جمالیاتی تنقید

<mediawiki xmlns="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.11/" xmlns:xsi="http://www.w3.org/2001/XMLSchema-instance" xsi:schemaLocation="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.11/ http://www.mediawiki.org/xml/export-0.11.xsd" version="0.11" xml:lang="skr">
  <siteinfo>
    <sitename>وکیپیڈیا</sitename>
    <dbname>skrwiki</dbname>
    <base>https://skr.wikipedia.org/wiki/%D9%BE%DB%81%D9%84%D8%A7_%D9%BE%D8%B1%D8%AA</base>
    <generator>MediaWiki 1.45.0-wmf.5</generator>
    <case>first-letter</case>
    <namespaces>
      <namespace key="-2" case="first-letter">میڈیا</namespace>
      <namespace key="-1" case="first-letter">خاص</namespace>
      <namespace key="0" case="first-letter" />
      <namespace key="1" case="first-letter">ڳالھ مہاڑ</namespace>
      <namespace key="2" case="first-letter">ورتݨ آلا</namespace>
      <namespace key="3" case="first-letter">ورتݨ آلے نال ڳالھ مہاڑ</namespace>
      <namespace key="4" case="first-letter">وکیپیڈیا</namespace>
      <namespace key="5" case="first-letter">وکیپیڈیا ڳالھ مہاڑ</namespace>
      <namespace key="6" case="first-letter">فائل</namespace>
      <namespace key="7" case="first-letter">فائل ڳالھ مہاڑ</namespace>
      <namespace key="8" case="first-letter">میڈیا وکی</namespace>
      <namespace key="9" case="first-letter">میڈیا وکی ڳالھ مہاڑ</namespace>
      <namespace key="10" case="first-letter">سانچہ</namespace>
      <namespace key="11" case="first-letter">سانچہ ڳالھ مہاڑ</namespace>
      <namespace key="12" case="first-letter">مدد</namespace>
      <namespace key="13" case="first-letter">مدد ڳالھ مہاڑ</namespace>
      <namespace key="14" case="first-letter">ونکی</namespace>
      <namespace key="15" case="first-letter">ونکی ڳالھ مہاڑ</namespace>
      <namespace key="710" case="first-letter">TimedText</namespace>
      <namespace key="711" case="first-letter">TimedText talk</namespace>
      <namespace key="828" case="first-letter">ماڈیول</namespace>
      <namespace key="829" case="first-letter">ماڈیول ڳالھ مہاڑ</namespace>
    </namespaces>
  </siteinfo>
  <page>
    <title>جمالیاتی تنقید</title>
    <ns>0</ns>
    <id>1095</id>
    <revision>
      <id>63334</id>
      <parentid>20168</parentid>
      <timestamp>2025-06-16T08:33:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>جھوک پبلشرز</username>
        <id>3435</id>
      </contributor>
      <origin>63334</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="12106" sha1="l5qdb1svwl75plqxbvrk9t9nh456fxp" xml:space="preserve">جمالیاتی [[تنقید]] 

جمال تے حسن وخوبی جیڑھی جو مادی چیزیں کوں اکھ ڈیندی ہے. اونکوں پسند کریندی ہے. حُسن دِل ودماغ تے ہک خاص چنڳاں اثر چھوڑیندے. جیندے زیر اثر انسان ٻہوں سارے لمبےوقت تک اوں سحر دی کیفیت وچ راہندے. اساڈے نیڑے تیڑےکِھنڈیاں پُھنڈیاں ہویاں مادی چیزاں تے غیر مادی چیزاں دا او پہلوں جہڑا جو ہک خاص ترتیب وتوازن وچ ہووےاونکوں اساں حُسن نال تعبیر کریندے ہیں.


جمال تے حسن و خوبی جہڑھی جو مادی تے غیر مادی اشیاء کوں اکھ ݙہدی اے، اوکوں پسند کریندی اے، حسن دل و دماغ تے ہک خاص تاثر چھوڑیندے۔ جیندے زیرِ اثر انسان ٻہوں دیر تک تے بعض دفعہ ٻہوں سارے لمبے وقت تک او سحر دی کیفیت وچ راہندے۔ اساݙے ارد گرد پھلیاں ہویاں مادی تے غیر مادی اشیاء دا او پہلو جہڑا جو ہک خاص تربیت و توازن وچ ہووے۔ اوکوں اساں ’’حسن‘‘ نال تعبیر کریندوں۔ حسن دے جلوے ہر شخص کوں متاثر کریندن۔ کیونجو حسن دا کم ای دل کوں مسرت عطاء کرݨ اے۔ وَل اے جو ’’ اللہ جمیل یحب الجمال‘‘ ( اللہ حسین ہے تے حسن کوں پسند کریندے) کوئی فن پارہ ݙیکھ تے جہڑھی مسرت حاصل تھیندی اے ، خوبصورت منظر ݙیکھ تے جہڑا سکون ملدے اے سب ’’جمالیات‘‘ہے۔

ڈیمو کرائٹس پہلا فلاسفر ہے، جیندے اقوال وچ اساکوں جمالیات تے اشارات ملدن۔ لیکن اوندے افکار وچ جمالیات کوں اساسی اہمیت حاصل نہ ہئی۔ ہیں واسطے اوں نے جمالیات کوں ضبط حیثیت نال پیش کرݨ دی کوشش نہ کیتی۔ اے تاں افلاطون ہئی جیں ایندی ہک خاص با ضابطہ حیثیت متعین کیتی۔ جمہوریہ تے Pheadras‘‘ وچ اوں نے جمالیات نال وابستہ اصول و قوانین مرتب کیتے۔ افلا طون مبلغ عینت (Idealism) ہئی بقول اوندے:

’’ اے دنیا، اوندی موجودات، تے مظاہر کائنات نا مکمل تے خام حالت وچ ہن۔ افلا طون دا آکھݨ ہے جو ایں نا مکمل کائنات وچ اساکوں حسن و جمال دی اصل تے مکمل حالت نی مِل سڳدی۔‘‘

کیونجو اے تاں ’’ طل ‘‘ ہے۔ اوں حسن دا جہڑا منشور ہے۔ حسن دی ہمہ گیریت بارے شیفسٹری دا قول قابلِ غور ہے۔ 

’’ حسن ہم آہنگی تے مناست (ترتیب) دا ناں ہے۔ مناسبت تے ہم آہنگی دی حامل صداقت ہے اتے جتھاں اجتماع حسن و صداقت ہووے، اتھاہیں خیر اے۔‘‘

جمالیاتی تنقید کہیں وی فن پارے وچ حسن تے جمال دی اقدار نال بحث کریندی اے۔ حسن تے صداق ادب دے بنیادی موضوع رہ ڳن۔ جمالیاتی تنقید دے فن پارے وچ دلکشی تے حسن جہیں عناصر دی تلاش تے بیان کوں کافی سمجھیا ویندے۔ ہیں واسطے اے انداز تنقید ایں لحاظ نال منفرد اے جو ایندے وچ فن پارے دا تجزیہ نی کیتا ویندا تے نہ ای ماضی دے کہیں فن پارے دی پیروی کیتی ویندی اے۔ ایں طرح اے تنقید وچ چند ڳݨے چݨے اصولاں، ضوابط یا قوانین دی پابندی کائنی ہوندی۔

بام گارٹن تے نسبت توں پہلے ’’Asthelics‘‘ یعنی جمالیات دی اصطلاح وضع کیتی ڳی ہئی۔ اے اصطلاح زیادہ پراݨی نہ سہی لیکن ایندے الفاظ بے حد قدیم ہن۔ کیونجوا اے جہڑھے ݙوں یونانی الفاظ دا مرکب ہن۔ انہاں دا مطلب ایجھی شے ہے جیندا خواسِ خمسہ نال ادراک ممکن ہووے۔ لیکن گارٹن نے خود انہاں دے لغوی مطلب تک محدود نہ رہیے بلکہ ایں اصطلاح کوں کلی طور تے فلسفہ جمال واسطے استعمال کیتے۔

والٹریئر اپݨی تصنیف ’’The Renaicanee‘‘ دے  پباچہ وچ جہڑھے خیالات دا اظہار کیتے تمام جمالیاتی تنقید دا نچوڑ اوندے وچ آ ویندے اوندے بموجب جمالیاتی نقاد کوں کہیں وی تخلیق دا جائزہ گھندے ہوئے ایں امر د اتعین کر گھنݨاں چہیدا ہے۔  جو ایں تخلیق نے اوندے ذہن تے کیا اثرات چھوڑین تے انہاں اثرات دا کہیں حد تک اوکوں احساس اے۔ جمالیاتی نقاد ایں طرح دے سوالات دریافت کریندے جو ادب پارہ کیا ہے؟ ایندے مطالعے توں کہڑھے اثرات نے جنم گھد ے؟ اوندے توں مسرت حاصل تھئی یا کائناں تے ول مسرت بذات خود کہیں طرح دی ہئی؟ اوندے خیال وچ جمالیاتی نقاد دا اے وی فریضہ ہے۔ جو نا قد ادب یا فن پارے دے انہاں پہلوئواں کوں اُجاگر کرے۔ جہڑھے جو اپݨے حسن دی حظ دا موجب بݨے۔ ایں ضمن وچ اوکوں جمالیاتی تاثرات دے ماخذات دی وضاحت وی کرݨی ہوسی تے نال ای ایں امر تے وی روشنی سٹݨی ہوسی جو او کیویں معرض وجود وچ آندن۔

جمالیاتی ناقد ہک فن پارے کوں جمالیاتی نقظہ نظر نال ݙیکھ تے ایکوں مسرت دا سر چشمہ تصور کریندے۔ جنہاں نے فن پارے دے سارے حسن کوں جنم ݙتے۔ او اپݨے تخیل نال کہیں ادبی تخلیق دی جمالیاتی خوبیاں کوں قاری تک پُڄا تے مطمئن تھی ویندے۔ا تھاں اے ڳالھ ٻہوں اہم اے جو نقاد حسن کوں سماجی زندگی دے حوالے نال سمجھݨ دی کوشش نی کریندا۔ بلکہ مجرّد حسن دی گہرائیاں وچ ٻݙ ویندے۔ جمالیاتی تنقید مواد دی اہمیت تے زور نی ݙیندی ہیں واسطے او مواد تے ہیت دی وحدت کوں نظر انداز کر ݙیندی اے۔ او بنیادی طور تے حسنِ بیان تے نظر رکھیندی اے ۔ مواد دی صحت توں لا پرواہ راہندی اے تے مصنف دے نظریات نال محاسبے توں وی گریز کریندی اے۔

ایں طریق تنقید دی روح توں اے ضروری اے جو نقاد اظہار دے مختلف پہلوئواں تے غور کرے۔ کیونجو حسن اظہار وچ وی لُکیا ہویا ہوندے تے حسن دے لوازمات وچوں تناسب ، آہنگ، غنائیت، موزوتیت شامل ہن۔ جمالیاتی تنقید دے زیرِ اثر عام طور تے اے نتیجہ کڈھیا ویندے جو ادب وچ تجربہ کائنی جمود اے یعنی حسن دی تخلیق ای ادب دا منشاء ہے۔ دورِ جدید وچ اطالوی فلاسفر کرچے (Cruee) دے افکار نے جمالیاتی تنقید تے ٻہوں گہرے اثرات چھوڑن۔ او جمالیات وچ اظہاریت (Expresionism)  دے بانیاں وچوں ہے۔ بعض اور وچ او والٹرپیڑ تے آسکر وائلڈ دے نہڑھے آ ویندے۔ مثلاً کروچ وی ہر طرح دی مقصد پسندی تے خارجی حقیقت نگاری د امخالف اے۔ اوندے مطابق تخلیقات دا حسن مقصد دی گرانساری دا متحمل نی تھی سڳدا۔ ایں طرح او ادب دے ہر نوع دے غیر جمالیاتی افادہ دا وی مخالف ہے۔ لہٰذا اوندا اے قول اوندے مخصوص نظریۂ فن دی آئینہ داری کریندے۔

’’ عمل تخلیق انسان دی مجموعی شخصیت دا وجدانی اظہار اے۔‘‘

جمالیاتی تنقید دی اساس اُنہاں مظاہر حسن دے ادراک تے استوار کرݨی چہیدی اے۔ جنہاں دا ادبیات وچ کہیں نہ کہیں ذریعے نال اظہار کیتا ویندے تے جمالیاتی نقاد دے بموجب جنہاں دی پرکھ وچ ای اصل فن پارے دی شناخت لُکی ہوئی ہوندی اے۔ تخلیق کار دی کوشش نال حسن دی صورت پذیری تھیوے یا کہیں مخصوص انداز نال اوندا اظہار تھیوے تاں اے جمالیاتی تخلیق ہوسی۔ جمالیات دی طرح جمالیاتی تنقید وی حسن تے فن وچ اوندیاں متنوع صورتاںنال بے حد دلچسپی رکھیندی اے۔ حسن کیا ہے؟ (تے اوندے توں اہم جو حسن کیا کائنی) کیا حواسِ خمسہ نال مکمل ادراک حسن ممکن اے؟ کیا تخلیق کار حسن دے درست اظہار تے قادر اے تے کیا قاری کہیں ادب پارے وچوں حسن دیاں لاٹاں کوں ݙیکھݨ تے پرکھݨ دی صلاحیت دا حامل ہوندے؟ انہاں سوالاں دے جواب وچ جمالیاتی تنقید دے اعتراض دی تکمیل تھیندی اے؟ لیکن بہ نظر غور جائزہ گھنݨ نال اے واضح تھی ویندے جو بلحاظ نوعیت اے سوالات فلسفیانہ ہن۔

انہاں بنیادی اصطلاحات دے بعد جمالیاتی تنقید دا مطالعہ کرݨ نال ایں تنقید دے ٻے طریقیاں نال بعض اساسی نوعیت دے اختلافات دی بنیاد تے ایویں ممتاز تھی ویندی اے۔ جو ہک تاں ایندے و چ تجزیاتی طریق کار نال کم نی گھدا ونڄ سڳیندا یعنی ادب پارے دی تشریح و توضیع یا قدر و قیمت متعین کرݨ واسطے اوندے مختلف اجزاء یا اہم خصوصیات دی تحلیل نی کیتی ویندی۔ لیکن ایندے وچ کہیں تنقیدی اصول، لسانی قانون یا فنی ضابطہ تے استوار کرݨ دی کوشش نی کیتی ویندی تے نہ ای مقصد واسطے ماضی دے اہم تنقیدی نظریات توں اکتساب دی کوشش کیتی ویندی اے۔ جمالیاتی تنقید دراصل ادب برائے ادب دی متمنی پیداوار ہئی۔ ایں نظریہ دی مانند جمالیاتی تنقید کوں وی جان رسکن (Ruskin)  دی معیار پسندی تے اخلاق پرستی دے خلاف ردِ عمل ، عمل دا ہک انداز قرار ݙتا ونڄ سڳیندے۔ شاید ایں سانگوں جمالیاتی نقاد نے وی ہرا اوں چیز کوں چھوڑݨ تے زور ݙتے جہڑا کہیں طرح وی حسن تے اوندے توں حاصل تھیوݨ والے جمالیاتی خط دے خلاف ہئی۔ 

جمالیاتی تنقید دے ایں اجمالی جائزے توں اے ڳالھ کھل تے سامݨے آ ویندی اے  جو ایکوں پائیدار اساس تے استوار کرݨ دی کوشش نہ کیتی ڳی تاں ایندا کل سرمایہ تاثرات، احساسات وجدان تے جمالیاتی حِس ایجھیاں اصطلاحات ہن۔ جنہاں دے مفاہیم وچ کہیں طرح دی قطعیت نی پیدا کیتی ونڄ سڳیندی۔

== حمیرا یاسمین دی کتاب &quot;تنقید &quot; وچوں چوݨ == 
[[ونکی:تنقید]]</text>
      <sha1>l5qdb1svwl75plqxbvrk9t9nh456fxp</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ورتݨ آلے نال ڳالھ مہاڑ:Masterkaihewho</title>
    <ns>3</ns>
    <id>28488</id>
    <revision>
      <id>63316</id>
      <timestamp>2025-06-15T17:07:14Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>KaleemBot</username>
        <id>165</id>
      </contributor>
      <comment>ست بسم اللہ!</comment>
      <origin>63316</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8720" sha1="fyjvmf8vjbwzfa44t5rgu58no0rxpn7" xml:space="preserve">== ست بسم اللہ! ==
 &lt;div style=&quot;text-align:center;&quot;&gt;&lt;span style=&quot;font-size:1.1em;&quot;&gt;ساݙے نال سماجی روابط دی ویب سائٹ تے رَلو: [[File:F icon.svg|15x15px|link=https://www.facebook.com/UrduWikipedia]] اتے &lt;span class=&quot;link&quot;&gt;[[File:G 2014-04-24 22-48.png|18x18px|link=https://twitter.com/UrduWikipedia]]
&lt;/span&gt; &lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
-----

&lt;div style=&quot;padding:5px;font-size:medium&quot;&gt;&lt;div class=&quot;center&quot; style=&quot;word-spacing:1ex&quot;&gt;[[وکیپیڈیا:سفارت خانہ|Welcome!]] [[وکیپیڈیا:سفارت خانہ|Bienvenue!]] [[وکیپیڈیا:سفارت خانہ|Willkommen!]] [[وکیپیڈیا:سفارت خانہ|Benvenuti]] [[وکیپیڈیا:سفارت خانہ|¡Bienvenido!]] [[وکیپیڈیا:سفارت خانہ|ようこそ！]] [[وکیپیڈیا:سفارت خانہ|Dobrodosli]] [[وکیپیڈیا:سفارت خانہ|환영합니다]] [[وکیپیڈیا:سفارت خانہ|Добро пожаловать]] [[وکیپیڈیا:سفارت خانہ|Bem-vindo!]] [[وکیپیڈیا:سفارت خانہ|欢迎]] [[وکیپیڈیا:سفارت خانہ|Bonvenon]] [[وکیپیڈیا:سفارت خانہ|Welkom]]&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;
{| bgcolor=&quot;#CCFFFF&quot; align=center style=&quot;width:100% !important; -moz-border-radius: 1em;-webkit-border-radius:1em;border-radius:1em; border-top:2px dashed #3eb2c9;border-bottom:2px dashed #3eb2c9;padding: 5px 20px 25px;&quot;
|&lt;span style=&quot;font-family:Segoe UI;float:left&quot;&gt;'''[[وکیپیڈیا:سفارت خانہ|سفارت خانہ]]'''&lt;/span&gt;

&lt;div class=&quot;tabber horizTabBox&quot; style=&quot;width: 100% !important;&quot;&gt;

&lt;div class=&quot;tabbertab&quot; title=&quot;&amp;zwnj;ست بسم اللہ&amp;zwnj;&quot;&gt;
[[فائل:ست_بسم_اللہ.png|thumb|center|'''&lt;big&gt;سڄـݨ آون اکھـیں ٹھـرِن&lt;/big&gt;''']]
{{-}}
[[فائل:Wikipedia_laurier_wp.png|left|185x185px]]
جناب &lt;big&gt;{{PAGENAME}}&lt;/big&gt;! &lt;br&gt; تہاݙی خدمت وچ '''بھُوم ڳوجھی''' دی طرفوں سلام عرض ہے! &lt;br&gt;
اساں امید کریندے ہیں جو تساں سرائیکی وکی پیڈیا وچ سوہݨا ودھارا ثابت تھیسو۔&lt;br&gt;
'''←''' وکی پیڈیا ہک آزاد بین اللسانی بھُوم ڳوجھی ہے جیندے وچ اساں سارے رل مل تے لکھدے ہیں اتے رل مل تے ایں کوں سن٘وریندے ہیں۔ منصوبۂ وکیپیڈیا دا آغاز جنوری سنہ 2001ء وچ تھیا، سرائیکی وکیپیڈیا دا اجرا ٢٠٠٨ء وچ تھیا۔ تے بھُوم ڳوجھی ٢٠٢٠ء وچ باقائدہ طور تے منظور تھئی۔  فی الحال سرائیکی وکیپیڈیا وچ کل '''{{NUMBEROFARTICLES}}''' [[Special:Allpages|مضامین]] موجود ہن۔ &lt;br /&gt;
'''←'''ایں بھُوم ڳوجھی وچ تساں مضمون نویسی تے تبدیلی کرݨ کنوں پہلے انہاں ورقیاں تے  ضرور دید بھن٘وا گھنو۔

* وکیپیڈیا دے انٹرفیس دا سرائیکی ترجمہ کرݨ کیتے تہاݙے تعاون دی ساکوں ݙاڈھی لوڑ ہے۔ تساں ایں کیتے تعاون کرو، [[translatewiki:|Translatewiki.net]] ݙیکھو تے  [[translatewiki:Special:FirstSteps|'''ہدایات تے عمل کرو''']]۔
* بھُوم ڳوجھی دے مزید تعارف کیتے '''[[وکیپیڈیا| تعارف ورقہ]]''' ملاحظہ فرماؤ
* بھُوم ڳوجھی دے انٹرفیس کوں سمجھݨ کیتے '''[[معاونت:وکی پیمائی دا تعارف|وکی پیمائی دا تعارف]]''' ملاحظہ فرماؤ
* بھُوم ڳوجھی  وچ مزید معاونت کیتے '''[[معاونت:مندرجات|صفحۂ معاونت]]''' ملاحظہ فرماؤ
* مضامین دے اسلوب نگارش دے متعلق مختصر پر مفید معلومات کیتے '''[[معاونت:تعارف اسلوب نامہ/1|تعارف اسلوب نامہ]]''' ملاحظہ فرماؤ
* ورقیاں دی ظاہریت دی تبدیلی تے طریقۂ کار کیتے '''[[خاص:ترجیحات|ترجیحات]] ملاحظہ فرماؤ
* مضامین دی تحریر و ترمیم تے مشق کیتے '''[[معاونت:ترمیم|صفحۂ معاونت برائے تحریر و اصلاح مضامین]]''' ملاحظہ فرماؤ
* مضامین دی فارمیٹنگ، ترتیب و تدوین دے تعارف  تے ایں دے مفصل طریقہ کار کیتے [[معاونت:ترمیم کاری دا تعارف|ترمیم کاری دا تعارف]] ملاحظہ فرماؤ

&lt;/div&gt;

&lt;div class=&quot;tabbertab&quot; title=&quot;&amp;zwnj;اصول و قواعد&amp;zwnj;&quot;&gt;
&lt;br/&gt;
بہتر ہوسی جو تساں شروع وچ ہی انہاں ورقیاں تے دید بھن٘وا گھنو:

&lt;span style=&quot;float:left&quot;&gt;[[file:WikiVote.png|link=|60px]]&lt;/span&gt;
* '''[[معاونت:ہدایات تے پالیسیاں دا تعارف|ہدایات تے پالیسیاں دا تعارف]]
* '''[[وکیپیڈیا:پنج ارکان|وکیپیڈیا دے پنج ستون]]'''
* '''[[وکیپیڈیا:وکیپیڈیا کیا کائنی|وکیپیڈیا کیا کائنی]]'''
* '''[[وکیپیڈیا:معتدل نقطہ نظر|معتدل نقطۂ نظر]]'''
* '''[[وکیپیڈیا:حوالہ درکار|حوالہ جات دی فراہمی]]'''
* '''[[وکیپیڈیا:حقوق نسخہ|کاپی رائٹ]]'''

&lt;/div&gt;

&lt;div class=&quot;tabbertab&quot; title=&quot;&amp;zwnj;تہاݙا ورتݨ ورقہ&amp;zwnj;&quot;&gt;
&lt;br/&gt;
&lt;span style=&quot;float:left&quot;&gt;[[file:Samarbetare.svg|link=|60px]]&lt;/span&gt;

اتھ تہاݙا [[خاص:Mypage|'''مخصوص ورتݨ ورقہ وی ہوسی''']] جتھ  تساں [[:ونکی:صارف سانچے|اپنا تعارف لکھ سڳدے ہو]]، تے  تہاݙے [[خاص:Mytalk|ڳالھ مہاڑ ورقے]] تے ٻئے صارفین تہاݙے نال رابطہ کر سڳدے ہن تے تہاݙے نال ڳالھ مہاڑ کر سڳدے ہن۔
* کہیں ٻئے ورتݨ آلے نال ڳالھ مہاڑ کرݨ ویلے انہاں ڳالہیں دا خیال رکھیسو:
** جے ضرورت ہووے تاں سنیہے دا عنوان متعین کرو۔
** سنیہے دے چھیکڑ وچ آپݨے دستخط ضرور پاؤ، ایں کیتے درج کرو ایہ علامت '''--&amp;#126;&amp;#126;&amp;#126;&amp;#126;''' یا ایں آئیکان ([[file:Insert-signature.png|link=]])  تے کلک کرو۔
&lt;span style=&quot;float:left&quot;&gt;[[file:Signature-guide-ur.png|300px]]&lt;/span&gt;
{{clear}}
**  [[وکیپیڈیا:اصول تبادلۂ خیال|اظہار خیال دے آداب]] دا خصوصی خیال رکھو۔
&lt;/div&gt;

&lt;div class=&quot;tabbertab&quot; title=&quot;&amp;zwnj;معاونت&amp;zwnj;&quot;&gt;
&lt;br/&gt;
&lt;span style=&quot;float:left&quot;&gt;[[file:Under construction icon-green.svg|link=|60px]]&lt;/span&gt;

وکیپیڈیا دے کہیں وی ورقے تے کھٻے پاسے &quot;ڳولݨ خانہ&quot; نظر آندا  ہے۔ جہڑے موضوع  تے تساں مضمون بݨاوݨ چاہندے ہو او ڳولݨ خانے لکھو تے ڳولو تے کلک کرو۔
&lt;inputbox&gt;type=search&lt;/inputbox&gt;
وت تہاݙے موضوع نال رلدے ملدے ورقے نظر آسن۔ ایہ اطمینان کرݨ دے بعد جو تہاݙے مطلوبہ موضوع تے  پہلے کوئی مضمون کائنی، تساں نواں ورقہ بݨا سڳدے ہو۔ واضح راہوے جو ہک موضوع تے ہک کنوں ودھ مضمون بݨاوݨ دی اجازت کائنی۔ نوں ورقہ بݨاوݨ کیتے، ڳولݨ دے نتائج وچ تہاݙی ڳولݨ آلی عبارت رتے رنگ وچ لکھی نظر آسی۔ اتھ کلک کریسو، تاں ہک نواں ورقہ کھل ویسی، جتھ تساں نواں مضمون لکھ سڳدے ہو۔ یا تساں نواں مضمون لکھݨ کیتے ہیٹھلا خانہ وی ورت سڳدے ہو۔ ورقہ بݨاوݨ کیتے عنواں ایں خانے وچ لکھو تے وت ورقہ بݨاؤ تے کلک کرو۔
&lt;inputbox&gt;type=create&lt;/inputbox&gt;
*  لکھݨ  کنوں پہلے اس ڳالھ دا یقین کر گھنو جو جہڑے عنوان تے تساں  لکھدے پئے ہو اوں عنوان یا اوں سن٘ویں عنوان تے سرائیکی وکی پیڈیا وچ  کوئی مضمون کائنی لکھیا  ہویا۔  ایں کیتے تساں ڳولݨ خانے وچ عنوان تے اوندے مترادفات لکھ تے لبھ گھنو۔
* سب کنوں چنگا ایہ ہوسی جو تساں مضمون لکھݨ کیتے [[وکیپیڈیا:ساحر تخلیق مضمون|اتھ]] تشریف گھن ون٘ڄو، ݙادھی سوکھ نال تساں مضمون لکھ گھنسو۔ تے اوکھ  پیش کائناں آسی۔
&lt;/div&gt;
&lt;/center&gt;

&lt;/div&gt;
|}

 --[[ورتݨ آلا:KaleemBot|KaleemBot]] ([[ورتݨ آلے نال ڳالھ مہاڑ:KaleemBot|ڳالھ مُہاڑ]]) ٢٢:٠٧, ١٥ جون ٢٠٢٥ (PKT)</text>
      <sha1>fyjvmf8vjbwzfa44t5rgu58no0rxpn7</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ورتݨ آلے نال ڳالھ مہاڑ:Usernamekiran</title>
    <ns>3</ns>
    <id>28489</id>
    <revision>
      <id>63317</id>
      <timestamp>2025-06-15T17:07:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>KaleemBot</username>
        <id>165</id>
      </contributor>
      <comment>ست بسم اللہ!</comment>
      <origin>63317</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8720" sha1="fyjvmf8vjbwzfa44t5rgu58no0rxpn7" xml:space="preserve">== ست بسم اللہ! ==
 &lt;div style=&quot;text-align:center;&quot;&gt;&lt;span style=&quot;font-size:1.1em;&quot;&gt;ساݙے نال سماجی روابط دی ویب سائٹ تے رَلو: [[File:F icon.svg|15x15px|link=https://www.facebook.com/UrduWikipedia]] اتے &lt;span class=&quot;link&quot;&gt;[[File:G 2014-04-24 22-48.png|18x18px|link=https://twitter.com/UrduWikipedia]]
&lt;/span&gt; &lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
-----

&lt;div style=&quot;padding:5px;font-size:medium&quot;&gt;&lt;div class=&quot;center&quot; style=&quot;word-spacing:1ex&quot;&gt;[[وکیپیڈیا:سفارت خانہ|Welcome!]] [[وکیپیڈیا:سفارت خانہ|Bienvenue!]] [[وکیپیڈیا:سفارت خانہ|Willkommen!]] [[وکیپیڈیا:سفارت خانہ|Benvenuti]] [[وکیپیڈیا:سفارت خانہ|¡Bienvenido!]] [[وکیپیڈیا:سفارت خانہ|ようこそ！]] [[وکیپیڈیا:سفارت خانہ|Dobrodosli]] [[وکیپیڈیا:سفارت خانہ|환영합니다]] [[وکیپیڈیا:سفارت خانہ|Добро пожаловать]] [[وکیپیڈیا:سفارت خانہ|Bem-vindo!]] [[وکیپیڈیا:سفارت خانہ|欢迎]] [[وکیپیڈیا:سفارت خانہ|Bonvenon]] [[وکیپیڈیا:سفارت خانہ|Welkom]]&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;
{| bgcolor=&quot;#CCFFFF&quot; align=center style=&quot;width:100% !important; -moz-border-radius: 1em;-webkit-border-radius:1em;border-radius:1em; border-top:2px dashed #3eb2c9;border-bottom:2px dashed #3eb2c9;padding: 5px 20px 25px;&quot;
|&lt;span style=&quot;font-family:Segoe UI;float:left&quot;&gt;'''[[وکیپیڈیا:سفارت خانہ|سفارت خانہ]]'''&lt;/span&gt;

&lt;div class=&quot;tabber horizTabBox&quot; style=&quot;width: 100% !important;&quot;&gt;

&lt;div class=&quot;tabbertab&quot; title=&quot;&amp;zwnj;ست بسم اللہ&amp;zwnj;&quot;&gt;
[[فائل:ست_بسم_اللہ.png|thumb|center|'''&lt;big&gt;سڄـݨ آون اکھـیں ٹھـرِن&lt;/big&gt;''']]
{{-}}
[[فائل:Wikipedia_laurier_wp.png|left|185x185px]]
جناب &lt;big&gt;{{PAGENAME}}&lt;/big&gt;! &lt;br&gt; تہاݙی خدمت وچ '''بھُوم ڳوجھی''' دی طرفوں سلام عرض ہے! &lt;br&gt;
اساں امید کریندے ہیں جو تساں سرائیکی وکی پیڈیا وچ سوہݨا ودھارا ثابت تھیسو۔&lt;br&gt;
'''←''' وکی پیڈیا ہک آزاد بین اللسانی بھُوم ڳوجھی ہے جیندے وچ اساں سارے رل مل تے لکھدے ہیں اتے رل مل تے ایں کوں سن٘وریندے ہیں۔ منصوبۂ وکیپیڈیا دا آغاز جنوری سنہ 2001ء وچ تھیا، سرائیکی وکیپیڈیا دا اجرا ٢٠٠٨ء وچ تھیا۔ تے بھُوم ڳوجھی ٢٠٢٠ء وچ باقائدہ طور تے منظور تھئی۔  فی الحال سرائیکی وکیپیڈیا وچ کل '''{{NUMBEROFARTICLES}}''' [[Special:Allpages|مضامین]] موجود ہن۔ &lt;br /&gt;
'''←'''ایں بھُوم ڳوجھی وچ تساں مضمون نویسی تے تبدیلی کرݨ کنوں پہلے انہاں ورقیاں تے  ضرور دید بھن٘وا گھنو۔

* وکیپیڈیا دے انٹرفیس دا سرائیکی ترجمہ کرݨ کیتے تہاݙے تعاون دی ساکوں ݙاڈھی لوڑ ہے۔ تساں ایں کیتے تعاون کرو، [[translatewiki:|Translatewiki.net]] ݙیکھو تے  [[translatewiki:Special:FirstSteps|'''ہدایات تے عمل کرو''']]۔
* بھُوم ڳوجھی دے مزید تعارف کیتے '''[[وکیپیڈیا| تعارف ورقہ]]''' ملاحظہ فرماؤ
* بھُوم ڳوجھی دے انٹرفیس کوں سمجھݨ کیتے '''[[معاونت:وکی پیمائی دا تعارف|وکی پیمائی دا تعارف]]''' ملاحظہ فرماؤ
* بھُوم ڳوجھی  وچ مزید معاونت کیتے '''[[معاونت:مندرجات|صفحۂ معاونت]]''' ملاحظہ فرماؤ
* مضامین دے اسلوب نگارش دے متعلق مختصر پر مفید معلومات کیتے '''[[معاونت:تعارف اسلوب نامہ/1|تعارف اسلوب نامہ]]''' ملاحظہ فرماؤ
* ورقیاں دی ظاہریت دی تبدیلی تے طریقۂ کار کیتے '''[[خاص:ترجیحات|ترجیحات]] ملاحظہ فرماؤ
* مضامین دی تحریر و ترمیم تے مشق کیتے '''[[معاونت:ترمیم|صفحۂ معاونت برائے تحریر و اصلاح مضامین]]''' ملاحظہ فرماؤ
* مضامین دی فارمیٹنگ، ترتیب و تدوین دے تعارف  تے ایں دے مفصل طریقہ کار کیتے [[معاونت:ترمیم کاری دا تعارف|ترمیم کاری دا تعارف]] ملاحظہ فرماؤ

&lt;/div&gt;

&lt;div class=&quot;tabbertab&quot; title=&quot;&amp;zwnj;اصول و قواعد&amp;zwnj;&quot;&gt;
&lt;br/&gt;
بہتر ہوسی جو تساں شروع وچ ہی انہاں ورقیاں تے دید بھن٘وا گھنو:

&lt;span style=&quot;float:left&quot;&gt;[[file:WikiVote.png|link=|60px]]&lt;/span&gt;
* '''[[معاونت:ہدایات تے پالیسیاں دا تعارف|ہدایات تے پالیسیاں دا تعارف]]
* '''[[وکیپیڈیا:پنج ارکان|وکیپیڈیا دے پنج ستون]]'''
* '''[[وکیپیڈیا:وکیپیڈیا کیا کائنی|وکیپیڈیا کیا کائنی]]'''
* '''[[وکیپیڈیا:معتدل نقطہ نظر|معتدل نقطۂ نظر]]'''
* '''[[وکیپیڈیا:حوالہ درکار|حوالہ جات دی فراہمی]]'''
* '''[[وکیپیڈیا:حقوق نسخہ|کاپی رائٹ]]'''

&lt;/div&gt;

&lt;div class=&quot;tabbertab&quot; title=&quot;&amp;zwnj;تہاݙا ورتݨ ورقہ&amp;zwnj;&quot;&gt;
&lt;br/&gt;
&lt;span style=&quot;float:left&quot;&gt;[[file:Samarbetare.svg|link=|60px]]&lt;/span&gt;

اتھ تہاݙا [[خاص:Mypage|'''مخصوص ورتݨ ورقہ وی ہوسی''']] جتھ  تساں [[:ونکی:صارف سانچے|اپنا تعارف لکھ سڳدے ہو]]، تے  تہاݙے [[خاص:Mytalk|ڳالھ مہاڑ ورقے]] تے ٻئے صارفین تہاݙے نال رابطہ کر سڳدے ہن تے تہاݙے نال ڳالھ مہاڑ کر سڳدے ہن۔
* کہیں ٻئے ورتݨ آلے نال ڳالھ مہاڑ کرݨ ویلے انہاں ڳالہیں دا خیال رکھیسو:
** جے ضرورت ہووے تاں سنیہے دا عنوان متعین کرو۔
** سنیہے دے چھیکڑ وچ آپݨے دستخط ضرور پاؤ، ایں کیتے درج کرو ایہ علامت '''--&amp;#126;&amp;#126;&amp;#126;&amp;#126;''' یا ایں آئیکان ([[file:Insert-signature.png|link=]])  تے کلک کرو۔
&lt;span style=&quot;float:left&quot;&gt;[[file:Signature-guide-ur.png|300px]]&lt;/span&gt;
{{clear}}
**  [[وکیپیڈیا:اصول تبادلۂ خیال|اظہار خیال دے آداب]] دا خصوصی خیال رکھو۔
&lt;/div&gt;

&lt;div class=&quot;tabbertab&quot; title=&quot;&amp;zwnj;معاونت&amp;zwnj;&quot;&gt;
&lt;br/&gt;
&lt;span style=&quot;float:left&quot;&gt;[[file:Under construction icon-green.svg|link=|60px]]&lt;/span&gt;

وکیپیڈیا دے کہیں وی ورقے تے کھٻے پاسے &quot;ڳولݨ خانہ&quot; نظر آندا  ہے۔ جہڑے موضوع  تے تساں مضمون بݨاوݨ چاہندے ہو او ڳولݨ خانے لکھو تے ڳولو تے کلک کرو۔
&lt;inputbox&gt;type=search&lt;/inputbox&gt;
وت تہاݙے موضوع نال رلدے ملدے ورقے نظر آسن۔ ایہ اطمینان کرݨ دے بعد جو تہاݙے مطلوبہ موضوع تے  پہلے کوئی مضمون کائنی، تساں نواں ورقہ بݨا سڳدے ہو۔ واضح راہوے جو ہک موضوع تے ہک کنوں ودھ مضمون بݨاوݨ دی اجازت کائنی۔ نوں ورقہ بݨاوݨ کیتے، ڳولݨ دے نتائج وچ تہاݙی ڳولݨ آلی عبارت رتے رنگ وچ لکھی نظر آسی۔ اتھ کلک کریسو، تاں ہک نواں ورقہ کھل ویسی، جتھ تساں نواں مضمون لکھ سڳدے ہو۔ یا تساں نواں مضمون لکھݨ کیتے ہیٹھلا خانہ وی ورت سڳدے ہو۔ ورقہ بݨاوݨ کیتے عنواں ایں خانے وچ لکھو تے وت ورقہ بݨاؤ تے کلک کرو۔
&lt;inputbox&gt;type=create&lt;/inputbox&gt;
*  لکھݨ  کنوں پہلے اس ڳالھ دا یقین کر گھنو جو جہڑے عنوان تے تساں  لکھدے پئے ہو اوں عنوان یا اوں سن٘ویں عنوان تے سرائیکی وکی پیڈیا وچ  کوئی مضمون کائنی لکھیا  ہویا۔  ایں کیتے تساں ڳولݨ خانے وچ عنوان تے اوندے مترادفات لکھ تے لبھ گھنو۔
* سب کنوں چنگا ایہ ہوسی جو تساں مضمون لکھݨ کیتے [[وکیپیڈیا:ساحر تخلیق مضمون|اتھ]] تشریف گھن ون٘ڄو، ݙادھی سوکھ نال تساں مضمون لکھ گھنسو۔ تے اوکھ  پیش کائناں آسی۔
&lt;/div&gt;
&lt;/center&gt;

&lt;/div&gt;
|}

 --[[ورتݨ آلا:KaleemBot|KaleemBot]] ([[ورتݨ آلے نال ڳالھ مہاڑ:KaleemBot|ڳالھ مُہاڑ]]) ٢٢:٠٧, ١٥ جون ٢٠٢٥ (PKT)</text>
      <sha1>fyjvmf8vjbwzfa44t5rgu58no0rxpn7</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>63357</id>
      <parentid>63317</parentid>
      <timestamp>2025-06-16T10:19:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>KiranBOT</username>
        <id>3433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>soft redirect to [[:en:user talk:usernamekiran]]</comment>
      <origin>63357</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8765" sha1="mrt3ctgkmo0ufamszgdkknhvk6zq4om" xml:space="preserve">{{soft redirect|en:User talk:Usernamekiran}}
== ست بسم اللہ! ==
 &lt;div style=&quot;text-align:center;&quot;&gt;&lt;span style=&quot;font-size:1.1em;&quot;&gt;ساݙے نال سماجی روابط دی ویب سائٹ تے رَلو: [[File:F icon.svg|15x15px|link=https://www.facebook.com/UrduWikipedia]] اتے &lt;span class=&quot;link&quot;&gt;[[File:G 2014-04-24 22-48.png|18x18px|link=https://twitter.com/UrduWikipedia]]
&lt;/span&gt; &lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
-----

&lt;div style=&quot;padding:5px;font-size:medium&quot;&gt;&lt;div class=&quot;center&quot; style=&quot;word-spacing:1ex&quot;&gt;[[وکیپیڈیا:سفارت خانہ|Welcome!]] [[وکیپیڈیا:سفارت خانہ|Bienvenue!]] [[وکیپیڈیا:سفارت خانہ|Willkommen!]] [[وکیپیڈیا:سفارت خانہ|Benvenuti]] [[وکیپیڈیا:سفارت خانہ|¡Bienvenido!]] [[وکیپیڈیا:سفارت خانہ|ようこそ！]] [[وکیپیڈیا:سفارت خانہ|Dobrodosli]] [[وکیپیڈیا:سفارت خانہ|환영합니다]] [[وکیپیڈیا:سفارت خانہ|Добро пожаловать]] [[وکیپیڈیا:سفارت خانہ|Bem-vindo!]] [[وکیپیڈیا:سفارت خانہ|欢迎]] [[وکیپیڈیا:سفارت خانہ|Bonvenon]] [[وکیپیڈیا:سفارت خانہ|Welkom]]&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;
{| bgcolor=&quot;#CCFFFF&quot; align=center style=&quot;width:100% !important; -moz-border-radius: 1em;-webkit-border-radius:1em;border-radius:1em; border-top:2px dashed #3eb2c9;border-bottom:2px dashed #3eb2c9;padding: 5px 20px 25px;&quot;
|&lt;span style=&quot;font-family:Segoe UI;float:left&quot;&gt;'''[[وکیپیڈیا:سفارت خانہ|سفارت خانہ]]'''&lt;/span&gt;

&lt;div class=&quot;tabber horizTabBox&quot; style=&quot;width: 100% !important;&quot;&gt;

&lt;div class=&quot;tabbertab&quot; title=&quot;&amp;zwnj;ست بسم اللہ&amp;zwnj;&quot;&gt;
[[فائل:ست_بسم_اللہ.png|thumb|center|'''&lt;big&gt;سڄـݨ آون اکھـیں ٹھـرِن&lt;/big&gt;''']]
{{-}}
[[فائل:Wikipedia_laurier_wp.png|left|185x185px]]
جناب &lt;big&gt;{{PAGENAME}}&lt;/big&gt;! &lt;br&gt; تہاݙی خدمت وچ '''بھُوم ڳوجھی''' دی طرفوں سلام عرض ہے! &lt;br&gt;
اساں امید کریندے ہیں جو تساں سرائیکی وکی پیڈیا وچ سوہݨا ودھارا ثابت تھیسو۔&lt;br&gt;
'''←''' وکی پیڈیا ہک آزاد بین اللسانی بھُوم ڳوجھی ہے جیندے وچ اساں سارے رل مل تے لکھدے ہیں اتے رل مل تے ایں کوں سن٘وریندے ہیں۔ منصوبۂ وکیپیڈیا دا آغاز جنوری سنہ 2001ء وچ تھیا، سرائیکی وکیپیڈیا دا اجرا ٢٠٠٨ء وچ تھیا۔ تے بھُوم ڳوجھی ٢٠٢٠ء وچ باقائدہ طور تے منظور تھئی۔  فی الحال سرائیکی وکیپیڈیا وچ کل '''{{NUMBEROFARTICLES}}''' [[Special:Allpages|مضامین]] موجود ہن۔ &lt;br /&gt;
'''←'''ایں بھُوم ڳوجھی وچ تساں مضمون نویسی تے تبدیلی کرݨ کنوں پہلے انہاں ورقیاں تے  ضرور دید بھن٘وا گھنو۔

* وکیپیڈیا دے انٹرفیس دا سرائیکی ترجمہ کرݨ کیتے تہاݙے تعاون دی ساکوں ݙاڈھی لوڑ ہے۔ تساں ایں کیتے تعاون کرو، [[translatewiki:|Translatewiki.net]] ݙیکھو تے  [[translatewiki:Special:FirstSteps|'''ہدایات تے عمل کرو''']]۔
* بھُوم ڳوجھی دے مزید تعارف کیتے '''[[وکیپیڈیا| تعارف ورقہ]]''' ملاحظہ فرماؤ
* بھُوم ڳوجھی دے انٹرفیس کوں سمجھݨ کیتے '''[[معاونت:وکی پیمائی دا تعارف|وکی پیمائی دا تعارف]]''' ملاحظہ فرماؤ
* بھُوم ڳوجھی  وچ مزید معاونت کیتے '''[[معاونت:مندرجات|صفحۂ معاونت]]''' ملاحظہ فرماؤ
* مضامین دے اسلوب نگارش دے متعلق مختصر پر مفید معلومات کیتے '''[[معاونت:تعارف اسلوب نامہ/1|تعارف اسلوب نامہ]]''' ملاحظہ فرماؤ
* ورقیاں دی ظاہریت دی تبدیلی تے طریقۂ کار کیتے '''[[خاص:ترجیحات|ترجیحات]] ملاحظہ فرماؤ
* مضامین دی تحریر و ترمیم تے مشق کیتے '''[[معاونت:ترمیم|صفحۂ معاونت برائے تحریر و اصلاح مضامین]]''' ملاحظہ فرماؤ
* مضامین دی فارمیٹنگ، ترتیب و تدوین دے تعارف  تے ایں دے مفصل طریقہ کار کیتے [[معاونت:ترمیم کاری دا تعارف|ترمیم کاری دا تعارف]] ملاحظہ فرماؤ

&lt;/div&gt;

&lt;div class=&quot;tabbertab&quot; title=&quot;&amp;zwnj;اصول و قواعد&amp;zwnj;&quot;&gt;
&lt;br/&gt;
بہتر ہوسی جو تساں شروع وچ ہی انہاں ورقیاں تے دید بھن٘وا گھنو:

&lt;span style=&quot;float:left&quot;&gt;[[file:WikiVote.png|link=|60px]]&lt;/span&gt;
* '''[[معاونت:ہدایات تے پالیسیاں دا تعارف|ہدایات تے پالیسیاں دا تعارف]]
* '''[[وکیپیڈیا:پنج ارکان|وکیپیڈیا دے پنج ستون]]'''
* '''[[وکیپیڈیا:وکیپیڈیا کیا کائنی|وکیپیڈیا کیا کائنی]]'''
* '''[[وکیپیڈیا:معتدل نقطہ نظر|معتدل نقطۂ نظر]]'''
* '''[[وکیپیڈیا:حوالہ درکار|حوالہ جات دی فراہمی]]'''
* '''[[وکیپیڈیا:حقوق نسخہ|کاپی رائٹ]]'''

&lt;/div&gt;

&lt;div class=&quot;tabbertab&quot; title=&quot;&amp;zwnj;تہاݙا ورتݨ ورقہ&amp;zwnj;&quot;&gt;
&lt;br/&gt;
&lt;span style=&quot;float:left&quot;&gt;[[file:Samarbetare.svg|link=|60px]]&lt;/span&gt;

اتھ تہاݙا [[خاص:Mypage|'''مخصوص ورتݨ ورقہ وی ہوسی''']] جتھ  تساں [[:ونکی:صارف سانچے|اپنا تعارف لکھ سڳدے ہو]]، تے  تہاݙے [[خاص:Mytalk|ڳالھ مہاڑ ورقے]] تے ٻئے صارفین تہاݙے نال رابطہ کر سڳدے ہن تے تہاݙے نال ڳالھ مہاڑ کر سڳدے ہن۔
* کہیں ٻئے ورتݨ آلے نال ڳالھ مہاڑ کرݨ ویلے انہاں ڳالہیں دا خیال رکھیسو:
** جے ضرورت ہووے تاں سنیہے دا عنوان متعین کرو۔
** سنیہے دے چھیکڑ وچ آپݨے دستخط ضرور پاؤ، ایں کیتے درج کرو ایہ علامت '''--&amp;#126;&amp;#126;&amp;#126;&amp;#126;''' یا ایں آئیکان ([[file:Insert-signature.png|link=]])  تے کلک کرو۔
&lt;span style=&quot;float:left&quot;&gt;[[file:Signature-guide-ur.png|300px]]&lt;/span&gt;
{{clear}}
**  [[وکیپیڈیا:اصول تبادلۂ خیال|اظہار خیال دے آداب]] دا خصوصی خیال رکھو۔
&lt;/div&gt;

&lt;div class=&quot;tabbertab&quot; title=&quot;&amp;zwnj;معاونت&amp;zwnj;&quot;&gt;
&lt;br/&gt;
&lt;span style=&quot;float:left&quot;&gt;[[file:Under construction icon-green.svg|link=|60px]]&lt;/span&gt;

وکیپیڈیا دے کہیں وی ورقے تے کھٻے پاسے &quot;ڳولݨ خانہ&quot; نظر آندا  ہے۔ جہڑے موضوع  تے تساں مضمون بݨاوݨ چاہندے ہو او ڳولݨ خانے لکھو تے ڳولو تے کلک کرو۔
&lt;inputbox&gt;type=search&lt;/inputbox&gt;
وت تہاݙے موضوع نال رلدے ملدے ورقے نظر آسن۔ ایہ اطمینان کرݨ دے بعد جو تہاݙے مطلوبہ موضوع تے  پہلے کوئی مضمون کائنی، تساں نواں ورقہ بݨا سڳدے ہو۔ واضح راہوے جو ہک موضوع تے ہک کنوں ودھ مضمون بݨاوݨ دی اجازت کائنی۔ نوں ورقہ بݨاوݨ کیتے، ڳولݨ دے نتائج وچ تہاݙی ڳولݨ آلی عبارت رتے رنگ وچ لکھی نظر آسی۔ اتھ کلک کریسو، تاں ہک نواں ورقہ کھل ویسی، جتھ تساں نواں مضمون لکھ سڳدے ہو۔ یا تساں نواں مضمون لکھݨ کیتے ہیٹھلا خانہ وی ورت سڳدے ہو۔ ورقہ بݨاوݨ کیتے عنواں ایں خانے وچ لکھو تے وت ورقہ بݨاؤ تے کلک کرو۔
&lt;inputbox&gt;type=create&lt;/inputbox&gt;
*  لکھݨ  کنوں پہلے اس ڳالھ دا یقین کر گھنو جو جہڑے عنوان تے تساں  لکھدے پئے ہو اوں عنوان یا اوں سن٘ویں عنوان تے سرائیکی وکی پیڈیا وچ  کوئی مضمون کائنی لکھیا  ہویا۔  ایں کیتے تساں ڳولݨ خانے وچ عنوان تے اوندے مترادفات لکھ تے لبھ گھنو۔
* سب کنوں چنگا ایہ ہوسی جو تساں مضمون لکھݨ کیتے [[وکیپیڈیا:ساحر تخلیق مضمون|اتھ]] تشریف گھن ون٘ڄو، ݙادھی سوکھ نال تساں مضمون لکھ گھنسو۔ تے اوکھ  پیش کائناں آسی۔
&lt;/div&gt;
&lt;/center&gt;

&lt;/div&gt;
|}

 --[[ورتݨ آلا:KaleemBot|KaleemBot]] ([[ورتݨ آلے نال ڳالھ مہاڑ:KaleemBot|ڳالھ مُہاڑ]]) ٢٢:٠٧, ١٥ جون ٢٠٢٥ (PKT)</text>
      <sha1>mrt3ctgkmo0ufamszgdkknhvk6zq4om</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ورتݨ آلے نال ڳالھ مہاڑ:我是啊啊啊啊啊啊啊啊啊啊</title>
    <ns>3</ns>
    <id>28490</id>
    <revision>
      <id>63318</id>
      <timestamp>2025-06-15T17:07:34Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>KaleemBot</username>
        <id>165</id>
      </contributor>
      <comment>ست بسم اللہ!</comment>
      <origin>63318</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8720" sha1="fyjvmf8vjbwzfa44t5rgu58no0rxpn7" xml:space="preserve">== ست بسم اللہ! ==
 &lt;div style=&quot;text-align:center;&quot;&gt;&lt;span style=&quot;font-size:1.1em;&quot;&gt;ساݙے نال سماجی روابط دی ویب سائٹ تے رَلو: [[File:F icon.svg|15x15px|link=https://www.facebook.com/UrduWikipedia]] اتے &lt;span class=&quot;link&quot;&gt;[[File:G 2014-04-24 22-48.png|18x18px|link=https://twitter.com/UrduWikipedia]]
&lt;/span&gt; &lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
-----

&lt;div style=&quot;padding:5px;font-size:medium&quot;&gt;&lt;div class=&quot;center&quot; style=&quot;word-spacing:1ex&quot;&gt;[[وکیپیڈیا:سفارت خانہ|Welcome!]] [[وکیپیڈیا:سفارت خانہ|Bienvenue!]] [[وکیپیڈیا:سفارت خانہ|Willkommen!]] [[وکیپیڈیا:سفارت خانہ|Benvenuti]] [[وکیپیڈیا:سفارت خانہ|¡Bienvenido!]] [[وکیپیڈیا:سفارت خانہ|ようこそ！]] [[وکیپیڈیا:سفارت خانہ|Dobrodosli]] [[وکیپیڈیا:سفارت خانہ|환영합니다]] [[وکیپیڈیا:سفارت خانہ|Добро пожаловать]] [[وکیپیڈیا:سفارت خانہ|Bem-vindo!]] [[وکیپیڈیا:سفارت خانہ|欢迎]] [[وکیپیڈیا:سفارت خانہ|Bonvenon]] [[وکیپیڈیا:سفارت خانہ|Welkom]]&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;
{| bgcolor=&quot;#CCFFFF&quot; align=center style=&quot;width:100% !important; -moz-border-radius: 1em;-webkit-border-radius:1em;border-radius:1em; border-top:2px dashed #3eb2c9;border-bottom:2px dashed #3eb2c9;padding: 5px 20px 25px;&quot;
|&lt;span style=&quot;font-family:Segoe UI;float:left&quot;&gt;'''[[وکیپیڈیا:سفارت خانہ|سفارت خانہ]]'''&lt;/span&gt;

&lt;div class=&quot;tabber horizTabBox&quot; style=&quot;width: 100% !important;&quot;&gt;

&lt;div class=&quot;tabbertab&quot; title=&quot;&amp;zwnj;ست بسم اللہ&amp;zwnj;&quot;&gt;
[[فائل:ست_بسم_اللہ.png|thumb|center|'''&lt;big&gt;سڄـݨ آون اکھـیں ٹھـرِن&lt;/big&gt;''']]
{{-}}
[[فائل:Wikipedia_laurier_wp.png|left|185x185px]]
جناب &lt;big&gt;{{PAGENAME}}&lt;/big&gt;! &lt;br&gt; تہاݙی خدمت وچ '''بھُوم ڳوجھی''' دی طرفوں سلام عرض ہے! &lt;br&gt;
اساں امید کریندے ہیں جو تساں سرائیکی وکی پیڈیا وچ سوہݨا ودھارا ثابت تھیسو۔&lt;br&gt;
'''←''' وکی پیڈیا ہک آزاد بین اللسانی بھُوم ڳوجھی ہے جیندے وچ اساں سارے رل مل تے لکھدے ہیں اتے رل مل تے ایں کوں سن٘وریندے ہیں۔ منصوبۂ وکیپیڈیا دا آغاز جنوری سنہ 2001ء وچ تھیا، سرائیکی وکیپیڈیا دا اجرا ٢٠٠٨ء وچ تھیا۔ تے بھُوم ڳوجھی ٢٠٢٠ء وچ باقائدہ طور تے منظور تھئی۔  فی الحال سرائیکی وکیپیڈیا وچ کل '''{{NUMBEROFARTICLES}}''' [[Special:Allpages|مضامین]] موجود ہن۔ &lt;br /&gt;
'''←'''ایں بھُوم ڳوجھی وچ تساں مضمون نویسی تے تبدیلی کرݨ کنوں پہلے انہاں ورقیاں تے  ضرور دید بھن٘وا گھنو۔

* وکیپیڈیا دے انٹرفیس دا سرائیکی ترجمہ کرݨ کیتے تہاݙے تعاون دی ساکوں ݙاڈھی لوڑ ہے۔ تساں ایں کیتے تعاون کرو، [[translatewiki:|Translatewiki.net]] ݙیکھو تے  [[translatewiki:Special:FirstSteps|'''ہدایات تے عمل کرو''']]۔
* بھُوم ڳوجھی دے مزید تعارف کیتے '''[[وکیپیڈیا| تعارف ورقہ]]''' ملاحظہ فرماؤ
* بھُوم ڳوجھی دے انٹرفیس کوں سمجھݨ کیتے '''[[معاونت:وکی پیمائی دا تعارف|وکی پیمائی دا تعارف]]''' ملاحظہ فرماؤ
* بھُوم ڳوجھی  وچ مزید معاونت کیتے '''[[معاونت:مندرجات|صفحۂ معاونت]]''' ملاحظہ فرماؤ
* مضامین دے اسلوب نگارش دے متعلق مختصر پر مفید معلومات کیتے '''[[معاونت:تعارف اسلوب نامہ/1|تعارف اسلوب نامہ]]''' ملاحظہ فرماؤ
* ورقیاں دی ظاہریت دی تبدیلی تے طریقۂ کار کیتے '''[[خاص:ترجیحات|ترجیحات]] ملاحظہ فرماؤ
* مضامین دی تحریر و ترمیم تے مشق کیتے '''[[معاونت:ترمیم|صفحۂ معاونت برائے تحریر و اصلاح مضامین]]''' ملاحظہ فرماؤ
* مضامین دی فارمیٹنگ، ترتیب و تدوین دے تعارف  تے ایں دے مفصل طریقہ کار کیتے [[معاونت:ترمیم کاری دا تعارف|ترمیم کاری دا تعارف]] ملاحظہ فرماؤ

&lt;/div&gt;

&lt;div class=&quot;tabbertab&quot; title=&quot;&amp;zwnj;اصول و قواعد&amp;zwnj;&quot;&gt;
&lt;br/&gt;
بہتر ہوسی جو تساں شروع وچ ہی انہاں ورقیاں تے دید بھن٘وا گھنو:

&lt;span style=&quot;float:left&quot;&gt;[[file:WikiVote.png|link=|60px]]&lt;/span&gt;
* '''[[معاونت:ہدایات تے پالیسیاں دا تعارف|ہدایات تے پالیسیاں دا تعارف]]
* '''[[وکیپیڈیا:پنج ارکان|وکیپیڈیا دے پنج ستون]]'''
* '''[[وکیپیڈیا:وکیپیڈیا کیا کائنی|وکیپیڈیا کیا کائنی]]'''
* '''[[وکیپیڈیا:معتدل نقطہ نظر|معتدل نقطۂ نظر]]'''
* '''[[وکیپیڈیا:حوالہ درکار|حوالہ جات دی فراہمی]]'''
* '''[[وکیپیڈیا:حقوق نسخہ|کاپی رائٹ]]'''

&lt;/div&gt;

&lt;div class=&quot;tabbertab&quot; title=&quot;&amp;zwnj;تہاݙا ورتݨ ورقہ&amp;zwnj;&quot;&gt;
&lt;br/&gt;
&lt;span style=&quot;float:left&quot;&gt;[[file:Samarbetare.svg|link=|60px]]&lt;/span&gt;

اتھ تہاݙا [[خاص:Mypage|'''مخصوص ورتݨ ورقہ وی ہوسی''']] جتھ  تساں [[:ونکی:صارف سانچے|اپنا تعارف لکھ سڳدے ہو]]، تے  تہاݙے [[خاص:Mytalk|ڳالھ مہاڑ ورقے]] تے ٻئے صارفین تہاݙے نال رابطہ کر سڳدے ہن تے تہاݙے نال ڳالھ مہاڑ کر سڳدے ہن۔
* کہیں ٻئے ورتݨ آلے نال ڳالھ مہاڑ کرݨ ویلے انہاں ڳالہیں دا خیال رکھیسو:
** جے ضرورت ہووے تاں سنیہے دا عنوان متعین کرو۔
** سنیہے دے چھیکڑ وچ آپݨے دستخط ضرور پاؤ، ایں کیتے درج کرو ایہ علامت '''--&amp;#126;&amp;#126;&amp;#126;&amp;#126;''' یا ایں آئیکان ([[file:Insert-signature.png|link=]])  تے کلک کرو۔
&lt;span style=&quot;float:left&quot;&gt;[[file:Signature-guide-ur.png|300px]]&lt;/span&gt;
{{clear}}
**  [[وکیپیڈیا:اصول تبادلۂ خیال|اظہار خیال دے آداب]] دا خصوصی خیال رکھو۔
&lt;/div&gt;

&lt;div class=&quot;tabbertab&quot; title=&quot;&amp;zwnj;معاونت&amp;zwnj;&quot;&gt;
&lt;br/&gt;
&lt;span style=&quot;float:left&quot;&gt;[[file:Under construction icon-green.svg|link=|60px]]&lt;/span&gt;

وکیپیڈیا دے کہیں وی ورقے تے کھٻے پاسے &quot;ڳولݨ خانہ&quot; نظر آندا  ہے۔ جہڑے موضوع  تے تساں مضمون بݨاوݨ چاہندے ہو او ڳولݨ خانے لکھو تے ڳولو تے کلک کرو۔
&lt;inputbox&gt;type=search&lt;/inputbox&gt;
وت تہاݙے موضوع نال رلدے ملدے ورقے نظر آسن۔ ایہ اطمینان کرݨ دے بعد جو تہاݙے مطلوبہ موضوع تے  پہلے کوئی مضمون کائنی، تساں نواں ورقہ بݨا سڳدے ہو۔ واضح راہوے جو ہک موضوع تے ہک کنوں ودھ مضمون بݨاوݨ دی اجازت کائنی۔ نوں ورقہ بݨاوݨ کیتے، ڳولݨ دے نتائج وچ تہاݙی ڳولݨ آلی عبارت رتے رنگ وچ لکھی نظر آسی۔ اتھ کلک کریسو، تاں ہک نواں ورقہ کھل ویسی، جتھ تساں نواں مضمون لکھ سڳدے ہو۔ یا تساں نواں مضمون لکھݨ کیتے ہیٹھلا خانہ وی ورت سڳدے ہو۔ ورقہ بݨاوݨ کیتے عنواں ایں خانے وچ لکھو تے وت ورقہ بݨاؤ تے کلک کرو۔
&lt;inputbox&gt;type=create&lt;/inputbox&gt;
*  لکھݨ  کنوں پہلے اس ڳالھ دا یقین کر گھنو جو جہڑے عنوان تے تساں  لکھدے پئے ہو اوں عنوان یا اوں سن٘ویں عنوان تے سرائیکی وکی پیڈیا وچ  کوئی مضمون کائنی لکھیا  ہویا۔  ایں کیتے تساں ڳولݨ خانے وچ عنوان تے اوندے مترادفات لکھ تے لبھ گھنو۔
* سب کنوں چنگا ایہ ہوسی جو تساں مضمون لکھݨ کیتے [[وکیپیڈیا:ساحر تخلیق مضمون|اتھ]] تشریف گھن ون٘ڄو، ݙادھی سوکھ نال تساں مضمون لکھ گھنسو۔ تے اوکھ  پیش کائناں آسی۔
&lt;/div&gt;
&lt;/center&gt;

&lt;/div&gt;
|}

 --[[ورتݨ آلا:KaleemBot|KaleemBot]] ([[ورتݨ آلے نال ڳالھ مہاڑ:KaleemBot|ڳالھ مُہاڑ]]) ٢٢:٠٧, ١٥ جون ٢٠٢٥ (PKT)</text>
      <sha1>fyjvmf8vjbwzfa44t5rgu58no0rxpn7</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>راݨی سوہندی</title>
    <ns>0</ns>
    <id>28491</id>
    <revision>
      <id>63319</id>
      <timestamp>2025-06-15T17:13:22Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Sraiki</username>
        <id>12</id>
      </contributor>
      <comment>&quot;ایہ 416 ء دا واقعہ اے جݙاں موجودہ پاکستان وچ ہک طاقتور بدھی راجپوت سردار، راجا دیوا جی رائے سلطنت دی بنیاد رکھی۔ 615 ء وچ راجا سہاسی ایں سلطنت دا بادشاہ بݨیا۔ 625 ء وچ اوں ہک برہمن، چچ کوں اپݨا نائب وزیر بݨا گھدا۔ چچ جلدی شہرت حاصل کر گھدی۔ شہر وچ اوہدی قابلیت...&quot; نال ورقہ تخلیق تھیا</comment>
      <origin>63319</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8440" sha1="8ep23d2kugooziszl9pqyke2iu1nmjr" xml:space="preserve">ایہ 416 ء دا واقعہ اے جݙاں موجودہ پاکستان وچ ہک طاقتور بدھی راجپوت سردار، راجا دیوا جی رائے سلطنت دی بنیاد رکھی۔ 615 ء وچ راجا سہاسی ایں سلطنت دا بادشاہ بݨیا۔ 625 ء وچ اوں ہک برہمن، چچ کوں اپݨا نائب وزیر بݨا گھدا۔ چچ جلدی شہرت حاصل کر گھدی۔ شہر وچ اوہدی قابلیت دے ہر ڄاہ چرچے تھیوݨ لڳ پئے۔ اوہ پابندی نال ہر روز دفتر آندا ہئی تے کم کریندا ہئی۔

ہک ݙینھ خدا دا کرݨ ایہو جیہا تھیا جو وزیر بیمار ہئی تے ایں ݙینھ دفتر نہ آ سڳیا۔ دفتر وچ کلہا بیٹھا چچ کم کریندا پیا ہئی جو راجا دے کولو کڄھ ضروری خط سیوستان توں آئے، جنہاں دا جواب ݙیوݨ اوں ویلھے ضروری ہئی۔ راجا بندہ بھیج تے محل توں وزیر کوں سݙوایا، اوہ موجود نہ ہئی۔ چچ راجا دے بندے کوں آکھیا جو وزیر صاحب تاں موجود کائینی، میں انہاں دا نائب آں۔ جیکر کوئی ضروری کم ہووے تاں راجا صاحب کوں عرض کرو جو میں حاضر آں۔ اوں ونڄ تے راجا کوں چچ دی ڳالھ آکھی۔ راجا فوراً ہی چچ کوں سݙوایا۔

جݙاں چچ محل وچ پڄا تاں اوں ویلھے راجا دے کولو اوہدی رانی سوہندی بیٹھی ہئی۔ راجا رانی کوں آکھیا، توں پردے وچ تھی ونڄ۔ رانی سوہندی آکھیا، حضور! اوہ تاں برہمن اے، اوندے توں پردہ کیہو جیہا؟ راجا چپ تھی ڳیا تے چچ کوں سݙوایا۔ چچ آداب شاہی بڄا گھدے تے راجا کوں اوہ خط پڑھ تے سݨائے جو سیوستان توں آئے ہوئے ہن تے انہاں دا فوراً ہی بہوں چنڳا جواب لکھ تے پیش کیتا۔ راجا بہوں خوش تھیا تے چچ کوں انعام و اکرام ݙے تے حکم ݙیتا جو اوہ آندے ضروری معاملات خود محل وچ آ تے پیش کرے۔

رانی سوہندی وی چچ دا حسن و جمال تے قابلیت ݙیکھ تے عقل و ہوش گنوا ݙتے تے اوندے تے عاشق تھی ڳئی۔ اوں چچ کوں ورغلایا چاہیا، بھل اوں ہمیشہ ایہہ جواب ݙیتا جو میں ہک برہمن آں، تساں میتھوں نمک حرامی دی توقع نہ رکھو۔ چچ دے کجھ دشمناں ایہہ خبر راجا دے کن وچ وی پائی۔ راجا آکھیا، چچ برہمن اے، میں اینکوں نیک سمجھداں۔ ڳالھ آئی ڳئی تھی ڳئی۔ بہوں ݙینھ ایویں لنگھ ڳئے اتھوں تائیں جو راجا سہاسی بیمار پے ڳیا۔ طرح طرح دے علاج معالجے تھیے بھل راجا دی بیماری ودھدی ہی ڳئی۔ آخر زندگی دی کوئی امید باقی نہ رہی۔

رانی سوہندی ایہہ حالت ݙیکھ تے ہک ݙینھ چچ کوں سݙوایا تے آکھیا، توں ݙیکھدا ایں جو رائے دی کیہ بری حالت اے۔ ہݨ اوندے بچݨ دی کوئی توقع کائینی۔ تیکوں ایہہ وی معلوم اے جو میری کوئی اولاد اے۔ نہ میرا کوئی ہمدرد۔ رہ گئے ناں دے ایہہ رشتے دار اتے عزیز جو توں ݙیکھدا ایں، ایہہ سارے دے سارے ایں تاک وچ ہن جو راجا مرے تے اساں تخت تے قبضہ کر گھنوں۔ لیکن میں وی سندھ دی رانی آں۔

انہاں دے ایں برے ارادے دا اوہ مزہ چکھیساں جو ساری عمر یاد رکھݨ۔ لو ݙیکھو، ہݨ میں کیہ تماشا کریندی آں۔ ایہہ آکھ تے اوں حکم ݙیتا جو عام دربار منعقد تھیوے تے سارے امیر و کبیر جمع تھیون۔ جݙاں سارے جمع تھی ڳئے تاں اوں راجا دے ہتھوں انگوٹھی لاہی تے اینکوں گھدے دربار وچ آئی۔ رانی کوں ݙیکھ تے دربار وچ سناٹا چھا ڳیا۔ سارے ادب نال بہہ ڳئے۔ اوں درباریئیں کوں آکھیا، راجا صاحب دی حالت خراب اے۔ اوہ خود بیماری دی وجہ توں دربار وچ تشریف نی لا سڳے۔ انہاں ایہہ انگوٹھی میکوں ݙے تے حکم ݙیتا اے جو میں تساں ساریاں کوں آکھاں جو چچ کوں عارضی طور تے راجا بݨا گھدا ونڄے تے سارے اوندے احکامات تے عمل کرن۔ ایہہ سݨ تے سارے درباریئیں اوں ویلھے چچ کوں حکمران من گھدا۔ ایویں چچ ہک دم نائب وزیر توں راجا بݨ ڳیا۔

جݙاں چچ راجا تھی ڳیا تاں رانی سوہندی محل وچ آ تے اوندے توں آکھیا، کیہ میں ہݨ وی ایں قابل کائینی جو توں میری تمنا پوری کریں؟ چچ چپ تھی ڳیا۔ رانی سوہندی ہمیشہ کیتے جھڳڑیاں دا دروازہ بند کرݨ کیتے ہک ٻئی تدبیر سوچی۔ اوں حکم ݙیتا جو پڄاھ زنجیراں محل دے وݙے کمرے وچ رکھیاں ونڄن۔ جݙاں زنجیراں رکھیاں ونڄ چکیاں تاں اوں اپݨے نوکراں کوں آکھیا جو رائے سہاسی دے عزیزاں کوں اطلاع ݙیو، راجا تساں توں کجھ ڳالھیں کرݨ چاہندا اے۔ تساں سارے فوراً محل وچ حاضر تھی ونڄو۔ چناںچہ رائے سہاسی دے سارے عزیز محل دے ٻاہر جمع تھی ڳئے۔ رانی سوہندی ہک ہک کوں محفل وچ سݙیندی ویندی۔ جیوں ہی اوہ محل وچ آندا، اینکوں زنجیراں وچ بنھوا تے کمرے وچ بند کرا ݙیندی۔ ایں طرح رانی سوہندی رائے دے سارے عزیزاں کوں قید کر ݙیتا۔ جݙاں سارے قید تھی چکے تاں ہݨ رانی سوہندی کوں اطمینان تھیا جو چچ دی مخالفت کرݨ آلا کوئی باقی نی رہیا۔

ایں کم توں فارغ تھیوݨ دے بعد رانی سوہندی رائے دے انہاں غریب عزیزاں کوں سݙوایا جو اپݨی غربت دی وجہ توں ہک ہک داݨے دے محتاج ہن۔ رانی سوہندی انہاں توں آکھیا &lt;nowiki&gt;''&lt;/nowiki&gt;تیکوں جنہاں لوکاں ایں بری حالت وچ پڄایا اے، اڄ میں انہاں ساریاں کوں قید کر ݙیتا اے۔ اوہ ݙیکھو تہاݙے سامݨے جکڑے ہوئے پئے ہن۔ میں انہاں ساریاں دا مال و اسباب تیکوں ݙیندی آں۔ بھل شرط ایہہ اے جو جو جیں کوں قتل کریسی، اوہ ہی اوں دا مال گھنسی۔&lt;nowiki&gt;''&lt;/nowiki&gt; رانی دے حکم دی دیر ہئی، فیر آپس دی دشمنی اتے مال دا لالچ! ایہہ لوک تاں ایہو جہے موقع دی تاک وچ ہن۔ ذرا جیہی دیر وچ لوکاں انہاں ساریاں دا صفایا کر ݙیتا۔

ہݨ رانی سوہندی کوں پوری طرح اطمینان تھیا جو چچ دے راجا تھیوݨ دا کوئی مخالف نی رہیا۔ ایں دوران رائے مر چکا ہئی۔ ݙوجھے ݙینھ رانی سوہندی رائے سہاسی دی موت دا اعلان کر ݙیتا۔ سارے ملک وچ رائے دا غم منایا ڳیا۔ شاہانہ شان و شوکت نال ارتھی اٹی تے چتا تے ڄلا ݙتی ڳئی۔ ہݨ چچ متوفی راجا دے سارے احسانات بھل ڳیا تے راجا بݨݨ خاطر اوں 632ء وچ رانی سوہندی نال شادی کر گھدی۔ ایویں سندھ وچ برہمن راج دی بنیاد پے ڳئی۔ ممتاز عرب مجاہد، محمد بن قاسم نال مقابلہ کرݨ آلا راجا داہر ایں راجا چچ تے رانی سوہندی دا پتر ہئی۔
----I hope this translation is helpful! Let me know if you need anything else.
[[ونکی:تاریخ سرائیکستان]]</text>
      <sha1>8ep23d2kugooziszl9pqyke2iu1nmjr</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>قلعہ اسکلندہ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>28492</id>
    <revision>
      <id>63320</id>
      <timestamp>2025-06-16T02:01:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Sraiki</username>
        <id>12</id>
      </contributor>
      <comment>&quot;   == قلعہ اسکالندہ   == شہر توں چند کلومیٹر مغرب وچ موضح ٹھٹھ گھلواں اِچ اِس قلعے دے کھنڈرات موجود ہِن۔ *(تاریخ ملتان، صفحہ 53-55)* دے مطابق:    &lt;nowiki&gt;*&lt;/nowiki&gt;&quot;راجہ ایند دے دور اِچ اِیہ قلعہ ریاست ملتان دا ہک وݙا شہر ہئی۔&quot;*    &lt;nowiki&gt;*&lt;/nowiki&gt;&quot;راجہ دریو دھن نے آپݨی بھیݨ رانی...&quot; نال ورقہ تخلیق تھیا</comment>
      <origin>63320</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2090" sha1="r1n0rtrh3d4feyip2vtgpcfi1emsevi" xml:space="preserve">  
== قلعہ اسکالندہ   ==
شہر توں چند کلومیٹر مغرب وچ موضح ٹھٹھ گھلواں اِچ اِس قلعے دے کھنڈرات موجود ہِن۔ *(تاریخ ملتان، صفحہ 53-55)* دے مطابق:  

&lt;nowiki&gt;*&lt;/nowiki&gt;&quot;راجہ ایند دے دور اِچ اِیہ قلعہ ریاست ملتان دا ہک وݙا شہر ہئی۔&quot;*  

&lt;nowiki&gt;*&lt;/nowiki&gt;&quot;راجہ دریو دھن نے آپݨی بھیݨ رانی دھسلہ کوں، جیڑھی راجہ جید ارتھ دی رانی ہئی، آپݨا نائب مقرر کریندے ہوئے وادی سندھ دی طرف روانہ کیتا۔ اُوں آپݨا پایہ تخت اچ تے ملتان دے درمیان ہک شہر کوں مقرر کیتا، جیڑھا بعد اِچ اسکالندہ دے ناں نال مشہور تھیا۔&quot;*  

== محمد بن قاسم دا حملہ   ==
&lt;nowiki&gt;*&lt;/nowiki&gt;(تاریخ ملتان، صفحہ 82)* دے مطابق:  

&lt;nowiki&gt;*&lt;/nowiki&gt;&quot;اسکلندہ ہک مضبوط قلعہ تے وݙا شہر ہئی۔ اِکوں ہزاراں سال تک صوبے دے صدر مقام دی حیثیت حاصل رہئی۔&quot;*  

== ڈیرہ عاربی ==
قلعہ اسکلندہ کوں فتح کرݨ دے بعد جیڑھی جاہ تے عرباں دی چھاؤݨی قائم تھئی، اُوں جگہ کوں *&quot;ڈیرہ عاربی&quot;* آکھیا ویندے، یعنی عرباں دا ڈیرہ۔ اِتھوں دے رہوݨ والے *&quot;عاربی&quot;* سݙیندن۔  

== روم شام   ==
محمد بن قاسم نے جنگ دے دوران جیڑھا کیمپ لایا ہئی، اُوں مقام کوں ہݨ تک *&quot;روم شام&quot;* دے ناں نال ڄاݨا ویندے۔ اِتھوں روم تے شام دے فوجیوں نے پڑاؤ کیتا۔ راقم کوں معلوم تھیا ہے جو اِیہ جگہ ہݨ مچڑ خاندان دی آبادی ہے، پر اِیہ مقام اَڄ وی ایں ناں نال مشہور ہے۔  

&lt;nowiki&gt;**&lt;/nowiki&gt;تحریر تے تحقیق: پروفیسر شاہد مسعود&quot;**  
[[ونکی:تاریخ سرائیکستان]]</text>
      <sha1>r1n0rtrh3d4feyip2vtgpcfi1emsevi</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>63321</id>
      <parentid>63320</parentid>
      <timestamp>2025-06-16T02:09:23Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Sraiki</username>
        <id>12</id>
      </contributor>
      <origin>63321</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2106" sha1="8p236o6x263onxl5nhvqd2xd1bb1uzk" xml:space="preserve">  
== قلعہ اسکالندہ   ==
گیلے وال شہر توں چند کلومیٹر مغرب وچ موضح ٹھٹھ گھلواں اِچ اِس قلعے دے کھنڈرات موجود ہِن۔ *(تاریخ ملتان، صفحہ 53-55)* دے مطابق:  

&lt;nowiki&gt;*&lt;/nowiki&gt;&quot;راجہ ایند دے دور اِچ اِیہ قلعہ ریاست ملتان دا ہک وݙا شہر ہئی۔&quot;*  

&lt;nowiki&gt;*&lt;/nowiki&gt;&quot;راجہ دریو دھن نے آپݨی بھیݨ رانی دھسلہ کوں، جیڑھی راجہ جید ارتھ دی رانی ہئی، آپݨا نائب مقرر کریندے ہوئے وادی سندھ دی طرف روانہ کیتا۔ اُوں آپݨا پایہ تخت اچ تے ملتان دے درمیان ہک شہر کوں مقرر کیتا، جیڑھا بعد اِچ اسکالندہ دے ناں نال مشہور تھیا۔&quot;*  

== محمد بن قاسم دا حملہ   ==
&lt;nowiki&gt;*&lt;/nowiki&gt;(تاریخ ملتان، صفحہ 82)* دے مطابق:  

&lt;nowiki&gt;*&lt;/nowiki&gt;&quot;اسکلندہ ہک مضبوط قلعہ تے وݙا شہر ہئی۔ اِکوں ہزاراں سال تک صوبے دے صدر مقام دی حیثیت حاصل رہئی۔&quot;*  

== ڈیرہ عاربی ==
قلعہ اسکلندہ کوں فتح کرݨ دے بعد جیڑھی جاہ تے عرباں دی چھاؤݨی قائم تھئی، اُوں جگہ کوں *&quot;ڈیرہ عاربی&quot;* آکھیا ویندے، یعنی عرباں دا ڈیرہ۔ اِتھوں دے رہوݨ والے *&quot;عاربی&quot;* سݙیندن۔  

== روم شام   ==
محمد بن قاسم نے جنگ دے دوران جیڑھا کیمپ لایا ہئی، اُوں مقام کوں ہݨ تک *&quot;روم شام&quot;* دے ناں نال ڄاݨا ویندے۔ اِتھوں روم تے شام دے فوجیوں نے پڑاؤ کیتا۔ راقم کوں معلوم تھیا ہے جو اِیہ جگہ ہݨ مچڑ خاندان دی آبادی ہے، پر اِیہ مقام اَڄ وی ایں ناں نال مشہور ہے۔  

&lt;nowiki&gt;**&lt;/nowiki&gt;تحریر تے تحقیق: پروفیسر شاہد مسعود&quot;**  
[[ونکی:تاریخ سرائیکستان]]</text>
      <sha1>8p236o6x263onxl5nhvqd2xd1bb1uzk</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ورتݨ آلے نال ڳالھ مہاڑ:جھوک پبلشرز</title>
    <ns>3</ns>
    <id>28493</id>
    <revision>
      <id>63322</id>
      <timestamp>2025-06-16T08:02:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>KaleemBot</username>
        <id>165</id>
      </contributor>
      <comment>ست بسم اللہ!</comment>
      <origin>63322</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8720" sha1="9e9dafas6ik1zeewcpymqpelujziwrv" xml:space="preserve">== ست بسم اللہ! ==
 &lt;div style=&quot;text-align:center;&quot;&gt;&lt;span style=&quot;font-size:1.1em;&quot;&gt;ساݙے نال سماجی روابط دی ویب سائٹ تے رَلو: [[File:F icon.svg|15x15px|link=https://www.facebook.com/UrduWikipedia]] اتے &lt;span class=&quot;link&quot;&gt;[[File:G 2014-04-24 22-48.png|18x18px|link=https://twitter.com/UrduWikipedia]]
&lt;/span&gt; &lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
-----

&lt;div style=&quot;padding:5px;font-size:medium&quot;&gt;&lt;div class=&quot;center&quot; style=&quot;word-spacing:1ex&quot;&gt;[[وکیپیڈیا:سفارت خانہ|Welcome!]] [[وکیپیڈیا:سفارت خانہ|Bienvenue!]] [[وکیپیڈیا:سفارت خانہ|Willkommen!]] [[وکیپیڈیا:سفارت خانہ|Benvenuti]] [[وکیپیڈیا:سفارت خانہ|¡Bienvenido!]] [[وکیپیڈیا:سفارت خانہ|ようこそ！]] [[وکیپیڈیا:سفارت خانہ|Dobrodosli]] [[وکیپیڈیا:سفارت خانہ|환영합니다]] [[وکیپیڈیا:سفارت خانہ|Добро пожаловать]] [[وکیپیڈیا:سفارت خانہ|Bem-vindo!]] [[وکیپیڈیا:سفارت خانہ|欢迎]] [[وکیپیڈیا:سفارت خانہ|Bonvenon]] [[وکیپیڈیا:سفارت خانہ|Welkom]]&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;
{| bgcolor=&quot;#CCFFFF&quot; align=center style=&quot;width:100% !important; -moz-border-radius: 1em;-webkit-border-radius:1em;border-radius:1em; border-top:2px dashed #3eb2c9;border-bottom:2px dashed #3eb2c9;padding: 5px 20px 25px;&quot;
|&lt;span style=&quot;font-family:Segoe UI;float:left&quot;&gt;'''[[وکیپیڈیا:سفارت خانہ|سفارت خانہ]]'''&lt;/span&gt;

&lt;div class=&quot;tabber horizTabBox&quot; style=&quot;width: 100% !important;&quot;&gt;

&lt;div class=&quot;tabbertab&quot; title=&quot;&amp;zwnj;ست بسم اللہ&amp;zwnj;&quot;&gt;
[[فائل:ست_بسم_اللہ.png|thumb|center|'''&lt;big&gt;سڄـݨ آون اکھـیں ٹھـرِن&lt;/big&gt;''']]
{{-}}
[[فائل:Wikipedia_laurier_wp.png|left|185x185px]]
جناب &lt;big&gt;{{PAGENAME}}&lt;/big&gt;! &lt;br&gt; تہاݙی خدمت وچ '''بھُوم ڳوجھی''' دی طرفوں سلام عرض ہے! &lt;br&gt;
اساں امید کریندے ہیں جو تساں سرائیکی وکی پیڈیا وچ سوہݨا ودھارا ثابت تھیسو۔&lt;br&gt;
'''←''' وکی پیڈیا ہک آزاد بین اللسانی بھُوم ڳوجھی ہے جیندے وچ اساں سارے رل مل تے لکھدے ہیں اتے رل مل تے ایں کوں سن٘وریندے ہیں۔ منصوبۂ وکیپیڈیا دا آغاز جنوری سنہ 2001ء وچ تھیا، سرائیکی وکیپیڈیا دا اجرا ٢٠٠٨ء وچ تھیا۔ تے بھُوم ڳوجھی ٢٠٢٠ء وچ باقائدہ طور تے منظور تھئی۔  فی الحال سرائیکی وکیپیڈیا وچ کل '''{{NUMBEROFARTICLES}}''' [[Special:Allpages|مضامین]] موجود ہن۔ &lt;br /&gt;
'''←'''ایں بھُوم ڳوجھی وچ تساں مضمون نویسی تے تبدیلی کرݨ کنوں پہلے انہاں ورقیاں تے  ضرور دید بھن٘وا گھنو۔

* وکیپیڈیا دے انٹرفیس دا سرائیکی ترجمہ کرݨ کیتے تہاݙے تعاون دی ساکوں ݙاڈھی لوڑ ہے۔ تساں ایں کیتے تعاون کرو، [[translatewiki:|Translatewiki.net]] ݙیکھو تے  [[translatewiki:Special:FirstSteps|'''ہدایات تے عمل کرو''']]۔
* بھُوم ڳوجھی دے مزید تعارف کیتے '''[[وکیپیڈیا| تعارف ورقہ]]''' ملاحظہ فرماؤ
* بھُوم ڳوجھی دے انٹرفیس کوں سمجھݨ کیتے '''[[معاونت:وکی پیمائی دا تعارف|وکی پیمائی دا تعارف]]''' ملاحظہ فرماؤ
* بھُوم ڳوجھی  وچ مزید معاونت کیتے '''[[معاونت:مندرجات|صفحۂ معاونت]]''' ملاحظہ فرماؤ
* مضامین دے اسلوب نگارش دے متعلق مختصر پر مفید معلومات کیتے '''[[معاونت:تعارف اسلوب نامہ/1|تعارف اسلوب نامہ]]''' ملاحظہ فرماؤ
* ورقیاں دی ظاہریت دی تبدیلی تے طریقۂ کار کیتے '''[[خاص:ترجیحات|ترجیحات]] ملاحظہ فرماؤ
* مضامین دی تحریر و ترمیم تے مشق کیتے '''[[معاونت:ترمیم|صفحۂ معاونت برائے تحریر و اصلاح مضامین]]''' ملاحظہ فرماؤ
* مضامین دی فارمیٹنگ، ترتیب و تدوین دے تعارف  تے ایں دے مفصل طریقہ کار کیتے [[معاونت:ترمیم کاری دا تعارف|ترمیم کاری دا تعارف]] ملاحظہ فرماؤ

&lt;/div&gt;

&lt;div class=&quot;tabbertab&quot; title=&quot;&amp;zwnj;اصول و قواعد&amp;zwnj;&quot;&gt;
&lt;br/&gt;
بہتر ہوسی جو تساں شروع وچ ہی انہاں ورقیاں تے دید بھن٘وا گھنو:

&lt;span style=&quot;float:left&quot;&gt;[[file:WikiVote.png|link=|60px]]&lt;/span&gt;
* '''[[معاونت:ہدایات تے پالیسیاں دا تعارف|ہدایات تے پالیسیاں دا تعارف]]
* '''[[وکیپیڈیا:پنج ارکان|وکیپیڈیا دے پنج ستون]]'''
* '''[[وکیپیڈیا:وکیپیڈیا کیا کائنی|وکیپیڈیا کیا کائنی]]'''
* '''[[وکیپیڈیا:معتدل نقطہ نظر|معتدل نقطۂ نظر]]'''
* '''[[وکیپیڈیا:حوالہ درکار|حوالہ جات دی فراہمی]]'''
* '''[[وکیپیڈیا:حقوق نسخہ|کاپی رائٹ]]'''

&lt;/div&gt;

&lt;div class=&quot;tabbertab&quot; title=&quot;&amp;zwnj;تہاݙا ورتݨ ورقہ&amp;zwnj;&quot;&gt;
&lt;br/&gt;
&lt;span style=&quot;float:left&quot;&gt;[[file:Samarbetare.svg|link=|60px]]&lt;/span&gt;

اتھ تہاݙا [[خاص:Mypage|'''مخصوص ورتݨ ورقہ وی ہوسی''']] جتھ  تساں [[:ونکی:صارف سانچے|اپنا تعارف لکھ سڳدے ہو]]، تے  تہاݙے [[خاص:Mytalk|ڳالھ مہاڑ ورقے]] تے ٻئے صارفین تہاݙے نال رابطہ کر سڳدے ہن تے تہاݙے نال ڳالھ مہاڑ کر سڳدے ہن۔
* کہیں ٻئے ورتݨ آلے نال ڳالھ مہاڑ کرݨ ویلے انہاں ڳالہیں دا خیال رکھیسو:
** جے ضرورت ہووے تاں سنیہے دا عنوان متعین کرو۔
** سنیہے دے چھیکڑ وچ آپݨے دستخط ضرور پاؤ، ایں کیتے درج کرو ایہ علامت '''--&amp;#126;&amp;#126;&amp;#126;&amp;#126;''' یا ایں آئیکان ([[file:Insert-signature.png|link=]])  تے کلک کرو۔
&lt;span style=&quot;float:left&quot;&gt;[[file:Signature-guide-ur.png|300px]]&lt;/span&gt;
{{clear}}
**  [[وکیپیڈیا:اصول تبادلۂ خیال|اظہار خیال دے آداب]] دا خصوصی خیال رکھو۔
&lt;/div&gt;

&lt;div class=&quot;tabbertab&quot; title=&quot;&amp;zwnj;معاونت&amp;zwnj;&quot;&gt;
&lt;br/&gt;
&lt;span style=&quot;float:left&quot;&gt;[[file:Under construction icon-green.svg|link=|60px]]&lt;/span&gt;

وکیپیڈیا دے کہیں وی ورقے تے کھٻے پاسے &quot;ڳولݨ خانہ&quot; نظر آندا  ہے۔ جہڑے موضوع  تے تساں مضمون بݨاوݨ چاہندے ہو او ڳولݨ خانے لکھو تے ڳولو تے کلک کرو۔
&lt;inputbox&gt;type=search&lt;/inputbox&gt;
وت تہاݙے موضوع نال رلدے ملدے ورقے نظر آسن۔ ایہ اطمینان کرݨ دے بعد جو تہاݙے مطلوبہ موضوع تے  پہلے کوئی مضمون کائنی، تساں نواں ورقہ بݨا سڳدے ہو۔ واضح راہوے جو ہک موضوع تے ہک کنوں ودھ مضمون بݨاوݨ دی اجازت کائنی۔ نوں ورقہ بݨاوݨ کیتے، ڳولݨ دے نتائج وچ تہاݙی ڳولݨ آلی عبارت رتے رنگ وچ لکھی نظر آسی۔ اتھ کلک کریسو، تاں ہک نواں ورقہ کھل ویسی، جتھ تساں نواں مضمون لکھ سڳدے ہو۔ یا تساں نواں مضمون لکھݨ کیتے ہیٹھلا خانہ وی ورت سڳدے ہو۔ ورقہ بݨاوݨ کیتے عنواں ایں خانے وچ لکھو تے وت ورقہ بݨاؤ تے کلک کرو۔
&lt;inputbox&gt;type=create&lt;/inputbox&gt;
*  لکھݨ  کنوں پہلے اس ڳالھ دا یقین کر گھنو جو جہڑے عنوان تے تساں  لکھدے پئے ہو اوں عنوان یا اوں سن٘ویں عنوان تے سرائیکی وکی پیڈیا وچ  کوئی مضمون کائنی لکھیا  ہویا۔  ایں کیتے تساں ڳولݨ خانے وچ عنوان تے اوندے مترادفات لکھ تے لبھ گھنو۔
* سب کنوں چنگا ایہ ہوسی جو تساں مضمون لکھݨ کیتے [[وکیپیڈیا:ساحر تخلیق مضمون|اتھ]] تشریف گھن ون٘ڄو، ݙادھی سوکھ نال تساں مضمون لکھ گھنسو۔ تے اوکھ  پیش کائناں آسی۔
&lt;/div&gt;
&lt;/center&gt;

&lt;/div&gt;
|}

 --[[ورتݨ آلا:KaleemBot|KaleemBot]] ([[ورتݨ آلے نال ڳالھ مہاڑ:KaleemBot|ڳالھ مُہاڑ]]) ١٣:٠٢, ١٦ جون ٢٠٢٥ (PKT)</text>
      <sha1>9e9dafas6ik1zeewcpymqpelujziwrv</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ارسطو دا نظریہ نقل</title>
    <ns>0</ns>
    <id>28494</id>
    <revision>
      <id>63323</id>
      <timestamp>2025-06-16T08:18:13Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>جھوک پبلشرز</username>
        <id>3435</id>
      </contributor>
      <comment>&quot;افلاطون دے تصور دے مطابق عالم ݙوں ہن، ہک حقیقی تے ݙوجھا اَبدی۔ جیندے وچ کوئی تغیر رونما نی تھی سڳدا۔ اے عالمِ تصورات یا عالم مثال اے۔ ݙوجھا او جہڑا نمود، تغیّر تے زماں دا مظہر اے۔ اے علام حواس اے، ݙوجھے عالم دی ہر شے پہلے عالم دے کہیں تصور دی نقل ہے۔ لہٰذا...&quot; نال ورقہ تخلیق تھیا</comment>
      <origin>63323</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="14410" sha1="k4am60gxxx0j25krvwjlfemqix9ylpy" xml:space="preserve">افلاطون دے تصور دے مطابق عالم ݙوں ہن، ہک حقیقی تے ݙوجھا اَبدی۔ جیندے وچ کوئی تغیر رونما نی تھی سڳدا۔ اے عالمِ تصورات یا عالم مثال اے۔ ݙوجھا او جہڑا نمود، تغیّر تے زماں دا مظہر اے۔ اے علام حواس اے، ݙوجھے عالم دی ہر شے پہلے عالم دے کہیں تصور دی نقل ہے۔ لہٰذا پہلا عالم بہتر اے، شاعر ایں عارضی دنیا دی اشیاء تے واقعات دی تصویر کشی کریندے۔ یعنی نقل پیش کریندے لیکن اے دنیا تے اوندی اشیاء تاں بذاتِ خود عالم مثال یا تصورات دی نقل ہن۔ لہٰذا شاعری نقل دی نقل ہے، مختصراً اے جو شاعری تخلیق حقیقت کینھی بلکہ عالم مثال دا عکس تے نقالی ہے۔ ارسطو وی اگر چہ شاعری کوںنقل آکھدے  لیکن افلا طون دی طرح اوکوں پستی دا مظہر قرار نی ݙیندا بلکہ آکھدے جو ’’ شاعر اشیاء دی نقل لہا تے انہاں کوں ایں طرح پیش کر سڳدے جیویں جو اُنہاں کوں ہووݨاں چہیدا ہے۔‘‘

لہٰذا اوندا مقصود افلاطون دی طرح اے کینھی جو شاعر اشیاء دا غلام بݨݨ دے بجائے اشیاء دی نقل ایں طرح کریندے جو حقیقت اوندے اندر پوشیدہ ہوندی اے۔ اوندی تصویر قاری یا سامع دے سامݨے آ ویندی اے تے شے دی حقیقت پوری طرح سامݨے آ ویندی اے تے ایں طرح فنکار دا نقطۂ نظر عام تقلیدی نقطۂ نظر توں بلند تھی ویندے۔

ارسطو دا خیال ہے جو و شاعر اشیائے اشخاص یا واقعات دی نقل لہاوݨ دے بجائے اُنہاں دے اعمال دی نقل لہیندے تاں اے ݙکھیندے جو انسان آئینے آہروں ٻاہروں دے ماحول وچ کیویں کم کریندے۔ کیویں ماحول توں خود متاثر تھیندے تے کیویں ماحول کوں متاثر کریندے۔ گویا شاعر نقل نی کریندا بلکہ اوندا موضوع نقلِ عمل ہے۔ بقول بوچہ:

’’ عل دا مفہوم صرف خارجی اعمال و افعال دی طرف راجع کینھی بلکہ اوندی داخلی کیفیت دا حامل ہے۔ جہڑھے انسانی ہن تے ارادے دے سرچشمے توں پھٹدن تے خارجی فعالیت دی صورت اختیار کر گھندن۔ ایں طرح عملِ انسنای تدیر تے اوندی معنویت دی تصویر پیش کریندے۔ ڈرامہ نگار انساناں کوں عمل دی حالت وچ پیش کر تے اُنہاں دی شخصیت دے دقیق و عمیق پہلوئواں کوں فطرت دے اسرار و رموز دا انکشاف کریندے۔ ایں طرح اوانفرادی حیثیت رکھݨ آلی حقیقت دے بجائے ہک عالمگیر تے آفاقی حقیقت دی نقاب کشائی کریندے۔ گویا ارسطو دے نزدیک شاعری ہک سنجیدہ فن ہے۔ جہڑا کہیں خاص انسان یا واقعے دی نقل نی کریندا بلکہ فلسفیانہ فکر و بصیرت توں گھم گھن تے انسانی فطرت دے راز ہا ئے سر ستہ کوں عُریاں کریندے۔ جیکر اساں عمل دے انہاں معنیاں کوں ذہن نشین کرݨ وچ کامیاب تھی ونڄوں تاں ول اساں سمجھوں جو ارسطو دا اے خیال جو شاعری ہک فلسفیانہ عمل ہے، کہیں حد تک صداقت دی حامل ہے، عمل دے انہاں معنیاں دے پیش نظر وی ثابت تھی سڳدے۔ جو شاعری نقل دی نقل کینھی بلکہ حقیقت تک رسائی دا ہک اعلیٰ وسیلہ ہے۔‘‘

ارسطو دے نزدیک ہک شاعری محض واقعاتی حقیقتاں تے موجود اشیاء دی نقالی کینھی رہ ویندی بلکہ شاعرانہ عمل ہک تخلیقی بصریت دا حال تھی ویندے۔ ہیں تخلیقی بصیرت دے سبب شاعر واقعاتی دنیا وچ اپݨے موضوع دی تلاش کریندے تے موجود واقعات تے حقائق توں کوئی نویں چیز تخلیق کریندے۔ شاعر اپݨے مواد کوں استعمال کریندے ہوئے اشیاء کوں ایں طرح پیش کریندے۔

’’ جیویں جو اشیاء پہلے ہن یا ہݨ جیویں جو انہاں بارے آکھیا ویندے یا تصور کیتا ویندے یا وَل جیویں انہاں اشیاء کوں ہووݨاں چہیدا ہے۔

ایندا مطلب اے تھیا جو شاعر ماضی و حال دے واقعات و حقائق استعمال کریندے یا وَل مروج خیالات و تصورات کوں استعمال کریندے یا وَل غیر موجود تصوراتی حقیقتاں کوں حاصل کرݨ دی کوشش کریندے۔ ہک نویں صورت وہیت عطا کرݨ دا عمل انہاں تریہاں طریقیاں وچ لُکیا  ہویا ہے تے ارسطو دے نزدیک تقلید۔ تخلیق نو دے مترادف ہے۔ بقول سجاد باقر رضوی، ’’مغرب کے تنقیدی اصول‘‘ 

’’ عمل تقلید کوں ہک تخلیقی عمل ݙسا تے ارسطو نے ادبی نظریات وچ ہک اہم تصور دا اضافہ کیتے۔ ایں طرح او شاعری کوں انسانی زندگی دی مستقل ہمہ گیر تے آفاقی خصوصیات دی تقلید یا با الفاظ دگیر انہاں دا اظہار سمجھدے۔‘‘

ارسطو توں مراد نقل کہیں طرح وی درست کینھی، کیونجو زندگی وچ ارسطو دے نزدیک نقل ٻہوں سارے واقعات ہن۔ جہڑھے جو ہک خاص ترتیب نال ظہور پذیر نی تھیندے بلکہ او لکھدے جو : 

’’ نقل کرݨ بچپن توں ہی انسان دی جبلت ہے تے ایندے باعث او تمام جانوراں توں ممتاز اے۔ جو او سب توں زیادہ نقال ہے تے ہیں جبلت دے ذریعے او سب توں پہلے تعلیم حاصل کریندے تے سب واسطے فطری ہے جو او نقل دے فن توں مسرت حاصل کرݨ ایندی صداقت تجربے توں ثابت تھی سڳدی ہے ۔ چیزاں فی نفسہ کتنیاں ہی نفرت انگیز ہوون  (مثال دے طور تے مردے تے ادنیٰ حیوان) اللہ انہاں دی حقیقی تے مکمل نقل مسرت دا باعث ہوندی ہے۔‘‘

نقالی دے فن وچ ارسطو جنہاں ڳالھیں کوں پیشِ نظر رکھدے او اے ہن:

1۔ موضوع (Topic):

یعنی اشیاء تے حالات جنہاں دی نقالی کیتی ویندی اے ، شاعری تے ادب نقالی ہن تے انہاں دا موضوع او چیزاں ہن جہڑھیاں کہیں عمل وچ مصروف ہن یا کہیں تجربے توں گزردیاں پن۔ ایجھیاں چیزاں انساناں دی دنیا وچ وی تھی سڳدن تے انسانی دنیا توں ماورا وی ۔ ارسطو لکھدے:

’’کیونجو نقل دے موضوع انسان دے افعال ہن تے اے ضروری ہن ، ہیں واسطے چنڳے انسان ہووݨ یا بُرے (کیونجو ہوندے اُتے سیرت دا دارومدار ہے) تمام آدمیاں دے اطوار تے نیکی یا بدی دا گہرا اثرا ہوندے، ہیں واسطے ایندے توں اے تجربہ نکلدے جو اساں انساناں کوں یا تاں او جیویں ہن یا اوں توں بہتر ݙکھا سڳدے ہیں یا اوں توں بد تر یا وَل اوویں جیویں او ہن۔‘‘

2۔ذریعہ :

او خاص ذریعہ جیندے ذریعے نقالی کیتی ویندی اے، ہر فنکار ایندا ماضی الضمیر بیان کرݨ واسطے مختلف ذریعہ دا انتخاب کریندے جیندی بناء تے ہک فنکار ݙوجھے فنکار توں تے ہک فن پارہ ݙوجھے فن پارے توں مختلف ہوندے، مثلاً اے کوئی فنکار اپݨے موضوع دے اظہار واسطے رنگ تے صورت دا انتخاب کریندے تاں او مصور ہے۔ اگر الفاظ نال کم گھندے تاں او ادیب ہے۔ جیکر او آہنگ و تناسب تے مترنم دا سہارا گھندے تاں او موسیقار ہے۔

3۔ تکنیک اسلوب (Style):

ایندے توں مراد او طریقہ ہے جیندینال فنکار اپݨے موضوع کوپیش کریندے۔ مثلاً ہک ادیب اپݨی کہانی کوںمختلف طریقیاں نال بیان کر سڳدے۔ او ڈرامائی ، مکالماتی ی ابیانیہ انداز اختیار کر سڳدے، ایویں ہی شاعر اپݨے جذبات کوں غزل، مثنوی یا کہیں ݙوجھی صنف سخن دے ذریعے ادا کر سڳدے۔ بقول سید عبداللہ :

’’ارسطو دے نزدیک نقالی دے معنی ادب دے ذریعے معروضی تصویر کشی ہے۔‘‘

ایں طرح فنکار محض نقل نی بلکہ اپݨی طرف توں کمی بیشی وی ک سڳدے۔ ایں طرح فن دی دنیا اساݙی زندگی دی ترجمانی کرݨ دے باوجود اپݨا ہک الگ وجود رکھدی اے۔ ارسطو دے مطابق:

’’ اساکوں اپݨے فن وچ با کمال مصوراں دا طریقہ اختیار کرݨاں چہیدے، جہڑھے انساناں دے امتیازی خدو خال دی تصویر بݨیندن تے ایندے نال نال مشابہت کوں قائم رکھیندے ہوئے اصل توں زیادہ خوبصورت بݨا ݙیندن‘‘

ارسطو دا خیال ہے جو نقل جمالیاتی کیفیت دا اظہار ہے۔ جتھاں شاعر آفاق ، حقائق دا انکشاف کریندے اتھاں اوندے فریضہ انجام ݙیندی ہے۔ 

ایں طرح شاعری کوں جہڑھے وکیل صفائی دی ضرورت ہئی او ارسطو دی صورت وچ مل ڳے۔ جئیں نہایت کامیابی دے نال شاعری دا مدّلل دفاع کیتے تے اوندی کتاب بوطیقا تے تقنید ادب وچ ہک نہایت اہم دستاویز دی حیثیت کر ڳھدی ہے۔‘‘

انکشاف دے اظہار واسطے ایجھے متوازن پیمانے وی بݨیندے۔ جیندے توں فن دا جمالیاتی خط پیدا تھیندے تے قاری لطف اندوز تھیندے۔ بقول پروفیسر محمد احسان الحق۔

’’ اساں انہاں افکار توں بخوبی ڄاݨ سڳدے ہیں جو افلا طون دے نظریۂ نقل تے ارسطو دے تصورِ نقل وچ کہیں حد تک فرق ہے۔ افلا طون دے نظریئے دے مطابق نقل واقعی ہک حقیر چیز ہے تے کہیں وی اعلیٰ دماغ رکھݨ والے شخص دے شایان شان کینھی۔ مزید اے جو نقل انسان کوں حقیقت دے قریب گھن آوݨ دے بجائے اوں توں دور کر ݙیندی ہے۔ لیکن ارسطو نے نقل کوں جہڑھے معنی عطا کیتن تے جیویں ایں لفظ دی از سرِ نو تشریح و تعبیر کیتی ہے اوندی روشنی وچ افلاطون دا نظریہ عامیانہ تے نہایت سطحی معلوم تھیندے۔ لیکن ارسطو نے سرد منطقی تجزیاتی مطالعے نال ادب دی صحیح ماہیت تے روشنی سٹی ہے تے نقل دا ناں ݙیندے۔ او درحقیقت اخلاقی ہے۔ شاعر نقل لہندے ہوئے تخلیقی صلاحیتاں توں کم گھندے۔‘‘

مختصراً ارسطو اے آکھدے جو : 

شاعری نقل دی نقل کینھی بلکہ حقیقت دے قریب ہے۔ شاعری انسانی ذہن دی اعلیٰ صلاحیت توں جنم گھندی اے، شاعری جذبات کوں اُبھار تے انہاں وچ نظم و ضبط لہذا المیہ (Tragedy) جذبات کوں منتقل کر تے ذہن وچوں ݙوجھے بُرے خیالاں کوں کڈھ ݙیندے۔ کجھ لوکاں دے نزدیک اے کیفیت اخلاقی تے روحانی ہے تے بعض دے نزدیک ذہنی یا نفسیاتی ہے۔ جہڑھی ݙکھ دے بعد تسلی ݙیندی ہے تے خوشی وی ݙوں چیزاں انساں کوں کتھارس ݙیندن ۔

1۔ رحم /درد مندی۔    (Pity) 

2۔ خوف  / دہشت ۔                         (Fear) 

رحم یا درد مندی دے جذبات توں مراد اے ہے جو انسان ایجھے مصائب المیہ وچ ݙیکھے جہڑھے ݙیکھݨ والے دی زندگی وچ کݙاہیںنہ آ سڳن۔ یعنی ݙیکھݨ والے کوں لڳدے جو اے واقعہ اساݙی زندگی وچ کائناں آسی کیونجو اساں بادشاہ نی بݨ سڳدے۔ لیکن انسان ہووݨ دے ناطے اساں اوں توں متاثر ضرور تھیندے ہیں۔ اے درد مندی ہے ۔ درد مندی اوں ویلھے پیدا تھیسی جہڑھے ویلھے انسان کرداراں دے مصائب کنوں خود کوں اُچا یا علیحدہ سمجھ گھنسی، ایں کتھارسس نال سامعین وچ رحم تے درد مندی دے جذبات پیدا تھیسن؟

دہشت یا خوف (Fear) اے ݙوجھی قسمدے جبات ہن ۔ اے وی کتھارس دی شکل ہن۔ اے اوں وقت پیدا تھین جہڑھے ویلے المیہ وچ مُرداراں کوں پیش آوݨ والی مشکلات کوں اپݨی زندگی وچ وی محسوس کرن جو اے واقعہ کݙاہیں اساݙی زندگی وچ نہ آ ونڄے۔ ایندے توں انسان محفوظ نی تھیندا۔ مثلاً ہک بندے دی چوری تھیندی ہے ۔

== حوالہ: حمیرا یاسمین دی کتاب &quot;تنقید &quot; وچوں چوݨ ==</text>
      <sha1>k4am60gxxx0j25krvwjlfemqix9ylpy</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ارسطو دا نظریہ کتھارسس</title>
    <ns>0</ns>
    <id>28495</id>
    <revision>
      <id>63324</id>
      <timestamp>2025-06-16T08:19:23Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>جھوک پبلشرز</username>
        <id>3435</id>
      </contributor>
      <comment>&quot;کتھارسس ا لفظ نا قدیم واسطے عام بحث دی بنیاد رہییے۔ نقاداں نے اپݨی رائے دے مطابق اوندے ترجمے تشریح تے توضیع پیش کیتی مثلاً تزکیۂ اصلاح پاکیزگی ، شطہیر، انخلائ، تہذیب تے تنقیح وغیرہ۔ ایں رمز دی کڑی شہادت ملدی اے جو کتھارسس یونانی زبان دا لفظ شطہیر کینھی...&quot; نال ورقہ تخلیق تھیا</comment>
      <origin>63324</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="13246" sha1="f84vef8ixq6r0wzwkxli7c0x1nefqu9" xml:space="preserve">کتھارسس ا لفظ نا قدیم واسطے عام بحث دی بنیاد رہییے۔ نقاداں نے اپݨی رائے دے مطابق اوندے ترجمے تشریح تے توضیع پیش کیتی مثلاً تزکیۂ اصلاح پاکیزگی ، شطہیر، انخلائ، تہذیب تے تنقیح وغیرہ۔ ایں رمز دی کڑی شہادت ملدی اے جو کتھارسس یونانی زبان دا لفظ شطہیر کینھی بلکہ انخلاء تے جلاب ہے، اے طبعی اصطلاح ہے۔ ارسطو دے والد کیونجو طبیب ہن شاید اوں ارسطو کوں اے اصطلاح سمجھائی ہوسی اتے انخلاء دا مطلب مکمل انخلاء کینھی ہوندا، بلکہ فاضل تے مدبر ساں مواد دا انخلاء ہے۔

ارسطو تے ایں نظریئے کوں کتھارسس (Kthars's)  یا فالتو جذبات دا انخلاء آکھئے تے انخلاء توں مراد جذبات دا مکمل انخلاء کینھی بلکہ کتھارسس دا مطلب جذبات دا تزکیہ، تطہیر تے انہاں دی توضیع اعلیٰ بݨاوݨ کینھی بلکہ ایں حد تک گھٹ کر ݙیندے جو ہک صحت توازن تے تناسب پیدا تھی ونڄے۔ خائف (Fife)  نے لارڈ بائرن دے ہک خط دے اقتباس کوں نقل کر تے ہیں نقطہ نظر دی وضاحت کر تے آکھدے جو ’’شاعری تخیل دا لا وا ہے جیندے پھٹݨ نال زلزلے دا امکان نی رہندا۔‘‘

مثلاً کہیں ایندا رسائی ، قتل تے سازشاں وغیرہ کرݨ دے خلانفرت تے جیندے اُتے ظلم تھیندا پیا ہووے اوندے واسطے ہمدردی پیدا تھی ویندی اے تے بعض اوقات آدمی رو وی پوندے ، مثلاً جہڑھے ویلے کہیں آدمی کوں کوئی ݙکھ ملے تاں او رووݨ دے بعد اوں کیفیت کنوں چھٹکارا پا گھندے۔

خود کوں وی اے فکر لاحق تھی ویندی ہوسی جو کتھائیں اساݙی وی چوری نہ تھی ونڄے، اے دہشت تے خوف دے جذبات ہن۔

کتھارسس دے عمل کوں المیے وچ نہاں واسطے کجھ عوامل کوں مدِ نظر رکھݨ ضروری اے، مثلاً ݙوں امیر یا ݙوں غریب لڑ تے مر ونڄن تاں کتھارسس نہ تھیسی تے ݙوجھی طرف رستم و سہراب یعنی خونی رشتیاں دی لڑائی وچ ݙیکھݨ والیاں وچ دہشت و خوف پیدا تھیسی جو کݙاہیں اساݙے رشتیاں وچ وی دراڑاں نہ پئے ونڄن۔

کتھارسس واسطے کرداراں دا انتخاب ضروری اے، المیے واسطے کردار چنڳے ہوون لیکن ارسطو اڳوں تے ونڄ تے اے آہدے جو ٻہوں ہی اعلیٰ قسم دے کرداراں کوں المیے دا حصہ نی بݨاوݨاں چہیدا، کیونجو انہاں دے خواہشات تے ݙکھ اساݙے نال ملدن۔ ایویں خوف یا درد مندی دے جذبات پیدا نہ تھیوݨ دی وجہ کنوں کتھارسس دا عمل پید انہ تھیسی۔ ایندے نال نال دیوتا پیغمبراں ، پیشوائواں ، نبیاں یا برگزیدہ لوکاں کوں المیے دا موضوع نی بݨاوݨان چہیدا، کیونجو پیغمبر تے کوئی مصیبت آسی تاں او خدا دے طرفوں ہوسی، اے کائناں  آکھ سڳسوں جو خدا دے طرفوں ملی اے۔ اے پاک ہستیاں ہوندن۔ انہاں توں المیے وچ کتھارسس دا عمل پیدا کائناں تھیسی۔ ایجھے لوکاں کوں سٹیج تے نی گھن آوݨاں چہیدا جنہاں نال مذہبی جذبات وابستہ ہوون۔ بلکہ ایجھے لوکاں کوں سامݨے گھن آوݨاں چہیدا ہا جنہاںنال مذہبی جذبات وابستہ ہوون بلکہ ایجھے لوکاں کوں سامݨے گھن اَویجے جہڑے اساݙے والی کار ہوون تے اساݙے والی کار زندگی گزریندے ہوون۔ تاکہ اساں انہاں دے ݙکھ درد وچ شریک تھی سڳوں۔ معاشرے وچ اگر کہیں غیر یا وݙے (مذہبی شخصیت دے علاوہ) آدمی کوں المیے وچ گھن تے اوندی غلطی تے سزا ݙتی ونڄے تاں اساں زیادہ اثر قبول کریسوں، اے سزا اگر اَسان کر ݙتی ونڄے تاں اتنا اثر کائناں تھیسی ، وݙے آدمی دا معاشرے تے اثر تھیندے۔ ہیں سانگوں بادشاہواں تے معتبر لوکاں کوں المیے دا موضوع بݨایا ونڄے جنہاں وچ اچھائیاں تے بُرائیاں ݙونہیں ہوون۔ بُرے لوک وی المیے دا کردار نہ ہوون کیونجو ایندے نال بُرائی دی ترویج تھیسی۔ اسیرت دے لحاظ نال کردار بدی دی کرن تے نیکی وی نہ تاں او درندے ہوون تے نہ ہی فرشتے بلکہ معتبر ہوون دا کتھارسس دا عمل پیدا تھیوے۔

ارسطو آہدے جو المیّہ اوں وقت پیدا تھیسی جہڑھے ویلے کردار غلطی چھوٹی کریسی لیکن سزا وݙی ملسی۔ مثلاً کہیں ݙوجھے آدمی کوں تھپڑ مارݨ دی وجہ کنوں تھپٹر مارݨ والے کوں قتل کر ݙتا ونڄے۔ المیّہ پیدا تھیسی تے رحم دے جذبات پیدا تھیسن تے کتھارسس پیدا تھیسی۔

ارسطو دے ہن وچ کتھارسس بارے جہڑا نظریہ ہا اوندے بارے ہک نقاد ایف۔ ایل لوکس نے ترائے سوال چاتن:

1:۔  ارسطو دا اصل نقطہ نظر کیا ہئی؟

2:۔  ارسطو نے اے نقطہ نظر کیوں اختیار کیتا تے ایندے محرکات کیا ہن؟

3:۔   ارسطو دا نقطہ نظر کیں حد تک درست اے؟

پہلے سوال دا جواب نتفصیل نال پہلے تھی ڳے۔ ݙوجھا سوال اے جو ارسطو نے کتھارسس دا نقطہ نظر / نظریہ کیوں اختیار کیتے؟

ایف ۔ ایل لوکس دا خیال اے جو افلا طون نے شاعری تے علمیاتی اعتراضات دے علاوہ ہک اخلاقی اعتراض وی کیتا ہئی جو شاعری جذبات کوں مشتعل کر ݙیندی ہے تے عقل و فکر وچ خلل پیدا کریندی اے تے انسانی شخصیت دے ہک اذیل پہلو کوں تقویت ݙیندی اے۔

ارسطو نے افلا طون دی اے ڳالھ تسلیم کیتی جو عقل و فکر بہترین صفات ہن تے اے وی جو جذبات چنڳی شے کائنی۔ لیکن افلا طون دے ایں خیال دی نفی کیتی اے جو شاعری جذبات کوں مشتعل کر تے، تھل و فکر تے اخلاقی صحت کوں برباد کریندی اے۔ ارسطو نے اے مؤقف اختیار کیتے جو شاعری جذبات کوں اشتعال ضرور ݙیندی اے لیکن ایندے باعث جذبات بے اثر تے انخلاء پذیر تھی ویندن تے انسان تھپڑ توں ہلکا پھلکا تھی تے نِکلدے۔ جیکر اے جذبات انسان دے اندر کٹھے تھیندے راہون تاں لاوے دی طرح پھٹن تے انسان دی زندگی تے مضر اثرات مرتب تھیوݨ دا خدشہ ہے۔ ہیں سانگوں اوں نے افلا طون دے اعتراضات دے جواب وچ نظریہ کتھارسس اختیار کیتا۔

تریجھا سوال اے جو ارسطو دا اے نظریہ کہیں حد تک درست اے؟

ایں بارے نقاداں دی رائے اے ہے جو فنکار دا کم فن تخلیق کرن تے اوندے بارے فنی تقاضیاں کوں پورا کرݨ ہے نہ کہ انساناں دے ہن دی ذمہ داری قبول کرݨ تے انہاں دے دماغی توازن کوں بگڑن توں بچاوݨ ہے۔ ارسطو اپݨی کتاب ’’اخلاقیات‘‘ وچ لکھدے :

’’خوف (بہادری) خواہش، غضب (غصہ) تے ترجم کہیں وی صورت یا تکلیف دا احساس حرارت توں زیادہ وی تھی سڳدے تے گھٹ وی ۔‘‘

ایندا مطلب ہے جو کتھارسس دا عمل جذبات دا صرف انخلاء ہی نی کریندا، بلکہ جذبات کوں ودھا وی سڳدے تے گھٹا وی سڳدے ، صرف افراط ای کائناں بلکہ تفریط وی خدشہ یا امکان ہے۔ لیکن بوطیقا وچ کتھارسس تے گفتگو کریندے ہوئے او اپݨے ایں خیال کوں نظر انداز کر سڳے۔

ارسطو دے فنی نظریات دے سلسلے وچ تزکیہ نفس دے معنی  متعین کرݨ دیاں کوششاں کیتیاں ڳن۔ کہیں جاہ تے ایکوںہک اخلاقی کیفیت ݙسیا ڳے جہڑھی جو جذبات دی تطہیر نال پیدا تھیندی اے تے آکھیا اے ڳے جو کیفیت اخلاقی توں زیادہ نفسیاتی ہے۔ ایں صورت وچ ارسطو دا مطلب اے لڳدے جو المیّہ انسانی روح تے ایں طرح اثر سٹیندے جیویں طبی علاج دا جسم تے اثر تھندے۔ ایندے باعث جذباتی توازن دی ہک ایجھی صورت پیدا تھیندی اے جہڑھی سکون بخش ہوندی اے تے اے سکون ہک قسم دی مسرت دی کیفیت دا حامل ہوندے۔ ارسطو نے تزکیۂ نفس دی کیفیت دا بیان اپݨے رسالے ’’ سیاسیات‘‘ وچ وی کیتے۔

موسیقی دے بارے اظہار رائے کریندے ہوئے او آہدے جو موسیقی ذہنی گھٹن دی تطہیر کریندی اے ۔ اڄ دے نفسیاتی علوم دے پیش نظر اساں اے سمجھ سڳدے ہیں جیکر جذباتی گھٹن دا تزکیہ نہ تھیوے تاں اے گھٹن بݨیا یا ٻیاں ذہنی عوارض دیاں شکلاں اختیار کر سڳدن۔ ایند اتاہم المیے دے سلسلے وچ اے آکھ سڳدوں جو ارسطو دا تزکیہ نفس یا کتھارسس دا نظریہ المیہ دے وظیفے تے مقصد کوں مکمل طور تے گھیرے وچ نی گھندا۔ اڄ اساں اے ڳالھ وثوق نال آکھ سڳوں جو المیہ محض جذباتی گھٹن کوں دو ر ای نی کریندا نہ ای او ݙوں جذبات یعنی ترجم تے خوف دا تزکیہ کریندے۔ مثال دے طور تے المیہ دے وظائف وچوں ہک وظیفہ اے وی ہے جو او انسانی تجربات کوں وسیع تر کریندے۔انساناں کوں انہاں دی زندگی تے انہاں دے مقدر دے بارے بصیرت عطا کریندے، نال ای انہاں دی قوت برداشت کوں جلاء ݙیندے۔ المیہ دے انہاں وظائف دے بارے وچ ارسطو کجھ نی ݙیندا۔

المیہ توں قطع نظر ارسطو اے ڳالھ تفصل نال نی ݙسیندا جو مختلف اقسام دی شاعری نال کہڑھے کہڑھے جذبات دا تزکیہ ممکن اے۔ لہٰذا تزکیہ نفس دے سلسلے وچ اساں ارسطو دے نظریئے دی بنیادی صداقت توں قطعاً انکار نی کر سڳدے۔

ارسطو دے نظرییے دی بنیاد تے اے آکھیا ونڄ سڳیندے جو تزکیہ ناظر تے قاری دا وی تھیندیتے شاعر دا وی۔ شاعر وی تخلیق دے ذریعے تحریک دے دٻائو توں چھٹکارا پیندے، ایں طرح شاعر دے جذبات دی وی تطہیر تھیندی اے تے اوندی جذباتی گھٹن دا تزکیہ وی تھیندے ، ایں اے آکھیا ونڄ سڳیندے جو شاعری ،ش اعر تے قاری ݙونہیں دے جذبات دا تزکیہ کریندی اے۔

شاعر دا تزکیہ نفس شعر آکھ  تے قاری دا تزکیہ نفس شعر پڑھ تے تھیندے تے نال ای مختلف اقسام دی شاعری مختلف جذبات واسطے تزکیہ نفس دی موجب بݨدی اے۔

انہاں ڳالھیں دے باوجود ارسطو دے ایں نظریہ کوں انہاں عوامل دے سوجھلے وچ سمجھݨ دا اَہر کرݨاں چہیدا اے۔ جیندے باعث اے نظریہ وجود وچ آیا۔

ارسطو توں پہلے افلا طون دا اے دعویٰ ہا جو المیہ ذہنی انتشار تے اعلیٰ انسانی قویٰ دے واسطے نقصان دہ ہے۔ ارسطو تے اے وی ݙسے جو انتشاری تے مضر اثرات دے بر عکس المیہ صحت مند اثرات دا حامل ہوندے تے اے بیمار کرݨ دے بجائے علاج کریندے۔

== حمیرا یاسمین دی کتاب &quot;تنقید &quot; وچوں چوݨ ==</text>
      <sha1>f84vef8ixq6r0wzwkxli7c0x1nefqu9</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>کولرج</title>
    <ns>0</ns>
    <id>28496</id>
    <revision>
      <id>63325</id>
      <timestamp>2025-06-16T08:21:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>جھوک پبلشرز</username>
        <id>3435</id>
      </contributor>
      <comment>&quot;کولرج دے نزدیک شاعر واسطے کہڑھیاں صفات دا ہووݨ ضروری اے؟  سیموئیل ٹیلر کولرج Samuel Taylor Coleridge  انگریزی زبان دے اُنہاں  ترائے شاعراں وششمار کیتا ویندے جنہاں کوں Poets Lake  آکھیا ویندے ۔ ورڈز ورتھ دی طرح انگلستان دی رمانوی ادبی تحریک دا ممتاز شاعر تے نقاد وی ہئی...&quot; نال ورقہ تخلیق تھیا</comment>
      <origin>63325</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="13305" sha1="bpvxwliy2ita1i61i4x3ehde8mc3j5g" xml:space="preserve">کولرج دے نزدیک شاعر واسطے کہڑھیاں صفات دا ہووݨ ضروری اے؟

سیموئیل ٹیلر کولرج Samuel Taylor Coleridge  انگریزی زبان دے اُنہاں  ترائے شاعراں وششمار کیتا ویندے جنہاں کوں Poets Lake  آکھیا ویندے ۔ ورڈز ورتھ دی طرح انگلستان دی رمانوی ادبی تحریک دا ممتاز شاعر تے نقاد وی ہئی۔ اوندی معر وف کتاب ’’بائیو گرافیالٹریریا ‘‘ کوں فن تنقید وچ وݙا مرتب حاصل ہے ۔ اتے بقول پروفیسر سینٹری ایکوں تنقید دی با قبل آکھیا ویندے۔ پروفیسر سینٹری نے کولرج کوں اپݨی کتاب تاریخ تنقید وچ ارسطو تے اُنہائیں دے بعد تریجھا وݙا نقاد تسلیم کیتے۔ا گر چہ بعض نقاداںنے بائیو گرافیا لٹریریا دے پیچیدہ مطالب تے بعض غیر ضروری ڳالھیں دی وجہ کنوں ایں کتاب تے وݙی تنقید کیتی اے لیکن ساریاں ایں ڳالھ تے اتفاق کیتے جو ایں کتاب وچ تنقید دے متعلق جہڑھے ڳالھیں آکھیاں ڳن اتے جنہاں نکات کوں بحث دے دوران چاتا ڳے او ٻہوں اہم ہن۔ اوں نے انگریزی شاعری و ادب دے تقریباً ہر پہلو تے وݙی تفصیل نال فاضلانہ انداز وچ تے فلسفیانہ طور تے تنقید کیتی اے۔ کولرج جݙاں شاعر گوئٹے توں ٻہوں زیادہ متاثر ہئی ۔ ہیں وجہ کنوں ایندی تنقید تے وی گوئٹے دی طرح روحانیت دا گہرا اثر موجود اے۔ اوں نے اکثر مقامات تے گوئٹے دی ترجمانی کیتی اے اَتے گوئٹے دی پیروی وچ کولرج آہدے جو شاعر وچ پیدائشی طور تے چار صفات دا ہووݨ ضروری اے۔ جیندے بغیر شاعر ، شاعر نی بݨ سڳدا۔ البتہ او مشاعر دے درجے وچ شمار تھیسی۔

کولرج تے شاعر واسطے جہڑھیاں صفات ضروری قرار ݙتن او اے ہن۔

1): شیریں کلامی۔ 2): فن دا غیر ذاتی ہووݨ۔ 3): فکر دی گہرائی تے توانائی۔ 4): فنی وحدت۔ 

= 1۔ شیریں کلامی: =
کولرج شیریں کلامی کوں شاعری واسطے ٻہوں اہم سمجھدے۔ اوندا خیال ہے جو شاعر کوں غنائی لطف دا احساس ہووݨاں چہیدا ہے۔ اَتے اوندے نال ای اوندے وچ اتنی صلاحیت ہووے جو اوکوں سلیقے نال پیش کر سڳے تے قاری کوں اپݨاں ہمنوا بݨا سڳے۔ اکثر ٻہوں سارے شاعراں دے کلام وچ نویکلیاں تے اعلیٰ شعری خوبیاں موجود ہوندن لیکن اوندے باوجود اوندا کلام قاری دے دل و دماغ کوں ہیں سانگوں متاثر نی کر سڳدا۔ جو اوندے وچ شیریں کلامی تے غنائیت دا عنصر نی ہوندا یا وَل ٻہوں گھٹ ہوندے۔ جیندا علم شاعر واسطے ضروری اے اَتے جیندے مطالعے تے وَل وَل مشق نال شاعر دے کلام وچ ہک فطری کیفیت تے رفعت پیدا تھیندی اے ، کہیں ویلھے شاعر فنی جذبے توں مغلوب تھی تے شعر نی آہدا بلکہ حسب عادت یا حسب ضرورت شعر آہدے۔ا یں طرح شعر وچ خامی رہ ویندی اے تے اوں خامی دا پتہ چل ویندے۔ شاعر زبان کوں ورتاوݨ ویلے ایں ڳالھ کوں ڄاݨدے جو ایجھی زبان ورتیندا پئے جہڑھی نثر توں قطعی مختلف اے۔ اَتے اوندی فِطری غنائی حِس اوندے شعر دی روح وچ جذب تھی ویندی اے اَتے ایں طرح اوندے اُتے ہک وجدانی کیفیت طاری تھی ویندی اے تے ایہ وجدانی کیفیت اوندے توں قاری وچ منتقل تھی ویندی اے۔ لہٰذا قاری شعر کوں پڑھ تے اوندے غنائی لطف توں سرشار تھیندے اَتے مسرت محسوس کریندے ، کولرج دا خیال اے جو شیریں کلامی دی صفت اکتسابی کائنی ہوندی بلکہ دینی ہوندی اے۔

= 2۔ فن دا غیر ذاتی ہووݨ : =
کولرج آہدے جو لکھݨ والے کوں ذاتی حالات تے دلچسپیاں توں ماورا تھی تے موضوعات دا انتخاب کرݨ ضروری اے، کیونجو موجودہ ادب کوں ݙیکھ تے ایویں لڳدے جو اساکوں کجھ نی ݙسیا ویندا۔ لیکن اساکوں ہر چیز ݙیکھݨی تے سُݨݨی پوندی اے لہٰذا شاعر واسطے ضروری اے جو اوندے اپݨے احساسات اناں چیزاں توں بالکل بلند ہوون جیندا وبیک وقت تجزیہ یا تسور کریندے۔ گوئٹے وی بالکل ایویں ڳالھ کریندے جو   ؎

’’ فن دا اعلیٰ ترین تے نادر فریضہ نمائندگی کرݨ اے‘‘

اَتے اعلیٰ قسم دی شاعری بالکل خارجی شکل وچ ظاہر تھیندی اے جہڑھے ویلھے شاعری خارجی دنیا توں داخلی دنیا وچ منتقل تھیندی اے تاں اوکوں زوال شروع تھی ویندے۔ جب تک شاعر اپݨے داخلی احساسات دا اظہار کریندے او شاعر اَکھیجݨ دا مستحق کائنی۔ گویا کولرج نے ایں ڳالھ تے زور ݙتے جو لکھݨ والے کوں ذاتی معاملات دے بجائے خارجی عوامل تے نظر رکھݨ ضروری اے تے اوکوں اپݨے فن واسطے ضروری قرار ݙیون۔ نہ تاں فن وچ تاثر پیدا نہ تھیسی جیندی اوکوں ڳول ہے یا جہڑھی فن وچ ہووے۔ فن دے خارجی نقطہ نظر دے متعلق کولرج دے افکار وچ ݙوں چیزاں نمایاں ہن۔

(۱) ہک اے جو شاعر فن وچ غیر ذاتی ہوندے تے اپݨے ذاتی احساسات و تجربات کوں وی خارجی تے معروضی زاویۂ نگاہ نال ݙہدے اَتے (ب) ݙوجھے  اوکوں پیش کرݨ ویلھے ایجھا اسلوب اختیار کریندے جو اوندے واسطے موزوں ہووے تے جیندے وچ گہرائی تے قوت فکر پاتی ونڄے یعنی صلاحیّت محض موضوع دے انتخابات وچ ای کار فرما کائنی ہوندی بلکہ اوندے واسطے فنی عمل وی نہایت اہم اے۔

دور جدید دے عظیم شاعر تے نقاد ٹی ۔ ایس ۔ ایلیٹ نے وی کالرج دی طرح فن دے غیر شخصی ہووݨ تے زور ݙتے۔ اوندے نزدیک شاعری کوں شخصیت دا اظہار نی ہووݨاں چہیدا۔ بلکہ شاعر ہک ایجھے وسیلے دی صورت اختیار کر گھندے جیندے وچ شاعر دے جذباتی احساسات و تجربات تے واردات و کیفیات نویں نویں ترکیباں پاوݨ واسطے آزاد ہوندن۔ اے تھی سڳدے جہڑھے واقعات شاعر دی شخصیت اہم ہوون۔ اوندی شاعری وچ معمولی اظہار وی نہ ہووے اتے اوندیاں جہڑھیاں چیزاں ذاتی و شخصی اعتبار نال معمولی ہوون اوندی شاعری وچ انتہائی اہمیت تے معنویت دیاں حامل بݨ ونڄن۔

= 3۔ فِکر دی گہرائی تے توانائی: =
ارسطو نے شعری کوں فلسفیانہ عمل قرار ݙتے۔ ورڈز ورتھ ارسطو دی تائید کریندے ہوئے آکھیا ہئی جو :  ؎

’’ نظماں جنہاں نال کوئی قدر جوڑی ونڄ سڳیندی اے او موضوعات دے تنوع نال پیدا نی تھیندیاں بلکہ ایجھے آدمی دی تخلیق ہوندن۔ جہڑا غیر معمولی طور تے منظم احساس دا حامل ہووے اَتے جیں لمبی تے گہری سوچ وچار کیتی ہووے۔‘‘

کولرج وچ ارسطو تے ورڈز ورتھ دے خیالات نال اتفاق کریندے تے آہدے:

’’ کوئی انسان اوں ویلھے تک عظیم شاعر نی بݨ سڳدا۔ جب تک او گھمبیر قسم دا فلسفی نہ ہووے۔ کیونجو شاعری ، تمام انسانی جذبات، ہیجانات تے زبان دی خوشبو ہے۔‘‘

کولرج دا خیال ہے جو’ ’فکر دی عادت فنکار دی ذہنی ساخت دا جزو بݨ ویندی اے تے اوندے گھمبیر وجدان ہیں واسطے اوندی شاعری نال محفوظ تھی ویندن۔ یعنی شاعر فلسفیانہ افکار کوں نظم کریندے ، اُنہاں دے کول حقیقی فنی جذبہ کار فرما نی ہوندا۔ ہیں واسطے اُنہاں دی شاعری محض منظوم فلسفۂ لڳدی اے جیندے وچ شعری حسن کائنی ہوندا۔ لہٰذا شاعر کوں فرد دی گرفت کرݨی چہیدی اے اَتے جیکر اوندی گرفت مضبوط تھی ونڄے تاں اوندے ذریعے او آفاقی صداقت کوں پیش کر سڳدے۔‘‘

لیکن اے ضروری کائنی جو آفاقیت کوں شعوری غور و فکر دے ذریعے حاصل کیتا ونڄے۔ جیکر صداقت دا ایں طرح اظہار تھی ونڄے تاں اے وجدان دا نتیجہ ہے۔ کولرج اَہدے جو تُساں افکار سوچݨ تے محسوس کرݨ دے متحد عمل توں حاصل کریندے ہیوے تے سوچ وچار زندگی تے حاوی اے۔ چنڳے فکار اساݙے سامݨے واضح طور تے آون تے فن پار جبلی طور تے فکر دے نال جُڑیا ہووے۔ کیونجو فلسفے تے شاعری دے درمیان اے نقطۂ امتیاز ہے جو فلسفے وچ افکار مجرد صورت وچ ہوندن، جبکہ شاعری وچ انہاں افکار دا زیادہ ہووݨ ایں طرح نظر آندے جو ایندے وچ بیک وقت قاری دا ذہن فلسفیانہ فکر دی طرح راجع ہوندے تے اوں فکر وچ جذبہ و احساس دی آمیزشن نال زندگی کوں وی محسوس کریندے تے ایں طرح ہک فنی تے جمالی کیفیت توں استفادہ کریندے۔

= 4۔ فنّی وحدت: =
فنی وحدت (Crganiclhnity) توں مراد کولرج دی اے ہے جو کہیں فن پارے وچ بلندی اوں وقت پیدا تھیندی اے جہڑھے ویلے شاعر دے پیش کردہ مختلف پیکراں وچ ہک ہکو جذبہ جاری وساری نظر آوے۔ کولرج دا خیال ہے جو اے جذبہ فطرت دی ہک تصویر دے نال متعلقہ افکار و تصاویر کوں وی جڳا ݙیندے۔ ایں جذبے نال کثرت وچ وحدت پیدا تھی ویندی اے اَتے وحدت دا گزر ایں ہک لمحے دی گرفت وچ آ ویندے ، گویا شاعر فوٹو گرافر کائنی بلکہ ہک مصور اے۔ 

جہڑا محض تصورِ زندگی وچ ای نی آندا بلکہ اوندے وچ اپݨے فکر و تخیل نال رنگ وی بھریندے۔ لیکن اوندے وچ ہک خصوصیات یا نامیاتی وحدت ہوندی اے تے شاعر ایں وحدت کوں اپݨی شخصیت، کردار، تخیل تے اپݨے مخصوص اسلوب نال حاصل کریندے، کولرج دا آکھݨ اے۔

’’ اوں جوہر اخلاق دا ثبوت ایں حد تک ہے جے تک غالب جذبہ اُنہاں کوں نویں سانچیاں وچ ڈھلیندے یا جہڑھے ویلھے اوندے جذبے دے تلازماتی افکار یا حِسّی پیکر اُنہاں کوں بدل ݙیندن۔ یا جہڑھے ویلھے کثرت کوں وحدت وچ بدلݨ دا اثر رکھیندن۔ یا جہڑھے ویلھے اُنہاں دی شاعری اپݨی روح نال انسانی تے فکری زندگی وچ منتقل تھی ویندی اے جہڑھی اوندے وجود کوں زمین ، سمندر تے ہوا کنوں کڈھیندی اے۔‘‘

بقول سکاٹ جمیز ’’ کولرج اتھاں ݙوں خیال سمجھیندے جہڑھے ہکو جہیں لڳدن لیکن ہکو جہیں کائنی۔ ساریاں توں پہلے او ایں تار دے بارے سوچیندے جہڑھا شاعری وچ اوں ویلھے پیدا تھیندے پر جہڑھے ویلھے شاعر کہیں متخیلہ دا کہیں اقتباس وچ زبان تے ٻی …… دے ذریعے پوری طرح انکشاف تھی ویندے ۔ اے اوندے ٻے متخیلہ دا کرشمہ ہے جیویں اوندی کاوش دیاں مختلف جذئیات توں پتہ چلدے۔‘‘

== حمیرا یاسمین دی کتاب &quot;تنقید &quot; وچوں چوݨ ==</text>
      <sha1>bpvxwliy2ita1i61i4x3ehde8mc3j5g</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ارسطو دا تصور المیہ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>28497</id>
    <revision>
      <id>63326</id>
      <timestamp>2025-06-16T08:22:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>جھوک پبلشرز</username>
        <id>3435</id>
      </contributor>
      <comment>&quot;ارسطو نے انہاں تمام مسائل کوں جہڑھے جو افلا طون تے چاتے ہن ہک مربوط نظامِ فکر اچ تبدیل کر ݙتے ، ارسطو بنیادی طور تے ہک فلسفی ہا۔ ارسطو نے تخیلی ادب دے انہاں تمام نمونیاں دا مطالعہ کیتے جو اوندے اچ موجود ہن ، خاص طور تے شاعری تے ڈرامے تے اُتے اپݨے خیالاں دا...&quot; نال ورقہ تخلیق تھیا</comment>
      <origin>63326</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="14414" sha1="r41g5vnuep8lqpngwq8763o019xgz0b" xml:space="preserve">ارسطو نے انہاں تمام مسائل کوں جہڑھے جو افلا طون تے چاتے ہن ہک مربوط نظامِ فکر اچ تبدیل کر ݙتے ، ارسطو بنیادی طور تے ہک فلسفی ہا۔ ارسطو نے تخیلی ادب دے انہاں تمام نمونیاں دا مطالعہ کیتے جو اوندے اچ موجود ہن ، خاص طور تے شاعری تے ڈرامے تے اُتے اپݨے خیالاں دا اظہار کُھل تے کیتے۔ انہاں نے اپݨے خیالات کوں ہک سائنس دان دی طرح پیش کیتے۔

ارسطو دے نزدیک ’’ ٹریجڈی ہک نقل ہے ، کہیں ایجھے عمل دی جہڑا اہم اتے مکمل ہووے اتے جیندی ہک مناسب عظمت ہووے جہڑھی جو مزین زبان اچ تھی ڳی ہووے جیندے اچوں خط حاصل تھیندا ہووے تے جیندے مختلف حصیاں وچ مختلف ذریعاں نال دہشت تے درد مندی یعنی رحم تے خوف دے ذریعے پیدا تھیوݨ آلے ہیجانات دی اصلاح کرے۔‘‘ ارسطو دے نزدیک ’’ یعنی ایندا مطلب اے ہے اپݨا کہیں عمل دی نقتل ہوندی اے جہڑھی جو واقعہ یا حادثہ پیش تھیندا ہوے جو واقعہ گزردا پیا ہووے اے اوہ عمل ہے جہڑے ویلھے ایں عمل کوں ڈرامہ نگار ڈرامے دا روپ ݙیندے یا ایندے بارے لکھدے تاں ول اے اوں عمل دی نقل ہے۔

اہم توں ارسطو دی مراد اے ہے جو ایجھے واقعات جہڑے ملک گیر سطح دے حامل ہوون لہٰذا ایجھے واقعات جہڑھے لوکاں وچ تبدیلی دا باعچ ہوون جنہاں دی وجہ توں معاشرے تے اثر پوندا نظر آوے ، اہم ہن  ایندے نال ہی ارسطو نے چار بنیادی چیزاں دا ذکر کیتے جہڑھیاں جو المیے واسطے ٻہوں ضروری ہن۔

1): مکمل ہووے۔                               2): مناسب عظمت ہووے۔

3) : مناسب طوالت ہووے۔       4): مزین زبان اتے خط بخش پہلو۔

ارسطو دے نزدیک المیے دا ہک ضروری ڳالھ اے ہے جو اے مکمل ہووے یعنی ایندی حیثیت ’’کل‘‘ دی ہووے یعنی جیندا کوئی واضح آغاز، وسط اور واضح انجام ہووے۔ آغاز او سرا ہے جیندے پہلے کجھ واقعات نہہوون اتے بعد وچ ہوون، وسط اوہ ہے جیندے پہلے وی تے بعد اچ کجھ واقعات ہوون اور انجام اوہ آخری سرا ہے جیندے کنوں پہلے واقعات ہوون مگر بعد وچ نہ ہوون۔ آغاز تے انجام ہک ٻئے دے مخالف ہوون۔

عظمت اِچ وی اوہ ساری صفات موجود ہن جہڑھیاں جو اہم اچ ہن۔ یعنی اوہ تمام لوک جنہاں دی شخصی زندگی اہم ہووے اوہ لوک اہم یعنی عظیم ہوندن۔

مناسب توں مراد ایجھے کردار پیش نہیں کرݨے چہیدے جہڑھے جو حق نہ نیکی۔ اچھائی اتے خوبصورتی دے مظہر ہووݨ مثلاً رشتیاں اتے پیغمبراں اتے دیوتائواں کوں وی سٹیج تے نی آوݨاں چہیدا۔

مناسب طوالت توں مراد ڈرامے وچ سب توں اہم عنصر عمل دا عنصر اے اتے عمل واسطے ہک زمانی طوالت ضروری اے جیندے دورعان اینکوں شروع کرن، ارتقائی منزلاں طے کرن اتے آخر وچ اپݨے انجام کوں پُڄݨ دا موقع ملے۔

ہݨ سوال اے ہے پیدا تھیندے کہ زمانے دی طوالت کتنی ہووے ، طوالت دی ڳال اصل وچ پلاٹ دی ڳال اے کہ ڈرامے دے سارے واقعات سورج دی ہک گردش وچ ختم تھیوݨے چہیدے ہن۔‘‘

’’ٹریجڈی اتنی طویل ضرور ہووے کہ بندہ کہیں ہک خاص ذہنی کیفیت توں ݙوجھی زمینی کیفیت تک ضرور پُڄ سڳے۔‘‘ ایندے برعکس اتنی طویل وینہ ہووے کہ حافظے تے گراں گذرے تے نہ ای اتنی مختسر ہوویکہ اساں ایندے الگ الگ حصیاں دا تجزیہ وی نہ کر سڳوں۔

ارسطو اکھیندے کہ کوئی وی چیز ہووے تاں اوہ اپݨاں ہک ’’خاص‘‘ حجم‘‘ یعنی طوالت یا اجزاء نال بݨیا ہویا ہوندے۔ جیویں ہک ’’کل‘‘ ہووے جیندے اجزاء وچ ترتیب و تنظٰم ہووے ایویں پلات دی وی ہک مناسب طوالت ضرور ہووݨی چہیدی اے جینکوں آسانی نال ذہن اچ محفوظ رکھیا ونڄ سڳے۔

غیر ضروری واقعات نہ ہوون ، ڈرامے وچوں غیر ضروری بے شمار واقعات کوں ایندے ڈرامے وچ پیش کر ݙتا ونڄے تاں ایندے وچ ہک بے ترتیبی اتے بد نظمی دیس وا کجھ نظر نی آ سڳدا تے ایں تمام واقعات کوں پیش کرݨ نال ڈرامے دی طولات اتنی ودھ ویندی اے کہ اینکوں زمینی گرفت اِچ گھن آوݨ ٻہوں مشکل بلکہ محال تھی ویندے۔ اگر واقعات دی تعداد زیادہ ہووے تاں ڈرامے دا اثر غیر مناسب طوالت نال کھنڈ تے پِھکا تھی ویندے۔ تشنگی اتے عدم تکمیل ،ڈرامے دا غیر مناسب طوالت نال ہووݨا، قارئین اتے ناظرین کوں درمیان یا انجام تک پُڄدے پُڄدے آغاز بُھل ویسی۔ ایندے برعکس اگر ڈرامے دی طوالت ٻہوں کم ہووے اتے ایندے وچوں ضروری واقعات وی حذف کر ݙتے ونڄن تاں وی فنی تاثیر اچ کمی واقع تھی ویسی اتے ڈرامہ حسن دے تناسب توں محروم تھی ویسی تے قدم قدم تے تشنگی تے عدم تکمیل دا احساس تھندا رہسی۔ لہٰذا ڈامے دی طوالت مناسب ہووݨی چہیدیا ے جو پورے پلاٹ کوں ذہن اچ محفوظ رکھݨ اچ کوئی مشکل نہ تھیوے۔ مزین زبان تے خط بخش پلو۔

ارسطو دے مطابق مزین زبان توں مراد زبان دا ترنگ اور ترنم ہے۔، یعنی ڳال کوں شعر اچ ادا کرݨ اتے خط بخش صورت دا مطلب موسیقی ہے۔ ڈرامے وچ زبان دے خط بخش پہلواں کوں ایں طرح مختلف حصیاں اچ پیش کیتا ویندے کہ کہیں حصے وچ صرف شعر اتے کہیں وچ صرف موسیقی ہووے اتھاں تے ٹریجڈی دی زبان مزین کیتی اے۔ تقطیع ہووے ، موزونیت دے عناصر اتے شعریت ہووے تاں ایں قسم دی زبان اچھے المیے دے قابل قبول ہوندی اے۔ ایندے علاوہ ارسطو نے المیے دے چھی مختلف حصے ݙسائے ہِن جیہڑے جو مندرجہ ذیل ہن۔ 

1: پلاٹ۔                          2: اطوار یا کردار۔               3: زبان۔ 

4: تاثر یا خیال۔               5: موسیقی یا نغمہ۔         6 آرائش۔

1۔ پلاٹ:

المیے دے مختلف حسیاں اچ ارسطو پلاٹ کوں سب توں ودھ اہمیت ݙتی اے۔ پلاٹ ہی اڳوں تے ودھدے تے ارسطو اکھیندے کہ ’’نویں لکھݨ والے زبان یا کردار تے زور ݙیندے ہَن لیکن ہک اچھے المیے دے کردار اتنے ضروری کائنی جتناپلاٹ ہے المیہ اشخاص کائنی بلکہ افعال اتے اعمال ، زندگی اتے اتم سیرت دی عکاسی کریندن۔ لہٰذا تمام تر توجہ پلاٹ تے ݙیوݨی چہیدی اے ، اے حالات دا اوہ مجموعہ ہے جہڑا جو المیہ دی جان اے۔ اے کہیں وی المیے دا بنیادی حصہ ہے، پلاٹ پرستی اچ ارسطو ٻہوں زیادہ اڳوں تے نکل ویندے۔ اکھیندے کہ ’’اگر پلاٹ اچھا ہوسی تاں ول وی کوئی فرق نی پوندا ، ایندے مطبق پلات کوں جاندار ہووݨاں چہیدا ہے۔‘‘

۱:۔ ارسطو پلاٹ کوں مختلف ترائے حصیاں وچ ونڈ کریندے ، انقلاب حالات یعنی ڈرامے وچ چیزاں دا ہک حالت توں ٻئی حالت وچ تبدیل تھی ونڄݨ مثلاً کجھ ایسے واقعات دا عمل تھیوݨ کہ اصل کردار دی بجائے کوئی ݙوجھا کردار اپݨے انجام کوں پُڄ ونڄے۔

۲:  دریافت یا انکشاف یعنی لا علمی توں علم دی تبدیلی جہڑھی جو محبت یا نفرت پیدا کریندی ہووے دریافت یا انقلاب ھالت ݙوہائیں خوف اتے رحم دے جذبے کوں ابھریندے ہن۔ اتے پر مسرت یا الم ناک اختتام دا ذمہ د ار اے۔

۳:۔ ذہنی تجربہ یعنی ہک تباہ کن یا تکلیف دہ عمل ہے مثلاً اسٹیج تے قتل یا زخم یا ازیت رسائی اتے ٻیاں کئی صورتاں وچ وی تشکیل وچ وی شاعر کوں ترائے چیزاں رکھݨ ٻہوں ضروری اے۔

i۔ کہیں نیک شخص کوں وصیت دا شکر نہ ݙکھایا ونڄے۔

ii۔ بد کردار شخص کوں امیر توں غریب نہ ݙکھایا ونڄے۔

iii۔ کہیں بد کرار شخص کوں غریب توں امیر نہ ݙکھایا ونڄے بلکہ رحم اتے خوف دا جذبہ پیدا تھیسی بلکہ رکاوٹ پیدا تھیسے۔

2:۔ بمطابق ارسطو کردار المیے دا ݙوجھا عنصر اے ، بس کردار یا اطوار دی ٹریجڈی دا اہم حصہ ہن جہڑے جو المیے کوں جسم عطا کرن واسطے کردار بنیادی کردار ادا کریندن لیکن ارسطو کرداراں کوں پلاٹ تے قربان کریندا ہویا نظر آندے۔

کرداراں دے بارے مندرجہ ذیل چار ڳالھیں ذہن اچ ہوون۔ 

۱: اوہ نیک ہوون اتے انہاں دے قول و فعل وچ کوئی خاص مقصد ہووے۔

۲: کرداراں وچ باہمی مناسبت ہووے۔

۳: کرداراں دا حقیقت نال تعلق ہووے۔

۴: سارے ڈرامے وچ کرداراں دے رویے وچ یکسانیت ہووے تضاد نہ ہووے۔

اگر اے سب ضروری ہووے تاں وی اینکوں مربوط توں غیر مربوط ہووݨاں چہیدا ہے ، یعنی سارے ڈرامے وچ ایندی مرکزی حیثیت برقرار ہووے۔

3۔ ارسطو دے مطابق ’’زبان‘‘ المیے دا تریجھا وݙا عنصر اے، زبان اچ شاعری اتے نثر وی ہووے اور ایندے تے پابندی کائنی، او اکھیندے کہ منظوم یا منشور دا المیے تے کوئی اثر نی پوندا۔ اگر پوسی تاں اثر پلاٹ تے پوسی کہ عام استعمال توں پئی ہوئی زبان ہووے تاں او زیادہ وقار رکھیندی اے ، لوک اسلوب توں زیادہ متاثر تھیندن چھیویں غیر ملکیاں توں۔

چنانچہ اپݨے اسلوب کوں ذرا بیگانگی دا رنگ ݙیوݨاں چہیدا ہے۔ او اکھیندے کہ زبان اچ وقار تے جاذبیت ، شعریت تے نثر، امنگ، ترنم اتے نغمگی اُتے مزین ہووے۔ جو روح کوں مسرت اتے پالیدگی دا سامان فراہم کرن۔ 

المیے دا فن عنصر تاثر ہے۔

عزیز احمد دے مطابق ’’ترجمہ وچ تاثرات ، جمیل جالبی دے مطابق ’’خیال‘‘ مراد اے۔

ارسطو دی ٹریجڈی دا اے فنی عنصر اڄ نی نظر آندا جہڑے اوں زمانے وچ سیاسی اتے معاشرتی مسائل  تحریراں کریندے ہَن۔ ارسطو انہاں کوں تاثر قرار ݙیندے۔ کیونکہ اوں ویلھے خطابت کوں رواج حاصل ہئی ، تمام نقاد ارسطو دے نظریۂ کتھارسس نال اتفاق کریندے ہوئے اکھیندن کہ ایں صحت اتے اصلاح نال ساݙی تسکین تھیندی اے ، پوچر اکھیندے کہ ’’ڈرامہ از خان چیلتان دے اظہار دا ہک بے ضرر اتے خوشگوار طریقہ ہے۔ جہڑا دور ہئی تسکین واسطے کوشاں ہے اتے جو حقیقی زندگی دی نسبت زیادہ آسانی نال تسکین پذیر ہوندی اے۔

ملک احسن اختر اکھیندے کہ ’’ارسطو  ذہن فنکار دی طرف نہیں ڳیا انہاںنے اساکوں ایندے بارے کجھ نی ݙسایا ، حالانکہ کوئی وی پارہ وجود وچ آندے ہوئے وی فنکار دی جذباتی تسکین دا باعث اے پہلے تھیندے اتے بعد وچ قاری تے اثر انداز تھندے۔ فنکار دے جدید جذبات یا خواہشات اونکوں مجبور کریندن کہ او انہاں کوںکہیں نہ کہیں طرح خارج کرے۔

5:۔ جو ارسطو دے مطابق موسیقی المیے دا پنجواں فنی عنصر ہے ۔ (عزیز احمد دے مطابق موسیقی اتیجمیل جالبی دے مطابق نغمہ یا گیت ہے) ایندے ذریعے نال المیہ مؤثر تھیندے۔

6:۔ راقش وی ارسطو اکھیندے کہ ٹریجڈی واسطے ایندا ہووݨ ٻہوں ضروری اے۔ یعنی سٹیج تے موجود اشیاء دی ترتیب و تنظٰم خوبصورتی نال ہووے جہڑی کہ ٹریجڈی کوں ٻہوں خوبصورت تے تاثرات نال بھرپور تھی سڳدی اے۔

== حمیرا یاسمین دی کتاب &quot;تنقید &quot; وچوں چوݨ ==</text>
      <sha1>r41g5vnuep8lqpngwq8763o019xgz0b</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ارسطو۔ ہک نقاد</title>
    <ns>0</ns>
    <id>28498</id>
    <revision>
      <id>63327</id>
      <timestamp>2025-06-16T08:23:46Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>جھوک پبلشرز</username>
        <id>3435</id>
      </contributor>
      <comment>&quot;ارسطو ۲۸۴ ق م اِچ یونان وچ پیدا تھیا۔ ایندا پیئو پیشے دے لحاظ نال طبیب ہا۔ اٹھاراں سال دی عمر وچ افلا طون دے مدرسے وچ داخل تھیا۔ ویہ (۲۰)سال دی عمر تئیں اتھائیں دے ایں مدرسے وچ افلا طون دے شاگرد رہیے۔ باقی نقاد وی ایں ڳالھ تے متفق ہن جو ارسطو دے اندازِ فکر،...&quot; نال ورقہ تخلیق تھیا</comment>
      <origin>63327</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="23908" sha1="tang4bm1hsck8l9uhzz7214i3bkt3p1" xml:space="preserve">ارسطو ۲۸۴ ق م اِچ یونان وچ پیدا تھیا۔ ایندا پیئو پیشے دے لحاظ نال طبیب ہا۔ اٹھاراں سال دی عمر وچ افلا طون دے مدرسے وچ داخل تھیا۔ ویہ (۲۰)سال دی عمر تئیں اتھائیں دے ایں مدرسے وچ افلا طون دے شاگرد رہیے۔ باقی نقاد وی ایں ڳالھ تے متفق ہن جو ارسطو دے اندازِ فکر، طباعت تے اعضائے انسانی دے علم دا وݙا اثر تھیا۔ او افلا طون دا شاگرد ہووݨ دے باوجود وی افلا طون دی طرح تصوراتی حقائق دا قائل کائنی، بلکہ او ہک ہوشیار سرجن دی طرح ہر حقیقت دا تجزیہ کریندے تے اُنہاں نال پیدا شدہ وحدت تے تناسب کوں سمجھݨ دی کوشش کریندے ، افلا طون اشیاء کوں صرف تصورات کوں ظاہر کرݨ والی چند علامتاں دا درجہ ݙیندے۔

ارسطو اگرچہ افلا طون دا شاگرد ہئی، لیکن او بعض امور وچ افلاطون توں بنیادی طور تے اختلاف کریندے۔ اوندی کتاب ’’بوطیقا‘‘ (peelics) اگرچہ ادب اِچ فلسفیانۂ مباحث دے متعلق ہے، لیکن او سائنٹیفک تجزیئے دی وجہ کنوں بعد وچ زمانیاں دی سائنٹیفک تنقید دا ابتدائی منشور بݨ ویندی اے، او افلا طون دی طرح ’’ادب کوں کیا ہووݨاں چاہیدا اے‘‘ ایندے اُتے بحث نی بلکہ اوندے بر خلاف سائنسی تجزیہ کریندے ہوئے ’’ ادب کیا ھِ‘‘ دی ڳال کریندے جہڑے ویلھے او ہک چیز کوں چنڳاں آکھدے تاں اوں توں مراد اخلاقی اعتبار نال اوں سچائی دی نشاندہی نی کرݨی ہوندی بلکہ او غلط ’’ چنڳاں‘‘ دے مفہوم کوں جمالیاتی حصیاں وچ اہم قرار ݙیندے۔

ایندے و چ کوئی شک نی جو افلا طون تے ارسطو دے نقطہ نظر دے ایں بنیادی فرق دے باوجود ٻہوں ساریاں ہکو جیہاں ڳالھیں ݙونہیں فن دے تمام شعبیاں دی وحدت دے قاتل ہن۔ ݙونہیں فن کوں بنیادی طور تے نقل قرار ݙیندن تے ارٹ تے سماجی زندگی دے رابطے کوں پیش نظر رکھدن۔ لیکن انہاں ممالکتاں دے باوجود ارسطو آرٹ کوںنہ صرف مختلف زاویہ نظر نال پرکھیے بلکہانہاں سوالاں دے جواب وی مختلف طور تے ݙیندے۔ ’’بوطیقا‘‘ دے پہلے جملے توں ی ظاہر تھیندے جو ارسطو نے دائرہ تحقیق کوں محدود کر گھدے۔

اپݨے ایں مقصد دے تحت ارسطو شاعری دی اصناف کوں متعین کریندے جبکہ انہاں دیامتیازی خصوصیات تے انہاں قوانین دا پتہ لایا ونڄے تاںجہڑھے انہاں دی تخلیق وچ کار فرما ہوندن ، شاعری کوں ’’تقلید‘‘ (Imi Tabion)  دی ہک قِسم ݙسیندے ہوئے اوکوں ٻئے مختلف اصناف وچ تقسیم کریندے۔ اوندے نزدیک شاعری دیاں اصناف اے ہن۔

i۔                 رزمیہ             (EPIC)  (جنہاں وچ جنگ و جدل دی داستان ہوندی اے)

ii۔            المیّہ               (Tragedy)

iii۔        طنزیۂ             (Comedy)

iv۔            غنائیہ           (larical)

ارسطو دا تصورِ المیّہ:

ارسطو دے نزدیک المیّے دی تعریف درج ذیل ہے:۔

’’المیہ ہک ایجھے عمل دی نقل ہے، جہڑا جو سنجیدہ تے مکمل ہووے تے ہک خاص طوالت تے مخامت دا حامل ہووے۔ اوندے مختلف حصے زبان و بیان دے مختلف وسائل نال مزیّن ہوون۔ جیندا انداز بیانیہ دے بجائے ڈرامائی ہووے اَتے رحم و خوف دے مناظر دے باعث اُنہاں جذبات دا انخلاء کرے جیندے کنوں اساکوں مسرت حاصل تھیوے۔‘‘

المیّہ کیا ہے؟ ایند اجوب کجھ ایں طرح ہے جو:

ارسطو دے فنی نظریات دے سلسلے وچ ایں اصطلاح دے مختلف مفاہیم متعین کرݨ دی کوشش کیتی ڳئی۔ بعض ویلھے اوکوں ہک ایجھی اخلاقی کیفیت ݙسا ڳے جہڑھی جو جذبات دی تطہیراں نال پیدا تھیندی اے تے اے وی آکھیا ویندے جو اے کیفیت اخلاقی توں زیادہ نفسیاتی ہے۔ المیّہ انسانی رویئے تے ایں طرح اثر انداز تھیندے جیویں دوا جسم تے ایندے باعث جذباتی توازن دی ہک ایجھی صورت پیدا تھیندی اے جہڑھی سکون بخش ہوندی اے۔

ارسطو افلا طون دے اعتراضات دا شعوری طور تے جواب نی ݙیندا بلکہ اے جوابات او اتفاقی حیثیت نال شاعری دے مختلف پہلوئواں تے اوندی عام دلائل دی شکل وچ اُبھردن۔ بحث دے دوران او شاعری کوں فن دا ہک شعبہ قرار ݙیندے ہوئے شاعری کوں مختلف اصناف دی تعمیری ساخت تے طریق کار دی طرف کریندے ہوئے المیّے دا ذکر کریندے جہڑا جو فن دی انتہائی ترقی یافتہ صورت دی نمائندگی نہ وی کریندا تاں وی ایندے وچ کوئی شک نی جو اوندے وچ تمام عناصر موجود ہن، جہڑھے شاعری دے کہیں وی مخصوص صنف وچ پا تے ونڄ سڳیندن ، اے عناصر تعداد وچ چھی (۶) ہن۔

1۔ پلاٹ: (Plot)

انہاں وچوں او پلاٹ دی اہمیت تے زور ݙیندے۔ ایندا مقصد المیّے دی روحتے اوندا مرکزی اصول قرار ݙیندے ہوئے آکھدے جو ٹریجڈی دے ایں تصور توں ظاہر ہے جو مصنف کنے مناسب موضوع دے انتخاب دی اہلیّت دا ہووݨ بنیادی طور تے ضروری اے، پلاٹ دے سلسلے اِچ شاعر کوں ایں حد تک شعور ضروری اے، ایں طرح المیّہ یا ٹریجڈی جیکوں او فنِ شاعری دی انتہائی ارتقاء یافتہ صنف قرار ݙیندے۔ او ݙسیندے جو پلاٹ دی سب توں پہلی ضرورت اوندی وحدت نال ایں طرح جو پلاٹ ہک عمل دی نقل ہوندے۔ اوندے مختلف واقعات آپس وچ ایں طرح مربوط ہوون جو کہیں جذئی واقعہ کوں بدل یا ہٹا ݙتا ونڄے تاں پلاٹ دا پورا ڈھانچہ تبدیل یا غیر متوازن تھی ونڄے۔ ایں توں علاوہ اوندے وچ خوف و رقم دے جذبات واسطے اپیل ہووے۔ ایں مقصد دے حصول واسطے چنڳے توں مندے حالات دی طرف انقلاب ہووے۔

ارسطو آکھدے:

اے انقلاب حالات نہ تاں ایویں ہوون جو چنڳے آدمی بُرے حالات دا شِکار تھی ونڄن۔ (کیونجو رحم یا خوف دی بجائے بد دلی پیدا تھیسی)  تینہ ای اے تھیوے جو بُرے آدمی بُرے حالات توں چنڳے حالات وچ آ ونڄن۔ ہݨ صرف ہک متوسط سیرت والا کردار باقی رہ ویندے تے اے ایجھا کردار ہوندے جہڑا جو نیکی یا بدی دی کہیں وی انتہا تے نی ہوندا تے اے کہیں بد قسمتی دا شکار تھی ویندے۔ کیونجو اے بدقسمتی اوندی بَدی یا گھٹیا پن دی مکافات نی ہوندی بلکہ اوندا سب کوئی حامی ہوندی اے۔

ایندے بعد ارسطو ، پلاٹ دے ترائے قسماں اوندے سادہ یا مرکب تے اکہرے یا ݙوہڑے دی حیثیت نال کریندے تے ایں فن وچ او گردِش حالات تے اصطلاحات  دا مفہوم متعین کریندے تے آخر وچ عملی اشارات دے ذریعے نتیجے دے طور تے تشکیل و ترتیب دے عمل دی وضاحت کریندے۔ ایں ضمن وچ ارسطو کیالات دا تفصیلی جائزہ گھنݨ دے بجائے ݙیکھ گھنݨ ای کافی اے جو انہاں توںکہیں طرح دا تنقیدی کم گھندا پے۔ او ݙسیندے جو انقلابِ حالات یا دریافت یا انہاں ݙونہاں توں پلاٹ مرکب یا پیچیدہ تھی ویندے۔ اثر دے وسائل دے لحاظ نال او پلات دے ترائے حصے کریندے۔ 

i: انقلابِ حالات۔    ii: انکشاف / دریافت۔                    iii : اذیتی تجربہ

ارسطو دا تقاضہ اے ہے جو پلاٹ وچ وحدت نامیاتی ہووے یعنی وحدت محض خارجی نہ ہووے۔ بلکہ داخلی اصول دی بناء تے ہووے ، ایندے ہر حصے دا ݙوجھے حصینال تعلق ہک جاندار جسم دے اعضاء والی کار ہووے۔ کیونجو اگر کہیں فن پارے وچ اے نامیاتی وحدت ہوسی تاں اوندا کوئی حصہ فائنل نہ ہوسی۔

ارسطو دے مطابق:

’’ کوئی ایجھی چیز جیندا عدم وجود برابر ہووے کہیں کل دا نامیاتی جذو نی تھی سڳدا۔‘‘

ایندے واسطے ضروری اے ہے جو سرے واقعات آپس وچ مل جُل تے ہک نامیاتی وحدت وچ تبدیل تھی ونڄن تے ہک ݙوجھے واسطے لازم و ملزوم ہوون۔ وحدت بزمانی دا تصور بوطیقا دے ہک جملے توں گھدا ڳے۔

’’ جے تک ممکن ہووے المیّہ سورج دی ہک گردش چووی (24) گھنٹے تک محدود راہندے یا وَل ایں حد توں محض تھوڑا جہاں تجاوز کریندے۔‘‘

ارسطو دی نظر وچ المیّے دا ݙوجھا عنصر کردار ہے، کردار اوندے خیال وچ کہیں عمل کوں ظہور پذیر گھن آوݨ والی اندرونی کیفیت دا ناں ہے تے کردار کوں اشخاص دے قول و عمل دے اعبار نال نسب کیتا ویندے۔ کردار چنڳاں بلکہ نسبتاً چنڳاں ہووے۔ مناسب تے موزوں ہووے ، کہیں خاص قسم دا ہووے۔ المیّے دا کردار ظربیّہ دی با نسبت چنڳاں ہووے۔ ارسطو دا ݙوجھا تقاضا اے ہے جو کردار نگاری وچ ہم آہنگی ہووے۔ اے نہ ہووے جو کردار ڈرامے وچ اپݨی نوعیت دا کردار ہووے ۔ کردار وچ کہیں قسم دی تبدیلی اوندی فطرت دے مطابق ہووے کردار نگاری دے ضمن وچ ارسطو آہدے جو کردار اپݨے پیشے تے طبقے دے مطابق ہووݨ لیکن بعض ناقدین ایں رائے نال اتفاق نی کریندے۔

جہڑھے ویلے ارسطو المیّے دے اڳلے ݙوں عناصر یعنی زبان یا انتخاب الفاظ تے جذبات و احساسات دی طرف آندے تاں او محسوس کریندے جو او اپݨے مقصود دائرے توں نِکلا ویندے۔ لہٰذا او آہدے :

’’جذبات نال تعلق رکھݨ والے اصول میں اپݨے ݙوجھے رسالے ’’رطوریقا‘‘ یا فنِ خطابت وچ بیان کر ݙتن۔ کیونجو تقدیر توں پیدا تھیوݨ والے اثرات وی جذبات نال ہی تعلق رکھدن۔ اے اثرات تردید یا یا تصدیق دی صورت وچ یا وَل رحم و خوف غصہ وغیرہ دے جذبات پیدا کرݨ دی صورت وچ تھی سڳدن۔ ایں طرح اے آکھیا ونڄ سڳدے جو اے فن سادہ حقائق کوں بلندی تے وسعت ݙیندے۔‘‘

اُنویں ای انتخابِ الفاظ دے سلسلے وچ او ایندے ہک حصے کوں اداکار تے فن دے حوالے کر ݙیندے۔ استعارے تے قیاس تمثیلی یا وَل تشبیہہ دا تجزیہ کریندے تے انہاں حدود دی نشاندہی کریندے۔ جیندے اندر راہندے ہوئے نامانوس الفاظ کوں قرینے نال استعمال کر سڳدے ہیں ، اے ڳالھ قابلِ قدر ہے جو استعارے دی قدر و قیمت کوں سمجھݨ تے اوندی پوری تلقین و تاکید کریندے۔ او ایکوں تکنیک دا بر دست معاون تے اعلیٰ قابلیت دا ثبوت سمجھدے۔

پیش کش دے بارے او ٻہوں بحث کریندے۔لیکن ایں سلسلیوچ جتنی وی ڳالھ کریندے او سچ ہے۔ شاعری دے فن وچ اوندا تعلق نہ ہووݨ دے برابر اے۔ وَل او آہدے جو سٹیج تے پیش کیتے ونڄݨ والے مناظر وی رحم و خوف دے جذبات پیدا کریندن لیکن عمدہ ڳالھ اے ہے جو رحم و خوف دے انہاں اثرات و واقعات دی مناسب تنظیم پیدا کیتی ونڄے۔ ہݨ صرف موسیقی دا عنصر رہ ویندے۔ جیکوں او سب کنوں زیادہ خوش کن تے حظ چاوݨ والا شعبہ قرار ݙیندے۔ ایندے اُتے او براہِ راست ڳالھ نی کریندا لیکن کورس تے ڳالھ کریندے تے ٹریجڈی دے عمل وچ غیر متعلق ڳانیاں کوں شامل کرݨ توں منع کریندے۔ 

زبان دے علاوہ ارسطو المیے دے ٻے عناصر تے سرسری طور تے ڳالھ کریندے۔ مثال دے طور تے او چھینویں عنصر ’’منظر‘‘ کوں ، جیندے وچ اوندی مراد سٹیج دا فن تے لباس ہے۔ اوندا خیال ہے جو منظر دی مدد نال وی المناک جذبات پیدا کرݨ وچ مدد ملدی ہے۔ لیکن ایں امر وچ او کہانی دی فنکارانہ ساخت کوں زیادہ اہمیت ݙیندے۔ ایں ضمن وچ او اے تک وی آہدے جو:’’محض المیّہ سݨ تے یا پڑھ تے وی یعنی سٹیج تے پیش کیتے، المناک تاثرات حاصل کر سڳدے ہیں۔‘‘

ارسطو منظر کوں المیے دا بنیادی عنصر نی سمجھدا۔ او المیے دے ہک عنصر نغمکی و آہنگ دے بارے وچ وی کوئی تفصیلی بحث نی کریندا۔ کیونجو کورس دے نغمیاں کوں یونانی ڈرامیاں وچ ہک خاص اہمیت حاصل اے۔ ہیں وجہ توں ایں سلسلے وچ ارسطو دی چپ عجیب لڳدی اے۔ المیے دے تریجھے عنصر ’’خیال‘‘ تے جیکوں ارسطو کرداراں دی موثر تقدیر سمجھدے۔ او اپݨے رسالے وچ خطابت دے مؤثر اظہار، تاثر ، دلائل تے جذباتی اپیل دے اصولاں تے وسائل تے روشنی سٹیندے۔ المیے دے ایجھے موزوع تے بحث کریندے۔ جہڑا المیاتی تاثرات یعنی رحم و خوف دے تاثرات پیدا کریندے۔ ارسطو تے لوطیقا وچ جتھاں وی اُنہاں تاثرات دا ذکر کیتے تاں اوں نے رحم دا ذکر پہلے تے خوف دا بعد وچ کیتے۔ ایند امطلب اے تھیا جو المیے دا پہلا تاثر رحم ہوسی تے تاثر المیّاتی ہیرو دے مصائب توں پیدا تھیسی۔ ہݨ اے ڳالھ واضح تھیندی اے جو المیّاتی موضوع دراصل انسانی مصائب تے مبنی ہوندے۔ خود ارسطو وی ایجھے اختتام کوں چنڳاں سمجھدے۔ اوندا آکھݨ ہے جو او موضوعات جیندے وچ حیرت دا عنصر وی شامل ہووے او بہتر ہوندن۔ لیکن اے ڳالھیں قصے وچ محض اتفاقی نہ ہوون بلکہ فطری تے امکانی طور تے قصے دے بطن اِچوں پیدا تھیون۔ ہیرو دے مصائب ترائے طرح دے تھی سڳدن۔

1:۔ او جہڑھے دوستاں دے باعث تھیون۔

2:۔ او جہڑھے دشمن دے طرفوں تھیون۔

3:۔ یا وَل جیندی وجہ اجنبی ہووے۔

المیے دا تفصیلی جائزہ گھنݨ دے بعد ارسطو رزمیّہ (Epic)  دا تجزیہ کریندے۔ رزمیہ دے متعلق اوندا نظریہ اے ہے جو کہیں سنجیدہ موضوع دی تقلید ہوندے۔ اوندی اہمتی بنیادی طور تے بیانیہ ہوندی اے تے اوندا پلاٹ محض ڈرامائی ہوندے۔ ارسطو شروع توں ہی المیّہ تے رزمیہ دی باہمی یگانگت تے زور ݙیندے۔ لیکن او افلاطون دی طرح اے وی منیندے جو رزمیّہ ہک نیم ڈرامائی صنفِ سخن ہے۔ جیندے وچ بیانیہ عنصر گھٹ ہوندے تے سارا کجھ خود بیان کرݨ دے بجائے کردار دی زبان توں زیادہ اکھوایا ویندے۔ لہٰذا ایندے توں اے نتیجہ نکلدے جو جہڑا کجھ المیے دے متعلق آکھیا ڳے اوہو کجھ رزمیہ تے وی منطبق تھیندے اوندے آکھݨ موجب:

’’ جہڑا شخص چنڳے تے مندے المیے کوں سمجھدے او رزمیہ دے بارے وی ڄاݨدے‘‘

رزمیّہ تے المیّہ وچ بیانیہ شاعری دیاں خوبیاں بیان کریندے ہوئے ا و فیصلہ بیانیہ شاعری دے ضمن وچ ݙیندے۔

’’ ایندے وچ او سب کجھ ہے جہڑا رزمیہ وچ ہوندے۔ ایندے وچ المیہ دیاں خوبیاں وی استعمال کیتیاں ونڄ سڳدن۔ جبکہ سٹیج تے پورے لوازمات نال ایندی پیش کش تے موسیقی ایجھیاں متزاد خوبیاں ہن۔ جہڑھیاں رزمیہ وچ کائنی۔ جہڑا المیہ وچ راحت و انسباط حاصل کرݨ دا نہایت عمدہ ذریعہ ہے۔‘‘

مثالی ہیرو دے متعلق ارسطو دے نظریات زیادہ مناسب ہن۔ ہیرو دے متعلق اوند ابنیادی نظریہ / تصور، المیے دے تصور تے اُبھردے جیکر المیہ رحم و خوف دے جذبات پیدا کریندے تاں ترائے قسم دے حالات انہاںجذبات کوں پیدا کرݨ وچ مدد نی ݙے سڳدے ، پہلی صورت او ہوسی۔ جیندے وچ کوئی اچھا آدمی خوشحالی دی زندگی بسر کریندا پیا ہوسی تے مصائب دا شکار تھیندے ہوئے ݙکھایا ونڄے۔ ایجھی صورت حال محض غم و غصہ پیدا کریسی۔ ݙوجھی صورت او ہوسی جیندے وچ کوئی بُرا آدمی مصائب توں چُھٹکارا پا تے خوشحال دنیا وچ داخل تھیسی۔ تریجھی صورتحال او ہوسی جیندے وچ کوئی بُرا آدمی اپݨی برائیاں دی سزا کوں پُڄدا ہویا ݙکھایا ونڄے۔ ایجھی صورت وی المناک نی تھی سڳدی۔ ہیرو ہک ایہو جیہاں آدمی ہووے جہڑا ٻہوں زیادہ اچھا تے نیک نہ ہووے۔ عین اوندے اندر وسط درجے دیاں خوبیاں ضرور ہوون۔ ایں توں مراد شاید اے ہے جو اوندا انجام المناک زیادہ مؤثر طوعر تے تھیسی۔ ایں طرح اساں اے آکھ سڳدوں ، ہیرو دی اعلیٰ تربیت ارسطو دے نظریئے دا بنیادی تے لازمی جزو کائنی۔ کیونجو المیے دے ہیرو دی بنیادی خصوصیت فیصلے دی غلطی ہے۔ نہ کہ اوند رُتبہ۔

ارسطو مطابق بدمعاش تے ولی ݙونہیں المیے دے ہیرو نی تھی سڳدے۔ گو جدید دور وچ ایجھے ڈرامے لکھیے ڳن۔ جیندیوچ المناک انجام اخلاقی کمزوری دا نتیجہ ہوندن۔ لہٰذا ارسطو دا ہیرو دشمن ہوسی جہڑا کہیں فیصلے دی خامی دے باعث مصائب دا شکار تھی ویندے۔

ارسطو دے نظریات دے مطابق مثالی المیے دی کہانی مصائب دی کہانی ہووے۔ کہانی دا اختتام دی المناک ہووے تے مصائب غیر متوقع طور تے تھیون جہڑھے دوستاں تے تحریراں دے نیک کرداراں دے برعکس تھیون۔ ہیں واسطے او پیچیدہ عمل دی اصطلاح کریندے۔ اوندے مطابق پیچیدہ عمل او ہے جیندے وچ ݙوں خصوصیات ہوون۔

i۔ تبدیلی ء حالات۔

ii۔ شناخت۔

ارسطو ہومر دی نظم ایلند دے پلاٹ کوں سادہ پلاٹ آہدے لیکن ایندے وچ تبدیلی ء حالت دیاں کئی مثالاں ملدن۔ اگر ارسطو دے دلائل کوں نہ نظر ݙیکھوں تاں پتہ چلدے جو اوندی اصطلاح دے معنی تبدیلیٔ حالات کینھی اوندے مطابق ’’سب توں زیادہ ترمیم خیر او صورتحال ہوسی جیندے وچ ایجھے ذریعاں توں بُرے نتائج برآمد تھیون جیندے توں چنڳے نتائج دی توقع ہووے۔‘‘

ایویں ای ݙوجھی اظلاح دے معنی محض معمولی شناخت کائنی بلکہ اوندے معنی درست صورتحال دی شناخت یا شعور ، حقیت دے ہن۔ اڄ اساں اے ڳالھ وثوق نال آکھ سڳدوں جو المیّہ محض جذباتی گھٹن کوں دور نی کریندا تے نہ ای او محض ݙوں جذبات یعنی ترجمہ و خوف دا تزکیہ کریندے بلکہ المیے دے وظائف وچوں ہک وظیفہ اے وی ہے جو او انسانی تجربات دے وظائف وچوں ہک وظیفہ اے وی ہے جو او انسانی تجربات کوں وسیع کریندے تے انساناں کوں انہاں دی زندگی تے انہاں دے مقدر بارے بصیرت عطاء کریندے تے ایندے نال ای انہاں دی قوت برداشت کوں جلاء ݙیندے۔ المیہ ہک ایجھی تمثیل ہے جینا انجام حسرت ناک تے المناک ہووے۔

ادبی المیّاں دا آغاز قدیم یونان توں تھیا۔ زہرِ عشق‘‘ امتیاز علی تاج دا ڈرامہ ’’انار کلی‘‘ شیکسپائر دا ہملٹ وغیرہ مثال دے طور تے پیش کیتے ویندن ارسطو دے نزدیک: ’’ ٹریجڈی اے کائنی جو آدمی کھوہ وچ ڈٹھا تے مر ڳیا بلکہ اے ہے جو خود کھوہ کھٹݨ والا خود اپݨے شکار دے پچھوں بھڄدے ہوئے آیا تے ول کھوہ وچ ڈھے تے مر ڳیا۔ پروین شاکر نے 12 اگست 1989ء وچ آکھیا ہئی جو : ’’دنیا وچ وݙا  ادب اوہو ہے جیندی بنیاد المیے تے ہووے۔‘‘

== حمیرا یاسمین دی کتاب &quot;تنقید &quot; وچوں چوݨ ==</text>
      <sha1>tang4bm1hsck8l9uhzz7214i3bkt3p1</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>نقاد دا منصب</title>
    <ns>0</ns>
    <id>28499</id>
    <revision>
      <id>63328</id>
      <timestamp>2025-06-16T08:28:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>جھوک پبلشرز</username>
        <id>3435</id>
      </contributor>
      <comment>&quot;کہیں فن پارے کوں پھرولݨ کیتے کجھ طور طریقے ہوندن تے انہاں کوں سامݨے رکھ تے نقاد اوں فن پارے کُوں ݙہدے زندگی دا کوئی شعبہ ایہو جیہاں کائنی جیندی پھرول کیتے کوئی پیمانہ نہ ہووے۔ جیویں پیمانے دے بغیر کوئی پیمائش مکن کائنی ایویں نقاد واسطے تنقید کرݨ کیتے او...&quot; نال ورقہ تخلیق تھیا</comment>
      <origin>63328</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6674" sha1="sebjz6tt0503i8d3sp6yi7yrcydnusi" xml:space="preserve">کہیں فن پارے کوں پھرولݨ کیتے کجھ طور طریقے ہوندن تے انہاں کوں سامݨے رکھ تے نقاد اوں فن پارے کُوں ݙہدے زندگی دا کوئی شعبہ ایہو جیہاں کائنی جیندی پھرول کیتے کوئی پیمانہ نہ ہووے۔ جیویں پیمانے دے بغیر کوئی پیمائش مکن کائنی ایویں نقاد واسطے تنقید کرݨ کیتے اوندے کجھ تناسب فرائض تے منصب ہوندن۔

کجھ ماہرین دے مطابق نقاد دا منصب کیا ہوندے۔

1۔ نقاد دے منصب وچ پہلی ڳال اے ہے کہ نقاد واسطے ضروری ہے کہ تخلیق دے قبل کوں ڄاݨدا ہووے۔

ایندے بارے ’’ بن جانسن‘‘ دا آکھݨ ایجو شاعر دے اُتے تنقید دا صرف شاعر ای کر سڳدے اتے اوہے شاعر جہڑھے صرف اُچ امقام رکھیندے ہن۔ اگر اساں بن جانسن دی ایں تعریف کوں سامݨے رکھوں تاں ول اے ڳال غلط ہے ، ایندی بہترین مال ارسطو ہے کیونکہ ارسطو شاعر کائناں ہئی لیکن اُنہاں دے شاعری دے معانے ایجھے اصول نتائج او اصول اڄ تک درست ہن۔

2:۔ نقاد دے منصب وچ اے ڳال وی ضروری اے جو اوندے دماغ وچ کئی دماغاں دی صلاحیت ہووے۔ اگر ایویں ڳال کوئنی تاں تنقید بیکار کائنی۔ نقاد دے منصب وچ اے ڳال لازم ہے اور تخلیق کیتا ہویا چیزاں دا غور نال مطالعہ کرے۔

12:۔ تنقید نہ صف اُصول ݙسیندی اے بلکہ ادب دی تشریح کریندی اے۔

13: ۔ تنقید کرݨ نال ذریعے نویں خیالات سامݨے آندے ہن۔ 

14:۔ تنقید او شے ہے جیویں جو جنگل وچ مالی ہوند اہے اور او جیویں خیال رکھیندے او تنقید ہے۔

15:۔ تنقید او شے ہے جیڑھے ساݙے اندر حُسن پیدا کریندی اے۔

16:۔ تنقید ساݙے جمالیاتی ذوق دی تربیت کریندی اے، اوکوں تہذیب سکھیندی اے۔

17:۔  تنقید معاشرے دی راہ روی کرندی اے ، ار اے تنقید نہ ہووے تاں معاشرے دے اندر بے راہِ روی تھی ویندی اے۔ 

18:۔ تنقید ساکوں نویاں رہیں ݙکھیندی اے تے امکانات دی درفیافت کریندی اے۔

19:۔ تنقید بے نوے زاویے نال ݙیکھݨ دا طریقہ اختیار کیتے۔

20:۔ تنقید تخلیقی عمل دی معاونت کریندی اے۔

21:۔ تنقید دا عمل تجزیاتی عمل اے۔

1۔ نقاد دے منصب اور فرائض:

نقاد دے منصب تے فرائض درج ذیل ݙتے ڳن جو ایں طرح ہن:

1: ’’ تخلیق کار واسطے صرف سوچ دی بُلندی اور رخصت وی ضروری کائنی بلکہ اوندے واسطے اے وی ضروری ہے کہ او اپݨی تخلیق کوں خامیاں توں پاک کرݨ دی وی پوری پوری کوشش کرے۔

2۔ نقاد واسطے تخلیق دا عمل ڄاݨݨ ضروری اے:

نقاد واسطے تخلیق دا عمل ڄاݨݨ ضروری اے، ایندے بارے وچ بن جونسن آہدے کہ شاعراں اُتے تنقید صرف شاعر ای نی کر سڳدا اور صرف اوہو شاعر جہڑا اُچا مقام رکھیندے۔

اگر اساں بن جونسن دے اہم حصہ اوندی تعریف کوں سامݨے رکھ تے ارسطو جہڑا خود ہک شاعر نہ ہائی مگر او شاعری دے معاملے وچ ایجھے اصول رکھیے جیندے وچ کُجھ اڄ وی دُرست پئے ہن۔

3۔ وسیع نظر رکھیندا ہووے:

نقاد دی نظر وسیع ہووے ، اوندا مقصد اصل او ہووݨاں چہیدا جیندے وچ صرف اور صرف ادب دی بہتری ہووے ، تنقید برائے تنقید نہ ہووے۔

4۔ماضی دے احساس کنوں مستقبل دی تعمیر کریند اہووے:

نقاد دے اصول ایں طرح ڄاݨے جیویں ہک بندہ اپݨے ماضی کوں پوری طرح یاد رکھیندے۔ نقاد خاص طور تے حسین امتزاج رکھیندا ہووے۔

5۔ تخلیق دی قدر و قیمت دا پرچار ہووے:

نقاد واسطے اے ضروری اے جو او تخلیق کار دی قدر و قیمت دا ڄاݨ گھندا ہووے۔ اگر تنقید نگار زندگی دے بارے وچ کوئی مخصوص رویہ یا سوچ رکھیندے تاں ول وی تنقید کریندیں ہوئیں اپݨا ذاتی رویہ تے نقطہ نظر الگ رکھے۔ دنیا وچ کوئی ایجھا بندہکائنی جہڑا اپݨی ذاتی پسند اتے نا پسند نہ رکھیندا ہووے۔ ہر بندے کوں کجھ چیزاں عجیب لڳدن تے کجھ چیزاں کوں او نا پسند کریندے ، ہر بندے دے اپݨے مذہبی خیال ہوندن ، نقاد ایں چیز دا وݙا خیال کرے۔

6۔ مُطالعہ ادب وسیع ہووے:

نقاد واسطے اے ضروری اے جو اوندے دماغ وچ مطالعہ وݙا وسیع ہووے۔ ہر لفظ ہر جُملہ ایندے زمین دے وچ ہووے۔ ایکوں نہ صرف زیر بحث مصنف بلکہ ݙوجھے اصناف کوں وی ڄاݨدا ہووے۔ جیندے بارے لکھد اپے اوندے واسطے زیادہ توں زیادہ معلومات رکھیندا ہووے۔ دیگر زبانیں دا مطالعہ ایندے پاس ہووے۔ نقاد واسطے اے وی ضروری ہے کہ او ایندا طور تے واقف ہووے۔ خاص طور تے علامات تے مختلف پر توں تے جستجوں تے پس منظر دے بارے اینکوں پوری واقفیت ہووے۔

7 لگوائی گرطیا نقاد دے بارے کجھ ایں طرح آکھدے:

’’تنقید توں پہلے نقاد نگار کوں  دماغ دے وچ دماغوں دی صلاحیت پکی ہوون (نقاد واسطے اے ضروری ہے کہ او ادیب دی وہشتی ساخت ، با اعتماد مزاج تے فلسفہ حیات کنوں واقف ہووے۔ نقاد دا کم تنظیم ، تریب، انتخاب تے تعمیر کریندا ہووے۔ نقاد دا کم اجالے کرݨ اے۔

== حمیرا یاسمین دی کتاب &quot;تنقید &quot; وچوں چوݨ ==</text>
      <sha1>sebjz6tt0503i8d3sp6yi7yrcydnusi</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>نقاد دیاں خوبیاں</title>
    <ns>0</ns>
    <id>28500</id>
    <revision>
      <id>63329</id>
      <timestamp>2025-06-16T08:28:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>جھوک پبلشرز</username>
        <id>3435</id>
      </contributor>
      <comment>&quot;۱۔                   نقاد بے جا نکتہ چینی دے ذریعے مصنف اور اوندی تصنیف دی بے قدری نی کریندا۔ نقاد آرٹسٹ وچ دلچسپی رکھیندے تے آرٹسٹ نال ہمدردی و نقائص کنوں آشنا کر تے آرٹسٹ کوں سِدھا راہ ݙکھیندے۔  ۲۔                 اچھا نقاد سب توں پہلے اے ڳال ایں طرح سامݨے رک...&quot; نال ورقہ تخلیق تھیا</comment>
      <origin>63329</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1726" sha1="b1iibw71ah39rq6f01xk6yqvbg52g4m" xml:space="preserve">۱۔                   نقاد بے جا نکتہ چینی دے ذریعے مصنف اور اوندی تصنیف دی بے قدری نی کریندا۔ نقاد آرٹسٹ وچ دلچسپی رکھیندے تے آرٹسٹ نال ہمدردی و نقائص کنوں آشنا کر تے آرٹسٹ کوں سِدھا راہ ݙکھیندے۔

۲۔                 اچھا نقاد سب توں پہلے اے ڳال ایں طرح سامݨے رکھیندے جیویں جو تخلیق دے وقت لکھاری دی سیاہی ، سماجی م معاشی تے معاشرتی تعداد ہوون۔ نقاد دا کم اے ہے کہ او تخلیق دے وچ تخلیق دی زندگی دی ترجمانی اور تشریح کریندے۔

۳۔                  نقاد دا کم ہے کہ او شاعریں کوں زندہ کریندے، نقاد دا کم فن پارے دے بارے وچ او چھاݨ چھٹک کریندا تے ایسے شاعر جو گمنام وچ گُم ہوو ونڄن اوکوں ٻاہر کڈھݨ ہے۔ نقاد دا کم اے وی ہے کہ عظیم شاعر کوں عظمت دے وچ بیان کرݨ اور اوندے معیار کوں عظیم طریقے نال بیان کرݨ اے، اوندا وݙا طریقہ ہے جیندے وچ نقاد اے کم کرݨ اوکوں فائدہ پُڄاوے۔

۴۔                 تخلیق فن واسطے سازگار فضا پیدا کریندا ہے، نقاد تخلیق کار واسطے وݙی تے چنڳی فضا پیدا کریندے۔ 

نقاد دا کم فن کوں سنوارݨ تے فنکار دی رہنمائی دا فن وچ کرݨ ہے۔ 

== حمیرا یاسمین دی کتاب &quot;تنقید &quot; وچوں چوݨ ==</text>
      <sha1>b1iibw71ah39rq6f01xk6yqvbg52g4m</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>نقاد دا مطلب</title>
    <ns>0</ns>
    <id>28501</id>
    <revision>
      <id>63330</id>
      <timestamp>2025-06-16T08:30:06Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>جھوک پبلشرز</username>
        <id>3435</id>
      </contributor>
      <comment>&quot;نقاد واسطے اے وی ضروری اے جو ہر طرح اپݨے جذبات تے قابو رکھیندا ہووے اور اوکوں کافی صبر و ضبط دی طاقت حاصل ہووے۔ اپݨے احساسات تے رویے تے قابو پاوے، اپݨی ذات دا دہشت انگیز نہ بݨے۔  نقاد کہڑا ہووے:  مختلف ماہرین نے اپݨی اپݨی رائے ݙتی اے ، ایں طرح جیویں جو :  1:۔ ...&quot; نال ورقہ تخلیق تھیا</comment>
      <origin>63330</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2189" sha1="74ithlcbs0tg39hjasao3j5kg2ctl5q" xml:space="preserve">نقاد واسطے اے وی ضروری اے جو ہر طرح اپݨے جذبات تے قابو رکھیندا ہووے اور اوکوں کافی صبر و ضبط دی طاقت حاصل ہووے۔ اپݨے احساسات تے رویے تے قابو پاوے، اپݨی ذات دا دہشت انگیز نہ بݨے۔

نقاد کہڑا ہووے:

مختلف ماہرین نے اپݨی اپݨی رائے ݙتی اے ، ایں طرح جیویں جو :

1:۔  ہنری ریڈ دے مطابق ’’ جو حسن و ہنر پر نظر رکھا ہوو۔‘‘

2:۔  الزبتھ ہنشی دے بقول ’’ نقاد ہک مثال یعنی مشین کے نقص کو ڈھونڈھ کر درست کر دینا اور مشین بگاڑ دینا دونوں چیزیں ہیں  ، ایک نہیں ہو سکتی۔‘‘

3:۔  اسُکاٹ جمیس دی نظر وچ ’’ نقاد او ہے جہڑا فن تعبیر دا بہترین نقاد معمار اور فن باغبانی دا نقاد ہی باغبانی ہوندے۔ ایویں غیر شاعر کتنا شعر دی تنید نی کر سڳدا۔ مگر ہر فن تعبیر و باغبانی دا نقاد ہمیشہ معمار یا ول باغبان نی ہوندا۔ ایویں نقاد واسطے شعر گوئی وی لازمی ہے۔‘‘

4:۔  ٹی ۔ ایس ایلیٹ دے مطابق ’’ جݙݨ ہک تخلیقی ذۃن ݙوجھے کنوں بہتر ہوندے تاں ول ایندی وجہ اے ہوندی اے جو جہڑا چنڳاں ہوندے او تنقیدی صلاحیت رکھیندے۔

5:۔ بقول ڈاکٹر رچرڈسن دے مطابق ’’نقاد دا ذہن تے محبت تے اچھا دماغ یا اچھی طاقت رکھیندا ہووے۔ نقاد او مکھی ہے جو گھوڑے کوں ہل چلاوݨ کنوں روکیندی اے۔ ‘‘

6:۔ اناطول فرانس دی چوائس منٹ نقاد واسطے ایں طرح ہے جو ’’ چنڳا نقاد او ہے جہڑا دیہات دے شاہکاراں دے سلسلے ذکر وچ خود اپݨی روح دا کارنامہ بیان کریندا ہے۔‘‘

== حمیرا یاسمین دی کتاب &quot;تنقید &quot; وچوں چوݨ ==</text>
      <sha1>74ithlcbs0tg39hjasao3j5kg2ctl5q</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>63331</id>
      <parentid>63330</parentid>
      <timestamp>2025-06-16T08:30:22Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>جھوک پبلشرز</username>
        <id>3435</id>
      </contributor>
      <origin>63331</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2194" sha1="0kaieoyopd185syo9ifjopvu0im629n" xml:space="preserve">نقاد واسطے اے وی ضروری اے جو ہر طرح اپݨے جذبات تے قابو رکھیندا ہووے اور اوکوں کافی صبر و ضبط دی طاقت حاصل ہووے۔ اپݨے احساسات تے رویے تے قابو پاوے، اپݨی ذات دا دہشت انگیز نہ بݨے۔

== نقاد کہڑا ہووے: ==
مختلف ماہرین نے اپݨی اپݨی رائے ݙتی اے ، ایں طرح جیویں جو :

1:۔  ہنری ریڈ دے مطابق ’’ جو حسن و ہنر پر نظر رکھا ہوو۔‘‘

2:۔  الزبتھ ہنشی دے بقول ’’ نقاد ہک مثال یعنی مشین کے نقص کو ڈھونڈھ کر درست کر دینا اور مشین بگاڑ دینا دونوں چیزیں ہیں  ، ایک نہیں ہو سکتی۔‘‘

3:۔  اسُکاٹ جمیس دی نظر وچ ’’ نقاد او ہے جہڑا فن تعبیر دا بہترین نقاد معمار اور فن باغبانی دا نقاد ہی باغبانی ہوندے۔ ایویں غیر شاعر کتنا شعر دی تنید نی کر سڳدا۔ مگر ہر فن تعبیر و باغبانی دا نقاد ہمیشہ معمار یا ول باغبان نی ہوندا۔ ایویں نقاد واسطے شعر گوئی وی لازمی ہے۔‘‘

4:۔  ٹی ۔ ایس ایلیٹ دے مطابق ’’ جݙݨ ہک تخلیقی ذۃن ݙوجھے کنوں بہتر ہوندے تاں ول ایندی وجہ اے ہوندی اے جو جہڑا چنڳاں ہوندے او تنقیدی صلاحیت رکھیندے۔

5:۔ بقول ڈاکٹر رچرڈسن دے مطابق ’’نقاد دا ذہن تے محبت تے اچھا دماغ یا اچھی طاقت رکھیندا ہووے۔ نقاد او مکھی ہے جو گھوڑے کوں ہل چلاوݨ کنوں روکیندی اے۔ ‘‘

6:۔ اناطول فرانس دی چوائس منٹ نقاد واسطے ایں طرح ہے جو ’’ چنڳا نقاد او ہے جہڑا دیہات دے شاہکاراں دے سلسلے ذکر وچ خود اپݨی روح دا کارنامہ بیان کریندا ہے۔‘‘

== حمیرا یاسمین دی کتاب &quot;تنقید &quot; وچوں چوݨ ==</text>
      <sha1>0kaieoyopd185syo9ifjopvu0im629n</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>نقاد کُوں پرکھݨ دا طریقہ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>28502</id>
    <revision>
      <id>63332</id>
      <timestamp>2025-06-16T08:30:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>جھوک پبلشرز</username>
        <id>3435</id>
      </contributor>
      <comment>&quot;کہیں نقاد کُوں پرکھݨ واسطے کجھ ڳالھیں دا خیال کرݨاں پوندے۔  ۱۔ سب توں پہلے ساکوں نقاد دی مزاجی کیفیت دا پتہ ہووے، یعنی او سنجیدہ ہے یا کائنی ایندے وچ دیانت داری ہے یا کائنی او تخلیق کار نال سلوک نال پیش امدے یا کائناں، نقاد چنڳاں ہے یا گندا ہے۔  ۲۔ ول ایند...&quot; نال ورقہ تخلیق تھیا</comment>
      <origin>63332</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1643" sha1="jqxf4l096zey9i27euw7ucyb1qba23m" xml:space="preserve">کہیں نقاد کُوں پرکھݨ واسطے کجھ ڳالھیں دا خیال کرݨاں پوندے۔

۱۔ سب توں پہلے ساکوں نقاد دی مزاجی کیفیت دا پتہ ہووے، یعنی او سنجیدہ ہے یا کائنی ایندے وچ دیانت داری ہے یا کائنی او تخلیق کار نال سلوک نال پیش امدے یا کائناں، نقاد چنڳاں ہے یا گندا ہے۔

۲۔ ول ایندے بعد ساکوں نقاد دی اہلیت ، صلاحیت اور علمیت اُتے غور کروں ول ݙیکھوں کہ ایندا مطالعہ وݙا ہے یا تھوڑا ہے۔

۳۔ ایندے بعد نقاد کوں ݙیکھو کہ او فن تنقید کنوں با خبر ہے، یا صرف اور صرف تخلیق کوں بدنام کریندا پے۔ اگر نقاد تخلیق نال تمیز نی کیتی تاں ول او بد دیانت ہے۔

۴۔ ساکوں نقاد دی تنقید وچ اے ݙیکھو کہ نقاد نے مصنف دی تخلیق کوں پڑھݨ واسطے کہڑے معیار نال کم گھدے۔

۵۔ ایندے بعد کہیں نقاد دی تنقید وچ اے وی اندازہ گھن گھنوں کہ ایں تصنیف وچ کہیں زبر دستی خامیاں تاںنی گھدیاں۔ ورنہ او نقاد قابل قبول نی ہو سڳدا۔ 

۶۔ ولایندے نال او تنقید وی صحیح کائنی جیندے وچ خاصیاں اُتے ای روشنی نہ پاتی ونڄے ، نقاد کوں بے رحم دل نی ہووݨاں چہیدا۔

== حمیرا یاسمین دی کتاب &quot;تنقید &quot; وچوں چوݨ ==</text>
      <sha1>jqxf4l096zey9i27euw7ucyb1qba23m</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>محمد حسن عسکری دے نظریات دا جائزہ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>28503</id>
    <revision>
      <id>63333</id>
      <timestamp>2025-06-16T08:32:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>جھوک پبلشرز</username>
        <id>3435</id>
      </contributor>
      <comment>&quot;جدید دور تنقید وچ محمد حسن عسکری وچ ادبی جھلکیاں، انسان اور آدمی تے ’’ ستارہ باد بان‘‘ دی اصطلاح جرمن فلسفی شاعر ’’Etoiletiole‘‘ توں گھدی ہے۔ ’’ستارہ باد بان‘‘ حسن عکسری دی حیاتی وچ ای پہلی دفعہ 1963ء وچ شائع تھئی۔  حسن عسکری ’’ستارہ و باد بان‘‘ وچ ٻہوں...&quot; نال ورقہ تخلیق تھیا</comment>
      <origin>63333</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="14296" sha1="osljelglm5f1qca6pfipol2b36rou7p" xml:space="preserve">جدید دور تنقید وچ محمد حسن عسکری وچ ادبی جھلکیاں، انسان اور آدمی تے ’’ ستارہ باد بان‘‘ دی اصطلاح جرمن فلسفی شاعر ’’Etoiletiole‘‘ توں گھدی ہے۔ ’’ستارہ باد بان‘‘ حسن عکسری دی حیاتی وچ ای پہلی دفعہ 1963ء وچ شائع تھئی۔

حسن عسکری ’’ستارہ و باد بان‘‘ وچ ٻہوں ساریاں حقیقتاں دا انکشاف کریندے۔ او آکھدے جو کائنات دیاں ݙوں وݙیاں حقیقتاں انسان تے فطرت ہے، فطرت واسطے جیوݨ اَسان تے انسان واسطے جیوݨ مسلسل جدو جہد ہے۔ کیونجو انسان اپݨے آپ نال ٹُردے تے خارجی ماحول نال وی یعنی انسان خارجیت دے امتزاج دا ناں ہے۔ حسن عسکری آکھدے جو انسان کوں قدرت دا ہک خوفناک ترین طیہ زبان ہے۔ اے ڳالھ اُنہاںنے ہیلڈرن دا قول نقل کر تے آکھی ہے۔ او سارے لوک ایندی وجہ کنوں گھٹدے امدن۔ جہڑھے ٻولیندن تے سمجھدن۔ اگرچہ ایں ڳالھد ا انفرادی تجزیہ ہوندے لیکن اجتماعی تجربہ بݨ ویندے۔

حسن عسکری ہک ٻی ڳالھ آکھی ہے جو انسان نہ تاں خالی بدن اے تے نہ ای خالی روح اے۔ روح توں پہلے انسان ہک حیاتیاتی نظام اے، سلیم احمد حیاتیاتی ناںکوں مجموعہ جوہر تے روحانی ناں کوں مجموعہ شخصیت آکھیے۔ ہیں ڳالھ دے پیش نظر او آکھدے جو اشارہ شاعر یا ادب کتنا ای وݙا کیوںنہ ہووے او حیاتیاتی نظام اے تے ایندے بعد کجھ ٻیا۔ حسن عسکری نفس انسانی کوں ایں طرح ݙیکھدے جیویں شفاف پاݨی وچ زمین دی تہہ نظر امدی اے۔ جتھاں اوںنے نفسِ انسانی کوں اُتھاں ادب تے ادیب کوں وی پرکھیے۔ او آکھدے اساݙا ہک نویکلا اساݙے اندر دا اشعارہ ہے۔ انسان خود پرستی دی کال کوٹھڑی توںنکل تے کائنات دی طرف امدے۔ داخلیت خارجیت دی پوشاک پیندی اے ، بقول اُنہاں دے : 

’’ میں تاں ایہو اکھیساں جو اشعارہ اوہو شخص ورت سڳدے جہڑا سچاعشق کر سڳدے۔ ‘‘    (ستارہ باد بادن : ص 6)

فنکار جیں ڳالھ دا ضرورت توں ودھ اظہار کریندے او اوندا مرکز و محور بݨ ویندے۔ وَل آپ آکھدن جو ادب ہک مسلسل تجربے دا ناں ہے۔ ادب وچ تسلسل تاں ہے لیکن اظہار دے سانچے بدلدے رہ ویندن۔ ادب ہنی تے نفسیاتی حوالے نال فنکار واسطے تسکین دا باعث بݨدے۔ فنکار جہڑھے ویلھے ݙکھا تھیندے تاں او لفظاں دے قالب وچ اپݨے ݙکھ دا اظہار کریندے۔ فنکار دی عظمت اے ہے جو او درد توں آزاد تھیوݨ دے بجائے ݙکھ درد کوں کلیجے نال لائی رکھیندے۔ یعنی ݙکھ نال محبت کریندے تے ݙکھے درجے دی تخلیق کریندے۔ اِتھاں اوں نے شیلے قول نقل کیتے جو :

’’ فنکار ساریاں توں چنڳا، ساریاں توں صحت مند تے ساریاں توں خوش انسان ہوندے۔‘‘

حسن عسکری نے ا دب بارے ݙوں نظریات قائم کیتن: 

۱۔  ادب جدتاں کوں بلندی عطا کریندے۔ 

۲۔ ادب خواب دے مترادف ہوندے۔

خواب تے ادب وچ ٻہوں ݙکھ وی ہے تے ٻہوں لذت وی ، فنکار اپݨی ذات دا اظہار کرݨ وی ڄاݨدے تے لُکاوݨ وی۔ خواب تے تخلیق وچ فرق کوں اُنہاں نے ایں طرح بیان کیتے:

’’ خواب وچ اتنی لذت کائنی ہوندی جتنی کہ تخلیق وچ ہے۔ ایندے وچ فنکار کوں ݙکھ دا وسیع سمندر پار کرݨاں پمدے۔‘‘

بقول وارز ورتھ:

’’تخلیق دے دوران او درد اٹھدا ہئی جہڑا پہلے کݙاہیں نہ اٹھیا ہئی۔‘‘

وَل حسن عسکری آکھدے ادب خواب دی طرح ہوندے ایندے وچ لذت وی ہے تے درد دی رَلاوٹ وی۔ چھوٹی تے وݙی شاعری وچ فرق کوں وی بیان کریندے۔ آپ آکھدن جو چھوٹا شاعر وقتی تسکین توں خوش تھی ویندے۔ ہیں واسطے چھوٹا تجربہ وݙا تھیندے تے وݙا فنکار اپݨے تجربے وچ آفاقیت چہندے۔ وَل آہدے جو ادب تے جبات دا وی آپت وچ گہرا تعلق ہے ، دنیا دے ہر ادب وچ ایجھیاں مثالاں مل ویندن جو فنکار جذباتی سطح تے سکھݨ شروع کریندے۔ وَل وقت امدے جو اوکوں قلم کوں روک گھنݨاں پوندے۔ فرانسیسی شاعر ’’ ربن بھر‘‘ دی مثال ݙتی اُنہاں نے لکھیے جو : 

’’ لکڑی ، تیل تے خون دی فکر پوندے ہی فنکار لکھݨ چھوڑ ݙیندے تے اساݙیاں جتنیاں وی نفسیاتی الجھناں ہوندن او معاشی ہن تے انہاں واسطے اساکوں معاشی مسائل کوں دور کرݨاں ہوسی تے نظام کوں درست کرݨاں ہوسی۔‘‘ ( ستارہ باد بان) ( ص ۴۸)

یعنی اساݙے عظیم فنکار قلم دے بل بوتے تے روئی نی گھن سڳدا، ایندے واسطے معاشی نظام کوں ٹھیک کرݨاں ہوسی۔ حسن عسکری جذبات کوں سائنٹیفک قرار نی ݙیندا او آہدے جو انسان نے اپݨے اندر جذبات دا چڑیا گھر کھول رکھے۔ جذبات ساریاں دے اندر ہکو سونویں ہوندن۔ انہاں کوں مہذب انداز وچ منظر عام تے گھن آوݨ ضروری ہے۔ جذبات بارے اوندی رائے ہے جو ادب اساݙے جذبات وچ تہذیب پیدا کریندے تے ترغیب ݙیندے۔ ادب وچ اساݙے شاعر جسمانی قوت مارݨ دے بجائے جذباتی قوت مریندے۔ا یں ڳالھ دی دلیل ایں شعر نال ݙیویندے:  ؎

نہ ہم سمجھے نہ آپ آئے کہیں سے

پسند پوچھئے اپنی جبیں سے

ایں شعر وچ شاعر جہڑا طعنہ ݙے تے اپݨے کلیجے کوں ٹھڈا کرݨ دی کوشش کریندے ، حسن عسکری دا آکھݨ اے جو اردو والیاں نے تریہہ (۳۰) پینتری (۳۵) سال تک اے تاریخ مقرر کیتی جو انسان حساس ہوندے، حالانکہ ہر ادیب دا جذباتی تے روحانی پہلو ہوندے۔ ادیب تے فنکار کئی دفعہ مردے تے کئی دفعہ جیندے ۔ لیکن اوندی قوت جسمانی کائنی ہوندی ، بلکہ روحانی ہوندی اے، ول آہدن جو ادب تے نفسیات وچ گہرا تعلق ہے۔ اُنہاں نے آکھیے جو اے ݙیکھݨے ویہویں (۲۰) صدی دا مزاج کیا ہے؟ تخریبی ہے یا تعمیری۔ ادب تے نفسیات وچ کٖڈاہیں نہ ترٹݨ آلے رشتے ہن ، فن پارے دا نفسیاتی تجرزیہ کرݨ دے بعد شخصیت تک پُڄدے۔ لہٰذا ادب ایجھا ذریعہ ہے جہڑا اساکوں ایجھیاں پریشان کرݨ والیاں الجھناںکنوں نجات ݙیویندے تے ادب کوں سماجی دستاویز دی حیثیت حاصل اے۔ یعنی سماج، معاشرہ ، تہذیب پس منظر دا کم ݙیندی اے۔

ایندے بعد حسن عسکری تنقید دی اہمیت بارے ڳالھ کریندے جو ادب دی نشو و نما ، فروغ تے ارتقاء دے سلسلے وچ تنقید نے ٻہوں اہم فیرضہ سر انجام ݙتے۔ ݙیکھݨاں اے ہے جو تنقید دے بنیادی فرائض تے منصب کیا ہن؟ اُنہاں نے آکھیے جو ادب تے جمود دی کیفیت طاری اے۔ محض مقدار دی تعداد ودھاوݨ نال ادب دا معیار بلند نی تھی ویندا۔ بلکہ ݙیکھݨاں اے ہے جو کہڑھے معیار دا ادب تخلیق تھیندا پے۔ ادب تفتیش دا کم کریندے تے نت نویں اُصول ، ضابطے سامݨے گھن آندے۔ او اعلیٰ تے گھٹیا وچ تمیز کریندے۔ لہٰذا ایں سلسلے وچ جو تنقید دا منصب کیا ہووݨاں چہیدا ہے۔ کوئی اصل واقعہ کائنی ہوندا، ہر لمحے واقعات بدلدے رہندن۔ ادب نے مختلف زمانیاں کوں منعکس کیتے۔ یعنی تنقید قدراں دا تعین کریندی اے۔

تنقید دے منصب بارے ڳالھ کریندے ہوئے آکھدن جو کوئی ٹھوس دلائل نی ݙے سڳدا، یعنی تنقید واسطے کوئی سائنسی قاعدہ کائنی، تنقید اپݨاں رُخ بدلیندی اے، وَل آپ آکھدن جو محض ترمیم کوں تبدیلی نی آکھ سڳدے۔ اُنہاں نے ݙی ایچ لارنس دا قول نقل کیتے جو ادیب شعور دی ہک وݙی تبدیلی گھن تے آندے۔ جیکر اساں ترمیم کوں تبدیلی آکھوں تاں اساݙا سماج ہک پاڳل خانہ بݨ ویسی۔

اُنہاں نے انسان کوں بنیادی موضوع قرار ݙتے تے آکھیے جو تصورات انسانی فطرت دے عکاس ہوندن۔ ادب کہیں قوم یا ملک دا تہذیبی پس منظر ہوندے۔ سوچ ، تخیلات تے تصورات ہر ملک دے مختلف ہوندن۔ مغرب وچ فنکار کوں آزادی حاصل اے لیکن اساݙے کول کائنی۔ا ساݙا فنکار اوں درو پیش دی طرح ہے جیندی جھولی آرزوئواں دے باوجود خالی ہے۔ فنکار مہکدے ہوئے پُھلاں دا ڈھیر اپݨی جھولی وچ لُکائی ودے لیکن اظہار نی کر سڳدا۔

حسن عسکری آہدے جو ادب چاہے مر ڳیا ہووے یا مردا پیا ہووے، اڄݨ وی ایجھا طبقہ ہے جہڑا اپݨے آپ کوں پڑھیا لکھیا آکھدے۔ ادب دی کمی دی وجہ اے ہے جو لوک پراݨے موضوعات توں اُکتا ڳن، لیکن نویں موضوعات مِلدے نی تے اُنہاں نے آکھیے جو ہر وݙا ادیب چھوٹے ادیب توں ای وݙا بݨدے۔ ہیں واسطے اُنہاں آکھیے جو : 

’’ وݙا ادیب نہ تاں اَسمان توں ڈھاندے نہ ای ڳلی دی نُکر تے ملدے تے نہ ای مہدی موعود دی طرح ناظم ہوسی۔ بلکہ اساں جہیں چھوٹے چھوٹے ادیب ای وݙے ادیب کوں پیدا کریندن۔‘‘

ایویں ہک ٻئی جاہ تے لکھدن جو ادیب خاص ادبی پس منظر رکھݨ والے لوک ہوندن، جہڑھے اوں عہد وچ جنم گھندن تے اے اَواز وݙے ادیب دی عظمت دی نشاندہی کریندی اے۔ ہیں ڳالھ کوں حسن عسکری انہاں الفاظ وچ بیان کریندے۔

’’ ادیب سوئی کوں بھالا بݨیندن لیکن سوئی تاں ہووے۔‘‘

ایں ڳالھ دی مزید وضاحت کریندے ہوئے آہدن جو جیویں خاص ادب وچ وݙے ادیب بݨدن اوویںچنڳے ادب واسطے ضروری اے جو چنڳے پڑھݨ والے وی ہوون۔ پڑھݨ وی تخلیقی امر اے لکھدن : 

’’ میں اوں صورت وچ چنڳاں لکھ سڳداں جہڑھے ویلھے ݙوجھے وی چنڳاں لکھدے ہوون۔ میں زندگی بھر ݙکھ … تحریراں توں گھٹن تھیندی ہئی۔  (بحوالہ: ستارہ بادبان ، ص ۳۶)

ادب کوں کل دا ناں ݙیندن جو ایندے عناصر کوں اساں الگ نی کر سڳدے۔ حسن عسکری آہدے جو اساݙے ادب دے شعور وچ تبدیلی تاں تھی اے لیکن اسالیب وچ کائنی آئی۔ اے وی آہدن جو ادب دی تخلیق معاشرے دی حیاتی دی علامت اے۔ فنکار دی زبان وچ اساں سارے لوک شامل ہوندوں۔ اسلوب بذات خود چنڳاں یا بُرا کائنی ہوند ابلکہ تجربہ اوکوں چنڳاں یا مندا بݨیندے۔ اسلوب تخلیق دے حوالے نال سب توں وݙا سچ بݨ ویندے۔ ہیں واسطے اُنہاں نے آکھیے جو الفاظ ٻہوں ظالم ہوندن۔

جہڑے ویلھے تخلیق دی ڳالھ کائنی تاں ایکوں حشر دے میدان نال تعبیر کیتے۔ نفسا نفسی دا عالم ہے۔ یعنی چنڳی تخلیق واسطے مشاہدات تے ذاتی تجربات دا ہوون ٻہوں ضروری اے۔ تخلیق کار دے بارے ڳالھ کریندے ہوئے آہدن جو سماج سب توں وݙا تخلیق کار ہوندے۔ جہڑھے ویلھے تخلیق کار بارے تجزیہ کروں تاں حالی دی غزل ، فراق گورکھپوری جذات تے منٹو دے مضامین لا جواب ہن۔ حالی دی غزل بارے آہدن جو حالی دھوتے ہوئے شاعر ہن تے جذات دی شاعری کوں مزیدار شاعری آکھدن : 

’’ میں ترئے دفعہ جزات دا دیوان پڑھیے لیکن میکوں ہک شعر وی یاد کائنی۔‘‘

حسن عسکری نے منٹو تے شاہکار مظامین لکھین تے منٹو کوں چونکا ݙیوݨ والا افسانہ نگار آکھیے۔

== حمیرا یاسمین دی کتاب &quot;تنقید &quot; وچوں چوݨ ==</text>
      <sha1>osljelglm5f1qca6pfipol2b36rou7p</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>تنقید کیا ہے؟</title>
    <ns>0</ns>
    <id>28504</id>
    <revision>
      <id>63335</id>
      <timestamp>2025-06-16T08:35:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>جھوک پبلشرز</username>
        <id>3435</id>
      </contributor>
      <comment>&quot;لفظ تنقید عربی زبان دے لفظ ’’نقد‘‘ توں نِکتے جیندے معنی کہیں چیز یا فن پارے دیاں خوبیاں تے خاصیاں کڈھݨ ہے۔ اصطلاحًا تنقید توں مراد ادبی تخلیقات کوں پرکھݨ تے اُنہاں دی قدر و قیمت متعین کرݨ اے تے ادبی تخلیقات دی چھاݨ پھٹک کر تے فیصلہ کیتا ونڄے جو کہڑا حص...&quot; نال ورقہ تخلیق تھیا</comment>
      <origin>63335</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="15311" sha1="ncit8653urp5qp3nhadoa1ety4xymdm" xml:space="preserve">لفظ تنقید عربی زبان دے لفظ ’’نقد‘‘ توں نِکتے جیندے معنی کہیں چیز یا فن پارے دیاں خوبیاں تے خاصیاں کڈھݨ ہے۔ اصطلاحًا تنقید توں مراد ادبی تخلیقات کوں پرکھݨ تے اُنہاں دی قدر و قیمت متعین کرݨ اے تے ادبی تخلیقات دی چھاݨ پھٹک کر تے فیصلہ کیتا ونڄے جو کہڑا حصہ جاندار تے با ثمر اے تے کہڑا حصہ نا سود مند تے بیکار اے۔ ایں سلسلے وچ اجنابت رائے تے ذوقِ سلیم دی ضرورت ہوندی اے۔ ہیں ذوق سلیم دا اظہار جہڑے ویلھے توازن تے اعتدال کوں مد نظر رکھ تے کیتا ویندے تاں ادبی تخلیقات کوں قدر و قیمت متعین تھیندی اے۔

مختلف ماہرین دے نزدیک تنقید دی تعریف درج ذیل اے۔

ٹی ایس ایلئٹ دا آکھݨ اے جو :   

’’ تنقید سوچ دا او شعبہ ہے جہڑا اے پُچھدے جو شاعری پتہ ہے؟ ایندی افادیت کیا ہے؟ اے ہڑھے خواہشاں دی تکمیل کریندی اے؟ شاعر شاعری کیوں کریندے تے عوام اینکوں کیوں پڑھدی اے یا وَل تنقید اے اندازہ کریندی اے جو شاعری چنڳی ہے یا بُری؟‘‘

ایڈ منڈ گوس (Edmonedgoss)  دے مطابق:

’’ جمال پارے دے خالص ہووݨ یا اُوندی قیمت بارے محاکم کرݨ با فیصلہ صادر کرݨ کوں فنِ تنقید آکھیا ویندے۔‘‘

انسائیکلو پیڈیا بریڈ ٹبانیکا دے نزدیک:

’’تنقید ہک فن اے ، ادب فنونِ لطیفہ وچ کہیں جمالیاتی شے دے اوصاف تیاقدار بارے خدول کرݨ دا۔‘‘

مندرجہ بالا ماہرین دی آراء سوجھلے وچ تنقید دی جامع تعریف ایں طرح کیتی ونڄ سڳیندی اے۔ 

’’ تنقیداو فن اے جہڑا کہیں فن پارے دیاں خوبیاں تے خاصیاں تلاش کر تے ادب کوں ہک معیاری ادب دا درجہ ݙیندے۔

اصلاح ادب وچ تنقید ہک ضروری چیز اے، ایندے توں بے نیاز تھی تے اساں آرٹ تے ادب کوں نی سنوار سڳدے۔ تنقید دا کم فن کوں سنوارݨ تے فنکار دی رہنمائی و اصلاح کرݨ اے۔ نقاد آرٹسٹ وچ تخلیق دا بہتر شعور تے آرٹ نال دلچسپی رکھݨ والیاں کوں اپݨے تجربات دا مقصد تعمیری ہوندے۔ نقاد نکتہ چینی دے ذریعے مصنف تے اوندی تصنیف دی بے قدری نی کریندا۔ بلکہ ا وکوں مصنف نال دلچسپی ہوندی اے تے نقاد مصنف کوں اوندی کمزوری توں آگاہ کریندے۔ میتھیو آرنلڈ دے بقول قوتِ تخلیق توںبہرہ مندی دا احساس وݙا سرور افزاء تے صحت بخش ہوندے۔ کامیاب نقاد او ہے جہڑا زندہ دل تے اصلاح کرݨ والا ہوندے۔ مختصر اے جو نقاد شاعر دے خواب دی تعبیر ہوندے۔ سقراط سب توں پہلا شخص ہئی جیکوں تنقید دی اہمیّت دا احساس تھیا تے ارسطو نے سب توں پہلے فنِ تنقید تے مستقل کتاب ’’بوطیقا‘‘ (Poetics) لکھی۔ 

تنقید دی اہمیت بارے آسکر وائلڈ دا آکھݨ اے جو : 

’’ہر مصنف خود شناس ہوندے تے ہر تخلیقی تصنیف وچ مصنف دا شعور نمایاں ہوندے۔ شاعر ایں واسطے شعر نی آکھدا جو اوکوں کجھ آکھݨے بلکہ او جہڑا کجھ آکھدے اوندے وچ اوندا شعور ہوندے۔ جیں عہد وچ تنقید دا وجود کائناں ہئی اوندا تخلیقی عہد وی کائنی۔

افلا طون اپݨی کتاب فیدرس (Pheadres) وچ تنقید دی ضرورت و اہمیّت بارے لکھدن:

’’ شاعر او لوک ہوندن جنہاں دے سِر تے فن دیاں مقدس دو شیزواں دی چھاں ہوندی اے تے او تخلیقی ذہن دے مالک ہوندن۔ لیکن میݙی ڳالھ تاں اے ہے جو تخلیق کرݨ ٻی ڳالھ اے تے تجزیہ کرݨ ٻی ڳالھ اے۔ ہِیں واسطے شاعراں تے تخلیق کاراں دی ضرورت دے نال نال تنقید نگاراں دی ضرورت ہمیشہ باقی راہسی۔

تنقید فن پارے دا مقام متعین کر تے قارئین دے ذوق دی تعمیر کریندی اے تے لوکاں دے ذوق کوں بگڑݨ توں بچیندی اے۔ ہیں واسطے تنقید کوں ݙوجھے درجے دی چیز سمجھݨ ہک وݙی غلطی اے۔ چنڳی تنقید محض معلومات ہی فراہم کائنی کریندی بلکہ او سارے کم کریندی اے ، جہڑے جو ہک مؤرخ ماہر نفسیات شاعر کریندے۔ تنقید سوجھلا ہے تے ایں سوجھلے دی عدم موجودگی تخلیقی جوہر وچ کہیں شے دی کمی دا احساس ݙیویندی اے۔

ٹی۔ ایس ایلیئٹ تنقید دی اہمیّت بارے لکھدن:

’’ تنقید اساݙی حیاتی واسطے اُتنی ضروری اے جتنا جو ساہ۔‘‘

تنقید دی اہمیّت توں انکار درحقیقت اپݨی ہک بیش بہا میراث کوں مقبول کرݨ توں انکار اے۔ 

ہر فن پارے کوں پرکھݨ واسطے کجھ نہ کجھ اُصولاں دی موجودگی ضروری اے، جنہاں کوں بنیاد بݨا تے فن پارے تے تنقید کیتی ویندی اے۔ حیاتی دا کوئی ایجھا شعبہ کائنی جیکوں پرھکݨ واسطے کوئی پیمانہ موجود نہ ہووے جیویں پیمانے دے بغیر کوئی پیمائش ممکن کائنی ایویں ای تنقید اُصولاں دی غیر موجودگی وچ تنقید کرݨ ممکن کائنی ۔ 

(i) ۔ ہر فنکار اپݨی تخلیق دا سب توں پلا نقاد ہوندے۔ او تنقیدی نظریئے نال اوندیاں خامیاں دور کریندے تے ہر لحاظ نال اوکوں بہتر بݨا تے پیش کرݨ دی کوشش کریندے۔ ایں بارے ٹی ۔ ایس ایلیئٹ آکھدے:

’’ فن پارے دی تخلیق وچ مصنف دی محنت دا زیادہ حصہ تنقیدی عمل دے متعلق ہوندے۔

(ii) ۔ ہک نقاد واسطے تنقید دے عمل کوں ڄاݨ ضروری اے۔

(iii) ۔تنقیدی اُصول وچ زیادہ توں زیادہ اشتراک دا اَہر کرݨاں چہیدے تاکہ زیادہ توں زیادہ لوک ادب توں لطف اندوز تھی سڳن تے انسانی مفاد دے تحت کم گھن سڳن۔

(iv) ۔ تنقید واسطے پرکھ دی اصطلاح زیادہ موزوں اے۔ ایندے وچ تعارف، ترجمانی تے فیصلہ سب آ ویندن۔ پرکھ دے لفظ نال ای اساݙے ذہن وچ ہک معیار یا کسوٹی آ ویندی اے۔ نقاد دے ذہن وچ ہک ایجھا معیار ضروری اے ۔ پرکھݨ تے تولݨ واسطے ترجمانی تے تجربہ ضروری اے۔ تنقید نگار حقائق بیان کریندے تے قاری خود پنجے تک پُڄدے۔ تنقید نگار جہڑھے ویلھے کہیں فن پارے وچ خامی ڳولیندے تاں اوندا مقصد تخلیق کار کوں اوندی خامی توں آگاہ کرݨ ہوندے تاکہ آئندہ او انہاں خامیاں کوں دہراوݨ توں گریز کرے۔

(v)۔ ہک نقاد واسطے ضروری اے جو نویں تجرتوں مدد گھنے تے پراݨے پن دی طرح نویں پن دا احترام کرݨ وی ضروری اے تے اوندی جانݨ دی خواہش کݙاہیں مردہ نہ تھیوے۔

(vi)  ناد وسیع النظر ہووے اوندا اصل مقصد صرف ادب دی بہتری ہووے تے تنقید برائے تنقید نہ ہووے۔

(vii) تنقید دے اُصول ایں طرح مرتب کیتے ونڄن جو ماضی دے علوم تے ادب دے مطالعہ نال اوندے وچوں عمدہ چیزاں دا انتخاب کر تے اُنہاں کوں مستقبل دیاں جدتاں نال ہمکنار کرے۔ نہ تاں ماضی توں بالکل ہٹ ونڄے تے نہ ای ماضی تک محدود رہ ونڄے بلکہ ہک خوبصورت امتزاج ہووے۔

اُصول تنقید تے غور کریندے ہوئے اُنہاں تاریخی قوتاں کوں ہمہ وقت پیشِ نظر رکھݨ ضروری اے۔ جنہاں دی وجہ کنوں ادب وجود وچ امدے۔ انسان دے آروزئواں تے خواہشاں پیدا تھیندن جنہاں دی وجہ کنوں تنقید دی صلاحیّت وجود وچ آندی  تے جنہاں نال انسانی تمدن بݨدے تے اُنہاں قدراں دا تعین کیتا ویندے جہڑیاں انساناں کوں آزادی ، مسرت تے ترقی دیاں منزلاں تے پُڄا سڳدن ، ایجھیاں اقدار دی جستجو کرݨ واسطے جنہاںنال ادب دے ہر پہلو کوں سمجھیا ونڄے ہر دور وچ انسان بے قرار نظر امدے۔

کہیں وی فن پارے تے تنقید کرݨ توں پہلے ہک نقاد کوں اپݨے اُتے عائد تھیوݨ آلے فرائض کوں مدِ نظر رکھݨ ضروری اے۔

نقاد دا سب توں پہلا فرض اے ہے جو او فنکار دی رہنمائی تے اصلاح کرے۔ بے جا نکتہ چینی کر تے مصنف تے اوندی تصنیف دی بے قدری نہ کرے۔ اوکوں آرٹ نال دلچسپی ہووے ، نقاد دے فرائض وچ اے وی شامل اے جو او تخلیق پارے دے تخلیقی وقت کوں سامݨے رکھے۔ جو اوں وقت تخلیق کار دے سیاسی، سماجی، معاشی تے معاشرتی اقدار کیا ہن۔تخلیق کار اُنہاں جذبات و احساسات تے حالات و واقعات دے تحت فن پارہ تخلیق کیتے۔ کیونجو اوندے حالات بارے نقاد کوں علم ہوسی تاں او تخلیق کار دے فن پارے کوں بہتر طور تے ڄاݨ سڳسی۔ مثال دے طور تے میر تقی میرؔ دی غزل کوں سامݨے رکھ تے ٻہوں کجھ آکھیا ونڄ سڳدے۔ لیکن اگر میرؔ دے زمانے دی بدحالی، میرؔ دے ذاتی مسائل تے پریشانیاں دی وجہ توں چڑ چڑا پن ، خود پرستی، عشق تے دلگیر امور توں آگاہی ہووے تاں اوندی غزل بارے کیتی ڳئی تنقید زیادہ بھرپور تے عمدہ ہوسی۔ کیونجو نقاد کوں ایں ڳالھ دا علم ہوسی جو میر دے خارجی حالات تے اوندی داخلی کیفیت نے کہڑے اثرات مرتب کیتن تے اوندے نتیجے وچ میرؔ نے کہڑھے انداز وچ آپݨے باطن دا اظہار شعری روپ وچ کیتے۔

نقاد واسطے ضروری اے جو او تخلیق کار دی تخلیق دی قدر و قیمت دا جائزہ گھنے ۔ جیکر نقاد حیاتی بارے کوئی مخصوص سوچ یا رویہ رکھیندا وی ہے تاں او تنقید کرݨ ویلھے اپݨے ذاتی رویے تے نقطہ نظر کوں انج رکھ ݙیوے تے ذاتی تجربات کوں تنقید دی راہ وچ روڑہ نہ بݨݨ ݙیوے نہ تاں تنقید تعمیر دے بجائے تخریب دا شِکار تھی ویسی ، نقاد دا اے وی فرض اے جو اوند امطالعہ وسیع ہووے، اوکوںنہ صرف زیرِ بحث صنف بلکہ ٻیاں اصناف تے وی مکمل واقفیت ہووے۔ جہڑھے ادب بارے لکھدا پیا ہووے اوندے بارے معلومات وسیع ہووِن، او فن پاریاں دی وضاحت دینال نال اوندی قدر متعین کرے۔ ادب تے حیاتی کوں پیمانہ ݙیوے۔ اوندی تنقید انصاف کرے۔ ادنیٰ تے اعلیٰ دی شناخت کرے۔

نقاد اپݨے فرائض دی ادائیگی ویلے ذاتی تعصبات توں آزاد تھی تے ادب پارے دے متعلق ایجھے فیصلے کریندے جنہاں وچ بے باکی تے معاشرے دی افادیت دے نال نال زبان و بیان، اوندے اسلوبِ نگارش دا بھرپور جائزہ گھندے۔ کیونجو دنیا وچ کوئی شخص ایجھا کائنی جہڑا اپݨی ذاتی پسند یا نا پسند نہ رکھیندا ہووے، لیکن نقاد واسطے ضروری اے جو تنقید کرݨ ویلھے او ذاتی پسند و نا پسند یا تعصبات کوں تنقید دی راہ وچ حائل نہ کرے۔

نقاد دا کم فن پارے دی چھاݨ پھٹک کرݨ، ایجھے شاعر جہڑھے گمنام تھی ڳن اُنہاں کوںزندہ کرݨ ، انہاں دیکلام کوںنویں سرے کنوں تشریح و تعبیر کرݨ اے۔ ایویں کرݨ نال نہ صرف اے جو پراݨے شاعراں دی از سرِ نو تشریح و تعبیر تھی ویندی اے بلکہ انہاں دی قدر و قیمت جدید دور دے ادبی قدراں دے حوالے نال متعین کیتی ویندی اے ، ایندے نال ای روایت دے روح دے اعلیٰ عناصر حال تے مستقبل وچ وی جاری راہندن۔

نقاد اے ݙہدے جو تخلیق کار زندگی دی ترجمانی کہڑھے انداز وچ کیتی اے۔ ایں عمل واسطے اوکوں اپݨے آپ کوں تخلیق کار دی جاہ تے رکھݨاں پوندے تے فنکار دی حیاتی دا شارخ بݨݨاں پوندے۔

نقاد دے ٻے فرائض دے نال نال اے فرض وی ہے جو او تخلیق کار واسطے ساز گار فضا پیدا کرے تاں اعلیٰ تخلیقات کوں وجود وچ گھن آوݨ دی ضمانت ݙے سڳدے۔ مختلف اقوام دی تاریخ ادب وچ ایجھیاں مثالاں موجود ہن جو وݙے فنکار خود فلسفیانہ ذہن دے مالک ہوندن۔ ہیں واسطے نقاد واسطے ضروری اے جو اپݨی تخلیقی قوتاں کوں بروئے کار گھن تے تخلیق کار واسطے ساز گار فضا پیدا کرے۔

مُکدی ڳال اے ہے جو تنقید دی قدر و قیمت توں انکار در حقیقت زندگانی دی قدر و قیمت توں انکار کرݨ اے۔ تنقید نِگار ماہر دینیات ہووے یا فلسفی، ڈاکٹر ہووے یا وکیل یا سائنسدان، سارے تنقید دے دستِ نگر ہن۔

== حمیرا یاسمین دی کتاب &quot;تنقید &quot; وچوں چوݨ ==</text>
      <sha1>ncit8653urp5qp3nhadoa1ety4xymdm</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>تخلیق تے تنقید دا رشتہ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>28505</id>
    <revision>
      <id>63336</id>
      <timestamp>2025-06-16T08:36:07Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>جھوک پبلشرز</username>
        <id>3435</id>
      </contributor>
      <comment>&quot;تخلیق دا مادہ تے لذت اندوزی دی صلاحیت بغیر کہیں شک دے ݙونہیں قدرتی چیزاںہن لیکن اکثر لوکاں دا خیال ہے تے جیندے اُتے مولانا نیازی وی کہیں حد تک متفق نظر آندن۔ او اے ہے جو تنقید دی صلاحیت کہیں وی ہوندی اے تے ذہنی وی۔ لیکن ہر نقاد واسطے اے ضروری کائنی جو او ق...&quot; نال ورقہ تخلیق تھیا</comment>
      <origin>63336</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="31297" sha1="n4a04j42kn81k74w9357cs4wmhp854y" xml:space="preserve">تخلیق دا مادہ تے لذت اندوزی دی صلاحیت بغیر کہیں شک دے ݙونہیں قدرتی چیزاںہن لیکن اکثر لوکاں دا خیال ہے تے جیندے اُتے مولانا نیازی وی کہیں حد تک متفق نظر آندن۔ او اے ہے جو تنقید دی صلاحیت کہیں وی ہوندی اے تے ذہنی وی۔ لیکن ہر نقاد واسطے اے ضروری کائنی جو او قوت تخلیق دا مالک وی ہووے ، ہیں واسطے تنقید بذاتِ خود کوئی تخلیقی لٹریچر کائنی تے شاید ہِیں وجہ کنوں میتھیو آرنلڈ وی قوتِ تخلیق کوں تنقید تے فوقیت ݙیندے تے ورڈز ورتھ تنقید کوں محض ادنیٰ قسم دی قوتِ ایجاد نال تعبیر کریندے لیکن قوتِ ایجاد وی ہک فطری چیز اے جیندے بغیر نقاد تنقید دی روح کوں نی ڄاݨ سڳدا ، بقول مولانا عبدالحق :

’’ تنقید دیاں کتاباں پڑھ گھنݨ نال تنقید نی آندی۔‘‘

لیکن اعلیٰ پایہ دا کلام تے اعلیٰ درجے دیاں تنقیداں پڑھݨ نال ذوق نقد وی صرف اُنہاں لوکاں وچ پیدا تھی سڳدے جنہاں وچ تخلیق تے لذت اندوزی دا کہیں حد تک مادہ موجود ہووے۔ ہیں واسطے ہر او شخص نقاد نی بݨ سڳد اجیندے اندر قدرت دے طرفوں انہاں ݙونہیں صلاحیتاں دے علاوہ تنقید دی صلاحیّت موجود اے تے قوت تخلیق وی رکھیندن۔ اوشاعر تاں بنق سڳدن لیکن نقاد کائناں۔ ایندی وجہ اے ہے جو نقاد تنقید و تخلیق شعر دے نال نال لذت حاصل کرݨ تے لذت اندوز کرݨ وی جائز اے۔

تنقید آرٹ ہے، آرٹ حسن ہے تے حسن حقیقت ہے۔ نقاد دی قوتِ تحقیق آرٹ دے تجزیئے دی محرک ہوندی اے۔ نقاد حسن دی حقیقت کوں سمجھدا وی ہے تے سمجھیندا وی ہے۔ ہک نقاد، شاعر ، ادیب، آرٹسٹ سبھ کجھ ہوندے۔ا و شعر ، ادب، آرٹ، رنگ، موقع دی مصوری کنوں لا تعلق ہوندے ، او خود تخلیق وی کریندے تے ادب دے تخلیق کاراں دی معانی دے شعور دی تہذیب تے آرٹ دی وی تکمیل کریندے۔

جیڑھے ویلھے اساں تنقید دی ڳالھ کریندوں تاں عام طور تے اینکوں ہک ایجھی صلاحیت قرار ݙیندوں جہڑھی جو تخلیق توں مختلف ہوندی اے ، فنون دے علاوہ حیاتی دے ڈفوجھیش عبہ جات وچ کہیں شے دے حسن و نقائص کوں ڄاݨݨ واسطے اساکوں ماہرین دی طرف رجوع کرݨاں پمدے۔ مثال دے طور تے عمارت بارے ڄاݨݨ واسطے ماہر تعمیرات تے پل واسطے انجینئر دی رائے طلب کیتی ویندی اے ۔ لیکن فنون دے ناقد صرف اوہے ہولوک تھی سڳدن جہڑھے خوہا خود فنکار نہ ہوون لیکن فنی ذوق تے تربیت دے بعد ایں قابل تھی ڳے ہوون جو او اوندے اُتے تنقید کر سڳن۔

ایں ڳالھ وچ کہیں اختلاف دی گنجائش کائنی جو تنقید تے تخلیق ݙوں مختلف صلاحیتاں ہوندن۔ تخلیقی صلاحیت ’’ترکیبی‘‘تے تنقیدی صلاحیت ’’تجزیاتی‘‘ ہوندن۔ لیکن ایندے باوجود تنقید تے تخلیقی کوں ݙوں مختلف خانیاں وچ تقسیم کرݨ، ناقداں تے فنکاراں واسطے انج انج منصب دا تعین کرݨ جو ݙونہیں ہک ݙوجھے نال مِل ونڄن مناسب کائنی۔

تنقید تے تخلیق دے باہمی رشتے دی وضاحت کرݨ واسطے ’’ڈاکٹر سجاد باقر رضوی‘‘ اپݨی کتاب ’’مغرب کے تنقیدی اُصول‘‘ وچ لکھدن ، تنقید تے تخلیق دے باہمی رابطے بارے اے آکھیا ونڄ سڳدے جو جیویں شاعر یا ادیب فن دی تخلیق توں پلے کہیں نہ کہیں معنی وچ نا قد  ہوندے۔ اُنویں ہی نا قد کوں وی تنقید توں پہلے فن پارے دے مضمر تاثرات و تجربات توں اوں طرح گزرݨاں ہوندے جیویں اوں فن پارے دا خالق پہلے گذر چُکیا ہوندے۔

تخلیقی فنکار اپݨے تجربات متاثرات دے انتخاب تے ترتیب وچ نا قدانہ عمل کریندے۔ ایندے علاوہ فن دی روایت تے تکنیک توں وی اُوندی واقفیت ضروری اے۔ جیندے باعث او خود اپݨے فن تے تنقیدی نظر سڳدے۔ جیویں فن دی تخلیق توں پہلے فنکار اپݨے مواد دے ردّو بدل تے روایتِ فن بارے تنقیدی عمل توں گذردے ، ایویں ای فن دی تخلیق دے بعد اوکوں نا قد بݨݨاں پمدے۔ او خود اپݨے تخلیق کردہ فن پارے کوں نقاد دی حیثیت نال ݙیہدے تے اوندے وچ کمی بیشی کریندے۔ ایں طرح اساں آکھ سڳدوں جو فن دی تخلیق توں پہلے تے تخلیق دے بعد تخلیقی فنکار نا قدر دا رول ادا کریندے۔

نقد کوں کجھ ایں طرح دی صورتِ حال درپیش ہوندی اے جو تنقید کرݨ توں پہلے کہیں فن پارے دے مشاہدات و تخیلات ، تجربات و تاثرات توں ایں طرح گذردے جیندے اوں توں پہلے فنکار گزردے۔ او تخلیقی فن پارے کوں اپݨی ذات دا مکمل تجربہ بݨا تے ای اوندے  حسن و نقائص دا اندازہ لا سڳدے۔ کہیں نظم دا تجزیہ کرݨ توں پہلے اوکوں اپݨی ذات وچ حل کریسی اے تک جو فنکار دا تاثر ، اوندا اپݨا تاثر فنکار دے جذبات و احساسات اوندے اپݨے جذبات و احساسات بݨ ویندن۔ ایندے بغیر او فن پارے دی ہمدردانہ وضاحت نی کرت سڳدا۔ جیکر نقاد دے تجربات و احساسات وسعت تے شدت نہ ہوسی تاں او فن پارے نال انصاف نہ کر سڳسی تے ایندے واسطے او ہمہ وقت مطالعے تے مشاہدے نال اپݨے ذوق دی تربیت کریندے۔ او فنکار دی طرح فن دی روایت تے تکنیک توں بخوبی واقف ہوندے تے گھٹ توں گھٹ ہر چنڳے ناقد توں اساں انہاں صلاحیتاں دا تقاضا کر سڳدوں۔

تنقید تے تخلیق ہک ٻے واسطے چولی دامند ا ساتھ رکھیندن۔ بقول مجنوں گورکھپوری:ـ

’’ نقاد شاعر دا ہم شعور تے رفیق کار ہوندے، شاعر کوں نقاد توں مدد ملدی اے ، او جہڑا کم نی کر سڳدا نقاد اوندے واسطے کریندے۔ تنقید نویں تخلیق واسطے شمعِ راہ بݨدی اے، اساں اے آکھ سڳدوںجو ہک شاعر دے اختراعات فائقہ دی صحیح قدر متعین کرݨ کہیں ݙوجھے شاعر دا ای کم اے کے اے ݙوجھا شاعر نقاد اے۔‘‘

جیویں تخلیق وچ تنقیدی عمل لازمی طور تے مووجد ہوندے ایویں ای تنقید وچ تخلیقی عمل کہیں نہ کہیں حد تک پاتا ویندے۔ تنقید نویں تخلیق واسطے مشعلِ راہ بݨدی اے۔ ادیب تے نقاد ہک ٻے دے نال نال ٹردن بقول سکاٹ جمیزا: 

’’ نقاد کوں تخلیق کرݨ والے دا درجہ حاصل کر گھنݨاں چاہیدا ہے۔‘‘

ڈاکٹر سجاد باقر رضوی اپݨی کتاب ’’مغرب کے تنقیدی اُصول‘‘ وچ تنقید تے تخلیق باریہک ٻی جاء تے لکھدن:

’’ تنقید تے تخلیق دے درمیان ہک ٻیا رابطہ اے ہے جو ݙونہیں ہک ݙوجھے کیتے مشعلِ راہ ہوندن۔ ایندے اُتے بحث کیتے بغیر ای جو ݙونہیں وچوں اولیّت کیکوں حاصل اے جیکر اساں ادب دی تاریخ دا جائزہ گھنوں تاں پتہ لڳدے جو ݙونہیں صلاحیتاں ہک ٻے دے فروغ واسطے مدد گار ثابت تھیندن۔ تنقیدی اُصول ہمیشہ فنی تخلیقات دی بنیاد تے استوار تھیندن تے عظیم فن پاریاں توں اخذ کیتے ویندن۔ لیکن ہک دفعہ اے اصول وضع تھی ویندن تاں آئندہ فنی تخلیق دی رہنمائی کریندن۔ مثال دے طور تے ارسطو نے اپݨی کتاب بوطیقا (Poetics)  وچ فن دے جہڑھے اصول پیش کیتن اوں نے اے اُصول یونان دے عظیم ڈرامہ نگاراں کوں سامنقے رکھ تے وضع کیتن۔ لیکن ارسطو دی بوطیقا صدیاں تک تخلیق فن واسطے مشعلِ راہ بݨی رہی تے اڄ وی مسند ہے۔ایندے باوجود تنقید جلد ای ہک قسم دا تعصب بݨ ویندی اے تے معاشرے دے ٻدھے ٹکے اصولاں دی طرح اے ہر نویں تخلیق کوں شک دی نگاہ نال ݙیکھݨ لڳدی اے ، ایجھی صورت وچ تخلیق ہک انقلابی رول ادا کریندی اے۔

یعنی اے تنقید دے پراݨے اصول کوں تروڑ تے اپݨے پرکھݨ ، ڄاݨݨ واسطے نویں معیارات ، نویں کسوٹیاں بݨویندی اے۔ ورڈز ورتھ تے ٹی ۔ ایس ایلیٹ جہڑھے اپݨے زمانے دے عظیم نقاد تے عظیم شاعر منیے ویندن۔ انہاں بارے اے خیال ہے جو ہر عظیم فن پارہ اپݨے تنقیدی اُصولاں کوں گھن تے پید اتھیندے۔ یعنی اے کہیں ایجھی تخلیق کوں جہڑھی فی الحقیقت نویں ہووے تے کہیں عظمت دی حامل ہووے تاں تنقید دی پراݨی کسوٹی تے نی پرکھ سڳدے۔ ایں طرح ااکوں کہیں عظیم شاعر دی عظمت کوں ݙیکھݨاں ہووے تاں اساں ایں طرح ݙیکھ سڳدوں جو آیا او اپݨے توں پہلے تنقیدی اُصولاں وچ اوکوں کمی بیشی واسطے جواز پید اکریندے یا کائناں؟ ایجھا شاعر اپݨے زمانے دے تنقیدی اُصولاں تے پورا لہوے تاں او ہک چنڳاں شاعر تاں تھی سڳدے پر عظیم شاعر کائناں۔ لیکن مقام تے اساکوں تھوڑا جیہاں ہوشیار ہووݨاں چہیدا ہے جو کتھائیں ایں تاں کائنی جو اساں ہر ایجھی تخلیق کوں جہڑھی اچھنبا پیدا کرے یا ادب دی دنیا وچ خلفشار تے انتشار دا سبب بݨے۔ عظیم شاعر دے زمرے وچ شمار کریندے پئے ہیں؟ … اساݙے واسطے ضروری اے جو ایجھی تخلیقات کوں فن پارہ منݨ توں ای انکار کر ݙیوں، ہیں واسطے تخلیق دے معنی بݨاوݨ دے ہن بگاڑݨ دے کائنی، فن بنیادی طور تے تعمیری عمل اے تے ایندا تخریب و انتشار نال کوئی تعلق کائنی۔‘‘

تخلیق تے تنقید دے باہمی تعلق بارے ڳالھ کریندے ہوئے اکثر ذہن وچ اے خیال پیدا تھیندے جو تنقید تے نقاد دی آخر کیا ضرورت اے؟ کیا تنقید دے بغیر تخلیقی عمل تکمیل تک نی پُڄ سڳدا؟

کجھ لوکاں دا خیال اے جو مصنف تے قاری دے درمیان نقاد دا وجود غیر ضروری اے کیونجو قاری خود با شعور ہوندے، او تخلیق کوں بہتر انداز وچ ڄاݨ سڳدے ،نقاد خوامخواہ وچ آ تے اوکوں گمراہ کرݨ دی کوشش کریندے تے قاریکوں مجبور کریندے جو او وی فن پارے کوں اوں نظر نال ݙیکھے ، ایں طرح او قاری دے نقطہ نظر کوں اصلی نی راہوݨ ݙیندا جہڑا جو قاری دا حق اے۔

جتھاں تک تخلیق کاراںدا تعلق اے تاں ٻہوں سارے لکھݨ والیاں تے نقاداں دا ٻہوں مذاق اُݙائے تے ایں معاملے وچ حداں پار کر ڳن۔ ایجھے تخلیق کاراں دا خیال اے جو جہڑھے ویلھے ا َساں ٻہوں محنت و مشقت دے بعد کوئی فن پارہ تخلیق کریندوں تاں نقاد ایندے وچ کیڑے کڈھݨ واسطے آ ویندے۔ نقاداں بارے ہک صاحب دی رائے اے جو اے ڳالھ نقاد دے فرائض وچ شامل اے جو گھٹیا توں گھٹیا کتاب دی عزت کرے کیونجو او خود اوہو جی کتاب نی لکھ سڳدا۔ ایں ڳوں ڈزرائیلی ایں طرح بیان کریندے:

’’ نقاد او لوک ہن جہڑھے ادب تے آرٹ وچ ناکام رہیے۔‘‘

ڈلکیر دے مطابق:

’’نقاد کھٹکیاں مچھیاں ہن جہڑھیاں ہر شے کوں کتر تے کھا ویندن۔‘‘

ایںمخالفت دے باوجود نقاد دی اہمیّت توں انکار ممکن کائنی، ادیب تے نقاد دی حیثیت لازم و ملزوم اے، آسکر وائلڈ دا آکھݨ اے جو ’’ جیں عہد وچ تنقید کائنی اوندا تخلیقی عہد وی کائنی۔‘‘

تخلیق دا سب توں پہلا نقاد خود تخلیق کار ہوندے، جہڑجو اپݨی تخلیق کوں تنقیدی نظر نال ݙیکھ تے اوندے خامیاں دور کریندے۔ لیکن کوئی فنکار اپݨی تخلیق دا بہتر نقاد نی تھی سڳدا۔ کیونجو اوکوں اپݨی تخلیق دے عیب گھٹ نظر آسن۔ ہیں واسطے نقاد دی ضرورت و اہمیت ہر وقت موجود راہندی اے۔

مُکدی ڳالھ اے ہے جو تخلیق تے تنقید ہک ٻے دی مدد کریندن، کݙاہیں تنقید تخلیق واسطے راہ ہموار کریندی اے تاں کݙاہیں تخلیق تنقید کوں نویں راہ ݙکھیندی اے۔ ایں طرح ݙونہیں ہک ٻے دے ہتھ وچ ہتھ پا تے ٹُردن جہڑھے ویلھے ہک دا پیر تِلکݨ پوندے تاں ݙوجھی اوکوں سہارا ݙیندی اے۔‘‘

حانی دے خیال وچ شعر دیاں خوبیاںکیا ہن: یا 

حالی دی کتاب ’’مقدمہ شعر و شاعری‘‘ دی روشنی و چ حالی دے تصورِ وضاحت کرو۔

حالی دا ’’ مقدمہ شعر و شاعری‘‘ اردو وچ باقاعدہ تنقید نگاری دا نقشِ اوّل ہے۔ ہک لحاظ نال ایکوں اردو دی بوطیقا آکھیا ویندے۔ اے ٻی ڳالھ اے جو بوطیقا جہیں عظمت ایندے وچ موجود کائنی۔ ہیں واسطے جو ایندے وچ حالیؔ دی اپݨی سوچ تے فکر گھٹ اے۔ سݨیاں ہویاں تے مستعار چیزاں زیادہ ہن اتے جنہاں ماخوذ خیالات کوں انہاں نے ’’مقدمہ شعر و شاعری‘‘ وچ   پیش کیتے اُنہاں کوں وی بغیر کہیں سیاق و سباق تے بغیر کہیں واضح شعور دے درج کیتے۔ نہ تاں اُنہاں دا کوئی متعین تے یقینی مفہوم خود اُنہاں دے ذہن وچ ہے تے نہ ای اوکوں قاری دے سامݨے واضح کر سڳن۔ ہیں واسطے اے خیالات مبہم وی ہن تے بکھرے ہوئے وی۔ ایندے وچ کوئی ربط معنوی نظر نی امدا۔ حالیؔ دا کوئی واضح تے یقینی تصور شعر ٻہوں گھٹ اے۔ شعر بارے جہڑھے وی تصورات ’’مقدمہ شعر و شاعری ‘‘وچ  وچ بیان کیتے ڳن او ݙوجھے لوکاں تئیں اخذ شدہ ہن تے ݙوں ترائے مغربی نقاداں دے نظریات دی نقل ہے۔

حالی دے خیال وچ شعر کیا ہے؟ شعر دیاں ٻہوں ساریاں تعریفاں وچوں حالیؔ نے میکالے دی پیش کردہ تعریف کوں فوقیت ݙتی اے۔ او لکھدن:

’’ شاعری ۔ ہک قسم دی نقالی اے۔ شاعر دے کل الفاظ دے پرزیاں نال بݨی ہوئی اے۔ شاعری دا میدان اتنا وسیع اے جو بت تراشی، مصوری، ناٹک وی ایندی وسعت کوں نی پُڄ سڳدے۔ شاعری تمام خارجی اشیاء دی نقل اے تے تریہاں دا کم ݙے سڳدی اے۔ ایکوں تریہاں توں ایں ڳالھ توں فوقیت اے جو انسان دا بطون عرف شاعری ای قلمرو اے۔ شاعری ہک سلطنت اے جیندی قلم رو اتنی وسیع اے جتنی جو خیال دی قلمرو۔

ایں تعریف وچ حالیؔ نے لارڈ میکالے تے ارسطو دی تعریف کوں گڈ مڈ کر ݙتے۔ نقالی والا نظریہ ارسطو توں وی پہلی یونانی علماء افلاطون  وغیرہ دے کول ملدے۔ وَل تمام فنون دی یکسانیت والا مسئلہ وی ٻہوں پراݨے زمانے توں ہے۔

مصوری بے آواز شاعری ہے تے شاعری ٻولیندی ہوئی مصوری والا نظریہ ٻہوں پراݨا ہے۔ ایویں ای حالیؔ نے ہِک ٻی تعریف وی لکھی اے تے عربی ، فارسی تے اردو اشعار دی مدد نال ایندی وضاحت وی کیتی اے۔

’’ جہڑا خیال ہک غیر معمولی تے ندائے طور تے لفظاں دے ذریعے ہیں واسطے ادا کیتا ونڄے جیکوں سݨ تے سامع دا دل خوش یا قداز تھیوے او شعر ہے ، خواہ نظم ہووے یا نثر۔‘‘

ایں تعریف وچ شاعری دا مقصد بیان کیتا ڳے تے ایندی چاہیت بارے وی اشارے ہن۔ شعر دی انہاں تعریفاں وچ جہڑھی کمی رہ ڳی ہئی حالی نے کجھ ٻے مباحث نال ایندی تلافی کرݨ دی کوشش کیتی اے تے لکھدے جو شاعری وچ کمال حاصل کرݨ واسطے تخیّل ، مطالعہ، کائنات تے ترتیبِ الفاظ دی لوڑھ اے، حالی دی رائے مطابق تخیّل اے ہے:

’’ ہک ایجھی قوت ہے جو معلومات دا ذخیرہ، تجربہ یا مشاہدہ دے ذریعے ذہن وچ پہلے توں ہی جہڑا تھیندے۔ اے ایکوں ہک مقرر ترتیب ݙے تے ہک نویں صورت وچ جلوہ گر کریندی اے۔جہڑی معمولی پیرایاں تے بالکل الگ یا کہیں حد تک الگ ہوندی اے۔ ایں تقریر توں اے ظاہر تھیندے جو تخیل دا عمل تے تعریف جیویں خیالات وچ ہوندے اُنویں الفاظ وچ وی ہوندے۔ اے ممکن اے جو ہک مشری مکان دا نہایت عمدہ تے نویکلا نقشہ ذہن وچ فوراً تجویز کرے لیکن اے ممکن کائنی جو ایں نقشے تے مکاݨ وی ہک نظر وچ ہی تیار تھی ونڄے ، وزن تے قافیے دی او گھٹ گھاٹی توں صحیح علامت نکل ونڄݨ تے مناسب الفاظ دے استعمال توں عمدہ برآمد تھیوݨ کوئی اَسان ڳالھ کائنی۔

ایں تعریف وچ بیان کردہ تضاد ہر جاہ تے ملدے۔ حالی نے نیچرل تے آن نیچرل شاعری دی بحث چاتی اے۔

زمانے وچ اگرچہ نیچرل ازم دی تحریک وجود وچ آ ڳئی ہئی۔ روسو نے فطرت دی طرف واپسی نعرہ لاتا ہئی، ورڈز ورتھ وی فطرت دی دی طرف آندا پیا ہئی، رومانوی شعراء وچ وی خصوصاً فیچر دا چرچاہئی ، آزاد نے نیچرل شاعری بارے آکھیے: 

’’ میݙے دوستو شاعری تاں او ہے جہڑھی نیچرل ہووے تے نیچرل شاعری او ہے جیندے وچ مظاہر فطرت بارے منظوم تاثرات پیش کیتے ونڄن۔‘‘

انسانی تے انسانی حیاتی توں قطع نظر فطرت دی طرف وَل ونڄݨ کہڑا وݙا مقصد اے؟

البتہ حالیؔ نے نیچرل شاعری دی تعریف ایں طرح کیتی اے:

’’ نیچرل شاعری توں مراد او شاعری اے جہڑھی بغظا تے معناً ݙونہیں حیثیتاں نال نیچرل یعنی فطرت یا عادت دے موافق ہووے۔ لفظاً نیچر دے موافق ہووݨ نال عرض اے جو شعر دے الفاظ تے اُنہاں دی ترتیب و بندش تابع مقدور اوں زبان دی معمولی ٻول چال دے موافق ہووے جیندے وچ شعر آکھیا ڳیا ہووے۔‘‘

ایں طرز فکر تے یورپ دی سائنسی فطرت پرستی تے نیچرل ازم دے علاوہ وڑدز ورتھ دے تصور دا اثر وی لڳدے۔ ورڈز ورتھ دے نزدیک شاعری شدید جذبات دے وفور تے اُنہاں دے بے ساختہ اظہار دا ناں ہے۔

’’ یعنی حالی دی بے ساختگی ورڈز ورتھ دی بے ساختگی توں مختلف اے۔‘‘

ایندے علاوہ ورڈز ورتھ تے شاعری کوں ہک قسم قرار ݙے تے اے ثابت کیتے جو سائنسی علم دی ترقی یا شائستگی دی ترقی توں شاعری دا کجھ نی بگڑدا لیکن حالی آہدے جو :

’’ جہڑھے ویلھے شاستگی زیادہ پھیلدی اے تاں تخیّل دے چشمے بند تھی ویندن۔‘‘

حالی شعر دی اثر افرینی کوں تسلیم کریندے تے ا یں اثر دیاں ٻہوں ساریاں مثالاں پیش کیتن لیکن بحیثیت مجموعی اُنہاں دے انتقا دی افکار توں ظاہر تھیندے جو شاعری تے اوندی تاثر کوں فن دی غایت سمجھݨ دے بجائے اوندی افادیت دے قائل ہن۔ مولانا حالیؔ شعر کوں عطیہ خدا وندی سمجھدے ہن۔ جہڑا فطرتِ انسانی دے مختلف مقاصد دے حصول واسطے ودیعت کیتا ڳے۔ حالی شعر و شاعری دے اجتماعی عوامل تے اثرات دے متعرف ہن۔ حالی نے اپݨے تصور شعر دے مطابق مختلف اصنافِ شعر تے تنقید وی کیتی اے۔

حالی شعر دیاں خوبیاں بارے ملݨ دے خیال دی تائید کریندے:

’’ سادہ ہووے، جوش نال بھریا ہووے تے اصلیت تے مبنی ہووے۔‘‘

حالی اردو شاعری توں بد دل ہن۔ ہیں سانگوں اُنہاں نے شعر وچ خوبیاں ڳولیندے ہوئے ملݨ دے قول کوں پسند کیتے۔ حالانکہ ملݨ دا اے قول انگریزی تنقید وچ زیادہ اہمیّت دا حامل کائنی تے ایں نظریئے دا ذکر کالرج دے علاوہ کہیں نے کائنی کیتا۔ ملݨ دے خطابت دے مقابلے وچ شاعری دی خصوصیات بیان کریندے ہوئے لکھیا ہئی : Poetry is simple sensuous anal passionae ۔ حالی ایندا ترجمہ سادگی، اصلیت تے جوش دے الفاظ وچ کیتے۔ حالانکہ ’’Sensuous دا ترجمہ اصلیت غلط اے۔ درحقیقت حالیؔ نے شاعری دے اہم پہلو کوں نظر انداز کر ݙتے۔ یعنی کہیں رجحانات دا ذکر کائنی کیتا۔ خود اُنہاں دی شاعری وچ خشکی پیدا تھی ڳی اے۔

1۔ سادگی:

سادگی توں مراد صرف لفظاں دی سادگی کائنی۔ بلکہ خیالات وی نازک ہوون۔ فن کوں سمجھݨ دی عام ذہناں وچ گنجائش ہووے۔ محسوسات دے عام مشاہدہ تے چلݨ بے تعلقی دے نال سِدھی راہ توں اِݙے اُݙے نہ تھیوݨ تے فکر دے جولانیاں توں بچݨ دا ناں سادگی اے۔ دنیا وچ جہڑھے شاعر مقبول تھین۔ اُنہاں دا کلام ہمیشہ ایویں ای ݙٹھا ڳے ، لہٰذا سادگی توں مراد اے ہے جو سِدھے سادے تے فطری خیال دا عام ٻول چال وچ بیان ہووے نہ تاں سادگی توں پَرے سمجھیا ویسی۔

اے ممکن اے جو ہک شعر کہیں حکیم دی نظر وچ سادہ ہووے لیکن عام آدمی کوں سمجھ نہ آوے۔ ایویں ای ہک پست خیال شعر سُݨ تے ہک جاہل اُچھل پوندے لیکن عامل اوکوں نا پسند کریندے۔ ایجھے کلام کوں سادہ نی بلکہ عامیانہ کلام اکھیسوں۔ محاورہ روز مرّہ ٻول چال عوام دی بازاری قسم دی ٻول چال کائنی تے نہ ای علماء تے فضلاء دی۔ بلکہ او الفاظ و محاورات مراد ہن۔ جہڑھے خاص و عام ݙونہیں دی ٻول چال وچ ورتیے ویندن۔ لیکن سادگی دا لزام ہر کلام وچ نی مل سڳدا۔ البتہ غزلیت یا مثنوی اصناف وچ ممکن اے۔ قصیدے وچ ذوق جہیں با کمال شاعر نال سادگی نی ٻنھ سڳدی۔ ہیں واسطے بعض شعراء دے کلام دیاں ثراں لکھیاں ڳیا ہن۔

حالیؔ خیالات وا لفاظ ݙونہیں  دی سادگی تے زور ݙیندے۔ الفاظ دی سادگی توں مراد اے ہے جو خیالات قدرتی  طریقے نال ادا تھیون۔ اوہے بیان کیتے ونڄن کیونجو ایجھے خیالات وچ کوئی اُلجھائو نی ہوندا۔ ہک یورپین مفکر دے الفاط وچ بے تکلفی دے سِدھے سادے سستے توں اݙے اُݙے تھیوݨ تے مفکر کوں جو او ہُناں توں باز رکھݨ دا طریقہ سادگی ہے۔

2۔ اصلیت:

حالی نے ملݨ دے لفظ ’’ Senuous‘‘ دا ترجمہ اصلیت کیتے۔ا ردو شاعری وچ مبالغہ تے افرا تفری نے حالی کوں اصلیت دی طرف متوجہ کیتے۔ حالی دی ایں اصلاحی تے اخلاقی نقطہ نظر تے بحث کریندے ہوئے ہک ادیب نے آکھیا ہئی جو ’’کاش‘‘ حالی وچ او کُوڑ ہوندا جہڑا ادب عالیہ دا جوہرہے۔

اصلیت توں مراد او جوہر ہے جیرھا خیال دی بنیاد ایں چیز تے ہووے جہڑھی کجھ وجود رکھیندی ہووے۔ بجائے ایندے جو سارا مضمون ہک خواب دا تماشہ ہووے جو ہُنق سارا کجھ ہئی تے اَکھ کھلی تاں کجھ نہ ہووے۔ جہڑھی ڳالھ مضمون وچ ہووے اوندا لافاظ وچ ہووݨ وی ضروری اے۔ مثلاًایجھیاں تشبیہات استعمال نہ کیتیاں ونڄن جنہاں دا وجود عالم بالا تے ہووے۔ لہٰذا اصلیت توںمطلب اے تھیا جو شاعری وچ مبالغہ کُوڑ توں گریز کیتا ونڄے۔جیکر واقعیت دے خلاف وی لکھیا ونڄے تاں خلافِ فطرت نہ ہووے۔ خیالات کوں غیر فطرینہ سمجھیا ونڄے۔ شاعری وچ اصلیت تاریخ دی طرح نی تھی سڳدی۔خیال دی بنیاد ایجھی چیز تے ہووے جیندا درحقیقت کوئی وجود ہووے۔ اگرچہ اے ضروری کائنی جو بالکل حقیقت تے مبنی ہووے۔ شعر پنج صورتاں وچ اصلیت تے مبنی تھی سڳدے۔

1۔ پہلی صورت اے ہے جو جہڑھی ڳال تے شعر دی بنیاد رکھی ڳی اے او حقیقت وچ موجود ہووے۔

2۔ او خیال لوکاں دے عقیدت مطابق صحیح ہووے۔ مثلاً انہیں دے مرچیے وغیرہ۔ 

3۔ شاعر دے خیال دے مطابق ہووے۔

4۔ سامعین دے خیال وچ اوویں ہووے جیویں شاعر بیان کرے۔ 

5۔ شاعر نے ا صلیت تے کتنا اضافہ کیتے۔

3۔ جوش:

شعر دی تریجھی خوبی اے ہے جو جوش توں بھریا ہووے۔ ایں توں صرف اے مراد کائنی جو شاعر نے جوش دی حالت وچ شعر آکھیے بلکہ مضمون ایجھے بے ساختہ تے موثر پیرائے وچ بیان کیتا ونڄے جیندے توں پتہ لڳے جو شاعر نے اپݨے ارادے نال اے مضمون نی ٻدھیا بلکہ خود مضمون نے شاعر کوں ایں بیان تے مجبور کیتا ہووے۔ نیز اے وی ضروری اے جو پڑھݨ والیاں تے سݨݨ والیاں دے دل وچ جوش پیداکرے۔ جہڑا شاعر دے دل وچ لکھدے وقت آندے۔

شاعر دی ذت وچ ہر شے توں متاثر تھیوݨ دا ملکہ ہوندے۔ ہیں واسطے او ہر جاندار تے بے جان شے دی حالت بخوبی بیان کر سڳدے۔ جیکر ہنگامہ آرائی تے جنگ دا سامان ݙکھایا ڳیا ہووے ، جوش توں اے مراد کائنی جو مضمون خوامخواہ جوشیلا ہووے تے بعض جوشیلے الفاظ استعمال کیتے ونڄن۔ تھی سڳدے جو الفاظ نرم ہوون، خیالات سنجیدہ ہوون لیکن جوش لُکیا ہویا ہووے۔

عربی وچ سب توں زیادہ جوش ہوندا ہئی، ایندا سبب اُنہاں دے گرم خون دی خاصیت ہئی۔ کجھ واقعات و حالات سچے تے واردات قلب تے مضمون دا جوش دل وچ جوش پیدا کریندا تاں فوراً بغیر کہیں تعنع دے بیان کر ݙیندے ہن ، عشقیہ اشعار زیادہ تر اوو ہے لوک آکھدے ہن جہڑھے کہیں نال جنگ کریندے یا ول مرد میدان ہن۔ لیکن خلافت عباسیہ دے زمانے توں جوش گھٹ تھیوݨ شروع تھیا تے وَل تقلیدی رنگ غالب آ ڳیا۔ ہولے ہولے اے رنگ ایران توں تھیندا ہویا ہندوستان پُڄیا تے شاعری دا زوال شروع تھیا۔

== حمیرا یاسمین دی کتاب &quot;تنقید &quot; وچوں چوݨ ==</text>
      <sha1>n4a04j42kn81k74w9357cs4wmhp854y</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>میتھیو آرنلڈ ۔ ادب تنقیدِحیات ہے</title>
    <ns>0</ns>
    <id>28506</id>
    <revision>
      <id>63337</id>
      <timestamp>2025-06-16T08:37:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>جھوک پبلشرز</username>
        <id>3435</id>
      </contributor>
      <comment>&quot;’’سکاٹ جمیز‘‘ دا آکھݨ اے جو ماضی بعید دی دھندلاہٹ وچ یعنی ڈرائیڈن دے عہد وچ لوک ’’ ارسطو نے ایں آکھے دی رٹ لیندے ہن ‘‘لیکن ہُݨ لوک آکھدِن ’’ آرنلڈ ایں ایں آکھیے‘‘۔ سکاٹ جمیز مزید آکھدے جو ’’ اے تنقیدی اصول اوں مصنف نے ݙتن، جہڑا ٻیاں کوں ݙسیندے جو ت...&quot; نال ورقہ تخلیق تھیا</comment>
      <origin>63337</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="11027" sha1="sxxqir6sfzzsab6x387b5hhudlbg7rk" xml:space="preserve">’’سکاٹ جمیز‘‘ دا آکھݨ اے جو ماضی بعید دی دھندلاہٹ وچ یعنی ڈرائیڈن دے عہد وچ لوک ’’ ارسطو نے ایں آکھے دی رٹ لیندے ہن ‘‘لیکن ہُݨ لوک آکھدِن ’’ آرنلڈ ایں ایں آکھیے‘‘۔ سکاٹ جمیز مزید آکھدے جو ’’ اے تنقیدی اصول اوں مصنف نے ݙتن، جہڑا ٻیاں کوں ݙسیندے جو تنقید کیویں تھیندی اے۔‘‘

’’ارسطو دا نقاد فنکار دا مبلغ ہے۔ لیکن آرنلڈ دا نقاد عوام دا خادم اے۔ او ہک ایجھا مبلغ ہے جہڑا زمین کوں ہیں سانگوں کاشت کریندے جو ’’بہترین‘‘ خیالات ودھن تے ہک ایجھی عقل افروز صورتحال پید اتھیوے جیندے توں تخلیقی قوت استفادہ کر سڳے۔ تنقید دا اے نواں منصب ہئی۔‘‘

گویا آرنلڈ نے اے ݙسیے جو ادب تے انسانیت وچ کیا رشتہ ہے۔ ادب برائے عوام ہک نواں تجربہ ہئی۔ جیندی ترویج واسطے آرنلڈ نے انتھک کوشش کیتی تے آخر کار ایندے وچ کامیاب وی تھی ڳیا۔ ڈاکٹر سیّد عبداللہ لکھدے جو :

’’ میتھیو آرنلڈ دے سامݨے وی اوہو مسئلہ ہئی جہڑا سائنسی تے علمی ترقی دے مقابلے و چ ادب تے شاعری دی حمایت کرݨ والے سارے نقاداں تے اُنہاں نال پیدا شدہ نظریات ، مذہب، بلکہ فلسفہ تک بے بنیاداں کوں کمزور کریندے پن تے فنون ادب تاں شاید ایندے توں وی زیادہ حملے دی زد وچ ہَن۔ ایندے علاوہ مال و دولت دی افراط نے ہک بد ذوق طبقہ پیدا کر ݙتا جہڑا ادب و فن دیاں حقیقی اقدار دا یا تاں مخالف اے یا وَل اُنہاں کوں پامال کریندا پے۔ لہٰذا اوں پوری نا قدانہ بصیرت نا انہاں اقدار دا اثبات کیتا۔ جنہاں کوں نویں علوم کچھ چھول نی ݙے سڳدے۔ آرنلڈ نے خصوصاً انگلستان وچ تنقید تے ٻہوں گھاٹا اثر چھوڑیے تے ہک زمانے تک اوندے نظریات دا وݙا رعب رہیے۔

آرنلڈ ادب کوں ’’تنقیدِ حیات‘‘ سمجھدے تے آہدے جو ’’ ادب تنقید حیات ہے۔‘‘ مختلف نقاداں ن آرنلڈ دے ایں نظریئے دی مختلف تشریح کیتی ا ے۔ پروفیسر گیرٹ نے تنقید حیات دا مطالبہ اے گھدے جو کہیں فن پارے وچ معنوی وحدت پاتی ونڄے۔ اے ادب پارہ ایں طرح زندگی دے انتشار دی تنقید اے ۔ اُنہاں نے ایڈورڈ کیرڈ دے حوالے نال لکھیے جو ادب بالکل اوویں زندگی دی تنقید اے۔ جیویں ہک چنڳاں آدمی بُرے آدمی دی تنقید اے۔

جہڑھے ویلھے آرنلڈ ادب کوں تنقید حیات آکھدے تاں اوندا مطلب اے ہوندے جو ادیب جہڑھے ویلھے زندگی وچ چنڳائی تے بُرائی دیاں اکائیاں وچ تمیز کریندے تاں در حقیقت اے تنقید اے۔ کیونجو ادب اساکوں زندگی دی اقدار دے بارے ݙسیندے تے اساکوں زندگی گزارݨ دے اصول و ضوابط توں وی آگاہ کریندے۔ا ے محض علم الحقیقت ای کائنی بلکہ ایند اہک انداز علم الہدایت وی ہے۔ ایں طرح ادب وی اِصلاح دا فرض ادا کریندے۔ ہیں سانگوں آرنلڈ آکھدے:

’’ شاعری بنیادی طور تے تنقید حیات ہے۔ کیونجو شاعری دی عظمت دا انحصار اوندے قوی تے حسین خیالات دا زندگی تے اطلاق ہوندے۔ یعنی حیاتی کیویں گزاری ونڄے۔ اے خیال جو حیاتی کیویں گزاری ونڄے خود ہک اخلاقی خیال اے تے ایہو او سوال اے جہڑا ہر آدمی واسطے انتہائی دلچسپی رکھیندے۔‘‘

ایں طرح آرنلڈ نقاد ہووݨ دے نال نال عظیم معلم دا رتبہ وی پا گھندے۔ ایں لحاظ نال او سڈنی دی یاد ݙیویندے جئیں ادب کوں معلم اخلاق قرار ݙے تے ادب تے زندگی دے درمیان رشتہ قائم کیتا۔ حقیقت اے ہے جو ادب تے معاشرے وچ اے سلسلہ افلاطون توں ای شروع تھی ڳیا ہا تے وݙے وݙے نقاد کہیں نہ کہیں انداز حیثیت وچ ادب تے زندگی دے رشتے دی طرف وقتاً فوقتاً اشارہ کریندے راہندے ہن۔ لیکن آرنلڈ نے ایں سلسلے وچ نہایت واضح مؤقف اختیار کیتے۔

آرنلڈ معاشرے وچ اصلاح تے اخلاقی قدراں دے پرچار دا دلدادہ ہئی تے اوندی اخلاقی حِس نہایت توانا ہئی۔ او ادب کوں ہک رفیع و عظیم شے سمجھدے۔ اوندے نزدیک اوندی رفعت و عظمت نہ صرف اخلاق تے مبنی ہووݨ نال قائم ہئی بلکہ اصلاح اخلاق دے سلسلے وچ اوندے حمد و معاون ہووݨ تے وی ۔

موہر اِچ آرنلڈ نے ا دب کوں تنقیدِ حیات آکھیا ہئی۔ لیکن بعد وچ اوں نے محض شاعری تک محدود کر ݙتا تے ایکوں نثر تے شاعری وچ تمیز کرݨ والی کسوٹی قرار ݙتس ، لہٰذا خود لکھدے جو :

’’ شاعری دی بنیادی حقیقت اے ہے جو او تنقید حیات ہے ، میں ایویں شاعری کوں نثر نال مِلا ݙیندا ہاں جو ایندے علاوہ کجھ ٻیا ہے۔ جہڑھے ویلھے ٻہوں سارے سال گزریے اے فقرہ ’’تنقیدِ حیات‘‘ استعمال کیتا ہئی، تاں اوں وقت میں ایندا اطلاق سارے ادب تے کیتا ہئی۔ اے کہ خاص طور تے شاعری واسطے اساں تنقیدِ حیات شاعرانہ اُصولاں تے شاعرانہ حسن دے مطابق ہووے۔

ایندے باوجود آرنلڈنے ہک عرصے دے بعد تنقیدِ حیات کوں صرف شاعری تک محدود کر ݙتا ہا، آرنلڈ دا اے نظریہ سارے تخلیقی ادب تے لاگو تھیندے۔ لیکن اے یاد رکھݨ ضروری اے جو شاعری دا مقصد اوں وقت تک نی پورا تھیندا جب تک ’’ او شاعرانہ اصولاں تے شاعرانہ حسن دی پیروی نہ کرے۔‘‘ ایں توں آرنلڈ دی مراد موضوع تے مواد دی ارفع سنجیدگی ( High Seriousaes) ہے۔ کیونجو بہترین شاعری دا مواد تے موضوع دی سنجیدگی تے صداقت دی فراوانی نال تشکیل پیندے تے ایندے توں زبان تے عمل کوں نکھیڑیا نی ونڄ سڳیندا ۔ا ٓرنلڈ نے چاسر (Chaucer)  دی شاعری کوں موضوع بݨیندے ہوئے آکھیے جو ’’ چاسر دی شاعری وچ موضوع دی صداقت موجود ہے۔ لیکن چاسر دے کول ا علیٰ سنجیدگی دا فقدان اے۔‘‘

آرنلڈ آکھدے ’’ ݙونہیں ݙینھ رب دی مخلوق تے واضح تھیندا ویسی جو انہاں دی زندگی دی ترجمانی، تسکین تے سہارے واسطے شاعری دی طرف رجوع کرݨ ضروری اے، شاعری دے بغیر اساݙی سائنس ادھوری ہوسی تے مذہبی فلسفے دے وݙے حصے دی جاء شاعری گھن گھنسی تے بہترین شاعری وچ ہی اساکوں ترقی ݙیوݨ زندہ رکھݨ تے فوری مسرت پُڄاوݨ دی قوت ہوندی اے۔‘‘

آرنلڈ دے خیال وچ شاعری معاشرے نال دانستہ ہے تے ہیں واسطے او آکھدے جو شاعری مذہب دی جاہ گھن سڳدی اے او خود آکھدے:

’’ شاعری دا مستقبل شاندار اے۔ اساݙا مذہب حقیقت مفروضہ حقیقت وچ واضح تھئے۔ اوندا جذباتی لگائو حقیقت نال وابستہ ہے تے حقیقت ایندا ساتھ چھوڑیندی پی اے۔ لیکن شاعری واسطے خیال (Idea)  ای سب کجھ اے۔ باقی سب سراب اے ، مقدس سراب، شاعری دا جذباتی لگائو خیال نال وابستہ ہے تے خیال ای حقیقت اے ۔ اساݙے مذہب دا مضبوط ترین حصہ اوندی غیر شعوری شاعر ہے۔‘‘

آرنلڈ دے ادب دے متعلق خیالات بے شک نیک تے مبنی بر خیر ہن۔ لیکن اوندے ایں خیال وچ جو ادب تنقید حیات ہے ، ہک تضاد نظر آندے، اے تضاد اوندے تصور نقاد توں نِسردے۔ آرنلڈ نے نقاد دا ہک منصب اے ݙسیے جو بہترین تے ارفع خیالات و افکار کوں معاشرے وچ رائج کرے۔ اساں ڄاݨدوں جو بہترین افکار پیدا کرݨ فلسفی دا کم اے۔ نقاد وی فلسفیانہ فکر توں کم گھن تے معاشرے وچ ارفع خیالات تخلیق کر تے رائج کر سڳدے۔

ول آرنلڈ آکھدے جو ارفع خیالات دی اے فضا ادیب واسطے نہایت سازگار ہوسی،  ادیب ایں فضا وچ ساہ گھندے ہوئے زندگی دے متعلق اعلیٰ خیالات کوں جذب کر تے اپݨے اعلیٰ تخلیقی فن وچ لُکا گھندے۔ آرنلڈ دے خیال وچ اعلیٰ ادب دی تخلیق واسطے اعلیٰ خیالات دی فضا دا وجود غیر ضروری اے۔ لہٰذا تنقیدِ حیات دا منصب تے فریضہ ایں لحاظ نال فلسفی تے نقاد دے سپرد اے۔

جیکر صورتحال ایویں ہے تاں وَلا دب کوں کیویں تنقیدِ حیات آکھیا ونڄ سڳدے؟ البتہ ادب کوں زندگی دے اُنہاں تنقیدی افکار دا مبلغ قرار ݙتا ونڄ سڳیندے جنہاں دی تخلیقی فلسفی تے نقاد دے ذمہ ہے۔

مختصر اے جو آرنلڈ ادب و تنقید ݙونہیں واسطے ایجھے اُصول وضع کریندے جہڑھے آفاقی ہووݨ دے نال نال ہم عصر ادب و زندگی دے انتشار کوں مضبوط و منظم کرݨ تے توازن دی راہ ݙکھاوݨ وچ مدد ݙے سڳدن۔

== حمیرا یاسمین دی کتاب &quot;تنقید &quot; وچوں چوݨ ==</text>
      <sha1>sxxqir6sfzzsab6x387b5hhudlbg7rk</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>نفسیاتی تنقید</title>
    <ns>0</ns>
    <id>28507</id>
    <revision>
      <id>63338</id>
      <timestamp>2025-06-16T08:38:13Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>جھوک پبلشرز</username>
        <id>3435</id>
      </contributor>
      <comment>&quot;نفسیاتی تنقید دی بنیاد سب توں پہلے فرائڈ دا نظریۂ لا شعور بݨیا تے وَل ایندے وچ ایڈلیز تے رنگ دی تعلیمات نے مزید گہرائی پیدا کیتی تے ایں طرح نفسیاتی تحقیقات دا پھیلائو تے نویں نویں دبستان ایندے وچ اضافے کریندے ڳے۔ نفسیات دراصل انسانی ذہن تے کرداری محرکات...&quot; نال ورقہ تخلیق تھیا</comment>
      <origin>63338</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="13280" sha1="b06tocx5639jo689grk6m0x2iih136d" xml:space="preserve">نفسیاتی تنقید دی بنیاد سب توں پہلے فرائڈ دا نظریۂ لا شعور بݨیا تے وَل ایندے وچ ایڈلیز تے رنگ دی تعلیمات نے مزید گہرائی پیدا کیتی تے ایں طرح نفسیاتی تحقیقات دا پھیلائو تے نویں نویں دبستان ایندے وچ اضافے کریندے ڳے۔ نفسیات دراصل انسانی ذہن تے کرداری محرکات دی تفہیم دا ناں اے، ڈیوڈ ڈیشنر ( David Daisches)  ایں نفسیاتی بصیرت کوں افلا طون تک گھن ویندے۔ا وندے خیال مطابق افلا طون ’’Ion‘‘ وچ ادبی تخلیق دے عمل دی پیچیدیگیاں کوں جیویں واضح کیتے او نفسیات طریقہ ہے۔ انہاں انفرادی مثالاں دے قطع نظر بحیثیت مجموعی رومانوی دبستاناں دے پیشِ رو تے ممتاز نقاداں جیویں کولرج، ورڈز ورتھ تے شیلے وغیرہ نے شاعر، شاعری تے تخلیقی عمل دے ضمن وچ بعض اساسی نوعیت دے مباحث چھیڑیے تے ایں طرح دے سولاات کیتے جو شاعر کیا ہے؟ او کہڑھی ہنی کیفیت دے تحت مائل تخلیق ہوندے؟تخیّل کیا ہے؟ تے شاعرانہ جذبات کیا ہن؟ تاں حقیقت وچ او ایں مسائل دا اظہارِ خیال پیا کریندے جیندے نال اڄ نفسیاتی نقاد دلچسپی رکھیندے۔

ایلیٹ تے ہر برٹ ایڈ کولرج کوں پہلا نفسیاتی نقاد دا ناں ݙتے۔ بلکہ اوں ادبی تنقید وچ سب توں پہلے لفظ ’’Pshychology‘‘ ورتیا۔ نفسیاتی تنقید دے مخصوص مباحث دی درجہ بندی ایں طرح کیتی ونڄ سڳیندی اے۔

(i)  مختلف اصنافِ ادب دے نفسیاتی محرکات دا سراغ ، وضاحت تے تخلیقی عمل یا مخصوص تخلیقات نال اُنہاں دے رابطہ دی تفہیم۔

(ii)  تخلیق کار دی شخصیت دی نفسی اساس دی دریافت تے وَل اُنہاں دی روشنی وچ تخلیقی شخصیت دا مطالبہ۔

(iii) نفسیاتی اُصولاں دے سیاق و سباق وچ مخصوص تخلیقی کاوشاں دی تشریح و توضیع تے وَل اُنہاں دے ادبی مرثیہ دا تعیّن نفسیاتی تنقید دا دائرہ عمل ایں تکون نال واضح تھی ویندے جو نفسیاتی نقاد بیک وقت تخلیق تے تخلیق کار دے مطالعے نال کہیں نتیجے تے پُڄݨ دا اَہر کریندے۔ تخلیقی عمل ، تخلیق کار وچ بعض ایجھے مخصوص نفسی تغیّرات دا موجب بݨدے۔ جہڑھے جو اوندی شخصیت واسطے بعض نفسی فوائد دا باعث بݨدن تے ایں طرح ہک دا مطالعہ ݙوجھے دے مطالعے واسطے لازمی اے۔

فرائڈ دا نظریہ لا شعور تے اوندے نتیجے وچ مدوݨ تھیوݨ والا تحلیل نفسی دا نظریہ نفسیات کوں ہک نویں وسعت تے گہرائی عطاء کیتی ۔ چنانچہ حیاتی تے فن دے ݙوجھے شعبیاں والی کار ادبی تنقید وی متاثر تھئے بغیر نی رہ سڳی۔ فرائڈ نے حتمی طور تے جنس دے ارتفاہا ’’Sublination‘‘ دے سلسلے وچ تخلیقی محرکات دی ڳالھ کیتی ہئی۔ 

فرائڈ دا شاگرد تے ایں سلسلے وچ اوندا مشہور سوانح نگار ڈاکٹر ارنسٹ جونز خصوصی تذکرے دا محتاج اے۔ اوں نے ا پݨی کتاب ’’Hamlet and Oedipus‘‘ وچ شیکسپئر دے ہملٹ دی اُلجھی ہوئی شخصٰت دا نہ صرف نفسیاتی تجزیہ کیتے بلکہ ایں خیال دا اظہار وی کیتے جو :

’’ ہر او ڳالھ جہڑھی ڈرامے دے داخلی معانی دا بھید کھولݨ کوں اساݙے واسطے کلیّہ بݨ سڳدی اے او یقیناً شیکسپئر دے ذۃن دی گہرائیاں دے طریق کار دی تفہیم واسطے سُراغ مہیّا کر سڳدی اے۔‘‘

شیکسپیئر دے بعض ڈرامے ایں زیل وچ گھدے ونڄ سڳیندن جہڑھے ’’ Problem plays‘‘  یا ’’ Bitter Tragealies‘‘ سݙیندن۔ انہاں کرداراں یا ڈرامیاںکوں نفسیاتی تنقید نال بہتر طور تے سمجھیا ونڄ سڳیندے۔ 

ادب پاریاں دی نفسیاتی تشریح دے نال نال نفسیاتی تنقید دا ݙوجھا اہم ترین فریضہ صنف دی نفسیاتی ساخت دا تعیّن تے اوندی روشنی وچ اوندی تخلیقی کاوشاں دا جائزہ گھنݨ اے۔ بعض دفعہ اے جائزہ صرف تخلیقی کاوشاں تک ای محدود راہندے بلکہ بعض نقاد اے وی دریافت کرݨ دی کوشش کریندن جو اے تخلیقات کہیں حد تک مصنف دی نفسی ساخت تے اوندے کنوں پیدا تھیوݨ والی پیچیدیگیاں دی مرہون منت ہن بقول ہر برٹ ریڈ:

’’ میں تاں ایں عقیدے دا حال ہاں جو شاعر دی شخصیت دی کلہی تفہیم نال حاصل شدہ معلومات اوندی شاعری دی تحسین واسطے بہترین بنیاد بݨ سڳدی اے۔‘‘

نفسی دریافت دے ترے طریقے کم وچ آ سڳدن۔

(i) ۔ تخلیقات دے تجزیئے توں ایجھے اُصولاں دا استخراج جنہاں نال تخلیق کار دی نفسی واردات تے روشنی سٹی ونڄ سڳیندی ہووے۔ ایں مقصد واسطے یا تاں اوندیاں تمام تخلیقات دا تفصیلی جائزہ گھنݨاں ہوسی نہ تاں ایجھیاں تخلیقات کوں یقیناً پیش نگاہ رکھݨ ضروری ہوسی۔ جہڑھی جو اہم تے نمائندہ سمجھی ونڄݨ دینال نال نفسیاتی اہمیّت دے مواد دی وی حامل ہووے۔ مثلاً میرؔ دی شاعری بارے ہم جنسیّت دے نال نال سیا پرستی (Foot fetishism) دے واضح رجحانات مِلدن۔ ہیں واسطے ایں رجحان دے عکاس اشعار دی مدد نال میرؔ دے ذہن دی گہرائیاں یا اوندے جنسی رویئے کوں سمجھیا ونڄ سڳیندے۔

(ii) تخلیق کار دی زندگی دے خارجی واقعات دے نال نال نجی خطوط ، ڈائریاں، خود نوشت سوانح عمریاں، اعترافات تے تذاکیر وغیرہ دی مدد نال انہاں دی شخصیت تے تخلیقی ذہن دے تشکیل کرݨ والے عوامل دے تعیّن نال زندگی دے اہم نفسی وقوعات دا مجموعی جائزہ یا مخصوص ادب پاریاں دا تجزیاتی مطالعہ کرݨ۔

(iii)  انہاں ݙوہیں طریقیاں کوں مِلا تے تریجھا طریقہ وی وضع کر سڳدے ہیں۔ یعنی تخلیق کار دے حالاتِ زیست تے تخلیقات دا پہلو بہ پہلو جائزہ گھندے ہوئے مخصوص تخلیقات کوں اوندی زندگی دے مخصوص حوادث تے نفسی وقوعات دے تابع کرݨ، ایں ضمن وچ نقاد دا کم کہیں محقق توں گھٹ کائنی۔

جیکر نقاد انہاں واقعات و حادثات دی روشنی وچ تخلیق دے کہیںنویں پہلو کوں بے نقاب کریندے اوندی کہیں خصوصیّت تے نویں زاویے نال روشنی سٹیندے یا تخلیقی محرک دے تعیّن نال تخلیقی دا پس منظر واضح کریندے ہوئے ایندی قدر و قیمت دا تعیّن کریندے تاں ایں نوعیت واسطے مقاصد دی تکمیل ای ایں طریقہ کوں عمل وچ گھن آوݨ دا جواز بݨدے۔

کجھ عرصہ پہلے نفسیاتی تنقید وچ تخلیق کار دی ابنار ملٹی کوں ٻہوں زیادہ بلکہ ضرورت توں زیادہ اہمیّت ݙتی ویندی ہئی۔ بلکہ بعض نقاداں دا اے خیال ہئی جو تخلیق کار واسطے اوّل تاں ابنار مل ہووݨ لازمی اے۔

جیکر اے نہ وی تسلیم کروں تاں انہاں دی وجہ کنوں گھٹ توں توں گھٹ تخلیق دا یقینا انحصار خطاط گہرا تعلق اے۔ ایں ضمن وچ ……………جنہاں نے اپݨی ساری حیاتی جو الجہیاں وچ گزاری مثلاً میرؔا جی جہڑھے جو نشے دے عادی ہن۔ کولرج ڈی کوئنی جہڑھے اعصابی خلل دے مریض ہن۔

انہاں عمومی نظریات توں ہٹ تے بعض ماہرینِ نفسیات دے نظریات دے محدب شیشہ (آتشی شیشہ) وچ تخلیق تے تخلیق کار کوں سامݨے رکھ تے ݙیکھݨ دی کوشش وی ملدی اے۔ مثلاً فرائڈ دے نفسیات دی رو توں تخلیق کیونجو جِنسی دٻائو دے ارتفاع دا ہک انداز ہے تے ادب ’’ متبادل آسودگی‘‘ مہیّا کریندے ، ہیں واسطے ادیب جِنسی محرومی دا شکار اے۔ اے دراصل جِنسی توانائی ’’Cibido‘‘ ہے۔ جیکر عظیم تخلیق کاراں دی جذباتی زندگی وچ جھاتی پائوں تاں کئی ایجھے اُلجھے جِنسی المیّے نظر آسن مثلاً دانتے دی بیڑس، میرؔ تے وارث شاہ تک ناکام محبتاں کوں ہک یقینی محرک قرار ݙتا ونڄ سڳدیندے۔ ایں نظریئے دے برعکس ایڈبر عظیم شخصیت تے تخلیق کاراں دے جسمانی کوائف تے عقبوی نقائص کوں شواہد دے طور تے ورتیے تے اے ثابت کرݨ دی کوشش کریندے جو عظمت دی اساس احساسِ کمتری تے استوار ہے تے ایں طرح تخلیق کار دے محرکات دا سر چشمہ احساسِ کمتری قرار ݙتا ویندے۔

جیکر ایں نقطہ نظر دے تخلیق کاراں دے جسمانی عیباں دا جائزہ گھنوں تاں جسمانی خرابیاں دے شکار حضرات دی تعداد کافی زیادہ ہے۔ ایں نظریئے تے ٻہوں سارے نقاداں نے خصوصی توجہ ݙتی تے ایں نظر نال تخلیق کاراں دا نفسیاتی تجزیہ کریندے ہوئے اُنہاں کوں ادبی پرکھ دی بنیاد قرار ݙتے۔

اعصابی خلل کوں تخلیق دا موجب قرار ݙیوݨ ایں واسطے وی غلط تے گمراہ کن ہے۔ کیونجو ہک تخلیق کار اعصابی خلل دا شکار تھی سڳدے۔لیکن کیا اعصابی خلل دا ہر مریض ہی تخلیق کار ہوندے؟ ایندا جواب لائنل ٹرِلِنگ ایں طرح ݙیندے:

’’ جے تک فن کار دا تے اوندے اعصابی خلل وچ باہمی رابطے دا تعلق ہے تاں ایں لحاظ نال فنکار واقعی اپݨے اعصابی خلل کوں کامیابی نال خارجی مقاصد واسطے مجسمِ عمل بݨاوݨ تے اوکوں ہک خاص ڈھانچے وچ ڈھال تے ݙوجھیاں واسطے قابلِ قبول بݨاوݨ دی صلاحیت دی وجہ کنوں ہے۔ اے سب کجھ او ایں انداز وچ کریندے ݙوجھے تک دی اَنا وی اپݨی اپݨی متذکرہ جدو جہد وچ اوں توں اثرات قبول کریندی اے۔‘‘

گو فرائڈ دے تحلیل نفسی تے جنسی لا شعوری محرکات دے نظریہ تے نفسیاتی تنقید تے ٻہوں گہرا اثر سَٹیا۔ لیکن کہیں حد تک نفسیاتی تنقید دے دبستان کوں اوندی تعلیمات دا نتیجہ قرار ݙتا ونڄ سڳیندے۔ لیکن رنگ دے اجتماعی لا شعوری تے شعوری اساسی سانچیاں (Ache Types) وغیرہ نے نفسیاتی تنقید کوں یقیناً ہک نویں جُہت توں آگاہ کیتے۔

جدید شاعری وچ علامات تے ایجبز وغیرہ کوں خصوصی اہمیّت ݙیندے ہوئے انہاں دے اظہار و ابلاغ واسطے بنیاد قرار ݙتے تے رنگ دے انہاں نظریات دے سوجھلے وچ شاعر دی نفسی ساخت دی تشکیل کرݨ والے خطوط دا جائزہ گھنݨ دے نال نال اُنہاں محرکات دی وی نشاندہی کیتی ونڄ سڳیندی اے۔ جہڑھی جو اجتماعی لا شعوری دی بناء تے کہیں ہک مخصوص نسل، گروہی یا تمدن واسطے خصوصی اہمیّت دے باوجود وی تمام بنی نوع انسان نال رابطہ استوار رکھیندن۔

== حمیرا یاسمین دی کتاب &quot;تنقید &quot; وچوں چوݨ ==</text>
      <sha1>b06tocx5639jo689grk6m0x2iih136d</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>عمرانی تنقید</title>
    <ns>0</ns>
    <id>28508</id>
    <revision>
      <id>63339</id>
      <timestamp>2025-06-16T08:39:14Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>جھوک پبلشرز</username>
        <id>3435</id>
      </contributor>
      <comment>&quot;عمرانیات دی انگریزی اصطلاح ’’Socialogy‘‘ ہے، اُنویں ۱۹ ویں صدی دے موہر اِچ ہک فرانسیسی مفکر کومت نے ’’ Social‘‘ (سماج) دی بنیاد اُتے گھڑی ہئی۔ عمرانیات کوں سماجیات یا معاشریات وی آکھیا ویندے۔ ایندے وچ فرد دی جاہ تے افراد، اُنہاں دے میل جول نال بݨݨ آلے سماج...&quot; نال ورقہ تخلیق تھیا</comment>
      <origin>63339</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="12554" sha1="kmju582q9zr9pz7bpo5hzsi4nvvpsu3" xml:space="preserve">عمرانیات دی انگریزی اصطلاح ’’Socialogy‘‘ ہے، اُنویں ۱۹ ویں صدی دے موہر اِچ ہک فرانسیسی مفکر کومت نے ’’ Social‘‘ (سماج) دی بنیاد اُتے گھڑی ہئی۔ عمرانیات کوں سماجیات یا معاشریات وی آکھیا ویندے۔ ایندے وچ فرد دی جاہ تے افراد، اُنہاں دے میل جول نال بݨݨ آلے سماج تے معاشرہ دا مطالعہ کیتا ویندے۔ شروع وچ ایندے اُتے دوسو تے سنسر جہیں مفکراں دے ڳولیے ڳے وَل ڈارون دا ودھارے دے نظریہ (نظریۂ ارتقا) ، فرائیڈ دی تحلیل نفسی اَتے مارکس دی مادی جدلیات دی رشنائی وچ عمرانیات دیاں بحثاں وچ وسعت پیدا کیتی ڳئی۔ جہڑھے ویلھے عمرانیات دی روشنی وچ تخلیق کاراں اتے تخلیقاں دے مطالعہ دا منڈھ بدھیجا تاں فرد تے سماج دے عمل تے ردِّ عمل کوں سماج اَتے سماجی اداریاں نال جُڑیے ہوئے سیاسی، اقتصادی تے تہذیبی عوامل دے تناظر وچ پرکھیا ڳیا اتے ایہو سارے کم عمرانی نقاد کوںکرݨے ہوندن۔

دورِ جدید وچ عمرانیات تے سماجیات دے شعبے انسانی حوالے نال اہم شعبے شمار کیتے ویندن۔ لفظ عمرنیات ٻہوں وسیع مفاہیم رکھیندے تے اے ٻہوں سارے شعبہ ہائے زندگی تے محیط ہے۔ تنقید وچ ایندی ابتداء ٹیسن نے کیتی۔ جیں اے خیال ظاہر کیتا جو فن پارے کوں اوں وقت ہک نی سمجھیا ونڄ سڳیندا۔ جے تک اساکوں اوندے تخلیقی زمانے دے حالات تے واقعات دا اندازہ نہ تھی ونڄے کیونجو ہر فن ، تخلیق پارہ اپݨے سماجی حالات دا عکاس ہوندے۔ چانچہ ایں نظریئے دے تحت ادب دی حدود ہک طرف تاں علم الاقوام یعنی (Enthroplogy)  تاں ݙوجھی طرف لسانیات تک پھیل ڳیاں۔ ایں سلسلے وچ ہر برٹ ریڈ نے ٻہوں کم کیتے تے او تحریر ’’انگریزی شاعری کی پرتیں‘‘ وچ لکھدے جو شعر و ادب دا سلسلہ سماجیات تے عمرانیات کنوں ای شروع تھیا ہا۔ ہیں وجہ کنوں ادب کوں سمجھݨ واواسطے سماجیات تے عمرانیات کوں ڄاݨݨ ضروری اے۔ عمرانی تنقید دے حامی جہڑھے ویلھے لفظ ’’معاشرہ‘‘ استعمال کریندن تاں ایں توں صرف سماج ای مراد نی گھدا ویندا بلکہ ایندے وچ تمام ثقافتی ، تہذیبی عوامل وی شامل ہوندن جہڑھے جو افراد نال ترتیب پیندن تے افراد ای تے اثر انداز تھیندن۔

عمرانی تنقید دی اہمیت ایں طرح وی زیادہ ہے جو سب توں پہلے ایندے وچ عمرانی نقاد کہیں معاشرے تے اوندے رجحانات دے بارے تفصیل ڄاݨ تے اوں زمانے دے ذہنی پس منظر دے متعلق ڳالھ کریندے ہوئے تحریر کوں سامݨے رکھیندے تے ݙہدے جو انہاں عوامل نے کہیں حد تک تحریر تے اثر کیتے تے کہیں حد تک انہاں اثرات دی عکاسی تحریر وچ موجود ہے۔ عمرانی تنقید دی مدد نال اَسانی نال اے جاݨیا ونڄ سڳدے جو مخصوص حالات دا لکھنق والے دی تحریر تے زبان تے کیا اثر تھیندے۔

خاص طور تے ناول تے افسانہ ݙوں ایجھیاں چیزاں ہن جیہڑھیاں سماجی حالات نال براہِ راست متاثر تھیندن۔ مثال دے طور تے نذیر احمد دا ’’ ابن الوقت‘‘ مرزا رسو دا  ’’امرائو جان ادا‘‘ پریم چند دی تمام تخلیقات ، سعادت حسن منٹو تے کرشن چندر دے افسانے تے عصمت چغتائی دا ’’ٹیڑھی لکیر‘‘ تے ایں قسم دے ٻے ناولاں یا افسانیاں دا مطالعہ اوں مخصوص سماج دے بارے کجھ نی ڄاݨدا تاں او سماجی حیثیت نگاری کوں کیا ڄاݨسی۔

انہاں مثالاں دا اے مطلب کائنی جو عمرانی تنقید صرف افسانوی ادب واسطے رہنما بݨسی بلکہ شعری تخلیقات دا وی ایندے سوجھلے وچ جائزہ گھدا ویسی۔ دبستان لکھنئو دے شعرا مثنوی تے ریختی وغیرہ دے مطالعے وچ عمرانی تنقید توں خصوصی مدد گھدی ونڄ سڳیندی اے۔

میرؔ دے کلام کوں جہڑھے ویلھے انہاں دے عہد دے سماجی ماحول تے رکھ تے پڑھدن تاں اساکوں او گہرا بیان تے بلندیاں نظر آوݨ لڳدن جہڑھیاں جو انہاں دے عہد دے سماجی تے سیاسی ماحول دا ای نتیجہ ہن۔

مجنوں گورکھپوٓکھدن :

’’ ادب دے متعلق ہݨ ہر سوال عمرانیات دا سولا بݨ ڳے کیونجو حالات بدل ڳن، ادیب کوں ہݨ سماج دے ہک فرد دی حیثیت نال اپݨے فرائض کوں پورا کرݨے۔‘‘

میلکم براڈبری (Malcohlm bradry) دے مطابق :

’’ادب معاشرے دے کہیں ڈنگھے معنیاں کوں مرتب کر تے انہاں کوں روشن کریندے ، تہوں اے وی معاشرے نال جُڑیا نظر آوݨ دے نال نال ہک معاشرتی ادارہ دی حیثیت بݨا گھندے ، اے فنکارانہ تخلیقاں اَتے قدراں دے ملݨ دی جاہ ہے، جہڑھی تخلیق کاراں اَتے پڑھݨ آلیاں وچ میل دی وجہ بݨدی ہے۔ معاشرتی ابلاغ د اہک خاص انداز وی ہے اَتے ساݙی ذہنی ڳول پھرول تے تخیّل دا براہِ راست اظہار وی بݨدے۔‘‘

بحوالہ : (the social conterel of modern life use) 

ہیری لیون (Hary levin) دا آکھݨ اے جو :

’’ ادب تے معاشرے دا تعلق ݙوں طرفہ ہے، ادب معاشرتی عوامل دا احسان وند ای نی ہوندا بلکہ بذاتِ خود معاشرتی عوامل دی وجہ وی بݨدے۔‘‘

نسل، ماحول تے تخلیق دا لحظہ ، تاریخی تنقید دی بنیاد ، انہاں تَرے عناصر تے قائم ہئی، (عمرانی بعض دے نزدیک سماجی) تنقید تے اُنہاں وچوں صرف ہک عنصر ماحول کوں گھن تے اوندی گہری نگاہ نال پھرول کریندے ہوئیں اوندے نال نتھی مختلف ونکی دے عوامل دا آتشی شیشہ نال مطالعہ کر تے ادب دی تخلیق تے قلم کار دی تشکیل وچ سماجی محرکات دی ڳول ای کوں مونڈھی اہمیت ݙتے تے ادبی تنقید کوں سماجی علماں دے ہک شعبے دی حیثیت ݙے ݙتی۔

عمرانی نقاد دے ݙوں اہم ترین فریضے اے ہن جو سب توں پہلے او ہک مخصوص سماج تے معاشرے نال وابستہ رجحانات دے تجزیہ نال ہک خاص عہد دے ذہنی پس منظر دا تعین کریندے ایں سلسلے وچ او سماج دے ہر اوں شعبے توں مدد گھنسی جہڑا جو کہیں وی لحاظ نال اوندے مطالعے وچ نویں جہات دے اضافے دی وجہ بݨسی۔ ایں ذہنی پس منظر تے تشکیل تھیوݨ آلے تمدنی عناصر دا تجزیہ ایں بناء تے وݙی اہمیت رکھیندن جو نقاد نے اوندے حوالے نال تخلیق کار تے تخلیقات دا جائزہ گھنݨا ہوندے۔ تاریخ ادب دے سرسری مطالعے نال اے واضح تھیندے جو استثنائی مثالاں توں قطع نظر مختلف زمانیاں وچ خاص تفریح دے خیالات و نظریات دے ہی ݙیوے ٻلدے رہیے تے مخصوص اندازِ نظر دا حامل ادب تخلیق تھیندا رہیّا تے غالباً ایہو عمرانی تنقید دا سب توں وݙا فائدہ وی ہے۔ جو ایندی امداد نال با آسانی اندازہ لایا ونڄ سڳیندے جو ہک خاص عہد خاص نوہا دے ادب دی تخلیق دا موجب کیویں بݨدے تے ہک عہد دا ادیب ݙوجھے عہد دے ادیب توں کیویں تے کیویں ممتاز تھی ویندے؟

ایں سوال دا جوبا ہڈسن نے ایں طرح ݙتے:

’’ کہیں عہد دی توانائی اپݨے اظہار و امتزاج واسطے جہڑھے وسائل کوں بروئے کار گھندی اے ادب وی انہاں وچوں ہک ہے، اے ہیں واسطے جو سیاسی تحریکاں ، مذہبی تصورات ، فلسفیانہ افکار تے فنونِ لطیفہ ساریاں وچ اوہا توانائی رقص کریندی ہے۔‘‘

عصری رجحانات دے مطالعے واسطے اردو وچ پہلی تے لکھنؤ دے نشاناں دی مثال بے حد نویکلی ہے، انہاں ݙونہیں دبستاناں دے مخصوص رجحانات انہاں وچ متعین دا بعد ( پوادھ ، پچھاد دی وِتھی) پیا ݙیندے۔ ݙونہیں دبستاناں دے اثرات اوپرے وی نی آکھیے ونڄ سڳیندے نہ تاں میر ؔلکھنؤ وچ اپݨی شاعری دا او رنگ ختم کر ݙیندے تے او شاعرانہ شعور جہڑا جو دِلی اِچ پکا تھی ڳیا ہا۔

عمرانی تنقید دے مطابق انہاں ݙونہیں دبستاناں دے خصائص دی وجوہات تے سماجی محرکات دی ڳول کیتی ونڄ سڳیندی اے تے اے وی درست ہے جو ݙونہیں شہراں وچ سیاسی حالات دی وجہ کنوں طرز بودو باش تے حیاتی دے طور طریقے ہک ٻے دے اُلٹ ہن۔ ہیں لحاظ نال کہیں لکھنوی سماج کوں ہک خاص سانچے وچ ڈھال تے تہذیب و تمدن دی بنیاد سٹی۔ جیں نے لوکاں وچ او مزاج پیدا کیتا جیکوں دہلوی کنوں انج کریندے ہوئے او لکھنوی آکھ سڳدے ہیں۔‘‘

ایں طرح ایں عہد دے مخصوص سانچے وچ ڈھالݨ والے عناصر سمجھ آ ونڄن تاں وَل انہاں دی روشنی وچ شاعر دے کلام دا جائزہ گھن تے ایں دا تعیّن کرݨا ہوسی جو انہاں سماجی عناصر تے اوندے کلام وچ کتھاں تئیں ودھارا کیتا تے کنہاں سماجی محرکاں کوں خاص طور تے اپݨے فن اِچ داخل کیتا اَتے کنہاں کنوں پُڄیا تے کیوں؟

عمرانی تنقید دا جیکر اوندی دبستانی حیثیت توں قطع نظر جائزہ گھدا ونڄے تاں اے ایجھا طریق کار ہے جہڑا جو ادبی مؤرخ واسطے خاص طور تے فائدہ مند ثابت تھی سڳدے۔ا دبی مؤرخ کیونجو تمام ادب یا کہیں مخصوص ادب بارے ارتقاء نال دلچسپی رکھیندے۔

عمرانی تنقید دا خلاصہ ہمفری ہائوس نے اپݨی کتاب ’’ڈکنز ورلڈ‘‘ وچ بیان کریندن‘‘ 

’’ میݙی اے کتاب واضح تے تفصیلی طور تے ڈکنز دیاں تحریراں اَتے انہاں تحریراں دے عہد وچ موجود رابطے کوں اُجاگر کرݨ دی کوشش کریسی، ایندے کنوں علاوہ اوندے اصلاحی نقطۂ نظر، او کہڑھے امور وچ اصلاح دا خواہش مند ہا، انہاں اِچ زندگی بارے جہڑا اندازِ نظر ملدے تے او معاشرہ جیندے وچ او ساہ گھندا ہا، انہاں ساریاں دے باہمی رابطے کوں اُجاگر کیتا ویسی. 

== حوالہ: حمیرا یاسمین دی کتاب &quot;تنقید &quot; وچوں چوݨ ==</text>
      <sha1>kmju582q9zr9pz7bpo5hzsi4nvvpsu3</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>کتاب لڑی &quot;حوا&quot;</title>
    <ns>0</ns>
    <id>28509</id>
    <revision>
      <id>63340</id>
      <timestamp>2025-06-16T08:54:51Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>جھوک پبلشرز</username>
        <id>3435</id>
      </contributor>
      <comment>&quot;اداریہ   ایندے وچ کئی شک نئیں جو ساݙے وسیب تے مرداں دی حکمرانی چلدی اے ۔ ایں وسبے وچ تریمت کوں مجموعی طور تے او مقام تے اہمیت نی ݙتی ویندی جیندی جو او واقعی حقدار ہے پر اے وی نِرا پرا سچ اے جو عہد موجودہ تئیں تریمتاں وی ایں غلامی کوں قبول کیتا ہوئے اساں جیکر...&quot; نال ورقہ تخلیق تھیا</comment>
      <origin>63340</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3153" sha1="9a2amkpzv0c4pgejgxsltkynw41elbc" xml:space="preserve">اداریہ 

ایندے وچ کئی شک نئیں جو ساݙے وسیب تے مرداں دی حکمرانی چلدی اے ۔ ایں وسبے وچ تریمت کوں مجموعی طور تے او مقام تے اہمیت نی ݙتی ویندی جیندی جو او واقعی حقدار ہے پر اے وی نِرا پرا سچ اے جو عہد موجودہ تئیں تریمتاں وی ایں غلامی کوں قبول کیتا ہوئے اساں جیکرائیں نِرڳی ادب دی ڳالھ کروں تاں دنیا دے ہر ادب وچ تریمتاں آپݨے قلم تے فکر راہیں آپݨے آپ کوں تے خصوصاً آپݨے فن و فکر کوں منوا  ݙکھائے۔ جے کرائیں اساں سرائیکی ادب دی ڳالھ کروں تاں سوجھل سنڄاپو تھیندے جو سرائیکی شعر و نثر دی دنیا وچ جتھاں مرداں ادبی اڳواݨی کیتی اے اتھائیں تریمتاں وی شعر و نثر دی لکھ پڑھ وچ اپݨا خاصہ اہر کیتے۔ ناول سنواں ناول لکھیے افسانے سنواں افسانہ ستریئے خاکہ لکھیے انشائیہ لکھیے آپ وہاݨی تے پندھ وہاݨی لکھی اے، مضمون لکھیے، کہانی لکھی اے تے شاعری وی ، جملہ اصناف سخن وچ لکھݨ دا ٻاݨ ماریے۔ اے الگ ڳالھ اے جواڄݨ تئیں کئیں اے شاہ پارے تخلیق نئیں تھی سڳئے پر جئیں فن پارے لکھݨ دی روایت شروع کیتی اے اوندا انت شہ پاریاں تئیں ضرور پُڄسے بشرط اے جو انہاں لکھاری تریمتاں کوں کوئی مناسب پِڑ دستیاب تھیا تاں۔ جیڑھا اڄاں تئیں میسر کینی اساکوں مہیا نی کیتا۔

فطرت پُچھدی اے جو تساں خود کیا کیتے جیڑھے انسان خود ٻاݨ مارݨ پئے ویندے ہن تݙاں فطرت وی ٻانہہ ٻیلی تھیوݨ پئے ویندی اے۔ ایں کارن اساں کجھ تریمتاں رل کرائیں اپݨی دنیا آپ پیدا کرݨ کیتے ’’اماں حوا‘‘ دے ناں دی ہک کتاب لڑی سلسلہ شروع کریندے پئے ہاں ہیں جیندے وچ نِرڳا سرائیکی تریمتانواں تخلیقی ادب چھپسے او بھانویں تخلیقی، تنقیدی، تحقیقی کہیں وی ونکی دا ہوسے ۔ اے پلیٹ فارم نو آموز تے کہنہ مشق لکھاری تریمتاں کیتے ہے۔ ایندے سُدھارے ودھارے تے نکھارے کیتے ہر سرائیکی لکھاری تریمت دی صلاح کوں سوبھ ݙتا ویسے، تساں چھڑا لکھݨ تے پڑھݨ دا اہر کرو تہاکوں ایں تاریخی ادبی کم دا حصہ بݨاوݨ اساݙا فرض ہے۔ اے  کتاب لڑی سرائیکی تریمتانویں ادب دی تحریک دا موہری پکھ ثابت تھیسے۔

  عارفہ ممتاز، چیف ایڈیٹر

== حوالہ: کتاب لڑی چھی ماہی &quot;حوا&quot; بہاول پور توں چوݨ ==</text>
      <sha1>9a2amkpzv0c4pgejgxsltkynw41elbc</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>شاکر شجاع آبادی۔ سرائیکی دا نشابر ناں</title>
    <ns>0</ns>
    <id>28510</id>
    <revision>
      <id>63341</id>
      <timestamp>2025-06-16T08:58:14Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>جھوک پبلشرز</username>
        <id>3435</id>
      </contributor>
      <comment>&quot;=== لکھت: عابدہ کریم (ایم فل سرائیکی) === ݙوہڑہ سرائیکی شاعری دی خاص تے من بھاوݨی صنف اے تے سرائیکی شاعری دا ٻہوں وݙا حصہ ݙوہڑے تے مشتمل اے۔ سرائیکی شاعری وچ غزل، نظم، حمد، نعت، قصیدہ، منقبت، ہائیکو، سرائیکو، غرض سب کجھ لکھیا ویندا پے پر سرائیکی شاعری دی اپݨ...&quot; نال ورقہ تخلیق تھیا</comment>
      <origin>63341</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="16917" sha1="iot2l8dxdrpff06t60463d317ff3623" xml:space="preserve">=== لکھت: عابدہ کریم (ایم فل سرائیکی) ===
ݙوہڑہ سرائیکی شاعری دی خاص تے من بھاوݨی صنف اے تے سرائیکی شاعری دا ٻہوں وݙا حصہ ݙوہڑے تے مشتمل اے۔ سرائیکی شاعری وچ غزل، نظم، حمد، نعت، قصیدہ، منقبت، ہائیکو، سرائیکو، غرض سب کجھ لکھیا ویندا پے پر سرائیکی شاعری دی اپݨی سنڄاݨ تے مقبولیت ہے ۔سرائیکی شاعری جیں صنف کوں اپݨا سمجھدی اے او کافی تے ݙوہڑے دی صنف اے۔ کافی دی مقبولیت دا اندازہ ایں ڳالھ توں لایا ونڄ سڳدے جو سرائیکی زبان دے مہان صوفی شاعر خواجہ غلام فریدؒ دی ساری شاعری کافیاں دی شکل وچ ملدی اے۔ انہاں دا ہک سمورا دیوان جیڑھا جو 271کافیاں تے مشتمل اے سرائیکی زبان دا ٻہوں وݙا سرمایہ اے۔ ایں طرحاں سرائیکی ݙوہرے دی اہمیت اے ہے جو زمانہ قدیم توں ݙوہڑہ سرائیکی شاعری وچ لکھیا ویندا پئے ۔ سرائیکی زبان دے ہر شاعر ایں صنف وچ قلم چلاوݨ دا اہر کیتے مگر ایں صنف کوں عروج ݙیوݨ وچ احمد خان طارق، امان اللہ ارشدؔ تے ڈاکٹر شاکر شجاع آبادی دا ناں نشابر اے۔

سرائیکی علاقے دے نال نال سرائیکی زبان کوں اللہ تعالیٰ خاص انعام    و اکرام نال نوازیا ہے، سرائیکی وسیب دی دھرتی پیار، محبت، امن نال سنگھری پُنگری ہوئی اے ایں وسیب دی زبان چس رس ، مٹھاس، شائستگی تے نزاکت وچ اپݨی مثال آپ اے۔ سرائیکی زبان و ادب تے ڳالھ کرو تاں ایں زبان دی جھولی وچوں ایجھے وݨ پھپھڑین جنہاں دی چھاں وچ سرائیکی ادب ودھے پھلے تے ترقی کیتے۔ سرائیکی شعری ادب دی ڳالھ کروں تاں بابا فرید الدین مسعود گنج شکرؒ دے اشلوک توں گھن کرائیں خواجہ غلام فرید سئیںؒ دی کافیاں نال رڄیا ہویا دیوان تے ڈاکٹر شاکر شجاع آبادی دے ݙوہڑیاں نے سرائیکی شاعری کوں ہک نویکلا مقام و مرتبہ دان کیتے۔ سرائیکی شاعری دا وجود انہاں ستوناں دے بغیر بے سہارا ہے۔

== ڄاݨ سنڄاݨ ==
ڈاکٹر شاکر شجاع آبادی دا تعلق انہاں دے ناں توں نشابر ݙسدے جو انہاں دا تعلق ملتان دی ہک تحصیل شجاع آباد نال ہے۔ آپ دا اصل ناں محمد شفیع تے ادبی ناں شاکر شجاع آبادی اے ، احٖ کل ڈاکٹر شاکر شجاع آبادی مشہور ہن۔ کیوں جو ریاست بہاولپور دی تاریخی درسگاہ ’’دی اسلامیہ یونیورسٹی آف بہاولپور‘‘ نے شاکر شجاع آبادی کوں ڈاکٹریٹ دی اعزازی ڈگری ݙے کرائیں شاکر شجاع آبادی کوں ڈاکٹر شجاع آبادی بݨا ݙتے۔ انہاں دے ابے سئیں دا ناں مولوی اللہ یار ہا۔ آپ 1955ء شجاع آباد دی ہک وستی چاہ ٹٻے والا وچ ڄمے۔ آپ دینی تعلیم دے نال نال وستی دے سرکاری سکول توں پنجویں تک دی تعلیم حاصل کیتی ہئی۔ 1986ء توں سرائیکی شاعری لکھݨ دا مُنڈھ ٻدھیا تے ݙوہڑے دی صنف کوں اپݨا سمل بݨایا۔ شاکر شجاع آبادی دی وجہ شہرت وی ایہو ݙوہڑہ بݨیا۔ ݙوہڑے دے نال نال آپ دیاں نعتاں، سرائیکی غزلاں، اردو غزلاں ، گیت تے قطعے آپ دا کل ترکہ ہن۔ ڈاکٹر شجاع آبادی اساݙی نوجوان نسل دا من بھاوݨاں شاعر اے۔ آپ سرائیکی زبان دے او شاعر ہن جنہاں کوں سرائیکی وسیب دے نال نال پورے پاکستان وچ سب توں زیادہ پڑھیا تے سݨیا ویندے، انہاں دے کلام وچ فکر تے دانائی دے ایجھے راز لُکیے ہوئے ہوندن جو ہزاراں دی ڳنتری دے مجمعے وچ خاموشی دا عالم ہوندے صرف شاکر دی آواز تے کلام ہوندے تے واہ واہ ہوندی اے۔

== تخلیقات ==
1پیلے پتر ݙوجھی واری  تریجھی واری 1989ء 1994ء1996ء بزم شعاع سرائیکی احمد پور شرقیہ  دلنور پبلشر ز نور پور نورنگا بہاول پور، جھوک پبلشرز ملتان 

2 شاکر دے ݙوہڑے 1989ء دلنور پبلشرز نور پور نورنگا بہاولپور

03 پتھر موم  ݙوجھی واری  1996ء  2002ء ، جھوک پبلشرز ملتان 

04 لہو دا عرق، ݙوجھی واری  2000ء  2001 ء ، جھوک پبلشرز ملتان

05 خدا ڄاݨے 2001ء  جھوک پبلشرز ملتان

06 منافقاں توں خدا بچاوے 2005ء  جھوک پبلشرز ملتان 

07 کلام شاکر 2018ء جھوک پبلشرز ملتان 

09 کلیات شاکر 2023ء  گفتگو پبلی کیشنز اسلام آباد

== غزل ==
توں محنت کر تے محنت دا صِلہ ڄاݨے ، خدا ڄاݨے

توں ݙیوا ٻال کے رکھ چا، ہوا ڄاݨے، خدا ڄاݨے

اے پوری تھیوے نہ تھیوے مگر بیکار نئیں ویندی

دعا شاکرؔ توں منگی رکھ دعا ڄاݨے، خدا ڄاݨے

                       ڈاکٹر شاکر شجاع آبادی نے سرائیکی وسیب دے لوکاں دے مسائل کوں اپݨا موضوع بݨائے ، غربت، بے روزگاری دی ڳالھ کیتی اے ، کئی سالاں توں سرائیکی مظلوم عوام دے دِلاںدی آواز بݨی ہوئی ہے۔ آپ خود ٻولݨ دی صلاحیت توں محروم ہن مگر سرائیکی عوام دیاں محرومیاں کوں اُجاگر کرݨ دا اہر کریندا ݙسدے۔ انہاں دی شاعری وچ جاء جاء تے مزاحمت دے عناصر وی ݙیکھݨ کوں ملدن۔ شاعر دی ڳالھ ہک شخص ، ہک وسبے، ہک زمانے سانگے نی ہوندی، اوندی ڳالھ جمل جہان سانگے ہوندی اے پر اے ڳالھ حقیقت اے جو شاعر جݙاں وی ڳالھ کیتی اے اوندا پہلا موضوع اوندا اپݨا وسیب تے دھرتی ہوندی اے۔ شاکر وی ایں دھرتی تے وسیب دا شاعر اے، اوندا اپݨا وطن ، اپݨا وسیب، اپݨے لوک، اپݨی تاریخ، تے ثقافت اے، جنہاں دا ذکر انہاں دی شاعری وچ نتر تے سامݨے آندے۔ شاکر اپݨے وسیب دے لوکاں دیاں محرومیاں انہاں دے حقوق، انہاں دی بیروزگاری دا جواب منگدا ݙسدے۔

غریب کوں کیں غریب کیتے، امیر زادو جواب ݙیوو

ضرورتاں دا حساب گھنو، عیاشیاں دا حساب ݙیوو

شراب دا رنگ لال کیوں اے؟ کباب دے وچ ماس کیندا

شباب کیندا، کئیں اُڄاڑے، حساب کر تے جناب ݙیوو

زیادہ پھلدا اے کالا جیکوں، خرید گھندا ہے اوہو کرسی

الیکشن دا ڈرامہ کر کے، عوام کوں نہ عذاب ݙیوو

قلم ہے منکر نکیر شاکرؔ جتھاں وی لُکسو اے تاڑ گھنسی

غلاف کعبہ دا چھک تے بھانویں ، ناپاک منہ تے نقاب ݙیوو

ڈاکٹر شاکر شجاع آبادی دی شاعری سرائیکی وسیب دی مکمل عکاسی کریندی اے ، خاص کر سرائیکی نوجوان نسل دے جذبات کوں اُبھارݨ دے نال نال اِنہاں دی عکاسی وی کریندی اے۔ جیکر انہاں دی شاعری دے اسلوب دی ڳالھ کروں تاں انہاں دی شاعری وچ آسان سرائیکی لفظاں دا ورتاوا کیتا ڳے۔ انہاں کوں ہر بندہ آسانی نال پڑھ تے ایندا مفہوم سمجھ سڳدے جو شاکر آکھݨ کیا چاہندے۔ شاکر اساݙے معاشرے دے ہک ہک پُکھ کوں نشابر کریندا ݙسدے۔ شاعر غریب دے حق دی ڳالھ کریندے۔ اُنوندی روزی روٹی تے مستقبل دی ڳالھ کریندے۔

میں سُݨینداں دل توں نکلی ہوئی غزل کجھ غور کر

مہربانی ائے خدائے لم یزل کجھ غور کر

کہیں دے کتے کھیر پیون کہیں دے ٻچے بُکھ مرن

رزق دی تقسیم تے ہک واری ول کجھ غور کر

شاکر دی فکر دا ہک ٻیا پہلو ݙیکھو

فکر دا سجھ اُبھردا ہے سوچیندیں شام تھی ویندی

خیالاں وچ سکون احٖ کل ڳلیندیں شام تھی ویندی

گریباں دی دُعا یا رب خبر نئیں کن کریندا ہیں

سدا ہنجواں دی تسبیح کوں پھریندیں شام تھی ویندی

شاکر شجاع آبادی دی حیاتی دا جائزہ گھنوں تاں انہاں اپݨی حیاتی وچ ڈھیر سارے بھوڳ بھوڳین ، اپݨی معذوری کوں اپݨی کمزوری نی بݨایا بلکہ محنت مشقت نال محنت مزدوری کر تے اپݨا تے اپݨے ٻالاں دا ڈھڈھ پالیے، بیماری نال کلہا لڑدا رہیے، ٻولݨ دی طاقت جو ناں ہئی تاں قلم کوں اپݨا ہتھیار بݨائے، مگر کہیں کوں شکوہ نی کیتا ، صبر و شکر نال حیاتی گزاری اے، ہر ویلے رب دا شکر ادا کیتے تے ایں صبر و شکر کوں اپݨے ناں دا حصہ بݨائے ، محمد شفیع توں شاکر شجاع آبادی بݨے۔ ادب دی دنیا وچ محمد شفیع کوں ہر کوئی شاکر شجاع آبادی تے ہُݨ ڈاکٹر شاکر شجاع آبادی دے ناں نال ڄاݨدن۔ اپݨی حیاتی دی عکاسی شاکر شجاع آبادی خود اپݨی ہک غزل وچ ایں طرحاں بیان کریندے:

زندگی ہک ٻوجھ ہے بس چئی وداں

چَوّدی نی پر کنڈ پِچھوں لڑکئی وداں

اجھو مُکدے پندھ گھر نزدیک ہے

تھکے بُت کوں ایہو لارا لئی وداں

شاکر شجاع آبادی دیاں نعتاں کوں سرائیکی وسیب دے ہر نعت خواں نے پڑھ تے وسیب وچ اپݨا ناں بݨائے ہر محفل تے ہر میلاد تے عید دے ہر موقع تے شاکر دیاں نعتاں لوکاں دے دِلاں کوں منور کیتے۔ 

ویندی تاں اُونویں پئی ایں اے باد صبا مدینے

       ݙکھیاں دے حال چئی ونڄ ݙیویں سݨا مدینے

ہر مسیت وچ، ہر جمعہ، ہر عید ، ہر مولودی ، ہر محبوب ﷺ دا دیوانہ شاکر دی ایں نعت کوں سُر وچ پڑھدا کھڑے ۔ لوک کم کاج چھوڑ چھاڑ تے ایں نعت کوں سُݨدے کھڑن۔

ایویں شاکر دے ڳاوݨ سرائیکی وسیب دے نامور گلوکاراں ڳا تے وݙی شہرت حاصل کیتی اے۔انہاں دا جڳ مشہور گیت 

’’واہ جو پیار کیتوئی رول ݙتوئی وچ روہی واہ وو سڄݨ تیݙے وعدے‘‘ 

ایں گیت کوں سرائیکی زبان دے ہر گلوکار ہر جاء ڳا تے اپݨا ناں بݨائے۔ انہاں گلوکاراں وچ عالمی شہرت یافتہ گلوکار عطاء اللہ عیسیٰ خیلوی دے نال نال  سخاوت حسین دیوانہ، مستانہ، منصور ملنگی تے کئی ٻے گلوکار شامل ہن۔

واہ جو پیار کیتوئی رول ݙتوئی وچ روہی

واہ وو سڄݨ تیݙے وعدے

ݙے کے وِچھوڑا ماہی کر ڳیوں کنارے

جیواں تاں جیواں ہُݨ کیندے سہارے

میکوں نہ نال نتوئی رول ݙتوئی وچ روہی

ݙے کے وِچھوڑا ماہی کیتی کمال اے

نوہی چا پُچھیا آ کے شاکر دا حال اے

ایجھی چا دِلڑی چتوئی رول ݙتوئی وچ روہی

شاکر شجاع آبادی دی اردو شاعری کوں ݙیکھو تاں انہاں سرائیکی زبان دے نال نال قومی زبان اردو وچ وی اپݨے خیالات کوں نشابر کرݨ دا تݨ مریندا ݙسدے ہر زبان وچ خیالات دے اظہار دی اپݨی چس رس ہوندی اے کیوں جو ہر زبان اپݨی جھولی وچ نویکلے لفظاں دا وݙا خزانہ رکھیندی اے۔ اے زبان دی وݙائی ہوندی اے جو ہر شاعر ، ادیب تے نثر نگار دی قلم دی طاقت بݨ تے اینکوں مقام و مرتبہ عطا کریندی اے۔ اردو زبان اساݙی قومی زبان ہووݨ دے نال نال پاکستان دا ہر شہری اینکوں آسانی نال سمجھ وی سڳدے تے روز مردہ دے معاملات سانگے اینکوں ورتیندے ۔ ڈاکٹر شاکر شجاع آبادی نے ایں زبان دا آسرا گھن تے اپݨے خیالات، تجربات، احساسات کوں سوجھل کریندا ݙسدے۔ انہاں دی ہک اردو غزل دی ونکی سب نال سانجھی:

مارا مارا پھر رہا ہوں اجالوں کیلئے

زندگی ہے اک تماشا دنیا والوں کیلئے

ابر برسا تو گلوں نے موتی چومے شبنمی

میری ہی اک چھونپڑی تھی گرتے ژالوں کیلئے

شاعر انسانی جذبات تے احساسات دا ترجمان ہوندے، اوندا ہک ہک شعر اوندے خیالات دی پیروی کریندا پیا ہوندے، ݙوہڑا سرائیکی ادب دی قدیم تے سدا بہار صنف اے۔ شاکر دے ݙوہڑیاں توں کون واقف کینی ، اڄوکے دور وچ سرائیکی شاعری دے دیوانے شاکر دے ݙوہریاں توں اݨ واقف نہ ہوسن جنہاں سرائیکی دے شعراء کرام دی شاعری دی چس چاتی ہوسی ، انہاں وچ شاکر دا ناں سب توں اُتے ہوسی، شاکر دے ݙوہرے دی تاثیر اے ہے جو جیڑھا بندہ ہک واری شاکر کوں پڑھ گھدے او ول بس شاکر شاکر کریندا ݙسدے۔ ایندے ہر ہک ݙوہڑے دا اپݨا سنگھار اے اپݨا رنگ اے اپݨا موضوع اے تے انہاں کوں پڑھ تے ایویں ڄاپدے جو شاکر اے ݙوہڑہ میݙے کیتے لکھے۔ انسان دا ݙکھ ہووے سکھ ہووے، خوشی یا وت غمی، محبوب نال ملاقات ہووے تے بھانویں اوندی تعریف، محبوب دے نخرے ہوون یا اوندی ناراضگی ، سڄݨ کوں مناوݨا ہووے یا ول اپݨی محبت دا احساس ݙیواوݨاں ہووے، اوندی مونجھ ہووے یا اونکوں مونجھا کرݨا ہووے، غربت ہووے یا بے روزگاری ، وفا ہووے یا بے وفائی ، رووݨ ہووے یا کِھلݨ تہاکوں ہر جاء تے شاکر ملسی اوندے لفظ ملسن اوندی سوچ ملسی اوندی شاعری ملسی۔ شاکر دے ݙوہڑیاں دی چس دا کوئی جوڑ کائینی، انہاں دے ݙوہڑیاں دی چس وکھری تے سڄاک اے۔ 

== نمونہ کلام ==
(1) 

بے وزنے ہیں تیݙی مرضی ہے بھاویں پا وچ پا بھاویں سیر اچ پا

پا چن دی چٹی چاندݨی وچ یا رات دے سخت اندھیر اچ پا

بھاویں کہیں دشمن دی فوتکی تے یا جھمر دے کہیں پھیر اچ پا

راہ رُلدے شاکر کنڳݨ ہیں بھاویں ہتھ وچ پا بھاویں پیر اچ پا

(2) 

توں ساݙا بݨ نہ بݨ دلبر ہے ڳالھ صفا اساں تیݙڑے ہیں

ݙے گوݙے نال توں جاہ ساکوں یا دُور ٻلہا اساں تیݙڑے ہیں

ساݙے ݙوہیں ہتھ ہن اکھیں تے جیں قسم چوا اساں تیݙڑے ہیں

رکھ آپ غلامی وچ شاکر یا ویچ وٹا اساں تیݙڑے ہیں

……}{……

== حوالہ: کتاب لڑی چھی ماہی &quot;حوا&quot; بہاول پور توں چوݨ ==</text>
      <sha1>iot2l8dxdrpff06t60463d317ff3623</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>سرائیکی لوک گیت / سنھیڑا</title>
    <ns>0</ns>
    <id>28511</id>
    <revision>
      <id>63342</id>
      <timestamp>2025-06-16T08:59:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>جھوک پبلشرز</username>
        <id>3435</id>
      </contributor>
      <comment>&quot;=== لکھت: نادیہ رفیق خان عباسی === کھڑی ݙیندی ہاں سنیہڑے انہاں لوکاں کوں  اللہ آن وساوے ساݙیاں جھوکاں کوں  پیر پیغمبراں سلطان سکندراں میں مر ڳئی ہاں  ہائے ترس نی آندا انہاں لوکاں کوں  اللہ آن وساوے ساݙیاں جھوکاں کوں  چِھڑن منجھیاں رنگن کٹیاں چھاہ تاں پلاواں...&quot; نال ورقہ تخلیق تھیا</comment>
      <origin>63342</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4820" sha1="e5cvjpzcu3v4y6a6jmr2qakbrp8mipt" xml:space="preserve">=== لکھت: نادیہ رفیق خان عباسی ===
کھڑی ݙیندی ہاں سنیہڑے انہاں لوکاں کوں

اللہ آن وساوے ساݙیاں جھوکاں کوں

پیر پیغمبراں سلطان سکندراں میں مر ڳئی ہاں

ہائے ترس نی آندا انہاں لوکاں کوں

اللہ آن وساوے ساݙیاں جھوکاں کوں

چِھڑن منجھیاں رنگن کٹیاں چھاہ تاں پلاواں

توں کجھ تاں ݙسا انہاں لوکاں کوں

اللہ آن وساوے ساݙیاں جھوکاں کوں

کونجاں وانگوں ویݨ ولانواں اللہ ہݨ ملا

ہائے کیا میں ݙساںانہاں لوکاں کوں

اللہ آن وساوے ساݙیاں جھوکاں کوں

کیکوں جانی ݙکھ سݨانواں کوئی نئیں میݙا

ہݨ کیویں ݙیواں دھانہہ انہاں لوکاں کوں

اللہ آن وساوے ساݙیاں جھوکاں کوں

کھڑی ݙیندی ہاں سنیہڑے انہاں لوکاں کوں

اے لوک گیت سرائیکی وسیب د ا جڳ مشہور گیت اے ایندے تاریخی پس منظر تے دید ماروں تاں اساکوں معلوم تھیندے جو ݙوجھی جنگ عظیم جیندا مُنڈھ پہلی ستمبر 1939ء توں تھیا تے اے جنگ 2 ستمبر 1945ء تک جاری رہی ، ایں دور دے برصغیر دیاں 665 ریاستاں وچوں ریاست بہاولپور ݙوجھی وݙی تے امیر ریاست ہئی ۔اے جنگ ریاست بہاول پور دی ذاتی جنگ نہ ہئی ول وی نواب آف بہاول پور اتحادی فوجاں دی امداد سانگے ریاست بہاولپور توں ہک فوجی دستہ روانہ کیتا ۔ایں فوجی دستے وچ سرائیکی وسیب دے پتر کہیں دے بھرا کہیں دے منگیتر کہیں دے سہاگ۔ ایں جنگ وچ شہید تھئے، کافی عرصہ گزرݨ دے بعد جݙاں انہاں دی کوئی ولدی نہ آئی تاں ریاست بہاول پور وچ ہک کہرام مچ ڳیا لوک اپݨے پیاریاں دی مونجھ اچ حیاتی گزارݨ تے مجبور تھی ڳئے ۔وِچھوڑے دی ایں دردناک المیے دی فضا وچ اے لوک گیت تخلیق تھیا۔

اے لوک گیت اتنی شہرت حاصل کیتی جو ریاست بہاول پور نے ایں گیت کوں ریاست دا قومی ترانہ بݨا ڳھدا تے ہر محفل وچ ایں گیت کوں ریاست بہاولپور دے ریاستی بینڈ تے ڳایا ویندا ہا تے ایندے ا حترام وچ ہر کوئی سر نِوا گھندا ہا۔ جݙاں پاکستان دا قیام وجود وچ آیا تاں نواب صادق خان خامس مالی امداد دے نال نال اپݨی ریاستی فوج دا اعلیٰ تربیت یافتہ فوجی دستہ ’’بلوچ رجمنٹ‘‘ فوجی ساز و سامان تے فوجی گاݙیاں سمیت پاکستان کوں سوکھڑی دے طور تے دان کیتی ہئی احٖ وی ایں بلوچ رجمنٹ دی تقریبات دا نغمہ ایہوں لوک گیت ’’سنیہڑا‘‘ ہے۔

1962ء وچ جݙاں سرائیکی اکیڈمی ملتان سرائیکی ناں دے حوالے نال ہک ادبی کانفرنس دا اہتمام کیتا تاں سرائیکی زبان و ادب دے وݙے وݙے لکھاری ایں کانفرنس دا سنگھار ہن ایں کانفرنس دے موقع تے سرائیکی گلوکار ہ  ثریا ملتانیکر ایں گیت کوں اتھاں ڳایا تاں نواباں دا ہک ٻال وی موجود ہا ۔ایں گیت کوں سݨ تے ݙاڈھا خوش تھیا تے آکھݨ لڳا جو ریاست بہاول پوردا قومی گیت ہا ہݨ توں اے سرائیکیاں دا قومی گیت ہے۔ ریڈیو پاکستان بہاول پور ا یں گیت کوں مشہور کرݨ وچ وڈا اہم کردار ادا کیتا۔

جیکر اساں ایں لوک گیت دے مفہوم تے سوجھلا سٹوں تاں ایندے وچ ارداس ، مونجھ، ہجر، دعا تے امید دی کرن نظردی اے۔ ول ول اپݨیاں جھوکاں کوں آباد کرݨ دی دعا منگی ویندی اے تے ارداس کیتی ڳئی اے جو اللہ سئیاں ساݙیاں جھوکاں کوں ہک واری ول آباد کر ساݙے پیاریاں کوں واپس ولا اساں انہاں دی مونجھ وچ کونجاں وانگوں ویݨ کریندے پے ہیں، اساݙی دھانہہ کوئی نی سݨدا ساݙی ایں حالت تے کہیں کوں ترس نی آندا۔

== حوالہ: کتاب لڑی چھی ماہی &quot;حوا&quot; بہاول پور توں چوݨ ==</text>
      <sha1>e5cvjpzcu3v4y6a6jmr2qakbrp8mipt</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>سرائیکی ادب وچ اشاریہ سازی دی روایت</title>
    <ns>0</ns>
    <id>28512</id>
    <revision>
      <id>63343</id>
      <timestamp>2025-06-16T08:59:46Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>جھوک پبلشرز</username>
        <id>3435</id>
      </contributor>
      <comment>&quot;=== لکھت: فرزانہ حمید (ایم فل سرائیکی) === ادب دے لغوی معنی تہذیب دے ہن تے تہذیب کوں سلیقہ مندی وی آکھ سڳدے ہیں۔ ایں پاروں لوکاں دا ڳالھ مہاڑ دا انداز تے زندگی گزارݨ دا طریقہ تہذیب یا ادب سݙیندے۔ ادب لفظاں دا محتاج ہے تے سرائیکی ادب دے اندر لفظیں دا عمیق ذخیرہ...&quot; نال ورقہ تخلیق تھیا</comment>
      <origin>63343</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="16266" sha1="myw0q1kyli4qar37gmq6om8iuzo0tmc" xml:space="preserve">=== لکھت: فرزانہ حمید (ایم فل سرائیکی) ===
ادب دے لغوی معنی تہذیب دے ہن تے تہذیب کوں سلیقہ مندی وی آکھ سڳدے ہیں۔ ایں پاروں لوکاں دا ڳالھ مہاڑ دا انداز تے زندگی گزارݨ دا طریقہ تہذیب یا ادب سݙیندے۔ ادب لفظاں دا محتاج ہے تے سرائیکی ادب دے اندر لفظیں دا عمیق ذخیرہ موجودہے۔ ایں پاروں سرائیکی ادب دی وسیع ہے تے سرائیکی وسیب وی وسیع ہے۔ ساریاں قوماں تے انہاں دے علاقے سرائیکی وسیب ہن۔ سرائیکی دانشور اسلم رسول پوری آپݨی کتاب ’’معنی دا پندھ وچ لکھدن: 

’’ادب کہیں قوم دی مجموعی نفسیات کوں سمجھݨ وچ مدد کریندے‘‘ (۱)

جیکر ݙٹھا ونڄے تاں ادب کہیں وی قوم دا مزاج بلکہ لا شعور ہوندے تے ادب دی تخلیق وچ لا شعور دے نال نال شعور وی ہک ٻہوں وݙا ذریعہ ہے۔ ادب دی بنیاد دراصل انسان دی پُوریاں نہ تھیوݨ آلیاں خواہشاں تے محرومیاں ہوندن تے سرائیکی ادب دی اصلیت وی ہک ایجھا سمندر ہے جیڑھا شعور تے لا شعور جیہاں وسیع اتے گہرا ہے۔ کیفی ڄام پوری اپݨی کتاب ’’سرائیکی شاعری‘‘ وچ ڈاکٹر مہر عبدالحق توں پیش لفظ لکھوایا تاں مہر عبدالحق ملتانی زبان دے بارے وچ ایویں لکھدن: 

’’اس زبان میں شعر و نغمہ ، قصے کہانیوں، داستانوں، بجھارتوں اور محاوروں کا بہت ذخیرہ ہے، جسے ضبط تحریر میں نہیں لایا گیا۔ ملتانی زبان کا بہت بڑا خزانہ اس کے ضرب الامثال ہیں‘‘(۲)

فیضی بہاولپوری آپݨی کتاب ’’سرائیکی خزانہ‘‘ وچ بشیر احمد غفور جیڑھے بہاول پور مسجد دے خطیب ہن، انہاں دا بیان لکھدن جو:

’’ادب زبان دی شناخت سنڄاݨ تے سرمایہ ہوندے۔ ہر ادب وچ کجھ خصوصیات اینجھیاں ضرور ہوندن جیڑھاں اونکوں نشابر سوہݨا اتے مل مہانگا بݨا ݙیندن۔ مواد موضوع دی مناسبت نال ہووے تے ایندے وچ ادبی حسن وی ہووے تاں ایجھی ہر تحریر کوں ہک اعلیٰ ، چنڳا تے چوکھا مقام حاصل تھیندے۔ معلوماتی ادب وچ او تحریراں شامل ہوندین جنہاں تے وقت دے نال نال توجہ نئیں ݙتی ویندی تے او لک ویندین۔ ول کوئی انہاں پردیاں کوں ہٹیندن تے او نشابر تھی آندن۔ ایہے علمی، ادبی تے تحقیقی تحریراں ہوندین‘‘ (۳)

فیضی بہاولپوری آپݨی کتاب ’’سرائیکی خزانہ‘‘ وچ لکھدن:

’’ادب زبان دا سرمایہ ہوندے تے ادب دی ہر صنف آپݨی ہک وکھری سنڄاݨ رکھیندی ہے۔ زبان کوئی وی ہووے، مٹھی تے سوہݨی ہوندی اے تے سب کنوں زیادہ مِٹھی تے سوہݨی زبان سرائیکی وچ اڄ کل جیہڑا ادب تخلیق تھیندا پئے۔ اوندے وچ نویں نویں رنگ سامݨے گھن آئے ویندے پین۔ سرائیکی زبان وچ ادب دا ہر رنگ موجود اے‘‘ (۴)

ادب دا جیہڑا وی رنگ ہووے، کتاب اوں ادب دے علمی خزانے کوں لوکاں تک پڄاوݨ دا وسیلہ بݨدی اے تے کتاب دے وسیلے نال سارے علوم توں واقفیت تھی سڳدی اے۔ کتاب پراݨے وقتاں توں انسان دی سچی دوست ہے۔ کتاب کوں طاق وچ رکھݨ دا رواج یونان وچ ۲۶۹۹ ق ۔ م وچ تھیا تے لائبریری دا رواج ٻہوں بعد وچ آیا۔ جیویں کتاب علم دا وسیلہ ہے ایویں ایں لائبریری وی معلومات دا ذریعہ تے کتاباں کوں سنبھال کے رکھݨ دا ہک اہم وسیلہ ہے۔ لائبریری معلومات حاصل کرݨ دا وسیلہ ہے۔ جیندے تئیں سب دی رسائی ممکن ہے۔ لائبریری وچ ہزاراں دی تعداد وچ کتاباں تے رسالے موجود ہوندن، تحقیق دے فن نال تعلق رکھݨ آلیاں کوں کہیں وی کتاب تے رسالیاں دے مصنف دا ناں، اُوں کتاب تے رسالیاں وچ کیڑھے مضامین ہن، یا کیڑھے موضوع تے کوئی کتاب یا رسالہ لکھیل ہے۔

ایندے نال ہر ویلے واسطہ پوندے تے انہاں تحقیق دے پیاسے لوکاں ہک فن تخلیق کیتے۔ جیکوں اشاریہ سازی آکھدن۔ ایندے نال نہ صرف تحقیق کرݨ آلیاں کوں بلکہ عام قاری کوں وی فائدہ پُڄے، عبدالحمید خان عباسی آپݨی کتاب ’’اصول تحقیق‘‘ وچ لکھدن:

’’اشاریہ سازی ایک تکنیکی عمل ہے۔ جس میںکتاب میں موجود تمام اطلاعات قاری کو مکمل طور پر فراہم کی جاتی ہے۔ اشاریہ بالعموم درج ذیل امور پر مشتمل ہوتا ہے:

۱۔ کتاب کے آخر میں ، متن میں مذکورہ اشخاص ، مقامات، کتب ، اداروں وغیرہ کی ہجائی ترتیب مع صفحہ نمبر۔

۲۔ کسی ادیب کی تخلیقات ، نیز اس کی لکھی گئی کتابوں اور مضامین کی سلسلے وار فہرست‘‘ (۵)

عبدالحمید خان عباسی ’’اصول تحقیق‘‘ وچ مزید لکھدن:

’’ماہرین تحقیق نے ترتیب اشاریہ کے دو اسلوب متعین کئے ہیں، 

۱۔ پہلا اسلوب یہ ہے کہ اشخاص، کتابوں اور مقامات کو ملا جلا کر الف بائی ترتیب سے درج کیا جائے۔

۲۔ دوسرا اسلوب جو کہ بہتر ہے اور وہ یہ ہے کہ اندراجات کو کئی زمروں میں تقسیم کر دیا جائے۔ ان میں اہم ترین دو زمرے ہوں گے۔ ایک اشخاص اور دوسرے کتابیں اور رسالے (۲)

کجھ تحقیق کرݨ آلیاں نے کتابیات تے اشاریہ سازی کوں انج انج نی سمجھا۔ بلکہ اشاریہ سازی کو کتابیات ہی سمجھدن۔

البتہ گیان چند نے ا ٓپݨی کتاب ’’تحقیق کا فن‘‘ وچ انہاں ݙوہاں اصطلاحات کوں وکھوں وکھ لکھے۔ پر وضاحت ہکو جہیں ہے۔

گیان چند اپنی کتاب ’’تحقیق کا فن‘‘ وچ لکھدن:

’’کتابیات ، کتاب کے آخر میں اشاریے سے پہلے ہوتی ہے۔ اگر اشاریہ نہ ہو تو کتابیات ہی آخری جزو ہوگی۔ (۷)

لفظاں دی ہیر پھیر کوں سامݨے رکھیندے ہوئے مختصر آکھ سڳدے ہاں جو اشاریہ سازی یا کتابیات ہک مفید تے اہم ترین فن ہے۔ ایں فن توں بغیر کوئی تحقیق وی موثر نی سڳدی۔ ادب دے ذخیرے کوں وسعت ملدی ہے۔ رسالے تے جرائد دا اشاریہ موجودہ دور دی اہم ضرورت ہے۔ اشاریہ دی مدد نال کہیں ادیب یا شاعر دے بارے وچ ٻہوں تھوڑے وقت وچ زیادہ تے بہترین معلومات مل سڳدی ہے۔ تحقیق کرݨ آلے سکالرز واسطے مزید آسانیاں تھی ویندن تے ایں ڳالھ دا وی اندازہ تھی ویندے جو کیڑھے موضوعات تے مزید کم تھیوݨاں چاہیدا ہے۔ نویں تحقیق کرݨ آلیاں کوں رہنمائی ملدی ہے تے انہاں دا وقت وی بچدے۔ اشاریہ سازی دے فن وچ کتاباںیا کتاباں دے توضیحی اشاریاں دی روایت تحقیق کرݨ آلیاں واسطے ٻہوں آسانیاں پیدا کیتن تے احٖ دے الیکٹرانک میڈیا دے دور وچ کتاباں دا اشاریہ ترتیب ݙے کے آن لائن کرݨ نال دنیائے ادب دے کیتے ٻہوں فائدے دی ڳالھ ہے تے دنیائے ادب دے سکالرز آگاہی حاصل کریسن تے علم و ادب دی دنیا وچ انہاں اداریاں دے ناں روشن راہسن، جنہاں اداریاں اشاریہ سازی تے کم کروایا ہوسی یا اوتھاں کم تھیا ہوسی۔

سرائیکی وچ اشاریہ سازی دے حوالے نال حمید الفت ملغاݨی آپݨی تصنیف ’’کتابیات سرائیکی ادب‘‘ وچ لکھدن:

’’کتابیات ہک ایجھی فہرست کوں آکھیا ویندے۔ جیرھی انہیں لکھاریں کیتے بݨائی ویندی ہے۔ جیہڑے کہیں موضوع تے لکھے ہوئے مواد بارے ڄاݨݨ چاہندے ہوون۔ ایں فہرست کوں عام طور تے الف بائی ترتیب نال تیار کیتا ویندے۔ جیندے وچ کہیں وی کتاب دی تفصیل دے حوالے نال مصنف دے ناں، کتاب دا عنوان، چھپݨ دا مقام ، چھاپݨ والے ا دارے، چھپݨ دے سال تے کتاب دے صفحیں دا اندراج منیے منائے فنی اصولیں دے مطابق کیتا ویندے۔ کتابیات دی اہمیت دا ندازہ ایں ڳالھ توں لایا ونڄ سڳیندے۔ جو ایندے بغیر کہیں وی تحقیق دا تصور بے معنی ہوندے‘‘ (۸)

ہݨ تک سرائیکی کتاباں دیاں کئی فہرستاں چھپ چکن۔ جنہاں وچ سیٹھ محمد عبید الرحمن دی ۱۹۹۷ء وچ سامݨے آوݨ والی فہرست سرائیکی کتابیات وچ محض کتابیں دے عنوان شامل ہن۔ جݙاں جو انھیں دی ہی کتاب ’’سرائیکی کتابیں‘‘ دے عنوان نال ۱۹۸۳ء وچ شائع تھی۔ جینکوں سرائیکی کتابیات دے حوالے نال پہلی باقاعدہ کوشش آکھیا ونڄ سڳیندے۔ ایندے وچ کتابیں کوں موضوع دے اعتبار نال انج انج کر کے عنوان دی ترتیب نال پیش کیتا ڳئے۔ ڈاکٹر طاہر تونسوی دی کتاب ’’سرائیکی کتابیات‘‘ وچ ۱۹۹۳ء تئیں دیاں کتاباں دے اندراج شامل ہن۔ اے کتاب وی موضوع وار پیش کیتی ڳئی ہے تے ہر موضوع دیاں کتاباں کوں مصنف دی ترتیب نال درج کیتا ڳئے۔ پروفیسر سجاد حیدر پرویز دیاں ݙوں کتاباں ’’سرائیکی ادب ٹور تے پندھ‘‘ اتے ’’سرائیکی ادب کی نشاۃ ثانیہ کا دور‘‘ سرائیکی کتابیات دی نمائندگی کریندین۔ ’’سرائیکی ادب ٹور تے پندھ‘‘ ۱۹۸۰ء توں ۱۹۹۵ء تئیں چھپݨ والیں کتاباں دی دستاویز ہے۔ جیندے وچ نثری کتابیں دی فہرست کوں عنوان دی ترتیب نال تے شعری مجموعے مصنف وار شامل ہن۔

’’سرائیکی ادب کی نشاۃ ثانیہ کا دور‘‘ وچ ۱۹۷۲ء توں ۱۹۹۵ء دے دور وچ چھپݨ والے ادب کوں شامل کیتا ڳئے۔ا یں کتاب وچ شامل موضوعاتی معلومات کوں زبانی ترتیب نال سنگھاریا ڳئے۔ انہیں دے علاوہ سجاد حیدر پرویز دی کتاب ’’سرائیکی ادب دے تیرھاں سال‘‘ ہک ایجھی فہرست ہے۔ جیندے وچ ماہنامہ ’’سرائیکی ادب‘‘ ملتان وچ نومبر ۱۹۷۱ء توں اکتوبر ۱۹۸۴ء تئیں چھپݨ والیں تحریریں دا اشاریہ شامل ہے۔ سبط الحسن ضیغم دی کتاب پنجابی کتابیں ، ڈاکٹر شہباز ملک دی پنجابی کتابیات تے ڈاکٹر انعام الحق جاوید دی ’’کتابیات پنجابی تے اردو تراجم ‘‘ (توضیحی کتابیات) وچ پنجابی کتابیں دے نال نال ڈھیر ساریں سرائیکی کتاباں دے کوائف وی ݙتے ڳن۔ فریدیات دے حوالے نال خورشید عالم دی کتاب ’’پاکستان میں مطالعہ فرید کی روایت‘‘ وچ ۱۹۸۹ء تئیں چھپݨ والیاں کتاباں دی کتابیات تے مضموناں دا اشاریہ ݙتا ڳئے۔ جݙاں جو ڈاکٹر طاہر تونسوی دی کتاب ’’مطالعہ فرید کے دس سال وچ ۱۹۹۰ء توں ۲۰۰۰ء تئیں شائع تھیوݨ والے فریدیات دے مواد کوں موضوع بݨایا ڳئے۔ تھل دے علاقہ پیر اصحاب دے واسی خلش پیر اصحابی مرثیہ دے موضوع بارے کتابیات تیار کیتی ہئی۔ جینکوں اجمل مہار (مرحوم) دی ترتیب نال سرائیکی ادب وچ مرثیہ (کتابیات) دا عنوان ݙے کے کتابی شکل وچ پیش کیتا ڳئے۔ ایں کتاب کوں ݙوں حصیاں وچ ونڈیا ڳئے۔ پہلے حصے وچ کتاب وار ݙوجھے حصے وچ مصنف وار فہرست ݙتی ڳئی ہے۔

اکادمی ادبیات پاکستان اسلام آباد دی طرفوں کتابیات پاکستان ادب دا سلسلہ ۱۹۹۰ء وچ شروع تھیا تے ۲۰۰۷ء وچ ایں سلسلے کوں ختم کر ݙتا ڳئے۔ ۱۸ سال تئیں شائع تھیوݨ آلیں کتاباں دی تدوین سعیدہ درانی دے ذمے ہئی۔ تے ہر زبان دے کہیں لکھاری توں سال بھر دیاں چھپݨ والیاں کتاباں دی فہرست بݨوائی ویندی ہئی۔ سرائیکی کتابیات مرتب کرݨ والیں وچ کنول مشتاق ، ڈاکٹر شہباز ملک ، ڈاکٹر طاہر تونسوی، ڈاکٹر سجاد حیدر پرویز، جاوید اختر بھٹی، حمید الفت ملغاݨی تے شاکرحسین شاکر دے ناں شامل ہن۔ اکادمی ادبیات دی ایں فہرست سازی دے مطابق ’’سرائیکی کتابیات کوں ݙوجھیاں پاکستانی زباناں تے برتری حاصل ہے تے سرائیکی کتابیات وچ ۱۹۶۹ء کتابیں دی فہرست شامل ہئی۔ (۲) ایویں ایں حمید الفت ملغاݨی دی کتابیات سرائیکی ادب ۲۰۱۳ء وچ سرائیکی ادبی بورڈ ملتان ولوں شائع تھئی۔ جیندے وچ ۲۰۰۵ء تئیں دیاں ساریاں سرائیکی کتاباں دا ہک تفصیلی اشاریہ موجود ہے۔ سیٹھ محمد عبیدالرحمن ۱۹۷۹ء دی پہلی کوشش توں گھن تے ۲۰۰۷ء تئیں دے سفر تے ہک واری ول جھات پائوں یا اکادمی ادبیات حمید الفت ملغاݨی دیاں ۲۰۰۵ء تئیں دیاں کتابیات سرائیکی ادب دے تحقیقاتی کم کوں ݙیکھݨ توں بعد وی ایں ڳالھ دا پتہ نئیں لڳدا جو ایہ کتاباں کتھاں ، کیڑھی جاہ۔ یا کیڑھی لائبریری وچ موجود ہن، گوشہ میاں ممتاز سومرو دے تحت جیہڑی اشاریہ سازی کیتی گئی ہے اوندے وچ ایہ ہے جو بہاء الدین زکریا یونیورسٹی ملتان دے سرائیکی ایریا سٹڈی سنٹر وچ ایہ ساریاں کتاباں تحقیق کرݨ آلیاں کوں آسانی نال مل سڳدن۔

== حوالہ: کتاب لڑی چھی ماہی &quot;حوا&quot; بہاول پور توں چوݨ ==</text>
      <sha1>myw0q1kyli4qar37gmq6om8iuzo0tmc</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ادب وچ جدید تحقیقی ذرائع دا ورتاوا</title>
    <ns>0</ns>
    <id>28513</id>
    <revision>
      <id>63344</id>
      <timestamp>2025-06-16T09:00:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>جھوک پبلشرز</username>
        <id>3435</id>
      </contributor>
      <comment>&quot;=== لکھت: عارفہ ممتاز (ایم فل سرائیکی) === زبان و ادب، سائنس یا ریاضی وانگیں منطقی نی یا ایندی تحقیق وچ حاصل شدہ نتائج کہیں ہک طریقہ کار دے مرہون منت نی۔ ہیں سانگیں ضروری نی جو ادب وچ ہک تے ہک ݙوں ہی تھیون۔ زبان و ادب وچ تحقیق و تنقید واسطے کوئی منطقی تے پکے اص...&quot; نال ورقہ تخلیق تھیا</comment>
      <origin>63344</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="16565" sha1="bpk2m0in43m6v5jlz5hyuxcho457ctq" xml:space="preserve">=== لکھت: عارفہ ممتاز (ایم فل سرائیکی) ===
زبان و ادب، سائنس یا ریاضی وانگیں منطقی نی یا ایندی تحقیق وچ حاصل شدہ نتائج کہیں ہک طریقہ کار دے مرہون منت نی۔ ہیں سانگیں ضروری نی جو ادب وچ ہک تے ہک ݙوں ہی تھیون۔ زبان و ادب وچ تحقیق و تنقید واسطے کوئی منطقی تے پکے اصول نی بݨائے ونڄ سڳیے جیندی بنیاد تے تحقیق کیتی ونڄے تے مطلوبہ نتائج اخذ کیتے ونڄن۔ اے وی نی جو ادبی تحقیق کیتے کوئی اصول مرتب نی کیتے ڳے، بھل جو ہر آنوݨ آلے دور وچ اوں دور دے دانشور، ادیب پراݨے اصولیں دی ترمیم کریندے رہ ویندن نویں ضابطے ترتیب ڈیندے رہ ویندن۔ منطقی نہ ہونوݨ پاروں انہیں اصولیں وچ بہتری دی گنجائش رہ ویندی اے۔ ہیں سانگیں کمپیوٹر تے جدید ٹیکنالوجی  توں ادبی تحقیق کیتے کجھ حد تئیں تاں مدد ڳھدی ونڄ سڳیندی اے پر مکمل انحصار نی کیتا ونڄ سڳیندا۔ایندے مقابلے وچ سائنسی تے ریاضیاتی مسائل کیتے اینجھے پروگرام ترتیب ݙے ݙتے ڳن جنہیں دے ذریعے اساں کہیں نتیجے تے پڄ سڳدے ہیں۔جیویں ریاضی کیتے اینجھے پروگرام موجود ہن جیندے وچ اساں سوال لکھ تے ہک کلک نال جواب حاصل کر سڳدے سے، چھڑا جواب نی بھل جو اوں سوال کوں حل کرݨ دا مکمل عمل وی اساݙے سامݨے آ ویندے۔جدید ترین ٹیکنالوجی وچ چیٹ جی پی ٹی(Chat GPT) شاید ایں معاملے وچ ادبی تحقیق دی مدد کر سڳے لیکن اے حالی ابتدائی شکل اچ ہے۔

اساݙا موضوع &lt;nowiki&gt;'' ادبی تحقیق وچ جدید ذرائع دا ورتاوا ''&lt;/nowiki&gt; ہے، ہیں واسطے ایں موضوع دی وضاحت ضروری ہے۔ دنیا بھر دے زبانیں وچ تحقیق کیتے کتابیں، قلمی نسخیں توں استفادہ اتے فیلڈ ریسرچ جھیں ذرائع، جیویں قدیم ذرائع وچ ورتیندے ہن، جدید ذرائع وچ وی انہیں دی اہمیت گھٹدی نی بھل جو انہیں دے ذریعے قدیم ذرائع کوں جدید طریقہ کار نال ہم آہنگ کیتا ڳے۔قدیم ذرائع دے ورتاوے نال متعلقہ موضوع دے ماہرین دی رائے تے تجربات توں فائدے کیتے محقق کئی کئی میل دے پندھ کپیندا ہا جیندے کیتے ڈھیر سارا وقت درکار ہوندا ہا، نال پیسہ وی خرچ تھیندا ہا اتے تحقیق تے وی مدت لڳ ویندی ہئی۔ قدیم طریقہ کار وچ کجھ بہتری ہوں ویلے آئی جیڑھلے ݙاک دا نظام ترتیب ݙتا ڳیا۔کتاباں ݙاک دے ذریعے آنوݨ پئے ڳیاں، خط و کتابت نال وی سوکھ تھئی۔ ٹیلی فون آیا تاں رابطیں اچ مزید بہتری آئی۔ لیکن تحقیقی عمل وچ تیزی ہوں ویلے آئی جیڑھے ویلے ابتدائی طور تے کمپیوٹر ول انٹرنیٹ آیا۔ موبائل فون آیا تاں ہر شئے ہک ٹچ دی محتاج رہ ڳئی۔ موبائل اچ واٹس ایپ، سکائپ، ایمو، ای میل، کیمرہ، آڈیو ریکارڈنگ،کیمرہ سکینر تے رلدے ملدے ڈھیر سارے پروگرامیں نہ چھڑا باقی دنیا وچ بھل جو ادب دی دنیا وچ وی تہلکہ مچا ݙتا۔جدید ٹیکنالوجی دنیا کوں گلوبل ویلج بݨا ݙتا، گھڑے دی مچھی آکھو تاں وی کوئی حرج نی۔ دنیا جہان دے لائبریریں وچ کمپیوٹر لائبریریاں بݨ ڳیاں۔ انہیں سہولیات کنوں چھڑا سائنس، ریاضی نی بھل جو ادبی تحقیق وی حصہ سانجھا کیتا۔

== ادب تے کمپیوٹر دا تعلق: ==
زبان و ادب دا کم احٖکل کمپیوٹر تے تھیندا ضرور پے لیکن اے سفر اتنا سوکھا نہ ہا جتنا ݙسدے۔ کیوں جو جیڑھلے کمپیوٹر بݨیا تاں او زباناں جنھاں عالمی ادب وچ حصہ سانجھا کیتاہا تے او زباناں جیڑھے تجارتی حوالے نال منیاں تنیاں ہن انہاں کوں کمپیوٹر تئیں پُڄݨ وچ کوئی دقت نہ آئی۔علاقائی زبان و ادب وچ ہوں ویلے نشاط ثانیہ دا دور ہا ادبی میدان وچ نویں نویں تبدیلیاں تھیندیاں پیاں ہن، ول عالمی تبدیلیں دے نتیجے وچ سامراجی زباناں جتھاں ٻنھیں زبانیں دے حقوق تلف کریندیاں پیاںہن تاں علاقائی زباناں دی تجارتی اہمیت وی نہ رہ ڳئی ہئی۔ جیندی وجہ توں انہاں  زباناں دی کمپیوٹر تئیں پہنچ وچ ڈھیر سارے مسائل پیدا تھے۔ زبان و ادب کوں کمپیوٹر نال جوڑݨ کیتے وݙے مسائل ہن۔کجھ زباناں سڄے کنوں کھٻے لکھیے ویندے ہن اتے کجھ زباناں کھٻے کنوں سڄے پاسے لکھیاں ویندیاںہن۔ جیڑھے زباناں کھٻے کنوں سڄے لکھیاں ویندیاں ہن انہیں دا کمپیوٹر نال سانگا آسان تھی گیا، سڄے کنوں کھٻے پاسے لکھیجݨ والے زباناں وی آپݨا رستہ کڈھ گھدا کیوں جو بین الاقوامی زباناں ہن ول تجارتی وی ہن۔ 

اصل مسئلہ علاقائی یا قومی زباناں دا ہا خاص کر انہیں زبانیں دا جیڑھے مخصوص حروف نال سجیے ہن سرائیکی دا شمار وی انہیں زبانیں وچ ہے جنہیں دے مخصوص الفاظ ہن جیڑھے ٻنہیں زبانیں کنوں اینکوں وکھرا کریندن۔ سرائیکی چھڑی کلہی زبان نہ ہئی جیڑھی سڄے کنوں کھٻے پاسے لکھی ویندی ہئی، بھل جو نستعلیق رسم الخط وچ جتنیاں زباناں لکھیاں ویندیاں ہن ساریں کیتے اے مسئلہ ہا۔ اقوام متحدہ دے منظور شدہ زبانیں وچ عربی وی اینجھی زبان ہئی جیڑھی سڄے کنوں کھٻے پاسے لکھی ویندی ہئی۔(۱)۔ لیکن عربی زبان خط نسخ وچ لکھی ویندی ہئی۔ نستعلیق خط وچ لکھی ونڄݨ آلی زبانیں کیتے اے آواز اٹھی جو نستعلیق کوں ترک کر تے نسخ اچ لکھیاں ونڄن۔ اردو کیوں جو عالمی زبان دا درجہ حاصل کر چکی ہئی اتے کجھ حد تئیں تجارتی زبان وی بݨ ڳئی  ہئی۔ ہیں واسطے اینکوں ۲۰۰۰ء وچ ونڈوز ایکس پی وچ شامل کر گھدا ڳیا۔(۲)۔ تجارتی مقاصد کیتے ان پیج سافٹ وئیر تخلیق تھیا تاں جتھاں اردو کیتے آسانیاں پیدا تھیاں اتھائیں سرائیکی زبان کوں وی ایندے کنوں فائدہ تھیا۔ اے سوفٹ وئیر شروع وچ مہانگا ہا، اینکوں ان کوڈ کر تے عام بندے دی رسائی وی ممکن بݨائی ڳئی تاں رسم الخط دا مسئلہ وی دور تھی ڳیا۔

سرائیکی زبان کمپیوٹر تے لکھیجݨ تاں پئے ڳئی لیکن مخصوص الفاظ (ٻ، ڄ، ݙ، ڳ، ݨ،) دا مسئلہ حالی وی حل طلب ہا۔ ابتدائی طور تے اے مخصوص حروف کیتے &lt;nowiki&gt;''کورل ڈرا''&lt;/nowiki&gt; سوفٹ وئیر ورتیا ویندا ہا، لیکن اے کم ٻہوں وقت گھندا ہا۔سرائیکی زبان کیتے رضاکارانہ کم کرݨ آلے نوجوانیں سرائیکی کی بورڈ کہیں حکومتی سرپرستی توں بغیر بݨا ڳھدے جیندے نال چنڳی بھلی سہولت تھئی ہے لیکن اے کی بورڈ حالی منظور نی تھیا۔اتھاں اے ڳال وی توجہ طلب ہے جو اردو دا تعلق کمپیوٹر نال جوڑݨ کیتے حکومت ہند تے حکومت پاکستان چنڳے بھلے اہر کیتن لیکن اردو کوں زیادہ فائدہ تاجر طبقے اتے اردو ویب سائٹس تے رضا کارانہ کم کرݨ آلے لوکیں توں تھے۔ اردو زبان آپݨا تعلق کمپیوٹر نال ایں حد تئیں جوڑ ڳھدے جوکوئی شعر لکھو تاں او اساکوں مکمل معلومات نال مل سڳدے کوئی لفظ لکھو تاں اوندے کئی کئی معنی اتے کئی ڈکشنریاں دے حوالے سامݨے آ ویندن۔ 

سرائیکی زبان وچ تا حال اینجھی کوئی کوشش نی کیتی پئی ویندی۔ ہک اہم مسئلہ اے وی ہے جوجیڑھا سرائیکی مواد انٹر نیٹ تے اپلوڈ کیتا ویندے او یا تاں تصویراں ہوندن یا پی۔ڈی۔ایف فائلاں ہوندن جینکوں کمپیوٹر پڑھ نی سڳدا۔ بہتر اے ہے جو اے فائلاں یونی کوڈ وچ اپلوڈ کیتے ونڄن تاں جو کمپیوٹر پڑھ سڳے۔ کمپیوٹر پڑھسے تاں بعد اچ مواد ڳولݨ اچ آسانی تھیسے۔

سرائیکی دے مقابلے وچ اردو دے ڈھیر سارے ویب سائٹس ہن جنہیں وچ آن لائن لائبریریاں، ڈکشنریاں، ترجمہ، مواد دی چوری روکݨ آلے پروگرام مل ویندن۔ انہیں پروگرامیں کنوں سرائیکی زبان و ادب وی فائدہ چیندے لیکن کہیں حد تئیں۔اے اردو سائٹس تلے ݙتے ڳن:

1.                  www.urduliberary.org

2.                www.deedahwar.net

3.                 www.urdubooklink.blogspot.com

4.                 www.kitabghar.net

5.                 www.iqbalsyberliberary.com

6.                www.urdudost.com

7.                 www.rekhta.org

8.                www.archive.org

9.                www.scrib.com

10.              www.samt.bazmeurdu.com

11.               www.sherosukhan.com

12.              www.urdulinks.com

13.              www.urdupedia.in

14.              www.urduweb.org

15.              www.turnitin.com

16.              www.urducouncil.nic.in

17.              www.kitaben.urduliberary.org

مندرجہ بالا سائٹس دے علاوہ عربی، انگریزی اتے کئی ٻے زبانیں دے وی آن لائن لائبریریاں موجود ہن جنہیں کنوں فائدہ چاتا ونڄ سڳیندے۔آن لائن تے برقی کتابیں دے خصوصیات ہیٹھ ریت ہن:

۱۔ ڈاک خرچ تے وقت دا ضیاع نی تھیندا۔

۲۔ کتاباں دنیا دے کہیں وی کونے توں منگوائے تے پڑھیے ونڄ سڳیندن۔

۳۔ ماحول دوست ہوندن۔

۴۔حفاظت کیتے زیادہ کوشش نی کرݨی پوندی۔

۵۔ کتاب ڳولݨ وچ آسانی تھیندی اے۔

۶۔برقی کتاب دی اشاعت تے زیادہ خرچہ نی تھیندا۔

۷۔آن لائن کتاباں روایتی کتابیں کنوں سستیاں ہوندن۔

۸۔ کجھ آن لائن کتاباں اینجھے ہوندن جنہیں کوں سݨیا وی ونڄ سڳیندے۔

۹۔ اے کتاباں سیکنڈیں وچ ڈاونلوڈ کیتے ونڄ سڳیندن۔

۱۰۔نقل وحمل وچ آسانی تھیندی اے، لیپ ٹاپ یا موبائل وچ ہزاراں کتاباں کہیں وزن توں بغیر بندہ چا تے ونڄ سڳدے۔

۱۱۔اقتباس درج کرݨ کیتے کاپی پیسٹ دی سہولت ہوندی اے۔

۲۱۔برقی کتاب وچ مواد ڳولݨ آسان ہوندے۔

انہیں خصوصیات دے باوجود روایتی کتابیں دی آپݨی اہمیت ہوندی اے۔ کیوں جو آن لائن کتاباں اگر پی۔ڈی۔ایف اچ کائینی تاں پروف دے غلطیں دا امکان زیادہ ہوندے۔ بعض اوقات صفحات اچ وی ردو بدل تھی ویندے۔محققین انہیں وجوہات دی بنیاد تے آن لائن کتابیں دا حوالہ ݙیندیں ہوئیں محتاط رویہ رکھیندن۔ ہیں واسطے روایتی کتب دی اہمیت آپݨی جاہ برقرار ہے۔ آن لائن کتابیں دے علاوہ وی ٻے ذرائع ہن جنہیں تحقیق کوں زیادہ پر اثر تے محفوظ بݨا ݙتے۔

== کیمرہ: ==
کیمرے دی ایجاد نویں دنیا وچ ڈھیر سارے تبدیلیں دا سبب بݨی ہے۔ تحقیق دے حوالے نال ݙیکھوں تاں انٹرویو کریندیں مواد جیویں ہوندے انویں دا انویں محفوظ تھی ویندے۔ اڄکل کیمرہ ہر موبائل وچ جدید تے بہترین کوالٹی اچ ہوندے پیا۔ جیندے نال مواد لائبریریں تے ٻنہیں ذرائع توں آسانی نال حاصل کیتا ونڄ سڳیندے۔ کیمرہ سکینر وی اڄکل دستیاب ہے،جیڑھا کاغذی تصویر زیادہ معیاری بݨا تے پیش کریندے اتے انہیں تصویریں دی پی۔ ڈی۔ایف فائل بݨا تے محفوظ وی کر ݙیندے۔

== فوٹو سٹیٹ/پرنٹر: ==
کیمرے دے تخیل کوں ہی بنیاد بݨا تے جدید ترین فوٹو کاپی مشیناں تے پرنٹر بݨائے ڳن جیڑھے کہیں تصویر یا پی۔ڈی۔ایف فائل دا کاغذی پرنٹ بݨا ݙیندے۔ انہیں دے ذریعے کہیں وی لائبریری توں مواد کاپی کر ڳھدا ویندے، جیندے نال محققین کیتے آسانی تھیندی اے۔

== واٹس ایپ/ای میل: ==
اے اینجھے پروگرام ہن جیڑھے ہݨ روزمرہ زندگی وچ انتہائی اہمیت اختیار ڳن۔انہیں ذرائع نال دنیا دے کہیں کونے توں کتاباں یا قابل تحقیق مواد منگوانوݨ وچ آسانی تھیندی اے۔ او وی بغیر کہیں دقت یا وقت دے ضیاع نال۔

== آڈیو ریکارڈنگ: ==
جیویں کیمرہ تحقیق دے میدان کوں آسان کیتس اتھائیں آواز ریکارڈ کرݨ والے آلے وی تحقیقی میدان وچ آپݨی اہمیت رکھیندن۔ایں ذریعے نال مواد دیرپا تے محفوظ تھی ویندے۔ متعلقہ موضوع تے مہارت رکھݨ آلے ادیب دی تصویر نال آواز وی محفوظ تھی ویندی اے جیڑھی زیادہ کارگر ثابت تھیندی اے۔

جیویں جیویں وقت بدلدا ویندے ہر شئے وچ جدت آندی ویندی اے۔ آوݨ آلا دور ایندے کنوں وی زیادہ جدید تے ترقی یافتہ ہوسے۔ سرائیکی زبان و ادب ۶۰ء دی دہائی دے بعد جتھاں معاصر ادب نال مونڈھا آن رلائے اتھائیں عالمی ادب وچ وی آپݨی ڄاݨ سنڄاݨ بݨاوݨ دی اہر کریندا پے۔ ضرورت ایں ڳال دی ہے جو کتابیں کوں انٹرنیٹ تئیں رسائی ݙتی ونڄے تاں جو محققین کیتے آسانی دے نال نال سرائیکی زبان و ادب دا وی کینوس وسیع تھیوے۔ سرائیکی زبان کوں تجارتی تے ٹیکنالوجی دی زبان بݨاوݨ کیتے ڈھیر محنت دی ضرورت ہے۔ ایہے او ذرائع ہن جیڑھے کہیں وی زبان دی ترقی وچ اہم کردار ادا کریندن۔

حوالہ جات:

1.                  www.urduweb.org

2.                www.kitaben.urduliberary.org

== حوالہ: کتاب لڑی چھی ماہی &quot;حوا&quot; بہاول پور توں چوݨ ==</text>
      <sha1>bpk2m0in43m6v5jlz5hyuxcho457ctq</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>لوک ادب دی تاریخ تے ہک مختصر جائزہ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>28514</id>
    <revision>
      <id>63345</id>
      <timestamp>2025-06-16T09:01:51Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>جھوک پبلشرز</username>
        <id>3435</id>
      </contributor>
      <comment>&quot;=== لکھت: فرزانہ کوثر (لیکچرر سرائیکی) === گورنمنٹ گریجویٹ کالج برائے خواتین راجن پور  وسیب دے لوکاں دی ہݙ ورتی تے انہاں دی دیاں اکھیاں دے وچ منڈھ لا توں رچیئے ہوئے حسین تے دلکش خواب کوں ہتھڑیکا کریندے صدیاں دا پندھ کریندے  اڳوں تے ودھیے ہوے ایں لازوال سمل ک...&quot; نال ورقہ تخلیق تھیا</comment>
      <origin>63345</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="17021" sha1="burz3sp9i4429v4aj9rhwmrhslgsqra" xml:space="preserve">=== لکھت: فرزانہ کوثر (لیکچرر سرائیکی) ===
گورنمنٹ گریجویٹ کالج برائے خواتین راجن پور

وسیب دے لوکاں دی ہݙ ورتی تے انہاں دی دیاں اکھیاں دے وچ منڈھ لا توں رچیئے ہوئے حسین تے دلکش خواب کوں ہتھڑیکا کریندے صدیاں دا پندھ کریندے  اڳوں تے ودھیے ہوے ایں لازوال سمل کوں لوک ادب آکھیا ویندے۔ 

دنیا دیا ں قدیم تہذیباں آتے زباناں اپݨے ودھݨ پھلݨ تے ترقی دے نال نال فن دی جیہڑی شکل وچ انسان اپݨی حیاتی دے نچوڑ تے تجربے دے اظہار دا وسیلہ بنڑائے اوکوں لوک ادب دا ناں ݙتا ویندے۔ لوک ادب قبل از تاریخ انسان دی حیاتی دے تجربات دے نچوڑ کوں آکھیا ویندے جیندا وسیلہ زبان ہوندی ہے۔ جیکر ایندی مونڈھلی خوبی تے دید ماروں تاں ایندی قدامت رسم الخط دے بݨݨ کنوں وی ڈھیر پراݨی ہے۔ایں حقیقت کنوں انکار نیں کیتا ونڄ سڳندا جو دنیا وچ معاشرے دی شکل دے نال نال لوک ادب دا آغاز تھیا ہوسی۔ اے ادب قدیم ہووݨ دے باوجود وی ہر دور وچ اپݨے ہک نویں وکھرے وجود نال داخل تھیندے۔ کیوں جو ایندا سانگا انسان دی داخلی دنیا نال جڑیا ہویا ہے۔ اے ادب ہک انسان دے سینے کنوں پار لنگھ تے ݙوجھے انسان دے سینے وچ گھر کریندے۔

ایکوں اساں عوامی ادب دا ناں وی ݙے سڳدے ہیں۔  یعنی او ادب جیندی خالق عوام ہوندی ہے عام طور تے ایں ادب دا خالق تا ں کوئی ہک شخص نی ہوندا، بلکہ ایندا تخلیق کار پورا معاشرہ ہوندے عام طور تے ایں ادب دی تخلیق معاشرے دی تخلیق نال تھی ہے۔ اے سارے معاشرے دی ݙت ہے ایندا خالق کوئی ہک فرد نئیں ہوندا بلکہ پورے وسیب دا سانجھا ہتھ ہوندے۔ 

بقول پروفیسر محمد حسن

’’عوامی ادب توں مراد او ادب جیکوں عوام نے تخلیق کیتے وسیب دیاں ڳلیاں، بازاراں، وستیاں، فصلاں ، ان دیاں ڈھیریاں توں نکلݨ آلے ایں ادب دا خالق مالک کوئی ہک بندہ نئیں ہوندا بلکہ پوراو سبہ ہوندے‘‘ (ح۔1)

اویں تاں اے وی ہک کھری ڳالھ ہے جو اللہ تعالیٰ نے انسان دے ٻول کوں وݙی عظمت ݙتی ہے۔جے تک بنی آدم حیاتی دے زمرے وچ ہے ایندا ٻول اُچا راہسی۔ کیوں جو ایند ے ٻول  کوں اللہ تعالیٰ عظمت ݙتی ہوئی ہے ۔

جیویں جو سرائیکی زبان دے صوفی شاعر خواجہ غلام فریدؒ سئیں اپنی ہک کافی وچ فرمنیدن:

’’ کیوں توں جز تے فرد سݙویں توں کلی توں کل

باغ بہشت دا مالک توں ہئیں خود بلبل خود گل

عرش وی تیݙا فرش وی تیݙا توں عالی اݨ مل

دنیا عقبہ برزخ اندر نہ ہی تیݙڑا تل‘‘

(ح۔2)

ایں اشرف المخلوقات دا تعلق بھانویں جو دھرتی نال ہووے تے بھانویں خلا یا ول تحت الثریٰ ایندا ٻول آزاد تے اُچا راہسی ہمیشہ کیتے راہسی۔ اے انسانی ڳول ادب دی پہلی پھینگ ہے جیکوں ادب دا حرف اول آکھݨ غلط نہ ہوسی۔ ایکوں جے تک دوام ہے ایندا ایرا ایندی بنیاد ایں دھرتی نال جڑی راہسی آتے کݙاہیں جدا نہ تھیسی۔ایں وجہ واسطے ایں ادب وچ اپݨی دھرتی دی مشک اتے مہک ہوندی ہے۔ ایندے پیر ہمیشہ ایں دھرتی نال جڑیے راہسن تے کݙاہیں جدا نہ تھیسن ایکوں اساں زمینی ادب دا ناں وی ݙے سڳدوں کیوں جو ایندا رشتہ ناتا ایں دھرتی نال ٻہوں مظبوطی نال جڑیا ہویا ہے۔ اے ادب حیاتی دے نہ صرف ہک خاص پکھ کوں واضح  کریندے بلکہ ایندے وچ حیاتی دا ہک ہک پکھ ولیھٹیا ہویا ہے۔ ایندے بستہ فتراک وچ کوئی ہک کتاب نہی ہوندی بلکہ ماضی دے قول ،قسم، اطوار انداز، خصائص و خصائل، پسند نہ پسند، اکھاݨاں، گیت، پرتھاواں، گاتھاواں آتے محاوراں دے وجود وچ سینے کنوں سینے دا سفر طے  کریندیںہوئیں اندر تک لنگھ ویندن تے  انسان دے دل دماغ تے ان مٹ نقوش چھوڑ ویندن۔ 

اے لوک ادب دی شکل اݨ کھٹ تے لازوال سرمایہ ایں دھرتی دے لوکاں دی ہݙ ورتی تے انہاں دیاں اکھیں دے ازل توں وسیے ہوئیں خواباں وچ صدیاں دا پندھ کپیندہ  اڳوں تے اے ودھدا ویندے ۔ تے ایں دھرتی نال اے جڑیا ادب کݙاہیں ایں دھرتی کنوں وکھرا نہی تھی سڳدا  ہمیشہ ایندا سانگھا  دھرتی نال قائم راہسی۔  

اے ہر ہک خطے تے ہر ہک وسیب دے لوکاں دے اجتماعی حافظے دا نچوڑ ہوندے ۔ ایندے وچ ہر ہک گروہ دی ثقافت دا واضح عکس نظر آمدے تے ایں بھوئیں دے ہر ہک خطے دی خوشبو ایندے وچ رچی وسی ہوئی ہوندی ہے۔

بقول ڈاکٹر امیراللہ خان شاہین 

’’ایں سانگے ایں ادب وچ اپݨے وسبے دی مشک، اپݨی دھرتی دی خوشبو ہوندی اے۔ ایندیاں پاڑاں ایں دھرتی وچ مظبوطی نال جڑیاں ہوندن۔ ایں توں مراد اے ہے جو اے دھرتی نال ایں طرح چمبڑیاں ہوئیاں ہوندن تے اپݨے گردوپیش توں غافل تھی ونڄے ایں سانگے ایکوں وسیبی ادب آکھیا ویندے‘‘ (ح۔3)

لوک ادب دے حوالے نال ہک دلچسپ ڳالھ ہے جو اے ادب پراݨا ہووݨ دے باوجود وی پراݨا نہیں ہوندا بلکہ اے ہر دور دور وچ ہک نویں روپ سروپ وچ داخل تھیندے ،اے لازوال ہوندے ایندا تعلق عام طور تے عوام دی عملی حیاتی نال ہوندے۔ اے سموری حیاتی کوں اپݨے گھیرے وچ رکھیندے۔ اے گزریل حیاتی دی او ونکی کائنی جیہڑی محض کہیں ہک خاص پکھ کوں ظاہر کرے بلکہ اے اوہ ونکی اے جئیں حیاتی دے ہر پکھ کوں ہتھڑیکا کیتا ہویا ہوندے۔ اے ادب سینہ بہ سینہ پندھ کریندے اتے اے خزانہ کہیں ہک بندے دی ملکیت نئیں ہوندا بلکہ اے سموری عوام دی حیاتی، سوچ، روایات و ثقافت آتے عقائد وچ رچیاوسیا ہویاہوندے۔ہک مشہور مقولہ ہے جو ایندا خالق ہمیشہ نامعلوم ہوندے۔

جیویں ہک ٖ غالب دا خوبصورت شعر ہے:

آتے ہیں غیب سے یہ مضامین خیال میں

غالب سریر خانہ نوائے سروش میں

جیکر اساں ایندے اتے عالمی سطح توں یعنی عالمی تناظرات وچ دید ماروں تاں اے ثابت تھیندے۔ جو تحریر دی اہمیت دا اصول ہمیشہ کنوں تسلیم کیتا گئے۔

احٖ وی اجنتا دے غاراں وچ بت گیری دے نقوش ساکوں ملدن لیکن اصل ڳالھ ایندے تخلیق کار دا ناں معلوم کائینی۔

اویں اساں افلاطون دے مکالمات بارے ڄاݨدے تاں ہیں لیکن ایندا وی تخلیق کار دا ناں معلوم کائینی۔ ایں تناظر وچ اے ڳالھ وی کیتی ونڄ سڳدی ہے جوجݙاں لوک ہک ݙوجھے نال بولیندے ہن تاں اویں سمجھیا ڳیا جو اوہ نہ ٻولیندے ہن بلکہ انہاں دے پچھوں زبان ٻولیندی پئی ہوندی ہے۔ 

جیویں ہائیڈ گر دے مطابق: 

&lt;nowiki&gt;''&lt;/nowiki&gt;Language speaks not man 

Writing writes not authors &lt;nowiki&gt;''&lt;/nowiki&gt;  (H-4)

لہذا اے ثابت تھیندے جو زبان ٻولیندی ہے آدمی نئیں۔

اسطور دے حوالے اسطور سوچیندی ہے انسان نئیں

ادب دے میدان وچ ہک واضح ڳالھ کیتی ویندی ہے جو’’لکھت لکھیندی ہے لکھاری نئیں۔ 

ایں ساری بحث توں اے ثابت تھیندے جو ایندا کوئی خالق نی ہوندا اتے اپݨے کلچر دی ہریالی تے زرخیزی دے نال نال اپݨے اپݨے وسیب دا حقیقی آئینہ بݨ تے اپݨا وجود ظاہر کریندے اتے ٻہوں جلدی اے اپݨا وجود لوکاں دی رڳ رڳ تے لوں لوں دے اندر رس رچ ویندے۔ جیویں انہاں دے اندر دی روح تے آواز ہووے ۔ ایندا خالق پس منظر وچ ہوندے ۔ لوک ادب دیاں حداں سو فیصد عوام دے دل دماغ وچ رچیاں وسیاں ہوئیاں ہوندن۔

قدیم وادی سندھ دی ککھ توں نکلݨ آلی اساݙی زبان سرائیکی اساݙے ایں وسیب دی سنڄاݨ اے اساں ایں دھرتی دے ڄم پل ہیں۔

اساݙے وݙکے ایں دھرتی نال پیار کریندے ہن تے ایں دھرتی وچ مٹی تھی ڳن اساݙا ایں دھرتی نال ٻہوں پراݨا ڳانڈھا ہے لوک ادب سانگے کہیں دھرتی تے اوندے وسیݨکاں دا ہووݨ ٻہوں ضروری اے کیوںجو ادب دا ڳانڈھاحیاتی نال ہوندے تے حیاتی ساہ نال ہوندی اے ساہ جی نال ہوندے۔ جݙاں انسان ایں دھرتی نال پیار محبت، ظلم زیادتی، حق تلفی تے محرومیاں کوں اپݨیاں اکھیں نال ݙٹھے تاں اوندے اندر ابھرݨ آلے جذبات دے اظہار سانگے جیڑھے الفاظ اپݨی زبان نال ادا کیتے اوں منڈھلے اکھر اساݙے لوک ادب دی موہری سلھ ہے جیندے تے احٖ لوک ادب دا ہک وݙا برج اُسریا کھڑے اساݙے لوک ادب دی  ایں سلھ کوں لولی /لوری آکھیا ویندے۔ اتھاں لوک ادب وجود ملدے۔ لوک ادب جیویں ناں توں لڳدے  جو عام لوکاں دا ادب انہاں لوکاں دا ادب جیڑھے زیادہ پڑھے لکھے نہ ہن پر لوک دانش تے تکڑی سوچ رکھیندے ہن جیڑھی جو انہاں دی حیاتی دے تجربے تے مشاہدے دا اولڑاں ہا۔ انہاں لوکاں اپݨی حیاتی دے تجربات توں حاصل تھیوݨ والے نتائج تے دانش کوں اپݨیاں آوݨ والیاں نسلاں تک پڄاوݨ سانگے ایں ادب کوں اپݨا ہتھیار بݨایا کیوں جو اوں ویلے وسائل دی کمی پاروں  یا وت مس دوات قلم تے کاغذ نہ ہوون سانگے لوکاں ایں ادب کوں اپنے سینے وچ محفوظ کر گھدا تے ول اپݨیاں نسلاں وچ منتقل کریندے آئے ہک نسل توں ٻئی نسل وچ منتقل تھیندا ہویا احٖ اساݙے تک آ پہنتے۔ 

اے ہک منی منائی تے کھری ڳالھ ہے جو ہر شئے وقت دے اثر نال  پولی تے خستہ تھیندی ہے، لیکن لوک ادب ایجھیاںمنڈلی سرمایہ ہے جیندے آتے وقت دی کوئی شوخی ظاہر نی تھیندی۔ 

اے ہک چسولی ڳالھ ہے جو ایں ماضی اݨ کھٹ خزانے وچ انہاں فطرت دے کسیے  ہوئے لوکاں دے اندر دا جھلکدا ٻلکدا سچ نظر آمدے جنہاں لوکاں فطرت دا گہرا مطالعہ کیتا ہویا ہوندے۔ جیڑے فطرت دے ہر ہر پکھ دے سنڄاپو ہوندن۔ انہاں دا سینہ ہر طرحاں دی کھوٹ توں پاک صاف تے کھرا ہوندے۔ جئیں ویلھے اوہ لوک الیندے ہن اوہ اپݨے اندر دے سچ کوں زبان تے گھن آندے ہن۔ ول اے انہاں کھرے لوکاں دے اندر دا سچ جیڑا بغیر کہیں ملاوٹ دے تے بغیر کہیں امدادی ترکے دے، اپݨی وکھری چس رس دے نال، سینے کنوں سینے تک دا پندھ کپینداتے  اپݨے حق سچ دیاں بہاراں کھیݙیندا ساݙے تئیں پڄیا ہویا ہے۔

بقول پروفیسر وہاب اشرفی: 

’’لوک ادب ہماری مرتب مہذب اور بہت حد تک مصنوعی نیز شہری زندگی کے مقابلے میں غیر مرتب دہقانی اور فطری احساسات کا آئینہ ہے‘‘

اے ہک ساہ ݙیندی گھندی جیندی جاڳدی جاگیر ہے جیہڑی ساکوں ازلوں گھٹی وچ ملی ہوئی ہے۔اے ساݙاجاڳیری ورثہ جیڑھا حیاتی دے سچے رنگاں توں سجھیا ہویاتے  جیندے اتے خدائی دے سچے تے پکے رنگ چھڑیے ہوئے ہن۔ ول ایں رنگاں بھری پینگھ کوں ہر ہر مزاج دے لوکاں اپݨے اپݨے مزاجاں دے رنگ نال اپݨے اپݨے وسیب وچ انہاں رنگاں کوں آپݨی دھرتی وچ کھنڈائے جیویں زمین وچ کوئی بیج چھٹ ݙیوے۔ ول انہاں رنگاں دی ہر ہر ونکی دی خوشبو جیہڑھی چودھار کھنڈ ویندی اے۔ ایں ادب نال گڑھیے مردے نہی اکھاڑیے ویندے بلکہ ایندے نال نویں تن روح پاتی ویندی ہے۔ اے حیاتی دا جیندا جاڳدا پِچھاواں ہے۔ ایندا سانگھا ایں دھرتی نال ایویں جڑیا ہویا ہے جیویں ماں تے دھی دا سانگھا ہوندے۔ ایندے وچ  حیاتی دے ہر ہر پکھ دا پِچھاواں نظر آمدے۔  

بقول عکسی مفتی ’’ پہلوئوں Non Verbal یہ الفاظ پر مشتمل ہونے کے باوجود انسانی زندگی غیر لفظی یعنی Non Verbal پر محیط ہے اس کی عظمت اس میں ہے یہ انسان اور معاشرے کو ایک شناخت عطا کرتا ہے لوک ادب زیادہ تر زبانی روایات پر مشتمل ہوتا ہے جس نے اس کو جہاں پایا اور جیسا پایا اسے محفوظ کر لیا یہ صرف زبانی ادب نہیں بلکہ یہ انسان کی مادی نظریاتی زندگی کے تمام پہلوؤں کا احاطہ کرتا ہے۔‘‘  

جیکر اساں ایندے منڈھ تے دید ماروں تاں، اے آکھݨ غلط نہ ہوسی جو لوک ادب ہک جمہوری آواز دا ناں ہے۔ آتے اے سیاݨے سگھڑ تے کھرے لوکاں دے سینے کنوں نکلیا ہویا ہر طرحاں دے کھوٹ توں پاک سچ ہے، تے انہاں کھرے لوکاں دی حیاتی دیاں لاہیں چاڑھیں دا اے کھرا نچوڑ ہوندے۔ اے پیچھلی نسلاں دے علم حکمت و بصیرت دے موتیں بھری لہر کوں اڳلی نسل وچ ونڄ کھڑیندے۔ اے علم سچے موتی تے لعلاں نال بھریا رڄیا کڄیاہک سمندر ہے۔  جیڑے سمندر وچ کھریاں تے داناوت بھریاں لوکاں دی حیاتی دے تجزیے تے تجربے ٹھاٹھاں مریندن۔ کہیں وی قوم دا لوک ادب اپݨی روزانہ دی زندگی دے معاملات اپݨے عہد دی تاریخ دا ٻہوں وݙا  تے کھرا سچ ہوندے۔ 

ویلے وقت دی رفتار دے نال نال ول جݙاں ہک واری صنعتی دور دی شروعات تھئی۔ پچھوکڑ دے ایں لازوال ورثے کوں ماضی دی ہنڈی ہوئی کتاب سمجھ تے ایندا رشتہ اڄوکے دور دے ادب کنوں ایندا رشتہ جدا کر ݙتا ڳیا۔اویں اے جاگیر دا ذرہ رنگ پھکا تھی ڳیا۔

……}{……

== حوالہ: کتاب لڑی چھی ماہی &quot;حوا&quot; بہاول پور توں چوݨ ==</text>
      <sha1>burz3sp9i4429v4aj9rhwmrhslgsqra</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>انشائیہ نگاری دی صنف ۔ سرائیکی ادب وچ ہک نویں صنف</title>
    <ns>0</ns>
    <id>28515</id>
    <revision>
      <id>63346</id>
      <timestamp>2025-06-16T09:03:10Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>جھوک پبلشرز</username>
        <id>3435</id>
      </contributor>
      <comment>&quot;=== لکھت: ارم کبیر === انشائیہ نگاری دی صنف سرائیکی ادب وچ ہک نویں صنف اے۔ 1970ء وچ جݙاں ریڈیو پاکستان ملتان وجود وچ آیا تے 1975ء وچ ریڈیو پاکستان بہاولپور دے قائم تھیوݨ نال سرائیکی نثری اصناف وچ ودھارا تھیا۔انہاں اصناف وچ ریڈیائی ڈرامے، میوزیکل فیچر،مزاحیہ ک...&quot; نال ورقہ تخلیق تھیا</comment>
      <origin>63346</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7699" sha1="hvk9faunlywy5lrr3m95ji7hwalxqgh" xml:space="preserve">=== لکھت: ارم کبیر ===
انشائیہ نگاری دی صنف سرائیکی ادب وچ ہک نویں صنف اے۔ 1970ء وچ جݙاں ریڈیو پاکستان ملتان وجود وچ آیا تے 1975ء وچ ریڈیو پاکستان بہاولپور دے قائم تھیوݨ نال سرائیکی نثری اصناف وچ ودھارا تھیا۔انہاں اصناف وچ ریڈیائی ڈرامے، میوزیکل فیچر،مزاحیہ کالم، مضمون نگاری، انشائیہ نگاری،افسانہ نگاری، دا منڈھ ٻدھیا ڳٖیا۔انہاں نثری اصناف کوں لکھاریاں نے رسائل و جرائد تے ول کتابی شکل وچ چھاپݨ شروع کر ݙتا۔ انہاں رسائل وچ ماہنامہ ’’سرائیکی ادب‘‘ ملتان تے سہ ماہی ’’سرائیکی‘‘  بہاولپور نے سرائیکی زبان وادب دی ترویج و اشاعت وچ اہم کردار ادا کیتا۔ انشائیہ نگاری بارے محققین دی رائے ہے ایندی شروعات فرانس وچ تھئی اوندے بعد ایہ انشائیے دی صنف فرانس وچوں نقل تھئی تے برطانیہ وچ آڳئی برطانیہ وچ سب توں پہلے صنف کوں فرانسس بیکن نے شروع کیتا۔

سرائیکی نثری ادب وچ انشائیے دا اودھار اردو ادب وچوں تھئے۔ اڄو کے عہد وچ سرائیکی انشائیہ سرائیکی ادب وچ  اپݨا ہک نویکلا اتے سوہݨا مقام بݨا چکے۔ سرائیکی ادب دے اسمان اتے ستاریں وانگوں روشن ݙسݨ آلے انشائیہ نگاراں دی تندیر بھانویں جو اتلی لمبی کائینی پر ایہ لوک مختصر ہووݨ دے باوجود سرائیکی انشائیہ کوں سرائیکی وسیب وچ ٻہوں سوہݨے انداز وچ متعارف کروا چکین۔ انشائیہ ہک مٹھی، مسکراندی، سلوݨی، چسولی صنف اے۔ایندے وچ انسان اپݨے اندر دے کرب کوں مسکراندیں ہوئیں پیش کریندے جیندااظہار اپݨی مونجھی کیفیت نال کر ے تاں اکھ دے شہر وچ بے وزنی ہنجھ اوندا بھرم ونڄا چھوڑے۔ لیکن لکھاری انشائیہ وچ اوں کرب کوں وی ایجھی کیفیت نال سانجھا کریندے جو  قاری اوں ݙکھ اچ اپݨے آپ کوں رجھاوݨ دی بجائے مسکراوݨ تے مجبور تھی ویندے۔ انشائیہ دی ہک خوبی ایہ وی ہوندی اے جو ایکوں کتھائوں شروع تے کتھائیں ختم کیتا ونڄ سڳیندے۔ انشائیہ مضمون دے مقابلے وچ مختصر ہوندے تے ایندے وچ قاری دی دلچسپی دا سامان ہووݨ ضروری اے۔

سرائیکی نثری ادب وچ انشائیہ دی روایت اتنی پرانی کینی ول وی اڄوکے سرائیکی انشائیہ نگاراں ایں میدان وچ قلم چلاوݨ دا اہر کیتے۔ݙٹھا ونڄے تاں صرف ڳݨیے چݨیے چند ادیب ہن جنھاں سرائیکی انشائیہ لکھیے یا اونکوں کتابی شکل وچ چھپوائے۔ جیکر اساں قدیم تے جدید انشائیہ وچ ونڈ کرو تاں ول ساݙے واسطے ٻہوں تھوڑی تعداد وچ ایجھے انشائیہ نگار سامݨے آسن جنہاں کوں معیار تے پرکھیاونڄ سڳیندے۔ سرائیکی انشائیہ نگاراں وچ اسلم میتلا، ڈاکٹر سلیم ملک، ڈاکٹر نوازکاوش،داکٹر خالد اقبال،دلشاد کلانچوی، ابن الام شفتر، اسلم قریشی،راہی گبول، عبدالباسط بھٹی،سردار سعید احمد،ڈاکٹرحفیظ طاہر گھوٹیہ تے مریم گھوٹیہ دا ناں شامل ہے۔

سرائیکی انشائیاں دے موضوعات تے دید بھنواؤں تاں اساکوں انہاں انشائیاں وچ ساݙی روزمرہ حیاتی دی مکمل عکاسی تھیندی اے۔ معاشرتی کشمکش، وسیبی محرومیاں، انسانی نفسیات،رسماں ریتاں،سماجی برائیاں،اخلاقی قدراں، خوشی غمی، ݙکھ سکھ وغیرہ دے موضوعات ملدن۔ انشائیہ نگار سماجی برائیاں کوں جا ہ جاہ تے اپݨی تنقید دا یا طنز و مزاح دا نشانہ بݨدے۔ ساریاں انشائیہ نگاراں دا مطا لعہ کرݨ دے بعد ایہ ڳالھ نتر تے سامݨے آئی اے جوسب نے اپݨے انشائیاں وچ ہلکے پھلکے طنز ومزاح کوں ضرور شامل کیتے جیندے نال قاری دی دلچسپی ودھ ویندی اے۔ 

1969 ء وچ اسلم قریشی دی کتاب ’’سانولی دھپ‘‘ جیندے وچ کجھ انشایئے شامل ہن۔ 1982 ء وچ اسلم قریشی دی کتاب ’’کتکالیاں‘‘ وچ وی سرائیکی انشائیہ دے رنگ ݙیکھݨ کوں ملدن۔ سرائیکی انشائیے دا باقاعدہ سفر1986ء اسلم میتلا دی کتاب ’’سرائیکی انشایئے‘‘ توں تھیندے۔1988ء وچ دلشاد کلانچوی دی کتاب ’’بٹھ پیا او سونا‘‘ 1991 ء وچ اسلم میتلا دی ݙوجھی کتاب ’’وسیب رنگ‘‘  1992 ء وچ ابو البشر شاہ جیلانی دی کتاب ’’بکھ دا مخول‘‘ 1992ء وچ سردار احمد سعید دی کتاب ’’تل وسیب‘‘ تے راہی گبول دی کتاب ’’مٹھڑے تیر‘‘ 1993ء سلیم ملک دی کتاب ’’جھلار‘‘ 1994ء  وچ سردار احمد سعید دی دی ݙوجھی کتاب ’’آسوں پاسوں‘‘  2002ء وچ خالد اقبال دی کتاب ’’مسکار‘‘ 2009ء  وچ ابن الاامام شفتر دی کتاب ’’ݙسکیاں تے ٹہکارے‘‘ 2011ء  وچ عبدالباسط دی کتاب  ’’اولڑاں‘‘ 2017ء وچ نواز کاوش دی کتاب ’’پارتاں‘‘ تے 2021ء وچ پہلی خاتون انشائیہ نگار مریم گھوٹیہ دی کتاب’’اکھ‘‘  سرائیکی انشائیہ دے شوکیس دا سنگھار ہن۔ سرائیکی انشائیہ وچ ہݨ تئیں جیڑھا کم تھئے او موضوع تے فن ݙوہیں لحاظ نال معیاری اے۔ 

سرائیکی ادیباں دا آیہ آکھݨ بالکل سچ اے جو سرائیکی ادب وچ صنف انشائیہ کئی ایݙی پراݨی کائنی اے صنف 1960ء دی دہائی توں شروع تھئی اے اساݙے سامݨے تیراں چوݙاں انشائیہ نگار سامݨے آندن۔ جنھاں ایں صنف وچ آپݨے خیالات، احساسات، تجربات کوں رنگیل چولا پوا تے پیش کیتے۔سرائیکی انشائیہ کوں جدید رنگ وچ بدل تے سݨہپ دا رنگ کرݨ آلے اے لکھاری اساݙی وسوں وچ ہک وݙا مقام رکھدن۔  اڄوکے دور وچ سرائیکی انشائیہ نگاری وچ جتھاں روزبروز اضافہ تھیندا پئے اتھاں ہالی وی ایندے وچ ڈھیر ساری کمی موجود اے جیکوں اڄوکے نوجوان ادیباں نے اپݨے خیالات جذبات احساسات نال پوری کرݨی اے۔ 

……}{……

== حوالہ: کتاب لڑی چھی ماہی &quot;حوا&quot; بہاول پور توں چوݨ ==</text>
      <sha1>hvk9faunlywy5lrr3m95ji7hwalxqgh</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ماء ٻولی ہے ساݙی سنڄاݨ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>28516</id>
    <revision>
      <id>63347</id>
      <timestamp>2025-06-16T09:03:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>جھوک پبلشرز</username>
        <id>3435</id>
      </contributor>
      <comment>&quot;=== لکھت:  مشال فاطمہ === (شعبہ سرائیکی و بلوچی غازی یونیورسٹی ڈیرہ غازی خان)  زباناں مُنڈھ توں ہی انسان دے جذبات تے احساسات دا وݙا ذریعہ رہ ڳن۔ انسان ڄمدیں ہی آپݨی اماں توں اوندی ٻولی سُݨ ڄلدے۔ آپݨی اماں نال اوندے ابلاغ دا ہک اݨ کُھٹ سلسلہ مُنڈھ ٻدھ گھندے۔ ا...&quot; نال ورقہ تخلیق تھیا</comment>
      <origin>63347</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7231" sha1="m2kq8sl3ozh74es91t1w9grn9y5eg2m" xml:space="preserve">=== لکھت:  مشال فاطمہ ===
(شعبہ سرائیکی و بلوچی غازی یونیورسٹی ڈیرہ غازی خان)

زباناں مُنڈھ توں ہی انسان دے جذبات تے احساسات دا وݙا ذریعہ رہ ڳن۔ انسان ڄمدیں ہی آپݨی اماں توں اوندی ٻولی سُݨ ڄلدے۔ آپݨی اماں نال اوندے ابلاغ دا ہک اݨ کُھٹ سلسلہ مُنڈھ ٻدھ گھندے۔ اوندے اکھریں دا ورتاوا کجھ اوکھا ہوندے کجھ غلط وی ہوندے پر جیویں جیویں حیاتی دے پندھ کوں ودھارا ݙیندے اتے وݙا تھیند ے آندا تاں اوندی زبان پکیری تھی ویندی ہے۔ او زبان جیرھی اوکوں اماں دی جھولی اتے اوندی سُریلی اَواز وچ لوری دی صورت وچ کنیں وچ رس گھول تے اوکوں جوان کیتی کھڑی ہوندی اے۔ اوندیں ساریں ضرورتیں دی امین ہوندی اے، حیاتی دے پندھ وچ اوندی جُت ہوندی ہے۔ ول ایں تھیندے جو ہوں زبان نال اوندی ریت ، اوندی رسم، اوندی تہذیب، اوندی ثقافت جُڑݨ پئے ویندی ہے تے ہک ݙینہ اینجھا وی زمانہ ݙہدے جو او اوندی تاریخ بݨ تے کائنات وچ اوندی سنڄاݨ بݨدی ہے تے نال ہی اوکوں ہک مضبوط جغرافیائی تہذیب و ثقافت دی مالک بݨیندی ہے۔

ساݙے خطے وچ سرائیکی زبان اَلئی ویندی ہے۔ ساݙے وسو واݨ عرصہ قدیم توں آپݨی جڑت دا آپݨی ماء ٻولی (سرائیکی) نال ثبوت ݙیندن۔ کیوں جو زباناں میݙے مالک نے قائم کیتین اتے قوماں بݨا تے انسان دی سنڄاݨ کرا ݙتی ہے۔ جیویں کائنات وچ سب توں زیادہ قُرب انسان دا آپݨی اماں نال ہے اونویں ہی اماں ٻولی یعنی ماء ٻولی نال ہے۔ اتے او ٻولی (زبان) وی جے سرائیکی ہووے تاں اوندے ا ندر شکر دا ودھارا تھی ویندے کیوں جو دنیا دی واحد زبان ہے جیندے اندر شاعر مونث بݨ تے ڳالھ کیتی ہے۔ اتے ایہا نماݨتا دی علامت ہے۔ جھک نوائی دی علامت ہے جو شاعر عورت بݨ تے ڳال کریندے۔ ایندے امن پسند ہووݨ دی دلیل ہے جو سرائیکی دھرتی دے وسدے لوک امن کوں ترجیح ݙیندن۔ پیار محبت تے بھائی چارے کوں فروغ ݙیوݨ وچ اڳونہاں قدم چاوݨ وچ پہل کریندن۔

سرائیکی زبان دی تاریخ تے دید بھنوائوں تاں اساں ݙیکھسوں جو عرصہ قدیم توں ایں زباندے اندر تحریری طور تے نسخہ جات ملن جنہاں توں اندازہ تھیندے جو ایں دھرتی دے لوک آپݨی سنڄاݨ آپݨی ماء ٻولی دے نال مُنڈھ لا توں کریندے آئن۔ اتے آپݨی ماء ٻولی وچ ادب کوں وی تخلیق کرݨ آپݨا فرض سمجھدے رہ ڳن تہوں تاں ساکوں سوہݨی تے نتھری ہوئی سلیس تے پاݨی دی وہوک وانگوں واہندی ہوئی اے سوہݨی تحریر ملدی ہے جو:

رائے ججہ تئیں وینتی بھیݨ پچھاوے

کیا بھٹی کیا بھاٹیہ کوٹ اُسارݨ ݙے

یا وت ایں توں علاوہ 500 ہجری دے اندر لکھی ڳئی اے تحریر نور نامے دی صورت وچ ہووے جو:

پنج سو سال جو گزرے آہے ہجرت بعد رسولوں

ملاں کہے غریب وچارہ کم علماواں کولوں

قدرت نے وی ایں وسوں کوں، ایں زبان دے جغرافیے کوں ہک حسن ݙتے اتے اوندے نال ایکوں مالا مال کر چھوڑیس۔ اتے ایندی جھولی وچ روہ ،ر وہی، تھل ، دامان جیہاں وکھرا جغرافیہ دان کیتے۔ جتھاں واہندا دریا وی ہے تے اُچیرے پہاڑ وی۔ ریت دے ٹٻے وی ہن تے پکیاں زمیناں وی۔ موسمیں دی خزاں ہے تاں بہار وی آپݨے رنگ آن ڄمیندی ہے۔ فصلات ہن تاں قدرتی طور تے جپیم وی۔ غرض ہر پاسوں خود کفیل خطے دی مالک ٻولی اتے ایندے وسو واݨ ہن جنہیں اڄوکے ویلھے وچ اپݨی ماں ٻولی دی لاحٖ رکھی ہے تے چین جاپان وانگوں آپݨی مقامی تہذیب و ثقافت دے نال آپݨی مٹھڑی زبان سرائیکی دے ادب کوں وی بین الاقوامی تقاضیں دے مطابق پورا کیتے۔ ساݙے ادیب تے شعراء ساݙا سر اسمان نال ونڄ کھڑائے، ساکوں جھکا نئیں تھیوݨ ݙتا۔ ایہے لوک ہن جنہاں ساݙی سنڄاݨ کروائی ہے۔ تہوں تاں پوری دنیا احٖ سرائیکی زبان کوں مٹھری زبان منیندی ہے۔ تے آہدی ہے جو خواجہ سچ آکھ ڳیا ہا:

پیلھوں پکیاں نی وے

آ چُݨوں رل یار

ساݙا شاعر تاں پیلھوں دی ڳالھ کریندے، لئی لاݨے دی ڳالھ کریندے، ڄال ڄلوٹیں دی ڳالھ کریندے۔ آُݨٰ وسوں دی ڳالھ کریندے، آپݨی وسوں دی ڳالھ کریندے۔ ایندے نال ہی ساݙی سنڄاݨ ہے ایندے نال ہی ساݙا ڳانڈھا ہے۔ ساݙا شاعر تاں انہاں چیزاں دی سانبھ کر تے ساݙے وسیب دی سنڄاݨ کرویندا کھڑے۔ کیوں جو ادب ہی کہیں معاشرے کوں دنیا دے اڳوں روشناس کرویندے۔ اگر کہیں زبان دے ادیب تے دانشور آپݨی زبان کیتے مسلسل جدو جہد کرݨ تاں او زبان آپیں ہی آپݨی سنڄاݨ کرویندی ہے۔

ہِیں مسلسل جدو جہد دا اے نتیجہ نکتے جو ایں مٹھری ٻولی کوںنصاب وچ شامل کر ڳھدا ڳئے جہڑا جو ایندی ترقی دے وچ پہلا قدم ہے۔ تے ایندے نال ساݙی اجرک تے ساݙی جھمر دا پھیر جیڑھے لڳدے تاں پوری دنیا ݙہدی ہے جو عظیم مملکت پاکستان دی ماکھی وانگ سرائیکی دے نینگر کتنا سڄاک ، پر امن تے آپݨی ماء ٻولی نال پیار کرݨ والے ہن۔ کیوں جو نویں نسل ہی کہیں قوم دا سمل ہوندی ہے تے سرائیکی زبان و ادب دا اے سمل سڄاک نینگریں دے ہتھ ہے جیڑھے جھمر دے پڑ وچ امن دا پیغام ݙیندیں آپݨی تہذیب دی سانبھ کریندیں اے پیغام کھڑے ݙیندن جو:

ساݙا حق کھاوݨ کوئی سوکھا نئیں

ساݙے ٻال الاوݨ سکھدے پن

……}{……

== حوالہ: کتاب لڑی چھی ماہی &quot;حوا&quot; بہاول پور توں چوݨ ==</text>
      <sha1>m2kq8sl3ozh74es91t1w9grn9y5eg2m</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>سرائیکی وسبے دیاں لوریاں</title>
    <ns>0</ns>
    <id>28517</id>
    <revision>
      <id>63348</id>
      <timestamp>2025-06-16T09:04:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>جھوک پبلشرز</username>
        <id>3435</id>
      </contributor>
      <comment>&quot;=== لکھت: قدسیہ قاسم === لوری دا مُنڈھ کݙݨ تے کیویں تھیا ایندے بارے ڄاݨ سنڄاݨ کراوݨ کنوں قاصر ہیں۔ بھل جو ایں ضروری ہے جو جیلے کہیں ماء دی گوݙی اچ کہیں ٻال اکھ کھولی ہوسی تاں اپݨے جگر دے ٹوٹے کوں ݙیکھ کراہیں اوندے اندر استاد دی محبت بھریے جذبات جاڳیے ہوسن۔ اے...&quot; نال ورقہ تخلیق تھیا</comment>
      <origin>63348</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3647" sha1="hi8wq7bu1oirv7l2hbeuoov6ur6jmj8" xml:space="preserve">=== لکھت: قدسیہ قاسم ===
لوری دا مُنڈھ کݙݨ تے کیویں تھیا ایندے بارے ڄاݨ سنڄاݨ کراوݨ کنوں قاصر ہیں۔ بھل جو ایں ضروری ہے جو جیلے کہیں ماء دی گوݙی اچ کہیں ٻال اکھ کھولی ہوسی تاں اپݨے جگر دے ٹوٹے کوں ݙیکھ کراہیں اوندے اندر استاد دی محبت بھریے جذبات جاڳیے ہوسن۔ اے جذبات لفظیں دا ویس پاتا ہوسے تاں اوہے لفظ لوری بݨ ڳے ہوسن۔

لوری ہر علاقے ، ہر وسبے اچ گنگنائی ویندی رہ ڳئی اے، ہر وسبے دی اپݨی تاریخ ، تہذیب تے ثقافت ہوندی اے۔ا یندا خاص وسیبی پس منظر ہوندے،ا یں وسیبی تہذیب و ثقافت دی جھلک اُوں عہد دے لوریاں وچ نمایاں طور تے پاتیاں ویندن۔ لوریں دی روایت نصف صدی پہلے ا پݨے عروج تے ہئی، ایکوں ہر ماء پڑھݨ اپݨا فرض سمجھدی ہئی۔ عہد موجودہ جدت پسندی ساݙے وسبے ایں سوہݨی روایت کوں رول ونڄا ݙتے۔ 

ساݙی حسین روایت دے ایں سمل دیاں کجھ چوݨویاں لوریاں اے ہن۔  ارداس اے جو ساݙی ایں روایت کوں جدت وچ شامل کر تے اپݨے ایں قیمتی ادبی اثاثے کوں سانبھݨ دا ٻاݨ ماریا ونڄے۔

= لوریاں =

===   لوری (جنت بی بی) ===
جیویں میݙا ڈھول ممولا ڑی

جانی ہند سندھ دا ڈھولا ڑی

میکوں مرشد رنگ لا تے ڑی

رنگ لا تے دلبر ڄاتے ڑی

=== لوری (پھاپھل حفظانی) ===
الا اللہ دی جوت جڳانواں لولی ݙیواں لعل کوں

محبوب مٹھل دے ٻال کوں ننڈھڑے قطب کمال کوں

میکوں کجھ لوریاں ایجھیاںوی مِلین جنہاں وچ طنزومزاح دا عنصر وی شامل ہے۔ ایں ونکی دیا ںلوریاںدرحقیقت ساݙے دیہاتی علاقے دیاں تریمتاں دے ݙکھ سُکھ تے خوشی غمی دے نال ثقافتی مذاہب کوں اپݨا موضوع بݨیدیاں نظر آندن۔ جنہاں علاقیاں اچ بجلی دی وی سہولت کائینی اتھاں گرمیاں دی شام تے رات مچھراں نال مکالمے بازی اچ گُزر ویندی اے۔ 

نہ کہیں سمجھیا نہ سمجھایا

لولی ݙے تے حال ونڈایا

ݙینہہ جو لتھا مچھر آیا

ٻالیں چیک چہوڑا لایا

شعری روایات بھانویں جو کہیں وی صورت اچ ہوون وسیبی حالات تے ثقافتی موضوعات کنوں مالا مال ہوندن۔ اڄوکے عہد وچ جتھاں ٻنھاں اصناف شعروسخن وچ طبع ازمائی کیتی ویندی اے اتھائیں لوریاں وی لکھیندیاں پن۔ ڈاکٹر نصراللہ خان ناصر وی اپݨی کتاب اجرک اچ ݙو لوریاں شامل کیتن۔ 

میݙے بھورل دا لال پنگھوڑا

میں ݙیواں لولی … لولی ہو لولی

ایندیاں تنڑیاں دے وچ ہیرے موتی

میں ݙیواں لولی … لولی ہو لولی

……

میں پینگھے دی ݙور ہلانواں

سُتے بختاں کوں نندروں جڳانواں

میں ݙیواں لولی … لولی ہو لولی

……}{……

== حوالہ: کتاب لڑی چھی ماہی &quot;حوا&quot; بہاول پور توں چوݨ ==</text>
      <sha1>hi8wq7bu1oirv7l2hbeuoov6ur6jmj8</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ہیل وچھوڑے دی</title>
    <ns>0</ns>
    <id>28518</id>
    <revision>
      <id>63349</id>
      <timestamp>2025-06-16T09:05:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>جھوک پبلشرز</username>
        <id>3435</id>
      </contributor>
      <comment>&quot;=== لکھت: رضوانہ تبسم درانی ===  == افسانہ == راجہ ہک بنک افسر ہئی چٹا ڳور،ا اُچا لمبا قد کہیں شہزادے وانگڑ طاقتور اتنا جو دھرتی کوں اوں تے ناز ہئی پیو ماء ،بھرا، پنج بھیݨیں دا بار سر تے ݙے کرائیں اوکوں کلہاکر ڳیا ہئی، راجہ ݙینہہ رات محنت وچ لڳ ڳیا جو پئیو نال ک...&quot; نال ورقہ تخلیق تھیا</comment>
      <origin>63349</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="14640" sha1="2lf9mq2ts39vdh3dcqg2hpb3hsk322z" xml:space="preserve">=== لکھت: رضوانہ تبسم درانی ===

== افسانہ ==
راجہ ہک بنک افسر ہئی چٹا ڳور،ا اُچا لمبا قد کہیں شہزادے وانگڑ طاقتور اتنا جو دھرتی کوں اوں تے ناز ہئی پیو ماء ،بھرا، پنج بھیݨیں دا بار سر تے ݙے کرائیں اوکوں کلہاکر ڳیا ہئی، راجہ ݙینہہ رات محنت وچ لڳ ڳیا جو پئیو نال کیتے ہوئے وعدے جلدی نال پورے کرے ہر ویلھے ماء کوں پریشان ݙیہدا ہئی تے او وی سوچیں دی گھمݨ گھیر وچ لہہ ویندا ہئی جو ایجھا طریقہ ہووے خدا وند کریم میݙی ہمت ودھاوے تے میں اے فرض ادا کر تے اپݨی ماء کوں حج پڑھوا سڳاں۔ہر انسان کوں خواب ݙیکھݨ دا فطری حق اے پر کوئی تاں ساری حیاتی خوابیں دے سہارے گزار ݙیندن تے کوئی خاباں کوں حقیقت دا روپ ݙیووݨ کیتے محنت تے ہمت نال اپݨا سفر جاری رکھیندن راجہ وی انہاں وچوں ہا اوندی محنت رنگ گھن آئی او وقفے وقفے نال اپݨیاں ساریاں بھیݨیں کوں ݙاڈھے سوہݨے طریقے نال رخصت کیتا، گزردے گزردے کافی عرصہ گزر ڳیا ٻہوں زیادہ محنتی ہووݨ دی وجہ نال اوندی ترقی دے در آپوں آپ کھلدے ڳئے، احٖ او ہک وݙا افسر بݨ ڳیا ہئی۔

اوندی ماء دا اوندے سر تے سہرے سجاوݨ دا ارمان ٻہوں زور پکڑ ڳیا چھوٹے لا کنوں اوندے مونڈھیاں تے ایݙے بار ہن، جو ایکوں اپݨے کیتے سوچݨ دا ہک لحظہ وی نہ ملدا ہئی ماٗء دے ول ول آکھݨ تے ایں بارے سوچݨ تے مجبور تھی ڳیا۔ ہک ݙینہہ بنک توں واپس آندے ہوئے اوں درخت تلے کھڑی ہک چھوہر کوں ݙٹھا جو ٻہوں پریشان ہئی پہلی نظر جیکر محبت بھری اٹھ ونڄے تاں او آخری ہوندی اے راجہ دے دل کوں بدلاوا آیا سڑک دے نیڑے اوں اپݨی کار کوں ہولے کیتا تے اوکوں غور نال ݙیہدا چپ کرتے اڳوں لنگھ ڳیا پر اوندے دل وچ اتنی ہمت ناں ہئی جو چھوہر نال ڳالھ مہاڑ کریندا لیکن اوکوں ایویں لڳیا جو اے اݨ ڄاݨ چھوہر اوندی سالیں دی واقف ہے تے جیویں اوندی زندگی وچ آوݨا ہووے خوشیاں ہمیشہ اتھاں پروان چھڑدن جتھاں اعتماد تے سچ دی آبیاری ہووے۔

وݙا خوش تھی کرائیں راجہ گھر پہنچا تے ماء دے ڳل وچ ٻاہیں پا کرائیں آکھݨ لڳیا جو اماں او ݙینہہ دور کینی جݙاں توں اپݨے پتر دے سر تے سہرا سجیاݙیکھسیں ݙوجھے ݙینہہ او ضرورت توں زیادہ خوش ہئی خوشی نال سوہݨے کپڑے پا تے دفتر ڳیا تے وقت توں پہلے اٹھی کرائیں او سٹاپ تے پہنچ ڳیا جتھاں کل درخت تلے چھوہر کھڑی ہئی اے تھوڑی ہمت زیادہ کرتے اوں اڳوں ودھیا تے آکھݨ لڳیا تساں کتھاں ونجݨے میں شریف آدمی ہاں میݙا اعتماد کرو آکھ تاں تہاکوں چھوڑ آواں پر چھوہر صاف انکار کر ݙتا راجے کوں ٻہوں ݙکھ لڳا جو میں کوئی غنڈہ تے آوارہ نمی تے ایں کیویں انکار کیتے اوں ولدا آکھیا جو میکوں غلط نہ سمجھو آؤ میں تہاکوں چھوڑ ݙیساں راجے دی مٹھی زبان اپݨا اثر ݙکھایا تے چھوہر جیندا ناں راݨی ہئی پورے اعتماد تے وقار نال اڳوں آلی سیٹ تے ٻیہہ ڳئی ہݨ ݙوہیں اپݨی اپݨی جاء تے ہک ݙوجھے کوں ہمراہی سمجھدے پے ہن ایہا ہک  ملاقات ساری حیاتی تے محیط تھی ڳئی۔

راجہ دنیا دے سب رنگ ݙٹھی کھڑا ہئی معاشرے دیاں سختیاں محنت کرݨ تے وقت اڳوں ٻہوں کجھ سکھا ݙتا پر راݨی دی محبت دا رنگ عام رنگیں کنوں وکھرا تے سوہݨا ہا محبت دا رنگ خوشیاں دا رنگ ہر سویر  اوندے کیتے چاہتاں دا پیغام بݨ تے آندی تے رات اوندے خابیں وچ جاڳدیں گزردی ہک ݙینہہ بنک توں ولیا تے ماء ٻہوں مونجھی ماندی ٻیٹھی ہئی راجہ پریشان تھی ڳیا تے اوں پچھیا خیر تاں ہے اماں تہاکوں کیا تھے کیوں مونجھے ہیووے ماء رووݨ لڳ پئی جو پتر تیݙی بھیݨ نے سنیہا بھیجے جو میݙے گھر دے حالات نی سمبھلدے میکوں آ تے گھن ونڄو  اے ظالمیں بم دھماکے وانگ راجہ دے کنیں وچ پئی تے او مونجھا تھی ڳیا تے اندر ٹر ڳیا ساری رات او سوچاں دی بھٹی اچ ٻلدا ریہا تے سویلے پہلی بس تے روانہ تھی ڳیا بھیݨ کوں اپݨی جا انج سمجھایا بھنڑویے کوں علیحدہ منت سماجت کیتی جو ہݨ میݙی ماء وچ اتنا ساہ کینی جو کوئی ݙکھ برداشت کر سڳے میݙے اُتے تے میݙی ماء دے ٻڈھیپے تے ترس کرو ساکوں ٻیا کوئی ݙکھ نہ ݙیوو ساری حیاتی اوں بیوگی وچ گزار ݙتی ہے دھیاں پرنیج ڳن تاں اوں سکھ دا ساہ ڳھدے۔

سارے مسلئے حل کرتے راجہ رات کوں گھر ول آیاراجہ آ کراہیں ول اپݨی روز مرہ دی زندگی وچ رجھ ڳیا سال گزر ڳیا رانی نبی اے کر گھدا تے راجہ کوں مجبور کیتا جو اپݨی ماء کوں گھن آو کیونجو میݙے کیتے رشتے آوݨ لڳ پن اے نہ تھیووے جو کوئی گھڑی آ ونڄے میں تئیں توں وکھ تھی ونڄاں راجہ نے اوندے منہ تے ہتھ رکھ ݙتا تے آکھیا توں زمین تے میݙے کیتے آئی ہئیں تے میݙے علاوہ تیݙا سہاگ کوئی ٻیا نی بݨ سگدا بس تھوڑے ݙینہاں دی ڳالھ ہے میݙی وݙی بھیݨ آ ونڄے میں اماں تے اوکوں گھن آساں میݙے جذبے صادق تے سچے ہن توں میݙی ہیں تے انشاء اللہ میݙی راہسیں۔ راجے دی وݙی بھیݨ جیڑھی اپݨے ساوہرے گھر وچ کݙاہیں سکھی نہ رہی ہئی اوندی طبعیت کجھ عجیب تھی ڳئی ہئی کجھ اوندی زبان دی کوڑ تے سمجھ اوندے ساوہرے دے ورتاوے اوکوں ادھ پاڳل کرݙتا ہئی او ہر ویلے اوکھی اوکھی رہندی ہئی۔ او ماء دے گھر آئی تے سویر شام راݨی دے قصیدے بھرا توں سݨدی تے اوندے دل وچ قدرتی طور تے رانی کیتے رقابت دا جذبہ اوکوں ݙیکھݨ توں پہلے پیدا تھی ڳیا بھرا دے آکھݨ تے او رشتہ ݙیکھݨ تاں ٹر پئی پر اندر ہی اندر اوندے دل کوں چور لڳ پئے جو ہݨ گھر تے راݨی دا راج راہسی اساں آسوں تے راݨی دے محتاج ہوسوں ݙوں چار دفعہ ونڄݨ دے بعد رشتہ طے تھی ڳیا راجہ ٻہوں خوش ہئی اوں ہوں ویلے اپݨیاں بھیݨیں کوں فون کیتا تے سارے کٹھے تھیوو تاریخ رکھو ائو، گھر جیڑھا بھیݨیں کوں پرناوݨ دے بعد بالکل ویران تھی ڳیا ہا ہک وݙی مدت دے بعد آباد تھی ڳیا۔ 

راجہ دے بھنڑیجے بھنڑینجیاں ݙینہہ رات خوشی دے ڳاوݨ ڳاندے راجہ نال مذاق کریندے ارماناں دے پورے تھیوݨ دا ݙینہہ آ ڳیا راجے دا گھر  بقعہ نور بݨ ڳیا ہئی چاروں پاسے رنگ برنگے قمقمے مرچاں تے ٹیوب لائٹاں نال رات ݙینہہ دا پتا نہ لڳدا ہئی سارے ویہڑے وچ قالین تے صوفیں دیاں قطاراں تے اتوں رنگ برنگے بوجھݨ عجیب سماں ݙیندے پئے ہن۔ راݨی راجہ دی کنوار بݨ تے اوندے گھر وچ آڳئی راجہ راݨی کوں تے راݨی راجہ کوں پا تے  ٻہوں خوش ہن۔ راجہ تے راݨی کوں ہر ڳالھ ٻہوں محبت نال سمجھائی جو محبت ہک زور آور جذبہ ہے جیندے وچ ہک ݙوجھے دی مرضی مصلحت تے سارے ارادے شامل ہوندن تے ول ایکوں ساری عمر نبھاوݨا ہوندے راݨی نے وݙے دھیمے لہجے وچ راجہ کوں آکھیا محبت ہک زنجیر ہے جیندی ہک ݙور تیݙے دل نال تے ݙوجھی میݙے دل نال جڑی ہوئی اے۔

جے ایندے وچ ذرا وی چھک پئی تاں سٹ ݙوہیں کوں لڳسی کیونجو اساں ہݨ ݙوہیں ہک ہیں ایوں ڳالھیں کریندے کئی ݙینہہ لنگھ ڳے شادی مکݨ دے بعد راجہ دی وݙی بھیݨ واپس ڳئی تے رستے وچ ایکسڈینٹ تھی ڳیا تے اوندا خاوند موقع تے مر ڳیا اے ایجھا سانحہ ہئی جئیں ہسدے وسدے گھر کوں ہک واری ول ہنجواں وچ بدل تے رکھ ݙتا راجہ دی بھیݨ ݙوں ٻالاں نال اڄڑ تے گھر آ ٻیٹھی پہلے وی او ہک ناکام زندگی گزریندی پئی ہئی ݙوجھا قدرت دی ستم ظریفی اونکوں خاوند وی چھوڑ ڳیا او ہر ویلھے سوچاں وچ گم رہندی ہئی ٻیا تاں کجھ نہ تھیا او ہر ویلھے ہک ہک ڳالھ وچ دخل ݙیندی راݨی دی ہر ڳالھ تے اعتراض اوندے اٹھݨ بہݨ تے اعتراض گویا نفرت دیاں حداں ڳنڈھیندیاں ڳیاں پر راݨی راجے دی محبت وچ ہر ڳالھ صبر نال سہندی رہی آخر روز روز دے تماشے کولوں راجہ وی ٻہوں تنگ آڳیا وݙی بھیݨ ہووݨ دے ناطے اوں کجھ آکھ وی نہ سڳدا ہا۔

راݨی دیاں خوشیاں سوا تھی ڳیاں او سنہی لکڑی وانگ اندر ی اندر دُکھدی ویندی ہئی راجہ جو آندا ہئی او اوندے ڳل نال لڳ تے رو پوندی ہئی مجبور تھی تے ہک ݙینہہ راݨی نے راجہ کوں آکھیا راجہ اے کیہوں جئیں زندگی ہے جتھاں اساں مجبور تے بے وس ہیں اپݨی مرضی ختم تھی ڳئی ہے اے محبت دا ایجھا جذبہ ہے نہ میں مر سڳدی ہاں نہ میں جی سڳدی ہاں کیجھی سولی تے میکوں چاڑھی راجہ اوندیاں اے ڳالھیں سݨ تے حیراں تھی ڳیادل تے جبر کر تے وݙے پیار نال راݨی کوں آکھݨ لڳیا میݙی سوہݨی راݨی محبت دے کجھ تقاضے ہوندن محبت قربانی منگدی ہے زندگی ہک امتحان ہے جیڑھے ایں امتحان وچ کامیاب تھیندن سرخرو تھیندن چنڳا ݙینہہ ہک  واری ضرور آسی۔

اوندے کیتے تھوڑا انتظار ضروری ہے زندگی دا ہر ݙکھ سہوݨ انسان دا حق اے بس توں پریشان نہ تھی ٻہوں جلدی میں حالات تے قابو پاگھنساں بس تھوڑے ݙینہہ صبر کر چا ایوں روز راݨی مردی تے روز جیندی تے راجہ اوکوں روز دلاسے ݙیندا او اپݨی جا پریشان ہا جو میں اماں بھیݨ کوں کݙے چھوڑ آواں تے راݨی کوں کتھاں ٻلہانواں او ݙوں جئیں تے تقسیم تھی چکیا ہئی گھر دا سکون برباد تھی ڳیا ہئی،آخر ہک ݙینہہ راݨی آکھیا میکوں ماء دے گھر چھوڑ آ شائد سارے حالات بدل ونڄن۔

راجہ وی ایہو کجھ چاہندا ہئی راݨی ونڄݨ لڳی تے راجے دیاں اکھیں ہنجوں کولوں بھریج ڳیاں جیویں جو شکوہ کریندا پیا ہووے واہ راݨی توں وی میکوں چھوڑی ویندی تیݙے بغیر کلہا کیویں رہساں خیر اوکوں چھوڑ آیا او پُر سکوں تھی ڳئی راجہ روز اوکوں فون کریندا اڄ یا کل تیکوں گھن ویساں  پر اوکوں گھن نہ آیا خدانے راݨی کوں ٻہوں ازمائشاں وچ پا چھوڑیا ہئی، ہک وݙی ازمائش راݨی دی زندگی دا رخ موڑ ݙتا، کݙاہیں کݙاہیں تقدیر لوکاں کنوں ایجھا امتحان گھندی اے جو اوندیاں سوچݨ سمجھݨ دیاں  صلاحیتاں جواب ݙے ویندن راݨی تے راجہ دی بے مثال محبت کوں نظر لڳ ڳئی ہئی راݨی دی مانگ دا سندور اڄڑ ڳیا ہا پنج بھیݨیں شہزادی بھرا مر تے انہاں کوں دنیاوچ کلہا چھوڑ تے ٹر ڳیا احٖ بھیݨ وی ویݨ کر تے راجے کوں ہکلاں ݙیندی ٻیٹھی ہئی جو اوں پڳلی کوں کیا پتا جئیں راݨی کوں اڄاڑݨ کیتے اے کھیݙ شروع کیتا ہئی ۔

راݨی کوں تاں اڄاڑ ݙتا ہاوی پر بھرا کنوں ساری حیاتی کیتے ہتھ دھو ٻیٹھی، راݨی کندھیاں نال ٹکراں مار مار تے اپݨے حواس مکا ٻیٹھی ہے روز راجہ دی قبر تے پھل چڑھیندی تے آہدی ہے اے میݙے خدا جنھاں کوں تئیں ملاوݨاں نی ہوندا انہاں دے دلاں وچ محبتاں کیویں پا ݙیندیں وچھوڑے دے ایں جنگل وچ میں راجہ کوں کتھاں ڳولاں پر اوندی آواز اوندے دل وچ رہ ویندی اے۔

(روز دی کر کر تاں گھڑیاں دا پاݨی سکا ݙیندی اے)

……}{……

== حوالہ: کتاب لڑی چھی ماہی &quot;حوا&quot; بہاول پور توں چوݨ ==</text>
      <sha1>2lf9mq2ts39vdh3dcqg2hpb3hsk322z</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ݙوجھی عورت</title>
    <ns>0</ns>
    <id>28519</id>
    <revision>
      <id>63350</id>
      <timestamp>2025-06-16T09:06:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>جھوک پبلشرز</username>
        <id>3435</id>
      </contributor>
      <comment>&quot;لکھت: حمیدہ کوثر(ایم فل سرائیکی)  او البیلی ہئی نازیں بھری ، ہر ویلے پر سکون تے ہر پل منہ تے خوشی تے مسکان، کیوں نہ ہووے ہا، آخر اوندا ناں ہی انبساط ہئی۔ ماء پیو دی لاݙلی دھی تے ترائے بھرواں دی کلہی بھیݨ۔اوکوں کئی شے دی تھوڑ نہ ہئی۔نہ اوندی حیاتی وچ کوئی حس...&quot; نال ورقہ تخلیق تھیا</comment>
      <origin>63350</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="11580" sha1="776pss96fqgogrzi5i92ivkwks5501h" xml:space="preserve">لکھت: حمیدہ کوثر(ایم فل سرائیکی)

او البیلی ہئی نازیں بھری ، ہر ویلے پر سکون تے ہر پل منہ تے خوشی تے مسکان، کیوں نہ ہووے ہا، آخر اوندا ناں ہی انبساط ہئی۔ ماء پیو دی لاݙلی دھی تے ترائے بھرواں دی کلہی بھیݨ۔اوکوں کئی شے دی تھوڑ نہ ہئی۔نہ اوندی حیاتی وچ کوئی حسرت ہئی خاص طورتے تعلیم توں فارغ تھیوݨ توں بعد جݙاں دی او گورنمنٹ کالج وچ استاد بھرتی تھئی ہئی۔ اوندی تاں ٹور وی وکھری ہئی۔اچا لمباقد،ٻہوں سوہݨے تے پیارے نین نقش، گورا چٹا رنگ تے کالے سیاہ وال۔جتنی رڄ او سوہݨی ہئی اتنا سوہݨا اخلاق ہئی تے اُنوندی خوش لباسی داوی ہر پاسے چرچاہئی تاں ساری دنیا آوندی دیوانی ہئی۔گھر وچ ہر ویلے انسباط انسباط دی پکار تھیندی ہئی۔کالج وچ ہر سر گرمی دی جان ہوندی ہئی۔ اوندے اخلاق پاروں چھوہریں تے نوکر چاکر کم کار چھوڑ تے اوکوں سلام کرݨ آنون ہا۔ ہر پاسے اوندے چرچے تھیون ہا چودھار اوندی مسکار تے مہکار کھنڈے ہا۔ کجھ کجھ لوک اوں کنوں سڑدے وی ہن پر اوں کݙاہیں پرواہ نی کیتی او سمجھدی ہئی چنگے تے سوہݨے اخلاق واسطے صرف علم ڈھڳ کینی ایں کیتے چنڳی تربیت، سوہݨی سیرت تے چنڳیاں ماڑیاں عادتاں دا فرق کرݨ دی صلاحیت ہووݨ وی لازمی ہے۔

ڈھڳ ساریاں ڳݨاں پاروں انبساط واسطے رشتے دیاں تندیراں لڳ ڳیاں پر ایں مادہ پرست تے مکروفریب دی دنیا وچ کہیں کوں پرکھیاں بنا اتنا وݙا فیصلہ نہ کرسڳدی ہئی۔ اوویں تاں سرتے ماء پیو تے  ترائے بھرا چھتر چھاں ہن او وی ہر رشتے آوݨ تے اوں ݙو ݙہدے ہن اوکوں سارے آوݨ والے رشتے کاروباری تے پیشہ ورلڳدے ہن۔جیڑھے منڈی وچ کہیں شے دامل کرݨ آئے ٻیٹھے ہوون۔ سو ناں تھندی رہ ڳئی تے ول شاہ صاحب دا رشتہ آ یا۔او ہن تاں زمیندار تے خاندانی رئیس پر فوٹو کنوں شاہ صاحب اوکوں تعلیم یافتہ کوئی سرکاری افسر لڳے یا کوئی ٻہوں وݙے، صنعت کار ،اوندیں گھر والے اوتاولے نہ ہن پر شاہ صاحب دی دیوانگی اڳوں سب کوڑ تھیاتے خاص جانچ پڑتال نہ تھئی تے رشتہ تھی ڳیا۔سارے آ کھݨ اے تاں چندر سجھ دی جوڑی ہے اوویں تاں اوالبیلی ہئی ہݨ تاں ملکاں ہئی شاہ صیب دے دل تے راج کرݨ والی تے اوندی شان و شوکت تے جائیداد دی مالک مختیار۔ اوکوں وݙے چاہواں نال پرنا تے گھن آئے۔

اُنوندی تے اُنوندے ماء پیوو دی رضا موجب شاہ نے اونکوں شہر وچ ہی گھر گھن ݙتا۔ اُتھاں اونہاں کوں ہک ڳالھ عجیب لڳی کہ شاہ جی دی شادی وچ شاہ صاحب دے ماء پیو تاں شرکت کیتی ہئی پر سموری برادری نہ نظر آئی۔ خوشیاں دا دور ہئی مسرتاں تے جذبیاں دا دور جتھاں دور دور تک اوندی کائنات شاہ صاحب دی ذات ہئی۔ شاہ جی اونکوں عزت، احترام، پیار، محبت،مال و دولت کہیں شے دی تھوڑ نہ ٖڈتی۔اُنوندی ہک مسکان تے ہک اشارے تے جان حاضر کر ݙیندے ہن او آکھن ہا انسباط توں تاں انمول ہیں تیݙا حسن، تیݙی جوانی، اخلاق، تے تعلیم جچدن  تے میکوں تو سونے دی چڑی لڳدیں اتے او ناز نال آکھے ہا تاں ہی ایں چڑی کوں جن بݨ کے شادی دے پنجرے وچ قید کر ڳدھوے۔شاہ صاحب کھل پوے ہا خوشیاں دا جھوٹا جھوٹدیاں ݙڈھ سال گزر ڳیاتے اللہ سئیں اوندی جھولی وچ عمیر شاہ پا ݙتا۔

عمیر اوندی کل کائنات ہئی پر اوندے پیراں وچوں دھرتی اوں ویلے کھسک ڳی جݙاں اماء سیݨ اپݨے پوترے واسطے تحفے تحائف دا انبار گھن کے آئی پتر کوں ڳل لا کے آکھیا&lt;nowiki&gt;''  اسد شاہ پتر مبارک تھیوی۔ اللہ سیئں جوڑی کیتی۔شالا جوڑی جیوی۔ اوکوں اپݨی ذات ذرا ذراتھی کے کھنڈدی ہوئی لڳی اوکوں ایں ڳالھ تے اعتبار ہی نہ آ یااو ساکت تے بگیریاں اکھیاں نال شاہ جی کوں ݙیکھدی رہ ڳئی۔تے شاہ سئیں اکھیں نویں کر ڳدھیاں۔او جہڑی نکے لا توں احٖ تئیں خودکوں البیلی تے بلا شرکت غیرے ہر شے دی مالک سمجھدی ہئی او کہیں ٻے دی ملکیت وچ آن شریک تھئی۔انھاں سوچاں دا آوݨ تھیندا تاں اوندے نینان وچوں بے آواز رم جھم شروع تھی ویندی ہئی۔''&lt;/nowiki&gt; کیا او ݙوجھی ہے۔؟ ݙوجھی عورت۔جہڑی لاݙلی تے البیلی ہے اوندا پیکیاںتے ساہوریاں نوکلا مقام ہے ۔کیا ݙوجھی عورت ہے ݙوجھی ذال۔یعنی پہاج۔ایں موقع تے اونکوں شاہ جی ہی سنبھالا ݙتا۔او ول ول سمجھاوݨ تے پرچاون آکھ ، انسباط تیݙا احٖ وی اوہو مقام تے مرتبہ ہے جیڑھا پہلے ݙینہہ ہا۔ ݙیکھ میں تیݙا ہاں۔  جݙاں دا تیکوں ݙٹھے میکوں ہر شے بھل ڳئی ہے توں میݙی چاہت،میݙا پیار ہیں۔ میں ہمیش تیکوں چاہندا رہساں۔

ݙیکھ انبو! ایں ݙیڈھ سال وچ تیکوں کݙاہیں محسوس تھے کہ میں کہیں ٻئے دا وی ہاں،اوسئیں مالک کینی تھیا نا۔ہا او میݙی خاندانی ذال ہے۔پر تو میݙا پیار ہیں تے میݙی جان وی۔ میکوں اوندے نال کئی الفت ہووے ہا تاں میں حویلی دے پھیرے پاواں ہا اتھاں میݙے ترائے ٻال ہن میں اونہاں دے سارے حق حقوق پورے کریندا پر او شادی مجبوری دی شادی ہے خاندانی مجبوریاں۔ چاچے سئیں دی دھی ہئی ول کیا کراں ہاں بابا سیئں کوں بھتریجی دا ٻاہر رشتہ منظور کائیناں ہا۔ول کیا کراں ہا۔ قربانی دا ٻکرا میں بݨ ڳیم۔ اوکوں ایویں لڳا جیویں ایں معاشرے وچ مرد کوں اپݨے ہر جائز تے نا جائز کم واسطے کئی نہ کئی جواز،دلیل اتے اپݨی تے لوکاں دی نفسیاتی تسلی واسطے کئی نہ کئی بہانہ موجود ہوندے۔ پہلی ذال خاندانی ہے رشتہ دار ہئی۔خاندان دی جائیداد تے رشتہ ٻاہر نہ ونڄے تاں شادی تھئی۔

ݙوجھی ذال پڑھی لکھی ہووے،حسین ہووے ،نوکری کرے ،مرد دے قدم نال قدم ملا ٹرے تاں کیوں نہ ݙوجھا پرنیوا تھیوے۔تاں ݙوجھی شادی درد د ی گولی وانگوں ضروری ہے اتے ضرورت ہے او صرف اتنا آکھ سڳی۔ اسد شاہ تیں میݙے نال دھوکہ کیتے۔ تساں میکوں ݙسنڑا تاں ہا۔او مسک کے ٻولے کے جے ݙساں ہاتے میکوں تساں کیویں ملو ہا؟ پر شاہ جی پہلی دے ٻال اوندیاں ذمہ داریاں۔۔۔۔ اوں منہ تے ہتھ چا رکھیا۔ توں فکر نہ میں انہاں دی ہر خواہش دا احترام کریندا۔ ول او مطمئن تھی ڳئی اویں وی آہدن جو وقت ویہلا ہر درد دا دوا ہے ۔۔۔اکھدن ہر تخلیق کار دراصل فنکار ہوندے کجھ ڄماندروں ہوندن تے کہیں کوں ماحول تے تربیت فن کار بݨا ݙیندی ہے۔ہک سچے تخلیق کار وانگوں او وی اپݨی حیاتی دے ݙکھ تے محرومیاں کوں اپݨیاں تحریراں دے ذریعے ٻاہر کڈھیندی رہی۔ مشال تے عزیزشاہ توں بعداوندی ذات تے دنیا مکمل تھئی ڳی۔ویہلااپݨی وہک تے واہندا ریہا۔ ٻال وݙے تھی اپݨی حیاتی دے پروفیشنل  دور وچ آڳے۔ پر کہیں وفا نا کیتی تاں شاہ جی دی حیاتی وفا نا کیتی۔

ہک ݙینہہ سُتے خدا اٹھن نصیب وچ نہ کیتا۔انبساط دی تاں حیاتی اندھار تھی ڳی۔اوں لڳے جو اوندا وجود بے وزنا تھی ڳے۔تے اوکوں کجھ سݨݨا تے ݙسن بند تھی ڳی۔او خالی اکھیں نال شاہ جی دے وجود کوں ہسپتالوں ایمبولینس وچ رکھیندا تے حویلی پڄدا ݙیہدی رہی۔کیں اوکوں بھرڄائی آکھ سر تے چادر ݙے نال ٻلہایا۔حویلی پڄایا اوکوں سدھ نہ ہئی۔ میت ہی چیکاں ٻاکاں ہن۔اتھاں اوندی سدھ ولی تاں اونکوں لڳا جو ساریاں سانگے اݨ سونہی ہے تے اصلوں غیر۔ساریاں دا ݙکھ تے سرما پہلی نال ہئی۔او جیہڑی انہاں دا خون ہئی تے اپݨی ہئی۔سب پہلی دے کول ٻہے ویندے ہن۔مکاݨ ݙیندے۔ہنجوں وہیندے۔ انبساط اونہاں واسطے اجنبی تے اݨ سونہی ہئی۔شاہ دی میت سپرد خاک تھی ڳئی تے اوکوں کہیں نہ پرچایا نہ ارمان کیتا نہ افسوس کیتا۔

لوک اوندے کولوں تھی کے لنگھ ونڄن، سارے حق ہمسائے رشتے دار عزیزپہلی ذال نال ارمان کرݨ اوکوں لڳا کہ پہلی ذال دی محرومیاں دا ازالہ احٖ تھی ڳئے۔یا جیڑھا نا سمجھی وچ لا علمی وچ اوں پہلی دے حق تے ڈاکہ مارے اوندا حساب کتاب احٖ ڳھداویندا پے۔ہک جملہ سماعتاں اوسطے پکار بݨ کے رہ ڳئے ݙوجھی ذال۔ ݙوجھی زال۔ ݙوجھی۔۔۔ ݙوجھی۔۔۔۔۔۔ اوندیاں سماعتاں اندر ایں لفظ دی پڑݙو ہئی۔جہڑی ختم نہ تھیندی پئی ہئی اوکوں لڳا جواونداہوݨ جرم ہووے۔ قل کنڈھائے تھی ڳئے وصیت موجب ساری جائداد اولاد وچ ونڈیج ڳی بنا کہیں نا انصافی دے پر اوکوں ہݨ اندازہ تھیاکہ ݙوجھی ہمیشہ ݙوجھی ہوندی ہے او کتنی ہی البیلی تے دل منگ کیوں نہ ہوے سکینڈ سٹیزن دی مثال ہوندی اے۔

……}{……

== حوالہ: کتاب لڑی چھی ماہی &quot;حوا&quot; بہاول پور توں چوݨ ==</text>
      <sha1>776pss96fqgogrzi5i92ivkwks5501h</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>شال</title>
    <ns>0</ns>
    <id>28520</id>
    <revision>
      <id>63351</id>
      <timestamp>2025-06-16T09:07:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>جھوک پبلشرز</username>
        <id>3435</id>
      </contributor>
      <comment>&quot;=== لکھت: شیما سیال === ٹرین کہیں پل اتوں لنگھدی پئی ہئی ہوں تے صوتی تاثر دے فرق کوں محسوس کر تے ڳونہیاں اُتوں سر چاتا، اتے ڈٻے دے ماحول دے اُبھ گس توں گھیرا تے شیشے آلی کھڑکی کھول ݙتی پل دے تلواں دا پاݨی کھڑا ہا یا واہندا پیا ہا رات دے انداھرے وچ اوکوں اندازہ...&quot; نال ورقہ تخلیق تھیا</comment>
      <origin>63351</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="19157" sha1="cm2y816kmwl8p3wluxh493qhrqww0w2" xml:space="preserve">=== لکھت: شیما سیال ===
ٹرین کہیں پل اتوں لنگھدی پئی ہئی ہوں تے صوتی تاثر دے فرق کوں محسوس کر تے ڳونہیاں اُتوں سر چاتا، اتے ڈٻے دے ماحول دے اُبھ گس توں گھیرا تے شیشے آلی کھڑکی کھول ݙتی پل دے تلواں دا پاݨی کھڑا ہا یا واہندا پیا ہا رات دے انداھرے وچ اوکوں اندازہ نہ تھی سڳیا۔ سامݨے دی سیٹ تے اُنوندی بچپݨ دی سنگتاݨی کھرکی نال سر ٹیکی ٻیٹھیں ٻیٹھیں اتنی ہری نندر سُم پئی ہئی جو اوندے تکھے تکھے چھوٹے جیؑے نک وچوں نکے نکے خراٹیاں دی ٓواز ٓندی پئی ہئی۔ سردی دی شدت نال رتی رتی نک کوں پکڑ کے ہوں نے ٻہوں پیار نال اونوکوں اُٹھایا۔ اُٹھی وی پئے بھاڳ بھری ہک تاں تیݙے خراتیاں نیں عاجز کر مارے۔۔ توباں جوانی اچ ایجھی بد ذوقی۔۔۔ اے تاں ٻڈھڑے لٹھیاں دا مشغلہ ہے ۔پتہ نہیں لڳدا، اوݙوں پاسہ پرتا تے ڳالھ کر گھندن ایݙوں ول خر خر دا سلسلہ شروع تھی ویندے۔

سمݨ نیوی ݙتا بد تمیز سختی ٻالی رکھی ہئی ساری رات میݙے نک دی ، سمدی آن ذری تے ول ساہ گھٹ گھندی کہیں بلا ہئی۔ او سنگتاݨی اٻاسی گھن تے سدھی تھی ٻیٹھی۔

تیݙے سارے چہرے تے ایں چمکݨے لونگ دی قید اچ آیا ہویا اے ہک نک ای تاں سوہݨا ہے کجھ باقی تاں سارے نقش تیݙے ایویں لڳدے اللہ سئیں نے ٹھیکے تے بݨواݨ۔ او کھل تے ٻولی۔ اچھا بکواس نہ کرتھرماس وچ کئی چاہ ہووی تاں ݙے جلدی کر توباں سردی ہے کہ بس پھپھڑی کمبدی پئی ہے اتوں کھڑکی وی کھولی ٻیتھی ہے سنگتاݨی کھڑکی دا شیشہ بند کریندیں ہوئیں ٻولی۔ واقعی ٻہوں شدت ہے موسم وچ اساݙے علاقے وچ سردی وی ترٹ تے پوندی ہے، تے گرمی وی ایویں۔ اساں تاں کئی موسمیں دی شدت وچ آ ڳیوں۔ او نیں کپ اچ چاہ پا تے سنگتاݨی کوں ݙیندیں ہوئیں آکھیا تیݙے کول وی تاں مائی زور ڈھیر ہے۔ کہیں تکلیف ہاوی ایں موسم وچ گھر آوݨ دی۔ نال میکوں وی گھیلی پیا، ایہہ چھیٹیاں میݙے کول نہ نبھ سڳدیاں ہانیں؟ سنگتاݨی نے آکھیا۔ کائینا نبھ سڳدیاں ہن۔ ڄمݨ ویلھے تاں کئی فکر کائینا ہا۔ ہݨ ٹر ونڄݨ والیاں دیاں قبراں ٻہݨ نہیں ݙیندیاں۔ ہر حال وچ آوݨا پوندے۔ تیکوںکیا پتہ اے قبراں کتنی غیر معمولی حیثیت رکھدین میݙے کیتے۔ا ے آکھدیں ہوئیں اوندی آواز سنگھ وچ پھس ڳئی۔ اتے ول او کہیں سوچ اچ چلی ڳئی۔ ول کیڑھے مراقبے اچ غرق تھی، خدادا ناں من اتے ٹرین اچ تاں اے کم نہ کر۔ سنگتاݨی نے آکھیا۔

سوچیندی پئی آں بچپن کتنا چنڳا ہا۔ گیلری دے روشن دانیں وچ چیڑیاں دے ٓلھڑیں وچوں انڈے چا چا تے بھنݨ ، ڳدیاں دے گھر بݨا تے کھیݙ کنی کرݨ، پاݨی دے بھرے ݙولے وچ جھنجݨ دی جھڳ کدھ تے چڑواٹھی دی ݙوانگھی جھیلݨی نال ولوڑا ولوڑݨ کتنا یادگار زمانہ ہا، یاد ہی

ہا، اے وی یاد ہے سنگتاݨی ٻولی۔ ولوڑے دے نال نال ہک گیت وی تاں ڳاندے ہاسے۔

گھٻ گھٻ مٹی اے 

لسی تیݙی کھٹی اے

سونے دا نہیلا

مکھݨ تیݙا پیلا

اتے ہݨ سب کچھ خواب تھی ڳئے۔ او ٹھڈا ساہ بھرتے ٻولی۔ کیوں خواب تھی ڳئے ۔ تیݙے کول اے سب کچھ ہݨ وی ہے؟ ہے میݙے کول، کیوں نہیں، سونے دانہیلا وی ہے پر میݙی مٹوری وچ مکھݨ کائینی۔۔۔۔ میں پاݨی اچ جھیلݨاں پئی مریندی آں۔۔۔۔ اواد اس تھی کے ٻولی۔ ایس دوران ٹرین ہک اسٹیشن تے رکی، تے ول ٹر پئی ہئی۔ چلدی ٹرین اچ اسٹیشن دے سرے تے ہک آدمی بھحٖ تے چڑھ آیا ہا۔

بھحٖ دھرک تے کم کرݨ آلے وی کامیاب تھیندن، سنجیندہ بی بی ذراݙس ہاں تیݙا فلاسفری دا مضمون ایں بارے کیا آکھدے۔۔۔ سنگتاݨی نیں اوندی اداسی کوں ݙیکھ تے ڳالھ بدلݨ دی کوشش کیتی ہئی۔ میݙا مضمون آکھدے جیڑھا شخص میانہ روی دی نہر توں اپݨا پیالہ بھر یار کھدے او سمندر دی بھحٖ دھرک کوں وی اپݨے پیالے اچ بند کر سڳدے۔ اونویں کامیابی وچ اصلی چیز تاں نیت ہوندی ہے۔ 

ہوں اوں سنگتاݨی دی ڳالھ دا جواب ݙتا۔

اے چنڳی زبردستی اے نیت دی جو نہر تے سمندر کوں ہک کرݙیندی اے۔ تیݙیاں ڳالھیں میݙیاں کناں دے ادھلے دے اتوں لنگھ ویندین۔

تیݙا ادھلا علاقہ تاں بھوں نال بھریا ہویا۔۔۔ میݙیاں ڳالھیں کیا سمجھ سڳدے اوں نیں جواب ݙے تے اوں شخص دو ݙٹھا،جیڑھا چلدی ٹرین تے چڑھ آیا اتے ڈٻے دے دروازے کول کھڑ ا تھر تھر کنبدا پیا ہا۔ ایں موسم وچ او صرف مٹیالے رنگ دی شلوار قمیض وچ ملبوس ہا۔ سرو ں ننگا ہا تے ہتھ وچ تھیلا ہس شکل و صورت توں سلجھیا ہویا نوجوان لڳدا ہا پرحالات دے ولیکے اوندی کنمبݨیں توں ظاہر ہن۔او سوچݨ لڳی نصیبیں دے اڳوں انسانی سوچاں کتنیاں گر ڳن۔ کوئی نیلامی اچ ٹنگیا کھڑے۔تے کوئی موسماں دی شدت اڳوں اݙیا کھڑے۔

اے انساں اخر کیڑھی پھانسی وچ پھاتا کھڑے جو کہیں صورت نجات کینی، زندگی دی کتنی غیر مساوی تقسیم اے اساݙی دنیا وچ سوچیندے سوچیندے ہوں نیں ول اونکوں غور نال ݙٹھا، ہݨ اوندی سیت دے نال آ کھڑا تھیا، ہوں نے اوں نوجوان سے جثے کوں کنبدا ہویا ݙٹھا، اتے ہوندی بیچارگی کوں اتنی قریب توں محسوس کر تے ممتا بھر ی آواز وچ ٻولی۔

توں۔۔۔ توں کون ہیں؟

پر ڳاݙی دے شور وچ اوندی آواز جوان تک نہ پڄ سڳی،ہوں نے مخاظب کرݨ کیتے اوندی  قمیض دے پچھلے دامن دا کونا پکڑ تے ہولے نال چھکیا۔ اتے ول ٻولی۔

توں کون ہیں؟

اوں شخص نے چونک تے پچھاں تے  ݙٹھیا، تے، تے سوال سݨ کے ٻولیا۔میں کون ہاں، ٻہوں عجب سوال ہے خاتون، ایندا جواب تاں شاید تہاݙے کول وی نہ ہوسی۔ مسافر ہاں؟ ٻیا کون ہاں؟ سنگتاݨی بیزاری نال ٻولی مسافر تا ں اساں سارے لوک ہیں، ڳالہی اوں نیں سنگتاݨی کوں جواب ݙتا اتے ول اوں شخص کوں سوالیہ نظراں نال ݙٹھا۔

میں اڳلے اسٹیشن تے لہہ ویساں خاتون دراصل جاہ کتھائیں نی ملی اندروں سبھے دروازے بند ہن مجبورا ایہوں دروازہ کھلا ݙیکھ تے چڑھ آیاں، او پرتے کھسک تے ٻولیا۔

ناں ساکوں کوئی اعتراض کائنی بند دروازے دراصل اساݙی تہذیب دا ہک حصہ ہن، چنڳا تھیا توں چڑھ تاں اڳیوں، اتے ہاں اے گھن اے شال ولھیٹ گھن توں سردی کنوں کبندا پئیں، ہوں نے اپݨے اتوں دی شال لہا تے اوکوں ݙیوݨ لڳی اے اے کیا؟  نئیں نئیں۔

مہربانی اوں اچانک ایں پیشکش تے وٻل پیا گھن گھن پکڑ تیکوں اندازہ کائینی تیݙا اوں اپݨا فر والا کوٹ اپݨے مونڈھیاں تے سٹ تے ول ٻولی،۔ بالکل کائیناں خاتون! میکوں کہیں دی ہمدردی دی ضرورت کائینی او سختی نال ٻولیا۔

ہمدردی تے پیشکش وچ ٻہوں فرق ہے ہک چیز دی میکوں لوڑ کینی تیکوں ہے تاں کوئی عیب کینی گھن گھنݨ وچ ہوندی ڳالھ دے وزن کوں محسوس کر ے کے اوکوں ڳالھ بݨاوݨی پئے ڳئی، گھن پکڑ ہوندی! اوندی مردانگی دی آکڑ ݙیکھ کہ اوں نے وی اپݨی آواز وچ حکم پیدا کیتا اتے ول نوجوان نے تحکمانہ لہجہ دے لوچ کوں محسوس کر تے اٹومیٹک انداز وچ شال پکڑ ڳھدی۔                     میںاے شال واپس کرݨ آساں خاتون! ضرور آساں! اوں اوندے پیراں وچ رکھے وݙے سارے آہنی صندوق تے لکھے ہوئے ہاوس نمبر تے شہر کوں غور نال ݙیکھ تے  ٻولیا اتے شال ولھیٹ تے اڳلے اسٹیشن تے لہہ ڳیا۔ سنگتاݨی صورتحال توں پریشان تھئی ٻیٹھی ہئی ودھدا پئے بیچارا۔۔۔  ہݨ واپس کرݨ وی آسی۔۔۔ تیکوں پتا وی ہی سخاوت بی بی اپݨے سر توں شال لہا تے کہیں نوجوان کوں ݙے ݙیوݨ کتنا ناجائز کم اے۔ کہیں دی ضرورت پوری کرݨ جیکر ناجائز ہے تاں ہووے پئی۔۔۔ میݙی اے چیز معمولی ہے،، اوں جواب ݙتا۔

ݙیکھساں نہ واپس کرݨ آیا کیوں اے تیݙی ڳالھ غیر معمولی بݨردی ہے، ہک مسافراں وچ سخاوتاں چلیندی ہیں باقی میکوں گھاہ وی نال چریندی اے چنڳی ٹھکری ہیں میکوں، سنگتاݨی کوں کاوڑ آئی پئی ہئی۔ اتے اوں خالی الذہن تھئی کجھ نہ پئی سݨدی ہئی۔اے تاں کینی جو انساں پل بنڑا سڳدے تے پل واہݨ والے پاݨی کوں وی واپس ولا سڳدے۔

اوں ہک مدت دے بعد وی ماضی دے اوں ہک لحظے دی حدود وچ مقیم ہئی جیڑھی ناں تاں نا پ وچ آ سڳدی ہئی اتے نہ ای تقسیم تھی کے ٹکڑے ٹکڑے تھی سڳدی ہئی۔ کوئی کہیں دی ڳول وچ جھکی جھوݨ سٹی ودے اتے کئی کہیں کوں ڳول تے ونڄا ٻہندے۔ سب کجھ ونڄا ٻہندے، اوں ہک مسافر دی تصویر بݨیدیں ہوئے سوچیندی ٻیٹھی ہئی۔

اوں قسم دیاں درجناں تصویراں اوندے کمرے وچ بݨیاں کھڑیاں ہن۔

میڈم! ٻاہر کوئی شخص ہے ملݨ چاہندے،ملازم نے کمرے وچ آ کے اطلاع کیتی کون اے ایجھے کہر دے پالے وچ رات ویلے۔ رات تاں کینی سنویں سنجھ ہے میڈم پر میکوں تاں احٖ تئیں ایجھے ویلے کوئی ملݨ کینی آیا سنویں سنجھ ہووے یا رات۔۔! او آہدے میڈم، میں ہک مسافر ہاں میں ہک شال واپس کرݨی ہے۔۔گھر لبھیندے لبھیندے شام تھی ڳئی ہے۔تساں مل گھنو تاں ٹھیک ہے او اہدے میکوں واپس ونڄݨے۔ اوہ گھن آوس ٻے ویلے پر ول وی ویلے تے آئے میں وی کم مکائی ٻیٹھی ہاں ہوں نے اپݨے لاغر جسم وچ سنڄاپو کنبمݨیں محسوس کیتی اتے اپݨے سر تے گھنڈرہ چاندی کوں شال نال کڄ تے کھڑی تھیندی ہوئی ٻولی ہوکوں جلدی نال اندر بھیجحٖ ݙے۔ احٖ موسم ٻہوں خراب ہے اتے ول ہک لحظے بعد اوندے سامݨے اوہو یوسف کھڑ ہا جیڑھا اڄ توں کئی وریہاں پہلے مسافری وچ ملیا ہا۔ پر او تاں انویں نویں نویں جوانی دیاں پوڑیاں چڑھی کھڑا ہا تے اے وقت دیاں جھڑیاں وچ جکڑیڄ ڳئی ہئی او ٻہوں کجھ سمجھ تے وی نہ کجھ نہ سمجھی اتے ٻولی۔وقت گرمی سردی دیاں درسالاں ٹپ ڳے ہݨ کیا ضرورت ہئی شال واپس کرݨ دی۔

مردیں ویلے میݙے والد دی وصیت ہئی جیڑھی پوری کرݨی ہئی اوں ٻال نے جواب ݙتا،

تاں آخر او مسافر تھی ای ڳیا او ہولے نال ٻولی اتے جلدی نال کرسی تے ٻہہ ڳئی۔۔۔ 

&lt;nowiki&gt;''جیا او مسافر تھی ڳن اتے آخری ویلے انہاں تہاݙے ناں ہک پیغام وی ݙتا ہا۔ اوں نے آکھیا ہا۔۔ میں سوچیا ہم جو میں اپݨی شام کوں کہیں سجھ وچ ول ݙیساں تاں شال واپس کرݨ ویساں۔۔۔ضرور ویساں لیکن میکوں میݙی حیثیت دی چکی نے اپݨے گھر دی ڳلی توں ٻاہروں نہ نکلݨ ݙتا اتے ہار تے میں اپݨے اڳواڑ دے کھیت وچ فصل رہا ݙتی۔۔۔ میں ایویں کرݨ تے مجبور ہم جیکر میں ایویں نہ کراں ہا تاں اپݨی شراب وچ آپ زہر ملاواں ہا۔۔میݙی ترکڑی دھڑا کݙاہیں پورا نہ تھی سڳے ہا۔۔ہݨ تھی سڳے تاں اپݨیٰ دعا تے حافظے اچ میکوں یاد رکھیں اتے معاف کر ݙیویں''&lt;/nowiki&gt;

ٻال چپ کرڳیا اتے ول او ٻولی۔

ہوں وݙی جرت نال آکھیا ہا جو میں آساں اتے میں ہوندا انتظار کیتا۔ میں اے سوچیا جو میں انتظار نہ کیتم تاں متاں او گلہ آن ݙیووے لیکن ہوں اے سوچیا جو میں اپݨی شام کوں سویر وچ بدل نمی سڳیا۔ تاں کیوں اپݨی شراب وچ زہر ملاواں۔ بعض ویلے انسان اپݨے وقوف وچ رہ تے وی ایجھا عمل کریندے جیندا ردعمل ہوکوں کݙاہیں حاصل نئیں تھیندا۔ خیر اے میݙا ذاتی معاملہ ہے او سیاݨا آپݨا آپ سنڄݨیاںڳیاجیکر میں وی ترکڑی دے دھڑے دا حساب رکھاں ہا، تاں پتر احٖ ایں حویلی وچ وی تیݙی عمر دے چہرے ہسدے ہوون ہا۔ پر میکوں تسلی اے جو زندگی کوں زندگی کر تے گزاریم کہیں کولوں گلہ کینی آیا۔ اے آکھدئیں ہوئیں نزدیکی میز دی دراز وچوں کجھ کاغذات کڈھ تے میز اتے رکھیونس تے ٻولی&lt;nowiki&gt;'' اے کاغذات ہوں تاریخ دے ہوندے نانویں لڳے ایں دراز وچ پن ''&lt;/nowiki&gt; جیڑھی تاریخ کوں او میکوں پہلی واری تے آخری دفعہ ملیا ہا۔۔ 

  سوچیا ہم او آسی تاں ہوں ویلے تک شال واپس نہ گھنساں جیڑھلے تئیں او اے کاغذات اپݨے ہتھ وچ نہ گھن گھنسی اتے ایویں اساں ہک ٻے کوں کجھ ݙے تے کجھ گھنسو پر ساری عمر ایویں سوچیندیں ای گذر ڳئی۔۔ ہݨ اے کاغذات قانونی طور تے تیݙی ملکیت وچ آندن، میݙے بعد وی تساں وچوں کوئی آووے ہا، تاں میݙا وکیل اے امانت تساں تئیں ںپہنچاوے ہا۔ انہاں دی مالیت وچ گزشتہ سالاں توں اضافہ تھیندا رہ ڳے۔ ہݨ توں اپݨی اے امانت چا گھن ایندے وچ اتنی مالیت محفوظ ہے جو توں اپْے بھیݨیں بھراویں کیتے ساری زندگی دیاں خوشیاں سٹاک کر سڳدیں۔

احٖ دے دور وچ خوشیاں از خود کینی ملدیاں خرید کیتیاں ویندن۔ توں وی پتر اپݨے والد دی ڳلی وچوں ٻاہر نکل ٻاہر دی دنیا ٻہوں ہے ایندیاں ساریاں وݙائیاں  سمیٹ گھن۔۔ ہک  ڳالھ اے جو ہو ں مٹی دی ڈھڑی کوں سفید پتھراں نال تعمیر کریں۔۔ سینے دی جاہ کچی رکھیں تے اوندے وچ پھلاں دی بہار کݙائیں نہ مکݨ ݙیویں تاں جو اوندی روح کوں پتا چلے جو زندگی کوں بندگی دی کتنی لوڑ ہوندی اے۔ اتے دعائیں دے حافظے پھلاں آلی کار کتنے معصوم، کتنے پاک ہوندن۔ اتے روح جیڑھی غیر فانی اے ہونکوں پتا چلسی جو میں اوندی وصیت دا حق کیویں ادا کیتے۔ ہوں نئیں اے آکھ تے ہک ٹھڈا ساہ بھریا، تے ڳال کوں ویلیاہویا ݙیکھ کے اوندے مونڈھیاں اتے ہتھ رکھ تے ٻولی۔

حیران تھیوݨ دی ضرورت کائنی ٻچہ اپݨے حق کولوں پوراپورا فائدہ حاصل کر، اپݨی ملکیت سانبھ کراہیں ویلے نال گھر پہنچ، اے آکھ تے او کمرے توں ٻاہرونڄݨ کیتے اڳاں ودھی تے ول رک تے ٻولی۔ میݙی ہک درخواست ہے ٻچہ! زندگی دے کہیں سفر وچ جیکوں ٹکریں اوندی سنبھال ضرور رکھیں ہونکوں اپݨی حیثیت دے کہیں فارمولے تے نہ پرکھیں۔ جذبے دھڑے دے محتاج کائینی ہوندے۔ اے اپݨے آپ تلے ہوندن۔۔ اے ٻہوں کھرے تے ٻہوں سچے ہوندن انہاں سچائیاں دی قدر کریں، ہوندی آواز وچ شبنم وسݨ پئے ڳئی ہئی اوں نیں منہ موڑ ڳھدا ہا، اتے اکھیس توں اپݨی امانت چا تے ونڄ، پتر ویلا ویندا پئے اتے ونڄݨ کولوں پہلے شال چا تے ولھیٹ گھن۔

ہݨ میکوں ایندی ضرورت کائینی۔۔۔ ایندی ضرورت تیکوں ہے۔ کیوں جو ہوں نے ݙٹھا ہا قہر پالے دے شدید موسم وچ او صرف مٹیالے رنگ دے قمیض شلوار وچ ملبوس ہا، سروں وی ننگا ہا۔۔ہتھ وچ ہک تھیلا ہس۔ اتے اوسردی کولوں کنبدا کھڑا ہا۔۔۔

……}{……

== حوالہ: کتاب لڑی چھی ماہی &quot;حوا&quot; بہاول پور توں چوݨ ==</text>
      <sha1>cm2y816kmwl8p3wluxh493qhrqww0w2</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>من دا کھوٹ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>28521</id>
    <revision>
      <id>63352</id>
      <timestamp>2025-06-16T09:07:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>جھوک پبلشرز</username>
        <id>3435</id>
      </contributor>
      <comment>&quot;=== لکھت: بشریٰ قریشی === شہاب کالج دا ہک ذہین طالب علم ہا۔ اوندی ذہانت صرف تعلیم دی ای نہ ہئی بلکہ او کالج دے ہر میدان وچ اؤل آنوݨ دا عادی وی ہئی۔ اونکوں خدا داد صلاحیت ملی ہوئی ہئی۔ او ہر کم کوں ٻہوں جلدی سمجھ گھندا ہئی۔ او استادیں تے سنگتیں وچ چنڳا ڄاݨیا وی...&quot; نال ورقہ تخلیق تھیا</comment>
      <origin>63352</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="17631" sha1="a9qyd9787a9obgrhv4i9ohanvoht5s0" xml:space="preserve">=== لکھت: بشریٰ قریشی ===
شہاب کالج دا ہک ذہین طالب علم ہا۔ اوندی ذہانت صرف تعلیم دی ای نہ ہئی بلکہ او کالج دے ہر میدان وچ اؤل آنوݨ دا عادی وی ہئی۔ اونکوں خدا داد صلاحیت ملی ہوئی ہئی۔ او ہر کم کوں ٻہوں جلدی سمجھ گھندا ہئی۔ او استادیں تے سنگتیں وچ چنڳا ڄاݨیا ویندا ہا۔ شہاب دا تعلق ہک متوسط طبقے نال ہئی جتھاں کئی خواہشاں پوریاں تھیندن تے کئی حسرت دے ڈبے وچ بند کر کے اُمید دا تالا لا ݙیویندے۔ جیکر وقت گزرݨ دے نال نال ایہ حسرت مک ونڄن تاں ٹھیک ورنہ ایہ انسان دی زندگی دا ناسور بݨ ویندین۔۔

کݙھائیں ایہ خواہشاں تے ایݙوںاُݙوں دا ماحول انسان کوں ݙوں حصیں وچ تقسیم کر ݙیندے۔جیویں زمین دا جیڑھا حصہ سجھ دے سامݨے ہووے او روشن ہوندے اتے جیڑھا ٻئی پاسوں ہووے او سیاہ نظر آندے۔ اینویں بندے دا وسیب اوندے کیتے سجھ بݨ ویندے جیڑھے وسیب وچ او راہندے ہووے اوندی شخصیت تے ایندا عکس ہوندے۔ماحول روشن ہووے تاں بندے دی شخصیت نکھر ویندی اے،گھٹیا ہووے تاں ٻہوں ساریاں صلاحیتاں پچھوں تے لڳیاں ویندن۔کجھ لوگ تاں ایں شے دی سمجھ رکھیندن جو انہیں نال کیا تھیندا پئے۔جیڑھے حال وچ راہون مست تے خوش راہندن، ایجھے لوگ اپݨی زندگی وٹانوݨ دے آرزو مند کائنی ہوندے نہ او کہیں شے کوں گھنݨ کیتے کوشش کریندن۔ قسمت دی پاسو ں ݙتے ہوئے موقع وی ضائع کرݙیندن۔

شہاب ایجھی اُچی فکر تے سوچ رکھݨ آلا کائناں ہئی پر ہک خوبی اونکوں ترقی دے پہاڑ وی سر کروا سڳدی ہئی۔موقع ضائع نہ کریندا ہا۔ خاص کر جیڑھے کم وچ اوندا کوئی فائدہ ہووے ہا۔ ہیں ڳالھوں اوں کالج وچ اپݨا داخلہ ڳھدا ہئی۔ اوندے سینگے اوندے نال سنگت تیں فخر محسوس کریندے ہن ہر کہیں دی مشکل حل کرݨ، ہر کہیں دے کم آنوݨ کیتے ہر ویلے تیار راہندا ہئی۔ اوں ویلے یاری اوندا ایمان ہئی،تے رشتیں دی خوب سنڄاݨ رکھیندا ہا۔کہیں کہیں ویلے او آپ اپݨی ایں خصوصیت وی وجہ نال اکڑیج ویندا ہئی۔زندگی دی خوبصورتی اوندے خیال وچ سوہݨے جذبیں نال عبارت ہئی۔بے لوث تے بے غرض امداد اوندی فطرت وچ شامل ہئی۔کالج دے بعد او سارا وقت فارغ ہوندا ہئی۔ مصروفیت دے بغیر او آپ کو بیکار سمجھدا ہئی۔ وقت گزاری کیتے او دوستیں،رشتہ داریں اتے ہمسائیں دا کم آندا یا۔ اوں اپݨے اردگرد ہک چنڳائی تے نیکی دا حصار بݨا ڳھدا ہئی اوکوں چنڳے سݙیجݨ دا نشہ تھی ڳیا ہئی۔ جیڑھے ݙینھ لوک اوندی تعریف نہ کرن ہا اونکوں اپݨا آپ ٻہوں بے وقعت لڳدا ہا۔

تعریف دا حرص اوندی چنڳائی کوں کھاوݨ پئے ڳیا۔حالانکہ او انسانیت دی ٻہوں گھٹیا شکل آلے پاسے ویندا پیا ہئی۔پر دل وچ خوش ہئی جو او چنڳا اے۔اوندی ہک بھیݨ اوندے نال  ٻہوں پیار رکھیندی ہئی۔ او وی شہاب کوں ہر ویلے آہدی رہ ویندی ہئی&lt;nowiki&gt;''&lt;/nowiki&gt; شہاب اے سب  ݙیکھاوا اے آپ کوں مصروف رکھݨ تیݙی ضرورت اے، میں تیکوں چنڳا اوں ݙینہہ سمجھساں جیڑھے ݙینہہ اپݨے کم کولوں وقت کڈھ کیں ݙکھییں دے ݙکھ دور کریسیں&lt;nowiki&gt;''&lt;/nowiki&gt; شہاب آکھے ہا میں انہیں لوکیں وچوں نمہیں جیڑھے عہدے تے دولت دی پٹی اکھیں تیں ٻدھ کے معصوم لوکیں کوں لتاڑ ݙیندن۔ &lt;nowiki&gt;''&lt;/nowiki&gt; ایہ جیݙے وݙے ٻول الانوݨ سوکھا تے انھیں دا پالݨ وݙا مشکل اے شہاب! میڈی دعا اے جو توں زندگی دے ہر میدان وچ ترقی کریں اتے انسانیت دے پیرے کولوں کݙاھائیں نہ تھڑکیں&lt;nowiki&gt;''&lt;/nowiki&gt; بھیݨ دی ڳالھ دا اختتام ایں ڳالھ تیں تھیندا ہا تے شہاب اٰیں ڳالھ کوں کوئی اہمیت نہ ݙیندا ہا۔ بی۔اے کر گھنݨ دے بعد شہاب دی منگݨی وی خاندان دی چھوہر نال کرݙتی ڳئی جیکوں شہاب وی کہیں حد تئیں پسند کریندا ہئی۔ نماز قرآن دی پابندی، حقوق العباد دی ادائیگی وچ سچی سچ اوندا کوئی ثانی نہ ہا۔ منگݨی دے بعد شہاب ایم۔ اے کیتے یونیوڑسٹی وچ داخلہ گھنݨ چہندا ہئی، پر شفارش تے رشوت کوں  ٻہوں غلط سمجھندا ہئی،ہر سفارشی چھوہر کولوں نفرت کریندا ہئی۔بی اے وچ کجھ نمبر گھٹ ہووݨ دی وجہ کولھوں یونیورسٹی وچ اوندا ناں نہ چݨیا ونڄ سڳیا۔ اونکوں ایں ڳالھ دا ٻہوں ارمان تھیا، او مونجھا ٻیٹھا ہئی اتے اوندا ماما گھر آیا، اوں آکھیا ایہ تاں کوئی مسئلہ نہیں۔ چل! میں تیݙا یونیورسٹی وچ داخلہ کرانواں۔ او فوراَ اوندے نال لڳاڳیا۔ داخلہ مل  ڳیا تاں اوندے منہ تے رونق آڳئی۔یونیورسٹی ونڄ کے وی اوں اپݨا رویہ نہ وٹایا، او ہر دلعزیز شہاب یونیورسٹی وچ سب دے ݙکھیں دا دارو تے بیمارئیں دا مسیحا ہئی۔ او ہر ویلے سچائی، دیانتداری، تے ایمانداری دا سبق ݙیندا ہئی،جتھاں وی ٻیٹھا ہووے ہا اتے اپݨے سینگئیں تے ہم جماعتیں کوں ایہو آکھے ہا جو ہک ٻئے دا ساتھ ݙتا کرو جیکر اساں ہک ٻئے دا حق مارݨ چھوڑ ݙیوتاں ساݙے وسیب وچوں برائی دے سارے کنڈے نکل ونڄن۔

اے ڳالھیں او گھرکر ے ہا تاںبھیݨ اوکوں آکھے ہا ٻولݨ تے کرݨ وچ وݙا فرق ہوندے، جیڑھے ویلے وقت آسی تاں ڳالھ میں کریساں، میں کوڑ دے ڳل نئیں بݨیندا، تیکوں واقعی ایہ وقت ݙسیسی جومیں کیا ہاں؟میں ٻہوں مضبوط انسان ہاں، میکوں دنیا دے حالات نی وٹا سڳدے، میں ترقی دی جتنی اچی چوٹی تیںٻہہ ونڄاں زمین آلیں نال میݙا تعلق قائم راہسی، اللہ کرے اینویں تھیوے! بھیݨ ٹھڈا ساہ بھر کے آکھیا ہا۔

او یونیورسٹی دیاں سرگرمیاں وچ حصہ گھندا ہا، ایں ڳالھوں اوندا کافی قیمتی وقت بغیرپڑھیے گزر ڳیا۔امتحان سر تے آئے تاں انکوں احساس تھیا جو میں ہݨ تئیں کیا کیتے، ایم اے دا امتحان پاس کرݨ ٻہوں ضروری ہا، کیوںجو اوندے پیو اونکوں آکھ ݙتا ہا،&lt;nowiki&gt;'' جیکر ایں سال توں پاس نہ تھیو ں تاں میں تیݙے خرچے بند کر ݙیساں''&lt;/nowiki&gt; اوندی تقدیر وی اوندا ساتھ ݙیندی ہئی یا اونکوں ازماوݨ چہندی پئی جو او کے تئیں سچا اے؟ امتحان وچ اوندا ہک رشتہ دار ممتحن بݨ کے آڳیا تاں اوندی جیویں لاٹری نکل آئی۔ او فوراَ اوندے گھر ڳیا، پیو دے خیالات ݙس کے اونکوں آکھس جو میݙے حال تے رحم کر، جیکر میں پاس نہ تھیوم تاں میݙی تعلیم دا سلسلہ ختم تھی ویسی، رشتہ داری دی وچہ کولوں ممتحن سنڳیتا تھی ڳیا، اوں ہامی بھر ٖگھدی جو میں تیݙی امداد کریساں، او مطمئن تھی ٖیا، اپݨی مرضی نال اوں سارے پرچے حل کیتے تاں امتحان وچ چنڳے نمبر گھن تے پاس تھی ڳیا، او قدم قدم تیں اپݨے دعوے دی نفی کریندا رہیا۔ او اے سب کجھ اپݨا حق سمجھ تے کریندا رہ ڳیا، اوندے ہک ٻہوں قریبی سنگتی تے اوندی پوزیشن ہکو جہی ہئی۔

اخبار وچ نوکری دا اشتہار آیا تاں ساریں درخواستاں ݙتیاں، شہاب تے اوندا سنگتی مقابلے وچ آڳے، قابلیت دے حساب نال اے نوکری تیں شہاب دے ٻیلی دا حق بݨدا ہئی، پر اوندے اندروں لکیا ہویا خود غرض انسان اوندے قول قرار تیں غالب آڳیا، اوں سفارش تے رشوت دے زور تیں اے نوکری  اپݨے یا ر کولوں گھس ڳھدی،بظاہر اوندے کیتے جان ݙیوݨ کوں تیار رہندا ہئی، اے اندروں ٻاہروں داتضاد شاید ترقی دی پوڑی تئیں تاں گھن ویندا ہوسی پر اے انسان دا اندر کاݨا کر ݙیندے، جیڑھی شئے کوں عیب لڳ ونجْے او کتی ݙینھوار کڈھیندی اے۔

نوکری ملݨ دے بعد او ہولے ہولے دولت دے سنہرے ڄال وچ الجھدا ڳیا، رشوت دا زہر غیر محسوس طریقے نال اوندے من وچ لہندا رہ ڳیا، جیڑھے ویلے حرام دا لقمہ اندروں ڳیا تاں ہک ہلچل مچ ڳئی، اے سوچ کے او آپ کوں سمجھا ڳھدا  ہا جو اے صرف میں نی کریندا پیا ہر بندہ کریندا پئے،جیکر میں ایویں نہ کراں تاں اے نظام میکوں تھݙے مار کے ٻاہروں کدھ سٹیسی۔ اے سوچاں آپ کوں متطمئن کر  ݙیوݨ کیتے کافی ہن، او پیسہ کماوݨ دی او دروک وچ شامل تھی ڳیا، جیندے وچ اپݨے پرائے یار دوست تے سنگتی ٻیلی سب بھل ویندن، کہیں کوں ملݨ دا اوندے کولوں وقت کینا ہئی، اوں وݙی سیٹ حاصل کرݨ کیتے اپݨی منگ کوں وی چھوڑ ݙتا تے ہک وݙے افسر دی دھی نال شادی کر گھدی،جئیں اوند ا عہدہ ودھا ݙتا، اے ترقی دا پہلا ذینہ اوں اپݨی منگ دے ارماناں دی لاش تے پیر رکھ کے طے کیتا۔ پچھے پتہ نئیں کتنے حسرتیں دا خون پیندا ہویا او ٻہوں وݙے افسر دے عہدے تئیں پہنچ ڳیا، پہلے آلا شہاب اوندے اندر کتھائیں گم تھی ڳیا، شاید اے شہاب وی اوندے اندروں کتھائیں موجود ہئی وقت گزرݨ نال او ٻاہروں نکتے۔ اوندی بھیݨ دی وی شادی تھی ڳئی ہئی جیڑھی اوکوں چھکی ݙیندی ہئی&lt;nowiki&gt;''، توں کتھاں ہیں تے تیݙے کیا خواب ہن، ''&lt;/nowiki&gt; شہاب کیا دا کیا تھی ڳیا، ہک ݙینہہ اوندی ملاقات اپݨے اوں سنگتی نال تھئی جیکوں لتاڑ کے اوں پہلی نوکری حاصل کیتی ہئی، منیر ہ ایں علاقے دا ہک وݙا کاروباری ہئی، اوں حیاتی دے پندھ کریندے ہوئیں ڳل وچ سچ دی کفنی پاتی رکھی، جے کئی دفعہ انکوں منہ دے بھر سٹیا پر وت وی اوندے دل دا شیشہ محفوظ ریہا۔

اے شیشہ صرف بے ایمانی تے بے ضمیری ترڑیندی اے تے دھندلیندی اے، او کوئی کم کراوݨ سانگے دفتر آیا، اتھاں اوکوں پتہ لڳا جو افسر بغیر رشوت دے کم نئیں کریندا، منیر رشوت ݙیوݨ دا عادی کینا ہئی، اوں آپ افسر نال ڳالھ کرݨ دا پروگرام بݨایا، اوندا کم جائز ہئی جیڑھا کوئی وی کر سڳدا ہئی، منیر دفتر لت رکھی تاں شہاب کوں ݙیکھ تے ہݨ آلیاں اوندے نال منصوب ڳالھیں تے یونیورسٹی آلے شہادب دیاں پر جوش تقریراں بازگشت آلی کار اوندے ذہن وچ گونجݨ پئے ڳیاں۔

او یکدم سر پکڑ تے ٻہہ ڳیا۔ شہاب وݙے جوش نال اٹھی کے ملݨ آیا، منیر وݙی بے دلی نال ہتھ ݙے کے ہک پاسے ٻہہ ڳیا، کوئی ڳالھ کر یار منیر! اتنے عرصے بعد ملیں چپ کیتی ٻیٹھیں، او لمبی چپ بعد ٻولیا تاں اوندی آواز کھوہ وچوں آندی پئی ہے،ہا شہاب! میکوں ٻولݨا چاہیدا اے جیکر میں نہ ٻولیا تاں توں اپݨے گریبان اچ جھاتی کینویں پیسیں، میں اوں شہاب کوں ملݨ چہنداں جیڑھا میݙے کیتے زندگی کیتے زندگی گزارݨ دا نمونہ ہئی، شہاب سر تلے سٹ کے رہ ڳیا، منیر تاں لڳا ڳیا پر شہاب کوں آگہی تے کرب دے ٻہوں وݙے عذاب وچ پاتی ڳیا۔

شہاب کوں پچھلا زمانہ تے اپݨیاں کیتیاں ہویاں ڳالھیں یاد آئیاں، بھیݨ دیاں ڳالھیں وی پچھاںواں بݨ کے اوندے ذہن تیں ابھر آئیاں، اوندے دماغ بھنووݨ لڳ پیا،اوکوں احٖ احساس تھیا جو او واقعی من دا کھوٹاہئی، کݙائیں او سوچیندا ہا جو اوں ݙینھ میں مر ویساں جیڑھے ڈینھ من دا کھوٹا سݙیساں، اونکوں احٖ پتہ لڳا جو انسان برائی تے چنڳائی نال مل کے بݨدے، سونے دے ڳاہنڑیں دی مضبوطی کیتے انہاں وچ کھوٹ ملاوݨ ضروری ہوندے شاید اے انسان دی مضبوطی کیتے وی ضروری ہووے، پر ایہ کھوٹ زیادہ تھی ونڄے تاں سونے کوں کھا ویندے، اینویں شہاب نال تھیا، کھوٹے شہاب موقع ملݨ تے ٻاہروں آنووݨ وچ دیر نہ کیتی تے او شہاب من دی گندگی تے کوڑ دی ذلت وچ ٻڈ کے اپݨی زندگی مکا ٻیٹھا ہا  جیکوں نویں زندگی ملݨ دی وی کوئی اُمید نہ ہئی، اوں اصل شہاب دی ڳول کیتی جاہ جاہ تیں کوڑ دے کنڈیاں پیر لہو لہاݨ کر ݙتے، ایں کشمکش وچ او ٻیا کوئی کم نہ کر سڳیا، جیڑھے ویلھے مایوس تھی ڳیا تے من وچ اوں شہاب کوں کتھائیں نا ݙٹھس تاں دفتر کنوں اٹھی کے گھر آڳیا، احٖ زندگی وچ پہلی واری اوں کہیں نال نہ آلایا۔

اونکوں ہر کم جلدی کرݨ دی ہیلک ہئی او احٖ فیصلے تیں پڄݨ چہندا ہئی اوں کیا حاصل کیتے تے کیا گم کر آئے، پر اتی سالیں دا حساب اتنا جلدی نکلݨ کائناں ہئی، ٻہوں ݙینھ دی اذیت دے بعد او فیصلہ کیتا جو او نوکری چھوڑ ݙیوے، ایہ کم ٻہوں جلدی کر تے او اپݨٰی سچی تے اوکھی دنیا وچ وڄݨ چہندا ہئی، نوکری چھوڑ کے منیر کولوں ڳیا تاں اوں منہ پھیر گھدا، نویں دور دے سنگتی جیڑھے کرسی دے یار ہن انھیں وی کوئی ڳالھ نہ پچھی، دور دا ایہ المیہ سمندر او کہیں دے سہارے پار کرݨ چہندا ہئی، ہر ویلے بندے دی خواہش پوری نئیں تھیندی، او وی کلہا رہ ڳیا، رتبے، دولت تے سنگتیں دی قربانی ݙے کے وی او بے ایمانی دی سیاہی نہ دھو سڳیا،مسلسل پریشانی اعصاب شل کر ݙتے۔

اونکوں ہک ݙینھ پہلو وچ درد محسوس تھیا تاں ایں کم دی وی اوں جلدی کیتی،بغیر بیمای دے جنگ کیتی او حیاتی دی بازی ہار ڳیا،ساری زندگی بے ایمانی نال گزارݨ دے باوجود وی اوں اپݨا ایہ قول سچ کر ݙکھایا جو جیڑھے ݙینھ میں ایہ جاڳیا جو میں ضمیر فروش ہاں اوں ݙینھ دے بعد میں ٻیا سجھ نہ ݙیکھساں، منیر کوں پتہ لڳا تاں او اوندے جنازے تیں آیا، ایہ پچھتاوا دل وچ گھم کے کاش! او مل گھنے ہا، منیر دیاں اکھیں روندیاں کھڑیاں ہن تے شہاب دے رخ تیں فتح دی مسکان ہئی۔

== حوالہ: کتاب لڑی چھی ماہی &quot;حوا&quot; بہاول پور توں چوݨ ==</text>
      <sha1>a9qyd9787a9obgrhv4i9ohanvoht5s0</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>میں</title>
    <ns>0</ns>
    <id>28522</id>
    <revision>
      <id>63353</id>
      <timestamp>2025-06-16T09:08:25Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>جھوک پبلشرز</username>
        <id>3435</id>
      </contributor>
      <comment>&quot;=== لکھت: مریم خان گھوٹیہ === جیرھے لوک خاکے دی روح کوں اصلوں نی سمجھدے اوکم ازکم اتنا ضرور جاݨدن جو خاکہ شاید کہیں شخصیت تے خاک پاوݨ یا لفظاں دی چَھمک نال چھنڈکݨ کوں اَکھدن۔خاکہ ہک ایجھی سوکھی ٻجھارت اے جیندے پاروں کہیں شخصیت کوں سُنڄاتا  یا  ٻجھیا ویندے۔...&quot; نال ورقہ تخلیق تھیا</comment>
      <origin>63353</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9193" sha1="qog341h7j90y4dxe6ulwl82ls8mpro8" xml:space="preserve">=== لکھت: مریم خان گھوٹیہ ===
جیرھے لوک خاکے دی روح کوں اصلوں نی سمجھدے اوکم ازکم اتنا ضرور جاݨدن جو خاکہ شاید کہیں شخصیت تے خاک پاوݨ یا لفظاں دی چَھمک نال چھنڈکݨ کوں اَکھدن۔خاکہ ہک ایجھی سوکھی ٻجھارت اے جیندے پاروں کہیں شخصیت کوں سُنڄاتا  یا  ٻجھیا ویندے۔مہورت دے طور تے میں سب توں پہلے خود اپݨی ٻوݨی آپ کریندی ہاں تاں جو لوکاں دا ݙر بَھئولیہہ ونڄے۔ پتہ نی ساݙے اُتے کہیں خاکہ لکھیا تاں اَساں کہیں اَویہی دے وات اچ نہ آونڄوں۔حال اے جو خاکہ تاں ہک آݨاں ٹاݨاں یا نقشہ ہوندے جیندے وچ کردارڈھل کراہیں ہک عام یاوت خاص شخصیت دا رُوپ دھار گھندے۔ہُݨ میں اپݨا ں خاکہ آپ ستریندی آں۔

اساں سبھے ݙاݙے آدم دی اَواواڑی ہیں۔ جیرھی ݙاݙی حوّا راہیں ودھی پھلی ۔میݙے والدین دی شادی تھئی تاں انہاں کنوں ودھ اُٻالھ رشتہ داراں کوں پئے گئی جو ٻال کݙاں ڄاسے۔ٻال تاںوت ویلے وقت تے ڄانوݨاں ہوندے پر لوکاں کوں پتہ نی کتھ دی چئو چئو ہئی۔ شادی دے ݙوں سالاں بعداللہ سئیں دی مخلوق نال رل ڳئیم تے اُمیددا بیج پُھٹ پیا۔میݙی اماں سیݨ سودھی ہر بندے دی خواہش ہئی جو اللہ پُتر ݙیو ے ۔نسل کوں پَاݨ لڳے پر میݙا اَبّا دعا منگدا رہ ڳیا جو اللہ سئیں آںݙیویں تاںبختیں تے حیاتی آلی دھی ݙیویں۔ شائد انونکوں سمجھ ہئی جو دھی خالق دی مٹھی ݙات ہوندی اے تے پُترمخلوق دی خواہش ۔ سوہݨے اللہ سئیںابّے دی سُݨی تاںمیںڄم پیُم تاں کثرت دے مُنھ لہہ ڳے۔اَ بّے کوںہرکہیں پھِکی کھل کھلدیں ہوئیں مبارک ݙتی تے میکوں وی اَچوں ٻچوں کر اَلویندے ڳئے۔ میں توݨے جو اُوں ویلے نشوم ہَم پرسمجھ ڳیُم تے ڳویڑ کیتی رَکھیُم جو نکی راݨی تھیویںسیاݨی دنیا ہیوی منافق۔خیر چھٹی دا موقع آیا تاں وَئوڑ پئی جو اَدھا ٹٻر میکوں آپݨی پسند داناں ڈیوݨ چاہندے۔ݙاݙی دا فرمان جاری تھیا جو ایندا ناں شہزادی ہوسے ،ݙاݙے سئیں فاطمہ دی اَڑی چا کیتی ،بّوا سیݨ نورینہ،چاچے سئیں مریم دی صلاح ݙتی،ماسی کوںمیں کِرن لڳیم۔ابّے سئیں ہفتے کھن اچ پرکھ گھدا جو  اے چھوکری اَٹھو پہر لالی آلی کارچلکدی  تے چئوں چئوں لئی رہندی اے لہذا ایندا ناں لالی ہونوݨاں چاہیدے۔جݙاں جو راجپوتݨ گھوٹی ہوݨوݨ پاروںخانم تاںہم سوہم۔ ایں کنوںپہلے جو چَھٹی دی رسم تھیندی کھیر لانوݨ ویلے جمہوریت پسندی دا مظاہرہ کیتا ڳیا۔ مختصر موہری ناں شہزادی مریم فاطمہ نورینہ لالی خانم بغیر کہیں تنازعہ دے رکھ ݙتا ڳیا۔ خیر میںپَلیُم تاں عام ٻالیں سنویں پر پورے ٹٻر دا پیار ملیا ۔بھلا تھیوے میݙی اُستانی دا جئیں میݙے ناں تے اعتراض کریندیں ہوئیں سکول داخلے ویلے میݙے اَبّا سئیں کوں دنیا داری دا ہتھ ݙس کیتا تے میݙا ناں مریم خان داخلہ خارج رجسٹر تے درج تھی ڳیا۔

پڑھائی دی ایݙی شوقین ہم جو اَبّا گھرکنوں سکول تئیںگھیلے ہا وینداپر واپسی تے میں اپݨے قدمیںٹر تے آندی ہم ۔ویلا گزردا رِہا بہر حال پرائیوئٹ سکول دے سالانہ نتیجے اچ کلاس دی کئی نہ کئی پوزیشن مل ویندی ہئی۔ حیران ضرور تھیندی ہم جو پیپر اچ تاں کُجھ پچھدے ہن میں کُجھ لکھیندی ہم۔ ہُݨ سمجھ آندے جو ابّا سئیں ماسٹر تے اماںدے ڈاکٹر ہونوݨ پاروںاُستانیاںکرم نوازی کریندیاںہن یا نمبر کچھَ کچھ تے ݙیندیاںہن۔ بہر حال بھرا پڑھدے ہن تے اَبّا پڑھیندا ہا۔محنتی ݙاݙھی ہم پرپہلے تاں اُستانیاںدا پڑھایا پلے نہ پوندا ہا۔جیرھیاںتاچھا وی کریندیاں ہن پچھے اَبّا تاں ول اَبّا ہوندے۔

کتابیں دی سنگت دا اثر پیا تاںضرور ہوسے جومیں گوہرپبلک سکول کنوںگرلز ہائی سکول تئیں پُڄ آیم۔پُتلاجُثہ موٹیاں بھل دموسیاں اکھیں ،پتلا نک،ڈھلی ٹور،تکھاعَلا،کھلݨ نال چُگھ پوندن تے روݨ نال ٻاکاں۔گھٹ کھاوݨ تے چوکھا علاوݨ دی عادت ڳالھ سپیݙی تے کم ڈھلا کھل ہک ادھ نال تے چھنڄ ہر کہیںنال،کجھ کجھ اللہ دے ناں تے ݙیندی ہاں ۔شاید ہیں سانگوں اللہ سبھ کُجھ ݙتے۔اَبّا اماّں حال سلامت ان تے ݙوں بھرا میݙا حوصلہ ۔ میٹرک ہک دفعہ فیل تے ݙوجھی واری پاس،ایف ،ایس ،سی ݙوںواری فیل تے تریجھی دفعہ پاس۔ بی ایس پہلی واری پاس او وی چنڳے نمبراں نال۔نرسنگ وی پہلی واری پوزیشن نال پاس تاحال ایم فل کرݨ کیتے اوں یونیورسٹی وچ داخل آں جتھوںمیݙے ݙوہیں بھراواں تعلیم حاصل کیتی اے تے ابّا سئیں اڄاں پی ایچ ݙی کریندے ودن۔گویا میں ابّے دی دھی وی ہاں تے یونیورسٹی فیلو وی۔

کالج اچ پڑھانوݨ دا موقع ملیا تاں خود آپݨیاں اُستانیاں کوں پڑھانوݨ دا شاندار تجربہ حاصل تھیا۔ پڑھیندیں ہوئیں تجربہ تھیا جو ٻال داخلہ گھن فیساں بھر کلاس اچ آکرائیں وی کیوںنی پڑھدے۔سکول تے کالج اچ پڑھدیںہوئیں جیرھیاں چیزاں تے خصلتاںچنڳیاں لگدیاں ہن ہُݨ ٻالاںکوں اُنہاں کنوںبچݨ دی تلقین کریندی گزردی اے۔ رُوٹی کُنی پکاوݨ دی عادت ہے پر رِدھے پکے دے ثواب کیتے اماںکوں بھر پور موقع ݙیندی آں۔ صفائی کیتے گھر اچ مئی رکھی ہوئی ۔

روزی پاݨی اللہ دے ہتھ اے پر محکمہ صحت اچ دل دے وارڈ اچ نرسنگ دی نوکری کیتی ہوئی اے۔ ہکوٻے ݙہاڑے ہک ݙوں دل دے مریض میݙے ہتھوںاڳلے جہان دݙروانہ تھیندن ۔ میݙی تاںکوشش ہوندی اے جو سبھے مریض صحت یاب تھی کراہیں آپݨے گھر ونڄن پر او سدھے اڳلے جہان دی فلائیٹ پکڑیندن۔حکومت میکوںایںٻاݨ ݙاݨ کیتے ادھ لکھ کنوں چوکھی پگھار ݙیندی اے۔محکمہ تے مریض میݙی کارگردگی کنوں خوش اے تے میں اُنہاںکنوںراضی ہاں۔

میݙے بزرگاں عزیزاںاچ اَسی نوے سال کنوں پہلے مرݨ دا رواج ٻہوں گھٹ اے لہذا ایں پاروں میںآکھ سڳدی آںجو میں آپݨی حیاتی دا تریجھا حصہ گزار ٻیٹھی ہاں۔اُنویں تاں حیاتی ہک پُھوکا ہے تے پُھوکے دا کئی پتہ نی ہونداپتہ نی کیڑھے ویلے نکل ونڄے پر پیو ماء تے مریضاں دیاں دعائیںتے اللہ سئیں دی مہربانی پاروں خوش کشادی خوشحالی ہے۔

ݙوں ہزار ٻاوی اچ شادی تھئی چوی اچ اللہ سئیں ودھایا پھلایا۔ جیوݨ ساتھی ݙاݙھا چنڳاں ہے۔اللہ سئیں پَھل پُھل لائے ۔ بختیں آلا بختاور پُتر ہے۔ شوق نال پڑھانوݨ تے جنون نال پڑھݨ میکوںورثے ا چ ملیا ہوئے۔ڈاکٹریں اچ ڈاکٹر تے اُستادیںاچ استادی ہاں۔میں اُنہاں دی روایت دی امین ہاں۔ میݙے پڑݙاڈا،ݙاݙا ٖتے اَبّے اُستاد ہن۔ غریب ٻالاں دی علمی ادبی تے مالی مدد کوں فرض سمجھ تے کریندی ہاں جوہمیشہ ہتھ دا ݙتاتے اپݨا کیتا بݨیا کم ݙیندے۔

== حوالہ: کتاب لڑی چھی ماہی &quot;حوا&quot; بہاول پور توں چوݨ ==</text>
      <sha1>qog341h7j90y4dxe6ulwl82ls8mpro8</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>پندھ سُکھاں دا</title>
    <ns>0</ns>
    <id>28523</id>
    <revision>
      <id>63354</id>
      <timestamp>2025-06-16T09:09:08Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>جھوک پبلشرز</username>
        <id>3435</id>
      </contributor>
      <comment>&quot;لکھت: عارفہ ممتاز (ایم فل سرائیکی)  کہیں کہیں ویلے اساݙی سوچ یا مذاق اچ کیتے ہوئے ڳالھیں اللہ سئیں سچ کریندے تاں حیرانی تے تشکر دے رلیے ملیے جذبات اساکوں حیران کرݨ کیتے کافی ہوندن۔سفر تے نکلݨ کنوں ݙوں ݙینہ پہلے ماموں دے ٻال ٹیوشن پڑھݨ کیتے گھر آئے۔ پڑھ لک...&quot; نال ورقہ تخلیق تھیا</comment>
      <origin>63354</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="21590" sha1="7y62p60ere7i7xnoeupu06v8y5o7nq5" xml:space="preserve">لکھت: عارفہ ممتاز (ایم فل سرائیکی)

کہیں کہیں ویلے اساݙی سوچ یا مذاق اچ کیتے ہوئے ڳالھیں اللہ سئیں سچ کریندے تاں حیرانی تے تشکر دے رلیے ملیے جذبات اساکوں حیران کرݨ کیتے کافی ہوندن۔سفر تے نکلݨ کنوں ݙوں ݙینہ پہلے ماموں دے ٻال ٹیوشن پڑھݨ کیتے گھر آئے۔ پڑھ لکھ تے واندے تھیوسے تاں ٻال ایو یں مذاق مذاق اچ مری دی سیر دا پروگرام بݨاوݨ شروع تھی ڳے۔ میں ٻالیں کوں سمجھایا جو اڄاں ہݨ تاں سکول کھلن ہالی پڑھائی تے توجہ ݙیو کوئی چانس کائینی سَیر شَیر دا۔ ولا کݙاہیں پروگرام بݨیسوں تساں پڑھائی تے توجہ ݙیو۔ بس ول جیویں &lt;nowiki&gt;''رات گئی تو بات گئی''&lt;/nowiki&gt; ݙو ݙینہ گزرڳے ہر کوئی اپݨے کمیں کاریں اچ رُدھ ڳے۔ ٻال پڑھائی لکھائی تے سکول کھلݨ دی خوشی اچ بُھل ڳے جو کیا ڳال بات کیتی ہاسے۔

اچانک میݙے وݙے بھرا میاں اویس دا فون آیا جو میں ایں ہفتے کراچی توں گھر (بہاول پور)آندا پیاں ول کݙاہیں ٹرݨ پھرݨ دا پروگرام بݨیندوں۔ انہیں کوں میں ہا تاں کر ݙتی پر گھر تھوڑی پریشانی وی ہئی، میں سوچیم چلو آندن تاں ول ݙہدوں۔ ٻے ݙینہ او گھر پُڄ ڳے، خیر امان نال۔ میں گھر دے کم کار مُکا تے ابے ہوریں دے گھر ملݨ کیتے ٹُر پئی۔ گھر خیر نال مہمان ائے ہوئے ہن۔ نانی اماں، ماموں، ماسیاں تے وستی (میاں والا کہروڑ پکا) دے وی کجھ مہمان ہن۔ انہیں نال ٹکر پاݨی کھمدیں، حال احوال ونڈیندیں، ٻالیں دا چیک چہوڑا گھر اچ جیویں رونق لڳی پئی ہئی۔ پَر میݙے دماغ وچ اویس بھائی دی اوہا ڳال گھمدی کھڑی ہئی جیڑھی بہاول پور آنوݨ کنوں پہلے کیتی ہانیں۔ میݙے دماغ اچ گھر دے معاملات تے سیر سپاٹے دا پروگرام ݙوہیں گردش کریندے کھڑے ہن ایں واسطے جو میں انہیں نال ونڄݨ ناں چانہدی ہم۔ کیوں جو خان صاحب مصروف ہن ول گھر دے معاملات ایں ہن جو او نال ونڄ ناں سڳدے ہن تے میں انہیں کوں کلہا چھوڑݨ نہ چانہدی ہم۔ خیر او ݙینہ مہمانیں دی مصروفیت اچ لنگھ ڳیا۔

شام تھئی تاں میں گھر ول آیم۔ میݙا ایم فل سرائیکی دا مقالہ جمع کراوݨ دی تاریخ وی سر تے ہئی۔ یونیورسٹی آخری ڈیٹ داوی اعلان کر ݙتا ہئی، مقالہ جمع ناں تھیا تاں ول سمسٹر دی فیس جرمانے طور جمع کراوݨی پووے ہا۔مہنگائی دے ایں دور اچ جتھاں گھر دا نظام چلاوݨ اوکھا تھی ویندے اتھاں مفتی ہک سمسٹر دی فیس سݨ تے میں انویں پریشان ہم۔ مقالے دا کم تاں گھٹ ودھ پورا ہا۔ کجھ کمپوزنگ، پروف ریڈنگ تے درستگی دا کم ودا ہا جیڑھا نال نال مکیندی ودی ہم۔ میں مقالے بارے اپݨے میا ںجی نال ڳالھ کیتی تاں انہاں آکھیا آپاں ان شاء اللہ ٹائم تے جمع کرا ݙیسوں۔چاچوحفیظ گھوٹیہ صاحب مقالے دی درستگی تے پروف ریڈنگ کیتے رہنمائی کیتی ۔ایں توں کم سدھا تھی ڳیا۔

اساں ݙوہیں ذال پئے مقالے دا کم مکاوݨ اچ جُپ ڳیو سے۔ اویس بھائی اپݨے کم کار اچ رُدھے ودے ہن۔ ݙینہ رات اپݨی روٹین تے ٹُردی پئی ہئی۔ میں گھر دے کم کار کنوں واندی تھی تے ٻیٹھی ہم جیڑھے میݙی بھڄائی  ڈاکٹر عظمیٰ دا فون آ ڳیا حال احوال پچھ تے آکھدن جو کِتھائیں ٹرݨ پھرݨ دا پروگرام بݨیندوں۔ میں سوچیم جو میاں جی کنوں پچھݨ مناسب کائینی انہیں دی پہلے اِتی مصروفیت اے۔ میں سوچیا جو انہیں کوں منع کرݙیندی آں جو میں نی ونڄ سگدی۔ بھڄائی کوں میں آکھیا جو چلو ݙہدے ہیں، پَر او اڑیے ٻیٹھے ہن۔ میں سوچیے چلو بھڄائی نال معاملات صلاح کریندی آں او سمجھ ویسن۔ میاںجی دی مصروفیت دا ݙسیم، اپݨے ایم فل دے مقالے دا ݙسیم، جوتھیسیز جمع کراوݨ دا ویلھہ نیڑے اے میں نال کینا ونڄ سڳساں۔

انہیں رحیم یار خان شیخ زید ہسپتال توں شاہدہ اسلام میڈیکل کالج Transfer کرایا ہا۔او آہدے ہن شاہدہ اسلام حاضرتھیوݨ کنوں پہلے یکے تھی آؤں۔حاضری تھی ڳئی تاں مصروفیت ودھ ویسے ویلھہ کینا ںنکل سڳسے ٹرݨ پھرݨ دا، ول انہیں دے میاں صاحب وی چھٹی تے ہن ایں سانگے او ڈھیر تݨ مریندے پے ہن۔ گھر اچوں ساریاں منع کر ݙتا۔ چھوٹی بھیݨ مصباح دا اپݨا بیوٹی پارلر ( Mishis Signature Saloon) ہا۔ او اُݙے مصروف ہئی۔ اپݨا بیوٹی پارلر بند نہ کرݨ چانہدی ہئی۔ اوں وی منع کر ݙتا۔

میں آکھیم اویس بھائی، بھڄائی تے محمد براق(براق میݙا پنج مہینے دا بھتریجا ہے) نال صہیب تے عمیر (چھوٹے بھرا) ونڄن پے ٹُر پھر آون۔ پَر اویس بھائی ساریں کوں نال گھن تے ونڄݨ چانہدے ہن خاص کر بھیݨیں کوں۔ پَر اساں ݙوہیں بھیݨیں انکاری ہاسے۔ ہوں ویلے تاں ڳالھ نہ مک سڳی۔ٻے ݙینہ میݙے میاں سئیںنال اویس بھائی دی ملاقات تھئی انہیں ایں ڳالھ دا ذکر کیتا تاں خان صاحب تاں مصروفیت دی وجہ کنوں معذرت کر ڳھدی تے آکھیو نیں جو عافی(میکوں پیار نال گھر آلے عافی سݙیندن) کوں نال گھدی ونڄو۔ میں تاں خود انہیں دے بغیر ونڄݨ نہ چانہدی ہم پتہ نی کیوں ایو یں اݨ ڄاݨ جھئیں کیفیت ہئی۔ اویس بھائی چُپ کر ڳے۔ میاں جی گھر آ تے سمجھایو نیں جو یکے اِتی سیک نال اکھدے پِن لڳے ونڄو پَر میں انکار کر ݙتا جو تہاݙے بغیر نی ویندی۔ شام کوں میاں جی اپݨے کم کار مُکیندے ٻیٹھے ہن۔ میں سُتی پئی ہم ذہن اچ سارے ڳالھیں رلدیاں ملدیاں کھڑیاں ہن۔ یارہاں وڄے دے نیڑے میݙے  موبائل فون دی گھنٹی وڄی ݙیکھاں تاں مشی(مصباح میݙی چھوٹی بھیݨ)  دا فون ہا۔ میں دل اچ آکھیم اللہ خیر کرے۔ کال چاتم تاں اݙوں آہدی اے تیاری کرو اساں گھنݨ امدے پے ہیں۔ میں آکھے خیر ہے؟ مشی آکھے مری ڄلدے پے سے۔

میں اٹھی ٻیٹھم تے آ کھیم اے کیڑھا طریقہ اے؟ میݙے تاں کپڑے وی اتھاں کائینی، تے ایجھے و یلھے تاں تیاری کرݨ سوکھا اے، سردیں آلے کپڑے سوٹ کیس اچ پن، اتے سوٹ کیس وی پڑ چھتی تے لاتھن۔ایں تھوڑی ہوندے یار میں نی ویندی تساں تھی آؤ۔ میں کال کٹ کر تے موبائل سراندی رکھیم کاوڑ کنوں پاسہ ولا تے سم پیُم۔میاں جی نال لائپ ٹاپ تے کم کریندے ٻیٹھے ہن۔ انہیں آکھیا ٻال جیکر ضد کیتی کھڑن جو آپی کوں نال گھن تے ویندوں تاں ونڄو پے۔ میں ہݨ چُپ کر تے ہا یا نہ دی جنگ اچ رُدھی پئی ہم۔ میݙے کیتے ہُݨ فیصلہ کرݨ اوکھا ہا۔ ایہے ڳالھیں سوچیندی پئی ہم جو مشی دی ول کال آ ڳئی، آہدی اے اویس بھائی آہدے پن بھائی جان کنوں پچھو جیکر اجازت ݙیندن تاں اساں آندے پیسے باقی وی سارا کجھ تھی ویسے۔

رات دے یارہاں وڄدے پے ہن میݙے میاں جی آ کھیا تیاری کرو میں تہاکوں چھوڑ آنواں۔میں ہݨ بے دلی نال اٹھی تے کپڑے سوٹ کیس اچ پاتُم، جُتی تے کجھ ضرورت دا سمل ٻدھُم تاں میاں جی ساڈھے یارہاں وڄے دے نیڑے تیڑے امی دے گھر چھوڑ آئے۔ اتھاں تاں ہر پاسے اُتھل پُتھل، بھحٖ درُک لڳی پئی ہئی، ہر کُئی اپݨی اپݨی تیاری اچ لڳیا پیا ہا۔ عمیر تے صہیب اپݨے اپݨے بیگ تیارکیتی پے ہن، بھڄائی تے مشی اپݨیاں شہیں کٹھے کریندے ودے ہن۔ رضیہ باجی (میݙی وݙی سوتر) محمد براق دی تیاری کرویندے پے ہن، اوندا سمان کٹھا کریندے پے ہن۔ ٹی وی لاؤنج کپڑیں، جُتیں تے ٻے سمان نال بھریا لاتھا ہا۔اُتے تلے سمان ہی سمان شور شرابہ کہیں دی جراب نی لبھدی پئی کہیں دی جُتی۔خوشی تے اُٻہل ہر کہیں دے شکلیں تے نشابر ہئی۔ میاں جی میکوں چھوڑ تے آکھیو نے جو جیڑھے روانہ تھیوو میکوں ݙساہے تے اپݨا خاص خیال رکھاہے۔ میاں جی گھر روانہ تھی ڳے انہیں کوں گیٹ تئیں چھوڑ تے اندر آیُم، صوفے اُتے چُپ کر تے ٻہہ ڳیُم۔ کجھ دیر بعد میں وی بھیݨ بھراویں نال تیاری اچ جُپ ڳیُم۔

تھوڑی دیر تئیں اویس بھائی دے فون تے ماموں جہانگیر دی کال آئی جو اساں وی ڄلدے پے ہیں، تہاکوں دیر ہووے تاں ول میں ٻالیں نال نکلدا پیاں رستے اچ ملسوں ول۔ اے اوہے ماموں ہن جنہیں دے ٻال میݙے کول ٹیوشن پڑھݨ امدن تے ݙوں ݙینہ پہلے مذاق مذاق اچ سیر دا پروگرام پے بݨیدے ہن۔ میں دل اچ کھل پیُم تے سوچیُم واہ اللہ سئیں آں بے شک توں دلیں دے رازیں سمیت سارا کجھ ڄاݨدیں۔ 

تیاریاں کریندیں ٻارہاں وڄے، تے ہالی وی تیاریاں تھیندیاں پیاں ہن۔ گھر اچ کم کرݨ آلے ٻال وی نال ہن انہیں کوں وی گھر چھوڑنا ہا۔ وستی بہاول پور کنوں گھٹ و گھٹ سٹھ کلومیٹر پرے ہئی۔ میں ایہو سوچ تے پریشان تھیم جو سُدھ نی کیڑھے ویلے روانہ تھیندوں۔ میکوں پندھ کنوں پتہ نی کیوں ݙر لڳدے ول اے تاں پندھ وی رات دا ہا، ہیں سانگے پریشان ہم۔سمل سبھلیندیں اے پروگرام وی بݨدا ریہا جو کیکوں کیویں چھوڑنے۔ ہیں ڳالھ مہاڑ اچ اے شور وی رل ویندا ہا جو میݙی جرسی کینی تے میݙے جوگر کینی کالے آلے، کہیں دے گرم کپڑے نی پے ملدے تے کہیں دا کیا۔ ایں دوران وی کہیں دا پروگرام بݨدا ہا تے کہیں دا کینسل تھیندا ہا۔ کریندیں کریندیں رات دا ہک وڄ ڳیا۔ اللہ اللہ کر تے سمان پورا تھیا، تیاریاں ٻنیں لڳیاں۔ ہݨ اے ڳالھ طئے تھیوݨی باقی رہ ڳئی ۔ جو کون کیندی گاݙی اچ ٻہسی۔

ہک ٻے دے مشورے دے بعد طے تھیا جو اویس بھائی دی کار تے بھڄائی نال اساں ݙوہیں بھیݨیں تے خدیجہ(ملیر دی دھی اساݙی بھتریجی) ٻہسوں۔ براق میاں ظاہری ڳالھ اے ساݙے نال ہن۔ ڳاݙی تاں ہئی بس حق ناں اللہ دا گھندیں روانہ تھیوسے۔ ݙوجھی کار اچ ڈرائیور نال ماموں نذر، صہیب، عمیر تے باجی رضیہ سمل سودھے ٻہہ ڳے۔ صدقے دے پیسے کڈھیوسے تے خیر نال ہک وڄ تے پینتالی منٹ تے بہاول پور توں میاں والا(کہروڑ پکا) روانہ تھی ڳیو سے۔ ساݙے خیر دے پندھ اپݨا مُنڈھ ٻدھا۔ مشی ݙاڈھی خوش ہئی، پہلی واری اساں وݙے بھرا نال کہیں لمبے پندھ تے نکلیے ہاسے۔ خوشی دے نال نال ہک اݨ جا ݨ جھیاں ݙر وی دل اچ پتا نی کیوں ہا۔ اویس بھائی کوں پہلے کݙاہیں اِتی لمبی ڈرائیو کریندیں کینا ݙٹھا ہاسے۔ کراچی وی امدے ویندے ہن تاں ڈرائیور نال ہوندا ہا۔میݙی اے کوشش ہئی جو اساݙی کار توں کوئی بندہ کہیں طرحانویں صوبی(صہیب) ہوریں دی کار اچ ونڄے پیا تے اے کار ڈرائیور چلا گھنے یا ول ماموں تاں جو اویس بھائی کوں ڈھیر ڈرائئیونگ نہ کرݨی پووے۔ میں جِتی دفعہ آکھیم اویس بھائی منع کر ݙتو نے۔ میں وی ول چُپ کر تے ٻہہ ڳیُم دل اچ دعا وی منگدی ٻیٹھی ہم جو پندھ خیر دا نبڑ ونڄے۔

اساݙی وستی دا ناں میاں والا ہے۔ اے وستی ضلع لودھراں دی تحصیل کہروڑ پکا وچ ہے۔ کہروڑ پکا بائی پاس توں پنج کلومیٹر دے پندھ تے چوک اللہ ورائے والا آندے جیندے کنوں اساݙی وستی ݙو رستہ ویندے۔ اے وستی میݙے ݙاݙا سئیں میاں مصطفیٰ جھنڈیر اپݨے وݙ وݙیریں دے زمینیں تے اباد کیتی۔ آخری و  یلے ݙاݙا سئیں میݙے ابے ہوراں میاں ممتاز احمد جھنڈیر کوں حویلی تے زمینیں دی ذمہ داری ݙتی۔ ایں حویلی دی ذمہ داری ابے سئیں دے بعد میاں اویس جھنڈیر دے سر تے ہے، جنہیں ایندی سنبھال پوری ذمہ داری نال کیتی اے۔ ایں حویلی اچ اساݙے بچپن دے یاداں ہن، لڑکپن دے خواب ہن، ماء پیو نال گزریا سوہݨا ویلھا ہر ویلے یاد آندے۔انہیں دے ونڄݨ دے بعد ایہے یاداں تاں رہ ویندن۔ اللہ سئیں انہیں تے خصوصی رحمت کرے، تے انہیں دے گھر روشن رکھے۔ انہیں سوچیں دی روانی پولیس آلیں آن تروڑی۔

ہک تاں رات کوں نکلیے دیر نال ہاسے ول وستی کنوں ݙاہ پندھراں کلومیٹر پہلے پولیس دی ڳاݙی گشت تے ہئی۔ او سامݨے آندی پئی ہئی اساں اونکوں کراس کیتا ساریں دے شکلاں رات دی وجہ کنوں نندروڑیاں ہن۔ کار وی اساݙی کجھ تیز رفتاری اچ ہئی پولیس آلیں سمجھیا کجھ مشکوک اے۔ انہیں ڳاݙی ولدی موڑی تے اساݙی کار دے سامݨے آن لَتو نے، گاݙی توں لہہ تے اساݙی کار ݙو بھڄدے ائے۔ اساں ݙر ڳیو سے جو اللہ خیر کرے کیا معاملہ ہے۔ ڈرائیونگ سیٹ آلا گیٹ کھول تے پچھدن جو کون ہیوے تے کیݙے ویندے پیوے۔ اڳلی سیٹ تے اویس بھائی نال بھڄائی تے انہیں دی جھولی اچ براق میاں ٻیٹھا ہا۔ اویس بھائی پولیس آلے کوں اپݨا ناں ݙسیا تے اکھیو نے جو میݙی فیملی ہے گھر ویندے پیسے۔ پولیس آلیں آپݨی تسلی کیتی تے ویندا کتونے۔

ہُݨ میݙے دماغ اچ اے اُتھل پُتھل شروع جو سفر دی شروعات ای ݙرا ݙتے اللہ سئیں اپݨا کرم کرے۔میں بُرے وسوسیں کنوں اللہ دی پناہ منگی چنگائی دے دعائیں کریندیں ترائے وڄے دے نیڑے وستی ونڄ پُنو سے۔ اختر بھائی اساݙی وݙی بوا دے پُتر ہن تے خدیجہ انہیں دی وݙی دھی اساں انہیں کوں پہلے ݙسا ݙتا ہاسے جو خدیجہ ساݙے نال ویسے۔ خدیجہ تیار ہئی اوکوں نال گھن تے حویلی ڳیو سے، پاݨی شاݨی پیتا، مونہاں کوں پاݨی دے چھنڈے مریوسے تے انت چار وڄے دے نیڑے اللہ دا ناں گھدوسے تے دنیا پور دے رستے خانیوال آلے پاسے ٹُر پیوسے۔ اتھوں اساں موٹر وے آلا دڳ گھنݨاں ہا۔

میݙے نال مشی تے خدیجہ ٻیٹھے ہن میݙی دید پئی تاں او ݙوہیں سُتے پے ہن، بھڄائی کوں ݙٹھم براق تے او وی سُتے پے ہن۔ باقی بچیو سے ڈرائیونگ سیٹ تے اویس بھائی تے پچھلی سیٹ تے میں اساں ݙوہیں جاڳدے ٻیٹھے ہاسے۔ ڈرائیو کرݨ آلے تاں انویں جاڳݨا ہوندے تے میݙی مجبوری اے ہے جو سفر کنوں ݙر لڳدے ہیں واسطے سُتا وی نی ونڄینداں پیا۔ انہاںدی اکھ نہ لڳ  ونڄے تاں ول کھُل ویندی اے۔ میں ہُݨ مسلسل بھائی جان کوں تاڑی ٻیٹھی ہم جو کتھائیں انہیں دی اکھ ناں لڳ ونڄے۔ کیوں جو ترائے توں پنج وڄے تئیں ا یجھا ویلھا ہوندے جو نیندر آپݨے پورے زور تے ہوندی اے، بُت سکون منگدے تے پتہ نی لڳدا جو کیڑھے ویلھے گھل آٖ ونڄے۔ ول اے وی جو کݙاہیں اِتی لمبی ڈرائیو کائیناں کیتی ہانے، میں شیشے ݙو ݙیکھ تے آیت الکُرسی پڑھݨ شروع کر ݙتی، نال دعائیں وی جو اللہ اساں ساریں کوں اپݨی حفظ و امان اچ رکھے۔ اویس بھائی دے اکھیں رتیاں لال ہن میں سوچم تھکے نہ ٻیٹھے ہوون ݙوں گھنٹے بعد ہک پیٹرول پمپ تے میں رکوایا جو فریش تھیوݨیں۔ اویس بھائی وی فریش تھئے، براق دے کپڑے وی بدولو یوسے کروائے، دودھ بݨا تے ݙتا۔ وی(۲۰) منٹ بعد خانیوال توں روانہ تھیو سے۔ کجھ دیر بعد خانیوال انٹر چینج توں موٹر وے پکڑی تے ول اسلام آباد ݙو چل سو چل۔پندھ ہمیشہ تھکیڑے چڑھا ݙیندے جیکراہیں اے پندھ بے مقصد ہووے توں اونکوں رُلݨ اہدن۔ جے کراہیں بامقصد ہووے تاں ایکوں پندھ وہاݨی دا ناں ݙتا ویندے ۔ پندھ وہاݨی دی چس ہمیشہ اوں ویلے آندی اے جیلے ہم سفر ہم عمر خوش مزاج ٻٹیل خچیل تے جُگت بازی ہوون۔ 

سنگتی سنگتاݨیاں او ہوون جنہاں دی زبان کار دے پھیتیاں آلی کار مسلسل چُلدے رہن۔ میں اپݨے اسوں پاسوں نگاہ پھیری تاں معلوم تھیا جو سبھے گھوڑے ویچ تے نی سُتے پے بھل جو کہیں گھوٹ کوں پرناں تے سُتے پے ہوون۔ کئی وپرے آون تے کئی ونڄن۔ میں ول آپ مرادا اویس بھائی دے کن کھاوݨ شروع کر ݙتے جو متاں اُنہاںکوں کئی گھل شل آوے ۔ میݙی نظر سڑک تے آہرو باہروں بھوندے نطاریاں تے گھٹ تے اویس بھائی تے زیادہ ہئی۔ بھائی اویس وی میݙی پریشانی کوں ذری ذری سمجھ ڳئے تے لہذے لہذے بعد ہوں ہا دی صورت اچ ولدی ݙیندے رہ ڳے ۔ آسوں پاسوں ݙراکلا اندھارا تے سُنڄ بر دا پندھ کئی تکھی جیپ کار لنگھے تاں میݙا اُدھرکا نکل ونڄے ۔ ہاں ٻٹا ں ٻٹاں لایا تے پھپھڑی کمبݨ شروع تھی ڳئی۔ ہیں وپرے اچ ویلہ گزرݨ دا پتہ نہ لڳا۔ پرہ اکھ پُٹھݨ پائی تاں ہوش وی جا تے آندے محسوس تھے۔                       

                                                                                                                       (پہلا پلو)

……}{……

== حوالہ: کتاب لڑی چھی ماہی &quot;حوا&quot; بہاول پور توں چوݨ ==</text>
      <sha1>7y62p60ere7i7xnoeupu06v8y5o7nq5</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>پندھ جیوݨ دا</title>
    <ns>0</ns>
    <id>28524</id>
    <revision>
      <id>63355</id>
      <timestamp>2025-06-16T09:09:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>جھوک پبلشرز</username>
        <id>3435</id>
      </contributor>
      <comment>&quot;لکھت: شبنم قادر (چیئرپرسن سیوا)  احٖ ٻہوں عرسے بعد شیشے دے اڳوں ٻیٹھی تاں حیران تھی ڳئی۔ شیشے وچ میں نظر نہ آندی پئی ہم بلکہ میݙی اماں دا عکس میݙے وچ واضح ہئی۔ شیشے وچ ہی میݙا بچپن ، میݙیاں اکھیں دے اڳوں گھمݨ پئے ڳیا، ہک شرمیلی جئیں ٻالڑی اپݨی ماں کوں ڳولین...&quot; نال ورقہ تخلیق تھیا</comment>
      <origin>63355</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10194" sha1="dbvi76os6274pw1188ble9od2hxjoxh" xml:space="preserve">لکھت: شبنم قادر (چیئرپرسن سیوا)

احٖ ٻہوں عرسے بعد شیشے دے اڳوں ٻیٹھی تاں حیران تھی ڳئی۔ شیشے وچ میں نظر نہ آندی پئی ہم بلکہ میݙی اماں دا عکس میݙے وچ واضح ہئی۔ شیشے وچ ہی میݙا بچپن ، میݙیاں اکھیں دے اڳوں گھمݨ پئے ڳیا، ہک شرمیلی جئیں ٻالڑی اپݨی ماں کوں ڳولیندی ہوئی نظر آئی ، اماں … اماں… میݙا ابا جو کافی رعب دار شخصیت دا مالک ہئی نوکر ماما وسایا کوں اکھیندے ونڄ ایندی ماں دے پیکے ݙے آ۔ اماں اپݨی ماء کنوں سݨدی پئی ہئی کہ گھر وچ کجھ کھاوݨ کوں کائینی۔ پئے کوں آکھ اٹا گھیو وغیرہ تاں گھن  ݙیوے یا اپݨے گھروں چا تے پٹھ ݙیووے۔

تصور دی اَکھ نال میں اپݨے ارد گرد ݙٹھم ہک کمزور جئیں ٻچی وݙے ٻالاں کنوں ݙردی اپݨی اماں دی قمیض پکڑی کھڑی ہم نانی دے گھر غربت ہئی، ابے دے گھر ہر چیز دی فراوانی ہئی، ابا ہمیشہ اماں کنوں نراض تے اماں ابے کنوں نراض، اوں ویلے تاں کجھ سمجھ نہ آندی ہئی جیلے میں زندگی وچ اماں دی جوانی دی عمر وچ پنم تاں ماء دے حالات وچوں گزریم تاں ہر ڳالھ سمجھ آ ڳئی، میݙی زندگی وچ اتنے موڑ آئے کہ ہر ویلے لڳدا ہئی بس زندگی اڳوں نی ودھ سڳدی، میݙی زندگی مک ڳئی اے جمود دا شکار تھی ڳئی اے، بی اے تک تاں اپݨی ذات وچ گم ہم صرف ہک شوق ہئی میݙی شادی تھی ویسی۔ بس میݙی زندگی وچ خوشیاں ہی خوشیاں ہوسن۔

میکوں میݙے سکول دی ڳالھ یاد اے میݙا داخلہ کیویں تھیا۔ میݙی نانی میکوں گھن تے ڳئی سکول ݙوں نوجوان استانیاں ہک پاسوں ٻیٹھیاں ہن، بچے کھیݙدے پئے ہن۔ ہرا سمندر گوبھی چندر، بول میری مچھلی کتنا پانی ، ٻے پاسوں ٻیاں بچیاں ڈوپٹہ پکڑ تے چھکیندیاں کھڑیاں ہن، جل جلیبی توا کھڑوچڑی، اے ایجھیاں چیزاں ہن جیڑھیاں میکوں مائل کریندیاں پیاں ہن دل کریندا ہا میں وی کھیݙاں لیکن ݙر لڳدا ہا وݙے ٻالاں کنوں وݙیاں چھوکریاں کنوں، میں ݙٹھا میݙی نانی انہاں کوں اکھیندی پئی ہئی سکول وچ ایندا ناں داخل کرو انہاں نے میݙا ناں پُچھیا انہاں آکھیا ایندی ماء ایندا ناں شبانہ رکھے، مس پروین ٻیٹھے ہن انہاں آکھیا اے کیا پراݨا ناں اے احٖ کل نویں ناں چلدے پن، شبنم ناں ٻہوں سوہݨا اے ٻچی ٻہوں پیاری اے ایندا ناں شبنم رکھ ݙیوو۔ کیوں کہ میݙے نال ہک ٻئی ٻچی ٻیٹھی ہئی اوندا ناں ہئی یاسمین انہاں آکھیا یاسمین شبنم کوں سݙ آ تے ہک دم ݙوجھی مس ٻیٹھی ہئی اوں آکھیا شبنم یاسمین ہی ہیندا ناں رکھ ݙیوو میکوں سݙیو نے تیکوں اے ناں ٹھیک لڳے میں چُپ چاپ کھڑی ریہم ایں میݙا ناں شبنم یاسمین کلاس وچ تھی ڳیا۔

میں اپݨے بچپن وچ جیلے ویلے ݙیکھدی ہاں تاں اندر ہر چیز نظر آندی اے کہ ہک شرمیلی جئیں لڑکی ہر کہیں کنوں ݙردی لڳدی ماں دے پچھوں لڳدی کہیں ویلے ابے کنوں کوئی فرمائش کریندی نظر آندی اے۔ الحمد للہ گھر وچ کہیں شئے دی کمی کینا ںہئی۔ والد ذیلدار ہن، گھر دے وچ ہر چیز دی فراوانی ہئی، خواہش منہ وچوں کڈھیندے ہاسے پوری تھیندی ہئی مگر میں اپݨے گھر دے ٻاہر ٖݙٹھا بکھ نچدی ہئی، غربت ہئی پریشانی ہئی، لوکاں دے مسئلے مسائل ہن جیندے وچ میݙا دل پریشان تھیندا ہئی، میکوں ٻاہر نکلݨ دا ہکو ہی رستہ ہئی جو میں سکول ونڄ تے اُتھاں ٻالاں نال کھیݙاں خوش تھیواں ایں طرح گھروں فرار دا ہکو ہی رستہ زندگی وچ سمجھ آندا ہئی سکول، کالج ، یورنیورسٹی۔

اساں پنج بھیݨیں تے ہک بھرا ہاسے ، ول اللہ نے ہک ٻیا بھرا ݙٖتا تاں اوندا ناں میں ہی ہک کہانی وچ پڑھیا ہئی شہروز میکوں پسند ہئی میں اٹھویں جماعت وچ ہم جیڑھلے میݙا چھوٹا بھرا پیدا تھیا، میں وݙی خوشی نال ایندی سالگرہ کیا کریندی ہم اپݨی وی سالگرہ نال رلیندی ہم اساں بس ساریاں کوں سݙ تے کوئی دیگ چا پکوائوں ہا تے ساریاں کوں سݙ تے خوشیاں منووائوں ہا، بس ہر ویلے خوشی خوشی ہی نظر آندی ہئی خوش تھیوݨ دے بہانے لبھیندے ہاسے ، ایویں ہسدے کھیݙدے میݙی بی اے مکمل تھی ڳئی۔ میݙی پیدائش ہک ایجھے علاقے وچ تھئی ہئی جیڑھا نہ شاہر ہئی نہ دیہات بس جیڑھیاں کیڑھیاں ضرورتاں جو ہن گھر دے اڳوں پوریاں تھی ویندیاں ہن۔ گھر وچ ہی ہر شئے مل ویندی ہئی۔

میݙے ابّے د ا تعلق ماڑی اللہ بچایا نال ہئی، اللہ بچایا ہک یونین کونسل ہے جیڑھی میݙے ݙاݙے دے ناں تے ہے، میݙے والد اتھوں دے ذیلدار وی ہن تے زمیندار وی ہن۔ لکھ لوک انہاں کوں سلام کریندے نظردے ہن، ہر ویلے میں اپݨے ابے کوں لوکاں دے فیصلے کریندے ݙیہدی ہم میں انہاں دے پچھوں بھڄدی ہم جو میں نال ڄلساں۔

میݙے ابو دی شادی میݙی والدہ نال تریجھی شادی ہئی، لیکن میݙے ابو ساکوں اپݨے گائوں کیناں ونڄݨ ݙیندے ہن، او آہدے ہن کوئی کائینی تہاݙا تساں صرف بھیݨیں بھرا آپس وچ ہیوے، ٻاہر دی دنیا نال تہاݙا کوئی تعلق کائینی، گھر وچ جیڑھی شئے تساں اَکھیسو تہاکوں ملسی ، ٻاہر نی ونڄݨاں، جیندی وجہ کنوں میݙے اندر ہک تڑپ ہئی ٻاہر کیا ہے میں ٻاہر لوکاں کوں ملݨ چاہندی ہم، گھبراہٹ تھیندی ہئی گھر دے ہکو ماحول کنوں۔ احٖ اپݨی زندگی کوں پچھوں مُڑ تے ݙٖیکھاں تاں ہک تڑپ جیڑھی میکوں ٻاہروں نکلݨ دی لوکیں کوں ملݨ دی ہئی ، جیڑھلے میں یونیورسٹی ڳئی تاں ہک افسانہ ہئی کیا ہئی کندھی دے پرہوں، کندھی دے ایݙے آلے لوک اوݙے ونڄݨ واسطے بے چین ہن تے اوݙوں آلے ایݙے آوݨ کیتے بے چین، لیکن سکون کتھائیں وی کینی، اتھاں ونڄ تے میکوں احساس تھیا کہ کتاباں ݙوجھیاں کوں سمجھاوݨ کیتے ہوندن، کاش لوک انہاں کوں سمجھن ، سبق حاصل کرن، ایں واسطے ہی ہے کہ حفیظ طاہر میݙا بھرا میکوں ہمیشہ اکھیندے جو کجھ لکھ ، شاید لوکاں کوں رہنمائی ملے، لیکن میں سمجھدی آں جیلے اساں رہنمائی کائیناںڳھدی ہئی کہیں وݙے دی ڳالھ کائیناں سݨی ہئی نہ سمجھی ہئی ، زندگی دی دوڑ وچ بس دوڑ لا ݙتی ہئی مڑ تے نہ ݙ ٖٹھا کہ کیا تھیندا پے تے احٖ کندھی دے پرہوں او ناول ہمیشہ میݙی زندگی وچ میکوں یاد رو ویندے تے ݙوجھا ہئی کہ ہر درخت تے باندر ٻیٹھے جیڑھا چݨے کھمدے انہاں ݙوں چیزاں ہمیشہ میکوں زندگی وچ راغب کیتا جو زندگی دے وچ سبق حاصل کرݨاں چہیدا ہے کہیں نہ کہیں کنوں سمجھ گھننڑی چاہیدی اے ۔لیکن ہمیشہ اپݨیاں بے وقوفیاں تے حرکتاں دی وجہ کنوں پچھاں رہ ڳیُم، زندگی وچ روز نواں تجربہ نویں ڳالھ ݙیکھݨ کوں ملدی ہئی۔

میݙی ماء ہک غریب پیو دی دھی ہئی، تیرھاں چوݙاں بھیݨ بھرا ہن، اُنہاں دی پرورش اُنہاں دی پھپھو کیتی ہئی جیڑھی بے اولاد ہئی ، اماں کوں اَٹھ جماعتاں پڑھایاں ، قرآن پاک پڑھایا ،ا چھے برے دی تعلیم ݙتی ول میݙا ابا میݙی اماں دی زندگی وچ آیا، اساں پیدا تھی ڳئے ، اماں نے اپݨا آپ ونڄا ݙتا، ساݙے وچ او اساݙے وچ ہی اپݨی جوانی بچپن ݙیہدی رہ ڳئی ، خیر انہاں ہیں گھر دے وچ ہی ساݙے مترائے بھیݨ بھرا چاچے کزن کہیں ویلے آ ویندے ہن، انہاں کوں مل تے ہمیشہ میکوں خوشی تھیندی ہئی تے خواہش تھیندی ہئی جو کوئی پروگرام رکھے ونڄن انہاں ساریاں کوں خوش کیتا ونڄے۔

                                                                                                                        (پہلاپلو)

……}{……

== حوالہ: کتاب لڑی چھی ماہی &quot;حوا&quot; بہاول پور توں چوݨ ==</text>
      <sha1>dbvi76os6274pw1188ble9od2hxjoxh</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ورتݨ آلے نال ڳالھ مہاڑ:KiranBOT</title>
    <ns>3</ns>
    <id>28525</id>
    <revision>
      <id>63356</id>
      <timestamp>2025-06-16T10:19:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>KiranBOT</username>
        <id>3433</id>
      </contributor>
      <comment>soft redirect to [[:en:user talk:sernamekiran]]</comment>
      <origin>63356</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="44" sha1="qr0mf2vw16c27hfhur0f0o18ckxriwd" xml:space="preserve">{{soft redirect|en:User talk:Usernamekiran}}</text>
      <sha1>qr0mf2vw16c27hfhur0f0o18ckxriwd</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>سرائیکستان دے قلعے</title>
    <ns>0</ns>
    <id>28526</id>
    <revision>
      <id>63358</id>
      <timestamp>2025-06-16T10:20:02Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Sraiki</username>
        <id>12</id>
      </contributor>
      <comment>&quot;سرائیکستان دے کجھ قدیمی قلعے ایہ ہن۔  * مئو مبارک * دھن کوٹ * ہڑند * [[قلعہ اسکلندہ]] * [[قلعہ غضنفرڳڑھ]] * قلعہ ملتان * قلعہ شاہ ڳڑھ  [[ونکی:تاریخ سرائیکستان]]&quot; نال ورقہ تخلیق تھیا</comment>
      <origin>63358</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="269" sha1="3dkqgq3teg1xyxqgsmretuvqjb2ffii" xml:space="preserve">سرائیکستان دے کجھ قدیمی قلعے ایہ ہن۔

* مئو مبارک
* دھن کوٹ
* ہڑند
* [[قلعہ اسکلندہ]]
* [[قلعہ غضنفرڳڑھ]]
* قلعہ ملتان
* قلعہ شاہ ڳڑھ

[[ونکی:تاریخ سرائیکستان]]</text>
      <sha1>3dkqgq3teg1xyxqgsmretuvqjb2ffii</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>سرائیکستان دے آثار قدیمہ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>28527</id>
    <revision>
      <id>63359</id>
      <timestamp>2025-06-16T10:25:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Sraiki</username>
        <id>12</id>
      </contributor>
      <comment>&quot;سرائیکستان دے کجھ آثار قدیمہ ایہ ہن۔  * [[رحمان ڈھیری]] * ٻلوٹ شریف * [[گنویری آلا]]  * ٹھیڑ دلورائے  * ٹبہ تلواڑا  * سوئی وہار * جلیل پور  [[ونکی:تاریخ سرائیکستان]]&quot; نال ورقہ تخلیق تھیا</comment>
      <origin>63359</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="276" sha1="rppzvm884wkw9bs1f4017fhc2gbv7rf" xml:space="preserve">سرائیکستان دے کجھ آثار قدیمہ ایہ ہن۔

* [[رحمان ڈھیری]]
* ٻلوٹ شریف
* [[گنویری آلا]] 
* ٹھیڑ دلورائے 
* ٹبہ تلواڑا 
* سوئی وہار
* جلیل پور

[[ونکی:تاریخ سرائیکستان]]</text>
      <sha1>rppzvm884wkw9bs1f4017fhc2gbv7rf</sha1>
    </revision>
  </page>
</mediawiki>