وکیپیڈیا skrwiki https://skr.wikipedia.org/wiki/%D9%BE%DB%81%D9%84%D8%A7_%D9%BE%D8%B1%D8%AA MediaWiki 1.45.0-wmf.7 first-letter میڈیا خاص ڳالھ مہاڑ ورتݨ آلا ورتݨ آلے نال ڳالھ مہاڑ وکیپیڈیا وکیپیڈیا ڳالھ مہاڑ فائل فائل ڳالھ مہاڑ میڈیا وکی میڈیا وکی ڳالھ مہاڑ سانچہ سانچہ ڳالھ مہاڑ مدد مدد ڳالھ مہاڑ ونکی ونکی ڳالھ مہاڑ TimedText TimedText talk ماڈیول ماڈیول ڳالھ مہاڑ Event Event talk 0 6122 63496 60997 2025-06-29T20:15:20Z سیف اللہ ملانہ ایس کیوایم 2834 /* دیرہ اسماعیل خان دی مذہبی سیاسی اہمیت */ 63496 wikitext text/x-wiki ==سیف اللہ بے قرار دا تعارف== [[سیف اللہ بیقرار]] صدرسرائیکستان قومی موومنٹ بنیادی طور تے ہک صحافی ،طبقاتی تے سماجی،سیاسی قوم پرست کارکن اے طبقاتی لکھاری اے ادیب اے سرائیکی سماج دے دامان دی تحصیل درابھن دی جھوک غلام حیدر دا وسندڑ اے ملانہ قبیلے نال تعلق اے علاقائی روائتی نمبرداری دے خلاف بھرپور جدوجہد کریندے رہݨ تے ول ہفتہ وار"سچائی" دیرہ اسماعیل خان دے ایڈیٹر رہن طبقاتی وانج دے خلاف ہمیشہ مزاحمت دا کردار ادا کریندے رہن معروف صحافی اسلم اعواݨ دی وساطت نال معروف قوم پرست سئیں حمید اصغر شاہین دے نال ملاقات تھئ تے انہاں ایںکوں قومیتی فلسفہ "چُلھ دی خیرتےکل دی خیر" تے مطمئن کیتا تے اے سرائیکستان قومی موومنٹ اچ شامل تھئے کوڑی ہوت دے مقام تے ایس کیوایم دا اجلاس تھیا تے تحصیل درابھن کلاں دےبانی جنرل سیکرٹری چُݨے ڳئے بھرپور جدوجہد کرݨ تے دیرہ اسماعیل خان دے ضلعی جنرل سیکرٹری بݨایا ڳیا خان پور اچ ایس کیوایم دی سنٹرل کمیٹی دے موقع تے سئیں مجاہد جتوئی نے ادبی کم کرݨ کیتے چُھٹی منگ گھدی تے [[سیف اللہ بیقرار]] کوں جنرل سیکرٹری چُݨا ڳیا ایں تُوں پہلے ڈپٹی جنرل سیکرٹری دی حیثیت اچ کم کریندے پئے ہݨ حمید اصغر شاہین دے قریبی دوستاں چوں ہن تے انہاندے مشن کوں ہُݨ تائیں جاری رکھی ہوئن انہاندے وفات دے ایس کیوایم دے صدر چُݨے ڳئے ==سرائیکستان مخالف سیاسی داہ== لکھت:سیف اللہ بیقرار جَیں ویلہے کَہئں نسل،زبان یاکَہئں علاقائی گروہ کوں اے احساس تھی ونڄے جو کَئی ݙَھڈھیاں غاصب طاقتاں ݙَھڈھپ دے زور تے اُنہاں دی فطری مادی اقتصادی تے [[ثقافتی]] ترقی دی راہ اچ ڄاݨ ٻُجھ کےرکاوٹ بَݨ ڳئن تے انہاندے وسائل منقولہ تے غیرمنقولہ لُٹیندے ویندن تاں اُنہاں چہ قوم پرستی دے جذبے دی بیداری دا سبب بَݨدے جیویں جو پاکستان دے وچالے چہ سَت کروڑ [[سرائیکی]] جہڑے ماضی قریب تے ماضی بعید اچ پچادھی تے پُوادھی مَریلیاں تے دھاڑیلیاں دیاں یلغاراں تے لُٹ پُٹ توں کھنڈپُنڈ کے خود اعتمادی وَنڄا ٻیٹھے ہَن تے ہِک لمبا عرصہ غفلت دے خواب دی ݙُونگھی کھائی چہ پَئے رَہ - وَن یونٹ تَرُٹݨ دے بعد اِنہاں کوں پہلی دفعہ سُڄاڳ تھیوݨ دا موقع ملے تے احساس تَھئے جو ہُݨ اَساں نہ بہاولپوری نہ ملتانی نہ دیرہ جاتی تے نہ ہی اُبھیچڑ لموچڑ بلکہ اساں ہِکا ہی قوم ہَیں ساݙی تہذیب [[ثقافت]] تے زبان وی ہِکا اے تے وسائل وی سانجھی ہن زمین دا خطہ وی ہِک اے ڄہڑا 23 ضلعیاں تے مشتمل اَڄ دی [[سچائی]] اے جیندے اُتے تخت لاہور تے تخت پشور دا قبضہ اے جیکوں چُھڑائے بغیر جغرافیے دا تحفظ منقولہ تے غیرمنقولہ وسائل تے اختیار رکھݨ ممکن نَئیں ،ایں کیتے اساں [[سرائیکی]] ہِک قوم ہَیں-ملتان ساݙا تہذیبی ،ثقافتی تے تاریخِی مرکز اے اَتے ساݙی قومی اکائی [[سرائیکستان]] اے-بعض قوتاں طاقت دے بل بوتے تے اِنہاں دی فطری ،مادی ،اقتصادی تے [[ثقافتی]] ترقی دی راہ اچ رکاوٹ بَݨ کے اِنہاں دے وسائل لُٹیندے پَئن-سرائیکی تحریک خالصتاََ قومیتی تحریک اے تے سرائیکستان اچ وَسݨ آلے سارے لوک بھان٘ویں او گھراچ کوئی وی زبان ٻولیندے ہوون تے جہری نسل نال اُوندا تعلق ہووے [[سرائیکی]] قومیت دا حصہ ہن بشرطیکہ کَہئں غیر دا آلہ کار نہ ہووے تے سرائیکی قومیتی حاکمیت اعلیٰ دے وفادار ہوون [[سرائیکی]] تحریک دنیا دی کَئ وݙیاں تحریکاں دے مقابلے چہ نہایت ای پُرامن طریقے نال اُبھری اے - چوتھائی صدی دی قلیل مُدت اِچ سرائیکستان دی اکثریتی قومیتی آبادی آپݨے سرائیکی ہووݨ تے فخر محسوس کریندی اے ایں تحریک دی سب توں وݙی خوبی اے وی ہیے جواے پڑھے لکھے درمیانے طبقے ،نچلے درجے دے ملازمین ،کم تنخواہ دار،مزدور ،ہنر مند تے کساناں دی تحریک اے-ایں تے کَہئں وݙے آدمی یا جاگیردار طبقے دی کوئی چھاپ کوئینی - تےایہا تحریک ای ملک اچ ایجھیں انقلاب دی بݨیاد بَݨسی،جیندے چہ جاگیرداری نظام تے فرقہ واریت دا خاتمہ ،ہِک ݙوجھے تے ݙَھڈھپ کرݨ دی ہوس،قومی نابرابری،نا انصافی تے معاشی وانج توں چُھٹکارہ پاوݨ کیتے سود مَند ثابت تھیسی-جیویں ای قومیتی [[لسانی]] ثقافتی تحریک نے سرائیکستان دے قیام کیتے شعوری مزاحمتی بنیاداں تے طبقاتی جدوجہد کوں سڑکاں تےجوڑَݨ شروع کیتے تے جلسے جلوساں اَتے احتجاجی مظاہراں چہ ودھارا تھئے تاں [[سرائیکی]] دشمن طاقتاں نے قومیتی تحریک کوں ناکام بݨاوݨ کیتے سازشی منصوبے تیار کرݨ شروع کرݙتے - پیپلز پارٹی بنیادی طورتے سندھ نواز پارٹی اے ڄہڑی جوسندھیاں دے مفاد کوں سامݨے رکھیندیں ہوئیں خطئہ [[سرائیکستان]] دےجاگیرداروں،گَدی نشینوں تے ضراری قلم کاراں دے ذریعے [[سرائیکیاں]] کوں بطور کارڈ استعمال کرکے مرکز اچ رَہوݨاں چاہندن - سندھی چونکہ [[سرائیکیاں]] دے اہم معاشی وسائل کالا باغ ڈیم دے کَٹرمخالف ہن ایں کیتے پیپلزپارٹی نے کالا باغ ݙیم دی تعمیر دا راہ روکݨ کیتے چشمہ لفٹ کینال دا کوُڑا سیاسی نعرہ مارَݨ چَنڳا سمجھے ایویں ای اے این پی جو دراصل پشتون اشرافیہ دی نمائندہ پارٹی اے جیندا 170 فیصد کاروبار کراچی نال جُڑا ہوئے تےاُتھاؤں پارٹی دی لوڑ پوری کرݨ دے علاوہ ہِک ݙو سیٹ وی گھن گھندی اے او وی سندھیاں دے نال رَل کے کالاباغ ڈیم دی مخالف سیاسی بَݨی ہوئی اے ایویں پشتون مولانا فضل رحمان ای ایجھیں "کارخیر" اچ بَھڄ بُھڄ کے حصہ رَلائی وَدے جبکہ نواز شریف سندھی قوم پرستاں نال اقتدار دی خاطر اہم معاشی منصوبے تے سودے بازی کرچُکے-کیوں جو سندھیاں تے پنجاپیاں کوں ݙَر ہیے جو [[سرائیکستان]] دے بَݨݨ نال خطے اچ موجود قدرتی زرعی وسائل سرائیکیاں دے اختیار اچ آ وَیسن، تے [[کالاباغ ڈیم]] دی تعمیر وی تھی ویسی ،جیندے نال سندھیاں کوں نقصان تھیسی تے نال ای بلوچستان کوں تونسہ بیراج توں سیراب کرݨ آلی کچی کینال اچ متوقع پاݨی دی کمی دا تاثر ݙے کراہیں ہمنوا بݨایا ڳیا جبکہ پنجابیاں کوں انڈسٹریاں چلاوݨ کیتے راں مٹیریل دا گھنݨ وی اوکھا تھی ویسی-گزریل الیکشن دے بعد [[سرائیکی]] تنظیماں ادبی ثقافتی عمل توں وَدھ کے طبقاتی بُنیاداں تے قومیتی عمل شعوری مزاحمتی سرگرمیاں سڑکاں تے شروع کرݙتیاں،احتجاجی مظاہر ،دھرنے ،ریلیاں حتٰی کہ [[حمید اصغر شاہین]] کی سربراہی میں چلنے والی شعوری مزاحمتی تحریک [[سرائیکستان قومی موومنٹ]] نے سرائیکی دشمن مقتدرقوتاں کوں بےنقاب کرݨ کیتے بطور نفرت اجتماعی تے ا نفرادی پُتلے ساڑَݨ شروع کیتے اے او مقتدر ہستیاں ہن جنہاں دے خلاف آواز چاوݨ جان کوں تَلی تے رکھݨ سمجھا ویندا ہائی کیوں جو اے اسٹیبلشمنٹ دی کُچھڑ اچ راہوݨ آلے لوک ہن اَڄ انہاندا بݨاوٹی تقدس سڑکاں تے پامال تھیوݨ لَگ ڳئے -ہُݨ تاݨیں اِنہاں چوں میاں نواز شریف ،شہباز شریف ،یوسف رضاگیلانی،پیر پڳاڑا،اخترمینگل،فیصل کریم کُنڈی،اسفند یارولی،عمران خان،منور حسن ،ایم این اے عطاء الرحمن ،مخدوم شہاب الدین اور مولانا فضل الرحمن دے [[پُتلے]] ساڑ کے [[سرائیکی]] شناخ دا دشمن قرار ݙتا ڳئے تاکہ سرائیکی لوک [[سرائیکستان]] دے قیام اچ اِنہاں تے بھروسہ کرݨ دی بجائے وقت کوں بچاوݨ کیتے آپݨی جدوجہد جاری رکھݨ تے اے شعوری مزاحمتی عمل بدستور جاری اے-ملک تے مسلط بددیانت ٹولے دے حکمران اتحاد نے سرائیکیاں دی قومیتی اکائی کوں نقصان ݙیوݨ کیتے 28جنوری 2012 کوں سندھی قوم پرستاں نال مل کے سندھ اچ سرائیکیاں دی قومی شناس صوبہ [[سرائیکستان]] دے قیام دے خلاف پُر تشدد مظاہرے کرائے ڳئے جواے تاثر ݙتا وَن٘ڄے کہ سرائیکی قومیتی ،لسانی شناخت دی ٻُنیاد تے صوبہ بݨاوݨ نال ملک اچ فساد پَئے سَڳدے -"حالانکہ ایہو حکمران ڳَٹھ جوڑ پشتوناں کوں شناس ݙے چُکے" سندھی مظاہراں سامݨے رکھ کراہیں مرکز اچ حکمران پیپلزپارٹی دا نستہ طور تے جنوبی پنجاب دے ناں نال قرارد گھن آئی تے جیکوں حکمران اتحاد نے منظور کریندیں ہوئیں پنجاب اسمبلی کوں بھیج ݙتا ایں قرارداد توں نشابر تھی ڳیا جو پیپلزپارٹی نہ صرف سرائیکیاں دی شناخت دی دشمن بلکہ او سرائیکیاں کوں تقسیم کرݨ تے وی تُلی ہوئی اے - جنوبی پنجاپ دا مطلب اے جو [[دیرہ اسماعیل خان]] تے ٹاک ایندے وچ کَینی - ایہو کُجھ سامراجیاں نے ماضی اچ کُرداں ،بلوچاں تے پٹھاݨاں نال کیتے ایہا وجہ اے جو او تریہے قوماں اَڄ گَن پوائنٹ تے ہن پنجاپ اسمبلی نے قرارداد جنوبی پنجاپ تے بحث کرکے صوبہ بہاولپور بحالی سمیت آبی وسائل تے صوبہ جنوبی پنجاپ دیاں سرحداں دا نتارا کرݨ کیتے قومی کمیشن دا مطالبہ کریندیں ہوئیں قرارد منظور کرکے مرکز کوں بھیج ݙتی - ایں قرارد اچ ترائے نقاط نہایت ای غور طلب ہن، 1_صوبہ بہاولپور بحالی جو کَݙاہیں صوبہ ہا وی کیناں،بلکہ او ہِک ریاست ہائی جیندی بحالی نال ریاست دار دی "گَدی" وی بحال کرݨی پوسی ایویں ای ریاست قلات،ریاست سوات تے ریاست خیرپور دی ریاست داری سمیت معاملات بُھڳتاوݨیں پوسن جو ممکن نَئیں 2_ آبی وسائل ہیڈتَریموں ،ہیڈچشمہ تے [[کالا باغ ڈیم]] تخت لاہور یعنی پنجاپیاں کَن راہوے جو خالصتا سرائیکیاں دی جغرافیائی حدود اچ واقع ہیے - 3_جنوبی پنجاپ اُنہاں 11 ضلعیاں تے ورتیا ہویا ہووے جَیندی تیاری چہ چوہدری شجاعت تے پرویز مشرف دی "خدمات" نگری ہوئی اے اِنہاں تَریں تقاط دا مقصد پیپلزپارٹی دی پیش کیتی ڳئ قرارداد توں وکھرا نَئیں کیوں جو وݙیاں ݙوہاں پارٹیاں دی [[سرائیکی]] شناخت دے مخالف پالیسی ہِکا اے یعنی سرائیکیاں کوں لولی پاپ ݙے کراہیں اُنہاں دی تحریک کوں کمزور کریندیں ہوئیں پنجاپیاں دے قبضے کوں برقرار رکھا ون٘ڄے - ایں مقصد کوں پورا کرݨ کیتے لاڑکانوی قبراں دا طواف کرݨ آلیاں بعض سرائیکی تنظیماں دے سربراہ تے درباری دانشوریں کوں وی کُوڑے گواہ دے طورتے پیش کیتا ویندا پَئے جہڑے جو اَویل سَویل "فتوے" ݙیندے رہندن جو پیپلزپارٹی دی تاں [[سرائیکی]] صوبے کیتے نیت ٹھیک اے جے پیپلزپارٹی دی نیت ٹھیک ہوندی تاں او اٹھارویں ترمیم دی تیاری چہ ضیاالحق دی او شق باقی نہ رہندی جیندے چہ قبضہ گیری صوبیاں کوں نَویں صوبیاں کیتے ہندوستان مقبوضہ علاقے چھوڑَݨ تے نہ چھوڑَݨ دامکمل اختیار حاصل اے - اٹھارویں ترمیم دے ویلہے [[رضاربانی]] پوری قوم تےپارلیمنٹ دے سامݨے کُوڑ نہ مَریندے جو آئین کوں اصل شکل اچ بحال کرکے ضیاالحق دا ناں وی ختم کرݙتا ڳئے حالانکہ سرائیکی صوبے دے راہ اچ آئینی طورتے بَݨݨ آلی سب توں وَݙی رکاوٹ ضیائی شق بدستور موجود ہائی-اے ڳال تاں چٹے ݙین٘ہہ آلی کار نشابر اے جو نون لیگ تاں [[سرائیکیاں]] دی وحدت دی کھلم کُھلا دشمن اے جبکہ پیپلزپارٹی سرائیکیاں دی دوست نمادشمن اے جو نوازلیگ توں وی وَدھ خطرناک اے- سرائیکیاں دی قومیتی اکائی دے خلاف قومی تے صوبائی اسمبلیاں توں منظور ہووݨ آلیاں قرارداداں دے نتیجے اچ ہِک سازشی کمیشن وجود اچ آئے جیندے وچ نواز شریف دے پَرساؤں کوئی نمائندہ شامل نہ تھیا ایں قومی کمیشن جے پی پی کمیشن آکھا ون٘ڄے تاں بےجا نہ ہوسی-قومی تے صوبائی پارلیمانی کرداراں دے بعد تریجھا گَھٹیا کردار کمیشن دا اے ڄئیں 7کروڑ سرائیکیاں دے مسئلے کوں حل کرݨ کیتے آپݨی سفارشات اچ تریجھا رَستہ ڳولیندیں ہوئیں صوبہ بی جے پی یعنی بہاولپور جنوبی پنجاپ جیندا ہیڈکوارٹر بہاولپور تجویز کرکے ہِک تیر ݙو شکار دی مثال تاں ہیے لیکن فرحت اللہ بابر نے ہِک تیر نال چھی شکار کرکے نواں ریکارڈ قائم کیتے یعنی مفاد پرستاں دی مفاہمتی پالیسی نے سرائیکی سماجی مقبوضہ خطے دی تخت لاہور توں علیحدگی کوں ناکام بݨا ݙتے حالانکہ سرائیکیاں دا مسئلہ اتنا پیچیدہ نئیں جتنا ملک تے مسلط بد دیانت ٹولے نے بݨا ݙتے - قومی تے صوبائی قرارداداں دے بعد تاں نشابر تھی ڳئے جو سرائیکستان داقیام مروجہ پارلیمانی مصلحت نال ممکن نئیں بلکہ ایندا واحدحل بین الاقوامی مسلمہ اصول ریفرنڈم ہئے تاکہ مربوط جغرافیائی سرحداں دا نکھیڑا ،صوبائی ہیڈکوارٹر تے صوبے دے ناں دا فیصلہ لوک آپ کرن جس کولوں جمہوریت دے علمبردار جمہور دے فیصلے توں نَسدن_ ______________ ==عظیم سرائیکی رسم الخط== سیف اللہ بیقرار ہِک عرصے توں اے خواہش ہائ کہ سرائیکی زبان کوں کہئں ایجھیں [[رسم الخط]] نال جوڑا ونڄے جو لکھݨ تے پڑھݨ اچ آسان ای ہووے تے [[سرائیکی]] زبان دیاں ٻولݨ آلیاں آوازاں تےوی پورا اُترَݨ دے قابل وی ہووے اتے اُوندے اُتے کَم شروع کیتا ونڄے الحمدللہ او اَج تکمیل دے مرحلے چوں گُذردا پَئے سرائیکی زبان جہری دنیا دیاں باقی زباناں توں نہ صرف وکھری اے بلکہ ایندیاں ٻولݨ آلیاں آوازاں ای دنیاں دیاں ٻولیاں توں وکھرا مقام تے شناخت ݙیوݨ اچ ٻہوں اُچے رتبے دے قابل ہن جیندے وچ سَت صوتی آوازاں ایجھیاں ہن جو بنیادی طورتے صرف اہلِ زبان ای آسانی نال ٻول سڳدے. اےسَ اکھرہن جنہاں تے [[سرائیکی زبان]] دی شناخت قائم اے کُجھ سال پہلے جھوک مُلتان ڳیا ڳئے ہاسے تے اتُھاں رات کوں عیداحمددھریجے نال سرائیکی زبان دی کمپیوزنگ دے حوالے نال ڳال مُہاڑ تھئ تے میں آکھے اجوکے [[سرائیکی رسم الخط]] اچ مکمل صوتی آوازاں آلے حروف تاں کوئے نی تساں اے کمپیوزنگ کیویں کریندے وے تے اُنہیں آکھا جویار کیݙا چنڳاں ہوندا جوسرائیکی دا کوئی ایجھیاں آپݨاں رسم الخط ہووے ہاجَیندے کولوں اعراب تے نُقطیاں کَنےجان چُھٹی ویندی اُوندی اے ڳال سُݨݨ سیتی میݙی توجہ یَکدم ایجھیاں ای [[رسم الخط]] بݨاوݨ دے پاسے لڳی گَئ جیندے چہ اعراب تے نقاط وی نہ ہوون اَتے برصغیر اچ ٻولݨ آلیاں زباناں دے رسم الخطوط توں وی وکھری شناخت تھیوے اُنہاں آکھا جو ہِک قاعدہ تاں ملک وارث نائچ وی جھوک توں چھپوایا ہا اَتے اُوکوں نہ کوئی پذیرائی ملی تے ہ نہ اُوندی حوصلہ افزائی تھئ بلکہ اوندا مذاق اُݙایا ڳیا ایہا وجہ اے جو کوئی ایں وہم کم دا اَہر نی کریندا کیوں جو ہُݨ تَئیں سرائیکی ادبی چھپائی دا جتنا وی کَم تھئے او عربی [[رسم الخط]] اچ تَھئے جیندیاں کتاباں ایں رسم الخط اچ چَھپ چُکن اُنہاں کوں خدشہ اے جو اُنہاں دیاں چَھپیاں ہویاں کتاباں دا کیا بݨسی. وارث نائچ مرحوم دے قاعدے ٻارے معلومات حاصل کیتے تے قاعدہ وی مل ڳیا. جَئں کولوں میݙے کیتے آسانیاں پیدا تھیاں. ݙوجھی رات ملک وارث کہئں کم دے سلسلے چہ جھوک آئے تے میݙا اُنہاندے نال ایں سلسلے چہ تعارف تھیا او رات اساں کَٹھے گذاری تے مرحوم نال اُوں قاعدے ٻارے سیر حاصل ڳال مُہاڑ تھئ میں اُنہاں کوں یقین ݙوایا جو زندگی رہی تاں میں ایں رسم الخط دیاں کمیاں بیشیاں کَڈھ کراہیں ایکوں لکھݨ تے پڑھݨ کیتے آسان بݨاوݨ دی کوشش کریساں ملک صاحب نے ݙسا جو ایں قاعدے دی حروف تہجی دی جہری ترتیب ݙتی ڳئ اے ایندے حرفاں دی شکل شکول وادی سندھ نال وابستہ خطہ [[سرائیکستان]] دے آثار قدیمہ توں مختلف مقامات دی کھاٹی دے دوران ملݨ آلیاں بَٹھیاں دیاں پکیاں ہویاں سلاں تے پتھراں اُتے لکھیاں ہویاں تختیاں جنہاں تے قدیم زمانے دیاں لکھتاں ہن اُنہاں چوں مختلف شکلاں دے حرفاں کوں شامل کیتا ڳئے جہڑےجو بابل تے نینوا دی تہذیب نال رَلدے ملدن. شاید اُوں زمانے چہ سندھ لکھت عالمی شہرت نال سُجاپوں ہائی اے اُنہاں چوں مختلف شکلاں دے حروف ترتیب ݙتے ڳئن مَلک دے تجویز کردہ حروف اچوں وکھرے اکھراں دی تعداد اَٹھ اے اُنہاں چوں ہِک حرف جیکوں وسیب دے کُجھ لوک ٻولیندن تے ایندی سُنجاپو آواز مشہور سَت سُنجاپو آوازاں نال ملدی جُلدی اے ایں کیتے عظیم [[سرائیکی ترمیمی رسم الخط]] اچ صرف سَت سُنجاپو صوتی اکھراں دا اندراج کیتا ڳئے جنہاں کوں سارے سرائیکی مادری زبان دے ور تے ٻولیندن تے ݙوجھیاں ہمسایہ قوماں ٻولݨ اچ دقت محسوس کریندن. اےاو وکھرے صوتی اَکھر ہن جہرے دنیا چہ لسانی طورتے سرائیکی کوں الڳ زبان شناخت کرویندن تے انہاں حرفاں دی روشنی چہ [[سرائیکی رسم الخط]] تےسرائیکی حروفِ تہجی دی تختہ تے کم شروع کیتا. بعض حرفاں دیاں شکلاں بَدلنیاں پئین ،ایں کیتے کُجھ رَدوبدل دےبعدبُنیادی الفابٹ کوں ابتدائی طورتے سوشل میڈیا تے وائرل کیتا ڳئے جنہاں کوں سوشل میڈیا دے نظرین نے ڈھیر پسند کیتے اُنہاں پسند کرݨ آلے دوستاں دے نہایت ای شکرگذار ہیں جنہاں ساݙی ٻَہوں حوصلہ افزائی کیتی اے وائرل تھیوݨ آلی حروف تہجی دی تختی 38حرفاں تے مشتمل اے. [[عظیم سرائیکی]] ترمیمی رسم الخط کوں روہی تھل دامان تے ملتان سمیت مختلف علاقیاں چہ ٻولی ونڄݨ آلی زبان دیاں صوتی آوازاں نال جوڑا ڳئے جیکوں سرائیکی آکھا ویندے. عظیم دالفظ ایں کیتے استعمال کیتا ڳئے جو ہِک تاں پاکستان اچ ٻولݨ آلیاں زباناں چوں واحد زبان اے جو ملک دےچَواہاں صوبیاں سمیت ہندوستان اچ وی ٻولی اُڑدو وی دی اے ݙوجھا دنیا دی واحد زبان اے جہری لسانی ثقافتی سماجی سیاسی عسکری تے بین الاقوامی وانج تے تشدد دے باوجود بغیر کہئں سرپرستی دے آپݨے آپ کوں جیندا رَکھس. اَتے ہُݨ تئیں آپݨی قدیم لسانی ثقافتی تہذیب نال وابستہ اے. ترمیمی دا لفظ ایں کیتے شامل کیتا ڳئے جو ایں خط دیاں شکلاں بنیادی تعلق وارث نائچ دے قاعدے نال ملدا جُلدے اے حروف دنیاں دی کہئں وی حروفِ تہجی نال نی ملدی. اللہ غریق رحمت کرے ملک صاحب کوں ڄئیں حروف دی بݨاوٹ اچ بھرپور کردار ادا کیتا. تے بندہ ناچیزنے ایندے ودھارےچہ آپݨا کردار ادا کرݨ دی حسب توفیق کوشش کیتی اے تجویز کردہ حروف تے رسم الخط اچ روائتی طرز تے نہ زبر،نہ زیر نہ پیش نہ مَد تے نہ نُقطیاں دے وَتارے دی لوڑ رَہی اے ٻس سنگ اچوں جہری آواز نکلے اُوں آواز نال ملدا جُلدا حرف موجود اے اُو حرف تختی چوں ڳول کے لیندے ونڄو لکھیندے ونڄو لفظ پورا تھیوݨ تے تَلوں آپَت اچ ڳنڈھیندے ونڄو ،پورے جملے دی مُوہر اچ بُنیادی حروف وَݙے حرف کوں لا کے مکمل لفظ کوں جوڑ کے سپیس ݙیو تے چھوٹے حروف پیندے وَنجو ایں رسم الخط کوں کھٻے توں مذہب سَجے پاسے لکھو آسانی نال لکھیندے اے. وکھرے اعرابی اَکھر یعنی زَبر،زیر تے پیش وغیرہ دا کردار کہئں وی زبان دے مکمل ہووݨ اچ بنیادی ضرورت ہوندن. تجویز کردہ طرز تحریر اچ پَنج اعرابی حروف کوں باقاعدہ طورتے مستقل رواجی حروف دا ٻانہہ ٻیل تصور کیتا ڳئے لکھݨ اچ " اَ ،او ، ای ،اے ،اُو ؛" دے بغیر سرائیکی لکھݨ ممکن نئیں چاہےاہل زبان ای کیوں نہ ہووے ایں کیتے انہاں حرفاں کوں عظیم سرائیکی رسم الخط اچ مستقل رواجیحروف با،تا،جا،فا،لا،ما،نا،نوں غنہ دے بݨݨ آلے الفاظ دا معاون تے مددگار تصور کرکے مکمل حروف دا درجہ ݙتا ڳئے اُڑدو طرز تے مروجہ رسم الخط اچ سَت مخصوص بنیادی حروف جنہاں دی وجہ توں سرائیکی شناخت قائم اے. اُنہاں چوں پَنج حروف "ٻ ،ݙ ،ڄ ،ڳ تے ݨ پا کے باقی ݙو حرف غائب کر ݙتے ڳئن ۔ سرائیکی زبان نال وابستہ قلم کاراں تے نام نہاد دانشوراں دا اے جہرے ہُݨ تئیں ایندے فروغ اچ رُکاوٹ دا کردار ادا کریندے آندن تے اے عمل مُتاد جاری اے ہِک مافیا اے جوسرائیکی ادبی لسانی ،ثقافتی سیاسی سرگرمیاں تے چھایا ہویا اے جیندی پشت پناہی سرائیکی مخالف پارلیمانی گروہ کریندن حیرت ایں ڳال دی اے جو شاعر ادیب تےماہرین لسانیات سب خاموش ہن مکمل سَت حرفاں دےفروغ کیتے جدوجہد کوں وی کائنی تھیندی پئ زیادہ توجہ جھومریاں تے اے حالانکہ پکہئں وی زبان دی شناخت کیتے اُوں زبان دیاں صوتی آوازاں دی روشنی اچ بݨݨ آلیاں حرفاں دیاں شکلاں ای اونکوں ممتازتےباقی زبانوں توں الڳ شناخت کراوݨ سبب بَݨدن اردو خط نستلیق اچ لکھی وَنج آلی سرائیکی زبان دی لکھت کوں اردو دے [[سرائیکی]] پروفیسر وی پڑھݨ کولوں کتراندن چونکہ اردو جملے تے گرائمر سرائیکی توں اخذ تھئ ہوئی اے تے اردو کو سرکاری طور تے وسائل تے مہیا ہن ایں کیتے سرائیکی کی دی بجائے اردو کوں برتری حاصل اے اگرچہ پشتو،بلوچی ،پنجاپی ،سندھی ،کشمیری تے بلتی وی پاک وہند دیاں زباناں ہن لیکن انہاں دی اردو نال مماثلت ٻہوں گَھٹ اے جبکہ سرائیکی دی اردو نال باقی زباناں دی نسبت زیادہ قُربت اے مروجہ اُردو رسم الخط اچ شمولیت دی وجہ توں سرائیکی زبان ودھارہ پاوݨ دی بجائے گھاٹے دا کار تھی ڳئ اے لکھت اچ مخصوص حروف مکمل نہ پاوݨ دی وجہ توں سرائیکی صوتی آوازاں وڳڑدیاں ویندن جس تےقابو پاوݨ تمام لسانی ثقافتی تےسرائیکی سیاسی گروہاں دی ذمہ داری اے ہُݨ تاں ملک اچ تعلیمی سرگرمیاں بین الاقوامی ادارہ یونیسکو دے تعاون نال مادری زباناں کوں فروغ ݙیوݨ اچ کم کریندیاں پئن تےسرائیکی سماج اچ سرائیکی پڑھاوݨ تے کم وی تھیندا پئے مروجہ تے وَت ضروری اے جو عظیم سرائیکی رسم الخط دے ذریعے سرائیکی زبان کوں لکھت اچ ہک الڳ شناخت ݙتی ونڄے تاکہ مستقبل اچ آپݨی مٹی آپݨی شان،آپݨا خط آپݨی زبان _آپݨی سُن٘ڄاݨ ،سرائیکستان قومی کوں وی زمانے اچ نشابر مقام حاصل ہووے ____________________________________________ ==دیرہ اسماعیل خان دی مذہبی سیاسی اہمیت== سیف اللہ بیقرار: سرائیکی سماج دا [[دیرا اسماعیل خان]] او ڈویژن اے جیکوں 1901ء اچ انگریزاں نے آپݨی ضرورت دے تحت اُوں ویلہے دے خطہ سرائیکستان اچوں اَنج کرکے انتظامی ضرورت پوری کرݨ کیتے صوبہ سرحد دے پشتون علاقیاں نال رَلاتے صوبائی ہیڈکوارٹر پشاور مقرر کیتا ڳیا تے انتظامی یونٹ داناں صوبہ سرحد رکھیا ڳیا-ایکوں وَت اہمیت اُوں ویلہے ملی ڄݙاں مکتب دیوبند دے عالم دین نسلاََ پشتون مشہور پوندہ مولانا مفتی محمود مرحوم نے مذہبی روایات دی آڑ اچ اوں وقت دے ظالم تے جابر مارشل لا ایڈمنسٹریٹرایوب خان دا ساتھ ڈتاجیئں ایں خطے دے تراۓ دریا ستلج،راوی تے بیاس ہندوستان تے ویچݨ اچ مولانا کوں وی ایں گناہ اچ شریک کیتا ۔ہݨ اے علاقہ اوندے خانوادے مولانا فضل الرحمان،مولانا عطاءالرحمان وغیرہ دی مذہب دےناں تے سیاسی جاگیر اے۔ لوکاں کوں ورغلاوݨ کیتے ہک مدرسہ جامعہ معارف الشرعیہ نزدبنوں روڈ شورکوٹ اچ قائم اے جہڑا جو مذہبی انتہا پسنداں دی نظریاتی سوچ رکھݨ آلے دہشت گرد استاداں دا ٹریننگ کیمپ اے جتھوں فارغ التحصیل اساتذہ اڳوں ونڄ کے خودکش بمباراں دیاں نرسریاں تیار کریندن۔ فرقہ واریت دی بنیاد تے تنظیماں بݨیدن ایں مدرسے دی اہمیت تے مولانا صاحبان دی مذہبی سیاسی قوت دے پیش نظر امریکا ،سعودی عرب تے انہاں دے اتحادیاں نے انہاں پشتون علماء کوں استعمال کرݨ کیتے کروڑاں ڈالر فراہم کیتن جنہاں کوں تختِ اسلام آباد تے قابض حکمران اداریاں دی پشت پناہی حاصل ہائی۔ ملک دےاندر پشتون علاقیاں چہ محمد خان شیرانی جئیں پشتون علماء اور خطہ سرائیکستان نال تعلق رکھݨ آلے دیوبند مکتب فکر دے علماء نے بھرپور ساتھ ݙتا۔جبکہ دیو بندمکتب فکردے جید عالم انسان دوست مولانا عبداللہ درخواستی دے خلاف سازش کرکے مولانا فضل الرحمان نےانہاں کوں پاکستانی اسٹبلشمنٹ دے تعاون نال مفلوج کر ݙتا۔مولانا برادران جنہاں چوں ݙو بھرا ایم این اے ہن تے تریجھا بھرا ہݨ [[دیرہ اسماعیل خان]] سٹی ٹو جتھاں انہاں دے نظریاتی دہشت گرداں دی تربیت گاہ جہڑی جوشاہی محلات دی شکل اچ موجود اے۔ [[دیرہ اسماعیل خان]] جوجنوبی وزیرستان دے ٻنےتے واقع اے تے ایں جاتے سب توں زیادہ شیعہ سنی فسادات تھئن تے ایں خطے دے نال لڳدی قبائلی کرم ایجنسی چہ وی فرقہ وارانہ فسادات تھیندے رہندن۔ ہݨ دیوبندی بریلوی مکتب فکر دے درمیان وی فسادات ایں حلقے چہ تِھیوݨ شروع تھی ڳئن ۔ اے او علاقہ اے جتھاں ہرویلے ایمرجنسی نافذ تھئ رہندی اے ۔جس توں موٹر سائیکل دی سواری تے پابندی تے موبائیل سروس وی اکثربندہوندی اے سیاسی تے ثقافتی سرگرمیاں وی بند ہن دہشت گردی لاہور ہووے تے بھانویں کراچی،اسلام آباد،پشاور سوات اچ ہووے یا افغانستان دے اندر ہووے جیکرایں قسم دی دہشت گردی دا پیرا،کھرا چاؤ تاں اوندیاں کڑیاں ایں نظریاتی تربیت گاہ دےنال مل ویندن ۔لعل مسجد دا واقعہ ہووے یاجہڑی مسجد اچ جرنیل کم آئن جےانہا ں تے تقابلی نرت کیتی ونجے تاں حکمراناں دے نزدیک لال مسجد ضرارہائی،تےمجاھدین دے نزدیک جنہاں کوں جنرل ھمیش گل جئں ریٹائرڈجرنیلاں دی حمایت حاصل اے انہاں دے نزدیک او ݙوجھی مسجداے۔لال مسجد دے واقعے دے وقت مولانا عمرے دے کیتے سعودی عرب تشریف گھن ڳئے تے اوندے بعد سوات اچ تے ݙوجھیاں علاقیاں اچ حضرت مولانا فضل الرحمان دے نظریاتی تے فکری وارثاں نے جو کارنامے نشابر کیتن او سب دے سامݨے ہن ۔ایندے نال ای [[دیرہ اسماعیل خان]] دی ہک ٻئ شخصیت جو سیاسی خرید وفروخت دے ماہرگھرانے دے فرد گلزار احمد دی سکونت دا تعلق وی ایں ضلعے نال اے ۔خوبصورت ڳالھ اے ہیے جومولانافضل الرحمان نے اوندی خریدوفروخت دا ریکارڈ تروڑݨ کیتے سٹی ٹودےحلقہ پی ایف 56 چہ ووٹراں دی خریدو فروخت کیتے ݙنگراں آلی کار منڈی لاݙتی ہس تے نال ای جلسیاں چہ اعلان کریندے جوپاکستان دی سیاست اچ مذہب دا کردار نمایاں ہووݨاݨ چاہیدا اے۔دیوبندی ۔مکتب فکردا پرچار کرݨ آلا اے خاص گھرا نہ آپݨے کردارداجائزہ اکابرین دیوبنددے حوالے نال کرے تے مولانا ابوالکلا آزادتے ݙوجھے ٻئے اکابرین کوں ذہن اچ رکھےتےآپݨے کردار دا تعین کرے تاں اوکوں اے اندازہ تھی ویسی جو ارباں ڈالردا سرمایہ جہڑا اوں دوبئ چہ رکھا ہویا اے تے ارباں روپۓ دے وسائل پاکستان اچ موجود ہن شاہی گاڑیاں،شاہی محلات،رہن سہن دےنال نال پاکستانی سیاست اچ ہر آۓ ݙیہنہ حکمت عملی دے ناں تے اقدامات تے آصف علی زرداری دے گناہاں تے پردہ پوشی وغیرہ کوں ذہن اچ رکھیندیں ہوئیں سرائیکستان دے لوکاں کوں مولانا فضل الرحمان تے اوندے مدرسےدےکردار کوں ذہن اچ رکھݨاں پوسی جس مدرسہ تے شاہی محلات کیتے میلوں لمبی پاݨی دی پائپ لائن جہڑی سرکاری اخراجات نال مکمل تھئ اے اوندے چوں ٻیا کوئی پھینگ پاݨی دی نی گھن سڳدا۔ سرائیکی وسیب اچ منشیات،اسلحہ دی سمگلنگ تے سودی لین دین کرݨ آلیاں دی سرپرستی کون کریندے؟ افغانستان دے پوندیاں کوں جعلی شناختی کارڈ کون ݙیویندے؟اے ساریاں سوچݨ تے سمجھݨ دیاں ڳالھیاں ہن انگریزاں دے مراعات یافتہ سرائیکی،قبائلی سردار،جاگیردار یاپیپلزپارٹی داگماشتہ گدی نشین یوسف رضا گیلانی یانوازشریف دا ایجنٹ سردار ذوالفقار خان کھوسہ، انہاں دا تے مذہب دے ناں تے مذہبی سیاسی جاگیردار مولانا فضل الرحمان دے گھرانے دے وچالے تلاوڑا کیتا ونڃے جو کہرے گھردا کردار سرائیکی دھرتی کیتے کتنا خطرناک اے تاں فرق واضح نظرآسی جو فضل الرحمان تے اوندا تربیتی مرکز ہک ناسور دی شکل وچ خطہ سرائیکستان اچ پروان چڑھدا پئے۔ جیندے اثرات پورے سرائیکی خطے اچ براہ راست موجود ہن جبکہ باقی ݙو آپݨے آپݨے حلقے توں ٻاہرنوازلیگ تے پیپلز پارٹی دے بغیر کجھ وی نئیں۔ سرائیکستان قومی موومنٹ دے ناں تے سیاسی کینسر پورے سرائیکی وسیب اچ پھیلایا ویندا پئے۔ایندا مقابلہ محدود وسائل تے کامیابی دا پختہ یقین رکھݨ آلے خدا دے بندے دی حیثیت نال ایں نظریے دی بنیاد تے شروع کیتا ونڃے تے فلاحی ریاست بݨاوݨ دی بنیاد رکھݨ کیتے ایجھاں کم کیتا ونڃے جتھاں خلیفہ وقت حضرت عمر فاروق نے بکھے کتے دی بکھ مٹاوݨ دا ہوکا ݙتا ہا۔اتے قومیتی فلسفے کوں جیندے وچ عیسائی،یہودی سب شامل ہن جنگ اچ شریک ہووݨ دی دعوت ݙتی تے فتح دی صورت اچ غنیمت دا مال تے لونڈیاں تمام عقائد دے لوکاں چہ بحصص تقسیم کیتیاں۔ مزاحمت دے سلسلے چہ ہک مثال سب دے سامݨے اےکہ علماء دی ہک بےامیک تعداد مراعات دے بدلے یزیددےنال ہائئ لیکن حضرت حسین نے مزاحمت دےطور تے عرب دی دھرتی تے آپݨاں خون وہا ݙتا۔ جیندے اثرات ونشانات اڃ وی پوری دھرتی تے وتھرے ہوۓہن۔جے واقعہ کربلا تے اوندے اثرات کوں ذہن اچ رکھا ونڃے تاں ہک ڳالھ سامݨے آندی اے جوطاقت تے اقتدار دے بل بوتے تے لوکاں توں بعیت گھنݨ یاانہاں کوں رعایا بݨاکے رکھݨ کوں یزیدی کردار آھدن چاہے ہزاراں علماءدے فتوے تے تائیدوی یزیدی کردار کوں حاصل ہووے غلامی یاجبردےخلاف مزاحمت کوں ہی حسینی کردار دی علامت سمجھا ویسی۔مولانافضل الرحمان تےاوندے مقتدر لوکاں دےکردار تے سرمایے دے مقابلے دی سرائیکستان قومی موومنٹ دےارکان آپݨے خطے دے جغرافیائی حالات تےزمینی حقائق دی روشنی چہ آپݨاں فلسفہ""چلھ دی خیر تے کل دی خیر""انقلاب ماں دی جھولی توں جنم گھندے نہ کہ بندوق دی گولی توں، آپݨےانقلابی فلسفہ قومی آزادی دی بنیاد تے ثقافت جیندا مذہب تے عقیدہ حصہ ہوندے۔ جیویں جو عملاً اے حقیقت ہیے جوجہڑا ٻچہ شیعہ ماء دی جھولی چہ ڄمدے او غم حسین دی مجلس کوں آپݨے عقیدے دا حصہ سمجھیندے۔ایویں بریلویاں دے گھر ڄمݨ آلا ٻچہ ورد یارسول کوں آپݨے عقیدےداحصہ سمجھیندے۔ جبکہ دیو بندی تے اہلحدیث ایویں نی کریندے ۔ایویں ای ہندو، سکھ عیسائی ہک کلچر اچ رہندیں ہوئیں آپݨےآپݨےعقائد تے عمل کریندن عبادت کیتے آپݨے آپݨےعبادت خانے چہ ونڄ کےآپݨی شناخت دااظہاکریندن جبکہ ثقافت دے حوالے نال جݙاں کوئی مشاعرہ ہووے تاں او زبان دی بنیاد تے آپݨی اجتماعی شناخت دا اظہار کریندن ایویں ای شادی، بیاہ، وہی رہی، اٹھݨ ٻہوݨ،سبزی منڈی چہ ونڄݨااےسب چیزاں ثقافت دا حصہ ہوندن۔ تمام فلاحی ریاستاں زبان تے ثقافت دی بنیاد تے بݨدن ۔عرباں دیاں خلافتاں وی دراصل اُنہاندی ثقافت دی بنیاد تے ہن جےایویں نہ ہونداتاں عرب ترکاں دی خلافت دے خلاف بغاوت نہ کریندےاڄ دنیا تے درجناں ملک جنہاں دیاں سرحداں ہک ݙوجھے نال ملدن او ہک خلافت اچ ڳنڈھیج ونڄن ہاجیندا خاب مولانا آپݨی فکری درس گاہ دی فکری بنیاد"جہاد"بذریعہ کلاشنکوف تے عمل کرݨ کیتے ایں وقت نام نہاد اسمبلیاں داسہارا گھن کے آپݨے گناہاں کوں لکاوݨاں چاہندے حالانکہ او پوندہ سوچ دے مطابق پشتون نسل پرستی کوں اسلام دا ساوا چولاپوا کےصرف اقتدار تے قابض تھیوݨاں چاہندے جیویں ماضی چہ مسلمان بادشاہواں نےآپݨےآپ کوں خلیفہ بݨا کے علماء کولوں آپݨے حق اچ خطبات پڑھوائن لیکن اج دےجدید دوراچ جتھاں معاشیات تے امریکی فکردا قبضہ اے مولانا موصوف دولت دے بل بوتے تے اومقاصد حاصل کر کے اسلامی خلیفہ بݨݨاں چاہندے۔ سرائیکی لوکیں کوں سوچݨاں پوسی جواےمرکز کہری حدتک سرائیکی دھرتی دے لوکاں کوں سرائیکستان دےقیام کیتے اُنہاندی زبان جیکوں عرف عام اچ لسانیات آھدن اِنہاندی ثقافتی شناخت اِنہاندی قومیتی شناخت دی بقاءکیتے ایں درسگاہ داکردار دوستانہ تھی سڳدے؟جےنہیں جیویں کہ سچ اے تاں مذہب دےناں تے ایجھیں مرکزدامحاسبہ سرائیکی لوکیں کوں خودکرݨاں پوسی ___________________ ==یوسی بھکی دے اگوانیں دا کٹھ== ________ معززینِ علاقے دی یونین کونسل بھکّی دی اصلاحی کمیٹی دے زیر اہتمام کوڑی ہوت دے مقام اُتے ویلج ناظم ملک رب نواز بھٹی دی میزبانی وچ ہِک خصوصی اجلاس تھیا۔ اجلاس وچ مقررین نے خیالاں دا اظہار کریندے ہوئیں آکھیا جو علاقے دے امن و امان نوں برقرار رکھݨ کیتے شرپسند عناصر دیاں سرگرمیاں اُتے تیکھی نظر رکھݨ، لوکاں دی بے روزگاری مُکاوݨ کیتے زام چودھوان دی تعمیر کوں یقینی بݨاوݨ، تعلیم حاصل کرݨ والے ٻالاں دے روشن مستقبل کیتے گورنمنٹ ہائی سکول کوڑی ہوت دے ماحول کوں خوشحال بݨاوݨ، چودھوان ٹوپروآ روڈ دی جلدی تعمیر دا مطالبہ اَتے 2022 دے سیلاب متاثرین دی فوری امداد دی بحالی کیتے جدوجہد کرݨ اجلاس دا بنیادی ایجنڈا ہئی۔ مقررین وچ سرائکستان قومی موومنٹ دے صدر سیف اللہ بے قرار، سید غریب نواز شاہ گیلانی (سابق تحصیل ممبر تحصیل درابن کلاں)، ٹی ایل پی تحصیل درابن دے امیر ملک مہربان مکل، ملک رب نواز بھٹی (ویلج ناظم کوڑی ہوت)، قاری غلام فرید طیب (سابق ویلج ناظم وی سی بھکّی)، حافظ محمد رمضان (اَف مارو)، عصمت اللہ خان (کونسلر ویلج کونسل بھکّی)، حافظ امام دین (اَف جنڈی بابر)، حافظ عنایت اللہ (سابق ویلج ناظم کوڑی ہوت)، ملک رحمت اللہ جھمٹ جنڈی بابر، ملک سونا خان چھجڑا کوڑی جمال، ملک وزیر احمد لنگراہ تلائی بڈھا شاہ، ملک رب نواز مڑل، اَتے ملک محمد رمضان کلاسرا شامل ہن۔ اجلاس وچ علاقے دے معززین دی وݙی تعداد نے شرکت کیتی اَتے کمیٹی کوں منظم رکھݨ اُتے زور ݙیتا ڳیا۔ مقررین نے آکھیا جو علاقے دے امن و امان کوں برقرار رکھݨ کیتے بھرپور جدوجہد کیتی ویسی اَتے امن و امان وچ خلل پاوݨ والے شرپسند عناصر دیاں سرگرمیاں دے خلاف گھیرا تنگ کیتا ویسی۔ کوئی ݙکیت، چور اَتے راہزن کوں پناہ ݙیوݨ یا انھاں دا سہولت کار بݨݨ والے کِسے وی فرد یا خاندان دے خلاف سوشل بائیکاٹ سودھا ہر قسم دی قانونی کارروائی عمل وچ گھن آوݨ دی ہر ممکن کوشش کیتی ویسی۔ علاقے وچ ناجائز اسلحے دی نمائش اَتے منشیات دے دھندے وچ ملوث افراد دے خلاف وی کارروائی کیتی ویسی۔ کمیٹی ممبران دے خلاف الزامات دی تردید اَتے سکول دا تقدس ہِک سیاسی گروہ دے سرغنہ (سابق ڈسٹرکٹ ممبر) نے گزریل ݙینھاں وچ جِیہڑے کمیٹی ممبران دے خلاف الزامات لائے ہن، او دروغ گوئی، بدنیتی اَتے حقیقت دے خلاف ہن۔ سراسر جھوٹھ اُتے مبنی بازاری تے قبسی زبان دا جیہڑا استعمال کیتا ڳیا، اُندی جتنی وی مذمت کیتی ونجے، گھٹ ہے۔ مقررین نے آکھیا جو اساݙا کِسے دے ذاتی مفادات نال کوئی تعلق کائنی، تاں جو سکول ہِک علاقائی مقدس ادارہ ہے۔ اُندا تقدس برقرار رکھݨ ہر ذی شعور دا بنیادی حق ہے۔ سکول دے ماحول کوں خراب کرݨ والے کِسے وی فرد یا گروہ کوں برداشت کائنا کیتا ویسی۔ ویلج کونسلر شیخ چن شاہ دا کمیٹی توں اخراج معززینِ علاقے اُتے بہتان اَتے الزام تراشیاں کرݨ، سکول دے پرسکون ماحول کوں خراب کرݨ اَتے سماج دشمن عناصر کوں مسلسل سہولت ݙیوݨ دی وجہ توں موجودہ ویلج کونسلر شیخ چن شاہ کوں یو سی بھکّی دی اصلاحی کمیٹی توں کڈھ ݙیتا ڳیا ہے۔ آئندہ اصلاحی کمیٹی یو سی بھکّی دا انہاں دے معاملات نال کوئی تعلق نہ ہوسی۔ ترقیاتی منصوبیاں دے مطالبات زام چودھوان، علاقے دی ترقی، سیرابی اَتے خوشحالی وچ ریڑھ دی ہݙی دی حیثیت رکھیندی ہے جیندے نال سارے علاقے دے لوک مستفید تھیسن، جِندی تعمیر اَتے بحالی کیتے ہر ممکن کوشش کیتی ویسی۔ چودھوان ٹوپروآ روڈ، علاقے کیتے سنگ میل دی حیثیت رکھیندا ہے اَتے انتہائی خراب حالت وچ ہے۔ اُندی تعمیر ورلڈ بینک دے تعاون نال تھیوݨی ہئی جیہڑی نہ صرف سست روی دا شکار ہے بلکہ اُوں کوں پچھوں سٹیا ون٘ڄیندا پیا ہے۔ اے نہ صرف قابلِ مذمت ہے بلکہ ناقابلِ برداشت وی ہے۔ اڄ دے اجلاس وچ روڈ دی تعمیر اُتے فوری کم شروع کراوݨ دا مطالبہ وی اعلیٰ حکام توں کیتا ڳیا ہے۔ سیلاب متاثرین دی امداد 2022 دے سیلاب توں متاثرین کوں ناقابلِ تلافی نقصان برداشت کرݨا پیا ہئی۔ ایں موقعے اُتے حکومت ولوں جِہڑیاں فہرستاں تیار تھیاں، انہاں کوں سرد خانے وچ رکھ ݙیتا ڳیا ہے جیہڑا جو ہِک وݙا افسوس دا مقام ہے۔ مقررین نے آکھیا جو مرکز اَتے صوبائی حکومت توں اساݙا پرزور مطالبہ ہے جو متاثرہ خانداناں کوں امداد دی فراہمی کوں یقینی بݨایا ونجے اَتے متوقع سیلاب دے خطرے نال نبڑݨ کیتے صوبائی اَتے ضلعی انتظامیہ اپݨا کردار ادا کرے۔ اساں ہر قسم دے تعاون کیتے تیار ہاسے۔ اجلاس کوں کامیاب بݨاوݨ والے معززین مقررین دے علاوہ اجلاس کوں کامیاب بݨاوݨ کیتے جنہاں معززین اَتے عمائدین نے کردار ادا کیتا، انہاں وچ: محمد اشرف (ویلج ناظم جنڈی بابر)، ملک شبیر احمد عوان (سابق ویلج ناظم جنڈی بابر)، ملک رحمت اللہ (کسان کونسلر)، محمد افضل (جنرل کونسلر جنڈی بابر)، ملک محمد عمران دھونا (یوتھ کونسلر کوڑی ہوت)، حاجی گل (کسان کونسلر گرمٹ)، حاجی حق نواز تریلی (ویلج نائب ناظم گرامٹ)، ملک سعید ماچھی (اَف موگا ویلج یوتھ کونسلر جنڈی بابر)، ملک رمضان سیال (سوشل ورکر گرہ مٹ)، حافظ محمد صادق (مقامی رہنما جے یو آئی کوڑی جمال)، ملک سونا خان چھجڑا (مقامی رہنما پی ٹی آئی)، ملک باران ماچھی کوڑی جمال، حافظ محمد رمضان گرامارو (رہنما ٹی ایل پی)، ملک ساجد سیال (اَف گرا مٹ)، ملک عبدالعزیز (رہنما پی پی پی)، قاری عصمت اللہ (کونسلر کوٹ موسیٰ)، غلام حسن ملانہ کوٹھا ترخان، ملک ثنا اللہ لشاری بلوچ گرا مٹ، ملک اکبر منگلا کوڑی جمال، غلام فرید کھوکھر جنڈی بابر، ملک گلستان گوندل گرمٹ، احسان اللہ بھٹی (کونسلر کوڑی حود)، مکینک خلیل احمد بلوچ تھلیاں، عبداللطیف خان گپول تھلیاں، ملک گلستان مڑل بھکّی، ملک شہزاد بھکّی، ملک عطا اللہ مڑل بھکّی، ملک سونا خان ببر گرا عبداللہ، ملک گل زمان گرا عبداللہ، ملک وزیر اعوان جنڈی بابر، سلطان احمد (قوم ببر گرا عبداللہ)، محمد نواز خان بلوچ (سابق کونسلر)، ملک محمد عابد لنگراہ تلائی بڈھا شاہ، ملک سعید سیال (مقامی رہنما جے یو آئی کوڑی حود)، ملک رحمت اللہ (امیدوار یوتھ کونسلر کوڑی حود)، ملک حاجی بہاول (کونسلر اَف موگا)، سابق کونسلر ملک حبیب اللہ مڑل، ملک امان اللہ (اَف بھکّی)، ملک فیض اللہ بھکّی، ملک امان اللہ عبدالحمید پلوآں تلائی بڈھا شاہ غربی، مولانا نعمت اللہ چشتی (اَف کوڑی حود)، ملک سونا خان مکل (رہنما ایس کیو ایم)، سیٹھ شوکت اللہ (کلاتھ والے)، ملک رحمت اللہ ڈونہ (اَف کوڑی حود)، ملک فلک شیر ڈونہ (اَف کوڑی حود)، ملک عبدالعزیز ڈونہ، ملک مانجھا لنگراہ، ملک رانجھو بھوری، ملک عمر فاروق ڈونہ، ملک مکھن کلاسرا، ملک کالو خان عوان، ملک اکرام اللہ مستری کوڑی جمال، ملک حاجی گل بھٹی، ملک بشیر بھٹی (چیف اَف بھٹی)، ملک حبیب اللہ، ملک کامل خان مکل، ملک اللہ دتا لنگراہ، ملک مہربان ڈونہ، ملک حاجی عمر دراز، ملک عمر حیات بھٹی، ملک سنوارو نادر، ملک بہاول، ملک صابر حسین، محمد نواز خان بلوچ (عرف ممدو)، ملک محمد اشرف بھٹی، ملک محمد رمضان بھٹی، ملک غلام حسن سواگ، ملک رانجھو بھٹی، ملک رحمت اللہ مکل، ملک حبیب اللہ میٹ، ملک محمد رمضان (ٹی ایل پی رہنما)، حافظ سمیع اللہ (ٹی ایل پی)، حاجی محمد رمضان ڈونہ، ملک نعمت اللہ لشاری گرا مٹ، ملک شیر خان (عرف ملنگی)، ملک کریم بخش بھٹی، ملک عبدالحمید لنگراہ، ملک محمد سلیمان گرا مٹ، ملک حاجی بشیر لنگراہ، محمد رمضان پلوآں، محمد نواز نادر طلائی بڈھا شاہ، ملک محمد سلیمان ٹھیکیدار، ملک محمد عمران نپلی، ملک گل زمان بھٹی، ملک سمیع اللہ بھٹی، ملک ریاض بھٹی، محمد نواز (سابق کونسلر)، ملک محمد آصف نواز بھٹی، ملک عالم شیر اعوان، اَتے ملک غلام صدیق اعوان شامل ہن۔ ==حوالے== oqa55k214o43xedsp7kseat8f5c6avs 63497 63496 2025-06-29T20:16:23Z سیف اللہ ملانہ ایس کیوایم 2834 /* =یوسی بھکی دے اگوانیں دا کٹھ */ 63497 wikitext text/x-wiki ==سیف اللہ بے قرار دا تعارف== [[سیف اللہ بیقرار]] صدرسرائیکستان قومی موومنٹ بنیادی طور تے ہک صحافی ،طبقاتی تے سماجی،سیاسی قوم پرست کارکن اے طبقاتی لکھاری اے ادیب اے سرائیکی سماج دے دامان دی تحصیل درابھن دی جھوک غلام حیدر دا وسندڑ اے ملانہ قبیلے نال تعلق اے علاقائی روائتی نمبرداری دے خلاف بھرپور جدوجہد کریندے رہݨ تے ول ہفتہ وار"سچائی" دیرہ اسماعیل خان دے ایڈیٹر رہن طبقاتی وانج دے خلاف ہمیشہ مزاحمت دا کردار ادا کریندے رہن معروف صحافی اسلم اعواݨ دی وساطت نال معروف قوم پرست سئیں حمید اصغر شاہین دے نال ملاقات تھئ تے انہاں ایںکوں قومیتی فلسفہ "چُلھ دی خیرتےکل دی خیر" تے مطمئن کیتا تے اے سرائیکستان قومی موومنٹ اچ شامل تھئے کوڑی ہوت دے مقام تے ایس کیوایم دا اجلاس تھیا تے تحصیل درابھن کلاں دےبانی جنرل سیکرٹری چُݨے ڳئے بھرپور جدوجہد کرݨ تے دیرہ اسماعیل خان دے ضلعی جنرل سیکرٹری بݨایا ڳیا خان پور اچ ایس کیوایم دی سنٹرل کمیٹی دے موقع تے سئیں مجاہد جتوئی نے ادبی کم کرݨ کیتے چُھٹی منگ گھدی تے [[سیف اللہ بیقرار]] کوں جنرل سیکرٹری چُݨا ڳیا ایں تُوں پہلے ڈپٹی جنرل سیکرٹری دی حیثیت اچ کم کریندے پئے ہݨ حمید اصغر شاہین دے قریبی دوستاں چوں ہن تے انہاندے مشن کوں ہُݨ تائیں جاری رکھی ہوئن انہاندے وفات دے ایس کیوایم دے صدر چُݨے ڳئے ==سرائیکستان مخالف سیاسی داہ== لکھت:سیف اللہ بیقرار جَیں ویلہے کَہئں نسل،زبان یاکَہئں علاقائی گروہ کوں اے احساس تھی ونڄے جو کَئی ݙَھڈھیاں غاصب طاقتاں ݙَھڈھپ دے زور تے اُنہاں دی فطری مادی اقتصادی تے [[ثقافتی]] ترقی دی راہ اچ ڄاݨ ٻُجھ کےرکاوٹ بَݨ ڳئن تے انہاندے وسائل منقولہ تے غیرمنقولہ لُٹیندے ویندن تاں اُنہاں چہ قوم پرستی دے جذبے دی بیداری دا سبب بَݨدے جیویں جو پاکستان دے وچالے چہ سَت کروڑ [[سرائیکی]] جہڑے ماضی قریب تے ماضی بعید اچ پچادھی تے پُوادھی مَریلیاں تے دھاڑیلیاں دیاں یلغاراں تے لُٹ پُٹ توں کھنڈپُنڈ کے خود اعتمادی وَنڄا ٻیٹھے ہَن تے ہِک لمبا عرصہ غفلت دے خواب دی ݙُونگھی کھائی چہ پَئے رَہ - وَن یونٹ تَرُٹݨ دے بعد اِنہاں کوں پہلی دفعہ سُڄاڳ تھیوݨ دا موقع ملے تے احساس تَھئے جو ہُݨ اَساں نہ بہاولپوری نہ ملتانی نہ دیرہ جاتی تے نہ ہی اُبھیچڑ لموچڑ بلکہ اساں ہِکا ہی قوم ہَیں ساݙی تہذیب [[ثقافت]] تے زبان وی ہِکا اے تے وسائل وی سانجھی ہن زمین دا خطہ وی ہِک اے ڄہڑا 23 ضلعیاں تے مشتمل اَڄ دی [[سچائی]] اے جیندے اُتے تخت لاہور تے تخت پشور دا قبضہ اے جیکوں چُھڑائے بغیر جغرافیے دا تحفظ منقولہ تے غیرمنقولہ وسائل تے اختیار رکھݨ ممکن نَئیں ،ایں کیتے اساں [[سرائیکی]] ہِک قوم ہَیں-ملتان ساݙا تہذیبی ،ثقافتی تے تاریخِی مرکز اے اَتے ساݙی قومی اکائی [[سرائیکستان]] اے-بعض قوتاں طاقت دے بل بوتے تے اِنہاں دی فطری ،مادی ،اقتصادی تے [[ثقافتی]] ترقی دی راہ اچ رکاوٹ بَݨ کے اِنہاں دے وسائل لُٹیندے پَئن-سرائیکی تحریک خالصتاََ قومیتی تحریک اے تے سرائیکستان اچ وَسݨ آلے سارے لوک بھان٘ویں او گھراچ کوئی وی زبان ٻولیندے ہوون تے جہری نسل نال اُوندا تعلق ہووے [[سرائیکی]] قومیت دا حصہ ہن بشرطیکہ کَہئں غیر دا آلہ کار نہ ہووے تے سرائیکی قومیتی حاکمیت اعلیٰ دے وفادار ہوون [[سرائیکی]] تحریک دنیا دی کَئ وݙیاں تحریکاں دے مقابلے چہ نہایت ای پُرامن طریقے نال اُبھری اے - چوتھائی صدی دی قلیل مُدت اِچ سرائیکستان دی اکثریتی قومیتی آبادی آپݨے سرائیکی ہووݨ تے فخر محسوس کریندی اے ایں تحریک دی سب توں وݙی خوبی اے وی ہیے جواے پڑھے لکھے درمیانے طبقے ،نچلے درجے دے ملازمین ،کم تنخواہ دار،مزدور ،ہنر مند تے کساناں دی تحریک اے-ایں تے کَہئں وݙے آدمی یا جاگیردار طبقے دی کوئی چھاپ کوئینی - تےایہا تحریک ای ملک اچ ایجھیں انقلاب دی بݨیاد بَݨسی،جیندے چہ جاگیرداری نظام تے فرقہ واریت دا خاتمہ ،ہِک ݙوجھے تے ݙَھڈھپ کرݨ دی ہوس،قومی نابرابری،نا انصافی تے معاشی وانج توں چُھٹکارہ پاوݨ کیتے سود مَند ثابت تھیسی-جیویں ای قومیتی [[لسانی]] ثقافتی تحریک نے سرائیکستان دے قیام کیتے شعوری مزاحمتی بنیاداں تے طبقاتی جدوجہد کوں سڑکاں تےجوڑَݨ شروع کیتے تے جلسے جلوساں اَتے احتجاجی مظاہراں چہ ودھارا تھئے تاں [[سرائیکی]] دشمن طاقتاں نے قومیتی تحریک کوں ناکام بݨاوݨ کیتے سازشی منصوبے تیار کرݨ شروع کرݙتے - پیپلز پارٹی بنیادی طورتے سندھ نواز پارٹی اے ڄہڑی جوسندھیاں دے مفاد کوں سامݨے رکھیندیں ہوئیں خطئہ [[سرائیکستان]] دےجاگیرداروں،گَدی نشینوں تے ضراری قلم کاراں دے ذریعے [[سرائیکیاں]] کوں بطور کارڈ استعمال کرکے مرکز اچ رَہوݨاں چاہندن - سندھی چونکہ [[سرائیکیاں]] دے اہم معاشی وسائل کالا باغ ڈیم دے کَٹرمخالف ہن ایں کیتے پیپلزپارٹی نے کالا باغ ݙیم دی تعمیر دا راہ روکݨ کیتے چشمہ لفٹ کینال دا کوُڑا سیاسی نعرہ مارَݨ چَنڳا سمجھے ایویں ای اے این پی جو دراصل پشتون اشرافیہ دی نمائندہ پارٹی اے جیندا 170 فیصد کاروبار کراچی نال جُڑا ہوئے تےاُتھاؤں پارٹی دی لوڑ پوری کرݨ دے علاوہ ہِک ݙو سیٹ وی گھن گھندی اے او وی سندھیاں دے نال رَل کے کالاباغ ڈیم دی مخالف سیاسی بَݨی ہوئی اے ایویں پشتون مولانا فضل رحمان ای ایجھیں "کارخیر" اچ بَھڄ بُھڄ کے حصہ رَلائی وَدے جبکہ نواز شریف سندھی قوم پرستاں نال اقتدار دی خاطر اہم معاشی منصوبے تے سودے بازی کرچُکے-کیوں جو سندھیاں تے پنجاپیاں کوں ݙَر ہیے جو [[سرائیکستان]] دے بَݨݨ نال خطے اچ موجود قدرتی زرعی وسائل سرائیکیاں دے اختیار اچ آ وَیسن، تے [[کالاباغ ڈیم]] دی تعمیر وی تھی ویسی ،جیندے نال سندھیاں کوں نقصان تھیسی تے نال ای بلوچستان کوں تونسہ بیراج توں سیراب کرݨ آلی کچی کینال اچ متوقع پاݨی دی کمی دا تاثر ݙے کراہیں ہمنوا بݨایا ڳیا جبکہ پنجابیاں کوں انڈسٹریاں چلاوݨ کیتے راں مٹیریل دا گھنݨ وی اوکھا تھی ویسی-گزریل الیکشن دے بعد [[سرائیکی]] تنظیماں ادبی ثقافتی عمل توں وَدھ کے طبقاتی بُنیاداں تے قومیتی عمل شعوری مزاحمتی سرگرمیاں سڑکاں تے شروع کرݙتیاں،احتجاجی مظاہر ،دھرنے ،ریلیاں حتٰی کہ [[حمید اصغر شاہین]] کی سربراہی میں چلنے والی شعوری مزاحمتی تحریک [[سرائیکستان قومی موومنٹ]] نے سرائیکی دشمن مقتدرقوتاں کوں بےنقاب کرݨ کیتے بطور نفرت اجتماعی تے ا نفرادی پُتلے ساڑَݨ شروع کیتے اے او مقتدر ہستیاں ہن جنہاں دے خلاف آواز چاوݨ جان کوں تَلی تے رکھݨ سمجھا ویندا ہائی کیوں جو اے اسٹیبلشمنٹ دی کُچھڑ اچ راہوݨ آلے لوک ہن اَڄ انہاندا بݨاوٹی تقدس سڑکاں تے پامال تھیوݨ لَگ ڳئے -ہُݨ تاݨیں اِنہاں چوں میاں نواز شریف ،شہباز شریف ،یوسف رضاگیلانی،پیر پڳاڑا،اخترمینگل،فیصل کریم کُنڈی،اسفند یارولی،عمران خان،منور حسن ،ایم این اے عطاء الرحمن ،مخدوم شہاب الدین اور مولانا فضل الرحمن دے [[پُتلے]] ساڑ کے [[سرائیکی]] شناخ دا دشمن قرار ݙتا ڳئے تاکہ سرائیکی لوک [[سرائیکستان]] دے قیام اچ اِنہاں تے بھروسہ کرݨ دی بجائے وقت کوں بچاوݨ کیتے آپݨی جدوجہد جاری رکھݨ تے اے شعوری مزاحمتی عمل بدستور جاری اے-ملک تے مسلط بددیانت ٹولے دے حکمران اتحاد نے سرائیکیاں دی قومیتی اکائی کوں نقصان ݙیوݨ کیتے 28جنوری 2012 کوں سندھی قوم پرستاں نال مل کے سندھ اچ سرائیکیاں دی قومی شناس صوبہ [[سرائیکستان]] دے قیام دے خلاف پُر تشدد مظاہرے کرائے ڳئے جواے تاثر ݙتا وَن٘ڄے کہ سرائیکی قومیتی ،لسانی شناخت دی ٻُنیاد تے صوبہ بݨاوݨ نال ملک اچ فساد پَئے سَڳدے -"حالانکہ ایہو حکمران ڳَٹھ جوڑ پشتوناں کوں شناس ݙے چُکے" سندھی مظاہراں سامݨے رکھ کراہیں مرکز اچ حکمران پیپلزپارٹی دا نستہ طور تے جنوبی پنجاب دے ناں نال قرارد گھن آئی تے جیکوں حکمران اتحاد نے منظور کریندیں ہوئیں پنجاب اسمبلی کوں بھیج ݙتا ایں قرارداد توں نشابر تھی ڳیا جو پیپلزپارٹی نہ صرف سرائیکیاں دی شناخت دی دشمن بلکہ او سرائیکیاں کوں تقسیم کرݨ تے وی تُلی ہوئی اے - جنوبی پنجاپ دا مطلب اے جو [[دیرہ اسماعیل خان]] تے ٹاک ایندے وچ کَینی - ایہو کُجھ سامراجیاں نے ماضی اچ کُرداں ،بلوچاں تے پٹھاݨاں نال کیتے ایہا وجہ اے جو او تریہے قوماں اَڄ گَن پوائنٹ تے ہن پنجاپ اسمبلی نے قرارداد جنوبی پنجاپ تے بحث کرکے صوبہ بہاولپور بحالی سمیت آبی وسائل تے صوبہ جنوبی پنجاپ دیاں سرحداں دا نتارا کرݨ کیتے قومی کمیشن دا مطالبہ کریندیں ہوئیں قرارد منظور کرکے مرکز کوں بھیج ݙتی - ایں قرارد اچ ترائے نقاط نہایت ای غور طلب ہن، 1_صوبہ بہاولپور بحالی جو کَݙاہیں صوبہ ہا وی کیناں،بلکہ او ہِک ریاست ہائی جیندی بحالی نال ریاست دار دی "گَدی" وی بحال کرݨی پوسی ایویں ای ریاست قلات،ریاست سوات تے ریاست خیرپور دی ریاست داری سمیت معاملات بُھڳتاوݨیں پوسن جو ممکن نَئیں 2_ آبی وسائل ہیڈتَریموں ،ہیڈچشمہ تے [[کالا باغ ڈیم]] تخت لاہور یعنی پنجاپیاں کَن راہوے جو خالصتا سرائیکیاں دی جغرافیائی حدود اچ واقع ہیے - 3_جنوبی پنجاپ اُنہاں 11 ضلعیاں تے ورتیا ہویا ہووے جَیندی تیاری چہ چوہدری شجاعت تے پرویز مشرف دی "خدمات" نگری ہوئی اے اِنہاں تَریں تقاط دا مقصد پیپلزپارٹی دی پیش کیتی ڳئ قرارداد توں وکھرا نَئیں کیوں جو وݙیاں ݙوہاں پارٹیاں دی [[سرائیکی]] شناخت دے مخالف پالیسی ہِکا اے یعنی سرائیکیاں کوں لولی پاپ ݙے کراہیں اُنہاں دی تحریک کوں کمزور کریندیں ہوئیں پنجاپیاں دے قبضے کوں برقرار رکھا ون٘ڄے - ایں مقصد کوں پورا کرݨ کیتے لاڑکانوی قبراں دا طواف کرݨ آلیاں بعض سرائیکی تنظیماں دے سربراہ تے درباری دانشوریں کوں وی کُوڑے گواہ دے طورتے پیش کیتا ویندا پَئے جہڑے جو اَویل سَویل "فتوے" ݙیندے رہندن جو پیپلزپارٹی دی تاں [[سرائیکی]] صوبے کیتے نیت ٹھیک اے جے پیپلزپارٹی دی نیت ٹھیک ہوندی تاں او اٹھارویں ترمیم دی تیاری چہ ضیاالحق دی او شق باقی نہ رہندی جیندے چہ قبضہ گیری صوبیاں کوں نَویں صوبیاں کیتے ہندوستان مقبوضہ علاقے چھوڑَݨ تے نہ چھوڑَݨ دامکمل اختیار حاصل اے - اٹھارویں ترمیم دے ویلہے [[رضاربانی]] پوری قوم تےپارلیمنٹ دے سامݨے کُوڑ نہ مَریندے جو آئین کوں اصل شکل اچ بحال کرکے ضیاالحق دا ناں وی ختم کرݙتا ڳئے حالانکہ سرائیکی صوبے دے راہ اچ آئینی طورتے بَݨݨ آلی سب توں وَݙی رکاوٹ ضیائی شق بدستور موجود ہائی-اے ڳال تاں چٹے ݙین٘ہہ آلی کار نشابر اے جو نون لیگ تاں [[سرائیکیاں]] دی وحدت دی کھلم کُھلا دشمن اے جبکہ پیپلزپارٹی سرائیکیاں دی دوست نمادشمن اے جو نوازلیگ توں وی وَدھ خطرناک اے- سرائیکیاں دی قومیتی اکائی دے خلاف قومی تے صوبائی اسمبلیاں توں منظور ہووݨ آلیاں قرارداداں دے نتیجے اچ ہِک سازشی کمیشن وجود اچ آئے جیندے وچ نواز شریف دے پَرساؤں کوئی نمائندہ شامل نہ تھیا ایں قومی کمیشن جے پی پی کمیشن آکھا ون٘ڄے تاں بےجا نہ ہوسی-قومی تے صوبائی پارلیمانی کرداراں دے بعد تریجھا گَھٹیا کردار کمیشن دا اے ڄئیں 7کروڑ سرائیکیاں دے مسئلے کوں حل کرݨ کیتے آپݨی سفارشات اچ تریجھا رَستہ ڳولیندیں ہوئیں صوبہ بی جے پی یعنی بہاولپور جنوبی پنجاپ جیندا ہیڈکوارٹر بہاولپور تجویز کرکے ہِک تیر ݙو شکار دی مثال تاں ہیے لیکن فرحت اللہ بابر نے ہِک تیر نال چھی شکار کرکے نواں ریکارڈ قائم کیتے یعنی مفاد پرستاں دی مفاہمتی پالیسی نے سرائیکی سماجی مقبوضہ خطے دی تخت لاہور توں علیحدگی کوں ناکام بݨا ݙتے حالانکہ سرائیکیاں دا مسئلہ اتنا پیچیدہ نئیں جتنا ملک تے مسلط بد دیانت ٹولے نے بݨا ݙتے - قومی تے صوبائی قرارداداں دے بعد تاں نشابر تھی ڳئے جو سرائیکستان داقیام مروجہ پارلیمانی مصلحت نال ممکن نئیں بلکہ ایندا واحدحل بین الاقوامی مسلمہ اصول ریفرنڈم ہئے تاکہ مربوط جغرافیائی سرحداں دا نکھیڑا ،صوبائی ہیڈکوارٹر تے صوبے دے ناں دا فیصلہ لوک آپ کرن جس کولوں جمہوریت دے علمبردار جمہور دے فیصلے توں نَسدن_ ______________ ==عظیم سرائیکی رسم الخط== سیف اللہ بیقرار ہِک عرصے توں اے خواہش ہائ کہ سرائیکی زبان کوں کہئں ایجھیں [[رسم الخط]] نال جوڑا ونڄے جو لکھݨ تے پڑھݨ اچ آسان ای ہووے تے [[سرائیکی]] زبان دیاں ٻولݨ آلیاں آوازاں تےوی پورا اُترَݨ دے قابل وی ہووے اتے اُوندے اُتے کَم شروع کیتا ونڄے الحمدللہ او اَج تکمیل دے مرحلے چوں گُذردا پَئے سرائیکی زبان جہری دنیا دیاں باقی زباناں توں نہ صرف وکھری اے بلکہ ایندیاں ٻولݨ آلیاں آوازاں ای دنیاں دیاں ٻولیاں توں وکھرا مقام تے شناخت ݙیوݨ اچ ٻہوں اُچے رتبے دے قابل ہن جیندے وچ سَت صوتی آوازاں ایجھیاں ہن جو بنیادی طورتے صرف اہلِ زبان ای آسانی نال ٻول سڳدے. اےسَ اکھرہن جنہاں تے [[سرائیکی زبان]] دی شناخت قائم اے کُجھ سال پہلے جھوک مُلتان ڳیا ڳئے ہاسے تے اتُھاں رات کوں عیداحمددھریجے نال سرائیکی زبان دی کمپیوزنگ دے حوالے نال ڳال مُہاڑ تھئ تے میں آکھے اجوکے [[سرائیکی رسم الخط]] اچ مکمل صوتی آوازاں آلے حروف تاں کوئے نی تساں اے کمپیوزنگ کیویں کریندے وے تے اُنہیں آکھا جویار کیݙا چنڳاں ہوندا جوسرائیکی دا کوئی ایجھیاں آپݨاں رسم الخط ہووے ہاجَیندے کولوں اعراب تے نُقطیاں کَنےجان چُھٹی ویندی اُوندی اے ڳال سُݨݨ سیتی میݙی توجہ یَکدم ایجھیاں ای [[رسم الخط]] بݨاوݨ دے پاسے لڳی گَئ جیندے چہ اعراب تے نقاط وی نہ ہوون اَتے برصغیر اچ ٻولݨ آلیاں زباناں دے رسم الخطوط توں وی وکھری شناخت تھیوے اُنہاں آکھا جو ہِک قاعدہ تاں ملک وارث نائچ وی جھوک توں چھپوایا ہا اَتے اُوکوں نہ کوئی پذیرائی ملی تے ہ نہ اُوندی حوصلہ افزائی تھئ بلکہ اوندا مذاق اُݙایا ڳیا ایہا وجہ اے جو کوئی ایں وہم کم دا اَہر نی کریندا کیوں جو ہُݨ تَئیں سرائیکی ادبی چھپائی دا جتنا وی کَم تھئے او عربی [[رسم الخط]] اچ تَھئے جیندیاں کتاباں ایں رسم الخط اچ چَھپ چُکن اُنہاں کوں خدشہ اے جو اُنہاں دیاں چَھپیاں ہویاں کتاباں دا کیا بݨسی. وارث نائچ مرحوم دے قاعدے ٻارے معلومات حاصل کیتے تے قاعدہ وی مل ڳیا. جَئں کولوں میݙے کیتے آسانیاں پیدا تھیاں. ݙوجھی رات ملک وارث کہئں کم دے سلسلے چہ جھوک آئے تے میݙا اُنہاندے نال ایں سلسلے چہ تعارف تھیا او رات اساں کَٹھے گذاری تے مرحوم نال اُوں قاعدے ٻارے سیر حاصل ڳال مُہاڑ تھئ میں اُنہاں کوں یقین ݙوایا جو زندگی رہی تاں میں ایں رسم الخط دیاں کمیاں بیشیاں کَڈھ کراہیں ایکوں لکھݨ تے پڑھݨ کیتے آسان بݨاوݨ دی کوشش کریساں ملک صاحب نے ݙسا جو ایں قاعدے دی حروف تہجی دی جہری ترتیب ݙتی ڳئ اے ایندے حرفاں دی شکل شکول وادی سندھ نال وابستہ خطہ [[سرائیکستان]] دے آثار قدیمہ توں مختلف مقامات دی کھاٹی دے دوران ملݨ آلیاں بَٹھیاں دیاں پکیاں ہویاں سلاں تے پتھراں اُتے لکھیاں ہویاں تختیاں جنہاں تے قدیم زمانے دیاں لکھتاں ہن اُنہاں چوں مختلف شکلاں دے حرفاں کوں شامل کیتا ڳئے جہڑےجو بابل تے نینوا دی تہذیب نال رَلدے ملدن. شاید اُوں زمانے چہ سندھ لکھت عالمی شہرت نال سُجاپوں ہائی اے اُنہاں چوں مختلف شکلاں دے حروف ترتیب ݙتے ڳئن مَلک دے تجویز کردہ حروف اچوں وکھرے اکھراں دی تعداد اَٹھ اے اُنہاں چوں ہِک حرف جیکوں وسیب دے کُجھ لوک ٻولیندن تے ایندی سُنجاپو آواز مشہور سَت سُنجاپو آوازاں نال ملدی جُلدی اے ایں کیتے عظیم [[سرائیکی ترمیمی رسم الخط]] اچ صرف سَت سُنجاپو صوتی اکھراں دا اندراج کیتا ڳئے جنہاں کوں سارے سرائیکی مادری زبان دے ور تے ٻولیندن تے ݙوجھیاں ہمسایہ قوماں ٻولݨ اچ دقت محسوس کریندن. اےاو وکھرے صوتی اَکھر ہن جہرے دنیا چہ لسانی طورتے سرائیکی کوں الڳ زبان شناخت کرویندن تے انہاں حرفاں دی روشنی چہ [[سرائیکی رسم الخط]] تےسرائیکی حروفِ تہجی دی تختہ تے کم شروع کیتا. بعض حرفاں دیاں شکلاں بَدلنیاں پئین ،ایں کیتے کُجھ رَدوبدل دےبعدبُنیادی الفابٹ کوں ابتدائی طورتے سوشل میڈیا تے وائرل کیتا ڳئے جنہاں کوں سوشل میڈیا دے نظرین نے ڈھیر پسند کیتے اُنہاں پسند کرݨ آلے دوستاں دے نہایت ای شکرگذار ہیں جنہاں ساݙی ٻَہوں حوصلہ افزائی کیتی اے وائرل تھیوݨ آلی حروف تہجی دی تختی 38حرفاں تے مشتمل اے. [[عظیم سرائیکی]] ترمیمی رسم الخط کوں روہی تھل دامان تے ملتان سمیت مختلف علاقیاں چہ ٻولی ونڄݨ آلی زبان دیاں صوتی آوازاں نال جوڑا ڳئے جیکوں سرائیکی آکھا ویندے. عظیم دالفظ ایں کیتے استعمال کیتا ڳئے جو ہِک تاں پاکستان اچ ٻولݨ آلیاں زباناں چوں واحد زبان اے جو ملک دےچَواہاں صوبیاں سمیت ہندوستان اچ وی ٻولی اُڑدو وی دی اے ݙوجھا دنیا دی واحد زبان اے جہری لسانی ثقافتی سماجی سیاسی عسکری تے بین الاقوامی وانج تے تشدد دے باوجود بغیر کہئں سرپرستی دے آپݨے آپ کوں جیندا رَکھس. اَتے ہُݨ تئیں آپݨی قدیم لسانی ثقافتی تہذیب نال وابستہ اے. ترمیمی دا لفظ ایں کیتے شامل کیتا ڳئے جو ایں خط دیاں شکلاں بنیادی تعلق وارث نائچ دے قاعدے نال ملدا جُلدے اے حروف دنیاں دی کہئں وی حروفِ تہجی نال نی ملدی. اللہ غریق رحمت کرے ملک صاحب کوں ڄئیں حروف دی بݨاوٹ اچ بھرپور کردار ادا کیتا. تے بندہ ناچیزنے ایندے ودھارےچہ آپݨا کردار ادا کرݨ دی حسب توفیق کوشش کیتی اے تجویز کردہ حروف تے رسم الخط اچ روائتی طرز تے نہ زبر،نہ زیر نہ پیش نہ مَد تے نہ نُقطیاں دے وَتارے دی لوڑ رَہی اے ٻس سنگ اچوں جہری آواز نکلے اُوں آواز نال ملدا جُلدا حرف موجود اے اُو حرف تختی چوں ڳول کے لیندے ونڄو لکھیندے ونڄو لفظ پورا تھیوݨ تے تَلوں آپَت اچ ڳنڈھیندے ونڄو ،پورے جملے دی مُوہر اچ بُنیادی حروف وَݙے حرف کوں لا کے مکمل لفظ کوں جوڑ کے سپیس ݙیو تے چھوٹے حروف پیندے وَنجو ایں رسم الخط کوں کھٻے توں مذہب سَجے پاسے لکھو آسانی نال لکھیندے اے. وکھرے اعرابی اَکھر یعنی زَبر،زیر تے پیش وغیرہ دا کردار کہئں وی زبان دے مکمل ہووݨ اچ بنیادی ضرورت ہوندن. تجویز کردہ طرز تحریر اچ پَنج اعرابی حروف کوں باقاعدہ طورتے مستقل رواجی حروف دا ٻانہہ ٻیل تصور کیتا ڳئے لکھݨ اچ " اَ ،او ، ای ،اے ،اُو ؛" دے بغیر سرائیکی لکھݨ ممکن نئیں چاہےاہل زبان ای کیوں نہ ہووے ایں کیتے انہاں حرفاں کوں عظیم سرائیکی رسم الخط اچ مستقل رواجیحروف با،تا،جا،فا،لا،ما،نا،نوں غنہ دے بݨݨ آلے الفاظ دا معاون تے مددگار تصور کرکے مکمل حروف دا درجہ ݙتا ڳئے اُڑدو طرز تے مروجہ رسم الخط اچ سَت مخصوص بنیادی حروف جنہاں دی وجہ توں سرائیکی شناخت قائم اے. اُنہاں چوں پَنج حروف "ٻ ،ݙ ،ڄ ،ڳ تے ݨ پا کے باقی ݙو حرف غائب کر ݙتے ڳئن ۔ سرائیکی زبان نال وابستہ قلم کاراں تے نام نہاد دانشوراں دا اے جہرے ہُݨ تئیں ایندے فروغ اچ رُکاوٹ دا کردار ادا کریندے آندن تے اے عمل مُتاد جاری اے ہِک مافیا اے جوسرائیکی ادبی لسانی ،ثقافتی سیاسی سرگرمیاں تے چھایا ہویا اے جیندی پشت پناہی سرائیکی مخالف پارلیمانی گروہ کریندن حیرت ایں ڳال دی اے جو شاعر ادیب تےماہرین لسانیات سب خاموش ہن مکمل سَت حرفاں دےفروغ کیتے جدوجہد کوں وی کائنی تھیندی پئ زیادہ توجہ جھومریاں تے اے حالانکہ پکہئں وی زبان دی شناخت کیتے اُوں زبان دیاں صوتی آوازاں دی روشنی اچ بݨݨ آلیاں حرفاں دیاں شکلاں ای اونکوں ممتازتےباقی زبانوں توں الڳ شناخت کراوݨ سبب بَݨدن اردو خط نستلیق اچ لکھی وَنج آلی سرائیکی زبان دی لکھت کوں اردو دے [[سرائیکی]] پروفیسر وی پڑھݨ کولوں کتراندن چونکہ اردو جملے تے گرائمر سرائیکی توں اخذ تھئ ہوئی اے تے اردو کو سرکاری طور تے وسائل تے مہیا ہن ایں کیتے سرائیکی کی دی بجائے اردو کوں برتری حاصل اے اگرچہ پشتو،بلوچی ،پنجاپی ،سندھی ،کشمیری تے بلتی وی پاک وہند دیاں زباناں ہن لیکن انہاں دی اردو نال مماثلت ٻہوں گَھٹ اے جبکہ سرائیکی دی اردو نال باقی زباناں دی نسبت زیادہ قُربت اے مروجہ اُردو رسم الخط اچ شمولیت دی وجہ توں سرائیکی زبان ودھارہ پاوݨ دی بجائے گھاٹے دا کار تھی ڳئ اے لکھت اچ مخصوص حروف مکمل نہ پاوݨ دی وجہ توں سرائیکی صوتی آوازاں وڳڑدیاں ویندن جس تےقابو پاوݨ تمام لسانی ثقافتی تےسرائیکی سیاسی گروہاں دی ذمہ داری اے ہُݨ تاں ملک اچ تعلیمی سرگرمیاں بین الاقوامی ادارہ یونیسکو دے تعاون نال مادری زباناں کوں فروغ ݙیوݨ اچ کم کریندیاں پئن تےسرائیکی سماج اچ سرائیکی پڑھاوݨ تے کم وی تھیندا پئے مروجہ تے وَت ضروری اے جو عظیم سرائیکی رسم الخط دے ذریعے سرائیکی زبان کوں لکھت اچ ہک الڳ شناخت ݙتی ونڄے تاکہ مستقبل اچ آپݨی مٹی آپݨی شان،آپݨا خط آپݨی زبان _آپݨی سُن٘ڄاݨ ،سرائیکستان قومی کوں وی زمانے اچ نشابر مقام حاصل ہووے ____________________________________________ ==دیرہ اسماعیل خان دی مذہبی سیاسی اہمیت== سیف اللہ بیقرار: سرائیکی سماج دا [[دیرا اسماعیل خان]] او ڈویژن اے جیکوں 1901ء اچ انگریزاں نے آپݨی ضرورت دے تحت اُوں ویلہے دے خطہ سرائیکستان اچوں اَنج کرکے انتظامی ضرورت پوری کرݨ کیتے صوبہ سرحد دے پشتون علاقیاں نال رَلاتے صوبائی ہیڈکوارٹر پشاور مقرر کیتا ڳیا تے انتظامی یونٹ داناں صوبہ سرحد رکھیا ڳیا-ایکوں وَت اہمیت اُوں ویلہے ملی ڄݙاں مکتب دیوبند دے عالم دین نسلاََ پشتون مشہور پوندہ مولانا مفتی محمود مرحوم نے مذہبی روایات دی آڑ اچ اوں وقت دے ظالم تے جابر مارشل لا ایڈمنسٹریٹرایوب خان دا ساتھ ڈتاجیئں ایں خطے دے تراۓ دریا ستلج،راوی تے بیاس ہندوستان تے ویچݨ اچ مولانا کوں وی ایں گناہ اچ شریک کیتا ۔ہݨ اے علاقہ اوندے خانوادے مولانا فضل الرحمان،مولانا عطاءالرحمان وغیرہ دی مذہب دےناں تے سیاسی جاگیر اے۔ لوکاں کوں ورغلاوݨ کیتے ہک مدرسہ جامعہ معارف الشرعیہ نزدبنوں روڈ شورکوٹ اچ قائم اے جہڑا جو مذہبی انتہا پسنداں دی نظریاتی سوچ رکھݨ آلے دہشت گرد استاداں دا ٹریننگ کیمپ اے جتھوں فارغ التحصیل اساتذہ اڳوں ونڄ کے خودکش بمباراں دیاں نرسریاں تیار کریندن۔ فرقہ واریت دی بنیاد تے تنظیماں بݨیدن ایں مدرسے دی اہمیت تے مولانا صاحبان دی مذہبی سیاسی قوت دے پیش نظر امریکا ،سعودی عرب تے انہاں دے اتحادیاں نے انہاں پشتون علماء کوں استعمال کرݨ کیتے کروڑاں ڈالر فراہم کیتن جنہاں کوں تختِ اسلام آباد تے قابض حکمران اداریاں دی پشت پناہی حاصل ہائی۔ ملک دےاندر پشتون علاقیاں چہ محمد خان شیرانی جئیں پشتون علماء اور خطہ سرائیکستان نال تعلق رکھݨ آلے دیوبند مکتب فکر دے علماء نے بھرپور ساتھ ݙتا۔جبکہ دیو بندمکتب فکردے جید عالم انسان دوست مولانا عبداللہ درخواستی دے خلاف سازش کرکے مولانا فضل الرحمان نےانہاں کوں پاکستانی اسٹبلشمنٹ دے تعاون نال مفلوج کر ݙتا۔مولانا برادران جنہاں چوں ݙو بھرا ایم این اے ہن تے تریجھا بھرا ہݨ [[دیرہ اسماعیل خان]] سٹی ٹو جتھاں انہاں دے نظریاتی دہشت گرداں دی تربیت گاہ جہڑی جوشاہی محلات دی شکل اچ موجود اے۔ [[دیرہ اسماعیل خان]] جوجنوبی وزیرستان دے ٻنےتے واقع اے تے ایں جاتے سب توں زیادہ شیعہ سنی فسادات تھئن تے ایں خطے دے نال لڳدی قبائلی کرم ایجنسی چہ وی فرقہ وارانہ فسادات تھیندے رہندن۔ ہݨ دیوبندی بریلوی مکتب فکر دے درمیان وی فسادات ایں حلقے چہ تِھیوݨ شروع تھی ڳئن ۔ اے او علاقہ اے جتھاں ہرویلے ایمرجنسی نافذ تھئ رہندی اے ۔جس توں موٹر سائیکل دی سواری تے پابندی تے موبائیل سروس وی اکثربندہوندی اے سیاسی تے ثقافتی سرگرمیاں وی بند ہن دہشت گردی لاہور ہووے تے بھانویں کراچی،اسلام آباد،پشاور سوات اچ ہووے یا افغانستان دے اندر ہووے جیکرایں قسم دی دہشت گردی دا پیرا،کھرا چاؤ تاں اوندیاں کڑیاں ایں نظریاتی تربیت گاہ دےنال مل ویندن ۔لعل مسجد دا واقعہ ہووے یاجہڑی مسجد اچ جرنیل کم آئن جےانہا ں تے تقابلی نرت کیتی ونجے تاں حکمراناں دے نزدیک لال مسجد ضرارہائی،تےمجاھدین دے نزدیک جنہاں کوں جنرل ھمیش گل جئں ریٹائرڈجرنیلاں دی حمایت حاصل اے انہاں دے نزدیک او ݙوجھی مسجداے۔لال مسجد دے واقعے دے وقت مولانا عمرے دے کیتے سعودی عرب تشریف گھن ڳئے تے اوندے بعد سوات اچ تے ݙوجھیاں علاقیاں اچ حضرت مولانا فضل الرحمان دے نظریاتی تے فکری وارثاں نے جو کارنامے نشابر کیتن او سب دے سامݨے ہن ۔ایندے نال ای [[دیرہ اسماعیل خان]] دی ہک ٻئ شخصیت جو سیاسی خرید وفروخت دے ماہرگھرانے دے فرد گلزار احمد دی سکونت دا تعلق وی ایں ضلعے نال اے ۔خوبصورت ڳالھ اے ہیے جومولانافضل الرحمان نے اوندی خریدوفروخت دا ریکارڈ تروڑݨ کیتے سٹی ٹودےحلقہ پی ایف 56 چہ ووٹراں دی خریدو فروخت کیتے ݙنگراں آلی کار منڈی لاݙتی ہس تے نال ای جلسیاں چہ اعلان کریندے جوپاکستان دی سیاست اچ مذہب دا کردار نمایاں ہووݨاݨ چاہیدا اے۔دیوبندی ۔مکتب فکردا پرچار کرݨ آلا اے خاص گھرا نہ آپݨے کردارداجائزہ اکابرین دیوبنددے حوالے نال کرے تے مولانا ابوالکلا آزادتے ݙوجھے ٻئے اکابرین کوں ذہن اچ رکھےتےآپݨے کردار دا تعین کرے تاں اوکوں اے اندازہ تھی ویسی جو ارباں ڈالردا سرمایہ جہڑا اوں دوبئ چہ رکھا ہویا اے تے ارباں روپۓ دے وسائل پاکستان اچ موجود ہن شاہی گاڑیاں،شاہی محلات،رہن سہن دےنال نال پاکستانی سیاست اچ ہر آۓ ݙیہنہ حکمت عملی دے ناں تے اقدامات تے آصف علی زرداری دے گناہاں تے پردہ پوشی وغیرہ کوں ذہن اچ رکھیندیں ہوئیں سرائیکستان دے لوکاں کوں مولانا فضل الرحمان تے اوندے مدرسےدےکردار کوں ذہن اچ رکھݨاں پوسی جس مدرسہ تے شاہی محلات کیتے میلوں لمبی پاݨی دی پائپ لائن جہڑی سرکاری اخراجات نال مکمل تھئ اے اوندے چوں ٻیا کوئی پھینگ پاݨی دی نی گھن سڳدا۔ سرائیکی وسیب اچ منشیات،اسلحہ دی سمگلنگ تے سودی لین دین کرݨ آلیاں دی سرپرستی کون کریندے؟ افغانستان دے پوندیاں کوں جعلی شناختی کارڈ کون ݙیویندے؟اے ساریاں سوچݨ تے سمجھݨ دیاں ڳالھیاں ہن انگریزاں دے مراعات یافتہ سرائیکی،قبائلی سردار،جاگیردار یاپیپلزپارٹی داگماشتہ گدی نشین یوسف رضا گیلانی یانوازشریف دا ایجنٹ سردار ذوالفقار خان کھوسہ، انہاں دا تے مذہب دے ناں تے مذہبی سیاسی جاگیردار مولانا فضل الرحمان دے گھرانے دے وچالے تلاوڑا کیتا ونڃے جو کہرے گھردا کردار سرائیکی دھرتی کیتے کتنا خطرناک اے تاں فرق واضح نظرآسی جو فضل الرحمان تے اوندا تربیتی مرکز ہک ناسور دی شکل وچ خطہ سرائیکستان اچ پروان چڑھدا پئے۔ جیندے اثرات پورے سرائیکی خطے اچ براہ راست موجود ہن جبکہ باقی ݙو آپݨے آپݨے حلقے توں ٻاہرنوازلیگ تے پیپلز پارٹی دے بغیر کجھ وی نئیں۔ سرائیکستان قومی موومنٹ دے ناں تے سیاسی کینسر پورے سرائیکی وسیب اچ پھیلایا ویندا پئے۔ایندا مقابلہ محدود وسائل تے کامیابی دا پختہ یقین رکھݨ آلے خدا دے بندے دی حیثیت نال ایں نظریے دی بنیاد تے شروع کیتا ونڃے تے فلاحی ریاست بݨاوݨ دی بنیاد رکھݨ کیتے ایجھاں کم کیتا ونڃے جتھاں خلیفہ وقت حضرت عمر فاروق نے بکھے کتے دی بکھ مٹاوݨ دا ہوکا ݙتا ہا۔اتے قومیتی فلسفے کوں جیندے وچ عیسائی،یہودی سب شامل ہن جنگ اچ شریک ہووݨ دی دعوت ݙتی تے فتح دی صورت اچ غنیمت دا مال تے لونڈیاں تمام عقائد دے لوکاں چہ بحصص تقسیم کیتیاں۔ مزاحمت دے سلسلے چہ ہک مثال سب دے سامݨے اےکہ علماء دی ہک بےامیک تعداد مراعات دے بدلے یزیددےنال ہائئ لیکن حضرت حسین نے مزاحمت دےطور تے عرب دی دھرتی تے آپݨاں خون وہا ݙتا۔ جیندے اثرات ونشانات اڃ وی پوری دھرتی تے وتھرے ہوۓہن۔جے واقعہ کربلا تے اوندے اثرات کوں ذہن اچ رکھا ونڃے تاں ہک ڳالھ سامݨے آندی اے جوطاقت تے اقتدار دے بل بوتے تے لوکاں توں بعیت گھنݨ یاانہاں کوں رعایا بݨاکے رکھݨ کوں یزیدی کردار آھدن چاہے ہزاراں علماءدے فتوے تے تائیدوی یزیدی کردار کوں حاصل ہووے غلامی یاجبردےخلاف مزاحمت کوں ہی حسینی کردار دی علامت سمجھا ویسی۔مولانافضل الرحمان تےاوندے مقتدر لوکاں دےکردار تے سرمایے دے مقابلے دی سرائیکستان قومی موومنٹ دےارکان آپݨے خطے دے جغرافیائی حالات تےزمینی حقائق دی روشنی چہ آپݨاں فلسفہ""چلھ دی خیر تے کل دی خیر""انقلاب ماں دی جھولی توں جنم گھندے نہ کہ بندوق دی گولی توں، آپݨےانقلابی فلسفہ قومی آزادی دی بنیاد تے ثقافت جیندا مذہب تے عقیدہ حصہ ہوندے۔ جیویں جو عملاً اے حقیقت ہیے جوجہڑا ٻچہ شیعہ ماء دی جھولی چہ ڄمدے او غم حسین دی مجلس کوں آپݨے عقیدے دا حصہ سمجھیندے۔ایویں بریلویاں دے گھر ڄمݨ آلا ٻچہ ورد یارسول کوں آپݨے عقیدےداحصہ سمجھیندے۔ جبکہ دیو بندی تے اہلحدیث ایویں نی کریندے ۔ایویں ای ہندو، سکھ عیسائی ہک کلچر اچ رہندیں ہوئیں آپݨےآپݨےعقائد تے عمل کریندن عبادت کیتے آپݨے آپݨےعبادت خانے چہ ونڄ کےآپݨی شناخت دااظہاکریندن جبکہ ثقافت دے حوالے نال جݙاں کوئی مشاعرہ ہووے تاں او زبان دی بنیاد تے آپݨی اجتماعی شناخت دا اظہار کریندن ایویں ای شادی، بیاہ، وہی رہی، اٹھݨ ٻہوݨ،سبزی منڈی چہ ونڄݨااےسب چیزاں ثقافت دا حصہ ہوندن۔ تمام فلاحی ریاستاں زبان تے ثقافت دی بنیاد تے بݨدن ۔عرباں دیاں خلافتاں وی دراصل اُنہاندی ثقافت دی بنیاد تے ہن جےایویں نہ ہونداتاں عرب ترکاں دی خلافت دے خلاف بغاوت نہ کریندےاڄ دنیا تے درجناں ملک جنہاں دیاں سرحداں ہک ݙوجھے نال ملدن او ہک خلافت اچ ڳنڈھیج ونڄن ہاجیندا خاب مولانا آپݨی فکری درس گاہ دی فکری بنیاد"جہاد"بذریعہ کلاشنکوف تے عمل کرݨ کیتے ایں وقت نام نہاد اسمبلیاں داسہارا گھن کے آپݨے گناہاں کوں لکاوݨاں چاہندے حالانکہ او پوندہ سوچ دے مطابق پشتون نسل پرستی کوں اسلام دا ساوا چولاپوا کےصرف اقتدار تے قابض تھیوݨاں چاہندے جیویں ماضی چہ مسلمان بادشاہواں نےآپݨےآپ کوں خلیفہ بݨا کے علماء کولوں آپݨے حق اچ خطبات پڑھوائن لیکن اج دےجدید دوراچ جتھاں معاشیات تے امریکی فکردا قبضہ اے مولانا موصوف دولت دے بل بوتے تے اومقاصد حاصل کر کے اسلامی خلیفہ بݨݨاں چاہندے۔ سرائیکی لوکیں کوں سوچݨاں پوسی جواےمرکز کہری حدتک سرائیکی دھرتی دے لوکاں کوں سرائیکستان دےقیام کیتے اُنہاندی زبان جیکوں عرف عام اچ لسانیات آھدن اِنہاندی ثقافتی شناخت اِنہاندی قومیتی شناخت دی بقاءکیتے ایں درسگاہ داکردار دوستانہ تھی سڳدے؟جےنہیں جیویں کہ سچ اے تاں مذہب دےناں تے ایجھیں مرکزدامحاسبہ سرائیکی لوکیں کوں خودکرݨاں پوسی ___________________ ==یوسی بھکی دے اگوانیں دا کٹھ= معززینِ علاقے دی یونین کونسل بھکّی دی اصلاحی کمیٹی دے زیر اہتمام کوڑی ہوت دے مقام اُتے ویلج ناظم ملک رب نواز بھٹی دی میزبانی وچ ہِک خصوصی اجلاس تھیا۔ اجلاس وچ مقررین نے خیالاں دا اظہار کریندے ہوئیں آکھیا جو علاقے دے امن و امان نوں برقرار رکھݨ کیتے شرپسند عناصر دیاں سرگرمیاں اُتے تیکھی نظر رکھݨ، لوکاں دی بے روزگاری مُکاوݨ کیتے زام چودھوان دی تعمیر کوں یقینی بݨاوݨ، تعلیم حاصل کرݨ والے ٻالاں دے روشن مستقبل کیتے گورنمنٹ ہائی سکول کوڑی ہوت دے ماحول کوں خوشحال بݨاوݨ، چودھوان ٹوپروآ روڈ دی جلدی تعمیر دا مطالبہ اَتے 2022 دے سیلاب متاثرین دی فوری امداد دی بحالی کیتے جدوجہد کرݨ اجلاس دا بنیادی ایجنڈا ہئی۔ مقررین وچ سرائکستان قومی موومنٹ دے صدر سیف اللہ بے قرار، سید غریب نواز شاہ گیلانی (سابق تحصیل ممبر تحصیل درابن کلاں)، ٹی ایل پی تحصیل درابن دے امیر ملک مہربان مکل، ملک رب نواز بھٹی (ویلج ناظم کوڑی ہوت)، قاری غلام فرید طیب (سابق ویلج ناظم وی سی بھکّی)، حافظ محمد رمضان (اَف مارو)، عصمت اللہ خان (کونسلر ویلج کونسل بھکّی)، حافظ امام دین (اَف جنڈی بابر)، حافظ عنایت اللہ (سابق ویلج ناظم کوڑی ہوت)، ملک رحمت اللہ جھمٹ جنڈی بابر، ملک سونا خان چھجڑا کوڑی جمال، ملک وزیر احمد لنگراہ تلائی بڈھا شاہ، ملک رب نواز مڑل، اَتے ملک محمد رمضان کلاسرا شامل ہن۔ اجلاس وچ علاقے دے معززین دی وݙی تعداد نے شرکت کیتی اَتے کمیٹی کوں منظم رکھݨ اُتے زور ݙیتا ڳیا۔ مقررین نے آکھیا جو علاقے دے امن و امان کوں برقرار رکھݨ کیتے بھرپور جدوجہد کیتی ویسی اَتے امن و امان وچ خلل پاوݨ والے شرپسند عناصر دیاں سرگرمیاں دے خلاف گھیرا تنگ کیتا ویسی۔ کوئی ݙکیت، چور اَتے راہزن کوں پناہ ݙیوݨ یا انھاں دا سہولت کار بݨݨ والے کِسے وی فرد یا خاندان دے خلاف سوشل بائیکاٹ سودھا ہر قسم دی قانونی کارروائی عمل وچ گھن آوݨ دی ہر ممکن کوشش کیتی ویسی۔ علاقے وچ ناجائز اسلحے دی نمائش اَتے منشیات دے دھندے وچ ملوث افراد دے خلاف وی کارروائی کیتی ویسی۔ کمیٹی ممبران دے خلاف الزامات دی تردید اَتے سکول دا تقدس ہِک سیاسی گروہ دے سرغنہ (سابق ڈسٹرکٹ ممبر) نے گزریل ݙینھاں وچ جِیہڑے کمیٹی ممبران دے خلاف الزامات لائے ہن، او دروغ گوئی، بدنیتی اَتے حقیقت دے خلاف ہن۔ سراسر جھوٹھ اُتے مبنی بازاری تے قبسی زبان دا جیہڑا استعمال کیتا ڳیا، اُندی جتنی وی مذمت کیتی ونجے، گھٹ ہے۔ مقررین نے آکھیا جو اساݙا کِسے دے ذاتی مفادات نال کوئی تعلق کائنی، تاں جو سکول ہِک علاقائی مقدس ادارہ ہے۔ اُندا تقدس برقرار رکھݨ ہر ذی شعور دا بنیادی حق ہے۔ سکول دے ماحول کوں خراب کرݨ والے کِسے وی فرد یا گروہ کوں برداشت کائنا کیتا ویسی۔ ویلج کونسلر شیخ چن شاہ دا کمیٹی توں اخراج معززینِ علاقے اُتے بہتان اَتے الزام تراشیاں کرݨ، سکول دے پرسکون ماحول کوں خراب کرݨ اَتے سماج دشمن عناصر کوں مسلسل سہولت ݙیوݨ دی وجہ توں موجودہ ویلج کونسلر شیخ چن شاہ کوں یو سی بھکّی دی اصلاحی کمیٹی توں کڈھ ݙیتا ڳیا ہے۔ آئندہ اصلاحی کمیٹی یو سی بھکّی دا انہاں دے معاملات نال کوئی تعلق نہ ہوسی۔ ترقیاتی منصوبیاں دے مطالبات زام چودھوان، علاقے دی ترقی، سیرابی اَتے خوشحالی وچ ریڑھ دی ہݙی دی حیثیت رکھیندی ہے جیندے نال سارے علاقے دے لوک مستفید تھیسن، جِندی تعمیر اَتے بحالی کیتے ہر ممکن کوشش کیتی ویسی۔ چودھوان ٹوپروآ روڈ، علاقے کیتے سنگ میل دی حیثیت رکھیندا ہے اَتے انتہائی خراب حالت وچ ہے۔ اُندی تعمیر ورلڈ بینک دے تعاون نال تھیوݨی ہئی جیہڑی نہ صرف سست روی دا شکار ہے بلکہ اُوں کوں پچھوں سٹیا ون٘ڄیندا پیا ہے۔ اے نہ صرف قابلِ مذمت ہے بلکہ ناقابلِ برداشت وی ہے۔ اڄ دے اجلاس وچ روڈ دی تعمیر اُتے فوری کم شروع کراوݨ دا مطالبہ وی اعلیٰ حکام توں کیتا ڳیا ہے۔ سیلاب متاثرین دی امداد 2022 دے سیلاب توں متاثرین کوں ناقابلِ تلافی نقصان برداشت کرݨا پیا ہئی۔ ایں موقعے اُتے حکومت ولوں جِہڑیاں فہرستاں تیار تھیاں، انہاں کوں سرد خانے وچ رکھ ݙیتا ڳیا ہے جیہڑا جو ہِک وݙا افسوس دا مقام ہے۔ مقررین نے آکھیا جو مرکز اَتے صوبائی حکومت توں اساݙا پرزور مطالبہ ہے جو متاثرہ خانداناں کوں امداد دی فراہمی کوں یقینی بݨایا ونجے اَتے متوقع سیلاب دے خطرے نال نبڑݨ کیتے صوبائی اَتے ضلعی انتظامیہ اپݨا کردار ادا کرے۔ اساں ہر قسم دے تعاون کیتے تیار ہاسے۔ اجلاس کوں کامیاب بݨاوݨ والے معززین مقررین دے علاوہ اجلاس کوں کامیاب بݨاوݨ کیتے جنہاں معززین اَتے عمائدین نے کردار ادا کیتا، انہاں وچ: محمد اشرف (ویلج ناظم جنڈی بابر)، ملک شبیر احمد عوان (سابق ویلج ناظم جنڈی بابر)، ملک رحمت اللہ (کسان کونسلر)، محمد افضل (جنرل کونسلر جنڈی بابر)، ملک محمد عمران دھونا (یوتھ کونسلر کوڑی ہوت)، حاجی گل (کسان کونسلر گرمٹ)، حاجی حق نواز تریلی (ویلج نائب ناظم گرامٹ)، ملک سعید ماچھی (اَف موگا ویلج یوتھ کونسلر جنڈی بابر)، ملک رمضان سیال (سوشل ورکر گرہ مٹ)، حافظ محمد صادق (مقامی رہنما جے یو آئی کوڑی جمال)، ملک سونا خان چھجڑا (مقامی رہنما پی ٹی آئی)، ملک باران ماچھی کوڑی جمال، حافظ محمد رمضان گرامارو (رہنما ٹی ایل پی)، ملک ساجد سیال (اَف گرا مٹ)، ملک عبدالعزیز (رہنما پی پی پی)، قاری عصمت اللہ (کونسلر کوٹ موسیٰ)، غلام حسن ملانہ کوٹھا ترخان، ملک ثنا اللہ لشاری بلوچ گرا مٹ، ملک اکبر منگلا کوڑی جمال، غلام فرید کھوکھر جنڈی بابر، ملک گلستان گوندل گرمٹ، احسان اللہ بھٹی (کونسلر کوڑی حود)، مکینک خلیل احمد بلوچ تھلیاں، عبداللطیف خان گپول تھلیاں، ملک گلستان مڑل بھکّی، ملک شہزاد بھکّی، ملک عطا اللہ مڑل بھکّی، ملک سونا خان ببر گرا عبداللہ، ملک گل زمان گرا عبداللہ، ملک وزیر اعوان جنڈی بابر، سلطان احمد (قوم ببر گرا عبداللہ)، محمد نواز خان بلوچ (سابق کونسلر)، ملک محمد عابد لنگراہ تلائی بڈھا شاہ، ملک سعید سیال (مقامی رہنما جے یو آئی کوڑی حود)، ملک رحمت اللہ (امیدوار یوتھ کونسلر کوڑی حود)، ملک حاجی بہاول (کونسلر اَف موگا)، سابق کونسلر ملک حبیب اللہ مڑل، ملک امان اللہ (اَف بھکّی)، ملک فیض اللہ بھکّی، ملک امان اللہ عبدالحمید پلوآں تلائی بڈھا شاہ غربی، مولانا نعمت اللہ چشتی (اَف کوڑی حود)، ملک سونا خان مکل (رہنما ایس کیو ایم)، سیٹھ شوکت اللہ (کلاتھ والے)، ملک رحمت اللہ ڈونہ (اَف کوڑی حود)، ملک فلک شیر ڈونہ (اَف کوڑی حود)، ملک عبدالعزیز ڈونہ، ملک مانجھا لنگراہ، ملک رانجھو بھوری، ملک عمر فاروق ڈونہ، ملک مکھن کلاسرا، ملک کالو خان عوان، ملک اکرام اللہ مستری کوڑی جمال، ملک حاجی گل بھٹی، ملک بشیر بھٹی (چیف اَف بھٹی)، ملک حبیب اللہ، ملک کامل خان مکل، ملک اللہ دتا لنگراہ، ملک مہربان ڈونہ، ملک حاجی عمر دراز، ملک عمر حیات بھٹی، ملک سنوارو نادر، ملک بہاول، ملک صابر حسین، محمد نواز خان بلوچ (عرف ممدو)، ملک محمد اشرف بھٹی، ملک محمد رمضان بھٹی، ملک غلام حسن سواگ، ملک رانجھو بھٹی، ملک رحمت اللہ مکل، ملک حبیب اللہ میٹ، ملک محمد رمضان (ٹی ایل پی رہنما)، حافظ سمیع اللہ (ٹی ایل پی)، حاجی محمد رمضان ڈونہ، ملک نعمت اللہ لشاری گرا مٹ، ملک شیر خان (عرف ملنگی)، ملک کریم بخش بھٹی، ملک عبدالحمید لنگراہ، ملک محمد سلیمان گرا مٹ، ملک حاجی بشیر لنگراہ، محمد رمضان پلوآں، محمد نواز نادر طلائی بڈھا شاہ، ملک محمد سلیمان ٹھیکیدار، ملک محمد عمران نپلی، ملک گل زمان بھٹی، ملک سمیع اللہ بھٹی، ملک ریاض بھٹی، محمد نواز (سابق کونسلر)، ملک محمد آصف نواز بھٹی، ملک عالم شیر اعوان، اَتے ملک غلام صدیق اعوان شامل ہن۔ ==حوالے== klvyw1x5hrer3dfrxnrr1rge7puqxv9 63498 63497 2025-06-29T20:17:13Z سیف اللہ ملانہ ایس کیوایم 2834 /* =یوسی بھکی دے اگوانیں دا کٹھ */ 63498 wikitext text/x-wiki ==سیف اللہ بے قرار دا تعارف== [[سیف اللہ بیقرار]] صدرسرائیکستان قومی موومنٹ بنیادی طور تے ہک صحافی ،طبقاتی تے سماجی،سیاسی قوم پرست کارکن اے طبقاتی لکھاری اے ادیب اے سرائیکی سماج دے دامان دی تحصیل درابھن دی جھوک غلام حیدر دا وسندڑ اے ملانہ قبیلے نال تعلق اے علاقائی روائتی نمبرداری دے خلاف بھرپور جدوجہد کریندے رہݨ تے ول ہفتہ وار"سچائی" دیرہ اسماعیل خان دے ایڈیٹر رہن طبقاتی وانج دے خلاف ہمیشہ مزاحمت دا کردار ادا کریندے رہن معروف صحافی اسلم اعواݨ دی وساطت نال معروف قوم پرست سئیں حمید اصغر شاہین دے نال ملاقات تھئ تے انہاں ایںکوں قومیتی فلسفہ "چُلھ دی خیرتےکل دی خیر" تے مطمئن کیتا تے اے سرائیکستان قومی موومنٹ اچ شامل تھئے کوڑی ہوت دے مقام تے ایس کیوایم دا اجلاس تھیا تے تحصیل درابھن کلاں دےبانی جنرل سیکرٹری چُݨے ڳئے بھرپور جدوجہد کرݨ تے دیرہ اسماعیل خان دے ضلعی جنرل سیکرٹری بݨایا ڳیا خان پور اچ ایس کیوایم دی سنٹرل کمیٹی دے موقع تے سئیں مجاہد جتوئی نے ادبی کم کرݨ کیتے چُھٹی منگ گھدی تے [[سیف اللہ بیقرار]] کوں جنرل سیکرٹری چُݨا ڳیا ایں تُوں پہلے ڈپٹی جنرل سیکرٹری دی حیثیت اچ کم کریندے پئے ہݨ حمید اصغر شاہین دے قریبی دوستاں چوں ہن تے انہاندے مشن کوں ہُݨ تائیں جاری رکھی ہوئن انہاندے وفات دے ایس کیوایم دے صدر چُݨے ڳئے ==سرائیکستان مخالف سیاسی داہ== لکھت:سیف اللہ بیقرار جَیں ویلہے کَہئں نسل،زبان یاکَہئں علاقائی گروہ کوں اے احساس تھی ونڄے جو کَئی ݙَھڈھیاں غاصب طاقتاں ݙَھڈھپ دے زور تے اُنہاں دی فطری مادی اقتصادی تے [[ثقافتی]] ترقی دی راہ اچ ڄاݨ ٻُجھ کےرکاوٹ بَݨ ڳئن تے انہاندے وسائل منقولہ تے غیرمنقولہ لُٹیندے ویندن تاں اُنہاں چہ قوم پرستی دے جذبے دی بیداری دا سبب بَݨدے جیویں جو پاکستان دے وچالے چہ سَت کروڑ [[سرائیکی]] جہڑے ماضی قریب تے ماضی بعید اچ پچادھی تے پُوادھی مَریلیاں تے دھاڑیلیاں دیاں یلغاراں تے لُٹ پُٹ توں کھنڈپُنڈ کے خود اعتمادی وَنڄا ٻیٹھے ہَن تے ہِک لمبا عرصہ غفلت دے خواب دی ݙُونگھی کھائی چہ پَئے رَہ - وَن یونٹ تَرُٹݨ دے بعد اِنہاں کوں پہلی دفعہ سُڄاڳ تھیوݨ دا موقع ملے تے احساس تَھئے جو ہُݨ اَساں نہ بہاولپوری نہ ملتانی نہ دیرہ جاتی تے نہ ہی اُبھیچڑ لموچڑ بلکہ اساں ہِکا ہی قوم ہَیں ساݙی تہذیب [[ثقافت]] تے زبان وی ہِکا اے تے وسائل وی سانجھی ہن زمین دا خطہ وی ہِک اے ڄہڑا 23 ضلعیاں تے مشتمل اَڄ دی [[سچائی]] اے جیندے اُتے تخت لاہور تے تخت پشور دا قبضہ اے جیکوں چُھڑائے بغیر جغرافیے دا تحفظ منقولہ تے غیرمنقولہ وسائل تے اختیار رکھݨ ممکن نَئیں ،ایں کیتے اساں [[سرائیکی]] ہِک قوم ہَیں-ملتان ساݙا تہذیبی ،ثقافتی تے تاریخِی مرکز اے اَتے ساݙی قومی اکائی [[سرائیکستان]] اے-بعض قوتاں طاقت دے بل بوتے تے اِنہاں دی فطری ،مادی ،اقتصادی تے [[ثقافتی]] ترقی دی راہ اچ رکاوٹ بَݨ کے اِنہاں دے وسائل لُٹیندے پَئن-سرائیکی تحریک خالصتاََ قومیتی تحریک اے تے سرائیکستان اچ وَسݨ آلے سارے لوک بھان٘ویں او گھراچ کوئی وی زبان ٻولیندے ہوون تے جہری نسل نال اُوندا تعلق ہووے [[سرائیکی]] قومیت دا حصہ ہن بشرطیکہ کَہئں غیر دا آلہ کار نہ ہووے تے سرائیکی قومیتی حاکمیت اعلیٰ دے وفادار ہوون [[سرائیکی]] تحریک دنیا دی کَئ وݙیاں تحریکاں دے مقابلے چہ نہایت ای پُرامن طریقے نال اُبھری اے - چوتھائی صدی دی قلیل مُدت اِچ سرائیکستان دی اکثریتی قومیتی آبادی آپݨے سرائیکی ہووݨ تے فخر محسوس کریندی اے ایں تحریک دی سب توں وݙی خوبی اے وی ہیے جواے پڑھے لکھے درمیانے طبقے ،نچلے درجے دے ملازمین ،کم تنخواہ دار،مزدور ،ہنر مند تے کساناں دی تحریک اے-ایں تے کَہئں وݙے آدمی یا جاگیردار طبقے دی کوئی چھاپ کوئینی - تےایہا تحریک ای ملک اچ ایجھیں انقلاب دی بݨیاد بَݨسی،جیندے چہ جاگیرداری نظام تے فرقہ واریت دا خاتمہ ،ہِک ݙوجھے تے ݙَھڈھپ کرݨ دی ہوس،قومی نابرابری،نا انصافی تے معاشی وانج توں چُھٹکارہ پاوݨ کیتے سود مَند ثابت تھیسی-جیویں ای قومیتی [[لسانی]] ثقافتی تحریک نے سرائیکستان دے قیام کیتے شعوری مزاحمتی بنیاداں تے طبقاتی جدوجہد کوں سڑکاں تےجوڑَݨ شروع کیتے تے جلسے جلوساں اَتے احتجاجی مظاہراں چہ ودھارا تھئے تاں [[سرائیکی]] دشمن طاقتاں نے قومیتی تحریک کوں ناکام بݨاوݨ کیتے سازشی منصوبے تیار کرݨ شروع کرݙتے - پیپلز پارٹی بنیادی طورتے سندھ نواز پارٹی اے ڄہڑی جوسندھیاں دے مفاد کوں سامݨے رکھیندیں ہوئیں خطئہ [[سرائیکستان]] دےجاگیرداروں،گَدی نشینوں تے ضراری قلم کاراں دے ذریعے [[سرائیکیاں]] کوں بطور کارڈ استعمال کرکے مرکز اچ رَہوݨاں چاہندن - سندھی چونکہ [[سرائیکیاں]] دے اہم معاشی وسائل کالا باغ ڈیم دے کَٹرمخالف ہن ایں کیتے پیپلزپارٹی نے کالا باغ ݙیم دی تعمیر دا راہ روکݨ کیتے چشمہ لفٹ کینال دا کوُڑا سیاسی نعرہ مارَݨ چَنڳا سمجھے ایویں ای اے این پی جو دراصل پشتون اشرافیہ دی نمائندہ پارٹی اے جیندا 170 فیصد کاروبار کراچی نال جُڑا ہوئے تےاُتھاؤں پارٹی دی لوڑ پوری کرݨ دے علاوہ ہِک ݙو سیٹ وی گھن گھندی اے او وی سندھیاں دے نال رَل کے کالاباغ ڈیم دی مخالف سیاسی بَݨی ہوئی اے ایویں پشتون مولانا فضل رحمان ای ایجھیں "کارخیر" اچ بَھڄ بُھڄ کے حصہ رَلائی وَدے جبکہ نواز شریف سندھی قوم پرستاں نال اقتدار دی خاطر اہم معاشی منصوبے تے سودے بازی کرچُکے-کیوں جو سندھیاں تے پنجاپیاں کوں ݙَر ہیے جو [[سرائیکستان]] دے بَݨݨ نال خطے اچ موجود قدرتی زرعی وسائل سرائیکیاں دے اختیار اچ آ وَیسن، تے [[کالاباغ ڈیم]] دی تعمیر وی تھی ویسی ،جیندے نال سندھیاں کوں نقصان تھیسی تے نال ای بلوچستان کوں تونسہ بیراج توں سیراب کرݨ آلی کچی کینال اچ متوقع پاݨی دی کمی دا تاثر ݙے کراہیں ہمنوا بݨایا ڳیا جبکہ پنجابیاں کوں انڈسٹریاں چلاوݨ کیتے راں مٹیریل دا گھنݨ وی اوکھا تھی ویسی-گزریل الیکشن دے بعد [[سرائیکی]] تنظیماں ادبی ثقافتی عمل توں وَدھ کے طبقاتی بُنیاداں تے قومیتی عمل شعوری مزاحمتی سرگرمیاں سڑکاں تے شروع کرݙتیاں،احتجاجی مظاہر ،دھرنے ،ریلیاں حتٰی کہ [[حمید اصغر شاہین]] کی سربراہی میں چلنے والی شعوری مزاحمتی تحریک [[سرائیکستان قومی موومنٹ]] نے سرائیکی دشمن مقتدرقوتاں کوں بےنقاب کرݨ کیتے بطور نفرت اجتماعی تے ا نفرادی پُتلے ساڑَݨ شروع کیتے اے او مقتدر ہستیاں ہن جنہاں دے خلاف آواز چاوݨ جان کوں تَلی تے رکھݨ سمجھا ویندا ہائی کیوں جو اے اسٹیبلشمنٹ دی کُچھڑ اچ راہوݨ آلے لوک ہن اَڄ انہاندا بݨاوٹی تقدس سڑکاں تے پامال تھیوݨ لَگ ڳئے -ہُݨ تاݨیں اِنہاں چوں میاں نواز شریف ،شہباز شریف ،یوسف رضاگیلانی،پیر پڳاڑا،اخترمینگل،فیصل کریم کُنڈی،اسفند یارولی،عمران خان،منور حسن ،ایم این اے عطاء الرحمن ،مخدوم شہاب الدین اور مولانا فضل الرحمن دے [[پُتلے]] ساڑ کے [[سرائیکی]] شناخ دا دشمن قرار ݙتا ڳئے تاکہ سرائیکی لوک [[سرائیکستان]] دے قیام اچ اِنہاں تے بھروسہ کرݨ دی بجائے وقت کوں بچاوݨ کیتے آپݨی جدوجہد جاری رکھݨ تے اے شعوری مزاحمتی عمل بدستور جاری اے-ملک تے مسلط بددیانت ٹولے دے حکمران اتحاد نے سرائیکیاں دی قومیتی اکائی کوں نقصان ݙیوݨ کیتے 28جنوری 2012 کوں سندھی قوم پرستاں نال مل کے سندھ اچ سرائیکیاں دی قومی شناس صوبہ [[سرائیکستان]] دے قیام دے خلاف پُر تشدد مظاہرے کرائے ڳئے جواے تاثر ݙتا وَن٘ڄے کہ سرائیکی قومیتی ،لسانی شناخت دی ٻُنیاد تے صوبہ بݨاوݨ نال ملک اچ فساد پَئے سَڳدے -"حالانکہ ایہو حکمران ڳَٹھ جوڑ پشتوناں کوں شناس ݙے چُکے" سندھی مظاہراں سامݨے رکھ کراہیں مرکز اچ حکمران پیپلزپارٹی دا نستہ طور تے جنوبی پنجاب دے ناں نال قرارد گھن آئی تے جیکوں حکمران اتحاد نے منظور کریندیں ہوئیں پنجاب اسمبلی کوں بھیج ݙتا ایں قرارداد توں نشابر تھی ڳیا جو پیپلزپارٹی نہ صرف سرائیکیاں دی شناخت دی دشمن بلکہ او سرائیکیاں کوں تقسیم کرݨ تے وی تُلی ہوئی اے - جنوبی پنجاپ دا مطلب اے جو [[دیرہ اسماعیل خان]] تے ٹاک ایندے وچ کَینی - ایہو کُجھ سامراجیاں نے ماضی اچ کُرداں ،بلوچاں تے پٹھاݨاں نال کیتے ایہا وجہ اے جو او تریہے قوماں اَڄ گَن پوائنٹ تے ہن پنجاپ اسمبلی نے قرارداد جنوبی پنجاپ تے بحث کرکے صوبہ بہاولپور بحالی سمیت آبی وسائل تے صوبہ جنوبی پنجاپ دیاں سرحداں دا نتارا کرݨ کیتے قومی کمیشن دا مطالبہ کریندیں ہوئیں قرارد منظور کرکے مرکز کوں بھیج ݙتی - ایں قرارد اچ ترائے نقاط نہایت ای غور طلب ہن، 1_صوبہ بہاولپور بحالی جو کَݙاہیں صوبہ ہا وی کیناں،بلکہ او ہِک ریاست ہائی جیندی بحالی نال ریاست دار دی "گَدی" وی بحال کرݨی پوسی ایویں ای ریاست قلات،ریاست سوات تے ریاست خیرپور دی ریاست داری سمیت معاملات بُھڳتاوݨیں پوسن جو ممکن نَئیں 2_ آبی وسائل ہیڈتَریموں ،ہیڈچشمہ تے [[کالا باغ ڈیم]] تخت لاہور یعنی پنجاپیاں کَن راہوے جو خالصتا سرائیکیاں دی جغرافیائی حدود اچ واقع ہیے - 3_جنوبی پنجاپ اُنہاں 11 ضلعیاں تے ورتیا ہویا ہووے جَیندی تیاری چہ چوہدری شجاعت تے پرویز مشرف دی "خدمات" نگری ہوئی اے اِنہاں تَریں تقاط دا مقصد پیپلزپارٹی دی پیش کیتی ڳئ قرارداد توں وکھرا نَئیں کیوں جو وݙیاں ݙوہاں پارٹیاں دی [[سرائیکی]] شناخت دے مخالف پالیسی ہِکا اے یعنی سرائیکیاں کوں لولی پاپ ݙے کراہیں اُنہاں دی تحریک کوں کمزور کریندیں ہوئیں پنجاپیاں دے قبضے کوں برقرار رکھا ون٘ڄے - ایں مقصد کوں پورا کرݨ کیتے لاڑکانوی قبراں دا طواف کرݨ آلیاں بعض سرائیکی تنظیماں دے سربراہ تے درباری دانشوریں کوں وی کُوڑے گواہ دے طورتے پیش کیتا ویندا پَئے جہڑے جو اَویل سَویل "فتوے" ݙیندے رہندن جو پیپلزپارٹی دی تاں [[سرائیکی]] صوبے کیتے نیت ٹھیک اے جے پیپلزپارٹی دی نیت ٹھیک ہوندی تاں او اٹھارویں ترمیم دی تیاری چہ ضیاالحق دی او شق باقی نہ رہندی جیندے چہ قبضہ گیری صوبیاں کوں نَویں صوبیاں کیتے ہندوستان مقبوضہ علاقے چھوڑَݨ تے نہ چھوڑَݨ دامکمل اختیار حاصل اے - اٹھارویں ترمیم دے ویلہے [[رضاربانی]] پوری قوم تےپارلیمنٹ دے سامݨے کُوڑ نہ مَریندے جو آئین کوں اصل شکل اچ بحال کرکے ضیاالحق دا ناں وی ختم کرݙتا ڳئے حالانکہ سرائیکی صوبے دے راہ اچ آئینی طورتے بَݨݨ آلی سب توں وَݙی رکاوٹ ضیائی شق بدستور موجود ہائی-اے ڳال تاں چٹے ݙین٘ہہ آلی کار نشابر اے جو نون لیگ تاں [[سرائیکیاں]] دی وحدت دی کھلم کُھلا دشمن اے جبکہ پیپلزپارٹی سرائیکیاں دی دوست نمادشمن اے جو نوازلیگ توں وی وَدھ خطرناک اے- سرائیکیاں دی قومیتی اکائی دے خلاف قومی تے صوبائی اسمبلیاں توں منظور ہووݨ آلیاں قرارداداں دے نتیجے اچ ہِک سازشی کمیشن وجود اچ آئے جیندے وچ نواز شریف دے پَرساؤں کوئی نمائندہ شامل نہ تھیا ایں قومی کمیشن جے پی پی کمیشن آکھا ون٘ڄے تاں بےجا نہ ہوسی-قومی تے صوبائی پارلیمانی کرداراں دے بعد تریجھا گَھٹیا کردار کمیشن دا اے ڄئیں 7کروڑ سرائیکیاں دے مسئلے کوں حل کرݨ کیتے آپݨی سفارشات اچ تریجھا رَستہ ڳولیندیں ہوئیں صوبہ بی جے پی یعنی بہاولپور جنوبی پنجاپ جیندا ہیڈکوارٹر بہاولپور تجویز کرکے ہِک تیر ݙو شکار دی مثال تاں ہیے لیکن فرحت اللہ بابر نے ہِک تیر نال چھی شکار کرکے نواں ریکارڈ قائم کیتے یعنی مفاد پرستاں دی مفاہمتی پالیسی نے سرائیکی سماجی مقبوضہ خطے دی تخت لاہور توں علیحدگی کوں ناکام بݨا ݙتے حالانکہ سرائیکیاں دا مسئلہ اتنا پیچیدہ نئیں جتنا ملک تے مسلط بد دیانت ٹولے نے بݨا ݙتے - قومی تے صوبائی قرارداداں دے بعد تاں نشابر تھی ڳئے جو سرائیکستان داقیام مروجہ پارلیمانی مصلحت نال ممکن نئیں بلکہ ایندا واحدحل بین الاقوامی مسلمہ اصول ریفرنڈم ہئے تاکہ مربوط جغرافیائی سرحداں دا نکھیڑا ،صوبائی ہیڈکوارٹر تے صوبے دے ناں دا فیصلہ لوک آپ کرن جس کولوں جمہوریت دے علمبردار جمہور دے فیصلے توں نَسدن_ ______________ ==عظیم سرائیکی رسم الخط== سیف اللہ بیقرار ہِک عرصے توں اے خواہش ہائ کہ سرائیکی زبان کوں کہئں ایجھیں [[رسم الخط]] نال جوڑا ونڄے جو لکھݨ تے پڑھݨ اچ آسان ای ہووے تے [[سرائیکی]] زبان دیاں ٻولݨ آلیاں آوازاں تےوی پورا اُترَݨ دے قابل وی ہووے اتے اُوندے اُتے کَم شروع کیتا ونڄے الحمدللہ او اَج تکمیل دے مرحلے چوں گُذردا پَئے سرائیکی زبان جہری دنیا دیاں باقی زباناں توں نہ صرف وکھری اے بلکہ ایندیاں ٻولݨ آلیاں آوازاں ای دنیاں دیاں ٻولیاں توں وکھرا مقام تے شناخت ݙیوݨ اچ ٻہوں اُچے رتبے دے قابل ہن جیندے وچ سَت صوتی آوازاں ایجھیاں ہن جو بنیادی طورتے صرف اہلِ زبان ای آسانی نال ٻول سڳدے. اےسَ اکھرہن جنہاں تے [[سرائیکی زبان]] دی شناخت قائم اے کُجھ سال پہلے جھوک مُلتان ڳیا ڳئے ہاسے تے اتُھاں رات کوں عیداحمددھریجے نال سرائیکی زبان دی کمپیوزنگ دے حوالے نال ڳال مُہاڑ تھئ تے میں آکھے اجوکے [[سرائیکی رسم الخط]] اچ مکمل صوتی آوازاں آلے حروف تاں کوئے نی تساں اے کمپیوزنگ کیویں کریندے وے تے اُنہیں آکھا جویار کیݙا چنڳاں ہوندا جوسرائیکی دا کوئی ایجھیاں آپݨاں رسم الخط ہووے ہاجَیندے کولوں اعراب تے نُقطیاں کَنےجان چُھٹی ویندی اُوندی اے ڳال سُݨݨ سیتی میݙی توجہ یَکدم ایجھیاں ای [[رسم الخط]] بݨاوݨ دے پاسے لڳی گَئ جیندے چہ اعراب تے نقاط وی نہ ہوون اَتے برصغیر اچ ٻولݨ آلیاں زباناں دے رسم الخطوط توں وی وکھری شناخت تھیوے اُنہاں آکھا جو ہِک قاعدہ تاں ملک وارث نائچ وی جھوک توں چھپوایا ہا اَتے اُوکوں نہ کوئی پذیرائی ملی تے ہ نہ اُوندی حوصلہ افزائی تھئ بلکہ اوندا مذاق اُݙایا ڳیا ایہا وجہ اے جو کوئی ایں وہم کم دا اَہر نی کریندا کیوں جو ہُݨ تَئیں سرائیکی ادبی چھپائی دا جتنا وی کَم تھئے او عربی [[رسم الخط]] اچ تَھئے جیندیاں کتاباں ایں رسم الخط اچ چَھپ چُکن اُنہاں کوں خدشہ اے جو اُنہاں دیاں چَھپیاں ہویاں کتاباں دا کیا بݨسی. وارث نائچ مرحوم دے قاعدے ٻارے معلومات حاصل کیتے تے قاعدہ وی مل ڳیا. جَئں کولوں میݙے کیتے آسانیاں پیدا تھیاں. ݙوجھی رات ملک وارث کہئں کم دے سلسلے چہ جھوک آئے تے میݙا اُنہاندے نال ایں سلسلے چہ تعارف تھیا او رات اساں کَٹھے گذاری تے مرحوم نال اُوں قاعدے ٻارے سیر حاصل ڳال مُہاڑ تھئ میں اُنہاں کوں یقین ݙوایا جو زندگی رہی تاں میں ایں رسم الخط دیاں کمیاں بیشیاں کَڈھ کراہیں ایکوں لکھݨ تے پڑھݨ کیتے آسان بݨاوݨ دی کوشش کریساں ملک صاحب نے ݙسا جو ایں قاعدے دی حروف تہجی دی جہری ترتیب ݙتی ڳئ اے ایندے حرفاں دی شکل شکول وادی سندھ نال وابستہ خطہ [[سرائیکستان]] دے آثار قدیمہ توں مختلف مقامات دی کھاٹی دے دوران ملݨ آلیاں بَٹھیاں دیاں پکیاں ہویاں سلاں تے پتھراں اُتے لکھیاں ہویاں تختیاں جنہاں تے قدیم زمانے دیاں لکھتاں ہن اُنہاں چوں مختلف شکلاں دے حرفاں کوں شامل کیتا ڳئے جہڑےجو بابل تے نینوا دی تہذیب نال رَلدے ملدن. شاید اُوں زمانے چہ سندھ لکھت عالمی شہرت نال سُجاپوں ہائی اے اُنہاں چوں مختلف شکلاں دے حروف ترتیب ݙتے ڳئن مَلک دے تجویز کردہ حروف اچوں وکھرے اکھراں دی تعداد اَٹھ اے اُنہاں چوں ہِک حرف جیکوں وسیب دے کُجھ لوک ٻولیندن تے ایندی سُنجاپو آواز مشہور سَت سُنجاپو آوازاں نال ملدی جُلدی اے ایں کیتے عظیم [[سرائیکی ترمیمی رسم الخط]] اچ صرف سَت سُنجاپو صوتی اکھراں دا اندراج کیتا ڳئے جنہاں کوں سارے سرائیکی مادری زبان دے ور تے ٻولیندن تے ݙوجھیاں ہمسایہ قوماں ٻولݨ اچ دقت محسوس کریندن. اےاو وکھرے صوتی اَکھر ہن جہرے دنیا چہ لسانی طورتے سرائیکی کوں الڳ زبان شناخت کرویندن تے انہاں حرفاں دی روشنی چہ [[سرائیکی رسم الخط]] تےسرائیکی حروفِ تہجی دی تختہ تے کم شروع کیتا. بعض حرفاں دیاں شکلاں بَدلنیاں پئین ،ایں کیتے کُجھ رَدوبدل دےبعدبُنیادی الفابٹ کوں ابتدائی طورتے سوشل میڈیا تے وائرل کیتا ڳئے جنہاں کوں سوشل میڈیا دے نظرین نے ڈھیر پسند کیتے اُنہاں پسند کرݨ آلے دوستاں دے نہایت ای شکرگذار ہیں جنہاں ساݙی ٻَہوں حوصلہ افزائی کیتی اے وائرل تھیوݨ آلی حروف تہجی دی تختی 38حرفاں تے مشتمل اے. [[عظیم سرائیکی]] ترمیمی رسم الخط کوں روہی تھل دامان تے ملتان سمیت مختلف علاقیاں چہ ٻولی ونڄݨ آلی زبان دیاں صوتی آوازاں نال جوڑا ڳئے جیکوں سرائیکی آکھا ویندے. عظیم دالفظ ایں کیتے استعمال کیتا ڳئے جو ہِک تاں پاکستان اچ ٻولݨ آلیاں زباناں چوں واحد زبان اے جو ملک دےچَواہاں صوبیاں سمیت ہندوستان اچ وی ٻولی اُڑدو وی دی اے ݙوجھا دنیا دی واحد زبان اے جہری لسانی ثقافتی سماجی سیاسی عسکری تے بین الاقوامی وانج تے تشدد دے باوجود بغیر کہئں سرپرستی دے آپݨے آپ کوں جیندا رَکھس. اَتے ہُݨ تئیں آپݨی قدیم لسانی ثقافتی تہذیب نال وابستہ اے. ترمیمی دا لفظ ایں کیتے شامل کیتا ڳئے جو ایں خط دیاں شکلاں بنیادی تعلق وارث نائچ دے قاعدے نال ملدا جُلدے اے حروف دنیاں دی کہئں وی حروفِ تہجی نال نی ملدی. اللہ غریق رحمت کرے ملک صاحب کوں ڄئیں حروف دی بݨاوٹ اچ بھرپور کردار ادا کیتا. تے بندہ ناچیزنے ایندے ودھارےچہ آپݨا کردار ادا کرݨ دی حسب توفیق کوشش کیتی اے تجویز کردہ حروف تے رسم الخط اچ روائتی طرز تے نہ زبر،نہ زیر نہ پیش نہ مَد تے نہ نُقطیاں دے وَتارے دی لوڑ رَہی اے ٻس سنگ اچوں جہری آواز نکلے اُوں آواز نال ملدا جُلدا حرف موجود اے اُو حرف تختی چوں ڳول کے لیندے ونڄو لکھیندے ونڄو لفظ پورا تھیوݨ تے تَلوں آپَت اچ ڳنڈھیندے ونڄو ،پورے جملے دی مُوہر اچ بُنیادی حروف وَݙے حرف کوں لا کے مکمل لفظ کوں جوڑ کے سپیس ݙیو تے چھوٹے حروف پیندے وَنجو ایں رسم الخط کوں کھٻے توں مذہب سَجے پاسے لکھو آسانی نال لکھیندے اے. وکھرے اعرابی اَکھر یعنی زَبر،زیر تے پیش وغیرہ دا کردار کہئں وی زبان دے مکمل ہووݨ اچ بنیادی ضرورت ہوندن. تجویز کردہ طرز تحریر اچ پَنج اعرابی حروف کوں باقاعدہ طورتے مستقل رواجی حروف دا ٻانہہ ٻیل تصور کیتا ڳئے لکھݨ اچ " اَ ،او ، ای ،اے ،اُو ؛" دے بغیر سرائیکی لکھݨ ممکن نئیں چاہےاہل زبان ای کیوں نہ ہووے ایں کیتے انہاں حرفاں کوں عظیم سرائیکی رسم الخط اچ مستقل رواجیحروف با،تا،جا،فا،لا،ما،نا،نوں غنہ دے بݨݨ آلے الفاظ دا معاون تے مددگار تصور کرکے مکمل حروف دا درجہ ݙتا ڳئے اُڑدو طرز تے مروجہ رسم الخط اچ سَت مخصوص بنیادی حروف جنہاں دی وجہ توں سرائیکی شناخت قائم اے. اُنہاں چوں پَنج حروف "ٻ ،ݙ ،ڄ ،ڳ تے ݨ پا کے باقی ݙو حرف غائب کر ݙتے ڳئن ۔ سرائیکی زبان نال وابستہ قلم کاراں تے نام نہاد دانشوراں دا اے جہرے ہُݨ تئیں ایندے فروغ اچ رُکاوٹ دا کردار ادا کریندے آندن تے اے عمل مُتاد جاری اے ہِک مافیا اے جوسرائیکی ادبی لسانی ،ثقافتی سیاسی سرگرمیاں تے چھایا ہویا اے جیندی پشت پناہی سرائیکی مخالف پارلیمانی گروہ کریندن حیرت ایں ڳال دی اے جو شاعر ادیب تےماہرین لسانیات سب خاموش ہن مکمل سَت حرفاں دےفروغ کیتے جدوجہد کوں وی کائنی تھیندی پئ زیادہ توجہ جھومریاں تے اے حالانکہ پکہئں وی زبان دی شناخت کیتے اُوں زبان دیاں صوتی آوازاں دی روشنی اچ بݨݨ آلیاں حرفاں دیاں شکلاں ای اونکوں ممتازتےباقی زبانوں توں الڳ شناخت کراوݨ سبب بَݨدن اردو خط نستلیق اچ لکھی وَنج آلی سرائیکی زبان دی لکھت کوں اردو دے [[سرائیکی]] پروفیسر وی پڑھݨ کولوں کتراندن چونکہ اردو جملے تے گرائمر سرائیکی توں اخذ تھئ ہوئی اے تے اردو کو سرکاری طور تے وسائل تے مہیا ہن ایں کیتے سرائیکی کی دی بجائے اردو کوں برتری حاصل اے اگرچہ پشتو،بلوچی ،پنجاپی ،سندھی ،کشمیری تے بلتی وی پاک وہند دیاں زباناں ہن لیکن انہاں دی اردو نال مماثلت ٻہوں گَھٹ اے جبکہ سرائیکی دی اردو نال باقی زباناں دی نسبت زیادہ قُربت اے مروجہ اُردو رسم الخط اچ شمولیت دی وجہ توں سرائیکی زبان ودھارہ پاوݨ دی بجائے گھاٹے دا کار تھی ڳئ اے لکھت اچ مخصوص حروف مکمل نہ پاوݨ دی وجہ توں سرائیکی صوتی آوازاں وڳڑدیاں ویندن جس تےقابو پاوݨ تمام لسانی ثقافتی تےسرائیکی سیاسی گروہاں دی ذمہ داری اے ہُݨ تاں ملک اچ تعلیمی سرگرمیاں بین الاقوامی ادارہ یونیسکو دے تعاون نال مادری زباناں کوں فروغ ݙیوݨ اچ کم کریندیاں پئن تےسرائیکی سماج اچ سرائیکی پڑھاوݨ تے کم وی تھیندا پئے مروجہ تے وَت ضروری اے جو عظیم سرائیکی رسم الخط دے ذریعے سرائیکی زبان کوں لکھت اچ ہک الڳ شناخت ݙتی ونڄے تاکہ مستقبل اچ آپݨی مٹی آپݨی شان،آپݨا خط آپݨی زبان _آپݨی سُن٘ڄاݨ ،سرائیکستان قومی کوں وی زمانے اچ نشابر مقام حاصل ہووے ____________________________________________ ==دیرہ اسماعیل خان دی مذہبی سیاسی اہمیت== سیف اللہ بیقرار: سرائیکی سماج دا [[دیرا اسماعیل خان]] او ڈویژن اے جیکوں 1901ء اچ انگریزاں نے آپݨی ضرورت دے تحت اُوں ویلہے دے خطہ سرائیکستان اچوں اَنج کرکے انتظامی ضرورت پوری کرݨ کیتے صوبہ سرحد دے پشتون علاقیاں نال رَلاتے صوبائی ہیڈکوارٹر پشاور مقرر کیتا ڳیا تے انتظامی یونٹ داناں صوبہ سرحد رکھیا ڳیا-ایکوں وَت اہمیت اُوں ویلہے ملی ڄݙاں مکتب دیوبند دے عالم دین نسلاََ پشتون مشہور پوندہ مولانا مفتی محمود مرحوم نے مذہبی روایات دی آڑ اچ اوں وقت دے ظالم تے جابر مارشل لا ایڈمنسٹریٹرایوب خان دا ساتھ ڈتاجیئں ایں خطے دے تراۓ دریا ستلج،راوی تے بیاس ہندوستان تے ویچݨ اچ مولانا کوں وی ایں گناہ اچ شریک کیتا ۔ہݨ اے علاقہ اوندے خانوادے مولانا فضل الرحمان،مولانا عطاءالرحمان وغیرہ دی مذہب دےناں تے سیاسی جاگیر اے۔ لوکاں کوں ورغلاوݨ کیتے ہک مدرسہ جامعہ معارف الشرعیہ نزدبنوں روڈ شورکوٹ اچ قائم اے جہڑا جو مذہبی انتہا پسنداں دی نظریاتی سوچ رکھݨ آلے دہشت گرد استاداں دا ٹریننگ کیمپ اے جتھوں فارغ التحصیل اساتذہ اڳوں ونڄ کے خودکش بمباراں دیاں نرسریاں تیار کریندن۔ فرقہ واریت دی بنیاد تے تنظیماں بݨیدن ایں مدرسے دی اہمیت تے مولانا صاحبان دی مذہبی سیاسی قوت دے پیش نظر امریکا ،سعودی عرب تے انہاں دے اتحادیاں نے انہاں پشتون علماء کوں استعمال کرݨ کیتے کروڑاں ڈالر فراہم کیتن جنہاں کوں تختِ اسلام آباد تے قابض حکمران اداریاں دی پشت پناہی حاصل ہائی۔ ملک دےاندر پشتون علاقیاں چہ محمد خان شیرانی جئیں پشتون علماء اور خطہ سرائیکستان نال تعلق رکھݨ آلے دیوبند مکتب فکر دے علماء نے بھرپور ساتھ ݙتا۔جبکہ دیو بندمکتب فکردے جید عالم انسان دوست مولانا عبداللہ درخواستی دے خلاف سازش کرکے مولانا فضل الرحمان نےانہاں کوں پاکستانی اسٹبلشمنٹ دے تعاون نال مفلوج کر ݙتا۔مولانا برادران جنہاں چوں ݙو بھرا ایم این اے ہن تے تریجھا بھرا ہݨ [[دیرہ اسماعیل خان]] سٹی ٹو جتھاں انہاں دے نظریاتی دہشت گرداں دی تربیت گاہ جہڑی جوشاہی محلات دی شکل اچ موجود اے۔ [[دیرہ اسماعیل خان]] جوجنوبی وزیرستان دے ٻنےتے واقع اے تے ایں جاتے سب توں زیادہ شیعہ سنی فسادات تھئن تے ایں خطے دے نال لڳدی قبائلی کرم ایجنسی چہ وی فرقہ وارانہ فسادات تھیندے رہندن۔ ہݨ دیوبندی بریلوی مکتب فکر دے درمیان وی فسادات ایں حلقے چہ تِھیوݨ شروع تھی ڳئن ۔ اے او علاقہ اے جتھاں ہرویلے ایمرجنسی نافذ تھئ رہندی اے ۔جس توں موٹر سائیکل دی سواری تے پابندی تے موبائیل سروس وی اکثربندہوندی اے سیاسی تے ثقافتی سرگرمیاں وی بند ہن دہشت گردی لاہور ہووے تے بھانویں کراچی،اسلام آباد،پشاور سوات اچ ہووے یا افغانستان دے اندر ہووے جیکرایں قسم دی دہشت گردی دا پیرا،کھرا چاؤ تاں اوندیاں کڑیاں ایں نظریاتی تربیت گاہ دےنال مل ویندن ۔لعل مسجد دا واقعہ ہووے یاجہڑی مسجد اچ جرنیل کم آئن جےانہا ں تے تقابلی نرت کیتی ونجے تاں حکمراناں دے نزدیک لال مسجد ضرارہائی،تےمجاھدین دے نزدیک جنہاں کوں جنرل ھمیش گل جئں ریٹائرڈجرنیلاں دی حمایت حاصل اے انہاں دے نزدیک او ݙوجھی مسجداے۔لال مسجد دے واقعے دے وقت مولانا عمرے دے کیتے سعودی عرب تشریف گھن ڳئے تے اوندے بعد سوات اچ تے ݙوجھیاں علاقیاں اچ حضرت مولانا فضل الرحمان دے نظریاتی تے فکری وارثاں نے جو کارنامے نشابر کیتن او سب دے سامݨے ہن ۔ایندے نال ای [[دیرہ اسماعیل خان]] دی ہک ٻئ شخصیت جو سیاسی خرید وفروخت دے ماہرگھرانے دے فرد گلزار احمد دی سکونت دا تعلق وی ایں ضلعے نال اے ۔خوبصورت ڳالھ اے ہیے جومولانافضل الرحمان نے اوندی خریدوفروخت دا ریکارڈ تروڑݨ کیتے سٹی ٹودےحلقہ پی ایف 56 چہ ووٹراں دی خریدو فروخت کیتے ݙنگراں آلی کار منڈی لاݙتی ہس تے نال ای جلسیاں چہ اعلان کریندے جوپاکستان دی سیاست اچ مذہب دا کردار نمایاں ہووݨاݨ چاہیدا اے۔دیوبندی ۔مکتب فکردا پرچار کرݨ آلا اے خاص گھرا نہ آپݨے کردارداجائزہ اکابرین دیوبنددے حوالے نال کرے تے مولانا ابوالکلا آزادتے ݙوجھے ٻئے اکابرین کوں ذہن اچ رکھےتےآپݨے کردار دا تعین کرے تاں اوکوں اے اندازہ تھی ویسی جو ارباں ڈالردا سرمایہ جہڑا اوں دوبئ چہ رکھا ہویا اے تے ارباں روپۓ دے وسائل پاکستان اچ موجود ہن شاہی گاڑیاں،شاہی محلات،رہن سہن دےنال نال پاکستانی سیاست اچ ہر آۓ ݙیہنہ حکمت عملی دے ناں تے اقدامات تے آصف علی زرداری دے گناہاں تے پردہ پوشی وغیرہ کوں ذہن اچ رکھیندیں ہوئیں سرائیکستان دے لوکاں کوں مولانا فضل الرحمان تے اوندے مدرسےدےکردار کوں ذہن اچ رکھݨاں پوسی جس مدرسہ تے شاہی محلات کیتے میلوں لمبی پاݨی دی پائپ لائن جہڑی سرکاری اخراجات نال مکمل تھئ اے اوندے چوں ٻیا کوئی پھینگ پاݨی دی نی گھن سڳدا۔ سرائیکی وسیب اچ منشیات،اسلحہ دی سمگلنگ تے سودی لین دین کرݨ آلیاں دی سرپرستی کون کریندے؟ افغانستان دے پوندیاں کوں جعلی شناختی کارڈ کون ݙیویندے؟اے ساریاں سوچݨ تے سمجھݨ دیاں ڳالھیاں ہن انگریزاں دے مراعات یافتہ سرائیکی،قبائلی سردار،جاگیردار یاپیپلزپارٹی داگماشتہ گدی نشین یوسف رضا گیلانی یانوازشریف دا ایجنٹ سردار ذوالفقار خان کھوسہ، انہاں دا تے مذہب دے ناں تے مذہبی سیاسی جاگیردار مولانا فضل الرحمان دے گھرانے دے وچالے تلاوڑا کیتا ونڃے جو کہرے گھردا کردار سرائیکی دھرتی کیتے کتنا خطرناک اے تاں فرق واضح نظرآسی جو فضل الرحمان تے اوندا تربیتی مرکز ہک ناسور دی شکل وچ خطہ سرائیکستان اچ پروان چڑھدا پئے۔ جیندے اثرات پورے سرائیکی خطے اچ براہ راست موجود ہن جبکہ باقی ݙو آپݨے آپݨے حلقے توں ٻاہرنوازلیگ تے پیپلز پارٹی دے بغیر کجھ وی نئیں۔ سرائیکستان قومی موومنٹ دے ناں تے سیاسی کینسر پورے سرائیکی وسیب اچ پھیلایا ویندا پئے۔ایندا مقابلہ محدود وسائل تے کامیابی دا پختہ یقین رکھݨ آلے خدا دے بندے دی حیثیت نال ایں نظریے دی بنیاد تے شروع کیتا ونڃے تے فلاحی ریاست بݨاوݨ دی بنیاد رکھݨ کیتے ایجھاں کم کیتا ونڃے جتھاں خلیفہ وقت حضرت عمر فاروق نے بکھے کتے دی بکھ مٹاوݨ دا ہوکا ݙتا ہا۔اتے قومیتی فلسفے کوں جیندے وچ عیسائی،یہودی سب شامل ہن جنگ اچ شریک ہووݨ دی دعوت ݙتی تے فتح دی صورت اچ غنیمت دا مال تے لونڈیاں تمام عقائد دے لوکاں چہ بحصص تقسیم کیتیاں۔ مزاحمت دے سلسلے چہ ہک مثال سب دے سامݨے اےکہ علماء دی ہک بےامیک تعداد مراعات دے بدلے یزیددےنال ہائئ لیکن حضرت حسین نے مزاحمت دےطور تے عرب دی دھرتی تے آپݨاں خون وہا ݙتا۔ جیندے اثرات ونشانات اڃ وی پوری دھرتی تے وتھرے ہوۓہن۔جے واقعہ کربلا تے اوندے اثرات کوں ذہن اچ رکھا ونڃے تاں ہک ڳالھ سامݨے آندی اے جوطاقت تے اقتدار دے بل بوتے تے لوکاں توں بعیت گھنݨ یاانہاں کوں رعایا بݨاکے رکھݨ کوں یزیدی کردار آھدن چاہے ہزاراں علماءدے فتوے تے تائیدوی یزیدی کردار کوں حاصل ہووے غلامی یاجبردےخلاف مزاحمت کوں ہی حسینی کردار دی علامت سمجھا ویسی۔مولانافضل الرحمان تےاوندے مقتدر لوکاں دےکردار تے سرمایے دے مقابلے دی سرائیکستان قومی موومنٹ دےارکان آپݨے خطے دے جغرافیائی حالات تےزمینی حقائق دی روشنی چہ آپݨاں فلسفہ""چلھ دی خیر تے کل دی خیر""انقلاب ماں دی جھولی توں جنم گھندے نہ کہ بندوق دی گولی توں، آپݨےانقلابی فلسفہ قومی آزادی دی بنیاد تے ثقافت جیندا مذہب تے عقیدہ حصہ ہوندے۔ جیویں جو عملاً اے حقیقت ہیے جوجہڑا ٻچہ شیعہ ماء دی جھولی چہ ڄمدے او غم حسین دی مجلس کوں آپݨے عقیدے دا حصہ سمجھیندے۔ایویں بریلویاں دے گھر ڄمݨ آلا ٻچہ ورد یارسول کوں آپݨے عقیدےداحصہ سمجھیندے۔ جبکہ دیو بندی تے اہلحدیث ایویں نی کریندے ۔ایویں ای ہندو، سکھ عیسائی ہک کلچر اچ رہندیں ہوئیں آپݨےآپݨےعقائد تے عمل کریندن عبادت کیتے آپݨے آپݨےعبادت خانے چہ ونڄ کےآپݨی شناخت دااظہاکریندن جبکہ ثقافت دے حوالے نال جݙاں کوئی مشاعرہ ہووے تاں او زبان دی بنیاد تے آپݨی اجتماعی شناخت دا اظہار کریندن ایویں ای شادی، بیاہ، وہی رہی، اٹھݨ ٻہوݨ،سبزی منڈی چہ ونڄݨااےسب چیزاں ثقافت دا حصہ ہوندن۔ تمام فلاحی ریاستاں زبان تے ثقافت دی بنیاد تے بݨدن ۔عرباں دیاں خلافتاں وی دراصل اُنہاندی ثقافت دی بنیاد تے ہن جےایویں نہ ہونداتاں عرب ترکاں دی خلافت دے خلاف بغاوت نہ کریندےاڄ دنیا تے درجناں ملک جنہاں دیاں سرحداں ہک ݙوجھے نال ملدن او ہک خلافت اچ ڳنڈھیج ونڄن ہاجیندا خاب مولانا آپݨی فکری درس گاہ دی فکری بنیاد"جہاد"بذریعہ کلاشنکوف تے عمل کرݨ کیتے ایں وقت نام نہاد اسمبلیاں داسہارا گھن کے آپݨے گناہاں کوں لکاوݨاں چاہندے حالانکہ او پوندہ سوچ دے مطابق پشتون نسل پرستی کوں اسلام دا ساوا چولاپوا کےصرف اقتدار تے قابض تھیوݨاں چاہندے جیویں ماضی چہ مسلمان بادشاہواں نےآپݨےآپ کوں خلیفہ بݨا کے علماء کولوں آپݨے حق اچ خطبات پڑھوائن لیکن اج دےجدید دوراچ جتھاں معاشیات تے امریکی فکردا قبضہ اے مولانا موصوف دولت دے بل بوتے تے اومقاصد حاصل کر کے اسلامی خلیفہ بݨݨاں چاہندے۔ سرائیکی لوکیں کوں سوچݨاں پوسی جواےمرکز کہری حدتک سرائیکی دھرتی دے لوکاں کوں سرائیکستان دےقیام کیتے اُنہاندی زبان جیکوں عرف عام اچ لسانیات آھدن اِنہاندی ثقافتی شناخت اِنہاندی قومیتی شناخت دی بقاءکیتے ایں درسگاہ داکردار دوستانہ تھی سڳدے؟جےنہیں جیویں کہ سچ اے تاں مذہب دےناں تے ایجھیں مرکزدامحاسبہ سرائیکی لوکیں کوں خودکرݨاں پوسی ___________________ _________________ ==یوسی بھکی دے اگوانیں دا کٹھ= معززینِ علاقے دی یونین کونسل بھکّی دی اصلاحی کمیٹی دے زیر اہتمام کوڑی ہوت دے مقام اُتے ویلج ناظم ملک رب نواز بھٹی دی میزبانی وچ ہِک خصوصی اجلاس تھیا۔ اجلاس وچ مقررین نے خیالاں دا اظہار کریندے ہوئیں آکھیا جو علاقے دے امن و امان نوں برقرار رکھݨ کیتے شرپسند عناصر دیاں سرگرمیاں اُتے تیکھی نظر رکھݨ، لوکاں دی بے روزگاری مُکاوݨ کیتے زام چودھوان دی تعمیر کوں یقینی بݨاوݨ، تعلیم حاصل کرݨ والے ٻالاں دے روشن مستقبل کیتے گورنمنٹ ہائی سکول کوڑی ہوت دے ماحول کوں خوشحال بݨاوݨ، چودھوان ٹوپروآ روڈ دی جلدی تعمیر دا مطالبہ اَتے 2022 دے سیلاب متاثرین دی فوری امداد دی بحالی کیتے جدوجہد کرݨ اجلاس دا بنیادی ایجنڈا ہئی۔ مقررین وچ سرائکستان قومی موومنٹ دے صدر سیف اللہ بے قرار، سید غریب نواز شاہ گیلانی (سابق تحصیل ممبر تحصیل درابن کلاں)، ٹی ایل پی تحصیل درابن دے امیر ملک مہربان مکل، ملک رب نواز بھٹی (ویلج ناظم کوڑی ہوت)، قاری غلام فرید طیب (سابق ویلج ناظم وی سی بھکّی)، حافظ محمد رمضان (اَف مارو)، عصمت اللہ خان (کونسلر ویلج کونسل بھکّی)، حافظ امام دین (اَف جنڈی بابر)، حافظ عنایت اللہ (سابق ویلج ناظم کوڑی ہوت)، ملک رحمت اللہ جھمٹ جنڈی بابر، ملک سونا خان چھجڑا کوڑی جمال، ملک وزیر احمد لنگراہ تلائی بڈھا شاہ، ملک رب نواز مڑل، اَتے ملک محمد رمضان کلاسرا شامل ہن۔ اجلاس وچ علاقے دے معززین دی وݙی تعداد نے شرکت کیتی اَتے کمیٹی کوں منظم رکھݨ اُتے زور ݙیتا ڳیا۔ مقررین نے آکھیا جو علاقے دے امن و امان کوں برقرار رکھݨ کیتے بھرپور جدوجہد کیتی ویسی اَتے امن و امان وچ خلل پاوݨ والے شرپسند عناصر دیاں سرگرمیاں دے خلاف گھیرا تنگ کیتا ویسی۔ کوئی ݙکیت، چور اَتے راہزن کوں پناہ ݙیوݨ یا انھاں دا سہولت کار بݨݨ والے کِسے وی فرد یا خاندان دے خلاف سوشل بائیکاٹ سودھا ہر قسم دی قانونی کارروائی عمل وچ گھن آوݨ دی ہر ممکن کوشش کیتی ویسی۔ علاقے وچ ناجائز اسلحے دی نمائش اَتے منشیات دے دھندے وچ ملوث افراد دے خلاف وی کارروائی کیتی ویسی۔ کمیٹی ممبران دے خلاف الزامات دی تردید اَتے سکول دا تقدس ہِک سیاسی گروہ دے سرغنہ (سابق ڈسٹرکٹ ممبر) نے گزریل ݙینھاں وچ جِیہڑے کمیٹی ممبران دے خلاف الزامات لائے ہن، او دروغ گوئی، بدنیتی اَتے حقیقت دے خلاف ہن۔ سراسر جھوٹھ اُتے مبنی بازاری تے قبسی زبان دا جیہڑا استعمال کیتا ڳیا، اُندی جتنی وی مذمت کیتی ونجے، گھٹ ہے۔ مقررین نے آکھیا جو اساݙا کِسے دے ذاتی مفادات نال کوئی تعلق کائنی، تاں جو سکول ہِک علاقائی مقدس ادارہ ہے۔ اُندا تقدس برقرار رکھݨ ہر ذی شعور دا بنیادی حق ہے۔ سکول دے ماحول کوں خراب کرݨ والے کِسے وی فرد یا گروہ کوں برداشت کائنا کیتا ویسی۔ ویلج کونسلر شیخ چن شاہ دا کمیٹی توں اخراج معززینِ علاقے اُتے بہتان اَتے الزام تراشیاں کرݨ، سکول دے پرسکون ماحول کوں خراب کرݨ اَتے سماج دشمن عناصر کوں مسلسل سہولت ݙیوݨ دی وجہ توں موجودہ ویلج کونسلر شیخ چن شاہ کوں یو سی بھکّی دی اصلاحی کمیٹی توں کڈھ ݙیتا ڳیا ہے۔ آئندہ اصلاحی کمیٹی یو سی بھکّی دا انہاں دے معاملات نال کوئی تعلق نہ ہوسی۔ ترقیاتی منصوبیاں دے مطالبات زام چودھوان، علاقے دی ترقی، سیرابی اَتے خوشحالی وچ ریڑھ دی ہݙی دی حیثیت رکھیندی ہے جیندے نال سارے علاقے دے لوک مستفید تھیسن، جِندی تعمیر اَتے بحالی کیتے ہر ممکن کوشش کیتی ویسی۔ چودھوان ٹوپروآ روڈ، علاقے کیتے سنگ میل دی حیثیت رکھیندا ہے اَتے انتہائی خراب حالت وچ ہے۔ اُندی تعمیر ورلڈ بینک دے تعاون نال تھیوݨی ہئی جیہڑی نہ صرف سست روی دا شکار ہے بلکہ اُوں کوں پچھوں سٹیا ون٘ڄیندا پیا ہے۔ اے نہ صرف قابلِ مذمت ہے بلکہ ناقابلِ برداشت وی ہے۔ اڄ دے اجلاس وچ روڈ دی تعمیر اُتے فوری کم شروع کراوݨ دا مطالبہ وی اعلیٰ حکام توں کیتا ڳیا ہے۔ سیلاب متاثرین دی امداد 2022 دے سیلاب توں متاثرین کوں ناقابلِ تلافی نقصان برداشت کرݨا پیا ہئی۔ ایں موقعے اُتے حکومت ولوں جِہڑیاں فہرستاں تیار تھیاں، انہاں کوں سرد خانے وچ رکھ ݙیتا ڳیا ہے جیہڑا جو ہِک وݙا افسوس دا مقام ہے۔ مقررین نے آکھیا جو مرکز اَتے صوبائی حکومت توں اساݙا پرزور مطالبہ ہے جو متاثرہ خانداناں کوں امداد دی فراہمی کوں یقینی بݨایا ونجے اَتے متوقع سیلاب دے خطرے نال نبڑݨ کیتے صوبائی اَتے ضلعی انتظامیہ اپݨا کردار ادا کرے۔ اساں ہر قسم دے تعاون کیتے تیار ہاسے۔ اجلاس کوں کامیاب بݨاوݨ والے معززین مقررین دے علاوہ اجلاس کوں کامیاب بݨاوݨ کیتے جنہاں معززین اَتے عمائدین نے کردار ادا کیتا، انہاں وچ: محمد اشرف (ویلج ناظم جنڈی بابر)، ملک شبیر احمد عوان (سابق ویلج ناظم جنڈی بابر)، ملک رحمت اللہ (کسان کونسلر)، محمد افضل (جنرل کونسلر جنڈی بابر)، ملک محمد عمران دھونا (یوتھ کونسلر کوڑی ہوت)، حاجی گل (کسان کونسلر گرمٹ)، حاجی حق نواز تریلی (ویلج نائب ناظم گرامٹ)، ملک سعید ماچھی (اَف موگا ویلج یوتھ کونسلر جنڈی بابر)، ملک رمضان سیال (سوشل ورکر گرہ مٹ)، حافظ محمد صادق (مقامی رہنما جے یو آئی کوڑی جمال)، ملک سونا خان چھجڑا (مقامی رہنما پی ٹی آئی)، ملک باران ماچھی کوڑی جمال، حافظ محمد رمضان گرامارو (رہنما ٹی ایل پی)، ملک ساجد سیال (اَف گرا مٹ)، ملک عبدالعزیز (رہنما پی پی پی)، قاری عصمت اللہ (کونسلر کوٹ موسیٰ)، غلام حسن ملانہ کوٹھا ترخان، ملک ثنا اللہ لشاری بلوچ گرا مٹ، ملک اکبر منگلا کوڑی جمال، غلام فرید کھوکھر جنڈی بابر، ملک گلستان گوندل گرمٹ، احسان اللہ بھٹی (کونسلر کوڑی حود)، مکینک خلیل احمد بلوچ تھلیاں، عبداللطیف خان گپول تھلیاں، ملک گلستان مڑل بھکّی، ملک شہزاد بھکّی، ملک عطا اللہ مڑل بھکّی، ملک سونا خان ببر گرا عبداللہ، ملک گل زمان گرا عبداللہ، ملک وزیر اعوان جنڈی بابر، سلطان احمد (قوم ببر گرا عبداللہ)، محمد نواز خان بلوچ (سابق کونسلر)، ملک محمد عابد لنگراہ تلائی بڈھا شاہ، ملک سعید سیال (مقامی رہنما جے یو آئی کوڑی حود)، ملک رحمت اللہ (امیدوار یوتھ کونسلر کوڑی حود)، ملک حاجی بہاول (کونسلر اَف موگا)، سابق کونسلر ملک حبیب اللہ مڑل، ملک امان اللہ (اَف بھکّی)، ملک فیض اللہ بھکّی، ملک امان اللہ عبدالحمید پلوآں تلائی بڈھا شاہ غربی، مولانا نعمت اللہ چشتی (اَف کوڑی حود)، ملک سونا خان مکل (رہنما ایس کیو ایم)، سیٹھ شوکت اللہ (کلاتھ والے)، ملک رحمت اللہ ڈونہ (اَف کوڑی حود)، ملک فلک شیر ڈونہ (اَف کوڑی حود)، ملک عبدالعزیز ڈونہ، ملک مانجھا لنگراہ، ملک رانجھو بھوری، ملک عمر فاروق ڈونہ، ملک مکھن کلاسرا، ملک کالو خان عوان، ملک اکرام اللہ مستری کوڑی جمال، ملک حاجی گل بھٹی، ملک بشیر بھٹی (چیف اَف بھٹی)، ملک حبیب اللہ، ملک کامل خان مکل، ملک اللہ دتا لنگراہ، ملک مہربان ڈونہ، ملک حاجی عمر دراز، ملک عمر حیات بھٹی، ملک سنوارو نادر، ملک بہاول، ملک صابر حسین، محمد نواز خان بلوچ (عرف ممدو)، ملک محمد اشرف بھٹی، ملک محمد رمضان بھٹی، ملک غلام حسن سواگ، ملک رانجھو بھٹی، ملک رحمت اللہ مکل، ملک حبیب اللہ میٹ، ملک محمد رمضان (ٹی ایل پی رہنما)، حافظ سمیع اللہ (ٹی ایل پی)، حاجی محمد رمضان ڈونہ، ملک نعمت اللہ لشاری گرا مٹ، ملک شیر خان (عرف ملنگی)، ملک کریم بخش بھٹی، ملک عبدالحمید لنگراہ، ملک محمد سلیمان گرا مٹ، ملک حاجی بشیر لنگراہ، محمد رمضان پلوآں، محمد نواز نادر طلائی بڈھا شاہ، ملک محمد سلیمان ٹھیکیدار، ملک محمد عمران نپلی، ملک گل زمان بھٹی، ملک سمیع اللہ بھٹی، ملک ریاض بھٹی، محمد نواز (سابق کونسلر)، ملک محمد آصف نواز بھٹی، ملک عالم شیر اعوان، اَتے ملک غلام صدیق اعوان شامل ہن۔ ==حوالے== 7ccicxgvzno3vn9sqjcunorc27pntr1 0 13347 63492 63458 2025-06-29T18:15:57Z Ismail Saraikistani 3155 /* اللہ کیا چاہندے؟ */ 63492 wikitext text/x-wiki مصنف : '''حضرت [[خواجہ شمس الدین عظیمی]]''' '''نانواں:''' روحانی طالب علماں دے ناں (سرائیکی ترجمہ: اسماعیل بھٹہ) ==عرضِ مشتاق احمد عظیمی== ممتاز روحانی اسکالر مرشد کریم حضرت [[خواجہ شمس الدین عظیمی]] نے ویھ سال پہلے نوع انسانی کوں پر سکون زندگی توں آشنا کرݨ کیتے ہک تحریک دا آغاز کیتا ہئی۔ ایں سلسلے اچ انہاں نے قومی اخبارات اچ کالم لکھے، کتاباں تصنیف کیتے۔ روحانی ڈائجسٹ کراچی، پاکستان تے روحانی ڈائجسٹ انٹرنیشنل اردو، انگلش برطانیہ توں جاری کیتا۔ پاکستان دے چھوٹے وݙے شہراں تے برطانیہ، امریکہ، کینیڈا، فرانس، بھارت، متحدہ عرب امارات دے ٹیلی ویژن، ریڈیو تے انٹرویو نشر تھئے۔ وݙے وݙے ہالاں اچ تقریراں کیتے۔ ہک مربوط تے منظم روحانی پلیٹ فارم تے پاکستان تے بیرون پاکستان ممالک اچ مراقبہ ہال دے ناں نال خانقاہی نظام قائم کیتا۔ ایں وقت پاکستان تے بیرون ممالک اچ ۸۳ مراکز (مراقبہ ہال) خدمت خلق وچ مصروف ہن۔ میݙے مرشد کریم تے حضور قلندر بابا اولیاءؒ دے فیض تے سیدنا حضور علیہ الصلوٰۃُ والسلام دی رحمت نال اللہ تعالٰی دا خصوصی کرم ہے کہ انہاں دے پیغام کوں نہ صرف اللہ دی مخلوق نے سݨا بلکہ ایندے تے عمل وی کیتا۔ نتیجے وچ لوگاں دی ہک وݙی تعداد پر سکون زندگی گزریندی پئی ہے۔ حضرت خواجہ شمس الدین عظیمی دے مرشد کریم حضور قلندر بابا اولیاءؒ دی رباعی دے مطابق: ساقی کا کرم ہے میں کہاں کا مے نوش مجھ ایسے ہزارہا کھڑے ہیں خاموش مے خار عظیم برخیا حاضر ہے افلاک سے آ رہی ہے آواز سروش عظیمی بھیݨاں بھرواں دے شب و روز سرور و کیف نال مامور ہن۔ مرشد کریم خانوادہ سلسلہ عظیمیہ نے 1980ء توں 1982ء تک روحانی اسباق تے پیغمبرانہ طرز فکر نال متعلق جیہڑے لیکچرز ݙتن انہاں وچوں چند لیکچرز ‘‘پیراسائیکالوجی‘‘ دے ناں نال قارئین دی خدمت اچ پیش کیتے ویندن۔ میکوں یقین ہے کہ موجودہ تے آوݨ والی نسل کیتے اے لیکچرز مشعلِ راہ بݨسن تے انہاں نال نوع انسانی دے علم اچ قابل قدر ذخیرہ تھیسی۔ میݙا مشاہداتی تجربہ ہے کہ ایں علمی ورثے کوں اگر یکسوئی تے ذہنی تفکر دے نال پڑھا ونڄے تاں قاری کیتے ماورائی دنیا دے دروازے کھل ویندن۔ کتاب پیراسائیکالوجی دی ودھدی ہوئی مقبولیت دے پیش نظر ایں کتاب دی اصل کوں جیہڑی کہ مرشد کریم نے تجویز فرمائی ہئی برقرار رکھا ڳئے۔ امید ہے کہ کتاب دا اے نواں ایڈیشن تہاکوں پسند آسی۔ میاں مشتاق احمد عظیمیؔ روحانی فرزند حضرت خواجہ شمس الدین عظیمیؔ مراقبہ ہال۔ ۱۵۸ مین بازار مزنگ لاہور ==تکوین تے ارشاد== جیہڑے ویلے اساں کہیں علم دا تذکرہ کریندے ہیں تاں اوں علم کوں سمجھݨ کیتے ݙو ڳالہیں اہمیت رکھدن۔ پہلی ڳالھ ایہ ہے کہ علم دی تھیوری ساکوں معلوم ہووے تے اوں علم دی تکمیل ایہ ہے کہ اساں علم دے اوں شعبے کوں مظاہراتی خدوخال نال ݙیکھوں۔ مطلب ایہ تھیا کہ علم، تھیوری تے پریکٹیکل دے مجموعے دا ناں ہے۔ دیگر علوم دی طرح روحانی علوم وی ہیں بنیاد تے قائم ہن یعنی علم دی تھیوری اچ قاعدے، ضابطے، فارمولے تے انہاں فارمولیاں کوں جانچݨ کیتے پریکٹیکل کرایا ویندے۔ علم ݙو طرح نال سکھا ویندے۔ ہک طریقہ ایہ ہے کہ پہلے تھیوری معلوم کیتی ونڄے تے اوندے قاعدے تے ضابطے معلوم کیتے ونڄن تے اوندے بعد اونکوں پرکھا ونڄے۔ ݙوجھا طریقہ ایہ ہے کہ براہ راست تجرباتی عمل شروع کیتا ونڄے۔ '''مثال:''' ہک آدمی استاد دی زیر نگرانی درکھاݨ دا کم سکھدے تے اوہ کرسی بݨا گھندے۔ ایندے برعکس ݙوجھا آدمی پہلے ایں علم دی مبادیات توں واقفیت حاصل کریندے تے ول کرسی بݨیندے۔ اوں ݙوجھے آدمی کوں ایہ ڳالھ معلوم نی ہوندی کہ کیہڑے درخت دی لکڑ کتنی اچھی ہے۔ اوں لکڑ دے اندر پاݨی دا کتنا تناسب ہے۔ لکڑ دے اندر رڳاں تے نساں دا ڄال کتنا ہے۔ لکڑ دے ہک مربع فٹ اچ کتنا وزن ہے۔ اگر ایں لکڑ کوں پالش کیتا ونڄے تاں کتنی چمک آسی۔ رنگ کیتا ونڄے تاں کیہو جیہی صورت نکلسی۔ لکڑ دی طبعی عمر کتنی ہے۔ اینکوں کیڑا لگدے یا نئیں وغیرہ۔ بہت سارے ڳالہیں ایسے ہن کہ براہ راست تجزیہ کرݨ والے شاگرد کوں معلوم تھی ویندن۔ علم دی مبادیات کوں سمجھݨ والا انجینئر سݙیندے۔ کرسی درکھاݨ وی بݨیندے تے کرسی انجینئر وی بݨیندے لیکن انجینئر دی حیثیت بہرحال اپݨی جگہ اہمیت دی حامل ہے۔ علم دی تریجھی شکل ایہ ہے کہ ہک آدمی تھیوری وی جاݨدے لیکن اونکوں کوئی تجربہ نی۔ ایں صورت وچ او آدمی جینکوں تجربہ ہے، اوں آدمی توں زیادہ باصلاحیت قرار پاندے جیہڑا تھیوری تاں جاݨدے لیکن اونکوں تجربہ نی۔ ==امانت== اللہ خالق ہے تے رب ہے یعنی اینجھی ہستی جیں نے زندگی دے تمام وسائل مہیا کر کے تخلیق کیتا۔ اللہ نے چاہا کہ میں سنڄاݨا ونڄاں۔ سنڄاݨݨ کیتے ضروری ہئی کہ کوئی اینجھی مخلوق ہووے جیہڑی اللہ کوں اللہ دی مرضی تے منشاء دے مطابق پہچاݨ سکے۔ اللہ نے پہچاݨݨ دے ݙو طرزاں قائم فرمائے۔ ہک طرز اے ہے کہ مخلوق ڄاݨدی ہے کہ اساں مخلوق ہیں تے ساݙا پیدا کرݨ والا اللہ ہے۔ پہچاݨݨ دی ݙوجھی طرز اے ہے کہ اللہ نے ساکوں کیوں پیدا کیتا تے ساݙی تخلیق دا مقصد تے منشا کیا ہے۔ اے ڳالھ کہ اللہ کریم نے مخلوق کوں کیوں پیدا کیتا؟ اللہ دا ہک راز ہے۔ قرآن پاک ایں راز دے اتوں پردہ ہٹیندے ہوئے فرمیندے کہ اساں جنّات تے انسان کوں ایں واسطے پیدا کیتے کہ او ساݙی عبادت کرن۔ اپݨی بندگی تے عبدیّت دا اعتراف کریندے ہوئے ساݙے سامݨے جھک ونڄن تے بندگی دا اعتراف ایں ڳالھ دی طرف اشارہ ہے کہ بندے نے اے اقرار کر گھدا کہ میݙی اپݨی ذاتی حیثیت کجھ نی۔ اصل حیثیت اوں ذات عیمت دی ہے جیندے سامݨے جھکدا پیا ہاں۔ اے طرز عام طرز ہے تے ایں طرز اچ پوری کائنات، جنّات، فرشتے، انسان، حیوانات و جمادات سب دے سب ہم رشتہ ہن۔ تمام مخلوق اللہ کریم دی عبادت اچ مصروف ہے۔ درخت وی عبادت کریندن، پہاڑ وی عبادت اچ مصروف ہن۔ پرندے وی عبادت کریندن، جنّات وی عبادت کریندن، فرشتے وی ہمہ تن عبادت اخ مشغول ہن۔ عبادت دا ہک مفہوم اے ہے کہ اساں علمی اعتبار نال اے ڳالھ ڄاݨدے ہوؤں کہ ساݙا کوئی خالق ہے تے عبادت دا ݙوجھا مفہوم اے ہے کہ اساں مشاہداتی طور تے ݙیکھدے ہوؤں، پہچاݨدے ہوؤں۔ خالق دی ڳالھ سݨدے ہوؤں تے اللہ کریم دے ہدایات کوں براہ راست قبول کر کے انہاں تے عمل پیرا تھیؤں۔ اساں اے ݙسے کہ علم دے ݙو حیثیتاں ہن۔ ① ہک علم محض ڄاݨݨا ہے، تے ② علم دی ݙوجھی حیثیت اوں علم توں حاصل شدہ تجربات یا مشاہدات دا حاصل تھیوݨا ہے۔ ہک علم اے ہے کہ ساکوں ساݙے اللہ نے پیدا کیتے تے ایں واسطے پیدا کیتے کہ اساں اللہ کریم دی عبادت کروں تے انہاں اعمال کوں اختیار کروں جیہڑے اللہ کریم دے پسندیدہ ہن۔ ایں علم اچ مشاہدہ کوں دخل نی۔ ݙوجھا علم او ہے کہ جیندے وچ علم دے ݙوہیں حیثیتاں قائم ہن یعنی علم دی علمی حیثیت وی ہوندی ہے تے علم دی تجرباتی حیثیت وی قائم ہوندی ہے۔ تجرباتی حیثیت کوں اللہ کریم نے اپݨی امانت قرار ݙتے۔ امانت دا تذکرہ آندے تاں انسان دی ہک منفرد حیثیت قائم تھی ویندی ہے۔ قرآن پاک اچ اللہ کریم نے ݙسے کہ: ① میں کون ہاں؟ تے ② ایں کائنات دی تخلیق اچ میݙی صناعی کیہڑی طرح عمل کریندی پئی ہے؟ تے ③ کائنات دا قیام کنہاں ضابطیاں، قاعدیاں تے فارمولیاں تے قائم ہے۔ اے علم دی او طرز ہے جیہڑی یقین بݨ کے مشاہدہ بݨ ویندی ہے۔ اللہ کریم نے قرآن پاک اچ سورہ بقرہ دی پہلی آیات اچ فرمایا ہے کہ اے کتاب انہاں لوگاں کیتے ہدایت ہے جیہڑے متقی ہن تے متقی او لوگ ہن جیہڑے غیب دا یقین رکھدن۔ غیب د یقین رکھݨ توں مراد اے ہے کہ او مشاہداتی نظر دے حامل ہوون۔ انہاں دے اندر او نظر کم کریندی ہووے جیہڑی غیب بین ہے۔ جے تک انسان دے اندر مشاہداتی نظر کم نہ کریسی اوندے کیتے کائنات تسخیر کینہاں تھیسی۔ مسخر تھیوݨ توں مراد اے ہے کہ اساں اے ݙیکھدے پئے ہیں کہ زمین ہک قاعدے ضابطے دے تحت ساکوں رزق فراہم کریندی پئی ہے۔ اساں زمین تے مکان بݨیندے ہیں تاں زمین مکان بݨاوݨ اچ حارج نی تھیندی۔ زمین اتنی سنگلاخ تے سخت جان نی بݨ ویندی کہ اساں اوندے اتے ٹروں تاں ڈھہوݨ لڳوں۔ اتنی نرم نی بݨ ویندی کہ اساں زمین دے اتے چلوں تاں ساݙے پیر دھنس ونڄن۔ سورج تے چندر ساݙی خدمت گزاری اچ مصروف ہن۔ ہک قاعدے تے ضابطے اچ اپݨی ڈیوٹی کوں انجام ݙیندے پئے ہن جیہڑی انہاں دے اتے فرض کر ݙتی ڳئی ہے تے ایں عمل نال ساکوں اختیاری یا غیر اختیاری فائدہ پہنچدا پئے۔ ہک تسخیر اے ہے کہ تساں اپݨے اختیار دے تحت زمین توں، سمندر توں، دریاواں توں، پہاڑاں توں، چندر توں، سجھ توں کم گھن سڳو۔ تسخیر اے وی ہے کہ چندر دی چانݨی نال پھلاں اچ مٹھاس پیدا تھیوے تے اعلیٰ تسخیر اے ہے کہ سیدنا حضورﷺ انگل نال اشارہ کر ݙیون تاں چندر ݙو ٹکڑے تھی ونڄے۔ حضرت عمر فاروقؓ دریائے نیل کوں پیغام بھیج ݙیون: ‘‘'جے توں اللہ دے حکم نال چلدا پئیں تاں سرکشی توں باز آ ونڄ ورنہ عمرؓ دا کوڑا تیݙے کیتے کافی ہے۔’’' ہک صیہب نے حضرت عمرؓ توں شکایت کیتی: ‘'‘یا امیر المومنین! میں زمین تے محنت کرینداں ، داݨہ سٹینداں تے جو کجھ زمین دے ضروریات ہن انہاں کوں پورا کریندں لیکن بیج سک ویندے۔ ٻہوں پریشان ہاں۔’’' حضرت عمرؓ نے فرمایا: ‘‘'جݙݨ میݙا اوں پاسوں لنگھݨ تھیوے تاں ݙسیں۔''' حضرت عمر فاروقؓ جݙݨ اوں پاسوں لنگھے تاں اوں صیہب نے زمین دی نشاندہی کیتی۔ حضرت عمرؓ تشریف گھن ڳئے تے زمین تے کوڑا مار کے فرمایا: ‘‘'توں اللہ دے بندے دی محنت ضائع کریندی ہیں جبکہ او تیݙی ساری ضروریات پوری کریندے۔''' تے اوندے بعد زمین لہلہاندی رڑھ اچ تبدیل تھی ڳئی۔ مرشد کریم حضور قلندر بابا اولیاءؒ نے میکوں ہک واقعہ سݨایا کہ ہک ٻہوں وݙا نجومی سیدنا حضورﷺ دی خدمت اچ حاضر تھیا۔ پتہ چلا کہ حضورﷺ اوں وقت پہاڑ تے ہن۔ نجومی اتھاں پہنچ ڳیا۔ اوں نے اپݨا تعارف کرایا تے آکھا ، اگر آپﷺ دے پیر مبارک دے تلے اے پہاڑ موم تھی ونڄے تے پہاڑ دے اتے پیر دا نقش آ ونڄے تاں میں مسلمان تھی ویساں۔ رسول اللہﷺ نے بسم اللہ پڑھ کے قدم چایا تے پہاڑ تے رکھ ݙتا۔ جیویں ہی حضورﷺ نے پیر چا کے پتھر تے رکھا۔ نجومی نے آسمان دی طرف ݙٹھا تے ول پہاڑ دی طرف نظر سٹی۔ پہاڑ تے پیر دا نقش موجود ہئی۔ ایں طرح جیویں نرم مٹی تے نقش بݨ ویندے۔ تسخیر دا اے عمل ݙیکھ کے نجومی مسلمان تھی ڳیا۔ دریافت کرݨ تے اوں نے ݙسا کہ او اپݨے زمانے دا یکتا تے منفرد نجومی ہے۔ آسمان تے ہک ستارہ ہے۔ او ستارہ جݙݨ کہیں آدمی دے سر تے براہ راست سایہ فگن تھیندے تاں اوندے اندر اے صلاحیت پیدا تھی ویندی ہے کہ سخت مٹی نرم تھی ویندی ہے۔ میݙے حساب نال ایں ستارے کوں اوں جگہ جتھاں حضورﷺ کھڑے ہن، کئی ہزار سال بعد آوݨا ہئی۔ میں جݙݨ رسول اللہﷺ توں درخواست کیتی تے حضورﷺ نے بسم اللہ پڑھ کے قدم چایا تان میں ݙٹھا کہ او ستارہ اپݨی جگہ توں تیزی نال پلٹا تے لمحیاں کیتے حضورﷺ دے اتے سایہ فگن تھی کے واپس چلا ڳیا۔ تسخیر دی ہک شکل اے وی ہے جو تساں اے ڄاݨدے ہوو جو سونے وچ کتنے روشنیاں دے مقداراں کم کریندن۔ جے تانبے اچ اتنے مقداراں دا اضافہ کر ݙتا ونڄے تاں تانبا سونا بݨ ویندے۔ اللہ کریم دی تخلیق اچ کوئی تخلیق غیر متوازن نی تے نہ کوئی اینجھی صورت ہے جو کائنات حادثاتی طور تے وجود اچ آ ڳئی ہووے۔ تخلیق دے تحت ہر شئے وچ معیّن مقداراں کم کریندے پئے ہن، جتھاں تک تخلیقی عمل دا تعلق ہے ٻکری وی اونہی طرح پیدا تھیندی ہے جیں طرح انسان پیدا تھیندے۔ ٻکری کوں وی اونہی طرح بکھ لڳدی ہے جیں طرح انسان کوں بکھ لڳدی ہے۔ ٻکری دے اندر وی تریھ دا تقاضا اونہی طرح پیدا تھیندے جیں طرح آدمی کوں تریھ لڳدی ہے۔ ٻکری وی اوں طرح سمھدی ہے جیں طرح آدمی سمھدے تے ٻکری وی اونہی طرح بھڄدی دھرکدی ہے تے غذا تلاش کریندی ہے جیں طرح انسان تلاش کریندے۔ ڳالھ صرف اے ہے جو تخلیق کرݨ والے معیّن مقداراں ہر مخلوق اچ انج انج کم کریندے پئے ہن ۔ کتھائیں معیّن مقداراں ٻکری بݨ ویندن۔ کتھائیں معیّن مقداراں نال ڳݙونھ بݨ ویندے۔ کتھائیں معیّن مقداراں نال آدم بݨ ویندے۔ کتھائیں معیّن مقداراں نال پہاڑ، کتھائیں فرشتے تے کتھائیں جنّتاں بݨ ویندن تے کتھائیں دوزخ دا ٻالݨ بݨ ویندے۔ ==تخلیقی نظام== اللہ نے بحیثیت خالق دے اپݨے بندیاں کوں اینجھا علم عطا کیتے جو بندے دے اندر تخلیقی صلاحیتاں بیدار تھی ڳن۔ اللہ نے اپݨی ذات مبارک کیتے احسن الخالقین (تخلیق کرݨ والیاں اچ بہترین خالق) دا لفظ بیان فرمائے۔ یعنی اللہ نے تخلیقی اختیارات اپݨے علاوہ آدم کوں وی تفویض کر ݙتن۔ تخلیق کرݨ والی ہستی ایں ڳالھ تے قدرت رکھدی ہے جو او اپݨی منشا تے مرضی دے مطابق جݙݨ چاہے کہیں شئے کوں وجود اچ گھن آوے۔ جݙݨ اوندا دل چاہے روک ݙیوے۔ جݙݨ اوندے مزاج کیتے کوئی ڳالھ ناگوار گزرے تاں اوں چیز کوں بھن کے ریزہ ریزہ کر ݙیوے۔ ایہے اختیارات اللہ نے آدم کوں وی ݙتن ۔ آدم اپݨی تخلیق نال نوعِ انسانی کثو فائدہ وی پہنچا سڳدے تے نوعِ انسانی ایندی تخلیق (ایجادات) نال تباہ و برباد وی تھی سڳدی ہے۔ اڄ دے دور اچ انہاں ڳالہیں کوں سمجھݨا ٻہوں آسان تھی ڳئے۔ ریڈیو ہک ایجاد یا تخلیق ہے۔ ہر ریڈیو دی اپݨی ہک طاقت ہے اوندا ناں میڈیم ویو، شارٹ ویو یا فریکوئنسی ہے، ناں کجھ وی ہووے بہرحال او طاقت انہاں پُرزیاں دے اتے منحصر ہے جیہڑے ریڈیو دے اندر نصب ہن۔ ایں طرح ٹی وی ہے اوندے اندر وی چینل کم کریندے تے اوندی طاقت دا دارومدار انہاں مقداراں(لہراں) تے ہے جیندا ناں چینل رکھا ڳیا ہے۔ ایٹم بم دے اندر وی طاقت دا ہک ذخیرہ ہے۔ ایٹم بم اچ موجود یورینیم دے الیکٹران اچ کمی یا زیادتی کر ݙتی ونڄے تاں ٻہوں قوی توانائی پیدا تھیندی ہے۔ تے اوں توانائی نال پورے پورے آبادیاں ختم تھی ویندن۔ ݙوجھا ہائیڈروجن بم جیندے پھٹݨ نال لکھاں آدمی مر ویندن۔ غور و فکر کیتا ونڄے تاں اے ڳالھ سامݨے آندی ہے جو ایٹم بم بجائے خود ہک طاقت ہے تے ایں طاقت دے مقداراں کوں گھٹ یا زیادہ کریج سڳدے۔ صحت مند آدمی زیادہ کم کریندے۔ زیادہ دوڑ سڳدے تے حرکات و سکنات اچ چستی تے جوانمردی دا بہتر طریقے تے مظاہرہ کریندے۔ ایندء برعکس بیمار، ضعیف و ناتواں آدمی دی چال وچ، گفتگو اچ، حرکات و سکنات اچ نمایاں کمی نظر آندی ہے۔ ڳالھ اوہا ہے جو صحت مند تے جواں مرد دے اندر صحت دے معیّن مقداراں اپݨی صحیح حیثیت اچ متحرّک ہوندن تے بیمار آدمی دے اندر صحت دے مقداراں کمزور، ترٹے ہوئے تے کھنڈے ہوئے ہوندن۔ ساݙے سامݨے ݙو آدمی ہن۔ ہک آدمی ذہین ہے ہک آدمی سدھا سادہ ہے۔ ذہین آدمی دے اندر عقل و شعور دے مقداراں زیادہ کم کریندے پئے ہن۔ سدھے سادے آدمی دے اندر عقل و شعور دے مقداراں گھٹ کم کریندے پئے ہن ایں کیتے او سدھا سادہ ہے۔ اینہی طرح ݙو آدمی ساݙے سامݨے ٻئے ہن۔ ہک نارمل ہے تے ٻئے آدمی دے بارے اچ ساݙی رائے اے ہے جو اے پاڳل ہے۔ مخبوط الحواس ہے۔ زندگی دے تقاضے پورے کرݨ والے معیّن مقداراں تے تے او مقداریں جیہڑے آدمی دے اندر حواس بݨیندن جے صحیح طریقے تے متحرّک ہن تاں اینجھا آدمی عقلمند اکھیندے۔ صحیح مقداراں غیر متوازن تھی ونڄن تاں اینجھا آدمی کم عقل ہوندے۔ ساکوں تریھ لڳدی ہے یعنی ساݙے اندر تخلیقی نظام اطلاع ݙیندے کہ ہݨ جسمانی نظام کوں پاݨی دی ضرورت ہے۔ اعتدال پسند آدمی اتنا پاݨی استعمال کریندے جتنے پاݨی دی ساݙے جسمانی نظام کوں ضرورت ہے۔ غیر اعتدال پسند آدمی اتنا پاݨی استعمال کریندے کہ پیٹ پھنڈ ویندے۔ اوندی ہک طبعی شکل اے بݨدی ہے کہ تریھ دا احساس جنہاں معیّن مقداراں تے قائم ہے او ترٹ ویندے تے جیں وقت آدمی طبعی طور تے غیر متوازن تھی ویندے۔ تریھ دا احساس وی ایب نارمل تھی ویندے۔ استسقاء دا مریض پاݨی پیوݨا شروع کریندے اتھاں تک کہ اوندا پیٹ پھٹ ویندے تے او مر ویندے۔ آدمی کوں بکھ لڳدی ہے، اعتدال اچ کھاݨا کھاندے تاں آدمی دی جسمانی زندگی دی نشوونما تھیندی ہے لیکن اگر بکج دا ایہو تقاضا اپݨی معیّن مقداراں تے قائم نہ رہے تاں آدمی کھاںا کھاوݨ نال بیمار تھی ویندے۔ یا کھاݨا کھاوݨ نال ضعیف تے ناتواں تھی ویندے۔ انہاں مثالاں توں اے ڳالھ واضح طور تے سامݨے آ ویندی ہے کہ آدمی اچ جیہڑی حرکت ہے ، زندگی دے جتنے رخ ہن تے زندگی جنہاں خدوخال تے رواں دواں ہے او دنیاوی زندگی ہووے یا اوں دنیا دی زندگی ہووے جینکوں غیب دی دنیا آکھا ویندے ، مقداراں تے قائم ہے۔ جے تک مقداراں قائم ہن زندگی ، زندگی ہے تے جݙݨ انہاں مقداراں اچ ردّ و بدل تھیںدے یا زیادتی تھیںدی ہے یا کمی تھیندی ہے حرکت اچ فرق آ ویندے تاں زندگی اچ اینجھا شگاف پئے ویندے کہ بظاہر آدمی زندہ نظر آندے لیکن باطن وچ او آدمی کجھ وی نی ہوند۔ نہ زندیاں اچ اونکوں شمار کیتا ویندے تے نہ اوندا شمار مردیاں وچ تھیندے۔ تسخیر کائنات کیتے ضروری ہے کہ ساکوں تخلیق دے او فارمولے معلوم ہوون جنہاں دے اتے اے تخلیق قائم تے متحرّک ہے ، باحواس و با شعور ہے۔ ===قانون=== زندگی دا ہر تقاضا معیّن مقداروں نال مرکب ہے تے اے معیّن مقداراں ہی تقاضے تخلیق کریندن۔ زندگی دا کوئی تقاضا فارمولیاں دے بغیر قائم نی۔ اللہ کریم نے ساݙی تخلیق فارمولیاں نال کیتی ہے تے انہی فارمولیاں کوں اساں دانستہ یا نادانستہ متحرّک کر گھندے ہیں تاں نویں نویں ایجادات تے تخلیقات وجود اچ آ ویندن۔ چونکہ آدمی بجائے خود ہک فارمولا ہے۔ ایں واسطے فارمولے دے اندر او تخلیقی عناصر جنہاں نے فارمولے کوں زندگی بخشی ہے متحرّک ہن۔ آدمی چونکہ ہک تخلیقی فارمولا ہے تے اینکوں تخلیقی فارمولیاں دا علم وی ݙتا ڳیا ہے۔ ایں واسطے او انہاں فارمولیاں دا علم سکھ گھندے جنہاں فارمولیاں نال فرشتیاں دی تخلیق تھیندی ہے تے جنہاں فارمولیاں نال جنّت بݨائی ڳئی ہے تے جنہاں مقداراں (فارمولیاں) تے ست آسمان قائم ہن۔ نور اعلیٰ نور جنہاں فارمولیاں نال عرش وجود اچ آیا ہے او وی ساݙے اکھیاں دے سامݨے آ ویندن۔ المیہ اے ہے کہ مسلماناں دے اندر تجسّس، تلاش تے تفکر ختم تھی ڳئے۔ مسلمان دعویٰ اے کریندے کہ میں اللہ دا نائب ہاں۔ جب کہ کویلی توں زیادہ عقل و تفکر استعمال نی کریندا۔ اللہ کریم دا قانون جاری و ساری ہے۔ قرآن پاک اچ اللہ کریم نے فرمایا کہ اے کتاب انہاں لوگاں دے اتے ہدایت دے دروازے کھولیندی ہے جیہڑے تفکر کریندن ، تحقیق و تلاش کریندن ، ریسرچ کریندن ، گہرائی اچ مشاہدہ کریندن۔ اللہ دی ذات واحد ہے، ذی احتیاج نی۔ نہ او کہیں دا پیؤ ہے تے نہ او کہیں دی اولاد ہے تے نہ ہی اوندا کوئی خاندان ہے۔ جیہڑا تلاش کریندے پا گھندے تے جیہڑا کفران کریندے او محروم رہ ویندے۔ ==نقطہ کُھلدے== جیہڑلے کوئی بندہ کہیں ہک نقطے تے اپݨے پورے صلاحیتاں مرکوز کر کے غور کریندے تاں اوندی نظر وچ اتنی وسعت پیدا تھی ویندی ہے کہ او اوں نقطے کوں جیندے اتے تمام صلاحیتاں مرکوز تھی ڳن ، پڑھ گھندے۔ پڑھݨ توں منشا اے ہے کہ: #نقطے دے اندر موجود اوصاف، تے #نقطے دے اندر موجود خفیہ صلاحیتاں تے #صلاحیتاں دے اندر مخفی صلاحیتاں اوندے سامݨے آ ویندن۔ #جݙݨ ٻیا زیادہ گہرائی اچ ݙیہدے تاں نقطہ اونکوں اپݨا استعمال ݙس ݙیندے۔ نقطے دے اندر موجود مخفی قوتاں ایں ڳالھ دا مشاہدہ بݨ ویندن کہ پورے پورے کہکشاواں ساݙے نال سفر کریندے پئے ہن۔ اساں ڄاݨ گھندے ہیں کہ دنیا اچ موجود ہر شئے لہراں تے قائم ہے۔ اساں تے پوری کائنات لہراں دے تاݨے ݨاݨے نال مرکب ہے۔ دنیا دی ہر چیز چاہے او پاݨی ہووے، درخت ہووے، پتھر ہووے، انسان ہووے، چرندہ ہووے، پرندہ ہووے، درندہ ہووے، انرجی ہووے، آکسیجن ہووے یا ایٹم یا مالیکیول، سب روشنیاں دے ہالے اچ بند ہے۔ یعنی ہر چیز دے اتے روشنی دا ہک غلیف ہے۔ تفکر کرݨ دے بعد اوں بند غلیف کوں کھول کے اوں چیز دے اتے نظر مرکوز کر ݙتی ونڄے تاں: # نظر دے سامݨے پہلا انکشاف طاقت دا تھیندے۔ # نظر وچ جیہڑلے گہرائی پیدا تھیندی ہے تاں ݙوجھا انکشاف اوں طاقت دے استعمال دا ہوندے۔ #مزید گہرائی واقع تھی ونڄݨ نال تریجھا انکشاف اے تھیندے کہ طاقت مظہر بݨ کے سامݨے آ ویندی ہے۔ ہیروشیما تے ناگا ساکی دے اتے ایٹم بم سٹیا ڳیا اںو ایٹم دی طاقت دا مظاہرہ تھیا۔ مظاہرہ ایں شکل اچ تھیا کہ جنہاں پہاڑیاں تے بم سٹیا ڳیا ہئی او پہاڑیاں دھواں بݨ ڳئے۔ لوگاں نے ݙٹھا کہ پہاڑ کھڑے ہن جیہڑلے پہاڑ کوں چھوا ڳیا تاں دھوئیں دے علاوہ کجھ نہ ہیی۔ سوال اے ہے کہ طاقت دا کھوج کیں نے لایا؟ طاقت دا استعمال کیں نے کیتا؟ تے طاقت دے مظاہرے نال کون متأثر تھیا؟ ایندا جواب اے ہے کہ ایٹم دی طاقت دا کھوج انساناں نے لایا، ایندی طاقت کوں استعمال انساناں نے کیتا تے ایں طاقت دے تخریبی تے تعمیری پہلو توں وی انسان ہی متأثر تھیا۔ نتیجہ اے نکلا کہ ایٹم دے اندر موجود طاقت اللہ کریم دی تخلیق ہے تے ایں طاقت کوں استعمال کرݨ دا طریقہ اللہ نے انسان کوں سکھا ݙتے۔ لاشعور ݙسیندے کہ انسان دے اندر اللہ تعالیٰ نے اتنی سکت تے صلاحیت منتقل کر ݙتی ہے کہ او ایٹم دی طاقت کوں اپݨے ارادے تے اپݨی منشا دے مطابق استعمال کر سڳدے۔ اے آکھݨا ہرگز بے جا نہ ہوسی کہ خالق ہر حال اچ تخلیق توں زیادہ باصلاحیت باوصف تے باہمت ہے۔ ایٹم دی طاقت دے خالق دی حیثیت نال جݙݨ اساں انسانی کردار تے نظر پیندے ہیں تاں دراصل اساں اے آکھݨا چاہندے ہیں کہ اللہ تعالیٰ نے انسان کوں اینجھے مخفی صلاحیتاں تے قوتیں عطا کر ݙتن جنہاں دے سامݨے ایٹم دی قوت کوئی حیثیت نی رکھدی۔ فرق صرف ایٹم دے استعمال دا ہے۔ اساں ایٹم دے اندر انہاں لہراں کوں تلاش کریندے ہیں جیہڑے تباہی و بربادی دا پیش خیمہ ہن یا انہاں صلاحیتاں کوں تلاش کریندے ہیں جیہڑے نوعِ انسانی دی تعمیر اچ کم آندن۔ جیہڑلے ہر چیز لہراں تے قائم ہے تاں انسانی وجود وی لہراں نال بݨا ہویا ہے۔ لہراں اچ قائم وجود اچ تفکر انسان دے اتے منکشف کر ݙیندے کہ انسان اچ تخلیقی صلاحیت موجود ہے۔ جیں طرح ایٹم ہک نقطہ ہے تے ایں نقطے دے اندر اینجھی طاقت محفوظ ہے کہ اگر اینکوں تخریبی ذہن نال استعمال کریجے تاں زمین الٹ پلٹ ویندی ہے۔ پورے پورے شہر آناً فاناً تباہ و برباد تھی ویندن۔ ایں ہی ایٹم کوں اگر تعمیر اچ استعمال کریجے تاں بجلی ایجاد تھی ویندی اے ، او بجلی جیہڑی ہر سائنسی ترقی اچ کہیں نہ کہیں طرح موجود ہے۔ انسان دے اندر وی ہک ایٹم ہے۔ ایں ایٹم یا نقطے دے اندر وی بے شمار طاقتاں ذخیرہ ہن۔ جیہڑلے اے ایٹم کھلدے تاں آدمی مادی وسائل توں بے نیاز تھی کے روحانی طور تے انہاں فارمولیاں دا مشاہدہ کر گھندے جنہاں فارمولیاں نال سورج بݨدن ، چندر وجود اچ آندن۔ جنہاں فارمولیاں تے ستارے قائم ہن، جنہاں فارمولیاں تے آسمان قائم ہن۔ جنہاں فارمولیاں تے کلیاں دے اتے زمین گردش کریندی پئی ہے۔ ===مثال=== اساں شربت بݨیندے ہیں۔ ساکوں اے معلوم ہے کہ پاݨی اچ کھنڈ گھول ݙیویجے تاں شربت بݨ ویندے تے اوں شربت اچ خوشبو ملا ݙیویجے تاں شربت خوشبودار تے مفرح تھی ویندے۔ اینہی شربت اچ رنگ ملا ݙیویجے تاں شربت خوش شکل تھی ویندے۔ اینہی شربت اچ اگر کوئی اینججی ٹھڈھی دوا شامل کر ݙیویجے جیہڑی خون کوں ٹھڈھا کر ݙیوے تاں اے شربت گرمی توں پیدا تھیوݨ والے امراض دا علاج بݨ ویندے۔ روٹی پکاوݨا ہک فارمولے دے اتے قائم ہے۔ جیہڑلے اساں روٹی دا تذکرہ کریندے ہیں تاں روٹی نال متعلق جتنے اعمال ہن او خودبخود زیر بحث آ ویندن۔ روٹی دا مطلب ہے زمین دے اندر گیہوں سٹݨا، زمین دی ککھ اچ دَور کرݨ والے روشنیاں تے لہراں دا گیہوں دے بیج تے اثر انداز تھیوݨا، گیہوں دے بیج دے اندر موجود روشنیاں تے لہراں دا زمین دے لہروں تے روشنیاں نال باہم مل کے ہک ٻئے دا تأثر قبول کرݨا۔ ہک ٻئے دے اندر لہراں دا جذب تھیوݨ دے بعد گیہوں دے بیج اچ کَلّہ پھٹݨا، بیج دی پیدائش دے بعد زمین دی ککھ توں باہر آوݨا، سورج دی تپش نال پکݨا، چندر دی چانݨی نال گیہوں دے اندر مٹھاس پیدا تھیوݨا، گیہوں دے بیج دا جوان تھیوݨا تے ول اوندا چکی اچ پسݨا۔ اٹا بݨݨا۔ اٹے تے پاݨی دے ملاپ نال ہک نویں شکل اختیار کرݨا۔ اٹا تے پاݨی دے ملاپ نال جیہڑا مرکب بݨے اوں مرکب دا بھاہ تے پکݨا۔ انہاں تمام عوامل توں گزر کے روٹی پکدی ہے۔ ہک عام آدمی آہدے روٹی کھاؤ، ڳالھ ختم تھی ڳئی، لیکن تفکر کرݨ والا بندہ اے تلاش کریندے کہ روٹی کیا ہے؟ تے کیویں وجود اچ آئی؟ ایں ہی طرح انسان وی ہک نقطہ ہے۔ نقطے کوں تروڑا ونڄے بالکل اوں طرح جیں طرح ایٹم کوں تروڑ ݙتا ڳیا ہووے تاں اوندے اندر او عجائبات نظر آندن جینکوں اللہ تعالیٰ نے کائنات آکھے۔ انسان دی پوری نسل، انسان دی پوری نوع، جنّات تے جنّات دی پوری نوع، فرشتے، آسمان، جنّت، دوزخ، عرش تے انتہا اے ہے کہ خود اللہ تعالیٰ ایں نقطے دے اندر موجود ہے، جیہڑلے اے نقطہ کھلدے تاں انسان مشاہداتی طرزاں اچ قدم قدم سفر کر کے منزل مقصود تک پہنچ ویندے تے مقصود تے منظور و مطلوب اللہ تعالیٰ ہے۔ تصوّف اچ ایں نقطے دا ناں ‘‘فؤاد’’ ہے۔ جیندا ترجمہ دل ہے۔ اے اوہو دل ہے جینکوں اللہ تعالیٰ نے اپݨا مسکن تے اپݨا گھر قرار ݙتے۔ اے اوہو دل ہے جیہڑا کݙہیں غلط بیانی نی کریندا، کݙہیں کوڑ نی ٻولیندا۔ جو کجھ ݙیہدے حقیقت ݙیہدے۔ دل خالقِ کائنات کوں ݙیہدے تے خالقِ کائنات دل کوں ݙیکھدے۔ ==رشتے داری== ہر مخلوق ݙوجھی مخلوق دے نال باہم مشترک ہے تے ہک رشتے اچ منسلک ہے۔ جیں طرح آدم دے اندر روح کم کریندی ہے تے اوں روح دی تحریکات نال ہر آدم دی زندگی اچ حواس بݨدن، او جذبات و احساسات توں گزردے۔ مسرت و شادمانی تے رنج و الم دے کیفیات نال او متأثر تھیندے۔ اینہی طرح کویلی دے اندر وی جذبات و احساسات موجود ہن۔ معاش دے حصول کیتے جیں طرح آدم زاد جدوجہد کریندے اونہی طرح کویلی وی جدوجہد کریندی ہے۔ مکھی وی جدوجہد کریندی ہے۔ مچھر وی جدوجہد کریندے۔ اگر آدم دی تربیت زیر بحث آوے تاں اللہ دی ݙوجھی مخلوق وی اپݨی اولاد دی تربیت اچ کوئی کسر باقی نی رکھدی۔ شیر اپݨے ٻال کوں فطری تے جبلّی تربیت ݙیندے۔ ٻلی اپݨے ٻالاں دی تربیت کریندی ہے تے انہاں کوں معاش حاصل کرݨ کیتے او تمام قاعدے و ضابطے تے گُر ݙسا ݙیندی ہے جیہڑے اوندی زندگی کیتے ضروری ہن۔ آدم دی فضیلت اگر ایں ڳالھ اچ ہے کہ او عقلمند ہے تاں تجربہ کرݨ نال اے ڳالھ سامݨے آندی ہے کہ ݙوجھی مخلوق دے افراد اچ وی عقل موجود ہے۔ اے تھی سڳدے کہ عقل کہیں مخلوق اچ گھٹ ہووے تے کہیں مخلوق اچ زیادہ۔ اللہ تعالیٰ فرمیندے کہ اساں ماکھی دے گھݨ تے وحی کریندے ہیں (سورۃ النحل: آیت – 68)۔ وحی کیتے ضروری ہے کہ جیندے تے وحی دا نزول تھیندا پیا ہے او سعادت مند ہووے، ہوش و حواس رکھدا ہووے، اوندے اندر سوچݨ سمجھݨ تے فکر کرݨ دی صلاحیت موجود ہووے۔ او وحی دے مفہوم نال آشنا تھی کے اوندے مطابق عمل کر سڳے۔ جݙݨ اساں اللہ رب العزت دا ارشاد پڑھدے ہیں کہ اساں ماکھی دے گھݨ تے وحی کیتی تاں اساں ڄاݨ گھندے ہیں کہ ماکھی دے گھݨ وچ عقل موجود ہے۔ ماکھی دے گھݨ وچ سوچݨ سمجھݨ دی صلاحیت موجود ہے تے ماکھی دا گھݨ وحی دے مفہوم توں وی باخبر ہے۔ اگر انسان کوں عقل دی بنیاد تے فضیلت ݙتی ونڄے تاں ماکھی دا گھݨ وی افضل و اعلیٰ ہے۔ حاصل کلام اے ہے کہ محض علم و حکمت، دانائی تے عقل و شعور دی بنیاد تے انسان کوں ݙوجھے نوعاں اچ شرف حاصل نی۔ کائنات اچ موجود ہر شئے زندہ ہے، متحرّک ہے تے جݙݨ زندہ ہے تاں اوندے اندر شعور ہے، اوندے اندر حواس ہن، اوندے اندر زندگی گزارݨ دے تقاضے موجود ہن۔ او اپݨی بھلائی یا برائی دا احساس رکھدے۔ سردی ٻلی کوں وی لڳدی ہے، سردی انسان کوں وی لڳدی ہے۔ اگر کوئی انسان مکان بݨا کے یا اعلیٰ توں اعلیٰ لباس پا کے سردی دا تدارک کر گھندے تاں ٻلی وی سردی توں بچاؤ دے طریقے ڄاݨدی ہے۔ اللہ کریم نے انسان کوں اپݨی نیابت دے علوم سکھا کے جیہڑا شرف عطا کیتے او کیا ہے؟ او شرف قرآن پاک دے اندر تفکر کرݨ نال سامݨے آندے۔ آدم تے فرشتیاں دا جݙݨ موازنہ کیتا ویندے تاں اے حقیقت منکشف تھیندی ہے کہ آدم اَسماء الٰہیہ دے اسرار تے رموز ڄاݨفے جیہڑے فرشتے نی ڄاݨدے۔ اتھاں ہک ڳالھ ٻہوں زیادہ وضاحت طلب ہے کہ اَسماء توں مراد اے نی کہ اللہ تعالیٰ نے آدم کوں ݙس ݙتے کہ ایں چیز دا ناں درخت ہے، ایندا نام فاختہ ہے، ایندا ناں شیر ہے۔ حقیقت کݙہیں نی بدلدی ہمیشہ ہک نقطے تے قائم رہندی ہے۔ اگر اَسماء توں مراد دنیاوی چیزاں دے ناں ہوندے تاں پوری نوعِ انسانی ہر چیز کوں ہک ہی ناں نال ڄاݨدی تے پہچاݨدی جبکہ ایویں نی بلکہ کوئی آدمی درخت کوں درخت آہدے تے کوئی درخت کوں Tree آہدے۔ اَسماء توں مراد اللہ دے او صفات ہن جیہڑے خالقیت دے روپ اچ تخلیق کرݨ دی صلاحیت رکھدن۔ اَسماء دا علم او علم ہے جیہڑے کائنات دے اندر تخلیقی فارمولے ہن۔ اَسماء الٰہیہ او علمِ آگہی ہے جیہڑا انسان دے اتے اوں عالَم کوں منکشف کریندے۔ جیں عالَم اچ غیبی انکشافات ہن جیں عالَم اچ قدرت الٰہیہ دے او راز ہن جنہاں دے اتے پوری کائنات قائم ہے۔ اللہ تعالیٰ دا ارشاد ہے: "اساں اپݨی امانت سماوات تے ، زمین تے اتے پہاڑاں تے پیش کیتی ، سب نے آکھا اساں اینکوں چاوݨ دے متحمل نی تھی سڳدے ایں واسطے کہ اساں ڄاݨدے ہیں کہ اگر اے امانت اساں اپݨے ناتواں موڈھیاں تے چائی تاں ہم ریزہ ریزہ تھی ویسوں تے ساݙا وجود نیست و نابود تھی ویسی۔" (سورۃ الاحزاب – آیت نمبر 72) آیت مقدسہ اچ پوری طرح ایں قانون دی وضاحت کیتی ڳئی ہے کہ سماوات وی شعور رکھدن۔ ارض وی شعور رکھدی ہے ، پہاڑ وی شعور رکھدن۔ انکار یا اقرار بجائے خود ایں ڳالھ دا ثبوت ہے کہ انکار یا اقرار کرݨ والی ہستی اچ شعور موجود ہے۔ اگر پہاڑ دے اندر جینکوں بے جان پتھر سمجھا ویندے عقل نہ ہوندی، سمجھ ٻجھ نہ ہوندی، اونکوں اپݨی ہستی دا ادراک نہ ہوندا تاں او کیویں آکھ سڳدا ہئی کہ میں اے امانت نی چا سڳدا۔ اگر میں ایں امانت کوں چا گھدا تاں میں ریزہ ریزہ تھی ویساں۔ تفکر کرݨ نال مزید وضاحت تھیندی ہے کہ جیں طرح انسان سݨدے، پتھر وی سݨدے، جیں طرح انسان سوچیندے، پتھر وی سوچیندے۔ جیں طرح انسان ٻولیندے، پتھر وی ٻولیندے۔ اے قرآن پاک دے آیات ہن، کوئی عقلی تے فلسفیانہ استدلال نی۔ ذرا غور کرو، جیہڑلے پتھر ٻول سڳدے، سݨ سڳدے، اپݨی ہستی دے بارے اچ اونکوں علم ہے کہ میݙے اندر کتنی سکت ہے تے او کہیں غلط فہمی وچ وی مبتلا نی۔ او اپݨے بارے وچ صحیح صحیح اندازے وی رکھدے تاں ول انسان اوندے توں کیویں اشرف تھیا؟ اللہ کریم اے وی فرمیندن: "ایں امانت کوں انسان نے قبول کر گھدے۔ بے شک اے ظالم تے جاہل ہے۔" ایندا مفہوم اے تھیا کہ سماوات، ارض تے پہاڑ ظالم تے جاہل نی، انسان ظالم تے جاہل ہے۔ ایں واسطے ظاہم تے جاہل ہے کہ ایں نے بغیر سوچے سمجھے کہ میں ایں امانت دا تقاضا وی پورا کر سڳداں یا نہ؟ کوتاہ بینی تے اپݨی نادانی اچ امانت الٰہیہ کوں قبول کر گھدا لیکن چونکہ ایں نے قبول کر گھدے ایں واسطے اشرف المخلوقات دے دائرے اچ داخل تھی ڳیا۔ اشرف المخلوقات دے دائرے اچ کوئی انسان جݙݨ ہی داخل تھی سڳدے جیہڑلے ایں امانت توں با خبر ہووے۔ اگر او امانت توں بے خبر ہے تاں او ہرگز اشرف المخلوقات نہ۔ اوندی کی حیثیت ݙوجھے مخلوقات توں نہ صرف اے کہ گھٹ ہے بلکہ بدتر ہے۔ جیہڑا بندہ اللہ دی امانت توں بے خبر ہے او ظالم تے جاہل ہے۔ ایہو اللہ کریم دا ارشاد ہے۔ انسان امانت دے علم دے بغیر جاہل تے سرکشاں دے گروہ اچ تاں داخل تھی سڳدے، اشرف المخلوقات نی بݨ سڳدا۔ ==فرشتے تے انسان== موجودہ دور اچ سائنس نے اتنی ترقی کر گھدی ہے کہ ہݨ ایں ڳالھ دی تصدیق تھی ڳئی ہے کہ ایں دنیا دے علاوہ ٻئے وی بے شمار دنیاواں موجود ہن۔ جیہڑی چیز کوں اساں خلاء آہدے ہیں اوں خلاء اچ وستیاں آباد ہن۔ سیارے ہن تے ہر سیارہ ساݙی زمین دی طرح آباد ہے۔ لیکن اساں انہاں سیاریاں کوں تے خلاء وچ وسݨ والے آبادیاں کوں ݙیکھ نی سڳدے۔ حالی تک سائنس نے جو کجھ آکھے او ہک قیاس ہے۔ او آہدن کہ ایویں تھی سڳدے لیکن آدم تے اللہ دی گفتگو ساݙے اتے اے راز منکشف کریندی پئی ہے کہ نوعِ انسانی دے علاوہ ہک مخلوق ہے جینکوں فرشتہ آہدن۔ ݙوجھی مخلوق ہے جنّ یا جنّات، اساں نہ جنّات کوں ݙیکھ سڳدے ہیں نہ فرشتیاں کوں ݙیکھ سڳدے ہیں۔ جنّات تے فرشتیاں دی دنیا توں اساں ایں واسطے متعارف نی کہ اساں اوں نظر توں واقف نی جیہڑی نظر فرشتیاں تے جنّات کوں ݙیکھدی ہے۔ ݙیکھݨ دے طرزاں تے تفکر کیتا ونڄے تاں اے ڳالھ روزمرہ دے مشاہدے اچ ہے کہ ساݙی نظر ہک متعیّن حد اچ کم کریندی ہے لیکن اگر نظر دے متعیّن حدود کوں تروڑ ݙتا ونڄے تے کہیں طرح اوندے اچ اضافہ کر ݙتا ونڄے تاں نظر عام حالات اچ جتنا ݙیکھدی ہے اوندے توں زیادہ فاصلے دے مناظر اکھیاں دے سامݨے آ ویندن۔ مثلاً اساں اکھیاں تے دوربین لا گھندے ہیں۔ دوربین دے اندر جیہڑے شیشے لڳے ہوئے ہن او انہاں طول موج کوں، جیہڑے نظر دے کیتے ݙیکھݨ دا باعث بݨدن، اکھیاں دے سامݨے گھن آندن تے اساں میلاں فاصلے دی چیز ݙیکھ گھندے ہیں۔ کہیں آدمی دی نظر کمزور ہے ، سامݨے دی چیز اونکوں نظر نی آندی تے چشمہ لاوݨ دے بعد او دور تک ݙیکھ گھندے۔ ایندا مطلب کیا تھیا؟ مطلب اے تھیا کہ شیشے دے اندر اتنی صلاحیت موجود ہے کہ اگر تساں ایندی Magnification ودھاؤ تاں تہاݙی نظر دور تک ݙیکھ سڳدی ہے۔ جیہڑلے تساں شیشے دے ذریعے نال میلاں دور ݙیکھ گھندے ہو تاں اوں اکھ نال جیہڑی اکھ نے فرشتیاں کوں ݙٹھے تے اللہ کوں ݙٹھے، غیب دی دنیا کوں کیوں نی ݙیکھ سڳدے؟ ڳالھ صرف اتنی جیہی ہے کہ ساکوں اپݨے اندر اوں اکھ کوں تلاش کرݨے جیہڑی اکھ نے فرشتیاں کوں ݙٹھے تے اللہ کریم دا دیدار کیتا ہے۔ اے نظر حاصل کرݨ کیتے ضروری ہے کہ اساں اوں حالت اچ ول ونڄوں جتھاں اللہ نے آدم نال گفتگو کیتی ہئی۔ لوح محفوظ دے تحریراں ݙسیندن کہ ایویں نی کہ آدم دے اندر چند مخصوص صلاحیتاں کم کریندے پئے ہن تے آدم دی اولاد دے اندر اے صلاحیتاں موجود نی۔ آدم و حوا دی اولاد اچ ہر فرد دراصل آدم دا عکس ہے، تمثّل ہے تے فوٹو یا پرنٹ ہے۔ ہر آدم زاد دے اندر علم الاَسماء سکھݨ دی صلاحیت موجود ہے۔ جے تک آدم زاد دے تمام دلچسپیاں صرف مادی جسم دے نال وابستہ رہندن، اوندے اندر روحانی صلاحیتاں لکیاں رہندن تے جیہڑلے آدم زاد کوں ایں ڳالھ دا علم تھی ویندے کہ گوشت دا جسم دراصل نافرمانی کرݨ دے جرم اچ ہک پردہ ہے تاں اوندا ذہن حقیقت دی تلاش اچ سرگرداں تھی ویندے تے اے تلاش اونکوں انہاں صلاحیتاں نال باخبر کر ݙیندی ہے جنہاں صلاحیتاں نال آدم زاد غیب دی دنیا اچ سفر کریندے۔ ==آدم دی میراث== اللہ کریم دے ارشاد دے مطابق آدم کوں جیہڑا پہلا مقام عطا تھیا او جنّت ہے۔ اللہ کریم دے اَسماء یعنی اللہ دی صفات معلوم کر کے انسان کوں جیہڑی پہلی نعمت حاصل تھئی اوندا ناں جنّت ہے۔ اللہ کریم دے صفات اللہ دی صناعی دے لاحد و حساب نمونے ہن۔ خالق دی صفَت تخلیق ہوندی ہے۔ چونکہ اللہ کریم خالق ہن ایں واسطے اللہ دی ہر صفَت ہک تخلیق ہے۔ اللہ نے آدم کوں علم الاَسماء سکھا کے اپݨی تخلیق نال روشناس کیتا۔ ایں طرح روشناس کیتا کہ آدم کوں ݙوجھیاں تمام نوعاں تے شرف تے فضیلت حاصل تھی ڳئی۔ ایں شرف تے بزرگی دا پہلا انعام جنّت ہے۔ یعنی اللہ کریم دے اَسماء دا علم جݙݨ آدم دے اندر متحرّک تھیا تاں آدم نے خود کوں جنّت اچ پایا، جنّت ہک اینجھی فضا ہے جیندے اچ او آزاد ہے۔ اوں فضا اچ اینجھے حواس کم کریندن جنہاں اچ کثافت نی۔ کہیں قسم دی الجھن یا پریشانی کوں دخل نی۔ قید و بند دی کوئی صعوبت نی۔ تلاش و معاش دی کوئی فکر نی۔ کہیں کم کوں کرݨ یا نہ کرݨ دا خوف نہ۔ کہیں چیز دے کھو ونڄݨ دا خوف نی۔ جنّت ہک اینجھی فضا ہے جیہڑی ہر اعتبار نال سکون ہے، راحت ہے، آرام ہے، آسائش ہے۔ ایں تمہید دا مفہوم اے ہے کہ نیابت تے خلافت دی پہلی سیڑھی اے ہے کہ جݙݨ آدمی ایں منزل دی طرف قدم ودھیندے اوندے اتوں آلام و مصائب، ذہنی خلفشار، عدم تحفظ دا احساس، غم ناکی، بدحالی، پریشانی تے خوف دے جذبات ختم تھی ویندن، اوندے سامݨے زندگی دا صرف ہک رخ رہندے تے او سکون ہے، آرام ہے، آسائش ہے تے حاکمیت ہے۔ خالقِ کائنات چونکہ خود ہر چیز توں بے نیاز تے ہر قسم دی احتیاج توں ماوراء ہے ایں واسطے جیہڑلے کہیں بندے دے اندر خالق دی صفَت صمدیت پاسا بدلدی ہے تاں اوندے اتے اوہے کیفیات وارِد تھیندن جیہڑے اللہ دی اوں صفَت دا تقاضہ ہن۔ آدم کوں اللہ کریم نے اپݨے انعام و اکرام نال نواز کے جنّت اچ رکھا تے آکھا: اے آدم! توں تے تیݙی ذال جنّت اچ رہو۔ جتھوں دل چاہے خوش تھی کے کھاؤ لیکن اوں درخت دے قریب نہ ونڄݨا نتاں تہاݙا شمار اینجھے لوگاں اچ تھیسی جیہڑے اپݨے اتے ظلم کریندن۔ (سورۃ البقرہ – آیت نمبر 35) ہساݙے پیؤ آدم توں صبر نہ تھی سڳا تے او اللہ دی نافرمانی دے مرتکب تھی ڳئے۔ جیویں ہی ہساݙے ابّا آدم سئیں نافرمانی دے مرتکب تھئے اللہ دی عطا کردہ امانت پس پردہ چلی ڳئی تے اے پردہ آدم کیتے پک نویں زندگی بݨ ڳئی۔ اے نویں زندگی عارضی طور تے محرومی ہے۔ امانت یافتہ زندگی سکون و راحت دی زندگی ہئی۔ جیویں ہی آدم نے اوں زندگی توں رشتہ تروڑا، سکون و آسائش غائب تھی ڳئے۔ روشنی دی جاہ تاریکی نے گھن گھدی، خوشی دی جگہ غم چھا ڳیا۔ آزادی دی جگہ قید و بند والی جگہ جکڑا ڳیا۔ ابّا آدم سئیں نہایت حسرت و یاس اچ جنّت چھوڑݨ تے مجبور تھی ڳئے۔ باوجود ایندے کہ ابّا آدم سئیں نے اللہ دی نافرمانی کیتی تے جنّت جیہی نعمت توں کفران کیتا۔ اللہ کریم نے اپݨی رحیمی و کریمی دی صفَت نال ول وی ابّا آدم سئیں دے اتے فضل کیتا تے او امانت جیہڑی اللہ نے انہاں کوں عطا کیتی ہئی سلب نہ کیتی۔ ابّا آدم سئیں نے اپݨی مرضی تے اختیار نال اوندے اتے پردہ سٹ ݙتا۔ یعنی اللہ کریم نے انہاں کوں تسخیر کائنات دے متعلق جیہڑے خزانے عطا فرمائے ہن انہاں خزانیاں دے اتے ہک دبیز پردہ پا کے اکھیاں میث گھدے۔ اتنے وݙے ظلم، اتنی وݙی سرکشی، اتنی وݙی نافرمانی دے باوجود اللہ نے رحم فرمایا تے آکھا کہ اپݨا وطن جنّت تساں ہݨ وی حاصل کر سڳدے ہو۔ بشرطیکہ تساں اپݨے اتوں خود ساختہ نافرمانی دا پردہ ہٹا ݙیو۔ جیویں ہی تساں اے پردہ چاک کریسو، جنّت اچ داخل تھی ویسو۔ ایندے باوجود کہ تہاݙی روح (تہاݙا لاشعور) تے تہاݙے اندر موجود نافرمانی دا پرت(تہاݙا شعور) جیہڑا جنّت توں کڈھا ڳئے ایں ڳالھ کوں ڄاݨدے کہ میݙا وطن جنّت ہے۔ میݙی زندگی سکون، آسائش تے آزادی ہئی۔ ول وی اساں، تساں اچوں ہی اینجھے لوگ بھیڄیندے رہسوں کہ تہاکوں ایں ڳالھ تے متوجہ کریندے رہن کہ تہاݙے کول اللہ دی کتنی وݙی نعمت ہئی جیندے توں تساں محروم تھی ڳئے او۔ جݙݨ تساں بھٹک ونڄو، بھل ونڄو تے تہاݙے ذہن توں اے ڳالھ نکل ونڄے کہ تساں ہک عظیم خزانے دے مالک او، خزانہ ہووݨ دے باوجود تساں مفلس تے قلاش زندگی بسر کریندے پئے او، اساں اپݨے بندیاں کوں بھیڄ کے تہاکوں انہاں رستیاں تے چلݨ دی ترغیب ݙیویسوں۔ ساݙے اے پاکیزہ قدسی نفس بندے تہاݙے کیتے ایں رستے تے چلݨ کیتے قاعدے تے ضابطے بݨیسن تاکہ تساں آسانی دے نال اوں پردے توں آزاد تھی کے دوبارہ جنّت اچ داخل تھی ونڄو۔ یاد رکھو کہ تساں جنّت دے خلاف اسفل السافلین دی جیہڑی زندگی بسر کریندے پئے او، اے تہاݙے کیتے جیل خانہ ہے۔ اے زندگی تہاݙے کیتے عذاب ہے۔ اے زندگی نہایت عارضی ہے۔، فکشن ہے، کجھ وی کر گھنو بالآخر اے زندگی تہاکوں چھوڑݨی ہے۔ لیکن اگر تساں ایں زندگی اچ اپݨے تے جنّت دے درمیان حائل پردے کوں نہ ہٹایا، جنّت تہاکوں قبول نہ کریسی۔ جے تک تساں زمین تے قیدی دی حیثیت نال زندگی گزاری، تہاݙے اندر او دماغ کم کریندا رہیا جیہڑا نافرمانی دا دماغ ہے تے جیہڑی نافرمانی تے جنّت نے تہاکوں کڈھ باہر سٹیا ہے، قدرت نے اپݨا کیتا ہویا وعدہ پورا کیتا۔ ظالم تے سرکش نافرمان آدم زاد کیتے ہک لکھ چویھ ہزار پیغمبر مبعوث کیتے لیکن ہائے افسوس نوعِ انسانی نے ہک لکھ چویھ ہزار پیغمبراں دے ڳالھیں تے کن نی دھرے۔ اونہی شیطان الرجیم دے آکھݨ تے چلدے رہیے جیں نے آدم کوں جنّت توں کڈھایا۔ ہر آدمی جیہڑا ذرا جیہا وی شعور رکھدے، ہر وقت ایں ڳالھ دا مشاہدہ کریندے کہ زندگی دا ہر لمحہ مردا پیا ہے۔ ہک لمحہ مردے ٻیا لمحہ پیدا تھیندے۔ ݙینھ مردے رات پیدا تھیندی ہے۔ رات مردی ہے تاں ݙینھ پیدا تھیندے۔ ٻلپݨ مردے تاں چھوہرپ ڄمدے۔ چھوہرپ مردے تاں جوانی پیدا تھیندی ہے۔ جوانی مردی ہے تاں ٻڈھیپا پیدا تھیندے تے ٻڈھیپا مردے تاں آدمی غائب تھی ویندے۔ ایں طرح غائب تھی ویندے کہ جیہڑی طرح خوبصورت مورتی کوں مٹی تہس نہس کر ݙیندی ہے، خوبصورت جسم انسانی دا ہک ہک عضو مٹی دے ذرّات اچ تبدیل تھی ویندے۔ ہݙیاں جنہاں دے اتے انسانی ڈھانچے دا دارومدار ہے، سواہ بݨ ویندن۔ دماغ جیندے اتے انسانی عظمت دا دارومدار ہے تے جیہڑے دماغ دے اتے انسان اکڑیندے، ٻیاں دے اتے ظلم کریندے، خود کوں خدا سمجھݨ لگدے، اوں دماغ کوں وی مٹی کھا ویندی ہے تے مٹی دے انہاں ذرّات کوں اوں جیہے ٻئے انسان پیراں تلے روندیندے ہن۔ ایندے برعکس اگر کوئی بندہ اِیں اسفل زندگی اچ جنّت دے اُوں دماغ نال متعارف تھی ویندے جیندی بنیاد تے فرشتیاں نے آدم کوں سجدہ کیتے تاں آدم زندہ و جاوید تھی ویندے تے اوندی میراث جنّت اونکوں واپس مل ویندی ہے۔ ==اندھا آدمی== آدمی جیہڑلے مر ویندے تاں دراصل او غیب دی اوں دنیا اچ چلا ویندے جتھاں اوندے اتوں زماں تے مکاں دے پابندیاں ترٹ ویندن۔ زمان تے مکاں ٹائم تے اسپیس دے پابندیاں ترٹݨا الگ ڳالھ ہے تے ٹائم تے اسپیس دا ختم تھی ونڄݨا ٻئی ڳالھ ہے۔ کوئی آدمی جیہڑا مرݨ دے بعد ایں دنیا توں اوں دنیا دا تھی ڳیا یعنی عالمِ اَعراف اچ چلا ڳیا۔ اوندے ذہن اچ ٹائم تے اسپیس ݙوہیں موجود رہندن۔ جیہڑی طرح او اتھاں زمین تے چھت دے تلے رہݨ تے مجبور ہے تے اوندے کیتے کھاوݨ تے پیوݨ دا ہووݨا ضروری ہے۔ اوں طرح عالمِ اَعراف اچ وی گھر ہووݨا، کھاوݨ پیوݨ دا سامان ہووݨا تے ڳالھ مہاڑ کرݨ کیتے ٻئے لوگاں دا موجود ہووݨا ضروری ہے۔ مرݨ دے بعد وی آدمی انہاں جذبات و احساسات اچ زندگی گزریندے جنہاں جذبات و احساسات اچ ایں دنیا اچ زندگی گزار چکا ہے۔ فرق صرف اتنا ہے کہ اے گوشت پوست دا جسم مٹی بݨ ویندے تے روح ایں گوشت پوست دے جسم کوں چھوڑ کے عالمِ اَعراف اچ ہک ٻیا نواں جسم بݨا گھندی ہے۔ جیہڑی طرح ایں جسم دے نال تقاضے چنبڑے ہوئے ہن اونہی طرح مرݨ دے بعد وی انسان دے نال تمام تقاضے چنبڑے رہندن۔ اتھاں اونکوں بکھ وی لڳدی ہے، تریھ وی لڳدی ہے۔ آدم زاد بکھ تریھ دا تقاضہ رفع کرݨ کیتے کھاݨا وی کھاندے، پاݨی وی پیندے۔ اوندے اتے غم آشنا زندگی دے تصوّرات وی مرتّب تھیندن تے او مسرت بھرے لمحات اچ وی وقت گزریندے۔ بادی النظر اچ اگر ݙٹھا ونڄے تاں اوں دنیا دی زندگی تے مرݨ دے بعد دی زندگی اچ قطعاً کوئی فرق نی۔ فرق اگر ہے تاں صرف اے ہے کہ شعور دی رفتار ودھ ویندی ہے۔ اتنی زیادہ ودھ ویندی ہے کہ مہینیاں دا سفر گھنٹیاں اچ طے تھیندے۔ ایندی مثال ایویں ہے کہ ہک آدمی پیدل چل کے کراچی توں لندن پہنچے تاں مہینیاں دا وقفہ درکار ہوسی۔ لیکن اگر ہوائی جہاز اچ ٻیھ ونڄے تاں چند گھنٹیاں اچ پہنچ ویندے۔ ایں دنیا دی زندگی اچ تے مرنے دے بعد دی زندگی اچ اے فرق ہے کہ اتھاں آدمی ہفتیاں دا سفر گھنٹیاں اچ گزارݨا چاہندے تاں اونکوں ہوائی جہاز دی ضرورت پیش آندی ہے، اگر سالاں تے مہینیاں دا سفر طے کرݨا چاہے تاں اونکوں ہوائی جہاز دی ضرورت پیش نی آندی بلکہ اوندے کیتے اوندے ذہن دی رفتار ہوائی جہاز بݨ ویندی ہے۔ اے اوں دنیا دا تذکرہ ہے جیہڑی دنیا اچ بالآخر سب کوں ونڄݨے۔ ایں قانون توں کوئی مستثنیٰ نی۔ جیہڑا آدمی عالمِ ناسُوت (مادی دنیا) اچ پیدا تھی ڳیا ، خوشی دے نال یا مجبوری دے نال بہرحال اونکوں اوں عالَم وچ ونڄݨا ہے۔ اساں خواب ݙیکھدے ہیں۔ عالمِ اَعراف اچ وی کم و بیش ایہا صورت واقع تھیںدی ہے۔ ایں ڳالھ کوں اساں آسان الفاظ اچ ایں طرح سمجھ سڳدے ہیں کہ عالمِ ناسُوت دا او حصّہ جیہڑا ساݙے کیتے خواب ہے عالمِ اَعراف اچ بیداری دی زندگی بݨ ویندے۔ مرݨ دے بعد غیب تے ظاہر دے درمیان جیہڑا پردہ حائل ہے او چَو ویندے لیکن نافرمانی تے جنّت دے درمیان جیہڑا پردہ حائل ہے او نی اٹھیندا۔ اگر کوئی آدمی ایں دنیا اچ نافرمانی دے دماغ توں رستگاری حاصل نہ کر سڳا تاں مرݨ دے بعد وی نافرمانی دا دماغ اوندے اتے مسلط رہندے۔ جیہڑی طرح او ایں زندگی اچ رنجیدہ تے پریشان تھیندے، ݙردا رہندے، خوف زدہ رہندے، مستقبل دی طرفوں فکر مند رہندے، ناخوش رہندے، روتا رہندے تے محرومی اپݨا مقدر سمجھدے اونہی طرح مرݨ دے بعد وی روندا رہندے، غم زدہ رہندے، پریشان رہندے تے حسرت و یاس دی زندگی بسر کریندے۔ اللہ کریم دے بیان کردہ قانون دے مطابق نافرمانی تے فرمانبرداری دے درمیان جیہڑا پردہ حائل ہے اونکوں چاوݨ کیتے ضروری ہے کہ آدمی ایں دنیا اچ ہی اپݨے وطن جنّت کوں ݙیکھ گھنے۔ اگر آدم زاد ساری زندگی اچ جنّت دی زندگی توں آشنا نی تھیا تاں مرنے دے بعد وی اوندے اتے جنّت دے دروازے نہ کھلسن۔ قرآن پاک نے ݙو طبقے کر کے ایں ڳالھ دی وضاحت کیتی ہے: "تے تساں کیا سمجھے علیین کیا ہے تے تساں کیا سمجھے سجیّن کیا ہے۔ اے ہک لکھی ہوئی کتاب ہے۔ اینجھی لکھی ہوئی کتاب جیہڑی کتاب اچ تہاݙی زندگی دا ہر عمل، ہر حرکت، ہر جذبہ، ہر ساہ ریکارڈ ہے۔ یعنی اے ہک اینجھی کتاب ہے جیندے اچ زندگی دا ہر رخ ہر حرکت فلم دی طرح نقش ہے۔’’ (سورۃ المطفّفین) انسان زندگی اچ جو کجھ کریندے اوندی فلم بݨدی رہندی ہے۔ اگر انسان دے قدم جنّت دے رستے تے چو ڳئے تے اوں نے قدم بقدم چل کے جنّت دا مشاہدہ کر گھدا تاں اے سب دا سب عمل صراط مستقیم تے سفر دی ہک فلم بݨ ویندے۔ اوندے برعکس کوئی بندہ صراط مستقیم توں بھٹک ڳیا تاں اوندا ہر قدم اوں رستے تے اٹھیندا پئے جیہڑا رستہ قدم قدم چل کے آدمی دے اتے دوزخ دے دروازے کھولیندے۔ مطلب ایہو ہے کہ اینجھے بندے دی زندگی نال متعلق جیہڑی فلم بݨی اوندا اختتام دوزخ ہے۔ اپݨی عمر گزارݨ دے بعد جیہڑی عمر اللہ نے اپݨی منشاء تے مرضی دے مطابق عطا فرمائی ہئی، اونکوں ختم کرݨ دے بعد جیہڑلے بندہ ایں دنیا توں اوں دنیا اچ منتقل تھیندے تاں او اپݨی زندگی توں متعلق بݨی ہوئی فلم ݙیکھدے۔ اگر او ایں دنیا اچ جنّت توں محروم تھی ڳیا تاں اتھاں او فلم ݙیکھدا رہندے جیہڑی دوزخ دی طرف گھن ویندی ہے تے اگر اوں نے صراط مستقیم تے گامزن تھی کے خالصتاً اللہ دے قوانین دے مطابق زندگی گزار ݙتی ہے تاں او جنّت تے مبنی فلم ݙیکھدے تے جنّت دے نعمتاں نال سیراب تھیندا رہندے۔ '''قانون''': جے تک کوئی بندہ جنّت دا مشاہدہ نی کر گھندا اوں وقت تک اوندے اندر جنّت دی زندگی دا ریکارڈ نی ہوندا۔ ایں ڳالھ کوں سیدنا حضورﷺ نے ایں طرح بیان فرمایا ہے: "مُوتُوا قَبلَ أن تَمُوتوا"، ترجمہ: "مر ونڄو مرݨ توں پہلے"۔ مر ونڄو مرݨ توں پہلے دا اے مطلب نی کہ کھاوݨا پیوݨا چھوڑ کے خود کشی کر گھدی ونڄے۔ شہراں کوں خیر آباد آکھ کے جنگلاں کوں مسکن بݨا گھنو۔ کپڑے لہا کے ننگے پھرݨ لڳو یا اولاد تے والدین توں قطع تعلق کر گھنو۔ مر ونڄو مرݨ توں پہلے دا مطلب اے ہے کہ ایں زندگی اچ رہندے ہوئے مرݨ دے بعد دی زندگی نال واقفیت حاصل کر گھنو۔ جیہڑلے کوئی بندہ مادی زندگی اچ مرݨ دے بعد دی زندگی نال آشنا تھی ویندے تاں اے ڳالھ اوندے مشاہدے اچ آ ویندی ہے کہ: #علیّین ۔۔۔۔۔۔ اعلیٰ طبقہ انعام یافتہ طبقہ ہے تے #سجین۔۔۔۔۔۔محروم طبقہ سزا یافتہ طبقہ ہے۔ قرآن پاک اچ بیان تھیا ہے کہ ایں زندگی اچ اگر اندھا پن ہے تے بے نور اکھیاں ہن تاں اوں زندگی اچ وی اندھا پن تے بے نور اکھیاں مقدر بݨ ویندن۔ اگر ایں دنیا اچ اکھیاں ہن تے اینجھے اکھیاں جیہڑے اللہ دے نور دا مشاہدہ کریندن تاں اوں دنیا دے اندر وی مشاہدہ کرݨ دی صلاحیت موجود ہوسی۔ سیدنا حضورﷺ دا ارشاد ہے: "مومن دی فراست توں ݙرو کہ او اللہ دے نور نال ݙیکھدے۔" رسول اللہﷺ نے اے کوئی تشبیہ نی ݙتی۔ نور نال ݙیکھݨا تشبیہ نی۔ پیغمبر آخر الزماںﷺ جو کجھ فرمیندن او حقیقت ہے تے اینجھی حقیقت ہے جیندے اچ ردّ و بدل نی تھیندا۔ نور دی نظر نال ݙیکھݨ والا بندہ نورانی دنیا دا مشاہدہ کریندے۔ اگر نور دا مشاہدہ کرݨ والی اکھ مادی دنیا اخ نی کھلی تاں مرݨ دے بعد وی آدمی اندھا رہندے۔ ==غارِ حرا== مادی دنیا اینجھی رڑھ ہے، جیندے اچ آخرت دی زندگی دے کنڈے یا پھلاں دے بیج سٹے ویندن۔ اگر کہیں بندے نے شیطانی وسوسیاں دے تحت ایں زمین اچ کنڈیاں دی رڑھ رہائی ہے تاں آخرت اچ وی کنڈے چݨݨ، کنڈے بھنݨ تے کنڈے کھاوݨ اوندا مقدر ہے تے کہیں بندے نے اگر ایں مرزعۂِ آخرت اچ رسول اللہ ﷺ دے ارشاد دے مطابق تے اولیاءاللہ دی زندگی دے اعمال و وظائف دی روشنی اچ اینجھی کاشت کیتی ہے جیں کاشت دے نتیجے اچ سدا بہار درخت پھلدار پودے تے خوشنما باغات وجود اچ آندن تاں مرݨ دے بعد اوندا اثاثہ ایہے خوشنما باغات ہن۔ ڳالھ سدھی تے صاف ہے، ایں دنیا اچ اساں جو کجھ کریندے ہیں اوندے مطابق اساں جزا دے مستحق ہوندے ہیں یا عذاب ناک زندگی ساݙے اتے مسلط تھی ویندی ہے۔ حضور علیہ الصلوٰۃ والسلام دی حدیث دے مطابق: "مر ونڄو مرݨ توں پہلے" ایں ڳالھ دی تشریح ہے کہ ایں دنیا اچ رہندے ہوئے یعنی مٹی نال وجود اچ آوݨ والے حواس دے نال اے ڳالھ اساں ڄاݨ گھنوں تے سمجھ گھنوں کہ ایں دنیا دے بعد ٻئی زندگی دا دارومدار ساݙے اپݨے ذاتی اختیار تے عمل تے ہے۔ قرآن پاک نے اینہی ڳالھ کوں ول ول ارشاد کیتے: تفکر کرو، عقل و شعور نال کم گھنو، زمین تے کھنڈے ہوئے اللہ دے نشانیاں دا کھوج لاؤ، اپݨی تخلیق تے غور کرو کہ کیہڑی طرح وجود اچ آئے، کیہڑی طرح اللہ کریم نے حفاظت دے نال تہاکوں پرورش کیتا، پروان چڑھایا، تہاݙے اتے جوانی دا دور آیا، تہاکوں اللہ نے طاقت عطا کیتی، اینجھی طاقت کہ تساں اپݨے ارادے تے اختیار دے نال زمین تے بھڄݨ لڳے، تے اوں ہی طاقت تے اختیار دے نال زمین دی ککھ اچوں تساں اپݨے کیتے وسائل تلاش کیتے، دریاواں اچ کشتیاں چلا ݙتے۔ علیٰ ہذا القیاس اللہ نے تہاکوں اتنی وݙی طاقت عطا کیتی کہ زمین تے کھنڈے ہوئے وسائل تہاݙی دسترس اچ آ ڳئے۔ ایہو بندہ جیہڑا ناقابل تذکرہ شئے ہئی، پیدائش دے بعد ایں قابل وی نہ ہئی کہ اپݨے ارادے نال حرکت کر سڳے۔ پاسا بدل سڳے یا ٻیھ سڳے۔ مکھی اݙا سڳے۔ ایں گوشت پوست دے لوتھڑے کوں اللہ نے اتنی سکت عطا کیتی کہ ایندے وجود توں تے ایندے اندر مخفی صلاحیتاں توں طرح طرح دے مصنوعات وجود اچ آ ڳئے۔ انسان جݙݨ بجلی دی تلاش اچ لڳ ڳیا تے اوں نے بجلی کوں تلاش کر گھدا تاں اللہ دی ہک تخلیق بجلی نال لکھاں تخلیقات وجود اچ آ ڳئے۔ اگر بجلی دے ذَیلی تخلیقات کوں شمار کیتا ونڄے تاں عقل گم تھی ویندی ہے۔ اللہ کریم نے فرمایا: "میں احسن الخالقین ہاں" (سورة المؤمنون – آیت نمبر 14) یعنی تخلیق کرݨ والیاں اچ بہترین خالق ہاں۔ اینکوں تساں ایویں سمجھ گھنو کہ بجلی دا خالق اللہ ہے۔ بجلی دے تمام ذَیلی تخلیقات ریڈیو، ٹی وی، وائرلیس تے ٻئے بے شمار چیزاں انسان دی تخلیق ہن۔ جے تک انسان نے اپݨے تخلیقی صلاحیتاں کوں استعمال نی کیتا، بجلی دے اندر طاقت لکی رہی تے جیہڑلے انسان دے اندر جستجو نے پاسا بدلا تے او ہمہ تن متوجہ تھی کے بجلی دی تلاش اچ لڳ ڳیا تاں بجلی نے اپݨے اندر لکے ہوئے صلاحیتاں اوندے اتے ظاہر کر ݙتے تے لکی ہوئی ہر صلاحیت ہک تخلیق بݨ ڳئی۔ جیہڑلے انسان مادّے دے اندر تفکر کریندے تاں اوں مادّے دی طاقت تے توانائی کوں اپݨے کیتے مفید بݨا گھندے یا ضرر رساں بݨا گھندے۔ مادی ترقی دے پس منظر اچ ہک ٻئی صلاحیت پوشیدہ ہے۔ جینکوں روح دا ناں ݙتا ویندے۔ مادّے دے اندروں جیہڑے صلاحیتاں آشکار تھیندے پئے ہن او دراصل اینہی روح دا ہک ہلکا جیہا عکس ہے۔ حالی اساں عرض کیتا ہئی کہ انسان اپݨی زندگی اچ جو کجھ رہیندے اوہو کٹیندے۔ اوندی جیہڑی کمائی ہوندی ہے اوندے مطابق اونکوں صلہ ملدے۔ اگر انسانی ذہن تفکر دے نال عظیم طاقت بجلی کوں تلاش کر سڳدے تاں انسان اپݨے اندر اوں اکھ کوں وی تلاش کر گھندے جیہڑی اکھ زماں و مکاں توں ماوراء ݙیکھدی ہے۔ جیہڑی اکھ دے سامݨے ایں زندگی تے مرݨ دے بعد دی زندگی دے درمیان حائل پردے معدوم تھی ویندن۔ ایہا او اکھ ہے جیندے نال اولیاء کرام باطنی وارِدات تے کیفیات دا مشاہدہ کریندن۔ ایہا او اکھ ہے جیہڑی کھل ونڄے تاں کشفُ القبور تھی ویندے۔ یعنی مرݨ والیاں دی روح نال آدمی ایں طرح گفتگو کر سڳدے جیہڑی طرح عالم اسباب اچ رہندے ہوئے جسمانی خدوخال نال مرکب ݙو آدمی گفتگو کریندن ۔ ایہا او اکھ ہے کہ اگر ایں اکھ دی طاقت ٻئی ودھھ ونڄے تاں اوندے سامݨے فرشتے آ ویندن۔ ایہا او اکھ ہے جیندی برکت نال اللہ دے دوست عرش تے اللہ تعالیٰ دا دیدار کریندن۔ ایں باطنی اکھ دا کھلݨا تے ایں باطنی اکھ دے سامݨے سب توں پہلے جیہڑی چیز آندی ہے اے او عالَم ہے جینکوں اساں عالمِ اَعراف یا موت دے بعد دی زندگی آہدے ہیں۔ یعنی گوشت پوست دے جسم توں رشتہ منقطع تھیوݨ دے بعد آدمی جیہڑی دنیا اچ قدم رکھدے، باطنی اکھ اوں دنیا کوں ݙیکھ گھندی ہے۔ جنّت اچ چلے ونڄݨا اوندے کیتے معمول بݨ ویندے۔ ایندے برعکس اگر جسمانی زندگی اچ کہیں بندے نے اپݨی باطنی اکھ نی کھولی تاں اوندے اتے محرومی مسلط تھی ویندی ہے۔ مرݨ دے بعد وی اوندی نظر محدود رہندی ہے۔ جیہڑی طرح بندہ ایں دنیا اچ دیوار دے پچھوں نی ݙیکھ سڳدا اونہی طرح اوں دنیا اچ وی او کوتاہ نظر رہندے۔ سوال اے ہے کہ اے باطنی نظر کیہڑی طرح کھلے تے ایں نظر تے جیہڑا ڄالا تے ملا بݨ ڳئے اوندا آپریشن کیہڑی طرح تھیوے۔ ایندے کیتے حضور علیہ الصلوٰۃ و السلام دے وارث اولیاء اللہ نے اسباق بݨائے ہن۔ اے سارے اسباق رسول اللہ ﷺ دی غارِ حرا اچ تفکر دی پہلی سنت مراقبہ تے مبنی ہن۔ ==الف کمپیوٹر== کہیں علم کوں سکھݨ کیتے اوندی الف ب پ نال واقفیت ہووݨا ضروری ہے۔ کوئی آدمی جے تک الف ب پ دا قاعدہ نی پڑھ گھندا، اردو زبان پڑھݨا لکھݨا نی سکھ سڳدا۔ جبکہ اوندی مادری زبان وی اردو ہے۔ مادری زبان دے علاوہ ٻئی زبان وی اوں وقت سکھݨا ممکن ہے جیہڑلے کوئی ابتدائی قاعدے توں واقف ہووے مثلاً انگریزی پڑھݨ لکھݨ تے اوندے اچ مہارت حاصل کرݨ کیتے "اے بی سی ڈی" پڑھݨا ضروری ہے۔ اگر کوئی آدمی ابتدائی حروف جیہڑے آپس اچ مل کے لفظ بݨدن، نال واقف نہ ہووے اونکوں پڑھا لکھا آدمی نی اکھیج سڳدا۔ چاہے او ذہنی طور تے کتنا ہی ذہین ہووے جیں طرح ظاہری علوم سکھݨ کیتے قاعدہ پڑھݨا تے لکھݨا ضروری ہے تے جیں طرح قاعدے نال واقفیت ضروری ہے۔ روحانی علوم سکھݨ کیتے وی اللہ تعالیٰ دے بھیڄے ہوئے پیغمبراں تے پیغمبراں دے شاگرداں دا بݨایا ہویا قاعدہ پڑھݨا ضروری ہے۔ ظاہری علوم سکھݨ کیتے الف ب پ پڑھݨا ضروری ہے تے باطنی علوم سکھݨ کیتے طرزِ فکر تبدیل کرݨا ضروری ہے۔ روحانیت سکھݨ کیتے بغدادی قاعدہ یا گرائمر دی کوئی کتاب انسانی تاریخ اچ ہݨ تک نی چھپی۔ روحانی علم منتقل تھیندے، ایندی آسان مثال ٻال دے اندر ما دی زبان دا منتقل تھیوݨا ہے۔ کوئی ما مادری زبان سکھاوݨ کیتے ٻال کوں الف ب پ نی پڑھیندی۔ ٻال دے اندر طرزِ فکر اوہا ہوندی ہے جیہڑی ما پیؤ دی ہوندی ہے۔ ٻکری دا ٻچہ گھاہ کھاندے گوشت نی کھاندا۔ شیر دا ٻچہ گوشت کھاندے گھاہ نی کھاندا تے کبوتر دا ٻچہ نہ گھاہ کھاندے تے نہ گوشت کھاندے، داݨہ چڳدے۔ آدمی دا ٻچہ گوشت وی کھاندے، سبزی وی کھاندے، مٹی وی کھاندے، پتھر وی کھاندے، پاڑاں وی کھاندے، لکڑ وی کھاندے۔ پتھر توں مراد لوݨ ہے، لکڑ توں مراد او پاڑاں ہن جیہڑے لکڑ دی طرح ہوندن مثلاً ہلدر، دار چینی وغیرہ۔ آدمی دا ٻال اے ایں واسطے کھاندے کہ اونفے ماں پیؤ اے سب چیزاں کھاندن۔ آدمی دی طرح اگر شیر دی وی ایہا غذا ہوندی تاں اوندے ٻالاں دی وی ایہا خوراک ہوندی۔ کھاوݨا پیوݨا شکار کرݨا تے زندگی دے ٻئے عوامل شیر دے ٻالاں کوں بغیر سکھے ہوئے منتقل تھیندن یعنی انہاں سب چیزاں کوں سکھݨ کیتے قاعدہ پڑھݨا ضروری نی۔ کوئی وی مخلوق جیہڑی ایں دنیا اچ موجود ہے اپݨی مادری زبان ڄاݨدی ہے تے ہک ٻئے کوں مادری زبان اچ اپݨی کیفیات توں مطلع کریندی ہے۔ ککڑ کوں جیہڑلے اے خطرہ لاحق ہوندے کہ اوندے ٻالاں کوں ہل چا کے گھن ویسی تاں او ہک مخصوص آواز کڈھدی ہے تے سارے ٻال اوندے پراں اچ سمٹ ویندن۔ علیٰ ہذا القیاس ہر نوع اپݨی اپݨی زبان ڄاݨدی ہے تے اے زبان اوندی نسل اچ ٻولی تے سمجھی ویندی ہے لیکن ایندے نال نال گفتگو دا ہک ٻیا طریقہ وی ہے جیندے نال ہر شخص کہیں نہ کہیں وقت دوچار تھیندے تے ہر شخص ایں طریقے نال واقف ہے۔ اے طریقہ اشاریاں دی زبان ہے۔ آدمی دے اندر کوئی اینجھا کمپیوٹر نصب ہے جیہڑا اوندی زندگی دے مختلف مراحل اچ ہدایت ݙیندا پئے۔ کݙہیں او اینجھی ہدایت ݙیندے جیندے نال آدمی غم زدہ تھی ویندے۔ کݙہیں اینجھے ہدایات ملدن کہ او بغیر کہیں سبب دے خوش تھی ویندے۔ کݙہیں اونکوں پاݨی پیوݨ دی اطلاع ݙتی ویندی ہے، کݙہیں او کمپیوٹر اونکوں اے اطلاع فراہم کریندے کہ اعصاب اچ حرکت کرݨ دی صلاحیت نی رہی لہٰذا سمھ ونڄ۔ ستے آدمی کوں اے اطلاع ملدی ہے کہ ہݨ اگر مزید چارپائی تے لیٹے رہیے تے شعوری حواس اچ داخل نی تھئے تاں اعصاب منجمد تھی ویسن۔ لہٰذا فوراً اٹھی ونڄ تے حرکت شروع کر ݙیو۔ جے تک کمپیوٹر کوئی اطلاع نی ݙیندا آدمی یا کوئی وی ذی روح کوئی کم نی کر سڳدا۔ ایندے اچ انسان، بھیݙ، ٻکری تے کہیں جانور دی یا نباتات و جمادات دی کوئی قید نی۔ سب دے اندر اے اطلاع ݙیوݨ والی مشین نصب ہے۔ اوں مشین دی ہک وݙی خصوصیت اے ہے کہ اے اوہا اطلاع فراہم کریندی ہے جیہڑی حالات تے وقت دے مطابق ہووے۔ اے کمپیوٹر آدمی دے اندر اوندی روح ہے۔ موجودات اچ جتنے ذی روح یا غیر ذی روح سمجھے ونڄݨ والے مخلوقات ہن سب اچ ہک ہی طرح دا کمپیوٹر نصب ہے۔ انسان تے ٻئی مخلوق میں اگر فرق ہے تاں صرف اے ہے کہ انسان دے علاوہ ٻئی کوئی مخلوق اوں کمپیوٹر دے علم توں ناواقف ہے۔ صرف انسان کوں اللہ کریم نے کمپیوٹر دا پورا علم سکھایا ہے۔ ==روح دا لباس== انسان دی مجموعی زندگی تے غور کریجے تاں اے حقیقت سامݨے آندی ہے کہ زندگی دے سارے طرزاں تے زندگی کوں رواں دواں کرݨ والے سارے تقاضے تمام احساسات و کیفیات اطلاعات تے قائم ہن۔ کتھائیں ساکوں اطلاع ملدی ہے کہ سردی ہے۔ کتھائیں ساکوں اطلاع ملدی ہے کہ گرمی ہے، بکھ، تریھ، تکلیف، خوشی، محبت، نفرت، رحم، ظلم تے زندگی اچ کم آوݨ والے سارے دے سارے تقاضے اطلاعات دے اتے قائم ہن۔ جیہڑلے اساں اے ݙیکھدے ہیں کہ زندگی اطلاعات دا مجموعہ ہے تاں اے تلاش کرݨا ضروری تھی ڳیا کہ: #اطلاعات دا منبع کیا ہے؟ #ٻئی ڳالھ اے غور طلب ہے کہ اطلاع کیہڑی جگہ آ کے رکدی ہے تے ریسیونگ اسٹیشن جیہڑا اطلاعات قبول کریندے، کتھاں واقع ہے؟ #تریجھی ڳالھ اے ہے کہ اطلاعات اچ معانی پواوݨ والی ایجنسی کیہڑی ہے؟ #چوتھی ڳالھ اے تحقیق طلب ہے کہ اطلاعات کوں معانی پواوݨ دے بعد مظاہرات کیہڑی مشین تے چھپدے پئے ہن؟ #پنجویں ڳالھ اے ہے کہ اوں چھپائی اچ جیہڑا مادہ کم کریندا پیا ہے او کیا ہے؟ #تے چھیویں ڳالھ اے ہے کہ اطلاعات مختلف مراحل توں لنگھ کے جیہڑلے مظہر بݨ ویندن تاں او کتھاں نیست و نابود تھی ویندن؟ روحانی علوم دی پہلی کتاب اچ اے ڳالھ سمجھاوݨ دی کوشش کیتی ویندی ہے کہ گوشت پوست نال مرکب تے رڳاں پٹھیاں نال بݨا ہویا پتلا اصل انسان نی بلکہ گوشت پوست دا جسم اصل انسان دا لباس ہے۔ جیں طرح گوشت پوست دی حفاظت کیتے اساں ان دا، کھل دا، کپاہ یا ٻئے چیزاں دا لباس پیندے ہیں، اونہی طرح اصل انسان (ساݙی روح) گوشت پوست دا لباس بݨیندے۔ گوشت پوست دا جسم محض ہک لباس ہے تے جیہڑی ہستی کوں اللہ کریم نے انسان آکھے۔ اونکوں عرف عام اچ "روح" دا ناں ݙتا ڳیا ہے۔ قاعدے تے قانون دے مطابق اگر کوئی بندہ روحانی علوم سکھݨا چاہندے تاں اوندے اندر اے یقین راسخ ہووݨا ضروری ہے کہ گوشت پوست دا جسم مفروضہ تے فکشن ہے۔ جیہڑلے اے یقین پختہ تھی ویندے کہ گوشت پوست دا جسم لباس ہے فکشن ہے، فنا تھیوݨ والا ہے تاں قدری طور تے مفروضہ حواس توں ذہن دور تھیوݨ لڳدے تے جیہڑلے مفروضہ زندگی توں ذہن پلٹدے تاں حقیقت دی طرف سفر شروع تھی ویندے۔ ایں واسطے کہ حقیقت تے مفروضہ ݙوہیں چیزاں ہک مرکز تے جمع نی تھیندے۔ مفروضہ حواس تے مفروضہ چیزاں بدلدت رہندن، ترٹدے تے کھنڈدے رہندن۔ فنا تھیندے رہندن لیکن حقیقت نہ بدلدی ہے، نہ ترٹدی ہے، نہ کھنڈدی ہے تے نہ فنا تھیںدی ہے۔ حقیقت جیہڑی قائم بالذّات ہے، حقیقت جیہڑی اپنے مرکز تے مستقل طور تے رواں دواں ہے۔ اوں انسان دی تلاش نال سامݨے آندی ہے جینکوں قرآن نے "روح" آکھے۔ مگر روح دے وی مدارج ہن۔ لاعلمی دی بنا تے روح کوں وی ہک اینجھا ہی آدمی یا انسان سمجھا ویندے جیویں گوشت پوست دا انسان۔ اساں ݙیکھدے ہیں کہ روح ہک اینجھی حقیقت ہے جیہڑی جزوِ لا تجزاء ہے جیہڑی اپݨی ذات دے نال وابستہ تے پیوست ہے تے قائم ہے۔ روح دی اپݨی ہک صفَت ہے۔ او اے کہ روح ہر آن ہر لمحہ متحرّک رہندی ہے تے قائم بالذّات رہندے ہوئے طرح طرح دے روپ اچ مظہر بݨدی رہندی ہے۔ روح دا ہک وݙا وصف اے ہے کہ مفروضہ تے فکشن حواس اچ کݙہیں سامݨے نی آندی البتہ مفروضہ تے فکشن حواس کوں اپݨے کیتے لباس دے طور تے استعمال کریندی ہے۔ لیکن چونکہ ہر لمحہ ہر آن متحرّک رہݨا اوندا ہک وصف ہے ایں واسطے او کݙہیں انسانی لباس اچ جلوہ گر تھیندی ہے، کݙہیں ٻکری دے لباس اچ، کݙہیں جنّات دے لباس اچ تے کݙہیں فرشتیاں دے لباس اچ جلوہ گر تھیندی ہے۔ روحانی سائنسداناں نے زمین تے تقریباً ساڈھے یارہاں ہزار نوعاں دی نشاندہی کیتی ہے تے ہر نوع روح دا ہک جزو ہے۔ روح دی ہک تعریف اے ہے کہ ہک طرف نوعی لباس اپݨے کیتے منتخب کریندی ہے تے ݙوجھی طرف اوں نوع دے افراد دی حیثیت اچ مختلف لباس اختراع کریندی رہندی ہے۔ روح دی ایں کارکردگی کوں ڄاݨݨ کیتے اساں آکھ سڳدے ہیں کہ روح دا نوعی لباس نیگیٹیو ہے تے نوعاں دے افراد اوں نیگیٹیو دا Positive ہن۔ اے عجیب و غریب نظام ہے کہ روح: #نوع دا لباس تے #نوع دے افراد دا لباس بݨیندی رہندی ہے تے اے لباس سوت تے ان دے لباساں دی طرح خستہ تھیںدے رہندن۔ اینکوں سمجھݨا کوئی زیادہ مشکل ڳالھ نی۔ اصل انسان یا روح جیہڑلے لباس دی ابتدا کریندی ہے تاں لباس ساکوں ہک خوبصورت نرم و نازک تے معصوم صورت ٻال اچ نظر آندے تے ول اے لباس ہر آن تے ہر لمحہ بدلدا رہندے۔ ہر آن ہک لباس لہندے تے ہک لباس بݨدے۔ لباس دے لہݨ تے بݨݨ اچ لباس اچ تغیّر واقع تھیندے، کتھائیں سیاہی ودھ ویندی ہے، کتھائیں سیاہی گھٹ ویندی ہے، تصویر ہک ہے مشین وی ہک ہے، چھپائی وی ہک ہے لیکن ہر تصویر دے Impression اچ کجھ نہ کچھ فرق پئے ویندے۔ بتدریج لباس تبدیل تھیندے تھیندے ایں حال کوں پہنچ ویندے کہ اوندے اچ مزید کوئی سکت باقی نی رہندی تے اے لباس ختم تھی ویندے، سکت نہ رہݨ کوں اساں ٻڈھیپے دے ناں نال یاد کریندے ہیں۔ اے قانون ایں واسطے بیان کیتا ڳیا ہے کہ ڳالھ پوری طرح سامݨے آ ونڄے تے اساں سمجھ گھنوں کہ روح ہر آن ہر لمحہ متحرّک رہندی ہے۔ تے ہر آن تے ہر لمحے دی حرکت دراصل روح دا ہک لباس ہے۔ ایہو لباس ساکوں مظاہراتی طور تے شکل و صورت اچ نظر آندے۔ ==مٹی دا شیر== جیں طرح روح دے لباس یعنی رڳاں، پٹھیاں، ہݙیاں تے گوشت نال مرکب آدمی کوں انسان سمجھا ویندے تے اوں آدمی اچ طرح طرح دے خدوخال ساکوں نظر آند بالکل اونہی طرح روح دے اندر وی خدوخال موجود ہن۔ جسم انسانی کیتے جیہڑلے لباس بݨایا ویندے تاں اے ڳالھ ساݙے پیش نظر رہندی ہے کہ جسم دے زیادہ توں زیادہ حصے کڄے ونڄن جیویں قمیض شلوار۔ ایندے برعکس روح جیہڑلے لباس بݨیندی ہے تاں او لباس مکمل ہوندے۔ مکمل ہووݨ توں مراد اے ہے کہ روح دی شکل جیں طرح دے خدوخال اچ موجود ہے انہی مکمل خدوخال دے نال لباس بݨدے۔ ===مثال=== مٹی دے شیر تے رنگ کر ݙیویجے تاں اساں اونکوں شیر ہی آہدے ہیں۔ ہک مٹی دا شیر رنگ دے بغیر ہے تے ایہو مٹی دا شیر رنگین ہے۔ لیکن شیر دے اتے رنگ کیتا ویندے تاں اے رنگ شیر دے اوپر غالب آ ویندے مثلاً کن تے، اکھیاں تے، پیراں تے، ڈڈھ تے، پینٹ شدہ شیر کوں وی اساں شیر آہدے ہیں۔ روح جیہڑلے لباس بݨیندی ہے تاں اپݨے خدوخال تے نقش و نگار دے مطابق پورا لباس تیار کریندی ہے۔ خدوخال اچ جیں طرح دی ناک ہوسی، جیں طرح دے کن ہوسن، جیں طرح دے پیر ہوسن، جیں طرح دا سر ہوسی، اونہی مناسبت نال جسمانی لباس تخلیق تھیندا رہندے۔ ہݨ اساں ایویں آکھسوں کہ گوشت دا جسم روح دا اِختراع کردہ ہک رنگ ہے یعنی روح جیہڑی مکمل خدوخال تے نقش و نگار دے نال قائم ہے اوندے اتے ہک رنگ آ ڳیا یعنی رنگ روح دا لباس ہے۔ ایہے رنگ روح دے اتے مختلف پرت ہن۔ اتھاں ہک ڳالھ ݙسا ݙیوݨا ضروری ہے کہ جیں طرح جسمِ انسانی پرت در پرت موجود ہے اوں طرح روح وی بے شمار پرتاں دا مجموعہ ہے۔ روح دا ہر پرت مجسم نقش و نگار دے نال متحرّک ہے۔ ہک لمحے دا کھربواں حصّہ وی اینجھا نی جیندے اچ حرکت ساکت تھی ویندی ہے۔ اگر لمحے دے کھربویں حصے اچ وی روح ساکت تھی ونڄے تاں سارا نظام درہم برہم تھی ویسی۔ کائنات اچ جتنے اشیاء موجود ہن او زمین دے اتے ہووون، زمین دے اندر ہوون، آسمانی مخلوق ہووے، ست آسمان ہوون، عرش و کرسی ہووے، ہر شئے اچ روح موجود ہے تے جیہڑی چیز ساکوں ظاہر اکھیاں نال یا صفاتی اکھیاں نال نظردی ہے او سب روح دا لباس ہے۔ جیہڑلے اساں کبوتر کوں ݙیکھدے ہیں تاں کبوتر دی پوزیشن وی اوہا ہے جیہڑی آدمی دی ہے۔ جیں طرح روح آدمی دے خدوخال دے مطابق لباس بݨا کے اپݨا مظاہرہ کریندی ہے، جیں طرح روح نکلݨ دے بعد آدمی دی کوئی حیثیت برقرار نی رہندی، اونہی طرح کبوتر دے اندروں روح نکلݨ دے بعد کبوتر دی کوئی حیثیت باقی نی رہندی۔ جسم انسانی توں روح اگر اپݨا رشتہ منقطع کر گھنے تاں اے جسم منتشر تھی ویندے تے منتشر تھی کے مٹی دے ذرّات اچ تبدیل تھی ویندے۔ جیں جسم کوں اساں کبوتر، ناہر یا باندر دے ناں نال ڄاݨدے ہیں او انسانی جسم توں مختلف نی ہوندا۔ انسان دی طرح ہر جسم منتشر تھی کے مٹی دے ذرّات اچ تبدیل تھی ویندے۔ ===قانون=== روح ہک اینجھا مادہ ہے جیندے اندر پورے پورے خدوخال موجود ہن۔ خدوخال دی اے موجودگی دراصل روح دی صلاحیت دی نشان دہی ہے۔ روح ہک مشین ہے یا ہک اینجھا کمپیوٹر ہے جیندے بے شمار ڈائیاں ہن۔ مختلف ڈائیاں اچ جیہڑلے مسالہ پوندے تاں ڈائی دے مطابق نویں نویں لباس اچ نئی نویں صورتاں مظہر بݨ کے ساݙے سامݨے آ ویندن۔ کبوتر دی شکل و صورت دی ڈائی اچ پلاسٹک دا مسالہ سٹیا ونڄے تاں کبوتر بݨسی۔ پھل دی ڈائی اچ مسالہ سٹیجے تاں پھُل بݨسی، علیٰ ہذالقیاس ڈائیاں مختلف ہن مسالہ ہک ہے۔ لیکن اوں مسالے دی بنیاد تے ہر شکل مختلف بݨدی پئی ہے۔ ڈائی دے اتے اگر غور کریجے تاں اے ڳالھ بالکل سامݨے دی ہے کہ کبوتر دی ڈائی اچ تے ٻلی دی ڈائی اچ ہک نمایاں فرق ہے۔ اوں نمایاں فرق کوں قرآن ‘‘مقداراں’’ دا ناں ݙیندے ، (سورۃ الأعلیٰ – آیت نمبر 3) یعنی ہر ڈائی مختلف تے معیّن مقداراں نال بݨی ہوئی ہے تے اے معیّن مقداراں باوجود ہک ہووݨ دے الڳ الڳ ہن۔ ایندے کیتے شکل و صورت اچ اختلاف واقع تھیندا رہندے۔ ڈائی جیہڑی چیز یا مسالے نال بݨی ہے او وی ہک ہے تے ڈائی دے اندر جیہڑا مسالہ سٹیا ڳیا ہے او وی ہک ہے لیکن ڈائی بذات خود مختلف ہے۔ اے اختلاف ہی مختلف شکل و صورت دا سبب بݨدے۔ ہک طرح دے مقداراں نال ہک نوع تخلیق تھی ویندی ہے۔ اوں نوع دے اندر معیّن مقداروں اچ جیہڑلے ردّ و بدل تھیندے تاں افراد وجود اچ آندن۔ نوع دے معیّن مقداراں جیہڑلے آدم دے رنگ اچ جلوہ افروز تھیندن تاں آدم دی صورت سامݨے آ ویندی ہے۔ آدم جنہاں مقداراں دا ناں ہے جیہڑلے انہاں مقداراں اچ ہیجان پیدا تھیا تے ہیجان دی وجہ کولوں مقداراں اچ ترٹ بھڄ واقع تھئی تاں مقداراں دا توازن بدل ڳیا۔ مقداراں دا توازن بدلݨا اے معنی رکھدے کہ نویں مقداراں وجود اچ آ ڳئے، جیویں ہی مقداراں اچ ہیجان پیدا تھیا تے اوں ہیجان نال مقداراں اچ ردّ و بدل تھیا، نتیجے اچ حوّا دا وجود ابّا آدم دے سامݨے آ ڳیا۔ ہݨ مقداراں دے ݙو رخ متعیّن تھی ڳئے۔ باوجود ایندے کہ مقداراں اچ ردّ و بدل واقع تھیا جیہڑلے اوں ردّ و بدل دے نتیجے اچ کوئی صورت وجود اچ آئی تاں اوں صورت دے اندر وی مقداراں معیّن تھی ڳئے۔ مقداراں معیّن ہووݨ دا مطلب اے ہے کہ ڈائی دے اندر مخصوص طاقت مخصوص وزن مخصوص رنگ دے مقداراں جمع تھی ونڄ تاں ہک خوبصورت تصویر بݨدی ہے جیندا ناں آدم ہے تے اگر اوں ڈائی اچ اینجھے مقداراں جمع تھی ونڄن جیندا رنگ قدرے مختلف ہووے، وزن ݙو گنا ول وزن گھٹ یا قدرے زیادہ ہووے اوں صورت دا ناں عورت ہے۔ ڈائی دے اندر جیہڑا مسالہ سٹیا ویندے او وی پک ہے لیکن مقداراں اچ ردّ و بدل تھیندا رہندے تے مقداراں دے ردّ و بدل نال نویں نویں شکلاں وجود اچ آندے رہندن۔ اللہ کریم نے ارشاد فرمایا ہے کہ پاک تے بلند مرتّبہ ہے او ذات جیں نے تخلیق کیتا معیّن مقداراں نال تے ول انہاں مقداراں توں مرکب مخلوق کوں زینت بخشی تے اوں مخلوق کوں ہک رنگ ݙتا۔ زمین تے رنگ رنگ دی مخلوق دے اندر ہک معیّن چیز پاتی جیہڑی مَیٹر (Matter) ہے تے جیہڑی چیز الڳ الڳ کریندی ہے او مقداراں ہن تے انہاں مقداراں کوں اساں رنگ نال تشبیہ ݙیندے ہیں۔ رنگاں اچ ردّ و بدل، شکل و صورت دا باعث بݨدے۔ جیں طرح معیّن مقداراں نال صورت بݨدی ہے تے مختلف شکلاں ساݙے سامݨے آندن۔ اونہی طرح معیّن مقداراں نال ساݙے اندر حواس بݨدن، جے تک حواس معیّن مقداراں تے قائم ہن۔ صحت مند ہن تے حواس دے اندر مقداراں گھٹ یا ودھ ہوون تاں حواس غیر صحت مند تھی ویندن۔ ==ٻارہاں کھرب کل پرزے== مختصر طور تے زندگی دا تذکرہ کریجے تاں اے آکھݨا مناسب ہے کہ زندگی جذبات نال عبارت ہے تے زندگی دے بے شمار جذبات حواس دے دوش تے سفر کریندے پئے ہن۔ انہاں جذبات کوں کنٹرول کرݨا حواس دے ذریعے ہی ممکن ہے۔ ===مثال=== ہک آدمی کوں تریھ لڳی۔ تریھ ہک تقاضا ہے ، تریھ دے تقاضے کوں پورا کرݨ کیتے حواس ساݙی رہنمائی کریندن۔ حواس ساکوں ݙسیندن کہ اے پاݨی گرم ہے۔ اے پاݨی سرد ہے ، اے پاݨی کوڑا ہے یا اے پاݨی مٹھا ہے۔ تریھ دا تقاضہ پاݨی پیوݨ نال پورا تھیندے۔ پاݨی دی پہچاݨ بوی حواس دے ذریعے ممکن ہے۔ ہک تقاضہ تریھ ہے ، ہک تقاضہ بکھ ہے۔ کہیں کوں چاہںا ہک الڳ تقاضہ ہے تے آدمی دے اندر اے تقاضہ پیدا تھیوݨا کہ کوئی میکوں وی چاہے ، الڳ تقاضہ ہے۔ انہاں تقاضیاں کوں ہک جگہ جمع کر گھدا ونڄے تاں ایندا ناں زندگی ہے تے جیہڑلے انہاں کوں الڳ الڳ کر کے ݙٹھا تے سمجھا ونڄے تاں اے ڳالھ معلوم تھیندی ہے کہ ہر تقاضہ ایں واسطے الڳ الڳ ہے کہ تقاضیاں دے اندر مقداراں الڳ الڳ کم کریندے پئے ہن۔ تریھ دے تقاضے اچ جیہڑے مقداراں کم کریندے پن او بکھ دے تقاضے اچ موجود نی ایں واسطے صرف پاݨی پی کے بکھ دا تقاضہ رفع نی تھیندا۔ بکھ دے اندر جیہڑے مقداراں کم کریندے پن ، اوں دی اپݨی الڳ ہک حیثیت ہے۔ ایہا وجہ ہے کہ صرف کجھ کھا کے تریھ دا تقاضہ پورا نی تھیندا۔ حواس الڳ الڳ تقاضیاں کوں ڄاݨدن، سمجھدن، انسانی زندگی اچ ہک تقاضہ محبت ہے۔ محبت ہک اینجھا مجموعی تقاضہ ہے جیندے بغیر زندگی ادھوری تے نامکمل رہندی ہے۔ حواس محبت دے ایں تقاضے کوں الڳ الڳ حیثیت ݙیندن مثلاً اے کہ حواس ساکوں ݙسیندن کہ اے خاتون میݙی ذال ہے تے اے چھوکری دھی ہے تے اے خاتون ساݙی ما ہے۔ جیہڑلے اساں محبت دا ناں گھندے ہیں تاں محبت دا مجموعی مفہوم ساݙے ذہن اچ کہیں دا چاہݨا آندے لیکن جیہڑلے حواس دے ذریعے محبت کوں سمجھدے ہیں تاں محبت دا مفہوم بدل ویندے۔ ہک عورت ہر حال اچ عورت ہے لیکن حواس اوں عورت کوں الڳ الڳ تقسیم کر ݙیندن۔ حواس ساکوں ݙسیندن کہ اے عورت ساݙی بھیݨ ہے، اے عورت ساݙی دھی ہے، اے عورت ساݙی ما ہے تے اے عورت ساݙی ذال ہے۔ بحیثیت عورت و مرد سب اخ قدراں مشترک ہن لیکن حواس ساکوں ݙسیندن کہ مشترک قدراں اچ وی ہک ضابطہ تے قانون ہے۔ ݙسݨا اے مقصود ہے کہ انسانی زندگی جیہڑی بنیاد تے قائم ہے اوندے ݙو پیر یا ݙو ستون ہن۔ ہک پیر یا ستون جذبہ ہے تے ہک پیر یا ستون حواس ہن۔ جے تک آدمی جذبات دے دائرۂِ کار اچ رہندے۔ اوں وقت تک اوندی حیثیت ݙوجھے حیوانات توں الڳ نی تے جݙݨ انہاں جذبات کوں او انسانی حواس دے ذریعے سمجھدے تے جذبات دی تکمیل اچ حواس دا سہارا گھندے تاں او حیوانات توں الڳ تھی ویندے۔ جذبات تے حواس دا اشتراک انساناں دی طرح حیواناں اچ وی موجود ہے لیکن فرق اے ہے کہ ہک ٻکری یا ایک ڳاں انساناں دی طرح حواس اچ معنی نی پہوا سڳدی۔ اوندا علم زندگی کوں قائم رکھݨ دے ضروریات پوری کرݨ تک محدود ہے۔ او صرف اتنا ڄاݨدی ہے کہ پاݨی پیوݨ نال تریھ وسمدی ہے، پتے کھاوݨ نال بکھ رفع تھیندی ہے، ایں ڳال نال اونکوں کوئی غرض نی کہ پاݨی کیندا ہے۔ اوندے اندر زندگی قائم رکھݨ کیتے ہک تقاضہ تھیندے تے او تقاضہ پورا کر گھندی ہے۔ ایندے برعکس انسان دے اندر زندگی کوں قائم رکھݨ کیتے جیہڑلے تقاضہ ابھردے تاں او حواس دے ذریعے اے ڳال سمجھدے کہ اے تقاضا کیہڑی طرح پورا کیتا ویندے۔ چونکہ انسان کوں اللہ کریم نے حواس دا مخصوص علم عطا کیتے ایں واسطے انسان ݙوجھی مخلوق دے مقابلے اچ ممتاز تھی ڳئے تے اے ممتاز تھیوݨا ہی مکلف ہووݨا ہے۔ اے ڳال واضح طور تے سامݨے آ ڳئی ہے کہ زندگی قائم رکھݨ کیتے اللہ کریم دی تمام مخلوق اچ تقاضے یکساں ہن۔ آدمی کوں وی بکھ لڳدی ہے، ٻکری تے ٻلی کوں وی بکھ لڳدی ہے۔ تریھ آدمی کوں وی لڳدی ہے تے تریھ ٻئے حیوانات کوں وی لڳدی ہے۔ ݙوہیں بکھ تے تریھ دے تقاضے کوں پورا کریندن۔ لیکن انسان تقاضیاں تے حواس دی حیثیت توں واقف ہے۔ اے وقوف ہی انسان کوں شرف دے درجے تے فائز کریندے۔ حواس دے قانون توں واقف تھیوݨا روحانی سفر دی ابتدا ہے۔ انسان دے اندر ٻارہاں کھرب کَل پرزیاں نال مشین کم کریندی پئی ہے۔ کجھ کَل پرزے اینجھے ہن جیہڑے حواس بݨیندن، کجھ کَل پرزے اینجھے ہن جیہڑے جذبات دی تخلیق کریندن۔ انسان کوں اللہ کریم نے اے علم عطا کیتے کہ اگر او چاہے تاں ڄاݨ گھندے کہ اوندے اندر نصب شدہ مشین اچ اے کَل پرزے کیہڑی طرح فٹ ہن تے انہاں دے ذریعے جذبات تے حواس کیہڑی طرح بݨدن۔ جذبات تے حواس دے اعتبار نال انسان تے تمام حیوانات ہک صف اچ کھڑے ہن لیکن ٻکری دے اندر اے صلاحیت نی کہ او حواس بݨاوݨ دی مشین یا حواس بݨاوݨ دے کَل پرزیاں کوں سمجھ سڳے۔ اگر کوئی انسان ٻکری دی طرح اپݨے اندر نصب شدہ ایں کائناتی نظام کوں نی سمجھدا تاں اوندی حیثیت ٻلی تے کتے توں ودھ نی۔ ایں واسطے کہ بکھ کتے کوں وی لڳدی ہے، پیٹ کتا وی بھریندے۔ بکھ آدمی کوں وی لڳدی ہے۔ ڈڈھ آدمی وی بھریندے، تریھ چوہے کوں وی لڳدی ہے، تریھ آدمی کوں وی لڳدی ہے، پاݨی آدمی وی پیندے۔ جبلّی طور تے ہک آدمی وی اپݨی اولاد دی پرورش کریندے، اپݨی اولاد نال محبت کریندے، اپݨی اولاد دی تربیت کریندے بالکل اونہی طرح ٻلی وی اپݨی اولاد نال محبت کریندی ہے، اولاد دی پرورش کریندی ہے۔ اپݨی اولاد کوں کھیر پلیندی ہے تے زندگی گزارݨ کیتے تمام ضروری ڳالھیں نال آگاہ کر کے ٻچیاں دی تربیت کریندی ہے۔ روحانی نقطہ نظر نال اگر کوئی آدمی سب کجھ اوہے کم کریندے جیہڑے ہک ٻلی کریندی ہے تاں اوندی حیثیت ٻلی دے برابر ہے تے اونکوں ٻلی توں افضل قرار نی ݙیویج سڳدا۔ کوئی انسان ٻی کتے چوہے توں ایں واسطے افضل ہے کہ اللہ کریم نے اونکوں اپݨے اندر نصب شدہ مشین یا کمپیوٹر دا علم سکھا ݙتے۔ ==اللہ تے آدم== جذبات دے اندر رہندے ہوئے تقاضے پورے کرݨا جبلّت ہے تے جذبات تے حواس کوں الڳ الڳ سمجھݨا تے جذبات تے حواس دے مفہوم توں باخبر تھیوݨا خود آگاہی ہے۔ خود آگاہی فطرت ہے۔ جبلّت بدلدی رہندی ہے۔ فطرت اچ تغیّر تے تبدل واقع نی تھیندا۔ اللہ کریم نے جیہڑی چیز کوں جیہڑی فطرت تے پیدا کر ݙتے اوندے اچ تبدیلی واقع نی تھیندی۔ انسان کوں ٻئے حیوانات تے ٻئی مخلوقات توں ممتاز کر کے اللہ نے علم دی صفات دا علم عطا فرمایا۔ یعنی اللہ نے اپݨی یکجائی صفات آدم کوں سکھا ݙتے۔ یکجائی صفات توں مراد اے ہے کہ اللہ کریم نے جیں حد تک تے جیں قدر مناسب سمجھا آدم کوں اپݨی تخلیقی صفات دا علم عطا کر ݙتا۔ اللہ دے اَسماء اللہ دی صفات ہن، چونکہ اللہ خالقِ کائنات ہے ایں واسطے اللہ دی ہر صفَت اللہ کریم نال ہم رشتہ ہے۔ ایندا مطلب اے تھیا کہ اللہ نے اپݨے انہاں صفات دے او علوم آدم کوں سکھا ݙتے جنہاں صفات دے اتے کائنات دی تخلیق وجود اچ آئی، ایں واسطے تھیا کہ خالق چاہندے کہ میکوں پہچاݨا ونڄے۔ پہچاݨݨ کیتے ضروری ہے کہ آدم خالق دی صفات دا علم رکھدا ہووے۔ صفات دا اے علم اللہ نے ݙوجھی مخلوقات، فرشتیاں کوں وی عطا کیتا لیکن تخلیقی صفات دے جیہڑے علوم اللہ نے آدم کوں عطا کیتے او فرشتیاں کوں نی ݙسے۔ مفہوم اے نکلا کہ آدم دی فضیلت ایں بنیاد تے ہے کہ او اللہ دے تخلیقی صفات توں واقف ہے چونکہ اللہ نے اینکوں اپݨی صفات دا علم عطا کر ݙتے ایں واسطے اے انہاں صفات کوں ڄاݨݨ دے بعد اللہ تک رسائی حاصل کر گھندے۔ ایندا مطلب اے نی کہ اللہ دء ٻئی مخلوق اللہ کوں نی ڄاݨدی۔ اللہ دی ݙدجھی مخلوق وی ایں ڳال توں واقف ہے کہ ساݙا پیدا کرݨ والا اللہ ہے تے اوہو ساکوں زندہ رکھے ہوئے ہے تے اوں نے ہی ساݙے کیتے وسائل فراہم کیتے ہن۔ ڄاݨݨ دے ݙو طرزاں ہن۔ ہک طرز اے ہے کہ ہک آدمی ٻئے آدمی کوں ڄاݨدے کہ فلاݨاں آدمی دنیا اچ موجود ہے۔ کہیں حد تک اوندی صفات توں واقف ہے۔ ݙوجھا آدمی اوں آدمی توں متعارف وی ہے تے اونکوں اوندی قربت وی حاصل ہے۔ قربت دی وجہ توں او اونکوں ݙیکھدا وی ہے۔ اوندی ڳال وی سݨدے تے اوندے سامݨے اپݨے معروضات وی پیش کریندے۔ تمام مخلوق پہلی طرز توں واقف ہے، مگر مخلوق آدم چونکہ اللہ دی صفات دا علم رکھدی ہے ایں واسطے او اللہ نال قربت حاصل کر کے اللہ دا عرفان حاصل کر گھندی ہے۔ عرفان توں مراد محض لفظی عرفان نی۔ عرفان توں مراد اے ہے کہ اونکوں ایں ڳال دا یقین حاصل تھی ویندے کہ میں مخلوق ہاں تے میکوں پیدا کرݨ والا اللہ میݙا خالق ہے تے ایں یقین دے بعد او اللہ کوں ݙیکھدے۔ اللہ دی آواز سݨدے۔ اللہ کوں محسوس کریندے۔ اللہ نال گفتگو کریندے۔ اللہ جݙݨ اونکوں کجھ آکھدے تاں اوندی گفتگو سݨ کے سرشاری دی کیفیّت اچ اوندی تکمیل کریندے۔ او اے ڳال ڄاݨ گھندے کہ میݙا وجود اللہ دے رحم و کرم تے اللہ دء محبت تے قائم ہے۔ اوندے ذہن اچ اے ڳال پوری طرح قائم تھی ویندی ہے کہ میݙی زندگی اچ ہر حرکت تے میݙی زندگی دا ہر عمل ایں بنیاد تے قائم ہے کہ میکوں اللہ نے سنبھالا ہویا ہے۔ او اے وی ڄاݨ گھندے کہ میکوں اللہ نے کیہڑی مشیت دے تحت پیدا کیتے؟ میݙی پیدائش دی غرض و غایت کیا ہے؟ پیدا تھیوݨ توں پہلے میں کیہڑے عالَم اچ موجود ہم تے مرݨ دے بعد میں کیہڑے عالَم اچ منتقل تھی ویساں۔ او ایں ڳال توں باخبر تھی ویندے کہ فرشتے اوندے مسجود ہن یعنی اوندے سامݨے او سارا نقشہ آ ویندے جیندا تذکرہ قرآن نے "انی جاعل فی الارض خلیفہ" (سورۃ البقرہ – آیت نمبر 30) اچ کیا ہے۔ اے ڳال ٻہوں زیادہ غور طلب ہے کہ آدم دی اولاد آدم ہے تے آدم کی اولاد بحیثیت آدم دے ایں ڳال دا مشاہدہ کر سڳدی ہے جنہاں مشاہدات توں آدم گزرا ہے۔ اگر آدم زاد ایں ڳال دا مشاہدہ نہ کرے جیہڑی حالت دا مشاہدہ آدم نے کیتے یعنی خود کوں فرشتیاں دا مسجود ݙیکھݨا۔ اللہ تے فرشتیاں دے درمیان مکالمہ تھیوݨا۔ اللہ کریم دا اے ارشاد فرماوݨا کہ اساں آدم کوں اپݨے تمام صفات دا علم سکھا ݙتے تے فرشتیاں دا اے آکھݨا کہ اساں صرف اوں حد تک واقف ہیں جیہڑی حد تک تساں ساکوں عطا فرما ݙتے۔ اے تمام فلم اگر آدم زاد بندے دے سامݨے نہ آوے تاں او ہرگز آدم دی اولاد سݙیجݨ دا مستحق نی۔ اوندی حیثیت اوں آدم دی ہرگز نی جیں آدم دے بارے اچ اللہ تعالیٰ نے ارشاد فرمایا ہے کہ اے میݙا نائب تے خلیفہ ہے، اے اوندے اختیارات استعمال کرݨ پر قدرت نی رکھدا تاں او ہرگز نائب نی۔ ایں تمام گفتگو دا اجمال اے تھیا کہ آدم زاد اگر ازل اچ ایں واقعے توں واقف نی تے انہاں واقعات کوں ایں زندگی اچ نی ݙیکھدا جنہاں دی بنیاد تے آدم کوں نائب تے خلیفہ بݨایا ڳیا ہے تاں او آدم دی صف اچ شمار نی تھیندا تے اگر چھک تاݨ کے محض شکل و صورت دی بنیاد تے اونکوں آدم زاد آکھ وی ݙیویجے تاں اونکوں ناخلف اولاد توں زیادہ کوئی حیثیت نی ݙیویج سڳدی۔ ایں واسطے کہ او اپݨے پیؤ دے ورثے توں محروم ہے۔ پیؤ دے ورثے توں محروم اولاد ناخلف ہوندی ہے، بدنصیب ہوندی ہے، مفلوک الحال ہوندی ہے۔ ݙوجھی صورت اے ہے کہ اگر کوئی بندہ اللہ دے اَسماء دا علم نی ڄاݨدا تاں او اللہ دا نائب نی۔ آدم زاد کوں ٻئی مخلوقات تے جیہڑا شرف حاصل ہے اوندی وجہ صرف اے ہے کہ آدم زاد اللہ دے اَسماء دا علم ڄاݨدے تے اوں علم دی بنیاد تے او اللہ دا نائب ہے۔ چونکہ آدم اللہ دا نائب ہے ایں واسطے او اللہ دے اختیارات استعمال کر سڳدے۔ اللہ دے اختیارات بحیثیت خالقِ کائنات دے او اختیارات ہن جنہاں کوں تخلیقی اختیارات آکھا ویندے۔ اللہ نے اپݨے کیتے ارشاد فرمایا ہے کہ میں احسن الخالقین ہاں یعنی میں تخلیق کرݨ والا ہاں، میں بہترین خالق ہاں۔ آیت مبارکہ توں اے ڳال پوری طرح ثابت تھی ویندی ہے کہ اللہ تخلیق کرݨ والیاں اچ بہترین خالق ہے یعنی اللہ نے بندیاں کوں وی تخلیقی صلاحیتاں منتقل کیتن۔ اے تمام صلاحیتاں او اَسماء ہن جنہاں دے بارے اچ خالقِ کائنات نے ارشاد فرمایا: وَعَلَّمَ آدَمَ الْاَسماء كُلَّهَا (سورۃ البقرہ – آیت نمبر 31) تے اساں آدم کوں تمام اَسماء دا علم سکھا ݙتا۔ علم الاَسماء توں مراد کائنات اچ او تخلیقی فارمولے ہن جنہاں تخلیقی فارمولیاں نال اے کائنات وجود اچ آئی ہے۔ ==قالو بلٰی== مذہبی دانشور آہدن کہ آدمی اللہ دی آواز نی سݨ سڳدا۔ ہک وݙا گروہ اینجھا وی ہے جیہڑا ایں ڳال تے یقین رکھدے کہ اللہ کوں ݙیکھݨا وی ممکن نی۔ ایں دنیائے ناپیدا کنار اچ اینجھے لوگ وی موجود ہن جیہڑے روحانی قدراں کوں مفروضہ (Fiction) تے قوتِ متخیّلہ قرار ݙیندن۔ ایندے نتیجے اچ دنیا اچ وݙی آبادی اللہ نال ہم کلام نی تھی سڳی۔ فقراء دا اے آکھݨا ہے کہ بندہ اللہ دا عرفان حاصل کر کے اللہ نال ہمکلام تھی سڳدے یا کوئی بندہ اگر اللہ کوں ݙیکھݨا چاہے تاں ݙیکھ سڳدے۔ اللہ نال بندے دی قربت تے دوری اے ݙوہیں ڳالہیں قرآن پاک اچ بیان کیتے ڳئے ہن۔ اللہ نے تخلیق کائنات دے بعد جݙݨ کائنات کوں مخاطب کر کے فرمایا "(أَلَسْتُ بِرَبِّكُمْ) میں تہاݙا رب ہاں۔" مخلوق نے جواباً عرض کیتا۔ جیا اساں ایں ڳال دا اقرار کریندے ہیں تے عہد کریندے ہیں کہ تساں ساݙے رب او۔ کوتاہ عقل والا بندہ وی ایں ڳال کوں آسانی دے نال سمجھ سڳدے کہ اللہ نے جݙݨ مخاطب کیتا تاں مخلوق دے کن اچ آواز پئی جیویں ہی کن اچ آواز پئی مخلوق دی نظر اٹھی تے مخلوق نے اللہ کوں ݙٹھا۔ ݙیکھݨ دے بعد مخلوق فوراً پکار اٹھی کہ جیا اساں ایں گال دا اقرار کریندے ہیں کہ تساں ساݙے رب او۔ قرآن مجید نے ݙو ڳالہیں دی وضاحت کیتی ہے۔ اللہ دی آواز سݨݨا تے آواز سݨ کے اللہ کوں ݙیکھݨا تے ݙیکھݨ دے بعد اقرار کرݨا۔ ݙوجھی ڳال اے ہے کہ مخلوق نے اللہ دی دی ہوئی سماعت کوں استعمال کیتا تے جݙݨ مخلوق دے اندر اللہ دی ݙتی ہوئی بصارت متحرّک تھئی تاں مخلوق کوں بصارت مل ڳئی۔ او ݙیکھݨ دے وصف توں واقف تھی ڳئی۔ مخلوق دے کن اچ پہلی آواز اللہ دی پئی تے مخلوق دی نظر نے سب توں پہلے اللہ کوں ݙٹھا۔ سماعت دی بنیاد اے بݨی کہ سماعت نے پہلی جیہڑی آواز سݨی او اللہ دی آواز ہئی۔ ݙیکھݨ دی بنیاد اے بݨی کہ نظر نے جیہڑی چیز کوں پہلی واری ݙٹھا او اللہ دی ہستی ہے۔ کائنات اچ جتنی وی مخلوق ہے اجتماعی طور تے سب نے اللہ دی آواز سݨ کے اللہ کوں ݙٹھا تے اللہ دی ربوبیت دا اقرار کیتا۔ اجتماعی شعور حاصل تھیوݨ دے بعد ٻئی چیز جیہڑی مخلوق کوں حاصل تھئی او اے ہے کہ مخلوق کوں اپݨا ادراک حاصل تھی ڳیا یعنی مخلوق نے ایں ڳال کوں سمجھ گھدا کہ اللہ نے میکوں تخلیق کیتے۔ میکوں تخلیق کرݨ دا مطلب اے تھیا کہ مخلوق کوں اپݨا ادراک حاصل تھی ڳیا۔ اینکوں اساں ایں طرح آکھسوں کہ اللہ نے اپݨی مشیت، منشاء تے مرضی نال ہک کائنات بݨائی۔ اوں کائنات دے بندیاں کوں سݨݨ، ٻولݨ، چکھݨ، محسوس کرݨ تے ݙیکھݨ دی صلاحیت منتقل کیتی تے اے سارے صلاحیتاں خود اللہ دے اپݨے صلاحیتاں ہن۔ ایں واسطے کہ جݙݨ اللہ نے ‘‘الست بربکم’’ فرمایا تاں سماعت کیتے پہلی آواز اللہ تعالیٰ دی آواز قرار پائی۔ مخلوق نے جݙݨ نظر چا کے ݙھا تاں نظر دا ٹارگٹ او ہستی بݨی جیہڑا خالق ہے۔ مخلوق نے اے محسوس کیتا کہ میݙا بݨاوݨ والا اللہ میݙے سامݨے موجود ہے، جیویں ہی مخلوق دے ذہن اچ اے ڳال آئی کہ میݙا بݨاوݨ والا کوئی ہے تاں نال ہی اے ڳال وی ذہن نشین تھی ڳئی کہ میں مخلوق ہاں۔ اے تذکرہ اوں عالَم دا ہے جینکوں پیراسائیکالوجی اچ ‘‘عالمِ ارواح’’ آکھا ویندے۔ ادراک، سماعت تے بصارت دی حیثیت اجتماعی ہے یعنی تمام مخلوق یکجا طور تے موجود ہے۔ مخلوق اچ کبوتر، چیڑی، ݙاند، ڳاں، منجھ، جنّات، فرشتے، آدم وغیرہ ہن۔ ایں تخاطب تے اقرار دے بعد ہر ہک کوں اپݨا اپݨا ادراک حاصل تھیا تاں مخلوق نے خود کوں پہچاݨا۔ پہچاݨݨ توں مراد اے ہے کہ الڳ الڳ نوعاں بݨ ڳئے۔ ہݨ نوعی پروگرام مرتّب تھی کے لوح محفوظ تے آیا۔ لوح محفوظ توں اے پروگرام تقسیم تھی کے ہر نوع دا انفرادی پروگرام بݨ ڳیا۔ جتھاں نوعاں انفرادی حیثیت اچ متعارف تھئے اوندا ناں پیراسائیکالوجی اچ "حضیرہ" ہے۔ حضیرہ ہک جنریٹر(Generator) ہے جیندے اتے فلم دا ہک اینجھا فیتہ چلدے جیندے اچ نوعی پروگرام تے انفرادی پروگرام کٹھے ڈسپلے تھیندن۔ ایں فلم دا مظاہرہ زمین دے اتے تھیندے۔ اللہ دی بݨائی ہوئی فلم جیہڑی اسکرین تے ڈسپلے تھیندی پئی ہے اوندا ناں زمین ہے۔ مخلوق دی بݨائی ہوئی فلم ہک محدود جگہ کپڑے یا اسکرین تے ڈسپلے تھیندی ہے۔ اللہ دی بݨائی ہوئی فلم زمین تے ڈسپلے تھیندی ہے یعنی اللہ نے زمین کوں فلم ڈسپلے کرݨ کیتے اسکرین بݨا ݙتے۔ تخلیق دی بنیادی حیثیت تے اگر غور کریجے تاں اے ڳال منکشف تھیندی ہے کہ آدم زاد اللہ دی سماعت نال سݨدے، اللہ دی بصارت نال ݙیکھدے تے اللہ دی فہم نال سوچیندے ول اے کیویں آکھا ویندے کہ بندہ اللہ کوں ݙیکھ نی سڳدا یا کوئی بندہ اللہ نال ہم کلام نی تھی سڳدا؟ اللہ کوں ݙیکھݨ دی طرف متوجہ نہ تھیوݨا تے اللہ دی آواز سݨݨ کیتے جدوجہد تے کوشش نہ کرݨا بدبختی تے بدنصیبی دے علاوہ کجھ نی۔ جیہڑے بندے اللہ دی قربت کیتے اللہ دی آواز سݨݨ کیتے اللہ کوں ݙیکھݨ کیتے جدوجہد تے کوشش کریندن انہاں دی کوشش ایں واسطے کامیاب تھیندی ہے کہ او جیہڑی نظر نال ݙیکھدا پئے فی الواقع او نظر اللہ دی نظر ہے، جیہڑی سماعت نال او سݨدا پئے فی الواقع او اللہ دی سماعت ہے۔ فرق صرف اتنا ہے کہ اساں اوں بصارت کوں جیہڑی بصارت دا ٹارگٹ اللہ ہے ٻہوں زیادہ محدود طرزاں اچ استعمال کریندے ہیں۔ اساں ایں ڳال کوں اپݨے کیتے یقین بݨا گھدے کہ اساں دیوار دے پچھوں نی ݙیکھ سڳدے۔ جبکہ اللہ دے ارشاد دے مطابق اوں نظر نے اللہ کوں ݙٹھے تے بندے نے اللہ کوں ݙیکھ کے اوندی ربوبیت دا اقرار کیتے۔ ==اللہ کیا چاہندے؟== اللہ کریم نے کائنات کوں ایں واسطے تخلیق کیتے کہ اللہ چاہندے کہ کائنات اچ با اختیار تے مکلّف مخلوق اپݨا ارادہ تے اختیار استعمال کر کے اوں رستے تے قدم ودھاوے جیہڑا رستہ قدم بہ قدم چلا کے اللہ تک گھن ویندے۔ خالق اپݨی مخلوق توں اے چاہندے کہ مخلوق خالق کوں پہچاݨ کے، ݙیکھ کے، سمجھ کے اوندی ربوبیت دا اقرار کرے تے اوندے نال ہم کلامی دا شرف حاصل کرے۔ مخلوق دے ذہن اچ اے ڳال راسخ تھی ونڄے کہ ساݙا پیدا کرݨ والا ہی ساݙی حفاظت کریندے، ساݙا نگہبان ہے تے ساکوں زندہ رکھݨ کیتے او تمام وسائل فراہم کریندے جنہاں وسائل دے اتے زندگی دا دارومدار ہے۔ اتنے وݙے مربوط تے منظم انتظام دے نال نگہداشت تے نگہبانی دا منشاء صرف اے ہے کہ اللہ اے چاہندے کہ بندے دے ذہن تے اے ڳال منکشف تھی ونڄے کہ اللہ نے اپݨی مخلوق کوں محبت دے نال پیدا کیتا۔ جیں طرح اللہ نے محبت دے نال مخلوق کوں تخلیق کیتا اونہی طرح مخلوق وی محبت دے نال اللہ دی قربت حاصل کرے۔ اللہ دی محبت دا مظاہرہ ساکوں ما دی محبت اچ ملدے۔ ما تخلیق دا ہک ذریعہ ہے۔ ما دے پیٹ اچ ٻال دی نشوونما تھیندی رہندی ہے۔ اوں نشوونما اچ براہِ راست ما دا کوئی عمل دخل نی ہوندا لیکن ما چونکہ تخلیق دا ذریعہ بݨدی ہے ایں واسطے ما دے اندر اولاد دی جیہڑی محبت ہوندی ہے او کہیں ٻئی ہستی اچ نی ہوندی۔ کوئی باشعور ٻال اگر ما دے ہووݨ توں انکار کر ݙیوے تاں ما دے اتے جو گزرسی اوندا اندازہ ہک ماں ہی کر سڳدی ہے۔ تخلیق تے محبت دا ٻیا پرتَو پیؤ ہے۔ پیؤ اپݨی اولاد دی پرورش تے تربیت کریندے۔ اولاد کوں ایں قابل بݨیندے کہ او اپݨے پیراں تے کھڑی تھی ونڄے تے معاشرے اچ اونکوں مقام حاصل تھی ونڄے۔ اے سب کجھ ہووݨ دے بعد اولاد اگر پیؤ توں منحرف تھی ونڄے، پیؤ کوں پہچاݨݨ توں انکار کر ݙیوے، پیؤ دی قربت کوں اپݨے کیتے ہک غیر ضروری ڳال سمجھے، پیؤ دے اتے جو کجھ گزرسی اوندا تصوّر صرف او بندہ کر سڳدے جیندے اندر پیؤ دی شفقت دے جذبات بیدار ہوون۔ اصل خالق اللہ ہے۔ ما پیؤ اللہ دی تخلیق کوں منظر عام تے گھناوݨ دا ہک ذریعہ ہن۔ ما پیؤ اے ڳال وی ڄاݨدن کہ اولاد دا ہووݨا نہ ہووݨا، اولاد دا زندہ رہݨا، اولاد دا ذی شعور ہووݨا، اولاد دا کُند ذہن ہووݨا یا دانشور ہووݨا سب اللہ دے ہتھ اچ ہے۔ جیہڑے لوگ اللہ دے اتے یقین نی رکھدے تے اللہ دی ہستی دا انکار کریندن بہرکیف انہاں کوں وی اے تسلیم کرݨا پوندے کہ سنبھالݨ والی کوئی ہستی ہے۔ اے الڳ ڳال ہے کہ بعض نے اللہ دی بجائے اوں ہستی دا ناں نیچر رکھ گھدے۔ ما پیؤ ایں ڳال توں باخبر ہن کہ اولاد دی پیدائش کیتے او ہک ذریعہ ہن۔ قدرت اگر چاہے تاں او ذریعہ بݨ سڳدن تے قدرت اگر نہ چاہے تاں او اولاد دی نعمت توں محروم رہندن۔ ایندے باوجود اولاد توں بجا طور تے توقع رکھدن کہ اولاد ما پیؤ کوں پہچاݨے، اولاد انہاں دے مرتّبے تے انہاں دے درجے دے مطابق انہاں دا احترام کرے۔ دراصل اے وصف او وصف ہے جیہڑا خالق دا ذاتی وصف ہے یعنی اللہ اے چاہندے کہ جیہڑی محبت، تعلق خاطر تے پیار دے نال اللہ نے ایں کائنات کوں تخلیق کیتے، اے کائنات وی اونہی پیار تے محبت دے نال اللہ کوں پہچاݨے۔ جیں طرح ہک ٻال ما پیؤ دے حکم دی خلاف ورزی کر کے تے انہاں اقدار کوں پامال کر کے جیہڑے معاشرے اخ قائم ہن، ناخلف تے ناسعادت تھی ویندے۔ اونہی طرح اگر کوئی بندہ اللہ تعالیٰ کوں پہچاݨݨ توں انکار کر ݙیوے تاں او وی ناخلف، باغی تے ظالم ہے تے جݙݨ کوئی بندہ خود اپݨے کیتے بدبختی کوں قبول کر گھندے تے اپݨے اتے جہالت تے ظلم کوں مسلط کر گھندے تاں "بدبختی" اوندی زندگی بݨ ویندی ہے۔ زندگی وچوں سکون ختم تھی ویندے تے اطمینان قلب توں محروم تھی ویندے۔ خوف اوندی زندگی دا اوڑھنا بچھونا بݨ ویندے تے جݙݨ کوئی بندہ ایں درد ناک عذاب تے مصیبت کوں اپݨے ڳل لا گھندے تاں اللہ دا قانون اونکوں اتنی پروٹیکشن تاں ݙیندے کہ او زندہ رہے، کھاندا پیتا رہے لیکن سکون آشنا زندگی اوندے کولوں دُور تھی ویندی ہے۔ اینجھے لوگ اللہ توں دُوری دی بنا تے اللہ دی خصوصی محبت تے دوستی توں محروم تھی ویندن۔ اللہ دی خصوصی محبت تے اوں محبت دے رستے تے چل کے اللہ دا دوست بݨݨ کیتے جیہڑے طریقے، قاعدے تے ضابطے بݨائے ڳئے ہن انہاں دا انکشاف روحانی علوم کریندن۔ روحانی علوم دا منشاء اے ہے کہ آدمی انہاں ضابطیاں تے قاعدیاں توں واقف تھی ونڄے جنہاں ضابطیاں تے قاعدیاں دے تحت ازل ا مخلوق نے اللہ دی آواز سݨ کے ایں ڳال دا اقرار کیتا ہئی۔ "جیا" اساں ایں ڳال دا اقرار کریندے ہیں کہ تساں ساݙے رب ہو۔ اے سارا کھیݙ جیہڑا ساݙے سامݨے تھیندا پئے، کتھائیں آدمی پیدا تھیندا پئے، کتھائیں آدمی ٻلپݨ دے دور توں گزردا پئے، کتھائیں آدمی جوان تھیندا ہئے، کتھائیں آدمی جوانی دے دور کوں ختم کر کے ٻڈھیپے اچ داخل تھیندا پئے تے ٻڈھیپے دے بعد کہیں ٻئے عالَم اچ چلا ویندے۔ اے سلسلہ اتنا مسلسل تے متواتر ہے کہ اینکوں کتھائیں ٹھہراؤ نی۔ ایویں لڳدے کہ ہک چین گھمدی پئی ہے تے اوں چین دے کڑیاں کݙہیں ٻلپݨ دا روپ دھار گھندن، کݙہیں جوانی دے خدوخال اختیار کر گھندن، کݙہیں ٻڈھیپے اچ منتقل تھی ویندن تے کݙہیں اکھیاں توں اوڈھر تھی ویندن۔ چین ہک ہے کڑیاں وی ہک ہن لیکن ہر آن ہر لمحہ ہر کڑی ہک نویں رنگ تے روپ اچ جلوہ گر تھیندث پئے ہن۔ حضور قلندر بابا اولیاءؒ نے کتاب لوح و قلم اچ ہک جگہ ارشاد فرمایا کہ ہر لمحہ تے ہر آن ازل ہے۔ یعنی اللہ نے جیں طرح "کُن" فرمایا ہئی او کُن ٹیپ تھی ڳئے تے ٹیپ مسلسل چلدا پئے۔ اے ٹیپ شدہ آواز کائنات اچ مسلسل گونجدی پئی ہے۔ انسان جݙݨ ایں زمین تے وارِد تھیندے تاں اوندا مطلب اے ہے کہ جیہڑا ٻال ایں زمین تے پیدا تھیا، اے اللہ دے اوں عمل کا مظاہرہ ہے جیں عمل دے نتیجے اچ آدم کوں جنّت توں کڈھا ڳیا ہئی۔ ہر پیدا تھیوݨ والا ٻال آدم ہے، جے تک اوں بچے نے جنّت اچ اللہ دی نافرمانی نی کیتی اے ٻال زمین تے پیدا نی تھیا۔ اللہ تعالیٰ دا ارشاد ہے: "او ذات جیں نے تہاکوں تخلیق کیتا ہک نفس توں۔" (القرآن) ساݙے دانشور ہک نفس توں مراد آدم گھندن یعنی آدم، آدم توں پیدا تھیا تے آدم دی نسل ودھدی پئی ہے یا گھٹدی پئی ہے، سوال اے ہے کہ آدم نے جنّت اچ اللہ دی نافرمانی کیتی۔ اوں نافرمانی دی بنا تے آدم کوں جنّت اچوں کڈھا ڳیا۔ جنّت دی فضا جنّت دے ماحول تے جنّت نے آدم کوں رد کر ݙتا ایں واسطے کہ جنّت ہک اینجھا ماحول ہے جیندے اچ صرف او لوگ رہ سڳدن جیہڑے نافرمان نی۔ اگر اساں اے سمجھوں کہ ہݨ توں کروڑاں سال پہلے آدم نے جنّت اچ نافرمانی کیتی تے آدم کوں جنّت اچوں کڈھ ݙتا ڳیا تاں اے ڳال ٻہوں عجیب معلوم تھیندی ہے کہ کروڑاں سال پہلے آدم دی غلطی دا خمیازہ کروڑاں سال بعد پیدا تھیوݨ والی آدم دی اولاد بھڳتدی پئی ہے۔ غور کریجے تاں اے ڳال انصاف دے خلاف ہے۔ پریشان کُن ڳال ہے کہ ہک کروڑ سال پہلے ساݙے آباء و اجداد کے دادا پر دادا اور ان کے دادا نے غلطی کی اور سزا آج پیدا ہونے والے بچے کو مل رہی ہے یعنی ایک راستہ چلتے آدمی نے کسی آدمی کو پتھر مارا اور اس کا سر کھل گیا۔ اس کے ساتھ چلنے والا آدمی جس کا اس واقعے سے کوئی تعلق نہیں ہے اس کو پکڑا اورسزا دے دی گئی۔ آدم زاد نسل اس لئے پریشان ہے کہ اس نے حقائق سے دانستہ طور پر چشم پوشی کر لی ہے جو حقائق اسے نافرمانی سے پہلے آدم کی حیثیت سے متعارف کراتے ہیں۔ کائناتی تخلیقی عمل مسلسل جاری و ساری ہے۔ جس طرح ہمارا باپ آدم جنّت میں فرمانبردار بندے کی حیثیت سے رہتا تھا اور نافرمانی کا ارتکاب کر کے جنّت کو چھوڑ آیا۔ اسی طرح آدم کا ہر بیٹا اور حوّا کی ہر بیٹی، زمین پر آنے سے پہلے جنّت میں موجو دہے۔ وہاں اپنے باپ آدم کی نافرمانی کا مظاہرہ کرتا ہے اور نتیجہ میں جنّت اسے ردّ کر رہی ہے اور وہ زمین پر پیدا ہو رہا ہے۔ ==اساں روشنی کھاندے ہیں== ==تریجھی اکھ== ==مراقبے دے مدارج== ==رفتار== ==تقاضے کتھاں بݨدن== ==جنت تے دوزخ دے طبقات== ==ایں کونے توں اوں کونے تک== ==قلیل علم== ==کائناتی خدوخال== ==روشنی== ==ذات و صفات== ==قوتِ متخیلہ ۱== ==قوتِ متخیلہ ۲== ==خبر متواتر== ==پرواز== ==لا الہ الا اللہ محمد رسول اللہ== ==پرسکون لہراں== ==اعتراف== ==جادو== ==ماحول== ==سخاوت== ==ثواب و عذاب== ==حوالے== awqik4gz66a0c12jdogklignzxhswfe 63493 63492 2025-06-29T18:24:46Z Ismail Saraikistani 3155 /* اللہ کیا چاہندے؟ */ 63493 wikitext text/x-wiki مصنف : '''حضرت [[خواجہ شمس الدین عظیمی]]''' '''نانواں:''' روحانی طالب علماں دے ناں (سرائیکی ترجمہ: اسماعیل بھٹہ) ==عرضِ مشتاق احمد عظیمی== ممتاز روحانی اسکالر مرشد کریم حضرت [[خواجہ شمس الدین عظیمی]] نے ویھ سال پہلے نوع انسانی کوں پر سکون زندگی توں آشنا کرݨ کیتے ہک تحریک دا آغاز کیتا ہئی۔ ایں سلسلے اچ انہاں نے قومی اخبارات اچ کالم لکھے، کتاباں تصنیف کیتے۔ روحانی ڈائجسٹ کراچی، پاکستان تے روحانی ڈائجسٹ انٹرنیشنل اردو، انگلش برطانیہ توں جاری کیتا۔ پاکستان دے چھوٹے وݙے شہراں تے برطانیہ، امریکہ، کینیڈا، فرانس، بھارت، متحدہ عرب امارات دے ٹیلی ویژن، ریڈیو تے انٹرویو نشر تھئے۔ وݙے وݙے ہالاں اچ تقریراں کیتے۔ ہک مربوط تے منظم روحانی پلیٹ فارم تے پاکستان تے بیرون پاکستان ممالک اچ مراقبہ ہال دے ناں نال خانقاہی نظام قائم کیتا۔ ایں وقت پاکستان تے بیرون ممالک اچ ۸۳ مراکز (مراقبہ ہال) خدمت خلق وچ مصروف ہن۔ میݙے مرشد کریم تے حضور قلندر بابا اولیاءؒ دے فیض تے سیدنا حضور علیہ الصلوٰۃُ والسلام دی رحمت نال اللہ تعالٰی دا خصوصی کرم ہے کہ انہاں دے پیغام کوں نہ صرف اللہ دی مخلوق نے سݨا بلکہ ایندے تے عمل وی کیتا۔ نتیجے وچ لوگاں دی ہک وݙی تعداد پر سکون زندگی گزریندی پئی ہے۔ حضرت خواجہ شمس الدین عظیمی دے مرشد کریم حضور قلندر بابا اولیاءؒ دی رباعی دے مطابق: ساقی کا کرم ہے میں کہاں کا مے نوش مجھ ایسے ہزارہا کھڑے ہیں خاموش مے خار عظیم برخیا حاضر ہے افلاک سے آ رہی ہے آواز سروش عظیمی بھیݨاں بھرواں دے شب و روز سرور و کیف نال مامور ہن۔ مرشد کریم خانوادہ سلسلہ عظیمیہ نے 1980ء توں 1982ء تک روحانی اسباق تے پیغمبرانہ طرز فکر نال متعلق جیہڑے لیکچرز ݙتن انہاں وچوں چند لیکچرز ‘‘پیراسائیکالوجی‘‘ دے ناں نال قارئین دی خدمت اچ پیش کیتے ویندن۔ میکوں یقین ہے کہ موجودہ تے آوݨ والی نسل کیتے اے لیکچرز مشعلِ راہ بݨسن تے انہاں نال نوع انسانی دے علم اچ قابل قدر ذخیرہ تھیسی۔ میݙا مشاہداتی تجربہ ہے کہ ایں علمی ورثے کوں اگر یکسوئی تے ذہنی تفکر دے نال پڑھا ونڄے تاں قاری کیتے ماورائی دنیا دے دروازے کھل ویندن۔ کتاب پیراسائیکالوجی دی ودھدی ہوئی مقبولیت دے پیش نظر ایں کتاب دی اصل کوں جیہڑی کہ مرشد کریم نے تجویز فرمائی ہئی برقرار رکھا ڳئے۔ امید ہے کہ کتاب دا اے نواں ایڈیشن تہاکوں پسند آسی۔ میاں مشتاق احمد عظیمیؔ روحانی فرزند حضرت خواجہ شمس الدین عظیمیؔ مراقبہ ہال۔ ۱۵۸ مین بازار مزنگ لاہور ==تکوین تے ارشاد== جیہڑے ویلے اساں کہیں علم دا تذکرہ کریندے ہیں تاں اوں علم کوں سمجھݨ کیتے ݙو ڳالہیں اہمیت رکھدن۔ پہلی ڳالھ ایہ ہے کہ علم دی تھیوری ساکوں معلوم ہووے تے اوں علم دی تکمیل ایہ ہے کہ اساں علم دے اوں شعبے کوں مظاہراتی خدوخال نال ݙیکھوں۔ مطلب ایہ تھیا کہ علم، تھیوری تے پریکٹیکل دے مجموعے دا ناں ہے۔ دیگر علوم دی طرح روحانی علوم وی ہیں بنیاد تے قائم ہن یعنی علم دی تھیوری اچ قاعدے، ضابطے، فارمولے تے انہاں فارمولیاں کوں جانچݨ کیتے پریکٹیکل کرایا ویندے۔ علم ݙو طرح نال سکھا ویندے۔ ہک طریقہ ایہ ہے کہ پہلے تھیوری معلوم کیتی ونڄے تے اوندے قاعدے تے ضابطے معلوم کیتے ونڄن تے اوندے بعد اونکوں پرکھا ونڄے۔ ݙوجھا طریقہ ایہ ہے کہ براہ راست تجرباتی عمل شروع کیتا ونڄے۔ '''مثال:''' ہک آدمی استاد دی زیر نگرانی درکھاݨ دا کم سکھدے تے اوہ کرسی بݨا گھندے۔ ایندے برعکس ݙوجھا آدمی پہلے ایں علم دی مبادیات توں واقفیت حاصل کریندے تے ول کرسی بݨیندے۔ اوں ݙوجھے آدمی کوں ایہ ڳالھ معلوم نی ہوندی کہ کیہڑے درخت دی لکڑ کتنی اچھی ہے۔ اوں لکڑ دے اندر پاݨی دا کتنا تناسب ہے۔ لکڑ دے اندر رڳاں تے نساں دا ڄال کتنا ہے۔ لکڑ دے ہک مربع فٹ اچ کتنا وزن ہے۔ اگر ایں لکڑ کوں پالش کیتا ونڄے تاں کتنی چمک آسی۔ رنگ کیتا ونڄے تاں کیہو جیہی صورت نکلسی۔ لکڑ دی طبعی عمر کتنی ہے۔ اینکوں کیڑا لگدے یا نئیں وغیرہ۔ بہت سارے ڳالہیں ایسے ہن کہ براہ راست تجزیہ کرݨ والے شاگرد کوں معلوم تھی ویندن۔ علم دی مبادیات کوں سمجھݨ والا انجینئر سݙیندے۔ کرسی درکھاݨ وی بݨیندے تے کرسی انجینئر وی بݨیندے لیکن انجینئر دی حیثیت بہرحال اپݨی جگہ اہمیت دی حامل ہے۔ علم دی تریجھی شکل ایہ ہے کہ ہک آدمی تھیوری وی جاݨدے لیکن اونکوں کوئی تجربہ نی۔ ایں صورت وچ او آدمی جینکوں تجربہ ہے، اوں آدمی توں زیادہ باصلاحیت قرار پاندے جیہڑا تھیوری تاں جاݨدے لیکن اونکوں تجربہ نی۔ ==امانت== اللہ خالق ہے تے رب ہے یعنی اینجھی ہستی جیں نے زندگی دے تمام وسائل مہیا کر کے تخلیق کیتا۔ اللہ نے چاہا کہ میں سنڄاݨا ونڄاں۔ سنڄاݨݨ کیتے ضروری ہئی کہ کوئی اینجھی مخلوق ہووے جیہڑی اللہ کوں اللہ دی مرضی تے منشاء دے مطابق پہچاݨ سکے۔ اللہ نے پہچاݨݨ دے ݙو طرزاں قائم فرمائے۔ ہک طرز اے ہے کہ مخلوق ڄاݨدی ہے کہ اساں مخلوق ہیں تے ساݙا پیدا کرݨ والا اللہ ہے۔ پہچاݨݨ دی ݙوجھی طرز اے ہے کہ اللہ نے ساکوں کیوں پیدا کیتا تے ساݙی تخلیق دا مقصد تے منشا کیا ہے۔ اے ڳالھ کہ اللہ کریم نے مخلوق کوں کیوں پیدا کیتا؟ اللہ دا ہک راز ہے۔ قرآن پاک ایں راز دے اتوں پردہ ہٹیندے ہوئے فرمیندے کہ اساں جنّات تے انسان کوں ایں واسطے پیدا کیتے کہ او ساݙی عبادت کرن۔ اپݨی بندگی تے عبدیّت دا اعتراف کریندے ہوئے ساݙے سامݨے جھک ونڄن تے بندگی دا اعتراف ایں ڳالھ دی طرف اشارہ ہے کہ بندے نے اے اقرار کر گھدا کہ میݙی اپݨی ذاتی حیثیت کجھ نی۔ اصل حیثیت اوں ذات عیمت دی ہے جیندے سامݨے جھکدا پیا ہاں۔ اے طرز عام طرز ہے تے ایں طرز اچ پوری کائنات، جنّات، فرشتے، انسان، حیوانات و جمادات سب دے سب ہم رشتہ ہن۔ تمام مخلوق اللہ کریم دی عبادت اچ مصروف ہے۔ درخت وی عبادت کریندن، پہاڑ وی عبادت اچ مصروف ہن۔ پرندے وی عبادت کریندن، جنّات وی عبادت کریندن، فرشتے وی ہمہ تن عبادت اخ مشغول ہن۔ عبادت دا ہک مفہوم اے ہے کہ اساں علمی اعتبار نال اے ڳالھ ڄاݨدے ہوؤں کہ ساݙا کوئی خالق ہے تے عبادت دا ݙوجھا مفہوم اے ہے کہ اساں مشاہداتی طور تے ݙیکھدے ہوؤں، پہچاݨدے ہوؤں۔ خالق دی ڳالھ سݨدے ہوؤں تے اللہ کریم دے ہدایات کوں براہ راست قبول کر کے انہاں تے عمل پیرا تھیؤں۔ اساں اے ݙسے کہ علم دے ݙو حیثیتاں ہن۔ ① ہک علم محض ڄاݨݨا ہے، تے ② علم دی ݙوجھی حیثیت اوں علم توں حاصل شدہ تجربات یا مشاہدات دا حاصل تھیوݨا ہے۔ ہک علم اے ہے کہ ساکوں ساݙے اللہ نے پیدا کیتے تے ایں واسطے پیدا کیتے کہ اساں اللہ کریم دی عبادت کروں تے انہاں اعمال کوں اختیار کروں جیہڑے اللہ کریم دے پسندیدہ ہن۔ ایں علم اچ مشاہدہ کوں دخل نی۔ ݙوجھا علم او ہے کہ جیندے وچ علم دے ݙوہیں حیثیتاں قائم ہن یعنی علم دی علمی حیثیت وی ہوندی ہے تے علم دی تجرباتی حیثیت وی قائم ہوندی ہے۔ تجرباتی حیثیت کوں اللہ کریم نے اپݨی امانت قرار ݙتے۔ امانت دا تذکرہ آندے تاں انسان دی ہک منفرد حیثیت قائم تھی ویندی ہے۔ قرآن پاک اچ اللہ کریم نے ݙسے کہ: ① میں کون ہاں؟ تے ② ایں کائنات دی تخلیق اچ میݙی صناعی کیہڑی طرح عمل کریندی پئی ہے؟ تے ③ کائنات دا قیام کنہاں ضابطیاں، قاعدیاں تے فارمولیاں تے قائم ہے۔ اے علم دی او طرز ہے جیہڑی یقین بݨ کے مشاہدہ بݨ ویندی ہے۔ اللہ کریم نے قرآن پاک اچ سورہ بقرہ دی پہلی آیات اچ فرمایا ہے کہ اے کتاب انہاں لوگاں کیتے ہدایت ہے جیہڑے متقی ہن تے متقی او لوگ ہن جیہڑے غیب دا یقین رکھدن۔ غیب د یقین رکھݨ توں مراد اے ہے کہ او مشاہداتی نظر دے حامل ہوون۔ انہاں دے اندر او نظر کم کریندی ہووے جیہڑی غیب بین ہے۔ جے تک انسان دے اندر مشاہداتی نظر کم نہ کریسی اوندے کیتے کائنات تسخیر کینہاں تھیسی۔ مسخر تھیوݨ توں مراد اے ہے کہ اساں اے ݙیکھدے پئے ہیں کہ زمین ہک قاعدے ضابطے دے تحت ساکوں رزق فراہم کریندی پئی ہے۔ اساں زمین تے مکان بݨیندے ہیں تاں زمین مکان بݨاوݨ اچ حارج نی تھیندی۔ زمین اتنی سنگلاخ تے سخت جان نی بݨ ویندی کہ اساں اوندے اتے ٹروں تاں ڈھہوݨ لڳوں۔ اتنی نرم نی بݨ ویندی کہ اساں زمین دے اتے چلوں تاں ساݙے پیر دھنس ونڄن۔ سورج تے چندر ساݙی خدمت گزاری اچ مصروف ہن۔ ہک قاعدے تے ضابطے اچ اپݨی ڈیوٹی کوں انجام ݙیندے پئے ہن جیہڑی انہاں دے اتے فرض کر ݙتی ڳئی ہے تے ایں عمل نال ساکوں اختیاری یا غیر اختیاری فائدہ پہنچدا پئے۔ ہک تسخیر اے ہے کہ تساں اپݨے اختیار دے تحت زمین توں، سمندر توں، دریاواں توں، پہاڑاں توں، چندر توں، سجھ توں کم گھن سڳو۔ تسخیر اے وی ہے کہ چندر دی چانݨی نال پھلاں اچ مٹھاس پیدا تھیوے تے اعلیٰ تسخیر اے ہے کہ سیدنا حضورﷺ انگل نال اشارہ کر ݙیون تاں چندر ݙو ٹکڑے تھی ونڄے۔ حضرت عمر فاروقؓ دریائے نیل کوں پیغام بھیج ݙیون: ‘‘'جے توں اللہ دے حکم نال چلدا پئیں تاں سرکشی توں باز آ ونڄ ورنہ عمرؓ دا کوڑا تیݙے کیتے کافی ہے۔’’' ہک صیہب نے حضرت عمرؓ توں شکایت کیتی: ‘'‘یا امیر المومنین! میں زمین تے محنت کرینداں ، داݨہ سٹینداں تے جو کجھ زمین دے ضروریات ہن انہاں کوں پورا کریندں لیکن بیج سک ویندے۔ ٻہوں پریشان ہاں۔’’' حضرت عمرؓ نے فرمایا: ‘‘'جݙݨ میݙا اوں پاسوں لنگھݨ تھیوے تاں ݙسیں۔''' حضرت عمر فاروقؓ جݙݨ اوں پاسوں لنگھے تاں اوں صیہب نے زمین دی نشاندہی کیتی۔ حضرت عمرؓ تشریف گھن ڳئے تے زمین تے کوڑا مار کے فرمایا: ‘‘'توں اللہ دے بندے دی محنت ضائع کریندی ہیں جبکہ او تیݙی ساری ضروریات پوری کریندے۔''' تے اوندے بعد زمین لہلہاندی رڑھ اچ تبدیل تھی ڳئی۔ مرشد کریم حضور قلندر بابا اولیاءؒ نے میکوں ہک واقعہ سݨایا کہ ہک ٻہوں وݙا نجومی سیدنا حضورﷺ دی خدمت اچ حاضر تھیا۔ پتہ چلا کہ حضورﷺ اوں وقت پہاڑ تے ہن۔ نجومی اتھاں پہنچ ڳیا۔ اوں نے اپݨا تعارف کرایا تے آکھا ، اگر آپﷺ دے پیر مبارک دے تلے اے پہاڑ موم تھی ونڄے تے پہاڑ دے اتے پیر دا نقش آ ونڄے تاں میں مسلمان تھی ویساں۔ رسول اللہﷺ نے بسم اللہ پڑھ کے قدم چایا تے پہاڑ تے رکھ ݙتا۔ جیویں ہی حضورﷺ نے پیر چا کے پتھر تے رکھا۔ نجومی نے آسمان دی طرف ݙٹھا تے ول پہاڑ دی طرف نظر سٹی۔ پہاڑ تے پیر دا نقش موجود ہئی۔ ایں طرح جیویں نرم مٹی تے نقش بݨ ویندے۔ تسخیر دا اے عمل ݙیکھ کے نجومی مسلمان تھی ڳیا۔ دریافت کرݨ تے اوں نے ݙسا کہ او اپݨے زمانے دا یکتا تے منفرد نجومی ہے۔ آسمان تے ہک ستارہ ہے۔ او ستارہ جݙݨ کہیں آدمی دے سر تے براہ راست سایہ فگن تھیندے تاں اوندے اندر اے صلاحیت پیدا تھی ویندی ہے کہ سخت مٹی نرم تھی ویندی ہے۔ میݙے حساب نال ایں ستارے کوں اوں جگہ جتھاں حضورﷺ کھڑے ہن، کئی ہزار سال بعد آوݨا ہئی۔ میں جݙݨ رسول اللہﷺ توں درخواست کیتی تے حضورﷺ نے بسم اللہ پڑھ کے قدم چایا تان میں ݙٹھا کہ او ستارہ اپݨی جگہ توں تیزی نال پلٹا تے لمحیاں کیتے حضورﷺ دے اتے سایہ فگن تھی کے واپس چلا ڳیا۔ تسخیر دی ہک شکل اے وی ہے جو تساں اے ڄاݨدے ہوو جو سونے وچ کتنے روشنیاں دے مقداراں کم کریندن۔ جے تانبے اچ اتنے مقداراں دا اضافہ کر ݙتا ونڄے تاں تانبا سونا بݨ ویندے۔ اللہ کریم دی تخلیق اچ کوئی تخلیق غیر متوازن نی تے نہ کوئی اینجھی صورت ہے جو کائنات حادثاتی طور تے وجود اچ آ ڳئی ہووے۔ تخلیق دے تحت ہر شئے وچ معیّن مقداراں کم کریندے پئے ہن، جتھاں تک تخلیقی عمل دا تعلق ہے ٻکری وی اونہی طرح پیدا تھیندی ہے جیں طرح انسان پیدا تھیندے۔ ٻکری کوں وی اونہی طرح بکھ لڳدی ہے جیں طرح انسان کوں بکھ لڳدی ہے۔ ٻکری دے اندر وی تریھ دا تقاضا اونہی طرح پیدا تھیندے جیں طرح آدمی کوں تریھ لڳدی ہے۔ ٻکری وی اوں طرح سمھدی ہے جیں طرح آدمی سمھدے تے ٻکری وی اونہی طرح بھڄدی دھرکدی ہے تے غذا تلاش کریندی ہے جیں طرح انسان تلاش کریندے۔ ڳالھ صرف اے ہے جو تخلیق کرݨ والے معیّن مقداراں ہر مخلوق اچ انج انج کم کریندے پئے ہن ۔ کتھائیں معیّن مقداراں ٻکری بݨ ویندن۔ کتھائیں معیّن مقداراں نال ڳݙونھ بݨ ویندے۔ کتھائیں معیّن مقداراں نال آدم بݨ ویندے۔ کتھائیں معیّن مقداراں نال پہاڑ، کتھائیں فرشتے تے کتھائیں جنّتاں بݨ ویندن تے کتھائیں دوزخ دا ٻالݨ بݨ ویندے۔ ==تخلیقی نظام== اللہ نے بحیثیت خالق دے اپݨے بندیاں کوں اینجھا علم عطا کیتے جو بندے دے اندر تخلیقی صلاحیتاں بیدار تھی ڳن۔ اللہ نے اپݨی ذات مبارک کیتے احسن الخالقین (تخلیق کرݨ والیاں اچ بہترین خالق) دا لفظ بیان فرمائے۔ یعنی اللہ نے تخلیقی اختیارات اپݨے علاوہ آدم کوں وی تفویض کر ݙتن۔ تخلیق کرݨ والی ہستی ایں ڳالھ تے قدرت رکھدی ہے جو او اپݨی منشا تے مرضی دے مطابق جݙݨ چاہے کہیں شئے کوں وجود اچ گھن آوے۔ جݙݨ اوندا دل چاہے روک ݙیوے۔ جݙݨ اوندے مزاج کیتے کوئی ڳالھ ناگوار گزرے تاں اوں چیز کوں بھن کے ریزہ ریزہ کر ݙیوے۔ ایہے اختیارات اللہ نے آدم کوں وی ݙتن ۔ آدم اپݨی تخلیق نال نوعِ انسانی کثو فائدہ وی پہنچا سڳدے تے نوعِ انسانی ایندی تخلیق (ایجادات) نال تباہ و برباد وی تھی سڳدی ہے۔ اڄ دے دور اچ انہاں ڳالہیں کوں سمجھݨا ٻہوں آسان تھی ڳئے۔ ریڈیو ہک ایجاد یا تخلیق ہے۔ ہر ریڈیو دی اپݨی ہک طاقت ہے اوندا ناں میڈیم ویو، شارٹ ویو یا فریکوئنسی ہے، ناں کجھ وی ہووے بہرحال او طاقت انہاں پُرزیاں دے اتے منحصر ہے جیہڑے ریڈیو دے اندر نصب ہن۔ ایں طرح ٹی وی ہے اوندے اندر وی چینل کم کریندے تے اوندی طاقت دا دارومدار انہاں مقداراں(لہراں) تے ہے جیندا ناں چینل رکھا ڳیا ہے۔ ایٹم بم دے اندر وی طاقت دا ہک ذخیرہ ہے۔ ایٹم بم اچ موجود یورینیم دے الیکٹران اچ کمی یا زیادتی کر ݙتی ونڄے تاں ٻہوں قوی توانائی پیدا تھیندی ہے۔ تے اوں توانائی نال پورے پورے آبادیاں ختم تھی ویندن۔ ݙوجھا ہائیڈروجن بم جیندے پھٹݨ نال لکھاں آدمی مر ویندن۔ غور و فکر کیتا ونڄے تاں اے ڳالھ سامݨے آندی ہے جو ایٹم بم بجائے خود ہک طاقت ہے تے ایں طاقت دے مقداراں کوں گھٹ یا زیادہ کریج سڳدے۔ صحت مند آدمی زیادہ کم کریندے۔ زیادہ دوڑ سڳدے تے حرکات و سکنات اچ چستی تے جوانمردی دا بہتر طریقے تے مظاہرہ کریندے۔ ایندء برعکس بیمار، ضعیف و ناتواں آدمی دی چال وچ، گفتگو اچ، حرکات و سکنات اچ نمایاں کمی نظر آندی ہے۔ ڳالھ اوہا ہے جو صحت مند تے جواں مرد دے اندر صحت دے معیّن مقداراں اپݨی صحیح حیثیت اچ متحرّک ہوندن تے بیمار آدمی دے اندر صحت دے مقداراں کمزور، ترٹے ہوئے تے کھنڈے ہوئے ہوندن۔ ساݙے سامݨے ݙو آدمی ہن۔ ہک آدمی ذہین ہے ہک آدمی سدھا سادہ ہے۔ ذہین آدمی دے اندر عقل و شعور دے مقداراں زیادہ کم کریندے پئے ہن۔ سدھے سادے آدمی دے اندر عقل و شعور دے مقداراں گھٹ کم کریندے پئے ہن ایں کیتے او سدھا سادہ ہے۔ اینہی طرح ݙو آدمی ساݙے سامݨے ٻئے ہن۔ ہک نارمل ہے تے ٻئے آدمی دے بارے اچ ساݙی رائے اے ہے جو اے پاڳل ہے۔ مخبوط الحواس ہے۔ زندگی دے تقاضے پورے کرݨ والے معیّن مقداراں تے تے او مقداریں جیہڑے آدمی دے اندر حواس بݨیندن جے صحیح طریقے تے متحرّک ہن تاں اینجھا آدمی عقلمند اکھیندے۔ صحیح مقداراں غیر متوازن تھی ونڄن تاں اینجھا آدمی کم عقل ہوندے۔ ساکوں تریھ لڳدی ہے یعنی ساݙے اندر تخلیقی نظام اطلاع ݙیندے کہ ہݨ جسمانی نظام کوں پاݨی دی ضرورت ہے۔ اعتدال پسند آدمی اتنا پاݨی استعمال کریندے جتنے پاݨی دی ساݙے جسمانی نظام کوں ضرورت ہے۔ غیر اعتدال پسند آدمی اتنا پاݨی استعمال کریندے کہ پیٹ پھنڈ ویندے۔ اوندی ہک طبعی شکل اے بݨدی ہے کہ تریھ دا احساس جنہاں معیّن مقداراں تے قائم ہے او ترٹ ویندے تے جیں وقت آدمی طبعی طور تے غیر متوازن تھی ویندے۔ تریھ دا احساس وی ایب نارمل تھی ویندے۔ استسقاء دا مریض پاݨی پیوݨا شروع کریندے اتھاں تک کہ اوندا پیٹ پھٹ ویندے تے او مر ویندے۔ آدمی کوں بکھ لڳدی ہے، اعتدال اچ کھاݨا کھاندے تاں آدمی دی جسمانی زندگی دی نشوونما تھیندی ہے لیکن اگر بکج دا ایہو تقاضا اپݨی معیّن مقداراں تے قائم نہ رہے تاں آدمی کھاںا کھاوݨ نال بیمار تھی ویندے۔ یا کھاݨا کھاوݨ نال ضعیف تے ناتواں تھی ویندے۔ انہاں مثالاں توں اے ڳالھ واضح طور تے سامݨے آ ویندی ہے کہ آدمی اچ جیہڑی حرکت ہے ، زندگی دے جتنے رخ ہن تے زندگی جنہاں خدوخال تے رواں دواں ہے او دنیاوی زندگی ہووے یا اوں دنیا دی زندگی ہووے جینکوں غیب دی دنیا آکھا ویندے ، مقداراں تے قائم ہے۔ جے تک مقداراں قائم ہن زندگی ، زندگی ہے تے جݙݨ انہاں مقداراں اچ ردّ و بدل تھیںدے یا زیادتی تھیںدی ہے یا کمی تھیندی ہے حرکت اچ فرق آ ویندے تاں زندگی اچ اینجھا شگاف پئے ویندے کہ بظاہر آدمی زندہ نظر آندے لیکن باطن وچ او آدمی کجھ وی نی ہوند۔ نہ زندیاں اچ اونکوں شمار کیتا ویندے تے نہ اوندا شمار مردیاں وچ تھیندے۔ تسخیر کائنات کیتے ضروری ہے کہ ساکوں تخلیق دے او فارمولے معلوم ہوون جنہاں دے اتے اے تخلیق قائم تے متحرّک ہے ، باحواس و با شعور ہے۔ ===قانون=== زندگی دا ہر تقاضا معیّن مقداروں نال مرکب ہے تے اے معیّن مقداراں ہی تقاضے تخلیق کریندن۔ زندگی دا کوئی تقاضا فارمولیاں دے بغیر قائم نی۔ اللہ کریم نے ساݙی تخلیق فارمولیاں نال کیتی ہے تے انہی فارمولیاں کوں اساں دانستہ یا نادانستہ متحرّک کر گھندے ہیں تاں نویں نویں ایجادات تے تخلیقات وجود اچ آ ویندن۔ چونکہ آدمی بجائے خود ہک فارمولا ہے۔ ایں واسطے فارمولے دے اندر او تخلیقی عناصر جنہاں نے فارمولے کوں زندگی بخشی ہے متحرّک ہن۔ آدمی چونکہ ہک تخلیقی فارمولا ہے تے اینکوں تخلیقی فارمولیاں دا علم وی ݙتا ڳیا ہے۔ ایں واسطے او انہاں فارمولیاں دا علم سکھ گھندے جنہاں فارمولیاں نال فرشتیاں دی تخلیق تھیندی ہے تے جنہاں فارمولیاں نال جنّت بݨائی ڳئی ہے تے جنہاں مقداراں (فارمولیاں) تے ست آسمان قائم ہن۔ نور اعلیٰ نور جنہاں فارمولیاں نال عرش وجود اچ آیا ہے او وی ساݙے اکھیاں دے سامݨے آ ویندن۔ المیہ اے ہے کہ مسلماناں دے اندر تجسّس، تلاش تے تفکر ختم تھی ڳئے۔ مسلمان دعویٰ اے کریندے کہ میں اللہ دا نائب ہاں۔ جب کہ کویلی توں زیادہ عقل و تفکر استعمال نی کریندا۔ اللہ کریم دا قانون جاری و ساری ہے۔ قرآن پاک اچ اللہ کریم نے فرمایا کہ اے کتاب انہاں لوگاں دے اتے ہدایت دے دروازے کھولیندی ہے جیہڑے تفکر کریندن ، تحقیق و تلاش کریندن ، ریسرچ کریندن ، گہرائی اچ مشاہدہ کریندن۔ اللہ دی ذات واحد ہے، ذی احتیاج نی۔ نہ او کہیں دا پیؤ ہے تے نہ او کہیں دی اولاد ہے تے نہ ہی اوندا کوئی خاندان ہے۔ جیہڑا تلاش کریندے پا گھندے تے جیہڑا کفران کریندے او محروم رہ ویندے۔ ==نقطہ کُھلدے== جیہڑلے کوئی بندہ کہیں ہک نقطے تے اپݨے پورے صلاحیتاں مرکوز کر کے غور کریندے تاں اوندی نظر وچ اتنی وسعت پیدا تھی ویندی ہے کہ او اوں نقطے کوں جیندے اتے تمام صلاحیتاں مرکوز تھی ڳن ، پڑھ گھندے۔ پڑھݨ توں منشا اے ہے کہ: #نقطے دے اندر موجود اوصاف، تے #نقطے دے اندر موجود خفیہ صلاحیتاں تے #صلاحیتاں دے اندر مخفی صلاحیتاں اوندے سامݨے آ ویندن۔ #جݙݨ ٻیا زیادہ گہرائی اچ ݙیہدے تاں نقطہ اونکوں اپݨا استعمال ݙس ݙیندے۔ نقطے دے اندر موجود مخفی قوتاں ایں ڳالھ دا مشاہدہ بݨ ویندن کہ پورے پورے کہکشاواں ساݙے نال سفر کریندے پئے ہن۔ اساں ڄاݨ گھندے ہیں کہ دنیا اچ موجود ہر شئے لہراں تے قائم ہے۔ اساں تے پوری کائنات لہراں دے تاݨے ݨاݨے نال مرکب ہے۔ دنیا دی ہر چیز چاہے او پاݨی ہووے، درخت ہووے، پتھر ہووے، انسان ہووے، چرندہ ہووے، پرندہ ہووے، درندہ ہووے، انرجی ہووے، آکسیجن ہووے یا ایٹم یا مالیکیول، سب روشنیاں دے ہالے اچ بند ہے۔ یعنی ہر چیز دے اتے روشنی دا ہک غلیف ہے۔ تفکر کرݨ دے بعد اوں بند غلیف کوں کھول کے اوں چیز دے اتے نظر مرکوز کر ݙتی ونڄے تاں: # نظر دے سامݨے پہلا انکشاف طاقت دا تھیندے۔ # نظر وچ جیہڑلے گہرائی پیدا تھیندی ہے تاں ݙوجھا انکشاف اوں طاقت دے استعمال دا ہوندے۔ #مزید گہرائی واقع تھی ونڄݨ نال تریجھا انکشاف اے تھیندے کہ طاقت مظہر بݨ کے سامݨے آ ویندی ہے۔ ہیروشیما تے ناگا ساکی دے اتے ایٹم بم سٹیا ڳیا اںو ایٹم دی طاقت دا مظاہرہ تھیا۔ مظاہرہ ایں شکل اچ تھیا کہ جنہاں پہاڑیاں تے بم سٹیا ڳیا ہئی او پہاڑیاں دھواں بݨ ڳئے۔ لوگاں نے ݙٹھا کہ پہاڑ کھڑے ہن جیہڑلے پہاڑ کوں چھوا ڳیا تاں دھوئیں دے علاوہ کجھ نہ ہیی۔ سوال اے ہے کہ طاقت دا کھوج کیں نے لایا؟ طاقت دا استعمال کیں نے کیتا؟ تے طاقت دے مظاہرے نال کون متأثر تھیا؟ ایندا جواب اے ہے کہ ایٹم دی طاقت دا کھوج انساناں نے لایا، ایندی طاقت کوں استعمال انساناں نے کیتا تے ایں طاقت دے تخریبی تے تعمیری پہلو توں وی انسان ہی متأثر تھیا۔ نتیجہ اے نکلا کہ ایٹم دے اندر موجود طاقت اللہ کریم دی تخلیق ہے تے ایں طاقت کوں استعمال کرݨ دا طریقہ اللہ نے انسان کوں سکھا ݙتے۔ لاشعور ݙسیندے کہ انسان دے اندر اللہ تعالیٰ نے اتنی سکت تے صلاحیت منتقل کر ݙتی ہے کہ او ایٹم دی طاقت کوں اپݨے ارادے تے اپݨی منشا دے مطابق استعمال کر سڳدے۔ اے آکھݨا ہرگز بے جا نہ ہوسی کہ خالق ہر حال اچ تخلیق توں زیادہ باصلاحیت باوصف تے باہمت ہے۔ ایٹم دی طاقت دے خالق دی حیثیت نال جݙݨ اساں انسانی کردار تے نظر پیندے ہیں تاں دراصل اساں اے آکھݨا چاہندے ہیں کہ اللہ تعالیٰ نے انسان کوں اینجھے مخفی صلاحیتاں تے قوتیں عطا کر ݙتن جنہاں دے سامݨے ایٹم دی قوت کوئی حیثیت نی رکھدی۔ فرق صرف ایٹم دے استعمال دا ہے۔ اساں ایٹم دے اندر انہاں لہراں کوں تلاش کریندے ہیں جیہڑے تباہی و بربادی دا پیش خیمہ ہن یا انہاں صلاحیتاں کوں تلاش کریندے ہیں جیہڑے نوعِ انسانی دی تعمیر اچ کم آندن۔ جیہڑلے ہر چیز لہراں تے قائم ہے تاں انسانی وجود وی لہراں نال بݨا ہویا ہے۔ لہراں اچ قائم وجود اچ تفکر انسان دے اتے منکشف کر ݙیندے کہ انسان اچ تخلیقی صلاحیت موجود ہے۔ جیں طرح ایٹم ہک نقطہ ہے تے ایں نقطے دے اندر اینجھی طاقت محفوظ ہے کہ اگر اینکوں تخریبی ذہن نال استعمال کریجے تاں زمین الٹ پلٹ ویندی ہے۔ پورے پورے شہر آناً فاناً تباہ و برباد تھی ویندن۔ ایں ہی ایٹم کوں اگر تعمیر اچ استعمال کریجے تاں بجلی ایجاد تھی ویندی اے ، او بجلی جیہڑی ہر سائنسی ترقی اچ کہیں نہ کہیں طرح موجود ہے۔ انسان دے اندر وی ہک ایٹم ہے۔ ایں ایٹم یا نقطے دے اندر وی بے شمار طاقتاں ذخیرہ ہن۔ جیہڑلے اے ایٹم کھلدے تاں آدمی مادی وسائل توں بے نیاز تھی کے روحانی طور تے انہاں فارمولیاں دا مشاہدہ کر گھندے جنہاں فارمولیاں نال سورج بݨدن ، چندر وجود اچ آندن۔ جنہاں فارمولیاں تے ستارے قائم ہن، جنہاں فارمولیاں تے آسمان قائم ہن۔ جنہاں فارمولیاں تے کلیاں دے اتے زمین گردش کریندی پئی ہے۔ ===مثال=== اساں شربت بݨیندے ہیں۔ ساکوں اے معلوم ہے کہ پاݨی اچ کھنڈ گھول ݙیویجے تاں شربت بݨ ویندے تے اوں شربت اچ خوشبو ملا ݙیویجے تاں شربت خوشبودار تے مفرح تھی ویندے۔ اینہی شربت اچ رنگ ملا ݙیویجے تاں شربت خوش شکل تھی ویندے۔ اینہی شربت اچ اگر کوئی اینججی ٹھڈھی دوا شامل کر ݙیویجے جیہڑی خون کوں ٹھڈھا کر ݙیوے تاں اے شربت گرمی توں پیدا تھیوݨ والے امراض دا علاج بݨ ویندے۔ روٹی پکاوݨا ہک فارمولے دے اتے قائم ہے۔ جیہڑلے اساں روٹی دا تذکرہ کریندے ہیں تاں روٹی نال متعلق جتنے اعمال ہن او خودبخود زیر بحث آ ویندن۔ روٹی دا مطلب ہے زمین دے اندر گیہوں سٹݨا، زمین دی ککھ اچ دَور کرݨ والے روشنیاں تے لہراں دا گیہوں دے بیج تے اثر انداز تھیوݨا، گیہوں دے بیج دے اندر موجود روشنیاں تے لہراں دا زمین دے لہروں تے روشنیاں نال باہم مل کے ہک ٻئے دا تأثر قبول کرݨا۔ ہک ٻئے دے اندر لہراں دا جذب تھیوݨ دے بعد گیہوں دے بیج اچ کَلّہ پھٹݨا، بیج دی پیدائش دے بعد زمین دی ککھ توں باہر آوݨا، سورج دی تپش نال پکݨا، چندر دی چانݨی نال گیہوں دے اندر مٹھاس پیدا تھیوݨا، گیہوں دے بیج دا جوان تھیوݨا تے ول اوندا چکی اچ پسݨا۔ اٹا بݨݨا۔ اٹے تے پاݨی دے ملاپ نال ہک نویں شکل اختیار کرݨا۔ اٹا تے پاݨی دے ملاپ نال جیہڑا مرکب بݨے اوں مرکب دا بھاہ تے پکݨا۔ انہاں تمام عوامل توں گزر کے روٹی پکدی ہے۔ ہک عام آدمی آہدے روٹی کھاؤ، ڳالھ ختم تھی ڳئی، لیکن تفکر کرݨ والا بندہ اے تلاش کریندے کہ روٹی کیا ہے؟ تے کیویں وجود اچ آئی؟ ایں ہی طرح انسان وی ہک نقطہ ہے۔ نقطے کوں تروڑا ونڄے بالکل اوں طرح جیں طرح ایٹم کوں تروڑ ݙتا ڳیا ہووے تاں اوندے اندر او عجائبات نظر آندن جینکوں اللہ تعالیٰ نے کائنات آکھے۔ انسان دی پوری نسل، انسان دی پوری نوع، جنّات تے جنّات دی پوری نوع، فرشتے، آسمان، جنّت، دوزخ، عرش تے انتہا اے ہے کہ خود اللہ تعالیٰ ایں نقطے دے اندر موجود ہے، جیہڑلے اے نقطہ کھلدے تاں انسان مشاہداتی طرزاں اچ قدم قدم سفر کر کے منزل مقصود تک پہنچ ویندے تے مقصود تے منظور و مطلوب اللہ تعالیٰ ہے۔ تصوّف اچ ایں نقطے دا ناں ‘‘فؤاد’’ ہے۔ جیندا ترجمہ دل ہے۔ اے اوہو دل ہے جینکوں اللہ تعالیٰ نے اپݨا مسکن تے اپݨا گھر قرار ݙتے۔ اے اوہو دل ہے جیہڑا کݙہیں غلط بیانی نی کریندا، کݙہیں کوڑ نی ٻولیندا۔ جو کجھ ݙیہدے حقیقت ݙیہدے۔ دل خالقِ کائنات کوں ݙیہدے تے خالقِ کائنات دل کوں ݙیکھدے۔ ==رشتے داری== ہر مخلوق ݙوجھی مخلوق دے نال باہم مشترک ہے تے ہک رشتے اچ منسلک ہے۔ جیں طرح آدم دے اندر روح کم کریندی ہے تے اوں روح دی تحریکات نال ہر آدم دی زندگی اچ حواس بݨدن، او جذبات و احساسات توں گزردے۔ مسرت و شادمانی تے رنج و الم دے کیفیات نال او متأثر تھیندے۔ اینہی طرح کویلی دے اندر وی جذبات و احساسات موجود ہن۔ معاش دے حصول کیتے جیں طرح آدم زاد جدوجہد کریندے اونہی طرح کویلی وی جدوجہد کریندی ہے۔ مکھی وی جدوجہد کریندی ہے۔ مچھر وی جدوجہد کریندے۔ اگر آدم دی تربیت زیر بحث آوے تاں اللہ دی ݙوجھی مخلوق وی اپݨی اولاد دی تربیت اچ کوئی کسر باقی نی رکھدی۔ شیر اپݨے ٻال کوں فطری تے جبلّی تربیت ݙیندے۔ ٻلی اپݨے ٻالاں دی تربیت کریندی ہے تے انہاں کوں معاش حاصل کرݨ کیتے او تمام قاعدے و ضابطے تے گُر ݙسا ݙیندی ہے جیہڑے اوندی زندگی کیتے ضروری ہن۔ آدم دی فضیلت اگر ایں ڳالھ اچ ہے کہ او عقلمند ہے تاں تجربہ کرݨ نال اے ڳالھ سامݨے آندی ہے کہ ݙوجھی مخلوق دے افراد اچ وی عقل موجود ہے۔ اے تھی سڳدے کہ عقل کہیں مخلوق اچ گھٹ ہووے تے کہیں مخلوق اچ زیادہ۔ اللہ تعالیٰ فرمیندے کہ اساں ماکھی دے گھݨ تے وحی کریندے ہیں (سورۃ النحل: آیت – 68)۔ وحی کیتے ضروری ہے کہ جیندے تے وحی دا نزول تھیندا پیا ہے او سعادت مند ہووے، ہوش و حواس رکھدا ہووے، اوندے اندر سوچݨ سمجھݨ تے فکر کرݨ دی صلاحیت موجود ہووے۔ او وحی دے مفہوم نال آشنا تھی کے اوندے مطابق عمل کر سڳے۔ جݙݨ اساں اللہ رب العزت دا ارشاد پڑھدے ہیں کہ اساں ماکھی دے گھݨ تے وحی کیتی تاں اساں ڄاݨ گھندے ہیں کہ ماکھی دے گھݨ وچ عقل موجود ہے۔ ماکھی دے گھݨ وچ سوچݨ سمجھݨ دی صلاحیت موجود ہے تے ماکھی دا گھݨ وحی دے مفہوم توں وی باخبر ہے۔ اگر انسان کوں عقل دی بنیاد تے فضیلت ݙتی ونڄے تاں ماکھی دا گھݨ وی افضل و اعلیٰ ہے۔ حاصل کلام اے ہے کہ محض علم و حکمت، دانائی تے عقل و شعور دی بنیاد تے انسان کوں ݙوجھے نوعاں اچ شرف حاصل نی۔ کائنات اچ موجود ہر شئے زندہ ہے، متحرّک ہے تے جݙݨ زندہ ہے تاں اوندے اندر شعور ہے، اوندے اندر حواس ہن، اوندے اندر زندگی گزارݨ دے تقاضے موجود ہن۔ او اپݨی بھلائی یا برائی دا احساس رکھدے۔ سردی ٻلی کوں وی لڳدی ہے، سردی انسان کوں وی لڳدی ہے۔ اگر کوئی انسان مکان بݨا کے یا اعلیٰ توں اعلیٰ لباس پا کے سردی دا تدارک کر گھندے تاں ٻلی وی سردی توں بچاؤ دے طریقے ڄاݨدی ہے۔ اللہ کریم نے انسان کوں اپݨی نیابت دے علوم سکھا کے جیہڑا شرف عطا کیتے او کیا ہے؟ او شرف قرآن پاک دے اندر تفکر کرݨ نال سامݨے آندے۔ آدم تے فرشتیاں دا جݙݨ موازنہ کیتا ویندے تاں اے حقیقت منکشف تھیندی ہے کہ آدم اَسماء الٰہیہ دے اسرار تے رموز ڄاݨفے جیہڑے فرشتے نی ڄاݨدے۔ اتھاں ہک ڳالھ ٻہوں زیادہ وضاحت طلب ہے کہ اَسماء توں مراد اے نی کہ اللہ تعالیٰ نے آدم کوں ݙس ݙتے کہ ایں چیز دا ناں درخت ہے، ایندا نام فاختہ ہے، ایندا ناں شیر ہے۔ حقیقت کݙہیں نی بدلدی ہمیشہ ہک نقطے تے قائم رہندی ہے۔ اگر اَسماء توں مراد دنیاوی چیزاں دے ناں ہوندے تاں پوری نوعِ انسانی ہر چیز کوں ہک ہی ناں نال ڄاݨدی تے پہچاݨدی جبکہ ایویں نی بلکہ کوئی آدمی درخت کوں درخت آہدے تے کوئی درخت کوں Tree آہدے۔ اَسماء توں مراد اللہ دے او صفات ہن جیہڑے خالقیت دے روپ اچ تخلیق کرݨ دی صلاحیت رکھدن۔ اَسماء دا علم او علم ہے جیہڑے کائنات دے اندر تخلیقی فارمولے ہن۔ اَسماء الٰہیہ او علمِ آگہی ہے جیہڑا انسان دے اتے اوں عالَم کوں منکشف کریندے۔ جیں عالَم اچ غیبی انکشافات ہن جیں عالَم اچ قدرت الٰہیہ دے او راز ہن جنہاں دے اتے پوری کائنات قائم ہے۔ اللہ تعالیٰ دا ارشاد ہے: "اساں اپݨی امانت سماوات تے ، زمین تے اتے پہاڑاں تے پیش کیتی ، سب نے آکھا اساں اینکوں چاوݨ دے متحمل نی تھی سڳدے ایں واسطے کہ اساں ڄاݨدے ہیں کہ اگر اے امانت اساں اپݨے ناتواں موڈھیاں تے چائی تاں ہم ریزہ ریزہ تھی ویسوں تے ساݙا وجود نیست و نابود تھی ویسی۔" (سورۃ الاحزاب – آیت نمبر 72) آیت مقدسہ اچ پوری طرح ایں قانون دی وضاحت کیتی ڳئی ہے کہ سماوات وی شعور رکھدن۔ ارض وی شعور رکھدی ہے ، پہاڑ وی شعور رکھدن۔ انکار یا اقرار بجائے خود ایں ڳالھ دا ثبوت ہے کہ انکار یا اقرار کرݨ والی ہستی اچ شعور موجود ہے۔ اگر پہاڑ دے اندر جینکوں بے جان پتھر سمجھا ویندے عقل نہ ہوندی، سمجھ ٻجھ نہ ہوندی، اونکوں اپݨی ہستی دا ادراک نہ ہوندا تاں او کیویں آکھ سڳدا ہئی کہ میں اے امانت نی چا سڳدا۔ اگر میں ایں امانت کوں چا گھدا تاں میں ریزہ ریزہ تھی ویساں۔ تفکر کرݨ نال مزید وضاحت تھیندی ہے کہ جیں طرح انسان سݨدے، پتھر وی سݨدے، جیں طرح انسان سوچیندے، پتھر وی سوچیندے۔ جیں طرح انسان ٻولیندے، پتھر وی ٻولیندے۔ اے قرآن پاک دے آیات ہن، کوئی عقلی تے فلسفیانہ استدلال نی۔ ذرا غور کرو، جیہڑلے پتھر ٻول سڳدے، سݨ سڳدے، اپݨی ہستی دے بارے اچ اونکوں علم ہے کہ میݙے اندر کتنی سکت ہے تے او کہیں غلط فہمی وچ وی مبتلا نی۔ او اپݨے بارے وچ صحیح صحیح اندازے وی رکھدے تاں ول انسان اوندے توں کیویں اشرف تھیا؟ اللہ کریم اے وی فرمیندن: "ایں امانت کوں انسان نے قبول کر گھدے۔ بے شک اے ظالم تے جاہل ہے۔" ایندا مفہوم اے تھیا کہ سماوات، ارض تے پہاڑ ظالم تے جاہل نی، انسان ظالم تے جاہل ہے۔ ایں واسطے ظاہم تے جاہل ہے کہ ایں نے بغیر سوچے سمجھے کہ میں ایں امانت دا تقاضا وی پورا کر سڳداں یا نہ؟ کوتاہ بینی تے اپݨی نادانی اچ امانت الٰہیہ کوں قبول کر گھدا لیکن چونکہ ایں نے قبول کر گھدے ایں واسطے اشرف المخلوقات دے دائرے اچ داخل تھی ڳیا۔ اشرف المخلوقات دے دائرے اچ کوئی انسان جݙݨ ہی داخل تھی سڳدے جیہڑلے ایں امانت توں با خبر ہووے۔ اگر او امانت توں بے خبر ہے تاں او ہرگز اشرف المخلوقات نہ۔ اوندی کی حیثیت ݙوجھے مخلوقات توں نہ صرف اے کہ گھٹ ہے بلکہ بدتر ہے۔ جیہڑا بندہ اللہ دی امانت توں بے خبر ہے او ظالم تے جاہل ہے۔ ایہو اللہ کریم دا ارشاد ہے۔ انسان امانت دے علم دے بغیر جاہل تے سرکشاں دے گروہ اچ تاں داخل تھی سڳدے، اشرف المخلوقات نی بݨ سڳدا۔ ==فرشتے تے انسان== موجودہ دور اچ سائنس نے اتنی ترقی کر گھدی ہے کہ ہݨ ایں ڳالھ دی تصدیق تھی ڳئی ہے کہ ایں دنیا دے علاوہ ٻئے وی بے شمار دنیاواں موجود ہن۔ جیہڑی چیز کوں اساں خلاء آہدے ہیں اوں خلاء اچ وستیاں آباد ہن۔ سیارے ہن تے ہر سیارہ ساݙی زمین دی طرح آباد ہے۔ لیکن اساں انہاں سیاریاں کوں تے خلاء وچ وسݨ والے آبادیاں کوں ݙیکھ نی سڳدے۔ حالی تک سائنس نے جو کجھ آکھے او ہک قیاس ہے۔ او آہدن کہ ایویں تھی سڳدے لیکن آدم تے اللہ دی گفتگو ساݙے اتے اے راز منکشف کریندی پئی ہے کہ نوعِ انسانی دے علاوہ ہک مخلوق ہے جینکوں فرشتہ آہدن۔ ݙوجھی مخلوق ہے جنّ یا جنّات، اساں نہ جنّات کوں ݙیکھ سڳدے ہیں نہ فرشتیاں کوں ݙیکھ سڳدے ہیں۔ جنّات تے فرشتیاں دی دنیا توں اساں ایں واسطے متعارف نی کہ اساں اوں نظر توں واقف نی جیہڑی نظر فرشتیاں تے جنّات کوں ݙیکھدی ہے۔ ݙیکھݨ دے طرزاں تے تفکر کیتا ونڄے تاں اے ڳالھ روزمرہ دے مشاہدے اچ ہے کہ ساݙی نظر ہک متعیّن حد اچ کم کریندی ہے لیکن اگر نظر دے متعیّن حدود کوں تروڑ ݙتا ونڄے تے کہیں طرح اوندے اچ اضافہ کر ݙتا ونڄے تاں نظر عام حالات اچ جتنا ݙیکھدی ہے اوندے توں زیادہ فاصلے دے مناظر اکھیاں دے سامݨے آ ویندن۔ مثلاً اساں اکھیاں تے دوربین لا گھندے ہیں۔ دوربین دے اندر جیہڑے شیشے لڳے ہوئے ہن او انہاں طول موج کوں، جیہڑے نظر دے کیتے ݙیکھݨ دا باعث بݨدن، اکھیاں دے سامݨے گھن آندن تے اساں میلاں فاصلے دی چیز ݙیکھ گھندے ہیں۔ کہیں آدمی دی نظر کمزور ہے ، سامݨے دی چیز اونکوں نظر نی آندی تے چشمہ لاوݨ دے بعد او دور تک ݙیکھ گھندے۔ ایندا مطلب کیا تھیا؟ مطلب اے تھیا کہ شیشے دے اندر اتنی صلاحیت موجود ہے کہ اگر تساں ایندی Magnification ودھاؤ تاں تہاݙی نظر دور تک ݙیکھ سڳدی ہے۔ جیہڑلے تساں شیشے دے ذریعے نال میلاں دور ݙیکھ گھندے ہو تاں اوں اکھ نال جیہڑی اکھ نے فرشتیاں کوں ݙٹھے تے اللہ کوں ݙٹھے، غیب دی دنیا کوں کیوں نی ݙیکھ سڳدے؟ ڳالھ صرف اتنی جیہی ہے کہ ساکوں اپݨے اندر اوں اکھ کوں تلاش کرݨے جیہڑی اکھ نے فرشتیاں کوں ݙٹھے تے اللہ کریم دا دیدار کیتا ہے۔ اے نظر حاصل کرݨ کیتے ضروری ہے کہ اساں اوں حالت اچ ول ونڄوں جتھاں اللہ نے آدم نال گفتگو کیتی ہئی۔ لوح محفوظ دے تحریراں ݙسیندن کہ ایویں نی کہ آدم دے اندر چند مخصوص صلاحیتاں کم کریندے پئے ہن تے آدم دی اولاد دے اندر اے صلاحیتاں موجود نی۔ آدم و حوا دی اولاد اچ ہر فرد دراصل آدم دا عکس ہے، تمثّل ہے تے فوٹو یا پرنٹ ہے۔ ہر آدم زاد دے اندر علم الاَسماء سکھݨ دی صلاحیت موجود ہے۔ جے تک آدم زاد دے تمام دلچسپیاں صرف مادی جسم دے نال وابستہ رہندن، اوندے اندر روحانی صلاحیتاں لکیاں رہندن تے جیہڑلے آدم زاد کوں ایں ڳالھ دا علم تھی ویندے کہ گوشت دا جسم دراصل نافرمانی کرݨ دے جرم اچ ہک پردہ ہے تاں اوندا ذہن حقیقت دی تلاش اچ سرگرداں تھی ویندے تے اے تلاش اونکوں انہاں صلاحیتاں نال باخبر کر ݙیندی ہے جنہاں صلاحیتاں نال آدم زاد غیب دی دنیا اچ سفر کریندے۔ ==آدم دی میراث== اللہ کریم دے ارشاد دے مطابق آدم کوں جیہڑا پہلا مقام عطا تھیا او جنّت ہے۔ اللہ کریم دے اَسماء یعنی اللہ دی صفات معلوم کر کے انسان کوں جیہڑی پہلی نعمت حاصل تھئی اوندا ناں جنّت ہے۔ اللہ کریم دے صفات اللہ دی صناعی دے لاحد و حساب نمونے ہن۔ خالق دی صفَت تخلیق ہوندی ہے۔ چونکہ اللہ کریم خالق ہن ایں واسطے اللہ دی ہر صفَت ہک تخلیق ہے۔ اللہ نے آدم کوں علم الاَسماء سکھا کے اپݨی تخلیق نال روشناس کیتا۔ ایں طرح روشناس کیتا کہ آدم کوں ݙوجھیاں تمام نوعاں تے شرف تے فضیلت حاصل تھی ڳئی۔ ایں شرف تے بزرگی دا پہلا انعام جنّت ہے۔ یعنی اللہ کریم دے اَسماء دا علم جݙݨ آدم دے اندر متحرّک تھیا تاں آدم نے خود کوں جنّت اچ پایا، جنّت ہک اینجھی فضا ہے جیندے اچ او آزاد ہے۔ اوں فضا اچ اینجھے حواس کم کریندن جنہاں اچ کثافت نی۔ کہیں قسم دی الجھن یا پریشانی کوں دخل نی۔ قید و بند دی کوئی صعوبت نی۔ تلاش و معاش دی کوئی فکر نی۔ کہیں کم کوں کرݨ یا نہ کرݨ دا خوف نہ۔ کہیں چیز دے کھو ونڄݨ دا خوف نی۔ جنّت ہک اینجھی فضا ہے جیہڑی ہر اعتبار نال سکون ہے، راحت ہے، آرام ہے، آسائش ہے۔ ایں تمہید دا مفہوم اے ہے کہ نیابت تے خلافت دی پہلی سیڑھی اے ہے کہ جݙݨ آدمی ایں منزل دی طرف قدم ودھیندے اوندے اتوں آلام و مصائب، ذہنی خلفشار، عدم تحفظ دا احساس، غم ناکی، بدحالی، پریشانی تے خوف دے جذبات ختم تھی ویندن، اوندے سامݨے زندگی دا صرف ہک رخ رہندے تے او سکون ہے، آرام ہے، آسائش ہے تے حاکمیت ہے۔ خالقِ کائنات چونکہ خود ہر چیز توں بے نیاز تے ہر قسم دی احتیاج توں ماوراء ہے ایں واسطے جیہڑلے کہیں بندے دے اندر خالق دی صفَت صمدیت پاسا بدلدی ہے تاں اوندے اتے اوہے کیفیات وارِد تھیندن جیہڑے اللہ دی اوں صفَت دا تقاضہ ہن۔ آدم کوں اللہ کریم نے اپݨے انعام و اکرام نال نواز کے جنّت اچ رکھا تے آکھا: اے آدم! توں تے تیݙی ذال جنّت اچ رہو۔ جتھوں دل چاہے خوش تھی کے کھاؤ لیکن اوں درخت دے قریب نہ ونڄݨا نتاں تہاݙا شمار اینجھے لوگاں اچ تھیسی جیہڑے اپݨے اتے ظلم کریندن۔ (سورۃ البقرہ – آیت نمبر 35) ہساݙے پیؤ آدم توں صبر نہ تھی سڳا تے او اللہ دی نافرمانی دے مرتکب تھی ڳئے۔ جیویں ہی ہساݙے ابّا آدم سئیں نافرمانی دے مرتکب تھئے اللہ دی عطا کردہ امانت پس پردہ چلی ڳئی تے اے پردہ آدم کیتے پک نویں زندگی بݨ ڳئی۔ اے نویں زندگی عارضی طور تے محرومی ہے۔ امانت یافتہ زندگی سکون و راحت دی زندگی ہئی۔ جیویں ہی آدم نے اوں زندگی توں رشتہ تروڑا، سکون و آسائش غائب تھی ڳئے۔ روشنی دی جاہ تاریکی نے گھن گھدی، خوشی دی جگہ غم چھا ڳیا۔ آزادی دی جگہ قید و بند والی جگہ جکڑا ڳیا۔ ابّا آدم سئیں نہایت حسرت و یاس اچ جنّت چھوڑݨ تے مجبور تھی ڳئے۔ باوجود ایندے کہ ابّا آدم سئیں نے اللہ دی نافرمانی کیتی تے جنّت جیہی نعمت توں کفران کیتا۔ اللہ کریم نے اپݨی رحیمی و کریمی دی صفَت نال ول وی ابّا آدم سئیں دے اتے فضل کیتا تے او امانت جیہڑی اللہ نے انہاں کوں عطا کیتی ہئی سلب نہ کیتی۔ ابّا آدم سئیں نے اپݨی مرضی تے اختیار نال اوندے اتے پردہ سٹ ݙتا۔ یعنی اللہ کریم نے انہاں کوں تسخیر کائنات دے متعلق جیہڑے خزانے عطا فرمائے ہن انہاں خزانیاں دے اتے ہک دبیز پردہ پا کے اکھیاں میث گھدے۔ اتنے وݙے ظلم، اتنی وݙی سرکشی، اتنی وݙی نافرمانی دے باوجود اللہ نے رحم فرمایا تے آکھا کہ اپݨا وطن جنّت تساں ہݨ وی حاصل کر سڳدے ہو۔ بشرطیکہ تساں اپݨے اتوں خود ساختہ نافرمانی دا پردہ ہٹا ݙیو۔ جیویں ہی تساں اے پردہ چاک کریسو، جنّت اچ داخل تھی ویسو۔ ایندے باوجود کہ تہاݙی روح (تہاݙا لاشعور) تے تہاݙے اندر موجود نافرمانی دا پرت(تہاݙا شعور) جیہڑا جنّت توں کڈھا ڳئے ایں ڳالھ کوں ڄاݨدے کہ میݙا وطن جنّت ہے۔ میݙی زندگی سکون، آسائش تے آزادی ہئی۔ ول وی اساں، تساں اچوں ہی اینجھے لوگ بھیڄیندے رہسوں کہ تہاکوں ایں ڳالھ تے متوجہ کریندے رہن کہ تہاݙے کول اللہ دی کتنی وݙی نعمت ہئی جیندے توں تساں محروم تھی ڳئے او۔ جݙݨ تساں بھٹک ونڄو، بھل ونڄو تے تہاݙے ذہن توں اے ڳالھ نکل ونڄے کہ تساں ہک عظیم خزانے دے مالک او، خزانہ ہووݨ دے باوجود تساں مفلس تے قلاش زندگی بسر کریندے پئے او، اساں اپݨے بندیاں کوں بھیڄ کے تہاکوں انہاں رستیاں تے چلݨ دی ترغیب ݙیویسوں۔ ساݙے اے پاکیزہ قدسی نفس بندے تہاݙے کیتے ایں رستے تے چلݨ کیتے قاعدے تے ضابطے بݨیسن تاکہ تساں آسانی دے نال اوں پردے توں آزاد تھی کے دوبارہ جنّت اچ داخل تھی ونڄو۔ یاد رکھو کہ تساں جنّت دے خلاف اسفل السافلین دی جیہڑی زندگی بسر کریندے پئے او، اے تہاݙے کیتے جیل خانہ ہے۔ اے زندگی تہاݙے کیتے عذاب ہے۔ اے زندگی نہایت عارضی ہے۔، فکشن ہے، کجھ وی کر گھنو بالآخر اے زندگی تہاکوں چھوڑݨی ہے۔ لیکن اگر تساں ایں زندگی اچ اپݨے تے جنّت دے درمیان حائل پردے کوں نہ ہٹایا، جنّت تہاکوں قبول نہ کریسی۔ جے تک تساں زمین تے قیدی دی حیثیت نال زندگی گزاری، تہاݙے اندر او دماغ کم کریندا رہیا جیہڑا نافرمانی دا دماغ ہے تے جیہڑی نافرمانی تے جنّت نے تہاکوں کڈھ باہر سٹیا ہے، قدرت نے اپݨا کیتا ہویا وعدہ پورا کیتا۔ ظالم تے سرکش نافرمان آدم زاد کیتے ہک لکھ چویھ ہزار پیغمبر مبعوث کیتے لیکن ہائے افسوس نوعِ انسانی نے ہک لکھ چویھ ہزار پیغمبراں دے ڳالھیں تے کن نی دھرے۔ اونہی شیطان الرجیم دے آکھݨ تے چلدے رہیے جیں نے آدم کوں جنّت توں کڈھایا۔ ہر آدمی جیہڑا ذرا جیہا وی شعور رکھدے، ہر وقت ایں ڳالھ دا مشاہدہ کریندے کہ زندگی دا ہر لمحہ مردا پیا ہے۔ ہک لمحہ مردے ٻیا لمحہ پیدا تھیندے۔ ݙینھ مردے رات پیدا تھیندی ہے۔ رات مردی ہے تاں ݙینھ پیدا تھیندے۔ ٻلپݨ مردے تاں چھوہرپ ڄمدے۔ چھوہرپ مردے تاں جوانی پیدا تھیندی ہے۔ جوانی مردی ہے تاں ٻڈھیپا پیدا تھیندے تے ٻڈھیپا مردے تاں آدمی غائب تھی ویندے۔ ایں طرح غائب تھی ویندے کہ جیہڑی طرح خوبصورت مورتی کوں مٹی تہس نہس کر ݙیندی ہے، خوبصورت جسم انسانی دا ہک ہک عضو مٹی دے ذرّات اچ تبدیل تھی ویندے۔ ہݙیاں جنہاں دے اتے انسانی ڈھانچے دا دارومدار ہے، سواہ بݨ ویندن۔ دماغ جیندے اتے انسانی عظمت دا دارومدار ہے تے جیہڑے دماغ دے اتے انسان اکڑیندے، ٻیاں دے اتے ظلم کریندے، خود کوں خدا سمجھݨ لگدے، اوں دماغ کوں وی مٹی کھا ویندی ہے تے مٹی دے انہاں ذرّات کوں اوں جیہے ٻئے انسان پیراں تلے روندیندے ہن۔ ایندے برعکس اگر کوئی بندہ اِیں اسفل زندگی اچ جنّت دے اُوں دماغ نال متعارف تھی ویندے جیندی بنیاد تے فرشتیاں نے آدم کوں سجدہ کیتے تاں آدم زندہ و جاوید تھی ویندے تے اوندی میراث جنّت اونکوں واپس مل ویندی ہے۔ ==اندھا آدمی== آدمی جیہڑلے مر ویندے تاں دراصل او غیب دی اوں دنیا اچ چلا ویندے جتھاں اوندے اتوں زماں تے مکاں دے پابندیاں ترٹ ویندن۔ زمان تے مکاں ٹائم تے اسپیس دے پابندیاں ترٹݨا الگ ڳالھ ہے تے ٹائم تے اسپیس دا ختم تھی ونڄݨا ٻئی ڳالھ ہے۔ کوئی آدمی جیہڑا مرݨ دے بعد ایں دنیا توں اوں دنیا دا تھی ڳیا یعنی عالمِ اَعراف اچ چلا ڳیا۔ اوندے ذہن اچ ٹائم تے اسپیس ݙوہیں موجود رہندن۔ جیہڑی طرح او اتھاں زمین تے چھت دے تلے رہݨ تے مجبور ہے تے اوندے کیتے کھاوݨ تے پیوݨ دا ہووݨا ضروری ہے۔ اوں طرح عالمِ اَعراف اچ وی گھر ہووݨا، کھاوݨ پیوݨ دا سامان ہووݨا تے ڳالھ مہاڑ کرݨ کیتے ٻئے لوگاں دا موجود ہووݨا ضروری ہے۔ مرݨ دے بعد وی آدمی انہاں جذبات و احساسات اچ زندگی گزریندے جنہاں جذبات و احساسات اچ ایں دنیا اچ زندگی گزار چکا ہے۔ فرق صرف اتنا ہے کہ اے گوشت پوست دا جسم مٹی بݨ ویندے تے روح ایں گوشت پوست دے جسم کوں چھوڑ کے عالمِ اَعراف اچ ہک ٻیا نواں جسم بݨا گھندی ہے۔ جیہڑی طرح ایں جسم دے نال تقاضے چنبڑے ہوئے ہن اونہی طرح مرݨ دے بعد وی انسان دے نال تمام تقاضے چنبڑے رہندن۔ اتھاں اونکوں بکھ وی لڳدی ہے، تریھ وی لڳدی ہے۔ آدم زاد بکھ تریھ دا تقاضہ رفع کرݨ کیتے کھاݨا وی کھاندے، پاݨی وی پیندے۔ اوندے اتے غم آشنا زندگی دے تصوّرات وی مرتّب تھیندن تے او مسرت بھرے لمحات اچ وی وقت گزریندے۔ بادی النظر اچ اگر ݙٹھا ونڄے تاں اوں دنیا دی زندگی تے مرݨ دے بعد دی زندگی اچ قطعاً کوئی فرق نی۔ فرق اگر ہے تاں صرف اے ہے کہ شعور دی رفتار ودھ ویندی ہے۔ اتنی زیادہ ودھ ویندی ہے کہ مہینیاں دا سفر گھنٹیاں اچ طے تھیندے۔ ایندی مثال ایویں ہے کہ ہک آدمی پیدل چل کے کراچی توں لندن پہنچے تاں مہینیاں دا وقفہ درکار ہوسی۔ لیکن اگر ہوائی جہاز اچ ٻیھ ونڄے تاں چند گھنٹیاں اچ پہنچ ویندے۔ ایں دنیا دی زندگی اچ تے مرنے دے بعد دی زندگی اچ اے فرق ہے کہ اتھاں آدمی ہفتیاں دا سفر گھنٹیاں اچ گزارݨا چاہندے تاں اونکوں ہوائی جہاز دی ضرورت پیش آندی ہے، اگر سالاں تے مہینیاں دا سفر طے کرݨا چاہے تاں اونکوں ہوائی جہاز دی ضرورت پیش نی آندی بلکہ اوندے کیتے اوندے ذہن دی رفتار ہوائی جہاز بݨ ویندی ہے۔ اے اوں دنیا دا تذکرہ ہے جیہڑی دنیا اچ بالآخر سب کوں ونڄݨے۔ ایں قانون توں کوئی مستثنیٰ نی۔ جیہڑا آدمی عالمِ ناسُوت (مادی دنیا) اچ پیدا تھی ڳیا ، خوشی دے نال یا مجبوری دے نال بہرحال اونکوں اوں عالَم وچ ونڄݨا ہے۔ اساں خواب ݙیکھدے ہیں۔ عالمِ اَعراف اچ وی کم و بیش ایہا صورت واقع تھیںدی ہے۔ ایں ڳالھ کوں اساں آسان الفاظ اچ ایں طرح سمجھ سڳدے ہیں کہ عالمِ ناسُوت دا او حصّہ جیہڑا ساݙے کیتے خواب ہے عالمِ اَعراف اچ بیداری دی زندگی بݨ ویندے۔ مرݨ دے بعد غیب تے ظاہر دے درمیان جیہڑا پردہ حائل ہے او چَو ویندے لیکن نافرمانی تے جنّت دے درمیان جیہڑا پردہ حائل ہے او نی اٹھیندا۔ اگر کوئی آدمی ایں دنیا اچ نافرمانی دے دماغ توں رستگاری حاصل نہ کر سڳا تاں مرݨ دے بعد وی نافرمانی دا دماغ اوندے اتے مسلط رہندے۔ جیہڑی طرح او ایں زندگی اچ رنجیدہ تے پریشان تھیندے، ݙردا رہندے، خوف زدہ رہندے، مستقبل دی طرفوں فکر مند رہندے، ناخوش رہندے، روتا رہندے تے محرومی اپݨا مقدر سمجھدے اونہی طرح مرݨ دے بعد وی روندا رہندے، غم زدہ رہندے، پریشان رہندے تے حسرت و یاس دی زندگی بسر کریندے۔ اللہ کریم دے بیان کردہ قانون دے مطابق نافرمانی تے فرمانبرداری دے درمیان جیہڑا پردہ حائل ہے اونکوں چاوݨ کیتے ضروری ہے کہ آدمی ایں دنیا اچ ہی اپݨے وطن جنّت کوں ݙیکھ گھنے۔ اگر آدم زاد ساری زندگی اچ جنّت دی زندگی توں آشنا نی تھیا تاں مرنے دے بعد وی اوندے اتے جنّت دے دروازے نہ کھلسن۔ قرآن پاک نے ݙو طبقے کر کے ایں ڳالھ دی وضاحت کیتی ہے: "تے تساں کیا سمجھے علیین کیا ہے تے تساں کیا سمجھے سجیّن کیا ہے۔ اے ہک لکھی ہوئی کتاب ہے۔ اینجھی لکھی ہوئی کتاب جیہڑی کتاب اچ تہاݙی زندگی دا ہر عمل، ہر حرکت، ہر جذبہ، ہر ساہ ریکارڈ ہے۔ یعنی اے ہک اینجھی کتاب ہے جیندے اچ زندگی دا ہر رخ ہر حرکت فلم دی طرح نقش ہے۔’’ (سورۃ المطفّفین) انسان زندگی اچ جو کجھ کریندے اوندی فلم بݨدی رہندی ہے۔ اگر انسان دے قدم جنّت دے رستے تے چو ڳئے تے اوں نے قدم بقدم چل کے جنّت دا مشاہدہ کر گھدا تاں اے سب دا سب عمل صراط مستقیم تے سفر دی ہک فلم بݨ ویندے۔ اوندے برعکس کوئی بندہ صراط مستقیم توں بھٹک ڳیا تاں اوندا ہر قدم اوں رستے تے اٹھیندا پئے جیہڑا رستہ قدم قدم چل کے آدمی دے اتے دوزخ دے دروازے کھولیندے۔ مطلب ایہو ہے کہ اینجھے بندے دی زندگی نال متعلق جیہڑی فلم بݨی اوندا اختتام دوزخ ہے۔ اپݨی عمر گزارݨ دے بعد جیہڑی عمر اللہ نے اپݨی منشاء تے مرضی دے مطابق عطا فرمائی ہئی، اونکوں ختم کرݨ دے بعد جیہڑلے بندہ ایں دنیا توں اوں دنیا اچ منتقل تھیندے تاں او اپݨی زندگی توں متعلق بݨی ہوئی فلم ݙیکھدے۔ اگر او ایں دنیا اچ جنّت توں محروم تھی ڳیا تاں اتھاں او فلم ݙیکھدا رہندے جیہڑی دوزخ دی طرف گھن ویندی ہے تے اگر اوں نے صراط مستقیم تے گامزن تھی کے خالصتاً اللہ دے قوانین دے مطابق زندگی گزار ݙتی ہے تاں او جنّت تے مبنی فلم ݙیکھدے تے جنّت دے نعمتاں نال سیراب تھیندا رہندے۔ '''قانون''': جے تک کوئی بندہ جنّت دا مشاہدہ نی کر گھندا اوں وقت تک اوندے اندر جنّت دی زندگی دا ریکارڈ نی ہوندا۔ ایں ڳالھ کوں سیدنا حضورﷺ نے ایں طرح بیان فرمایا ہے: "مُوتُوا قَبلَ أن تَمُوتوا"، ترجمہ: "مر ونڄو مرݨ توں پہلے"۔ مر ونڄو مرݨ توں پہلے دا اے مطلب نی کہ کھاوݨا پیوݨا چھوڑ کے خود کشی کر گھدی ونڄے۔ شہراں کوں خیر آباد آکھ کے جنگلاں کوں مسکن بݨا گھنو۔ کپڑے لہا کے ننگے پھرݨ لڳو یا اولاد تے والدین توں قطع تعلق کر گھنو۔ مر ونڄو مرݨ توں پہلے دا مطلب اے ہے کہ ایں زندگی اچ رہندے ہوئے مرݨ دے بعد دی زندگی نال واقفیت حاصل کر گھنو۔ جیہڑلے کوئی بندہ مادی زندگی اچ مرݨ دے بعد دی زندگی نال آشنا تھی ویندے تاں اے ڳالھ اوندے مشاہدے اچ آ ویندی ہے کہ: #علیّین ۔۔۔۔۔۔ اعلیٰ طبقہ انعام یافتہ طبقہ ہے تے #سجین۔۔۔۔۔۔محروم طبقہ سزا یافتہ طبقہ ہے۔ قرآن پاک اچ بیان تھیا ہے کہ ایں زندگی اچ اگر اندھا پن ہے تے بے نور اکھیاں ہن تاں اوں زندگی اچ وی اندھا پن تے بے نور اکھیاں مقدر بݨ ویندن۔ اگر ایں دنیا اچ اکھیاں ہن تے اینجھے اکھیاں جیہڑے اللہ دے نور دا مشاہدہ کریندن تاں اوں دنیا دے اندر وی مشاہدہ کرݨ دی صلاحیت موجود ہوسی۔ سیدنا حضورﷺ دا ارشاد ہے: "مومن دی فراست توں ݙرو کہ او اللہ دے نور نال ݙیکھدے۔" رسول اللہﷺ نے اے کوئی تشبیہ نی ݙتی۔ نور نال ݙیکھݨا تشبیہ نی۔ پیغمبر آخر الزماںﷺ جو کجھ فرمیندن او حقیقت ہے تے اینجھی حقیقت ہے جیندے اچ ردّ و بدل نی تھیندا۔ نور دی نظر نال ݙیکھݨ والا بندہ نورانی دنیا دا مشاہدہ کریندے۔ اگر نور دا مشاہدہ کرݨ والی اکھ مادی دنیا اخ نی کھلی تاں مرݨ دے بعد وی آدمی اندھا رہندے۔ ==غارِ حرا== مادی دنیا اینجھی رڑھ ہے، جیندے اچ آخرت دی زندگی دے کنڈے یا پھلاں دے بیج سٹے ویندن۔ اگر کہیں بندے نے شیطانی وسوسیاں دے تحت ایں زمین اچ کنڈیاں دی رڑھ رہائی ہے تاں آخرت اچ وی کنڈے چݨݨ، کنڈے بھنݨ تے کنڈے کھاوݨ اوندا مقدر ہے تے کہیں بندے نے اگر ایں مرزعۂِ آخرت اچ رسول اللہ ﷺ دے ارشاد دے مطابق تے اولیاءاللہ دی زندگی دے اعمال و وظائف دی روشنی اچ اینجھی کاشت کیتی ہے جیں کاشت دے نتیجے اچ سدا بہار درخت پھلدار پودے تے خوشنما باغات وجود اچ آندن تاں مرݨ دے بعد اوندا اثاثہ ایہے خوشنما باغات ہن۔ ڳالھ سدھی تے صاف ہے، ایں دنیا اچ اساں جو کجھ کریندے ہیں اوندے مطابق اساں جزا دے مستحق ہوندے ہیں یا عذاب ناک زندگی ساݙے اتے مسلط تھی ویندی ہے۔ حضور علیہ الصلوٰۃ والسلام دی حدیث دے مطابق: "مر ونڄو مرݨ توں پہلے" ایں ڳالھ دی تشریح ہے کہ ایں دنیا اچ رہندے ہوئے یعنی مٹی نال وجود اچ آوݨ والے حواس دے نال اے ڳالھ اساں ڄاݨ گھنوں تے سمجھ گھنوں کہ ایں دنیا دے بعد ٻئی زندگی دا دارومدار ساݙے اپݨے ذاتی اختیار تے عمل تے ہے۔ قرآن پاک نے اینہی ڳالھ کوں ول ول ارشاد کیتے: تفکر کرو، عقل و شعور نال کم گھنو، زمین تے کھنڈے ہوئے اللہ دے نشانیاں دا کھوج لاؤ، اپݨی تخلیق تے غور کرو کہ کیہڑی طرح وجود اچ آئے، کیہڑی طرح اللہ کریم نے حفاظت دے نال تہاکوں پرورش کیتا، پروان چڑھایا، تہاݙے اتے جوانی دا دور آیا، تہاکوں اللہ نے طاقت عطا کیتی، اینجھی طاقت کہ تساں اپݨے ارادے تے اختیار دے نال زمین تے بھڄݨ لڳے، تے اوں ہی طاقت تے اختیار دے نال زمین دی ککھ اچوں تساں اپݨے کیتے وسائل تلاش کیتے، دریاواں اچ کشتیاں چلا ݙتے۔ علیٰ ہذا القیاس اللہ نے تہاکوں اتنی وݙی طاقت عطا کیتی کہ زمین تے کھنڈے ہوئے وسائل تہاݙی دسترس اچ آ ڳئے۔ ایہو بندہ جیہڑا ناقابل تذکرہ شئے ہئی، پیدائش دے بعد ایں قابل وی نہ ہئی کہ اپݨے ارادے نال حرکت کر سڳے۔ پاسا بدل سڳے یا ٻیھ سڳے۔ مکھی اݙا سڳے۔ ایں گوشت پوست دے لوتھڑے کوں اللہ نے اتنی سکت عطا کیتی کہ ایندے وجود توں تے ایندے اندر مخفی صلاحیتاں توں طرح طرح دے مصنوعات وجود اچ آ ڳئے۔ انسان جݙݨ بجلی دی تلاش اچ لڳ ڳیا تے اوں نے بجلی کوں تلاش کر گھدا تاں اللہ دی ہک تخلیق بجلی نال لکھاں تخلیقات وجود اچ آ ڳئے۔ اگر بجلی دے ذَیلی تخلیقات کوں شمار کیتا ونڄے تاں عقل گم تھی ویندی ہے۔ اللہ کریم نے فرمایا: "میں احسن الخالقین ہاں" (سورة المؤمنون – آیت نمبر 14) یعنی تخلیق کرݨ والیاں اچ بہترین خالق ہاں۔ اینکوں تساں ایویں سمجھ گھنو کہ بجلی دا خالق اللہ ہے۔ بجلی دے تمام ذَیلی تخلیقات ریڈیو، ٹی وی، وائرلیس تے ٻئے بے شمار چیزاں انسان دی تخلیق ہن۔ جے تک انسان نے اپݨے تخلیقی صلاحیتاں کوں استعمال نی کیتا، بجلی دے اندر طاقت لکی رہی تے جیہڑلے انسان دے اندر جستجو نے پاسا بدلا تے او ہمہ تن متوجہ تھی کے بجلی دی تلاش اچ لڳ ڳیا تاں بجلی نے اپݨے اندر لکے ہوئے صلاحیتاں اوندے اتے ظاہر کر ݙتے تے لکی ہوئی ہر صلاحیت ہک تخلیق بݨ ڳئی۔ جیہڑلے انسان مادّے دے اندر تفکر کریندے تاں اوں مادّے دی طاقت تے توانائی کوں اپݨے کیتے مفید بݨا گھندے یا ضرر رساں بݨا گھندے۔ مادی ترقی دے پس منظر اچ ہک ٻئی صلاحیت پوشیدہ ہے۔ جینکوں روح دا ناں ݙتا ویندے۔ مادّے دے اندروں جیہڑے صلاحیتاں آشکار تھیندے پئے ہن او دراصل اینہی روح دا ہک ہلکا جیہا عکس ہے۔ حالی اساں عرض کیتا ہئی کہ انسان اپݨی زندگی اچ جو کجھ رہیندے اوہو کٹیندے۔ اوندی جیہڑی کمائی ہوندی ہے اوندے مطابق اونکوں صلہ ملدے۔ اگر انسانی ذہن تفکر دے نال عظیم طاقت بجلی کوں تلاش کر سڳدے تاں انسان اپݨے اندر اوں اکھ کوں وی تلاش کر گھندے جیہڑی اکھ زماں و مکاں توں ماوراء ݙیکھدی ہے۔ جیہڑی اکھ دے سامݨے ایں زندگی تے مرݨ دے بعد دی زندگی دے درمیان حائل پردے معدوم تھی ویندن۔ ایہا او اکھ ہے جیندے نال اولیاء کرام باطنی وارِدات تے کیفیات دا مشاہدہ کریندن۔ ایہا او اکھ ہے جیہڑی کھل ونڄے تاں کشفُ القبور تھی ویندے۔ یعنی مرݨ والیاں دی روح نال آدمی ایں طرح گفتگو کر سڳدے جیہڑی طرح عالم اسباب اچ رہندے ہوئے جسمانی خدوخال نال مرکب ݙو آدمی گفتگو کریندن ۔ ایہا او اکھ ہے کہ اگر ایں اکھ دی طاقت ٻئی ودھھ ونڄے تاں اوندے سامݨے فرشتے آ ویندن۔ ایہا او اکھ ہے جیندی برکت نال اللہ دے دوست عرش تے اللہ تعالیٰ دا دیدار کریندن۔ ایں باطنی اکھ دا کھلݨا تے ایں باطنی اکھ دے سامݨے سب توں پہلے جیہڑی چیز آندی ہے اے او عالَم ہے جینکوں اساں عالمِ اَعراف یا موت دے بعد دی زندگی آہدے ہیں۔ یعنی گوشت پوست دے جسم توں رشتہ منقطع تھیوݨ دے بعد آدمی جیہڑی دنیا اچ قدم رکھدے، باطنی اکھ اوں دنیا کوں ݙیکھ گھندی ہے۔ جنّت اچ چلے ونڄݨا اوندے کیتے معمول بݨ ویندے۔ ایندے برعکس اگر جسمانی زندگی اچ کہیں بندے نے اپݨی باطنی اکھ نی کھولی تاں اوندے اتے محرومی مسلط تھی ویندی ہے۔ مرݨ دے بعد وی اوندی نظر محدود رہندی ہے۔ جیہڑی طرح بندہ ایں دنیا اچ دیوار دے پچھوں نی ݙیکھ سڳدا اونہی طرح اوں دنیا اچ وی او کوتاہ نظر رہندے۔ سوال اے ہے کہ اے باطنی نظر کیہڑی طرح کھلے تے ایں نظر تے جیہڑا ڄالا تے ملا بݨ ڳئے اوندا آپریشن کیہڑی طرح تھیوے۔ ایندے کیتے حضور علیہ الصلوٰۃ و السلام دے وارث اولیاء اللہ نے اسباق بݨائے ہن۔ اے سارے اسباق رسول اللہ ﷺ دی غارِ حرا اچ تفکر دی پہلی سنت مراقبہ تے مبنی ہن۔ ==الف کمپیوٹر== کہیں علم کوں سکھݨ کیتے اوندی الف ب پ نال واقفیت ہووݨا ضروری ہے۔ کوئی آدمی جے تک الف ب پ دا قاعدہ نی پڑھ گھندا، اردو زبان پڑھݨا لکھݨا نی سکھ سڳدا۔ جبکہ اوندی مادری زبان وی اردو ہے۔ مادری زبان دے علاوہ ٻئی زبان وی اوں وقت سکھݨا ممکن ہے جیہڑلے کوئی ابتدائی قاعدے توں واقف ہووے مثلاً انگریزی پڑھݨ لکھݨ تے اوندے اچ مہارت حاصل کرݨ کیتے "اے بی سی ڈی" پڑھݨا ضروری ہے۔ اگر کوئی آدمی ابتدائی حروف جیہڑے آپس اچ مل کے لفظ بݨدن، نال واقف نہ ہووے اونکوں پڑھا لکھا آدمی نی اکھیج سڳدا۔ چاہے او ذہنی طور تے کتنا ہی ذہین ہووے جیں طرح ظاہری علوم سکھݨ کیتے قاعدہ پڑھݨا تے لکھݨا ضروری ہے تے جیں طرح قاعدے نال واقفیت ضروری ہے۔ روحانی علوم سکھݨ کیتے وی اللہ تعالیٰ دے بھیڄے ہوئے پیغمبراں تے پیغمبراں دے شاگرداں دا بݨایا ہویا قاعدہ پڑھݨا ضروری ہے۔ ظاہری علوم سکھݨ کیتے الف ب پ پڑھݨا ضروری ہے تے باطنی علوم سکھݨ کیتے طرزِ فکر تبدیل کرݨا ضروری ہے۔ روحانیت سکھݨ کیتے بغدادی قاعدہ یا گرائمر دی کوئی کتاب انسانی تاریخ اچ ہݨ تک نی چھپی۔ روحانی علم منتقل تھیندے، ایندی آسان مثال ٻال دے اندر ما دی زبان دا منتقل تھیوݨا ہے۔ کوئی ما مادری زبان سکھاوݨ کیتے ٻال کوں الف ب پ نی پڑھیندی۔ ٻال دے اندر طرزِ فکر اوہا ہوندی ہے جیہڑی ما پیؤ دی ہوندی ہے۔ ٻکری دا ٻچہ گھاہ کھاندے گوشت نی کھاندا۔ شیر دا ٻچہ گوشت کھاندے گھاہ نی کھاندا تے کبوتر دا ٻچہ نہ گھاہ کھاندے تے نہ گوشت کھاندے، داݨہ چڳدے۔ آدمی دا ٻچہ گوشت وی کھاندے، سبزی وی کھاندے، مٹی وی کھاندے، پتھر وی کھاندے، پاڑاں وی کھاندے، لکڑ وی کھاندے۔ پتھر توں مراد لوݨ ہے، لکڑ توں مراد او پاڑاں ہن جیہڑے لکڑ دی طرح ہوندن مثلاً ہلدر، دار چینی وغیرہ۔ آدمی دا ٻال اے ایں واسطے کھاندے کہ اونفے ماں پیؤ اے سب چیزاں کھاندن۔ آدمی دی طرح اگر شیر دی وی ایہا غذا ہوندی تاں اوندے ٻالاں دی وی ایہا خوراک ہوندی۔ کھاوݨا پیوݨا شکار کرݨا تے زندگی دے ٻئے عوامل شیر دے ٻالاں کوں بغیر سکھے ہوئے منتقل تھیندن یعنی انہاں سب چیزاں کوں سکھݨ کیتے قاعدہ پڑھݨا ضروری نی۔ کوئی وی مخلوق جیہڑی ایں دنیا اچ موجود ہے اپݨی مادری زبان ڄاݨدی ہے تے ہک ٻئے کوں مادری زبان اچ اپݨی کیفیات توں مطلع کریندی ہے۔ ککڑ کوں جیہڑلے اے خطرہ لاحق ہوندے کہ اوندے ٻالاں کوں ہل چا کے گھن ویسی تاں او ہک مخصوص آواز کڈھدی ہے تے سارے ٻال اوندے پراں اچ سمٹ ویندن۔ علیٰ ہذا القیاس ہر نوع اپݨی اپݨی زبان ڄاݨدی ہے تے اے زبان اوندی نسل اچ ٻولی تے سمجھی ویندی ہے لیکن ایندے نال نال گفتگو دا ہک ٻیا طریقہ وی ہے جیندے نال ہر شخص کہیں نہ کہیں وقت دوچار تھیندے تے ہر شخص ایں طریقے نال واقف ہے۔ اے طریقہ اشاریاں دی زبان ہے۔ آدمی دے اندر کوئی اینجھا کمپیوٹر نصب ہے جیہڑا اوندی زندگی دے مختلف مراحل اچ ہدایت ݙیندا پئے۔ کݙہیں او اینجھی ہدایت ݙیندے جیندے نال آدمی غم زدہ تھی ویندے۔ کݙہیں اینجھے ہدایات ملدن کہ او بغیر کہیں سبب دے خوش تھی ویندے۔ کݙہیں اونکوں پاݨی پیوݨ دی اطلاع ݙتی ویندی ہے، کݙہیں او کمپیوٹر اونکوں اے اطلاع فراہم کریندے کہ اعصاب اچ حرکت کرݨ دی صلاحیت نی رہی لہٰذا سمھ ونڄ۔ ستے آدمی کوں اے اطلاع ملدی ہے کہ ہݨ اگر مزید چارپائی تے لیٹے رہیے تے شعوری حواس اچ داخل نی تھئے تاں اعصاب منجمد تھی ویسن۔ لہٰذا فوراً اٹھی ونڄ تے حرکت شروع کر ݙیو۔ جے تک کمپیوٹر کوئی اطلاع نی ݙیندا آدمی یا کوئی وی ذی روح کوئی کم نی کر سڳدا۔ ایندے اچ انسان، بھیݙ، ٻکری تے کہیں جانور دی یا نباتات و جمادات دی کوئی قید نی۔ سب دے اندر اے اطلاع ݙیوݨ والی مشین نصب ہے۔ اوں مشین دی ہک وݙی خصوصیت اے ہے کہ اے اوہا اطلاع فراہم کریندی ہے جیہڑی حالات تے وقت دے مطابق ہووے۔ اے کمپیوٹر آدمی دے اندر اوندی روح ہے۔ موجودات اچ جتنے ذی روح یا غیر ذی روح سمجھے ونڄݨ والے مخلوقات ہن سب اچ ہک ہی طرح دا کمپیوٹر نصب ہے۔ انسان تے ٻئی مخلوق میں اگر فرق ہے تاں صرف اے ہے کہ انسان دے علاوہ ٻئی کوئی مخلوق اوں کمپیوٹر دے علم توں ناواقف ہے۔ صرف انسان کوں اللہ کریم نے کمپیوٹر دا پورا علم سکھایا ہے۔ ==روح دا لباس== انسان دی مجموعی زندگی تے غور کریجے تاں اے حقیقت سامݨے آندی ہے کہ زندگی دے سارے طرزاں تے زندگی کوں رواں دواں کرݨ والے سارے تقاضے تمام احساسات و کیفیات اطلاعات تے قائم ہن۔ کتھائیں ساکوں اطلاع ملدی ہے کہ سردی ہے۔ کتھائیں ساکوں اطلاع ملدی ہے کہ گرمی ہے، بکھ، تریھ، تکلیف، خوشی، محبت، نفرت، رحم، ظلم تے زندگی اچ کم آوݨ والے سارے دے سارے تقاضے اطلاعات دے اتے قائم ہن۔ جیہڑلے اساں اے ݙیکھدے ہیں کہ زندگی اطلاعات دا مجموعہ ہے تاں اے تلاش کرݨا ضروری تھی ڳیا کہ: #اطلاعات دا منبع کیا ہے؟ #ٻئی ڳالھ اے غور طلب ہے کہ اطلاع کیہڑی جگہ آ کے رکدی ہے تے ریسیونگ اسٹیشن جیہڑا اطلاعات قبول کریندے، کتھاں واقع ہے؟ #تریجھی ڳالھ اے ہے کہ اطلاعات اچ معانی پواوݨ والی ایجنسی کیہڑی ہے؟ #چوتھی ڳالھ اے تحقیق طلب ہے کہ اطلاعات کوں معانی پواوݨ دے بعد مظاہرات کیہڑی مشین تے چھپدے پئے ہن؟ #پنجویں ڳالھ اے ہے کہ اوں چھپائی اچ جیہڑا مادہ کم کریندا پیا ہے او کیا ہے؟ #تے چھیویں ڳالھ اے ہے کہ اطلاعات مختلف مراحل توں لنگھ کے جیہڑلے مظہر بݨ ویندن تاں او کتھاں نیست و نابود تھی ویندن؟ روحانی علوم دی پہلی کتاب اچ اے ڳالھ سمجھاوݨ دی کوشش کیتی ویندی ہے کہ گوشت پوست نال مرکب تے رڳاں پٹھیاں نال بݨا ہویا پتلا اصل انسان نی بلکہ گوشت پوست دا جسم اصل انسان دا لباس ہے۔ جیں طرح گوشت پوست دی حفاظت کیتے اساں ان دا، کھل دا، کپاہ یا ٻئے چیزاں دا لباس پیندے ہیں، اونہی طرح اصل انسان (ساݙی روح) گوشت پوست دا لباس بݨیندے۔ گوشت پوست دا جسم محض ہک لباس ہے تے جیہڑی ہستی کوں اللہ کریم نے انسان آکھے۔ اونکوں عرف عام اچ "روح" دا ناں ݙتا ڳیا ہے۔ قاعدے تے قانون دے مطابق اگر کوئی بندہ روحانی علوم سکھݨا چاہندے تاں اوندے اندر اے یقین راسخ ہووݨا ضروری ہے کہ گوشت پوست دا جسم مفروضہ تے فکشن ہے۔ جیہڑلے اے یقین پختہ تھی ویندے کہ گوشت پوست دا جسم لباس ہے فکشن ہے، فنا تھیوݨ والا ہے تاں قدری طور تے مفروضہ حواس توں ذہن دور تھیوݨ لڳدے تے جیہڑلے مفروضہ زندگی توں ذہن پلٹدے تاں حقیقت دی طرف سفر شروع تھی ویندے۔ ایں واسطے کہ حقیقت تے مفروضہ ݙوہیں چیزاں ہک مرکز تے جمع نی تھیندے۔ مفروضہ حواس تے مفروضہ چیزاں بدلدت رہندن، ترٹدے تے کھنڈدے رہندن۔ فنا تھیندے رہندن لیکن حقیقت نہ بدلدی ہے، نہ ترٹدی ہے، نہ کھنڈدی ہے تے نہ فنا تھیںدی ہے۔ حقیقت جیہڑی قائم بالذّات ہے، حقیقت جیہڑی اپنے مرکز تے مستقل طور تے رواں دواں ہے۔ اوں انسان دی تلاش نال سامݨے آندی ہے جینکوں قرآن نے "روح" آکھے۔ مگر روح دے وی مدارج ہن۔ لاعلمی دی بنا تے روح کوں وی ہک اینجھا ہی آدمی یا انسان سمجھا ویندے جیویں گوشت پوست دا انسان۔ اساں ݙیکھدے ہیں کہ روح ہک اینجھی حقیقت ہے جیہڑی جزوِ لا تجزاء ہے جیہڑی اپݨی ذات دے نال وابستہ تے پیوست ہے تے قائم ہے۔ روح دی اپݨی ہک صفَت ہے۔ او اے کہ روح ہر آن ہر لمحہ متحرّک رہندی ہے تے قائم بالذّات رہندے ہوئے طرح طرح دے روپ اچ مظہر بݨدی رہندی ہے۔ روح دا ہک وݙا وصف اے ہے کہ مفروضہ تے فکشن حواس اچ کݙہیں سامݨے نی آندی البتہ مفروضہ تے فکشن حواس کوں اپݨے کیتے لباس دے طور تے استعمال کریندی ہے۔ لیکن چونکہ ہر لمحہ ہر آن متحرّک رہݨا اوندا ہک وصف ہے ایں واسطے او کݙہیں انسانی لباس اچ جلوہ گر تھیندی ہے، کݙہیں ٻکری دے لباس اچ، کݙہیں جنّات دے لباس اچ تے کݙہیں فرشتیاں دے لباس اچ جلوہ گر تھیندی ہے۔ روحانی سائنسداناں نے زمین تے تقریباً ساڈھے یارہاں ہزار نوعاں دی نشاندہی کیتی ہے تے ہر نوع روح دا ہک جزو ہے۔ روح دی ہک تعریف اے ہے کہ ہک طرف نوعی لباس اپݨے کیتے منتخب کریندی ہے تے ݙوجھی طرف اوں نوع دے افراد دی حیثیت اچ مختلف لباس اختراع کریندی رہندی ہے۔ روح دی ایں کارکردگی کوں ڄاݨݨ کیتے اساں آکھ سڳدے ہیں کہ روح دا نوعی لباس نیگیٹیو ہے تے نوعاں دے افراد اوں نیگیٹیو دا Positive ہن۔ اے عجیب و غریب نظام ہے کہ روح: #نوع دا لباس تے #نوع دے افراد دا لباس بݨیندی رہندی ہے تے اے لباس سوت تے ان دے لباساں دی طرح خستہ تھیںدے رہندن۔ اینکوں سمجھݨا کوئی زیادہ مشکل ڳالھ نی۔ اصل انسان یا روح جیہڑلے لباس دی ابتدا کریندی ہے تاں لباس ساکوں ہک خوبصورت نرم و نازک تے معصوم صورت ٻال اچ نظر آندے تے ول اے لباس ہر آن تے ہر لمحہ بدلدا رہندے۔ ہر آن ہک لباس لہندے تے ہک لباس بݨدے۔ لباس دے لہݨ تے بݨݨ اچ لباس اچ تغیّر واقع تھیندے، کتھائیں سیاہی ودھ ویندی ہے، کتھائیں سیاہی گھٹ ویندی ہے، تصویر ہک ہے مشین وی ہک ہے، چھپائی وی ہک ہے لیکن ہر تصویر دے Impression اچ کجھ نہ کچھ فرق پئے ویندے۔ بتدریج لباس تبدیل تھیندے تھیندے ایں حال کوں پہنچ ویندے کہ اوندے اچ مزید کوئی سکت باقی نی رہندی تے اے لباس ختم تھی ویندے، سکت نہ رہݨ کوں اساں ٻڈھیپے دے ناں نال یاد کریندے ہیں۔ اے قانون ایں واسطے بیان کیتا ڳیا ہے کہ ڳالھ پوری طرح سامݨے آ ونڄے تے اساں سمجھ گھنوں کہ روح ہر آن ہر لمحہ متحرّک رہندی ہے۔ تے ہر آن تے ہر لمحے دی حرکت دراصل روح دا ہک لباس ہے۔ ایہو لباس ساکوں مظاہراتی طور تے شکل و صورت اچ نظر آندے۔ ==مٹی دا شیر== جیں طرح روح دے لباس یعنی رڳاں، پٹھیاں، ہݙیاں تے گوشت نال مرکب آدمی کوں انسان سمجھا ویندے تے اوں آدمی اچ طرح طرح دے خدوخال ساکوں نظر آند بالکل اونہی طرح روح دے اندر وی خدوخال موجود ہن۔ جسم انسانی کیتے جیہڑلے لباس بݨایا ویندے تاں اے ڳالھ ساݙے پیش نظر رہندی ہے کہ جسم دے زیادہ توں زیادہ حصے کڄے ونڄن جیویں قمیض شلوار۔ ایندے برعکس روح جیہڑلے لباس بݨیندی ہے تاں او لباس مکمل ہوندے۔ مکمل ہووݨ توں مراد اے ہے کہ روح دی شکل جیں طرح دے خدوخال اچ موجود ہے انہی مکمل خدوخال دے نال لباس بݨدے۔ ===مثال=== مٹی دے شیر تے رنگ کر ݙیویجے تاں اساں اونکوں شیر ہی آہدے ہیں۔ ہک مٹی دا شیر رنگ دے بغیر ہے تے ایہو مٹی دا شیر رنگین ہے۔ لیکن شیر دے اتے رنگ کیتا ویندے تاں اے رنگ شیر دے اوپر غالب آ ویندے مثلاً کن تے، اکھیاں تے، پیراں تے، ڈڈھ تے، پینٹ شدہ شیر کوں وی اساں شیر آہدے ہیں۔ روح جیہڑلے لباس بݨیندی ہے تاں اپݨے خدوخال تے نقش و نگار دے مطابق پورا لباس تیار کریندی ہے۔ خدوخال اچ جیں طرح دی ناک ہوسی، جیں طرح دے کن ہوسن، جیں طرح دے پیر ہوسن، جیں طرح دا سر ہوسی، اونہی مناسبت نال جسمانی لباس تخلیق تھیندا رہندے۔ ہݨ اساں ایویں آکھسوں کہ گوشت دا جسم روح دا اِختراع کردہ ہک رنگ ہے یعنی روح جیہڑی مکمل خدوخال تے نقش و نگار دے نال قائم ہے اوندے اتے ہک رنگ آ ڳیا یعنی رنگ روح دا لباس ہے۔ ایہے رنگ روح دے اتے مختلف پرت ہن۔ اتھاں ہک ڳالھ ݙسا ݙیوݨا ضروری ہے کہ جیں طرح جسمِ انسانی پرت در پرت موجود ہے اوں طرح روح وی بے شمار پرتاں دا مجموعہ ہے۔ روح دا ہر پرت مجسم نقش و نگار دے نال متحرّک ہے۔ ہک لمحے دا کھربواں حصّہ وی اینجھا نی جیندے اچ حرکت ساکت تھی ویندی ہے۔ اگر لمحے دے کھربویں حصے اچ وی روح ساکت تھی ونڄے تاں سارا نظام درہم برہم تھی ویسی۔ کائنات اچ جتنے اشیاء موجود ہن او زمین دے اتے ہووون، زمین دے اندر ہوون، آسمانی مخلوق ہووے، ست آسمان ہوون، عرش و کرسی ہووے، ہر شئے اچ روح موجود ہے تے جیہڑی چیز ساکوں ظاہر اکھیاں نال یا صفاتی اکھیاں نال نظردی ہے او سب روح دا لباس ہے۔ جیہڑلے اساں کبوتر کوں ݙیکھدے ہیں تاں کبوتر دی پوزیشن وی اوہا ہے جیہڑی آدمی دی ہے۔ جیں طرح روح آدمی دے خدوخال دے مطابق لباس بݨا کے اپݨا مظاہرہ کریندی ہے، جیں طرح روح نکلݨ دے بعد آدمی دی کوئی حیثیت برقرار نی رہندی، اونہی طرح کبوتر دے اندروں روح نکلݨ دے بعد کبوتر دی کوئی حیثیت باقی نی رہندی۔ جسم انسانی توں روح اگر اپݨا رشتہ منقطع کر گھنے تاں اے جسم منتشر تھی ویندے تے منتشر تھی کے مٹی دے ذرّات اچ تبدیل تھی ویندے۔ جیں جسم کوں اساں کبوتر، ناہر یا باندر دے ناں نال ڄاݨدے ہیں او انسانی جسم توں مختلف نی ہوندا۔ انسان دی طرح ہر جسم منتشر تھی کے مٹی دے ذرّات اچ تبدیل تھی ویندے۔ ===قانون=== روح ہک اینجھا مادہ ہے جیندے اندر پورے پورے خدوخال موجود ہن۔ خدوخال دی اے موجودگی دراصل روح دی صلاحیت دی نشان دہی ہے۔ روح ہک مشین ہے یا ہک اینجھا کمپیوٹر ہے جیندے بے شمار ڈائیاں ہن۔ مختلف ڈائیاں اچ جیہڑلے مسالہ پوندے تاں ڈائی دے مطابق نویں نویں لباس اچ نئی نویں صورتاں مظہر بݨ کے ساݙے سامݨے آ ویندن۔ کبوتر دی شکل و صورت دی ڈائی اچ پلاسٹک دا مسالہ سٹیا ونڄے تاں کبوتر بݨسی۔ پھل دی ڈائی اچ مسالہ سٹیجے تاں پھُل بݨسی، علیٰ ہذالقیاس ڈائیاں مختلف ہن مسالہ ہک ہے۔ لیکن اوں مسالے دی بنیاد تے ہر شکل مختلف بݨدی پئی ہے۔ ڈائی دے اتے اگر غور کریجے تاں اے ڳالھ بالکل سامݨے دی ہے کہ کبوتر دی ڈائی اچ تے ٻلی دی ڈائی اچ ہک نمایاں فرق ہے۔ اوں نمایاں فرق کوں قرآن ‘‘مقداراں’’ دا ناں ݙیندے ، (سورۃ الأعلیٰ – آیت نمبر 3) یعنی ہر ڈائی مختلف تے معیّن مقداراں نال بݨی ہوئی ہے تے اے معیّن مقداراں باوجود ہک ہووݨ دے الڳ الڳ ہن۔ ایندے کیتے شکل و صورت اچ اختلاف واقع تھیندا رہندے۔ ڈائی جیہڑی چیز یا مسالے نال بݨی ہے او وی ہک ہے تے ڈائی دے اندر جیہڑا مسالہ سٹیا ڳیا ہے او وی ہک ہے لیکن ڈائی بذات خود مختلف ہے۔ اے اختلاف ہی مختلف شکل و صورت دا سبب بݨدے۔ ہک طرح دے مقداراں نال ہک نوع تخلیق تھی ویندی ہے۔ اوں نوع دے اندر معیّن مقداروں اچ جیہڑلے ردّ و بدل تھیندے تاں افراد وجود اچ آندن۔ نوع دے معیّن مقداراں جیہڑلے آدم دے رنگ اچ جلوہ افروز تھیندن تاں آدم دی صورت سامݨے آ ویندی ہے۔ آدم جنہاں مقداراں دا ناں ہے جیہڑلے انہاں مقداراں اچ ہیجان پیدا تھیا تے ہیجان دی وجہ کولوں مقداراں اچ ترٹ بھڄ واقع تھئی تاں مقداراں دا توازن بدل ڳیا۔ مقداراں دا توازن بدلݨا اے معنی رکھدے کہ نویں مقداراں وجود اچ آ ڳئے، جیویں ہی مقداراں اچ ہیجان پیدا تھیا تے اوں ہیجان نال مقداراں اچ ردّ و بدل تھیا، نتیجے اچ حوّا دا وجود ابّا آدم دے سامݨے آ ڳیا۔ ہݨ مقداراں دے ݙو رخ متعیّن تھی ڳئے۔ باوجود ایندے کہ مقداراں اچ ردّ و بدل واقع تھیا جیہڑلے اوں ردّ و بدل دے نتیجے اچ کوئی صورت وجود اچ آئی تاں اوں صورت دے اندر وی مقداراں معیّن تھی ڳئے۔ مقداراں معیّن ہووݨ دا مطلب اے ہے کہ ڈائی دے اندر مخصوص طاقت مخصوص وزن مخصوص رنگ دے مقداراں جمع تھی ونڄ تاں ہک خوبصورت تصویر بݨدی ہے جیندا ناں آدم ہے تے اگر اوں ڈائی اچ اینجھے مقداراں جمع تھی ونڄن جیندا رنگ قدرے مختلف ہووے، وزن ݙو گنا ول وزن گھٹ یا قدرے زیادہ ہووے اوں صورت دا ناں عورت ہے۔ ڈائی دے اندر جیہڑا مسالہ سٹیا ویندے او وی پک ہے لیکن مقداراں اچ ردّ و بدل تھیندا رہندے تے مقداراں دے ردّ و بدل نال نویں نویں شکلاں وجود اچ آندے رہندن۔ اللہ کریم نے ارشاد فرمایا ہے کہ پاک تے بلند مرتّبہ ہے او ذات جیں نے تخلیق کیتا معیّن مقداراں نال تے ول انہاں مقداراں توں مرکب مخلوق کوں زینت بخشی تے اوں مخلوق کوں ہک رنگ ݙتا۔ زمین تے رنگ رنگ دی مخلوق دے اندر ہک معیّن چیز پاتی جیہڑی مَیٹر (Matter) ہے تے جیہڑی چیز الڳ الڳ کریندی ہے او مقداراں ہن تے انہاں مقداراں کوں اساں رنگ نال تشبیہ ݙیندے ہیں۔ رنگاں اچ ردّ و بدل، شکل و صورت دا باعث بݨدے۔ جیں طرح معیّن مقداراں نال صورت بݨدی ہے تے مختلف شکلاں ساݙے سامݨے آندن۔ اونہی طرح معیّن مقداراں نال ساݙے اندر حواس بݨدن، جے تک حواس معیّن مقداراں تے قائم ہن۔ صحت مند ہن تے حواس دے اندر مقداراں گھٹ یا ودھ ہوون تاں حواس غیر صحت مند تھی ویندن۔ ==ٻارہاں کھرب کل پرزے== مختصر طور تے زندگی دا تذکرہ کریجے تاں اے آکھݨا مناسب ہے کہ زندگی جذبات نال عبارت ہے تے زندگی دے بے شمار جذبات حواس دے دوش تے سفر کریندے پئے ہن۔ انہاں جذبات کوں کنٹرول کرݨا حواس دے ذریعے ہی ممکن ہے۔ ===مثال=== ہک آدمی کوں تریھ لڳی۔ تریھ ہک تقاضا ہے ، تریھ دے تقاضے کوں پورا کرݨ کیتے حواس ساݙی رہنمائی کریندن۔ حواس ساکوں ݙسیندن کہ اے پاݨی گرم ہے۔ اے پاݨی سرد ہے ، اے پاݨی کوڑا ہے یا اے پاݨی مٹھا ہے۔ تریھ دا تقاضہ پاݨی پیوݨ نال پورا تھیندے۔ پاݨی دی پہچاݨ بوی حواس دے ذریعے ممکن ہے۔ ہک تقاضہ تریھ ہے ، ہک تقاضہ بکھ ہے۔ کہیں کوں چاہںا ہک الڳ تقاضہ ہے تے آدمی دے اندر اے تقاضہ پیدا تھیوݨا کہ کوئی میکوں وی چاہے ، الڳ تقاضہ ہے۔ انہاں تقاضیاں کوں ہک جگہ جمع کر گھدا ونڄے تاں ایندا ناں زندگی ہے تے جیہڑلے انہاں کوں الڳ الڳ کر کے ݙٹھا تے سمجھا ونڄے تاں اے ڳالھ معلوم تھیندی ہے کہ ہر تقاضہ ایں واسطے الڳ الڳ ہے کہ تقاضیاں دے اندر مقداراں الڳ الڳ کم کریندے پئے ہن۔ تریھ دے تقاضے اچ جیہڑے مقداراں کم کریندے پن او بکھ دے تقاضے اچ موجود نی ایں واسطے صرف پاݨی پی کے بکھ دا تقاضہ رفع نی تھیندا۔ بکھ دے اندر جیہڑے مقداراں کم کریندے پن ، اوں دی اپݨی الڳ ہک حیثیت ہے۔ ایہا وجہ ہے کہ صرف کجھ کھا کے تریھ دا تقاضہ پورا نی تھیندا۔ حواس الڳ الڳ تقاضیاں کوں ڄاݨدن، سمجھدن، انسانی زندگی اچ ہک تقاضہ محبت ہے۔ محبت ہک اینجھا مجموعی تقاضہ ہے جیندے بغیر زندگی ادھوری تے نامکمل رہندی ہے۔ حواس محبت دے ایں تقاضے کوں الڳ الڳ حیثیت ݙیندن مثلاً اے کہ حواس ساکوں ݙسیندن کہ اے خاتون میݙی ذال ہے تے اے چھوکری دھی ہے تے اے خاتون ساݙی ما ہے۔ جیہڑلے اساں محبت دا ناں گھندے ہیں تاں محبت دا مجموعی مفہوم ساݙے ذہن اچ کہیں دا چاہݨا آندے لیکن جیہڑلے حواس دے ذریعے محبت کوں سمجھدے ہیں تاں محبت دا مفہوم بدل ویندے۔ ہک عورت ہر حال اچ عورت ہے لیکن حواس اوں عورت کوں الڳ الڳ تقسیم کر ݙیندن۔ حواس ساکوں ݙسیندن کہ اے عورت ساݙی بھیݨ ہے، اے عورت ساݙی دھی ہے، اے عورت ساݙی ما ہے تے اے عورت ساݙی ذال ہے۔ بحیثیت عورت و مرد سب اخ قدراں مشترک ہن لیکن حواس ساکوں ݙسیندن کہ مشترک قدراں اچ وی ہک ضابطہ تے قانون ہے۔ ݙسݨا اے مقصود ہے کہ انسانی زندگی جیہڑی بنیاد تے قائم ہے اوندے ݙو پیر یا ݙو ستون ہن۔ ہک پیر یا ستون جذبہ ہے تے ہک پیر یا ستون حواس ہن۔ جے تک آدمی جذبات دے دائرۂِ کار اچ رہندے۔ اوں وقت تک اوندی حیثیت ݙوجھے حیوانات توں الڳ نی تے جݙݨ انہاں جذبات کوں او انسانی حواس دے ذریعے سمجھدے تے جذبات دی تکمیل اچ حواس دا سہارا گھندے تاں او حیوانات توں الڳ تھی ویندے۔ جذبات تے حواس دا اشتراک انساناں دی طرح حیواناں اچ وی موجود ہے لیکن فرق اے ہے کہ ہک ٻکری یا ایک ڳاں انساناں دی طرح حواس اچ معنی نی پہوا سڳدی۔ اوندا علم زندگی کوں قائم رکھݨ دے ضروریات پوری کرݨ تک محدود ہے۔ او صرف اتنا ڄاݨدی ہے کہ پاݨی پیوݨ نال تریھ وسمدی ہے، پتے کھاوݨ نال بکھ رفع تھیندی ہے، ایں ڳال نال اونکوں کوئی غرض نی کہ پاݨی کیندا ہے۔ اوندے اندر زندگی قائم رکھݨ کیتے ہک تقاضہ تھیندے تے او تقاضہ پورا کر گھندی ہے۔ ایندے برعکس انسان دے اندر زندگی کوں قائم رکھݨ کیتے جیہڑلے تقاضہ ابھردے تاں او حواس دے ذریعے اے ڳال سمجھدے کہ اے تقاضا کیہڑی طرح پورا کیتا ویندے۔ چونکہ انسان کوں اللہ کریم نے حواس دا مخصوص علم عطا کیتے ایں واسطے انسان ݙوجھی مخلوق دے مقابلے اچ ممتاز تھی ڳئے تے اے ممتاز تھیوݨا ہی مکلف ہووݨا ہے۔ اے ڳال واضح طور تے سامݨے آ ڳئی ہے کہ زندگی قائم رکھݨ کیتے اللہ کریم دی تمام مخلوق اچ تقاضے یکساں ہن۔ آدمی کوں وی بکھ لڳدی ہے، ٻکری تے ٻلی کوں وی بکھ لڳدی ہے۔ تریھ آدمی کوں وی لڳدی ہے تے تریھ ٻئے حیوانات کوں وی لڳدی ہے۔ ݙوہیں بکھ تے تریھ دے تقاضے کوں پورا کریندن۔ لیکن انسان تقاضیاں تے حواس دی حیثیت توں واقف ہے۔ اے وقوف ہی انسان کوں شرف دے درجے تے فائز کریندے۔ حواس دے قانون توں واقف تھیوݨا روحانی سفر دی ابتدا ہے۔ انسان دے اندر ٻارہاں کھرب کَل پرزیاں نال مشین کم کریندی پئی ہے۔ کجھ کَل پرزے اینجھے ہن جیہڑے حواس بݨیندن، کجھ کَل پرزے اینجھے ہن جیہڑے جذبات دی تخلیق کریندن۔ انسان کوں اللہ کریم نے اے علم عطا کیتے کہ اگر او چاہے تاں ڄاݨ گھندے کہ اوندے اندر نصب شدہ مشین اچ اے کَل پرزے کیہڑی طرح فٹ ہن تے انہاں دے ذریعے جذبات تے حواس کیہڑی طرح بݨدن۔ جذبات تے حواس دے اعتبار نال انسان تے تمام حیوانات ہک صف اچ کھڑے ہن لیکن ٻکری دے اندر اے صلاحیت نی کہ او حواس بݨاوݨ دی مشین یا حواس بݨاوݨ دے کَل پرزیاں کوں سمجھ سڳے۔ اگر کوئی انسان ٻکری دی طرح اپݨے اندر نصب شدہ ایں کائناتی نظام کوں نی سمجھدا تاں اوندی حیثیت ٻلی تے کتے توں ودھ نی۔ ایں واسطے کہ بکھ کتے کوں وی لڳدی ہے، پیٹ کتا وی بھریندے۔ بکھ آدمی کوں وی لڳدی ہے۔ ڈڈھ آدمی وی بھریندے، تریھ چوہے کوں وی لڳدی ہے، تریھ آدمی کوں وی لڳدی ہے، پاݨی آدمی وی پیندے۔ جبلّی طور تے ہک آدمی وی اپݨی اولاد دی پرورش کریندے، اپݨی اولاد نال محبت کریندے، اپݨی اولاد دی تربیت کریندے بالکل اونہی طرح ٻلی وی اپݨی اولاد نال محبت کریندی ہے، اولاد دی پرورش کریندی ہے۔ اپݨی اولاد کوں کھیر پلیندی ہے تے زندگی گزارݨ کیتے تمام ضروری ڳالھیں نال آگاہ کر کے ٻچیاں دی تربیت کریندی ہے۔ روحانی نقطہ نظر نال اگر کوئی آدمی سب کجھ اوہے کم کریندے جیہڑے ہک ٻلی کریندی ہے تاں اوندی حیثیت ٻلی دے برابر ہے تے اونکوں ٻلی توں افضل قرار نی ݙیویج سڳدا۔ کوئی انسان ٻی کتے چوہے توں ایں واسطے افضل ہے کہ اللہ کریم نے اونکوں اپݨے اندر نصب شدہ مشین یا کمپیوٹر دا علم سکھا ݙتے۔ ==اللہ تے آدم== جذبات دے اندر رہندے ہوئے تقاضے پورے کرݨا جبلّت ہے تے جذبات تے حواس کوں الڳ الڳ سمجھݨا تے جذبات تے حواس دے مفہوم توں باخبر تھیوݨا خود آگاہی ہے۔ خود آگاہی فطرت ہے۔ جبلّت بدلدی رہندی ہے۔ فطرت اچ تغیّر تے تبدل واقع نی تھیندا۔ اللہ کریم نے جیہڑی چیز کوں جیہڑی فطرت تے پیدا کر ݙتے اوندے اچ تبدیلی واقع نی تھیندی۔ انسان کوں ٻئے حیوانات تے ٻئی مخلوقات توں ممتاز کر کے اللہ نے علم دی صفات دا علم عطا فرمایا۔ یعنی اللہ نے اپݨی یکجائی صفات آدم کوں سکھا ݙتے۔ یکجائی صفات توں مراد اے ہے کہ اللہ کریم نے جیں حد تک تے جیں قدر مناسب سمجھا آدم کوں اپݨی تخلیقی صفات دا علم عطا کر ݙتا۔ اللہ دے اَسماء اللہ دی صفات ہن، چونکہ اللہ خالقِ کائنات ہے ایں واسطے اللہ دی ہر صفَت اللہ کریم نال ہم رشتہ ہے۔ ایندا مطلب اے تھیا کہ اللہ نے اپݨے انہاں صفات دے او علوم آدم کوں سکھا ݙتے جنہاں صفات دے اتے کائنات دی تخلیق وجود اچ آئی، ایں واسطے تھیا کہ خالق چاہندے کہ میکوں پہچاݨا ونڄے۔ پہچاݨݨ کیتے ضروری ہے کہ آدم خالق دی صفات دا علم رکھدا ہووے۔ صفات دا اے علم اللہ نے ݙوجھی مخلوقات، فرشتیاں کوں وی عطا کیتا لیکن تخلیقی صفات دے جیہڑے علوم اللہ نے آدم کوں عطا کیتے او فرشتیاں کوں نی ݙسے۔ مفہوم اے نکلا کہ آدم دی فضیلت ایں بنیاد تے ہے کہ او اللہ دے تخلیقی صفات توں واقف ہے چونکہ اللہ نے اینکوں اپݨی صفات دا علم عطا کر ݙتے ایں واسطے اے انہاں صفات کوں ڄاݨݨ دے بعد اللہ تک رسائی حاصل کر گھندے۔ ایندا مطلب اے نی کہ اللہ دء ٻئی مخلوق اللہ کوں نی ڄاݨدی۔ اللہ دی ݙدجھی مخلوق وی ایں ڳال توں واقف ہے کہ ساݙا پیدا کرݨ والا اللہ ہے تے اوہو ساکوں زندہ رکھے ہوئے ہے تے اوں نے ہی ساݙے کیتے وسائل فراہم کیتے ہن۔ ڄاݨݨ دے ݙو طرزاں ہن۔ ہک طرز اے ہے کہ ہک آدمی ٻئے آدمی کوں ڄاݨدے کہ فلاݨاں آدمی دنیا اچ موجود ہے۔ کہیں حد تک اوندی صفات توں واقف ہے۔ ݙوجھا آدمی اوں آدمی توں متعارف وی ہے تے اونکوں اوندی قربت وی حاصل ہے۔ قربت دی وجہ توں او اونکوں ݙیکھدا وی ہے۔ اوندی ڳال وی سݨدے تے اوندے سامݨے اپݨے معروضات وی پیش کریندے۔ تمام مخلوق پہلی طرز توں واقف ہے، مگر مخلوق آدم چونکہ اللہ دی صفات دا علم رکھدی ہے ایں واسطے او اللہ نال قربت حاصل کر کے اللہ دا عرفان حاصل کر گھندی ہے۔ عرفان توں مراد محض لفظی عرفان نی۔ عرفان توں مراد اے ہے کہ اونکوں ایں ڳال دا یقین حاصل تھی ویندے کہ میں مخلوق ہاں تے میکوں پیدا کرݨ والا اللہ میݙا خالق ہے تے ایں یقین دے بعد او اللہ کوں ݙیکھدے۔ اللہ دی آواز سݨدے۔ اللہ کوں محسوس کریندے۔ اللہ نال گفتگو کریندے۔ اللہ جݙݨ اونکوں کجھ آکھدے تاں اوندی گفتگو سݨ کے سرشاری دی کیفیّت اچ اوندی تکمیل کریندے۔ او اے ڳال ڄاݨ گھندے کہ میݙا وجود اللہ دے رحم و کرم تے اللہ دء محبت تے قائم ہے۔ اوندے ذہن اچ اے ڳال پوری طرح قائم تھی ویندی ہے کہ میݙی زندگی اچ ہر حرکت تے میݙی زندگی دا ہر عمل ایں بنیاد تے قائم ہے کہ میکوں اللہ نے سنبھالا ہویا ہے۔ او اے وی ڄاݨ گھندے کہ میکوں اللہ نے کیہڑی مشیت دے تحت پیدا کیتے؟ میݙی پیدائش دی غرض و غایت کیا ہے؟ پیدا تھیوݨ توں پہلے میں کیہڑے عالَم اچ موجود ہم تے مرݨ دے بعد میں کیہڑے عالَم اچ منتقل تھی ویساں۔ او ایں ڳال توں باخبر تھی ویندے کہ فرشتے اوندے مسجود ہن یعنی اوندے سامݨے او سارا نقشہ آ ویندے جیندا تذکرہ قرآن نے "انی جاعل فی الارض خلیفہ" (سورۃ البقرہ – آیت نمبر 30) اچ کیا ہے۔ اے ڳال ٻہوں زیادہ غور طلب ہے کہ آدم دی اولاد آدم ہے تے آدم کی اولاد بحیثیت آدم دے ایں ڳال دا مشاہدہ کر سڳدی ہے جنہاں مشاہدات توں آدم گزرا ہے۔ اگر آدم زاد ایں ڳال دا مشاہدہ نہ کرے جیہڑی حالت دا مشاہدہ آدم نے کیتے یعنی خود کوں فرشتیاں دا مسجود ݙیکھݨا۔ اللہ تے فرشتیاں دے درمیان مکالمہ تھیوݨا۔ اللہ کریم دا اے ارشاد فرماوݨا کہ اساں آدم کوں اپݨے تمام صفات دا علم سکھا ݙتے تے فرشتیاں دا اے آکھݨا کہ اساں صرف اوں حد تک واقف ہیں جیہڑی حد تک تساں ساکوں عطا فرما ݙتے۔ اے تمام فلم اگر آدم زاد بندے دے سامݨے نہ آوے تاں او ہرگز آدم دی اولاد سݙیجݨ دا مستحق نی۔ اوندی حیثیت اوں آدم دی ہرگز نی جیں آدم دے بارے اچ اللہ تعالیٰ نے ارشاد فرمایا ہے کہ اے میݙا نائب تے خلیفہ ہے، اے اوندے اختیارات استعمال کرݨ پر قدرت نی رکھدا تاں او ہرگز نائب نی۔ ایں تمام گفتگو دا اجمال اے تھیا کہ آدم زاد اگر ازل اچ ایں واقعے توں واقف نی تے انہاں واقعات کوں ایں زندگی اچ نی ݙیکھدا جنہاں دی بنیاد تے آدم کوں نائب تے خلیفہ بݨایا ڳیا ہے تاں او آدم دی صف اچ شمار نی تھیندا تے اگر چھک تاݨ کے محض شکل و صورت دی بنیاد تے اونکوں آدم زاد آکھ وی ݙیویجے تاں اونکوں ناخلف اولاد توں زیادہ کوئی حیثیت نی ݙیویج سڳدی۔ ایں واسطے کہ او اپݨے پیؤ دے ورثے توں محروم ہے۔ پیؤ دے ورثے توں محروم اولاد ناخلف ہوندی ہے، بدنصیب ہوندی ہے، مفلوک الحال ہوندی ہے۔ ݙوجھی صورت اے ہے کہ اگر کوئی بندہ اللہ دے اَسماء دا علم نی ڄاݨدا تاں او اللہ دا نائب نی۔ آدم زاد کوں ٻئی مخلوقات تے جیہڑا شرف حاصل ہے اوندی وجہ صرف اے ہے کہ آدم زاد اللہ دے اَسماء دا علم ڄاݨدے تے اوں علم دی بنیاد تے او اللہ دا نائب ہے۔ چونکہ آدم اللہ دا نائب ہے ایں واسطے او اللہ دے اختیارات استعمال کر سڳدے۔ اللہ دے اختیارات بحیثیت خالقِ کائنات دے او اختیارات ہن جنہاں کوں تخلیقی اختیارات آکھا ویندے۔ اللہ نے اپݨے کیتے ارشاد فرمایا ہے کہ میں احسن الخالقین ہاں یعنی میں تخلیق کرݨ والا ہاں، میں بہترین خالق ہاں۔ آیت مبارکہ توں اے ڳال پوری طرح ثابت تھی ویندی ہے کہ اللہ تخلیق کرݨ والیاں اچ بہترین خالق ہے یعنی اللہ نے بندیاں کوں وی تخلیقی صلاحیتاں منتقل کیتن۔ اے تمام صلاحیتاں او اَسماء ہن جنہاں دے بارے اچ خالقِ کائنات نے ارشاد فرمایا: وَعَلَّمَ آدَمَ الْاَسماء كُلَّهَا (سورۃ البقرہ – آیت نمبر 31) تے اساں آدم کوں تمام اَسماء دا علم سکھا ݙتا۔ علم الاَسماء توں مراد کائنات اچ او تخلیقی فارمولے ہن جنہاں تخلیقی فارمولیاں نال اے کائنات وجود اچ آئی ہے۔ ==قالو بلٰی== مذہبی دانشور آہدن کہ آدمی اللہ دی آواز نی سݨ سڳدا۔ ہک وݙا گروہ اینجھا وی ہے جیہڑا ایں ڳال تے یقین رکھدے کہ اللہ کوں ݙیکھݨا وی ممکن نی۔ ایں دنیائے ناپیدا کنار اچ اینجھے لوگ وی موجود ہن جیہڑے روحانی قدراں کوں مفروضہ (Fiction) تے قوتِ متخیّلہ قرار ݙیندن۔ ایندے نتیجے اچ دنیا اچ وݙی آبادی اللہ نال ہم کلام نی تھی سڳی۔ فقراء دا اے آکھݨا ہے کہ بندہ اللہ دا عرفان حاصل کر کے اللہ نال ہمکلام تھی سڳدے یا کوئی بندہ اگر اللہ کوں ݙیکھݨا چاہے تاں ݙیکھ سڳدے۔ اللہ نال بندے دی قربت تے دوری اے ݙوہیں ڳالہیں قرآن پاک اچ بیان کیتے ڳئے ہن۔ اللہ نے تخلیق کائنات دے بعد جݙݨ کائنات کوں مخاطب کر کے فرمایا "(أَلَسْتُ بِرَبِّكُمْ) میں تہاݙا رب ہاں۔" مخلوق نے جواباً عرض کیتا۔ جیا اساں ایں ڳال دا اقرار کریندے ہیں تے عہد کریندے ہیں کہ تساں ساݙے رب او۔ کوتاہ عقل والا بندہ وی ایں ڳال کوں آسانی دے نال سمجھ سڳدے کہ اللہ نے جݙݨ مخاطب کیتا تاں مخلوق دے کن اچ آواز پئی جیویں ہی کن اچ آواز پئی مخلوق دی نظر اٹھی تے مخلوق نے اللہ کوں ݙٹھا۔ ݙیکھݨ دے بعد مخلوق فوراً پکار اٹھی کہ جیا اساں ایں گال دا اقرار کریندے ہیں کہ تساں ساݙے رب او۔ قرآن مجید نے ݙو ڳالہیں دی وضاحت کیتی ہے۔ اللہ دی آواز سݨݨا تے آواز سݨ کے اللہ کوں ݙیکھݨا تے ݙیکھݨ دے بعد اقرار کرݨا۔ ݙوجھی ڳال اے ہے کہ مخلوق نے اللہ دی دی ہوئی سماعت کوں استعمال کیتا تے جݙݨ مخلوق دے اندر اللہ دی ݙتی ہوئی بصارت متحرّک تھئی تاں مخلوق کوں بصارت مل ڳئی۔ او ݙیکھݨ دے وصف توں واقف تھی ڳئی۔ مخلوق دے کن اچ پہلی آواز اللہ دی پئی تے مخلوق دی نظر نے سب توں پہلے اللہ کوں ݙٹھا۔ سماعت دی بنیاد اے بݨی کہ سماعت نے پہلی جیہڑی آواز سݨی او اللہ دی آواز ہئی۔ ݙیکھݨ دی بنیاد اے بݨی کہ نظر نے جیہڑی چیز کوں پہلی واری ݙٹھا او اللہ دی ہستی ہے۔ کائنات اچ جتنی وی مخلوق ہے اجتماعی طور تے سب نے اللہ دی آواز سݨ کے اللہ کوں ݙٹھا تے اللہ دی ربوبیت دا اقرار کیتا۔ اجتماعی شعور حاصل تھیوݨ دے بعد ٻئی چیز جیہڑی مخلوق کوں حاصل تھئی او اے ہے کہ مخلوق کوں اپݨا ادراک حاصل تھی ڳیا یعنی مخلوق نے ایں ڳال کوں سمجھ گھدا کہ اللہ نے میکوں تخلیق کیتے۔ میکوں تخلیق کرݨ دا مطلب اے تھیا کہ مخلوق کوں اپݨا ادراک حاصل تھی ڳیا۔ اینکوں اساں ایں طرح آکھسوں کہ اللہ نے اپݨی مشیت، منشاء تے مرضی نال ہک کائنات بݨائی۔ اوں کائنات دے بندیاں کوں سݨݨ، ٻولݨ، چکھݨ، محسوس کرݨ تے ݙیکھݨ دی صلاحیت منتقل کیتی تے اے سارے صلاحیتاں خود اللہ دے اپݨے صلاحیتاں ہن۔ ایں واسطے کہ جݙݨ اللہ نے ‘‘الست بربکم’’ فرمایا تاں سماعت کیتے پہلی آواز اللہ تعالیٰ دی آواز قرار پائی۔ مخلوق نے جݙݨ نظر چا کے ݙھا تاں نظر دا ٹارگٹ او ہستی بݨی جیہڑا خالق ہے۔ مخلوق نے اے محسوس کیتا کہ میݙا بݨاوݨ والا اللہ میݙے سامݨے موجود ہے، جیویں ہی مخلوق دے ذہن اچ اے ڳال آئی کہ میݙا بݨاوݨ والا کوئی ہے تاں نال ہی اے ڳال وی ذہن نشین تھی ڳئی کہ میں مخلوق ہاں۔ اے تذکرہ اوں عالَم دا ہے جینکوں پیراسائیکالوجی اچ ‘‘عالمِ ارواح’’ آکھا ویندے۔ ادراک، سماعت تے بصارت دی حیثیت اجتماعی ہے یعنی تمام مخلوق یکجا طور تے موجود ہے۔ مخلوق اچ کبوتر، چیڑی، ݙاند، ڳاں، منجھ، جنّات، فرشتے، آدم وغیرہ ہن۔ ایں تخاطب تے اقرار دے بعد ہر ہک کوں اپݨا اپݨا ادراک حاصل تھیا تاں مخلوق نے خود کوں پہچاݨا۔ پہچاݨݨ توں مراد اے ہے کہ الڳ الڳ نوعاں بݨ ڳئے۔ ہݨ نوعی پروگرام مرتّب تھی کے لوح محفوظ تے آیا۔ لوح محفوظ توں اے پروگرام تقسیم تھی کے ہر نوع دا انفرادی پروگرام بݨ ڳیا۔ جتھاں نوعاں انفرادی حیثیت اچ متعارف تھئے اوندا ناں پیراسائیکالوجی اچ "حضیرہ" ہے۔ حضیرہ ہک جنریٹر(Generator) ہے جیندے اتے فلم دا ہک اینجھا فیتہ چلدے جیندے اچ نوعی پروگرام تے انفرادی پروگرام کٹھے ڈسپلے تھیندن۔ ایں فلم دا مظاہرہ زمین دے اتے تھیندے۔ اللہ دی بݨائی ہوئی فلم جیہڑی اسکرین تے ڈسپلے تھیندی پئی ہے اوندا ناں زمین ہے۔ مخلوق دی بݨائی ہوئی فلم ہک محدود جگہ کپڑے یا اسکرین تے ڈسپلے تھیندی ہے۔ اللہ دی بݨائی ہوئی فلم زمین تے ڈسپلے تھیندی ہے یعنی اللہ نے زمین کوں فلم ڈسپلے کرݨ کیتے اسکرین بݨا ݙتے۔ تخلیق دی بنیادی حیثیت تے اگر غور کریجے تاں اے ڳال منکشف تھیندی ہے کہ آدم زاد اللہ دی سماعت نال سݨدے، اللہ دی بصارت نال ݙیکھدے تے اللہ دی فہم نال سوچیندے ول اے کیویں آکھا ویندے کہ بندہ اللہ کوں ݙیکھ نی سڳدا یا کوئی بندہ اللہ نال ہم کلام نی تھی سڳدا؟ اللہ کوں ݙیکھݨ دی طرف متوجہ نہ تھیوݨا تے اللہ دی آواز سݨݨ کیتے جدوجہد تے کوشش نہ کرݨا بدبختی تے بدنصیبی دے علاوہ کجھ نی۔ جیہڑے بندے اللہ دی قربت کیتے اللہ دی آواز سݨݨ کیتے اللہ کوں ݙیکھݨ کیتے جدوجہد تے کوشش کریندن انہاں دی کوشش ایں واسطے کامیاب تھیندی ہے کہ او جیہڑی نظر نال ݙیکھدا پئے فی الواقع او نظر اللہ دی نظر ہے، جیہڑی سماعت نال او سݨدا پئے فی الواقع او اللہ دی سماعت ہے۔ فرق صرف اتنا ہے کہ اساں اوں بصارت کوں جیہڑی بصارت دا ٹارگٹ اللہ ہے ٻہوں زیادہ محدود طرزاں اچ استعمال کریندے ہیں۔ اساں ایں ڳال کوں اپݨے کیتے یقین بݨا گھدے کہ اساں دیوار دے پچھوں نی ݙیکھ سڳدے۔ جبکہ اللہ دے ارشاد دے مطابق اوں نظر نے اللہ کوں ݙٹھے تے بندے نے اللہ کوں ݙیکھ کے اوندی ربوبیت دا اقرار کیتے۔ ==اللہ کیا چاہندے؟== اللہ کریم نے کائنات کوں ایں واسطے تخلیق کیتے کہ اللہ چاہندے کہ کائنات اچ با اختیار تے مکلّف مخلوق اپݨا ارادہ تے اختیار استعمال کر کے اوں رستے تے قدم ودھاوے جیہڑا رستہ قدم بہ قدم چلا کے اللہ تک گھن ویندے۔ خالق اپݨی مخلوق توں اے چاہندے کہ مخلوق خالق کوں پہچاݨ کے، ݙیکھ کے، سمجھ کے اوندی ربوبیت دا اقرار کرے تے اوندے نال ہم کلامی دا شرف حاصل کرے۔ مخلوق دے ذہن اچ اے ڳال راسخ تھی ونڄے کہ ساݙا پیدا کرݨ والا ہی ساݙی حفاظت کریندے، ساݙا نگہبان ہے تے ساکوں زندہ رکھݨ کیتے او تمام وسائل فراہم کریندے جنہاں وسائل دے اتے زندگی دا دارومدار ہے۔ اتنے وݙے مربوط تے منظم انتظام دے نال نگہداشت تے نگہبانی دا منشاء صرف اے ہے کہ اللہ اے چاہندے کہ بندے دے ذہن تے اے ڳال منکشف تھی ونڄے کہ اللہ نے اپݨی مخلوق کوں محبت دے نال پیدا کیتا۔ جیں طرح اللہ نے محبت دے نال مخلوق کوں تخلیق کیتا اونہی طرح مخلوق وی محبت دے نال اللہ دی قربت حاصل کرے۔ اللہ دی محبت دا مظاہرہ ساکوں ما دی محبت اچ ملدے۔ ما تخلیق دا ہک ذریعہ ہے۔ ما دے پیٹ اچ ٻال دی نشوونما تھیندی رہندی ہے۔ اوں نشوونما اچ براہِ راست ما دا کوئی عمل دخل نی ہوندا لیکن ما چونکہ تخلیق دا ذریعہ بݨدی ہے ایں واسطے ما دے اندر اولاد دی جیہڑی محبت ہوندی ہے او کہیں ٻئی ہستی اچ نی ہوندی۔ کوئی باشعور ٻال اگر ما دے ہووݨ توں انکار کر ݙیوے تاں ما دے اتے جو گزرسی اوندا اندازہ ہک ماں ہی کر سڳدی ہے۔ تخلیق تے محبت دا ٻیا پرتَو پیؤ ہے۔ پیؤ اپݨی اولاد دی پرورش تے تربیت کریندے۔ اولاد کوں ایں قابل بݨیندے کہ او اپݨے پیراں تے کھڑی تھی ونڄے تے معاشرے اچ اونکوں مقام حاصل تھی ونڄے۔ اے سب کجھ ہووݨ دے بعد اولاد اگر پیؤ توں منحرف تھی ونڄے، پیؤ کوں پہچاݨݨ توں انکار کر ݙیوے، پیؤ دی قربت کوں اپݨے کیتے ہک غیر ضروری ڳال سمجھے، پیؤ دے اتے جو کجھ گزرسی اوندا تصوّر صرف او بندہ کر سڳدے جیندے اندر پیؤ دی شفقت دے جذبات بیدار ہوون۔ اصل خالق اللہ ہے۔ ما پیؤ اللہ دی تخلیق کوں منظر عام تے گھناوݨ دا ہک ذریعہ ہن۔ ما پیؤ اے ڳال وی ڄاݨدن کہ اولاد دا ہووݨا نہ ہووݨا، اولاد دا زندہ رہݨا، اولاد دا ذی شعور ہووݨا، اولاد دا کُند ذہن ہووݨا یا دانشور ہووݨا سب اللہ دے ہتھ اچ ہے۔ جیہڑے لوگ اللہ دے اتے یقین نی رکھدے تے اللہ دی ہستی دا انکار کریندن بہرکیف انہاں کوں وی اے تسلیم کرݨا پوندے کہ سنبھالݨ والی کوئی ہستی ہے۔ اے الڳ ڳال ہے کہ بعض نے اللہ دی بجائے اوں ہستی دا ناں نیچر رکھ گھدے۔ ما پیؤ ایں ڳال توں باخبر ہن کہ اولاد دی پیدائش کیتے او ہک ذریعہ ہن۔ قدرت اگر چاہے تاں او ذریعہ بݨ سڳدن تے قدرت اگر نہ چاہے تاں او اولاد دی نعمت توں محروم رہندن۔ ایندے باوجود اولاد توں بجا طور تے توقع رکھدن کہ اولاد ما پیؤ کوں پہچاݨے، اولاد انہاں دے مرتّبے تے انہاں دے درجے دے مطابق انہاں دا احترام کرے۔ دراصل اے وصف او وصف ہے جیہڑا خالق دا ذاتی وصف ہے یعنی اللہ اے چاہندے کہ جیہڑی محبت، تعلق خاطر تے پیار دے نال اللہ نے ایں کائنات کوں تخلیق کیتے، اے کائنات وی اونہی پیار تے محبت دے نال اللہ کوں پہچاݨے۔ جیں طرح ہک ٻال ما پیؤ دے حکم دی خلاف ورزی کر کے تے انہاں اقدار کوں پامال کر کے جیہڑے معاشرے اخ قائم ہن، ناخلف تے ناسعادت تھی ویندے۔ اونہی طرح اگر کوئی بندہ اللہ تعالیٰ کوں پہچاݨݨ توں انکار کر ݙیوے تاں او وی ناخلف، باغی تے ظالم ہے تے جݙݨ کوئی بندہ خود اپݨے کیتے بدبختی کوں قبول کر گھندے تے اپݨے اتے جہالت تے ظلم کوں مسلط کر گھندے تاں "بدبختی" اوندی زندگی بݨ ویندی ہے۔ زندگی وچوں سکون ختم تھی ویندے تے اطمینان قلب توں محروم تھی ویندے۔ خوف اوندی زندگی دا اوڑھنا بچھونا بݨ ویندے تے جݙݨ کوئی بندہ ایں درد ناک عذاب تے مصیبت کوں اپݨے ڳل لا گھندے تاں اللہ دا قانون اونکوں اتنی پروٹیکشن تاں ݙیندے کہ او زندہ رہے، کھاندا پیتا رہے لیکن سکون آشنا زندگی اوندے کولوں دُور تھی ویندی ہے۔ اینجھے لوگ اللہ توں دُوری دی بنا تے اللہ دی خصوصی محبت تے دوستی توں محروم تھی ویندن۔ اللہ دی خصوصی محبت تے اوں محبت دے رستے تے چل کے اللہ دا دوست بݨݨ کیتے جیہڑے طریقے، قاعدے تے ضابطے بݨائے ڳئے ہن انہاں دا انکشاف روحانی علوم کریندن۔ روحانی علوم دا منشاء اے ہے کہ آدمی انہاں ضابطیاں تے قاعدیاں توں واقف تھی ونڄے جنہاں ضابطیاں تے قاعدیاں دے تحت ازل ا مخلوق نے اللہ دی آواز سݨ کے ایں ڳال دا اقرار کیتا ہئی۔ "جیا" اساں ایں ڳال دا اقرار کریندے ہیں کہ تساں ساݙے رب ہو۔ اے سارا کھیݙ جیہڑا ساݙے سامݨے تھیندا پئے، کتھائیں آدمی پیدا تھیندا پئے، کتھائیں آدمی ٻلپݨ دے دور توں گزردا پئے، کتھائیں آدمی جوان تھیندا ہئے، کتھائیں آدمی جوانی دے دور کوں ختم کر کے ٻڈھیپے اچ داخل تھیندا پئے تے ٻڈھیپے دے بعد کہیں ٻئے عالَم اچ چلا ویندے۔ اے سلسلہ اتنا مسلسل تے متواتر ہے کہ اینکوں کتھائیں ٹھہراؤ نی۔ ایویں لڳدے کہ ہک چین گھمدی پئی ہے تے اوں چین دے کڑیاں کݙہیں ٻلپݨ دا روپ دھار گھندن، کݙہیں جوانی دے خدوخال اختیار کر گھندن، کݙہیں ٻڈھیپے اچ منتقل تھی ویندن تے کݙہیں اکھیاں توں اوڈھر تھی ویندن۔ چین ہک ہے کڑیاں وی ہک ہن لیکن ہر آن ہر لمحہ ہر کڑی ہک نویں رنگ تے روپ اچ جلوہ گر تھیندث پئے ہن۔ حضور قلندر بابا اولیاءؒ نے کتاب لوح و قلم اچ ہک جگہ ارشاد فرمایا کہ ہر لمحہ تے ہر آن ازل ہے۔ یعنی اللہ نے جیں طرح "کُن" فرمایا ہئی او کُن ٹیپ تھی ڳئے تے ٹیپ مسلسل چلدا پئے۔ اے ٹیپ شدہ آواز کائنات اچ مسلسل گونجدی پئی ہے۔ انسان جݙݨ ایں زمین تے وارِد تھیندے تاں اوندا مطلب اے ہے کہ جیہڑا ٻال ایں زمین تے پیدا تھیا، اے اللہ دے اوں عمل کا مظاہرہ ہے جیں عمل دے نتیجے اچ آدم کوں جنّت توں کڈھا ڳیا ہئی۔ ہر پیدا تھیوݨ والا ٻال آدم ہے، جے تک اوں بچے نے جنّت اچ اللہ دی نافرمانی نی کیتی اے ٻال زمین تے پیدا نی تھیا۔ اللہ تعالیٰ دا ارشاد ہے: "او ذات جیں نے تہاکوں تخلیق کیتا ہک نفس توں۔" (القرآن) ساݙے دانشور ہک نفس توں مراد آدم گھندن یعنی آدم، آدم توں پیدا تھیا تے آدم دی نسل ودھدی پئی ہے یا گھٹدی پئی ہے، سوال اے ہے کہ آدم نے جنّت اچ اللہ دی نافرمانی کیتی۔ اوں نافرمانی دی بنا تے آدم کوں جنّت اچوں کڈھا ڳیا۔ جنّت دی فضا جنّت دے ماحول تے جنّت نے آدم کوں رد کر ݙتا ایں واسطے کہ جنّت ہک اینجھا ماحول ہے جیندے اچ صرف او لوگ رہ سڳدن جیہڑے نافرمان نی۔ اگر اساں اے سمجھوں کہ ہݨ توں کروڑاں سال پہلے آدم نے جنّت اچ نافرمانی کیتی تے آدم کوں جنّت اچوں کڈھ ݙتا ڳیا تاں اے ڳال ٻہوں عجیب معلوم تھیندی ہے کہ کروڑاں سال پہلے آدم دی غلطی دا خمیازہ کروڑاں سال بعد پیدا تھیوݨ والی آدم دی اولاد بھڳتدی پئی ہے۔ غور کریجے تاں اے ڳال انصاف دے خلاف ہے۔ پریشان کُن ڳال ہے کہ ہک کروڑ سال پہلے ساݙے آباء و اجداد دے ݙاݙا پرݙاݙا تے انہاں دے ݙاݙے نے غلطی کیتی تے سزا اڄ پیدا تھیوݨ والے ٻال کوں ملدی پئی ہے یعنی ہک رستہ چلدے آدمی نے کہیں آدمی کوں پتھر مارا تے اوندا سر کھل ڳیا۔ اوندے ساتھ چلݨ والا آدمی جیندا اوں واقعے نال کوئی تعلق نی، اونکوں پکڑا ڳیا تے سزا ݙے ݙتی ڳئی۔ آدم زاد نسل ایں واسطے پریشان ہے کہ ایں نے حقائق توں دانستہ طور تے چشم پوشی کر گھدی ہے، جیہڑے حقائق اونکوں نافرمانی توں پہلے آدم دی حیثیت توں متعارف کرویندن۔ کائناتی تخلیقی عمل مسلسل جاری و ساری ہے، جیں طرح ساݙا پیؤ آدم جنّت اچ فرمانبردار بندے دی حیثیت نال رہندا ہئی تے نافرمانی دا ارتکاب کر کے جنّت کوں چھوڑ آیا۔ اونہی طرح آدم دا ہر پتر تے حوّا دی ہر دھی، زمین تے آوݨ توں پہلے جنّت اچ موجود ہے، اتھاں اپݨے پیؤ آدم دی نافرمانی دا مظاہرہ کریندے تے نتیجے اچ جنّت اونکوں ردّ کریندی پئی ہے تے او زمین تے پیدا تھیندا پیا ہے۔ ==اساں روشنی کھاندے ہیں== ==تریجھی اکھ== ==مراقبے دے مدارج== ==رفتار== ==تقاضے کتھاں بݨدن== ==جنت تے دوزخ دے طبقات== ==ایں کونے توں اوں کونے تک== ==قلیل علم== ==کائناتی خدوخال== ==روشنی== ==ذات و صفات== ==قوتِ متخیلہ ۱== ==قوتِ متخیلہ ۲== ==خبر متواتر== ==پرواز== ==لا الہ الا اللہ محمد رسول اللہ== ==پرسکون لہراں== ==اعتراف== ==جادو== ==ماحول== ==سخاوت== ==ثواب و عذاب== ==حوالے== e2iirsgvsczc64dtog9vt96a5cllmsf 63494 63493 2025-06-29T18:26:24Z Ismail Saraikistani 3155 /* اساں روشنی کھاندے ہیں */ 63494 wikitext text/x-wiki مصنف : '''حضرت [[خواجہ شمس الدین عظیمی]]''' '''نانواں:''' روحانی طالب علماں دے ناں (سرائیکی ترجمہ: اسماعیل بھٹہ) ==عرضِ مشتاق احمد عظیمی== ممتاز روحانی اسکالر مرشد کریم حضرت [[خواجہ شمس الدین عظیمی]] نے ویھ سال پہلے نوع انسانی کوں پر سکون زندگی توں آشنا کرݨ کیتے ہک تحریک دا آغاز کیتا ہئی۔ ایں سلسلے اچ انہاں نے قومی اخبارات اچ کالم لکھے، کتاباں تصنیف کیتے۔ روحانی ڈائجسٹ کراچی، پاکستان تے روحانی ڈائجسٹ انٹرنیشنل اردو، انگلش برطانیہ توں جاری کیتا۔ پاکستان دے چھوٹے وݙے شہراں تے برطانیہ، امریکہ، کینیڈا، فرانس، بھارت، متحدہ عرب امارات دے ٹیلی ویژن، ریڈیو تے انٹرویو نشر تھئے۔ وݙے وݙے ہالاں اچ تقریراں کیتے۔ ہک مربوط تے منظم روحانی پلیٹ فارم تے پاکستان تے بیرون پاکستان ممالک اچ مراقبہ ہال دے ناں نال خانقاہی نظام قائم کیتا۔ ایں وقت پاکستان تے بیرون ممالک اچ ۸۳ مراکز (مراقبہ ہال) خدمت خلق وچ مصروف ہن۔ میݙے مرشد کریم تے حضور قلندر بابا اولیاءؒ دے فیض تے سیدنا حضور علیہ الصلوٰۃُ والسلام دی رحمت نال اللہ تعالٰی دا خصوصی کرم ہے کہ انہاں دے پیغام کوں نہ صرف اللہ دی مخلوق نے سݨا بلکہ ایندے تے عمل وی کیتا۔ نتیجے وچ لوگاں دی ہک وݙی تعداد پر سکون زندگی گزریندی پئی ہے۔ حضرت خواجہ شمس الدین عظیمی دے مرشد کریم حضور قلندر بابا اولیاءؒ دی رباعی دے مطابق: ساقی کا کرم ہے میں کہاں کا مے نوش مجھ ایسے ہزارہا کھڑے ہیں خاموش مے خار عظیم برخیا حاضر ہے افلاک سے آ رہی ہے آواز سروش عظیمی بھیݨاں بھرواں دے شب و روز سرور و کیف نال مامور ہن۔ مرشد کریم خانوادہ سلسلہ عظیمیہ نے 1980ء توں 1982ء تک روحانی اسباق تے پیغمبرانہ طرز فکر نال متعلق جیہڑے لیکچرز ݙتن انہاں وچوں چند لیکچرز ‘‘پیراسائیکالوجی‘‘ دے ناں نال قارئین دی خدمت اچ پیش کیتے ویندن۔ میکوں یقین ہے کہ موجودہ تے آوݨ والی نسل کیتے اے لیکچرز مشعلِ راہ بݨسن تے انہاں نال نوع انسانی دے علم اچ قابل قدر ذخیرہ تھیسی۔ میݙا مشاہداتی تجربہ ہے کہ ایں علمی ورثے کوں اگر یکسوئی تے ذہنی تفکر دے نال پڑھا ونڄے تاں قاری کیتے ماورائی دنیا دے دروازے کھل ویندن۔ کتاب پیراسائیکالوجی دی ودھدی ہوئی مقبولیت دے پیش نظر ایں کتاب دی اصل کوں جیہڑی کہ مرشد کریم نے تجویز فرمائی ہئی برقرار رکھا ڳئے۔ امید ہے کہ کتاب دا اے نواں ایڈیشن تہاکوں پسند آسی۔ میاں مشتاق احمد عظیمیؔ روحانی فرزند حضرت خواجہ شمس الدین عظیمیؔ مراقبہ ہال۔ ۱۵۸ مین بازار مزنگ لاہور ==تکوین تے ارشاد== جیہڑے ویلے اساں کہیں علم دا تذکرہ کریندے ہیں تاں اوں علم کوں سمجھݨ کیتے ݙو ڳالہیں اہمیت رکھدن۔ پہلی ڳالھ ایہ ہے کہ علم دی تھیوری ساکوں معلوم ہووے تے اوں علم دی تکمیل ایہ ہے کہ اساں علم دے اوں شعبے کوں مظاہراتی خدوخال نال ݙیکھوں۔ مطلب ایہ تھیا کہ علم، تھیوری تے پریکٹیکل دے مجموعے دا ناں ہے۔ دیگر علوم دی طرح روحانی علوم وی ہیں بنیاد تے قائم ہن یعنی علم دی تھیوری اچ قاعدے، ضابطے، فارمولے تے انہاں فارمولیاں کوں جانچݨ کیتے پریکٹیکل کرایا ویندے۔ علم ݙو طرح نال سکھا ویندے۔ ہک طریقہ ایہ ہے کہ پہلے تھیوری معلوم کیتی ونڄے تے اوندے قاعدے تے ضابطے معلوم کیتے ونڄن تے اوندے بعد اونکوں پرکھا ونڄے۔ ݙوجھا طریقہ ایہ ہے کہ براہ راست تجرباتی عمل شروع کیتا ونڄے۔ '''مثال:''' ہک آدمی استاد دی زیر نگرانی درکھاݨ دا کم سکھدے تے اوہ کرسی بݨا گھندے۔ ایندے برعکس ݙوجھا آدمی پہلے ایں علم دی مبادیات توں واقفیت حاصل کریندے تے ول کرسی بݨیندے۔ اوں ݙوجھے آدمی کوں ایہ ڳالھ معلوم نی ہوندی کہ کیہڑے درخت دی لکڑ کتنی اچھی ہے۔ اوں لکڑ دے اندر پاݨی دا کتنا تناسب ہے۔ لکڑ دے اندر رڳاں تے نساں دا ڄال کتنا ہے۔ لکڑ دے ہک مربع فٹ اچ کتنا وزن ہے۔ اگر ایں لکڑ کوں پالش کیتا ونڄے تاں کتنی چمک آسی۔ رنگ کیتا ونڄے تاں کیہو جیہی صورت نکلسی۔ لکڑ دی طبعی عمر کتنی ہے۔ اینکوں کیڑا لگدے یا نئیں وغیرہ۔ بہت سارے ڳالہیں ایسے ہن کہ براہ راست تجزیہ کرݨ والے شاگرد کوں معلوم تھی ویندن۔ علم دی مبادیات کوں سمجھݨ والا انجینئر سݙیندے۔ کرسی درکھاݨ وی بݨیندے تے کرسی انجینئر وی بݨیندے لیکن انجینئر دی حیثیت بہرحال اپݨی جگہ اہمیت دی حامل ہے۔ علم دی تریجھی شکل ایہ ہے کہ ہک آدمی تھیوری وی جاݨدے لیکن اونکوں کوئی تجربہ نی۔ ایں صورت وچ او آدمی جینکوں تجربہ ہے، اوں آدمی توں زیادہ باصلاحیت قرار پاندے جیہڑا تھیوری تاں جاݨدے لیکن اونکوں تجربہ نی۔ ==امانت== اللہ خالق ہے تے رب ہے یعنی اینجھی ہستی جیں نے زندگی دے تمام وسائل مہیا کر کے تخلیق کیتا۔ اللہ نے چاہا کہ میں سنڄاݨا ونڄاں۔ سنڄاݨݨ کیتے ضروری ہئی کہ کوئی اینجھی مخلوق ہووے جیہڑی اللہ کوں اللہ دی مرضی تے منشاء دے مطابق پہچاݨ سکے۔ اللہ نے پہچاݨݨ دے ݙو طرزاں قائم فرمائے۔ ہک طرز اے ہے کہ مخلوق ڄاݨدی ہے کہ اساں مخلوق ہیں تے ساݙا پیدا کرݨ والا اللہ ہے۔ پہچاݨݨ دی ݙوجھی طرز اے ہے کہ اللہ نے ساکوں کیوں پیدا کیتا تے ساݙی تخلیق دا مقصد تے منشا کیا ہے۔ اے ڳالھ کہ اللہ کریم نے مخلوق کوں کیوں پیدا کیتا؟ اللہ دا ہک راز ہے۔ قرآن پاک ایں راز دے اتوں پردہ ہٹیندے ہوئے فرمیندے کہ اساں جنّات تے انسان کوں ایں واسطے پیدا کیتے کہ او ساݙی عبادت کرن۔ اپݨی بندگی تے عبدیّت دا اعتراف کریندے ہوئے ساݙے سامݨے جھک ونڄن تے بندگی دا اعتراف ایں ڳالھ دی طرف اشارہ ہے کہ بندے نے اے اقرار کر گھدا کہ میݙی اپݨی ذاتی حیثیت کجھ نی۔ اصل حیثیت اوں ذات عیمت دی ہے جیندے سامݨے جھکدا پیا ہاں۔ اے طرز عام طرز ہے تے ایں طرز اچ پوری کائنات، جنّات، فرشتے، انسان، حیوانات و جمادات سب دے سب ہم رشتہ ہن۔ تمام مخلوق اللہ کریم دی عبادت اچ مصروف ہے۔ درخت وی عبادت کریندن، پہاڑ وی عبادت اچ مصروف ہن۔ پرندے وی عبادت کریندن، جنّات وی عبادت کریندن، فرشتے وی ہمہ تن عبادت اخ مشغول ہن۔ عبادت دا ہک مفہوم اے ہے کہ اساں علمی اعتبار نال اے ڳالھ ڄاݨدے ہوؤں کہ ساݙا کوئی خالق ہے تے عبادت دا ݙوجھا مفہوم اے ہے کہ اساں مشاہداتی طور تے ݙیکھدے ہوؤں، پہچاݨدے ہوؤں۔ خالق دی ڳالھ سݨدے ہوؤں تے اللہ کریم دے ہدایات کوں براہ راست قبول کر کے انہاں تے عمل پیرا تھیؤں۔ اساں اے ݙسے کہ علم دے ݙو حیثیتاں ہن۔ ① ہک علم محض ڄاݨݨا ہے، تے ② علم دی ݙوجھی حیثیت اوں علم توں حاصل شدہ تجربات یا مشاہدات دا حاصل تھیوݨا ہے۔ ہک علم اے ہے کہ ساکوں ساݙے اللہ نے پیدا کیتے تے ایں واسطے پیدا کیتے کہ اساں اللہ کریم دی عبادت کروں تے انہاں اعمال کوں اختیار کروں جیہڑے اللہ کریم دے پسندیدہ ہن۔ ایں علم اچ مشاہدہ کوں دخل نی۔ ݙوجھا علم او ہے کہ جیندے وچ علم دے ݙوہیں حیثیتاں قائم ہن یعنی علم دی علمی حیثیت وی ہوندی ہے تے علم دی تجرباتی حیثیت وی قائم ہوندی ہے۔ تجرباتی حیثیت کوں اللہ کریم نے اپݨی امانت قرار ݙتے۔ امانت دا تذکرہ آندے تاں انسان دی ہک منفرد حیثیت قائم تھی ویندی ہے۔ قرآن پاک اچ اللہ کریم نے ݙسے کہ: ① میں کون ہاں؟ تے ② ایں کائنات دی تخلیق اچ میݙی صناعی کیہڑی طرح عمل کریندی پئی ہے؟ تے ③ کائنات دا قیام کنہاں ضابطیاں، قاعدیاں تے فارمولیاں تے قائم ہے۔ اے علم دی او طرز ہے جیہڑی یقین بݨ کے مشاہدہ بݨ ویندی ہے۔ اللہ کریم نے قرآن پاک اچ سورہ بقرہ دی پہلی آیات اچ فرمایا ہے کہ اے کتاب انہاں لوگاں کیتے ہدایت ہے جیہڑے متقی ہن تے متقی او لوگ ہن جیہڑے غیب دا یقین رکھدن۔ غیب د یقین رکھݨ توں مراد اے ہے کہ او مشاہداتی نظر دے حامل ہوون۔ انہاں دے اندر او نظر کم کریندی ہووے جیہڑی غیب بین ہے۔ جے تک انسان دے اندر مشاہداتی نظر کم نہ کریسی اوندے کیتے کائنات تسخیر کینہاں تھیسی۔ مسخر تھیوݨ توں مراد اے ہے کہ اساں اے ݙیکھدے پئے ہیں کہ زمین ہک قاعدے ضابطے دے تحت ساکوں رزق فراہم کریندی پئی ہے۔ اساں زمین تے مکان بݨیندے ہیں تاں زمین مکان بݨاوݨ اچ حارج نی تھیندی۔ زمین اتنی سنگلاخ تے سخت جان نی بݨ ویندی کہ اساں اوندے اتے ٹروں تاں ڈھہوݨ لڳوں۔ اتنی نرم نی بݨ ویندی کہ اساں زمین دے اتے چلوں تاں ساݙے پیر دھنس ونڄن۔ سورج تے چندر ساݙی خدمت گزاری اچ مصروف ہن۔ ہک قاعدے تے ضابطے اچ اپݨی ڈیوٹی کوں انجام ݙیندے پئے ہن جیہڑی انہاں دے اتے فرض کر ݙتی ڳئی ہے تے ایں عمل نال ساکوں اختیاری یا غیر اختیاری فائدہ پہنچدا پئے۔ ہک تسخیر اے ہے کہ تساں اپݨے اختیار دے تحت زمین توں، سمندر توں، دریاواں توں، پہاڑاں توں، چندر توں، سجھ توں کم گھن سڳو۔ تسخیر اے وی ہے کہ چندر دی چانݨی نال پھلاں اچ مٹھاس پیدا تھیوے تے اعلیٰ تسخیر اے ہے کہ سیدنا حضورﷺ انگل نال اشارہ کر ݙیون تاں چندر ݙو ٹکڑے تھی ونڄے۔ حضرت عمر فاروقؓ دریائے نیل کوں پیغام بھیج ݙیون: ‘‘'جے توں اللہ دے حکم نال چلدا پئیں تاں سرکشی توں باز آ ونڄ ورنہ عمرؓ دا کوڑا تیݙے کیتے کافی ہے۔’’' ہک صیہب نے حضرت عمرؓ توں شکایت کیتی: ‘'‘یا امیر المومنین! میں زمین تے محنت کرینداں ، داݨہ سٹینداں تے جو کجھ زمین دے ضروریات ہن انہاں کوں پورا کریندں لیکن بیج سک ویندے۔ ٻہوں پریشان ہاں۔’’' حضرت عمرؓ نے فرمایا: ‘‘'جݙݨ میݙا اوں پاسوں لنگھݨ تھیوے تاں ݙسیں۔''' حضرت عمر فاروقؓ جݙݨ اوں پاسوں لنگھے تاں اوں صیہب نے زمین دی نشاندہی کیتی۔ حضرت عمرؓ تشریف گھن ڳئے تے زمین تے کوڑا مار کے فرمایا: ‘‘'توں اللہ دے بندے دی محنت ضائع کریندی ہیں جبکہ او تیݙی ساری ضروریات پوری کریندے۔''' تے اوندے بعد زمین لہلہاندی رڑھ اچ تبدیل تھی ڳئی۔ مرشد کریم حضور قلندر بابا اولیاءؒ نے میکوں ہک واقعہ سݨایا کہ ہک ٻہوں وݙا نجومی سیدنا حضورﷺ دی خدمت اچ حاضر تھیا۔ پتہ چلا کہ حضورﷺ اوں وقت پہاڑ تے ہن۔ نجومی اتھاں پہنچ ڳیا۔ اوں نے اپݨا تعارف کرایا تے آکھا ، اگر آپﷺ دے پیر مبارک دے تلے اے پہاڑ موم تھی ونڄے تے پہاڑ دے اتے پیر دا نقش آ ونڄے تاں میں مسلمان تھی ویساں۔ رسول اللہﷺ نے بسم اللہ پڑھ کے قدم چایا تے پہاڑ تے رکھ ݙتا۔ جیویں ہی حضورﷺ نے پیر چا کے پتھر تے رکھا۔ نجومی نے آسمان دی طرف ݙٹھا تے ول پہاڑ دی طرف نظر سٹی۔ پہاڑ تے پیر دا نقش موجود ہئی۔ ایں طرح جیویں نرم مٹی تے نقش بݨ ویندے۔ تسخیر دا اے عمل ݙیکھ کے نجومی مسلمان تھی ڳیا۔ دریافت کرݨ تے اوں نے ݙسا کہ او اپݨے زمانے دا یکتا تے منفرد نجومی ہے۔ آسمان تے ہک ستارہ ہے۔ او ستارہ جݙݨ کہیں آدمی دے سر تے براہ راست سایہ فگن تھیندے تاں اوندے اندر اے صلاحیت پیدا تھی ویندی ہے کہ سخت مٹی نرم تھی ویندی ہے۔ میݙے حساب نال ایں ستارے کوں اوں جگہ جتھاں حضورﷺ کھڑے ہن، کئی ہزار سال بعد آوݨا ہئی۔ میں جݙݨ رسول اللہﷺ توں درخواست کیتی تے حضورﷺ نے بسم اللہ پڑھ کے قدم چایا تان میں ݙٹھا کہ او ستارہ اپݨی جگہ توں تیزی نال پلٹا تے لمحیاں کیتے حضورﷺ دے اتے سایہ فگن تھی کے واپس چلا ڳیا۔ تسخیر دی ہک شکل اے وی ہے جو تساں اے ڄاݨدے ہوو جو سونے وچ کتنے روشنیاں دے مقداراں کم کریندن۔ جے تانبے اچ اتنے مقداراں دا اضافہ کر ݙتا ونڄے تاں تانبا سونا بݨ ویندے۔ اللہ کریم دی تخلیق اچ کوئی تخلیق غیر متوازن نی تے نہ کوئی اینجھی صورت ہے جو کائنات حادثاتی طور تے وجود اچ آ ڳئی ہووے۔ تخلیق دے تحت ہر شئے وچ معیّن مقداراں کم کریندے پئے ہن، جتھاں تک تخلیقی عمل دا تعلق ہے ٻکری وی اونہی طرح پیدا تھیندی ہے جیں طرح انسان پیدا تھیندے۔ ٻکری کوں وی اونہی طرح بکھ لڳدی ہے جیں طرح انسان کوں بکھ لڳدی ہے۔ ٻکری دے اندر وی تریھ دا تقاضا اونہی طرح پیدا تھیندے جیں طرح آدمی کوں تریھ لڳدی ہے۔ ٻکری وی اوں طرح سمھدی ہے جیں طرح آدمی سمھدے تے ٻکری وی اونہی طرح بھڄدی دھرکدی ہے تے غذا تلاش کریندی ہے جیں طرح انسان تلاش کریندے۔ ڳالھ صرف اے ہے جو تخلیق کرݨ والے معیّن مقداراں ہر مخلوق اچ انج انج کم کریندے پئے ہن ۔ کتھائیں معیّن مقداراں ٻکری بݨ ویندن۔ کتھائیں معیّن مقداراں نال ڳݙونھ بݨ ویندے۔ کتھائیں معیّن مقداراں نال آدم بݨ ویندے۔ کتھائیں معیّن مقداراں نال پہاڑ، کتھائیں فرشتے تے کتھائیں جنّتاں بݨ ویندن تے کتھائیں دوزخ دا ٻالݨ بݨ ویندے۔ ==تخلیقی نظام== اللہ نے بحیثیت خالق دے اپݨے بندیاں کوں اینجھا علم عطا کیتے جو بندے دے اندر تخلیقی صلاحیتاں بیدار تھی ڳن۔ اللہ نے اپݨی ذات مبارک کیتے احسن الخالقین (تخلیق کرݨ والیاں اچ بہترین خالق) دا لفظ بیان فرمائے۔ یعنی اللہ نے تخلیقی اختیارات اپݨے علاوہ آدم کوں وی تفویض کر ݙتن۔ تخلیق کرݨ والی ہستی ایں ڳالھ تے قدرت رکھدی ہے جو او اپݨی منشا تے مرضی دے مطابق جݙݨ چاہے کہیں شئے کوں وجود اچ گھن آوے۔ جݙݨ اوندا دل چاہے روک ݙیوے۔ جݙݨ اوندے مزاج کیتے کوئی ڳالھ ناگوار گزرے تاں اوں چیز کوں بھن کے ریزہ ریزہ کر ݙیوے۔ ایہے اختیارات اللہ نے آدم کوں وی ݙتن ۔ آدم اپݨی تخلیق نال نوعِ انسانی کثو فائدہ وی پہنچا سڳدے تے نوعِ انسانی ایندی تخلیق (ایجادات) نال تباہ و برباد وی تھی سڳدی ہے۔ اڄ دے دور اچ انہاں ڳالہیں کوں سمجھݨا ٻہوں آسان تھی ڳئے۔ ریڈیو ہک ایجاد یا تخلیق ہے۔ ہر ریڈیو دی اپݨی ہک طاقت ہے اوندا ناں میڈیم ویو، شارٹ ویو یا فریکوئنسی ہے، ناں کجھ وی ہووے بہرحال او طاقت انہاں پُرزیاں دے اتے منحصر ہے جیہڑے ریڈیو دے اندر نصب ہن۔ ایں طرح ٹی وی ہے اوندے اندر وی چینل کم کریندے تے اوندی طاقت دا دارومدار انہاں مقداراں(لہراں) تے ہے جیندا ناں چینل رکھا ڳیا ہے۔ ایٹم بم دے اندر وی طاقت دا ہک ذخیرہ ہے۔ ایٹم بم اچ موجود یورینیم دے الیکٹران اچ کمی یا زیادتی کر ݙتی ونڄے تاں ٻہوں قوی توانائی پیدا تھیندی ہے۔ تے اوں توانائی نال پورے پورے آبادیاں ختم تھی ویندن۔ ݙوجھا ہائیڈروجن بم جیندے پھٹݨ نال لکھاں آدمی مر ویندن۔ غور و فکر کیتا ونڄے تاں اے ڳالھ سامݨے آندی ہے جو ایٹم بم بجائے خود ہک طاقت ہے تے ایں طاقت دے مقداراں کوں گھٹ یا زیادہ کریج سڳدے۔ صحت مند آدمی زیادہ کم کریندے۔ زیادہ دوڑ سڳدے تے حرکات و سکنات اچ چستی تے جوانمردی دا بہتر طریقے تے مظاہرہ کریندے۔ ایندء برعکس بیمار، ضعیف و ناتواں آدمی دی چال وچ، گفتگو اچ، حرکات و سکنات اچ نمایاں کمی نظر آندی ہے۔ ڳالھ اوہا ہے جو صحت مند تے جواں مرد دے اندر صحت دے معیّن مقداراں اپݨی صحیح حیثیت اچ متحرّک ہوندن تے بیمار آدمی دے اندر صحت دے مقداراں کمزور، ترٹے ہوئے تے کھنڈے ہوئے ہوندن۔ ساݙے سامݨے ݙو آدمی ہن۔ ہک آدمی ذہین ہے ہک آدمی سدھا سادہ ہے۔ ذہین آدمی دے اندر عقل و شعور دے مقداراں زیادہ کم کریندے پئے ہن۔ سدھے سادے آدمی دے اندر عقل و شعور دے مقداراں گھٹ کم کریندے پئے ہن ایں کیتے او سدھا سادہ ہے۔ اینہی طرح ݙو آدمی ساݙے سامݨے ٻئے ہن۔ ہک نارمل ہے تے ٻئے آدمی دے بارے اچ ساݙی رائے اے ہے جو اے پاڳل ہے۔ مخبوط الحواس ہے۔ زندگی دے تقاضے پورے کرݨ والے معیّن مقداراں تے تے او مقداریں جیہڑے آدمی دے اندر حواس بݨیندن جے صحیح طریقے تے متحرّک ہن تاں اینجھا آدمی عقلمند اکھیندے۔ صحیح مقداراں غیر متوازن تھی ونڄن تاں اینجھا آدمی کم عقل ہوندے۔ ساکوں تریھ لڳدی ہے یعنی ساݙے اندر تخلیقی نظام اطلاع ݙیندے کہ ہݨ جسمانی نظام کوں پاݨی دی ضرورت ہے۔ اعتدال پسند آدمی اتنا پاݨی استعمال کریندے جتنے پاݨی دی ساݙے جسمانی نظام کوں ضرورت ہے۔ غیر اعتدال پسند آدمی اتنا پاݨی استعمال کریندے کہ پیٹ پھنڈ ویندے۔ اوندی ہک طبعی شکل اے بݨدی ہے کہ تریھ دا احساس جنہاں معیّن مقداراں تے قائم ہے او ترٹ ویندے تے جیں وقت آدمی طبعی طور تے غیر متوازن تھی ویندے۔ تریھ دا احساس وی ایب نارمل تھی ویندے۔ استسقاء دا مریض پاݨی پیوݨا شروع کریندے اتھاں تک کہ اوندا پیٹ پھٹ ویندے تے او مر ویندے۔ آدمی کوں بکھ لڳدی ہے، اعتدال اچ کھاݨا کھاندے تاں آدمی دی جسمانی زندگی دی نشوونما تھیندی ہے لیکن اگر بکج دا ایہو تقاضا اپݨی معیّن مقداراں تے قائم نہ رہے تاں آدمی کھاںا کھاوݨ نال بیمار تھی ویندے۔ یا کھاݨا کھاوݨ نال ضعیف تے ناتواں تھی ویندے۔ انہاں مثالاں توں اے ڳالھ واضح طور تے سامݨے آ ویندی ہے کہ آدمی اچ جیہڑی حرکت ہے ، زندگی دے جتنے رخ ہن تے زندگی جنہاں خدوخال تے رواں دواں ہے او دنیاوی زندگی ہووے یا اوں دنیا دی زندگی ہووے جینکوں غیب دی دنیا آکھا ویندے ، مقداراں تے قائم ہے۔ جے تک مقداراں قائم ہن زندگی ، زندگی ہے تے جݙݨ انہاں مقداراں اچ ردّ و بدل تھیںدے یا زیادتی تھیںدی ہے یا کمی تھیندی ہے حرکت اچ فرق آ ویندے تاں زندگی اچ اینجھا شگاف پئے ویندے کہ بظاہر آدمی زندہ نظر آندے لیکن باطن وچ او آدمی کجھ وی نی ہوند۔ نہ زندیاں اچ اونکوں شمار کیتا ویندے تے نہ اوندا شمار مردیاں وچ تھیندے۔ تسخیر کائنات کیتے ضروری ہے کہ ساکوں تخلیق دے او فارمولے معلوم ہوون جنہاں دے اتے اے تخلیق قائم تے متحرّک ہے ، باحواس و با شعور ہے۔ ===قانون=== زندگی دا ہر تقاضا معیّن مقداروں نال مرکب ہے تے اے معیّن مقداراں ہی تقاضے تخلیق کریندن۔ زندگی دا کوئی تقاضا فارمولیاں دے بغیر قائم نی۔ اللہ کریم نے ساݙی تخلیق فارمولیاں نال کیتی ہے تے انہی فارمولیاں کوں اساں دانستہ یا نادانستہ متحرّک کر گھندے ہیں تاں نویں نویں ایجادات تے تخلیقات وجود اچ آ ویندن۔ چونکہ آدمی بجائے خود ہک فارمولا ہے۔ ایں واسطے فارمولے دے اندر او تخلیقی عناصر جنہاں نے فارمولے کوں زندگی بخشی ہے متحرّک ہن۔ آدمی چونکہ ہک تخلیقی فارمولا ہے تے اینکوں تخلیقی فارمولیاں دا علم وی ݙتا ڳیا ہے۔ ایں واسطے او انہاں فارمولیاں دا علم سکھ گھندے جنہاں فارمولیاں نال فرشتیاں دی تخلیق تھیندی ہے تے جنہاں فارمولیاں نال جنّت بݨائی ڳئی ہے تے جنہاں مقداراں (فارمولیاں) تے ست آسمان قائم ہن۔ نور اعلیٰ نور جنہاں فارمولیاں نال عرش وجود اچ آیا ہے او وی ساݙے اکھیاں دے سامݨے آ ویندن۔ المیہ اے ہے کہ مسلماناں دے اندر تجسّس، تلاش تے تفکر ختم تھی ڳئے۔ مسلمان دعویٰ اے کریندے کہ میں اللہ دا نائب ہاں۔ جب کہ کویلی توں زیادہ عقل و تفکر استعمال نی کریندا۔ اللہ کریم دا قانون جاری و ساری ہے۔ قرآن پاک اچ اللہ کریم نے فرمایا کہ اے کتاب انہاں لوگاں دے اتے ہدایت دے دروازے کھولیندی ہے جیہڑے تفکر کریندن ، تحقیق و تلاش کریندن ، ریسرچ کریندن ، گہرائی اچ مشاہدہ کریندن۔ اللہ دی ذات واحد ہے، ذی احتیاج نی۔ نہ او کہیں دا پیؤ ہے تے نہ او کہیں دی اولاد ہے تے نہ ہی اوندا کوئی خاندان ہے۔ جیہڑا تلاش کریندے پا گھندے تے جیہڑا کفران کریندے او محروم رہ ویندے۔ ==نقطہ کُھلدے== جیہڑلے کوئی بندہ کہیں ہک نقطے تے اپݨے پورے صلاحیتاں مرکوز کر کے غور کریندے تاں اوندی نظر وچ اتنی وسعت پیدا تھی ویندی ہے کہ او اوں نقطے کوں جیندے اتے تمام صلاحیتاں مرکوز تھی ڳن ، پڑھ گھندے۔ پڑھݨ توں منشا اے ہے کہ: #نقطے دے اندر موجود اوصاف، تے #نقطے دے اندر موجود خفیہ صلاحیتاں تے #صلاحیتاں دے اندر مخفی صلاحیتاں اوندے سامݨے آ ویندن۔ #جݙݨ ٻیا زیادہ گہرائی اچ ݙیہدے تاں نقطہ اونکوں اپݨا استعمال ݙس ݙیندے۔ نقطے دے اندر موجود مخفی قوتاں ایں ڳالھ دا مشاہدہ بݨ ویندن کہ پورے پورے کہکشاواں ساݙے نال سفر کریندے پئے ہن۔ اساں ڄاݨ گھندے ہیں کہ دنیا اچ موجود ہر شئے لہراں تے قائم ہے۔ اساں تے پوری کائنات لہراں دے تاݨے ݨاݨے نال مرکب ہے۔ دنیا دی ہر چیز چاہے او پاݨی ہووے، درخت ہووے، پتھر ہووے، انسان ہووے، چرندہ ہووے، پرندہ ہووے، درندہ ہووے، انرجی ہووے، آکسیجن ہووے یا ایٹم یا مالیکیول، سب روشنیاں دے ہالے اچ بند ہے۔ یعنی ہر چیز دے اتے روشنی دا ہک غلیف ہے۔ تفکر کرݨ دے بعد اوں بند غلیف کوں کھول کے اوں چیز دے اتے نظر مرکوز کر ݙتی ونڄے تاں: # نظر دے سامݨے پہلا انکشاف طاقت دا تھیندے۔ # نظر وچ جیہڑلے گہرائی پیدا تھیندی ہے تاں ݙوجھا انکشاف اوں طاقت دے استعمال دا ہوندے۔ #مزید گہرائی واقع تھی ونڄݨ نال تریجھا انکشاف اے تھیندے کہ طاقت مظہر بݨ کے سامݨے آ ویندی ہے۔ ہیروشیما تے ناگا ساکی دے اتے ایٹم بم سٹیا ڳیا اںو ایٹم دی طاقت دا مظاہرہ تھیا۔ مظاہرہ ایں شکل اچ تھیا کہ جنہاں پہاڑیاں تے بم سٹیا ڳیا ہئی او پہاڑیاں دھواں بݨ ڳئے۔ لوگاں نے ݙٹھا کہ پہاڑ کھڑے ہن جیہڑلے پہاڑ کوں چھوا ڳیا تاں دھوئیں دے علاوہ کجھ نہ ہیی۔ سوال اے ہے کہ طاقت دا کھوج کیں نے لایا؟ طاقت دا استعمال کیں نے کیتا؟ تے طاقت دے مظاہرے نال کون متأثر تھیا؟ ایندا جواب اے ہے کہ ایٹم دی طاقت دا کھوج انساناں نے لایا، ایندی طاقت کوں استعمال انساناں نے کیتا تے ایں طاقت دے تخریبی تے تعمیری پہلو توں وی انسان ہی متأثر تھیا۔ نتیجہ اے نکلا کہ ایٹم دے اندر موجود طاقت اللہ کریم دی تخلیق ہے تے ایں طاقت کوں استعمال کرݨ دا طریقہ اللہ نے انسان کوں سکھا ݙتے۔ لاشعور ݙسیندے کہ انسان دے اندر اللہ تعالیٰ نے اتنی سکت تے صلاحیت منتقل کر ݙتی ہے کہ او ایٹم دی طاقت کوں اپݨے ارادے تے اپݨی منشا دے مطابق استعمال کر سڳدے۔ اے آکھݨا ہرگز بے جا نہ ہوسی کہ خالق ہر حال اچ تخلیق توں زیادہ باصلاحیت باوصف تے باہمت ہے۔ ایٹم دی طاقت دے خالق دی حیثیت نال جݙݨ اساں انسانی کردار تے نظر پیندے ہیں تاں دراصل اساں اے آکھݨا چاہندے ہیں کہ اللہ تعالیٰ نے انسان کوں اینجھے مخفی صلاحیتاں تے قوتیں عطا کر ݙتن جنہاں دے سامݨے ایٹم دی قوت کوئی حیثیت نی رکھدی۔ فرق صرف ایٹم دے استعمال دا ہے۔ اساں ایٹم دے اندر انہاں لہراں کوں تلاش کریندے ہیں جیہڑے تباہی و بربادی دا پیش خیمہ ہن یا انہاں صلاحیتاں کوں تلاش کریندے ہیں جیہڑے نوعِ انسانی دی تعمیر اچ کم آندن۔ جیہڑلے ہر چیز لہراں تے قائم ہے تاں انسانی وجود وی لہراں نال بݨا ہویا ہے۔ لہراں اچ قائم وجود اچ تفکر انسان دے اتے منکشف کر ݙیندے کہ انسان اچ تخلیقی صلاحیت موجود ہے۔ جیں طرح ایٹم ہک نقطہ ہے تے ایں نقطے دے اندر اینجھی طاقت محفوظ ہے کہ اگر اینکوں تخریبی ذہن نال استعمال کریجے تاں زمین الٹ پلٹ ویندی ہے۔ پورے پورے شہر آناً فاناً تباہ و برباد تھی ویندن۔ ایں ہی ایٹم کوں اگر تعمیر اچ استعمال کریجے تاں بجلی ایجاد تھی ویندی اے ، او بجلی جیہڑی ہر سائنسی ترقی اچ کہیں نہ کہیں طرح موجود ہے۔ انسان دے اندر وی ہک ایٹم ہے۔ ایں ایٹم یا نقطے دے اندر وی بے شمار طاقتاں ذخیرہ ہن۔ جیہڑلے اے ایٹم کھلدے تاں آدمی مادی وسائل توں بے نیاز تھی کے روحانی طور تے انہاں فارمولیاں دا مشاہدہ کر گھندے جنہاں فارمولیاں نال سورج بݨدن ، چندر وجود اچ آندن۔ جنہاں فارمولیاں تے ستارے قائم ہن، جنہاں فارمولیاں تے آسمان قائم ہن۔ جنہاں فارمولیاں تے کلیاں دے اتے زمین گردش کریندی پئی ہے۔ ===مثال=== اساں شربت بݨیندے ہیں۔ ساکوں اے معلوم ہے کہ پاݨی اچ کھنڈ گھول ݙیویجے تاں شربت بݨ ویندے تے اوں شربت اچ خوشبو ملا ݙیویجے تاں شربت خوشبودار تے مفرح تھی ویندے۔ اینہی شربت اچ رنگ ملا ݙیویجے تاں شربت خوش شکل تھی ویندے۔ اینہی شربت اچ اگر کوئی اینججی ٹھڈھی دوا شامل کر ݙیویجے جیہڑی خون کوں ٹھڈھا کر ݙیوے تاں اے شربت گرمی توں پیدا تھیوݨ والے امراض دا علاج بݨ ویندے۔ روٹی پکاوݨا ہک فارمولے دے اتے قائم ہے۔ جیہڑلے اساں روٹی دا تذکرہ کریندے ہیں تاں روٹی نال متعلق جتنے اعمال ہن او خودبخود زیر بحث آ ویندن۔ روٹی دا مطلب ہے زمین دے اندر گیہوں سٹݨا، زمین دی ککھ اچ دَور کرݨ والے روشنیاں تے لہراں دا گیہوں دے بیج تے اثر انداز تھیوݨا، گیہوں دے بیج دے اندر موجود روشنیاں تے لہراں دا زمین دے لہروں تے روشنیاں نال باہم مل کے ہک ٻئے دا تأثر قبول کرݨا۔ ہک ٻئے دے اندر لہراں دا جذب تھیوݨ دے بعد گیہوں دے بیج اچ کَلّہ پھٹݨا، بیج دی پیدائش دے بعد زمین دی ککھ توں باہر آوݨا، سورج دی تپش نال پکݨا، چندر دی چانݨی نال گیہوں دے اندر مٹھاس پیدا تھیوݨا، گیہوں دے بیج دا جوان تھیوݨا تے ول اوندا چکی اچ پسݨا۔ اٹا بݨݨا۔ اٹے تے پاݨی دے ملاپ نال ہک نویں شکل اختیار کرݨا۔ اٹا تے پاݨی دے ملاپ نال جیہڑا مرکب بݨے اوں مرکب دا بھاہ تے پکݨا۔ انہاں تمام عوامل توں گزر کے روٹی پکدی ہے۔ ہک عام آدمی آہدے روٹی کھاؤ، ڳالھ ختم تھی ڳئی، لیکن تفکر کرݨ والا بندہ اے تلاش کریندے کہ روٹی کیا ہے؟ تے کیویں وجود اچ آئی؟ ایں ہی طرح انسان وی ہک نقطہ ہے۔ نقطے کوں تروڑا ونڄے بالکل اوں طرح جیں طرح ایٹم کوں تروڑ ݙتا ڳیا ہووے تاں اوندے اندر او عجائبات نظر آندن جینکوں اللہ تعالیٰ نے کائنات آکھے۔ انسان دی پوری نسل، انسان دی پوری نوع، جنّات تے جنّات دی پوری نوع، فرشتے، آسمان، جنّت، دوزخ، عرش تے انتہا اے ہے کہ خود اللہ تعالیٰ ایں نقطے دے اندر موجود ہے، جیہڑلے اے نقطہ کھلدے تاں انسان مشاہداتی طرزاں اچ قدم قدم سفر کر کے منزل مقصود تک پہنچ ویندے تے مقصود تے منظور و مطلوب اللہ تعالیٰ ہے۔ تصوّف اچ ایں نقطے دا ناں ‘‘فؤاد’’ ہے۔ جیندا ترجمہ دل ہے۔ اے اوہو دل ہے جینکوں اللہ تعالیٰ نے اپݨا مسکن تے اپݨا گھر قرار ݙتے۔ اے اوہو دل ہے جیہڑا کݙہیں غلط بیانی نی کریندا، کݙہیں کوڑ نی ٻولیندا۔ جو کجھ ݙیہدے حقیقت ݙیہدے۔ دل خالقِ کائنات کوں ݙیہدے تے خالقِ کائنات دل کوں ݙیکھدے۔ ==رشتے داری== ہر مخلوق ݙوجھی مخلوق دے نال باہم مشترک ہے تے ہک رشتے اچ منسلک ہے۔ جیں طرح آدم دے اندر روح کم کریندی ہے تے اوں روح دی تحریکات نال ہر آدم دی زندگی اچ حواس بݨدن، او جذبات و احساسات توں گزردے۔ مسرت و شادمانی تے رنج و الم دے کیفیات نال او متأثر تھیندے۔ اینہی طرح کویلی دے اندر وی جذبات و احساسات موجود ہن۔ معاش دے حصول کیتے جیں طرح آدم زاد جدوجہد کریندے اونہی طرح کویلی وی جدوجہد کریندی ہے۔ مکھی وی جدوجہد کریندی ہے۔ مچھر وی جدوجہد کریندے۔ اگر آدم دی تربیت زیر بحث آوے تاں اللہ دی ݙوجھی مخلوق وی اپݨی اولاد دی تربیت اچ کوئی کسر باقی نی رکھدی۔ شیر اپݨے ٻال کوں فطری تے جبلّی تربیت ݙیندے۔ ٻلی اپݨے ٻالاں دی تربیت کریندی ہے تے انہاں کوں معاش حاصل کرݨ کیتے او تمام قاعدے و ضابطے تے گُر ݙسا ݙیندی ہے جیہڑے اوندی زندگی کیتے ضروری ہن۔ آدم دی فضیلت اگر ایں ڳالھ اچ ہے کہ او عقلمند ہے تاں تجربہ کرݨ نال اے ڳالھ سامݨے آندی ہے کہ ݙوجھی مخلوق دے افراد اچ وی عقل موجود ہے۔ اے تھی سڳدے کہ عقل کہیں مخلوق اچ گھٹ ہووے تے کہیں مخلوق اچ زیادہ۔ اللہ تعالیٰ فرمیندے کہ اساں ماکھی دے گھݨ تے وحی کریندے ہیں (سورۃ النحل: آیت – 68)۔ وحی کیتے ضروری ہے کہ جیندے تے وحی دا نزول تھیندا پیا ہے او سعادت مند ہووے، ہوش و حواس رکھدا ہووے، اوندے اندر سوچݨ سمجھݨ تے فکر کرݨ دی صلاحیت موجود ہووے۔ او وحی دے مفہوم نال آشنا تھی کے اوندے مطابق عمل کر سڳے۔ جݙݨ اساں اللہ رب العزت دا ارشاد پڑھدے ہیں کہ اساں ماکھی دے گھݨ تے وحی کیتی تاں اساں ڄاݨ گھندے ہیں کہ ماکھی دے گھݨ وچ عقل موجود ہے۔ ماکھی دے گھݨ وچ سوچݨ سمجھݨ دی صلاحیت موجود ہے تے ماکھی دا گھݨ وحی دے مفہوم توں وی باخبر ہے۔ اگر انسان کوں عقل دی بنیاد تے فضیلت ݙتی ونڄے تاں ماکھی دا گھݨ وی افضل و اعلیٰ ہے۔ حاصل کلام اے ہے کہ محض علم و حکمت، دانائی تے عقل و شعور دی بنیاد تے انسان کوں ݙوجھے نوعاں اچ شرف حاصل نی۔ کائنات اچ موجود ہر شئے زندہ ہے، متحرّک ہے تے جݙݨ زندہ ہے تاں اوندے اندر شعور ہے، اوندے اندر حواس ہن، اوندے اندر زندگی گزارݨ دے تقاضے موجود ہن۔ او اپݨی بھلائی یا برائی دا احساس رکھدے۔ سردی ٻلی کوں وی لڳدی ہے، سردی انسان کوں وی لڳدی ہے۔ اگر کوئی انسان مکان بݨا کے یا اعلیٰ توں اعلیٰ لباس پا کے سردی دا تدارک کر گھندے تاں ٻلی وی سردی توں بچاؤ دے طریقے ڄاݨدی ہے۔ اللہ کریم نے انسان کوں اپݨی نیابت دے علوم سکھا کے جیہڑا شرف عطا کیتے او کیا ہے؟ او شرف قرآن پاک دے اندر تفکر کرݨ نال سامݨے آندے۔ آدم تے فرشتیاں دا جݙݨ موازنہ کیتا ویندے تاں اے حقیقت منکشف تھیندی ہے کہ آدم اَسماء الٰہیہ دے اسرار تے رموز ڄاݨفے جیہڑے فرشتے نی ڄاݨدے۔ اتھاں ہک ڳالھ ٻہوں زیادہ وضاحت طلب ہے کہ اَسماء توں مراد اے نی کہ اللہ تعالیٰ نے آدم کوں ݙس ݙتے کہ ایں چیز دا ناں درخت ہے، ایندا نام فاختہ ہے، ایندا ناں شیر ہے۔ حقیقت کݙہیں نی بدلدی ہمیشہ ہک نقطے تے قائم رہندی ہے۔ اگر اَسماء توں مراد دنیاوی چیزاں دے ناں ہوندے تاں پوری نوعِ انسانی ہر چیز کوں ہک ہی ناں نال ڄاݨدی تے پہچاݨدی جبکہ ایویں نی بلکہ کوئی آدمی درخت کوں درخت آہدے تے کوئی درخت کوں Tree آہدے۔ اَسماء توں مراد اللہ دے او صفات ہن جیہڑے خالقیت دے روپ اچ تخلیق کرݨ دی صلاحیت رکھدن۔ اَسماء دا علم او علم ہے جیہڑے کائنات دے اندر تخلیقی فارمولے ہن۔ اَسماء الٰہیہ او علمِ آگہی ہے جیہڑا انسان دے اتے اوں عالَم کوں منکشف کریندے۔ جیں عالَم اچ غیبی انکشافات ہن جیں عالَم اچ قدرت الٰہیہ دے او راز ہن جنہاں دے اتے پوری کائنات قائم ہے۔ اللہ تعالیٰ دا ارشاد ہے: "اساں اپݨی امانت سماوات تے ، زمین تے اتے پہاڑاں تے پیش کیتی ، سب نے آکھا اساں اینکوں چاوݨ دے متحمل نی تھی سڳدے ایں واسطے کہ اساں ڄاݨدے ہیں کہ اگر اے امانت اساں اپݨے ناتواں موڈھیاں تے چائی تاں ہم ریزہ ریزہ تھی ویسوں تے ساݙا وجود نیست و نابود تھی ویسی۔" (سورۃ الاحزاب – آیت نمبر 72) آیت مقدسہ اچ پوری طرح ایں قانون دی وضاحت کیتی ڳئی ہے کہ سماوات وی شعور رکھدن۔ ارض وی شعور رکھدی ہے ، پہاڑ وی شعور رکھدن۔ انکار یا اقرار بجائے خود ایں ڳالھ دا ثبوت ہے کہ انکار یا اقرار کرݨ والی ہستی اچ شعور موجود ہے۔ اگر پہاڑ دے اندر جینکوں بے جان پتھر سمجھا ویندے عقل نہ ہوندی، سمجھ ٻجھ نہ ہوندی، اونکوں اپݨی ہستی دا ادراک نہ ہوندا تاں او کیویں آکھ سڳدا ہئی کہ میں اے امانت نی چا سڳدا۔ اگر میں ایں امانت کوں چا گھدا تاں میں ریزہ ریزہ تھی ویساں۔ تفکر کرݨ نال مزید وضاحت تھیندی ہے کہ جیں طرح انسان سݨدے، پتھر وی سݨدے، جیں طرح انسان سوچیندے، پتھر وی سوچیندے۔ جیں طرح انسان ٻولیندے، پتھر وی ٻولیندے۔ اے قرآن پاک دے آیات ہن، کوئی عقلی تے فلسفیانہ استدلال نی۔ ذرا غور کرو، جیہڑلے پتھر ٻول سڳدے، سݨ سڳدے، اپݨی ہستی دے بارے اچ اونکوں علم ہے کہ میݙے اندر کتنی سکت ہے تے او کہیں غلط فہمی وچ وی مبتلا نی۔ او اپݨے بارے وچ صحیح صحیح اندازے وی رکھدے تاں ول انسان اوندے توں کیویں اشرف تھیا؟ اللہ کریم اے وی فرمیندن: "ایں امانت کوں انسان نے قبول کر گھدے۔ بے شک اے ظالم تے جاہل ہے۔" ایندا مفہوم اے تھیا کہ سماوات، ارض تے پہاڑ ظالم تے جاہل نی، انسان ظالم تے جاہل ہے۔ ایں واسطے ظاہم تے جاہل ہے کہ ایں نے بغیر سوچے سمجھے کہ میں ایں امانت دا تقاضا وی پورا کر سڳداں یا نہ؟ کوتاہ بینی تے اپݨی نادانی اچ امانت الٰہیہ کوں قبول کر گھدا لیکن چونکہ ایں نے قبول کر گھدے ایں واسطے اشرف المخلوقات دے دائرے اچ داخل تھی ڳیا۔ اشرف المخلوقات دے دائرے اچ کوئی انسان جݙݨ ہی داخل تھی سڳدے جیہڑلے ایں امانت توں با خبر ہووے۔ اگر او امانت توں بے خبر ہے تاں او ہرگز اشرف المخلوقات نہ۔ اوندی کی حیثیت ݙوجھے مخلوقات توں نہ صرف اے کہ گھٹ ہے بلکہ بدتر ہے۔ جیہڑا بندہ اللہ دی امانت توں بے خبر ہے او ظالم تے جاہل ہے۔ ایہو اللہ کریم دا ارشاد ہے۔ انسان امانت دے علم دے بغیر جاہل تے سرکشاں دے گروہ اچ تاں داخل تھی سڳدے، اشرف المخلوقات نی بݨ سڳدا۔ ==فرشتے تے انسان== موجودہ دور اچ سائنس نے اتنی ترقی کر گھدی ہے کہ ہݨ ایں ڳالھ دی تصدیق تھی ڳئی ہے کہ ایں دنیا دے علاوہ ٻئے وی بے شمار دنیاواں موجود ہن۔ جیہڑی چیز کوں اساں خلاء آہدے ہیں اوں خلاء اچ وستیاں آباد ہن۔ سیارے ہن تے ہر سیارہ ساݙی زمین دی طرح آباد ہے۔ لیکن اساں انہاں سیاریاں کوں تے خلاء وچ وسݨ والے آبادیاں کوں ݙیکھ نی سڳدے۔ حالی تک سائنس نے جو کجھ آکھے او ہک قیاس ہے۔ او آہدن کہ ایویں تھی سڳدے لیکن آدم تے اللہ دی گفتگو ساݙے اتے اے راز منکشف کریندی پئی ہے کہ نوعِ انسانی دے علاوہ ہک مخلوق ہے جینکوں فرشتہ آہدن۔ ݙوجھی مخلوق ہے جنّ یا جنّات، اساں نہ جنّات کوں ݙیکھ سڳدے ہیں نہ فرشتیاں کوں ݙیکھ سڳدے ہیں۔ جنّات تے فرشتیاں دی دنیا توں اساں ایں واسطے متعارف نی کہ اساں اوں نظر توں واقف نی جیہڑی نظر فرشتیاں تے جنّات کوں ݙیکھدی ہے۔ ݙیکھݨ دے طرزاں تے تفکر کیتا ونڄے تاں اے ڳالھ روزمرہ دے مشاہدے اچ ہے کہ ساݙی نظر ہک متعیّن حد اچ کم کریندی ہے لیکن اگر نظر دے متعیّن حدود کوں تروڑ ݙتا ونڄے تے کہیں طرح اوندے اچ اضافہ کر ݙتا ونڄے تاں نظر عام حالات اچ جتنا ݙیکھدی ہے اوندے توں زیادہ فاصلے دے مناظر اکھیاں دے سامݨے آ ویندن۔ مثلاً اساں اکھیاں تے دوربین لا گھندے ہیں۔ دوربین دے اندر جیہڑے شیشے لڳے ہوئے ہن او انہاں طول موج کوں، جیہڑے نظر دے کیتے ݙیکھݨ دا باعث بݨدن، اکھیاں دے سامݨے گھن آندن تے اساں میلاں فاصلے دی چیز ݙیکھ گھندے ہیں۔ کہیں آدمی دی نظر کمزور ہے ، سامݨے دی چیز اونکوں نظر نی آندی تے چشمہ لاوݨ دے بعد او دور تک ݙیکھ گھندے۔ ایندا مطلب کیا تھیا؟ مطلب اے تھیا کہ شیشے دے اندر اتنی صلاحیت موجود ہے کہ اگر تساں ایندی Magnification ودھاؤ تاں تہاݙی نظر دور تک ݙیکھ سڳدی ہے۔ جیہڑلے تساں شیشے دے ذریعے نال میلاں دور ݙیکھ گھندے ہو تاں اوں اکھ نال جیہڑی اکھ نے فرشتیاں کوں ݙٹھے تے اللہ کوں ݙٹھے، غیب دی دنیا کوں کیوں نی ݙیکھ سڳدے؟ ڳالھ صرف اتنی جیہی ہے کہ ساکوں اپݨے اندر اوں اکھ کوں تلاش کرݨے جیہڑی اکھ نے فرشتیاں کوں ݙٹھے تے اللہ کریم دا دیدار کیتا ہے۔ اے نظر حاصل کرݨ کیتے ضروری ہے کہ اساں اوں حالت اچ ول ونڄوں جتھاں اللہ نے آدم نال گفتگو کیتی ہئی۔ لوح محفوظ دے تحریراں ݙسیندن کہ ایویں نی کہ آدم دے اندر چند مخصوص صلاحیتاں کم کریندے پئے ہن تے آدم دی اولاد دے اندر اے صلاحیتاں موجود نی۔ آدم و حوا دی اولاد اچ ہر فرد دراصل آدم دا عکس ہے، تمثّل ہے تے فوٹو یا پرنٹ ہے۔ ہر آدم زاد دے اندر علم الاَسماء سکھݨ دی صلاحیت موجود ہے۔ جے تک آدم زاد دے تمام دلچسپیاں صرف مادی جسم دے نال وابستہ رہندن، اوندے اندر روحانی صلاحیتاں لکیاں رہندن تے جیہڑلے آدم زاد کوں ایں ڳالھ دا علم تھی ویندے کہ گوشت دا جسم دراصل نافرمانی کرݨ دے جرم اچ ہک پردہ ہے تاں اوندا ذہن حقیقت دی تلاش اچ سرگرداں تھی ویندے تے اے تلاش اونکوں انہاں صلاحیتاں نال باخبر کر ݙیندی ہے جنہاں صلاحیتاں نال آدم زاد غیب دی دنیا اچ سفر کریندے۔ ==آدم دی میراث== اللہ کریم دے ارشاد دے مطابق آدم کوں جیہڑا پہلا مقام عطا تھیا او جنّت ہے۔ اللہ کریم دے اَسماء یعنی اللہ دی صفات معلوم کر کے انسان کوں جیہڑی پہلی نعمت حاصل تھئی اوندا ناں جنّت ہے۔ اللہ کریم دے صفات اللہ دی صناعی دے لاحد و حساب نمونے ہن۔ خالق دی صفَت تخلیق ہوندی ہے۔ چونکہ اللہ کریم خالق ہن ایں واسطے اللہ دی ہر صفَت ہک تخلیق ہے۔ اللہ نے آدم کوں علم الاَسماء سکھا کے اپݨی تخلیق نال روشناس کیتا۔ ایں طرح روشناس کیتا کہ آدم کوں ݙوجھیاں تمام نوعاں تے شرف تے فضیلت حاصل تھی ڳئی۔ ایں شرف تے بزرگی دا پہلا انعام جنّت ہے۔ یعنی اللہ کریم دے اَسماء دا علم جݙݨ آدم دے اندر متحرّک تھیا تاں آدم نے خود کوں جنّت اچ پایا، جنّت ہک اینجھی فضا ہے جیندے اچ او آزاد ہے۔ اوں فضا اچ اینجھے حواس کم کریندن جنہاں اچ کثافت نی۔ کہیں قسم دی الجھن یا پریشانی کوں دخل نی۔ قید و بند دی کوئی صعوبت نی۔ تلاش و معاش دی کوئی فکر نی۔ کہیں کم کوں کرݨ یا نہ کرݨ دا خوف نہ۔ کہیں چیز دے کھو ونڄݨ دا خوف نی۔ جنّت ہک اینجھی فضا ہے جیہڑی ہر اعتبار نال سکون ہے، راحت ہے، آرام ہے، آسائش ہے۔ ایں تمہید دا مفہوم اے ہے کہ نیابت تے خلافت دی پہلی سیڑھی اے ہے کہ جݙݨ آدمی ایں منزل دی طرف قدم ودھیندے اوندے اتوں آلام و مصائب، ذہنی خلفشار، عدم تحفظ دا احساس، غم ناکی، بدحالی، پریشانی تے خوف دے جذبات ختم تھی ویندن، اوندے سامݨے زندگی دا صرف ہک رخ رہندے تے او سکون ہے، آرام ہے، آسائش ہے تے حاکمیت ہے۔ خالقِ کائنات چونکہ خود ہر چیز توں بے نیاز تے ہر قسم دی احتیاج توں ماوراء ہے ایں واسطے جیہڑلے کہیں بندے دے اندر خالق دی صفَت صمدیت پاسا بدلدی ہے تاں اوندے اتے اوہے کیفیات وارِد تھیندن جیہڑے اللہ دی اوں صفَت دا تقاضہ ہن۔ آدم کوں اللہ کریم نے اپݨے انعام و اکرام نال نواز کے جنّت اچ رکھا تے آکھا: اے آدم! توں تے تیݙی ذال جنّت اچ رہو۔ جتھوں دل چاہے خوش تھی کے کھاؤ لیکن اوں درخت دے قریب نہ ونڄݨا نتاں تہاݙا شمار اینجھے لوگاں اچ تھیسی جیہڑے اپݨے اتے ظلم کریندن۔ (سورۃ البقرہ – آیت نمبر 35) ہساݙے پیؤ آدم توں صبر نہ تھی سڳا تے او اللہ دی نافرمانی دے مرتکب تھی ڳئے۔ جیویں ہی ہساݙے ابّا آدم سئیں نافرمانی دے مرتکب تھئے اللہ دی عطا کردہ امانت پس پردہ چلی ڳئی تے اے پردہ آدم کیتے پک نویں زندگی بݨ ڳئی۔ اے نویں زندگی عارضی طور تے محرومی ہے۔ امانت یافتہ زندگی سکون و راحت دی زندگی ہئی۔ جیویں ہی آدم نے اوں زندگی توں رشتہ تروڑا، سکون و آسائش غائب تھی ڳئے۔ روشنی دی جاہ تاریکی نے گھن گھدی، خوشی دی جگہ غم چھا ڳیا۔ آزادی دی جگہ قید و بند والی جگہ جکڑا ڳیا۔ ابّا آدم سئیں نہایت حسرت و یاس اچ جنّت چھوڑݨ تے مجبور تھی ڳئے۔ باوجود ایندے کہ ابّا آدم سئیں نے اللہ دی نافرمانی کیتی تے جنّت جیہی نعمت توں کفران کیتا۔ اللہ کریم نے اپݨی رحیمی و کریمی دی صفَت نال ول وی ابّا آدم سئیں دے اتے فضل کیتا تے او امانت جیہڑی اللہ نے انہاں کوں عطا کیتی ہئی سلب نہ کیتی۔ ابّا آدم سئیں نے اپݨی مرضی تے اختیار نال اوندے اتے پردہ سٹ ݙتا۔ یعنی اللہ کریم نے انہاں کوں تسخیر کائنات دے متعلق جیہڑے خزانے عطا فرمائے ہن انہاں خزانیاں دے اتے ہک دبیز پردہ پا کے اکھیاں میث گھدے۔ اتنے وݙے ظلم، اتنی وݙی سرکشی، اتنی وݙی نافرمانی دے باوجود اللہ نے رحم فرمایا تے آکھا کہ اپݨا وطن جنّت تساں ہݨ وی حاصل کر سڳدے ہو۔ بشرطیکہ تساں اپݨے اتوں خود ساختہ نافرمانی دا پردہ ہٹا ݙیو۔ جیویں ہی تساں اے پردہ چاک کریسو، جنّت اچ داخل تھی ویسو۔ ایندے باوجود کہ تہاݙی روح (تہاݙا لاشعور) تے تہاݙے اندر موجود نافرمانی دا پرت(تہاݙا شعور) جیہڑا جنّت توں کڈھا ڳئے ایں ڳالھ کوں ڄاݨدے کہ میݙا وطن جنّت ہے۔ میݙی زندگی سکون، آسائش تے آزادی ہئی۔ ول وی اساں، تساں اچوں ہی اینجھے لوگ بھیڄیندے رہسوں کہ تہاکوں ایں ڳالھ تے متوجہ کریندے رہن کہ تہاݙے کول اللہ دی کتنی وݙی نعمت ہئی جیندے توں تساں محروم تھی ڳئے او۔ جݙݨ تساں بھٹک ونڄو، بھل ونڄو تے تہاݙے ذہن توں اے ڳالھ نکل ونڄے کہ تساں ہک عظیم خزانے دے مالک او، خزانہ ہووݨ دے باوجود تساں مفلس تے قلاش زندگی بسر کریندے پئے او، اساں اپݨے بندیاں کوں بھیڄ کے تہاکوں انہاں رستیاں تے چلݨ دی ترغیب ݙیویسوں۔ ساݙے اے پاکیزہ قدسی نفس بندے تہاݙے کیتے ایں رستے تے چلݨ کیتے قاعدے تے ضابطے بݨیسن تاکہ تساں آسانی دے نال اوں پردے توں آزاد تھی کے دوبارہ جنّت اچ داخل تھی ونڄو۔ یاد رکھو کہ تساں جنّت دے خلاف اسفل السافلین دی جیہڑی زندگی بسر کریندے پئے او، اے تہاݙے کیتے جیل خانہ ہے۔ اے زندگی تہاݙے کیتے عذاب ہے۔ اے زندگی نہایت عارضی ہے۔، فکشن ہے، کجھ وی کر گھنو بالآخر اے زندگی تہاکوں چھوڑݨی ہے۔ لیکن اگر تساں ایں زندگی اچ اپݨے تے جنّت دے درمیان حائل پردے کوں نہ ہٹایا، جنّت تہاکوں قبول نہ کریسی۔ جے تک تساں زمین تے قیدی دی حیثیت نال زندگی گزاری، تہاݙے اندر او دماغ کم کریندا رہیا جیہڑا نافرمانی دا دماغ ہے تے جیہڑی نافرمانی تے جنّت نے تہاکوں کڈھ باہر سٹیا ہے، قدرت نے اپݨا کیتا ہویا وعدہ پورا کیتا۔ ظالم تے سرکش نافرمان آدم زاد کیتے ہک لکھ چویھ ہزار پیغمبر مبعوث کیتے لیکن ہائے افسوس نوعِ انسانی نے ہک لکھ چویھ ہزار پیغمبراں دے ڳالھیں تے کن نی دھرے۔ اونہی شیطان الرجیم دے آکھݨ تے چلدے رہیے جیں نے آدم کوں جنّت توں کڈھایا۔ ہر آدمی جیہڑا ذرا جیہا وی شعور رکھدے، ہر وقت ایں ڳالھ دا مشاہدہ کریندے کہ زندگی دا ہر لمحہ مردا پیا ہے۔ ہک لمحہ مردے ٻیا لمحہ پیدا تھیندے۔ ݙینھ مردے رات پیدا تھیندی ہے۔ رات مردی ہے تاں ݙینھ پیدا تھیندے۔ ٻلپݨ مردے تاں چھوہرپ ڄمدے۔ چھوہرپ مردے تاں جوانی پیدا تھیندی ہے۔ جوانی مردی ہے تاں ٻڈھیپا پیدا تھیندے تے ٻڈھیپا مردے تاں آدمی غائب تھی ویندے۔ ایں طرح غائب تھی ویندے کہ جیہڑی طرح خوبصورت مورتی کوں مٹی تہس نہس کر ݙیندی ہے، خوبصورت جسم انسانی دا ہک ہک عضو مٹی دے ذرّات اچ تبدیل تھی ویندے۔ ہݙیاں جنہاں دے اتے انسانی ڈھانچے دا دارومدار ہے، سواہ بݨ ویندن۔ دماغ جیندے اتے انسانی عظمت دا دارومدار ہے تے جیہڑے دماغ دے اتے انسان اکڑیندے، ٻیاں دے اتے ظلم کریندے، خود کوں خدا سمجھݨ لگدے، اوں دماغ کوں وی مٹی کھا ویندی ہے تے مٹی دے انہاں ذرّات کوں اوں جیہے ٻئے انسان پیراں تلے روندیندے ہن۔ ایندے برعکس اگر کوئی بندہ اِیں اسفل زندگی اچ جنّت دے اُوں دماغ نال متعارف تھی ویندے جیندی بنیاد تے فرشتیاں نے آدم کوں سجدہ کیتے تاں آدم زندہ و جاوید تھی ویندے تے اوندی میراث جنّت اونکوں واپس مل ویندی ہے۔ ==اندھا آدمی== آدمی جیہڑلے مر ویندے تاں دراصل او غیب دی اوں دنیا اچ چلا ویندے جتھاں اوندے اتوں زماں تے مکاں دے پابندیاں ترٹ ویندن۔ زمان تے مکاں ٹائم تے اسپیس دے پابندیاں ترٹݨا الگ ڳالھ ہے تے ٹائم تے اسپیس دا ختم تھی ونڄݨا ٻئی ڳالھ ہے۔ کوئی آدمی جیہڑا مرݨ دے بعد ایں دنیا توں اوں دنیا دا تھی ڳیا یعنی عالمِ اَعراف اچ چلا ڳیا۔ اوندے ذہن اچ ٹائم تے اسپیس ݙوہیں موجود رہندن۔ جیہڑی طرح او اتھاں زمین تے چھت دے تلے رہݨ تے مجبور ہے تے اوندے کیتے کھاوݨ تے پیوݨ دا ہووݨا ضروری ہے۔ اوں طرح عالمِ اَعراف اچ وی گھر ہووݨا، کھاوݨ پیوݨ دا سامان ہووݨا تے ڳالھ مہاڑ کرݨ کیتے ٻئے لوگاں دا موجود ہووݨا ضروری ہے۔ مرݨ دے بعد وی آدمی انہاں جذبات و احساسات اچ زندگی گزریندے جنہاں جذبات و احساسات اچ ایں دنیا اچ زندگی گزار چکا ہے۔ فرق صرف اتنا ہے کہ اے گوشت پوست دا جسم مٹی بݨ ویندے تے روح ایں گوشت پوست دے جسم کوں چھوڑ کے عالمِ اَعراف اچ ہک ٻیا نواں جسم بݨا گھندی ہے۔ جیہڑی طرح ایں جسم دے نال تقاضے چنبڑے ہوئے ہن اونہی طرح مرݨ دے بعد وی انسان دے نال تمام تقاضے چنبڑے رہندن۔ اتھاں اونکوں بکھ وی لڳدی ہے، تریھ وی لڳدی ہے۔ آدم زاد بکھ تریھ دا تقاضہ رفع کرݨ کیتے کھاݨا وی کھاندے، پاݨی وی پیندے۔ اوندے اتے غم آشنا زندگی دے تصوّرات وی مرتّب تھیندن تے او مسرت بھرے لمحات اچ وی وقت گزریندے۔ بادی النظر اچ اگر ݙٹھا ونڄے تاں اوں دنیا دی زندگی تے مرݨ دے بعد دی زندگی اچ قطعاً کوئی فرق نی۔ فرق اگر ہے تاں صرف اے ہے کہ شعور دی رفتار ودھ ویندی ہے۔ اتنی زیادہ ودھ ویندی ہے کہ مہینیاں دا سفر گھنٹیاں اچ طے تھیندے۔ ایندی مثال ایویں ہے کہ ہک آدمی پیدل چل کے کراچی توں لندن پہنچے تاں مہینیاں دا وقفہ درکار ہوسی۔ لیکن اگر ہوائی جہاز اچ ٻیھ ونڄے تاں چند گھنٹیاں اچ پہنچ ویندے۔ ایں دنیا دی زندگی اچ تے مرنے دے بعد دی زندگی اچ اے فرق ہے کہ اتھاں آدمی ہفتیاں دا سفر گھنٹیاں اچ گزارݨا چاہندے تاں اونکوں ہوائی جہاز دی ضرورت پیش آندی ہے، اگر سالاں تے مہینیاں دا سفر طے کرݨا چاہے تاں اونکوں ہوائی جہاز دی ضرورت پیش نی آندی بلکہ اوندے کیتے اوندے ذہن دی رفتار ہوائی جہاز بݨ ویندی ہے۔ اے اوں دنیا دا تذکرہ ہے جیہڑی دنیا اچ بالآخر سب کوں ونڄݨے۔ ایں قانون توں کوئی مستثنیٰ نی۔ جیہڑا آدمی عالمِ ناسُوت (مادی دنیا) اچ پیدا تھی ڳیا ، خوشی دے نال یا مجبوری دے نال بہرحال اونکوں اوں عالَم وچ ونڄݨا ہے۔ اساں خواب ݙیکھدے ہیں۔ عالمِ اَعراف اچ وی کم و بیش ایہا صورت واقع تھیںدی ہے۔ ایں ڳالھ کوں اساں آسان الفاظ اچ ایں طرح سمجھ سڳدے ہیں کہ عالمِ ناسُوت دا او حصّہ جیہڑا ساݙے کیتے خواب ہے عالمِ اَعراف اچ بیداری دی زندگی بݨ ویندے۔ مرݨ دے بعد غیب تے ظاہر دے درمیان جیہڑا پردہ حائل ہے او چَو ویندے لیکن نافرمانی تے جنّت دے درمیان جیہڑا پردہ حائل ہے او نی اٹھیندا۔ اگر کوئی آدمی ایں دنیا اچ نافرمانی دے دماغ توں رستگاری حاصل نہ کر سڳا تاں مرݨ دے بعد وی نافرمانی دا دماغ اوندے اتے مسلط رہندے۔ جیہڑی طرح او ایں زندگی اچ رنجیدہ تے پریشان تھیندے، ݙردا رہندے، خوف زدہ رہندے، مستقبل دی طرفوں فکر مند رہندے، ناخوش رہندے، روتا رہندے تے محرومی اپݨا مقدر سمجھدے اونہی طرح مرݨ دے بعد وی روندا رہندے، غم زدہ رہندے، پریشان رہندے تے حسرت و یاس دی زندگی بسر کریندے۔ اللہ کریم دے بیان کردہ قانون دے مطابق نافرمانی تے فرمانبرداری دے درمیان جیہڑا پردہ حائل ہے اونکوں چاوݨ کیتے ضروری ہے کہ آدمی ایں دنیا اچ ہی اپݨے وطن جنّت کوں ݙیکھ گھنے۔ اگر آدم زاد ساری زندگی اچ جنّت دی زندگی توں آشنا نی تھیا تاں مرنے دے بعد وی اوندے اتے جنّت دے دروازے نہ کھلسن۔ قرآن پاک نے ݙو طبقے کر کے ایں ڳالھ دی وضاحت کیتی ہے: "تے تساں کیا سمجھے علیین کیا ہے تے تساں کیا سمجھے سجیّن کیا ہے۔ اے ہک لکھی ہوئی کتاب ہے۔ اینجھی لکھی ہوئی کتاب جیہڑی کتاب اچ تہاݙی زندگی دا ہر عمل، ہر حرکت، ہر جذبہ، ہر ساہ ریکارڈ ہے۔ یعنی اے ہک اینجھی کتاب ہے جیندے اچ زندگی دا ہر رخ ہر حرکت فلم دی طرح نقش ہے۔’’ (سورۃ المطفّفین) انسان زندگی اچ جو کجھ کریندے اوندی فلم بݨدی رہندی ہے۔ اگر انسان دے قدم جنّت دے رستے تے چو ڳئے تے اوں نے قدم بقدم چل کے جنّت دا مشاہدہ کر گھدا تاں اے سب دا سب عمل صراط مستقیم تے سفر دی ہک فلم بݨ ویندے۔ اوندے برعکس کوئی بندہ صراط مستقیم توں بھٹک ڳیا تاں اوندا ہر قدم اوں رستے تے اٹھیندا پئے جیہڑا رستہ قدم قدم چل کے آدمی دے اتے دوزخ دے دروازے کھولیندے۔ مطلب ایہو ہے کہ اینجھے بندے دی زندگی نال متعلق جیہڑی فلم بݨی اوندا اختتام دوزخ ہے۔ اپݨی عمر گزارݨ دے بعد جیہڑی عمر اللہ نے اپݨی منشاء تے مرضی دے مطابق عطا فرمائی ہئی، اونکوں ختم کرݨ دے بعد جیہڑلے بندہ ایں دنیا توں اوں دنیا اچ منتقل تھیندے تاں او اپݨی زندگی توں متعلق بݨی ہوئی فلم ݙیکھدے۔ اگر او ایں دنیا اچ جنّت توں محروم تھی ڳیا تاں اتھاں او فلم ݙیکھدا رہندے جیہڑی دوزخ دی طرف گھن ویندی ہے تے اگر اوں نے صراط مستقیم تے گامزن تھی کے خالصتاً اللہ دے قوانین دے مطابق زندگی گزار ݙتی ہے تاں او جنّت تے مبنی فلم ݙیکھدے تے جنّت دے نعمتاں نال سیراب تھیندا رہندے۔ '''قانون''': جے تک کوئی بندہ جنّت دا مشاہدہ نی کر گھندا اوں وقت تک اوندے اندر جنّت دی زندگی دا ریکارڈ نی ہوندا۔ ایں ڳالھ کوں سیدنا حضورﷺ نے ایں طرح بیان فرمایا ہے: "مُوتُوا قَبلَ أن تَمُوتوا"، ترجمہ: "مر ونڄو مرݨ توں پہلے"۔ مر ونڄو مرݨ توں پہلے دا اے مطلب نی کہ کھاوݨا پیوݨا چھوڑ کے خود کشی کر گھدی ونڄے۔ شہراں کوں خیر آباد آکھ کے جنگلاں کوں مسکن بݨا گھنو۔ کپڑے لہا کے ننگے پھرݨ لڳو یا اولاد تے والدین توں قطع تعلق کر گھنو۔ مر ونڄو مرݨ توں پہلے دا مطلب اے ہے کہ ایں زندگی اچ رہندے ہوئے مرݨ دے بعد دی زندگی نال واقفیت حاصل کر گھنو۔ جیہڑلے کوئی بندہ مادی زندگی اچ مرݨ دے بعد دی زندگی نال آشنا تھی ویندے تاں اے ڳالھ اوندے مشاہدے اچ آ ویندی ہے کہ: #علیّین ۔۔۔۔۔۔ اعلیٰ طبقہ انعام یافتہ طبقہ ہے تے #سجین۔۔۔۔۔۔محروم طبقہ سزا یافتہ طبقہ ہے۔ قرآن پاک اچ بیان تھیا ہے کہ ایں زندگی اچ اگر اندھا پن ہے تے بے نور اکھیاں ہن تاں اوں زندگی اچ وی اندھا پن تے بے نور اکھیاں مقدر بݨ ویندن۔ اگر ایں دنیا اچ اکھیاں ہن تے اینجھے اکھیاں جیہڑے اللہ دے نور دا مشاہدہ کریندن تاں اوں دنیا دے اندر وی مشاہدہ کرݨ دی صلاحیت موجود ہوسی۔ سیدنا حضورﷺ دا ارشاد ہے: "مومن دی فراست توں ݙرو کہ او اللہ دے نور نال ݙیکھدے۔" رسول اللہﷺ نے اے کوئی تشبیہ نی ݙتی۔ نور نال ݙیکھݨا تشبیہ نی۔ پیغمبر آخر الزماںﷺ جو کجھ فرمیندن او حقیقت ہے تے اینجھی حقیقت ہے جیندے اچ ردّ و بدل نی تھیندا۔ نور دی نظر نال ݙیکھݨ والا بندہ نورانی دنیا دا مشاہدہ کریندے۔ اگر نور دا مشاہدہ کرݨ والی اکھ مادی دنیا اخ نی کھلی تاں مرݨ دے بعد وی آدمی اندھا رہندے۔ ==غارِ حرا== مادی دنیا اینجھی رڑھ ہے، جیندے اچ آخرت دی زندگی دے کنڈے یا پھلاں دے بیج سٹے ویندن۔ اگر کہیں بندے نے شیطانی وسوسیاں دے تحت ایں زمین اچ کنڈیاں دی رڑھ رہائی ہے تاں آخرت اچ وی کنڈے چݨݨ، کنڈے بھنݨ تے کنڈے کھاوݨ اوندا مقدر ہے تے کہیں بندے نے اگر ایں مرزعۂِ آخرت اچ رسول اللہ ﷺ دے ارشاد دے مطابق تے اولیاءاللہ دی زندگی دے اعمال و وظائف دی روشنی اچ اینجھی کاشت کیتی ہے جیں کاشت دے نتیجے اچ سدا بہار درخت پھلدار پودے تے خوشنما باغات وجود اچ آندن تاں مرݨ دے بعد اوندا اثاثہ ایہے خوشنما باغات ہن۔ ڳالھ سدھی تے صاف ہے، ایں دنیا اچ اساں جو کجھ کریندے ہیں اوندے مطابق اساں جزا دے مستحق ہوندے ہیں یا عذاب ناک زندگی ساݙے اتے مسلط تھی ویندی ہے۔ حضور علیہ الصلوٰۃ والسلام دی حدیث دے مطابق: "مر ونڄو مرݨ توں پہلے" ایں ڳالھ دی تشریح ہے کہ ایں دنیا اچ رہندے ہوئے یعنی مٹی نال وجود اچ آوݨ والے حواس دے نال اے ڳالھ اساں ڄاݨ گھنوں تے سمجھ گھنوں کہ ایں دنیا دے بعد ٻئی زندگی دا دارومدار ساݙے اپݨے ذاتی اختیار تے عمل تے ہے۔ قرآن پاک نے اینہی ڳالھ کوں ول ول ارشاد کیتے: تفکر کرو، عقل و شعور نال کم گھنو، زمین تے کھنڈے ہوئے اللہ دے نشانیاں دا کھوج لاؤ، اپݨی تخلیق تے غور کرو کہ کیہڑی طرح وجود اچ آئے، کیہڑی طرح اللہ کریم نے حفاظت دے نال تہاکوں پرورش کیتا، پروان چڑھایا، تہاݙے اتے جوانی دا دور آیا، تہاکوں اللہ نے طاقت عطا کیتی، اینجھی طاقت کہ تساں اپݨے ارادے تے اختیار دے نال زمین تے بھڄݨ لڳے، تے اوں ہی طاقت تے اختیار دے نال زمین دی ککھ اچوں تساں اپݨے کیتے وسائل تلاش کیتے، دریاواں اچ کشتیاں چلا ݙتے۔ علیٰ ہذا القیاس اللہ نے تہاکوں اتنی وݙی طاقت عطا کیتی کہ زمین تے کھنڈے ہوئے وسائل تہاݙی دسترس اچ آ ڳئے۔ ایہو بندہ جیہڑا ناقابل تذکرہ شئے ہئی، پیدائش دے بعد ایں قابل وی نہ ہئی کہ اپݨے ارادے نال حرکت کر سڳے۔ پاسا بدل سڳے یا ٻیھ سڳے۔ مکھی اݙا سڳے۔ ایں گوشت پوست دے لوتھڑے کوں اللہ نے اتنی سکت عطا کیتی کہ ایندے وجود توں تے ایندے اندر مخفی صلاحیتاں توں طرح طرح دے مصنوعات وجود اچ آ ڳئے۔ انسان جݙݨ بجلی دی تلاش اچ لڳ ڳیا تے اوں نے بجلی کوں تلاش کر گھدا تاں اللہ دی ہک تخلیق بجلی نال لکھاں تخلیقات وجود اچ آ ڳئے۔ اگر بجلی دے ذَیلی تخلیقات کوں شمار کیتا ونڄے تاں عقل گم تھی ویندی ہے۔ اللہ کریم نے فرمایا: "میں احسن الخالقین ہاں" (سورة المؤمنون – آیت نمبر 14) یعنی تخلیق کرݨ والیاں اچ بہترین خالق ہاں۔ اینکوں تساں ایویں سمجھ گھنو کہ بجلی دا خالق اللہ ہے۔ بجلی دے تمام ذَیلی تخلیقات ریڈیو، ٹی وی، وائرلیس تے ٻئے بے شمار چیزاں انسان دی تخلیق ہن۔ جے تک انسان نے اپݨے تخلیقی صلاحیتاں کوں استعمال نی کیتا، بجلی دے اندر طاقت لکی رہی تے جیہڑلے انسان دے اندر جستجو نے پاسا بدلا تے او ہمہ تن متوجہ تھی کے بجلی دی تلاش اچ لڳ ڳیا تاں بجلی نے اپݨے اندر لکے ہوئے صلاحیتاں اوندے اتے ظاہر کر ݙتے تے لکی ہوئی ہر صلاحیت ہک تخلیق بݨ ڳئی۔ جیہڑلے انسان مادّے دے اندر تفکر کریندے تاں اوں مادّے دی طاقت تے توانائی کوں اپݨے کیتے مفید بݨا گھندے یا ضرر رساں بݨا گھندے۔ مادی ترقی دے پس منظر اچ ہک ٻئی صلاحیت پوشیدہ ہے۔ جینکوں روح دا ناں ݙتا ویندے۔ مادّے دے اندروں جیہڑے صلاحیتاں آشکار تھیندے پئے ہن او دراصل اینہی روح دا ہک ہلکا جیہا عکس ہے۔ حالی اساں عرض کیتا ہئی کہ انسان اپݨی زندگی اچ جو کجھ رہیندے اوہو کٹیندے۔ اوندی جیہڑی کمائی ہوندی ہے اوندے مطابق اونکوں صلہ ملدے۔ اگر انسانی ذہن تفکر دے نال عظیم طاقت بجلی کوں تلاش کر سڳدے تاں انسان اپݨے اندر اوں اکھ کوں وی تلاش کر گھندے جیہڑی اکھ زماں و مکاں توں ماوراء ݙیکھدی ہے۔ جیہڑی اکھ دے سامݨے ایں زندگی تے مرݨ دے بعد دی زندگی دے درمیان حائل پردے معدوم تھی ویندن۔ ایہا او اکھ ہے جیندے نال اولیاء کرام باطنی وارِدات تے کیفیات دا مشاہدہ کریندن۔ ایہا او اکھ ہے جیہڑی کھل ونڄے تاں کشفُ القبور تھی ویندے۔ یعنی مرݨ والیاں دی روح نال آدمی ایں طرح گفتگو کر سڳدے جیہڑی طرح عالم اسباب اچ رہندے ہوئے جسمانی خدوخال نال مرکب ݙو آدمی گفتگو کریندن ۔ ایہا او اکھ ہے کہ اگر ایں اکھ دی طاقت ٻئی ودھھ ونڄے تاں اوندے سامݨے فرشتے آ ویندن۔ ایہا او اکھ ہے جیندی برکت نال اللہ دے دوست عرش تے اللہ تعالیٰ دا دیدار کریندن۔ ایں باطنی اکھ دا کھلݨا تے ایں باطنی اکھ دے سامݨے سب توں پہلے جیہڑی چیز آندی ہے اے او عالَم ہے جینکوں اساں عالمِ اَعراف یا موت دے بعد دی زندگی آہدے ہیں۔ یعنی گوشت پوست دے جسم توں رشتہ منقطع تھیوݨ دے بعد آدمی جیہڑی دنیا اچ قدم رکھدے، باطنی اکھ اوں دنیا کوں ݙیکھ گھندی ہے۔ جنّت اچ چلے ونڄݨا اوندے کیتے معمول بݨ ویندے۔ ایندے برعکس اگر جسمانی زندگی اچ کہیں بندے نے اپݨی باطنی اکھ نی کھولی تاں اوندے اتے محرومی مسلط تھی ویندی ہے۔ مرݨ دے بعد وی اوندی نظر محدود رہندی ہے۔ جیہڑی طرح بندہ ایں دنیا اچ دیوار دے پچھوں نی ݙیکھ سڳدا اونہی طرح اوں دنیا اچ وی او کوتاہ نظر رہندے۔ سوال اے ہے کہ اے باطنی نظر کیہڑی طرح کھلے تے ایں نظر تے جیہڑا ڄالا تے ملا بݨ ڳئے اوندا آپریشن کیہڑی طرح تھیوے۔ ایندے کیتے حضور علیہ الصلوٰۃ و السلام دے وارث اولیاء اللہ نے اسباق بݨائے ہن۔ اے سارے اسباق رسول اللہ ﷺ دی غارِ حرا اچ تفکر دی پہلی سنت مراقبہ تے مبنی ہن۔ ==الف کمپیوٹر== کہیں علم کوں سکھݨ کیتے اوندی الف ب پ نال واقفیت ہووݨا ضروری ہے۔ کوئی آدمی جے تک الف ب پ دا قاعدہ نی پڑھ گھندا، اردو زبان پڑھݨا لکھݨا نی سکھ سڳدا۔ جبکہ اوندی مادری زبان وی اردو ہے۔ مادری زبان دے علاوہ ٻئی زبان وی اوں وقت سکھݨا ممکن ہے جیہڑلے کوئی ابتدائی قاعدے توں واقف ہووے مثلاً انگریزی پڑھݨ لکھݨ تے اوندے اچ مہارت حاصل کرݨ کیتے "اے بی سی ڈی" پڑھݨا ضروری ہے۔ اگر کوئی آدمی ابتدائی حروف جیہڑے آپس اچ مل کے لفظ بݨدن، نال واقف نہ ہووے اونکوں پڑھا لکھا آدمی نی اکھیج سڳدا۔ چاہے او ذہنی طور تے کتنا ہی ذہین ہووے جیں طرح ظاہری علوم سکھݨ کیتے قاعدہ پڑھݨا تے لکھݨا ضروری ہے تے جیں طرح قاعدے نال واقفیت ضروری ہے۔ روحانی علوم سکھݨ کیتے وی اللہ تعالیٰ دے بھیڄے ہوئے پیغمبراں تے پیغمبراں دے شاگرداں دا بݨایا ہویا قاعدہ پڑھݨا ضروری ہے۔ ظاہری علوم سکھݨ کیتے الف ب پ پڑھݨا ضروری ہے تے باطنی علوم سکھݨ کیتے طرزِ فکر تبدیل کرݨا ضروری ہے۔ روحانیت سکھݨ کیتے بغدادی قاعدہ یا گرائمر دی کوئی کتاب انسانی تاریخ اچ ہݨ تک نی چھپی۔ روحانی علم منتقل تھیندے، ایندی آسان مثال ٻال دے اندر ما دی زبان دا منتقل تھیوݨا ہے۔ کوئی ما مادری زبان سکھاوݨ کیتے ٻال کوں الف ب پ نی پڑھیندی۔ ٻال دے اندر طرزِ فکر اوہا ہوندی ہے جیہڑی ما پیؤ دی ہوندی ہے۔ ٻکری دا ٻچہ گھاہ کھاندے گوشت نی کھاندا۔ شیر دا ٻچہ گوشت کھاندے گھاہ نی کھاندا تے کبوتر دا ٻچہ نہ گھاہ کھاندے تے نہ گوشت کھاندے، داݨہ چڳدے۔ آدمی دا ٻچہ گوشت وی کھاندے، سبزی وی کھاندے، مٹی وی کھاندے، پتھر وی کھاندے، پاڑاں وی کھاندے، لکڑ وی کھاندے۔ پتھر توں مراد لوݨ ہے، لکڑ توں مراد او پاڑاں ہن جیہڑے لکڑ دی طرح ہوندن مثلاً ہلدر، دار چینی وغیرہ۔ آدمی دا ٻال اے ایں واسطے کھاندے کہ اونفے ماں پیؤ اے سب چیزاں کھاندن۔ آدمی دی طرح اگر شیر دی وی ایہا غذا ہوندی تاں اوندے ٻالاں دی وی ایہا خوراک ہوندی۔ کھاوݨا پیوݨا شکار کرݨا تے زندگی دے ٻئے عوامل شیر دے ٻالاں کوں بغیر سکھے ہوئے منتقل تھیندن یعنی انہاں سب چیزاں کوں سکھݨ کیتے قاعدہ پڑھݨا ضروری نی۔ کوئی وی مخلوق جیہڑی ایں دنیا اچ موجود ہے اپݨی مادری زبان ڄاݨدی ہے تے ہک ٻئے کوں مادری زبان اچ اپݨی کیفیات توں مطلع کریندی ہے۔ ککڑ کوں جیہڑلے اے خطرہ لاحق ہوندے کہ اوندے ٻالاں کوں ہل چا کے گھن ویسی تاں او ہک مخصوص آواز کڈھدی ہے تے سارے ٻال اوندے پراں اچ سمٹ ویندن۔ علیٰ ہذا القیاس ہر نوع اپݨی اپݨی زبان ڄاݨدی ہے تے اے زبان اوندی نسل اچ ٻولی تے سمجھی ویندی ہے لیکن ایندے نال نال گفتگو دا ہک ٻیا طریقہ وی ہے جیندے نال ہر شخص کہیں نہ کہیں وقت دوچار تھیندے تے ہر شخص ایں طریقے نال واقف ہے۔ اے طریقہ اشاریاں دی زبان ہے۔ آدمی دے اندر کوئی اینجھا کمپیوٹر نصب ہے جیہڑا اوندی زندگی دے مختلف مراحل اچ ہدایت ݙیندا پئے۔ کݙہیں او اینجھی ہدایت ݙیندے جیندے نال آدمی غم زدہ تھی ویندے۔ کݙہیں اینجھے ہدایات ملدن کہ او بغیر کہیں سبب دے خوش تھی ویندے۔ کݙہیں اونکوں پاݨی پیوݨ دی اطلاع ݙتی ویندی ہے، کݙہیں او کمپیوٹر اونکوں اے اطلاع فراہم کریندے کہ اعصاب اچ حرکت کرݨ دی صلاحیت نی رہی لہٰذا سمھ ونڄ۔ ستے آدمی کوں اے اطلاع ملدی ہے کہ ہݨ اگر مزید چارپائی تے لیٹے رہیے تے شعوری حواس اچ داخل نی تھئے تاں اعصاب منجمد تھی ویسن۔ لہٰذا فوراً اٹھی ونڄ تے حرکت شروع کر ݙیو۔ جے تک کمپیوٹر کوئی اطلاع نی ݙیندا آدمی یا کوئی وی ذی روح کوئی کم نی کر سڳدا۔ ایندے اچ انسان، بھیݙ، ٻکری تے کہیں جانور دی یا نباتات و جمادات دی کوئی قید نی۔ سب دے اندر اے اطلاع ݙیوݨ والی مشین نصب ہے۔ اوں مشین دی ہک وݙی خصوصیت اے ہے کہ اے اوہا اطلاع فراہم کریندی ہے جیہڑی حالات تے وقت دے مطابق ہووے۔ اے کمپیوٹر آدمی دے اندر اوندی روح ہے۔ موجودات اچ جتنے ذی روح یا غیر ذی روح سمجھے ونڄݨ والے مخلوقات ہن سب اچ ہک ہی طرح دا کمپیوٹر نصب ہے۔ انسان تے ٻئی مخلوق میں اگر فرق ہے تاں صرف اے ہے کہ انسان دے علاوہ ٻئی کوئی مخلوق اوں کمپیوٹر دے علم توں ناواقف ہے۔ صرف انسان کوں اللہ کریم نے کمپیوٹر دا پورا علم سکھایا ہے۔ ==روح دا لباس== انسان دی مجموعی زندگی تے غور کریجے تاں اے حقیقت سامݨے آندی ہے کہ زندگی دے سارے طرزاں تے زندگی کوں رواں دواں کرݨ والے سارے تقاضے تمام احساسات و کیفیات اطلاعات تے قائم ہن۔ کتھائیں ساکوں اطلاع ملدی ہے کہ سردی ہے۔ کتھائیں ساکوں اطلاع ملدی ہے کہ گرمی ہے، بکھ، تریھ، تکلیف، خوشی، محبت، نفرت، رحم، ظلم تے زندگی اچ کم آوݨ والے سارے دے سارے تقاضے اطلاعات دے اتے قائم ہن۔ جیہڑلے اساں اے ݙیکھدے ہیں کہ زندگی اطلاعات دا مجموعہ ہے تاں اے تلاش کرݨا ضروری تھی ڳیا کہ: #اطلاعات دا منبع کیا ہے؟ #ٻئی ڳالھ اے غور طلب ہے کہ اطلاع کیہڑی جگہ آ کے رکدی ہے تے ریسیونگ اسٹیشن جیہڑا اطلاعات قبول کریندے، کتھاں واقع ہے؟ #تریجھی ڳالھ اے ہے کہ اطلاعات اچ معانی پواوݨ والی ایجنسی کیہڑی ہے؟ #چوتھی ڳالھ اے تحقیق طلب ہے کہ اطلاعات کوں معانی پواوݨ دے بعد مظاہرات کیہڑی مشین تے چھپدے پئے ہن؟ #پنجویں ڳالھ اے ہے کہ اوں چھپائی اچ جیہڑا مادہ کم کریندا پیا ہے او کیا ہے؟ #تے چھیویں ڳالھ اے ہے کہ اطلاعات مختلف مراحل توں لنگھ کے جیہڑلے مظہر بݨ ویندن تاں او کتھاں نیست و نابود تھی ویندن؟ روحانی علوم دی پہلی کتاب اچ اے ڳالھ سمجھاوݨ دی کوشش کیتی ویندی ہے کہ گوشت پوست نال مرکب تے رڳاں پٹھیاں نال بݨا ہویا پتلا اصل انسان نی بلکہ گوشت پوست دا جسم اصل انسان دا لباس ہے۔ جیں طرح گوشت پوست دی حفاظت کیتے اساں ان دا، کھل دا، کپاہ یا ٻئے چیزاں دا لباس پیندے ہیں، اونہی طرح اصل انسان (ساݙی روح) گوشت پوست دا لباس بݨیندے۔ گوشت پوست دا جسم محض ہک لباس ہے تے جیہڑی ہستی کوں اللہ کریم نے انسان آکھے۔ اونکوں عرف عام اچ "روح" دا ناں ݙتا ڳیا ہے۔ قاعدے تے قانون دے مطابق اگر کوئی بندہ روحانی علوم سکھݨا چاہندے تاں اوندے اندر اے یقین راسخ ہووݨا ضروری ہے کہ گوشت پوست دا جسم مفروضہ تے فکشن ہے۔ جیہڑلے اے یقین پختہ تھی ویندے کہ گوشت پوست دا جسم لباس ہے فکشن ہے، فنا تھیوݨ والا ہے تاں قدری طور تے مفروضہ حواس توں ذہن دور تھیوݨ لڳدے تے جیہڑلے مفروضہ زندگی توں ذہن پلٹدے تاں حقیقت دی طرف سفر شروع تھی ویندے۔ ایں واسطے کہ حقیقت تے مفروضہ ݙوہیں چیزاں ہک مرکز تے جمع نی تھیندے۔ مفروضہ حواس تے مفروضہ چیزاں بدلدت رہندن، ترٹدے تے کھنڈدے رہندن۔ فنا تھیندے رہندن لیکن حقیقت نہ بدلدی ہے، نہ ترٹدی ہے، نہ کھنڈدی ہے تے نہ فنا تھیںدی ہے۔ حقیقت جیہڑی قائم بالذّات ہے، حقیقت جیہڑی اپنے مرکز تے مستقل طور تے رواں دواں ہے۔ اوں انسان دی تلاش نال سامݨے آندی ہے جینکوں قرآن نے "روح" آکھے۔ مگر روح دے وی مدارج ہن۔ لاعلمی دی بنا تے روح کوں وی ہک اینجھا ہی آدمی یا انسان سمجھا ویندے جیویں گوشت پوست دا انسان۔ اساں ݙیکھدے ہیں کہ روح ہک اینجھی حقیقت ہے جیہڑی جزوِ لا تجزاء ہے جیہڑی اپݨی ذات دے نال وابستہ تے پیوست ہے تے قائم ہے۔ روح دی اپݨی ہک صفَت ہے۔ او اے کہ روح ہر آن ہر لمحہ متحرّک رہندی ہے تے قائم بالذّات رہندے ہوئے طرح طرح دے روپ اچ مظہر بݨدی رہندی ہے۔ روح دا ہک وݙا وصف اے ہے کہ مفروضہ تے فکشن حواس اچ کݙہیں سامݨے نی آندی البتہ مفروضہ تے فکشن حواس کوں اپݨے کیتے لباس دے طور تے استعمال کریندی ہے۔ لیکن چونکہ ہر لمحہ ہر آن متحرّک رہݨا اوندا ہک وصف ہے ایں واسطے او کݙہیں انسانی لباس اچ جلوہ گر تھیندی ہے، کݙہیں ٻکری دے لباس اچ، کݙہیں جنّات دے لباس اچ تے کݙہیں فرشتیاں دے لباس اچ جلوہ گر تھیندی ہے۔ روحانی سائنسداناں نے زمین تے تقریباً ساڈھے یارہاں ہزار نوعاں دی نشاندہی کیتی ہے تے ہر نوع روح دا ہک جزو ہے۔ روح دی ہک تعریف اے ہے کہ ہک طرف نوعی لباس اپݨے کیتے منتخب کریندی ہے تے ݙوجھی طرف اوں نوع دے افراد دی حیثیت اچ مختلف لباس اختراع کریندی رہندی ہے۔ روح دی ایں کارکردگی کوں ڄاݨݨ کیتے اساں آکھ سڳدے ہیں کہ روح دا نوعی لباس نیگیٹیو ہے تے نوعاں دے افراد اوں نیگیٹیو دا Positive ہن۔ اے عجیب و غریب نظام ہے کہ روح: #نوع دا لباس تے #نوع دے افراد دا لباس بݨیندی رہندی ہے تے اے لباس سوت تے ان دے لباساں دی طرح خستہ تھیںدے رہندن۔ اینکوں سمجھݨا کوئی زیادہ مشکل ڳالھ نی۔ اصل انسان یا روح جیہڑلے لباس دی ابتدا کریندی ہے تاں لباس ساکوں ہک خوبصورت نرم و نازک تے معصوم صورت ٻال اچ نظر آندے تے ول اے لباس ہر آن تے ہر لمحہ بدلدا رہندے۔ ہر آن ہک لباس لہندے تے ہک لباس بݨدے۔ لباس دے لہݨ تے بݨݨ اچ لباس اچ تغیّر واقع تھیندے، کتھائیں سیاہی ودھ ویندی ہے، کتھائیں سیاہی گھٹ ویندی ہے، تصویر ہک ہے مشین وی ہک ہے، چھپائی وی ہک ہے لیکن ہر تصویر دے Impression اچ کجھ نہ کچھ فرق پئے ویندے۔ بتدریج لباس تبدیل تھیندے تھیندے ایں حال کوں پہنچ ویندے کہ اوندے اچ مزید کوئی سکت باقی نی رہندی تے اے لباس ختم تھی ویندے، سکت نہ رہݨ کوں اساں ٻڈھیپے دے ناں نال یاد کریندے ہیں۔ اے قانون ایں واسطے بیان کیتا ڳیا ہے کہ ڳالھ پوری طرح سامݨے آ ونڄے تے اساں سمجھ گھنوں کہ روح ہر آن ہر لمحہ متحرّک رہندی ہے۔ تے ہر آن تے ہر لمحے دی حرکت دراصل روح دا ہک لباس ہے۔ ایہو لباس ساکوں مظاہراتی طور تے شکل و صورت اچ نظر آندے۔ ==مٹی دا شیر== جیں طرح روح دے لباس یعنی رڳاں، پٹھیاں، ہݙیاں تے گوشت نال مرکب آدمی کوں انسان سمجھا ویندے تے اوں آدمی اچ طرح طرح دے خدوخال ساکوں نظر آند بالکل اونہی طرح روح دے اندر وی خدوخال موجود ہن۔ جسم انسانی کیتے جیہڑلے لباس بݨایا ویندے تاں اے ڳالھ ساݙے پیش نظر رہندی ہے کہ جسم دے زیادہ توں زیادہ حصے کڄے ونڄن جیویں قمیض شلوار۔ ایندے برعکس روح جیہڑلے لباس بݨیندی ہے تاں او لباس مکمل ہوندے۔ مکمل ہووݨ توں مراد اے ہے کہ روح دی شکل جیں طرح دے خدوخال اچ موجود ہے انہی مکمل خدوخال دے نال لباس بݨدے۔ ===مثال=== مٹی دے شیر تے رنگ کر ݙیویجے تاں اساں اونکوں شیر ہی آہدے ہیں۔ ہک مٹی دا شیر رنگ دے بغیر ہے تے ایہو مٹی دا شیر رنگین ہے۔ لیکن شیر دے اتے رنگ کیتا ویندے تاں اے رنگ شیر دے اوپر غالب آ ویندے مثلاً کن تے، اکھیاں تے، پیراں تے، ڈڈھ تے، پینٹ شدہ شیر کوں وی اساں شیر آہدے ہیں۔ روح جیہڑلے لباس بݨیندی ہے تاں اپݨے خدوخال تے نقش و نگار دے مطابق پورا لباس تیار کریندی ہے۔ خدوخال اچ جیں طرح دی ناک ہوسی، جیں طرح دے کن ہوسن، جیں طرح دے پیر ہوسن، جیں طرح دا سر ہوسی، اونہی مناسبت نال جسمانی لباس تخلیق تھیندا رہندے۔ ہݨ اساں ایویں آکھسوں کہ گوشت دا جسم روح دا اِختراع کردہ ہک رنگ ہے یعنی روح جیہڑی مکمل خدوخال تے نقش و نگار دے نال قائم ہے اوندے اتے ہک رنگ آ ڳیا یعنی رنگ روح دا لباس ہے۔ ایہے رنگ روح دے اتے مختلف پرت ہن۔ اتھاں ہک ڳالھ ݙسا ݙیوݨا ضروری ہے کہ جیں طرح جسمِ انسانی پرت در پرت موجود ہے اوں طرح روح وی بے شمار پرتاں دا مجموعہ ہے۔ روح دا ہر پرت مجسم نقش و نگار دے نال متحرّک ہے۔ ہک لمحے دا کھربواں حصّہ وی اینجھا نی جیندے اچ حرکت ساکت تھی ویندی ہے۔ اگر لمحے دے کھربویں حصے اچ وی روح ساکت تھی ونڄے تاں سارا نظام درہم برہم تھی ویسی۔ کائنات اچ جتنے اشیاء موجود ہن او زمین دے اتے ہووون، زمین دے اندر ہوون، آسمانی مخلوق ہووے، ست آسمان ہوون، عرش و کرسی ہووے، ہر شئے اچ روح موجود ہے تے جیہڑی چیز ساکوں ظاہر اکھیاں نال یا صفاتی اکھیاں نال نظردی ہے او سب روح دا لباس ہے۔ جیہڑلے اساں کبوتر کوں ݙیکھدے ہیں تاں کبوتر دی پوزیشن وی اوہا ہے جیہڑی آدمی دی ہے۔ جیں طرح روح آدمی دے خدوخال دے مطابق لباس بݨا کے اپݨا مظاہرہ کریندی ہے، جیں طرح روح نکلݨ دے بعد آدمی دی کوئی حیثیت برقرار نی رہندی، اونہی طرح کبوتر دے اندروں روح نکلݨ دے بعد کبوتر دی کوئی حیثیت باقی نی رہندی۔ جسم انسانی توں روح اگر اپݨا رشتہ منقطع کر گھنے تاں اے جسم منتشر تھی ویندے تے منتشر تھی کے مٹی دے ذرّات اچ تبدیل تھی ویندے۔ جیں جسم کوں اساں کبوتر، ناہر یا باندر دے ناں نال ڄاݨدے ہیں او انسانی جسم توں مختلف نی ہوندا۔ انسان دی طرح ہر جسم منتشر تھی کے مٹی دے ذرّات اچ تبدیل تھی ویندے۔ ===قانون=== روح ہک اینجھا مادہ ہے جیندے اندر پورے پورے خدوخال موجود ہن۔ خدوخال دی اے موجودگی دراصل روح دی صلاحیت دی نشان دہی ہے۔ روح ہک مشین ہے یا ہک اینجھا کمپیوٹر ہے جیندے بے شمار ڈائیاں ہن۔ مختلف ڈائیاں اچ جیہڑلے مسالہ پوندے تاں ڈائی دے مطابق نویں نویں لباس اچ نئی نویں صورتاں مظہر بݨ کے ساݙے سامݨے آ ویندن۔ کبوتر دی شکل و صورت دی ڈائی اچ پلاسٹک دا مسالہ سٹیا ونڄے تاں کبوتر بݨسی۔ پھل دی ڈائی اچ مسالہ سٹیجے تاں پھُل بݨسی، علیٰ ہذالقیاس ڈائیاں مختلف ہن مسالہ ہک ہے۔ لیکن اوں مسالے دی بنیاد تے ہر شکل مختلف بݨدی پئی ہے۔ ڈائی دے اتے اگر غور کریجے تاں اے ڳالھ بالکل سامݨے دی ہے کہ کبوتر دی ڈائی اچ تے ٻلی دی ڈائی اچ ہک نمایاں فرق ہے۔ اوں نمایاں فرق کوں قرآن ‘‘مقداراں’’ دا ناں ݙیندے ، (سورۃ الأعلیٰ – آیت نمبر 3) یعنی ہر ڈائی مختلف تے معیّن مقداراں نال بݨی ہوئی ہے تے اے معیّن مقداراں باوجود ہک ہووݨ دے الڳ الڳ ہن۔ ایندے کیتے شکل و صورت اچ اختلاف واقع تھیندا رہندے۔ ڈائی جیہڑی چیز یا مسالے نال بݨی ہے او وی ہک ہے تے ڈائی دے اندر جیہڑا مسالہ سٹیا ڳیا ہے او وی ہک ہے لیکن ڈائی بذات خود مختلف ہے۔ اے اختلاف ہی مختلف شکل و صورت دا سبب بݨدے۔ ہک طرح دے مقداراں نال ہک نوع تخلیق تھی ویندی ہے۔ اوں نوع دے اندر معیّن مقداروں اچ جیہڑلے ردّ و بدل تھیندے تاں افراد وجود اچ آندن۔ نوع دے معیّن مقداراں جیہڑلے آدم دے رنگ اچ جلوہ افروز تھیندن تاں آدم دی صورت سامݨے آ ویندی ہے۔ آدم جنہاں مقداراں دا ناں ہے جیہڑلے انہاں مقداراں اچ ہیجان پیدا تھیا تے ہیجان دی وجہ کولوں مقداراں اچ ترٹ بھڄ واقع تھئی تاں مقداراں دا توازن بدل ڳیا۔ مقداراں دا توازن بدلݨا اے معنی رکھدے کہ نویں مقداراں وجود اچ آ ڳئے، جیویں ہی مقداراں اچ ہیجان پیدا تھیا تے اوں ہیجان نال مقداراں اچ ردّ و بدل تھیا، نتیجے اچ حوّا دا وجود ابّا آدم دے سامݨے آ ڳیا۔ ہݨ مقداراں دے ݙو رخ متعیّن تھی ڳئے۔ باوجود ایندے کہ مقداراں اچ ردّ و بدل واقع تھیا جیہڑلے اوں ردّ و بدل دے نتیجے اچ کوئی صورت وجود اچ آئی تاں اوں صورت دے اندر وی مقداراں معیّن تھی ڳئے۔ مقداراں معیّن ہووݨ دا مطلب اے ہے کہ ڈائی دے اندر مخصوص طاقت مخصوص وزن مخصوص رنگ دے مقداراں جمع تھی ونڄ تاں ہک خوبصورت تصویر بݨدی ہے جیندا ناں آدم ہے تے اگر اوں ڈائی اچ اینجھے مقداراں جمع تھی ونڄن جیندا رنگ قدرے مختلف ہووے، وزن ݙو گنا ول وزن گھٹ یا قدرے زیادہ ہووے اوں صورت دا ناں عورت ہے۔ ڈائی دے اندر جیہڑا مسالہ سٹیا ویندے او وی پک ہے لیکن مقداراں اچ ردّ و بدل تھیندا رہندے تے مقداراں دے ردّ و بدل نال نویں نویں شکلاں وجود اچ آندے رہندن۔ اللہ کریم نے ارشاد فرمایا ہے کہ پاک تے بلند مرتّبہ ہے او ذات جیں نے تخلیق کیتا معیّن مقداراں نال تے ول انہاں مقداراں توں مرکب مخلوق کوں زینت بخشی تے اوں مخلوق کوں ہک رنگ ݙتا۔ زمین تے رنگ رنگ دی مخلوق دے اندر ہک معیّن چیز پاتی جیہڑی مَیٹر (Matter) ہے تے جیہڑی چیز الڳ الڳ کریندی ہے او مقداراں ہن تے انہاں مقداراں کوں اساں رنگ نال تشبیہ ݙیندے ہیں۔ رنگاں اچ ردّ و بدل، شکل و صورت دا باعث بݨدے۔ جیں طرح معیّن مقداراں نال صورت بݨدی ہے تے مختلف شکلاں ساݙے سامݨے آندن۔ اونہی طرح معیّن مقداراں نال ساݙے اندر حواس بݨدن، جے تک حواس معیّن مقداراں تے قائم ہن۔ صحت مند ہن تے حواس دے اندر مقداراں گھٹ یا ودھ ہوون تاں حواس غیر صحت مند تھی ویندن۔ ==ٻارہاں کھرب کل پرزے== مختصر طور تے زندگی دا تذکرہ کریجے تاں اے آکھݨا مناسب ہے کہ زندگی جذبات نال عبارت ہے تے زندگی دے بے شمار جذبات حواس دے دوش تے سفر کریندے پئے ہن۔ انہاں جذبات کوں کنٹرول کرݨا حواس دے ذریعے ہی ممکن ہے۔ ===مثال=== ہک آدمی کوں تریھ لڳی۔ تریھ ہک تقاضا ہے ، تریھ دے تقاضے کوں پورا کرݨ کیتے حواس ساݙی رہنمائی کریندن۔ حواس ساکوں ݙسیندن کہ اے پاݨی گرم ہے۔ اے پاݨی سرد ہے ، اے پاݨی کوڑا ہے یا اے پاݨی مٹھا ہے۔ تریھ دا تقاضہ پاݨی پیوݨ نال پورا تھیندے۔ پاݨی دی پہچاݨ بوی حواس دے ذریعے ممکن ہے۔ ہک تقاضہ تریھ ہے ، ہک تقاضہ بکھ ہے۔ کہیں کوں چاہںا ہک الڳ تقاضہ ہے تے آدمی دے اندر اے تقاضہ پیدا تھیوݨا کہ کوئی میکوں وی چاہے ، الڳ تقاضہ ہے۔ انہاں تقاضیاں کوں ہک جگہ جمع کر گھدا ونڄے تاں ایندا ناں زندگی ہے تے جیہڑلے انہاں کوں الڳ الڳ کر کے ݙٹھا تے سمجھا ونڄے تاں اے ڳالھ معلوم تھیندی ہے کہ ہر تقاضہ ایں واسطے الڳ الڳ ہے کہ تقاضیاں دے اندر مقداراں الڳ الڳ کم کریندے پئے ہن۔ تریھ دے تقاضے اچ جیہڑے مقداراں کم کریندے پن او بکھ دے تقاضے اچ موجود نی ایں واسطے صرف پاݨی پی کے بکھ دا تقاضہ رفع نی تھیندا۔ بکھ دے اندر جیہڑے مقداراں کم کریندے پن ، اوں دی اپݨی الڳ ہک حیثیت ہے۔ ایہا وجہ ہے کہ صرف کجھ کھا کے تریھ دا تقاضہ پورا نی تھیندا۔ حواس الڳ الڳ تقاضیاں کوں ڄاݨدن، سمجھدن، انسانی زندگی اچ ہک تقاضہ محبت ہے۔ محبت ہک اینجھا مجموعی تقاضہ ہے جیندے بغیر زندگی ادھوری تے نامکمل رہندی ہے۔ حواس محبت دے ایں تقاضے کوں الڳ الڳ حیثیت ݙیندن مثلاً اے کہ حواس ساکوں ݙسیندن کہ اے خاتون میݙی ذال ہے تے اے چھوکری دھی ہے تے اے خاتون ساݙی ما ہے۔ جیہڑلے اساں محبت دا ناں گھندے ہیں تاں محبت دا مجموعی مفہوم ساݙے ذہن اچ کہیں دا چاہݨا آندے لیکن جیہڑلے حواس دے ذریعے محبت کوں سمجھدے ہیں تاں محبت دا مفہوم بدل ویندے۔ ہک عورت ہر حال اچ عورت ہے لیکن حواس اوں عورت کوں الڳ الڳ تقسیم کر ݙیندن۔ حواس ساکوں ݙسیندن کہ اے عورت ساݙی بھیݨ ہے، اے عورت ساݙی دھی ہے، اے عورت ساݙی ما ہے تے اے عورت ساݙی ذال ہے۔ بحیثیت عورت و مرد سب اخ قدراں مشترک ہن لیکن حواس ساکوں ݙسیندن کہ مشترک قدراں اچ وی ہک ضابطہ تے قانون ہے۔ ݙسݨا اے مقصود ہے کہ انسانی زندگی جیہڑی بنیاد تے قائم ہے اوندے ݙو پیر یا ݙو ستون ہن۔ ہک پیر یا ستون جذبہ ہے تے ہک پیر یا ستون حواس ہن۔ جے تک آدمی جذبات دے دائرۂِ کار اچ رہندے۔ اوں وقت تک اوندی حیثیت ݙوجھے حیوانات توں الڳ نی تے جݙݨ انہاں جذبات کوں او انسانی حواس دے ذریعے سمجھدے تے جذبات دی تکمیل اچ حواس دا سہارا گھندے تاں او حیوانات توں الڳ تھی ویندے۔ جذبات تے حواس دا اشتراک انساناں دی طرح حیواناں اچ وی موجود ہے لیکن فرق اے ہے کہ ہک ٻکری یا ایک ڳاں انساناں دی طرح حواس اچ معنی نی پہوا سڳدی۔ اوندا علم زندگی کوں قائم رکھݨ دے ضروریات پوری کرݨ تک محدود ہے۔ او صرف اتنا ڄاݨدی ہے کہ پاݨی پیوݨ نال تریھ وسمدی ہے، پتے کھاوݨ نال بکھ رفع تھیندی ہے، ایں ڳال نال اونکوں کوئی غرض نی کہ پاݨی کیندا ہے۔ اوندے اندر زندگی قائم رکھݨ کیتے ہک تقاضہ تھیندے تے او تقاضہ پورا کر گھندی ہے۔ ایندے برعکس انسان دے اندر زندگی کوں قائم رکھݨ کیتے جیہڑلے تقاضہ ابھردے تاں او حواس دے ذریعے اے ڳال سمجھدے کہ اے تقاضا کیہڑی طرح پورا کیتا ویندے۔ چونکہ انسان کوں اللہ کریم نے حواس دا مخصوص علم عطا کیتے ایں واسطے انسان ݙوجھی مخلوق دے مقابلے اچ ممتاز تھی ڳئے تے اے ممتاز تھیوݨا ہی مکلف ہووݨا ہے۔ اے ڳال واضح طور تے سامݨے آ ڳئی ہے کہ زندگی قائم رکھݨ کیتے اللہ کریم دی تمام مخلوق اچ تقاضے یکساں ہن۔ آدمی کوں وی بکھ لڳدی ہے، ٻکری تے ٻلی کوں وی بکھ لڳدی ہے۔ تریھ آدمی کوں وی لڳدی ہے تے تریھ ٻئے حیوانات کوں وی لڳدی ہے۔ ݙوہیں بکھ تے تریھ دے تقاضے کوں پورا کریندن۔ لیکن انسان تقاضیاں تے حواس دی حیثیت توں واقف ہے۔ اے وقوف ہی انسان کوں شرف دے درجے تے فائز کریندے۔ حواس دے قانون توں واقف تھیوݨا روحانی سفر دی ابتدا ہے۔ انسان دے اندر ٻارہاں کھرب کَل پرزیاں نال مشین کم کریندی پئی ہے۔ کجھ کَل پرزے اینجھے ہن جیہڑے حواس بݨیندن، کجھ کَل پرزے اینجھے ہن جیہڑے جذبات دی تخلیق کریندن۔ انسان کوں اللہ کریم نے اے علم عطا کیتے کہ اگر او چاہے تاں ڄاݨ گھندے کہ اوندے اندر نصب شدہ مشین اچ اے کَل پرزے کیہڑی طرح فٹ ہن تے انہاں دے ذریعے جذبات تے حواس کیہڑی طرح بݨدن۔ جذبات تے حواس دے اعتبار نال انسان تے تمام حیوانات ہک صف اچ کھڑے ہن لیکن ٻکری دے اندر اے صلاحیت نی کہ او حواس بݨاوݨ دی مشین یا حواس بݨاوݨ دے کَل پرزیاں کوں سمجھ سڳے۔ اگر کوئی انسان ٻکری دی طرح اپݨے اندر نصب شدہ ایں کائناتی نظام کوں نی سمجھدا تاں اوندی حیثیت ٻلی تے کتے توں ودھ نی۔ ایں واسطے کہ بکھ کتے کوں وی لڳدی ہے، پیٹ کتا وی بھریندے۔ بکھ آدمی کوں وی لڳدی ہے۔ ڈڈھ آدمی وی بھریندے، تریھ چوہے کوں وی لڳدی ہے، تریھ آدمی کوں وی لڳدی ہے، پاݨی آدمی وی پیندے۔ جبلّی طور تے ہک آدمی وی اپݨی اولاد دی پرورش کریندے، اپݨی اولاد نال محبت کریندے، اپݨی اولاد دی تربیت کریندے بالکل اونہی طرح ٻلی وی اپݨی اولاد نال محبت کریندی ہے، اولاد دی پرورش کریندی ہے۔ اپݨی اولاد کوں کھیر پلیندی ہے تے زندگی گزارݨ کیتے تمام ضروری ڳالھیں نال آگاہ کر کے ٻچیاں دی تربیت کریندی ہے۔ روحانی نقطہ نظر نال اگر کوئی آدمی سب کجھ اوہے کم کریندے جیہڑے ہک ٻلی کریندی ہے تاں اوندی حیثیت ٻلی دے برابر ہے تے اونکوں ٻلی توں افضل قرار نی ݙیویج سڳدا۔ کوئی انسان ٻی کتے چوہے توں ایں واسطے افضل ہے کہ اللہ کریم نے اونکوں اپݨے اندر نصب شدہ مشین یا کمپیوٹر دا علم سکھا ݙتے۔ ==اللہ تے آدم== جذبات دے اندر رہندے ہوئے تقاضے پورے کرݨا جبلّت ہے تے جذبات تے حواس کوں الڳ الڳ سمجھݨا تے جذبات تے حواس دے مفہوم توں باخبر تھیوݨا خود آگاہی ہے۔ خود آگاہی فطرت ہے۔ جبلّت بدلدی رہندی ہے۔ فطرت اچ تغیّر تے تبدل واقع نی تھیندا۔ اللہ کریم نے جیہڑی چیز کوں جیہڑی فطرت تے پیدا کر ݙتے اوندے اچ تبدیلی واقع نی تھیندی۔ انسان کوں ٻئے حیوانات تے ٻئی مخلوقات توں ممتاز کر کے اللہ نے علم دی صفات دا علم عطا فرمایا۔ یعنی اللہ نے اپݨی یکجائی صفات آدم کوں سکھا ݙتے۔ یکجائی صفات توں مراد اے ہے کہ اللہ کریم نے جیں حد تک تے جیں قدر مناسب سمجھا آدم کوں اپݨی تخلیقی صفات دا علم عطا کر ݙتا۔ اللہ دے اَسماء اللہ دی صفات ہن، چونکہ اللہ خالقِ کائنات ہے ایں واسطے اللہ دی ہر صفَت اللہ کریم نال ہم رشتہ ہے۔ ایندا مطلب اے تھیا کہ اللہ نے اپݨے انہاں صفات دے او علوم آدم کوں سکھا ݙتے جنہاں صفات دے اتے کائنات دی تخلیق وجود اچ آئی، ایں واسطے تھیا کہ خالق چاہندے کہ میکوں پہچاݨا ونڄے۔ پہچاݨݨ کیتے ضروری ہے کہ آدم خالق دی صفات دا علم رکھدا ہووے۔ صفات دا اے علم اللہ نے ݙوجھی مخلوقات، فرشتیاں کوں وی عطا کیتا لیکن تخلیقی صفات دے جیہڑے علوم اللہ نے آدم کوں عطا کیتے او فرشتیاں کوں نی ݙسے۔ مفہوم اے نکلا کہ آدم دی فضیلت ایں بنیاد تے ہے کہ او اللہ دے تخلیقی صفات توں واقف ہے چونکہ اللہ نے اینکوں اپݨی صفات دا علم عطا کر ݙتے ایں واسطے اے انہاں صفات کوں ڄاݨݨ دے بعد اللہ تک رسائی حاصل کر گھندے۔ ایندا مطلب اے نی کہ اللہ دء ٻئی مخلوق اللہ کوں نی ڄاݨدی۔ اللہ دی ݙدجھی مخلوق وی ایں ڳال توں واقف ہے کہ ساݙا پیدا کرݨ والا اللہ ہے تے اوہو ساکوں زندہ رکھے ہوئے ہے تے اوں نے ہی ساݙے کیتے وسائل فراہم کیتے ہن۔ ڄاݨݨ دے ݙو طرزاں ہن۔ ہک طرز اے ہے کہ ہک آدمی ٻئے آدمی کوں ڄاݨدے کہ فلاݨاں آدمی دنیا اچ موجود ہے۔ کہیں حد تک اوندی صفات توں واقف ہے۔ ݙوجھا آدمی اوں آدمی توں متعارف وی ہے تے اونکوں اوندی قربت وی حاصل ہے۔ قربت دی وجہ توں او اونکوں ݙیکھدا وی ہے۔ اوندی ڳال وی سݨدے تے اوندے سامݨے اپݨے معروضات وی پیش کریندے۔ تمام مخلوق پہلی طرز توں واقف ہے، مگر مخلوق آدم چونکہ اللہ دی صفات دا علم رکھدی ہے ایں واسطے او اللہ نال قربت حاصل کر کے اللہ دا عرفان حاصل کر گھندی ہے۔ عرفان توں مراد محض لفظی عرفان نی۔ عرفان توں مراد اے ہے کہ اونکوں ایں ڳال دا یقین حاصل تھی ویندے کہ میں مخلوق ہاں تے میکوں پیدا کرݨ والا اللہ میݙا خالق ہے تے ایں یقین دے بعد او اللہ کوں ݙیکھدے۔ اللہ دی آواز سݨدے۔ اللہ کوں محسوس کریندے۔ اللہ نال گفتگو کریندے۔ اللہ جݙݨ اونکوں کجھ آکھدے تاں اوندی گفتگو سݨ کے سرشاری دی کیفیّت اچ اوندی تکمیل کریندے۔ او اے ڳال ڄاݨ گھندے کہ میݙا وجود اللہ دے رحم و کرم تے اللہ دء محبت تے قائم ہے۔ اوندے ذہن اچ اے ڳال پوری طرح قائم تھی ویندی ہے کہ میݙی زندگی اچ ہر حرکت تے میݙی زندگی دا ہر عمل ایں بنیاد تے قائم ہے کہ میکوں اللہ نے سنبھالا ہویا ہے۔ او اے وی ڄاݨ گھندے کہ میکوں اللہ نے کیہڑی مشیت دے تحت پیدا کیتے؟ میݙی پیدائش دی غرض و غایت کیا ہے؟ پیدا تھیوݨ توں پہلے میں کیہڑے عالَم اچ موجود ہم تے مرݨ دے بعد میں کیہڑے عالَم اچ منتقل تھی ویساں۔ او ایں ڳال توں باخبر تھی ویندے کہ فرشتے اوندے مسجود ہن یعنی اوندے سامݨے او سارا نقشہ آ ویندے جیندا تذکرہ قرآن نے "انی جاعل فی الارض خلیفہ" (سورۃ البقرہ – آیت نمبر 30) اچ کیا ہے۔ اے ڳال ٻہوں زیادہ غور طلب ہے کہ آدم دی اولاد آدم ہے تے آدم کی اولاد بحیثیت آدم دے ایں ڳال دا مشاہدہ کر سڳدی ہے جنہاں مشاہدات توں آدم گزرا ہے۔ اگر آدم زاد ایں ڳال دا مشاہدہ نہ کرے جیہڑی حالت دا مشاہدہ آدم نے کیتے یعنی خود کوں فرشتیاں دا مسجود ݙیکھݨا۔ اللہ تے فرشتیاں دے درمیان مکالمہ تھیوݨا۔ اللہ کریم دا اے ارشاد فرماوݨا کہ اساں آدم کوں اپݨے تمام صفات دا علم سکھا ݙتے تے فرشتیاں دا اے آکھݨا کہ اساں صرف اوں حد تک واقف ہیں جیہڑی حد تک تساں ساکوں عطا فرما ݙتے۔ اے تمام فلم اگر آدم زاد بندے دے سامݨے نہ آوے تاں او ہرگز آدم دی اولاد سݙیجݨ دا مستحق نی۔ اوندی حیثیت اوں آدم دی ہرگز نی جیں آدم دے بارے اچ اللہ تعالیٰ نے ارشاد فرمایا ہے کہ اے میݙا نائب تے خلیفہ ہے، اے اوندے اختیارات استعمال کرݨ پر قدرت نی رکھدا تاں او ہرگز نائب نی۔ ایں تمام گفتگو دا اجمال اے تھیا کہ آدم زاد اگر ازل اچ ایں واقعے توں واقف نی تے انہاں واقعات کوں ایں زندگی اچ نی ݙیکھدا جنہاں دی بنیاد تے آدم کوں نائب تے خلیفہ بݨایا ڳیا ہے تاں او آدم دی صف اچ شمار نی تھیندا تے اگر چھک تاݨ کے محض شکل و صورت دی بنیاد تے اونکوں آدم زاد آکھ وی ݙیویجے تاں اونکوں ناخلف اولاد توں زیادہ کوئی حیثیت نی ݙیویج سڳدی۔ ایں واسطے کہ او اپݨے پیؤ دے ورثے توں محروم ہے۔ پیؤ دے ورثے توں محروم اولاد ناخلف ہوندی ہے، بدنصیب ہوندی ہے، مفلوک الحال ہوندی ہے۔ ݙوجھی صورت اے ہے کہ اگر کوئی بندہ اللہ دے اَسماء دا علم نی ڄاݨدا تاں او اللہ دا نائب نی۔ آدم زاد کوں ٻئی مخلوقات تے جیہڑا شرف حاصل ہے اوندی وجہ صرف اے ہے کہ آدم زاد اللہ دے اَسماء دا علم ڄاݨدے تے اوں علم دی بنیاد تے او اللہ دا نائب ہے۔ چونکہ آدم اللہ دا نائب ہے ایں واسطے او اللہ دے اختیارات استعمال کر سڳدے۔ اللہ دے اختیارات بحیثیت خالقِ کائنات دے او اختیارات ہن جنہاں کوں تخلیقی اختیارات آکھا ویندے۔ اللہ نے اپݨے کیتے ارشاد فرمایا ہے کہ میں احسن الخالقین ہاں یعنی میں تخلیق کرݨ والا ہاں، میں بہترین خالق ہاں۔ آیت مبارکہ توں اے ڳال پوری طرح ثابت تھی ویندی ہے کہ اللہ تخلیق کرݨ والیاں اچ بہترین خالق ہے یعنی اللہ نے بندیاں کوں وی تخلیقی صلاحیتاں منتقل کیتن۔ اے تمام صلاحیتاں او اَسماء ہن جنہاں دے بارے اچ خالقِ کائنات نے ارشاد فرمایا: وَعَلَّمَ آدَمَ الْاَسماء كُلَّهَا (سورۃ البقرہ – آیت نمبر 31) تے اساں آدم کوں تمام اَسماء دا علم سکھا ݙتا۔ علم الاَسماء توں مراد کائنات اچ او تخلیقی فارمولے ہن جنہاں تخلیقی فارمولیاں نال اے کائنات وجود اچ آئی ہے۔ ==قالو بلٰی== مذہبی دانشور آہدن کہ آدمی اللہ دی آواز نی سݨ سڳدا۔ ہک وݙا گروہ اینجھا وی ہے جیہڑا ایں ڳال تے یقین رکھدے کہ اللہ کوں ݙیکھݨا وی ممکن نی۔ ایں دنیائے ناپیدا کنار اچ اینجھے لوگ وی موجود ہن جیہڑے روحانی قدراں کوں مفروضہ (Fiction) تے قوتِ متخیّلہ قرار ݙیندن۔ ایندے نتیجے اچ دنیا اچ وݙی آبادی اللہ نال ہم کلام نی تھی سڳی۔ فقراء دا اے آکھݨا ہے کہ بندہ اللہ دا عرفان حاصل کر کے اللہ نال ہمکلام تھی سڳدے یا کوئی بندہ اگر اللہ کوں ݙیکھݨا چاہے تاں ݙیکھ سڳدے۔ اللہ نال بندے دی قربت تے دوری اے ݙوہیں ڳالہیں قرآن پاک اچ بیان کیتے ڳئے ہن۔ اللہ نے تخلیق کائنات دے بعد جݙݨ کائنات کوں مخاطب کر کے فرمایا "(أَلَسْتُ بِرَبِّكُمْ) میں تہاݙا رب ہاں۔" مخلوق نے جواباً عرض کیتا۔ جیا اساں ایں ڳال دا اقرار کریندے ہیں تے عہد کریندے ہیں کہ تساں ساݙے رب او۔ کوتاہ عقل والا بندہ وی ایں ڳال کوں آسانی دے نال سمجھ سڳدے کہ اللہ نے جݙݨ مخاطب کیتا تاں مخلوق دے کن اچ آواز پئی جیویں ہی کن اچ آواز پئی مخلوق دی نظر اٹھی تے مخلوق نے اللہ کوں ݙٹھا۔ ݙیکھݨ دے بعد مخلوق فوراً پکار اٹھی کہ جیا اساں ایں گال دا اقرار کریندے ہیں کہ تساں ساݙے رب او۔ قرآن مجید نے ݙو ڳالہیں دی وضاحت کیتی ہے۔ اللہ دی آواز سݨݨا تے آواز سݨ کے اللہ کوں ݙیکھݨا تے ݙیکھݨ دے بعد اقرار کرݨا۔ ݙوجھی ڳال اے ہے کہ مخلوق نے اللہ دی دی ہوئی سماعت کوں استعمال کیتا تے جݙݨ مخلوق دے اندر اللہ دی ݙتی ہوئی بصارت متحرّک تھئی تاں مخلوق کوں بصارت مل ڳئی۔ او ݙیکھݨ دے وصف توں واقف تھی ڳئی۔ مخلوق دے کن اچ پہلی آواز اللہ دی پئی تے مخلوق دی نظر نے سب توں پہلے اللہ کوں ݙٹھا۔ سماعت دی بنیاد اے بݨی کہ سماعت نے پہلی جیہڑی آواز سݨی او اللہ دی آواز ہئی۔ ݙیکھݨ دی بنیاد اے بݨی کہ نظر نے جیہڑی چیز کوں پہلی واری ݙٹھا او اللہ دی ہستی ہے۔ کائنات اچ جتنی وی مخلوق ہے اجتماعی طور تے سب نے اللہ دی آواز سݨ کے اللہ کوں ݙٹھا تے اللہ دی ربوبیت دا اقرار کیتا۔ اجتماعی شعور حاصل تھیوݨ دے بعد ٻئی چیز جیہڑی مخلوق کوں حاصل تھئی او اے ہے کہ مخلوق کوں اپݨا ادراک حاصل تھی ڳیا یعنی مخلوق نے ایں ڳال کوں سمجھ گھدا کہ اللہ نے میکوں تخلیق کیتے۔ میکوں تخلیق کرݨ دا مطلب اے تھیا کہ مخلوق کوں اپݨا ادراک حاصل تھی ڳیا۔ اینکوں اساں ایں طرح آکھسوں کہ اللہ نے اپݨی مشیت، منشاء تے مرضی نال ہک کائنات بݨائی۔ اوں کائنات دے بندیاں کوں سݨݨ، ٻولݨ، چکھݨ، محسوس کرݨ تے ݙیکھݨ دی صلاحیت منتقل کیتی تے اے سارے صلاحیتاں خود اللہ دے اپݨے صلاحیتاں ہن۔ ایں واسطے کہ جݙݨ اللہ نے ‘‘الست بربکم’’ فرمایا تاں سماعت کیتے پہلی آواز اللہ تعالیٰ دی آواز قرار پائی۔ مخلوق نے جݙݨ نظر چا کے ݙھا تاں نظر دا ٹارگٹ او ہستی بݨی جیہڑا خالق ہے۔ مخلوق نے اے محسوس کیتا کہ میݙا بݨاوݨ والا اللہ میݙے سامݨے موجود ہے، جیویں ہی مخلوق دے ذہن اچ اے ڳال آئی کہ میݙا بݨاوݨ والا کوئی ہے تاں نال ہی اے ڳال وی ذہن نشین تھی ڳئی کہ میں مخلوق ہاں۔ اے تذکرہ اوں عالَم دا ہے جینکوں پیراسائیکالوجی اچ ‘‘عالمِ ارواح’’ آکھا ویندے۔ ادراک، سماعت تے بصارت دی حیثیت اجتماعی ہے یعنی تمام مخلوق یکجا طور تے موجود ہے۔ مخلوق اچ کبوتر، چیڑی، ݙاند، ڳاں، منجھ، جنّات، فرشتے، آدم وغیرہ ہن۔ ایں تخاطب تے اقرار دے بعد ہر ہک کوں اپݨا اپݨا ادراک حاصل تھیا تاں مخلوق نے خود کوں پہچاݨا۔ پہچاݨݨ توں مراد اے ہے کہ الڳ الڳ نوعاں بݨ ڳئے۔ ہݨ نوعی پروگرام مرتّب تھی کے لوح محفوظ تے آیا۔ لوح محفوظ توں اے پروگرام تقسیم تھی کے ہر نوع دا انفرادی پروگرام بݨ ڳیا۔ جتھاں نوعاں انفرادی حیثیت اچ متعارف تھئے اوندا ناں پیراسائیکالوجی اچ "حضیرہ" ہے۔ حضیرہ ہک جنریٹر(Generator) ہے جیندے اتے فلم دا ہک اینجھا فیتہ چلدے جیندے اچ نوعی پروگرام تے انفرادی پروگرام کٹھے ڈسپلے تھیندن۔ ایں فلم دا مظاہرہ زمین دے اتے تھیندے۔ اللہ دی بݨائی ہوئی فلم جیہڑی اسکرین تے ڈسپلے تھیندی پئی ہے اوندا ناں زمین ہے۔ مخلوق دی بݨائی ہوئی فلم ہک محدود جگہ کپڑے یا اسکرین تے ڈسپلے تھیندی ہے۔ اللہ دی بݨائی ہوئی فلم زمین تے ڈسپلے تھیندی ہے یعنی اللہ نے زمین کوں فلم ڈسپلے کرݨ کیتے اسکرین بݨا ݙتے۔ تخلیق دی بنیادی حیثیت تے اگر غور کریجے تاں اے ڳال منکشف تھیندی ہے کہ آدم زاد اللہ دی سماعت نال سݨدے، اللہ دی بصارت نال ݙیکھدے تے اللہ دی فہم نال سوچیندے ول اے کیویں آکھا ویندے کہ بندہ اللہ کوں ݙیکھ نی سڳدا یا کوئی بندہ اللہ نال ہم کلام نی تھی سڳدا؟ اللہ کوں ݙیکھݨ دی طرف متوجہ نہ تھیوݨا تے اللہ دی آواز سݨݨ کیتے جدوجہد تے کوشش نہ کرݨا بدبختی تے بدنصیبی دے علاوہ کجھ نی۔ جیہڑے بندے اللہ دی قربت کیتے اللہ دی آواز سݨݨ کیتے اللہ کوں ݙیکھݨ کیتے جدوجہد تے کوشش کریندن انہاں دی کوشش ایں واسطے کامیاب تھیندی ہے کہ او جیہڑی نظر نال ݙیکھدا پئے فی الواقع او نظر اللہ دی نظر ہے، جیہڑی سماعت نال او سݨدا پئے فی الواقع او اللہ دی سماعت ہے۔ فرق صرف اتنا ہے کہ اساں اوں بصارت کوں جیہڑی بصارت دا ٹارگٹ اللہ ہے ٻہوں زیادہ محدود طرزاں اچ استعمال کریندے ہیں۔ اساں ایں ڳال کوں اپݨے کیتے یقین بݨا گھدے کہ اساں دیوار دے پچھوں نی ݙیکھ سڳدے۔ جبکہ اللہ دے ارشاد دے مطابق اوں نظر نے اللہ کوں ݙٹھے تے بندے نے اللہ کوں ݙیکھ کے اوندی ربوبیت دا اقرار کیتے۔ ==اللہ کیا چاہندے؟== اللہ کریم نے کائنات کوں ایں واسطے تخلیق کیتے کہ اللہ چاہندے کہ کائنات اچ با اختیار تے مکلّف مخلوق اپݨا ارادہ تے اختیار استعمال کر کے اوں رستے تے قدم ودھاوے جیہڑا رستہ قدم بہ قدم چلا کے اللہ تک گھن ویندے۔ خالق اپݨی مخلوق توں اے چاہندے کہ مخلوق خالق کوں پہچاݨ کے، ݙیکھ کے، سمجھ کے اوندی ربوبیت دا اقرار کرے تے اوندے نال ہم کلامی دا شرف حاصل کرے۔ مخلوق دے ذہن اچ اے ڳال راسخ تھی ونڄے کہ ساݙا پیدا کرݨ والا ہی ساݙی حفاظت کریندے، ساݙا نگہبان ہے تے ساکوں زندہ رکھݨ کیتے او تمام وسائل فراہم کریندے جنہاں وسائل دے اتے زندگی دا دارومدار ہے۔ اتنے وݙے مربوط تے منظم انتظام دے نال نگہداشت تے نگہبانی دا منشاء صرف اے ہے کہ اللہ اے چاہندے کہ بندے دے ذہن تے اے ڳال منکشف تھی ونڄے کہ اللہ نے اپݨی مخلوق کوں محبت دے نال پیدا کیتا۔ جیں طرح اللہ نے محبت دے نال مخلوق کوں تخلیق کیتا اونہی طرح مخلوق وی محبت دے نال اللہ دی قربت حاصل کرے۔ اللہ دی محبت دا مظاہرہ ساکوں ما دی محبت اچ ملدے۔ ما تخلیق دا ہک ذریعہ ہے۔ ما دے پیٹ اچ ٻال دی نشوونما تھیندی رہندی ہے۔ اوں نشوونما اچ براہِ راست ما دا کوئی عمل دخل نی ہوندا لیکن ما چونکہ تخلیق دا ذریعہ بݨدی ہے ایں واسطے ما دے اندر اولاد دی جیہڑی محبت ہوندی ہے او کہیں ٻئی ہستی اچ نی ہوندی۔ کوئی باشعور ٻال اگر ما دے ہووݨ توں انکار کر ݙیوے تاں ما دے اتے جو گزرسی اوندا اندازہ ہک ماں ہی کر سڳدی ہے۔ تخلیق تے محبت دا ٻیا پرتَو پیؤ ہے۔ پیؤ اپݨی اولاد دی پرورش تے تربیت کریندے۔ اولاد کوں ایں قابل بݨیندے کہ او اپݨے پیراں تے کھڑی تھی ونڄے تے معاشرے اچ اونکوں مقام حاصل تھی ونڄے۔ اے سب کجھ ہووݨ دے بعد اولاد اگر پیؤ توں منحرف تھی ونڄے، پیؤ کوں پہچاݨݨ توں انکار کر ݙیوے، پیؤ دی قربت کوں اپݨے کیتے ہک غیر ضروری ڳال سمجھے، پیؤ دے اتے جو کجھ گزرسی اوندا تصوّر صرف او بندہ کر سڳدے جیندے اندر پیؤ دی شفقت دے جذبات بیدار ہوون۔ اصل خالق اللہ ہے۔ ما پیؤ اللہ دی تخلیق کوں منظر عام تے گھناوݨ دا ہک ذریعہ ہن۔ ما پیؤ اے ڳال وی ڄاݨدن کہ اولاد دا ہووݨا نہ ہووݨا، اولاد دا زندہ رہݨا، اولاد دا ذی شعور ہووݨا، اولاد دا کُند ذہن ہووݨا یا دانشور ہووݨا سب اللہ دے ہتھ اچ ہے۔ جیہڑے لوگ اللہ دے اتے یقین نی رکھدے تے اللہ دی ہستی دا انکار کریندن بہرکیف انہاں کوں وی اے تسلیم کرݨا پوندے کہ سنبھالݨ والی کوئی ہستی ہے۔ اے الڳ ڳال ہے کہ بعض نے اللہ دی بجائے اوں ہستی دا ناں نیچر رکھ گھدے۔ ما پیؤ ایں ڳال توں باخبر ہن کہ اولاد دی پیدائش کیتے او ہک ذریعہ ہن۔ قدرت اگر چاہے تاں او ذریعہ بݨ سڳدن تے قدرت اگر نہ چاہے تاں او اولاد دی نعمت توں محروم رہندن۔ ایندے باوجود اولاد توں بجا طور تے توقع رکھدن کہ اولاد ما پیؤ کوں پہچاݨے، اولاد انہاں دے مرتّبے تے انہاں دے درجے دے مطابق انہاں دا احترام کرے۔ دراصل اے وصف او وصف ہے جیہڑا خالق دا ذاتی وصف ہے یعنی اللہ اے چاہندے کہ جیہڑی محبت، تعلق خاطر تے پیار دے نال اللہ نے ایں کائنات کوں تخلیق کیتے، اے کائنات وی اونہی پیار تے محبت دے نال اللہ کوں پہچاݨے۔ جیں طرح ہک ٻال ما پیؤ دے حکم دی خلاف ورزی کر کے تے انہاں اقدار کوں پامال کر کے جیہڑے معاشرے اخ قائم ہن، ناخلف تے ناسعادت تھی ویندے۔ اونہی طرح اگر کوئی بندہ اللہ تعالیٰ کوں پہچاݨݨ توں انکار کر ݙیوے تاں او وی ناخلف، باغی تے ظالم ہے تے جݙݨ کوئی بندہ خود اپݨے کیتے بدبختی کوں قبول کر گھندے تے اپݨے اتے جہالت تے ظلم کوں مسلط کر گھندے تاں "بدبختی" اوندی زندگی بݨ ویندی ہے۔ زندگی وچوں سکون ختم تھی ویندے تے اطمینان قلب توں محروم تھی ویندے۔ خوف اوندی زندگی دا اوڑھنا بچھونا بݨ ویندے تے جݙݨ کوئی بندہ ایں درد ناک عذاب تے مصیبت کوں اپݨے ڳل لا گھندے تاں اللہ دا قانون اونکوں اتنی پروٹیکشن تاں ݙیندے کہ او زندہ رہے، کھاندا پیتا رہے لیکن سکون آشنا زندگی اوندے کولوں دُور تھی ویندی ہے۔ اینجھے لوگ اللہ توں دُوری دی بنا تے اللہ دی خصوصی محبت تے دوستی توں محروم تھی ویندن۔ اللہ دی خصوصی محبت تے اوں محبت دے رستے تے چل کے اللہ دا دوست بݨݨ کیتے جیہڑے طریقے، قاعدے تے ضابطے بݨائے ڳئے ہن انہاں دا انکشاف روحانی علوم کریندن۔ روحانی علوم دا منشاء اے ہے کہ آدمی انہاں ضابطیاں تے قاعدیاں توں واقف تھی ونڄے جنہاں ضابطیاں تے قاعدیاں دے تحت ازل ا مخلوق نے اللہ دی آواز سݨ کے ایں ڳال دا اقرار کیتا ہئی۔ "جیا" اساں ایں ڳال دا اقرار کریندے ہیں کہ تساں ساݙے رب ہو۔ اے سارا کھیݙ جیہڑا ساݙے سامݨے تھیندا پئے، کتھائیں آدمی پیدا تھیندا پئے، کتھائیں آدمی ٻلپݨ دے دور توں گزردا پئے، کتھائیں آدمی جوان تھیندا ہئے، کتھائیں آدمی جوانی دے دور کوں ختم کر کے ٻڈھیپے اچ داخل تھیندا پئے تے ٻڈھیپے دے بعد کہیں ٻئے عالَم اچ چلا ویندے۔ اے سلسلہ اتنا مسلسل تے متواتر ہے کہ اینکوں کتھائیں ٹھہراؤ نی۔ ایویں لڳدے کہ ہک چین گھمدی پئی ہے تے اوں چین دے کڑیاں کݙہیں ٻلپݨ دا روپ دھار گھندن، کݙہیں جوانی دے خدوخال اختیار کر گھندن، کݙہیں ٻڈھیپے اچ منتقل تھی ویندن تے کݙہیں اکھیاں توں اوڈھر تھی ویندن۔ چین ہک ہے کڑیاں وی ہک ہن لیکن ہر آن ہر لمحہ ہر کڑی ہک نویں رنگ تے روپ اچ جلوہ گر تھیندث پئے ہن۔ حضور قلندر بابا اولیاءؒ نے کتاب لوح و قلم اچ ہک جگہ ارشاد فرمایا کہ ہر لمحہ تے ہر آن ازل ہے۔ یعنی اللہ نے جیں طرح "کُن" فرمایا ہئی او کُن ٹیپ تھی ڳئے تے ٹیپ مسلسل چلدا پئے۔ اے ٹیپ شدہ آواز کائنات اچ مسلسل گونجدی پئی ہے۔ انسان جݙݨ ایں زمین تے وارِد تھیندے تاں اوندا مطلب اے ہے کہ جیہڑا ٻال ایں زمین تے پیدا تھیا، اے اللہ دے اوں عمل کا مظاہرہ ہے جیں عمل دے نتیجے اچ آدم کوں جنّت توں کڈھا ڳیا ہئی۔ ہر پیدا تھیوݨ والا ٻال آدم ہے، جے تک اوں بچے نے جنّت اچ اللہ دی نافرمانی نی کیتی اے ٻال زمین تے پیدا نی تھیا۔ اللہ تعالیٰ دا ارشاد ہے: "او ذات جیں نے تہاکوں تخلیق کیتا ہک نفس توں۔" (القرآن) ساݙے دانشور ہک نفس توں مراد آدم گھندن یعنی آدم، آدم توں پیدا تھیا تے آدم دی نسل ودھدی پئی ہے یا گھٹدی پئی ہے، سوال اے ہے کہ آدم نے جنّت اچ اللہ دی نافرمانی کیتی۔ اوں نافرمانی دی بنا تے آدم کوں جنّت اچوں کڈھا ڳیا۔ جنّت دی فضا جنّت دے ماحول تے جنّت نے آدم کوں رد کر ݙتا ایں واسطے کہ جنّت ہک اینجھا ماحول ہے جیندے اچ صرف او لوگ رہ سڳدن جیہڑے نافرمان نی۔ اگر اساں اے سمجھوں کہ ہݨ توں کروڑاں سال پہلے آدم نے جنّت اچ نافرمانی کیتی تے آدم کوں جنّت اچوں کڈھ ݙتا ڳیا تاں اے ڳال ٻہوں عجیب معلوم تھیندی ہے کہ کروڑاں سال پہلے آدم دی غلطی دا خمیازہ کروڑاں سال بعد پیدا تھیوݨ والی آدم دی اولاد بھڳتدی پئی ہے۔ غور کریجے تاں اے ڳال انصاف دے خلاف ہے۔ پریشان کُن ڳال ہے کہ ہک کروڑ سال پہلے ساݙے آباء و اجداد دے ݙاݙا پرݙاݙا تے انہاں دے ݙاݙے نے غلطی کیتی تے سزا اڄ پیدا تھیوݨ والے ٻال کوں ملدی پئی ہے یعنی ہک رستہ چلدے آدمی نے کہیں آدمی کوں پتھر مارا تے اوندا سر کھل ڳیا۔ اوندے ساتھ چلݨ والا آدمی جیندا اوں واقعے نال کوئی تعلق نی، اونکوں پکڑا ڳیا تے سزا ݙے ݙتی ڳئی۔ آدم زاد نسل ایں واسطے پریشان ہے کہ ایں نے حقائق توں دانستہ طور تے چشم پوشی کر گھدی ہے، جیہڑے حقائق اونکوں نافرمانی توں پہلے آدم دی حیثیت توں متعارف کرویندن۔ کائناتی تخلیقی عمل مسلسل جاری و ساری ہے، جیں طرح ساݙا پیؤ آدم جنّت اچ فرمانبردار بندے دی حیثیت نال رہندا ہئی تے نافرمانی دا ارتکاب کر کے جنّت کوں چھوڑ آیا۔ اونہی طرح آدم دا ہر پتر تے حوّا دی ہر دھی، زمین تے آوݨ توں پہلے جنّت اچ موجود ہے، اتھاں اپݨے پیؤ آدم دی نافرمانی دا مظاہرہ کریندے تے نتیجے اچ جنّت اونکوں ردّ کریندی پئی ہے تے او زمین تے پیدا تھیندا پیا ہے۔ ==اساں روشنی کھاندے ہیں== ہم جب بندے اور خالق کے درمیان تعلق کا تذکرہ کرتے ہیں تو ہمیں بہت زیادہ دوری محسوس ہوتی ہے۔ یہ دوری اس لئے ہے کہ مادی زندگی کا دارومدار پابند حواس پر ہے۔ جب پابند حواس پر بندہ تفکر کرتا ہے تو اس کی سوچ بھی پابند اور مقید رہتی ہے۔ پابند اور مقید سوچ کا تجزیہ کیا جائے تو یہ بات سامنے آتی ہے کہ انسان کی زندگی کا محور مادیّت ہے۔ آدمی کے ذہن کا ہر عمل مادّے کے خول میں بند ہے۔ مثلاً کھانا پینا، گھر بنانا، سردی گرمی سے بچاؤ کے لئے لباس اختراع کرنا، ایک خاندان میں رہنا پھر اس خاندان کو چھوٹے چھوٹے خاندانوں میں تقسیم کر دینا وغیرہ وغیرہ۔ لیکن ان سب عوامل کو سامنے رکھتے ہوئے یہ بات بھی اظہر مِن الشّمس ہے کہ آدمی مادی زندگی کو اپنے اوپر کتنا مسلط کرے۔بالآخر اسے مادی زندگی چھوڑنی پڑتی ہے۔ آدمی کے اوپر جب موت وارِد ہو تو مادیّت سے اس کا تعلق ختم ہو جاتا ہے۔ آدمی کا وجود جس کے سہارے آدمی اس دنیا میں زندگی کو چلاتا ہے اور جس میں آدمی کی تمام دلچسپیاں مرکُوز رہتی ہیں مٹی بن جاتا ہے۔ ایک آدمی دن بھر میں جو کچھ کھاتا پیتا رہتا ہے ان اشیاء کا اگر ڈھائی یا تین کلو وزن فی دن متعیّن کر لیا جائے تو اس حساب سے آدمی کا جسم نہیں بڑھتا۔ آدمی کا جسم اگر مادی غذاؤں سے پرورش پاتا ہے اور مادہ ہی اس کی زندگی کو نشوونما دیتا ہے تو تیس پینتیس سال کی عمر میں آدمی کا وزن کئی من ہونا چاہئے۔ جبکہ ایسا نہیں ہوتا۔ پس ثابت ہوا کہ آدمی جو کچھ کھاتا ہے وہ دراصل روشنیاں کھاتا ہے یعنی جس طرح آدمی کا مادی وجود یا گوشت پوست کا بنا ہوا آدمی روشنیوں کے اوپر زندہ ہے اسی طرح گیہوں میں بھی روشنیاں کام کر رہی ہیں۔ براہ راست طرز میں اس بات کو اس طرح کہا جائے گا کہ روشنی روشنی کو کھا رہی ہے۔ انسان کے اوپر روشنیوں کا بنا ہوا اصل انسان روشنیوں سے فیڈ (Feed) ہو رہا ہے اور روشنیوں سے ہی انرجی (Energy) حاصل کر رہا ہے۔ جس طرح ایک آدمی مرنے کے بعد مٹی کے ذرّات میں تبدیل ہو جاتا ہے اسی طرح گیہوں کا ایک دانہ بھی مٹی میں تبدیل ہو جاتا ہے لیکن گیہوں کا دانہ روشنیوں کے جس تانے بانے پر قائم ہے وہ روشنیاں موجود رہتی ہیں۔ یہی وجہ ہے کہ کئی ٹن خوراک کھانے کے باوجود بھی وزن کئی ٹن نہیں ہوتا۔ روشنی کی معیّن مقدار کسی انسان، کسی حیوان، کسی درخت، کسی پرندے اور کسی گھر کے در و دیوار کی زندگی ہے۔ روشنیوں اور روشنی کے وصف کو تلاش کرنے کے لئے پہلا سبق اِرتکاز توجہ ہے، اِرتکاز توجہ کا مطلب یہ ہے کہ ذہن ہر طرف سے خالی اور یکسو ہو جائے۔ یکسوئی سے مراد دراصل بے خیال ہو جانا ہے۔ بے خیال ہونا کوئی ایسا عمل نہیں ہے جس کی تشریح کی ضرورت ہو۔ ہر آدمی کے اوپر چوبیس گھنٹے میں زیادہ نہیں تو چند منٹ کے لئے بے خیال ہونے کی کیفیّت ضرور طاری ہوتی ہے۔ اس کا دماغ تمام وسوسوں اور خیالات سے خالی ہو جاتا ہے جس کے بارے میں کہا جاتا ہے کہ دماغ بند یا ماؤف ہو گیا ہے یا کہا جاتا ہے کہ دماغ خالی ہو گیا ہے۔ چونکہ ہم یکسوئی، بے خیالی اور اِرتکاز توجہ کی اس کیفیّت سے واقفیت نہیں رکھتے اس لئے ہم اس حالت کو بیماری سمجھتے ہیں۔ انسانی زندگی ہمہ وقت ہر آن ہر دن اور ہر شب دو رخوں پر چل رہی ہے۔ جب تک زندگی دو رخوں پر نہیں چلتی زندگی قائم نہیں رہتی۔ ایک رخ میں آدمی ذہنی مرکزیّت سے دور ہوتا ہے اور دوسرے رخ میں آدمی ذہنی مرکزیّت سے قریب ہوتا ہے۔ جب ذہنی مرکزیّت سے دور ہوتا ہے اس کے اوپر مادیّت کا غلبہ ہوتا ہے اور جب کوئی آدمی ذہنی مرکزیّت سے قریب ہوتا ہے اس کے اوپرروشنیوں کا غلبہ ہوتا ہے۔ یہ دونوں رخ ایک ساتھ سفر کر رہے ہیں اور الگ الگ بھی اپنا سفر جاری رکھے ہوئے ہیں۔ ایک ساتھ سفر جاری رکھنے کا مطلب یہ ہے کہ انسان مادی حواس کے اندر رہتے ہوئے بھی روشنیوں کے حواس سے ہم رشتہ ہے اور روشنیوں کے حواس میں رہتے ہوئے بھی مادیّت سے ہم رشتہ ہے۔ الگ الگ سفر کرنے سے منشاء یہ ہے کہ آدمی کے اوپر مادیّت غالب آ جاتی ہے یا اس کے اوپر روشنی کا غلبہ ہو جاتا ہے۔ جس زندگی میں آدمی خالصتاً مادیّت میں سفر کرتا ہے وہ زندگی بیداری ہے اور جس زندگی میں آدمی کے اوپر مادیّت کا غلبہ ٹوٹ جاتا ہے اس زندگی کا نام نیند ہے۔ انبیاء علیہم الصلوٰۃ والسلام کی تعلیمات یہ ہیں کہ آدم زاد کو مادیّت کے غلبے سے آزاد کر کے روشنیوں کے اندر سفر کرنے کی دعوت دی جائے اس سفر کے لئے پہلا قدم یا پہلا عمل مراقبہ ہے جو انسان کو اس راستہ سے روشناس کرتا ہے۔ جو راستہ مادیّت کے غلبہ سے آزاد ہے۔ مراقبہ کے ذریعے آدمی اپنے ارادے اور اختیار سے اپنے اوپر ایسی کیفیات مرتّب کر لیتا ہے جن کیفیات میں مادّے کا غلبہ نہیں ہوتا۔ مثلاً جب آدمی سوتا ہے تو پہلا اسٹیج یہ ہے کہ آنکھوں کے اوپر ہلکا سا دباؤ محسوس ہوتا ہے پھر یہ دباؤ خُمار بن جاتا ہے۔ خُمار میں ذرا سی گہرائی پیدا ہوتی ہے تو حواس ٹوٹنے لگتے ہیں جب حواس کی شکست و ریخت شروع ہوتی ہے تو آنکھوں میں پتلیوں کی حرکت ساکت ہو جاتی ہے اور آنکھوں میں پتلیوں کی حرکت کا ساکت ہونا اس بات کی علامت ہے کہ انسان بیداری کے حواس سے نکل کر نیند کے حواس میں منتقل ہو گیا ہے۔ ==تریجھی اکھ== ==مراقبے دے مدارج== ==رفتار== ==تقاضے کتھاں بݨدن== ==جنت تے دوزخ دے طبقات== ==ایں کونے توں اوں کونے تک== ==قلیل علم== ==کائناتی خدوخال== ==روشنی== ==ذات و صفات== ==قوتِ متخیلہ ۱== ==قوتِ متخیلہ ۲== ==خبر متواتر== ==پرواز== ==لا الہ الا اللہ محمد رسول اللہ== ==پرسکون لہراں== ==اعتراف== ==جادو== ==ماحول== ==سخاوت== ==ثواب و عذاب== ==حوالے== grct4h1xqbv78zuj1nwbb6bajah70mc 63495 63494 2025-06-29T18:58:18Z Ismail Saraikistani 3155 /* اساں روشنی کھاندے ہیں */ 63495 wikitext text/x-wiki مصنف : '''حضرت [[خواجہ شمس الدین عظیمی]]''' '''نانواں:''' روحانی طالب علماں دے ناں (سرائیکی ترجمہ: اسماعیل بھٹہ) ==عرضِ مشتاق احمد عظیمی== ممتاز روحانی اسکالر مرشد کریم حضرت [[خواجہ شمس الدین عظیمی]] نے ویھ سال پہلے نوع انسانی کوں پر سکون زندگی توں آشنا کرݨ کیتے ہک تحریک دا آغاز کیتا ہئی۔ ایں سلسلے اچ انہاں نے قومی اخبارات اچ کالم لکھے، کتاباں تصنیف کیتے۔ روحانی ڈائجسٹ کراچی، پاکستان تے روحانی ڈائجسٹ انٹرنیشنل اردو، انگلش برطانیہ توں جاری کیتا۔ پاکستان دے چھوٹے وݙے شہراں تے برطانیہ، امریکہ، کینیڈا، فرانس، بھارت، متحدہ عرب امارات دے ٹیلی ویژن، ریڈیو تے انٹرویو نشر تھئے۔ وݙے وݙے ہالاں اچ تقریراں کیتے۔ ہک مربوط تے منظم روحانی پلیٹ فارم تے پاکستان تے بیرون پاکستان ممالک اچ مراقبہ ہال دے ناں نال خانقاہی نظام قائم کیتا۔ ایں وقت پاکستان تے بیرون ممالک اچ ۸۳ مراکز (مراقبہ ہال) خدمت خلق وچ مصروف ہن۔ میݙے مرشد کریم تے حضور قلندر بابا اولیاءؒ دے فیض تے سیدنا حضور علیہ الصلوٰۃُ والسلام دی رحمت نال اللہ تعالٰی دا خصوصی کرم ہے کہ انہاں دے پیغام کوں نہ صرف اللہ دی مخلوق نے سݨا بلکہ ایندے تے عمل وی کیتا۔ نتیجے وچ لوگاں دی ہک وݙی تعداد پر سکون زندگی گزریندی پئی ہے۔ حضرت خواجہ شمس الدین عظیمی دے مرشد کریم حضور قلندر بابا اولیاءؒ دی رباعی دے مطابق: ساقی کا کرم ہے میں کہاں کا مے نوش مجھ ایسے ہزارہا کھڑے ہیں خاموش مے خار عظیم برخیا حاضر ہے افلاک سے آ رہی ہے آواز سروش عظیمی بھیݨاں بھرواں دے شب و روز سرور و کیف نال مامور ہن۔ مرشد کریم خانوادہ سلسلہ عظیمیہ نے 1980ء توں 1982ء تک روحانی اسباق تے پیغمبرانہ طرز فکر نال متعلق جیہڑے لیکچرز ݙتن انہاں وچوں چند لیکچرز ‘‘پیراسائیکالوجی‘‘ دے ناں نال قارئین دی خدمت اچ پیش کیتے ویندن۔ میکوں یقین ہے کہ موجودہ تے آوݨ والی نسل کیتے اے لیکچرز مشعلِ راہ بݨسن تے انہاں نال نوع انسانی دے علم اچ قابل قدر ذخیرہ تھیسی۔ میݙا مشاہداتی تجربہ ہے کہ ایں علمی ورثے کوں اگر یکسوئی تے ذہنی تفکر دے نال پڑھا ونڄے تاں قاری کیتے ماورائی دنیا دے دروازے کھل ویندن۔ کتاب پیراسائیکالوجی دی ودھدی ہوئی مقبولیت دے پیش نظر ایں کتاب دی اصل کوں جیہڑی کہ مرشد کریم نے تجویز فرمائی ہئی برقرار رکھا ڳئے۔ امید ہے کہ کتاب دا اے نواں ایڈیشن تہاکوں پسند آسی۔ میاں مشتاق احمد عظیمیؔ روحانی فرزند حضرت خواجہ شمس الدین عظیمیؔ مراقبہ ہال۔ ۱۵۸ مین بازار مزنگ لاہور ==تکوین تے ارشاد== جیہڑے ویلے اساں کہیں علم دا تذکرہ کریندے ہیں تاں اوں علم کوں سمجھݨ کیتے ݙو ڳالہیں اہمیت رکھدن۔ پہلی ڳالھ ایہ ہے کہ علم دی تھیوری ساکوں معلوم ہووے تے اوں علم دی تکمیل ایہ ہے کہ اساں علم دے اوں شعبے کوں مظاہراتی خدوخال نال ݙیکھوں۔ مطلب ایہ تھیا کہ علم، تھیوری تے پریکٹیکل دے مجموعے دا ناں ہے۔ دیگر علوم دی طرح روحانی علوم وی ہیں بنیاد تے قائم ہن یعنی علم دی تھیوری اچ قاعدے، ضابطے، فارمولے تے انہاں فارمولیاں کوں جانچݨ کیتے پریکٹیکل کرایا ویندے۔ علم ݙو طرح نال سکھا ویندے۔ ہک طریقہ ایہ ہے کہ پہلے تھیوری معلوم کیتی ونڄے تے اوندے قاعدے تے ضابطے معلوم کیتے ونڄن تے اوندے بعد اونکوں پرکھا ونڄے۔ ݙوجھا طریقہ ایہ ہے کہ براہ راست تجرباتی عمل شروع کیتا ونڄے۔ '''مثال:''' ہک آدمی استاد دی زیر نگرانی درکھاݨ دا کم سکھدے تے اوہ کرسی بݨا گھندے۔ ایندے برعکس ݙوجھا آدمی پہلے ایں علم دی مبادیات توں واقفیت حاصل کریندے تے ول کرسی بݨیندے۔ اوں ݙوجھے آدمی کوں ایہ ڳالھ معلوم نی ہوندی کہ کیہڑے درخت دی لکڑ کتنی اچھی ہے۔ اوں لکڑ دے اندر پاݨی دا کتنا تناسب ہے۔ لکڑ دے اندر رڳاں تے نساں دا ڄال کتنا ہے۔ لکڑ دے ہک مربع فٹ اچ کتنا وزن ہے۔ اگر ایں لکڑ کوں پالش کیتا ونڄے تاں کتنی چمک آسی۔ رنگ کیتا ونڄے تاں کیہو جیہی صورت نکلسی۔ لکڑ دی طبعی عمر کتنی ہے۔ اینکوں کیڑا لگدے یا نئیں وغیرہ۔ بہت سارے ڳالہیں ایسے ہن کہ براہ راست تجزیہ کرݨ والے شاگرد کوں معلوم تھی ویندن۔ علم دی مبادیات کوں سمجھݨ والا انجینئر سݙیندے۔ کرسی درکھاݨ وی بݨیندے تے کرسی انجینئر وی بݨیندے لیکن انجینئر دی حیثیت بہرحال اپݨی جگہ اہمیت دی حامل ہے۔ علم دی تریجھی شکل ایہ ہے کہ ہک آدمی تھیوری وی جاݨدے لیکن اونکوں کوئی تجربہ نی۔ ایں صورت وچ او آدمی جینکوں تجربہ ہے، اوں آدمی توں زیادہ باصلاحیت قرار پاندے جیہڑا تھیوری تاں جاݨدے لیکن اونکوں تجربہ نی۔ ==امانت== اللہ خالق ہے تے رب ہے یعنی اینجھی ہستی جیں نے زندگی دے تمام وسائل مہیا کر کے تخلیق کیتا۔ اللہ نے چاہا کہ میں سنڄاݨا ونڄاں۔ سنڄاݨݨ کیتے ضروری ہئی کہ کوئی اینجھی مخلوق ہووے جیہڑی اللہ کوں اللہ دی مرضی تے منشاء دے مطابق پہچاݨ سکے۔ اللہ نے پہچاݨݨ دے ݙو طرزاں قائم فرمائے۔ ہک طرز اے ہے کہ مخلوق ڄاݨدی ہے کہ اساں مخلوق ہیں تے ساݙا پیدا کرݨ والا اللہ ہے۔ پہچاݨݨ دی ݙوجھی طرز اے ہے کہ اللہ نے ساکوں کیوں پیدا کیتا تے ساݙی تخلیق دا مقصد تے منشا کیا ہے۔ اے ڳالھ کہ اللہ کریم نے مخلوق کوں کیوں پیدا کیتا؟ اللہ دا ہک راز ہے۔ قرآن پاک ایں راز دے اتوں پردہ ہٹیندے ہوئے فرمیندے کہ اساں جنّات تے انسان کوں ایں واسطے پیدا کیتے کہ او ساݙی عبادت کرن۔ اپݨی بندگی تے عبدیّت دا اعتراف کریندے ہوئے ساݙے سامݨے جھک ونڄن تے بندگی دا اعتراف ایں ڳالھ دی طرف اشارہ ہے کہ بندے نے اے اقرار کر گھدا کہ میݙی اپݨی ذاتی حیثیت کجھ نی۔ اصل حیثیت اوں ذات عیمت دی ہے جیندے سامݨے جھکدا پیا ہاں۔ اے طرز عام طرز ہے تے ایں طرز اچ پوری کائنات، جنّات، فرشتے، انسان، حیوانات و جمادات سب دے سب ہم رشتہ ہن۔ تمام مخلوق اللہ کریم دی عبادت اچ مصروف ہے۔ درخت وی عبادت کریندن، پہاڑ وی عبادت اچ مصروف ہن۔ پرندے وی عبادت کریندن، جنّات وی عبادت کریندن، فرشتے وی ہمہ تن عبادت اخ مشغول ہن۔ عبادت دا ہک مفہوم اے ہے کہ اساں علمی اعتبار نال اے ڳالھ ڄاݨدے ہوؤں کہ ساݙا کوئی خالق ہے تے عبادت دا ݙوجھا مفہوم اے ہے کہ اساں مشاہداتی طور تے ݙیکھدے ہوؤں، پہچاݨدے ہوؤں۔ خالق دی ڳالھ سݨدے ہوؤں تے اللہ کریم دے ہدایات کوں براہ راست قبول کر کے انہاں تے عمل پیرا تھیؤں۔ اساں اے ݙسے کہ علم دے ݙو حیثیتاں ہن۔ ① ہک علم محض ڄاݨݨا ہے، تے ② علم دی ݙوجھی حیثیت اوں علم توں حاصل شدہ تجربات یا مشاہدات دا حاصل تھیوݨا ہے۔ ہک علم اے ہے کہ ساکوں ساݙے اللہ نے پیدا کیتے تے ایں واسطے پیدا کیتے کہ اساں اللہ کریم دی عبادت کروں تے انہاں اعمال کوں اختیار کروں جیہڑے اللہ کریم دے پسندیدہ ہن۔ ایں علم اچ مشاہدہ کوں دخل نی۔ ݙوجھا علم او ہے کہ جیندے وچ علم دے ݙوہیں حیثیتاں قائم ہن یعنی علم دی علمی حیثیت وی ہوندی ہے تے علم دی تجرباتی حیثیت وی قائم ہوندی ہے۔ تجرباتی حیثیت کوں اللہ کریم نے اپݨی امانت قرار ݙتے۔ امانت دا تذکرہ آندے تاں انسان دی ہک منفرد حیثیت قائم تھی ویندی ہے۔ قرآن پاک اچ اللہ کریم نے ݙسے کہ: ① میں کون ہاں؟ تے ② ایں کائنات دی تخلیق اچ میݙی صناعی کیہڑی طرح عمل کریندی پئی ہے؟ تے ③ کائنات دا قیام کنہاں ضابطیاں، قاعدیاں تے فارمولیاں تے قائم ہے۔ اے علم دی او طرز ہے جیہڑی یقین بݨ کے مشاہدہ بݨ ویندی ہے۔ اللہ کریم نے قرآن پاک اچ سورہ بقرہ دی پہلی آیات اچ فرمایا ہے کہ اے کتاب انہاں لوگاں کیتے ہدایت ہے جیہڑے متقی ہن تے متقی او لوگ ہن جیہڑے غیب دا یقین رکھدن۔ غیب د یقین رکھݨ توں مراد اے ہے کہ او مشاہداتی نظر دے حامل ہوون۔ انہاں دے اندر او نظر کم کریندی ہووے جیہڑی غیب بین ہے۔ جے تک انسان دے اندر مشاہداتی نظر کم نہ کریسی اوندے کیتے کائنات تسخیر کینہاں تھیسی۔ مسخر تھیوݨ توں مراد اے ہے کہ اساں اے ݙیکھدے پئے ہیں کہ زمین ہک قاعدے ضابطے دے تحت ساکوں رزق فراہم کریندی پئی ہے۔ اساں زمین تے مکان بݨیندے ہیں تاں زمین مکان بݨاوݨ اچ حارج نی تھیندی۔ زمین اتنی سنگلاخ تے سخت جان نی بݨ ویندی کہ اساں اوندے اتے ٹروں تاں ڈھہوݨ لڳوں۔ اتنی نرم نی بݨ ویندی کہ اساں زمین دے اتے چلوں تاں ساݙے پیر دھنس ونڄن۔ سورج تے چندر ساݙی خدمت گزاری اچ مصروف ہن۔ ہک قاعدے تے ضابطے اچ اپݨی ڈیوٹی کوں انجام ݙیندے پئے ہن جیہڑی انہاں دے اتے فرض کر ݙتی ڳئی ہے تے ایں عمل نال ساکوں اختیاری یا غیر اختیاری فائدہ پہنچدا پئے۔ ہک تسخیر اے ہے کہ تساں اپݨے اختیار دے تحت زمین توں، سمندر توں، دریاواں توں، پہاڑاں توں، چندر توں، سجھ توں کم گھن سڳو۔ تسخیر اے وی ہے کہ چندر دی چانݨی نال پھلاں اچ مٹھاس پیدا تھیوے تے اعلیٰ تسخیر اے ہے کہ سیدنا حضورﷺ انگل نال اشارہ کر ݙیون تاں چندر ݙو ٹکڑے تھی ونڄے۔ حضرت عمر فاروقؓ دریائے نیل کوں پیغام بھیج ݙیون: ‘‘'جے توں اللہ دے حکم نال چلدا پئیں تاں سرکشی توں باز آ ونڄ ورنہ عمرؓ دا کوڑا تیݙے کیتے کافی ہے۔’’' ہک صیہب نے حضرت عمرؓ توں شکایت کیتی: ‘'‘یا امیر المومنین! میں زمین تے محنت کرینداں ، داݨہ سٹینداں تے جو کجھ زمین دے ضروریات ہن انہاں کوں پورا کریندں لیکن بیج سک ویندے۔ ٻہوں پریشان ہاں۔’’' حضرت عمرؓ نے فرمایا: ‘‘'جݙݨ میݙا اوں پاسوں لنگھݨ تھیوے تاں ݙسیں۔''' حضرت عمر فاروقؓ جݙݨ اوں پاسوں لنگھے تاں اوں صیہب نے زمین دی نشاندہی کیتی۔ حضرت عمرؓ تشریف گھن ڳئے تے زمین تے کوڑا مار کے فرمایا: ‘‘'توں اللہ دے بندے دی محنت ضائع کریندی ہیں جبکہ او تیݙی ساری ضروریات پوری کریندے۔''' تے اوندے بعد زمین لہلہاندی رڑھ اچ تبدیل تھی ڳئی۔ مرشد کریم حضور قلندر بابا اولیاءؒ نے میکوں ہک واقعہ سݨایا کہ ہک ٻہوں وݙا نجومی سیدنا حضورﷺ دی خدمت اچ حاضر تھیا۔ پتہ چلا کہ حضورﷺ اوں وقت پہاڑ تے ہن۔ نجومی اتھاں پہنچ ڳیا۔ اوں نے اپݨا تعارف کرایا تے آکھا ، اگر آپﷺ دے پیر مبارک دے تلے اے پہاڑ موم تھی ونڄے تے پہاڑ دے اتے پیر دا نقش آ ونڄے تاں میں مسلمان تھی ویساں۔ رسول اللہﷺ نے بسم اللہ پڑھ کے قدم چایا تے پہاڑ تے رکھ ݙتا۔ جیویں ہی حضورﷺ نے پیر چا کے پتھر تے رکھا۔ نجومی نے آسمان دی طرف ݙٹھا تے ول پہاڑ دی طرف نظر سٹی۔ پہاڑ تے پیر دا نقش موجود ہئی۔ ایں طرح جیویں نرم مٹی تے نقش بݨ ویندے۔ تسخیر دا اے عمل ݙیکھ کے نجومی مسلمان تھی ڳیا۔ دریافت کرݨ تے اوں نے ݙسا کہ او اپݨے زمانے دا یکتا تے منفرد نجومی ہے۔ آسمان تے ہک ستارہ ہے۔ او ستارہ جݙݨ کہیں آدمی دے سر تے براہ راست سایہ فگن تھیندے تاں اوندے اندر اے صلاحیت پیدا تھی ویندی ہے کہ سخت مٹی نرم تھی ویندی ہے۔ میݙے حساب نال ایں ستارے کوں اوں جگہ جتھاں حضورﷺ کھڑے ہن، کئی ہزار سال بعد آوݨا ہئی۔ میں جݙݨ رسول اللہﷺ توں درخواست کیتی تے حضورﷺ نے بسم اللہ پڑھ کے قدم چایا تان میں ݙٹھا کہ او ستارہ اپݨی جگہ توں تیزی نال پلٹا تے لمحیاں کیتے حضورﷺ دے اتے سایہ فگن تھی کے واپس چلا ڳیا۔ تسخیر دی ہک شکل اے وی ہے جو تساں اے ڄاݨدے ہوو جو سونے وچ کتنے روشنیاں دے مقداراں کم کریندن۔ جے تانبے اچ اتنے مقداراں دا اضافہ کر ݙتا ونڄے تاں تانبا سونا بݨ ویندے۔ اللہ کریم دی تخلیق اچ کوئی تخلیق غیر متوازن نی تے نہ کوئی اینجھی صورت ہے جو کائنات حادثاتی طور تے وجود اچ آ ڳئی ہووے۔ تخلیق دے تحت ہر شئے وچ معیّن مقداراں کم کریندے پئے ہن، جتھاں تک تخلیقی عمل دا تعلق ہے ٻکری وی اونہی طرح پیدا تھیندی ہے جیں طرح انسان پیدا تھیندے۔ ٻکری کوں وی اونہی طرح بکھ لڳدی ہے جیں طرح انسان کوں بکھ لڳدی ہے۔ ٻکری دے اندر وی تریھ دا تقاضا اونہی طرح پیدا تھیندے جیں طرح آدمی کوں تریھ لڳدی ہے۔ ٻکری وی اوں طرح سمھدی ہے جیں طرح آدمی سمھدے تے ٻکری وی اونہی طرح بھڄدی دھرکدی ہے تے غذا تلاش کریندی ہے جیں طرح انسان تلاش کریندے۔ ڳالھ صرف اے ہے جو تخلیق کرݨ والے معیّن مقداراں ہر مخلوق اچ انج انج کم کریندے پئے ہن ۔ کتھائیں معیّن مقداراں ٻکری بݨ ویندن۔ کتھائیں معیّن مقداراں نال ڳݙونھ بݨ ویندے۔ کتھائیں معیّن مقداراں نال آدم بݨ ویندے۔ کتھائیں معیّن مقداراں نال پہاڑ، کتھائیں فرشتے تے کتھائیں جنّتاں بݨ ویندن تے کتھائیں دوزخ دا ٻالݨ بݨ ویندے۔ ==تخلیقی نظام== اللہ نے بحیثیت خالق دے اپݨے بندیاں کوں اینجھا علم عطا کیتے جو بندے دے اندر تخلیقی صلاحیتاں بیدار تھی ڳن۔ اللہ نے اپݨی ذات مبارک کیتے احسن الخالقین (تخلیق کرݨ والیاں اچ بہترین خالق) دا لفظ بیان فرمائے۔ یعنی اللہ نے تخلیقی اختیارات اپݨے علاوہ آدم کوں وی تفویض کر ݙتن۔ تخلیق کرݨ والی ہستی ایں ڳالھ تے قدرت رکھدی ہے جو او اپݨی منشا تے مرضی دے مطابق جݙݨ چاہے کہیں شئے کوں وجود اچ گھن آوے۔ جݙݨ اوندا دل چاہے روک ݙیوے۔ جݙݨ اوندے مزاج کیتے کوئی ڳالھ ناگوار گزرے تاں اوں چیز کوں بھن کے ریزہ ریزہ کر ݙیوے۔ ایہے اختیارات اللہ نے آدم کوں وی ݙتن ۔ آدم اپݨی تخلیق نال نوعِ انسانی کثو فائدہ وی پہنچا سڳدے تے نوعِ انسانی ایندی تخلیق (ایجادات) نال تباہ و برباد وی تھی سڳدی ہے۔ اڄ دے دور اچ انہاں ڳالہیں کوں سمجھݨا ٻہوں آسان تھی ڳئے۔ ریڈیو ہک ایجاد یا تخلیق ہے۔ ہر ریڈیو دی اپݨی ہک طاقت ہے اوندا ناں میڈیم ویو، شارٹ ویو یا فریکوئنسی ہے، ناں کجھ وی ہووے بہرحال او طاقت انہاں پُرزیاں دے اتے منحصر ہے جیہڑے ریڈیو دے اندر نصب ہن۔ ایں طرح ٹی وی ہے اوندے اندر وی چینل کم کریندے تے اوندی طاقت دا دارومدار انہاں مقداراں(لہراں) تے ہے جیندا ناں چینل رکھا ڳیا ہے۔ ایٹم بم دے اندر وی طاقت دا ہک ذخیرہ ہے۔ ایٹم بم اچ موجود یورینیم دے الیکٹران اچ کمی یا زیادتی کر ݙتی ونڄے تاں ٻہوں قوی توانائی پیدا تھیندی ہے۔ تے اوں توانائی نال پورے پورے آبادیاں ختم تھی ویندن۔ ݙوجھا ہائیڈروجن بم جیندے پھٹݨ نال لکھاں آدمی مر ویندن۔ غور و فکر کیتا ونڄے تاں اے ڳالھ سامݨے آندی ہے جو ایٹم بم بجائے خود ہک طاقت ہے تے ایں طاقت دے مقداراں کوں گھٹ یا زیادہ کریج سڳدے۔ صحت مند آدمی زیادہ کم کریندے۔ زیادہ دوڑ سڳدے تے حرکات و سکنات اچ چستی تے جوانمردی دا بہتر طریقے تے مظاہرہ کریندے۔ ایندء برعکس بیمار، ضعیف و ناتواں آدمی دی چال وچ، گفتگو اچ، حرکات و سکنات اچ نمایاں کمی نظر آندی ہے۔ ڳالھ اوہا ہے جو صحت مند تے جواں مرد دے اندر صحت دے معیّن مقداراں اپݨی صحیح حیثیت اچ متحرّک ہوندن تے بیمار آدمی دے اندر صحت دے مقداراں کمزور، ترٹے ہوئے تے کھنڈے ہوئے ہوندن۔ ساݙے سامݨے ݙو آدمی ہن۔ ہک آدمی ذہین ہے ہک آدمی سدھا سادہ ہے۔ ذہین آدمی دے اندر عقل و شعور دے مقداراں زیادہ کم کریندے پئے ہن۔ سدھے سادے آدمی دے اندر عقل و شعور دے مقداراں گھٹ کم کریندے پئے ہن ایں کیتے او سدھا سادہ ہے۔ اینہی طرح ݙو آدمی ساݙے سامݨے ٻئے ہن۔ ہک نارمل ہے تے ٻئے آدمی دے بارے اچ ساݙی رائے اے ہے جو اے پاڳل ہے۔ مخبوط الحواس ہے۔ زندگی دے تقاضے پورے کرݨ والے معیّن مقداراں تے تے او مقداریں جیہڑے آدمی دے اندر حواس بݨیندن جے صحیح طریقے تے متحرّک ہن تاں اینجھا آدمی عقلمند اکھیندے۔ صحیح مقداراں غیر متوازن تھی ونڄن تاں اینجھا آدمی کم عقل ہوندے۔ ساکوں تریھ لڳدی ہے یعنی ساݙے اندر تخلیقی نظام اطلاع ݙیندے کہ ہݨ جسمانی نظام کوں پاݨی دی ضرورت ہے۔ اعتدال پسند آدمی اتنا پاݨی استعمال کریندے جتنے پاݨی دی ساݙے جسمانی نظام کوں ضرورت ہے۔ غیر اعتدال پسند آدمی اتنا پاݨی استعمال کریندے کہ پیٹ پھنڈ ویندے۔ اوندی ہک طبعی شکل اے بݨدی ہے کہ تریھ دا احساس جنہاں معیّن مقداراں تے قائم ہے او ترٹ ویندے تے جیں وقت آدمی طبعی طور تے غیر متوازن تھی ویندے۔ تریھ دا احساس وی ایب نارمل تھی ویندے۔ استسقاء دا مریض پاݨی پیوݨا شروع کریندے اتھاں تک کہ اوندا پیٹ پھٹ ویندے تے او مر ویندے۔ آدمی کوں بکھ لڳدی ہے، اعتدال اچ کھاݨا کھاندے تاں آدمی دی جسمانی زندگی دی نشوونما تھیندی ہے لیکن اگر بکج دا ایہو تقاضا اپݨی معیّن مقداراں تے قائم نہ رہے تاں آدمی کھاںا کھاوݨ نال بیمار تھی ویندے۔ یا کھاݨا کھاوݨ نال ضعیف تے ناتواں تھی ویندے۔ انہاں مثالاں توں اے ڳالھ واضح طور تے سامݨے آ ویندی ہے کہ آدمی اچ جیہڑی حرکت ہے ، زندگی دے جتنے رخ ہن تے زندگی جنہاں خدوخال تے رواں دواں ہے او دنیاوی زندگی ہووے یا اوں دنیا دی زندگی ہووے جینکوں غیب دی دنیا آکھا ویندے ، مقداراں تے قائم ہے۔ جے تک مقداراں قائم ہن زندگی ، زندگی ہے تے جݙݨ انہاں مقداراں اچ ردّ و بدل تھیںدے یا زیادتی تھیںدی ہے یا کمی تھیندی ہے حرکت اچ فرق آ ویندے تاں زندگی اچ اینجھا شگاف پئے ویندے کہ بظاہر آدمی زندہ نظر آندے لیکن باطن وچ او آدمی کجھ وی نی ہوند۔ نہ زندیاں اچ اونکوں شمار کیتا ویندے تے نہ اوندا شمار مردیاں وچ تھیندے۔ تسخیر کائنات کیتے ضروری ہے کہ ساکوں تخلیق دے او فارمولے معلوم ہوون جنہاں دے اتے اے تخلیق قائم تے متحرّک ہے ، باحواس و با شعور ہے۔ ===قانون=== زندگی دا ہر تقاضا معیّن مقداروں نال مرکب ہے تے اے معیّن مقداراں ہی تقاضے تخلیق کریندن۔ زندگی دا کوئی تقاضا فارمولیاں دے بغیر قائم نی۔ اللہ کریم نے ساݙی تخلیق فارمولیاں نال کیتی ہے تے انہی فارمولیاں کوں اساں دانستہ یا نادانستہ متحرّک کر گھندے ہیں تاں نویں نویں ایجادات تے تخلیقات وجود اچ آ ویندن۔ چونکہ آدمی بجائے خود ہک فارمولا ہے۔ ایں واسطے فارمولے دے اندر او تخلیقی عناصر جنہاں نے فارمولے کوں زندگی بخشی ہے متحرّک ہن۔ آدمی چونکہ ہک تخلیقی فارمولا ہے تے اینکوں تخلیقی فارمولیاں دا علم وی ݙتا ڳیا ہے۔ ایں واسطے او انہاں فارمولیاں دا علم سکھ گھندے جنہاں فارمولیاں نال فرشتیاں دی تخلیق تھیندی ہے تے جنہاں فارمولیاں نال جنّت بݨائی ڳئی ہے تے جنہاں مقداراں (فارمولیاں) تے ست آسمان قائم ہن۔ نور اعلیٰ نور جنہاں فارمولیاں نال عرش وجود اچ آیا ہے او وی ساݙے اکھیاں دے سامݨے آ ویندن۔ المیہ اے ہے کہ مسلماناں دے اندر تجسّس، تلاش تے تفکر ختم تھی ڳئے۔ مسلمان دعویٰ اے کریندے کہ میں اللہ دا نائب ہاں۔ جب کہ کویلی توں زیادہ عقل و تفکر استعمال نی کریندا۔ اللہ کریم دا قانون جاری و ساری ہے۔ قرآن پاک اچ اللہ کریم نے فرمایا کہ اے کتاب انہاں لوگاں دے اتے ہدایت دے دروازے کھولیندی ہے جیہڑے تفکر کریندن ، تحقیق و تلاش کریندن ، ریسرچ کریندن ، گہرائی اچ مشاہدہ کریندن۔ اللہ دی ذات واحد ہے، ذی احتیاج نی۔ نہ او کہیں دا پیؤ ہے تے نہ او کہیں دی اولاد ہے تے نہ ہی اوندا کوئی خاندان ہے۔ جیہڑا تلاش کریندے پا گھندے تے جیہڑا کفران کریندے او محروم رہ ویندے۔ ==نقطہ کُھلدے== جیہڑلے کوئی بندہ کہیں ہک نقطے تے اپݨے پورے صلاحیتاں مرکوز کر کے غور کریندے تاں اوندی نظر وچ اتنی وسعت پیدا تھی ویندی ہے کہ او اوں نقطے کوں جیندے اتے تمام صلاحیتاں مرکوز تھی ڳن ، پڑھ گھندے۔ پڑھݨ توں منشا اے ہے کہ: #نقطے دے اندر موجود اوصاف، تے #نقطے دے اندر موجود خفیہ صلاحیتاں تے #صلاحیتاں دے اندر مخفی صلاحیتاں اوندے سامݨے آ ویندن۔ #جݙݨ ٻیا زیادہ گہرائی اچ ݙیہدے تاں نقطہ اونکوں اپݨا استعمال ݙس ݙیندے۔ نقطے دے اندر موجود مخفی قوتاں ایں ڳالھ دا مشاہدہ بݨ ویندن کہ پورے پورے کہکشاواں ساݙے نال سفر کریندے پئے ہن۔ اساں ڄاݨ گھندے ہیں کہ دنیا اچ موجود ہر شئے لہراں تے قائم ہے۔ اساں تے پوری کائنات لہراں دے تاݨے ݨاݨے نال مرکب ہے۔ دنیا دی ہر چیز چاہے او پاݨی ہووے، درخت ہووے، پتھر ہووے، انسان ہووے، چرندہ ہووے، پرندہ ہووے، درندہ ہووے، انرجی ہووے، آکسیجن ہووے یا ایٹم یا مالیکیول، سب روشنیاں دے ہالے اچ بند ہے۔ یعنی ہر چیز دے اتے روشنی دا ہک غلیف ہے۔ تفکر کرݨ دے بعد اوں بند غلیف کوں کھول کے اوں چیز دے اتے نظر مرکوز کر ݙتی ونڄے تاں: # نظر دے سامݨے پہلا انکشاف طاقت دا تھیندے۔ # نظر وچ جیہڑلے گہرائی پیدا تھیندی ہے تاں ݙوجھا انکشاف اوں طاقت دے استعمال دا ہوندے۔ #مزید گہرائی واقع تھی ونڄݨ نال تریجھا انکشاف اے تھیندے کہ طاقت مظہر بݨ کے سامݨے آ ویندی ہے۔ ہیروشیما تے ناگا ساکی دے اتے ایٹم بم سٹیا ڳیا اںو ایٹم دی طاقت دا مظاہرہ تھیا۔ مظاہرہ ایں شکل اچ تھیا کہ جنہاں پہاڑیاں تے بم سٹیا ڳیا ہئی او پہاڑیاں دھواں بݨ ڳئے۔ لوگاں نے ݙٹھا کہ پہاڑ کھڑے ہن جیہڑلے پہاڑ کوں چھوا ڳیا تاں دھوئیں دے علاوہ کجھ نہ ہیی۔ سوال اے ہے کہ طاقت دا کھوج کیں نے لایا؟ طاقت دا استعمال کیں نے کیتا؟ تے طاقت دے مظاہرے نال کون متأثر تھیا؟ ایندا جواب اے ہے کہ ایٹم دی طاقت دا کھوج انساناں نے لایا، ایندی طاقت کوں استعمال انساناں نے کیتا تے ایں طاقت دے تخریبی تے تعمیری پہلو توں وی انسان ہی متأثر تھیا۔ نتیجہ اے نکلا کہ ایٹم دے اندر موجود طاقت اللہ کریم دی تخلیق ہے تے ایں طاقت کوں استعمال کرݨ دا طریقہ اللہ نے انسان کوں سکھا ݙتے۔ لاشعور ݙسیندے کہ انسان دے اندر اللہ تعالیٰ نے اتنی سکت تے صلاحیت منتقل کر ݙتی ہے کہ او ایٹم دی طاقت کوں اپݨے ارادے تے اپݨی منشا دے مطابق استعمال کر سڳدے۔ اے آکھݨا ہرگز بے جا نہ ہوسی کہ خالق ہر حال اچ تخلیق توں زیادہ باصلاحیت باوصف تے باہمت ہے۔ ایٹم دی طاقت دے خالق دی حیثیت نال جݙݨ اساں انسانی کردار تے نظر پیندے ہیں تاں دراصل اساں اے آکھݨا چاہندے ہیں کہ اللہ تعالیٰ نے انسان کوں اینجھے مخفی صلاحیتاں تے قوتیں عطا کر ݙتن جنہاں دے سامݨے ایٹم دی قوت کوئی حیثیت نی رکھدی۔ فرق صرف ایٹم دے استعمال دا ہے۔ اساں ایٹم دے اندر انہاں لہراں کوں تلاش کریندے ہیں جیہڑے تباہی و بربادی دا پیش خیمہ ہن یا انہاں صلاحیتاں کوں تلاش کریندے ہیں جیہڑے نوعِ انسانی دی تعمیر اچ کم آندن۔ جیہڑلے ہر چیز لہراں تے قائم ہے تاں انسانی وجود وی لہراں نال بݨا ہویا ہے۔ لہراں اچ قائم وجود اچ تفکر انسان دے اتے منکشف کر ݙیندے کہ انسان اچ تخلیقی صلاحیت موجود ہے۔ جیں طرح ایٹم ہک نقطہ ہے تے ایں نقطے دے اندر اینجھی طاقت محفوظ ہے کہ اگر اینکوں تخریبی ذہن نال استعمال کریجے تاں زمین الٹ پلٹ ویندی ہے۔ پورے پورے شہر آناً فاناً تباہ و برباد تھی ویندن۔ ایں ہی ایٹم کوں اگر تعمیر اچ استعمال کریجے تاں بجلی ایجاد تھی ویندی اے ، او بجلی جیہڑی ہر سائنسی ترقی اچ کہیں نہ کہیں طرح موجود ہے۔ انسان دے اندر وی ہک ایٹم ہے۔ ایں ایٹم یا نقطے دے اندر وی بے شمار طاقتاں ذخیرہ ہن۔ جیہڑلے اے ایٹم کھلدے تاں آدمی مادی وسائل توں بے نیاز تھی کے روحانی طور تے انہاں فارمولیاں دا مشاہدہ کر گھندے جنہاں فارمولیاں نال سورج بݨدن ، چندر وجود اچ آندن۔ جنہاں فارمولیاں تے ستارے قائم ہن، جنہاں فارمولیاں تے آسمان قائم ہن۔ جنہاں فارمولیاں تے کلیاں دے اتے زمین گردش کریندی پئی ہے۔ ===مثال=== اساں شربت بݨیندے ہیں۔ ساکوں اے معلوم ہے کہ پاݨی اچ کھنڈ گھول ݙیویجے تاں شربت بݨ ویندے تے اوں شربت اچ خوشبو ملا ݙیویجے تاں شربت خوشبودار تے مفرح تھی ویندے۔ اینہی شربت اچ رنگ ملا ݙیویجے تاں شربت خوش شکل تھی ویندے۔ اینہی شربت اچ اگر کوئی اینججی ٹھڈھی دوا شامل کر ݙیویجے جیہڑی خون کوں ٹھڈھا کر ݙیوے تاں اے شربت گرمی توں پیدا تھیوݨ والے امراض دا علاج بݨ ویندے۔ روٹی پکاوݨا ہک فارمولے دے اتے قائم ہے۔ جیہڑلے اساں روٹی دا تذکرہ کریندے ہیں تاں روٹی نال متعلق جتنے اعمال ہن او خودبخود زیر بحث آ ویندن۔ روٹی دا مطلب ہے زمین دے اندر گیہوں سٹݨا، زمین دی ککھ اچ دَور کرݨ والے روشنیاں تے لہراں دا گیہوں دے بیج تے اثر انداز تھیوݨا، گیہوں دے بیج دے اندر موجود روشنیاں تے لہراں دا زمین دے لہروں تے روشنیاں نال باہم مل کے ہک ٻئے دا تأثر قبول کرݨا۔ ہک ٻئے دے اندر لہراں دا جذب تھیوݨ دے بعد گیہوں دے بیج اچ کَلّہ پھٹݨا، بیج دی پیدائش دے بعد زمین دی ککھ توں باہر آوݨا، سورج دی تپش نال پکݨا، چندر دی چانݨی نال گیہوں دے اندر مٹھاس پیدا تھیوݨا، گیہوں دے بیج دا جوان تھیوݨا تے ول اوندا چکی اچ پسݨا۔ اٹا بݨݨا۔ اٹے تے پاݨی دے ملاپ نال ہک نویں شکل اختیار کرݨا۔ اٹا تے پاݨی دے ملاپ نال جیہڑا مرکب بݨے اوں مرکب دا بھاہ تے پکݨا۔ انہاں تمام عوامل توں گزر کے روٹی پکدی ہے۔ ہک عام آدمی آہدے روٹی کھاؤ، ڳالھ ختم تھی ڳئی، لیکن تفکر کرݨ والا بندہ اے تلاش کریندے کہ روٹی کیا ہے؟ تے کیویں وجود اچ آئی؟ ایں ہی طرح انسان وی ہک نقطہ ہے۔ نقطے کوں تروڑا ونڄے بالکل اوں طرح جیں طرح ایٹم کوں تروڑ ݙتا ڳیا ہووے تاں اوندے اندر او عجائبات نظر آندن جینکوں اللہ تعالیٰ نے کائنات آکھے۔ انسان دی پوری نسل، انسان دی پوری نوع، جنّات تے جنّات دی پوری نوع، فرشتے، آسمان، جنّت، دوزخ، عرش تے انتہا اے ہے کہ خود اللہ تعالیٰ ایں نقطے دے اندر موجود ہے، جیہڑلے اے نقطہ کھلدے تاں انسان مشاہداتی طرزاں اچ قدم قدم سفر کر کے منزل مقصود تک پہنچ ویندے تے مقصود تے منظور و مطلوب اللہ تعالیٰ ہے۔ تصوّف اچ ایں نقطے دا ناں ‘‘فؤاد’’ ہے۔ جیندا ترجمہ دل ہے۔ اے اوہو دل ہے جینکوں اللہ تعالیٰ نے اپݨا مسکن تے اپݨا گھر قرار ݙتے۔ اے اوہو دل ہے جیہڑا کݙہیں غلط بیانی نی کریندا، کݙہیں کوڑ نی ٻولیندا۔ جو کجھ ݙیہدے حقیقت ݙیہدے۔ دل خالقِ کائنات کوں ݙیہدے تے خالقِ کائنات دل کوں ݙیکھدے۔ ==رشتے داری== ہر مخلوق ݙوجھی مخلوق دے نال باہم مشترک ہے تے ہک رشتے اچ منسلک ہے۔ جیں طرح آدم دے اندر روح کم کریندی ہے تے اوں روح دی تحریکات نال ہر آدم دی زندگی اچ حواس بݨدن، او جذبات و احساسات توں گزردے۔ مسرت و شادمانی تے رنج و الم دے کیفیات نال او متأثر تھیندے۔ اینہی طرح کویلی دے اندر وی جذبات و احساسات موجود ہن۔ معاش دے حصول کیتے جیں طرح آدم زاد جدوجہد کریندے اونہی طرح کویلی وی جدوجہد کریندی ہے۔ مکھی وی جدوجہد کریندی ہے۔ مچھر وی جدوجہد کریندے۔ اگر آدم دی تربیت زیر بحث آوے تاں اللہ دی ݙوجھی مخلوق وی اپݨی اولاد دی تربیت اچ کوئی کسر باقی نی رکھدی۔ شیر اپݨے ٻال کوں فطری تے جبلّی تربیت ݙیندے۔ ٻلی اپݨے ٻالاں دی تربیت کریندی ہے تے انہاں کوں معاش حاصل کرݨ کیتے او تمام قاعدے و ضابطے تے گُر ݙسا ݙیندی ہے جیہڑے اوندی زندگی کیتے ضروری ہن۔ آدم دی فضیلت اگر ایں ڳالھ اچ ہے کہ او عقلمند ہے تاں تجربہ کرݨ نال اے ڳالھ سامݨے آندی ہے کہ ݙوجھی مخلوق دے افراد اچ وی عقل موجود ہے۔ اے تھی سڳدے کہ عقل کہیں مخلوق اچ گھٹ ہووے تے کہیں مخلوق اچ زیادہ۔ اللہ تعالیٰ فرمیندے کہ اساں ماکھی دے گھݨ تے وحی کریندے ہیں (سورۃ النحل: آیت – 68)۔ وحی کیتے ضروری ہے کہ جیندے تے وحی دا نزول تھیندا پیا ہے او سعادت مند ہووے، ہوش و حواس رکھدا ہووے، اوندے اندر سوچݨ سمجھݨ تے فکر کرݨ دی صلاحیت موجود ہووے۔ او وحی دے مفہوم نال آشنا تھی کے اوندے مطابق عمل کر سڳے۔ جݙݨ اساں اللہ رب العزت دا ارشاد پڑھدے ہیں کہ اساں ماکھی دے گھݨ تے وحی کیتی تاں اساں ڄاݨ گھندے ہیں کہ ماکھی دے گھݨ وچ عقل موجود ہے۔ ماکھی دے گھݨ وچ سوچݨ سمجھݨ دی صلاحیت موجود ہے تے ماکھی دا گھݨ وحی دے مفہوم توں وی باخبر ہے۔ اگر انسان کوں عقل دی بنیاد تے فضیلت ݙتی ونڄے تاں ماکھی دا گھݨ وی افضل و اعلیٰ ہے۔ حاصل کلام اے ہے کہ محض علم و حکمت، دانائی تے عقل و شعور دی بنیاد تے انسان کوں ݙوجھے نوعاں اچ شرف حاصل نی۔ کائنات اچ موجود ہر شئے زندہ ہے، متحرّک ہے تے جݙݨ زندہ ہے تاں اوندے اندر شعور ہے، اوندے اندر حواس ہن، اوندے اندر زندگی گزارݨ دے تقاضے موجود ہن۔ او اپݨی بھلائی یا برائی دا احساس رکھدے۔ سردی ٻلی کوں وی لڳدی ہے، سردی انسان کوں وی لڳدی ہے۔ اگر کوئی انسان مکان بݨا کے یا اعلیٰ توں اعلیٰ لباس پا کے سردی دا تدارک کر گھندے تاں ٻلی وی سردی توں بچاؤ دے طریقے ڄاݨدی ہے۔ اللہ کریم نے انسان کوں اپݨی نیابت دے علوم سکھا کے جیہڑا شرف عطا کیتے او کیا ہے؟ او شرف قرآن پاک دے اندر تفکر کرݨ نال سامݨے آندے۔ آدم تے فرشتیاں دا جݙݨ موازنہ کیتا ویندے تاں اے حقیقت منکشف تھیندی ہے کہ آدم اَسماء الٰہیہ دے اسرار تے رموز ڄاݨفے جیہڑے فرشتے نی ڄاݨدے۔ اتھاں ہک ڳالھ ٻہوں زیادہ وضاحت طلب ہے کہ اَسماء توں مراد اے نی کہ اللہ تعالیٰ نے آدم کوں ݙس ݙتے کہ ایں چیز دا ناں درخت ہے، ایندا نام فاختہ ہے، ایندا ناں شیر ہے۔ حقیقت کݙہیں نی بدلدی ہمیشہ ہک نقطے تے قائم رہندی ہے۔ اگر اَسماء توں مراد دنیاوی چیزاں دے ناں ہوندے تاں پوری نوعِ انسانی ہر چیز کوں ہک ہی ناں نال ڄاݨدی تے پہچاݨدی جبکہ ایویں نی بلکہ کوئی آدمی درخت کوں درخت آہدے تے کوئی درخت کوں Tree آہدے۔ اَسماء توں مراد اللہ دے او صفات ہن جیہڑے خالقیت دے روپ اچ تخلیق کرݨ دی صلاحیت رکھدن۔ اَسماء دا علم او علم ہے جیہڑے کائنات دے اندر تخلیقی فارمولے ہن۔ اَسماء الٰہیہ او علمِ آگہی ہے جیہڑا انسان دے اتے اوں عالَم کوں منکشف کریندے۔ جیں عالَم اچ غیبی انکشافات ہن جیں عالَم اچ قدرت الٰہیہ دے او راز ہن جنہاں دے اتے پوری کائنات قائم ہے۔ اللہ تعالیٰ دا ارشاد ہے: "اساں اپݨی امانت سماوات تے ، زمین تے اتے پہاڑاں تے پیش کیتی ، سب نے آکھا اساں اینکوں چاوݨ دے متحمل نی تھی سڳدے ایں واسطے کہ اساں ڄاݨدے ہیں کہ اگر اے امانت اساں اپݨے ناتواں موڈھیاں تے چائی تاں ہم ریزہ ریزہ تھی ویسوں تے ساݙا وجود نیست و نابود تھی ویسی۔" (سورۃ الاحزاب – آیت نمبر 72) آیت مقدسہ اچ پوری طرح ایں قانون دی وضاحت کیتی ڳئی ہے کہ سماوات وی شعور رکھدن۔ ارض وی شعور رکھدی ہے ، پہاڑ وی شعور رکھدن۔ انکار یا اقرار بجائے خود ایں ڳالھ دا ثبوت ہے کہ انکار یا اقرار کرݨ والی ہستی اچ شعور موجود ہے۔ اگر پہاڑ دے اندر جینکوں بے جان پتھر سمجھا ویندے عقل نہ ہوندی، سمجھ ٻجھ نہ ہوندی، اونکوں اپݨی ہستی دا ادراک نہ ہوندا تاں او کیویں آکھ سڳدا ہئی کہ میں اے امانت نی چا سڳدا۔ اگر میں ایں امانت کوں چا گھدا تاں میں ریزہ ریزہ تھی ویساں۔ تفکر کرݨ نال مزید وضاحت تھیندی ہے کہ جیں طرح انسان سݨدے، پتھر وی سݨدے، جیں طرح انسان سوچیندے، پتھر وی سوچیندے۔ جیں طرح انسان ٻولیندے، پتھر وی ٻولیندے۔ اے قرآن پاک دے آیات ہن، کوئی عقلی تے فلسفیانہ استدلال نی۔ ذرا غور کرو، جیہڑلے پتھر ٻول سڳدے، سݨ سڳدے، اپݨی ہستی دے بارے اچ اونکوں علم ہے کہ میݙے اندر کتنی سکت ہے تے او کہیں غلط فہمی وچ وی مبتلا نی۔ او اپݨے بارے وچ صحیح صحیح اندازے وی رکھدے تاں ول انسان اوندے توں کیویں اشرف تھیا؟ اللہ کریم اے وی فرمیندن: "ایں امانت کوں انسان نے قبول کر گھدے۔ بے شک اے ظالم تے جاہل ہے۔" ایندا مفہوم اے تھیا کہ سماوات، ارض تے پہاڑ ظالم تے جاہل نی، انسان ظالم تے جاہل ہے۔ ایں واسطے ظاہم تے جاہل ہے کہ ایں نے بغیر سوچے سمجھے کہ میں ایں امانت دا تقاضا وی پورا کر سڳداں یا نہ؟ کوتاہ بینی تے اپݨی نادانی اچ امانت الٰہیہ کوں قبول کر گھدا لیکن چونکہ ایں نے قبول کر گھدے ایں واسطے اشرف المخلوقات دے دائرے اچ داخل تھی ڳیا۔ اشرف المخلوقات دے دائرے اچ کوئی انسان جݙݨ ہی داخل تھی سڳدے جیہڑلے ایں امانت توں با خبر ہووے۔ اگر او امانت توں بے خبر ہے تاں او ہرگز اشرف المخلوقات نہ۔ اوندی کی حیثیت ݙوجھے مخلوقات توں نہ صرف اے کہ گھٹ ہے بلکہ بدتر ہے۔ جیہڑا بندہ اللہ دی امانت توں بے خبر ہے او ظالم تے جاہل ہے۔ ایہو اللہ کریم دا ارشاد ہے۔ انسان امانت دے علم دے بغیر جاہل تے سرکشاں دے گروہ اچ تاں داخل تھی سڳدے، اشرف المخلوقات نی بݨ سڳدا۔ ==فرشتے تے انسان== موجودہ دور اچ سائنس نے اتنی ترقی کر گھدی ہے کہ ہݨ ایں ڳالھ دی تصدیق تھی ڳئی ہے کہ ایں دنیا دے علاوہ ٻئے وی بے شمار دنیاواں موجود ہن۔ جیہڑی چیز کوں اساں خلاء آہدے ہیں اوں خلاء اچ وستیاں آباد ہن۔ سیارے ہن تے ہر سیارہ ساݙی زمین دی طرح آباد ہے۔ لیکن اساں انہاں سیاریاں کوں تے خلاء وچ وسݨ والے آبادیاں کوں ݙیکھ نی سڳدے۔ حالی تک سائنس نے جو کجھ آکھے او ہک قیاس ہے۔ او آہدن کہ ایویں تھی سڳدے لیکن آدم تے اللہ دی گفتگو ساݙے اتے اے راز منکشف کریندی پئی ہے کہ نوعِ انسانی دے علاوہ ہک مخلوق ہے جینکوں فرشتہ آہدن۔ ݙوجھی مخلوق ہے جنّ یا جنّات، اساں نہ جنّات کوں ݙیکھ سڳدے ہیں نہ فرشتیاں کوں ݙیکھ سڳدے ہیں۔ جنّات تے فرشتیاں دی دنیا توں اساں ایں واسطے متعارف نی کہ اساں اوں نظر توں واقف نی جیہڑی نظر فرشتیاں تے جنّات کوں ݙیکھدی ہے۔ ݙیکھݨ دے طرزاں تے تفکر کیتا ونڄے تاں اے ڳالھ روزمرہ دے مشاہدے اچ ہے کہ ساݙی نظر ہک متعیّن حد اچ کم کریندی ہے لیکن اگر نظر دے متعیّن حدود کوں تروڑ ݙتا ونڄے تے کہیں طرح اوندے اچ اضافہ کر ݙتا ونڄے تاں نظر عام حالات اچ جتنا ݙیکھدی ہے اوندے توں زیادہ فاصلے دے مناظر اکھیاں دے سامݨے آ ویندن۔ مثلاً اساں اکھیاں تے دوربین لا گھندے ہیں۔ دوربین دے اندر جیہڑے شیشے لڳے ہوئے ہن او انہاں طول موج کوں، جیہڑے نظر دے کیتے ݙیکھݨ دا باعث بݨدن، اکھیاں دے سامݨے گھن آندن تے اساں میلاں فاصلے دی چیز ݙیکھ گھندے ہیں۔ کہیں آدمی دی نظر کمزور ہے ، سامݨے دی چیز اونکوں نظر نی آندی تے چشمہ لاوݨ دے بعد او دور تک ݙیکھ گھندے۔ ایندا مطلب کیا تھیا؟ مطلب اے تھیا کہ شیشے دے اندر اتنی صلاحیت موجود ہے کہ اگر تساں ایندی Magnification ودھاؤ تاں تہاݙی نظر دور تک ݙیکھ سڳدی ہے۔ جیہڑلے تساں شیشے دے ذریعے نال میلاں دور ݙیکھ گھندے ہو تاں اوں اکھ نال جیہڑی اکھ نے فرشتیاں کوں ݙٹھے تے اللہ کوں ݙٹھے، غیب دی دنیا کوں کیوں نی ݙیکھ سڳدے؟ ڳالھ صرف اتنی جیہی ہے کہ ساکوں اپݨے اندر اوں اکھ کوں تلاش کرݨے جیہڑی اکھ نے فرشتیاں کوں ݙٹھے تے اللہ کریم دا دیدار کیتا ہے۔ اے نظر حاصل کرݨ کیتے ضروری ہے کہ اساں اوں حالت اچ ول ونڄوں جتھاں اللہ نے آدم نال گفتگو کیتی ہئی۔ لوح محفوظ دے تحریراں ݙسیندن کہ ایویں نی کہ آدم دے اندر چند مخصوص صلاحیتاں کم کریندے پئے ہن تے آدم دی اولاد دے اندر اے صلاحیتاں موجود نی۔ آدم و حوا دی اولاد اچ ہر فرد دراصل آدم دا عکس ہے، تمثّل ہے تے فوٹو یا پرنٹ ہے۔ ہر آدم زاد دے اندر علم الاَسماء سکھݨ دی صلاحیت موجود ہے۔ جے تک آدم زاد دے تمام دلچسپیاں صرف مادی جسم دے نال وابستہ رہندن، اوندے اندر روحانی صلاحیتاں لکیاں رہندن تے جیہڑلے آدم زاد کوں ایں ڳالھ دا علم تھی ویندے کہ گوشت دا جسم دراصل نافرمانی کرݨ دے جرم اچ ہک پردہ ہے تاں اوندا ذہن حقیقت دی تلاش اچ سرگرداں تھی ویندے تے اے تلاش اونکوں انہاں صلاحیتاں نال باخبر کر ݙیندی ہے جنہاں صلاحیتاں نال آدم زاد غیب دی دنیا اچ سفر کریندے۔ ==آدم دی میراث== اللہ کریم دے ارشاد دے مطابق آدم کوں جیہڑا پہلا مقام عطا تھیا او جنّت ہے۔ اللہ کریم دے اَسماء یعنی اللہ دی صفات معلوم کر کے انسان کوں جیہڑی پہلی نعمت حاصل تھئی اوندا ناں جنّت ہے۔ اللہ کریم دے صفات اللہ دی صناعی دے لاحد و حساب نمونے ہن۔ خالق دی صفَت تخلیق ہوندی ہے۔ چونکہ اللہ کریم خالق ہن ایں واسطے اللہ دی ہر صفَت ہک تخلیق ہے۔ اللہ نے آدم کوں علم الاَسماء سکھا کے اپݨی تخلیق نال روشناس کیتا۔ ایں طرح روشناس کیتا کہ آدم کوں ݙوجھیاں تمام نوعاں تے شرف تے فضیلت حاصل تھی ڳئی۔ ایں شرف تے بزرگی دا پہلا انعام جنّت ہے۔ یعنی اللہ کریم دے اَسماء دا علم جݙݨ آدم دے اندر متحرّک تھیا تاں آدم نے خود کوں جنّت اچ پایا، جنّت ہک اینجھی فضا ہے جیندے اچ او آزاد ہے۔ اوں فضا اچ اینجھے حواس کم کریندن جنہاں اچ کثافت نی۔ کہیں قسم دی الجھن یا پریشانی کوں دخل نی۔ قید و بند دی کوئی صعوبت نی۔ تلاش و معاش دی کوئی فکر نی۔ کہیں کم کوں کرݨ یا نہ کرݨ دا خوف نہ۔ کہیں چیز دے کھو ونڄݨ دا خوف نی۔ جنّت ہک اینجھی فضا ہے جیہڑی ہر اعتبار نال سکون ہے، راحت ہے، آرام ہے، آسائش ہے۔ ایں تمہید دا مفہوم اے ہے کہ نیابت تے خلافت دی پہلی سیڑھی اے ہے کہ جݙݨ آدمی ایں منزل دی طرف قدم ودھیندے اوندے اتوں آلام و مصائب، ذہنی خلفشار، عدم تحفظ دا احساس، غم ناکی، بدحالی، پریشانی تے خوف دے جذبات ختم تھی ویندن، اوندے سامݨے زندگی دا صرف ہک رخ رہندے تے او سکون ہے، آرام ہے، آسائش ہے تے حاکمیت ہے۔ خالقِ کائنات چونکہ خود ہر چیز توں بے نیاز تے ہر قسم دی احتیاج توں ماوراء ہے ایں واسطے جیہڑلے کہیں بندے دے اندر خالق دی صفَت صمدیت پاسا بدلدی ہے تاں اوندے اتے اوہے کیفیات وارِد تھیندن جیہڑے اللہ دی اوں صفَت دا تقاضہ ہن۔ آدم کوں اللہ کریم نے اپݨے انعام و اکرام نال نواز کے جنّت اچ رکھا تے آکھا: اے آدم! توں تے تیݙی ذال جنّت اچ رہو۔ جتھوں دل چاہے خوش تھی کے کھاؤ لیکن اوں درخت دے قریب نہ ونڄݨا نتاں تہاݙا شمار اینجھے لوگاں اچ تھیسی جیہڑے اپݨے اتے ظلم کریندن۔ (سورۃ البقرہ – آیت نمبر 35) ہساݙے پیؤ آدم توں صبر نہ تھی سڳا تے او اللہ دی نافرمانی دے مرتکب تھی ڳئے۔ جیویں ہی ہساݙے ابّا آدم سئیں نافرمانی دے مرتکب تھئے اللہ دی عطا کردہ امانت پس پردہ چلی ڳئی تے اے پردہ آدم کیتے پک نویں زندگی بݨ ڳئی۔ اے نویں زندگی عارضی طور تے محرومی ہے۔ امانت یافتہ زندگی سکون و راحت دی زندگی ہئی۔ جیویں ہی آدم نے اوں زندگی توں رشتہ تروڑا، سکون و آسائش غائب تھی ڳئے۔ روشنی دی جاہ تاریکی نے گھن گھدی، خوشی دی جگہ غم چھا ڳیا۔ آزادی دی جگہ قید و بند والی جگہ جکڑا ڳیا۔ ابّا آدم سئیں نہایت حسرت و یاس اچ جنّت چھوڑݨ تے مجبور تھی ڳئے۔ باوجود ایندے کہ ابّا آدم سئیں نے اللہ دی نافرمانی کیتی تے جنّت جیہی نعمت توں کفران کیتا۔ اللہ کریم نے اپݨی رحیمی و کریمی دی صفَت نال ول وی ابّا آدم سئیں دے اتے فضل کیتا تے او امانت جیہڑی اللہ نے انہاں کوں عطا کیتی ہئی سلب نہ کیتی۔ ابّا آدم سئیں نے اپݨی مرضی تے اختیار نال اوندے اتے پردہ سٹ ݙتا۔ یعنی اللہ کریم نے انہاں کوں تسخیر کائنات دے متعلق جیہڑے خزانے عطا فرمائے ہن انہاں خزانیاں دے اتے ہک دبیز پردہ پا کے اکھیاں میث گھدے۔ اتنے وݙے ظلم، اتنی وݙی سرکشی، اتنی وݙی نافرمانی دے باوجود اللہ نے رحم فرمایا تے آکھا کہ اپݨا وطن جنّت تساں ہݨ وی حاصل کر سڳدے ہو۔ بشرطیکہ تساں اپݨے اتوں خود ساختہ نافرمانی دا پردہ ہٹا ݙیو۔ جیویں ہی تساں اے پردہ چاک کریسو، جنّت اچ داخل تھی ویسو۔ ایندے باوجود کہ تہاݙی روح (تہاݙا لاشعور) تے تہاݙے اندر موجود نافرمانی دا پرت(تہاݙا شعور) جیہڑا جنّت توں کڈھا ڳئے ایں ڳالھ کوں ڄاݨدے کہ میݙا وطن جنّت ہے۔ میݙی زندگی سکون، آسائش تے آزادی ہئی۔ ول وی اساں، تساں اچوں ہی اینجھے لوگ بھیڄیندے رہسوں کہ تہاکوں ایں ڳالھ تے متوجہ کریندے رہن کہ تہاݙے کول اللہ دی کتنی وݙی نعمت ہئی جیندے توں تساں محروم تھی ڳئے او۔ جݙݨ تساں بھٹک ونڄو، بھل ونڄو تے تہاݙے ذہن توں اے ڳالھ نکل ونڄے کہ تساں ہک عظیم خزانے دے مالک او، خزانہ ہووݨ دے باوجود تساں مفلس تے قلاش زندگی بسر کریندے پئے او، اساں اپݨے بندیاں کوں بھیڄ کے تہاکوں انہاں رستیاں تے چلݨ دی ترغیب ݙیویسوں۔ ساݙے اے پاکیزہ قدسی نفس بندے تہاݙے کیتے ایں رستے تے چلݨ کیتے قاعدے تے ضابطے بݨیسن تاکہ تساں آسانی دے نال اوں پردے توں آزاد تھی کے دوبارہ جنّت اچ داخل تھی ونڄو۔ یاد رکھو کہ تساں جنّت دے خلاف اسفل السافلین دی جیہڑی زندگی بسر کریندے پئے او، اے تہاݙے کیتے جیل خانہ ہے۔ اے زندگی تہاݙے کیتے عذاب ہے۔ اے زندگی نہایت عارضی ہے۔، فکشن ہے، کجھ وی کر گھنو بالآخر اے زندگی تہاکوں چھوڑݨی ہے۔ لیکن اگر تساں ایں زندگی اچ اپݨے تے جنّت دے درمیان حائل پردے کوں نہ ہٹایا، جنّت تہاکوں قبول نہ کریسی۔ جے تک تساں زمین تے قیدی دی حیثیت نال زندگی گزاری، تہاݙے اندر او دماغ کم کریندا رہیا جیہڑا نافرمانی دا دماغ ہے تے جیہڑی نافرمانی تے جنّت نے تہاکوں کڈھ باہر سٹیا ہے، قدرت نے اپݨا کیتا ہویا وعدہ پورا کیتا۔ ظالم تے سرکش نافرمان آدم زاد کیتے ہک لکھ چویھ ہزار پیغمبر مبعوث کیتے لیکن ہائے افسوس نوعِ انسانی نے ہک لکھ چویھ ہزار پیغمبراں دے ڳالھیں تے کن نی دھرے۔ اونہی شیطان الرجیم دے آکھݨ تے چلدے رہیے جیں نے آدم کوں جنّت توں کڈھایا۔ ہر آدمی جیہڑا ذرا جیہا وی شعور رکھدے، ہر وقت ایں ڳالھ دا مشاہدہ کریندے کہ زندگی دا ہر لمحہ مردا پیا ہے۔ ہک لمحہ مردے ٻیا لمحہ پیدا تھیندے۔ ݙینھ مردے رات پیدا تھیندی ہے۔ رات مردی ہے تاں ݙینھ پیدا تھیندے۔ ٻلپݨ مردے تاں چھوہرپ ڄمدے۔ چھوہرپ مردے تاں جوانی پیدا تھیندی ہے۔ جوانی مردی ہے تاں ٻڈھیپا پیدا تھیندے تے ٻڈھیپا مردے تاں آدمی غائب تھی ویندے۔ ایں طرح غائب تھی ویندے کہ جیہڑی طرح خوبصورت مورتی کوں مٹی تہس نہس کر ݙیندی ہے، خوبصورت جسم انسانی دا ہک ہک عضو مٹی دے ذرّات اچ تبدیل تھی ویندے۔ ہݙیاں جنہاں دے اتے انسانی ڈھانچے دا دارومدار ہے، سواہ بݨ ویندن۔ دماغ جیندے اتے انسانی عظمت دا دارومدار ہے تے جیہڑے دماغ دے اتے انسان اکڑیندے، ٻیاں دے اتے ظلم کریندے، خود کوں خدا سمجھݨ لگدے، اوں دماغ کوں وی مٹی کھا ویندی ہے تے مٹی دے انہاں ذرّات کوں اوں جیہے ٻئے انسان پیراں تلے روندیندے ہن۔ ایندے برعکس اگر کوئی بندہ اِیں اسفل زندگی اچ جنّت دے اُوں دماغ نال متعارف تھی ویندے جیندی بنیاد تے فرشتیاں نے آدم کوں سجدہ کیتے تاں آدم زندہ و جاوید تھی ویندے تے اوندی میراث جنّت اونکوں واپس مل ویندی ہے۔ ==اندھا آدمی== آدمی جیہڑلے مر ویندے تاں دراصل او غیب دی اوں دنیا اچ چلا ویندے جتھاں اوندے اتوں زماں تے مکاں دے پابندیاں ترٹ ویندن۔ زمان تے مکاں ٹائم تے اسپیس دے پابندیاں ترٹݨا الگ ڳالھ ہے تے ٹائم تے اسپیس دا ختم تھی ونڄݨا ٻئی ڳالھ ہے۔ کوئی آدمی جیہڑا مرݨ دے بعد ایں دنیا توں اوں دنیا دا تھی ڳیا یعنی عالمِ اَعراف اچ چلا ڳیا۔ اوندے ذہن اچ ٹائم تے اسپیس ݙوہیں موجود رہندن۔ جیہڑی طرح او اتھاں زمین تے چھت دے تلے رہݨ تے مجبور ہے تے اوندے کیتے کھاوݨ تے پیوݨ دا ہووݨا ضروری ہے۔ اوں طرح عالمِ اَعراف اچ وی گھر ہووݨا، کھاوݨ پیوݨ دا سامان ہووݨا تے ڳالھ مہاڑ کرݨ کیتے ٻئے لوگاں دا موجود ہووݨا ضروری ہے۔ مرݨ دے بعد وی آدمی انہاں جذبات و احساسات اچ زندگی گزریندے جنہاں جذبات و احساسات اچ ایں دنیا اچ زندگی گزار چکا ہے۔ فرق صرف اتنا ہے کہ اے گوشت پوست دا جسم مٹی بݨ ویندے تے روح ایں گوشت پوست دے جسم کوں چھوڑ کے عالمِ اَعراف اچ ہک ٻیا نواں جسم بݨا گھندی ہے۔ جیہڑی طرح ایں جسم دے نال تقاضے چنبڑے ہوئے ہن اونہی طرح مرݨ دے بعد وی انسان دے نال تمام تقاضے چنبڑے رہندن۔ اتھاں اونکوں بکھ وی لڳدی ہے، تریھ وی لڳدی ہے۔ آدم زاد بکھ تریھ دا تقاضہ رفع کرݨ کیتے کھاݨا وی کھاندے، پاݨی وی پیندے۔ اوندے اتے غم آشنا زندگی دے تصوّرات وی مرتّب تھیندن تے او مسرت بھرے لمحات اچ وی وقت گزریندے۔ بادی النظر اچ اگر ݙٹھا ونڄے تاں اوں دنیا دی زندگی تے مرݨ دے بعد دی زندگی اچ قطعاً کوئی فرق نی۔ فرق اگر ہے تاں صرف اے ہے کہ شعور دی رفتار ودھ ویندی ہے۔ اتنی زیادہ ودھ ویندی ہے کہ مہینیاں دا سفر گھنٹیاں اچ طے تھیندے۔ ایندی مثال ایویں ہے کہ ہک آدمی پیدل چل کے کراچی توں لندن پہنچے تاں مہینیاں دا وقفہ درکار ہوسی۔ لیکن اگر ہوائی جہاز اچ ٻیھ ونڄے تاں چند گھنٹیاں اچ پہنچ ویندے۔ ایں دنیا دی زندگی اچ تے مرنے دے بعد دی زندگی اچ اے فرق ہے کہ اتھاں آدمی ہفتیاں دا سفر گھنٹیاں اچ گزارݨا چاہندے تاں اونکوں ہوائی جہاز دی ضرورت پیش آندی ہے، اگر سالاں تے مہینیاں دا سفر طے کرݨا چاہے تاں اونکوں ہوائی جہاز دی ضرورت پیش نی آندی بلکہ اوندے کیتے اوندے ذہن دی رفتار ہوائی جہاز بݨ ویندی ہے۔ اے اوں دنیا دا تذکرہ ہے جیہڑی دنیا اچ بالآخر سب کوں ونڄݨے۔ ایں قانون توں کوئی مستثنیٰ نی۔ جیہڑا آدمی عالمِ ناسُوت (مادی دنیا) اچ پیدا تھی ڳیا ، خوشی دے نال یا مجبوری دے نال بہرحال اونکوں اوں عالَم وچ ونڄݨا ہے۔ اساں خواب ݙیکھدے ہیں۔ عالمِ اَعراف اچ وی کم و بیش ایہا صورت واقع تھیںدی ہے۔ ایں ڳالھ کوں اساں آسان الفاظ اچ ایں طرح سمجھ سڳدے ہیں کہ عالمِ ناسُوت دا او حصّہ جیہڑا ساݙے کیتے خواب ہے عالمِ اَعراف اچ بیداری دی زندگی بݨ ویندے۔ مرݨ دے بعد غیب تے ظاہر دے درمیان جیہڑا پردہ حائل ہے او چَو ویندے لیکن نافرمانی تے جنّت دے درمیان جیہڑا پردہ حائل ہے او نی اٹھیندا۔ اگر کوئی آدمی ایں دنیا اچ نافرمانی دے دماغ توں رستگاری حاصل نہ کر سڳا تاں مرݨ دے بعد وی نافرمانی دا دماغ اوندے اتے مسلط رہندے۔ جیہڑی طرح او ایں زندگی اچ رنجیدہ تے پریشان تھیندے، ݙردا رہندے، خوف زدہ رہندے، مستقبل دی طرفوں فکر مند رہندے، ناخوش رہندے، روتا رہندے تے محرومی اپݨا مقدر سمجھدے اونہی طرح مرݨ دے بعد وی روندا رہندے، غم زدہ رہندے، پریشان رہندے تے حسرت و یاس دی زندگی بسر کریندے۔ اللہ کریم دے بیان کردہ قانون دے مطابق نافرمانی تے فرمانبرداری دے درمیان جیہڑا پردہ حائل ہے اونکوں چاوݨ کیتے ضروری ہے کہ آدمی ایں دنیا اچ ہی اپݨے وطن جنّت کوں ݙیکھ گھنے۔ اگر آدم زاد ساری زندگی اچ جنّت دی زندگی توں آشنا نی تھیا تاں مرنے دے بعد وی اوندے اتے جنّت دے دروازے نہ کھلسن۔ قرآن پاک نے ݙو طبقے کر کے ایں ڳالھ دی وضاحت کیتی ہے: "تے تساں کیا سمجھے علیین کیا ہے تے تساں کیا سمجھے سجیّن کیا ہے۔ اے ہک لکھی ہوئی کتاب ہے۔ اینجھی لکھی ہوئی کتاب جیہڑی کتاب اچ تہاݙی زندگی دا ہر عمل، ہر حرکت، ہر جذبہ، ہر ساہ ریکارڈ ہے۔ یعنی اے ہک اینجھی کتاب ہے جیندے اچ زندگی دا ہر رخ ہر حرکت فلم دی طرح نقش ہے۔’’ (سورۃ المطفّفین) انسان زندگی اچ جو کجھ کریندے اوندی فلم بݨدی رہندی ہے۔ اگر انسان دے قدم جنّت دے رستے تے چو ڳئے تے اوں نے قدم بقدم چل کے جنّت دا مشاہدہ کر گھدا تاں اے سب دا سب عمل صراط مستقیم تے سفر دی ہک فلم بݨ ویندے۔ اوندے برعکس کوئی بندہ صراط مستقیم توں بھٹک ڳیا تاں اوندا ہر قدم اوں رستے تے اٹھیندا پئے جیہڑا رستہ قدم قدم چل کے آدمی دے اتے دوزخ دے دروازے کھولیندے۔ مطلب ایہو ہے کہ اینجھے بندے دی زندگی نال متعلق جیہڑی فلم بݨی اوندا اختتام دوزخ ہے۔ اپݨی عمر گزارݨ دے بعد جیہڑی عمر اللہ نے اپݨی منشاء تے مرضی دے مطابق عطا فرمائی ہئی، اونکوں ختم کرݨ دے بعد جیہڑلے بندہ ایں دنیا توں اوں دنیا اچ منتقل تھیندے تاں او اپݨی زندگی توں متعلق بݨی ہوئی فلم ݙیکھدے۔ اگر او ایں دنیا اچ جنّت توں محروم تھی ڳیا تاں اتھاں او فلم ݙیکھدا رہندے جیہڑی دوزخ دی طرف گھن ویندی ہے تے اگر اوں نے صراط مستقیم تے گامزن تھی کے خالصتاً اللہ دے قوانین دے مطابق زندگی گزار ݙتی ہے تاں او جنّت تے مبنی فلم ݙیکھدے تے جنّت دے نعمتاں نال سیراب تھیندا رہندے۔ '''قانون''': جے تک کوئی بندہ جنّت دا مشاہدہ نی کر گھندا اوں وقت تک اوندے اندر جنّت دی زندگی دا ریکارڈ نی ہوندا۔ ایں ڳالھ کوں سیدنا حضورﷺ نے ایں طرح بیان فرمایا ہے: "مُوتُوا قَبلَ أن تَمُوتوا"، ترجمہ: "مر ونڄو مرݨ توں پہلے"۔ مر ونڄو مرݨ توں پہلے دا اے مطلب نی کہ کھاوݨا پیوݨا چھوڑ کے خود کشی کر گھدی ونڄے۔ شہراں کوں خیر آباد آکھ کے جنگلاں کوں مسکن بݨا گھنو۔ کپڑے لہا کے ننگے پھرݨ لڳو یا اولاد تے والدین توں قطع تعلق کر گھنو۔ مر ونڄو مرݨ توں پہلے دا مطلب اے ہے کہ ایں زندگی اچ رہندے ہوئے مرݨ دے بعد دی زندگی نال واقفیت حاصل کر گھنو۔ جیہڑلے کوئی بندہ مادی زندگی اچ مرݨ دے بعد دی زندگی نال آشنا تھی ویندے تاں اے ڳالھ اوندے مشاہدے اچ آ ویندی ہے کہ: #علیّین ۔۔۔۔۔۔ اعلیٰ طبقہ انعام یافتہ طبقہ ہے تے #سجین۔۔۔۔۔۔محروم طبقہ سزا یافتہ طبقہ ہے۔ قرآن پاک اچ بیان تھیا ہے کہ ایں زندگی اچ اگر اندھا پن ہے تے بے نور اکھیاں ہن تاں اوں زندگی اچ وی اندھا پن تے بے نور اکھیاں مقدر بݨ ویندن۔ اگر ایں دنیا اچ اکھیاں ہن تے اینجھے اکھیاں جیہڑے اللہ دے نور دا مشاہدہ کریندن تاں اوں دنیا دے اندر وی مشاہدہ کرݨ دی صلاحیت موجود ہوسی۔ سیدنا حضورﷺ دا ارشاد ہے: "مومن دی فراست توں ݙرو کہ او اللہ دے نور نال ݙیکھدے۔" رسول اللہﷺ نے اے کوئی تشبیہ نی ݙتی۔ نور نال ݙیکھݨا تشبیہ نی۔ پیغمبر آخر الزماںﷺ جو کجھ فرمیندن او حقیقت ہے تے اینجھی حقیقت ہے جیندے اچ ردّ و بدل نی تھیندا۔ نور دی نظر نال ݙیکھݨ والا بندہ نورانی دنیا دا مشاہدہ کریندے۔ اگر نور دا مشاہدہ کرݨ والی اکھ مادی دنیا اخ نی کھلی تاں مرݨ دے بعد وی آدمی اندھا رہندے۔ ==غارِ حرا== مادی دنیا اینجھی رڑھ ہے، جیندے اچ آخرت دی زندگی دے کنڈے یا پھلاں دے بیج سٹے ویندن۔ اگر کہیں بندے نے شیطانی وسوسیاں دے تحت ایں زمین اچ کنڈیاں دی رڑھ رہائی ہے تاں آخرت اچ وی کنڈے چݨݨ، کنڈے بھنݨ تے کنڈے کھاوݨ اوندا مقدر ہے تے کہیں بندے نے اگر ایں مرزعۂِ آخرت اچ رسول اللہ ﷺ دے ارشاد دے مطابق تے اولیاءاللہ دی زندگی دے اعمال و وظائف دی روشنی اچ اینجھی کاشت کیتی ہے جیں کاشت دے نتیجے اچ سدا بہار درخت پھلدار پودے تے خوشنما باغات وجود اچ آندن تاں مرݨ دے بعد اوندا اثاثہ ایہے خوشنما باغات ہن۔ ڳالھ سدھی تے صاف ہے، ایں دنیا اچ اساں جو کجھ کریندے ہیں اوندے مطابق اساں جزا دے مستحق ہوندے ہیں یا عذاب ناک زندگی ساݙے اتے مسلط تھی ویندی ہے۔ حضور علیہ الصلوٰۃ والسلام دی حدیث دے مطابق: "مر ونڄو مرݨ توں پہلے" ایں ڳالھ دی تشریح ہے کہ ایں دنیا اچ رہندے ہوئے یعنی مٹی نال وجود اچ آوݨ والے حواس دے نال اے ڳالھ اساں ڄاݨ گھنوں تے سمجھ گھنوں کہ ایں دنیا دے بعد ٻئی زندگی دا دارومدار ساݙے اپݨے ذاتی اختیار تے عمل تے ہے۔ قرآن پاک نے اینہی ڳالھ کوں ول ول ارشاد کیتے: تفکر کرو، عقل و شعور نال کم گھنو، زمین تے کھنڈے ہوئے اللہ دے نشانیاں دا کھوج لاؤ، اپݨی تخلیق تے غور کرو کہ کیہڑی طرح وجود اچ آئے، کیہڑی طرح اللہ کریم نے حفاظت دے نال تہاکوں پرورش کیتا، پروان چڑھایا، تہاݙے اتے جوانی دا دور آیا، تہاکوں اللہ نے طاقت عطا کیتی، اینجھی طاقت کہ تساں اپݨے ارادے تے اختیار دے نال زمین تے بھڄݨ لڳے، تے اوں ہی طاقت تے اختیار دے نال زمین دی ککھ اچوں تساں اپݨے کیتے وسائل تلاش کیتے، دریاواں اچ کشتیاں چلا ݙتے۔ علیٰ ہذا القیاس اللہ نے تہاکوں اتنی وݙی طاقت عطا کیتی کہ زمین تے کھنڈے ہوئے وسائل تہاݙی دسترس اچ آ ڳئے۔ ایہو بندہ جیہڑا ناقابل تذکرہ شئے ہئی، پیدائش دے بعد ایں قابل وی نہ ہئی کہ اپݨے ارادے نال حرکت کر سڳے۔ پاسا بدل سڳے یا ٻیھ سڳے۔ مکھی اݙا سڳے۔ ایں گوشت پوست دے لوتھڑے کوں اللہ نے اتنی سکت عطا کیتی کہ ایندے وجود توں تے ایندے اندر مخفی صلاحیتاں توں طرح طرح دے مصنوعات وجود اچ آ ڳئے۔ انسان جݙݨ بجلی دی تلاش اچ لڳ ڳیا تے اوں نے بجلی کوں تلاش کر گھدا تاں اللہ دی ہک تخلیق بجلی نال لکھاں تخلیقات وجود اچ آ ڳئے۔ اگر بجلی دے ذَیلی تخلیقات کوں شمار کیتا ونڄے تاں عقل گم تھی ویندی ہے۔ اللہ کریم نے فرمایا: "میں احسن الخالقین ہاں" (سورة المؤمنون – آیت نمبر 14) یعنی تخلیق کرݨ والیاں اچ بہترین خالق ہاں۔ اینکوں تساں ایویں سمجھ گھنو کہ بجلی دا خالق اللہ ہے۔ بجلی دے تمام ذَیلی تخلیقات ریڈیو، ٹی وی، وائرلیس تے ٻئے بے شمار چیزاں انسان دی تخلیق ہن۔ جے تک انسان نے اپݨے تخلیقی صلاحیتاں کوں استعمال نی کیتا، بجلی دے اندر طاقت لکی رہی تے جیہڑلے انسان دے اندر جستجو نے پاسا بدلا تے او ہمہ تن متوجہ تھی کے بجلی دی تلاش اچ لڳ ڳیا تاں بجلی نے اپݨے اندر لکے ہوئے صلاحیتاں اوندے اتے ظاہر کر ݙتے تے لکی ہوئی ہر صلاحیت ہک تخلیق بݨ ڳئی۔ جیہڑلے انسان مادّے دے اندر تفکر کریندے تاں اوں مادّے دی طاقت تے توانائی کوں اپݨے کیتے مفید بݨا گھندے یا ضرر رساں بݨا گھندے۔ مادی ترقی دے پس منظر اچ ہک ٻئی صلاحیت پوشیدہ ہے۔ جینکوں روح دا ناں ݙتا ویندے۔ مادّے دے اندروں جیہڑے صلاحیتاں آشکار تھیندے پئے ہن او دراصل اینہی روح دا ہک ہلکا جیہا عکس ہے۔ حالی اساں عرض کیتا ہئی کہ انسان اپݨی زندگی اچ جو کجھ رہیندے اوہو کٹیندے۔ اوندی جیہڑی کمائی ہوندی ہے اوندے مطابق اونکوں صلہ ملدے۔ اگر انسانی ذہن تفکر دے نال عظیم طاقت بجلی کوں تلاش کر سڳدے تاں انسان اپݨے اندر اوں اکھ کوں وی تلاش کر گھندے جیہڑی اکھ زماں و مکاں توں ماوراء ݙیکھدی ہے۔ جیہڑی اکھ دے سامݨے ایں زندگی تے مرݨ دے بعد دی زندگی دے درمیان حائل پردے معدوم تھی ویندن۔ ایہا او اکھ ہے جیندے نال اولیاء کرام باطنی وارِدات تے کیفیات دا مشاہدہ کریندن۔ ایہا او اکھ ہے جیہڑی کھل ونڄے تاں کشفُ القبور تھی ویندے۔ یعنی مرݨ والیاں دی روح نال آدمی ایں طرح گفتگو کر سڳدے جیہڑی طرح عالم اسباب اچ رہندے ہوئے جسمانی خدوخال نال مرکب ݙو آدمی گفتگو کریندن ۔ ایہا او اکھ ہے کہ اگر ایں اکھ دی طاقت ٻئی ودھھ ونڄے تاں اوندے سامݨے فرشتے آ ویندن۔ ایہا او اکھ ہے جیندی برکت نال اللہ دے دوست عرش تے اللہ تعالیٰ دا دیدار کریندن۔ ایں باطنی اکھ دا کھلݨا تے ایں باطنی اکھ دے سامݨے سب توں پہلے جیہڑی چیز آندی ہے اے او عالَم ہے جینکوں اساں عالمِ اَعراف یا موت دے بعد دی زندگی آہدے ہیں۔ یعنی گوشت پوست دے جسم توں رشتہ منقطع تھیوݨ دے بعد آدمی جیہڑی دنیا اچ قدم رکھدے، باطنی اکھ اوں دنیا کوں ݙیکھ گھندی ہے۔ جنّت اچ چلے ونڄݨا اوندے کیتے معمول بݨ ویندے۔ ایندے برعکس اگر جسمانی زندگی اچ کہیں بندے نے اپݨی باطنی اکھ نی کھولی تاں اوندے اتے محرومی مسلط تھی ویندی ہے۔ مرݨ دے بعد وی اوندی نظر محدود رہندی ہے۔ جیہڑی طرح بندہ ایں دنیا اچ دیوار دے پچھوں نی ݙیکھ سڳدا اونہی طرح اوں دنیا اچ وی او کوتاہ نظر رہندے۔ سوال اے ہے کہ اے باطنی نظر کیہڑی طرح کھلے تے ایں نظر تے جیہڑا ڄالا تے ملا بݨ ڳئے اوندا آپریشن کیہڑی طرح تھیوے۔ ایندے کیتے حضور علیہ الصلوٰۃ و السلام دے وارث اولیاء اللہ نے اسباق بݨائے ہن۔ اے سارے اسباق رسول اللہ ﷺ دی غارِ حرا اچ تفکر دی پہلی سنت مراقبہ تے مبنی ہن۔ ==الف کمپیوٹر== کہیں علم کوں سکھݨ کیتے اوندی الف ب پ نال واقفیت ہووݨا ضروری ہے۔ کوئی آدمی جے تک الف ب پ دا قاعدہ نی پڑھ گھندا، اردو زبان پڑھݨا لکھݨا نی سکھ سڳدا۔ جبکہ اوندی مادری زبان وی اردو ہے۔ مادری زبان دے علاوہ ٻئی زبان وی اوں وقت سکھݨا ممکن ہے جیہڑلے کوئی ابتدائی قاعدے توں واقف ہووے مثلاً انگریزی پڑھݨ لکھݨ تے اوندے اچ مہارت حاصل کرݨ کیتے "اے بی سی ڈی" پڑھݨا ضروری ہے۔ اگر کوئی آدمی ابتدائی حروف جیہڑے آپس اچ مل کے لفظ بݨدن، نال واقف نہ ہووے اونکوں پڑھا لکھا آدمی نی اکھیج سڳدا۔ چاہے او ذہنی طور تے کتنا ہی ذہین ہووے جیں طرح ظاہری علوم سکھݨ کیتے قاعدہ پڑھݨا تے لکھݨا ضروری ہے تے جیں طرح قاعدے نال واقفیت ضروری ہے۔ روحانی علوم سکھݨ کیتے وی اللہ تعالیٰ دے بھیڄے ہوئے پیغمبراں تے پیغمبراں دے شاگرداں دا بݨایا ہویا قاعدہ پڑھݨا ضروری ہے۔ ظاہری علوم سکھݨ کیتے الف ب پ پڑھݨا ضروری ہے تے باطنی علوم سکھݨ کیتے طرزِ فکر تبدیل کرݨا ضروری ہے۔ روحانیت سکھݨ کیتے بغدادی قاعدہ یا گرائمر دی کوئی کتاب انسانی تاریخ اچ ہݨ تک نی چھپی۔ روحانی علم منتقل تھیندے، ایندی آسان مثال ٻال دے اندر ما دی زبان دا منتقل تھیوݨا ہے۔ کوئی ما مادری زبان سکھاوݨ کیتے ٻال کوں الف ب پ نی پڑھیندی۔ ٻال دے اندر طرزِ فکر اوہا ہوندی ہے جیہڑی ما پیؤ دی ہوندی ہے۔ ٻکری دا ٻچہ گھاہ کھاندے گوشت نی کھاندا۔ شیر دا ٻچہ گوشت کھاندے گھاہ نی کھاندا تے کبوتر دا ٻچہ نہ گھاہ کھاندے تے نہ گوشت کھاندے، داݨہ چڳدے۔ آدمی دا ٻچہ گوشت وی کھاندے، سبزی وی کھاندے، مٹی وی کھاندے، پتھر وی کھاندے، پاڑاں وی کھاندے، لکڑ وی کھاندے۔ پتھر توں مراد لوݨ ہے، لکڑ توں مراد او پاڑاں ہن جیہڑے لکڑ دی طرح ہوندن مثلاً ہلدر، دار چینی وغیرہ۔ آدمی دا ٻال اے ایں واسطے کھاندے کہ اونفے ماں پیؤ اے سب چیزاں کھاندن۔ آدمی دی طرح اگر شیر دی وی ایہا غذا ہوندی تاں اوندے ٻالاں دی وی ایہا خوراک ہوندی۔ کھاوݨا پیوݨا شکار کرݨا تے زندگی دے ٻئے عوامل شیر دے ٻالاں کوں بغیر سکھے ہوئے منتقل تھیندن یعنی انہاں سب چیزاں کوں سکھݨ کیتے قاعدہ پڑھݨا ضروری نی۔ کوئی وی مخلوق جیہڑی ایں دنیا اچ موجود ہے اپݨی مادری زبان ڄاݨدی ہے تے ہک ٻئے کوں مادری زبان اچ اپݨی کیفیات توں مطلع کریندی ہے۔ ککڑ کوں جیہڑلے اے خطرہ لاحق ہوندے کہ اوندے ٻالاں کوں ہل چا کے گھن ویسی تاں او ہک مخصوص آواز کڈھدی ہے تے سارے ٻال اوندے پراں اچ سمٹ ویندن۔ علیٰ ہذا القیاس ہر نوع اپݨی اپݨی زبان ڄاݨدی ہے تے اے زبان اوندی نسل اچ ٻولی تے سمجھی ویندی ہے لیکن ایندے نال نال گفتگو دا ہک ٻیا طریقہ وی ہے جیندے نال ہر شخص کہیں نہ کہیں وقت دوچار تھیندے تے ہر شخص ایں طریقے نال واقف ہے۔ اے طریقہ اشاریاں دی زبان ہے۔ آدمی دے اندر کوئی اینجھا کمپیوٹر نصب ہے جیہڑا اوندی زندگی دے مختلف مراحل اچ ہدایت ݙیندا پئے۔ کݙہیں او اینجھی ہدایت ݙیندے جیندے نال آدمی غم زدہ تھی ویندے۔ کݙہیں اینجھے ہدایات ملدن کہ او بغیر کہیں سبب دے خوش تھی ویندے۔ کݙہیں اونکوں پاݨی پیوݨ دی اطلاع ݙتی ویندی ہے، کݙہیں او کمپیوٹر اونکوں اے اطلاع فراہم کریندے کہ اعصاب اچ حرکت کرݨ دی صلاحیت نی رہی لہٰذا سمھ ونڄ۔ ستے آدمی کوں اے اطلاع ملدی ہے کہ ہݨ اگر مزید چارپائی تے لیٹے رہیے تے شعوری حواس اچ داخل نی تھئے تاں اعصاب منجمد تھی ویسن۔ لہٰذا فوراً اٹھی ونڄ تے حرکت شروع کر ݙیو۔ جے تک کمپیوٹر کوئی اطلاع نی ݙیندا آدمی یا کوئی وی ذی روح کوئی کم نی کر سڳدا۔ ایندے اچ انسان، بھیݙ، ٻکری تے کہیں جانور دی یا نباتات و جمادات دی کوئی قید نی۔ سب دے اندر اے اطلاع ݙیوݨ والی مشین نصب ہے۔ اوں مشین دی ہک وݙی خصوصیت اے ہے کہ اے اوہا اطلاع فراہم کریندی ہے جیہڑی حالات تے وقت دے مطابق ہووے۔ اے کمپیوٹر آدمی دے اندر اوندی روح ہے۔ موجودات اچ جتنے ذی روح یا غیر ذی روح سمجھے ونڄݨ والے مخلوقات ہن سب اچ ہک ہی طرح دا کمپیوٹر نصب ہے۔ انسان تے ٻئی مخلوق میں اگر فرق ہے تاں صرف اے ہے کہ انسان دے علاوہ ٻئی کوئی مخلوق اوں کمپیوٹر دے علم توں ناواقف ہے۔ صرف انسان کوں اللہ کریم نے کمپیوٹر دا پورا علم سکھایا ہے۔ ==روح دا لباس== انسان دی مجموعی زندگی تے غور کریجے تاں اے حقیقت سامݨے آندی ہے کہ زندگی دے سارے طرزاں تے زندگی کوں رواں دواں کرݨ والے سارے تقاضے تمام احساسات و کیفیات اطلاعات تے قائم ہن۔ کتھائیں ساکوں اطلاع ملدی ہے کہ سردی ہے۔ کتھائیں ساکوں اطلاع ملدی ہے کہ گرمی ہے، بکھ، تریھ، تکلیف، خوشی، محبت، نفرت، رحم، ظلم تے زندگی اچ کم آوݨ والے سارے دے سارے تقاضے اطلاعات دے اتے قائم ہن۔ جیہڑلے اساں اے ݙیکھدے ہیں کہ زندگی اطلاعات دا مجموعہ ہے تاں اے تلاش کرݨا ضروری تھی ڳیا کہ: #اطلاعات دا منبع کیا ہے؟ #ٻئی ڳالھ اے غور طلب ہے کہ اطلاع کیہڑی جگہ آ کے رکدی ہے تے ریسیونگ اسٹیشن جیہڑا اطلاعات قبول کریندے، کتھاں واقع ہے؟ #تریجھی ڳالھ اے ہے کہ اطلاعات اچ معانی پواوݨ والی ایجنسی کیہڑی ہے؟ #چوتھی ڳالھ اے تحقیق طلب ہے کہ اطلاعات کوں معانی پواوݨ دے بعد مظاہرات کیہڑی مشین تے چھپدے پئے ہن؟ #پنجویں ڳالھ اے ہے کہ اوں چھپائی اچ جیہڑا مادہ کم کریندا پیا ہے او کیا ہے؟ #تے چھیویں ڳالھ اے ہے کہ اطلاعات مختلف مراحل توں لنگھ کے جیہڑلے مظہر بݨ ویندن تاں او کتھاں نیست و نابود تھی ویندن؟ روحانی علوم دی پہلی کتاب اچ اے ڳالھ سمجھاوݨ دی کوشش کیتی ویندی ہے کہ گوشت پوست نال مرکب تے رڳاں پٹھیاں نال بݨا ہویا پتلا اصل انسان نی بلکہ گوشت پوست دا جسم اصل انسان دا لباس ہے۔ جیں طرح گوشت پوست دی حفاظت کیتے اساں ان دا، کھل دا، کپاہ یا ٻئے چیزاں دا لباس پیندے ہیں، اونہی طرح اصل انسان (ساݙی روح) گوشت پوست دا لباس بݨیندے۔ گوشت پوست دا جسم محض ہک لباس ہے تے جیہڑی ہستی کوں اللہ کریم نے انسان آکھے۔ اونکوں عرف عام اچ "روح" دا ناں ݙتا ڳیا ہے۔ قاعدے تے قانون دے مطابق اگر کوئی بندہ روحانی علوم سکھݨا چاہندے تاں اوندے اندر اے یقین راسخ ہووݨا ضروری ہے کہ گوشت پوست دا جسم مفروضہ تے فکشن ہے۔ جیہڑلے اے یقین پختہ تھی ویندے کہ گوشت پوست دا جسم لباس ہے فکشن ہے، فنا تھیوݨ والا ہے تاں قدری طور تے مفروضہ حواس توں ذہن دور تھیوݨ لڳدے تے جیہڑلے مفروضہ زندگی توں ذہن پلٹدے تاں حقیقت دی طرف سفر شروع تھی ویندے۔ ایں واسطے کہ حقیقت تے مفروضہ ݙوہیں چیزاں ہک مرکز تے جمع نی تھیندے۔ مفروضہ حواس تے مفروضہ چیزاں بدلدت رہندن، ترٹدے تے کھنڈدے رہندن۔ فنا تھیندے رہندن لیکن حقیقت نہ بدلدی ہے، نہ ترٹدی ہے، نہ کھنڈدی ہے تے نہ فنا تھیںدی ہے۔ حقیقت جیہڑی قائم بالذّات ہے، حقیقت جیہڑی اپنے مرکز تے مستقل طور تے رواں دواں ہے۔ اوں انسان دی تلاش نال سامݨے آندی ہے جینکوں قرآن نے "روح" آکھے۔ مگر روح دے وی مدارج ہن۔ لاعلمی دی بنا تے روح کوں وی ہک اینجھا ہی آدمی یا انسان سمجھا ویندے جیویں گوشت پوست دا انسان۔ اساں ݙیکھدے ہیں کہ روح ہک اینجھی حقیقت ہے جیہڑی جزوِ لا تجزاء ہے جیہڑی اپݨی ذات دے نال وابستہ تے پیوست ہے تے قائم ہے۔ روح دی اپݨی ہک صفَت ہے۔ او اے کہ روح ہر آن ہر لمحہ متحرّک رہندی ہے تے قائم بالذّات رہندے ہوئے طرح طرح دے روپ اچ مظہر بݨدی رہندی ہے۔ روح دا ہک وݙا وصف اے ہے کہ مفروضہ تے فکشن حواس اچ کݙہیں سامݨے نی آندی البتہ مفروضہ تے فکشن حواس کوں اپݨے کیتے لباس دے طور تے استعمال کریندی ہے۔ لیکن چونکہ ہر لمحہ ہر آن متحرّک رہݨا اوندا ہک وصف ہے ایں واسطے او کݙہیں انسانی لباس اچ جلوہ گر تھیندی ہے، کݙہیں ٻکری دے لباس اچ، کݙہیں جنّات دے لباس اچ تے کݙہیں فرشتیاں دے لباس اچ جلوہ گر تھیندی ہے۔ روحانی سائنسداناں نے زمین تے تقریباً ساڈھے یارہاں ہزار نوعاں دی نشاندہی کیتی ہے تے ہر نوع روح دا ہک جزو ہے۔ روح دی ہک تعریف اے ہے کہ ہک طرف نوعی لباس اپݨے کیتے منتخب کریندی ہے تے ݙوجھی طرف اوں نوع دے افراد دی حیثیت اچ مختلف لباس اختراع کریندی رہندی ہے۔ روح دی ایں کارکردگی کوں ڄاݨݨ کیتے اساں آکھ سڳدے ہیں کہ روح دا نوعی لباس نیگیٹیو ہے تے نوعاں دے افراد اوں نیگیٹیو دا Positive ہن۔ اے عجیب و غریب نظام ہے کہ روح: #نوع دا لباس تے #نوع دے افراد دا لباس بݨیندی رہندی ہے تے اے لباس سوت تے ان دے لباساں دی طرح خستہ تھیںدے رہندن۔ اینکوں سمجھݨا کوئی زیادہ مشکل ڳالھ نی۔ اصل انسان یا روح جیہڑلے لباس دی ابتدا کریندی ہے تاں لباس ساکوں ہک خوبصورت نرم و نازک تے معصوم صورت ٻال اچ نظر آندے تے ول اے لباس ہر آن تے ہر لمحہ بدلدا رہندے۔ ہر آن ہک لباس لہندے تے ہک لباس بݨدے۔ لباس دے لہݨ تے بݨݨ اچ لباس اچ تغیّر واقع تھیندے، کتھائیں سیاہی ودھ ویندی ہے، کتھائیں سیاہی گھٹ ویندی ہے، تصویر ہک ہے مشین وی ہک ہے، چھپائی وی ہک ہے لیکن ہر تصویر دے Impression اچ کجھ نہ کچھ فرق پئے ویندے۔ بتدریج لباس تبدیل تھیندے تھیندے ایں حال کوں پہنچ ویندے کہ اوندے اچ مزید کوئی سکت باقی نی رہندی تے اے لباس ختم تھی ویندے، سکت نہ رہݨ کوں اساں ٻڈھیپے دے ناں نال یاد کریندے ہیں۔ اے قانون ایں واسطے بیان کیتا ڳیا ہے کہ ڳالھ پوری طرح سامݨے آ ونڄے تے اساں سمجھ گھنوں کہ روح ہر آن ہر لمحہ متحرّک رہندی ہے۔ تے ہر آن تے ہر لمحے دی حرکت دراصل روح دا ہک لباس ہے۔ ایہو لباس ساکوں مظاہراتی طور تے شکل و صورت اچ نظر آندے۔ ==مٹی دا شیر== جیں طرح روح دے لباس یعنی رڳاں، پٹھیاں، ہݙیاں تے گوشت نال مرکب آدمی کوں انسان سمجھا ویندے تے اوں آدمی اچ طرح طرح دے خدوخال ساکوں نظر آند بالکل اونہی طرح روح دے اندر وی خدوخال موجود ہن۔ جسم انسانی کیتے جیہڑلے لباس بݨایا ویندے تاں اے ڳالھ ساݙے پیش نظر رہندی ہے کہ جسم دے زیادہ توں زیادہ حصے کڄے ونڄن جیویں قمیض شلوار۔ ایندے برعکس روح جیہڑلے لباس بݨیندی ہے تاں او لباس مکمل ہوندے۔ مکمل ہووݨ توں مراد اے ہے کہ روح دی شکل جیں طرح دے خدوخال اچ موجود ہے انہی مکمل خدوخال دے نال لباس بݨدے۔ ===مثال=== مٹی دے شیر تے رنگ کر ݙیویجے تاں اساں اونکوں شیر ہی آہدے ہیں۔ ہک مٹی دا شیر رنگ دے بغیر ہے تے ایہو مٹی دا شیر رنگین ہے۔ لیکن شیر دے اتے رنگ کیتا ویندے تاں اے رنگ شیر دے اوپر غالب آ ویندے مثلاً کن تے، اکھیاں تے، پیراں تے، ڈڈھ تے، پینٹ شدہ شیر کوں وی اساں شیر آہدے ہیں۔ روح جیہڑلے لباس بݨیندی ہے تاں اپݨے خدوخال تے نقش و نگار دے مطابق پورا لباس تیار کریندی ہے۔ خدوخال اچ جیں طرح دی ناک ہوسی، جیں طرح دے کن ہوسن، جیں طرح دے پیر ہوسن، جیں طرح دا سر ہوسی، اونہی مناسبت نال جسمانی لباس تخلیق تھیندا رہندے۔ ہݨ اساں ایویں آکھسوں کہ گوشت دا جسم روح دا اِختراع کردہ ہک رنگ ہے یعنی روح جیہڑی مکمل خدوخال تے نقش و نگار دے نال قائم ہے اوندے اتے ہک رنگ آ ڳیا یعنی رنگ روح دا لباس ہے۔ ایہے رنگ روح دے اتے مختلف پرت ہن۔ اتھاں ہک ڳالھ ݙسا ݙیوݨا ضروری ہے کہ جیں طرح جسمِ انسانی پرت در پرت موجود ہے اوں طرح روح وی بے شمار پرتاں دا مجموعہ ہے۔ روح دا ہر پرت مجسم نقش و نگار دے نال متحرّک ہے۔ ہک لمحے دا کھربواں حصّہ وی اینجھا نی جیندے اچ حرکت ساکت تھی ویندی ہے۔ اگر لمحے دے کھربویں حصے اچ وی روح ساکت تھی ونڄے تاں سارا نظام درہم برہم تھی ویسی۔ کائنات اچ جتنے اشیاء موجود ہن او زمین دے اتے ہووون، زمین دے اندر ہوون، آسمانی مخلوق ہووے، ست آسمان ہوون، عرش و کرسی ہووے، ہر شئے اچ روح موجود ہے تے جیہڑی چیز ساکوں ظاہر اکھیاں نال یا صفاتی اکھیاں نال نظردی ہے او سب روح دا لباس ہے۔ جیہڑلے اساں کبوتر کوں ݙیکھدے ہیں تاں کبوتر دی پوزیشن وی اوہا ہے جیہڑی آدمی دی ہے۔ جیں طرح روح آدمی دے خدوخال دے مطابق لباس بݨا کے اپݨا مظاہرہ کریندی ہے، جیں طرح روح نکلݨ دے بعد آدمی دی کوئی حیثیت برقرار نی رہندی، اونہی طرح کبوتر دے اندروں روح نکلݨ دے بعد کبوتر دی کوئی حیثیت باقی نی رہندی۔ جسم انسانی توں روح اگر اپݨا رشتہ منقطع کر گھنے تاں اے جسم منتشر تھی ویندے تے منتشر تھی کے مٹی دے ذرّات اچ تبدیل تھی ویندے۔ جیں جسم کوں اساں کبوتر، ناہر یا باندر دے ناں نال ڄاݨدے ہیں او انسانی جسم توں مختلف نی ہوندا۔ انسان دی طرح ہر جسم منتشر تھی کے مٹی دے ذرّات اچ تبدیل تھی ویندے۔ ===قانون=== روح ہک اینجھا مادہ ہے جیندے اندر پورے پورے خدوخال موجود ہن۔ خدوخال دی اے موجودگی دراصل روح دی صلاحیت دی نشان دہی ہے۔ روح ہک مشین ہے یا ہک اینجھا کمپیوٹر ہے جیندے بے شمار ڈائیاں ہن۔ مختلف ڈائیاں اچ جیہڑلے مسالہ پوندے تاں ڈائی دے مطابق نویں نویں لباس اچ نئی نویں صورتاں مظہر بݨ کے ساݙے سامݨے آ ویندن۔ کبوتر دی شکل و صورت دی ڈائی اچ پلاسٹک دا مسالہ سٹیا ونڄے تاں کبوتر بݨسی۔ پھل دی ڈائی اچ مسالہ سٹیجے تاں پھُل بݨسی، علیٰ ہذالقیاس ڈائیاں مختلف ہن مسالہ ہک ہے۔ لیکن اوں مسالے دی بنیاد تے ہر شکل مختلف بݨدی پئی ہے۔ ڈائی دے اتے اگر غور کریجے تاں اے ڳالھ بالکل سامݨے دی ہے کہ کبوتر دی ڈائی اچ تے ٻلی دی ڈائی اچ ہک نمایاں فرق ہے۔ اوں نمایاں فرق کوں قرآن ‘‘مقداراں’’ دا ناں ݙیندے ، (سورۃ الأعلیٰ – آیت نمبر 3) یعنی ہر ڈائی مختلف تے معیّن مقداراں نال بݨی ہوئی ہے تے اے معیّن مقداراں باوجود ہک ہووݨ دے الڳ الڳ ہن۔ ایندے کیتے شکل و صورت اچ اختلاف واقع تھیندا رہندے۔ ڈائی جیہڑی چیز یا مسالے نال بݨی ہے او وی ہک ہے تے ڈائی دے اندر جیہڑا مسالہ سٹیا ڳیا ہے او وی ہک ہے لیکن ڈائی بذات خود مختلف ہے۔ اے اختلاف ہی مختلف شکل و صورت دا سبب بݨدے۔ ہک طرح دے مقداراں نال ہک نوع تخلیق تھی ویندی ہے۔ اوں نوع دے اندر معیّن مقداروں اچ جیہڑلے ردّ و بدل تھیندے تاں افراد وجود اچ آندن۔ نوع دے معیّن مقداراں جیہڑلے آدم دے رنگ اچ جلوہ افروز تھیندن تاں آدم دی صورت سامݨے آ ویندی ہے۔ آدم جنہاں مقداراں دا ناں ہے جیہڑلے انہاں مقداراں اچ ہیجان پیدا تھیا تے ہیجان دی وجہ کولوں مقداراں اچ ترٹ بھڄ واقع تھئی تاں مقداراں دا توازن بدل ڳیا۔ مقداراں دا توازن بدلݨا اے معنی رکھدے کہ نویں مقداراں وجود اچ آ ڳئے، جیویں ہی مقداراں اچ ہیجان پیدا تھیا تے اوں ہیجان نال مقداراں اچ ردّ و بدل تھیا، نتیجے اچ حوّا دا وجود ابّا آدم دے سامݨے آ ڳیا۔ ہݨ مقداراں دے ݙو رخ متعیّن تھی ڳئے۔ باوجود ایندے کہ مقداراں اچ ردّ و بدل واقع تھیا جیہڑلے اوں ردّ و بدل دے نتیجے اچ کوئی صورت وجود اچ آئی تاں اوں صورت دے اندر وی مقداراں معیّن تھی ڳئے۔ مقداراں معیّن ہووݨ دا مطلب اے ہے کہ ڈائی دے اندر مخصوص طاقت مخصوص وزن مخصوص رنگ دے مقداراں جمع تھی ونڄ تاں ہک خوبصورت تصویر بݨدی ہے جیندا ناں آدم ہے تے اگر اوں ڈائی اچ اینجھے مقداراں جمع تھی ونڄن جیندا رنگ قدرے مختلف ہووے، وزن ݙو گنا ول وزن گھٹ یا قدرے زیادہ ہووے اوں صورت دا ناں عورت ہے۔ ڈائی دے اندر جیہڑا مسالہ سٹیا ویندے او وی پک ہے لیکن مقداراں اچ ردّ و بدل تھیندا رہندے تے مقداراں دے ردّ و بدل نال نویں نویں شکلاں وجود اچ آندے رہندن۔ اللہ کریم نے ارشاد فرمایا ہے کہ پاک تے بلند مرتّبہ ہے او ذات جیں نے تخلیق کیتا معیّن مقداراں نال تے ول انہاں مقداراں توں مرکب مخلوق کوں زینت بخشی تے اوں مخلوق کوں ہک رنگ ݙتا۔ زمین تے رنگ رنگ دی مخلوق دے اندر ہک معیّن چیز پاتی جیہڑی مَیٹر (Matter) ہے تے جیہڑی چیز الڳ الڳ کریندی ہے او مقداراں ہن تے انہاں مقداراں کوں اساں رنگ نال تشبیہ ݙیندے ہیں۔ رنگاں اچ ردّ و بدل، شکل و صورت دا باعث بݨدے۔ جیں طرح معیّن مقداراں نال صورت بݨدی ہے تے مختلف شکلاں ساݙے سامݨے آندن۔ اونہی طرح معیّن مقداراں نال ساݙے اندر حواس بݨدن، جے تک حواس معیّن مقداراں تے قائم ہن۔ صحت مند ہن تے حواس دے اندر مقداراں گھٹ یا ودھ ہوون تاں حواس غیر صحت مند تھی ویندن۔ ==ٻارہاں کھرب کل پرزے== مختصر طور تے زندگی دا تذکرہ کریجے تاں اے آکھݨا مناسب ہے کہ زندگی جذبات نال عبارت ہے تے زندگی دے بے شمار جذبات حواس دے دوش تے سفر کریندے پئے ہن۔ انہاں جذبات کوں کنٹرول کرݨا حواس دے ذریعے ہی ممکن ہے۔ ===مثال=== ہک آدمی کوں تریھ لڳی۔ تریھ ہک تقاضا ہے ، تریھ دے تقاضے کوں پورا کرݨ کیتے حواس ساݙی رہنمائی کریندن۔ حواس ساکوں ݙسیندن کہ اے پاݨی گرم ہے۔ اے پاݨی سرد ہے ، اے پاݨی کوڑا ہے یا اے پاݨی مٹھا ہے۔ تریھ دا تقاضہ پاݨی پیوݨ نال پورا تھیندے۔ پاݨی دی پہچاݨ بوی حواس دے ذریعے ممکن ہے۔ ہک تقاضہ تریھ ہے ، ہک تقاضہ بکھ ہے۔ کہیں کوں چاہںا ہک الڳ تقاضہ ہے تے آدمی دے اندر اے تقاضہ پیدا تھیوݨا کہ کوئی میکوں وی چاہے ، الڳ تقاضہ ہے۔ انہاں تقاضیاں کوں ہک جگہ جمع کر گھدا ونڄے تاں ایندا ناں زندگی ہے تے جیہڑلے انہاں کوں الڳ الڳ کر کے ݙٹھا تے سمجھا ونڄے تاں اے ڳالھ معلوم تھیندی ہے کہ ہر تقاضہ ایں واسطے الڳ الڳ ہے کہ تقاضیاں دے اندر مقداراں الڳ الڳ کم کریندے پئے ہن۔ تریھ دے تقاضے اچ جیہڑے مقداراں کم کریندے پن او بکھ دے تقاضے اچ موجود نی ایں واسطے صرف پاݨی پی کے بکھ دا تقاضہ رفع نی تھیندا۔ بکھ دے اندر جیہڑے مقداراں کم کریندے پن ، اوں دی اپݨی الڳ ہک حیثیت ہے۔ ایہا وجہ ہے کہ صرف کجھ کھا کے تریھ دا تقاضہ پورا نی تھیندا۔ حواس الڳ الڳ تقاضیاں کوں ڄاݨدن، سمجھدن، انسانی زندگی اچ ہک تقاضہ محبت ہے۔ محبت ہک اینجھا مجموعی تقاضہ ہے جیندے بغیر زندگی ادھوری تے نامکمل رہندی ہے۔ حواس محبت دے ایں تقاضے کوں الڳ الڳ حیثیت ݙیندن مثلاً اے کہ حواس ساکوں ݙسیندن کہ اے خاتون میݙی ذال ہے تے اے چھوکری دھی ہے تے اے خاتون ساݙی ما ہے۔ جیہڑلے اساں محبت دا ناں گھندے ہیں تاں محبت دا مجموعی مفہوم ساݙے ذہن اچ کہیں دا چاہݨا آندے لیکن جیہڑلے حواس دے ذریعے محبت کوں سمجھدے ہیں تاں محبت دا مفہوم بدل ویندے۔ ہک عورت ہر حال اچ عورت ہے لیکن حواس اوں عورت کوں الڳ الڳ تقسیم کر ݙیندن۔ حواس ساکوں ݙسیندن کہ اے عورت ساݙی بھیݨ ہے، اے عورت ساݙی دھی ہے، اے عورت ساݙی ما ہے تے اے عورت ساݙی ذال ہے۔ بحیثیت عورت و مرد سب اخ قدراں مشترک ہن لیکن حواس ساکوں ݙسیندن کہ مشترک قدراں اچ وی ہک ضابطہ تے قانون ہے۔ ݙسݨا اے مقصود ہے کہ انسانی زندگی جیہڑی بنیاد تے قائم ہے اوندے ݙو پیر یا ݙو ستون ہن۔ ہک پیر یا ستون جذبہ ہے تے ہک پیر یا ستون حواس ہن۔ جے تک آدمی جذبات دے دائرۂِ کار اچ رہندے۔ اوں وقت تک اوندی حیثیت ݙوجھے حیوانات توں الڳ نی تے جݙݨ انہاں جذبات کوں او انسانی حواس دے ذریعے سمجھدے تے جذبات دی تکمیل اچ حواس دا سہارا گھندے تاں او حیوانات توں الڳ تھی ویندے۔ جذبات تے حواس دا اشتراک انساناں دی طرح حیواناں اچ وی موجود ہے لیکن فرق اے ہے کہ ہک ٻکری یا ایک ڳاں انساناں دی طرح حواس اچ معنی نی پہوا سڳدی۔ اوندا علم زندگی کوں قائم رکھݨ دے ضروریات پوری کرݨ تک محدود ہے۔ او صرف اتنا ڄاݨدی ہے کہ پاݨی پیوݨ نال تریھ وسمدی ہے، پتے کھاوݨ نال بکھ رفع تھیندی ہے، ایں ڳال نال اونکوں کوئی غرض نی کہ پاݨی کیندا ہے۔ اوندے اندر زندگی قائم رکھݨ کیتے ہک تقاضہ تھیندے تے او تقاضہ پورا کر گھندی ہے۔ ایندے برعکس انسان دے اندر زندگی کوں قائم رکھݨ کیتے جیہڑلے تقاضہ ابھردے تاں او حواس دے ذریعے اے ڳال سمجھدے کہ اے تقاضا کیہڑی طرح پورا کیتا ویندے۔ چونکہ انسان کوں اللہ کریم نے حواس دا مخصوص علم عطا کیتے ایں واسطے انسان ݙوجھی مخلوق دے مقابلے اچ ممتاز تھی ڳئے تے اے ممتاز تھیوݨا ہی مکلف ہووݨا ہے۔ اے ڳال واضح طور تے سامݨے آ ڳئی ہے کہ زندگی قائم رکھݨ کیتے اللہ کریم دی تمام مخلوق اچ تقاضے یکساں ہن۔ آدمی کوں وی بکھ لڳدی ہے، ٻکری تے ٻلی کوں وی بکھ لڳدی ہے۔ تریھ آدمی کوں وی لڳدی ہے تے تریھ ٻئے حیوانات کوں وی لڳدی ہے۔ ݙوہیں بکھ تے تریھ دے تقاضے کوں پورا کریندن۔ لیکن انسان تقاضیاں تے حواس دی حیثیت توں واقف ہے۔ اے وقوف ہی انسان کوں شرف دے درجے تے فائز کریندے۔ حواس دے قانون توں واقف تھیوݨا روحانی سفر دی ابتدا ہے۔ انسان دے اندر ٻارہاں کھرب کَل پرزیاں نال مشین کم کریندی پئی ہے۔ کجھ کَل پرزے اینجھے ہن جیہڑے حواس بݨیندن، کجھ کَل پرزے اینجھے ہن جیہڑے جذبات دی تخلیق کریندن۔ انسان کوں اللہ کریم نے اے علم عطا کیتے کہ اگر او چاہے تاں ڄاݨ گھندے کہ اوندے اندر نصب شدہ مشین اچ اے کَل پرزے کیہڑی طرح فٹ ہن تے انہاں دے ذریعے جذبات تے حواس کیہڑی طرح بݨدن۔ جذبات تے حواس دے اعتبار نال انسان تے تمام حیوانات ہک صف اچ کھڑے ہن لیکن ٻکری دے اندر اے صلاحیت نی کہ او حواس بݨاوݨ دی مشین یا حواس بݨاوݨ دے کَل پرزیاں کوں سمجھ سڳے۔ اگر کوئی انسان ٻکری دی طرح اپݨے اندر نصب شدہ ایں کائناتی نظام کوں نی سمجھدا تاں اوندی حیثیت ٻلی تے کتے توں ودھ نی۔ ایں واسطے کہ بکھ کتے کوں وی لڳدی ہے، پیٹ کتا وی بھریندے۔ بکھ آدمی کوں وی لڳدی ہے۔ ڈڈھ آدمی وی بھریندے، تریھ چوہے کوں وی لڳدی ہے، تریھ آدمی کوں وی لڳدی ہے، پاݨی آدمی وی پیندے۔ جبلّی طور تے ہک آدمی وی اپݨی اولاد دی پرورش کریندے، اپݨی اولاد نال محبت کریندے، اپݨی اولاد دی تربیت کریندے بالکل اونہی طرح ٻلی وی اپݨی اولاد نال محبت کریندی ہے، اولاد دی پرورش کریندی ہے۔ اپݨی اولاد کوں کھیر پلیندی ہے تے زندگی گزارݨ کیتے تمام ضروری ڳالھیں نال آگاہ کر کے ٻچیاں دی تربیت کریندی ہے۔ روحانی نقطہ نظر نال اگر کوئی آدمی سب کجھ اوہے کم کریندے جیہڑے ہک ٻلی کریندی ہے تاں اوندی حیثیت ٻلی دے برابر ہے تے اونکوں ٻلی توں افضل قرار نی ݙیویج سڳدا۔ کوئی انسان ٻی کتے چوہے توں ایں واسطے افضل ہے کہ اللہ کریم نے اونکوں اپݨے اندر نصب شدہ مشین یا کمپیوٹر دا علم سکھا ݙتے۔ ==اللہ تے آدم== جذبات دے اندر رہندے ہوئے تقاضے پورے کرݨا جبلّت ہے تے جذبات تے حواس کوں الڳ الڳ سمجھݨا تے جذبات تے حواس دے مفہوم توں باخبر تھیوݨا خود آگاہی ہے۔ خود آگاہی فطرت ہے۔ جبلّت بدلدی رہندی ہے۔ فطرت اچ تغیّر تے تبدل واقع نی تھیندا۔ اللہ کریم نے جیہڑی چیز کوں جیہڑی فطرت تے پیدا کر ݙتے اوندے اچ تبدیلی واقع نی تھیندی۔ انسان کوں ٻئے حیوانات تے ٻئی مخلوقات توں ممتاز کر کے اللہ نے علم دی صفات دا علم عطا فرمایا۔ یعنی اللہ نے اپݨی یکجائی صفات آدم کوں سکھا ݙتے۔ یکجائی صفات توں مراد اے ہے کہ اللہ کریم نے جیں حد تک تے جیں قدر مناسب سمجھا آدم کوں اپݨی تخلیقی صفات دا علم عطا کر ݙتا۔ اللہ دے اَسماء اللہ دی صفات ہن، چونکہ اللہ خالقِ کائنات ہے ایں واسطے اللہ دی ہر صفَت اللہ کریم نال ہم رشتہ ہے۔ ایندا مطلب اے تھیا کہ اللہ نے اپݨے انہاں صفات دے او علوم آدم کوں سکھا ݙتے جنہاں صفات دے اتے کائنات دی تخلیق وجود اچ آئی، ایں واسطے تھیا کہ خالق چاہندے کہ میکوں پہچاݨا ونڄے۔ پہچاݨݨ کیتے ضروری ہے کہ آدم خالق دی صفات دا علم رکھدا ہووے۔ صفات دا اے علم اللہ نے ݙوجھی مخلوقات، فرشتیاں کوں وی عطا کیتا لیکن تخلیقی صفات دے جیہڑے علوم اللہ نے آدم کوں عطا کیتے او فرشتیاں کوں نی ݙسے۔ مفہوم اے نکلا کہ آدم دی فضیلت ایں بنیاد تے ہے کہ او اللہ دے تخلیقی صفات توں واقف ہے چونکہ اللہ نے اینکوں اپݨی صفات دا علم عطا کر ݙتے ایں واسطے اے انہاں صفات کوں ڄاݨݨ دے بعد اللہ تک رسائی حاصل کر گھندے۔ ایندا مطلب اے نی کہ اللہ دء ٻئی مخلوق اللہ کوں نی ڄاݨدی۔ اللہ دی ݙدجھی مخلوق وی ایں ڳال توں واقف ہے کہ ساݙا پیدا کرݨ والا اللہ ہے تے اوہو ساکوں زندہ رکھے ہوئے ہے تے اوں نے ہی ساݙے کیتے وسائل فراہم کیتے ہن۔ ڄاݨݨ دے ݙو طرزاں ہن۔ ہک طرز اے ہے کہ ہک آدمی ٻئے آدمی کوں ڄاݨدے کہ فلاݨاں آدمی دنیا اچ موجود ہے۔ کہیں حد تک اوندی صفات توں واقف ہے۔ ݙوجھا آدمی اوں آدمی توں متعارف وی ہے تے اونکوں اوندی قربت وی حاصل ہے۔ قربت دی وجہ توں او اونکوں ݙیکھدا وی ہے۔ اوندی ڳال وی سݨدے تے اوندے سامݨے اپݨے معروضات وی پیش کریندے۔ تمام مخلوق پہلی طرز توں واقف ہے، مگر مخلوق آدم چونکہ اللہ دی صفات دا علم رکھدی ہے ایں واسطے او اللہ نال قربت حاصل کر کے اللہ دا عرفان حاصل کر گھندی ہے۔ عرفان توں مراد محض لفظی عرفان نی۔ عرفان توں مراد اے ہے کہ اونکوں ایں ڳال دا یقین حاصل تھی ویندے کہ میں مخلوق ہاں تے میکوں پیدا کرݨ والا اللہ میݙا خالق ہے تے ایں یقین دے بعد او اللہ کوں ݙیکھدے۔ اللہ دی آواز سݨدے۔ اللہ کوں محسوس کریندے۔ اللہ نال گفتگو کریندے۔ اللہ جݙݨ اونکوں کجھ آکھدے تاں اوندی گفتگو سݨ کے سرشاری دی کیفیّت اچ اوندی تکمیل کریندے۔ او اے ڳال ڄاݨ گھندے کہ میݙا وجود اللہ دے رحم و کرم تے اللہ دء محبت تے قائم ہے۔ اوندے ذہن اچ اے ڳال پوری طرح قائم تھی ویندی ہے کہ میݙی زندگی اچ ہر حرکت تے میݙی زندگی دا ہر عمل ایں بنیاد تے قائم ہے کہ میکوں اللہ نے سنبھالا ہویا ہے۔ او اے وی ڄاݨ گھندے کہ میکوں اللہ نے کیہڑی مشیت دے تحت پیدا کیتے؟ میݙی پیدائش دی غرض و غایت کیا ہے؟ پیدا تھیوݨ توں پہلے میں کیہڑے عالَم اچ موجود ہم تے مرݨ دے بعد میں کیہڑے عالَم اچ منتقل تھی ویساں۔ او ایں ڳال توں باخبر تھی ویندے کہ فرشتے اوندے مسجود ہن یعنی اوندے سامݨے او سارا نقشہ آ ویندے جیندا تذکرہ قرآن نے "انی جاعل فی الارض خلیفہ" (سورۃ البقرہ – آیت نمبر 30) اچ کیا ہے۔ اے ڳال ٻہوں زیادہ غور طلب ہے کہ آدم دی اولاد آدم ہے تے آدم کی اولاد بحیثیت آدم دے ایں ڳال دا مشاہدہ کر سڳدی ہے جنہاں مشاہدات توں آدم گزرا ہے۔ اگر آدم زاد ایں ڳال دا مشاہدہ نہ کرے جیہڑی حالت دا مشاہدہ آدم نے کیتے یعنی خود کوں فرشتیاں دا مسجود ݙیکھݨا۔ اللہ تے فرشتیاں دے درمیان مکالمہ تھیوݨا۔ اللہ کریم دا اے ارشاد فرماوݨا کہ اساں آدم کوں اپݨے تمام صفات دا علم سکھا ݙتے تے فرشتیاں دا اے آکھݨا کہ اساں صرف اوں حد تک واقف ہیں جیہڑی حد تک تساں ساکوں عطا فرما ݙتے۔ اے تمام فلم اگر آدم زاد بندے دے سامݨے نہ آوے تاں او ہرگز آدم دی اولاد سݙیجݨ دا مستحق نی۔ اوندی حیثیت اوں آدم دی ہرگز نی جیں آدم دے بارے اچ اللہ تعالیٰ نے ارشاد فرمایا ہے کہ اے میݙا نائب تے خلیفہ ہے، اے اوندے اختیارات استعمال کرݨ پر قدرت نی رکھدا تاں او ہرگز نائب نی۔ ایں تمام گفتگو دا اجمال اے تھیا کہ آدم زاد اگر ازل اچ ایں واقعے توں واقف نی تے انہاں واقعات کوں ایں زندگی اچ نی ݙیکھدا جنہاں دی بنیاد تے آدم کوں نائب تے خلیفہ بݨایا ڳیا ہے تاں او آدم دی صف اچ شمار نی تھیندا تے اگر چھک تاݨ کے محض شکل و صورت دی بنیاد تے اونکوں آدم زاد آکھ وی ݙیویجے تاں اونکوں ناخلف اولاد توں زیادہ کوئی حیثیت نی ݙیویج سڳدی۔ ایں واسطے کہ او اپݨے پیؤ دے ورثے توں محروم ہے۔ پیؤ دے ورثے توں محروم اولاد ناخلف ہوندی ہے، بدنصیب ہوندی ہے، مفلوک الحال ہوندی ہے۔ ݙوجھی صورت اے ہے کہ اگر کوئی بندہ اللہ دے اَسماء دا علم نی ڄاݨدا تاں او اللہ دا نائب نی۔ آدم زاد کوں ٻئی مخلوقات تے جیہڑا شرف حاصل ہے اوندی وجہ صرف اے ہے کہ آدم زاد اللہ دے اَسماء دا علم ڄاݨدے تے اوں علم دی بنیاد تے او اللہ دا نائب ہے۔ چونکہ آدم اللہ دا نائب ہے ایں واسطے او اللہ دے اختیارات استعمال کر سڳدے۔ اللہ دے اختیارات بحیثیت خالقِ کائنات دے او اختیارات ہن جنہاں کوں تخلیقی اختیارات آکھا ویندے۔ اللہ نے اپݨے کیتے ارشاد فرمایا ہے کہ میں احسن الخالقین ہاں یعنی میں تخلیق کرݨ والا ہاں، میں بہترین خالق ہاں۔ آیت مبارکہ توں اے ڳال پوری طرح ثابت تھی ویندی ہے کہ اللہ تخلیق کرݨ والیاں اچ بہترین خالق ہے یعنی اللہ نے بندیاں کوں وی تخلیقی صلاحیتاں منتقل کیتن۔ اے تمام صلاحیتاں او اَسماء ہن جنہاں دے بارے اچ خالقِ کائنات نے ارشاد فرمایا: وَعَلَّمَ آدَمَ الْاَسماء كُلَّهَا (سورۃ البقرہ – آیت نمبر 31) تے اساں آدم کوں تمام اَسماء دا علم سکھا ݙتا۔ علم الاَسماء توں مراد کائنات اچ او تخلیقی فارمولے ہن جنہاں تخلیقی فارمولیاں نال اے کائنات وجود اچ آئی ہے۔ ==قالو بلٰی== مذہبی دانشور آہدن کہ آدمی اللہ دی آواز نی سݨ سڳدا۔ ہک وݙا گروہ اینجھا وی ہے جیہڑا ایں ڳال تے یقین رکھدے کہ اللہ کوں ݙیکھݨا وی ممکن نی۔ ایں دنیائے ناپیدا کنار اچ اینجھے لوگ وی موجود ہن جیہڑے روحانی قدراں کوں مفروضہ (Fiction) تے قوتِ متخیّلہ قرار ݙیندن۔ ایندے نتیجے اچ دنیا اچ وݙی آبادی اللہ نال ہم کلام نی تھی سڳی۔ فقراء دا اے آکھݨا ہے کہ بندہ اللہ دا عرفان حاصل کر کے اللہ نال ہمکلام تھی سڳدے یا کوئی بندہ اگر اللہ کوں ݙیکھݨا چاہے تاں ݙیکھ سڳدے۔ اللہ نال بندے دی قربت تے دوری اے ݙوہیں ڳالہیں قرآن پاک اچ بیان کیتے ڳئے ہن۔ اللہ نے تخلیق کائنات دے بعد جݙݨ کائنات کوں مخاطب کر کے فرمایا "(أَلَسْتُ بِرَبِّكُمْ) میں تہاݙا رب ہاں۔" مخلوق نے جواباً عرض کیتا۔ جیا اساں ایں ڳال دا اقرار کریندے ہیں تے عہد کریندے ہیں کہ تساں ساݙے رب او۔ کوتاہ عقل والا بندہ وی ایں ڳال کوں آسانی دے نال سمجھ سڳدے کہ اللہ نے جݙݨ مخاطب کیتا تاں مخلوق دے کن اچ آواز پئی جیویں ہی کن اچ آواز پئی مخلوق دی نظر اٹھی تے مخلوق نے اللہ کوں ݙٹھا۔ ݙیکھݨ دے بعد مخلوق فوراً پکار اٹھی کہ جیا اساں ایں گال دا اقرار کریندے ہیں کہ تساں ساݙے رب او۔ قرآن مجید نے ݙو ڳالہیں دی وضاحت کیتی ہے۔ اللہ دی آواز سݨݨا تے آواز سݨ کے اللہ کوں ݙیکھݨا تے ݙیکھݨ دے بعد اقرار کرݨا۔ ݙوجھی ڳال اے ہے کہ مخلوق نے اللہ دی دی ہوئی سماعت کوں استعمال کیتا تے جݙݨ مخلوق دے اندر اللہ دی ݙتی ہوئی بصارت متحرّک تھئی تاں مخلوق کوں بصارت مل ڳئی۔ او ݙیکھݨ دے وصف توں واقف تھی ڳئی۔ مخلوق دے کن اچ پہلی آواز اللہ دی پئی تے مخلوق دی نظر نے سب توں پہلے اللہ کوں ݙٹھا۔ سماعت دی بنیاد اے بݨی کہ سماعت نے پہلی جیہڑی آواز سݨی او اللہ دی آواز ہئی۔ ݙیکھݨ دی بنیاد اے بݨی کہ نظر نے جیہڑی چیز کوں پہلی واری ݙٹھا او اللہ دی ہستی ہے۔ کائنات اچ جتنی وی مخلوق ہے اجتماعی طور تے سب نے اللہ دی آواز سݨ کے اللہ کوں ݙٹھا تے اللہ دی ربوبیت دا اقرار کیتا۔ اجتماعی شعور حاصل تھیوݨ دے بعد ٻئی چیز جیہڑی مخلوق کوں حاصل تھئی او اے ہے کہ مخلوق کوں اپݨا ادراک حاصل تھی ڳیا یعنی مخلوق نے ایں ڳال کوں سمجھ گھدا کہ اللہ نے میکوں تخلیق کیتے۔ میکوں تخلیق کرݨ دا مطلب اے تھیا کہ مخلوق کوں اپݨا ادراک حاصل تھی ڳیا۔ اینکوں اساں ایں طرح آکھسوں کہ اللہ نے اپݨی مشیت، منشاء تے مرضی نال ہک کائنات بݨائی۔ اوں کائنات دے بندیاں کوں سݨݨ، ٻولݨ، چکھݨ، محسوس کرݨ تے ݙیکھݨ دی صلاحیت منتقل کیتی تے اے سارے صلاحیتاں خود اللہ دے اپݨے صلاحیتاں ہن۔ ایں واسطے کہ جݙݨ اللہ نے ‘‘الست بربکم’’ فرمایا تاں سماعت کیتے پہلی آواز اللہ تعالیٰ دی آواز قرار پائی۔ مخلوق نے جݙݨ نظر چا کے ݙھا تاں نظر دا ٹارگٹ او ہستی بݨی جیہڑا خالق ہے۔ مخلوق نے اے محسوس کیتا کہ میݙا بݨاوݨ والا اللہ میݙے سامݨے موجود ہے، جیویں ہی مخلوق دے ذہن اچ اے ڳال آئی کہ میݙا بݨاوݨ والا کوئی ہے تاں نال ہی اے ڳال وی ذہن نشین تھی ڳئی کہ میں مخلوق ہاں۔ اے تذکرہ اوں عالَم دا ہے جینکوں پیراسائیکالوجی اچ ‘‘عالمِ ارواح’’ آکھا ویندے۔ ادراک، سماعت تے بصارت دی حیثیت اجتماعی ہے یعنی تمام مخلوق یکجا طور تے موجود ہے۔ مخلوق اچ کبوتر، چیڑی، ݙاند، ڳاں، منجھ، جنّات، فرشتے، آدم وغیرہ ہن۔ ایں تخاطب تے اقرار دے بعد ہر ہک کوں اپݨا اپݨا ادراک حاصل تھیا تاں مخلوق نے خود کوں پہچاݨا۔ پہچاݨݨ توں مراد اے ہے کہ الڳ الڳ نوعاں بݨ ڳئے۔ ہݨ نوعی پروگرام مرتّب تھی کے لوح محفوظ تے آیا۔ لوح محفوظ توں اے پروگرام تقسیم تھی کے ہر نوع دا انفرادی پروگرام بݨ ڳیا۔ جتھاں نوعاں انفرادی حیثیت اچ متعارف تھئے اوندا ناں پیراسائیکالوجی اچ "حضیرہ" ہے۔ حضیرہ ہک جنریٹر(Generator) ہے جیندے اتے فلم دا ہک اینجھا فیتہ چلدے جیندے اچ نوعی پروگرام تے انفرادی پروگرام کٹھے ڈسپلے تھیندن۔ ایں فلم دا مظاہرہ زمین دے اتے تھیندے۔ اللہ دی بݨائی ہوئی فلم جیہڑی اسکرین تے ڈسپلے تھیندی پئی ہے اوندا ناں زمین ہے۔ مخلوق دی بݨائی ہوئی فلم ہک محدود جگہ کپڑے یا اسکرین تے ڈسپلے تھیندی ہے۔ اللہ دی بݨائی ہوئی فلم زمین تے ڈسپلے تھیندی ہے یعنی اللہ نے زمین کوں فلم ڈسپلے کرݨ کیتے اسکرین بݨا ݙتے۔ تخلیق دی بنیادی حیثیت تے اگر غور کریجے تاں اے ڳال منکشف تھیندی ہے کہ آدم زاد اللہ دی سماعت نال سݨدے، اللہ دی بصارت نال ݙیکھدے تے اللہ دی فہم نال سوچیندے ول اے کیویں آکھا ویندے کہ بندہ اللہ کوں ݙیکھ نی سڳدا یا کوئی بندہ اللہ نال ہم کلام نی تھی سڳدا؟ اللہ کوں ݙیکھݨ دی طرف متوجہ نہ تھیوݨا تے اللہ دی آواز سݨݨ کیتے جدوجہد تے کوشش نہ کرݨا بدبختی تے بدنصیبی دے علاوہ کجھ نی۔ جیہڑے بندے اللہ دی قربت کیتے اللہ دی آواز سݨݨ کیتے اللہ کوں ݙیکھݨ کیتے جدوجہد تے کوشش کریندن انہاں دی کوشش ایں واسطے کامیاب تھیندی ہے کہ او جیہڑی نظر نال ݙیکھدا پئے فی الواقع او نظر اللہ دی نظر ہے، جیہڑی سماعت نال او سݨدا پئے فی الواقع او اللہ دی سماعت ہے۔ فرق صرف اتنا ہے کہ اساں اوں بصارت کوں جیہڑی بصارت دا ٹارگٹ اللہ ہے ٻہوں زیادہ محدود طرزاں اچ استعمال کریندے ہیں۔ اساں ایں ڳال کوں اپݨے کیتے یقین بݨا گھدے کہ اساں دیوار دے پچھوں نی ݙیکھ سڳدے۔ جبکہ اللہ دے ارشاد دے مطابق اوں نظر نے اللہ کوں ݙٹھے تے بندے نے اللہ کوں ݙیکھ کے اوندی ربوبیت دا اقرار کیتے۔ ==اللہ کیا چاہندے؟== اللہ کریم نے کائنات کوں ایں واسطے تخلیق کیتے کہ اللہ چاہندے کہ کائنات اچ با اختیار تے مکلّف مخلوق اپݨا ارادہ تے اختیار استعمال کر کے اوں رستے تے قدم ودھاوے جیہڑا رستہ قدم بہ قدم چلا کے اللہ تک گھن ویندے۔ خالق اپݨی مخلوق توں اے چاہندے کہ مخلوق خالق کوں پہچاݨ کے، ݙیکھ کے، سمجھ کے اوندی ربوبیت دا اقرار کرے تے اوندے نال ہم کلامی دا شرف حاصل کرے۔ مخلوق دے ذہن اچ اے ڳال راسخ تھی ونڄے کہ ساݙا پیدا کرݨ والا ہی ساݙی حفاظت کریندے، ساݙا نگہبان ہے تے ساکوں زندہ رکھݨ کیتے او تمام وسائل فراہم کریندے جنہاں وسائل دے اتے زندگی دا دارومدار ہے۔ اتنے وݙے مربوط تے منظم انتظام دے نال نگہداشت تے نگہبانی دا منشاء صرف اے ہے کہ اللہ اے چاہندے کہ بندے دے ذہن تے اے ڳال منکشف تھی ونڄے کہ اللہ نے اپݨی مخلوق کوں محبت دے نال پیدا کیتا۔ جیں طرح اللہ نے محبت دے نال مخلوق کوں تخلیق کیتا اونہی طرح مخلوق وی محبت دے نال اللہ دی قربت حاصل کرے۔ اللہ دی محبت دا مظاہرہ ساکوں ما دی محبت اچ ملدے۔ ما تخلیق دا ہک ذریعہ ہے۔ ما دے پیٹ اچ ٻال دی نشوونما تھیندی رہندی ہے۔ اوں نشوونما اچ براہِ راست ما دا کوئی عمل دخل نی ہوندا لیکن ما چونکہ تخلیق دا ذریعہ بݨدی ہے ایں واسطے ما دے اندر اولاد دی جیہڑی محبت ہوندی ہے او کہیں ٻئی ہستی اچ نی ہوندی۔ کوئی باشعور ٻال اگر ما دے ہووݨ توں انکار کر ݙیوے تاں ما دے اتے جو گزرسی اوندا اندازہ ہک ماں ہی کر سڳدی ہے۔ تخلیق تے محبت دا ٻیا پرتَو پیؤ ہے۔ پیؤ اپݨی اولاد دی پرورش تے تربیت کریندے۔ اولاد کوں ایں قابل بݨیندے کہ او اپݨے پیراں تے کھڑی تھی ونڄے تے معاشرے اچ اونکوں مقام حاصل تھی ونڄے۔ اے سب کجھ ہووݨ دے بعد اولاد اگر پیؤ توں منحرف تھی ونڄے، پیؤ کوں پہچاݨݨ توں انکار کر ݙیوے، پیؤ دی قربت کوں اپݨے کیتے ہک غیر ضروری ڳال سمجھے، پیؤ دے اتے جو کجھ گزرسی اوندا تصوّر صرف او بندہ کر سڳدے جیندے اندر پیؤ دی شفقت دے جذبات بیدار ہوون۔ اصل خالق اللہ ہے۔ ما پیؤ اللہ دی تخلیق کوں منظر عام تے گھناوݨ دا ہک ذریعہ ہن۔ ما پیؤ اے ڳال وی ڄاݨدن کہ اولاد دا ہووݨا نہ ہووݨا، اولاد دا زندہ رہݨا، اولاد دا ذی شعور ہووݨا، اولاد دا کُند ذہن ہووݨا یا دانشور ہووݨا سب اللہ دے ہتھ اچ ہے۔ جیہڑے لوگ اللہ دے اتے یقین نی رکھدے تے اللہ دی ہستی دا انکار کریندن بہرکیف انہاں کوں وی اے تسلیم کرݨا پوندے کہ سنبھالݨ والی کوئی ہستی ہے۔ اے الڳ ڳال ہے کہ بعض نے اللہ دی بجائے اوں ہستی دا ناں نیچر رکھ گھدے۔ ما پیؤ ایں ڳال توں باخبر ہن کہ اولاد دی پیدائش کیتے او ہک ذریعہ ہن۔ قدرت اگر چاہے تاں او ذریعہ بݨ سڳدن تے قدرت اگر نہ چاہے تاں او اولاد دی نعمت توں محروم رہندن۔ ایندے باوجود اولاد توں بجا طور تے توقع رکھدن کہ اولاد ما پیؤ کوں پہچاݨے، اولاد انہاں دے مرتّبے تے انہاں دے درجے دے مطابق انہاں دا احترام کرے۔ دراصل اے وصف او وصف ہے جیہڑا خالق دا ذاتی وصف ہے یعنی اللہ اے چاہندے کہ جیہڑی محبت، تعلق خاطر تے پیار دے نال اللہ نے ایں کائنات کوں تخلیق کیتے، اے کائنات وی اونہی پیار تے محبت دے نال اللہ کوں پہچاݨے۔ جیں طرح ہک ٻال ما پیؤ دے حکم دی خلاف ورزی کر کے تے انہاں اقدار کوں پامال کر کے جیہڑے معاشرے اخ قائم ہن، ناخلف تے ناسعادت تھی ویندے۔ اونہی طرح اگر کوئی بندہ اللہ تعالیٰ کوں پہچاݨݨ توں انکار کر ݙیوے تاں او وی ناخلف، باغی تے ظالم ہے تے جݙݨ کوئی بندہ خود اپݨے کیتے بدبختی کوں قبول کر گھندے تے اپݨے اتے جہالت تے ظلم کوں مسلط کر گھندے تاں "بدبختی" اوندی زندگی بݨ ویندی ہے۔ زندگی وچوں سکون ختم تھی ویندے تے اطمینان قلب توں محروم تھی ویندے۔ خوف اوندی زندگی دا اوڑھنا بچھونا بݨ ویندے تے جݙݨ کوئی بندہ ایں درد ناک عذاب تے مصیبت کوں اپݨے ڳل لا گھندے تاں اللہ دا قانون اونکوں اتنی پروٹیکشن تاں ݙیندے کہ او زندہ رہے، کھاندا پیتا رہے لیکن سکون آشنا زندگی اوندے کولوں دُور تھی ویندی ہے۔ اینجھے لوگ اللہ توں دُوری دی بنا تے اللہ دی خصوصی محبت تے دوستی توں محروم تھی ویندن۔ اللہ دی خصوصی محبت تے اوں محبت دے رستے تے چل کے اللہ دا دوست بݨݨ کیتے جیہڑے طریقے، قاعدے تے ضابطے بݨائے ڳئے ہن انہاں دا انکشاف روحانی علوم کریندن۔ روحانی علوم دا منشاء اے ہے کہ آدمی انہاں ضابطیاں تے قاعدیاں توں واقف تھی ونڄے جنہاں ضابطیاں تے قاعدیاں دے تحت ازل ا مخلوق نے اللہ دی آواز سݨ کے ایں ڳال دا اقرار کیتا ہئی۔ "جیا" اساں ایں ڳال دا اقرار کریندے ہیں کہ تساں ساݙے رب ہو۔ اے سارا کھیݙ جیہڑا ساݙے سامݨے تھیندا پئے، کتھائیں آدمی پیدا تھیندا پئے، کتھائیں آدمی ٻلپݨ دے دور توں گزردا پئے، کتھائیں آدمی جوان تھیندا ہئے، کتھائیں آدمی جوانی دے دور کوں ختم کر کے ٻڈھیپے اچ داخل تھیندا پئے تے ٻڈھیپے دے بعد کہیں ٻئے عالَم اچ چلا ویندے۔ اے سلسلہ اتنا مسلسل تے متواتر ہے کہ اینکوں کتھائیں ٹھہراؤ نی۔ ایویں لڳدے کہ ہک چین گھمدی پئی ہے تے اوں چین دے کڑیاں کݙہیں ٻلپݨ دا روپ دھار گھندن، کݙہیں جوانی دے خدوخال اختیار کر گھندن، کݙہیں ٻڈھیپے اچ منتقل تھی ویندن تے کݙہیں اکھیاں توں اوڈھر تھی ویندن۔ چین ہک ہے کڑیاں وی ہک ہن لیکن ہر آن ہر لمحہ ہر کڑی ہک نویں رنگ تے روپ اچ جلوہ گر تھیندث پئے ہن۔ حضور قلندر بابا اولیاءؒ نے کتاب لوح و قلم اچ ہک جگہ ارشاد فرمایا کہ ہر لمحہ تے ہر آن ازل ہے۔ یعنی اللہ نے جیں طرح "کُن" فرمایا ہئی او کُن ٹیپ تھی ڳئے تے ٹیپ مسلسل چلدا پئے۔ اے ٹیپ شدہ آواز کائنات اچ مسلسل گونجدی پئی ہے۔ انسان جݙݨ ایں زمین تے وارِد تھیندے تاں اوندا مطلب اے ہے کہ جیہڑا ٻال ایں زمین تے پیدا تھیا، اے اللہ دے اوں عمل کا مظاہرہ ہے جیں عمل دے نتیجے اچ آدم کوں جنّت توں کڈھا ڳیا ہئی۔ ہر پیدا تھیوݨ والا ٻال آدم ہے، جے تک اوں بچے نے جنّت اچ اللہ دی نافرمانی نی کیتی اے ٻال زمین تے پیدا نی تھیا۔ اللہ تعالیٰ دا ارشاد ہے: "او ذات جیں نے تہاکوں تخلیق کیتا ہک نفس توں۔" (القرآن) ساݙے دانشور ہک نفس توں مراد آدم گھندن یعنی آدم، آدم توں پیدا تھیا تے آدم دی نسل ودھدی پئی ہے یا گھٹدی پئی ہے، سوال اے ہے کہ آدم نے جنّت اچ اللہ دی نافرمانی کیتی۔ اوں نافرمانی دی بنا تے آدم کوں جنّت اچوں کڈھا ڳیا۔ جنّت دی فضا جنّت دے ماحول تے جنّت نے آدم کوں رد کر ݙتا ایں واسطے کہ جنّت ہک اینجھا ماحول ہے جیندے اچ صرف او لوگ رہ سڳدن جیہڑے نافرمان نی۔ اگر اساں اے سمجھوں کہ ہݨ توں کروڑاں سال پہلے آدم نے جنّت اچ نافرمانی کیتی تے آدم کوں جنّت اچوں کڈھ ݙتا ڳیا تاں اے ڳال ٻہوں عجیب معلوم تھیندی ہے کہ کروڑاں سال پہلے آدم دی غلطی دا خمیازہ کروڑاں سال بعد پیدا تھیوݨ والی آدم دی اولاد بھڳتدی پئی ہے۔ غور کریجے تاں اے ڳال انصاف دے خلاف ہے۔ پریشان کُن ڳال ہے کہ ہک کروڑ سال پہلے ساݙے آباء و اجداد دے ݙاݙا پرݙاݙا تے انہاں دے ݙاݙے نے غلطی کیتی تے سزا اڄ پیدا تھیوݨ والے ٻال کوں ملدی پئی ہے یعنی ہک رستہ چلدے آدمی نے کہیں آدمی کوں پتھر مارا تے اوندا سر کھل ڳیا۔ اوندے ساتھ چلݨ والا آدمی جیندا اوں واقعے نال کوئی تعلق نی، اونکوں پکڑا ڳیا تے سزا ݙے ݙتی ڳئی۔ آدم زاد نسل ایں واسطے پریشان ہے کہ ایں نے حقائق توں دانستہ طور تے چشم پوشی کر گھدی ہے، جیہڑے حقائق اونکوں نافرمانی توں پہلے آدم دی حیثیت توں متعارف کرویندن۔ کائناتی تخلیقی عمل مسلسل جاری و ساری ہے، جیں طرح ساݙا پیؤ آدم جنّت اچ فرمانبردار بندے دی حیثیت نال رہندا ہئی تے نافرمانی دا ارتکاب کر کے جنّت کوں چھوڑ آیا۔ اونہی طرح آدم دا ہر پتر تے حوّا دی ہر دھی، زمین تے آوݨ توں پہلے جنّت اچ موجود ہے، اتھاں اپݨے پیؤ آدم دی نافرمانی دا مظاہرہ کریندے تے نتیجے اچ جنّت اونکوں ردّ کریندی پئی ہے تے او زمین تے پیدا تھیندا پیا ہے۔ ==اساں روشنی کھاندے ہیں== اساں جݙݨ بندے تے خالق دے درمیان تعلق دا تذکرہ کریندے ہیں تاں ساکوں ٻہوں زیادہ دوری محسوس تھیندی ہے۔ اے دوری ایں واسطے ہے کہ مادی زندگی دا دارومدار پابند حواس تے ہے۔ جݙݨ پابند حواس تے بندہ تفکر کریندے تاں اوندی سوچ وی پابند تے مقید رہندی ہے۔ پابند تے مقید سوچ دا تجزیہ کریجے تاں اے ڳال سامݨے آندی ہے کہ انسان دی زندگی دا محور مادیّت ہے۔ آدمی دے ذہن دا ہر عمل مادّے دے خول اچ بند ہے۔ مثلاً کھاوݨا پیوݨا، گھر بݨاوݨا، سردی گرمی توں بچاؤ کیتے لباس اختراع کرݨا، ہک خاندان اچ رہݨا ول اوں خاندان کوں چھوٹے چھوٹے خانداناں اچ تقسیم کر ݙیوݨا وغیرہ وغیرہ۔ لیکن انہاں سب عوامل کوں سامݨے رکھدے ہوئے اے ڳال وی اظہر مِن الشّمس ہے کہ آدمی مادی زندگی کوں اپݨے اتے کتنا مسلط کرے۔ بالآخر اونکوں مادی زندگی چھوڑنی پوندی ہے۔ آدمی دے اتے جݙݨ موت وارِد تھیوے تاں مادیّت توں اوندا تعلق ختم تھی ویندے۔ آدمی دا وجود جیندے سہارے آدمی ایں دنیا اچ زندگی کوں چلیندے تے جیندے اچ آدمی دے تمام دلچسپیاں مرکُوز رہندن، مٹی بݨ ویندے۔ ہک آدمی ساری ݙیہاڑ اچ جو کجھ کھاندا پیندا رہندے، انہاں اشیاء دا اگر ڈھائی یا ترئے کلو وزن فی ݙینھ متعیّن کر گھنیجے تاں ایں حساب نال آدمی دا جسم نی ودھدا۔ آدمی دا جسم اگر مادی غذاواں نال پرورش پیندے تے مادہ ہی اوندی زندگی کوں نشوونما ݙیندے تاں تریھ پینتریھ سال دی عمر اچ آدمی دا وزن کئی مݨ ہووݨا چاہیدا اے، جبکہ ایویں نہ تھیندا۔ پس ثابت تھیا کہ آدمی جو کجھ کھاندے او دراصل روشنیاں کھاندے یعنی جیں طرح آدمی دا مادی وجود یا گوشت پوست دا بݨا ہویا آدمی روشنیاں دے اتے زندہ ہے اونہی طرح کݨک اچ وی روشنیاں کم کریندے پئے ہن ۔ براہ راست طرز اچ ایں ڳال کوں ایں طرح اکھیسی کہ روشنی، روشنی کوں کھاندی پئی ہے۔ انسان دے اتے روشنیاں دا بݨا ہویا اصل انسان روشنیاں توں فیڈ (Feed) تھیندا پئے تے روشنیاں توں ہی انرجی (Energy) حاصل کریندا پئے۔ جیں طرح ہک آدمی مرݨ دے بعد مٹی دے ذرّات اچ تبدیل تھی ویندے اونہی طرح کݨک دا ہک داݨہ وی مٹی اچ تبدیل تھی ویندے لیکن کݨک دا داݨہ روشنیاں دے جیں تاݨے پیٹے تے قائم ہے او روشنیاں موجود رہندن۔ ایہا وجہ ہے کہ کئی ٹن خوراک کھاوݨ دے باوجود وی وزن کئی ٹن نی تھیندا۔ روشنی دی معیّن مقدار کہیں انسان، کہیں حیوان، کہیں درخت، کہیں پرندے تے کہیں گھر دے در و دیوار دی زندگی ہے۔ روشنیاں تے روشنی دے وصف کوں تلاش کرݨ کیتے پہلا سبق اِرتکاز توجہ ہے، اِرتکاز توجہ دا مطلب اے ہے کہ ذہن ہر طرفوں خالی تے یکسو تھی ونڄے۔ یکسوئی توں مراد دراصل بے خیال تھی ونڄݨا ہے۔ بے خیال تھیوݨا کوئی اینجھا عمل نی کہ جیندی تشریح دی ضرورت ہووے۔ ہر آدمی دے اتے چویھ گھنٹے اچ زیادہ نی تاں چند منٹ کیتے بے خیال تھیوݨ دی کیفیّت ضرور طاری تھیندی ہے۔ اوندا دماغ تمام وسوسیاں تے خیالات توں خالی تھی ویندے جیندے بارے اچ آکھا ویندے کہ دماغ بند یا ماؤف تھی ڳئے یا آکھا ویندے کہ دماغ خالی تھی ڳئے۔ چونکہ اساں یکسوئی، بے خیالی تے اِرتکاز توجہ دی ایں کیفیّت توں واقفیت نی رکھدے ایں واسطے اساں ایں حالت کوں بیماری سمجھدے ہیں۔ انسانی زندگی ہمہ وقت ہر آن ہر ݙینھ تے ہر شب ݙو رخاں تے چلدی پئی ہے۔ جے تک زندگی ݙو رخاں تے نی چلتی زندگی قائم نی رہندی۔ ہک رخ اچ آدمی ذہنی مرکزیّت توں دور ہوندے تے ٻئے رخ اچ آدمی ذہنی مرکزیّت توں قریب ہوندے۔ جݙݨ ذہنی مرکزیّت توں دور ہوندے اوندے اتے مادیّت دا غلبہ ہوندے تے جݙݨ کوئی آدمی ذہنی مرکزیّت توں قریب ہوندے، اوندے اتے روشنیاں دا غلبہ ہوندے۔ اے ݙوہیں رخ کٹھے سفر کریندے پئے ہن تے الڳ الڳ وی اپنا سفر جاری رکھے ہوئے ہن۔ کٹھے سفر جاری رکھݨ دا مطلب اے ہے کہ انسان مادی حواس دے اندر رہندے ہوئے وی روشنیاں دے حواس نال ہم رشتہ ہے تے روشنیاں دے حواس اچ رہندے ہوئے وی مادیّت نال ہم رشتہ ہے۔ الڳ الڳ سفر کرݨ توں منشاء اے ہے کہ آدمی دے اتے مادیّت غالب آ ویندی ہے یا اوندے اتے روشنی دا غلبہ تھی ویندے۔ جیہڑی زندگی اچ آدمی خالصتاً مادیّت اچ سفر کریندے او زندگی بیداری ہے تے جیہڑی زندگی اچ آدمی دے اتوں مادیّت دا غلبہ ترٹ ویندے اوں زندگی دا نام نندر ہے۔ انبیاء علیہم الصلوٰۃ والسلام دے تعلیمات اے ہن کہ آدم زاد کوں مادیّت دے غلبے توں آزاد کر کے روشنیاں دے اندر سفر کرݨ دی دعوت ݙتی ونڄے، ایں سفر کیتے پہلا قدم یا پہلا عمل مراقبہ ہے ، جیہڑا انسان کوں اوں رستے نال روشناس کریندے جیہڑا رستہ مادیّت دے غلبے توں آزاد ہے۔ مراقبے دے ذریعے آدمی اپݨے ارادے تے اختیار نال اپݨے اتے اینجھے کیفیات مرتّب کر گھندے جنہاں کیفیات اچ مادّے دا غلبہ نی ہوندا۔ مثلاً جݙݨ آدمی سمھدے تاں پہلی اسٹیج اے ہے کہ اکھیاں دے اتے ہلکا جیہا دباؤ محسوس تھیندے ول اے دباؤ خُمار بݨ ویندے۔ خُمار اچ ذرا جیہی گہرائی پیدا تھیندی ہے تاں حواس ترٹݨ لڳدن، جݙݨ حواس دی شکست و ریخت شروع تھیندی ہے تاں اکھیاں اچ پتلیاں دی حرکت ساکت تھی ویندی ہے تے اکھیاں اچ پتلیاں دی حرکت دا ساکت تھیوݨا ایں ڳال دی علامت ہے کہ انسان بیداری دے حواس توں نکل کے نندر دے حواس اچ منتقل تھی ڳیا ہے۔ ==تریجھی اکھ== ==مراقبے دے مدارج== ==رفتار== ==تقاضے کتھاں بݨدن== ==جنت تے دوزخ دے طبقات== ==ایں کونے توں اوں کونے تک== ==قلیل علم== ==کائناتی خدوخال== ==روشنی== ==ذات و صفات== ==قوتِ متخیلہ ۱== ==قوتِ متخیلہ ۲== ==خبر متواتر== ==پرواز== ==لا الہ الا اللہ محمد رسول اللہ== ==پرسکون لہراں== ==اعتراف== ==جادو== ==ماحول== ==سخاوت== ==ثواب و عذاب== ==حوالے== 1zkusp0ciwf70wvztw8l9oj32pppfjd 63505 63495 2025-06-30T10:40:47Z Ismail Saraikistani 3155 /* تریجھی اکھ */ 63505 wikitext text/x-wiki مصنف : '''حضرت [[خواجہ شمس الدین عظیمی]]''' '''نانواں:''' روحانی طالب علماں دے ناں (سرائیکی ترجمہ: اسماعیل بھٹہ) ==عرضِ مشتاق احمد عظیمی== ممتاز روحانی اسکالر مرشد کریم حضرت [[خواجہ شمس الدین عظیمی]] نے ویھ سال پہلے نوع انسانی کوں پر سکون زندگی توں آشنا کرݨ کیتے ہک تحریک دا آغاز کیتا ہئی۔ ایں سلسلے اچ انہاں نے قومی اخبارات اچ کالم لکھے، کتاباں تصنیف کیتے۔ روحانی ڈائجسٹ کراچی، پاکستان تے روحانی ڈائجسٹ انٹرنیشنل اردو، انگلش برطانیہ توں جاری کیتا۔ پاکستان دے چھوٹے وݙے شہراں تے برطانیہ، امریکہ، کینیڈا، فرانس، بھارت، متحدہ عرب امارات دے ٹیلی ویژن، ریڈیو تے انٹرویو نشر تھئے۔ وݙے وݙے ہالاں اچ تقریراں کیتے۔ ہک مربوط تے منظم روحانی پلیٹ فارم تے پاکستان تے بیرون پاکستان ممالک اچ مراقبہ ہال دے ناں نال خانقاہی نظام قائم کیتا۔ ایں وقت پاکستان تے بیرون ممالک اچ ۸۳ مراکز (مراقبہ ہال) خدمت خلق وچ مصروف ہن۔ میݙے مرشد کریم تے حضور قلندر بابا اولیاءؒ دے فیض تے سیدنا حضور علیہ الصلوٰۃُ والسلام دی رحمت نال اللہ تعالٰی دا خصوصی کرم ہے کہ انہاں دے پیغام کوں نہ صرف اللہ دی مخلوق نے سݨا بلکہ ایندے تے عمل وی کیتا۔ نتیجے وچ لوگاں دی ہک وݙی تعداد پر سکون زندگی گزریندی پئی ہے۔ حضرت خواجہ شمس الدین عظیمی دے مرشد کریم حضور قلندر بابا اولیاءؒ دی رباعی دے مطابق: ساقی کا کرم ہے میں کہاں کا مے نوش مجھ ایسے ہزارہا کھڑے ہیں خاموش مے خار عظیم برخیا حاضر ہے افلاک سے آ رہی ہے آواز سروش عظیمی بھیݨاں بھرواں دے شب و روز سرور و کیف نال مامور ہن۔ مرشد کریم خانوادہ سلسلہ عظیمیہ نے 1980ء توں 1982ء تک روحانی اسباق تے پیغمبرانہ طرز فکر نال متعلق جیہڑے لیکچرز ݙتن انہاں وچوں چند لیکچرز ‘‘پیراسائیکالوجی‘‘ دے ناں نال قارئین دی خدمت اچ پیش کیتے ویندن۔ میکوں یقین ہے کہ موجودہ تے آوݨ والی نسل کیتے اے لیکچرز مشعلِ راہ بݨسن تے انہاں نال نوع انسانی دے علم اچ قابل قدر ذخیرہ تھیسی۔ میݙا مشاہداتی تجربہ ہے کہ ایں علمی ورثے کوں اگر یکسوئی تے ذہنی تفکر دے نال پڑھا ونڄے تاں قاری کیتے ماورائی دنیا دے دروازے کھل ویندن۔ کتاب پیراسائیکالوجی دی ودھدی ہوئی مقبولیت دے پیش نظر ایں کتاب دی اصل کوں جیہڑی کہ مرشد کریم نے تجویز فرمائی ہئی برقرار رکھا ڳئے۔ امید ہے کہ کتاب دا اے نواں ایڈیشن تہاکوں پسند آسی۔ میاں مشتاق احمد عظیمیؔ روحانی فرزند حضرت خواجہ شمس الدین عظیمیؔ مراقبہ ہال۔ ۱۵۸ مین بازار مزنگ لاہور ==تکوین تے ارشاد== جیہڑے ویلے اساں کہیں علم دا تذکرہ کریندے ہیں تاں اوں علم کوں سمجھݨ کیتے ݙو ڳالہیں اہمیت رکھدن۔ پہلی ڳالھ ایہ ہے کہ علم دی تھیوری ساکوں معلوم ہووے تے اوں علم دی تکمیل ایہ ہے کہ اساں علم دے اوں شعبے کوں مظاہراتی خدوخال نال ݙیکھوں۔ مطلب ایہ تھیا کہ علم، تھیوری تے پریکٹیکل دے مجموعے دا ناں ہے۔ دیگر علوم دی طرح روحانی علوم وی ہیں بنیاد تے قائم ہن یعنی علم دی تھیوری اچ قاعدے، ضابطے، فارمولے تے انہاں فارمولیاں کوں جانچݨ کیتے پریکٹیکل کرایا ویندے۔ علم ݙو طرح نال سکھا ویندے۔ ہک طریقہ ایہ ہے کہ پہلے تھیوری معلوم کیتی ونڄے تے اوندے قاعدے تے ضابطے معلوم کیتے ونڄن تے اوندے بعد اونکوں پرکھا ونڄے۔ ݙوجھا طریقہ ایہ ہے کہ براہ راست تجرباتی عمل شروع کیتا ونڄے۔ '''مثال:''' ہک آدمی استاد دی زیر نگرانی درکھاݨ دا کم سکھدے تے اوہ کرسی بݨا گھندے۔ ایندے برعکس ݙوجھا آدمی پہلے ایں علم دی مبادیات توں واقفیت حاصل کریندے تے ول کرسی بݨیندے۔ اوں ݙوجھے آدمی کوں ایہ ڳالھ معلوم نی ہوندی کہ کیہڑے درخت دی لکڑ کتنی اچھی ہے۔ اوں لکڑ دے اندر پاݨی دا کتنا تناسب ہے۔ لکڑ دے اندر رڳاں تے نساں دا ڄال کتنا ہے۔ لکڑ دے ہک مربع فٹ اچ کتنا وزن ہے۔ اگر ایں لکڑ کوں پالش کیتا ونڄے تاں کتنی چمک آسی۔ رنگ کیتا ونڄے تاں کیہو جیہی صورت نکلسی۔ لکڑ دی طبعی عمر کتنی ہے۔ اینکوں کیڑا لگدے یا نئیں وغیرہ۔ بہت سارے ڳالہیں ایسے ہن کہ براہ راست تجزیہ کرݨ والے شاگرد کوں معلوم تھی ویندن۔ علم دی مبادیات کوں سمجھݨ والا انجینئر سݙیندے۔ کرسی درکھاݨ وی بݨیندے تے کرسی انجینئر وی بݨیندے لیکن انجینئر دی حیثیت بہرحال اپݨی جگہ اہمیت دی حامل ہے۔ علم دی تریجھی شکل ایہ ہے کہ ہک آدمی تھیوری وی جاݨدے لیکن اونکوں کوئی تجربہ نی۔ ایں صورت وچ او آدمی جینکوں تجربہ ہے، اوں آدمی توں زیادہ باصلاحیت قرار پاندے جیہڑا تھیوری تاں جاݨدے لیکن اونکوں تجربہ نی۔ ==امانت== اللہ خالق ہے تے رب ہے یعنی اینجھی ہستی جیں نے زندگی دے تمام وسائل مہیا کر کے تخلیق کیتا۔ اللہ نے چاہا کہ میں سنڄاݨا ونڄاں۔ سنڄاݨݨ کیتے ضروری ہئی کہ کوئی اینجھی مخلوق ہووے جیہڑی اللہ کوں اللہ دی مرضی تے منشاء دے مطابق پہچاݨ سکے۔ اللہ نے پہچاݨݨ دے ݙو طرزاں قائم فرمائے۔ ہک طرز اے ہے کہ مخلوق ڄاݨدی ہے کہ اساں مخلوق ہیں تے ساݙا پیدا کرݨ والا اللہ ہے۔ پہچاݨݨ دی ݙوجھی طرز اے ہے کہ اللہ نے ساکوں کیوں پیدا کیتا تے ساݙی تخلیق دا مقصد تے منشا کیا ہے۔ اے ڳالھ کہ اللہ کریم نے مخلوق کوں کیوں پیدا کیتا؟ اللہ دا ہک راز ہے۔ قرآن پاک ایں راز دے اتوں پردہ ہٹیندے ہوئے فرمیندے کہ اساں جنّات تے انسان کوں ایں واسطے پیدا کیتے کہ او ساݙی عبادت کرن۔ اپݨی بندگی تے عبدیّت دا اعتراف کریندے ہوئے ساݙے سامݨے جھک ونڄن تے بندگی دا اعتراف ایں ڳالھ دی طرف اشارہ ہے کہ بندے نے اے اقرار کر گھدا کہ میݙی اپݨی ذاتی حیثیت کجھ نی۔ اصل حیثیت اوں ذات عیمت دی ہے جیندے سامݨے جھکدا پیا ہاں۔ اے طرز عام طرز ہے تے ایں طرز اچ پوری کائنات، جنّات، فرشتے، انسان، حیوانات و جمادات سب دے سب ہم رشتہ ہن۔ تمام مخلوق اللہ کریم دی عبادت اچ مصروف ہے۔ درخت وی عبادت کریندن، پہاڑ وی عبادت اچ مصروف ہن۔ پرندے وی عبادت کریندن، جنّات وی عبادت کریندن، فرشتے وی ہمہ تن عبادت اخ مشغول ہن۔ عبادت دا ہک مفہوم اے ہے کہ اساں علمی اعتبار نال اے ڳالھ ڄاݨدے ہوؤں کہ ساݙا کوئی خالق ہے تے عبادت دا ݙوجھا مفہوم اے ہے کہ اساں مشاہداتی طور تے ݙیکھدے ہوؤں، پہچاݨدے ہوؤں۔ خالق دی ڳالھ سݨدے ہوؤں تے اللہ کریم دے ہدایات کوں براہ راست قبول کر کے انہاں تے عمل پیرا تھیؤں۔ اساں اے ݙسے کہ علم دے ݙو حیثیتاں ہن۔ ① ہک علم محض ڄاݨݨا ہے، تے ② علم دی ݙوجھی حیثیت اوں علم توں حاصل شدہ تجربات یا مشاہدات دا حاصل تھیوݨا ہے۔ ہک علم اے ہے کہ ساکوں ساݙے اللہ نے پیدا کیتے تے ایں واسطے پیدا کیتے کہ اساں اللہ کریم دی عبادت کروں تے انہاں اعمال کوں اختیار کروں جیہڑے اللہ کریم دے پسندیدہ ہن۔ ایں علم اچ مشاہدہ کوں دخل نی۔ ݙوجھا علم او ہے کہ جیندے وچ علم دے ݙوہیں حیثیتاں قائم ہن یعنی علم دی علمی حیثیت وی ہوندی ہے تے علم دی تجرباتی حیثیت وی قائم ہوندی ہے۔ تجرباتی حیثیت کوں اللہ کریم نے اپݨی امانت قرار ݙتے۔ امانت دا تذکرہ آندے تاں انسان دی ہک منفرد حیثیت قائم تھی ویندی ہے۔ قرآن پاک اچ اللہ کریم نے ݙسے کہ: ① میں کون ہاں؟ تے ② ایں کائنات دی تخلیق اچ میݙی صناعی کیہڑی طرح عمل کریندی پئی ہے؟ تے ③ کائنات دا قیام کنہاں ضابطیاں، قاعدیاں تے فارمولیاں تے قائم ہے۔ اے علم دی او طرز ہے جیہڑی یقین بݨ کے مشاہدہ بݨ ویندی ہے۔ اللہ کریم نے قرآن پاک اچ سورہ بقرہ دی پہلی آیات اچ فرمایا ہے کہ اے کتاب انہاں لوگاں کیتے ہدایت ہے جیہڑے متقی ہن تے متقی او لوگ ہن جیہڑے غیب دا یقین رکھدن۔ غیب د یقین رکھݨ توں مراد اے ہے کہ او مشاہداتی نظر دے حامل ہوون۔ انہاں دے اندر او نظر کم کریندی ہووے جیہڑی غیب بین ہے۔ جے تک انسان دے اندر مشاہداتی نظر کم نہ کریسی اوندے کیتے کائنات تسخیر کینہاں تھیسی۔ مسخر تھیوݨ توں مراد اے ہے کہ اساں اے ݙیکھدے پئے ہیں کہ زمین ہک قاعدے ضابطے دے تحت ساکوں رزق فراہم کریندی پئی ہے۔ اساں زمین تے مکان بݨیندے ہیں تاں زمین مکان بݨاوݨ اچ حارج نی تھیندی۔ زمین اتنی سنگلاخ تے سخت جان نی بݨ ویندی کہ اساں اوندے اتے ٹروں تاں ڈھہوݨ لڳوں۔ اتنی نرم نی بݨ ویندی کہ اساں زمین دے اتے چلوں تاں ساݙے پیر دھنس ونڄن۔ سورج تے چندر ساݙی خدمت گزاری اچ مصروف ہن۔ ہک قاعدے تے ضابطے اچ اپݨی ڈیوٹی کوں انجام ݙیندے پئے ہن جیہڑی انہاں دے اتے فرض کر ݙتی ڳئی ہے تے ایں عمل نال ساکوں اختیاری یا غیر اختیاری فائدہ پہنچدا پئے۔ ہک تسخیر اے ہے کہ تساں اپݨے اختیار دے تحت زمین توں، سمندر توں، دریاواں توں، پہاڑاں توں، چندر توں، سجھ توں کم گھن سڳو۔ تسخیر اے وی ہے کہ چندر دی چانݨی نال پھلاں اچ مٹھاس پیدا تھیوے تے اعلیٰ تسخیر اے ہے کہ سیدنا حضورﷺ انگل نال اشارہ کر ݙیون تاں چندر ݙو ٹکڑے تھی ونڄے۔ حضرت عمر فاروقؓ دریائے نیل کوں پیغام بھیج ݙیون: ‘‘'جے توں اللہ دے حکم نال چلدا پئیں تاں سرکشی توں باز آ ونڄ ورنہ عمرؓ دا کوڑا تیݙے کیتے کافی ہے۔’’' ہک صیہب نے حضرت عمرؓ توں شکایت کیتی: ‘'‘یا امیر المومنین! میں زمین تے محنت کرینداں ، داݨہ سٹینداں تے جو کجھ زمین دے ضروریات ہن انہاں کوں پورا کریندں لیکن بیج سک ویندے۔ ٻہوں پریشان ہاں۔’’' حضرت عمرؓ نے فرمایا: ‘‘'جݙݨ میݙا اوں پاسوں لنگھݨ تھیوے تاں ݙسیں۔''' حضرت عمر فاروقؓ جݙݨ اوں پاسوں لنگھے تاں اوں صیہب نے زمین دی نشاندہی کیتی۔ حضرت عمرؓ تشریف گھن ڳئے تے زمین تے کوڑا مار کے فرمایا: ‘‘'توں اللہ دے بندے دی محنت ضائع کریندی ہیں جبکہ او تیݙی ساری ضروریات پوری کریندے۔''' تے اوندے بعد زمین لہلہاندی رڑھ اچ تبدیل تھی ڳئی۔ مرشد کریم حضور قلندر بابا اولیاءؒ نے میکوں ہک واقعہ سݨایا کہ ہک ٻہوں وݙا نجومی سیدنا حضورﷺ دی خدمت اچ حاضر تھیا۔ پتہ چلا کہ حضورﷺ اوں وقت پہاڑ تے ہن۔ نجومی اتھاں پہنچ ڳیا۔ اوں نے اپݨا تعارف کرایا تے آکھا ، اگر آپﷺ دے پیر مبارک دے تلے اے پہاڑ موم تھی ونڄے تے پہاڑ دے اتے پیر دا نقش آ ونڄے تاں میں مسلمان تھی ویساں۔ رسول اللہﷺ نے بسم اللہ پڑھ کے قدم چایا تے پہاڑ تے رکھ ݙتا۔ جیویں ہی حضورﷺ نے پیر چا کے پتھر تے رکھا۔ نجومی نے آسمان دی طرف ݙٹھا تے ول پہاڑ دی طرف نظر سٹی۔ پہاڑ تے پیر دا نقش موجود ہئی۔ ایں طرح جیویں نرم مٹی تے نقش بݨ ویندے۔ تسخیر دا اے عمل ݙیکھ کے نجومی مسلمان تھی ڳیا۔ دریافت کرݨ تے اوں نے ݙسا کہ او اپݨے زمانے دا یکتا تے منفرد نجومی ہے۔ آسمان تے ہک ستارہ ہے۔ او ستارہ جݙݨ کہیں آدمی دے سر تے براہ راست سایہ فگن تھیندے تاں اوندے اندر اے صلاحیت پیدا تھی ویندی ہے کہ سخت مٹی نرم تھی ویندی ہے۔ میݙے حساب نال ایں ستارے کوں اوں جگہ جتھاں حضورﷺ کھڑے ہن، کئی ہزار سال بعد آوݨا ہئی۔ میں جݙݨ رسول اللہﷺ توں درخواست کیتی تے حضورﷺ نے بسم اللہ پڑھ کے قدم چایا تان میں ݙٹھا کہ او ستارہ اپݨی جگہ توں تیزی نال پلٹا تے لمحیاں کیتے حضورﷺ دے اتے سایہ فگن تھی کے واپس چلا ڳیا۔ تسخیر دی ہک شکل اے وی ہے جو تساں اے ڄاݨدے ہوو جو سونے وچ کتنے روشنیاں دے مقداراں کم کریندن۔ جے تانبے اچ اتنے مقداراں دا اضافہ کر ݙتا ونڄے تاں تانبا سونا بݨ ویندے۔ اللہ کریم دی تخلیق اچ کوئی تخلیق غیر متوازن نی تے نہ کوئی اینجھی صورت ہے جو کائنات حادثاتی طور تے وجود اچ آ ڳئی ہووے۔ تخلیق دے تحت ہر شئے وچ معیّن مقداراں کم کریندے پئے ہن، جتھاں تک تخلیقی عمل دا تعلق ہے ٻکری وی اونہی طرح پیدا تھیندی ہے جیں طرح انسان پیدا تھیندے۔ ٻکری کوں وی اونہی طرح بکھ لڳدی ہے جیں طرح انسان کوں بکھ لڳدی ہے۔ ٻکری دے اندر وی تریھ دا تقاضا اونہی طرح پیدا تھیندے جیں طرح آدمی کوں تریھ لڳدی ہے۔ ٻکری وی اوں طرح سمھدی ہے جیں طرح آدمی سمھدے تے ٻکری وی اونہی طرح بھڄدی دھرکدی ہے تے غذا تلاش کریندی ہے جیں طرح انسان تلاش کریندے۔ ڳالھ صرف اے ہے جو تخلیق کرݨ والے معیّن مقداراں ہر مخلوق اچ انج انج کم کریندے پئے ہن ۔ کتھائیں معیّن مقداراں ٻکری بݨ ویندن۔ کتھائیں معیّن مقداراں نال ڳݙونھ بݨ ویندے۔ کتھائیں معیّن مقداراں نال آدم بݨ ویندے۔ کتھائیں معیّن مقداراں نال پہاڑ، کتھائیں فرشتے تے کتھائیں جنّتاں بݨ ویندن تے کتھائیں دوزخ دا ٻالݨ بݨ ویندے۔ ==تخلیقی نظام== اللہ نے بحیثیت خالق دے اپݨے بندیاں کوں اینجھا علم عطا کیتے جو بندے دے اندر تخلیقی صلاحیتاں بیدار تھی ڳن۔ اللہ نے اپݨی ذات مبارک کیتے احسن الخالقین (تخلیق کرݨ والیاں اچ بہترین خالق) دا لفظ بیان فرمائے۔ یعنی اللہ نے تخلیقی اختیارات اپݨے علاوہ آدم کوں وی تفویض کر ݙتن۔ تخلیق کرݨ والی ہستی ایں ڳالھ تے قدرت رکھدی ہے جو او اپݨی منشا تے مرضی دے مطابق جݙݨ چاہے کہیں شئے کوں وجود اچ گھن آوے۔ جݙݨ اوندا دل چاہے روک ݙیوے۔ جݙݨ اوندے مزاج کیتے کوئی ڳالھ ناگوار گزرے تاں اوں چیز کوں بھن کے ریزہ ریزہ کر ݙیوے۔ ایہے اختیارات اللہ نے آدم کوں وی ݙتن ۔ آدم اپݨی تخلیق نال نوعِ انسانی کثو فائدہ وی پہنچا سڳدے تے نوعِ انسانی ایندی تخلیق (ایجادات) نال تباہ و برباد وی تھی سڳدی ہے۔ اڄ دے دور اچ انہاں ڳالہیں کوں سمجھݨا ٻہوں آسان تھی ڳئے۔ ریڈیو ہک ایجاد یا تخلیق ہے۔ ہر ریڈیو دی اپݨی ہک طاقت ہے اوندا ناں میڈیم ویو، شارٹ ویو یا فریکوئنسی ہے، ناں کجھ وی ہووے بہرحال او طاقت انہاں پُرزیاں دے اتے منحصر ہے جیہڑے ریڈیو دے اندر نصب ہن۔ ایں طرح ٹی وی ہے اوندے اندر وی چینل کم کریندے تے اوندی طاقت دا دارومدار انہاں مقداراں(لہراں) تے ہے جیندا ناں چینل رکھا ڳیا ہے۔ ایٹم بم دے اندر وی طاقت دا ہک ذخیرہ ہے۔ ایٹم بم اچ موجود یورینیم دے الیکٹران اچ کمی یا زیادتی کر ݙتی ونڄے تاں ٻہوں قوی توانائی پیدا تھیندی ہے۔ تے اوں توانائی نال پورے پورے آبادیاں ختم تھی ویندن۔ ݙوجھا ہائیڈروجن بم جیندے پھٹݨ نال لکھاں آدمی مر ویندن۔ غور و فکر کیتا ونڄے تاں اے ڳالھ سامݨے آندی ہے جو ایٹم بم بجائے خود ہک طاقت ہے تے ایں طاقت دے مقداراں کوں گھٹ یا زیادہ کریج سڳدے۔ صحت مند آدمی زیادہ کم کریندے۔ زیادہ دوڑ سڳدے تے حرکات و سکنات اچ چستی تے جوانمردی دا بہتر طریقے تے مظاہرہ کریندے۔ ایندء برعکس بیمار، ضعیف و ناتواں آدمی دی چال وچ، گفتگو اچ، حرکات و سکنات اچ نمایاں کمی نظر آندی ہے۔ ڳالھ اوہا ہے جو صحت مند تے جواں مرد دے اندر صحت دے معیّن مقداراں اپݨی صحیح حیثیت اچ متحرّک ہوندن تے بیمار آدمی دے اندر صحت دے مقداراں کمزور، ترٹے ہوئے تے کھنڈے ہوئے ہوندن۔ ساݙے سامݨے ݙو آدمی ہن۔ ہک آدمی ذہین ہے ہک آدمی سدھا سادہ ہے۔ ذہین آدمی دے اندر عقل و شعور دے مقداراں زیادہ کم کریندے پئے ہن۔ سدھے سادے آدمی دے اندر عقل و شعور دے مقداراں گھٹ کم کریندے پئے ہن ایں کیتے او سدھا سادہ ہے۔ اینہی طرح ݙو آدمی ساݙے سامݨے ٻئے ہن۔ ہک نارمل ہے تے ٻئے آدمی دے بارے اچ ساݙی رائے اے ہے جو اے پاڳل ہے۔ مخبوط الحواس ہے۔ زندگی دے تقاضے پورے کرݨ والے معیّن مقداراں تے تے او مقداریں جیہڑے آدمی دے اندر حواس بݨیندن جے صحیح طریقے تے متحرّک ہن تاں اینجھا آدمی عقلمند اکھیندے۔ صحیح مقداراں غیر متوازن تھی ونڄن تاں اینجھا آدمی کم عقل ہوندے۔ ساکوں تریھ لڳدی ہے یعنی ساݙے اندر تخلیقی نظام اطلاع ݙیندے کہ ہݨ جسمانی نظام کوں پاݨی دی ضرورت ہے۔ اعتدال پسند آدمی اتنا پاݨی استعمال کریندے جتنے پاݨی دی ساݙے جسمانی نظام کوں ضرورت ہے۔ غیر اعتدال پسند آدمی اتنا پاݨی استعمال کریندے کہ پیٹ پھنڈ ویندے۔ اوندی ہک طبعی شکل اے بݨدی ہے کہ تریھ دا احساس جنہاں معیّن مقداراں تے قائم ہے او ترٹ ویندے تے جیں وقت آدمی طبعی طور تے غیر متوازن تھی ویندے۔ تریھ دا احساس وی ایب نارمل تھی ویندے۔ استسقاء دا مریض پاݨی پیوݨا شروع کریندے اتھاں تک کہ اوندا پیٹ پھٹ ویندے تے او مر ویندے۔ آدمی کوں بکھ لڳدی ہے، اعتدال اچ کھاݨا کھاندے تاں آدمی دی جسمانی زندگی دی نشوونما تھیندی ہے لیکن اگر بکج دا ایہو تقاضا اپݨی معیّن مقداراں تے قائم نہ رہے تاں آدمی کھاںا کھاوݨ نال بیمار تھی ویندے۔ یا کھاݨا کھاوݨ نال ضعیف تے ناتواں تھی ویندے۔ انہاں مثالاں توں اے ڳالھ واضح طور تے سامݨے آ ویندی ہے کہ آدمی اچ جیہڑی حرکت ہے ، زندگی دے جتنے رخ ہن تے زندگی جنہاں خدوخال تے رواں دواں ہے او دنیاوی زندگی ہووے یا اوں دنیا دی زندگی ہووے جینکوں غیب دی دنیا آکھا ویندے ، مقداراں تے قائم ہے۔ جے تک مقداراں قائم ہن زندگی ، زندگی ہے تے جݙݨ انہاں مقداراں اچ ردّ و بدل تھیںدے یا زیادتی تھیںدی ہے یا کمی تھیندی ہے حرکت اچ فرق آ ویندے تاں زندگی اچ اینجھا شگاف پئے ویندے کہ بظاہر آدمی زندہ نظر آندے لیکن باطن وچ او آدمی کجھ وی نی ہوند۔ نہ زندیاں اچ اونکوں شمار کیتا ویندے تے نہ اوندا شمار مردیاں وچ تھیندے۔ تسخیر کائنات کیتے ضروری ہے کہ ساکوں تخلیق دے او فارمولے معلوم ہوون جنہاں دے اتے اے تخلیق قائم تے متحرّک ہے ، باحواس و با شعور ہے۔ ===قانون=== زندگی دا ہر تقاضا معیّن مقداروں نال مرکب ہے تے اے معیّن مقداراں ہی تقاضے تخلیق کریندن۔ زندگی دا کوئی تقاضا فارمولیاں دے بغیر قائم نی۔ اللہ کریم نے ساݙی تخلیق فارمولیاں نال کیتی ہے تے انہی فارمولیاں کوں اساں دانستہ یا نادانستہ متحرّک کر گھندے ہیں تاں نویں نویں ایجادات تے تخلیقات وجود اچ آ ویندن۔ چونکہ آدمی بجائے خود ہک فارمولا ہے۔ ایں واسطے فارمولے دے اندر او تخلیقی عناصر جنہاں نے فارمولے کوں زندگی بخشی ہے متحرّک ہن۔ آدمی چونکہ ہک تخلیقی فارمولا ہے تے اینکوں تخلیقی فارمولیاں دا علم وی ݙتا ڳیا ہے۔ ایں واسطے او انہاں فارمولیاں دا علم سکھ گھندے جنہاں فارمولیاں نال فرشتیاں دی تخلیق تھیندی ہے تے جنہاں فارمولیاں نال جنّت بݨائی ڳئی ہے تے جنہاں مقداراں (فارمولیاں) تے ست آسمان قائم ہن۔ نور اعلیٰ نور جنہاں فارمولیاں نال عرش وجود اچ آیا ہے او وی ساݙے اکھیاں دے سامݨے آ ویندن۔ المیہ اے ہے کہ مسلماناں دے اندر تجسّس، تلاش تے تفکر ختم تھی ڳئے۔ مسلمان دعویٰ اے کریندے کہ میں اللہ دا نائب ہاں۔ جب کہ کویلی توں زیادہ عقل و تفکر استعمال نی کریندا۔ اللہ کریم دا قانون جاری و ساری ہے۔ قرآن پاک اچ اللہ کریم نے فرمایا کہ اے کتاب انہاں لوگاں دے اتے ہدایت دے دروازے کھولیندی ہے جیہڑے تفکر کریندن ، تحقیق و تلاش کریندن ، ریسرچ کریندن ، گہرائی اچ مشاہدہ کریندن۔ اللہ دی ذات واحد ہے، ذی احتیاج نی۔ نہ او کہیں دا پیؤ ہے تے نہ او کہیں دی اولاد ہے تے نہ ہی اوندا کوئی خاندان ہے۔ جیہڑا تلاش کریندے پا گھندے تے جیہڑا کفران کریندے او محروم رہ ویندے۔ ==نقطہ کُھلدے== جیہڑلے کوئی بندہ کہیں ہک نقطے تے اپݨے پورے صلاحیتاں مرکوز کر کے غور کریندے تاں اوندی نظر وچ اتنی وسعت پیدا تھی ویندی ہے کہ او اوں نقطے کوں جیندے اتے تمام صلاحیتاں مرکوز تھی ڳن ، پڑھ گھندے۔ پڑھݨ توں منشا اے ہے کہ: #نقطے دے اندر موجود اوصاف، تے #نقطے دے اندر موجود خفیہ صلاحیتاں تے #صلاحیتاں دے اندر مخفی صلاحیتاں اوندے سامݨے آ ویندن۔ #جݙݨ ٻیا زیادہ گہرائی اچ ݙیہدے تاں نقطہ اونکوں اپݨا استعمال ݙس ݙیندے۔ نقطے دے اندر موجود مخفی قوتاں ایں ڳالھ دا مشاہدہ بݨ ویندن کہ پورے پورے کہکشاواں ساݙے نال سفر کریندے پئے ہن۔ اساں ڄاݨ گھندے ہیں کہ دنیا اچ موجود ہر شئے لہراں تے قائم ہے۔ اساں تے پوری کائنات لہراں دے تاݨے ݨاݨے نال مرکب ہے۔ دنیا دی ہر چیز چاہے او پاݨی ہووے، درخت ہووے، پتھر ہووے، انسان ہووے، چرندہ ہووے، پرندہ ہووے، درندہ ہووے، انرجی ہووے، آکسیجن ہووے یا ایٹم یا مالیکیول، سب روشنیاں دے ہالے اچ بند ہے۔ یعنی ہر چیز دے اتے روشنی دا ہک غلیف ہے۔ تفکر کرݨ دے بعد اوں بند غلیف کوں کھول کے اوں چیز دے اتے نظر مرکوز کر ݙتی ونڄے تاں: # نظر دے سامݨے پہلا انکشاف طاقت دا تھیندے۔ # نظر وچ جیہڑلے گہرائی پیدا تھیندی ہے تاں ݙوجھا انکشاف اوں طاقت دے استعمال دا ہوندے۔ #مزید گہرائی واقع تھی ونڄݨ نال تریجھا انکشاف اے تھیندے کہ طاقت مظہر بݨ کے سامݨے آ ویندی ہے۔ ہیروشیما تے ناگا ساکی دے اتے ایٹم بم سٹیا ڳیا اںو ایٹم دی طاقت دا مظاہرہ تھیا۔ مظاہرہ ایں شکل اچ تھیا کہ جنہاں پہاڑیاں تے بم سٹیا ڳیا ہئی او پہاڑیاں دھواں بݨ ڳئے۔ لوگاں نے ݙٹھا کہ پہاڑ کھڑے ہن جیہڑلے پہاڑ کوں چھوا ڳیا تاں دھوئیں دے علاوہ کجھ نہ ہیی۔ سوال اے ہے کہ طاقت دا کھوج کیں نے لایا؟ طاقت دا استعمال کیں نے کیتا؟ تے طاقت دے مظاہرے نال کون متأثر تھیا؟ ایندا جواب اے ہے کہ ایٹم دی طاقت دا کھوج انساناں نے لایا، ایندی طاقت کوں استعمال انساناں نے کیتا تے ایں طاقت دے تخریبی تے تعمیری پہلو توں وی انسان ہی متأثر تھیا۔ نتیجہ اے نکلا کہ ایٹم دے اندر موجود طاقت اللہ کریم دی تخلیق ہے تے ایں طاقت کوں استعمال کرݨ دا طریقہ اللہ نے انسان کوں سکھا ݙتے۔ لاشعور ݙسیندے کہ انسان دے اندر اللہ تعالیٰ نے اتنی سکت تے صلاحیت منتقل کر ݙتی ہے کہ او ایٹم دی طاقت کوں اپݨے ارادے تے اپݨی منشا دے مطابق استعمال کر سڳدے۔ اے آکھݨا ہرگز بے جا نہ ہوسی کہ خالق ہر حال اچ تخلیق توں زیادہ باصلاحیت باوصف تے باہمت ہے۔ ایٹم دی طاقت دے خالق دی حیثیت نال جݙݨ اساں انسانی کردار تے نظر پیندے ہیں تاں دراصل اساں اے آکھݨا چاہندے ہیں کہ اللہ تعالیٰ نے انسان کوں اینجھے مخفی صلاحیتاں تے قوتیں عطا کر ݙتن جنہاں دے سامݨے ایٹم دی قوت کوئی حیثیت نی رکھدی۔ فرق صرف ایٹم دے استعمال دا ہے۔ اساں ایٹم دے اندر انہاں لہراں کوں تلاش کریندے ہیں جیہڑے تباہی و بربادی دا پیش خیمہ ہن یا انہاں صلاحیتاں کوں تلاش کریندے ہیں جیہڑے نوعِ انسانی دی تعمیر اچ کم آندن۔ جیہڑلے ہر چیز لہراں تے قائم ہے تاں انسانی وجود وی لہراں نال بݨا ہویا ہے۔ لہراں اچ قائم وجود اچ تفکر انسان دے اتے منکشف کر ݙیندے کہ انسان اچ تخلیقی صلاحیت موجود ہے۔ جیں طرح ایٹم ہک نقطہ ہے تے ایں نقطے دے اندر اینجھی طاقت محفوظ ہے کہ اگر اینکوں تخریبی ذہن نال استعمال کریجے تاں زمین الٹ پلٹ ویندی ہے۔ پورے پورے شہر آناً فاناً تباہ و برباد تھی ویندن۔ ایں ہی ایٹم کوں اگر تعمیر اچ استعمال کریجے تاں بجلی ایجاد تھی ویندی اے ، او بجلی جیہڑی ہر سائنسی ترقی اچ کہیں نہ کہیں طرح موجود ہے۔ انسان دے اندر وی ہک ایٹم ہے۔ ایں ایٹم یا نقطے دے اندر وی بے شمار طاقتاں ذخیرہ ہن۔ جیہڑلے اے ایٹم کھلدے تاں آدمی مادی وسائل توں بے نیاز تھی کے روحانی طور تے انہاں فارمولیاں دا مشاہدہ کر گھندے جنہاں فارمولیاں نال سورج بݨدن ، چندر وجود اچ آندن۔ جنہاں فارمولیاں تے ستارے قائم ہن، جنہاں فارمولیاں تے آسمان قائم ہن۔ جنہاں فارمولیاں تے کلیاں دے اتے زمین گردش کریندی پئی ہے۔ ===مثال=== اساں شربت بݨیندے ہیں۔ ساکوں اے معلوم ہے کہ پاݨی اچ کھنڈ گھول ݙیویجے تاں شربت بݨ ویندے تے اوں شربت اچ خوشبو ملا ݙیویجے تاں شربت خوشبودار تے مفرح تھی ویندے۔ اینہی شربت اچ رنگ ملا ݙیویجے تاں شربت خوش شکل تھی ویندے۔ اینہی شربت اچ اگر کوئی اینججی ٹھڈھی دوا شامل کر ݙیویجے جیہڑی خون کوں ٹھڈھا کر ݙیوے تاں اے شربت گرمی توں پیدا تھیوݨ والے امراض دا علاج بݨ ویندے۔ روٹی پکاوݨا ہک فارمولے دے اتے قائم ہے۔ جیہڑلے اساں روٹی دا تذکرہ کریندے ہیں تاں روٹی نال متعلق جتنے اعمال ہن او خودبخود زیر بحث آ ویندن۔ روٹی دا مطلب ہے زمین دے اندر گیہوں سٹݨا، زمین دی ککھ اچ دَور کرݨ والے روشنیاں تے لہراں دا گیہوں دے بیج تے اثر انداز تھیوݨا، گیہوں دے بیج دے اندر موجود روشنیاں تے لہراں دا زمین دے لہروں تے روشنیاں نال باہم مل کے ہک ٻئے دا تأثر قبول کرݨا۔ ہک ٻئے دے اندر لہراں دا جذب تھیوݨ دے بعد گیہوں دے بیج اچ کَلّہ پھٹݨا، بیج دی پیدائش دے بعد زمین دی ککھ توں باہر آوݨا، سورج دی تپش نال پکݨا، چندر دی چانݨی نال گیہوں دے اندر مٹھاس پیدا تھیوݨا، گیہوں دے بیج دا جوان تھیوݨا تے ول اوندا چکی اچ پسݨا۔ اٹا بݨݨا۔ اٹے تے پاݨی دے ملاپ نال ہک نویں شکل اختیار کرݨا۔ اٹا تے پاݨی دے ملاپ نال جیہڑا مرکب بݨے اوں مرکب دا بھاہ تے پکݨا۔ انہاں تمام عوامل توں گزر کے روٹی پکدی ہے۔ ہک عام آدمی آہدے روٹی کھاؤ، ڳالھ ختم تھی ڳئی، لیکن تفکر کرݨ والا بندہ اے تلاش کریندے کہ روٹی کیا ہے؟ تے کیویں وجود اچ آئی؟ ایں ہی طرح انسان وی ہک نقطہ ہے۔ نقطے کوں تروڑا ونڄے بالکل اوں طرح جیں طرح ایٹم کوں تروڑ ݙتا ڳیا ہووے تاں اوندے اندر او عجائبات نظر آندن جینکوں اللہ تعالیٰ نے کائنات آکھے۔ انسان دی پوری نسل، انسان دی پوری نوع، جنّات تے جنّات دی پوری نوع، فرشتے، آسمان، جنّت، دوزخ، عرش تے انتہا اے ہے کہ خود اللہ تعالیٰ ایں نقطے دے اندر موجود ہے، جیہڑلے اے نقطہ کھلدے تاں انسان مشاہداتی طرزاں اچ قدم قدم سفر کر کے منزل مقصود تک پہنچ ویندے تے مقصود تے منظور و مطلوب اللہ تعالیٰ ہے۔ تصوّف اچ ایں نقطے دا ناں ‘‘فؤاد’’ ہے۔ جیندا ترجمہ دل ہے۔ اے اوہو دل ہے جینکوں اللہ تعالیٰ نے اپݨا مسکن تے اپݨا گھر قرار ݙتے۔ اے اوہو دل ہے جیہڑا کݙہیں غلط بیانی نی کریندا، کݙہیں کوڑ نی ٻولیندا۔ جو کجھ ݙیہدے حقیقت ݙیہدے۔ دل خالقِ کائنات کوں ݙیہدے تے خالقِ کائنات دل کوں ݙیکھدے۔ ==رشتے داری== ہر مخلوق ݙوجھی مخلوق دے نال باہم مشترک ہے تے ہک رشتے اچ منسلک ہے۔ جیں طرح آدم دے اندر روح کم کریندی ہے تے اوں روح دی تحریکات نال ہر آدم دی زندگی اچ حواس بݨدن، او جذبات و احساسات توں گزردے۔ مسرت و شادمانی تے رنج و الم دے کیفیات نال او متأثر تھیندے۔ اینہی طرح کویلی دے اندر وی جذبات و احساسات موجود ہن۔ معاش دے حصول کیتے جیں طرح آدم زاد جدوجہد کریندے اونہی طرح کویلی وی جدوجہد کریندی ہے۔ مکھی وی جدوجہد کریندی ہے۔ مچھر وی جدوجہد کریندے۔ اگر آدم دی تربیت زیر بحث آوے تاں اللہ دی ݙوجھی مخلوق وی اپݨی اولاد دی تربیت اچ کوئی کسر باقی نی رکھدی۔ شیر اپݨے ٻال کوں فطری تے جبلّی تربیت ݙیندے۔ ٻلی اپݨے ٻالاں دی تربیت کریندی ہے تے انہاں کوں معاش حاصل کرݨ کیتے او تمام قاعدے و ضابطے تے گُر ݙسا ݙیندی ہے جیہڑے اوندی زندگی کیتے ضروری ہن۔ آدم دی فضیلت اگر ایں ڳالھ اچ ہے کہ او عقلمند ہے تاں تجربہ کرݨ نال اے ڳالھ سامݨے آندی ہے کہ ݙوجھی مخلوق دے افراد اچ وی عقل موجود ہے۔ اے تھی سڳدے کہ عقل کہیں مخلوق اچ گھٹ ہووے تے کہیں مخلوق اچ زیادہ۔ اللہ تعالیٰ فرمیندے کہ اساں ماکھی دے گھݨ تے وحی کریندے ہیں (سورۃ النحل: آیت – 68)۔ وحی کیتے ضروری ہے کہ جیندے تے وحی دا نزول تھیندا پیا ہے او سعادت مند ہووے، ہوش و حواس رکھدا ہووے، اوندے اندر سوچݨ سمجھݨ تے فکر کرݨ دی صلاحیت موجود ہووے۔ او وحی دے مفہوم نال آشنا تھی کے اوندے مطابق عمل کر سڳے۔ جݙݨ اساں اللہ رب العزت دا ارشاد پڑھدے ہیں کہ اساں ماکھی دے گھݨ تے وحی کیتی تاں اساں ڄاݨ گھندے ہیں کہ ماکھی دے گھݨ وچ عقل موجود ہے۔ ماکھی دے گھݨ وچ سوچݨ سمجھݨ دی صلاحیت موجود ہے تے ماکھی دا گھݨ وحی دے مفہوم توں وی باخبر ہے۔ اگر انسان کوں عقل دی بنیاد تے فضیلت ݙتی ونڄے تاں ماکھی دا گھݨ وی افضل و اعلیٰ ہے۔ حاصل کلام اے ہے کہ محض علم و حکمت، دانائی تے عقل و شعور دی بنیاد تے انسان کوں ݙوجھے نوعاں اچ شرف حاصل نی۔ کائنات اچ موجود ہر شئے زندہ ہے، متحرّک ہے تے جݙݨ زندہ ہے تاں اوندے اندر شعور ہے، اوندے اندر حواس ہن، اوندے اندر زندگی گزارݨ دے تقاضے موجود ہن۔ او اپݨی بھلائی یا برائی دا احساس رکھدے۔ سردی ٻلی کوں وی لڳدی ہے، سردی انسان کوں وی لڳدی ہے۔ اگر کوئی انسان مکان بݨا کے یا اعلیٰ توں اعلیٰ لباس پا کے سردی دا تدارک کر گھندے تاں ٻلی وی سردی توں بچاؤ دے طریقے ڄاݨدی ہے۔ اللہ کریم نے انسان کوں اپݨی نیابت دے علوم سکھا کے جیہڑا شرف عطا کیتے او کیا ہے؟ او شرف قرآن پاک دے اندر تفکر کرݨ نال سامݨے آندے۔ آدم تے فرشتیاں دا جݙݨ موازنہ کیتا ویندے تاں اے حقیقت منکشف تھیندی ہے کہ آدم اَسماء الٰہیہ دے اسرار تے رموز ڄاݨفے جیہڑے فرشتے نی ڄاݨدے۔ اتھاں ہک ڳالھ ٻہوں زیادہ وضاحت طلب ہے کہ اَسماء توں مراد اے نی کہ اللہ تعالیٰ نے آدم کوں ݙس ݙتے کہ ایں چیز دا ناں درخت ہے، ایندا نام فاختہ ہے، ایندا ناں شیر ہے۔ حقیقت کݙہیں نی بدلدی ہمیشہ ہک نقطے تے قائم رہندی ہے۔ اگر اَسماء توں مراد دنیاوی چیزاں دے ناں ہوندے تاں پوری نوعِ انسانی ہر چیز کوں ہک ہی ناں نال ڄاݨدی تے پہچاݨدی جبکہ ایویں نی بلکہ کوئی آدمی درخت کوں درخت آہدے تے کوئی درخت کوں Tree آہدے۔ اَسماء توں مراد اللہ دے او صفات ہن جیہڑے خالقیت دے روپ اچ تخلیق کرݨ دی صلاحیت رکھدن۔ اَسماء دا علم او علم ہے جیہڑے کائنات دے اندر تخلیقی فارمولے ہن۔ اَسماء الٰہیہ او علمِ آگہی ہے جیہڑا انسان دے اتے اوں عالَم کوں منکشف کریندے۔ جیں عالَم اچ غیبی انکشافات ہن جیں عالَم اچ قدرت الٰہیہ دے او راز ہن جنہاں دے اتے پوری کائنات قائم ہے۔ اللہ تعالیٰ دا ارشاد ہے: "اساں اپݨی امانت سماوات تے ، زمین تے اتے پہاڑاں تے پیش کیتی ، سب نے آکھا اساں اینکوں چاوݨ دے متحمل نی تھی سڳدے ایں واسطے کہ اساں ڄاݨدے ہیں کہ اگر اے امانت اساں اپݨے ناتواں موڈھیاں تے چائی تاں ہم ریزہ ریزہ تھی ویسوں تے ساݙا وجود نیست و نابود تھی ویسی۔" (سورۃ الاحزاب – آیت نمبر 72) آیت مقدسہ اچ پوری طرح ایں قانون دی وضاحت کیتی ڳئی ہے کہ سماوات وی شعور رکھدن۔ ارض وی شعور رکھدی ہے ، پہاڑ وی شعور رکھدن۔ انکار یا اقرار بجائے خود ایں ڳالھ دا ثبوت ہے کہ انکار یا اقرار کرݨ والی ہستی اچ شعور موجود ہے۔ اگر پہاڑ دے اندر جینکوں بے جان پتھر سمجھا ویندے عقل نہ ہوندی، سمجھ ٻجھ نہ ہوندی، اونکوں اپݨی ہستی دا ادراک نہ ہوندا تاں او کیویں آکھ سڳدا ہئی کہ میں اے امانت نی چا سڳدا۔ اگر میں ایں امانت کوں چا گھدا تاں میں ریزہ ریزہ تھی ویساں۔ تفکر کرݨ نال مزید وضاحت تھیندی ہے کہ جیں طرح انسان سݨدے، پتھر وی سݨدے، جیں طرح انسان سوچیندے، پتھر وی سوچیندے۔ جیں طرح انسان ٻولیندے، پتھر وی ٻولیندے۔ اے قرآن پاک دے آیات ہن، کوئی عقلی تے فلسفیانہ استدلال نی۔ ذرا غور کرو، جیہڑلے پتھر ٻول سڳدے، سݨ سڳدے، اپݨی ہستی دے بارے اچ اونکوں علم ہے کہ میݙے اندر کتنی سکت ہے تے او کہیں غلط فہمی وچ وی مبتلا نی۔ او اپݨے بارے وچ صحیح صحیح اندازے وی رکھدے تاں ول انسان اوندے توں کیویں اشرف تھیا؟ اللہ کریم اے وی فرمیندن: "ایں امانت کوں انسان نے قبول کر گھدے۔ بے شک اے ظالم تے جاہل ہے۔" ایندا مفہوم اے تھیا کہ سماوات، ارض تے پہاڑ ظالم تے جاہل نی، انسان ظالم تے جاہل ہے۔ ایں واسطے ظاہم تے جاہل ہے کہ ایں نے بغیر سوچے سمجھے کہ میں ایں امانت دا تقاضا وی پورا کر سڳداں یا نہ؟ کوتاہ بینی تے اپݨی نادانی اچ امانت الٰہیہ کوں قبول کر گھدا لیکن چونکہ ایں نے قبول کر گھدے ایں واسطے اشرف المخلوقات دے دائرے اچ داخل تھی ڳیا۔ اشرف المخلوقات دے دائرے اچ کوئی انسان جݙݨ ہی داخل تھی سڳدے جیہڑلے ایں امانت توں با خبر ہووے۔ اگر او امانت توں بے خبر ہے تاں او ہرگز اشرف المخلوقات نہ۔ اوندی کی حیثیت ݙوجھے مخلوقات توں نہ صرف اے کہ گھٹ ہے بلکہ بدتر ہے۔ جیہڑا بندہ اللہ دی امانت توں بے خبر ہے او ظالم تے جاہل ہے۔ ایہو اللہ کریم دا ارشاد ہے۔ انسان امانت دے علم دے بغیر جاہل تے سرکشاں دے گروہ اچ تاں داخل تھی سڳدے، اشرف المخلوقات نی بݨ سڳدا۔ ==فرشتے تے انسان== موجودہ دور اچ سائنس نے اتنی ترقی کر گھدی ہے کہ ہݨ ایں ڳالھ دی تصدیق تھی ڳئی ہے کہ ایں دنیا دے علاوہ ٻئے وی بے شمار دنیاواں موجود ہن۔ جیہڑی چیز کوں اساں خلاء آہدے ہیں اوں خلاء اچ وستیاں آباد ہن۔ سیارے ہن تے ہر سیارہ ساݙی زمین دی طرح آباد ہے۔ لیکن اساں انہاں سیاریاں کوں تے خلاء وچ وسݨ والے آبادیاں کوں ݙیکھ نی سڳدے۔ حالی تک سائنس نے جو کجھ آکھے او ہک قیاس ہے۔ او آہدن کہ ایویں تھی سڳدے لیکن آدم تے اللہ دی گفتگو ساݙے اتے اے راز منکشف کریندی پئی ہے کہ نوعِ انسانی دے علاوہ ہک مخلوق ہے جینکوں فرشتہ آہدن۔ ݙوجھی مخلوق ہے جنّ یا جنّات، اساں نہ جنّات کوں ݙیکھ سڳدے ہیں نہ فرشتیاں کوں ݙیکھ سڳدے ہیں۔ جنّات تے فرشتیاں دی دنیا توں اساں ایں واسطے متعارف نی کہ اساں اوں نظر توں واقف نی جیہڑی نظر فرشتیاں تے جنّات کوں ݙیکھدی ہے۔ ݙیکھݨ دے طرزاں تے تفکر کیتا ونڄے تاں اے ڳالھ روزمرہ دے مشاہدے اچ ہے کہ ساݙی نظر ہک متعیّن حد اچ کم کریندی ہے لیکن اگر نظر دے متعیّن حدود کوں تروڑ ݙتا ونڄے تے کہیں طرح اوندے اچ اضافہ کر ݙتا ونڄے تاں نظر عام حالات اچ جتنا ݙیکھدی ہے اوندے توں زیادہ فاصلے دے مناظر اکھیاں دے سامݨے آ ویندن۔ مثلاً اساں اکھیاں تے دوربین لا گھندے ہیں۔ دوربین دے اندر جیہڑے شیشے لڳے ہوئے ہن او انہاں طول موج کوں، جیہڑے نظر دے کیتے ݙیکھݨ دا باعث بݨدن، اکھیاں دے سامݨے گھن آندن تے اساں میلاں فاصلے دی چیز ݙیکھ گھندے ہیں۔ کہیں آدمی دی نظر کمزور ہے ، سامݨے دی چیز اونکوں نظر نی آندی تے چشمہ لاوݨ دے بعد او دور تک ݙیکھ گھندے۔ ایندا مطلب کیا تھیا؟ مطلب اے تھیا کہ شیشے دے اندر اتنی صلاحیت موجود ہے کہ اگر تساں ایندی Magnification ودھاؤ تاں تہاݙی نظر دور تک ݙیکھ سڳدی ہے۔ جیہڑلے تساں شیشے دے ذریعے نال میلاں دور ݙیکھ گھندے ہو تاں اوں اکھ نال جیہڑی اکھ نے فرشتیاں کوں ݙٹھے تے اللہ کوں ݙٹھے، غیب دی دنیا کوں کیوں نی ݙیکھ سڳدے؟ ڳالھ صرف اتنی جیہی ہے کہ ساکوں اپݨے اندر اوں اکھ کوں تلاش کرݨے جیہڑی اکھ نے فرشتیاں کوں ݙٹھے تے اللہ کریم دا دیدار کیتا ہے۔ اے نظر حاصل کرݨ کیتے ضروری ہے کہ اساں اوں حالت اچ ول ونڄوں جتھاں اللہ نے آدم نال گفتگو کیتی ہئی۔ لوح محفوظ دے تحریراں ݙسیندن کہ ایویں نی کہ آدم دے اندر چند مخصوص صلاحیتاں کم کریندے پئے ہن تے آدم دی اولاد دے اندر اے صلاحیتاں موجود نی۔ آدم و حوا دی اولاد اچ ہر فرد دراصل آدم دا عکس ہے، تمثّل ہے تے فوٹو یا پرنٹ ہے۔ ہر آدم زاد دے اندر علم الاَسماء سکھݨ دی صلاحیت موجود ہے۔ جے تک آدم زاد دے تمام دلچسپیاں صرف مادی جسم دے نال وابستہ رہندن، اوندے اندر روحانی صلاحیتاں لکیاں رہندن تے جیہڑلے آدم زاد کوں ایں ڳالھ دا علم تھی ویندے کہ گوشت دا جسم دراصل نافرمانی کرݨ دے جرم اچ ہک پردہ ہے تاں اوندا ذہن حقیقت دی تلاش اچ سرگرداں تھی ویندے تے اے تلاش اونکوں انہاں صلاحیتاں نال باخبر کر ݙیندی ہے جنہاں صلاحیتاں نال آدم زاد غیب دی دنیا اچ سفر کریندے۔ ==آدم دی میراث== اللہ کریم دے ارشاد دے مطابق آدم کوں جیہڑا پہلا مقام عطا تھیا او جنّت ہے۔ اللہ کریم دے اَسماء یعنی اللہ دی صفات معلوم کر کے انسان کوں جیہڑی پہلی نعمت حاصل تھئی اوندا ناں جنّت ہے۔ اللہ کریم دے صفات اللہ دی صناعی دے لاحد و حساب نمونے ہن۔ خالق دی صفَت تخلیق ہوندی ہے۔ چونکہ اللہ کریم خالق ہن ایں واسطے اللہ دی ہر صفَت ہک تخلیق ہے۔ اللہ نے آدم کوں علم الاَسماء سکھا کے اپݨی تخلیق نال روشناس کیتا۔ ایں طرح روشناس کیتا کہ آدم کوں ݙوجھیاں تمام نوعاں تے شرف تے فضیلت حاصل تھی ڳئی۔ ایں شرف تے بزرگی دا پہلا انعام جنّت ہے۔ یعنی اللہ کریم دے اَسماء دا علم جݙݨ آدم دے اندر متحرّک تھیا تاں آدم نے خود کوں جنّت اچ پایا، جنّت ہک اینجھی فضا ہے جیندے اچ او آزاد ہے۔ اوں فضا اچ اینجھے حواس کم کریندن جنہاں اچ کثافت نی۔ کہیں قسم دی الجھن یا پریشانی کوں دخل نی۔ قید و بند دی کوئی صعوبت نی۔ تلاش و معاش دی کوئی فکر نی۔ کہیں کم کوں کرݨ یا نہ کرݨ دا خوف نہ۔ کہیں چیز دے کھو ونڄݨ دا خوف نی۔ جنّت ہک اینجھی فضا ہے جیہڑی ہر اعتبار نال سکون ہے، راحت ہے، آرام ہے، آسائش ہے۔ ایں تمہید دا مفہوم اے ہے کہ نیابت تے خلافت دی پہلی سیڑھی اے ہے کہ جݙݨ آدمی ایں منزل دی طرف قدم ودھیندے اوندے اتوں آلام و مصائب، ذہنی خلفشار، عدم تحفظ دا احساس، غم ناکی، بدحالی، پریشانی تے خوف دے جذبات ختم تھی ویندن، اوندے سامݨے زندگی دا صرف ہک رخ رہندے تے او سکون ہے، آرام ہے، آسائش ہے تے حاکمیت ہے۔ خالقِ کائنات چونکہ خود ہر چیز توں بے نیاز تے ہر قسم دی احتیاج توں ماوراء ہے ایں واسطے جیہڑلے کہیں بندے دے اندر خالق دی صفَت صمدیت پاسا بدلدی ہے تاں اوندے اتے اوہے کیفیات وارِد تھیندن جیہڑے اللہ دی اوں صفَت دا تقاضہ ہن۔ آدم کوں اللہ کریم نے اپݨے انعام و اکرام نال نواز کے جنّت اچ رکھا تے آکھا: اے آدم! توں تے تیݙی ذال جنّت اچ رہو۔ جتھوں دل چاہے خوش تھی کے کھاؤ لیکن اوں درخت دے قریب نہ ونڄݨا نتاں تہاݙا شمار اینجھے لوگاں اچ تھیسی جیہڑے اپݨے اتے ظلم کریندن۔ (سورۃ البقرہ – آیت نمبر 35) ہساݙے پیؤ آدم توں صبر نہ تھی سڳا تے او اللہ دی نافرمانی دے مرتکب تھی ڳئے۔ جیویں ہی ہساݙے ابّا آدم سئیں نافرمانی دے مرتکب تھئے اللہ دی عطا کردہ امانت پس پردہ چلی ڳئی تے اے پردہ آدم کیتے پک نویں زندگی بݨ ڳئی۔ اے نویں زندگی عارضی طور تے محرومی ہے۔ امانت یافتہ زندگی سکون و راحت دی زندگی ہئی۔ جیویں ہی آدم نے اوں زندگی توں رشتہ تروڑا، سکون و آسائش غائب تھی ڳئے۔ روشنی دی جاہ تاریکی نے گھن گھدی، خوشی دی جگہ غم چھا ڳیا۔ آزادی دی جگہ قید و بند والی جگہ جکڑا ڳیا۔ ابّا آدم سئیں نہایت حسرت و یاس اچ جنّت چھوڑݨ تے مجبور تھی ڳئے۔ باوجود ایندے کہ ابّا آدم سئیں نے اللہ دی نافرمانی کیتی تے جنّت جیہی نعمت توں کفران کیتا۔ اللہ کریم نے اپݨی رحیمی و کریمی دی صفَت نال ول وی ابّا آدم سئیں دے اتے فضل کیتا تے او امانت جیہڑی اللہ نے انہاں کوں عطا کیتی ہئی سلب نہ کیتی۔ ابّا آدم سئیں نے اپݨی مرضی تے اختیار نال اوندے اتے پردہ سٹ ݙتا۔ یعنی اللہ کریم نے انہاں کوں تسخیر کائنات دے متعلق جیہڑے خزانے عطا فرمائے ہن انہاں خزانیاں دے اتے ہک دبیز پردہ پا کے اکھیاں میث گھدے۔ اتنے وݙے ظلم، اتنی وݙی سرکشی، اتنی وݙی نافرمانی دے باوجود اللہ نے رحم فرمایا تے آکھا کہ اپݨا وطن جنّت تساں ہݨ وی حاصل کر سڳدے ہو۔ بشرطیکہ تساں اپݨے اتوں خود ساختہ نافرمانی دا پردہ ہٹا ݙیو۔ جیویں ہی تساں اے پردہ چاک کریسو، جنّت اچ داخل تھی ویسو۔ ایندے باوجود کہ تہاݙی روح (تہاݙا لاشعور) تے تہاݙے اندر موجود نافرمانی دا پرت(تہاݙا شعور) جیہڑا جنّت توں کڈھا ڳئے ایں ڳالھ کوں ڄاݨدے کہ میݙا وطن جنّت ہے۔ میݙی زندگی سکون، آسائش تے آزادی ہئی۔ ول وی اساں، تساں اچوں ہی اینجھے لوگ بھیڄیندے رہسوں کہ تہاکوں ایں ڳالھ تے متوجہ کریندے رہن کہ تہاݙے کول اللہ دی کتنی وݙی نعمت ہئی جیندے توں تساں محروم تھی ڳئے او۔ جݙݨ تساں بھٹک ونڄو، بھل ونڄو تے تہاݙے ذہن توں اے ڳالھ نکل ونڄے کہ تساں ہک عظیم خزانے دے مالک او، خزانہ ہووݨ دے باوجود تساں مفلس تے قلاش زندگی بسر کریندے پئے او، اساں اپݨے بندیاں کوں بھیڄ کے تہاکوں انہاں رستیاں تے چلݨ دی ترغیب ݙیویسوں۔ ساݙے اے پاکیزہ قدسی نفس بندے تہاݙے کیتے ایں رستے تے چلݨ کیتے قاعدے تے ضابطے بݨیسن تاکہ تساں آسانی دے نال اوں پردے توں آزاد تھی کے دوبارہ جنّت اچ داخل تھی ونڄو۔ یاد رکھو کہ تساں جنّت دے خلاف اسفل السافلین دی جیہڑی زندگی بسر کریندے پئے او، اے تہاݙے کیتے جیل خانہ ہے۔ اے زندگی تہاݙے کیتے عذاب ہے۔ اے زندگی نہایت عارضی ہے۔، فکشن ہے، کجھ وی کر گھنو بالآخر اے زندگی تہاکوں چھوڑݨی ہے۔ لیکن اگر تساں ایں زندگی اچ اپݨے تے جنّت دے درمیان حائل پردے کوں نہ ہٹایا، جنّت تہاکوں قبول نہ کریسی۔ جے تک تساں زمین تے قیدی دی حیثیت نال زندگی گزاری، تہاݙے اندر او دماغ کم کریندا رہیا جیہڑا نافرمانی دا دماغ ہے تے جیہڑی نافرمانی تے جنّت نے تہاکوں کڈھ باہر سٹیا ہے، قدرت نے اپݨا کیتا ہویا وعدہ پورا کیتا۔ ظالم تے سرکش نافرمان آدم زاد کیتے ہک لکھ چویھ ہزار پیغمبر مبعوث کیتے لیکن ہائے افسوس نوعِ انسانی نے ہک لکھ چویھ ہزار پیغمبراں دے ڳالھیں تے کن نی دھرے۔ اونہی شیطان الرجیم دے آکھݨ تے چلدے رہیے جیں نے آدم کوں جنّت توں کڈھایا۔ ہر آدمی جیہڑا ذرا جیہا وی شعور رکھدے، ہر وقت ایں ڳالھ دا مشاہدہ کریندے کہ زندگی دا ہر لمحہ مردا پیا ہے۔ ہک لمحہ مردے ٻیا لمحہ پیدا تھیندے۔ ݙینھ مردے رات پیدا تھیندی ہے۔ رات مردی ہے تاں ݙینھ پیدا تھیندے۔ ٻلپݨ مردے تاں چھوہرپ ڄمدے۔ چھوہرپ مردے تاں جوانی پیدا تھیندی ہے۔ جوانی مردی ہے تاں ٻڈھیپا پیدا تھیندے تے ٻڈھیپا مردے تاں آدمی غائب تھی ویندے۔ ایں طرح غائب تھی ویندے کہ جیہڑی طرح خوبصورت مورتی کوں مٹی تہس نہس کر ݙیندی ہے، خوبصورت جسم انسانی دا ہک ہک عضو مٹی دے ذرّات اچ تبدیل تھی ویندے۔ ہݙیاں جنہاں دے اتے انسانی ڈھانچے دا دارومدار ہے، سواہ بݨ ویندن۔ دماغ جیندے اتے انسانی عظمت دا دارومدار ہے تے جیہڑے دماغ دے اتے انسان اکڑیندے، ٻیاں دے اتے ظلم کریندے، خود کوں خدا سمجھݨ لگدے، اوں دماغ کوں وی مٹی کھا ویندی ہے تے مٹی دے انہاں ذرّات کوں اوں جیہے ٻئے انسان پیراں تلے روندیندے ہن۔ ایندے برعکس اگر کوئی بندہ اِیں اسفل زندگی اچ جنّت دے اُوں دماغ نال متعارف تھی ویندے جیندی بنیاد تے فرشتیاں نے آدم کوں سجدہ کیتے تاں آدم زندہ و جاوید تھی ویندے تے اوندی میراث جنّت اونکوں واپس مل ویندی ہے۔ ==اندھا آدمی== آدمی جیہڑلے مر ویندے تاں دراصل او غیب دی اوں دنیا اچ چلا ویندے جتھاں اوندے اتوں زماں تے مکاں دے پابندیاں ترٹ ویندن۔ زمان تے مکاں ٹائم تے اسپیس دے پابندیاں ترٹݨا الگ ڳالھ ہے تے ٹائم تے اسپیس دا ختم تھی ونڄݨا ٻئی ڳالھ ہے۔ کوئی آدمی جیہڑا مرݨ دے بعد ایں دنیا توں اوں دنیا دا تھی ڳیا یعنی عالمِ اَعراف اچ چلا ڳیا۔ اوندے ذہن اچ ٹائم تے اسپیس ݙوہیں موجود رہندن۔ جیہڑی طرح او اتھاں زمین تے چھت دے تلے رہݨ تے مجبور ہے تے اوندے کیتے کھاوݨ تے پیوݨ دا ہووݨا ضروری ہے۔ اوں طرح عالمِ اَعراف اچ وی گھر ہووݨا، کھاوݨ پیوݨ دا سامان ہووݨا تے ڳالھ مہاڑ کرݨ کیتے ٻئے لوگاں دا موجود ہووݨا ضروری ہے۔ مرݨ دے بعد وی آدمی انہاں جذبات و احساسات اچ زندگی گزریندے جنہاں جذبات و احساسات اچ ایں دنیا اچ زندگی گزار چکا ہے۔ فرق صرف اتنا ہے کہ اے گوشت پوست دا جسم مٹی بݨ ویندے تے روح ایں گوشت پوست دے جسم کوں چھوڑ کے عالمِ اَعراف اچ ہک ٻیا نواں جسم بݨا گھندی ہے۔ جیہڑی طرح ایں جسم دے نال تقاضے چنبڑے ہوئے ہن اونہی طرح مرݨ دے بعد وی انسان دے نال تمام تقاضے چنبڑے رہندن۔ اتھاں اونکوں بکھ وی لڳدی ہے، تریھ وی لڳدی ہے۔ آدم زاد بکھ تریھ دا تقاضہ رفع کرݨ کیتے کھاݨا وی کھاندے، پاݨی وی پیندے۔ اوندے اتے غم آشنا زندگی دے تصوّرات وی مرتّب تھیندن تے او مسرت بھرے لمحات اچ وی وقت گزریندے۔ بادی النظر اچ اگر ݙٹھا ونڄے تاں اوں دنیا دی زندگی تے مرݨ دے بعد دی زندگی اچ قطعاً کوئی فرق نی۔ فرق اگر ہے تاں صرف اے ہے کہ شعور دی رفتار ودھ ویندی ہے۔ اتنی زیادہ ودھ ویندی ہے کہ مہینیاں دا سفر گھنٹیاں اچ طے تھیندے۔ ایندی مثال ایویں ہے کہ ہک آدمی پیدل چل کے کراچی توں لندن پہنچے تاں مہینیاں دا وقفہ درکار ہوسی۔ لیکن اگر ہوائی جہاز اچ ٻیھ ونڄے تاں چند گھنٹیاں اچ پہنچ ویندے۔ ایں دنیا دی زندگی اچ تے مرنے دے بعد دی زندگی اچ اے فرق ہے کہ اتھاں آدمی ہفتیاں دا سفر گھنٹیاں اچ گزارݨا چاہندے تاں اونکوں ہوائی جہاز دی ضرورت پیش آندی ہے، اگر سالاں تے مہینیاں دا سفر طے کرݨا چاہے تاں اونکوں ہوائی جہاز دی ضرورت پیش نی آندی بلکہ اوندے کیتے اوندے ذہن دی رفتار ہوائی جہاز بݨ ویندی ہے۔ اے اوں دنیا دا تذکرہ ہے جیہڑی دنیا اچ بالآخر سب کوں ونڄݨے۔ ایں قانون توں کوئی مستثنیٰ نی۔ جیہڑا آدمی عالمِ ناسُوت (مادی دنیا) اچ پیدا تھی ڳیا ، خوشی دے نال یا مجبوری دے نال بہرحال اونکوں اوں عالَم وچ ونڄݨا ہے۔ اساں خواب ݙیکھدے ہیں۔ عالمِ اَعراف اچ وی کم و بیش ایہا صورت واقع تھیںدی ہے۔ ایں ڳالھ کوں اساں آسان الفاظ اچ ایں طرح سمجھ سڳدے ہیں کہ عالمِ ناسُوت دا او حصّہ جیہڑا ساݙے کیتے خواب ہے عالمِ اَعراف اچ بیداری دی زندگی بݨ ویندے۔ مرݨ دے بعد غیب تے ظاہر دے درمیان جیہڑا پردہ حائل ہے او چَو ویندے لیکن نافرمانی تے جنّت دے درمیان جیہڑا پردہ حائل ہے او نی اٹھیندا۔ اگر کوئی آدمی ایں دنیا اچ نافرمانی دے دماغ توں رستگاری حاصل نہ کر سڳا تاں مرݨ دے بعد وی نافرمانی دا دماغ اوندے اتے مسلط رہندے۔ جیہڑی طرح او ایں زندگی اچ رنجیدہ تے پریشان تھیندے، ݙردا رہندے، خوف زدہ رہندے، مستقبل دی طرفوں فکر مند رہندے، ناخوش رہندے، روتا رہندے تے محرومی اپݨا مقدر سمجھدے اونہی طرح مرݨ دے بعد وی روندا رہندے، غم زدہ رہندے، پریشان رہندے تے حسرت و یاس دی زندگی بسر کریندے۔ اللہ کریم دے بیان کردہ قانون دے مطابق نافرمانی تے فرمانبرداری دے درمیان جیہڑا پردہ حائل ہے اونکوں چاوݨ کیتے ضروری ہے کہ آدمی ایں دنیا اچ ہی اپݨے وطن جنّت کوں ݙیکھ گھنے۔ اگر آدم زاد ساری زندگی اچ جنّت دی زندگی توں آشنا نی تھیا تاں مرنے دے بعد وی اوندے اتے جنّت دے دروازے نہ کھلسن۔ قرآن پاک نے ݙو طبقے کر کے ایں ڳالھ دی وضاحت کیتی ہے: "تے تساں کیا سمجھے علیین کیا ہے تے تساں کیا سمجھے سجیّن کیا ہے۔ اے ہک لکھی ہوئی کتاب ہے۔ اینجھی لکھی ہوئی کتاب جیہڑی کتاب اچ تہاݙی زندگی دا ہر عمل، ہر حرکت، ہر جذبہ، ہر ساہ ریکارڈ ہے۔ یعنی اے ہک اینجھی کتاب ہے جیندے اچ زندگی دا ہر رخ ہر حرکت فلم دی طرح نقش ہے۔’’ (سورۃ المطفّفین) انسان زندگی اچ جو کجھ کریندے اوندی فلم بݨدی رہندی ہے۔ اگر انسان دے قدم جنّت دے رستے تے چو ڳئے تے اوں نے قدم بقدم چل کے جنّت دا مشاہدہ کر گھدا تاں اے سب دا سب عمل صراط مستقیم تے سفر دی ہک فلم بݨ ویندے۔ اوندے برعکس کوئی بندہ صراط مستقیم توں بھٹک ڳیا تاں اوندا ہر قدم اوں رستے تے اٹھیندا پئے جیہڑا رستہ قدم قدم چل کے آدمی دے اتے دوزخ دے دروازے کھولیندے۔ مطلب ایہو ہے کہ اینجھے بندے دی زندگی نال متعلق جیہڑی فلم بݨی اوندا اختتام دوزخ ہے۔ اپݨی عمر گزارݨ دے بعد جیہڑی عمر اللہ نے اپݨی منشاء تے مرضی دے مطابق عطا فرمائی ہئی، اونکوں ختم کرݨ دے بعد جیہڑلے بندہ ایں دنیا توں اوں دنیا اچ منتقل تھیندے تاں او اپݨی زندگی توں متعلق بݨی ہوئی فلم ݙیکھدے۔ اگر او ایں دنیا اچ جنّت توں محروم تھی ڳیا تاں اتھاں او فلم ݙیکھدا رہندے جیہڑی دوزخ دی طرف گھن ویندی ہے تے اگر اوں نے صراط مستقیم تے گامزن تھی کے خالصتاً اللہ دے قوانین دے مطابق زندگی گزار ݙتی ہے تاں او جنّت تے مبنی فلم ݙیکھدے تے جنّت دے نعمتاں نال سیراب تھیندا رہندے۔ '''قانون''': جے تک کوئی بندہ جنّت دا مشاہدہ نی کر گھندا اوں وقت تک اوندے اندر جنّت دی زندگی دا ریکارڈ نی ہوندا۔ ایں ڳالھ کوں سیدنا حضورﷺ نے ایں طرح بیان فرمایا ہے: "مُوتُوا قَبلَ أن تَمُوتوا"، ترجمہ: "مر ونڄو مرݨ توں پہلے"۔ مر ونڄو مرݨ توں پہلے دا اے مطلب نی کہ کھاوݨا پیوݨا چھوڑ کے خود کشی کر گھدی ونڄے۔ شہراں کوں خیر آباد آکھ کے جنگلاں کوں مسکن بݨا گھنو۔ کپڑے لہا کے ننگے پھرݨ لڳو یا اولاد تے والدین توں قطع تعلق کر گھنو۔ مر ونڄو مرݨ توں پہلے دا مطلب اے ہے کہ ایں زندگی اچ رہندے ہوئے مرݨ دے بعد دی زندگی نال واقفیت حاصل کر گھنو۔ جیہڑلے کوئی بندہ مادی زندگی اچ مرݨ دے بعد دی زندگی نال آشنا تھی ویندے تاں اے ڳالھ اوندے مشاہدے اچ آ ویندی ہے کہ: #علیّین ۔۔۔۔۔۔ اعلیٰ طبقہ انعام یافتہ طبقہ ہے تے #سجین۔۔۔۔۔۔محروم طبقہ سزا یافتہ طبقہ ہے۔ قرآن پاک اچ بیان تھیا ہے کہ ایں زندگی اچ اگر اندھا پن ہے تے بے نور اکھیاں ہن تاں اوں زندگی اچ وی اندھا پن تے بے نور اکھیاں مقدر بݨ ویندن۔ اگر ایں دنیا اچ اکھیاں ہن تے اینجھے اکھیاں جیہڑے اللہ دے نور دا مشاہدہ کریندن تاں اوں دنیا دے اندر وی مشاہدہ کرݨ دی صلاحیت موجود ہوسی۔ سیدنا حضورﷺ دا ارشاد ہے: "مومن دی فراست توں ݙرو کہ او اللہ دے نور نال ݙیکھدے۔" رسول اللہﷺ نے اے کوئی تشبیہ نی ݙتی۔ نور نال ݙیکھݨا تشبیہ نی۔ پیغمبر آخر الزماںﷺ جو کجھ فرمیندن او حقیقت ہے تے اینجھی حقیقت ہے جیندے اچ ردّ و بدل نی تھیندا۔ نور دی نظر نال ݙیکھݨ والا بندہ نورانی دنیا دا مشاہدہ کریندے۔ اگر نور دا مشاہدہ کرݨ والی اکھ مادی دنیا اخ نی کھلی تاں مرݨ دے بعد وی آدمی اندھا رہندے۔ ==غارِ حرا== مادی دنیا اینجھی رڑھ ہے، جیندے اچ آخرت دی زندگی دے کنڈے یا پھلاں دے بیج سٹے ویندن۔ اگر کہیں بندے نے شیطانی وسوسیاں دے تحت ایں زمین اچ کنڈیاں دی رڑھ رہائی ہے تاں آخرت اچ وی کنڈے چݨݨ، کنڈے بھنݨ تے کنڈے کھاوݨ اوندا مقدر ہے تے کہیں بندے نے اگر ایں مرزعۂِ آخرت اچ رسول اللہ ﷺ دے ارشاد دے مطابق تے اولیاءاللہ دی زندگی دے اعمال و وظائف دی روشنی اچ اینجھی کاشت کیتی ہے جیں کاشت دے نتیجے اچ سدا بہار درخت پھلدار پودے تے خوشنما باغات وجود اچ آندن تاں مرݨ دے بعد اوندا اثاثہ ایہے خوشنما باغات ہن۔ ڳالھ سدھی تے صاف ہے، ایں دنیا اچ اساں جو کجھ کریندے ہیں اوندے مطابق اساں جزا دے مستحق ہوندے ہیں یا عذاب ناک زندگی ساݙے اتے مسلط تھی ویندی ہے۔ حضور علیہ الصلوٰۃ والسلام دی حدیث دے مطابق: "مر ونڄو مرݨ توں پہلے" ایں ڳالھ دی تشریح ہے کہ ایں دنیا اچ رہندے ہوئے یعنی مٹی نال وجود اچ آوݨ والے حواس دے نال اے ڳالھ اساں ڄاݨ گھنوں تے سمجھ گھنوں کہ ایں دنیا دے بعد ٻئی زندگی دا دارومدار ساݙے اپݨے ذاتی اختیار تے عمل تے ہے۔ قرآن پاک نے اینہی ڳالھ کوں ول ول ارشاد کیتے: تفکر کرو، عقل و شعور نال کم گھنو، زمین تے کھنڈے ہوئے اللہ دے نشانیاں دا کھوج لاؤ، اپݨی تخلیق تے غور کرو کہ کیہڑی طرح وجود اچ آئے، کیہڑی طرح اللہ کریم نے حفاظت دے نال تہاکوں پرورش کیتا، پروان چڑھایا، تہاݙے اتے جوانی دا دور آیا، تہاکوں اللہ نے طاقت عطا کیتی، اینجھی طاقت کہ تساں اپݨے ارادے تے اختیار دے نال زمین تے بھڄݨ لڳے، تے اوں ہی طاقت تے اختیار دے نال زمین دی ککھ اچوں تساں اپݨے کیتے وسائل تلاش کیتے، دریاواں اچ کشتیاں چلا ݙتے۔ علیٰ ہذا القیاس اللہ نے تہاکوں اتنی وݙی طاقت عطا کیتی کہ زمین تے کھنڈے ہوئے وسائل تہاݙی دسترس اچ آ ڳئے۔ ایہو بندہ جیہڑا ناقابل تذکرہ شئے ہئی، پیدائش دے بعد ایں قابل وی نہ ہئی کہ اپݨے ارادے نال حرکت کر سڳے۔ پاسا بدل سڳے یا ٻیھ سڳے۔ مکھی اݙا سڳے۔ ایں گوشت پوست دے لوتھڑے کوں اللہ نے اتنی سکت عطا کیتی کہ ایندے وجود توں تے ایندے اندر مخفی صلاحیتاں توں طرح طرح دے مصنوعات وجود اچ آ ڳئے۔ انسان جݙݨ بجلی دی تلاش اچ لڳ ڳیا تے اوں نے بجلی کوں تلاش کر گھدا تاں اللہ دی ہک تخلیق بجلی نال لکھاں تخلیقات وجود اچ آ ڳئے۔ اگر بجلی دے ذَیلی تخلیقات کوں شمار کیتا ونڄے تاں عقل گم تھی ویندی ہے۔ اللہ کریم نے فرمایا: "میں احسن الخالقین ہاں" (سورة المؤمنون – آیت نمبر 14) یعنی تخلیق کرݨ والیاں اچ بہترین خالق ہاں۔ اینکوں تساں ایویں سمجھ گھنو کہ بجلی دا خالق اللہ ہے۔ بجلی دے تمام ذَیلی تخلیقات ریڈیو، ٹی وی، وائرلیس تے ٻئے بے شمار چیزاں انسان دی تخلیق ہن۔ جے تک انسان نے اپݨے تخلیقی صلاحیتاں کوں استعمال نی کیتا، بجلی دے اندر طاقت لکی رہی تے جیہڑلے انسان دے اندر جستجو نے پاسا بدلا تے او ہمہ تن متوجہ تھی کے بجلی دی تلاش اچ لڳ ڳیا تاں بجلی نے اپݨے اندر لکے ہوئے صلاحیتاں اوندے اتے ظاہر کر ݙتے تے لکی ہوئی ہر صلاحیت ہک تخلیق بݨ ڳئی۔ جیہڑلے انسان مادّے دے اندر تفکر کریندے تاں اوں مادّے دی طاقت تے توانائی کوں اپݨے کیتے مفید بݨا گھندے یا ضرر رساں بݨا گھندے۔ مادی ترقی دے پس منظر اچ ہک ٻئی صلاحیت پوشیدہ ہے۔ جینکوں روح دا ناں ݙتا ویندے۔ مادّے دے اندروں جیہڑے صلاحیتاں آشکار تھیندے پئے ہن او دراصل اینہی روح دا ہک ہلکا جیہا عکس ہے۔ حالی اساں عرض کیتا ہئی کہ انسان اپݨی زندگی اچ جو کجھ رہیندے اوہو کٹیندے۔ اوندی جیہڑی کمائی ہوندی ہے اوندے مطابق اونکوں صلہ ملدے۔ اگر انسانی ذہن تفکر دے نال عظیم طاقت بجلی کوں تلاش کر سڳدے تاں انسان اپݨے اندر اوں اکھ کوں وی تلاش کر گھندے جیہڑی اکھ زماں و مکاں توں ماوراء ݙیکھدی ہے۔ جیہڑی اکھ دے سامݨے ایں زندگی تے مرݨ دے بعد دی زندگی دے درمیان حائل پردے معدوم تھی ویندن۔ ایہا او اکھ ہے جیندے نال اولیاء کرام باطنی وارِدات تے کیفیات دا مشاہدہ کریندن۔ ایہا او اکھ ہے جیہڑی کھل ونڄے تاں کشفُ القبور تھی ویندے۔ یعنی مرݨ والیاں دی روح نال آدمی ایں طرح گفتگو کر سڳدے جیہڑی طرح عالم اسباب اچ رہندے ہوئے جسمانی خدوخال نال مرکب ݙو آدمی گفتگو کریندن ۔ ایہا او اکھ ہے کہ اگر ایں اکھ دی طاقت ٻئی ودھھ ونڄے تاں اوندے سامݨے فرشتے آ ویندن۔ ایہا او اکھ ہے جیندی برکت نال اللہ دے دوست عرش تے اللہ تعالیٰ دا دیدار کریندن۔ ایں باطنی اکھ دا کھلݨا تے ایں باطنی اکھ دے سامݨے سب توں پہلے جیہڑی چیز آندی ہے اے او عالَم ہے جینکوں اساں عالمِ اَعراف یا موت دے بعد دی زندگی آہدے ہیں۔ یعنی گوشت پوست دے جسم توں رشتہ منقطع تھیوݨ دے بعد آدمی جیہڑی دنیا اچ قدم رکھدے، باطنی اکھ اوں دنیا کوں ݙیکھ گھندی ہے۔ جنّت اچ چلے ونڄݨا اوندے کیتے معمول بݨ ویندے۔ ایندے برعکس اگر جسمانی زندگی اچ کہیں بندے نے اپݨی باطنی اکھ نی کھولی تاں اوندے اتے محرومی مسلط تھی ویندی ہے۔ مرݨ دے بعد وی اوندی نظر محدود رہندی ہے۔ جیہڑی طرح بندہ ایں دنیا اچ دیوار دے پچھوں نی ݙیکھ سڳدا اونہی طرح اوں دنیا اچ وی او کوتاہ نظر رہندے۔ سوال اے ہے کہ اے باطنی نظر کیہڑی طرح کھلے تے ایں نظر تے جیہڑا ڄالا تے ملا بݨ ڳئے اوندا آپریشن کیہڑی طرح تھیوے۔ ایندے کیتے حضور علیہ الصلوٰۃ و السلام دے وارث اولیاء اللہ نے اسباق بݨائے ہن۔ اے سارے اسباق رسول اللہ ﷺ دی غارِ حرا اچ تفکر دی پہلی سنت مراقبہ تے مبنی ہن۔ ==الف کمپیوٹر== کہیں علم کوں سکھݨ کیتے اوندی الف ب پ نال واقفیت ہووݨا ضروری ہے۔ کوئی آدمی جے تک الف ب پ دا قاعدہ نی پڑھ گھندا، اردو زبان پڑھݨا لکھݨا نی سکھ سڳدا۔ جبکہ اوندی مادری زبان وی اردو ہے۔ مادری زبان دے علاوہ ٻئی زبان وی اوں وقت سکھݨا ممکن ہے جیہڑلے کوئی ابتدائی قاعدے توں واقف ہووے مثلاً انگریزی پڑھݨ لکھݨ تے اوندے اچ مہارت حاصل کرݨ کیتے "اے بی سی ڈی" پڑھݨا ضروری ہے۔ اگر کوئی آدمی ابتدائی حروف جیہڑے آپس اچ مل کے لفظ بݨدن، نال واقف نہ ہووے اونکوں پڑھا لکھا آدمی نی اکھیج سڳدا۔ چاہے او ذہنی طور تے کتنا ہی ذہین ہووے جیں طرح ظاہری علوم سکھݨ کیتے قاعدہ پڑھݨا تے لکھݨا ضروری ہے تے جیں طرح قاعدے نال واقفیت ضروری ہے۔ روحانی علوم سکھݨ کیتے وی اللہ تعالیٰ دے بھیڄے ہوئے پیغمبراں تے پیغمبراں دے شاگرداں دا بݨایا ہویا قاعدہ پڑھݨا ضروری ہے۔ ظاہری علوم سکھݨ کیتے الف ب پ پڑھݨا ضروری ہے تے باطنی علوم سکھݨ کیتے طرزِ فکر تبدیل کرݨا ضروری ہے۔ روحانیت سکھݨ کیتے بغدادی قاعدہ یا گرائمر دی کوئی کتاب انسانی تاریخ اچ ہݨ تک نی چھپی۔ روحانی علم منتقل تھیندے، ایندی آسان مثال ٻال دے اندر ما دی زبان دا منتقل تھیوݨا ہے۔ کوئی ما مادری زبان سکھاوݨ کیتے ٻال کوں الف ب پ نی پڑھیندی۔ ٻال دے اندر طرزِ فکر اوہا ہوندی ہے جیہڑی ما پیؤ دی ہوندی ہے۔ ٻکری دا ٻچہ گھاہ کھاندے گوشت نی کھاندا۔ شیر دا ٻچہ گوشت کھاندے گھاہ نی کھاندا تے کبوتر دا ٻچہ نہ گھاہ کھاندے تے نہ گوشت کھاندے، داݨہ چڳدے۔ آدمی دا ٻچہ گوشت وی کھاندے، سبزی وی کھاندے، مٹی وی کھاندے، پتھر وی کھاندے، پاڑاں وی کھاندے، لکڑ وی کھاندے۔ پتھر توں مراد لوݨ ہے، لکڑ توں مراد او پاڑاں ہن جیہڑے لکڑ دی طرح ہوندن مثلاً ہلدر، دار چینی وغیرہ۔ آدمی دا ٻال اے ایں واسطے کھاندے کہ اونفے ماں پیؤ اے سب چیزاں کھاندن۔ آدمی دی طرح اگر شیر دی وی ایہا غذا ہوندی تاں اوندے ٻالاں دی وی ایہا خوراک ہوندی۔ کھاوݨا پیوݨا شکار کرݨا تے زندگی دے ٻئے عوامل شیر دے ٻالاں کوں بغیر سکھے ہوئے منتقل تھیندن یعنی انہاں سب چیزاں کوں سکھݨ کیتے قاعدہ پڑھݨا ضروری نی۔ کوئی وی مخلوق جیہڑی ایں دنیا اچ موجود ہے اپݨی مادری زبان ڄاݨدی ہے تے ہک ٻئے کوں مادری زبان اچ اپݨی کیفیات توں مطلع کریندی ہے۔ ککڑ کوں جیہڑلے اے خطرہ لاحق ہوندے کہ اوندے ٻالاں کوں ہل چا کے گھن ویسی تاں او ہک مخصوص آواز کڈھدی ہے تے سارے ٻال اوندے پراں اچ سمٹ ویندن۔ علیٰ ہذا القیاس ہر نوع اپݨی اپݨی زبان ڄاݨدی ہے تے اے زبان اوندی نسل اچ ٻولی تے سمجھی ویندی ہے لیکن ایندے نال نال گفتگو دا ہک ٻیا طریقہ وی ہے جیندے نال ہر شخص کہیں نہ کہیں وقت دوچار تھیندے تے ہر شخص ایں طریقے نال واقف ہے۔ اے طریقہ اشاریاں دی زبان ہے۔ آدمی دے اندر کوئی اینجھا کمپیوٹر نصب ہے جیہڑا اوندی زندگی دے مختلف مراحل اچ ہدایت ݙیندا پئے۔ کݙہیں او اینجھی ہدایت ݙیندے جیندے نال آدمی غم زدہ تھی ویندے۔ کݙہیں اینجھے ہدایات ملدن کہ او بغیر کہیں سبب دے خوش تھی ویندے۔ کݙہیں اونکوں پاݨی پیوݨ دی اطلاع ݙتی ویندی ہے، کݙہیں او کمپیوٹر اونکوں اے اطلاع فراہم کریندے کہ اعصاب اچ حرکت کرݨ دی صلاحیت نی رہی لہٰذا سمھ ونڄ۔ ستے آدمی کوں اے اطلاع ملدی ہے کہ ہݨ اگر مزید چارپائی تے لیٹے رہیے تے شعوری حواس اچ داخل نی تھئے تاں اعصاب منجمد تھی ویسن۔ لہٰذا فوراً اٹھی ونڄ تے حرکت شروع کر ݙیو۔ جے تک کمپیوٹر کوئی اطلاع نی ݙیندا آدمی یا کوئی وی ذی روح کوئی کم نی کر سڳدا۔ ایندے اچ انسان، بھیݙ، ٻکری تے کہیں جانور دی یا نباتات و جمادات دی کوئی قید نی۔ سب دے اندر اے اطلاع ݙیوݨ والی مشین نصب ہے۔ اوں مشین دی ہک وݙی خصوصیت اے ہے کہ اے اوہا اطلاع فراہم کریندی ہے جیہڑی حالات تے وقت دے مطابق ہووے۔ اے کمپیوٹر آدمی دے اندر اوندی روح ہے۔ موجودات اچ جتنے ذی روح یا غیر ذی روح سمجھے ونڄݨ والے مخلوقات ہن سب اچ ہک ہی طرح دا کمپیوٹر نصب ہے۔ انسان تے ٻئی مخلوق میں اگر فرق ہے تاں صرف اے ہے کہ انسان دے علاوہ ٻئی کوئی مخلوق اوں کمپیوٹر دے علم توں ناواقف ہے۔ صرف انسان کوں اللہ کریم نے کمپیوٹر دا پورا علم سکھایا ہے۔ ==روح دا لباس== انسان دی مجموعی زندگی تے غور کریجے تاں اے حقیقت سامݨے آندی ہے کہ زندگی دے سارے طرزاں تے زندگی کوں رواں دواں کرݨ والے سارے تقاضے تمام احساسات و کیفیات اطلاعات تے قائم ہن۔ کتھائیں ساکوں اطلاع ملدی ہے کہ سردی ہے۔ کتھائیں ساکوں اطلاع ملدی ہے کہ گرمی ہے، بکھ، تریھ، تکلیف، خوشی، محبت، نفرت، رحم، ظلم تے زندگی اچ کم آوݨ والے سارے دے سارے تقاضے اطلاعات دے اتے قائم ہن۔ جیہڑلے اساں اے ݙیکھدے ہیں کہ زندگی اطلاعات دا مجموعہ ہے تاں اے تلاش کرݨا ضروری تھی ڳیا کہ: #اطلاعات دا منبع کیا ہے؟ #ٻئی ڳالھ اے غور طلب ہے کہ اطلاع کیہڑی جگہ آ کے رکدی ہے تے ریسیونگ اسٹیشن جیہڑا اطلاعات قبول کریندے، کتھاں واقع ہے؟ #تریجھی ڳالھ اے ہے کہ اطلاعات اچ معانی پواوݨ والی ایجنسی کیہڑی ہے؟ #چوتھی ڳالھ اے تحقیق طلب ہے کہ اطلاعات کوں معانی پواوݨ دے بعد مظاہرات کیہڑی مشین تے چھپدے پئے ہن؟ #پنجویں ڳالھ اے ہے کہ اوں چھپائی اچ جیہڑا مادہ کم کریندا پیا ہے او کیا ہے؟ #تے چھیویں ڳالھ اے ہے کہ اطلاعات مختلف مراحل توں لنگھ کے جیہڑلے مظہر بݨ ویندن تاں او کتھاں نیست و نابود تھی ویندن؟ روحانی علوم دی پہلی کتاب اچ اے ڳالھ سمجھاوݨ دی کوشش کیتی ویندی ہے کہ گوشت پوست نال مرکب تے رڳاں پٹھیاں نال بݨا ہویا پتلا اصل انسان نی بلکہ گوشت پوست دا جسم اصل انسان دا لباس ہے۔ جیں طرح گوشت پوست دی حفاظت کیتے اساں ان دا، کھل دا، کپاہ یا ٻئے چیزاں دا لباس پیندے ہیں، اونہی طرح اصل انسان (ساݙی روح) گوشت پوست دا لباس بݨیندے۔ گوشت پوست دا جسم محض ہک لباس ہے تے جیہڑی ہستی کوں اللہ کریم نے انسان آکھے۔ اونکوں عرف عام اچ "روح" دا ناں ݙتا ڳیا ہے۔ قاعدے تے قانون دے مطابق اگر کوئی بندہ روحانی علوم سکھݨا چاہندے تاں اوندے اندر اے یقین راسخ ہووݨا ضروری ہے کہ گوشت پوست دا جسم مفروضہ تے فکشن ہے۔ جیہڑلے اے یقین پختہ تھی ویندے کہ گوشت پوست دا جسم لباس ہے فکشن ہے، فنا تھیوݨ والا ہے تاں قدری طور تے مفروضہ حواس توں ذہن دور تھیوݨ لڳدے تے جیہڑلے مفروضہ زندگی توں ذہن پلٹدے تاں حقیقت دی طرف سفر شروع تھی ویندے۔ ایں واسطے کہ حقیقت تے مفروضہ ݙوہیں چیزاں ہک مرکز تے جمع نی تھیندے۔ مفروضہ حواس تے مفروضہ چیزاں بدلدت رہندن، ترٹدے تے کھنڈدے رہندن۔ فنا تھیندے رہندن لیکن حقیقت نہ بدلدی ہے، نہ ترٹدی ہے، نہ کھنڈدی ہے تے نہ فنا تھیںدی ہے۔ حقیقت جیہڑی قائم بالذّات ہے، حقیقت جیہڑی اپنے مرکز تے مستقل طور تے رواں دواں ہے۔ اوں انسان دی تلاش نال سامݨے آندی ہے جینکوں قرآن نے "روح" آکھے۔ مگر روح دے وی مدارج ہن۔ لاعلمی دی بنا تے روح کوں وی ہک اینجھا ہی آدمی یا انسان سمجھا ویندے جیویں گوشت پوست دا انسان۔ اساں ݙیکھدے ہیں کہ روح ہک اینجھی حقیقت ہے جیہڑی جزوِ لا تجزاء ہے جیہڑی اپݨی ذات دے نال وابستہ تے پیوست ہے تے قائم ہے۔ روح دی اپݨی ہک صفَت ہے۔ او اے کہ روح ہر آن ہر لمحہ متحرّک رہندی ہے تے قائم بالذّات رہندے ہوئے طرح طرح دے روپ اچ مظہر بݨدی رہندی ہے۔ روح دا ہک وݙا وصف اے ہے کہ مفروضہ تے فکشن حواس اچ کݙہیں سامݨے نی آندی البتہ مفروضہ تے فکشن حواس کوں اپݨے کیتے لباس دے طور تے استعمال کریندی ہے۔ لیکن چونکہ ہر لمحہ ہر آن متحرّک رہݨا اوندا ہک وصف ہے ایں واسطے او کݙہیں انسانی لباس اچ جلوہ گر تھیندی ہے، کݙہیں ٻکری دے لباس اچ، کݙہیں جنّات دے لباس اچ تے کݙہیں فرشتیاں دے لباس اچ جلوہ گر تھیندی ہے۔ روحانی سائنسداناں نے زمین تے تقریباً ساڈھے یارہاں ہزار نوعاں دی نشاندہی کیتی ہے تے ہر نوع روح دا ہک جزو ہے۔ روح دی ہک تعریف اے ہے کہ ہک طرف نوعی لباس اپݨے کیتے منتخب کریندی ہے تے ݙوجھی طرف اوں نوع دے افراد دی حیثیت اچ مختلف لباس اختراع کریندی رہندی ہے۔ روح دی ایں کارکردگی کوں ڄاݨݨ کیتے اساں آکھ سڳدے ہیں کہ روح دا نوعی لباس نیگیٹیو ہے تے نوعاں دے افراد اوں نیگیٹیو دا Positive ہن۔ اے عجیب و غریب نظام ہے کہ روح: #نوع دا لباس تے #نوع دے افراد دا لباس بݨیندی رہندی ہے تے اے لباس سوت تے ان دے لباساں دی طرح خستہ تھیںدے رہندن۔ اینکوں سمجھݨا کوئی زیادہ مشکل ڳالھ نی۔ اصل انسان یا روح جیہڑلے لباس دی ابتدا کریندی ہے تاں لباس ساکوں ہک خوبصورت نرم و نازک تے معصوم صورت ٻال اچ نظر آندے تے ول اے لباس ہر آن تے ہر لمحہ بدلدا رہندے۔ ہر آن ہک لباس لہندے تے ہک لباس بݨدے۔ لباس دے لہݨ تے بݨݨ اچ لباس اچ تغیّر واقع تھیندے، کتھائیں سیاہی ودھ ویندی ہے، کتھائیں سیاہی گھٹ ویندی ہے، تصویر ہک ہے مشین وی ہک ہے، چھپائی وی ہک ہے لیکن ہر تصویر دے Impression اچ کجھ نہ کچھ فرق پئے ویندے۔ بتدریج لباس تبدیل تھیندے تھیندے ایں حال کوں پہنچ ویندے کہ اوندے اچ مزید کوئی سکت باقی نی رہندی تے اے لباس ختم تھی ویندے، سکت نہ رہݨ کوں اساں ٻڈھیپے دے ناں نال یاد کریندے ہیں۔ اے قانون ایں واسطے بیان کیتا ڳیا ہے کہ ڳالھ پوری طرح سامݨے آ ونڄے تے اساں سمجھ گھنوں کہ روح ہر آن ہر لمحہ متحرّک رہندی ہے۔ تے ہر آن تے ہر لمحے دی حرکت دراصل روح دا ہک لباس ہے۔ ایہو لباس ساکوں مظاہراتی طور تے شکل و صورت اچ نظر آندے۔ ==مٹی دا شیر== جیں طرح روح دے لباس یعنی رڳاں، پٹھیاں، ہݙیاں تے گوشت نال مرکب آدمی کوں انسان سمجھا ویندے تے اوں آدمی اچ طرح طرح دے خدوخال ساکوں نظر آند بالکل اونہی طرح روح دے اندر وی خدوخال موجود ہن۔ جسم انسانی کیتے جیہڑلے لباس بݨایا ویندے تاں اے ڳالھ ساݙے پیش نظر رہندی ہے کہ جسم دے زیادہ توں زیادہ حصے کڄے ونڄن جیویں قمیض شلوار۔ ایندے برعکس روح جیہڑلے لباس بݨیندی ہے تاں او لباس مکمل ہوندے۔ مکمل ہووݨ توں مراد اے ہے کہ روح دی شکل جیں طرح دے خدوخال اچ موجود ہے انہی مکمل خدوخال دے نال لباس بݨدے۔ ===مثال=== مٹی دے شیر تے رنگ کر ݙیویجے تاں اساں اونکوں شیر ہی آہدے ہیں۔ ہک مٹی دا شیر رنگ دے بغیر ہے تے ایہو مٹی دا شیر رنگین ہے۔ لیکن شیر دے اتے رنگ کیتا ویندے تاں اے رنگ شیر دے اوپر غالب آ ویندے مثلاً کن تے، اکھیاں تے، پیراں تے، ڈڈھ تے، پینٹ شدہ شیر کوں وی اساں شیر آہدے ہیں۔ روح جیہڑلے لباس بݨیندی ہے تاں اپݨے خدوخال تے نقش و نگار دے مطابق پورا لباس تیار کریندی ہے۔ خدوخال اچ جیں طرح دی ناک ہوسی، جیں طرح دے کن ہوسن، جیں طرح دے پیر ہوسن، جیں طرح دا سر ہوسی، اونہی مناسبت نال جسمانی لباس تخلیق تھیندا رہندے۔ ہݨ اساں ایویں آکھسوں کہ گوشت دا جسم روح دا اِختراع کردہ ہک رنگ ہے یعنی روح جیہڑی مکمل خدوخال تے نقش و نگار دے نال قائم ہے اوندے اتے ہک رنگ آ ڳیا یعنی رنگ روح دا لباس ہے۔ ایہے رنگ روح دے اتے مختلف پرت ہن۔ اتھاں ہک ڳالھ ݙسا ݙیوݨا ضروری ہے کہ جیں طرح جسمِ انسانی پرت در پرت موجود ہے اوں طرح روح وی بے شمار پرتاں دا مجموعہ ہے۔ روح دا ہر پرت مجسم نقش و نگار دے نال متحرّک ہے۔ ہک لمحے دا کھربواں حصّہ وی اینجھا نی جیندے اچ حرکت ساکت تھی ویندی ہے۔ اگر لمحے دے کھربویں حصے اچ وی روح ساکت تھی ونڄے تاں سارا نظام درہم برہم تھی ویسی۔ کائنات اچ جتنے اشیاء موجود ہن او زمین دے اتے ہووون، زمین دے اندر ہوون، آسمانی مخلوق ہووے، ست آسمان ہوون، عرش و کرسی ہووے، ہر شئے اچ روح موجود ہے تے جیہڑی چیز ساکوں ظاہر اکھیاں نال یا صفاتی اکھیاں نال نظردی ہے او سب روح دا لباس ہے۔ جیہڑلے اساں کبوتر کوں ݙیکھدے ہیں تاں کبوتر دی پوزیشن وی اوہا ہے جیہڑی آدمی دی ہے۔ جیں طرح روح آدمی دے خدوخال دے مطابق لباس بݨا کے اپݨا مظاہرہ کریندی ہے، جیں طرح روح نکلݨ دے بعد آدمی دی کوئی حیثیت برقرار نی رہندی، اونہی طرح کبوتر دے اندروں روح نکلݨ دے بعد کبوتر دی کوئی حیثیت باقی نی رہندی۔ جسم انسانی توں روح اگر اپݨا رشتہ منقطع کر گھنے تاں اے جسم منتشر تھی ویندے تے منتشر تھی کے مٹی دے ذرّات اچ تبدیل تھی ویندے۔ جیں جسم کوں اساں کبوتر، ناہر یا باندر دے ناں نال ڄاݨدے ہیں او انسانی جسم توں مختلف نی ہوندا۔ انسان دی طرح ہر جسم منتشر تھی کے مٹی دے ذرّات اچ تبدیل تھی ویندے۔ ===قانون=== روح ہک اینجھا مادہ ہے جیندے اندر پورے پورے خدوخال موجود ہن۔ خدوخال دی اے موجودگی دراصل روح دی صلاحیت دی نشان دہی ہے۔ روح ہک مشین ہے یا ہک اینجھا کمپیوٹر ہے جیندے بے شمار ڈائیاں ہن۔ مختلف ڈائیاں اچ جیہڑلے مسالہ پوندے تاں ڈائی دے مطابق نویں نویں لباس اچ نئی نویں صورتاں مظہر بݨ کے ساݙے سامݨے آ ویندن۔ کبوتر دی شکل و صورت دی ڈائی اچ پلاسٹک دا مسالہ سٹیا ونڄے تاں کبوتر بݨسی۔ پھل دی ڈائی اچ مسالہ سٹیجے تاں پھُل بݨسی، علیٰ ہذالقیاس ڈائیاں مختلف ہن مسالہ ہک ہے۔ لیکن اوں مسالے دی بنیاد تے ہر شکل مختلف بݨدی پئی ہے۔ ڈائی دے اتے اگر غور کریجے تاں اے ڳالھ بالکل سامݨے دی ہے کہ کبوتر دی ڈائی اچ تے ٻلی دی ڈائی اچ ہک نمایاں فرق ہے۔ اوں نمایاں فرق کوں قرآن ‘‘مقداراں’’ دا ناں ݙیندے ، (سورۃ الأعلیٰ – آیت نمبر 3) یعنی ہر ڈائی مختلف تے معیّن مقداراں نال بݨی ہوئی ہے تے اے معیّن مقداراں باوجود ہک ہووݨ دے الڳ الڳ ہن۔ ایندے کیتے شکل و صورت اچ اختلاف واقع تھیندا رہندے۔ ڈائی جیہڑی چیز یا مسالے نال بݨی ہے او وی ہک ہے تے ڈائی دے اندر جیہڑا مسالہ سٹیا ڳیا ہے او وی ہک ہے لیکن ڈائی بذات خود مختلف ہے۔ اے اختلاف ہی مختلف شکل و صورت دا سبب بݨدے۔ ہک طرح دے مقداراں نال ہک نوع تخلیق تھی ویندی ہے۔ اوں نوع دے اندر معیّن مقداروں اچ جیہڑلے ردّ و بدل تھیندے تاں افراد وجود اچ آندن۔ نوع دے معیّن مقداراں جیہڑلے آدم دے رنگ اچ جلوہ افروز تھیندن تاں آدم دی صورت سامݨے آ ویندی ہے۔ آدم جنہاں مقداراں دا ناں ہے جیہڑلے انہاں مقداراں اچ ہیجان پیدا تھیا تے ہیجان دی وجہ کولوں مقداراں اچ ترٹ بھڄ واقع تھئی تاں مقداراں دا توازن بدل ڳیا۔ مقداراں دا توازن بدلݨا اے معنی رکھدے کہ نویں مقداراں وجود اچ آ ڳئے، جیویں ہی مقداراں اچ ہیجان پیدا تھیا تے اوں ہیجان نال مقداراں اچ ردّ و بدل تھیا، نتیجے اچ حوّا دا وجود ابّا آدم دے سامݨے آ ڳیا۔ ہݨ مقداراں دے ݙو رخ متعیّن تھی ڳئے۔ باوجود ایندے کہ مقداراں اچ ردّ و بدل واقع تھیا جیہڑلے اوں ردّ و بدل دے نتیجے اچ کوئی صورت وجود اچ آئی تاں اوں صورت دے اندر وی مقداراں معیّن تھی ڳئے۔ مقداراں معیّن ہووݨ دا مطلب اے ہے کہ ڈائی دے اندر مخصوص طاقت مخصوص وزن مخصوص رنگ دے مقداراں جمع تھی ونڄ تاں ہک خوبصورت تصویر بݨدی ہے جیندا ناں آدم ہے تے اگر اوں ڈائی اچ اینجھے مقداراں جمع تھی ونڄن جیندا رنگ قدرے مختلف ہووے، وزن ݙو گنا ول وزن گھٹ یا قدرے زیادہ ہووے اوں صورت دا ناں عورت ہے۔ ڈائی دے اندر جیہڑا مسالہ سٹیا ویندے او وی پک ہے لیکن مقداراں اچ ردّ و بدل تھیندا رہندے تے مقداراں دے ردّ و بدل نال نویں نویں شکلاں وجود اچ آندے رہندن۔ اللہ کریم نے ارشاد فرمایا ہے کہ پاک تے بلند مرتّبہ ہے او ذات جیں نے تخلیق کیتا معیّن مقداراں نال تے ول انہاں مقداراں توں مرکب مخلوق کوں زینت بخشی تے اوں مخلوق کوں ہک رنگ ݙتا۔ زمین تے رنگ رنگ دی مخلوق دے اندر ہک معیّن چیز پاتی جیہڑی مَیٹر (Matter) ہے تے جیہڑی چیز الڳ الڳ کریندی ہے او مقداراں ہن تے انہاں مقداراں کوں اساں رنگ نال تشبیہ ݙیندے ہیں۔ رنگاں اچ ردّ و بدل، شکل و صورت دا باعث بݨدے۔ جیں طرح معیّن مقداراں نال صورت بݨدی ہے تے مختلف شکلاں ساݙے سامݨے آندن۔ اونہی طرح معیّن مقداراں نال ساݙے اندر حواس بݨدن، جے تک حواس معیّن مقداراں تے قائم ہن۔ صحت مند ہن تے حواس دے اندر مقداراں گھٹ یا ودھ ہوون تاں حواس غیر صحت مند تھی ویندن۔ ==ٻارہاں کھرب کل پرزے== مختصر طور تے زندگی دا تذکرہ کریجے تاں اے آکھݨا مناسب ہے کہ زندگی جذبات نال عبارت ہے تے زندگی دے بے شمار جذبات حواس دے دوش تے سفر کریندے پئے ہن۔ انہاں جذبات کوں کنٹرول کرݨا حواس دے ذریعے ہی ممکن ہے۔ ===مثال=== ہک آدمی کوں تریھ لڳی۔ تریھ ہک تقاضا ہے ، تریھ دے تقاضے کوں پورا کرݨ کیتے حواس ساݙی رہنمائی کریندن۔ حواس ساکوں ݙسیندن کہ اے پاݨی گرم ہے۔ اے پاݨی سرد ہے ، اے پاݨی کوڑا ہے یا اے پاݨی مٹھا ہے۔ تریھ دا تقاضہ پاݨی پیوݨ نال پورا تھیندے۔ پاݨی دی پہچاݨ بوی حواس دے ذریعے ممکن ہے۔ ہک تقاضہ تریھ ہے ، ہک تقاضہ بکھ ہے۔ کہیں کوں چاہںا ہک الڳ تقاضہ ہے تے آدمی دے اندر اے تقاضہ پیدا تھیوݨا کہ کوئی میکوں وی چاہے ، الڳ تقاضہ ہے۔ انہاں تقاضیاں کوں ہک جگہ جمع کر گھدا ونڄے تاں ایندا ناں زندگی ہے تے جیہڑلے انہاں کوں الڳ الڳ کر کے ݙٹھا تے سمجھا ونڄے تاں اے ڳالھ معلوم تھیندی ہے کہ ہر تقاضہ ایں واسطے الڳ الڳ ہے کہ تقاضیاں دے اندر مقداراں الڳ الڳ کم کریندے پئے ہن۔ تریھ دے تقاضے اچ جیہڑے مقداراں کم کریندے پن او بکھ دے تقاضے اچ موجود نی ایں واسطے صرف پاݨی پی کے بکھ دا تقاضہ رفع نی تھیندا۔ بکھ دے اندر جیہڑے مقداراں کم کریندے پن ، اوں دی اپݨی الڳ ہک حیثیت ہے۔ ایہا وجہ ہے کہ صرف کجھ کھا کے تریھ دا تقاضہ پورا نی تھیندا۔ حواس الڳ الڳ تقاضیاں کوں ڄاݨدن، سمجھدن، انسانی زندگی اچ ہک تقاضہ محبت ہے۔ محبت ہک اینجھا مجموعی تقاضہ ہے جیندے بغیر زندگی ادھوری تے نامکمل رہندی ہے۔ حواس محبت دے ایں تقاضے کوں الڳ الڳ حیثیت ݙیندن مثلاً اے کہ حواس ساکوں ݙسیندن کہ اے خاتون میݙی ذال ہے تے اے چھوکری دھی ہے تے اے خاتون ساݙی ما ہے۔ جیہڑلے اساں محبت دا ناں گھندے ہیں تاں محبت دا مجموعی مفہوم ساݙے ذہن اچ کہیں دا چاہݨا آندے لیکن جیہڑلے حواس دے ذریعے محبت کوں سمجھدے ہیں تاں محبت دا مفہوم بدل ویندے۔ ہک عورت ہر حال اچ عورت ہے لیکن حواس اوں عورت کوں الڳ الڳ تقسیم کر ݙیندن۔ حواس ساکوں ݙسیندن کہ اے عورت ساݙی بھیݨ ہے، اے عورت ساݙی دھی ہے، اے عورت ساݙی ما ہے تے اے عورت ساݙی ذال ہے۔ بحیثیت عورت و مرد سب اخ قدراں مشترک ہن لیکن حواس ساکوں ݙسیندن کہ مشترک قدراں اچ وی ہک ضابطہ تے قانون ہے۔ ݙسݨا اے مقصود ہے کہ انسانی زندگی جیہڑی بنیاد تے قائم ہے اوندے ݙو پیر یا ݙو ستون ہن۔ ہک پیر یا ستون جذبہ ہے تے ہک پیر یا ستون حواس ہن۔ جے تک آدمی جذبات دے دائرۂِ کار اچ رہندے۔ اوں وقت تک اوندی حیثیت ݙوجھے حیوانات توں الڳ نی تے جݙݨ انہاں جذبات کوں او انسانی حواس دے ذریعے سمجھدے تے جذبات دی تکمیل اچ حواس دا سہارا گھندے تاں او حیوانات توں الڳ تھی ویندے۔ جذبات تے حواس دا اشتراک انساناں دی طرح حیواناں اچ وی موجود ہے لیکن فرق اے ہے کہ ہک ٻکری یا ایک ڳاں انساناں دی طرح حواس اچ معنی نی پہوا سڳدی۔ اوندا علم زندگی کوں قائم رکھݨ دے ضروریات پوری کرݨ تک محدود ہے۔ او صرف اتنا ڄاݨدی ہے کہ پاݨی پیوݨ نال تریھ وسمدی ہے، پتے کھاوݨ نال بکھ رفع تھیندی ہے، ایں ڳال نال اونکوں کوئی غرض نی کہ پاݨی کیندا ہے۔ اوندے اندر زندگی قائم رکھݨ کیتے ہک تقاضہ تھیندے تے او تقاضہ پورا کر گھندی ہے۔ ایندے برعکس انسان دے اندر زندگی کوں قائم رکھݨ کیتے جیہڑلے تقاضہ ابھردے تاں او حواس دے ذریعے اے ڳال سمجھدے کہ اے تقاضا کیہڑی طرح پورا کیتا ویندے۔ چونکہ انسان کوں اللہ کریم نے حواس دا مخصوص علم عطا کیتے ایں واسطے انسان ݙوجھی مخلوق دے مقابلے اچ ممتاز تھی ڳئے تے اے ممتاز تھیوݨا ہی مکلف ہووݨا ہے۔ اے ڳال واضح طور تے سامݨے آ ڳئی ہے کہ زندگی قائم رکھݨ کیتے اللہ کریم دی تمام مخلوق اچ تقاضے یکساں ہن۔ آدمی کوں وی بکھ لڳدی ہے، ٻکری تے ٻلی کوں وی بکھ لڳدی ہے۔ تریھ آدمی کوں وی لڳدی ہے تے تریھ ٻئے حیوانات کوں وی لڳدی ہے۔ ݙوہیں بکھ تے تریھ دے تقاضے کوں پورا کریندن۔ لیکن انسان تقاضیاں تے حواس دی حیثیت توں واقف ہے۔ اے وقوف ہی انسان کوں شرف دے درجے تے فائز کریندے۔ حواس دے قانون توں واقف تھیوݨا روحانی سفر دی ابتدا ہے۔ انسان دے اندر ٻارہاں کھرب کَل پرزیاں نال مشین کم کریندی پئی ہے۔ کجھ کَل پرزے اینجھے ہن جیہڑے حواس بݨیندن، کجھ کَل پرزے اینجھے ہن جیہڑے جذبات دی تخلیق کریندن۔ انسان کوں اللہ کریم نے اے علم عطا کیتے کہ اگر او چاہے تاں ڄاݨ گھندے کہ اوندے اندر نصب شدہ مشین اچ اے کَل پرزے کیہڑی طرح فٹ ہن تے انہاں دے ذریعے جذبات تے حواس کیہڑی طرح بݨدن۔ جذبات تے حواس دے اعتبار نال انسان تے تمام حیوانات ہک صف اچ کھڑے ہن لیکن ٻکری دے اندر اے صلاحیت نی کہ او حواس بݨاوݨ دی مشین یا حواس بݨاوݨ دے کَل پرزیاں کوں سمجھ سڳے۔ اگر کوئی انسان ٻکری دی طرح اپݨے اندر نصب شدہ ایں کائناتی نظام کوں نی سمجھدا تاں اوندی حیثیت ٻلی تے کتے توں ودھ نی۔ ایں واسطے کہ بکھ کتے کوں وی لڳدی ہے، پیٹ کتا وی بھریندے۔ بکھ آدمی کوں وی لڳدی ہے۔ ڈڈھ آدمی وی بھریندے، تریھ چوہے کوں وی لڳدی ہے، تریھ آدمی کوں وی لڳدی ہے، پاݨی آدمی وی پیندے۔ جبلّی طور تے ہک آدمی وی اپݨی اولاد دی پرورش کریندے، اپݨی اولاد نال محبت کریندے، اپݨی اولاد دی تربیت کریندے بالکل اونہی طرح ٻلی وی اپݨی اولاد نال محبت کریندی ہے، اولاد دی پرورش کریندی ہے۔ اپݨی اولاد کوں کھیر پلیندی ہے تے زندگی گزارݨ کیتے تمام ضروری ڳالھیں نال آگاہ کر کے ٻچیاں دی تربیت کریندی ہے۔ روحانی نقطہ نظر نال اگر کوئی آدمی سب کجھ اوہے کم کریندے جیہڑے ہک ٻلی کریندی ہے تاں اوندی حیثیت ٻلی دے برابر ہے تے اونکوں ٻلی توں افضل قرار نی ݙیویج سڳدا۔ کوئی انسان ٻی کتے چوہے توں ایں واسطے افضل ہے کہ اللہ کریم نے اونکوں اپݨے اندر نصب شدہ مشین یا کمپیوٹر دا علم سکھا ݙتے۔ ==اللہ تے آدم== جذبات دے اندر رہندے ہوئے تقاضے پورے کرݨا جبلّت ہے تے جذبات تے حواس کوں الڳ الڳ سمجھݨا تے جذبات تے حواس دے مفہوم توں باخبر تھیوݨا خود آگاہی ہے۔ خود آگاہی فطرت ہے۔ جبلّت بدلدی رہندی ہے۔ فطرت اچ تغیّر تے تبدل واقع نی تھیندا۔ اللہ کریم نے جیہڑی چیز کوں جیہڑی فطرت تے پیدا کر ݙتے اوندے اچ تبدیلی واقع نی تھیندی۔ انسان کوں ٻئے حیوانات تے ٻئی مخلوقات توں ممتاز کر کے اللہ نے علم دی صفات دا علم عطا فرمایا۔ یعنی اللہ نے اپݨی یکجائی صفات آدم کوں سکھا ݙتے۔ یکجائی صفات توں مراد اے ہے کہ اللہ کریم نے جیں حد تک تے جیں قدر مناسب سمجھا آدم کوں اپݨی تخلیقی صفات دا علم عطا کر ݙتا۔ اللہ دے اَسماء اللہ دی صفات ہن، چونکہ اللہ خالقِ کائنات ہے ایں واسطے اللہ دی ہر صفَت اللہ کریم نال ہم رشتہ ہے۔ ایندا مطلب اے تھیا کہ اللہ نے اپݨے انہاں صفات دے او علوم آدم کوں سکھا ݙتے جنہاں صفات دے اتے کائنات دی تخلیق وجود اچ آئی، ایں واسطے تھیا کہ خالق چاہندے کہ میکوں پہچاݨا ونڄے۔ پہچاݨݨ کیتے ضروری ہے کہ آدم خالق دی صفات دا علم رکھدا ہووے۔ صفات دا اے علم اللہ نے ݙوجھی مخلوقات، فرشتیاں کوں وی عطا کیتا لیکن تخلیقی صفات دے جیہڑے علوم اللہ نے آدم کوں عطا کیتے او فرشتیاں کوں نی ݙسے۔ مفہوم اے نکلا کہ آدم دی فضیلت ایں بنیاد تے ہے کہ او اللہ دے تخلیقی صفات توں واقف ہے چونکہ اللہ نے اینکوں اپݨی صفات دا علم عطا کر ݙتے ایں واسطے اے انہاں صفات کوں ڄاݨݨ دے بعد اللہ تک رسائی حاصل کر گھندے۔ ایندا مطلب اے نی کہ اللہ دء ٻئی مخلوق اللہ کوں نی ڄاݨدی۔ اللہ دی ݙدجھی مخلوق وی ایں ڳال توں واقف ہے کہ ساݙا پیدا کرݨ والا اللہ ہے تے اوہو ساکوں زندہ رکھے ہوئے ہے تے اوں نے ہی ساݙے کیتے وسائل فراہم کیتے ہن۔ ڄاݨݨ دے ݙو طرزاں ہن۔ ہک طرز اے ہے کہ ہک آدمی ٻئے آدمی کوں ڄاݨدے کہ فلاݨاں آدمی دنیا اچ موجود ہے۔ کہیں حد تک اوندی صفات توں واقف ہے۔ ݙوجھا آدمی اوں آدمی توں متعارف وی ہے تے اونکوں اوندی قربت وی حاصل ہے۔ قربت دی وجہ توں او اونکوں ݙیکھدا وی ہے۔ اوندی ڳال وی سݨدے تے اوندے سامݨے اپݨے معروضات وی پیش کریندے۔ تمام مخلوق پہلی طرز توں واقف ہے، مگر مخلوق آدم چونکہ اللہ دی صفات دا علم رکھدی ہے ایں واسطے او اللہ نال قربت حاصل کر کے اللہ دا عرفان حاصل کر گھندی ہے۔ عرفان توں مراد محض لفظی عرفان نی۔ عرفان توں مراد اے ہے کہ اونکوں ایں ڳال دا یقین حاصل تھی ویندے کہ میں مخلوق ہاں تے میکوں پیدا کرݨ والا اللہ میݙا خالق ہے تے ایں یقین دے بعد او اللہ کوں ݙیکھدے۔ اللہ دی آواز سݨدے۔ اللہ کوں محسوس کریندے۔ اللہ نال گفتگو کریندے۔ اللہ جݙݨ اونکوں کجھ آکھدے تاں اوندی گفتگو سݨ کے سرشاری دی کیفیّت اچ اوندی تکمیل کریندے۔ او اے ڳال ڄاݨ گھندے کہ میݙا وجود اللہ دے رحم و کرم تے اللہ دء محبت تے قائم ہے۔ اوندے ذہن اچ اے ڳال پوری طرح قائم تھی ویندی ہے کہ میݙی زندگی اچ ہر حرکت تے میݙی زندگی دا ہر عمل ایں بنیاد تے قائم ہے کہ میکوں اللہ نے سنبھالا ہویا ہے۔ او اے وی ڄاݨ گھندے کہ میکوں اللہ نے کیہڑی مشیت دے تحت پیدا کیتے؟ میݙی پیدائش دی غرض و غایت کیا ہے؟ پیدا تھیوݨ توں پہلے میں کیہڑے عالَم اچ موجود ہم تے مرݨ دے بعد میں کیہڑے عالَم اچ منتقل تھی ویساں۔ او ایں ڳال توں باخبر تھی ویندے کہ فرشتے اوندے مسجود ہن یعنی اوندے سامݨے او سارا نقشہ آ ویندے جیندا تذکرہ قرآن نے "انی جاعل فی الارض خلیفہ" (سورۃ البقرہ – آیت نمبر 30) اچ کیا ہے۔ اے ڳال ٻہوں زیادہ غور طلب ہے کہ آدم دی اولاد آدم ہے تے آدم کی اولاد بحیثیت آدم دے ایں ڳال دا مشاہدہ کر سڳدی ہے جنہاں مشاہدات توں آدم گزرا ہے۔ اگر آدم زاد ایں ڳال دا مشاہدہ نہ کرے جیہڑی حالت دا مشاہدہ آدم نے کیتے یعنی خود کوں فرشتیاں دا مسجود ݙیکھݨا۔ اللہ تے فرشتیاں دے درمیان مکالمہ تھیوݨا۔ اللہ کریم دا اے ارشاد فرماوݨا کہ اساں آدم کوں اپݨے تمام صفات دا علم سکھا ݙتے تے فرشتیاں دا اے آکھݨا کہ اساں صرف اوں حد تک واقف ہیں جیہڑی حد تک تساں ساکوں عطا فرما ݙتے۔ اے تمام فلم اگر آدم زاد بندے دے سامݨے نہ آوے تاں او ہرگز آدم دی اولاد سݙیجݨ دا مستحق نی۔ اوندی حیثیت اوں آدم دی ہرگز نی جیں آدم دے بارے اچ اللہ تعالیٰ نے ارشاد فرمایا ہے کہ اے میݙا نائب تے خلیفہ ہے، اے اوندے اختیارات استعمال کرݨ پر قدرت نی رکھدا تاں او ہرگز نائب نی۔ ایں تمام گفتگو دا اجمال اے تھیا کہ آدم زاد اگر ازل اچ ایں واقعے توں واقف نی تے انہاں واقعات کوں ایں زندگی اچ نی ݙیکھدا جنہاں دی بنیاد تے آدم کوں نائب تے خلیفہ بݨایا ڳیا ہے تاں او آدم دی صف اچ شمار نی تھیندا تے اگر چھک تاݨ کے محض شکل و صورت دی بنیاد تے اونکوں آدم زاد آکھ وی ݙیویجے تاں اونکوں ناخلف اولاد توں زیادہ کوئی حیثیت نی ݙیویج سڳدی۔ ایں واسطے کہ او اپݨے پیؤ دے ورثے توں محروم ہے۔ پیؤ دے ورثے توں محروم اولاد ناخلف ہوندی ہے، بدنصیب ہوندی ہے، مفلوک الحال ہوندی ہے۔ ݙوجھی صورت اے ہے کہ اگر کوئی بندہ اللہ دے اَسماء دا علم نی ڄاݨدا تاں او اللہ دا نائب نی۔ آدم زاد کوں ٻئی مخلوقات تے جیہڑا شرف حاصل ہے اوندی وجہ صرف اے ہے کہ آدم زاد اللہ دے اَسماء دا علم ڄاݨدے تے اوں علم دی بنیاد تے او اللہ دا نائب ہے۔ چونکہ آدم اللہ دا نائب ہے ایں واسطے او اللہ دے اختیارات استعمال کر سڳدے۔ اللہ دے اختیارات بحیثیت خالقِ کائنات دے او اختیارات ہن جنہاں کوں تخلیقی اختیارات آکھا ویندے۔ اللہ نے اپݨے کیتے ارشاد فرمایا ہے کہ میں احسن الخالقین ہاں یعنی میں تخلیق کرݨ والا ہاں، میں بہترین خالق ہاں۔ آیت مبارکہ توں اے ڳال پوری طرح ثابت تھی ویندی ہے کہ اللہ تخلیق کرݨ والیاں اچ بہترین خالق ہے یعنی اللہ نے بندیاں کوں وی تخلیقی صلاحیتاں منتقل کیتن۔ اے تمام صلاحیتاں او اَسماء ہن جنہاں دے بارے اچ خالقِ کائنات نے ارشاد فرمایا: وَعَلَّمَ آدَمَ الْاَسماء كُلَّهَا (سورۃ البقرہ – آیت نمبر 31) تے اساں آدم کوں تمام اَسماء دا علم سکھا ݙتا۔ علم الاَسماء توں مراد کائنات اچ او تخلیقی فارمولے ہن جنہاں تخلیقی فارمولیاں نال اے کائنات وجود اچ آئی ہے۔ ==قالو بلٰی== مذہبی دانشور آہدن کہ آدمی اللہ دی آواز نی سݨ سڳدا۔ ہک وݙا گروہ اینجھا وی ہے جیہڑا ایں ڳال تے یقین رکھدے کہ اللہ کوں ݙیکھݨا وی ممکن نی۔ ایں دنیائے ناپیدا کنار اچ اینجھے لوگ وی موجود ہن جیہڑے روحانی قدراں کوں مفروضہ (Fiction) تے قوتِ متخیّلہ قرار ݙیندن۔ ایندے نتیجے اچ دنیا اچ وݙی آبادی اللہ نال ہم کلام نی تھی سڳی۔ فقراء دا اے آکھݨا ہے کہ بندہ اللہ دا عرفان حاصل کر کے اللہ نال ہمکلام تھی سڳدے یا کوئی بندہ اگر اللہ کوں ݙیکھݨا چاہے تاں ݙیکھ سڳدے۔ اللہ نال بندے دی قربت تے دوری اے ݙوہیں ڳالہیں قرآن پاک اچ بیان کیتے ڳئے ہن۔ اللہ نے تخلیق کائنات دے بعد جݙݨ کائنات کوں مخاطب کر کے فرمایا "(أَلَسْتُ بِرَبِّكُمْ) میں تہاݙا رب ہاں۔" مخلوق نے جواباً عرض کیتا۔ جیا اساں ایں ڳال دا اقرار کریندے ہیں تے عہد کریندے ہیں کہ تساں ساݙے رب او۔ کوتاہ عقل والا بندہ وی ایں ڳال کوں آسانی دے نال سمجھ سڳدے کہ اللہ نے جݙݨ مخاطب کیتا تاں مخلوق دے کن اچ آواز پئی جیویں ہی کن اچ آواز پئی مخلوق دی نظر اٹھی تے مخلوق نے اللہ کوں ݙٹھا۔ ݙیکھݨ دے بعد مخلوق فوراً پکار اٹھی کہ جیا اساں ایں گال دا اقرار کریندے ہیں کہ تساں ساݙے رب او۔ قرآن مجید نے ݙو ڳالہیں دی وضاحت کیتی ہے۔ اللہ دی آواز سݨݨا تے آواز سݨ کے اللہ کوں ݙیکھݨا تے ݙیکھݨ دے بعد اقرار کرݨا۔ ݙوجھی ڳال اے ہے کہ مخلوق نے اللہ دی دی ہوئی سماعت کوں استعمال کیتا تے جݙݨ مخلوق دے اندر اللہ دی ݙتی ہوئی بصارت متحرّک تھئی تاں مخلوق کوں بصارت مل ڳئی۔ او ݙیکھݨ دے وصف توں واقف تھی ڳئی۔ مخلوق دے کن اچ پہلی آواز اللہ دی پئی تے مخلوق دی نظر نے سب توں پہلے اللہ کوں ݙٹھا۔ سماعت دی بنیاد اے بݨی کہ سماعت نے پہلی جیہڑی آواز سݨی او اللہ دی آواز ہئی۔ ݙیکھݨ دی بنیاد اے بݨی کہ نظر نے جیہڑی چیز کوں پہلی واری ݙٹھا او اللہ دی ہستی ہے۔ کائنات اچ جتنی وی مخلوق ہے اجتماعی طور تے سب نے اللہ دی آواز سݨ کے اللہ کوں ݙٹھا تے اللہ دی ربوبیت دا اقرار کیتا۔ اجتماعی شعور حاصل تھیوݨ دے بعد ٻئی چیز جیہڑی مخلوق کوں حاصل تھئی او اے ہے کہ مخلوق کوں اپݨا ادراک حاصل تھی ڳیا یعنی مخلوق نے ایں ڳال کوں سمجھ گھدا کہ اللہ نے میکوں تخلیق کیتے۔ میکوں تخلیق کرݨ دا مطلب اے تھیا کہ مخلوق کوں اپݨا ادراک حاصل تھی ڳیا۔ اینکوں اساں ایں طرح آکھسوں کہ اللہ نے اپݨی مشیت، منشاء تے مرضی نال ہک کائنات بݨائی۔ اوں کائنات دے بندیاں کوں سݨݨ، ٻولݨ، چکھݨ، محسوس کرݨ تے ݙیکھݨ دی صلاحیت منتقل کیتی تے اے سارے صلاحیتاں خود اللہ دے اپݨے صلاحیتاں ہن۔ ایں واسطے کہ جݙݨ اللہ نے ‘‘الست بربکم’’ فرمایا تاں سماعت کیتے پہلی آواز اللہ تعالیٰ دی آواز قرار پائی۔ مخلوق نے جݙݨ نظر چا کے ݙھا تاں نظر دا ٹارگٹ او ہستی بݨی جیہڑا خالق ہے۔ مخلوق نے اے محسوس کیتا کہ میݙا بݨاوݨ والا اللہ میݙے سامݨے موجود ہے، جیویں ہی مخلوق دے ذہن اچ اے ڳال آئی کہ میݙا بݨاوݨ والا کوئی ہے تاں نال ہی اے ڳال وی ذہن نشین تھی ڳئی کہ میں مخلوق ہاں۔ اے تذکرہ اوں عالَم دا ہے جینکوں پیراسائیکالوجی اچ ‘‘عالمِ ارواح’’ آکھا ویندے۔ ادراک، سماعت تے بصارت دی حیثیت اجتماعی ہے یعنی تمام مخلوق یکجا طور تے موجود ہے۔ مخلوق اچ کبوتر، چیڑی، ݙاند، ڳاں، منجھ، جنّات، فرشتے، آدم وغیرہ ہن۔ ایں تخاطب تے اقرار دے بعد ہر ہک کوں اپݨا اپݨا ادراک حاصل تھیا تاں مخلوق نے خود کوں پہچاݨا۔ پہچاݨݨ توں مراد اے ہے کہ الڳ الڳ نوعاں بݨ ڳئے۔ ہݨ نوعی پروگرام مرتّب تھی کے لوح محفوظ تے آیا۔ لوح محفوظ توں اے پروگرام تقسیم تھی کے ہر نوع دا انفرادی پروگرام بݨ ڳیا۔ جتھاں نوعاں انفرادی حیثیت اچ متعارف تھئے اوندا ناں پیراسائیکالوجی اچ "حضیرہ" ہے۔ حضیرہ ہک جنریٹر(Generator) ہے جیندے اتے فلم دا ہک اینجھا فیتہ چلدے جیندے اچ نوعی پروگرام تے انفرادی پروگرام کٹھے ڈسپلے تھیندن۔ ایں فلم دا مظاہرہ زمین دے اتے تھیندے۔ اللہ دی بݨائی ہوئی فلم جیہڑی اسکرین تے ڈسپلے تھیندی پئی ہے اوندا ناں زمین ہے۔ مخلوق دی بݨائی ہوئی فلم ہک محدود جگہ کپڑے یا اسکرین تے ڈسپلے تھیندی ہے۔ اللہ دی بݨائی ہوئی فلم زمین تے ڈسپلے تھیندی ہے یعنی اللہ نے زمین کوں فلم ڈسپلے کرݨ کیتے اسکرین بݨا ݙتے۔ تخلیق دی بنیادی حیثیت تے اگر غور کریجے تاں اے ڳال منکشف تھیندی ہے کہ آدم زاد اللہ دی سماعت نال سݨدے، اللہ دی بصارت نال ݙیکھدے تے اللہ دی فہم نال سوچیندے ول اے کیویں آکھا ویندے کہ بندہ اللہ کوں ݙیکھ نی سڳدا یا کوئی بندہ اللہ نال ہم کلام نی تھی سڳدا؟ اللہ کوں ݙیکھݨ دی طرف متوجہ نہ تھیوݨا تے اللہ دی آواز سݨݨ کیتے جدوجہد تے کوشش نہ کرݨا بدبختی تے بدنصیبی دے علاوہ کجھ نی۔ جیہڑے بندے اللہ دی قربت کیتے اللہ دی آواز سݨݨ کیتے اللہ کوں ݙیکھݨ کیتے جدوجہد تے کوشش کریندن انہاں دی کوشش ایں واسطے کامیاب تھیندی ہے کہ او جیہڑی نظر نال ݙیکھدا پئے فی الواقع او نظر اللہ دی نظر ہے، جیہڑی سماعت نال او سݨدا پئے فی الواقع او اللہ دی سماعت ہے۔ فرق صرف اتنا ہے کہ اساں اوں بصارت کوں جیہڑی بصارت دا ٹارگٹ اللہ ہے ٻہوں زیادہ محدود طرزاں اچ استعمال کریندے ہیں۔ اساں ایں ڳال کوں اپݨے کیتے یقین بݨا گھدے کہ اساں دیوار دے پچھوں نی ݙیکھ سڳدے۔ جبکہ اللہ دے ارشاد دے مطابق اوں نظر نے اللہ کوں ݙٹھے تے بندے نے اللہ کوں ݙیکھ کے اوندی ربوبیت دا اقرار کیتے۔ ==اللہ کیا چاہندے؟== اللہ کریم نے کائنات کوں ایں واسطے تخلیق کیتے کہ اللہ چاہندے کہ کائنات اچ با اختیار تے مکلّف مخلوق اپݨا ارادہ تے اختیار استعمال کر کے اوں رستے تے قدم ودھاوے جیہڑا رستہ قدم بہ قدم چلا کے اللہ تک گھن ویندے۔ خالق اپݨی مخلوق توں اے چاہندے کہ مخلوق خالق کوں پہچاݨ کے، ݙیکھ کے، سمجھ کے اوندی ربوبیت دا اقرار کرے تے اوندے نال ہم کلامی دا شرف حاصل کرے۔ مخلوق دے ذہن اچ اے ڳال راسخ تھی ونڄے کہ ساݙا پیدا کرݨ والا ہی ساݙی حفاظت کریندے، ساݙا نگہبان ہے تے ساکوں زندہ رکھݨ کیتے او تمام وسائل فراہم کریندے جنہاں وسائل دے اتے زندگی دا دارومدار ہے۔ اتنے وݙے مربوط تے منظم انتظام دے نال نگہداشت تے نگہبانی دا منشاء صرف اے ہے کہ اللہ اے چاہندے کہ بندے دے ذہن تے اے ڳال منکشف تھی ونڄے کہ اللہ نے اپݨی مخلوق کوں محبت دے نال پیدا کیتا۔ جیں طرح اللہ نے محبت دے نال مخلوق کوں تخلیق کیتا اونہی طرح مخلوق وی محبت دے نال اللہ دی قربت حاصل کرے۔ اللہ دی محبت دا مظاہرہ ساکوں ما دی محبت اچ ملدے۔ ما تخلیق دا ہک ذریعہ ہے۔ ما دے پیٹ اچ ٻال دی نشوونما تھیندی رہندی ہے۔ اوں نشوونما اچ براہِ راست ما دا کوئی عمل دخل نی ہوندا لیکن ما چونکہ تخلیق دا ذریعہ بݨدی ہے ایں واسطے ما دے اندر اولاد دی جیہڑی محبت ہوندی ہے او کہیں ٻئی ہستی اچ نی ہوندی۔ کوئی باشعور ٻال اگر ما دے ہووݨ توں انکار کر ݙیوے تاں ما دے اتے جو گزرسی اوندا اندازہ ہک ماں ہی کر سڳدی ہے۔ تخلیق تے محبت دا ٻیا پرتَو پیؤ ہے۔ پیؤ اپݨی اولاد دی پرورش تے تربیت کریندے۔ اولاد کوں ایں قابل بݨیندے کہ او اپݨے پیراں تے کھڑی تھی ونڄے تے معاشرے اچ اونکوں مقام حاصل تھی ونڄے۔ اے سب کجھ ہووݨ دے بعد اولاد اگر پیؤ توں منحرف تھی ونڄے، پیؤ کوں پہچاݨݨ توں انکار کر ݙیوے، پیؤ دی قربت کوں اپݨے کیتے ہک غیر ضروری ڳال سمجھے، پیؤ دے اتے جو کجھ گزرسی اوندا تصوّر صرف او بندہ کر سڳدے جیندے اندر پیؤ دی شفقت دے جذبات بیدار ہوون۔ اصل خالق اللہ ہے۔ ما پیؤ اللہ دی تخلیق کوں منظر عام تے گھناوݨ دا ہک ذریعہ ہن۔ ما پیؤ اے ڳال وی ڄاݨدن کہ اولاد دا ہووݨا نہ ہووݨا، اولاد دا زندہ رہݨا، اولاد دا ذی شعور ہووݨا، اولاد دا کُند ذہن ہووݨا یا دانشور ہووݨا سب اللہ دے ہتھ اچ ہے۔ جیہڑے لوگ اللہ دے اتے یقین نی رکھدے تے اللہ دی ہستی دا انکار کریندن بہرکیف انہاں کوں وی اے تسلیم کرݨا پوندے کہ سنبھالݨ والی کوئی ہستی ہے۔ اے الڳ ڳال ہے کہ بعض نے اللہ دی بجائے اوں ہستی دا ناں نیچر رکھ گھدے۔ ما پیؤ ایں ڳال توں باخبر ہن کہ اولاد دی پیدائش کیتے او ہک ذریعہ ہن۔ قدرت اگر چاہے تاں او ذریعہ بݨ سڳدن تے قدرت اگر نہ چاہے تاں او اولاد دی نعمت توں محروم رہندن۔ ایندے باوجود اولاد توں بجا طور تے توقع رکھدن کہ اولاد ما پیؤ کوں پہچاݨے، اولاد انہاں دے مرتّبے تے انہاں دے درجے دے مطابق انہاں دا احترام کرے۔ دراصل اے وصف او وصف ہے جیہڑا خالق دا ذاتی وصف ہے یعنی اللہ اے چاہندے کہ جیہڑی محبت، تعلق خاطر تے پیار دے نال اللہ نے ایں کائنات کوں تخلیق کیتے، اے کائنات وی اونہی پیار تے محبت دے نال اللہ کوں پہچاݨے۔ جیں طرح ہک ٻال ما پیؤ دے حکم دی خلاف ورزی کر کے تے انہاں اقدار کوں پامال کر کے جیہڑے معاشرے اخ قائم ہن، ناخلف تے ناسعادت تھی ویندے۔ اونہی طرح اگر کوئی بندہ اللہ تعالیٰ کوں پہچاݨݨ توں انکار کر ݙیوے تاں او وی ناخلف، باغی تے ظالم ہے تے جݙݨ کوئی بندہ خود اپݨے کیتے بدبختی کوں قبول کر گھندے تے اپݨے اتے جہالت تے ظلم کوں مسلط کر گھندے تاں "بدبختی" اوندی زندگی بݨ ویندی ہے۔ زندگی وچوں سکون ختم تھی ویندے تے اطمینان قلب توں محروم تھی ویندے۔ خوف اوندی زندگی دا اوڑھنا بچھونا بݨ ویندے تے جݙݨ کوئی بندہ ایں درد ناک عذاب تے مصیبت کوں اپݨے ڳل لا گھندے تاں اللہ دا قانون اونکوں اتنی پروٹیکشن تاں ݙیندے کہ او زندہ رہے، کھاندا پیتا رہے لیکن سکون آشنا زندگی اوندے کولوں دُور تھی ویندی ہے۔ اینجھے لوگ اللہ توں دُوری دی بنا تے اللہ دی خصوصی محبت تے دوستی توں محروم تھی ویندن۔ اللہ دی خصوصی محبت تے اوں محبت دے رستے تے چل کے اللہ دا دوست بݨݨ کیتے جیہڑے طریقے، قاعدے تے ضابطے بݨائے ڳئے ہن انہاں دا انکشاف روحانی علوم کریندن۔ روحانی علوم دا منشاء اے ہے کہ آدمی انہاں ضابطیاں تے قاعدیاں توں واقف تھی ونڄے جنہاں ضابطیاں تے قاعدیاں دے تحت ازل ا مخلوق نے اللہ دی آواز سݨ کے ایں ڳال دا اقرار کیتا ہئی۔ "جیا" اساں ایں ڳال دا اقرار کریندے ہیں کہ تساں ساݙے رب ہو۔ اے سارا کھیݙ جیہڑا ساݙے سامݨے تھیندا پئے، کتھائیں آدمی پیدا تھیندا پئے، کتھائیں آدمی ٻلپݨ دے دور توں گزردا پئے، کتھائیں آدمی جوان تھیندا ہئے، کتھائیں آدمی جوانی دے دور کوں ختم کر کے ٻڈھیپے اچ داخل تھیندا پئے تے ٻڈھیپے دے بعد کہیں ٻئے عالَم اچ چلا ویندے۔ اے سلسلہ اتنا مسلسل تے متواتر ہے کہ اینکوں کتھائیں ٹھہراؤ نی۔ ایویں لڳدے کہ ہک چین گھمدی پئی ہے تے اوں چین دے کڑیاں کݙہیں ٻلپݨ دا روپ دھار گھندن، کݙہیں جوانی دے خدوخال اختیار کر گھندن، کݙہیں ٻڈھیپے اچ منتقل تھی ویندن تے کݙہیں اکھیاں توں اوڈھر تھی ویندن۔ چین ہک ہے کڑیاں وی ہک ہن لیکن ہر آن ہر لمحہ ہر کڑی ہک نویں رنگ تے روپ اچ جلوہ گر تھیندث پئے ہن۔ حضور قلندر بابا اولیاءؒ نے کتاب لوح و قلم اچ ہک جگہ ارشاد فرمایا کہ ہر لمحہ تے ہر آن ازل ہے۔ یعنی اللہ نے جیں طرح "کُن" فرمایا ہئی او کُن ٹیپ تھی ڳئے تے ٹیپ مسلسل چلدا پئے۔ اے ٹیپ شدہ آواز کائنات اچ مسلسل گونجدی پئی ہے۔ انسان جݙݨ ایں زمین تے وارِد تھیندے تاں اوندا مطلب اے ہے کہ جیہڑا ٻال ایں زمین تے پیدا تھیا، اے اللہ دے اوں عمل کا مظاہرہ ہے جیں عمل دے نتیجے اچ آدم کوں جنّت توں کڈھا ڳیا ہئی۔ ہر پیدا تھیوݨ والا ٻال آدم ہے، جے تک اوں بچے نے جنّت اچ اللہ دی نافرمانی نی کیتی اے ٻال زمین تے پیدا نی تھیا۔ اللہ تعالیٰ دا ارشاد ہے: "او ذات جیں نے تہاکوں تخلیق کیتا ہک نفس توں۔" (القرآن) ساݙے دانشور ہک نفس توں مراد آدم گھندن یعنی آدم، آدم توں پیدا تھیا تے آدم دی نسل ودھدی پئی ہے یا گھٹدی پئی ہے، سوال اے ہے کہ آدم نے جنّت اچ اللہ دی نافرمانی کیتی۔ اوں نافرمانی دی بنا تے آدم کوں جنّت اچوں کڈھا ڳیا۔ جنّت دی فضا جنّت دے ماحول تے جنّت نے آدم کوں رد کر ݙتا ایں واسطے کہ جنّت ہک اینجھا ماحول ہے جیندے اچ صرف او لوگ رہ سڳدن جیہڑے نافرمان نی۔ اگر اساں اے سمجھوں کہ ہݨ توں کروڑاں سال پہلے آدم نے جنّت اچ نافرمانی کیتی تے آدم کوں جنّت اچوں کڈھ ݙتا ڳیا تاں اے ڳال ٻہوں عجیب معلوم تھیندی ہے کہ کروڑاں سال پہلے آدم دی غلطی دا خمیازہ کروڑاں سال بعد پیدا تھیوݨ والی آدم دی اولاد بھڳتدی پئی ہے۔ غور کریجے تاں اے ڳال انصاف دے خلاف ہے۔ پریشان کُن ڳال ہے کہ ہک کروڑ سال پہلے ساݙے آباء و اجداد دے ݙاݙا پرݙاݙا تے انہاں دے ݙاݙے نے غلطی کیتی تے سزا اڄ پیدا تھیوݨ والے ٻال کوں ملدی پئی ہے یعنی ہک رستہ چلدے آدمی نے کہیں آدمی کوں پتھر مارا تے اوندا سر کھل ڳیا۔ اوندے ساتھ چلݨ والا آدمی جیندا اوں واقعے نال کوئی تعلق نی، اونکوں پکڑا ڳیا تے سزا ݙے ݙتی ڳئی۔ آدم زاد نسل ایں واسطے پریشان ہے کہ ایں نے حقائق توں دانستہ طور تے چشم پوشی کر گھدی ہے، جیہڑے حقائق اونکوں نافرمانی توں پہلے آدم دی حیثیت توں متعارف کرویندن۔ کائناتی تخلیقی عمل مسلسل جاری و ساری ہے، جیں طرح ساݙا پیؤ آدم جنّت اچ فرمانبردار بندے دی حیثیت نال رہندا ہئی تے نافرمانی دا ارتکاب کر کے جنّت کوں چھوڑ آیا۔ اونہی طرح آدم دا ہر پتر تے حوّا دی ہر دھی، زمین تے آوݨ توں پہلے جنّت اچ موجود ہے، اتھاں اپݨے پیؤ آدم دی نافرمانی دا مظاہرہ کریندے تے نتیجے اچ جنّت اونکوں ردّ کریندی پئی ہے تے او زمین تے پیدا تھیندا پیا ہے۔ ==اساں روشنی کھاندے ہیں== اساں جݙݨ بندے تے خالق دے درمیان تعلق دا تذکرہ کریندے ہیں تاں ساکوں ٻہوں زیادہ دوری محسوس تھیندی ہے۔ اے دوری ایں واسطے ہے کہ مادی زندگی دا دارومدار پابند حواس تے ہے۔ جݙݨ پابند حواس تے بندہ تفکر کریندے تاں اوندی سوچ وی پابند تے مقید رہندی ہے۔ پابند تے مقید سوچ دا تجزیہ کریجے تاں اے ڳال سامݨے آندی ہے کہ انسان دی زندگی دا محور مادیّت ہے۔ آدمی دے ذہن دا ہر عمل مادّے دے خول اچ بند ہے۔ مثلاً کھاوݨا پیوݨا، گھر بݨاوݨا، سردی گرمی توں بچاؤ کیتے لباس اختراع کرݨا، ہک خاندان اچ رہݨا ول اوں خاندان کوں چھوٹے چھوٹے خانداناں اچ تقسیم کر ݙیوݨا وغیرہ وغیرہ۔ لیکن انہاں سب عوامل کوں سامݨے رکھدے ہوئے اے ڳال وی اظہر مِن الشّمس ہے کہ آدمی مادی زندگی کوں اپݨے اتے کتنا مسلط کرے۔ بالآخر اونکوں مادی زندگی چھوڑنی پوندی ہے۔ آدمی دے اتے جݙݨ موت وارِد تھیوے تاں مادیّت توں اوندا تعلق ختم تھی ویندے۔ آدمی دا وجود جیندے سہارے آدمی ایں دنیا اچ زندگی کوں چلیندے تے جیندے اچ آدمی دے تمام دلچسپیاں مرکُوز رہندن، مٹی بݨ ویندے۔ ہک آدمی ساری ݙیہاڑ اچ جو کجھ کھاندا پیندا رہندے، انہاں اشیاء دا اگر ڈھائی یا ترئے کلو وزن فی ݙینھ متعیّن کر گھنیجے تاں ایں حساب نال آدمی دا جسم نی ودھدا۔ آدمی دا جسم اگر مادی غذاواں نال پرورش پیندے تے مادہ ہی اوندی زندگی کوں نشوونما ݙیندے تاں تریھ پینتریھ سال دی عمر اچ آدمی دا وزن کئی مݨ ہووݨا چاہیدا اے، جبکہ ایویں نہ تھیندا۔ پس ثابت تھیا کہ آدمی جو کجھ کھاندے او دراصل روشنیاں کھاندے یعنی جیں طرح آدمی دا مادی وجود یا گوشت پوست دا بݨا ہویا آدمی روشنیاں دے اتے زندہ ہے اونہی طرح کݨک اچ وی روشنیاں کم کریندے پئے ہن ۔ براہ راست طرز اچ ایں ڳال کوں ایں طرح اکھیسی کہ روشنی، روشنی کوں کھاندی پئی ہے۔ انسان دے اتے روشنیاں دا بݨا ہویا اصل انسان روشنیاں توں فیڈ (Feed) تھیندا پئے تے روشنیاں توں ہی انرجی (Energy) حاصل کریندا پئے۔ جیں طرح ہک آدمی مرݨ دے بعد مٹی دے ذرّات اچ تبدیل تھی ویندے اونہی طرح کݨک دا ہک داݨہ وی مٹی اچ تبدیل تھی ویندے لیکن کݨک دا داݨہ روشنیاں دے جیں تاݨے پیٹے تے قائم ہے او روشنیاں موجود رہندن۔ ایہا وجہ ہے کہ کئی ٹن خوراک کھاوݨ دے باوجود وی وزن کئی ٹن نی تھیندا۔ روشنی دی معیّن مقدار کہیں انسان، کہیں حیوان، کہیں درخت، کہیں پرندے تے کہیں گھر دے در و دیوار دی زندگی ہے۔ روشنیاں تے روشنی دے وصف کوں تلاش کرݨ کیتے پہلا سبق اِرتکاز توجہ ہے، اِرتکاز توجہ دا مطلب اے ہے کہ ذہن ہر طرفوں خالی تے یکسو تھی ونڄے۔ یکسوئی توں مراد دراصل بے خیال تھی ونڄݨا ہے۔ بے خیال تھیوݨا کوئی اینجھا عمل نی کہ جیندی تشریح دی ضرورت ہووے۔ ہر آدمی دے اتے چویھ گھنٹے اچ زیادہ نی تاں چند منٹ کیتے بے خیال تھیوݨ دی کیفیّت ضرور طاری تھیندی ہے۔ اوندا دماغ تمام وسوسیاں تے خیالات توں خالی تھی ویندے جیندے بارے اچ آکھا ویندے کہ دماغ بند یا ماؤف تھی ڳئے یا آکھا ویندے کہ دماغ خالی تھی ڳئے۔ چونکہ اساں یکسوئی، بے خیالی تے اِرتکاز توجہ دی ایں کیفیّت توں واقفیت نی رکھدے ایں واسطے اساں ایں حالت کوں بیماری سمجھدے ہیں۔ انسانی زندگی ہمہ وقت ہر آن ہر ݙینھ تے ہر شب ݙو رخاں تے چلدی پئی ہے۔ جے تک زندگی ݙو رخاں تے نی چلتی زندگی قائم نی رہندی۔ ہک رخ اچ آدمی ذہنی مرکزیّت توں دور ہوندے تے ٻئے رخ اچ آدمی ذہنی مرکزیّت توں قریب ہوندے۔ جݙݨ ذہنی مرکزیّت توں دور ہوندے اوندے اتے مادیّت دا غلبہ ہوندے تے جݙݨ کوئی آدمی ذہنی مرکزیّت توں قریب ہوندے، اوندے اتے روشنیاں دا غلبہ ہوندے۔ اے ݙوہیں رخ کٹھے سفر کریندے پئے ہن تے الڳ الڳ وی اپنا سفر جاری رکھے ہوئے ہن۔ کٹھے سفر جاری رکھݨ دا مطلب اے ہے کہ انسان مادی حواس دے اندر رہندے ہوئے وی روشنیاں دے حواس نال ہم رشتہ ہے تے روشنیاں دے حواس اچ رہندے ہوئے وی مادیّت نال ہم رشتہ ہے۔ الڳ الڳ سفر کرݨ توں منشاء اے ہے کہ آدمی دے اتے مادیّت غالب آ ویندی ہے یا اوندے اتے روشنی دا غلبہ تھی ویندے۔ جیہڑی زندگی اچ آدمی خالصتاً مادیّت اچ سفر کریندے او زندگی بیداری ہے تے جیہڑی زندگی اچ آدمی دے اتوں مادیّت دا غلبہ ترٹ ویندے اوں زندگی دا نام نندر ہے۔ انبیاء علیہم الصلوٰۃ والسلام دے تعلیمات اے ہن کہ آدم زاد کوں مادیّت دے غلبے توں آزاد کر کے روشنیاں دے اندر سفر کرݨ دی دعوت ݙتی ونڄے، ایں سفر کیتے پہلا قدم یا پہلا عمل مراقبہ ہے ، جیہڑا انسان کوں اوں رستے نال روشناس کریندے جیہڑا رستہ مادیّت دے غلبے توں آزاد ہے۔ مراقبے دے ذریعے آدمی اپݨے ارادے تے اختیار نال اپݨے اتے اینجھے کیفیات مرتّب کر گھندے جنہاں کیفیات اچ مادّے دا غلبہ نی ہوندا۔ مثلاً جݙݨ آدمی سمھدے تاں پہلی اسٹیج اے ہے کہ اکھیاں دے اتے ہلکا جیہا دباؤ محسوس تھیندے ول اے دباؤ خُمار بݨ ویندے۔ خُمار اچ ذرا جیہی گہرائی پیدا تھیندی ہے تاں حواس ترٹݨ لڳدن، جݙݨ حواس دی شکست و ریخت شروع تھیندی ہے تاں اکھیاں اچ پتلیاں دی حرکت ساکت تھی ویندی ہے تے اکھیاں اچ پتلیاں دی حرکت دا ساکت تھیوݨا ایں ڳال دی علامت ہے کہ انسان بیداری دے حواس توں نکل کے نندر دے حواس اچ منتقل تھی ڳیا ہے۔ ==تریجھی اکھ== ماضی، حال تے مستقبل بنیادی طور تے بیداری تے نندر ہن۔ جبکہ سمجھا اے ویندے کہ نندر زندگی نی۔ علوم ظاہر دے دانشور جݙݨ نندر تے خواب دی دنیا دا تذکرہ کریندن تاں خواب کوں ہک خیالی زندگی آکھ کے لنگھ ویندن جبکہ خواب تے بیداری دی زندگی الڳ الڳ نی۔ صرف حواس دی درجہ بندی ہے۔ بیداری دے حواس اچ اپݨے اتے پابندی محسوس کریندے ہیں تے خواب کے حواس اچ خود کوں پابندی توں آزاد ݙیکھدے ہیں۔ سفر ہک ہے فرق صرف پابندی تے آزادی دا ہے۔ مراقبہ انسان کو حواس کے دونوں رخوں سے متعارف کراتا ہے۔ متعارف ہونے کا ایک طریقہ یہ ہے کہ آدمی اعصابی تھکان کی وجہ سے ارادتاً پابندی کے حواس سے ہٹ کر ایسے حواس میں قدم رکھنا چاہتا ہے جہاں پابندی نہیں ہے۔ آدمی اعصابی تھکان کی وجہ سے جب سکون چاہتا ہے اور دنیاوی آلام و مصائب اور رنج و غم سے نجات حاصل کرنا چاہتا ہے تو طبیعت اسے اس زندگی میں لے جاتی ہے جس زندگی کا نام نیند ہے۔ رات اور دن کے شعور میں ردّ و بدل کا ایک طریقہ یہ ہے کہ: ① آدمی اعصابی طور پر بے بس ہو کر سو جائے، اور ② دوسرا طریقہ یہ ہے کہ آدمی اعصابی سکون کے ساتھ اپنے ارادے اور اختیار سے بیدار رہتے ہوئے نیند کے حواس میں منتقل ہو جائے۔ جس مناسبت سے نیند کے حواس بیداری میں منتقل ہوتے ہیں اسی مناسبت سے ماورائی حواس میں ترقی شروع ہو جاتی ہے۔ آدمی سونے کے لئے لیٹتا ہے تو سب سے پہلے اس کے اعصاب کا کھنچاؤ نرمی اور خمار میں منتقل ہوتا ہے۔ یہ خمار جب ذرا گہرا ہوتا ہے تو آنکھوں میں ہلکی سی کھٹک ہوتی ہے اورآنکھوں میں پتلیوں کی حرکت بتدریج کم ہو کر ساکت ہو جاتی ہے۔ خمار میں جیسے ہی گہرائی واقع ہوتی ہے آدمی غنودگی کے عالَم میں چلا جاتا ہے۔ غنودگی کا مطلب یہ ہے کہ شعوری حواس… لاشعوری حواس میں منتقل ہونا شروع ہو جاتے ہیں۔ غنودگی جب اپنے عروج کو پہنچتی ہے یعنی شعوری حواس لاشعور میں منتقل ہو جاتے ہیں تو آدمی سو جاتا ہے۔ یہ زندگی کا روٹین اور مسلسل عمل ہے جو ہر ذی روح کی زندگی میں جاری ہے۔ جس طرح ایک آدمی محنت و مشقت، کام کاج، ذہنی انتشار اور اعصابی تھکان کی وجہ سے سونے پر مجبور ہے اسی طرح بکری، بلی، کبوتر، چڑیا، مچھلی بھی شعوری حواس سے منتقل ہو کر لاشعوری حواس میں منتقل ہونے پر مجبور ہیں۔ بیداری کے بعد سونے اور سونے کے بعد بیدار ہونے کا عمل ہر مخلوق میں موجود ہے۔ آدم کو اللہ کریم نے اپنی صفات کا وہ علم عطا کیا ہے جو علم دوسری مخلوقات کو عطا نہیں کیا گیا۔ اللہ تعالیٰ کی صفات کا علم سب کا سب غیبی انکشافات ہیں۔ غیبی انکشافات سے مراد یہ ہے کہ اللہ نے بندے کے اندر ایسی صلاحیتیں منتقل کر دی ہیں جن صلاحیتیوں کو استعمال کر کے بندہ غیب کی دنیا میں داخل ہو جاتا ہے۔ اللہ چونکہ یہ چاہتا ہے کہ بندہ غیب کی دنیا میں اللہ کی صناعی کا مشاہدہ کرے اور اللہ کی صفات کا عرفان حاصل کرے اس لئے یہ ضروری ہو گیا کہ بندہ کے اندر ایسی صلاحیتیں موجود ہوں جن صلاحیتوں کو بروئے کار لا کر خالقِ کائنات کا منشاء پورا ہو۔ پابند زندگی بیداری ہے اور آزاد زندگی نیند کی دنیا ہے۔ کوئی بھی انسان مراقبہ کے ذریعہ بڑی آسانی کے ساتھ خواب یا نیند کی دنیا میں داخل ہو سکتا ہے۔ مراقبہ دراصل بیداری کے حواس میں رہتے ہوئے خواب دیکھنا ہے یعنی ایک آدمی بیدار ہے جاگ رہا ہے، شعوری حواس کام کر رہے ہیں، زمین کے اردگرد موجود ماحول اور فضا سے متأثر بھی ہو رہا ہے اور خواب بھی دیکھ رہا ہے۔ مثال: ایک شخص اپنے جگری دوست کو خط لکھتا ہے۔ خط لکھنے میں اس کا دماغ بھی کام کرتا ہے اس کا ہاتھ بھی چلتا ہے وہ جس ماحول میں موجود ہے وہاں پھیلی ہوئی آوازیں بھی سنتا ہے۔ کوئی آدمی اگر بات کر رہا ہے اس بات کا مفہوم بھی اس کے ذہن میں منتقل ہو رہا ہے، کوئی اس سے سوال کرتا ہے تو وہ اس کا جواب بھی دیتا ہے۔ فضا میں خُنکی ہے تو سردی محسوس کرتا ہے، گرمی ہے تو گرمی کو بھی محسوس کرتا ہے۔ اِن سب باتوں کے باوجود خط لکھتا ہے تو شعور میں الفاظ کے معنی اور مفہوم بھی منتقل ہوتے رہتے ہیں۔ مطلب یہ ہوا کہ ایک آدمی اپنے اندر چھپی ہوئی کئی صلاحیتوں کو بیک وقت استعمال کر رہا ہے۔ بالکل اسی طرح کوئی بندہ بیداری میں رہتے ہوئے نیند اور خواب کے حواس کو بھی اپنے اوپر منعکس کر لیتا ہے۔ اس کے اندر لاشمار صلاحیتیں متحرّک ہو جاتی ہیں۔ وہ بیدار زندگی میں رہتے ہوئے بھرپور ماورائی حواس کے ساتھ غیب کی دنیا میں شب و روز گزارتا ہے۔ ==مراقبے دے مدارج== ==رفتار== ==تقاضے کتھاں بݨدن== ==جنت تے دوزخ دے طبقات== ==ایں کونے توں اوں کونے تک== ==قلیل علم== ==کائناتی خدوخال== ==روشنی== ==ذات و صفات== ==قوتِ متخیلہ ۱== ==قوتِ متخیلہ ۲== ==خبر متواتر== ==پرواز== ==لا الہ الا اللہ محمد رسول اللہ== ==پرسکون لہراں== ==اعتراف== ==جادو== ==ماحول== ==سخاوت== ==ثواب و عذاب== ==حوالے== sclfet1pkc4krxv97k36vljp14f4m7h 0 28464 63499 63104 2025-06-30T04:39:12Z Sraiki 12 63499 wikitext text/x-wiki [[سرائیکی وسیب]] یا سرائیکستان دی تاریخ ہزاراں سال پراݨی ہے، جیندے وچ کُٹ دا دور (Bronze Age) وی شامل ہے۔ کُٹ دا دا دور 3300 ق م توں 1500 ق م تائیں دا دور ہے۔ ایں دور دے بارے سرائیکی زبان وچ کجھ اہم معلومات ایویں ہن: == 1. کُٹ دے دور دی شروعات تے جغرافیائی اہمیت == سرائیکی خطہ وادی سندھ دی قدیم تہذیب دا حصہ ہائی، جیندے وچ کُٹ دے دور دے آثار ملدن۔ ایہ علاقہ دریائے سندھ تے اینہہ دے معاون دریاواں دے کناریاں تے آباد ہائی، جیندے وچ تجارت، کاشتکاری تے شہری تہذیب ترقی کیتی ۔ == 2. آثار قدیمہ دے شواہد == سرائیکی وسیب دے ضلعیاں جیویں کہ ملتان، بہاولپور تے ڈیرہ غازی خان وچ کُٹ دے دور دے ٹیلے تے قدیم باقیات ملدن۔ کوٹ مٹھن ورگے تھاں تے کھدائیں وچ ایں دور دے برتن، اوزار تے زیورات لبھے ہن، جیہڑے اینہہ دور دی ترقی یافتہ تہذیب دی نشاندہی کریندن ۔ == 3. تہذیبی تے معاشی سرگرمیاں == کُٹ دے دور وچ سرائیکی خطے دے لوک کاشتکاری، مویشی پالݨ تے دھات کاری وچ ماہر ہن۔ اینہہ دور وچ تانبے تے کُٹ دے اوزار، ہتھیار تے زیورات بݨائے ویندے ہن، جیہڑے تجارت دا وی ذریعہ ہن ۔ == 4. مذہبی تے ثقافتی آثار == ایں دور دے مذہبی رسومات تے ثقافتی شعائر دے آثار وی سرائیکی وسیب وچ ملدن۔ قدیم مندراں تے مجسماں دے شواہد اینہہ دور دی مذہبی زندگی دی عکاسی کریندن ۔ == 5. زوال تے بعد دے ادوار == کُٹ دا دور تقریباً 1500 ق م تک رہیا، جیندے بعد لوہے دے دور دا آغاز تھیا۔ سرائیکی وسیب وچ ایں تبدیلی دے آثار وی ملدن، جیویں کہ قدیم قلعے تے دفاعی ڈھانچے ۔ == 6. تحقیقی کم تے جدید دور وچ دلچسپی == سرائیکی وسیب دے کُٹ دے دور بارے تحقیق دا کم جاری ہے۔ اسلامیہ یونیورسٹی بہاولپور تے بہاؤالدین زکریا یونیورسٹی ملتان وچ سرائیکی تہذیب تے تاریخ دے مطالعے کیتے مراکز قائم ہن، جیہڑے ایں دور دے بارے مزید معلومات جمع کریندے پئین ۔ سرائیکی وسیب دی ایہ قدیم تاریخ اینہہ خطے دی ثقافتی تے تہذیبی اہمیت کوں واضح کریندی ہے۔ کُٹ دے دور دے آثار ایں ڳال دی گواہی ݙیندن جو ایہ علاقہ ہزاراں سال کنوں ترقی یافتہ تہذیباں دا گہوارہ رہیا ہے ۔ == ٻیا ݙیکھو == * [[لوہے دے دور دا سرائیکستان]] [[ونکی:تاریخ سرائیکستان]] jdlzmtger3bzfjm6v8lbev8j425fovl 3 28597 63488 2025-06-29T17:07:18Z KaleemBot 165 ست بسم اللہ! 63488 wikitext text/x-wiki == ست بسم اللہ! == <div style="text-align:center;"><span style="font-size:1.1em;">ساݙے نال سماجی روابط دی ویب سائٹ تے رَلو: [[File:F icon.svg|15x15px|link=https://www.facebook.com/UrduWikipedia]] اتے <span class="link">[[File:G 2014-04-24 22-48.png|18x18px|link=https://twitter.com/UrduWikipedia]] </span> </div> </div> ----- <div style="padding:5px;font-size:medium"><div class="center" style="word-spacing:1ex">[[وکیپیڈیا:سفارت خانہ|Welcome!]] [[وکیپیڈیا:سفارت خانہ|Bienvenue!]] [[وکیپیڈیا:سفارت خانہ|Willkommen!]] [[وکیپیڈیا:سفارت خانہ|Benvenuti]] [[وکیپیڈیا:سفارت خانہ|¡Bienvenido!]] [[وکیپیڈیا:سفارت خانہ|ようこそ！]] [[وکیپیڈیا:سفارت خانہ|Dobrodosli]] [[وکیپیڈیا:سفارت خانہ|환영합니다]] [[وکیپیڈیا:سفارت خانہ|Добро пожаловать]] [[وکیپیڈیا:سفارت خانہ|Bem-vindo!]] [[وکیپیڈیا:سفارت خانہ|欢迎]] [[وکیپیڈیا:سفارت خانہ|Bonvenon]] [[وکیپیڈیا:سفارت خانہ|Welkom]]</div></div> {| bgcolor="#CCFFFF" align=center style="width:100% !important; -moz-border-radius: 1em;-webkit-border-radius:1em;border-radius:1em; border-top:2px dashed #3eb2c9;border-bottom:2px dashed #3eb2c9;padding: 5px 20px 25px;" |<span style="font-family:Segoe UI;float:left">'''[[وکیپیڈیا:سفارت خانہ|سفارت خانہ]]'''</span> <div class="tabber horizTabBox" style="width: 100% !important;"> <div class="tabbertab" title="&zwnj;ست بسم اللہ&zwnj;"> [[فائل:ست_بسم_اللہ.png|thumb|center|'''<big>سڄـݨ آون اکھـیں ٹھـرِن</big>''']] {{-}} [[فائل:Wikipedia_laurier_wp.png|left|185x185px]] جناب <big>{{PAGENAME}}</big>! <br> تہاݙی خدمت وچ '''بھُوم ڳوجھی''' دی طرفوں سلام عرض ہے! <br> اساں امید کریندے ہیں جو تساں سرائیکی وکی پیڈیا وچ سوہݨا ودھارا ثابت تھیسو۔<br> '''←''' وکی پیڈیا ہک آزاد بین اللسانی بھُوم ڳوجھی ہے جیندے وچ اساں سارے رل مل تے لکھدے ہیں اتے رل مل تے ایں کوں سن٘وریندے ہیں۔ منصوبۂ وکیپیڈیا دا آغاز جنوری سنہ 2001ء وچ تھیا، سرائیکی وکیپیڈیا دا اجرا ٢٠٠٨ء وچ تھیا۔ تے بھُوم ڳوجھی ٢٠٢٠ء وچ باقائدہ طور تے منظور تھئی۔ فی الحال سرائیکی وکیپیڈیا وچ کل '''{{NUMBEROFARTICLES}}''' [[Special:Allpages|مضامین]] موجود ہن۔ <br /> '''←'''ایں بھُوم ڳوجھی وچ تساں مضمون نویسی تے تبدیلی کرݨ کنوں پہلے انہاں ورقیاں تے ضرور دید بھن٘وا گھنو۔ * وکیپیڈیا دے انٹرفیس دا سرائیکی ترجمہ کرݨ کیتے تہاݙے تعاون دی ساکوں ݙاڈھی لوڑ ہے۔ تساں ایں کیتے تعاون کرو، [[translatewiki:|Translatewiki.net]] ݙیکھو تے [[translatewiki:Special:FirstSteps|'''ہدایات تے عمل کرو''']]۔ * بھُوم ڳوجھی دے مزید تعارف کیتے '''[[وکیپیڈیا| تعارف ورقہ]]''' ملاحظہ فرماؤ * بھُوم ڳوجھی دے انٹرفیس کوں سمجھݨ کیتے '''[[معاونت:وکی پیمائی دا تعارف|وکی پیمائی دا تعارف]]''' ملاحظہ فرماؤ * بھُوم ڳوجھی وچ مزید معاونت کیتے '''[[معاونت:مندرجات|صفحۂ معاونت]]''' ملاحظہ فرماؤ * مضامین دے اسلوب نگارش دے متعلق مختصر پر مفید معلومات کیتے '''[[معاونت:تعارف اسلوب نامہ/1|تعارف اسلوب نامہ]]''' ملاحظہ فرماؤ * ورقیاں دی ظاہریت دی تبدیلی تے طریقۂ کار کیتے '''[[خاص:ترجیحات|ترجیحات]] ملاحظہ فرماؤ * مضامین دی تحریر و ترمیم تے مشق کیتے '''[[معاونت:ترمیم|صفحۂ معاونت برائے تحریر و اصلاح مضامین]]''' ملاحظہ فرماؤ * مضامین دی فارمیٹنگ، ترتیب و تدوین دے تعارف تے ایں دے مفصل طریقہ کار کیتے [[معاونت:ترمیم کاری دا تعارف|ترمیم کاری دا تعارف]] ملاحظہ فرماؤ </div> <div class="tabbertab" title="&zwnj;اصول و قواعد&zwnj;"> <br/> بہتر ہوسی جو تساں شروع وچ ہی انہاں ورقیاں تے دید بھن٘وا گھنو: <span style="float:left">[[file:WikiVote.png|link=|60px]]</span> * '''[[معاونت:ہدایات تے پالیسیاں دا تعارف|ہدایات تے پالیسیاں دا تعارف]] * '''[[وکیپیڈیا:پنج ارکان|وکیپیڈیا دے پنج ستون]]''' * '''[[وکیپیڈیا:وکیپیڈیا کیا کائنی|وکیپیڈیا کیا کائنی]]''' * '''[[وکیپیڈیا:معتدل نقطہ نظر|معتدل نقطۂ نظر]]''' * '''[[وکیپیڈیا:حوالہ درکار|حوالہ جات دی فراہمی]]''' * '''[[وکیپیڈیا:حقوق نسخہ|کاپی رائٹ]]''' </div> <div class="tabbertab" title="&zwnj;تہاݙا ورتݨ ورقہ&zwnj;"> <br/> <span style="float:left">[[file:Samarbetare.svg|link=|60px]]</span> اتھ تہاݙا [[خاص:Mypage|'''مخصوص ورتݨ ورقہ وی ہوسی''']] جتھ تساں [[:ونکی:صارف سانچے|اپنا تعارف لکھ سڳدے ہو]]، تے تہاݙے [[خاص:Mytalk|ڳالھ مہاڑ ورقے]] تے ٻئے صارفین تہاݙے نال رابطہ کر سڳدے ہن تے تہاݙے نال ڳالھ مہاڑ کر سڳدے ہن۔ * کہیں ٻئے ورتݨ آلے نال ڳالھ مہاڑ کرݨ ویلے انہاں ڳالہیں دا خیال رکھیسو: ** جے ضرورت ہووے تاں سنیہے دا عنوان متعین کرو۔ ** سنیہے دے چھیکڑ وچ آپݨے دستخط ضرور پاؤ، ایں کیتے درج کرو ایہ علامت '''--&#126;&#126;&#126;&#126;''' یا ایں آئیکان ([[file:Insert-signature.png|link=]]) تے کلک کرو۔ <span style="float:left">[[file:Signature-guide-ur.png|300px]]</span> {{clear}} ** [[وکیپیڈیا:اصول تبادلۂ خیال|اظہار خیال دے آداب]] دا خصوصی خیال رکھو۔ </div> <div class="tabbertab" title="&zwnj;معاونت&zwnj;"> <br/> <span style="float:left">[[file:Under construction icon-green.svg|link=|60px]]</span> وکیپیڈیا دے کہیں وی ورقے تے کھٻے پاسے "ڳولݨ خانہ" نظر آندا ہے۔ جہڑے موضوع تے تساں مضمون بݨاوݨ چاہندے ہو او ڳولݨ خانے لکھو تے ڳولو تے کلک کرو۔ <inputbox>type=search</inputbox> وت تہاݙے موضوع نال رلدے ملدے ورقے نظر آسن۔ ایہ اطمینان کرݨ دے بعد جو تہاݙے مطلوبہ موضوع تے پہلے کوئی مضمون کائنی، تساں نواں ورقہ بݨا سڳدے ہو۔ واضح راہوے جو ہک موضوع تے ہک کنوں ودھ مضمون بݨاوݨ دی اجازت کائنی۔ نوں ورقہ بݨاوݨ کیتے، ڳولݨ دے نتائج وچ تہاݙی ڳولݨ آلی عبارت رتے رنگ وچ لکھی نظر آسی۔ اتھ کلک کریسو، تاں ہک نواں ورقہ کھل ویسی، جتھ تساں نواں مضمون لکھ سڳدے ہو۔ یا تساں نواں مضمون لکھݨ کیتے ہیٹھلا خانہ وی ورت سڳدے ہو۔ ورقہ بݨاوݨ کیتے عنواں ایں خانے وچ لکھو تے وت ورقہ بݨاؤ تے کلک کرو۔ <inputbox>type=create</inputbox> * لکھݨ کنوں پہلے اس ڳالھ دا یقین کر گھنو جو جہڑے عنوان تے تساں لکھدے پئے ہو اوں عنوان یا اوں سن٘ویں عنوان تے سرائیکی وکی پیڈیا وچ کوئی مضمون کائنی لکھیا ہویا۔ ایں کیتے تساں ڳولݨ خانے وچ عنوان تے اوندے مترادفات لکھ تے لبھ گھنو۔ * سب کنوں چنگا ایہ ہوسی جو تساں مضمون لکھݨ کیتے [[وکیپیڈیا:ساحر تخلیق مضمون|اتھ]] تشریف گھن ون٘ڄو، ݙادھی سوکھ نال تساں مضمون لکھ گھنسو۔ تے اوکھ پیش کائناں آسی۔ </div> </center> </div> |} --[[ورتݨ آلا:KaleemBot|KaleemBot]] ([[ورتݨ آلے نال ڳالھ مہاڑ:KaleemBot|ڳالھ مُہاڑ]]) ٢٢:٠٧, ٢٩ جون ٢٠٢٥ (PKT) aij11b43c0dhxzcl8gazzj3oxlg2bjl 3 28598 63489 2025-06-29T17:07:28Z KaleemBot 165 ست بسم اللہ! 63489 wikitext text/x-wiki == ست بسم اللہ! == <div style="text-align:center;"><span style="font-size:1.1em;">ساݙے نال سماجی روابط دی ویب سائٹ تے رَلو: [[File:F icon.svg|15x15px|link=https://www.facebook.com/UrduWikipedia]] اتے <span class="link">[[File:G 2014-04-24 22-48.png|18x18px|link=https://twitter.com/UrduWikipedia]] </span> </div> </div> ----- <div style="padding:5px;font-size:medium"><div class="center" style="word-spacing:1ex">[[وکیپیڈیا:سفارت خانہ|Welcome!]] [[وکیپیڈیا:سفارت خانہ|Bienvenue!]] [[وکیپیڈیا:سفارت خانہ|Willkommen!]] [[وکیپیڈیا:سفارت خانہ|Benvenuti]] [[وکیپیڈیا:سفارت خانہ|¡Bienvenido!]] [[وکیپیڈیا:سفارت خانہ|ようこそ！]] [[وکیپیڈیا:سفارت خانہ|Dobrodosli]] [[وکیپیڈیا:سفارت خانہ|환영합니다]] [[وکیپیڈیا:سفارت خانہ|Добро пожаловать]] [[وکیپیڈیا:سفارت خانہ|Bem-vindo!]] [[وکیپیڈیا:سفارت خانہ|欢迎]] [[وکیپیڈیا:سفارت خانہ|Bonvenon]] [[وکیپیڈیا:سفارت خانہ|Welkom]]</div></div> {| bgcolor="#CCFFFF" align=center style="width:100% !important; -moz-border-radius: 1em;-webkit-border-radius:1em;border-radius:1em; border-top:2px dashed #3eb2c9;border-bottom:2px dashed #3eb2c9;padding: 5px 20px 25px;" |<span style="font-family:Segoe UI;float:left">'''[[وکیپیڈیا:سفارت خانہ|سفارت خانہ]]'''</span> <div class="tabber horizTabBox" style="width: 100% !important;"> <div class="tabbertab" title="&zwnj;ست بسم اللہ&zwnj;"> [[فائل:ست_بسم_اللہ.png|thumb|center|'''<big>سڄـݨ آون اکھـیں ٹھـرِن</big>''']] {{-}} [[فائل:Wikipedia_laurier_wp.png|left|185x185px]] جناب <big>{{PAGENAME}}</big>! <br> تہاݙی خدمت وچ '''بھُوم ڳوجھی''' دی طرفوں سلام عرض ہے! <br> اساں امید کریندے ہیں جو تساں سرائیکی وکی پیڈیا وچ سوہݨا ودھارا ثابت تھیسو۔<br> '''←''' وکی پیڈیا ہک آزاد بین اللسانی بھُوم ڳوجھی ہے جیندے وچ اساں سارے رل مل تے لکھدے ہیں اتے رل مل تے ایں کوں سن٘وریندے ہیں۔ منصوبۂ وکیپیڈیا دا آغاز جنوری سنہ 2001ء وچ تھیا، سرائیکی وکیپیڈیا دا اجرا ٢٠٠٨ء وچ تھیا۔ تے بھُوم ڳوجھی ٢٠٢٠ء وچ باقائدہ طور تے منظور تھئی۔ فی الحال سرائیکی وکیپیڈیا وچ کل '''{{NUMBEROFARTICLES}}''' [[Special:Allpages|مضامین]] موجود ہن۔ <br /> '''←'''ایں بھُوم ڳوجھی وچ تساں مضمون نویسی تے تبدیلی کرݨ کنوں پہلے انہاں ورقیاں تے ضرور دید بھن٘وا گھنو۔ * وکیپیڈیا دے انٹرفیس دا سرائیکی ترجمہ کرݨ کیتے تہاݙے تعاون دی ساکوں ݙاڈھی لوڑ ہے۔ تساں ایں کیتے تعاون کرو، [[translatewiki:|Translatewiki.net]] ݙیکھو تے [[translatewiki:Special:FirstSteps|'''ہدایات تے عمل کرو''']]۔ * بھُوم ڳوجھی دے مزید تعارف کیتے '''[[وکیپیڈیا| تعارف ورقہ]]''' ملاحظہ فرماؤ * بھُوم ڳوجھی دے انٹرفیس کوں سمجھݨ کیتے '''[[معاونت:وکی پیمائی دا تعارف|وکی پیمائی دا تعارف]]''' ملاحظہ فرماؤ * بھُوم ڳوجھی وچ مزید معاونت کیتے '''[[معاونت:مندرجات|صفحۂ معاونت]]''' ملاحظہ فرماؤ * مضامین دے اسلوب نگارش دے متعلق مختصر پر مفید معلومات کیتے '''[[معاونت:تعارف اسلوب نامہ/1|تعارف اسلوب نامہ]]''' ملاحظہ فرماؤ * ورقیاں دی ظاہریت دی تبدیلی تے طریقۂ کار کیتے '''[[خاص:ترجیحات|ترجیحات]] ملاحظہ فرماؤ * مضامین دی تحریر و ترمیم تے مشق کیتے '''[[معاونت:ترمیم|صفحۂ معاونت برائے تحریر و اصلاح مضامین]]''' ملاحظہ فرماؤ * مضامین دی فارمیٹنگ، ترتیب و تدوین دے تعارف تے ایں دے مفصل طریقہ کار کیتے [[معاونت:ترمیم کاری دا تعارف|ترمیم کاری دا تعارف]] ملاحظہ فرماؤ </div> <div class="tabbertab" title="&zwnj;اصول و قواعد&zwnj;"> <br/> بہتر ہوسی جو تساں شروع وچ ہی انہاں ورقیاں تے دید بھن٘وا گھنو: <span style="float:left">[[file:WikiVote.png|link=|60px]]</span> * '''[[معاونت:ہدایات تے پالیسیاں دا تعارف|ہدایات تے پالیسیاں دا تعارف]] * '''[[وکیپیڈیا:پنج ارکان|وکیپیڈیا دے پنج ستون]]''' * '''[[وکیپیڈیا:وکیپیڈیا کیا کائنی|وکیپیڈیا کیا کائنی]]''' * '''[[وکیپیڈیا:معتدل نقطہ نظر|معتدل نقطۂ نظر]]''' * '''[[وکیپیڈیا:حوالہ درکار|حوالہ جات دی فراہمی]]''' * '''[[وکیپیڈیا:حقوق نسخہ|کاپی رائٹ]]''' </div> <div class="tabbertab" title="&zwnj;تہاݙا ورتݨ ورقہ&zwnj;"> <br/> <span style="float:left">[[file:Samarbetare.svg|link=|60px]]</span> اتھ تہاݙا [[خاص:Mypage|'''مخصوص ورتݨ ورقہ وی ہوسی''']] جتھ تساں [[:ونکی:صارف سانچے|اپنا تعارف لکھ سڳدے ہو]]، تے تہاݙے [[خاص:Mytalk|ڳالھ مہاڑ ورقے]] تے ٻئے صارفین تہاݙے نال رابطہ کر سڳدے ہن تے تہاݙے نال ڳالھ مہاڑ کر سڳدے ہن۔ * کہیں ٻئے ورتݨ آلے نال ڳالھ مہاڑ کرݨ ویلے انہاں ڳالہیں دا خیال رکھیسو: ** جے ضرورت ہووے تاں سنیہے دا عنوان متعین کرو۔ ** سنیہے دے چھیکڑ وچ آپݨے دستخط ضرور پاؤ، ایں کیتے درج کرو ایہ علامت '''--&#126;&#126;&#126;&#126;''' یا ایں آئیکان ([[file:Insert-signature.png|link=]]) تے کلک کرو۔ <span style="float:left">[[file:Signature-guide-ur.png|300px]]</span> {{clear}} ** [[وکیپیڈیا:اصول تبادلۂ خیال|اظہار خیال دے آداب]] دا خصوصی خیال رکھو۔ </div> <div class="tabbertab" title="&zwnj;معاونت&zwnj;"> <br/> <span style="float:left">[[file:Under construction icon-green.svg|link=|60px]]</span> وکیپیڈیا دے کہیں وی ورقے تے کھٻے پاسے "ڳولݨ خانہ" نظر آندا ہے۔ جہڑے موضوع تے تساں مضمون بݨاوݨ چاہندے ہو او ڳولݨ خانے لکھو تے ڳولو تے کلک کرو۔ <inputbox>type=search</inputbox> وت تہاݙے موضوع نال رلدے ملدے ورقے نظر آسن۔ ایہ اطمینان کرݨ دے بعد جو تہاݙے مطلوبہ موضوع تے پہلے کوئی مضمون کائنی، تساں نواں ورقہ بݨا سڳدے ہو۔ واضح راہوے جو ہک موضوع تے ہک کنوں ودھ مضمون بݨاوݨ دی اجازت کائنی۔ نوں ورقہ بݨاوݨ کیتے، ڳولݨ دے نتائج وچ تہاݙی ڳولݨ آلی عبارت رتے رنگ وچ لکھی نظر آسی۔ اتھ کلک کریسو، تاں ہک نواں ورقہ کھل ویسی، جتھ تساں نواں مضمون لکھ سڳدے ہو۔ یا تساں نواں مضمون لکھݨ کیتے ہیٹھلا خانہ وی ورت سڳدے ہو۔ ورقہ بݨاوݨ کیتے عنواں ایں خانے وچ لکھو تے وت ورقہ بݨاؤ تے کلک کرو۔ <inputbox>type=create</inputbox> * لکھݨ کنوں پہلے اس ڳالھ دا یقین کر گھنو جو جہڑے عنوان تے تساں لکھدے پئے ہو اوں عنوان یا اوں سن٘ویں عنوان تے سرائیکی وکی پیڈیا وچ کوئی مضمون کائنی لکھیا ہویا۔ ایں کیتے تساں ڳولݨ خانے وچ عنوان تے اوندے مترادفات لکھ تے لبھ گھنو۔ * سب کنوں چنگا ایہ ہوسی جو تساں مضمون لکھݨ کیتے [[وکیپیڈیا:ساحر تخلیق مضمون|اتھ]] تشریف گھن ون٘ڄو، ݙادھی سوکھ نال تساں مضمون لکھ گھنسو۔ تے اوکھ پیش کائناں آسی۔ </div> </center> </div> |} --[[ورتݨ آلا:KaleemBot|KaleemBot]] ([[ورتݨ آلے نال ڳالھ مہاڑ:KaleemBot|ڳالھ مُہاڑ]]) ٢٢:٠٧, ٢٩ جون ٢٠٢٥ (PKT) aij11b43c0dhxzcl8gazzj3oxlg2bjl 3 28599 63490 2025-06-29T17:07:38Z KaleemBot 165 ست بسم اللہ! 63490 wikitext text/x-wiki == ست بسم اللہ! == <div style="text-align:center;"><span style="font-size:1.1em;">ساݙے نال سماجی روابط دی ویب سائٹ تے رَلو: [[File:F icon.svg|15x15px|link=https://www.facebook.com/UrduWikipedia]] اتے <span class="link">[[File:G 2014-04-24 22-48.png|18x18px|link=https://twitter.com/UrduWikipedia]] </span> </div> </div> ----- <div style="padding:5px;font-size:medium"><div class="center" style="word-spacing:1ex">[[وکیپیڈیا:سفارت خانہ|Welcome!]] [[وکیپیڈیا:سفارت خانہ|Bienvenue!]] [[وکیپیڈیا:سفارت خانہ|Willkommen!]] [[وکیپیڈیا:سفارت خانہ|Benvenuti]] [[وکیپیڈیا:سفارت خانہ|¡Bienvenido!]] [[وکیپیڈیا:سفارت خانہ|ようこそ！]] [[وکیپیڈیا:سفارت خانہ|Dobrodosli]] [[وکیپیڈیا:سفارت خانہ|환영합니다]] [[وکیپیڈیا:سفارت خانہ|Добро пожаловать]] [[وکیپیڈیا:سفارت خانہ|Bem-vindo!]] [[وکیپیڈیا:سفارت خانہ|欢迎]] [[وکیپیڈیا:سفارت خانہ|Bonvenon]] [[وکیپیڈیا:سفارت خانہ|Welkom]]</div></div> {| bgcolor="#CCFFFF" align=center style="width:100% !important; -moz-border-radius: 1em;-webkit-border-radius:1em;border-radius:1em; border-top:2px dashed #3eb2c9;border-bottom:2px dashed #3eb2c9;padding: 5px 20px 25px;" |<span style="font-family:Segoe UI;float:left">'''[[وکیپیڈیا:سفارت خانہ|سفارت خانہ]]'''</span> <div class="tabber horizTabBox" style="width: 100% !important;"> <div class="tabbertab" title="&zwnj;ست بسم اللہ&zwnj;"> [[فائل:ست_بسم_اللہ.png|thumb|center|'''<big>سڄـݨ آون اکھـیں ٹھـرِن</big>''']] {{-}} [[فائل:Wikipedia_laurier_wp.png|left|185x185px]] جناب <big>{{PAGENAME}}</big>! <br> تہاݙی خدمت وچ '''بھُوم ڳوجھی''' دی طرفوں سلام عرض ہے! <br> اساں امید کریندے ہیں جو تساں سرائیکی وکی پیڈیا وچ سوہݨا ودھارا ثابت تھیسو۔<br> '''←''' وکی پیڈیا ہک آزاد بین اللسانی بھُوم ڳوجھی ہے جیندے وچ اساں سارے رل مل تے لکھدے ہیں اتے رل مل تے ایں کوں سن٘وریندے ہیں۔ منصوبۂ وکیپیڈیا دا آغاز جنوری سنہ 2001ء وچ تھیا، سرائیکی وکیپیڈیا دا اجرا ٢٠٠٨ء وچ تھیا۔ تے بھُوم ڳوجھی ٢٠٢٠ء وچ باقائدہ طور تے منظور تھئی۔ فی الحال سرائیکی وکیپیڈیا وچ کل '''{{NUMBEROFARTICLES}}''' [[Special:Allpages|مضامین]] موجود ہن۔ <br /> '''←'''ایں بھُوم ڳوجھی وچ تساں مضمون نویسی تے تبدیلی کرݨ کنوں پہلے انہاں ورقیاں تے ضرور دید بھن٘وا گھنو۔ * وکیپیڈیا دے انٹرفیس دا سرائیکی ترجمہ کرݨ کیتے تہاݙے تعاون دی ساکوں ݙاڈھی لوڑ ہے۔ تساں ایں کیتے تعاون کرو، [[translatewiki:|Translatewiki.net]] ݙیکھو تے [[translatewiki:Special:FirstSteps|'''ہدایات تے عمل کرو''']]۔ * بھُوم ڳوجھی دے مزید تعارف کیتے '''[[وکیپیڈیا| تعارف ورقہ]]''' ملاحظہ فرماؤ * بھُوم ڳوجھی دے انٹرفیس کوں سمجھݨ کیتے '''[[معاونت:وکی پیمائی دا تعارف|وکی پیمائی دا تعارف]]''' ملاحظہ فرماؤ * بھُوم ڳوجھی وچ مزید معاونت کیتے '''[[معاونت:مندرجات|صفحۂ معاونت]]''' ملاحظہ فرماؤ * مضامین دے اسلوب نگارش دے متعلق مختصر پر مفید معلومات کیتے '''[[معاونت:تعارف اسلوب نامہ/1|تعارف اسلوب نامہ]]''' ملاحظہ فرماؤ * ورقیاں دی ظاہریت دی تبدیلی تے طریقۂ کار کیتے '''[[خاص:ترجیحات|ترجیحات]] ملاحظہ فرماؤ * مضامین دی تحریر و ترمیم تے مشق کیتے '''[[معاونت:ترمیم|صفحۂ معاونت برائے تحریر و اصلاح مضامین]]''' ملاحظہ فرماؤ * مضامین دی فارمیٹنگ، ترتیب و تدوین دے تعارف تے ایں دے مفصل طریقہ کار کیتے [[معاونت:ترمیم کاری دا تعارف|ترمیم کاری دا تعارف]] ملاحظہ فرماؤ </div> <div class="tabbertab" title="&zwnj;اصول و قواعد&zwnj;"> <br/> بہتر ہوسی جو تساں شروع وچ ہی انہاں ورقیاں تے دید بھن٘وا گھنو: <span style="float:left">[[file:WikiVote.png|link=|60px]]</span> * '''[[معاونت:ہدایات تے پالیسیاں دا تعارف|ہدایات تے پالیسیاں دا تعارف]] * '''[[وکیپیڈیا:پنج ارکان|وکیپیڈیا دے پنج ستون]]''' * '''[[وکیپیڈیا:وکیپیڈیا کیا کائنی|وکیپیڈیا کیا کائنی]]''' * '''[[وکیپیڈیا:معتدل نقطہ نظر|معتدل نقطۂ نظر]]''' * '''[[وکیپیڈیا:حوالہ درکار|حوالہ جات دی فراہمی]]''' * '''[[وکیپیڈیا:حقوق نسخہ|کاپی رائٹ]]''' </div> <div class="tabbertab" title="&zwnj;تہاݙا ورتݨ ورقہ&zwnj;"> <br/> <span style="float:left">[[file:Samarbetare.svg|link=|60px]]</span> اتھ تہاݙا [[خاص:Mypage|'''مخصوص ورتݨ ورقہ وی ہوسی''']] جتھ تساں [[:ونکی:صارف سانچے|اپنا تعارف لکھ سڳدے ہو]]، تے تہاݙے [[خاص:Mytalk|ڳالھ مہاڑ ورقے]] تے ٻئے صارفین تہاݙے نال رابطہ کر سڳدے ہن تے تہاݙے نال ڳالھ مہاڑ کر سڳدے ہن۔ * کہیں ٻئے ورتݨ آلے نال ڳالھ مہاڑ کرݨ ویلے انہاں ڳالہیں دا خیال رکھیسو: ** جے ضرورت ہووے تاں سنیہے دا عنوان متعین کرو۔ ** سنیہے دے چھیکڑ وچ آپݨے دستخط ضرور پاؤ، ایں کیتے درج کرو ایہ علامت '''--&#126;&#126;&#126;&#126;''' یا ایں آئیکان ([[file:Insert-signature.png|link=]]) تے کلک کرو۔ <span style="float:left">[[file:Signature-guide-ur.png|300px]]</span> {{clear}} ** [[وکیپیڈیا:اصول تبادلۂ خیال|اظہار خیال دے آداب]] دا خصوصی خیال رکھو۔ </div> <div class="tabbertab" title="&zwnj;معاونت&zwnj;"> <br/> <span style="float:left">[[file:Under construction icon-green.svg|link=|60px]]</span> وکیپیڈیا دے کہیں وی ورقے تے کھٻے پاسے "ڳولݨ خانہ" نظر آندا ہے۔ جہڑے موضوع تے تساں مضمون بݨاوݨ چاہندے ہو او ڳولݨ خانے لکھو تے ڳولو تے کلک کرو۔ <inputbox>type=search</inputbox> وت تہاݙے موضوع نال رلدے ملدے ورقے نظر آسن۔ ایہ اطمینان کرݨ دے بعد جو تہاݙے مطلوبہ موضوع تے پہلے کوئی مضمون کائنی، تساں نواں ورقہ بݨا سڳدے ہو۔ واضح راہوے جو ہک موضوع تے ہک کنوں ودھ مضمون بݨاوݨ دی اجازت کائنی۔ نوں ورقہ بݨاوݨ کیتے، ڳولݨ دے نتائج وچ تہاݙی ڳولݨ آلی عبارت رتے رنگ وچ لکھی نظر آسی۔ اتھ کلک کریسو، تاں ہک نواں ورقہ کھل ویسی، جتھ تساں نواں مضمون لکھ سڳدے ہو۔ یا تساں نواں مضمون لکھݨ کیتے ہیٹھلا خانہ وی ورت سڳدے ہو۔ ورقہ بݨاوݨ کیتے عنواں ایں خانے وچ لکھو تے وت ورقہ بݨاؤ تے کلک کرو۔ <inputbox>type=create</inputbox> * لکھݨ کنوں پہلے اس ڳالھ دا یقین کر گھنو جو جہڑے عنوان تے تساں لکھدے پئے ہو اوں عنوان یا اوں سن٘ویں عنوان تے سرائیکی وکی پیڈیا وچ کوئی مضمون کائنی لکھیا ہویا۔ ایں کیتے تساں ڳولݨ خانے وچ عنوان تے اوندے مترادفات لکھ تے لبھ گھنو۔ * سب کنوں چنگا ایہ ہوسی جو تساں مضمون لکھݨ کیتے [[وکیپیڈیا:ساحر تخلیق مضمون|اتھ]] تشریف گھن ون٘ڄو، ݙادھی سوکھ نال تساں مضمون لکھ گھنسو۔ تے اوکھ پیش کائناں آسی۔ </div> </center> </div> |} --[[ورتݨ آلا:KaleemBot|KaleemBot]] ([[ورتݨ آلے نال ڳالھ مہاڑ:KaleemBot|ڳالھ مُہاڑ]]) ٢٢:٠٧, ٢٩ جون ٢٠٢٥ (PKT) aij11b43c0dhxzcl8gazzj3oxlg2bjl 3 28600 63491 2025-06-29T17:27:52Z KaleemBot 165 ست بسم اللہ! 63491 wikitext text/x-wiki == ست بسم اللہ! == <div style="text-align:center;"><span style="font-size:1.1em;">ساݙے نال سماجی روابط دی ویب سائٹ تے رَلو: [[File:F icon.svg|15x15px|link=https://www.facebook.com/UrduWikipedia]] اتے <span class="link">[[File:G 2014-04-24 22-48.png|18x18px|link=https://twitter.com/UrduWikipedia]] </span> </div> </div> ----- <div style="padding:5px;font-size:medium"><div class="center" style="word-spacing:1ex">[[وکیپیڈیا:سفارت خانہ|Welcome!]] [[وکیپیڈیا:سفارت خانہ|Bienvenue!]] [[وکیپیڈیا:سفارت خانہ|Willkommen!]] [[وکیپیڈیا:سفارت خانہ|Benvenuti]] [[وکیپیڈیا:سفارت خانہ|¡Bienvenido!]] [[وکیپیڈیا:سفارت خانہ|ようこそ！]] [[وکیپیڈیا:سفارت خانہ|Dobrodosli]] [[وکیپیڈیا:سفارت خانہ|환영합니다]] [[وکیپیڈیا:سفارت خانہ|Добро пожаловать]] [[وکیپیڈیا:سفارت خانہ|Bem-vindo!]] [[وکیپیڈیا:سفارت خانہ|欢迎]] [[وکیپیڈیا:سفارت خانہ|Bonvenon]] [[وکیپیڈیا:سفارت خانہ|Welkom]]</div></div> {| bgcolor="#CCFFFF" align=center style="width:100% !important; -moz-border-radius: 1em;-webkit-border-radius:1em;border-radius:1em; border-top:2px dashed #3eb2c9;border-bottom:2px dashed #3eb2c9;padding: 5px 20px 25px;" |<span style="font-family:Segoe UI;float:left">'''[[وکیپیڈیا:سفارت خانہ|سفارت خانہ]]'''</span> <div class="tabber horizTabBox" style="width: 100% !important;"> <div class="tabbertab" title="&zwnj;ست بسم اللہ&zwnj;"> [[فائل:ست_بسم_اللہ.png|thumb|center|'''<big>سڄـݨ آون اکھـیں ٹھـرِن</big>''']] {{-}} [[فائل:Wikipedia_laurier_wp.png|left|185x185px]] جناب <big>{{PAGENAME}}</big>! <br> تہاݙی خدمت وچ '''بھُوم ڳوجھی''' دی طرفوں سلام عرض ہے! <br> اساں امید کریندے ہیں جو تساں سرائیکی وکی پیڈیا وچ سوہݨا ودھارا ثابت تھیسو۔<br> '''←''' وکی پیڈیا ہک آزاد بین اللسانی بھُوم ڳوجھی ہے جیندے وچ اساں سارے رل مل تے لکھدے ہیں اتے رل مل تے ایں کوں سن٘وریندے ہیں۔ منصوبۂ وکیپیڈیا دا آغاز جنوری سنہ 2001ء وچ تھیا، سرائیکی وکیپیڈیا دا اجرا ٢٠٠٨ء وچ تھیا۔ تے بھُوم ڳوجھی ٢٠٢٠ء وچ باقائدہ طور تے منظور تھئی۔ فی الحال سرائیکی وکیپیڈیا وچ کل '''{{NUMBEROFARTICLES}}''' [[Special:Allpages|مضامین]] موجود ہن۔ <br /> '''←'''ایں بھُوم ڳوجھی وچ تساں مضمون نویسی تے تبدیلی کرݨ کنوں پہلے انہاں ورقیاں تے ضرور دید بھن٘وا گھنو۔ * وکیپیڈیا دے انٹرفیس دا سرائیکی ترجمہ کرݨ کیتے تہاݙے تعاون دی ساکوں ݙاڈھی لوڑ ہے۔ تساں ایں کیتے تعاون کرو، [[translatewiki:|Translatewiki.net]] ݙیکھو تے [[translatewiki:Special:FirstSteps|'''ہدایات تے عمل کرو''']]۔ * بھُوم ڳوجھی دے مزید تعارف کیتے '''[[وکیپیڈیا| تعارف ورقہ]]''' ملاحظہ فرماؤ * بھُوم ڳوجھی دے انٹرفیس کوں سمجھݨ کیتے '''[[معاونت:وکی پیمائی دا تعارف|وکی پیمائی دا تعارف]]''' ملاحظہ فرماؤ * بھُوم ڳوجھی وچ مزید معاونت کیتے '''[[معاونت:مندرجات|صفحۂ معاونت]]''' ملاحظہ فرماؤ * مضامین دے اسلوب نگارش دے متعلق مختصر پر مفید معلومات کیتے '''[[معاونت:تعارف اسلوب نامہ/1|تعارف اسلوب نامہ]]''' ملاحظہ فرماؤ * ورقیاں دی ظاہریت دی تبدیلی تے طریقۂ کار کیتے '''[[خاص:ترجیحات|ترجیحات]] ملاحظہ فرماؤ * مضامین دی تحریر و ترمیم تے مشق کیتے '''[[معاونت:ترمیم|صفحۂ معاونت برائے تحریر و اصلاح مضامین]]''' ملاحظہ فرماؤ * مضامین دی فارمیٹنگ، ترتیب و تدوین دے تعارف تے ایں دے مفصل طریقہ کار کیتے [[معاونت:ترمیم کاری دا تعارف|ترمیم کاری دا تعارف]] ملاحظہ فرماؤ </div> <div class="tabbertab" title="&zwnj;اصول و قواعد&zwnj;"> <br/> بہتر ہوسی جو تساں شروع وچ ہی انہاں ورقیاں تے دید بھن٘وا گھنو: <span style="float:left">[[file:WikiVote.png|link=|60px]]</span> * '''[[معاونت:ہدایات تے پالیسیاں دا تعارف|ہدایات تے پالیسیاں دا تعارف]] * '''[[وکیپیڈیا:پنج ارکان|وکیپیڈیا دے پنج ستون]]''' * '''[[وکیپیڈیا:وکیپیڈیا کیا کائنی|وکیپیڈیا کیا کائنی]]''' * '''[[وکیپیڈیا:معتدل نقطہ نظر|معتدل نقطۂ نظر]]''' * '''[[وکیپیڈیا:حوالہ درکار|حوالہ جات دی فراہمی]]''' * '''[[وکیپیڈیا:حقوق نسخہ|کاپی رائٹ]]''' </div> <div class="tabbertab" title="&zwnj;تہاݙا ورتݨ ورقہ&zwnj;"> <br/> <span style="float:left">[[file:Samarbetare.svg|link=|60px]]</span> اتھ تہاݙا [[خاص:Mypage|'''مخصوص ورتݨ ورقہ وی ہوسی''']] جتھ تساں [[:ونکی:صارف سانچے|اپنا تعارف لکھ سڳدے ہو]]، تے تہاݙے [[خاص:Mytalk|ڳالھ مہاڑ ورقے]] تے ٻئے صارفین تہاݙے نال رابطہ کر سڳدے ہن تے تہاݙے نال ڳالھ مہاڑ کر سڳدے ہن۔ * کہیں ٻئے ورتݨ آلے نال ڳالھ مہاڑ کرݨ ویلے انہاں ڳالہیں دا خیال رکھیسو: ** جے ضرورت ہووے تاں سنیہے دا عنوان متعین کرو۔ ** سنیہے دے چھیکڑ وچ آپݨے دستخط ضرور پاؤ، ایں کیتے درج کرو ایہ علامت '''--&#126;&#126;&#126;&#126;''' یا ایں آئیکان ([[file:Insert-signature.png|link=]]) تے کلک کرو۔ <span style="float:left">[[file:Signature-guide-ur.png|300px]]</span> {{clear}} ** [[وکیپیڈیا:اصول تبادلۂ خیال|اظہار خیال دے آداب]] دا خصوصی خیال رکھو۔ </div> <div class="tabbertab" title="&zwnj;معاونت&zwnj;"> <br/> <span style="float:left">[[file:Under construction icon-green.svg|link=|60px]]</span> وکیپیڈیا دے کہیں وی ورقے تے کھٻے پاسے "ڳولݨ خانہ" نظر آندا ہے۔ جہڑے موضوع تے تساں مضمون بݨاوݨ چاہندے ہو او ڳولݨ خانے لکھو تے ڳولو تے کلک کرو۔ <inputbox>type=search</inputbox> وت تہاݙے موضوع نال رلدے ملدے ورقے نظر آسن۔ ایہ اطمینان کرݨ دے بعد جو تہاݙے مطلوبہ موضوع تے پہلے کوئی مضمون کائنی، تساں نواں ورقہ بݨا سڳدے ہو۔ واضح راہوے جو ہک موضوع تے ہک کنوں ودھ مضمون بݨاوݨ دی اجازت کائنی۔ نوں ورقہ بݨاوݨ کیتے، ڳولݨ دے نتائج وچ تہاݙی ڳولݨ آلی عبارت رتے رنگ وچ لکھی نظر آسی۔ اتھ کلک کریسو، تاں ہک نواں ورقہ کھل ویسی، جتھ تساں نواں مضمون لکھ سڳدے ہو۔ یا تساں نواں مضمون لکھݨ کیتے ہیٹھلا خانہ وی ورت سڳدے ہو۔ ورقہ بݨاوݨ کیتے عنواں ایں خانے وچ لکھو تے وت ورقہ بݨاؤ تے کلک کرو۔ <inputbox>type=create</inputbox> * لکھݨ کنوں پہلے اس ڳالھ دا یقین کر گھنو جو جہڑے عنوان تے تساں لکھدے پئے ہو اوں عنوان یا اوں سن٘ویں عنوان تے سرائیکی وکی پیڈیا وچ کوئی مضمون کائنی لکھیا ہویا۔ ایں کیتے تساں ڳولݨ خانے وچ عنوان تے اوندے مترادفات لکھ تے لبھ گھنو۔ * سب کنوں چنگا ایہ ہوسی جو تساں مضمون لکھݨ کیتے [[وکیپیڈیا:ساحر تخلیق مضمون|اتھ]] تشریف گھن ون٘ڄو، ݙادھی سوکھ نال تساں مضمون لکھ گھنسو۔ تے اوکھ پیش کائناں آسی۔ </div> </center> </div> |} --[[ورتݨ آلا:KaleemBot|KaleemBot]] ([[ورتݨ آلے نال ڳالھ مہاڑ:KaleemBot|ڳالھ مُہاڑ]]) ٢٢:٢٧, ٢٩ جون ٢٠٢٥ (PKT) 97prca7xd4ne3eo3wkgpt4kbjwcujdj 0 28601 63500 2025-06-30T09:16:22Z Sraiki 12 "ابراہیم غریب مسافر سرائیکی شاعر ہے۔ '''’د دَرزی ہک قمیض سِی ڈے جیہڑی کہیں دے معشُوق نہ پائی ہووے''' '''گَز حُسن دے نال تُوں ناپ گِھنے قینچی عشق دے نال کٹائی ہووے''' '''دھاگے فِراق دے نال تُوں سِی ڈیویں سُوئی ہِجر دے نال سِلائی ہووے''' '''اِبراہیم آکھے جَد مِلن..." نال ورقہ تخلیق تھیا 63500 wikitext text/x-wiki ابراہیم غریب مسافر سرائیکی شاعر ہے۔ '''’د دَرزی ہک قمیض سِی ڈے جیہڑی کہیں دے معشُوق نہ پائی ہووے''' '''گَز حُسن دے نال تُوں ناپ گِھنے قینچی عشق دے نال کٹائی ہووے''' '''دھاگے فِراق دے نال تُوں سِی ڈیویں سُوئی ہِجر دے نال سِلائی ہووے''' '''اِبراہیم آکھے جَد مِلنڑ میں وَنجاں اُوہا گل سجنڑاں نیں پائی ہووے ‘''' == '''نمونہ کلام''' == '''اللہ بیلی ہووی یار مسافرا وطن تساڈا دُور اے''' '''ٹردے ویلے کوئی نشانی ڈتی ونجنڑاں یار ضرور اے''' '''یاد تساڈی بھلسی نہیں میری عرضیں کرو منظور اے''' '''ابراہیم یار پردیسیاں دی ہوندا دل دا خاص قصور اے''' '''میکوں کا علاج''' '''بٹھ پئی یاری پردیسیاں دی پردیسیاں نال نہ لاویں''' '''مٹھا یار وطن دا ہوندا جیندے کول ہمیشہ راہویں''' '''ہجر و چھوڑا نہ تھیسی آ،نہ روندیاں عمر لنگھاویں''' '''ابراہیم غریب نصیحت کریندا کوئی وطن دایار بنڑاویں''' [[ونکی:سرائیکی شاعر]] 631jw47tiixk43c8p2mwadr8o1vemn9 63501 63500 2025-06-30T09:27:41Z Sraiki 12 63501 wikitext text/x-wiki ابراہیم غریب مسافر سرائیکی شاعر ہے۔<ref>https://www.independenturdu.com/node/180751?fbclid=IwQ0xDSwLPMoVleHRuA2FlbQIxMQABHgQaO64fqYh8WFMGsjT11ZyFu0Ob1LnQjbIK_DrcdT63aADv2lVwhCQ536AU_aem_dZLtbSTdaFUOwpj9TGIHOQ</ref> '''’د دَرزی ہک قمیض سِی ڈے جیہڑی کہیں دے معشُوق نہ پائی ہووے''' '''گَز حُسن دے نال تُوں ناپ گِھنے قینچی عشق دے نال کٹائی ہووے''' '''دھاگے فِراق دے نال تُوں سِی ڈیویں سُوئی ہِجر دے نال سِلائی ہووے''' '''اِبراہیم آکھے جَد مِلنڑ میں وَنجاں اُوہا گل سجنڑاں نیں پائی ہووے ‘''' == '''نمونہ کلام''' == '''اللہ بیلی ہووی یار مسافرا وطن تساڈا دُور اے''' '''ٹردے ویلے کوئی نشانی ڈتی ونجنڑاں یار ضرور اے''' '''یاد تساڈی بھلسی نہیں میری عرضیں کرو منظور اے''' '''ابراہیم یار پردیسیاں دی ہوندا دل دا خاص قصور اے''' '''میکوں کا علاج''' '''بٹھ پئی یاری پردیسیاں دی پردیسیاں نال نہ لاویں''' '''مٹھا یار وطن دا ہوندا جیندے کول ہمیشہ راہویں''' '''ہجر و چھوڑا نہ تھیسی آ،نہ روندیاں عمر لنگھاویں''' '''ابراہیم غریب نصیحت کریندا کوئی وطن دایار بنڑاویں''' [[ونکی:سرائیکی شاعر]] pemhug59j1puneynn0iwu2d86k9re2z 63502 63501 2025-06-30T09:28:35Z Sraiki 12 63502 wikitext text/x-wiki ابراہیم غریب مسافر سرائیکی شاعر ہے۔<ref>https://www.independenturdu.com/node/180751?fbclid=IwQ0xDSwLPMoVleHRuA2FlbQIxMQABHgQaO64fqYh8WFMGsjT11ZyFu0Ob1LnQjbIK_DrcdT63aADv2lVwhCQ536AU_aem_dZLtbSTdaFUOwpj9TGIHOQ</ref> '''’د دَرزی ہک قمیض سِی ڈے جیہڑی کہیں دے معشُوق نہ پائی ہووے''' '''گَز حُسن دے نال تُوں ناپ گِھنے قینچی عشق دے نال کٹائی ہووے''' '''دھاگے فِراق دے نال تُوں سِی ڈیویں سُوئی ہِجر دے نال سِلائی ہووے''' '''اِبراہیم آکھے جَد مِلنڑ میں وَنجاں اُوہا گل سجنڑاں نیں پائی ہووے ‘''' == '''نمونہ کلام''' == '''اللہ بیلی ہووی یار مسافرا وطن تساڈا دُور اے''' '''ٹردے ویلے کوئی نشانی ڈتی ونجنڑاں یار ضرور اے''' '''یاد تساڈی بھلسی نہیں میری عرضیں کرو منظور اے''' '''ابراہیم یار پردیسیاں دی ہوندا دل دا خاص قصور اے''' '''میکوں کا علاج''' '''بٹھ پئی یاری پردیسیاں دی پردیسیاں نال نہ لاویں''' '''مٹھا یار وطن دا ہوندا جیندے کول ہمیشہ راہویں''' '''ہجر و چھوڑا نہ تھیسی آ،نہ روندیاں عمر لنگھاویں''' '''ابراہیم غریب نصیحت کریندا کوئی وطن دایار بنڑاویں''' == حوالے == [[ونکی:سرائیکی شاعر]] gncu9pvd2j2cza522p9q911zodimxu1 63503 63502 2025-06-30T09:29:44Z Sraiki 12 63503 wikitext text/x-wiki ابراہیم غریب مسافر سرائیکی شاعر ہے۔<ref>https://www.independenturdu.com/node/180751?</ref> '''’د دَرزی ہک قمیض سِی ڈے جیہڑی کہیں دے معشُوق نہ پائی ہووے''' '''گَز حُسن دے نال تُوں ناپ گِھنے قینچی عشق دے نال کٹائی ہووے''' '''دھاگے فِراق دے نال تُوں سِی ڈیویں سُوئی ہِجر دے نال سِلائی ہووے''' '''اِبراہیم آکھے جَد مِلنڑ میں وَنجاں اُوہا گل سجنڑاں نیں پائی ہووے ‘''' == '''نمونہ کلام''' == '''اللہ بیلی ہووی یار مسافرا وطن تساڈا دُور اے''' '''ٹردے ویلے کوئی نشانی ڈتی ونجنڑاں یار ضرور اے''' '''یاد تساڈی بھلسی نہیں میری عرضیں کرو منظور اے''' '''ابراہیم یار پردیسیاں دی ہوندا دل دا خاص قصور اے''' '''میکوں کا علاج''' '''بٹھ پئی یاری پردیسیاں دی پردیسیاں نال نہ لاویں''' '''مٹھا یار وطن دا ہوندا جیندے کول ہمیشہ راہویں''' '''ہجر و چھوڑا نہ تھیسی آ،نہ روندیاں عمر لنگھاویں''' '''ابراہیم غریب نصیحت کریندا کوئی وطن دایار بنڑاویں''' == حوالے == [[ونکی:سرائیکی شاعر]] f2vaqv1pi04vb2zangfen69zddmapwg 63504 63503 2025-06-30T09:52:30Z Sraiki 12 63504 wikitext text/x-wiki ابراہیم غریب مسافر سرائیکی شاعر ہے۔<ref>https://www.independenturdu.com/node/180751?</ref> محلہ فتح شیر میانوالی وچ 1901ء وچ ڄمے۔ '''’د دَرزی ہک قمیض سِی ڈے جیہڑی کہیں دے معشُوق نہ پائی ہووے''' '''گَز حُسن دے نال تُوں ناپ گِھنے قینچی عشق دے نال کٹائی ہووے''' '''دھاگے فِراق دے نال تُوں سِی ڈیویں سُوئی ہِجر دے نال سِلائی ہووے''' '''اِبراہیم آکھے جَد مِلنڑ میں وَنجاں اُوہا گل سجنڑاں نیں پائی ہووے ‘''' == '''نمونہ کلام''' == '''اللہ بیلی ہووی یار مسافرا وطن تساڈا دُور اے''' '''ٹردے ویلے کوئی نشانی ڈتی ونجنڑاں یار ضرور اے''' '''یاد تساڈی بھلسی نہیں میری عرضیں کرو منظور اے''' '''ابراہیم یار پردیسیاں دی ہوندا دل دا خاص قصور اے''' '''میکوں کا علاج''' '''بٹھ پئی یاری پردیسیاں دی پردیسیاں نال نہ لاویں''' '''مٹھا یار وطن دا ہوندا جیندے کول ہمیشہ راہویں''' '''ہجر و چھوڑا نہ تھیسی آ،نہ روندیاں عمر لنگھاویں''' '''ابراہیم غریب نصیحت کریندا کوئی وطن دایار بنڑاویں''' == حوالے == [[ونکی:سرائیکی شاعر]] t0ta0eyvfnfectngu1by1bqaixzdk5q