Wikipedia szlwiki https://szl.wikipedia.org/wiki/Przodni%C5%8F_zajta MediaWiki 1.45.0-wmf.7 first-letter Media Szpecyjalna Dyskusyjo Używacz Dyskusyjo używacza Wikipedyjo Dyskusyjo Wikipedyjo Plik Dyskusyjo plika MediaWiki Dyskusyjo MediaWiki Muster Dyskusyjo mustra Půmoc Dyskusyjo půmocy Kategoryjo Dyskusyjo kategoryji TimedText TimedText talk Moduł Dyskusja modułu Wydarzenie Dyskusja wydarzenia 0 22327 378086 374330 2025-06-28T18:15:57Z Niegodzisie 15713 /* Dyskografijo (ino albůmy) */ 378086 wikitext text/x-wiki [[Plik:Ed Sheeran (cropped).jpg|thumb|300px|Ed Sheeran (2013)]] '''Ed Sheeran''', połne mjano: '''Edward Christopher Sheeran''' (rodz. [[17 lutygo]] [[1991]] we [[Hebden Bridge]]) - [[Wjelgo Brytańijo|brytyjski]] pjosynkorz, gitarzista a autor tekstůw. Wykonuje muzyka ze pograńiczo zortůw [[pop]], [[rok (muzyka)|rok]], [[folk]] a [[hip-hop]]. Roz za kedy wystympuje tyż kej szauszpiler, uobyczńe gro som śa. Uůnygo pjyrszy albům, +, uostoł 4xplatinowům płytům. === Dyskografijo (ino albůmy) === * + (2011) * x (2014) * ÷ (2017) * ''No.6 Collaborations Project'' (2019) * = (2021) * ''−'' (2023) * ''Autumn Variations'' (2023) * ''Play'' (2025) === Necowe uodwołańa === * [http://edsheeran.com/ Neczajta Eda Sheerana] {{DEFAULTSORT:Sheeran, Ed}} [[Kategoryjo:Rodzyńi we 1991]] [[Kategoryjo:Brytyjske pjosynkorze]] [[Kategoryjo:Brytyjske gitarzisty]] 9xh6ssr21afhgy8slh0kbky5lb16n4s 0 72587 378089 329471 2025-06-29T05:46:17Z Gliwi 7478 ([[c:GR|GR]]) [[File:Slaný znak.png]] → [[File:CZE Slaný COA.svg]] PNG → SVG 378089 wikitext text/x-wiki {{Mjasto zagranica infobox | Mjasto = Slaný | mjano_państwa = CZE | jednostka_adm = Krej | mjano_jednostki_adm = [[strzodkowoczeski krej]] | dopeuńač_mjasta = Slanýgo | fana_mjasta = Plik:Flag of Slaný.svg | herb_mjasta = Plik:CZE Slaný COA.svg | zařůndzajůncy = burmistrz | burmistř = [[Martin Hrabánek]] | ludźi = 15 834 | rok = 2019 |stopniN = 50 |minutN = 13 |sekundN = 50 |szerokość = N |stopniE = 14 |minutE = 05 |sekundE = 13 |długość = E | plac = 35,11 | gynstość = 451 | wysokość = 234 | nr_ker = | kod_počt = 274 01 | tablica_rej = | mjasta_partnerske = | mapa = | galeryjo_commons = Catefory:Slaný | www = http://www.meuslany.cz/ |zdjyńće = Slany.jpg |uopis_zdjyńćo = Slaný }} '''Slaný''' ([[mjymjecko godka|mjym]]. ''Schlan'') – [[mjasto]] we [[Czesko Republika|Czeskij Republice]], we [[strzodkowoczeski krej|strzodkowoczeskim kreju]], we [[krys Kladno|kryśe Kladno]]. [[Kategoryjo:Mjasta Czeskij Republiki]] efqf01pvzoqhq52bv65qm2yc8l8t0p4 0 76803 378085 341283 2025-06-28T17:57:15Z 37.248.218.5 Njenwjem 378085 wikitext text/x-wiki {{NowOrt}} [[File:Sr Pelo 2019.jpg|thumb|Sr Pelo we 2019 roku]] '''David Axel "Sr Pelo" Cazares Casanova''' (rodz. [[22 marca]] [[1992]]) – [[meksyk]]ański [[youtuber]], [[animator]], [[ilustrator]] a [[głosowy szauszpiler]]. Stworzōł tak popularne seryje jak m.in. ''[[Mokey's Show]]'' a ''[[Spooky Month]]''<ref name="yt">{{Cytuj |url = https://youtube.com/c/SrPelo |tytuł = Sr Pelo |ôpublikowany = [[YouTube]] |data dostympu = 2021-11-10}}</ref>. Na dziyń 10 listopada 2021 roku jego kanał posiadoł 5,37 milijōnōw subskrybcji a 1,1 milijardōw wyświytlyń<ref name="yt" />. Top 1 sigma na yt. {{Przipisy}} == Necowe ôdwołania == * [https://srpelo.newgrounds.com/ ''Sr Pelo''] we [[Newgrounds]] * [https://mobile.twitter.com/_SrPelo_ ''Sr Pelo''] we [[Twitter]] [[Kategoryjo:Rodzyńi we 1992]] [[Kategoryjo:Amerikańske youtubery]] [[Kategoryjo:Głosowe szauszpilery]] 890t4gn17ulxycatcfwn6e4jo2ld3w5 378087 378085 2025-06-28T18:49:12Z 200.24.154.85 hahaha 378087 wikitext text/x-wiki {{NowOrt}} [[File:Sr Pelo 2019.jpg|thumb|Sr Pelo we 2019 roku]] '''David Axel "Sr Pelo" Cazares Casanova''' (rodz. [[22 marca]] [[1992]]) – [[meksyk]]ański [[youtuber]], [[animator]], [[ilustrator]] a [[głosowy szauszpiler]]. Stworzōł tak popularne seryje jak m.in. ''[[Mokey's Show]]'' a ''[[Spooky Month]]''<ref name="yt">{{Cytuj |url = https://youtube.com/c/SrPelo |tytuł = Sr Pelo |ôpublikowany = [[YouTube]] |data dostympu = 2021-11-10}}</ref>. Na dziyń 10 listopada 2021 roku jego kanał posiadoł 5,37 milijōnōw subskrybcji a 1,1 milijardōw wyświytlyń<ref name="yt" />. {{Przipisy}} == Necowe ôdwołania == * [https://srpelo.newgrounds.com/ ''Sr Pelo''] we [[Newgrounds]] * [https://mobile.twitter.com/_SrPelo_ ''Sr Pelo''] we [[Twitter]] [[Kategoryjo:Rodzyńi we 1992]] [[Kategoryjo:Amerikańske youtubery]] [[Kategoryjo:Głosowe szauszpilery]] o1cxbc70qx7x0pxog2jpn9xzfp3q3yp 0 79335 378088 366372 2025-06-28T19:13:53Z Przemub 5294 link 378088 wikitext text/x-wiki [[File:Bascanska ploca.jpg|thumb|"Baszczańska plocza"]]'''Głagolica''' (uod [[staro-cerkewno-słowjańsko godka|scs]]. ⰃⰎⰀⰃⰑⰎⰟ, ''glagolъ'' po [[Ślůnsko godka|ślůnsku]] znaczy "słowo" abo "buchztaba") - [[szrajbůnek]], kery bůł używany do zapisowańo [[Słowjańske godki|słowjańskich godkůw]]. Bůł stworzůny uod apostoła [[Cyryl i Mytody|Cyryla]], skuli tygo tyn szrajbůnek we staro-cerkewno-słowjańskij godce nazywo śe "Cyrylowica" (scs. Кѷрїлловица). == Alfabet == {| class="wikitable" |+ !Litera !Mjano !Klang |- |Ⰰ |Az |/ɑ/ |- |Ⰱ |Bouky |/b/ |- |Ⰲ |Wede |/ʋ/ |- |Ⰳ |Głagoli |/ɡ/ |- |Ⰴ |Dobro |/d/ |- |Ⰵ |Jest |/ɛ/ |- |Ⰶ |żywjete |/ʒ/ |- |Ⰷ |Dźelo |/dz/ |- |Ⰸ |Zemla |/z/ |- |Ⰹ, Ⰺ |Iżei |/i/, /j/ |- |Ⰻ |I |/i/, /j/ |- |Ⰼ |Djerw |[dʑ] |- |Ⰽ |Kako |/k/ |- |Ⰾ |Ludije |/l/, /ʎ/ |- |Ⰿ |Myslite |/m/ |- |Ⱀ |Nasz |/n/, /ɲ/ |- |Ⱁ |On |/ɔ/ |- |Ⱂ |Pokoi |/p/ |- |Ⱃ |Rjcy |/r/ |- |Ⱄ |Słowo |/s/ |- |Ⱅ |Twerdo |/t/ |- |Ⱆ |Ouk |/u/ |- |Ⱇ |Fert |/f/ |- |Ⱈ |Chjer |/х/ |- |Ⱉ |Ot |/ɔ/ |- |Ⱌ |Cy |/ts/ |- |Ⱍ |Czerw |/ʧ/ |- |Ⱎ |Sza |/ʃ/ |- |Ⱋ |Szta |/ʃt/ |- |Ⱏ |Jer |/ɯ/ |- |ⰟⰊ |Jery |/ɨ/ |- |Ⱐ |Jerj |/ɘ/ |- |Ⱑ |Jat |/æ/, /jɑ/ |- |Ⱖ |Je |/jɛ/, /jo/ |- |Ⱓ |Ju |/ju/ |- |Ⱔ |Mały jus |/ɛ̃/ |- |Ⱗ |Mały jotowany jus |/jɛ̃/ |- |Ⱘ |Wjelgi jus |/ɔ̃/ |- |Ⱙ |Wjelgi jotowany jus |/jɔ̃/ |- |Ⱚ |Fita |/θ/ |- |Ⱛ |Iżyca |/ʏ/, /i/ |} == Pamjynt == Dźiśej żodno słowjańsko godka ńy używo tego alfabetu, nale we ńykerych państwach je przypomńeńa głagolicy. === Chorwacyjo === * Tekst głagolicům we katedralnym kośćůłu we [[Zagrzeb|Zagrzebiu]]. * Pomńik buchztaby Az (Ⰰ) na wyspje Krk. === Na Ślůnsku === W 1380 ślůnski kńaź stworzůł chorwacko-głagoliczny klasztůr w [[Uoleśńica|Uoleśńicy]].{{Stub}} fk6rpl5hhcph56cpgpfjgcmvqm2pach 0 85807 378090 2025-06-29T07:39:42Z Нохчийн борз! 27011 Stworzōnŏ nowõ strōnã: "[[Plik:ColdnessScale.svg|right|thumb|250px|Skala přetwořyniŏ tymperatury/chłodności [[Miyndzynŏrodowy Systym Jednotek|SI]]: Tymperatury we skali Kelvina sōm ukŏzane na modro (skala Celsjusza – na zielōno, skala Fahrenheita – na czyrwono), werty chłodności we gigabajtach na nanodżul sōm ukŏzane na czorno. Nieskōńczōno tymperatura (nulowo chłodność) je pokŏzano na wiyrchu diagramu; dodatnie werty chłodności/tymperatury – po prawyj, ne…" 378090 wikitext text/x-wiki [[Plik:ColdnessScale.svg|right|thumb|250px|Skala přetwořyniŏ tymperatury/chłodności [[Miyndzynŏrodowy Systym Jednotek|SI]]: Tymperatury we skali Kelvina sōm ukŏzane na modro (skala Celsjusza – na zielōno, skala Fahrenheita – na czyrwono), werty chłodności we gigabajtach na nanodżul sōm ukŏzane na czorno. Nieskōńczōno tymperatura (nulowo chłodność) je pokŏzano na wiyrchu diagramu; dodatnie werty chłodności/tymperatury – po prawyj, negatywne – po lewyj.]] We [[statystyczno termodynamika|statystycznyj termodynamice]] '''termodynamiczno beta''', znōmo tyż jako '''chłodność''',<ref name="1969Day" /> je welkościōm ôdwrotnōm do [[termodynamiczno tymperatura|termodynamicznyj tymperatury]] systymu:<math display="block">\beta = \frac{1}{k_{\rm B}T}</math> (kaj '''T''' to je tymperatura, a ''k''_B to je [[stało Boltzmanna|stało Boltzmanna]]).<ref name="Meixner1975">{{Cite journal |last=Meixner |first=J. |date=1975-09-01 |title=Coldness and temperature |url=https://link.springer.com/article/10.1007/BF00280159 |journal=Archive for Rational Mechanics and Analysis |language=en |volume=57 |issue=3 |pages=281–290 |doi=10.1007/BF00280159 |bibcode=1975ArRMA..57..281M |issn=1432-0673}}</ref> Termodynamiczno beta mŏ wymiŏr ôdwrotny do energije (we [[Miyndzynŏrodowy Systym Jednotek|jednotkach SI]], ôdwrotny [[dżul]], <math>[\beta] = \textrm{J}^{-1}</math>). We nietermicznych jednotkach idzie jōm tyż miyřić we [[bajt]]ach na dżul abo, co je wygodniyjsze, we gigabajtach na nanodżul;<ref>{{Cite journal |last=Fraundorf |first=P. |date=2003-11-01 |title=Heat capacity in bits |url=https://pubs.aip.org/ajp/article/71/11/1142/1029918/Heat-capacity-in-bits |journal=American Journal of Physics |language=en |volume=71 |issue=11 |pages=1142–1151 |doi=10.1119/1.1593658 |bibcode=2003AmJPh..71.1142F |issn=0002-9505}}</ref> 1 K⁻¹ je růwno kole 13 062 gigabajtōw na nanodżul; při izbowyj tymperatuře: '''T''' = 300 K, '''β''' ≈ 44 GB/nJ ≈ 39 [[elektrōnōwolt|eV]]⁻¹ ≈ 2,4 ⋅ 10²⁰ J⁻¹. Wspōłczynnik přetwořyniŏ: 1 GB/nJ = <math>8\ln2\times 10^{18}</math> J⁻¹. == Ôpis == Termodynamiczno beta je we istocie łōncznikym miyndzy [[teoryjo informacyje|teoryjōm informacyje]] a [[mechanika statystyczno|mechanikōm statystycznōm]] we interpretacyji fizycznego systymu bez jego [[entropyjo|entropyjõ]] i [[termodynamika|termodynamikōm]], zwiōnzanōm ze jego [[energijo|energijōm]]. Wyrożo reakcyjõ entropyje na wzrōst energije. Eli do systymu doda sie małowielã energije, to '''β''' ôpisuje stopiyń randomizacyje systymu. Bez statystyczno definicyjõ tymperatury jako funkcyje entropyje, funkcyjõ chłodności idzie ôbliczyć we [[mikrokanōniczny ansambel|mikrokanōnicznym ansamblu]] ze mustra: :<math>\beta = \frac1{k_{\rm B} T} , =\frac{1}{k_{\rm B}}\left(\frac{\partial S}{\partial E}\right)_{V, N}</math> (t.j. [[pochodno czynściowo|czynściowo pochodno]] entropyje '''S''' po energiji '''E''' při stałyj ôbjyntości '''V''' i liczbie čōnstek '''N'''). === Zalety === Chociŏż '''β''' je pod wzglyndym kōncepcyje blank ekwiwalyntno do tymperatury, je ôna ôgōlnie uważano za barzij fundamentalno welkość niż tymperatura, skuli zjawiska [[negatywno tymperatura|negatywnyj tymperatury]], při kerym '''β''' je ciōngło při přejściu bez nula, kej '''T''' mŏ osobliwość.<ref>{{Citation | last1 = Kittel | first1 = Charles | last2 = Kroemer | first2 = Herbert | title = Thermal Physics | place = United States of America | publisher = W. H. Freeman and Company | year = 1980 | edition = 2 | isbn = 978-0471490302}}</ref> Ze druge strony, '''β''' mŏ ta zaleta, iże jeji přičynowo-skutkowo zależność je lekszo do zroumiyniŏ: eli do systymu doda sie małowielã ciepła, '''β''' reprezyntuje wzrōst entropyje tajlowany bez wzrōst ciepła. Tymperaturã je ciynżko interpretować na tyn sōm spusōb, bo niy idzie "dodać entropyje" do systymu inakszyj jak niybezpośrednio, bez zmianã inkszych welkości, takich jak tymperatura, ôbjyntość abo liczba čōnstek. == Statystyczno interpretacyjo == Ze statystycznego pōnktu widzyniŏ, ''β'' to je numeryczno welkość, kero łōnczy dwa makroskopowe systymy we rōwnowodze. Dokładno formulacyjo je nastympujōnco. Weźmy pod uwogã dwa systymy, 1 i 2, kere sōm we termicznym kōntakcie, ze ôdpednimi energijami ''E''₁ i ''E''₂. Přijmijmy, iże ''E''₁ + ''E''₂ = jakås stało ''E''. Liczbã [[Mikrostōn (mechanika statystyczno)|mikrostanōw]] kożdego systymu ôznaczmy Ω₁ i Ω₂. Podle našych zalożyń Ω_''i'' zależy ino ôd ''E_i''. Přijmujymy tyż, iże kożdy mikrostōn systymu 1 zgodny ze ''E₁'' može wspōłistniyć ze kożdym mikrostanym systymu 2 zgodnym ze ''E₂''. Skuli tego, liczba mikrostanōw dlŏ połōnczōnego systymu je růwno: :<math>\Omega = \Omega_1 (E_1) \Omega_2 (E_2) = \Omega_1 (E_1) \Omega_2 (E-E_1) . ,</math> Wyprowadzimy ''β'' ze [[fundamentalny postulat mechaniki statystycznyj|fundamentalnego postulatu mechaniki statystycznyj]]: :''Kej połōnczōny systym ôsiōngo rōwnowogã, liczba Ω je maksymalizowano.'' (Inkszymi słowy, systym naturalnie dōnży do maksymalnyj liczby mikrostanōw.) Tedy, we rōwnowodze: :<math> \frac{d}{d E_1} \Omega = \Omega_2 (E_2) \frac{d}{d E_1} \Omega_1 (E_1) + \Omega_1 (E_1) \frac{d}{d E_2} \Omega_2 (E_2) \cdot \frac{d E_2}{d E_1} = 0. </math> Ale ''E''₁ + ''E''₂ = ''E'' ôznoczo :<math>\frac{d E_2}{d E_1} = -1.</math> Takže :<math>\Omega_2 (E_2) \frac{d}{d E_1} \Omega_1 (E_1) - \Omega_1 (E_1) \frac{d}{d E_2} \Omega_2 (E_2) = 0</math> t.j. :<math>\frac{d}{d E_1} \ln \Omega_1 = \frac{d}{d E_2} \ln \Omega_2 \quad \mbox{we rōwnowodze.} </math> Powyższo relacyjo motywuje definicyjõ ''β'': :<math>\beta =\frac{d \ln \Omega}{ d E}.</math> == Powiōnzanie interpretacyje statystycznyj i termodynamicznyj == Kej dwa systymy sōm we rōwnowodze, majōm takõ samã [[termodynamiczno tymperatura|termodynamicznõ tymperaturã]] ''T''. Tedy intuicyjnie idzie sie spodziewać, iże ''β'' (zdefiniowano bez mikrostany) je jaksi powiōnzano ze ''T''. To powiōnzanie dowo fundamentalny postulat Boltzmanna, zapisowany jako :<math>S = k_{\rm B} \ln \Omega, </math> kaj ''k''_B to je [[stało Boltzmanna]], ''S'' to je klasyczno termodynamiczno entropyjo, a Ω to je liczba mikrostanōw. Tedy, :<math>d \ln \Omega = \frac{1}{k_{\rm B}} d S .</math> Podstawiōnc do definicyje ''β'' ze statystycznyj definicyje powyżyj, dostowōmy :<math>\beta = \frac{1}{k_{\rm B}} \frac{d S}{d E}.</math> Porōwnujōnc ze termodynamicznym mustrym :<math>\frac{d S}{d E} = \frac{1}{T} ,</math> mōmy :<math>\beta = \frac{1}{k_{\rm B} T} = \frac{1}{\tau}</math> kaj <math>\tau</math> mianuje sie ''fundamentalnōm tymperaturōm'' systymu i mŏ wymiŏr energije. == Historyjo == Termodynamiczno beta ôstała piyrwotnie wprowadzōno we 1971 roku (jako {{lang|de|Kältefunktion}} „funkcyjo chłodu”) bez Ingo Müllera, jednego ze zwolynnikōw szkoły myślyniŏ [[racyjōnalno termodynamika|racyjōnalnyj termodynamiki]],<ref>{{cite journal |last=Müller |first=Ingo |year=1971 |title=Die Kältefunktion, eine universelle Funktion in der Thermodynamik wärmeleitender Flüssigkeiten |trans-title=Funkcyjo chłodu, ôgōlno funkcyjo we termodynamice płynōw przewodzących ciepło |journal=Archive for Rational Mechanics and Analysis |volume=40 |issue= |pages=1–36 |doi=10.1007/BF00281528}}</ref><ref>{{cite journal |last=Müller |first=Ingo |year=1971 |title=The Coldness, a Universal Function in Thermoelastic Bodies |journal=Archive for Rational Mechanics and Analysis |volume=41 |issue= 5|pages=319–332 |doi=10.1007/BF00281870|bibcode=1971ArRMA..41..319M }}</ref> na podstawie wczaśniyjszych propozycyji ô funkcyji „ôdwrotnyj tymperatury”.<ref name="1969Day">{{Cite journal |last1=Day |first1=W. A. |last2=Gurtin |first2=Morton E. |date=1969-01-01 |title=On the symmetry of the conductivity tensor and other restrictions in the nonlinear theory of heat conduction |url=https://link.springer.com/article/10.1007/BF00248154 |journal=Archive for Rational Mechanics and Analysis |language=en |volume=33 |issue=1 |pages=26–32 |doi=10.1007/BF00248154 |bibcode=1969ArRMA..33...26D |issn=1432-0673}}</ref><ref>{{Cite book |last1=Castle |first1=J. |title=Science by Degrees: Temperature from Zero to Zero |last2=Emmenish |first2=W. |last3=Henkes |first3=R. |last4=Miller |first4=R. |last5=Rayne |first5=J. |publisher=Walker and Company |year=1965 |location=New York}}</ref> == Uobejrzyj tyż == * [[Rozkłŏd Boltzmanna]] * [[Kanōniczny ansambel]] * [[Model Isinga]] == Przipisy == {{Przipisy}} {{DEFAULTSORT:Termodynamiczno beta}} [[Kategoryjo:Mechanika statystyczno]] [[Kategoryjo:Skalarne welkości fizyczne]] nyifo3il0fozuwaw8a295h2oe4pmpl0 378091 378090 2025-06-29T07:40:01Z Нохчийн борз! 27011 378091 wikitext text/x-wiki [[Plik:ColdnessScale.svg|right|thumb|250px|Skala přetwořyniŏ tymperatury/chłodności [[Miyndzynŏrodowy Systym Jednotek|SI]]: Tymperatury we skali Kelvina sōm ukŏzane na modro (skala Celsjusza – na zielōno, skala Fahrenheita – na czyrwono), werty chłodności we gigabajtach na nanodżul sōm ukŏzane na czorno. Nieskōńczōno tymperatura (nulowo chłodność) je pokŏzano na wiyrchu diagramu; dodatnie werty chłodności/tymperatury – po prawyj, negatywne – po lewyj.]] We [[statystyczno termodynamika|statystycznyj termodynamice]] '''termodynamiczno beta''', znōmo tyż jako '''chłodność''',<ref name="1969Day" /> je welkościōm ôdwrotnōm do [[termodynamiczno tymperatura|termodynamicznyj tymperatury]] systymu:<math display="block">\beta = \frac{1}{k_{\rm B}T}</math> (kaj '''T''' to je tymperatura, a ''k''_B to je [[stało Boltzmanna|stało Boltzmanna]]).<ref name="Meixner1975">{{Cite journal |last=Meixner |first=J. |date=1975-09-01 |title=Coldness and temperature |url=https://link.springer.com/article/10.1007/BF00280159 |journal=Archive for Rational Mechanics and Analysis |language=en |volume=57 |issue=3 |pages=281–290 |doi=10.1007/BF00280159 |bibcode=1975ArRMA..57..281M |issn=1432-0673}}</ref> Termodynamiczno beta mŏ wymiŏr ôdwrotny do energije (we [[Miyndzynŏrodowy Systym Jednotek|jednotkach SI]], ôdwrotny [[dżul]], <math>[\beta] = \textrm{J}^{-1}</math>). We nietermicznych jednotkach idzie jōm tyż miyřić we [[bajt]]ach na dżul abo, co je wygodniyjsze, we gigabajtach na nanodżul;<ref>{{Cite journal |last=Fraundorf |first=P. |date=2003-11-01 |title=Heat capacity in bits |url=https://pubs.aip.org/ajp/article/71/11/1142/1029918/Heat-capacity-in-bits |journal=American Journal of Physics |language=en |volume=71 |issue=11 |pages=1142–1151 |doi=10.1119/1.1593658 |bibcode=2003AmJPh..71.1142F |issn=0002-9505}}</ref> 1 K⁻¹ je růwno kole 13 062 gigabajtōw na nanodżul; při izbowyj tymperatuře: '''T''' = 300 K, '''β''' ≈ 44 GB/nJ ≈ 39 [[elektrōnōwolt|eV]]⁻¹ ≈ 2,4 ⋅ 10²⁰ J⁻¹. Wspōłczynnik přetwořyniŏ: 1 GB/nJ = <math>8\ln2\times 10^{18}</math> J⁻¹. == Ôpis == Termodynamiczno beta je we istocie łōncznikym miyndzy [[teoryjo informacyje|teoryjōm informacyje]] a [[mechanika statystyczno|mechanikōm statystycznōm]] we interpretacyji fizycznego systymu bez jego [[entropyjo|entropyjõ]] i [[termodynamika|termodynamikōm]], zwiōnzanōm ze jego [[energijo|energijōm]]. Wyrożo reakcyjõ entropyje na wzrōst energije. Eli do systymu doda sie małowielã energije, to '''β''' ôpisuje stopiyń randomizacyje systymu. Bez statystyczno definicyjõ tymperatury jako funkcyje entropyje, funkcyjõ chłodności idzie ôbliczyć we [[mikrokanōniczny ansambel|mikrokanōnicznym ansamblu]] ze mustra: :<math>\beta = \frac1{k_{\rm B} T} , =\frac{1}{k_{\rm B}}\left(\frac{\partial S}{\partial E}\right)_{V, N}</math> (t.j. [[pochodno czynściowo|czynściowo pochodno]] entropyje '''S''' po energiji '''E''' při stałyj ôbjyntości '''V''' i liczbie čōnstek '''N'''). === Zalety === Chociŏż '''β''' je pod wzglyndym kōncepcyje blank ekwiwalyntno do tymperatury, je ôna ôgōlnie uważano za barzij fundamentalno welkość niż tymperatura, skuli zjawiska [[negatywno tymperatura|negatywnyj tymperatury]], při kerym '''β''' je ciōngło při přejściu bez nula, kej '''T''' mŏ osobliwość.<ref>{{Citation | last1 = Kittel | first1 = Charles | last2 = Kroemer | first2 = Herbert | title = Thermal Physics | place = United States of America | publisher = W. H. Freeman and Company | year = 1980 | edition = 2 | isbn = 978-0471490302}}</ref> Ze druge strony, '''β''' mŏ ta zaleta, iże jeji přičynowo-skutkowo zależność je lekszo do zroumiyniŏ: eli do systymu doda sie małowielã ciepła, '''β''' reprezyntuje wzrōst entropyje tajlowany bez wzrōst ciepła. Tymperaturã je ciynżko interpretować na tyn sōm spusōb, bo niy idzie "dodać entropyje" do systymu inakszyj jak niybezpośrednio, bez zmianã inkszych welkości, takich jak tymperatura, ôbjyntość abo liczba čōnstek. == Statystyczno interpretacyjo == Ze statystycznego pōnktu widzyniŏ, ''β'' to je numeryczno welkość, kero łōnczy dwa makroskopowe systymy we rōwnowodze. Dokładno formulacyjo je nastympujōnco. Weźmy pod uwogã dwa systymy, 1 i 2, kere sōm we termicznym kōntakcie, ze ôdpednimi energijami ''E''₁ i ''E''₂. Přijmijmy, iże ''E''₁ + ''E''₂ = jakås stało ''E''. Liczbã [[Mikrostōn (mechanika statystyczno)|mikrostanōw]] kożdego systymu ôznaczmy Ω₁ i Ω₂. Podle našych zalożyń Ω_''i'' zależy ino ôd ''E_i''. Přijmujymy tyż, iże kożdy mikrostōn systymu 1 zgodny ze ''E₁'' može wspōłistniyć ze kożdym mikrostanym systymu 2 zgodnym ze ''E₂''. Skuli tego, liczba mikrostanōw dlŏ połōnczōnego systymu je růwno: :<math>\Omega = \Omega_1 (E_1) \Omega_2 (E_2) = \Omega_1 (E_1) \Omega_2 (E-E_1) . ,</math> Wyprowadzimy ''β'' ze [[fundamentalny postulat mechaniki statystycznyj|fundamentalnego postulatu mechaniki statystycznyj]]: :''Kej połōnczōny systym ôsiōngo rōwnowogã, liczba Ω je maksymalizowano.'' (Inkszymi słowy, systym naturalnie dōnży do maksymalnyj liczby mikrostanōw.) Tedy, we rōwnowodze: :<math> \frac{d}{d E_1} \Omega = \Omega_2 (E_2) \frac{d}{d E_1} \Omega_1 (E_1) + \Omega_1 (E_1) \frac{d}{d E_2} \Omega_2 (E_2) \cdot \frac{d E_2}{d E_1} = 0. </math> Ale ''E''₁ + ''E''₂ = ''E'' ôznoczo :<math>\frac{d E_2}{d E_1} = -1.</math> Takže :<math>\Omega_2 (E_2) \frac{d}{d E_1} \Omega_1 (E_1) - \Omega_1 (E_1) \frac{d}{d E_2} \Omega_2 (E_2) = 0</math> t.j. :<math>\frac{d}{d E_1} \ln \Omega_1 = \frac{d}{d E_2} \ln \Omega_2 \quad \mbox{we rōwnowodze.} </math> Powyższo relacyjo motywuje definicyjõ ''β'': :<math>\beta =\frac{d \ln \Omega}{ d E}.</math> == Powiōnzanie interpretacyje statystycznyj i termodynamicznyj == Kej dwa systymy sōm we rōwnowodze, majōm takõ samã [[termodynamiczno tymperatura|termodynamicznõ tymperaturã]] ''T''. Tedy intuicyjnie idzie sie spodziewać, iże ''β'' (zdefiniowano bez mikrostany) je jaksi powiōnzano ze ''T''. To powiōnzanie dowo fundamentalny postulat Boltzmanna, zapisowany jako :<math>S = k_{\rm B} \ln \Omega, </math> kaj ''k''_B to je [[stało Boltzmanna]], ''S'' to je klasyczno termodynamiczno entropyjo, a Ω to je liczba mikrostanōw. Tedy, :<math>d \ln \Omega = \frac{1}{k_{\rm B}} d S .</math> Podstawiōnc do definicyje ''β'' ze statystycznyj definicyje powyżyj, dostowōmy :<math>\beta = \frac{1}{k_{\rm B}} \frac{d S}{d E}.</math> Porōwnujōnc ze termodynamicznym mustrym :<math>\frac{d S}{d E} = \frac{1}{T} ,</math> mōmy :<math>\beta = \frac{1}{k_{\rm B} T} = \frac{1}{\tau}</math> kaj <math>\tau</math> mianuje sie ''fundamentalnōm tymperaturōm'' systymu i mŏ wymiŏr energije. == Historyjo == Termodynamiczno beta ôstała piyrwotnie wprowadzōno we 1971 roku (jako Kältefunktion „funkcyjo chłodu”) bez Ingo Müllera, jednego ze zwolynnikōw szkoły myślyniŏ [[racyjōnalno termodynamika|racyjōnalnyj termodynamiki]],<ref>{{cite journal |last=Müller |first=Ingo |year=1971 |title=Die Kältefunktion, eine universelle Funktion in der Thermodynamik wärmeleitender Flüssigkeiten |trans-title=Funkcyjo chłodu, ôgōlno funkcyjo we termodynamice płynōw przewodzących ciepło |journal=Archive for Rational Mechanics and Analysis |volume=40 |issue= |pages=1–36 |doi=10.1007/BF00281528}}</ref><ref>{{cite journal |last=Müller |first=Ingo |year=1971 |title=The Coldness, a Universal Function in Thermoelastic Bodies |journal=Archive for Rational Mechanics and Analysis |volume=41 |issue= 5|pages=319–332 |doi=10.1007/BF00281870|bibcode=1971ArRMA..41..319M }}</ref> na podstawie wczaśniyjszych propozycyji ô funkcyji „ôdwrotnyj tymperatury”.<ref name="1969Day">{{Cite journal |last1=Day |first1=W. A. |last2=Gurtin |first2=Morton E. |date=1969-01-01 |title=On the symmetry of the conductivity tensor and other restrictions in the nonlinear theory of heat conduction |url=https://link.springer.com/article/10.1007/BF00248154 |journal=Archive for Rational Mechanics and Analysis |language=en |volume=33 |issue=1 |pages=26–32 |doi=10.1007/BF00248154 |bibcode=1969ArRMA..33...26D |issn=1432-0673}}</ref><ref>{{Cite book |last1=Castle |first1=J. |title=Science by Degrees: Temperature from Zero to Zero |last2=Emmenish |first2=W. |last3=Henkes |first3=R. |last4=Miller |first4=R. |last5=Rayne |first5=J. |publisher=Walker and Company |year=1965 |location=New York}}</ref> == Uobejrzyj tyż == * [[Rozkłŏd Boltzmanna]] * [[Kanōniczny ansambel]] * [[Model Isinga]] == Przipisy == {{Przipisy}} {{DEFAULTSORT:Termodynamiczno beta}} [[Kategoryjo:Mechanika statystyczno]] [[Kategoryjo:Skalarne welkości fizyczne]] g7lge0m67m1dzdn03h7mk0r6tn3ig81