වලදී ස්වෛරීභාවය පිළිබඳ ආරවුල තීව්‍ර වූයේ, එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානය යටත් විජිතකරණය පිළිබඳ යෝජනාවක් සම්මත කිරීමෙන් ටික කලකට පසුවය, එය ආර්ජන්ටිනාව තම ස්ථාවරයට හිතකර ලෙස අර්ථකථනය කළේය.{{sfn|Laver|2001|p=125}} 1965 දී, එක්සත් ජාතීන්ගේ මහා මණ්ඩලය 2065 යෝජනාව සම්මත කළ අතර, ආරවුල සාමකාමීව විසඳා ගැනීම සඳහා ද්විපාර්ශ්වික සාකච්ඡා පවත්වන ලෙස රාජ්‍යයන් දෙකටම ඉල්ලා සිටියේය.{{sfn|Laver|2001|p=125}} 1966 සිට 1968 දක්වා, එක්සත් රාජධානිය ෆෝක්ලන්ඩ්ස් මාරු කිරීම පිළිබඳව ආර්ජන්ටිනාව සමඟ රහසිගතව සාකච්ඡා කළ අතර, එහි තීන්දුව දූපත්වාසීන් විසින් පිළිගනු ඇතැයි උපකල්පනය කළේය.{{sfn|Thomas|1991|p=24}} 1971 දී දූපත් සමූහය සහ ප්‍රධාන භූමිය අතර වෙළඳ සබඳතා පිළිබඳ ගිවිසුමකට එළඹුණු අතර, එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස, ආර්ජන්ටිනාව 1972 දී ස්ටැන්ලි හි තාවකාලික ගුවන් තොටුපළක් ඉදි කළේය.{{sfn|Reginald|Elliot|1983|p=9}} කෙසේ වෙතත්, එක්සත් රාජධානියේ පාර්ලිමේන්තුවේ ඔවුන්ගේ ශක්තිමත් ලොබිය විසින් ප්‍රකාශ කරන ලද පරිදි, ෆෝක්ලන්ඩ් විරෝධය සහ එක්සත් රාජධානිය සහ ආර්ජන්ටිනාව අතර ආතතීන් 1977 දක්වා ස්වෛරීභාවය පිළිබඳ සාකච්ඡා ඵලදායී ලෙස සීමා කළේය.{{sfn|Thomas|1991|pp=24–27}} අයවැය කප්පාදු යුගයක ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත් නඩත්තු කිරීමේ වියදම ගැන සැලකිලිමත් වූ එක්සත් රාජධානිය, මුල් තැචර් රජය තුළ නැවතත් ආර්ජන්ටිනාවට ස්වෛරීභාවය පැවරීම ගැන සලකා බැලීය.<ref name="Guardian">{{cite news|url=https://www.theguardian.com/uk/2005/jun/28/falklands.past|title=UK held secret talks to cede sovereignty: ''Minister met junta envoy in Switzerland, official war history reveals''|last1=Norton-Taylor|first1=Richard|date=28 June 2005|newspaper=The Guardian|access-date=12 June 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20140919011057/http://www.theguardian.com/uk/2005/jun/28/falklands.past|archive-date=19 September 2014|last2=Evans|first2=Rob|url-status=live}}</ref> 1981 වන විට සැලකිය යුතු ස්වෛරීභාවය පිළිබඳ සාකච්ඡා නැවත අවසන් වූ අතර, කාලයත් සමඟ ආරවුල උත්සන්න විය.{{sfn|Thomas|1991|pp=28–31}} 1982 අප්‍රේල් මාසයේදී ෆෝක්ලන්ඩ් යුද්ධය ආරම්භ වූයේ ආර්ජන්ටිනාවේ හමුදා දකුණු අත්ලාන්තික් සාගරයේ ෆෝක්ලන්ඩ් සහ අනෙකුත් බ්‍රිතාන්‍ය ප්‍රදේශ ආක්‍රමණය කළ විටය. ජුනි මාසයේදී එක්සත් රාජධානියේ ගවේෂණ හමුදාවක් එම ප්‍රදේශ නැවත අත්පත් කර ගන්නා තෙක් ඒවා කෙටියෙන් අල්ලා ගත්හ.<ref>See: *{{harvnb|Reginald|Elliot|1983|pp=5, 10–12, 67}}, *{{harvnb|Zepeda|2005|pp=102–03}}.</ref> යුද්ධයෙන් පසු එක්සත් රාජධානිය සිය හමුදා පැවැත්ම පුළුල් කරමින්, RAF මවුන්ට් ප්ලෙසන්ට් ගොඩනඟා එහි බලකොටුවේ ප්‍රමාණය වැඩි කළේය.{{sfn|Gibran|1998|pp=130–35}} යුද්ධය හේතුවෙන් වාහන විරෝධී සහ පුද්ගල විරෝධී පතල් ඇතුළු විවිධ වර්ගයේ පතල් 20,000 කට ආසන්න ප්‍රමාණයක් අඩංගු බිම් බෝම්බ 117 ක් පමණ ඉතිරි විය. බිම්බෝම්බ ඉවත් කරන්නන්ගේ විශාල සංඛ්‍යාවක් මිය යාම හේතුවෙන්, බිම්බෝම්බ ඉවත් කිරීමේ මූලික උත්සාහයන් 1983 දී නතර විය.<ref name="BBC_Mines" />{{efn-ua|The minefields were fenced off and marked; there remain unexploded ordnance and improvised explosive devices.<ref name="BBC_Mines"/> Detection and clearance of mines in the Falklands has proven difficult as some were air-delivered and not in marked fields; approximately 80% lie in sand or peat, where the position of mines can shift, making removal procedures difficult.<ref>{{cite journal |last1=Ruan |first1=Juan Carlos |last2=Macheme |first2=Jill E. |date=August 2001 |title=Landmines in the Sand: The Falkland Islands |url=http://www.jmu.edu/cisr/journal/5.2/focus/falklands.htm |journal=The Journal of ERW and Mine Action |publisher=James Madison University |volume=5 |issue=2 |issn=1533-6905 |access-date=29 June 2014 |archive-date=14 July 2014 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140714164355/http://www.jmu.edu/cisr/journal/5.2/focus/falklands.htm |url-status=live }}</ref>}} බිම්බෝම්බ ඉවත් කිරීමේ මෙහෙයුම් 2009 දී නැවත ආරම්භ වූ අතර 2020 ඔක්තෝම්බර් මාසයේදී අවසන් කරන ලදී.<ref name="PenguinNews">{{cite magazine|date=23 October 2020|title=Falklands community invited to 'Reclaim the Beach' to celebrate completion of demining – Penguin News|url=https://penguin-news.com/headlines/community/2020/falklands-community-invited-to-reclaim-the-beach-to-celebrate-completion-of-demining/|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20201027070620/https://penguin-news.com/headlines/community/2020/falklands-community-invited-to-reclaim-the-beach-to-celebrate-completion-of-demining/|archive-date=27 October 2020|access-date=23 October 2020|magazine=Penguin News}}</ref> ෂැකල්ටන් සාමිවරයාගේ නිර්දේශ මත පදනම්ව, ෆෝක්ලන්ත බැටළුවන් මත පදනම් වූ ඒක වගාවකින් සංචාරක ආර්ථිකයක් දක්වා විවිධාංගීකරණය වූ අතර ෆෝක්ලන්ත සුවිශේෂී ආර්ථික කලාපයක් ස්ථාපිත කිරීමත් සමඟ ධීවර කටයුතු සිදු විය.{{sfn|Cawkell|2001|p=147}}{{efn-ua|In 1976, Lord Shackleton produced a report into the economic future of the islands; but his recommendations were not implemented because Britain sought to avoid confronting Argentina over sovereignty.{{sfn|Cawkell|2001|p=147}} Lord Shackleton was once again tasked, in 1982, to produce a report into the economic development of the islands. His new report criticised the large farming companies, and recommended transferring ownership of farms from absentee landlords to local landowners. Shackleton also suggested diversifying the economy into fishing, oil exploration, and tourism; moreover, he recommended the establishment of a road network, and conservation measures to preserve the islands' natural resources.{{sfn|Cawkell|2001|p=147}}}} මාර්ග ජාලය ද වඩාත් පුළුල් කරන ලද අතර, RAF මවුන්ට් ප්ලෙසන්ට් ඉදිකිරීම දිගු දුර ගුවන් ගමන් සඳහා ප්‍රවේශ වීමට ඉඩ සැලසීය.{{sfn|Cawkell|2001|p=147}} 2010 ගණන්වල තෙල් ගවේෂණය ද ආරම්භ වූ අතර, ෆෝක්ලන්ත ද්‍රෝණියේ වාණිජමය වශයෙන් සූරාකෑමට ලක්විය හැකි තැන්පතු පිළිබඳ ඇඟවීම් සහිතව.<ref>{{cite news|url=https://www.theguardian.com/business/2012/nov/23/desire-petroleum-optimistic-falklands-oil-prospects|title=Desire Petroleum optimistic over Falklands oil prospects|author=Fletcher, Nick|date=23 November 2012|newspaper=The Guardian|access-date=8 June 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210608201007/https://www.theguardian.com/business/2012/nov/23/desire-petroleum-optimistic-falklands-oil-prospects|archive-date=8 June 2021|url-status=live}}</ref> ඔටාවා ගිවිසුම යටතේ එක්සත් රාජධානියේ බැඳීම්වලට අනුකූලව, බිම්බෝම්බ ඉවත් කිරීමේ කටයුතු 2009 දී නැවත ආරම්භ කරන ලද අතර, සැපර් හිල් කොරල් 2012 දී බිම්බෝම්බ ඉවත් කරන ලද අතර, වසර 30 කට පසු පළමු වරට වැදගත් ඓතිහාසික සන්ධිස්ථානයකට ප්‍රවේශ වීමට ඉඩ සැලසීය.<ref>{{cite news|url=http://en.mercopress.com/2011/12/08/falklands-land-mine-clearance-set-to-enter-a-new-expanded-phase-in-early-2012|title=Falklands' Land Mine Clearance Set to Enter a New Expanded Phase in Early 2012|author=Grant Munro|date=8 December 2011|newspaper=MercoPress|access-date=29 June 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20140714162622/http://en.mercopress.com/2011/12/08/falklands-land-mine-clearance-set-to-enter-a-new-expanded-phase-in-early-2012|archive-date=14 July 2014|url-status=live}}</ref> 1990 දී ආර්ජන්ටිනාව සහ එක්සත් රාජධානිය රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික සබඳතා නැවත ස්ථාපිත කළ නමුත්, අනාගත ස්වෛරීභාවය පිළිබඳ සාකච්ඡාවල කොන්දේසි සම්බන්ධයෙන් දෙදෙනාම එකඟ වී නොමැත.<ref>See: * {{harvnb|Lansford|2012|p=1528}}, * {{harvnb|Zepeda|2005|pp=102–03}}.</ref> == රජය == [[File:Government_House,_Falkland_Islands.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Government_House,_Falkland_Islands.jpg|alt=Large, rambling house with greenhouse and white fence|දකුණ|thumb|ස්ටැන්ලි හි රජයේ මන්දිරය ආණ්ඩුකාරවරයාගේ නිල නිවසයි.]] The Falkland Islands are a [[:en:Self-governing_colony|self-governing]] [[:en:British_Overseas_Territory|British Overseas Territory]]. Under the [[:en:Falkland_Islands_Constitution|2009 Constitution]], the islands have full internal self-government; the UK is responsible for foreign affairs, retaining the power "to protect UK interests and to ensure the overall good governance of the territory". The [[:en:Monarch_of_the_United_Kingdom|Monarch of the United Kingdom]] is the head of state, and executive authority is exercised on the monarch's behalf by the [[:en:Governor_of_the_Falkland_Islands|governor]], who appoints the islands' [[:en:Chief_Executive_of_the_Falkland_Islands|chief executive]] on the advice of members of the [[:en:Legislative_Assembly_of_the_Falkland_Islands|Legislative Assembly]]. Both the governor and the chief executive serve as the [[:en:Head_of_government|head of government]]. Governor [[:en:Alison_Blake|Alison Blake]] was appointed in July 2022 and Chief Executive [[:en:Andrea_Clausen_(politician)|Andrea Clausen]] took up the post on 1 April 2025. Dr Clausen is the first woman and the first Falkland Islander to become Chief Executive of the Government. The UK minister responsible for the Falkland Islands since 2024, [[:en:Stephen_Doughty|Stephen Doughty]], administers British foreign policy regarding the islands. ෆෝක්ලන්ත දූපත් යනු ස්වයං පාලන බ්‍රිතාන්‍ය විදේශීය ප්‍රදේශයකි.{{sfn|Cahill|2010|loc="Falkland Islands"}} 2009 ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව යටතේ, දූපත් වලට සම්පූර්ණ අභ්‍යන්තර ස්වයං පාලනයක් ඇත; එක්සත් රාජධානිය විදේශ කටයුතු සඳහා වගකිව යුතු අතර, "එක්සත් රාජධානියේ අවශ්‍යතා ආරක්ෂා කිරීමට සහ භූමියේ සමස්ත යහ පාලනය සහතික කිරීමට" බලය රඳවා ගනී.<ref name="Constitution">{{cite news|url=http://en.mercopress.com/2009/01/01/new-year-begins-with-a-new-constitution-for-the-falklands|title=New Year begins with a new Constitution for the Falklands|date=1 January 2009|newspaper=MercoPress|access-date=9 July 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20131029192759/http://en.mercopress.com/2009/01/01/new-year-begins-with-a-new-constitution-for-the-falklands|archive-date=29 October 2013|url-status=live}}</ref> එක්සත් රාජධානියේ රාජාණ්ඩුව රාජ්‍ය නායකයා වන අතර, ව්‍යවස්ථාදායක සභාවේ සාමාජිකයින්ගේ උපදෙස් මත දූපත් වල ප්‍රධාන විධායක නිලධාරියා පත් කරන ආණ්ඩුකාරවරයා විසින් විධායක අධිකාරිය රජතුමා වෙනුවෙන් ක්‍රියාත්මක කරනු ලැබේ.<ref name="constitutiontext">{{cite web |date=5 November 2008 |title=The Falkland Islands Constitution Order 2008 |url=http://www.legislation.gov.uk/uksi/2008/2846/pdfs/uksi_20082846_en.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140709031954/http://www.legislation.gov.uk/uksi/2008/2846/pdfs/uksi_20082846_en.pdf |archive-date=9 July 2014 |access-date=9 July 2013 |publisher=The Queen in Council}}</ref> ආණ්ඩුකාරවරයා සහ ප්‍රධාන විධායක නිලධාරියා යන දෙදෙනාම රජයේ ප්‍රධානියා ලෙස සේවය කරති.{{sfn|Buckman|2012|p=394}} ආණ්ඩුකාර ඇලිසන් බ්ලේක් 2022 ජූලි මාසයේදී<ref>{{cite news|url=https://en.mercopress.com/2022/07/23/as-of-saturday-falklands-have-the-first-woman-governor-ms-alison-blake-cmg|title=As of Saturday, Falklands have the first woman Governor, Ms Alison Blake CMG|date=23 July 2022|work=MercoPress}}</ref> පත් කරන ලද අතර ප්‍රධාන විධායක ඇන්ඩ්‍රියා ක්ලවුසන් 2025 අප්‍රේල් 1 වන දින එම තනතුර භාර ගන්නා ලදී. ආචාර්ය ක්ලවුසන් රජයේ ප්‍රධාන විධායක නිලධාරිනිය වූ පළමු කාන්තාව සහ පළමු ෆෝක්ලන්ත දූපත් වැසියා වේ. 2024 සිට ෆෝක්ලන්ත දූපත් සඳහා වගකිව යුතු එක්සත් රාජධානියේ අමාත්‍ය ස්ටීවන් ඩෝටි, දූපත් සම්බන්ධයෙන් බ්‍රිතාන්‍ය විදේශ ප්‍රතිපත්තිය පරිපාලනය කරයි.<ref>{{cite web |title=Minister of State (Europe, North America and Overseas Territories) |url=https://www.gov.uk/government/ministers/minister-of-state--178 |website=GOV.UK}}</ref> ආණ්ඩුකාරවරයා ක්‍රියා කරන්නේ දූපත් විධායක සභාවේ උපදෙස් මත වන අතර, එය ප්‍රධාන විධායකයා, මුදල් අධ්‍යක්ෂවරයා සහ ව්‍යවස්ථාදායක සභාවේ තේරී පත් වූ සාමාජිකයින් තිදෙනෙකුගෙන් (ආණ්ඩුකාරවරයා සභාපති ලෙස) සමන්විත වේ.<ref name="constitutiontext" /> ඒක මණ්ඩල ව්‍යවස්ථාදායකයක් වන ව්‍යවස්ථාදායක සභාව, ප්‍රධාන විධායකයා, මුදල් අධ්‍යක්ෂවරයා සහ විශ්වීය ඡන්ද බලයෙන් වසර හතරක කාලයක් සඳහා තේරී පත් වූ සාමාජිකයින් අට දෙනෙකුගෙන් (ස්ටැන්ලිගෙන් පස් දෙනෙකු සහ කඳවුරෙන් තිදෙනෙකු) සමන්විත වේ.<ref name="constitutiontext" /> ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත් වල සියලුම දේශපාලනඥයන් ස්වාධීන ය; දූපත් වල කිසිදු දේශපාලන පක්ෂයක් නොපවතී.{{sfn|Central Intelligence Agency|2011|loc="Falkland Islands (Malvinas)&nbsp;– Government"}} 2013 මහ මැතිවරණයෙන් පසු, ව්‍යවස්ථාදායක සභාවේ සාමාජිකයින්ට වැටුපක් ලැබී ඇති අතර පූර්ණ කාලීනව වැඩ කිරීමට සහ කලින් පැවති සියලුම රැකියා හෝ ව්‍යාපාරික අවශ්‍යතා අත්හැරීමට අපේක්ෂා කෙරේ.<ref>{{cite news|url=http://en.mercopress.com/2013/10/28/falklands-lawmakers-the-full-time-problem|title=Falklands lawmakers: "The full time problem"|date=28 October 2013|newspaper=MercoPress|access-date=1 July 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20131029213124/http://en.mercopress.com/2013/10/28/falklands-lawmakers-the-full-time-problem|archive-date=29 October 2013|url-status=live}}</ref> එක්සත් රාජධානියේ භූමි ප්‍රදේශයක් ලෙස, ෆෝක්ලන්ඩ්ස් 2020 දක්වා යුරෝපීය සංගමයේ විදේශීය රටවල සහ ප්‍රදේශවල කොටසක් විය.<ref>{{cite web |author=EuropeAid |date=4 June 2014 |title=EU relations with Overseas Countries and Territories |url=http://ec.europa.eu/europeaid/where/octs_and_greenland/index_en.htm |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20140701021720/http://ec.europa.eu/europeaid/where/octs_and_greenland/index_en.htm |archive-date=1 July 2014 |access-date=15 July 2014 |publisher=European Commission}}</ref> විදේශ සහ පොදුරාජ්‍ය මණ්ඩලීය කාර්යාලය විසින් අධීක්ෂණය කරනු ලබන දූපත් අධිකරණ පද්ධතිය බොහෝ දුරට ඉංග්‍රීසි නීතිය මත පදනම් වේ,{{sfn|Sainato|2010|pp=157–158}} සහ ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව මගින් භූමිය මානව හිමිකම් පිළිබඳ යුරෝපීය සම්මුතියේ මූලධර්මවලට බැඳී ඇත.<ref name="Constitution" /> පදිංචිකරුවන්ට යුරෝපීය මානව හිමිකම් අධිකරණයට සහ ප්‍රිවි කවුන්සිලයට අභියාචනා කිරීමේ අයිතිය ඇත.<ref>{{cite web |year=2012 |title=A New Approach to the British Overseas Territories |url=https://www.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/217278/british-overseas-territories.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20131029191402/https://www.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/217278/british-overseas-territories.pdf |archive-date=29 October 2013 |access-date=25 August 2013 |publisher=Ministry of Justice |location=London |page=4}}</ref><ref>{{Cite legislation UK|type=si|year=2006|number=3205|si=The Falkland Islands (Appeals to Privy Council) (Amendment) Order 2009}}</ref> නීතිය ක්‍රියාත්මක කිරීම රාජකීය ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත් පොලිසියේ (RFIP) වගකීමකි.{{sfn|Sainato|2010|pp=157–158}} === ආරක්ෂක === දූපත් වල ආරක්ෂාව එක්සත් රාජධානිය විසින් සපයනු ලැබේ.{{sfn|Central Intelligence Agency|2011|loc="Falkland Islands (Malvinas)&nbsp;– Transportation"}} දූපත් වල බ්‍රිතාන්‍ය හමුදා බලකොටුවක් ස්ථානගත කර ඇති අතර, ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත් රජය සමාගම් ප්‍රමාණයේ සැහැල්ලු පාබල ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත් ආරක්ෂක බලකායට අතිරේක ප්ලැටූනයකට අරමුදල් සපයයි.<ref name="timesfidf">{{cite news|url=http://www.timesonline.co.uk/tol/news/world/us_and_americas/article7052002.ece|title=Falklands Defence Force better equipped than ever, says commanding officer|author=Martin Fletcher|date=6 March 2010|newspaper=The Times|access-date=18 March 2011|archive-url=https://web.archive.org/web/20200511114151/http://www.thetimes.co.uk/|archive-date=11 May 2020|url-status=dead}}</ref> එක්සත් ජාතීන්ගේ මුහුදු නීතිය පිළිබඳ සම්මුතිය මත පදනම්ව, ෆෝක්ලන්ඩ්ස් එහි වෙරළබඩ මූලික ස්ථානවල සිට නාවික සැතපුම් 200 (කිලෝමීටර 370 ) දක්වා විහිදෙන සුවිශේෂී ආර්ථික කලාපයක් (EEZ) ඉල්ලා සිටී; මෙම කලාපය ආර්ජන්ටිනාවේ EEZ සමඟ අතිච්ඡාදනය වේ.<ref>{{cite web |author=International Boundaries Research Unit |title=Argentina and UK claims to maritime jurisdiction in the South Atlantic and Southern Oceans |url=https://www.dur.ac.uk/ibru/resources/south_atlantic/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190502070949/https://www.dur.ac.uk/ibru/resources/south_atlantic/ |archive-date=2 May 2019 |access-date=26 June 2014 |publisher=Durham University}}</ref> === ස්වෛරීභාවය පිළිබඳ ආරවුල === එක්සත් රාජධානිය සහ ආර්ජන්ටිනාව යන දෙකම ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත් කෙරෙහි ස්වෛරීභාවය තහවුරු කරයි. එක්සත් රාජධානිය 1833 සිට දූපත් වල අඛණ්ඩ පරිපාලනය සහ දූපත් වැසියන්ගේ "එක්සත් ජාතීන්ගේ ප්‍රඥප්තියේ දක්වා ඇති පරිදි ස්වයං නිර්ණය කිරීමේ අයිතිය" මත සිය ස්ථාවරය පදනම් කරයි.{{sfn|Lansford|2012|p=1528}}<ref>{{cite news|url=https://www.theguardian.com/uk/2009/mar/28/falkland-islands-sovereignty-argentina|title=Falkland Islands sovereignty talks out of the question, says Gordon Brown|last=Watt|first=Nicholas|date=27 March 2009|newspaper=The Guardian|access-date=24 August 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20120123070837/http://www.guardian.co.uk/uk/2009/mar/28/falkland-islands-sovereignty-argentina|archive-date=23 January 2012|url-status=live}}</ref><ref>{{cite web |date=12 March 2013 |title=Supporting the Falkland Islanders' right to self-determination |url=https://www.gov.uk/government/policies/supporting-the-falkland-islanders-right-to-self-determination |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140325033113/https://www.gov.uk/government/policies/supporting-the-falkland-islanders-right-to-self-determination |archive-date=25 March 2014 |access-date=29 May 2014 |work=Policy |publisher=United Kingdom Foreign & Commonwealth Office and Ministry of Defence}}</ref> 1816 දී නිදහස ලබා ගත් විට, ස්පාඤ්ඤයෙන් ෆෝක්ලන්ත දූපත් අත්පත් කරගත් බව ආර්ජන්ටිනාව කියා සිටී.<ref name="RIS">{{cite web |author=Secretaría de Relaciones Exteriores |title=La Cuestión de las Islas Malvinas |url=http://www.cancilleria.gov.ar/es/la-cuestion-de-las-islas-malvinas |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140704155811/http://cancilleria.gov.ar/es/la-cuestion-de-las-islas-malvinas |archive-date=4 July 2014 |access-date=10 October 2013 |publisher=Ministerio de Relaciones Exteriores y Culto (República Argentina) |language=es}}</ref><ref name="auto1">{{cite journal|author=Michael Reisman|date=January 1983|title=The Struggle for The Falklands|url=http://heinonline.org/HOL/Page?handle=hein.journals/ylr93&div=24&collection=journals&set_as_cursor=41&men_tab=srchresults|url-status=live|journal=Yale Law Journal|publisher=Faculty Scholarship Series|volume=93|issue=287|page=306|archive-url=https://web.archive.org/web/20200304122731/http://heinonline.org/HOL/Page?handle=hein.journals%2Fylr93&div=24&collection=journals&set_as_cursor=41&men_tab=srchresults|archive-date=4 March 2020|access-date=23 October 2013}}</ref><ref name="auto">{{cite web |date=18 June 2004 |title=Decolonization Committee Says Argentina, United Kingdom Should Renew Efforts on Falkland Islands (Malvinas) Question |url=https://www.un.org/press/en/2004/gacol3105.doc.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210117031530/https://www.un.org/press/en/2004/gacol3105.doc.htm |archive-date=17 January 2021 |access-date=5 April 2020 |work=Press Release |publisher=United Nations}}</ref> 1833 සිදුවීම විශේෂයෙන් මතභේදාත්මක ය; ආර්ජන්ටිනාව එය "බ්‍රිතාන්‍යයේ අත්පත් කර ගැනීම" පිළිබඳ සාක්ෂියක් ලෙස සලකන අතර එක්සත් රාජධානිය එය තම හිමිකම් පෑම නැවත තහවුරු කිරීමක් ලෙස නොසලකා හරියි.{{sfn|Gustafson|1988|pp=26–27}}{{efn-ua|Argentina considers that, in 1833, the UK established an "illegal occupation" of the Falklands after expelling Argentine authorities and settlers from the islands with a threat of "greater force" and, afterwards, barring Argentines from resettling the islands.<ref name="RIS" /><ref name="auto1"/><ref name="auto"/> The Falkland Islands' government considers that only Argentina's military personnel was expelled in 1833, but its civilian settlers were "invited to stay" and did so except for 2 and their wives.<ref>{{cite web |url=https://www.falklands.gov.fk/self-governance/relationship-with-argentina/ |title=Relationship with Argentina |publisher=Falkland Island Government |work=Self-Governance |access-date=5 April 2020 |archive-date=7 October 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181007220520/https://www.falklands.gov.fk/self-governance/relationship-with-argentina/ |url-status=dead}}</ref> International affairs scholar Lowell Gustafson considers that "[t]he use of force by the British on the Falkland Islands in 1833 was less dramatic than later Argentine rhetoric has suggested".{{sfn|Gustafson|1988|p=26}}}} 2009 දී, බ්‍රිතාන්‍ය අගමැති ගෝර්ඩන් බ්‍රවුන්, ආර්ජන්ටිනා ජනාධිපතිනි ක්‍රිස්ටිනා ෆර්නැන්ඩස් ද කර්ච්නර් සමඟ සාකච්ඡාවක් පැවැත්වූ අතර, ෆෝක්ලන්ත දූපත් වල ස්වෛරීභාවය පිළිබඳව තවදුරටත් සාකච්ඡා නොපවත්වන බව පැවසීය.<ref>{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/uk_news/politics/7969463.stm|title=No talks on Falklands, says Brown|date=28 March 2009|newspaper=BBC News|access-date=24 August 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20180711153406/http://news.bbc.co.uk/2/hi/uk_news/politics/7969463.stm|archive-date=11 July 2018|url-status=live}}</ref> 2013 මාර්තු මාසයේදී, ෆෝක්ලන්ත දූපත් එහි දේශපාලන තත්ත්වය පිළිබඳ ජනමත විචාරණයක් පැවැත්වීය: ප්‍රකාශිත ඡන්දවලින් 99.8% ක් බ්‍රිතාන්‍ය විදේශීය භූමියක් ලෙස රැඳී සිටීමට පක්ෂව සිටියහ.<ref>{{cite news|url=https://www.bbc.co.uk/news/uk-21731760|title=Falklands referendum: Islanders vote on British status|date=10 March 2013|newspaper=BBC News|access-date=24 August 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20181002070421/https://www.bbc.co.uk/news/uk-21731760|archive-date=2 October 2018|url-status=live}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.reuters.com/article/us-falklands-referendum-idUSBRE92B02T20130312|title=Falkland Islanders vote overwhelmingly to keep British rule|last1=Brindicci|first1=Marcos|date=12 March 2013|access-date=24 August 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20160305040044/http://www.reuters.com/article/us-falklands-referendum-idUSBRE92B02T20130312|archive-date=5 March 2016|publisher=Reuters|last2=Bustamante|first2=Juan|url-status=live}}</ref> ආර්ජන්ටිනාව ෆෝක්ලන්ත දූපත් වැසියන් සාකච්ඡා වල හවුල්කරුවෙකු ලෙස පිළි නොගනී.<ref name="RIS" /><ref>{{cite news|url=http://en.mercopress.com/2013/01/31/timerman-rejects-meeting-falklands-representatives-only-interested-in-bilateral-round-with-hague|title=Timerman rejects meeting Falklands representatives; only interested in 'bilateral round' with Hague|date=31 January 2013|newspaper=MercoPress|access-date=26 January 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20140202092439/http://en.mercopress.com/2013/01/31/timerman-rejects-meeting-falklands-representatives-only-interested-in-bilateral-round-with-hague|archive-date=2 February 2014|url-status=live}}</ref><ref>{{cite news|url=http://www.cnn.com/2013/03/10/world/americas/falklands-referendum/|title=Falkland Islands hold referendum on disputed status|author=Laura Smith-Spark|date=11 March 2013|access-date=26 January 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20180712021145/https://www.cnn.com/2013/03/10/world/americas/falklands-referendum/|archive-date=12 July 2018|publisher=CNN|url-status=live}}</ref> කෙසේ වෙතත්, 2024 මැයි මාසයේදී, අලුතින් තේරී පත් වූ ආර්ජන්ටිනා ජනාධිපති ජේවියර් මිලෙයි, බ්‍රිතාන්‍ය පාලනය සඳහා පොදු පිළිගැනීමක් සහ ඉවසීමක් ප්‍රකාශ කළ අතර, ආර්ජන්ටිනාවට දූපත් පාලනය ලබා ගැනීමට දශක ගණනාවක් ගත විය හැකි බව සඳහන් කළේය. දූපත් සම්බන්ධයෙන් "අපි අපගේ ස්වෛරීභාවය අත් නොහරිමු" යනුවෙන් ප්‍රකාශ කළද, ඔවුන් "සාමයේ රාමුව තුළ" ආරවුල විසඳීමට කැමති බවත්, ඔවුන් සම්බන්ධයෙන් "එක්සත් රාජධානිය සමඟ ගැටුමක් සොයන්නේ නැති" බවත් මයිලි පැවසීය.<ref name="decades_2024_05_06_bbc">Wells, Ione; South America correspondent: [https://www.bbc.com/news/articles/ce43zv3qln9o "Falklands dispute may last decades – Argentina president,"] 6 May 2024, ''[[BBC News]]'', retrieved 7 May 2024</ref> == භූගෝලය == == ජෛව විවිධත්වය == == ආර්ථිකය == == ජන විකාශනය == == අධ්‍යාපනය == == සංස්කෘතිය == === ක්‍රීඩාව === == සටහන් == <references group="upper-alpha" /> == යොමු කිරීම් == <references /> rm16oiil8ppwar7yflpnjfbnf8o9erh 750466 750465 2025-06-23T10:45:23Z BuddhikaW88 37808 /* රජය */ 750466 wikitext text/x-wiki '''ෆෝක්ලන්ත දූපත්''' ({{IPAc-en|ˈ|f|ɔː|(|l|)|k|l|ə|n|d|,_|ˈ|f|ɒ|l|k|-}};<ref name=":0">{{cite EPD|18}}</ref> {{langx|es|Islas Malvinas|link=no}} {{IPA|es|ˈislas malˈβinas|}}), සාමාන්‍යයෙන් '''ද ෆෝක්ලන්ඩ්''' ලෙස හඳුන්වනු ලැබේ, එය දකුණු අත්ලාන්තික් සාගරයේ පැටගොන් හි පිහිටි දූපත් සමූහයකි. ප්‍රධාන දූපත් දකුණු ඇමරිකාවේ දකුණු පැටගෝනියානු වෙරළට නැගෙනහිරින් සැතපුම් 300 (කිලෝමීටර් 500) පමණ වන අතර ඇන්ටාක්ටික් අර්ධද්වීපයේ උතුරු කෙළවරේ කේප් ඩුබුසෙට් සිට සැතපුම් 752 (කිලෝමීටර් 1,210) පමණ අක්ෂාංශ 52 ක පමණ අක්ෂාංශයක පිහිටා ඇත. වර්ග සැතපුම් 4,700 (වර්ග කිලෝමීටර් 12,000) ක භූමි ප්‍රමාණයකින් යුත් මෙම දූපත් සමූහය නැගෙනහිර ෆෝක්ලන්තය, බටහිර ෆෝක්ලන්තය සහ කුඩා දූපත් 776 කින් සමන්විත වේ. බ්‍රිතාන්‍ය විදේශීය ප්‍රදේශයක් ලෙස, ෆෝක්ලන්ත ප්‍රදේශවලට අභ්‍යන්තර ස්වයං පාලනයක් ඇති අතර, එක්සත් රාජධානිය ඔවුන්ගේ ආරක්ෂක සහ විදේශ කටයුතු සඳහා වගකීම භාර ගනී. අගනුවර සහ විශාලතම ජනාවාසය නැගෙනහිර ෆෝක්ලන්තයේ ස්ටැන්ලි ය. 17 වන සියවසේ යුරෝපීය සොයා ගැනීමට පෙර මෙම දූපත් ජනාවාස නොවූ බව විශ්වාස කෙරේ. ෆෝක්ලන්ත සොයා ගැනීම සහ පසුව යුරෝපීයයන් විසින් යටත් විජිතකරණය කිරීම සම්බන්ධයෙන් මතභේද පවතී. විවිධ කාලවලදී, දූපත් වල ප්‍රංශ, බ්‍රිතාන්‍ය, ස්පාඤ්ඤ සහ ආර්ජන්ටිනා ජනාවාස තිබුණි. 1833 දී බ්‍රිතාන්‍යය සිය පාලනය නැවත තහවුරු කළ නමුත් ආර්ජන්ටිනාව දූපත් සඳහා සිය හිමිකම් පවත්වාගෙන යයි. 1982 අප්‍රේල් මාසයේදී ආර්ජන්ටිනාවේ හමුදා හමුදා දූපත් ආක්‍රමණය කළහ. ෆෝක්ලන්ත යුද්ධය අවසානයේ මාස දෙකකට පසු බ්‍රිතාන්‍ය පරිපාලනය ප්‍රතිසංස්කරණය කරන ලදී. 2013 ස්වෛරීභාවය පිළිබඳ ජනමත විචාරණයකදී, ප්‍රකාශ කරන ලද ඡන්ද සියල්ලම පාහේ එක්සත් රාජධානියේ විදේශීය භූමියක් ලෙස රැඳී සිටීමට පක්ෂව විය. භූමියේ ස්වෛරීභාවය තත්ත්වය ආර්ජන්ටිනාව සහ එක්සත් රාජධානිය අතර පවතින ආරවුලක කොටසකි. ජනගහනය (2021 දී වැසියන් 3,662) ප්‍රධාන වශයෙන් ස්වදේශික ෆෝක්ලන්ත දූපත් වැසියන් වන අතර, ඔවුන් බහුතරය බ්‍රිතාන්‍ය සම්භවයක් ඇති අයයි. අනෙකුත් ජනවාර්ගික කණ්ඩායම් අතර ප්‍රංශ, ජිබ්‍රෝල්ටේරියන් සහ ස්කැන්ඩිනේවියානුවන් ඇතුළත් වේ. එක්සත් රාජධානිය, දකුණු අත්ලාන්තික් දූපතක් වන ශාන්ත හෙලේනා සහ චිලී යන රටවලින් සංක්‍රමණය වීම ජනගහන පරිහානියක් ආපසු හරවා ඇත. ඉංග්‍රීසි නිල සහ ප්‍රමුඛ භාෂාවයි. 1983 බ්‍රිතාන්‍ය ජාතිකත්ව (ෆෝක්ලන්ත දූපත්) පනත යටතේ, ෆෝක්ලන්ත දූපත් වැසියන් බ්‍රිතාන්‍ය පුරවැසියන් වේ. මෙම දූපත් උපඇන්ටාක්ටික් සාගර සහ ටුන්ඩ්‍රා දේශගුණික කලාපවල මායිමේ පිහිටා ඇති අතර, ප්‍රධාන දූපත් දෙකෙහිම අඩි 2,300 (මීටර් 700) දක්වා ළඟා වන කඳු වැටි ඇත. හඳුන්වා දුන් විශේෂ මගින් කොල්ලකෑම හේතුවෙන් ප්‍රධාන දූපත් වල බොහෝ දෙනෙක් තවදුරටත් බෝ නොවන නමුත්, ඒවා විශාල පක්ෂි ජනගහනයකට නිවහන වේ. උසස් තත්ත්වයේ ලොම් අපනයන කෙරෙහි අවධාරණය කරමින්, ප්‍රධාන ආර්ථික ක්‍රියාකාරකම් අතර මසුන් ඇල්ලීම, සංචාරක ව්‍යාපාරය සහ බැටළු ගොවිතැන ඇතුළත් වේ. ෆෝක්ලන්ත දූපත් රජය විසින් බලපත්‍ර ලබා දී ඇති තෙල් ගවේෂණය, ආර්ජන්ටිනාව සමඟ සමුද්‍ර ආරවුල් හේතුවෙන් මතභේදාත්මකව පවතී. == නිරුක්තිය == "ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත්" යන නම පැමිණෙන්නේ ප්‍රධාන දූපත් දෙක වෙන් කරන ෆෝක්ලන්ඩ් සවුන්ඩ් සමුද්‍ර සන්ධියෙනි.{{sfn|Jones|2009|p=73}} 1690 දී දූපත් වලට ගොඩ බැස්ස ඉංග්‍රීසි ගවේෂණයක නායක ජෝන් ස්ට්‍රෝං විසින් මෙම නාලිකාවට "ෆෝක්ලන්ඩ්" යන නම යොදන ලදී. ඔහුගේ ගමනට අනුග්‍රහය දැක්වූ නාවික හමුදාවේ භාණ්ඩාගාරික 5 වන විස්කවුන්ට් ෆෝක්ලන්ඩ් ඇන්තනි කැරිට ගෞරවයක් වශයෙන් ස්ට්‍රෝං මෙම සමුද්‍ර සන්ධිය නම් කළේය.<ref>See: *{{harvnb|Dotan|2010|p=165}}, *{{harvnb|Room|2006|p=129}}.</ref> විස්කවුන්ට් යන පදවි නාමය ස්කොට්ලන්තයේ ෆෝක්ලන්ඩ් නගරයෙන් ආරම්භ වේ - නගරයේ නම බොහෝ විට "සංවෘත" (lann){{efn-ua|According to researcher Simon Taylor, the exact Gaelic etymology is unclear as the "falk" in the name could have stood for "hidden" (''falach''), "wash" (''failc''), or "heavy rain" (''falc'').{{sfn|Taylor|Márkus|2005|p=158}}}} යන වචනයට යොමු වන ගේලික් යෙදුමකින් පැමිණ ඇති නමුත් එය ඇන්ග්ලෝ-සැක්සන් යෙදුමක් වන "folkland" (ජන-දක්ෂිණාංශිකයින් විසින් අල්ලාගෙන සිටින භූමිය) වෙතින් විය හැකි බව අඩු පිළිගත හැකිය.{{sfn|Room|2006|p=129}} රාජකීය නාවික හමුදාවේ බ්‍රිතාන්‍ය නායක ජෝන් බයිරන් 1765 දී රාජකීය ජෝර්ජ් රජු වෙනුවෙන් "ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත්" ලෙස ඒවා ප්‍රකාශ කරන තෙක් "ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත්" යන නම දූපත් සඳහා යොදන ලදී.<ref>See: *{{harvnb|Paine|2000|p=45}}, *{{harvnb|Room|2006|p=129}}.</ref> "ෆෝක්ලන්ඩ්ස්" යන පදය දූපත් හැඳින්වීමට භාවිතා කරන සම්මත කෙටි යෙදුමකි. මෙම දූපත් සමූහය සඳහා පොදු ස්පාඤ්ඤ නාමය වන ඉස්ලාස් මැල්විනාස්, ප්‍රංශ ඉල්ස් මැලූයින්ස් වෙතින් ව්‍යුත්පන්න වී ඇත - 1764 දී ප්‍රංශ ගවේෂක ලුවී-ඇන්ටොයින් ඩි බුගන්විල් විසින් දූපත් වලට ලබා දුන් නම එයයි.{{sfn|Hince|2001|p=121}} දූපත් වල පළමු ජනාවාසය ආරම්භ කළ බුගන්විල්, එම ප්‍රදේශය සෙන්ට්-මාලෝ වරාය (ඔහුගේ නැව් සහ ජනපදිකයන් සඳහා පිටත්වීමේ ස්ථානය) අනුව නම් කළේය.<ref>See: * {{harvnb|Hince|2001|p=121}}, * {{harvnb|Room|2006|p=129}}.</ref> බටහිර ප්‍රංශයේ බ්‍රිටනි ප්‍රදේශයේ පිහිටා ඇති වරාය, නගරය ආරම්භ කළ ක්‍රිස්තියානි එවැන්ජලිස්තවරයා වන ශාන්ත මාලෝ (හෝ මැක්ලෝ) නමින් නම් කරන ලදී.{{sfn|Balmaceda|2011|loc=Chapter 36}} 1965 දී, එක්සත් ජාතීන්ගේ මහා මණ්ඩලයේ 20 වන සැසියේදී,<ref>{{cite web |date=1967 |title=United Nations General Assembly Twentieth Session |url=https://digitallibrary.un.org/record/745657?ln=en |access-date=24 January 2023 |publisher=United Nations Digital Library}}</ref> සිව්වන කමිටුව තීරණය කළේ, ස්පාඤ්ඤ හැර අනෙකුත් සියලුම භාෂාවලින්, සියලුම එක්සත් ජාතීන්ගේ ලේඛන ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත් (මැල්විනාස්) ලෙස භූමිය නම් කරන බවයි. ස්පාඤ්ඤ භාෂාවෙන්, භූමිය ඉස්ලාස් මැල්විනාස් (ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත්) ලෙස නම් කරන ලදී.{{sfn|Foreign Office|1961|p=80}} සංඛ්‍යාන සැකසුම් අරමුණු සඳහා එක්සත් ජාතීන් විසින් භාවිතා කරන නාමකරණය ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත් (මැල්විනාස්) වේ.<ref name="std_name">{{cite web |date=13 February 2013 |title=Standard Country and Area Codes Classifications |url=http://unstats.un.org/unsd/methods/m49/m49alpha.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140628144412/http://unstats.un.org/unsd/methods/m49/m49alpha.htm |archive-date=28 June 2014 |access-date=3 July 2013 |publisher=United Nations Statistics Division}}</ref> == ඉතිහාසය == ප්‍රාග් ඓතිහාසික යුගයේ දී පැටගෝනියාවේ ෆියුජියන්වරු ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත් වෙත පැමිණ ඇති නමුත්,<ref>{{cite journal|last1=Hamley|first1=Kit M.|last2=Gill|first2=Jacquelyn L.|last3=Krasinski|first3=Kathryn E.|last4=Groff|first4=Dulcinea V.|last5=Hall|first5=Brenda L.|last6=Sandweiss|first6=Daniel H.|last7=Southon|first7=John R.|last8=Brickle|first8=Paul|last9=Lowell|first9=Thomas V.|date=29 October 2021|title=Evidence of prehistoric human activity in the Falkland Islands|journal=Science Advances|volume=7|issue=44|pages=eabh3803|bibcode=2021SciA....7.3803H|doi=10.1126/sciadv.abh3803|issn=2375-2548|pmc=8550247|pmid=34705512}}</ref><ref>{{cite journal|author=G. Hattersley-Smith|date=June 1983|title=Fuegian Indians in the Falkland Islands|journal=[[Polar Record]]|publisher=Cambridge University Press|volume=21|issue=135|pages=605–06|bibcode=1983PoRec..21..605H|doi=10.1017/S003224740002204X|issn=0032-2474|s2cid=129083566}}</ref> යුරෝපීයයන් මුලින්ම ඒවා ගවේෂණය කරන විට දූපත් ජනාවාස නොවීය.{{sfn|Carafano|2005|p=367}} සොයාගැනීම් පිළිබඳ යුරෝපීය ප්‍රකාශ 16 වන සියවස දක්වා දිව යයි, නමුත් මුල් ගවේෂකයන් ෆෝක්ලන්ඩ්ස් හෝ දකුණු අත්ලාන්තික් සාගරයේ වෙනත් දූපත් දුටුවාද යන්න පිළිබඳව එකඟතාවයක් නොමැත.<ref name="M White">{{cite news|url=https://www.theguardian.com/uk/blog/2012/feb/02/who-first-owned-falkland-islands?|title=Who first owned the Falkland Islands?|last=White|first=Michael|date=2 February 2012|newspaper=[[The Guardian]]|access-date=3 July 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20130210011353/http://www.guardian.co.uk/uk/blog/2012/feb/02/who-first-owned-falkland-islands|archive-date=10 February 2013|url-status=live}}</ref>{{sfn|Goebel|1971|pp=xiv–xv}}{{efn-ua|Based on his analysis of Falkland Islands discovery claims, historian [[John Dunmore]] concludes that "[a] number of countries could therefore lay some claim to the archipelago under the heading of first discoverers: Spain, Holland, Britain, and even Italy and Portugal&nbsp;– although the last two claimants might be stretching things a little."{{sfn|Dunmore|2005|p=93}}}} දූපත් වලට පළමු අවිවාදිත ගොඩබෑම ඉංග්‍රීසි නායක ජෝන් ස්ට්‍රෝංට ආරෝපණය කර ඇති අතර, ඔහු 1690 දී පේරු සහ චිලී වෙරළ තීරයට යන අතරතුර, ෆෝක්ලන්ඩ් ශබ්දය ගවේෂණය කර දූපත් වල ජලය සහ ක්‍රීඩාව සටහන් කළේය.<ref>See: *{{harvnb|Gustafson|1988|p=5}}, *{{harvnb|Headland|1989|p=66}}, *{{harvnb|Heawood|2011|p=182}}.</ref> 1764 දී ප්‍රංශ නායක ලුවී ඇන්ටොයින් ඩි බෝගන්විල් විසින් නැගෙනහිර ෆෝක්ලන්ඩ් හි පෝර්ට් ලුවී පිහිටුවීම සහ 1765 දී කැප්ටන් ජෝන් බයිරන් විසින් සෝන්ඩර්ස් දූපතේ පෝර්ට් එග්මොන්ට් අත්තිවාරම දමන තෙක් ෆෝක්ලන්ඩ්ස් ජනාවාස නොවීය; දෙවන ජනාවාසය වසරකට පසුව බ්‍රිතාන්‍ය කපිතාන් ජෝන් මැක්බ්‍රයිඩ් විසින් පුළුල් කරනු ලැබේ.{{efn-ua|In 1764, Bougainville claimed the islands in the name of [[Louis XV of France]]. In 1765, British captain John Byron claimed the islands in the name of [[George III of Great Britain]].{{sfn|Gustafson|1988|pp=9–10}}{{sfn|Dunmore|2005|pp=139–40}}}} ජනාවාස එකිනෙකාගේ පැවැත්ම පිළිබඳව දැන සිටියාද නැද්ද යන්න ඉතිහාසඥයින් විසින් විවාද කරනු ලැබේ.<ref>See: * {{harvnb|Goebel|1971|pp=226, 232, 269}}, * {{harvnb|Gustafson|1988|pp=9–10}}.</ref> 1766 දී, ප්‍රංශය ෆෝක්ලන්ඩ්ස් සඳහා තම අයිතිය ස්පාඤ්ඤයට භාර දුන් අතර, එය ඊළඟ වසරේ ප්‍රංශ යටත් විජිතය පුවර්ටෝ සොලෙඩාඩ් ලෙස නම් කරන ලදී.{{sfn|Segal|1991|p=240}} 1770 දී ස්පාඤ්ඤය එග්මොන්ට් වරාය හඳුනාගෙන අල්ලා ගත් විට ගැටළු ආරම්භ විය. 1771 දී එය බ්‍රිතාන්‍යයට නැවත ලබා දීමෙන් යුද්ධය යන්තමින් වළක්වා ගන්නා ලදී.{{sfn|Gibran|1998|p=26}} බ්‍රිතාන්‍ය සහ ස්පාඤ්ඤ ජනාවාස 1774 දක්වා දූපත් සමූහයේ සහජීවනයෙන් පැවතුනි, බ්‍රිතාන්‍යයේ නව ආර්ථික හා උපායමාර්ගික සලකා බැලීම් නිසා එය දූපත් වලින් බලකොටුව ඉවත් කර ගැනීමට හේතු වූ අතර, III වන ජෝර්ජ් රජු සඳහා ෆෝක්ලන්ඩ්ස් සඳහා හිමිකම් කියන ඵලකයක් ඉතිරි විය.{{sfn|Gibran|1998|pp=26–27}} ස්පාඤ්ඤයේ රියෝ ඩි ලා ප්ලාටා උපරාජය භූමියේ ඇති එකම විධිමත් පැවැත්ම බවට පත්විය. බටහිර ෆෝක්ලන්ඩ් අතහැර දමා තිබූ අතර, පුවර්ටෝ සොලෙඩාඩ් දණ්ඩනීය යටත් විජිතයක් බවට පත්විය.{{sfn|Gibran|1998|p=27}} යුරෝපයේ නැපෝලියන් යුද්ධ අතරතුර රියෝ ඩි ලා ප්ලාටා හි බ්‍රිතාන්‍ය ආක්‍රමණ මධ්‍යයේ, දූපත් ආණ්ඩුකාරවරයා 1806 දී දූපත් සමූහය ඉවත් කළේය; 1811 දී ස්පාඤ්ඤයේ ඉතිරි යටත් විජිත බලකොටුව ද එය අනුගමනය කළේය, ගවුචෝස් සහ ස්වේච්ඡාවෙන් රැඳී සිටි ධීවරයින් හැර.{{sfn|Gibran|1998|p=27}} ඉන්පසුව, රියෝ ඩි ලා ප්ලාටා හි එක්සත් පළාත් සඳහා සේවය කළ ඇමරිකානු පෞද්ගලික සේවකයෙකු වන කර්නල් ඩේවිඩ් ජෙවෙට්, දකුණු අත්ලාන්තික් සාගරයේ ස්පාඤ්ඤයේ භූමි ප්‍රදේශ සඳහා බුවනෝස් අයර්ස් හි 1816 හිමිකම් පෑම පිළිබඳව නැංගුරම් ලා ඇති නැව්වලට දැනුම් දෙන තෙක් එහි දේශපාලන තත්ත්වය අවිවාදිත විය.<ref>See: * {{harvnb|Gibran|1998|p=27}}, * {{harvnb|Marley|2008|p=714}}.</ref>{{efn-ua|According to Argentine legal analyst Roberto Laver, the United Kingdom disregards Jewett's actions because the government he represented "was not recognised either by Britain or any other foreign power at the time" and "no act of occupation followed the ceremony of claiming possession".{{sfn|Laver|2001|p=73}}}} දූපත් වල ස්ථිර වැසියන් නොසිටි බැවින්, 1823 දී බුවනෝස් අයර්ස් ජර්මානු සම්භවයක් ඇති වෙළෙන්දෙකු වන ලුයිස් වර්නට්ට ධීවර කටයුතු සිදු කිරීමට සහ දූපත් සමූහයේ වල් ගවයන් සූරාකෑමට අවසර ලබා දුන්නේය.{{efn-ua|Before leaving for the Falklands Vernet stamped his grant at the British Consulate, repeating this when Buenos Aires extended his grant in 1828.{{sfn|Cawkell|2001|pp=48–50}} The cordial relationship between the consulate and Vernet led him to express "the wish that, in the event of the British returning to the islands, [[Government of the United Kingdom|HMG]] would take his settlement under their protection".{{sfn|Cawkell|2001|p=50}}}} වර්නට් 1826 දී පුවර්ටෝ සොලෙඩාඩ් හි නටබුන් අසල පදිංචි වූ අතර, පදිංචිකරුවන් ගෙන ඒමට සහ ස්ථිර ජනපදයක් පිහිටුවීමට ව්‍යාපාරය ප්‍රමාණවත් ලෙස ආරක්ෂිත වන තෙක් දූපත් වල සම්පත් රැස් කළේය.<ref>See: * {{harvnb|Gibran|1998|pp=27–28}}, * {{harvnb|Sicker|2002|p=32}}.</ref> 1829 දී බුවනෝස් අයර්ස් විසින් වර්නට් දූපත් වල හමුදා සහ සිවිල් අණදෙන නිලධාරියා ලෙස නම් කරන ලද අතර,{{sfn|Pascoe|Pepper|2008|pp=540–46}} විදේශීය තල්මසුන් සහ සීල් ධීවරයින්ගේ ක්‍රියාකාරකම් නැවැත්වීම සඳහා මුද්‍රා තැබීම නියාමනය කිරීමට ඔහු උත්සාහ කළේය.{{sfn|Gibran|1998|p=27}} මසුන් ඇල්ලීමේ සහ දඩයම් කිරීමේ අයිතිවාසිකම් සම්බන්ධ ආරවුලක් 1831 දී ඇමරිකානු යුධ නෞකාවක් වන යූඑස්එස් ලෙක්සිංටන් විසින් වැටලීමකට තුඩු දෙන තෙක් වර්නට්ගේ ව්‍යාපාරය පැවතුනි,{{sfn|Pascoe|Pepper|2008|pp=541–44}}{{efn-ua|The log of the ''"Lexington"'' only reports the destruction of arms and a powder store, but Vernet made a claim for compensation from the US Government stating that the entire settlement was destroyed.{{sfn|Pascoe|Pepper|2008|pp=541–44}}}} එක්සත් ජනපද නාවික හමුදාපති සිලස් ඩන්කන් දිවයිනේ රජය විසුරුවා හැරීම ප්‍රකාශ කළ විට.{{sfn|Peterson|1964|p=106}}[[File:Edward_Gennys_Fanshawe,_Mount_William,_Falkland_Islands,_May_1849_(Portion_B).png|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Edward_Gennys_Fanshawe,_Mount_William,_Falkland_Islands,_May_1849_(Portion_B).png|alt=Three men in horseback examine a pastoral settlement|වම|thumb|1849 දී ෆෝක්ලන්ත කොරල්පරයක්, එඬේරුන් සහ බැටළුවන්ගේ නිරූපණය (රාජකීය නාවික හමුදාවේ අද්මිරාල් එඩ්වඩ් ෆැන්ෂාවේ විසින් අඳින ලද සිතුවම)]] 1832 ඔක්තෝම්බර් මාසයේදී බලකොටුවක් ස්ථාපනය කිරීමෙන් බුවනෝස් අයර්ස් ජනාවාසය කෙරෙහි බලපෑම් ලබා ගැනීමට උත්සාහ කළ අතර, එය මාසයක් ඇතුළත කැරැල්ලක් ඇති වූ අතර ඊළඟ වසරේ බ්‍රිතාන්‍ය හමුදා පැමිණීමෙන් පසුව බ්‍රිතාන්‍ය පාලනය නැවත තහවුරු විය.{{sfn|Graham-Yooll|2002|p=50}} ආර්ජන්ටිනාවේ සම්මේලනය (බුවනෝස් අයර්ස් ආණ්ඩුකාර ජුවාන් මැනුවෙල් ද රෝසාස්ගේ ප්‍රධානත්වයෙන් යුත්) බ්‍රිතාන්‍යයේ ක්‍රියාමාර්ගවලට විරෝධය පළ කළ අතර,{{sfn|Reginald|Elliot|1983|pp=25–26}}{{efn-ua|As discussed by Roberto Laver, not only did Rosas not break relations with Britain because of the "essential" nature of "British economic support", but he offered the Falklands "as a bargaining chip&nbsp;... in exchange for the cancellation of Argentina's million-pound debt with the British bank of [[Baring Brothers]]".{{sfn|Laver|2001|pp=122–23}} In 1850, Rosas' government ratified the [[Arana–Southern Treaty]], which put "an end to the existing differences, and of restoring perfect relations of friendship" between the United Kingdom and Argentina.{{sfn|Hertslet|1851|p=105}}}} සහ ආර්ජන්ටිනාවේ රජයන් එතැන් සිට බ්‍රිතාන්‍යයට එරෙහිව නිල විරෝධතා ලියාපදිංචි කිරීම දිගටම කරගෙන ගොස් ඇත.{{sfn|Gustafson|1988|pp=34–35}}{{efn-ua|Argentina protested in 1841, 1849, 1884, 1888, 1908, 1927 and 1933, and has made annual protests to the United Nations since 1946.{{sfn|Gustafson|1988|p=34}}}} බ්‍රිතාන්‍ය හමුදා තම මෙහෙයුම අවසන් කිරීමෙන් පසු පිටත්ව ගිය අතර, විධිමත් රජයක් නොමැතිව ප්‍රදේශය හැර ගියේය.{{sfn|Graham-Yooll|2002|pp=51–52}} වර්නට්ගේ නියෝජ්‍ය, ස්කොට්ලන්ත ජාතික මැතිව් බ්‍රිස්බේන්, ව්‍යාපාරය යථා තත්ත්වයට පත් කිරීම සඳහා එම වසරේ දූපත් වෙත ආපසු ගිය නමුත්, ඔහුගේ උත්සාහයන් අවසන් වූයේ, පෝර්ට් ලුවී හි නොසන්සුන්තාව මධ්‍යයේ, ගවුචෝ ඇන්ටෝනියෝ රිවේරෝ අතෘප්තිමත් පුද්ගලයින් පිරිසක් බ්‍රිස්බේන් සහ ජනාවාසයේ ජ්‍යෙෂ්ඨ නායකයින් ඝාතනය කිරීමට නායකත්වය දුන් අතර, දිවි ගලවා ගත් අය අසල දූපතක ගුහාවක සැඟවී සිටියහ.{{sfn|Graham-Yooll|2002|pp=51–52}} 1840 දී, ෆෝක්ලන්ඩ්ස් ඔටුන්න හිමි ජනපදයක් බවට පත් වූ අතර, පසුව ස්කොට්ලන්ත පදිංචිකරුවන් නිල දේවගැති ප්‍රජාවක් ස්ථාපිත කළහ.{{sfn|Aldrich|Connell|1998|p=201}} වසර හතරකට පසු, සෑම කෙනෙකුම පාහේ පෝර්ට් ජැක්සන් වෙත නැවත පදිංචියට ගිය අතර, එය රජයට වඩා හොඳ ස්ථානයක් ලෙස සැලකේ. වෙළෙන්දා වන සැමුවෙල් ලෆෝන් බ්‍රිතාන්‍ය යටත් විජිතකරණය දිරිගැන්වීම සඳහා ව්‍යාපාරයක් ආරම්භ කළේය.<ref>See: * {{harvnb|Bernhardson|2011|loc=Stanley and Vicinity: History}}, * {{harvnb|Reginald|Elliot|1983|pp=9, 27}}.</ref> ස්ටැන්ලි, පෝර්ට් ජැක්සන් ඉක්මනින් නැවත නම් කරන ලද පරිදි, 1845 දී නිල වශයෙන් රජයේ ආසනය බවට පත්විය.{{sfn|Reginald|Elliot|1983|p=9}} එහි ඉතිහාසයේ මුල් අවධියේදී, භාණ්ඩ නැව්ගත කිරීමේ පාඩු හේතුවෙන් ස්ටැන්ලිට සෘණාත්මක කීර්තියක් තිබුණි; හදිසි අවස්ථා වලදී පමණක් කේප් හෝන් වටා යන නැව් වරායේ නතර වනු ඇත.{{sfn|Bernhardson|2011|loc=Stanley and Vicinity: History}} කෙසේ වෙතත්, ෆෝක්ලන්ඩ්ස් හි භූගෝලීය පිහිටීම නැව් අලුත්වැඩියාවන් සහ "සුන්බුන් වෙළඳාම" සඳහා වඩාත් සුදුසු බව ඔප්පු විය, නැව් සුන්බුන් සහ ඒවායේ භාණ්ඩ විකිණීම සහ මිලදී ගැනීමේ ව්‍යාපාරය.{{sfn|Strange|1987|pp=72–74}} මෙම වෙළඳාම හැරුණු විට, තණබිම්වල සැරිසරන වල් ගවයන්ගේ අඩු වටිනාකමක් ඇති හම් නිසා දූපත් සමූහය කෙරෙහි වාණිජ උනන්දුව අවම විය. 1851 දී ලෆෝන්ගේ අසාර්ථක ව්‍යවසාය මිලදී ගත් ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත් සමාගම,{{efn-ua|There were continual tensions with the colonial administration over Lafone's failure to establish any permanent settlers, and over the price of beef supplied to the settlement. Moreover, although his concession required Lafone to bring settlers from the UK, most of the settlers he brought were gauchos from Uruguay.{{sfn|Strange|1987|p=84}}}} ලොම් ගොවිතැන සඳහා චෙවියට් බැටළුවන් සාර්ථකව හඳුන්වා දීමෙන් පසුව පමණක් ආර්ථික වර්ධනය ආරම්භ වූ අතර, අනෙකුත් ගොවිපලවල් ද එය අනුගමනය කිරීමට පෙළඹුණි.<ref name="Bernhardson 2011 loc=Stanley and Vicinity: History">See: * {{harvnb|Bernhardson|2011|loc=Stanley and Vicinity: History}}, * {{harvnb|Reginald|Elliot|1983|p=9}}.</ref> ආනයනික ද්‍රව්‍යවල අධික පිරිවැය, ශ්‍රම හිඟය සහ එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස ඉහළ වැටුප් සමඟ ඒකාබද්ධ වීම නිසා නැව් අලුත්වැඩියා වෙළඳාම තරඟකාරී නොවීය. 1870 න් පසු දකුණු ඇමරිකාවේ ගල් අඟුරු සඳහා ඇති අඩු පිරිවැය හේතුවෙන් රුවල් නැව් වාෂ්ප නැව් මගින් ප්‍රතිස්ථාපනය කිරීම වේගවත් වූ බැවින් එය පහත වැටුණි; 1914 වන විට පැනමා ඇළ විවෘත කිරීමත් සමඟ වෙළඳාම ඵලදායී ලෙස අවසන් විය.{{sfn|Strange|1987|pp=72–73}} 1881 දී, ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත් බ්‍රිතාන්‍යයෙන් මූල්‍යමය වශයෙන් ස්වාධීන විය.{{sfn|Reginald|Elliot|1983|p=9}} සියවසකට වැඩි කාලයක්, ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත් සමාගම දූපත් සමූහයේ වෙළඳාම සහ රැකියා ආධිපත්‍යය දැරීය; ඊට අමතරව, එක්සත් රාජධානිය සමඟ ලොම් වෙළඳාමෙන් බොහෝ ප්‍රතිලාභ ලැබූ ස්ටැන්ලි හි බොහෝ නිවාස එහි හිමිකාරීත්වය දැරීය.<ref name="Bernhardson 2011 loc=Stanley and Vicinity: History" /> [[File:Cfbattlepainting_(Retouched).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Cfbattlepainting_(Retouched).jpg|alt=Two battling ships, with one sinking|දකුණ|thumb|1914 ෆෝක්ලන්ත දූපත් සටන අතරතුර නාවික ගැටුම (විලියම් ලයනල් වයිලිගේ සිතුවම)]] 20 වන සියවසේ මුල් භාගයේදී, උපඇන්ටාක්ටික් දූපත් සහ ඇන්ටාක්ටිකාවේ කොටසකට බ්‍රිතාන්‍යයේ භෞමික හිමිකම් පෑමේදී ෆෝක්ලන්ඩ්ස් වැදගත් කාර්යභාරයක් ඉටු කළේය. 1908 සිට ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත් යැපීම් ලෙස ෆෝක්ලන්ඩ්ස් මෙම ප්‍රදේශ පාලනය කළ අතර 1985 දී ඒවා විසුරුවා හරින තෙක් ඒවා රඳවා ගත්තේය.{{sfn|Day|2013|p=129–30}} දකුණු අත්ලාන්තික් සාගරයේ පාලනයට සහාය වන හමුදා කඳවුරක් ලෙස ෆෝක්ලන්ත දූපත් ලෝක යුද්ධ දෙකෙහිම සුළු කාර්යභාරයක් ඉටු කළේය. 1914 දෙසැම්බරයේ පැවති ෆෝක්ලන්ත දූපත් සටනේදී, රාජකීය නාවික බලඇණියක් අධිරාජ්‍ය ජර්මානු බලඇණියක් පරාජය කළේය. දෙවන ලෝක යුද්ධයේදී, 1939 දෙසැම්බරයේ පැවති ගංගා තහඩු සටනෙන් පසුව, සටනේදී හානියට පත් HMS එක්සෙටර් අලුත්වැඩියා කිරීම සඳහා ෆෝක්ලන්ත වෙත තැම්බුණි.{{sfn|Carafano|2005|p=367}} 1942 දී, ඉන්දියාවට යන ගමනේදී බලඇණියක් ජපානය විසින් දූපත් සමූහය අත්පත් කර ගැනීමේ බිය මධ්‍යයේ ෆෝක්ලන්තයට බලකොටුවක් ලෙස නැවත යොදවන ලදී.{{sfn|Haddelsey|Carroll|2014|loc=Prologue}} යුද්ධය අවසන් වූ පසු, ලොම් මිල පහත වැටීම සහ එක්සත් රාජධානිය සහ ආර්ජන්ටිනාව අතර නැවත පණ ගැන්වූ ස්වෛරීභාවය පිළිබඳ ආරවුල හේතුවෙන් ඇති වූ දේශපාලන අවිනිශ්චිතතාවය ෆෝක්ලන්ත ආර්ථිකයට බලපෑවේය.{{sfn|Bernhardson|2011|loc=Stanley and Vicinity: History}} සියවසේ දෙවන භාගයේදී එක්සත් රාජධානිය සහ ආර්ජන්ටිනාව අතර කැටි ගැසෙන ආතතීන් වැඩි වූ අතර, ආර්ජන්ටිනාවේ ජනාධිපති ජුවාන් පෙරොන් දූපත් සමූහය කෙරෙහි ස්වෛරීභාවය තහවුරු කළේය.{{sfn|Zepeda|2005|p=102}} 1960 ගණන්වලදී ස්වෛරීභාවය පිළිබඳ ආරවුල තීව්‍ර වූයේ, එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානය යටත් විජිතකරණය පිළිබඳ යෝජනාවක් සම්මත කිරීමෙන් ටික කලකට පසුවය, එය ආර්ජන්ටිනාව තම ස්ථාවරයට හිතකර ලෙස අර්ථකථනය කළේය.{{sfn|Laver|2001|p=125}} 1965 දී, එක්සත් ජාතීන්ගේ මහා මණ්ඩලය 2065 යෝජනාව සම්මත කළ අතර, ආරවුල සාමකාමීව විසඳා ගැනීම සඳහා ද්විපාර්ශ්වික සාකච්ඡා පවත්වන ලෙස රාජ්‍යයන් දෙකටම ඉල්ලා සිටියේය.{{sfn|Laver|2001|p=125}} 1966 සිට 1968 දක්වා, එක්සත් රාජධානිය ෆෝක්ලන්ඩ්ස් මාරු කිරීම පිළිබඳව ආර්ජන්ටිනාව සමඟ රහසිගතව සාකච්ඡා කළ අතර, එහි තීන්දුව දූපත්වාසීන් විසින් පිළිගනු ඇතැයි උපකල්පනය කළේය.{{sfn|Thomas|1991|p=24}} 1971 දී දූපත් සමූහය සහ ප්‍රධාන භූමිය අතර වෙළඳ සබඳතා පිළිබඳ ගිවිසුමකට එළඹුණු අතර, එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස, ආර්ජන්ටිනාව 1972 දී ස්ටැන්ලි හි තාවකාලික ගුවන් තොටුපළක් ඉදි කළේය.{{sfn|Reginald|Elliot|1983|p=9}} කෙසේ වෙතත්, එක්සත් රාජධානියේ පාර්ලිමේන්තුවේ ඔවුන්ගේ ශක්තිමත් ලොබිය විසින් ප්‍රකාශ කරන ලද පරිදි, ෆෝක්ලන්ඩ් විරෝධය සහ එක්සත් රාජධානිය සහ ආර්ජන්ටිනාව අතර ආතතීන් 1977 දක්වා ස්වෛරීභාවය පිළිබඳ සාකච්ඡා ඵලදායී ලෙස සීමා කළේය.{{sfn|Thomas|1991|pp=24–27}} අයවැය කප්පාදු යුගයක ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත් නඩත්තු කිරීමේ වියදම ගැන සැලකිලිමත් වූ එක්සත් රාජධානිය, මුල් තැචර් රජය තුළ නැවතත් ආර්ජන්ටිනාවට ස්වෛරීභාවය පැවරීම ගැන සලකා බැලීය.<ref name="Guardian">{{cite news|url=https://www.theguardian.com/uk/2005/jun/28/falklands.past|title=UK held secret talks to cede sovereignty: ''Minister met junta envoy in Switzerland, official war history reveals''|last1=Norton-Taylor|first1=Richard|date=28 June 2005|newspaper=The Guardian|access-date=12 June 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20140919011057/http://www.theguardian.com/uk/2005/jun/28/falklands.past|archive-date=19 September 2014|last2=Evans|first2=Rob|url-status=live}}</ref> 1981 වන විට සැලකිය යුතු ස්වෛරීභාවය පිළිබඳ සාකච්ඡා නැවත අවසන් වූ අතර, කාලයත් සමඟ ආරවුල උත්සන්න විය.{{sfn|Thomas|1991|pp=28–31}} 1982 අප්‍රේල් මාසයේදී ෆෝක්ලන්ඩ් යුද්ධය ආරම්භ වූයේ ආර්ජන්ටිනාවේ හමුදා දකුණු අත්ලාන්තික් සාගරයේ ෆෝක්ලන්ඩ් සහ අනෙකුත් බ්‍රිතාන්‍ය ප්‍රදේශ ආක්‍රමණය කළ විටය. ජුනි මාසයේදී එක්සත් රාජධානියේ ගවේෂණ හමුදාවක් එම ප්‍රදේශ නැවත අත්පත් කර ගන්නා තෙක් ඒවා කෙටියෙන් අල්ලා ගත්හ.<ref>See: *{{harvnb|Reginald|Elliot|1983|pp=5, 10–12, 67}}, *{{harvnb|Zepeda|2005|pp=102–03}}.</ref> යුද්ධයෙන් පසු එක්සත් රාජධානිය සිය හමුදා පැවැත්ම පුළුල් කරමින්, RAF මවුන්ට් ප්ලෙසන්ට් ගොඩනඟා එහි බලකොටුවේ ප්‍රමාණය වැඩි කළේය.{{sfn|Gibran|1998|pp=130–35}} යුද්ධය හේතුවෙන් වාහන විරෝධී සහ පුද්ගල විරෝධී පතල් ඇතුළු විවිධ වර්ගයේ පතල් 20,000 කට ආසන්න ප්‍රමාණයක් අඩංගු බිම් බෝම්බ 117 ක් පමණ ඉතිරි විය. බිම්බෝම්බ ඉවත් කරන්නන්ගේ විශාල සංඛ්‍යාවක් මිය යාම හේතුවෙන්, බිම්බෝම්බ ඉවත් කිරීමේ මූලික උත්සාහයන් 1983 දී නතර විය.<ref name="BBC_Mines" />{{efn-ua|The minefields were fenced off and marked; there remain unexploded ordnance and improvised explosive devices.<ref name="BBC_Mines"/> Detection and clearance of mines in the Falklands has proven difficult as some were air-delivered and not in marked fields; approximately 80% lie in sand or peat, where the position of mines can shift, making removal procedures difficult.<ref>{{cite journal |last1=Ruan |first1=Juan Carlos |last2=Macheme |first2=Jill E. |date=August 2001 |title=Landmines in the Sand: The Falkland Islands |url=http://www.jmu.edu/cisr/journal/5.2/focus/falklands.htm |journal=The Journal of ERW and Mine Action |publisher=James Madison University |volume=5 |issue=2 |issn=1533-6905 |access-date=29 June 2014 |archive-date=14 July 2014 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140714164355/http://www.jmu.edu/cisr/journal/5.2/focus/falklands.htm |url-status=live }}</ref>}} බිම්බෝම්බ ඉවත් කිරීමේ මෙහෙයුම් 2009 දී නැවත ආරම්භ වූ අතර 2020 ඔක්තෝම්බර් මාසයේදී අවසන් කරන ලදී.<ref name="PenguinNews">{{cite magazine|date=23 October 2020|title=Falklands community invited to 'Reclaim the Beach' to celebrate completion of demining – Penguin News|url=https://penguin-news.com/headlines/community/2020/falklands-community-invited-to-reclaim-the-beach-to-celebrate-completion-of-demining/|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20201027070620/https://penguin-news.com/headlines/community/2020/falklands-community-invited-to-reclaim-the-beach-to-celebrate-completion-of-demining/|archive-date=27 October 2020|access-date=23 October 2020|magazine=Penguin News}}</ref> ෂැකල්ටන් සාමිවරයාගේ නිර්දේශ මත පදනම්ව, ෆෝක්ලන්ත බැටළුවන් මත පදනම් වූ ඒක වගාවකින් සංචාරක ආර්ථිකයක් දක්වා විවිධාංගීකරණය වූ අතර ෆෝක්ලන්ත සුවිශේෂී ආර්ථික කලාපයක් ස්ථාපිත කිරීමත් සමඟ ධීවර කටයුතු සිදු විය.{{sfn|Cawkell|2001|p=147}}{{efn-ua|In 1976, Lord Shackleton produced a report into the economic future of the islands; but his recommendations were not implemented because Britain sought to avoid confronting Argentina over sovereignty.{{sfn|Cawkell|2001|p=147}} Lord Shackleton was once again tasked, in 1982, to produce a report into the economic development of the islands. His new report criticised the large farming companies, and recommended transferring ownership of farms from absentee landlords to local landowners. Shackleton also suggested diversifying the economy into fishing, oil exploration, and tourism; moreover, he recommended the establishment of a road network, and conservation measures to preserve the islands' natural resources.{{sfn|Cawkell|2001|p=147}}}} මාර්ග ජාලය ද වඩාත් පුළුල් කරන ලද අතර, RAF මවුන්ට් ප්ලෙසන්ට් ඉදිකිරීම දිගු දුර ගුවන් ගමන් සඳහා ප්‍රවේශ වීමට ඉඩ සැලසීය.{{sfn|Cawkell|2001|p=147}} 2010 ගණන්වල තෙල් ගවේෂණය ද ආරම්භ වූ අතර, ෆෝක්ලන්ත ද්‍රෝණියේ වාණිජමය වශයෙන් සූරාකෑමට ලක්විය හැකි තැන්පතු පිළිබඳ ඇඟවීම් සහිතව.<ref>{{cite news|url=https://www.theguardian.com/business/2012/nov/23/desire-petroleum-optimistic-falklands-oil-prospects|title=Desire Petroleum optimistic over Falklands oil prospects|author=Fletcher, Nick|date=23 November 2012|newspaper=The Guardian|access-date=8 June 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210608201007/https://www.theguardian.com/business/2012/nov/23/desire-petroleum-optimistic-falklands-oil-prospects|archive-date=8 June 2021|url-status=live}}</ref> ඔටාවා ගිවිසුම යටතේ එක්සත් රාජධානියේ බැඳීම්වලට අනුකූලව, බිම්බෝම්බ ඉවත් කිරීමේ කටයුතු 2009 දී නැවත ආරම්භ කරන ලද අතර, සැපර් හිල් කොරල් 2012 දී බිම්බෝම්බ ඉවත් කරන ලද අතර, වසර 30 කට පසු පළමු වරට වැදගත් ඓතිහාසික සන්ධිස්ථානයකට ප්‍රවේශ වීමට ඉඩ සැලසීය.<ref>{{cite news|url=http://en.mercopress.com/2011/12/08/falklands-land-mine-clearance-set-to-enter-a-new-expanded-phase-in-early-2012|title=Falklands' Land Mine Clearance Set to Enter a New Expanded Phase in Early 2012|author=Grant Munro|date=8 December 2011|newspaper=MercoPress|access-date=29 June 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20140714162622/http://en.mercopress.com/2011/12/08/falklands-land-mine-clearance-set-to-enter-a-new-expanded-phase-in-early-2012|archive-date=14 July 2014|url-status=live}}</ref> 1990 දී ආර්ජන්ටිනාව සහ එක්සත් රාජධානිය රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික සබඳතා නැවත ස්ථාපිත කළ නමුත්, අනාගත ස්වෛරීභාවය පිළිබඳ සාකච්ඡාවල කොන්දේසි සම්බන්ධයෙන් දෙදෙනාම එකඟ වී නොමැත.<ref>See: * {{harvnb|Lansford|2012|p=1528}}, * {{harvnb|Zepeda|2005|pp=102–03}}.</ref> == රජය == [[File:Government_House,_Falkland_Islands.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Government_House,_Falkland_Islands.jpg|alt=Large, rambling house with greenhouse and white fence|දකුණ|thumb|ස්ටැන්ලි හි රජයේ මන්දිරය ආණ්ඩුකාරවරයාගේ නිල නිවසයි.]] ෆෝක්ලන්ත දූපත් යනු ස්වයං පාලන බ්‍රිතාන්‍ය විදේශීය ප්‍රදේශයකි.{{sfn|Cahill|2010|loc="Falkland Islands"}} 2009 ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව යටතේ, දූපත් වලට සම්පූර්ණ අභ්‍යන්තර ස්වයං පාලනයක් ඇත; එක්සත් රාජධානිය විදේශ කටයුතු සඳහා වගකිව යුතු අතර, "එක්සත් රාජධානියේ අවශ්‍යතා ආරක්ෂා කිරීමට සහ භූමියේ සමස්ත යහ පාලනය සහතික කිරීමට" බලය රඳවා ගනී.<ref name="Constitution">{{cite news|url=http://en.mercopress.com/2009/01/01/new-year-begins-with-a-new-constitution-for-the-falklands|title=New Year begins with a new Constitution for the Falklands|date=1 January 2009|newspaper=MercoPress|access-date=9 July 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20131029192759/http://en.mercopress.com/2009/01/01/new-year-begins-with-a-new-constitution-for-the-falklands|archive-date=29 October 2013|url-status=live}}</ref> එක්සත් රාජධානියේ රාජාණ්ඩුව රාජ්‍ය නායකයා වන අතර, ව්‍යවස්ථාදායක සභාවේ සාමාජිකයින්ගේ උපදෙස් මත දූපත් වල ප්‍රධාන විධායක නිලධාරියා පත් කරන ආණ්ඩුකාරවරයා විසින් විධායක අධිකාරිය රජතුමා වෙනුවෙන් ක්‍රියාත්මක කරනු ලැබේ.<ref name="constitutiontext">{{cite web |date=5 November 2008 |title=The Falkland Islands Constitution Order 2008 |url=http://www.legislation.gov.uk/uksi/2008/2846/pdfs/uksi_20082846_en.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140709031954/http://www.legislation.gov.uk/uksi/2008/2846/pdfs/uksi_20082846_en.pdf |archive-date=9 July 2014 |access-date=9 July 2013 |publisher=The Queen in Council}}</ref> ආණ්ඩුකාරවරයා සහ ප්‍රධාන විධායක නිලධාරියා යන දෙදෙනාම රජයේ ප්‍රධානියා ලෙස සේවය කරති.{{sfn|Buckman|2012|p=394}} ආණ්ඩුකාර ඇලිසන් බ්ලේක් 2022 ජූලි මාසයේදී<ref>{{cite news|url=https://en.mercopress.com/2022/07/23/as-of-saturday-falklands-have-the-first-woman-governor-ms-alison-blake-cmg|title=As of Saturday, Falklands have the first woman Governor, Ms Alison Blake CMG|date=23 July 2022|work=MercoPress}}</ref> පත් කරන ලද අතර ප්‍රධාන විධායක ඇන්ඩ්‍රියා ක්ලවුසන් 2025 අප්‍රේල් 1 වන දින එම තනතුර භාර ගන්නා ලදී. ආචාර්ය ක්ලවුසන් රජයේ ප්‍රධාන විධායක නිලධාරිනිය වූ පළමු කාන්තාව සහ පළමු ෆෝක්ලන්ත දූපත් වැසියා වේ. 2024 සිට ෆෝක්ලන්ත දූපත් සඳහා වගකිව යුතු එක්සත් රාජධානියේ අමාත්‍ය ස්ටීවන් ඩෝටි, දූපත් සම්බන්ධයෙන් බ්‍රිතාන්‍ය විදේශ ප්‍රතිපත්තිය පරිපාලනය කරයි.<ref>{{cite web |title=Minister of State (Europe, North America and Overseas Territories) |url=https://www.gov.uk/government/ministers/minister-of-state--178 |website=GOV.UK}}</ref> ආණ්ඩුකාරවරයා ක්‍රියා කරන්නේ දූපත් විධායක සභාවේ උපදෙස් මත වන අතර, එය ප්‍රධාන විධායකයා, මුදල් අධ්‍යක්ෂවරයා සහ ව්‍යවස්ථාදායක සභාවේ තේරී පත් වූ සාමාජිකයින් තිදෙනෙකුගෙන් (ආණ්ඩුකාරවරයා සභාපති ලෙස) සමන්විත වේ.<ref name="constitutiontext" /> ඒක මණ්ඩල ව්‍යවස්ථාදායකයක් වන ව්‍යවස්ථාදායක සභාව, ප්‍රධාන විධායකයා, මුදල් අධ්‍යක්ෂවරයා සහ විශ්වීය ඡන්ද බලයෙන් වසර හතරක කාලයක් සඳහා තේරී පත් වූ සාමාජිකයින් අට දෙනෙකුගෙන් (ස්ටැන්ලිගෙන් පස් දෙනෙකු සහ කඳවුරෙන් තිදෙනෙකු) සමන්විත වේ.<ref name="constitutiontext" /> ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත් වල සියලුම දේශපාලනඥයන් ස්වාධීන ය; දූපත් වල කිසිදු දේශපාලන පක්ෂයක් නොපවතී.{{sfn|Central Intelligence Agency|2011|loc="Falkland Islands (Malvinas)&nbsp;– Government"}} 2013 මහ මැතිවරණයෙන් පසු, ව්‍යවස්ථාදායක සභාවේ සාමාජිකයින්ට වැටුපක් ලැබී ඇති අතර පූර්ණ කාලීනව වැඩ කිරීමට සහ කලින් පැවති සියලුම රැකියා හෝ ව්‍යාපාරික අවශ්‍යතා අත්හැරීමට අපේක්ෂා කෙරේ.<ref>{{cite news|url=http://en.mercopress.com/2013/10/28/falklands-lawmakers-the-full-time-problem|title=Falklands lawmakers: "The full time problem"|date=28 October 2013|newspaper=MercoPress|access-date=1 July 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20131029213124/http://en.mercopress.com/2013/10/28/falklands-lawmakers-the-full-time-problem|archive-date=29 October 2013|url-status=live}}</ref> එක්සත් රාජධානියේ භූමි ප්‍රදේශයක් ලෙස, ෆෝක්ලන්ඩ්ස් 2020 දක්වා යුරෝපීය සංගමයේ විදේශීය රටවල සහ ප්‍රදේශවල කොටසක් විය.<ref>{{cite web |author=EuropeAid |date=4 June 2014 |title=EU relations with Overseas Countries and Territories |url=http://ec.europa.eu/europeaid/where/octs_and_greenland/index_en.htm |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20140701021720/http://ec.europa.eu/europeaid/where/octs_and_greenland/index_en.htm |archive-date=1 July 2014 |access-date=15 July 2014 |publisher=European Commission}}</ref> විදේශ සහ පොදුරාජ්‍ය මණ්ඩලීය කාර්යාලය විසින් අධීක්ෂණය කරනු ලබන දූපත් අධිකරණ පද්ධතිය බොහෝ දුරට ඉංග්‍රීසි නීතිය මත පදනම් වේ,{{sfn|Sainato|2010|pp=157–158}} සහ ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව මගින් භූමිය මානව හිමිකම් පිළිබඳ යුරෝපීය සම්මුතියේ මූලධර්මවලට බැඳී ඇත.<ref name="Constitution" /> පදිංචිකරුවන්ට යුරෝපීය මානව හිමිකම් අධිකරණයට සහ ප්‍රිවි කවුන්සිලයට අභියාචනා කිරීමේ අයිතිය ඇත.<ref>{{cite web |year=2012 |title=A New Approach to the British Overseas Territories |url=https://www.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/217278/british-overseas-territories.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20131029191402/https://www.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/217278/british-overseas-territories.pdf |archive-date=29 October 2013 |access-date=25 August 2013 |publisher=Ministry of Justice |location=London |page=4}}</ref><ref>{{Cite legislation UK|type=si|year=2006|number=3205|si=The Falkland Islands (Appeals to Privy Council) (Amendment) Order 2009}}</ref> නීතිය ක්‍රියාත්මක කිරීම රාජකීය ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත් පොලිසියේ (RFIP) වගකීමකි.{{sfn|Sainato|2010|pp=157–158}} === ආරක්ෂක === දූපත් වල ආරක්ෂාව එක්සත් රාජධානිය විසින් සපයනු ලැබේ.{{sfn|Central Intelligence Agency|2011|loc="Falkland Islands (Malvinas)&nbsp;– Transportation"}} දූපත් වල බ්‍රිතාන්‍ය හමුදා බලකොටුවක් ස්ථානගත කර ඇති අතර, ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත් රජය සමාගම් ප්‍රමාණයේ සැහැල්ලු පාබල ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත් ආරක්ෂක බලකායට අතිරේක ප්ලැටූනයකට අරමුදල් සපයයි.<ref name="timesfidf">{{cite news|url=http://www.timesonline.co.uk/tol/news/world/us_and_americas/article7052002.ece|title=Falklands Defence Force better equipped than ever, says commanding officer|author=Martin Fletcher|date=6 March 2010|newspaper=The Times|access-date=18 March 2011|archive-url=https://web.archive.org/web/20200511114151/http://www.thetimes.co.uk/|archive-date=11 May 2020|url-status=dead}}</ref> එක්සත් ජාතීන්ගේ මුහුදු නීතිය පිළිබඳ සම්මුතිය මත පදනම්ව, ෆෝක්ලන්ඩ්ස් එහි වෙරළබඩ මූලික ස්ථානවල සිට නාවික සැතපුම් 200 (කිලෝමීටර 370 ) දක්වා විහිදෙන සුවිශේෂී ආර්ථික කලාපයක් (EEZ) ඉල්ලා සිටී; මෙම කලාපය ආර්ජන්ටිනාවේ EEZ සමඟ අතිච්ඡාදනය වේ.<ref>{{cite web |author=International Boundaries Research Unit |title=Argentina and UK claims to maritime jurisdiction in the South Atlantic and Southern Oceans |url=https://www.dur.ac.uk/ibru/resources/south_atlantic/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190502070949/https://www.dur.ac.uk/ibru/resources/south_atlantic/ |archive-date=2 May 2019 |access-date=26 June 2014 |publisher=Durham University}}</ref> === ස්වෛරීභාවය පිළිබඳ ආරවුල === එක්සත් රාජධානිය සහ ආර්ජන්ටිනාව යන දෙකම ෆෝක්ලන්ඩ් දූපත් කෙරෙහි ස්වෛරීභාවය තහවුරු කරයි. එක්සත් රාජධානිය 1833 සිට දූපත් වල අඛණ්ඩ පරිපාලනය සහ දූපත් වැසියන්ගේ "එක්සත් ජාතීන්ගේ ප්‍රඥප්තියේ දක්වා ඇති පරිදි ස්වයං නිර්ණය කිරීමේ අයිතිය" මත සිය ස්ථාවරය පදනම් කරයි.{{sfn|Lansford|2012|p=1528}}<ref>{{cite news|url=https://www.theguardian.com/uk/2009/mar/28/falkland-islands-sovereignty-argentina|title=Falkland Islands sovereignty talks out of the question, says Gordon Brown|last=Watt|first=Nicholas|date=27 March 2009|newspaper=The Guardian|access-date=24 August 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20120123070837/http://www.guardian.co.uk/uk/2009/mar/28/falkland-islands-sovereignty-argentina|archive-date=23 January 2012|url-status=live}}</ref><ref>{{cite web |date=12 March 2013 |title=Supporting the Falkland Islanders' right to self-determination |url=https://www.gov.uk/government/policies/supporting-the-falkland-islanders-right-to-self-determination |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140325033113/https://www.gov.uk/government/policies/supporting-the-falkland-islanders-right-to-self-determination |archive-date=25 March 2014 |access-date=29 May 2014 |work=Policy |publisher=United Kingdom Foreign & Commonwealth Office and Ministry of Defence}}</ref> 1816 දී නිදහස ලබා ගත් විට, ස්පාඤ්ඤයෙන් ෆෝක්ලන්ත දූපත් අත්පත් කරගත් බව ආර්ජන්ටිනාව කියා සිටී.<ref name="RIS">{{cite web |author=Secretaría de Relaciones Exteriores |title=La Cuestión de las Islas Malvinas |url=http://www.cancilleria.gov.ar/es/la-cuestion-de-las-islas-malvinas |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140704155811/http://cancilleria.gov.ar/es/la-cuestion-de-las-islas-malvinas |archive-date=4 July 2014 |access-date=10 October 2013 |publisher=Ministerio de Relaciones Exteriores y Culto (República Argentina) |language=es}}</ref><ref name="auto1">{{cite journal|author=Michael Reisman|date=January 1983|title=The Struggle for The Falklands|url=http://heinonline.org/HOL/Page?handle=hein.journals/ylr93&div=24&collection=journals&set_as_cursor=41&men_tab=srchresults|url-status=live|journal=Yale Law Journal|publisher=Faculty Scholarship Series|volume=93|issue=287|page=306|archive-url=https://web.archive.org/web/20200304122731/http://heinonline.org/HOL/Page?handle=hein.journals%2Fylr93&div=24&collection=journals&set_as_cursor=41&men_tab=srchresults|archive-date=4 March 2020|access-date=23 October 2013}}</ref><ref name="auto">{{cite web |date=18 June 2004 |title=Decolonization Committee Says Argentina, United Kingdom Should Renew Efforts on Falkland Islands (Malvinas) Question |url=https://www.un.org/press/en/2004/gacol3105.doc.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210117031530/https://www.un.org/press/en/2004/gacol3105.doc.htm |archive-date=17 January 2021 |access-date=5 April 2020 |work=Press Release |publisher=United Nations}}</ref> 1833 සිදුවීම විශේෂයෙන් මතභේදාත්මක ය; ආර්ජන්ටිනාව එය "බ්‍රිතාන්‍යයේ අත්පත් කර ගැනීම" පිළිබඳ සාක්ෂියක් ලෙස සලකන අතර එක්සත් රාජධානිය එය තම හිමිකම් පෑම නැවත තහවුරු කිරීමක් ලෙස නොසලකා හරියි.{{sfn|Gustafson|1988|pp=26–27}}{{efn-ua|Argentina considers that, in 1833, the UK established an "illegal occupation" of the Falklands after expelling Argentine authorities and settlers from the islands with a threat of "greater force" and, afterwards, barring Argentines from resettling the islands.<ref name="RIS" /><ref name="auto1"/><ref name="auto"/> The Falkland Islands' government considers that only Argentina's military personnel was expelled in 1833, but its civilian settlers were "invited to stay" and did so except for 2 and their wives.<ref>{{cite web |url=https://www.falklands.gov.fk/self-governance/relationship-with-argentina/ |title=Relationship with Argentina |publisher=Falkland Island Government |work=Self-Governance |access-date=5 April 2020 |archive-date=7 October 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181007220520/https://www.falklands.gov.fk/self-governance/relationship-with-argentina/ |url-status=dead}}</ref> International affairs scholar Lowell Gustafson considers that "[t]he use of force by the British on the Falkland Islands in 1833 was less dramatic than later Argentine rhetoric has suggested".{{sfn|Gustafson|1988|p=26}}}} 2009 දී, බ්‍රිතාන්‍ය අගමැති ගෝර්ඩන් බ්‍රවුන්, ආර්ජන්ටිනා ජනාධිපතිනි ක්‍රිස්ටිනා ෆර්නැන්ඩස් ද කර්ච්නර් සමඟ සාකච්ඡාවක් පැවැත්වූ අතර, ෆෝක්ලන්ත දූපත් වල ස්වෛරීභාවය පිළිබඳව තවදුරටත් සාකච්ඡා නොපවත්වන බව පැවසීය.<ref>{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/uk_news/politics/7969463.stm|title=No talks on Falklands, says Brown|date=28 March 2009|newspaper=BBC News|access-date=24 August 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20180711153406/http://news.bbc.co.uk/2/hi/uk_news/politics/7969463.stm|archive-date=11 July 2018|url-status=live}}</ref> 2013 මාර්තු මාසයේදී, ෆෝක්ලන්ත දූපත් එහි දේශපාලන තත්ත්වය පිළිබඳ ජනමත විචාරණයක් පැවැත්වීය: ප්‍රකාශිත ඡන්දවලින් 99.8% ක් බ්‍රිතාන්‍ය විදේශීය භූමියක් ලෙස රැඳී සිටීමට පක්ෂව සිටියහ.<ref>{{cite news|url=https://www.bbc.co.uk/news/uk-21731760|title=Falklands referendum: Islanders vote on British status|date=10 March 2013|newspaper=BBC News|access-date=24 August 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20181002070421/https://www.bbc.co.uk/news/uk-21731760|archive-date=2 October 2018|url-status=live}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.reuters.com/article/us-falklands-referendum-idUSBRE92B02T20130312|title=Falkland Islanders vote overwhelmingly to keep British rule|last1=Brindicci|first1=Marcos|date=12 March 2013|access-date=24 August 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20160305040044/http://www.reuters.com/article/us-falklands-referendum-idUSBRE92B02T20130312|archive-date=5 March 2016|publisher=Reuters|last2=Bustamante|first2=Juan|url-status=live}}</ref> ආර්ජන්ටිනාව ෆෝක්ලන්ත දූපත් වැසියන් සාකච්ඡා වල හවුල්කරුවෙකු ලෙස පිළි නොගනී.<ref name="RIS" /><ref>{{cite news|url=http://en.mercopress.com/2013/01/31/timerman-rejects-meeting-falklands-representatives-only-interested-in-bilateral-round-with-hague|title=Timerman rejects meeting Falklands representatives; only interested in 'bilateral round' with Hague|date=31 January 2013|newspaper=MercoPress|access-date=26 January 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20140202092439/http://en.mercopress.com/2013/01/31/timerman-rejects-meeting-falklands-representatives-only-interested-in-bilateral-round-with-hague|archive-date=2 February 2014|url-status=live}}</ref><ref>{{cite news|url=http://www.cnn.com/2013/03/10/world/americas/falklands-referendum/|title=Falkland Islands hold referendum on disputed status|author=Laura Smith-Spark|date=11 March 2013|access-date=26 January 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20180712021145/https://www.cnn.com/2013/03/10/world/americas/falklands-referendum/|archive-date=12 July 2018|publisher=CNN|url-status=live}}</ref> කෙසේ වෙතත්, 2024 මැයි මාසයේදී, අලුතින් තේරී පත් වූ ආර්ජන්ටිනා ජනාධිපති ජේවියර් මිලෙයි, බ්‍රිතාන්‍ය පාලනය සඳහා පොදු පිළිගැනීමක් සහ ඉවසීමක් ප්‍රකාශ කළ අතර, ආර්ජන්ටිනාවට දූපත් පාලනය ලබා ගැනීමට දශක ගණනාවක් ගත විය හැකි බව සඳහන් කළේය. දූපත් සම්බන්ධයෙන් "අපි අපගේ ස්වෛරීභාවය අත් නොහරිමු" යනුවෙන් ප්‍රකාශ කළද, ඔවුන් "සාමයේ රාමුව තුළ" ආරවුල විසඳීමට කැමති බවත්, ඔවුන් සම්බන්ධයෙන් "එක්සත් රාජධානිය සමඟ ගැටුමක් සොයන්නේ නැති" බවත් මයිලි පැවසීය.<ref name="decades_2024_05_06_bbc">Wells, Ione; South America correspondent: [https://www.bbc.com/news/articles/ce43zv3qln9o "Falklands dispute may last decades – Argentina president,"] 6 May 2024, ''[[BBC News]]'', retrieved 7 May 2024</ref> == භූගෝලය == == ජෛව විවිධත්වය == == ආර්ථිකය == == ජන විකාශනය == == අධ්‍යාපනය == == සංස්කෘතිය == === ක්‍රීඩාව === == සටහන් == <references group="upper-alpha" /> == යොමු කිරීම් == <references /> qou62e31p2jbevtpy2t4typeukx8pry