రచయిత:ఏనుగు లక్ష్మణ కవి

<mediawiki xmlns="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.11/" xmlns:xsi="http://www.w3.org/2001/XMLSchema-instance" xsi:schemaLocation="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.11/ http://www.mediawiki.org/xml/export-0.11.xsd" version="0.11" xml:lang="te">
  <siteinfo>
    <sitename>వికీసోర్స్</sitename>
    <dbname>tewikisource</dbname>
    <base>https://te.wikisource.org/wiki/%E0%B0%AE%E0%B1%8A%E0%B0%A6%E0%B0%9F%E0%B0%BF_%E0%B0%AA%E0%B1%87%E0%B0%9C%E0%B1%80</base>
    <generator>MediaWiki 1.45.0-wmf.7</generator>
    <case>first-letter</case>
    <namespaces>
      <namespace key="-2" case="first-letter">మీడియా</namespace>
      <namespace key="-1" case="first-letter">ప్రత్యేక</namespace>
      <namespace key="0" case="first-letter" />
      <namespace key="1" case="first-letter">చర్చ</namespace>
      <namespace key="2" case="first-letter">వాడుకరి</namespace>
      <namespace key="3" case="first-letter">వాడుకరి చర్చ</namespace>
      <namespace key="4" case="first-letter">వికీసోర్స్</namespace>
      <namespace key="5" case="first-letter">వికీసోర్స్ చర్చ</namespace>
      <namespace key="6" case="first-letter">దస్త్రం</namespace>
      <namespace key="7" case="first-letter">దస్త్రంపై చర్చ</namespace>
      <namespace key="8" case="first-letter">మీడియావికీ</namespace>
      <namespace key="9" case="first-letter">మీడియావికీ చర్చ</namespace>
      <namespace key="10" case="first-letter">మూస</namespace>
      <namespace key="11" case="first-letter">మూస చర్చ</namespace>
      <namespace key="12" case="first-letter">సహాయం</namespace>
      <namespace key="13" case="first-letter">సహాయం చర్చ</namespace>
      <namespace key="14" case="first-letter">వర్గం</namespace>
      <namespace key="15" case="first-letter">వర్గం చర్చ</namespace>
      <namespace key="100" case="first-letter">ద్వారము</namespace>
      <namespace key="101" case="first-letter">ద్వారము చర్చ</namespace>
      <namespace key="102" case="first-letter">రచయిత</namespace>
      <namespace key="103" case="first-letter">రచయిత చర్చ</namespace>
      <namespace key="104" case="first-letter">పుట</namespace>
      <namespace key="105" case="first-letter">పుట చర్చ</namespace>
      <namespace key="106" case="first-letter">సూచిక</namespace>
      <namespace key="107" case="first-letter">సూచిక చర్చ</namespace>
      <namespace key="710" case="first-letter">TimedText</namespace>
      <namespace key="711" case="first-letter">TimedText talk</namespace>
      <namespace key="828" case="first-letter">మాడ్యూల్</namespace>
      <namespace key="829" case="first-letter">మాడ్యూల్ చర్చ</namespace>
    </namespaces>
  </siteinfo>
  <page>
    <title>రచయిత:ఏనుగు లక్ష్మణ కవి</title>
    <ns>102</ns>
    <id>24155</id>
    <revision>
      <id>502254</id>
      <parentid>501656</parentid>
      <timestamp>2025-06-30T06:48:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Rajasekhar1961</username>
        <id>50</id>
      </contributor>
      <comment>/* రచనలు */</comment>
      <origin>502254</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="696" sha1="t8u6f0njxk46onfk72x4paipc8qo3v9" xml:space="preserve">{{రచయిత
 |ఇంటిపేరు = ఏనుగు
 |అసలుపేరు = లక్ష్మణ కవి
 |పేరు_మొదటి_అక్షరం = ఏ
 |పుట్టిన_యేడు = 
 |గిట్టిన_యేడు = 
 |వివరణ = 
 |బొమ్మ= 
 |వికీపీడియా_లంకె = ఏనుగు లక్ష్మణ కవి
 |వికీవ్యాఖ్య_లంకె = 
 |కామన్సు లంకె= 
}}

==రచనలు==
*[[రామేశ్వర మహత్యము]] {{small scan link|RameshwaraMahatyamu.djvu}}
* [[సుభాషితము]]
* జాహ్మవీమాహత్మ్యము</text>
      <sha1>t8u6f0njxk46onfk72x4paipc8qo3v9</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>502256</id>
      <parentid>502254</parentid>
      <timestamp>2025-06-30T06:51:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Rajasekhar1961</username>
        <id>50</id>
      </contributor>
      <comment>/* రచనలు */</comment>
      <origin>502256</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="772" sha1="h1mnalkoymjehb22biuvbgbq2cjofud" xml:space="preserve">{{రచయిత
 |ఇంటిపేరు = ఏనుగు
 |అసలుపేరు = లక్ష్మణ కవి
 |పేరు_మొదటి_అక్షరం = ఏ
 |పుట్టిన_యేడు = 
 |గిట్టిన_యేడు = 
 |వివరణ = 
 |బొమ్మ= 
 |వికీపీడియా_లంకె = ఏనుగు లక్ష్మణ కవి
 |వికీవ్యాఖ్య_లంకె = 
 |కామన్సు లంకె= 
}}

==రచనలు==
*[[రామేశ్వర మహత్యము]] {{small scan link|RameshwaraMahatyamu.djvu}}
* [[సుభాషితము]]
* జాహ్మవీమాహత్మ్యము {{small scan link|జాహ్నవీమాహత్మ్యము.pdf}}</text>
      <sha1>h1mnalkoymjehb22biuvbgbq2cjofud</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>502257</id>
      <parentid>502256</parentid>
      <timestamp>2025-06-30T06:52:20Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Rajasekhar1961</username>
        <id>50</id>
      </contributor>
      <comment>/* రచనలు */</comment>
      <origin>502257</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="828" sha1="kd6y3c74kcmzns3n96pok92d73ny5l4" xml:space="preserve">{{రచయిత
 |ఇంటిపేరు = ఏనుగు
 |అసలుపేరు = లక్ష్మణ కవి
 |పేరు_మొదటి_అక్షరం = ఏ
 |పుట్టిన_యేడు = 
 |గిట్టిన_యేడు = 
 |వివరణ = 
 |బొమ్మ= 
 |వికీపీడియా_లంకె = ఏనుగు లక్ష్మణ కవి
 |వికీవ్యాఖ్య_లంకె = 
 |కామన్సు లంకె= 
}}

==రచనలు==
*[[రామేశ్వర మహత్యము]] {{small scan link|RameshwaraMahatyamu.djvu}}
* [[సుభాషితము]] {{small scan link|సుభాషితము.pdf}}
* [[జాహ్మవీమాహత్మ్యము]] {{small scan link|జాహ్నవీమాహత్మ్యము.pdf}}</text>
      <sha1>kd6y3c74kcmzns3n96pok92d73ny5l4</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>502265</id>
      <parentid>502257</parentid>
      <timestamp>2025-06-30T07:33:16Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Rajasekhar1961</username>
        <id>50</id>
      </contributor>
      <comment>/* రచనలు */</comment>
      <origin>502265</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="927" sha1="mvryrikad1yjwe6ojil4yj0w46s3jnl" xml:space="preserve">{{రచయిత
 |ఇంటిపేరు = ఏనుగు
 |అసలుపేరు = లక్ష్మణ కవి
 |పేరు_మొదటి_అక్షరం = ఏ
 |పుట్టిన_యేడు = 
 |గిట్టిన_యేడు = 
 |వివరణ = 
 |బొమ్మ= 
 |వికీపీడియా_లంకె = ఏనుగు లక్ష్మణ కవి
 |వికీవ్యాఖ్య_లంకె = 
 |కామన్సు లంకె= 
}}

==రచనలు==
*[[రామేశ్వర మహత్యము]] {{small scan link|RameshwaraMahatyamu.djvu}}
* [[సుభాషితము]] {{small scan link|సుభాషితము.pdf}}
* [[జాహ్మవీమాహత్మ్యము]] {{small scan link|జాహ్నవీమాహత్మ్యము.pdf}}
* [[రామవిలాసము]] (1934) {{small scan link|రామవిలాసము.pdf}}</text>
      <sha1>mvryrikad1yjwe6ojil4yj0w46s3jnl</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>502269</id>
      <parentid>502265</parentid>
      <timestamp>2025-06-30T07:40:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Rajasekhar1961</username>
        <id>50</id>
      </contributor>
      <comment>/* రచనలు */</comment>
      <origin>502269</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="934" sha1="ecsat6spa4s38koxx9hsqxsdsdwk71e" xml:space="preserve">{{రచయిత
 |ఇంటిపేరు = ఏనుగు
 |అసలుపేరు = లక్ష్మణ కవి
 |పేరు_మొదటి_అక్షరం = ఏ
 |పుట్టిన_యేడు = 
 |గిట్టిన_యేడు = 
 |వివరణ = 
 |బొమ్మ= 
 |వికీపీడియా_లంకె = ఏనుగు లక్ష్మణ కవి
 |వికీవ్యాఖ్య_లంకె = 
 |కామన్సు లంకె= 
}}

==రచనలు==
*[[రామేశ్వర మహత్యము]] {{small scan link|RameshwaraMahatyamu.djvu}}
* [[సుభాషితము]] {{small scan link|సుభాషితము.pdf}}
* [[జాహ్మవీమాహత్మ్యము]] (1918) {{small scan link|జాహ్నవీమాహత్మ్యము.pdf}}
* [[రామవిలాసము]] (1934) {{small scan link|రామవిలాసము.pdf}}</text>
      <sha1>ecsat6spa4s38koxx9hsqxsdsdwk71e</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>రచయిత:నాళము కృష్ణారావు</title>
    <ns>102</ns>
    <id>29349</id>
    <revision>
      <id>501890</id>
      <parentid>447304</parentid>
      <timestamp>2025-06-29T13:12:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Rajasekhar1961</username>
        <id>50</id>
      </contributor>
      <comment>/* రచనలు */</comment>
      <origin>501890</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1265" sha1="mhnhwb44vjquuusilbrxk94dtoyavft" xml:space="preserve">{{రచయిత
 |ఇంటిపేరు = నాళము
 |అసలుపేరు = కృష్ణారావు
 |పేరు_మొదటి_అక్షరం = న
 |పుట్టిన_యేడు = 1881
 |గిట్టిన_యేడు = 1961
 |వివరణ = 
 |బొమ్మ= Nalam Krishna Rao.jpg
 |వికీపీడియా_లంకె = నాళం కృష్ణారావు
 |వికీవ్యాఖ్య_లంకె = 
 |కామన్సు లంకె= 
}}

==రచనలు==
* [[గ్రంథాలయ సర్వస్వము/సంపుటము 2/సంచిక 1/ఆటలు]] (1918)
*[[గోగీతము]] (1927) {{small scan link|Go Geethamu.pdf}}
*[[తెలుగు జాతీయములు]]: ప్రథమ భాగము (1940) {{small scan link|TeluguJaateeyamuluPartI.djvu}}
*[[మీఁగడతరకలు]]
* [[మధుర గీతికలు]] {{small scan link|మధుర గీతికలు.pdf}}

==సంపాదకత్వం వహించిన పత్రికలు==
* [[మానవసేవ సచిత్ర మాసపత్రిక]] (1911-)

[[వర్గం:గ్రంథాలయ సర్వస్వము-రచయితలు]]</text>
      <sha1>mhnhwb44vjquuusilbrxk94dtoyavft</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>వేదిక:వావిళ్ల రామస్వామి శాస్త్రులు అండ్ సన్స్</title>
    <ns>0</ns>
    <id>70084</id>
    <revision>
      <id>502144</id>
      <parentid>465867</parentid>
      <timestamp>2025-06-30T03:39:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Rajasekhar1961</username>
        <id>50</id>
      </contributor>
      <comment>/* ప్రచురణలు */</comment>
      <origin>502144</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3642" sha1="ovaja87txhuxldeqe6382iao1okujfy" xml:space="preserve">{{portal header
 | title     = వావిళ్ల రామస్వామి శాస్త్రులు అండ్ సన్స్ 
 | class     = Z
 | subclass1 = 
 | reviewed  = 
 | shortcut  = 
 | notes     = 
}}

==ప్రచురణలు==
* [[వేమన పద్యములు (సి.పి.బ్రౌన్)]] (1911)
* [[అభినయదర్పణమ్]] (1934)
* [[ఆంధ్ర కవిత్వ చరిత్రము]] (1921)
* [[కవి జీవితములు]] (1913)
* [[చిత్రలేఖనము]] (1918)
* [[నరస భూపాలీయము]] (1920) {{small scan link|Narasabhupaleeyamu.pdf}}
* [[శృంగారనైషధము]] {{small scan link|శృంగారనైషధము (1951).pdf}}
* [[శ్రీ వేమనయోగి జీవితము]] (1917)
* [[హరవిలాసము (1931)]] {{small scan link|హరవిలాసము.pdf}} మరియు [[హరవిలాసము (1966)]]
* [[శ్రీమాన్ ఎస్. శ్రీనివాస అయ్యంగారి జీవితము]] (1955) {{small scan link|Sri-Srinivasa-Ayengar.pdf}}
* [[ఆంధ్రరాష్ట్రము]] (1943) {{small scan link|Andhrarastramu.pdf}}
* [[అధ్యాత్మ రామాయణ కీర్తనలు]] (1946) {{small scan link|Adhyatma-Ramayana-Keertanalu.pdf}}
* [[వ్రతరత్నాకరము]] ([[వ్రతరత్నాకరము - ప్రథమ భాగము|ప్రథమ భాగము, 1955]]) (ద్వితీయ భాగము: 1946)
* [[సౌందర్యలహరి (వావిళ్ల, 1929)]] (టీకాతాత్పర్యసహితము) {{small scan link|Saundarya-Lahari.pdf}}
* అనంతుని ఛందము అను నామాంతరముగల [[ఛందోదర్పణము]] (1921) {{small scan link|Ananthuni-chandamu.pdf}}
* [[ఆంధ్రభాషాభూషణము]] (1949)
* [[లంకావిజయము]] (1927) {{small scan link|Lanka-Vijayamu.pdf}}
* [[రామరాజీయము]] (1923) {{small scan link|2015.370872.Raamaraajyamu.pdf}}
* [[కాశీఖండము]] (1917) {{small scan link|కాశీఖండము.pdf}}
* [[చిత్తరంజనదాసుగారి జీవితచరిత్రము]] (1923) {{small scan link|Chitta-Ranjana-Dasugari-Jeevitacharitramu.pdf}}
* శ్రీయుత లోకమాన్య బాలగంగాధర తిలకుగారి సెక్యూరటీకేసు స్వరాజ్య ఉపన్యాసములు (1920)
* [[నృసింహపురాణము]] (1924) {{small scan link|హరివంశము.pdf}}
* [[హరివంశము]] (1901) {{small scan link|నృసింహపురాణము.pdf}}
* [[సౌగంధికప్రసవాపహరణము]] (1949) {{small scan link|సౌగంధిక ప్రసవాపహరణము.pdf}}
* [[ధనాభిరామము]] (1950) {{small scan link|ధనాభిరామము.pdf}}
* [[ఆనందరంగరాట్ఛందము]] (1922) {{small scan link|ఆనందరంగరాట్ఛందము (కస్తూరి రంగయ).pdf}}
* [[రాజయోగసారము]]
* [[భక్తిరసశతకసంపుటము]] (1926)
* [[హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము]] (1930)

[[వర్గం:వేదికలు]]
[[వర్గం:వావిళ్ల రామస్వామి శాస్త్రులు అండ్ సన్స్]]</text>
      <sha1>ovaja87txhuxldeqe6382iao1okujfy</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>రచయిత:రామరాజభూషణుడు</title>
    <ns>102</ns>
    <id>70396</id>
    <revision>
      <id>501837</id>
      <parentid>482394</parentid>
      <timestamp>2025-06-29T12:21:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Rajasekhar1961</username>
        <id>50</id>
      </contributor>
      <comment>/* రచనలు */</comment>
      <origin>501837</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1525" sha1="nx4rve1d65jyjz3rdjpe5sh23geij5l" xml:space="preserve">{{రచయిత
 |ఇంటిపేరు = 
 |అసలుపేరు = రామరాజ భూషణుడు
 |పేరు_మొదటి_అక్షరం = ర
 |పుట్టిన_యేడు = 16వ శతాబ్దం
 |గిట్టిన_యేడు = 16వ శతాబ్దం
 |వివరణ = రామరాజభూషణుడు గా పేరుగాంచిన భట్టుమూర్తి, శ్రీకృష్ణదేవరాయల ఆస్థానములోని అష్టదిగ్గజాల లో ఒకడు. ఈయన 16వ శతాబ్దముకు చెందిన తెలుగు కవి, సంగీత విద్వాంసుడు.
 |బొమ్మ= 
 |వికీపీడియా_లంకె = రామరాజభూషణుడు
 |వికీవ్యాఖ్య_లంకె = 
 |కామన్సు లంకె= 
}}

==రచనలు==
* కావ్యాలంకార సంగ్రహము అను [[నరస భూపాలీయము]] (వావిళ్లవారి ముద్రణ: 1920) {{small scan link|Narasabhupaleeyamu.pdf}}
* [[హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము]]

==రచయిత గురించిన రచనలు==
* [[కవి జీవితములు/రామరాజభూషణకవి]]
* [[ఆంధ్ర కవుల చరిత్రము - రెండవ భాగము/రామరాజ భూషణుడు]]</text>
      <sha1>nx4rve1d65jyjz3rdjpe5sh23geij5l</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>501857</id>
      <parentid>501837</parentid>
      <timestamp>2025-06-29T12:44:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <origin>501857</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1563" sha1="9g1bd5gh6138o8h87u0awinfpmdcdu6" xml:space="preserve">{{రచయిత
 |ఇంటిపేరు = 
 |అసలుపేరు = రామరాజ భూషణుడు
 |పేరు_మొదటి_అక్షరం = ర
 |పుట్టిన_యేడు = 16వ శతాబ్దం
 |గిట్టిన_యేడు = 16వ శతాబ్దం
 |వివరణ = రామరాజభూషణుడు గా పేరుగాంచిన భట్టుమూర్తి, శ్రీకృష్ణదేవరాయల ఆస్థానములోని అష్టదిగ్గజాల లో ఒకడు. ఈయన 16వ శతాబ్దముకు చెందిన తెలుగు కవి, సంగీత విద్వాంసుడు.
 |బొమ్మ= 
 |వికీపీడియా_లంకె = రామరాజభూషణుడు
 |వికీవ్యాఖ్య_లంకె = 
 |కామన్సు లంకె= 
}}

==రచనలు==
* కావ్యాలంకారసంగ్రహము అను [[నరస భూపాలీయము]] (వావిళ్లవారి ముద్రణ: 1920) {{small scan link|Narasabhupaleeyamu.pdf}}
* [[హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము]]
* [[వసుచరిత్రము]]
==రచయిత గురించిన రచనలు==
* [[కవి జీవితములు/రామరాజభూషణకవి]]
* [[ఆంధ్ర కవుల చరిత్రము - రెండవ భాగము/రామరాజ భూషణుడు]]</text>
      <sha1>9g1bd5gh6138o8h87u0awinfpmdcdu6</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>501858</id>
      <parentid>501857</parentid>
      <timestamp>2025-06-29T12:46:13Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <origin>501858</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1562" sha1="3n3s8ycvlrsgbh5n3ul21pij6esu2or" xml:space="preserve">{{రచయిత
 |ఇంటిపేరు = 
 |అసలుపేరు = రామరాజ భూషణుడు
 |పేరు_మొదటి_అక్షరం = ర
 |పుట్టిన_యేడు = 16వ శతాబ్దం
 |గిట్టిన_యేడు = 16వ శతాబ్దం
 |వివరణ = రామరాజభూషణుడు గా పేరుగాంచిన భట్టుమూర్తి, శ్రీకృష్ణదేవరాయల ఆస్థానములోని అష్టదిగ్గజాల లో ఒకడు. ఈయన 16వ శతాబ్దముకు చెందిన తెలుగు కవి, సంగీత విద్వాంసుడు.
 |బొమ్మ= 
 |వికీపీడియా_లంకె = రామరాజభూషణుడు
 |వికీవ్యాఖ్య_లంకె = 
 |కామన్సు లంకె= 
}}

==రచనలు==
* కావ్యాలంకారసంగ్రహము అను [[నరసభూపాలీయము]] (వావిళ్లవారి ముద్రణ: 1920) {{small scan link|Narasabhupaleeyamu.pdf}}
* [[హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము]]
* [[వసుచరిత్రము]]
==రచయిత గురించిన రచనలు==
* [[కవి జీవితములు/రామరాజభూషణకవి]]
* [[ఆంధ్ర కవుల చరిత్రము - రెండవ భాగము/రామరాజ భూషణుడు]]</text>
      <sha1>3n3s8ycvlrsgbh5n3ul21pij6esu2or</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>501859</id>
      <parentid>501858</parentid>
      <timestamp>2025-06-29T12:46:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>దేవీప్రసాదశాస్త్రి, [[రచయిత:రామరాజ భూషణుడు]] పేజీని [[రచయిత:రామరాజభూషణుడు]] కు తరలించారు</comment>
      <origin>501858</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1562" sha1="3n3s8ycvlrsgbh5n3ul21pij6esu2or" xml:space="preserve">{{రచయిత
 |ఇంటిపేరు = 
 |అసలుపేరు = రామరాజ భూషణుడు
 |పేరు_మొదటి_అక్షరం = ర
 |పుట్టిన_యేడు = 16వ శతాబ్దం
 |గిట్టిన_యేడు = 16వ శతాబ్దం
 |వివరణ = రామరాజభూషణుడు గా పేరుగాంచిన భట్టుమూర్తి, శ్రీకృష్ణదేవరాయల ఆస్థానములోని అష్టదిగ్గజాల లో ఒకడు. ఈయన 16వ శతాబ్దముకు చెందిన తెలుగు కవి, సంగీత విద్వాంసుడు.
 |బొమ్మ= 
 |వికీపీడియా_లంకె = రామరాజభూషణుడు
 |వికీవ్యాఖ్య_లంకె = 
 |కామన్సు లంకె= 
}}

==రచనలు==
* కావ్యాలంకారసంగ్రహము అను [[నరసభూపాలీయము]] (వావిళ్లవారి ముద్రణ: 1920) {{small scan link|Narasabhupaleeyamu.pdf}}
* [[హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము]]
* [[వసుచరిత్రము]]
==రచయిత గురించిన రచనలు==
* [[కవి జీవితములు/రామరాజభూషణకవి]]
* [[ఆంధ్ర కవుల చరిత్రము - రెండవ భాగము/రామరాజ భూషణుడు]]</text>
      <sha1>3n3s8ycvlrsgbh5n3ul21pij6esu2or</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>501861</id>
      <parentid>501859</parentid>
      <timestamp>2025-06-29T12:47:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <origin>501861</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1560" sha1="87l0svjhw9dd5mv18fcygf8jab5ko67" xml:space="preserve">{{రచయిత
 |ఇంటిపేరు = 
 |అసలుపేరు = రామరాజభూషణుడు
 |పేరు_మొదటి_అక్షరం = ర
 |పుట్టిన_యేడు = 16వ శతాబ్దం
 |గిట్టిన_యేడు = 16వ శతాబ్దం
 |వివరణ = రామరాజభూషణుడు గా పేరుగాంచిన భట్టుమూర్తి, శ్రీకృష్ణదేవరాయల ఆస్థానములోని అష్టదిగ్గజాల లో ఒకడు. ఈయన 16వ శతాబ్దముకు చెందిన తెలుగు కవి, సంగీత విద్వాంసుడు.
 |బొమ్మ= 
 |వికీపీడియా_లంకె = రామరాజభూషణుడు
 |వికీవ్యాఖ్య_లంకె = 
 |కామన్సు లంకె= 
}}

==రచనలు==
* కావ్యాలంకారసంగ్రహము అను [[నరసభూపాలీయము]] (వావిళ్లవారి ముద్రణ: 1920) {{small scan link|Narasabhupaleeyamu.pdf}}
* [[హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము]]
* [[వసుచరిత్రము]]
==రచయిత గురించిన రచనలు==
* [[కవి జీవితములు/రామరాజభూషణకవి]]
* [[ఆంధ్ర కవుల చరిత్రము - రెండవ భాగము/రామరాజభూషణుడు]]</text>
      <sha1>87l0svjhw9dd5mv18fcygf8jab5ko67</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>501862</id>
      <parentid>501861</parentid>
      <timestamp>2025-06-29T12:47:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <origin>501862</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1561" sha1="8kifefgmn62lbdlb92gg3kenkgjo8i9" xml:space="preserve">{{రచయిత
 |ఇంటిపేరు = 
 |అసలుపేరు = రామరాజభూషణుడు
 |పేరు_మొదటి_అక్షరం = ర
 |పుట్టిన_యేడు = 16వ శతాబ్దం
 |గిట్టిన_యేడు = 16వ శతాబ్దం
 |వివరణ = రామరాజభూషణుడు గా పేరుగాంచిన భట్టుమూర్తి, శ్రీకృష్ణదేవరాయల ఆస్థానములోని అష్టదిగ్గజాల లో ఒకడు. ఈయన 16వ శతాబ్దముకు చెందిన తెలుగు కవి, సంగీత విద్వాంసుడు.
 |బొమ్మ= 
 |వికీపీడియా_లంకె = రామరాజభూషణుడు
 |వికీవ్యాఖ్య_లంకె = 
 |కామన్సు లంకె= 
}}

==రచనలు==
* కావ్యాలంకారసంగ్రహము అను [[నరసభూపాలీయము]] (వావిళ్లవారి ముద్రణ: 1920) {{small scan link|Narasabhupaleeyamu.pdf}}
* [[హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము]]
* [[వసుచరిత్రము]]
==రచయిత గురించిన రచనలు==
* [[కవి జీవితములు/రామరాజభూషణకవి]]
* [[ఆంధ్ర కవుల చరిత్రము - రెండవ భాగము/రామరాజ భూషణుడు]]</text>
      <sha1>8kifefgmn62lbdlb92gg3kenkgjo8i9</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>502373</id>
      <parentid>501862</parentid>
      <timestamp>2025-06-30T09:54:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Rajasekhar1961</username>
        <id>50</id>
      </contributor>
      <comment>/* రచనలు */</comment>
      <origin>502373</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1620" sha1="356u0wr4wzh7bz40m1nr749y81z9v41" xml:space="preserve">{{రచయిత
 |ఇంటిపేరు = 
 |అసలుపేరు = రామరాజభూషణుడు
 |పేరు_మొదటి_అక్షరం = ర
 |పుట్టిన_యేడు = 16వ శతాబ్దం
 |గిట్టిన_యేడు = 16వ శతాబ్దం
 |వివరణ = రామరాజభూషణుడు గా పేరుగాంచిన భట్టుమూర్తి, శ్రీకృష్ణదేవరాయల ఆస్థానములోని అష్టదిగ్గజాల లో ఒకడు. ఈయన 16వ శతాబ్దముకు చెందిన తెలుగు కవి, సంగీత విద్వాంసుడు.
 |బొమ్మ= 
 |వికీపీడియా_లంకె = రామరాజభూషణుడు
 |వికీవ్యాఖ్య_లంకె = 
 |కామన్సు లంకె= 
}}

==రచనలు==
* కావ్యాలంకారసంగ్రహము అను [[నరసభూపాలీయము]] (వావిళ్లవారి ముద్రణ: 1920) {{small scan link|Narasabhupaleeyamu.pdf}}
* [[హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము]]
* [[వసుచరిత్రము]] {{small scan link|వసుచరిత్రము.pdf}}

==రచయిత గురించిన రచనలు==
* [[కవి జీవితములు/రామరాజభూషణకవి]]
* [[ఆంధ్ర కవుల చరిత్రము - రెండవ భాగము/రామరాజ భూషణుడు]]</text>
      <sha1>356u0wr4wzh7bz40m1nr749y81z9v41</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>502374</id>
      <parentid>502373</parentid>
      <timestamp>2025-06-30T09:55:14Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Rajasekhar1961</username>
        <id>50</id>
      </contributor>
      <comment>/* రచనలు */</comment>
      <origin>502374</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1712" sha1="hudz6863i1xn720yi3d07lyzvkdutou" xml:space="preserve">{{రచయిత
 |ఇంటిపేరు = 
 |అసలుపేరు = రామరాజభూషణుడు
 |పేరు_మొదటి_అక్షరం = ర
 |పుట్టిన_యేడు = 16వ శతాబ్దం
 |గిట్టిన_యేడు = 16వ శతాబ్దం
 |వివరణ = రామరాజభూషణుడు గా పేరుగాంచిన భట్టుమూర్తి, శ్రీకృష్ణదేవరాయల ఆస్థానములోని అష్టదిగ్గజాల లో ఒకడు. ఈయన 16వ శతాబ్దముకు చెందిన తెలుగు కవి, సంగీత విద్వాంసుడు.
 |బొమ్మ= 
 |వికీపీడియా_లంకె = రామరాజభూషణుడు
 |వికీవ్యాఖ్య_లంకె = 
 |కామన్సు లంకె= 
}}

==రచనలు==
* కావ్యాలంకారసంగ్రహము అను [[నరసభూపాలీయము]] (వావిళ్లవారి ముద్రణ: 1920) {{small scan link|Narasabhupaleeyamu.pdf}}
* [[హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము]] {{small scan link|హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu}}
* [[వసుచరిత్రము]] {{small scan link|వసుచరిత్రము.pdf}}

==రచయిత గురించిన రచనలు==
* [[కవి జీవితములు/రామరాజభూషణకవి]]
* [[ఆంధ్ర కవుల చరిత్రము - రెండవ భాగము/రామరాజ భూషణుడు]]</text>
      <sha1>hudz6863i1xn720yi3d07lyzvkdutou</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>502407</id>
      <parentid>502374</parentid>
      <timestamp>2025-06-30T11:46:47Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <origin>502407</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1712" sha1="fowbi6nzu3lan7gowybms4d9n0jn3ha" xml:space="preserve">{{రచయిత
 |ఇంటిపేరు = 
 |అసలుపేరు = రామరాజభూషణుడు
 |పేరు_మొదటి_అక్షరం = ర
 |పుట్టిన_యేడు = 16వ శతాబ్దం
 |గిట్టిన_యేడు = 16వ శతాబ్దం
 |వివరణ = రామరాజభూషణుడు గా పేరుగాంచిన భట్టుమూర్తి, శ్రీకృష్ణదేవరాయల ఆస్థానములోని అష్టదిగ్గజాల లో ఒకడు. ఈయన 16వ శతాబ్దముకు చెందిన తెలుగు కవి, సంగీత విద్వాంసుడు.
 |బొమ్మ= 
 |వికీపీడియా_లంకె = రామరాజభూషణుడు
 |వికీవ్యాఖ్య_లంకె = 
 |కామన్సు లంకె= 
}}

==రచనలు==
* కావ్యాలంకారసంగ్రహము అను [[నరసభూపాలీయము]] (వావిళ్లవారి ముద్రణ: 1920) {{small scan link|Narasabhupaleeyamu.pdf}}
* [[వసుచరిత్రము]] {{small scan link|వసుచరిత్రము.pdf}}
* [[హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము]] {{small scan link|హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu}}

==రచయిత గురించిన రచనలు==
* [[కవి జీవితములు/రామరాజభూషణకవి]]
* [[ఆంధ్ర కవుల చరిత్రము - రెండవ భాగము/రామరాజ భూషణుడు]]</text>
      <sha1>fowbi6nzu3lan7gowybms4d9n0jn3ha</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>502409</id>
      <parentid>502407</parentid>
      <timestamp>2025-06-30T11:54:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <origin>502409</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1682" sha1="6azx1l6xngtattogjjkct8ajjr2s70b" xml:space="preserve">{{రచయిత
 |ఇంటిపేరు = 
 |అసలుపేరు = రామరాజభూషణుడు
 |పేరు_మొదటి_అక్షరం = ర
 |పుట్టిన_యేడు = 1510
 |గిట్టిన_యేడు = 1580 తరువాత
 |వివరణ = రామరాజభూషణుడుగా పేరు గాంచిన భట్టుమూర్తి, శ్రీకృష్ణదేవరాయల ఆస్థానములోని అష్టదిగ్గజాలలో ఒకడు. ఈయన 16వ శతాబ్దముకు చెందిన తెలుగుకవి, సంగీతవిద్వాంసుడు.
 |బొమ్మ= 
 |వికీపీడియా_లంకె = రామరాజభూషణుడు
 |వికీవ్యాఖ్య_లంకె = 
 |కామన్సు లంకె= 
}}

==రచనలు==
* కావ్యాలంకారసంగ్రహము అను [[నరసభూపాలీయము]] (వావిళ్లవారి ముద్రణ: 1920) {{small scan link|Narasabhupaleeyamu.pdf}}
* [[వసుచరిత్రము]] {{small scan link|వసుచరిత్రము.pdf}}
* [[హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము]] {{small scan link|హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu}}

==రచయిత గురించిన రచనలు==
* [[కవి జీవితములు/రామరాజభూషణకవి]]
* [[ఆంధ్ర కవుల చరిత్రము - రెండవ భాగము/రామరాజ భూషణుడు]]</text>
      <sha1>6azx1l6xngtattogjjkct8ajjr2s70b</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>నరసభూపాలీయము</title>
    <ns>0</ns>
    <id>92123</id>
    <revision>
      <id>502410</id>
      <parentid>376341</parentid>
      <timestamp>2025-06-30T11:56:20Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <origin>502410</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="493" sha1="d12fut29bwn6z1gbt8te52mj6nj7nk9" xml:space="preserve">{{తలకట్టు
 | శీర్షిక = [[నరసభూపాలీయము]]
 | రచయిత = 	రామరాజభూషణుడు
|అనువాదం=
 | విభాగము  = నరసభూపాలీయము
 | ముందరి = 
 | తదుపరి =[[నరసభూపాలీయము/పీఠిక|పీఠిక]]
 | వివరములు = 
|సంవత్సరం= 1920
}}
&lt;pages index=&quot;Narasabhupaleeyamu.pdf&quot; from=1 to=2/&gt;

{{PD-old}}</text>
      <sha1>d12fut29bwn6z1gbt8te52mj6nj7nk9</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>నరసభూపాలీయము/పీఠిక</title>
    <ns>0</ns>
    <id>92124</id>
    <revision>
      <id>502411</id>
      <parentid>376247</parentid>
      <timestamp>2025-06-30T11:56:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <origin>502411</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="442" sha1="n9vu019moo5xofuq4ubfu45qd2009qs" xml:space="preserve">{{తలకట్టు
 | శీర్షిక = [[నరసభూపాలీయము]]
 | రచయిత = 	రామరాజభూషణుడు
|అనువాదం=
 | విభాగము  = పీఠిక
 | ముందరి = [[../]]
 | తదుపరి =[[../ప్రథమాశ్వాసము/]]
 | వివరములు = 
|సంవత్సరం= 1920
}}
&lt;pages index=&quot;Narasabhupaleeyamu.pdf&quot; from=3 to=6/&gt;</text>
      <sha1>n9vu019moo5xofuq4ubfu45qd2009qs</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>నరసభూపాలీయము/ప్రథమాశ్వాసము</title>
    <ns>0</ns>
    <id>92125</id>
    <revision>
      <id>502412</id>
      <parentid>376244</parentid>
      <timestamp>2025-06-30T11:57:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <origin>502412</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="490" sha1="itdxvjcajyxa0s0mwotpp0me6qxav1k" xml:space="preserve">{{తలకట్టు
 | శీర్షిక = [[నరసభూపాలీయము]]
 | రచయిత = 	రామరాజభూషణుడు
|అనువాదం=
 | విభాగము  = ప్రథమాశ్వాసము
 | ముందరి = [[../పీఠిక/]]
 | తదుపరి = [[../ద్వితీయాశ్వాసము/]]
 | వివరములు = 
|సంవత్సరం= 1920
}}
&lt;pages index=&quot;Narasabhupaleeyamu.pdf&quot; from=7 to=24/&gt;</text>
      <sha1>itdxvjcajyxa0s0mwotpp0me6qxav1k</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>సూచిక:Go Geethamu.pdf</title>
    <ns>106</ns>
    <id>94683</id>
    <revision>
      <id>501887</id>
      <parentid>317544</parentid>
      <timestamp>2025-06-29T13:07:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Rajasekhar1961</username>
        <id>50</id>
      </contributor>
      <origin>501887</origin>
      <model>proofread-index</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="201" sha1="2c3zy04zitfiy3aqab4ax6v06nyj3oo" xml:space="preserve">{{:MediaWiki:Proofreadpage_index_template
|రకం=పుస్తకం
|శీర్షిక=[[గోగీతము]]
|భాష=te
|సంపుటి=
|రచయిత=[[రచయిత:నాళము కృష్ణారావు]]
|అనువాదకులు=
|ఎడిటర్=
|చిత్రకర్త=
|పాఠశాల=
|ప్రచురణకర్త=
|చిరునామా=
|సంవత్సరం=1927
|ఆధారం=
|ISBN=
|OCLC=
|LCCN=
|BNF_ARK=
|ARC=
|మూలం=pdf
|బొమ్మ=5
|పురోగతి=MS
|పుటలు=&lt;pagelist 
1to4=-
5=&quot;ముఖచిత్రం&quot;
6=-
7=1
29to31=-
/&gt;
|సంపుటాలు=
|వ్యాఖ్యలు=
|వెడల్పు=
|సిఎస్ఎస్=
|పేజీ మొదటి వరుస=
|పేజీ చివరివరుస=
}}
[[వర్గం:PD India]]</text>
      <sha1>2c3zy04zitfiy3aqab4ax6v06nyj3oo</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:Go Geethamu.pdf/5</title>
    <ns>104</ns>
    <id>97472</id>
    <revision>
      <id>501886</id>
      <parentid>324363</parentid>
      <timestamp>2025-06-29T13:07:07Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Rajasekhar1961</username>
        <id>50</id>
      </contributor>
      <origin>501886</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="262" sha1="ipowor1k7bj3vhz2mykc5w9lkkh3lv4" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;2405:201:C01E:A06F:9491:8E54:BF17:EBD2&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;


'''గోగీతము'''


'భోజరాజీయము' లోని
గోవ్యాఘ్ర సంవాదమునుండి
యనువదింపఁబడినది

నాళము కృష్ణరావు


1927
0-2-0&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>ipowor1k7bj3vhz2mykc5w9lkkh3lv4</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>502138</id>
      <parentid>501886</parentid>
      <timestamp>2025-06-30T03:32:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Rajasekhar1961</username>
        <id>50</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దారు */</comment>
      <origin>502138</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="323" sha1="oo11kliyujbkpednudqyh8qiyvtevuz" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;3&quot; user=&quot;Rajasekhar1961&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;


{{p|fs150|ac}}'''గోగీతము'''&lt;/p&gt;


{{c|'భోజరాజీయము' లోని}}
{{c|గోవ్యాఘ్రసంవాదమునుండి}}
{{c|యనువదింపఁబడినది}}

{{p|fs125|ac}}నాళము కృష్ణరావు&lt;/p&gt;


{{rh|1927||0-2-0}}&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>oo11kliyujbkpednudqyh8qiyvtevuz</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>502139</id>
      <parentid>502138</parentid>
      <timestamp>2025-06-30T03:33:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Rajasekhar1961</username>
        <id>50</id>
      </contributor>
      <origin>502139</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="351" sha1="1h5xako1e60b9jeaeodwmltxen5iqd0" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;3&quot; user=&quot;Rajasekhar1961&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;


{{p|fs150|ac}}'''గోగీతము'''&lt;/p&gt;


{{nop}}

{{c|'భోజరాజీయము' లోని}}
{{c|గోవ్యాఘ్రసంవాదమునుండి}}
{{c|యనువదింపఁబడినది}}


{{nop}}

{{p|fs125|ac}}నాళము కృష్ణరావు&lt;/p&gt;


{{nop}}

{{rh|1927||0-2-0}}&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>1h5xako1e60b9jeaeodwmltxen5iqd0</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:Go Geethamu.pdf/28</title>
    <ns>104</ns>
    <id>97473</id>
    <revision>
      <id>502140</id>
      <parentid>324366</parentid>
      <timestamp>2025-06-30T03:35:07Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Rajasekhar1961</username>
        <id>50</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దారు */</comment>
      <origin>502140</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="169" sha1="gxyrwmsv34qh6baltsnsbv4l886ql6s" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;3&quot; user=&quot;Rajasekhar1961&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;


{{rule}}{{rule}}

{{c|Printed}}
{{c|by}}
{{c|Vatchavaye Raya Jagapathi Varma}}
{{c|AT THE JAGAPATHI PRINTING WORKS}}
{{c|Rajahmundry.}}

{{rule}}{{rule}}&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>gxyrwmsv34qh6baltsnsbv4l886ql6s</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>సూచిక:మధుర గీతికలు.pdf</title>
    <ns>106</ns>
    <id>131644</id>
    <revision>
      <id>501927</id>
      <parentid>406114</parentid>
      <timestamp>2025-06-29T15:53:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Rajasekhar1961</username>
        <id>50</id>
      </contributor>
      <origin>501927</origin>
      <model>proofread-index</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="675" sha1="kcbf2bes99s8cuqwgbo1aqgf1w414un" xml:space="preserve">{{:MediaWiki:Proofreadpage_index_template
|రకం=పుస్తకం
|శీర్షిక=[[మధుర గీతికలు]]
|భాష=te
|సంపుటి=
|రచయిత=[[రచయిత:నాళము కృష్ణారావు|నాళము కృష్ణారావు]]
|అనువాదకులు=
|ఎడిటర్=
|చిత్రకర్త=
|పాఠశాల=
|ప్రచురణకర్త=ఊటుకూరి లక్ష్మీకాంతమ్మ
|చిరునామా=బాపట్ల
|సంవత్సరం=1984
|ఆధారం=
|ISBN=
|OCLC=
|LCCN=
|BNF_ARK=
|ARC=
|మూలం=pdf
|బొమ్మ=4
|పురోగతి=MS
|పుటలు=&lt;pagelist 
1to2=-
3=&quot;ప్రవి&quot;
4=&quot;విసూ&quot;
5=-
6=&quot;బొమ్మ&quot;
7=-
8=&quot;title1&quot;
9=-
10to11=&quot;విజ్ఞప్తి&quot;
48=&quot;title2&quot;
49=-
50=1
92=&quot;title3&quot; 93=- 94=1
134=&quot;title4&quot; 135=- 136=1
180=&quot;title5&quot; 181=- 182=1
256=&quot;title6&quot; 257=- 258=1
306=&quot;title7&quot; 307=- 308=1
372=&quot;title8&quot; 373=- 374=1
446=&quot;title9&quot; 447=- 452=1
520=&quot;title10&quot; 521=- 538=1
634=&quot;title11&quot; 635=- 636=1
716=&quot;title12&quot; 717=- 722=1
/&gt;
|సంపుటాలు=
|వ్యాఖ్యలు=
|వెడల్పు=
|సిఎస్ఎస్=
|పేజీ మొదటి వరుస=
|పేజీ చివరివరుస=
}}</text>
      <sha1>kcbf2bes99s8cuqwgbo1aqgf1w414un</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:ShriiAmmavaariDandakam1922.pdf/4</title>
    <ns>104</ns>
    <id>151379</id>
    <revision>
      <id>502082</id>
      <parentid>501005</parentid>
      <timestamp>2025-06-30T01:06:44Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ramesam54</username>
        <id>3001</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దారు */</comment>
      <origin>502082</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1646" sha1="8qqgq9a3761g3p36iqkl24sb11n1qh8" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;3&quot; user=&quot;Ramesam54&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;ఘంబులన్ ద్రుంపగాజూచి మాంసాది కానేక
శల్యా పురీషాదులున్ గల్గు కూపంబులన్ ద్రోయ
గా దేవతానీకమా బాధలన్ జిక్కి తా జేయునదే
దియున్ గానకోదేవి యోశాంభవీ శాంకరీ క
స్క దుర్గాంబయోకంచి కామాక్షియో కాళీ
యో పార్వతీ శంభురాణీ భవానీ సురాపూజి 
తా దేవియంచున్ గడుందీనతన్ బొందినిన్నా
ర్తులై వేడనౌతారమున్ బొందియున్ పెక్కు.
లౌబాహులన్ ఖడ్గశూలాద్యనేకాయుధాల్ బ
ట్టిఝాంకార మొప్పార క్రోధాగ్ని జ్వాలాప్ర
కాశంబుచే వెల్గుచున్ వచ్చునీమోము నుంగాం
చియాదానవానీక బృందంబుల్బబ్బ యీ రూప
మేనాడు జూడంగ లేదంచు యోతల్లి యోమా
త యోదేవిరక్షింపు రక్షింపుమంచున్ దగన్ వే
డుచున్నట్టి యవ్వారినిన్ వీడి మహిషాసురున్
దృంచి దేవాదులన్ గాచి రక్షించవా  భూమి&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>8qqgq9a3761g3p36iqkl24sb11n1qh8</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>సూచిక:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu</title>
    <ns>106</ns>
    <id>161712</id>
    <revision>
      <id>501840</id>
      <parentid>499569</parentid>
      <timestamp>2025-06-29T12:22:48Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Rajasekhar1961</username>
        <id>50</id>
      </contributor>
      <origin>501840</origin>
      <model>proofread-index</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="513" sha1="mhugalnnqebz21tn1oiesz54uwt5vc5" xml:space="preserve">{{:MediaWiki:Proofreadpage_index_template
|రకం=పుస్తకం
|శీర్షిక=[[హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము]]
|భాష=te
|సంపుటి=
|రచయిత=[[రచయిత:రామరాజ భూషణుడు|రామరాజభూషణుడు]]
|అనువాదకులు=
|ఎడిటర్=[[రచయిత: వజ్ఞల చినసీతారామశాస్త్రి|వజ్ఞల చినసీతారామశాస్త్రి]]
|చిత్రకర్త=
|పాఠశాల=
|ప్రచురణకర్త=వావిళ్ళ రామస్వామిశాస్త్రులు అండ్ సన్స్
|చిరునామా=చెన్నపురి
|సంవత్సరం=1930
|ఆధారం=
|ISBN=
|OCLC=
|LCCN=
|BNF_ARK=
|ARC=
|మూలం=djvu
|బొమ్మ=1
|పురోగతి=MS
|పుటలు=&lt;pagelist /&gt;
|సంపుటాలు=
|వ్యాఖ్యలు=
|వెడల్పు=
|సిఎస్ఎస్=
|పేజీ మొదటి వరుస=
|పేజీ చివరివరుస=
}}</text>
      <sha1>mhugalnnqebz21tn1oiesz54uwt5vc5</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>502141</id>
      <parentid>501840</parentid>
      <timestamp>2025-06-30T03:37:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Rajasekhar1961</username>
        <id>50</id>
      </contributor>
      <origin>502141</origin>
      <model>proofread-index</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="532" sha1="7t8mi1gh9tiyo568jgj1o51oocabl2r" xml:space="preserve">{{:MediaWiki:Proofreadpage_index_template
|రకం=పుస్తకం
|శీర్షిక=[[హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము]]
|భాష=te
|సంపుటి=
|రచయిత=[[రచయిత:రామరాజ భూషణుడు|రామరాజభూషణుడు]]
|అనువాదకులు=
|ఎడిటర్=[[రచయిత: వజ్ఝల చినసీతారామస్వామి శాస్త్రి|వజ్ఞల చినసీతారామశాస్త్రి]]
|చిత్రకర్త=
|పాఠశాల=
|ప్రచురణకర్త=వావిళ్ళ రామస్వామిశాస్త్రులు అండ్ సన్స్
|చిరునామా=చెన్నపురి
|సంవత్సరం=1930
|ఆధారం=
|ISBN=
|OCLC=
|LCCN=
|BNF_ARK=
|ARC=
|మూలం=djvu
|బొమ్మ=1
|పురోగతి=MS
|పుటలు=&lt;pagelist /&gt;
|సంపుటాలు=
|వ్యాఖ్యలు=
|వెడల్పు=
|సిఎస్ఎస్=
|పేజీ మొదటి వరుస=
|పేజీ చివరివరుస=
}}</text>
      <sha1>7t8mi1gh9tiyo568jgj1o51oocabl2r</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>502142</id>
      <parentid>502141</parentid>
      <timestamp>2025-06-30T03:38:48Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Rajasekhar1961</username>
        <id>50</id>
      </contributor>
      <origin>502142</origin>
      <model>proofread-index</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="553" sha1="50ivo7w2rx1krw2wkymaxl64hkmopkm" xml:space="preserve">{{:MediaWiki:Proofreadpage_index_template
|రకం=పుస్తకం
|శీర్షిక=[[హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము]]
|భాష=te
|సంపుటి=
|రచయిత=[[రచయిత:రామరాజ భూషణుడు|రామరాజభూషణుడు]]
|అనువాదకులు=
|ఎడిటర్=[[రచయిత: వజ్ఝల చినసీతారామస్వామి శాస్త్రి|వజ్ఞల చినసీతారామశాస్త్రి]]
|చిత్రకర్త=
|పాఠశాల=
|ప్రచురణకర్త=[[వేదిక:వావిళ్ల రామస్వామి శాస్త్రులు అండ్ సన్స్]]
|చిరునామా=చెన్నపురి
|సంవత్సరం=1930
|ఆధారం=
|ISBN=
|OCLC=
|LCCN=
|BNF_ARK=
|ARC=
|మూలం=djvu
|బొమ్మ=1
|పురోగతి=MS
|పుటలు=&lt;pagelist /&gt;
|సంపుటాలు=
|వ్యాఖ్యలు=
|వెడల్పు=
|సిఎస్ఎస్=
|పేజీ మొదటి వరుస=
|పేజీ చివరివరుస=
}}</text>
      <sha1>50ivo7w2rx1krw2wkymaxl64hkmopkm</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/1</title>
    <ns>104</ns>
    <id>170902</id>
    <revision>
      <id>501868</id>
      <parentid>482334</parentid>
      <timestamp>2025-06-29T12:53:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దారు */</comment>
      <origin>501868</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="692" sha1="tu6czm7dlzde3uyo3kf2uficbrn80mq" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;3&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;{{Center|శ్రీరస్తు}}
{{p|ac|fs150}}హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము&lt;/p&gt;
{{p|ac|fwb}}రామరాజభూషణప్రణీతము&lt;/p&gt;
{{Center|సటీకము}}
{{Css image crop
|Image = హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu
|Page = 1
|bSize = 395
|cWidth = 110
|cHeight = 111
|oTop = 257
|oLeft = 143
|Location = center
|Description = 
}}
{{Center|చెన్నపురి:}}
{{p|ac|fwb}}వావిళ్ల రామస్వామిశాస్త్రులు అండ్ సన్స్&lt;/p&gt;
{{Center|వారిచేఁ బ్రకటితము}}
{{Center|1930}}&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>tu6czm7dlzde3uyo3kf2uficbrn80mq</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/163</title>
    <ns>104</ns>
    <id>170909</id>
    <revision>
      <id>501823</id>
      <parentid>482393</parentid>
      <timestamp>2025-06-29T12:17:25Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దారు */</comment>
      <origin>501823</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2605" sha1="ols9aog2k6hrgqj2262dw1g5fvg0eii" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;3&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;{{Css image crop
|Image = హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu
|Page = 163
|bSize = 378
|cWidth = 273
|cHeight = 84
|oTop = 29
|oLeft = 56
|Location = center
|Description = 
}}
{{Center|శ్రీరస్తు}}
{{Center|శ్రీ గణేశాయ నమః}}
{{p|ac|fs150}}హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము&lt;/p&gt;
{{p|ac|fwb}}(ద్వ్యర్థికావ్యము)&lt;/p&gt;
{{Css image crop
|Image = హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu
|Page = 163
|bSize = 378
|cWidth = 75
|cHeight = 18
|oTop = 216
|oLeft = 164
|Location = center
|Description = 
}}
{{p|ac|fwb}}అవతారిక&lt;/p&gt;
{{Telugu poem|type=శా.|lines=&lt;poem&gt;శ్రీవైదేహసుతన్ భృగుద్వహజయశ్రీ నబ్జభృచ్ఛాపలీ
లావాప్తిన్ వరియించి సత్కుశలవత్త్వామూల్యమాంగల్యదీ
వాలం బగు నాపరిగ్రహయుగం బన్యోన్యహార్ధంబునన్
సేవింపం దగు రామచంద్రుఁడు శుభశ్రీ లిచ్చు మా కెప్పుడున్.&lt;/poem&gt;|ref=1}} 
{{Center|వ్యాఖ్యాతృకృతస్తుతి}}.
{{Telugu poem|type=శా.|lines=&lt;poem&gt;శ్రీమద్రామపదారవిందయుగళీభృంగాయితస్వాంతు భ
కామేయాభిమతార్థదాయకదయైకాయత్తనేత్రాంతు సు
త్రామాదిత్రిదశప్రియంకరభుజాధామాతికాంతున్ బుధ
స్తోమస్తుత్యయశో&lt;ref&gt;నిశాంతు&lt;/ref&gt;నితాంతు హనుమంతున్ భక్తిఁ గీర్తించెదన్.&lt;/poem&gt;|ref=}} 
{{Telugu poem|type=సీ.|lines=&lt;poem&gt;శ్రీహనుమద్వరశ్రీలబ్దసుకవిత్వ
                  చతురుండ లక్షణసారసంగ్ర
హం బొనరించి యుద్యత్కీర్తిఁ బ్రఖ్యాతుఁ
                  డగుచిత్రకవి పెద్దనార్యసుతుఁడ
విష్ణుచిత్తీయాదివివిధకావ్యార్థముల్
                  దెలిసి వక్కాణించుధీరనుతుఁడ&lt;/poem&gt;|ref=}}&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>ols9aog2k6hrgqj2262dw1g5fvg0eii</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>501824</id>
      <parentid>501823</parentid>
      <timestamp>2025-06-29T12:17:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <origin>501824</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2604" sha1="bbo6vdh6518ngpoyagvrij4he553x3o" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;3&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;{{Css image crop
|Image = హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu
|Page = 163
|bSize = 378
|cWidth = 273
|cHeight = 84
|oTop = 29
|oLeft = 56
|Location = center
|Description = 
}}
{{Center|శ్రీరస్తు}}
{{Center|శ్రీ గణేశాయ నమః}}
{{p|ac|fs150}}హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము&lt;/p&gt;
{{p|ac|fwb}}(ద్వ్యర్థికావ్యము)&lt;/p&gt;
{{Css image crop
|Image = హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu
|Page = 163
|bSize = 378
|cWidth = 75
|cHeight = 18
|oTop = 216
|oLeft = 164
|Location = center
|Description = 
}}
{{p|ac|fwb}}అవతారిక&lt;/p&gt;
{{Telugu poem|type=శా.|lines=&lt;poem&gt;శ్రీవైదేహసుతన్ భృగుద్వహజయశ్రీ నబ్జభృచ్ఛాపలీ
లావాప్తిన్ వరియించి సత్కుశలవత్త్వామూల్యమాంగల్యదీ
వాలం బగు నాపరిగ్రహయుగం బన్యోన్యహార్ధంబునన్
సేవింపం దగు రామచంద్రుఁడు శుభశ్రీ లిచ్చు మా కెప్పుడున్.&lt;/poem&gt;|ref=1}} 
{{Center|వ్యాఖ్యాతృకృతస్తుతి}}
{{Telugu poem|type=శా.|lines=&lt;poem&gt;శ్రీమద్రామపదారవిందయుగళీభృంగాయితస్వాంతు భ
కామేయాభిమతార్థదాయకదయైకాయత్తనేత్రాంతు సు
త్రామాదిత్రిదశప్రియంకరభుజాధామాతికాంతున్ బుధ
స్తోమస్తుత్యయశో&lt;ref&gt;నిశాంతు&lt;/ref&gt;నితాంతు హనుమంతున్ భక్తిఁ గీర్తించెదన్.&lt;/poem&gt;|ref=}} 
{{Telugu poem|type=సీ.|lines=&lt;poem&gt;శ్రీహనుమద్వరశ్రీలబ్దసుకవిత్వ
                  చతురుండ లక్షణసారసంగ్ర
హం బొనరించి యుద్యత్కీర్తిఁ బ్రఖ్యాతుఁ
                  డగుచిత్రకవి పెద్దనార్యసుతుఁడ
విష్ణుచిత్తీయాదివివిధకావ్యార్థముల్
                  దెలిసి వక్కాణించుధీరనుతుఁడ&lt;/poem&gt;|ref=}}&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>bbo6vdh6518ngpoyagvrij4he553x3o</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>501855</id>
      <parentid>501824</parentid>
      <timestamp>2025-06-29T12:37:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <origin>501855</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2606" sha1="b8qp56b48moo9ig07ue0tl7hbqbn6xo" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;3&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;{{Css image crop
|Image = హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu
|Page = 163
|bSize = 378
|cWidth = 273
|cHeight = 84
|oTop = 29
|oLeft = 56
|Location = center
|Description = 
}}
{{Center|శ్రీరస్తు}}
{{Center|శ్రీ గణేశాయ నమః}}
{{p|ac|fs150}}హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము&lt;/p&gt;
{{p|ac|fwb}}(ద్వ్యర్థికావ్యము)&lt;/p&gt;
{{Css image crop
|Image = హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu
|Page = 163
|bSize = 378
|cWidth = 75
|cHeight = 18
|oTop = 216
|oLeft = 164
|Location = center
|Description = 
}}
{{p|ac|fs125}}అవతారిక&lt;/p&gt;
{{Telugu poem|type=శా.|lines=&lt;poem&gt;శ్రీవైదేహసుతన్ భృగుద్వహజయశ్రీ నబ్జభృచ్ఛాపలీ
లావాప్తిన్ వరియించి సత్కుశలవత్త్వామూల్యమాంగల్యదీ
వాలం బగు నాపరిగ్రహయుగం బన్యోన్యహార్ధంబునన్
సేవింపం దగు రామచంద్రుఁడు శుభశ్రీ లిచ్చు మా కెప్పుడున్.&lt;/poem&gt;|ref=1}} 
{{Center|వ్యాఖ్యాతృకృతస్తుతి}}
{{Telugu poem|type=శా.|lines=&lt;poem&gt;శ్రీమద్రామపదారవిందయుగళీభృంగాయితస్వాంతు భ
కామేయాభిమతార్థదాయకదయైకాయత్తనేత్రాంతు సు
త్రామాదిత్రిదశప్రియంకరభుజాధామాతికాంతున్ బుధ
స్తోమస్తుత్యయశో&lt;ref&gt;నిశాంతు&lt;/ref&gt;నితాంతు హనుమంతున్ భక్తిఁ గీర్తించెదన్.&lt;/poem&gt;|ref=}} 
{{Telugu poem|type=సీ.|lines=&lt;poem&gt;శ్రీహనుమద్వరశ్రీలబ్దసుకవిత్వ
                  చతురుండ లక్షణసారసంగ్ర
హం బొనరించి యుద్యత్కీర్తిఁ బ్రఖ్యాతుఁ
                  డగుచిత్రకవి పెద్దనార్యసుతుఁడ
విష్ణుచిత్తీయాదివివిధకావ్యార్థముల్
                  దెలిసి వక్కాణించుధీరనుతుఁడ&lt;/poem&gt;|ref=}}&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>b8qp56b48moo9ig07ue0tl7hbqbn6xo</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>502083</id>
      <parentid>501855</parentid>
      <timestamp>2025-06-30T01:06:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <origin>502083</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2799" sha1="gecp1l8d88k7aq3kz8z033mheg1wnvg" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;3&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;{{Css image crop
|Image = హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu
|Page = 163
|bSize = 378
|cWidth = 273
|cHeight = 84
|oTop = 29
|oLeft = 56
|Location = center
|Description = 
}}
{{Center|శ్రీరస్తు}}
{{Center|శ్రీ గణేశాయ నమః}}
{{p|ac|fs150}}హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము&lt;/p&gt;
{{p|ac|fwb}}(ద్వ్యర్థికావ్యము)&lt;/p&gt;
{{Css image crop
|Image = హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu
|Page = 163
|bSize = 378
|cWidth = 75
|cHeight = 18
|oTop = 216
|oLeft = 164
|Location = center
|Description = 
}}
{{p|ac|fs125}}అవతారిక&lt;/p&gt;
{{Telugu poem|type={{Css image crop
|Image = హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu
|Page = 287
|bSize = 404
|cWidth = 63
|cHeight = 119
|oTop = 81
|oLeft = 36
|Location = left
|Description = 
}}|lines=&lt;poem&gt;


వైదేహసుతన్ భృగుద్వహజయశ్రీ నబ్జభృచ్ఛాపలీ
లావాప్తిన్ వరియించి సత్కుశలవత్త్వామూల్యమాంగల్యదీ
వాలం బగు నాపరిగ్రహయుగం బన్యోన్యహార్ధంబునన్
సేవింపం దగు రామచంద్రుఁడు శుభశ్రీ లిచ్చు మా కెప్పుడున్.&lt;/poem&gt;|ref=1}} 
{{Center|వ్యాఖ్యాతృకృతస్తుతి}}
{{Telugu poem|type=శా.|lines=&lt;poem&gt;శ్రీమద్రామపదారవిందయుగళీభృంగాయితస్వాంతు భ
కామేయాభిమతార్థదాయకదయైకాయత్తనేత్రాంతు సు
త్రామాదిత్రిదశప్రియంకరభుజాధామాతికాంతున్ బుధ
స్తోమస్తుత్యయశో&lt;ref&gt;నిశాంతు&lt;/ref&gt;నితాంతు హనుమంతున్ భక్తిఁ గీర్తించెదన్.&lt;/poem&gt;|ref=}} 
{{Telugu poem|type=సీ.|lines=&lt;poem&gt;శ్రీహనుమద్వరశ్రీలబ్దసుకవిత్వ
                  చతురుండ లక్షణసారసంగ్ర
హం బొనరించి యుద్యత్కీర్తిఁ బ్రఖ్యాతుఁ
                  డగుచిత్రకవి పెద్దనార్యసుతుఁడ
విష్ణుచిత్తీయాదివివిధకావ్యార్థముల్
                  దెలిసి వక్కాణించుధీరనుతుఁడ&lt;/poem&gt;|ref=}}&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>gecp1l8d88k7aq3kz8z033mheg1wnvg</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:TeluguJaateeyamuluPartI.djvu/174</title>
    <ns>104</ns>
    <id>175616</id>
    <revision>
      <id>501821</id>
      <parentid>492591</parentid>
      <timestamp>2025-06-29T12:06:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>A.Murali</username>
        <id>3019</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దారు */</comment>
      <origin>501821</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1848" sha1="aghmxtj8e7gx6tgpulyqicbiky5z87c" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;3&quot; user=&quot;A.Murali&quot; /&gt;{{rh||తెలుఁగు జాతీయములు|171}}&lt;/noinclude&gt;{{left margin|5em}}
&lt;poem&gt;
ఉ..... యుద్ధతుల్
ముప్పిరిగాఁ గిలార్చి బలముల్ బురికొల్పి తుపాకి నాదుచే
నుప్పరవీది బిట్టదర నోహరి సాహరిగాఁ బెనంగఁగన్.
{{float right|రంగారా. 3. 111}}
వ. ఇ ట్లో హరిసాహరి నల్లాడు హరార్జునులయందు .......
{{float right|హరవి. 7. 73}}
{{larger|'''ఔఁగాధను '''}}
అవునని, కాదని విమర్శించు.
ఉ. యాదవసింహ! నాతలపు నప్పుడు వారలపా టొకింతయౌఁ
గా దనుదాఁక లేదు గలకం బడజొచ్చె.
{{float right|ప్రభా. 1. 83}}
ఉ. ఆకమలాయతాక్షిఁ దమసాపర పారమునం దెలర్చు వా
ల్మీకులయాశ్రమం బడరు మేదినికిం దగ నింతనంత మం
దాకినిపొంత నిర్జనవనాధ్వమునం డిగఁ బెట్ట వేగ మి
క్ష్వాకుకు లేశ ! పొ మ్మగును గా దనఁబోకుము నీకు మే
లగున్.
{{float right|రామకథా. ఉత్త. ఉ. భా. 2.96}}
{{larger|'''ఔఁగ్రాములు '''}}
అగుట, కాకపోవుట; మేలు గీళ్ళు; మంచిచెడ్డలు.
తే, దీని యౌఁగాములన్నియుఁ దెలిసి శిక్ష...
{{float right|ఫరమయోగివి. 3. ఆ}}
&lt;/poem&gt;&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>aghmxtj8e7gx6tgpulyqicbiky5z87c</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:TeluguJaateeyamuluPartI.djvu/175</title>
    <ns>104</ns>
    <id>175617</id>
    <revision>
      <id>501822</id>
      <parentid>492592</parentid>
      <timestamp>2025-06-29T12:13:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>A.Murali</username>
        <id>3019</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దారు */</comment>
      <origin>501822</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1573" sha1="5be32l2v9bnsiba3pkwpun9ndu3o83j" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;3&quot; user=&quot;A.Murali&quot; /&gt;{{rh|172|తెలుఁగు జాతీయములు|}}&lt;/noinclude&gt;{{left margin|5em}}
&lt;poem&gt;
క. చనునే వగవఁగ నొకయెడ
ననయము నగు నలువకైన నౌఁగాము లొగిన్
{{float right|యయాతి, 3}}
క. అన నయ్యంగన నా కే
మన నో రున్నయది మీర లనినంతయుఁ జె
ల్లును మీ కౌఁగాములు దె
ల్పు నుపాయం బొకటి కానఁబడునందాఁకన్.
{{float right|కళాపూ. 3. 180}}
వ... నలకూబరుండును దత్కాలం బెట్టిదియొ కాని యౌ
గాములు వివేకింపలేక యిది యిట్టి శాపంబునకుం దగు
నని పలికి ...
{{float right|కళాపూ. 3. 234}}
తే. అట్లు సోద్రొబ్బుటయు నతఁ డాత్మ నిచ్చ
గించుకొని యుండెఁ గాని తా నెంచఁ డయ్యె
రంభయౌఁగాము లా ప్రతిరంభమీఁది
ప్రేమఁ గాముకుల్ నూతనప్రియులు గారె?
{{float right|కళాపూ. 3. 237}}
{{larger|'''కంకణముగట్టు '''}}
దీక్షబూను
సీ. తే. ... కంకణముగట్టినాఁడు రక్షణము కొఱకు
{{float right|రాజవా. 1. 34}}
&lt;/poem&gt;&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>5be32l2v9bnsiba3pkwpun9ndu3o83j</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:TeluguJaateeyamuluPartI.djvu/176</title>
    <ns>104</ns>
    <id>175618</id>
    <revision>
      <id>501834</id>
      <parentid>492593</parentid>
      <timestamp>2025-06-29T12:20:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>A.Murali</username>
        <id>3019</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దారు */</comment>
      <origin>501834</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1783" sha1="hbbj7wj6bhrbml9gsq8jbv5zrfv665i" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;3&quot; user=&quot;A.Murali&quot; /&gt;{{rh||తెలుఁగు జాతీయములు|173}}&lt;/noinclude&gt;{{left margin|5em}}
&lt;poem&gt;
సీ. సింహాసనముమాట శిథిల మౌటలు విని
          గట్టిగా నిలుపఁ గంకణము గట్టె.
{{float right|విజ. 1. 57}}
{{float right|కువల. 4. 132.}}
తే. ... క్షి తిత లేశ్వర నిన్ను బొంకింపఁ బూని
కంకణము గట్టుకొన్నాఁడు గాధిపట్టి
{{float right|హరిశ్చ. 4. 40}}
సీ. ముఖ్యవ్రతస్ఫూర్తి ముంజిఁ గట్టెడు నాఁడె
          కవులఁ బ్రోచుటకుఁ గంకణము గట్టె
{{float right|పాండు. 1. 41}}
{{larger|'''కంచముచెంత పిల్లి '''}}
సద్దుచేయక ఎపుడు సమయము దొఱకునా తినుటకు
లేక ఎపుడు పిడికెడు మెతుకులు కనికరించి నా కిడుదురా
భుజించువారు అని ఆసించుచు పిల్లి కంచము చెంత నడఁగి
కనిపెట్టుకొని కూర్చుండియుండును.
తే. అతఁ డది యాదిగాగ నయ్యబల మగని
మొఱఁగి చావడిలో నిల్చి మొగము సూపుఁ
జొన్న లకు లోఁగుఁ గంచంబు చెంత పిల్లి
కరణి నెదురింటివాఁకిటఁ గాచి యుండు.
{{float right|శుక. 2. ఆ. 70. పే}}
&lt;/poem&gt;&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>hbbj7wj6bhrbml9gsq8jbv5zrfv665i</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:TeluguJaateeyamuluPartI.djvu/177</title>
    <ns>104</ns>
    <id>175619</id>
    <revision>
      <id>502136</id>
      <parentid>492594</parentid>
      <timestamp>2025-06-30T02:51:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>A.Murali</username>
        <id>3019</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దారు */</comment>
      <origin>502136</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1861" sha1="gmcbyy84zmzb1j40w1zdhb1v2ep2leu" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;3&quot; user=&quot;A.Murali&quot; /&gt;{{rh|174|తెలుఁగు జాతీయములు|}}&lt;/noinclude&gt;{{left margin|5em}}
&lt;poem&gt;
{{larger|'''కంచములోపలిరాయి '''}}
కంచములో రాయిగొట్టునది.
ఆహారమున కడ్డు దగులునది. (అనఁగా కూడు లేకుండ
చేయునది.)
సీ. చంద్రికాపాయి కంచంబులోపలిరాయి
          కౌశి కావళికిఁ గన్మూసిగంత.
{{float right|చమ. 3. 39}}
{{larger|'''కంచంతకాపురము '''}}
పెద్దదై చిక్కు పుట్టగా పెనవేసుకొనిన కాపురము.
తే. కాపుకోడలు కంచంత కాఁపురంబుఁ
బాలవంటికులంబు గాడ్పఱచి యుఱికె,
మగని నటువెట్టి రెండవమగని వెంట
నువిదలకు బుద్ది పెడతల నుండుఁగాదె.
{{float right|పాండు. 3. 81}}
ఉ. ఇంతిరొ పాలవంటికుల మీవు జనించిన దౌట నెన్నఁగా
నెంతయు వన్నె వాసి గను నింటను జొచ్చిన దేమి చెప్పు
కంచంతటి కాపురంబు సతు లౌ ననఁ జేసెదు జాతి నీతి
యొక్కింత దలంప కిప్పనికి నేటికి నేఁటికి క్రొత్తఁగాఁ జొరన్.
{{float right|తారా. 3. 66}}
{{larger|'''కంచుకాగడా వెలిగించి చూచినను గనపడదు '''}}
బొత్తిగ లేదుఅనుట.
&lt;/poem&gt;&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>gmcbyy84zmzb1j40w1zdhb1v2ep2leu</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:TeluguJaateeyamuluPartI.djvu/178</title>
    <ns>104</ns>
    <id>175620</id>
    <revision>
      <id>502137</id>
      <parentid>492595</parentid>
      <timestamp>2025-06-30T02:55:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>A.Murali</username>
        <id>3019</id>
      </contributor>
      <origin>502137</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1805" sha1="9hb6e8ber6sl5lccdvjbnzw24ykh9ws" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;A.Murali&quot; /&gt;{{rh||తెలుఁగు జాతీయములు|175}}&lt;/noinclude&gt;{{left margin|5em}}
&lt;poem&gt;
సీ. తే. కంచుకాఁగడ వెలిగించి కనినఁ గాని
వలపు కన్పట్టునే వారవనితలకును
{{float right|}}
{{larger|'''కంచుమించు '''}}
అగోచరము
శ్రవ. 4–51
175
వ. ... కంచుమించై చిందరవందరై చీకాకై తారుమారై
పంచ బంగాళమై చెల్లా చెదరై గజిబిజియై బెండా బెడ గై
కకావికలై పటాపంచలై యథాయథలై జలక ట్టెల
తండంబులై గొట్టెదాటు లై జీరుకు బండమీఁది పోక లై ...
{{float right|}}
పై
గీ. కాఁక్రమించులవినుమానికంపుజోదు
-
ల
లై.
ప్రబంధ
రా. 788
మంచుగమిఁ గంచుమించు గావించుకరణి.
{{float right|వసు.}}
వ. పటుభుజాస్ఫాలనంబుల ఖగంబులు మృగంబులుఁ గంచు
మించులై పఱవ.......
{{float right|రామా. 5. ఆ.}}
ద్వి. వసుధ మూర్కొని చూచు వాల మల్లార్చు
దెసలకుఁ జెవి చేర్చుఁ దెలియ నాలించుఁ
గంచుమించై పాఱఁ గ్రమ్మఱఁ జేరుఁ
గుుచితాకృతి చెవి కొనఁ గదలించు
{{float right|రంగనా. ఆరణ్య. 172. పే.}}
{{float right|సారం. 1, 83.}}
&lt;/poem&gt;&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>9hb6e8ber6sl5lccdvjbnzw24ykh9ws</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>502232</id>
      <parentid>502137</parentid>
      <timestamp>2025-06-30T06:01:31Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>A.Murali</username>
        <id>3019</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దారు */</comment>
      <origin>502232</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1779" sha1="dsxa2kfj6rtkwyaeu3bbrw0bm3536km" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;3&quot; user=&quot;A.Murali&quot; /&gt;{{rh||తెలుఁగు జాతీయములు|175}}&lt;/noinclude&gt;{{left margin|5em}}
&lt;poem&gt;
సీ. తే. కంచుకాఁగడ వెలిగించి కనినఁ గాని
          వలపు కన్పట్టునే వారవనితలకును
{{float right|శ్రవ. 4–51}}
{{larger|'''కంచుమించు '''}}
అగోచరము
వ. ... కంచుమించై చిందరవందరై చీకాకై తారుమారై
పంచ బంగాళమై చెల్లా చెదరై గజిబిజియై బెండా బెడ గై
కకావికలై పటాపంచలై యథాయథలై జలకట్టెల
తండంబులై గొట్టెదాటు లై జీరుకు బండమీఁది పోకలై ...
{{float right|ప్రబంధరా. 788}}
గీ. కాఁకమించులవినుమానికంపుజోదు
మంచుగమిఁ గంచుమించు గావించుకరణి.
{{float right|వసు.}}
వ. పటుభుజాస్ఫాలనంబుల ఖగంబులు మృగంబులుఁ గంచు
మించులై పఱవ.......
{{float right|రామా. 5. ఆ.}}
ద్వి. వసుధ మూర్కొని చూచు వాల మల్లార్చు
దెసలకుఁ జెవి చేర్చుఁ దెలియ నాలించుఁ
గంచుమించై పాఱఁ గ్రమ్మఱఁ జేరుఁ
గుుచితాకృతి చెవి కొనఁ గదలించు
{{float right|రంగనా. ఆరణ్య. 172. పే.}}
{{float right|సారం. 1, 83.}}
&lt;/poem&gt;&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>dsxa2kfj6rtkwyaeu3bbrw0bm3536km</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:TeluguJaateeyamuluPartI.djvu/179</title>
    <ns>104</ns>
    <id>175621</id>
    <revision>
      <id>502248</id>
      <parentid>492596</parentid>
      <timestamp>2025-06-30T06:15:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>A.Murali</username>
        <id>3019</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దారు */</comment>
      <origin>502248</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1782" sha1="6ig5g05k81gh2kttzgiwsmkdlg02m6g" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;3&quot; user=&quot;A.Murali&quot; /&gt;{{rh|176|తెలుఁగు జాతీయములు|}}&lt;/noinclude&gt;{{left margin|5em}}
&lt;poem&gt;
{{larger|'''కంచుపదను '''}}
కంచునకుఁ బదను వెట్టిన నతిసునిశితముగ నుండును.
అట్లే_కఠోరమైనదనుట.
చ. ...ఎం తని వచియింతుఁ గంచుపదు నా చెలి నెమ్మన
మెంచ నుద్ధవా!
{{float right|రాధా. 2 ఆ. 19 పు.}}
సీ తాత కశ్యపులచి త్తము కంచుపదను సూ
          దుర్వృత్త యని ప్రేమ దొఱఁగునొక్కొ
{{float right|శకుం. (కృష్ణ) 3. 43}}
{{larger|'''కంచిగరుడ సేవ '''}}
కంచిలోని గరుడాళ్వారు విగ్రహ మసాధారణమైనది. ఒక
పాటి రథమంత యుండును. స్వామికి గరుడ సేవ చేయ
దలఁచిన పెద్దప్రయత్నముతో కాని కడముట్టదు.
సులభముగఁ గాని దనుట.
{{larger|'''కంటకమగు '''}}
కంటక ప్రాయమగు, సరిపడక పోవు
“అదియట్లుండ, సఖురాండ్ర కందఱకు కంటక మైతినిగదా”
{{float right|కవిమాయ. అం. 3. పే. 50}}
ఉ. ఇంట భుజించితిం గడఁగి యింటికిఁ జేటు బొనర్చితిం దుదిం
గంటక మైతి నీమదికి గాని ఘటించితి ఱేయునుం బవల్
&lt;/poem&gt;&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>6ig5g05k81gh2kttzgiwsmkdlg02m6g</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:TeluguJaateeyamuluPartI.djvu/180</title>
    <ns>104</ns>
    <id>175622</id>
    <revision>
      <id>502249</id>
      <parentid>492597</parentid>
      <timestamp>2025-06-30T06:24:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>A.Murali</username>
        <id>3019</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దారు */</comment>
      <origin>502249</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1835" sha1="mcebvb9w98rajzxtignilm8mx94ycf7" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;3&quot; user=&quot;A.Murali&quot; /&gt;{{rh||తెలుఁగు జాతీయములు|177}}&lt;/noinclude&gt;{{left margin|5em}}
&lt;poem&gt;
గంటికి రెప్ప చందమునఁ గాచెడి ని న్నెడ సేసికొంటి నా
కంటె ఖలుండు నిర్దయుఁడు గానఁగ నేఁడు జగాన గల్గునే?
{{float right|త్రిశంకుస్వర్గం. అం. 7. `పే. 82}}
{{larger|'''కంటఁ బడినరాతి కెల్ల '''}}
ప్రతియొక రాతికి.
సీ. ఆత్మజాత నొసంగుఁ డనుచు దేవుం డని
          యే కంటఁ బడు రాతికెల్ల మ్రొక్కె.
{{float right|కువల. 3. 65}}
{{larger|'''కంటఁ బిడుకఁ బ్రాము '''}}
కంట పీడకలు వైచు(చూచుచుండగనే వంచించు.)
ఆ. కంటఁ బిడుకఁ బ్రామి కడిమిఁ ద్రికూటాద్రి
యాక్రమించి రింక నధిక భయము
సేయఁగలరు సకల సేనలతో వారి
దాఁకి గెలుత మొండు తలపు లేల.
{{float right|భాస్క. యుద్ధ. 299}}
ఆ. తోలుతిత్తి వడసి తోరంపుఁ గాపవై
నీవు చిఱుమ నేల నేఁటిరాత్రి
కంటఁ బిడుకఁ బ్రామి గర్వంబు గిర్వంబు
నుడుప నైతి నేని నోట్టు పెట్టు..
{{float right|దశకు. 6. 69}}
{{larger|'''కంట బిడకలు గట్టు '''}}
కంటఁ బిడుకఁ బ్రాము.
&lt;/poem&gt;&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>mcebvb9w98rajzxtignilm8mx94ycf7</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:TeluguJaateeyamuluPartI.djvu/181</title>
    <ns>104</ns>
    <id>175623</id>
    <revision>
      <id>502250</id>
      <parentid>492598</parentid>
      <timestamp>2025-06-30T06:34:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>A.Murali</username>
        <id>3019</id>
      </contributor>
      <origin>502250</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2004" sha1="mheq84qeuqxzr7dde55zryrbufzmnu4" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;A.Murali&quot; /&gt;{{rh|178|తెలుఁగు జాతీయములు|}}&lt;/noinclude&gt;{{left margin|5em}}
&lt;poem&gt;
ద్వి. అచ్చుగాఁ దీర్తు మీ యప్పని కొన్ని
యచ్చిక బుచ్చిక లాడి పత్రములు
గెంటక యిచ్చి యాక్రియ నూఱు వేలు
కంటఁ బిడ్కలు గట్టి కొని పిదప .
{{float right|హరి. 2 భా. 638}}
{{larger|'''కంటను వత్తిఁబెట్టుకొను '''}}
ఏమఱక, నిద్రాహారవిహారవిరామాదులు మాని, కంట
వత్తులు బెట్టుకొని.
మ. కలఁ డుల్లోక యశఃపురంధ్రి జగతి గంధర్వవంశంబునన్
నలనాభాహ్వయుఁ డేఁ దదీయతనయుండన్ బ్రహ్మ
మిత్రుండు శిష్యులకుం గంటను వత్తిఁ బెట్టుకొని యా
యుర్వేద మోరంత ప్రొద్దులఁ జెప్పన్ వినుచుండి మానస
సమునందుం దజ్జఘృక్షారతిన్.
{{float right|మను. 5.7}}
సీ. తే. వట్టికూడును వేనీళ్ళు పెట్టి యెడ్డి
గలుగు వీడ్యంబు లిప్పించి వలఁతియైన
వెజ్జునె చరించి, యరయించె విప్రసుతుని
కంట వత్తిడుకొని సైరిక ప్రభుండు.
{{float right|పాండు, 3. 55}}
(కంటిలో దీపపు వత్తి పెట్టుకొని రాత్రివేళ దీపము పెట్టుకొనికూడ అని మను చరిత్ర వ్యాఖ్య.)
&lt;/poem&gt;&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>mheq84qeuqxzr7dde55zryrbufzmnu4</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>502251</id>
      <parentid>502250</parentid>
      <timestamp>2025-06-30T06:34:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>A.Murali</username>
        <id>3019</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దారు */</comment>
      <origin>502251</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2004" sha1="ttzyna84vi4bjg9wisre760rf03vp6b" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;3&quot; user=&quot;A.Murali&quot; /&gt;{{rh|178|తెలుఁగు జాతీయములు|}}&lt;/noinclude&gt;{{left margin|5em}}
&lt;poem&gt;
ద్వి. అచ్చుగాఁ దీర్తు మీ యప్పని కొన్ని
యచ్చిక బుచ్చిక లాడి పత్రములు
గెంటక యిచ్చి యాక్రియ నూఱు వేలు
కంటఁ బిడ్కలు గట్టి కొని పిదప .
{{float right|హరి. 2 భా. 638}}
{{larger|'''కంటను వత్తిఁబెట్టుకొను '''}}
ఏమఱక, నిద్రాహారవిహారవిరామాదులు మాని, కంట
వత్తులు బెట్టుకొని.
మ. కలఁ డుల్లోక యశఃపురంధ్రి జగతి గంధర్వవంశంబునన్
నలనాభాహ్వయుఁ డేఁ దదీయతనయుండన్ బ్రహ్మ
మిత్రుండు శిష్యులకుం గంటను వత్తిఁ బెట్టుకొని యా
యుర్వేద మోరంత ప్రొద్దులఁ జెప్పన్ వినుచుండి మానస
సమునందుం దజ్జఘృక్షారతిన్.
{{float right|మను. 5.7}}
సీ. తే. వట్టికూడును వేనీళ్ళు పెట్టి యెడ్డి
గలుగు వీడ్యంబు లిప్పించి వలఁతియైన
వెజ్జునె చరించి, యరయించె విప్రసుతుని
కంట వత్తిడుకొని సైరిక ప్రభుండు.
{{float right|పాండు, 3. 55}}
(కంటిలో దీపపు వత్తి పెట్టుకొని రాత్రివేళ దీపము పెట్టుకొనికూడ అని మను చరిత్ర వ్యాఖ్య.)
&lt;/poem&gt;&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>ttzyna84vi4bjg9wisre760rf03vp6b</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:TeluguJaateeyamuluPartI.djvu/182</title>
    <ns>104</ns>
    <id>175624</id>
    <revision>
      <id>502270</id>
      <parentid>492599</parentid>
      <timestamp>2025-06-30T07:50:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>A.Murali</username>
        <id>3019</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దారు */</comment>
      <origin>502270</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1994" sha1="sc0yfjxzb4ep6mi0cacf9lcjrwchrz4" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;3&quot; user=&quot;A.Murali&quot; /&gt;{{rh||తెలుఁగు జాతీయములు|179}}&lt;/noinclude&gt;{{left margin|5em}}
&lt;poem&gt;
సీ. తే. నెఱయ నాఱని గారాము నిజతనుజుల
కన్న శాస్త్రమర్యాద నిష్కలుషవృత్తి
సంక సదులకుఁ గఱపె నోరంత ప్రొద్దు
గనుల వత్తిడుకొని యొక ఘనమనీషి.
{{float right|వ్యాఖ్యా.చాటు.}}
{{larger|'''కంటిముంటిబడు '''}}
కన్నెఱనగు
చ. తనధన మించు కంతయు వృథా వ్యయమైనది లేదు వైష్ణవా
ర్చనలకు వెచ్చపోయినది సర్వము సైరణ యొప్పు నీయెడం
దనకును గంటి ముంటి బడినం బడు టింతియ కాని సొమ్ము
రా దని మహిభర్తకుం దెలిపి యంపుము నీ వని యంపె
నాతఁడున్.
{{float right|పరమయో. 4. 148}}
{{larger|'''కంటికిఁ గంటకించు '''}}
చూచి సహింపలేక పోవు.
చ. సరసనయాను భావమునఁ జక్కని చక్కెర బొమ్మలాగుగా
దొరకె నటంచు నమ్మితిని దోడన యింటిమగం డసూయఁ బ
ల్గొఱుకుచు వచ్చె గందవొడిలోపల బూరుగు వట్టినట్టు లి
ద్దఱ కొక సౌఖ్య మబ్బినను దైవము కంటికిఁ గంటకించెనో.
{{float right|తారా. 4. 58.}}
{{larger|'''కంటికి తెప్ప '''}}
నలుసుకూడ పడనీక రెప్ప కంటిని గాపాడునట్లు.
&lt;/poem&gt;&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>sc0yfjxzb4ep6mi0cacf9lcjrwchrz4</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:TeluguJaateeyamuluPartI.djvu/183</title>
    <ns>104</ns>
    <id>175625</id>
    <revision>
      <id>502306</id>
      <parentid>492600</parentid>
      <timestamp>2025-06-30T08:39:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>A.Murali</username>
        <id>3019</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దారు */</comment>
      <origin>502306</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1961" sha1="4pn9sjtq8j4a7t2zpiqo7chcfxwucod" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;3&quot; user=&quot;A.Murali&quot; /&gt;{{rh|180|తెలుఁగు జాతీయములు|}}&lt;/noinclude&gt;{{left margin|5em}}
&lt;poem&gt;
విడువక వెన్నంటి యేయపాయము రానీక కాపాడు
చుండుట కుపమానము.
చ.....పాండురాజసుతు లేవురు గంటికి రెప్పచందమై
హరితముఁ గావఁగా వెలసి రక్షతదేహవిలాససంపదన్
{{float right|భార. శల్య. 1..54}}
{{larger|'''కంటికి ఱెప్పవలెఁ ద్రోచు '''}}
ఎట్టి అపాయములు రానీక అనుక్షణము వెన్నంటి కాపాడు
తే. ... అనఘ కంటికి ఱెప్పయె ట్లట్ల నన్ను
నరసి ప్రోచితి, కలఁడె నీయట్టి హితుఁడు.
{{float right|నలచ. 6. 256}}
ఉ. ఇంట భుజించితిం గడఁగి యింటికి జేటుఁ బొనర్చితిం దుదిం
గంటక మైతి నీమదికి గాని ఘటించితి ఱేయునుం బవల్
గంటికి రెప్ప చందమునఁ గాచెడి ని న్నెడ సేసికొంటి నా
కంటె ఖలుండు నిర్దయుఁడు గానఁగ నేఁడు జగానఁ గల్గునే?
{{float right|త్రిశంకుస్వర్గం. అం, 7. పే. 82}}
క. ఇంటికిఁ బ్రాపై యెప్పుడు
కంటికి ఱెప్పవలెఁ గదిసి కాచు నితని కా
కంటికి నన్నం బడి వా
ల్గంటీ కడు ప్రేమ బ్రోవఁగాఁ దగు సుమ్మీ.
{{float right|తారా, 2, 130}}
&lt;/poem&gt;&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>4pn9sjtq8j4a7t2zpiqo7chcfxwucod</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:TeluguJaateeyamuluPartI.djvu/184</title>
    <ns>104</ns>
    <id>175626</id>
    <revision>
      <id>502328</id>
      <parentid>492601</parentid>
      <timestamp>2025-06-30T08:50:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>A.Murali</username>
        <id>3019</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దారు */</comment>
      <origin>502328</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2080" sha1="kcfzhlkrl5a39kqxtvpoyaelknhwhhw" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;3&quot; user=&quot;A.Murali&quot; /&gt;{{rh||తెలుఁగు జాతీయములు|181}}&lt;/noinclude&gt;{{left margin|5em}}
&lt;poem&gt;
{{larger|'''కంటికి భార మగు '''}}
చూడ లేక పోవు
సీ. తే. ఇపుడు విధికంటి కకట మే మింత భార
మెతిమే యంచుఁ దలసోసి యలమటించు
{{float right|నలచ. 5. 145}}
{{larger|'''కంటికి మంటి కేకమవు '''}}
కన్మొదలు నేలవఱకు నేకధారగ నవు.
ఉ. కంటికి మంటి కేకమయి కాలువ గట్టెను ధార గట్ట నే
వెంటన మాన కేడ్చెడు సవిత్రిని నన్నిటఁ బెట్టి పోవు వె
న్వెంటన వారి నంటి చనె వీడి మనం బిఁకఁ గట్టెనైన నే
నొంటరి నుంటి నిట్టి వెత లొందఁగ నెవ్వరు నేని యుందురే.
{{float right|శ్రీకృష్ణ భారతం. ఉద్యో 4 258}}
{{larger|'''కంటిలో నలుసు '''}}
అనుక్షణము మిగుల బాధ నొందించునది.
చ. సురలకు గుండెతల్లడము, సూరుల డెందములోని కొఱు, ఖే
చరతతికంటిలో నలుసు, సాధ్యులకొంగున నున్న చిచ్చు, భూ
సురులకు నెల్ల నాఁడు మెడఁ జుట్టిన పాము, మునీంద్రకోటిపై
బొరిఁ బడనున్న యీపిడుగుఁ బొల్పఱ జేసితి వీవు రాఘవా!
{{float right|భాస్క, యుద్ధ. 246}}
ఆ. చెప్పులోని రాయి, చెవిలోని జోరీగ,
కంటిలోని నలుసు, కాలిముల్లు,
&lt;/poem&gt;&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>kcfzhlkrl5a39kqxtvpoyaelknhwhhw</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:TeluguJaateeyamuluPartI.djvu/185</title>
    <ns>104</ns>
    <id>175627</id>
    <revision>
      <id>502349</id>
      <parentid>492602</parentid>
      <timestamp>2025-06-30T09:00:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>A.Murali</username>
        <id>3019</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దారు */</comment>
      <origin>502349</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1348" sha1="l6mpxndgyc3nq4swclijxk9fl9cdab3" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;3&quot; user=&quot;A.Murali&quot; /&gt;{{rh|182|తెలుఁగు జాతీయములు|}}&lt;/noinclude&gt;{{left margin|5em}}
&lt;poem&gt;
ఇంటిలోని పోరు యితింత కాదయా
విశ్వదాభిరామ! వినుర వేమ!
{{float right|వేమన.}}
{{larger|'''కంటిలోని నెరసువలె '''}}
కంటిలో నలక తీరున.
పడరానిబాధ కలుగఁ జేయునదియై.
ఉ. ... పుష్కరు సేఁత యుల్లమం
దున్నది కంటిలోన నెర సున్న విధంబున ...
{{float right|నలచ. 6. 260}}
ఆ. మగనికంటి నెరుసు వగలాడి శివస త్తి
బలుగయాళి పొరుగుపాలిజాలి.
{{float right|చెన్నబ. 2. 24}}
{{larger|'''కంఠగతప్రాణము '''}}
ప్రాణము తావు దప్పి కంఠమువఱకు వచ్చినది.
చావఁ దయా రయినది.
వ. ఇట్లు క్షుధాతురత్వంబునఁ గంఠగత ప్రాణంబై నోరం దడి
లేక ...
{{float right|హంస. 1. 192}}
{{larger|'''కండతుండములు '''}}
ముక్కలుముక్కలు,
&lt;/poem&gt;&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>l6mpxndgyc3nq4swclijxk9fl9cdab3</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:TeluguJaateeyamuluPartI.djvu/186</title>
    <ns>104</ns>
    <id>175628</id>
    <revision>
      <id>502359</id>
      <parentid>492603</parentid>
      <timestamp>2025-06-30T09:15:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>A.Murali</username>
        <id>3019</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దారు */</comment>
      <origin>502359</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1628" sha1="s9fij9k9kyeucqpqan2jd8p9sjp793k" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;3&quot; user=&quot;A.Murali&quot; /&gt;{{rh||తెలుఁగు జాతీయములు|183]]&lt;/noinclude&gt;{{left margin|5em}}
&lt;poem&gt;
సీ. ఒంటి వచ్చినవాని గెంటి పోవఁగ నీక
          నఱకుండు కండతుండములు గాఁగ
{{float right|జైమి. 8. 94}}
శా. ఖండా గైకొని కండతుండెములుగా ఖండించి......
{{float right|రామా. 1. ఆ.}}
నేఁడు నగరంబు వెలుపల కోటలోని కాళి కాలయములో
దాగియుండుడు. అచ్చోటునకు సాయం కాలముఖమున
నొంటివచ్చినవానిం బోనీక పట్టి కండతుండెములుగా
నఱకుఁడు.....
{{float right|జై. భా. (వచనం) పే. 142}}
{{larger|'''కండలు కోసియైన నిచ్చు'''}}
దుర్భర వేదన కైస నోర్చి కండలు కోసి యైన నిచ్చు.
ఎగ్గియైన సహించి సర్వస్వము నిచ్చు.
తే. సఖుఁడు సంబంధి శిష్యుండు సవ్యసాచి
నాకు సతనికి నై యేను నరవ రేణ్య
కూర్మిమై నిత్తుఁ గండలు గోసి యైన
నరయ నాతండు నాయెడ నట్టివాఁడ.
{{float right|భార. భీష్మ. 3. 283.}}
{{larger|'''కందనగాయ '''}}
గుండె
&lt;/poem&gt;&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>s9fij9k9kyeucqpqan2jd8p9sjp793k</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:Srivedamucharitr024005mbp.pdf/17</title>
    <ns>104</ns>
    <id>180990</id>
    <revision>
      <id>501930</id>
      <parentid>498527</parentid>
      <timestamp>2025-06-29T16:11:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ramesam54</username>
        <id>3001</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దారు */</comment>
      <origin>501930</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5007" sha1="9udjxk75ebpnt7do3ti8j63evue0vcn" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;3&quot; user=&quot;Ramesam54&quot; /&gt;{{Center|16}}&lt;/noinclude&gt;శతవత్సరంబులు గడచినపిదప దినదిన ప్రవృద్ధినందు జనులబుద్ధి కౌశలము చేఁ బై 
మూఁడు తరగతులు మూఁడు కులములు వారుగ విభజింపఁబడి కాలాంతరములపై
హిందూ దేవతలరీతి ముప్పదిమూఁడు కులములయి యెఱువు నీరును లేక యీ కులవృక్ష
మసంఖ్యాకములగు శాఖోపశాఖలతో హిందూదేశమును గప్పెను. ఆర్యుల యైక
మత్యమును: జెఱిచెను, జనులను పూర్ణ స్వాతంత్య్రము తగ్గెను. భాగ్యవంతుఁడు పేద
వాఁడనుబుద్ధి జనులందంకురించెను. గొప్పవారి పూజలు (Hero-worship )
ప్రారంభమాయెను. బ్రాహ్మణులు నిజముగ దైవములైరి. రాజులు దేవాంశ
గలవారైరి.

ప్రాచీనార్యులు మాంసభక్షకులా? కాక, కేవల సాత్వికాహారములను
గోనిమనినవారా? సాత్వికులైనచో నీ రాజస తామసాహారములు గొనుపద్దతి
యెపుడువచ్చెను? ఈ విషయ మించుక చర్చింపఁచగినదిన నున్నది.

{{Center|'''ఆ ర్యు లు మాం స భ క్ష కు లా ?'''
}}
ఆర్యులు ప్రారంభమునుండియు మాంసభక్షకులని పాశ్చాత్యులనేకులు
తాత్పర్యపడినారు. ఆర్యులు కేవల సాత్యిక గుణప్రాధాన్యులు కావున రాజస తామస
గుణానువర్తుల సంబంధము చేరునంతవరకు వారు మాంసభక్షకులు కారనియు నా
సంబుధదోషము సంభవించినవిదప సైతము మాంసాహారము గొనునంతటి విపత్తు
సమయము దటస్థించువరకు నట్టిపద్ధతికిఁ బోయియుండరనియునుఁ దోఁచెడు’ ఆర్యు
లప్పటికి భక్షింపవలయుననిన ఫలములు కందమూలాదులు సకల ధాన్య విశేష
ములు పుష్కళముగనుండెను. వానితోఁ దృప్తిఁబొందియుండిరి. ప్రేమ క్రౌర్య
మును సైతము జయించుననురీతినిఁ గ్రూరమృగములు సైతము వారి లాలనలకు
లోఁబడియుండెను. కావున పశుపక్షి మృగాదులు వారి ప్రేమాస్పద జంతువులయ్యెను
గాని యాహారాధారవస్తువులు గావయ్యెను. అనేకవిధములగు పిండివంటలమర్చి
దేవతానివేదనలొనర్చి తాము భుజించుచుండిరి. పక్తి పురోడాశము అపూపములు
కారంభములు ఈ మొదలగు పిండివంటలుండినటుల ఋగ్వేద ఋక్కులలోఁ దెలుపఁ
బడినది. బియ్యము గోధుమలు నీరుజొన్న లుండినటులఁ గొన్నిఋక్కు లున్నవి,
పాలుండెనని చెప్పనేల గోధనమే వారివిభవము, పెఱుగు వెన్న మీగడ తేనె
యీవస్తువులు వారికి విశేషముగ నుండెను. ఆర్యుల నెల్ల కాలు మెదురించుచుఁ బోరు
చుండినవారు ట్యురేనియన్లు, దస్యులు మొదలగువారు గృహక్షేత్రములు లేక
మేఁకలతో నడవులలో సంచరించుచుండినవారు. వారికి మాంసమే యాహారముగ
నుండెను, పంజాబు చేరినతఱి నార్యులకు దస్యులతోఁ బోరుబలమాయెను. దస్యులేమి&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>9udjxk75ebpnt7do3ti8j63evue0vcn</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము</title>
    <ns>0</ns>
    <id>181953</id>
    <revision>
      <id>501839</id>
      <parentid>499571</parentid>
      <timestamp>2025-06-29T12:22:14Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Rajasekhar1961</username>
        <id>50</id>
      </contributor>
      <origin>501839</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="561" sha1="1cpd5ds0iqtrfxf9mg4c0hwjcl70kra" xml:space="preserve">{{తలకట్టు
 | శీర్షిక = [[హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము]]
 | రచయిత = రామరాజ భూషణుడు
 |అనువాదం =
 | విభాగము  = 
 | ముందరి = 
 | తదుపరి = [[హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము/పీఠిక|పీఠిక]]
 | వివరములు = 
 |సంవత్సరం = 1930
}}

&lt;pages index=&quot;హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu&quot; from=1 to=1 /&gt;</text>
      <sha1>1cpd5ds0iqtrfxf9mg4c0hwjcl70kra</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>501863</id>
      <parentid>501839</parentid>
      <timestamp>2025-06-29T12:49:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <origin>501863</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="560" sha1="egx8d5py9pia6ypg1mpewwqa3iom2zc" xml:space="preserve">{{తలకట్టు
 | శీర్షిక = [[హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము]]
 | రచయిత = రామరాజభూషణుడు
 |అనువాదం =
 | విభాగము  = 
 | ముందరి = 
 | తదుపరి = [[హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము/పీఠిక|పీఠిక]]
 | వివరములు = 
 |సంవత్సరం = 1930
}}

&lt;pages index=&quot;హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu&quot; from=1 to=1 /&gt;</text>
      <sha1>egx8d5py9pia6ypg1mpewwqa3iom2zc</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:Srivedamucharitr024005mbp.pdf/18</title>
    <ns>104</ns>
    <id>182424</id>
    <revision>
      <id>501933</id>
      <parentid>500085</parentid>
      <timestamp>2025-06-29T16:20:14Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ramesam54</username>
        <id>3001</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దారు */</comment>
      <origin>501933</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5127" sha1="hzev7g6b5jy92wgmdhywscl3mra3nmd" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;3&quot; user=&quot;Ramesam54&quot; /&gt;{{Center|17}}&lt;/noinclude&gt;సామాన్యులుకారు. ఆర్యులకు సులభముగ స్వాధీనులైనవారు కారు. ఆర్యయోధులు
వారిని వెంబడించి దూరదేశములకు వెళ్లి యేండ్లకొలఁదిని దస్యులతో యుద్ధ మొనర్చుట
యవశ్యకమయ్యెను. దస్యులుండినది కొండల ప్రదేశము. వారు భూములుదున్ని
పుటలు పండించువారుకారు. ఆర్యయోధులాహరవస్తువులు గొని కొండలగుండ
ప్రయాణము సేయునంతటి సాధన సంపద  లుండినవారు కారు. కావుననే యుద్ధ
కాలమున నుదరపోషణార్థ మడవినుండి పశుపక్షి మృగాదులనుజుంపుట యవశ్యక
మగు కర్మమయ్యేను, కొన్నిదినములకిది యలవాటయ్యెను. ఈరీతి యుద్ధములకు
బోయి శత్రువులను జయించి దేశములు సాధించిన యోధులే క్షాత్రముగలవారు
కావుననే వారికి క్షత్రియులని నామమువచ్చెను. ఇందునఁ గొందఱు రాజన్యులైరి.
కాలక్రమమున బ్రాహ్మణములు పఠించు బ్రాహ్మణులు &quot;బలాచ పృథ్వీ&quot; యను
లోకోక్తిరీతిగ రాజన్యుల ననుసరింపవలసినది యవశ్యకమయ్యెను. &quot;యథా రాజా 
తథాప్రజా &quot; యను నుడి ననుసరించి ప్రజలు రాజులనూర్గ మవలంబించిరి. అయి 
నను జనులకది నూతన పథమయ్యెను కావున వారించుక సందియింపఁ దత్సందేహ
నివారణార్థమునకై యాహారములగు పశుపక్షి మృగాదులను దేవబలులుగ నివే
దించి పిదప భక్షింపసాగిరి. కొన్ని దినముల కీమాంసభక్షణము ముఖ్యమగు మర్యా
దగ నేర్పడెను. గౌరవనీయులగు మహనీయు లింటికి సతిధులుగ వచ్చినపుడు,
గృహస్థు తాను ప్రీతిగఁ బెంచిన యావును దేవబలిగనిచ్చి దాని మాంస మా యతి
థికి భోజనమిడుచుండిరి కావుననే &quot; యతిథికి గోఘ్ను డని పేరువచ్చెను.
ఈ పద్ధతినుండి పుట్టినవియే గోమేధ అజామేధ అశ్వమేధములు, వేదయుగ
ముననే యీమేధములు సులభమగు దేవబలులుగ నేర్పడి బ్రాహ్మణముల కాలమున
ననేకకష్టతమములగు కర్మానుష్ఠానము లను వలలలోఁ జిక్కువడి తదనుష్ఠానపరుల
ధనములాగుటకు స్వర్గసుఖమను గాలామిషమును దవిలించి జనుల ననేక మూఢ
విధులలో ముంచెను. దేవబలుల నిచ్చుటకు నర్హమగు పశువులు మేఁకలు గొజ్జెలు
ఆవులు ఎద్దులు దున్నపోతులు జింకలు, జయమార్జించి యోధులు పురిఁ జేరినపిదపఁ
జట్టణ సంతర్పణ సమయమున ననేకములగు పశుమారణ కర్మములు జరుగుచు
వచ్చెను, ఆవును దైవమని పూజించు నార్యు లెప్పుడేగాని యావునుఁజంపి భక్షించు
చుండిరను విషయ మిప్పటి హిందువులు నమ్మరు. ఋగ్వేదమునందు సైతము గోవు
దైవముగఁ బూజింపఁబడినది. బలిగఁ బెట్టి హింసించినరీతిగ నగపడదు. M. 6,16,47
లో గోవుల పేరున్నదిగాని యదీ గోమేధమును గుఱించి పలికినరీతిగా నగపడదు.&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>hzev7g6b5jy92wgmdhywscl3mra3nmd</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:Srivedamucharitr024005mbp.pdf/19</title>
    <ns>104</ns>
    <id>182425</id>
    <revision>
      <id>501936</id>
      <parentid>500086</parentid>
      <timestamp>2025-06-29T16:57:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ramesam54</username>
        <id>3001</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దారు */</comment>
      <origin>501936</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5104" sha1="n9xx3ue02dgrj9euy512vn9ymrnri29" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;3&quot; user=&quot;Ramesam54&quot; /&gt;{{Center|18}}&lt;/noinclude&gt;అధర్వవేదములో నేడవకాండ 5-వ సూక్తములోఁ బశువులను బలులుగ దేవతలు
పూర్వయుగములో నిచ్చుచుండు విధులుగలవనియు నటులా రాధించువారు పురాతన
దైవములయిన సాధ్యులను జేరుదురనియు నొకానొక సమయమున దేవతలు
కుక్కను బలిగనిచ్చి రనియు కొన్ని యాగములలో గోవుల యవయవములు బలి
యిచ్చిరనియు చెప్పఁబడియున్నది. అదేవేదమునఁ బండ్రెండవ కాండలో నాల్గవసూక్తము
38వ ఋక్కులో &quot;ఎవ్వడయిననుగాని యావు ఫలకారికాదని తలంచునో, వాడు
దానిమాంసమును వండువాఁడగు &quot; నని నిందింపఁబడినది. గొడ్డుబడిన యావును
గాని, కందువేసికొనెడి గోవునుగాని వండనగునని యర్థముచేసినారు. 53.వ
ఋక్కులో &quot;బలిగ నారాధించిగాని యారాధింపక గాని యెవఁడావును తనయింట
వండునో, వాఁడు దూషింపఁబడుచు, బ్రపంచము వదలిపోవునని వ్రాయఁబడినది.
ఇనియన్నియునుఁజూడ వేదయుగములో గోబలియుండినట్టు నాకగపడదు. తైత్తరీయ
బ్రాహ్మణములో &quot;లావుగల యావు కాళ్లు &quot; ఇంద్రునకు నివేదింపవలెను. గొడ్డు
పడినయావును విష్ణువరుణులకు సమర్పింపవలెను. నల్లనియావు పూషణునకు బలి
యివ్వవలెను. ఒక దూడనీని మరల నీనని యావును వాయువుకు నివ్వవలెను. రెండు
వర్ణములుగల యావును మిత్రావరుణులకు నివేదింపవలెను. ఎఱ్ఱని యావును రుద్రు
నకు సమర్పింపవలెను, గొడ్డుపడిన తెల్లని యావును సూర్యునకు నర్పింపవలెను&quot;
అని తెలుపఁబడినది. పంచశారదీయమను సవనములోఁ బదునేడు చిన్నయావులను
బలియిచ్చు విధియున్నది. గొప్పతనము రావలయునని గోరువారీ సవన మొనర్ప.
వలయునని తైత్తరీయ బ్రాహ్మణములోనే పలుకబడినది. గోమాంస సేవనమను
నది యెప్పుడో వేదయుగమున నొకానొక కాలమునందుండి వదలంబడి మరల
బ్రాహ్మణముల కాలములో హెచ్చయి రెండవతూరి సైతము వదలంబడినరీతిగ
నగపడెడు. మాంసనిషేవణము దూష్యమని యనేకు లభిప్రాయపడి దానిని
మానిరి. శతపథ బ్రాహ్మణములో &quot;నావుమాంసమునుగాని యెద్దుమాంసమును
గాని యెవఁడును దినవలదు. ఈ భూమినుండు సర్వభూతములును గో వృషభ
ములు పెంచుచున్నవి. అవి సర్వభూతములను బోషించునవి కావున సర్వభూత
శక్తియు దానికి ధారబోయుదము, ఇతర పశువుల శక్తి వానిలో నిడుదము, తత్కా
రణముననే గో వృషభముల యాహారము హెచ్చెను. ఎవఁడుగో వృషభముల
మాంసముదీనునో వాఁడన్నిటిని దినినవాఁడగును. అట్టివాఁడు పునర్జన్మమున
విపరీతభూతముగఁ బుట్టును, వాఁడు పాపాత్ముండగును కావున గో వృషభముల
మాంసనిషేవణము నింద్యము&quot; ఇటుల నింద్యమని దూషింపఁబడినను లేతవయ&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>n9xx3ue02dgrj9euy512vn9ymrnri29</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:Srivedamucharitr024005mbp.pdf/20</title>
    <ns>104</ns>
    <id>182426</id>
    <revision>
      <id>501937</id>
      <parentid>500087</parentid>
      <timestamp>2025-06-29T17:04:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ramesam54</username>
        <id>3001</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దారు */</comment>
      <origin>501937</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4785" sha1="c1y6706qgn388gtkys26v5bctcoy1i8" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;3&quot; user=&quot;Ramesam54&quot; /&gt;19&lt;/noinclude&gt;సునసుండు గో వృషభ మాంసమైనచో నే భక్షించెదనని యాజ్ఞవల్కి పల్కెనఁట .
ఇటు మాంసభక్షణ మాచారముగ బ్రాహ్మణముల కాలములోఁ గొంతవరకు నుండి
నను నార్యులు పశువులను దేవబలులు సమర్పించుచుండిరికాని భక్షించుచుండ
లేదని కొంచఱియభిప్రాయము. ఇదితప్పు. తైత్తరీయ బ్రాహ్మణములో నీరీతిఁ
బలుకఁబడినది.

&quot; లో భాగము చెడనటులు దాని చర్మము పలువుము. పిదప దానియెదఁ
జీల్చి ఱెక్కలు విప్పి కొనిన పక్షిరితి నుండనిమ్ము. పిదప ముందరి కాళ్లను వేఱు
చేయుము. బండియాకులంబలెఁ జీల్పుము, ఇఱవైయాఱు ప్రక్క యెముకలు వేఱ్వే
ఱుగఁ జేయుము. పశుమలినమెల్లఁ బెల్లముఁద్రవ్వి దానిలోఁ ద్రోయుము,
భూమినిఁగాఱిన రక్తము రాక్షసులకు వదలుము, అధ్రిగూ! కటికా! నీపని నీవు
చేయుము. విధులనుసరింపుము &quot; గోపాద బ్రాహ్మణములో వధింపఁబడిన పశువు
యొక్క యవయము లెవరెవరు తీసికొనవలసిన విధు లేర్పఱవఁబడినవి.

పైరీతిన బ్రాహ్మణ కాలాంత్యమువరకు మాంసభక్షణవిషయము చర్చలో
నుండినది. కొందఱు భూషించిరి కొందఱు దూషించిరి. ఆత్మ యొక్క పునర్జన్మము'
సిద్ధాంతరీకరించినవెనుక నిది యించుక తగ్గనారంభించెను. పిదప గొన్ని పశువులు
ధైవముగఁ బూజించుపద్ధతి ప్రారంభమాయెను. కావున గొన్ని  పశుహింసలు
నిలిచెను. పిదప బౌద్ధమతము వ్యాపించెను. పశుహింశ వారియందు బొత్తిగ నిలిచి
పోయెను. అచటనచట నిలిచియుండిన పద్ధతిని వైష్ణవమత వ్యాపనమణఁచెను.
నిజమగు బలిపశువు పిష్టపశువయ్యెను. మనుస్మృతి పుట్టుకాలమునకే మాంస భక్ష
ణము నింద్యమైయుండెను.

మ. 5. (46) &quot; ప్రాణకోటికి నొప్పిగాని, వానినిఁ జెఱనుంచుటగాని ప్రాణహింస
               గాని యొనర్ప నిచ్ఛయింపనివారు సుఖవిశేషమునందుదురు.

        (58) శతాశ్వమేధములనుండి కలుగునంతటి పుణ్యము మాంసభక్షణము
              వదలుటచే గలుగును.

ఆర్యులు పంజాబు చేరకమునుపు మాంసభక్షణ మెఱుంగరు. పంజాబు
చేరిన కొంత కాలములోనే యది యలవాటాయెను. పశుబలులఋక్కులు నూత
నములని నే నూహించెద. ప్రాచీనార్యులకుఁ బాకశాస్త్రము చక్కఁగ వచ్చియుండె
ననియును, వారికి నుడికించువిధమును వేగించువిధమును జక్కఁగఁ బెలిసి
యుండెననియును, పచ్చిమాంసమును దినువారినిఁ గ్రవ్యాదులనియు అమా
డ్లనియు నిందించుచుండిరనియును మాక్సముల్లరుగారు వ్రాసినారు. గోవులను.&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>c1y6706qgn388gtkys26v5bctcoy1i8</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>501938</id>
      <parentid>501937</parentid>
      <timestamp>2025-06-29T17:05:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ramesam54</username>
        <id>3001</id>
      </contributor>
      <origin>501938</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4798" sha1="989sthga3yys039quskr1nf7epcemwf" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;3&quot; user=&quot;Ramesam54&quot; /&gt;19&lt;/noinclude&gt;సునసుండు గో వృషభ మాంసమైనచో నే భక్షించెదనని యాజ్ఞవల్కి పల్కెనఁట .
ఇటు మాంసభక్షణ మాచారముగ బ్రాహ్మణముల కాలములోఁ గొంతవరకు నుండి
నను నార్యులు పశువులను దేవబలులు సమర్పించుచుండిరికాని భక్షించుచుండ
లేదని కొంచఱియభిప్రాయము. ఇదితప్పు. తైత్తరీయ బ్రాహ్మణములో నీరీతిఁ
బలుకఁబడినది.

&quot; లో భాగము చెడనటులు దాని చర్మము పలువుము. పిదప దానియెదఁ
జీల్చి ఱెక్కలు విప్పి కొనిన పక్షిరితి నుండనిమ్ము. పిదప ముందరి కాళ్లను వేఱు
చేయుము. బండియాకులంబలెఁ జీల్పుము, ఇఱవైయాఱు ప్రక్క యెముకలు వేఱ్వే
ఱుగఁ జేయుము. పశుమలినమెల్లఁ బెల్లముఁద్రవ్వి దానిలోఁ ద్రోయుము,
భూమినిఁగాఱిన రక్తము రాక్షసులకు వదలుము, అధ్రిగూ! కటికా! నీపని నీవు
చేయుము. విధులనుసరింపుము &quot; గోపాద బ్రాహ్మణములో వధింపఁబడిన పశువు
యొక్క యవయము లెవరెవరు తీసికొనవలసిన విధు లేర్పఱవఁబడినవి.

పైరీతిన బ్రాహ్మణ కాలాంత్యమువరకు మాంసభక్షణవిషయము చర్చలో
నుండినది. కొందఱు భూషించిరి కొందఱు దూషించిరి. ఆత్మ యొక్క పునర్జన్మము'
సిద్ధాంతరీకరించినవెనుక నిది యించుక తగ్గనారంభించెను. పిదప గొన్ని పశువులు
ధైవముగఁ బూజించుపద్ధతి ప్రారంభమాయెను. కావున గొన్ని  పశుహింసలు
నిలిచెను. పిదప బౌద్ధమతము వ్యాపించెను. పశుహింశ వారియందు బొత్తిగ నిలిచి
పోయెను. అచటనచట నిలిచియుండిన పద్ధతిని వైష్ణవమత వ్యాపనమణఁచెను.
నిజమగు బలిపశువు పిష్టపశువయ్యెను. మనుస్మృతి పుట్టుకాలమునకే మాంస భక్ష
ణము నింద్యమైయుండెను.

&lt;poem&gt;మ. 5. (46) &quot; ప్రాణకోటికి నొప్పిగాని, వానినిఁ జెఱనుంచుటగాని ప్రాణహింస
               గాని యొనర్ప నిచ్ఛయింపనివారు సుఖవిశేషమునందుదురు.

        (58) శతాశ్వమేధములనుండి కలుగునంతటి పుణ్యము మాంసభక్షణము
              వదలుటచే గలుగును.&lt;/poem&gt;

ఆర్యులు పంజాబు చేరకమునుపు మాంసభక్షణ మెఱుంగరు. పంజాబు
చేరిన కొంత కాలములోనే యది యలవాటాయెను. పశుబలులఋక్కులు నూత
నములని నే నూహించెద. ప్రాచీనార్యులకుఁ బాకశాస్త్రము చక్కఁగ వచ్చియుండె
ననియును, వారికి నుడికించువిధమును వేగించువిధమును జక్కఁగఁ బెలిసి
యుండెననియును, పచ్చిమాంసమును దినువారినిఁ గ్రవ్యాదులనియు అమా
డ్లనియు నిందించుచుండిరనియును మాక్సముల్లరుగారు వ్రాసినారు. గోవులను.&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>989sthga3yys039quskr1nf7epcemwf</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:Srivedamucharitr024005mbp.pdf/21</title>
    <ns>104</ns>
    <id>182490</id>
    <revision>
      <id>501939</id>
      <parentid>500182</parentid>
      <timestamp>2025-06-29T17:13:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ramesam54</username>
        <id>3001</id>
      </contributor>
      <origin>501939</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3222" sha1="kk6e4mvljw7f966j47i3bbmcygks04j" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;Rajasekhar1961&quot; /&gt;{{Center|20}}&lt;/noinclude&gt;జంపునట్టియిల్లు (Slaughter house or కమేల ) యుండెనని రమేశుచందర్
దత్తుగారు వ్రాయుచు M . 89.14, ఋక్కును చూపినారు. ఆ ఋక్కులోఁ గమేలా
సంగతి వ్రాయఁబడినదిగాని గోవులఁ జంపినటు  లందు లేదు.

{{Center|'''ఆర్యులకు సముద్రయానముండెనా?
'''}}
ఆర్యులకు సముద్రయాన ముండేనాయను విషయ మీ యుపన్యాసంబునం
జర్చించి మిగతవిషయములనెల్ల మఱి యొక యుపన్యాసంబునకు నుంచెన. హిందు
వులకు సముద్రయాన మెప్పుడు నుండలేదనువారు హిందూమతగ్రంధములగు వేద
పురాణేతిహాసములు చదివినవారు కారనుటకు నే సందియమును లేదు. శృతిస్మృతు
లేమి పురాణేతిహాసము లేమి నౌకాయాత్ర నిషేధవిధిని విధింపవు. సముద్రయాన
మొనర్చనటులు ఋగ్వేదమునం దనేక ఋక్కులున్నవి,

మం. 1, 116,3
      1. 136. 3, 5

ఈ ఋక్కులలో ఋజు” యను రాజు సముద్రయానము
చేయునపుడు, నావమునుఁగ నశ్వినీ దేవతలు వానినిఁ దీరముఁ
జేర్చినటుల నున్నది.

1. 25. 7. వరుణునకు విహగముల గమనమార్గములును సముద్రములో సంచ
          రించు మార్గములు తెలిసినటులున్నది.

4, 55, 6, ద్రవ్యాపేక్షకులు సముద్రయానము సేయుకాలమున సముద్రుని
          స్తుతించునటులున్నది.

7. 89. 3. &quot;వరుణుఁడును నేనును సముద్రముపైన నౌకాయాత్ర సలుపునపుడు
నేనునావలో సుఖముగ నుంటిని, నావ, నీటిపై నల్లాడుచు నుయ్యెల
యూఁచినటులఁ బోవుచుండెనని బ్రహర్షి యగు వశిష్ఠుఁడు పలుకు
చున్నాఁడు.

ఈ క్రిందవివరించిన ఋగ్వేద ఋక్కు లన్నియును సముద్రయాన
ముండినటుల రూఢిగఁ బలుకుచున్నవి.

M. 1. 25. 7
   1. 48- 3
      56. 2
M. 4. 55. 6
M. 5. 25. 9
M. 8. 18, 17
64. 9
10. 44. 6
45.10
72. 3
63.10
101. 2
97. 7
54. 4
42 3
105, 9
.131. 2
59. 2
9.73. L
180. 2
140, 12
6.58. 3
89. 2
7.88. 3&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>kk6e4mvljw7f966j47i3bbmcygks04j</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>502077</id>
      <parentid>501939</parentid>
      <timestamp>2025-06-30T00:53:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ramesam54</username>
        <id>3001</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దారు */</comment>
      <origin>502077</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3379" sha1="hoam38ke8bd4iejc4nryu8wa32jon5u" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;3&quot; user=&quot;Ramesam54&quot; /&gt;{{Center|20}}&lt;/noinclude&gt;జంపునట్టియిల్లు (Slaughter house or కమేల ) యుండెనని రమేశుచందర్
దత్తుగారు వ్రాయుచు M . 89.14, ఋక్కును చూపినారు. ఆ ఋక్కులోఁ గమేలా
సంగతి వ్రాయఁబడినదిగాని గోవులఁ జంపినటు  లందు లేదు.

{{Center|'''ఆర్యులకు సముద్రయానముండెనా?
'''}}
ఆర్యులకు సముద్రయాన ముండేనాయను విషయ మీ యుపన్యాసంబునం
జర్చించి మిగతవిషయములనెల్ల మఱి యొక యుపన్యాసంబునకు నుంచెన. హిందు
వులకు సముద్రయాన మెప్పుడు నుండలేదనువారు హిందూమతగ్రంధములగు వేద
పురాణేతిహాసములు చదివినవారు కారనుటకు నే సందియమును లేదు. శృతిస్మృతు
లేమి పురాణేతిహాసము లేమి నౌకాయాత్ర నిషేధవిధిని విధింపవు. సముద్రయాన
మొనర్చనటులు ఋగ్వేదమునం దనేక ఋక్కులున్నవి,
&lt;poem&gt;
మం. 1, 116,3
      1. 136. 3, 5

ఈ ఋక్కులలో ఋజు” యను రాజు సముద్రయానము
చేయునపుడు, నావమునుఁగ నశ్వినీ దేవతలు వానినిఁ దీరముఁ
జేర్చినటుల నున్నది.

1. 25. 7. వరుణునకు విహగముల గమనమార్గములును సముద్రములో సంచ
          రించు మార్గములు తెలిసినటులున్నది.

4, 55, 6, ద్రవ్యాపేక్షకులు సముద్రయానము సేయుకాలమున సముద్రుని
          స్తుతించునటులున్నది.

7. 89. 3. &quot;వరుణుఁడును నేనును సముద్రముపైన నౌకాయాత్ర సలుపునపుడు
           నేనునావలో సుఖముగ నుంటిని, నావ, నీటిపై నల్లాడుచు నుయ్యెల
           యూఁచినటులఁ బోవుచుండెనని బ్రహర్షి యగు వశిష్ఠుఁడు పలుకు
           చున్నాఁడు.&lt;/poem&gt;

ఈ క్రిందవివరించిన ఋగ్వేద ఋక్కు లన్నియును సముద్రయాన
ముండినటుల రూఢిగఁ బలుకుచున్నవి.

{|
|+ Caption text
|-
| M.1.25.7 || M.4.55.0 || M.8.18.17 ||M10.44.6
|-
| 1.48.3|| M.5.25.9 || 64.9 || 63.10
|-
| 56.2 || 45.10 || 72.3 || 101.2
|-
| 97.7 || 54.4 || 42.3 || 105.9
|-
| 131.2 ||59.2 || 9.73.1 || 180.2
|-
| 14012 || 6.58.3 || 89.2 || గడి పాఠ్యం
|-
| - || 7.88.3 || - || -
|}&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>hoam38ke8bd4iejc4nryu8wa32jon5u</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>502078</id>
      <parentid>502077</parentid>
      <timestamp>2025-06-30T00:55:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ramesam54</username>
        <id>3001</id>
      </contributor>
      <origin>502078</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3351" sha1="8m73eh9j0cf7gd90lg5zwotrsmmba3u" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;3&quot; user=&quot;Ramesam54&quot; /&gt;{{Center|20}}&lt;/noinclude&gt;జంపునట్టియిల్లు (Slaughter house or కమేల ) యుండెనని రమేశుచందర్
దత్తుగారు వ్రాయుచు M . 89.14, ఋక్కును చూపినారు. ఆ ఋక్కులోఁ గమేలా
సంగతి వ్రాయఁబడినదిగాని గోవులఁ జంపినటు  లందు లేదు.

{{Center|'''ఆర్యులకు సముద్రయానముండెనా?
'''}}
ఆర్యులకు సముద్రయాన ముండేనాయను విషయ మీ యుపన్యాసంబునం
జర్చించి మిగతవిషయములనెల్ల మఱి యొక యుపన్యాసంబునకు నుంచెన. హిందు
వులకు సముద్రయాన మెప్పుడు నుండలేదనువారు హిందూమతగ్రంధములగు వేద
పురాణేతిహాసములు చదివినవారు కారనుటకు నే సందియమును లేదు. శృతిస్మృతు
లేమి పురాణేతిహాసము లేమి నౌకాయాత్ర నిషేధవిధిని విధింపవు. సముద్రయాన
మొనర్చనటులు ఋగ్వేదమునం దనేక ఋక్కులున్నవి,
&lt;poem&gt;
మం. 1, 116,3
      1. 136. 3, 5

ఈ ఋక్కులలో ఋజు” యను రాజు సముద్రయానము
చేయునపుడు, నావమునుఁగ నశ్వినీ దేవతలు వానినిఁ దీరముఁ
జేర్చినటుల నున్నది.

1. 25. 7. వరుణునకు విహగముల గమనమార్గములును సముద్రములో సంచ
          రించు మార్గములు తెలిసినటులున్నది.

4, 55, 6, ద్రవ్యాపేక్షకులు సముద్రయానము సేయుకాలమున సముద్రుని
          స్తుతించునటులున్నది.

7. 89. 3. &quot;వరుణుఁడును నేనును సముద్రముపైన నౌకాయాత్ర సలుపునపుడు
           నేనునావలో సుఖముగ నుంటిని, నావ, నీటిపై నల్లాడుచు నుయ్యెల
           యూఁచినటులఁ బోవుచుండెనని బ్రహర్షి యగు వశిష్ఠుఁడు పలుకు
           చున్నాఁడు.&lt;/poem&gt;

ఈ క్రిందవివరించిన ఋగ్వేద ఋక్కు లన్నియును సముద్రయాన
ముండినటుల రూఢిగఁ బలుకుచున్నవి.

{|
|+ Caption text
|-
| M.1.25.7 || M.4.55.6 || M.8.18.17 ||10.44.6
|-
| 1.48.3|| M.5.25.9 || 64.9 || 63.10
|-
| 56.2 || 45.10 || 72.3 || 101.2
|-
| 97.7 || 54.4 || 42.3 || 105.9
|-
| 131.2 ||59.2 || 9.73.1 || 180.2
|-
| 14012 || 6.58.3 || 89.2 || -
|-
| - || 7.88.3 || - || -
|}&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>8m73eh9j0cf7gd90lg5zwotrsmmba3u</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>502079</id>
      <parentid>502078</parentid>
      <timestamp>2025-06-30T00:56:22Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ramesam54</username>
        <id>3001</id>
      </contributor>
      <origin>502079</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3332" sha1="cjkmt4rt1dnklf0f0cwhrfuxs54djan" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;3&quot; user=&quot;Ramesam54&quot; /&gt;{{Center|20}}&lt;/noinclude&gt;జంపునట్టియిల్లు (Slaughter house or కమేల ) యుండెనని రమేశుచందర్
దత్తుగారు వ్రాయుచు M . 89.14, ఋక్కును చూపినారు. ఆ ఋక్కులోఁ గమేలా
సంగతి వ్రాయఁబడినదిగాని గోవులఁ జంపినటు  లందు లేదు.

{{Center|'''ఆర్యులకు సముద్రయానముండెనా?
'''}}
ఆర్యులకు సముద్రయాన ముండేనాయను విషయ మీ యుపన్యాసంబునం
జర్చించి మిగతవిషయములనెల్ల మఱి యొక యుపన్యాసంబునకు నుంచెన. హిందు
వులకు సముద్రయాన మెప్పుడు నుండలేదనువారు హిందూమతగ్రంధములగు వేద
పురాణేతిహాసములు చదివినవారు కారనుటకు నే సందియమును లేదు. శృతిస్మృతు
లేమి పురాణేతిహాసము లేమి నౌకాయాత్ర నిషేధవిధిని విధింపవు. సముద్రయాన
మొనర్చనటులు ఋగ్వేదమునం దనేక ఋక్కులున్నవి,
&lt;poem&gt;
మం. 1, 116,3
      1. 136. 3, 5

ఈ ఋక్కులలో ఋజు” యను రాజు సముద్రయానము
చేయునపుడు, నావమునుఁగ నశ్వినీ దేవతలు వానినిఁ దీరముఁ
జేర్చినటుల నున్నది.

1. 25. 7. వరుణునకు విహగముల గమనమార్గములును సముద్రములో సంచ
          రించు మార్గములు తెలిసినటులున్నది.

4, 55, 6, ద్రవ్యాపేక్షకులు సముద్రయానము సేయుకాలమున సముద్రుని
          స్తుతించునటులున్నది.

7. 89. 3. &quot;వరుణుఁడును నేనును సముద్రముపైన నౌకాయాత్ర సలుపునపుడు
           నేనునావలో సుఖముగ నుంటిని, నావ, నీటిపై నల్లాడుచు నుయ్యెల
           యూఁచినటులఁ బోవుచుండెనని బ్రహర్షి యగు వశిష్ఠుఁడు పలుకు
           చున్నాఁడు.&lt;/poem&gt;

ఈ క్రిందవివరించిన ఋగ్వేద ఋక్కు లన్నియును సముద్రయాన
ముండినటుల రూఢిగఁ బలుకుచున్నవి.

{|
| M.1.25.7 || M.4.55.6 || M.8.18.17 ||10.44.6
|-
| 1.48.3|| M.5.25.9 || 64.9 || 63.10
|-
| 56.2 || 45.10 || 72.3 || 101.2
|-
| 97.7 || 54.4 || 42.3 || 105.9
|-
| 131.2 ||59.2 || 9.73.1 || 180.2
|-
| 14012 || 6.58.3 || 89.2 || -
|-
| - || 7.88.3 || - || -
|}&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>cjkmt4rt1dnklf0f0cwhrfuxs54djan</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:Srivedamucharitr024005mbp.pdf/22</title>
    <ns>104</ns>
    <id>182526</id>
    <revision>
      <id>502080</id>
      <parentid>500223</parentid>
      <timestamp>2025-06-30T00:58:34Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ramesam54</username>
        <id>3001</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దారు */</comment>
      <origin>502080</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2307" sha1="nmuy15hy72lfb88k2thawchpn4kvb2j" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;3&quot; user=&quot;Ramesam54&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;ప్ర క ట న.

బళ్లారిలో వకీలుగానుండి శ్రీ శే. కోలాచలం శ్రీనివాసరావు గారిచే రచియింపబడిన యీ క్రింద వివరించిన నాటకములన్నియును విక్రయమునకు సిద్ధముగనున్న యవి.

నాటకముల వివరము.

&lt;poem&gt;1. రామరాజు చరిత్రము
8. సుల్తానాబాందుబీ
8. శిలాదిత్య
4. ప్రతాపాగ్బరీయము
5. మైసూరు రాజ్యము
1. చంద్రగిర్యభ్యుదయము
7. సుఖమంజరీపరిణయము
8. సునందనీ పరిణయము
9. యువతీ వివాహము
10. సీమంతినీ పరిణయము
11. మదాలసానాటకము
12. రుక్మాంగదనాటకము
19, సత్యహరిశ్చంద్రీయము
14. గిరిజూకల్యాణము
35. కాళిదాసనాటకము
16. మానవపిశాచనాటకము
17. మానాపమానము
18 చంద్రహాసనాటకము
19. ప్రహ్లాద చరిత్రము
20. ద్రౌపదీమాన సంరక్షణము
21. కీచక వధ
92. శిరోమణినాటకము
28. బభ్రువాహన నాటకము
24. శ్రీరామజననము
25. సీతాకల్యాణము
28. పాదుకాపట్టాభిషేకము
27. లంకాదహనము
28. కుశలవనాటకము
&lt;/poem&gt;
ప్రహసనములు.
1. ఆచారమ్మకథ (కన్నడభాషలో) ఓ అన్యాయధన్యపురిమహిమ 8. నాచి పార్టీ
ఆంధ్రీ కృతా గస్త్య భారతము ( పద్యకావ్యము ) సభాపర్వమువఱకు
Dramatic History of the world (in English)
వలయువారు ఈ క్రింది చిరునామాకు వ్రాయవలయు,

కె. శత్రుఘ్నరావు,&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>nmuy15hy72lfb88k2thawchpn4kvb2j</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:Andhra Granthalayam 1941 01,04 01 Volume No 02 Issue No 01,02.pdf/108</title>
    <ns>104</ns>
    <id>183217</id>
    <revision>
      <id>501856</id>
      <parentid>501022</parentid>
      <timestamp>2025-06-29T12:40:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Brjswiki</username>
        <id>6801</id>
      </contributor>
      <origin>501856</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2308" sha1="6uzxm9uucb3j1v9ybsjpy15z2ap0mkq" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;Rajasekhar1961&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;
{{p|fs150}}Humans and Books*&lt;/p&gt;
{{Center|{{p|fs125}}Rao Sahib S. R. RANGANATHAN, M. A. L. T., F. L. A.,&lt;/p&gt;}}
{{Center|{{p|fs125}}Librarian, Madras University Library&lt;/p&gt;}}
{{Center|{{p|fs125}}and&lt;/p&gt;}}
{{Center|{{p|fs125}}Secretary, Madras Library Association
&lt;/p&gt;}}
Your Secretary stated in his minutes that at your last meeting my friend and co-secretary of the Madras 
Library Association, Mr. S. M. Fossil, urged you to concentrate on physical development instead of reading 
books. This was a surprise to me. I expected that some of you would challenge the correctness of the 
minutes. But When the President asked you if anybody objected to the minutes, nobody raised his voice.
Even now I am afraid this passive attitude on your part was due to the fear of your headmaster. For I 
am sure that Mr. Fossil would not have made such a statement. The minutes need to be amended by altering 
&quot;instead of&quot; into &quot;in addition to&quot;. There is a profound reason for this amendment.

You can get on happily in life by attending to your physical body and neglecting the mind and abstaining 
from the reading of books if you are your bodies and nothing more. I wonder whether you agree that you 
are nothing more than your body. Just look: there are plenty of things in the world-even in this room 
which are nothing more than their bodies. This table, these chairs, the desks, the black board and so on, 
all have bodies and have nothing else. Surely they did not read books! In fact they could not. Are you not different from them? Is not a human being a Body plus something? What is that something? Rather what will 
you include in that something? I am glad you all agree that the something should include Mind. So long as
we have Mind we think we create thought. The destiny of thought is the Mind of others. Every human is
anxious to transmit his thought to others.

Again a human is not merely Body and Mind. He is Body plus Mind plus something more. No doubt, there are
beings which are simply Body plus Mind. You can easily guess what they are. I am sure you won't relish
being clubbed and bracketted with those beings with the animals with the higher form of animals if you please.

{{rule}}
*Valedictory address delivered at the Kellett High School, Triplicane,
 Madras, on 11th March 1941.&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>6uzxm9uucb3j1v9ybsjpy15z2ap0mkq</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>501894</id>
      <parentid>501856</parentid>
      <timestamp>2025-06-29T13:19:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Brjswiki</username>
        <id>6801</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దారు */</comment>
      <origin>501894</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2310" sha1="ko65nkqnz4bwyh390plrett3h0udkku" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;3&quot; user=&quot;Brjswiki&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;
{{p|fs150}}Humans and Books*&lt;/p&gt;
{{Center|{{p|fs125}}Rao Sahib S. R. RANGANATHAN, M. A. L. T., F. L. A.,&lt;/p&gt;}}
{{Center|{{p|fs125}}Librarian, Madras University Library&lt;/p&gt;}}
{{Center|{{p|fs125}}and&lt;/p&gt;}}
{{Center|{{p|fs125}}Secretary, Madras Library Association
&lt;/p&gt;}}
Your Secretary stated in his minutes that at your last meeting my friend and co-secretary of the Madras 
Library Association, Mr. S. M. Fossil, urged you to concentrate on physical development instead of reading 
books. This was a surprise to me. I expected that some of you would challenge the correctness of the 
minutes. But When the President asked you if anybody objected to the minutes, nobody raised his voice.
Even now I am afraid this passive attitude on your part was due to the fear of your headmaster. For 
I am sure that Mr. Fossil would not have made such a statement. The minutes need to be amended by altering 
&quot;instead of&quot; into &quot;in addition to&quot;. There is a profound reason for this amendment.

You can get on happily in life by attending to your physical body and neglecting the mind and abstaining 
from the reading of books if you are your bodies and nothing more. I wonder whether you agree that you 
are nothing more than your body. Just look: there are plenty of things in the world-even in this room 
which are nothing more than their bodies. This table, these chairs, the desks, the black board and so on, 
all have bodies and have nothing else. Surely they did not read books! In fact they could not. Are you not different from them? Is not a human being a Body plus something? What is that something? Rather what will 
you include in that something? I am glad you all agree that the something should include Mind. So long as
we have Mind we think we create thought. The destiny of thought is the Mind of others. Every human is
anxious to transmit his thought to others.

Again a human is not merely Body and Mind. He is Body plus Mind plus something more. No doubt, there are
beings which are simply Body plus Mind. You can easily guess what they are. I am sure you won't relish
being clubbed and bracketted with those beings with the animals with the higher form of animals if you please.

{{rule|em}}
*Valedictory address delivered at the Kellett High School, Triplicane, Madras, on 11th March 1941.&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>ko65nkqnz4bwyh390plrett3h0udkku</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:Andhra Granthalayam 1941 01,04 01 Volume No 02 Issue No 01,02.pdf/109</title>
    <ns>104</ns>
    <id>183218</id>
    <revision>
      <id>501897</id>
      <parentid>501024</parentid>
      <timestamp>2025-06-29T13:36:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Brjswiki</username>
        <id>6801</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దారు */</comment>
      <origin>501897</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2671" sha1="1u81d2nzv9mxqjjbe0tq948n5p8ulr8" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;3&quot; user=&quot;Brjswiki&quot; /&gt;2
ANDHRA GRANTHALAYAM&lt;/noinclude&gt;I am glad I hear a voice mentioning Darwin. Yes, Darwin has taught us that we have descended from 
hairy ancestors with arboreal habits. We have still representatives of these Darwinian ancestors of 
ours. They have Mind which directs their actions, which makes them remember previous experiences and 
even provide for future. But surely even according to Darwin to Darwin we had left that anthropoid 
stage behind us some millions of years ago. We are now entirely distinct from them. What is it that
differentiates us from them if it is not the Spirit. A human therefore is Body plus Mind plus Spirit.

A human is happy, progresses, and looks after himself properly only if he developes these three 
components of his in a harmonious way. These three components must march abreast of one another. 
I wonder if any of you had travelled in village parts outside the bus route. If you have done so you 
can recall to your mind the double-bullock cart. Imagine if you had not actually experienced it, 
what will happen, if one of the bulls begins to gallop while the other one begins to lie down. Surely
the cart will be upset and you will be injured. So it is with humans; if Body, Mind and Spirit do not 
move abreast of one another the human will be injured. Our ills are due to unequal development in 
these three factors. Even the huge inter-national travail which human society is experiencing to-day
is traceable to the Mind and Body forging ahead while the Spirit is starved and left Behind, unattended 
to, unfed and undeveloped.

Assuming then that physical improvement by itself is inadequate to carry us forward, nay is harmful 
to us, let us see what the humans have done to develop the Mind and the Spirit in resonance with the
feeding of the Body.

Mind has to be fed with thought. It is best developed by exchange of thought. Hence the chief problem 
of the earliest humans was to find a means of transmitting thought from one to another. They struggled 
for several thousands of years. to find out some means of transmitting thought. Even animals found that 
the use of voice was of some help. But it was not adequate. By varying the quality of their screamings 
they could at best transmit a few ideas like anger, love, warning and so on. The attempt of the earliest 
humans was to intensify the range of modulation of the voice. They went on experimenting with it. At 
long last they invented articulate speech. We are all so much accustomed to this power of speech that
we don't realise what a struggle it should have been for our ancestors to have invented this power. 
Before the new-born completes the first year, he&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>1u81d2nzv9mxqjjbe0tq948n5p8ulr8</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/161</title>
    <ns>104</ns>
    <id>183954</id>
    <revision>
      <id>501819</id>
      <timestamp>2025-06-29T11:59:08Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '16.) దోహదకల్పములు (వసు. 1-158, 159, 3-143, 147.) విశేషముగా నున్నవి. వానికి వన్నె పెట్టి హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానమునందును రెండుపద్యములు. (3. 36; 2-8) రచింపఁబడెను. (చూ. 139-పు.) అట్లే దొండ (పండు) దీనిని ధారణా...'</comment>
      <origin>501819</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3712" sha1="k7bqig8ai0ext19k49o98lac3qtq82p" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;16.)
దోహదకల్పములు (వసు. 1-158, 159, 3-143, 147.) విశేషముగా
నున్నవి. వానికి వన్నె పెట్టి హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానమునందును
రెండుపద్యములు. (3. 36; 2-8) రచింపఁబడెను. (చూ. 139-పు.)
అట్లే దొండ (పండు) దీనిని ధారణాశక్తి చెడు ననువిషయము
నాధారముగాఁ జేసికొని చెప్పినవసుచరిత్రము నలంకరించి హరిశ్చంద్ర
నలోపాఖ్యానమున నొకపద్యమును జెప్పియున్నాఁడు. (చూ. 4.
ప్రక. 54-పు.)
క. &quot;లలన నృసింహునికొఁగిట, నలసియొ పవలెల్ల నిద్రనం జెడి నెలమిక్
నెలపొందిన రేముద్దులు, గులికి పవ ల్ని ద్ర వోవుకుముదిని పోలెన్. (నర. 3-90.)
చ. “కుముదిని వేగునంతకు సరసాళివర్గముల్ .”
. . .
(హ.న.4-28.)
ఇతరకవులు వర్ణించినవర్ణ నములకు మెఱుఁగు పెట్టుచుఁ బద్య
ములను రచించుటయు నీతనికి స్వభావమె యయియున్నది. ఈవిష
యము నారచించిన వసుచరిత్ర విమర్శనమునందలి రెండవ ప్రకరణమున
విపులముగా నుదాహరింపఁబడియున్నది. (చూ. వసు. విమ. 20-89.)
“ఆచటివి పులు మెచ్చ రఖిలవిద్యాప్రౌఢి, ముది మదిదప్పిన మొదటి వేల్పు
నెచటిరాజులు బంటు నంపి భార్గవు నైన, బింకానఁ బిలిపింతు రంకమునకు
నచటి మేటికిరాటు అలకాధిపతి నైన, మును సంచి మొద లిచ్చి మనుప దక్షు
లచటినాలవజాతి హలముఖాంతవిభూతి, నాదిభిక్షువు భై క్ష మైన మాన్చు
తే. నచటి వెలయాండ్రు రంభాదు లైన నొరయఁ
గా సెకొంగున వారించి గడుపఁ గలరు
నాట్య రేఖాకళాధురంధరనిరూఢి
నచటఁ బుట్టిన చిగురుకొ మైనఁ
మైనఁ జేవ.”
సీ.
“ప్రాంతమాటలే కాని...
(మను. 1.50.)
. .
రచిరరుచుల.&quot;
(హ, న. 1-7.)
మ. “పరిఘం దత్పురకామినీజనము లంభర కేళి సల్పంగఁ ద
ద్గురువక్షోరుహలి ప్తసంకుమదకస్తూరీ మిళచ్చందనా
గురుపంకంబుల సౌరభంబులఁ జుమీ కుంభీనసావాస ని
ర్జరకల్లోలిని కందు భోగవతి నాఁ జన్సంజ్ఞ గల్గెన్ దగన్.”
చ. “అలఘుతదీయ ఖేయముల
22
100
(ఆము. 26.)
జిల్వ పెందొరల్.”
(హ. న. 1_10.)&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>k7bqig8ai0ext19k49o98lac3qtq82p</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/162</title>
    <ns>104</ns>
    <id>183955</id>
    <revision>
      <id>501820</id>
      <timestamp>2025-06-29T11:59:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '170 మ. “ఇనుఁ డస్తాద్రికిఁ బోవఁగొల్ల గొని నేఁ డే తేరఁ దద్దీప్తి నం జనసంబంధజబాంధవంబున రతిశ్రాంతాంగనా నేత్రలో ణనికాయంబున డాఁచి శ్రద్ధవళిమం దాఁబూనెనో చొప్పుమా ర్ప ననక్ వెల్వె...'</comment>
      <origin>501820</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2402" sha1="bql5joptzafui7phzf3g6d8wicci9pl" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;170
మ. “ఇనుఁ డస్తాద్రికిఁ బోవఁగొల్ల గొని నేఁ డే తేరఁ దద్దీప్తి నం
జనసంబంధజబాంధవంబున రతిశ్రాంతాంగనా నేత్రలో
ణనికాయంబున డాఁచి శ్రద్ధవళిమం దాఁబూనెనో చొప్పుమా
ర్ప ననక్ వెల్వెలఁ బాతె దీపకళికావ్రాతంబు శాతోదరీ!”
చ. “లలితరసోపభోగదశల
&quot;
(మను 3-51.)
... నయ్యెడక్.” (హ.న.4-26.)
శృంగారనై షధమునందును (7-198) శృంగార శాకుంతలమునం,
దును (8-73) మనుచరిత్రమునందును (8-55) వసుచరిత్రమునందును
(4–126) గోఁడికూఁత వర్ణింపఁబడియున్నది. హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యా
సమునందు సయిత మావిషయమున నొకపద్యము రచింపఁబడెను.
(హ. న. 4-25) ఇంకను నితరవిషయములందును ననేకము లగునను
సృతులు గలవు. కాని వానినెల్ల నుదాహరించిన గ్రంథవిస్తర మగునని
యింతటితో విరమించుచున్నాను.
ఉ. వీనులవిందు చేసెడు నవీనమృణాళమృదూక్తి, శ్లేషన
మానికరీత్యలంకృతి, చమత్కృతిమత్పదచిత్రవృత్తిఁ, దో
నరు దెంచువ్యంగ్యములతో నలరారెడు నైజకాంతిఁ, దాఁ
బూనక కూర్చురామనృపభూషణు నైపుణ మెన్న శక్యమే?
విజయనగరము.
. 14-1-1918
వజ్ఞుల
ఇట్లు, సుజనవిధేయుఁడు,
ల చినసీతారామస్వామిశాస్త్ర,
విజయనగర సంస్కృత కళాశాలాంధ్ర ప్రధానోపాధ్యాయుఁడు.&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>bql5joptzafui7phzf3g6d8wicci9pl</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/164</title>
    <ns>104</ns>
    <id>183956</id>
    <revision>
      <id>501825</id>
      <timestamp>2025-06-29T12:18:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '172 హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము గండికోటాఖ్య దుర్గస్థలాధ్యముఁ డై పృథ్వి మంతున క్కు పెమ్మసాని తే. చిన్న తిమ్మఁక్షమాపాల శేఖరుండు గారవింపం గ బహుమాన గౌరవముగ మనినధన్యుండ సభ్య సన్న...'</comment>
      <origin>501825</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3559" sha1="h6fwujvsv7rkw7vpop3x17di0hto66n" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;172
హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము
గండికోటాఖ్య
దుర్గస్థలాధ్యముఁ డై
పృథ్వి మంతున క్కు పెమ్మసాని
తే. చిన్న తిమ్మఁక్షమాపాల శేఖరుండు
గారవింపం గ బహుమాన గౌరవముగ
మనినధన్యుండ సభ్య సన్ను తగుణైక
గరిమ వెలయు ననంతాఖ్య కవివరుండ.
క. ముఖ్యం బై భూస్థలిభూ
రిఖ్యాతిం గాంచి తగుహరిశ్చంద్ర నలో
పాఖ్యాన కావ్యమునకు గా
వ్యాఖ్యాన మొనర్తు విబుధ వర్యులు పొగడన్ .
టీక, శ్రీవై దేహనుకజ్ = లక్ష్మీస్వరూపిణి యైన సీతను, భృగుద్వహజయ శ్రీ F=
పరశురామజయలక్ష్మిని, ఆబ్జభృచ్చావ - అబ్జ = శంఖము, చంద్రుఁడు. * ('అబ్జె శంఖ
శశాంకౌ చ' అని యమరము.) భృత్ = శంఖమును) భరించు నట్టివిష్ణువుయొక్క యు,
(చంద్రుని) భరించు నట్టిశివుని యొక్క యు, చాప=ధనుస్సులయొక్క, లీలావ్యాప్తిక్=
'విలాసమునఁ బొందుట చేత, వరియించి ఉంకువ సరిగాఁ జేసి (వరించి యనుట), సత్కు
శలవత్త్వామూల్యమాంగల్య దీక్షావాలము - సత్= శ్రేష్ఠమైన, కుశలవత్త్వ = కుశలవులు
గలుగుటచేతను, కుళలము గలుగుటచేతను, అమూల్య మైన, మాంగల్యదీక్షకు = వివా
హదీక్షకు, ఆవాలంబు ఆటపట్లైన, ఆపరిగ్రహయుగంబు = ఆభార్యాయుగ్మము, *
(“పత్నీపరి జనాదానమూలశా పారిపరిగ్రహాః' అని యమరము.) అన్యోన్య హార్ధంబునక్
= పరస్పర స్నేహము చేత (సత్కుశలవత్త్వము సమానముగ నుండుట చే
వా రిద్దఱు
నన్యోన్యమై త్రి గలిగి సేవింపఁగా, తగు రామచం
౦ద్రుఁడు, మాకు, ఎప్పుడును, శుభ
శ్రీ లా=శుభసంపదలు, ఇచ్చునుగాక యని యాశీర్వాదరూప మంగళము.
సీ. నిఖలలో కానందనీయస్థిరోద్భూతిఁ
బొలుచుననాదృతాంభోజపాణి
యంభోధిమథనాసహాయశౌర్యవరా ప్తిఁ
జాల మించుననా ప్తసంఖ్య శీల
పంకదూరకృపీటభవని వేళ ప్రౌఢిఁ
బరఁగున ప్రతిపన్న భంగ
థామ
1 వంతుకు నెక్కు.&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>h6fwujvsv7rkw7vpop3x17di0hto66n</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/165</title>
    <ns>104</ns>
    <id>183957</id>
    <revision>
      <id>501826</id>
      <timestamp>2025-06-29T12:19:11Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'అవతారిక. యతిలాలితాణసుతసంపదఁ దనర్చు నకళంకి సహజకళాధివసతి తే. సుదతులు నుతింప నభినవసురుచిరమణి యెనయకుండ నిజాధీశ హృదయపీఠి వెలయు సీతాభి ధాననవీనలు నిశ్చలై శ్వర్యములు గరుణించు...'</comment>
      <origin>501826</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4711" sha1="qzjqrdspaxizkod34ptfln4wglt8ijp" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;అవతారిక.
యతిలాలితాణసుతసంపదఁ దనర్చు
నకళంకి సహజకళాధివసతి
తే. సుదతులు నుతింప నభినవసురుచిరమణి
యెనయకుండ నిజాధీశ హృదయపీఠి
వెలయు సీతాభి ధాననవీనలు
నిశ్చలై శ్వర్యములు గరుణించుఁ గాత.
==
173
2
టీక. నిఖిల . . . ద్భూతిజ్_నిఖిల = సమస్తములైన, లోక=లోకములచే, ఆనంద
నీయ=సంతోషింపఁదగిన, స్థిరాజభూమియందు, ఉద్భూతి = పుట్టుక చేత, పొలుచు . . .
పాణి_పొలుచు= ప్ర కాశించు, అనాదృత =ఆదరింపఁబడని, అంభోజ = కమలములుగల,
=
పాణి=హ స్తములుగలదియు, (ఇది సీతాపరమైనయర్థము. ఈపద్యమునందు శబ్దార్థశక్తుల
చేత సీతాఖ్యనూతనలక్ష్మీయందు, ఆధిక్యమును, లక్ష్మీయందు నైచ్యమును బ్రతిపాదింపఁ
బడినది.) నిఖిల . . .ద్భూతి_నిఖిలలోక=సమస్తలోకములచే, ఆనంద నీయస్థిరోద్భూతిక్
=సంతోషింపఁదగిన స్థిరమగుసంపద లేమిచే, పొలుచు... పాణి-పొలుచు= వెలసియున్న,
=
అ+ నాదృశ మిక్కి_లియాదరింపఁబడిన, అంభోజ=కమలములుగల, పాణి=హ
స్తములు
గలది. (అంభోజముల నిరసించలేని హస్తములుగలదనుట) - లక్ష్మీపరమైనయర్థము.)
అంబోధి, .. వరా ప్తిన్_అంభోధి=సముద్ర ముయొక్క, మధన= భేదించుటయందు, (పీడిం
చుటయండనుట) అసహాయశౌర్య =అసహాయశూరుఁడైన, వర= భర్తయొక్క (రాముని
యొక్క),ఆ ప్తిక్=పొందుట చేత, చాలన్ =మిక్కిలి, మించు . . . శీలమించు= ప్రకాశించు,
ఆనా ప్త=పొందఁబడని, సంఖ్య=సంఖ్యగల, శీల= ఆచారముగలది. (అసంఖ్యాన శీలము
గలదియనుట.) (సీ, వ.) అంభోధి . వర్షా ప్తిక్ అంభోధిమధన = సముద్ర మథనమందు,
ఆసహాయ= మిక్కిలి సహాయులుగల, శౌర్య-పరాక్రమముగల, వర=భర్తయొక్క
(విష్ణువుయొక్క), ఆప్తిక్ = ప్రాప్తి చేత, చాలన్, మించు, అ+నాప్త=పొందఁబడిన,
సంఖ్య = సంఖ్యగల, శీల = ఆచారముగలది (ఆనఁగా పరిమిత మైనశీలముగలదనుట).
(ల. వ). వంక... ప్రౌఢిక్
- పంక దూర= పాపరహితమైన, కృపీటభవ = అగ్నియందలి,
నివేశ= ప్ర వేశించుటయొక్క, ప్రౌఢి అతిశయము చేత, పరఁగు ధామ పరఁగు
ఒప్పు
చున్న, ఆ ప్ర తీపన్న=పొందఁబడని, భంగ = భంగముగల, ధామ= స్థానముగలది. (సీ. ప).
వంకప్రౌఢిక్_పంక=పంకము (పాపము - బురద), దూర=(కొంచెము) దూరమందుఁగల,
(ఇచ్చట దూరస్థితత్వమనివక్షితము.) కృపీటభవ=పద్మ మునందు, నివేశ = ఉండుటయొ
క్క, ప్రౌఢి=అతిశయము చేత, (పంకసహితమగు పద్మమునందు నివసించుట చేతననుట.)
పరఁగు, ఆ, ప్రతిపన్న = పొందఁబడిన, భంగ =భంగములు ( భంగపాటు.. తరంగములు)
-&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>qzjqrdspaxizkod34ptfln4wglt8ijp</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/166</title>
    <ns>104</ns>
    <id>183958</id>
    <revision>
      <id>501827</id>
      <timestamp>2025-06-29T12:19:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '174 హరిశ్చంద్ర నలో పాఖ్యానము గలది, (సముద్ర మె) ధామ=(తేజము) స్థానముగాఁ గలది. ( భంగము-తరంగము_భంగ పాటు) నొందినసముద్రము నిలయముగాఁగలది - భంగమునొందిన తేజముగలది.) యతి . . . సంపదళ్ _యలీ=(వాల్మ...'</comment>
      <origin>501827</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5163" sha1="h5jodmj3c2pi1c8fauc95euvqyg3as5" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;174
హరిశ్చంద్ర నలో పాఖ్యానము
గలది, (సముద్ర మె) ధామ=(తేజము) స్థానముగాఁ గలది. ( భంగము-తరంగము_భంగ
పాటు) నొందినసముద్రము నిలయముగాఁగలది - భంగమునొందిన తేజముగలది.) యతి
. . . సంపదళ్ _యలీ=(వాల్మీకి ముని చేత, లాలిత జలాలింపఁబడిన, ఆక్షీణ = చెడని, సుత
సంపద=పుత్ర సంపద చేత, తనర్చు... వసతి తనర్చు = ప్రకాశించు, అకళంకి=దోషము
లేని, సహజ=స్వాభావికములైన, కళా= కళలకు, అధివసతి=స్థానమైనది. నష్కళంక
కళాధారురా లనుట) (సీ.ప). అతి... సంపదక్-ఆతి=అతిశయమగు, లాలిత జలాలింపఁ
బడిన, ఆక్షీణ=మిక్కిలిక్షీణించు, సుక=కుమారులయొక్క, సంపద =సంపద చేత,
తనర్చు, అకళంకి...వసతి= ఆకళంకియగు తోడఁ బుట్టిన చంద్రుఁడు గలది. ఈయర్థము
నందు “ఆక్కళంకి” యని ద్విత్వములేమి విచార్యము. అనఁగా : దనతోఁబుట్టువు
దోషయుక్తుఁడనుట) సుదతులు= స్త్రీలు, నుతింప= స్తోత్ర ముసేయఁగా, అభి... రమణి -
అభినవ= క్రొత్తయైన, సురుచి=మంచి కాంతిగల, రమణి= స్త్రీ, ఎనయకుండ= పొందకుండ
(అనగా: వనితాంతరమును బొందకుండననుట), నిజా... పీఠి=తనభర్తయొక్క హృద
యపీఠమునందు, వెలయు = ప్రకాశించు, (సీ. వ). అభి...మణి - అభినవ= క్రొత్తదైన,
సురుచిర=మిక్కిలి ప్ర కాశించు, మణి = (కొస్తుభ) మణి, ఎనయకుండ, నిజాధీశహృ
దయపీఠి=కనభ ర్తయొక్క. తొమ్మను పీఠమందు, వెలయు, సీతాభిధాన=సీతయను పే
రుగల, నవీనలక్ష్మీ= క్రొత్తలక్ష్మి, నిశ్చలైశ్వర్యములు=చలనము లేని సంపదలు, కరుణించుఁ
గాత! (ఇందు__లో శానందనీయముగాని యస్థిరోద్భూతి గలదగుటచేతను, గమలముల
నిరసింపఁ జాలని హస్తములు గలడగుట చేతను, సంభోధిమధనమునందు నసహాయశా
ర్యుఁడైన భర్తగలదగుటచేతను, బరిమిత శీలము గల దగుట చేతను, బంక సహితమగు
పద్మము నివాసముగాఁ గలదగుటచేతను, నష్ట తేజస్సు గలదగుటచేతను, కళంకియగు
తోఁబుట్టువు గలదగుట చేతను, తొమ్మునందలి మణి ప్రకాశింపకుండునట్లు ఱో ముపై
నెక్కినదగుట చేతను పూర్వలక్ష్మీకి నైచ్యము వర్ణింప బడినది.)
ఉ, అంచితరాజ్యరక్ష కఖిలావనపావన రామపాదుకల్
గాంచిన మేటి గావున నకంటక కోమల తాయుతాత్మని
శ్చంచలభావనాసరణి సారెఁ జరింపఁగ నమ్మహత్తు సం
ధించి తదాత్మత దగుసుధీనిరతుక భరతుల భజించెదన్ .
=
3
టీక. అంచిత... రక్షకు - అంచిత = ఒప్పుచుండెడు, రాజ్యరక్షకు = రాజ్యపరి
పాలనముకొఱకు, అఖిల... పాదుకల్ - 'అఖిల= సమస్తమును, అవన=రక్షించుట చేత,
పావన= పరిశుద్ధుఁ డైన,రామ= రామునియొక్క, పాదుకల్ = పావకోళ్లను, కాంచిన మేటి.
గావున, ఆకం... రణి - అకంటక = కామ క్రోధాదిరహితమై, గోమలతా
గోమల తౌమార్దవముతో,&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>h5jodmj3c2pi1c8fauc95euvqyg3as5</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/167</title>
    <ns>104</ns>
    <id>183959</id>
    <revision>
      <id>501828</id>
      <timestamp>2025-06-29T12:19:44Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'అవతారిక, 175 యుత=కూడిన, ఆత్మ=హృదయమందు, నిశ్చంచలమైన, భావనాసరణి ధ్యానమార్గ మున, సారె=పలుమఱు, సంచరించునట్లు, అమ్మహాత్ముని ఆరామచంద్రుని, సంధించి పొందించి, తదాత తక్=ఆరామునివలె ముని...'</comment>
      <origin>501828</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4561" sha1="tey3230s6fmms3dvy68gixgfiq4iony" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;అవతారిక,
175
యుత=కూడిన, ఆత్మ=హృదయమందు, నిశ్చంచలమైన, భావనాసరణి ధ్యానమార్గ
మున, సారె=పలుమఱు, సంచరించునట్లు, అమ్మహాత్ముని ఆరామచంద్రుని, సంధించి
పొందించి, తదాత తక్=ఆరామునివలె మునిరూపమును ధరించుట చేత, తగు, సుధీని
రతుక్=ఉచితజ్ఞుఁడైన, భరతుని భజించెదను. (ఉచితజ్ఞుఁ డనుట చే భరతుఁ డరణ్య
మునకుఁ బోవురాముని పాదుకలు దాఁ దీసికొనియెఁ గాన నారాముని ముండ్లు లేక
మెత్తనైనమార్గ మున నడిపించె ననియుఁ దన్నిరంతరధ్యానము చేత భ్రమరకీటన్యాయ
ముగా సారూప్యము వహించెననియు ధ్వని.)
మ నిజనిద్రాలసతావిగాన మెడల నిర్నిద్రతావృత్తి: బూ
నీ జగత్ప్రణహృతి ప్రవాద ముడుగ౯ విశ్వావనోత్సాహి యై
యజరా రాతివిఘాతికి వనవిహారాధార మై పొల్చుసూ
రిజన ప్రస్తుత శేష భావనిరతు౯ శ్రీలక్ష్మణు గొల్చెదన్.
టీ. నిజ. . . గానము-స్వకీయమైన నిద్రాలస్యముచేత నైన, విగానము =
ఎడలక్=పోవునట్లుగ, నిర్నిద్ర తావృత్తి=ని ద్ర లేకపోవువర్తనమును, పూని, జగ...
దము_జగ తాణ=జగజ్జన ప్రాణములయొక్కయు, వాయువుయొక్కయు, హృతిజహర
ణము చేనైన, ప్రచాదము= అపవాదము, ఉడుగ౯ =పోవునట్లు, విశ్వాయై = ప్రపంచ
రక్షణమందు సంతోషముగలవాఁడై, అజరా రాతివిఘాతికిక్ = రాక్షససంహారకుఁ డైన
రామునకు, వనవిహారాధారమై = అరణ్యవాసమునం దాధారభూతుఁ డై (జలవిహార
మునం దాధారభూతుఁడై), పొల్చు, సూరి.. నిరతుక్ - సూరిజన పండితులచేత,
'ప్రస్తుత స్తోత్ర
==
స్తుత= స్తోత్ర ముచేయఁబడిన, శేషభావ = ఆది శేష భావమునందు, భృత్యభావమునందు,
నిరతు = ఆసక్తుఁడైన, శ్రీలక్ష్మణు౯ = సంపద్యుక్తుఁ డైన లక్ష్మణుని, కొలిచెదను. (ము
న్నుండిన గుణములయందు నిద్రాజగ తాణహరణ గుణములు విడిచి దైత్యాంతకునకు
వనవిహారాధార మగుటను విడువని సభ్యసన్నుత శేషాంశము గలవాఁ డనుట. భృత్యభావ
నిరతుఁ డైనవాఁడు జాగరూకత గలిగి యపవాదము రాకయుండ రక్షణతత్పరుం డై
తనయేలినవాని విహారమున కాధారమై యొప్పు నని ధ్వని.
మ. లవణోదా త్తశర ప్రకర్షహృతి లీలాధీరనారాచలా
ఘన మాత శ్రీ త రామభ ద్ర పదరణాలక్ష్మీ
యుం గారు కా
రవనిర్భర్త్సిత మేఘనాదతయుఁ బోరం బూని త్రైలోక్యసం
స్తవనీయా గ్ర భవత్ర యీచరితుఁ డౌ శత్రుఘ్నుఁ బ్రార్థిం చెదన్. 5
1 వర,&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>tey3230s6fmms3dvy68gixgfiq4iony</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/168</title>
    <ns>104</ns>
    <id>183960</id>
    <revision>
      <id>501829</id>
      <timestamp>2025-06-29T12:19:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '176 హరిశ్చంద్ర నలో పాఖ్యానము టీ. లవణో... లాఘవము_లవణ=లవణాసురునియొక్క, ఉదా త్త=ఉదా త్త మైన, శర ప్ర కర్ష = బాణ ప్రకర్ష యొక్క, హృతిలీలా = హరణ క్రియయందు,*('లీలా విలాస క్రియయోః' అనియ.) ధీర సమ...'</comment>
      <origin>501829</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3978" sha1="ijpxse1pz6cet93j8sharw91owvhury" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;176
హరిశ్చంద్ర నలో పాఖ్యానము
టీ. లవణో... లాఘవము_లవణ=లవణాసురునియొక్క, ఉదా త్త=ఉదా త్త మైన,
శర ప్ర కర్ష = బాణ ప్రకర్ష యొక్క, హృతిలీలా = హరణ క్రియయందు,*('లీలా విలాస
క్రియయోః' అనియ.) ధీర సమర్థమైన, నారాచలాఘవము = బాణలాఘవమును (లవ
ణోద=లవణసముద్ర ముయొక్క, ఆ త్త = పొందఁబడిన, శరప్రకర్ష = ఉదకాధిక్యము
యొక్క, హరణ క్రియయందు సమర్థ మైన బాణలాఘవ మని రామునిగుణమును),
ఆత్మ... లక్ష్మీయుక్&quot; - ఆత్మ =కన చేత, శ్రిత = పొందఁ బడిన, రామభ ద్ర పద = రామ
రాజ్యముయొక్క, రక్షాలక్ష్మీయును (ఆత్మశ్రీత తన చేత సేవింపఁబడిన, రామభద్రుని
యొక్క, పదర లక్ష్మీయుక్= పాదు కాలక్ష్మీయును అని భరతునిగుణమును; కారు.
కారవ . . ., నాదత యు_కార్డు కారవముచేత, నిర్భర్త్సిత =నిరసింపఁబడిన, మేఘనాద
తయు= మేసుధ్వనియును, కార్ముక ధ్వని చేత నిరసింపఁబడిన, మేఘనాదతయు =ఇంద్ర
జిత్తుగలుగుటను అని లక్ష్మణంలీగుణమును,) పోరక్, పూని, త్రైలోక్య... చరితుఁడు-
త్రై లోక్య = ముల్లోక ములయందు, సంస్తవనీయ = స్తోత్రము చేయఁదగిన వారియందు,
ఆగ్రభవ = శ్రేష్ఠు:డైన, శ్రయీ చరితుఁడు = (లవణాసురశరప్రకర్షహృతి లీలాధీరనా
రాచలాఘవాది మూఁడుగుణములను పూనినచర్యగలవాఁడు, త్రైలోక్యసం స్తవనీయ =
ముల్లోకములయందలి జనుల చేత స్తోత్ర ము చేయఁదగిన, అగ్రభవత్రయీ = ముగురన్నల
యొక్క (రామ, భరత, లక్ష్మణాల యొక్క) చరితుఁడు = చర్యగలవాఁడు, ఔ=అగు,
శత్రుమ్నుని ప్రార్థన చే నెదను.
సీ. రామభక్తునకు భారమె ఘోరపం కాబ్ధి
తరణపాటవ మన శరధి దాఁటి
రామభక్తున కరుదా మృత్యునిరసనం
బన మహా చ్ఛాయా గ్ర హంబుఁ జీరి
రామకింకరున కబ్ర మె రమాసాన్నిధ్య
'మన విదేహాధీశ తనయఁ గాంచి
రామైకమతికిఁ జిత్రమె పాళవిగళనో
పాయం బన నజాస్త్ర బంధ మెడలి
తే. రామపరతంత్రునకు దుర్భరంబె విలయ
వహ్ని యన వాలశిఖిశిఖావ్యా ప్తి నోర్చి
యరీపురం బేర్చినయ జేయు సప్ర మేయు
నాజం నేయు మునిధ్యేయు నభినుతింతు.&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>ijpxse1pz6cet93j8sharw91owvhury</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/169</title>
    <ns>104</ns>
    <id>183961</id>
    <revision>
      <id>501830</id>
      <timestamp>2025-06-29T12:20:10Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'అవతారిక. సీ. కవిని వేశితకృపాకలితుఁ డౌనితనిభా రతి కవి ప్రతతికిఁ బ్రాపు గా దె? గాదె ప్రతినవచ్చందో నిబద్ధుఁ డౌనితని కా వ్యము బహుచ్ఛందోమయంబు గాదె ? వీణాయతిసహాయవృత్తి యానితనిభ...'</comment>
      <origin>501830</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3827" sha1="b5nejzloh1gyzj76mreesmmjqonuton" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;అవతారిక.
సీ. కవిని వేశితకృపాకలితుఁ డౌనితనిభా
రతి కవి ప్రతతికిఁ బ్రాపు గా దె?
గాదె
ప్రతినవచ్చందో నిబద్ధుఁ డౌనితని కా
వ్యము బహుచ్ఛందోమయంబు గాదె ?
వీణాయతిసహాయవృత్తి యానితనిభా
షితము వీణాయతి యుతము గాదె?
చతురానన ప్రీ తిశాలి యానితనిస
త్కృతిచతురానన యుతము గాదె?
తే. యని మునులు మెచ్చ నసురశాసనపదాంక
మహితదివ్యసరస్వతి 'మహికిఁ దెచ్చి
జనుల కెల్లను సుగతిఁ జూపిన యనంత
సుగుణసాగరుఁ బ్రాచేతసుని భజింతు?
=
177
7
=
ఔ=
టీ. కవి... కలితుఁడు - కవి = క్రౌంచపక్షి యనెడికవీశ్వరునియందు, నివేశిత=
ఉంపఁబడిన, కృపా = దయచేత, కలితుఁడు = ఒప్పువాఁడు, ఔ= అగు. ఇతని=ఈవా
ల్మీకియొక్క, భారతి=సరస్వతి, కవి ప్రతతికి = కవిసమూహమునకు, ప్రాపుగా దె?
ఆశ్రయముకాదా? (ఆశ్రయమే యనుట). ప్రతినవచ్ఛందోనిబద్ధుఁడు - ప్రతినవమైన,
ఛందః=వేదములనియెడి ఉక్తానుక్తాది ఛందస్సులయందు, బద్ధుఁడు = ఆసక్తుఁడు,
ఆగు. ఇతని (వాల్మీకి) యొక్క, కావ్యము, బహుఛందోనుయంబు గా దె=ఛందోరూప
ముకాదా ? (ఛందోరూపమే యనుట !). వీణాయతి= నారదుఁ డనియెడి వీణానియతి
గల వైణికునియొక్క, సహాయవృత్తి=సహాయముగలవాఁడు, ఔ= అగు. ఇతని (వాల్మీకి)
యొక్క భాషితము. వీణా... తమః-వీణా వీణయందలి, యతి=గోపుచ్ఛాదియతుల చేత,
యుతము కాదే=బద్ధము కాదా ! (బద్దమే యనుట.) చతు... శాలి-చతురానన= బ్రహ్మ
యనెడి కుశలముఖునియొక్క, ప్రీతిచేత, శాలి ఒప్పెడునట్టి వాఁడు, ఔ = ఆగు,
ఇతని (వాల్మీకి) యొక్క, సత్కృతి, చతు... తము_ చతుర చతురులయొక్క, ఆనన=
ముఖములయందు, యుతము కాదె=కూడుకొనినది కాదా ! (కూడిన దే యనుట. అనఁగాః
చతురు లైనవారందఱుఁ జదువుదు రనుట.) అని మునులు మెచ్చఁగా, అసురశాసన
సరస్వతి_అసురశాసనపద = విష్ణుపాదమనియెడి దేవలోకమునకు, అంక=చిహ్నమును,
మహితమును నైన, దివ్యసరస్వతి = దేవనదియనెడి గీర్వాణభాషను, మహికి=భూమికి,
1 హితము.
23&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>b5nejzloh1gyzj76mreesmmjqonuton</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/170</title>
    <ns>104</ns>
    <id>183962</id>
    <revision>
      <id>501831</id>
      <timestamp>2025-06-29T12:20:25Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '178 హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము తెచ్చి, జనుల కెల్లను, సుగతి= మోక్షమును, మంచిమార్గమును, చూపిన, అనంతసుగుణ సాగరు=అనంత సుగుణుఁడగు భగీరథుఁడైన, గుణసముద్రుఁడైన, ప్రాచేతసుని = వాల్మీకి మ...'</comment>
      <origin>501831</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4518" sha1="jf3rcpsbglqubaz39k7q7x742jss74q" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;178
హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము
తెచ్చి, జనుల కెల్లను, సుగతి= మోక్షమును, మంచిమార్గమును, చూపిన, అనంతసుగుణ
సాగరు=అనంత సుగుణుఁడగు భగీరథుఁడైన, గుణసముద్రుఁడైన, ప్రాచేతసుని = వాల్మీకి
మహామునిని, భజింతును. (సాగరుఁడు = సగరవంశమువాఁడు.)
మ. అనఘ శ్రీరఘురామనామజపవర్ణా పూర్ణ వల్మీక జా
నన జాత ప్రథమావతారకవితా నా కేళకల్లోలినీ
ఘనకుల్యాయితకల్య వాగమృత రాకాచంద్రులం గీర్తిసా
ጸ
ధనని స్తంద్రుల సత్కవీంద్రులను మేధాసాంద్రుల గొల్చెదన్. 8
మ. అతిమాత్ర స్ఫురితార్థవైభవము నౌదార్యాదినానాగుణా
యతిశక్తిత్రి తయైక ధుర్యతయు లేకా త్రైక దేశా ప్తిగ
ర్వితుఁ డూహింపక తా నహీనపద ధౌరేయాంకముల్ పూనినం
బ్రతిరోధింపఁ దరంబె ధీరునకు దృగ్రాగంబు 'సంధించినన్.
9
టీ. అతిమాత్ర స్ఫురిత మగునర్థవైభవమును, ఔదార్యాది... ధుర్యతయు-ఔ
చార్యాదులైన, నానాగుణ=(ప్రసాద సమతామాధుర్య సౌకుమార్యార్థవ్య క్తిశ్లేషకాం
తిసమాధు) లను కావ్యగుణములయొక్క, ఆయతియును, శక్తిత్రితయ= (అభిధాలక్షణా
వ్యంజనలను) మూఁడు శబ్దశక్తుల యొక్క, ఏకధుర్యతయు = ధురంధరత్వమును, లేక,
ఆక్షైక ...గర్వితుఁడు.ఆత్మ = స్వకీయమైన, ఏకదేశ (పైనిరూపించిన యర్థ వైభవాది
గుణములలో) నొకయంశముయొక్క, ఆప్తిక్ =పొందుటచేత, గర్వితుఁడు, (అనఁగా
దుష్క వియళుట.) అహీన... అంకముల్ - ఆహీన = ఆదిశేషువు భంగి * ('ఇన స్సూ ర్యే
ప్రభా' అని ఆమ.) పద ధౌ రేయ శబ్ధధురంధరుఁ డైన వానియొక్క, అంక ముక్=బిరు
దులు పూనిన మాత్రముననే, ధీరునకు విద్వాంసునకు, దృగ్రాగంబుసంధిం చినక్
కన్ను లెఱ్ఱ చేసిన, (కోపము వచ్చిన ననుట.) ప్రతిరోధింపన్ =ఎదిరించుటకు, తరం బె=
సాధ్యమా! (అనఁగా : సాధ్యముగా నేర దని పూర్వమున కన్వయము. ఇందలిధ్వని:
అర్థ వైభవము = ద్రవ్య వైభవమును, దాతృత్వము మొదలగు నానాగుణములయొక్క
అయతియును, శక్తి. . .తయ= ప్ర భుమంత్రో త్సాహశక్తులయొక్క, ధురంధరత్వమును,
లేక, ఆస్త్రైక=ు... తుఁడు_ఆత్మ - తనయొక్క, ఏక దేశ ఒక ప్రదేశముయొక్క, ఆ ప్తిచేత,
గర్వితుఁడు (గర్వించిన రాజు), తాను, అహీనపద ధౌరేయ
= అనేక రాజ్యధురంధరుని
యొక్క (సార్వభౌముని యొక్క యనుట, అంకముల్
=
బిరుదులు, పూనినంతనే,
1 సంధిల్లినన్,&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>jf3rcpsbglqubaz39k7q7x742jss74q</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/171</title>
    <ns>104</ns>
    <id>183963</id>
    <revision>
      <id>501832</id>
      <timestamp>2025-06-29T12:20:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'అవతారీక. 179 ధీరునకు = ధైర్యవంతుఁ డైన రాజునకు, దృగ్రాగంబు సంధించినక్ = కోపముచే నేత్ర ము లెజ్జిగాఁగా, ప్రతిరోధింపజ్ తరంబె ? అని యన్వయము. వ. అని యివ్విధంబున నిష్ట దేవ తా మననమంగళసమ...'</comment>
      <origin>501832</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3749" sha1="9jr3p0t4ihk2bm6rbz7y6t37h5qustv" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;అవతారీక.
179
ధీరునకు = ధైర్యవంతుఁ డైన రాజునకు, దృగ్రాగంబు సంధించినక్ = కోపముచే నేత్ర ము
లెజ్జిగాఁగా, ప్రతిరోధింపజ్ తరంబె ? అని యన్వయము.
వ. అని యివ్విధంబున నిష్ట దేవ తా మననమంగళసమాచరణంబును సుకవి
చరణపరిచరణంబును గుకవితృణీకరణంబును గావించి యేను బురా
తన పుణ్యశ్లోకచక్ర వర్తిచంద్ర హరిశ్చంద్ర నలక థాయుగయుగపదను
సంధానబంధుర రసానుబంధం బగుచిత్ర ప్ర బంధంబు నిర్మింపం
బూని యున్న సమయంబున నొక్కనాఁడు మదీయస్వప్నంబున. 10
అధ్యయనాబ్ధిపా రాభిజ్ఞుఁ డగువాఁడఁ
గరగతబహుశాస్త్ర గరిమవాఁడఁ
బౌఢపలాశ దం డాఢాక నము వాఁడఁ
స్త్రగ
బరమసూర్యాచార్యభ_క్తివాఁడ
విశ్రుతాగమవర్తివినుతిఁ గాంచినవాఁడఁ
బలవదక్ష నిరోధ పటిమవాఁడఁ
గుళగురుగుణయోగవిళదాత్తుఁ డగువాఁడఁ
బావనాన్వయరూఢిఁ బరఁగువాఁడఁ
తే. బ్రతినవ బ్రహ్మ చర్యా భవ్యతరత
పోబలంబునఁ గడు బీఱువోనిగోఁచి
వాఁడ ననుచు నిజానుభావంబుఁ దెలిపి
పలికె వాత్సల్యమున వటు ప్రవరుఁ డొకఁడు.
11
టీ. అధ్యయనాబ్ధి పారాభిజ్ఞుఁ డగువాఁడన్ = వేదాబ్దిపారమును దెలిసినవాఁడను,
=
కరగతబహుశా స్త్ర గరిమవాఁడజ్ = హస్తగతమైన యనేకశాస్త్ర గౌరము కలవాఁడను,
ప్రౌఢ...వాఁడజ్ = ప్రౌఢ మైన మోదుగుదండము యొక్క పరిప్రాప్తి గలవాఁడను,
పరమ, . , వాఁడక్=మిగులవిద్వాంసు లైనయాచార్యులయందు భక్తి గలవాఁడను, విశ్రు
త,, . వాఁడ_వి
శ్రుత= ప్రసిద్ధులైన, ఆగమవర్తి = వేద ప్రవర్తకుల చేత, వినుతిఁ గాంచిన
వాఁడను, బలవ.. వాఁడ_ బలవదక్ష =బలవంతము లైనయింద్రియముల యొక్క, నిరో
ధమందలి నేర్పు గలవాఁడను, కుళ... వాఁడ కుళ=దర్భలచేనైన, గురు = గొప్పదయిన,
గుణ=రజ్జువుయొక్క, (ముంజియొక్క యనుట.) యోగముచేత నిర్మల
నిర్మ ల మైనమనస్సు
గలవాఁడను, పావనా... వాఁడక్_పవిత్రమైన, అన్వయరూఢిక్ = వంశ విఖ్యాతి చేత,&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>9jr3p0t4ihk2bm6rbz7y6t37h5qustv</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/172</title>
    <ns>104</ns>
    <id>183964</id>
    <revision>
      <id>501833</id>
      <timestamp>2025-06-29T12:20:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '180 హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము పరఁగువాఁడను, ప్రతినవబ్రహ్మచర్యాప్తి=నూతన బ్రహ్మచర్యవ తముయొక్క పొందుట చేత, భవ్యతర= శ్రేష్ఠమైన తపోబలము చేత, కడుఁబీఱు లోని గోఁచివాఁడ=మిక్కిలి వెల...'</comment>
      <origin>501833</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2939" sha1="j2ajo287voqf4u59vqmuqt0vh6pvgmn" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;180
హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము
పరఁగువాఁడను, ప్రతినవబ్రహ్మచర్యాప్తి=నూతన బ్రహ్మచర్యవ తముయొక్క పొందుట
చేత, భవ్యతర=
శ్రేష్ఠమైన తపోబలము చేత, కడుఁబీఱు లోని గోఁచివాఁడ=మిక్కిలి వెలితి
కానివాఁడను, అనుచు నిజానుభావంబుల్ = తన ప్రభావమును.
క. శ్రీరామభూషణ ! వచ
శ్రీరసపోషణ! భళీ! హరిశ్చంద్ర నల
రమణచరితయుగ కా
వ్యారంభముఁ బూని తనుపమాద్భుతశక్తిన్.
మ. చను దుస్స్పర్శకళంకపంకము హరిశ్చంద్ర ప్రశంస దొలం
గు నలళ్లాఘఁ గలి ప్రపీడనము దఱోణీశయు గైకకీ
ర్తన మత్యంతఫలప్రదం బగుట చిత్రం బే భవత్పుణ్యవా
సన నేతాదృశ కావ్య రాజరచనోత్సాహంబు గల్గె మదిన్.
నీ సుతులఁ బెక్కండ్ర శాశ్వత రామనామధ
న్యులఁ జేసి పిలుచుభాగ్యోదయంబు
రచితా గ్రహారంబు రామచంద్రపురాంక
పూతం బొనర్చినపుణ్య రేఖ
నవదివ్య భ వనంబు సవరించి శ్రీరామ
విభుఁ బ్రతిష్ఠించినవిపులమహిమ
రామసరోనామరమణీయముగఁ దటా
కము వినిర్మించినఘనయశంబు
తే. సఫలత వహించు నీహరిశ్చంద్రనలక
థాయుగ’నిబంధచిత్ర బంధ ప్ర బంధ
మంకిత మొనర్పు రఘుభర్త కఖలకర్త
కురుతరాభీప్సితము లెల్ల నొదవు నీకు.
మ. అని యంతర్హితుఁ డైన మేలుకని యత్యంతాద్భుత శ్రీమనో
వనజాతంబునఁ గందళింపఁ బులక వ్రాతంబు మేనక్ జనిం
ప నసాధారణహర్ష బాష్పకణసంభారంబు నేత్రద్వయం
12
13
14
బున దీపింపఁ దదీయదివ్యవచనంబుల్ భ క్తి నూహించుచున్. 15
.1 నిబంధ బంధ చిత్ర ప్రబంధ.&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>j2ajo287voqf4u59vqmuqt0vh6pvgmn</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/173</title>
    <ns>104</ns>
    <id>183965</id>
    <revision>
      <id>501835</id>
      <timestamp>2025-06-29T12:21:08Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'అవతారిక. సీ అధ్యయనాబ్ధిపారాభిజ్ఞుఁ డగువాఁడు కరగతబహుశా స్త్ర గరిమవాఁడు ప్రౌఢపలాశ దండా ఢాకనము వాఁడు పరమసూర్యా చార్యభ_క్తివాఁడు విశ్రుతాగమవ ర్తివినుతిఁ గాంచినవాఁడు బలవద...'</comment>
      <origin>501835</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3829" sha1="miqasudqqcepphwzrtjfgtbzislphpq" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;అవతారిక.
సీ అధ్యయనాబ్ధిపారాభిజ్ఞుఁ డగువాఁడు
కరగతబహుశా స్త్ర గరిమవాఁడు
ప్రౌఢపలాశ దండా ఢాకనము వాఁడు
పరమసూర్యా చార్యభ_క్తివాఁడు
విశ్రుతాగమవ ర్తివినుతిఁ గాంచినవాఁడు
బలవదక్ష నిరోధ పటిమ వాఁడు
కుశ గురుగుణయోగవిశదాత్తుఁ డగువాఁడు
పావనాన్వయరూఢిఁ బరఁగు వాఁడు
తే. ప్రతినవబ్రహ్మచర్యాప్తి భవ్యతరత
పోబలంబునఁ గడుబీఱు వోనిగోఁచి
వాఁడు నలయంజనానందవర్ధనుండె
కాక యొరులకు నిట్టివైఖరులు గలవె?
181
16
టీక. అధ్యయన,..వాఁడు_అధ్యయన=మార్గము నతిక్ర మించిన (త్రోవకడ్డమై
నయనుట.) అబ్ధిపార=సముద్ర ముయొక్క యావలిదరిని, అభిజ్ఞుఁడగువాఁడు = ఎఱిఁగిన
వాఁడు, కర... వాఁడు_కర=హ సముల చేత, గత=పొందఁబడిన, బహుళమైన, శాస్త్ర=
శస్త్ర సంబంధమైన, గరిమ= గొప్పతనము కలవాఁడు, ప్రౌఢ... వాఁడు - ప్రౌఢమైన,
పలాశ దండ=రాక్షసదండనముయొక్క, ఆ కనమువాఁడు = పరి ప్రాప్తిగలవాఁడు, పరమ
... వాఁడు_పరమ శ్రేష్ఠుఁడైన, సూర్యాచార్య = ఆచార్యుఁడై నసూర్యునియందు, (సూర్యుఁ
డను నాచార్యునందు)భ_క్తిగలవాఁడు; విశ్రుతాగమ... వాఁడు విశ్రుతులైన, ఆగమప ర్తి
=వనచరుల చేత, వినుతిఁ గాంచినవాఁడు, బల... వాఁడు-బలవంతుఁడైన, అక్ష= అక్షౌసు
రునియొక్క, నిరోధమునందు సామర్థ్యముగలవాఁడు; కుళ... వాడు_కుశ గురు=రాము
నియొక్క గుణముల యొక్క, యోగ = ధ్యానముచేత (*“యోగస్సన్న హనోపాయ
ధ్యానసంగతి యు క్లిషు” అని య.) నిర్మలమానసుఁ డగువాఁడు, పావ... వాఁడు_పా
వన=పవన (గాలి) సంబంధమైన, అన్వయరూఢి = వంశ
దేశప్రసిద్ధి చేత, పరఁగువాఁడు,
ప్రతి ... బలంబున - ప్రతినవబ్రహ్మ - నూతన బ్రహ్మయొక్క, చర్య = చరిత్ర ము
=
యొక్క, ఆప్తి=ప్రాప్తికొఱకైన, భవ్యతరతపోబలంబునఁ గడు బీఱువోనిగోఁచివాఁడు,
అంజనా దేవియొక్క యానందమును వృద్ధినొందించు నాయాంజనేయుఁడు కాకపో
యిన నితరుల కిట్టిపై ఖరులు గలవా? (అనఁగా లే వనుట.)
సా&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>miqasudqqcepphwzrtjfgtbzislphpq</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/174</title>
    <ns>104</ns>
    <id>183966</id>
    <revision>
      <id>501836</id>
      <timestamp>2025-06-29T12:21:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '182 హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము తే. తాదృశ కవిత్వనిధిలాభ ధన్యుఁ జేసి నన్నుఁ బ్రోచినయంజనానందనునకుఁ దగవె కాదె? తదర్హ ముద్రాహితోప దేశభారం బని నుతించి కౌశలమున. 17 టీక. తాదృశ=అటువంటి మ...'</comment>
      <origin>501836</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3436" sha1="6ab4s86nj287bfh3wxa0qgxcrkk1o4e" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;182
హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము
తే. తాదృశ కవిత్వనిధిలాభ ధన్యుఁ జేసి
నన్నుఁ బ్రోచినయంజనానందనునకుఁ
దగవె కాదె? తదర్హ ముద్రాహితోప
దేశభారం బని నుతించి కౌశలమున.
17
టీక. తాదృశ=అటువంటి మహనీయమైన), కవిత్వ.. ధన్యుక్_కవిత్వనిధి=
కవితయను నిధియొక్క, లాభము చేత, ధన్యుక్=కృతార్థుని, చేసి, నన్నుఁ బ్రోచిన,
అంజనానందనునకు=ఆంజ నేయునకు, (అంజనము చేత సంతోష పఱచువానికి) తదర
భావంబు-తదర్ఘ
=ఆకవిత్వార్హమైన (ఆనిషే పార్హమైన), ముద్రా= అంకనము (గుఱి)
యొక్క . హితోపదేశ భారము యుక్తమేకదా (అనఁగాఁ దగును.) అని నుతించి కుశ
లత తోడక్ట్&quot; (అని వైపద్యముతో నన్వయము.)
చ, తదుదితపద్ధతి గృతికి దాశరథిం బతిఁ జేసి తత్రయీ
విదితచరిత్ర వైభవము విశ్రుతసముని పావనాననా
భ్యుదిత సరస్వతీ వినుతి యోగ్యమనూ హితశక్తి యైనత
త్పదయుగభ_క్తినొక్క యుఱుతం బచరింప నుతింతు నెంతయున్.
టీక, తదుదితపద్ధతిక్ =ఆయాంజ నేయుని చేతఁ జెప్పఁబడిన మార్గ మున (అనఁగా:
=
శ్రీరామునికిఁ గృతి యి మ్మనిస్వప్నమునఁ జెప్పిన తీరున ననుట.) దాశరథి =రాముని,
పతిజ్=కృతినాథునిఁగా, త్రయీవిదిత = వేద ప్ర సిద్ధ మైన.
సీ. అజభవ ప్రీతిగా నఖిలమంగళమహా
విర్భూతిఁ గాంచినవిష్ణుమూర్తి
విమలస్మ ృతిసుధోదయముగాఁ జతుర్వ్యక్తి
విభవంబుఁ బూనిన వేదమూ
భువన చై తన్య సంభవముగా 'నిశిచరీ
ఘాతి యైనశుభ ప్ర కాశమూర్తి
1 దగునె కాదె... భావం బని.
2 త్పదయుగభక్తియేయురుతపంబచరింప నుతింతు నెంతయున్.
3
శ్రీ వ్యంగ్యార్థమునకు లింగవ్యత్యయము లేమిని జీఁకటికి “నిశిచరీ” అని
స్త్రీ లింగ ప్రయోగము. అని, ప్రా. లి. ఫు. భాండాగారము, నెం 13.2-45 రు మాతృక
యందు: గలదు.&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>6ab4s86nj287bfh3wxa0qgxcrkk1o4e</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/175</title>
    <ns>104</ns>
    <id>183967</id>
    <revision>
      <id>501838</id>
      <timestamp>2025-06-29T12:21:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'అవతారిక గురుసతియా ఫలస్ఫురణగా నతులధా ర్మికరూఢి వెలసినసుకృతమూర్తి తే, పతికృతాభీలశాపమూర్ఛితముని ప్రి యాపునర్జీవన మొనర్చునమృతమూర్తి శ్రీరఘూత్తముఁ డతని చారిత్ర మరిది పుట...'</comment>
      <origin>501838</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4562" sha1="stjchm8tdhj5kumcfjn7mief64ira3o" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;అవతారిక
గురుసతియా ఫలస్ఫురణగా నతులధా
ర్మికరూఢి వెలసినసుకృతమూర్తి
తే, పతికృతాభీలశాపమూర్ఛితముని ప్రి
యాపునర్జీవన మొనర్చునమృతమూర్తి
శ్రీరఘూత్తముఁ డతని చారిత్ర మరిది
పుట్టఁబుట్టువులకుఁ గాక పొగడఁ దరమె.
183
19
టీక. శ్రీ రఘూత్తముఁడు, అజభవ=దశరథునికి, ప్రీతిగా, అఖిల మంగళమైన,
మహావిర్భూతిక్ =పుట్టువును, గాంచిన, విష్ణుమూర్తి=విష్ణువైనవాఁడు ( బ్రహ్మరుద్రులకుఁ
&gt; బ్రియముగ నఖిలమంగళమహావిర్భూతిఁ గాంచుట చేత విష్ణుమూర్తి యని) విమలస్మృతి
సుధయొక్క యుదయము గలుగునటులు, చతుర్వ్యక్తివిభవంబుక్=రామలక్ష్మి ణభరతశత్రు
ఘ్న రూప
వై భవమును, పూనిన, వేదమూర్తి = వేదస్వరూపుఁడైనవాఁడు, (స్మృతులయొ
క్క యుదయము గలుగునటుల చతుర్వ్యక్తి విభవమును పూనుట చేత వేదమూర్తి
యనీ) భువనచై తన్యముయొక్క సంభవము గలుగునట్లుగ, నిశిచరీమాతియైన తాటకా
సంహారీయైన, శుభప్ర కాశమూర్తి= పరంజ్యోతిస్వరూపుఁ డైనవాఁడు, ప్రపంచమునకుఁ
_=పరం
జైతన్యము గలుగునటులు చీఁకటిని సంహరించుటచేత శుభప్రకాశమూర్తి, (ఆనఁగా
సూర్యమూ ర్తియని) నిశిచరీఘాతి = ఆవిద్యా(జారిణీ) మాతియాటచే, శుభప్రకాశ
మూ ర్తి జ్ఞానమూర్తియనియు, ('నిశాచరీ పాంసులాయాం' అని విశ్వము.) గురు...
స్ఫురణగా గురు=గురువైనవిశ్వామిత్రునియొక్క, సతి యాఫల జయజ్ఞ క్రి యాఫలము
యొక్క, స్ఫురణ గలుగునటులు, ఆతుల ధార్మిక నిరూఢి తులలేని విలుకానియొక్క
రూఢి చేత, సుకృతమూర్తి = సుకృతస్వరూపియైనవాఁడు (గురుసతియాఫలస్ఫురణ
గలుగునట్లు సూనృతవంతులైన ధార్మికులయందలి రూఢి వెలయుటచే సుకృతమూర్తి
యని), మునిప్రియాజఅహల్య యొక్క పునర్జీవన మొనర్చు, అమృతమూర్తి అమృత
స్వరూపుఁడైనవాఁడు (పునర్జీవ మొనర్చుట చేత నమృతమూర్తి యని), పుట్టఁబుట్టువులు
(వాల్మీకమ
కమహాముని శ్రేష్ఠుఁడని), అట్టివాని చారిత్ర మితరులకుఁ బొగడ శక్యము
దని యన్వయము. ఇందలి రెండవయర్థము ధ్వని.
8
ఉ. బంగరుగట్టు బి ట్టదర ఫాలవిలోచన చాపయష్టి ము
ష్టిం గొని చిల్వతేఁ డులుక శింజిని గూర్చి రఘూద్వహుండు త
ద్భంగవిహారముల్ సలుప భర్గునిమౌళి కడుగా భ్రమించె ను
త్తుంగ వతంసరత్న రుచిధోరణి సారెకు సంచలింపఁగన్.
20&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>stjchm8tdhj5kumcfjn7mief64ira3o</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/176</title>
    <ns>104</ns>
    <id>183968</id>
    <revision>
      <id>501841</id>
      <timestamp>2025-06-29T12:23:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '181 హరిశ్చం ద్రనలో పాఖ్యానము = టీక. రఘూద్వహుఁడు, (కర్త) ఫాలవిలోచన చాపయష్టి= శివచాపదండమును, బంగరుగట్టు=మేరువు, బిట్టదర= మిక్కిలి చలించునట్లు (మేరువు శివధనుస్సు గనుక), ము ష్టింగొన...'</comment>
      <origin>501841</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4468" sha1="f9fgvzdbf0ub03xgmmcgmdq6b7mih5c" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;181
హరిశ్చం ద్రనలో పాఖ్యానము
=
టీక. రఘూద్వహుఁడు, (కర్త) ఫాలవిలోచన చాపయష్టి= శివచాపదండమును,
బంగరుగట్టు=మేరువు, బిట్టదర= మిక్కిలి చలించునట్లు (మేరువు శివధనుస్సు గనుక), ము
ష్టింగొని, చిల్వణేడు=ఆదిశేషుఁడు, ఉలుకళ్=భయపడునట్లు (ఆది శేషుఁడు ఆవింటికి
నల్లెత్రాడుగనుక), శింజిని: గూర్చి = అల్లెనెక్కు వెట్టి, తద్భంగవిహారముల్ = ఆధనుర్భం
గవిహారములను, సలుప, భర్గునిమాళి= ఈశ్వరుని శిరస్సు, ఉత్తుంగ... ధోరణి ఉత్తుంగ
ఉన్నతమైన, వశంసరత్న శిరోరత్నము (చంద్రుని యొక్క, రుచిధోరణి= కాంతిపుం
జము, సారెకు సంచలింపఁగ = బెళుకునట్లుగ, కడున్ = భ్రమించెను. (ఆశ్చర్యము చేత
ననుట.) శ్లేష:భర్గునిమాళి = ఆకాశము, అందలివతంసరత్నము = సూర్యుఁడు.
(రాముఁడు శివునిధనుస్సును విఱువఁగా సూర్యబింబముతోడ నాకాశమును వణకె నని
భావము.)
1
c
మ. హరకోదండ విఖండన ప్రబలగ ర్వాఖర్వసంచారుఁ డై
యరవిందాస్తుఁడు సల్పు నంబుజ సపర్యం బోలి యత్యంత రా
గరసోద్భాసితభూసుతాలలిత వీక్షా పాళి ' పై ఁ గ్రాలఁ గా
సిరుల మించె రఘూద్వహుండు జయలక్ష్మీ, పూర్వసం శ్లేషుఁ డై.21
బౌఢపరస్పరోచయపరీక్షారబ్ధ మీ ఫాలదృ
శా. ఆది
a
క్కోదండం బురుళక్తిఁ ద్రుంచె హరి కాకుత్థాన్వయుండై యితం
డే దైవం బని కల్పక ప్రసవవృష్టిం బూజఁ గావించి రిం
ద్రాదుల్ భూమిసుతావివాహమహలీలా రాము రాము న్వెసన్. 22
మ. ఉతిభృద్వర్ణశిలో నిరర్గళగళత్కీ లాలధారాపరి
ప్రృతిచే నాఱక మించుభార్గవభుజాభూరి ప్ర తాపాఖ్యచి
త్ర తరాగ్ని హరిచాపచారు శరసంధానంబుచే నార్చి యం
చితదివ్యాంబుదమూర్తి రాముఁ డడరించె రాజవంశంబులన్. 28
=
టీక. అంచితదివ్యాంబుదమూర్తి = దివ్య మేఘమూ ర్తియైన, దివ్యమైన మేఘ
స్వరూపముయొక్క అభిరామము గలదేవేంద్రుఁ డైన రాముఁడు, (కర్త.) క్షితి...
ఫ్లుతి చే-క్షి తిభృద్వర్గ = రాజసమూహముయొక్క (పర్వతసమూహముయొక్క), శిరః=
శిరస్సులవలన, (శిఖరములవలన, నిరర్గళముగా, గళత్ = సవించుచున్న, (ప్రవహించు
చున్న) కీలాలధారా=ర క్తధారలయొక్క, (ఉదక ధారలయొక్క) పరిప్లుతిచే తడి
యుటచేత, ఆఆక=చల్లాఱక, మించెడు, భార్గవ... అగ్నిక్ - భార్గవ = పరశురాముని
1 పై వ్రాలు
గా.
=&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>f9fgvzdbf0ub03xgmmcgmdq6b7mih5c</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/177</title>
    <ns>104</ns>
    <id>183969</id>
    <revision>
      <id>501842</id>
      <timestamp>2025-06-29T12:23:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'అవతారిక. 185 = = యొక్క, (భృగువంశాధారుఁ డైన చ్యవనునియొక్క) భుజాభూరిప్రతాపాఖ్య : అధిక మైన బాహుబల ప్రతాప మనియెడి, చిత్రతరాగ్నిక్=చిత్రమైన అగ్నిని, (దావా గ్నిని,) హరి . . . సంధానంబు చేజ్_...'</comment>
      <origin>501842</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3905" sha1="9u2q0wijcy6pfnjyldakwvl3z9y5c7h" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;అవతారిక.
185
=
=
యొక్క, (భృగువంశాధారుఁ డైన చ్యవనునియొక్క) భుజాభూరిప్రతాపాఖ్య :
అధిక మైన బాహుబల ప్రతాప మనియెడి, చిత్రతరాగ్నిక్=చిత్రమైన అగ్నిని, (దావా
గ్నిని,) హరి . . . సంధానంబు చేజ్_హరిచాప = విష్ణుచాపమందు, (ఇంద్ర ధనుస్సు చేత,)
చారు = ఒప్పునట్టి, శర = బాణముయొక్క (ఉదకము యొక్క), సంధానంబు చే
కూర్చుటచేత, (వర్షముచేత ననుట, ఆర్చి, రాజవంశంబుల రాజ=రాజులయొక్క,
వంశ = వంశములసియెడు వెదుళ్లను, ఆడరించెన్ =
సీ. వసుధ గాంచన' సౌధ విసరకై తవమున
వృద్ధి బొంది
ది. బొందించెను.
నాంతరవసురాసు లప్పగించె
రత్నగర్భ యపారరత్న తోరణ నిభం
బున గర్భమణు లెల్ల మ్రోల నునీ చె
గంధవతి ఇటీరకర్పూరధూపరూ
పమున సుగంధ సంపదలు నించే
విశ్వధాత్రి విలోకి వివిధ నారీనర
చ్ఛలన దాసీదాససమితి నీనె
తే. హరికి సిరి నిచ్చె జలతత్వమను నసూయ
రఘుపతికిఁ గూఁతు నిచ్చిన ప్రథమతత్వ
మేకలిమిఁ గూర్ప దని వేల్పు లెన్న నెనసె
నతివతో రాఘవుఁ డలంకృతాత్మపురము.
24
టీక. భూదేవి, వసుధ=బంగారును ధరించినది. (కావున నయోధ్యాపుర కాంచన
సౌధములనియెడు నెపమునఁ దనలోని కనకంపురాసులు నప్పగించెను.) రత్నగర్భ =
రత్నములు గర్భమందుఁ గలది; (కావున నప్పట్టణమందలి రత్న తోరణము లనియెడు
నెపమునఁ దనగర్భములోనిమణుల నెదుట నని చెను.) గంధవతి=వాసనగలది (కావున
నాపురమునందలి గంధకర్పూరాదివాసన అనియెడు మిషచేత సువాసనాతిశయముల
నో సఁ గెను.) విశ్వధాత్రి= ప్రపంచమునకుఁ దల్లి. (కావున జూచుచుండెడు స్త్రీ పురుషు
లనియెడు నెపమున దాసదాసీసంఘముల నొసఁగెను.) వసుధ, రత్నగర్భ, గంధవతి,
విశ్వధాత్రి. ఇవి భూమికి హేతు గర్భ విశేషణములు. నిభశబ్దము వ్యాఖవాచకము.
('నిభోవ్యాజసదృక్షయోః' అని విశ్వనిఘంటువు.) శ్రీమహావిష్ణువునకు జలతత్వము
(సముద్రుఁడు) లక్ష్మీ నిచ్చె ననున సూయ చేత రామునకు నయోధ్య యందలి కాంచన
1 మంచ. 2 మిషం. 3 ధూమమున,
24&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>9u2q0wijcy6pfnjyldakwvl3z9y5c7h</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/178</title>
    <ns>104</ns>
    <id>183970</id>
    <revision>
      <id>501843</id>
      <timestamp>2025-06-29T12:24:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '186 హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము సౌధాదిసంపదలతోఁ దనకూఁతు రగుసీత నిచ్చిన ప్రథమతత్వము (భూమి) యింక నేస౦పద నొసఁగదు? అని దేవతలు ప్రశంసింపఁగా శ్రీరాముఁడు సీతతోడ నలంక రింపఁబడిన తనపట్ట...'</comment>
      <origin>501843</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4516" sha1="npilx02cyb1x0q2zp8hdo8ve1cbg60i" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;186
హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము
సౌధాదిసంపదలతోఁ దనకూఁతు రగుసీత నిచ్చిన ప్రథమతత్వము (భూమి) యింక
నేస౦పద నొసఁగదు? అని దేవతలు ప్రశంసింపఁగా శ్రీరాముఁడు సీతతోడ నలంక
రింపఁబడిన తనపట్టణమును (అయోధ్యను) పొందెను. (ఆలంకృతాత్మపురము-అలం
కృత=అలంకరింపఁబడిన, ఆత్మపురమును = స్వకీయదేహమును అని ధ్వని.)
తే. ఆత్మజనకుఁ డాఠాంతరసావలంబ
మునకు శాంతరసావలంబనకుఁ బనుచు
నెడల నేకగుణస్ఫూర్తి నెడల కుండె
రాము: డాకారవి క్రియారహితుఁ డెందు.
టీక. ఆత్మ జనకుఁడు = తనతండ్రి యగు దశరథుఁడు,
-
25
ఆశాంత... లంబము
నకు - ఆశా=దిక్కులె, అంత=కడలు గాఁ గలుగు, రసా=భూమియొక్క, అవలంబము
నకు=ఆ శ్రయమునకు (పట్టాభిషేకమునకు), శాంతరసావలంబనకు శాంతరస = శాంత
రసము యొక్క, అవలంబనకు ఆశ్రయమునకు (మునివృత్తికి), పనుచునెడల, ఏకగుణ
స్ఫూర్తి=ఏకగణ ప్ర కాశమును, ఎడలక యుండెను. ఎందును రాముఁడు, ఆ ఆకారవి క్రి
యారహితుఁడు=కనూవి కారము లేనివాఁడు.. (ఆశాంతరసావలంబన మనుపదమున 'ఆ'
యను వర్ణము లేకపోయిన, శాంతరసావలంబన మగును. కావున శాంతరసావలంబుఁ
డగువానికి నేక గుణస్ఫూర్తి సహజమే యని కవిచమత్కృతి.)
26
చ. గురుతరదుర్గ వై భవము గుబ్బల నుంచి యవక్ర చక్రి వై
ఖరిఁ గటిమండ లీగరిమఁ గైకొని యక్షయ హేమరాశివి
స్ఫురణఁ దను ప్ర కాశములఁ బూని విదేహతనూజ పేర న న
ప్పరమపవిత్రు వెన్కొనియెఁ బార్థివలక్ష్మి ధృఢనురాగ యై.
మ. దనుజధ్వంసికిఁ దోడు నీడ యయి తత్కాంతా రసం చారసా
ధన మై యూరటపట్టు నై వెలయుచు దచ్ఛత్ర పాదూశుభా
త్ర
సనభావోన్నతి దప్పకుండ నడ పెజ్ సౌమిత్రి నిర్ణ తా
విను తాత్య ద్భుత శేషభావమహిమావిర్భావభ వ్యాత్తుఁ డై.
త
టీక. నిద్ర తా ... భవ్యాత్ముఁడై - నిర్ణిద్ర తా= నిద్రారహితుఁడగుటచేత, వినుత
మైన, అత్యద్భుతమైన శేషభావమహిమయొక్క ఆవిర్భావ ప్రకటన చేత, భవ్య మైన
ఆత్మగలవాఁ డై, (నిద్ర విడిచి యత్యద్భుతమైన శేష భావమును బ్రకటించుచుఁ దాను
మున్ను స్వామికి ఛత్ర పాదుకా పీఠరూపమై యుండినరీతిని దప్పక నడచె ననుట.)
కాంతారసంచారసాధన మై=వాయువుయొక్క సారమయిన సంచారమే తనకు సాధన
మై (‘అర' శబ్దమునకు వాచస్పత్యమున, అర= శీఘ్ర తాదిగుణవతి అనియు, శబ్దకల్పద్రు మ
27&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>npilx02cyb1x0q2zp8hdo8ve1cbg60i</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/179</title>
    <ns>104</ns>
    <id>183971</id>
    <revision>
      <id>501844</id>
      <timestamp>2025-06-29T12:25:29Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'అవతారిక. 187 మున, అర=శీమగే అనియు నున్నది.) (ఇందలి ధ్వని. భృత్యభావమహితాత్తు డైన వాఁడు జాగరూకుఁ డై యేలినవానికి ఛాయానువర్తి యై వెంటఁ దిరిగి యూరట యుండుట సహజ మే యని తోచుచున్నది.) పట్...'</comment>
      <origin>501844</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4336" sha1="66n62dmlhpvzqnnuxowp728x0osgoc7" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;అవతారిక.
187
మున, అర=శీమగే అనియు నున్నది.) (ఇందలి ధ్వని. భృత్యభావమహితాత్తు డైన
వాఁడు జాగరూకుఁ డై యేలినవానికి ఛాయానువర్తి యై వెంటఁ దిరిగి యూరట
యుండుట సహజ మే యని తోచుచున్నది.)
పట్టై
చ. అనఘముని క్రియాసఫలతా చరణంబు తదంత రాయఖం
డనము నొనర్ప రాముఁడు వనతి కేఁగినఁ దత్ప్ర చార మా
ఘనునకు బాల్యసిద్ధ మని కై కొనియెజ్ మునివృత్తిఁ గైకయీ
తనయుఁడు వర్ణ శూన్య గతి దా నవనీక్ వనిఁ గాఁ దలంచుచున్. 2
ణ
తిక్
టీక. వర్ణ శూన్యగతి - వర్ణ = బ్రాహ్మణాదిచతుర్వర్ణ ములయొక్క, శూన్యగ
CE=లేకపోవుటచేత, అవనిక్ = భూమిని, ననిఁగాక్ = వనముఁ గారు, తలంచుచుజ్,
(ముసి యడవిలోనుండును గనుకఁ బ్రజలు లేనిభూమి నడవిగఁ దలఁచి యనుట.) ఇంద
లిశబ్ధచమ త్కారము:_వర్ణ శూన్యగతి = అక్షరశూన్య మైనగతిచేత, అవనిక్=
అవనిశబ్దమును, పనిఁగాజ్ =వనశబ్దముగా, కైకయీతనయుఁడు = భరతుఁడు, (మునివృ
`త్తిని గైకొసియె ననియన్వయము. రాముఁడు పిన్ననాఁటనుండి మునిసతియలు
విఘ్నుములు గలుగకుండ నీ డేర్చువాఁడు గావునఁ దానును ముని యై యుండిన మేలని
భరతుఁడు ముని యయ్యెనని తాత్పర్యము. ఆవనిశబ్దమున నాది 'అ' వర్ణము పోయి
నది వని యయ్యెనని చమత్కృతి.)
లా
ఉ. ఆవనమధ్య ఖేలనము లాయనఘద్విజ రాడనంత సే
వావిభ వంబు లాయచలవై రిభ వాదిశరణ్య లీల
శ్రీవసుధోద్భవాదరవి శేషములు న్ముద మందఁ జేనె ర
&quot;విమతుకో దలంప నవి క్రొత్తలె యామహీమాంబు రాశికిన్. 29
టీక. ఆవనమధ్య = ఆయరణ్యమధ్యమందలి, ఖేలనములు, ఆయనము,., విభవం
బు-ఆయనఘద్విజ రాట్ = ఆ పాపరహితులై నయగస్త్యాది మహామునులయొక్క, అనంత
సేవావిభవంబులు=అధిక మైన సేవావైభవములు, ఆఅచలలీలలు-ఆఅచల వై రిభవ =
కాకాసురుఁడు, ఆది= మొదలైనవారలకు, శరణ్యలీలలు, ఆశ్రీ... విశేషములు శ్రీము
క్తమైన, వసుధోద్భవా=సీతయొక్క, ఆదరవి శేషములు; రక్షోవివ తుక్=రాముని, ఆవి
క్రొత్త లె=నూతనములే? (అనఁగా నూతనములు కావనుట. అదెట్టులన:) ఆ వనమధ్య ఖేల
నములు=ఆయుదకమధ్యమందలి క్రీడలు, ఆయనమ... విభవంబులు - ఆ అనమ= పాప
రహితులైన, ద్విజరాట్ = గరుడుని యొక్కయు, అనంత= శేషునియొక్కయు, సేవా
1 విమతు ల్భజింప.&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>66n62dmlhpvzqnnuxowp728x0osgoc7</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/180</title>
    <ns>104</ns>
    <id>183972</id>
    <revision>
      <id>501845</id>
      <timestamp>2025-06-29T12:25:46Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '188 హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము వైభవములు, ఆయచల... లీలలు - = ఆ అచలవైరి = ఇంద్రుఁడు, భవ= ఈశ్వరుఁడు, ఆది= మొదలుగాఁగలవారియొక్క, శరణ్యలీలలు, ఆశ్రీ.. విశేషములు - శ్రీ లక్ష్మీ దేవి యొక్క యు, వసు...'</comment>
      <origin>501845</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4252" sha1="0bicto94cdsqh99rhmljoaazsn5t38p" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;188
హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము
వైభవములు, ఆయచల... లీలలు
-
=
ఆ అచలవైరి = ఇంద్రుఁడు, భవ= ఈశ్వరుఁడు,
ఆది= మొదలుగాఁగలవారియొక్క, శరణ్యలీలలు, ఆశ్రీ.. విశేషములు - శ్రీ లక్ష్మీ దేవి
యొక్క యు, వసుధా=భూదేవియొక్కయు, ఉద్భవము లైన ఆదరవిశేషములు (ఉ
ద్భవాదరవి శేషములు; ఉద్భవ = ఉన్నత ప్రభువులైన వారియొక్కయు, ఆదరవి శేష
ములు,) ఆమహిమాంబురాళికి
=ఆమహిమాసముద్రుఁ డైన రామునకుఁ దలంప నవి
క్రొత్తవే? (ఆనఁగా: ప్రాచీనము లనుట.)
-
మ. విశదఖ్యాతి రఘూద్వహుండు విశిఖావిర్భూతవహ్ని జతు
ర్దశ దేవారిసహ స ఘోరశలభ వ్రతంబు గూల ఖర
త్రిశిరోదూ షణకంఠ నాళములు ఛేదిం చెక్ సగం బయ్యెఁ బో
దశకంఠోద్భట రాజ్యలక్ష్మి యని సుత్రామాదు లూహింపఁగన్. 30
తా, దశకంఠునియొక్క యుద్భటరాజ్యలక్ష్మీ సగ మాయె నని చెప్పఁగా ఖర
(1) త్రిశిరో (శ్రి) దూషణ (1) కంఠనాళముల (1+3+1=5) ఛేదింపఁగా దశకంఠ
ములయం దైదుకంఠములు పోయి యైదు నిల్చె నని చమత్కరింపఁబడినది.
చ. మెకములజాడ లేమియును మెచ్చక మించువి దేహకన్య చూ
డ్కికి నరుడై మెఱుంగుఁ దులకించు నొకానొకమాయ'జింకఁ గొం
కిక వెనుకొన్న దాశరథికౌశల ముత్కటకూటశంబరా
ధిక పదవీ పదక్ర మణధీరుఁడు గా కొరుఁ డెన్న నేర్చునే ?
31
టీక. మెకములజాడ...నరుడై యనుటచే నా సీతాదేవిచూడ్కులు మృగముల
నిరసించుసొబగు గలవని తోఁచుచున్నది. ఉత్కటమైన, కూటశంబర=మాయామృ
గముయొక్క, అధికమైన, పదవీ= మార్గ మందలి, పద క్ర మ ణ= పాదవి శేషపముచేత (తిరు
గుటచేత నని,) ధీరుఁడు = ధైర్యవంతుఁ డైన శివుఁడు అనఁగాఁ గపటంపు టెఱుకు వేసము
ను ధరించిన యీశ్వరు:డు, మాయామృగము వెంట వంటిన రాముని నేర్పు మాయామృ
గము వెంటనంటిన యీశ్వరుఁడే యెన్న నేర్చును గాని యితరులచేఁ గా నేర దనుట),
మ. వరసత్కీర్తినటిక్ మహానటముఖ వ్యాఖ్యాత చారిత్రుఁ డౌ
భరతజ్యేష్ఠుఁడు చిత్ర వైఖరి నటింపం జేసె సుగ్రీవరా
గరసోత్కర్షని తాంతగీతగతి యోగ్య ప్రౌఢ దీపింప దు
మరభా వాస్పద తాళ భేదరచనోచాయంబు సంధించుచున్. 32
1 దూలక్ . 2'-208' తాళపత్ర ప్రతులయం దె ల్లెడల నిట్లె యున్నది.
3 పరిక్రమణ.&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>0bicto94cdsqh99rhmljoaazsn5t38p</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/181</title>
    <ns>104</ns>
    <id>183973</id>
    <revision>
      <id>501846</id>
      <timestamp>2025-06-29T12:26:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'అవతారిక, 189 టీక. సత్కీర్తినటిక్ = కీ ర్తిపాత్రను, మహా... చారిత్రుఁడు_మహానట=శివుఁ డనునట్టువ కానియొక్క, ముఖము చేత వ్యాఖ్యాతమైన, చారిత్రుఁడు=చర్యగలవాఁడు, ఔ, భరత జ్యేష్ఠుఁడు = రాముఁ...'</comment>
      <origin>501846</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4787" sha1="57wdxyqjgn0mzn69tkhuh7kzrvx1zgh" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;అవతారిక,
189
టీక. సత్కీర్తినటిక్ = కీ ర్తిపాత్రను, మహా... చారిత్రుఁడు_మహానట=శివుఁ
డనునట్టువ కానియొక్క, ముఖము చేత వ్యాఖ్యాతమైన, చారిత్రుఁడు=చర్యగలవాఁడు,
ఔ, భరత జ్యేష్ఠుఁడు = రాముఁ డనెడు భరతశాస్త్రజ్ఞ శ్రేష్ఠుఁడు, సుగ్రీవ... ప్రౌఢి
సుగ్రీవ=సు శ్రీవుఁ డనెడు మంచికంఠము గలవానియొక్క, రాగరసోత్కర్ష = అనురాగ
రసాధిక్య మనెడు నాటాదిరాగముల యొక్క రసాతిశయముచేత, నితాంతమైన, గీత
గతి=స్తో శ్రగతి
గతి స్తోత్ర గతి యనెడు గాన మార్గము యొక్క యోగ్యప్రౌఢి, దుష్కర.. చా
యంబు - దుష్కరభావాస్పదమైన, తాళ=సప్తతాళవృక్షములయొక్క, భేద= భేదన
మనెడు దుష్కరభావాస్పదములైన, తాళ భేదముల యొక్క రచనోచాయంబును
సంధించుచు నటింపఁ జేసె నని కీర్తినటి కన్వయము. (కీర్తిఁ బ్రకటించె ననుట.)
మ. క్షితికన్యాహృదయేశుఁ డేసె జయలక్ష్మీ పూజనాంభోజగుం
భితమాల్యాయితపం_క్తికంధరముఖాభిపోతవాల ప్రక
ల్పితవి నిర్ణరణార్ణ వాలి భువనాభీలపతాపోకరం
జిత దేవాలి కపాలిపాదయుగ రాజీవాలి వాలిం బడన్.
33
టీక, జయలక్ష్మీ. . . వాళి_జయలక్ష్మీ యొక్క పూజ నాజపూజకొఱకు, అంభోజ
.
గుంభితమాల్యాయిత=కమలమాలాయితమైన, పక్తికంధరునియొక్క, ముఖా?ప్రోత=
ముఖములచేతఁ గూర్చఁబడిన, వాల ప్రకల్పితమైన, విస్తీర్ణరణార్ణవముయొక్క, ఆళి=
సేతువుగలవాఁడు “ఆళిః పచ సంఖ్యాయాం సేతౌ చ పరికీర్తితా&quot; అని విశ్వము.
౪.ఆకాకుత్సుఁడు ధర్మ కౌశలపరుం డై వాలికి నున్ను గా
నాకీళాంచిత రాజ్యసంఘటన ధన్యాత్వంబుఁ బాలించి తా
నాకీ శాంచిత రాజ్య సంఘటనధన్యత్వంబుఁ బాలించె నా
ళీకా
కా ష్తప్రియసూతికి బ్రబల కౌలీనంబు లీనంబుగన్,
31
ఆ కాకుత్సుఁడు=రాముఁడు, ధర్మ కౌశలపరుండై -ధర్మకౌశల=వింటియం
దలి నేర్పునందు, ధనుఃకాశల మనెడు న్యాయశౌశలమునందు, పరుఁడై = తత్పరుఁడై,
తాను, వాలికిక్ =వాలియనువానికి, మున్ను గా మొదట, నాకీశాం. ధన్యత్వంబు-నా
కీళ=ఇంద్రునియొక్క (?),అంచిత మైన రాజ్యముయొక్క, సంఘటనము చేత, ధన్యత్వంబు,
పాలించి, నాళీకాప్త ప్రియసూతికి సుగ్రీవునకు, ప్రబలకౌలీనంబు = ప్రబలమైన లో
కాపవాదము ('స్యౌత్కౌలీనం లో కవాదే' అనియము.) లీనంబుగ ర్ = లీనమగునట్లుగా,
ఆ కీశాంచిత . . . ధన్యత్వంబుక్ _ఆ కీశాంచిత రాజ్య= వానరరాజ్యముయొక్క, సంఘట
నముచేత ధన్యత్వమును, పాలించెను. విరోధాలం కారము.&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>57wdxyqjgn0mzn69tkhuh7kzrvx1zgh</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/182</title>
    <ns>104</ns>
    <id>183974</id>
    <revision>
      <id>501847</id>
      <timestamp>2025-06-29T12:26:13Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '190 హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము తా. రాముఁడు ధర్మతత్పరుఁ డై తనకపవాదము రాకుండ నన్నదమ్ముల కిద్దఱికి నాకీళరాజ్యమును సమముగా నిచ్చె ననుట. నాకీశరాజ్యము సుగ్రీవునకును నిచ్చె నను టచే...'</comment>
      <origin>501847</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3457" sha1="30ujq0oov6872mx98i7umfvzvr904xn" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;190
హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము
తా. రాముఁడు ధర్మతత్పరుఁ డై తనకపవాదము రాకుండ నన్నదమ్ముల కిద్దఱికి
నాకీళరాజ్యమును సమముగా నిచ్చె ననుట. నాకీశరాజ్యము సుగ్రీవునకును నిచ్చె నను
టచే విరోధాలంకారము. తాను ఆకీశాంచితరాజ్యసంఘటన చేత ధన్యత్వమును పాలించె
ననుటచే విరోధపరిహారము.
సీ. దళముఁ దప్పింతుమే కులధ రాధరకోటి
రహి బయల్పఱతుమే గ్రహన రాజి
నాక్ర మింతు మె ది నేకాంక్ష ప్ర దేశంబుఁ
దఱలింతుమే జ్వలత్తారకములఁ
దివిరి శాసింతుమే భువనజంతుణి
ధూళిఁబుత్తుమె వియత్ఫాళి నెల్ల
సంతరింపుదుమె కాలాంతక ప్రియవృత్తిఁ
గప్పికొందుమె దిశ ల్లలయఁ గూర్చి
తే. కడలి యన నెంత దశకంఠుకటక మెంత
యనుచు హరివీరు లాత్మీయహరిదధీశ్వ
రాంశ కఖ్యాతి నలఘువాక్యములఁ దెల్ప
రాముఁ డంభోధిభయజసంరంభుఁ డయ్యె.
35
టీ, సుగమము. ఇందు వానరులు తమది క్పాలకాంశలు తెలియునట్లు వీరాలాపం
బుల నాడిరి.
మ. ఖరదోర్మండలచండ శౌర్యశిఖ నాఖండల్య ఖండ ప్రతా
పరవి గణింప కుప్పుకడలి౯ బ్రాశిం చెఁ గాకుత్సుదో
శ్శరరాజం బిఁక నెంత గ్రోలునొ పిపాసాస్ఫూర్తి *పెంపై మహా
శరవాహీన్యధినాథకోటి నని యెంచగా సాగి రింద్రాదికుల్.
36
టీక. కాకుత్సుదోశ్శరరాజము =రామ బాణము, ఖరాసురునియొక్క దోర్మండల
చండశౌర్య శిభిక్ =బాహు ప్ర తాపాగ్నిని, ఆఖండ... రవిజ్_ఆఖండలి = వాలియొ
క్క, ఆఖండ=ఆతిశయమైన, ప్రతాపరవిని, మ్రింగి, గణింపక = లెక్క సేయక, లవణ
సముద్ర
మును, బ్రాశించెజ్ = పానము చేసెను, మహారవాహిన్యధినాథకోటి = రాక్షస
సేనానాయకకోటు ల నెడు, మహాశర = అధికబలముగల, వాహిన్యధినాథకోటిక్ =
సముద్ర కోటిని.
1 లీరీతి ...డంభోధిమధన సంరంభుఁ.. 2 బై వై.
=&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>30ujq0oov6872mx98i7umfvzvr904xn</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/183</title>
    <ns>104</ns>
    <id>183975</id>
    <revision>
      <id>501848</id>
      <timestamp>2025-06-29T12:26:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'ఆవతారిక. శా. త్రావె౯ సింధువ రై క దేశ విషమాత్రం బుర్వి రామాంకవ శావాసం బగుపావ కాంబకముఖం బాశ్చర్యమే యంచుఁ దాఁ ద్రావె౯ సింధురమ స్తఘోరవిషపూరం బెల్ల రామాంకవ 191 శావాసం బగుపావ కాంబ...'</comment>
      <origin>501848</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4414" sha1="o6ke9xtvhm53ht48vd2z9738bm0kcm6" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;ఆవతారిక.
శా. త్రావె౯ సింధువ రై క దేశ విషమాత్రం బుర్వి రామాంకవ
శావాసం బగుపావ కాంబకముఖం బాశ్చర్యమే యంచుఁ దాఁ
ద్రావె౯ సింధురమ స్తఘోరవిషపూరం బెల్ల రామాంకవ
191
శావాసం బగుపావ కాంబకముఖం బాదిత్యు లాహా! యనన్. 37
టీక. సింధు. ..మా త్రంబు_సింధువర=సముద్ర ముయొక్క, ఏక దేశవిషమాత్రం
బు, (కౌలకూటవిషము ననుట, రామాంక వర్ణావాసంబు రామాంక = రామనామము
యొక్క, వర్ణ=అక్షరములకు, ఆవాసమైన, పావకాంబక = చిచ్చుకన్ను గలశివునియొ
క్క, ముఖము=ఆననము, ఆశ్చర్యమా యని, సింధు. పూరం బెల్ల-సింధు = సముద్రుని
:
యొక్క, సమ స్తఘోరవిష పూరం బెల్ల = ఉదక ప్రవాహమునంతయును, (విషముననియు,)
రామాంక వర్ణావాసంబగు = రామ నామాక్షరనివాసమైన, పావ... ముఖంబు పావకాం
బక=ఆ గ్నేయా స్త్రముయొక్క, ముఖము= గ్రము. శ్రావె నని యన్వయము. .
మ. వనధిక్షోభ విభూతి నంతర
చర్మవాతంబు పైఁ దేలెనో
తనకన్యామణియున్కిఁ దెల్ప నలగోత్రా దేవి చేసాఁచెనో
దనుజధ్వంసనలీలఁ బూనుహరికి దల్పాహీ తోడయ్యెనో
యనఁ గాకుత్సుఁడు గట్టె జన్య జయ చర్యా హేతువు సేతువున్. 38
మ. 'కలనం బ్రోద్భటపం_క్తికంఠముఖ రేఖల్ పుట్టఁ బుట్ట శరా
కలన౯ దుస్తుచు రాఘవుండు రణరంగ క్రీడఁ గావించె నీ
ఖలు నొక్కమునఁ గూల్పలేఁడె! బహుతత్కరోపభోగా ప్తికి
బలుజన్మంబులఁ గూల్చెఁగాక యనుచుకొ
ల్చెఁ గాక యనుచు బ్రహ్మాదు లూహింపఁగాన్.
మ హరికి౯ స్వాస్థ్యము గల్గె వహ్నికిని బ్రాజ్యస్ఫూర్తి 'యొప్పెన్నిశా
కరమార్తాండుల కాత్మ మండలసమగ్ర ప్రౌఢి సంధిల్లెఁ దె
మైర కామోదముఁ బూనఁ గల్గెఁ ద్రి జగన్మిత్రుండు కాకుత్సుఁడు
గ్రరణణి సబంధువర్గముగ లం కానాథునిక్ గూల్చినన్.
40
టీక. హరికి = ఇంద్రునికి, స్వాస్థ్యము = నిలుకడ, స్వర్గ మందుండుటయును,
అగ్నికి, ప్రాజ్యస్ఫూర్తి= ప్రచురస్ఫూర్తి ప్రకృష్టమైన, ఆజ్యస్ఫూర్తియఁను, నిశాకర
దివాకరులకు, ఆ త్యమండల=నిజబింబములయొక్క, నిజరాష్ట్రములయొక్క యు; తె
రకు, ఆ మోదము=సంతోషము, పరిమళము ('ఆమోదో గంధహర్షయోః' అని విశ్వము.)
1 కలనం బోద్ధతపంక్తికంఠశిరముల్ ఖండింపఁ బుట్ట శరా, కలనజ్ ముం
చుచు రాఘవుండు. 2 యెచ్చెక్; యబ్బెక్.&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>o6ke9xtvhm53ht48vd2z9738bm0kcm6</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/184</title>
    <ns>104</ns>
    <id>183976</id>
    <revision>
      <id>501849</id>
      <timestamp>2025-06-29T12:26:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '192 హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము. చ. వెలయ విశుద్ధమార్గశుచివృత్తికి నీసతి పావనాంగకం బులు భజియించెనో నిఖిలపోషణశీతల నీతలోదరి స్వలగొని యాశ్రయాశత సన న్నుతి కెక్కెనొ వహ్ని యంచు వే ల...'</comment>
      <origin>501849</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3361" sha1="gapqrbht3w6yzdz6wn5uik2e4jaso4s" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;192
హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము.
చ. వెలయ విశుద్ధమార్గశుచివృత్తికి నీసతి పావనాంగకం
బులు భజియించెనో నిఖిలపోషణశీతల నీతలోదరి
స్వలగొని యాశ్రయాశత సన న్నుతి కెక్కెనొ వహ్ని యంచు వే
ల్పులు వొగడ ఖరారి శిఖిపూత నిలాసుతఁ గాంచెఁ గ్రమ్మఱన్.
చ, పరమదయ న్విభీషణునిఁ బట్టముఁ 'గట్టి ఖ రారి చంద్రభా
స్కరరఘు రామసత్కథలు గల్గినయంతకు నేను దైత్యరా
ట్ఫుర మనెఁ దద్రఘు ప్రవర పుణ్య చరిత్ర సహో కికల్పసు
స్థిరత ఘటిల్లె మా కని శశి గ్రహనాథులు మిన్ను ముట్టఁ గన్. 42
ఉ. దీపితధర్మ
గౌరవపతిస్థిర యోజన నిష్కళంకలం
కాపురలక్ష్మీ హర్షమునఁ గానుక యిచ్చినదివ్యపుష్పకం
బాపరమాత్తుఁ డెక్కి నిఖిలాప్తులతో నబలాక రాబ్జసం
ప్రాపిత రాజ రాజపద మధ్య కయోధ్యకు వచ్చెఁ జెచ్చెరన్.
శా&quot;. శ్రీ మన్మంత్ర కళాగరిష్ఠులు మునిశ్రేష్ఠుల్ గుణా రాము నా
రాము న్పట్టము గట్టి రుర్విపయిఁ దద్ర మ్యోత్తమాంగా గ్రసీ
మామాన్యోన్నతిఁ బర్వు విష్ణుపదజాంభఃపూర మంభోదకు
థ్యామధ్యస్థిత దేవవర్గ మనుబింబే ప్తిక్ వివాహింపఁగామ్
వర రత్న కవితభూవలయ మొప్పించు వై
ఖరి మణిచ్ఛత్రంబు భరతుఁ డూనఁ
దమముఖాంశుగ తాగతమ రాళయుగళంబు
చొప్పునఁ గవలువీఁచోపు లొలయ
విలసితాత్మనిధానములు మాటికొనురీతి
ననిలసూనుఁడు కేల సంఘు లొ త్త
వలచక్కి రాలచ్చి వగ వామభాగసీ
తాబింబ మితరాంగదమునఁ దోప
తే. సురతరువునీడఁ బుష్ప కాం తర వితర్దిం
గనకపీఠాధిరూఢుఁ డై మనుతు నేన
జగము లని తెల్పుకరణి విజ్ఞానముద్ర
నడరుగుణఢాము రఘురాము నభినుతింతు.
1
1 గట్టె. 2 పుణ్యుఁడు పల్కెను దివ్యకల్ప. 3 లలమ.
3
43
44
45&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>gapqrbht3w6yzdz6wn5uik2e4jaso4s</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/185</title>
    <ns>104</ns>
    <id>183977</id>
    <revision>
      <id>501850</id>
      <timestamp>2025-06-29T12:27:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'అవతారిక. షష్ఠ్యంతములు. 193 క. ఏతాదృశ బహుమహిమ, ఖ్యాతాసమసమరవిధికిఁ గరుణాంబుధికి౯ శీ తాగమజాతాసమ, ధీ తాగమసదృశ నిరవధియశోనిధికిన్. 46 టీక. శీతాగమజాత=పార్వతిచేత, సమధీత= అధ్యయనము చేయఁ...'</comment>
      <origin>501850</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4249" sha1="facz255yuvaysh07svgnaklxss4ebda" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;అవతారిక.
షష్ఠ్యంతములు.
193
క. ఏతాదృశ బహుమహిమ, ఖ్యాతాసమసమరవిధికిఁ గరుణాంబుధికి౯
శీ తాగమజాతాసమ, ధీ తాగమసదృశ నిరవధియశోనిధికిన్.
46
టీక. శీతాగమజాత=పార్వతిచేత, సమధీత= అధ్యయనము చేయఁబడిన, ఆగమ
సదృశమై, నిరవధి=అమితమైన, యశః=కీ ర్తికి, నిధి యైనవానికి.
క. లోకఖరా లోకఖరా, లోకకరాళాహవావిలో లాకృతికి
కాకాయిత పాఠాహిత, పాకాహిత హరణభరణ భావోన్నతికిన్.
టీక. లోక . . .ఆకృతికిక్_లోక=లోకములకు, ఖరతీక్షమైన, ఆలోక= తేజ
ముగల, ఖర = ఖరాసురునియొక్క, ఆలోక= చూపులకు, కరాళ= భయదమైన, ఆహ
వ=యుద్ధమునందు, ఆవిలోల=చలింపని, ఆకృతికిక్ = ఆకారముగలవానికి, కాకా...
ఉన్నతికి౯ _ కాకాయిత= కాకమువలె నాచరించుచున్న, పాశాహిత = ఇంద్రునియొక్క,
పాక=కుమారునియందు, (కాకాసురునియం దనుట) ('పోతః పాకోఒగ్చకోడింభః'
అని యమ.)ఆహిత=ఉంపఁబడిన హరణభరణముల యందలి భావముయొక్క యున్నతి
గలవానికి (హరణభరణశక్తి గలవాని కనుట).
క. శిక్షితక బంధునకు దు, రక్షశరముభితసాగరక బంధునకు
దక్షసుతాధ్యక్షనుతా, త్ర్యక్షరతాక్ష పిత వినమదకబంధునకున్. 49
టీక. శిక్షితకబంధునకు = కబంధుఁ డను రాక్షసుని శిక్షించినవానికి, దుర్లక్ష...ర
కబంధునకుక్_దుర్లక్ష=చూడశక్యముగాని, శరముచేత, క్షుభిత=క్షోభింపఁ జేయఁబడిన,
సాగ రక బంధునకుజ్=సము ద్రోదకముగలవానికి, దక్ష... కబంధునకుక్జక్షసుతాధ్యక్ష=
శివునిచేత నుతమైన, అత్ర్యక్షరతా = ద్వ్యక్షరత్వముచేత, (రామనామము గలుగుట
చేత ననుట.) క్షపిత=అణపఁబడిన, వినమత్ = వినమ్రులయొక్క, ఆక=పాపము యొక్క,
బంధునకు =బంధములు గలవానికి.
క. గోత్రాజన విత్రాసన, సత్రాశన వైరివీర సంహరణునకు
ధాత్రీ వరపుత్రీకర, మైత్రీ కరచరణునకు క్షమాభరణునకున్.
1
49
టీక. గోత్రా... సంహరణునకు గోత్రా= భూమియందలి, జన= జనులను,
విశ్రాసన
సన =
భయ పెట్టుచున్న, సత్రాశన వైరివీర = రాక్షసవీరులయొక్క, సంహరణు
నకు = సంహారముగలవానికి, ధాత్రీ చరణునకు
.. చరణునకు - ధాత్రీ వరపుత్రీ = సీతాదేవి
యొక్క, కర=హ స్తములతోడ, మైత్రీకర= స్నేహము సేయుచున్న, చరణునకు చరణ
ములు గలవానికి.
25&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>facz255yuvaysh07svgnaklxss4ebda</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/186</title>
    <ns>104</ns>
    <id>183978</id>
    <revision>
      <id>501851</id>
      <timestamp>2025-06-29T12:27:16Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '194 హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము క. హుంకారికుంభకర్ణా, హంకారిమనోభయంకరాంకునకు సురా తం కాకరలం కావర, శంకాకర వాలిజిద్భుజవిటంకునకున్. 50 టీక. హుంకారి... అంకునకు - హుం కారి=హుం కారము చేయు చ...'</comment>
      <origin>501851</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3670" sha1="54f2zhsa5cjg26ih3guhpk85kuf4mvx" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;194
హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము
క. హుంకారికుంభకర్ణా, హంకారిమనోభయంకరాంకునకు సురా
తం కాకరలం కావర, శంకాకర వాలిజిద్భుజవిటంకునకున్.
50
టీక. హుంకారి... అంకునకు - హుం కారి=హుం కారము చేయు చున్న, కుంభ
కర్ణునియొక్క, అహు కారముతోఁ గూడిన, మనస్సునకు, భయంకరమైన, అంకునకు =
యుద్ధముగలవానికి, (‘అంకో నాటక విచ్ఛేదే సంఖ్యాయాం యుధి భూషణే' అని
నానా), సురా...విటంకునకు - సురలయొక్క, ఆతంక = తాపములకు, (‘రుక్తాపశంకా
స్వాతంక' అని యము.) ఆకరమైన, లంకావర= రావణునికి, శంకాకరుఁ డైన, వాలిని,
జిత్=జయించిన, భుజవిటంకునకు=భుజ ప్రదేశము గలవానికి.
క. చిద్రాజిత ముద్రాయుత, భద్రాయతవమునకు నభంగరణకళా
విద్రావణ విద్రావణ, రౌద్రారుణ వీదునకును రణదతునకున్.
51
టీక. చిద్రాజిత . . . నతునకు౯-చిత్ = జ్ఞానముయొక్క, రాజితమైన, ముద్ర
తోడ-యుత=కూడినదియు, భద్రాయతము నైనపక్షము గలవానికి, అభంగ...వీడు
నకు – అభంగరణకళను, విత్ = తెలిసిన, రావణాసురునియొక్క విద్రావణ = పాఱిఁ *
దోలుటయందు, రౌద్రమై, అరుణమైన, వీరునకు =దృష్టిగలవానికి.
-
క. శ్యామలతా కోమలతా, థామలతాంతాస్త్ర శతశతస్ఫురితతనూ
ధామునకభీ రామున కవి, రామగుణా రామునకునురఘు రామునకున్.
టీక. శ్యామ... ధామునకు_శ్యామలతా=శ్యామలత్వమునకును, కోమలతా=సౌ
కుమార్యమునకును, ధామ=స్థానమైన, లతాంతాస్త్ర శతశత=కోటిమన్మథులరీతిని, స్ఫురిత
మైన, తనుధామునకు = శరీర కాంతిగలవానికి.
ఆ కృతికర్తృవిషయము.
సీ. వనధిలంఘనకృపావర్దితో
భయకవి
తాకళారత్నరత్నా కరుండ
సకలక ర్ణాటర ధురంధర రామ
విభుద త్తశుభ చిహ్న విభవయుతుఁడ
వసుచరిత్రాది కావ్య ప్రీ తబహుసృప
ప్రాపితా 'నేక రత్నప్లై
వుండ
శాశ్వత శ్రీ వేంక టేశ్వరానుగ్రహ
నిరుపాధికైశ్వర్య
నిత్యయతుఁడ
1 యత్నరత్నాప్లైవుండ.&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>54f2zhsa5cjg26ih3guhpk85kuf4mvx</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/187</title>
    <ns>104</ns>
    <id>183979</id>
    <revision>
      <id>501852</id>
      <timestamp>2025-06-29T12:27:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'ప్రథమాశ్వాసము. తే. శ్రీకరమహా ప్ర బంధాంక సింగ రాజ తిమ్మరాజ ప్రియతనూజ ధీరసూర పాతజుఁడ రామనృవభూషణాఖ్య సుకవి నంకిత మొనర్తు నీ కావ్య మనఘభ కి. 195 53 వ. ఇవ్విధంబున నభీష్ట వరప్రదానని స...'</comment>
      <origin>501852</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2855" sha1="sho65y5hqos6pflv8sdzzmpl4oct8we" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;ప్రథమాశ్వాసము.
తే. శ్రీకరమహా ప్ర బంధాంక సింగ రాజ
తిమ్మరాజ ప్రియతనూజ ధీరసూర
పాతజుఁడ రామనృవభూషణాఖ్య సుకవి
నంకిత మొనర్తు నీ కావ్య మనఘభ కి.
195
53
వ. ఇవ్విధంబున నభీష్ట వరప్రదానని సంద్రం డగు శ్రీ రామచంద్రన కంకి
తంబుగాఁ జేయం బూనిన హరిశ్చంద్ర నలో పాఖ్యానం బసుమహా
శ్రీబంధంబునకుఁ గథాక్రమం బెట్టి దనిన.
ప్ర థ మాశ్వాసము.
అఅ కథాప్రారంభము.
తా
ఉ. పాండుసు తా గ్ర జుండు రిపాండురకీర్తి యఖండ్ కార్డ్లకో
దండదయా నువర్తి యలద్వైతవనంబున
యలద్వైతవనఁబున నుండి యప్రమే
యుండు మృకండుమౌనితనయుం డరు దేరఁ గ నమహర్షిమా
ర్తాండునిఁ బూజ నేసి కరతామరసంబులు మోడ్చి యి ట్లనున్. 1
ఉ. ఎన్నఁడు మాకుఁ గ్రమ్మఱ సమీహిత రాజ్య సుఖంబుగల్గు మా
యున్న తెఱంగున న్నృపకులోద్భవు లెవ్వరు మున్ను గానల
భిన్నత నుండి వెండియు నకిల్బిష సౌఖ్యముఁ గాంచి రోగుణా
భ్యున్నత దెల్పవే యనఁ దపోధన చంద్రుఁడు వల్కె సత్కృపన్. 2
శా.శాం తేయా గ్ర జ ! యింతచింత మదిలోఁ గావింపఁగా నేల మీ
సంతాపంబు లడంచు నాహరి హరిశ్చంద్రుండు ము న్నింతకు
వంత సుందఁడె వైరసేనియు విపద్వారాశిలోఁ గ్రుంకఁడే
సంతుష్టాతులు గారె వారు పిదప స్సంప్రాప్తసామ్రాజ్యు లై.
క. అన విని యాయిరువురకథ
లును దెలుపుము నాకు నఖిలలోకజ్ఞ! యన౯
మునిరాజు భానుసమధా
ముని రాజుం జూచి మోదము మది న్బొదలన్.
3
4&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>sho65y5hqos6pflv8sdzzmpl4oct8we</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>501854</id>
      <parentid>501852</parentid>
      <timestamp>2025-06-29T12:36:25Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దారు */</comment>
      <origin>501854</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3291" sha1="67wt4u5opodzqz110rnr71ks9j0apf9" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;3&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;{{Telugu poem|type=తే.|lines=&lt;poem&gt;శ్రీకరమహాప్రబంధాంకసింగరాజ
తిమ్మరాజప్రియతనూజ ధీరసూర
పాత్మజుఁడ రామనృపభూషణాఖ్యసుకవి
నంకిత మొనర్తు నీ కావ్య మనఘ భక్తి.&lt;/poem&gt;|ref=53}} 
{{Telugu poem|type=వ.|lines=&lt;poem&gt;ఇవ్విధంబున నభీష్టవరప్రదాననిస్తంద్రం డగు శ్రీరామచంద్రున కంకి
తంబుగాఁ జేయం బూనిన హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానం బనుమహా
ప్రబంధంబునకుఁ గథాక్రమం బెట్టి దనిన.&lt;/poem&gt;|ref=}} 
{{Css image crop
|Image = హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu
|Page = 187
|bSize = 390
|cWidth = 78
|cHeight = 20
|oTop = 194
|oLeft = 161
|Location = center
|Description = 
}}
{{p|ac|fs125}}ప్రథమాశ్వాసము&lt;/p&gt;
{{p|ac|fwb}}కథాప్రారంభము&lt;/p&gt;
{{Telugu poem|type=ఉ.|lines=&lt;poem&gt;పాండుసుతాగ్రజుండు పరిపాండురకీర్తి యఖండశార్ఙ్గకో
దండదయానువర్తి యలద్వైతవనంబున నుండి యప్రమే
యుండు మృకండుమౌనితనయుం డరుదేరఁగ నమ్మహర్షిమా
ర్తాండునిఁ బూజ సేసి కరతామరసంబులు మోడ్చి యి ట్లనున్.&lt;/poem&gt;|ref=1}}  
{{Telugu poem|type=ఉ.|lines=&lt;poem&gt;ఎన్నఁడు మాకుఁ గ్రమ్మఱ సమీహితరాజ్యసుఖంబు గల్గు మా
యున్న తెఱంగున న్నృపకులోద్భవు లెవ్వరు మున్ను గానలన్
భిన్నత నుండి వెండియు నకిల్బిషసౌఖ్యముఁ గాంచి రోగుణా
భ్యున్నత దెల్పవే యనఁ దపోధనచంద్రుఁడు పల్కె సత్కృపన్.&lt;/poem&gt;|ref=2}}  
{{Telugu poem|type=శా.|lines=&lt;poem&gt;కౌంతేయాగ్రజ! యింతచింత మదిలోఁ గావింపఁగా నేల మీ
సంతాపంబు లడంచు నాహరి హరిశ్చంద్రుండు ము న్నింతకున్
వంత న్గుందఁడె వైరసేనియు విపద్వారాశిలోఁ గ్రుంకఁడే
సంతుష్టాతులు గారె వారు పిదప న్సంప్రాప్తసామ్రాజ్యు లై.&lt;/poem&gt;|ref=3}}
{{Telugu poem|type=క.|lines=&lt;poem&gt;అన విని యాయిరువురకథ
లును దెలుపుము నాకు నఖిలలోకజ్ఞ! యనన్
మునిరాజు భానుసమధా
ముని రాజుం జూచి మోదము మది న్బొదలన్.&lt;/poem&gt;|ref=4}}&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>67wt4u5opodzqz110rnr71ks9j0apf9</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>501875</id>
      <parentid>501854</parentid>
      <timestamp>2025-06-29T12:55:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <origin>501875</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3294" sha1="ki363rwr1i1o7i3fx1q891zedehcra3" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;3&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;{{Telugu poem|type=తే.|lines=&lt;poem&gt;శ్రీకరమహాప్రబంధాంకసింగరాజ
తిమ్మరాజప్రియతనూజ ధీరసూర
పాత్మజుఁడ రామనృపభూషణాఖ్యసుకవి
నంకిత మొనర్తు నీ కావ్య మనఘ భక్తి.&lt;/poem&gt;|ref=53}} 
{{Telugu poem|type=వ.|lines=&lt;poem&gt;ఇవ్విధంబున నభీష్టవరప్రదాననిస్తంద్రుం డగు శ్రీరామచంద్రున కంకి
తంబుగాఁ జేయం బూనిన హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానం బనుమహా
ప్రబంధంబునకుఁ గథాక్రమం బెట్టి దనిన.&lt;/poem&gt;|ref=}} 
{{Css image crop
|Image = హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu
|Page = 187
|bSize = 390
|cWidth = 78
|cHeight = 20
|oTop = 194
|oLeft = 161
|Location = center
|Description = 
}}
{{p|ac|fs125}}ప్రథమాశ్వాసము&lt;/p&gt;
{{p|ac|fwb}}కథాప్రారంభము&lt;/p&gt;
{{Telugu poem|type=ఉ.|lines=&lt;poem&gt;పాండుసుతాగ్రజుండు పరిపాండురకీర్తి యఖండశార్ఙ్గకో
దండదయానువర్తి యలద్వైతవనంబున నుండి యప్రమే
యుండు మృకండుమౌనితనయుం డరుదేరఁగ నమ్మహర్షిమా
ర్తాండునిఁ బూజ సేసి కరతామరసంబులు మోడ్చి యి ట్లనున్.&lt;/poem&gt;|ref=1}}  
{{Telugu poem|type=ఉ.|lines=&lt;poem&gt;ఎన్నఁడు మాకుఁ గ్రమ్మఱ సమీహితరాజ్యసుఖంబు గల్గు మా
యున్న తెఱంగున న్నృపకులోద్భవు లెవ్వరు మున్ను గానలన్
భిన్నత నుండి వెండియు నకిల్బిషసౌఖ్యముఁ గాంచి రోగుణా
భ్యున్నత దెల్పవే యనఁ దపోధనచంద్రుఁడు పల్కె సత్కృపన్.&lt;/poem&gt;|ref=2}}  
{{Telugu poem|type=శా.|lines=&lt;poem&gt;కౌంతేయాగ్రజ! యింతచింత మదిలోఁ గావింపఁగా నేల మీ
సంతాపంబు లడంచు నాహరి హరిశ్చంద్రుండు ము న్నింతకున్
వంత న్గుందఁడె వైరసేనియు విపద్వారాశిలోఁ గ్రుంకఁడే
సంతుష్టాతులు గారె వారు పిదప న్సంప్రాప్తసామ్రాజ్యు లై.&lt;/poem&gt;|ref=3}}
{{Telugu poem|type=క.|lines=&lt;poem&gt;అన విని యాయిరువురకథ
లును దెలుపుము నాకు నఖిలలోకజ్ఞ! యనన్
మునిరాజు భానుసమధా
ముని రాజుం జూచి మోదము మది న్బొదలన్.&lt;/poem&gt;|ref=4}}&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>ki363rwr1i1o7i3fx1q891zedehcra3</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>502081</id>
      <parentid>501875</parentid>
      <timestamp>2025-06-30T01:04:52Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <origin>502081</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3418" sha1="d9zl1si099e9g9ja0zh415kcvkjypnm" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;3&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;{{Telugu poem|type=తే.|lines=&lt;poem&gt;శ్రీకరమహాప్రబంధాంకసింగరాజ
తిమ్మరాజప్రియతనూజ ధీరసూర
పాత్మజుఁడ రామనృపభూషణాఖ్యసుకవి
నంకిత మొనర్తు నీ కావ్య మనఘ భక్తి.&lt;/poem&gt;|ref=53}} 
{{Telugu poem|type=వ.|lines=&lt;poem&gt;ఇవ్విధంబున నభీష్టవరప్రదాననిస్తంద్రుం డగు శ్రీరామచంద్రున కంకి
తంబుగాఁ జేయం బూనిన హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానం బనుమహా
ప్రబంధంబునకుఁ గథాక్రమం బెట్టి దనిన.&lt;/poem&gt;|ref=}} 
{{Css image crop
|Image = హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu
|Page = 187
|bSize = 390
|cWidth = 78
|cHeight = 20
|oTop = 194
|oLeft = 161
|Location = center
|Description = 
}}
{{Center|శ్రీరస్తు}}
{{p|ac|fs150}}హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము&lt;/p&gt;
{{p|ac|fs125}}ప్రథమాశ్వాసము&lt;/p&gt;
{{p|ac|fwb}}కథాప్రారంభము&lt;/p&gt;
{{Telugu poem|type=ఉ.|lines=&lt;poem&gt;పాండుసుతాగ్రజుండు పరిపాండురకీర్తి యఖండశార్ఙ్గకో
దండదయానువర్తి యలద్వైతవనంబున నుండి యప్రమే
యుండు మృకండుమౌనితనయుం డరుదేరఁగ నమ్మహర్షిమా
ర్తాండునిఁ బూజ సేసి కరతామరసంబులు మోడ్చి యి ట్లనున్.&lt;/poem&gt;|ref=1}}  
{{Telugu poem|type=ఉ.|lines=&lt;poem&gt;ఎన్నఁడు మాకుఁ గ్రమ్మఱ సమీహితరాజ్యసుఖంబు గల్గు మా
యున్న తెఱంగున న్నృపకులోద్భవు లెవ్వరు మున్ను గానలన్
భిన్నత నుండి వెండియు నకిల్బిషసౌఖ్యముఁ గాంచి రోగుణా
భ్యున్నత దెల్పవే యనఁ దపోధనచంద్రుఁడు పల్కె సత్కృపన్.&lt;/poem&gt;|ref=2}}  
{{Telugu poem|type=శా.|lines=&lt;poem&gt;కౌంతేయాగ్రజ! యింతచింత మదిలోఁ గావింపఁగా నేల మీ
సంతాపంబు లడంచు నాహరి హరిశ్చంద్రుండు ము న్నింతకున్
వంత న్గుందఁడె వైరసేనియు విపద్వారాశిలోఁ గ్రుంకఁడే
సంతుష్టాతులు గారె వారు పిదప న్సంప్రాప్తసామ్రాజ్యు లై.&lt;/poem&gt;|ref=3}}
{{Telugu poem|type=క.|lines=&lt;poem&gt;అన విని యాయిరువురకథ
లును దెలుపుము నాకు నఖిలలోకజ్ఞ! యనన్
మునిరాజు భానుసమధా
ముని రాజుం జూచి మోదము మది న్బొదలన్.&lt;/poem&gt;|ref=4}}&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>d9zl1si099e9g9ja0zh415kcvkjypnm</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>502085</id>
      <parentid>502081</parentid>
      <timestamp>2025-06-30T01:09:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <origin>502085</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3420" sha1="cnoaa0ofgbg4qp2vnzxrd256i28u43a" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;3&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;{{Telugu poem|type=తే.|lines=&lt;poem&gt;శ్రీకరమహాప్రబంధాంకసింగరాజ
తిమ్మరాజప్రియతనూజ ధీరసూర
పాత్మజుఁడ రామనృపభూషణాఖ్యసుకవి
నంకిత మొనర్తు నీ కావ్య మనఘ భక్తి.&lt;/poem&gt;|ref=53}} 
{{Telugu poem|type=వ.|lines=&lt;poem&gt;ఇవ్విధంబున నభీష్టవరప్రదాననిస్తంద్రుం డగు శ్రీరామచంద్రున కంకి
తంబుగాఁ జేయం బూనిన హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానం బనుమహా
ప్రబంధంబునకుఁ గథాక్రమం బెట్టి దనిన.&lt;/poem&gt;|ref=54}} 
{{Css image crop
|Image = హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu
|Page = 187
|bSize = 390
|cWidth = 78
|cHeight = 20
|oTop = 194
|oLeft = 161
|Location = center
|Description = 
}}
{{Center|శ్రీరస్తు}}
{{p|ac|fs150}}హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము&lt;/p&gt;
{{p|ac|fs125}}ప్రథమాశ్వాసము&lt;/p&gt;
{{p|ac|fwb}}కథాప్రారంభము&lt;/p&gt;
{{Telugu poem|type=ఉ.|lines=&lt;poem&gt;పాండుసుతాగ్రజుండు పరిపాండురకీర్తి యఖండశార్ఙ్గకో
దండదయానువర్తి యలద్వైతవనంబున నుండి యప్రమే
యుండు మృకండుమౌనితనయుం డరుదేరఁగ నమ్మహర్షిమా
ర్తాండునిఁ బూజ సేసి కరతామరసంబులు మోడ్చి యి ట్లనున్.&lt;/poem&gt;|ref=1}}  
{{Telugu poem|type=ఉ.|lines=&lt;poem&gt;ఎన్నఁడు మాకుఁ గ్రమ్మఱ సమీహితరాజ్యసుఖంబు గల్గు మా
యున్న తెఱంగున న్నృపకులోద్భవు లెవ్వరు మున్ను గానలన్
భిన్నత నుండి వెండియు నకిల్బిషసౌఖ్యముఁ గాంచి రోగుణా
భ్యున్నత దెల్పవే యనఁ దపోధనచంద్రుఁడు పల్కె సత్కృపన్.&lt;/poem&gt;|ref=2}}  
{{Telugu poem|type=శా.|lines=&lt;poem&gt;కౌంతేయాగ్రజ! యింతచింత మదిలోఁ గావింపఁగా నేల మీ
సంతాపంబు లడంచు నాహరి హరిశ్చంద్రుండు ము న్నింతకున్
వంత న్గుందఁడె వైరసేనియు విపద్వారాశిలోఁ గ్రుంకఁడే
సంతుష్టాతులు గారె వారు పిదప న్సంప్రాప్తసామ్రాజ్యు లై.&lt;/poem&gt;|ref=3}}
{{Telugu poem|type=క.|lines=&lt;poem&gt;అన విని యాయిరువురకథ
లును దెలుపుము నాకు నఖిలలోకజ్ఞ! యనన్
మునిరాజు భానుసమధా
ముని రాజుం జూచి మోదము మది న్బొదలన్.&lt;/poem&gt;|ref=4}}&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>cnoaa0ofgbg4qp2vnzxrd256i28u43a</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:Go Geethamu.pdf/7</title>
    <ns>104</ns>
    <id>183980</id>
    <revision>
      <id>501853</id>
      <timestamp>2025-06-29T12:28:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Rajasekhar1961</username>
        <id>50</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with ' గోగీతము  అనఁగనఁగ నొక్క చిక్క నివు కలదు, కుఱుచకొమ్ములు ఋయువైన పిల్ల పొదుగు మెత్తనై కుఱుమట్టంపు మేరు కలిగి కనులపండువు సేయు నాగ శిగోవు.  పొడువ దెవ్వరి, కయ్యంబుపొంతఁ బోదు, చెనఁ...'</comment>
      <origin>501853</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1052" sha1="1qlhd3ei0h9qxseyiechgstql65pmzu" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;Rajasekhar1961&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;
గోగీతము

అనఁగనఁగ నొక్క చిక్క నివు కలదు,
కుఱుచకొమ్ములు ఋయువైన పిల్ల పొదుగు
మెత్తనై కుఱుమట్టంపు మేరు కలిగి
కనులపండువు సేయు నాగ శిగోవు.

పొడువ దెవ్వరి, కయ్యంబుపొంతఁ బోదు,
చెనఁటియావులతో చెల్మి చేయ చ్పును
బుడుతఁ డైనను పిదుకుచో పొదుఁగు చే
కుంభ ధారగ క్షీరముల్ మరియఁజేయు.

మిసమిసని దానిసిద్దప్రమీను జూచి
మవ్వ మగు దాని గెకండకొవ్వు జూచి
పోతరించిన దానిమూపురము జూచి
గండుపులి యొంప దానిపై కన్నువైచె&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>1qlhd3ei0h9qxseyiechgstql65pmzu</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>501893</id>
      <parentid>501853</parentid>
      <timestamp>2025-06-29T13:15:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>A.Murali</username>
        <id>3019</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దారు */</comment>
      <origin>501893</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1125" sha1="sv3nweunrfnenrsczpnkuui803hu6l9" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;3&quot; user=&quot;A.Murali&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;
{{p|fs150|ac}}గోగీతము&lt;/p&gt;

{{left margin|5em}}
&lt;poem&gt;
అనఁగనఁగ నొక్క చక్కని యావు కలదు,
కుఱుచకొమ్ములు బదువైన గుల్ల పొదుఁగు
మెత్తనై కుఱుమట్టంపు మేను కలిగి
కనులపండువు సేయు నాగంగిగోవు.

పొడువ దెవ్వరి, కయ్యంబుపొంతఁ బోదు,
చెనఁటియావులతో చెల్మి చేయ దెపుడు
బుడుతఁ డైనను పిదుకుచో పొదుఁగు చేపి
కుంభ ధారగ క్షీరముల్ కురియఁజేయు.

మిసమిసని దానినిద్దంపుమేను జూచి
మవ్వ మగు దాని గికండకొవ్వు జూచి
పోతరించిన దానిమూపురము జూచి
గండుపులి యొండు దానిపై కన్నువైచె
&lt;/poem&gt;&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>sv3nweunrfnenrsczpnkuui803hu6l9</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>రచయిత:రామరాజ భూషణుడు</title>
    <ns>102</ns>
    <id>183981</id>
    <redirect title="రచయిత:రామరాజభూషణుడు" />
    <revision>
      <id>501860</id>
      <timestamp>2025-06-29T12:46:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>దేవీప్రసాదశాస్త్రి, [[రచయిత:రామరాజ భూషణుడు]] పేజీని [[రచయిత:రామరాజభూషణుడు]] కు తరలించారు</comment>
      <origin>501860</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="91" sha1="tlgvw2t8xu4x0pst2ybd8ecw5q6ad1t" xml:space="preserve">#దారిమార్పు [[రచయిత:రామరాజభూషణుడు]]</text>
      <sha1>tlgvw2t8xu4x0pst2ybd8ecw5q6ad1t</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:Go Geethamu.pdf/8</title>
    <ns>104</ns>
    <id>183982</id>
    <revision>
      <id>501864</id>
      <timestamp>2025-06-29T12:52:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>A.Murali</username>
        <id>3019</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'ఒక్క దినమున నా ధేను వూరిబయట కానలో మేయుచుఁడంగ, కాంచి పొంచి చెంగు మని యొక్క గంతుని చెంగలించి గోవుపై ఁ బడె నాపులి గోండ్రు మంచు. గుప్పు మని యిట్లు తనపై కి కొప్పరించి బొబ్బరింతల...'</comment>
      <origin>501864</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1747" sha1="8z9y2wmvat0poh6v6y727m3wqwatjnh" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;A.Murali&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;ఒక్క దినమున నా ధేను వూరిబయట
కానలో మేయుచుఁడంగ, కాంచి పొంచి
చెంగు మని యొక్క గంతుని చెంగలించి
గోవుపై ఁ బడె నాపులి గోండ్రు మంచు.
గుప్పు మని యిట్లు తనపై కి కొప్పరించి
బొబ్బరింతలు పెట్టు బెబ్బులిని జూచి
కొంచెమేనియు సయ్యావు కుదిలగొనక
ఇట్టు లనియెను ధీరత యుట్టిపడఁగ.
ఆగు మాగుము ఫులిటీఁడ! యాత్ర మేల?
చిడుమడి యొకింత నూని నేఁ జెప్పఁబోవు
చిన్న విన్నప మొక సారి చిత్తగించి
ఆకగింపుము కడుపార నవల నన్ను.'
అరుడు నామాట బెబ్బులి యాలకించి
వెఱగుపాటును నివ్వెఱ పెనఁగొనంగ
మీఁది కెత్తిన కే లపై నిూఁద నిలిపె
చిత్తరువులోని బొమ్మ నా చేష్ట లుడిగి.
కోలుపులి యంట, ఆకలి సోలె నంట,
చెయ్యబట్టినయావు చేఁజిక్కి నంట,
నిలువు మన నావు, పులి యట్టె నిలిచె వంట,
ఎన్న డేనియు వింటిమే యిట్టివింత?
9&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>8z9y2wmvat0poh6v6y727m3wqwatjnh</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>501895</id>
      <parentid>501864</parentid>
      <timestamp>2025-06-29T13:21:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>A.Murali</username>
        <id>3019</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దారు */</comment>
      <origin>501895</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1784" sha1="a0qta5tl7xrgvd3b3sx8vs058gn9y3i" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;3&quot; user=&quot;A.Murali&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;{{left margin|5em}}
&lt;poem&gt;
ఒక్క దినమున నా ధేను వూరిబయట
కానలో మేయుచుఁడంగ, కాంచి పొంచి
చెంగు మని యొక్క గంతున చెంగలించి
గోవుపై ఁ బడె నాపులి గోండ్రు మంచు.

గుప్పు మని యిట్లు తనపైకి కొప్పరించి
బొబ్బరింతలు పెట్టు బెబ్బులిని జూచి
కొంచెమేనియు నయ్యావు కుదిలగొనక
ఇట్టు లనియెను ధీరత యుట్టిపడఁగ.

ఆగు మాగుము ఫులిఱేఁడ! యాత్ర మేల?
చిడుముడి యొకింత మాని నేఁ జెప్పఁబోవు
చిన్న విన్నప మొకసారి చిత్తగించి
ఆరగింపుము కడుపార నవల నన్ను.

అనుడు నామాట బెబ్బులి యాలకించి
వెఱగుపాటును నివ్వెఱ పెనఁగొనంగ
మీఁది కెత్తిన కే లట్టె మీఁద నిలిపె
చిత్తరువులోని బొమ్మ నా చేష్ట లుడిగి.

కోలుపులి యంట, ఆకలి సోలె నంట,
చియ్యబట్టినయావు చేఁజిక్కి నంట,
నిలువు మన నావు, పులి యట్టె నిలిచె నంట,
ఎన్న డేనియు వింటిమే యిట్టివింత?
&lt;/poem&gt;&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>a0qta5tl7xrgvd3b3sx8vs058gn9y3i</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:Go Geethamu.pdf/9</title>
    <ns>104</ns>
    <id>183983</id>
    <revision>
      <id>501865</id>
      <timestamp>2025-06-29T12:52:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>A.Murali</username>
        <id>3019</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'మరణ మన ధేప వించుక వెఱుపుగొనక సాహసంబునఁ జూపిన శాంతమునకు 32 పులియె యద్దిర! పిల్లియైపోయె సినఁగ, శాంతమున గెల్వరానిది జగతిఁ గలదె? అంత పులితోడ నీరీతి సనియె మొదవు 'ఓయిపులి రాజ! ఈ పొం...'</comment>
      <origin>501865</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1736" sha1="cszmg9ur2fhn2ziwdszpookfe04b5vt" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;A.Murali&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;మరణ మన ధేప వించుక వెఱుపుగొనక
సాహసంబునఁ జూపిన శాంతమునకు
32
పులియె యద్దిర! పిల్లియైపోయె సినఁగ,
శాంతమున గెల్వరానిది జగతిఁ గలదె?
అంత పులితోడ నీరీతి సనియె మొదవు
'ఓయిపులి రాజ! ఈ పొంతయూరఁ గలఁడ్రు
పాఱుఁ డొక్కడు సన్నీ తాచార పరుఁడు
మురిపమున వాడు 'పెనుపంగ పెరుగుచుంటి.
నింత మాతఁడు నులివెచ్చనీటఁ గడిగి
కసవుపోచల నా మేనికపటు వోప
సవరగాఁ దోమి, గంగడోల్ నివిరి దువ్వి
అంటునంటుల కొనగోట వంటి తీపియు.
ఏమి చెప్పుదు నాతని చుగరిమ
ఎట్టిరుచిర పదార్థము నేనిఁ దాను
గా నాకు పెట్టక ముట్టఁ జెప్పుడు,
మున్నుగా
తడవ నేటికి యిప్పు జాగొడవ యెల్ల?
టైనా కొకతోలిచూలిముద్దు పట్టి
పుట్ట
మూడునా ళ్లయిన చనలేదు వాఁడు పుట్టి
బొడ్డుమావియు నూడనిపురిటిపాప
పూరి ముట్టఁడు, త్రావఁడు నీరుపట్టు.
3&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>cszmg9ur2fhn2ziwdszpookfe04b5vt</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>501896</id>
      <parentid>501865</parentid>
      <timestamp>2025-06-29T13:29:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>A.Murali</username>
        <id>3019</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దారు */</comment>
      <origin>501896</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1757" sha1="g4wc0wgoafcg9129z282qejwg9noa5x" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;3&quot; user=&quot;A.Murali&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;{{left margin|5em}}
&lt;poem&gt;
మరణ మన ధేను వించుక వెఱుపుగొనక
సాహసంబునఁ జూపిన శాంతమునకు
పులియె యద్దిర! పిల్లియైపోయె ననఁగ,
శాంతమున గెల్వరానిది జగతిఁ గలదె?

అంత పులితోడ నీరీతి సనియె మొదవు
'ఓయిపులి రాజ! ఈ పొంతయూరఁ గలఁడు
పాఱుఁ డొక్కడు సన్ను తాచార పరుఁడు
మురిపమున వాడు పెనుపంగ పెరుగుచుంటి.

నిరత మాతఁడు నులివెచ్చనీటఁ గడిగి
కసవుపోచల నా మేనికపటు వోవ
సవరగాఁ దోమి, గంగడోల్ నివిరి దువ్వి
అంటుసంటుల కొనగోట నంటి తివియు.

ఏమి చెప్పుదు నాతని ప్రేమగరిమ?
ఎట్టిరుచిర పదార్థము నేనిఁ దాను
మున్నుగా నాకు పెట్టక ముట్టఁ డెపుడు,
తడవ నేటికి యిప్పు డాగొడవ యెల్ల?

పుట్టె నా కొకతోలిచూలిముద్దు పట్టి
మూడునా ళ్లయిన చనలేదు వాఁడు పుట్టి
బొడ్డుమావియు నూడనిపురిటిపాప
పూరి ముట్టఁడు, త్రావఁడు నీరువట్టు.
&lt;/poem&gt;&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>g4wc0wgoafcg9129z282qejwg9noa5x</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:Go Geethamu.pdf/10</title>
    <ns>104</ns>
    <id>183984</id>
    <revision>
      <id>501866</id>
      <timestamp>2025-06-29T12:52:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>A.Murali</username>
        <id>3019</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'తువ్వ కాడది తేనియగవ్వ గాని గవ్వ కా దది నును వెండిమువ్వ గాని మువ్వ కా డది తెలిమల్లెపువ్వు గాని పువ్వు కాడది అగీ వెన్న ముద్ద గాని, పాలు గుడిపితి తెల తెల్లవాఱు వేళ ఇంతలో సందున...'</comment>
      <origin>501866</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1663" sha1="gg3e6epp1auqror211t2b0khglp4l3e" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;A.Murali&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;తువ్వ కాడది తేనియగవ్వ గాని
గవ్వ కా దది నును వెండిమువ్వ గాని
మువ్వ కా డది తెలిమల్లెపువ్వు గాని
పువ్వు కాడది అగీ వెన్న ముద్ద గాని,
పాలు గుడిపితి తెల తెల్లవాఱు వేళ
ఇంతలో సందునిందుకు గంతులిడఁగ
అకట! ఆపాలు
డిసెడు సఱిగిపోన
తూలుచునా
వీకమై నేను తకమే
మాకట పోలి కొడుకు:
నాకుచుండ
తోఁక పై కెత్తి ఏనుల దోరవైచి
కన్ను లతొమోడ్చి సొక్కు, నాఎన్ని కూప
కెవరు ది క్కొకొ యెక్కటా! యింకమీఁడ?
నన్ను గౌంక = కాకన్న కొడుకు
స
దారి నేగొడ్డుటా నైనఁ దారసిలిన
పొదుఁగు తొనకంగ, సయ్యది యువరిపడుచు.
కొమ్ముచేఁ గుఙ్మ చిమ్మునో కుదికిలఁబడ
కుక్షి నిండు గుక్కె సుగుమ్మపాల
నాదుపుతునది, నా మేనిసంజు డెల
తనివి దీఱఁగ నారగించినను గాని
ఉడుగ దించుకయేని నీకడుపుచిచ్చు.&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>gg3e6epp1auqror211t2b0khglp4l3e</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>501898</id>
      <parentid>501866</parentid>
      <timestamp>2025-06-29T13:41:46Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>A.Murali</username>
        <id>3019</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దారు */</comment>
      <origin>501898</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1777" sha1="mmdt0nm80r8u1jkhfncl6kzrpjbiwkn" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;3&quot; user=&quot;A.Murali&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;{{left margin|5em}}
&lt;poem&gt;
తువ్వ కాదది తేనియగవ్వ గాని
గవ్వ కా దది నును వెండిమువ్వ గాని
మువ్వ కా దది తెలిమల్లెపువ్వు గాని
పువ్వు కాదది జిగి వెన్న ముద్ద గాని,

పాలు గుడిపితి తెల తెల్లవాఱు వేళ
ఇంతలో నందునిందుకు గంతులిడఁగ
అకట! ఆపాలు పుడిసెడు సఱిగిపోవ
తూలుచున్నాఁవొఁ యాకట సొలి కొడుకు:

వీఁకమై నేను తకమేను నాఁకుచుండ
తోఁక పై కెత్తి వీనుల దోరవైచి
కన్ను లఱమోడ్చి సొక్కు, నాచిన్ని కూన
కెవరు ది క్కొకొ యెక్కటా! యింకమీఁద?

నన్ను గానక నెమరి  కాకన్న కొడుకు
దారి నేగొడ్డుటా వైనఁ దారసిలిన
పొదుఁగు తొనకంగ, సయ్యది యువరిపడుచు.
కొమ్ముచేఁ గ్రుమ్మి చిమ్మునో కుదికిలఁబడ?

కుక్షి నిండును గుక్కె డుగుమ్మపాల
నాదుసుతునకు, నా మేనిసంజు డెల్ల
తనివి దీఱఁగ నారగించినను గాని
ఉడుగ దించుకయేని నీకడుపుచిచ్చు.
&lt;/poem&gt;&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>mmdt0nm80r8u1jkhfncl6kzrpjbiwkn</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:Go Geethamu.pdf/11</title>
    <ns>104</ns>
    <id>183985</id>
    <revision>
      <id>501867</id>
      <timestamp>2025-06-29T12:53:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>A.Murali</username>
        <id>3019</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'చిన్ని పాపకు మున్నుగా చన్ను గుడిపి అవల నియాకలిని దీర్తు వ్యాఘ్ర రాజ! ఇంతమాత్రము చనవు నా కియ్య నయ్య పుట్టకుండునే డయ నీకు పులిన యైస పుడమి గోవులమై మేము పుట్టినపుడే వ్యాఘ్రము...'</comment>
      <origin>501867</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1725" sha1="rgqdc3xyw9e43hjnz5oniq0lbw19001" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;A.Murali&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;చిన్ని పాపకు మున్నుగా చన్ను గుడిపి
అవల నియాకలిని దీర్తు వ్యాఘ్ర రాజ!
ఇంతమాత్రము చనవు నా కియ్య నయ్య
పుట్టకుండునే డయ నీకు పులిన యైస
పుడమి గోవులమై మేము పుట్టినపుడే
వ్యాఘ్రముల కామిషంబుగ సజుఁడు మమ్ము
చేసెఁ గావున దీనికి చింత యేల?
భోజ్యమను నేను వ్యాఘ్రమా! భోక్త నీవు.&quot;
ej
అనుచు వీరీతి నచియియించు నావుఁ జూచి
వికటముగ నవ్వి మువ్వన్నె మెకము పలికె
ఏటి కీమాట లాడెన? విట్టిపలుకు
లెవ్వ రైనను విన్నచో ఇవ్వ కొక్కొ?
ఒరులచేఁ జిక్కి, మరియంగ సన్నివే
ఏయుపాయంబు వన్నియో మెట్టు లైన
తనదుప్ర్రాణంబు గాపాడఁ జైనఁ గాని
సమ్మతించునే చావ సేజంతు వైన
నోటఁ జిక్కినజంతు వేనాఁట నైన
విడిచె పులి యంచు వింటివే వెటీగోవ
కోరి తనుదాన బెబ్బులినోరఁ గవియు
జంతు వెందైన నుండునే జగతియందు?&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>rgqdc3xyw9e43hjnz5oniq0lbw19001</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>501899</id>
      <parentid>501867</parentid>
      <timestamp>2025-06-29T13:50:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>A.Murali</username>
        <id>3019</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దారు */</comment>
      <origin>501899</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1772" sha1="tmg0n80fvu5701mbedy3gbij1k946d0" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;3&quot; user=&quot;A.Murali&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;{{left margin|5em}}
&lt;poem&gt;
చిన్ని పాపకు మున్నుగా చన్ను గుడిపి
అవల నియాకలిని దీర్తు వ్యాఘ్ర రాజ!
ఇంతమాత్రము చనవు నా కియ్య నయ్య
పుట్టకుండునే డయ నీకు పులిన యైన?

పుడమి గోవులమై మేము పుట్టినపుడే
వ్యాఘ్రముల కామిషంబుగ నజుఁడు మమ్ము
చేసెఁ గావున దీనికై చింత యేల?
భోజ్యమను నేను వ్యాఘ్రమా! భోక్త వీవు.&quot;

అనుచు నీరీతి వచియియించు నావుఁ జూచి
వికటముగ నవ్వి మువ్వన్నె మెకము పలికె
ఏటి కీమాట లాడెద? విట్టిపలుకు
లెవ్వ రైనను విన్నచో నవ్వ రొక్కొ?

ఒరులచేఁ జిక్కి, మడియంగ నున్న వేళ
ఏయుపాయంబు పన్నియో యెట్టు లైన
తనదుప్రాణంబు గాపాడఁ బెసఁగుఁ గాని
సమ్మతించునే చావ సేజంతు వైన?

నోటఁ జిక్కినజంతు వేనాఁట నైన?
విడిచె పులి యంచు వింటివే వెఱిగోవ?
కోరి తనుదాన బెబ్బులినోరఁ గవియు
జంతు వెందైన నుండునే జగతియందు?
&lt;/poem&gt;&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>tmg0n80fvu5701mbedy3gbij1k946d0</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:Go Geethamu.pdf/12</title>
    <ns>104</ns>
    <id>183986</id>
    <revision>
      <id>501869</id>
      <timestamp>2025-06-29T12:53:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>A.Murali</username>
        <id>3019</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'విడిచినంతన బ్రతుకు జీవుఁడయటంచు సరగ తనయునికడ కేగి చన్ను గుడిపి కాంక్ష మీఱఁగ నుందువు గాక, యకట! తిరిగి వత్తువె యిచ్చటి కెఱిఁగి యెఱిఁగి? ‘బ్రదికియుండిన శుభములు బడయవచ్చు తఱకల...'</comment>
      <origin>501869</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1738" sha1="n7v62a50y02im9goqyddyjz5wxmfgjk" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;A.Murali&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;విడిచినంతన బ్రతుకు జీవుఁడయటంచు
సరగ తనయునికడ కేగి చన్ను గుడిపి
కాంక్ష మీఱఁగ నుందువు గాక, యకట!
తిరిగి వత్తువె యిచ్చటి కెఱిఁగి యెఱిఁగి?
‘బ్రదికియుండిన శుభములు బడయవచ్చు
తఱకలును చొప్ప చాలును, మఱచి యైన
తలపొలము వీడి యడు గైన దాట' నంచు
తలఁచెదవు కాని నామాట తలఁతు వొక్కొక
మహితవిజ్ఞానయుతు లైన
మనుజులం దె
మాట తప్పంగ నేరని మానధనులు
కానరా కన్న, మాటికి గడ్డి కఱచు
పసరములమాట వేఱ చెప్పంగ నేల?
ఆఁకటను ప్రేగు సకనకలాడుచుండె
ఇట్టు న న్నింక సత్తాక పట్టఁ
తడవు సేయంగ నేటికి? తనివి దీఱ
నంజుకొనియెద నీ మేనినంజు డెల.
నఱ్ఱాక పెట్టఁ డగునె?
ఇట్టు లేమిటి కింకను పెట్టుకొనెదు?
నీదుకఱుదులు నాకుక్షి నిండుకొనునె?
బిడ్డపై జడ్డు విడలేక పెనంగె దార!
ప్రిదులవచ్చు. నాముందు నెత్తికోన'
E&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>n7v62a50y02im9goqyddyjz5wxmfgjk</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>501902</id>
      <parentid>501869</parentid>
      <timestamp>2025-06-29T15:02:23Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>A.Murali</username>
        <id>3019</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దారు */</comment>
      <origin>501902</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1746" sha1="nyz21f2h1laylg8h5angy3kganv2egj" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;3&quot; user=&quot;A.Murali&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;{{left margin|5em}}
&lt;poem&gt;
విడిచినంతన బ్రతుకు జీవుఁడయటంచు
సరగ తనయునికడ కేగి చన్ను గుడిపి
కాంక్ష మీఱఁగ నుందువు గాక, యకట!
తిరిగి వత్తువె యిచ్చటి కెఱిఁగి యెఱిఁగి?

బ్రదికియుండిన శుభములు బడయవచ్చు
తఱకలును చొప్ప చాలును, మఱచి యైన
తలపొలము వీడి యడు గైన దాట' నంచు
తలఁచెదవు కాని నామాట తలఁతు వొక్కొ?

మహితవిజ్ఞానయుతు లైన మనుజులం దె
మాట తప్పంగ నేరని మానధనులు
కానరా రన్న, మాటికి గడ్డి కఱచు
పసరములమాట వేఱ చెప్పంగ నేల?

ఆఁకటను ప్రేగు నకనకలాడుచుండె
ఇట్టు న న్నింక నఱ్ఱాఁక వెట్టఁ దగునె?
తడవు సేయంగ నేటికి? తనివి దీఱ
నంజుకొనియెద నీ మేనినంజు డెల్ల.

ఇట్టు లేమిటి కింకను నెట్టుకొనెదు?
నీదుకఱుదుల నాకుక్షి నిండుకొనునె?
బిడ్డపై జడ్డు విడలేక పెనంగె దౌర!
ప్రిదులవచ్చునె నాముందు వెఱ్ఱిగొవ?
&lt;/poem&gt;&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>nyz21f2h1laylg8h5angy3kganv2egj</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:Go Geethamu.pdf/13</title>
    <ns>104</ns>
    <id>183987</id>
    <revision>
      <id>501870</id>
      <timestamp>2025-06-29T12:54:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>A.Murali</username>
        <id>3019</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'నావు డామాట లాలించి యావు పలికె అలుకమై తన్ను గద్దించు పులిని జూచి -పులుకుపులుకున కన్నీరు తొలకరింప, పలుకుపలుకున దైన్యంబు గులకరింప.. 4 అగునె నీ విటు లాడంగ వ్యాఘ్రరాజు: పశుగణంబు...'</comment>
      <origin>501870</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1709" sha1="gi0azjha6y6dw2ab57q3vev3v0v68g0" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;A.Murali&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;నావు డామాట లాలించి యావు పలికె
అలుకమై తన్ను గద్దించు పులిని జూచి
-పులుకుపులుకున కన్నీరు తొలకరింప,
పలుకుపలుకున దైన్యంబు గులకరింప..
4 అగునె నీ విటు లాడంగ వ్యాఘ్రరాజు:
పశుగణంబుల యందును పక్షులందు
పలుకు తిరుగక చరియించువారు లే డె?
బోయ కీయ తన మేన మును కపోతి?
ఆడి తిరిగిన చండాలుఁ డండ్రు గాని
కులము చండాలుఁ డెనను కొఱఁత లేదు
ఆడి తిరుగక యుండెనా వాఁడె పుడమి
పూజ్యుఁ డరుమాట విని లేదె పులుల తేడ!
కడుపుతీపుకొలందిని నుడివియుంటి
నీ నెఱుంగనిధర్మంబు లెండుఁ గలవు
పోయి రమ్మని యందువా పోయినత్తు
అట్లు గాకున్న నీ కొక్క యడ్డు గలదె?
అతిధి సత్కారమునకంటె సధికస్థలము
కలుగ దంచు వచింతురు గాదె బుధులు:
కాన నీ కిదె నా మేను కాన్క యిత్తు
కాంక్ష దీఱ భుజింపుము కడుపునిండ.'
2&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>gi0azjha6y6dw2ab57q3vev3v0v68g0</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>501903</id>
      <parentid>501870</parentid>
      <timestamp>2025-06-29T15:07:44Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>A.Murali</username>
        <id>3019</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దారు */</comment>
      <origin>501903</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1744" sha1="r0qw38thlyk5mggp383pncydeeyiwbt" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;3&quot; user=&quot;A.Murali&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;{{left margin|5em}}
&lt;poem&gt;
నావు డామాట లాలించి యావు పలికె
అలుకమై తన్ను గద్దించు పులిని జూచి
పులుకుపులుకున కన్నీరు తొలకరింప,
పలుకుపలుకున దైన్యంబు గులకరింప.

అగునె నీ విట్టు లాడంగ వ్యాఘ్రరాజ?
పశుగణంబుల యందును పక్షులందు
పలుకు తిరుగక చరియించువారు లేరె?
బోయ కీయదె తన మేను మును కపోతి?

ఆడి తిరిగిన చండాలుఁ డండ్రు గాని
కులము చండాలుఁ డైనను కొఱఁత లేదు
ఆడి తిరుగక యుండెనా వాఁడె పుడమి
పూజ్యుఁ డరుమాట విన లేదె పులుల ఱేడ!

కడుపుతీపుకొలందిని నుడివియుంటి
నీ నెఱుంగనిధర్మంబు లెందుఁ గలవు
పోయి రమ్మని యందువా పోయివత్తు
అట్లు గాకున్న నీ కొక్క యడ్డు గలదె?

అతిధి సత్కారమునకంటె సధికఫలము
కలుగ దంచు వచింతురు గాదె బుధులు:
కాన నీ కిదె నా మేను కాన్క యిత్తు
కాంక్ష దీఱ భుజింపుము కడుపునిండ.'
&lt;/poem&gt;&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>r0qw38thlyk5mggp383pncydeeyiwbt</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:Go Geethamu.pdf/14</title>
    <ns>104</ns>
    <id>183988</id>
    <revision>
      <id>501871</id>
      <timestamp>2025-06-29T12:54:23Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>A.Murali</username>
        <id>3019</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'కఱకుతా లైన జాలిచే కఱఁగఁ జాలు ఆవు పలికినపలుకుల నాలకించి U ఇట్లు వచియించె బెబ్బులి యెట్ట ని హృదయమున ప్రేమలతికలు తేకులెత్త. &quot;ఏను నిను వీడ చయ్యన నింటి కేగి పుత్ర మోహంబు కడుపార ప...'</comment>
      <origin>501871</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1665" sha1="6s197jlmiusxnsrzj4hbeos75j5j5y8" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;A.Murali&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;కఱకుతా లైన జాలిచే కఱఁగఁ జాలు
ఆవు పలికినపలుకుల నాలకించి
U
ఇట్లు వచియించె బెబ్బులి యెట్ట ని
హృదయమున ప్రేమలతికలు తేకులెత్త.
&quot;ఏను నిను వీడ చయ్యన నింటి కేగి
పుత్ర మోహంబు కడుపార పొంగిపొరల
మగుడ వత్తునో రావో నమ్మంగఁ జాల
శపథ మేమి యొన రువో చెప్పుమ గోన!'
అనుడు మోమున దరహాస మంకురింప
పులికి వందన మొనరించి పలికె నా వు
బళిర! నీ మేలు మఱపంగఁ గలనె యెపుడు?
వినుము నే నిచే బాస గావించు చుంటి.
గోవులను పనుచెటెడి కూళగతికి
91
ట
గొడ్ల ముకుత్రాళ్ళ బంధించు కుజనుగతికి
చూడ లేనావు స్థితికిన దుష్టుగతికి
పోవుదానను నే రాకపోతి నేని.
దేవదూషణ సేయు నాసి కునిగతికి
గురుల ధిక్కార మొనరించు కుమతిగతికి
సాధువుల బాధ
పెట్టు నృశంసుగతికి
పోవుదానను నే రాకపోతి నేని.&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>6s197jlmiusxnsrzj4hbeos75j5j5y8</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>501904</id>
      <parentid>501871</parentid>
      <timestamp>2025-06-29T15:13:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>A.Murali</username>
        <id>3019</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దారు */</comment>
      <origin>501904</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1716" sha1="5dnvc4yyzbteiagiuj3n3qjvvwe7rox" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;3&quot; user=&quot;A.Murali&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;{{left margin|5em}}
&lt;poem&gt;
కఱకుఱా లైన జాలిచే కఱఁగఁ జాలు
ఆవు పలికినపలుకుల నాలకించి
ఇట్లు వచియించె బెబ్బులి యెట్ట కేని
హృదయమున ప్రేమలతికలు ఱేకులెత్త.

&quot;ఏను నిను వీడ చయ్యన నింటి కేగి
పుత్ర మోహంబు కడుపార పొంగిపొరల
మగుడ వత్తువో రావో నమ్మంగఁ జాల
శపథ మేమి యొనర్తువో చెప్పుమ గోవ!'

అనుడు మోమున దరహాస మంకురింప
పులికి వందన మొనరించి పలికె నావు
బళిర! నీ మేలు మఱపంగఁ గలనె యెపుడు?
వినుము నే నిచే బాస గావించు చుంటి.

గోవులను పస్తువెట్టెడి కూళగతికి
గొడ్ల ముకుత్రాళ్ళ బంధించు కుజనుగతికి
చూడ లేనావు పితికిన దుష్టుగతికి
పోవుదానను నే రాకపోతి నేని.

దేవదూషణ సేయు నాస్తి కునిగతికి
గురుల ధిక్కార మొనరించు కుమతిగతికి
సాధువుల బాధపెట్టు నృశంసుగతికి
పోవుదానను నే రాకపోతి నేని.
&lt;/poem&gt;&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>5dnvc4yyzbteiagiuj3n3qjvvwe7rox</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:Go Geethamu.pdf/15</title>
    <ns>104</ns>
    <id>183989</id>
    <revision>
      <id>501872</id>
      <timestamp>2025-06-29T12:54:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>A.Murali</username>
        <id>3019</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'తల్లిదండ్రులు నిందించు ప్రల్లదుండు బంధువులఁ బోన నేకని బ్రహ్మబంధు వరిజనములు మనపని వ్యర్థ జీవి అల్పజంతువులకు హింస సల్పు మలుచ. పరసతులఁ బట్ట మంకించు పరమపాసి అన్యధనములఁ గాం...'</comment>
      <origin>501872</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1780" sha1="jhy5bq1pt8ec33br91dbwgm80vn98k0" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;A.Murali&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;తల్లిదండ్రులు నిందించు ప్రల్లదుండు
బంధువులఁ బోన నేకని బ్రహ్మబంధు
వరిజనములు మనపని వ్యర్థ జీవి
అల్పజంతువులకు హింస సల్పు మలుచ.
పరసతులఁ బట్ట మంకించు పరమపాసి
అన్యధనములఁ గాంక్షించు ఇట్టి చెనటి
చెలుల నమ్మించి ద్రోహుబు చేయు పలున
అకులు కాని వెన్నిచ్చు పిఱికి పిండ,
తిన్నయింటికి వాసాల నెన్న తులువ
అప్పు లొనరించి యెగఁ బెట్టు నాక తాయి
కూటసాక్ష్యము లిచ్చెడు కుటిలబుద్ధి
కొండియంబుల నాడెడు కుత్సితుండు,
అతిథు లింటికి నే తేర నన్న మిదక
కులీ నిండంగఁ గుడుచు కక్కూర్తికాలు
తాను గుమవక యొరులకు దాన మీక
పసిఁడి కుప్పలుగాఁ గూర్చు పిసినిగొట్టు,
అగ్ని సాక్షిగ పరిణయమాడినట్టి
కులసతిని వీడి వెలయాలిఁ గూడు కూళ
కడుపుకూటికై కాటికి కాళ్లు సాఁచు
ముదుసలికి కూఁతు తెగనమ్ము ముష్కరుండు&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>jhy5bq1pt8ec33br91dbwgm80vn98k0</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>501907</id>
      <parentid>501872</parentid>
      <timestamp>2025-06-29T15:20:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>A.Murali</username>
        <id>3019</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దారు */</comment>
      <origin>501907</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1856" sha1="gq2ql7dlseyylo4qt4998s0471afpj4" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;3&quot; user=&quot;A.Murali&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;{{left margin|5em}}
&lt;poem&gt;
తల్లిదండ్రులు నిందించు ప్రల్లదుండు
బంధువులఁ బ్రొవ నేరని బ్రహ్మబంధు
వర్ధిజనములు మనుపని వ్యర్థ జీవి
అల్పజంతువులకు హింస సల్పు ములుచ.

పరసతులఁ బట్ట మంకించు పరమపాపి
అన్యధనములఁ గాంక్షించు నట్టి చెనటి
చెలుల నమ్మించి ద్రోహంబు చేయు పలున
అరులు కాటిని వెన్నిచ్చు పిఱికి పంద,

తిన్నయింటికి వాసాల నెన్ను తులువ
అప్పు లొనరించి యెగఁ బెట్టు నాక తాయి
కూటసాక్ష్యము లిచ్చెడు కుటిలబుద్ధి
కొండియంబుల నాడెడు కుత్సితుండు,

అతిథు లింటికి నే తేర నన్న మిడక
కుక్షి నిండంగఁ గుడుచు కక్కూర్తి కాండు
తాను గుడువక యొరులకు దాన మీక
పసిఁడి కుప్పలుగాఁ గూర్చు పిసినిగొట్టు,

అగ్ని సాక్షిగ పరిణయమాడినట్టి
కులసతిని వీడి వెలయాలిఁ గూడు కూళ
కడుపుకూటికై కాటికి కాళ్లు సాఁచు
ముదుసలికి కూఁతు తెగనమ్ము ముష్కరుండు
&lt;/poem&gt;&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>gq2ql7dlseyylo4qt4998s0471afpj4</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:Go Geethamu.pdf/16</title>
    <ns>104</ns>
    <id>183990</id>
    <revision>
      <id>501873</id>
      <timestamp>2025-06-29T12:54:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>A.Murali</username>
        <id>3019</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'పరులకృతిలోని యెంగిలి భావములను దొంగిలించెను వెంగలిదుష్టకవులు, కవులకై తంపుహక్కులు కలయముదీసి గ్రంధవిక్రయ మొకరించు కష్టముతులు, సుతులు మృతి నొండ వారలస్మృతుల పేర కృతుల రచియ...'</comment>
      <origin>501873</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1703" sha1="gze5b9u9lr2n1apx7hc1zkzpqgdk89u" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;A.Murali&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;పరులకృతిలోని యెంగిలి భావములను
దొంగిలించెను వెంగలిదుష్టకవులు,
కవులకై తంపుహక్కులు కలయముదీసి
గ్రంధవిక్రయ మొకరించు కష్టముతులు,
సుతులు మృతి నొండ వారలస్మృతుల పేర
కృతుల రచియించి యమ్ము నికృష్ట జీవి
పోవువారలగతులకు పోవుదాన
నింటికడ కేగి మగుడ రాకుంటినేని.'
సత్యదేవత యెదుట సాక్షి త్కరించి
ననఁగ వెలుఁగొందుచున్న యయ్యావు జూచి
అచ్చెరువు తెచ్చిపాటును పిచ్చలింప
పలికె వీరీతి శార్దూలనల్లభుండు.
చాలు చాలునుః గోవ! నీసత్యనిష్ఠ
కిచ్చ మెచ్చితి, నియింటి కేగి, వేడ
కన్న బిడ్డకు కడుపార చన్ను గుడిపి
తిరుగ రావమ్మ నాకోర్కి దీర్ప వేగ.
కడుపుతీపిని నీ విటు పడెడు బాధ
కడుపుమంటను నే నిఫు పడెడు బాధ
కంటె నధికఁబు కావున, నింటికడకు
పోయి రావమ్మ వేగ నోపుణ్యురాల!
00&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>gze5b9u9lr2n1apx7hc1zkzpqgdk89u</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>501915</id>
      <parentid>501873</parentid>
      <timestamp>2025-06-29T15:26:02Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>A.Murali</username>
        <id>3019</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దారు */</comment>
      <origin>501915</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1750" sha1="e7vc9o4p1phewywh7tahjeloal3x36h" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;3&quot; user=&quot;A.Murali&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;{{left margin|5em}}
&lt;poem&gt;
పరులకృతిలోని యెంగిలి భావములను
దొంగిలించెడు వెంగలిదుష్టకవులు,
కవులకై తంపుహక్కులు క్రయముదీసి
గ్రంధవిక్రయ మొకరించు కష్టమతులు,

సుతులు మృతి నొంద వారలస్మృతుల పేర
కృతుల రచియించి యమ్ము నికృష్ట జీవి
పోవువారలగతులకు పోవుదాన
నింటికడ కేగి మగుడ రాకుంటినేని.'

సత్యదేవత యెదుట సాక్షాత్కరించె
ననఁగ వెలుఁగొందుచున్న యయ్యావు జూచి
అచ్చెరువు ఱిచ్చపాటును పిచ్చలింప
పలికె నీరీతి శార్దూలనల్లభుండు.

చాలు చాలును గోవ! నీసత్యనిష్ఠ
కిచ్చ మెచ్చితి, నీయింటి కేగి, వేడ్క
కన్న బిడ్డకు కడుపార చన్ను గుడిపి
తిరుగ రావమ్మ నాకోర్కి దీర్ప వేగ.

కడుపుతీపిని నీ విట్లు పడెడు బాధ
కడుపుమంటను నే నిప్డు పడెడు బాధ
కంటె నధికఁబు కావున, నింటికడకు
పోయి రావమ్మ వేగ నోపుణ్యురాల!
&lt;/poem&gt;&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>e7vc9o4p1phewywh7tahjeloal3x36h</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:Go Geethamu.pdf/17</title>
    <ns>104</ns>
    <id>183991</id>
    <revision>
      <id>501874</id>
      <timestamp>2025-06-29T12:55:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>A.Murali</username>
        <id>3019</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'వనధిలో తెంతో యెన్నంగ వచ్చుఁ గాని తల్లిదయలోతు నెన్నంగఁ దరము కాదు. మాతృప్రేమకు సాటి యీధాత్రిఁ గలదె పోయి రావమ్మ వేగ నోపూజ్యురాల!' అరుడు పులికి ప్రదక్షిణ మాచరించి కనుల నానంద బ...'</comment>
      <origin>501874</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1733" sha1="0ghe5xkcrigqj3jy93khenqpan20k60" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;A.Murali&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;వనధిలో తెంతో యెన్నంగ వచ్చుఁ గాని
తల్లిదయలోతు నెన్నంగఁ దరము కాదు.
మాతృప్రేమకు సాటి యీధాత్రిఁ గలదె
పోయి రావమ్మ వేగ నోపూజ్యురాల!'
అరుడు పులికి ప్రదక్షిణ మాచరించి
కనుల నానంద బాష్పముల్ కమ్ముకొనఁగ
అరిగే పరుగువ ధేను నంచా' యటంచు
పొదుఁగువే)గున తడఁబడ పదచయంబు.
ఆసుధామధురథ్వని యాలకించి
వత్స ' మంబే' యుంచు X పఱుగు వాకి
మాతకడ కేగి పొడి
మూని దూర్చి
గుప్పుగుప్పున చుగ్గముల్ గుడిచియె.
ముట్టెతోఁ గుమ్మి పొదుగుపై పొడిచి పొడిచి
కొడుకు పాల్ ద్రావుచున్నంతతడివు తల్లి
అటునిటును మెడలక యటే నిలిచె
అట్టు,నిట్లు
తెల్ల రాతిని మలచిన ధేను వనఁగ.
กา
అంత నాయింటియిల్లాలు చెంత కరిగి
బిందె చేకొని పొందిందఁ బెట్టి పలువ
ఉఱు దాయియు లేకయె ముట్టు బాలు
అ
కురిసె సంతతధారగా పొరలిపాట.&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>0ghe5xkcrigqj3jy93khenqpan20k60</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>501920</id>
      <parentid>501874</parentid>
      <timestamp>2025-06-29T15:35:14Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>A.Murali</username>
        <id>3019</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దారు */</comment>
      <origin>501920</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1798" sha1="qqhqy83r4nku4ehy7ba00timhcuyp1a" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;3&quot; user=&quot;A.Murali&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;{{left margin|5em}}
&lt;poem&gt;
వనధిలో తెంతో యెన్నంగ వచ్చుఁ గాని
తల్లిదయలోతు నెన్నంగఁ దరము కాదు.
మాతృప్రేమకు సాటి యీధాత్రిఁ గలదె?
పోయి రావమ్మ వేగ నోపూజ్యురాల!'

అనుడు పులికి ప్రదక్షిణ మాచరించి
కనుల నానంద బాష్పముల్ క్రమ్ముకొనఁగ
అరిగె పరుగున ధేను 'నంబా' యటంచు
పొదుఁగువ్రేగున తడఁబడ పదచయంబు.

ఆసుధామధురథ్వని యాలకించి
వత్స ' మంబే' యటంచును పఱుగు వాఱి
మాతకడ కేగి పొదిక్రింద మూతి దూర్చి
గుప్పుగుప్పున దుగ్గముల్ గుడిచికొనియె.

ముట్టెతోఁ గుమ్మి పొదుగుపై పొడిచి పొడిచి
కొడుకు పాల్ ద్రావుచున్నంతతడవు తల్లి
అట్టు,నిట్లును మెదలక యట్టె నిలిచె
తెల్ల రాతిని మలచిన ధేను వనఁగ.

అంత నాయింటియిల్లాలు చెంత కరిగి
బిందె చేకొని పొందిక్రిందఁ బెట్టి నిలువ
ఉఱు దాయియు లేకయె ముఱు బాలు
కురిసె సంతతధారగా పొరలిపాఱ.
&lt;/poem&gt;&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>qqhqy83r4nku4ehy7ba00timhcuyp1a</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:Go Geethamu.pdf/18</title>
    <ns>104</ns>
    <id>183992</id>
    <revision>
      <id>501876</id>
      <timestamp>2025-06-29T12:55:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>A.Murali</username>
        <id>3019</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'పొట్టపొంగున తనతల్లిపొదుఁగు వాసి గురువువాఱుచు నటునిటు పఱువులేత్తు, తల్లి యెలుఁగెత్తి పలుమఱు దన్ను బిలువ నిలిచి తల యెత్తి చూచుచు పొలశీయాడు. సుడిసి యెవరైన తను బట్టఁ గడఁగి ర...'</comment>
      <origin>501876</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1711" sha1="8qztd4osjgv8af5wbyji5gwducgss9u" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;A.Murali&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;పొట్టపొంగున తనతల్లిపొదుఁగు వాసి
గురువువాఱుచు నటునిటు పఱువులేత్తు,
తల్లి యెలుఁగెత్తి పలుమఱు దన్ను బిలువ
నిలిచి తల యెత్తి చూచుచు పొలశీయాడు.
సుడిసి యెవరైన తను బట్టఁ గడఁగి రేని
ఏక చేయీక కుప్పించి చౌకళించు,
బిడ లెన రెస దారిలో నడమైన
G
మిట్టినయి జంకించి మింటి కెగయు.
పుడమి స్తుపై నానించి మూచుకొనుచు
2.
చెండు మీటిసగతి పె కి చెంగలించు,
Q
గఱికిన ఆకల నెడ నెడ కోఱుకఁ దివురు,
నేలఁ బొకలాడు, క్రమ్మఱ నిలిచి పాఱు.
ఇట్లు శైశవక్రీడల నెసఁగుచున్న
పుత్రుఁ బొడఁగని కన్నీరు పొంగిపొరల
ఇట్టినెత్తురుకందు నే నిచట డించి
పోవవలసెనే కటకటా! దైవగతికి
ఈడుదూడలు తమతలు లేగు దేఱ
ఎదురుగా &quot;నేది, తానును ముదము మీజు
నేగి, తనమాతృహీనత యెఱుకపడఁగ
చిత్తమున నెంత కుందునో చిన్ని కూన!&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>8qztd4osjgv8af5wbyji5gwducgss9u</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>501921</id>
      <parentid>501876</parentid>
      <timestamp>2025-06-29T15:42:31Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>A.Murali</username>
        <id>3019</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దారు */</comment>
      <origin>501921</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1767" sha1="ht3jpa9ywyfiq116f3e939om382ajm6" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;3&quot; user=&quot;A.Murali&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;{{left margin|5em}}
&lt;poem&gt;
పొట్టపొంగున తనతల్లిపొదుఁగు వాసి
గురువువాఱుచు నటునిటు పఱువులేత్తు,
తల్లి యెలుఁగెత్తి పలుమఱు దన్ను బిలువ
నిలిచి తల యెత్తి చూచుచు పొలసియాడు.

సుడిసి యెవరైన తను బట్టఁ గడఁగి రేని
వీక చేయీక కుప్పించి చౌకళించు,
బిడ్డ లెవరైస దారిలో నడ్డమైన
మిట్టిమీనయి జంకించి మింటి కెగయు.

పుడమిపై ముట్టె నానించి మూరుకొనుచు
చెండు మీటినగతి పైకి చెంగలించు,
గఱికిపఱకల నెడ నెడ కోఱుకఁ దివురు,
నేలఁ బొరలాడు, క్రమ్మఱ నిలిచి పాఱు.

ఇట్లు శైశవక్రీడల నెసఁగుచున్న
పుత్రుఁ బొడఁగని కన్నీరు పొంగిపొరల
ఇట్టినెత్తురుకందు నే నిచట డించి
పోవవలసెనే కటకటా! దైవగతికి?

ఈడుదూడలు తమతల్లు లేగు దేఱ
ఎదురుగా నేగ, తానును ముదము మీఱ
నేగి, తనమాతృహీనత యెఱుకపడఁగ
చిత్తమున నెంత కుందునో చిన్ని కూన?
&lt;/poem&gt;&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>ht3jpa9ywyfiq116f3e939om382ajm6</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:Go Geethamu.pdf/19</title>
    <ns>104</ns>
    <id>183993</id>
    <revision>
      <id>501877</id>
      <timestamp>2025-06-29T12:55:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>A.Murali</username>
        <id>3019</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'ఏను తను జాసిపోవుట యెఱుఁగ కకట! ఆడుచున్నాఁడు బిడ్డడు వేడు కలక; అచట బెబ్బులి యాఁకట కాగలేక స్రుక్కి సోలుచు నను దూఖ్ సురిగె నేమొ. గడియయేనియు నే విట తసాయ పనా? అనుచు ధేతపై తలపోసి, మన...'</comment>
      <origin>501877</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1674" sha1="l4vve4kuzep0on1amfqnsmckdpcqdyh" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;A.Murali&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;ఏను తను జాసిపోవుట యెఱుఁగ కకట!
ఆడుచున్నాఁడు బిడ్డడు వేడు కలక;
అచట బెబ్బులి యాఁకట కాగలేక
స్రుక్కి సోలుచు నను దూఖ్ సురిగె నేమొ.
గడియయేనియు నే విట తసాయ పనా?
అనుచు ధేతపై తలపోసి, మనమునఁదు
నెట్టికొనివచ్చుకో కంబు మటువుల
తనయునిఁ జేరి వాసితో విజయ మాలు,
n
'అన్న! నవమాసములు మోసి నిన్ను గాంచి
చనవుమై పెంచుచుంటిని దన్ను గుడిపి
నీవు జనింయించి మూన్నాళ్లు నిండి లేదు,
నీకు నాకు రు వెలెనే నేఁడు ఋణము:
m
తండ్రి! యిఁక్రమాన నామాట తలఁపఁ బోకు
మమ్ము మఱువుము, సత్య మేనఱకు మయ్య
మనల నిన్నాళ్ళు ప్రేమ' మనిచి
విపనానకు మాఱు గావిఁపఁ బోక .
ఒంటి నేగకు పొలముల, కింటిక
పొద్దు వాలకమున్ను గాఁ బోవు మయ్య
కరులు ఖరములు తురగముల్ తిరుగు కోట
దారి కడంబుగా సిల్చి తారఁ బోకు.&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>l4vve4kuzep0on1amfqnsmckdpcqdyh</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>501926</id>
      <parentid>501877</parentid>
      <timestamp>2025-06-29T15:51:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>A.Murali</username>
        <id>3019</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దారు */</comment>
      <origin>501926</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1771" sha1="7fmus9x5gc5ov5sl1lpbj96uwhbn1lj" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;3&quot; user=&quot;A.Murali&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;
{{left margin|5em}}
&lt;poem&gt;
ఏను తను జాసిపోవుట యెఱుఁగ కకట!
ఆడుచున్నాఁడు బిడ్డడు వేడు కలర;
అచట బెబ్బులి యాఁకట కాగలేక
స్రుక్కి సోలుచు నను దూఱి సురిగె నేమొ.

గడియయేనియు నే నిట తడయ నగునె?
అనుచు ధేనువు తలపోసి, మనమునఁదు
నెట్టికొనివచ్చు శొకంబు మట్టువఱచి
తనయునిఁ జేరి వానితో ననియె నిట్లు,

'అన్న! నవమాసములు మోసి నిన్ను గాంచి
చనవుమై పెంచుచుంటిని చన్ను గుడిపి
నీవు జనియించి మూన్నాళ్లు నిండ లేదు,
నీకు నాకును చెల్లెనే నేఁడు ఋణము?

తండ్రి! యిఁకమీద నామాట తలఁపఁ బోకు
మమ్ము మఱువుము, సత్య మేమఱకు మయ్య
మనల నిన్నాళ్ళు ప్రేమతొ' మనిచినట్టి
విప్రునానకు మాఱు గావిఁపఁ బోక .

ఒంటి నేగకు పొలముల, కింటికడకు
పొద్దు వాలకమున్ను గాఁ బోవు మయ్య
కరులు ఖరములు తురగముల్ తిరుగుచొట
దారి కడ్డంబుగా నిల్చి తారఁ బోకు.
&lt;/poem&gt;&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>7fmus9x5gc5ov5sl1lpbj96uwhbn1lj</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:Go Geethamu.pdf/20</title>
    <ns>104</ns>
    <id>183994</id>
    <revision>
      <id>501878</id>
      <timestamp>2025-06-29T12:56:11Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>A.Murali</username>
        <id>3019</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'నూతిదరులందు లో తెంగోతులదరి నెట్టి పచ్చిక మొలచిన మెట్టఁ జనకు, గుమురుగా నున్న కసవుకొంపముల 'నేని మూరుకొనకుండ నెన్నడు ముట్టఁ బోకు. పోటుపస రాలజోలికిఁ బోకు మెపుడు దుసుగుతో కుల...'</comment>
      <origin>501878</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1755" sha1="525ltdqc1zjzlh712vho97738ozp91q" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;A.Murali&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;నూతిదరులందు లో తెంగోతులదరి
నెట్టి పచ్చిక మొలచిన మెట్టఁ జనకు,
గుమురుగా నున్న కసవుకొంపముల 'నేని
మూరుకొనకుండ నెన్నడు ముట్టఁ బోకు.
పోటుపస రాలజోలికిఁ బోకు మెపుడు
దుసుగుతో కులపొదుఁగుల దూటఁ బోకు
తెవులుగొ టులతోఁ గూడి తిరుగవలదు
మొసలి మసలెడు మనువుల మూతి పడకు.'
నిన్ను బోయక చెంత నే నున్ని యప్పుడె
ఒద్దికను నిన్ను ముద్దు సేయుదురు కాని,
అక్కటా! నేను నిను బాసి యరిగిసంత
లెక్కగొందురె ని న్నొక్క నక్క కెన
తూడుకంటెను, పుప్పొడిధూళికంటె,
తృణకణముకం ఒ, పులుఁగులయీఁకకంటె
బెండు కంటెను, మఱి దూదిపింజకంటె
చల్క సుఁ గాదె తలి లేనిసుతుఁడు జగతి.
స్వామి యెపు డైస కినుకచే నేమి యన్న
అల్క జెందక తలలోని నాల్క నగుచు
ఏను లేనట్టికొద గాననీక మెలఁగి
నెయ్యియేఁడులు నర్ధిల్లు మయ్యకొడుక!'
కార&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>525ltdqc1zjzlh712vho97738ozp91q</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>501928</id>
      <parentid>501878</parentid>
      <timestamp>2025-06-29T15:59:08Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>A.Murali</username>
        <id>3019</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దారు */</comment>
      <origin>501928</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1792" sha1="iotnm4ejy3v17o9nz4magh4otn7utwj" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;3&quot; user=&quot;A.Murali&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;{{left margin|5em}}
&lt;poem&gt;
నూతిదరులందు లోతైన గోతులదరి
నెట్టి పచ్చిక మొలచిన మెట్టఁ జనకు,
గుమురుగా నున్న కసవుజొంపముల నేని
మూరుకొనకుండ నెన్నడు ముట్టఁ బోకు.

పోటుపస రాలజోలికిఁ బోకు మెపుడు
దుడుకుతోడు కులపొదుఁగుల దూటఁ బోకు
తెవులుగొం టులతోఁ గూడి తిరుగవలదు
మొసలి మసలెడు మడువుల మూతి నిడకు.'

నిన్ను బోయక చెంత నే నున యపుడె
ఒద్దికను నిన్ను ముద్దు సేయుదురు కాని,
అక్కటా! నేను నిను బాసి యరిగిసంత
లెక్కగొందురె ని న్నొక్క వక్క కైన?

తూడుకంటెను, పుప్పొడిధూళికంటె,
తృణకణముకంటె, పులుఁగులయీఁకకంటె
బెండు కంటెను, మఱి దూదిపింజకంటె
చల్క నగుఁ గాదె తల్లి లేనిసుతుఁడు జగతి.

స్వామి యెపు డైస కినుకచే నేమి యన్న
అల్క జెందక తలలోని నాల్క వగుచు
ఏను లేనట్టికొద గాననీక మెలఁగి
వెయ్యియేఁడులు నర్ధిల్లు మయ్యకొడుక!'
&lt;/poem&gt;&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>iotnm4ejy3v17o9nz4magh4otn7utwj</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:Go Geethamu.pdf/21</title>
    <ns>104</ns>
    <id>183995</id>
    <revision>
      <id>501879</id>
      <timestamp>2025-06-29T12:56:29Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>A.Murali</username>
        <id>3019</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'ఋ తల్లి యీరీతి బోధింప తల్లడిల్లి దూడ యిట్లనె, అమ్మ! బుట్లాడె దేమె దాని మొసఁగెనో, అమ్మెనో, తన తనూజ కరణ మిచ్చెనో చెప్తును భూసురుఁడు నిన్ను? ఎటకుఁ బోయెదు? నీవెంట నేను ఐతు గోవుదూ...'</comment>
      <origin>501879</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1710" sha1="3linr13l4cph4szhnw2m9vdk9epb2xv" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;A.Murali&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;ఋ
తల్లి యీరీతి బోధింప తల్లడిల్లి
దూడ యిట్లనె, అమ్మ! బుట్లాడె దేమె
దాని మొసఁగెనో, అమ్మెనో, తన తనూజ
కరణ మిచ్చెనో చెప్తును భూసురుఁడు నిన్ను?
ఎటకుఁ బోయెదు? నీవెంట నేను ఐతు
గోవుదూడల నెడి సేయు కుమతి గలఁt?
నీవు లేకున్న నిముసంబు నిలువఁ జల
తల్లితోడిన లోకంబు పిల్లలకును.
పేర్మి నన్నింక నెవ్వరు పెంచువారు
ఏక సి న్నింక నెవ్వరు నాళ వారు.
కూర్మి న న్నింక ఎవరు చిన్గును వారు?
ఎందు బోయెను న న్నొంటి నింట శించి?'
కనుల జలజల బాష్పముల్ కాల్వ గట్ట
వత్స బూరీతి తనచోడఁ బాుకుచుండి,
జల్లుజలని హృదయంబు జలదరింప
సూనుఁ గౌగిట గనియించి సురభి యనియె.
4జాలి నీలీల వాపోవ 'నేల వత్స:
పాఱుఁ దేవరికి న న్నీయ పాలునడం,
విధినియోగంబుచే నేన వెడలుచుంటే'
అంచు జరిగిన &quot;దెల్ల విన్పించె, సంత.
L&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>3linr13l4cph4szhnw2m9vdk9epb2xv</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>501929</id>
      <parentid>501879</parentid>
      <timestamp>2025-06-29T16:08:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>A.Murali</username>
        <id>3019</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దారు */</comment>
      <origin>501929</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1773" sha1="8ypkms504srq4wbynh7axak1r7ncoak" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;3&quot; user=&quot;A.Murali&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;{{left margin|5em}}
&lt;poem&gt;
తల్లి యీరీతి బోధింప తల్లడిల్లి
దూడ యిట్లనె, అమ్మ! యిట్లాడె దేమె?
దాన మొసఁగెనో, అమ్మెనో, తన తనూజ
కరణ మిచ్చెనో చెప్తును భూసురుఁడు నిన్ను?

ఎటకుఁ బోయెదు? నీవెంట నేను వత్తు
గోవుదూడల నెడ సేయు కుమతి గలఁడె?
నీవు లేకున్న నిముసంబు నిలువఁ జాల
తల్లితోడిద లోకంబు పిల్లలకును.

పేర్మి నన్నింక నెవ్వరు పెంచువారు?
వీక  న న్నింక నెవ్వరు నాకు వారు.
కూర్మి న న్నింక నెవరు చన్గుడుపు వారు?
ఎందు బోయెదు న న్నొంటి నింట డించి?'

కనుల జలజల బాష్పముల్ కాల్వ గట్ట
వత్స మీరీతి తనచోడఁ బలుకుచుండ,
జల్లుజల్లని హృదయంబు జలదరింప
సూనుఁ గౌఁగిట గదియించి సురభి యనియె.

జాలి నీలీల వాపోవ 'నేల వత్స?
పాఱుఁ డెవరికి న న్నీయ పాలువడఁడు,
విధినియోగంబుచే నేన వెడలుచుంటి'
అంచు జరిగిన దెల్ల విన్పించె, నంత.
&lt;/poem&gt;&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>8ypkms504srq4wbynh7axak1r7ncoak</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:Go Geethamu.pdf/22</title>
    <ns>104</ns>
    <id>183996</id>
    <revision>
      <id>501880</id>
      <timestamp>2025-06-29T12:56:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>A.Murali</username>
        <id>3019</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'కొఱవిచేఁ గాల్చినట్టులు, సురియ బెట్టి వచ్చినట్టులు, కొఱ్ఱున గుచ్చినట్లు ములుకులను బోలు తనతల్లిపలుకులు విని గుండె లవియంగ నేలపైఁ గూలె దూడ. అంబ యను, నన్ను వీడ నాయంబ యనును, వనట...'</comment>
      <origin>501880</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1703" sha1="fzsnd4vm6wwbw6au38igdznc47d2nkf" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;A.Murali&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;కొఱవిచేఁ గాల్చినట్టులు, సురియ బెట్టి
వచ్చినట్టులు, కొఱ్ఱున గుచ్చినట్లు
ములుకులను బోలు తనతల్లిపలుకులు విని
గుండె లవియంగ నేలపైఁ గూలె దూడ.
అంబ యను, నన్ను వీడ నాయంబ యనును,
వనట ముంచితె చెసఁటిదైవంబ! యనుము,
ధరణి నాజీన మింక వ్యర్దించి యనును,
అకట! పులి యేల దాపురం బయ్యె ననును-
అనుచు పలవించుతేనియుని కనియె గోవు
'జీవియై పుట్టుపిమ్మట చావు నిజము
ఉఱక చచ్చుటకంటెను పరులకొఱకు.
మరణ మొందుట పరమధర్మంబు గాదె
అమలసత్యంబె యూఁతగా, వ్యాఘ్రవక్త,
గహ్వరం బది మోక్షమార్గంబు గాఁగ
స్వర్గసుఖముల చూడఁ జనుచుకుంటే
అహహ! యింతటికంటె భాగ్యంబు కలచె?'
అనుచు నాత్మజశోకడ వాగ్ని కీల
లాత్మవచనాంబువృష్టిచే నాఱఁజేసి
సత్వరంబున పులి యున్న చక్క జేర
నరిగె గోరత్న, మంత నవ్వ్యామ మచట.&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>fzsnd4vm6wwbw6au38igdznc47d2nkf</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>501931</id>
      <parentid>501880</parentid>
      <timestamp>2025-06-29T16:15:44Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>A.Murali</username>
        <id>3019</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దారు */</comment>
      <origin>501931</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1751" sha1="at4b5jwqw222qm88l1m4hkjbbd6sijy" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;3&quot; user=&quot;A.Murali&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;{{left margin|5em}}
&lt;poem&gt;
కొఱవిచేఁ గాల్చినట్టులు, సురియ బెట్టి
వ్రచ్చినట్టులు, కొఱ్ఱున గుచ్చినట్లు
ములుకులను బోలు తనతల్లిపలుకులు విని
గుండె లవియంగ నేలపైఁ గూలె దూడ.

అంబ యను, నన్ను వీడ నాయంబ యనును,
వనట ముంచితె చెనంటిదైవంబ! యనును,
ధరణి నాజీవ మింక వ్యర్ధంబ యనును,
అకట! పులి యేల దాపురం బయ్యె ననును-

అనుచు పలవించుతనయుని కనియె గోవు
జీవియై పుట్టుపిమ్మట చావు నిజము
ఉఱక చచ్చుటకంటెను పరులకొఱకు.
మరణ మొందుట పరమధర్మంబు గాదె?

అమలసత్యంబె యూఁతగా, వ్యాఘ్రవక్ర,
గహ్వరం బది మోక్షమార్గంబు గాఁగ
స్వర్గసుఖముల చూఱాడఁ జనుచునుంటి
అహహ! యింతటికంటె భాగ్యంబు కలదె?'

అనుచు నాత్మజశోకద వాగ్ని కీల
లాత్మవచనాంబువృష్టిచే నాఱఁజేసి
సత్వరంబున పులి యున్న చక్కి జేర
నరిగె గోరత్న, మంత నవ్వ్యాఘ్ర మచట.
&lt;?poem&gt;&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>at4b5jwqw222qm88l1m4hkjbbd6sijy</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>501932</id>
      <parentid>501931</parentid>
      <timestamp>2025-06-29T16:16:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>A.Murali</username>
        <id>3019</id>
      </contributor>
      <origin>501932</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1751" sha1="gyk3arjfw6ww6z963ouv4hi9ufbtlha" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;3&quot; user=&quot;A.Murali&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;{{left margin|5em}}
&lt;poem&gt;
కొఱవిచేఁ గాల్చినట్టులు, సురియ బెట్టి
వ్రచ్చినట్టులు, కొఱ్ఱున గుచ్చినట్లు
ములుకులను బోలు తనతల్లిపలుకులు విని
గుండె లవియంగ నేలపైఁ గూలె దూడ.

అంబ యను, నన్ను వీడ నాయంబ యనును,
వనట ముంచితె చెనంటిదైవంబ! యనును,
ధరణి నాజీవ మింక వ్యర్ధంబ యనును,
అకట! పులి యేల దాపురం బయ్యె ననును-

అనుచు పలవించుతనయుని కనియె గోవు
జీవియై పుట్టుపిమ్మట చావు నిజము
ఉఱక చచ్చుటకంటెను పరులకొఱకు.
మరణ మొందుట పరమధర్మంబు గాదె?

అమలసత్యంబె యూఁతగా, వ్యాఘ్రవక్ర,
గహ్వరం బది మోక్షమార్గంబు గాఁగ
స్వర్గసుఖముల చూఱాడఁ జనుచునుంటి
అహహ! యింతటికంటె భాగ్యంబు కలదె?'

అనుచు నాత్మజశోకద వాగ్ని కీల
లాత్మవచనాంబువృష్టిచే నాఱఁజేసి
సత్వరంబున పులి యున్న చక్కి జేర
నరిగె గోరత్న, మంత నవ్వ్యాఘ్ర మచట.
&lt;/poem&gt;&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>gyk3arjfw6ww6z963ouv4hi9ufbtlha</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:Go Geethamu.pdf/23</title>
    <ns>104</ns>
    <id>183997</id>
    <revision>
      <id>501881</id>
      <timestamp>2025-06-29T12:57:02Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>A.Murali</username>
        <id>3019</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '* పాటి యున్నదె యెందైన పసరమునకు: బేలనై దానిమాట బెలువడితి కేలఁ జిక్కి సయావులు గోలుపోతి అకట! నామటియు జే శ యననిఁ గలడా? బళిక! తా నొక్క నిజమంటలె నటించి పెక్కు బాసలు చేసి తప్పించుకొ...'</comment>
      <origin>501881</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1704" sha1="l2wgor7eem3qdnsash3r66bkhrim6v0" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;A.Murali&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;* పాటి యున్నదె యెందైన పసరమునకు:
బేలనై దానిమాట బెలువడితి
కేలఁ జిక్కి సయావులు గోలుపోతి
అకట! నామటియు జే శ యననిఁ గలడా?
బళిక! తా నొక్క నిజమంటలె నటించి
పెక్కు బాసలు చేసి తప్పించుకొనియె,
అయినఁ గానిమ్ము, ఇంతలో నైన దేమి?
ఎదురువడకున్నా యని యింక నెన్ని డేవి?
ఇంక నీ సాక్షి అయ్యనే యెదురుపడిన
ఒక్క పెట్టుక దాని పై గఱికి, మేము
వచ్చినందఱచేసి యావెచ్చనెత్రు
గ్రోలకుండిన నింక నే కోలుపులిని'
అంచు పెటపెట పండ్లు దీటించుకొంచు
కడిఁదియాఁకట కటకటబడుచునున్న
పులికుఱంగట నొయ్యన నిలిచె గోవు
చుక్క తెగి రాలిపడినట్లు చక్కనచ్చి.
ఇట్టు లరుదెంచి పులి చెంత నిట్టనిలిచి
ధేను వి ట్లనె (పులితేఁడ! నేను పోయి
ఎంతో తడ వయ్యె, అక్కటా! యింత సేపు
ఎటు లుంటివో యాక్రట బిటు దూలి?
ලරි&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>l2wgor7eem3qdnsash3r66bkhrim6v0</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>501934</id>
      <parentid>501881</parentid>
      <timestamp>2025-06-29T16:25:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>A.Murali</username>
        <id>3019</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దారు */</comment>
      <origin>501934</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1746" sha1="juahbfjxa0fwq9azkt3t13gvv8i8c6s" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;3&quot; user=&quot;A.Murali&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;{{left margin|5em}}
&lt;poem&gt;
పాటి యున్నదె యెందైన పసరమునకు?
బేలనై దానిమాటల బెలువడితి
కేలఁ జిక్కి నయావులు గోలుపోతి
అకట! నావంటియంబేద యవనిఁ గలడె?

బళిర! తా నొక్క నిజమరిబలె నటించి
పెక్కు బాసలు చేసి తప్పించుకొనియె,
అయినఁ గానిమ్ము, ఇంతలో నైన దేమి?
ఎదురువడకున్నె యది యింక నెన్న డేని?

ఇంక నీ సారి అయ్యది యెదురుపడిన
ఒక్క పెట్టుక దాని పై నుఱికి, మేను
వ్రచ్చినందఱచేసి యావెచ్చనెత్రు
గ్రోలకుండిన నింక నే క్రొలుపులినె?

అంచు పెటపెట పండ్లు దీటించుకొంచు
కడిఁదియాఁకట కటకటబడుచునున్న
పులికుఱంగట నొయ్యన నిలిచె గోవు
చుక్క తెగి రాలిపడినట్లు చక్కవచ్చి.

ఇట్టు లరుదెంచి పులి చెంత నిట్టనిలిచి
ధేను విట్లనె (పులిఱేఁడ! నేను పోయి
ఎంతో తడ వయ్యె, అక్కటా! యింత సేపు
ఎటు లుంటివో యాఁకట బిట్టు దూలి?
&lt;/poem&gt;&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>juahbfjxa0fwq9azkt3t13gvv8i8c6s</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:Go Geethamu.pdf/24</title>
    <ns>104</ns>
    <id>183998</id>
    <revision>
      <id>501882</id>
      <timestamp>2025-06-29T12:57:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>A.Murali</username>
        <id>3019</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'వ్యాఘ్రరాజము! నీచేసినట్టి మేలు మఱన శక్యమె యెన్ని జన్మముల కైస నీడ యార సక లనఁ గాదె యేరు బుజ్జగించితి సుతునకు బుద్ధి సెప్పి. నాదుకోరిక దీతెన, నీదుకోర్కి యింక దీఱఁగ నా దేహ మిడి...'</comment>
      <origin>501882</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1718" sha1="qxhbb4e9b0lbxeoapplj5zcrt7vetpu" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;A.Murali&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;వ్యాఘ్రరాజము! నీచేసినట్టి మేలు
మఱన శక్యమె యెన్ని జన్మముల కైస
నీడ యార సక లనఁ గాదె యేరు
బుజ్జగించితి సుతునకు బుద్ధి సెప్పి.
నాదుకోరిక దీతెన, నీదుకోర్కి
యింక దీఱఁగ నా దేహ మిడిగొ నీకు
ధారవోయుచుకుంటిని, తనివిదీఱ
నాకగింపుము తడవు సేయంగ నేల?'
అనుచు సిరీతి తనతోడ నావు పలుక,
చిత్ర మది యేమొ! పులి యంత చేష్ట లుడిగి
తేకువను గోలుపోవు, వితాకు జెందు,
కనుల నరెపె విచ్చి వెడవెడ గాంచు బయలు.
ఎదుట నిలిచిన యాపుఁ గన్నెత్తి కనఁడు,
గడగడ వడంకు, బాష్పముల్ కనుల నించు,
గొణుగుఁ డనలోన, వేదుకు గోన్న భంగి
నుండు, తల యూచు, వెచ్చనియూర్పు పుచ్చు.
కరుణ మెట్టిదొ కల నైన నెఱుఁగనట్టి
వ్యాఘ్ర మీరీతి శౌర్యంబు పరిహరించి
దీనవృత్తిని వహియించి మౌనముద్ర
నుంట గనుఁగొని యక్కజ మొంది యావు.
O&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>qxhbb4e9b0lbxeoapplj5zcrt7vetpu</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>501935</id>
      <parentid>501882</parentid>
      <timestamp>2025-06-29T16:31:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>A.Murali</username>
        <id>3019</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దారు */</comment>
      <origin>501935</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1753" sha1="ro5pziq18jmv5w0izztymdbe9vx5msf" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;3&quot; user=&quot;A.Murali&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;{{left margin|5em}}
&lt;poem&gt;
వ్యాఘ్రరాజమ! నీచేసినట్టి మేలు
మఱన శక్యమె యెన్ని జన్మముల కైన?
నీదయారసకలనచేఁ గాదె యేరు
బుజ్జగించితి సుతునకు బుద్ధి సెప్పి.

నాదుకోరిక దీఱెను, నీదుకోర్కి
యింక దీఱఁగ నా దేహ మిదిగొ నీకు
ధారవోయుచునుంటిని, తనివిదీఱ
నారగింపుము తడవు సేయంగ నేల?'

అనుచు నీరీతి తనతోడ నావు పలుక,
చిత్ర మది యేమొ! పులి యంత చేష్ట లుడిగి
తేకువను గోలుపోవు, వితాకు జెందు,
కనుల నటె విచ్చి వెడవెడ గాంచు బయలు.

ఎదుట నిలిచిన యాపుఁ గన్నెత్తి కనఁడు,
గడగడ వడంకు, బాష్పముల్ కనుల నించు,
గొణుగుఁ డనలోన, వేదురు గోన్న భంగి
నుండు, తల యూచు, వెచ్చనియూర్పు పుచ్చు.

కరుణ యెట్టిదొ కల నైన నెఱుఁగనట్టి
వ్యాఘ్ర మీరీతి శౌర్యంబు పరిహరించి
దీనవృత్తిని వహియించి మౌనముద్ర
నుంట గనుఁగొని యక్కజ మొంది యావు.
&lt;/poem&gt;&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>ro5pziq18jmv5w0izztymdbe9vx5msf</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:Go Geethamu.pdf/25</title>
    <ns>104</ns>
    <id>183999</id>
    <revision>
      <id>501883</id>
      <timestamp>2025-06-29T12:57:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>A.Murali</username>
        <id>3019</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'అఱ్ఱు పై కెత్తి గంగకోల్ బిఱబిగియ పుండరీక ముపొంతకుఁ బోన, వ్యాన్రు ముస్సురను రని పెద్దనిట్టూర్పు పుచ్చి మార్మొగము వెట్టి వెనకకు మరలిపోవు. అంత నీరీతి పులితోడ ననియె సురభి * కా...'</comment>
      <origin>501883</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1740" sha1="4lcq12ig9mcmrq05fdk8cg8gepxsgkg" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;A.Murali&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;అఱ్ఱు పై కెత్తి గంగకోల్ బిఱబిగియ
పుండరీక ముపొంతకుఁ బోన, వ్యాన్రు
ముస్సురను రని పెద్దనిట్టూర్పు పుచ్చి
మార్మొగము వెట్టి వెనకకు మరలిపోవు.
అంత నీరీతి పులితోడ ననియె సురభి
* కాదో మాకలి? నామీఁద కాంక్ష లేదొ?
నాదుమాంసము వాచవి గాదొ? యిటు
“దెసలు జూచెన వేటికి తెల్లబోయి
ఆకటకు స్రుక్కి వాడిన త్తయ్యే కొడుకు,
కడుపు వీపున నంటె ని డము వోలె,
జాల మేటికి? నాదుమాంసమ్మ మెసవి,
పుణ్యలోకంబులకు సన్న బుచ్చ య్య.
ఆవు గావించు తెగునకు నిదరిపడుచు
ఎట్టకేలకు శార్దూలమిట్టు లనియె,
పుడమి పై నేను పులి నయి పుట్టి పెరిగి
యిట్టిధీకత గంటినే యెన్న డైని
అకట! నీయట్టి మహితాత్ము లైసువారి
బట్టి వధియించి దురితంబు గట్టికొకట
కంటె, లొడితెడు పొటకె కాయగసరు
మెసవి మునివృత్తి మసలుట మేలు కాదె!
30&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>4lcq12ig9mcmrq05fdk8cg8gepxsgkg</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>502123</id>
      <parentid>501883</parentid>
      <timestamp>2025-06-30T02:24:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>A.Murali</username>
        <id>3019</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దారు */</comment>
      <origin>502123</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1789" sha1="put180c40h58qf0at33odx4vgm4zkc2" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;3&quot; user=&quot;A.Murali&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;{{left margin|5em}}
&lt;poem&gt;
అఱ్ఱు పై కెత్తి గంగకోల్ బిఱ్ఱబిగియ
పుండరీకముపొంతకుఁ బోవ, వ్యాఘ్ర
ముస్సురను రని పెద్దనిట్టూర్పు పుచ్చి
మార్మొగము వెట్టి వెనకకు మరలిపోవు.

అంత నీరీతి పులితోడ ననియె సురభి
కాదో యాకలి? నామీఁద కాంక్ష లేదొ?
నాదుమాంసము వాచవి గాదొ? యిట్లు
దెసలు జూచెద వేటికి తెల్లబోయి?

ఆకటకు స్రుక్కి వాడివ త్తయ్యే నొడలు,
కడుపు వీపున నంటె నప్పడము వోలె,
జాల మేటికి? నాదుమాంసమ్ము మెసవి,
పుణ్యలోకంబులకు సన్న బుచ్చ నయ్య.

ఆవు గావించు తెగునకు నదరిపడుచు
ఎట్టకేలకు శార్దూలమిట్టు లనియె,
పుడమి పై నేను పులి నయి పుట్టి పెరిగి
యిట్టిధీకత గంటినే యెన్న డైన?

అకట! నీయట్టి మహితాత్ము లైనవారి
బట్టి వధియించి దురితంబు గట్టికొనుట
కంటె, లొడితెడు పొట్టకై కాయగసరు
మెసవి మునివృత్తి మసలుట మేలు కాదె!
&lt;/poem&gt;&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>put180c40h58qf0at33odx4vgm4zkc2</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:Go Geethamu.pdf/26</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184000</id>
    <revision>
      <id>501884</id>
      <timestamp>2025-06-29T12:58:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>A.Murali</username>
        <id>3019</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'కన్ను గానక కూళనై యిన్ని నాళ్ళు కూల్చితిని జీవరాసుల కోట్లకొలఁడి, కట్ట! నిను గూడ నా పొట్టఁ బెట్టికొనుచు ఘోరనరకానలంబునఁ గూలఁ జాల. సీదు ధర్మమె నినుగా చె, నేను నిన్ను గాచిపుచ్చ...'</comment>
      <origin>501884</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1713" sha1="h3894wrbsxa5t9eqyrpdjpw374czsnj" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;A.Murali&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;కన్ను గానక కూళనై యిన్ని నాళ్ళు
కూల్చితిని జీవరాసుల కోట్లకొలఁడి,
కట్ట! నిను గూడ నా పొట్టఁ బెట్టికొనుచు
ఘోరనరకానలంబునఁ గూలఁ జాల.
సీదు ధర్మమె నినుగా చె, నేను నిన్ను
గాచిపుచ్చితి ననుమాట కల్ల, నేను
తి
నిన్ను గెలుచుట యటు లుండె, నీవె సర్ను
గెలిచికొంటివి సత్య వాగ్విభవకలన.'
అనుడు ధేనువు వచియించె ఁ వ్యాఘ్రరాజు!
ఏల యీరీతి పలికెడ? వేను మున్ను
ధారవో సిఁ గాదె యీ తనువు నీకు
చింత యేమిటి కింక భక్షింపు మయ్య.
ఈవు నను గాచి విడువ, నే నింటి కేAc
గాంచి, ఈయావు పులి గికురించి న
వచ్చే
మాయురే! ఎంతమాయలమారి!' మంచు
నెల్లిదంబులు సేయరే యెల్లవారు?
అకట! సడికంటె చావు మే లగును గాని
చారుతరలీల నీకు నాహార మగుచు
కాయ మర్పించుటో, అట్లు గాక యున్న
జీనముల బల్మిఁ దొరఁగుటో చేయుదాన.'
_90&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>h3894wrbsxa5t9eqyrpdjpw374czsnj</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>502132</id>
      <parentid>501884</parentid>
      <timestamp>2025-06-30T02:31:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>A.Murali</username>
        <id>3019</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దారు */</comment>
      <origin>502132</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1742" sha1="ovx848v264qagletrf6ga0n2vrkrfct" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;3&quot; user=&quot;A.Murali&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;{{left margin|5em}}
&lt;poem&gt;
కన్ను గానక కూళనై యిన్ని నాళ్ళు
కూల్చితిని జీవరాసుల కోట్లకొలఁది,
కట్ట! నిను గూడ నా పొట్టఁ బెట్టికొనుచు
ఘోరనరకానలంబునఁ గూలఁ జాల.

నీదు ధర్మమె నినుగాచె, నేను నిన్ను
గాచిపుచ్చితి ననుమాట కల్ల, నేను
నిన్ను గెలుచుట యటు లుండె, నీవె నన్ను
గెలిచికొంటివి సత్య వాగ్విభవకలన.'

అనుడు ధేనువు వచియించె  వ్యాఘ్రరాజు!
ఏల యీరీతి పలికెద? వేను మున్ను
ధారవోసితిఁ గాదె యీ తనువు నీకు
చింత యేమిటి కింక భక్షింపు మయ్య.

ఈవు నను గాచి విడువ, నే నింటి కేగఁ
గాంచి, ఈయావు పులి గికురించి వచ్చె
మాయురే! ఎంతమాయలమారి!' యంచు
నెల్లిదంబులు సేయరే యెల్లవారు?

అకట! సడికంటె చావు మే లగును గాని
చారుతరలీల నీకు నాహార మగుచు
కాయ మర్పించుటో, అట్లు గాక యున్న
జీవముల బల్మిఁ దొరఁగుటో చేయుదాన.'
&lt;/poem&gt;&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>ovx848v264qagletrf6ga0n2vrkrfct</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:Go Geethamu.pdf/27</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184001</id>
    <revision>
      <id>501885</id>
      <timestamp>2025-06-29T12:58:23Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>A.Murali</username>
        <id>3019</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'అనుచు పులిఁ జేరి 'తిను' మంచు నావు పెనఁగ నీకు మ్రొక్కెద నాజోలి రాకు మమ్మ తినను తిన' నంచు బెబ్బులి పెనఁగ నిట్లు జరగె వాదము వారికి చాలసేపు. అంత ఖేచరు అద్భుత మంది, గోవు సత్యవాకుృద...'</comment>
      <origin>501885</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1785" sha1="0crjao4l31u11ht95ywprzyav4bugk1" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;A.Murali&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;అనుచు పులిఁ జేరి 'తిను' మంచు నావు పెనఁగ
నీకు మ్రొక్కెద నాజోలి రాకు మమ్మ
తినను తిన' నంచు బెబ్బులి పెనఁగ నిట్లు
జరగె వాదము వారికి చాలసేపు.
అంత ఖేచరు అద్భుత మంది, గోవు
సత్యవాకుృద్ధి, పులికృపాసక్త బుద్ధి
చాల మెచ్చుచు నంతరిక్ష మున నుండి
కుసుమవర్తంబు వారిపై కురిసి రోగిని.
మొలను పులితోలు పచ్చడంబును ధరించి
నృషభ రాజంబుపై నెక్కి వేను కలర
అంత నీశ్వరుఁ డచట ప్రత్యక్షమయ్యే
వ్యాఘ్ర ధేనూ త్తమంబుల వాద ముడుపు.
ఇట్టు లవతరించిన యీళు నెదుటఁ గాంచి
వ్యాఘ్రమును గోవు భక్తి సంభ్రమము లెసఁగ
స్తుతు లొనర్చిరి, దాని కీశుండు మెచ్చి
కరుణతో నిచ్చెవారికి పరమపదము.
బుద్ధిచాలని మూర్ఖుని పుడమియందు
పశు వటంచును పిలుతు, రాపశువ కాదె
నిత్యసత్యవ్రతంబును నిర్వహించి
ప్రవిమలానందపదవిని బడయఁగలిగె.&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>0crjao4l31u11ht95ywprzyav4bugk1</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>501892</id>
      <parentid>501885</parentid>
      <timestamp>2025-06-29T13:14:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Rajasekhar1961</username>
        <id>50</id>
      </contributor>
      <origin>501892</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1799" sha1="sv5v1q8eznv91fssajl1wri8v7fujaz" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;A.Murali&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;అనుచు పులిఁ జేరి 'తిను' మంచు నావు పెనఁగ
నీకు మ్రొక్కెద నాజోలి రాకు మమ్మ
తినను తిన' నంచు బెబ్బులి పెనఁగ నిట్లు
జరగె వాదము వారికి చాలసేపు.
అంత ఖేచరు అద్భుత మంది, గోవు
సత్యవాకుృద్ధి, పులికృపాసక్త బుద్ధి
చాల మెచ్చుచు నంతరిక్ష మున నుండి
కుసుమవర్తంబు వారిపై కురిసి రోగిని.
మొలను పులితోలు పచ్చడంబును ధరించి
నృషభ రాజంబుపై నెక్కి వేను కలర
అంత నీశ్వరుఁ డచట ప్రత్యక్షమయ్యే
వ్యాఘ్ర ధేనూ త్తమంబుల వాద ముడుపు.
ఇట్టు లవతరించిన యీళు నెదుటఁ గాంచి
వ్యాఘ్రమును గోవు భక్తి సంభ్రమము లెసఁగ
స్తుతు లొనర్చిరి, దాని కీశుండు మెచ్చి
కరుణతో నిచ్చెవారికి పరమపదము.
బుద్ధిచాలని మూర్ఖుని పుడమియందు
పశు వటంచును పిలుతు, రాపశువ కాదె
నిత్యసత్యవ్రతంబును నిర్వహించి
ప్రవిమలానందపదవిని బడయఁగలిగె.

{{rule|5em}}&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>sv5v1q8eznv91fssajl1wri8v7fujaz</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>502135</id>
      <parentid>501892</parentid>
      <timestamp>2025-06-30T02:35:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>A.Murali</username>
        <id>3019</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దారు */</comment>
      <origin>502135</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1833" sha1="kysbukyuvwow48fcdciba9mtfpthfmm" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;3&quot; user=&quot;A.Murali&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;{{left margin|5em}}
&lt;poem&gt;
అనుచు పులిఁ జేరి 'తిను' మంచు నావు పెనఁగ
నీకు మ్రొక్కెద నాజోలి రాకు మమ్మ
తినను తిన' నంచు బెబ్బులి పెనఁగ నిట్లు
జరగె వాదము వారికి చాలసేపు.

అంత ఖేచరు లద్భుత మంది, గోవు
సత్యవాకుృద్ధి, పులికృపాసక్త బుద్ధి
చాల మెచ్చుచు నంతరిక్షమున నుండి
కుసుమవర్తంబు వారిపై కురిసి రోగిని.

మొలను పులితోలు పచ్చడంబును ధరించి
నృషభ రాజంబుపై నెక్కి వేడు కలర
అంత నీశ్వరుఁ డచట ప్రత్యక్షమయ్యే
వ్యాఘ్ర ధేనూ త్తమంబుల వాద ముడుప.

ఇట్టు లవతరించిన యీశు నెదుటఁ గాంచి
వ్యాఘ్రమును గోవు భక్తి సంభ్రమము లెసఁగ
స్తుతు లొనర్చిరి, దాని కీశుండు మెచ్చి
కరుణతో నిచ్చెవారికి పరమపదము.

బుద్ధిచాలని మూర్ఖుని పుడమియందు
పశు వటంచును పిలుతు, రాపశువ కాదె
నిత్యసత్యవ్రతంబును నిర్వహించి
ప్రవిమలానందపదవిని బడయఁగలిగె.
&lt;/poem&gt;
{{rule|5em}}&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>kysbukyuvwow48fcdciba9mtfpthfmm</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>గోగీతము</title>
    <ns>0</ns>
    <id>184002</id>
    <revision>
      <id>501888</id>
      <timestamp>2025-06-29T13:10:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Rajasekhar1961</username>
        <id>50</id>
      </contributor>
      <comment>[[WP:AES|←]]Created page with '{{తలకట్టు  | శీర్షిక = [[గోగీతము]]  | రచయిత =   | అనువాదం=  | విభాగము  =  | ముందరి =   | తదుపరి =  | వివరములు =  |సంవత్సరం=1927 }} &lt;pages index=&quot;Srivedamucharit024005mbp.pdf&quot; from=1 to=27 /&gt;  {{PD-India}}'</comment>
      <origin>501888</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="340" sha1="2rulspuxv5gdhacvri1crxfu6swu2z5" xml:space="preserve">{{తలకట్టు
 | శీర్షిక = [[గోగీతము]]
 | రచయిత =  
| అనువాదం=
 | విభాగము  =
 | ముందరి = 
 | తదుపరి =
 | వివరములు = 
|సంవత్సరం=1927
}}
&lt;pages index=&quot;Srivedamucharit024005mbp.pdf&quot; from=1 to=27 /&gt;

{{PD-India}}</text>
      <sha1>2rulspuxv5gdhacvri1crxfu6swu2z5</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>501889</id>
      <parentid>501888</parentid>
      <timestamp>2025-06-29T13:11:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Rajasekhar1961</username>
        <id>50</id>
      </contributor>
      <origin>501889</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="327" sha1="8z917a2xb3gftz8iuzafkfmqmnwksh5" xml:space="preserve">{{తలకట్టు
 | శీర్షిక = [[గోగీతము]]
 | రచయిత =  
| అనువాదం=
 | విభాగము  =
 | ముందరి = 
 | తదుపరి =
 | వివరములు = 
|సంవత్సరం=1927
}}
&lt;pages index=&quot;Go Geethamu.pdf&quot; from=1 to=27 /&gt;

{{PD-India}}</text>
      <sha1>8z917a2xb3gftz8iuzafkfmqmnwksh5</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>501891</id>
      <parentid>501889</parentid>
      <timestamp>2025-06-29T13:13:07Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Rajasekhar1961</username>
        <id>50</id>
      </contributor>
      <origin>501891</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="373" sha1="fpr6jw9yhuaiubm8lvohrqp3r8vnhv8" xml:space="preserve">{{తలకట్టు
 | శీర్షిక = [[గోగీతము]]
 | రచయిత =  నాళము కృష్ణారావు
| అనువాదం=
 | విభాగము  =
 | ముందరి = 
 | తదుపరి =
 | వివరములు = 
|సంవత్సరం=1927
}}
&lt;pages index=&quot;Go Geethamu.pdf&quot; from=1 to=27 /&gt;

{{PD-India}}</text>
      <sha1>fpr6jw9yhuaiubm8lvohrqp3r8vnhv8</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:Andhra Granthalayam 1941 01,04 01 Volume No 02 Issue No 01,02.pdf/110</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184003</id>
    <revision>
      <id>501900</id>
      <timestamp>2025-06-29T13:52:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Brjswiki</username>
        <id>6801</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దారు */</comment>
      <origin>501900</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2619" sha1="86dih87vul288nb4l2owz76wkp1br9o" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;3&quot; user=&quot;Brjswiki&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;has by the force of imitation already acquired this power of speech. That is why you don't devote a moment's thought to the magnitude of this discovery by our earliest ancestors. Imagine for a moment that there was no 
power of speech We won't meet here to-day; there will be no meetings; there will be no schools; there will 
be no state. We would all still be wandering in the undeveloped forests undergoing tremendous tension by
our inability to transmit the thought accumulated in our Mind and perhaps experimenting to discover some 
method for its transmission. The invention of speech-articulate speech-is the first major invention of the 
humans made perhaps millions of years ago.

Once speech was invented the human very soon realised how inadequate it was. Through your voice you can 
transmit your thought only to a handful of people found within a few yards of yourself. But that was not satisfactory. Thought should be transmitted, the ancient humans felt, to persons living at far off 
distances - The voice of a father at Madras could not reach the ears of his son at Benares. This was a
distressing situation. As a first solution of this difficulty the father attempted to transmit his thought
to a mercenary and made him go all the way to Benares and retransmit his thought to his son. Imagine what 
a laborious and costly process this should have been. Nay it was worse, for we do not know how much the 
carrier would have transferred and mutilated the thought when it was in his possession.

I am sure you remember the story of a fellow who went to a neighbouring village to attend a feast. For 
the first time in his life he tasted in that feast a peculiar sweet. He liked it so much that he resolved 
that he should ask his wife to prepare it for him when he went back to his home. He learnt from his host 
that the name of the sweet was 'Modaka'. He wanted to transmit his thought to his wife in the next village.
So he carried his thought. Lest he should forget he went on repeating 'Modaka', 'Modaka'. Half way
between the two villages there was a little rut. While jumping across the rut he instinctively uttered the nonsensical phrase 'atrimak' which the situation automatically created. There-after his lips went on
repeating 'atrimak'. He reached home; he asked his wife to prepare 'atrimak'; She could not for the simple 
reason that she had never heard of a sweet called 'atrimak'. Next morning his grannie living in the next 
house came and asked the fellow &quot;Why did you beat your wife so severely?&quot; He replied &quot;She refused to make 
a cake for me&quot;. The old lady chastised him&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>86dih87vul288nb4l2owz76wkp1br9o</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:Andhra Granthalayam 1941 01,04 01 Volume No 02 Issue No 01,02.pdf/111</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184004</id>
    <revision>
      <id>501901</id>
      <timestamp>2025-06-29T14:50:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Brjswiki</username>
        <id>6801</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దారు */</comment>
      <origin>501901</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2608" sha1="7qndcqjqib9mlw99urx14u7pg1xvefj" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;3&quot; user=&quot;Brjswiki&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;
saying &quot;Surely that cannot be sufficient reason for beating her so severely that all over her body there are swellings like modakas&quot;. Then the fellow said &quot;It was exactly modakas that I asked her to prepare&quot;. The 
grannie could not understand how his wife would have refused to prepare modakas for him. So she took her 
inside to effect a compromise and asked the wife: &quot;Why should you refuse to prepare modakas for him; he 
says that it was they that he wanted.&quot; &quot;Listen&quot;, retorted the wife, &quot;It is all silly&quot;. The fellow intervened 
saying &quot;I did ask for modaka.&quot; The wife retorted &quot;You asked for 'atrimak' &quot;. I need not continue the story.

If even such an interested messenger could unconsciously spoil a thought in transmission in this way, you 
can imagine how many vexatious situations would have arisen in the distant past when our humans had no
other means of transmitting thought except through the voices of paid agents. A more efficient method of transmitting through space was therefore an urgent necessity. 

Not only that; the humans felt the need for a means of transmitting thought through time. Let me state 
here that all these struggles and inventions were in the distant pre-historic period and we have no 
reliable record. Each country has got its own version-often mythological versions-of these inventions. 
I shall now tell you how the problem of transmitting thought through time was for the first time brought 
to a head in China. 

Some five thousand years ago there was a genius in China. He was called Ts'ai Lun. He had made many 
inventions in farming and agriculture. He had discovered new methods of treating the soil, applying 
manure, propagating and developing the crop, warding off diseases of crops, harvesting, storing the
harvest and converting the harvest into various palatable forms. The emperor of China was very proud 
of Ts'ai Lun. He arranged for all the thoughts he had created to be transmitted through space. He 
engaged several propaganda agents to receive the thoughts of Ta'ai Lun and deliver them to all the 
villages in China. He was very proud of his reign. He was more proud of Ts'ai Lun. He wanted to be 
with Ts'ai Lun as long as possible every day. One evening the emperor and Ts'ai Lun were enjoying 
the evening sun. Their sons were chatting a few yards away. Their grand-sons were just returning 
from their work. Their great-grand-sons-little babes were just being carried by nurses. The emperor 
suddenly became sad. He turned to Ts'ai Lun and said &quot;You have invented many things. You have
created wonderful thoughts. I have done&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>7qndcqjqib9mlw99urx14u7pg1xvefj</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/188</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184005</id>
    <revision>
      <id>501905</id>
      <timestamp>2025-06-29T15:20:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '196 హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము ఉ. వారిచరిత్రము ల్భువనవర్ణ్యము లైనవి వేజె పేర్కొనక్ సారె జపార్చనా సమయసంగతి తప్పెడుఁ గాన నిప్పు డో భూరివివేక ! యానృపులపుణ్యకథ ల్పదశక్తి నొండు గా...'</comment>
      <origin>501905</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3867" sha1="lgkpzlfovj4bq2ri32z43ngd0zm71yg" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;196
హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము
ఉ. వారిచరిత్రము ల్భువనవర్ణ్యము లైనవి వేజె పేర్కొనక్
సారె జపార్చనా సమయసంగతి తప్పెడుఁ గాన నిప్పు డో
భూరివివేక ! యానృపులపుణ్యకథ ల్పదశక్తి నొండు గాఁ
గూరిచి తెల్పెద శైలిసికొ మ్మని నేర్పు దలిర్ప ని ట్లనున్.
* పురవర్ణనము. -
తే. అలరు మణివ ప్ర విజిత హేమాద్రి నిషధ
నగరమవతంస మఖిలభూ నగరములకు
లలితజయ' సంపదలఁ బొల్చునీలు పయోధ్య
లఘుగభీరాంబుపరిఖాకలాప మగుచు.
5
6
టీక. హరిశ్చం.ద్రో పాఖ్యానమునకు, మణి. రమ-మణిమయమైన, పప్రజ
కోటచేత, విజిత = జయింపఁబడిన, హేమాద్రి నిషధనగరములయొక్క, రమ = లక్ష్మీ
గలది, అఖిలభూనగరములకు, వతంసము = శిరోభూషణము (శ్రేష్ఠమైనదనుట.) లలిత
జయసంపదలచేతఁ బొల్చు, నిలుపు = నిలుకడ (జయసంపదలకు మనికిపట్టనుట), లఘు
వైన గభీరాంబువులుగల, పరిఖా = అగడ్తయే, కలాపము = భూషణముగాఁ గలది,
ఆగుచు, అయోధ్య యలరు నని యన్వయము. ఇందు స్త్రీలింగ మైనయయోధ్యాశబ్ద
మునకుఁ బుంలింగవిశేషణమువలె లఘుగ భీరాంబుపరిఖాకలాప మన్నందులకు లక్షణము.
తే. &quot;చెలువ పేరుగాని స్త్రీ లింగములకు వి, శేషణములుగా రచించుపదము
లొక్కరూప యుక్తి నుభయలింగత చెల్లు, నుల్క యుష్షయుల్క యువమనఁగ.”
(కవిచింతామణి.)
నలోపాఖ్యానమునకు, మణివప్రవిజిత మైన హేమాద్రి గలది, అఖిలభూనగర
ములకు, అవతంసము, లలిత జయ సంపదలఁ బొల్చు, ఇలు = ఇల్లు, పయో... కలాపము.
పయోధి=సముద్రమువలె, ఆలములై, గభీరము లైనయంబువులుగల, పరిఖ, భూషణ
ముగాఁ గలది, ఆగుచు నిషధనగరము, అలరును. ఇందు “ఇలు” అను ప్రథమాంతశబ్దము
మీఁది పకారము గాక నిలిచినందులకు లక్షణము
.
తే. సంధి గూర్పంగఁ బ్రథమాంతశబ్దవితతి, పైఁ గచటతపలకు వికల్పంబు సెల్లుఁ
గాకు సంబోధనావ్యయకర్త్మ ధార,యంబులు నచేతనంబుల నబనాభ! (కవిసంజీవని,)
ప్రయోగము: “వారణ నగరిపురమతల్లి నాఁ దనర్చి ” (రాఘవపాండవీయము.)
1 సంపదలు నీల్చు.&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>lgkpzlfovj4bq2ri32z43ngd0zm71yg</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/189</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184006</id>
    <revision>
      <id>501906</id>
      <timestamp>2025-06-29T15:20:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'ప్ర థ మా శ్వాస ము. ప్ర సీ. ప్రాఁతమాటలె కాని బహు వాగ్విహృతి లేని యజుఁ, గెల్తు రచ్చటియవనిసురులు వరధర్మ మెడలి జీవముఁ గాచుకొన్న భా ర్గవు మెచ్చ రచ్చటి రాజమణులు నవతఁ బూనినని ధానము...'</comment>
      <origin>501906</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3829" sha1="fdfde076d2nzxlluh3iajotu1ry2s42" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;ప్ర థ మా శ్వాస ము.
ప్ర
సీ. ప్రాఁతమాటలె కాని బహు వాగ్విహృతి లేని
యజుఁ, గెల్తు రచ్చటియవనిసురులు
వరధర్మ మెడలి జీవముఁ గాచుకొన్న భా
ర్గవు మెచ్చ రచ్చటి రాజమణులు
నవతఁ బూనినని ధానములు కుబ్బుకుబేరుఁ
బాటింప రచటికి రాటవర్యు
లొక్కయే ర్వఱపెఁ దా నొకహాలికుఁడె యంచు
ముసలి నెంచరు శూభ్రముఖ్యు లచట
తే. గజము లచ్చట వెలిజాతికరటిఁ గినియు
వాజు లచ్చట నుచ్ఛైశ్రవము నదల్చుఁ
దెగడు నచ్చటినగకోటి త్రిదళతరుల
నచటి రుచి రాంగు లడరింతు రచిరరుచుల.
197
7
టీక. రెంటికినిసమము. ప్రాఁతమాటలె = వేదములే కాని, బహువాద్విహృతి=
బహువాణీవిహారము, లేని, అజుని, మెచ్చరు (అనఁగా నజుఁడు మునుపలవాటువడిన
మాటలేకాని పలుమాట లాడనేరఁ డనియు), వరధర్మ మెడలి
=
విల్లువిడిచి, జీవమును;
గాచుకొనియెను. (అనఁగా ధర్మము: దప్పి ప్రాణము: గా పాడుకొనే ననియు,) నవతఁ
బూనిన=నవసంఖ్యాక త్వముంబూనిన, నిధానములు అనఁగాఁ గృశించిననిధుల కుబ్బు
వాఁడనియు), ఒక్క_యేఱు=ఒకనదిని, పఱ పెజ్ = ప్రవహింపఁ జేసెను. (ఆనఁగా నొక్క
మడకఁ బఱపెను. తా నొక హాలికుఁడా? యనియు, నజాదులయందు నైచ్యము తోఁచు
చున్నది. వెలిజాతికరటి యనఁగా నీచజాతి గజమనియు, ఉచ్చైశ్రవ మనఁగా
పొడవైన చెవులు గలదనియు, త్రిదశతరు లనఁగా మూఁడుపది పరిమాణముగాఁ గల
వృక్షము లనియు, ఆచిరరుచు లనఁగాఁ జిరశాంతి లేని వనియు, నైరావ తాదులయం
దు నైచ్యము. 'త్రిదశతరు' అనునపుడు వ్యంగ్యార్థమున “సంఖ్యయాఒవ్యయాసన్నా
దూరాధిక సంఖ్యాః సంఖ్యేయే” అను శబ్దసూత్రమువలన సమాసము.)
ఉ. ఆపురిమించుటోవరుల నాడు మెలంతలగాన మాధురిం
బ్రాపితజీవ లయ్యును దదగ్ర మణి ప్రతిమల్ నిమేషము
ద్రాపలితాది వైకృతముఁ దాల్పవు ప్రాంతపరిభ్ర మత్రియా
మాపతిబింబనిర్దళదమందసుధారసధారఁ దోఁగుటన్.
2
1 రుచిరాంగులుహసింతు. 2 వైకృతులుఁ దాల్పవు పొంత.
00&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>fdfde076d2nzxlluh3iajotu1ry2s42</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/190</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184007</id>
    <revision>
      <id>501908</id>
      <timestamp>2025-06-29T15:22:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '198 హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యాము మ. పురివజ్ఞో పరివ ప్రశృంగ వివరంబు ర్దూఱి యత్నంబుతో నరుణాంశుం డిరుసంజల న్ని యతయాతాయాతముల్ సల్పుచోఁ బరిఘ ధిక జర్జరుం డయికదా భావింపఁ డవ్వేళల దొరయ౯...'</comment>
      <origin>501908</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3526" sha1="2h1ovrwvflh7xkqzxgr01kw16rnnc37" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;198
హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యాము
మ. పురివజ్ఞో పరివ ప్రశృంగ వివరంబు ర్దూఱి యత్నంబుతో
నరుణాంశుం డిరుసంజల న్ని యతయాతాయాతముల్ సల్పుచోఁ
బరిఘ ధిక జర్జరుం డయికదా భావింపఁ డవ్వేళల
దొరయ౯ మోహితదుర్నిరీక్ష్య రుచి సందోహంబు దేహంబునన్.
చ. అలఘుతదీయ ఖేయముల నాడెడునన్ను లగుబ్బచన్ను లక్
గులికిన యేణనాభి నవకుంకుమసంకుమదాంక వంక సం
కలితవి లేపముల్గరఁగి గమ్మని కమ్మనితావు లీనఁ ద
జ్జలములఁ దేలి భోగు లనఁ జాలిరి చెల్వపుఁజిల్వ పెందొరల్. 10
ఉ. ఆటవెలందు లందు మణిహర్మ్యతటంబుల పై నటింపఁగా
హాటకరత్న నూత్న వలయంబులు జారి యధోగతా భ్ర సం
ఘాటముఁ జేరుఁ దత్పదయుగంబున వ్రాలి విలాసలాస్యముల్
సూటి గ్రహింపఁ బూని మఱి సోఁక్రమిఁ గ్రమ్మఱమించులోయనన్.
మ. శరద వ్రాతము సౌధ ఖేలదబలాజాలాలి నీలాల కా
ధరితం బై వెతఁ గుంది తత్పదవిఁ జెందం గోరి కాలాగరూ
త్కరధూపాకృతిఁ జేరి బెట్టిదవుఁ గాక దేవీ తత్కుంతలా
దరణీయస్థితి మీఱి విష్ణుపదము దాఁటు శివృథామోదతన్.12
క. వెలయుఁ బురిం దఃనాతకు,విలయం బొనరించి సాలవేలాద్రి బహి
ర్వలయంబున నిలయం బై, కలయం బర్వినతమంబుగతిఁబూఁదోఁటల్,
వ. ఆపురంబున కధీశ్వరుండు.
(పైపద్యంబులకు రెండర్థములు సమానము.)
తే. భువనసంత్రాణకీర్తితో బుధగణేయ
సత్కళా రాజితో హరిశ్చంద్ర యనుచు
దేవతా వర్గములు వినుతింప నలస
మాఖ్యఁ దగుసార్వభౌమైకముఖ్యుఁ డలరు.
14
15
టీక. హరి, భువనసం శ్రాణకీర్తితః = భువనసంరక్షణకీ ర్తివలన, బుధగణేయ, సత్క
ళారాజితః=కళారాజివలన, 'హరిః, చంద్రః' అనుచు దేవతావర్గములు నుతింపఁగా,
అలసమాఖ్యక్=ఆహరిశ్చంద్రుఁ డను పేరు చేత, తగు= తగిన, సార్వభౌమైకముఖ్యుఁడు,
1 ఋతి. 2 దృఢా. 3 నలయం బై.
537&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>2h1ovrwvflh7xkqzxgr01kw16rnnc37</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/191</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184008</id>
    <revision>
      <id>501909</id>
      <timestamp>2025-06-29T15:23:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'శ్ర థ మాశ్వాసము. 199 ఆలరు = ఒప్పును, (ఈహరిశ్చంద్ర నామము దేవత లీకనిని గీర్వాణభాషచే నునేతి యుటచే: గలిగిన దని కవి ప్రౌఢా క్తి చేఁ గల్పించెను. ) ‘కీర్తితః, రాజితః” అనునీశబ్దములు తసి...'</comment>
      <origin>501909</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4206" sha1="frkdji7gu76wbn95zf3quasxr4sr12e" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;శ్ర థ మాశ్వాసము.
199
ఆలరు = ఒప్పును, (ఈహరిశ్చంద్ర నామము దేవత లీకనిని గీర్వాణభాషచే నునేతి
యుటచే: గలిగిన దని కవి ప్రౌఢా క్తి చేఁ గల్పించెను. ) ‘కీర్తితః, రాజితః” అనునీశబ్దములు
తసిల్ ప్రత్యయాంతములు. “పంచమ్యా ససిల్ ” అనివ్యాక, ‘భువన. కీర్తితః, బుధ . . .
రాజితః' అను నీరెండువాక్యములతో 'హరికి, చంద్రః' ఆను నీ రెండుశబ్దములకుఁ గ్రమా
న్వయము. హరిశ్చంద్ర యనునపుడు విసర్గలు లోపించినందులకుఁ బ్రయోగము —
క. “ఇంప వవి నమ్మవే! ప్రథమాం పిబతే వహ్ని యనెడి మాటవుఁగాదే.”
(ఆముక్త మాల్యద.)
-
నల. ఇందుకు నలుని దేవతలు సంస్కృతభాష చే ముతించినట్లు చెప్పుచున్నాఁ
డు. భువనసం త్రాణము చేత, కీర్తితః=కీర్తింపఁబడిన, హరికి = విష్ణువు, సత్కళచేత,
రాజితః=విరాజితుఁడైన, చంద్ర ః= చంద్రుఁడు, అనుచు దేవతావర్ధములు నుతింప, నల
సమా ఖ్య =నలు:డను పేరుతో, తగునట్టి, సార్వభౌ మైకముఖ్యుఁడు, అలరు, నలచరి
త్ర పరముగ నే మఱియు నన్వయ భేదము చేత స్ఫురించునర్థము: సంత్రాణ, కీర్తితో=
కీర్తితోడను, కళా, రాజితో=పంక్తితోడను, 'హరికి చంద్రః' అనుచు విశ్వ తింప, నలస
మాఖ్యఁ దగు సార్వభౌమైక ముఖ్యుఁడు దనరు నని యన్వయము. “హరికి, చంద్రః”
ఆని హరిత్వ చంద్ర త్వములు నలు నియం దారోపించి దేవతలు ముతినేయఁగా నలుఁడు
రక్షణకీ ర్తితోను, కళతోను, హరివలెను చంద్రునివలెను ప్రకాశించె ననుట.)
1
సీ. అతఁడు విశ్రుతబలుం డై చక్రవర్తుల
-
యం దాదివినుతుఁ డై యతనులక్ష్మి
నలరి యాత్మత్రిశక్తుల సమయనినిద్ర
శాత్రవోత్కరము త్రిశంకునంద
నవతంస మగుచు దిగ్యువతిసంతతికిని
జయశోభరమలీన సాంద్ర గంధ
సారసద్రుచి గాఁగ సవరించుత నరస
జ్ఞామృతపాకవిద్యానిరూఢి
తే, కంగగుణజాతపరిణాహ మనువుపఱిచి
యదికల నైనను దన కల్లాడనిబలు
ధార్మికతిలకుఁ డై వెలయఁ జేసె
ధర సుధామధురాత్తుఁ డౌధన్యుకులము.
16
టీక. హరి, అకఁడు=ఆహరిశ్చంద్రుఁడు, చక్ర వర్తులయందు, ఆదివినుతుఁడై=
మొదలనుతింపఁబడువాఁ డై, అతనులక్ష్మి = అధిక సంపదల చేత, (అతనులక్ష్మీ ని, ఆను&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>frkdji7gu76wbn95zf3quasxr4sr12e</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/192</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184009</id>
    <revision>
      <id>501910</id>
      <timestamp>2025-06-29T15:23:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '200 హరిశ్చం ద్ర నలో పాఖ్యానము ద్వితీయావిభ_క్తికపదంబునకుఁ దృతీయావిభక్త్యర్థము చెప్పుటకులక్షణము:__క. విను తద్వితీయసప్తమి, కినిమూఁడవదగు విభక్తికిని నెడగా నౌ.) ఆత్మత్రిశక్తుల...'</comment>
      <origin>501910</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5114" sha1="7eqnwgpmvoomr31o0hm2y3ybgkfuylr" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;200
హరిశ్చం ద్ర నలో పాఖ్యానము
ద్వితీయావిభ_క్తికపదంబునకుఁ దృతీయావిభక్త్యర్థము చెప్పుటకులక్షణము:__క. విను
తద్వితీయసప్తమి, కినిమూఁడవదగు విభక్తికిని నెడగా నౌ.) ఆత్మత్రిశక్తుల తన ప్ర భు
=
మంత్రో త్సాహశ క్తులను, విని ద్రశాత్రవోత్కరము, సమయ = సమసిపోవఁగా, త్రిశం
కునందనవతంసమగుచు, దిగ్యువతిసంతతికిని, నిజమైన యశోభరము, అలీన స్ఫుటమై
అలీన=స్ఫుటమై
న, సాంద్రమైన, గంధసార చందనముయొక్క, సద్రుచిగాఁగ, సవరించునట్టి, తన
యొక్క, రసజ్ఞ = రసము నెఱిఁగిన వారలకు, అమృత పాక మైన, విద్యానిరూఢికి, అంగ
గుణ=ఆభీతిబోధాచరణ ప్రచారము లనునంగ గుణములయొక్క, జాత = సమూహము
యొక్క, పరిణాహమును, అనువుపఱిచి, అరిదికలనైన - అరుదగుకలయందైనను, తన
యొక్క, కల్లాడని=దబ్బఱలాడ నియట్టి, బలువీఁక చేత, ధార్మికతిలకుఁడై, ధరాత్రులలో
శ్రేష్ఠుఁడై, సుధామదురాత్ముఁడౌ, సుజలెస్సైన, ధామ= కాంతులయొక్క, ధురా =
భారముగల, ఆత్మఁడౌ = దేహముగలవాఁడైన, ధన్యుకులము= ధన్యుని (అనఁగా: సూ
ర్యుని) యొక్క కులమును, ధరయందు 'వెలయఁజేసె నని యన్వయము.
-
=
నల. అతఁడు = ఆనలుఁడు, చ
ఆనలుఁడు, చక్ర వర్తులయందును, ఆదివి = ఆస్వర్గమునంద
దును, నుతుఁడై, ఆతను = మన్మథునియొక్క, లక్ష్మీక్ = లక్ష్మీవంటి లక్ష్మి చేత, ఆత్మ
తనయొక్క, త్రిశక్తుల = ప్రభుమంలో త్సాహశక్తుల చేత, సమయవినిద్రు లైనకాశ్ర
వులయొక్క, ఉత్కరము= సమూహము, త్రిశంకుక్-త్రిశ
త్రిశంకుని (యండను). అందర్=
చెందఁగా, (శత్రువులు త్రి శంకునివలెనే యిహపరదూరు లైపోవఁ గా నని ఫలితార్థము.)
దిగ్యువతిసంతతికిని అవతంస మగుచు, జయశోభ=జయాతిశయము, రమలీన=సంపదల
నాపాదింపఁగా తన కీయఁగా ననుట) సాంద్రమైన, గంధసార= పరిమళసారము చేత,
బాగైన, రుచిగాఁగ = చవిగ
చవిగల్గునట్టు, సవరించు = భ్యాసము చేసిన, తన...
నిరూఢికి తనయొక్క, రసజ్ఞ = నాల్కకు, అమృత = అమృతమువంటి దయిన, పాక
విధ్యానిరూఢికి, అంగగుణజాత పరిణాహము - ఆంగగుణ = ఉల్బణానుల్బణాదిగుణముల .
వలన, జాత=పుట్టిన, పరిణాహము = విశాలత్వమును, అనుపుపఱచి, తనకు, ఆరిదికల
విచి శ్రయుద్ధ మైనను, అల్లాడనిబలు వీఁక చలించనిపరాక్రమము చేత, థార్మి
సత్ ==
=
కతిలకుఁడై = విలు కాండ్రలో శ్రేష్ఠుఁడై, సుధామధురాత్ముఁడౌ_సుధ=అమృతము చేత,
మధుర మనోహరమైన, ఆత్ముఁడౌ= దేహముగలవాఁ డైన, ధన్యు=ధన్యుని (అనఁగాఁ
జంద్రునియొక్క) కులమును, ధరయందు వెలయిఁ జేసె నని యన్వయము.
ま
తే. శ్రీ నెసఁగె సత్యకీర్తి ప్ర ధాన కలిత
సకలగ్జదియకల్యాణశాలివీర1&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>7eqnwgpmvoomr31o0hm2y3ybgkfuylr</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/193</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184010</id>
    <revision>
      <id>501911</id>
      <timestamp>2025-06-29T15:24:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'ల... ప్ర థ మా శ్వాస ము. నేనతనయావతంసుఁ డాక్షితివిభుండు నర్ధి తాతీయసని త్ర వంళ్యుఁ డగుచు. 201 17 టీక హరి. సత్యకీర్తి యను, ప్రధాన మంత్రి చేత, కలిత కూర్పఁబడిన, సక సేనత = సకలదిగ్జయకల్యాణ...'</comment>
      <origin>501911</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3988" sha1="j0wdleoi3oomcspc4yjgw28f9ci0oxs" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;ల...
ప్ర థ మా శ్వాస ము.
నేనతనయావతంసుఁ డాక్షితివిభుండు
నర్ధి తాతీయసని త్ర వంళ్యుఁ డగుచు.
201
17
టీక హరి. సత్యకీర్తి యను, ప్రధాన మంత్రి చేత, కలిత కూర్పఁబడిన, సక
సేనత = సకలదిగ్జయకల్యాణమందు, శాలిజఒ ప్పెడు, వీర=వీరు లైన, సేనత= సేనలు
గలుగుట చేత, నయావతంసుఁడు, అక్షి తివిభుండు = ఆ
హరిశ్చంద్రుఁడు, వర్ధి...
వంశ్యుఁడు_వర్ధి త=వృద్ధిఁబొందింపఁ బడిన, ఆత్మీయ=స్వకీయులైన, సన్మిత్ర వంశ్యుఁడు=
సూర్యవంశపురాజులు గలవాఁడు, అగుచు, శ్రీ నెసఁగెను.
..
నల. సత్య...శాలి_సత్యకీర్తి = సత్యము యశస్సును, ప్రధాన=ముఖ్యమగు
నట్లు, కలిత =
కూర్పఁబడిన, సకలదిగ్జయ కల్యాణముల చేత, శాలి=డి ప్పెడువాఁడు,
వీరనే=తనయావతంసుఁడు, ఆక్షి తివిభుండు=నలుఁడు, వర్ధిత వంశ్యుఁడు_వర్ధితమైన,
ఆత్మీయన తనసంబంధు లగు, సన్మిత్ర = తారకామిత్రుఁ డైన చంద్రుని యొక్క, వం
శ్యుఁడు=వంశమునం దుదయించిన రాజులు గలవాఁడు; ('భం నక్షత్రం తారకా సత్'
అని హలాయుధనిఘంటువు.) శ్రీ నెసంగె నని యన్వయము.
క. పలువగతురగములమహా
బలచిత్ర ప్రౌఢఁ దోలి బహుచక్ర
శ్రీ
వెలయ మహీవిభుఁడడరు
బలియుఁడు తనగొడుగునీడఁబఱపు చుఁదనరన్.
18
టీక. హరి. పలువగ తురగముల - పలు అధికమైన, పగతుర=పగ వారలయొక్క,
గముల =సమూహములను, మహాప్రౌఢిక్-మహాబల=అధికమైన సేన యొక్క, చిత్ర
ప్రౌఢిచేత, తోలి (పాఱఁదోలియనుట), బహుచక్ర శ్రీ = బహు రాజ్యలక్ష్మిని, తనగొడుగు
నీడక్=తనఛత్రచ్ఛాయను, పఱపుచుకో ఆమహీవిభుఁడు =ఆహరిశ్చంద్రుండు, అడరు
ననియన్వయము. (రాజ్యమునిరుపద్రవముగఁ బాలించె ననుట.) 'పలువగతుర యను
కర్త ధారయంబునఁ బలుశబ్దముమీఁది పకారము వకారమైనందుకు లక్షణము:-
తే, “సంధిఁ గూర్పంగఁ బ్రథమాంతశబ్దవితతి, వైఁ గచటతపలకు వికల్పంబు నెల్లుఁ
గాకుసంబోధనావ్యయకర్మ ధార,యంబులు నచేతనంబుల నబనాభ !”
2
P
(కవిచింతామణి)
కర్త ధారయములందుఁ గచటతపలు గసడదవలుగ మాఱినందులకుఁ బూర్వకవి
ప్రయోగములు:-
26
-&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>j0wdleoi3oomcspc4yjgw28f9ci0oxs</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/194</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184011</id>
    <revision>
      <id>501912</id>
      <timestamp>2025-06-29T15:24:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '202 హరిశ్చంద్ర నలో పాఖ్యానము చ. “తెగి మన కగ్గ మై యరుగుదెంచిన వాఁ డితఁ డల్గి యింక నొం డుగడకుఁ బోవకుండఁగఁ గడు వెస డగ్గఱి యేఁ X పాల ముక్ బగులుతునో గదాహతి చ. “హ్రదములలోఁ బొగడఁ గనినట...'</comment>
      <origin>501912</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3784" sha1="fugtr5807o0x2p2675zgw0bbrlpv5bp" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;202
హరిశ్చంద్ర నలో పాఖ్యానము
చ. “తెగి మన కగ్గ మై యరుగుదెంచిన వాఁ డితఁ డల్గి యింక నొం
డుగడకుఁ బోవకుండఁగఁ గడు వెస డగ్గఱి యేఁ X పాల ముక్
బగులుతునో గదాహతి
చ. “హ్రదములలోఁ బొగడఁ గనినట్టిది యిందును బడ్డవారికి
బ్రదుకులె యంచుఁ దప్పదు పురాకృత మెవ్వరి కైన నంచుఁ గొం
తదడపు గందె నే నపుడు తద్ద్విజముఖ్యునిఁ జూచి యొయ్యనక్
99
(భా. కర్ణ)
(కళాపూర్ణోదయము.)
పైపద్యములలోని 'యొండుగడ' 'కొంతదడవు' అనుకర్మధారయంబులవలెనే
యిందలి 'పలువగతుర’ను గ్రహించునది.
నల పలువగతురగముల = పెక్కువిధము (జాతు)లైనగుఱ్ఱములను, మహా...
ప్రౌఢిక్_మహాబల=వాయువుయొక్క, చిత్ర = విచిత్రమైన, ప్రౌఢిచేత, తోలి(ఆనఁగా
వాయు వేగ మునఁ దోలి యనుట) బహుచక్ర శ్రీ = విస్తార మైనమండలాకార లక్ష్మి, వెలయు
తనగొడుగు నీడఁ బఱపుచుక్, మహీవిభుఁడు=నలుఁడు, ఆడరును.
తే. అతని సౌందర్య వర్ణనోద్యతజనాళి
నిత్యపరిపూర్ణకాంతి నిర్ణిద్ర చంద్ర
మతిముదిత యై భజించుఁ దన్మానసాను
రూపసముచిత సేవానిరూఢీ మెఱయ.
19
టీక. హరి, సౌందర్య ... జనాళి - (ఆహరిశ్చంద్రునియొక్క) సౌందర్య వర్ణన
మందు, ఉద్యత = ఉద్యుక్తమైన, జనాళి జనసమూహముగలదియు, నిత్యపరిపూర్ణ
శాంతి నిర్ణిద్ర; చంద్రమతి, ముదితయై = ప్రియురాలై, త... నిరూఢ - తత్ =
-
ఆహరిశ్చంద్రునియొక్క, మానసమునకు, అనురూప = అనుగుణమై, సముచితమైన,
సేవానిరూఢి మెఱయ నతనిభజించు నని యన్వయము.
=
నల. సౌందర్య . . .జనాళి- (ఆనలునియొక్క) సౌందర్య వర్ణనమందు, ఉద్యత=
ఉద్యుక్త మైన, జనాళి=జనపంక్తి; ఇది కర్త. నిత్యపరి పూర్ణ శాంతినిర్ణ, ద్ర చంద్రుఁడను,
మతి=బుద్ధిచేత, ముదితయై = సంతోషమునొందినదై, త నిరూఢి తత్ = ఆనలుని
యొక్క, మానసమునకు, సమంచిత = అనుగుణమైన, సేవానిరూఢిచేత, నతనిని భుజిం
చునని యన్వయము.
వ. ఇట్ల
శేషభూభువనదీక్షితుం డై వెలయుచుండ.
-
20
20&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>fugtr5807o0x2p2675zgw0bbrlpv5bp</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/195</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184012</id>
    <revision>
      <id>501913</id>
      <timestamp>2025-06-29T15:24:44Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'ప్ర థ మాశ్వా స ము. క. శ్రీ తిభ ర్త కుమారుఁడు లో హితుఁ డన విలసిల్లెఁ జేర్చిహృదయంబున సం తతముదముననుజనాదర మతిసాంద్రముగా బహుశ్రుతానందితుఁ డై. 203 21 టీక. హరి. క్షితిభ ర్తకుమారుఁడు = హర...'</comment>
      <origin>501913</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4084" sha1="qq77xidjjc9g2eih3fwblb2acipgsqr" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;ప్ర థ మాశ్వా స ము.
క. శ్రీ తిభ ర్త కుమారుఁడు లో
హితుఁ డన విలసిల్లెఁ జేర్చిహృదయంబున సం
తతముదముననుజనాదర
మతిసాంద్రముగా బహుశ్రుతానందితుఁ డై.
203
21
టీక. హరి. క్షితిభ ర్తకుమారుఁడు = హరిశ్చంద్ర పుత్రుఁడు, లోహితుఁడనఁగా,
సంతతముదమునను = నిరంతర సంతోషము చేతను, జనాదరము = = ప్ర జలయందలియాదర
ణమును, ఆతి సాంద్రముగా, బహుశ్రుతానందితుఁ డై - బహుశ్రుత
ఆనందితుఁడై, విలసిల్లె నని యన్వయము.
=
పెద్దల చేత,
నల. క్షితిభ
ర్తకు = నలునకు, మారుఁడు, కర్త. లోహితుఁడన; లో = లోపల,
హితుఁడన=ఆప్తుఁడన, సంతతము, దముననుజును = దమయంతిని, బహుశ్రుత = మిక్కి_లి
వినుట చేత, ఆనందితుఁడై = సంజాతానందముగలవాఁ డై, విలసిల్లె ననియన్వయము.
(దమయంతిని నలుఁడు మిక్కిలివినుటే తనకుసాధనమయ్యె నని మన్మథుఁడు సంతో
షించెనని ఫలితార్థము.)
చ. అలఘుగుణాభి రాముఁ డతఁ డాత్మజవై ఖరి యిట్లు రాగ మిం
పలరఁగఁ జేయ భీమతనయాధిక సంగరసత్వరాచలా
వై
చలహృదయ ప్రచారుఁ డయి సారసవాసకృదంచితద్విజో
=
క్తులు వెలయ మహాదరముతోఁ బరచింతఁ దొఱంగి యున్నెడన్,
టీక. హరి. అలఘుగుణాభిరాముఁడు, ఆతఁడు = ఆ హరిశ్చంద్రుఁడు, ఆత్మజ
వై ఖరి=కుమారునియొక్క వైఖరి, రాగము = అనురక్తిని, ఇంపలరఁగఁజేయ, భీమత
భయంకరుఁడగుట చేత, అయా...
.. ప్రచారుఁడయి-ఆయ=శుభావహవిధులయందు, అధిక
సంగర=అధిక ప్రతిజ్ఞ
కలదైన, సత్వర = త్వరతోఁగూడిన, అచలాచలహృదయ నిశ్చల
హృదయముయొక్క ప్రచారముగలవాఁడై, సార... ఉక్తులు సార= శ్రేష్ఠములైన,
సవ = యజ్ఞ ములయందు, అసకృత్ = మాటిమాటికిని, అంచితములైన ద్విజోక్తులు,
వెలయజ్, పరచింత = శత్రు చింత, తొ ఱంగి (భీమత చేత) విడిచి, ఉన్నెడక్=ఉన్న
తొఱంగి
సమయమున.
-
నల. అతఁడు=ఆనలుఁడు, ఆత్మజువైఖరి=మన్మథునియొక్క వైఖరి, రాగము =
ఆనురాగమును, ఇం పలరఁగఁజేయఁగా, భీమ... ప్రచారుఁడయి - భీమతనయ = దమ
యంతియొక్క, అధిక మైన, సంగ=కూటమియందలి, రస = ప్రీతియొక్క, త్వర= వేగ
ముచేత, చలాచల=చలించుచున్న, హృదయ ప్రచారముగలవాఁ డై, సారస...ఉ
P&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>qq77xidjjc9g2eih3fwblb2acipgsqr</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/196</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184013</id>
    <revision>
      <id>501914</id>
      <timestamp>2025-06-29T15:25:47Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '204 హరిశ్చంద్రనలో పాఖ్యానము లు-సారస = సరస్సంబంధమైన, వాస= ఉనికి, కృత్ = చేయుచున్న, అంచితములైన, ద్విజ = (హంసాది) పక్షులయొక్క, ఉక్తులు, వెలయఁగా, మహాదరముతో = మహా భయముతో, పరచింత = ఇతరచింతన...'</comment>
      <origin>501914</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3725" sha1="ht9by6ex81ydxv4k0773pmc43z6cfjr" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;204
హరిశ్చంద్రనలో పాఖ్యానము
లు-సారస = సరస్సంబంధమైన, వాస= ఉనికి, కృత్ = చేయుచున్న, అంచితములైన,
ద్విజ = (హంసాది) పక్షులయొక్క, ఉక్తులు, వెలయఁగా, మహాదరముతో = మహా
భయముతో, పరచింత = ఇతరచింతను, తొఱంగి=విడిచి, ఉన్నెడ = (విరహియై)
యుండుతఱి ననుట.
సీ. పరిపాటితారాతిబలశతకోటిభీ
ముఁడు జిష్ణుఁ డఖిల ప్రమోద హేతు
గురుసుధ రాధ్యాసికుండినమండల
శ్రీ మించుసరసచింతామణి మహి
తోత్తుంగపీఠిపై నొకనాఁడు 'సమధికో
త్సాహంబుతో శుచిధ ర్మపుణ్య
జనర నేళ మహాబలనిధికులపతిస
ర్వజ్ఞులు వరుసఁ గొల్వఁ గొలువుండి (1)
తే. తనదుహిత కార్య వరయు క్తిఁ దలఁపుఁ దెలుపఁ
జాలుమునుల నిరీక్షించి జగతి నేను
హేతుఁ డప్రతిమానసత్యస్వరూప
వైభవాఢ్యుండు వివరింపవలయు సనుఁడు.
23
టీక. హరి పరి... భీముఁడు పరిపాటిత = ఖండింపఁబడిన, ఆరాతియైన, బల=
బలాసురుఁడుగల, శతకోటి=వ,
జ్రాయుధము చేత, భీముఁడు=భయంకరుఁడు, జిష్ణుఁడు,
కర్త. అఖిల ...ఆధ్యాసికుండు - అఖిల ప్ర మోద హేతువైన, గురు =
=
-
బృహస్పతిగల,
సుధర్మ = దేవసభయందు, ఆధ్యాసికుండు = స్థితిగలవాఁడు, ఇనమండల శ్రీ = సూర్యమం
డలశోభచేత, మించు, సరసచింతామణుల చేత, మహితమైన, ఉత్తుంగ పీఠి పై=ఉన్న తా
సనముమీఁద, శుచి. . . సర్వజ్ఞులు = అగ్ని, యమ, నైరృతి, వరుణ, వాయు, కుబేర,
రుద్రులు, వరుసఁగొల్వ, కొలువుండి, తనదు... యుక్తిక్ తనదు=తనయొక్క, హిత
కార్యములయొక్క, వర= శ్రేష్ఠమైన, యుక్తిక్ = యోజనయందు, తలఁపును, తెలుపఁ
జాలుమునులను, నిరీక్షించి, అప్రతి... ఆధ్యుఁడు- అప్రతిమానమైన, సత్యస్వరూప =
సత్యముయొక్క స్వరూప మైన, వైభవము చేత, ఆడ్యుఁడు.
I
=
.
జేయఁబడిన, ఆరాతిబలము
నల. పరి...కోటి = పరిపాటిత - ప్రక్కలుగాఁ జేయఁబడిన,
యొక్క, శతకోటి=నూఱు కోట్లుగలవాఁడు, భీముఁడు, కర్త. జిష్ణుఁడు =
జిష్ణుఁడు = జయశీలుఁడు,
1 సముచితో..&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>ht9by6ex81ydxv4k0773pmc43z6cfjr</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/197</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184014</id>
    <revision>
      <id>501916</id>
      <timestamp>2025-06-29T15:26:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'A ఆఖిల... ప్ర థ నూ శ్వాస ము. = (ON) 205 కుడి . ధ్యాసి - అఖిల = సమస్తమైన వారియొక్క, ప్రమోదమునకు, గురువైన, సుధర్మ = మంచిధర్మ మంచిధర మందు, ఆధ్యాసి ఆసీనుఁడు (ధర్మాధిష్ఠాత). మండల శ్రీ క్=కుండిన రా...'</comment>
      <origin>501916</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4295" sha1="9y94srw2vhlicrqbcsmlb0ng4q4vt5h" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;A
ఆఖిల...
ప్ర థ నూ శ్వాస ము.
=
(ON)
205
కుడి
. ధ్యాసి - అఖిల = సమస్తమైన వారియొక్క, ప్రమోదమునకు,
గురువైన, సుధర్మ = మంచిధర్మ
మంచిధర
మందు, ఆధ్యాసి ఆసీనుఁడు
(ధర్మాధిష్ఠాత).
మండల శ్రీ క్=కుండిన రాజ్యలక్ష్మీ చేత, మించు, సరసచింతామణి = సరసులకు వేల్పుమా
నికమువంటివాఁడు, ఒకనాఁడు, మహితోత్తుంగ పీఠిపై, సమధికోత్సాహంబుతో, శుచి
... సర్వజ్ఞులు_శుచిధర్మ = పవిత్రధర్మము చేత, పుణ్యులైన, జనులు, రసేశ
తులు, కులపతి = వంశాధిపతులు, సర్వజ్ఞులు, వరుసకొ
తనదుహితకు = తనకూతునకు, ఆర్యవరయుక్తిక్
-
=
=
భూప
క్రమముగా, కొలువఁగా,
ఆర్య=యోగ్యుఁడైన, వర= ప్రియు
నియొక్క., యుక్తి౯ =యోజనయందు, తలఁపుఁ దెలుపఁజాలు = ఆలోచన సెప్పఁదగు,
మునులను, నిరీక్షించి, జగతిని = ప్రపంచమున, ఆ ప్రతి...వైభవాఢ్యుఁడు - ఆ ప్రతి
మాన=సాటిలేని, సత్య=నిజమైన, స్వరూప = స్వరూప సౌందర్య ముయొక్క వైభవము
చేత, ఆడ్యుఁడు, ఏమహాత్ముఁడు అనఁగా.
క. యతు లొకకొందఱు దమలో
=
జతకూడి తలంప నందు సౌరకులగురు
స్థితి మనుముని రాజనుతుల
సతులమహస్ఫూర్తిఁ దగ బుధావనుఁ బలికెన్.
-
24
టీక. హరి. ఆందు=ఆఋషులయందు, సౌర... స్థితిక్ సౌర = సూరసంబంధ
మైన, కులమునకు (సూర్యవంశమున కనుట.) ('సూరసూర్యార్యమాదిత్య' యని య.)
గురుస్థితి = గురుఁ డైనస్థితి చేత, మనుమునిరాజు - మనుచుండెడుముని శ్రేష్ఠుఁడు (వసిష్ఠుఁ
డనుట), ఇనుతుల౯ - ఇను = సూర్యునియొక్క, తులక్=సామ్యము చేత, ఆతులమహా
స్ఫూర్తి=సరి లేని తేజస్సూ ్ఫర్తి, తగళ్ = ఒప్పఁగా, బుధావనుక్ = ఇంద్రుని.
నల. అందు=ఆమునులయందు, సౌరకులగురుస్థితిక్-సౌర = సురసంబంధ మైన,
కులమునకు, గురు గురువైన బృహస్పతియొక్క, స్థితిక్ = స్థితివంటిస్థితి చేత, మనుముని
రాజి=ఒప్పుచుండెడిమునిపంక్తి, నుతుల = సన్ను తుల చేత, అతులోత్సవస్ఫూర్తి, ('మహ
స్తుత్సవ తేజసోః' అని య.) తగ౯ తగునట్టుగా, బుధావనుకో బుధరక్షకుఁడైన
భీమునిఁగూర్చి పలికె నని యన్వయము.
సీ. విను మాదరమున పవిత్రి సద్దోత్ర యె
వ్వఁడు మనువంశపావనుఁ డనంగ
నడరు నెవ్వనికీర్తి యధరితా మృతవార్ధి
చంద్రమతీశుండు సాంద్ర భూతి&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>9y94srw2vhlicrqbcsmlb0ng4q4vt5h</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/198</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184015</id>
    <revision>
      <id>501917</id>
      <timestamp>2025-06-29T15:26:23Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '206 హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము శౌర్యపై శ్వానరజ్వాలావలీ ఢారి నలుఁ డతం డలరు నాబలియునందుఁ గలుగునాసత్య రేఖాగుణోత్కర్ష మే నరనాథునందు నెన్నఁడునుగాన తే. మనుచుఁ దద్దురుసన్నిధి నభి...'</comment>
      <origin>501917</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4565" sha1="7fnmjhcj70vmjba11ts2lcayngpqmrw" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;206
హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము
శౌర్యపై శ్వానరజ్వాలావలీ ఢారి
నలుఁ డతం డలరు నాబలియునందుఁ
గలుగునాసత్య రేఖాగుణోత్కర్ష మే
నరనాథునందు నెన్నఁడునుగాన
తే. మనుచుఁ దద్దురుసన్నిధి నభినుతింప
నాసమితివిఱుచపుడదమానుభవమ
నోంబుజంబున నొనరి యత్యంతశక్తి
గాధితనయర్షి
యతనుఁ డాగ్రహముఁ బూని
25
25
టీ. హరి. పవి. . .గోత్ర -పవి=వజ్రాయుధము చేత, త్రసత్ = భయపడుచున్న,
గోత్ర=పర్వతములుగలవాఁడా! ఎవ్వఁడు మనువంశ పావనుఁ డనఁగా నడరును. ఎవ్వని
యశము ఆధరి తామృత వార్ధి గలది, చంద్ర మతీశుఁడు, సాంద్ర భూతి = సాంద్రమైన
సంపద గలవాఁడు, శౌర్య... నలుడు. శౌర్యవైశ్వానరజ్వాలచేత, అవలీఢ= ఆస్వాదింపఁ
బడిన (దహింపఁబడిన), ఆరి=శత్రువులనెడు, నలుఁడు=తృణములుగలవాఁడు. ('తృణే
ఒంబుజే నలం నాతు రాజ్ఞి నాళే తు నస్త్రీయాం' అని విశ్వ.) అతఁడు = ఆహరిశ్చం
ద్రుఁడు, అలరు, ఆబలియునందు, కలిగియుండు, ఆసత్య రేఖగుణోత్కర్షము, వీనర
నాథునందు, ఎన్నఁడును, కాన మనుచు, తద్గురుసన్నిధిక్-శత్=ఆయింద్రునియొక్క ?
గురు = అధికమైన, సన్నిధిని, అభినుతింప, ఆసమితి = ఆసభను, మీఱుచు ఆపుడు,
అదమ . . . ఆంబుజంబునక్- ఆదమ=ఆ గ్ర హముయొక్క, అనుభవముగల, మనోంబుజం
బుచేత, ఆత్యంతశ క్తి, అతనుఁడు, గాధితనయర్షి = విశ్వామిత్రుఁడు, కర్త. 27 వ పద్య
మందలి క్రియతోనన్వయము.
=
నల, పవిత్రసద్దోత్ర -పవిత్ర = పవిత్రమైన, సద్దోత్ర = సద్వంశముకలవాఁడా !
వినుము; ఎవ్వఁడు, వంశ పావనుఁ డనంగ, మనుక్ = వర్ధిల్లును, ఎవ్వనికీ ర్తి = = ఎవ్వని
యశస్సు, అధ ...చం ద్రము అధరిత = నిరస్తమైన, అమృతవార్ధి చంద్రము = సుధాబ్ధి
చంద్రులుగలది, సాంద్రభూతి చేత, అతీశుండు = ఈశ్వరునతి క్ర మించినవాఁడు,
శౌర్య ... ఆరిఁశౌర్యవైశ్వానరజ్వాల= ప్రతాపాగ్ని జ్వాలలచేత, అవలీఢ = ఆస్వాదింపఁ
బడిన, ఆరిజశత్రువులుగలవాఁడు; (శత్రువులను జయించినవాఁడు) నలుఁడు, ఆతండు,
అలరు, నాసత్య... ఉత్కర్షము- నాసత్య= అశ్వినీ దేవతలవంటి, రేఖాగుణోత్కర్షము =
సౌందర్యగుణాతిశయము, తద్గురుసన్నిధి తద్గురు = ఆ దమయంతీ) జనకునియొక్క,
సన్ని ధి=సాన్ని ధ్యమందు, అభినుతింపక్, ఆసక్= ఆశ చేత, మితిమీఱుచు=మట్టున
నిలువక, అపుడ=అప్పుడే, దమా.. అంబుజంబున_దమానుభవ = దమయంతియొక్క,&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>7fnmjhcj70vmjba11ts2lcayngpqmrw</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/199</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184016</id>
    <revision>
      <id>501918</id>
      <timestamp>2025-06-29T15:26:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'ప్ర థ మాశ్వా స ము. 207 మనోంబుజంబున = మనఃకమలమున, ఒనరి= ఒప్పి, అత్యంత... ఋషి - అత్యంతశక్తి, గాధిక=కొంచెము చేయఁబడిన, నయ= తపోబలముగల, ఋషి = ఋషులు గల, ఆతనుఁడు =మన్మథుఁడు, కర్త. 27.వ పద్యమందలి క్ర...'</comment>
      <origin>501918</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4062" sha1="bwahgqz3lyamw1zmgr6yohtuk1whb19" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;ప్ర థ మాశ్వా స ము.
207
మనోంబుజంబున = మనఃకమలమున, ఒనరి= ఒప్పి, అత్యంత... ఋషి - అత్యంతశక్తి,
గాధిక=కొంచెము చేయఁబడిన, నయ= తపోబలముగల, ఋషి = ఋషులు గల, ఆతనుఁడు
=మన్మథుఁడు, కర్త. 27.వ పద్యమందలి
క్రియతో నన్వయము.
సీ. తఱలకయబారిధరునిపై ఁ బాదంబు
సంఘటించిన ద్విజస్వామియుండ
మున్న వనీఛదంబుల నెల్ల నడఁచి క్ర
మఱ నించునానాగమనిధి యుండఁ
బటుమహారం ఖేశభావంబుఁ గనియక్ష
పదరూఢి నెఱపుగీర్వాణుఁ డుండ
జగతినాదిత్య భూళాసనునపరావ
తారమౌ సుమనోవతంసుఁ డుండ
తే. నర్మ విలసితసృష్టిచే నలినభవుఁ జె
నకిన యేనుండఁ దానొక్క నరునిఁ బ్రమద
బుద్ధి నెట్లు సత్యస్వరూపుఁ డనియెన్ను
టని యెదవరౌ ద్రగతి దీపితాత్తుఁ డగుచు
26
టీ. హరి. అబ్జారిధరునిపై = శంఖచక్ర ధారి యైనవిష్ణువుమీఁద, పాదంబు,
సంఘటించిన, ద్విజస్వామి యుండక్, (విష్ణువును గాలితోఁ దన్ని నభృగుమహర్షి
యుండఁగా ననుట) మున్ను, అవనీఛదంబుల-ఆవని= భూమికి, ఛదంబులన్ =వస్త్రము
లైన సముద్రములను, ఎల్లక్, అడఁచి, క్రమ్మఱ నించు=నిండించునట్టి, నానాగమనిధి=
నానావేదములకు నిధి, యండక్, (సముద్రముల నాపోశనముగఁ గ్రోలి మఱల నిండిం
చిన యగస్త్యుఁ డుండఁగా ననుట.) పటు... భావంబుక్_పటు=సమర్థమైన, మహారంభ=
మహోద్యోగముగల, ఈశ్వరుని యొక్క భావమును, కని = చూచి, అక్షపదరూఢి-
అక్ష= నేత్ర ముతోఁగూడుకొనిన, పడరూఢిక్= పాదముయొక్క రూఢిని, నెఱపు, శీర్వా
ణంఁడుండన్, (శివున కఱకాలఁ గన్నుఁ జూపిన గౌతముఁ డుండఁగా ననుట.) జగతిక్,
ఆదిత్య...అవతారము ఔ ఆదిత్యభూజయముని, శాసను శాసించినరు ద్రునియొక్క,
అపరావతారమైన, సుమనోవతంసుఁడు = ఋషి శ్రేష్ఠుఁడు, ఉండక్, (రుద్రాంశయందు
జన్మించినదుర్వాసుఁడుండఁ గాననుట) నర్మ విలసిత సృష్టిచే = లీలావిలసిత మైనసృష్టి చేత,
నలినభవుక్ = బ్రహ్మదేవుని, చెనకినయేను = ఎదిరించిన నేను, ఉండక్,
(బ్రహ్మ సృష్టికిఁ
బ్రతిసృష్టి చేసిన తానుండ (విశ్వామిత్రుఁ డుండఁగా ననుట.) తాను, ప్రమదబుద్ధిక్=&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>bwahgqz3lyamw1zmgr6yohtuk1whb19</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/200</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184017</id>
    <revision>
      <id>501919</id>
      <timestamp>2025-06-29T15:26:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '208 హరిశ్చం ద్రనలో సాఖ్యానము ప్రకృష్ణమదయు క్త మైనబుద్ధిగలవానిని, ఒకనరుని ఒక మనుష్యమాత్రుని సత్యస్వరూపుఁ డని యెన్నుట, ఎట్లు? అని రా రౌద్రగతి, ఒదవఁగా. దేవ నల. అబ్జారిధరుని పై=శ...'</comment>
      <origin>501919</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5048" sha1="ok52m0synzna1ea9di6ni2vw67mee7t" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;208
హరిశ్చం ద్రనలో సాఖ్యానము
ప్రకృష్ణమదయు క్త మైనబుద్ధిగలవానిని, ఒకనరుని ఒక మనుష్యమాత్రుని సత్యస్వరూపుఁ
డని యెన్నుట, ఎట్లు? అని రా
రౌద్రగతి,
ఒదవఁగా.
దేవ
నల. అబ్జారిధరుని పై=శివుని పైని, పాదంబుక్ = చరణమును, సంఘటించిన ద్విజ
స్వామి=నక్షత్రాధిపతి యైన చంద్రుఁడు, ఉండక్, (శివున కవతంస మైనచంద్రుఁడుం
డఁగా ననుట.) మున్న=మును పే, వనీఛదంబుల =వనపత్ర ములను, ఎల్లనడఁచి క్రమ్మఱ
నించు, నానాగమనిధి=నా నావృక్ష నిధానము, ఉండక్, (పండుటాకుల డుల్చి, వృక్ష
ములఁ జిగురొశ్తోఁ జేయువసంతుఁ డుండఁగా ననుట.) రంభేశ భావము = రంభా నాయ
కత్వమును, గని, యక్షపద=అలకాపురమునందు, రూఢిక్ = ప్రసిద్ధిని, నెఱపు, గీర్వా
ణుఁడు, ఉండక్, (రంభానాయకుఁ డై ప్రసిద్ధిఁ గాంచిననలకూబరుఁ డుండఁ గాననుట.)
ఆదిత్యభూశాసను= దే వేం ద్రునియొక్క, అపరావతారమా, సుమనోవతంసుఁడు =
తాశ్రేష్ఠుఁడు, ఉండక్, (ఇంద్రపుత్రుఁ డైన జయంతుఁ డుండఁగా ననుట.) నలిక్=
మిక్కిలి, అభవుజ్ = ఈశ్వరుని, చెనకినయేను, ఉండక్, (ఈశ్వరునంతవాని నెదు
ర్కొనిన తాను (మన్మథుఁడుండఁగా ననుట.); ఒక్క నరుని = ఒక మనుష్య మాత్రుని,
మనుష్యమాత్రుని,
ప్రమద దమయంతి, ఎట్లు సత్యస్వరూపుఁ డని యెన్నుట, చక్కనివాఁడని తలఁచు
టెట్లు? అనియో, (ఇట్లని యూహించియో యనుట.) దేవరౌద్రగతి౯-దవ=దవానల
ముభంగిని,
రౌద్ర గతిజ్=ఆ గ్రహము చేత, దీపితాత్ముఁడు, అగుచు.
మ. భయదం బై యతిరోహితాబ్జముకుళ ప్రౌఢాంబణోద్యత్ప్రభా
చయ మొప్ప శ్వసనం ఋుపా త్తశమనాశం బై మహో వహ్నిక
క్షయకీల ల్వెలయింపఁ గా మృగధ రాఖండోద్ధతు ల్మీఱ ని
ర్దయవృత్తిగా దదలీక సంఘటనసంథాస్ఫూర్తిఁ దాల్చె స్వసన్. 27
నంబు =
టీ. హరి, ఆతిరోహి...చయము_అతిరోహిత=మిక్కిలి యెఱ్ఱనైన, అబ్జముకుళ
ములభంగి, ప్రౌఢములైన, అంబక =నేత్రములయొక్క, ఉద్యత్ప్రభాచయము; శ్వస
నిశ్శ్వాసము, ఉపాత్తశమనాశంబై - ఉపాత్త = పొందఁబడిన, శ్రమ = శాంతి.
యొక్క, నాశంబై=నాళముగలదై, మృగధర=ఈశ్వరుని యొక్క, అఖండో ద్ధతులు,
త... స్ఫూర్తిక్.తత్ =ఆహరిశ్చంద్రునియొక్క, ఆళీక సంఘటన = అనృత సంఘటన ము
నందు, సంధాస్ఫూర్తిక్, తాల్చెను=వహించె నని 25-వ పద్యమందలి 'గాధితనయర్షి'
యనుక ర్తతో నన్వయము .
1
నల, ఆతి...చయము - అతిరోహిత= తిరోహితములుగాని, అమోఘములనుట.)
అబ్జముకుళము లనియెడు, ప్రౌఢాంబక = ప్రౌఢాస్త్రములయొక్క, ఉద్యత్ప్రభాచ
యములు పైకివ్యాపించుచుండెడు కాంతిపుంజము, శ్వసనంబు=వాయువు, ఉపా త్తశమ
9&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>ok52m0synzna1ea9di6ni2vw67mee7t</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:మధుర గీతికలు.pdf/57</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184018</id>
    <revision>
      <id>501922</id>
      <timestamp>2025-06-29T15:43:02Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Rajasekhar1961</username>
        <id>50</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with ' విష్వక్సేన గోత్రంగా, వివరిశిష్ట సంకేత నామంగా ఉన్న నాళం వారి వంశానికి మూలపురుషులు శంకరప్ప అనే వారు. గోదావరి జిల్లా, అమలాపురం తాలూకా అంబాజీపేటలో ఉండే శంకరప్పగారు.  &quot;శంకర ప్ర...'</comment>
      <origin>501922</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2634" sha1="1bq6520fom6umom1l4znth92vl9ogkc" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;Rajasekhar1961&quot; /&gt;2&lt;/noinclude&gt;
విష్వక్సేన గోత్రంగా, వివరిశిష్ట సంకేత నామంగా ఉన్న నాళం
వారి వంశానికి మూలపురుషులు శంకరప్ప అనే వారు. గోదావరి జిల్లా,
అమలాపురం తాలూకా అంబాజీపేటలో ఉండే శంకరప్పగారు.

&quot;శంకర ప్రీతికరుఁడు, వంశంకరుండు
సంకుల యశః ప్రకాశి విజ్ఞాన రాశి
మూగురు కుమారు లం గన్న మొదటి యన్న
శంకరప్పకు నెవ రప్ప సాటి చెప్ప.”

అని ప్రస్తుతింప బడ్డారు. అటువంటి శంకరప్పకు ఏడవ తరంలోనివారు
భీమయ్య, అన్నగారైన చలమయ్యగారి నుండి 1885 లో వేరు పడ్డారు
భీమయ్యగారు. వీరికి, వీరయ్య, వెంకన్న, రామన్న, వల్లభరాయుడు,
పట్టాభిరామయ్య సుబ్బయ్య, చలమయ్య, అనే ఏడుగురు కుమారులూ,
కామమ్మ, వెంకమ్మ, జగ్గమ్మ అనే ముగ్గురు కుమార్తెలు కలిగారు. వీ
రంతా కలిసి మెలసి మండపేట, రాజమహేంద్రవరం, తాళ్ళరేవు, విజయ
నగరం, చెన్నపట్నం మొదలైన స్థలాలలో వ్యాపారాన్ని చేశారు. అప్పటి
లోనే వారి ఆస్థిపాస్థులు షుమారు 20 లక్ష లుండేవి.

&quot;భీమయ్య స్వీయవృత్తియెడ భీమయయేయగు సత్యవృత్తి నా
రామయనా దగున్ బహుదురంధరులౌ తనయుల్,
తనూజులున్
శ్రీ మహిమమ్ములుం గల యదృష్ట విశిష్టుఁడతం డొకండెయీ
భీమయ చేతగాదె యభివృద్ధిఁయఖిలమ్ము గాంచుటల్.&quot;

అని ప్రశంసింపబట్టి యీయన తమ డెబ్భైవయేట శోభకృత్ కార్తీక&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>1bq6520fom6umom1l4znth92vl9ogkc</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:మధుర గీతికలు.pdf/58</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184019</id>
    <revision>
      <id>501923</id>
      <timestamp>2025-06-29T15:45:29Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Rajasekhar1961</username>
        <id>50</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'బహుళ పంచమీ(12_11_1843) నాడు భార్యను, సంతానాన్ని వీడి పరలోక గతులయ్యారు.  రాజమహేంద్రపుర వాస్తవ్యుడుగా:-  నాళ్య వారి జన్మస్థలం చారిత్రిక ప్రాశస్యాన్ని సంతరించుకొన్న రాజమహేంద్రవరం ఆ...'</comment>
      <origin>501923</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3500" sha1="ahay63yehvn40yac9q601dzo38xf6cc" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;Rajasekhar1961&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;బహుళ పంచమీ(12_11_1843) నాడు భార్యను, సంతానాన్ని వీడి పరలోక
గతులయ్యారు.

రాజమహేంద్రపుర వాస్తవ్యుడుగా:-

నాళ్య వారి జన్మస్థలం చారిత్రిక ప్రాశస్యాన్ని సంతరించుకొన్న
రాజమహేంద్రవరం ఆది కవి నన్నయ్య, ఆధునిక యుగకర్త కందుకూరి, మధురకవి నాళం కృష్ణరాయలా యమ్మ వలరించే ముద్దుబిడ్డలు.
వారి వాసినీ, రాశినీ తొలిగిస్తే ఆ పట్టణాన్ని మనం ఊహించలేము.
అందువల్లనే నా దృష్టిలో వారు &quot;వర కవిత్రయం

చరిత్ర ప్రశస్తికెక్కిన ఆ పట్టణంలో వృత్తిరీత్యా, ప్రవృత్తి
రీత్యా సుగంధాన్ని, సాహిత్యసుగంధాన్ని వెదజల్లినవారు కృష్ణారావుగారు
లక్ష్మీ కామరాజుల ముద్దుబిడ్డగా 1881 జనవరి 18 వ తేదీన జన్మించారు,
సంక్రాంతి శోభలతో తనదైన ఒక సాహిత్య ప్రపంచానికి ఆదిపురుషుడుగా
నిలచిపోదగ్గ గుణాలను భవిష్యత్తులో మూర్తీభవించుకొన్నాడు. నాశం
వంశస్థులైన పద్మనాభం, రామలింగయ్య గార్లతోనూ, పైడా రామకృష్ణయ్య
ఆత్మూరి లక్ష్మీనృసింహ సోమయాజివంటి త్యాగపురుషులతోపాటు కృష్ణారావుగారి జనకుడైన కామరాజుగారు వీరేశలింగంగారి స్వీయచరిత్రంలో
చోటు చేసుకొన్నాడు. అటువంటి కుటుంబంలో పుట్టినా, ఆంధ్రదేశంలో
నాటక రంగానికి వన్నె తెచ్చిన ఏలూరు జమిందారులైన మోతే వారికల్లు
డయినా కృష్ణారావుగారికి జమీందారీ వాసనలు పట్టుపడలేదంటే అతిశయోక్తికాదు. భావనా ప్రపంచంలో తేలి సుందర మందిరాలను, సుకుమార
ప్రకృతిని వర్ణించిన తొలితరం భావకవులకు లేని ఒక అవకాశం మాత్రం
నాశంవారికి కలిగినట్లు వారి గ్రంథావలోకనంపల్ల తెలుసుకోవచ్చు। దర్శవీయమైన వస్తువును వర్ణించే కవికీ, దర్శనీయం కాని వస్తువును వర్తించే&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>ahay63yehvn40yac9q601dzo38xf6cc</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:మధుర గీతికలు.pdf/59</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184020</id>
    <revision>
      <id>501924</id>
      <timestamp>2025-06-29T15:47:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Rajasekhar1961</username>
        <id>50</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'కవి కీభేదాలు పసికట్టాలంటే సహజసుందరమైన వీరి మధుర కవితలను తదనంత రీశుల కవితలలో పోల్చి చూడవచ్చు. &quot;లోకంలో అన్ని బిరుదులు సార్ధకమైనట్లు కనుపించదు. అవి పరిమితము. అంత సార్థక్యము...'</comment>
      <origin>501924</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3561" sha1="foj90hm2u4lgs5vmwobuil9qvi4lzta" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;Rajasekhar1961&quot; /&gt;4&lt;/noinclude&gt;కవి కీభేదాలు పసికట్టాలంటే సహజసుందరమైన వీరి మధుర కవితలను
తదనంత రీశుల కవితలలో పోల్చి చూడవచ్చు. &quot;లోకంలో అన్ని బిరుదులు
సార్ధకమైనట్లు కనుపించదు. అవి పరిమితము. అంత సార్థక్యముపొందిన
బిరుదు మరి యే కవిపట్ల ను ఉన్నట్లు నేను భావించను&quot; అని అందుకే
కాబోలు దివాకర్లవారు నాళం వారికున్న మధురకవి బిరుదాన్ని హైదరా
బాద్ సభలో తడవిచూస్తూ తమ అభిప్రాయాన్ని వెలిబుచ్చగలిగారు.

జాతకం:- బాలదారి వీరనారాయణదేవుగారు వీరి జననకాలాన్ని
పేర్కొంటూ నాళంవారి షష్టిపూర్తి సంచిక (సమీక్ష 170 పుటలో యీ
క్రింది పంక్తులు వ్రాశారు. నాళమువారి వంశముక్తావళి లోను (పుట 25)
యీ జనన తిధిని పేర్కొనటం జరిగింది.

&quot;శ్రీ మధురకవి నాళము కృష్ణరాయుడు జన్మించినది విక్రమాబ్ధము పౌష్యమాసం. కృష్ణపక్షంలో విదియ తిథి సోమవారం పగలు
ఆశ్లేషా నక్షత్ర తృతీయ చరణంలో మేష లగ్నమందు ప్రభవమందినాడు
మా కృష్ణరాయడికి గురుడు పండెండో యింట నున్నాడు. కావుననే
సద్వ్యయం చేస్తాడు. లగ్నంలో శవిగాడు దాపురించిన కారణాన పితలాట
కాని కింత తావుంది. వాగ్దానానికి పాపార్ధళం వట్టింది. శుక్రగ్రహం శ్రీ
గ్రహం అయింది. కావుననే సఖాకంపం వెంటబడి తరుముతుంది. తృతీయ
కేతుయోగం. బుథాదిత్య యోగం కల్లాయి. చతుర్థి కేంద్రంలో పూర్ణచంద్రుడు స్వక్షేత్రంలో ఉండి, గురుదృష్టి కలిగి ఉండడం జాతళానికి
మహా శుభలక్షణం. అందుకనే దేశీయ విద్యల మీద పర్యవేక్షణము కుదురు
కుండి: పాండిత్యమూ ప్రాప్తించింది. శుకు దేశాదశ స్థానాన్ని విలుచుట
చేత, కావ్య నాటకాది సత్కళలు జాలువారాయి. కాని, ఒక్క చితం
మాత్రంఉంది. మహోతృష్టదశలో శుభ్రకీర్తులతో వెలుగొందవి సిన&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>foj90hm2u4lgs5vmwobuil9qvi4lzta</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:మధుర గీతికలు.pdf/60</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184021</id>
    <revision>
      <id>501925</id>
      <timestamp>2025-06-29T15:49:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Rajasekhar1961</username>
        <id>50</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'జాతకునకు యోగ భంగం కలిగింది. హేతు నిర్ణయభారం పొర మెరింగిన కార్తాంతీ కుంది కాని, మన యూహల కందరాని విషయం&quot;  బాల్యము :- కృష్ణరావు చిన్నతనంలో దుందుడుకుగా ప్రవర్తించేవాడు. బడి కూడా...'</comment>
      <origin>501925</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3631" sha1="bq8f9amfiu4i6603nvswhfqvmnasn0g" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;Rajasekhar1961&quot; /&gt;5&lt;/noinclude&gt;జాతకునకు యోగ భంగం కలిగింది. హేతు నిర్ణయభారం పొర మెరింగిన
కార్తాంతీ కుంది కాని, మన యూహల కందరాని విషయం&quot;

బాల్యము :- కృష్ణరావు చిన్నతనంలో దుందుడుకుగా ప్రవర్తించేవాడు. బడి కూడా మానివేశాడు. అయితే ఈ కాలపు ఆకతాయి వాళ్ళల్లా
ప్రవర్తించేవాడు కాదు. గోదావరిలో శవాలు తీయటం, ఆస్పత్రిలో రోగులకు సేవచేయటంవంటి కార్యక్రమాల్లో విమగ్న మయ్యేవాడు. అతడికి
తోడు ఇరవై, ముప్పైమంది మిత్రులుండేవాళ్లు. గోదావరితీకంలోనో '
మరోప్రాంతంలోనో ఆడుకునే అతగాడిని పట్టుకోవాలని ఎవరైనా ప్రయత్నిస్తే &quot;టైం&quot; మార్చి &quot;టైం&quot;లో పోయేవాడు. తనకోసం వచ్చే పంతుళ్ళ
నుంచి తప్పించుకోపటానికి మిత్రులనే అంచలంచలుగా వుంచేవాడు.
యుద్ధరంగంలో ప్రధానాధికారి తెలుసుకొన్నట్లుగా తాజా సమాచారాలను
ఎప్పటి కప్పుడు తెలుసుకొనేవాడు. భావకవులవలె కేవలం ప్రకృతివర్లనలతో తృప్తిపడక ప్రకృతి పంచియిచ్చిన అనుభవాలను మనసా, వాచా,
కర్మణా తెలుసుకోవటానికి పూసుకొని కృతికృత్యుడు కావటానికి ప్రయత్నించాడు. ఆవిధంగా కృతకృత్యులైన తెలుగు కవులలో అగ్రేసరుడుగా
కూడా నిలుస్తాడు. చిలుకలకు పలుకులు నేర్పి వాటి రాయబారంతో వీరేశలింగంగారి ఉద్యమాలకు తోడ్పడిన విషయం వీరికే చెల్లుతుంది, వారి
సమీనబంధువు పైడా రామకృష్ణయ్య శ్రేష్ఠి (కాకినాడ) గారు కందుకూరి
వారి ఉద్యమాలకు ఆ రోజులలోనే ముప్పైవేల రూపాయలివ్వటం జరిగింది. తన కుటుంబీకులు, బందువులు కందుకూరి వారికి బాసటగా విలబడితే వాళ్ళల్లో కలికితురాయి వంటివాడి కృష్ణరావుగారు,

సేవాభావంతో ప్రవర్తించే వేంకటకృష్ణయ్యను ఒకసారి వాళ్ళ
పెద్దలు పిలిస్తే చెట్టెక్కి కూర్చొని ఎంతకూ డిగ్గిరాలేదు. పది, యిరవై,&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>bq8f9amfiu4i6603nvswhfqvmnasn0g</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>సూచిక:వసుచరిత్రము.pdf</title>
    <ns>106</ns>
    <id>184022</id>
    <revision>
      <id>501940</id>
      <timestamp>2025-06-29T19:46:13Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>[[WP:AES|←]]Created page with ''</comment>
      <origin>501940</origin>
      <model>proofread-index</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="369" sha1="njeg7lpat6puwaygcv4y02qz87fcpd2" xml:space="preserve">{{:MediaWiki:Proofreadpage_index_template
|రకం=పుస్తకం
|శీర్షిక=[[వసుచరిత్రము]]
|భాష=te
|సంపుటి=
|రచయిత=[[రచయిత:రామరాజభూషణుడు|రామరాజభూషణుడు]],
|అనువాదకులు=
|ఎడిటర్=నిడదవోలు వేంకటరావు
|చిత్రకర్త=
|పాఠశాల=
|ప్రచురణకర్త=వావిళ్ళ రామస్వామిశాస్త్రులు అండ్ సన్స్
|చిరునామా=చెన్నపురి
|సంవత్సరం=1954
|ఆధారం=
|ISBN=
|OCLC=
|LCCN=
|BNF_ARK=
|ARC=
|మూలం=pdf
|బొమ్మ=1
|పురోగతి=MS
|పుటలు=&lt;pagelist /&gt;
|సంపుటాలు=
|వ్యాఖ్యలు=
|వెడల్పు=
|సిఎస్ఎస్=
|పేజీ మొదటి వరుస=
|పేజీ చివరివరుస=
}}</text>
      <sha1>njeg7lpat6puwaygcv4y02qz87fcpd2</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>501941</id>
      <parentid>501940</parentid>
      <timestamp>2025-06-29T19:46:46Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <origin>501941</origin>
      <model>proofread-index</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="368" sha1="kp39rb319vien1wjiukw92rgx314bjt" xml:space="preserve">{{:MediaWiki:Proofreadpage_index_template
|రకం=పుస్తకం
|శీర్షిక=[[వసుచరిత్రము]]
|భాష=te
|సంపుటి=
|రచయిత=[[రచయిత:రామరాజభూషణుడు|రామరాజభూషణుడు]]
|అనువాదకులు=
|ఎడిటర్=నిడదవోలు వేంకటరావు
|చిత్రకర్త=
|పాఠశాల=
|ప్రచురణకర్త=వావిళ్ళ రామస్వామిశాస్త్రులు అండ్ సన్స్
|చిరునామా=చెన్నపురి
|సంవత్సరం=1954
|ఆధారం=
|ISBN=
|OCLC=
|LCCN=
|BNF_ARK=
|ARC=
|మూలం=pdf
|బొమ్మ=1
|పురోగతి=MS
|పుటలు=&lt;pagelist /&gt;
|సంపుటాలు=
|వ్యాఖ్యలు=
|వెడల్పు=
|సిఎస్ఎస్=
|పేజీ మొదటి వరుస=
|పేజీ చివరివరుస=
}}</text>
      <sha1>kp39rb319vien1wjiukw92rgx314bjt</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/1</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184023</id>
    <revision>
      <id>501942</id>
      <timestamp>2025-06-29T19:47:07Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* పాఠ్యం లేనిది */</comment>
      <origin>501942</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="13" sha1="jrd8kg3tvmzhwj4n80k4xbgnqa9uxkx" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;0&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>jrd8kg3tvmzhwj4n80k4xbgnqa9uxkx</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>501943</id>
      <parentid>501942</parentid>
      <timestamp>2025-06-29T19:52:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దారు */</comment>
      <origin>501943</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="443" sha1="cgbjoxogwn80jjdd6j9vx41but5l3p7" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;3&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;{{p|ac|fs150}}వసుచరిత్రము&lt;/p&gt;
{{p|ac|fs125}}రామరాజభూషణుడు&lt;/p&gt;
{{Center|పరిష్కర్త}}
{{p|ac|fwb}}నిడదవోలు వేంకటరావు&lt;/p&gt;
{{Center|ప్రచురణ}}
{{p|ac|fwb}}వావిళ్ళ రామస్వామిశాస్త్రులు అండ్ సన్స్&lt;/p&gt;
{{Center|చెన్నపురి}}
{{Center|1954}}&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>cgbjoxogwn80jjdd6j9vx41but5l3p7</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/2</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184024</id>
    <revision>
      <id>501944</id>
      <timestamp>2025-06-29T19:52:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'ప్రథమ ముద్రణ పీఠిక &quot; కారణజమ్మం డై కవిని కాయము మెచ్చఁగఁ గావ్యకర్త యై భూరికళాకలాపుఁ డయి పొల్పువహించిన బట్టుమూర్తిచే నీరిత మై సుఖార్థ సదహీనవదాస్పద మైనయా వసు క్షారమణ ప్రవృత్...'</comment>
      <origin>501944</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4750" sha1="1hn4jaywvm6c8x35qkxdhrel482p5kc" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;ప్రథమ ముద్రణ పీఠిక
&quot; కారణజమ్మం డై కవిని కాయము మెచ్చఁగఁ గావ్యకర్త యై
భూరికళాకలాపుఁ డయి పొల్పువహించిన బట్టుమూర్తిచే
నీరిత మై సుఖార్థ సదహీనవదాస్పద మైనయా వసు
క్షారమణ ప్రవృత్తము సుసాధ్యము గాదు తలంచి చూడఁగన్.”
(సోమకవి.)
ఆంధ్ర ప్రబంధములలో వసుచరిత్ర ముత్తమోత్తమ మైనది. నిరర్గళమగు
కవితాధార, సహజములగు శబ్దాలంకారములు, ఉచితమగు శ్లేషనైపుణ్యము,
మనోజ్ఞ మగువర్ణనముగల యీయు తమ గ్రంథము రచించి విద్యార్థులకు సారస్వత
భిక్ష పెట్టి యశఃకాయుఁడైన రామరాజభూషణుని జీవిత చరిత్రము వ సుచరిత్రము
నిందలి సారస్వతవి శేషములు నెఱుంగుట ప్రతిభాషాసేవకునకును విధి యగుటచే,
బహుపర్యాయపఠ నబాసల్యమునను సారస్వతపోషకులగు బ్రహ్మశ్రీ వావిళ్ల వేంక
టేశ్వరశాస్త్రులవారి యాజ్ఞావళమునను బీరికను వ్రాయ దొరకొంటిమి. వసుచరి
త్రమువలనను హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానమువలనను గ్రంథకర్తనామము రామరాజ
భూషణుఁ డని స్పష్టమగుచున్నది. కులనిర్ణయమున ఓం దాచారములు గానరావు.
కృష్ణ దేవ రాయల కల్లుఁడును సదాశివరాయలను నామమాత్రమునకు రాజుగ నుంచి
విజయనగరసామ్రాజ్యము నేకథాటిగఁ బరిపాలించి మహాసంగ్రామములో, విజ
యముగడించిన వీరాధివీరుఁడు నగు (ఆళియ రామరాజువలన నీకవి బహువిధ
సత్కారముల నొందిన యదృష్టశాలి. రామరా జకాలమున సమకాలిక రాజు లందఱ
కంటె మిన్నయై పలుకుబడియందును వీరత్వమునందును ఐశ్వర్యమునందును నసమా
నుఁడై యుండి సారస్వతాభిమానముతోఁ బ్రకృతకవిని గూడఁ బలుమాఱు గౌర
వించి గ్రంథముల రచింపఁజేసి యంకితము నొందెను. నాటఁగో లెఁ దాను రామరాజుచే
షితుఁడుగాన కవి రామరాజభూషణుఁడ నని చెప్పుకొనుచు వచ్చెను.
'పూర్వనామ మీ యుభయ గ్రంథములయందును గానరాదు. వసుచరిత్రమునఁ
దిరుమలరాయలు కవిని ప్రశంశించుతనే
&quot;శ్రీ రామణీ తిపు మద
గ్రజ జయ శ్రీ లోలు నానాఃళూ
&quot;పారీణం క్&quot; బహుసంస్కృతాంధ్రకృతులం బల్మాఱు మెప్పించి క
త్కారుణ్యంబున రత్నహారవాయ వేదండా గ్రహారాధిన
త్కారం బుదిలి రామభూషణకవీ ధర్యుండ వీ వన్నిట?”
అని కవిని బ్రశంసించియున్నాఁడు. ఈ ప్రశంసవలస గ్రంథకర్తనామము
షణుఁ డని వ్య క్తమగుచున్నది. వసుచరిత్రము గద్యమునందు &quot;సాహిత్యర
రామరాజభూషణ&quot; యని చెప్పుకొనినాఁడు, హరిశ్చంద్ర నలోపాఖా&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>1hn4jaywvm6c8x35qkxdhrel482p5kc</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/3</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184025</id>
    <revision>
      <id>501945</id>
      <timestamp>2025-06-29T19:53:07Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'ü బ్రథమాశ్వాసము 58 వ పద్యములోఁ దనవృత్తాంత మీ క్రింది విధముగాఁ జెప్పు కొనియున్నాడు. సీ, “వనధిలంఘనకృపావర్థితో భయకవితాకళారత్నరత్నాకరుంద సకలకర్ణాటరీ ధురంధరరామవిభుడ శుభచిహ్...'</comment>
      <origin>501945</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5204" sha1="ag5ffj7qbszjb6515iknvit5hweiom3" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;ü
బ్రథమాశ్వాసము 58 వ పద్యములోఁ దనవృత్తాంత మీ క్రింది విధముగాఁ జెప్పు
కొనియున్నాడు.
సీ, “వనధిలంఘనకృపావర్థితో భయకవితాకళారత్నరత్నాకరుంద
సకలకర్ణాటరీ ధురంధరరామవిభుడ శుభచిహ్నవిభవయుతుఁడ
పసుచరి శ్రాదికావ్య శ్రీ తబహుసృవప్రాప్తి తా నేక రత్నప్లై వుండ
శాశ్వత శ్రీ వేంక టేశ్వరానుగ్రహనిరుపాధికై
శ్వర్యనిత్య ఆశుఁడ
తే.గీ. “శ్రీకరమహా ప్రబంధాంక సింగ రాజ, తిమ్మరాజ స్త్రీ యతనూజ ధీరసూర
పొత్త జుఁడ రామనృవభూషణాఖ్యసుకవి, నంకిత మొనర్తు నీ కావ్య మనమభక్తి.'
ఉదాహృతపద్యములు రెంటివలనను కవి కర్ణాట దేశాధీశ్వరుని గ్రంథరచి
నాచాకచక్యముచే మెప్పించినట్లును నుభయ గ్రంథగద్యలతో సమన్వయించి చూచిన
గ్రంథకర్తనామము రామభూషణుఁడని రామరాజభూషణుఁడని రామనృపభూష
ణుఁడని యుంటచే నిది బిరుద నామ మసుట కెంతమాత్రము సంశయింపఁ బనియుం
డదు. ఇతనినామము మూ ర్తియనియు బట్టుకులము వాఁడనియు గ్రహించుట కీకవి
కృతమని ప్రతీగలిగియున్న ఉత్పలమాలికలోని వగు
&quot;లొట్ట యిదేటిమాట పెనలాభులతో మొగ మోట యేల తా
D
రట్టడి బట్టుమూర్తీ కవిరాయనిమార్గ మెఱుంగఁ జెప్పితిన్. *
అను భాగమువలన రామరాజభూషణుని మూర్తి యని వ్యవహరించు వారనియు
నిందులకుఁ బీరికాదియం దుదాహృతమైన పద్యమునందలి బట్టుమూ ర్ధినామము,
బట్టుమూర్తి బావురుమని యేడ్చెనను నైతిహ్యము మఱియు సర్వవిధముల సేక
కృకమని విశ్వసింపఁబడు నరసభూపాలీయమునందలి కర్తపదమగు మూర్తి
నామము తార్కాణ యగుచున్నవి. నరసభూపాలీయము రచించిన మూర్ధికవియు,
వసుచరిత్రము, హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానములు రచించిరి. రామరాజభూష
ణుఁడు వేఱువేఱువ్య క్తులను వాద మొకటిగలదు. గాని యందు సత్యమున్న
టులఁ గానరాదు. భిన్నత్వము వాకొను వారిలోఁ గీర్తిశేషులకు వూండ్ల రామకృ
ష్ణయ్య పంతులు ప్రభృతులు ముఖ్యులు. మిగిలిన చరి త్ర విధులలోఁ జాలమంది యేక
త్వము నామోదించినవారే నరసభూపాలీయమునఁ గవి తన ప్రతిభాదికమును
వంశానుక్రమణికయు నీవిధముగాఁ జెప్పుకొనియున్నాఁడు,
“పీ. &quot;శత లేఖనీజద్యసంధాన ధౌరేయు ఘటికాశతగ్రంథకరణధుర్యు
ఆకు, ప్రబంధబంధాభిజ్ఞా నోష్ఠ్యనిరోష్ఠ్యజ్ఞు నచలజిహోక్తి నిపుణు
తత్సమభామోవితానజ్ఞు జహువద్య సాధి తవ్యస్తాక్షరీధురీణు
ఏకబంధోచితశ్లోక భాషాళృత్యు చతురునోవ్యనిరోమ్య వంకరజ్ఞా
'నమితయమ కాకుథీ, ప్రబంధాంక సింగ్, రాజును కతిమ్మరాజు పుత్ర ప్రసిద్ధం.
నరస వేంకటరాయభూషణసుపు ఈ నశుబంధని ధేయు శుభమూర్తి నామధేయః.&quot;.&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>ag5ffj7qbszjb6515iknvit5hweiom3</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/4</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184026</id>
    <revision>
      <id>501946</id>
      <timestamp>2025-06-29T19:53:27Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'పై పద్యమునందలి మూర్తికవి పూర్వులనామములు హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యా నమునందలి రామరాజభూషణుని పూర్వులనామములు సర్వవిధముల సరిపోవు చున్నవి. తండ్రి పేరు నూరపరాజనియు నతని బిరుదు నా...'</comment>
      <origin>501946</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5449" sha1="ogwwx01lq971xjf0jxubqnhoizrp33c" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;పై పద్యమునందలి మూర్తికవి పూర్వులనామములు హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యా
నమునందలి రామరాజభూషణుని పూర్వులనామములు సర్వవిధముల సరిపోవు
చున్నవి. తండ్రి పేరు నూరపరాజనియు నతని బిరుదు నామము వేంకటరాయభూషణుఁ
డనియు నిశ్చయింతుమేని యేకత్వము సర్వవిధముల నిర్బాధకము కాఁగలదు.
ఇరువురిశైలి యొకటి. కాలమొకటి. బిరుదము లొక్కతీరువె, ఇష్టదైవ మొకఁడె.
శావున రామరాజభూషణుని జన్మనామము మూర్తియై యుండును. ఇంతదనుక
నుపలభ్యములైన యీకవి పుస్తకములలో మొదటిది నరసభూపాలీయము, రెండ
నది వసుచరిత్రము, మూడవది హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానముగ నిశ్చయింపవచ్చును.
కీ॥ శే. కందుకూరి వీరేశలింగముగారు వసుచరిత్రమునకు నరసభూపాలీయము
లక్షణ
గ్రంథమనియుఁ దొలుత వసుచరిత్రము పిదప నరసభూపాలీయము రచింపఁ
బడినటులఁ దలంచిరి గాని యాయూహ కొన్ని యో బాధకములు గలవు. వరస
భూపాలీయ కాలమునాఁటికి దిరుమలరాయలు పట్టాభిషిక్తుఁడు గాలేదుగాన నాతని
నెఱ్ఱతిమ్మరాజని వాకొనఁబడెను. ఇంతియగాక నరసభూపాలీయముతో రామరాజు
ప్రశంస యీ క్రింది విధముగాఁ గావింపఁబడెను.
'ఖలు నతిద్రోహిసల్కము తిమ్మని హరించి సకలకర్ణాట దేశంబు నిలిపె
నతునివద్ధి
తునిఁ ఉత్సుతునిబట్టముగట్టి కుతుపనమల్క నక్షోణి నిలివెఁ
బదీలుఁ డై రాచూరు మందిగల్లు కప్పంబు చేయఁ గాంచి సపాదు సీమ నిలిపె
శరణన్న మల్క నిజామున కభయం బోనంగి తదీయ రాజ్యంబు నిలిపి
తే.గీ. నవని సంతయం రామ రాజ్యంబుచే నెఁ, దనగుణంబులు కవికల్పితములుగాఁగ
నలనియె వచింపఁ దత్కావ్యములను వెలయ, భూమి నొకరాజమాత్రుఁడే రాముథుఁడు.
ఆశ్వాం, పరం,
ఈపద్యమువలన నరసభూపాలీయరచనా కాలమునాఁటికీ రామరాజు సలకము
తిమ్మరాజును
సదాశివరాయలను రాజ్యమునఁ బ్రతిష్ఠించెననియుఁ
గుతపనముల్కనీ చెప్పఁబడిన ఇబ్రహీం కుతుపమాను బట్టాభిషిక్తు గావించెననియు
ఆలీ ఆదిల్ కు మందిగల్లు రాచూరు దుర్గములతో నున్న కళ్యాణపురము నొసంగె
ననియు హుస్సేను శరణాగతుఁడు కాఁగా వానిరాజ్యము వాని కోసం గెననియు
మూర్తికవి చెప్పియున్నాఁడు. ఈవిజయములన్నియుఁ జరిత్రముతో సమన్వయించి
తిమేని, క్రీ. శ. 1550 నాఁటివి, అప్పటికి మూర్థికవియు రామరాజు సత్కృతు
లొంది రామరాజభూషణుఁడు కాలేదు. ఇక్క తన నరసభూపాలీయము శ్రీ. శ.
1555 లోఁగ రచింపఁబడిన దనుటకు సంళయము లేదు. ఇఁక వసుచరిత్రమందుమా !
రామరాజు తల్లికోటయుద్ధములో వీరమరణము నొందిన పిదప నెఱతిమ పార్థివుఁడు
తిరుమల దేవ రాయనామముతో జీర్ణ కర్ణాట రాజ్యమును బునరుద్ధరించి మహమ్మదీ
యుల యలజడికి సహింపఁజాలక రాజధానిని చేసుకోండగఁ జేసిక్
జేసికొని పరిపాలిం&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>ogwwx01lq971xjf0jxubqnhoizrp33c</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/5</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184027</id>
    <revision>
      <id>501947</id>
      <timestamp>2025-06-29T19:53:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'iv చుట సూచింపఁబడెనని వసుచరిత్రమునందలి యీ క్రింది పద్యమువలన గ్రహింప వచ్చును. “తిరుమలరాయ శేఖరునిధీరచ మూర్ఖటరాళి యాజిభీ కరయన నేశ్వర ప్ర హితఖానబలంబున జక్కు నేయ ని ద్ధరఁ బెను...'</comment>
      <origin>501947</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4825" sha1="l1imn2o8ej63j1r0rlwjti3f01dceoc" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;iv
చుట సూచింపఁబడెనని వసుచరిత్రమునందలి యీ క్రింది పద్యమువలన గ్రహింప
వచ్చును.
“తిరుమలరాయ శేఖరునిధీరచ మూర్ఖటరాళి యాజిభీ
కరయన నేశ్వర ప్ర హితఖానబలంబున జక్కు నేయ ని
ద్ధరఁ బెనుగొండ కొండలు సుదద్వీప చర్మక పాలనలి ?
పరికరభూషితంలయి బల్విడిఁ గాంచె గిరీశ భావమున్.
33
వను. ఆ.1. జ. 39
వసుచరిత్రమును దిరుమల దేవరాయ లంకితము నొందునాఁటికి వార్ధకదశలో
నుండియుండును గాననే యం దాతని కుమారులు విక్రమములును గుమారుఁడు
శ్రీరంగరాయలు యువరాజ పట్టాభిషిక్తుఁ డగుటయుఁ జెప్పఁబడెను.
చ. “హరిపదభక్తి శీలం డగు నారమునాధనృపాలు కూర్మిసో
దరుఁడు సిరంగరాయ వసుధావరుఁ డాత్మ గుణ ప్ర మోదవ
తిరుమలరాయ శేఖర వితీర్ణ మహాయువరాజపట్టబు
ధుకుఁ డయి సర్వభూభువనధూర్వహశ సహించు నెంతయుజ్&quot;
వసు- ఆ-1. K-7.
రాజ్యము పెనుగొండకు మార్చిననుగూడ మహమ్మదీయుల దాడి తగ్గలే
దనియుఁ బై పద్యమువలన తిరుమల దేవరాయలు ముస్తఫాఖానుతో క్రీ.శ.1377లో
సంగర మొనరించి నష్టపడెననియుఁ బిదప తిరుమల దేవరాయలు కుమారులకు రాజ్య
మునొసంగి తాను విద్యాగోష్ఠులతోఁ గాలయాపనముఁ జేయుతఱి మూఁడవకుమా
రుఁడగు వేంకటపతిరాజు ఆలీ ఆదిల్షాతోఁ బెనుగొండలో సంగర మొనరించి
పరాజితుఁడై పెనుగొండవదలి చంద్రగిరి రాజధానిగఁ జేసికొని యట కాలము
గడ ఫెననియు నీక్రింది వసుచరిత్ర పద్యమువలనఁ దెలిసికొన నవకాశము కలుగు
చున్నది.
మ. “హరుఁ డాతారక శైలదుర్దమున నధ్యా సీనుఁడై రాజశే
ఖరవిఖ్యాతివహించుఁ జంద్ర గిరిదుర్గం అందు శ్రీ వేంకటే
శ్వరుఁ డొప్పె బహు రాజశేఖర సదాసం సేవ్యుఁ డై యార యి
ద్ధరబం టేలిక జానీ తద్గిరులకు దద్వల్ల భ శ్రీలకున్.”
వీనినన్నింటిని సమన్వయించి చూచితిమేని భట్టుమూర్తి శ్రీకృష్ణ దేవరాయల
సామ్రాజ్యమున నూత్నయౌవనము విద్యార్థిదశయుఁ గడపి తద్రాజ్యపతనానం
తరము నరసభూపాలకు నాశ్రయించి నరసభూపాలీయ గ్రంథరచనాముఖంబున
బహువిధసత్కారములనొంది వేంకటపతిరాయల యనంతరము రాజైన సలకము
తిమయను వధించి సదాశివరాయలను నామమాత్రముగ విద్యానగరరాజ్యమునకు
రోజును జేసి యావద్భూమండలమును రామరాజు పాలించులేటి నట నాళ్ల
నా శ్రయము
గల్పించుకొని, రసికుఁడగు రామరాజును బహువిధసంస్కృతాంధ్రకృతులచే
మెప్పించి “రత్న హారహయ వేదండా గ్రహారాది సత్కారములతోంది. రామరాజు&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>l1imn2o8ej63j1r0rlwjti3f01dceoc</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/6</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184028</id>
    <revision>
      <id>501948</id>
      <timestamp>2025-06-29T19:53:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'Y భూషణ బిరుదము దాల్చి సుప్రసిద్ధుఁడై 1565 లో జరిగిన తల్లికోట యుద్ధమున రామరాజు ఘోరమృత్యువునొంది విజయనగర రాజ్యము భిన్న భిన్న మైపోయిన పుడు తిరుమల దేవరాయలు పెనుగొండలోఁ గొంతకాల...'</comment>
      <origin>501948</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5385" sha1="6ak7wh2j40mkkt2lh8kdh6eajkyhbg7" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;Y
భూషణ బిరుదము దాల్చి సుప్రసిద్ధుఁడై 1565 లో జరిగిన తల్లికోట యుద్ధమున
రామరాజు ఘోరమృత్యువునొంది విజయనగర రాజ్యము భిన్న భిన్న మైపోయిన
పుడు తిరుమల దేవరాయలు పెనుగొండలోఁ గొంతకాలము జీర్ణకర్ణాట రాజ్యము
నుద్ధరించి పాలించుచున్న క్రీ. శ. 1577 ప్రాంతమునను, దరువాత, చంద్రగిరికీ రా
జకుటుంబము పోయిన కాలమునను కవి యీ రాజకుటుంబము నాశ్రయించి యుండే
ననియు క్రీ. శ. 1577 పైనను 1580 కిఁ గొంచెము పూర్వమునను వసుచరిత్రము
తిరుమల దేవరాయల కంకితము గావించెననియు విశ్వసింపవచ్చును. భట్టుమూర్తి
నరసరాజువలన నొందినసత్కారములు సామాన్యములైయుండును. దానశీలుఁడగు
రామరాజును తనవిద్యావివేకము చేఁ బలుమాఱు మెప్పించి రామరాజభూషణబిరుద
నామము వహించి యేనుగులు హయములు రత్నహారములు అ,
అగ్రహారములు
నొంది యైశ్వర్యశాలి యయ్యెను. వసుచరిత్రము తిరుమలరాయల కంకితము
నొసంగి కవు లేవరు నొందియెఱుంగని రత్నాభిషేక గౌరవము నొందెను. పిదప
నీతఁడు సమధి కై శ్వర్యములతోఁ దులఁదూఁగుచు నుండెననుటకు హరిశ్చంద్ర నలో
పాఖ్యానములోని యీపద్యపాదములు తార్కాణ కాఁగలవు.
&quot;వసు చరిత్రాది వ్య స్త్రీ తబహుసృవప్రాప్తి తా సేకరత్నాప్లవుండ
శాశ్వత శ్రీ వేంకటేశ్వరానుగ్రహానిరుపాధికై శ్వర్యనిత్యయతుఁడ.”
రామరాజభూషణుఁడు స్వప్రతిభాదికముచే సమితధనము ఆగ్రహారములు
మడిమాన్యములు గజతురంగాదులు సముపార్జించి పరితృప్తుఁడై తనయంతిమ గ్రంథ
మును రాను భద్రున కంకితము గావించుచుఁ దా నొనరించిన ధర్మకార్యములు
కృతిరచనాభిలాషము నీ క్రిందివిధముగా హరిశ్చంద్ర
నలోపాఖ్యానమునఁ బ్రశం
సించియున్నాఁడు.
సీ. “సుతులఁ బెక్కండ్ర శాశ్వతరామనామధన్యులఁజేసి పిలుచు భౌగ్యోదయంబు
రచితాగ్రహారంబు రామచంద్రపురాంకపూతం బోనర్చిన పుణ్య రేఖ
నవదివ్యభవనంబు నవరించి శ్రీరామవిభుఁ బ్రతిష్ఠించిన విపులమహిమ
రామసర్ నామరమణీయముగఁ దటాకము వినిర్మించిన ఘనయశంబు
తే.గీ. “సఫలతవహించు నీహరిశ్చంద్ర నలక థాయంగ నిబంధచి త్ర బంధ ప్రబంధ
మంకిత మొనర్పు రఘుధర్త కఖిలభర్త, గురుతరాభీప్సితము లెల్ల నొదవు నీకు.”
(ప్రథ. ఆ. జ 14.)
రామరాజభూషణుఁడు అగ్రహార ప్రదానము, శ్రీరామాలయనిర్మాణము,
సరోవర ప్రతిష్ఠ గావించి పరమార్థముగూడ సంగ్రహించియున్నాఁడు. ఇంతవఱ
శ్రీకవిని వాసస్థల మీదమిత్థమని రూపింపఁబడకపోవుట సంతోపకరము. ఈకవి జన
సము బట్టుపల్లెయనియు నిది రామరాజభూషణుని పూర్వులకు ప్రబంధాంకము
వారను నింటి పేరుగల వారికిఁ గృష్ణదేవ రాయ లొసంగిరని కీర్తి శేషులుగు. వీరేళలింగ
జన్మస్థా&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>6ak7wh2j40mkkt2lh8kdh6eajkyhbg7</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/7</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184029</id>
    <revision>
      <id>501949</id>
      <timestamp>2025-06-29T19:54:16Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'vi ముపంతులువారు వ్రాసియున్నారు. ఇది బళ్లారిమండలము పాలమండలము చెంత గలదని కొందఱును గడపమండలములోని పులివెందల చెంతగలదని కొందఱును జెప్పుచున్నారు. జటప్రోలు చెంతగలదని సురభివంశ...'</comment>
      <origin>501949</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5961" sha1="pa2ofo0pt0wo4y1xfvzeeb1eu0s7zyx" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;vi
ముపంతులువారు వ్రాసియున్నారు. ఇది బళ్లారిమండలము పాలమండలము చెంత
గలదని కొందఱును గడపమండలములోని పులివెందల చెంతగలదని కొందఱును
జెప్పుచున్నారు. జటప్రోలు చెంతగలదని సురభివంశ చరిత్ర కారులు చెప్పుచున్నారు.
కృష్ణామండలములోని మోదుకూ రె యీబిక జన్మస్థానమని మఱికొందఱు చెప్పుచు
న్నారు. ఇందలి సత్యనిర్ణయమునకుఁ బాటువడి రామరాజభూషణ ప్ర తిష్ఠాపితకీర్తి
చిహ్నముల నారయుటకు సోదర పరిశోధకులు పూనుకొనమి పరితాప కారణము,
శ్రీకృష్ణ దేవరాయలు విద్యానగరసంస్థానము పాలించుచు క్రీ. శ. 1530 లోఁ
గీర్తి శేషుఁడగునాఁటికి భట్టుమూర్తి విద్యార్థి దశ పూర్తి చేసికొని యాసంస్థాన
మున నుండెననియుఁ బిదప 1560 వఱకు జీవించి యశఃకాయము గైకొనియుండు
ననియు నితని జననము 1510 ప్రాంతమున నైయుండుననియు డెబ్బది యేండ్లకుఁ
బైఁగ జీవిం చెననియుఁ బూర్వో కవిషయసమన్వయము చేఁ దెలిసికొనవచ్చును. గాని
యీనిర్ణయమువలన వసుచరిత్రము రచించునాఁటికి అఱువదియైదు సంవత్సరముల
వయస్సు, హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము రచించునాఁటి కంతకంటె నెక్కుడువయ
స్సుండియుండును. ఇంతవార్ధకములో శృంగారరసపూరితనుగు వస్తుచరిత్రము ద్వ్యర్థి
శావ్యమగుహరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము రచించియుండునని మేము చెప్పఁజాలము.
వసుచరిత్రము నీకవి నరసభూపాలీయము రచించినపిదప కొంత కాలమునకుఁ
బూర్తిచేసి సత్కారాదులనొంది తిరుమలరాయల నానందపఱచియుండును. ఆవల
కవి సజీవిగ నుండియుంటచేఁ దిరుమల రాయపుత్రుల ప్రోత్సాహమున శ్రీరంగ
రాయల యువరాజ్యపట్టాభిషేకము వేంకటపతిరాయల చంద్రగిరిపరిపాలనము చేర్చి
యుండును. తరువాతఁ గొంతకాలమునకు రచింపఁబడినది హరిశ్చంద్ర నలో పాఖ్యా
నము, ఈరీతిగ యోచించినచో వసుచరిత్రము హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము
వయస్సు తీరకముందు రచించియున్నటుల నిశ్చయింప నగునుగాని యిందులకు
నాధారములు గానరామిచే వంగాదికమునందలి తుదియంశములను లక్ష్యమునం
దుంచుకొని కాలనిర్ణయ మొనరించితిమి. ఈసమన్వయమున కిచ్చగింపక కవుల చరి
త్రములో వీరేశలింగముపంతులు వారు రాయల కాలమున రామరాజభూషణణం
డుండి యుండఁడనియు నరసభూపాలీయము కవికృతమగు ద్వితీయ గ్రంథమనియు
శాసించిరని తోఁచెడిని,
రామరాజభూషణుఁడు సంగీతశాస్త్రమునందును, జ్యోతిశ్శాస్త్రమునందును
'యోగశాస్త్రమునందును, పరిజ్ఞానముగలవాఁడనియు వ్యాకరణశాస్త్రజ్ఞుఁడనియు
వసుచరిత్రము చెప్పక చెప్పుచున్నది. కృతినొందిన తిరుమల
దేవరాయలో రసికుఁడు,
సంస్కృతాంధ్ర సాహిత్య సంపన్నుఁడు. ఇతఁడు జయ దేవుని గీతగోవిందము పై
వ్రాసిన శ్రుతిరంజనియను వ్యాఖ్యానము మదరాసు ప్రాచ్యలిఖితపుస్తకాలయ
• ములోఁ గలదు. గీతగోవిందవ్యాఖ్య చెఱుకూరి లక్ష్మణసూరికృతముగఁ బ్రత్యంతర
ములు లభించుచున్న
వనియు “యథామదీయే ప్రసన్న రాఘవ వ్యాఖ్యా
రాఘవవ్యాఖ్యానే” అని&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>pa2ofo0pt0wo4y1xfvzeeb1eu0s7zyx</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/8</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184030</id>
    <revision>
      <id>501950</id>
      <timestamp>2025-06-29T19:54:34Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'vii యుదాహరించిన భాగములు లక్ష్మణసూరికృత ప్రసన్న రాఘన వ్యాఖ్యయందుఁ గలవు గాన తిరుమలరాయలు కారోపించిన శ్రుతిరంజని కర్తృత్వము విశ్వసనీయము గాదని శృంగార శ్రీనాథమునఁ బ్రభాకరశాస...'</comment>
      <origin>501950</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4848" sha1="l2f9th7afjcnihze7e17ylf0tnyyhwc" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;vii
యుదాహరించిన భాగములు లక్ష్మణసూరికృత ప్రసన్న రాఘన వ్యాఖ్యయందుఁ గలవు
గాన తిరుమలరాయలు కారోపించిన శ్రుతిరంజని కర్తృత్వము విశ్వసనీయము
గాదని శృంగార శ్రీనాథమునఁ బ్రభాకరశాస్త్రి గారు వ్రాసియున్నారు. శ్రుతిరంజని
వ్యాఖ్యాత తిరుమలరాయలు కాకపోయినను అతఁడు
రసజ్ఞుఁడు పండితుఁ డనుటకు
నీక్రిందియా ధారములు దృష్టాంతములు శాఁగలవు.
&quot;శ్రీ రామరాయే శ్రీ తభాగ ఛేయే శారీః పదం శాశ్వత మభ్యుపేతే.
తదనుభువ మశేషాం పాలయక్ రాజనీత్యా
పవనతనయ జేతాదానరీత్యామహత్యా
భరతమహితభూమా భౌతితస్యాను జనా
వరతిరుమలరాజస్సాహితీభోజరాజు.”
'వర్ధిష్ణు ప్రతిభావరి'
సుగలధి&quot; సారసాహితీనదధ్వ చారిభూరిధీరసా'
శాసనశ్లోశములు.)
ఆ. 2. వ 157
#
అ. 6. వ 102
ఈయు దాహృతాంశములవలనఁ దిరుమల దేవ రాయలు భాషా ప్రవీణుఁడనియు
సుధీలోలుఁడనియు విద్యావినోదియనియు స్పష్టమగుచున్నది.
రామరాజభూషణుని గ్రంథములు.
రామరాజభూషణుఁడు మూర్తినామముతో రచించిన నరసభూపాలీయము
లక్ష్యలక్షణవిశిష్టమగు నలంకార గ్రంథము. దీనికే కావ్యాలం కారసంగ్రహమని
నామాంతరము గలదు. నాటక లక్షణ భాగమును మాత్రము వదలి ప్రతాపరుద్రీయ
నాటకలక్షణ
మును నరసరాజున కంకితముగా నిం దాంధీకరింపఁబడెను. ఇందలి పద్యములు చాల
వఱకు వసుచరిత్రములోని పద్యములను బోలియున్నవి. నరసభూపాలీయము
రచించునాఁటికి మూర్తికవి తన ప్రతిభాదికము తానే చెప్పుకొనవలసినస్థితియందుంటచే
నెన్ని యో బిరుదాదికములను వాకొనెను. వసుచరిత్ర రచనము నాఁటికి అశేష
పండితమండితమగు రామరాజు సభాస్థలమునఁ బ్రముఖుఁడై సత్కారముల నొందుచు
జగ మెఱిఁగిన బ్రాహ్మణునకు జందె మెందుల కనుసామెతకు దృష్టాంతమయ్యెను.
కావుననే తన్నుఁ గూర్చి వసుచరిత్రమునందు విస్తరించి చెప్పుకొనఁడయ్యెను.
వసుచరిత్రము నరసభూపాలీయము నేకకర్తృత్వమనుటకు సుభయ గ్రంథములందు
సమానములగు పద్యములు గలవు. ఇది యేకకర్తృత్వ మనుటకు సాధకము.
శా. “ఆమోదంబున శ్రీనృసింహ విభుదా బాంభోనదు ల్సాగర
స్వామిం జెంద యశంబు మేఘములఁ బర్వం గల్గు వర్షాశర
త్సామానాధికరణ్యశంక నచటం దామోదరుం డొందు ని
ద్రాము ద్రానుగత శ్రీ మోదములఁ జిత్రం బేకశాలంబునన్.&quot;
ను. “రామవరు దానతో కటినీ వ్రాతంబు కల్లోలినీ
స్వామిం జెద యశంబు మేఘములఁ బర్వం గల్గి సర్దాశర
(నరస-ద్వితీ&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>l2f9th7afjcnihze7e17ylf0tnyyhwc</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/9</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184031</id>
    <revision>
      <id>501951</id>
      <timestamp>2025-06-29T19:54:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'viii త్సామానాధికరణ్యలబ్ధి నచటం జక్రాయుధుం డొందు ని ద్రాము ద్రానుగత ప్రబోధములఁ జిత్రం బేకకాలంబునజ్&quot;. శా, &quot;గంగం దాల్చితి వుత్తమాంగముననక్ గైగోలు గావించి త ర్ధాంగీకార మనం బురంధ...'</comment>
      <origin>501951</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5207" sha1="1lkp3k225x91l0n9r84bduw7mi7o451" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;viii
త్సామానాధికరణ్యలబ్ధి నచటం జక్రాయుధుం డొందు ని
ద్రాము ద్రానుగత ప్రబోధములఁ జిత్రం బేకకాలంబునజ్&quot;.
శా, &quot;గంగం దాల్చితి వుత్తమాంగముననక్ గైగోలు గావించి త
ర్ధాంగీకార మనం బురంధ్రి నిను వామాంగంబునం దాల్చ నే
శృంగారోన్నతిఁ జూడు మంచు గిరిజన్ శీర్షాపగా బింబిత
స్వాంగానందితఁ జేయ, శంభు:డు నృసింహాధీశునిం బ్రోవుతక,”
కా. “ఆనందాకిని మాళిఁ దాల్చి నను నిర్ధాంగీకృతం జేసి తొ
నౌ మే లేలని యార్య యల్లఁ బ్రణతుండై తత్పదాంభోజయో
గామర్షంబున గంగయం నొరయఁ జూడాభోగ సమ్యక్క . మగా
సామర్థ్యంబున నేఁడు శంభుఁడు కృతిస్వామిం గృవం బోపుకక్షా.&quot;
వసు. ఆ. 1. వ.
(సరసభూపాలీయము.)
(వసుచరి త్ర ము.)
ఇటులే పోలికగలపద్యము లుభయ గ్రంథములనుండి వెక్కు. లుదాహరింప
వచ్చునుగాని వి స్తరళంక చే వదలుచున్నారము. ఇంకఁ బ్రకృతమగు వసుచరిత్రమును
దానిరచనావిధానమును గుఱించి తెలిసికొనుట యవసరమగుటచే వసుచరిత్రము
వంక కొకమాఱు దృష్టి మఱలింతము,
వసుచరిత్ర మాంధ్ర భాషలోఁగల ప్రశస్తగ్రంథములలో నొకటి. ఇందు
రామరాజభూషణుఁడు తనయావచ్ఛక్తి నుపయోగించి యున్నాఁడు. ఇతఁడు యమ
శాది శబ్దాలంకారములకుఁ బాటువడక శ్లేషలు ధ్వనులు శ్రుతిరంజకమగు నను
ప్రాసాలంకారములు, ముక్తపదగ్రస్తములు చెప్పియున్నాఁడు. చిత్రకవిత కొండొ
కిచో శ్రుతిపేయముగా నున్నను నందు నిరుపయోగపదాడంబరము నిండి యర్థ
గ్రహణమునకు వీలుకలుగదు గావునఁ దొల్లిటి యాలంకారిక శిరోమణులు చిత్రకవి
తను యమకాదుల నీక్రిందివిధముగా గర్హించియున్నారు.
“ప్రాయేణ యమజే చిత్రే రసపుష్టి గ్నవిద్యతే”
&quot;కావ్యాంతర్గడు భూతా యా పారు నేహ ప్రపంచలే”
(విశ్వనాథపంచాననుఁడు )
తఱచుగా యమకము చిత్రకవిత లోనగువానివలన రసపుష్టి నశించుననియు
బంధములు కావ్యమునకుఁ బుండువంటి వనియు నుదాహృత శ్లోక భావము, వసుచరిత్ర
మున బంధకవితయు గర్భ కవితయు లేదు. అందందు యమకములు కానవచ్చిన
ననియు సాహిత్యరసపోషణుని యమృతవాణినుండి వచ్చినవగుటచే నందు రస
ప్రతిబంధము కొనరాదు. రామరాజభూషణుఁడు సంగీతక పౌరహస్య నిధి యగు
టచేఁ బఠ నానుకూలముగ లయగ్రహించి, యమప్రాసాలంకారములు విశేషించి
యుపయోగించియున్నాఁడు, శబ్దాలంకారరచనాకౌశలము రామరాజభూషణుని
యెడల సహజమగుటచే నలంకారాభిరామములగు పద్యములలో మచ్చువకేని
వ్యర్థ వాక్యముగాని భావలోపముగానీ కానరాదు. శబ్దాలంకారమగు ననుప్రాస
ములు నిండియున్న యీ క్రిందిపద్యములలో భావలోపము గాని వ్యర్థపద
వ్యర్థపద ప్రయో&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>1lkp3k225x91l0n9r84bduw7mi7o451</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/10</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184032</id>
    <revision>
      <id>501952</id>
      <timestamp>2025-06-29T19:55:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'ix గముగాని కొనరాక పదససౌకర్యము శ్రోత్ర వేయమునై యెంత మనోజ్ఞముగ నున్నదో చూడుఁడు. సీ. “ఒకచాయ ననపాయ ఒక గేయ సముదాయ మొకసీమ సానామయూరనినద మొకవంక నకలంక మకరాంక హయ హేష లోక వ వన దేవ యువతి...'</comment>
      <origin>501952</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5468" sha1="5rioyrnlnvulauhje3touln8jpk0k78" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;ix
గముగాని కొనరాక పదససౌకర్యము శ్రోత్ర వేయమునై యెంత మనోజ్ఞముగ
నున్నదో చూడుఁడు.
సీ. “ఒకచాయ ననపాయ ఒక గేయ సముదాయ మొకసీమ సానామయూరనినద
మొకవంక నకలంక మకరాంక హయ హేష లోక వ వన దేవ యువతిగీతి
ఒకచెంత సురకాంత లక్కంతతత నాద 'మొకదారి వనశారికోదితంబు
ఒకయోరఁ బటు చారణకు మారఫణితంబు లొకదండ పలిమండలికలగాన
తే. 'మొక్క మొగి మ్రోయఁ గదళీగృహోపపన్న, కొన్న రీబ్బందబృందసంగీతగీతి
నమరు నతివేలతోలాహలములకలిమి, సమరు నీయద్రి కోలాహలాఖ్య మొక్కో!&quot;
సీ, &quot;లలనా
జనాపొంగవల నావపదనంగ తుల నాభికాభంగదోః ప్ర సంగ
మలసాని విలోలదళ నవరసాలఫలసాదరశు కాలపనవిశాల
మలినీగ రుదనీక మలి నీళృతధునీక మలినీ సుఖితకోక కులవధూక
మతికాంతనల తాంతలతి శాంతరని తాంతరతి కొంకరణతాంతసుతను శాంత
తే. మకృఠశా మోదకురవ కావికలవకుల, ముకులసకలవనాంక్ష ప్ర మోదచలిక
కలితకలకంఠకులకంఠ కాకలీవి, భాసురము వొల్చు మధుమానవాసరంబు. '
عبية
వసుచరిత్రమునఁ
క. “వీనులవిందై యమృతపు సోనలపొందై యమందనుమ చరదళినీ
గానము
కందై యారవ, మానంద బ్రహ్మమైన నధిపతి పల్కెన్.”
ఇట్టి యనుప్రాసాద్యంతనియమపద్యములు వసుచరి త్రమునఁ క
గలవు. అందు భావసమృద్ధికిఁ గవితా గాంభీర్యమున కొట్టి కొఱంత గానరాదు గాని
యాపలి క వులీశ బ్దాలంకారములలో వసుచరిత్రము ననుకరింపఁబోయి మా త్రము
కృతార్థులు కాఁజాల రైరి. వసుచరిత్రమునందు ముఖ్యముగాఁ జూడఁదగినది శ్లేష,...
ధ్వని రామరాజభూషణుఁ డిట్టి శ్లేషలను విదూషకుని చరిత్రము చెప్పించుతావునను,
చిదూసుకునిచరిత్రము
శు శ్రీమతిగర్భధార ణాక థావసరమునను మిగుల మనోజ్ఞముగాఁ జెప్పియున్నాఁడు.
కృత్యాదియందలి కృతిపతి వంశావతారమునందును చంద్ర మలయానిలమైన భాద్యు
పాలంభనములందును రామరాజభూషణుఁడు తన శ్లేషనైపుణ్యము వెల్లి విరియించి
యున్నాఁడు. ఇంతయేల వసుచరిత్ర మునందు శ్లేష యో ధ్వనియో శబ్దాలం కార మో
అపూర్వమగు భావ సౌష్ఠవమో వర్ణనాచమత్కారమొ లేనిపద్య మరుదనుట సాహ
సముగాదు.
వసుచరిత్రమునందు క్లే శీక్యాదివృత్తులు వైదర్భాదిరీతులు మాధుర్యాది
గుణములు ద్రాదిపాకములు శృంగారాదరసములు ఉద్దీపనవిభావాది సంభోగ
శృంగార భావములు లోనగునరసభూపాలీయమునందలి కావ్యగుణములకు లక్ష్యము
జైనపద్యములు చాలగలవు. వీనినిబట్టియే వసుచరిత్రము నరసభూపాలీయము
నకు లక్ష ్య గ్రంథమనుటలో విమర్శకులు సంశయింపకున్నారు. వసుచరిత్రమునందలి
కథావస్తువును భట్టుమూర్తి భారతమునుండి గ్రహించెను. కాని మూలకథను
ఔచితినిబట్టి స్వతంత్రించి తన ప్రబంధమునందుఁ చెక్కు విధముల మార్చి పరిహారము
నిట్లు చెప్పినాఁడు.
పసు B&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>5rioyrnlnvulauhje3touln8jpk0k78</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/11</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184033</id>
    <revision>
      <id>501953</id>
      <timestamp>2025-06-29T19:55:25Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'ఉ. &quot;శేవల కల్పనాకథలు కృత్రిమరత్నము కాద్యసత్కృతుల్ వావిరిపుట్టురత్నము లవారితసక్క వికల్ప నా విభూ పూర్వవృత్తములు సానలఁ దీరిన జాతిరత్నముల్&quot;.” భారతములో నింద్రుఁడు వసురాజుతపమ...'</comment>
      <origin>501953</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5605" sha1="lfvep9q9ze22cklsa1ejgw2vn0y8qld" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;ఉ. &quot;శేవల కల్పనాకథలు కృత్రిమరత్నము కాద్యసత్కృతుల్
వావిరిపుట్టురత్నము లవారితసక్క
వికల్ప నా విభూ
పూర్వవృత్తములు సానలఁ దీరిన జాతిరత్నముల్&quot;.”
భారతములో నింద్రుఁడు వసురాజుతపమునకు మెచ్చి విమానాదిక మొసంగి
నటు లుండఁ గోలాహలు నెగమిటి భువన క్షేమము సంతరించినందుల కోసంగి
నటుల మార్పఁబడెను. వసురాజునకు గిరికాపరి గ్రహణము నాఁటి కేవురుపుత్రు
లున్నటు లుండ రామరాజభూషణుఁడు వసురాజు సవివాహితుఁడాయని యనుమా
నించువిధముగఁ జిత్రించెను. వసురాజు వేటకేగి గిరికను స్మరింప రేతస్థలనమగు
టయు నతఁ డారేతస్సు గిరికకడ, చేర్చుటయు లోనగుకథాంశము లీప్రబంధము
నందుఁ దొలంగింపఁబడెను. ఇవియన్నియుఁ గథాకల్పనమునకు రామరాజభూష
ణుఁడు పెట్టిన మెఱుంగులు, ఇన్ని మెఱుంగులు పెట్టినను వసుచరి త్ర మునందుఁ గథా
కల్పన మున్నటులఁ దోచదు. (వర్ణనములు, కల్పనములు, భావములు, కవితాసౌష్ఠ
ఁబాటు కథాసౌష్ఠవమును బాటింపకపోవుట యొక గొప్ప కోఱంత. కావు
ననే వసుచరిత్రమును రసికులు సారస్వతకపరిచయమునకుఁ బఠింతురు గాని కథాపఠన
మునకుఁ బఠింపకున్నారు. వసుచరిత్రమునందలి కథాకల్పనలోపములను గూర్చి
రక్తాక్షి సంవత్సరపు టుగాది సంచిక యందు వసుచరిత్రము చంద్రికాపరిణయముల
కథావ స్తునిర్మాణమను వ్యాసములో నిటుల వ్రాసియున్నారము.
&quot;వసుచరిత్రము కేవలము లక్ష్య గ్రంథము. అందుఁ గ థాపరికరములు చాలి
నన్ని లేవు. . శబ్దాలంకారములు, శ్లేష, వైదగ్ధ్యము, వర్ణననైపుణ్యము, పదాడంబ
రము మాత్రము శానవచ్చును. ప్రతిపద్యము నూతన భావమును వెల్లడించును.
రసము వెదజల్లును. భాషామాధుర్యము తేటపడును గాని యాపద్య రత్న ములఁ
గథాసూత్రమున, గ్రుచ్చ వీలు లేదు, భట్టుమూర్తి సాహిత్యరసపోషకుఁడు సంగీత
రహస్యనిధి, ఔసుచరిత్రములోని ప్రతిపద్యము నాయంశమునె వెల్లడించును. సాహి
త్యరసపోషణునకు రసపోషణమున నేమిఱంత , భట్టుమూర్తి సాహిత్యసము
ద్రమును మధించి పద్యరత్నములను బ్రోగుచేసెను, సానఁబట్టెను, క్రొత్త మెఱుం
గులు వేలయించెను. సాహిత్యపీఠమును బాలించు భారతికి రత్న సమూహము
నొసంగెనేశాని కథాసూత్రమున నంద చంద ముగ
గ్రుచ్చి యొసంగఁజాలక
పోయెను.”
వసుచరిత్ర మునందుఁ బ్రథమాశ్వాసమున సహజశోభాభిరామముగ నొప్పు
వనలక్ష్మి యలంకృతమైనవిధము మనోహరతరముగఁ జెప్పఁబడినది. రెండవయాశ్వా
సమునందలి శుక్తిమతీకోలాహలుల సంగమఘట్టము శ్లేషాలంకారవృతమై కవికిఁ
గలయపార ప్రతిభాతిశయమును వెల్లడించుచున్నది. కథాంశము నటుంచినచో
కోలాహలుఁడు యౌవనోన్మాది. శుక్తిమతి భీరువుగ స్ఫురించును. ఇట శ్లేషరూపముగ
వర్ణద్వయముఁ జెప్పుటలోఁ గవి లోకో తరమార్గముల నన్వేషించెను. మూఁడవ&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>lfvep9q9ze22cklsa1ejgw2vn0y8qld</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/12</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184034</id>
    <revision>
      <id>501954</id>
      <timestamp>2025-06-29T19:55:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'xf యాశ్వాసమునఁ గపటజటిలుని వంచన ప్రసంగము సమయోచిత వాధోరణి వేష ధారణము మిగులఁ బ్రశస్తతరము. నాలుగవయాశ్వాసమునందలి మన్మథాద్యు పా లంభనములు మంజువాణి దౌత్యము గిరి కాసాంత్వనము మొద...'</comment>
      <origin>501954</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5623" sha1="5cno8jak1pnwj7sfkvzdr3n28awu7ii" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;xf
యాశ్వాసమునఁ గపటజటిలుని వంచన ప్రసంగము సమయోచిత వాధోరణి వేష
ధారణము మిగులఁ బ్రశస్తతరము. నాలుగవయాశ్వాసమునందలి మన్మథాద్యు పా
లంభనములు మంజువాణి దౌత్యము గిరి కాసాంత్వనము మొదలగువర్ణ నాంశములు
మనోజ్ఞతరములు, ఐదవయాశ్వాసమున నింద్రుఁడు వివాహసంధాన మొనరించి
ప్రత్యేక నగరమును నిర్మించుట, చుట్టపక్కముల నాహ్వానించుట పెండ్లికూతునిఁ
జేయుటతోఁ గడచినది. ఇందుఁ గ థాంశము చాల తక్కువ, ఆఱవయాశ్వాసము
యథాశాస్త్రీయవివాహము గిరికను బుద్ధులఁ జెప్పి యత్తవారింటికిఁ బంపుట. వసు
రాజు తనగృహమున నొక శుభముహూర్తమునందు గిరికతో సమాగమోత్సవ
ఈక థాంశముల రామరాజభూషణుడు శ్లేషనైపుణ్యము,
మొనరించుకొనుట.
వర్ణన సౌష్ఠవము, ఉచీతపదప్రయోగము సంగీతసాహిత్య వేతృతచే నిండారఁ జేసి
వసుచరిత్ర మున నద్వితీయముగా రచించెను. మనుచరిత్ర భావచ్ఛాయలు శృంగార
నైషధశృంగార శాకుంతలాదిభావచ్ఛాయలు గొన్ని వసుచరిత్రమునఁ గలవు. అవి
యన్నియు రామరాజభూషణుని బహు గ్రంథ పరిచయమునకుఁ దార్కాణములు
కాఁగలవు. 1
వసుచరిత్రమునందలి నాటకరీతులు
రామరాజభూషణుఁడు ప్రకృతకావ్యమునఁ గొన్ని యెడల నాటకరీతులను
జూపి యా కాలమున రసికులకుఁగల నాటక పఠనాభిలాషను సూచించియున్నాడు.
ఇట్టి నాటకరీతులు ప్రభావతీ ప్రద్యుమ్న మునందుఁ దక్క నితర గ్రంథములందుఁ
గొనరావు, విదూషక పాత్రమును రాజు వెంటఁగొని తెచ్చుట నాటక కవులయెడం
గాననగును, అతఁడు రాజున కిష్టప్రియాఘటనమునఁ బాటువడి కథాకల్పనమునకుఁ
దీయరాని సంబంధము గలవానిగ నాటక కవులు సృజింతురు. రత్నావళి, శాకుంత
లాదులు కేవల విదూషక ప్రాముఖ్యమిళితములు. వసుచరిత్రమునందును నటులే
విదూషకుని కార్యనైపుణ్యము నాట కానుకూలముగ నభివర్ణింపబడినది. వసురాజు
గిరికను సందర్శింప నేతెంచుట, విదూషకుఁడు కుమారికల దరియ నేగుట, మంజూ
వాణీ రాజుచెంత నవకాశము పురస్కరించుకొనుట లోనగురసవత్క థాఘట్టములు:
మంజువాణీచే గిరి కాజన్మవృత్తాంతమును వసురాజు చాటున నుండ విదూషకునకుఁ
జెప్పించుట, పరస్పరసంభాషణసందర్భములు, నాటకరీతులను సమస్తవిధముల నను:
కరించియున్నవి. చెలిక త్తియలు గిరికపాటయందు యతిలియ్యమై యున్నదన యతి
'వేషమున విదూషకుఁ డేతెంచుటయు, తుమ్మెద బాధ సపనయింపఁ గలహంసీరా
దాయె ననుకొనునంతలో మాతృసఖియగు కలహంసి వచ్చుటయు, దుష్యంతుని
యొద్దనుండి శకుంతలవలె రాజువద్దనుండి గిరిక హేత్వంతరములఁ బురస్కరించి
కొని మోముద్రిప్పుచుఁ బోవుటయుఁ బ్రసంగావసరమున వసునామము విని గిరిక
యూరడిల్లుటయు లోనగునవి నాట కానుకూలములగు పాత్రప్రవేశసూచనము .
లుగాఁ జెప్పవచ్చును. ఇంతయేల కృత్యాదిపద్యము కథాసూచనముగను గృత్యంత&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>5cno8jak1pnwj7sfkvzdr3n28awu7ii</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/13</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184035</id>
    <revision>
      <id>501955</id>
      <timestamp>2025-06-29T19:56:01Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'xii మందలీశాంతిభరత వాక్యమును ప్రశస్తియను నిర్వహణసంధ్యంగమునకుఁ బోలికగా నున్నవి. వసురాజు గిరిజాదులను దర్శించుటకు వంచకయతివాక్సహాయమును బురస్కరించుకొని ప్రవేశించుట వంది మా...'</comment>
      <origin>501955</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4776" sha1="k6ourkcypjd8meb5hd4v8zbelhdhrhp" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;xii
మందలీశాంతిభరత వాక్యమును ప్రశస్తియను నిర్వహణసంధ్యంగమునకుఁ బోలికగా
నున్నవి. వసురాజు గిరిజాదులను దర్శించుటకు వంచకయతివాక్సహాయమును
బురస్కరించుకొని ప్రవేశించుట వంది మాగధ త్రాదికముతో
వంది మాగధస్తో శ్రాదికముతో యవనిక చాటు
నుండి రాజపాత్రము వచ్చునటులుగా నీ క్రిందివిధమున రామరాజభూషణుఁడు
మనోహరముగాఁ జెప్పియున్నాఁడు.
మ. &quot;ఇది సంధింపఁగ వేళ యందు వసురాజేంద్రుండు నీరం భ్రనీ
రదవార ప్రతిసీర వెల్వడిన తారాభర్తలీల లతా
ఛ్ఛదసం ఛాదికఁ బాసి నిళ్చె వెదుటర్ సొరంగ రాగ భమ
న దర్భంగీరుతి వందిమాగధీకథామాధుర్యముం చెల్పఁ గాన్.”
وو
3 అశ్వా. 5. 45
ఆకాలమున నాటకరంగములలోఁ బ్రధానపాత్రము ప్రవేశించినపుడు
తెరలు కొంచెముకొంచెము
కొంచెము కొంచెము సడలించువిధము క్రమక్రమముగాఁ బాత్రధారి
యొక్క ముత్తెముల పట్టయు నొసలు మోముదోఁచువిధము చంద్రోదయావసర
మును బురస్కరించికొని యీ క్రింది విధముగ రామరాజభూషణుఁడు మనోహర
తరముగా నభివర్ణించియున్నాఁడు.
మ. “హరిదంభోరుహలోచన గనరంగా భోగరంగత్తమో
భర నేపథ్యము నొయ్యనొయ్య సడలింపజే రాత్రి శైలూషిక
వరుసī మా_క్తికపట్టముకొ నిటలముక్ వక్త్రంబునం దోఁచె నా
హరిణాంకాకృతి వొల్చె రేకయి ంగసబై బిజమై తూర్పునన్.” చతుర్థాశ్వాసము. ప.17
మఱియొకచోట రామరాజభూషణుఁడు తెర నాకకముగా సడలింపఁ
గథాపాత్రములు ప్రేక్షకులకు గోచరించువిధము గూడ నీ క్రింది విధముగాఁ జెప్పి
యున్నాఁడు. దీనిచేఁ గవికి నాటక సంప
ప్రదాయములఁ బ్రబంధములలోఁ బ్రవేళ
పెట్టుటలోఁగల యభిరుచి తేటతెల్లము గాఁగలదు.
సీ.
...
నిఖిలభూములు జపనిక వాపదారున నెదిరిన ట్లై
తోఁచు నింతులార
చతుర్థాశ్వాసము, ప. 59
ఇంతియగాక, మంజువాణీ యా కాశీయానమునఁ బోవునపుడు భూమి కని
పించిన దని వర్ణించిన భాగము శాకుంతలమునందలి దుష్యంతుఁడు రథ మాకాశము
- నుండి క్రిందికిదిగునపుడు గోచరించినభూమిని వర్ణించినశ్లోకముతోడను, కోలాహలా'
దులు అత్తవారింటికిఁ బంపునపుడు గిరికకు బుద్దులు చెప్పుట శకుంతల న
టికీఁ బంపుతఱి కణ్వమహర్షి బుద్ధులు చెప్పిన శ్లోకముతోడను బోలియున్నవి. తెలుఁ
సత్తవారిం
గునం దింకను రమణీయత సమకూర్పఁబడినది. ఇటులే కొన్ని చోటుల నింకను నాట
శాసకరణనుఁలు నాటక చ్ఛాయలు గూడఁ గలవు...&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>k6ourkcypjd8meb5hd4v8zbelhdhrhp</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/14</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184036</id>
    <revision>
      <id>501956</id>
      <timestamp>2025-06-29T19:56:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'xiii విదూషక వసుచరిత్ర మునందుఁ గొన్ని లోపములు గూడ లేకపోలేదు. ముఖ్యములగు వ్యాకరణసంశయములు ఆలంకారిక సందేహములు వ్యాఖ్యానమునం దాయాతావు లలోఁ జర్చించియున్నారము, కావున వీ సరళంకచే...'</comment>
      <origin>501956</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5664" sha1="gr81tntnl1eevufv7fr5bj9j3lhblfz" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;xiii
విదూషక
వసుచరిత్ర మునందుఁ గొన్ని లోపములు గూడ లేకపోలేదు. ముఖ్యములగు
వ్యాకరణసంశయములు ఆలంకారిక సందేహములు వ్యాఖ్యానమునం దాయాతావు
లలోఁ జర్చించియున్నారము, కావున వీ సరళంకచే నిట వదలితిమి.
పాత్రమువలనీ ప్రయోజనము కథయందుఁ గలదుగాని యీపాత్రము కథారంగము
నుండి నిష్క్రమించుపట్టునఁ గవి సామాన్య ప్రబంధధర్మము లవలంబించెఁగాని తన
కల్పనావిదగ్ధతఁ బ్రకటించియుండ లేదు. మంజువాణీ కనవసరముగా నాకాశసంచార
శక్తి, కామరూపధారణశక్తి యొసంగి 'యాయన కమానుషధర్మముల నారోపిం
చుట, కొండొకచో సామాన్య సఖిగ నుపయోగించుటలోఁ గవియాళయము బోధ
యగుటలేదు. వసురాజు పరిజనులతో రథసహాయమునఁ జేరవచ్చిన ప్రదేశమునుండి
వసు రాజపురముఁ జేరుటకు మంజువాణి కాకాశయానముఁ జెప్పుటలోఁ బ యోజన
మంత'గాఁ గానరాకున్నది. గిరిక జాబిల్లి వెలుంగుల కోరువఁజాలక పరితాపము
నొందుచున్న సమయమున మంజువాణీ తదభీష్ట క్రియాధుర్యయై
తే, &quot;అబ్జముఖులార యేఁబోయి యచలకన్య, యుత్తలముఁ దెల్పి నసురాజుచిత్త నురసీ
వత్తు నత్యంతశుభవార్త దెత్తు (ననుచుఁ, గొమ్మ హారంబు పూని యేఁగుటయు నిచట.)”
జాల
పై విధముగ నేగెను, తరువాత గిరిక నోదార్పుచు వసు రాజు చెంతనుండి
వచ్చితినని తాను కార్య వేగమ్మున నంబరోత్పతన కౌళల మొందితినని తెలుపుచు
నధిష్ఠానపురవర్ణనము విటవిటీకృత్యములు రాజశయనమందిరము తనపాంచాలీరూప
ధారణము రాజు పరితాపోక్తులు లోనగు ప్రబంధోచిత ప్రసంగముతోఁ
కాలము మంజువాణి గడపినది. రాజున కీపె యంత్ర పాంచాలియైనదియు నా కాళ
గమనమున వచ్చినదియుఁ దెలియదు. కాననే త్వరగఁబోయి తనయంగుళీయకము
గిరిక కిచ్చి యాయమప్రాణము కాపాడు మనెను. దీనిని బట్టిచూడ మంజువాణి
ప్రగల్భమునకు నాకాశగమన మొందినటులు వాకొ నేననియె తలంపవలసివచ్చును.
లేకున్న కవి వసురాజు విమానయానక థాంశము నాధారపఱచికొని ప్రబంధము
రచించినట్లు మంజువాణి యాకాశయానశక్తి నాధారపఱచికొని వేరొక ప్రబంధము
చెప్పవలసివచ్చును. ఎటులైననేమి మంజువాణి వసురాజునొద్దకుఁ బోయివచ్చితినని
చెప్పు ప్రసంగము కథకు సంబంధించినదిగాఁ గనుపించుటలేదు. ఈయవకాశమును
గల్పించుకొని కవి తన కవితా ప్రతిభఁ జూపుటకు: గథాంశము గమనింపక యత్నించె
సిని తోఁచును. ఈస్వల్పాంశములు విడచితిమేని ససుచరిత్రము లోకోత్తర గ్రంథ
మనుటలో సంశయము లేదు. వసుచరిత్రమును జూచి యనేకులు ఆ నియమములఁ
బాటించి ప్రబంధములు వ్రాసిరి. అట్టివానిలో చంద్రికాపరిణయము, శకుంతలా
పరిణయము, రసికజనమనోభిరామము, కవిరాజమనోరంజనము లోనగునవి చాలవు
కనుకరణ గ్రంథములే. ఇంతియ కాక యొకానొక సంస్కృతకవి వసుచరిత్ర
యథారూపముగ సంస్కృతీకరించి రామరాజభూషణుని భావములు, దేవభాషలోఁ&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>gr81tntnl1eevufv7fr5bj9j3lhblfz</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>వసుచరిత్రము</title>
    <ns>0</ns>
    <id>184037</id>
    <revision>
      <id>501957</id>
      <timestamp>2025-06-29T19:58:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>[[WP:AES|←]]Created page with '{{తలకట్టు  | శీర్షిక = [[వసుచరిత్రము]]  | రచయిత = రామరాజభూషణుడు  |అనువాదం =  | విభాగము  =   | ముందరి =   | తదుపరి = [[వసుచరిత్రము/పీఠిక|పీఠిక]]  | వివరములు =   |సంవత్సరం = 1954 }}  &lt;pages index=&quot;వసుచరిత్రము.pdf&quot; from=1 to=1 /&gt;'</comment>
      <origin>501957</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="460" sha1="1dkbqzrbsq3evoxowxuntodv2ta0dcq" xml:space="preserve">{{తలకట్టు
 | శీర్షిక = [[వసుచరిత్రము]]
 | రచయిత = రామరాజభూషణుడు
 |అనువాదం =
 | విభాగము  = 
 | ముందరి = 
 | తదుపరి = [[వసుచరిత్రము/పీఠిక|పీఠిక]]
 | వివరములు = 
 |సంవత్సరం = 1954
}}

&lt;pages index=&quot;వసుచరిత్రము.pdf&quot; from=1 to=1 /&gt;</text>
      <sha1>1dkbqzrbsq3evoxowxuntodv2ta0dcq</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/15</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184038</id>
    <revision>
      <id>501958</id>
      <timestamp>2025-06-29T19:59:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'xiv బ్రతిష్ఠించెను. మఱియొక కవి కథాంశము కొలఁదిగా నున్నను గవితాలోలుపుఁడై వసుచరిత్రమును సంస్కృతరూపకముగా మార్చెను, మఱియొకకవి పిల్ల వసుచరిత్ర మనుపేర వసుచరిత్ర మునందలి ముఖ్య క...'</comment>
      <origin>501958</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4854" sha1="lw6ctimr6a7hg36vhzu2wkblk0nfcw3" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;xiv
బ్రతిష్ఠించెను. మఱియొక కవి కథాంశము కొలఁదిగా నున్నను గవితాలోలుపుఁడై
వసుచరిత్రమును సంస్కృతరూపకముగా మార్చెను, మఱియొకకవి పిల్ల వసుచరిత్ర
మనుపేర వసుచరిత్ర మునందలి ముఖ్య కథ చిన్ని ప్రబంధముగా రచించెను.
యన్నియు వసుచరిత్రము నెడ సమకాలిక విద్యల్లోకమునకుఁగల యాదరణాతిశయ
మునకు దృష్టాంతములు,
ఇవి
రామరాజభూషణుఁడు విద్యావివాదములలో జోక్యము గలుగఁజేసికొని
యవసర మైనచోఁ దిట్టుకవితఁ గూడఁ జెప్పి యాత్మ్యాన్నత్యమును బ్రతిష్ఠించుకొ నేననియు
నవసరము వెంట నెంతవిద్వాంసునేని దిరస్కరించుచుండెననియు అయ్యలరాజు
రామభద్రున కీకవికి బద్ధమత్సర ముండియుండుననియు నీ క్రిందిపద్యములవలన
గ్రహింప నవకాశము కలుగు చున్నది.
“గుత్తిం బుల్లెలు గుట్టి చంద్రగిరిలోఁ గూడెత్తి పెల్గొండలో
హత్తి సత్రమునందు నెండి బలుదుర్గాధీశు తాంబూల పుం
దిత్తుళ్ మోసి పదస్థు లైనమనులం దీవింప దీవించెద
మత్తారాతీయయాతినాగమసుతుకో మం శ్రీశ్వరుం దిమ్మరుస్.”
ఉ. “లొట్ట యిదేటిమాట పెనులోభులతో మొగమోట 'మేల తొఁ
గుట్టక యున్న వృశ్చికముఁ గుమరపు ర్వని యందు రేగదా
పట్టపురాజు బట్టి సరిపల్లె సరాసరి యీయకున్న నే
తిట్టకమాన
19
&quot;
రట్టడిభట్టుమూర్తి కవిరాయని మార్గ మెఱుంగఁ జెప్పితిన్ ””
సి.గీ. “రాజు రాజవిభూషణరత్న ఖచిత, చారును సకలా పాడిహారివాక్య
'గౌరవము వెక్కు భంగుల గణనఁ జేసి.”
99
ఉ “గట్టిగ భట్టుమూర్తి పగఁగట్టి ప్రబంధము లెన్ని చెప్పినక్
గిట్టక యెగ్గు లెన్ని యండికించిన రాము గుఱించి నెమ్మదిం
బుట్టిన చింతఁ దక్క ధనపూర్వముగా రచియించి గెల్పుచే
పట్టిన రామభద్రకవిఁ బ్రస్తుతిఁజేసిన పున్నే మబ్బ దే.”
...
...
(చాటువు)
(చాటువు)
అప్పకవీయము.
నాగ్నజితీపరిణయము.
రామరాజభూషణుని శ్రేయస్సు సహింపక యో రామరాజభూషణుడు
ఎదుటివారిని దిరస్కరించు స్వభావము గలవాఁడగుటవలననో సమకాలికకపు లితని
ద్వేషించినటులఁ బై పద్యములు తార్కాణ యగుచున్నవి. అల్లసాని పెద్దనార్యు
నకు రామరాజభూషణుఁడు శిష్యుఁడని జనపరంపర, చెప్పుటయేగాక ఆంధ్ర కౌముది
యందు సమకాలికుఁడగు తద్గ్రంథకర్త వ్రాసియున్నాడు. “నానాసూనవితాన
నల” యనుపద్యము ముక్కు తిమ్మనదనియు “మోహాపదేశతమోదితములైన
వ్యము అయ్యలరాజు రామభద్ర కృతమనియు ఈ రెండు పద్యములు వసుచరి&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>lw6ctimr6a7hg36vhzu2wkblk0nfcw3</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/16</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184039</id>
    <revision>
      <id>501959</id>
      <timestamp>2025-06-29T20:00:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'XV త్రములోఁ జేర్పఁబడుటకుఁ గ థాంతరములు గల వందురుగాని యవి విశ్వసనీయ ములు కావు. హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము హరి రామరాజభూషణుని గ్రంథములలో నీద్వ్యర్థి కావ్యము గూడ నొకటీయై యున్నది...'</comment>
      <origin>501959</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5282" sha1="svvtuaja1tskqxhm2rvvovspw11ku37" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;XV
త్రములోఁ జేర్పఁబడుటకుఁ గ థాంతరములు గల వందురుగాని యవి విశ్వసనీయ
ములు కావు.
హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము
హరి
రామరాజభూషణుని గ్రంథములలో నీద్వ్యర్థి కావ్యము గూడ నొకటీయై
యున్నది. రచనా కాలమును జెప్పియున్నారముగాన యీ వ్యాసము పూర్తిచేయు
లోఁగా నీ గ్రంథమును గూర్చి యించుక చెప్పుట చాలయవసరము. చత్రమును
బరిశీలించినను రచనావిధానమును జూచినను హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము రాఘవ
పాండవీయము రచింపఁబడిన పిదప రామరాజభూషణుఁడు వ్రాసియుండునని మా
నమ్మకము, పింగళిసూరకవి తనపొ త్తము తెలుఁగు బాసలో మొదటిదిగాన రచనము
నందలి కష్టములు రచనావిధానమునుగూర్చి ముచ్చటించినాఁడు. అట్టి ప్రసంగము
హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానమునందుఁ గానరాదు. కొన్ని కొన్ని స్థానములయందు
రామరాజభూషణుఁడు పింగళిసూరకవి రాఘవ పాండవీయమునందుకంటే
శ్చంద్ర నలోపాఖ్యానమునందె ప్రాగల్భ్యము చూపినాఁడు. అంతమాత్రమున
హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము రాఘవపాండవీయము నతిక్రమించఁజాలదు. గౌరన
కవిశాలము స్పష్టముగఁ బదమూఁడవశ తాబ్దమని తెలియుచుండ నతఁడు హరిశ్చంద్ర
ద్విపదకుఁ గథాంశము హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యాసమునుండి గ్రహించెననుటయు
రామరాజభూషణుని కీవలివాఁడై యుండుననుటయు నవిచారవాక్యములు. హరి
శ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము ఐదాశ్వాసముల చిన్న గ్రంథము. పరస్పరసాదృశ్యము లేని
నలహరిశ్చంద్ర కథాంశములను గలిపి చెప్పుట సామాన్య కార్యము గాదు. కథలను
రెంటిని జోడించునపుడు రామరాజభూషణుఁడు చూపిననై పుణ్య మనన్యసామాన్య
మైనది. సూరకవి వర్ణనాంశములు కెడమీయక రాఘవపాండవీయమునందుఁ గథా
కల్పనమునకే యెక్కుడు పాటుపడెను. రామరాజభూషణుఁ డట్లుగాక కథాంశము
నటులుంచి తన ద్వ్యర్థి కావ్యమున అష్టాదశ వర్ణనలకుఁ దావొసంగి కథాంశము తగ్గిం
చినాఁడు. కావుననే హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము పాఠకలోకము నాకర్షిం
చున్నది.
వసుచరిత్రము, — వ్యాఖ్య •
ఈయుత్తమ గ్రంథము వ్యాఖ్యానసహాయము లేకున్న చోఁ గవిభావము
లన్నియు నవగతమగుట కష్టము. పలువు రీ గ్రంథమునకు వ్యాఖ్యలు వ్రాసిరిగాని
యందు నిజాము రాష్ట్రమునందలి లేముల వాడనివాసియు రాజేశ్వరస్వామిభ
క్తుఁ
డును బహుగ్రంథకర్తయునగు సోమనాథకవికృతనుగు విద్వదంజనీ వ్యాఖ్య నిపుల
ముగ సరసముగా నున్నటులఁ దోఁచుచున్నది. ప్రాచీనముద్రిత ప్రతులం దీన్నింటి
యందును సోమనాథునివ్యాఖ్యానము సంగ్రహింపఁబడి ముద్రితమై యున్నది. గద్య
మునందుఁగూడ ముద్రాపకులు సోమకవి వ్యాఖ్యయందలి ముఖ్యాంశములు చేర్చితి&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>svvtuaja1tskqxhm2rvvovspw11ku37</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/17</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184040</id>
    <revision>
      <id>501960</id>
      <timestamp>2025-06-29T20:00:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'xvi మని వ్రాసికొనిరి. సోమనాథుని వ్యాఖ్య సంపూర్ణ ప్రతిమా కేటను లభింపదయ్యెను. ముద్రితవ్యాఖ్యాభాగ మసమగ్రముగ నుండెను. బ్రౌనుదొరవారు చిరకాలము క్రిందట వసుచరిత్రమునకు జూలురు అప...'</comment>
      <origin>501960</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5362" sha1="5va74were8x59sa7mdnc1h6yv967hpk" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;xvi
మని వ్రాసికొనిరి. సోమనాథుని వ్యాఖ్య సంపూర్ణ ప్రతిమా కేటను లభింపదయ్యెను.
ముద్రితవ్యాఖ్యాభాగ మసమగ్రముగ నుండెను. బ్రౌనుదొరవారు చిరకాలము
క్రిందట వసుచరిత్రమునకు జూలురు అప్పయ్యవంతులువారిచే వ్యాఖ్య వ్రాయించి
ప్రకటించిరి గాని యది కేవల ప్రతిపదార్థరూపమైనదిగా గోచరించెను.
అందుచే
సర్వజనోపయోగార్హముగా సోమనాథకవి వ్యాఖ్యానమునందు లేని యనేకా
పూర్వాంశములు దృష్టాంతములు అలంకారసమన్వయములు వ్యాకరణసిద్ధాంత
ములు సమకూర్చి యీముద్రణమున వ్యాఖ్యానమునందు బ్రహ్మశ్రీ వావిళ్ల వేంక
టేశ్వరశాస్త్రి గారి యాజ్ఞానుసారముగా మిగుల విపులముగా మేము వ్రానీయున్నా
కము, ఇంక విస్తృతిఁ జేయవలసియున్నను బ్రకాశకులయాజ్ఞానుసార మింతతో
ముగింపవలసివచ్చినది. సోమనాథకవి వ్యాఖ్యానమునం దుదాహరించని య నేక
సంస్కృతాంధోదాహరణములను సోమనాథుని కీవలి గ్రంథములనుండి కొన్ని దృష్టాం
శములను నీవ్యాఖ్యయందు మీ మొసంగి వ్యాఖ్యానముమాత్రము కృతజ్ఞతా
పూచకముగా సోమనాథునిదిగ నే యుంచితిమి. భవిష్యత్పరిశోధకు లుదాహృత
గ్రంథములన్నియు సోమనాథుని పని నిశ్చయించి కాలనిర్ణయమునఁ బ్రమాదపడు
కురేమో యని మేము చేసిన స్వల్పసేవ నీటఁ బ్రశంసించుకొనవలసివచ్చినది. పూర్వ
ముద్రణమునందు లేని యనేకముఖ్యాంశము లీ ముద్రణమునందుఁ జేర్చి వ్యాఖ్యా
ము విపులీకరణము గావించితిమి గాన రసజ్ఞులగు భాషావిదులకు మేమొనరించినకృషి
పూర్వవ్యాఖ్యతోఁ జోల్చి పరిశీలించినఁ దెలియగలదు. ప్రత్యంతరములతో మూల
గ్రంథమునుబోల్చి కవ్యభిప్రాయానుసారముగాఁ గొని పాఠములు నిర్ణయింపవలసి
మున్నది. సోమనాథుని సంపూర్ణ వ్యాఖ్యాసహాయమున నింకను వ్యాఖ్యానము విపు
ము చేయవలసియున్న దిగాని చిరకాలము క్రిందనే వసుచరిత్రము ప్రతులు చెల్లి
గోవుటవలనఁ ద్వరలో నూతనముద్రణము ముగింపుకున్నఁ బాఠకలోకము నిరుత్సా
లగుదురని యిప్పటి కీ విధముగా నీగ్రంథరాజమును బ్రచురణమునకు సిద్ధ
ఆచితిమి.
ఆంధ్ర భాషయందును సంస్కృత భాషయందును గల యమూల్య గ్రంథరాజ
లను విపుల వ్యాఖ్యలతో నుచితములగు నవతారికలతోఁ బరిశుభ్రముగ ముద్రిం
ఐచు సారస్వత సేవయే లక్ష్యమునం దుంచుకొని యాంధ్రమాతృపరిచర్య గావించు
లోఁ దనివినవని బ్రహ్మశ్రీ వావిళ్ల వేంక టేశ్వరశాస్త్రి గారి సదుద్యమమే యీపీఠిక
వ్రాయుటకు వ్యాఖ్య విపుల మొనర్చుటకుఁ బ్రధానకారణమగుటచే ఆంధ్రలోక
తోఁబాటు మేమును వారియెడఁ గృతజ్ఞుల మగుచున్నారము.
0-1-26 }
ఇట్లు, భాసేవకులు? .
శేషాద్రి రమణ కవులు,
శశావధాను లం,&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>5va74were8x59sa7mdnc1h6yv967hpk</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/18</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184041</id>
    <revision>
      <id>501961</id>
      <timestamp>2025-06-29T20:01:08Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'చతుర్థ ముద్రణ పీఠిక. ఆంధ్రవాఙ్మయ ప్రపంచమున వసుచరిత్ర మొక యపూర్వసృష్టి; అత్యద్భుతసృష్టి యని చెప్ప నొప్పును, స్వర ప్రధాన మగు సంగీతమును, వర్ణ ప్రధాన మగు సాహిత్యమును సమ్మేళన...'</comment>
      <origin>501961</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5876" sha1="j33l4x09yx6chyeuqlysxykp46fdkht" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;చతుర్థ ముద్రణ పీఠిక.
ఆంధ్రవాఙ్మయ ప్రపంచమున వసుచరిత్ర మొక యపూర్వసృష్టి; అత్యద్భుతసృష్టి యని చెప్ప
నొప్పును, స్వర ప్రధాన మగు సంగీతమును, వర్ణ ప్రధాన మగు సాహిత్యమును సమ్మేళనము చేసి,
చేతనాచేతనములపై, సంగీత సాహిత్యములకు గల ప్రభావమును విశదీకరించుచు, కవితాశిల్పమునకు
పరమావధియైన వసుచరిత్రము సాహిత్య ప్రపంచమున నవతరించినది మొదలు, ప్రశస్తి కెక్కి నేటి
కిని ఆంధ్ర ప్రబంధవాఙ్మయమునకు మకుటాయమాన మై యఁన్నది.
ప్రబంధ ప్రత్యేక విశిష్టత మనుచరిత్రతో ప్రారంభమై వసుచరిత్రతో పరిణతి చెందినది.
ఒకటి విజయనగర సామ్రాజ్యము మహోన్నత సౌభాగ్య మనుభవించిన కృష్ణరాయయుగమునకు
సంబంధించినది. వేరొకటి సామ్రాజ్యపతనానంతరమున తీరు కులరాయని కాలమున వెలసినది. ప్రజం
ధము లీ రెండింటినడుము, వెరుకను పుంఖానుపుంఖములుగ వెలసినను, మను వసు చరిత్రములే, తెరుఁగు
వారి బహుమానపాత్రములై, ప్రామాణికములై పంచకావ్య ప్రశస్తినిఁ బడసినవి. ఆంధ్రభాషలో
కవిగా, కావ్యనిర్మాణదక్షుఁడుగా పే రొందుటకు మొదట మనుచరిత్ర మును, నా వెనుక వసుచరి
చరిత్ర
మును చదువవలెను, దీనితోఁగూడ సాహిత్య సంస్కారమే గాక, శాస్త్రీయవిజ్ఞానము, సం సంప్రదాయ
వివేకముగూడ లభించును. మనువు గట్టిపడిన తరువాతఁగదా వసువుపై భ్రాంతి !
వసుచరిత్ర రచయిత రామరాజభూషణమహాకవి తొలుత మూర్తినామ ధేయుఁడై, కావ్యా
లంకారసం గ్రహ మను నరసభూపాలీయమును రచించి, ఆ వెనుక శ్రీ కృష్ణరాయని అల్లుఁడగు
నళియ రామరాయని యాస్థానియై రామరాజభూషణుఁ డయ్యెను, వసుచరిత్ర రచనానంతరమున
హరిశ్చంద్ర నలో పాఖ్యానమును రచియించెను. వాస్తవికస్థితి యిట్లున్నను, మూర్తి, రామరాజ
నా
భూషణుఁ డసువార లిరువురు ప్ర త్యేక వ్యక్తు లనియం, నొక్క, రనియు వాద ప్రతివాదములు ప్రబలి,
తుదకు నొక్కరే యను సిద్ధాంత మంశీకృత మయ్యెను. కావ్యాలంకారసంగ్ర హకర్త యగు మూర్తి
కవియే, వసుచరిత్రను
త్రము రచించిన రామరాజ భూషణుఁ డని యీ క్రింది వివరణమువలన నిశ్చయముగా
నిరూపింపవచ్చును. పసుచరిత్ర రచింపఁబడిన యేఁబదేండ్లలో నా గ్రంథమునకు ప్రతిభింబము గా
వెలువడిన సురభి మాధవరాయకవి చంద్రి శాపరిణయముఁగూర్చి యీ క్రింది చాటువు గలదుః —
చ. సురభికులామలాబ్ధిఁ బొడసూపిన మాధవరాయచంద్రుఁ డా
నరసపదార్థ రంజనము సత్కవిహృద్యమంగాఁగఁ జింద్రికా
పరిణయమున్' రచించె నది భావ్యము నీ వసుచర్య చూడఁగాఁ
ఖరఁగె నిగూఢవృత్తి నటు వర్తిలె నీకును మూర్తినామముక్.
మాధవరాయని కొలముననే రచిత మగు నీ చాటువునుబట్టి యప్పటినుండియు మూర్తి, రామ
రాజభూషణుల నామము లొక్కటియేయై యుండు నని చెప్పనొప్పుము. క్రీ.శ. 1759 ప్రాంతమున
నున్న వసుచరిత్ర వ్యాఖ్యాత సోమకవియు, &quot;కారణజన్ముఁడై కవిని కాయము 'మెచ్చఁగ.. భట్టు.
శ్రీ వ్యాఖ్యాత సోమకవియు, 14&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>j33l4x09yx6chyeuqlysxykp46fdkht</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/19</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184042</id>
    <revision>
      <id>501962</id>
      <timestamp>2025-06-29T20:02:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'xviii. మూర్తియై” అని రామరాజభూషణుని మూర్తిగా పేర్కొనినాఁడం. ఆ వెనుక ప్రథమ కవిచరిత్ర కారులగు శ్రీ గురుజాడ శ్రీరామమూర్తిగా రీ భిన్నవాదము నెలకొల్పి. శ్రీ పూండ్ల రామ కృష్ణయ్యగార...'</comment>
      <origin>501962</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6301" sha1="j75l58r3q0iowk3mtjy0cvf8qr8g2ln" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;xviii.
మూర్తియై” అని రామరాజభూషణుని మూర్తిగా పేర్కొనినాఁడం. ఆ వెనుక ప్రథమ కవిచరిత్ర
కారులగు శ్రీ గురుజాడ శ్రీరామమూర్తిగా రీ భిన్నవాదము నెలకొల్పి. శ్రీ పూండ్ల రామ
కృష్ణయ్యగారు బలపఱచిరి. ఈ భిన్న వాదము లన్నింటిని సక్రమముగ శాస్త్రీయముగ సోపపత్తి
కముగ ఖండించి కళాప్రపూర్ణ బ్రహ్మశ్రీయుత వజ్ఝల చిన సీతారామస్వామిశాస్త్రులవారు మూర్తి
రామరాజభూషణు లొక్కరే యని సిద్ధాంతీకరించిరి. అదియే నేఁ డంగీకృత మైనది.
వసుచరిత్ర క్రీ. శ. 1569-70 ప్రాంతమున పెరుగొండలో తిరుమల దేవరాయని పట్టాభిషేకా
నంతరమున రచితమైనది. హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానమున నిది పేర్కొనఁ బడుటచే నిది రామరాజ
భూషణుని 'రెండవకృతి.
వసుచరిత్ర కృతికర్త భట్టుకులజుఁ డని యందఱు సైకశంఠ్యముగ నంగీకరించిరి. ఉత్తమ
సాహితీపథకమున జాతి మత భేదములు లేవుగదా ! వసుచరిత్రము నతిగౌరవముతోడను, పది
పవిత్ర
భావముతోను నెంతమందియో యగ్రవర్ణమునకుఁ జెందిన పండితులు, కవులు సంభావించుచు, నిట్టి
లోకోత్తర కావ్యరాజమును రచించిన కవియెడల జాతివిషయ మై వేళొక యభిప్రాయము జీ
మా త్రమును కలిగియుండనట్లు వసుచరిత్ర కుఁ గల భాషాంతరీకరణములు, ననుకరణములు విశదము
చేయుచున్నవి. నేటి మన విమర్శనములం దిట్టి భేసభావములకుఁ జోటికుట మనలోపమే యని
చెప్పవచ్చును. దాని నెంత త్వరగ లేకుండఁ జేసికొనిన నంత మంచిది.
.
వసుచరిత్ర యవతరించిన నాఁటి నుండి ప్రసిద్ధి కెక్కిన గ్రంథము కావున నాంధ్ర వాఙ్మయ
మున నే రెండు మూఁడు గ్రంధములతో గలిగిన యాంధ్ర తరభాషాంతరీకరణభాగ్య మీ గ్రంథ
ముసకుఁ గలిగినది. అందు &quot;మొదటిది:-
1. సంస్కృత భాషాంతరీకరణము
ఇది ను ప్ర సిద్ధులగు నప్పయదీక్షితులవారి శిష్యుఁడగు శ్రీ కాళహస్తి కవిరచితము. అప్పయ
దీక్షితులవారి కాలము క్రీ. శ. 1580-1610 వఱకు నని చెప్పనగును. మఱియు కాళహస్తీ కవి
తాను తెలుఁగు వసుచరిత్రమునే సంస్కృతీకరించుటచేత నిది క్రీ. శ. 1600 ప్రాంతముకఁ బుట్టి
యుండవచ్చును. ఇది యము ద్రితము. ఇందలి విషయములకు నీ వ్యాసానుబంధమునఁ జూడనగును.
దీని ననుసరించి వసుమంగళ నాటకము పేరు సూరిచే రచితమైనది. అది యముద్రితము. దానివిషయ
మీందు గలదు. (చూ. అనుబంధము 1)
2. అరవభాషాంతరీకరణము
ఇది అంబలత్తాడుమయ్యస్ అను కవిచే రచితమైనది. అఱవభాషలోనికి మన తెలుఁగు
కావ్య మనూదిత మగుట తెనుఁగు వారికి గర్వ హేతువుకదా! ఇతఁడు పిడుపర్తి పాలయ శిష్యుఁడు. ఈ
పాలయ పిడుపర్తి బసవనమనుమఁడు. బసపన క్రీ.శ. 1500 ప్రాంతము వాఁడు గావున నీతఁడు
క్రీ.శ. 1600 ప్రాంతమునాఁడు కావలెను. ఈ తమిళభాషాంతరీకరణభాగ మీ వ్యాసానుబంధ
మునఁ జూడ నగును. (చూ. అనుబంధము 2)
3. ఆంగ్ల భాషాంతరీకరణము
సమా
క్రీ.శ. 1829 వ సంవత్సరమున 'దక్కను కవుల చరిత్రము'న కావలి 'వేంకట రామస్వామి
గారు భట్టుమూర్తింగూర్చి వ్రాయుచు నందలి కృత్యాది పద్యములను గిరికా వసురాజ
కృత్యాదిపద్యములను
కామము నాంగ్లములోనికి, భాషాంతరీకరించియున్నారు. ఆధియు 3న యముబంధమునఁ గలదు.
ఇందు భట్టుమూర్తిజీవిత మాంగ్లభాషలో గలదు,&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>j75l58r3q0iowk3mtjy0cvf8qr8g2ln</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/20</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184043</id>
    <revision>
      <id>501963</id>
      <timestamp>2025-06-29T20:03:22Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'xix వ్యాఖ్యలు ఆంధ్ర ప్రబంధములలో నాముక్తమాల్యద కఠినమై, తొలినుండి వ్యాఖ్యానము నపేక్షించి నది. వసుచరిత్ర కఠినము గాకపోయినను, శ్రుతిమనోహరముగ నున్నను, శ్లేషకావ్యము గావునను, సంగ...'</comment>
      <origin>501963</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5909" sha1="5bf8bv1rz41vjcj7gnoc16lldz22tx2" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;xix
వ్యాఖ్యలు
ఆంధ్ర ప్రబంధములలో నాముక్తమాల్యద కఠినమై, తొలినుండి వ్యాఖ్యానము నపేక్షించి
నది. వసుచరిత్ర కఠినము గాకపోయినను, శ్రుతిమనోహరముగ నున్నను, శ్లేషకావ్యము గావునను,
సంగీతశాస్త్ర సంప్రదాయ సమ్మిళితము గావునను దీనికి వ్యాఖ్య యవసర మయ్యెను. అందులో
మొదటిది.
1. విద్వజ్జనరంజనీ వ్యాఖ్య
ఈ వ్యాఖ్య సోమకవి రచితము. ఈతఁడు 'వేములవాడ రాజేశ్వరస్వామి భక్తుఁడు. ఈతఁడు
వ్యాఖ్యాతయేగాక కవియై 1. చతుర్భుజాభిషేకము 2. ధ్రువచరిత్ర 3. మరుత్సందేశము
4. ముద్రాలాభము 5. గంగా వివాహము మున్నగు గ్రంథములను రచించెను.
క్రీ. శ. 1750 ప్రాంతమువాఁ డని, దొరకిన వ్యాఖ్యానములలో నిది పూర్వపుడని ఆంధ్రభాషోద్ధారకులు
బ్రౌనుదొరవా రభిప్రాయపడిరి. ఈ వ్యాఖ్యతోఁగూడ నేడు వసుచరిత్ర ముద్రితమైనది గావున
నిదియే మిక్కిలి వ్యాప్తిగన్నది.
2. ప్రతిపదార్థ ప్రకాశిక
ఈ వ్యాఖ్య యము ద్రితము. బ్రౌనుదొరవారి యాస్థాని ములుపాక బుచ్చయశాస్త్రి దీనిని
రచించి బ్రౌనుదొరవారి కంకితము గావించియున్నాఁడు. సోమామాత్యుని వ్యాఖ్య విద్వజ్జనరంజ
సమేగాని సామాన్యజనరంజకము గాకపోవుటచే బుచ్చయశాస్త్రి ప్రతిపదార్థ వ్యాఖ్య వ్రాసేను.
ఇందుండి యవతారికా - ఆశ్వాసాంత గద్యపద్యములు నిందు (అనుబంధము 4 లో) ఉదాహరించి
యున్నాఁడను. దీనివలన నా కాలమున పండితులకు బ్రౌనుదొరవారియం జంత గౌరవ“సూ,
బ్రౌనుదొరవారి భాషాభిమాన మెంతయో తేటపడుచున్నది.
3.
సప్రతిపద
తిపద టీక
ఇది బ్రౌనుదొరవారి యాస్థానమున పండితులై, మనుచరిత్రము, విజయవిలాసము మున్నగువాని
వ్యాఖ్యానములు రచించిన సుప్రసిద్ధులు జూలూరి అప్పయపండితులచే రచితము. ఇది 1844 సం॥న
ముద్రితమైనది. దీని ప్రతు లిపుడు లభ్యము కాకుండుటచే నీ గ్రంథమును గూర్చి వివరించుచున్నాఁడను.
సప్రతిపదటీక ఛార్లి సుఫిలిప్ బ్రౌనుదొరవారి అనుమతిని జూలూరి అప్పయవంతులు
గారి
చేత 1844 సం॥ వ్రాయఁబడ్డది. ఈ గ్రంథము ప్రాతయచ్చుపుస్తకములు వెక్కింటివలె తోలుబైండు
గలిగియున్నది. ఆకృతి (8x12) పీచుకాగితములు. 387 పుటలు. మూలము పెద్దయక్షరములు,
వ్యాఖ్య చిన్నయక్షరములు, ఆశ్వాసముల పేరు ప్రథమ ద్వితీయాది నామములుగాక స్పష్టముగా
'మొదటి-రెండో - మూడో - నాలుగో - అయిదో - ఆరో అశ్వాసం' అని పెద్ద యత్తరములతో
ముద్రింపఁబడినది. పుటలకు పైని రెండు ప్రక్కలను, వసుచరిత్ర Vasucharitra అని తెలుఁగు
యింగ్లీషు పేర్లు రెండును కలవు. తెలుగుననే ఆశ్వాససంఖ్యయం, పుటల సంఖ్యము క్రింద నీయం
బడినది. అచ్చుపొరపాట్లు లేక చదువ ముచ్చటగ నున్నది.
ఈ గ్రంథము “Christian Vernacular Knowledge Society Press&quot; నందు
బ్రౌనుదొరవారిచే క్రీ. శ. 1844 లో ముద్రితమైనది. కానీ, క్రీ. శ. 1839 వ సంవత్సరమున
బ్రౌనుదొరవారు దీనిని ముద్రించుటకు ప్రారంభించినట్లు వారి యీ క్రింది వ్రాఁతవలన తెలియుచున్నది.
యీ
D. 759. Fly leaf 1st Volume Vasucharitra.&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>5bf8bv1rz41vjcj7gnoc16lldz22tx2</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/21</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184044</id>
    <revision>
      <id>501964</id>
      <timestamp>2025-06-29T20:03:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'N y Mr. C. P. Brown: XX The Vasucharitra A celebrated Telugu Poem With an ample verbal Commentary By the very learned Zuluri Appayya At the suggestion of C. P. Brown who paid for the work. 'The book is in the handwriting of the learned critic himself while the original text is in the handwriting of his son. Zuluri Appayya has for more than 20 years enjoyed the reputation of being the most learned of Telugu Scholars. His patience, humility an...</comment>
      <origin>501964</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4486" sha1="9c2ftfdi8j137fn8g339h9o0csozb60" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;N y Mr. C. P. Brown:
XX
The Vasucharitra
A celebrated Telugu Poem
With an ample verbal Commentary
By the very learned Zuluri Appayya
At the suggestion of C. P. Brown who paid for the work.
'The book is in the handwriting of the learned critic himself
while the original text is in the handwriting of his son. Zuluri
Appayya has for more than 20 years enjoyed the reputation of
being the most learned of Telugu Scholars. His patience, humility
and good sense always commanded great respect. In 1839 I printed
the work verbatim from this volume but in a few places filled up
an omission.”
దీనిని బ్రౌనుదొరవారు &quot;American Mission Press &quot;
ముద్రించినట్లు, దీని
ముద్రణ వ్యయమునకు ప్రెస్సువారు పంపిన యుత్తర మొకటి దీనియందుఁగలదు. కాని పై 1839 వ
సంవత్సరముద్రణము నేఁడు కానరాదు. బహుశః వారు కొంతవఱకు ముద్రించిన వెనుక కారణాంతర
ములచే నాగిపోఁగా క్రీ. శ. 1844 లో ముందు చెప్పఁబడిన ముద్రాయు త్రమున వారు ముద్ర
పూర్తి
గావించియుందురు.
ఈ వ్యాఖ్య నప్పయపండితులు క్రీ. శ. 1834 ఏప్రిల్ 5 వ తేదికి ముగించినట్లు వారే
యిట్లు వ్రాసినారు.
“ఆన ౧౮౩౪ సం|| యే ప్రెల్ నెల వ తేదివఱకు మరా శ్రీ చా॥ ఫీ॥ బ్రౌన్ దొర గారి
సెలవుప్రకారం ఈ పసుచరిత్ర అఱు ఆశ్వాసములకున్ను జూలూరి అప్పయ్య ప్రతిపదటీక చెయ్యడ
మైనది.&quot; ఈ వ్యాఖ్యానము వ్యావహారిక భాషలో వ్రాయఁబడినను గ్రాంథికములో వ్రాసినవానికంటే
చాల సుగమముగ నున్నది. ఉదాహరణము చూడుఁడు, 3 అ. 48 పద్యము:-
చ|| అనుపమకాంతివైభవసమన్వితు నా వసురాజుఁ గాంచు ప
చి ని సరసాంతరంగమున మించె వినూతన రాగ
కందళం
బొనరే నఖండవాసనలు సుక్క లికల్ విలసిల్లె నల్లన
ల్లన నిగిడెం బ్ర మోదశరళస్థితులై తమిఁజూపు తుమ్మెదల్.
“ఉత్కళిక లనగా తరంగములం గనుక, తరంగ సదృశములైన సంచారీభావములున్నూ ఉత్కళిక
లవబడుతూన్న పని విచారించవలెను. అటువంటి ఉత్కళిక అనగా ఉద్దతములైన మొగ్గలు విలసిల్లెను.
&quot;భవే దుక్కళికోత్కంఠా హేలా సలిల వీచి &quot;ష్వితి విశ్వః. అనగా తరంగముల వలెనే సంచారీభావ
ములు చూడఁబడుచున్నవి. ఎలాగనంటే సముద్ర తరంగములు ఉద్దమించుతున్నూ లీనమాచున్ను
ఉండినవై, ఆ సముద్రమునకు ఉత్కర్ష ము చేయుచున్నూ, తిరిగి తత్స్వరూపమును పొందుతున్నూ
ఏప్రకారం వర్తించునో ఆప్రకారంగా, స్థాయీభావమైన రీతియందు సంచారీ భావములైన శంఖ
సూదులు వర్తించుచున్నూ ఆ స్థాయి భావమునున్నూ, తమ్మునున్నూ పోషించుచున్నవై రసాక్ష
క్షము పొందుదున్నపని విచారింపవలెను...&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>9c2ftfdi8j137fn8g339h9o0csozb60</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/22</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184045</id>
    <revision>
      <id>501965</id>
      <timestamp>2025-06-29T20:04:16Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'C xxi పూర్వవ్యాఖ్యానములరీతీ నిది యున్నది. అచ్చులోకూడ, ఆనాటికి చిన్నయసూరి అను శాననము లేదు గావున 'రమణీయ్య' 'కమనీయ్య' యిత్యాదిగాను, వ్యవహారరీతిగాను స్పష్టముగా నున్నవి. జూలూరి అప...'</comment>
      <origin>501965</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5040" sha1="saglhg9sa54e7bmbkymudnie9xfl973" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;C
xxi
పూర్వవ్యాఖ్యానములరీతీ నిది యున్నది. అచ్చులోకూడ, ఆనాటికి చిన్నయసూరి అను
శాననము లేదు గావున 'రమణీయ్య' 'కమనీయ్య' యిత్యాదిగాను, వ్యవహారరీతిగాను స్పష్టముగా
నున్నవి.
జూలూరి అప్పయపండితులు బ్రౌనుదొరగారికి చేదోడు వాదోడుగా నున్నవారు. నిజాము
&quot;పేట వాస్తవ్యులు, వీరి గ్రంథములు 1. రామపంచాశత్కందములు, 2. శ్రీనివాస తారావళి
3. యదువంశ భూషణశతకము. మూడింటిని కీర్తిశేషులు పనప్పాకం ఆనందాచార్యులవారు తమ
వైజయంతీ పత్రికలోఁ బ్రకటించియున్నారు (క్రీ.శ. 1893).
4. వసుచరిత్ర వ్యాఖ్య
ఉద్దండపండితుఁడును, విద్వత్కనియు, సంగీతసాహితీవేత్తయు నగు శిష్టు కృష్ణమూర్తి వసు
చరిత్రమునకు వ్యాఖ్య వ్రాసెను. ఈ వ్యాఖ్యయందు నొక్కొకచోట నెనిమిది యర్థములను గూడ
వ్రాసెను. మఱియు నే యే పద్య మేయేరాగముతో చదువవలెనో దానినిగూడ నీతడు తెలిపెను.
ఈ వ్యాఖ్యాన మిపుడు లభ్యము కాకున్నరు నందలి సంప్రదాయసిద్ధములగు విషయములు తూర్పు
గోదావరీమండలమున సాహిత్యవిద్వాంసులు వాడుకలో నున్నవి.
5. శ్రీ తేన ప్పెరుమాళ్లయ్యగారి వ్యాఖ్య
ప్రశస్త విద్వాంసులగు తేవప్పెరుమాళ్లయ్య
గారు (దేవరాజసుధీమణి) ఆనందమ్ముద్రణమునకు
పై వ్యాఖ్యలఁ బరిశీలించి సంస్కృతమున వ్యాఖ్యానపద్ధతిని భాషాసాహిత్యవిషయములఁ దెలుపుచు
విపుల వ్యాఖ్య కొంతవఱకు రచించిరి. దీనియందలి విశేషములు చదివినవారలకు గోచరించును గాన
వేఱుగా వివరింపఁ బని లేదు.
వసుచరిత్ర - ప్రతిపదార్థ ప్రకాశికా వ్యాఖ్య
ములుపాక బుచ్చయశాస్త్రి, ప్రణీతము
క. శ్రీ రమ్యకంఠ కంఠ, స్ఫార శ్రీ విజితశరదశరదరగిరి)
త్పారదవార నిబోజ్జ్వల, గౌరాకార ద్యుకేశ కాళిపురీశా.
సీ. శ్రీమించు వైభవ శ్రీ యంత్ర శ్రీదులు, పరమభోగా పిసుసర్వపరులు
సత్యభాషాహరిశ్చంద్రులు సాహస, విక్రమార్కులు రణవిజయు లఖిల
విద్యల భోజులు వితరణకర్ణులు, నీతిశావ్యులు మతినిర్జ రేజ్యు
లవని పాలన రాము లతి ధైర్య హేమాద్రు, లతుల ప్రతాపాగ్ను అన్యకామి
తే. నీధనై కవరాఙ్ముఖుల్&quot; నిఖిలధర్మ, పరులు పై కుంపిణీ సార్వభౌము లలఘు
భరతఖండంబు నేశాళపత్ర ముగను, సరవి: బాలింపుచుండు నా సమయమునను,
తే, వారిలో నింగిలీషుసద్వంశ వార్ధి ఁ, బుట్టె డేవిడు విద్యాభిభూతగీష్ప
తిప్రభావుఁడు సకలది దేశవిదిత, విమలచరితుఁడు సతతనద్వృత్తిపరుఁడు.
సీ. అతనికిఁ బుట్టె సన్ను తదివ్య శుభమూర్తి, సకలలక్షణశాస్త్ర చక్ర వర్తి&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>saglhg9sa54e7bmbkymudnie9xfl973</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/23</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184046</id>
    <revision>
      <id>501966</id>
      <timestamp>2025-06-29T20:04:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'xxii ఫారసీముఖమహాభాషాపరిష్కార, కరవాక్యనిస్ఫూర్తి సరసవృత్తి సర్వతంత్రార్ధ ప్రసంగ సంగతబుద్ధి, శబ్ద శాసనసూత్ర సహితనృత్తి లక్ష్యలక్షణ గురులఘు వర్ణ గణపర్తి, తావృత్తవిద్వన తాన...'</comment>
      <origin>501966</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5315" sha1="ppar4j9sn7sb5uqti62zle9rvd8zcuo" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;xxii
ఫారసీముఖమహాభాషాపరిష్కార, కరవాక్యనిస్ఫూర్తి సరసవృత్తి
సర్వతంత్రార్ధ ప్రసంగ సంగతబుద్ధి, శబ్ద శాసనసూత్ర సహితనృత్తి
లక్ష్యలక్షణ గురులఘు వర్ణ గణపర్తి, తావృత్తవిద్వన తానుపర్తి
తే. కల్పకా బేందుదుగ్ధసాగరిదధీచి, కర్ణబలిశామధుక్కల సునివితీర్ణ
కలితక రపంకరుహహృతసజనార్తి, సృజినకర్మ నివృత్తి సద్వినుతకీర్తి,
శ. నూర్ణార్లు లెక్క చేయక, పేర్లందిన విబుధజనులఁ బిల్పించుచు 'వే
మార్గర్థమిచ్చు వికరణి, ఛార్లెసు ఫిలిప్సు బ్రౌనసాహెబు కరుణన్.
క. ననుఁ బిలిచి పలికె విద్య, జ్ఞానములు నుతియింప నీవు సరసోక్తులచే
ఘనమైన పనుచరిత్రకు, మనమార: గఁ డీకఁజేయుమా మహి 'వలయన్.
సీ, ఆది శారదామూర్తియగు మూర్తిచెప్పిన, కావ్యరత్నము జగత్కలషన్ను
ముఖిలలక్షణలక్ష్యి మతిభావగర్భిత, మలఘుశేషైకవ చ్యార్థమయము
శబ్దార్థ చిత్ర తచ్ఛ ప్రశస్తమ, లంకారవృ త్యనుప్రాసపాక
శయ్యాదికల్పనాసౌమ్య మనేక శో, శాజయ్య శబ్దార్థ సంయుతంబు
తే. వ్యంగ్యమూలంబు నవరసవ్యంజకంబు, గాన సులభముగా దట్టి కావ్యమునకు
సులభమగు టీక చేసి భూతలమునందు, ఖ్యాతిఁ గైకొము విబుధు లందంద మెచ్చ.
తే. కాశికా విశ్వపతికృపాకలితసూక్తి, మానుమాహాత్మ్యముఖ్యసమ్యక బంధ
కల్ప నానల్పమతీపి; యిక్కావ్యటీక, సరనిఁ జేయుము బుచ్చయశాస్త్రి పర్య
క. అని సెలవిచ్చిన విద్య, జ్జనముల నుతియించి జన్మ సాఫల్యముగాఁ
గనినట్టు తోఁచినట్టును, ఘనభృతి కొనరింపఁ డీకఁ గడగీతి నాళ్ల్మన్.
తే. వసుచరిత్ర పదార్థ మివ్వసుధలోన, గని పరిగ్రహ మొనగింతు ననుపమాన
పండితానుగ్ర హాంజన ప్రతిభచేక, దానఁ గనరానీయర్థ మెందేవి గలదె.
క. సోమామాత్యుఁడు చేసిన, శ్రీమద్వ్యాఖ్యాన మిల నశేషకళావి
ద్ధిమంతులకే కా శే, సామాన్యుల కర్ణ మాయఁజాలదు గానన్.
క. అందఱి కర్ధంబై యా, నందం బోనఁ గూర్పఁగా జనంబులు 'మెచ్చకో
మంచారకుసుమమాధ్వీ, కందళితో క్తులను డీక గావింతుఁ దగన్.
వ. అని యిట్లు ప్రతిపదార్థప్రకాశిక యను టీక నేశాయ చిత్తంబున నొనరింప
శ్చయించి.
గద్య. ఇది శ్రీ మన్న వఖండమండిత ధరామండలాఖండల కంపిణీ
సార్వభౌమ సమర్పిత
జ్యరాజాధిరాజపూజ్య
యింగిలీషు వంశవయ్య పారావారరాకాసుధాకర
వినయాది గుణ
త్నాకర డేవిడ్డు వసుంధరారమణహృదయక మలదివాకర నీరలభాషావిశేషాభిభాషణ విద్యా
సవితరణాధరణపోషణ' సకలకళాసనాధ' ఛార్లను ఫిలిపు బ్రౌను విపురాధినాథ కరుణాకటాట్
బ్ధనమ స్తనిధ వాతీశయ. విద్వజ్జనవిధేయ ములుపాక బుచ్చయనామ ధేయ ప్రణీతం బైన వసుచరిత్ర
5. శివదార్థ ప్రకాశిక యనుటీకయందుఁ బంచమాశ్వాసము,&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>ppar4j9sn7sb5uqti62zle9rvd8zcuo</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/24</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184047</id>
    <revision>
      <id>501967</id>
      <timestamp>2025-06-29T20:04:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'xxiii దీని ప్రతి మదరాసు ప్రభుత్వ ప్రాచ్యలిఖిత పుస్తకాగారమునఁ గలదు. సంఖ్య ది. 760. A Descriptive Catalogue of Telugu Manuscripts, Vol. II P rabandhas- Sringara Prabandhas Pages 1009-1118] మ విమర్శనలు వసుచరిత్రకు పై వ్యాఖ్యానములేగాక, యధునాతన కాల...'</comment>
      <origin>501967</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5853" sha1="7x66m62j16n25ydzl51hsyp0fxappgg" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;xxiii
దీని ప్రతి మదరాసు ప్రభుత్వ ప్రాచ్యలిఖిత పుస్తకాగారమునఁ గలదు. సంఖ్య ది. 760.
A Descriptive Catalogue of Telugu Manuscripts, Vol. II P rabandhas-
Sringara Prabandhas Pages 1009-1118]
మ
విమర్శనలు
వసుచరిత్రకు పై వ్యాఖ్యానములేగాక, యధునాతన కాలమున పెక్కు విమర్శనలు కలవు.
నవీన విమర్శన పథకము ననుసరించి వసుచరిత్రముపై “మీరు వసు ప్రకాశిక” అను విమర్శనము
బయలు వెడలినది. దానిపై “దును వసు ప్రకాశికా విమర్శన 2 దాని కనుబంధములు రెండు బయలు
వెడలినవి. ఈ విమర్శనముల ధోరణి సాహిత్యరంగము విడిచి రత్నశాస్త్రమువఱకుఁ బోయినది. మకు
చరిత్రము “మ” మాణిక్యమువంటిదనియు, “వ” వసుచరిత్రము వజ్ర మువంటిదనియు, వీనిలో కాంతి
గుణములచే, నొక్కదానికే ప్రాశస్త్యమనియు, నట్టిదృష్టితోనే మను, వసువులను విమర్శించుచు
వివాదములు పెరిగినవి. ఈ విమర్శనములలో సాహితీవిమర్శనముకన్న వ్యక్తిగత విమర్శనమే హెచ్చు,
తరువాతి విమర్శనములలో &quot;కెల్ల మకుట మనఁదగినది, శాస్త్రీయమైన విమర్శన పద్ధతులపై వ్రాయఁబడినది.
'వసుచరి
త్ర విమర్శనము'; కళాప్రపూర్ణ బ్రహ్మ శ్రీయఁత వజ్ఝల చిన సీతారామశాస్త్రి ప్రణీతము,
శ్రీ వావిళ్ల వారిచేఁ బ్రకటితము (1915, 1927). వసుచరిత్ర రుగూర్చి, రామరాజభూషణుని గూర్చి
యెఱుఁగఁగోరువారి కిది పెద్దకాణాచి. ఇట్లే శ్రీశాస్త్రులవారి 'హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యాన' పీఠిక
(వావిళ్లవారి ముద్రణము) రామరాజభూషణకవి శ్లేష ద్వ్యర్థి కవితాసామర్థ్యము; సాహితీ
విశిష్టత తెలిసికొనుట
కేగాక నేటి యాంధ్రవాఙ్మయ ప్రపంచమున నత్యున్నత శ్రేణికిఁ జెందిన విమర్శన
ములలో నొకటియై యున్నది.
3
పిల్ల వసు చరి త్ర ములు
వసుచరిత్ర తరువాతి ప్రబంధకవులకు, పండితులకు వరవడియైనది. తమ గ్రంథములను వసు
చరిత్రకు ప్రతిబింబము గాఁ జేయలేకపోయినను, పుత్రికగానైన చేయుటకు కవు లభిలషించుచుండిరి.
కనుపర్తి అబ్బయామాత్యుని పురూరవశ్చరిత్రము (క్రీ. శ. 1600), ఆడిదము సూరకవి కవిజన
రంజనము (క్రీ. శ. 1780), అకలంకము కృష్ణకవి శకుంతలా పరిణయము (క్రీ. శ. 1800) పిల్ల
వసుచరిత్ర లనిపించుకొనినవి. తిమ్మకవి రసికజన మనోభిరామమునకును కొంద టీ బిరుద మిచ్చిరి. ఇవి
యన్నియు వసుచరిత్ర శాంధ్రవాఙ్మయమునఁ గలిగిన ప్రాశస్త్యమును చాటుచున్న వని వేఱుగఁ జెప్ప
నక్కఱలేదు. సురభి మాధవరాయకని చంద్రికాపరిణయము దీని ప్రతిబింబము.
శ్రీ మద్రామాయణమునకు బాలరామాయణమువలె, భారత భాగవతములకు బాలభారత, బాల
భాగవతములవలె, వసుచరిత్ర గురుస్థాన మాక్రమించిన పిదప లఘువసుచరిత్రము బయలు వెడలినది.
దాని వృత్తాంతము పూర్వోక్త 'వసుచరిత్ర విమర్శనము' ఆఱన భాగమునఁ గలదు,
1. శ్రీ వెన్నేటి రామచంద్ర రావుగారు.
2. విమర్శకాగ్రే గర కాళీభట్ట బ్రహ్మయ్యశాస్త్రి గారు
అను విద్వాంసులు విమర్శనము లా కాలమున &quot;చింతామణి” “సరస్వతి” “మంజ
పత్రికలలోఁ బ్రకటితములు,&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>7x66m62j16n25ydzl51hsyp0fxappgg</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/25</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184048</id>
    <revision>
      <id>501968</id>
      <timestamp>2025-06-29T20:05:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'xxiv ఇంతటితో చాలక, వసుచరిత్రమును లింగము వేంకటరాయమంత్రి క్రీ.శ. 1876 లో వసు 1రికాపరిణయ మను యక్షగానమును రచించియున్నాఁడు. అది ముద్రితమైనది. ఇవి యన్ని యు రామరాజభూషణుని కీర్తిని దినద...'</comment>
      <origin>501968</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5181" sha1="kavcms1n02nkcjaemj6epz7975o70t5" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;xxiv
ఇంతటితో చాలక, వసుచరిత్రమును లింగము వేంకటరాయమంత్రి క్రీ.శ. 1876 లో వసు
1రికాపరిణయ మను యక్షగానమును రచించియున్నాఁడు. అది ముద్రితమైనది. ఇవి యన్ని యు
రామరాజభూషణుని కీర్తిని దినదిన ప్రవర్ధమానము గావించునవియే గదా!
వసుచరిత్రము శబ్దశక్తి సంస్కృతాంధ్ర భాషా శ్లేష, పరిణతి చెందినకకమున ప్రౌఢవిద్వాంసుల
పాండితిని పరీక్షించుట కిందలి పద్యములు నికషోపలము లైనవి. ఇందు మూడవయాశ్వాసము
101 వ పద్యమగు.
శా. ఆ తన్వంగి యనంగంకరణ వక్ష్యాముక్తచూశా స్త్రని
ర్ఘాతం బోర్వక తమ్ములంచుఁ దటినీ గ రై ఎకసంజాతకం
జాతవ్రాతముమాటుఁ జెంద నవి యేచనాసాగె మునున్నుగా
జ్ఞాతి శ్చే దనలేన కి మ్మనెడి వాచారూఢి సత్యంబుగన్.
ఆనుదానిని తములు అను శబ్దములోని స్వారస్యము వచ్చునట్లుగా అనువాదము చేయ బ్రహ్మశ్రీ
మండపాక పార్వతీశ్వరకవిగారిని (1889-1897) వానిలవలస జమీను ధారగు శ్రీయినుగంటి సీతా
రామప్రభువర్యుఁడు కోరెనఁట. వారిట్లు సంస్కృతీకరించిరి.
0
వీసా సహ్యస్మరణం క్రియాశ్రయగుణోన్ముక్తామ్ర బాణక్షణం
శస్వీ సారసజాతి రిత్యవధృతా పద్మాటవీ మాశ్రీకా,
సా సంభోదరసంభవా2 పురత సద్బాధ'నే చోద్యతా
జ్ఞాతిర్చే దన లేన కిం త్వితి వచ స్పత్యం యథా స్యా త్తథా.
(అభినవాంధ కవితాపి తామహుని కవితావినోదములు. భారతి 1982 గం. 9, పుట 462)
ఇదియే, విజయనగరసుస్థానపండితులు విద్వదజాకంఠీరవులు శ్రీ ముడుంబ నరసింహాచార్యులవారి
కొనగఁగా వా రిట్లు సంస్కృతభాష ననువదించిరి —
.
శ్లో. తన్వంగీ
కుసుమాస్త్రంకరణవక్ష్యామాతచూశాడుగా
భీతా కిం శరణం భవే దిహ మమే త్యాలోచనా ద్యాంజనే,
సా కంజాత మవేద్య పద్మ మభజ త్తద్బాధ తే హంత తాం
జాతిర్చే దన లేన కిం వచ ఇదం స్వార్థ క్కశం ప్రస్థలేత్ .
శ్రీ ముడుంబ నరసింహాచార్యజీవితము భారతి - 1980. విప్రిలు నం. 7. పుట 642.)
నీ
వసుచరిత్ర మున నీ క్రింది పద్యము, రామరాజభూషణుడు నంది తిమ్మనవద్ద 8 వేల రూప్య
ములకుఁ గొని, తన కావ్యమునఁ జేర్చుకొనే నని యొక కథ గలదు. అది కేవలము కల్పిత మని, దాని
మూలసంస్కృతశ్లోకమునుబట్టి తెలియఁగలదు.
శా, నానానూనవితానవాసనల నానందించు సొరంగ మే
మే
లా నన్నొల్ల దటంచు గంధఫలి బల్కారకం దసంబంధి యో
పానాసాళృతిఁ దాల్చి సర్వసుమనస్సౌరభ్యనంవాసేయై
పూనెం బ్రే క్షణమాలికామధుకరీపుంజంబు లిర్వంకలన్ .
బ్రే
దీని మూలశ్లోకము.
భృంగాసవాసి ప్రతిజన్న భేదా కృత్వా పనే గంధఫలీ కపోలమ్
శన్నానీరాZభూ దనుభూకగంధా స్వపార్శ్వ శ్రీకృతభృంగా సేవ్యా,&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>kavcms1n02nkcjaemj6epz7975o70t5</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/26</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184049</id>
    <revision>
      <id>501969</id>
      <timestamp>2025-06-29T20:05:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'XXV ఈ శ్లోకము విద్యానాసమహాకవి యని ప్రసిద్ధిగన్న అగస్త్యుని సలకీర్తికాము రియుడుఁ గల దని బ్రహ్మశ్రీయుత పెండ్యాల సుబ్రహ్మణ్యశాస్త్రిగా రా గ్రంథమునందు లభించిన రెండు సర్గల న...'</comment>
      <origin>501969</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6009" sha1="ihr9sovtb1h6mus5ws1xaqzwgatuf6x" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;XXV
ఈ శ్లోకము విద్యానాసమహాకవి యని ప్రసిద్ధిగన్న అగస్త్యుని సలకీర్తికాము రియుడుఁ గల
దని బ్రహ్మశ్రీయుత పెండ్యాల సుబ్రహ్మణ్యశాస్త్రిగా రా గ్రంథమునందు లభించిన రెండు సర్గల
నాంధసాహిత్యపరిషక్పత్రికలో ప్రకటించుచు వ్రాసినారు. రామరాజభూషణుఁడు దీనిని
చూచియే పద్యము వ్రాసియుండును. ఇట్లే వసుచరిత్రమున శాకుంతలాది నాటకములలోని శ్లోకములకు
భాషాంతరీకరణము కాననగును.
రామరాజభూషణకవి బాల్యమున నల్లసాని పెద్దనామాత్యుని శిష్యుఁడై, రాయల కవితా
గోష్ఠీవిభాసములను గ్రహించినాఁడు. తన గురువు గారు కవిత్వ మిట్లుండవలె నని (“పూత మెఱుగు
లుస్...”) ఉత్పలమాలిక 24 చరణములు చెప్పఁగా, తాను కవిత్వ మిట్లే యుండవలె నని (&quot;లొట్ట
యిచేటి మాట...”) మాలికను తత్ క్షణము చెప్పెను. అంతకు ముందు ఉత్పలములు పంచపాదులేగాని
మాలికారూపమున లేకపోవుటచే నీ మొదటి రెండింటికి ఖ్యాతి వచ్చినది. దీనినిబట్టి రామరాజు
భూషణకవి బాల్యమునుండి యసమానమైన కవితాధార గలవాఁడని తెలియుచున్నది. తరువాత
దీని సనుసరించి కవులు మాలికలు వ్రాయఁజొచ్చిరి.
కవి, చిత్ర కారునికన్న మిన్నయని రామరాజ భూషణుడు మహాసమర్థతతో నిరూపించి
నాఁడు. ఈ క్రింది పద్యమున శుక్తిమతీనది స్త్రీ వలె సంభ్రమముతో వచ్చుచున్నట్లుగా శ్లేషలో
నద్భుతభంగిని చెప్పినాఁడు --
ఉ. వేణి చలింప కంపితనవీనమృణాలభుజా గ్రకంకణ
శ్రేణి నటింప లోల శ ఫరీనిబిరీపకటాక్ష కాంతి వి
న్నాణము చూప హంసకగణస్వననంబును మీఱ నైకత
శ్రీశ్రీణి వివర్తి తాబ్దము ఖశోభితయై కడు సంభ్రమించుచున్.
(2 ఆ. 237 జ.)
దీనిని రవివర్మ గంగావతరణముతోఁ బోల్చిన, చిత్రకారుఁ డేట్లు కృతార్థుఁడు కాలేక
పోయెనో తెలియవచ్చును.
పద్యమున శ్లేష చే మనకు స్త్రీ మనోనేత్రముల కగపడుచున్నది. ప్రకృతిలో కన్నుల కను
పడునది నదియే. రవివర్మ ఆకాశగంగ యవతరించుట చిత్రించఁబోయి, గంగవచ్చునట్లు కొన్ని గీతల
మూలమునఁ దెలిపి, యావెనుక వానిమధ్య నొక స్త్రీ చిత్రమును లిఖించినాఁడు. దీనివలన అతని
యాళయము భగ్నమైనది, నీలయనఁగాఁ బ్రకృతిలో గంగ స్త్రీరూపమున లేదుకదా ! రామరాజ
భూషణుని చిత్రము మనస్సును హత్తుకొని యద్వితీయముగ నున్నది.
శ్లేషవలన భాషయందలి శబ్దస్వరూప పరిణామ మెఱుంగుటకు సాధ్యమగును. వసుచరి త్ర యందలి
శ్లేషాను ప్రాసాదులయందు మార్పరాని ప్రయోగములకు నిటీవల వ్యాకరణములయందు ప్రత్యేక
నిర్ణయము చేయవలసివచ్చినది. మఱియు నప్పకవి వసుచరిత్ర నుండి పద్యము లందాహరింపకపోగా,
కూచిమంచి తిమ్మకవి యందుండి 30 పద్యములను లక్ష్యముగా గ్రహించినాడు.
ఈ క్రిందిని వ్యాకరణములో వసుచరిత్ర ప్రయోగములకు ప్రత్యేకనిర్ణయము చేయఁబడినవి.
ముసలిమానులు
కాపు కాషువారి
1-45
1-56
కన్గోఁజాలక 2-41, 4-136
మనమరాలు 5.35
నను D
ముసలి మ్రాకులు ——ఆచ్ఛి, నూ. 18
కావుకావుమని —సంధి. 47
కల్గొనజాలక—క్రియా. 80
మనుమరాలు శబ్దర,&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>ihr9sovtb1h6mus5ws1xaqzwgatuf6x</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/27</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184050</id>
    <revision>
      <id>501970</id>
      <timestamp>2025-06-29T20:05:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'Kavi 5 మనుమని సుఖాన్వితుండై మనుమని దీవించె - ఆనిరుద్ధ 5 ఆ. మనుమ శబ్ద ముకాగమధ్యము. కాని “మనఁడు” అని ఉత్వలోకపురూపము గలదు. మతి లోకోత్తరుఁడైన యంగిరసు మనండు నన్నయ. దీనివలన మనముఁడు మన...'</comment>
      <origin>501970</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3529" sha1="cd85s4ts3k7j0ilh9ssjj4o7c11ay1r" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;Kavi
5
మనుమని సుఖాన్వితుండై మనుమని దీవించె - ఆనిరుద్ధ 5 ఆ. మనుమ శబ్ద ముకాగమధ్యము.
కాని “మనఁడు” అని ఉత్వలోకపురూపము గలదు.
మతి లోకోత్తరుఁడైన యంగిరసు మనండు నన్నయ.
దీనివలన మనముఁడు మనమరాలు యేర్పడును.
ఇవి యమక శేమోను ప్రాసాదులచే మార్పరానిపై యున్నవి.
పెంచదు.
డి-చగ నే
దీపించమి
చాలించరాదె
6-12
6-82
6-84
6-56 పత్వము రాలేదు.
బాల, శ్రీయా, 88,
కొమంచుకో ఆమని
6-65
6-80
సంధి. 4 సూ
తత్సమసంధి
ఆర్చిడగరాదు 3-180.
సాంస్కృతిక గసడదవాదేశము
పెంపుపరీక్షంప మొ 3-6.
పూఫుంబోడి 3–193 బా, సూ. 28 సూత్రముచే నిచట పూర్ణానుస్వారము రాదు.
చిగురుంబోడి కళాపూర్ణోదయము.
హరియైసాది శిరంబునన్ 1-69.
చిగురుగొమ్మం జీవగాకుండు నే సముచ్ఛయలోకము.
చాలింగీలియు. నిర్వ, మురారిం జేర వేఁడిమైయిక్ ఉ. హరి,
కాలియం
(మురారీయు)
శ్లే షేసఖండ నిక్బిందో ళనం కుత్ర చిన్మ శం
సొలసి తటిల్లతాంగి 3-67
చేఁగల-చేకల ఒక యర్థమున సార్థానుస్వారము ఒక యర్థమున నిరనుస్వారము,
రామరాజభూషణుఁ డే కులజుఁడైన నాంధ్రమహాజనుల కెల్ల పూజ్యుండు. అతని ప్రబంధ
మాంధ్ర వాఙ్మయము నిలుచునంతవఱకు నిలుచును. నేఁడు నవీన విమర్శపథకము ననుసరించి ఇందు
లేదనుట సరికాదు. ప్రాచీనాంధ్ర సాహిత్యమును పునరుద్ధరించుటకుఁ బ్రయత్నములు
జరుగుచున్న నేఁటికాలమున బహుముఖములుగా నీ గ్రంథమును పరీక్షింపవలసియున్నది. వసుచరిత్రము
చదివి, ఆనందించుటకు నొకవిధమగు సంస్కారము, ప్రతిభ యుండవలెను.
అవి లేనిచో
గ్రంథ విమర్శనమునకు మన మధికారులము కానేరము. దీని ఇంత పొగడినను తనివి తీరదు.
ఇంతటినుండియైన సి. గ్రంథమును బరించి, యు తమసాహి తీపద్ధతులు నేర్చిన, నీ రచన ఫలవంత
ఇట్లు,
నిడుదవోలు వేంకటరావు, ఎమ్. ఏ.&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>cd85s4ts3k7j0ilh9ssjj4o7c11ay1r</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/28</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184051</id>
    <revision>
      <id>501971</id>
      <timestamp>2025-06-29T20:08:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'ప్రారంభము అనుబంధ ము 1 వసుచరిత్ర - సంస్కృతము కల్యాణ మావహతు నః కరిరాజవక్త్ర బ్రహ్మాండ పాదకటకో బలిసద్మ పాదశి, భోధిబృందవమధుః పరమేశభాగ్యం తారాసమం హి సుమన స్తబకీకృలేందుః. గద్యవ...'</comment>
      <origin>501971</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4349" sha1="nls9nbagef08ov39cr46bzik14xmhs3" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;ప్రారంభము
అనుబంధ ము 1
వసుచరిత్ర - సంస్కృతము
కల్యాణ మావహతు నః కరిరాజవక్త్ర బ్రహ్మాండ పాదకటకో బలిసద్మ పాదశి,
భోధిబృందవమధుః పరమేశభాగ్యం తారాసమం హి సుమన స్తబకీకృలేందుః.
గద్యవాక్యాని....
అక నిరతిశయ శైశవయేవ యో మహనీయో. రుచిభిః ఫలమోహరు చిభిశ్చ తరుణతరుణీశ బలన
సమృద్ధిం దర్శయామాస,
సీ. కరుణార్క కటళనోద్ధతిఁ జూపె నెవ్వఁడు
4
రుచులచే ఫల మోహరు చుల చేత.
వాల్మీకి పారాశరి కాళిదాస దండి ప్రహృష్యద్భవభూతి మాఘాజ్,
వల్లన యూరం వరభారవిం చ మహామీద్రాన్ మనసా భజే తాన్.
&quot;
సంత్య కవృత్తినియమాం సకలా సభావా మన్యార్థ వంచనపరా మతిమూర్ఖ వంద్యామ్,
ఉత్సేశినీం కుకవితా ముపరిప్లవార్థం ధీరోత్తమా న గణయంతి దృతానుభావాః.
శా. భావం బెక్కడలేక, వృత్తనియమాపాయంబుఁ జింతింప కెం
దే వర్తించి, పదార్థసంచలనచే దీపించి, మూర్ఖళి సం
భావింపం గుళవి ప్రణీత్కృతి సామాన్యాకృతిం బూనీ పై
పై పన్నెల్ విచరింప దానిఁ దిలకింపంబోరు ధీరో త్తముల్ .
వాళ్ఛాసన ప్రథితకుండలి
వల్లభ శ్రీ నాథేషు నద్ద జన నాస్థితిపాల నేషు,
నద్ధజన
సోమే 'చ శోభయతి భాస్కరనామ్ని చాంధ్ర కావ్య ప్రపంచమహిమాసహిమానసీర
మ. మహి ముక్&quot; వాగనుశాసనుండు సృజియింపం గుండలీంద్రుండు త
స్మహనీయస్థి తిమూలమై నిలుప శ్రీనాథుండు ప్రోవక్ మహా
మహులై సోముఁడు భాస్కరుండు వెలయింపక్ సొంపువాటిల్లు నీ
బహుళాంధ్రోక్తిమయ ప్రపంచమునఁ దతాగల్భ్య మూహించెదన్.
శ్లో. సవిధనముఖసాపయవస్ఫురద్వివిధముందుకలా విధి వతమ్,
ద్విరదరాజము దృత గౌరవం వరదరాజగురుం వరదం భజే.
శ్లో. శ్రీదక్షిణామూర్త్యపరావతారం శ్రీకంఠభాష్యాంబుధి పూర్ణ చంద్రమ్,
అత్యాదరాడప్పయదీక్షి కేంద్రం విద్యాగురుం మంత్ర గురుం భజామి.
శ్లో, వ్యాఖోపచార మఖిలం వివిధోపచారలూ తాగణాలిమతిలో
లవితాన పోలీస్,
మత్పాదయో రపి దిదౌ మహితాల్పతాం యః శ్రీకాళహస్తినిలయం శివ మాశ్రయే, తమ్స్,
శ్లో. కామాక్షి దేవి కరుణామయి కామకోటికాంచీపురేశ్వరి కడఁబవనీనివాసే,
కాన్యైశిచూకపతిగా కలిశా విధానా కర్ణామృతం కలయ కావ్య మిదం మరియమ్.&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>nls9nbagef08ov39cr46bzik14xmhs3</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>వసుచరిత్రము/పీఠిక</title>
    <ns>0</ns>
    <id>184052</id>
    <revision>
      <id>501972</id>
      <timestamp>2025-06-29T20:09:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>[[WP:AES|←]]Created page with '{{తలకట్టు  | శీర్షిక = [[../]]  | రచయిత = రామరాజభూషణుడు  |అనువాదం =  | విభాగము  = పీఠిక  | ముందరి = [[../]]  | తదుపరి = [[../అనుబంధము/]]  | వివరములు =   |సంవత్సరం = 1954 }}  &lt;pages index=&quot;వసుచరిత్రము.pdf&quot; from=2 to=27 /&gt;'</comment>
      <origin>501972</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="416" sha1="dod7v1uoi5ohrpcrknplnwbec0fux88" xml:space="preserve">{{తలకట్టు
 | శీర్షిక = [[../]]
 | రచయిత = రామరాజభూషణుడు
 |అనువాదం =
 | విభాగము  = పీఠిక
 | ముందరి = [[../]]
 | తదుపరి = [[../అనుబంధము/]]
 | వివరములు = 
 |సంవత్సరం = 1954
}}

&lt;pages index=&quot;వసుచరిత్రము.pdf&quot; from=2 to=27 /&gt;</text>
      <sha1>dod7v1uoi5ohrpcrknplnwbec0fux88</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/29</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184053</id>
    <revision>
      <id>501973</id>
      <timestamp>2025-06-29T20:10:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '' ఇతి వీఠికా సమాప్తా— xxviii శ్లో. వసుప్రభు ర్వాసవధౌతరీత్యా కోలాహలా శ్రీ శకుమారి కాయాః, శీతోజ్జ్వలాయా 83జాభిధాయాః కల్యాణ శాలీతి కథాస్తు పుణ్యా. శ్లో. గానం క్షిత్ గాయన’గాయనీ నారి...'</comment>
      <origin>501973</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4807" sha1="9t6nhe258km5yhzcq95htxksrhbo7n0" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;'
ఇతి వీఠికా సమాప్తా—
xxviii
శ్లో. వసుప్రభు ర్వాసవధౌతరీత్యా కోలాహలా శ్రీ శకుమారి కాయాః,
శీతోజ్జ్వలాయా 83జాభిధాయాః కల్యాణ శాలీతి కథాస్తు పుణ్యా.
శ్లో. గానం క్షిత్ గాయన’గాయనీ నారి, నా శాషికం ఎ నగ రేనగా రే
నాశ్రానివాశీతిన యోనుసర్వ, మానంద బృందావహమానసై వ.
నానాగాయన గాయనీమణుల గానం బుర్వి నాలింప మో
నానాటి న్నగ భేది బీటఁగల గంధర్వాప్సరోగీత వి
ద్యానై పుణ్యము లెన్ని యేని నిన మో యందైన నిందైన విం
దై నాదం బొనఁ గూర్చు నే మదికి నిట్లానందసందోహముల్.
జీవన మెల్ల సత్కవి నీ సేవిత మరియ మెల్ల స్వచ్ఛతా
పావన తాగభీరతలపట్టు ప్రచారము లెల్ల విశ్వధా
త్రీ పలయత్రి కాలఫల
దేశికముల్, నవకంబులెల్ల ము
కావళి విభనస్పదము లా నది పెంపు నుతింప శక్యమే.
శ్లో. యజ్జీవనం కవి వినోది యదంతరంగ, మచ్చంగ భీరమతి పాపసమర్థదాయి
ధాత్రీత్రి కాలవల దాగకయోయదీయా, ముక్తాళి విధను భరాహియదజ్జలీలా.
'తెలుగునందువలె సంస్కృతమున సిద్ధి యాతాశ్వాసములు.
N
నానాసూన విజ్ఞాన వాసనల - అనుపద్యమునకు సంస్కృతము,
సారంగ స్సకలప్రసూనకుతుకీ సర్వాత్మనో పేజ్ తే
మామిత్యేవ విచింత్య గంథఫలికా మాన్యాతపః స్ఫూర్తిఈ
నాసాకార ము పేత్య సర్వసుమనస్సౌరభ్య యోగాద్వధూ
చంచద్వీక్షణ చంచరీక పటలీం సంప్రాప కం పార్శ్వయో.
గ్రంథాంతమున...
శ్లో, కామాజీ దేవి కరుణామయి కామకోటి కాంచీపురేశ్వరి కదంబవనీనివాసే,
4
కాంత్యైకచూకపతినా కలితావధానా కర్ణామృతం కలయ కావ్య నిడం మదీయమ్.
2-16.
2-103
శ్లో కామాక్షి దేవి కరుణాం మయి పూరయిత్వా కాంత్యైక చూతపతినా కవితాను మోదా,
కాంతం సువర్ణ ఘనవృత్త మలంకృతాఢ్యం కర్ణోచితం కలయ శాప్య మిదం మదీయమ్స్,
గద్య. ఇతి శ్రీ కామాక్షీ దాసశాళహస్తీకవికృత్ వసుచరిత్ర చంపూకాన్యే షస్థాశ్వాసః.
బసుచరి శ్రీ చంపూకావ్యం సంపూర్ణమ్.
[వసుచరిత్ర
సంస్కృత గ్రంథము తంజావూరిలో శరభోజీ
సరస్వతీభవనభాండారమునఁ గలదు.
దీనికి రెండు ప్రతులు గలవు. తెలుగులిపితో తాళపత్ర ప్రతియు, నాగర
లిపిలో కాకితపు ప్రతియం
గలవు. ఇవి రెండును మంచిస్థితియం దున్నవి. ఈ గ్రంథ మము ద్రి తమం. తంజాపూరి పుస్తకాలయ
గ్రంథసంఖ్య 4146-414.7. దీని వివరణము తంజావూరి సంస్కృత గ్రంథముల సూచికా సంపుట
ములలో 7 వ సంపుటమగు కావ్యసంపుటమున 3.150 పుటనుండి 8:53 పుటావఱకును గలదు.]&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>9t6nhe258km5yhzcq95htxksrhbo7n0</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/30</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184054</id>
    <revision>
      <id>501974</id>
      <timestamp>2025-06-29T20:10:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'xxix వసుమంగళనాటకము పసుచరిత్ర చంపువుగ నే కాక నాటకముగఁ గూడ సంస్కృకమున వెలసినది. ఇథియం నమ్ముద్రితమే. దీనికి వ్యాఖ్యానముతో కూడ మూఁడు ప్రతులు మదరాసు ప్రాచ్య లిఖితపుస్తక శాలలోఁ...'</comment>
      <origin>501974</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2887" sha1="idwuftwz15xfzc2eo5xr8m4u3g97i6l" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;xxix
వసుమంగళనాటకము
పసుచరిత్ర చంపువుగ నే కాక నాటకముగఁ గూడ సంస్కృకమున వెలసినది. ఇథియం
నమ్ముద్రితమే. దీనికి వ్యాఖ్యానముతో కూడ మూఁడు ప్రతులు మదరాసు ప్రాచ్య లిఖితపుస్తక
శాలలోఁ గలవు. దీని రచించిన కవి పేరుసూరి. ఈతుడు శ్రీధరవంశ్యుఁడు. కాళిక గోత్రుఁడు.
వేంకటపండితుని పుత్రుఁడు. &quot;పేరుసూరి సౌత్రుఁడు. ఈతని తల్లి మేకమాంబ, గౌతమగోత్రజుడైన
అన్నాథ్వరి కూఁతురు. ఈతఁ డీ వసుచరిత్ర నాటకమునే కాక సంస్కృతమున రామచంద్ర
విజయము, భరతాభ్యుదయము, చరసందేశము, వెండిటభాషణము మున్నగునవి రచించెను. ఈతఁడు
ఈ ఈ వసుమంగళ నాటకమును మధురలో శ్రీమానాశ్రీ సుందరేశ్వరుల వివాహసందర్భమున రచించి
యుండుటచే, నితఁడు దాక్షిణాత్యుఁడైన తెలుఁగుకవి యని చెప్పనొప్పును. ఈతని శైలిని చూపుటకు
'నాందీ
శ్లోకము ముదాహరించుచున్నాను.
శ్లో. అష్టాభిః స్వగలాభి రేప్ రమణీరూపాభి రాపాదితా
ముద్య ద్రశ్నఘటీనిని స్రు తమణీధారాభిషేక శ్రియమ్,
కోటీరోపరి మానయక్ ప్రణయినీ రాగ, ప్రణాళీమిద
స్తోమా కశ్చి దుదేశ మంగళపరిష్వంగానుషంగాయ నః.
[ప్రాచ్యలిఖిత పుస్తకశాల సంస్కృత గ్రంథసూచి సంపుటము 11. గ్రంథ సంఖ్య
12659 60-61.]
ఈ సంస్కృతనాటకమునకు, తెలుఁగు నాటకమునకుఁ గల సంబంధమునుగూర్చి కీ. శే॥ శ్రీ C
పల్లి, సూర్యారావుగారు 1922 ఆంధ్రపత్రిక సారస్వతానుబంధము లో వివరించియున్నారు.&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>idwuftwz15xfzc2eo5xr8m4u3g97i6l</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/31</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184055</id>
    <revision>
      <id>501975</id>
      <timestamp>2025-06-29T20:10:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'అనుబంధము 2 వసుచరిత్ర – ఆరవము 1. విరిపుగళ్ శేర్' వసుచరితై తెలుంగై యరుందమిళినాథ్ విళంబుదక్కే యురియ కలై పము నమశ్శివాయ దేవనుక్కరుత్తమురై శెయ్మానార్ పెరుమైయుర విదళ్ కువియా రామ...'</comment>
      <origin>501975</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3389" sha1="03r1gy35uig3fbpl09ztwuh5tl7206w" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;అనుబంధము 2
వసుచరిత్ర – ఆరవము
1. విరిపుగళ్ శేర్' వసుచరితై తెలుంగై యరుందమిళినాథ్ విళంబుదక్కే
యురియ కలై పము నమశ్శివాయ దేవనుక్కరుత్తమురై శెయ్మానార్
పెరుమైయుర విదళ్ కువియా రామకడై తోడై పుసిందో &quot;పిరజ్ జ్ఞాన
త్తిరుమరువుం వీర శైవప్పాలయ్యెక్ శేష్పాలయ్య దేవతాజీ!
2. విరిపుగళ్ వసుచరిత్రమెనుం తెలుంగినరు తమరై విరిత్తుగ
నిరువర్ మాతుల సమళ్శివాయయ్యద్ పొలయ్యనివర్ గళివర్గళ్ పూలిస్
చొరువమిగు తమిళ్ తెయక్ వీరమగు దొండనక్ ఱుతైముల్వాటు
పెరుమై తికల్ డు గురుబంబలత్తాడుమయ్య ప్పేర్ పెట్రోనే॥
(చూశా, ఆజాబిల్లి...
3. తని వెణ్ణిలవుక్కాట్రాదు తణ్ణంగ మల మలర్ ముగిత్తిల్
పన మెక్&quot; కదలి తళినై యకటైయిజ్ అలైయై వైత్తుమిహ
వినియవెళిల్ వింబైయర్ మగళీర్&quot; యాళిని నైక్కుం కాంబోళి
యెనజర్ శిలైయం కరైందురుహవిళమెక్ గోడై యళుదనళాల్ ||
Page 27
(చూ. సీ. మోహాపదేశత
మో....
4, మరతొడు 'మోహనెజ్ ఱిమిరం వందదాజ్&quot;
ముర్రేప్పడు ఏళేమరై ముహిళ త కాదలి
నిరైత్తిడు కణ్ పని నీరై యన్బుపో
లి రైక్కొణా చెస్త్రన రీనమినాథ్ శిలర్ |
5. కురుక్కమిల్ వెయర్వై యందుళియెనార హై
పొరుక్కెన వుది త్తలార్పుకుంగు కి మెక్
కురుక్కణా నేమియంగురువాక్ మేర్చశి
తక్కొణు డెన్రనర్ తైయాలార్ శిలర్ ||
6. విల్డే నెను మంగియాల్' 'వెంద పొన్నై యీణ్
డళవాయ తరికే మేర్కిడత్త లాహుమో
నగువల శెయా వియందుణరి నారిమార్
ఎన్టీల్ పెర విశిరలు మియల్
హౌజ్ జెన్రనర్ ||
7. కళిప్పుఱుకామవె వ్వళలిర్ కాయిన్దిడు
ముళీ ప్పెరుంగ లైయ మీదుట నేయవే
ఉప్పొంగుప్పోదికారనీర్'
దెన్ద్రసర్ తెరీవైమార్ శీలర్ H&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>03r1gy35uig3fbpl09ztwuh5tl7206w</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/32</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184056</id>
    <revision>
      <id>501976</id>
      <timestamp>2025-06-29T20:10:46Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'Xxxi Page 28 (చూ, సీ|| వలుచగుబ్బలు. 8. ఎడుత్తయాల్ క్కుడు పార్ కొళి యినైత్తనంగళీ పిడప్పదలిహడమక్కుత్ తడుప్పరు మిరాగ మంగులి యంద వత్తాళమాయ్ కావళై యొప్ప అడుత్త చేతనము మచేతన మాహ వచేతనం చే...'</comment>
      <origin>501976</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2521" sha1="q1drkozif6o27ezi3ydff20349bz7zq" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;Xxxi
Page 28
(చూ, సీ|| వలుచగుబ్బలు.
8. ఎడుత్తయాల్ క్కుడు పార్ కొళి యినైత్తనంగళీ పిడప్పదలిహడమక్కుత్
తడుప్పరు మిరాగ మంగులి యంద వత్తాళమాయ్ కావళై యొప్ప
అడుత్త చేతనము మచేతన మాహ వచేతనం చేతన మహ
క్కొడు త్తిడు మొరుపణ్ణితదళ్ పుడైశూళ్ కోడైయర్ పూరై యెన్రరై ప్ప
(చూ. శా. మహిళామండల,,
..)
9. తున్ను పై కొడియన్ శెన్ని త్తూయపక్ మలరుదిర్తుం
ఉన్నరుందళిరిక్ మేయ పురుబినై ప్పిడి త్త లెత్తుం
మన్ను కోకనకకణ్ణర్ తోట్టిన మలైత్తుం తెవ్రల్
ఎన్నుమామ త్తిక్ మంచానిణైయిలా విడిచే యాహి!!
Page 29
19 వ సంతప్పటలం
(చూశా. భూనాధా గ్రణి...
EMON)
.....)
10. నరపతి తనక్కు యిన వారిక్కుం బోగాంత త్తిల్
విరివురు బ్రమ్మానంద మేవియ తవితై యిన్రాయ్
పెరుదీయకరణబంద మిత్త్రియాయ్ ప్పే జొణాదా
య॥రే దరి సహపరుత్త మొళిందదాయ్ మిహళంగ
మీట్చిప్పటలం ॥
[ఈ తమిళవసుచరిత్ర వృత్తాంతము తొలుత తెలుగులో ఒక మున కెఱుక పటి చిన వారు
మా. రామకృష్ణకవి గారు. వీరు 1915 లో దీని నెఱుకపఱచి, 1942 వ సంవత్సర
మున శ్రీ వేంకటేశ్వర ప్రాచ్యవిద్యా పత్రికయందు (Journal of Sri Venkateswara
Oriental Institute, Tirupati, Vol. III, No. 2. పుటలు 25-30 పూర్తిగ
దెలిపియుండిరి. పైని వివరించిన పం దుండియే గ్రహింపఁబడినవి.]&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>q1drkozif6o27ezi3ydff20349bz7zq</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/33</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184057</id>
    <revision>
      <id>501977</id>
      <timestamp>2025-06-29T20:11:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '3 అనుబంధము 3 వసుచరిత్ర - ఇంగ్లీషు BHATTUMURTI This poet was born in a village called Bhattu Palle, in the district of Pulvendala, in Ceded Districts. He was a distinguished orator, and possessed a critical knowledge of the Sanskrit and Telugu dialects. As the poets of his time were greatly patronized by the sovereigns of various provinces, Blattu Murti chiofly confined his labours to versification in the ver...'</comment>
      <origin>501977</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1869" sha1="hrhbqd5kl8tobvn3xnx7yqsntztqlh0" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;3
అనుబంధము 3
వసుచరిత్ర - ఇంగ్లీషు
BHATTUMURTI
This poet was born in a village called Bhattu Palle, in the
district of Pulvendala, in Ceded Districts. He was a distinguished
orator, and possessed a critical knowledge of the Sanskrit and
Telugu dialects. As the poets of his time were greatly patronized
by the sovereigns of various provinces, Blattu Murti chiofly
confined his labours to versification in the vernacular tongue, and
the harmony of his numbers was so much admired that he
obtained a great many scholars whom he made proficiont in prosody.
He, in course of time, proceeded to the court of Krishna Raja, who
admiring his talents, retained him as one of his eight celebrated
bards; during the life-time of this monarch he composed an epic
poem entitled &quot;Narasabhupaliyam&quot;, or the History of Narasa-
bhupala, which was a work of great labour and much admired by
his contemporaries, and by posterity. After the death of Krishna
Rayalu, he wrote another epic poem called &quot;Vasoocharitra &quot;
subject of which is the love and nuptials of King Vasoo and the
beautiful nymph, Gerekanica; the work was dedicated to King
Tirumala, and the invocation of the poem commences in the
following manner:—
&quot;The earth-born Seta viewed with grace replete
Her beauteous form reflected near her feet.
By brilliant gems that each with various shade
And plastic pow'r, a graceful maid portray'd;
She, Rama's consort and betrothed wife
Conceived, a new creation sprung to life,
Touch'd by the dust of her lord's potent foot;
Till he remov'd the Goddess anxious doubt.
Then in the nuptial rites and holy band,
He grasp'd the jewels in his heav'nly hand
May Seta's husband blessings e'er bestow
On Terumala Raya's royal brow
With moonlike face from which each science gleams,
With ruby lips replete with sacchrine streams,&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>hrhbqd5kl8tobvn3xnx7yqsntztqlh0</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/34</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184058</id>
    <revision>
      <id>501978</id>
      <timestamp>2025-06-29T20:11:46Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'xxxiii From which the boon of latent wishes flow, And which rich fruits effectually bestow; With nectar-vased breasts as pure as truth, Abundant source of wealth and blooming youth, With arms like tendrils that in shadowy bow'rs, Is decked in beauty of unfading flow'rs; Sri was produced when Rama's efforts tried, In Janaka's lactious ocean wide, He, Heris self while fiercely bending low, Bent the tough string to Iswara's mountain bow, May th...</comment>
      <origin>501978</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1642" sha1="hok115uindk8d2p8bfn6pw9kg8eghgr" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;xxxiii
From which the boon of latent wishes flow,
And which rich fruits effectually bestow;
With nectar-vased breasts as pure as truth,
Abundant source of wealth and blooming youth,
With arms like tendrils that in shadowy bow'rs,
Is decked in beauty of unfading flow'rs;
Sri was produced when Rama's efforts tried,
In Janaka's lactious ocean wide,
He, Heris self while fiercely bending low,
Bent the tough string to Iswara's mountain bow,
May that bright Goddess choicest blessings bring
To Terumala Raya, peerless king.
The sister arts that yield harmonious sound,
In music and in poesy are found,
The dulcet component of tunes and verse,
Each with her charms th' enraptur'd soul immerse,
And whirl'd in circling eddies round and clear,
Like Saraswati's fragrant breasts appear;
May he who can (of lawful love the tests)
Grasp with his palms those luscious budding breasts.
And in love's despot mark them as his own
By no ignoble puncture plainly shown
May that Divinity his pow'rs select
And Terumala mighty king protect.
The alphabet that like a rosary seems
By her lute's melody soon melt in streams
And all round reflect fair Vani's face
As God supreme pervading time and space.
May she the gift of eloquence confer
On Terumala king without compeer.
Arria with jealous rage possessed
To her great consort his reproach addressed
Well well Thou faithless to my marriage bed
Mandakini, thon keepest on thy head
Whilst I, alas I am dwindl'd half way
The God prostrating then began to pray.
I appease her ire by humbly bending low
But Ganga waxing wrath did clamorous grow
Till Sumbhu tied his hair, this pretext sage
ఛను H&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>hok115uindk8d2p8bfn6pw9kg8eghgr</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/35</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184059</id>
    <revision>
      <id>501979</id>
      <timestamp>2025-06-29T20:12:08Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'XXXİV The Goddess silenced and restrained her rage May that great being in a bounteous show'r On Terumala all his mercies pour. On either side with fragrant braided hair Like dusky clouds that float in ambient air With ornamental symbols on each side Of full blown shining in their beauties' prido With flaming eyes that dart her splendours clear, And snake ring pendants that adorn each ear, With necklaces whose light illumes each land And gra...</comment>
      <origin>501979</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1696" sha1="qmfzg27sbj90d8e50ru6lzjgoo4pk3c" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;XXXİV
The Goddess silenced and restrained her rage
May that great being in a bounteous show'r
On Terumala all his mercies pour.
On either side with fragrant braided hair
Like dusky clouds that float in ambient air
With ornamental symbols on each side
Of full blown shining in their beauties' prido
With flaming eyes that dart her splendours clear,
And snake ring pendants that adorn each ear,
With necklaces whose light illumes each land
And graceful camalas in either hand,
With robes of diverse hues and powder rare
Of Ruthi's Lord, a drug beyond comparo
Thus decked the mountain born half of her lord
Does in each essence to her mate accord
May she bestow on Terumala Roy
Victorious battle and triumphant joy.
While he with mighty tusks resistless strook
The mountain huge Ragutasara shook
Then graceful Gowri with inconscious start
Embraced Sri Kuntha to her throbbing heart,
While Ganga o'er great Siva's brow
In falling streams is dashed on earth below;
The mountain-born is pleased with feats now done
By her own elephantine faced son
To that prescient God, whose name I take
With holy awe obeisance I make.
The following lines are taken from the second book of the
same poèm, and are supposed to be spoken by Manjuvani when
she was deputed by her mistress Gerekanika to Vasoo Rajah.
Oh ruler of the world, thy presence bright
Fills each expanding heart with true delight
And joy; as when propitious fortune pours
Unmeasured treasures down in Golden show'rs
Or when the moon in plenitude array'd
Shoots her bright splendours through the midnight shade
Friend of the world! Oh pow'rful deity!
The effulgence of thy penetrating eye.
Dispels the darkness and the gloom profound&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>qmfzg27sbj90d8e50ru6lzjgoo4pk3c</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/36</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184060</id>
    <revision>
      <id>501980</id>
      <timestamp>2025-06-29T20:12:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'XXXV 1 Whose sable mantle covers us around Thy graceful presence this auspicious day Of King of Kings, exiles each, care away With every keen desire and wish possessed. Fill'd to satiety we stand confessed, Oh! sov❜reign of the Earth! thy heav'nly tread Approaching doth with potent blessing shed On mortals immortality and grace And makes our wisdom match th' ethereal race Pre-eminent in good thy virtue pours Like fruitful autumn its prolific...</comment>
      <origin>501980</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1403" sha1="1zbt7ydgm5wwdupmdelfkelv6e5zys1" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;XXXV
1
Whose sable mantle covers us around
Thy graceful presence this auspicious day
Of King of Kings, exiles each, care away
With every keen desire and wish possessed.
Fill'd to satiety we stand confessed,
Oh! sov❜reign of the Earth! thy heav'nly tread
Approaching doth with potent blessing shed
On mortals immortality and grace
And makes our wisdom match th' ethereal race
Pre-eminent in good thy virtue pours
Like fruitful autumn its prolific stores;
Whilst we our homage pay we gain these thrifts
The rural Goddess sheds her choicest gifts
Exuberent to me and to my friends; with joy
In plenty we our happy hours employ,
We can the grateful voice sufficient raise
Receive the boon and give eternal praise ?
The foregoing poem of the Vasucharitra was much admired.
by the contemporaries of Bhattu Murti, and became a model for
after poets who composed in the Telugu language. Bhattu Murti
was highly rewarded by Terumala Raya for this and other works.
that he composed at the command of that monarch so that he
passed his days in peace and happiness until his death which
happened at his residence in the sixtieth year of his age.
3*
[This is an extract from &quot;Biographical Sketches of Deccan Poets
written by Cavelly Venkataramaswami, late Head Translator and Pandit in
the literary and Antiquarian Department at Calcutta. Printed in 1829. (Re-
printed in Madras 1888) N. VENKATA RAC.]&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>1zbt7ydgm5wwdupmdelfkelv6e5zys1</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>వసుచరిత్రము/అనుబంధము</title>
    <ns>0</ns>
    <id>184061</id>
    <revision>
      <id>501981</id>
      <timestamp>2025-06-29T20:13:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>[[WP:AES|←]]Created page with '{{తలకట్టు  | శీర్షిక = [[../]]  | రచయిత = రామరాజభూషణుడు  |అనువాదం =  | విభాగము  = అనుబంధము  | ముందరి = [[../పీఠిక/]]  | తదుపరి = [[../ప్రథమాశ్వాసము/]]  | వివరములు =   |సంవత్సరం = 1954 }}  &lt;pages index=&quot;వసుచరిత్రము.pdf&quot; from=28 to=36 /&gt;'</comment>
      <origin>501981</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="457" sha1="4t0i7dxzqz2qg2zfwebhkap12qnzhck" xml:space="preserve">{{తలకట్టు
 | శీర్షిక = [[../]]
 | రచయిత = రామరాజభూషణుడు
 |అనువాదం =
 | విభాగము  = అనుబంధము
 | ముందరి = [[../పీఠిక/]]
 | తదుపరి = [[../ప్రథమాశ్వాసము/]]
 | వివరములు = 
 |సంవత్సరం = 1954
}}

&lt;pages index=&quot;వసుచరిత్రము.pdf&quot; from=28 to=36 /&gt;</text>
      <sha1>4t0i7dxzqz2qg2zfwebhkap12qnzhck</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/37</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184062</id>
    <revision>
      <id>501982</id>
      <timestamp>2025-06-29T20:14:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* పాఠ్యం లేనిది */</comment>
      <origin>501982</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="13" sha1="jrd8kg3tvmzhwj4n80k4xbgnqa9uxkx" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;0&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>jrd8kg3tvmzhwj4n80k4xbgnqa9uxkx</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/38</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184063</id>
    <revision>
      <id>501983</id>
      <timestamp>2025-06-29T20:14:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'శ్రీరస్తు. వసుచరిత్రము,స వ్యాఖ్యానము ప్ర థ మా శ్వాస ము భూపుత్రి వివాహవేళ నిజమంజీరా గ్రరత్న స్వలీ లాభివ్యక్తి వరాంధ్ర రేణుభవశన్యాలీల యంచు స్మదిం దా భావింప శుభక్రమాకలనచేః...'</comment>
      <origin>501983</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5387" sha1="7bqw80rjtxmj92vsnnn2lh7o7hwdnhp" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;శ్రీరస్తు.
వసుచరిత్రము,స వ్యాఖ్యానము
ప్ర థ మా శ్వాస ము
భూపుత్రి వివాహవేళ నిజమంజీరా గ్రరత్న స్వలీ
లాభివ్యక్తి వరాంధ్ర రేణుభవశన్యాలీల యంచు స్మదిం
దా భావింప శుభక్రమాకలనచేః | దద్రత్న ముం గప్పు సీ
తాభామాపతి ప్రోవుతం దిరుమలేంద్ర శ్రీమహా రాయనిన్.
•
1
అవతారిక: --పవననందనకరుణాసమాసాదిత సంస్కృతాంధ్ర కవితాసామ్రాజ్యధురంధరుండును
సంగీతసాహిత్యవిదుండును నగు రామరాజభూషణ మహాకవి “ల్లో కావ్యం యశస్కేర్థకృతే వ్యవ
హారవిదే శివేకరక్షతయే, పద్యః పరనిర్వృతయే శాంతాసమికతయోపదేశయుడే” అను కావ్య
ప్రకాశకారునీ అలంకారవచన ప్రమాణానుసారముగ సమసఫల సాధన భూతమగు నని తలంచి 'కావ్యాలా
పాంశ్చ వర్జయేత్' అను నియమము నసత్కావ్య విషయ మని గ్రహించి వసుచరిత్రమను లోకోత్తరళ్ళం
గారకావ్యరత్నము రచింప నుద్యోగించి &quot;ఆశీర్నమస్క్రియావస్తునిర్దేశో వాపి తమ్ము ఖం&quot; ఆను నాచార్య
దండి వాక్యానుసారముగఁ గావ్యారంభము ఆశీర్వాదరూపముగనైనను, నమస్కారరూపముగ నైనను,
వస్తుని దేశరూపముగ నైనను గావచ్చునుగాన నాశీర్వాదరూపముగ నీవిధముగ గ్రంథారంభముఁ గావించెను.
శ్రీ లక్ష్మీస్వరూపురాలైన, భూపుత్రి = పుడమి కూఁతురైన సీతాదేవి, 'శ్రీరూపా భూపుత్రీ
శ్రీ భూపుత్రీ' అని సమాసము. (శ్లో. 'రాఘవ త్వే భవ త్సీతా రుక్మిణీ కృష్ణజన్మని, అన్యేషు చావ
'తా రేషు విష్ణో 'రేష్కౌన పాయనీ' అను ప్రమాణముచేత లక్ష్మీకి సీతాత్వము) వివాహవేళక్ = పెండ్లికాల
మందు, అనఁగా పరుఁడును దాను నొక్కచోఁ గూర్చున్న నమయమం దనుట, నిజతనసంబంధ
&quot;మైన, మంజీర అంటేయొక్క, నీ, 'పాదాఙ్గడం తులాకోటీ రజీరో నూపురోఒస్త్రియామ్, సొంసకః
పాదకటకః' అని యమరము. అగ్రరత్న - శ్రేష్ఠమైన రత్నమందుఁగల, అనఁగా ముఖమణీయందుఁ
-
గలయనుట. ని. 'పదార్థ్యాన పార వార ప్రారార్యాశ్రీ యమ గ్రియమ్' అని యమరము. స్వలీలాజు
స్వకీయమైన విలాసాకృతియొక్క, అభివ్యక్తి - ప్రతిబింబమును, తనమంజీరా
గ్రరశ్న ముందుఁ బ్రతి
బింబించిన తనస్వరూపము నని యర్థము. ఇక్కడ లీకాశబ్ద మాకారపరము. వర్మ పెనిమిటియైన
శ్రీరామమూర్తి యొక్క, ఆండ్రీ రేణు పాదధూళివలన, భవఱపుట్టిన, కన్యా కన్నియయొక్క, లీల
యంచుక్&quot; విలాస మని. ఇక్కడ లీలాశబ్దము విలాసపరము, ని. 'లీలాబికాస క్రియయో' అని జి.
శ్రీ రాముల పాద రేణుస్పర్శముచేతఁ బాటణము అహల్యాదేవిరూపమును వహించెఁ గావున మంజీరా
శ్రీరత్నంబును బాహణజాతి యగుటంబట్టి తత్పాద రేణుస్పర్శము చేత స్త్రీరూపమును వహించెనో
యయని యాశయము. మదిం దా భావింప మనస్సునఁ దా సూహించంగా, శుభక్ర మాకలన చేశా
వసు - 1&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>7bqw80rjtxmj92vsnnn2lh7o7hwdnhp</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>501984</id>
      <parentid>501983</parentid>
      <timestamp>2025-06-29T20:41:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దారు */</comment>
      <origin>501984</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5845" sha1="37sox1excxei9yfaaqdi6rpidcbji21" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;3&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;{{Center|శ్రీరస్తు}}
{{p|ac|fs150}}వసుచరిత్రము&lt;/p&gt;
{{p|ac|fwb}}సవ్యాఖ్యానము&lt;/p&gt;
{{p|ac|fs125}}ప్రథమాశ్వాసము&lt;/p&gt;
{{Css image crop
|Image = వసుచరిత్రము.pdf
|Page = 38
|bSize = 393
|cWidth = 78
|cHeight = 18
|oTop = 168
|oLeft = 159
|Location = center
|Description = 
}}
{{Telugu poem|type={{Css image crop
|Image = వసుచరిత్రము.pdf
|Page = 38
|bSize = 393
|cWidth = 56
|cHeight = 116
|oTop = 146
|oLeft = 33
|Location = left
|Description = 
}}|lines=&lt;poem&gt;


భూపుత్రి వివాహవేళ నిజమంజీరాగ్రరత్నస్వలీ
లాభివ్యక్తి వరాంఘ్రిరేణుభవకన్యాలీల యంచు న్మదిం
దా భావింప శుభక్రమాకలనచేఁ దద్రత్న ముం గప్పు సీ
తాభామాపతి ప్రోవుతం దిరుమలేంద్రశ్రీమహారాయనిన్.&lt;/poem&gt;|ref=1}}
'''అవతారిక'' — పవననందనకరుణాసమాసాదిత సంస్కృతాంధ్రకవితాసామ్రాజ్యధురంధరుండును సంగీతసాహిత్యవిదుండును నగు రామరాజభూషణమహాకవి “శ్లో. కావ్యం యశసే౽ర్థకృతే వ్యవహారవిదే శివేకరక్షతయే, పద్యః పరనిర్వృతయే కాంతాసమ్మితతయోపదేశయుజే” అను కావ్యప్రకాశకారుని అలంకారవచనప్రమాణానుసారముగ సమసఫలసాధనభూత మగు నని తలంచి 'కావ్యాలాపాంశ్చ వర్జయేత్' అను నియమము నసత్కావ్యవిషయ మని గ్రహించి వసుచరిత్రమను లోకోత్తరశృంగారకావ్యరత్నము రచింప నుద్యోగించి &quot;ఆశీర్నమస్క్రియావస్తునిర్దేశో వాపి తన్ముఖం&quot; ఆను నాచార్యదండి వాక్యానుసారముగఁ గావ్యారంభము ఆశీర్వాదరూపముగనైనను, నమస్కారరూపముగనైనను, వస్తునిర్దేశరూపముగనైనను గావచ్చునుగాన నాశీర్వాదరూపముగ నీవిధముగ గ్రంథారంభముఁ గావించెను.

శ్రీ = లక్ష్మీస్వరూపురాలైన, భూపుత్రి = పుడమి కూఁతురైన సీతాదేవి, 'శ్రీరూపా భూపుత్రీ శ్రీ భూపుత్రీ' అని సమాసము. (శ్లో. 'రాఘవత్వే౽భవ త్సీతా రుక్మిణీ కృష్ణజన్మని, అన్యేషు చావతారేషు విష్ణో రేషా౽నపాయనీ' అను ప్రమాణముచేత లక్ష్మికి సీతాత్వము) వివాహవేళన్ = పెండ్లికాలమందు, అనఁగా వరుఁడును దాను నొక్కచోఁ గూర్చున్న నమయమం దనుట, నిజ = తనసంబంధమైన, మంజీర = అందెయొక్క, ని. 'పాదాఙ్గదం తులాకోటీ ర్మఞ్జీరో నూపురో౽స్త్రియామ్, హంసకః పాదకటకః' అని యమరము. అగ్రరత్న = శ్రేష్ఠమైన రత్నమందుఁగల, అనఁగా ముఖమణియందుఁ గల యనుట. ని. 'పదార్థ్యాగ్రప్రాగ్రహరప్రాగ్రాగ్ర్యాగ్రీయమగ్రియమ్' అని యమరము. స్వలీలా = స్వకీయమైన విలాసాకృతియొక్క, అభివ్యక్తిన్ = ప్రతిబింబమును, తనమంజీరాగ్రరత్నమందుఁ బ్రతిబింబించిన తనస్వరూపము నని యర్థము. ఇక్కడ లీలాశబ్ద మాకారపరము. వర = పెనిమిటియైన శ్రీరామమూర్తి యొక్క, అంఘ్రిరేణు = పాదధూళివలన, భవ = పుట్టిన, కన్యా = కన్నియయొక్క, లీల యంచున్ = విలాస మని. ఇక్కడ లీలాశబ్దము విలాసపరము, ని. 'లీలావికాస క్రియయో' అని అ. శ్రీరాములపాదరేణుస్పర్శముచేతఁ బాషాణము అహల్యాదేవిరూపమును వహించెఁ గావున మంజీరాగ్రరత్నంబును బాషాణజాతి యగుటంబట్టి తత్పాదరేణుస్పర్శముచేత స్త్రీరూపమును వహించెనో యని యాశయము. మదిం దా భావింపన్ = మనస్సునఁ దా నూహింపఁగా, శుభక్రమాకలనచేన్ =&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>37sox1excxei9yfaaqdi6rpidcbji21</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>501985</id>
      <parentid>501984</parentid>
      <timestamp>2025-06-29T20:44:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <origin>501985</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5843" sha1="n0ssyg38jd8z90yq64w86volk1h5stn" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;3&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;{{Center|శ్రీరస్తు}}
{{p|ac|fs150}}వసుచరిత్రము&lt;/p&gt;
{{p|ac|fwb}}సవ్యాఖ్యానము&lt;/p&gt;
{{p|ac|fs125}}ప్రథమాశ్వాసము&lt;/p&gt;
{{Css image crop
|Image = వసుచరిత్రము.pdf
|Page = 38
|bSize = 393
|cWidth = 78
|cHeight = 18
|oTop = 168
|oLeft = 159
|Location = center
|Description = 
}}
{{Telugu poem|type={{Css image crop
|Image = వసుచరిత్రము.pdf
|Page = 38
|bSize = 393
|cWidth = 56
|cHeight = 116
|oTop = 146
|oLeft = 33
|Location = left
|Description = 
}}|lines=&lt;poem&gt;


భూపుత్రి వివాహవేళ నిజమంజీరాగ్రరత్నస్వలీ
లాభివ్యక్తి వరాంఘ్రిరేణుభవకన్యాలీల యంచు న్మదిం
దా భావింప శుభక్రమాకలనచేఁ దద్రత్న ముం గప్పు సీ
తాభామాపతి ప్రోవుతం దిరుమలేంద్రశ్రీమహారాయనిన్.&lt;/poem&gt;|ref=1}}
'''అవతారిక'''. పవననందనకరుణాసమాసాదిత సంస్కృతాంధ్రకవితాసామ్రాజ్యధురంధరుండును సంగీతసాహిత్యవిదుండును నగు రామరాజభూషణమహాకవి “శ్లో. కావ్యం యశసే౽ర్థకృతే వ్యవహారవిదే శివేకరక్షతయే, పద్యః పరనిర్వృతయే కాంతాసమ్మితతయోపదేశయుజే” అను కావ్యప్రకాశకారుని అలంకారవచనప్రమాణానుసారముగ సమసఫలసాధనభూత మగు నని తలంచి 'కావ్యాలాపాంశ్చ వర్జయేత్' అను నియమము నసత్కావ్యవిషయ మని గ్రహించి వసుచరిత్రమను లోకోత్తరశృంగారకావ్యరత్నము రచింప నుద్యోగించి &quot;ఆశీర్నమస్క్రియావస్తునిర్దేశో వాపి తన్ముఖం&quot; ఆను నాచార్యదండి వాక్యానుసారముగఁ గావ్యారంభము ఆశీర్వాదరూపముగనైనను, నమస్కారరూపముగనైనను, వస్తునిర్దేశరూపముగనైనను గావచ్చునుగాన నాశీర్వాదరూపముగ నీవిధముగ గ్రంథారంభముఁ గావించెను.

శ్రీ = లక్ష్మీస్వరూపురాలైన, భూపుత్రి = పుడమి కూఁతురైన సీతాదేవి, 'శ్రీరూపా భూపుత్రీ శ్రీ భూపుత్రీ' అని సమాసము. (శ్లో. 'రాఘవత్వే౽భవ త్సీతా రుక్మిణీ కృష్ణజన్మని, అన్యేషు చావతారేషు విష్ణో రేషా౽నపాయనీ' అను ప్రమాణముచేత లక్ష్మికి సీతాత్వము) వివాహవేళన్ = పెండ్లికాలమందు, అనఁగా వరుఁడును దాను నొక్కచోఁ గూర్చున్న నమయమం దనుట, నిజ = తనసంబంధమైన, మంజీర = అందెయొక్క, ని. 'పాదాఙ్గదం తులాకోటీ ర్మఞ్జీరో నూపురో౽స్త్రియామ్, హంసకః పాదకటకః' అని యమరము. అగ్రరత్న = శ్రేష్ఠమైన రత్నమందుఁగల, అనఁగా ముఖమణియందుఁ గల యనుట. ని. 'పదార్థ్యాగ్రప్రాగ్రహరప్రాగ్రాగ్ర్యాగ్రీయమగ్రియమ్' అని యమరము. స్వలీలా = స్వకీయమైన విలాసాకృతియొక్క, అభివ్యక్తిన్ = ప్రతిబింబమును, తనమంజీరాగ్రరత్నమందుఁ బ్రతిబింబించిన తనస్వరూపము నని యర్థము. ఇక్కడ లీలాశబ్ద మాకారపరము. వర = పెనిమిటియైన శ్రీరామమూర్తి యొక్క, అంఘ్రిరేణు = పాదధూళివలన, భవ = పుట్టిన, కన్యా = కన్నియయొక్క, లీల యంచున్ = విలాస మని. ఇక్కడ లీలాశబ్దము విలాసపరము, ని. 'లీలావికాస క్రియయో' అని అ. శ్రీరాములపాదరేణుస్పర్శముచేతఁ బాషాణము అహల్యాదేవిరూపమును వహించెఁ గావున మంజీరాగ్రరత్నంబును బాషాణజాతి యగుటంబట్టి తత్పాదరేణుస్పర్శముచేత స్త్రీరూపమును వహించెనో యని యాశయము. మదిం దా భావింపన్ = మనస్సునఁ దా నూహింపఁగా, శుభక్రమాకలనచేన్ =&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>n0ssyg38jd8z90yq64w86volk1h5stn</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>502066</id>
      <parentid>501985</parentid>
      <timestamp>2025-06-29T23:31:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <origin>502066</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5842" sha1="2rl49vkwawwxhse8778o7njvmysfca6" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;3&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;{{Center|శ్రీరస్తు}}
{{p|ac|fs150}}వసుచరిత్రము&lt;/p&gt;
{{p|ac|fwb}}సవ్యాఖ్యానము&lt;/p&gt;
{{p|ac|fs125}}ప్రథమాశ్వాసము&lt;/p&gt;
{{Css image crop
|Image = వసుచరిత్రము.pdf
|Page = 38
|bSize = 393
|cWidth = 78
|cHeight = 18
|oTop = 168
|oLeft = 159
|Location = center
|Description = 
}}
{{Telugu poem|type={{Css image crop
|Image = వసుచరిత్రము.pdf
|Page = 38
|bSize = 393
|cWidth = 56
|cHeight = 116
|oTop = 146
|oLeft = 33
|Location = left
|Description = 
}}|lines=&lt;poem&gt;


భూపుత్రి వివాహవేళ నిజమంజీరాగ్రరత్నస్వలీ
లాభివ్యక్తి వరాంఘ్రిరేణుభవకన్యాలీల యంచు న్మదిం
దా భావింప శుభక్రమాకలనచేఁ దద్రత్న ముం గప్పు సీ
తాభామాపతి ప్రోవుతం దిరుమలేంద్రశ్రీమహారాయనిన్.&lt;/poem&gt;|ref=1}}
'''అవతారిక'''. పవననందనకరుణాసమాసాదిత సంస్కృతాంధ్రకవితాసామ్రాజ్యధురంధరుండును సంగీతసాహిత్యవిదుండును నగు రామరాజభూషణమహాకవి “శ్లో. కావ్యం యశసే౽ర్థకృతే వ్యవహారవిదే శివేకరక్షతయే, పద్యః పరనిర్వృతయే కాంతాసమ్మితతయోపదేశయుజే” అను కావ్యప్రకాశకారుని అలంకారవచనప్రమాణానుసారముగ సమసఫలసాధనభూత మగు నని తలంచి 'కావ్యాలాపాంశ్చ వర్జయేత్' అను నియమము నసత్కావ్యవిషయ మని గ్రహించి వసుచరిత్రమను లోకోత్తరశృంగారకావ్యరత్నము రచింప నుద్యోగించి &quot;ఆశీర్నమస్క్రియావస్తునిర్దేశో వాపి తన్ముఖం&quot; ఆను నాచార్యదండి వాక్యానుసారముగఁ గావ్యారంభము ఆశీర్వాదరూపముగనైనను, నమస్కారరూపముగనైనను, వస్తునిర్దేశరూపముగనైనను గావచ్చునుగాన నాశీర్వాదరూపముగ నీవిధముగ గ్రంథారంభముఁ గావించెను.

శ్రీ = లక్ష్మీస్వరూపురాలైన, భూపుత్రి = పుడమి కూఁతురైన సీతాదేవి, 'శ్రీరూపా భూపుత్రీ శ్రీభూపుత్రీ' అని సమాసము. (శ్లో. 'రాఘవత్వే౽భవ త్సీతా రుక్మిణీ కృష్ణజన్మని, అన్యేషు చావతారేషు విష్ణో రేషా౽నపాయనీ' అను ప్రమాణముచేత లక్ష్మికి సీతాత్వము) వివాహవేళన్ = పెండ్లికాలమందు, అనఁగా వరుఁడును దాను నొక్కచోఁ గూర్చున్న నమయమం దనుట, నిజ = తనసంబంధమైన, మంజీర = అందెయొక్క, ని. 'పాదాఙ్గదం తులాకోటీ ర్మఞ్జీరో నూపురో౽స్త్రియామ్, హంసకః పాదకటకః' అని యమరము. అగ్రరత్న = శ్రేష్ఠమైన రత్నమందుఁగల, అనఁగా ముఖమణియందుఁ గల యనుట. ని. 'పదార్థ్యాగ్రప్రాగ్రహరప్రాగ్రాగ్ర్యాగ్రీయమగ్రియమ్' అని యమరము. స్వలీలా = స్వకీయమైన విలాసాకృతియొక్క, అభివ్యక్తిన్ = ప్రతిబింబమును, తనమంజీరాగ్రరత్నమందుఁ బ్రతిబింబించిన తనస్వరూపము నని యర్థము. ఇక్కడ లీలాశబ్ద మాకారపరము. వర = పెనిమిటియైన శ్రీరామమూర్తి యొక్క, అంఘ్రిరేణు = పాదధూళివలన, భవ = పుట్టిన, కన్యా = కన్నియయొక్క, లీల యంచున్ = విలాస మని. ఇక్కడ లీలాశబ్దము విలాసపరము, ని. 'లీలావికాస క్రియయో' అని అ. శ్రీరాములపాదరేణుస్పర్శముచేతఁ బాషాణము అహల్యాదేవిరూపమును వహించెఁ గావున మంజీరాగ్రరత్నంబును బాషాణజాతి యగుటంబట్టి తత్పాదరేణుస్పర్శముచేత స్త్రీరూపమును వహించెనో యని యాశయము. మదిం దా భావింపన్ = మనస్సునఁ దా నూహింపఁగా, శుభక్రమాకలనచేన్ =&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>2rl49vkwawwxhse8778o7njvmysfca6</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>502218</id>
      <parentid>502066</parentid>
      <timestamp>2025-06-30T05:29:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <origin>502218</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5841" sha1="qhna1wns7c9v56l4v99ku8hqkhtse1k" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;3&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;{{Center|శ్రీరస్తు}}
{{p|ac|fs150}}వసుచరిత్రము&lt;/p&gt;
{{p|ac|fwb}}సవ్యాఖ్యానము&lt;/p&gt;
{{p|ac|fs125}}ప్రథమాశ్వాసము&lt;/p&gt;
{{Css image crop
|Image = వసుచరిత్రము.pdf
|Page = 38
|bSize = 393
|cWidth = 78
|cHeight = 18
|oTop = 168
|oLeft = 159
|Location = center
|Description = 
}}
{{Telugu poem|type={{Css image crop
|Image = వసుచరిత్రము.pdf
|Page = 38
|bSize = 393
|cWidth = 56
|cHeight = 116
|oTop = 146
|oLeft = 33
|Location = left
|Description = 
}}|lines=&lt;poem&gt;


భూపుత్రి వివాహవేళ నిజమంజీరాగ్రరత్నస్వలీ
లాభివ్యక్తి వరాంఘ్రిరేణుభవకన్యాలీల యంచు న్మదిం
దా భావింప శుభక్రమాకలనచేఁ దద్రత్నముం గప్పు సీ
తాభామాపతి ప్రోవుతం దిరుమలేంద్రశ్రీమహారాయనిన్.&lt;/poem&gt;|ref=1}}
'''అవతారిక'''. పవననందనకరుణాసమాసాదిత సంస్కృతాంధ్రకవితాసామ్రాజ్యధురంధరుండును సంగీతసాహిత్యవిదుండును నగు రామరాజభూషణమహాకవి “శ్లో. కావ్యం యశసే౽ర్థకృతే వ్యవహారవిదే శివేకరక్షతయే, పద్యః పరనిర్వృతయే కాంతాసమ్మితతయోపదేశయుజే” అను కావ్యప్రకాశకారుని అలంకారవచనప్రమాణానుసారముగ సమసఫలసాధనభూత మగు నని తలంచి 'కావ్యాలాపాంశ్చ వర్జయేత్' అను నియమము నసత్కావ్యవిషయ మని గ్రహించి వసుచరిత్రమను లోకోత్తరశృంగారకావ్యరత్నము రచింప నుద్యోగించి &quot;ఆశీర్నమస్క్రియావస్తునిర్దేశో వాపి తన్ముఖం&quot; ఆను నాచార్యదండి వాక్యానుసారముగఁ గావ్యారంభము ఆశీర్వాదరూపముగనైనను, నమస్కారరూపముగనైనను, వస్తునిర్దేశరూపముగనైనను గావచ్చునుగాన నాశీర్వాదరూపముగ నీవిధముగ గ్రంథారంభముఁ గావించెను.

శ్రీ = లక్ష్మీస్వరూపురాలైన, భూపుత్రి = పుడమి కూఁతురైన సీతాదేవి, 'శ్రీరూపా భూపుత్రీ శ్రీభూపుత్రీ' అని సమాసము. (శ్లో. 'రాఘవత్వే౽భవ త్సీతా రుక్మిణీ కృష్ణజన్మని, అన్యేషు చావతారేషు విష్ణో రేషా౽నపాయనీ' అను ప్రమాణముచేత లక్ష్మికి సీతాత్వము) వివాహవేళన్ = పెండ్లికాలమందు, అనఁగా వరుఁడును దాను నొక్కచోఁ గూర్చున్న నమయమం దనుట, నిజ = తనసంబంధమైన, మంజీర = అందెయొక్క, ని. 'పాదాఙ్గదం తులాకోటీ ర్మఞ్జీరో నూపురో౽స్త్రియామ్, హంసకః పాదకటకః' అని యమరము. అగ్రరత్న = శ్రేష్ఠమైన రత్నమందుఁగల, అనఁగా ముఖమణియందుఁ గల యనుట. ని. 'పదార్థ్యాగ్రప్రాగ్రహరప్రాగ్రాగ్ర్యాగ్రీయమగ్రియమ్' అని యమరము. స్వలీలా = స్వకీయమైన విలాసాకృతియొక్క, అభివ్యక్తిన్ = ప్రతిబింబమును, తనమంజీరాగ్రరత్నమందుఁ బ్రతిబింబించిన తనస్వరూపము నని యర్థము. ఇక్కడ లీలాశబ్ద మాకారపరము. వర = పెనిమిటియైన శ్రీరామమూర్తి యొక్క, అంఘ్రిరేణు = పాదధూళివలన, భవ = పుట్టిన, కన్యా = కన్నియయొక్క, లీల యంచున్ = విలాస మని. ఇక్కడ లీలాశబ్దము విలాసపరము, ని. 'లీలావికాస క్రియయో' అని అ. శ్రీరాములపాదరేణుస్పర్శముచేతఁ బాషాణము అహల్యాదేవిరూపమును వహించెఁ గావున మంజీరాగ్రరత్నంబును బాషాణజాతి యగుటంబట్టి తత్పాదరేణుస్పర్శముచేత స్త్రీరూపమును వహించెనో యని యాశయము. మదిం దా భావింపన్ = మనస్సునఁ దా నూహింపఁగా, శుభక్రమాకలనచేన్ =&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>qhna1wns7c9v56l4v99ku8hqkhtse1k</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/201</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184064</id>
    <revision>
      <id>501986</id>
      <timestamp>2025-06-29T20:50:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'ప్ర థ మాశ్వాసము. == 209 నాశంబై, ఉపాత్త=పొందఁబడిన, శ్రమనాశంబై= నక్షిణదిక్కు గలదై, మహో వహ్ని కి= (తన) ప్రతాపాగ్నికి, మృగధరాఖండోద్ధతుల్ = చంద్రునియొక్క అతిశయమైన గర్వ ములు, తదళీక... స్ఫ...'</comment>
      <origin>501986</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3770" sha1="e0lhjwrh5bgx7x7atkmdinh2s24s9x7" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;ప్ర థ మాశ్వాసము.
==
209
నాశంబై, ఉపాత్త=పొందఁబడిన, శ్రమనాశంబై= నక్షిణదిక్కు గలదై, మహో వహ్ని కి=
(తన) ప్రతాపాగ్నికి, మృగధరాఖండోద్ధతుల్ = చంద్రునియొక్క అతిశయమైన గర్వ
ములు, తదళీక... స్ఫూర్తిక్ -తత్ ఆదమయంతియొక్క, ఆళీక ఆ ప్రియం ను,
('అళీకం త్వప్రియే నృతే' అని య.) సంఘటన కూర్చుటయందు, సంధాస్ఫూర్తిక్ =
ప్రతిజ్ఞాస్ఫూర్తిని, తాల్చెనని 25 వ పద్యమందలి 'యతనుఁ' డనుకర్తతో నన్వయము.
తే. ఈకరణి నక్షమత్వసమాకులితహృ
దర్వగాధిప్రభవమునిజాగ్రహంబు
దగ్ర ముగననిమిషపాళియల్క మించి
కలికిశుభదృశ్యతరుణిమగండు పూనె.
28
టీ. హరి. ఆక్షమత్వ... ఆగ్రహంబు - అక్షమత్వ = క్షమలేకుండుటచేత, సమా
కులితమైన, హృదధ్వ=మనోమార్గముగల, గాధి ప్రభవముని=విశ్వామిత్రునియందు,
పుట్టిన, ఆగ్రహము, (ఆనఁగా ఉదగ్రముగ, అనిమిష పాలి =
దేవతలు) ఆల్క =
భయపడునటుల, కలికి కలహమునకు, ('కలిసంస్ఫోటనం యుగాః' అని య.) శుభ...
మగండు-శుభ=శుభార్థము, దృశ్య=చూడఁదగిన, తరుణీ=ఆరుంధతియొక్క, మగండు,
(వసిష్ఠుఁడనుట) పూనెను.
నల. అక్ష . . . ప్రభవము_ ఆక్షమత్వసమాకులితమైన, హృత్ =హృదయముగల,
అధ్వగ=పాంథులయొక్క, ఆధి=మనోవ్యధకు, ప్రభవము = హేతువైనది. ('స్యా
జ్జన్మ హేతుః ప్రభవః' అని య.) నిజాగ్రహంబు, అనిమిషపాళి = మీనధ్వజుఁడు,
కర్త. (‘సురమత్స్యావనిమిషా' - 'పాళిః కేతు ర్ధ్వజోలింగం' అని య.) కలికి... తరుణి
మళ్ _కలికి=దమయంతియొక్క, శుభమై, దృశ్య= చూడఁదగిన, తరుణిమ= తారుణ్యము
చేత, గండుపూ నెక్ =విజృంభించెను. (మన్మథుఁడు దమయంతియొక్క వయస్సును
సాధనముగఁ జేసికొని విజృంభించె ననుట.)
సీ. పూని యి ట్లనురాగము గెరల్పఁ గల నైన
మఱచి యైనను నలమానవపతి
యన్న పలుకు దప్ప కలరుఁబోఁడిమితో ద
1రా త్త యై యాత్మ శోచ్యత నెనసినఁ
బలుమాట లేల భూపతిసతి నైనఁ బా
1 రాప్త మై.
27
యును ధృతి నోర్చునాతోద్భవాభి&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>e0lhjwrh5bgx7x7atkmdinh2s24s9x7</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/202</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184065</id>
    <revision>
      <id>501987</id>
      <timestamp>2025-06-29T20:51:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '210 హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము తాప మింతయ కాని తఱలక యుండు నే మిటఁ బూన్కీ యిది యసంఘటిత మైన తే. నంజకయ శేషసుమనోవనా గ్ర దేశ ముఖరభూరిద్విజావళి మ్రోల నెట్టు గా నిలువనేర్తు నాత్మ యోగంబ...'</comment>
      <origin>501987</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4493" sha1="gyktq1j1g1sjtnh9xiz1erdb13f3cin" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;210
హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము
తాప మింతయ కాని తఱలక యుండు నే
మిటఁ బూన్కీ యిది యసంఘటిత మైన
తే. నంజకయ శేషసుమనోవనా గ్ర దేశ
ముఖరభూరిద్విజావళి మ్రోల నెట్టు
గా నిలువనేర్తు నాత్మ యోగంబుఁ దొఱఁగి
చనుదుఁ గా కని తాల్చె రూక్ష ప్రతిజ్ఞ.
29
=
టీక. హరి. పూని (కలహమునకుఁ బూని యని), ఇట్లనుక్, రాగము=మాత్స
ర్యము, కెరల్పక్ = హెచ్చరింపగా, ('రాగోజనురక్తా మాత్సర్యే' అని విశ్వ.) ఆలమా
నవపతి=ఆహరిశ్చంద్రుఁడు, కలనైనను, మఱిచియైనను, ఆత్మ =శనహృదయము, దర=
భయముచేత, ఆత్తయై=పొందఁబడినదై, శోచ్యత నెనసిన = దుఃఖమునొందినను, అన్న
పలుకు=ఆడినమాట, తప్పక (పోడిమితో నలరునని యన్వయము.) పలుమాట లేల?
భూపతి=హరిశ్చంద్రుఁడు, సతినైనను, పాయురు=విడుచును. ఆత్మోద్భవాభితాపము
పుత్ర శోకమును, (ధృతినోర్చు నని యన్వయము.) ఏమిటను, పూన్కి=సత్యమందలి
పూనికను, లేఱలకయుండును. ఇది= ఈ పూన్కి, అసంఘటితమైనచో, అశేష... మ్రో
లక్ - అశేష మైన, (ఇది ద్విజశేషణము. సుమనోవన
(ఇం ద్రునియొక్క యనుట.) అగ్ర దేశమందు, ముఖర=మోఁగుచున్న, భూరిద్విజా
వళియొక్క, మోలక్, పెట్టుగా = ఏతీరున, నిలువ నేర్తుక్ = నిలువఁగలుగుదును ?
ఆత్మ యోగంబులక్ =తన (నాయొక్క) యోగమును (తొఱఁగి), చనుదుక్, కాక,
యని రూక్ష ప్రతిఙ్ఞక్ (తాల్చెను.)
=
దేవతారక్షకునియొక్క
18911
నల. అనురాగము, కెకల్ప, కలనైనక్, మఱచియైనను, నలమానవపతి, అన్న
పలుకు=అనియెడిమాట తప్పక, అలరుఁబోఁడి దమయంతి, కర్త. మితోదరా త్తయై-
మితోదర = ఆణుమధ్యల చేత (చెలుల చేత), ఆత్తయై=పొందఁబడినదై, (తెలియఁబడి
నదై యనుట.) ఆత్మశరీరము, శోచ్యత్ = శోచనీయమాటక్, ఎనసినక్, (దేహకా
ర్శ్యమును జూచి చెలులు వ్యథనొందఁగా ననుట.) ఇటనుండి దమయంతి చెప్పెడి మా
ట: పలుమాటలు, ఏల? భూపతిసతిని=నలుని భార్యను, ఐనయెడ, ధృతి= ధైర్యము
చేత, ఓర్చెడు, ఆత్మోద్భవాభితాపము=మదన తాపము, పాయును. ఏమిట, పూన్కి,
తఱలకయుండును (ఎందుచేతను మదనతాపము వదలకయుండుననుట). ఇదియ=ఈ
మదన తాపమే, సంఘటితమైన నిలిచియుండెనా? అంజక = భయపడక, అ. శేష...
మోలక్-ఆ శేష=సకలవిధములైన, సుమనః = పువ్వులుగల, వనా గ్ర దేశమందు, ముఖ
ర= మోహంచున్న, భూరి= ఆధికమైన, ద్విజావళి = కోకిలాది పక్షి సమూహముయొక్క,&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>gyktq1j1g1sjtnh9xiz1erdb13f3cin</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/203</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184066</id>
    <revision>
      <id>501988</id>
      <timestamp>2025-06-29T20:51:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'ప్ర థ మా శ్వాస ము. మించి స 211 మోలక్ =సమీపమున, నెట్టుగా దృఢముగా, నిలువనేర్తును. ఇది తెగువమాట. ఆత్మ యోగంబు_ఆత్మ=శరీరముయొక్క, యోగంబున్ = సంగతిని, తొఱఁగి=విడిచి, చనుదుఁ గాక ! (ఆనఁగా మృత...'</comment>
      <origin>501988</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3684" sha1="ixj19s76w3kgbu67afv2qta2825wrsp" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;ప్ర థ మా శ్వాస ము.
మించి స
211
మోలక్ =సమీపమున, నెట్టుగా దృఢముగా, నిలువనేర్తును. ఇది తెగువమాట. ఆత్మ
యోగంబు_ఆత్మ=శరీరముయొక్క, యోగంబున్ = సంగతిని, తొఱఁగి=విడిచి, చనుదుఁ
గాక ! (ఆనఁగా మృతినొందుదుననుట) అని రూక్ష ప్రతిజ్ఞను, తాల్చెను.
చ. హరిహయుఁ డంత దక్షిణదిశాలయవాయువనాధిరాట్కళా
ధరముఖమి త్ర వర్గసహితంబుగ సారెకు సంభ్రమి
త్వరతశ తారసాధనము వైచినఁ దత్సభయాకులత్వ మ
చ్చెరువుగఁ బూని యష్ప్ర మదశీర్ణ మహాయతి యయ్యె 'నెంతయున్.
టీక. హరి. హరిహయుఁడు= ఇంద్రుఁడు, దక్షిణ... సహితంబగళ్_దక్షిణదిశా
లయ=యముఁడు, వాయువు, వనాధిరాట్ = వరుణుఁడు, కళాధర = రుద్రుఁడు, ముఖ =
మొదలుగాఁగల, మిత్ర వర్గసహితంబుగ మిత్ర వర్గముతో:గూడ, సంభ మించి=చలించి,
శతారసాధనముక్=శతకోటి సాధనమును (వజ్రాయుధము), వైచిన జా అవిడువఁగా,
తత్సభ=ఆయింద్రునిసభ, ఆకులత్వముక్, పూని, ఆప్రమద... యతి - ఆ ప్రమద=
అసంతోషాభావముచేత, శీర్ణ = యథాయథలైన, మహాయతి = మహామునులు గలది,
అయ్యెను.
ణ
=
నల. హరిహయుఁడు = మన్మథుఁడు, దక్షిణదిశాలయ.. సహితంబుగళ్ -దక్షిణ
దిశాలయవాయు=దక్షిణవాయువు (మలయమారుతము,) వనాధిరాట్ = వసంతుఁడు, కళా
ధర=చంద్రుఁడును, ముఖ= మొదలుగాఁగల, మిత్ర వర్గసహితముగా, సంభ్రమించి=విజృం
భించి, శతారసాధనము-శళనూ జైన, ఆర=అంచులుగల, సాధనము=శతపత్ర సాధ
నము (కమలము), తత్సభయాకులత్వము-తత్ = ఆసాధనమువలననైన, సభయ=భయ
ముతోఁ గూడిన, ఆకులత్వము, ఆప్రమడ= ఆదమయంతి, శీర్ణ... యతి - శీర్ణమైన,
మహాయతి == అధిక మైన ఉత్తరకాలముగలది, ఆయ్యెను. ('ఉత్తరకాల ఆయతిః'
అని య).
వ. తదనంతరంబ.
ఆ వసంతర్తువర్ణనము.
త
సీ. చైత్రికుండై రాగసామగ్రి నెఱపి త
పస్యాంత మయి ఫలప్రాప్తి నడరి
మధువై నవామోదమహిమఁ దార్కొని కాల
గురు వై యశేషాధ్వగులఁ గలంచి
31
1 నయ్యెడన్.&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>ixj19s76w3kgbu67afv2qta2825wrsp</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/204</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184067</id>
    <revision>
      <id>501989</id>
      <timestamp>2025-06-29T20:51:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '212 హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము సుమనః ప్రసూతి యై శుకలీలఁ దనరి మా ధవుఁ డై పలాశ భేదన మొనర్చి యామని యై భూజనై కదుర్గతిఁ బాపి సురభి యై హరిహయస్ఫురణ 'మెలఁగి తే. సారసవనక్రయోక్త యై సకలవిప...'</comment>
      <origin>501989</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4398" sha1="lcjmijwvmrco0x2f7a6hlntg5wmv0rj" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;212
హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము
సుమనః ప్రసూతి యై శుకలీలఁ దనరి మా
ధవుఁ డై పలాశ భేదన మొనర్చి
యామని యై భూజనై కదుర్గతిఁ బాపి
సురభి యై హరిహయస్ఫురణ 'మెలఁగి
తే. సారసవనక్రయోక్త యై సకలవిప్ర
వరశుభ ప్రదనానాసవముల నెసఁగి
యవని నల రె వసంత మత్యంతమధుర
పంచమస్వరపూర్ణ తాభవ్య మగుచు.
32
=
టీక. రెంటికిని సమము. ఈపద్యమునఁ జమత్కారముగాఁ జైత్రి కాదివసం
తవాచక శబ్దములచేతనే వసంతునియం దన్యత్వారోపణ చేసి సమర్థించినాఁడు. వసం
తము-కర్త. చైత్రి కుండై=చిత్ర కారుఁడై, రాగసామగ్రి క్-రాగ =
= అనురాగమ నెడు
వర్ణములయొక్క, సామగ్రిని నెఱిపి, తపస్యాంతమై - తపస్యా = తపశ్చర్య యొక్క,
అంతమై=తుదయై, తపస్య అనఁగా ఫాల్గునమాసము. 'స్వాత్తపస్యః పాల్గునికః' అని
య.) ఇది వసంత వాచకము. ఫలప్రాప్తిక్ - ఫలఙఫలములనెడు నిష్టఫలముల యొక్క,
ప్రాప్తిచేత, ఆడరి, మధువై=మద్యమై, నవామోదమహిమక్-నవ నూతనమైన, ఆ మో
దపరిమళ మనెడు సంతోషము యొక్క, మహిమచేత, తార్కొని, కాలగురువై =
సూర్యుఁడై, ఆశేషాధ్వగులక్ = అశేషవిరహు లనెడు త్రోవరులను, కలంచి, సుమనః
ప్రసూతియై= విద్వత్పుత్రుఁడై, శుకలీల = శుకముల యొక్క లీల లనెడు శుకునియొ
క్కలీలలచేత, తనరి, మాధవుఁడై = విష్ణువై, పలాశ భేదనము = మోదుగులయొక్క
వికసన మనెడు రాక్షససంహారమును, ఒనర్చి, ఆమనియై = ఆమనికాలమై, (ఆమని
సమృద్ధి;) భూజ నైకదుర్గతిక్ - భూజ = వృక్షములయొక్క నైక=అధిమైన, దుర్గతి
దైన్యమ నెడు, భూజన=భూజనులయొక్క, ఏకదుర్గతిక్ = కేవల దారిద్ర్యమును, పాపి,
సురభియై=కామధేనువై, హరిహయస్ఫురణక్ - హరిహయ మన్మథుఁ డ నెడు నింద్రుని
యొక్క, స్ఫురణజ్, మెలఁగి, సారసవన ప్రయోక్తయై = సారమైన, సవన=సవన త్రయ
ముయొక్క, ప్రయోక్తయై, సకల... ఆసవముల - సకలమైన, విప్రవర = పక్షి శ్రేష్ఠు
లనెడు బ్రాహ్మణోత్తములకు శుభ్రప్రదమైన నానావిధములైన, ఆసవములన్ = మక
· రందము లనెడు, నానాసవములక్ = యజ్ఞ
ములచేతను, నెసఁగి, 'సారసవన ప్రయోక్త'
యజ్ఞ*
యనఁగా పద్మవనములను వికసింపఁ జేయువాఁడనుట. ఇదియును వసంత వాచకము.)
అత్యంత .. భవ్యము = అత్యంతము మధురమైన, పంచమస్వర = కోకిలధ్వని యొక్క,
.
1 మెనఁగి.
=
=
=&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>lcjmijwvmrco0x2f7a6hlntg5wmv0rj</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/205</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184068</id>
    <revision>
      <id>501990</id>
      <timestamp>2025-06-29T20:52:10Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'ప్ర థ మా శ్వా స ము. 213 (షడ్జంమయూరో వదతి పికః కుజతి పంచమమ్' అని య. పూర్ణత చేత భవ్య మగుచు, ఆలరే నని యన్వయము. వసంతరాగము పంచమస్వరపూర్ణమై యలరు నని స్ఫురించుచున్నది. మ. నవశక్రోహలనీల! నీ...'</comment>
      <origin>501990</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4290" sha1="9e4w4kp1bwf4bx1qg9xwtbw6olg3m4g" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;ప్ర థ మా శ్వా స ము.
213
(షడ్జంమయూరో వదతి పికః కుజతి పంచమమ్' అని య. పూర్ణత చేత భవ్య
మగుచు, ఆలరే నని యన్వయము. వసంతరాగము పంచమస్వరపూర్ణమై యలరు నని
స్ఫురించుచున్నది.
మ. నవశక్రోహలనీల! నీలముఖ నేనాసంభ్ర మాభీల! భీ
లవముగ్వాలివిఫాల! ఫాలనయనాలంఘ్యంబకోత్తాల! తా
లవి భేదాకుల భేల ! ఖేలశరలో లస్థూలక్కుల! కీ
లవదుద్యద్రుచిజాల! జాలపదలీలామార్గ కృద్భంగ దా!
4
*
€3.
టీక. భీ...ఫాల_భీలవ= భయలేశమును, ముక్ =విడిచిన, వాలిని, విఫాల= భేదిం
చినవాఁడా! ఫాల,,,కోత్తాల పాలనయన=లలాటలో చనునకు, ఆలంమ్యమైన, అంబక=
బాణముచేత, ఉత్తాల=అధికుఁడైనవాఁడా ! తాల .. ఖేలతాలవి భేద స ప్తసాలవి భేద
నముచేత, ఆకులమైన, ఖ= ఆకాశమును, ఇల= భూమియునుగలవాఁడా! ఖేల.. కుల్కీ
ల_ ఖేలశర=లీలాబాణము చేత, ఖేలశబ్దము, ఖేలతి అను ధాతువుమీఁదఁ బచాద్య జంత
ము.) లోలజచలించిన, స్థూలకుత్కీల=గొప్ప పర్వత ముగలవాఁడా ! ('కుత్కీలో భూ
ధరో గిరికి' ఆని వైజ.) కీల.. జాల కీలవత్ =ఆగ్ని వలె, ఉద్యత్ = ప్రకాశించుచున్న,
రుచిజాలముగలవాఁడా ! జాల... భంగదా
.. భంగదా - జాలవద=హంసలకు, లీలామార్గమును,
కృత్ = చేసినవానికి (పరశురామునికి), భంగదాజభంగము నిచ్చినవాఁడా! “హంసో
మరాళోనీలాక్షశ్చక్ర పక్షస్సితచ్ఛదః మాన సౌకాః పరిప్లవి శ్చక్రాంగో జాలపాద కాః”
అని రత్నకోశము.)
క. పవనాత్మజకృతకవనా!, కవనాభ్యవహారిభావుకమనోభవనా !
భవనారీతతనవనా! నవనామామృతవి కాసినతనీపవనా!
=
34
టీక, పవ...కవనా! - పవనాత్మజ= ఆంజ నేయుని చేత, కృత = చేయఁబడిన, కవ
నా=స్తోత్రముగలవాఁడా! కవ...భవనా! -క=వాయువు, వన=ఉదకము, అభ్యవహారి
=ఆహారముగాఁగల వారియొక్క, (మునులయొక్క యనుట.) భావుక = భవ్యమైన,
మనః=మనస్సు, భవనా= ఇల్లు గాఁగలవాఁడా ! భవ.. నవనా! - భవనారీ పార్వతీచేత,
తత=వి స్తృత మైన, నవనా!=నుతిగలవాఁడా!, నవ,., వనా! - నవనామామృతముచేత,
వికాసి=వికసించెడు నతుల నెడు, నీవవనా ! = కడిమి చెట్లుగలవాఁడా !
ఉత్సాహ. సవనరోధిబహువిరోధి జయని రాధితాకృత
స్తవనగాధితనయబోధితనయ సాధితాఖిలో
త్సవ! సురాధిపాత్మ వేధిశరబలాధికా ప్తబాం
ధవయుతాధిగతపయోధి దశశిరోధిపాతనా !
35&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>9e4w4kp1bwf4bx1qg9xwtbw6olg3m4g</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/206</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184069</id>
    <revision>
      <id>501991</id>
      <timestamp>2025-06-29T20:52:27Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '214 హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము గద్యము. ఇది శ్రీమద్రామచంద్ర చరణారవింద వందన పవననందన ప్రసాదసమాసాదిత సంస్కృతాంధ్ర భాషాసామ్రాజ్య సర్వంకష చతుర్విధ కవితా నిర్వాహక సాహిత్యరసపోషణ...'</comment>
      <origin>501991</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2512" sha1="dskgli1xbtn6np98olume62t9fluvva" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;214
హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము
గద్యము. ఇది శ్రీమద్రామచంద్ర చరణారవింద వందన పవననందన
ప్రసాదసమాసాదిత సంస్కృతాంధ్ర భాషాసామ్రాజ్య సర్వంకష
చతుర్విధ కవితా నిర్వాహక సాహిత్యరసపోషణ రామరాజభూషణ
ప్రణీతం బైన హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానంబను మహా ప్రబంధంబు
నందుఁ బ్రథమాశ్వాసము .
టీక. సవన... ఉత్సవసవనరోధి యజ్ఞ నిరోధకులగు, బహువిరోధులయొక్క,
జయమువలన, నిరాధిత=మనోవ్యధ లేకుండుటచేత, కృత=చేయఁబడిన, స్తవన=స్తుతిగల,
గాధితనయ=విశ్వామిత్రునిచేత, బోధితమైన, నయ=నీతిచేత, సాధిత సాధింపఁబడిన,
ఆఖిలోత్సవములుగలవాఁడా!, సురా... పాతనా! సురాధిపునియొక్క, ఆత్మను, వేధి
వ్యధ పెట్టుచున్న, శరబలము చేత, అధికుఁడును, ఇష్ట బంధువులతో, యుతముగా, అధి
గత=పొందఁబడిన, పయోధి= సముద్రముగలవాఁడును నైన, దశశిరోధి రావణునియొ
క్క, పాతనా!=పతనము గలవాఁడా!
=
గద్యము. ఇది శ్రీహనుమద్వర ప్ర సాదలబ్ధసారస్వతీ పాత్ర భారద్వాజ గోత్ర పవిత్ర చిత్ర
కవి పెద్ది
రాజక నూజపురాతనాధునాతనకఠిన ప్రబంధార్థబోధన సమర్థ మానసాంభోజు
సుధీ జనవిధేయానంతయనామ ధేయవిరచితం బైన హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యాన
ప్రకా
శిక” యనువాఖ్యానంబునందుఁ బ్రథమాశ్వాసము.&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>dskgli1xbtn6np98olume62t9fluvva</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>502065</id>
      <parentid>501991</parentid>
      <timestamp>2025-06-29T23:28:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దారు */</comment>
      <origin>502065</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2562" sha1="jan1ri0lv04kaqcft4tybrga8t16v12" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;3&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;{{Telugu poem|type=గద్యము.|lines=&lt;poem&gt;ఇది శ్రీమద్రామచంద్రచరణారవిందవందనపవననందన
ప్రసాదసమాసాదితసంస్కృతాంధ్రభాషాసామ్రాజ్యసర్వంకష
చతుర్విధకవితానిర్వాహకసాహిత్యరసపోషణ రామరాజభూషణ
ప్రణీతం బైన హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానంబను మహాప్రబంధంబు
నందుఁ బ్రథమాశ్వాసము.&lt;/poem&gt;|ref=}} 
'''టీక'''. సవన... ఉత్సవ - సవనరోధి = యజ్ఞనిరోధకులగు, బహువిరోధులయొక్క, జయమువలన, నిరాధిత = మనోవ్యధ లేకుండుటచేత, కృత = చేయఁబడిన, స్తవన = స్తుతిగల, గాధితనయ = విశ్వామిత్రునిచేత, బోధితమైన, నయ = నీతిచేత, సాధిత = సాధింపఁబడిన, అఖిలోత్సవములు గలవాఁడా!, సురా... పాతనా! - సురాధిపునియొక్క, ఆత్మను, వేధి = వ్యధ పెట్టుచున్న, శరబలముచేత, అధికుఁడును, ఇష్టబంధువులతో, యుతముగా, అధిగత = పొందఁబడిన, పయోధి = సముద్రము గలవాఁడును నైన, దశశిరోధి = రావణునియొక్క, పాతనా! = పతనము గలవాఁడా!
{{Telugu poem|type=గద్యము.|lines=&lt;poem&gt;ఇది శ్రీహనుమద్వరప్రసాదలబ్ధసారస్వతీపాత్ర భారద్వాజగోత్రపవిత్ర చిత్ర
కవి పెద్దిరాజతనూజపురాతనాధునాతనకఠినప్రబంధార్థబోధనసమర్థమానసాంభోజ
సుధీజనవిధే యానంతయనామధేయవిరచితం బైన &quot;హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానప్రకా
శిక” యనువాఖ్యానంబునందుఁ బ్రథమాశ్వాసము.&lt;/poem&gt;|ref=}} 
{{Center|——౦——}}&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>jan1ri0lv04kaqcft4tybrga8t16v12</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/207</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184070</id>
    <revision>
      <id>501992</id>
      <timestamp>2025-06-29T20:52:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '216 ణ హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము బూనక పూర్ణ కామ మయి యొప్పై జగంబు సదాసవానుసం దానపరాయణద్విజగణంబులు కబ్బె నభీప్సితార్థముల్. 4 టీ, మహావనీషలయపోషణభారమును పూని, అపార... నిధి అపారమైన, వి...'</comment>
      <origin>501992</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4570" sha1="tdd2sa19no07sru5lmvdej7yij66u2b" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;216
ణ
హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము
బూనక పూర్ణ కామ మయి యొప్పై జగంబు సదాసవానుసం
దానపరాయణద్విజగణంబులు కబ్బె నభీప్సితార్థముల్.
4
టీ, మహావనీషలయపోషణభారమును పూని, అపార... నిధి అపారమైన, విజ
పక్షులయొక్క, శ్రమ శ్రీ=సంచారసంపదకు నిధియైన, మాధవుండు = వసంతుఁడు, అవత
రించిన=పుట్టఁగా, ఏయెడక్= ఎచ్చోటను, జాతిసంకరంబు. జాతి = జాతులయొక్క., సంక
రంబును, ఊనక, జగము, పూర్ణ కామము, పరిపూర్ణుఁ డైన మన్మథుఁడు కలది, అయి,
ఒప్పెను. సదా...గణంబునకు - సత్= మేలైన, ఆసవ= మకరందముయొక్క, అనుసం
ధానమందు, పరాయణ= ఆసక్తములైన, ద్విజగణంబునకు = తు మైదలసమూహములకు,
అభీప్సితార్థములు, అబ్బె నని యన్వయము. ద్విజశబ్దమునకుఁ దుమైన యని యర్థము
సెప్పుటకుఁ బ్రయోగము.—
త్తే. ద్విజతః గాంచియు మధుసేవ విడువలేక, జాతి: బాపిన తేంట్లనిస్వనముఁ గూడు
కొనుటనో యనఁ గోకిలస్వనము చెలఁ గెఁ, దనకు మఱిఁ బంచమత్వంబు దప్పకుండ.
(ఆముక్తమాల్యద). &quot;
ఇం దప్రకృతార్థము.
ము. మహా, .. భారము_మహావనీవలయ= అధిక మైనభూవలయ
ముయొక్క, పోషణభారమును, పూని, అపార... నిధి అపారమైన, విక్రమశ్రీ = పరా
= ప
క్రమసంపదకు, నిధియైన, మాధవుఁడు = విష్ణువు, జాతిసంకరము=వర్ణ సంకరము,
ఊనక=
వహింపక, పూర్ణ కామము=పరిపూర్ణ మనోరథముగలదియై, సదా... గణంబులకు-సదా=
ఎల్లపుడు, నవానుసంధాన యజ్ఞ సంధానములయందు పరాయణులైన, ద్విజగణంబులకు=
బ్రాహ్మణసమూహములకు, ఆభీప్సితార్థములు, అబ్బె నని యన్వయము.
'మ. తనమిత్రుండు మహావన ప్రియబలా దారుండు విశ్వాతిమో
హనవల్లీ వలయైక జాలకకరుం డై రా మృగవ్యాప్తి నే
చిన ప్రాచీనపుళిందమౌళి దనకుం జే దోడు గాఁ బూనెఁ బ
చ్చనివిల్ శంబరవైరి యధ్వగమృగేఱవి భ్రమాపాది యై.
5
టీ. తనమిత్రుఁడు, మహా ... ధారుండు మహావన ప్రియబల=కోకిలబలగమునకు,
ఆధారుఁ డైన వసంతుఁడు, విశ్వాతి.. కరుండు విశ్వ= సమస్తములైన, అతి మోహనము
`లైన, వల్లీవలయములయందు, ఏక = ముఖ్యముగ, జాలకకరుండు = మొగ్గలను ను జేయం
వాఁడు, అయిరాఁగా, మృగవ్యాప్తిక్=మృగమును గలిగియుండుట చేత, వీచిన...
మాళి-విచిన=ఆతిశయించిన, ప్రాచీన పుళింద = ప్రాఁత బోయవాఁడైనరుద్రునికి, మాళి=కిరీట
మైనచంద్రుఁడు, తనకు చేదోడు. గాఁగా, శంబరవైరి–మన్మథుఁడు, అధ్వగ... సపాధి,&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>tdd2sa19no07sru5lmvdej7yij66u2b</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>502067</id>
      <parentid>501992</parentid>
      <timestamp>2025-06-30T00:20:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దారు */</comment>
      <origin>502067</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8062" sha1="plrvoklpxbpr5uenzx2261wymou43go" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;3&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;{{Center|శ్రీరస్తు}}
{{p|ac|fs150}}హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము&lt;/p&gt;
{{p|ac|fs125}}ద్వితీయాశ్వాసము&lt;/p&gt;
{{Telugu poem|type=క.|lines=&lt;poem&gt;శ్రీయోజితవిమతానుజ!
ప్రాయోజితదనుజ! మనుజభావశ్రితనా
రాయణ! త్రిజగద్భరణప
రాయణ! రణరంగభీమ! రఘుకులరామా!&lt;/poem&gt;|ref=1}}
{{Telugu poem|type=వ.|lines=&lt;poem&gt;అవధరింపుము. మృకండునందనుండు పాండునందనున కి ట్లనియె.&lt;/poem&gt;|ref=2}}
{{Telugu poem|type=ఉ.|lines=&lt;poem&gt;పంచమశుద్ధి గల్గునెడ భావిఫలోదయధన్య వై లతా
చంచలలోచనన్ ప్రసవసంపదపెంపు వహింపఁగా విజృం
భించు తదీయలక్ష్మిఁ దెలిపె న్సకలాగమపారగద్విజా
భ్యంచితపక్షపాతకలితాతివినూతనజాతపత్రముల్.&lt;/poem&gt;|ref=3}}
'''టీక'''. పంచమశుద్ధి = పంచమస్వరశుద్ధి యనెడు పంచమరాగశుద్ధి, కలుగునెడ, భావి...ధన్యలు - భావి = కాఁగల, ఫలోదయ = ఫలోదయ మనెడు శుభఫలోదయముచేత, ధన్యలు, ఐ, లతాచంచలలోచనల్ = తీవియ లనెడు స్త్రీలు, ప్రసవసంపద = పుష్పసంపత్తి యనెడు పుత్రసంపదయొక్క, (&quot;ప్రసవః పుష్పఫలయోర్జననానుజ్ఞయోస్సుతే&quot; అని నానా.) తదీయలక్ష్మి = ఆప్రసవసంబంధమైన లక్ష్మిని, సకలా...పుత్త్రముల్ - సకలాగమ = సకలవృక్షములయందు, పారగ = పారంగతములైన, ద్విజ = పక్షులయొక్క, అభ్యంచిత = మిక్కిలి యొప్పుచుండెడు, పక్షపాత = పక్షప్రసరణముచేత, కలిత = కదలింపఁబడిన, అతివినూతనజాతపత్రముల్ = చిగురుటాకు లనెడు, సకలాగమపారగ = సకలశాస్త్రప్రవీణులైన, ద్విజ = విప్రులచేత, అభ్యంచితమైన పక్షపాతము గలుగునటుల, కలిత = వ్రాయఁబడిన, అతివినూతజాతపత్రముల్ = మిక్కిలి క్రొత్తవైన జాతకములు, తదీయలక్ష్మిని తెలిపె నని యన్వయము. (ప్రకృతాప్రకృతశ్లేషాలంకారము.)
{{Telugu poem|type=ఉ.|lines=&lt;poem&gt;పూని మహావనీవలయపోషణభార మపారవిక్రమ
శ్రీనిధి మాధవుం డవతరించిన నేయెడ జాతిసంకరం
బూనక పూర్ణ కామ మయి యొప్పై జగంబు సదాసవానుసం
దానపరాయణద్విజగణంబులు కబ్బె నభీప్సితార్థముల్.&lt;/poem&gt;|ref=4}}
'''టీక'''. మహావనీషలయపోషణభారమును పూని, అపార... నిధి అపారమైన, వి = పక్షులయొక్క, శ్రమశ్రీ = సంచారసంపదకు నిధియైన, మాధవుండు = వసంతుఁడు, అవతరించిన = పుట్టఁగా, ఏయెడన్ = ఎచ్చోటను, జాతిసంకరంబు. జాతి = జాతులయొక్క, సంకరంబును, ఊనక, జగము, పూర్ణ కామము, పరిపూర్ణుఁ డైన మన్మథుఁడు కలది, అయి, ఒప్పెను. సదా...గణంబునకు - సత్= మేలైన, ఆసవ= మకరందముయొక్క, అనుసంధానమందు, పరాయణ= ఆసక్తములైన, ద్విజగణంబునకు = తుమ్మెదలసమూహములకు, అభీప్సితార్థములు, అబ్బె నని యన్వయము. ద్విజశబ్దమునకుఁ దుమ్మెద యని యర్థము సెప్పుటకుఁ బ్రయోగము.—
{{Telugu poem|type=తే.|lines=&lt;poem&gt;ద్విజతఁ గాంచియు మధుసేవ విడువలేక, జాతిఁ బాపినతేంట్లనిస్వనముఁ గూడు
కొనుటనో యనఁ గోకిలస్వనము చెలఁగెఁ, దనకు మఱిఁ బంచమత్వంబు దప్పకుండ.&lt;/poem&gt;|ref=}} 
{{right|(ఆముక్తమాల్యద)}}

'''ఇం దప్రకృతార్థము'''. మహా... భారము - మహావనీవలయ= అధిక మైనభూవలయముయొక్క, పోషణభారమును, పూని, అపార... నిధి - అపారమైన, విక్రమశ్రీ = పరాక్రమసంపదకు, నిధియైన, మాధవుఁడు = విష్ణువు, జాతిసంకరము = వర్ణసంకరము, ఊనక = వహింపక, పూర్ణకామము = పరిపూర్ణమనోరథము గలది యై, సదా... గణంబులకు - సదా = ఎల్లపుడు, నవానుసంధాన = యజ్ఞసంధానములయందు పరాయణులైన, ద్విజగణంబులకు = బ్రాహ్మణసమూహములకు, అభీప్సితార్థములు, అబ్బె నని యన్వయము.
{{Telugu poem|type=మ.|lines=&lt;poem&gt;తనమిత్రుండు మహావనప్రియబలాధారుండు విశ్వాతిమో
హనవల్లీవలయైకజాలకకరుం డై రా మృగవ్యాప్తి నే
చినప్రాచీనపుళిందమౌళి దనకుం జేదోడు గాఁ బూనెఁ బ
చ్చనివిల్ శంబరవైరి యధ్వగమృగేక్షావిభ్రమాపాది యై.&lt;/poem&gt;|ref=5}} 
'''టీక'''. తనమిత్రుఁడు, మహా ... ధారుండు - మహావనప్రియబల = కోకిలబలగమునకు, ఆధారుఁ డైన వసంతుఁడు, విశ్వాతి.. కరుండు - విశ్వ = సమస్తము లైన, అతిమోహనము లైన, వల్లీవలయములయందు, ఏక = ముఖ్యముగ, జాలకకరుండు = మొగ్గలను జేయువాఁడు, అయిరాఁగా, మృగవ్యాప్తిన్ = మృగమును గలిగియుండుటచేత, వీచిన...మాళి - వీచిన = అతిశయించిన, ప్రాచీనపుళింద = ప్రాఁతబోయవాఁ డైనరుద్రునికి, మౌళి = కిరీట మైనచంద్రుఁడు, తనకు చేదోడు గాఁగా, శంబరవైరి = మన్మథుఁడు, అధ్వగ... సపాది -&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>plrvoklpxbpr5uenzx2261wymou43go</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>502068</id>
      <parentid>502067</parentid>
      <timestamp>2025-06-30T00:24:11Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <origin>502068</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8058" sha1="du8ha2syyncks9e16kx887bc2py15t5" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;3&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;{{Center|శ్రీరస్తు}}
{{p|ac|fs150}}హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము&lt;/p&gt;
{{p|ac|fs125}}ద్వితీయాశ్వాసము&lt;/p&gt;
{{Telugu poem|type=క.|lines=&lt;poem&gt;శ్రీయోజితవిమతానుజ!
ప్రాయోజితదనుజ! మనుజభావశ్రితనా
రాయణ! త్రిజగద్భరణప
రాయణ! రణరంగభీమ! రఘుకులరామా!&lt;/poem&gt;|ref=1}}
{{Telugu poem|type=వ.|lines=&lt;poem&gt;అవధరింపుము. మృకండునందనుండు పాండునందనున కి ట్లనియె.&lt;/poem&gt;|ref=2}}
{{Telugu poem|type=ఉ.|lines=&lt;poem&gt;పంచమశుద్ధి గల్గునెడ భావిఫలోదయధన్య వై లతా
చంచలలోచనన్ ప్రసవసంపదపెంపు వహింపఁగా విజృం
భించు తదీయలక్ష్మిఁ దెలిపె న్సకలాగమపారగద్విజా
భ్యంచితపక్షపాతకలితాతివినూతనజాతపత్రముల్.&lt;/poem&gt;|ref=3}}
'''టీక'''. పంచమశుద్ధి = పంచమస్వరశుద్ధి యనెడు పంచమరాగశుద్ధి, కలుగునెడ, భావి...ధన్యలు - భావి = కాఁగల, ఫలోదయ = ఫలోదయ మనెడు శుభఫలోదయముచేత, ధన్యలు, ఐ, లతాచంచలలోచనల్ = తీవియ లనెడు స్త్రీలు, ప్రసవసంపద = పుష్పసంపత్తి యనెడు పుత్రసంపదయొక్క, (&quot;ప్రసవః పుష్పఫలయోర్జననానుజ్ఞయోస్సుతే&quot; అని నానా.) తదీయలక్ష్మి = ఆప్రసవసంబంధమైన లక్ష్మిని, సకలా...పుత్త్రముల్ - సకలాగమ = సకలవృక్షములయందు, పారగ = పారంగతములైన, ద్విజ = పక్షులయొక్క, అభ్యంచిత = మిక్కిలి యొప్పుచుండెడు, పక్షపాత = పక్షప్రసరణముచేత, కలిత = కదలింపఁబడిన, అతివినూతనజాతపత్రముల్ = చిగురుటాకు లనెడు, సకలాగమపారగ = సకలశాస్త్రప్రవీణులైన, ద్విజ = విప్రులచేత, అభ్యంచితమైన పక్షపాతము గలుగునటుల, కలిత = వ్రాయఁబడిన, అతివినూతజాతపత్రముల్ = మిక్కిలి క్రొత్తవైన జాతకములు, తదీయలక్ష్మిని తెలిపె నని యన్వయము. (ప్రకృతాప్రకృతశ్లేషాలంకారము.)
{{Telugu poem|type=ఉ.|lines=&lt;poem&gt;పూని మహావనీవలయపోషణభార మపారవిక్రమ
శ్రీనిధి మాధవుం డవతరించిన నేయెడ జాతిసంకరం
బూనక పూర్ణ కామ మయి యొప్పై జగంబు సదాసవానుసం
దానపరాయణద్విజగణంబులు కబ్బె నభీప్సితార్థముల్.&lt;/poem&gt;|ref=4}}
'''టీక'''. మహావనీషలయపోషణభారమును పూని, అపార...నిధి - అపారమైన, వి = పక్షులయొక్క, శ్రమశ్రీ = సంచారసంపదకు నిధియైన, మాధవుండు = వసంతుఁడు, అవతరించిన = పుట్టఁగా, ఏయెడన్ = ఎచ్చోటను, జాతిసంకరంబు -  జాతి = జాతులయొక్క, సంకరంబును, ఊనక, జగము, పూర్ణకామము, పరిపూర్ణుఁ డైన మన్మథుఁడు కలది, అయి, ఒప్పెను. సదా...గణంబునకు - సత్= మేలైన, ఆసవ= మకరందముయొక్క, అనుసంధానమందు, పరాయణ= ఆసక్తములైన, ద్విజగణంబునకు = తుమ్మెదలసమూహములకు, అభీప్సితార్థములు, అబ్బె నని యన్వయము. ద్విజశబ్దమునకుఁ దుమ్మెద యని యర్థము సెప్పుటకుఁ బ్రయోగము.—
{{Telugu poem|type=తే.|lines=&lt;poem&gt;ద్విజతఁ గాంచియు మధుసేవ విడువలేక, జాతిఁ బాపినతేంట్లనిస్వనముఁ గూడు
కొనుటనో యనఁ గోకిలస్వనము చెలఁగెఁ, దనకు మఱిఁ బంచమత్వంబు దప్పకుండ.&lt;/poem&gt;|ref=}} 
{{right|(ఆముక్తమాల్యద)}}

'''ఇం దప్రకృతార్థము'''. మహా...భారము - మహావనీవలయ= అధిక మైనభూవలయముయొక్క, పోషణభారమును, పూని, అపార...నిధి - అపారమైన, విక్రమశ్రీ = పరాక్రమసంపదకు, నిధియైన, మాధవుఁడు = విష్ణువు, జాతిసంకరము = వర్ణసంకరము, ఊనక = వహింపక, పూర్ణకామము = పరిపూర్ణమనోరథము గలది యై, సదా...గణంబులకు - సదా = ఎల్లపుడు, నవానుసంధాన = యజ్ఞసంధానములయందు పరాయణులైన, ద్విజగణంబులకు = బ్రాహ్మణసమూహములకు, అభీప్సితార్థములు, అబ్బె నని యన్వయము.
{{Telugu poem|type=మ.|lines=&lt;poem&gt;తనమిత్రుండు మహావనప్రియబలాధారుండు విశ్వాతిమో
హనవల్లీవలయైకజాలకకరుం డై రా మృగవ్యాప్తి నే
చినప్రాచీనపుళిందమౌళి దనకుం జేదోడు గాఁ బూనెఁ బ
చ్చనివిల్ శంబరవైరి యధ్వగమృగేక్షావిభ్రమాపాది యై.&lt;/poem&gt;|ref=5}} 
'''టీక'''. తనమిత్రుఁడు, మహా...ధారుండు - మహావనప్రియబల = కోకిలబలగమునకు, ఆధారుఁ డైన వసంతుఁడు, విశ్వాతి...కరుండు - విశ్వ = సమస్తము లైన, అతిమోహనము లైన, వల్లీవలయములయందు, ఏక = ముఖ్యముగ, జాలకకరుండు = మొగ్గలను జేయువాఁడు, అయిరాఁగా, మృగవ్యాప్తిన్ = మృగమును గలిగియుండుటచేత, వీచిన...మాళి - వీచిన = అతిశయించిన, ప్రాచీనపుళింద = ప్రాఁతబోయవాఁ డైనరుద్రునికి, మౌళి = కిరీట మైనచంద్రుఁడు, తనకు చేదోడు గాఁగా, శంబరవైరి = మన్మథుఁడు, అధ్వగ...సపాది -&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>du8ha2syyncks9e16kx887bc2py15t5</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>502084</id>
      <parentid>502068</parentid>
      <timestamp>2025-06-30T01:07:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <origin>502084</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8466" sha1="fdihodyif2dgh4nboc2y8kam2p3cd7o" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;3&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;{{Center|శ్రీరస్తు}}
{{p|ac|fs150}}హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము&lt;/p&gt;
{{p|ac|fs125}}ద్వితీయాశ్వాసము&lt;/p&gt;
{{Css image crop
|Image = హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu
|Page = 287
|bSize = 404
|cWidth = 81
|cHeight = 20
|oTop = 87
|oLeft = 162
|Location = center
|Description = 
}}
{{Telugu poem|type={{Css image crop
|Image = హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu
|Page = 287
|bSize = 404
|cWidth = 63
|cHeight = 119
|oTop = 81
|oLeft = 36
|Location = left
|Description = 
}}|lines=&lt;poem&gt;


యోజితవిమతానుజ!
ప్రాయోజితదనుజ! మనుజభావశ్రితనా
రాయణ! త్రిజగద్భరణప
రాయణ! రణరంగభీమ! రఘుకులరామా!&lt;/poem&gt;|ref=1}}
{{Telugu poem|type=వ.|lines=&lt;poem&gt;అవధరింపుము. మృకండునందనుండు పాండునందనున కి ట్లనియె.&lt;/poem&gt;|ref=2}}
{{Telugu poem|type=ఉ.|lines=&lt;poem&gt;పంచమశుద్ధి గల్గునెడ భావిఫలోదయధన్య వై లతా
చంచలలోచనన్ ప్రసవసంపదపెంపు వహింపఁగా విజృం
భించు తదీయలక్ష్మిఁ దెలిపె న్సకలాగమపారగద్విజా
భ్యంచితపక్షపాతకలితాతివినూతనజాతపత్రముల్.&lt;/poem&gt;|ref=3}}
'''టీక'''. పంచమశుద్ధి = పంచమస్వరశుద్ధి యనెడు పంచమరాగశుద్ధి, కలుగునెడ, భావి...ధన్యలు - భావి = కాఁగల, ఫలోదయ = ఫలోదయ మనెడు శుభఫలోదయముచేత, ధన్యలు, ఐ, లతాచంచలలోచనల్ = తీవియ లనెడు స్త్రీలు, ప్రసవసంపద = పుష్పసంపత్తి యనెడు పుత్రసంపదయొక్క, (&quot;ప్రసవః పుష్పఫలయోర్జననానుజ్ఞయోస్సుతే&quot; అని నానా.) తదీయలక్ష్మి = ఆప్రసవసంబంధమైన లక్ష్మిని, సకలా...పుత్త్రముల్ - సకలాగమ = సకలవృక్షములయందు, పారగ = పారంగతములైన, ద్విజ = పక్షులయొక్క, అభ్యంచిత = మిక్కిలి యొప్పుచుండెడు, పక్షపాత = పక్షప్రసరణముచేత, కలిత = కదలింపఁబడిన, అతివినూతనజాతపత్రముల్ = చిగురుటాకు లనెడు, సకలాగమపారగ = సకలశాస్త్రప్రవీణులైన, ద్విజ = విప్రులచేత, అభ్యంచితమైన పక్షపాతము గలుగునటుల, కలిత = వ్రాయఁబడిన, అతివినూతజాతపత్రముల్ = మిక్కిలి క్రొత్తవైన జాతకములు, తదీయలక్ష్మిని తెలిపె నని యన్వయము. (ప్రకృతాప్రకృతశ్లేషాలంకారము.)
{{Telugu poem|type=ఉ.|lines=&lt;poem&gt;పూని మహావనీవలయపోషణభార మపారవిక్రమ
శ్రీనిధి మాధవుం డవతరించిన నేయెడ జాతిసంకరం
బూనక పూర్ణ కామ మయి యొప్పై జగంబు సదాసవానుసం
దానపరాయణద్విజగణంబులు కబ్బె నభీప్సితార్థముల్.&lt;/poem&gt;|ref=4}}
'''టీక'''. మహావనీషలయపోషణభారమును పూని, అపార...నిధి - అపారమైన, వి = పక్షులయొక్క, శ్రమశ్రీ = సంచారసంపదకు నిధియైన, మాధవుండు = వసంతుఁడు, అవతరించిన = పుట్టఁగా, ఏయెడన్ = ఎచ్చోటను, జాతిసంకరంబు -  జాతి = జాతులయొక్క, సంకరంబును, ఊనక, జగము, పూర్ణకామము, పరిపూర్ణుఁ డైన మన్మథుఁడు కలది, అయి, ఒప్పెను. సదా...గణంబునకు - సత్= మేలైన, ఆసవ= మకరందముయొక్క, అనుసంధానమందు, పరాయణ= ఆసక్తములైన, ద్విజగణంబునకు = తుమ్మెదలసమూహములకు, అభీప్సితార్థములు, అబ్బె నని యన్వయము. ద్విజశబ్దమునకుఁ దుమ్మెద యని యర్థము సెప్పుటకుఁ బ్రయోగము.—
{{Telugu poem|type=తే.|lines=&lt;poem&gt;ద్విజతఁ గాంచియు మధుసేవ విడువలేక, జాతిఁ బాపినతేంట్లనిస్వనముఁ గూడు
కొనుటనో యనఁ గోకిలస్వనము చెలఁగెఁ, దనకు మఱిఁ బంచమత్వంబు దప్పకుండ.&lt;/poem&gt;|ref=}} 
{{right|(ఆముక్తమాల్యద)}}

'''ఇం దప్రకృతార్థము'''. మహా...భారము - మహావనీవలయ= అధిక మైనభూవలయముయొక్క, పోషణభారమును, పూని, అపార...నిధి - అపారమైన, విక్రమశ్రీ = పరాక్రమసంపదకు, నిధియైన, మాధవుఁడు = విష్ణువు, జాతిసంకరము = వర్ణసంకరము, ఊనక = వహింపక, పూర్ణకామము = పరిపూర్ణమనోరథము గలది యై, సదా...గణంబులకు - సదా = ఎల్లపుడు, నవానుసంధాన = యజ్ఞసంధానములయందు పరాయణులైన, ద్విజగణంబులకు = బ్రాహ్మణసమూహములకు, అభీప్సితార్థములు, అబ్బె నని యన్వయము.
{{Telugu poem|type=మ.|lines=&lt;poem&gt;తనమిత్రుండు మహావనప్రియబలాధారుండు విశ్వాతిమో
హనవల్లీవలయైకజాలకకరుం డై రా మృగవ్యాప్తి నే
చినప్రాచీనపుళిందమౌళి దనకుం జేదోడు గాఁ బూనెఁ బ
చ్చనివిల్ శంబరవైరి యధ్వగమృగేక్షావిభ్రమాపాది యై.&lt;/poem&gt;|ref=5}} 
'''టీక'''. తనమిత్రుఁడు, మహా...ధారుండు - మహావనప్రియబల = కోకిలబలగమునకు, ఆధారుఁ డైన వసంతుఁడు, విశ్వాతి...కరుండు - విశ్వ = సమస్తము లైన, అతిమోహనము లైన, వల్లీవలయములయందు, ఏక = ముఖ్యముగ, జాలకకరుండు = మొగ్గలను జేయువాఁడు, అయిరాఁగా, మృగవ్యాప్తిన్ = మృగమును గలిగియుండుటచేత, వీచిన...మాళి - వీచిన = అతిశయించిన, ప్రాచీనపుళింద = ప్రాఁతబోయవాఁ డైనరుద్రునికి, మౌళి = కిరీట మైనచంద్రుఁడు, తనకు చేదోడు గాఁగా, శంబరవైరి = మన్మథుఁడు, అధ్వగ...సపాది -&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>fdihodyif2dgh4nboc2y8kam2p3cd7o</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/208</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184071</id>
    <revision>
      <id>501993</id>
      <timestamp>2025-06-29T20:53:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'ద్వి తీ యా శ్వా స ము 217 ఆధ్వగమృ గేషౌ=పాంథ స్త్రీ లకు (విరహిణులకు), విభ్రమణమనోవిభ్రాంతిని, ఆపాది సంపాదించుచున్న వాఁడు, అయి, పచ్చనివిల్లువూ నెనరు, విశేషార్థము. తనమిత్రుఁడు తన బం...'</comment>
      <origin>501993</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4156" sha1="2r46akwpn6cpyq55odk9fcpoqau4s4b" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;ద్వి తీ యా
శ్వా
స ము
217
ఆధ్వగమృ గేషౌ=పాంథ స్త్రీ లకు (విరహిణులకు), విభ్రమణమనోవిభ్రాంతిని, ఆపాది
సంపాదించుచున్న వాఁడు, అయి, పచ్చనివిల్లువూ నెనరు, విశేషార్థము. తనమిత్రుఁడు తన
బంధువు, మహా . . . ధారుండు - మహావన ప్రియబల = కిరాతబలమునకు ఆధారుండు,
విశ్వ..,కరుండు-వి=పక్షులును, శ్వ = శునకములును, అతిమోహనములైన, వల్లీవలయ
ములును, ఏక=ముఖ్యములైన, జాలక=వలలును, కరుండు = చేతియందుఁ గలవాఁడు,
ఐ=ఆయి, మృగవ్యాప్తిక్ -మృగవ్య= వేఁటయొక్క, ఆ ప్తిక్ = ప్రాప్తిచేత, ప్రాచీనపుళిం
దమాళి=పురాతనకిరాత శ్రేష్ఠుఁడు, చేదోడుగాను, పచ్చనివిల్లు=పచ్చనియాకులు గట్టిన
విల్లనుట. శంబరవైరి = కిరాతుఁడు, కర్త. అభ్వగ మాపాది- అధ్వగ = మార్గమును
వచ్చిన, మృగముయొక్క, వీక్షా చూపులకు, విభ్రమాపారి = భ్రాంతిని పుట్టించెడు
వాఁడు, ఐ, పచ్చనివిల్లు, వూనెను.
==
సీ. సరసధారావికాస ప్రసవంబు లై
.
యెసఁగుమావుల నెన్ని యేని మనిచి
ప్రకటగంథాంధపుష్పందయావృతము
లై
యలరుపున్నాగకోటుల నమర్చి
చక్ర చం క్ర మణవాచాలలీలఁ జెలంగు
పటుపత్ర రథపరంపరలఁ గూర్చి
చండాంశునూ తనమండలా
గ్ర స్ఫూర్తిఁ
దన రారుదళములఁ దఱచు వెనచి
తే. చిత్రపత్రముఖోజ్జ్వల శ్రీలఁ దగున
పారశరజాతముల నించి పరమమైత్రి
నెఱపునామనిపడవాలు నేర్పుకలిమి
జగముల జయించెఁ బ్రద్యుమ్న చ క్ర వ ర్తి.
=
6
టీ. సరస... ప్రసవంబులు-సరసధారావికాస రసధారలయొక్క వికాసముతోఁ
గూడుకొనిన, ప్రసవంబులు = పూవులు గలవనెడు, సరసమైన, ధారా = పంచధారల
యొక్క, వికాసముయొక్క, ప్రసవంబులు = ఉత్ప త్తిగలవి, ఐ= అయి, ఎసఁగు=తన
రారు, మావుల&quot; = మావి ళ్లనెడు గుఱ్ఱములను, ప్రకట...వృతములు, ప్రకటమైన,
గంధ=వాసనయ నెడు, ప్రజఅతిశయమైన, కటగంధము చేత (మదోదకము చేత), ఆంధ
ములైన, పుష్పంధయ=తు మైదల చేత, ఆవృతములు ఐ, ఆలరెడు, పున్నాగ కోటులక్
-
పున్నాగ=పొన్నల నెడు నేనుఁగులయొక్క,కోటులను, చక్ర... లీలక్_చ క్ర చం క్రమణ=
చక్రాకారమైన (గుండ్రమైన) సంచార మనియెడు చక్ర సంచారములయొక్క, వాచాల=
28&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>2r46akwpn6cpyq55odk9fcpoqau4s4b</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/209</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184072</id>
    <revision>
      <id>501994</id>
      <timestamp>2025-06-29T20:53:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '218 హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము రొద చేయుచుండెడు, లీలచేత, చెలంగెడు, పటుపత్ప్ర రథపరంపరలక్ _పటు=సమర్థము లైన,పత్ప్ర రథ=పక్షుల నెడు, (‘పతత్పత్ప్ర రథాండజాః' అని య.) పటుపక్త్ర దృఢవాహ నముల...'</comment>
      <origin>501994</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4812" sha1="1uop3oarpabug1punxdcq03tui9pwb9" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;218
హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము
రొద చేయుచుండెడు, లీలచేత, చెలంగెడు, పటుపత్ప్ర రథపరంపరలక్ _పటు=సమర్థము
లైన,పత్ప్ర రథ=పక్షుల నెడు, (‘పతత్పత్ప్ర రథాండజాః' అని య.) పటుపక్త్ర దృఢవాహ
నములుగల ('యుగ్యంప స్త్రంచధోరణమ్' అని య.) రథములయొక్క, పరంపరల =
సమూహములను, చండాంశు... స్ఫూర్తిక్ - చండాంశు= సూర్యునియొక్క, నూతన
మైన, మండలాగ్రమువంటి, స్ఫూర్తి= ప్రకాశమనియెడు, చండాంశు = ప్రచండ కాం
తులచేత, నూతనములైన, మండలా గ్ర = ఖడ్గముల యొక్క స్ఫూర్తిచేత, తనరారెడు,
దళములక్=ఆకు లనెడు సేనలను, చిత్ర... శ్రీలక్ - చిత్రములైన, పక్త్ర ముఖ= ణేకు
లకొనల (దళా గ్ర ముల)యొక్క, ఉజ్జ్వల శ్రీలు = ప్రకాశమానము లైనకాంతు లని
యెడు, చిత్రములైన ప్రముఖ=జెక్కలకొనలయొక్క, ఉజ్వల శ్రీలచేత, తగు=ఒప్పె
డు, అపారళరజాతముల్ అపారములైన, శరజాతముల్ = పద్మములనెడు బాణసమూ
'హములను, నించి=నిండించి, ఆమని... కలిమి - ఆమనిపడవాలు = వసంతమ నెడు దళ
వాయియొక్క, నేర్పుకలిమి = సామర్థ్యసంపద చేత, ప్రద్యుమ్న చక్రవర్తి జగముఖ
జయించెను.
మ. అలరంజేసీ నితాంతనూ తనలతాంగా శ్లేషము ల్సల్పు ని
శ్చలలీల న్మధుపాంగనాసమితికి సంధించుఁ దామ్రాక్షి యా
కలకంఠిం 'బలికించు నేర్పున భుజంగ గ్రామథా మైకసం
కలనాభ్యా సవిలాసపాటవమునకొ గంథానిలాంకూరముల్.
-
7
=
టీక. గంధానిలాంకూరముల్ = సువాసితము లైనపిల్లవాయువులు, భుజంగ ...
పాటవమునక్-భుజంగ గ్రామధామ = మలయపర్వతమందలి, ఏక=ముఖ్యమైన, సంస్థ
లన = విహారముయొక్క, అభ్యాసమునందలి, విలాస పాటవమునక్ = విలాససామర్థ
శ్రీ
ముచేత, అలరం జేసి, నితాంత... శ్లేషముల్ నితాంతనూతన = మిగులఁ క్రొత్తలైన,
లతాంగ = ల తావయవముల యొక్క, ఆశ్లేషమును, సల్పుమధుపాంగనాసమితికిక్
ఆఁడుతు
మైదలగుంపునకు నిశ్చలలీలను, సంధించుక్=కూర్చును, తా. మాష్=ర క్తదృష్టి,
గలది, ఔ=ఆగు, కలకంఠిక్ = కోయిలను, నేర్పునక్
పలికించును. ఇటనఁగా, భుజంగ
... పాటవమునక్-భుజంగ గ్రామ = విటసమూహముయొక్క ధామ=గృహములయం
దు, ఏకసంకలన = కేవలం చారముయొక్క, అభ్యాస = విలాస పాటవము చేత, అలరం
జేసి = సంతోష పెట్టి, నూతన . . . శ్లేషముల్-నూతనమైన, లతాంగా = స్త్రీ యొక్క,
(అంగగా త్రకంఠేథ్య స్విష్యతే' అను సూత్రముచేత వికల్పమున లతాంగయనియు
రూపము.) ఆ శ్లేషములు సలుపును. మధు పొంగనాసమితికి-మధుప = మద్యపానముఁ
1 పరికించు.
=&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>1uop3oarpabug1punxdcq03tui9pwb9</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/210</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184073</id>
    <revision>
      <id>501995</id>
      <timestamp>2025-06-29T22:28:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'ద్వి తీయాశ్వాసము. 219 జేసిన, అంగ నాసమితికిక్, నిశ్చలత సంధించును. తామ్రాక్షి = కోపముచే నెఱనైన కన్నులు గల స్త్రీ ని, పలికించును. (ఇట గంధానిలాంకూరములయందుఁ బ్రగల్భనాయ కత్వము స్ఫుర...'</comment>
      <origin>501995</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4114" sha1="lyyp3kj1m5rfzbprfr9igyp3owijnim" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;ద్వి తీయాశ్వాసము.
219
జేసిన, అంగ నాసమితికిక్, నిశ్చలత సంధించును. తామ్రాక్షి = కోపముచే నెఱనైన
కన్నులు గల స్త్రీ ని, పలికించును. (ఇట గంధానిలాంకూరములయందుఁ బ్రగల్భనాయ
కత్వము స్ఫురించుచున్నది.)
సీ. అతిము _క్తపంక్తికి నతులితా మోదమృ
ద్వీకామితా శ్లేషవృత్తి గలిగె
శుకముఖద్విజరాజి కకలంకవిలసన
శ్యామావిహారకౌశలము గలిగె
గురువిభ వాశోకకోటికి నభినవ
ప్రమదాళి రాగ వైభవము గలిగె
బరమహంసో త్తమ ప్రతతి కప్రతిమాన
పది నీరసనిగుంభనము గలిగె
తే. నఖిలభువనై కమోహకుం డై సమాధ
వునకు నీవన వాసిరంజన మయత్న
కార్య లేశంబు సు మంచుఁ గమగాడ్పు
గడిమి మ్రోయించెఁ గలకంఠ కంఠ ఘంట.
-
00
టీక. అతిము క్తపం క్తికి= నైమి చెట్లయొక్క సమూహమునకు, (‘రథ ద్రురతిము క్తకః”
అని య.) అతులితా...వృతి. అతులితమైన, ఆమోద = పరిమళముగల, మృద్వీ =
ద్రాక్షాలకలయొక్క ('మృద్వీకాగో స్తనీద్రాక్ష' అని య.) ఆమితా శ్లేషవృత్తి=అతిశ
యాలింగనవ్యాపారము, కలిగెను. శుక... రాజికి- శుకముఖ=చిలుకలు మొదలైన, ద్విజ
రాజికి=పక్షి సమూహమునకు, అకలంక... కౌశలము అకలంక విలసన =
అకలంకవిలసన = నిర్మలముగఁ
బ్రకాశించుచుండెడు, శ్యామా = ప్రేంకణపుఁ జెట్లయందలి, ('శ్యామాతుమహిళాహ్వ
యా' అని య.) గురు... కోటికి_గురు వైభవి= అధిక వైభవముగల, ఆశోకకోటికి=అశో
కవృక్షసమూహమునకు, అభి... వైభవము- అభినవములు, ప్రమద=మిగులమదించినవి
యునైన, ఆళి=తు మైదలయొక్క, రాగ వైభవము = గానవిభవము, పరమ... ప్రతతికి-
పరమ= శ్రేష్ఠములైన, హంసోత్తమ = హంస శ్రేష్ఠములయొక్క, ప్రతతికి
సమూహము
నకు, ఆ ప్రతిమాన ...నిగుంభనము - ఆ ప్రతిమాన= ఈడు లేని, పద్మినీ = తామరతీఁ గెల
యందలి, రసగుంభనము రుచిని గుంభనమును, అఖిలభువనైక మోహకుండు = సకలలో
కములను మోహింపఁజేయువాఁడు, ఐన, మాధవునకు, వసంతునకు, వనవాసిరంజనము
ఈవనమునందు, వాసిజవాసముచేయుచుండెడు పక్షి వృక్షలతాదులయొక్క, రంజన ముఖ
రంజింపఁజేయుట, ఆయత్న కార్య లేశము=యత్నము లేకయే చేయనగు స్వల్ప కార్యము,
.
=&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>lyyp3kj1m5rfzbprfr9igyp3owijnim</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/211</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184074</id>
    <revision>
      <id>501996</id>
      <timestamp>2025-06-29T22:29:02Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '220 హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము అని, కలకంఠకంఠమంట = కోకిలకంఠమ నెడుమంటను, కమ్మగాడ్పు, కర్త. మ్రోయిం చెను. (సకలలోకములను మోహింపఁ జేయు వసంతునకు వృక్షాదివన వాసిరంజనము తృణ ప్రాయ పాయ మను...'</comment>
      <origin>501996</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4937" sha1="iq1y1w85v0x9vovagj0oghdmyslpg46" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;220
హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము
అని, కలకంఠకంఠమంట = కోకిలకంఠమ నెడుమంటను, కమ్మగాడ్పు, కర్త. మ్రోయిం
చెను. (సకలలోకములను మోహింపఁ జేయు వసంతునకు వృక్షాదివన వాసిరంజనము
తృణ ప్రాయ
పాయ మనుట.)
ఇందలివి శేషార్థము.—అతిముక్తపంక్తికి = విరక్తుల సమూహమునకు, అతులితా
...వృత్తి. అతులితమైన, ఆమోద=సంతోషముగల, మృద్వీ=సుకుమార స్త్రీ లయొక్క,
(కామితమయిన,) ఆశ్లేషవృత్తి గలిగె, శుకముఖద్వి రాజికి= శుకుఁడు మొదలగు బ్రాహ్మ
ణసంఘమునకు, అకలంక... కౌశలము - ఆకలంకమైన, విలసన=విలాసముగల, శ్యామా
జయువతులతోడి ('శ్యామాషోడశ వర్షా స్త్రీ. త్రివృత్తాశారి బానిశా' అని నానా.) గురు
విభవాశోకకోటికి_గురువిభవులైన, అశోక=శోకరహితులయొక్క,కోటికి, (అనఁగా; ము
సులకు,)అభి. . . వై భవము_అభినవ నూతనములైన, ప్రమదా= స్త్రీ లయొక్క, ఆళి=సంఘ
మందలి, రాగ వై భవమును అనురాగ వైభవమును, పరమహంసో త్తమ ప్రతతికి=పరమహం
సశ్రేష్ఠులకు, ఆ ప్రతిమాననిగుంభనము - అప్రతిమానములైన, పద్మినీ = పద్మినీజాతీ
స్త్రీలయందలి, రసనిగుంభనమును, వసంతునకు = మాధవునకు, అనురక్తినిగుంభనమును,
వనవాసిరంజనము = మునులయొక్క రంజనము, ఆయత్న కార్యలేశంబు (నిఖిలలోకముల
మోహపఱుచువానికి మునులను మోహింపఁ జేయుటెంత యనుట.) మాధవునకు = విష్ణువు
నకు, వనవాసులరంజనము లేశమాత్రమని ధ్వని.
చ. చిగురు మెఱుంగునంజలును జిక్కి నిక్రొన్న నచుక్క గుంపు లిం
పగుపువు రెమ్మ క్రొన్నెలలు నచ్చవుఁ బుప్పొడి చిన్ని వెన్నెల
ల్గగనతలంబు గొప్ప నఖిల క్ష ణదాభ్యుదయంబు లయ్యు నే
వగఁ బగ లూనెనో సురభివైభవముల్ పథి కాంగనాళికిన్.
=
టీక. సురభి వైభవముల్ = వసంత విభవములు, అఖిలక్షణదాభ్యుదయంబులు - అఖి
లుఎల్ల వారికిని, క్షణ=ఉత్సవమును, ('క్షణ ఉద్ధరోమహ ఉద్ధవ ఉత్సవః' అని య.)ద=
('క్షణఉద్ధర్ష్
ఇచ్చునట్టి అభ్యుదయము లనెడు, అఖిలక్షణ ద=నిఖిలరాత్రులయొక్క, అభ్యుదయం
బులు=శుభోదయములు, ఆయ్యును, ఏవగన్ = నితీరున, పగలు = విరోధము లనెడు
నహస్సును, ఊనెనో=ఆవలంబించెనో, పథి కాంగ నాళికి = విరహిణి స్త్రీలకు, (వసంత
వైభవ మందఱకు మంచిదయ్యును, బాంథ స్త్రీల పైఁ బగవహించిన దయ్యె ననుట.)
ఉ, ఆతఱి నమహోత్పలహితాన్వయ రాజవరుం డుదా తఖా
వాతిశయ ప్ర కాశితదమానుభవా
ప్తిఁ దనర్చె నాత్మని
జ్యోతి తనవ్య పాండురగుణోన్నతి జంద్ర ఘనావ లేపవి
ఖ్యాతి నడంచుచుగా గుశలుఁ డై యజన ప్రథితాను రాగతన్. 19&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>iq1y1w85v0x9vovagj0oghdmyslpg46</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/212</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184075</id>
    <revision>
      <id>501997</id>
      <timestamp>2025-06-29T22:29:22Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'ద్వి తీయాశ్వాసము. 221 టీ. హరి. ఆతఱిక్=ఆట్టివసంతసమయమున, అమ్మహోత్పలహీతౌన్వయరాజువ రుండు= సూర్యవంశ రాజ శ్రేష్ఠుఁడగు ('ఆరవిందం మహోత్సలం' అని య. హరిశ్చం ద్రుడు, ఉదాత్త...భవాప్తిక్-ఉదా...'</comment>
      <origin>501997</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4549" sha1="2ek8b763i17bi0tdu06fl7h6a1w04wy" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;ద్వి
తీయాశ్వాసము.
221
టీ. హరి. ఆతఱిక్=ఆట్టివసంతసమయమున, అమ్మహోత్పలహీతౌన్వయరాజువ
రుండు= సూర్యవంశ రాజ శ్రేష్ఠుఁడగు ('ఆరవిందం మహోత్సలం' అని య. హరిశ్చం
ద్రుడు, ఉదాత్త...భవాప్తిక్-ఉదాత్త భావనమునందు, అతిశయ ప్ర కాశిత=మిగులఁ
బ్ర కాశిత మైన, దమ=ఇంద్రి యని గ్రహముయొక్క, అనుభవముయొక్క, ప్రాప్తిచేత,
ఆత్మ ... ఉన్న తిక్_ఆత్మ =తమయొక్క, ద్యోతిత= ప్ర కాశితమై, నవ్య =నుతింపఁదగిన,
పాండురగుణోన్న తిక్=పరిశుద్ధగుణాతిశయము చేత, చంద్ర.. విఖ్యాతిక్ చంద్ర =
చంద్రునియొక్క, మనావలేవ= అతిగర్వముయొక్క, విఖ్యాతిని, యజన... రాగత౯-
యజన=యాగము చేయుటయందు, ప్రథిత = ప్రఖ్యాతమైన, అనురాగతజ్ = ప్రేమగల
వాఁడగుటచేత, కుశలుఁడై దర్భలనుధరించినవాఁడై, (కశాక్ లా తినృష్ణాతీ బిజకుశలః’
అని సమాసము.) తనర్చెను, అని యన్వయము .
-
నల. ఆతఱిజ్&quot;,ఆమ్మహోత్పలహి తాన్వయరాజవరుండు = చం ద్ర వంశ రాజ శ్రేష్ఠుఁ
డైన నలుఁడు, ఉదాత్త... ఆ ప్తిక్-ఉదాత్తమైన, భావ హృదయమునందు, అతిశయ
ముగఁ బ్రకాశితమైన, దమానుభవ దమయంతియొక్క, ఆప్తిక్ = ప్రాప్తి చేత, ఆత్మ...
ఉన్నతిక్_ఆత్మ = దేహమందు, విద్యోతిత = ప్రకాశితమైన, నవ్య నూతనమైన, పాండు
రగుణ=పాండిమగుణముయొక్క, ఉన్న తిని, చంద్ర... విఖ్యాతిక్-చంద్ర =కర్పూరము
యొక్క, మన=దట్టమైన, అవలేద=పూఁతయొక్క, విఖ్యాతిక్ = ప్రకటన చేత, అడం
చుచుక్=మఱుఁగుపఱచుచును, అజన్మ ప్రథితాను రాగత ఆజన ప్ర
5జన ప్రథిత జన ప్రఖ్యా
తముగాని, అనురాగము చేత (దమయంతియందలి తన యతిశయానురాగము నన్యుల
కెఱుక పడనీయనివాఁ డై యన ట), తనర్చెను.
తే. అట్టియెడ వేఁడి మిగుల మర్యాద మీఱఁ
గలఁచి కూర్లు నానాళీకముల ననుచు స
రస్వతీధరు నిర్మితిప్రౌఢశ క్తి
మార్కొనినమేటి గయ నమనుజవిభుఁడు.
-
11
టీక. హరి. అట్టియెడ, మిగుల మర్యాదమీఱక్=ఆమితముగా, వేఁడి=అడిగి,
నానాళీకములజ్ – నానా=అ నేకములైన, ఆళీకములన్ = అబద్ధములను, కూర్త్ు. (అ
నఁగా దబ్బఱలాడింతుననుట.) సరస్వతీధరు = బ్రహ్మను, నిర్మితిప్రౌఢశ క్తి- నిర్మితి=సృష్టి
యందలి, ప్రౌఢమైన శక్తిచేత, మార్కొనిన మేటి (ఆనఁగా: విశ్వామిత్రుఁడు), కది
యఁగా, అమ్మనుజవిభుఁడు = హరిశ్చంద్రుఁడు, కర్త. పై పద్యమునందలి క్రియతో
నన్వయము.&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>2ek8b763i17bi0tdu06fl7h6a1w04wy</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/213</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184076</id>
    <revision>
      <id>501998</id>
      <timestamp>2025-06-29T22:29:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '222 హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము == నల. అట్టియెడ=విరహియై యుండు సమయమున, వేఁడి వేఁడిమి, మిగులఁగా, మర్యాదమీఱ=మితిమీఱునట్లు, కలఁచి = కలఁత నొందఁ జేసి, నా నాళీక ముల =నానా బాణములను (‘నాళీకం ప...'</comment>
      <origin>501998</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4220" sha1="1rlrdfj2vdcil91g7k4sdpamlih9xcu" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;222
హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము
==
నల. అట్టియెడ=విరహియై యుండు సమయమున, వేఁడి వేఁడిమి, మిగులఁగా,
మర్యాదమీఱ=మితిమీఱునట్లు, కలఁచి = కలఁత నొందఁ జేసి, నా నాళీక ముల =నానా
బాణములను (‘నాళీకం పద్మషం డే బే నాళీకశ్శరశల్యయోః' అని విశ్వ.) కూర్తునను
చు, సరస్వతీధరు=ఈశ్వరుని (రోధోవక్రాసరస్వతీ' అని హలా. ) నిర్మితి ప్రౌఢశ క్తిజ్:
మితిలేని సామర్థ్యముచేత, మార్కొనిన మేటి; (మన్మథుఁడు.) కదియక్=సమీపింపఁగా,
అమ్మనుజవిభుఁడు=ఆ నలఁఁడు. ఈకర్త పైపద్యమునందలి క్రియతో నన్వయించును.
సీ. ఉచిత క్రియల నాస్థ నొనరించి యెడపక
యోమహాభారవియోగ భ రస
మగ్ర నీరాకరనూవలికడ నేర్పం
జనబుద్ధిం
గల రె నాసరివచ్చుఘను అనన్య
జెంది తారనివేడ్క బహుతరా
గమశిఖా ప్ర మితివి త్తముల నంచి
తనయ సద్భూతిభీమునినుద యోదార
మానసు వేఁడెద నేన నియతి
తే. నరవ రాన్వయమణికొమ్మనవసుధాని
థానమూర్తి నాసొ మ్మిది యానె కాంతు
నాయభిమతార్థ మే నొక్కనాఁటి కింక
ననుచు నాత్మమహాశ్రమం బధిగమించి.
12
=
టీ. హరి. ఉచిత క్రియలజ్
జతగుపూజావిధులను, ఆర్థక్ =ఆసక్తితో, ఒనరించి,
ఓ మహాభైరవి.మహాభా=అతిశయ కాంతియందు, రవి=సూర్యుఁడవైనవాఁ డా ! యోగ
భరసమగ్ర ! (ఇవి సంబుద్ధులు.) నీ రాక=నీయాగమనము, రమావలికడ సంపదలసమీప
మున, చేర్పఁగా, నాసరివచ్చుమనులు=నాసమానులగు గొప్పవారు, కలరే? (లే రనుట.)
అనక్=అనఁగా, యతి=విశ్వామిత్రుఁడు, కర్త. యజనబుద్ధిక్ = యాగకరణమందలి
బుద్ధినీ, చెంది (యాగము సేయ నిశ్చయించినవాఁడనై యనుట.) తారని వేడ్కర్
చెడని వేడుకతో, బహు... విత్తముల బహుతరమైన, ఆగమశిఖా = పర్వతాగ్రము
యొక్క, ప్రమితి= ప్రమాణముగల, వి త్తములను ద్రవ్యములను, అంచితనయ (సం
=
బుద్ధి.) సద్భూతిఖీము, దయోదారమానను, వేఁడెద, ఏను=నేను, (అడుగుచున్నానని)
నరవరాన్వయమణి=రాజు, కొమ్మ:= తీసికొనుము, ఆనక్=అనఁగా, వసుధానిధానమూ ర్తీ-
వసుధా భూమికి, నిధానమూర్తినిధిస్వరూప మైనహరిశ్చంద్రుఁడా! (సంబుద్ధి). ఇది
నాపొమ్ము, ఔ`నె, (ఇది నాయధీన మైన చే యనుట) నాయభిమ తార్థ ము=నా ద్రవ్యమును,&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>1rlrdfj2vdcil91g7k4sdpamlih9xcu</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/214</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184077</id>
    <revision>
      <id>501999</id>
      <timestamp>2025-06-29T22:29:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'ద్వి తీయాశ్వా స ము. 223 ఒక్కనాఁటికీ, కాంతు మించి చేరి. = కైకొందును, అనుచు, ఆత్మ మహాశ్రమంబు, అధిగ నల. ఉచిత క్రియలు, అనాస్థక్ = ఆసక్తిలేక, ఆయో (ఇది భేదవాక్యము.) మహా . . . కరము_మహాభారమైన, వి...'</comment>
      <origin>501999</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4980" sha1="dvokr8qtflhupogxstcyca6adztue8f" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;ద్వి
తీయాశ్వా స ము.
223
ఒక్కనాఁటికీ, కాంతు
మించి చేరి.
=
కైకొందును, అనుచు, ఆత్మ మహాశ్రమంబు, అధిగ
నల. ఉచిత క్రియలు, అనాస్థక్ = ఆసక్తిలేక, ఆయో (ఇది భేదవాక్యము.)
మహా . . . కరము_మహాభారమైన, వియోగభర = విరహ భారమనియెడు, సమగ్ర నీరా
కరము=పరిపూర్ణ సము ద్ర మును, ఆవలికడసేర్పర్, తరింపఁ జేయుటకనుట.) నాసరి
వచ్చుమనులు=నాసరివా రగుమహానుభావులు, అనన్యజన బుద్ధి = ఇతరుఁడుగాఁ డనుమ
తితో, తారు=తమరు, చేర్పగలరే = చేర్పఁ గలుగుదురా ? అని = ఈరీతి ననుకొని,
బహు . . . త్తముల_బహుతర
ఘనమైన, ఆగమశిఖా = వేదాంతముయొక్క, ప్రమితి
యాధార్థ్యజ్ఞానమును, వి త్తముల = మిక్కిలి తెలిసిన వారిని, వివేకవంతు లైనవిపుల
ననుట.) ‘విద్ద లాభే' అను ధాతువునకు 'క్వివ్' ప్రత్యయాంతమైన 'విత్' శబ్దమునకు
తమ' ప్రత్యయము రాఁగా విత్తమశబ్దమైనది.) అంచి
పంపి, సద్భూతిక్, ఉదయో
దారమానసుని, భీముని, తనయను, వేఁడెదను. (పెద్దల నంపి భీమతనయ నడిగించెద
ననుట.) నియతిక్=భాగ్యము చేత, (భాగ్యం స్త్రీ నియతిర్విధిః' అని య.) నరవరాన్వ
యమణి, కొమ్మ, నవసుధానిధానమూర్తి=నూతనచం ద్రునియొక్క మూర్తివంటి మూర్తి
గలది, (చంద్ర రేఖవంటి దనుట.) ఇది, నాసొమ్ము, ఔన్ = అగునా? ఇంక నొక్కఁ
నాఁటికి, అభిమతార్థమును, కాంతునే! పొందగలనే ! (ఇవి కాకువులు.) ఆత్మ =
స్సునందు, మహా శ్రీమంబుక్ = అధికాయాసమును, అధిగమించి.
శా.భావం బేవగఁ దద్వశీకృతిదృఢాపాయంబుగా నాత తే
ర్యావిద్యోతితసంగ రా గ్రహత విశ్వామిత్రుఁ డత్యంతళూ
న్యావాసంబులు గా నొనర్చె మతిసృష్టానేక చిత్ర క్రియా
ప్రావీణ్యోజ్జ్వలజంతుసంతతులఁ దత్ప్రసాద దేశంబులన్.
ఆత్మక్=మన
13
టీ. హరి. భావంబు=మనస్సు, ఏవగ౯=ఏరీతినైనను, త... ఉపాయంబు-తద్వశీ
కృత=ఆహరిశ్చంద్ర వశీకరణమందు దృఢమైన, ఉపాయము గలది. కాజ్=కాఁగా,
ఆతత...
... గ్రహత- ఆత తేర్ఘ్యచేత, విద్యోతిత= ప్రకాశింపఁజేయఁబడిన, సంగర= ప్రతిజ్ఞ
వలన నైన, (వసిష్ఠునితోఁ జేసిన ప్రతిజ్ఞ వలన ననుట.) ('ప్రతిజ్ఞాజిసంవిదావత్సు సంగ రః”
'
అని య.) ఆగ్రహత=ఆ గ్రహముగలవాఁడగుట చేత, మతి.. సంతతుల-మతి=బుద్ధి
చేత, సృష్టములై, అనేకచిత్ర క్రియా అనేశాద్భుత కార్యములయొక్క, ప్రావీణ్యము
చేత, ఉజ్జ్వలములైన, జంతుసంతతుల = పశుపక్షి సంఘముల చేత, తత్ప్రసాద దేశం
బులక్ - తత్ =ఆహరిశ్చంద్రునియొక్క, ప్ర= ప్రకృష్టములైన, అసాద చెడని, 'దేశము
లను, విశ్వామిత్రుఁడు, అత్యంత శూన్యావాసములుగా నొనర్చెను.&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>dvokr8qtflhupogxstcyca6adztue8f</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/215</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184078</id>
    <revision>
      <id>502000</id>
      <timestamp>2025-06-29T22:30:13Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '224 = హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము నల. భావంబు, ఏవగ౯ =నీతీరుననైనను, త... ఉపాయంబు.తత్ = ఆదమ యంతియొక్క, వశీకృత=వశీకరణమందు, దృఢ=స్థిరమైన, ఉపాయముగలది, కాక్ = కాఁగా=ఆ, తత...అమిత్రుఁడు - తతేర్ష్యా=...'</comment>
      <origin>502000</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4380" sha1="jl0jzl6uwqtpwyzv8kqfre1kazug300" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;224
=
హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము
నల. భావంబు, ఏవగ౯ =నీతీరుననైనను, త... ఉపాయంబు.తత్ = ఆదమ
యంతియొక్క, వశీకృత=వశీకరణమందు, దృఢ=స్థిరమైన, ఉపాయముగలది, కాక్ =
కాఁగా=ఆ, తత...అమిత్రుఁడు - తతేర్ష్యా=విస్తారమైన యీరసము చేత, సంగరాగ్ర
మందు, హత=హింసింపఁబడిన, విశ్వ= నిఖిలమైన, అమిత్రుండు = శత్రువులుగల యాన
లుఁడు, ఆత్యంతశూన్యావాసంబులుగా _అతి=మిక్కిలి, అంతరహిత=కడలేని, ఆవా
సంబులుగా౯ =గృహములు గలవానినిగా, సృష్టి.. సంతతులక్ -సృష్ట= రృజింపఁబడిన,
అనేకములైన, చిత్ర క్రియా = చిత్తరువుపరులయొక్క, ప్రావీణ్యము చేత, ఉజ్జ్వలము
లైన, జుతు =
ప్రతిమారూప జంతువుల యొక్క, సంతతుల = సంఘములుగల,
తత్య్రాసాద దేశంబులక్-శత్=ఆదమయంతికొఱకైన, ప్రాసాద దేశంబుల = మేడ
లను, మతీజ్, ఒనర్చెద. దమయంతిని పరించుటకు దృఢ పాయచింత గలవాఁడై
యాబిడకు విహారసౌధములఁ గట్టింతు నని మనస్సున సంకల్పించెననుట.) [ఇక్కథకే
మఱియొక యర్థము. భావము. — దమయంతీ స్వీకరణమందు దృఢపాయము గల
వాఁడు
కాఁగా నలుఁడు, తత్ప్రసాద దేశంబుల = తథావిధములైన మేడలను, అత్యంత
శూన్యావాసంబులు గాజ్ - అత్యంతశూన్య = మిక్కిలి నాశరహితమైన, ఆ వాసంబు
లుగాళ్=స్థితిగలవానినిఁ గా, ఒన ర్చెళ్లు, దమయంతీ పాణి గ్రహణమందు దృఢమనస్కు
డైననలుఁడు తనచిత్తరువు మేడలను విహారయోగ్యములై శాశ్వతములై నిలిచిన వాని
నిగాఁ దలఁచెననుట.)
-
తే. అపుడు నానావనీరక్షణాధికృతులు
వచ్చి కమలధ రాన్వయేశ్వరుని బలికి
రెదుటఁ బ్రమదవనక్రోడ విదళితాభి
నవవిజృంభణశాలి ప్రసవము 'లునిచి.
14
టీక. హరి. అపుడు, నానా... కృతులు అనేకులైన, అవనీరక్షణాధికృతులు=
భూరక్షణాధికారులు,వచ్చి, కమలధరాన్వయేశ్వరుని - ఒక మలధరాన్వయ= సూర్యవంశ
మునందలి, ఈశుక్=రాజును గూర్చి, ప్రమద... ప్రసవములు- ప్రమద = ప్రకృష్ణమదము
గల, వనకోడ=అడవిపందుల చేత, విదళిత కొట్టఁ బడిన, అభినవజృంభణ = నూతనవి
కాసముగల, శాలిప్రసవములు=వ9యెళ్నులు, ఉని చి.
1 విచ్చి. 2 కమలధరుఁడు సూర్యుఁడనుటకుఁ బ్రయోగము.
శ్లో. పద్మాసనః పద్మధరః పద్మ గర్భసమద్యుతిః,
సప్తాశ్వస్స పరజ్ఙు శ్చద్విభుజ స్స్యాత్సదారవిః.&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>jl0jzl6uwqtpwyzv8kqfre1kazug300</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/216</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184079</id>
    <revision>
      <id>502001</id>
      <timestamp>2025-06-29T22:30:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'తీయా ద్వి తీ యా శ్వా స ము. 225 నల. .. కృతులు-నానా=అనేకములైన, వనీరక్షణాధికృతులు=వనాధికా రులు, కమల . . .శ్వరుని-కమలధర కురంగధరునియొక్క, (చంద్రునియొక్క) (స్యా త్కురం గే_పికమలః', అని య.) అన్వ...'</comment>
      <origin>502001</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4087" sha1="mw1my00x5m8vm6xk8vkg4wt4ntfxher" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;తీయా
ద్వి తీ యా శ్వా స ము.
225
నల. .. కృతులు-నానా=అనేకములైన, వనీరక్షణాధికృతులు=వనాధికా
రులు, కమల . . .శ్వరుని-కమలధర కురంగధరునియొక్క, (చంద్రునియొక్క) (స్యా
త్కురం గే_పికమలః', అని య.) అన్వయముగల, ఈశ్వరుని = రాజునుగూర్చి, ప్రమద..
ప్రసవములు - ప్రమదవన ఉద్యానవనముయొక్క, కోడ= ప్ర దేశములయందు, విద
ళిత=వికసితములైన, అభినవవిజృంభణము చేత, శాలి= ప్పెడు, ప్రసవములు = పుష్ప
ములు, ఎదుటక్, ఉనిచి, పలికిరి.
చ. నిరుపమదాన కేళి మహనీయ, వనీవలయంబున, నిరం
తరఫలసంపదల్ ద్విజవితానకృతశ్రుతియోగ్యనిర్మల
స్వరములు నర్హ కాలవిలసజ్ఝ నపుష్పమహావిభూతియుక్
నిరతము మించు నిత్తఱి జనించువిశేషము లేమి చెప్పఁగన్. 15
టీక. హరి. నిరుపమదాన కేళిమహ (సంబుద్ధి), నీయవనీవలయంబున జనీ రాజ్య
మునందు, నిరంతరఫలములైన, సంపదలు, ద్విజ .. స్వరములు-ద్విజి= బ్రాహ్మణులయొక్క;
వితాన=యజ్ఞ ములయందు ('క్రతువిస్తారయో రస్త్రీ వితానం త్రిషుతుచ్ఛకే' అని య.)
కృత=చేయఁబడిన, శ్రుతి=వేదముల యొక్క, యోగ్యములైన, నిర్మలస్వరములు, అర్హ
. . . విభూతియుజ్-అర్హ కాలములయందు, విలసత్ =సి ప్పెడు, మనపుష్ప =వర్ష ముయొ
క్క, మహావిభూతియును, నిరతము, మించును, ఇత్తఱి జనించువిశేషములు. (ఇపుడు
పుట్టిన యుపద్రవము లనుట.)
హ
·
నల. నిరుపమదాన కేళిమహనీయ! (సంబుద్ధి.) వనీవలయంబునక్, నిరంతరఫల
సంపదలు, ద్విజ . . . స్వరములు - ద్విజవితాన = పక్షి సమూహము చేత, కృత= చేయఁబడిన,
శ్రుతియోగ్యము లైన, నిర్మలస్వరములు, అర్హ ... విభూతియుక్-ఆర్ద్ర = కాలములయందు,
విలసత్ =
: ప్రకాశించుచున్న, మనమైన, పుష్పమహావిభూతియుక్ = పుష్పములయొ
క్క కలియును, నిరతము = ఎల్లపుడును, మించును. ఇత్తఱిజ ఈవసంత సమయమున
జనించువి శేషములు, ఏమిచెప్పఁగ. (వీమని చెప్పుదు మనుట)
సీ. మననీవు పాంథుల మదకలకంఠీర
వములు నానానగాంతముల బలసి
కలఁచుఁ బున్నా గంబు లలరుఁ గొముల మహో
న్న తీగలయనభీకమతుల నైన
గమియు రసాలపుంజముల సారంగసం
తానసంతత శోభమాన కిరులు
=
29&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>mw1my00x5m8vm6xk8vkg4wt4ntfxher</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/217</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184080</id>
    <revision>
      <id>502002</id>
      <timestamp>2025-06-29T22:30:44Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '226 హరిశ్చం ద్రనలో పాఖ్యానము 'కావించు బహు కేళి కాసర శ్రేణి య చ్ఛాంబుజాతములెల్ల నతనుకీర్తిఁ తే. దిరుగుఁ బటుచి త్ర కాయముల్ ధీరనినద ఘనరసోత్కర్షములు సిల్క గము లెనసి స మ గ్ర దర్ప...'</comment>
      <origin>502002</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4317" sha1="9ugyg8tvhx8tq6fozoctta4kamoqmnq" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;226
హరిశ్చం ద్రనలో పాఖ్యానము
'కావించు బహు కేళి కాసర శ్రేణి య
చ్ఛాంబుజాతములెల్ల నతనుకీర్తిఁ
తే. దిరుగుఁ బటుచి త్ర కాయముల్ ధీరనినద
ఘనరసోత్కర్షములు సిల్క గము లెనసి స
మ గ్ర దర్పక ఖేలనామందలతల
పొలపుఁబట్టులు సురభి ప్రభుక్తిఁ గాంచి,
...
..
=
16
టీత. హరి. పాంథుల౯ = తెరువర్లను, మదకలకంఠీరవములు=మదిం చినసింహ
ములు_నానా. నగాంత ములక్ = పర్వతాగ్రములయందు, బలసి, మననీవు,పున్నాగంబులు
=మగయే నుఁగులు, ఆలరుఁగొముల ఒప్పెడు దంతములచేత, మహోన్న తిగలయ అభి
కమతులనైన = ధైర్యవంతులనైనను కలఁచును. రసాలపుంజములక్ - చెఱకుగుములను,
సారంగ . . . కిరుల_సారంగ సంతాన= వినుఁ గుగున్న లవలె, సంతత శోభమానములై, కిరులు=
పందులు, కమియు=కవియును, బహు శ్రేణీ బహుకేళి = అధిక లీలలుగల, కాసర=
కారెనుపోతులయొక్క, శ్రేణి = సమూహము, ఆచ్ఛాంబుజాత ము లెల్ల = స్వచ్ఛమైన
నీటినంతను, అతనుకీర్తిక్ =అధికమైన బురదను, ('కీర్తికి ప్రసాదయశసో ర్విస్తారే కర్ద
మే౬కి చ' అని విశ్వ.) కావించును. పటుచిత్ర కాయములు = బలిష్ఠములైన పులులు,
('వ్యాఘ్రపి చిత్ర కాయోమృగద్విషః' ఆని నిఘంటుసారము .) ధీర ... ఉత్కర్ష ములు-
ధీరనినదమనరస = మేమధ్వనులవంటి ధీరధ్వనులయొక్క, (ఇది యుపమానో త్తర
పదము.) ఉత్కర్షములు, సిల్క=నిండుకొన, గములు=గుంపులు, ఎనసి సమ గ్ర దర్పక
ఖేల్ =పరి పూర్ణ మదవిలాసము తోడ, ఆమందలత లపొలపుఁ బట్టుల = ఆవులమందలు
గల గ్రామసమీప ప్ర దేశములయందు, సురభి ప్రభుక్తి = ఆవులభోజనమును, కాంచి
తిరుగును.
.
నల. పాంథుల=విరహులను, మద... రచములు, మదకలకంఠీ = మదించినయాఁ
డుకోయిలలయొక్క, రవములు = ధ్వనులు- నానా. నగాంతముల = వృక్షా గ్రముల
యందు ('శైలవృక్షా’నగావ గౌ' అని య.) బలసి= మెండుకొని, మననీవు, పున్నాగ
ములు=పొన్నలు, ఆలరుఁగొముల= పుష్పించిన శాఖల చేత, మహోన్నతి, కల= కలిగిన,
అనభీకమతుల నైన, అనభీక=ఆ కాముకులయొక్క ('క్రమః కామయితాభికు'' అని య.)
మతుల నైనక్ =బుద్ధులవైనను, కలఁచుకో&quot;=కలఁతనందఁజేయును, రసాలపుంజముల= తియ్య
మావిడి గుంపులను, సారంగ.. శోభ-సారంగ సంతాన = తం మైదగుంపులయొక్క, సంత
1 కామించు,&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>9ugyg8tvhx8tq6fozoctta4kamoqmnq</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/218</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184081</id>
    <revision>
      <id>502003</id>
      <timestamp>2025-06-29T22:31:01Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'ద్వి తీయాశ్వాసము. 227 శశోభ=ఎడ తెగని కాంతితోడ, మానక=విడువక (తుమైదల కాంతితోఁ గలసి యను ట.) ఇరులు = చీఁకట్లు, కమియును. బహు... జాతములు బహు= పెక్కైన, కేళిశా _ సరః= క్రీ డాశిరస్సులయొక్క, శ్రే...'</comment>
      <origin>502003</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4520" sha1="06g0eqvfyfjt7fttceivqvkngowe1ua" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;ద్వి తీయాశ్వాసము.
227
శశోభ=ఎడ తెగని కాంతితోడ, మానక=విడువక (తుమైదల కాంతితోఁ గలసి యను
ట.) ఇరులు = చీఁకట్లు, కమియును. బహు... జాతములు బహు= పెక్కైన, కేళిశా
_
సరః= క్రీ డాశిరస్సులయొక్క, శ్రేణియొక్క, అచ్ఛాంబుజాతములు = తెల్ల దామరలు,
ఎల్లను, ఆశనుకీర్తిక్ = మన్మథుని కీర్తిని, శావించును. పటుచిత్ర కాయముల్ =దృఢ
ములై చిత్రవర్ణములైన శరీరములు గలవియు, ధీరగా... ఉత్కర్షములు-ధీరనినద=
గంభీరమైన ధ్వనియందు, ఘనరసోత్కర్షములు = అనురాగాతిశయములు గలవియు
నైన, పలుకుటయం దుత్సాహముగలవి యనుట.) సిల్క గములు = చిలుకలగుంపులు,
సమగ్ర ... పట్టుల - సమగ్రమైన, దర్పక ఖేలన = మన్మథవిలాసము చేత, అమందము
లైన, లతల=తీఁ గెలయొక్క, పొలపుపట్టుల = ప్రదేశములయందు, (మన్మథోద్దీప
కము లైనవాసనలుగల తీఁగెలుండెడు స్థలము లచట.) సురభి ప్రభుక్తిక్ - సురభి=మనో
హరమైన, ప్రభుక్తి = ప్రకృష్టమైన భుక్తిని, కాంచి, తిరుగురు. ఇందుఁ గొ
గొమ్మలనుటకు
మాఱు కొమ్మలనుటకుఁ బూర్వ ప్రయోగము:-
క. “తిము ధనార్థులపట్టుం, గొమ్మవి వే కాదిసకలగుణసలిలనిధా
=
నమ్ముఁ ద్రిపురారియనుఁగుం, దమును బుధజనము సంతతమును బొగడిఎన్ &quot;
తే. అనుచు విన్నప మొనరింప నవనినాథుఁ
డావిషమపత్తి హిం స్ర బౌధాుగమన
మతిజనీతసంభ్ర మస్ఫూర్తి మహికు నుxవ
నాంతసం చారసాదరస్వాంతుఁ డగుచు.
శ్రీనాథుని హరవిలాసము.)
17
టీక. హరి. ఆ, విషమపత్రి కఠోరబాణుఁడు, అవనినాథుఁడు=హరిశ్చంద్రుఁడు,
హింస్ర స్ఫూర్తి - హిం స్ర=సింహాదిఘాతుక జంతువుల యొక్క, బాధను, ఆపగమన=
పోఁగొట్టుట యందలి, మతిజనిత = బుద్ధి చేఁబుట్టిన, సంభ్రమస్ఫూర్తిచేత, మహి=భూ
మిని, మనుప—రక్షించుటకు, వనాంత... స్వాంతుఁడు = ఆరణ్య ప్రదేశసంచారమం దా
సక్తమైన చిత్తము గలవాఁడు, అగుచు.
మక్
-
అపగ మనమతి = పరిహారబు
నల. ఈ తీరున విన్నవింపఁగా, అవనినాథుఁడు = నలుఁడు. ఆ, విషమ... మహీ
విషమప్పత్తి = మన్మథుఁడనియెడు, హింస్ట్ర=ఘాతుకునివల్లనైన, బాధయొక్క,
పరిహారబుద్ధియందు, జనిత మైన, సంభ్రమస్ఫూర్తి = వేగిరపాటుయొ
క్క, మహిమచేత, ఉప... స్వాంతుఁడు ఉపవనాంతసంచార = ఉద్యానవనవిహార
మందు, సోదర = ఆదరముతోఁ గూడు కోసిన, స్వాంతుఁడు = చిత్తము గలవాఁడు,
ఆగుచు.
-
=D&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>06g0eqvfyfjt7fttceivqvkngowe1ua</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/219</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184082</id>
    <revision>
      <id>502004</id>
      <timestamp>2025-06-29T22:31:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '228 హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము సీ. కొదమతు మైదకప్పుఁ గదిమి కైకొని యొప్పు హరినీలకోటీర మలవరించి పిక నేత్రములచాయఁ బేర్చి యొచ్చెము నేయ నేర్చుమాణిక్యకర్ణికలు పూని చిలుక జెక్కలడాల...'</comment>
      <origin>502004</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3489" sha1="7r9msyuqkivkyt3i55pgw9gi25xuu1n" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;228
హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము
సీ. కొదమతు మైదకప్పుఁ గదిమి కైకొని యొప్పు
హరినీలకోటీర మలవరించి
పిక నేత్రములచాయఁ బేర్చి యొచ్చెము నేయ
నేర్చుమాణిక్యకర్ణికలు పూని
చిలుక జెక్కలడాలుఁ జిదిమి తెమ్మనఁ జాలు
నవహరిన్మణ్
ణికంకణములు దాల్చి
మగ నెమ్మిపురి మించు నెగడనీక యడంచు
1 పసిఁడినిగ్గులవింతపట్టుఁ గట్టి
తే, సమదశంబర భేదనసాధన ప్ర
కర్ష హారిమహోచితాకల్పకలన
నిం పలరి లోహితవధూసమేతుఁ డగుచు
నరి గెఁ బటు శౌర్య లుబ్ధసై న్యములు గొలువ.
18
టీక. ఇందు మొదటినాల్గుచరణముల యర్థము రెంటను సమానము. సమద..
$లన - సమదము లైన, శంబర
మృగ ములయొక్క, భేదన=సంహారమునకు, సాధన‘మై,
ప్రకర్ష=ఆతియము
=ఆతియము చేత, హారి ఒప్పుచున్న, మహోచితమైన, ఆకల్పకలన = వేషకలన
చేత,ఇంపలరి, లోహితవధూస మేతుఁడు లోహితునితోడను, వధూ భార్య యగుచం
ద్రమతితోడను. సమేతుఁడు, అగుచు. పటుశౌర్యలుబ్ధ సైన్యములు
పటుశౌర్య=దృఢపరా
క్రమముగల, లుబ్ధ = బోయలయొక్క, సైన్యములు కొలువ హరిశ్చంద్రుఁడు మృగా
దులు నమ్మి దగ్గఱఁ జేరుటకొఱకు వాని వానివర్ణములఁ బోలిన యలంకారములను బూసి
వేఁటకుఁ బోయె నని ఫలితార్థము.
నల. సమద ..కలన_సమరములైన, శంబర భేదన =మన్మథునియొక్క, సాధన=
భృంగాదిసాధ నములయొక్క, ప్రకర్షను, హారి = హరించుచున్న, మహోచితమైన,
ఆకల్పకలన=అలం కారకలన చేత, ఇంపలరి, లో.. సమేతుఁడు-లో = హృదయమున,
హితవధూస మేతుఁడు= ప్రియయగుదమయంతి తోఁ గూడినవాఁడు, అగుచు, పటు...
సైన్యములు - పటుకౌర్యలుబ్ధ = దృఢపరాక్రమాభిలాషులైన, సైన్యములు, కొలువ,
నలుఁడు మధనసాధనములైన భృంగాదులను నిరసించుచున్న వస్త్ర భూషణములను ధరిం
చుకొని యవ్వనమునకుఁ బోయె ననుట.
1 పసని.
=&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>7r9msyuqkivkyt3i55pgw9gi25xuu1n</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/220</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184083</id>
    <revision>
      <id>502005</id>
      <timestamp>2025-06-29T22:31:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'ద్వి తీయా శ్వా స ము. 229 సీ. గంతులు దక్కింతు మెంతయుఁ గదియుఘో రారావపరవీరహరుల నైన మద మడంతుము పోటుమగఁటిమి నెఱపుభీ కరలోలకరవాలకరుల నైన నలమి గీ పెట్టింతు శిమలుకఁ గోఱలు నూఱి పై వచ్చ...'</comment>
      <origin>502005</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3480" sha1="c9njfw5kvbhrg6u38kvp3ewcgje96pt" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;ద్వి
తీయా శ్వా స ము.
229
సీ. గంతులు దక్కింతు మెంతయుఁ గదియుఘో
రారావపరవీరహరుల నైన
మద మడంతుము పోటుమగఁటిమి నెఱపుభీ
కరలోలకరవాలకరుల నైన
నలమి గీ పెట్టింతు శిమలుకఁ గోఱలు నూఱి
పై వచ్చుభూదారపతుల నైనఁ
జర్మ మెత్తుదుము రోసమున మీసములు దీం
డ్రించుధీరచమూరురిపుల నైన
`తే. నధిప! మముఁ జూడు మనుచు నద స్తశస్త
తరమహా భేటముఖ్య సాధన బలంబు
లెదుట నుదుటునఁ బచరింప నిట్లు కలిప
యా ప్తసచివసమేతుఁ డై యరిగి యచట.
19
టీ. హరి. ఘోరారావపరవీరహరుల -ఘోరారావు భయంకరధ్వనులయందు,
పర=ఆసక్తములైన, వీరహరుల = వీరసింహములను, భీకర... కరులక్-భీకరములై,
లోల=కదలుచున్న, కరతొండములుగు, వాల= పుచ్చములును కలిగిన, కరులక్= ఏనుఁగు
లను, భూదారపతుల౯ =వరాహ శ్రేష్ఠములను, ధీర... రిపుల్ ధీరములైన, చమూరు
రిపుల=వ్యాఘ్ర ములను, ఉదస్త... బలంబులు - ఉద స్త = మీఁదికెత్తఁబడినవియు,
శ స్తతరములు, నైన, మహా ఖేట= వేఁటకు, ముఖ్యములైన, సాధన కుంతాది సాధనములు,
గల, బలంబులు. కతి...సమేతుఁడు కతిపయ=కొందఱు, ఆప్తహితులతోడను, సచివ=
మంత్రియగుసత్యకీర్తితోడను, సమేతుఁడు. (ఇందు గంతులు దక్కింతుము. మద
మడంతుము, గీ పెట్టింతుము, చర్మ మెత్తుదుము. అను వాక్యములు సారస్యయు కనిరసన
వాచకములు.)
A
ఆ
నల. ఘోరారావపరవీరహరులక్-ఘోరమైన, ఆరావణధ్వనిగల, పరవీరహరు
౯ = శత్రు వీరసింహులను, భీకర... కరులక్ - భీకరములై, లోల చంచలములైన, కర
వాలకరులజ్=కత్తులం జేతియందుఁ గలవారిని, భూచారపతులను = భూవరశ్రేష్ఠులను,
(అనఁగా రాజశ్రేష్ఠుల ననుట.) ధీర...రిపుల-ధీరచమూ = ధైర్యవంతములైన సేనల
చేత, ఉరు=అధికులైన, రిపులను శత్రురాజులను, ఉదస్త... బలంబులు, ఉద స్త=ఎత్తం
1 నెగయం. 2 ములుకఁ.&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>c9njfw5kvbhrg6u38kvp3ewcgje96pt</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/221</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184084</id>
    <revision>
      <id>502006</id>
      <timestamp>2025-06-29T22:31:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '230 హరిశ్చంద్ర నలో పాఖ్యానము బడిన వై, శ స్తతర=మిక్కిలి ప్రశస్తములైన, మహా ఖేటముఖ్య= గొప్ప కేడెములు మొద లైన, సాధన=ఆయుధములుగల, బలంబులు = బులు=సైన్యములు. చ. శ్రీతిపతి గాంచె సభ్యు దిత...'</comment>
      <origin>502006</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4632" sha1="47zl1b19rlujuabkj27jdjahpadp0i8" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;230
హరిశ్చంద్ర నలో పాఖ్యానము
బడిన వై, శ స్తతర=మిక్కిలి ప్రశస్తములైన, మహా ఖేటముఖ్య= గొప్ప కేడెములు మొద
లైన, సాధన=ఆయుధములుగల, బలంబులు =
బులు=సైన్యములు.
చ. శ్రీతిపతి గాంచె సభ్యు దిత సీధుసమంజసకుంజ రాజితం
బతనుఘనా చ్ఛభల్ల తిల కౌఘనిశాంత మశాంతనాగ భు
క్రఎతతివికస్వరస్వరతరంగ మభంగభుజంగ పుంగ వా
యతన మఖర్వగర్వగ వయస్థితి కాంతము నవ్వనాంతమున్.
20
=
టీ. హరి. క్షితిపతి = హరిశ్చంద్రుఁడు, అభ్యుదిత... జితంబు-ఆభ్యుదిత మైన,
సీధు=మదము చేత, సమంజసములైన, కుంజరముల చేత, అజితంబు = ఆ
అప్రతిహతము,
అతను . . . నిశాంతము_అతను=అధికమైన, ఘన= మేఘములవంటి, ఆచ్ఛభల్ల తిలక
భల్లూక శ్రేష్ఠములయొక్క, ఓఘ= సమూహమునకు, నిశాంతముజనిలయము, ఆశాంత...
రంగ ము_అశాంత=క్రూరము లైన, నాగబుక)తతి=సింహసమూహములయొక్క, వికస్వ
రమైన, స్వరముగలదియు, అభంగ ... ఆయతనము - అభంగములైన, భుజంగ పుంగము
పెనుఁబాములకు, ఆయతనము = ఉనికిపట్టు, అఖర్వ... కాంతముక్ అఖర్వమైన గర్వ
ముగల, గవయ= గురుపోతులయొక్క, స్థితి=ఉనికి చేత, కాంతముడి ప్పెడిది, వనాం
తమును, కాంచె నని యన్వయము.
ዋ
-
==
నల. క్షితిపతి=నలుఁడు, అభ్యుదిత... జీతంబు - అభ్యుదితమైన, సీధు=మక రం
దము చేత, సమంజస=ఒప్పుచున్న, కుంజ= పొదల చేత, రాజితంబు, ఆతను నిశాంతము.
ఆతను=మన్మథునియొక్క, మన సాంద్రములైన, అచ్ఛములైన, భల్ల = బాణములుగల,
(పువ్వులనుట.) తిలక=బొట్టుగు చెట్లయొక్క, ఓమ=సమూహమునకు, నిశాంతము, అశాంత
. . .శరంగము_ఆశాంతము లైన (విజృంభించినవి.), నాగభుక్రఎతతి = నెమిళ్ల గుంపుల
యొక్క, వికస్వరమైన, స్వరతరంగము, కేకాధ్వనులు కల దనుట. అభంగ ... తన
ము-అభంగులైన, భుజంగపుంగవ విట శ్రేష్ఠులకు, ఆయతనము, ఆఖర్వ... కాంతమ-
ఆఖర్వగర్వమును, గ=పొందిన, వయః=పక్షులయొక్క, ('ఖగ బాల్యాదినోర్వయః' అని
య.) స్థితిచేత, శాంతము=మనోజ్ఞము, అవ్వనాంతమును, కాంచెనని యన్వయము.
వ. ఇవ్విధంబున నా రాజవంశ పావనుండు వనంబు నిరీక్షించుచు మును
మున్న యా తాయాతసరణి కంటక శ్రేణి వారించియు బాదులు
పూరించియు నురులుతరులతాంతపాళి నెఱపియు శరయంత్రంబు
వఱపియు సముచితప్ర దేశంబుల మేలుకట్టం గట్టియుఁ దెఱలు
సమకట్టియు నాయితం బొనర్చినఁ దదధికారులఁ గటాక్షించుచు
మహా ఖైటరమణరమణీయ ప్రచారం డై.
బులు
21&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>47zl1b19rlujuabkj27jdjahpadp0i8</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/222</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184085</id>
    <revision>
      <id>502007</id>
      <timestamp>2025-06-29T22:32:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'ద్వి తీయాశ్వాసము. 231 టీక. హరి. ఆరాజవంశ పావనుండు =హరిశ్చంద్రుఁడు, కంటక శ్రేణి ఝ ద్ర శ త్రు వులను, పాదులు=గువ్వపాదులు, ఉరులు, తమ... పాళి - కరులతలయొక్క, అంత పాళిక్&quot; కొనయందు, శరయంత్ర ముల...'</comment>
      <origin>502007</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4253" sha1="m2hidafbuf73sz3fo1pr4gaowmkhj1i" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;ద్వి
తీయాశ్వాసము.
231
టీక. హరి. ఆరాజవంశ పావనుండు
=హరిశ్చంద్రుఁడు, కంటక శ్రేణి ఝ ద్ర శ త్రు
వులను, పాదులు=గువ్వపాదులు, ఉరులు, తమ... పాళి - కరులతలయొక్క, అంత
పాళిక్&quot; కొనయందు, శరయంత్ర ములు= బాణయంత్రములు, మేలుకట్లు = మేలైనకట్లు,
మహా ... ప్రచారుండు - మహా, ఆఖేటరమణ = మృగయా క్రీడయందు, రమణీయ
ప్రచారం డై.
నల. ఆరాజవంశ పావనుండు = ఆచం ద్ర వంశ పావనుఁడు (నలుఁడు), కంటక శ్రేణి
=ముుడ్లు, ఉరులు... పొళ్లి ఉరులు=రాలుచుండెను, కరు=వృక్షములయందలి, లతాం
క=పుష్పముల యొక్క పాళి= సమూహమును, శరయం త్రంబులు జలయు త్రములు,
మహా .. ప్రచారుండు_మహా= శ్రేష్ఠ మైన, ఖేటరమణ= ఇంద్రునియొక్క, ఖే, ఆ కా^ శే,
అటంతీతిఖేటాః= దేవతలు. ('తత్పురు షేకృతి బహుళ' మిక్యలుక్సమాసక్తి.) రమణీయ
ప్ర
చారుఁడు=మనోహర మైన ప్రచారమువంటి ప్రచారము గలవాఁడై.
క. పరిఫుల్ల కేసరావళి
హరి దంతస్ఫురిత కాంతులడర నెదిరిస
సరసాస్త్ర పరాయణుఁ డ
డ
య్యురుచిరధృతిశైలి నృపతి యోర్చెం గడఁకన్.
22
వెండ్రు
టీక. హరి, పరి ..వళి_పరిఫుల్ల=జుంజురించిన, కేసరావళి= మెడమీఁది వెం
కలసమూహముగల, హరి = సింహము, దంతస్ఫురిత కాంతులు, ఆడరక్, ఎదిరినన్ =
ఎదుర్కొనఁగా, సరసా స్త్ర పరాయణుఁడు = సరసములైన బాణములయం దాసక్తుఁడు,
అయ్యురుచిరధృతిశాలి, నృపతి= హరిశ్చంద్రుఁడు. కడఁకర్, ఓర్చెన్ = ఓడించెను.
నల. పరి . . . వళి_పరిఫుల్ల =వికసించిన, కేసర=పొన్న లయొక్క ఆవళి, హరి ... కాం
తులు_హరిత్ =దిక్కుల యొక్క, అంత = కొనలయందు, స్ఫురితములైన, కాంతులు, సర
సాస్త్ర పరాయణుఁడు
సరసాస్త్ర =పుష్పాస్త్రుఁడు, పరాయణుఁడు= ఆశ్రయముగాఁ
గలవాఁ డయ్యును. (మన్మథునికిఁ లోఁబడినవాఁ డనుట.) ఓర్చెక్ =సహించెను.
-
క. అతను బలంబులు వాచా
లతఁ దగ నా మేటిదొర సెలసితానలమ
న్మతి నింపెడు సారంగా
హితము నృం పెఁగనహర్ష మేపునఁ బొదలన్.
23
టీ. హరి. ఆకనుబలంబులు = అధిక సైన్యములు, వాచాలతఁదగ, ఆమేటిదొర
ఆహరిశ్చంద్రుఁడు, సెలసి=విజృంభించి, తాను, ఆలమక్=మతినిం పెడు, వైఁబడను కిం
చెడు, సారంగా హిత ముక్= సింహమును, సంపెక్, కనక్ = చూడఁగా.&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>m2hidafbuf73sz3fo1pr4gaowmkhj1i</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/223</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184086</id>
    <revision>
      <id>502008</id>
      <timestamp>2025-06-29T22:32:23Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '232 హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము నల. అతనుబలంబులు=మన్మథబలములు, వాచాలత ==ఆర్భాటముతో, తగ౯ = ఒప్పగా, ఆ మేటి=ఆనలుఁడు, లసితానలము= ప్రజ్వలాగ్ని, అన్మతి = అనుబుద్ధిని, నింపె డు . . . హితముక్, నిం...'</comment>
      <origin>502008</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4320" sha1="kimr8x8oss7mgqd48ezf9in5htlirbj" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;232
హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము
నల. అతనుబలంబులు=మన్మథబలములు, వాచాలత ==ఆర్భాటముతో, తగ౯ =
ఒప్పగా, ఆ మేటి=ఆనలుఁడు, లసితానలము= ప్రజ్వలాగ్ని, అన్మతి = అనుబుద్ధిని, నింపె
డు . . . హితముక్, నిం పెడు=నిని చెడు, సారంగా హితము = తుమ్మెదలకు విరోధియైన,
సం పెఁగను, ఆహర్షము=ఆసంతోషము, వీపునక్, పొదల = అతిశయింపఁగా, దొర
సెక్= చేరెను.
మ. బహుళస్కంధను కేసర స్తబకదీ ప్రంబు ల్మహాస్నిగ్ధముల్
సహసోత్కీ ర్లఘనాంకురంబు లగునంచన్మతసారంగ రా
ట్సహకారంబు లనేకలీల సమయించ న్సాగె నచ్చో మహీ
మహిళాభర్త ధృతి వనప్రియ కదంబధ్వానము ల్మీఱఁ గాన్. 24
టీక. హరి. బహుళ . . . దీ ప్రంబుల్-బహుళములైన, స్కంధ=కంఠములయందు,
సు=బాగెన, కేసర స్తబక= జూలుకుదుముల చేత, దీ ప్రంబులు, మహాస్నిగ్ధములు= క్రొవ్వు
చేత బలిసి మిక్కిలి నునుపైనవి. సహసోత్కీర్ణ... అంకురంబులు_సహసోత్కీర్ణ = శీఘ్ర
ముగ నెగఁజిమ్మఁబడిన, మన = తుంగ గడ్డల యొక్క, ('కుర్చుందో మేఘనామా ముస్తా
ము స్తకమ స్త్రియామ్' అని య.) అంకురములు గలవియు అగు, అంచ... కారంబులు -
అంచత్ = ఒప్పుచున్న, మత్తసారంగరాట్=మదించిన
గజపతులకు, సహకారంబులన్
=
సమానములైనవి, ఏకలీలజ్ =వరాహములను, మహీమహిళాభ ర్త=హరిశ్చంద్రుఁడు,క
ర్త.
వన స్త్రీ యక దంబ ధ్వానముల్-వన ప్రియ కిరాతులయొక్క, కదంబ=సంఘముయొక్క '
ధ్వానముల్ .
-
నల. బహుళ...దీ ప్రంబుల్ బహుళములైన, స్కంధ= మొదళ్ల చేతను, సుకే
సర=మంచియకరువుల చేత, స్తబక=పూ గుత్తుల చేతను, దీపంబుల్ = ప్రకాశించుచున్నవి,
మహాస్నిగ్ధములు = మిగులనును పైనవి, సహ... అంకురంబులు - సహసోత్కీర్ణ =సహసో
తిప్తములైన, ఘనములైన, ఆంకురంబులు = చిగుళ్లుగలనియు, అంచ... కారంబులు...
ఆంచత్ =ఒప్పుచున్న, మ త్త మదించిన, సారం గరాట్ = భ్రమరరాజములుగల, సహ
కారంబులక్ =తియ్యమామిళ్లు, అనేక లీల = అనేకములైన లీలలచేత, మహీమహిళా
భర్తధృతిక్ =నలునియొక్క ధైర్యమును, వన ప్రియకదంబధ్వానముల్ - వన ప్రియకదం
ఐ= వెలలగుంపులయొక్క, ధ్వానములు, మీఱఁగాక్, సమయించసా గెను.
తే. అలఘు కాంతారభూదారతిలక మొకటి
యతిశ యోద్భిన్న జాలక ప్రతతి యగుచు&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>kimr8x8oss7mgqd48ezf9in5htlirbj</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/224</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184087</id>
    <revision>
      <id>502009</id>
      <timestamp>2025-06-29T22:32:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'ద్వి తీ యా శ్వా స ము. 233 నడర నలపంది బలువిడి నడచె నతఁడు ప్రకటితాత్మీయనూతన ప్రదరయుక్తి. 25 టీక. హరి. అలఘు... తిలకము - ఆలఘు = గొప్పదయగు, కాంతారభూదార తిలకము= మేలైనయడవిపంది, ఆతి... ప్రతతి అ...'</comment>
      <origin>502009</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4300" sha1="mrsvvnomxbjtd88ucnihape8h47u1o4" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;ద్వి తీ యా శ్వా స ము.
233
నడర నలపంది బలువిడి నడచె నతఁడు
ప్రకటితాత్మీయనూతన ప్రదరయుక్తి.
25
టీక. హరి. అలఘు... తిలకము - ఆలఘు = గొప్పదయగు, కాంతారభూదార
తిలకము= మేలైనయడవిపంది, ఆతి... ప్రతతి అతిశయమగునట్లు, ఉద్భిన్న- తెంచివే
య.బడిన, జాలక = వలలయొక్క, ప్రతతి, అగుచు, అడరుణ్, (వలల తెంచుకొని
పోవఁగా ననుట.) ఆలపంది = ఆవరాహమును, ప్రకటితా... యుక్తిక్ = ప్రకటిత మైన,
ఆత్మీయనూతన ప్రదర తన నూతన బాణముయొక్క, యుక్తిక్ =
ప్రదర=తన
దర=తన ప్రయోగము
ఆడచెను = కొట్టెను,
==
చేత,
నల. అలఘు... తిలకము. అలఘువైన, కాంతారభూ=వనభూమియందలి, ఉదా
ర=ఉన్నతమైన, తిలకము = బొట్టుగు చెట్టుఒకటి, అతి... ప్రతతి - అతిశయముగా, ఉద్భి
న్న=వికసించిన, జాలక= మొగ్గలయొక్క, ప్రతతి = సమూహముగలది, ఆగుచు, అడ
రక్=కనుపట్టఁగా, అలపు= అలఁతను, అంది, ప్ర= అతిశయమైన, దరయుక్తిక్ = భయము
'చేత, బలువిడినడచెను = గ్రక్కునదాఁటెను, ప్రకటి.. యుక్తి- ప్రకటితమైన, ఆత్మీయ
= తన సంబంధియైన, నూతన మగు.
ఉ. మంగళ దేవతాప్రభవమందిర మంచుఁ దలంచియంబకా
సంగతిఁ గూర్పఁడయ్యె వరుస స్వనకుంభిని ధువాసనా
రంగము సారెసా రెన రాజశిఖామణి తత్పరిగ్ర హా
భంగసముద్భటాళిర వభంగులకు మది సంభ్రమించుచున్.
26
=
టీక. హరి. మంగళ... మందిరము మంగళదేవతా = లక్ష్మీయొక్క, ప్రభవ
ఉత్పత్తికి, మందిరము, (సంపదలకు హేతువైనదనుట.) అంచుకో=అనుచు, సీధువాస
నారంగ ముక్ _సీధు = మదవి శేషముయొక్క, వాసనకు, రంగముక్=ఉనికిపట్టిన, వన
కుంభిని = అడవియేరుఁగును గూర్చి, అలరాజశిఖామణి = ఆహరిశ్చంద్రుఁడు, కర్త.
తత్పరి . . . భంగులకుజ్-తత్ = ఆయేనుఁగుయొక్క, పరిగ్రహ పట్టుకొనుటయందు,
అభంగమగునట్లు, సముత్ = సంతోషముతోఁ గూడుకొనిన, భటులయొక్క, ఆళి =
పత్తి యొక్క, రవభంగులకుక్=ఆర్భటులకు, మదిసం భ్రమించుచు, అంబకాసంగ తిక్
=బాణప్రయోగమును, కూర్పఁడయ్యె.
=
=
=
నల. మంగళ దేవతా ప్ర భవమందిరము = మన్మథునకు విహారస్థానము, అంచు, వన
కుంభిని=వనభూమియందు, సీధువాసనారంగము_సీదు = మకరందమునకు, వాస
ఉనికియైన, నారంగ ము=నారింజ చెట్టునుగూర్చి, నలరాజశిఖామణి = నలుఁడు, తత్పరి
30&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>mrsvvnomxbjtd88ucnihape8h47u1o4</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/225</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184088</id>
    <revision>
      <id>502010</id>
      <timestamp>2025-06-29T22:32:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '234 హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము . . . భంగులకు_కత్ = ఆ నారింజ చెట్టు యొక్క, పరిగ్రహము చేత, అభంగము లై, సముద్భటములైన, ఆళులయొక్క, రవభంగులకు = ఝంకారములకు, సం సంభ్రమి మిం చుచుజ్&quot;=భయమునొందుచు,...'</comment>
      <origin>502010</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3961" sha1="1t5pl6h02w9ptmay9ed2psjcmf6k506" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;234
హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము
. . . భంగులకు_కత్ = ఆ నారింజ చెట్టు యొక్క, పరిగ్రహము చేత, అభంగము లై,
సముద్భటములైన, ఆళులయొక్క, రవభంగులకు = ఝంకారములకు, సం సంభ్రమి
మిం
చుచుజ్&quot;=భయమునొందుచు, అంబకాసంగతి = క్షేత్ర సంగతిని, కూర్పఁడయ్యె నని
యవ్వయము.
క. తలర కొకజాడ నవకం
దళితమహాబలసమృద్ధిఁ దరియించుచుఁ బ
ల్వలల్యజ్జ్వల్యముఁ గను
పులినముల నించె లీల భూవరుఁ డచటన్,
=
=
=
27
టీక. హరి. నవ . . . సమృద్ధిజ్ - నవ=నూతనముగ, కందళిత అంకురింపఁబడిన,
మహాబలసమృద్ధి = సత్వసమృద్ధిచేత, పల్వలలు = ఎక్కువవలలను, తరియించుచు,
ఆ్యజ్జ్వల్యముక్ - అక్షి=నేత్రములయొక్క, ఔజ్జ్వల్యముక్= ప్రకాశమును, కను
పులి=చూచెడుపులిని, భూవరుఁడు = హరిశ్చంద్రుఁడు, కర్త. అమ్మల = బాణములను,4
నించెను = నిండించెను.
నల. భూవరుఁడు=నలుఁడు, కర్త, తలరక= చలింపక, ఒకజాడ =
ఒక ప్ర కార
మున, నవ. . .సమృద్ధిక్ - నవకందళిత నూతనముగ వీచుచుండెడు, మహాబల =వాయు
వుయొక్క, సమృద్ధిని, తరియించును. పల్వలలత్యౌజ్జ్వల్యము - పల్వల = పడియల
యందు, లక్ష్య=చూడఁ దగిన, ఔజ్జ్వల్యమును, కను కనిన, పులినముల
దిబ్బలను, లీల=విలాసము చేత, ఇంచెజ్ = పొందెను.
-
= ఇసుక
.28
చ. ఉరుశిఖరద్రుమంబుల నవోదితఋక్షకు లేంద్ర
మండలీ
గరిమ మడంచుభూరిఫల కాండరుచుల్ గని సంస్మరించె నా
హరిహయకాంతిశాలి యసీతాక్షి కఠోరపయోధ రాధ్వవి
స్ఫురితత మోపసర్పణవి శోభిమహాచ్ఛని 'రోచనా౧శువుల్.
టీ. హరి. ఉరుళిఖర ద్రుమంబుల ఉరుశిఖర = గొప్పపర్వతములయందలి,
.ద్రుమంబుల =వృక్షములయందు, నవోదిత ... గరిమము-నవ నూతనములై, ఉదితము
లైన, ఋక్షకులేంద్ర = ఎలుఁగుబంటులయొక్క, మండలీ = సమూహముయొక్క,
గరిమమున్ = గౌరవమును, ఆడంచు... రుచుల్ - అడంచునట్టి, భూరి = గొప్పవైన,
ఫలములుకులుగల ('ఫల మిష్వగ్రే సస్యే ఫల కేజాతీపలే ధనే ఫాలే' అని నానా.)
కాండ=బాణములయొక్క, రుచుల్ =రుచులను, కని, ఆహరిహయకాంతిశాలి= ఇంద్రుని
1 రోచనాంతులన్,&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>1t5pl6h02w9ptmay9ed2psjcmf6k506</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/226</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184089</id>
    <revision>
      <id>502011</id>
      <timestamp>2025-06-29T22:33:11Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'ద్వి తీ యా శ్వాస ము. 235 యొక్క శాంతి వంటి కాంతిగలిగినవాడు. హరిశ్చంద్రుఁడు), అసితాక్షి... రోచ నాంశువుల్ - అసిత=నల్ల సివియు, ఆక్షీక ఠోరములును, పయోధరాధ్వ = ఆకాశమందు, విస్ఫురితములునైన...'</comment>
      <origin>502011</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4383" sha1="exl9l7um8bgsi2rmyk8wgpe8y7fp1cu" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;ద్వి
తీ యా శ్వాస ము.
235
యొక్క శాంతి వంటి కాంతిగలిగినవాడు. హరిశ్చంద్రుఁడు), అసితాక్షి... రోచ
నాంశువుల్ - అసిత=నల్ల సివియు, ఆక్షీక ఠోరములును, పయోధరాధ్వ = ఆకాశమందు,
విస్ఫురితములునైన, తమః = చీఁకట్ల యొక్క, అపసర్ప ణ = ఆడఁచుట చేత, విశోభితములై,
మహాచ్ఛ=మిగులస్వచ్ఛములైన, విరోచన= సూర్యునియొక్క, అంశువుల్=కిరణములను,
స్మరించెను.
నల. ఉరుశిఖరద్రుమంబుల_ఉరు=గొప్పవైన, శిఖరద్రుమంబులన్ =వృక్షవిశేష
ములయందు, (తాటిచెట్లయందనుట, నవోదిత... గమము_నవమై, ఉదితమైన, ఋష్
కులేంద్ర మండలీ=చం ద్రమండలముయొక్క, గరిమము, ఆడంచు... రుచుల్_ఆణఁచు
నట్టి, భూరి=గొప్పవైన, ఫల= పండ్ల యొక్క, కాండ = సమూహము యొక్క, రుచుల్ =
ఎఱ్ఱని కాంతులను, కని = చూచి, ఆహరిహయ కాంతిశాలి మన్మథునియొక్క కాంతి
వంటి కాంతిగలయానలుఁడు, ఆసితాక్ష... ఆంశువుల్ - ఆసితాక్షీ=దమయంతియొక్క,
కఠోరపయోధరాధ్వ=క ఠిన స్తనమార్గమందు ('స్త్రీ స్తనాగ్దాపయోధరౌ' అని య.) విస్ఫు
రితమై, ఉపసర్పణ=పరిప్రాప్తిచేత, విశోభి= ప్రకాశించుచున్న, మహాచ్ఛవి=ఆధిక కాంతి
గల, రోచన= గోరోచన ముయొక్క, అంశువుల్ = కాంతులను, స్మరించే నని యన్వ
యము. ఇం 'దసితాక్షి' యనుచోఁ దెనుఁగుషష్ఠి.
క. &quot;స్త్రీలింగ శబ్దవితతికి, నోలిక్ దుది దీర్ఘ ముడుప ను౦డును దెనుఁ గై
కీ లిది యేకాక్షరశ, బ్దాళి విసర్జించి నిర్జితాసుర!
కృష్ణా!”
ఇందు సరణాలం కారము. లక్షణము. &quot;సదృశానుభవా దస్య స్మృతి స్మరణ
ముచ్యతే.”
క. ఈకరణి సతనుశరభా, లో కాద్భుతభీమభూవిలో కనరసలీ
లాకలనోత్సాహి యతం, డా కాననమధ్య వీథి నరుగుచు నొకచోన్.
టీ. హరి. అతను...నోత్సాహి అతను = గొప్పవైన, శరభముల చేత, ఆద్భుత మై,
భీమ=భయంకరమైన, భూమియొక్క, విలోకన చూచుటయందు, రసలీలాక లన=రుచి
లీలయొక్క ప్రాప్తి చేత, ఉత్సాహియైన, అతండు= ఆహరిశ్చంద్రుఁడు, శరభమృగము
లుండుభూమిం జూచుటయం దుత్సాహముగలవాఁడై యనుట.)
నల. అతను... నోత్సాహి_అతనుశర= మన్మథ బాణములయొక్క, భా= కాంతి
వంటి కాంతిగల, ఆలోక = చూపుల చేత, అద్భుతమైన, భీమభూజదమయంతియొక్క,
విలోకనన=చూచుటయందలి, లీలాకలనము చేత, ఉత్సాహియైన, ఆతండు= ఆనలుఁడు.
1 సీమ.&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>exl9l7um8bgsi2rmyk8wgpe8y7fp1cu</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/227</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184090</id>
    <revision>
      <id>502012</id>
      <timestamp>2025-06-29T22:33:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '236 హరిశ్చంద్ర నలో పాఖ్యానము సీ. అతిబహంలహరిసంతతులు 'పాలించు ను త్కటతటమండనాగముల నెచట నుద్దండపుండరీకోత్కరంబులు సారె మనుచు సారంగడింభముల నెచటం వడి భుజంగులయల్క లుడుపు నెచట బ్...'</comment>
      <origin>502012</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3971" sha1="qdp7j3ueulx8yjyq4j0ksmwtie177xe" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;236
హరిశ్చంద్ర నలో పాఖ్యానము
సీ. అతిబహంలహరిసంతతులు 'పాలించు ను
త్కటతటమండనాగముల నెచట
నుద్దండపుండరీకోత్కరంబులు సారె
మనుచు సారంగడింభముల నెచటం
వడి భుజంగులయల్క లుడుపు నెచట
బ్ర చుర మేచకశతపత్ర శిఖావళి
ననురక్తి తేఁచు నూతనసారసాటోప
మొంటికాండ్రకుఁ బెంపు లొసఁగు నెచట
తే. నట్టినిరుపమామృత కమలాకరంబు
సంతతా మోది తామరసవన వైభ
వాంచితము గురుచరణమహా శ్రమంబు
మానసానందముగఁ గాంచె మనుజవిభుఁడు.
బులు =
=
-
..
30
=
టీ. హరి. మనుజవిభుఁడు = హరిశ్చంద్రుఁడు, ఎచట, అతి...సంతతులు_అతిజ
బహుళములైన, హరిసంతతులు=సింగపుగుములు, ఉత్కట... నాగములన్ ఉత్
ఉన్నతములైన, కీటతట=గండస్థల
డస్థలములు, మండ = అలంకారము గాఁగల (మండశబ్దము
‘మణిభూపాయాం’ అనుధాతువు యొక్క యత్ప్రత్యయాంతము. 'నంది గ్ర హీపచాదిఖ్యో
ల్యుణ్యిచః' అని వ్యా. సూ.) నాగములన్ = వినుఁగులను ('మతంగజోజో నాగః'
అని య.) పాలించునో, ఎచట, ఉద్దండ... రంబులు-ఉద్దండములైన, పుండరీకొక్క రం
పెద్దపులుల గుంపులు ('వ్యాఘ్రపి పుండరీకోనా' అని య.) సారంగడింభ
ములక్&quot; = లేడిపిల్లలను, సారె=మాటిమాటికి, మనుచునో, ఎచట, ప్రచుర శిఖావళి__
ప్రచురమైన, మేచక=పురికన్ను లయొక్క ('సమా చంద్రక మేచకా' అని య.) శత=
ఆ నేకములుగల, పత్ర=
జెక్కలుగల, శిఖావళి= నెమళులమూఁక, భుజంగులయల్క లు=
ఆఁడు పాములయొక్క పొలయల్కలను, ఉడుపునో, ఎచట, అనుర కి అనురాగము చేత,
నూతనసారసాటోపము, నూతనమైన, సార = బలము చేత, సాటోపము=ఆటోపసహిత
మైన, జేఁచు=శునకము, ఒంటికాండ్రకున్ = పందులకు, పెంపులు - అభివృద్ధులు,
ఒసఁగునో, అట్టి, నిరు... ఆకరంబు అట్టి నిరుపమ =
అట్టి నిరుపమ = ఈడు లేని, అమృతకమలా
మోక్షలక్ష్మీకి (‘శ్రేయోనిశ్శేయసామృతమ్' అని య.) ఆకరంబు స్థానము, సంతతా
...వాంచితము - సంతక=ఎల్లపుడు, ఆ మోదిత = సంతోష పెట్టఁబడిన, అమరులుగల,
నవన, యజ్ఞ ములయొక్క, వైభవము చేత, అంచితము = ఒప్పునది. ఆగు, గురు... శ్రీమం
1 లాలించు.
-
=
=&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>qdp7j3ueulx8yjyq4j0ksmwtie177xe</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/228</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184091</id>
    <revision>
      <id>502013</id>
      <timestamp>2025-06-29T22:33:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'ద్వి తీ యా శ్వాస ము, 237 బు-గురుచరణ=వసిష్ఠునియొక్క (యనుట.) మహాశ్రమంబును, మానసానందముగళ్, కాంచెను. నల · మనుజవిభుఁడు = నలుఁడు, అతి... సంతతులు అతిబహు = అసంఖ్యాకము లైన, లహరి=ఆలలయొక్క, సంతత...'</comment>
      <origin>502013</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4736" sha1="gphxv9qui756qfrcc45ddmz5v253p2w" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;ద్వి
తీ యా శ్వాస ము,
237
బు-గురుచరణ=వసిష్ఠునియొక్క (యనుట.) మహాశ్రమంబును, మానసానందముగళ్,
కాంచెను.
నల · మనుజవిభుఁడు = నలుఁడు, అతి... సంతతులు అతిబహు = అసంఖ్యాకము
లైన, లహరి=ఆలలయొక్క, సంతతులు, ఉత్కట .. నాగముల - ఉత్కట = ఎత్తైన,
తట=దరులకు, మండన=ఆలంకారములైన, ఆగములక్ =వృక్షములను, ఉద్దండ...క్క
రంబులు ఉద్దండ = ఉన్న తనాళములుగల, పుండరీకోత్కరంబులు = తెల్లదామరలు,
సారంగడింభములక్ = కొదమ తుమ్మెదలను, ప్రచుర... శిఖావళి - ప్రచురము లైన,
మేచకశతపత్ర = నల్లదామరలయొక్క, శిఖా=ఆ గ్ర ముల యొక్క, ఆవళి, భుజంగుల
యల్కలు - భుజంగుల=విటీవిటులయొక్క ('భుజంగశ్చ భుజంగాః శ్చ భుజంగాః' అని
ఏక శేషవృత్తి. 'పుమాజ్ స్త్రీయా' అని వ్యా. సూ.) అల్కలు=పొలయల్కలు, అను
రక్తి. . .టోపము-అనురక్తిని, రేఁచు=పుట్టించు, నూతనములైన, సారస–హంసవి శేషము
లయొక్క, ఆటోపము=సంభ్రమము, ఒంటికాండ్రకు=వియోగులకు, పెంపులు = నాళ
ములు, (కార్శ్యముల ననుట.) ఆట్టి, నిరుపమైన, అమృత = ఉదకముగల, ('పయః కీలా
లమమృతమ్' అని య.) కమలాకరంబు=కొలనిని, సంతతా... వాంచికము_సంతతము,
ఆ మోది=సరిమ ళించుచున్న, తామరసవన=పద్మవనముయొక్క ('పంకేరుహం తామర
సమ్' అని య.) వైభవము చేత అంచితము. (ఇది కొలనికి విశేషణము.) గురుశ శ్రీ
మంబు_గురుచరణ = అధికసంచారము చేత, మహత్ =ఆధికమైన, శ్రమంబు = ఆయా
సము, మానక్ =పోవునటుల, సానందముగి = ఆనందముతో గూడను, కాంచెను.
చ. వనరుహకందమూలఫల వారిలవంబు లె యాత్మవృత్తిసా
ధనము లొనర్చుచు శ్రుతిహితస్వర వైఖరు లుచ్చరించుచు
మనుశుభదీ ప్తిదీ ప్రభువనద్విజ రాజులరచ్చ లచ్చట
గనుఁగొని సాంద్ర విస్మయవికాసవిభాసితమానసాబ్జుఁ డై.
31
=
టీక. హరి. వన... లవంబులు - వనరుహ =
వన్యములైన, కందమూలఫలము
లును, వారిలవంబు, (ఈవస్తువులు) ఆత్మ వృత్తిసాధనములు, ఆత్తవృత్తి=తమజీవమునకు,
('వృత్తిర్వర్తనజీవనే' అని య.) సాధనములు(గా), శ్రుతివైఖరులు- శ్రుతి = వేదము
యొక్క, హితస్వరవైఖరులు, శుభ... రచ్చలు- శుభదీప్తి చేత దీప్తములైన, భువన =
లోకములుగల, ద్విజరాజుల = బ్రాహ్మణ శ్రేష్ఠులయొక్క (ఋషులయొక్క యనుట),
రచ్చలు=గోష్ఠులు, అచ్చట, కనుఁగొని, సాంద్ర... మానసాబ్జుఁడు-సాంద్ర = అతిశయ
మైన, విస్మయవికాస = ఆశ్చర్య వికాసము చేత, విభాసిత = ప్రకాశింపఁ జేయఁబడిన,
మానసాబ్జుఁడు=మనఃపదము గలవాఁడు.
=&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>gphxv9qui756qfrcc45ddmz5v253p2w</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/229</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184092</id>
    <revision>
      <id>502014</id>
      <timestamp>2025-06-29T22:34:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '238 హరిశ్చంద్ర నలో పాఖ్యానము నల. వన... లవంబులు - వనరుహ = తామరలు, కందమూలఫలములు, వారిలవం బులు=జలబిందువులు, శ్రుతి... వైఖరులు - శ్రుతిహిత= చెవులకింపైన, స్వరములయొక్క వైఖరులు, శుభ...రచ్చలు...'</comment>
      <origin>502014</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3713" sha1="681591wkm5h10gd0chrw7otgv2666e2" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;238
హరిశ్చంద్ర నలో పాఖ్యానము
నల. వన... లవంబులు - వనరుహ = తామరలు, కందమూలఫలములు, వారిలవం
బులు=జలబిందువులు, శ్రుతి... వైఖరులు - శ్రుతిహిత= చెవులకింపైన, స్వరములయొక్క
వైఖరులు, శుభ...రచ్చలు శుభదీప్తచేత, దీప్త = ప్రకాశమానములైన, భువనద్విజ
రాజుల=జలపక్షి పంక్తులయొక్క, రచ్చలు= కలకలధ్వనులు. ('భువనం ఖాంబు లోకేషు'
ఆని నానా.)
సీ. పరమాత్మ వాసనా
ప్రతిపాదకం బైన
పద్మాసనంబునఁ బరిఢవిల్లి
వలమానక మలసం వాసికుండలిపూర
కానిలంబునరోమహర్ష మొంది
సత్యైక్య భావనాసమధి కానందకం
ఎ
దళమున నేత్ర కోణములు మొగిచి
సంశ్రితకల్యాణసంపత్కరణదీప్త
దివ్య ప్రభావాప్తిఁ దేజరిల్లి
తే. యమరువిధిహరివర్ణనీయాతిలబ్ధ
వర్ణ
తాళాలి హంసాన్వవాయముఖ్య
గురుఁ బ్ర చేతః ప్రకీర్ణాచ్ఛగుణమనోజ్ఞ
మూక్తి నురుకీర్తి 'నా చక్రవర్తిఁ గనియె.
'నాచ
32
టీక. హరి. పర, . . పాదకంబు - పరమాత్మ వాసనా పరబ్రహ్మవాసనను (బ్రహ్మ
ధ్యానముననుట.) ప్రతిపాదకంబు = నిరూపించునది ఐన, పరిఢవిల్లి = ప్రవర్తించి,
సనల క్షణము.—(కళాపూర్ణోదయము. పంచ. ఆ.)
సీ. “దక్షిణ పాదంబు దక్షిణాంకమునన, దక్షిణపాదంబు దక్షిణాంక
మున నిడి యిరు గేలు వెనుకగా వీడ్వడ నిగుడించి బొటవ్రేళ్లు దగులఁబట్టి
యురము పైఁ జుబుకాగ్ర మొనరంగ హత్తించి, దృష్టి నాసా గ్ర సుస్థితము నేసి
యునికి పద్మాసన మన నొప్పు నిందుఁ గొందఱు చుబుకవ్యవస్థానియమము
తే. చెప్పరొకకొంద ఱూరుసుస్థితిఁ గనఁదగు,
దోయి యుత్తానముగ నిడి తొడలనడుమ
నట్ల పాణులు నిలిపినాసాగ్రదృష్టి, యగుచు నునికి పద్మాసనం బండ్రు బుధులు.
తే. ఆనమ! తుదఁ జెప్పినట్టిపదాసనవిధి, యందుఁ జుబుకా గ్ర మునుహృదయమునఁ జేర్చి
రాజదంతమూలంబున రసన చేర్చి, వాయు కర్షణ మొయ్యనఁ జేయవలయఁ.”
వాయుకర్షణ
8c.
1 యాచ క్ర వ ర్తిఁ.&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>681591wkm5h10gd0chrw7otgv2666e2</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/230</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184093</id>
    <revision>
      <id>502015</id>
      <timestamp>2025-06-29T22:34:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'ద్వి తీయా శ్వా స ము. - 239 = వల నిలంబున - వలమాన=చలించుచున్న, కమల=మూలాధారకమలమందు, సంవాసి = ఉండెను, కుండలి= కుండలీశ యందలి, పూరకానిలంబున పూరక వాయువుచేత, రోమహర్షము = గగుర్పాటు, సత్యైక్య.....'</comment>
      <origin>502015</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4934" sha1="jnps18aqjycsmjqogntogtqgowrohly" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;ద్వి తీయా శ్వా స ము.
-
239
=
వల నిలంబున - వలమాన=చలించుచున్న, కమల=మూలాధారకమలమందు, సంవాసి
= ఉండెను, కుండలి= కుండలీశ యందలి, పూరకానిలంబున పూరక వాయువుచేత,
రోమహర్షము = గగుర్పాటు, సత్యైక్య..కందళమున - సత్య = సత్య బ్రహ్మమునందలి,
ఐక్యభావనా=ఐక్యానుసంధానము చేత, సమధికమైన, ఆనందకందళమున = సంతోషా
తిశయము చేక, సంశ్రిత... ప్రభావాప్తిక్ సంశ్రీ త= ఆశ్రితులకు, కల్యాణసంపత్ =
శుభసంపదలుకు, కరణ= చేయుటయందు, దీప్తమైన, దివ్య ప్రభావము యొక్క, ఆ
=కలిమిచేత, విధి . . . శాలి - విధిహరి = బ్రహ్మవిష్ణువులచేత, వర్ణనీయ = పొగడఁదగిన,
ఆతిలబ్ధవర్ణతా=అత్యంత వైచక్షణ్యము చేత, శాలి= ఒప్పువాని, హంసాన్వవాయముఖ్య
గురుక్&quot;=సూర్యవంశమునకుఁ బ్రధానగురువైనవాని, ప్ర... మూర్తిక్ - ప్ర=అధికముగా,
చేతకి=మనస్సునందు, ప్రకీర్ణ= వ్యాప్తమైనవాని, అచ్చగుణ=నిర్మలగుణముల చేత, మనో
జ్ఞమూర్తియైనవాని (వసిష్ఠు ననుట.) ఆచక్రవర్తి = ఆహరిశ్చంద్రుఁడు, కనియె =
చూచెను.
నల. వర . . . పాదకంబు=పరమ= శ్రేష్ఠమైన, ఆత్మవాసనా=స్వకీయపరిమళమును,
ప్రతిపాదకంబు=పుట్టించునది, ఐన, పద్మాసనంబున = తమ్మిగద్దియయందు, వల..., కౌనిలం
బున_వలమాన=కదలుచున్న కమలములవల్ల, సంవాసి = వాసించుచున్నదియు, కుండలి=
సర్పములకు, పూరక = ఉదర పూరకమునైన, అనిలుబున(మలయమారుతముచే ననుట.)
సత్యై...కందళమున - సతితన ప్రియురాలితోడ, ఐక్య=కలయుట యొక్క, భావనా
=ధ్యానము చేత, సమధిక మైన, ఆనందకందళము చేత, సంశ్రిత వ్యాప్తిక్-సంశ్రిత =
ఆశ్రయింప: బడిన, కల్యాణసంపత్ = కాంచనసంపదలుగల, (““కల్యాణ మర్జునం భూరి”
అని య.) కరణ = దేహముయొక్క, ('కరణంసాధకతమ క్షేత్రం గా తేంద్రి యేష్వపి’
అని య) దీప్త= ప్రకాశమానమైన, దివ్య ప్రభయొక్క, అవాప్తిక్= ప్రాప్తిచేత, విధి
హరి= బ్రహ్మవాహన మైనది, వర్ణ...
... శాలి - వర్ణనీయమై, అతిలబ్ధ=పొందఁబడినది, వర్ణ
తా=జాతిగలుగుట చేత, శాలి= ఒప్పునట్టిది, ప్రచేశః... మూర్తి - ప్రచేతః = వరుణుని
యొక్క, ప్రకీర్ణ=వింజామరముభంగి, (‘చామరంతు ప్రకీర్ణకమ్' అని య.) అచ్ఛగుణః
స్వచ్ఛగుణము చేత (చల్లందనముచే ననుట.) మనోజ్ఞమైన, మూర్తిక్ = శరీరముగలది,
అగు హంసాన్వవాయముఖ్యగురు = హంసవంశశ్రేష్ఠమును, ఆచక్రవర్తి=ఆనలుఁడు.
తే కాంచి యడఁకువతో మహీకాంతతిలకుఁ
=
డాత్మజ ప్రమదాన్వితుఁ డగుచు నవన
తాంగుఁ డై విస్మయ ప్రకంపాదరములు
గొమరు మిగులఁ గరాబ్జము ల్గూర్చి పట్టె.
33&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>jnps18aqjycsmjqogntogtqgowrohly</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/231</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184094</id>
    <revision>
      <id>502016</id>
      <timestamp>2025-06-29T22:34:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '240 హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము టీక. హరి. మహీ కా ంతతిలకుఁడు=హరిశ్చంద్రుఁడు, ఆత్మజ ప్రమదాన్వితుఁడు. ఆత్మజ=కుమారుఁ డగులోహితునితోడను, ప్రమదా= భార్యయగు చంద్రమతితోడను, అన్వితుఁడు, అగ...'</comment>
      <origin>502016</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3766" sha1="b8isir237vr8eipqi0pncfj439ai81c" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;240
హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము
టీక. హరి. మహీ కా ంతతిలకుఁడు=హరిశ్చంద్రుఁడు, ఆత్మజ ప్రమదాన్వితుఁడు.
ఆత్మజ=కుమారుఁ డగులోహితునితోడను, ప్రమదా= భార్యయగు చంద్రమతితోడను,
అన్వితుఁడు, అగుచు, కరాబ్జముల్గూర్చి పట్టెను = నమస్కరించె ననుట,
నల. మహీకాంతతిలకుఁడు = నలుఁడు, ఆత్మజ ప్రమదాన్వితుఁడు-ఆత్మ=చునస్సు
నందు, జ=పుట్టిన, ప్రమద = సంతోషముతోడ, అన్వితుఁడు - కూడు కొనినవాఁడు,
అగుచు, ఆవన తాంగుఁ డై = పొంచికొనియున్న వాఁడై, కరాబ్జములు = హస్తకమలములు,
కూర్చి=(హంసయందుఁ) గూర్చి పట్టెను.
వ. అప్పు డప్రతిమానమును జాలాపరాజితవృత్తి యగునప్పతంగకుల
గురుశిఖామణి కన్నులు దెఱచి కనుంగొని పక్షపాత ప్రకాశం
బొనరించి యతికరుణో క్తుల ని ట్లనియె.
31
టీక. హరి. అప్పుడు, ప్రతిమానవృత్తి - ఆ ప్రతిమాన= ఈడులేని, మను=మంత్ర
ములయొక్క, జాల=సమూహముయొక్క, అపరాజిత = అప్రతిహతమైన, వృత్తి=ఆవృ
త్తిగలవాఁడు, అగు, అప్పతంగకులగురుశిఖామణి = ఆసూర్యవంశ గురుశ్రేష్ఠుఁడు, (ఆనఁ
గావసిష్ఠు:డు.) (‘పశం గౌపక్షి సూర్యా చ' అని య.) పక్షపాత ప్ర కాశంబు = పక్షీక
రణము, ఒనరించి, అతికరుణో కులక్ అతికరుణ = మిగులదయతోఁ గూడుకొనిన,
ఉక్తుల = వాక్యములతో.
1
-&gt;
నల. అప్రతి...వృత్తి ఆ ప్రతిమానములైన, మనుజాలాప = మానుష వాక్కుల
చేత, రాజిత మైన, వృత్తి=వర్తనముగలది. ఆగు, అప్ప తంగ కులగురుశిఖామణి = ఆపక్షి,
కులశ్రేష్ఠ మైనహంసము, పక్షపాత ప్రకాశం బొనర్చి = తెక్కలువిదిర్చికొని, అతికరు
ణోక్తుల = అత్యంతదీనాలాపములతో.
సీ. చలిత సత్వజ రతింత తాంధ్యజనని మ
దాయ త్తమానసజాయమాన
తాగై కనిధి హితప్రతతి విశ్లేషరు
జాభ రా వేదిని సంభృతాతి
నవ్యసంహనన సంతతినితాంతా భేట
వృత్తి నీయట్టిలోకో త్తరునకు
దగునె యీయదయకృత్యంబు నీచిత్తంబు .
న న్విడు మయ్య! యో నరవ రేణ్య !&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>b8isir237vr8eipqi0pncfj439ai81c</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/232</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184095</id>
    <revision>
      <id>502017</id>
      <timestamp>2025-06-29T22:34:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'ద్వి తీయా శ్వా స ము. 241 తే. పుడమి నను భూత కారుణ్య బుద్ధి బ్రోవ వేని తద్ధా తీవ్ర జావనమున కకట! గతి యొండు గలదె? నిత్య శుచిశాను కులనృపాల చరిత్రము లఁయవలదె? 35 టీక. హరి. ఓనరవ రేణ్య=ఓహరిశ్...'</comment>
      <origin>502017</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4759" sha1="6k91d8ts5xtnfnwvwd0yamj2njkurpv" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;ద్వి
తీయా
శ్వా స ము.
241
తే. పుడమి నను భూత కారుణ్య బుద్ధి
బ్రోవ వేని తద్ధా తీవ్ర జావనమున
కకట! గతి యొండు గలదె? నిత్య శుచిశాను
కులనృపాల చరిత్రము లఁయవలదె?
35
టీక. హరి. ఓనరవ రేణ్య=ఓహరిశ్చంద్రమహారాజా! నితాంతా...వృత్తిని
తాంతమైన, ఆ భేటవృత్తి=వేఁట, ఇదికర్త. చలిత... రతి చలితమైన, సత్వజి=జంతువుల
యందుఁ బుట్టిన, రతి= ప్రేమగలది, సతతాంధ్య జనన సతత=ఎల్లపుడు, ఆంధ్య=ఆంధతకు,
జనని (కారణమైన దనుట), మదా.. నిధి-మద మదమునకు, ఆయత్త=అధీన మైన,
మానసమునందు, జాయమాన=పుట్టెడు, రాగ =మాత్సర్యమునకు, ఏకనిధి=ము ఖ్యస్థాన
మైనది, హిత . . . దీని_హిత ప్రతతిక, ష్టులసమూహముయొక్క, విశ్లేష = వియోగముచే
నైన, రుజాభర=తాపాతిశయమును, ఆ వేదిని=సంపాదించునది, సంభృ... సంతతీ-సం
భృత=భరింపఁబడినది, అతినవ్యములైన, సంహనన=హింసాకర్మములయొక్క, సంతతి
పరంపరగలది, ఈయదయకృత్యమును, నీచిత్తమున విడువుము. అయ్యయో ! ఇది భేద
వాక్యము. అను...బుద్ధి - అనుభూత= కారుణ్యముగల, బుద్ధి, మెఱయ = వెలయం
-
నట్లు, తద్ధా తీప్ర జావనమునకు ఆభూప్ర జలయొక్క సంరక్షణమునకు, గతి=దిక్కు,
ఒండు=ఇతరము, కలదె ? (ఆనఁగా లేదనుట.) నిత్య... చరిత్రముల్ - నిత్యశుచి
నిత్యపవిత్రములైన, భానుకుల నృపాలచరిత్రముల్ = సూర్యవంశపు రాజుల చరితలు,
తలఁపవలదో ?
=
=
నల. ఓనరవరేణ్య! ఓనలమహారాజా! జనని, చలితమైన, సత్వ = బలముగలది,
జరతీ=ముదుసలి, (ఈశబ్దమునకు 'జీర్య తేరతృన్' అను వ్యా. సూ. ఆధారము.) సత
తాంధ్య = పెనుచీఁకు, జాయ= భార్య, మదాయ త్తమానస మత్ = నాయందు, ఆయత్త =
ఆధీన మైన, మానసముగలది, మాన... నిధి-మాన రాగ =అభిమానానురాగములకు, ఏక
నిధి=ముఖ్యమైనవిధానము. హిత ప్ర తతి= ఇష్ట జనసమూహము, విశ్లేష· వేదిని విశ్లేష=
నాయెడబాటువల్ల నైన, రుజాభర= పీడాభరమును, ఆ వేదిని ఎఱుఁగనియది, సంతతి=
సంతానము (పిల్ల లనుట), సం... సంహనన_సంభృత=భరింపఁబడిన, అతినవ్య =మిక్కిలి
లేఁతవైన, సంహనన=ఆవయవములు గలది, (‘గాత్రంబ పుస్సంహననం' అని య.)
నితాంతా ఖేటవృత్తి_ని తాంత= మిక్కిలి, ఆఖేటవృత్తి = ఖేచరవృత్తిలేనిది, (ఎఱుఁగుటకు
శ క్తిలేనిదనుట.) ఓయయ్యా! యీయదయకృత్యమును, నీచిత్తమున విడువుము. నను=
నన్ను, భూత కారుణ్య బుద్ధి తోడ, ప్రోవవేని= రక్షింపకపోయితివా, త, వనమునకు_
తత్ =ఆ, ధాత్రి =తల్లియొక్క యు, (“వసుమత్యా మామల క్యా ముపమాతరి మాతరి,
31
=&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>6k91d8ts5xtnfnwvwd0yamj2njkurpv</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/233</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184096</id>
    <revision>
      <id>502018</id>
      <timestamp>2025-06-29T22:35:14Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '242 నకు = హరిశ్చంద్ర నలో పాఖ్యానము ధాత్యాం చ ధారయిత్యాం చ ధాత్రీశబ్ద ఉదాహృతః'' అని లింగాభట్టీయము.) ప్రజా=సంతానముయొక్కయు, (&quot;ప్రజా స్యాత్సంతతో జనే&quot; అని య.) ఆవనము రక్షణమునకు, నిత్య......'</comment>
      <origin>502018</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3878" sha1="9wru9g5z78e1tn9qtn2spxbg285y1wm" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;242
నకు =
హరిశ్చంద్ర నలో పాఖ్యానము
ధాత్యాం చ ధారయిత్యాం చ ధాత్రీశబ్ద ఉదాహృతః'' అని లింగాభట్టీయము.)
ప్రజా=సంతానముయొక్కయు, (&quot;ప్రజా స్యాత్సంతతో జనే&quot; అని య.) ఆవనము
రక్షణమునకు, నిత్య... చరిత్రముల్-నిత్యములైన, శుచిభానుకుల= చం ద్ర వంశ
మునందలి, నృపాల=రాజుల యొక్క, చరిత్రములు. (ఇం దఖేటవృత్తి యనుపద
మును పక్షాంతరమున సంబుద్ధిగను నన్వయింపఁదగును. ఆఖేటవృత్తి = అనవద్యమైన
వ ర్తనముగలవాఁడా ! 'పూయకుత్సితావద్య భేటగర్యాణ కాస్సమాః' అని య.)
ఇక్కవి శ్రీనాథుని పద్యమునందలి యర్థము నించుమించుగ నిందుఁ బొందుపఱచి
యున్నాఁడు.
5
సీ. “తల్లి మదేకపుత్తక పెద్ద కన్నులఁ, గాన దిప్పుడు మూఁడుగాళ్ల ముసలి
యిల్లాలు నడుసాధ్వి యేమియు నెఱుఁగదు, పరమ పాతి ప్రత్యభవ్య చరిత
వెనుకముందఱ లేదు నెనరైన చుట్టంబు, లేవడి యెంతేని జీవనంబు
కానక కన్న సంతానంబు శిశువులు, జీవనస్థితి కేనతావలంబు
కృప దలంపఁగదయ్య! యో నృపవరేణ్య !
శే.
యభయ మీ వయ్య ! యోతుహినాంశువంశ !
కావఁ గద వయ్య ! యర్థార్థి కల్ప శాఖ !
నిగ్రహింపకు మయ్య! యో నిషధరాజ ! &quot;
ఇతర
గ్రంధములయందును నిట్లేయున్నది.
-
మ. “ఇది నాతల్లి శతాబ్దవృద్ధు ఇది నాయిల్లా లన సుద్ధ య
ల్ల దె నాకూఁతురు కోడ లల్లయది వా
వాఁ
307
ప్ర
(శృం. వై.)
డాతోద్భవుం డిందు నె
మది నుండం దగె నిట్టిపట్టున లసన్మార్గ ప్ర చారంబులక్
బొదలం జేయుము పూతనామహిమ నుద్భూరి ప్ర శాపోదయా!”
సీ. “సంతతా శ్రితజడాశయు నన్ను రక్షింపు, రూఢరణోపాయ రూపధేయ !
మన్నింపుమి, నీడమహితవాసుని నన్నుఁ, దతసదో రాధికాదరవి ధేయ !
కృపఁ జూడవే మాననేష్టవర్తను నన్నుఁ, బటుయశోదానంద భాగధేయ !
సైరింపవే నన్ను సర్వదా ఖేటుని, నరకాంతనవనీయ నామధేయ !
తే. గురుమనీషఁ బితామహు గురుతఁ గన్న
నీకు మావంటివా రెల్ల నిసువు లగుట
వేగ మను మని దీవించి విడువవయ్య !
నఖిలజనశివతాతీత! నిషధనేత!”&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>9wru9g5z78e1tn9qtn2spxbg285y1wm</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/234</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184097</id>
    <revision>
      <id>502019</id>
      <timestamp>2025-06-29T22:40:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'క. అని శకలితఖలసంవి ద్వి తీయా యా శ్వాస ము. 243 తని విశ్వామిత్రుఁ డవగతనయమదుక్తుల్ విను మయ్య శమధనాగ్రణి వనగతుల న్వేఁడలాడవల చెప్పాటన్. 36 టీక. హరి. అనిశ...ఖిని. అనిశము, కలిత=పొందఁబడిన,...'</comment>
      <origin>502019</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3947" sha1="l33k1nvbjhdpaj8mqe16yh5h8j1lqao" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;క. అని శకలితఖలసంవి
ద్వి తీయా
యా శ్వాస ము.
243
తని విశ్వామిత్రుఁ డవగతనయమదుక్తుల్
విను మయ్య శమధనాగ్రణి
వనగతుల న్వేఁడలాడవల చెప్పాటన్.
36
టీక. హరి. అనిశ...ఖిని. అనిశము, కలిత=పొందఁబడిన, ఖలసంవిత్ =దుష్ట ప్రతి
జ్ఞకు (“సంవిదాగూః ప్రతిజ్ఞానం' అని య), ఖని=ఆకరమైనవాఁడు, ('ఖనిః స్త్రీ యామాక
రస్యాత్ అని య. మఱవని దుష్ప్రతిజ్ఞ
' 'అని గ
గలవాఁడనుట. ) విశ్వామిత్రుఁడు, అవగ తనయ
మదు క్తుల్ - అవగత=పొందఁబడిన, నయ=నీతిగల, మదుక్తుల్ = నామాటలు, వినుము.
అయ్యళమ...గతులక్ _ఆ, అశమధవాగ్రణిజ శాంతుఁడు గాని విశ్వామిత్రునియొక్క,
వన = ఆ శ్రమమునందలి, గతుల = మార్గములయందు, (సంచారముల చేతననియు ;
“గతిస్తుగమనేమార్గ” అని రత్నమాల. “ఇకో హ్రస్వాఒజ్యో గాలవస్య&quot; అను వ్యా. సూ.
చేత “అశమధనాగ్రణి” యని హ్రస్వమైనది.)
నల. అని=యుద్ధమునందు, శక...విశ్వామిత్రుఁడవు_శకలిత = ఖండములుగాఁ
జేయఁబడిన, జలసంవితని నీచజ్ఞానాకరులైన, విశ్వ+అమిత్రుఁడవు = సమ సశత్రువులు
గలవాఁడవు. (యుద్ధమున శత్రుసంహారకుఁడ వనుట.) అవగతనయ నీతియు క్తుఁడా !
అవగతనయ=నీతియు
• Suctoo!
శమధనా గ్ర ణి=శాంతిమంతులలో శ్రేష్ఠుఁడా! మదుక్తుల్, వినుమయ్య, వనగతులన్ =
ఉదక మందుగమనము గలవానిని (జలపక్షుల ననుట).
క. అనుటయుఁ దద్వాక్యంబులు
విని కరుణావీచి ధౌతవిమలాతుఁ డతం
డనుపఁ బ్రియాతనయా ప్తిక్
దనరి సమారూఢసమద సమున్నతి యై.
=
37
టీక. హరి. తద్వాక్యంబులు = ఆవసిష్ఠుని పలుకులు, విని, అతఁడు = ఆ
వసిష్ఠుఁడు, అనుప, ప్రియాతనయా ప్తిక్ - ప్రియాతనయ = చంద్రమతీలో
హితుల
యొక్క, ఆ ప్తిక్=కూడుట చేత, 'సమారూఢ సమ్మదసమున్న తియై' అని పైపద్యముతో
నన్వయము.
నల. తద్వాక్యంబులు-తత్
= ఆహంసయొక్క, వాక్యంబులు, కరుణావీచి గౌత
విమలాత్తుఁడు కరుణావీచి=దయా రంగముల చేత, గౌత=కడుగఁబడిన, విమల= నిర్మల
మైన, ఆత్ముఁడు, (అనఁగా : సదయ హృదయుఁడనుట). ఆతఁడు=నలుఁడు, అనుపక్=
(వీడిచి) పంపఁగా.&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>l33k1nvbjhdpaj8mqe16yh5h8j1lqao</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/235</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184098</id>
    <revision>
      <id>502020</id>
      <timestamp>2025-06-29T22:40:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '244 హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము సీ. హితమాచరించె నీయతిధన్యుఁ డనుచు నా హంసాన్వయా గ్రణి ణి యచటనచటఁ జెదరినతనమూఁక నేర నొయ్యెయ్యన మఱలి వచ్చిన వనమహితనవప దార్థ వాగధిక సామగ్రిఁ దెల్పు...'</comment>
      <origin>502020</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3917" sha1="fewz4p66ys82bi1btkff5t4o6fdgnvn" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;244
హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము
సీ. హితమాచరించె నీయతిధన్యుఁ డనుచు నా
హంసాన్వయా గ్రణి
ణి యచటనచటఁ
జెదరినతనమూఁక నేర నొయ్యెయ్యన
మఱలి వచ్చిన వనమహితనవప
దార్థ వాగధిక సామగ్రిఁ దెల్పుచుఁ బ్రియ
మారంగఁ గగ్గొని యటవిజనత
యురుసత్వభయ మెల్ల నడిపితి వీయుప
యకు మా తే మొనర్చెదము దముఁ
తే. గలుగఁజేసితి వై నసత్కులజ నీకు
మారగురు దేహసుషమాసమష్టికి దమ
యంతి యనఁదగు శుభకీర్తికాంత దొరయఁ
జేయు దేవర రాజ్యంబు సిరి ఫలింప.
38
వన
====
టీ. హరి, ఈయతిధన్యుఁడు=వసిష్ఠముని, హంసాన్వయాగ్రణి = సూర్యవంశ
శ్రేష్ఠుఁ డగుహరిశ్చంద్రుఁడు, మఱలివచ్చిన జతిరిగిరాఁగా, వన సామగ్రి క్
మందు, మహిత= శ్రేష్ఠములైన, నవ=నూతములైన, పదార్థములయొక్క, వాగధిక
వాగగోచరమైన, సామగ్రిక్=సమగ్రతను, తెల్పుచు, (వన్యవస్తువులఁ గానుకలిచ్చి
తెలుపుచుననుట.) ఆట... విజనత= ఆటవిక జనసమూహము, (కర్త.) ఐనసత్కులజనీ
ఐన=ఇన (సూర్య) సంబంధమైన, సత్కులమందు, జనీ = పుట్టువుగల యోహరిశ్చంద్ర'
మహారాజా ! ఉరుసత్వభయము_ ఊరు = అనేకములైన, సత్వ = జంతువులవలన నై న,
భయము, ఉడిపితివిజపోఁగొట్టితివి, ఈయువ క్రియకు = ఈయుపకారమునకు, మాఱు=
బదులు, ఏమి+ఒనర్చెదము, తమ్మఁ గలుగఁ జేసితివి. తము (మము) బ్రదికించితి వనుట.
(ఇట, ‘నేమొనర్చెద’ మను కాకు స్వరముమీఁది తకారము వికల్పముగఁ 'దమ్ముగలుగు'
అని దకారమయ్యెను. ఇందుకు లక్షణము.
తే. ('సంధిగూర్పంగ ... యజ్జనాభ!' కవిచింతామణి.) కుమార... సమష్టికి కుమా
రగురు=ఈశ్వరునియొక్క, దేహసుషమాసమష్టికి = శరీరకాంతి పుంజమునకు, దమ
యంతి=దమింపఁ జేయునది, శివుని దేహకాంతిని తిరస్కరించునది యనుట. హేతు
మణిజంత మైన దముధాతువునకు శతృ ప్రత్యయమును జీవన్ను విధింపఁగా, దమయంతి
యనురూపము.) ఆనఁదగు, వరకీర్తి కాంత, దొరయనట్లు, దేవర దేవరవారు, రాజ్యం
మిసిరీ=రాజ్యలక్ష్మి, ఫలింప=ఫలించునట్లు, చేయమని పూర్వమున కన్వయము,&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>fewz4p66ys82bi1btkff5t4o6fdgnvn</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/236</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184099</id>
    <revision>
      <id>502021</id>
      <timestamp>2025-06-29T22:41:10Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'తీయా ద్వి శ్వా స ము. 245 నల. హితము, ఆచరించెను. ఈ ఆతిధన్యుఁడు, అనుచుక్, ఆహంసాన్వయ గ్రామణి=ఆహంస శ్రేష్ఠము, అచట నచట = అక్కడక్కడ, చెదరిన మూఁక = పాఱిపో యిన తన బలఁగము, ఒయ్యెయ్యన=తిన్న తిన్...'</comment>
      <origin>502021</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4838" sha1="89rm2d5mbrxgt82bnfcp2nugwo7nxpl" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;తీయా
ద్వి
శ్వా
స ము.
245
నల. హితము, ఆచరించెను. ఈ ఆతిధన్యుఁడు, అనుచుక్, ఆహంసాన్వయ
గ్రామణి=ఆహంస
శ్రేష్ఠము, అచట నచట = అక్కడక్కడ, చెదరిన మూఁక = పాఱిపో
యిన తన బలఁగము, ఒయ్యెయ్యన=తిన్న తిన్నఁగా, చేరక్, మఱలివచ్చి = తిరిగివచ్చి
నవన... సామగ్రి క్_నవనజ నుతిచేత, మహితములై, నవ = మనోహరములైన, పదము
లును, అర్థములును, గల నాక్=వాక్యములయొక్క, అధికసామగ్రిఁ దెలుపుచు (పదర
చనయు నర్థపుష్టియు గలవాక్యములచేత నతి సేయుచు ననుట.) ఆట=అక్కడ, విజ
నత=జనము లేమిని, (ఏకాంత మగుట కనుఁగొని యనుట. విజనత యనునది యచేత
నద్వితీయ.) ఉరుసత్వ=అధికమైన సత్వగుణముగల యో నలమహారాజా !, భయము,
ఎల్లక్, ఉడిపితివి. ఈ యువక్రియకు, మాఱు, ఏమి, ఒనర్చెద. ముదమ్మ=సంతోష
మును, కలుగఁ జేసితివి. ఐనను, సత్కులజ! (సంబుద్ధి) మారగురు దేహసుషమాసమష్టికి
మార = మన్మథునియొక్క, గురు = అధిక మైన, దేహ = శరీరముయొక్క, సుషమాస
మష్టికిక్=కాంతిపుంజముగల నీకు, వరకీర్తిక్, దమయంతి యనఁ దగు కాంతఁ దొరయఁ
జేయుదు. ('అనఁగా, దమయంతిని భార్య గాఁ గూర్తుననుట.) ఏ = నేను, వరరాజ్యం
బుసిరి = రాజ్యలక్ష్మీ, ఫలింపఁగా ననుట.
మ. అని పల్క౯ దదభీష్ట యోజన శుభ వ్యాహారసోత్సాహఁఁ డై
యనవద్యోచితవృత్తిఁ దత్సవిధ దేశావాసులం బంచి తా
నును నే కాంతమనోవినోదకలనానూన ప్ర దేశాఁ గాం
చి న రేంద్రాగ్రణి యాత్మ కౌతుక రసశ్రీ మించఁగా న తఱిన్.
=3
39
=
టీక. హరి. అని పల్క్, తదభీ... సోత్సాహుఁడై ఠత్ =ఆయాటవిక జనము
యొక్క, అభీష్ట యోజనము చేత, శుభమైన, వ్యాహార=పలుకులు చేత, ('వ్యాహార ఉక్తి
ర్ణపితం భాషితం వచనం వచః' అని య.) సోత్సాహుఁడై, తత్సవిధ దేశావాసుల =
ఆసమీప ప్రదేశ వాసు లగుజనులను, పంచి, తానును, ఏకాంత... ప్రదేశాప్తి,
కాంచి, (ఒక ప్రదేశమున నిల్చినవాఁడై యనుట.) న రేంద్రా గణిజ రాజ
శ్రేష్ఠుఁ డగు
హరిశ్చంద్రుఁడు. ఆత్మకౌతుకరస శ్రీక్-ఆత్మ = స్వకీయమైన, కౌతుక రసశ్రీ = సంతో
వసంపద చేత, మించఁగా.
=
-
నల. అని పల్కఁగా, తదభీష్ట... సోత్సాహుఁడై - తత్ = ఆయంచయొక్క,
అభీష్ట=కోరిక యొక్క, యోజన=సమకూర్చుటయందు, శుభ వ్యాహార = మంగళకరమైన
పలుకులచేత, సోత్సాహుఁడై = ఉత్సాహముతోఁ గూడిన వాఁడై,ఆనవద్యోచిత వృత్తిక్-
అనవద్య= శ్రేష్ఠమై, ఉచితమైన, వృత్తిచేత, తత్సవిధ దేశావాసుల = ఆదండనుండు
వారిని, నరేంద్రాగ్రణి = నలుఁడు కర్త. ఈపదమునకుఁ బైపద్యములోని పలి కెనను&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>89rm2d5mbrxgt82bnfcp2nugwo7nxpl</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/237</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184100</id>
    <revision>
      <id>502022</id>
      <timestamp>2025-06-29T22:41:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము = మన 'క్రియతో నన్వయము. ఏకాంత... కాప్తిక్ ఏకాంతమై, మనోవినోదకలనా స్చునకు, వినోదముకూర్చుటయందు, అనూన అధికమైన, ప్రదేశముయొక్క, ఆప్తిక్ =, ప్రాప్తిని, కాంచి, ఆ...'</comment>
      <origin>502022</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3925" sha1="cu38haa5m5j3krjrl93nw7iaptgri5i" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము
= మన
'క్రియతో నన్వయము. ఏకాంత... కాప్తిక్ ఏకాంతమై, మనోవినోదకలనా
స్చునకు, వినోదముకూర్చుటయందు, అనూన అధికమైన, ప్రదేశముయొక్క, ఆప్తిక్
=, ప్రాప్తిని, కాంచి, ఆత్మ= మనస్సు, కౌతుకరసశ్రీక్-కౌతుక=వివాహకంకణమందలి,
(‘కౌతుకం చాభిలాషే స్వాదుత్సవే నర్మహర్షయోః, వివాహసూత్ర గీతాది భోగ కాలే
వ్వపి స్మృతమ్’ఇతి విశ్వ8), రసశ్రీక్=రు చినంపద చేత, మించఁగా, దమయంతీ వివా
హ ప్రేమ చేతఁ దనహృదయము మించఁగా ననుట.
కురువిందములచంద మిరవందఁ గలయంద
ములమించు మొగమునఁ దళుకు లొలుకఁ
బగడాలు దగ డీలుపడఁ గ్రాలుజగ డాలు
గలయంఘ్రులు మెఱుంగుగ ములనీనఁ
గనకంపురుచి పెంపుఁ గడ నుంపు బలితంపుఁ
బక్ష కాంతి వనాంతపదవిఁ బొదువ
ఘనహీరమణివార మనువారము నవార
ణ జయించు మేనివిన్నాణ మమరం
తే. దనరు మానసప్రియము చిత్రద్యుతులకు
రంగముం దపోజ్వలితసారసహితార్చి
శౌశికసమాఖ్యుఁడు నయముగా శయమున
నెంతయు నొనర్చి లాలించి యిట్లు పలికె.
40
టీక. హరి. కురువిందములు=మాణిక్యవిశేషములు, పగడాలు = ప్రవాళములు,
డీలుపడక్=డిల్లపడునట్లు, కాలం ఒప్పునట్టి, జగ డాలు విశేష కాంతి, కడనుంపు = కడ
పటనుంచు (ఆనఁగా దూరముచేయు, తిరస్కరించు అనుట.) పక్ష కాంతి= పార్శ్వభాగ
ముయొక్క కాంతి, హీరమణివారము = వజ్రములయొక్క సమూహము, మానస ప్రియ
ము = మనోహరమైనది, చిత్ర... రంగ ముద్- చిత్ర వర్ణములు గల లేడిని, తపో ...
తార్చి-తహా = తపస్సు చేత, జ్వలితమై, సార=బలముతో, సహితమైన, ఆర్చి = తేజస్సు
గలిగిన, కౌశిక సమాఖ్యుఁడు = విశ్వామిత్రుఁడు. నయ... యమున - నయముక్=నీతిని
విడిచిన, (నీతిరహిత మైన) ఆశయమున మనస్సుతో, ఒనర్చి = చేసి, (అనఁగా సృజించి)
తాలించి యిట్లు పలి కెను,
=
.
నల. పక్ష కాంతి జెక్కలకాంతి, మానస ప్రియము = అంచ, చిత్రద్యుతులకు,
రంగముక్=స్థాన మైనది. (ఇది యంచకువిశేషణము.) తపో...ర్చి-తహా
..ర్చి-తపః శ్రీష్మర్తువు
33&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>cu38haa5m5j3krjrl93nw7iaptgri5i</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/238</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184101</id>
    <revision>
      <id>502023</id>
      <timestamp>2025-06-29T22:41:48Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'ద్వి తీ యా శ్వా స ము. 247 నందు ('ఉష్ణఊ పొగమ స్తవః' అను.) ఉజ్వలితుఁడైన, సారసహిక=సూర్యునియొక్క, ఆర్చి= తేజస్సును బోలిన తేజముగలవాఁడు, కాళిక సమాఖ్యుఁడు = ఇంద్రు నియొక్క కీర్తిమటికీ ర్...'</comment>
      <origin>502023</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4793" sha1="fnkrt5rfjtivbs01hl2jcc25ufldzof" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;ద్వి తీ యా శ్వా స ము.
247
నందు ('ఉష్ణఊ పొగమ స్తవః' అను.) ఉజ్వలితుఁడైన, సారసహిక=సూర్యునియొక్క,
ఆర్చి= తేజస్సును బోలిన తేజముగలవాఁడు, కాళిక సమాఖ్యుఁడు = ఇంద్రు నియొక్క
కీర్తిమటికీ ర్తిగలవాఁడు. ఇవి పూర్వపద్యమునందలి న రేంద్రా గణి యనుకర్తకు విశేషణ
ములు, (‘కొశితోనకు లేవ్యాళ గ్రా హేగుగ్గులు శక్రయోః' విశ్వః. 'యశః కీర్తిస్సమాఖ్యాచ’
అను.) నయముగా, శయమునన్ = చేతితో, ('పంచశాఖశ్శయః పాణిః అమ.)
ఉ. ఓవరజాతరూపకమలో త్తరశేఖర ! నీమయూఖ రే
భావిభవంబు నీ సమధిక శ్రుతిగోచర దీర్ఘ దృష్టియు
నీవదన ప్రదీపితవినిర్మ లవర్ణము లెట్టివారల
శైవస మాచరించుఁ ద్రిజగంబులు నెయ్యవి నీ కసాధ్యముల్. 41
టీక. హరి. ఓ వర... శేఖర! - వరజాతరూప శుద్ధసువర్ణ రూపములైన, (‘చా
మీ కరంజాతరూపం' అమ.) కమలో తర= శ్రేష్ఠములైన మృగములయందు, ('స్యాత్కు
రం గే2పి కమలం’ఆమ.) శేఖర= శ్రేష్ఠ మైనదానా!నీ, సమదృష్టియర్_సమధికమైన,
శ్రుతిగోచర=చెవుల కగపడుచుండెడు, (కర్ణ పర్యంతము వ్యాపించియుండు.) దీర్ఘ దృష్టి
యుక్=జనిడుదలగుకన్నులును, నీ, వదన. వర్ణముల
. వర్ణ ములు - వచన=ముఖమందు, ప్రదీపిత
=
ప్రకాశమానములై, వినిర్మలములైన, వర్ణములు=వన్నెలు, మృగము స్వర్ణ మయముగ
గనుక, రేఖావిభవ మనఁగా నోరగంటి పైని రేఖలును, దీర్ఘ దృష్టి యన, నారేఖలం
బరిశీలించి చూచుటయును, వినిర్మలవర్ణము లనఁగా వన్నెలనియును, ఎట్టి వారినైన వళ
గతులఁ జేయు ననియును, ముల్లోకములయందు, బంగరునకును, దుస్సాధ్య వస్తువులు
లేవనియు సువర్ణ గుణము లిట ధ్వనితములు.
89
P
నల. ఓ వర... శేఖర . వర= శ్రేష్ఠమైన, జాతరూపకమల=బంగారుతమ్మివంటి,
ఉత్తర ఉన్నతమైన, శేఖర = శిఖకలదానా ! లేక, (వర కుంకుమము, జాతరూప -
బంగారు, కమలో త్తర=కుసుమపువ్వు, వీనివంటి, శేఖర=జుట్టుకలదానా!)-(‘వరం బాహ్లి
కపీత నే’…‘అథ కమలో త్తరమ్' - 'స్యాత్కు సంభంవహ్ని శిఖమ్' ఆమ.) అనియును నర్థాం
తరము. నీసమ . . .దృష్టియుజ్ -సమధికమైన, శ్రుతిగోచర వేదగోచరమైన, దీర్ఘదృష్టి
యుద్=దీర్ఘజ్ఞానమును, ('దృష్టిరా నేన్జీ దర్శనే” ఆమ.) నీవదన . . . వర్ణ ములు నీవదన
=నీవాక్యములయందలి, ప్రదీపితములైన, వినిర్మలవర్ణ వ నిర్మలాక్షరములు, వదన
శబ్దము. ‘వదవ్యక్తాయాంవాచి' అను ధాతువు యొక్క ల్యుడంతము.)
తే. 'కాన శంబర మథనాస్త్ర కలితలీలఁ
దనరు తద్రాజ ముఖ్య వతంసమునకు
ములు =&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>fnkrt5rfjtivbs01hl2jcc25ufldzof</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/239</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184102</id>
    <revision>
      <id>502024</id>
      <timestamp>2025-06-29T22:42:07Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '248 హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము మనసు తమి రేఁచి మన్మహావనముఁ గలయఁ జేయు మని పంప నదియునుఁ జేరఁ బోయి, 42 టీక. హరి. కాన = అడవియందు, శం.. లీల -శంబర=మృగములయొక్క, (“మృగదానవజౌ ద్ధేషు శంబర శ్శంబరీ...'</comment>
      <origin>502024</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3688" sha1="pw2rad6p3uzxdfrgtu22x64q60nsn9g" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;248
హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము
మనసు తమి రేఁచి మన్మహావనముఁ గలయఁ
జేయు మని పంప నదియునుఁ జేరఁ బోయి,
42
టీక. హరి. కాన = అడవియందు, శం.. లీల -శంబర=మృగములయొక్క,
(“మృగదానవజౌ ద్ధేషు శంబర శ్శంబరీ వృషా' నానా.) మథన=సంహారముగల, ఆ స్త్ర
కలిత లీల = వేఁట చేత, తనరునట్టి, తద్రాజముఖ్యవతంసమునకు = ఆ రాజ శ్రేష్ఠశిరోమణి
యగు హరిశ్చంద్రునకు, మన్మహావనముక్= నాతపోవనమును.
=
నల. కాన=కావున, శం... లీల - శంబరమథనా స్త్ర = మన్మథబాణములవలె,
కలిత మైన, లీల౯ = విలాసముతోడ, తనరునట్టి, తద్రా... మునకు-తత్ =ఆ, రాజముఖి
=చంద్ర ముఖులకు, అవతంసమునకు = శిరోభూషణ మైనదానికి (అనఁగా దమయంతి
కనుట.) మన హావనము_మత్ = నాయొక్క, మహా, అవనముల్ = రక్షణమును.
నీ, ఒకచోట గతిదూరితో
రుద్విరద నారు
లొకచో సముత్పాటితో గ్ర ఖడ్గు
లొకచోట నుద్ధ ృతాధిక పుండరీకంబు
లొకచో సుశిక్షితాత్యుచ్ఛ వాజు
లొక చోట సన్నద్ధ యూథ నాథా గ్రణు
లొకచో నచలభావయుక్తరము
లొకచోట విశిఖా గ్ర వికచచామరపంక్తు
లొకచోఁ బ్ర భిన్న మృగోత్కరములు
తే. దనర నరయుచు నతిలో హిత ప్ర కాశ
1 కాననంబుసువర్ణ రేఖానితాంత
లలిత కాంతి చక్రాంగంబులతలమిన్న
కుండినై కాద్భుతశ్రీలు దండి మెఱయ.
43
టీక. హరి. గతి... నారులు గతి = గమనమునకు, దురిత దూరము గాఁ జేయఁ
బడిన, ఊరు=తొడలుగల, (తొడలు విఱిగిన వనుట.) ద్విరదన = గజములయొక్క,
( ర ద నాదం తారదా' అమ.) అరులు = శత్రువులు, (అనఁగా: సింహములు.)
సము . . . ఖడ్గులు_సము త్పాటిత = భేదింపఁ బడిన, ఉగ్ర ఖడ్గులు, క్రూరములైన ఖడ్గమృ
గములు, ('గండకః ఖడ్గఖడ్గనా' ఆమ.) ఉద్ధృతాధిక పుండరీకంబులు - ఉద్ధృత=హరిం
పఁబడిది, అధిక పుండరీకంబులు = అధికములైన పెద్దపులులు, ('వ్యాఘే పి పుండ
'కోనా' అమ) సుశి... వాజులు - సుశిక్షిత = చక్కఁగ దండింపఁబడిన, అత్యుచ్చ
1 కాననంఔసువర్ణ,&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>pw2rad6p3uzxdfrgtu22x64q60nsn9g</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/240</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184103</id>
    <revision>
      <id>502025</id>
      <timestamp>2025-06-29T22:42:23Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'గల, ప్రభిన్న...రములు ద్వి తీయా శ్వా స ము. . 249 వాజులు=మిగులనున్న తము లగుపతులు, ('స గౌకోవాజీవికిరవివిష్కి గపతత్రిణః' ఆమ.) సన్నద్ధ ... గ్రణు - సన్నద్ధ = కట్టఁబడిన, యూఢనాథా గ్రణులు = గజశ్ర...'</comment>
      <origin>502025</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5306" sha1="q3h2narx7fqawo3z0n8yqkombvu9t1e" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;గల,
ప్రభిన్న...రములు
ద్వి
తీయా
శ్వా
స ము.
.
249
వాజులు=మిగులనున్న తము లగుపతులు, ('స గౌకోవాజీవికిరవివిష్కి గపతత్రిణః' ఆమ.)
సన్నద్ధ ... గ్రణు - సన్నద్ధ = కట్టఁబడిన, యూఢనాథా గ్రణులు = గజశ్రేష్ఠములు,
('యూథనాథస్తు యూథపః' ఆమ.) అచ... రక్షులు - అచలభావ = నిశ్చలత్వము
తోడ, యుక్ =కూడుకొనిన, తరక్షులు = సివంగులు, ('తరక్షస్తు మృగాదనః' ఆమ.)
విశిఖా ...పం క్తులు - విశిఖా గ్ర = బాణా గ్రముల చేత, విజపోయిన, కచ వెండ్రుకలు
చామర=చమరీమృగములయొక్క, పంక్తులు, ('చమరశ్చామరోపించ' శబ్దభేది.)
....రములు - ప్రభిన్న = ప్రక్కలింపఁబడిన, మృగోత్కరములు, తనరక్,
ఆతి . . . కాననంబు - అతి= అతిశయమైన, లోహిత= నెత్తురు యొక్క, ('రుధి రేసృగ్లో
హితాస్ర' అమ.) ప్రకాశముగల, కాననంబు అరణ్యమును, ఆరయుచునని యన్వ
యము. సువర్ణ ...చక్రాంగంబు - సువర్ణ రేఖల యొక్క, నితాంత = మిక్కిలి, లలిత =
మనోహరమైన, కాంతిచక్ర = కాంతిపుంజముగల, అంగంబు = ఆవయవముగలది,
(అనఁగాః విశ్వామిత్ర సృష్టమాయామృగము.) ఇది కర్త. లతల = తీఁగలయందు,
మిన్నకుండి = ఆడఁగియుండి, వైకాద్భుత శ్రీలు - నైక = అనేకములైన, అద్భు
తశ్రీలు.
-
నల. గతి . . . నారులు_గతి=నడక చేత, దూరిత = తిరస్కరింపఁబడిన, ఉరు=గొప్ప
వైన, ద్విరద=వీనుఁగులుగల, నారులు= స్త్రీలు, సము. . . ఖడ్గులు-సము త్పాటిత=దూయఁ
బడిన, ఉగ్రములైన, ఖడ్గులు కత్తులుగలవారు, (విచ్చుకత్తులబంట్లనుట.) ఉదృతాధిక
పుండరీకంబులు = ఉద్ధృత = ఎత్తఁబడిన, అధిక పుండరీకంబులు = గొప్ప తెల్లగొడుగులు,
(పుండరీకం సీతాంభోజే సితచ్ఛత్రే పి భేష జే’విశ్వ)' సుళి.. వాజు_సుశిక్షిత= లెస్సఁగా
శిక్షింపఁబడిన, అత్యుచ్ఛవాజులు = మిగుల నెత్తైన గుఱ్ఱములు, ('వాజివాహార్వగంధర్వ’
అని య.) సన్నద్ధయూఢనాథాగ్రణులు
సన్నద్ధులైన, యూథనాథాగ్ర ణులు=సేనాధి
పతులు, అచల . . . రక్షులు_ అచలభావ=నిశ్చల హృదయముతోడ, యు క్త=కూడుకొనిన,
రక్షులు=పురరక్షకులు, విశిఖా గ్ర వికచచామరపంక్తులు-విశిఖా= వీధులయొక్క, ('రథ్యా
ప్రతోళిర్విశిఖా' ఆమ.) ఆగ్రములయందు, వికచములైన, చామర = జల్లుల యొక్క,
పంక్తులు, ప్రభి...రములు- ప్రభిన్న = మదించిన, మృగ = అడవియందు సంచరించెడు
నేనుఁగులయొక్క, ('భద్రోమందో మృగశ్చేతి విజ్ఞేయా స్త్రివిధా గతాః' వైజ.)
ఉత్కరములు=సమూహములు, అతి. . .నంబు-అతిలోహిత= మిగుల నెట్టి నైన, ప్రకాశక=
ప్రకాశించుచుండెడు, ఆననంబు = ముఖముగల, సువర్ణ కాంతిగల, చక్రాంగంబులతల
మిన్న=అంచలమిన్న, (‘చక్రాంగామాన సౌక స' అమ్మ.) కుండినై కాద్భుత శ్రీలు కుండిన=
కుండినపట్టణముయొక్క, ఏక = ముఖ్యమైన, అద్భుతమైన, శ్రీలుజసంపదలు.
32
ణ&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>q3h2narx7fqawo3z0n8yqkombvu9t1e</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/241</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184104</id>
    <revision>
      <id>502026</id>
      <timestamp>2025-06-29T22:42:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '250 హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము వ. సముచిత క్రమంబున నిరీక్షించుచు సమహారాజభీమునితనయపదవిం గది నప్పు డయ్యత్యంతసత్య వైభవ వాసవసతియు నసాధారణ విస్మయరసాధారమనోవీథియు నై జాతరూపవిభ్రమ...'</comment>
      <origin>502026</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4989" sha1="4sa6gju9jik05dnn4k71zr8pxz7xddc" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;250
హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము
వ. సముచిత క్రమంబున నిరీక్షించుచు సమహారాజభీమునితనయపదవిం
గది నప్పు డయ్యత్యంతసత్య వైభవ వాసవసతియు నసాధారణ
విస్మయరసాధారమనోవీథియు నై జాతరూపవిభ్రమవిభ్రాజితంబును
జగన్ను తాలోక లక్ష్మీని రాజితంబును జనపాలతనయోపలాలనభాజ
నంబును జలజభవవిచిత్ర గతినిర్మాణచాతురీసము తేజనంబును నగు
నాతిర్యగ్వతం సంబుఁ గిట్టి పట్ట సమకట్టుటయును.
-
44
టీక. హరి. అమ్మహారాజభీముక్=ఆరాజభీకరుఁడైన హరిశ్చంద్రుని, ఇతనయపద
విక్_ఇత=పొందఁబడిన, నయపదవిన్ = నీతిమార్గ ముగలవానిని, రాజభీమునికి విశేషణము.
కది సెక్=సమీపించెను. అత్యం... వసతి అత్యంతసత్య వైభవముయొక్క, వాస=నిలుకడ
కు,వసతి=స్థాన మైనవాఁడు (హరిశ్చంద్రుఁడనుట.), అసా... విధియు అసాధారణమైన,
విస్మ యరస=ఆశ్చర్యరసమునకు, ఆధారమైన, మనోవీథిగలవాఁడు. (అత్యాశ్చర్యయుక్తుఁ
డైనవాఁ డనుట.) జాత . .. తంబును జాతరూపబం గారుయొక్క, విభ్రమ = విలాసము
చేత, విభ్రాజితంబును = ప్ర కాశించునది, జగ... తంబును జగన్నుతమైన, ఆలోకలక్ష్మీ=
దృక్సంపద చేత, విరాజితంబును, జనజనంబును - జనపాలతనయ = రాజకుమారుల
యొక్క, ఉపలాలనకు, భోజనంబును = యోగ్యమును, జలజ... జనంబును జలజభవ =
బ్రహ్మకు, విచిత్ర = ఆశ్చర్యమైన, గతి తీరుగల, నిర్మాణ=సృష్టించుటయందలి, చాతురీ=
నేర్పు చేత సముత్తేజనంబును = ప్రకాశించునదియును, (బ్రహ్మతనచే సృజింపఁబడకయే
యెప్పారు దాని సౌందర్యమున కాశ్చర్యపడునట్లు ప్రకాశించునది యనుట.) ఆగు,
ఆతిర్యగ్వతంసంబుక్=ఆమృగమును, గిట్టి పట్టి సమకట్టుటయును = పట్టుకొనఁ బ్రయ
త్నింపఁగా ననుట.
నల. అమ్మహా...పదవిక్ = ఆమహారాజైన భీమునియొక్క, తనయ=కొమరిత
యగుదమయంతియొక్క, పదవిక్ =స్థానమును, కది సెక్= ప్రవేశించెను. అయ్య...సతీ
యు అ_అత్యంతము, సత్యమైన, వైభవమున, వాసవసతియు=శచీదేవియు, శచీదేవియొ
క్క వైభవమువంటి వైభవముగల యాదమయంతి యనుట.) జగ... తంబును జగన్నుత
మైన,ఆలోకలక్ష్మీ= తేజోలక్ష్మి చేత, 'ఆలో కాదర్శనోద్యోతౌ' ఆమ.) విరాజితంబును,
జన . . . జనంబును... జన పాలతనయా= రాజు కుమారికల యొక్క, ఉపలాలనకు, భోజనంబు
ను=యోగ్యంబును, (‘భాజనం యోగ్య పాత్రయోః' విశ్వ), జలజ, జనంబును జలజభ
పునకువిచిత్ర మైన, గతి=గమనముయొక్క, నిర్మాణ చాతురి చేత, సముత్తేజనంబును = ప్రకా
శమానమును, (వాహనమునుగాన గమనము చేత బ్రహ్మకు నాశ్చర్యము కలిగించునది
యనుట.) తిర్యగ్వతంసంబు =హంస ననుట.&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>4sa6gju9jik05dnn4k71zr8pxz7xddc</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/242</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184105</id>
    <revision>
      <id>502027</id>
      <timestamp>2025-06-29T22:42:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'ద్వి తీయా శ్వా స ము. 251 చ. కలయఁగ నిచ్చు నిచ్చి వెడగబ్బున గొబ్బున దాఁటు దాఁట్ య వ్వలఁ బొడకట్టుఁ గట్టి వలవంతలఁ జెంతల నిల్చు నిల్చి యా సల వెడ రేఁచు రేఁచి పలుజాడల నీడల వ్రాలు వ్రాల...'</comment>
      <origin>502027</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4139" sha1="ebppnxiz68e9kbhqpf2tylak2uaot3u" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;ద్వి
తీయా
శ్వా
స ము.
251
చ. కలయఁగ నిచ్చు నిచ్చి వెడగబ్బున గొబ్బున దాఁటు దాఁట్ య
వ్వలఁ బొడకట్టుఁ గట్టి వలవంతలఁ జెంతల నిల్చు నిల్చి యా
సల వెడ రేఁచు రేఁచి పలుజాడల నీడల వ్రాలు వ్రాలి మిం
చుల వెదచల్లుఁ జల్లి తమిచూపులఁ దీవులు వెట్టు బెట్టుగన్.
ములకు సమానము సుగమము.
టీ. రెండర్థములకు
చ. ఎలమి మది స్ధలంచి యలయించి కరంబు లయించి యిట్లు
తలతరపాటలీవకుళ దాడిమ ళిక కాననావనీ
వలయము నేరఁ దెచ్చె నది వంచనఁ దెచ్చు బెఱింగి యాసుదృ
_క్తిలకము వెంట వచ్చు నతిదీరహితాళి మరల్చి సన్నలన్.
45
46
టీ. హరి. శీతల . . . వలయము,... కౌశిక కాననావనీవలయము= విశ్వామిత్రాశ్ర మ
ప్రదేశము. ఆసుదృక్తిలకము= ఆసుజ్ఞాన శ్రేష్ఠుఁడగుహరిశ్చంద్రుఁడు, ఆతి... తాళి-ఆ
తిధీర = మిగుల ధైర్యవంతులైన, హితులయొక్క, ఆళిక్= సమూహమును, అది = ఆమా
యామృగము.
=
నల. శీతల... వలయము_శీతలకర మిక్కిలిచల్లనైన, పాటలీ = కలిగొ
వలయము_శీతలకర=మిక్కిలిచల్లనైన, = కలిగొట్టు చెట్లను,
(‘పాటలికి పాటలా మోఘా' అమ.) వకుళ =ఆపొగడ చెట్లును, (‘అథ కేస రే, వకుళో'
అమ.) దాడిమములును, కౌశిక = గుగ్గులు చెట్లును గల, (కౌశికో గుగ్గులుః పురః' ఆమ.)
కాన నావనీ వలయము=అరణ్యభూమండలము, ఆసుదృక్తిలక ము=ఆ స్త్రీ రత్నము (అనఁగా
దమయంతి), ఆతిథీరహితాళి అతి + ధీరహిల్=మిక్కిలి తెలివి లేని, ఆళిక్ = చెలికత్తి
యును, అది=ఆయంచ.
తే. కినిసి పాణినాళికంబు సొనుపుటయును
నంతలోఁ బడ కదియు మోహ ప్రకటన
మాని త న్ననిచినయతిమానతుంగ
తరు నెనసి తోన గ్రహణగోచరతఁ దొఱఁగె.
47
టీ. హరి. పాణినాళీకంబుక్ - పాణి = పాణియందలి, నాళీకంబున్ = బాణమును,
(‘నాళీకంత్వబ్లేక్లీబంశ రేపుమాన్' నానా. అంతలోక్ పడక, అదియు ఆమృగమును,
మోహ ప్రకటన=మూర్ఛాప్రకటనమును, మాని=వదలి, తన్ను, అనిచిన పంపిన, యతి=
ఋషియగు మానతుంగ తరు-మాన= అభిమానము చేత, తుంగతరు =మహోన్నతుఁ డగు
విశ్వామిత్రుని, ఎనసి=చేరి, గ్రహణగోచరత - గ్ర హణ=దృష్టి గ్రహణమునకు, గోచరత=
గోచరించుట, తొఱఁగె (కానరాకపోయె ననుట.)
గ్ర&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>ebppnxiz68e9kbhqpf2tylak2uaot3u</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/243</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184106</id>
    <revision>
      <id>502028</id>
      <timestamp>2025-06-29T22:43:10Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '252 హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము లోఁగాక, అది నల. పాణినాళీకంబు=హ సకమలమును, అంత, లోఁబడక = య=ఆహంసయు, మోహ. మానితజ్-మోహ= మోహముయొక్క, ప్రకటన = ప్రక టించుటయందు, మానితక్=చితౌన్నత్యము గలదగుట చే...'</comment>
      <origin>502028</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4144" sha1="h8bpzg25czdgndfiat25ykibkrxm2w2" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;252
హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము
లోఁగాక, అది
నల. పాణినాళీకంబు=హ సకమలమును, అంత, లోఁబడక =
య=ఆహంసయు, మోహ. మానితజ్-మోహ= మోహముయొక్క, ప్రకటన = ప్రక
టించుటయందు, మానితక్=చితౌన్నత్యము గలదగుట చేత, ('మాన శ్చిత్తసమున్న తిః'
ఆమ.) (దమయంతి కాసఁ బుట్టించునదియై యనుట.) నని... తరుణ్ ననిచిన = పూఁచిన,
అతిమాన = ఉన్నత మైన, తుంగ తరు పొన్న చెట్టును, ('పున్నా గే పురుషస్తుంగః'
ఆమ.) ఎనసి=ఎక్కి, గ్రహణగోచరతక్- గ్రహణ=పట్టుకొనుటకు, గోచరత గోచ
రమాట, తొఱఁ గెను.
'సీ, అవనీపతివర ప్రి యాత్మ జసంసక్తి
నాచిత్ర వర్ణ తిర్యక్స్ట్రా కాండ
ము నఖండగతులు నట్లనుసరించుచు వచ్చి
యలసి చల్లనియొక నెలవుఁ జేరి
యచటఁ గౌశిక కాననా గ్ర్యమహావని
యనిభృత ఫలదళ హారకృద్ద్వి
జాతిసుస్వరవాక్య చాతురి విని యుల్కి
చనకు మచ్చటి కంచుఁ జాటుగురుని
తే. దేశకథనాళిఁ గడచె నెంతేని యాత్మ
వెరవు దక్కి విశ్వామిత్ర విహృతి కాన
నాంతసారంగళాబసంహతికిఁ దగులు
వడితి నడియాస నని కడు నడలుచుండె.
=
=
48
య = కడుఁ బ్రియు
టీ. హరి. అవనీపతి=హరిశ్చంద్రుఁడు, వరసక్తి-వర్మ ప్రియ
రా లగుచం ద్రమతియొక్కయు, ఆత్మ జ= కుమారుఁ డగులోహితునియొక్కయు, సంస
క్లిక్ = = సంగతిచేత, (చంద్రమతీ లోహితులతోననుట.) అచిత్రవర్ణ తిర్యక కాండ
ముద్=ఆ+చిత్ర వర్ణములు గల మృగ శ్రేష్ఠమును, కాళిక ... వని_కాశిక=విశ్వామిత్రుని'
యొక్క, కాసన=వనముయొక్క, అగ్ర్యమహావని= శ్రేష్ఠమైన యాశ్రమభూమి, అని,
భృత . . . చాతురి_భృత=భరింపఁబడిన, (నియతమై యనుట.) ఫలదళాహార=ఫలములను
దళములను తెచ్చుటను, కృత్= చేయుచున్న, ద్విజ = బ్రాహ్మణునియొక్క, అతిసుస్వర
వాక్యచాతురి చేత, నిని, (విశ్వామిత్రునికి ఫలములను పత్రములను నియతముగఁ దెచ్చెడు
బ్రాహ్మణునివలన విని యనుట.) ఉల్కి=భయమునొంది,ఇటనుండి హరిశ్చంద్ర వాక్యము.
గురు . . . నాళిక్ ఎగురు=గురువైన వసిష్ఠునియొక్క, నిదేశకథన = ఉపదేశ వాక్యముల
యొక్క, ఆళిక్ = సమూహమును, ఆత్మ, కడచెను. గురువాక్యోల్ల
గురువాక్యోల్లంఘనముఁ జేసె&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>h8bpzg25czdgndfiat25ykibkrxm2w2</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/244</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184107</id>
    <revision>
      <id>502029</id>
      <timestamp>2025-06-29T22:43:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'ద్వి తీయా శ్వా స ము. 253 ననుట.) విశ్వా... కాననాంత విశ్వామిత్రునియొక్క విహారవనాంతరమందలి, సారంగ = లేడిపిల్ల యొక్క, ('భృంగే కురంగే మాతంగే సారంగ శ్శబళేత్రిషు' నానా.) సంహతికి సంహారమునక...'</comment>
      <origin>502029</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4657" sha1="mb250dh6ppvdinu36mijru6bab0s64g" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;ద్వి
తీయా శ్వా స ము.
253
ననుట.) విశ్వా... కాననాంత విశ్వామిత్రునియొక్క విహారవనాంతరమందలి, సారంగ
= లేడిపిల్ల యొక్క, ('భృంగే కురంగే మాతంగే సారంగ శ్శబళేత్రిషు' నానా.)
సంహతికి సంహారమునకు.
*
నల. అవ. . .త జ-అవనీపతివర= రాజ శ్రేష్ఠుఁడగు భీముని యొక్క, ప్రియాత్మ జ
= ప్రియపుత్రి యగు దమయంతి, ఆచిత్ర వర్ణ తిర్యకకాండముక్=హంసను, కౌశిక...
వని-కౌశిక కానన=నందన వనము తీరున, అగ్ర్య = శ్రేష్ఠమైన, మహావనిజవనసంబంధ మైన,
అనిభృత . . . చాతురి_అనిభృత నిశ్చలములుగాని పై విజృంభించిన వై యనుట), ఫలద
ళాహారమును, కృత్ = చేయుచున్న, ద్విజ = శుకాది పక్షులయొక్క, ('దంతవి ప్రాండ
జాద్విజాః' ఆమ.) అతిసుస్వర వాక్యచాతురి౯ = మిగుల మధురమైన వాక్యముల చమ
త్కారము, ఉల్కి=భయమునొంది, (ఇటనుండి దమయంతియను మాట.) గురు...నా
ళి_గురు=అధికమైన, నిదేశకథన= ఆజ్ఞాకథనముగల ('నిదేశ శ్శాసనం చ సః' ఆమ.)
ఆళిజ్=చెలిక త్తెను,ఆత్మి=హృదయము, కడచెను. (చెలికత్తియ మాట వినక వచ్చితినను
ట.)విశ్వా . . . సంహతికి=విశ్వ= సమస్తము, అమిత్ర=శత్రువులైన, విహృతికాన నాంత
అరణ్యమందలి సంచారముగల, సారంగ = కొదమ తుమ్మెదలయొక్క, సంహతికి౯ =
సంఘమునకు, తగులుపడితిక్ = చిక్కు పడితిని.
=
వ. అప్పు డసమానమానవవచనధర్మ కర్మరత్వంబున.
49
టీ. హరి. అస...త్వంబున. ఆసమాన అసమానమైన, మానవ = మనుసంబంధ
మైన, వచనధర్మమునందలి కర్మఠత్వంబున. (మనునీతి మార్గమున ననుట.)
... త్వంబున=సమానరహితమైన, మానవ... వచన=మనుష్యాలాపమం
దలి, ధర్మకర్మఠత్వంబున స్వభావాసక్తిచేత, (“ధర్మః పుణ్యే యమే న్యాయే స్వభా
వాచారయోః క్రతౌ, ఉపమాయా మహింసాయాం చాపేచోపనిషద్యతే.” నానా.)
చ. చపలత మాన్పి యి ట్లనుఁ బొసంగఁ బతంగకుల ప్రధాన మో
నృపజ! యధీర! యేమిటికి నీ విటుఁ ద్రిమ్మరఁగా నతి ప్రకా
శపదవినున్న గాధిపతిసంతతిలో వగనించు నీకు నే
నెపమునఁ జిక్కఁ బట్టుకొను నీతలపోఁతలు మాను మెంతయున్.
టీక. హరి, పతంగకులప్రధానము = సూర్య వంశపుమంత్రి, (సత్యకీర్తియనుట.)
(“పతంగశ్శాలి ఖేదేఒర్కే బిడాలేశలభే ఖగే... ప్రధానం పరమాత్మ్యాది ర్మంత్రీప్ర
కృతిరుత్తమః” నానా.) ఓనృప ! జయధీర! ఇవి సంబోధనలు. అతి
అతి ప్రకాశ పదవి
=
జ్ఞానమార్గ ముచేత, ఉన్న ఉండెడు, గాధిపతిసంతతి విశ్వామిత్రుఁడు, నీవిటుఁ
=
ద్రిమ్మ&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>mb250dh6ppvdinu36mijru6bab0s64g</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/245</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184108</id>
    <revision>
      <id>502030</id>
      <timestamp>2025-06-29T22:43:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '254 హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము రఁగా నీవీ తీరునసంచరింపఁగా, లోవఁగ నించు నీకేమిటి కని వెన్క కన్వయము. ఏనెప మున=వీసాకు చేత, చిక్కఁబట్టుకొను=(నిన్ను) జిక్కఁపట్టుకొనును, (కారణ మేమియు ల...'</comment>
      <origin>502030</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3921" sha1="scriqfwk4yt3phopvshdlf7aa55olf3" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;254
హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము
రఁగా నీవీ తీరునసంచరింపఁగా, లోవఁగ నించు నీకేమిటి కని వెన్క కన్వయము. ఏనెప
మున=వీసాకు చేత, చిక్కఁబట్టుకొను=(నిన్ను) జిక్కఁపట్టుకొనును, (కారణ మేమియు
లేదనుట.) నీతరపోఁతలు=నీవిచారములు, మానుము=విడువుము.
కర్త.
నల. పతంగకుల ప్రధానము = పక్షికుల శ్రేష్ఠము (అనఁగా హంసము.) క ర్త
‘నృపజ, అధీర' ఇవి దమయంతీ సంబోధనలు. అధీరలక్షణము: —
తే. &quot;తప్పుగల భ ర్త,మ్రోల సోతాసఫణితిఁ, గేరడము లాడుసతి మధ్యధీర సాశ్రు
వచనపరుష యధీర సబాష్ప కుటిల, హారివచన ధీరాధీర యనఁగఁ జెలఁగు,”
(నరసభూపాలీయము.)
అతి . . . సంతతిలో_ఆతి=అత్యంతము, ప్రకాశపద=సూర్యుని, వినుత్=ఒరయు
చున్న, నగాధిపతి=వృక్ష శ్రేష్ఠములయొక్క సంతతిలో, (ఏమిటికి నీ విటుఁ ద్రిమ్మరఁగా
నని పూర్వమున కన్వయము), వగనించునీకు = వ్యధనొందెడు నీకు, ఏ నెపమునన్ =ఏ.
వ్యాజమునను, చిక్కను, పట్టుకొను సీతలపోఁతలు = పట్టుకొందునను నీయాలోచనలు,
మానుము.
సీ. అలఘుగతి ప్రౌఢీ నాత్మ భూహరిముఖ్యు
లౌ నన విఖ్యాతి నతిశయిల్లి
తపనీయరు చిదివ్య తటినీకమలమూల
వృత్తిచేఁ దేజోభివృద్ధిఁ గాంచి
నానాజగన్మనోజ్ఞానాదివిద్యాధు
రంధరత్వంబునఁ బ్రణుతిఁ జెంది
యశ్రాంతక లుష భావానభిజ్ఞ మహాగ
భీరమానసభూతిఁ బెంపుఁ బూని
తే. తనరువా రమోఘనయశోధన హితో
పటిమ నేమించి నెయ్యంబుఁ బ్రభులయెడ నొ
నర్పుదురు మహి మనలగుణంబు లరసి
కరము ముద మందుదురు చిరగౌరవమున.
==
51
టీక. హరి. ఆలఘుగతిప్రౌఢిక్ = శ్రేష్ఠమైన జ్ఞాన ప్రౌఢి చేత, ('గతిర్మార్గే ధనా
శాయాం జ్ఞానేయా శ్రాభ్యు పాయయోః' విశ్వ.) ఆత్మభూహరిముఖ్యులు = బ్రహ్మేం
ద్రాలు, (హరిర్వాతార్క చంద్రేంద్ర యమోపేంద్ర మరీచిషు' నానా.) తప... వృత్తి
చేజ్_తపనీయ = సూర్యసంబంధమైన (ఇట తపనశబ్దమునకంటె 'వా నామధేయస్య
వృద్ధసంజ్ఞా” అని వృద్ధసంజ్ఞ విధించి 'వృద్ధాచః' అని ఛప్రత్యయము విధింపఁగాఁ 'దప .&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>scriqfwk4yt3phopvshdlf7aa55olf3</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/246</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184109</id>
    <revision>
      <id>502031</id>
      <timestamp>2025-06-29T22:44:08Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'ద్వి తీయా శ్వా స స ము. 255 నీయ' యనిరూపము.) రుచికిరణములును, దివ్య= వాయువును, ('దివ్' శబ్దముకంటె 'ద్యుప్రాగ పొగుదష్ప్రతీచోయత్' అనుసూత్రముచే భావార్థ మున యత్ప్రశ్యయము వ విధింపఁగా 'దివ...'</comment>
      <origin>502031</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4664" sha1="8lr8q18yehfb3mogl1cs6e6er1gfjg8" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;ద్వి
తీయా
శ్వా స
స ము.
255
నీయ' యనిరూపము.) రుచికిరణములును, దివ్య= వాయువును, ('దివ్' శబ్దముకంటె
'ద్యుప్రాగ పొగుదష్ప్రతీచోయత్' అనుసూత్రముచే భావార్థ మున యత్ప్రశ్యయము
వ
విధింపఁగా 'దివ్య' అనురూపము. ఇటఁ బ్రకరణవశమున వాయువాచకము. &quot;ఆకాశా
ద్వాయుః” అని శ్రుతి.) తటినీకమల = నదీజలమును, మూల కందమూలములును, వీని
యొక్క, వృత్తిచే=జీవనము చేత, మునులకు సూర్యకిరణము లాహార మనుటకు మను
చరిత్ర వ
మున
మ
ఉ. ఓసిదురాత్మురాల ! గృహ మొల్లక సర్వసుఖంబులు న్ని రా
యాసమునం దొఱంగి మిహిరాంశుమరుచ్ఛద నీరనీరస
గ్రాసమె దేహధారకము'గా గుహల స్ధప మాచరించు మ
విసరణిం జరించి నగ నేమిఫలం బొనఁ గూడెఁ జెప్పుమా.”
***
..ధరత్వంబునక్ - నానా=అనేకములైన, జన్మనోజ్ఞ = జగన్మనోహరములై న,
అనాదివిద్యా = వేదవిద్యలయొక్క, ధురంధరత్వంబునన్ = భారవాహిత్వము చేత,
అశ్రాంత ...భూతిక్ - ఆ శ్రాంత = ఎల్లపుడును, కలుషభావమును, అనభిజ్ఞ = ఎఱుంగని,
మహాగభీర=అత్యంతగభీరమైన, మానసభూతిక్ = మనస్సంపద చేత, తనరు= ఒప్పువారు
(మును లనుట.) అమోఘయశోధన! రాజునకు సంబోధనము. హితో క్లిపటిమ నే=హిత
వచన పాటవము చేత నే, ఒనర్పుదురు = చేయుదురు. మహిజ్, మనలగుణంబులు=మన
యొక్క గుణములు, అరసి, కరము=మిక్కిలి, ముదమందుదురు.
=
9
నల. ఆలముగ తీప్రౌఢీకొ^= శ్రేష్ఠమైన గమన ప్రౌఢిచేత, ఆత్మ... ముఖ్యులు-ఆత్మ
భూ= బ్రహ్మయొక్క, హరిముఖ్యులు=వాహనశ్రేష్ఠములు(ఆనఁగా: హంసలు), ('హరిర్య
మార్కాశ్వాగ్నీందు' నానా.) (ఇట 'క్వచి దమహతో ఒపి డుజ్ స్యాత్' అనునాంధ్ర
శబ్దచింతామణి సూత్రముచేతఁ దిర్యగ్వచకమునకు మాఱుగా హరిముఖ్యులు అని
మహద్వాచక మైనది. ప్రయోగము —
P
తే, “అట్లు పురుషోత్తముం డైనయతనివలన, ముక్తిఁ గాంచినయాద్విజముఖ్యుఁ డెలమి
డెందమునకును వాక్కున కందరాని, యధికతర మైనయానంద మనుభవించె.”
3
(శృం. నైష.)
తప...వృత్తిచేజ్_తపనీయరు చి= బంగారువన్నెగల, దివ్యతటినీకమల మందాకినీకమల
ములయొక్క, మూల= వేళ్ల యొక్క (తూఁడులయొక్క యనుట), వృత్తిచే జీవనము చేత,
నానా . . .ధరిత్వంబునక్-నానాజగత్ = నానా ప్ర పంచములయొక్క, మనఃజమనస్సు
లను, జ్ఞాన= : తెలియుట, ఆది= మొదలగు, విద్యలయొక్క, ధురంధరత్వము చేత, మాన
సభూతిక్=మానస సరోవరముయొక్క, భూతిక్= పుట్టువు చేత, తనరువారము, ఓమన
=&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>8lr8q18yehfb3mogl1cs6e6er1gfjg8</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/247</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184110</id>
    <revision>
      <id>502032</id>
      <timestamp>2025-06-29T22:44:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '256 హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము యశోధన-ఇది దమయంతీ సంబోధనము. హితోక్తిపటిమక్, ఏక్ = నేను, మించి, యొనర్పుదు. ఊరు... గుణంబులు ఉరుమహిమ = గొప్పమాహాత్మ్యముగల, నలగుణం బులు=నలుని యొక్క, అరసి, మ...'</comment>
      <origin>502032</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4183" sha1="j9dykatmng4lptsz336xacxecww60on" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;256
హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము
యశోధన-ఇది దమయంతీ సంబోధనము. హితోక్తిపటిమక్, ఏక్ = నేను, మించి,
యొనర్పుదు. ఊరు... గుణంబులు ఉరుమహిమ = గొప్పమాహాత్మ్యముగల, నలగుణం
బులు=నలుని యొక్క, అరసి, ముదమందుదురు, రుచిర గౌరవమున = గుణములయందలి
గౌరవము చేత ననుట.
తే. కానఁ బ్రథితాత్మభూకరణానుసృష్టి
లీలఁ దగునమ్మహాత్తుని కేల సుగుణ
గరిమఁ గాంచునీకలయికఁ గలుగఁ జేయు
చింత దవ్వు వచ్చితి శుభస్థితి భజింపు.
=
52
టీ. హరి. కాన= కాఁబట్టి, ప్రలీలక్ - ప్రథిత - ప్రసిద్ధమైన, ఆత్మభూకర
ణ= బ్రహ్మసృష్టియొక్క, అనుసృష్టిలీల = ప్రతిసృష్టిలీల చేత, నీకు, అలయిక =
శ్రీ మ
మును, కలుగఁజేయుచింత, అమ్మహాత్ముని కేల యని యన్వయము. దవ్వు - దూరము,
వచ్చితి=వచ్చినాఁడవు.
నల. కాన=ఆటుగావున, ఆత్మ... లీల - ఆత్మభూకరణ = మన్మథశరీరము
యొక్క,('కరణం సాధకతమ క్షేత్ర గా త్రేంద్రియేష్వపి' ఆను.) అనుసృష్టిలీలక్=ఆను
గతసృష్టియొక్క లీలచేత, (మన్మథునిఁబోలినవాఁ డనుట.) అమ్మహాత్ముని కేల= అమ్మహా
తుని నలునియొక్క యనుట. కేలక్ = చేతియందు, నీకలయిక =నీసంపర్కము, (నలు
నకు హస్తగతముగా ననుట.) కలుగఁజేయు, చింత = తలంపుచే.
=
చ అన విని డెంద మూరడిల నయ్యెడ నించుకసేపు కన్ను మో
డ్పునెఱపి తాఁ గలం గని యపూర్వతరస్థితిఁ దత్ప్రసంగముల్
మనమున సంస్మరించుచు సమగ్రము లై పులక ప్రకంపముల్
దనరఁగ నిట్లు పల్కు వసుధాపతిజాతమహాద్భుతంబుగన్.
53
టీ. హరి కన్ను మోడ్పు నెఱపి=నిద్రించి, తాజ్= తాను, కలక్ ఇస్వప్నమును,
కని= కాంచి, తత్ప్రసంగముల్ = ఆస్వప్న వృత్తాంతములు, వసుధాపతి హరిశ్చంద్రుఁడు,
జాతమహాద్భుతంబుగ=అత్యాశ్చర్యమునొందిన వాఁడై యనుట.
నల. కనుమోడ్పు నెఱపి=సంతోష పారవశ్యమునఁ గన్నులర మొగిచి, కలంగని=
కలఁతనొందని, అపూర్వతరమైన, స్థితిచేత, తత్ప్రసంగముల్ = ఆనలునిగుఱించిన ప్రసం
'గములు, వసుధాపతిజాత = రాజపుత్రి (యనగా దమయంతి).
చ. జనవినుత ప్రభాకలిత చంద్రమతీ! తలఁబట్టి మోహముల్
పెనఁగొనఁ జేసి పాదహతి బెట్టు మెయిన్ ద్విజరాజు రేసి కై&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>j9dykatmng4lptsz336xacxecww60on</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/248</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184111</id>
    <revision>
      <id>502033</id>
      <timestamp>2025-06-29T22:45:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'ద్వి తీయా యా శ్వాస ము. - 257 కొన నిఖిలక్షమాభరము క్రూరవిషాదపయోధిఁ గ్రుంకఁ గం టిని గలయంగ నామనము నెవ్వఁగఁ బాయఁగఁ జేయు మీవనన్. టీ. హరి. జనవినుత ప్రభాకలిత! చంద్రమతీ ! సంబోధనలు. తలఁబట్...'</comment>
      <origin>502033</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4658" sha1="sk4xtaotnj5r4zfz4ufiq5he309q0jm" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;ద్వి తీయా
యా శ్వాస ము.
-
257
కొన నిఖిలక్షమాభరము క్రూరవిషాదపయోధిఁ గ్రుంకఁ గం
టిని గలయంగ నామనము నెవ్వఁగఁ బాయఁగఁ జేయు మీవనన్.
టీ. హరి. జనవినుత ప్రభాకలిత! చంద్రమతీ ! సంబోధనలు. తలఁబట్టి=తలను
పట్టుకొని, పాద... మెయిక్ పాదాహృతిక్ = కాలితన్ను యొక్క, బెట్టు మెయిన్ =
తీవ్రత చేత, మోహముల్
మూర్ఛలు, పెనఁగొనఁ జేసి యని యన్వయము. ద్విజ
రాజు=బ్రాహ్మణశ్రేష్ఠుఁడు, నిఖలక్షమాభరముక్= సమస్తరాజ్యభారమును, కైకొనజ్ =
తీసికొనఁగా, క్రూరవిషాదపయోధిక్, మనము = మనమంచఱము, క్రుంక =మునిఁగి
నట్లుగా, కలను, కంటిని. అంగనా! ఇదియు చంద్రమతికి సంబుద్ధి.
=
నల. జన...మతీ_జనుల చేత, వినుత=పొగడఁ దగిన, ప్రభా=కాంతితో, కలిత=
చేయఁబడిన, (కలిః కామధేనుకి) చంద్రుఁడను, మతీ బుద్ధిగలదానా! (చంద్రునియొక్క,
కాంతివంటి కాంతిగలదానా!) హంసకు సంబుద్ధి. తలఁబట్టియితల కెక్కి, మోహములు,
పెనఁగొనియుండుట చేత, ద్విజరాజు= చంద్రుఁడు, రేసి=విజృంభించి, పాద . . . మెయిజ్ -
పొదహతిక్=కిరణముల చే నైన తాడనము యొక్క బెట్టు మెయిజ్ ఇతీ వ్రత చేత, వెన్నె
లల వేఁడిమిచేత ననుట) నిఖిలమైన, క్షమాభరము = తాల్మిని ('క్షితిషాంత్యోః క్ష
మా' అమ.) కైకొన౯ = తీసికొనఁగా, ధైర్యమును పోఁగొట్టఁగా ననుట. క్రూ క్రూరవిషాదప
యోధిక్ = భయంకరమైన దుఃఖసముద్రమునందు, కలయంగన్ = లెస్సఁగా, క్రుంకఁ
గంటిని=మునిఁగితిని, నామనము నెవ్వఁగక్ = నామనస్సు నందలి చింతను.
'క. లలిత గుణశాలి నలభూ
=
తలవల్లభు బిగియఁ బొదివి తరలనియాత్మ
దలకొనుతద్ధతి యేర్పడఁ
బలికె౯ గలహంసగమన బంధుర మైత్రిన్.
=
=
క్ష
55
టీ. హరి. కలహంసగమన=చంద్రమతి, కర్త. లలిత గుణశాలిక్=మనోజ్ఞము లైన
ములైన
గుణములుగల వానిని, అలభూతల వల్ల భుక్=ఆహరిశ్చంద్రుని, తరలనియాత్మ = = చలిం
పనిహృదయముతోడ, బిగియఁబొదివి = కౌఁగిలించి, (ధైర్యవతియైయనుట) తలకొను
తద్ధతి_తలకొను=స్ఫురించుచున్న, తద్ధతి ఆస్వప్న గోచరుఁడైన బ్రాహ్మణుని వైఖరి, ఏర్ప
డక్ = తెలియునట్లు, పలికెను కలను తేటపఱచె ననుట).
నల. లలిత గుణశాలియగు, నలభూతలవల్ల భుక్= నలమహారాజును, బిగియక్,
పొదివి=పొదవుకొని, తరలనియాత్మ చేత తలకొనుతద్గతిక్=ఒప్పెడు నాదమయంతిరీతి,
ఏర్పడ = విశదపడఁగా, (దమయంతిహృదయము నలునియందు గట్టిగా నిలుచుట
33&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>sk4xtaotnj5r4zfz4ufiq5he309q0jm</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/249</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184112</id>
    <revision>
      <id>502034</id>
      <timestamp>2025-06-29T22:45:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '258 హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము తనకుఁ దేటపడఁగాననుట.) గమనబంధురమైత్రిక్ -గమన= నలునిఁ గూర్చిపోవుటయందు, బంధురమైన, మైత్రితో, కలహంస = రాయంచ. కర్త. పలికె నని యన్వయము. కలహంసయనుటకుఁ బ్రయోగ...'</comment>
      <origin>502034</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3847" sha1="20tb9qmt41tizdjk3sddua9rud8qvr0" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;258
హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము
తనకుఁ దేటపడఁగాననుట.) గమనబంధురమైత్రిక్ -గమన= నలునిఁ గూర్చిపోవుటయందు,
బంధురమైన, మైత్రితో, కలహంస = రాయంచ. కర్త. పలికె నని యన్వయము.
కలహంసయనుటకుఁ బ్రయోగము. —
-
క. “దమయంతికి నలునకు సం, గమ కారణదూత యెనకలహంస మనో
P
జ్ఞ మనుష్యవాక్యముల నా, దమయంతికి హర్ష మెసఁగ తా ని ట్లనియెన్.”
సీ. నీసురూపౌదార్య వాసన దేవ తా
తే.
-
రామాభి రామతా ప్రహసనంబు
నీసల్ల పనలక్ష్మి నిత్య నాళీక క
ళావరగౌరవాలంబనంబు
నీఋజు క్ర మమఖండిత రాజహంసాతి
ధీర
ప్ర చారితా దేశికంబు
నీవిశ్వనుతనయ నావధి శ్రీ సుమ
నోమార్గణమరుద్దవీమతల్లి
నీ కేల యులుకు థా త్రీంద్రమణికిఁ
దెలియఁ జెప్పెద నిపుడ నీకలయవస్థ
కాంత! శుభకరపీడనాత్యంత చింత
నై నయావంత యావంతయేని వలదు.
(భార. ఆర.)
56
టీక, హరీ, (ఓకాంత! శుభకర! ఇవి హరిశ్చంద్రునికి సంబుద్ధులు.) నీసురూ...
సన – నీ = నీయొక్క, సురూపణమనోజ్ఞమైన, ('ప్రాప్తరూపసురూపాభిరూపాబుధమనో
'జ్ఞయోక' అని య.) ఔదార్యవాసన = దాతృత్వవాసన, దేవ... హసనంబు. దేవతా+
ఆ రామ=నంది వనముయొక్క (కల్పవృక్ష పరిపూరిత మైనవన మనుట.) అభిరామ తౌమ
నోజ్ఞతను, ప్రహసనంబు=హసించునది. ఈవియందుఁ గల్పవృక్షములను మించినవాఁడను
ట.)నీస . . . లక్ష్మీ-నీ=నీయొక్క, సల్ల పనలక్ష్మీ = వాక్యసంపద, నిత్య . . . నంబు నిత్య=స్థిర మైన,
నాళీక క ళా =సత్యకళయొక్క (అళీక మనృతం భవతీతి నాళీకమ్' సత్యమనుట), ('అలీ
కంత్వప్రి యేఒవృతే' అని య.) వరగౌరవమునకు ఆలంబనంబు, నీఋజు గ్రమము=నీ
చక్కనినడవడిక, ('ఋజావజిహ్నా ప్ర గుణా' అని య.) అఖం...కంబు_ఆఖండిత మైన,
రాజహంస = రాజ శ్రేష్ఠులయొక్క, అతిథిరమైన, ప్రచారిత=నడవడికను, ఆ దేశికంబు =
నిర్దేశించంది. నీవిశ్వ... శ్రీ నీయొక్క, విశ్వమతమైన, నయ నీతిచేత, నావధి=నిరవ
థికమైన, శ్రీ జసంపద, న్యాయార్జితసంపదయనుట, సుమ.. తల్లి సుమనః = పండితుల
శ్రీ=సంపద,
.&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>20tb9qmt41tizdjk3sddua9rud8qvr0</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/250</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184113</id>
    <revision>
      <id>502035</id>
      <timestamp>2025-06-29T22:46:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'ద్వి తీ యా శ్వా స ము. 259 కును,మార్గ ణ=యాచకులకును, ('మార్గణో యాచకేశరే' అని య.) మరుద్దవీమతల్లి= కామధేనువు; (ఇట 'మరుద్దో' శబ్దమునకు 'గోరతద్ధితలుకి' అను సూత్రములచే 'టచ్' ప్ర త్యయములను, ‘జ...'</comment>
      <origin>502035</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4647" sha1="1p7a12mipgyfsmemk83i0u4k45gti4h" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;ద్వి తీ యా శ్వా స ము.
259
కును,మార్గ ణ=యాచకులకును, ('మార్గణో యాచకేశరే' అని య.) మరుద్దవీమతల్లి=
కామధేనువు; (ఇట 'మరుద్దో' శబ్దమునకు 'గోరతద్ధితలుకి' అను సూత్రములచే 'టచ్' ప్ర
త్యయములను, ‘జీప్’ను విధింపఁగా ‘మరుద్దవీ' యను రూపమువచ్చినది.) ధాతీంద్ర మ
ణికి౯&quot; = భూలోక చింతామణికి, నీకు ఉలుకు, ఏల యని యన్వయము. ఇక్కడ నీకల
యవస్థనః =నీస్వప్నావస్థను, తెలియఁజెప్పెదను; పీడనాత్యంత చింతజ్=దుస్స్వప్న పీడ
వలని అధిక చింత చేత, ఐనట్టి, ఆవంత = ఆ భేదము, ఆవంతయేని= లేశమాత్రమును వల
దని యన్వయము.
నల. నీను . . . వాసన-నీయొక్క, సురూపౌదార్య =సౌందర్యాతిశయముయొక్క,
వాసన=సంస్కారము, దేవ... ప్రహసనంబు దేవతా రామ=దివ్య స్త్రీ లయొక్క, అభిరా
మతా=ఒప్పిదమును, ప్రహసంబునవ్వునది. (తిరస్కరించునది యనుట.) నీస...
.. లక్ష్మీ
నీయొక్క, సత్ = లెస్సైన, లవనలక్ష్మి =ము ఖసంపద, (‘ఆననం లపనం ముఖమ్' అని య.)
నిత్య...నంబు-నిత్యమైన, నాళీక=కమలముయొక్క యు, కళావర= చంద్రునియొక్క
యు గౌరనమువంటి గౌరవమునకు, ఆలంబనంబు=ఆధారము, నీ... క్రమము=నీయొ
క్క, ఋజుక్ర మము=నోహరమైన నడక, ('శక్త్యాం చరణవిశే పేపరిపాట్యా మపిక్ర
మః' నానా.) అఖం... దేశికంబు- అఖండితమైన, రాజహంసలయొక్క, అతిధీర= గం
భీరమైన, ప్రచారితా=నడకకు, దేశికంబు = గురువును, నీవిశ్వశ్రీ నీయొక్క, విశ్వ
నుత మైన,నయనాధి శ్రీ =నయనాంతలక్ష్మి, (కడగంటి చూపులయొక్క సొబ గనుట.)సు
మనో...మతల్లి_సుమనో+ మార్గణ + మరుత్ = పుష్పములు, బాణములు గా ఁగల దేవుని
యొక్క,అనఁగా మన్మథునియొక్క, గవీ= బాణములందు, మతల్లి = శేష మైనది. ('గౌః
కతా వృషభే చంద్రే వాగ్భూదిగేను షుస్త్రియామ్, ద్యయో స్తురశ్మి దృగ్బాణ స్వర్గవ
క్రాంబులోమసు’ నానా.) ఇట్టి నీకు, ఉలుకు=భయము, ఏల? ధా శ్రీంద్రమణికి రాజ శ్రేష్ఠుఁ
డైననలునకు, నీకలయవస్థక్ = నీకుఁగలిగిన యవస్థను, తెలియక్, చెప్పెదను. శుభ...
చింత - శుభ మైన, కరపీడన = పాణి గ్రహణమందలి, (‘తథా పరిణ యోద్వాహోప
యమాః పాణిపీడనమ్' అని య.) అత్యంతమైన, చింత చింత చేత, ఐనట్టి, ఆవంత
ఆవిచారము, ఆఎంతయేని ఇంచుకయును, వలదు.
తే సమధిక ప్రభా నీకలసద్ద్విజేంద్రుఁ
డతఁ డభంగుర తేజోభ రాపవారి
తారికౌశిక సంజ్ఞుండు చేరి నిన్నుఁ
గైకొను సమస్తసామ్రాజ్య గరిమ ననుచు.
57&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>1p7a12mipgyfsmemk83i0u4k45gti4h</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/251</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184114</id>
    <revision>
      <id>502036</id>
      <timestamp>2025-06-29T22:46:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '260 హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము టీక. హరి. సమధిక ప్ర భా! ఇది హరిశ్చంద్రునికి సంబుద్ధి. నీక లసద్ద్వి జేం ద్రుఁడు= నీస్వప్న మందలి బ్రాహ్మణ శ్రేష్ఠుఁడు, అభంగుర... తారి అభంగురమైన, తేజోతి...'</comment>
      <origin>502036</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4296" sha1="lmfb10ahsuoa4ocsqcw4p7igy5w9rbw" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;260
హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము
టీక. హరి. సమధిక ప్ర భా! ఇది హరిశ్చంద్రునికి సంబుద్ధి. నీక లసద్ద్వి జేం ద్రుఁడు=
నీస్వప్న మందలి బ్రాహ్మణ శ్రేష్ఠుఁడు, అభంగుర... తారి అభంగురమైన, తేజోతిశయము
చేత, అపవారితలైన, అరి=శత్రువులుగలవాఁడు, కౌశిక సంజ్ఞుండు = విశ్వామిత్రుఁడు.
=
నల. సమ...ద్ద్వి జేం ద్రుఁడు_సమధిక మైన, ప్రభానీక = కాంతిపుంజమునందు,
లసత్ = ప్ర కాశించెడు, ద్విజేంద్రుఁడు = చంద్రుఁడు, ఆతఁడు=ఆనలుఁడు, అభంగుర...
సంజ్ఞుఁడు, అభంగుర తేజోభరాపవారితములైన, అరి=శ త్రువుల నెడు, కౌళిక సంజ్ఞుఁడు=
గుడ్లగూబలుగలవాఁడు ('అధికాశికః, గుగ్గు లూలూక నకుల ముని శ శక్రాహితుం
డికాః' నానా)
చ. పలుమఱుఁ దెల్పి తోనె నిజభావము సమ్మతిలంగఁ జేయు నా
నెలఁతుకధీర వాక్యముల నిర్ణయ మాత హృదంతరంబున
నిలుపుచు హంసవంశ మణి నేర్పున నచ్చటు వాసి కాం చెఁ దా
నలసవిధా ప్తి నయ్యెడ ననాహతమానస సంభ్ర మస్థితిన్.
58
టీ. హరి. హంసవంశమణి = సూర్యవంశ శ్రేష్ఠుఁడైన హరిశ్చంద్రుఁడు ('హంస
స్మరే ఖగే విష్ణా యత్ ని శ్లేషభూభుజి, జీవే ఒర్కే = శ్వే శ్వేతవృషే స్యాన్మంత్ర
పరమాత్మనోః' నానా.) అచ్చటువాసి = ఆస్థలముందఱలి, ఆలసవిధాప్తిక్ = ఆలసతం
బొందుటను, కాంచెను. (అలసుఁడై యుండెననుట.) అయ్యెడక్, అనాహతమానస
సంభ్రమస్థితితో నని.
=
నల. పలుమఱుక్, తెల్పి, హంసవంశమణి=హంస, తాజతాను, నలసవిధా ప్తిక్=
నలసమీపప్రాప్తిని, (‘సదేశాభ్యాశ సవిధసమర్యాదస వేశ వత్' అమ.) కాంచెను. అయ్యె
డక్, అనాహతమానససం భ్రమస్థితిక్ అ+నాహత = అడ్డులేని, మనస్సంభ్రమము
యొక్క, స్థితిక్. అని ముందటి పద్యముతో నన్వయము.
P
క. అలతిర్యగన్వయాగ్రణి
వలన నశేషంబుఁ దెలిసి వారక యతి మం
జులగతి వీడ్కొని రాజిలు
బలవ
లవద్రాగానువృత్తి భజియించి వెసన్.
59
విశ్వా
టీ. హరి. అలతిర్యగన్వయా గ్రణివలన = ఆమృగమువలన, యతి =
మిత్రుఁడు, మంజులగ తిక్=మంచి నడవడిని, వీడ్కొని = విడిచి, రాజి... వృత్తిక్-
రాజిల్లుచుండు, బలవద్రాగానువృత్తి= అధికమైన మాత్సర్యానువర్తనమును, ('రాగో
నురాగేమాత్సర్యే' ఆమ.) భజియించి చెంది.&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>lmfb10ahsuoa4ocsqcw4p7igy5w9rbw</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/252</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184115</id>
    <revision>
      <id>502037</id>
      <timestamp>2025-06-29T22:46:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'ద్వి తీయా శ్వాసము. 261 = దమయంతి యందలి యనురాగము . నల. అలతిర్యగన్వయాగ్ర ణివలన = ఆ హంసము చేత, అశేషంబుక్, తెలిసి, అతిమంజులగ తిక్=సత్ప్రమము చేత, వీడ్కొనిజ ఆనిచి, రాజుజనలుఁడు, కర్త. ముం ద...'</comment>
      <origin>502037</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3899" sha1="m1tenq5fonl2sh08kz9w67ajmlba7e8" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;ద్వి
తీయా
శ్వాసము.
261
= దమయంతి యందలి యనురాగము .
నల. అలతిర్యగన్వయాగ్ర ణివలన = ఆ హంసము చేత, అశేషంబుక్, తెలిసి,
అతిమంజులగ తిక్=సత్ప్రమము చేత, వీడ్కొనిజ ఆనిచి, రాజుజనలుఁడు, కర్త. ముం
దఱి పద్యములో నిల్పెనను క్రియతోనన్వయించును. ఇలు = ఇల్లు, బలవద్రాగానువృ
త్తిక్ _బలవత్ =అధిక మైన, రాగాను వృత్తిజ్
చేత, భజియించి = ప్ర వేశించి = ఇల్లుఁ జేరి యనుట.
తే. భావమున సురజ్యేష్ఠసభోజనద్వి
జాద్భుత ప్రద సమయ వాక్యములు నిల్పె
నయమహిమ నపు తన్మహాళయనిపీడ
నప్ర యతనాతి వాంఛితోన్నతి వహించి.
60
టీక. హరి. సుర... వాక్యములు-సురజ్యేష్ఠ = ఇంద్రునియొక్క, సభోజనులైన,
ద్విజులకు, ‘అద్భుత ప్రదములైన, సమయవాక్యములు = ప్రతిజ్ఞావచనములు ('సమయః
కాలసిద్ధాంత ప్రతిజ్ఞాశప థేషు చ' నానా.) నిల్పెనయక్ (నిల్పు+ఎనయక్)=నిల్చి
యుండఁగా, మహిమచేత, ఆపుడు, తన్మ... న్నతిక్ -తత్ = ఆహరిశ్చంద్రునియొక్క,
మహాత్ =అధిక మైన, ఆశయనిపీడన = హృదయపీడనముయొక్క ప్రయతన= ప్రయ
త్నమందలి, అతివాంఛితము యొక్క ఉన్నతిని, వహించి.
నల, భావమున=మనస్సున, సుర... వాక్యములజ్ - సురజ్యేష్ఠ = బ్రహ్మయొక్క,
=
భాజన=ఆనందముగల ('ఆనందసభాజనే' ఆమ.) ద్విజజహంసముయొక్క, అద్భుత
ప్రదములైన, సమయ (సమ్యక్ +ఆయ) = సమ్యకు భావహములైన, ('ఆయ శ్శుభా
వహోవిధిః' అమ.) వాక్యములతో, నిల్పెక్, (మనస్సున నిల్పె ననుట.) ఇటనుండి
దమయంతీ విరహ వర్ణ నము: నయమహిమక్, ఆపుడు=ఆసమయమున తన్మ... యత-
తత్ =ఆనలునియొక్క, శయనిపీడన = పాణి గ్రహణమందు, ('పంచశాఖ శ్శయః పాణిః”
'ఉపయామా! పాణిపీడనమ్' ఆమ.) ప్రయత = నియతయైనది, ('యత్తు బంధనియ
'తా' అమ.) నాతి=దమయంతి, ఇదిక ర్త. వాంఛితోన్న తిని, వహించి,
సీ. సుక రాబ్దమైత్రి విశోభమానము లైన
వదన కాంతులు వింతవగలు దెలుపఁ
తళుకుఁ గేగింటిచూపుల కోపులకుఁ గువ
లయము నలప్రాయ మయితనర్ప
సుకుమార బాహువల్లికలు మృణాళనా
ళమతల్లి కాభ రణములు గాఁగ&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>m1tenq5fonl2sh08kz9w67ajmlba7e8</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/253</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184116</id>
    <revision>
      <id>502038</id>
      <timestamp>2025-06-29T22:46:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '262 హరిశ్చం ద్ర నలోపాఖ్యానము ముక్తాస్త్ర గురుకుచంబులు నిర్మలఝరీప రీతగోత్ర గిరీశరీతి నెనయ తే. నలరు పులకండ మొలుకుచిల్కలపలుకుల కళుకు లసమానభావసంగతి వహించి తనరు మాతంగకుంభసు స...'</comment>
      <origin>502038</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4554" sha1="c4u75pzlrcnzuny6twov8o0s4yyv34c" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;262
హరిశ్చం ద్ర నలోపాఖ్యానము
ముక్తాస్త్ర గురుకుచంబులు నిర్మలఝరీప
రీతగోత్ర గిరీశరీతి నెనయ
తే. నలరు పులకండ మొలుకుచిల్కలపలుకుల
కళుకు లసమానభావసంగతి వహించి
తనరు మాతంగకుంభసు స్తనులు జోడు
దఱియఁ జాల దురాగతత్వమునఁ జేసి.
=
50=
61
టీక. హరి. సు,., మానములు.. సు= లెస్సైన, కర=కిరణములుగల, ఆబ్జ= చంద్రుని
తోడి, మైత్రి = చెలిమి చేత, విశోభమానములు=మిగులఁ బ్ర కాశించునవి. ఐన, వదన కాం
=చెల్
తులు వింత వగలను, తెలుప౯ = తెలియఁ జేయఁగాననియన్వయము. కువలయము=కలువ,
నల ప్రాయము = తృణమువంటిది. ('నల పోటగళే రాజవిశేష కపినాయకే నానా.)
మృణాళ. . . భరణములు - మృణా... మతల్లి కా = శ్రేష్ఠ మైన తామరతూఁడులయొ
క్క,భరణములు=పోషణములు గలవి. (తామరతూఁతుల నతిశయించిన వనుట.) ముక్తా
చంబులు - ముక్తాస్రక్
ముత్యాల హారముల చేత, ఉరు= గొప్పవైన, కుచంబులు, ని
ర్మల...రీతిక్-ని ర్మలములైన, ఝరీ= సెలయేళ్ల చేత, పరీక= చుట్టుకొనఁబడిన, గోత్ర గిరీశ
రీతిజ్=కులపర్వత శ్రేష్ఠముల తీరును, పులకండము + బలుకు = చక్కెరమెక్కెడు, చి
ల్కపల్కులకళుకు (చిల్క పల్కుల + కళుకు) = శుక వాక్యాతిశయమును, లస...సంగ
తిక్_లసమానమగు=ఒప్పుచుండెడు, భావ = శృంగార శేష్టల యొక్క, సం+గతిక్=
సమ్యగ్ధతిచే, నహించి,తన రెఁడు, మాతంగకుంభసు స్తనులక్ = చండాల స్త్రీలను, 'మాతం
సౌకరిచండాలౌ' నానా.) జోడు దఱియక్ జోడుకూడి యుండునట్లు, దురాగ
తత్వముక్=దుష్టత్వము చేత, చేసి=సృజించి.
=
నల. సు...మానములు-సు=లెస్సైన, కరాబ్జ=హస్తకమలముతో, మైత్రి =స్నేహ
ముచేత, విశోభమానములు, ఐన, వదనకాంతులు, వింతవగలు = వింతలైన విచారములను
తెలుపఁగా, (చింతాక్రాంతయై చెక్కిటఁ జేయిఁ జేర్చికొని యున్నదనుట.) కువలయము
=భూమండలము, నల ప్రాయము = నలమహారాజస్వరూపము, మృణా .. భరణములు-
మృణాళ...తల్లివలె, ఆభరణములు ఆభరణములుగాఁ గలవి (శైత్యము కొఱకు తామర
తూఁడు దండలను ధరించిన దనుట), ముక్తా... కుచంబులు-ముక్త = (కనులనుండి విడు
=
వఁబడి) జాఱుచున్న, ఆస్ర కన్నీళ్లుగల (‘రోదనం చాస్ర మశ్రు చ' ఆమ ) గురుకు
చంబులు, పుల... కలుకుల - పులకండ మొలుకు, చిల్క లయొక్క, పలుకులవంటి పలుకు
లాంగలక అంకులజ్= స్త్రీలను, సమాన భావసంగ తీసి - సమాన భావ =
- సాదృశ్యభావముయొ&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>c4u75pzlrcnzuny6twov8o0s4yyv34c</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/254</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184117</id>
    <revision>
      <id>502039</id>
      <timestamp>2025-06-29T22:47:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'ద్వి తీయా శ్వా స ము. 263 - క్క, సంగతిని, వహించి, తనరు = ఒప్పునట్టి, మాతంగకుంభ... స్తనుల మాతంగ కుంభ = గజకుంభముల తీరున, సుజబాగైన, స్తనులక్ = చన్నులు గలవారిని (కలుకులకు విశేషణము), జోశుద్ధఱ...'</comment>
      <origin>502039</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4116" sha1="jcp9rswx0eqqosr8qghqm6xfr7zxv8d" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;ద్వి తీయా
శ్వా
స ము.
263
-
క్క, సంగతిని, వహించి, తనరు = ఒప్పునట్టి, మాతంగకుంభ... స్తనుల మాతంగ
కుంభ = గజకుంభముల తీరున, సుజబాగైన, స్తనులక్ = చన్నులు గలవారిని (కలుకులకు
విశేషణము), జోశుద్ధఱియఁజాలదు = జోడుగూడ వెఱచును, రాగతత్వమునఁ జేసి=
నలునియందలి యనురాగస్థితి చేత, విరహిణిగానఁ జిలుకపలుకులవంటి పలుకులు గల తన
చెలులతో జోడుగూడియుండ వెఱచు నని యన్వయము.
తే. వెలయ: గమలోద్భవునినారి వేఁడి నీల
కంఠసతి వేఁడియు ననూనగానలాస్య
=
మాధురీవిభ్రమంబులు మట్టుపఱుప
నొనరి రతి 'వలితాత్తజాత్యుచ్ఛయమున.
62
టీక. హరి. కమలోద్భవునినారిక్ =సరస్వతిని, వేఁడి= ప్రార్థించి, నీలకంఠసతిక్
పార్వతీదేవిని, వేఁడియు, అనూన గానలాస్య మాధురీవిభ్రమంబులు, మట్టుపఱుపక్ =
కుదురుపఱుపఁగా (నేర్పఁగా ననుట.) అతివలు = మతంగ స్త్రీలు, ఇతా...యమున
ఇత=పొందఁబడిన, ఆత్మజాతి = స్వజాతియందలి (చండాలజాతియందలి ఉచయ
మునక్=ఔన్నత్యము చేత, ఒనరి రని యన్వయము.
నల. కమ .. వేఁడి-కమలోద్భవుని = మన్మథునియొక్క, నారి =
-
క్క, వేఁడిమి, తుమైదలయొక్క విజృంభణమనుట. నీలకంఠసతి వేఁడియు నీలకంఠసతి
= ఆఁడు నెమళులయొక్క, వేఁడిమియు, అనూనె... మంబులు ఆనూనములైన గాన
ముయొక్కయు, లాస్య = నృత్యము యొక్కయు, మాధురీ = మాధుర్యముయొక్క,
-
మంబులు = విలాసంబులను, మట్టుపఱుప = తగ్గింపఁగా, రతి...యమున-రతిజనలు
నియందలి రతితోడ (సంభోగాభిలాషతోడననుట.) వలిత కూడుకొనిన, ఆత్మహృద
యమునందు, జ=పుట్టిన, అత్యుచ్ఛయమున ఒనరి యని యన్వయము.
ఉ. ఆరమణీలలామ లసితాత్మ సముద్భవ హేతిదీపితా
కారనిబంధబంధురతఁ గై కొనఁ దాల్చు వెలందిము తైపుం
బేరులు నీలహారముల పెంపు వహించు మహాద్వితీయళ్ళం
గారరనై కబీజమతిగౌరవదానధురంధరంబు లై.
-&gt;
63
టీ. హరి. ఆరమణీలలామలు, అసి... బంధురత అసిత = వల్లనైన, ఆత్మసము
ద్భవ=మన థునియొక్క, హేతి=ఖడ్గమువలె, దీపిత=దీ ప్తములైన, ఆకారములయొక్క,
నిబంధ=సంబంధముయొక్క, బంధురతన్ = గౌరమును, కైకొనక్= పుచ్చుకొనునట్లు;
1. పరితా.
=&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>jcp9rswx0eqqosr8qghqm6xfr7zxv8d</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/255</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184118</id>
    <revision>
      <id>502040</id>
      <timestamp>2025-06-29T22:47:25Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '264 హరిశ్చంద్ర నలో పాఖ్యానము దాల్చు . . . బేరులు- తాల్చు =ధరియించిన, వెలందిముత్తెపుం బేరులు=నిర్మలము లైనముత్తెపు దండలు, నీలహారముల పెంపు = నీలంపుసరములయొప్పును, మహా... రంబులు మహాత్,...'</comment>
      <origin>502040</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4139" sha1="nkq0stqdu30lldgo0qje7yc1mtvyz51" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;264
హరిశ్చంద్ర నలో పాఖ్యానము
దాల్చు . . . బేరులు- తాల్చు =ధరియించిన, వెలందిముత్తెపుం బేరులు=నిర్మలము లైనముత్తెపు
దండలు, నీలహారముల పెంపు = నీలంపుసరములయొప్పును, మహా... రంబులు మహాత్,
అద్వితీయ = ఈడులేని, శృంగారరసైకబీజ = శృంగారరసము యొక్క ముఖ్య బీజము
లనియెడు, మతి=బుద్ధియొక్క, గౌరవమును, దాన=ఇచ్చుటయందు, ధురంధరంబులు,
ఐ, (నీలహారముల పెంపును) వహించు నని యన్వయము.
శృంగారరసము నలు పనుటకు రసాభరణమున
సీ. “శృంగార ముత్పలాంచితము విష్ణుఁడు రాజు
తెలుపు హాస్యము గణాధిపుఁడు భర్త&quot; అని యున్నది.
నల. ఆరమణీలలామ=ఆ స్త్రీ రత్న మైన దమయంతి,లసితా... బంధురత్_లసిత=
ప్రకాశమానమైన, ఆత్మ సముద్భవ హేతి=మన్మథాగ్ని జ్వాలల చేత, దీపిత = తప్తమైన, ఆ
కారము యొక్క, నిబంధబంధురతక్, కైకొనన్, తాల్చు = ధరించిన, తక్కుoగల
భాగము పైయర్థము తీరున నే యన్వయించునది.
క. అ త్తఱి ననుభావము చిగు
రొత్తఁగ నానవ్యవి ప్రయోగిని రూఢి
చి త్తమునఁ బొదలు బెడిదపుఁ
దత్తరమునఁ జెంత నున్న తరుణులఁ బలికెన్.
టీక. హరి. ఆనవ్యవి ప్ర యోగి = ఆనూతన
తక్కినది సమము.
64
యోగి = ఆనూతన బ్రహ్మర్షి, అనఁగా విశ్వామిత్రుఁడు.
నల. ఆన... గిని - ఆ, నవ్య = సుతింపఁదగినను, విప్రయోగిని= విరహాతురయగు
చమయంతి, తక్కినది సమము.
ఉ. మీళుకళారి కామృదుసమీరణదూషణభాషణంబులు
మీ శిశిర ప్రయోగమహనీయచమత్కరణ ప్రబంధముల్
మీూళ ఫరధ్వజావహనలీలలు చాలు జగద్వ క్రియా
కౌశలశిక్షకు ధరణికాంతుని మద్వశుఁ జేయుఁ డెంతయున్. 65
టీక. హరి, మీశుక . . . ణంబులు-మీ యొక్క, శుకశారికలయొక్క, మృదువు
లైన, సమ్ లెస్స వైన, ఈరణ= వాక్యములయొక్క, దూషణ=నిందగల, భాషణంబులుక్ =
మాటలును, (కీరశారిక లధ్వనులఁ దిరస్కరించువాక్యము లనుట.) మీశిర . . . బంధముల్ _
మీయొక్క, శిశిర=శీతలమైన, ప్రయోగము చేత, మహనీయములైన, చమత్కరణ=చమ
త్కారముగల, ు బంధముల్ = వీణెయందలి యేలాదిగీత ప్ర బంధములును, మీ ... లీలలు-
మీయొక్క, శఫరధ్వజ= మన్మథుని, ఆవహింపఁ జేసెడు, లీలలు విలాసములును, (మన్మ&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>nkq0stqdu30lldgo0qje7yc1mtvyz51</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/256</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184119</id>
    <revision>
      <id>502041</id>
      <timestamp>2025-06-29T22:47:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'తీయా ద్వి తీ యా శ్వా స ము. - = 9 265 థోద్దీపకములగు విలాసము లనుట,) జగ... శిక్షకు జగత్ - జగజ్జనులయొక్క, వశీ క్రియా=వశీకరణమందలి, కౌశలముయొక్క, శిక్షకు, చాలును సమర్థ ములగును. సమ స్త జనులను వ...'</comment>
      <origin>502041</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4285" sha1="4gx1fdmyvn3jfbt9nfmi9hiqb5fm5uv" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;తీయా
ద్వి తీ యా శ్వా స ము.
-
=
9
265
థోద్దీపకములగు విలాసము లనుట,) జగ... శిక్షకు జగత్ - జగజ్జనులయొక్క, వశీ
క్రియా=వశీకరణమందలి, కౌశలముయొక్క, శిక్షకు, చాలును సమర్థ ములగును. సమ స్త
జనులను వశవర్తులఁ జేసికొనఁ జాలిన వనుట. ధరణి కాంతుని= హరిశ్చంద్రుని, మద్వశుకొ&quot;=
నాకు లోఁబడిన వానిని (గా), చేయుఁడు.
నల. మీశు...ణంబులు-మీ యొక్క, శుకములయొక్కయు, శారికా= గోర
వంకలయొక్కయు, మృదుసమీరణ=మలయమారుతముయొక్కయు, దూషణభాషణం
బులు, ఉపాలంభవాక్యము లనుట. మీశి... బంధముల్_మీయొక్క, శిశిర ప్రయోగ=
శీతలవస్తు ప్రయోగమునందలి, మహనీయములైన చమత్కరణ ప్ర బంధములును, శైత్యో
పచారములనుట. శఫరధ్వజావహనలీలలు = మన్మథపూజావిధానములును, చాలుక్ =
వలదు. జగద్వశీ. . .శిక్షకుజ్జగత్ = జగత్తుయొక్క, వశీక్రియా=వశీకరణమందు, కౌశ
లశిక్షకుఁడై నవానిని, ధరణికాంతునిజనలుని, మద్వశుక్, చేయుఁడు.
తే. అలయ దూరస్థితు నృపాలు నసమబుద్ధిఁ
దవిలి తగనికోర్కులు గోరి తివిరి మొగ్గ
గసికలకుఁ జాల నగ్గ మై యెసఁగ నతని
యుక్తి సాధింపుఁ డని పంప నువిద లరిగి.
66
టీ, హరి. అల=ఆ, అదూరస్థితు=సమీపముననుండు, నృపాలు = హరిశ్చం
ద్రుని, అసమబుద్ధిక్ =విషమబుద్ధిగలవానిని, తవిలిజతగులుకొని, తగనికోర్కులుకోరి,
తివిరి=పూని, మొగ్గగసికలకు (మదన బాణముల కనుట.) అగ్గమై=మోఁబడి, ఎసఁగళ్=
ఒప్పునట్లు, ఆతనియు _క్తి=ఆతనిపొందును. (సంభోగము ననుట. ) సాధింపుఁడు.
నల. దూరస్థితుజ్, నృపాలక్ =నలుని, అసమబుద్ధిక్ =విషమబుద్ధి చేత, (వివేక
ములేక యనుట.) తవిలి= అభిలషించి, విరి మొగ్గగసికలకు = పూములుకులకు, ఆగ్గమై=
లోనై, అలయక్&quot; = ఆలఁతఁ జెందుటకు, తగనికోర్కులుకోరితిని. అతని = ఆనలుని,
యు క్లిక్=మియుపాయము చేత, సాధింపుఁడు.
క. ధృతిఁ దద్గురునయనిధిఁ గని
నుతిపరసురభీ! మహితమనోజ్ఞ! యయోధ్యాం
చితథామ! కీర్తివిభవా
న్విత! విను మాకన్నెపా టని యథార్హగతిన్.
67
టీక. హరి. తద్గురునయనిధి౯ -తత్ =ఆ, గురు=ఆధిక మైన, నయ=నీతికి, నిధిక్ =
స్థాన మైన హరిశ్చంద్రుని, కని, చూచి, నుతిపరసురభి = స్తోత్ర ము చేయు వారలకుఁ గాన
34&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>4gx1fdmyvn3jfbt9nfmi9hiqb5fm5uv</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/257</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184120</id>
    <revision>
      <id>502042</id>
      <timestamp>2025-06-29T22:47:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '266 హరిశ్చం ద్రనలోపాఖ్యానము ధేను వైనవాడా! ) కామ ధేనువువ లె నిష్టార్థప్రదుఁ డనుట.) మహితమనోజ్ఞ = పూజ్యు లకు మనోహరుఁడ వైనవాఁడా! ఆయోధ్యాంచితధామ - అయోధ్యాపురి, అంచిత మైన, ధామ=వాసస్థా...'</comment>
      <origin>502042</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3995" sha1="lyjuf6qa7j6qxlvn26qrrxd94f7v9w6" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;266
హరిశ్చం ద్రనలోపాఖ్యానము
ధేను వైనవాడా! ) కామ ధేనువువ లె నిష్టార్థప్రదుఁ డనుట.) మహితమనోజ్ఞ = పూజ్యు
లకు మనోహరుఁడ వైనవాఁడా! ఆయోధ్యాంచితధామ - అయోధ్యాపురి, అంచిత
మైన, ధామ=వాసస్థానముగాఁ గలవాఁడా! కీర్తివిభ వాన్విత = యశో వై భవముతోఁ గూడు
కొనినవాఁడా! ఈ నాల్గుపదములను హరిశ్చంద్రునికి సంబోధనలు. మాకన్నె పాట
మానూతనగీతమును, విను=ఆకర్ణింపుము. అని యథార్హ గతిక్ = తగిన తీరున
=
నల. ఆయనిధిక్ =భాగ్యనిధానమగు, తద్గురుక్ = ఆదమయంతితండ్రిని, కని
చూచి, నుతిపరసుర=స్తోత్ర మ
మం దాసకు లైన దేవతలు గలవాఁడా!, భీమ = భీముఁడను
వాడా!, హితమనోజ్ఞ = హితులకుమనోహరుఁడైనవాఁడా!, అయోధ్యాం చితధామ-
:అయోధ్య - (యోద్ధు శ క్యా) = యుద్ధము చేయ శక్యముగాని, అంచితమైన, ధామ =
ప్రతాపముకలవాఁడా!, కీ ర్తివిభావాన్విత ! (ఈయైదుకు భీమునికి సంబోధనలు.) కన్నె
పాటు=దమయంతియవస్థ, వినుమా! అని యథార్హగతిక్.
సీ. పొలుపొంద నలగుణంబులపై శ్రుతు ల్గూర్చి
సా రెఁ దనేళ ప్ర కార మరసి
ప్రకా
యుచిత రాగవ్యా ప్తి నొనరించి యుజ్జ్వల
స్థాయిసంచారి సాంద్రత భజించి
శీతలాలం కారజాతము లవరించి
నిరుపమస్వరకంపగరిమ నెఱపి
ప్రకటితపంచమవికృత కాకల్యంత
రములచే నలఘుమూర్ఛనలు పూని
తే. క్రమమునఁ దదంక రూపక గ్రహవిచి త్ర
విరచనంబుల మెచ్చులు విస్తరించి
వాఙనోదూరగతిఁ గాంచువల్ల కీని
నాదదశ లెల్ల వినిపించి రాదరమున..
=
68
టీక. హరి. పొలుపొంద౯ =ఒప్పగునట్లు, అలగుణంబుల పై=ఆతంత్రుల లమీఁద,
శ్రుతుల్, కూర్చి,త న్మేళ ప్ర కారము-తత్ - శ్రుతులయొక్క, మేళ ప్రకారము, ఉచి...
వ్యాప్తిక్ ఉచిత=సమయోచితమైన, రాగ-నాటాది రాగ ములయొక్క, వ్యాప్తిని, ఒన
రించి చేసి, ఉజ్జ్వ...సాంద్రత-ఉజ్జ్వలమైన, స్థాయి = స్థాయి తానములయొక్కయు,
సంచారి=సంచారి తానములయొక్కయు, సాంద్రత, భజించి, శీత... ముల్-శీతలమైన,
కలం కారణాత ముల్ = ధ్రువాద్యలం కారములయొక్క సమూహములు, నీరు... గరిమ,
ዋ&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>lyjuf6qa7j6qxlvn26qrrxd94f7v9w6</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/258</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184121</id>
    <revision>
      <id>502043</id>
      <timestamp>2025-06-29T22:48:16Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'ద్వి తీయాశ్వాసము. - 267 నిరుపమైన, స్వరకంపమ యొక్క, గరిమ, నెఱపి, ప్రక... ములచే - ప్రకటితమైన, పంచమస్వరము కలిగి, వికృతములైన, కాకల్యంకరములచే నిషాదాది స్వరాంతరముల 'చేత, ఆలఘువులైన, మూర్ఛన...'</comment>
      <origin>502043</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4804" sha1="1wo9zbc1viz1spqhde01iouympraogd" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;ద్వి తీయాశ్వాసము.
-
267
నిరుపమైన, స్వరకంపమ యొక్క, గరిమ, నెఱపి, ప్రక... ములచే
- ప్రకటితమైన,
పంచమస్వరము కలిగి, వికృతములైన, కాకల్యంకరములచే నిషాదాది స్వరాంతరముల
'చేత, ఆలఘువులైన, మూర్ఛనలు=షడ్డాది గ్రామమూర్ఛనలు, తదంక... విరచనంబులక్&quot;,
తత్ =ఆహరిశ్చంద్రునియొక్క, అంక =బిమెదులను, రూపక = నిరూపించెడు వాని యొక్క,
(హరిశ్చంద్రుని బిరుదు ప్ర బంధములయొక్క యనుట.) గ్రహ=ఆతీతా నాగతసమరూప
ములైన తాళ గ్రహములయొక్కయు, విచిత్ర = మార్గ భేదరూపమైన విచిత్రరీతుల
యొక్కయు, విరచనంబులను, మెచ్చులు, విస్తరించి, వల్లకీలినాదవశలు- పల్లకీ = వీణ
యొక్క, నినాద=రవముయొక్క, దశలు = భేదములు, వినిపించిరి. ఇట గ్రంథ విస్తర
భీతిచే విడువఁబడినది. సంగీతలక్షణంబుల “సంగీతరత్నాకరంబునం” జూడఁదగినది.
నల. పొలుపొందక్, నలగుణంబులపై, శ్రుతుల్ = చెవులు, కూర్చి= చేర్చి, (నలుని
గుణములను విని యనుట.) తన్మేళ ప్ర కారము=ఆనలునిసంగమ ప్రకారము, ఉచిత . . .
వ్యాప్తిక్…ఉచితమైన, రాగ =అనురాగముయొక్క, వ్యాప్తిని, ఉజ్జ్వల .. సాంద్రత-
ఉజ్జ్వలములైన, స్థాయి=రత్యాదిస్థాయీభావములయొక్కయు, సంచారి = నిర్వేదాదు
లైన సంచారి భావములయొక్కయు, సాంద్రత౯ = మేదురక్వమును, భజించి=పొంది,
శీత, ..ముల్_శీతలము లైన, అలంకారజాతముల్ = చందనాద్యలు కారసామగ్రులను, సవ
రించి=అలంకరించుకొని, నిరు... గరిమ - నిరుపమ = జోడులేని, స్వరమునందు, కంప
గరిమ 1
మ= గాద్గద్యాతిశయమును, ప్రక... ములచే- ప్రకటితమైన పంచమ (స్వరముగల),
వి=(కోయిలలుమున్నగు) పక్షులచేత, కృత = చేయఁబడిన, కాకల్యంతరముల చేజ్=ఆవృ
క్తమధురమైన ధ్వని భేదముల చేత, ఆలముమూర్ఛనలు= పెనుసొమ్మలు, తవంక.. రచనం
బుల_కత్ =ఆనలునియొక్క, అంక = గుఱుతులుగల, రూపక = స్వరూపముయొక్క,
గ్రహ= గ్రహణముల చేత, వి=విశేష మైన (మేలైన యనుట), చిత్ర=చిత్తరువుయొక్క,
విరచనములయందు, మెచ్చులు, విస్తరించి=విస్తరిల్లఁ జేసి, వాఙ్మనోదూర=ఆవాజ్ఞ్మానస
గోచరమైన, గతిజ్=రీతిని, కాంచు... దశలు - కాంచు = పొందిన, వల్లకీ నినాద = వీణా
ధ్వనివంటి వాణిగలదమయంతియొక్క, దశలు= అవస్థలు, ఎల్లక్ = అన్నియును, ఆదర
మున, వినిపించిరి=విన్నవించిరి (తెలియఁ జెప్పి రనుట.)
క. నరపతియుఁ దన్మహోచిత
వరసముదిత రాగవైభవంబులకు మది
కర మలరి దివ్యవసనా
భరణాద్యభిమతము లొసఁగి పడఁతుల ననిచెన్,
69&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>1wo9zbc1viz1spqhde01iouympraogd</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/259</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184122</id>
    <revision>
      <id>502044</id>
      <timestamp>2025-06-29T22:48:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '268 హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము టీ. హరి. నరపతియు = హరిశ్చంద్రుఁడును, తన్మ... వైభవంబునకు - తత్ = ఆమహోచితములై, వర=శ్రేష్ఠములై, సముదిత= అభ్యుదితము లైన, రాగములయొక్క, వైభవంబులకు. నల. నరపతియు...'</comment>
      <origin>502044</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4269" sha1="gf16e80aai41vpa2hac9voy49ieadk3" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;268
హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము
టీ. హరి. నరపతియు = హరిశ్చంద్రుఁడును, తన్మ... వైభవంబునకు - తత్ =
ఆమహోచితములై, వర=శ్రేష్ఠములై, సముదిత= అభ్యుదితము లైన, రాగములయొక్క,
వైభవంబులకు.
నల. నరపతియు = భీముఁడును, తన్మ... బునుకు-తత్ = ఆదమంతియొక్క,
= తన్మబునకు
మహోచితమైన, వర=నాయకునియందు, సముదిత ఉదయించిన, రాగ = అనురాగము
యొక్క, వైభవంబులకు, తక్కినది రెంటర్థములకు సమానము.
తే, కౌశలమున ని ట్లనిచి నలేశ బుద్ధి
నందనాదరకలనఁ బెంపొందఁ జేయు
చవనిపతి మహావైభవ వ్యంజనస్వ
యంవరణ సంభ్రమముఁ ప్రౌఢి ననువుపఱుప.
70
70
టీ. హరి. ఆనిచినజ్=పంపఁగా, లేశబుద్ధిక్ = అల్ప బుద్ధి చేత, అందు=ఆయిచ్చిన.
యాభరణములయందు, అనాదరకలన= నిర్లక్ష్యభావమును, పెంపొంద, చేయుచు,
అవని . . . సంభ్రమముక్_అవనిపతి= రాజగు హరిశ్చంద్రునియొక్క మహావైభవమునకు,
వ్యంజన చిహ్నమైన ఛత్రముయొక్క, (వ్యంజనం లాంఛనేశ్మశ్రు నిష్ణానావయవే
వ్వపి’ అమ.) స్వయంవరణ = తాముకోరుటయందైన, సంభ్రమము, ప్రౌఢిక్ =సామర్థ్య
మును, అనువుపఱుప, గొడుగు నడుగుటయం దైనసంభ్రమము, తమకుఁ బ్రౌడింబుట్టింపఁ
గా ననుట.
స
నల. అనిచి, నలేశ..,కలనజ్_న లేశ జనలమహారాజునందలి, బుద్ధిగల, నందనా
=కుమారితయగు దమయంతియందలి ఆదరకలనను, అవనిపతి= భీముఁడు, మహా.. సంభ్ర
మముజ్ ఎమహావైభవముయొక్క, వ్యంజన చిహ్నములుగల, స్వయంవరణ=స్వయంవర
ముయొక్క, సంభ్రమమును; అనువుపఱుపఁగా సంభ్రమము అచేతనద్వితీయలక్షణము,
క. “జంగమ పదములు...”
(ఆంధ్ర భాషాభూషణము.)
చ. శరనిధి వేష్టితాఖలరసావలయంబున సుప్రసిద్ధులే
తరుణులు రూపదర్పములు దాల్చినరాజులు గుక్కి తోసిన
ట్లరిగిరి జిష్ణుశౌర్యుఁ డగునన్నరపాలుని వీటి కాతత
స్ఫురదనురక్తిఁ దెల్పువలుసొంపులతో ననిరుద్ధతోన్న తిన్.
=
ద్రము
71
టీ. హరి, శర,,, యంబునన్ - శరనిధి సము ద్ర ము చేత, వేష్టిత = చుట్టఁబడిన, అభి
లరసావలయంబునన్ = సకల భూమండలమున, సుప్రసిద్ధులం= మిక్కిలి బ్రసిద్ధి కెక్కిన,
తరుణులు=యువతులు, (విశ్వామి శ్రునిచే సృజింపఁబడుటవలఁ బ్ర సిద్ధిఁ గాంచినవా
(విశ్వామిత్రునిచే&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>gf16e80aai41vpa2hac9voy49ieadk3</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/260</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184123</id>
    <revision>
      <id>502045</id>
      <timestamp>2025-06-29T22:48:47Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'ద్వీ తీయా శ్వాస ము. 269 రనుట.) నరాజులు=కత్తులు, రూపదర్పములు తాల్చి, గ్రుక్కి = గ్రుచ్చి, త్రోసినట్లు= పడఁద్రోసినరీతిని, (కత్తులఁ గ్రుమ్మిపడఁద్రోసినరీతి ననుట.) ఆరి... పాలుని_అరిగిర...'</comment>
      <origin>502045</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4009" sha1="m446nod8fv06q37mw2x3mt5v5qx9om4" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;ద్వీ తీయా శ్వాస ము.
269
రనుట.) నరాజులు=కత్తులు, రూపదర్పములు తాల్చి, గ్రుక్కి = గ్రుచ్చి, త్రోసినట్లు=
పడఁద్రోసినరీతిని, (కత్తులఁ గ్రుమ్మిపడఁద్రోసినరీతి ననుట.) ఆరి... పాలుని_అరిగిరి పర్వ
తములవంటిశ త్రులకు, జిష్ణు ర్యుఁడు = ఇంద్రునియొక్క శౌర్యము వంటి శౌర్యము గల
వాఁడు,అగు అన్న ర పాలుని= ఆహరిశ్చంద్రుని, వీటికా... రక్తిక్_వీటికా=తాంబూలము
చేత, తత=విస్తారమై, స్ఫురత్ = ప్రకాశింపుచున్న, అనురక్తిజ్=రక్తిషను, తెల్పు= తెలి
యఁజేసెడు, పలుసొంపులతో =దంత సౌందర్యములతో, ఉద్ధతోన్న తిక్=ఉద్ధతమైన
రీతి చేత, ఆనరపాలుని గూర్చి, అనిరి, అని యన్వయము.
థ
9
నల. తరుణులు=యువకులు ('వయస్థ స్తరుణోయువా' ఆమ.) రూపదర్పములు,
తాల్చిన రాజులు, క్రుక్కి తోసినట్లు = ( ఎడము లేకుండునట్లుగా ననుట.) అరిగిరి =
తాల్చినరాజులు,
పోయిరి. జిష్ణుశౌర్యుఁ డగు, అన్నరపాలుని = ఆభీమునియొక్క, వీటికి=పట్టణమునకు,
(కుండినపురికనుట.) ఆతత... రక్తిక్ - ఆతత విస్తారము, స్ఫురత్ = ప్రకాశించుచుం
డెడు, ఆశుర కిక్ =అనురాగమును, తెల్పు = తెలియఁ జేయు, పలుసొంపులతో = వివిధ
ములగు సోయగములతో, అనిరుద్ధతోన్న తిక్ = అడ్డులేనియౌన్నత్యముతో, అరిగి
రని యన్వయము.
9
'సీ. అడర ననంతరత్నార్చు లూర్పుల వెల్లిం
గలఁగి విభ్రాంతి మద్విలసితాప
ఘనములు రుక్పాళి కాసక్తి మానవు
దేవ తావక మణిదీపితాత
పత్ర రాజములసతౌఢి మన్నింపంగఁ
దగుననంగనితాంతత సహృదయ
గాఢచింతావ్యాప్తిఁ గదిసి రసాధార
ణప్రభావవి
శేష నాగభర్త
తే. లలివినీలాలకలయందుఁ దలఁప నిట్టి
యమరసం ప్రార్థనీయమహార్హ విభవ
లక్షణాకలితాత్మ లౌలలన లుద్భ
వింపుదు రె యంచు సారెకు వెఱఁగుపడుచు.
72
టీక, హరి. అనంతరత్నారులు - అనంతరత్న సూర్యునియొక్క, అర్చులు=
కాంతులు, ఆడరఁగా (ఎండగాయఁగా ననుట.), ఊర్పులవెల్లిక్ = నిట్టూర్పు గమి చేత,
కలఁగి, విభ్రాంతిక్ =సంచనము చేత, మధ్వి... ములు-మల్ మాయొక్క, విలసితము&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>m446nod8fv06q37mw2x3mt5v5qx9om4</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/261</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184124</id>
    <revision>
      <id>502046</id>
      <timestamp>2025-06-29T22:49:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '270 హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము లైన, అపఘనములు = అంగములు, ('అంగం ప్రతిక్కోవయవో' ఆమ.) (' ప్రత్యయో త్తరపదయోశ్చ') అనువ్యా. సూ. చేక నస్మచ్ఛబ్దమునకు 'మత్' అనునా దేశ మేకత్వ ముకే విధింపఁబడి యున...'</comment>
      <origin>502046</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4769" sha1="7xc8bb1jjhpyoqgj036u5yh18ulh2d3" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;270
హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము
లైన, అపఘనములు = అంగములు, ('అంగం ప్రతిక్కోవయవో' ఆమ.) (' ప్రత్యయో
త్తరపదయోశ్చ') అనువ్యా. సూ. చేక నస్మచ్ఛబ్దమునకు 'మత్' అనునా దేశ మేకత్వ
ముకే విధింపఁబడి యున్నను నిట బహుత్వమునఁ బ్రయాగింపఁబడియె. ' ఇందులకుఁ
బ్రయోగము:—
త.
మ.“సకలాశాగతి న రకోపవిరతి శ్రాత క్రియారంభణా
త్మకవర్గ శ్రయికిక్ మదుచ్చరిత శబ్దజ్ఞానమే మూల మిం
తకుఁ బోలక్ వినుఁ డంచుఁ దెల్పు గతిఁ జెంతక్ గొండపైప ల్లెలక్
కృక నాకు లొరసెక్ గృహోపరిఁ ద్రి భంగి భుగ్న కంఠధ్వనిన్.” (మనుచరిత్ర ము.)
('స్త్రీరుగ్రుజాచోపతాపరోగవ్యాధి గదామయా!'అము.) రుక్పాళికాస క్తిF.
రుక్=ఉప తాపముయొక్క, పాళికా= సమూహముయొక్క, సక్తిక్ = పొందుటను,
మానవు=విడువవు. (ఎండ సోఁకుడు చేత, శరీరములు బాధ నొందుచున్న వనుట.) దేవ!
ఇది సంభోధనము, తావక ... రాజముక్తావక=నీసంబంధమైన, మణిదీపీత =రత్నమం
డిత మైన,ఆతపత్ర రాజముజ్ = శ్రేష్ఠ మైనగొడుగును, లసత్రాఎఢి చేత, మన్నింపందగు =
ఈయవలయు ననుట. ఆనంగి = ఇట్లు చెప్పఁగా, నితాంత... చింతావ్యాప్తిని, కది=
చెంది, రసా ...భ ర్త_రసా= భూమియొక్క, ధారణ=ధరించుటయందైన, ప్రభావవి శేష
మున, నాగభర్త = ఆది శేషు వైన హరిశ్చంద్రుఁడు, ఈకర్తకు ముందఱి పద్యములోని
‘ఆనియె' నను క్రియతో నన్వయము. లలిక్ = ప్రేమతో, వినీలాలకలయందు = స్త్రీల
యందు, అమరసం ప్రార్థనీయమై, మహార్హమైన, విభవలక్షణ= వైభవచిహ్న మందు (అనఁ
గా: `మహారాజార్హమైన దనుట. ఆకలిత = ఉంచఁబడిన, ఆత్మ = మనస్సుగలవారు,
ఔ, ఆగు, లలనలు ఉద్భవింపుదురే, అంచుక్, సారెకు = మాటిమాటికి, వెఱఁగు
పడుచు=ఆశ్చర్యమునొందుచు, 'రసాధారణ ప్రభావవి శేష నాగ భర్త' అను విశ్లేషణము.
విశేష్యద్యోతకము. లక్షణము. ('విశేషమా త్ర ప్రయోగోవి శేష్య ప్రతిపత్తా' వామన
సూత్రము.) ప్రయోగము. — “నిధానగ ర్భా మివ సాగరాంబరాంశమీ మీ వాభ్యం
తర లీల పావకామ్, నటీ మివాంతస్సలిలాం సరస్వతీంనృపస్య సత్వామహిషీ మమన్యత”
(రఘువంశము.)
-
=
నల. అనంతరత్నార్చులు - అనంతములైన, రత్న - ఫణారత్న ములయొక్క,
అర్చులు.. కాంతులు, అడరగా, ఊర్పుల వెల్లిక్ = పూత్కారపరంపరల చేత, కలఁగి =
కలఁగఁబాణి,విశ్రా. . . . ములు_ విభ్రాంతిమత్ = విభ్రాంతిగల (చలించుచున్న యనుట.), విల
నీతం ప్రకాశించుచుండెడు ఉదకముగల, మనములు
.
=
మేఘములు, ('ఋక్పూరబ్ధూరి&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>7xc8bb1jjhpyoqgj036u5yh18ulh2d3</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/262</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184125</id>
    <revision>
      <id>502047</id>
      <timestamp>2025-06-29T22:49:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'ద్వి తీయాశ్వా స ము. 271 = పథామాన శే' అనువ్యా. సూ. చేత. 'ఆ' ప్రత్యయము విధింపఁగా 'విలసితాప' యను ఆకారాంత రూపము నిష్పన్నము. రుక్పాళికాసక్తి-రుక్పాళికా = కాంతిపుంజము యొక్క, సక్తిక్ = సంగత...'</comment>
      <origin>502047</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4729" sha1="dvff9jbsp203yamlzatv1zlac7iwy4w" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;ద్వి తీయాశ్వా స ము.
271
=
పథామాన శే' అనువ్యా. సూ. చేత. 'ఆ' ప్రత్యయము విధింపఁగా 'విలసితాప' యను
ఆకారాంత రూపము నిష్పన్నము. రుక్పాళికాసక్తి-రుక్పాళికా = కాంతిపుంజము
యొక్క, సక్తిక్ = సంగతిచేత, మానవు. సత్ప్రేఢిజ్-మానవు (మాను + ఆవు.)=
ఒప్పగు, ఇట ‘క్వచి దకారోవ' అనునాంధ్ర శబ్దచింతామణిసూత్రముచే 'మానగు' ఆను
పడములోని 'గకారము' వకార మైనది. దేవతా సుకలకు, అవక=రక్షకుఁడైన యింద్రుని
యొక్క-, మణి=మణులచేత, (ఇంద్రనీలములచే ననుట.) దీపికములైన, ఆకపత్ర రాజ
ముల=గొడుగులయొక్క, సత్ప్రేఢిని, మన్నింపఁగా, (ఒసఁగఁగా ననుట. మేఘములు
ఫూత్కారవాయువులచే, చెల్లాచెదరై ఇంద్రనీలంపుగొడుగులవలెఁ దమ పైభాగమునకు
రాఁగా ననుట.) తగు... వ్యాప్తిక్ -తగు = తగిన, అనంగ = మదనుని చేత, నితాంత =
మిక్కిలి త ప్తములైన, హృదయములయందు, గాఢమైన (అధికమైన యనుట.) చింత
యొక్క, వ్యాప్తిచేత, (దమయంతీ వివాహ చింతా ప్రాప్తిచే ననుట.) ఆసా... . భర్తలు.
అసాధారణమైన, ప్రభావవి శేష సామర్థ్యముచే, అధికులైన, నాగభర్తలు = వాసుకి
ప్రముఖులు, అమర... తా త్మలు ఆమర= దేవతల చేత, సం
– సంప్రార్థ నీయ = కోరఁదగిన,
మహార్హ = శ్రేష్ఠమైన, వైభవలక్షణ = వైభవలక్షణములతో, ఆకలిత = కూడుకొనిన,
ఆత్మలు=
లు= దేహములు గలవారు, ఔ = అగు. (లలనలు దేవకలు కాంక్షింపఁ దగిన
సౌందర్యము గలవా రనుట.) అలివినీలాలకలయందు= స్త్రీలయందు, (మానవజాతి స్త్రీల
యం దనుట.) ఉద్భవింపుదు రె= పుట్టుదురా! అంచు, వెఱఁగుపడుచు= ఆశ్చర్యమునొం
దుచు. (కదిసి రని పూర్వమున కన్వయము.)
తే. వారిఁ గనుఁగొని యీనృపాన్వయలలామ
మీ రతిమునోజ్ఞశుభమూల మెట్టివారు
ధరణిఁ గోరరు మఱియుఁ బ్రార్థ్యంబు గలదె
యనియె జనకోటి నుతి మీఱ నాక్షణమున.
-
73
టీ, హరి. వారిక్=ఆమతంగ స్త్రీలను, కనుఁగొని, ఈనృపాన్వయలలామముజ
నృపకులచిహ్నమును, ఆతి... మూలములను ఆతిమనోజ్ఞ = మిగులమనోహరమైన, శుభ
మునకు మూలమును, ఐనదానిని (ఐన ఛత్రము ననుట.) ఈరు ఒసంగరు. ధరణిక్,
ఎట్టివారు, కోరరు=అడుగరు. మఱియుక్, (గొడుగు దక్క నేవైన ననుట, ప్రార్థనీ
యంబు=కోరఁదగినది, కలదె? = ఉన్నదా? (ఛత్ర ముదక్క నింక నెద్ధానినైనఁ గోరుఁ
డనుట.) అనియెను.
నల. వారిక్ = ఆవాసుకిమున్నగువారిని, కనుఁగొని, జనకోటి = జనసమూహము,
కర్త. ఈనృపాన్వయలలామము(ను), ఈరతి మనోజ్ఞ శుభమూలమును, ఎట్టివారు&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>dvff9jbsp203yamlzatv1zlac7iwy4w</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/263</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184126</id>
    <revision>
      <id>502048</id>
      <timestamp>2025-06-29T22:49:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '( 272 హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము కోరరు? (ఇట్టి యొప్పులకుప్ప యగుదమయంతి నెవ్వరు కోరకుందు రనుట.) మఱియ బ్రార్థ్యంబుగల దె=ఇంతకన్న : గోరఁదగిన దింకొక్కటి గలదా? (అనఁగా లేదనుట.) నుత్తిమీఱక...'</comment>
      <origin>502048</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4292" sha1="1cnmwcc518w2goy6jy8pltcnunizxa6" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;(
272
హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము
కోరరు? (ఇట్టి యొప్పులకుప్ప యగుదమయంతి నెవ్వరు కోరకుందు రనుట.) మఱియ
బ్రార్థ్యంబుగల దె=ఇంతకన్న : గోరఁదగిన దింకొక్కటి గలదా? (అనఁగా లేదనుట.)
నుత్తిమీఱక్, అనియెక్ (జనకోటి యనియెనని యన్వయము.)
మ. బలవద్వైఖరిఁ దత్పురం బెనసి సంబంధాభిలాషంబుతో
నలఘుశ్రీఁ బచరించి రాఁ దరుణు లయ్యత్యంతజాతి ప్రశ
స్తుల నీక్షించి యథోచిత ప్రదమనస్ఫూర్జ
త్తరాటోపలీ
-
లల నొప్పించె మహార్థి యాతఁ డిల యెల్లభీముఁ డౌనౌ ననన్.74
టీ. హరి. తత్పురంబు – తత్ = ఆహరిశ్చంద్రు నియొక్క, పురంబు=శరీరమును,
(‘గృహేపరిగ్ర హే దేహే నగ రేచ పురంపురీ' నానా.) ఎనసి=సమీపించి, సంబంధాభి
లాషంబుతో=కలయికయందలి ప్రేమంబుతో, అలఘుశ్రీ, పచరించి= ప్రవర్తిల్లఁ జేసి,
తరుణులు=(మతంగ) స్త్రీలు రాజ్, (పైఁబడరాఁగా ననుట.) అయ్య...స్తులర్.
అతి + అంతజాతి=అధికమైన కడజాతీయందు (చండాలకులమునం దనుట.) ప్రశస్తు
లక్= ప్ర సిద్ధిఁ గాంచిన యా స్త్రీలను, యథో... లీలక్-యథోచితమైన, ప్రదమన
కొట్టుటయొక్క, స్ఫూర్ణ త్త రాటోపలీలల చేత, మహార్థి=మహాభివృద్ధిగలవాఁడు, అతఁడు=
ఆహరిశ్చంద్రుఁడు, భీముఁడు=భయంకరుఁడు, అగు, ఔ నౌ ననర్ = లెస్స యనఁగా
ననుట,
నల. బలవద్వైఖరిక్, తత్పురంబు= ఆకుండిన పట్టణమును, ఎససీ= చేరి, సంబం
ధాభిలాషంబుతో=సంబంధము చేయవలయు నను కోరికతో, తరుణులు=ప్రాయంపు రాజు
కుమారులు, ఆలఘుశ్రీక్, పచరించి, రాజ్ - రాఁగా, అ+అత్యంత, జాతి ప్రళ
స్తుల=వంశ ప్ర సిద్ధులను, ఈక్షించి, యథో... లీలక్_యథోచిత= (వారి వారికి) దగువ -
స్తువులను, ప్రద=ఇచ్చెడు, మనః మనస్సు యొక్క, స్ఫూర్జ త్తరాటోపలీల చేత, మహర్ధి-
మహ=ఉత్సవముయొక్క, ఋద్ధి = అభివృద్ధిగల, ఆతఁడు = భీముఁడు, ఇలయెల్లక్ ,
ఔనౌననక్ = మేలు మే లనఁగా, ఒప్పించెన్ =సమ్మతింపఁజేసెను. (స్వయంవరార్థ మేతెం
చిన రాజపుత్రులకు వారివారికిం దగిన వస్తుచయము నొసంగి యుపచరించె ననుట.)
వ. అయ్యవసరంబున.
పీ. మనుజు కాండసంబంధ సూ త్రాహతిఁ
గత పల్ల వాంగుళు అంప మొంద
సముడి తానం తశ్వసనఘట్టనంబునఁ
భాజివీణాగుణ
ప్రతతి మొరయఁ
75&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>1cnmwcc518w2goy6jy8pltcnunizxa6</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/264</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184127</id>
    <revision>
      <id>502049</id>
      <timestamp>2025-06-29T22:50:16Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'ద్వి తీ యా తీయా శ్వా స ము. 273 “దళుళొత్తునతిరోహితస్ఫూర్తిఁ గావివ ట్టినయంబరంబులు దనరుచుండ జడలు ఘన ప్రభంజన కాలచరవలా హకచంచలాకృతి ననుకరింప తే. నునిషత్పరచింతామహోర్మి కలన పర్వతా...'</comment>
      <origin>502049</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4420" sha1="f8g0zofpax03d2hyr5qbymzl3ulml8j" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;ద్వి తీ యా
తీయా
శ్వా స ము.
273
“దళుళొత్తునతిరోహితస్ఫూర్తిఁ గావివ
ట్టినయంబరంబులు దనరుచుండ
జడలు ఘన ప్రభంజన కాలచరవలా
హకచంచలాకృతి ననుకరింప
తే. నునిషత్పరచింతామహోర్మి కలన
పర్వతావా ప్తితోఁ దనపజ్జఁ జేరు
ముళ్ల యతివలమానవాఙుఖరవృత్తిఁ
గడఁగి యఖిలంబు నెఱిఁగింపఁ గౌశికుండు.
2
76
టీ. హరి. మను...హతిక్ _మనుజప=హరిశ్చంద్రునియొక్క, కాండసంబంధ=
ఆశ్వసంబంధ మైన, (' కాండో స్త్రీ దండ బాణార్వవర్గావసరవారిషు' ఆమ.) సూత్రము
యొక్క=కశయొక్క, ఆహుతిక్ = కొట్టుట చేత, కర... ళుల౯-కర = హస్తములయొ
క్కయు, పత్ = పాదములయొక్క యు, లవ=
సూక్ష్మములైన, అంగుళుల్
= వ్రేళ్లు, సము
. . .నంబునక్_సముదిత=పుట్టిన, అనంత=అపరిమితములైన, శ్వసన=నిట్టూర్పు వాయువు
యొక్క, ఘట్టనము చేత, పాణివీణాగుణ ప్రతతి = చేతులయందలి వీణాతం త్రులసమూ
హము, తళుకొత్తు...స్ఫూర్తిక్- తళుకొత్తుచుండెడు, అతి = అత్యంతమైన, రోహిత=
నెత్తురుయొక్క, స్ఫూర్తిచేత, అంబరములు = వస్త్రములు (కట్టినపుట్టములు), మన ...
కృత్తి౯_ఘన=నిబిడము లై, ప్రభంజనకాల= గాలికాలమునందు, చర = చరించుచున్న,
వలాహక= మేఘములయొక్క, చంచలమైన, ఆకృతిక్=ఆకారమును, ఉన్మి... కలనక్-
ఉన్మిషత్ =కనుపట్టిన పై , పర=ఉత్కృష్టములైన, చింతామహోర్మికల=మనోవిచారపరం
పరలను, ఆపర్వతావా ప్తితో - ఆపర్వత = ఉత్సవరాహిత్యముయొక్క, ('పర్వగ్రం
దౌపంచదశ్యాముత్స వేవిషువారికే నానా. ఆవా
నానా.) ఆవా ప్తితో, ముళ్లయతివలు, కలహా
ర్థము నిర్మింపఁబడిన యాచండాల స్త్రీ లనుట.) అమా... వృత్తి_ఆమాన = మితిలేని,
=
('మానం ప్రమాణే ప్రస్థాదౌ' నానా.) వాఙుఖరవృత్తిచేత, ఎఱిఁగింప, కౌశికుండు క ర్త,
(ముందఱి కన్వయము.)
=
నల. మను. . . హలిక్_మను = మంత్ర ముల యొక్క, జపకాండ = జపసమూహము
యొక్క, సంబంధముగల, సూత్రముయొక్క, జపమాలిక యొక్క యనుట.) ఆహ
తిక్= తాఁకుట చేత, సము... నంబునక్-సముదితమైన, అనంతశ్వసన = ఆకాశవాయు
వులయొక్క (‘అనంతంసురవర్తఖమ్' ఆమ.) ఘట్టనంబునక్, (అధికమైన సోఁకుడు చేత
ననుట.) అతిరోహితస్ఫూర్తిక్_అతిరోహిత = మఱుఁగుపడని, స్ఫూర్తిచేత, ఘన...
కృతిజ్&quot;_ఘన= మేఘములయొక్క, ప్రభంజన= ప్రకృష్టమైన, భంగముగల శాలమందు,
35&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>f8g0zofpax03d2hyr5qbymzl3ulml8j</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/265</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184128</id>
    <revision>
      <id>502050</id>
      <timestamp>2025-06-29T22:50:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '254 హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము రఁగా=నీవీ తీరునసంచరింపఁగా, లోవఁగ నించు నీకేమిటి కని వెన్క కన్వయము. నీనెవ మున=ఏసాకు చేత, చిక్కఁబట్టుకొను = (నిన్ను) జిక్క ఁపట్టుకొనును, (కారణ మేమియు...'</comment>
      <origin>502050</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3960" sha1="76egvmx91czvutos9aefcub9h56c32j" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;254
హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము
రఁగా=నీవీ తీరునసంచరింపఁగా, లోవఁగ నించు నీకేమిటి కని వెన్క కన్వయము. నీనెవ
మున=ఏసాకు చేత, చిక్కఁబట్టుకొను = (నిన్ను) జిక్క ఁపట్టుకొనును, (కారణ మేమియు
లేదనుట.) నీతరపోఁతలు = నీవిచారములు, మానుము=విడువుము.
కుల ప్ర ధానము = పక్షికుల శేష్ఠము అనఁగా హంసము.) క ర్త
నల. పతంగకుల ప్రధానము
‘నృవజ, అధీర' ఇవి దమయంతీ సంబోధనలు. అధీరలక్షణము :—
తే. &quot;తప్పుగల భ ర్త,మ్రోల సోతాసఫణితిఁ, గేరడము లాడుసతి మధ్యధీర సా సాశ్రు
వచనపరుష యధీర సబాష్ప కుటిల, హారివచన ధీరాధీర యనఁగఁ జెలఁగు. ”
(నరసభూపాలీయము.)
అతి ... సంతతిలో_ఆతి=అత్యంతము, ప్రకాశపద=సూర్యుని, వినుత్ =ఒరయు
చున్న, నగాధిపతి=వృక్ష శ్రేష్ఠములయొక్క సంతతిలో, (ఏమిటికి నీ విటుఁ ద్రిమ్మరఁగా
నని పూర్వమున కన్వయము), వగనించునీకు = వ్యధనొందెడు నీకు, ఏ నెపమున = ఏ
వ్యాజమునను, చిక్కను, పట్టుకొను నీతలపోఁతలు = పట్టుకొందునను నీయాలోచనలు
మానుము.
/ సీ. ఆలఘుగతి ప్రౌఢి నాత్మ భూహరిముఖ్యు
లౌ నన విఖ్యాతి నతిశయిల్లి
తపనీయరుచిదివ్య తటినీకమలమూల
వృత్తిచేఁ దేజోభివృద్ధిఁ గాంచి
నానాజగన్మనోజ్ఞానాది విద్యాధు
రంధరత్వంబునఁ బ్రణుతిఁ జెంది
యశ్రాంతక లుష, భావానభిజ్ఞ మహాగ
భీరమానసభూతిఁ బెంపుఁ బూని
తే. తనరువా రమోఘనయశోధన హితోక్తి
పటిమనేమించి నెయ్యంబుఁ బ్రభులయెడ నొ
సర్పుదురు మహి మనలగుణంబు లరసి
కరము ముద మందుదురు చిరగౌరవమున.
==
=ఏ
51
టీక. హరి. ఆలఘుగతి ప్రౌఢిక్ = శ్రేష్ఠమైన జ్ఞానప్రౌఢిచేత, ('గతిర్మార్గే ధనా
శాయాం జ్ఞానేయా త్రాభ్యు పాయయోః' విశ్వ.) ఆత్మభూహరిముఖ్యులు = బ్రహ్మేం
డ్రాలు, (హరిర్వాతార్క చంద్రేంద్ర యమో పేంద్ర మరీచిషు' నానా.) తప.. వృత్తి
చేజ్ _తపనీయ = సూర్యసంబంధమైన (ఇట తపనశబ్దమునకంటె 'వా నామధేయస్య
వృద్ధసంజ్ఞా” అని వృద్ధసంజ్ఞ విధించి 'వృద్ధాచః' అని ఛప్రత్యయము విధింపఁగాఁ 'దప
.&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>76egvmx91czvutos9aefcub9h56c32j</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/266</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184129</id>
    <revision>
      <id>502051</id>
      <timestamp>2025-06-29T22:50:52Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '274 = హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము శరత్కాలమునం దనుట.) చర=సంచరించుచున్న, వలాహక= మేఘమందలి, చంచలా కృతిజ్= మెఱుపుయొక్క యాకారమును, ఉన్మి... కలన౯-ఉన్మిషత్ = ప్రకాశించు చున్న, పర=పరబ్రహ్మమున...'</comment>
      <origin>502051</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4930" sha1="g7f4v292wmirklxj1kq653vcznsuza3" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;274
=
హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము
శరత్కాలమునం దనుట.) చర=సంచరించుచున్న, వలాహక= మేఘమందలి, చంచలా
కృతిజ్= మెఱుపుయొక్క యాకారమును, ఉన్మి... కలన౯-ఉన్మిషత్ = ప్రకాశించు
చున్న, పర=పరబ్రహ్మమునందలి, చింతామహోర్మి = ధ్యానపరంపరలయొక్క, కలన=
కలిమియొక్కయు, పర్వత=పర్వతునియొక్కయు, అవాప్తితోక్, తనపబ్లిక్ = తనసమీ
పమును, చేరుముళ్ల యతి= పొందిన నారదుఁడు, వల... వృత్తిక్-వలమాన=గంభీరమైన,
వాఙుఖరవృత్తిక్ =వార్ధ ్వనితో, ఆఖిలంబుక్, దమయంతీ స్వయంవరవృత్తాంతము
నంతను ననుట.) ఎఱిఁగింపక్ = తెలియఁజేయఁగా, కౌశికుండు=ఇంద్రుఁడు, కర్త. (ముం
దఱి కన్వయించును.)
మ. చతురంభోధిపరీతభూభరణదీక్షం బొల్చు రాజుల్ల స
ద్ధృతి యాటోపము లీననంత కులభూతిస్ఫీతనారీస్వయం
వృత్తిహృత్పాఢీ నసంఖ్యకోపవిధిఁ గావింపంగళాంతక్షతా
తతనిస్వస్థితి వారి కబ్బుట మది ద్దర్కించి రాగాంధుఁ డై.
77
టీ, హరి, చతు,,,దీక్ష్_పొల్చురాజు=డి ప్పెడుహరిశ్చంద్రుఁడు, ఉల్లసద్ధృ
తి=ఓ ప్పెడి ధైర్యము, ఆటోపములు=సంభ్రమములు, ఈనక్=ఒసఁగఁగా, అంత...
ప్రౌఢీ-అంతకుల=కడజాతియందు, భూతి పుట్టుట చేత, స్ఫీత= అతిశయించుచుం
డెడు, నారీ = స్త్రీ లయొక్క, స్వయంవృత్తి= తామువరించుటను, హృత్ =హరించు
చున్న, ప్రౌఢిగల, అసంఖ్యకోపవిధిక్ - ఆసంఖ్య=అపరిమితమైన, కోపవిధిని, కావింపక్,
(అతికోపిని జేయఁగా ననుట.) కశాంతక్షతాత్మత-కశాంత = కశాస్త్రముల చేత, (‘ఆశ్వా
దే స్తాడని కళా' అమ.) క్షత=కొట్టి గాయములు చేయఁబడిన, ఆత్మతక్ = శరీరములు
గలవా రగుటచేత, నిస్వస్థి తిఇదీనస్థితిని ('నిస్వస్తు దుర్విధోదీనః' అమ.) వారికి=ఆ స్త్రీ -
లకు, ఆబ్బుట=ప్రాప్తించుట, రాగాంధు: డై= ధాంధుఁడై. (విశ్వామిత్రుఁడని యన్వ
యము.)
నల. చతు... దీక్ష్_చతురంభోధి= నాల్గుసం ద్ర ముల చేత, పరీత= చుట్టఁబడిన,
భూ=భూమియొక్క, భరణ = రక్షణముయొక్క, దీక్ష యందు, పొల్చు రాజుల్ =ఒప్పు
రాలు, లసద్ధృతి_లసత్ = ప్ర కాశించుచుండెడు, ధృతి సంతోషము (“ధృతి సంతోష
ధైర్యయోః' విశ్వ.) ఆటోపములు = వేగిర పాటులను, ఈక్= ఈయఁగా, అనంత...
ప్రౌఢిక్_అనంత మైన, కులభూతి వంశసంపద చేత, స్ఫీత అధిక మైన, వృద్ధినొందుచున్న
యనుట.) నారీ=దమయంతి యొక్క, స్వయంవృతి=స్వయంవరమందలి, హృృఢిక్=
హృదయప్రౌఢిమ చేత, ఆసంఖ్యకోపవిధిక్ అసంఖ్యకోప = యుద్ధకోపము లేకుండుట
యొక్క, ('యుద్ధ మాస్కందనం సంఖ్యమ్ ' ఆమ.) విధిని, 'కావింపంగజ్&quot;=చేయఁగా,&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>g7f4v292wmirklxj1kq653vcznsuza3</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/267</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184130</id>
    <revision>
      <id>502052</id>
      <timestamp>2025-06-29T22:51:08Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'లేక ద్వి తీయాశ్వా స ము. 275 (పరస్పరము యుద్ధములు మైత్రికలవారై యుండఁగా ననుట, శాంతక్షతాత్మత౯- శాంత మైన, క్షత=గాయములుగల, ఆత్మతశరీరములు గలవా రగుటచేత, నిస్వస్థితి.. నిర్= నిర్గతమైన, స...'</comment>
      <origin>502052</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4193" sha1="3xwcemd6kuh9msbb30bq956zw5q03g5" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;లేక
ద్వి
తీయాశ్వా స ము.
275
(పరస్పరము యుద్ధములు మైత్రికలవారై యుండఁగా ననుట, శాంతక్షతాత్మత౯-
శాంత మైన, క్షత=గాయములుగల, ఆత్మతశరీరములు గలవా రగుటచేత, నిస్వస్థితి..
నిర్= నిర్గతమైన, స్వస్థితి=స్వర్గ వాసము, వారికి = ఆరాజులకు, ఆబ్బుట= లభించుట.
(దమయం తీస్వయంవరనిమిత్త మేక కార్యపరులై, యన్యోన్యకలహములు లేక యుండు
టచే, రాజులు స్వర్గమునకు రామిని ఇంద్రుఁడు నారదునిచే విని యని ఫలితార్థము.)
రాగాంధు-డు ఐ = దమయంతియు దనురాగముగలవాఁ డై.
సీ. అతిముగ్ధహరిణీమహామంజులాస్యో స
లాలన క్రీడ నొల్లమి వహించి
యశ్రాంతనేవాగ తాసన్న సుమనోవి'
తానంబుపై ననాదరము చూపి
ప్రతిదివస ప్రవర్తిత ప్తతంతు
క్రి
యాసమాగతులపై నరుచినించి
భవ్యకల్పక పాదపపరిష్కృతాతీయ
విపిన ఖేలనముల వెగటుఁ బూని
తే. నూతనకళానిధికళాభిభూతిధుర్య
పార్థివాత్మభ వా గ్రహప్రౌఢిఁ దలఁచి
యుల్లమునఁ గ్రాగి తదుపాశ్రితోర్వికపుడ
యరుగుచతిమాత్ర నేత్ర రాగాభివృద్ధి.
=
78
టీ. హరి. అతి .. క్రీడ౯-అతిముగ్ధములైన, హరిణీ= లేళ్ల యొక్క, ('యోషి
ద్వృత్తాప్సరో భేదా స్సువర్ణ ప్రతిమా మృగీ, హరితాచహరిణ్యస్స్యు' నానా. మహా
మంజులములైన, ఆస్య=ముఖములయొక్క, ఉపలాలన క్రీడయందు, ఒల్లమిక్ = వెగ
టును, వహించి, అశ్రాంత .. . నితానంబుపై - అశ్రాంత=ఎల్లపుడు, సేవార్థము, ఆగత =
.
వచ్చి, ఆసన్న = సమీపమునొందిన, సుమనః = పండితులయొక్క, ('సుమనాః పండితే
దే వే' అమ.)వి తానంబు
పై=సమూహముమీఁద, అనాదరము, చూపి, ప్రతి ..గతులపై-
ప్రతిదివస=ఆనుదినము, ప్రవర్తిత
నడిపింపఁబడిన, సప్తతంతు క్రియా=యజ్ఞ కార్యముల
యొక్క (‘స ప్తతన్తు ర్మమః క్రతుః' అమ.) సమ్ + ఆగతుల పై=సమాచరణములమీఁ
ద, ఆరుచి, నించి, భవ్య .. ఖేలనముల_భవ్య = శుభములను, కల్పక=కల్పించుచున్న,
పాదపఙవృక్షములచేత, పరిష్కృత = అలంకరింపఁబడిన, ఆత్మీయ=తనసంబంధ మైన,
విపిన ఖేలనముల పైజ్ =వన విహారముల పైని వెగటును, పూని, నూతన ప్రౌఢిక్-నూత
నములైన, కళానిధి కళావతులయొక్క, (తానుసృజించిన చండాల స్త్రీ లయొక్క
=
...&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>3xwcemd6kuh9msbb30bq956zw5q03g5</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/268</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184131</id>
    <revision>
      <id>502053</id>
      <timestamp>2025-06-29T22:51:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '276 హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము యనుట.)కళా=సంగీతవిద్యల యొక్క,అభిభూతి=తిరస్కారమందు, ధుర్యమైన, పార్టీ వ= పార్థివ= హరిశ్చంద్రునియొక్క, ఆత్మభవ= మనస్సునందుఁబుట్టిన, ఆగ్రహముయొక్క, ప్రౌ...'</comment>
      <origin>502053</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5013" sha1="d4n33qbvxb3cq1ug7hdka3bu0eoqvk7" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;276
హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము
యనుట.)కళా=సంగీతవిద్యల యొక్క,అభిభూతి=తిరస్కారమందు, ధుర్యమైన, పార్టీ వ=
పార్థివ=
హరిశ్చంద్రునియొక్క, ఆత్మభవ= మనస్సునందుఁబుట్టిన, ఆగ్రహముయొక్క, ప్రౌఢిని,
తలంచి, తదుపాశ్రితోర్వికిక్ -తదుపాశ్రిత ఆహరిశ్చంద్రునిచే నా శ్రయింపఁబడిన,
ఉర్వికిక్ =భూమికి, (ఆహరిశ్చంద్రుఁ డుండుస్థలమున కనుట.) అతి.. వృద్ధి- అనివ
త్రమైన, నేత్ర రాగ= నేత్రరక్తిమయొక్క, అభివృద్ధితో,
నల, అతి ... క్రీడజ్-అతిముగ్ధ=మిగులసొగసుకత్తెయైన, (‘ముగ్ధ స్సుందరమూ
ఢయో8' ఆమ.) హరిణీ-హరిణియను నామముగల యప్సరస యొక్క, మహామంజు=
మిక్కిలి మనోహరమైన, లాస్య = నాట్యముయొక్క, ఉపలాలన క్రీడను, సుమనోవితా 1
నంబు పై= దేవతా సంఘముమీఁద, సప్తతంతు
క్రియా = యజ్ఞ క్రి యలయొక్క, సమాగ
మనములమీఁద, భవ్య... ఖేలనములు - భవ్యములైన, కల్పక పాదపముల చేత, పరి
ష్కృతమైన, ఆత్మీయవిపిన = తన దగునందనవనమందలి, ఖేలనములు =విహారముల పై
లపై,
. ప్రౌఢిక్ - నూతనకళానిధి
నవీన చం ద్రునియొక్క, కళయొక్క, అభి
భూతి=తిరస్కారమందు, ధుర్యయైన, పార్థివాత్మ భవా= రాజపుత్రి యగుదమయంతి
యొక్క, గ్రహప్రౌఢిక్=స్వీకరణ ప్రౌఢిని తలఁచి, అతి.. వృద్ధి=అతిమా త్రములైన,
నేత్రముల యొక్క, రాగ = విరహజాగరణము చేనైన రక్తిమయొక్క, అభివృద్ధి =
అధిక్యముతో.
నూతన...
=
=
==
చ. తనరఁగఁ జిత్రభానుఁడును దండధరుండుఁ బ్ర చేతసుండు నై
흐
కనలినరోపతాపకరగాఢత రాంబక లో లవృత్తిఁ ద
వెనుకొని రాఁ దపోధనులు విస్మయ మంద మహోచిత ప్రచా
రు నలవసుంధరాధిపుని మ్రోలఁ గనుంగొనియెజ్ రయంబునన్. 79
టీ. హరి. తనరఁగజ్=ఒప్పఁగా, చిత్రభానుఁడును, చిత్రమైన, భానుఁడును=
తేజస్సుగలవాఁడును, దండధరుండు=దండ ధారియును, ప్రచేతసుండును = ప్రకృష్ట
మైన చిత్తముకలవాఁడును, ఐ, కనలి = కోపమునొంది, నరోప.. వృత్తిక్-నరులకు,
ఉపతాపకర=సంతాపకరమై, గాఢతరమైన, ఆంబక= నేత్ర ములయొక్క, లోలవృత్తి =
చంచలవ
ర్తనముగల, తక్= తన్ను, తపోధనులు =ఋషులు, వెనుకొని రాజ్= వెంబడించి
రాఁగా, వి...చారుక్-ని=పోయిన, స్మయ= గర్వముచేత, మంద = తగ్గిన, మహోచిత
మైన, ప్రచారముగల గర్వముచే నుచిత ప్రచారములు విడిచి ప్రవర్తించువాఁడుకాని,)
అలవసుంధరాధిపునిక్=ఆహరిశ్చంద్రుని, మ్రోలర్, కనుఁగొనియెజ్ (చూచె ననుట).
9
నల. చిత్రభానుఁడును, అగ్ని హోత్రుఁడును, ('చిత్రభాను ర్విభావసుః' అమ.)
దండధరుండుక్=యముఁడును, (కాలో దండధరః' అమ.) ప్రచేతసుండును=వరుణంఁ&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>d4n33qbvxb3cq1ug7hdka3bu0eoqvk7</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/269</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184132</id>
    <revision>
      <id>502054</id>
      <timestamp>2025-06-29T22:52:08Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'ద్వి తీయా శ్వాసము. 277 డును,('ప్రచేతా వరుణః పాశీ' అమ.) నైక... వృత్తిక్-నైక=అధిక మైన, (దీనిని వృత్తి శబ్దముతో నన్వయింపవలయును.) నలినరోప = మన్మథునియొక్క, ('పత్రీ లో పఇషు ర్ధ్వయోః' అమ.) తాపక...'</comment>
      <origin>502054</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3878" sha1="inra9aqrzcw13jziu2ey6pg20shplr0" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;ద్వి తీయా శ్వాసము.
277
డును,('ప్రచేతా వరుణః పాశీ' అమ.) నైక... వృత్తిక్-నైక=అధిక మైన, (దీనిని వృత్తి
శబ్దముతో నన్వయింపవలయును.) నలినరోప = మన్మథునియొక్క, ('పత్రీ లో పఇషు
ర్ధ్వయోః' అమ.) తాపకరములును, గాఢతరములునునైన, అంబక = బాణముల చేత,
('అంబకం నేత్ర శరయో!.' ఆమ.) లోల= చలించుచున్న, వృత్తితో, కన్ను, (ఇం
ద్రుని ననుట.) వెరుకొనిరాజ్ = వెంబడించిరాఁగా, తపోధనులు=ఋషులు, విస్మయమంద=
ఆశ్చర్యమునొందఁగా, మహోచిత ప్ర చారుక్ -మహ=స్వయంవరోత్సవమునకు, ఉచిత
మైన, ప్రచారు=గమనముగల, నలవసుంధరాధిపుని = నలమహారాజును, మ్రోలక్ =
ఎదుట, కనుంగొనియెజ్ . (‘కౌశికుఁడు ' ఇంద్రుఁడు చూచె ననుట.)
క. కనుఁగొని యతఁడు మహాదర
మున మ్రొక్క విచిత్రవాకపురకర్తృత్వా
భినుత ప్రభావయుతుఁ డా
ఘనుఁ డిట్లనుఁ దన్ని రూఢీ గడలుకొనంగన్.
===
80
అధిక మైన
టీ. హరి. కనుఁగొని, అతఁడు=ఆహరిశ్చంద్రుఁడు, మహాదరమున =
భయముతోడ, ('దరో స్త్రీ శంఖభయయోః'అమ.) ; మ్రొక్కఁగా, విచిత్ర...యుతుఁ
డు_నిచిత్రమైన, నాక పుర=స్వర్గముయొక్క, కర్తృత్వ = సృష్టిచేత, అభినుత=కొనియా
డఁదగిన, ప్రభావముతోడ, యుతుఁడు=కూడుకొనినవాఁడు ఆగు, ఆఘనుఁడు= ఆవిశ్వా
మిత్రుఁడు, రూఢిగడలుకొనజ్గాక్, తన్ని = పాదప్రహరణ మొనర్చినవాఁడై, ఇట్ల
ను౯=ఈతీరునఁ బల్కెను.
=
నల. అతడు = ఆనలుఁడు, మహత్ ఆదరమునక్, మ్రొక్కఁగా, విచిత్ర...
యుతుఁడు - విచిత్రమైన, నాకపురకర్తృత్వ = స్వర్గాధిపత్యముచేత, అభినుత మైన,
ప్రభావముతో, యుతుఁడు అగు, ఆఘనుఁడు = ఇంద్రుఁడు, తన్నిరూఢి తత్ = ఆనలుని
యొక్క, నిరూఢి = ప్రసిద్ధి, కడలుకొనఁగజ్, (ఆనలుని యొక్కరూఢి తేటపడఁగా)
ఇట్లను క్.
సీ. తెలిపెద మావృత్తి నిలు మెందుఁ జనియెదు
రాజాన్వవాయవర్ధన కృతాంతుఁ
డితఁడు బృహద్భానుఁ
డితఁడు భువనశాసి
'యితఁ డనవరత రాజితవిభూతిఁ
జెలఁగున స్దలఁపు కౌశికునిఁగా నిను వేఁడు
వాంఛ నేతెంచినవార మంద
}&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>inra9aqrzcw13jziu2ey6pg20shplr0</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/270</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184133</id>
    <revision>
      <id>502055</id>
      <timestamp>2025-06-29T22:52:27Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '278 హరిశ్చంద్ర నలో పాఖ్యానము ముగఁ గాయజవ్యధఁ బొగులకుండఁ దలంపు లీడేర్పఁగా రాదె యిప్పుడు దమ తే. యంతి కావా ప్తి సాధించి యభినుతించు వారి నొంతురె ప్రభుబుద్ధి వదలి యాత్మ హితమృగాం...'</comment>
      <origin>502055</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4524" sha1="gt2m3fmqlp6veoc2jl8ho2v1exiniuo" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;278
హరిశ్చంద్ర నలో పాఖ్యానము
ముగఁ గాయజవ్యధఁ బొగులకుండఁ దలంపు
లీడేర్పఁగా రాదె యిప్పుడు దమ
తే. యంతి కావా ప్తి సాధించి యభినుతించు
వారి నొంతురె ప్రభుబుద్ధి వదలి యాత్మ
హితమృగాంబక ఘటనమున్న తిసమగ్ర
మతి నొనర్చితివే మది మఱతు మెట్లు.
=
81
టీ, హరి. రాజాన్వవాయవర్ధన రాజాన్వవాయ = క్షత్రియవంశముయొక్క,
వర్ధన=ఛేదనము గలవాఁడా ! రాచకొలముం జెఱుపఁ బుట్టినవాఁడ వనుట), ('వర్ధనం
ఛేదనే' అమ.) కృతాంతుఁడు-కృత = చేయఁబడిన, అంతుఁడు = అంతముగలవాఁడు,
ఇతఁడు, బృహ ద్భానుఁడు- బృహత్ =అధికమైన, భానుఁడు = తేజస్సుగలవాఁడు, (‘భానూ
రశి దివాక రౌ' ఆమ.) ఇతఁడు, భువనశాసిలోకశాసనుఁడు, ఇతఁడు, అనక్, వర...
భూతిక్_వరతర=మిక్కి. లి శ్రేష్ఠమైన, అజిత = అ ప్రతిహతమైన, విభూతిక్
= తపోవిభూతి
చేత, చెలఁగు = ఒప్పుచుండెడు, నక్= నన్ను, కౌశికునిఁగాక్&quot; = విశ్వామిత్రుని
గాను, తలంపుము. వారు=ఆమతంగ కన్యకలు, ఆమందముగ = శీఘ్రముగ, ఇప్పుడు
కొలవాచకపదము మీఁది తకారము దకార మయ్యెను. లక్షణము.గీ. “సంధిగూ
ర్పంగ......” (కపిలో కసంజీవని.) తమయంతికావా ప్తి(క్) తమయొక్క, అంతిక =
సమీపముయొక్క…, అవా ప్తిని, సాధించి = గడించి, (నీదగ్గఱకు వచ్చి యనుట.) నొం
తురె=నొప్పింతురా? ఆత్మ, ఘటన-ఆత్మహిత=మనోజ్ఞమైన, మృగ = మృగమందు,
అంబక=బాణములయొక్క, మటన= సంఘటనము, (బ్రాణమును వేయుట యనుట.)
మున్ను=ముందు, అతి సమగ్రమతిక్=మిగులు పరిపూర్ణమైనబుద్ధిచేత, (కొంకు కొసరు
లేనిబుద్ధితో ననుట.) ఒనర్చితివి. ఏము మేము, అది నీ వామృగమును బాణముతో
నేసినయక్రమము ననుట.) ఎట్లు మఱతుము. (మఱచుట లే దనుట.)
=
నల. రాజాన్వవాయవర్ధన = చంద్ర వంశవర్ధనా ! ఇతఁడు, కృతాంతుఁడు
యముఁడు, ఇతఁడు, బృహద్భానుఁడు, అగ్ని, ('ఆశ్రయాళో బృహద్భానుః' అమ.)
ఇతఁడు, భువనశాసి=వరుణుఁడు, అన... భూతిక్- అనవరతమును, రాజితమైన, విభూ
తిక్=ఐశ్వర్యము చేత, చెలఁగునక్ = ఒప్పునట్టినన్ను, కౌశికునిఁగా = ఇం
ఇంద్రునిఁగా, తలం
పుము. అందముగా, దమయంతి కావా ఫ్లిక్ - దమయంతి కా= దమయంతియొక్క, ఆవా
స్త్రీని, సాధించి= చేకూర్చి, తలఁపు లీడేర్పఁ గా రాదె? అని యన్వయము. ఆత్మ...నము-
ఆత్మ హిత
= మనసువకు నిష్టురాలైన, మృగాంబక = స్త్రీయొక్క, ('దీర్ఘాణాం హ్రస్వ&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>gt2m3fmqlp6veoc2jl8ho2v1exiniuo</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/271</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184134</id>
    <revision>
      <id>502056</id>
      <timestamp>2025-06-29T22:52:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'ద్వి తీ యా శ్వా స ము. 279 === స్స్యాత్ ' అను నాంధ్ర శబ్దచింతామణిసూత్రముచే నిట 'మృగాంబక' యని యంత్యక కారమునకు హ్రస్వము వచ్చినది.) ఘటనము= పొందును, ఉన్న తిక్, సమగ్ర మతిక్ = పరిపూర్ణ బుద్ధ...'</comment>
      <origin>502056</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4507" sha1="magjbrbel8l19ubt1920em68qys1rie" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;ద్వి తీ యా శ్వా స ము.
279
===
స్స్యాత్ ' అను నాంధ్ర శబ్దచింతామణిసూత్రముచే నిట 'మృగాంబక' యని యంత్యక
కారమునకు హ్రస్వము వచ్చినది.) ఘటనము= పొందును, ఉన్న తిక్, సమగ్ర మతిక్
=
పరిపూర్ణ బుద్ధితోడ, ఒనర్చితివే? = చేసితివా?, మదిక్=మనస్సునందు, ఎట్లు=వీలాగున,
మఱతుము? (మఱచుట లే దనుట.)
చ. అన నతిమాత్ర చిత్ర నిభృతాకృతి యై విభుఁ డయ్యహార్యశా
సను బహుచున్యురూఢదివిషత్పుర వైభవసంవిధాను ని
ట్లను ననఘాత్మ విశ్వహృదయజ్ఞుఁడ వీగతి నన్నుఁ బల్కఁగాఁ
జనునె జగత్రయీవిదితసంభ్ర మభీమభవా
గ్రహాగతిన్.
82
టీ. హరి. ఆహార్యశాసనుజ్_ఆహార్య=అనివార్యమైన, శాసనముగల వానిని, బహు
మన్య(క్) బహు=అధికమైన, మన్యున్ =శోధముకలవానిని, 'మన్యు రైల్యే కతాకు
ధి' అమ.) రూఢ... ధానుజ్-రూఢ = సృజింపఁబడిన, డివిషత్పుర = స్వర్గముయొక్క,
వైభవము యొక్క, సంవిధాను (E) = చేయుటగలవానిని, (స్వర్గసృష్టిగల) విశ్వామిత్రుని
గూర్చి, ఇట్లు, అనుక్, జగ... గతిజ్ - జగత్రయీవిత్ = ముల్లోక వేధకమగు ('వ్యర్థ=
తాడనే’అనుధాతువుమీఁది క్విబంతరూపము-విత్) ఇక=పొందఁబడిన, సంభ్రమము చేత,
భీము=భయంకరమగు, భవ= ఈశ్వరునియొక్క, ఆ గ్రహమువంటి యా గ్రహము యొక్క,
ఆగతిచేత, పల్కఁగా, చనునే.
నల. ఆ+ఆహార్యశాసను(క్)=గిరిశాసనుని, ('అహార్యధరపర్వతాః'అమ.) బహు
మన్యు(క్)=అనేక క్రతువులుగలవానిని, రూఢ... ధానుజ్ -రూఢమైన, దివిషత్పురవై
భవ=స్వర్గ విభుత్వముయొక్క, సంవిధానము గలవానిని, (అనఁగా నింద్రుని గూర్చి యను
ట ) ఇట్లనుక్&quot;, జగ. . . గతిక్_జగత్రయీవిదితమైన, సంభ్రమ = స్వయంవరసంభమ
ముగల, భీమభవా=దమయంతియొక్క, గ్రహ=స్వీకరణము కొఱకు, ఆగతిక్=రాకగల
వానిని, నన్నుక్, పల్కఁగాక్, చనునే.
'ఉ. భవదీయానుచరుండఁ దావకకృపాపాత్రుండ మీ మ్రోల ని
ట్లవుఁ గా దంచు వచింప నేర్తునె బుధేంద్రా! మోహి నేనోర్వఁబ్రే
ష్యవిధుల్ గావఁగఁ బాడి మీ కన నతం డస్మద్వి ధేయుండ నం
టివి మాపం పొనరింపు మాకు మదిఁ బాటిల్లు మహోల్లాసముల్,
టీ. హరి, బుధేంద్రా! సంబుద్ధి. ఏక్ + మోహిక్ = నే నజ్ఞానిని, ('అవిద్యామూ
ర్భయో రోహీ’ నానా.) పేష్యవిధుల్, (బంటు చేయు కార్యముల ననుట.) ఓర్వక్ =
సహించుటకును, కావఁగ = రక్షించుటకును, పొడి= ధర్మ ము.&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>magjbrbel8l19ubt1920em68qys1rie</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/272</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184135</id>
    <revision>
      <id>502057</id>
      <timestamp>2025-06-29T22:53:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '&gt; 280 హరిశ్చం ద్ర నలోపాఖ్యానము నల. బుధేంద్రా= దేవేంద్రుఁడా! మోహిక్ + వీక్= నేను మోహముగలవాఁడను, (దమయంతి యందు మోహముగలవాఁడ ననుట.) ప్రేష్యవిధుల్ =దూతకృత్యములు, (‘నియోజ్య కింకర పేష్య’...'</comment>
      <origin>502057</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3968" sha1="4upu9kt5buoqf3minjgano7n6h8u77p" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;&gt;
280
హరిశ్చం ద్ర నలోపాఖ్యానము
నల. బుధేంద్రా= దేవేంద్రుఁడా! మోహిక్ + వీక్= నేను మోహముగలవాఁడను,
(దమయంతి యందు మోహముగలవాఁడ ననుట.) ప్రేష్యవిధుల్ =దూతకృత్యములు,
(‘నియోజ్య కింకర పేష్య’ఆమ.) ఓర్వక్= సహింపను, మాపంపు=మాయాజ్ఞ, ఈయర్ద
మునకుఁ బ్రయోగము, “ఉ....మీర లెల్ల నా, పంపునఁ బోరికిం జనుఁడు...
(జై. భారతము.)
క. ధర గుర్వర్థి జనానా
దర మొప్పదు సుము ధరణిధవ! శుభ కార్య
త్వర నా కన్యల సితవా
రిరుహసమాలోకనల వరింపుము వేడ్కన్.
84
టీ. హరి. ధరణిధవ=హరిశ్చంద్ర మహారాజా! గుర్వ... దరము _ గురు=గురువుల
యొక్క, ఆర్థిజనాఙయాచకులయొక్కయు, అనాదరము తిరస్కారము, శుభకార్య
త్వరచేత, నాకన్యలక్=నాయొక్క కన్యకలను, సీత... లోకనలక్ - సితవారిరుహ= తెల్లఁ
దామరలతో, సమానమైన, ఆలోకనలక్=దృష్టిగలవారిని, ('ఆలోకా దర్శనోద్ద్యోతౌ'
ఆమ.) వరింపుము.
నల. గురు... దరము_గురు శ్రేష్ఠులగు, అర్థి జనులయొక్క, ఆనాదరము=తిరస్కా
రము, శుభకార్యత్వరచేత, ఆకన్యక్ = లసిత...లోకక్.
ఆదమయంతిని, లసిత... లోక౯- ప్రకాశ
మానమైన, వారిరుహ=కమలములతో, సమానమైన, ఆలోకక్ దృష్టిగలదానిని, అల
వరింపుము=చేకూర్పుము.
చ. అధికవిభీతి నీదుహృదయం బటుమీఁదట భీమథామదం
డధరనిరోధశంకకుఁ దడంబడు నేని మదీయశక్తిచే
నధరిత చంచలాచ క చ కావయమద్యుతి లేఖకన్యకా
విధుమణిచంద్ర శాలలఁ బ్ర వేళము నీ కవలీలఁ జేసెదన్.
85
=
టీ. హరి. భీమ.. .శంకకు-భీము=భయంకరమైన, ధామ తేజస్సుగల, దండ
ధర=యమునియొక్క, నిరోధనమందలి, శంకకు, నీదుహృదయము. తడంబడు నేని=
చలించునేని, ఆధ...శాలల... లేఖకన్యకా = దేవతా స్త్రీ లయొక్క, విధుమణిచం
ద్రశాలలక్ = . . .యందు, ప్రవేశము, నీకు, అవలీలఁగా నొనరింతును. (స్వర్గభోగమును
గల్పింతు ననుట.)
నల. భీమ . . .శంకక్ు_భీమధామ = భీమునిగృహమందలి, ('ధామదేహేగృ
హేరళ్ళై' వానా,) దండధర = ద్వారపాలకులయొక్క, నిరోధమునందలి, శంకకు,
అధ... శాలలక్. ఆధరిత
నిరసింపఁబడిన, చంచలా మెఱపులయొక్క, చకచకలుగల,&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>4upu9kt5buoqf3minjgano7n6h8u77p</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/273</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184136</id>
    <revision>
      <id>502058</id>
      <timestamp>2025-06-29T22:53:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'ద్వి తీయా శ్వా స ము. యా శ్వాసము. 281 అవయవములయొక్క, ద్యుతిరేఖగల, 'రలయోర భేదః' అనుటచే నిట 'లేఖ' రేఖ యయ్యె. కన్యకా = దమయంతియొక్క, విధుమణి చంద్రశాలల = చంద్ర కాంకపుఁ జంద్రశాలలయందు, ప్రవే...'</comment>
      <origin>502058</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3624" sha1="0pd4rtmxuzvgza89ajljycyin6pa34k" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;ద్వి తీయా శ్వా స ము.
యా శ్వాసము.
281
అవయవములయొక్క, ద్యుతిరేఖగల, 'రలయోర భేదః' అనుటచే నిట 'లేఖ' రేఖ
యయ్యె. కన్యకా = దమయంతియొక్క, విధుమణి చంద్రశాలల = చంద్ర కాంకపుఁ
జంద్రశాలలయందు, ప్రవేశము, నీకు, అవలీలక్, చేసెదను. (దమయంతి యంతఃపుర
ప్రవేశ మతిసులభముగఁ గలుగఁజేసెద ననుట.)
క. అనఁ బోనీఁ డితఁ డవిలం
ఘనీయుఁ డనిదానకలితఘనతర్జనుఁ డిం
కని కౌశికళాంబరినే
ర్పునఁ దడయక యధిగతావరోధుం డగుచున్.
=
86
నిష్కారణముగ,
టీ. హరి. అవిలంఘనీయుఁడు, ఆని...
...ర్జనుఁడు అని దాన
కలిత=చేయఁబడిన, ఘనతర్జనుఁడు = అధిక మైన నిరసన ము కలవాఁడు, ఇంక, అని = అను
కొని, కౌశిక శాంబరి నేర్పున - కాళిక =విశ్వామిత్రునియొక్క, శాంబరీ = మాయ యొక్క,
(స్యానాయాశాంబరీ' ఆమ.) నేర్పు చేత, తడయక, అధిగతావరోధుండు_ అధిగత=
పొందఁబడిన, అవరోధుఁడు=అడ్డగింపు గలవాఁడగు.
నల. ఇతఁడు=ఈఇం ద్రుఁడు, అవిలంఘనీయుఁడు, అని, దాన...ర్జనుఁడు- దాన
ముచేత, కలిత=చేయఁబడిన, ఘన= మేమముయొక్క, తర్జనుఁడు=నిరసనముగలవాఁడు,
(మిక్కిలి దాతయైననలుఁ డనుట.) ఇంక... నేర్పునక్_ఇంకని= ఇంకిపోవని, (అడఁగి
పోవని యనుట.) కౌశికశాంబరి = ఇంద్ర మాయయొక్క, నేర్పు చేత, అధిగ తావరో
ధుండు_అధిగత=పొందఁబడిన, అవరోధుఁడు = అంతఃపురముగలవాఁడు, అగుచును.
సీ. పరమహంసాన్వయగురుసమాదిష్ట వై
ఖరికన్న సధిక మై పరఁగు చునికి
వరసువర్ణాస్పృశ్యవర్ణ భామలు భజిం
పఁగఁ బ్రౌఢీమను మనుపగటుఁదనము
నేచి కడంకతో నేచందమున నైనఁ
దనుఁ గరం బలమంగఁ దలఁచుపూన్కి
తనపూనిన ప్రతిజ్ఞ దక్క నింద్రాదుల
మనవి కైనను మాఱుమసలు చలము
తే. గలిగి విలసిల్లునమ్మహాకల్ప భాస్వ
దలఘుదీ ప్తివహాకృతిఁ గలయఁ గాంచి
యచటఁ జిత్రాభి లక్ష్యమాణాత్తుఁ డగుచు
నమ్మహీవల్లభుఁడు నిల్చె నాక్షణమున.
36&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>0pd4rtmxuzvgza89ajljycyin6pa34k</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/274</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184137</id>
    <revision>
      <id>502059</id>
      <timestamp>2025-06-29T22:53:44Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '282 హరిశ్చంద్రనలో పాఖ్యానము టీ. హరి, పరమ... .. వైఖరికన్న - పరమ= శ్రేష్ఠమైన, హంసాన్వయ = సూర్య వంశమునకు, గురు వైనవసిష్ఠుని చేత, సమాదిష్ట = ఆదేశింపఁబడిన, వైఖరికంటెను, వర... భామలు.వర= శ్రేష...'</comment>
      <origin>502059</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4926" sha1="4gr5vy1fjpiomrj8h07pgz4tgyibu7q" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;282
హరిశ్చంద్రనలో పాఖ్యానము
టీ. హరి, పరమ...
.. వైఖరికన్న - పరమ= శ్రేష్ఠమైన, హంసాన్వయ = సూర్య
వంశమునకు, గురు వైనవసిష్ఠుని చేత, సమాదిష్ట = ఆదేశింపఁబడిన, వైఖరికంటెను, వర...
భామలు.వర= శ్రేష్ఠ మైన, సు=లెస్సైన, వర్ణ = కాంతిగల, అస్పృశ్యవర్ణ భామలు=చం
డాలజాతి స్త్రీలు, భజింపఁగ, (భార్యలై కొలువఁగా ననుట.) మనుము, అను=అనియెడు,
ఏఁచి= అతిశయించి, తను తన్ను, కరంబు = మిక్కిలి, అలమంగళ్ = అలమట ట పెట్టుటకు,
ణ
ዋ
ఇంద్రాదులమనవికైన = ఇంద్రుఁడు మున్నగు దేవతలు ప్రార్థన
ర్దన చేసినను, అమ్మహా... కృ
తిక్-ఆ, మహాకల్ప= ప్రళయకాలమందలి, భాస్వత్ =సూర్యునియొక్క, భాస్వద్వివ
స్వత్సప్తాశ్వ' అమ.) ఆలఘుదీప్తివంటిదీప్తిని, వహించిన, ఆకృతిగలవాని, అత్యుగ్రుఁ
డైనవిశ్వామిత్రుని ననుట.) చిత్రా... తుఁడు. చిత్ర = ఆశ్చర్యము చేత, అభిలక్ష్యమాణ
మైన, ఆత్ముఁడు=హృదయముగలవాఁడు, అగుచు, నిల్చె.
==
నల. పర . . .కన్నక్_పరమహంసాన్వయగురు = హంసవంశ శ్రేష్ఠము చేత, సమా
దిష్ట=చెప్పఁబడిన, వైఖరికంటెను, అధికమైన, పరఁగుచు, ఉనికి, వర.. భామలు వర
శ్రేష్ఠమైన, సువర్ణ=బంగారమునకు, ఆస్పృశ్య=స్పృశింపనశక్యమైన, పొంద నసాధ్య
మనుట.) వర్ణ=కాంతిగల, భౌమలు= స్త్రీలు, భజింపక్=కొలువఁగా, ప్రౌఢిమును = ప్రోడ
తనముతో, మరుపగటుఁదనము-మనుచుండెడు, పగటుఁదనము= లావణ్యము కలిగియుం
డుటయును, ఏచి = పూనుకొని, తనుక్= తన్ను, కరంబు + అలమంగళ్ చెట్టపట్టుటకు,
(పెండ్లాడుట కనుట.) ఇంద్రాదుల మనవికై నను, (ఇంద్రుఁడు మున్నగువారియొక్క ప్రార్థ
నమునకైనప్పటికి ననుట.) అమ్మహా... కృతిక్ ఆ+మహాకల్ప అతిశయాలంకార
మైన, భాస్వత్ = ప్ర కాశించుచుండెడు, ఆలఘు=తక్కువ కాని, దీప్తి= కాంతిని, వహ=
వహించిన, ఆకృతిక్ =ఆ కారముగల దమయంతిని, చిత్రాభిలక్ష్యమాణాత్ముఁడు-చిత్ర =,
ວ చిత్తరువునందు, అభిలక్ష్యమాణ = చూడఁబడుచున్న, ఆత్యుఁడు = శరీరముగలవాఁడు,
('ఆత్మా యత్నధృతిస్వాన స్వభావపరమాత్మను, జీవబుద్ధిశరీరేషు' నానా.) (చిత్ర
తిమలనడుము నిలిచినవాఁడై యనుట.) అగుచు, అమ్మహీవల్లభుఁడు = ఆనలుఁడు,
నిల్చెను.
ప్రతిమ
-
ఉ. అచ్చెరు వీయపూర్వవిషమాంబకుఁ రుచిభానుసన్ని భుం
డిచ్చటి కెట్లు వచ్చె నని యెల్లరు గల్గొన రామహర్షి భా
వోచ్ఛతరస్థితి౯ నృపకులో దధి పూర్ణ శశాంకుఁ బల్కు శుం
భచ్చతురోక్తి 'వై ఖరుల మారుతభోజనలీల మించఁగన్.
1 వై ఖరులు మారుతభోజనలీలఁ దెల్పఁగర్,
88&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>4gr5vy1fjpiomrj8h07pgz4tgyibu7q</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/275</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184138</id>
    <revision>
      <id>502060</id>
      <timestamp>2025-06-29T22:54:08Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '· ద్వి తీయా యాశ్వాసము. 283 టీక. హరి. ఈయపూర్వ విషమాంబకుఁడు = ఈయపూర్వత్రి నేత్రుఁడు, ఈ,శుచి భానుసన్ని భుండు_శుచి_ఆగ్ని తోడను, ('శుచిరప్పి త్త' అమ.) భాను= సూర్యునితోడను, ('భానుర్హంసస్సహ...'</comment>
      <origin>502060</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4830" sha1="p7rczun1ipdhaodczj4s8kpvpjgpnce" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;·
ద్వి
తీయా
యాశ్వాసము.
283
టీక. హరి. ఈయపూర్వ విషమాంబకుఁడు = ఈయపూర్వత్రి
నేత్రుఁడు, ఈ,శుచి
భానుసన్ని భుండు_శుచి_ఆగ్ని తోడను, ('శుచిరప్పి త్త' అమ.) భాను= సూర్యునితోడను,
('భానుర్హంసస్సహస్రాంశుః' అమ.) సన్నిభుండు సమానుఁడు, (కల్గొనక్, రాజరాఁగా
ననుట. లేక, కల్గొనన్ = చూడఁగా, రామహర్షి = విశ్వామిత్రుఁడు అనియు) మహర్షి =
విశ్వామిత్రుఁడు, మారుతభోజన లీల- మారుక భోజన=గాలి మేపరులగు సర్పములయొక్క,
లీల, మించఁగాక్, (భయంకరమైనరీతిచే ననుట.) నృపకులో దధిపూర్ణ శశాంకుని౯=
ఆ రాజకులవార్థి చంద్రుఁ డగుహరిశ్చంద్రుని గూర్చి.
=
==
నల. ఈయపూర్వవిషమాంబకుఁడు = ఈనూతన మన్మథుఁడు, ఈశుచిభానుసన్ని
భుఁడు=ఈచంద్ర సమానుఁడు ('విదుస్సుధాంశుశ్శుభ్రాంశు' ఆమ.) ఎల్లరు =అందఱు
ను, కల్గొనక్= చూడఁగా, ఇచ్చటికి = ఈయంతఃపురమునకు, ఎట్లువచ్చెక్ = ఏ తీరున
వచ్చెను. అని, రామ=దమయంతి, హర్షి... స్థితిక్ -హర్షి=హర్షముగల, భావ=భావ
ముయొక్క, ఉచ్ఛతరస్థితిక్ = అత్యంతౌన్నత్యము చేత, మారుతభోజనలీల - మారుశ=
దేవతా సంబంధ మైన, భోజన =ఆహారముయొక్క, (అనఁగా నమృతము యొక్క;) లీల,
మించఁగాక్, నృపకులోదధిపూర్ణ శశాంకునిక్=ఆనలమహారాజును గూర్చి,
చ. ఖరకిరణాతపంబుఁ బెనుగాలియునుం జొర రానిమద్గురు
స్థిరభవనప్రదేశ మొకచీరికినిం గొన కెట్లు సొచ్చితీ
వరయ ననూనదర్పక! తదంతరసంతతరక్షణోన్మిష
త్తరులఁ బరాభవించిన యుద గ్రబలోద్ధతి కేమి చెప్పుదున్.
89
88
టీక. హరి. ఖరకిరణాతపంబు = సూర్యకిరణముల యొక్క వేడిమియును
పెనుగాలియు, చొరరాని, మద్గురు... దేశము మత్ =నాయొక్క; గురు=గొప్పదియైన,
· స్థిరమైన, భ= కాంతిగల, వనప్రదేశమును, చీరికినింగొనక = లక్ష్య పెట్టక, ఎట్లు చొచ్చి
ఎట్లుచొచ్చి
తివి? అనూనదర్పక=అధికమైన దర్పముగలవాఁడా! తదం... రుల౯-తదంతర ఆవనాం
తరమందు, సంతతరక్షణముచేత, ఉస్మిషత్ = ప్రకాశించుచుండెడు, తరులక్=వృక్షము
లను, పరాభవించిన...ద్ధతికి పరాభవించిన = చెఱచిన, ఉదగ్రులైన, బల = సేనల
యొక్క, (‘బలంసైన్యం, చక్రం చానీకమ స్త్రియామ్' అమ.) ఉద్ధతికి=గర్వమునకు,
ఏమి చెప్పుదును = ఏమందును.
నల. చొరరానిమర్ధురు . .. దేశము-మద్గురు=నాతం డ్రి యొక్క, స్థిరమైన, భవన
ప్రదేశము, ఆనూనదర్పక! రూపమున మన్మథునికన్నఁ దక్కువకాని ఓనలుడా!
యనుట.) తదం... త్తరులక్-తదంతర= ఆభవనాంతరము యొక్క, సంతతరక్షణమందు,&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>p7rczun1ipdhaodczj4s8kpvpjgpnce</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/276</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184139</id>
    <revision>
      <id>502061</id>
      <timestamp>2025-06-29T22:54:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '286 హరిశ్చంద్ర నలో పాఖ్యానము నల, హరిపదము=ఇం ద్ర పదమును, హుతాశనతాపము= అగ్ని యొక్క విరహ తాప మును, అరుణజు, మ్రొక్కు =యమునియొక్క మ్రొక్కు, జలాధిపునిక్ = వరుణుని. (వీరి లో నేరిని వరించ...'</comment>
      <origin>502061</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3811" sha1="fs2rprlubvuu8dctg75iyam4lwytp2o" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;286
హరిశ్చంద్ర నలో పాఖ్యానము
నల, హరిపదము=ఇం ద్ర పదమును, హుతాశనతాపము= అగ్ని యొక్క విరహ తాప
మును, అరుణజు, మ్రొక్కు =యమునియొక్క మ్రొక్కు, జలాధిపునిక్ = వరుణుని. (వీరి
లో నేరిని వరించెద వనుట. )
చ. అనవరసద్గుణ్ఘవిశ దాశయవామని వేకసన్మణీ
ఖనియనురంజి తార్య నయగౌరవ నీ విబుధాన్వయాగ్రణీ
వినుతమహత్త్వ మెంత పృథివీజనమాత్రవిభూతి గాంచు నే
నన మఱి యెంత యేల యిటులాడెదు చాలు నయోగ్య యోజనల్,
టీః. హరి, అన... దాశ ! అనవర= శ్రేష్ఠమైన, సద్గుణసమూహము చేత, విశద
ములైన, ఆశ=దిక్కులుగలవాఁడా! అహమ... ఖని-అవామ= ఆవక్త్ర మైన, ('వామాప
ర్గుప్రతీపౌద్వౌ' ఆమ.) వివేకమనెడు, సన్మణికి, ఖని= ఆకరమైనవాఁడా! అనురం...
గౌరవ !_అనురంజిత రంజింపఁ జేయఁబడిన, ఆర్య = పెద్దలుగల, నయగౌరవముగల
వాఁడా! విబుధాన్వయాగ్రణీ! = బ్రహ్మవంశ శ్రేష్ఠుఁ డైనవాఁడా! విశ్వామిత్ర సంబోధ
నములు. నీ=నీయొక్క, వినుతమైన మహత్త్వము ఎంత, పృథివీజనమాత్ర మనుష్యమా
త్రమైన, విభూతిని.
నల. ఆన(క్ )=ఇట్లని చెప్పఁగా, వరసద్గుణాఘ! విశదాశయ విశదమైన, ఆశ
య=హృదయము, (తలంపు) కలయది. (‘అభిప్రాయశ్చంద ఆశయః' ఆమ.) వివేకస
న్మణీఖనియు నగు, వామ = వనిత, (దమయంతి, కర్త.) అనుక్, రంజి... గౌరవనీవి-
రంజిత=సంతోష పెట్టఁబడిన, ఆర్యులుగల, నయ గౌరవ నయాతీశయమే, నీవి=మూల
ధనముగాఁ గలవాఁడా! ('నీవీ పరిపణోమూలధనమ్' ఆమ.) సంబుద్ధి. బుధా...మహ
త్త్వము-బుధాన్వయాగ్రణీ= దేవతలయొక్క వినుతమైన, మహత్త్వము ఎంత?
వ. అనిన జితేంద్రియుం డి ట్లనియె.
టీక. హరి. జితేంద్రి యుండు= ఇంద్రియములను జయించిన విశ్వామిత్రుఁడు.
నల. జితేంద్రి యుండు=ఇంద్రియముల చేత, జయింపఁబడిన నలుఁడు.
సీ. సనకాదిమునిమోహజన కాహిరిపు గేహ
కనకాసనారోహగౌరవంబు
నవనానుగుణమందపవనానుగతనంద
నవనాధ్ కానంద వివలనంబు
ఘనదీధితిక లాపఖనదీజలఖగాప
ఘనదీపితద్వీపగతి విభూతి.
95&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>fs2rprlubvuu8dctg75iyam4lwytp2o</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/277</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184140</id>
    <revision>
      <id>502062</id>
      <timestamp>2025-06-29T22:54:44Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'ద్వి తీయా శ్వా యమరీభుజవిచాలిచమరీజవిక చాలి . స ము. 287 సమరీతికక చాలి చారుమహిమ తే. నరతనువుతో నెసురవర్తనగరమహిత బహుతరైశ్వర్యధుర్యులు ప్రస్తుతింపఁ గాంచు టొప్పదె నామాట మించెనేని...'</comment>
      <origin>502062</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3993" sha1="9ohmjsxcirgbl4m0ox21m15kk8pi12r" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;ద్వి తీయా శ్వా
యమరీభుజవిచాలిచమరీజవిక చాలి .
స ము.
287
సమరీతికక చాలి చారుమహిమ
తే. నరతనువుతో నెసురవర్తనగరమహిత
బహుతరైశ్వర్యధుర్యులు ప్రస్తుతింపఁ
గాంచు టొప్పదె నామాట మించెనేని
నీకు నీవైభవము నిల్చుటే కడింది.
రెంటను సమానము..
=
96
టీ. సన కా... గౌరవంబు = సనకాదిమునులకు మోహజనకమైన, అహిరిపు=
వృత్రాసురునికి శత్రువైన యింద్రుని యొక్క ('సర్పేవృత్రాసురేఒవ్యహిః' విశ్వ.) గేహజ
గృహమందలి, కనకాసన= బంగారు పీఠము యొక్క, ఆరోహ=ఎక్కుటయందు, గౌర
వంబును, నవనా. . .వలనంబు - నవ నానుగుణ= స్తోత్రానురూపమైన, మందపవన=మలయ
మారుతముయొక్క, అనుగత = ప్రసరణముగల నందనవనముయొక్క అధికానందము
గల, వివలనంబు=విహారమును, ఘన.. విభూతి-ఘనదీధితి = అధిక కాంతియే, కలాప =
ఆభరణముగాఁగల, ఖనదీ= మందాకినియందలి, జలఖగ =నీటిపక్షులయొక్క, అపఘన =
అంగముల చేత దీపితములయిన, ద్వీప= సైకతద్వీపములయందలి, గతి = సంచారముల
యొక్క, విభూతిని, అమరీ.. మహిమ_అమరీ దేవతా స్త్రీ లయొక్క భుజములమీఁ
దుగ, విచాలి=చలించుచున్న, చమరీజజవింజామరల చేత, వికచ= వికసించిన, ఆలిసమరీ
తిక=తు మైదలతోడ సమాన మైన రీతిగల, కచాలి కొప్పులయొక్క చారుమహిమను, నర
తనువుతో నె=మనుష్యుల శరీరము తోడనె, సుర... ధుర్యులు-సురవరనగర = ఇంద్ర పట్టణ
మునందు మహితులైన, బహుతరైశ్వర్యధుర్యులు, ప్రస్తుతింపఁగా, కాంచుట, ఒప్ప దె
తగదా? నామాట, మించెనేని=మీఱి నట్లయ్యెనా, నీకు, నీవైభవము, నిల్చుటే నిలు
టయే, కడింది=అశక్యము.
=
తౌ. హరి. నామాట విని యీమతంగ స్త్రీ లను వరించినచో శరీరముతోడనే
స్వర్గసుఖములననుభవింపఁ జేయుదుననియు, లేనియెడ నీ వైభవము నీ కుంట
మనియు విశ్వామిత్రుఁడు హరిశ్చంద్రునితోఁ జెప్పె ననియు,
కష్ట
నల. నాపలు కాలకించి ఇంద్రుని వరించి యీశరీరముతోనే స్వర్గ భోగము
లనుభవింపు మనియు, నట్లు చేయనిచో నీ కీవైభవము దక్కుట యశక్య మనియు
నలుఁడు దమయంతితో నుడివె ననియు నాళయము.&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>9ohmjsxcirgbl4m0ox21m15kk8pi12r</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/278</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184141</id>
    <revision>
      <id>502063</id>
      <timestamp>2025-06-29T22:55:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '288 హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము మ. అనినక్&quot; భూపతి జాతనిశ్చయముగా నమేటితో ని ట్లను విను నాపూనిక నేల యూరకయ యువ్విళ్లూరఁగాఁ బల్కె నా ఘన దేవేంద్ర విభూతి యెల్ల నజరాకారత్వ మేనొల్ల నా కు...'</comment>
      <origin>502063</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4405" sha1="7x6lqs6ncvej4q3it41w83vw48r45ih" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;288
హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము
మ. అనినక్&quot; భూపతి జాతనిశ్చయముగా నమేటితో ని ట్లను
విను నాపూనిక నేల యూరకయ యువ్విళ్లూరఁగాఁ బల్కె నా
ఘన దేవేంద్ర విభూతి యెల్ల నజరాకారత్వ మేనొల్ల నా
కు నలప్రాయము జీవనం బితరవార్దుంభంబు లిం కేటికిన్.
97
టీ. హరి. అనినక్ =ఈతీరున: జెప్పఁగా, భూపతి=హరిశ్చం ద్రుఁడు, జాతనిశ్చ
యముగా, నలప్రాయము=తృణప్రాయము.
నల. భూపతిజాశ=రాజపుత్రి, దమయంతియనుట. నల ప్రాయము=నలస్వరూపము.
చ. అనఘ వర ప్రకర్ష దమనాంకమనూ తమసంతతి సిరుల్
దనర జనించి యందు నలధర్మ పరిగ్రహభావ మిచ్చగిం
చిన నను నీగతి౯ బలుకఁ జెల్లునె యీ బలితంపుఁ బూన్కి నే
మనమున మాన నె ట్లయిన మానెదఁ గాని ధరిత్రి నేనియున్.
98
టీ. హరి. అనఘ వరప్రకర్ష ! దమనాంక_దమన= దాంతియే, అంక = చిహ్న
ముగాఁ గలవాఁడా ! (విశ్వామిత్రునికి సంబుద్ధులు) మనూ త్తమసంతతిక్ - మను== వై వస్వ
తకునువు యొక్క, ఉత్తమసంక తిక్=ఉత్తమకులమందు, ('సంతతి గోత్రజనన' ఆమ.)
అందుక్=ఆవంశమునందును, అలధర్మ పరి గ్రహభావముక్-అల = ఆ, ధర్మపరిగ్ర హ=
ధర్మ పత్నీ పరిగ్రహణమందలి, భావము హృదయము, ధరిత్రి నే
నేనియుక్= భూమినైనను,
మా నెదఁ గాని=విడిచెదనుగాని, రాజ్యమునైనను విడిచెదను గాని, నా బలితమైన పూనికను
మాన ననుట.
నల. అనఘు. . . సంతతిక్. అనఘమైన వర్మ ప్రకర్ష ముగల, దమనాంక = దమరు
డను పేరిటిఋషియొక్క, మనూ తమ మంత్ర శ్రేష్ఠములయొక్క, సంతతిజ్=సంఘము
చేత, నలభావ...ముక్_నలునికి, ధర్మపరిగ్రహభావముజ్ =ధర్మపత్నినగుటను, ('పత్నీ
పరిజనాదానమూల శాపాః పరిగ్రహాః' ఆమ.) ధరిత్రి నేనియుక్= భూలోకము నైనను,
మా నెదఁగాని=విడిచెదనుగాని. శరీరత్యాగ మొనర్చి యీ లోకమునైన విడిచెదరుగాని,
నాపట్టును వదల ననుట.)
మ. అని నానాశ్రుతరంగసంకలిత వాక్యావృత్తిఁ బాటింప నే
ర్పున నాతం డది యాలకించి యధికారుణ్యోదయాలోలలో
చనుఁ డై నీతి సడల్చి యాత్మ సముదంచత్కార్యమాత్రాదరం
బొనర౯ మానసభూమహా గ్రహవిశేషోద గ్రుఁ డై యి ట్లనున్. 99
టీ. హరి. అని, నానా... వృత్తిక్_నా నా= సమస్తములైన, శ్రుత=శాస్త్రము
ల నెడు, ('శ్రుతంశా స్త్రావృతయోః.' అమ .) రంగమందు, సంకలిత=సమ్యక్కలితము
&quot;&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>7x6lqs6ncvej4q3it41w83vw48r45ih</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/279</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184142</id>
    <revision>
      <id>502064</id>
      <timestamp>2025-06-29T23:13:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'ద్వి తీ యా శ్వా స ము. శ్వాస 289 లైన, వాక్యములయొక్క, ఆవృత్తిని, పాటింపజ్ = ఆదరింపఁగా, (ధర్మముఁ దప్పి నడు వరాదని శాస్త్రోక్తులు పలుకఁగా ననుట.) అధి...లోచనుఁడు-అధికమైన, ఆరుణ్య= ర క్లిమయ...'</comment>
      <origin>502064</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4577" sha1="jz9i9u02hbocgca44lv3urd6rvj488e" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;ద్వి తీ యా శ్వా స ము.
శ్వాస
289
లైన, వాక్యములయొక్క, ఆవృత్తిని, పాటింపజ్ = ఆదరింపఁగా, (ధర్మముఁ దప్పి నడు
వరాదని శాస్త్రోక్తులు పలుకఁగా ననుట.) అధి...లోచనుఁడు-అధికమైన, ఆరుణ్య=
ర క్లిమయొక్క ఉదయముచేత, ఆలోల= అంతటఁ జలించుచుండెడు, లోచనములుగల
వాఁడు, ఐ, మానస...ద గ్రుఁడు - మానస=మనస్సునందు, భూజపుట్టిన, మహత్ =అధి
కమైన, ఆగ్రహవి శేషము చేత, ఉద గ్రుఁడు, ఐ.
నల, నానా... వృత్తిక్-నా నా= అనేకములైన, ఆశ్రుతరంగ = కన్నీటిపరంపర
లతో, ('అశ్రు నేత్రాంబు' ఆమ.) సంకలిత= కూడిన, వాక్యములయొక్క, ఆవృత్తిని,
ఆతండు=ఆనలుఁడు, అధి... లోచనుఁడు-అధి=అధికమైన, కారుణ్యోదయము చేత,
ఆలోలజనిశ్చలమైన, లోచనుఁడు = నేత్ర ములుగలవాఁడు, ఐ, మానస... ద గ్ధుఁడు-మా
=
నసభూజమన్మథుఁడ నెడు, మహత్ = గొప్పదగు, గ్రహవిశేష=భూతవి శేషము చేత, ఉద
గ్రుఁడు, ఐ=మన్మథపరాధీనుఁడై యనుట.
చ. మతకము లేల చాలు నిఁక మాటి కొనంగ నలుండ నే మహో
న్నతి నిను వేఁడెద౯ బహుగుణ స్తవనీయధ రార్పణంబు చే
నతిచరితార్థుఁ జేయు మని యప్పుడ తద్ధృతిఁ గాంచి కాంచెన
య్యతివిబు ధేంద్రుఁ డింద్రకలితార్థపరిచ్యుతి చింత నాత్మలోన్. 100
టీ, హరి, కనలు=కోపము, ఉండఁగా, బహుగుణ స్తవనీయ! (హరిశ్చంద్ర సంబో
ధనము.) ధరార్పణంబుచే = భూమినొసంగుట చేత, అయ్యతివిబు ధేంద్రుఁడు = ఆ మునీశ్వ
రుఁడు, ఇంద్ర... చింతజ్-ఇం ద్రునితో, కలిత
చేయఁబడిన, అర్థ=ప్రయో
యొక్క, పరిచ్యుతి=చెడుటయందలి, చింతను (ఇంద్రునితోఁ 'ఁ దాఁ బలికిన యరమునకు
హాని వచ్చె నని చింత నొందె ననుట.)
=
యోజనము
యర్థము
=
నల. మతకములు=మాయలు, మాటికొనంగ= మఱుఁగుపఱచుకొనఁగా, ఏక్
నేను, నలుండ=నలుఁడను, బహుగుణ స్తవ ! దమయంతీ సంబోధనము. నీయధరార్ప
ణంబుచే, తద్ధృతిక్=ఆదమయంతీసంతోషమును, అయ్యతివిబు ధేంద్రుఁడు - ఆ, అతివి
బుధేంద్రుఁడు = ఇంద్రునతి క్ర మి
= ఇంద్రునతిక్ర మించిన నలుఁడు, ఇంద్ర... చింతజ్-ఇంద్రునియొక్క,
కలిత మైన, అర్థ= ప్రయోజనముయొక్క, ('ఆర్థోభిధేయరై వస్తు ప్రయోజననివృత్తిషు’
అమ.) పరిచ్యుతి=చెడుటయందలి, చింతను, కాంచెక్ = పొందెను.
తే. అపుడు తడయక యవనికాంతానుష
నిలిచినవలాహి తాద్బుతోజ్జ్వలత రాత్రుఁ
గాంచి సన్మిత్రకులమహేకాంతమణి హృ
దంతరచలాచలస్థితి నధిగమించి.
37
:
101&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>jz9i9u02hbocgca44lv3urd6rvj488e</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/280</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184143</id>
    <revision>
      <id>502069</id>
      <timestamp>2025-06-30T00:30:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '230 హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము ** - టీ. హరి. అవని కాంతానుష క్లిక్ అవని కాంతా=భూకాంతయందలి, అనుష - క్తీక్=ఆసక్తిచేత, నిలిచిన రాత్ముకొ=నిలిచినట్టి, వలాహిత=బలాహితునియొక్క, ('వబయోర భేదః') అ...'</comment>
      <origin>502069</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3878" sha1="aj2v7dq7ihmg2nessyiw60qgu3juboj" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;230
హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము
**
-
టీ. హరి. అవని కాంతానుష క్లిక్ అవని కాంతా=భూకాంతయందలి, అనుష
- క్తీక్=ఆసక్తిచేత, నిలిచిన రాత్ముకొ=నిలిచినట్టి, వలాహిత=బలాహితునియొక్క,
('వబయోర భేదః') అద్భుతమై, ఉజ్జ్వలతరమైన, ఆత్మగలవానిని, (విశ్వామిత్రునను
ట.) సన్మిత్ర . . . మణి-సల్ = శ్రేష్ఠమైన, మిత్రకుల=సూర్యవంశమునందలి మహీకాంతు
లలో, మణి = శ్రేష్ఠుఁడైన హరిశ్చంద్రుఁడు, హృ... స్థితిక్_హృదంతరమందు, చాలా
చల = మిక్కిలి చలించుచున్న, స్థితిని, ఆధిగమించి పొంది.
=
నల. యవని... ష క్లిక్ _యవనికా= తెరయొక్క, అంత = అంతరము యొక్క,
అనుష క్తిక్ =సంసక్తిచేత, నిలిచి, నవలా=దమయంతి, కర్త. హితా... తాత్ముక్=హిత '
.మును, అద్భుతమును, ఉజ్జ్వలతర= మిగులఁ బ్రకాశమానమునైన, ఆత్మ శరీరముగలిగి
నవానిని, స. ..స్థితిక్-సత్ =నక్ష త్ర ములకు మిత్రుఁడైన చంద్రుని యొక్క కులముగల,
మహీకాంతమణి=రాజ శ్రేష్ఠుఁడగు నలుని యొక్క, హృదంతరమునందలి, చలాచల =
మిక్కిలి చలించిన, స్థితిని=నిలుకడను, అధిగమించి తెలిసి.
- 9
చ. అనుపమవృత్తి నాత్మపరమా
ప్రముఖంబున మున్ను విన్న యే
పును గలలోనఁ గాంచినయపూర్వపురూపును సంతకన్న మిం
చునఁ దన రారుక ట్టెదుటిచూపును బైపయినద్భుత ప్ర గుం
ప్ర
భనము మనంబునం బెనుపఁ బల్కె ననుంగు వెలందిపల్కులన్. 102
టీ. హరి. వెలంది పల్కుల = ప్రసన్నములై నవాక్యములతో.
నల. కలక్=కళను, లోనక్ = లోపల, అనుంగు వెలంది పల్కు లక్ = ప్రియసఖు
ఆద్వారా పలికె నని భావము.
సీ. పుడమి నీ వేలనీయెడ మఱి యున్న దే
వేళొక్కగతి సారె వెగడుపఱచి
తలఁపు లారసిచూడ వల దూరక యనిర
తమునీళ మజ్జీవితంబు భవద
ధీనంబు సత్కృపాదృష్టి నాపై నింపు
మన విని యమ్మేటియతివిముక్త
దాక్షిణ్యుఁ డై కటా తలఁతురు సత్యాతుఁ
డనుచు ననుదినంబు నధిక మోహ
తే. శీలుని మృషలిట్లు కౌశికునియందుఁ
దగునె సత్కీర్తికై సమస్తమును నొసఁగు.&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>aj2v7dq7ihmg2nessyiw60qgu3juboj</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/281</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184144</id>
    <revision>
      <id>502070</id>
      <timestamp>2025-06-30T00:30:52Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with ': ద్వి తీ యా శ్వాస ము, 291 పుణ్యుల గణింప మఱచితి బుద్ధి ననిన మనమునఁ జలింపకుండె నయ్యనముఁ డపుడు. = 103 టీ. హరి. పుడమిక్, నీవేలనియెడ నీ వేలనిస్థలము, మఱి, ఉన్న దే కలదా? అనిరత= = ప్రీతి లేనివా...'</comment>
      <origin>502070</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4431" sha1="iqtx0t5gkx07sjmfbxjxm88dyxbomaz" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;: ద్వి తీ
యా శ్వాస ము,
291
పుణ్యుల గణింప మఱచితి బుద్ధి ననిన
మనమునఁ జలింపకుండె నయ్యనముఁ డపుడు.
=
103
టీ. హరి. పుడమిక్, నీవేలనియెడ నీ వేలనిస్థలము, మఱి, ఉన్న దే కలదా?
అనిరత=
= ప్రీతి లేనివాఁడా! (వస్తుప్రీతి లేనివాఁ డనుట.) మునీశ ! సంబుద్ధులు. అమేటి
యతి, సత్యాతుఁడు = సత్యహృదయుఁడు, అనుచు, మోహశీలఁఁడగు, నిక్ = నిన్న
(తలంతు రని యన్వయము.) మృషలు అబద్ధములు, కౌశికునియందు విశ్వామిత్రునివిష
యమున, తగు నె=యు క్తమా! (విశ్వామిత్రుఁడ నగునాతోడఁ బొంకఁదగునా) మఱ
చితి=మఱచితివి. అనినక్ = చెప్పఁగా, అయ్యనముఁడు = ఆమహాత్ముఁ డగుహరిశ్చంద్రుఁడు,
అపుడు. ముందఱిపద్యముతో నన్వయము.
=
=
నల. పుడమిక్= భూమియందు, నీవు, ఏలనియెడ = ఏలుకొననిచో (నన్ను
నీవు వివాహ మాడనిచో ననుట.) వేరొక్కగతి, ఉన్నదా? ఊరకయ, నిరతముక్
ఎల్లపుడును, ఈశ ! సంబుద్ధి. అమ్మేటి = ఆనలుఁడు, అతివిముక్తదాక్షి ణ్యుఁడై, అధిక
మోహశీలునిక్, నను=నన్ను, సత్యాత్త్ముఁడు సతియందు మనస్సుగలవాఁడు, స్త్రీణబుద్ధి
గలవాఁ డనుట. అనుచు, తలఁతు రని పై పద్యముతో నన్వయము. కౌశికునియందు=
ఇంద్రునియందు, మఱచితిక్ =మఱచిపోయితిని, అని, నమనమున = నమ్రతతో, చలిం
పకుం డెను= చింత చేఁ దలవంచుకొని యుండె ననుట.
తే. సమధిక ప్రభావగణిత చంద్రమతిజ
గన్ను తాకృతికలహంసగ మనలీల
నరుగు దెంచి వసుంధ రావరపురంద
రాత్మజోత్సాహ మెసఁగ ని ట్లనియె నెలమి.
104
టీ. హరి. సమధిక. ., గణిత సమధికమైన, ప్రభావము చేత, గణిత = ఎన్నుకోఁ
బడినదియు, జగన్ను తాకృతి, కలహంసగమనయు నగుచం ద్రమతి, కర్త. వసుంధరా ...
త్సాహము.వసుంధరావరపురందర=హరిశ్చం ద్రునియొక్క, ఆత్మయందు, జ = పుట్టిన,
ఉత్సాహము, ఎసఁగ౯=అతిశయింపఁగా, ఎలమిక్, ఇ ట్లనియెను.
=
రాజేం
ద్రుని యొక్క
నల. సమ . . .చంద్ర ము_సమధికమైన, ప్రభ కాంతిచేత, ఆవగణిత
నిరసింపఁ
బడిన, చంద్ర ము=చం ద్రుఁడుగలదియును, అతిజగన్ను తాకృతియును, నగు కలహంస,
ఇది కర్త. వసుంధరా ... త్సాహము వసుంధరావరపురందర
ఆత్మజ
జ=కొమా ర్తెయగు దమయంతియొక్క, ఉత్సాహము.
చ. తెలుపనె మున్ను
గాఁ ద్రిజగతీసుత
సత్యవతం సద్గుణో
జ్జ్వల భవదీయదివ్యనుతి శాలిని తాంతశుభాంగ లక్ష్మి.&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>iqtx0t5gkx07sjmfbxjxm88dyxbomaz</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/282</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184145</id>
    <revision>
      <id>502071</id>
      <timestamp>2025-06-30T00:31:07Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '292 హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము యలఘుఁడు యోగ్యుఁ డయమహాసుకృతోన్నతి కిము చాలునీ కలఁక యనంతవిఘ్న ములకల్మి తిరం బని యెన్న నేటికిన్. = 105 టీ, హరి. త్రిజ...తంసత్రి జగతీనుతమైన, సత్యము, వతంస=భ...'</comment>
      <origin>502071</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4327" sha1="kelubo5fb4snjo3t6oy4tjjrt6heeo0" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;292
హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము
యలఘుఁడు యోగ్యుఁ డయమహాసుకృతోన్నతి కిము చాలునీ
కలఁక యనంతవిఘ్న ములకల్మి తిరం బని యెన్న నేటికిన్.
=
105
టీ, హరి. త్రిజ...తంసత్రి జగతీనుతమైన, సత్యము, వతంస=భూషణముగాఁ
గలవాఁడా ! సద్గుణోజ్జ్వల ! = మంచిగుణముల చేత నొప్పినవాఁడా ! భవ... లక్ష్మీకి
భవదీయ=నీసంబంధ మైనదియు, దివ్య = దేవతల యొక్క, నుతి=స్తోత్రము చేత, శాలి =
ఒ ప్పెడిదియు, నితాంతశుభ = మిక్కిలి శోభనకరములైన, అంగలక్ష్మికి = రాజ్యలక్ష్మికి,
యోగ్యుఁడు, ఆక్ష...న్నతికి అక్షయమై, అధికమైన, సుకృతౌన్నత్యముకొఱకు,
ఇమ్ము= దానము చేయుము. అనంతవిఘ్న ములకల్మి = అనేక విఘ్నములతోఁ గూడిన సంపద,
తిరంబని=స్థిరంబని, సుకృతోన్నతికనుచోఁ జతుర్థి కిషష్టి. లక్షణము, క. “నెలకొని
లక్షణము.—క.
తఱుచుఁ జతుర్థికి, నలవడఁగా షష్ఠి వచ్చునహిపతిశయనా!” (కవిచింతామణి.) ‘అనంత
విన్ను ములకల్మి’ అంతర్గత బహువ్రీహి.
4
నల. త్రిజ ... తంస. త్రిజగతీనుతలైన, సతీ= పతివ్రతలయందు, ఆవతంస= శ్రేష్ఠ
మైనదానా!, సద్గుణోజ్జ్వల, దమయంతీ సంబోధనములు. భవ... లక్ష్మీకి, (నీయవయవ
సౌందర్యసంపద కనుట.) మహా... తికి, ఇము=ఉనికిపట్టు, అనంతవిఘ్న ములకలి = పెక్కు
విఘ్నములుకలుగుట, తిరంబు, అని. (ఇందులకుఁ బెక్కు విఘ్న ములు కలిగె నని చింత
వల దనుట.)
క. వనజభవునాజ్ఞ యవిలం
ఘనీయ మిఁక సంశయింపఁగా వలదు సుమీ!
యని తెలిపి మఱియు హితమతిఁ
దనుఁ గనుఁగొని యలరు ధరణిధవుతో ననియెన్.
హరి. సుగమము.
106
టీ. నల. వనజభవునాఙ్ఞ = బ్రహ్మకట్టడ, బ్రహ్మవాహన మైనయాహంసము
తాను బ్రహ్మనుగూర్చి “నలుని కెవ్వతె ప్రేయసి కాఁగల&quot; దని యడుగఁగా నా బ్రహ్మ
“దమయంతి” యని చెప్పి నటులు దమయంతితో నీహంసము చెప్పె నని నైషధ
గాధ. అది యిట ననుసంధింపఁబడినది. ఆ కారణముననే యిట వనజభవు నాజ్ఞ యని
చెప్ప
ఉ. మెత్తురు నీగుణార్జవసమృద్ధియు శుద్దియు వేల్పు లాత్మలో
ని త్తఱిఁ జింత మానుముద మీహిత పూర్తి ఘటిల్లఁ జేసి లో
కోత్తరకీర్తి రామనుమహోన్నతిఁ జెందు 'మనంబులోన నా
ను త్తల మింతయు బొరయ కుత్సుకుఁ డయ్యెనృపాలుఁ డెంతయున్.
1 మనక్. మనంబులో.
7&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>kelubo5fb4snjo3t6oy4tjjrt6heeo0</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/283</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184146</id>
    <revision>
      <id>502072</id>
      <timestamp>2025-06-30T00:31:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'తీ ద్వీ తీ యా శ్వా స ము. 293 టీ, హరి. దవిహిత పూర్తిక్ దమి=విశ్వామిత్రునియొక్క, ఈ హిత=ఇష్టార్థ ముయొక్క (‘ఇచ్ఛా కాంత్ స్పృహేహా తృట్' అమ.) పూర్తి= పరిపూర్తిని, లో కోత్తరకీర్తి=లోకాతిశ...'</comment>
      <origin>502072</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4535" sha1="f5yben4k83x10p81vkahebiw8jt1kbd" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;తీ
ద్వీ తీ యా శ్వా స ము.
293
టీ, హరి. దవిహిత పూర్తిక్ దమి=విశ్వామిత్రునియొక్క, ఈ హిత=ఇష్టార్థ
ముయొక్క (‘ఇచ్ఛా కాంత్ స్పృహేహా తృట్' అమ.) పూర్తి= పరిపూర్తిని, లో
కోత్తరకీర్తి=లోకాతిశయమైనయశస్సు, రాజ్=రాఁగా, (మను=మనుము,) మహోన్న
తి౯, మనుమహోన్న తిక్= మనువుయొక్క, మహోన్న తివంటిమహోన్నతి ననియు
నన్వయింప నగు.
నల, ముదము=హర్షము, ఈహిత పూర్తిచేత, లోకోత్తరకీర్తి. సంబుద్ధి. రామ
ను=దమయంతిని.
వ. ఆయెడ నాఖండలాదిలోకపాలకు లమధ్యమలోకపాలు నఖిలలోక
స్తుత్య ప్రతిజ్ఞాసంవిధానంబుఁ జూడఁ దోడన నేతెంచి తదీయ ధైర్యం
బును దదే కాయ త్తచి త్త యగునమ్మ త్త కాశినియుచిత రచితవచనచా
తుర్యంబును గాంచి యమందానందకందళతరంగితాంతరంగు లై
సంప్రాప్తసౌమనస్య సర్వసర్వంసహాధీశ్వరసహితంబుగా మహోజ్జ్వల
ఘనమార్గంబు నలంకరించి యనను కరణీయకరణాను భావనల తాని
బంధనబంధు రాత కత్వంబునఁ గల్యాణకల్పిత విమానంబులఁ బ్రకా
శించి రనంతరంబ నిరంతరోత్సాహంబున నతిశుద్ధాంతస్థితి యై య
నంత వై భవ ప్రతిపాదనోచిత వేషంబున నచ్చక్రవర్తియు నచ్చటివియ
చ్చరుల కచ్చెరువుగా విలసిల్ల నాశుభ ప్రదేశం బపార చారుచటుల
వాచా ప్రపంచిత
వాచాలితం బయ్యె నప్పుడు.
టీ. హరి. సంప్రాప్త... సహితంబుగా - సంప్రాప్తమైన, సౌమనన్య = దేవత్వము
గల, సర్వసర్వంసహాధీశ్వర = సకలరాజులతో, (రణనిహతులై దేవత్వము నొంది స్వర్గ
సుఖంబులు ననుభవించు రాజులతో ననుట.) సహితంబుగా, మహో...
=
.. మార్గంబు
మహోజ్జ్వల=మిక్కిలి ప్రకాశమానమైన, ఘనమార్గంబుక్ = ఆకాశంబును, ఆనను...
. త్వంబునన్_అననుకరణీయ=అనుకరింపఁగూడని, కరణ=ఇంద్రియములయొక్క, అను
భావనమ నెడు, లతా=తీఁగలయొక్క, నిబంధనము చేత, బంధురమైన, ఆత్మకత్వంబున
=మనసుగల్గుటచేత, (ఏకాగ్రచిత్తులై యనుట.) కల్యాణ... విమానంబుల = కాంచన
రచిత విమానంబులయందు, అతిశుద్ధాంతస్థ్సితి యై - అతిశుద్ధ = మిగులఁబరిశుద్ధ మైన,
అంతస్థ్సితియై=అంతరంగస్థి తిగలవాఁడై, అనంత... వేషంబున అనంతమైన, వైభవ
=రాజ్య వైభవముయొక్క, ప్రతిపాదన దానమునకు, ('విశ్రాణనం వితరణం స్పర్శనం
ప్రతిపాదనమ్’ అమ.)ఉచిత మైన, వేషము చేత, అచ్చక్రవర్తియు= ఆహరిశ్చంద్రుఁడును,
1 వచనరచనా,&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>f5yben4k83x10p81vkahebiw8jt1kbd</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/284</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184147</id>
    <revision>
      <id>502073</id>
      <timestamp>2025-06-30T00:31:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'ద్వి తీయాశ్వాసము. తే. లపు డసమమార్గణమహిలా భాత్మక ప్రి యాధికస్పర్శనకృతార్థుఁ డై నృపాల మణియును ననంత రారచ్య మానవినుతి పాత్రశుభకర్మసంరూఢిఁ బరిఢవిల్లె. 301 114 టీ. హరి. విశ్వామిత్ర...'</comment>
      <origin>502073</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4389" sha1="s01ua7fsrt8u7x9ycz4n81ptc66ktvp" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;ద్వి తీయాశ్వాసము.
తే. లపు డసమమార్గణమహిలా భాత్మక ప్రి
యాధికస్పర్శనకృతార్థుఁ డై నృపాల
మణియును ననంత రారచ్య మానవినుతి
పాత్రశుభకర్మసంరూఢిఁ బరిఢవిల్లె.
301
114
టీ. హరి. విశ్వామిత్ర జనులు, (విశ్వామిత్రునియొక్క జనులనుట.) మిత్రవం
శ్యులు:=సూర్యవంశీయులు, ఆసమ... కృతార్థుఁడు_ఆసమ=సరిలేని, మార్గణ=యాచకుఁ
డైన విశ్వామిత్రునియొక్క (“మార్గణో యాచకార్డి నా” అను.), మహిలాభాత్మక=
భూలాభరూపమై, ప్రియమైన, ఆధికస్పర్శన= ఆధికదానముచేత, కృతార్థుఁడు, ఐ,
అనంత ... సంరూఢిక్- అనంత = భూమియందు, “'నిడుపులుడుపఁ దెనుఁగుఁగు... &quot;
రారచ్యమాన=మిక్కి_ లిరచింపఁబడిన, వినుతి పాత్రమైన, శుభకర్మ=భూదాన రూపశుభ
కర్మముచేనైన, సంరూఢిక్ = ప్రసిద్ధి చేత, పరిఢవిల్లైజ్= భూమియందుఁ బ్ర
ప్రసిద్ధిచేత, పరిఢవిల్లైక్=భూమియందుఁ
:
యన్వయము.
నని
నల. సమద . . . జనులు - సమద మదయుక్తులైన, విశ్వ= సమస్తులైన, అమ్మిశ్ర
జనులు = శత్రుజనులు, మిత్రవంశ్యులు - మిత్రులును వంశీయులును (బంధువులు
ఆనుట), ఆసమ . . .ర్థుఁడు_అసమమార్గ ణమన్మథునియొక్క, మహిళా = భార్యయైన రతీ
దేవితోడ, ఆభ=సమాన మైన, ఆత్మకజదేహముగల, ప్రియా= ప్రియురాలైన దమ
యంతియొక్క, అధిక మైన, స్పర్శన=స్పర్శనము చేత, కృతార్థుఁడు, ఐ, నృపాలమణి
యును=నలుఁడుసు, అనంత... సంరూఢిక్-అనంతర = తర్వాత, ఆరచ్యమాన=చేయఁబ
డినదై, వినుతిపాత్ర మైన, శుభకర్మ =వివాహముయొక్క, సంరూఢిచేత, పరిఢవిల్లెజ్ =
ప్రకాళి
ప కాశించెను.
* ఆశ్వాసాంతము. ఈ
మ. మునిసంభావన! భావన_తసమినోదాత్మ యోధావళీ
పునరుజ్జీవన ! జీవనాల్పకణి ఠాభూతాతిమాత్ర ప్రభీ
తనదీపావన! పావనస్వపదముద్రాధన్య సద్భక్తనూ
తనవాక్సేవన! సేవన ప్రవణసు త్రామాది వైమానికా !
115
టీక. మునిసంభావన, భావ... రుజ్జీవిన=భావమునందు, న ర్తిత=న ర్తింపఁ జేయఁ
బడిన, సమిత్ =యుద్ధము యొక్క, మోద=సంతోషముగల, ఆత్మయోధావళీ=స్వకీయ
సైన్యముయొక్క., (వానరసమూహము యొక్క యనుట.) పునరుజ్జీవనజమరల బ్రదికిం
చుట గలవాఁడా! జీవ... పావన జీవన= ఉదక ముయొక్క, అల్పకణికాభూత =
సూక్ష్మకణముగాఁ జేయఁబడిన, అతిమాత్ర = మిక్కిలి, ప్రభీత=భయమునొందిన, నదీప
-&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>s01ua7fsrt8u7x9ycz4n81ptc66ktvp</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/285</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184148</id>
    <revision>
      <id>502074</id>
      <timestamp>2025-06-30T00:32:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '302 హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము సముద్రునియొక్క, అవన=రక్షణముగలవాఁడా! పావన... క్సేవన పావనమైన, స్వప దముద్రా=స్వనామాంకము చేత, ధన్యమైన సద్భక్తులయొక్క, నూతనమైన, వాక్సేవన= వచన సందర్భముగ...'</comment>
      <origin>502074</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3903" sha1="ly89lzybwpj0z4tr0lwpi8nq359jvcg" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;302
హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము
సముద్రునియొక్క, అవన=రక్షణముగలవాఁడా! పావన... క్సేవన పావనమైన, స్వప
దముద్రా=స్వనామాంకము చేత, ధన్యమైన సద్భక్తులయొక్క, నూతనమైన, వాక్సేవన=
వచన సందర్భముగలవాఁడా! ('సేవనంసీవనంస్యూతిః' ఆమ.) సేవనమానికా= సేవా
ప్రవణులైన, సుత్రామాది వై మాని కా=ఇంద్రుఁడు
ఁడు మొదలగు దేవతలుగలవాఁడా !
క. త్రిభువనహితమహితకుల
ప్రభవ ! భవర్యాభినవవిభావిభవ ! భవా
న్యభిమత చారి త్ర సుధా
నుభవ! భ వారిస్వనామను తినిరతభవా !
116-
టీక. త్రిభువనహిత=సూర్యునియొక్క, మహితమైనకులమునందు, భవ=పుట్టు
పుగలనాఁడా! భవ...విభవ-భ=నక్షత్ర ములలో, వర్య= శ్రేష్ఠుఁడైన చంద్రునియొక్క'
అభినవ మైన, విభావిభవ = వైభవమువంటివైభవముగలవాఁడా! భవా .. భవ ! భవానీ జ
పార్వతీ దేవికి, అభిమతమైన, చారిత్ర మనియెడు సుధయొక్క, అనుభవముగలవాఁడా!
భవా... భవా-భవ=జన్మములకు, ఆరిజవిరోధియైన, స్వనామ = స్వకీయనామముయొ
క్క, నుతి=స్తోత్ర మునందు, నిరత =ఆసక్తుఁడైన, భవా= శివుఁడుగలవాఁడా!
నర్కుటవృత్తము. యతిహితసత్యరూప ! యవితాయ! జయాభరణా !
కృతినుత ! సత్యరోప ! కవిగేయ! దయాభరణా !
భృతిరత ! సప్రతాప ! సగభీరప్రియాచరణా !
ధృతియుత 'తీవ్రచాప ! నగధీర సయాదరణా !.
117
గద్యము. ఇది శ్రీమద్రామచంద్ర చరణారవిందవందన పవననందన ప్రసాద
సమాసాదిత సంస్కృతాంధ్ర భాషాసామ్రాజ్య సర్వంకష చతుర్విధ కవి
తానిర్వాహక సాహిత్యరసపోషణ రామరాజభూషణప్రణీతం బైన
హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానం బనుమమహా ప్రబంధంబునందు ద్వితీ
యాశ్వాసము.
టీక. యతిహితమై, సత్య మైనరూపము గలవాఁడా! అవి తాయ- ఆవిత
రక్షింపఁ
బడిన, ఆయ= మేలుఁగలుగఁ జేసెడు కి యగలవాఁడా! జయాభరణా! కృతినుత! సత్య
రోప సత్య=నిక్కమైన, రోప= బాణముగలవాఁడా! దయాభరణా దయయొక్క,
భరణా=సంభరణముగలవాఁడా! భృతిరత - భృతి=రక్షణమందు, రత=ప్రేమగలవాఁడా !
ధృతియుత ధృతిజసంతోషముతో, యుత
= కూడుకొనినవాఁడా !
1 దీప
-&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>ly89lzybwpj0z4tr0lwpi8nq359jvcg</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/286</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184149</id>
    <revision>
      <id>502075</id>
      <timestamp>2025-06-30T00:33:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'ద్వి తీయా శ్వా స ము. ఈవృత్తమునకే కోకిల కాక మనునామాంతరముకలదు. లక్షణము :- కొలిచెద నాది దేవుపదలోకనదంబులు నేఁ దొలఁచెదఁ దొంటిబామునఁ గుదుర్పడు పాపములం దలఁచెద నామధేయ మతితత్పరత న్...'</comment>
      <origin>502075</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1336" sha1="bw68xjmyyul202v92rtk4p60g078gzl" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;ద్వి తీయా
శ్వా స ము.
ఈవృత్తమునకే కోకిల కాక మనునామాంతరముకలదు. లక్షణము :-
కొలిచెద నాది దేవుపదలోకనదంబులు నేఁ
దొలఁచెదఁ దొంటిబామునఁ గుదుర్పడు పాపములం
దలఁచెద నామధేయ మతితత్పరత న్జభజా
వలఁదగు నర్కుటంబునకు భర్తవిరామములన్.
303
(అప్పకవీయముఁ ఆ_8.)
గద్యము. ఇది శ్రీ హనుమద్వర ప్ర సాదలబ్ధసారస్వతీ పాత్ర భారద్వాజ గోత్ర
పవిత్ర చిత్ర
కవి పెద్దిరాజతనూజుపురాతనాధునా కనక ఠిన ప్రబంధార్థబోధన సమర్థమానసాంభోజ
సుధీ జనవి ధేయానంతయ నామధేయవిరచితం బైన “హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యాన
ప్రకా
శిక” యను వాఖ్యానంబునందు ద్వితీయాశ్వాసము.&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>bw68xjmyyul202v92rtk4p60g078gzl</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>502087</id>
      <parentid>502075</parentid>
      <timestamp>2025-06-30T01:24:02Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <origin>502087</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1390" sha1="20vrmchrrceq8fx8hru6v1qoowehfcb" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;ఈవృత్తమునకే కోకిలకాక మనునామాంతరముకలదు. లక్షణము :-
{{Telugu poem|type=|lines=&lt;poem&gt;కొలిచెద నాదిదేవుపదకోకనదంబులు నేఁ
దొలఁచెదఁ దొంటిబామునఁ గుదుర్పడుపాపములం
దలఁచెద నామధేయ మతితత్పరత న్జభజా
వలఁదగు నర్కుటంబునకు భర్తవిరామములన్.&lt;/poem&gt;|ref=}}
{{right|(అప్పకవీయముఁ ఆ-4.)}}
{{Telugu poem|type=గద్యము.|lines=&lt;poem&gt;ఇది శ్రీహనుమద్వరప్రసాదలబ్ధసారస్వతీపాత్ర భారద్వాజగోత్రపవిత్ర చిత్ర
కవి పెద్దిరాజతనూజ పురాతనాధునాతనకఠినప్రబంధార్థబోధన సమర్థమానసాంభోజ
సుధీజనవిధే యానంతయనామధేయవిరచితం బైన “హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యాన
ప్రకా
శిక” యను వాఖ్యానంబునందు ద్వితీయాశ్వాసము.&lt;/poem&gt;|ref=}} 
{{Center|————}}&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>20vrmchrrceq8fx8hru6v1qoowehfcb</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>502088</id>
      <parentid>502087</parentid>
      <timestamp>2025-06-30T01:24:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దారు */</comment>
      <origin>502088</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1390" sha1="1mxh2serwdv63um8n9ker6759eww40q" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;3&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;ఈవృత్తమునకే కోకిలకాక మనునామాంతరముకలదు. లక్షణము :-
{{Telugu poem|type=|lines=&lt;poem&gt;కొలిచెద నాదిదేవుపదకోకనదంబులు నేఁ
దొలఁచెదఁ దొంటిబామునఁ గుదుర్పడుపాపములం
దలఁచెద నామధేయ మతితత్పరత న్జభజా
వలఁదగు నర్కుటంబునకు భర్తవిరామములన్.&lt;/poem&gt;|ref=}}
{{right|(అప్పకవీయముఁ ఆ-4.)}}
{{Telugu poem|type=గద్యము.|lines=&lt;poem&gt;ఇది శ్రీహనుమద్వరప్రసాదలబ్ధసారస్వతీపాత్ర భారద్వాజగోత్రపవిత్ర చిత్ర
కవి పెద్దిరాజతనూజ పురాతనాధునాతనకఠినప్రబంధార్థబోధన సమర్థమానసాంభోజ
సుధీజనవిధే యానంతయనామధేయవిరచితం బైన “హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యాన
ప్రకా
శిక” యను వాఖ్యానంబునందు ద్వితీయాశ్వాసము.&lt;/poem&gt;|ref=}} 
{{Center|————}}&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>1mxh2serwdv63um8n9ker6759eww40q</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/287</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184150</id>
    <revision>
      <id>502076</id>
      <timestamp>2025-06-30T00:34:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'తృ తీయాశ్వాసము. మానితమారుతినుత సామానితరస్వవృత్తసంశ్ర వణమునీం ద్రా ముద్ర ముద్ర సావహ ధీముద్రా ! రామభద్ర ! దీ ప్తిసముద్రా ! · 1 = టీక. శ్రీమా...ముద్రా-శ్రీ మానితుఁడైన, మారుతి=హనుమం...'</comment>
      <origin>502076</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2206" sha1="shpz8x801oeyk1r18hbw49s2ewpxqca" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;తృ
తీయాశ్వాసము.
మానితమారుతినుత
సామానితరస్వవృత్తసంశ్ర వణమునీం
ద్రా ముద్ర ముద్ర సావహ
ధీముద్రా ! రామభద్ర ! దీ ప్తిసముద్రా !
· 1
=
టీక. శ్రీమా...ముద్రా-శ్రీ మానితుఁడైన, మారుతి=హనుమంతుని చేత, నుత
కొనియాడఁబడిన, సామ సామ వేదమునకన్న, అనితర = ఇతరముకాని, స్వవృత్త=నిజచరి
త్రముయొక్క, సంశ్రవణముగల, మునీంద్రులకు, అముద్ర= నిర్నిరోధమైన, ముద్రస
(ముల్ +రస)=సంతోషరసమును, ఆవహింపఁజేయుచున్న, థీముద్రా= జ్ఞానసముద్రగల
వాఁడా ! రామభద్ర ! దీ ప్తిసముద్రా !
వ. అవధరింపుము మృకండునందనుండు పాండునందనున కి ట్లనియె. 2
సీ. అప్పుడు కౌశికుఁ డరసంతతిళుచి
యస్పతి యాగసాంగాగ మోప
పాదనాధికధర్మ పాఠసంసిద్ధివి
శ్వక్షమాభువన విశ్రాణనముల
నింపొందఁ గ నను గ్రహించి యాఘనుశంక
రశిఖామణికు
లేశుఁ బ్రస్తుతించి
యాభూరిధృతినిష
థాచలేంద్రమనోర
విందసంశుద్ధికి వెఱఁగుపడుచు
తే. వెసఁ దిరో ధాన మొందిన నసమతన్మ
హాచరితవై భవవిలోక నాతి వేల
కుతకసంప్రా కుతలనాక తలసుతల
తలనివాసులు చని రాత్మ ధామములకు.
3&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>shpz8x801oeyk1r18hbw49s2ewpxqca</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>502086</id>
      <parentid>502076</parentid>
      <timestamp>2025-06-30T01:19:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దారు */</comment>
      <origin>502086</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3018" sha1="bectx96ryoosleaedyxoxqt6rmwvn1v" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;3&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;{{Center|శ్రీరస్తు}}
{{p|ac|fs150}}హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము&lt;/p&gt;
{{p|ac|fs125}}తృతీయాశ్వాసము&lt;/p&gt;
{{Css image crop
|Image = హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu
|Page = 287
|bSize = 404
|cWidth = 81
|cHeight = 20
|oTop = 87
|oLeft = 162
|Location = center
|Description = 
}}
{{Telugu poem|type={{Css image crop
|Image = హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu
|Page = 287
|bSize = 404
|cWidth = 63
|cHeight = 119
|oTop = 81
|oLeft = 36
|Location = left
|Description = 
}}|lines=&lt;poem&gt;


మానితమారుతినుత
సామానితరస్వవృత్తసంశ్ర వణమునీం
ద్రా ముద్రముద్రసావహ
ధీముద్రా! రామభద్ర! దీ ప్తిసముద్రా!&lt;/poem&gt;|ref=1}}
'''టీక'''. శ్రీమా...ముద్రా - శ్రీమానితుఁడైన, మారుతి = హనుమంతునిచేత, నుత = కొనియాడఁబడిన, సామ = సామవేదమునకన్న, అనితర = ఇతరము కాని, స్వవృత్త = నిజచరిత్రముయొక్క, సంశ్రవణము గల, మునీంద్రులకు, అముద్ర = నిర్నిరోధమైన, ముద్రస(ముల్ + రస) = సంతోషరసమును, ఆవహింపఁజేయుచున్న, థీముద్రా = జ్ఞానసముద్రగలవాఁడా! రామభద్ర! దీప్తిసముద్రా!
{{Telugu poem|type=వ.|lines=&lt;poem&gt;అవధరింపుము మృకండునందనుండు పాండునందనున కి ట్లనియె.&lt;/poem&gt;|ref=2}}  
{{Telugu poem|type=సీ.|lines=&lt;poem&gt;అప్పుడు కౌశికుఁ డర్కసంతతిశుచి
                  యప్పతి యాగసాంగాగమోప
పాదనాధికధర్మపాకసంసిద్ధివి
                  శ్వక్షమాభువనవిశ్రాణనముల
నింపొందఁగ ననుగ్రహించి యాఘనుశంక
                  రశిఖామణికులేశుఁ బ్రస్తుతించి
యాభూరిధృతినిషథాచలేంద్రమనోర
                  విందసంశుద్ధికి వెఱఁగుపడుచు&lt;/poem&gt;|ref=}} 
{{Telugu poem|type=తే.|lines=&lt;poem&gt;వెసఁ దిరోధాన మొందిన నసమతన్మ
హాచరితవైభవవిలోకనాతివేల
కుతకసంప్రాకుతలనాకతలసుతల
తలనివాసులు చని రాత్మధామములకు.&lt;/poem&gt;|ref=3}}&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>bectx96ryoosleaedyxoxqt6rmwvn1v</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/288</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184151</id>
    <revision>
      <id>502089</id>
      <timestamp>2025-06-30T01:25:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'తృతీయా శ్వాస ము. = HYDERA ASAPIA 305 సంతతి టీ, హరి, కౌశికుఁడు=విశ్వామిత్రుఁడు కర్త. అర్క సంతతిశుచి. ఆ సూర్యకులమందు, శుచి=పవిత్రుఁడు, అప్పతి= ఆ హరిశ్చంద్రుఁడు, యాగ ... ఏ అనవ ల౯_యాగ=యజ్ఞ మనెడి, స...'</comment>
      <origin>502089</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5143" sha1="bw943qmyziu4ybd78rkmpbd3txhgfp6" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;తృతీయా శ్వాస ము.
=
HYDERA
ASAPIA
305
సంతతి
టీ, హరి, కౌశికుఁడు=విశ్వామిత్రుఁడు కర్త. అర్క సంతతిశుచి. ఆ
సూర్యకులమందు, శుచి=పవిత్రుఁడు, అప్పతి= ఆ హరిశ్చంద్రుఁడు, యాగ ... ఏ అనవ
ల౯_యాగ=యజ్ఞ మనెడి, సొంగ = అంగములతోఁ గూడుకొనిన, ఆగమములయొక్క,
ఉపపాదనము చేత, అధిక
మైన, ధర్మముయొక్క, పాక సంసిద్ధియు, విశ్వ= సమ
స్తమైన,
క్షమాభువన=భూలోకముయొక్క, విశ్రాణనముల = ఈఁగి - ఈ పైరెంటిచేత, ఇంపొం
డక్ =ఒప్పఁగా, (తనయజ్ఞము భూదానము ఫలించెనని సంతసమందు చుండఁగా ననుట.)
అనుగ్రహించి, (కౌశికుఁ డనుగ్రహించి యనుట.) శంకరశిఖామణికులేశుజ్-శంకరళిఖా
మణి=సూర్యునియొక్క, కులమునందలి, ఈశుక్ - ప్రభువైన, ఆధునుజ్=ఆమహాత్ముఁ
డైన హరిశ్చంద్రుని, ప్రస్తుతించి=కొనియాడి, ఆభూరి... శుద్ధికి(క్)- ఆ, భూరిధృతి
=ఆధిక ధైర్యమునందు, నిషధాచలేంద్ర = నిషధపర్వతరాజమైన హరిశ్చంద్రునియొక్క,
మనోరవింద=చి త్తసరోజముయొక్క, సంశుద్ధికి(౯) = పారిశుద్ధ్యమునకు, వెఱఁగు
పడుచు=అచ్చెరువందుచు, వెసక్= శీఘ్రమున, తిరోధానము=మఱుఁగుపాటు, ఒందఁగా,
(కౌశికుం డాశ్రమమునకుఁ బోఁగా ననుట.) అసమ .. నివాసులు అసమ=సమానరహిత
మైన, తత్ =ఆహరిశ్చంద్రునియొక్క, మహాచరిత మహాచారి త్ర ముయొక్క, వైభవ
ముయొక్క, విలోకన= చూచుటయందు, అతివేల= పెలైన, కుతుక=సంతోషము చేత,
సంప్రాప్త=వచ్చిన, కుతల, నాకతల, సుతల, తలనివాసులు (ఈలోకములయం దుండెడి
వా రనుట.) ఆత్మ ధామములకు =స్వకీయభవనములకు, చనిరి.
=
3
నల. కౌశికుఁడు==ఇంద్రుఁడు, అర్క సంతతి = సూర్యపుత్రుఁడైన యముఁడు,
శుచి=అగ్ని హోత్రుఁడు, అప్పతి=వరుణుఁడు (వీరు నల్వురును వరుసఁగా), యాగ...
విశ్రాణనములక్-యాగ మునకు, సాంగ =మూర్తిసహితముగ, ఆగమ= వచ్చుటను, ఉప
పాదన=ఉపపాదించుటను, అధికధర్మమును, పాకసంసిద్ధి = పరవసంసిద్ధియును, విశ్వ
=
క్షమా=సకలభువనములయందును, భువన=ఉదకమును, విశ్రాణనముల = ఇచ్చుటల చేత,
ఇంపొందఁగాళ్, అను,
అను గ్రహించి, (ఇంద్రుఁడు సాక్షాత్కారముతో యజ్ఞముల కేతెం
చెద ననియు, యముఁడు ధర్మము గలుగుఁగాక యనియు, అగ్ని పాకశుద్ధి గలుగునని
యంను, వరుణుఁడు వలసినయెడల నుదకము గలుగుఁ గాక యనియు వరముల నొసఁగి
రని యభిప్రాయము.) శంకరశిఖామణికులేశుజ్-శంకర = ఈశ్వరునకు, శిఖామణి =
=
తలమానిక మైన, చంద్రునియొక్క, కులమునందలి, ఈశు= ప్రభువైన, ఆమనుజ్=
ఆమహాత్ముఁ డగునలుని, ఆ, భూరి... సంశుద్ధికి౯-ఆ, భూరిధృతి = అధిక ధైర్యవంతుఁ
డైన, నిషధాచలేంద్ర =నలునియొక్క, మనోరవిందసం శుద్ధికి చిత్తశుద్ధికి, అసమతన్మ
39&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>bw943qmyziu4ybd78rkmpbd3txhgfp6</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/289</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184152</id>
    <revision>
      <id>502090</id>
      <timestamp>2025-06-30T02:04:47Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '306 హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము హా... వాసులు_అసమమైన, తన్మహ= ఆస్వయంవరోత్సవమందు, ఆచరితమైన, వైభవ ముయొక్క, విలోకనా... నివాసులు, తే. మనుజపతియును నాగాశ్వమణి సువర్ణ పూర్ణ సామ్రాజ్య దానవిస్...'</comment>
      <origin>502090</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4674" sha1="2u5svrl6uae451cx6auquv1qpt6huk0" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;306
హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము
హా... వాసులు_అసమమైన, తన్మహ= ఆస్వయంవరోత్సవమందు, ఆచరితమైన, వైభవ
ముయొక్క, విలోకనా... నివాసులు,
తే. మనుజపతియును నాగాశ్వమణి సువర్ణ
పూర్ణ సామ్రాజ్య దానవిస్ఫురణ ననుప
మామ రమణీజయశ్రీ సమన్వితుఁ డయి
యాత్మ పురిఁ జెంది సుఖలీల నల రెనంత.
...
4
టీ. హరి, మనుజపతియును = హరిశ్చంద్రుఁడును, నాగాశ్వ విస్ఫురణ -
నాగాశ్వమణిసువర్ణ పూర్ణమైన, సామ్రాజ్యముయొక్క, దానవిస్ఫురణ = ఇచ్చుటచేత,
ఆనుప . . . న్వితుఁడు_అనుపమ= ఈడు లేని, అమరమణి=చింతామణియొక్క, జయశ్రీ =
జయలక్ష్మీతోడను, సమన్వితుఁడు, అయి, అంత.
నల. మనుజపతియును నలుఁడును, మామగారు, అనుప= పంపఁగా, రమణీ...
తుఁడు_రమణీ=దమయంతితోడను, జయశ్రీ = జయలక్ష్మీతోడను, సమన్వితుఁడు, అయి.
మ. నరదేవో త్తము లుండు దేవపతు లుండ దివ్యదర్వీక రే
శ్వరు లుండ౯ ధరలో నితండు జగతీసంస్తుత్య సత్యాధిరా
జ్యరమోత్కర్షముఁ గాంచు చెట్లనుచు విశ్వామిత్రుఁ డుగ్రుండు ని
ర్జరదుర్వారతురుండు నై కలిమహాసంరంభము లీఱఁగన్.
5
టీ, హరి, నరదేవోత్తములు = రాజశ్రేష్ఠులు, దివ్యదర్వీక రేశ్వరులు = శ్రేష్ఠులైన
నాగాధిపతులు, జగతీ . . .త్కర్ష ముజ్జగ తీసంస్తుత్యమైన, సత్యాధిరాజ్యరమ = సత్య
=
సామ్రాజ్యలక్ష్మీ యొక్క ఉత్కర్షమును &quot;విశ్వామిత్రుఁడు, కర్త. (‘అనఘాంగ నైక...'
అనుపద్యములోని, చొచ్చెను. ఆక్రమించెను' అను క్రియలతో నన్వయము.) కలిమహా
సంరంభములు_కలి=కలహమందలి ('కలహేన్త్యయుగేకలిః' నానా.) మహాసంరంభ
ములు=అధికాటోపములు, మీఱఁగక్= అతిశయింపఁగా.
-జగ
నల. జగతీ...త్కర్ష ముక్- జగ తీసంస్తుత్యమైన, సతీజదమయంతియొక్క, ఆధి
రాజ్యరమా=అధిపతిత్వసంపద యొక్క, ఉత్కర్ష ముక్= అతిశయమును, విశ్వామిత్రుఁ
డు విశ్వ = ప్రపంచమునకు, అమిత్రుఁడు = శత్రుఁడు, కలి
కలిపురుషుఁడు, కర్త. దీనికి
“అనఘాంగ నైక . . . అను క్రియలతో నన్వయము.) నిర్జరదుర్వారతరుండు, నిర్జర=
దేవతలకు, దుర్వారతరుఁడు = నివారింప మిక్కిలి శక్యము గాని వాఁడును, ఐ. (కలిపురు
షుఁడు స్వయంవరమునకు వచ్చుచుండఁగా, స్వయంవరమున కేతెంచి మఱలిపోవుచుండు
నింద్రాదు లేదు. రేతెంచు నాతనిం గాంచి దమయంతి నలుని వరించెను. నీవును
మఱలి పోనగు నని చెప్పినను తా మఱలక నలుని వేధింపఁబోయె నని ఫలితార్థము.)&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>2u5svrl6uae451cx6auquv1qpt6huk0</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/290</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184153</id>
    <revision>
      <id>502091</id>
      <timestamp>2025-06-30T02:05:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'తృతీయాశ్వాసము. 307 క. కామవిమోహామర్షమ హామదరూపో గ్రజాగ్ర దనుయాయిజన స్తోమంబు గొలువ లక్ష్మీ ధామం బగుతత్పురంబు దఱియం జనుచున్. టీ. హరి. కామ . . .స్తోమంబు కామ... మదరూపులైన, ఉగ్ర జా గ్ర దర...'</comment>
      <origin>502091</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3401" sha1="2mmxtcraju1kx757siw4vtqwcu5ydos" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;తృతీయాశ్వాసము.
307
క. కామవిమోహామర్షమ
హామదరూపో గ్రజాగ్ర దనుయాయిజన
స్తోమంబు గొలువ లక్ష్మీ
ధామం బగుతత్పురంబు దఱియం జనుచున్.
టీ. హరి. కామ . . .స్తోమంబు కామ... మదరూపులైన, ఉగ్ర జా గ్ర దరుయాయి
జనులయొక్క సోమంబు.
6
నల. కామ . . . స్తోమంబు-కామము, విమోహము, అమర్షము, మహామదము,
ఇవియను, రూపము చేత, ఉగ్ర= భయంకరములును, జాగ్రత్ = జాగరూకములైన, అను
యాయిజన=భృత్యజనముల యొక్క స్తోమంబు = సమూహము.
సీ. ఒకచోట మఖవాటహంత హవ్య గంధంబు
లొక చాయ ననపాయహోమవహ్ను
లొకయిక్క భృతదిక్కటక సామగానంబు
లొకమూల శుభమూలసుకృతగాధ ·
లొక చెంత నిగమాంతయు క్తిసంతతిచింత
లొకసీమ సురధామయోగ్య సేవ
లొకవంక నకలంక యోగివర్య సపర్య
లొకదండ నఘడండనో చితవిధు
తే. లరసి యీదృశధర్మ సంభరణధరణి
కాంతనిగ్రహ మెట్లు కావింతు ననుచు
దీపితాత్యానుకంపుఁ డై ద్వాపరాప్తి
కలితుఁ డై నిజసమయవాక్యములు తలఁచి
డై
7
టీ. హరి, మఖవాట... గంధంబులు-మఖవాట=యాగశాలలయందు, హుత =
హోమము చేయఁబడిన, హవ్య= ఆజ్యాదిహవిస్సులయొక్క, గంధంబు=వాసనలు, ఒకయి
క్కజ్=ఒక చోట, భృత... గానంబులు-భృత నిండింపఁబడిన, దిక్కటక = దిఙ్మధ్య
=
దేశముగల, సామగానంబులు, నిగమాంత = వేదాంతమునందలి, యుక్తిసంతతి
యొక్క, చింతలు, సురధామ . . . సేవలు-సురధామ=స్వర్గ మునకు, యోగ్యమైన సేవలు
అరసి=చూచి, ఈదృశ... నిగ్రహము ఈదృశ = ఇట్టి, ధర్మసంభరణ = ధర్మసంభరితుఁ
డైన, ధరణికాంత=రాజగుహరిశ్చంద్రునియొక్క, నిగ్రహము, దీపితాత్మానుకంపుఁడు.
దీపిత= ప్రకాశమాన మైన, ఆత్మ = తనయొక్క, అనుకంపుఁడు = దయగలవాఁడు, ఐ,
ద్వాపరా ప్తిక లితుఁడు – ద్వావరా ప్తి=సంశయావా ప్తితోడ, ('సందేహద్వాపరౌచాథ
-&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>2mmxtcraju1kx757siw4vtqwcu5ydos</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/291</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184154</id>
    <revision>
      <id>502092</id>
      <timestamp>2025-06-30T02:05:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '308 హరిశ్చంద్ర నలో పాఖ్యానము ఆమ.) కలితుఁడు=కూడినవాఁడు, ఐ, నిజ... ములక్-నిజ = స్వకీయములైన, సమయ వాక్యములను ప్రతిజ్ఞానములను ('సమయా శ్శపథాచార కాలసిద్ధాంత సంవిదః' ఆమ.) నల. ... ద్వాపరా ప్తి...'</comment>
      <origin>502092</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4319" sha1="o8mqnxkr4gufqaqkbg8j4wycg7j07kj" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;308
హరిశ్చంద్ర
నలో పాఖ్యానము
ఆమ.) కలితుఁడు=కూడినవాఁడు, ఐ, నిజ... ములక్-నిజ = స్వకీయములైన, సమయ
వాక్యములను ప్రతిజ్ఞానములను ('సమయా శ్శపథాచార కాలసిద్ధాంత సంవిదః' ఆమ.)
నల. ... ద్వాపరా ప్తికలితుఁడు = ద్వాపరపురుషునితోఁ గూడినవాఁ డనుట. ఐ,
నిజ . . . ములు-నిజ = స్వకీయమైన, సమయజ్ఞప్ర వేశ సమయముయొక్క, వాక్యములు
(పురుషుఁ డనాచారవంతుఁ డయిన వేళఁ గలి ప్రవేశించు ననెడి) వచనములు.
సీ. అనఘాంగనైక రాజ్య శ్రీ మదాయ త్త
మైననిజస్వాంత మధిగమించు
నతఁడు దోడ్తోన పూర్వార్థసంగ్రహకైత
వము ఘటించినఁ దదక్ష మతదుర్వ్య
సనమగ్నుఁ డగు నైన సాధింతు ననుచు నే
కాంతవిద్ద్వాపర వ్యాప్తవంచ
నావృతసకలాముఁ డై చొచ్చె నృపథామ
మవ్వేళఁ బ్రమదా శ్రీ తాత్తుఁ డవని
తే. విభుఁడు వేవేగసమయార్హ విధి సలుపుచుఁ
బూని కన్నీటఁ దనపదాంభోజయుగళిఁ
గడుగ మిన్నంది తా వేగకలిత హృదయుఁ
డగుచుఁ దత్పార్థి వాగ్రణి నాక్రమించె.
8
టీ. హరి. అనఘాం...శ్రీ అనఘ నిర్దుష్టములైన, అంగ = స్వామ్యమాత్యాది
సప్తరాజ్యాంగముల చేత, నైక అనేకమైన ఎక్కువైన), రాజ్య= శ్రీ రాజ్యలక్ష్మీ,మదా
శ్రీ
య త్తము=నాస్వాధీనము, ఐనక్, నిజస్వాంతము-నిజ=స్వకీయమైన, స్వ=ధనముయొ
క్క (స్వోఙ్ఞాతా వాత్త్మని స్వం త్రిస్వాతీ యేస్వో – స్త్రీయాంధనే' అమ.) ఆతఁడు=
ఆహరిశ్చంద్రుఁడు, తోడ్తోన=వెంటనే, పూర్వా... వము_పూర్వార్థ = యాగమున కై
మున్నీ నొడంబడిన ద్ర వ్యముయొక్క, సంగ్రహమునందలి, కై తపముక్ = కపటమును,
మటించినక్ , తదష్మత్-తత్ = ఆ ద్రవ్యసం గ్ర హమందు, అక్షమలేజ్
=సామర్థ్యము
లేమిచేత, దుర్వ్యసనమగ్నుఁడు, అగుక్, ఐన ఆట్టులైనచో, ఏకాంత... లాక్షుఁడు-
ఏ కాంత=మిక్కిలి, విజపోయిన, ద్వాపర = సంశయముగలుగునట్లు, వ్యాప్త=పొందఁబ
డిన, వంచనచేత, ఆవృతమైన, సకలాక్షుఁడు = సమస్తేంద్రియములుగలవాఁడు, ఐ,
సంశయరు తముగ మనోవాక్కాయకర్మములయందు వంచనగలవాఁడై, ప్రమదాశ్రీ
, శాత్తుఁడు - ప్రమదము చేత, ఆశ్రితమైన, ఆత్మ కలవాఁడు, అవనివిభుఁడు = హరిశ్చంద్రుఁ
డు, సమయార్ద్ర వీధిక్ –సమయార్ద్ర = కాలోచితమైన, విధి (౯)= పూజావిధిని, కన్నీ&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>o8mqnxkr4gufqaqkbg8j4wycg7j07kj</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/292</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184155</id>
    <revision>
      <id>502093</id>
      <timestamp>2025-06-30T02:05:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'టక్ = యా తృతీయా శ్వా స ము. ఆనందబాష్పములచే పదాంభోజయుగళిక్ = 803 పాదకమలద్వంద్వమును, కడ-గఁగా, (ఆనందాశ్రువులు పాదములు గదియ నమస్కరింపఁగా ననుట.) ఈ యర్థము ప్రమదాశ్రి తాత్ముఁ డనువిశేషణ...'</comment>
      <origin>502093</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4784" sha1="6yk8081wgk96gakp31p7q8d5iblr852" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;టక్ =
యా
తృతీయా శ్వా స ము.
ఆనందబాష్పములచే పదాంభోజయుగళిక్
=
803
పాదకమలద్వంద్వమును,
కడ-గఁగా, (ఆనందాశ్రువులు పాదములు గదియ నమస్కరింపఁగా ననుట.) ఈ
యర్థము ప్రమదాశ్రి తాత్ముఁ డనువిశేషణము చేతఁ దోఁచుచున్నయది.) మిన్నంది
పెఱిగి, తాజతాను, వేగ = కోపవేగముతో, కలికహృదయుఁడు = కూడుకొనినమనసు
గలవాఁడు.
=====
నల, ఆన...య త్తము_అనఘయైన, అంగనాజదమయంతి చేతను, ఏక = ముఖ్య
మైన, రాజ్యశ్రీ =రాజ్యలక్ష్మి చేతను, మదాయ త్తము=మదమునక ధీనము, ఐన, సిజస్వాం
తము=స్వకీయచిత్తమును, అధి . . . నతఁడు-అధిగమించు=పొందిన, అతఁడు=ఆనలుఁడు,
తోడ్తోక్=మెటనే, ఆపూ... కైతవము- అపూర్వార్థసం గ్రహముగల, కైతవమఁజూ
దము, ఘటించినక్ =సమకూర్పఁగా, తదష్... మగ్నుఁడు - తత్ = ఆ, అక్షమత = జూద
మ నె.కు, దుర్వ్యసనమందు, మగ్నుఁడు= మునిఁగినవాఁడు, అగును. ఐన (౯)=దుర్వ్యసిన
మగ్నుఁడైనచో, ఏకాంత . . . లాక్షుఁడు నీ కాంత విత్ రహస్యజ్ఞుఁడైన, ద్వాపరపురు
=
షుని చేత, ఆవృత =ఆవరింపఁబడిన సకలాముడు=సకల మైన పాచిక లుగలవాడు, ఐ,
(‘అథాక్ష మింద్రియే, నాద్యూతాంగే కర్షచక్రే వ్యవహారే కలిద్రు మే' అమ.) ద్వాపరు
నితో నేకాంతమున ‘నీవు పాచికలయందుఁ బ వేశించియుండు' మని చెప్పినవాఁ డై
యనుట.) అవ్వేళజ్ =నృపధామము, చొచ్చెక్, ప్రమదాశ్రితాత్ముఁడు, ప్రమదా=
దమయంతి చేత, ఆశ్రిత=పొందఁబడిన, ఆత్ముఁడు= దేహముగలవాఁడు, దమయంతీ
రె
సంసర్గముగలవాఁ డనుట.) అవనివిభుఁడు=నలుఁడు, వే, శీఘ్రముగ, వేఁగ = తెల్ల వాఱఁగా,
సమయార్ద్ర విధి=కాలోచితకృత్యము సలుపుచు, పూనిక= ప్రయత్నముతో, నీట్
=ఉదక మున, క డుగ మిక్=కడుగకుండుట చేత,నందితా ... హృదయంఁడు-నందికే=సంతు
ష్టమైన, ఆవేగ =
త్వరతోడ, కలిత = కూడిన, హృదయఁడు = మనస్సుగలవాఁడు,
ఆగుచు.
వ. ఇట్లా
క్రమించిన యాకలితత్వవిముఖవి చారుం డై యసూయో
చ్ఛాయంబు అష్టపదకలాపాళి
వడిం బెడ రేఁప బహువిధాష్టాపద కలాపాళి గ్రహదు
రాగ్రహుం డగునతండు చండ వా కాండిత్య సమసముద్ధృతోద్దండ
పాణిపుష్కరాంకుం డమ్మేటిపుడమి తేనిం జూచి.
9
హరి. నయా...విచారుండు నయాకలితత్వ = నయకలనయందు, విముఖ
మైన, విచారముకలవాఁడు, ఐ, ఆసూయోచాయంబు =ఈర్ష్యాధిక్యము, వడి, పెడ
రేఁప= ప్రేరేపింపఁగా, బహు... గ్రహుండు- బహువిధములైన, ఆష్టాపదకలాప సువర్ణ
భూషణములయొక్క, (‘శరభే నా హేమ్ని శారిఫలక్కేప్టాపదో స్త్రీయామ్') నానా.)&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>6yk8081wgk96gakp31p7q8d5iblr852</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/293</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184156</id>
    <revision>
      <id>502094</id>
      <timestamp>2025-06-30T02:06:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '310 హరిశ్చంద్ర నలో పాఖ్యానము P ఆళి = సమూహముయొక్క, గ్రహ = స్వీకరణమందు, దురాగ్రహముగలవాఁడు, ఆగు, అతండు=ఆవిశ్వామిత్రుఁడు, (రాజ్యహీనుఁడ నగు నీ కాభరణంబు లేల? తె మని యాగ్రహము నొందినవాఁ...'</comment>
      <origin>502094</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4083" sha1="5uwpfplkfye0gdjxnn83kq53kdh914p" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;310
హరిశ్చంద్ర నలో పాఖ్యానము
P
ఆళి = సమూహముయొక్క, గ్రహ = స్వీకరణమందు, దురాగ్రహముగలవాఁడు,
ఆగు, అతండు=ఆవిశ్వామిత్రుఁడు, (రాజ్యహీనుఁడ నగు నీ కాభరణంబు లేల? తె మని
యాగ్రహము నొందినవాఁ డైనవిశ్వామిత్రుఁ డనుట.) చండ... కుండు_చండ = కోప
శీలమైన, వాక్పాండిత్యమునకు, సమమగునట్లు, సముద్ధృత ఎత్తఁబడినదై, ఉద్దండ
ఉన్నతదండముగల, పాణిపుష్కర= హస్తకమలము, అంకుండు = గుర్తు గాఁగ లవాఁడు,
ఆ మేటిపుడమి జేసిజ్=ఆ రాజ శ్రేష్ఠుఁ డగు హరిశ్చంద్రుని, చూచి.
=
నల: ఇట్లు, ఆక్రమించిన యాకలి = ఆ క్రమిం చినట్టి యాకలిపురుషుఁడు, తత్వ
విముఖవిచారుఁడు, ఐ, .ఆసూయోచ్ఛాయంబు = అసూయాతిశయమును, వడిం బెడ
రేఁప = అసూయ పుట్టింపఁగా ననుట. బహువిధా... గ్రహుండు - బహువిధము లైన,
అష్టాపద=జూదపుఁబలక యొక్క, కళా=విద్యలయొక్క, పాళి= చిహ్నమనెడు, గ్రహ=
భూతమువల్ల దురాగ్రహముగలవాఁడు, అగు నతండు, (ఆగువాఁ డనుట.) చండ...
పాణి = చండవాక్పాండితిచేత, అసమమగునట్లు, సముద్ధృతమైన, ఉద్దండపాణిగల
వాఁడు, (చేయి యెత్తి జూదమునకు బిట్టుగాఁ బిలుచుచున్న వాఁ డనుట.) పుష్క
రాంకుండు=పుష్కరుఁడను పేరుగలవాఁడు, అమ్మేటిపుడమి జేని ఆనలుని.
తే. కై తవ ప్రౌఢ బెడిదంబుగాఁగఁ బన్ని
దములయెడ నించుకయుఁ గించుదనముఁ బూన
కురుధనము లెల్ల నా మ్రోల నునిచి క్రీడ
సలుపుము నృపాలకా నల శాంతి సనిన.
10
టీ. హరి. కై తపప్రౌఢికపటప్రౌఢి ('కపటో స్త్రీ వ్యాజదంభోపధయచ్ఛద్మ కై
తవే' ఆమ.) పన్ని = ఏర్పాటు చేసియనుట, దములయెడ =మునులయెడ, ఉరుధనముల,
కానల=అరణ్యములయందు.
నల. కైతవప్రౌఢి ద్యూత ప్రౌఢీ ('ద్యూతో స్త్రియామవళీ కైత వంపణ ఇత్య పి
అని ఆమ.) పన్నిదములయెడజ్ =పందెములవిషయమున, క్రీడా ద్యూత క్రీడను, నృపా
లకా, నల. ఇవి సంబుద్ధులు.
ఉ ఆక్షణదావివర్ధనక రాన్వయుఁ డట్టిద కాక యంచు స
త్యక్షయశోభమానవచనాకలనాఁణితాత్మ భూతి యై
శితవాజిరత్న రథసింధురకోటులతో నొసంగె వి
శ్వతితివైభవం బతనిశ క్తి బరాభవముద్రఁ గాంచుచున్. 11.&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>5uwpfplkfye0gdjxnn83kq53kdh914p</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/294</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184157</id>
    <revision>
      <id>502095</id>
      <timestamp>2025-06-30T02:06:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'తృతీయాశ్వాస ము. 311 టీ. హరి, ఆక్ష . . .న్వయుఁడు - ఆ, క్షణదావివర్ధనకర=నిశావి భేదనకరుఁ డైన సూర్యునియొక్క, అన్వయుఁడు = వంశముగలవాఁడు (హరిశ్చంద్రుఁ డనుట.) ('వర్ధనం ఛేదనే' అ.) సత్య...భూతి-సక్య...'</comment>
      <origin>502095</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4286" sha1="dnvervil467s1derie7twraz8my59fx" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;తృతీయాశ్వాస ము.
311
టీ. హరి, ఆక్ష . . .న్వయుఁడు - ఆ, క్షణదావివర్ధనకర=నిశావి భేదనకరుఁ డైన
సూర్యునియొక్క, అన్వయుఁడు = వంశముగలవాఁడు (హరిశ్చంద్రుఁ డనుట.) ('వర్ధనం
ఛేదనే' అ.) సత్య...భూతి-సక్యమునకు, క్షయ నివాసమై, ('నివాసశ్శరణం క్షయః'
అ.) శోభమాన = ప్ర కాశించుచున్న, వచనములయొక్క, ఆకలనాజనిలుపుట చేత, పణిశ=
సన్నుతమైన, ('ఈడితశ సపణాయితపనాయిత ప్రణుతపణితపనితాని' ఆమ.) ఆత
భూతి=స్వకీయజన్మము గలవాఁడు, ఐజఅయి.
నల. ఆక్ష...న్వయు”డు- ఆ, క్షణ కావివర్ధనకర = నిశాభివృద్ధికరునియొక్క,
(చంద్రునియొక్క యనుట.) అన్వయుఁడు=వంశముకలవాఁడు (నలుఁ డనుట.) సత్య...
భూతి_సతీ=దమయంతియొక్క, అక్షయ= అధికములు, శోభమానములునైన వచనముల
యందలి, అకలనా=అనాదరము చేత, పణిత=పణముగఁ జేయఁబడిన ('కైత వంపణణత్యపి’
అ.) ఆత్మభూతి=ని జైశ్వర్యముగలవాఁడు, ఐ, దమయంతి చెప్పినను వినక తనసక లైశ్వ
ర్యములను బందెముగ నొడ్డిన వాఁడై యనుట.
క. పతి కపు డధీతనయసం
హితులుఁ బురోహితులు నీతిహిత కార్య సమా
హితులుఁ దగ విన్న వించిరి
మతి న ప్ర తి కారఘోరమానసహితు లై.
టీక. రెంటను సమానము.
తే. జనవర హృతారి వీర నేనుని నసంఖ్య
సవనవిఖ్యాతి హరిముఖ శ్లాఘనీయ
సత్త్రిశంకుసమాఖ్యుని జనకుని మఱ
పించి ప్రోచితి విన్నాళ్లు ప్రేమ మము.
12
13
టీ. హరి. జనవర ! సంబోధనము. హృతా... నేనుని హృత = హరింపఁబడిన,
అరివీర=శత్రువీరులయొక్క, సేనుని=సైన్యములుగలవానిని, అసంఖ్య . . . ఖ్యాతిక్ -ఆసం
ఖ్యసవన=అనేక యజ్ఞములవల్ల నైన, విఖ్యాతి = ప్రసిద్ధిగలవానిని, హరి...సమాఖ్యుని
హరిముఖ = ఇంద్రాదులకు శ్లాఘనీయుఁడైన, సత్= శ్రేష్ఠుఁడైన, త్రిశంకుసమాఖ్యుని=
=
త్రిశంకువను పేరుగలవానిని, జనకుని, తండ్రి యైన త్రిశంకుని ననుట.)
39
=
నల. జనవర! హృతారి ! సంబుద్ధులు అసంఖ్య... ఖ్యాతిక్_అసంఖ్య= లెక్క
లేని, సవన=యోగములవల్ల నైన, విఖ్యాతిక్ = ఖ్యాతిగలవానిని, హరి... సతిక్-హరి
ముఖ=ఇంద్రాదులకు, శ్లాఘనీయ=
స్తోత్రార్హుఁడైన, సత్త్రిక్ ఆధ్వరియైన వానిని, (“సత్త
మాచ్ఛాద నేయజ్ఞే' ఆ.) శంకుసమాఖ్యుని, శం=సుఖమునకు, కు=భూమియైన, (సుఖా&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>dnvervil467s1derie7twraz8my59fx</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/295</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184158</id>
    <revision>
      <id>502096</id>
      <timestamp>2025-06-30T02:06:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '312 Φ ణ హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము ధారమైన యనుట.) సమాఖ్యుని=కీర్తిగలవానిని, ('శమవ్యయంచ సౌఖ్యార్థే' నానా,) జనకుని, వీరసేనుని (తండ్రి యైనవీర సేను ననుట.) 'హరి... సమాఖ్యుని' అనుచో మఱి యొక యర...'</comment>
      <origin>502096</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3451" sha1="f2wz786s28ejtc4b03imgn18r36a5uj" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;312
Φ
ణ
హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము
ధారమైన యనుట.) సమాఖ్యుని=కీర్తిగలవానిని, ('శమవ్యయంచ సౌఖ్యార్థే' నానా,)
జనకుని, వీరసేనుని (తండ్రి యైనవీర సేను ననుట.) 'హరి... సమాఖ్యుని' అనుచో మఱి
యొక యర్థము. హరి ...నీయమైన, సత్= లెస్సైన, త్రిశంకు= అగ్ని, త్రయము వల్ల నైన,
(‘శంకుస్సంకీర్ణ వివ రే పలా ళే౬ గ్నౌ చకీలకే ధనంజయనిఘంటు.) సమాఖ్యుసి, (పెక్కు
జన్నము లాచరించి యాహవనీయాది యగ్ని త్రయమును లెస్సఁగ నడుపువాఁ డనుట.)
ఉ. ఇప్పుడు విశ్వభారమును నే లని నేల నిజా ప్తకోటితో
నొప్పన నేనె దన్యునకు నూరక నూఱక త్రావు వానికే
త్రావువాని
యొప్పెడుచాలు నీగొడవ కోపము కోపము సైఁచి చూడుమా
తప్పు విభుత్వహానికిఁ గతం బె మతం బై మహీజనాళికిన్.
టీ. రెంటను సమానము.
14
ఏలని, ఏల+అని, నేలక్=భూమిని, అన్యునకుడ్, ఊరక, నూఱక, త్రావు
వాని కే, ఈగొడవకు= ఈయాపదకు, ఓపము=ఓర్వము, కోపము, సైంచి, మతంబె =
సమ్మతమా !
సీ. అనఘమానస నీపదాంబుజంబుల వ్రాలు
రాజహంసల కొండుప్రాపు గలదె?
ధీరకుంజర! నీక రారోహణంబున
వెలయుకుంభిని కొండువెరవు గలదె?
సరసచంద్ర ! భవత్ప్రసన్న కళావాప్తి ఁ
దగుబుథాళికి నొండుదండ గలదె?
సుగుణసాగర ! భవత్సుహిత జీవన లైన
వాహీనులకు నొండువలను గలదె?
తే. కని కరం బా పదుర్దశల్ గనికరంబు
నెరప విది యేల ? మహీ యేల కరిగి తేని
యధిప! నీయాన నీయాన మనుసరింతు
మతులపతిహితగతు లాత్మమతుల నునిచి.
టీ. రెంటను సమానము.
15
అనఘమానస = పాపరహితమైన మనస్సుగలవాఁడా ! నీవదాంబుజంబుల =
పాద కమలములయందు, వ్రాలు రాజహంసలకు = వ్రాలినయట్టిరాజు శ్రేష్ఠులకు, ప్రాపు= ఆ శ్రీ
యము, (అనమమాచన= శ్రేష్ఠమైనమానససరోవరమా ! నీపదాంబుజంబుల-నీయొక్క, '&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>f2wz786s28ejtc4b03imgn18r36a5uj</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/296</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184159</id>
    <revision>
      <id>502097</id>
      <timestamp>2025-06-30T02:07:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'తృతీయా శ్వాస ము. 313 పదాంబుజంబులక్ = స్థానమైన యుదకములయందలి కమలములయందు, వ్రాలురాజ వాలెడు రాయంచల కనుట. ) హంసలకు=వ్రాలెడు ధీరకుంజర! ధైర్యమున గజమునుబోలినవాఁడా! నీక రారోహణంబునక్ =న...'</comment>
      <origin>502097</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4211" sha1="4lo2su9hdnkqu4o6ome7elfwkqe8at8" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;తృతీయా శ్వాస ము.
313
పదాంబుజంబులక్ = స్థానమైన యుదకములయందలి కమలములయందు, వ్రాలురాజ
వాలెడు రాయంచల కనుట. )
హంసలకు=వ్రాలెడు
ధీరకుంజర! ధైర్యమున గజమునుబోలినవాఁడా! నీక రారోహణంబునక్ =నీభు
జారోహణము చేత, వెలయుకుంభినికిడి ప్పెడుభూమికి, వెరవు = ఉపాయము, (ధీరకుం
జర!=ధీరమైనకుంజరమా! నీయొక్క, తుండము నాశ్రయించుట చేత, వెలయు కుంభినికి
ఒప్పెడు స్త్రీ గజమున కనుట.)
సరసచంద్ర! =సరస శ్రేష్ఠుఁడా! భవత్ప్రసన్న కళావా ప్తిక్ - భవత్ =నీయొక్క?
ప్రసన్న మైనకళయొక్క, అవాప్తి చేత, తగుబు ధాళికి క్ = తగిన విద్వత్సమూహము
నకు, దండ=ప్రాపు. (సరసుఁడ వైన చంద్రుఁడా! భవత్ప్రప్తిక్=నీయొక్క ప్రప
న్నములైన, కళలయొక్క, ప్రాప్తిచేత, తగుబుధాళికి=ఒప్పెడు దేవతాసమూహమున
కనుట.)
=
సుగుణసాగర= సద్గుణసముద్రుఁడా ! భవత్సుహిత జీవనలు - భవత్ =నీయందు,
సుహితములైన, జీవనలు-జీవనములు గలవి, ఐన వాహినులకు సేనలకు, వలను=దిక్కు,
(సుగుణసాగర !=సుగుణవంతుఁడ వైన సముద్రుఁడా ! భవత్సుహితజీవనలు - భవత్
నీయందు, సుహితములైన, జీవనలు ఉదకములు గలవి. ఐన వాహినులకు=నదుల కనుట.)
ఆ పదుర్దశల్ =ఆప్తులయొక్క దుర్దశలను, కనిచూచి, కరంబు=
మిక్కిలి, కనికరంబు
=
దయను, నెరపవు=నింపవు, నీయానము -నీవుపోవుటను, అనుసరింతుము (నిన్ను వెంబ
డించివత్తు మనుట), అతుల పతిహితగతులు.. అతుల= సమానరహితములైన, పతిహిత
భర్తృహితములైన, గతులు=రీతులు,
తే. సకలనుత నూతనాక్షమాలికలొ గుప్త
మనుజపాళులొ దేవసం ప్రార్థనములఁ
బూనునే తములో రాజ్య భూరిభరము
లిల సదాపాళవృత్తుల కేల సెపుమ.
16
టీ. హరి. సకలనుత! సంబుద్ధి. నూతనాక్షమాలికలో - నూతనములైన, ఆక్ష
మాలికలొ=జపమాలికలో, గుప్త...ళులొ-గుప్తజగూఢములైన ('శూఢరక్షితయోర్గుప్త
నానా.), మనుణమం త్ర ములయొక్క, జ పాళ్ళలో=జపపంక్తులో, దేవసం ప్రార్థన ముల =
దేవతారాధనములయందు, పూమనెత్తములో = పూవినకమలములో, రాజ్యభూరిభర
ములు, సదాపాశవృత్తులకు-సదా=నిరంతరము, అపపోయిన, ఆశ=కృష్ణగల, వృత్తు
లకు=వర్తనము గలవారలకు (ఋషుల కనుట.)
40&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>4lo2su9hdnkqu4o6ome7elfwkqe8at8</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/297</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184160</id>
    <revision>
      <id>502098</id>
      <timestamp>2025-06-30T02:07:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '314 హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము నల, సకలనుత! నూత నాక్షమాలికలొ నూతనములైన, ఆక్ష= పాచికలయొక్క, మాలికలో, గు ప్తమనుజజరక్షింపఁబడిన మనుజులుగలవాఁడా! సంబుద్ధి. పాళులొ =సారెల పోఁతలో, దేవ! సం...'</comment>
      <origin>502098</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4164" sha1="fstb8vq4o1spt6kbhle3xwah1rbl933" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;314
హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము
నల, సకలనుత! నూత నాక్షమాలికలొ నూతనములైన, ఆక్ష= పాచికలయొక్క,
మాలికలో, గు ప్తమనుజజరక్షింపఁబడిన మనుజులుగలవాఁడా! సంబుద్ధి.
పాళులొ
=సారెల
పోఁతలో, దేవ! సంప్రార్థనముల క్=కోరికలను, పూను నెత్తములో=పందెములో, రాజ్య
భూరిభరములు, సదాపాశవృత్తులకు-సదా, పాశజ పాసికల యొక్క, వృత్తులకు వ ర్తన
ముగలవారికి, (జూదగాండ్ర కనుట.) ('దేవకాః పాశ కాశ్చ తే' ఆమ.)
-చ. అన జననాథుఁ డి ట్లను మదాపులు మీరు మదిక్ మదీయళా
సనము బహూకరింపుఁ డతిసత్యవయా క్షపణైకవృత్తినే
ననుపమ రాజ్యసంపదల కాళ యొనర్తునే నాకు నిచ్చవ
చ్చినహితు లేని నీతని భజింపుఁ డనం జని రార్తి నందఱున్.
17
టీ. హరి. అతి ...వృత్తి౯-అతిసత్యనయముయొక్క, అక్షపణ = చెడకుండుట
చేత, ఏక=ముఖ్యమైన, వృత్తిగలవాఁడను, నే౯ = నేను.
నల, అతి...వృత్తిక్-అతి= అత్యంతమైన, సత్యనయముగల, అక్షపణ= అక్షవ్య
వహారమందు (జూదపుఁ బందెమనుట), ఏక =ముఖమైన, వృత్తిక్ = వర్తనగలవాఁడను,
క. చన నానయవిదుదారగు
రునిశాంతస్థితికిఁ దగ నరుగుఁ డని యని పెజ్
మనమున వాత్సల్యము పొం
గ నబలగతి ననుగమించు గాదిలి ప్రజలన్.
టీ. హరి. ఆన... సితికి౯ ఆ, నయవిత్
స్థితికిక్-ఆ, =
18
నయజ్ఞులలోను, ఉదార దాతల
లోను, గురుని=అధికుఁడైన హరిశ్చంద్రునియొక్క, శాంతమైన, స్థితికిక్, తగునట్లు,
అబల=చంద్రమతి, అనుగమించుగాదిలి ప్రజలక్_అనుగమించు= వెంబడించెడు, గాదిలి
ప్రజలను=కూరిమిజనులను, అని పెన్.
నల. ఆనయవిదుదార, ఆ, నయవిదు=నీతివిచక్షణుఁడైన నలునియొక్క, దార
భార్యయైనదమయంతి, గురునిశాంతస్థితికి గురు=తం డ్రియైన భీమునియొక్క, నిశాంత
=
ఇంటియందలి, స్థితికి=ఉండుటకు, అబల=గతి, అబల= బలరహితమైన, గతిక్= గమన
ము చేత, అనుగమించు= వెంటవచ్చు, గాదిలి ప్రజల = అనుంగుఁగుఱ్ఱలను, (కూఁతురు
కొడుకు ననుట.) అరుగుఁడు=పొండు, అని, అని పెను.
తే. అప్పు డాయతిధూర్తహృతాత్త విభవుఁ
డై నృపతి ప్రేయసీలోహితాంఘికమల
సంచరణ భేదవిహ్వల స్వాంతుఁ డగుచుఁ
బ్రతిభయకఠోర కాంతారపదవి నరుగ.
19&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>fstb8vq4o1spt6kbhle3xwah1rbl933</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/298</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184161</id>
    <revision>
      <id>502099</id>
      <timestamp>2025-06-30T02:07:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'తృతీయాశ్వాసము. - 46 315 = టీ. హరి. ఆయతి... భవుఁడు ఆ, యతిధూర్త = వంచకుఁడైన ఋషి చేత, (విశ్వామిత్రునిచేత), (‘ధూర్తస్తువంచకః' అ.) హృత=అపహరింపఁబడిన, విభవుఁడు : రాజ్య వైభవముగలవాఁడు, ఐ, నృపతి = హరి...'</comment>
      <origin>502099</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3726" sha1="3jz6coi9xorh6vtmd6hdrg8jqfkear9" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;తృతీయాశ్వాసము.
-
46
315
=
టీ. హరి. ఆయతి... భవుఁడు ఆ, యతిధూర్త = వంచకుఁడైన ఋషి చేత,
(విశ్వామిత్రునిచేత), (‘ధూర్తస్తువంచకః' అ.) హృత=అపహరింపఁబడిన, విభవుఁడు :
రాజ్య వైభవముగలవాఁడు, ఐ, నృపతి = హరిశ్చంద్రుఁడు, ప్రేయసీ స్వాంతుఁడు –
స్ప్రేయసీ = చంద్రమతియొక్కయు, లోహితునియొక్కయు, ఆంఘికమల = అడు
గుఁదములయొక్క, సంచరణ = నడచుటయందలి, భేదమువలన, విహ్వల=స్వాధీనము
కాని, స్వాంతుఁడు=మనస్సుకలవాఁడు, అగుచు.
నల. ఆయతి... విభవుఁడు - ఆ, అతి = అత్యంతము, ధూర్త = జూదగాఁడైన
పుష్కరునిచేత (‘ధూర్తోఒక దేవీకితవో'అ.) హృతమైన, ఆత్మ విభవుఁడు = నిజ వైభవము
గలవాఁడు, ఐ, నృపతి=నలుఁడు, పేయసీ స్వాంతుఁడు - ప్రేయసీ = దమయంతి
యొక్క, లోహిత=ఎఱ్ఱనైన, ఆంధ్రా కమలములయొక్క సంచరణ భేదము చేత, విహ్వల
మైన స్వాంతముగలవాఁడు, అగుచు.
సీ. ప్రచ్ఛాయవనవనస్పతులు నీలపు మెఱుం
'గుల నింపుజగ జంపుగొడుగు లయ్యె
నవలతాగలద తాంతలతాంతములు పౌర
సీమంతినులు చల్లునేస లయ్యె
తరు రాజఖగ కూజితము వేత్రధరసమూ
హోరుసాహోరుతివ్యూహ మయ్యె
వా లౌభిహత వేణుజాతా రవము వంశ
గీతాదిశుభ వాద్యరీతి యయ్యె
తే. గంధవహకందళీ మందకంపమాన
మృదులదళ కాంత కాంతార కదళి కాండ
మండలము లగ్రవలమానమాననీయ
బహువిజయవై జయంతి కాపంక్తు లయ్యె.
టీ. రెంటను సమానము.
=
20
20
ప్రచ్ఛాయవనవనస్పతులు = మిక్కిలి నీడగల వనమందలివృక్షములు, జగ జంపు
గొడుగులు = మనోహరమైన ముత్తెపుజాలరులతోఁ గూడిన గొడుగులు, నవ తములు.
నవల తా= లేఁదీఁ గెలవలన, గలత్ =రాలుచున్న, ఆతాంతలతాంతములు=వాఁడిపోవని
పూలు, పౌరసీమంతినులు=పట్టణ స్త్రీలు, సేసలు మంగళాక్షతలు, తరు...తము-తరు
రాజజవృక్ష శ్రేష్ఠములయందలి, ఖగ = పక్షులయొక్క, కూజితము, వేత్ర... వ్యూహము-
వేత్ర ధరసమూహ = కట్టికల సమూహము యొక్క, ఉరు = అధిక మైన, సాహోరుతి =
he&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>3jz6coi9xorh6vtmd6hdrg8jqfkear9</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/299</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184162</id>
    <revision>
      <id>502100</id>
      <timestamp>2025-06-30T02:08:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '316 హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము సాహోధ్వనులయొక్క, వ్యూహము= సమూహము, వాతా... రవము_వాత =వాయువు యొక్క, అభీహత=తాఁకుడు చేత, వేణు = బొంగు వెదుళ్ల యందు, జాత = పుట్టిన, ఆర వము=ధ్వని, వంశ . . . రీతి-వంశ...'</comment>
      <origin>502100</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4233" sha1="9e3m5mqc18b10w69brkopskvi1xcadl" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;316
హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము
సాహోధ్వనులయొక్క, వ్యూహము= సమూహము, వాతా... రవము_వాత =వాయువు
యొక్క, అభీహత=తాఁకుడు చేత, వేణు = బొంగు వెదుళ్ల యందు, జాత = పుట్టిన, ఆర
వము=ధ్వని, వంశ . . . రీతి-వంశగీత = వేణుగానము, ఆది = మొదలుగాఁగల, శుభవాద్య
రీతి=మంగళవాద్యరీతి, గంధవహ . . . మండలములు-గంధవహకందళీ= మొలక వాయువు
చేత, మందముగ, కంపమాన=కదలుచుండెడు, మృదులదళ = మెత్తనియాకుల చేత,
కాంత=మనోహరమైన, కాంతారకదళికాండమండలములు = అడవియందలి యరఁటి
చెట్లసమూహములు, అగ్ర... పంక్తులు. అగ్ర=ఎదుట, వలమాన = చలించుచుండెడు,
మాననీయ=పూజనీయములైన, బహువిజయవైజయంతి కాపంక్తులు= అనేకములైన జయ &quot;
ధ్వజములయొక్క సమూహములు.
క. సమయజ్వలదళనాయా
క్షమతాధికశోచ్యవృత్తికతనం దనగా
త్రముల నుదయించు
వైవ
శ్యము సై ఁచఁగఁజాలఁడయ్యె నవనిపుఁ డచటన్.
21
టీ. హరి. సమయ ..కత-సమయ=(ఆఁకటి) సమయమందు, జ్వలత్ = ప్రజ్వ
లించుచున్న, ఆశనాయా= ఆఁకటిని, ('ఆశనాయా బుభుష్ షుత్' అ.) క్షమత =
ఓర్చుకొనుట చేత, ఆధిక మైన, శోచ్యవృత్తిక త=శోచనీయవర్తనము గలుగుట చేత, నంద
నగా త్ర ములక్=ఆవయవములయందు, వైవశ్యము=వివశత,
నల. సమయ. . . కతనజ్ సమయజ్వలదశ నాయ, అక్షమత = సహింపకుండుట
చేత, అధికమైన, శోచ్యవృత్తియొక్క, కతన = హేతువు చేత, తనగా త్ర ముల జతన
యవయవములయందు, అవనిపుఁడు=రాజు.
ఉ. ఆతఱి నాతుషారకిరణాన్వయు మ్రోల విచిత్ర సృష్టి వి
ఖ్యాతిసమేత నూతనమహాద్విజసంతతి దా నభూత పూ
ర్వాత భూరివిగ్ర హసమగ్రతఁ జూపుచు నిచ్చె దీ ప్తిసం
ఘాత మనం తరత్న రుచి గౌరవలంఘనజాంఘికంబుగన్.
22
టీ. హరి. =
....మ్రోల-ఆ, ఆతుపారకిరణ = సూర్యునియొక్క, (ఆజ్ ప్రశే
షము.) ఆన్వయు=వంశముగల హరిశ్చంద్రునియొక్క, మ్రోల=ఎదుట, విచిత్ర... సం
తతి విచి త్ర సృష్టియొక్క, విఖ్యాతితో, సమేత = కూడుకొనిన, నూతనమైన, గొప్ప
బ్రాహ్మణకులముగలవాఁడు, (విశ్వామిత్రుఁ డనుట.) దాన... సమగ్రతక్ దానభూత =
-
చానలబ్ధమైన, (‘లబ్ధం ప్రాప్తం విన్నం. భావిత మాసాదితం భూతం చ' అ.)
చ
పూర్వాతత భూరి =పూర్వాధిక ద్రవ్యముయొక్క, విజవిశేషమైన, గ్రహ స్వీకరణ మా
=&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>9e3m5mqc18b10w69brkopskvi1xcadl</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/300</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184163</id>
    <revision>
      <id>502101</id>
      <timestamp>2025-06-30T02:08:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'తృ తీయాశ్వా స ము. దీ 317 యొక్క సమగ్రతను, (లేక, విగ్రహ = కలహముయొక్క, సమగ్రతను చూపుచు మున్నుయాగార్థము ధారవోసిన ద్రవ్యమును దీసికొనఁగలవాఁడై యనుట. తము= కాంతిపుంజము, అనంత... బుగ౯ అనంతరత...'</comment>
      <origin>502101</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3895" sha1="deiwtxjzojjka8tn6dyim8gilfjtz3c" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;తృ తీయాశ్వా స ము.
దీ
317
యొక్క సమగ్రతను, (లేక, విగ్రహ = కలహముయొక్క, సమగ్రతను చూపుచు
మున్నుయాగార్థము ధారవోసిన ద్రవ్యమును దీసికొనఁగలవాఁడై యనుట.
తము= కాంతిపుంజము, అనంత... బుగ౯ అనంతరత్న = సూర్యునియొక్క, రుచి= కాంతి
యొక్క, గౌరవముయొక్క, లంఘనమందు, జాంఘికంబుగన్ = వేగముగలదానినిగా,
సూర్యకాంతిఁ దిరస్కరించునట్లుగా ననుట.
నల. ఆతుపార....మ్రోల_ఆ, తుషారకిరణాన్వయ = చంద్ర వంశపురా జయిన
నలునియొక్క, మ్రోలక్ = ముందట, విచిత్ర సంతతి విచిత్రం...సమేతమయి, నూత
నమైన, మహాద్విజసంతతి = పక్షిసంతానము, తాను, అభూత... సమగ్ర త అభూత
పూర్వ=వింత లైన, ఆతత=విస్మృత మైన, భూరి=అధిక మైన, విగ్రహ= దేహములయొక్క,
('విగ్రహస్సమరేదేహే' నానా.) సమగ్రత, చూపుచు, దీప్తిసంఘాతము, ఆనంత
రత్న=అమితములైన రత్నములయొక్క.
క. అటు నిల్వ నాశిఖి హంసాసమాంబక
హరిముఖాధికదీప్తి నడరు వాని
నరసియేతద్ద్విజతరసాతిశయ సేవ
నమున నిల్పుదు జీవనంబు లని వి
భుండు దండ మొనర్పఁ బూని మేకపా
ఁ జేయ మునుకొని యవి
కలితకోపమునఁ దత్కౌజేయము గ్రహించి
యతిరభసమున మిన్నంది పలికె
తే. మునుహరింపమి నీయంద యునిచినట్టి
యధికవి
త్త మీ పట్టున యజ్ఞపరమ
నీషఁ గొనవచ్చితిమి ధాత్రి నీకు నునుపఁ
జనునె మాసొము నరయ నక్షముల మేము.
23
టీ, హరి. ఆశిఖ...దీప్తి - ఆ, శిఖి= అగ్ని, హంస=సూర్యుండు, ఆసమాంబక =
రుద్రుఁడు, హరి=యముఁడు, ముఖ = మొదలైనవారియొక్క, అధికదీప్తి చేత, అడరు
వాని (మహో గ్రుఁడైనవాని ననుట.) అరసి, ఏత... నమున విశద్ద్విజతర = ఈబ్రాహ్మణ
శ్రేష్ఠునియొక్క, సాతిశయ= అతిశయసహితమైన, సేవనమున సేవ చేత, విభుండు హరి
శ్చంద్రుఁడు, దండ మొనర్పన్ = నమస్కరింపఁగా, మేకోక=అంగీకరింపక, పాటునకు =
అవస్థకు,
లోఁబడఁ జేయ=లోఁ జేయుటకొఱకు, మునుకొని, ఆకలితకోపమున = వికల
ముగాని కోపముతో, తత్కౌ శేయము ఆహరిశ్చంద్రునియొక్క వస్త్రమును, గ్రపి
X హించి&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>deiwtxjzojjka8tn6dyim8gilfjtz3c</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/301</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184164</id>
    <revision>
      <id>502102</id>
      <timestamp>2025-06-30T02:08:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '318 హరిశ్చంద్ర నలో పాఖ్యానము పట్టుకొని, యతి=విశ్వామిత్రుఁడు, ఈపట్టున = ఈసమయమున, యజ్ఞ పరమనీషన్ = యజ్ఞ మందలి యుత్కృష్టబుద్ధి చేత, ఏము మేము, అక్షముఖము = క్షమ లేనివారము, శాంతులము కా...'</comment>
      <origin>502102</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4247" sha1="qmm9i9b72zzwmbv8ihps4jdrv0b9sdc" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;318
హరిశ్చంద్ర నలో పాఖ్యానము
పట్టుకొని, యతి=విశ్వామిత్రుఁడు, ఈపట్టున = ఈసమయమున, యజ్ఞ పరమనీషన్ =
యజ్ఞ
మందలి యుత్కృష్టబుద్ధి చేత, ఏము మేము, అక్షముఖము =
క్షమ లేనివారము,
శాంతులము కామనుట.
=
=
నల. ఆశిభి...దీప్తి ఆ, శిఖి=నెనుళ్లు, హంసములు, అసమాంబక హరి చిలుకలు,
ముఖ= మొదలుగాఁగలవానియొక్క, అధికదీ ఫ్లిక్ =అధిక మైన కాంతివంటి కాంతి చేత,
అడరువానిక్=డి ప్పెడునాపక్షులను, అరసి చూచి, నీత... వనమున ఏతద్ది ్వజతిరస
ఈపక్షుల మాంసముయొక్క ('పిళితం తరసంమాంసమ్' అ.) అతిశయ సేవనమున
అత్యంతభక్షణము చేత, దండ మొనర్పక్ = చంపుటకనుట. పూని, మేకోక పాటునకు_
మే=శరీరమునందలి, కోకి=వస్త్రముయొక్క, పాటునకు=వేయుటకు, లోఁబడఁజేయ,
ఆవి=ఆపక్షులు, కత్కౌ శేయము = ఆవస్త్రమును, గ్రహించి = పట్టుకొని, విన్నంది,
కెగసి య ట.,' అధికవి త్తము = అధిక ద్రవ్యమైనది. (మిక్కిలి వెలగలది యంట.)
ఈపట్టు=ఈపట్టుపుట్టము, నయజ్ఞ = నీతిమంతుఁడవైన యోనలుఁడా!, పరమనీషన్ =
శత్రుబుద్ధి చేత, అక్షములము=పాసికలము, ఏము. ( మేము పాచికల మనుట.)
చ. అని విని ఱిచ్చపాటు సకలాంగములం 'గడలేని దైన్య
ననమున మన్యు వేగము మనంబునఁ గ్రమ్మఁగ నమ్మహీశుఁ డి
ట్లను నఖిలార్థయు క్త &quot;నిఖిలావనియుక్ గయికొంటి రింక సా
ధనమును గాన మానఁ దగదా పదాయతనంబు లింతటన్.
టీక. రెంటను సమానము.
తే. అనిన నాయమితన్నా య్య ఘనమృదూక్తి
వినకయవిరాగశీలత్వమునఁ బయిపయి
నెగయ నప్పుడు గని వాని తెగువకు జగ
తీతలాధీశుఁ డత్యంతభీతుఁ డగుచు.
9
మా
24
25
టీ. హరి. ఆయమి=ఆవిశ్వామిత్రుఁడు, తన్న్యా... క్తిక్ -తత్ = ఆహరిశ్చం
ద్రునియొక్క, న్యాయమునుండితొలఁగని, ఘనమైన మృదూ క్తిని, ఆవిరాగశీలత్వమున,
ఆవిరాగ=విర_క్తిరహితమైన, శీలత్వమున = స్వభావముగలవాఁ డగుట చేత, జగ తీతలాధీ
శుఁడు=హరిశ్చంద్రుఁడు.
-
నల. ఆ, అమిత ... దూ క్తిక్ అమితమైన, న్యాయ్యమనమృదూ క్తిని, వినక,
ఆవి=ఆపక్షులు, రాగశీలత్వమున=మాత్సర్యశీలములగుట చేత, వాని తెగువకు = ఆపక్షుల
యొక్క సాహసమునకు, జగతీతలాధీశుఁడు=నలుఁడు.
.1 బ్రతిలేని 2 సకలావనియుక్.&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>qmm9i9b72zzwmbv8ihps4jdrv0b9sdc</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/302</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184165</id>
    <revision>
      <id>502103</id>
      <timestamp>2025-06-30T02:09:11Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'తృతీయాశ్వాసము. సీ. ప్రబలమౌనీశ నిర్ద యవృత్తిఁదొడరు నీ యర్థంబు హరియింప నగునె నాకు విశ్వసన్ను తసత్యవిఖ్యాతి నెలకప్పు దీర్చి పెంపొందు మదీయవంశ వృద్ధులగతిఁగాంతు వెసనననట్ల కా...'</comment>
      <origin>502103</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4236" sha1="ayi3doyifnltedje3ty7yeaghwfvdez" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;తృతీయాశ్వాసము.
సీ. ప్రబలమౌనీశ నిర్ద యవృత్తిఁదొడరు నీ
యర్థంబు హరియింప నగునె నాకు
విశ్వసన్ను తసత్యవిఖ్యాతి నెలకప్పు
దీర్చి పెంపొందు మదీయవంశ
వృద్ధులగతిఁగాంతు వెసనననట్ల కా
కనుచునావరనియమానుకూల
మానసాధ్వులమిన్న మహనీయభక్తిన
క్షత్త కులసిత ప్రకాశంఁ బ్రాణ
తే. సదృశునీక్షించి తత్కాలసముచితస్వ
కపటసంధాన మొకకొంత గలుగఁజేసి
యోవిబుధ వర్య సచ్ఛాత్ర యొక్క యుచిత
కార్య మెఱిఁగింతు వినుమని గరిమఁ బలికె.
ዋ
=
319
26
టీ. హరి, ప్రబలమౌనీశ ! సంబుద్ధి. నీయర్థంబు = నీద్రవ్యమును, విశ్వసన్నుత
సత్యవిఖ్యాతిక్ = ప్రపంచమందుఁ గొనియాడఁదగిన ప్రశస్తిచేత, మాటఁదప్పక నెలకు,
అప్పుదీర్చి=ఋణమును జెల్లించి, మదీయ... గతిక్_మదీయవంశ నావంశమునందలి,
వృద్ధులయొక్క, గతి = ప్రాప్తిని, కాంతును, ఆవర... మిన్న - ఆ, వర= శ్రేష్ఠమైన,
నియమమునకు, అనుకూలమైన, మానసాధ్వుల మనోమార్గముగలవారలలో, మిన్న
శ్రేష్ఠుఁడు, (ఋషి శ్రేష్ఠుఁ డనుట.) కర్త. మహనీయభక్తిగలవాని, నక్షత్రకుని,
తత్కాల ... సంధానము తత్కాలసముచితమైన, స్వ = స్వకీయమైన, కపటసంధా
నము, ఓవిబుధ వర్యసచ్ఛాత్ర ! ఇవి సంబోధనములు.
-
-
-
=
నల. ప్రబ... వృత్తిక్-ప్రబలమైన, ఈశ నిర్దయవృత్తిక్ - ఈశ = ఈశ్వరుని
యొక్క, నిర్దయవృత్తి=నిర్దాక్షిణ్యవృత్తి చేత, తొడరునీయర్థంబు.తొడరు =
మైన, ఈయర్థంబు=ఈ కార్యము, ఆపదయనుట. విశ్వ... ఖ్యాతిక్ విశ్వసన్నుత మైన
సత్యమైన, విఖ్యాతిక్ =కీ ర్తిచే, నెలకప్పుర్, చంద్రకళంకమును, తీర్చి = పోఁగొట్టి,
పెంపొందు . . .గతి – పెంపొందు = ఒప్పునట్టి, మదీయవంశ వృద్ధులయొక్క, గతిజ్=
నడవడిని, కాంతును. (మా పెద్దలవలెనే కీర్తిని సంపాదించెద వనుట.) ఆవర్... మిన్న -
“ఆ, వర= పెనిమిటియొక్క, నియమమునకు, అనుకూలమైన, మాన చిత్తసమున్న తిగలది,
సాధ్వులమిన్న=పతి వ్ర తారత్న మైనదమయంతి, కర్త. అక్షత్త కులసిత
ప్రకాశు.
క్షత్రియకులమునకు, సీత ప్రకాశు = చంద్రుఁడును, ప్రాణసముఁడును నైననలుని,
తత్కాల . . . ధానము-తత్కాలసముచిత =ఆ వేళకుఁదగిన, స్వక = స్వకీయమైన, పట =&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>ayi3doyifnltedje3ty7yeaghwfvdez</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/303</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184166</id>
    <revision>
      <id>502104</id>
      <timestamp>2025-06-30T02:09:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '320 హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము వస్త్రముయొక్క, సంధానము, ఒక కొంత కలుగఁజేసి, తాను గట్టుకొనినవస్త్రమును గొంతఁ గట్టుకో నిచ్చి యనుట.) ఓవిబుధవర్యసచ్ఛాత్ర! ఓ దేవతా శిష్యుఁ డా ! ఇంద్రా ద...'</comment>
      <origin>502104</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3845" sha1="3a677wjneyljv6dwkn1qndn86r55vte" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;320
హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము
వస్త్రముయొక్క, సంధానము, ఒక కొంత కలుగఁజేసి, తాను గట్టుకొనినవస్త్రమును
గొంతఁ గట్టుకో నిచ్చి యనుట.) ఓవిబుధవర్యసచ్ఛాత్ర! ఓ దేవతా శిష్యుఁ డా ! ఇంద్రా
దులకు విధేయుఁ డనుట.
తే. ఎడప కేతద్దతి భజించి యడవిఁ దిరుగు
ప్పనే వగ మనయర్థ మొద వుదనుక
ద్గురుహితాభిదర్శనమహితయా త్రం
'గుళెలము వహింపు మత్యంత విశదబుద్ధి.
27
టీ. హరి. ఏకద్దతిక్ -ఏతత్ =ఈహరిశ్చంద్రునియొక్క, గతిక్, గమనమును,
(భజించి వెంటఁదిరిగి యనుట.) వివగ = ఏవిధముననైన, మద్దురు... యాత్రక్-
మత్ =నాయందలి, గురుహిత = అధిక విశ్వాసమును, ఆభిదర్శన= చూపుటయందు, మహిత
మైన, యాత్ర చేతను, కుశలమును, వహింపుము.
Q.
నల. ఏతద్గతిక్=ఈయవస్థను, అడవిక్=ఆరణ్యమందు, వగళ్ = దుఃఖముతో,
తిరుగుట, ఒప్పునే=తగునా? మన యర్థ ము=మన కార్యము, అగుదనుక= అగుపర్యంతము,
మద్దు . . . యాత్ర క్_మద్గురు=నాతం డ్రియైనభీమునియొక్క, హితమైన, అభిదర్శన
సందర్శనమందు, మహిత= శ్రేష్ఠమైన, యాత్ర చేత, కుశలము, వహింపుము.
క. మన దేశంబున నెత్తిన
ధనము వరుసఁ దత్త్రియా పదత్తము నస్మ
దనమె యవుఁ గానఁ దదుపా
ర్జనకలనాసహనబుద్ధి సంధింపుమనన్.
28
టీ. హరి. తదుపార్జనకలనాసహనబుద్ధిక్ -తత్ = ఆ ద్రవ్యముయొక్క, ఉపా
ర్జన మునందలి, కలన యొక్క, ఆసహనబుద్ధిని.
ఎ
=
నల. మనదేశంబునక్=మన రాజ్యంబునందు, ఎత్తినధనము వరుస = కలిగిన ద్ర
వ్యమువలెనే, తత్త్రి. . . ద త్తముజ్-తత్ = ఆ, ప్రియాప్తుఁ డైన భీమునిచేత, దత్తము
ఒసంగఁబడినదియు, (మాతండ్రి యెనభీముఁ డిచ్చిన ద్రవ్యమనుట.) అస్మద్దన మె=మనప
దార్థమే, ఆవుక్= అగును. కానక్ = కాఁబట్టి, తదుపార్జన... బుద్ధిక్ తత్ = ఆధనము
యొక్క, ఉపార్జన కలనయొక్క, సహనబుద్ధిక్ =సహించెడుబుద్ధిని.
క. ఆయమ నుత్తమ దమహిత
.
ధీయుక్తిం బలుకు వసుమతీతలనాథుం
డాయర్థ. మెల్ల నీయది
యే యగు నే నదిగణింతునే కల నైనన్.
29
29&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>3a677wjneyljv6dwkn1qndn86r55vte</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/304</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184167</id>
    <revision>
      <id>502105</id>
      <timestamp>2025-06-30T02:09:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'తృతీయా శ్వా స ము. టీ. హరి, ఆయమ... యు క్లిక్- ఆ, యమ యోగముచేత, ను 1 321 ను త్త=పరిహృత మైన, (“ను త్తనున్నా సనిష్ఠ్యూత.' అ.) మదముగల, మహితమైన, ధీ=బుద్ధియొక్క, యు క్లిక్=కూడికగలవానినిఁ గూర్చి, (వి...'</comment>
      <origin>502105</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3599" sha1="la9syi2gp7f7439ithjyse6i6f81j87" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;తృతీయా శ్వా స ము.
టీ. హరి, ఆయమ... యు క్లిక్- ఆ, యమ యోగముచేత, ను
1
321
ను త్త=పరిహృత
మైన, (“ను త్తనున్నా సనిష్ఠ్యూత.' అ.) మదముగల, మహితమైన, ధీ=బుద్ధియొక్క,
యు క్లిక్=కూడికగలవానినిఁ గూర్చి, (విశ్వామిత్రునిఁగూర్చి యనుట.)
నల ఉత్తమురాలగు, ఆయమ= ఆదమయంతినిఁ గూర్చి, దమ... యుక్తిక్.
దమహిత = దాంతిహితమైన, ధీయుక్తిచేత, వసుమతీతలనాథుండు = నలుఁడు, నీయ
దియే అగును.
సీ. చిలికినచో నెల్ల సిరి వెలయించునీ
యవనీశుదరహాస మమృతనిధియొ
మించినచో నెల్ల మించుఁ గామితవృష్టి
నీధన్యుచూపు ధారాధరంబొ
ఆడినచో సెల్ల నర్థసంపద &quot;లెచ్చు
నీ కళానిధివాక్కు నాకనిధియె
ననిచినచో నెల్ల నినుచు సత్ఫలము లీ
నరనాథుకరము సంతాన తరువొ
తే. యనుచు మూర్ధాభిషి క్తులు వినుతినేయ
ధరణి నేలిన నేఁబోయి దైన్యవృత్తి
నొక్క యాప్తునిఁ బ్రార్థింప నుచిత మగునె?
నగ రె “దొరతిరిషం” బని నగరజనులు.
టీ. రెండిటను సమానము.
30
చిలికిన చో నెల్ల= ప్ర సరించిన చోనంతటను, సిరి సంపదను, వెలయించును= ప్రకా
శింపఁ జేయును, ఈయవనీశుదరహాసము = ఈరాజు యొక్క చిఱునగవు, అమృతనిధియొ=
పాలకడలియో.
చిలికినచో (మథించినయెడల ననుట.) సిరిని=లక్ష్మిని, వెలయించు నని సము
సము ద్ర
గుణము సూచితము. ఇట్లే తక్కిన మూఁడు పాదములయందును నెఱుంగునది.
మ. అజితప్రక్రియ నెల్ల కాలమున నన్యాధీనతం బొల్చుస
ద్ద్విజ లేఖా శ్ర యవన్మ హావనులఁ గావింతుం బ్రచారంబు వి
శ్వజను లైచ్చ హితంబుఁ గాంతు నని తద్వశ్యాత్మజాయాసదా
_ప్తిజ భూతమనస్కుడై నిఖిలధాతీ వల్లభుం డయ్యెడన్.
31
టీ. హరి. ఆన న్యాధీన తజ్= అన్యులకులోఁబడకుండుట చేత, పొల్చు . . . వనులజ్
పొల్చు=ఒప్పుచుండెడు, సద్ద్విజి = శ్రేష్ఠులైన బ్రాహ్మణులయొక్క యు, లేఖ= దేవతలయొ
41&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>la9syi2gp7f7439ithjyse6i6f81j87</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/305</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184168</id>
    <revision>
      <id>502106</id>
      <timestamp>2025-06-30T02:10:11Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '322 హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము, క్కయు, ఆశ్రయవత్ = ఆశ్రయముగల, మహత్ + అవనులక్ = భూములయందు, తద్వ .. మనస్కుఁడు_తత్, ఆ, వశ్యాత్మజ మునికుమారునికి, (నక్షత్రకుని కనుట.) (“తపస్వీతాపసోదాంతో ఋషిస...'</comment>
      <origin>502106</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4245" sha1="rk1c2y7p0v93r36l8ojtowneyrtyyrr" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;322
హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము,
క్కయు, ఆశ్రయవత్ = ఆశ్రయముగల, మహత్ + అవనులక్ = భూములయందు,
తద్వ .. మనస్కుఁడు_తత్, ఆ, వశ్యాత్మజ మునికుమారునికి, (నక్షత్రకుని కనుట.)
(“తపస్వీతాపసోదాంతో ఋషిస్సత్యవచావశీ' ప్రయోగము. ('దైవఘటనావశం
బున నోవశీంద్ర' పాండురంగ మాహాత్మ్యము.) ఆయాసద= శ్రమనొసంగునట్లు, ఆ
చేత, జడీభూతమనస్కుఁడు=మందీ భూతమైన మానసము గలవాఁడు, ఐ, నిఖిలధాత్రీ
వల్ల భుండు = హరిశ్చంద్రుఁడు.
=
నల. పొల్చుసద్ది ్వ . . . వనులక్ పొల్చుచుండెడు, సత్=లెస్సైన, ద్విజలేఖ
పక్షివం క్తియొక్క, ఆశ్రయవత్ = ఆ శ్రయముగల, మహావశులజ్=కాఱడవులయందు,
తద్వ... మనస్కు(మతత్=ఆ, వశ్య = స్వాధీనురాలైన, ఆత్మజాయా = స్వభార్య
యొక్క, సదాప్తి = నిరంతర ప్రాప్తి చేత, జడీభూతమనస్కుఁడు, ఐ, నిఖి...భుండు =
నలుఁడు.
క. క్షితిరాజ్య మెల్ల బుష్కర
గతకమలము గాఁగఁ జనియె ఘనతరధృతి యై
యతికపటాగమకలిరో
పతాపజననానుగతినిబంధన మెసఁగన్.
33
టీ. హరి. పుష్కరగత కమలముగాఁగ - పుష్కర=వినుఁగుతొండపు : గొనయందు,
('పుష్కరం కరితుండాగ్రం' అ.) గత = తగిలిన, కమలముగాఁగ = పద్మముకాఁగా,
యతి . . . బంధనము_యతి=విశ్వామిత్రుని యొక్క, కపటమని యెడు, ఆగమ=వృక్షమునకు,
కలికా = మొగ్గయైన ('కోరక జాలక కలికాకుట లముకుని తుల్యాని' హలాయుధము.)
ఉపతాప = సంతాపముగల, జనులయొక్క, నానుగతి = వెంటరాకుండుటయొక్క,
నిబంధనము. (విశ్వామిత్రుని కపట జనిత వ్యధ చేత జనులు వెంటరాక నిల్వఁగా నని
భావము.)
నల. క్షితిరాజ్యము ఎల్లక్ = అంతయును, పుష్కరగతకమలము - పుష్కరుని
చేత, గత = పొంద బడిన, కమలము=లక్ష్మీకలది కాగా, రాజ్యలక్ష్మి పుష్కరుని చేఁ
బడఁగా ననుట.) అతి... బంధనము అతి = అత్యంతమైన, కపటాగమ=కపటపు రాకడ
గల, కలిపురుషునియొక్క, కోపతాపముయొక్క, జనన=పుట్టువుగల, (కోపతాపహే
తువైన యనుట.) అనుగతి = అనుగమించుటయొక్క నిబంధనము, కోపతాపములఁ
బుట్టించుచుఁ గలిపురుషుఁడు తన వెంటఁబడఁగా ననుట,
వ. అప్పు డప్పుడమిజేఁడు పేరడవికడల నడచునెడల నెడనెడ సదా
నగజోజ్జ్వలగండ పాళి కాసమారోపితనఖముఖవిలాసంబునం బరిజ్వ&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>rk1c2y7p0v93r36l8ojtowneyrtyyrr</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/306</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184169</id>
    <revision>
      <id>502107</id>
      <timestamp>2025-06-30T02:10:29Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'కరటి తృతీయా శ్వా స ము. Su 323 లితపావకకలాపారుణవిలోచనవి కాసంబునం బొరసి నిజాభ్యంచిత పంచాననత్వంబు పొసంగ నెసంగునవియును, ప్రతిదివసదారితానేక దాన వద్ద్విరదరుధిరో తేప పాండిత్యంబున...'</comment>
      <origin>502107</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4346" sha1="00zrmad6xqqpl515xnoz37lqxcy9r4q" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;కరటి
తృతీయా శ్వా స ము.
Su
323
లితపావకకలాపారుణవిలోచనవి కాసంబునం బొరసి నిజాభ్యంచిత
పంచాననత్వంబు పొసంగ నెసంగునవియును, ప్రతిదివసదారితానేక
దాన వద్ద్విరదరుధిరో తేప పాండిత్యంబున నకాండ సంధ్యా సహస్రం
బులు సంపాదించుచు నేక దానవద్ద్విరదశి క్షణంబునకు సంధ్యా ప్రతీక్ష
ణంబు వాటిం చుకుహనా హరిం గృహకహనినాదంబులం బ్రహసించున
వియును నచ లేం ద్ర కుక్షి
వినిర్గతంబు లై తదుత్సంగతలవిహరణంబు
లం బెచ్చు వెరిఁగి తదీయక టక జంతుసం తానంబుల శాసించుచుఁబటు
భ్రమపాటితపయోధరపయోధారలం బట్టాభిషేకంబుఁ
గావించు నవియు నై రాజిల్లుమృగ రాజాధిరాజంబులవలనను గాఢ
తరగర్జితఘనాఘనత్వంబుఁ దాల్చిన తమయెదుటం జటులగజ్జ తమనా
ఘనంబులం బచరించు చెట్లని యత్యంత దంతఘట్టనాటోపకోపాను
షంగంబున శృంగభంగంబు లాచరించియుఁ బ్రచండ కరపీడనం
బులం గండమండలంబులం జదిపియుఁ బరుష తరచరణసంతాడ
నంబున దంతంబులు రాల్చియుఁ దక్షణప్రతి 'ధ్వాన దేశంబుల
గిరిశృంగంబుల నాక్రోశింపం జేయునవియును ననంత కుంభినీసం భరణ
విజృంభణంబులు కావున నొక్క కుంభిని భరియింపఁబోయి దెస
లెనసిన దివ్యదంతావళంబుల నవహేడనంబు లొనర్చు మెండునఁ
దొండంబులెత్తి వమధువులం జిమ్హునవియును అధికతరమధుపకోటి
సంస్పర్శనాక్షమత్వంబునం గొలంకుల కాలంకులకుం డిగ్గి విమలతా
స్పదంబు లగుతదంబువులం బ్రతిచ్ఛాయ వీక్షించి పరద్విరదంబు*ల
నిరదంబు లనురదరంబులఁ గ్రుమ్మికలగించి సమయించుచుఁ దదాధార
తాపరాధ నివాస కాసా రోద రాంత్ర నాళంబులు పెకలించుకరణిఁ
గమలినీమృణాలంబులు దిగిచి క రేణు శుద్ధాంతంబులకు నిచ్చి
మచ్చికలు నై
సూపునవియు నై చెలువారు 'వారణంబులవలనను
నతిధీర వీరపుంగ వాస్పోటనకరవాలచాలనోల్లాసనంబులం
గఱకు
మీసంబులు దీటుచుఁ దఱచువన్ని యలు నెఱపుచుం దమచిఱుత
దనంబు చిత్రంబుగా మెలంగునవియును ననవరత శంబరాంతక వ్యా
పారపారీణంబులు గావునఁ బై నంటియాడిన త తన్మృగనాభిరక్తం
బుల చాఱిక లనం దుఱంగలించునంగళ్యామిక లసంఖ్యా తగోమా
1 ధ్వానాదేశంబుల.
2 లని దరంబు లగురదంబులఁ.&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>00zrmad6xqqpl515xnoz37lqxcy9r4q</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/307</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184170</id>
    <revision>
      <id>502108</id>
      <timestamp>2025-06-30T02:10:48Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '324 హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము తపాతక రేఖాంకంబులం దలంపింప నింపు మెఱయునవియును నాకం ఠనాళకీలాల కలితంబులును నవ్యపాయనిద్రాము ద్రి తముఖంబులు ద్రి నగుచు నాత్మీ యపుండరీక త్వంబు సార...'</comment>
      <origin>502108</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4452" sha1="7ir9fqxtl25xt73jt7vnlv1tzrj67sl" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;324
హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము
తపాతక రేఖాంకంబులం దలంపింప నింపు మెఱయునవియును నాకం
ఠనాళకీలాల కలితంబులును నవ్యపాయనిద్రాము ద్రి తముఖంబులు
ద్రి
నగుచు నాత్మీ యపుండరీక త్వంబు సార్థంబుగా వహించునవియును
నై రహియించు బహువిధ శార్దూలంబుల వలనను నంతికగతజంతు
చెష్టాసమధిక క్రోధసంజ్వలనంబునఁ గరంగి వెడలు నెడ లేనికొవ్వుల
భంగి నంగీక రింపుచుఁ బొంగు చొంగ లభంగురదంష్ట్రావిటంక సంకలి
తాస్యకుహరంబులం దొఱంగ సతికర్కశదశ నదం దహ్య మానవిధు
శకలసుధాకిరణ దంతురితవదనవిధుంతు దాడంబరంబుల విడం
బించునవియును నిర్వర్తిత కందమూలవృత్తులై నిరర్గళ నిజవర్గసహ
సంచరణంబు లుజ్జగించి నిశ్చలతరులకడలం బీఁట పెట్టి నిరంతర ప్రా ప్రా
జ్యయోగంబున నితాంతవిర క్తభావంబు భజియించుచు నిఖిలా
గమ మర్మభేత్త లై నిరతిశయపాపర్థికరపాళబంధంబులు తృణీక
రించునవియును గఠినతరఖని త్ర సదృశపో త్రీంబుల ధాత్రీ సమాకర్ష
ణంబు సమకూర్చుచుఁ దత్ప్ర దేశంబులం బర్య స్తముస్తా స్తం బనిర్వి
శేషంబుగా నతిస్థూలసాలమూలంబుల నతివిపులోపలంబుల నగలిం
చుతఱిం బొడము బెడంగు కోఱల మిడుంగురుల పేర నప్రతిమ
ప్రతాపబీజంబులు వెదపెట్టునవియును నై పరిశ్రీడించువనకోడంబు
లవలనను బహుళ ప్రవర్ధితఋక్ష నేనా గణసం గ్ర హణబలంబున నతి ప్ర
బలంబు లై ఋతేశ్వరు' నొడిసిపట్టి గెలుపుపం దెంబు లాడునిరులమ
న్నీ లలీలం బాండురస్వీయముఖాకర్షణజా గ్రత్క రాగ్రంబులై ఘుమ
ఘుమనినాదవినోదంబులు సలుపునవియును నికుంజపుంజాభ్యంతర
లీన నిజ స్త్రీ సమాసాదసాంద్ర వన శ్రీ డాయమానమానసంబులు గా
వున నతివేలనీలనిచోళనిచుళితా వయవంబు లగుభాతి నాభీలహాలా
హల శ్వేళ కాళిమక రాళంబు లై కెరలునవియును శతానందనందనా
న్వయసముద్భవంబు లయ్యునుఁ దాము భుజంగీ థామంబు లధిగమిం
చుచుఁ దదధరమధురసోన్మాదంబునఁ జొక్కుచు మన్మథపరాయణ
త్వంబు నొందిన తంబునం దలవంపులు పూనునవియును నై యుల్ల
సిల్లు నచ భల్లంబులవలనను సకలప్రాణి నిర్వాహణ ధురీణత్వంబునకు
మెచ్చి నిర్భరుం డై తమసాహిణి యగుసమవర్తి దంష్ట్రాకౌటిల్యంబు
1 బొంగుల నభంగురదం.&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>7ir9fqxtl25xt73jt7vnlv1tzrj67sl</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/308</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184171</id>
    <revision>
      <id>502109</id>
      <timestamp>2025-06-30T02:11:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'తృతీయా శ్వా స ము. 325 శృంగంబులయందును నుద్దండ దండ చండిమంబు చరణంబులయందు ను బ్రతిష్ఠింప నతినిష్ఠురంబు లై యమరునవియును కాలకంఠకంఠ కాళోలకబళనకర కాంతికఠిన కాయంబులఁ గాళికానిరసనంబు...'</comment>
      <origin>502109</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4432" sha1="m4qufcgayq034s5xuzitsftjzqczmmn" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;తృతీయా శ్వా స ము.
325
శృంగంబులయందును నుద్దండ దండ చండిమంబు చరణంబులయందు
ను బ్రతిష్ఠింప నతినిష్ఠురంబు లై యమరునవియును కాలకంఠకంఠ
కాళోలకబళనకర కాంతికఠిన కాయంబులఁ గాళికానిరసనంబుఁ గల్పిం
చుచుం గాసరాసురదుష్కీర్తి కాలుష్యంబు గడుగునవియును శరధి
మగ్న శై లశాతంబునకు నోపక శాతత్వవిఖ్యాతిం బూనిన శతకోటి
సిగ్గువడ శై వలినీశ్వరశరణాగతశిలో చ్ఛయంబుల శంబరంబులతోడ
నశత ధాశకలితంబులు గావింతమ యని కార్యాలోచనకుం జేరినకర
ణిశశ్వన్మీలితకోణంబు లై నళరవిషాణంబులు పూని యొసరునవియును
లై
నై వెలయు లులాయంబులవలనను నశ్రాంతసరభసశరభ సంఘంబుల
వలనను నాయతావయవగవయవర్గంబులవలనను నాఖండలభిదురో
ద్దండతుండగండ భేరుండంబులవలననునఖండిత శౌండీర్యగండకంబుల
వలనను నారణ్యచరహృదయశల్య శల్యంబులవలనను జిత్తంబున ని
య త్త లేనియు తలంబునం దత్తఱించుమ త్త కాశీని నుదా త్తనిజభుజా
వలంబన ప్రదానంబునం దేర్చుచుండె నయ్యవసరంబున.
టీ, రెంటను సమానము.
33
సదాన ... విలాసంబునక్-సదాన = మదోదకముతోఁగూడుకొనిన (మదించిన)
గజములయొక్క, ఉజ్జ్వలములైన, గండ పాళికా=గండస్థలములయందు, సమారోపిత =
ఉంపఁబడిన, నఖముఖములయొక్క, విలాసంబునక్ =విలాసమనియెడు సదా...విలా
సంబునక్ - సదా - నిరంతరమును, నగళా = పార్వతియొక్క, ఉజ్జ్వలములైన, గండ
పాళి కా=కపోల దేశములయందు, సమారోపికములైన, నఖముఖ = కొనగోళ్ల యొక్క,
విలాసము చేతను.
పరిజ్వలిత...వికాసంబునక్ పరిజ్వలిత=మండుచుండెడు, పావక కలాప ఆగ్ని
పుంజను భంగి, ఆరుణ=ఎఱ్ఱనైన, విలోచన= నేత్ర ములయొక్క, వికాసంబునక్ =వికాస
మనియెడు, పరి... వికాసంబునక్ వరిజ్వలితములైన, పావకకలా పారుణవిలోచన =
అగ్ని చంద్ర సూర్యనేత్ర ములయొక్క, వికాసము చేతను, నిజా... నత్వంబు-నిజ=స్వకీ
యమైన, అభ్యంచిత=మిక్కి_లియొప్పుచుండెడు, పంచాననత్వంబు = సింహత్వమ నెడు,
నిజాభ్యం చితమైన, పంచాననత్వంబు = శివత్వము, పొసంగన్, ఎసంగున వియును=తనరు
నవియును.
ప్రతిదివస . . . పాండిత్యంబున - ప్రతిదివసమును, దారిత చీల్పఁబడిన, ఆనేక
ములైన, దానవత్
=మదవంతములైన, ద్విరద = వినుఁగులయొక్క, రుధిర = నెత్తుటి
=&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>m4qufcgayq034s5xuzitsftjzqczmmn</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/309</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184172</id>
    <revision>
      <id>502110</id>
      <timestamp>2025-06-30T02:20:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '3:26 హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము యొక్క, ఉత్ప్రేప = ఎగఁజల్లుటయందలి, పాండిత్యము చేత, ఆకాండ .. ఫ్రంబులు- అకాండసంధ్యా = ఆకాలసంధ్యల యొక్క, సహస్రంబులు, సంపాదించుచు = చేకూ ర్చుచు, ఏక ...ణంబునక...'</comment>
      <origin>502110</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5155" sha1="r580vt2kp3awbqm9m4ipctkkwnuw7bh" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;3:26
హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము
యొక్క, ఉత్ప్రేప = ఎగఁజల్లుటయందలి, పాండిత్యము చేత, ఆకాండ .. ఫ్రంబులు-
అకాండసంధ్యా = ఆకాలసంధ్యల యొక్క, సహస్రంబులు, సంపాదించుచు = చేకూ
ర్చుచు, ఏక ...ణంబునకు ఏక =ఒకటియై, దానవత్=మదవంత మైన, ద్విరద = ఏనుఁగ
నెడు, ఏక=ఒక్కఁడైన, 'దానవద్విరద = రాక్షస శ్రేష్ఠునియొక్క, శిక్షణంబునకు, సంధ్యా
ప్రతీక్షణంబు వాటించుకుహనాహరిక్=సంజ నెదురుచూచుకవట నారాయణుని, నర
సింహమూర్తి ననుట,) కహకహనినాదంబుల =క హకహయనుధ్వనులతో, ప్రహసించు
నవియును.
= అతిశయించి,
ఆచ లేంద్ర . . . తంబులు-అచలేంద్ర కుక్షి = పర్వతగుహయ నె.డు, అచ లేం ద్ర కుక్షి =
రాజగర్భమునుండి, వినిర్గతంబులు = బయలు వెడలినవి, ఐ, తదు... బులక్ -తదుత్సంగ
తల=ఆపర్వతోత్సంగ ప్ర దేశమ నెడు, తదుత్సంగతల-తత్ =ఆరాజుయొక్క, ఉత్సంగ
తల=తొడయందలి, విహరణంబులక్ =విహారముల చేత, పెచ్చు పెరిఁగి
తదీయ :', నంబులక్-తదీయ=ఆపర్వత సంబంధమైన, కటక = నితంబ ప్ర దేశమందలి,
(‘కటకోZస్త్రీ నితంబో&gt; దేః' అ.) జంతుసం తానంబులనియెడు, తదీ . . . బులక్
తదీయ=ఆరాజుయొక్క, కటక = పట్టణమునందలి, జంతుసంతానంబుల
శాసించుచు=శిక్షించుచు, పటు... ధారలక్ -పటు= సమర్థములైన, కరటి = ఏనుఁగులని
యెడు, భ్రమచేత, పాటిత= విదారింపఁబడిన, పయోధర= మేఘములయొక్క, వయో
ధారల చేత, మృగ రాజాధిరాజంబుల వలనను=సింహ
శ్రేష్ఠ ములవల
శ్రేష్ఠములవలనను.
-
కే.....
&quot;
=
Q
-
గాఢతర. . . త్వంబుక్ – గాఢతరమైన, గర్జితముగల, ఘనాఘనత్వంబుక్ =మ దే
భములగుటను, ('శ క్ర ఘాతుకమ లేభ వర్షు కాపౌఘనాఘనాః' అ.) చటుల... నంబులక్ -
చటులములైన, గర్షికములుగల, ఘనాఘనంబులక్ మేఘము లనెడు వినుఁగులను
అత్యంత . . . షంగంబునక్ అత్యంతదంతఘట్టనము నెడు, దంతఘట్టన దంతి ఘట్టనమ నెడు,
పలుగొఱుకుటయొక్క, ఆటోపముగల, కోపానుషం గంబున కోపముతోఁగూడుకొనుట
చేత, శృంగభంగంబులు శృంగ=శిఖరము లనెడు శిరస్సులయొక్క, (‘శృంగం ప్రభు
త్వేళిఖరే....... .. శృంగస్స్యాత్కూర్ఛశీర్షకే విశ్వ8.) భంగంబులు =
విఱుచుటలు, ఆచరించుటయు, ప్రచండ... నంబుల౯- - ప్రచండకరపీడన ముల చేత (కర=
పన్ను, తొండము), గండమండలంబులక్ =గండశిలల నెడు కపోల ప్రదేశములను, చది
వియు, దంతంబుల = పొదరిండ్ల నెడుపండ్లను, (“దంతోనికుంజేదశ నేదం తాస్సాను
నికథ్యతే” విశ్వః.) అనంత... ఫణంబులు అనంతములైన, కుంభినీ=పిడియేనుఁగుయొక్క,
సంభరణంబునందు, విజృంభికంబులు, కావునక్, ఒక్క కుంభినిక్
=ఒక్క పిడి యేనుఁగును,
(ఒక్క భూమి ననుట.) భరియింపఁబోయి, దెసలెనసిన చెసపడిన, దివ్యదంతావళంబు
=
1&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>r580vt2kp3awbqm9m4ipctkkwnuw7bh</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/310</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184173</id>
    <revision>
      <id>502111</id>
      <timestamp>2025-06-30T02:21:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'తృతీయాశ్వాసము. 327 లొక్కకుంభిని (భూమిని) భరియింపఁబోయి, దెసలు(దిక్కులు) చేరినవనుట. ఆధిక... త్వంబునక్ - అధికతరమైన, మధుప=తు మైద లనెడు మద్య పాయుల యొక్క, కోటి సంఘముయొక్క, సంస్పర్శన= స్...'</comment>
      <origin>502111</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5069" sha1="cxkqjsyu1p2fk6lx6gofd3h36mexka1" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;తృతీయాశ్వాసము.
327
లొక్కకుంభిని (భూమిని) భరియింపఁబోయి, దెసలు(దిక్కులు) చేరినవనుట. ఆధిక...
త్వంబునక్ - అధికతరమైన, మధుప=తు మైద లనెడు మద్య పాయుల యొక్క, కోటి
సంఘముయొక్క, సంస్పర్శన= స్పృశించుటయొక్క, అక్షమత్వంబున.
=
అతిథీర. . . నంబుల౯-అతిథిరములై, వీరత్వముగల, పుంగవ=వృషభములయొక్క,
ఆస్ఫోటనమును, కర=చేసెడు, వాలచాలనోల్లాసనము లనెడు, అతిధీరులైన, వీరశ్రేష్ఠు
లయొక్క, ఆస్ఫోటనముగల, కరవాల = ఖడ్గములయొక్క, చాలనోల్లొ సనంబులచేత,
తఱచువన్నియల నెడు, వన్నియలు=సొగసులు, తమచిఱుతతనంబు - తమయొక్క,
(చిఱుతపులులగుట.) చిఱుతఁదన మనెడు బాల్యము. (చిఱుతఁదనమునఁ బుట్టిన గుణములు
ప్రకటించుచుఁ జిత్రముగా విహరించునట్టి వనుట.) అనవరత... పారీణంబులు అనవ
రత=ఎల్లపుడు, శంబర=మృగములకు, అంతక=నాశమైన, వ్యాపారము ల నెడు,...
శంబరాంతక వ్యా పార పారీణములు మన్మధ వ్యాపారములయొక్క పారీణములు,
కావున, తతస్మృగనాభి... చాఱికలు-క త్తన్మృగముల యొక్క, నాభిరక్తంబుల నెడు
మృగ నాభిర క్తంబులయొక్క, చాఱికలు = రేఖలు, అన(క్), అంగళ్యామికలు
పొడలు, ఆకంఠ . . .తంబులు-ఆకంఠనాళజకంఠ నాళ పర్యంతమైన, కీలా'లు నెత్తుర నెడు
నుదకము చేత, కలితంబులు, ఆవ్య ముఖంబులు అవ్యపాయనిద్ర = ఎడ తెగ నినిద్ర
య నెడు, ఆవి=సూర్యునియొక్క, అపాయ=విశ్లేషమువల్లనైన, నిద్ర = ముకుళనము చేత,
ముద్రితము లైనముఖంబులు గలవి అగుచు, ఆత్మీయపుండరీకత్వంబు, ఆత్మీయమైన,
పుండరీకత్వంబు=వ్యాఘ్రత్వమనెడు సీతాబ్జత్వము.
=
నిర్వర్తితకందమూలవృత్తులు - నిర్వర్తితమైన, కండ మూలములయొక్క, వృత్తు
లు=వర్తన మనెడు జీవనము గలవి, ఐ, నిరర్దళ చరణంబులు నిజవర్గ మనెడు, నిజ=
నిజమైన, వర్గ=బంధువర్గ ముతోడ ..., నిశ్చలతరులకడలక్-నిశ్చలమైన, తరుల=వృక్ష
ముల నెడు, నిశ్చలతరుల = మిక్కిలినిశ్చలులైనవారియొక్క, కడను, నిరంతర... గంబు
న(౯)-నిరంతరమును, ప్రకృష్టమైన, ఆజ్యముయొక్క, యోగముచేత, నితాంత...
భావంబు(క్)ని తాంతమై, వి = పోయిన, రక్తభావము గలుగుట యనెడు విరక్తభావ
మును, నిఖిలాగ ... భేత్తలు నిఖిల= సమస్తమైన, ఆగమ=వృక్ష ములయొక్క, ('పలాశీ
ద్రుద్రుమాగమాః' అ.) మర్మ మనెడు, నిఖిలాగమణసమస్తశాస్త్రములయొక్క, మర్మ
మును, భేత్తలు= భేదించునవి, ఐ-నిరతిశయ... బంధంబులు, పావర్ణి
పాపరి కరులయొక్క,
పాశబంధముల నెడు, పాపర్థి కర= పాపవృద్ధికరములైన, పాశబంధంబులు, (భవపాశ
బంధంబు లనుట.)_కఠిన ... పోత్రంబులజ్_కఠినతరములైన, ఖని త్ర సదృశ గుద్దలితో&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>cxkqjsyu1p2fk6lx6gofd3h36mexka1</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/311</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184174</id>
    <revision>
      <id>502112</id>
      <timestamp>2025-06-30T02:21:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '328 హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము సమాన మైన, పోత్రంబులజ్=ముఖా గ్రములనెను, హలాగ్రంబుల చేత, ('ముఖాగ్రే క్రోడహలయోః పోత్రం' అ.) ధాత్రీ సమాకర్షణంబు=భూమియొక్క దున్నుటను. బహుళ ... బలంబులక్ - బహ...'</comment>
      <origin>502112</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3726" sha1="blil8s9iruk6rgbbarjcx7tfq9tmlvf" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;328
హరిశ్చంద్ర
నలోపాఖ్యానము
సమాన మైన, పోత్రంబులజ్=ముఖా గ్రములనెను, హలాగ్రంబుల చేత, ('ముఖాగ్రే
క్రోడహలయోః పోత్రం' అ.) ధాత్రీ సమాకర్షణంబు=భూమియొక్క దున్నుటను.
బహుళ ... బలంబులక్ - బహుళపక్షమందు, ప్రవర్ధితమైన, ఋక్ష సేనాగణ=
నక్షత్ర సేనాసమూహ మనెడు బహుళ ప్రవర్ధిత మైన భల్లూక సేనాగ ణముయొక్క,
సంగ్రహణబలముచేత నే, ఋశ్నేశ్వరుక్ = చంద్రుఁ డనెడు భల్లు కేశ్వరుని, ('నక్షత్ర
మృక్షంభల్లూకే' నానా.) శతా... ద్భవంబులు - శతానందనందన =
బ్రహ్మపుత్రుని
యొక్క (జాంబవంతుని యొక్క), అన్వయముందు, సముద్భవంబులు అయ్యును,
భుజంగీ ధామంబులుపుట్ట ల నెను విటీగృహంబులను తదధర... దంబున తత్ = ఆపుట్టల
యొక్క, అధర=ఆధోభాగములయందలి, మధురస= తే నెయ నెడు, తత్ =ఆభుజంగీజ
నముయొక్క, అధరమధురసముననైన, ఉన్మాదంబునక్, మన్మథపరాయణత్వంబు-
మన్మధ= వెలగ పండ్లయందలి, ('దధిత గ్రాహి మన్మథాః' అ.) పరాయణత్వంబు
క్తియనెడు, మన ధపరాయణత్వంబు=మదనపరాయణత్వమును.
= ఆస
కాళి కానిరసనంబు - కాళికా = మేఘజాల మనెడు కాళికా దేవియొక్క,
('మేఘజా లేఒపికాళికా' అ.) కాసరా...'
అ.) కాసరా... కాలుష్యంబుక్ - కాసరాసుర=మహిషాసు
రునివలనఁ గలిగిన, దుష్కీర్తి కాలుష్యమును.
కట్టెండ తాఁకునఁ గమలదే యీ లేదు
నెఱులు ఘనంబులై నెఱయకున్నఁ
గడ లేనిదప్పిఁ గీడ్పడదె యీయతివ యా
స్యము సుధామూర్తి యై యడరకున్న
సుర గాలితిరువుల సురుఁగదే యీతన్వి
యచలంబు లై చన్ను లమర కున్నఁ
' గారగ్గిసెగలకుఁ గందదే యీబాల
మేలిమి యై మేను మించకున్న
తే. ననుచు వనచక్ర చంక్రమాయాసమును స
దాసముజ్జ్వలసహజసౌందర్య శిర సవి
కౌసమును వన్య దేవతల్ గాంచి పొగడ
వధిపుకై దండ నరిగె వేదండ గమన
జీ. రెంటికిని సమానము.
ఇందు 'మేలిమి' యనఁగడాని (అపరంజి.)
1 గరఁగియు సెగలకు 2 సద్వి, కాసము నరణ్య దేవతల్.
34&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>blil8s9iruk6rgbbarjcx7tfq9tmlvf</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/312</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184175</id>
    <revision>
      <id>502113</id>
      <timestamp>2025-06-30T02:21:34Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'తృతీయా శ్వా స స ము. ఉ. కమ్మనిపువ్వుఁ ' దేనియలఁ గాఁక లడంచుఁ బ్రవాళ తాళవృం 1 బ్రవాళతాళవృం తముల సేదఁ చేర్చు విరితావులఁ జల్వలు గుమ్మరించుఁ బూ దుములఁ బూజ సల్పు వ్రతతుల్ వరమంజుల తా...'</comment>
      <origin>502113</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3154" sha1="4b6raxhmxcy4lg9siv8iu31vuez6yq3" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;తృతీయా శ్వా స
స ము.
ఉ. కమ్మనిపువ్వుఁ ' దేనియలఁ గాఁక లడంచుఁ బ్రవాళ తాళవృం
1 బ్రవాళతాళవృం
తముల సేదఁ చేర్చు విరితావులఁ జల్వలు గుమ్మరించుఁ బూ
దుములఁ బూజ సల్పు వ్రతతుల్ వరమంజుల తాధి రాజ్య యో
గమునఁ బొల్చునాసుగుణకల్పకవల్లి వనిం జరింపఁగన్,
329
35
టీ. (రెంటికిని సమానము.) వ్రకతుల్ = తీఁ గెలు (“వల్లీతు ప్రకతిర్ణతా” ఆ.)
వర . . . యోగమునక్ . వర= శ్రేష్ఠమైన, మంజు తేజమంజులత్వను నెడు, ఆధిరాజ్యము
యొక్క, యోగమ్మనక్=కూడిక చేత.
1
సీ. బాలిక బడలి కెంగేల నూఁదిన మావి
తావిపూ రెమ్మకై దండ యొసఁగుఁ
బల్లవాధరి తోట్రువడి యంఘ్ర సోఁకింపఁ
గంగేలి యలరు చెంగావిఁ బొదువు
శుకవాణి యలసి యుస్సు రన వావిలి యెండ
చాటు గాఁగఁ బరాగ శాటి యెత్తుఁ
దెఱవ బెగ్గిలి చూడఁ దిలకంబు భృంగఝం
కారో క్తి నీడకుఁ జేరఁ బిలుచు
తే. నతివ యత్యంతవివశ యై యలమఁ గ్రోవి
తేట తేనియ తెలినీటఁ దెలివి దెచ్చు
నకట! యప్పటి చెలిఁ జూడ నతికఠోర
తరుల కైన రసోద్భేదకరము గాదె.
టీ, రెండిటను సమానము.
36
ఇందు వృక్షములు బడలిక దేర దేహమున కుపచారంబులు చేసినవనుట చే దోహద
కృత్యములు స్ఫురించుచున్నవి. అతికఠోరతరులకైన మిగులఁ గఠినులకైనను, కఠోర
మగు వృక్షములకైనను.
శా.క ట్టెండ౯ వదనంబు వాడ నడుగు అంద౯ గురుల్ వీడఁ జ
నిట్టల్ రాయఁగఁ బేద కౌ నులియఁ గన్నీ రుబ్బ ఘర్మాంబువుల్
1 దేనియలు నౌఁక...వృంతములు.. తావులు చల్వ... లు పూజ..
టీ. వర... యోగమునక్ - వరమైన, మంజులములైన, లతలయొక్క, ఆధి
-
రాజ్య=ఆధిరాజత్వముయొక్క, యోగమునజ్,
42&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>4b6raxhmxcy4lg9siv8iu31vuez6yq3</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/313</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184176</id>
    <revision>
      <id>502114</id>
      <timestamp>2025-06-30T02:21:48Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '330 హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము దొట్ట నట్టడవిం జరించుసతి నాలోకించు భూజానికి బుట్టె&quot; బట్టఁగ రానిశోకము హృదంభోజంబునం దయ్యెడన్. 37 టీ. రెంటను సమానము. చ. వెనుకొనివచ్చుబాలయతి విహ్వలతా...'</comment>
      <origin>502114</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4354" sha1="jayhg3l5vvh6o4wgal8a8j0wjmhcou7" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;330
హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము
దొట్ట నట్టడవిం జరించుసతి నాలోకించు భూజానికి
బుట్టె&quot; బట్టఁగ రానిశోకము హృదంభోజంబునం దయ్యెడన్. 37
టీ. రెంటను సమానము.
చ. వెనుకొనివచ్చుబాలయతి విహ్వలతా వివశీకృతాకృతి
గనుఁగొని రాజమౌళి నవగాఢ విషాదవిలో లదృష్టి ని
ట్లను రమణీయధైర్య తృష నాఁకటఁ జిక్కితి వే సహింప నీ
వనగతి భేదముం జనుము వావిరి నీకడ వారి నారయన్.
38
టీ. హరి. వెనుకొని... యతి. వెనుకొని వచ్చేడు, బాలయతి=నక్షత్ర కుఁడు, కర్త.
విహ్వ... కృతిక్ _విహ్వల తా= తొట్రుపాటు చేత, వివశీకృతమైన. ఆకృతి = ఆకార
ముతో, రాజమాళిజ్=రాజును (హరిశ్చంద్రు ననుట), అవగాఢ... దృష్టిక్-అవగాఢ
మైన, విషాద = దుఃఖముచేత, విలోలమైన, దృష్టితో, రమణీయధైర్య ! సంబుద్ధి.
తృష=దప్పి చేతను, ఆఁకటిక్=ఆఁకటిచేతను, వే వేగము, చిక్కితి నని పూర్వమున
కన్వయము. ఈవనగతి భేదమున్ = ఈ వనసంచారదుఃఖమును, సహింపన్ = ఓర్వఁజాలను,
వావిరిక్, ఈకడక్ =ఈ
ప్ర దేశమునందు, వారిక్=ఉదకమును, ('ఆప స్త్రీ భూమ్ని వా
ర్వారి' అని ఆమ.) ఆరయ = వెదకుటకు చనుము.
ప
నల. వెను ...కృతిజ్ – వెనుకొనివచ్చెడు, బాలా దమయంతియొక్క, అతివిహ్వ
-
లత చేత, వివశీకృతమైన, ఆకృతిక్, రాజమౌళి (నలుఁ డనుట.) కర్త. నవ... దృష్టిక్-
నవ=నూతన మైన, గాఢవిషాదము చేత, విలోలమైన, దృష్టితో రమణీ ! ఆధైర్య ! సంబు
ద్ధులు, కృష్, ఆఁకటక్, చిక్కితివి వీ(క్)=నేను, నీవనగతి భేదముక్ = నీయొక్క
వనసంచారదుఃఖమును, సహింపఁజాలనని యన్వయము. నీకడ వారిక్ = నీప్రక్క వారిని
(పుట్టింటివారి ననుట.)
==
చ. అన హృదయేశుఁ బల్కు సతి యాఁకటఁ గుందిన నంబు వాంఛఁ జెం
దీనను విచారచారునియతి వగపొందిననాథు నేలికోఁ
జనుఁ గులకాంత ధర్మ మిది సత్యము గాన నువేక్ష చేఁ గనుం
గొన వల దింక నన్ననిన గోత వరుండు దయార్ద్రచిత్తుఁ డై.
=
టీ. హరి. సతి=చంద్రమతి, విచారచారుని (క్) విచారమును, చారుని(క్)=
పొందినవానిని, వగపు + ఒందిన + అనాథుని(క్) దుఃఖము నొందినయన దయగు
దానిని &quot; (&quot;చేసిన + అట్టి = చేసినట్టి' అను మొదలగు చోటులందువలె అకారసంధి.)
యతిక్=మునిని, (నక్షత్రకుని ననుట.) ఇది, కులకాంతధర్మము, కులకాంత=గృహపతి&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>jayhg3l5vvh6o4wgal8a8j0wjmhcou7</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/314</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184177</id>
    <revision>
      <id>502115</id>
      <timestamp>2025-06-30T02:22:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'తృతీయాశ్వాసము. 331 యొక్క, ధర్మము, (“కులంగృహేచ' అ. శే.) ఇంక౯, అన్నర్ = ఈతీరునఁ జెప్పఁగా, ఇనగోత్ర వరుండు=సూర్యవంశాధిపతి. నల. విచార... యతిక్ విచారచారు వైన, నియతిక్ జనియమము చేత, వగ పొం దిన(...'</comment>
      <origin>502115</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4019" sha1="rk2zflvlbsmongc3oc0ss9k83s75pwb" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;తృతీయాశ్వాసము.
331
యొక్క, ధర్మము, (“కులంగృహేచ' అ. శే.) ఇంక౯, అన్నర్ = ఈతీరునఁ జెప్పఁగా,
ఇనగోత్ర వరుండు=సూర్యవంశాధిపతి.
నల. విచార... యతిక్ విచారచారు వైన, నియతిక్ జనియమము చేత, వగ పొం
దిన(క్)=వ్యధఁ జెందినపుడు, నాథుక్= పెనిమిటిని, ఇది (ఇట్లు నాథు నేలికొనుట.)
కులకాంతధర్మము కుల స్త్రీలయొక్క ధర్మము. (కులకాంత లాపత్సమయములయందు,
దమయాఁకలిదప్పులను విచారించుకొనక పెనిమిటిని రక్షింపవలయును గాని విడిచి
పోరా దనుట.) నన్ను, అనిన(క్), గోత్ర వరుండు, (గాం భూమిం శ్రాయతే ఇతి'
గోత్రాః=భూ పాలాః. ) గోత్ర వరుం డనఁగా=భూపాల శ్రేష్ఠుఁడు.
సీ. కొమ్మ పల్కపు డీయకొని
వనస్థలములా
రయుచు నొక్కెడ వినీతియుగ శేషుఁ
డు శఠోగ్ర తాళాలి కుశికోదితుం డను
పదమి తేతరహృతి ప్రవణమాయ
నందు దోషాచారి యస్యమార్గము సూప
నతఁడు దద్వంచనాయత్తుఁ డగుచు
ఫలమూలజలములు గల వని వేతాళ
వటసాలము ఖ్యైక
వసతిఁ జేరి
తే. సరవి నావరవర్ణిని జలము లానఁ
జేసి పాకసమేత రాజీవగంధి
తో రుచిరశై త్యయుత వారిపూర మాని
యావటము మీఱు నెలవున నధివసింప.
-
40
టీ. హరి. వనస్థలములు=జల ప్రదేశములు, ('జీవనం భువనం వనమ్' ఆ.) వినీతి
.., శేషుఁడు, వినీతియుక్=నీతియుక్తమైన, అశేషుఁడు =సమ సముగలవాఁడు, శలో గ్ర
తాశాలి.శఠోగ్రతచేత, శాలిఒ ప్పెడువాఁడు, కుళికోదితుఁడు=కౌశికుఁడు, అనుప౯ =
పంపఁగా, దమి...మాయక్ దమిత=మునిభావము చేత, ఇతరహృతి =ఇతరసంహరణ
మందు, ప్రవణ=తగిలిన, మాయను, అందుదోషాచారి= పొందెడు (దంతఘాతుఁడను)
రాక్షసుఁడు, అన్యమార్గము=తప్పుతోవను, చూపఁగా, ఆశఁడు= ఆ హరిశ్చంద్రుఁడు,
కలవు ఉన్నవి. అని వేతాళ... వసతిక్ వేతాళ = బేతాళునియొక్క, ('వబయోర భేదః'
అనుటచే నిట, ‘బ’ కు ‘వ’) వటసాలముఖ్య=వటతరు శ్రేష్ఠము చేత, ఏక ముఖ్యమైన,
వసతిన్ = ఉనికిపట్టును, ఆ వరవర్ణిని ఆశ్రేష్ఠుఁడైన బ్రహ్మచారిని (నక్షత్రకునిననుట.)
(‘వర్ణినో బ్రహ్మచారిణః' అ.) పాక... గంధితో- పాక పిన్నవానితోడ, సమేత - &quot;
-&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>rk2zflvlbsmongc3oc0ss9k83s75pwb</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/315</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184178</id>
    <revision>
      <id>502116</id>
      <timestamp>2025-06-30T02:22:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '332 హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము యైన, రాజీవగంధితో=చంద్రమతితో, ఆవటముమీఱు నెలవున=ఆవటవృక్షము మించు తావున. నల, వ వనస్థలములు=ఆటవులు, వినీతి పోయిననీతిగలవాఁడు, యుగ శేషుఁడు=కలి పురుషుఁడు...'</comment>
      <origin>502116</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4202" sha1="p3v4b5s186tugoesbdmhco5acz8d8rn" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;332
హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము
యైన, రాజీవగంధితో=చంద్రమతితో, ఆవటముమీఱు నెలవున=ఆవటవృక్షము మించు
తావున.
నల, వ వనస్థలములు=ఆటవులు, వినీతి పోయిననీతిగలవాఁడు, యుగ శేషుఁడు=కలి
పురుషుఁడు, కుళితోదితుఁడు కుళిక = తాండ్ర చెట్టునందు, (&quot;కుశికస్స్యామ్మనా తైల శేషే
మజ్జాక్షవృక్షయోః.” విశ్వ.) అను...మాయక్, అనుపద = ప్రతిపదమందును, మి తేతర
=అమితమైన, హృతి=హరణమందు, ప్రవీణ మైన, మాయను, అందుదోషాచారి అందిన,
దోషాచారి = దోషాచారముగలవాఁడు, అన్యమార్గము = తప్పుత్రోవ, అతఁడు =ఆన
లుఁడు . . . వని=ఆరణ్యమును, వే= వేగమే, తాళ... వసతిక్ తాళవటసాలముల చేత,
ముఖ్యమైన, ఏకవసతి = ఏకస్థలమును, ఆవరవర్ణి ని
=
-
నిక్ =
దమయంతిని,
స మేత . . . పూరము. పాకసమేత = వికస్వరములైన, రాజీవ = పద్మములయొక్క, గంధిత=
సంజాతగంధముగలదై, ఉరుచిరశైత్యయుతమైన, వారిపూరమును, ఆవటము మీఱు
నెలవునక్ - లెస్సైన తావున (ననుట.) ఆవటశబ్దమునకుఁ బూర్వ ప్రయోగము :
గీ. “వలయుసంపదలంద నావటమువటము,..
==
&quot;
(భాగ. చ. స్కం.)
ళా. భూమి మండలమండనాయి తయశో భూరి ప్రభావు విధు
శ్రీమద్వంశమునం జనించినధరిత్రీ కాంతుని గాంతతో
నీమాయానిధి కాసిఁ బెట్టఁ దగునే యి ట్లంచు రాగోజ్జ్వలుం
డై మిత్రుండు దదీక్షణాక్షమతమై సంభోధి గ్రుంకె న్వెసన్.
41
విధు శ్రీ = చంద్రునివలె, మద్వంశమునక్ = నావంశమునందు, ఈమాయా
నీధీ = ఈవిశ్వామిత్రుఁడు, రాగోజ్జ్వలుండు, రాగ= (సంధ్యా) రాగ మనెడు రాగము
(కోపము) చేత, ఉజ్జ్వలుండు, ఐ, మిత్రుండు = సూర్యుఁడనెడు మిత్రుఁడు, (స్నేహి
తుఁడు) తదీ... మైక్-తత్ ఆగాసియొక్క, ఈక్షణ = చూచుటయందు, అక్షమత
=
మైక్ - క్షమత లేకుండుట చేత.
.
టీ, నల. విధు...శమునక్ - విధు = చంద్రునియొక్క, శ్రీమంతమైన, వంశము
నందు, ఈమాయానిధి= ఈకలి, కడమ
పైనట్లు.
క. ఆతన విరచితశ
య్యాతలమునఁ బవ్వళించె నతివ యభినవో
ద్భూతశ్ర మకణి కావి
జ్యోతితమాణవక భూషితోన్న తకుచ యై.
42
టీ. హరీ. ఆతఱి, నల——తలమున నల=తృణముల చేత, ('తృణేజంబు జేనలం
నామ' ఆ.) విరచిత మైన, శయ్యాతలమునక్ - పాన్సునందు, అతివ చంద్రమతి, అభి...
=&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>p3v4b5s186tugoesbdmhco5acz8d8rn</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/316</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184179</id>
    <revision>
      <id>502117</id>
      <timestamp>2025-06-30T02:22:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'తృతీయా శ్వా స ము. కుచ_అబినవోద్భూతములైన, శ్రమకణికా = స్వేదబిందువుల చేత, విద్యోతిత= ప్రకా శ్రితములై, మాణవక=పిన్న వానిచేత, ('బాలస్తు స్యా నాణవకః' ఆ.) భూషితములై, ఉన్నతములైన, కుచములు...'</comment>
      <origin>502117</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3616" sha1="3o8jfsl47bkz7uhbfo0rjwmbbdxek9u" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;తృతీయా శ్వా స ము.
కుచ_అబినవోద్భూతములైన, శ్రమకణికా = స్వేదబిందువుల చేత, విద్యోతిత= ప్రకా
శ్రితములై, మాణవక=పిన్న వానిచేత, ('బాలస్తు స్యా నాణవకః' ఆ.) భూషితములై,
ఉన్నతములైన, కుచములుగలది, ఐ, పవ్వళించె నని యన్వయము. లోహితకుమారు
నక్కునఁ జేర్చికొని పవ్వళించే ననుట.
నల. నల. . . తలమునజ్ నలుని చేత, విరచితమైన, శయ్యాతలమున, అతివ=దమ
యంతి, ఆభి... కుచ_అభినవోద్భూత శ్రమకణికలనెను, విద్యోతితమైన, మాణవక =
ఏఁబది నాలుగుముత్యములు గలహారవిశేషము చేత, ('ఆర్థ హారో మాణవకః' అ.)
తే. తడయ ద్విజరాజసంతతియు నిదుర
వోవఁగా వల్కి యున్ని ద్రభావయుక్తి
నమ రె నాపతిత త్రాణసమయ మెఱిఁగి
భయదబహుజంతుదుర్దాంతపదవి నంత
43
టీ, హరి. ఆద్విజరాజసంతతియు=ఆనక్షత్ర కుఁడు, నిదురవోవఁగా =ని ద్రింపఁగా,
అల్కి—=అళికినవాఁడై, ఆపతి = ఆహరిశ్చంద్రు:డు, తత్రాణసమయము, తత్ = వారి
యొక్క, శ్రాణసమయము, ఇందుఁ బ్రథమాంత మైన పతిశబ్దముమీఁది తకారము, దకా
రముగాక యున్నది.
నల. ఆద్విజరాజసంతతి= ఆచంద్రవంశము గలవాఁడు నలుఁ డనుట. నిదురపో
వగా, ఆల్కి=భయపడి, ఉన్ని, ద్ర భావయుక్తిక్, ఉన్ని, ద్ర భావ మేలఁ కొనుటయొక్క,
యు క్తిక్ =యోగముచేత, ఆపతితత్రాణసమయము, ఆపతిత =ఆపన్నులయొక్క; శ్రాణ=
రక్షణముయొక్క, సమయము, ఎఱిఁగి.
ప్రయోగములు:--
9
“విముఖితసమదాటో పారి పంక్తిరథుఁడు”, “గృహమేధి తద్విశేష మహిమ”,
&quot;వెలయు నఖిల భువనములలోన వరణనగరి పురమతల్లి నాఁ దనర్చి.” (రాఘవపాండ.)
సీ. ఆదిత్య మండలాపాయచండిమళాలి
భుజగ దానవపరిస్ఫురిత కేళి
నిఖిలవర్ణ గ్రాసనిర్విశంకవిహారి
తార కాత్యంతవిస్తార కారి
ఉగ్రకంఠా గ్ర సముద్భట య్వే ళాధి
కాభీలవృత్తి పుంజీభవత్స
మస్తదిశాపాలి మాయా బలాసమ
వేతాల కాభిఖ్య వెలయు సేంటీ -&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>3o8jfsl47bkz7uhbfo0rjwmbbdxek9u</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/317</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184180</id>
    <revision>
      <id>502118</id>
      <timestamp>2025-06-30T02:22:51Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '3$4 హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము తే. ఘోరతమము భూతకోటి ప్రకృతిదుర్వి గాహతానితాంత గాఢబలము నధిగ మించి మించి యపు డవనీచ క్ర మెల్లఁ దాన యగుచు నేఁపుఁజూపె 44 టీ. హరి. ఆదిత్య... శాలి_ఆదిత్యమండ...'</comment>
      <origin>502118</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4996" sha1="67876owy2bo2km54ymxxtc8zb6wfzbn" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;3$4
హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము
తే. ఘోరతమము భూతకోటి ప్రకృతిదుర్వి
గాహతానితాంత గాఢబలము
నధిగ మించి మించి యపు డవనీచ క్ర
మెల్లఁ దాన యగుచు నేఁపుఁజూపె
44
టీ. హరి. ఆదిత్య... శాలి_ఆదిత్యమండల = దేవసమూహముయొక్క, (“ఆది
త్యౌరవిగీర్వాణా'' మండలంనద్వయోః కుషే ప్యువసూర్యక భేకయోః, 'బింబేద్వాదశ
రాజౌ ఘేనికురుంబే’. .. నానా.) అపాయమందలి, చండిమ= చండత చేత, శాలి= ఒ ప్పె
డువాఁడు, భుజగ . . . కేళి - భుజమునందలి గదయొక్క, నవమై సరిస్ఫురికమైన కేళిగల
వాఁడు, నిఖిల . . .విహారి-నిఖిలమైన, వర్ణ = బ్రాహ్మణాది వర్ణముల యొక్క, గ్రాస= గ్రసిం
చుటయందు నిర్విశంక విహారియైనవాఁడు, తారకా... కారి- తారక=కను
ను గ్రుడ్ల యొక్క,
(‘తారకాదైత్యనావికా, కనీనికాయాం భేదాయాం' నానా.) అత్యంతవిస్తారమును,
కారి=చేసెడువాఁడు, ఉగ్ర... పాళి- ఉగ్రమును, కంఠా గ్రసముద్భటమైన, శ్వేళా =
సింహనాదము యొక్క, ('దంతోష్ఠవా ద్యేశ్వేళా స్త్రీ పుంసికర్ణమ లేని షే అమర శేషము.)
అధిక మైన, ఆభీలవృత్తిచేత, పుంజీభవత్ = గుంపులు గూడుచుండెడు, సమస్తదిశాపఙ
సకలదిక్పతులయొక్క, ఆళి = పంక్తిగలవాఁడు, మాయా...బిఖ్యక్ -మాయాబలము
చేత, ఆసమ=సరిలేని, వేతాళక = బేతాళుఁడనెడు, 'బయోర భేదః' అభిఖ్యక్ = పేరు
చేత, వెలయు మేటి కర్త. ఘోరకమము = మిక్కిలి భయంకరమైనది, భూత...
బలముక్, భూతకోటి=పిశాచకోటియొక్క, ప్రకృతి=స్వభావము చేత, దుర్విగాహతౌ=
చొరశక్యముగా నిదగుట చేత, నితాంత గాఢ = మిక్కిలిగాఢమైన, బలము(క్)=సేనను,
అధిగ మించి=కూర్చుకొని, వనీచ క్ర మెల్ల=అరణ్య ప్ర దేశమంతయు.
=
నల. ఆదిత్య... కేళి_ఆదిత్యమండల = సూర్యమండలముయొక్క, అపాయ=
ఆ సమయమువల్ల నైన, చండిమ= తీవ్రత చేత, శాలిఒప్పెడు, భుజగములయొక్కయు,
దానవులయొక్కయు, పరిస్ఫురితమైన కేళిగలది, నిఖిల... విహారి-నిఖిలములైన, వర్ణ
=
నీలపీ తాదివర్ణ ములయొక్క, గ్రాస = కబళనమందు, నిర్విశంకమైన విహారియైనది,
తార.. కారితారక = నక్షత్రములయొక్క, అత్యంతవిస్తారమును, కారి =
ఉగ్ర... పాళి.ఉ గ్ర=ళివునియొక్క, (“శూద్రాయాం క్షేత్ర జశ్శంభా చోగో ఘోరే
త్వయం త్రిషు” నానా.) కంఠా గ్రమందు, సముద్భటమైన, శ్వేళ = విషముయొక్క,
అధికాఖీల మైనవృత్తివంటివృత్తిచేతను, (గాఢనైల్యముచేత ననుట.) పుంజీభవత్
..ఏకీ
భవించుచున్న (కుప్ప లౌచున్న యనుట.) సమస్తమైన, దిశాపాళి ఉదిక దేశములు
గలది. మాయా... భిఖ్య = మాయయనెడు, ఆబలా= వనిత యొక్క, సమవేతమైన,
1. మించియప్పు డఖిలావనీచక్ర.
=&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>67876owy2bo2km54ymxxtc8zb6wfzbn</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/318</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184181</id>
    <revision>
      <id>502119</id>
      <timestamp>2025-06-30T02:23:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'తృతీయాశ్వాసము. 335 (ముడువఁబడిన దచుట.) అలక = వెండ్రుకల యొక్క, అభిఖ్య = శోభవంటి శోభ చేత, (మాయా కాంత యొక్క కొప్పువలె ననుట.) ఘోరతమము ఘోరమైన, చీకటి, భూత . . . బలముక్ _భూకములయొక్క, ప్ర= ప్రకృష్...'</comment>
      <origin>502119</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3914" sha1="0jfxi4c4g9x9iqoepfgkipjsbyfb1q4" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;తృతీయాశ్వాసము.
335
(ముడువఁబడిన దచుట.) అలక = వెండ్రుకల యొక్క, అభిఖ్య = శోభవంటి శోభ చేత,
(మాయా కాంత యొక్క కొప్పువలె ననుట.) ఘోరతమము ఘోరమైన, చీకటి,
భూత . . . బలముక్ _భూకములయొక్క, ప్ర= ప్రకృష్టమైన, కృతి = చేష్టల చేత, దుర్వి
గాహతా = విదాహింప శక్యముగాని దౌట చేత, నితాంత = గాఢమైన, బలమును, అవ
నీచక మెల్ల.
క్ర
ఉ. అప్పుడు రాజు శైత్య సముద గ్ర కరోద్ధతమండలాగ్రుఁ డై
ముప్పిరిఁ గ్రమ్మ నయ్యిరులమూఁకల మేటిరహిజ్ హరింపఁగాఁ
గప్పె దిశాముఖంబున నఖండితనూతనర క్త దీధితుల్
ద ప్పె ననల్పకౌళికమద ప్రతిపాదిత చేష్ట లంతటన్.
=
45
టీ. హరి. అప్పుడు రాజు= హరిశ్చంద్రుఁడు, శైత్య... గ్రుఁడు - కైత్య = వాఁడి
చేత, సముదగ్రమై, కరము చేత, ఉద్ధత) తఁబడిన, మండలా గ్రుఁడు=ఖడ్గముగలవాఁడు,
ఐ, అయ్యిరులమూఁకల మేటిక్ ఆ బేతాళుని, నూతనరక్త దీధితుల్, నూతనమైన రక్త=
నెత్తురుయొక్క, దీధితుల్, కప్పె(క్) అనల్ప... చేష్టలు అనల్పములైన, కౌశిక=విశ్వా
మిత్రునియొక్క, మద ప్ర తి పాదిత మదసం పొదితములైన, చేష్టలు, తప్పెక్.
నల. రాజు=చంద్రు:డు,(&quot;ప్రభౌభూమిపతే రాజాక్ష త్త్రి యేరజనీపతౌ”రభసః.)
క్షత్త్రి
శైత్య . . . గ్రుఁడు-శైత్య= చల్ల ఁదనము చేత, సముద గ
సముడ గ్రమైన, కర=కిరణములుగల,ఉద్దత=
ఉదిత మైన, చుండలాగ్రుఁడు=బింబా గ్రముగలవాఁడు, ఐ, అయ్యిరులమూఁకల(క్)=ఆ
చీఁకటిగ ములను, నూతనర కదీధితుల్- నూతనమైన, రక్తదీధితుల్ = అరుణకాంతులు
అనల్ప ... చేష్టలు - అనల్పములైన, కౌశిక=గూబలయొక్క (“మహేంద్ర గుగ్గులూ
లూక వ్యాళ గ్రాహిషుకౌశికః” అ.) మద ప్రతిపాదిత చేష్టలు, త ప్పెజ్.
సీ: విదళితకువల
యో ద్వేలనూ తనరస
ధారల సారంగతతులు దేల
సకలశిలోచ్ఛయ స్తబకితాంబువి శేష
విలసనంబున సింధుజలము లుబ్బఁ
దరుణతటిత్ప్రభాధరనితాంత ప్రసం
గతి భుజంగ శ్రేణి 'కదలకుండ
గాఢము కాసంఖ్యకర కాళ నిరసన
1 కదలుచుండ,
స్ఫూర్తిఁ బాంథుల డెందములు దలంకఁ&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>0jfxi4c4g9x9iqoepfgkipjsbyfb1q4</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/319</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184182</id>
    <revision>
      <id>502120</id>
      <timestamp>2025-06-30T02:23:20Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '336 హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము తే. గౌశికాశాంతి మాయాబ్ధికలితవృద్ధి కంబు ఘనరాజుమండలి ' గలయ నింప మెఱసి తామేటి వెన్నెలమి న్నయించెం బ్రకటగతి వాన జవనాభయద మగుచు . ణ == నూతనజల ధారలయందు. =...'</comment>
      <origin>502120</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4844" sha1="9lk3dh0mwsp4iwceqz8l1m80kli334w" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;336
హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము
తే. గౌశికాశాంతి మాయాబ్ధికలితవృద్ధి
కంబు ఘనరాజుమండలి ' గలయ నింప
మెఱసి తామేటి వెన్నెలమి న్నయించెం
బ్రకటగతి వాన జవనాభయద మగుచు .
ణ
==
నూతనజల ధారలయందు.
=
46
మెఱువుల యొక్క
టీ. హరి. విదళిత... ధారలక్-విదళిత = వక్కలింపఁబడిన, కువలయ=భూవల
యముగల, ఉద్వేల = అధికమైన, నూతన రసధారల
(“శృంగారముఖ్యమధురాదిసువర్ణ రేతో నిర్యాసరాగ గరళ ద్రవపార దేషు, ఆస్వాదనధ్వని
సుధాంబుర సాఖ్యధాతుష్ఠ ్వష్టోరస్కోధరసనా ధరణీ రసా స్యాత్ &quot; నానా ) సారంగ
తతులు = చాతకసమూహములు. ('సారంగ శ్ఛాతకే భంగే విశ్వ8 ) సకల... విసనం
బునక్ - సకలమైన, శిలోచ్చయ=పర్వతములందు, స్తబకిత= నిబిడములైన, (అధికము
లైన వనుట.) అంబువిశేషముల యొక్క, విలసనము చేత, సింధుజలములు = సముద్రోదక
ములు, తరుణ...సంగతి(న్) తరుణములైన, తటిత్ప్రభా
కాంతులు, ఆధర = అధోభాగములయందు, నితాంత = ఎడ తెగని, ప్రసంగతి = ప్రస
రణము చేత, బుజంగ శ్రేణి=సర్ప పంక్తి, గాఢ... స్ఫూర్తిక్ - గాఢమగునట్లు, ముక్త =
విడువఁబడిన, ఆసంఖ్య=అమితములైన, కరక=వడగండ్లయొక్కయు, ఆశని = పిడుగుల
యొక్కయు, రసనస్ఫూర్తిక్ = ధ్వన్యాధిక్యత చేత, పాంథుల డెందములు = తెరువర్ల
పాంథులడెందములు =
మనస్సులు, కౌశి...కంబు- కాళిక =విశ్వామిత్రునియొక్క, అశాంతి = శాంతిరహితమైన,
మాయయనెడు, అబ్ధి=సముద్ర ముయొక్క, కలితమైన, వృద్ధికంబు=వృద్ధిగల యుదకము
గలది, ఘన రాజమండలి= మేఘ శ్రేష్ఠములయొక్క, సమూహము, కలయ, నింప(క్), .
వర్షింపఁగా, తామేటివెన్నున్ = కూర్మముయొక్క, వీఁపును, ఎలమిక్ = వికాసమును,
నయించెక్=పొందించెను. ద్వికర్మకము. వాన. కర్త. జవనాతిభయదము జవన వేగ
ముల చేత, (వానకూర ము వెన్నంటఁ గురిసె ననుట.)
-
=
సబ
నల. విదళిత... ధారలక్ విదళిత... వికసితము లైన, కువలయ=కలువలయొక్క,
ఉద్వేలములైన, నూతనరసధారల = నూతనమకరంద ధారల చేత, సారంగతతులు
తు మైదగుంపులు, సకల.. నంబున సకలశిలా కలాభిస్సహవర్తతఇతి సకలః=చంద్ర ః,
తస్యశిలా8) చంద్ర కాంతమణులయొక్క, ఉచ్చయ = సమూహములయందు,
కేత నిబిడమైన, ఆంబువి శేష విలవనము చేత, సింధుజలములు, ఉబ్బక్, తరుణ...
సంగతి(క్ )–కరుణ=యౌవ్వనవతులగు, తటిత్ర ఎభా = స్త్రీ లయొక్క, ఆధర=
పెదవుల
యొక్క, నితాంత ప్రసంగతిచేత, చుంబనము ననుట.) బుజంగశ్రేణి=విటసమూహము
(“భుజం గౌవిటపన్న గౌ” నానా.) గాఢ,.. స్ఫూర్తిక్-గాఢమైన, ముక్తా=ము త్తెము&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>9lk3dh0mwsp4iwceqz8l1m80kli334w</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/320</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184183</id>
    <revision>
      <id>502121</id>
      <timestamp>2025-06-30T02:23:51Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'తృతీయా శ్వా స ము. 337 లతో, సంఖ్యకర = కలహము చేయునదియు, కాశ = జెల్లుయొక్క, నిరసనముగ లదియు నైన, స్ఫూర్తిక్=శుభ్ర స్ఫూర్తిచేత, కాశికా... కంబు_కౌశికాశ = ఇంద్ర దిశ యొక్క, (తూర్పు యొక్క యనుట.)...'</comment>
      <origin>502121</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3276" sha1="kq29uk6cuppvufws81zwwonaa9yw7i9" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;తృతీయా శ్వా స ము.
337
లతో, సంఖ్యకర = కలహము చేయునదియు, కాశ = జెల్లుయొక్క, నిరసనముగ లదియు
నైన, స్ఫూర్తిక్=శుభ్ర స్ఫూర్తిచేత, కాశికా... కంబు_కౌశికాశ = ఇంద్ర దిశ యొక్క,
(తూర్పు యొక్క యనుట.) అంతిమ = అంతమును, ఆయ = పొందిన, అబ్ధియొక్క,
కలితమైన, వృద్ధికంబు = అభివృద్ధికలది, ఘనరాజమండలి = ఘనమైన చంద్రమండ
లము, తా= తాను, మేటియగు వెన్నెలలయొక్క, మిన్న జనిగ్గు, ఇది కర్త. ఇఫీచెక్ =
వాన జ=వన జసంబంధమైన, వనములకు, అతిభయ
ఒప్పెను, వానజవనాతిభయదము
దము, అగుచు.
-
తే. అపుడు ఘనవనపతన భిన్నాంగి యైన
వనిత దురవస్థ 'నాత్యంతమును గణించి
సంతతదురంత చింతానిశాత శల్య
శకలితనిజాంతరంగుఁ డై జనవిభుండు.
47
టీ. హరి. ఘన...న్నాంగి ఘనవన= మేఘోదకముయొక్క, పతన=పడుట చేత,
భిన్నాంగి, ఐన, పనిత= చంద్రమతియొక్క •
నల. ఘన...న్నాంగి-ఘనవన= గొప్పయడవులయందలి, పతన = గమనముచేత,
భిన్నాంగి, ఐన, వనిత = దమయంతియొక్క.
సీ. కచభృంగములు పరాగ సమన్వితము లయ్యె
నేత్రదినంబులు నీటఁ దేల్వె
దళుకు లేఁ జెక్కుటద్దము లూరుపులఁ గందె
నాన నేందుఁడు నైల్య మావహించె
నధరబింబఫలంబు నవసి బీటలు వాతెఁ
గరనాళములు కంటకములు పూనెం
బాదాంబుజములు జంబాలసంగతిఁ గాంచె
గాత్ర హేమళలాక కాఁకఁ జెందె
తే. నీలతాంగికిఁ గటకటా! యిచటు వాసి
యనఘశుభ జనకస్థాన మందినపుడు
గాని వెడఁబాయ దీతను గ్లాని యనుచుఁ
దలఁప దుస్సహ మయ్యెఁ దద్దర్శనంబు.
48
టీ. హరి. కచభృంగములు, పరాగసమన్వితములు = ధూళితోఁగూడుకొనినవి,
అయ్యెక్, అనుటచే, భృంగములు పదాగ సమన్వితము లౌట సహజమే యని స్ఫురించు
1 నాద్యంత. 2 జిక్కె.
43&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>kq29uk6cuppvufws81zwwonaa9yw7i9</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/321</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184184</id>
    <revision>
      <id>502122</id>
      <timestamp>2025-06-30T02:24:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '340 హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము 54 ఉ. 'ఆపగలార ! దివ్యలతలార ! వనస్పతులార ! లోకసం తాపమడంచు నోషధివితానములార! మృగంబులార! నా నాపతగంబులార ! నరనాథుని మార్గము సూపి ప్రోవ రే యాపదఁ బాపి కావ రె' య...'</comment>
      <origin>502122</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3417" sha1="q0mp4ayg4prlcfgk63f1qz2yzealobt" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;340
హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము
54
ఉ. 'ఆపగలార ! దివ్యలతలార ! వనస్పతులార ! లోకసం
తాపమడంచు నోషధివితానములార! మృగంబులార! నా
నాపతగంబులార ! నరనాథుని మార్గము సూపి ప్రోవ రే
యాపదఁ బాపి కావ రె' యటంచు సమాహితశోకపాక యై.
టీ. హరి. నరనాథుని=హరిశ్చంద్రుని, సమా... పాక-సమాహిత=పొందఁబడిన,
శోక=దుఃఖముగల, పాక పిన్న వాఁడుగలది, ఐ, లోహితుఁడుగలదై యనుట.
నల. నరనాథుని మార్గ ముక్ = నలుని యొక్క మార్గ మును, సమా... పాక-సమా
హిత మైన, శోక పాకముగలది, ఐ.
సీ. చనిచని బహువిషఘన సముత్థాతధూమ
భీమ మై రోజునాభీలగంధ
వాహసముని శద్వ్యాలో లజిహ్వాల
తాపటుజ్వలనంబు తఱియఁ బోయి
పరమ తేజోధన్య వరదయనల ప్రోవు
మేఁ బతివ్రత నైతి నేని యనుచుఁ
బొరిఁబొరిఁ దన్ముఖంబునఁ జొరఁగం బాఱు
వెలఁది ల్కాలించి విపిన చారి
తే. పవనసఖుఁడు రయమున బాలి కాద
శానివారణశాలి యై మానసమునఁ
బ్రేమఁ బూని తదీయశోభిత చరిత్ర
నియతిచేఁ గేవలము భస్మ మయి యడంగె.
-
55
టీ. హరి. బహువిష... భీమము-బహుళమైన, విష=జలముగల, ఘన= మేఘము
వలె, సముత్థతమైన, ధూమము చేత, భీమము, ఐ, రోజు... జ్వలనంబుక్ రో జెడు,
ఆఖీలగంధవాహ=భయంక రములైన వాయువులతో, సమఃన్మిళత్=కూడిన పై, వ్యాలో
లములైన, జిహ్వాలతా=జ్వాలా మాలికలచేత, పటx=సమర్థమైన, జ్వలనంబుక్ =అగ్నిని,
దఱియక్, బోయి, వరద, ఆనల, సంబుద్ధులు. తన్ముఖంబుగ ర్ = ఆయగ్నిమః ఖమఁనందు,
విపినచారిపవనసఖుఁడు, విపిన = ఆరణ్యమును, చారి=భక్షించుచుండెడు, ('చరభక్షణే'
అని ధాతువు.) పవనసఖుఁడు = అగ్ని, తదీయ శోభితచరిత్ర నియతి చేజ్-తదీయ= ఆచం ద్ర
మతీసఁబంధమైన, శోభితచరిత్ర నియతిచేత, భస్మమై, అండ గెజ్, (భస్మ మాత్రమ
చిక్కి చల్లారెననుట.)
ము&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>q0mp4ayg4prlcfgk63f1qz2yzealobt</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/322</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184185</id>
    <revision>
      <id>502124</id>
      <timestamp>2025-06-30T02:24:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'తృతీయాశ్వాసము. 341 నల, బహు . . . భీమము-బహువిష, అధికమైనవిషమువల్ల, ఘనమగునట్లు, సముత్థా తమైన, ధూమము చేత, భీమము, ఐ, రోజునా... వాహసముద్ రోజుచున్న, ఆఖీ - లమై, గంధ=గర్వముగల, వాహసముక్=సర్పమును, (...'</comment>
      <origin>502124</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3724" sha1="rwantymdyho8lzk2jjyt367fqyr9qml" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;తృతీయాశ్వాసము.
341
నల, బహు . . . భీమము-బహువిష, అధికమైనవిషమువల్ల, ఘనమగునట్లు, సముత్థా
తమైన, ధూమము చేత, భీమము, ఐ, రోజునా... వాహసముద్ రోజుచున్న, ఆఖీ
-
లమై, గంధ=గర్వముగల, వాహసముక్=సర్పమును, (అజగరే శయడ ర్వాహసఇత్యు
భౌ' అ.) మిళ...జ్వలనంబుక్ -మిళత్=కలియుచున్నవై, ద్వి= రెండైన, ఆలోలజి
హ్వాల తా=చలజ్జిహ్వాలతీక యొక్క, పటుజ్వలనంబున్ =పటుదీ ప్తిగలదానిని, ఇది వాహ
సమునకు విశేషణము. పరమ తేజోధన్య, వరడయ, నల, ఇవి సంబోధనములు. తన్ముఖం
బున క్=ఆసర్పముఖమునందు, విపిని చారి= కిరాతుఁడు, రయమునక్ = వేగము చేత, పవన
సఖుఁడు=వాయుసమానుఁడు. (ఇది కిరాతునికి విశేషణము.) బాలికాదళానివారణశాలి…
బాలికా=దమయంతియొక్క, దశా=అవస్థ యొక్క, నివారణముచేత, శాలియై, (కమ
యంతియవస్థను నివారించినవాఁడై యనుట.) ప్రేమఁబూని, (ఆయనను మోహించి
యనుట.) తదీయ= ఆదమయంతీ సంబంధమైన, శోభిక చరిత్రనియతిచే, పాతివ్రత్యని
యతిచేత ననుట. కేవలము, భస్మము, ఐ, ఆడంగెను. కోట 'వాహ.. వ్యాలోల'
యనుచోఁ బ్రాదియతి, లక్షణము:-
9
తే, “ధాత్రిఁబ్రాజియోగమా త్రంబ గల్గిన, నుభయమును రచింపనొనరు యతికి
సాతిరి క్తభక్తి శక్ర సేవితకమలాలయాధివాసలక్ష్య మిడియె?”
ప్రయోగము:-
-క. “వేమరువనగుర్వశ్వ,త్థామలకీ
ఘోరవీరశరు బాణకడం
బామితవర్షము .
..
...(!)&quot;
(కవిచింతామణి.)
(రాఘవపాండవీయము.)
చ. అనుపమదివ్యదుందుభిర వార్భటి గర్జ వియచ్చ రాంగనా
ఘనతరలాస్యకౌశలము కాఱుమెఱుంగులయాట చారణా
భినుతిశిఖావళస్వనము పెంపును గాఁ గురిసె లతాంగి పై
ననిమిష రాటకల్పితము లై నమహాఘనపుష్పవర్షముల్.
( రెండిటను సమానము.)
టీ. మనపుష్పవర్ష ముల్ =మన మైనపుష్పవర్ష మ నెడు, ఘనపుష్ప= ఉదకముయొ
క్క, వర్షములు. ఇది క్లిష్టరూపకము.
తే. ఇట్లు సాధ్వీలలామ ప్రాణేశ్వరప్ర
పత్తివారితసకలవిపత్తి యగుచుఁ
56&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>rwantymdyho8lzk2jjyt367fqyr9qml</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/323</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184186</id>
    <revision>
      <id>502125</id>
      <timestamp>2025-06-30T02:24:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '342 హరిశ్చం ద్ర నలోపాఖ్యానము 1 దరలి శుచిముఖవినుతుల వరదములు నె దు ర్కెనియెఁ బుణ్యవర్తనోద్భూతమహిమ. 57 టీ. హరి. శుచిముఖవినుతులు - శుచి= అగ్ని యొక్క, ముఖ = ఆ గ్రమందు, విన తుల(క్)=వినుతి...'</comment>
      <origin>502125</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4014" sha1="9xnz9gvm8erc71g4d4setwaim5qze1w" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;342
హరిశ్చం ద్ర నలోపాఖ్యానము
1 దరలి శుచిముఖవినుతుల వరదములు నె
దు ర్కెనియెఁ బుణ్యవర్తనోద్భూతమహిమ.
57
టీ. హరి. శుచిముఖవినుతులు - శుచి= అగ్ని యొక్క, ముఖ = ఆ గ్రమందు, విన
తుల(క్)=వినుతిగలవారిని, (అగ్నిహోత్రుని స్తోత్ర ముచేయుచున్న వారి ననుట.) వరడ
ములన్ = పెనిమిటిని, ఋషిని, (అనఁగా నక్షత్రకుని ననుట.)
=
నల. శుచిముఖవినుతుల౯ -శుచిముఖ, (శుచి రగ్ని ర్ముఖం యేషాంతే శుచిము
ఖాః -దేవాః=అగ్ని హోత్రుఁడు ముఖముగాఁ గలవారు దేవతలు) = దేవతలచేత, విను
తుల=నుతి చేయఁబడినవారిని, వరదముల = శ్రేష్ఠులైన మునులను.
చ. అతులితదీప్తి నప్పుడు తద గ్రమునం దగుమౌని రాజిత
ద్రుతకనకప్రభం గని గురుప్రియ వాగుపదే శాశలా
న్వితహృదయాబ్జవీథి యయి నెయ్యము దోఁపఁగ నిట్టుపల్కు నే
కతమున నిట్టి బెట్టిదపుఁగానఁ జరించెద వేలసన్మతీ.
58
టీ. హరి. మౌని=నక్షత్ర కుఁడు, రాజిత... ప్రభజ్-రాజితమై, ద్రుత=కరఁగిన,
కనకముయొక్క ప్రభవంటి ప్రభగలదానిని, చంద్రమతిననుట.) (మానిరాజుజనక్షత్ర కు ఁ
డు, ఇత... ప్రభక్-ఇత=పొందఁబడిన, ద్రుతకనకముయొక్క, గురు... వీథి - గురు=
విశ్వామిత్రునకు, ప్రియమైన వాక్ = భేదవాక్కులయొక్క, ఉపదేశకౌశలముతో,
ఆన్వితమైన, హృదయాబ్జవీథిగలవాఁడు, ఆయి, (చంద్రమతి నెడఁబావ విశ్వామిత్రుఁ
డుపదేశించిన మాటలు స్మరించుకొని యనుట.) ఏకతమున = ఏకాంతమందు (పల్కు నని
యన్వయము.) ఏల=ఎందులకు, సన్మతీ! (చంద్రమతీ సంబోధనము.)
నల. తద గ్ర మునిక్=ఆదమయంతిముందఱ, మౌనిరాజి, తద్దుతకనక ప్రభ -
శత్=ఆ, ద్రుక=కరఁగిన, కనకము యొక్క, ప్రభ౯ = కాంతివంటి కాంతిగలదమయం
తిని, గురు ..వీథి_గురు = అధికమైన, ప్రియవాక్కులయొక్క, ఉపదేశమునందలి,
కౌశలముతో, అన్విత మైన, హృదయాబ్జవీథిగలది, అయి, ఏకతమున జని హేతువుచేత,
లసన్మతీ! (దమయంతీ సంబోధనము.) .
క. చింతింపవచ్చునే నీ
కాంతునినిర్దయత నిన్నుఁ గని కనికర మా
వంతయును లేక దావా
భ్యంతరమున విడిచె నకట! యతిసాహసి యై.
1 వఱలి.
59&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>9xnz9gvm8erc71g4d4setwaim5qze1w</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/324</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184187</id>
    <revision>
      <id>502126</id>
      <timestamp>2025-06-30T02:24:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'తృతీయాశ్వాసము. 845 టీ. హరి. దాచాభ్యంతరమున = కార్చిచ్చులో 'దావోదవఇతిఖ్యాతౌ దావాగ్ని వనయో రపి' విశ్వ.) నల. దావాభ్యంతరమున=అడవిలో ('దవదా నౌవనారణ్య వహ్ని' ఆమ.) సీ. అయినఁ ' గాని మలయకు గోల ప...'</comment>
      <origin>502126</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3579" sha1="cgdffvghkx55fukk602z8nit28p7xyb" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;తృతీయాశ్వాసము.
845
టీ. హరి. దాచాభ్యంతరమున = కార్చిచ్చులో 'దావోదవఇతిఖ్యాతౌ
దావాగ్ని వనయో రపి' విశ్వ.)
నల. దావాభ్యంతరమున=అడవిలో ('దవదా నౌవనారణ్య వహ్ని' ఆమ.)
సీ. అయినఁ ' గాని మలయకు గోల పై దేశి
కజనభావంబునఁ గలుగు కార్య
మరసితి మతిధన్య వై నీవ పత్యాప్తి
నడరి యెప్పటియట్ల యవని నెల్ల
నేలుదు గాన యీయడ రేది చను మంచుఁ
దడయక భేదతత్పరతఁ బలుక
విని చాలు పది వేలు విభుని వీక్షింపఁ గ
ల్గుటయె సామ్రాజ్యంబుఁ గొనుట మాకు
గీ. గానఁ దన్మార్గము ఘటింపఁగా ననుగ్ర
హంబు గావింపుఁ డన హృదయాంబుజమున
వెలఁది మెచ్చి యంతర్హితవృత్తిఁ గడకు
నరిగె నమ్మునిసంతతి యాక్షణమున.
=
60
టీ. హరి. గోలవు, ఐ, దేశిక జన భావంబునక్-దేశిక జన= విశ్వామిత్రునియొక్క
భావంబున=హృదయమునందు, అరసితి(క్)= తెలిసినాఁడను, మతిధన్యవు, ఐ, నీవు, ఆప
త్యా ప్తిక్ =కుమారప్రాప్తిచేశ, ('ఆపత్యంతో కంఠయోస్సమే' అ.) అడరి, భేవతత్పర
తళ్ = భేదో పాయ తాత్పర్యముచేత, అంత... వృత్తిక్-అంతః=లోపలి, హితవృత్తిచేత,
అమ్మనిసంతతి=ఆనక్ష త్ర కుఁడు.
నల. గోల, సంబుద్ధి. వై దేశిక జన భావంబునన్ = పారదేశికజశునిరీతిని, (ఆరయకు
మని పూర్వమున కన్వయము. ఇట 'రలలక భేదము.) కలుగుకార్యము = కాఁగల కార్య
మును, అరసితిమి=(దివ్యజ్ఞానమున నెఱింగితి మనుట. నీవనీవే, పత్యాప్తిక్ = భర్తృ
ప్రాప్తిచేత, ఈయెడరు=ఈవ్యధను, ఏది పాసి, ఏలుదు గాని యని పూర్వమున కన్వ
=
యము. ఆ భేదతత్పరత చేత, అంతర్హితవృత్తిక్ = అంతర్ధాన వ్యాపారము చేత, కడకు,
నరి గెజ్,
, దమయంతికి హితోపదేశము చేసి మును లంతర్ధానము నొంది రనుట.)
క. ఆనరపతి దేవేరియుఁ
దాను న్న గసరణిఁ జనుచు దగఁ నొక్కెడ గ్రం
1. గా
గా నిమ్మ నీవడలకు గోల వై, దేశిక జన భావదీర్ఘ
దృష్టి.&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>cgdffvghkx55fukk602z8nit28p7xyb</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/325</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184188</id>
    <revision>
      <id>502127</id>
      <timestamp>2025-06-30T02:25:08Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '314 హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము దై నడచునధ్వనీనజ నానీకముఁ గాంచి యెచటి కరిగెద రనినన్. టీ. హరి. ఆనరపతి=ఆహరిశ్చంద్రుఁడు, దేవేరియున్, తానక్ = 61 నల. ఆనరపతిదే వేరియు ఆనలుని భార్యయగు దమయంత...'</comment>
      <origin>502127</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4154" sha1="8su795w6l4tq3x9k2sg2s2s1ym4ihbp" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;314
హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము
దై నడచునధ్వనీనజ
నానీకముఁ గాంచి యెచటి కరిగెద రనినన్.
టీ. హరి. ఆనరపతి=ఆహరిశ్చంద్రుఁడు, దేవేరియున్, తానక్
=
61
నల. ఆనరపతిదే వేరియు ఆనలుని భార్యయగు దమయంతి, అధ్వనీనజనానీ
కముజ్&quot;_అధ్వనీనజన= తెరువరులయొక్క, ('అధ్వనీనోధ్వగో=ధ్వన్యః పాంధఃపథిక
ఇత్యపి&quot; అ.)
శా. వారీచెంతట రాజ శేఖరుఁడు విశ్వభృతిస్ఫార
కే
యూరభొజిసుబాహుఁ డున్న నెల వన్యూనస్థి రామోద థా
మారామద్రు మనంజరీమధుఝరీ ప్రౌఢారి కాశీతలం
భారమ్యస్థల రాజ మొందెదము నిర్వ్యాజ ప్రయాణంబునన్.
62
టీ. హరి. వారు, రాజశేఖరుఁడు=చంద్రావతంసుఁ డగుళివుఁడు, విశ్వ... బాహు
డు.విశ్వ భృత్తుల చేత, స్ఫారమైన, కేయూరముల చేత ( శేషాంగదముల చేత ననుట.)
భ్రాజి= ప్ర కాశించుచుండెడు, సుబాహువులుగలవాఁడు, ఉన్న నెలవు, అన్యూన...
ధోర్మి -మధుఝరీ ప్రౌఢారులుగలది, కాశీతలంబు = కాశీస్థలము.
.
=
నల. వారు=ఆ తెరువర్లు, కర్త. ముందటిపద్యములోని యకుటయునను క్రియ
తో నన్వయించుచున్నది. రాజ శేఖరుఁడు = రాజశ్రేష్ఠుఁడు, విశ్వ... భ్రాజి=విశ్వత్మా
భృతియ నెడు, స్ఫార కేయూరముల చేత, భ్రాజి = ప్రకాశించువాఁడు, సుబాహుఁడను
రాజు, ఉన్న నెలవు, అన్యూన... శీతలంబు-ఊర్మికా = తరంగములచేత, శీతలంబు
చల్ల నైనది, ఆరమ్యస్థలరాజము ఆ, రమ్యమైన స్థలరాజుమను సుబాహునిపట్టణము.
చ. అనుటయు నప్పురో త్తమము నందినఁ గల్గు మదీయ వాంఛితం
బనువుపడంగ నొక్కగతి యంచుఁ దదధ్వగపాళి వెంటనె
మన మలరార నమ్మననమాత్ర నిర సమహాఘనారితోఁ
జని కనియె౯ వినిర్మలరసాధరసారము వారిపూరమున్.
63
టీ. హరి. తదధ్వగ పాళి వెంట(క్) - తత్ = ఆ, అధ్వగ పాళి వెంట = తెరువరి
మూఁక వెంబడిని, మనన.. నారి - మననమాత్ర =స్మరణమాత్రము చేత, నిర స్త=నిరసిం
పఁబడిన, మహామనులైన, ఆరిజశత్రువులుగలవాఁడు (హరిశ్చంద్రుఁ డనుట.) తోE=
తోడనే, చని, వినిర్మల... సారము(క్)-వినిర్మల=స్వచ్ఛమైన, రసాధరణపర్వతము
వలన, (హిమవంతమువలన ననుట. ) సారముక్= స వణముకలదానిని, వారి పూరముక్=
గంగావారిపూరము ననుట.&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>8su795w6l4tq3x9k2sg2s2s1ym4ihbp</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/326</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184189</id>
    <revision>
      <id>502128</id>
      <timestamp>2025-06-30T02:25:44Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'తృ తీ యా శ్వా స స ము, 345 - = నల. తద... వెంటక్ తదధ్వగ=ఆ తేరువరులను, పాలి= పాలించువాని యొక్క, వెంట = వెంబడిని, మనస... మహామ-మననమా త్రముచేత, నిరస్తమైన, మహామ మహాపాపములుగలది, నారి= దమయంతి, తోఁజన...'</comment>
      <origin>502128</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3738" sha1="njgv7ku3foerlo4x2wine4dgmaxcdxy" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;తృ
తీ యా శ్వా స
స ము,
345
-
=
నల. తద... వెంటక్ తదధ్వగ=ఆ తేరువరులను, పాలి= పాలించువాని యొక్క,
వెంట = వెంబడిని, మనస... మహామ-మననమా త్రముచేత, నిరస్తమైన, మహామ
మహాపాపములుగలది, నారి= దమయంతి, తోఁజనితోడ నేపోయి, వినిర్మల... సార
ము(క్&quot;).వినిర్మలమైన, రసాధరమునుండి, స్రవణముగలదాని వారి పూరము = నెల
యేటియుదకము ననుట.
సీ. అలఘుగిరీశ శీర్షాటనవ్యక్త నై
ర్మల్యధారలహంసమణులు దేల
గాలవ శాండిల్య కౌశి కాదిపరార్థ్య
తరు లక్షవటయు క్తి దారుల నెసఁగఁ
బ్ర బలపాతక బంధభవభంగగతి నుర్వి
హరినివాసతలంబు ననుగమింప
దీప్తాహిమకరజాతివిభిన్న సలిలౌఘ
మజహదభో
పగూహనముఁ దెలుప
తే. నొనరునన్నదిఁ గ్రుంకి యచ్ఛోదకంబు
లానియమితనయపతి వ్ర తానుగతుఁడు
సుగుణమణిసార్థ వాహుండు శుచిసమాఖ్యుఁ
డచట నొకరమ్యతలమున నధివసించె.
64
టీ. హరి, అలము... ధారలక్_అలఘువైన, గిరీశ = ఈశ్వరునియొక్క, శీర్ష =
శిరస్సునందు, అటన=సంచరించుటచేత, వ్యక్త =ముఖ్యమైన, నైర్మల్యముగల, ధారల =
ధారలయందు, హంసమణులు=పరమహంసలు, తేలక్ =స్నానము చేయఁగా, గాలవ . . .ఈ
రులు_గాలవుఁడు, శాండిల్యుఁడు, కౌశికుఁడు మొదలుగాఁగల, పరార్థ్యతరులు= శ్రేష్ఠులు,
('పరార్థ్యాన పౌగ్ర హర
పాఠ్యా శ్రీ శ్రీ శ్రీ యమ శ్రియమ్ &quot;ఆ.) ఆక్షపటయు క్తిక్ - అక్ష
వట=రుద్రాక్షమాలికలయొక్క, 'వట' శబ్దము మాలికాపర మగుటకుఁ బ్రయోగము.—
“పుస్తక జపవటహ స్తే! వరదాభయచిహ్న చారు బాహులతే!
కర్పూరామలదే హే! వాగీశ్వరి ! శోధయాశుమమ చేతః.”
యు క్తిక్ = యోగము చేత, ప్రబల... గతిజ్ - ప్రబలమైన, పాతకబంధ=పాపబంధ
=
ముగల, భవ=పుట్టువులయొక్క, భంగగతిక్= నాళగతిచేత, ఉర్వి, హరినివాసతేలం
బుక్ =విష్ణు వాసస్థలమును, అనుగమింప,దీప్తా... లౌమము దీ ప్తమైన, అహిమకరళాజ
యమునానదితోడ, అతివిభిన్న కూడిన, ఫలితాఘము, యమి...గతుఁడు యమి=నష్
44&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>njgv7ku3foerlo4x2wine4dgmaxcdxy</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/327</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184190</id>
    <revision>
      <id>502129</id>
      <timestamp>2025-06-30T02:26:07Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '346 హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము త్ర కుని చేత, తనయ=కుమారుఁడైన లోహితుని చేత, పతివ్రతా = చంద్రమతి చేతను, అనుగతుఁడు, సుగుణ ..వాహుండు- సుగుణమణులయొక్క, సార్థ=సమూహమును, వా హుండు-వహించిన వా...'</comment>
      <origin>502129</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4771" sha1="4tj5jy9iciflu6o8utok1vjhtvxz8mu" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;346
హరిశ్చంద్ర
నలోపాఖ్యానము
త్ర కుని చేత, తనయ=కుమారుఁడైన లోహితుని చేత, పతివ్రతా = చంద్రమతి చేతను,
అనుగతుఁడు, సుగుణ ..వాహుండు- సుగుణమణులయొక్క, సార్థ=సమూహమును, వా
హుండు-వహించిన వాఁడు, శుచిసమాఖ్యుఁడు - శుచి శుభ్రమైన, సమాఖ్యుఁడు=కీ ర్తి
గలవాఁడు, (‘శుక్లశుభ్ర శుచిశ్వేతాః' - 'యశఃకీర్తిస్సమాఖ్యాచ' ఆ.) హరిశ్చంద్రుఁ
డరట.
1
నల. ఆలఘు. . . ధారలక్-అలఘువైన, గిరీశశీర్ష = పర్వతాగ్రమందు, ఆటన=చ
రించుటచేత, ప్రవహించుటచేత ననుట.) వ్యక్తమైన, నైర్మల్య= స్వచ్ఛతగల, ధారల
యందు, గాలవ . . .తరులు_ గాలవ=లొద్దుగుచెట్లు, శాండిల్య=మా రేడుచెట్లు, కౌశిక = గు
గ్గిలపుఁ జెట్లు, ఆది= మొదలుగాఁగల, పరార్థ్య=
శ్రేష్ఠములైన, తరులు=వృక్షములు, అక్ష
వటయు క్తిక్-అక్ష=తాడిచెట్ల యొక్క, వట = మట్టిచెట్ల యొక్కయు, యు_క్లిక్ =యోగ
ముచేత, (లేక, తరులక్ష యనగా లక్షసంఖ్యాక మైనతరువు లనియుఁ జెప్పనగును.) దరు
లక్=తీరములయందు, ప్రబల... గతిజ్ - ప్రబలమైన, పాత= దుముకుట గల, కబంధ
=ఉదకమువలన, భవ=పుట్టిన, భంగ =పగులుటయొక్క, గతిచేత, ఉర్వి, హరినివాసత
లంబుజ్=నాగలోకమును 'శుకాహికపిభేకేషు హరిర్నా కపిలేత్రిషు' అ.), దీప్తా...
సవి కాఘముక్ దీ ప్తములైన, అహి=సర్పముల యొక్క, మకర= మొసళ్ల యొక్క, జాతు
లచేత, విభిన్న = భేదింపఁబడిన, సలిలౌఘము=ఉదక సమూహము, అజహ ... హనముక్
ఆజహత్ =విడువని, అభ్ర= ఆ కాశముయొక్క, ఉపగూహనముక్=ఆలింగనము, ఆమి
త...గతుఁడు-అమితమైన, నయజనీతిగల, పతివ్రతా=దమయంతి చేత, అనుగతుఁడు
=అనుసరింపఁబడినవాఁడు, సార్థ... డు-
సార్థ . . . డు. సార్థ=పథిక సంఘమును, వాహుఁడు=వహించిన
వాఁడు, శుచిసమాఖ్యుఁడు = శుఓయను పేరుగలవాఁడు, అచట= ఆ సెలయేటి తీరమున,
ఒకరమ్యస్థలమున, అధివసించెను.
=
సా
ఆశ్వాసాంతము.
శా.ప్రముణ్ణక్షణదాచర ప్రవరశుంభద్రోప! భద్రోఫలం
భ క్షేమంకరదృక్సుధాశమితధీమత్తాప! మత్తాపగా
ధ్యక్ష క్షోభకళా ధురంధరశ రాసారోప! సారోపకా
రా రాతిని తాంతలాలనవినీతాలాప! తొలాపహా!
65
టీ. ప్రక్షుణ్ణ. . . ద్రోప - ప్రతుణ్ణ = చూర్ణము చేయఁబడిన, క్షణదాచర ప్రవర
నిశాచరేం ద్రులుగల దై, శుంభత్ = ఒప్పుచున్న, రోప= బాణముకలవాఁడా! భద్రోప...
మత్తాప_భద్ర=శుభములయొక్క, ఉపలంభ=సంప్రాప్తిగలదై, శేషమంకరమైన, దృక్ =
చూపుల నెడు, సుధ చేత, శమితమైన, థీమత్ = బుద్ధిమంతులయొక్క, తాప=పరితాప&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>4tj5jy9iciflu6o8utok1vjhtvxz8mu</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/328</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184191</id>
    <revision>
      <id>502130</id>
      <timestamp>2025-06-30T02:26:23Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '- తృ తీయా శ్వా స ము. 347 ముగలవాఁడా! మత్తాపగా.. సారోప- మత్త=మదించిన, ఆపగాధ్యక్ష=సమ ద్రుని యొక్క, క్షోభ=కలఁచుటయందలి, కళా=కౌశలము చేత, ధురంధరమైన, శరాసన=విం టియొక్క,ఆరోప=ఎక్కు పెట్టుటగలవ...'</comment>
      <origin>502130</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4060" sha1="b7brqsymljs0jgmavy1wg7k3tr4proq" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;- తృ
తీయా శ్వా స ము.
347
ముగలవాఁడా! మత్తాపగా.. సారోప- మత్త=మదించిన, ఆపగాధ్యక్ష=సమ ద్రుని
యొక్క, క్షోభ=కలఁచుటయందలి, కళా=కౌశలము చేత, ధురంధరమైన, శరాసన=విం
టియొక్క,ఆరోప=ఎక్కు పెట్టుటగలవాఁడా! సారోప... లాప సాకమైన, ఉపకార
ముగల, ఆష్రాతి హనుమంతునియొక్క, నితాంత = లాలనమందు, వినీశఙవినయ
యుక్తములైన, ఆలాప=వాక్కులుగలవాఁడా? తాలాపహాతాల= సప్తతాలములను,
ఆపహా=హరించినవాఁడా!
క. ప్రధనపరిభూతపార
శ్వధిక! ధరారథిక కథికవర్ణిత! భువన
ప్రథితనయాకర! జలధి
ప్రథతనయా కరవిమద్దపణదోర్విభవా!
66
టీ. ప్రధన...శ్వధిక - ప్రధన యుద్ధమునందు, పరిభూత=పరిభవింపఁబడిన,
పారశ్వధిక=పరశురాముఁడుగలవాఁడా! ధరా.. వర్ణిత ధరారథిక = శివుఁడనెడు, కథ
కుని చేత, వర్ణితుఁడైనవాడా! భువన కర-భువన ప్రథితేజలోక ప్రసిద్ధమైన, నయ=
నీతికి, ఆకరమైనవాఁడా! జల... ర్విభవా-జలధి = సముద్రము, ప్రథి=నేమిగాఁగల
భూమియొక్క, ('జలధిః ప్రథి ర్నేమి ర్యస్యాస్సా = జలధి ప్రథిర్భూమిః' - 'నేమి స్త్రీ
…'
స్స్యాత్ర ఎధిఃపుమాక్' ఆ.) శనయాజకుమారియొక్క, (సీకయొక్క యనుట.) కరవి
మర్ద=పాణిగ్రహణమునకు, పణ=ఉంకువయైన, దోర్వభవముగలవాఁడా!
పృథ్వీ. స్మరాసనశ రాసనక్ష పణసారదోర్భంధురా!
ఖరాదిమన రాదిమ
స్తవని కామహాసింధు రా!
పురాహీతపు రాహిత ప్రదరభూషితాశాంబరా!
పరాజితపరాజిత ప్ర బలభార్గ వాడంబరా!
67
గద్యము. ఇది శ్రీ రామచంద్ర
చరణారవిందవందన వనంద న ప్ర సాద
సమాసాదితసంస్కృతాంధ్ర భాషాసామ్రాజ్య సర్వంకష చతుర్విధ
కవి తాని ర్వాహక సాహిత్య రసపోషణరామరాజభూషణ ప్రణీతం
బెనహరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానం బను మహాప్రబంధంబునందుఁ
దృతీయాశ్వాసము.
.
టీ. సరా... బంధురా - స్మరాసన= శివునియొక్క, శరాసన=వింటియొక్క,
క్షపణ=విఱుచుటయందు, సార= బలముగల, దోః= (దీర్ఘ) బాహువులచేత, బంధురా =
మనోహరుఁడ వైనవాఁడా ! ఖరా... సింధురా _ ఖరా=ఖరాసురుఁడు, ఆదిమ= మొదలు
గాఁగల, నరాది= రాక్షసులయొక్క, మస్త= శిరస్సుల నెడు, పనికా=వనములకు, మహా&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>b7brqsymljs0jgmavy1wg7k3tr4proq</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/329</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184192</id>
    <revision>
      <id>502131</id>
      <timestamp>2025-06-30T02:26:44Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '348 హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము సింధురాజమ హామ దేభ మైనవాఁడా! పురాహిత... శాంబరా - పురాజముందు గా,అహి తపుర= శత్రు దేహములయందు, ఆహిత=ప్రయుక్తములైన, ప్రదర= బాణముల చేత, తపుర=శత్రు భూషితమైన, ఆ...'</comment>
      <origin>502131</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1498" sha1="skju15lw59y6ut2jk41236566jxoles" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;348
హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము
సింధురాజమ హామ దేభ మైనవాఁడా! పురాహిత... శాంబరా - పురాజముందు గా,అహి
తపుర= శత్రు దేహములయందు, ఆహిత=ప్రయుక్తములైన, ప్రదర= బాణముల చేత,
తపుర=శత్రు
భూషితమైన, ఆశా=దిక్కులు, అంబరా= ఆకాశమును గలవాఁడా? పరాజిత... దంబ
పరాజిత=నిరసింపఁబడిన, పరుల చేత, అజితమైన, ప్రబలమైన, భార్గవాడంబ
రా-
రము గలవాఁడా!
గద్యము. ఇది శ్రీహనూమద్వర ప్రసాదలబ్ధసారస్వత
పాత్ర భారద్వాజ గోత్ర
పవిత్ర చిత్ర
కవి పెద్ది రాజతనూజపురాతనాధునాతనక ఠిన ప్రబంధార్థబోధన సమర్థమాన సాంభోజ
బుధజనవి ధేయానంత యనామ ధేయవిరచితం బైన హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యాన ప్రకా
శిక” యను వ్యాఖ్యానంబునందుఁ దృతీయాశ్వాసము.&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>skju15lw59y6ut2jk41236566jxoles</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>502133</id>
      <parentid>502131</parentid>
      <timestamp>2025-06-30T02:31:44Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దారు */</comment>
      <origin>502133</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1446" sha1="rf2s8ufgdnvv1mo4gvla4aagve6yut0" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;3&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;సింధురాజమహామదేభమైనవాఁడా! పురాహిత...శాంబరా - పురా = ముందుగా, అహితపుర = శత్రుదేహములయందు, ఆహిత=ప్రయుక్తములైన, ప్రదర= బాణముల చేత, భూషితమైన, ఆశా=దిక్కులు, అంబరా = ఆకాశమును గలవాఁడా? పరాజిత...దంబ - పరాజిత = నిరసింపఁబడిన, పరులచేత, అజితమైన, ప్రబలమైన, భార్గవాడంబరము గలవాఁడా!
{{Telugu poem|type=గద్యము.|lines=&lt;poem&gt;ఇది శ్రీహనూమద్వరప్రసాదలబ్ధసారస్వతపాత్ర భారద్వాజగోత్రపవిత్ర చిత్ర
కవి పెద్దిరాజతనూజ పురాతనాధునాతనకఠినప్రబంధార్థబోధన సమర్థమానసాంభోజ
బుధజనవిధే యానంతయనామధేయవిరచితం బైన &quot;హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానప్రకా
శిక” యను వ్యాఖ్యానంబునందుఁ దృతీయాశ్వాసము.&lt;/poem&gt;|ref=}} 
{{Center|————}}&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>rf2s8ufgdnvv1mo4gvla4aagve6yut0</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/330</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184193</id>
    <revision>
      <id>502134</id>
      <timestamp>2025-06-30T02:34:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'చతురాశ్వాసము. రామచంద్ర ! రావణ వారణ దారుణమ్మ గేంద్ర! వందీకృతవా ణీరమణశివమ హేంద్ర! ధ రారంజనసుగుణసాంద్ర! రణని స్తంద్రా !! టీ. సులభము. వ. అవధరింపుము మృకండునందనుండు పాండునందనున కి ట...'</comment>
      <origin>502134</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2744" sha1="fi3u9lmy7hr7fng71jwopvr4d9o2hw7" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;చతురాశ్వాసము.
రామచంద్ర ! రావణ
వారణ దారుణమ్మ
గేంద్ర! వందీకృతవా
ణీరమణశివమ హేంద్ర! ధ
రారంజనసుగుణసాంద్ర! రణని స్తంద్రా !!
టీ. సులభము.
వ. అవధరింపుము మృకండునందనుండు పాండునందనున కి ట్లనియె.
.
టీ. సుగమము.
1
2
మ. జనియించె బహుపద్మినీరుచులతో సంధించె సాహ స్ర కాం
చన గౌరద్యుతులు వహించె వివిధాశావ్యాప్తి నత్యంత రా
గనిరూఢిక్&quot; దుది ముట్టి వెన్క నపరాగప క్రమం 'బూన మే
లనఁ జూపఁ గషాయితాంబరయుతుం డై భాస్కరుం డయ్యెడన్.
టీ. రెంటను సమము.
డై
-
బహుపద్మినీరుచులతో౯ - బహు= ఆధికములైన, పద్మినీ=పద్మలతలయందలి, రుచు
లతోక్=వికాసములతోడ, సాహస్ర... ద్యుతుల-సాహ స =సహ స సంఖ్యాక మైన,
కాంచనమువలె, గౌర=ఎఱ్ఱనైన, ద్యుతుల, వివిధాశావ్యాప్తిక్ వివిధములైన,ఆశాజ
దిక్కులయందు, వ్యా ప్తిక్ = వ్యాపించుటను, అత్యంతరాగ నిరూఢిక్ అత్యంతమైన,
రాగ=రక్తిమయొక్క, నిరూఢిచేత, అపరాగ ప్రక్రమంబు_ అపరాగ = పశ్చిమగిరియందు,
ప్రక్రమంబు=నిలుచుటను, కషా... యుతుండు కషాయిత ఎఱ్ఱఁగాఁ జేయఁబడిన, అంబ
ర=ఆకాశముతోడ, యుతుండు, ఐ, భాస్కరుండు = సూర్యుఁడు. ఇందలి యప్రకృ
తార్థము. (ధ్వన్యర్థము.) భాస్కరుండు = భాస్కరుఁ డనునొకానొక పురుషుఁడు, బహు
.లతో అనేకములైన, పద్మినీజాతి స్త్రీలయందలి, రుచులతో=ఆసక్తులతో, సాహస్ర
1 దారణ. 2 ముట్టె. 3 బూని.&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>fi3u9lmy7hr7fng71jwopvr4d9o2hw7</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>502143</id>
      <parentid>502134</parentid>
      <timestamp>2025-06-30T03:39:16Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దారు */</comment>
      <origin>502143</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3410" sha1="m76ew1aa6hvxyctocictki9z00itgfa" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;3&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;{{p|ac|fs125}}చతుర్థాశ్వాసము&lt;/p&gt;
{{Css image crop
|Image = హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu
|Page = 330
|bSize = 422
|cWidth = 84
|cHeight = 17
|oTop = 89
|oLeft = 171
|Location = center
|Description = 
}}
{{Telugu poem|type={{Css image crop
|Image = హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu
|Page = 330
|bSize = 422
|cWidth = 65
|cHeight = 125
|oTop = 80
|oLeft = 44
|Location = center
|Description = 
}}|lines=&lt;poem&gt;
రామచంద్ర! రావణ
వారణ&lt;ref&gt;దారణ&lt;/ref&gt;దారుణమృగేంద్ర! వందీకృతవా
ణీరమణశివమహేంద్ర! ధ
రారంజనసుగుణసాంద్ర! రణనిస్తంద్రా!&lt;/poem&gt;|ref=1}}
'''టీక'''. సులభము.
{{Telugu poem|type=వ.|lines=&lt;poem&gt;అవధరింపుము మృకండునందనుండు పాండునందనున కి ట్లనియె.&lt;/poem&gt;|ref=2}} 
'''టీక'''. సుగమము.
{{Telugu poem|type=మ.|lines=&lt;poem&gt;జనియించె బహుపద్మినీరుచులతో సంధించె సాహస్రకాం
చనగౌరద్యుతులన్ వహించె వివిధాశావ్యాప్తి నత్యంతరా
గనిరూఢిన్ దుది &lt;ref&gt;ముట్టె&lt;/ref&gt;ముట్టి వెన్క నపరాగప్రక్రమం &lt;ref&gt;బూని&lt;/ref&gt;బూన మే
లనఁ జూపట్టెఁ గషాయితాంబరయుతుం డై భాస్కరుం డయ్యెడన్.&lt;/poem&gt;|ref=3}} 
'''టీక'''. రెంటను సమము.

బహుపద్మినీరుచులతోన్ - బహు = అధికములైన, పద్మినీ = పద్మలతలయందలి, రుచులతోన్ = వికాసములతోడ, సాహస్ర...ద్యుతులన్ - సాహస్ర = సహస్రసంఖ్యాకమైన, కాంచనమువలె, గౌర = ఎఱ్ఱనైన, ద్యుతుల, వివిధాశావ్యాప్తిన్ -  వివిధములైన, ఆశా = దిక్కులయందు, వ్యా ప్తిన్ = వ్యాపించుటను, అత్యంతరాగనిరూఢిన్ - అత్యంతమైన, రాగ = రక్తిమయొక్క, నిరూఢిచేత, అపరాగప్రక్రమంబు - అపరాగ = పశ్చిమగిరియందు, ప్రక్రమంబు = నిలుచుటను, కషా...యుతుండు - కషాయిత = ఎఱ్ఱఁగాఁ జేయఁబడిన, అంబర = ఆకాశముతోడ, యుతుండు, ఐ, భాస్కరుండు = సూర్యుఁడు. ఇందలి యప్రకృతార్థము. (ధ్వన్యర్థము.) భాస్కరుండు = భాస్కరుఁ డనునొకానొకపురుషుఁడు, బహు...లతో - అనేకములైన, పద్మినీజాతి స్త్రీలయందలి, రుచులతో = ఆసక్తులతో, సాహస్ర&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>m76ew1aa6hvxyctocictki9z00itgfa</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/331</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184194</id>
    <revision>
      <id>502145</id>
      <timestamp>2025-06-30T03:40:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '350 హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము ... ద్యుతులక్_సాహ స్ర =సహస్ర సంఖ్యాక లైన, కాంచన గౌరద్యుతుల = స్త్రీలను, వివి . . . వ్యాప్తిక్_వివిధములైన, ఆశా=కోరికలయొక్క, వ్యాప్తిని, అత్యంత... నిరూ ఢి౯-అ...'</comment>
      <origin>502145</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3968" sha1="bzaiw54c0a1100tvkp45mn1s4yt4hn1" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;350
హరిశ్చంద్ర
నలోపాఖ్యానము
... ద్యుతులక్_సాహ స్ర =సహస్ర సంఖ్యాక లైన, కాంచన గౌరద్యుతుల = స్త్రీలను,
వివి . . . వ్యాప్తిక్_వివిధములైన, ఆశా=కోరికలయొక్క, వ్యాప్తిని, అత్యంత... నిరూ
ఢి౯-అత్యంతమైన, రాగ = అనురాగముయొక్క, నిరూఢిక్, అప... మంబు_ఆప=ఆప
గతమైన, రాగ=అనురాగముయొక్క, ప్రక్రమంబు=విరక్తి క్ర మంబనుట. కషాయి తాం
బరయుతుండు = కావికోకలతోడ, యుతుండు=కూడుకొనివాఁడు, ఐ. (సన్యసించిన
వాఁ డై యనుట).
చ. పులుఁగులుసాలుగట్టుకొనిపోఁదొడఁ గె౯ ముడిఁ గె౯ బయోజముల్
దొలినుడిమానికంపుగని దొరగిలె న్నొగిలెజ్ రథాంగముల్
జిలిబిలిమైల నన్దెసలఁ జేకొనియెజ్ జనియెజ్ మరీచికల్
గలువలవింతనవ్వు మొలకల్ దొరసె విరిసెజ్ బ్రకాశముల్. 4
రెండర్థము
టీ. సుగమము. రెండరములను సమము.
చ. తనపయి రాజు రా వెసఁ బతంగుఁడు గాలవశార్తి నేఁగుచో
మునుకొని కప్పుమూఁక వెను ముట్ట మహోనిధికత్ని గావునక్
జన కెడ లేచి తా మఱలి చాయ మహోన్నతిఁ జూపఁ జూచి ది
గ్గనఁ దుద గట్టు లెక్కినఁ దదంశుబలం బడఁ గెజ్ విలక్షతన్.
టీ. రెంటను సమానము.
=
5
జలు,
రాజు= చంద్రుఁ డనెడురాజు, కప్పుమూఁక = చీఁకటిగుమి యనునల్ల ప్రజల
మహోనిధిపత్ని -మహోనిధి=సూర్యుఁడనెడు ప్రతాపసిథియొక్క, పత్నీ = వీరపత్ని
యనుట. కావున, మహోన్నతిక్ = ధైర్యమనునాధిక్యమును, తదంశుబలంబు-తత్ =
-ఆసూర్యునియొక్క; అంశు=కిరణముల నెడు, బలంబు=సేన, విలక్షత =
అతి విస్మయ
యు క్తమైన లజ్జచేత, ('విలతో విస్మ యాన్వితే' ఆ.) విలక్షశబ్దమున కతిలజ్జావంతుఁడని
చెప్పుటకు మురారి వ్యాఖ్యానమున (ఆత్మనశ్చరితేసమ్యక్ జ్ఞాతేన్యైర్యస్య
జాయతే, అపత్ర పాతి మహతీ సవిలక్ష ఇతి స్మృతః.” నిఘంటుసారము.) అని
యున్నది.
సీ. పరగో త్రవిభ్రమాస్పదమిత్ర వి జే.పి
వారుణీకోణాక్షివలన మనఁగ
శమితద్విజో నేషసమయభిల్ల నిపాతి
తపతంగ కీలాలధార యనఁగ
శరధిసం వేళ సాదరకమలా ప్తలో
శావనన్య స్తచ క్రార్చి యనఁగ&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>bzaiw54c0a1100tvkp45mn1s4yt4hn1</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/332</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184195</id>
    <revision>
      <id>502146</id>
      <timestamp>2025-06-30T03:40:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'చతు ర్థాశ్వాసము. 351 నూషాంతతరళతాయుతహంసమండలో చ్చాటన చంచలాకోటి యనఁగ తే. నంబునిధి తోయదృశ్యాత్మ బింబజనిత పరతురగభావనాలోలభానురథ్య ఖురవిధూతా సగైరికఱోద మనఁగ సంజ కెంజాయ తారకాసరణ...'</comment>
      <origin>502146</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3401" sha1="ig3heeh8redk6nerpqmso7afcymnw90" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;చతు
ర్థాశ్వాసము.
351
నూషాంతతరళతాయుతహంసమండలో
చ్చాటన చంచలాకోటి యనఁగ
తే. నంబునిధి తోయదృశ్యాత్మ బింబజనిత
పరతురగభావనాలోలభానురథ్య
ఖురవిధూతా సగైరికఱోద మనఁగ
సంజ కెంజాయ తారకాసరణిఁ బొదివె.
టీ. రెంటను సమానము.
6
పర . . . వలనము_పరగోత్ర =ఆస్తాద్రియందలి, విభ్రమమనెడు,వర=ఆన్య స్త్రీ యొ
క్క, గోత్రవిభ్రమ=నామస్ఖలనమునకు, ('గోత్రంతునామ్నిచ' ఆ.) ఆస్పదమైన,
మిత్ర = సూర్యుఁడ నెడు ప్రాణసఖుని, విశేః = ఆక్షేపించుచున్న, వారుణీ - పశ్చిమదిశ
=
యొక్క.
=
శమిత ... ధార_శమిత = శమింపఁజేయఁబడిన, ద్విజోన్మేష = పక్షివిజృంభణ
మనెడు బ్రాహ్మణోన్మేషముగల, సమయ సాయంసమయ మనెను, భిల్ల=కిరాతుని చేస్తా,
ని పాతిక=పడఁగొట్టఁబడిన, పతంగ =సూర్యుఁడ నెను పక్షి యొక్క, కీలాలధార=రక్తధార.
శరధి . . . చక్రార్చి-శరధిసంవేశమందు, సాదరుఁడైన, కమలా రాప్త= సూర్యుఁడ నెడు
విష్ణువుచేత, లోకావన=లోక సంరక్షణము కొఱకు, న్యస్త=ఉంపఁబడిన, చక్ర ముయొక్క,
ఆర్చి= జ్వాల.
ఉపాంత . . .కోటి-ఊష్మాంత=వర్షాకాలమునందు, తరళతా చాంచల్యము తోడ,
యత=కూడిన, హంసమండల= సూర్యమండలమనెడు హంససంఘముయొక్క, ఉచ్చాట
నముగల, చంచలా మెఱుపులయొక్క, కడమసులభము. (ఇందుఁ బరస్త్రీ యొక్క
గోత్రమనుచోఁ బరాశబ్దమునకుఁ బుంవద్భావమువచ్చి ఆకారాంతమైనది. ఇందు
లకు—'సర్వనా మ్నోవృత్తి మాత్రే పుంవద్భావ' అని వ్యా. వృత్తి.
సీ. ప్రతి చన్నదిక్కు తప్పక చూచి యఱచుఁ గాం
తుని మాటి తే లని దూఱుకరణి
మగఁ డున్న తొంటితామరఁ జేరు సదృశ రే
ఖాశ్లేషమున నడ లార్చుకరణిఁ
గాంతము కబిసముఁ గమియ 'గా మది మెచ్చు
నాస్య ముద్రామృతం బందు కరణి
1 గాముఁడు మెచ్చు.&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>ig3heeh8redk6nerpqmso7afcymnw90</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/333</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184196</id>
    <revision>
      <id>502147</id>
      <timestamp>2025-06-30T03:40:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '352 హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము నై కతాంకితనాథచరణ మక్కునఁ జేర్చు ననఘరయంత్ర మునుచు కరణి తే. నబ్జబాంధవుఁ డరుగుచో నా ఫ్లబుద్ధి నాత్మ వసుజాల మునిచిన అంతరంగ ' సరణి నిది దాల్చెనో యనఁ బ...'</comment>
      <origin>502147</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3896" sha1="j9y2bi8goy0zof9albo8e5hxc2lowkv" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;352
హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము
నై కతాంకితనాథచరణ మక్కునఁ జేర్చు
ననఘరయంత్ర మునుచు కరణి
తే. నబ్జబాంధవుఁ డరుగుచో నా ఫ్లబుద్ధి
నాత్మ వసుజాల మునిచిన అంతరంగ '
సరణి నిది దాల్చెనో యనఁ బరితపించుఁ
గవ వదలి సంజ నొక్కజక్కవ వెలంది.
టీ. సుగమము. రెంటికిని సమానము.
===
7
చ. ఆరయరజోరుణావరణ యయ్యుఁ బ్రియుం బగ లెల్లఁ గూడిత
త్క రజసమృద్ధిమీఱ నది దా నతిరాగిణియంచుఁ గల్వ లో
నరయఁగ యోజితాధరదళాంచలయై ముఖముద్రఁ గాంచి తా
మరమరాలు మాటె నళిమండలి పేరిటి కప్పు లన్నియున్. 8
టీ, రజోరుణావరణ_రజః=పుప్పొడి చేత, అరుణ,ఎఱ్ఱనైన, ఆవరణ = ఆవరణ
ప్రదేశముగలది. అయ్యు, చెఱఁగుమాసినదై యుండినదనుట.) తత్కరజసమృద్ధి-
తత్ =ఆ ప్రియునియొక్క, కరములవలన, బి పుట్టిన, సమృద్ధి, అతిరాగిణి = అత్యంత
రక్తిమగలది (అత్యంతానురాగ ముగల దనుట.) యోజి... చల-యోజిత = కూర్పఁబడిన,
ఆధర=అధోభాగమునందలి, దళాంచలములనెడు, యోజితమైన, ఆధరదళాంచల = ఓష్ఠ
దళాంచలముగలది, ఐ, ముఖముద్ర = అగ్రముకుళనమనెడు నోరుమూసికొనుటను,
తామరమరాలు= తామరయను జవ్వని, అళి... కప్పులు-అళిమండలి పేరిటి = అళిసంఘ
వ్యాజముగల, కప్పులు దంతక్షతములు, ఇందు దంతక్షతములు నలుపుగఁ జెప్పినందులకుఁ
బ్రయోగము. -
-
-
శ్లో. “కిమియం కాళిమా బాలే! పక్వబింబాధరేతవ,
పీత్వాధరామృతం శేషే వల్ల భోము ద్రి కాందదౌ.” మఱియు:-
=
(రసాభరణము.)
చ. పవడముమీఁదఁ గస్తురి యిఛస్ఫుటకుంభముమీఁద నంకుశ
ప్రవిహత రేఖ లో ప్పెనఁగ భావజనూత్న శరక్షతంబు లీ
యువతికి భూషణస్ఫురణ నొప్పుచు నున్నది చూడరమ్మ మా
ధ్రువపురనాధుమన్ననఁ బ్ర రూఢత నొందిన చిన్నెలన్ని యున్.
మ. దివికిం ధాత్రికిఁ గాల కారకుఁడు జ్యోతిర్థీపరూపాను రూ
పవిభూషానికురుంబకంబు రచియింపం బూని యంభోజబాం
ధవజాంబూనదసారముం జరమసంధ్యావహ్ని చేఁ గ్రాఁచి య
ర్ణవతోయంబున నద్దె నిర్లు పొగ తోరం భై పయిం బర్వఁగన్. 9&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>j9y2bi8goy0zof9albo8e5hxc2lowkv</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/334</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184197</id>
    <revision>
      <id>502148</id>
      <timestamp>2025-06-30T03:40:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'చతుర్థాశ్వాస ము. టీ. రెంటను సమము. సుగమము. సీ. అంబ రాంబుధిశాయి యరుణచక్రము వైవ నుదధి వెల్వడుదైత్యయూథ మనఁగ సకలతత్వార్థదర్శకుఁ డంగగతి వాప విశ్వంబు నలమునవిద్య యనఁగ సమయసిద్ధుఁ డ...'</comment>
      <origin>502148</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2872" sha1="368qgmfr97glyusia1468c7uqvrclch" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;చతుర్థాశ్వాస ము.
టీ. రెంటను సమము. సుగమము.
సీ. అంబ రాంబుధిశాయి యరుణచక్రము వైవ
నుదధి వెల్వడుదైత్యయూథ మనఁగ
సకలతత్వార్థదర్శకుఁ డంగగతి వాప
విశ్వంబు నలమునవిద్య యనఁగ
సమయసిద్ధుఁ డ శేష జగ దీక్షణముఁ గప్పఁ
బోడము రోదసి ముంచుకడలి యనఁగ
దినసింధుమథనసందీ_ప్త మై యంధక
హరునిఁ గానమిఁ బొంగుగరళ మనఁగఁ
తే, జండి కాప్రాణనాథుఁ డఖండసాంధ్య
తాండవోద్దండదండ పాదమునఁ దాఁచ
జగతిపై నంట వ్రాలినగగన మనఁగ
దళముకొనియె దురంతసంతమస రాశి.
353
10
టీ. సకలతత్వార్థ దర్శకుఁడు=సూర్యుఁడ నెడు జ్ఞానోపదేశకుఁడు, అంగగతి౯ =
అవయవరూపకిరణములయొక్క, ప్రసరణమ
నెడు శరీరగతిని, పాప(క్) = ఎడఁ బాపఁగా,
అశేషజగదీక్షణము = సూర్యుఁడ నెడు సమస్తజగజ్జనులయొక్క దృష్టిని, కప్పర్, కను
కట్టుఁగట్టఁగా ననుట. అంధకహరుని = తమోహరుఁ డనెడు శివుని, ('అసురేథ స్త్రీషు
ధ్వాంతే' నానా.)
సీ: వల్ల వీరతిఁ దేలి వనమాలి యిచ్చిన
గగన ఛాతీ సమాక్రమణశక్తి
మునివధూరతిఁ జొక్కి ముక్కంటి గూర్చిన
యఖిలలోకోపసంహరణపటిమ
గౌతమీ రతిఁ బొంగి కౌశికుఁ డిడినది
క్పాళితదీశ
గోపనవిభూతి
గురుసతీరతి నుబ్బి కుముద బాంధవుఁ డొసం
గినమహాచిహ్న లక్ష్మీ సమృద్ధి
తే. యాత్మ బిరుదాంకనములుగా నమరునట్టి
దివ్యపర
మోపకారిఁ గీర్తింప నేర్చు
వారె మాదృశజను లంచు జారతతులుఁ
పొగడఁ జీఁకటిజగ మెల్లఁ బొదివికొనియె.
45
11&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>368qgmfr97glyusia1468c7uqvrclch</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/335</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184198</id>
    <revision>
      <id>502149</id>
      <timestamp>2025-06-30T03:41:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '854 టీ. సుగమము. హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము చ. అపరపయోథిఁ బ్రొద్దుగడియారముగుంక ద్విజాళి మ్రోయన చ్చపు టెలసంజతోఁపు తెర చా టెడలం దన రెం దమోభరం బపుడు నుదంచి తేందువదనాళ్ల రమాక బరాభఁ బ...'</comment>
      <origin>502149</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3037" sha1="lcb7eexvxaiidvdvne78jbl12wlyyo4" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;854
టీ. సుగమము.
హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము
చ. అపరపయోథిఁ బ్రొద్దుగడియారముగుంక ద్విజాళి మ్రోయన
చ్చపు టెలసంజతోఁపు తెర చా టెడలం దన రెం దమోభరం
బపుడు నుదంచి తేందువదనాళ్ల రమాక బరాభఁ బొల్చె నం
దపరిమితోడుపంక్తి సమయాధిపుఁ డుంచిన నేసఁ బ్రాలనన్.
టీ. సులభము.
సీ. ఇనుఁ బాసి తమ మొందు నినులచ్చిమై సంజ
చెలి నించుక పురంపుఁబలుకు లనఁగఁ
బతి రాక కిరులధూపము నించినింగికొ
ప్పుననిశాసతిదాల్చుననలనంగ
గాఢాంధ కారసాగరముబ్బిది విముట్టఁ
దవిలిన శుక్తి బృందములనంగ
ri నంబ రాబ్ధిఁదమి స్ర యమునాఝరముఁగూడ
నెదు రెక్కు బేడిసకొదమలనఁగఁ
తే. గాలగురుఁడు హరిద్బాలిక లకుసంత
* మసమషీలి ఫ్లవరవర్ణ మహితగగన
.. ఫలకమున వ్రాసినల తాంత బాణబిరుద
పద్య రేఖకలననుడు ప్రతతులల రె.
టీ. ఇనుī = సూర్యుఁ డనెడు ప్రియుని, తమము =
Ꭷ
12
13
చీఁకటియ నెడుగ్లానిని,
సంత . . . ఫలకమునక్
_సంతమసమ నెడు, మషీ జమసిచేత, లిప్త= 2 పూయఁబడిన, వర =
కుంకుమవంటి, వర్ణ=వన్నెయనెడు సంధ్యావర్ణ మనుట.), వర=శ్రేష్ఠములైన, వర్ణ=
అక్షరములుగల, మహితమైన, గగనమనెడు, ఫలకమునక్ =పలకయందు.
తే, అపరదిశ యిర్లుచూపుల నభ్రతిలక
ణ
శాఖనుడుసూనములు నింప శక్ర దిశయు
పొడుపుమలపొన్న పై నెలపువ్వు గొలక
నెలకొన నొకింత నగియె నాఁ దెలుపు దోఁచె.
టీ. సుగమము. గొలక=(పూల) గుత్తి.
సీ, సితదంతిమదదంతురతమ్మిస పంకాప్తిం
దనరుతొ ల్గెస కమ్మిదాఁక డిగియె
1 నించికొప్పున నలినిశాసతి. 2 గట్టన చేయఁబడు.
14&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>lcb7eexvxaiidvdvne78jbl12wlyyo4</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/336</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184199</id>
    <revision>
      <id>502150</id>
      <timestamp>2025-06-30T03:41:52Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'చతుర్థాశ్వాసము. విమలాంశువాలు కావితతిఁ దత్సంక మిం కఁగ నవ్వల సగంబు గానఁ బడియె మోలఁ దారకశిలాజాలకీలన 'సమ న్వితనభోవీథి నచ్చేఱుపడియె వర పాతవీడి తాధ్వగ జాతరుధిరప రంపరఁ దోరంపుఁ...'</comment>
      <origin>502150</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3169" sha1="hdd41vj1tewd8qaztfytlbewd7mnt0p" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;చతుర్థాశ్వాసము.
విమలాంశువాలు కావితతిఁ దత్సంక మిం
కఁగ నవ్వల సగంబు గానఁ బడియె
మోలఁ దారకశిలాజాలకీలన 'సమ
న్వితనభోవీథి నచ్చేఱుపడియె
వర
పాతవీడి తాధ్వగ
జాతరుధిరప
రంపరఁ దోరంపుఁ గెంపుఁ గనియె
తే. భళిర భువనజయభంగ చలదనంగ
మంగళళతాంగఘటితర థాంగ మనఁగ
రేక యై సగ మై బింబ మై కరంబి
యై
తారుణచ్ఛాయఁ బొల్చె నేణాంకమూర్తి,
టీ. సుగమము.
చ. కళలకు నిము సొము సెకకంటికి మింటికిఁ జెన్ను వెన్నుతో
య్యలిసయిదోడు కూడు దివిజాళికి హేళికి జంట తొంటవిల్
గలదొర విందుపొందువిరిగల్వకుఁ జల్వకు నిక్క రిక్కరో
వెలఁదులనీవిబావి రుచివీచికిఁ బ్రాచికి వచ్చెఁ జెచ్చెరన్.
టీ. సులభము.
355
ళా.ప్రాలేయాంశుఁడు ప్రాగ్వధూముసృణతామచ్ఛాయ సద్యోమిళ
ద్ద్యోలక్ష్మీ రభసోపగూహబహు చాతుర్యంబుచే డించి త
త్కేళిసంకలితాంకుఁ డై నిజకర శ్రీ డాగతిం గప్పెఁ దా
రాలోకంబుల నించె నిగ్గుకపురం బాళాచకోరాములన్.
15
16
17
టీ. తారాలోకంబుల౯ - తారా= చుక్కల యొక్క, ఆలోకంబుల(క్)= తేజ
స్సుల
నెడుచూపులను, ఆశాచకోరాక్షులక్ - ఆశా=దిక్కు లయొక్క, చకోరములను,
ఆక్షుల్ = నే త్రములయందు (ఇటఁ జంద్రునియందు ధూర్తనాయకత్వము స్ఫురించు
చున్నది).
చ, చనియె ముహూర్తమాత్రమున శక్ర దిశాకృత రాగ మేఁగె న
య్యనుపమ తార కారుచియు నంజక లో సుడుకాట్క రోపరం
1 సమన్వితనభోవీథి నచ్చెరువుపడియె (పూర్వముద్రణము); సమంచితనభో
వీథి నచ్చెరువుపడియె ; సమన్వితనభోవీథి నచ్చెఱుకపడియె; సమన్వితనభోవీథి నంచె
ఱుకపడియె. (వ్రాతపతులు.)&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>hdd41vj1tewd8qaztfytlbewd7mnt0p</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/337</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184200</id>
    <revision>
      <id>502151</id>
      <timestamp>2025-06-30T03:42:06Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '356 హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము జనములు గంటి నేన యని సారెఁ గుముద్వతి నవ్వఁ బర్వుత.. దనకుముదా పదీధితియె కౌముది నా నెగడెక్ట్ జగంబునన్. 18 టీ. శక్రదిశాకృతరాగము - శక్రదిశయందు, కృతమైన, రా...'</comment>
      <origin>502151</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3532" sha1="2hmogld8ce9629qnjp2x3ihg21s87b8" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;356
హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము
జనములు గంటి నేన యని సారెఁ గుముద్వతి నవ్వఁ బర్వుత..
దనకుముదా పదీధితియె కౌముది నా నెగడెక్ట్ జగంబునన్.
18
టీ. శక్రదిశాకృతరాగము - శక్రదిశయందు, కృతమైన, రాగమురక్తిమ
(అనురాగమనుట), తారకారుచి= తారకలయందలి, రుచి= తేజమును, (ప్రేమయనుట.)
ఉడురాట్కరో పరంజనములు. ఉడురాట్ ట్ = చంద్రుని యొక్క, కర=కిరణముల యొక్క,
ఉపరంజనములు, (హస్తోపలాలనము లనుట.) తర్ధన... దీధితియె-తత్ =కుముద్వతి
యొక్క, ఘన=అధిక మైన, కుముద కలువల చేత, ఆప్త=పొందఁబడిన, దీధితియె=
శాంతియే, కౌముది, నాక్= అనఁగా, నెగడెక్. కుముదసంబంధ మైనదీధితి కౌము
దిగా నయ్యె ననుటచేఁ గుము దాప్తునిదీధితి కౌముది యగు నేకదా యని తోఁచుచున్నది.)
మ. అలఘుశ్రీయుతగాత్రుఁ బుత్రుఁ గని దుగ్ధంబోధి యుద్యన్ని ర ర
ర్గళవీచీ భుజపాళి నెత్తి యెగురం గా వైచి ముద్దాడఁ ద
త్కుల కాంతామణి గంగయుం బొదివి కోర్టు లీఱ నుప్పొంగెనా
నలరె న్వెన్నెల తనుదశ్రు లన నీహారాంబు లొల్కెక్ వెసన్. 19
టీ. సుగమము.
ఉ. వెన్నలపాలవెల్లి యలవెన్నునిఁ బూనిన తెల్లదీవికీ
వి న్నెలకందుతో నడరె వేమఱుఁ దద్రు చిఁ జిక్కి సద్గుణం
బెన్నికఁ గాంచె మించుగినియెం గరబృందములందు నచ్ఛతా
సన్ను తదివ్య మేఘములజాడ హిమామృతవృష్టి నించుచున్.
టీ. సులభము.
సీ. వలిజక్కవ కె కాదు వడి నడల్ సనమి య
క్షయరతన్వైరిణీ సమితి కెల్ల
నెలచట్టున కె కాదు నెఱి జల్లు మనుట పాం
థమితోదరీమానసముల కెల్లఁ
ఋష్పాస్త్రుని కె కాదు పోటు సంధిల్లుట
కలశసాగరతరంగముల కెల్లఁ
దరుణం' జికె కాదు దగునన్ను లెడలమి,
యమితభోజనచకోరముల కెల్ల
తే గగసభా గంబున కె గాదు కప్పుపడలు
ఓతులరాశిలోల బాలాంగలతల కెల్ల
20&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>2hmogld8ce9629qnjp2x3ihg21s87b8</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/338</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184201</id>
    <revision>
      <id>502152</id>
      <timestamp>2025-06-30T03:42:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'చతు ర్థాశ్వాసము. 357 ననుచు నఖిల జనంబులు నభినుతింప నిండు వెన్నెల తెలినిగ్గు నిట్టపొడిచె. 21 టీ. అడలు=దుఃఖము, నడలు = చరించుట, నెలచట్టు = చంద్ర కాంత పుతాయి, నెఱిజల్లు=నీటిచాలు, మనుట =...'</comment>
      <origin>502152</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3313" sha1="czl8gl3m2iyue4850jv0adj8p9yben3" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;చతు
ర్థాశ్వాసము.
357
ననుచు నఖిల జనంబులు నభినుతింప
నిండు వెన్నెల తెలినిగ్గు నిట్టపొడిచె.
21
టీ. అడలు=దుఃఖము, నడలు = చరించుట, నెలచట్టు = చంద్ర కాంత పుతాయి,
నెఱిజల్లు=నీటిచాలు, మనుట = అభివృద్ధియాట, జల్లుమనుట = దిగులగుట, పోటుసంధిల్లుట
=పోటెత్తుట, అన్నులు= స్త్రీలు, ఆన్నులు=ము బిల్లుటలు, కప్పు= నైల్యము, కప్పు ఆచ్ఛా
దనము.
క. ఆ రేయి వార లందఱు
భూరిగుణోజ్జ్వలగభీరపుష్కరతటినీ
తీరగతాపారలతా
గారవితానముల నుండి కనుమోడ్పుతఱిన్.
22
పవిత్రత్వాది
టీ. హరి, భూరి... వితానములక్-భూరి=అనేకములైన, గుణ = పవి
గుణములచేత, ఉజ్జ్వలమై, గభీరమైన, పుష్కరతటినీ=నాకనదియొక్క.
నల. భూరి . . . వితానములక్-భూరిగుణ = నైర్మల్యాదిగుణములచేత, ఉజ్జ్వలమై,
గభీరమయిన, పుష్కర=ఉదకముగల, తటినీ నదియొక్క.
సీ. అతిశంబరద రేఖ నగకోటి నొరసి యె
క్కువగాననల రాశి గురిసికొనుచు
ఘన రాగపద్మినీగణముఁ జెంది తదీయ
సరసపుష్కరముద్ర లరసి కొనుచుఁ
బరగంధ వారణప్రౌఢి మించుమహాసి
తాభ్రము ల్విరియంగ నలమికొనుచు
నఖలజీవనభంగదాత్మ ఖేలనములఁ
గువలయావలనంబు గూర్చికొనుచు
తే. ననిమి షేశ్వరప్రోదినీఘనర సై క
బంధురసితోర్మి కా ప్రకంపనము లతిమ
దాంధసారంగములు వచ్చి యచట వారి
బహుతరశ్రమసంసక్తిఁ బాఱఁ ద్రోలె.
23
టీ. హరి. అతిశంబరదరేఖక్ -అతి = అతిశ్రాంతమైన, శంబరద = జలదముల
యొక్క, ('నీరక్షీరాంబుశంబరమ్' అ.) రేఖ = పంక్తిగలదాని, (“శ్రేణీ రేఖాస్తు
రాజయః' అ.) అభ్రంకష మైనదనుట. అగకోటిక్ =వృక్షముల సమూహమును, ననల
రాశిక్ =పుష్పరాశిని, కురిసికొనుచు, మన గణము మనమైన, రాగ = ర కిమగల&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>czl8gl3m2iyue4850jv0adj8p9yben3</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/339</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184202</id>
    <revision>
      <id>502153</id>
      <timestamp>2025-06-30T03:42:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'L 358 440 →. హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము వది నీ=సద లతలయొక్క, గణమును, చెంది, తదీయ ముద్రలు_తదీయ ఆపద్మలతా సంబంధమైన, సరస=మకరందసహితములైన, పుష్కర= పద్మ ముల యొక్క, ముద్ర లు= ముకుళనమును, పర... ప్రౌ...'</comment>
      <origin>502153</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5055" sha1="l1dwiral1zqy7kac8xp3c7ty78w1y3m" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;L
358
440
→.
హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము
వది నీ=సద లతలయొక్క, గణమును, చెంది, తదీయ ముద్రలు_తదీయ ఆపద్మలతా
సంబంధమైన, సరస=మకరందసహితములైన, పుష్కర= పద్మ ముల యొక్క, ముద్ర లు=
ముకుళనమును, పర... ప్రౌఢిక్-పరగంధ- ఇతరగంధములయొక్క, వారణ = నివారణ
యందలి, ప్రౌఢీచేత, మించునట్టి, మహాసితాభ్రముల్ =కర్పూరపుటనఁటి చెట్లను, అభిల
ఖేలనములక్_అఖిలమైన, జీవన=ఉదకములకు, భంగ=కరుళ్లను, ద= ఇచ్చుచుండెడు,
ఆత్మ ఖేలనములక్, కువలయావలనంబుక్ - కువలయములయొక్క, ఆవలనం బుక్=
ఈషచ్చలనమును, అని మీ ... ప్రకంపనములు అనిమిషేశ్వరప్రోది నీ= గంగానదియొక్క,
మనరస=ఉదక మందలి, ఏక =ముఖ్యములైన, బంధురములైన,సితోర్మి కా=శుభ్రతరంగము
లయందలి, ప్రకంపనములు
కంపనములు = వాయువులు, ('వాయా ప్ర కంపనమహాబలాః' అ. శే.)
అతిమదాంధసారంగములు - అతిమదాంధములైన, సారంగములు = తు మైదలుగలవి,
(వాయువునకు విశేషణము.) వాకబహు...సక్తి-వారి= ఆ హరిశ్చంద్రాదులయొక్క,
బహుతరమైన, శ్రమ=బడలిక యొక్క, సంసక్తిని, ఇందుఁ గర్పూరవాచకమైన సితా.
భ్రశబ్దమును గర్పూరతరువాచకముగఁ జెప్పఁబడుటకుఁ బ్రయోగము. —
“మనసార కానవే ఘనసారశోభితు, బంధూక కానవే బంధుమిత్రు. &quot;
(10. స్కం. భాగ.)
=
నెల. అతిశంబరద రేఖక్ -అతిశంబ=వజ్రాయుధము నతిక్రమించిన, (శతకోటి
స్స ్వరుశ్శంబ' ఆ.) రద రేఖక్ =దంత రేఖ చేత, అగకోటిక్-అగ=పర్వతములయొక్క,
కోటిక్=ఆంచును, ఆనలరాశిక్=అగ్ని రాశిని, మన... గణముక్-ఘనమైన, రాగ=
అనురాగముగల, పద్మినీ=ఆఁ డేనుఁగుల యొక్క ('ఇభ స్తంబేరమఃపద్మీ' అ.) గణమును,
చెంది, తదీయ. . . ముద్ర లు తదీయ= ఆక రేణుసంబంధమైన, సరసములైన, పుష్కర
తుండా గ్రములయొక్క, ముద్రలు, పర...
... ప్రౌఢి(క్) పరగంధవారణ=ఇతరమదగ జి
ములయొక్క; ప్రౌఢీవంటి ప్రౌడిచేత, మించు మహాసితాభ్రముల్-మహత్ ఆసితాభ్ర
ముల్ =నీల మేఘములను, అఖిల... ఖేలనములక్_అఖిల మైన వారి యొక్క, జీవనములకు
భంగమును, ద=ఇచ్చెడు, ఆత్మ ఖేలనముల చేత, కువలయా వలనంబుక్_కువలయ=భూవ
లయముయొక్క, ఆవలనంబుక్ = చలనమును, అనిమిషేశ్వర... కంపనములు-అనిమి షే
శ్వర= ఇంద్రునియొక్క, ప్రోది నీ= వజ్రాయుధము యొక్క, ('హాదినీవ జ్రమ్మ స్త్రీ' అ.) మన
మైన, రస=ధ్వనులకు, ఏకబంధు= కేవల బంధువులైన, రసిత = బృంహితధ్వనులయొక్క,
ఊరి కొ=పరంపరల చేత, ప్రకంపనములు = కంపింపఁ జేయునట్టివి. ఆతి... రంగములు_
ఆతిమదాంధములైన, సారంగములు = ఏనుఁగులు, వారిక్ = ఆ తెరువరులను, బహు
జ్. బహుతర అతి వేగమ యొక్క, శ్రమ పరిశ్రమముయొక్క, సంసక్తిచేత....”&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>l1dwiral1zqy7kac8xp3c7ty78w1y3m</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/340</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184203</id>
    <revision>
      <id>502154</id>
      <timestamp>2025-06-30T03:43:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'చతుర్థాశ్వాసము. ఉ. దీపితతారమౌ లాపణికుండు వేగ విపులాఛ్ఛకరండమునందు నించి రా జాపగమం బెఱింగి బలహారి దెసక్ నెలకొల్పె నాఁగఁ బ్రా ద్వీపవతీసి తాబ్ద మగు వేఁగురుఁ జుక్క వెలింగె నయ...'</comment>
      <origin>502154</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4136" sha1="kicfg5jkazjrrw8ei1ge4s2aw1q830a" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;చతుర్థాశ్వాసము.
ఉ. దీపితతారమౌ
లాపణికుండు వేగ విపులాఛ్ఛకరండమునందు నించి రా
జాపగమం బెఱింగి బలహారి దెసక్ నెలకొల్పె నాఁగఁ బ్రా
ద్వీపవతీసి తాబ్ద మగు వేఁగురుఁ జుక్క వెలింగె నయ్యెడన్.
క్లికతతి గగనాపథవాటిఁ బాపి కా
85C
24
టీ. రాజాపగమంబు_ రాజ= చం
. రాజజచంద్రుఁ డనెడు ప్రభువుయొక్క, ఆపరకుంబు =
పోవుటను, బలహారి దెసక్-బలహారి = ఇంద్రుఁ డనెడు బలశాలి యొక్క, దెసక్ =దిక్కు
నందు, (అచ్ఛకరండమఁ=గాజుబుడ్డి.)
మ. తరణిం దత్సమయ ప్రతీక్షణనిని ద్ర ప్రౌఢ మెప్పించి త
ద్వరలబ్ధారుణదీప్తి మౌళిఁ గొని తత్రైలోక్యరక్షాత్రయీ
పరిణామ త్రి గుణత్వవై భవము దోఁపక్ సారెఁ గీర్తించువై
ఖరిమ్రోసె౯ జరణాయుధంబులు త్రి రేఖాభుగ్న కంఠార్భటిన్ 25
టీక. సుగమము.
చ. లలితరసోపభోగదశల౯ రహి వీడ్కొని జర్జరాకృతి
దెలతెల నై వడంకు కులదీప మపాకృతరశ్మి బంధ ముక్
గళితశిఖాప్ర కాండమును గాఁ గని త తపనీయ కాంతియున్
దలఁగి విరాగి యై సవితృధామము నేరఁ గడంగె నయ్యెడన్. 26
టీ. రెంటను సమానము.
లలిత . . .దశలక్ - లలితమైన, రస=చమురుయొక్క (“'శృంగారాదౌ కషా
యాదౌ మృతాదౌ చలితె జలే, నిర్యాసే పారదే రాగే వీర్యే చ రస ఇష్యతే” ధనం
జయసిఘంటువు.) ఉపభోగ =అనుభవించుటగల చమురును చీల్చి యనుట), దశల=
వత్తులను, రహి, వీడ్కొని=విడిచి, కులదీపము=గృహమందలిదీపము, ('కులంగృహేచ'
అ. శేష.) అపా...బుధముక్_అపాకృత=పోఁగొట్టఁబడిన, రశ్మి బంధము = తేజోబం
ధముగలదియు, గళితళిఖా ప్రకాండమును గళితమైన, శిఖాండ
ప్రకాండమును = శ్రేష్ఠ
మైన, జ్వాలకలదియు, కాక్=కాగా, కని= చూచి, తత్త... కాంతియక్-శత్ =
ఆదీపమందలి, తపనీయ_సూర్యసంబంధమైన, కాంతియును, విరాగ =విశేషమైన రక్తిమ
గలది, ఐ, సవితృధామముక్= సూర్య తేజమును.
ఇందలి యప్రకృతార్థము.
లలిత . . . దశలక్_లలిత = రసములయొక్క, ఉపభోగ = అనుభవమందలి, దశలక్
=ఆవ లును, (విషయరసావస్థల ననుట.) రహి(క్)= తెలివి చేత, వీడ్కొని=విడిచి, కుల
దీపము, వంశదీపకుఁడనుట. ఆపా... బంధముల౯-ఆపాకృతమైన, రశ్మి బంధమున్ =
.
ዋ&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>kicfg5jkazjrrw8ei1ge4s2aw1q830a</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/341</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184204</id>
    <revision>
      <id>502155</id>
      <timestamp>2025-06-30T03:43:25Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '360 హరిశ్చంద్రనలో పాఖ్యానము A యజ్ఞోపవీతముగలవాఁడును, గళి... కాండముక్ గళితమైన, శిఖా ప్రకాండమును =శిఖగలవాడును, కాక్, జందెములను, సిగను, తీసి (సన్న్యసించినవాఁడు కాఁగా ననుట.), తత్త...యు...'</comment>
      <origin>502155</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3995" sha1="8u6svyhcz3bbpvur7vy31q9eecidr4y" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;360
హరిశ్చంద్రనలో పాఖ్యానము
A
యజ్ఞోపవీతముగలవాఁడును, గళి... కాండముక్ గళితమైన, శిఖా ప్రకాండమును
=శిఖగలవాడును, కాక్, జందెములను, సిగను, తీసి (సన్న్యసించినవాఁడు కాఁగా
ననుట.), తత్త...యుక్, తత్ =ఆసన్యాసియైన కులదీపకుని యొక్క, తపనీయకాంతి
యుక్&quot; = పనికయును, సవితృధామము = తండ్రియిల్లు. ('జనక : స్సనితా పితా'
శాశ్వతము).
మ. జలజాతాప్తుఁడు శార్వ రాహతజగత్సం ధానపారీణత
నలు వై రా సమయాధి కారి విలసన్నా ళీక పీఠిక్షా బహి
ర్దళరణాపటలగ్న భృంగజతుముద్ర వాపి తత్కర్ణి కా
వలయంబుక్ గయిసేసె నుద్ధతరజోవర్గంబు మేల్కట్టుగన్,
=
27
టీ. శార్వ . . . ణత౯ - శార్వర = అంధకారమనెడు క్రూరుల చేత, (‘శార్వరంత్వం
ధతమసే ఘాతుకే భేద్యలింగకమ్' అ.) అహతమైన, జగత్తుయొక్క, సంధానమందలి,
పారీణత చేత, నలువై= బ్రహ్మయై.
చ. కుముదిని వేగునంతకు నకుంఠితక మ్రకళావిలాసి యా
రమణునితోఁ బెనంగి మకరంద కణ శ్రీమవారి జాఱఁగా
విమలమృదుచ్ఛదావరణ వేష్టిత యై నిదురించుచో నయు
క్తము రొద నేయు టంచు నరుగందొడఁ గె౯ సరసాళివర్గమున్ . 23
టీ. రెంట నొక్కరీతిగనే.
ఆకుంఠిత . . . విలాసి-అకుంఠితములైన,
కమ్ర=మనోహరములైన, కళా=కళలనె
డు 'కామకళయొక్క, విలాసి = విలాసముగలవాఁడు, ఔ, రమణునితో- ప్రియ-ఁడైన
చంద్రునితో, సర... వర్గముల్ - సరసమైన, అళివర్గముల్ =ుతు మైదగుంపుల నెడు, సరసాళి
=సరసులైన సఖులయొక్క, వర్గముల్ =సమాహములు.
33
శా. కామాస్త్రం బయి వేఁగునంతకు మము గాఱించె నె ట్లట్ల తా
నామోదం బరి తెల్వివీడి తొగ దైన్యంబందెఁ దోడ్తోన నా
థామార్ధాచరణంబు రి త్త చనునే యంచు రథాంగాంగనా
స్తోమంబుల్ రహిః గేరె నాథమిళనోద్భూత ప్రమోదార్భటిన్. 29
టీ. రెంటను సమము.
చ. అతినవపల్లవోజ్వలత రాంబర యాతొ లు సంజ గబ్బి బో
యెతతకి వేచి వింటఁ గదియించిన వేగురుఁ జుక్కయుంట ను
ద్ధతగతిఁదద్ద్విజాధిపతిదారఁదమిం గెడపం దదండసం
జ : హతి క్రియఁ దారక లెదర నండ జకోటిభ్రమించె నల్లడన్.
30&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>8u6svyhcz3bbpvur7vy31q9eecidr4y</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/342</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184205</id>
    <revision>
      <id>502156</id>
      <timestamp>2025-06-30T03:43:44Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'చతురా స్థాశ్వాసము. 361 టీ. రెండరముల సమానము. రెండర్థముల = అతి ... రాంబర_అతినవ మైన, పల్లవ= చిగురుటాకువలె, ఉజ్జ్వలతరమైన, అంబ రజఆకాశ మనెడు వస్త్ర ముగలది, ఔ=ఆయిన, ఎంటక్=విన్న (ఆకాశమ) నెను...'</comment>
      <origin>502156</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4117" sha1="2otmukpwjsd1uvp7ff04rx4iie2cfzt" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;చతురా
స్థాశ్వాసము.
361
టీ. రెండరముల సమానము.
రెండర్థముల
=
అతి ... రాంబర_అతినవ మైన, పల్లవ= చిగురుటాకువలె, ఉజ్జ్వలతరమైన, అంబ
రజఆకాశ మనెడు వస్త్ర ముగలది, ఔ=ఆయిన, ఎంటక్=విన్న (ఆకాశమ) నెను మింటి
యందు, తద్వి... దారక్ - తత్ = ఆ ప్రసిద్ధుఁడైన, ద్విజాధిపతి = చంద్రుఁ డనెడు
పక్షి శ్రేష్ఠముయొక్క, దారణ్= భార్యయగు దాసిని, కమిక్=రాత్రిని (ఉంట=ఉండ.)
శా. ఆళాదై న్యదశానివారకసరాగాలోక యై మించునా
కాశశ్రీ యిరుచక్కి_ఁ బూర్వచరమగా వాఖ్యదంతావళా
ధీశద్వంద్వము మౌళిఁ బూనుభువనాధిష్ఠానకుంభంబులో
నా శోభిల్లె రవీందు బింబములొగిం దత్తద్దిశాంతంబులన్.
టీ. రెంటను సమానము.
=
31
=
ఆశా . . .లోక_ఆశా=దిక్కులయొక్క, దైన్యదశలను, నివారక=పోఁగొట్టునది
యై,సరాగ=ర_క్తిమముతోఁ గూడుకొనిన, ఆలోక=తేజస్సనెను, ఆశా... లోక-ఆశాజ
కోరికలవల్ల నైన, దైన్యదశను, నివారించునదియై, సరాగ = అనురాగముతోఁ గూడుకొనిన,
ఆలోక=చూపుగలది, ఐ, మించు,చక్కి - మించుచుండెడు, ఆకాశ శ్రీ =
శ్రీ = ఆకాశ
లక్ష్మీయొక్క, ఇరుచక్కిన్ = రెండు పార్శ్వములను, భుక కుంభంబులో-భువన
లోకము ల నెడుఉదకమునకు, అధిష్ఠానంబులైన, కుంభములు+ఓ=కలశములో.
మ. దినలక్ష్మీ వసుభూషణంబులు సముద్వేల ప్రదోషా ప్తి ధా
వనశీర్ణంబు లడంచి రంచు సడి మ్రోవం బ్రాకతీచీవధూ
జనము ల్పూనీనదివ్యదీపముల యోజం బొల్చి రర్కేందు లా
తనవో నేషనిమాలనస్థితులఁ దత్ప్రమాణ్యముం దెల్పుచున్. 32
టీ. రెంటికిని సమము.
85...8302e-8
ణంబులు-దిన లక్ష్మీ యొక్క, వసు = కిరణములనెడు బంగారముయొక్క,
భూషణములు, ప్రదోషా.. శీర్ణంబులు- ప్రదోష సాయంకాలమనెడు, నధిక దోషము
=
గలవారియొక్క, ఆ ప్తి పరిప్రాప్తివల్లనైన, ధావనము చేత, శీర్ణంబులు = జా ఆకిన వానిని.
==
సీ. తొలిమిన్కు చెలు లాడు తలిరాకు టుయ్యె లఁ
జేర్చినపగడంపుఁ జేరు లనఁగ
రాజు పై నెత్తిన ప్రత్యూష విభు చెంద్రి
కగు దారుపట్టుపగ్గంబు లనఁగఁ
బూర్వదిశాలక్ష్మి పూను బంగరు తమ్మిఁ
46
దళుకొత్తునున్ని ద్ర దళము లనఁగ&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>2otmukpwjsd1uvp7ff04rx4iie2cfzt</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/343</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184206</id>
    <revision>
      <id>502157</id>
      <timestamp>2025-06-30T03:44:02Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '362 హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము మునుగట్టుసులు తానిమ్రోలఁబట్టిన యింద్ర గోపంపు చెల్లి కెంగుచ్చు లనఁగఁ తే. గుక్కుటవ్యూహ కాహళిఘోష బిరుద శాలివాసర యోధాగ్ర సరసరాగ ఫలక మాంజిష్ఠ చామర...'</comment>
      <origin>502157</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3962" sha1="1d1gins2kab1s7gp34edw2fi1m4yylt" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;362
హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము
మునుగట్టుసులు తానిమ్రోలఁబట్టిన యింద్ర
గోపంపు చెల్లి కెంగుచ్చు లనఁగఁ
తే. గుక్కుటవ్యూహ కాహళిఘోష బిరుద
శాలివాసర యోధాగ్ర సరసరాగ
ఫలక మాంజిష్ఠ చామర ప్రతతు లనఁగ
నవ్వరవిరోచు లల్లన నభముఁ బ్రాఁకె.
టీ. రెంటికిని సమము.
33
రాజు పైక్=చంద్రుఁ డనెడు రాజుమీఁద, ఎత్తిన = దండెత్తిన, ఇంద్రగోపంపు
టెల్లి=ఇంద్రగోపపుఁ బట్టుగొడుగుయొక్క.
తే, అపుడు శుచిసార్థహితవృత్తి యానరపతి
యువతియతిపాకదశ లోర్చి యొక్క గతి వ
నాంతనిఖిలకంటక వారణార్తి నెడలి
భూరిధర్యావహసుబాహుపురముఁ జెందె.
34
=
టీ. హరి. అప్పుడు, శుచి... వృత్తి - శుచి=పవిత్రులైనవారియొక్క, సార్థ
సమూహమునకు, హితమైన, వృత్తి=వర్తనముగలవాఁడు, ఆనరపతి=ఆహరిశ్చంద్రుఁడు,
యువ . . . దశలు-యువతి=చంద్రమతి, యతి నక్షత్ర కుఁడు, పాక=పిన్నవాఁడు (లో
హితాస్యుఁ డనుట.), వీరలయొక్క, దశలు అవస్థలు, ఓర్చి =సహించి, వనాంత ...
=
ర్తిక్ =వనాంతమందలి,నిఖిల=మైన, కంటక= బేతాళాదిక్షుద్ర శత్రువులయొక్క, వారణ=
నివారణమందలి, ఆర్తిక్ = ఆయాసమును, వెడలి, భూరిపురముక్- భూరిధర్మ =
సువర్ణ ధనువును, మేరువు ఆవహ=ధరించిన, సుబాహు=మంచి బాహువులు గలవాని
(శివుని) యొక్క, పురము = కాశీపురమనుట! చెంచెను.
=
నల. అపుడు, ఆనరపతియువతి ఆరాజపత్ని దమయంతి యనుట), శుచి...
వృత్తి_శుచియనువానియొక్క, సార్థ =వర్తక జనసమూహముయొక్క యు, హితవృత్తి
హితాచరణముగలది (దమయంతివి శేషణము.) అతిపాకదళలు అతి పాక= పాకమున తి క్ర
మించిన (ముదిరిన ననుట.) దశలు= అవస్థలు, ఓర్చి, వనాంతర్తిక్ వనాంత = అడవియం
= వనాంతర్తిక్_వనాంత=ఆడవియం
దలి, నిఖిల= సమస్తమైన వారికి, కంటకములైన, వారణ = ఏనుఁగులచేనైన, ఆర్తిని,
ఎడలి, భూరి... పురముక్ - భూరిధర్మావహ = అధికధర్మావహుఁడైన, సుబాహువను
రాజుయొక్క, పురమును, చెందె చేరెననుట.
సీ. ఏవీట శ్రీవిశా లేక్షణ సహజది
వ్యాన్న కల్పకగుణప్రౌఢిఁ దనరు.&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>1d1gins2kab1s7gp34edw2fi1m4yylt</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/344</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184207</id>
    <revision>
      <id>502158</id>
      <timestamp>2025-06-30T03:44:16Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'చతు థాశ్వాసము. నేవీట ననఘపదావాస పదపంక జమరందసింధు ప్ర చార మొనరు నేవీట రాజభూషైకనిత్య స్ఫూర్తిఁ బ్రబలదోషాంధ కారములు వాయు నేవీట వరవృత్తిహీనుఁ డౌ నతఁడు సం స్థితుఁ డై ధనేశుతోఁ...'</comment>
      <origin>502158</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4214" sha1="s66f1tpn9dq3js21299ysqpfzrw316m" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;చతు
థాశ్వాసము.
నేవీట ననఘపదావాస పదపంక
జమరందసింధు ప్ర చార మొనరు
నేవీట రాజభూషైకనిత్య స్ఫూర్తిఁ
బ్రబలదోషాంధ కారములు వాయు
నేవీట వరవృత్తిహీనుఁ డౌ నతఁడు సం
స్థితుఁ డై ధనేశుతోఁ జెలిమి నేయు
తే. నట్టి నగరో
త్తమమున మోహనవిలాస
లాసి కానృత్తగీతోజ్జ్వలంబు కాల
భైరవగ జేంద్ర ముఖబల
ప్రావృతంబు
నై వెలయు లోకనాథాలయంబుఁ గాంచె.
363
35
టీ. హరి. శ్రీవిశాలేక్షణ=అన్న పూర్ణ, సహజ... ప్రౌఢీక్ -సహజమైన, దివ్యా
న్నమును, కల్పక=కల్పించునట్టి, గుణము యొక్క, ప్రౌఢిచేత, ఆనకు... ప్రచారము -
అనఘ=పాపరహిత మైన, పద్మావాస= విష్ణువు యొక్క, పదపంకజమునకు, మరింపు తేనె
యైన, సింధు=గంగానదియొక్క, ప్రచారము, రాజ... స్ఫూర్తిక్- రాజభూష = చంద్ర
భూషణుఁడగు శివుని యొక్క, ఏక = ముఖ్యమైన, నిత్యస్ఫూర్తిచేక, ప్రబలదోషము
ల నెడు, అంధకారములు, వరవృత్తిహీనుఁడు ఔనతఁడు = సద్వర్తన లేనివాఁడు, సంస్థ
తుఁడు=మృతినొందినవాఁడు. (‘పఠేత ప్రేతసంస్థితా' ఆ.) ఐ, ధనేశుతో = కుజేరు
నితో, చెలిమిసేయుక్, ఈశ్వరుఁడగుననుట. కాల... ప్రావృతంబుక్ -కాల భైరవుని
యొక్క, గజేంద్ర ముఖ (డుంఠి =విఘ్నేశ్వరునియొక్క, బలముచేత, ప్రావృతంబును,
లోక నాథాలయంబున్-లోక నాథ =విశ్వేశ్వరునియొక్క, ఆలయంబును, కాంచెను.
9
నల. శ్రీవిశాలేక్షణ=లక్ష్మీకాంత, సహజ... ప్రౌఢిక్- సహజజతోఁబుట్టువులైన,
దివ్యాన్న=అమృతముయొక్కయు, కల్పక=కల్పవృక్షముయొక్కయు, గుణప్రౌఢిఎంటి
గుణ ప్రౌఢిచేత, తనరు = ఒప్పును. (చల్లఁదనము గలిగి కోరికల నొసంగు ననుట.)
ఆనఘ . . . ప్ర చారము_ఆనమములైన, పద్మావాస=పద్మాకరములు, పద=ఉనికిపట్టుగాఁగల,
పంకజములవల్లనైన, మరంద సింధు మకరందనదులయొక్క, ప్రచారము, రాజు...
స్ఫూర్తిక్-రాజ=రాజులయొక్క, భూష=సొములయొక్క, ఏక = ముఖ్యమైన, నిత్య
స్ఫూర్తిచేత, ప్రబలదోషాంధకారములు ప్రబలమైన, దోషజరాత్రులయందలి, ఆంధ
కారములు, వరవృత్తిహీనుఁడు=దరిద్రుఁడు, ఔనతఁడు, (ఆగువాఁడనుట.) సంస్థితుఁడు =
ఉన్న వాఁడు, ఐ, ధ నేశంతో = కుబేరునితోడ, చెలిమినేయన్, (సంపన్నుఁ డగు
కొ
===&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>s66f1tpn9dq3js21299ysqpfzrw316m</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/345</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184208</id>
    <revision>
      <id>502159</id>
      <timestamp>2025-06-30T03:44:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '361* హరిశ్చం ద్ర నలోపాఖ్యానము - ననుట.) కాల... వృంతంబు. కాల=నల్ల నైన, భైరవ=భయంకరములైన, గజేంద్ర = వినుఁ గులు, ముఖ = మొదలైన, బల = సేనల చేత, ప్రావృతంబు, లోక నాథాలయంబున్ లోక నాధ=జననాథుని యొక్క...'</comment>
      <origin>502159</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3663" sha1="imtdowal0o4hklvemhpwbl5kuxegk1k" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;361*
హరిశ్చం ద్ర నలోపాఖ్యానము
-
ననుట.) కాల... వృంతంబు. కాల=నల్ల నైన, భైరవ=భయంకరములైన, గజేంద్ర = వినుఁ
గులు, ముఖ = మొదలైన, బల = సేనల చేత, ప్రావృతంబు, లోక నాథాలయంబున్
లోక నాధ=జననాథుని యొక్క, (‘లోకస్తుభువనేజనే' ఆ.) ఆలయంబున్, (సుబాహుని
యొక్క నగరి ననుట.) కాంచెను.
తే. కాంచి తద్దివ్యలింగమంగళవిభూతి
యచ్చెరువు మీఱఁ గొనియాడి యచట మెలఁగు
నచలితై శ్వర్యసిద్ధుల నాత్మ మెచ్చి
యుచితగతి నొక్క నెలవున నుండు వేళ.
36
టీ. హరి. తద్ది... విభూతిన్ - తద్దివ్యలింగ = ఆవిశ్వేశ్వరలింగ ములయొక్క,
మంగళ విభూతి=శుభ వైభవము, అచలితైశ్వర్యసిద్ధులన్-అచలిత=నిశ్చలమైన, ఐశ్వర్య
సిద్ధిగల పురుషులను.
నల. త ...విభూతి_తత్ = ఆరాజగృహమందలి, దివ్యలింగ = దివ్యచిహ్నముల
యొక్క, మంగళవిభూతిని, ఆచలి తైశ్వర్యసిద్ధులన్ = నిశ్చలైశ్వర్య
సిద్ధిగల వారిని.
మ. సతతాభ్యంతమాన గౌరవుఁడు నక్షత్రాస దాలాపత
ర్జితుఁడు వి తల
పై కశూన్యుఁడు మహాచింతానతాస్యుండు నౌ
పతి హృత్పంక జభావనంబు దొరయం బల్కు న్బయోజాస్య యు
నిశ్వాససమీరసంజ్వలితసంతాపాన'లక్లాంత యై.
ద్ధతి
37
టీ, హరి, నక్ష . . . తర్జితుఁడున్న క్ష త్ర కునియొక్క, ఆసత్ = దుష్టములైన,
ఆలాప=మాటల చేత, తర్జితుఁడున్, పతి.. భావసంబు_పతి
•
భ ర్తయగుహరిశ్చంద్రుని
యొక్క, హృత్సంక జమందలి, భావనంబు = భావించుటను, దొరయున్, (హృదయ
యోజనానుగుణము గాఁగా ననుట.)
=
=
నల. అక్ష . . . తర్జితుఁడున్ - అక్ష=పక్షిరూపములైన పాసికలయొక్క, త్రాసద
భయదము లైన, ఆలాప=వాక్కులచేత, తర్జితుఁడున్ = భర్జింపఁబడినవాఁడును, పతి =
నలుఁడు, హృత్పంకజభావనంబు-హృత్పంకజ = మనఃకమలమునందలి, భావనమును,
దొరయన్ . (ధ్యానగోచరుఁడు కాఁగా ననుట.)
సీ. జనపాల సకలరలోల సత్కీర్తి
వాసనాసంగతి వదల కుండ
1 లాక్రాంత.&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>imtdowal0o4hklvemhpwbl5kuxegk1k</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/346</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184209</id>
    <revision>
      <id>502160</id>
      <timestamp>2025-06-30T03:45:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'చతు థాశ్వాసము. మునుమున్న మేకొన్న ఘనసత్య వచనవి త్తమునకు మితి మీఱఁ దగునె నీకు మామక ప్రేమసంబంధంబు సడలింపఁ జను నేయెడరు ముంచికొనినఁ బ్రోవ నగుఁగాక నన్ను నీ వతిదుర్దశలఁ బోవు నప...'</comment>
      <origin>502160</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4296" sha1="do3e9ououpn7r3m773b8gqhmj459ekr" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;చతు
థాశ్వాసము.
మునుమున్న మేకొన్న ఘనసత్య వచనవి
త్తమునకు మితి మీఱఁ దగునె నీకు
మామక ప్రేమసంబంధంబు సడలింపఁ
జను నేయెడరు ముంచికొనినఁ బ్రోవ
నగుఁగాక నన్ను నీ వతిదుర్దశలఁ బోవు
నపుడు పిల్వఁగరాదె యనుచు నాడ
తే. నా ర్తిమై మహాబలదళనాహతస్వ
రూపకతితనగోచ్చలతా
పరిణతి
:
దొరయ నిల వ్రాలి యిట్లనుఁ దోనె తెలిసి
ధరణిఁతి సతినమితాస్యదైన్య మెసఁగ.
=
365
38
టీ. హరి. జనపాల ! సకలరక్షాలోల ! ఇవి సంబోధనలు, సత్కీర్తి... సంగతి-
సత్కీర్తి వాసన యొక్క, సంగతి, వదలకుండ, మునుమున్న, మేకొన్న... మనకు_
మేకొన్న = ఒప్పుకోసిన, ఘనుఁడైన, సత్యవచన = ఋషియైన విశ్వామిత్రునియొక్క,
(‘ఋషయస్సత్యవచసః' అ.) విత్తమునకు = ధనమునకు, మితి =
= గడువు, మీఱఁదగునె,
(తప్పనగునాయనుట.) మామ.. బంధంబు - మామక = నాసంబంధమైన, ప్రేమసంబం
ధంబు= ప్రేనూను బంధమును, (నామీఁది మోహము ననుట.) సడలింపన్ = : విడుచుటకు,
చనును = =
తగును. ఏయెడరు = వీయపత్తు, ముంచికొనినన్, వచ్చినప్పటికిని ననుట.
ప్రోవజ్, ఆగుఁగాక. అతిదుర్దశలక్ = అత్యంతదురవస్థలను, పోవునపుడు, (పొందునపుడ
నుట.) విల్వఁగా రాదె= అముకొనఁ గూడదా ? అనుచు, ఆడక్ = పలుకఁగా, మహా...
పరిణతి_మహాబలదళన = బలారియగు నింద్రునియొక్క, ఆహత = ఆ ఆ ప్రతిహతమైన,
స్వరు=వజ్రాయఁధము చేత, ఉపపతిత=పడఁ గొట్టఁబడిన, నగ = పర్వతముయొక్క, ఉచ్చ
లతా=సంచలనముయొక్క, పరిణతి=పరిణమించుట, దొరయక్, ధరణిపతి, (హరిశ్చం
ద్రుఁడనుట.) సతిక్ =చంద్రమతిని గూర్చి, అమితాస్య
దైన్యము, ఎసఁగ.
-
P
నల. జనపాల ! సకల... తీర్తి సకలరక్షాలోలమైన, సత్కీర్తికి, వాస = ఉనికి
పట్టయినవాఁడా! సంబోధనములు. నా సంగతి నాయొక్క సాంగత్యము, మేకొన...
త్తమునకు – మేకొన్న= కైకొన్న, ఘన=అధికమైన, సత్యవచన = సత్యవాక్యమును, విత్త
మునకు=ఎఱిఁగిన వారిలో శ్రేష్ఠుఁడవగు నీకనుట. (అనఁగా : సత్యసంధుఁడు) మితిమీఱఁ
దగునె?= మేరమీఱనగునా? సడలింపజరు నె=విడువఁదగునా? పోవునపుడు = పోయెడి
తరుణమున, పిల్వఁగరాదె ? = పిలువఁగూడదా? ఆడ=ఆస్థలమందు, మహా... పరిణతి_
మహాబల=వాయువుయొక్క, దళన విదళనము చేత, ఆహత = చెఱుపఁబడిన, స్వరూప&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>do3e9ououpn7r3m773b8gqhmj459ekr</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/347</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184210</id>
    <revision>
      <id>502161</id>
      <timestamp>2025-06-30T03:45:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '366 హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము ముగలదై, పతిత=పడిన, నగ =వృక్ష ము యొక్క, ఉచ్చ= ఉన్నతమైన, లతా = శాఖ యొక్క, (“సమే శాఖాల తేస్కంధ’అ.) పరిణతి, దొరయ, ధరణిపతిసతి దమయంతి, = నమితాన్య = పంచఁబడిన ముఖము...'</comment>
      <origin>502161</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3914" sha1="1qz9virtuy787bng736wwtbb3f47ic4" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;366
హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము
ముగలదై, పతిత=పడిన, నగ =వృక్ష ము యొక్క, ఉచ్చ= ఉన్నతమైన, లతా = శాఖ
యొక్క, (“సమే శాఖాల తేస్కంధ’అ.) పరిణతి, దొరయ, ధరణిపతిసతి దమయంతి,
=
నమితాన్య = పంచఁబడిన ముఖముగలది, ఇందు 'అపుడువిల్వగ' ననుచో 'అపుడు'
అనుపదము కాలవాచకమైన యవ్యయముగాన సప్తమికిఁ బ్రథమవచ్చినది. లక్ష
ణము
-
తే. 'కాలవాచకముల కడనున్న సప్తమి, ప్రథమయగును రాత్రి పవ్వళించె
దానకాల మెంతవానికిఁ బోరాదు, రేయి పోయి పగలు వ్రేతవచ్చె.
చ. వనచర భూతనిష్కరణ వైరసముద్ధతినేని యుత్ప్రకం
పనవిష
'భు కాండ విషపాళికనేని జగజ్జనానుభం
జనదవమండ లీభరదచండశిఖాహతినేని ప్రాణముల్
సనమిగదాకఠోరగతిపై ఁచెద నీదృశఘోరదుర్దశల్.
(కవిచింతామణి.)
39
టీ, హరి. వన . . . నేని-వనచరములైన, భూత = బేతాళదిభూతముల యొక్క,
ఉత్ప్ర . . . నేని-ఉత్=ఉద్గతమైన, ప్రకంపన వాయువుగల, విష భు క్ర ఎకాండ= మేమ
సంఘముయొక్క, విషపాళిక
నేని = ఉదక పరంపరచేనైనను, (గాలివాన చేనైనననట.)
జగ . . .హతి నేని_జగజ్జనానుభంజనమైన, దవమండలీ= దావాగ్ని పుంజముయొక్క, భర=
అతిశయమును, ద=ఇచ్చుచున్న, చండశిఖా= తీ ప్రజ్వాలలయొక్క, హతినేని.
నల. వన...ద్ధతిక్_వనచర = కిరాతుని చేత, భూత = పొందబడిన ('భావితమాసా
దితంచభూతంచ' ఆ.) నిష్క-రుణ = కరుణారహితమైన, వైరసముద్ధతినేని = విరోధాలి
శయము చేతనైనను, ఉత్ప్రే... పాళిక నేని ఉత్ప్రే కంపన = కంపింపఁ జేసెడు, విష భుక
కాండ=సర్పముయొక్క, విష పాళికనేని = విషపరంపరచేతనైనను, జగ ... హతి నేని=
జగజ్జనులయొక్క, అనుభంజనముగల, దవమండలి వనమండలి, ఇభ=వీనుఁగులయొక్క,
రద=కొమ్మలయొక్క, చండమైన, శిఖా= ఆగ్రములయొక్క, హతిని= దెబ్బ చేతనైనను.
శ. అని వనరి నిజసమీహిత
మున కొండొక వెరవు లేమి భూపతికులపా
వని నెట్టన నమ్మందగ
మనముంచివిషాద మొదవ మస లేడునంతన్.
40
టీ. హరి. వనరి = దుఃఖించి, నిజసమాహితమునకు, (అప్పు తీర్చవలెననుకోరిక
1 భృత్ర.. 2 మఱి గెఁడు.&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>1qz9virtuy787bng736wwtbb3f47ic4</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/348</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184211</id>
    <revision>
      <id>502162</id>
      <timestamp>2025-06-30T03:46:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'చతు ర్థాశ్వాసము. 367 = కనుట) భూపతి = హరిశ్చంద్రుఁడు, కులపావని = కులపవిత్రకు విత్రకురాలైన చంద్రమతిని, నెట్టనక్ = గట్టిగా, అమ్మ = అమ్ముకొనుటకు, తగ౯ = లెస్సఁగా, మనము, ఉంచి. నల, నిజసమాహిత...'</comment>
      <origin>502162</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3106" sha1="ecui01j8mhg9rxoyhd4mb4kp8zg4t4j" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;చతు
ర్థాశ్వాసము.
367
=
కనుట) భూపతి = హరిశ్చంద్రుఁడు, కులపావని = కులపవిత్రకు
విత్రకురాలైన చంద్రమతిని,
నెట్టనక్ = గట్టిగా, అమ్మ = అమ్ముకొనుటకు, తగ౯ = లెస్సఁగా, మనము, ఉంచి.
నల, నిజసమాహితమునకు నలునిఁ జూడవలెనను) తనకోరికకు, భూపతి...
వనిక్_భూపతికుల = రాజగృహమును, ప = పాలించెడు వారల యొక్క, ఆవనిక్,
(రాజగృహ ద్వారసమిపభూమియందనుట.) ఎట్టు+ఆనక్, (లోకులు కటకటపడునట్లు
గా ననుట) అమ్మందగమన= ఆదమయంతి, కర్త. ముంచి ముంచుకొని.
సీ. సార్వభౌమునిభార్య సత్య మీకమలాక్షి
కమలాక్షిఁ దులఁ బోలఁగల దటంచుఁ
గంటి మీ క్షణసు థాకల్లోలమననాతి
మననాతిగ విలాసమహిమ యనుచుఁ
బతి కెట్టు మతి జత వాయఁ గా నారామ
గారా మడరఁ గాంచి కాంచి యనుచు
గొంటరిథాత కీకుసుమకోమలయంగ
మలయంగ జేయ నేచల మటంచుఁ
తే. జలదలఘునవ్య చలదళాంచలదళాతి
నిర్భరహిమాని రహి మాని నింద్యమైన
విభవకలనము కలనము వెర వటంచు
నెన్న మనుజాలి మనుజాలి యెదల రోసీ,
టీ. రెంటను సమానము.
చ. పురముపురంధ్రు లయ్యెడ నపూర్వము గాఁ గని సన్నుతించి రా
కరివరయానఁ గంబునిభకంధరఁ గంధర వేణిఁ గంజజి
త్కరఁ గనకాంగిఁ గంతుశ రకమ్రకటాక్షుఁ గలేశలేశధి
క్కరకమనీయఫాలతలఁ గైతక కాంతికపోలపాలికన్.
టీ. రెంటను సమానము.
సీ. కలికి క్రొవ్వెద తృణగ్రాహులఁ గృపఁ జూచుఁ
గొఱరాజుఁ గైకోదు కొమ్మనుదురు
తరుణిచూపులు నెలత్రా వడంబులఁ బ్రోచు
నీవురుచాయల నెన్న దంతిమోవి
ముదిత గుబ్బలు నీరుమోపరుల గణింప
నప్పుఁబుట్టువుఁ గాచు నతిన కేలు
41
42&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>ecui01j8mhg9rxoyhd4mb4kp8zg4t4j</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/349</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184212</id>
    <revision>
      <id>502163</id>
      <timestamp>2025-06-30T03:46:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '2 368 హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము చెలిరోమలత పుట్ట చేర్పుల మన్నించు వాపులఁ గరుణించు వనితనాభి తే. సరకునేయదు తిరుగండ్లఁ జామపిఱుఁదు జడతరులఁ బాటిగొన వన్ను తొడలు మనుచు మొగపిఱికిఁ గా...'</comment>
      <origin>502163</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3594" sha1="7bey27enz229ct48jcu42ombylxl58i" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;2
368
హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము
చెలిరోమలత పుట్ట చేర్పుల మన్నించు
వాపులఁ గరుణించు వనితనాభి
తే. సరకునేయదు తిరుగండ్లఁ జామపిఱుఁదు
జడతరులఁ బాటిగొన వన్ను తొడలు మనుచు
మొగపిఱికిఁ గాంత ప్రపదముల్ దగులఁ బోవు
జాతి మొగవిప్పుదళము లాసతినఖములు.
టీ. రెంటను సమము.
43
కలికి వ్వెద=ఆ స్త్రీ యొక్క కొప్పు, తృణగ్రాహులక్ =నీలములను, కృపఁజూ
చుక్. అనఁగాఁ, బూరిఁగ ఆ చిన వారినిఁ గృపఁజూచుట యుక్తమే ననుట. కడమ
యీతీరుననే గ్రహించునది.
చ. ఎనయ నుమాకుమారుని వహించినఁ బాయదు వర్ణసంకరం
బని శిఖ రాజ మింతితుఱు మై జనియించి రమాకుమారు నిం
పొనర వహించి విశ్వనుతి యోగ్యతమస్ఫురితై కవర్ణ భా
జన మయి కాంచె నెంతయు నజ స్రఘనోజ్జ్వల కాంతిలక్ష్మి యున్.44
టీ. రెంటను సమానము.
వర్ణసంకరము-వర్ణ=వ న్నె లనెడు జాతుల యొక్క
సంకరంబు= సాంకర్యము,
విశ్వ... భోజనము.విశ్వనుతియోగ్యమై, తమః= చీ: కటివలె, స్ఫురితమైన, ఏకవర్ణనైల్య
మనెడు ముఖ్యవర్ణమునకు, భోజనము=ఉనికిపట్టు, ఆయి, అజస్ర... లక్ష్మీయుడ్ - అజస్ర
మును, మన= మేఘముయొక్క, ఉజ్జ్వలమైన, కాంతిలక్ష్మీయ నెడు, మన = అధిక మైన
కాంతి, లక్ష్మీయును,
తే. అతివచూపులు గర్ణ సూచితమహాని
ధానగణనాధికశ్రీల నూనఁబోలు
నంజనస్ఫూర్తిఁ గానిచో నలరు ఓట్లు
వరమకరనీలప ద్యాదివై భవములు.
45
టీ. (రెంటను సమము.) కర్ణ... శ్రీలక్ - కర్ణములచేత, సూచిత=సూచింపఁబడిన,
మహానిధానగణన=తొమ్మిదవ లెక్క యొక్క అధిక శ్రీల నెడు, మహానిధాన మహాని తే
పముయొక్క, గణనాధిక=గణనాతీతములైన, శ్రీలను, ఆంజనస్ఫూర్తిక్_ఆంజన=కా
టుకయనెడు, ఆంజనముయొక్క స్ఫూర్తిచేత, వర... వైభవములు. వరమైన, మకర
నృత్స్యములు {మక రామత్స్యరాక్షషు నిఘంటుసారము.) నీలపద్మ=నీలాంబుజములు,&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>7bey27enz229ct48jcu42ombylxl58i</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/350</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184213</id>
    <revision>
      <id>502164</id>
      <timestamp>2025-06-30T03:46:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'చతుర్థాశ్వాసము. 369 ఆది= మొదలుగాఁగలవానియొక్క వైభవముల నెడు, వరములైన, మకరనీలపద్మములు, ఆదియైన నిధులయొక్క వైభవములు. చ. మెలఁతముఖద్విజేంద్రుకడ మిన్కులు నేరఁగ వచ్చి యద్దముల్ నిలు...'</comment>
      <origin>502164</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3406" sha1="cvno3myptq9x8n7w0bvus330mpz9224" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;చతుర్థాశ్వాసము.
369
ఆది= మొదలుగాఁగలవానియొక్క వైభవముల నెడు, వరములైన, మకరనీలపద్మములు,
ఆదియైన నిధులయొక్క వైభవములు.
చ. మెలఁతముఖద్విజేంద్రుకడ మిన్కులు నేరఁగ వచ్చి యద్దముల్
నిలుచుచు నాభిముఖ్యమున నిచ్చలుఁ దత్కళఁ గొంత చాయపా
టొలయ గ్రహించియు న్మగుడ నొజ్జల కిచ్చు నొకింతయంతిక
స్థలి యెడ యైన బింబరుచిశాలికి ధారణశక్తి నిల్చునే,
టీ. (రెండర్థములు నొక్కటియ.)
46
మెలఁతముఖమ నెడు, ద్విజేంద్రు కడ = చంద్రు నొద్ద, మిన్కులు =
నిగ్గుల నెడు,
విద్యలు, తత్కళ =ఆనిగ్గ నెడు విద్యను, చాయపాటొలయు ప్రతిబింబ ప్రాప్తిగలుగు
-
నట్లుగా (పరిపాటిగా ననుట.) బింబరుచిశాలికి-బింబరుచి= ప్రతిబింబ కాంతియనెను;
బింబరుచి=దొండపండునందలి రుచి చేత, శాలికి ఒప్పెడు వానికి.
చ. తొగరును దీపు తేటయు మృదుత్వము మించ సుధాబ్ధిలో
నిక్రొం
బగడపుఁ బచ్చితీవ నె యమర్పఁగఁబోలుఁ బయోజగర్భుఁ డీ
జగదభినంద్య రూపనిధిసన్నపువాతెఱ జన్మసిద్ధ మై
తగు నమృతాప్లవం బన నితాంత నితాంతరసోజ్జ్వలంబు గన్. 47
టీ. రెంటను సమానము.
చ. కనిసి కరీంద్ర కుంభములు కేసరిఁ బై కొనునేని యభ్ర నూ
తనరుచి రేఖకు మొగడతములు స్త్రీలక సైఁచునేని యిం
దుని వెఱ దక్కి జక్కన లెదుర్కొనునే నిలఁ గౌనుఁ గ్రమ్మి యా
రెనసి మొగంబు పై కెగురు నింతిచనుంగవం బోల్పఁగాఁదగున్ 48
a
టీ. రెంటికిని సమము .
క. నిరపాయనఖర కోరక
కరపల్లవకలిత బాహుకల్పలతల నీ
వరలావణ్య సుధానిధి
హరిహయునకు నొసఁగకున్నె యభిమతఫలముల్.
టీ. రెంట నొక్కటియ.
చ. అలఘుకటీరకంతుమణిహర్మ్యతలో పరినాభి జాలిక
స్థలమున మేఖలాతపము దారసీలం బొడయెండ చాలు సం
47
49&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>cvno3myptq9x8n7w0bvus330mpz9224</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/351</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184214</id>
    <revision>
      <id>502165</id>
      <timestamp>2025-06-30T03:46:47Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '372 హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము గాంచెనో? ఆయతివ, (ఆరాజమాత యనుట.) సుగు.. మూర్తి-సుగుణములకు, ఏకావ లంబన మైన, మూర్తిగలయది. ఇది రాజమాతకు విశేషణము. నవ... సీమన్-నవమైన, సుధారుచిగల, శిరోభవనసీమన్...'</comment>
      <origin>502165</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4182" sha1="7rqz9eg2h9hux9npx7ie3t60xdmkzfw" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;372
హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము
గాంచెనో? ఆయతివ, (ఆరాజమాత యనుట.) సుగు.. మూర్తి-సుగుణములకు, ఏకావ
లంబన మైన, మూర్తిగలయది. ఇది రాజమాతకు విశేషణము. నవ... సీమన్-నవమైన,
సుధారుచిగల, శిరోభవనసీమన్ = చంద్రశాలయందు, ఎనసిజనిలిచి, మానసము, ఉన్న
తిని, ఎలర్బన్, తాంత... గాత్రీన్-తాంత=బడలిన, రమణీయగా త్రముగల, తద్రమ
ణిక్=ఆదమయంతిని, కని చూచి,కొని తెమ్మటంచున్ = తో తెమ్మని, అంచిన, భూరి...
కలిత-భూరి=అధిక మైన, జనవశీకరణాభిరతి చేత, మహాకలిత= మిక్కిలి యొప్పెడిది,
దాది, కర్త. విదిత ..వృత్తి వితతమైన, భూదేవతా = భూదేవియొక్క, గురు=అధిక
మైన, వృత్తివంటివృత్తిగలది, విదితకాల - విదిత ఎఱుఁగఁబడిన, కాలముగలది, కౌశిక
... నిధి - కాళికగోత్ర = ఇంద్రాచలముయొక్క, ప్రకాశించుచుండెడు, ధైర్యమువంటి
ధైర్యమునకు, నిధియైనది. (ఇవన్నియు దాదికి విశేషణములు.) సము లీల -
సముచితార్థసంధాన=ఉచిత కార్యసంధానమందు, నిరుపమాన = సమానములేని, లీల
చేత, నృపవంశ పాలిక్ _నృప=నలుని యొక్క, వంశ పాలిక్ = కులపాలికను, (దమయం
తినిగూర్చి యనుట.)
ఉ. ఎయ్యది నీకుఁ బేరు కుల మెద్ది ప్రియోరువియోగ హేతువౌ
నియ్యెడ రెయ్యెడం గలిగె నేవగ నీవగ పెల్ల మాని మే
లయ్యెడు నట్లు నేర్పు మెఱయక్ వ్యవసాయ మొనర్పరాదె యీ
శయ్య నలంగె దేల ఘనసారసఖావయవము వముగన్.
57
టీ. హరి. ప్రియో... హేతువు - ప్రియా=భార్యయొక్క, ఉరు=అధిక మైన,
వియోగమునకు, హేతువు, ఔ, ఈ యెడరు= ఈవ్యధ, వ్యవసాయము కృషి, ఒనర్ప
రా దె= చేసికొనరాదా? ఈశయ్య= ఈతీరున, నలం గెదేల వీలనలి గెదవు, ఘన... వము-
ఘనమైన, సార=బలిమికి, సఖమైన, అవయవము శరీరము, వమ్ముగన్ = వ్యర్థమగు
నట్లుగా.
నల. ప్రియో... హేతువు - ప్రియునియొక్క, ఉరువియోగము, హేతువు,
ఔ=అగు నట్టి, ఈయెడరు= ఈదుఃఖము, వ్యవసాయము ఉద్యోగము, ఒనర్పరాదే
చేయరాదా? ఈశయ్య(క్)=ఈరీతిని, (భూమిమిఁదబడి యనుట.) (‘శయ్యారీత్యాం
చ తల్పేచ.)
క. 'కనయ్యె సనఘనానా,వనితల మతిమహిమ నేలి వర్తిలుగతి యో
వనజాం, నము వెరవిది, యొనరింతు హితంబు విను మదు క్తం బెల్లన్.
1 కననయ్యెడనము.&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>7rqz9eg2h9hux9npx7ie3t60xdmkzfw</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/352</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184215</id>
    <revision>
      <id>502166</id>
      <timestamp>2025-06-30T03:47:10Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'చతుర్థాశ్వాసము. 873 టీ. హరి, అనకు! సంబోధనము, నానావనితలము= సమస్తభూమండలము, అతి మహిమక్, ఏలి, వ ర్తిలుగతియో=వర్తించుమార్గ మో, వనజాక్షిని, ఆము వెరపు, ఇది కన నయ్యెడుక్ (అని పూర్వమున కన్...'</comment>
      <origin>502166</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3365" sha1="arsopnkjer948g5x4dkbuutk114bagx" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;చతుర్థాశ్వాసము.
873
టీ. హరి, అనకు! సంబోధనము, నానావనితలము= సమస్తభూమండలము, అతి
మహిమక్, ఏలి, వ ర్తిలుగతియో=వర్తించుమార్గ మో, వనజాక్షిని, ఆము వెరపు, ఇది కన
నయ్యెడుక్ (అని పూర్వమున కన్వయము.) భార్య నముకొని యేమి యుద్ధరించెద
వనుట.
నల, ఆనఘ...జేల(క్ )_‘ఆనములైన, నానావనికల(క్)=స్త్రీలను, మతిమహిమ
చేత, వీలి, వర్తిలుగతి, కననయ్యెడున్, ఓవనజాక్షి, నమ్మ=విశ్వసింపుము, ఇది, వెరపు,
హితంబు, ఒనరింతు.
తే. పురుషులకు నేఁడ సత్యంబు ధరణిఁ దలఁప
నిన్ను మానినవిభునీతి నెన్నఁజునునె?
వలవదమ్మ వెలంది నీవగ న రేంద్ర
వృష భజనీఁ దగ భజియింపు వేయు నేల ?.
59
టీ. హరి. సిన్ను, మానినవిభునీ తిక్_మానిన=విడిచిన, విభునీతి = రాజనీతిని,
వెలందిని, అమ్మవలదు, (భార్య నమ్మవల దనుట.) ఈవగ(౯) = ఈతీరున, నరేంద్ర సం
బుద్ధి ! వృషభజనిక్ -వృషభ=వృషభములు, జనిక్ = కాణము గాఁ గలదానిని (వ్యవసా
యము ననుట.)
నల. నిన్ను, మాసినవిభునీతి=విడిచి పెట్టిన భర్తయొక్క నీతిని, ఎన్నఁజనునె'
నీవగ=నీదుఃఖము, న రేంద్ర వృషభజనిక్ = రాజమాతను, భజియింపుము.
సీ. అనుటయు నన్న రేంద్రాగ్రణి వామత
ద్వాక్యము ల్విని లాటదహళ చోళ
కురుకుంతలక రూళ్ళ కోసలావంతిము
ఖ్యావనీ కాంత కాం తావతంస
ఖచితమాణిక్య మంగళదీపికారాజి
రచితనీ రాజన రాజితాంఘి
నైనదానికి నాకు సర్హమే యీ వ్యవ
సాయం బని మనోంబుజమునఁ దలఁచి
యిట్టి
తే. యొండుగతి లేమిఁ దన్ముఖ మొయ్యఁ జూచి
యెఱుఁగు దఖిలంబుఁ బలుపల్కు లేల
యాపదకుఁ దోడుగ మన నమ్ముదుసలి
వెలఁదికిఁ దగినయర్థంబు విస్తరించి.
1 భోట. 2 వ్యవసాయమని...
.దలచి,
3 వెలఁదికిని దగునరంబు.
3
దగునర్థంబు.
60&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>arsopnkjer948g5x4dkbuutk114bagx</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/353</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184216</id>
    <revision>
      <id>502167</id>
      <timestamp>2025-06-30T03:47:25Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '374 హరిశ్చంద్రనలో పాఖ్యానము - = టీ. హరి. అన్న రేంద్రాగ్ర ణి= ఆహరిశ్చంద్రుఁడు, వామత ద్వాక్యముల్ -వామణ వక్త్ర ములైన, (“వామంవల్లు ప్ర తీపాద్వౌ' అ.) తత్ =ఆ కాలకౌశికునియొక్క, వాక్య ములు,...'</comment>
      <origin>502167</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4334" sha1="dxnvhmi1akpngs8sgek5q05sqowqlgt" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;374
హరిశ్చంద్రనలో పాఖ్యానము
-
=
టీ. హరి. అన్న రేంద్రాగ్ర ణి= ఆహరిశ్చంద్రుఁడు, వామత ద్వాక్యముల్ -వామణ
వక్త్ర ములైన, (“వామంవల్లు ప్ర తీపాద్వౌ' అ.) తత్ =ఆ కాలకౌశికునియొక్క, వాక్య
ములు, విని, లాట...తాంఫ్రిక్ లాట...
లాట... ముఖ్యులైన, అవనీ కాంతులయొక్క,
కాంత=మనోహరములైన, అవతంస=శిరోభూషణములయందు, ఖచితమైన, మాణిక్య
మంగళదీపికారాజిచేత, రచితమైన, నీరాజనము చేత, రాజితమైన, ఆంఫ్రిక్ = పాద
ముగలవాఁడను, ఐనదానికి దానమస్యా స్తీతిదానీ) దాతనైన నాకు, ఈవ్యవసా
యము=ఈ సేద్యము, తమ్ము ఖము=ఆ కాలకౌశికునియొక్క ముఖమును, అఖిలంబుక్ =సమ
_స్తమును, ఎఱుఁగుదువు, అముదుసలి= ఆకాల కౌశికుఁడు, వెలఁదికిక్
= చంద్రమతికి, తగిన
యర్థంబు=తగిన ద్ర వ్యమును, వి స్తరించి=ఇచ్చి.
నల. అన్న రేంద్రాగ్రణి, వామ= ఆదమయంతి, తద్వాక్యములు= ఆ దాదియొక్క
పలుకులు, లాట...ఆంఫ్రిక్_లాట = ముఖ్యులైన, అవనీ కాంత = రాజులయొక్క,
కాంతా= స్త్రీ లయొక్క, అవతంస=శిరోభూషణములయందు, ఖచిత... తాంఫ్రిక్,
ఈవ్యవసాయము=రాజమాతృసేవారూపమైన యీయుద్యోగము, తమ్ముఖము=ఆదాది
ముఖమును, ఎఱుఁగుదువు, అముదుసలి = ఆదాది, వెలఁది కిక్ = దమయంతికిని, తగు
నర్థంబు=ఉచిత ప్రయోజనమును, (సైరంధ్రీ కృత్యము నచుట.)
క. కొని చనఁ గని జననుతిభా
జనధృతి భూకాంతజనని జాలిఁబడుచు మా
ననికూరిమి నమ్మ యిదే
మి నీగతి యటన్నఁ బొగిలి మృగలోచనయున్.
61
టీ. హరి. కొనిచన్ = విక్రయమునకుఁ దీసికొనిపోఁగా, జననుతిభాజన -జన
నుతీకి, భోజన= నెలవైనది, ధృతిభూకాంత-ధృతియందు, భూకాంత = భూదేవియైన
దానిని, జననిక్=తల్లిని, కని= చూచి, జాలిక్ = వెత చేత, పడుచు=కుఱ్ఱవాఁడైన లోహి
తుఁడు, అమ్మ! సంబుద్ధి.
=
నల. కొనిచనక్=తోడుకొనిపోవఁగా, జన... ధృతి-జననుతిభాజన మైన, ధృతి
గలది, ఇది రాజమాతకు విశేషణము, భూ కాంత జనని రాజమాత, జాలిఁబడుచు=విచార
పడుచు.
మ. మగనిం బాసితి మంద భాగ్య ననుచు మాయమ్మ దైవంబు నె
వ్వగకుం బాలుగఁ జేసి నిల్పు మిఁక మద్వాత్సల్య మీ వంచు న
జ్జగతీశాంగన భాష్పపూరములు మించం బట్టి తారళ్యముం
దగ వారించుచు సంఘటించుచు నెద దత్కాలయోగ్యక్షమన్.&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>dxnvhmi1akpngs8sgek5q05sqowqlgt</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/354</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184217</id>
    <revision>
      <id>502168</id>
      <timestamp>2025-06-30T03:47:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'చతుర్థాశ్వా ర్థాశ్వాసము. 375 టీ. హరి. మద్వాత్సల్యమున్ =నాసంబంధ మైన ప్రేమమును, నిల్పుము, (మాను మనుట.) పట్టితారళ్యముక్=కుమారునియొక్క చాంచల్యమును. నల. ఇఁక, మద్వాత్సల్యము = నాయందలి...'</comment>
      <origin>502168</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4260" sha1="0ls8lrbwuyr8unu26ncdltl9k1b92hr" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;చతుర్థాశ్వా
ర్థాశ్వాసము.
375
టీ. హరి. మద్వాత్సల్యమున్ =నాసంబంధ మైన ప్రేమమును, నిల్పుము, (మాను
మనుట.) పట్టితారళ్యముక్=కుమారునియొక్క చాంచల్యమును.
నల. ఇఁక, మద్వాత్సల్యము = నాయందలి వాత్సల్యమును, నిల్పు = ఉంపుము,
బాష్పపూరములు, మించక్ =వృద్ధినొంద: గా, పట్టి=నిలువఁబట్టి, (ఆ:పుకొని యుట.)
క. చేరువ నిలిచిన నపుడు మ
హారాజపురంధ్రిఁ జూచి యముసలి భవ
ద్ధారక వరవిరహార్తివి
చారము వారింతు నబల సై (పు మటంచున్.
63
టీ హరి. మహారాజపురంధ్రిక్ = చంద్రమతిని, ఆమ్ముసలి=ఆవృద్ధుఁడగు కాల
కౌశికుఁడు, భవ...విచారము (క్) - భవత్ =నీయొక్క, దారకవర = పిన్న వానియొక్క,
(‘దారకవందినోర్భకః' వైజ.) విరహ=ఎడఁబాటు చేనైన, ఆర్తివిచారమును, వారింతును.
నల. మహారాజపురంధ్రిక్ దమయంతిని, ఆముసలి = ఆముదుసలియైన రాజ
మాత, అబల!, సంబోధనము. భవ.. విచారము (క్) - భవత్ నిన్ను, దారక= విదారిం
చుచుండెడు, వరవిరహ= ప్రియవిరహమువల్ల నైన, ఆర్తి=విచారమును.
తే ప్రౌఢీ నాజనపోషక రమణితోడఁ
గడు సవత్సలసద్ధతి క్రమము మించఁ
గాఁ దగవు లాడి యయ్యింతి గాఢశోక
తరళదశ సనందననిశాంతమునఁ జేర్చె.
1
64
టీ. హరి. ఆజన... తోడక్-ఆ, జనపోషకర = జనులను పోషించువారలయందు,
మణి= శ్రేష్ఠుఁడైన వానితోఁడ, (హళిశ్చంద్రునితో ననుట.) సవత్సల ... క్రమము..సవ
త్సల, (వత్సైస్సహితా స్సవత్సాః = లేఁగలతోఁగూడిన యావులయొక్క యనట.)
సద్ధతి క్రమము మించఁగా, తగవులాడి=వ్యవహారములాడి, గాఢశోకతరళదశ(E)=గాఢ
మైన శోకముచేత తరళమైన దళకలదాని, సనందన(౯) =నందనునితోఁ గూడుకొనిన
దాని, అయ్యింతిక్ =అచంద్రమతిని, నిశాంతమునన్ =ఇంటను, చేర్చెను.
==
నల. ఆ...తోడ.ఆ, జనపోషకునియొక్క, రమణి తోడ, (దమయంతితోడ
ననుట.) సవత్స... క్రమము - సవత్స కూఁతుతోడఁ గూడునట్టుగా, ('వత్స రేకుట
దేవత్స స్సుతాదౌతర్ణ కేత్వితి' రత్నమాలా.) లసత్ = ప్పెడు, గతిక్రమము, మించఁగా
ఓ
(తనకూఁతు రై నసునందతోఁగూడ నుండు క్రమము మించఁగా ననుట.) తగువులాడి
తగిన మాటలాడి, అయ్యింతి (క్)=ఆదమయంతిని, గాఢ శోక తరళదళ, చనకో = పోవు
నట్లుగా, తననిశాంతమునక్=తనగృహమునందు.
=
”&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>0ls8lrbwuyr8unu26ncdltl9k1b92hr</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/355</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184218</id>
    <revision>
      <id>502169</id>
      <timestamp>2025-06-30T03:47:52Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '376 హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము ఉ. ఆతఱి నాగుణోన్న తమహాద్విజరాజకులా గ్రగణ్య ప త్నీతిలకంబు వృద్ధ రమణీమణి మెచ్చ ననిందిత క్రియా జాతము లాచరించుచుఁ దుషారమహోరహితా సితాబ్దినీ రీతి మ...'</comment>
      <origin>502169</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3905" sha1="d7hqq4vuczv081j32ep4juypz3zq4la" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;376
హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము
ఉ. ఆతఱి నాగుణోన్న తమహాద్విజరాజకులా గ్రగణ్య ప
త్నీతిలకంబు వృద్ధ రమణీమణి మెచ్చ ననిందిత క్రియా
జాతము లాచరించుచుఁ దుషారమహోరహితా
సితాబ్దినీ
రీతి మెయిం దినంబులు ధరించుచు నుండె నితాంతఖిన్న యై. 65
టీ. హరి. ఆగుణోన్నత = ఆచంద్రమతి, మహా... తిలకంబు_మహాద్విజరాజు
కులా గ్ర గణ్య=బ్రాహ్మణ శ్రేష్ఠుఁడైన కాలకౌశికునియొక్క, పత్నీతిలకంబు = కలహకంఠి
యను భార్య, వృద్ధరమణీమణి=వృద్ధురాలు, మెచ్చ, అనిందిత . . . జాతములు, అనింది
తములైన, క్రియా= ప్రయోజనములయొక్క, జాతములు, ఆచరించుచు, తుపార...
మెయిజ్–తుషారమహః=చంద్రునితోడను, రహిత ఎడఁ బాపిన, అసితాబ్దినీ = నీలాబ్దిని
యొక్క, (కలువ) రీతి మెయిజ్ –రీతి చేత.
నల. ఆగుణో... తిలకంబు. ఆగుణోన్నతమైన, మహాద్విజరాజకులా గ్రగణ్య
చంద్ర వంశ శ్రేష్ఠుఁడైన నలునియొక్క, పత్నీతిలకంబు దమయంతి, వృద్ధరమణీమణి
రాజమాత, మెచ్చక్.
సీ. అచ్చట నలమాన వాన్వయేంద్రుండు ద
త్సరణి మహావనీధరసమున్న
తిఁ దనర్చు ప్రచురదీ విజ్వలనము భూరి
సముదయం బీక్షించి చకులగతి త
దేకలగ్నాత్మకుం డై కడు ఘోషించు
వాని నాగాధిరాట్సూను నికట
సంవాసిఁ బేర్కొని సడలింతు నీ చిక్కుఁ
జను మీ వసుప్రాప్తి ననుచుఁ దన్ను
తే. నప్పుకడఁ జేర్పఁ బూనిన నాద్విజాతి
మద్భృతిఘటించి తెనయ నేమంబు నీకు
నీఁదగిన యట్టిగుర్వర్థ మెద్ది యనుచుఁ
దోనె కలుజాడలఁ గరాబ్జ మూని తివియ
-
=
=
66
టీ. హరి. ఆల... ద్రుండు_ఆల=ఆ,
ద్రుండు_ఆల=ఆ, మానవ మనుసంబంధమైన, అన్వయము
నకు, ఇంద్రుడు హరిశ్చంద్రుఁడనుట. తత్సరణి ఆరీతిని, మహా... సమున్న తిక్_మహా
వనీధర=గొప్పపర్వతముయొక్క, సమున్నతిక్=ఉన్నతివంటి యున్నతి చేత, తనర్చు -
తనర్చుచుండునది (ఇది) భూరిసముదయమునకు విశేషణము ప్రచురదీప్తి చేత, జ్వల
నము= ప్రకాశించునది, భూరిసముదయంబు-భూరి =ధనముయొక్క ('స్వర్ణోపిభూరిచం
=&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>d7hqq4vuczv081j32ep4juypz3zq4la</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/356</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184219</id>
    <revision>
      <id>502170</id>
      <timestamp>2025-06-30T03:48:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'చతుర్థాశ్వాసము. - 377 ప్రౌద్వే' అ.) సముదయంబు= రాశి, తదేకలగ్నాత్మకుండు - తత్ =ఆ ద్రవ్యరాశియందు, ఏకలగ్న= కేవలలగ్న మైన, ఆత్త కుండు = మనస్సుగలవాఁడు, ఐ, ఘోషించువానిక్, ఆగాధిరాట్సూనునికట...'</comment>
      <origin>502170</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5240" sha1="i5560dy9k7bhtbxduf3bocv9xe5zzlc" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;చతుర్థాశ్వాసము.
-
377
ప్రౌద్వే' అ.) సముదయంబు= రాశి, తదేకలగ్నాత్మకుండు - తత్ =ఆ ద్రవ్యరాశియందు,
ఏకలగ్న= కేవలలగ్న మైన, ఆత్త కుండు = మనస్సుగలవాఁడు, ఐ, ఘోషించువానిక్,
ఆగాధిరాట్సూనునికటసం వాసిక్, ఆ, గాధిరాట్సును=విశ్వామిత్రునియొక్క, నికట
సంవాసిక్ =శిష్యుని, (నక్షత్రకుని ననుట.) పేర్కొని= పిలిచి, ఈవసు ప్రాప్తి = ఈ ద్ర వ్య
ప్రాప్తిని, తన్నుక్, అప్పుకడఁ జేర్పఁబూనిన, (తాను ఋణవిముక్తుఁడు గాఁ బూనఁగా
ననుట.) ఆద్విజాతీ = నక్షత్ర కుఁడు, మద్భృతి-మత్ = నాయొక్క. భృతి జీతము,
“భృతయోఛర్మ వేతనమ్” అ.) ఘటించితి=ఇచ్చితివి. (నీ వెంటఁదిరుగు నాజీతమునిచ్చితి
వనుట.) నీకు, సేమంబు=తేమము. (ఇది యాశీర్వాదము) ఈ:దగినయట్టి గుర్వర్ధములు
ఇయ్యఁదగిన మా గురుద్రవ్యము, ఎద్ది = ఏది? అనుచు, పలుజాడలజ్=బహుప్ర కారము
లను, కరాబ్జము(క్)=చేతిని, ఊని= పట్టి, తివియ(క్)=ఈడ్వఁగా.
=
=
=
=
నల. నలమానవాన్వయేం ద్రుఁడు = నలరాజు, తత్సరణి (E) ఆమార్గమునను,
మహా . . .న్నతిక్_మహావనీధర = అరణ్యభూమియందు, సమున్నతిక్ = ఉన్నతి చేత,
తన ...
.. జ్వలనము(క్) - తనర్చు, ప్రచురదీప్తిగల, జ్వలనము(క్)=దావాగ్నిని, భూరిస
ముదయంబు_భూరి=ఆధికమైన, సముదయంబు= ఉత్ప త్తిగలదానిని, ఈక్షించి, తదేకల
గ్నాత్మకుండు.తత్ =ఆయగ్నియందు, ఏక = కేవలము, (‘ఏకేముఖ్యాన్య కేవలాః' అ.)
లగ్న=తగిలిన, ఆత్మకుండు = దేహముగలవాఁడు, ఐ, చపలగతి (క్), కడుఘోషించు
వాని, నాగాధిరాట్సూను - నాగాధిరాట్ = వాసుకియొక్క, సూనుక్
అనుజుఁడైన
వానిని (కర్కోటకు ననుట.), ('సూనుఃపుత్రే 2ను జేరవా' నానా.) నికట సంవాసి =
పుత్రే2ను
సమీపమున నుండువానిని, పేర్కొని పిలిచి, నీచిక్కు సడలింతు(క్)=పరిహరిం చెదము.
ఈవు, అసుప్రాప్తిని = ప్రాణసంప్రాప్తిని, అప్పుకడ = ఉదకసమీపమున, చేర్పక్,
పూనిన క్, ఆద్విజాతి=సర్పము, ఎనయ, మద్భృతి=నాయొక్క రక్షణము, ఘటించితి=
చేసితివి. ఈఁదగినగుర్వర్థ ము - ఇయ్యఁదగిన, గుర్వర్థము = అధికపదార్థము, ఎద్ది? (నీకు
నేనేమిత్తుననుట.) తో నె= వెంటనే, పలుజాడల
=దంతముయొక్క జాడలచేత, కరా
బ్జమూనితివియక్ . (చేయి గఱవఁగాననుట.)
చ. వెఱఁగును సంభ్రమంబుఁ బ్రభవింపఁగ నన్నరనాథ చంద్రుఁడ
త్తఱి వికృతాత్తుఁ డై కెరలి తా నతిమాత్రదురాగ్రహోద్ధతి
గఱచినయయ్య రాళగతిఁ గనొని కాంచితి వీహితార్థ మి
ట్లఱిముఱి నోరఁ జేఁదుఁ గురియందుగునే యన నాతఁ డిట్లనున్. 67
టీ. హరి. వెఱఁగును=భీతియు, సంభ్రమంబు=త్వర, ప్రభవింపఁగ, వికృతాతుఁడై
=నికృతహృదయుఁడు, ఐ, కెరలి,దురా గ్రహోద్ధతీక్
= పౌద్ధత్యము చేత, కఱచినయ
48&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>i5560dy9k7bhtbxduf3bocv9xe5zzlc</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/357</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184220</id>
    <revision>
      <id>502171</id>
      <timestamp>2025-06-30T03:48:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '378 - హరిశ్చంద్ర నలో పాఖ్యానము య్యరాళగతి – కఱచిన = నేర్చిన, అయ్యరాళ్ళతి = ఆకుటిలగతియైన నక్షత్రకుని, కాంచితివి. ఈహితార్థము= అభీష్ట ద్రవ్యము, నోరక్=నోటితో, చేఁదు గురియందగును, ర్థమ...'</comment>
      <origin>502171</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4334" sha1="gn3r1fd2yv2kps1w1cs11e43dhaybib" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;378
-
హరిశ్చంద్ర నలో పాఖ్యానము
య్యరాళగతి – కఱచిన = నేర్చిన, అయ్యరాళ్ళతి = ఆకుటిలగతియైన నక్షత్రకుని,
కాంచితివి. ఈహితార్థము= అభీష్ట ద్రవ్యము, నోరక్=నోటితో, చేఁదు గురియందగును,
ర్థము=అభీష్ట
విషపుమాట లాడవచ్చునా?
నల. వికృతాత్తుఁడై=వికృతశరీరుఁడై (కర్కోటకవిషము చేత, వైవర్ణ్యము నొంది
నవాఁ డైయరుట.) అయ్యరాళగతిక్=ఆసర్వమును (ఈశబ్దము జిహ్మగ శబ్దమువంటిది).
ఈహితార్థము=ఈప్సితార్థము, చేఁదు=విషము, కురియందగునె? (కఱవందగునా
యనుట.)
క. సామాన్యునిఁ గాఁ దలఁపకు
మేమియుఁ గర్కోటకుండ నే నీయెడ నీ
చే మద్భృతిఁ గాంచితి నిఁక
నామహితార్థంబు మఱతునా యె ప్లెనన్.
68
టీ. హరి. కర్కోటకుండరు = కఠినుఁడను, ఏను, మద్భృతిని = నాజీతమును,
కాంచితిని, నామహితార్థంబు(క్)- నాకు, మహిత= పూజితుఁడైన వానియొక్క, (గు
రువైన విశ్వామిత్రునియొక్క యనుట.) అర్థంబుక్ = ద్రవ్యమును.
నల. సామాన్యునిఁగాక్, (సామాన్యసర్పమునుగా ననుట.) కర్కోటకుండను=
(కర్కోటకుఁ డను పేరు గలవాఁడ ననుట.) వీను, మద్భృతి (౯) = నారక్షణమును, కాం
చితిని, ఆమహితార్థంబుక్. (ఆయుపకారము నరుట.)
ዋ
మదీయగురుద్విజా
చ. వగవకు నాదు సేఁతకు భవత్కలివార్తలు విన్నచో నరుల్
నగుదురు గుట్టు మేలు నరనాథ మదీయ గురుద్విజా గ్ర భూ
రిగిరమునిల్వ రక్ష యొనరించు నవశ్యము నిజా బయల్పడ
మిగులఁ గడంగితేని యటమీఁదటఁ బేర్కొను నన్ను నెంతయున్.
నరుల్ =
a
టీ. హరి. భవత్కలివార్తలు-భవత్ =నీయొక్క, కలివార్తలు = కలహవార్తలు,
= ప్రజలు, మదీయ... భూరి_మదీయగురుఁ డైన, ద్విజునియొక్క, అగ్రభూరి =
శ్రేష్ఠమగుధనము (విషమనుటయే లెస్స), కరము = మిక్కిలి, నిల్వ(క్) (అటుంచిన
ననుట.) రక్ష యొనరించుకో, ఆపదార్థము నిన్ను రక్షించు ననుట.
నల. భవత్కలివార్తలు - భవత్ = నీయొక్క, కలిపురుషునివల్లనైన, వార్తలు,
విన్న చోక్, ఆరుల్ =శత్రువులు, మదీయ...
శత్రువులు, మదీయ... గరము-మదీయ నాయొక్క, గురు=గొప్ప
వైన, ద్విజా గ్ర=దం శాగ్రములయందలి, ('దంతా విప్రాండజాద్విజా' అ.) భూరి=అధి
కమైన, గరము=విషము, నిల్వ(క్)=నిల్చియుండిన, రక్షయొనరించును. (నిన్నా విష మే&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>gn3r1fd2yv2kps1w1cs11e43dhaybib</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/358</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184221</id>
    <revision>
      <id>502172</id>
      <timestamp>2025-06-30T03:49:01Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'చతుర్థాశ్వాసము. 379 రక్షించు ననుట.) బయల్పడ మిగుల కడంగితే నిజరూపమున నుండఁచలంచితివా, నన్నుక్, పేర్కొను=తలంపుము. తే. నిజ మిది యనంగ శుభరూపనిధి యనుమతి పుట్ట నను నమ్మికొమ్ము నాపట్ట...'</comment>
      <origin>502172</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4431" sha1="fgip0brrlruno9j5gs6l95vvpspuoy5" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;చతుర్థాశ్వాసము.
379
రక్షించు ననుట.) బయల్పడ మిగుల కడంగితే నిజరూపమున నుండఁచలంచితివా,
నన్నుక్, పేర్కొను=తలంపుము.
తే. నిజ మిది యనంగ శుభరూపనిధి యనుమతి
పుట్ట నను నమ్మికొమ్ము నాపట్టు నేను
మెసఁగ వలసినయెడఁ బూని యిష్ట సిద్ధి
నొందు మనసారధృతిగుణయుక్తిఁ బెనచి.
70
టీ. హరి. అనంగ, (నక్షత్రకుఁ డిట్లాడఁగా ననుట.) శుభరూపనిధి = హరిశ్చం
ద్రుఁడు, కర్త. అనుజ్=పలికెను. మతిపుట్ట= బుద్ధులు పుట్టయైనవాఁడా! ననుజ్, అమి
కొమ్మ=వి క్ర యించుకొనుము. నాపట్టు నాపూనికియొక్క, నేమము = నియముము,
ఎసఁగజ్...అనక్=హరిశ్చంద్రుఁడు చెప్పఁగా, సారధృతితో, గుణయుక్తిక్ -గుణ=
శ్రాటియొక్క, యు_క్తి౯ = యోగముచేత, పెనచి=కట్టి.
====
నల. అనంగశుభరూపనిధి=మన్మథరూపమునకు నిధియైనది, అనుమతి=అనియెడు
బుద్ధి, పుట్ట=పుట్టఁగా, మదనరూపకరణ హేతువైన దను మతిచేత ననుట.) నను
(E),నమ్మి=విశ్వసించి, నా పట్టు=నావస్త్రమును, కొమ్మ=పుచ్చుకొనుము. వలసినయెడ=
కావలసినపుడు, పూని=ధరించి, మనసార=మనస్ఫూర్తిగా, ధృతిగుణయు_క్తీక్ =ధృతిగుణ
ము, పెనచి=(మనస్సునఁ) బెనచికొని (దృఢముగా ధైర్యమును పూని యనుట.)
క. అని హితమృదు
నేత్రుం డై
పెనుపరి గురుశక్తి తిమిరభిత్సంతతి యా
ఘనుఁడు మహీమాలయై కాం
తనిరూఢిం గనుటఁ దలఁచి ధరణిపుఁ బలికెన్.
71
టీ, హరి. అని... నేత్రుండు-అనిహిత = ఉంపఁబడని, మృదు నేత్రుండు =మృదు
దృష్టిగలవాఁడు, ఐ, (ఉగ్ర దృష్టిగలవాఁడై యనుట.) వెనుపరి= కలహములను పెంచు
వాఁడు (నక్షత్రకుఁడు), కర్త. గురుశక్తి=గురువైన విశ్వామిత్రునియొక్క, శక్తిచేత,
(తృతీయకు బదులుగఁ బ్రథమ.) తిమిరభిత్సంతతి తిమిరభిత్ = సూర్యునియొక్క,
సంతతి=సం తానము, ఔమనుఁడు, (అనఁగా యముఁడు.) మహి(క్)=భూమియందు,
మాలయై (మాలవాఁడై యనుట.) కాంతిని రూఢిక్ = కాంత మైన ప్రసిద్ధిని.
నల. అని = పలికి, హితమృదు నేత్రుండు, హితుఁడైన నలునియందు, మృదు
నేత్రుండు=మృదువైన వస్త్రముగలవాఁడు, ఐ, నలునియందు వస్త్రమును జేర్చినవాఁ
డై యనుట. ('స్యాజ్జటాంశుకయోర్నేత్రం' అ.) పెనుపరి = పెనుచుకొనువాఁడు,
(కర్కోటకుఁ డనుట.) గురుశక్తి = అధికమైన సామర్థ్యము గలవాఁడు, తిమి... తల్లి&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>fgip0brrlruno9j5gs6l95vvpspuoy5</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/359</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184222</id>
    <revision>
      <id>502173</id>
      <timestamp>2025-06-30T03:49:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '382 ,≈≈... హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము ముగలవానిని, పటు... శాలిక్-పటువై, యథోచితమైన, దండ=గుదియ యొక్క, భరణ ము చేత, శాలి=ఒ ప్పెడు వానిని, అతుల... దుర్యు- అతులితమైన, కుంతల వెండ్రుకలయం దలి, వరాట=...'</comment>
      <origin>502173</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4973" sha1="pto2b8sgnrjejxj1yhdk3s0o2mnnph4" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;382
,≈≈...
హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము
ముగలవానిని, పటు... శాలిక్-పటువై, యథోచితమైన, దండ=గుదియ యొక్క, భరణ
ము చేత, శాలి=ఒ ప్పెడు వానిని, అతుల... దుర్యు- అతులితమైన, కుంతల వెండ్రుకలయం
దలి, వరాట=గవ్వలు, ఆది మొదలయిన వానియొక్క, బంధనము చేత, దుర్యుఁడైనవా
నిని, సు ప్ర . . . వచను_సు= లెస్సైన, ప్రసన్న =మద్యము చేత, ఆ మోది=పరిమళించుచున్న,
విప్రవచను = ఆసంగతోక్తులుగలవానిని, అతి ... కాంతు-అతిరోహిత= మిక్కిలి యె
ఱ్ఱనై, ఉజ్జ్వలద్యుతిగల, తారకా= కనుగుడ్ల చేత, కాంతున్డి ప్పెడివానిని, సంత...చ
రిత్ు–సంతత=ఎల్లపుడు, ఉన్నతమైన, మదము చేత, సఫలితమైన, చరితుక్=చర్యగ
లవానిని, సురభి... తలునిక్-సురభి= ఆవులయొక్క, దాన=ఖండనముయొక్క, ('దాన
ఖండ నే' అను ధా.)అనుసంధానమువల్లనైన, పరమసమ్మదము చేత, ఆగత=వచ్చిన, బహు
ద్విజ=గృధ్రోద్య నేక పతులయొక్క, ఆరవముల చేత, వ్యాప్తమైన, భవనతలు నిక్=గృ
హప్రదేశము గలవానిని, అకులీను దుష్కులజాతుని, అమ్మహాధర్మమూ ర్తిక్&quot; =ఆవీరబా
హుని, సంభ్రమస్ఫూర్తి=తొట్రుపాటు.
నల. అంగీ,.. కారుక్_అంగీకృతమైన, అర్హకాలములయందలి, ఆయః=శు
భావహవిధిగలుగునట్టుగా, సాలంకారుక్ = అలంకారసహితుఁడైన వానిని, ఉత్తమ...
వాసు(క్ )=ఉత్తముఁడైన, గోరాజకృత్తివాసు=భూనాథపర మేశ్వరుని, మధు... కృ
త్యుక్ మధుర=మనోఙ్ఞులైన, సభోజనులచేత, మానిత=సన్మానింపఁబడిన, అలఘుకృత్యు=
ఆలఘు ప్రయోజనములు గలవానిని, పటు... శాలిక్ - పటువై, యథోచితమైన, దండ=
దండోపాయముయొక్క, భరణముచేత, శాలి= ఒప్పెడు వానిని, అతుల... ధుర్యుక్
సమానరహితులైన, కుంతలుఁడు, వరాటుఁడు, 'ఆది = మొదలుగాఁగల రాజు
లయొక్క,బంధనము చేత, ధుర్యుఁడైన వానిని,సుప.. వచను. సు ప్రసన్నులై, ఆ మోడి =
సంతుష్టులైన విప్రులయొక్క, వచను = ఆశీర్వాదనములు గలవానిని, అతి... కాంతుజ్ -
అతిరోహిత=తిరోహితముకాని, ఉజ్జ్వలద్యుతియందు, తారకా కాంతు
అతుల =
୯
వానిని, సంత . . . చరితు - సంతతోన్న తిమత్
=నిరంతరోన్నతిగల అచలితచరితు=దృఢ
చర్యగలవానిని, సురభి... తలుక్ - సురభిజమనోహరమైన, దాన షోడశ మహాదానము
లయొక్క, అనుసంధాన= ఆచరణమువల్లనైన, పరమసమ్మదముచేత, ఆగతులైన, బహు
ద్విజి=అనేకవిప్రులయొక్క, ఆరవముల చేత, వ్యాప్తమైన, భవనతలు = ఇల్లుగలవానిని,
ఇనకులీనుజ్&quot;, ఆమహాధర్మమూర్తిక్ =ఆధర్మస్వరూపుఁడైన యాఋతుపర్ణుని, సంభ్రమ
స్ఫూర్తి=సంతోషాతిశయము.
క. అతఁడును నాస్థానంబున
హితపరివారంబు గొలువ నిరవంది పురో&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>pto2b8sgnrjejxj1yhdk3s0o2mnnph4</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/360</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184223</id>
    <revision>
      <id>502174</id>
      <timestamp>2025-06-30T03:49:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'గతు 'నక్షత్ర గుణసమ చతు ర్థాశ్వాసము. న్వితాత్తు నవ్విభునిఁజూచి యి ట్లని పలికెన్. 383 74 టీక. హరి. ఆకఁడును=ఆవీరబాహుఁడును, ఆస్థానంబునన్ =అచ్చోటున, నక్షత్ర . . తాత్ముక్_నక్ష త్ర =నక్షత...'</comment>
      <origin>502174</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3382" sha1="0upgigsctphbjopa43av13l9hjq7ner" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;గతు 'నక్షత్ర గుణసమ
చతు ర్థాశ్వాసము.
న్వితాత్తు నవ్విభునిఁజూచి యి ట్లని పలికెన్.
383
74
టీక. హరి. ఆకఁడును=ఆవీరబాహుఁడును, ఆస్థానంబునన్ =అచ్చోటున, నక్షత్ర
. . తాత్ముక్_నక్ష త్ర =నక్షత్రకునియొక్క, గుణ=పగ్గములతోడ, సమన్వితమైన, ఆత్మజ
=శరీరముగలవానిని, (నక్షత్రకునిచే విఱిచికట్టఁ బడిన వానిని ననుట.) అవ్విభునిన్=
ఆహరిశ్చంద్రుని.
నల.
ఆతఁడును=ఆఋతుపర్ణుఁడును,ఆస్థానంబున(E)=కొల్వుకూటమున,ఆక్షత్రి
. . . తాత్మన్- తాండ్ర చెట్టును, అక్ష త్ర = పాలించెడు, గుణ = గుణము గలవానితో కలి
పురుషునితో ననుట.) సమన్వితమైన, ఆత్ముక్ = హృదయము గలవానిని, (కలిపురుషా
వేశముగలవాని ననుట. ) అవ్విభునిక్=ఆనలులి.
ఉ. ఎక్కడివాఁడ వీకరణి నేల చరించెదు దీనవృత్తి మై
నిక్కడ నన్నుఁ గొల్చి మను మింకఁ గలంక దలంక నేల నీ
యక్కఱ లెల్లఁ దీర్తు నన నాతనితో నిరనాథుఁ డిట్లను
వెక్కస మైనశోకశిఖి వేఁడిమిఁ దాలిమిచే నడంచుచున్.
టీ. రెంట నొక్కతీర.
సీ. సమధి కాసమతురంగమసంతతిమనో జ్ఞ
తాసమున్న తికీర్తిభాసరుం డ
నేకరసా ధార తాకలితాస్తోక
పాక భేదక రోచయాకరుం డ
సంగవం గా ధ్ర కళింగాదివిఖ్యాత
వర్తనంబున మించువాఁడ నే వి
నీతిపరమహీన నినుఁ గొల్తు నే పొంది
యన బలుపూన్కి నిల్పారవిప్ర
తే. సూతి వలసినగతి కోర్కి చొప్పడఁగ భ
జింపు మము నన్న నియతిస్థిరతఁ దెల్పి
మగుడఁ దగునాయన నితాంతనూసనీయ
సత్యగుణమునఁ జిక్కి యాజనవిభుండు.
75
76
1 నక్షత్ర... తాత్మ్యక్-నక్షత్రములవంటి, గుణ= (పరిశుద్ధము లైన) గుణము
లతో
సమన్వితమైన, ఆత్ముక్=మనస్సుగలవానిని, అనియు నొకపక్షము. (ఇది రెండు
కథలకు నొక్కతీరు.)&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>0upgigsctphbjopa43av13l9hjq7ner</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/361</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184224</id>
    <revision>
      <id>502175</id>
      <timestamp>2025-06-30T03:50:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '384 హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము - టీ. హరి. సము.. భాసురుండక్ సమధికమైన, అసమతురంగమసంతతి= సూ ర్యవంశముయొక్క, మనోజ్ఞ తా= మంజులత్వము చేతను, సమున్నతమైన, కీర్తిచేతను, భాసురుండును, ఏక... కరుండ_ఏ...'</comment>
      <origin>502175</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4750" sha1="shx8aburag11gl62v9c7okwp64p68jz" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;384
హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము
-
టీ. హరి. సము.. భాసురుండక్ సమధికమైన, అసమతురంగమసంతతి= సూ
ర్యవంశముయొక్క, మనోజ్ఞ తా= మంజులత్వము చేతను, సమున్నతమైన, కీర్తిచేతను,
భాసురుండును, ఏక... కరుండ_ఏక=అద్వితీయమైన, రసాధారతా భూభరణము
చేత, ఆకలిత=సంపాదింపఁబడిన, అస్తోకమైన, పాక భేదకర పాకశాసనుని యొక్క
(ఇంద్రు నియొక్క), ఉచ్ఛయ అతిశయమువంటి యతిశయమునకు, ఆకరుండను,
ఏ౯=నేను, వినీతిపరమహీన - వినీతి నీతిలేక పోవుటచేత, పరమహీన =మిగులు నీచుఁ
డవైనవాఁడా? నినుజ్, కొల్తునే? (నిన్ను సేవింతునా యనుట.) పొంది=నిల్చి, అనన్ =
అనఁగా, విప్రసూతి=నక్షత్రకుఁడు, కోర్కి, చొప్పడఁగ, భజింపుము=పొందుము •
అమ్మనన్ని న=నన్న మ్ముకొనుమని, అతిస్థిరత చేత, తెల్పి, మగుడఁదగునా = తిరుగఁబడఁ
దగునా ? అనన్=అనఁగా, ఆజనవిభుండు = ఆ హరిశ్చంద్రుఁ
ఁడు.
నల. సమ ...భాసురుండు సమధికమైన, అసమ= సరిలేని, తురంగమసంత తియొ
క్క, మనోజ్ఞ తా=మనస్సుఁ దెలియుట చేత, సమున్నతమైన, కీర్తిచేత, భాసురుండు=
ప్రకాశించుచున్న వాఁడు, అనేక . . . కరుండు అనేక రస=ష, డ్రసములకు, ఆ ధార తా=ఆధా
రమగుట చేత, కలితమయి, ఆసోకమయిన, పాకవి భేద పాకవి శేషమును, కర
చేసెడు,
ఉచ్ఛయమునకు, ఆకరుండు, అనంగ =అనఁగా, నేననేను, వినీతిపరమహీన_వినీతిపర
=వినయపరులైన, మహీన = రాజులుగలవాఁడా! వీపుఒంది, అన అనఁగా, బలుపూన్కి
నిల్పు.బలువైన, పూనికకు, నిల్పు= నిలుకడయైనవాఁడు, ఆరవి ప్రనూతిఆ, సూర్యవం
శముగలవాఁడు, (ఋతుపర్ణుఁ డనుట.) మమ్మక్ = భజింపు, అన్నక్ = అనఁగా, నియతి
రతన్ - నియతి= సేవానియతియొక్క, స్థిరతను, తెల్పి= తెలుపుకొని, మగుడన్ = తిరుగ,
తగు=యు క్తమైన, ఆయన సత్యగుణమునన్. (ఆఋతుపర్ణుని యొక్క సత్యగుణమున
కనుట.)
ళా సేవింతు భవదీయమానసము రంజిల్ల వివన్నాము
ద్రావా రాశితగంగ తారణమహోదార! ప్లవా ! యంచుఁ జే
తోవీథి గృప ‘యొల్కఁబల్కఁగఁ గృతార్థుం డాతఁ డీపుణ్యస
దావుకా జేకొని వాంఛితం బొసఁగె నత్యంతాను రాగంబునన్ . 77
టీ. హరి. వివ... దారి - విపన్నార్తిముద్రావారాశితరంగములను, తారణ= తరిం
పఁజేయుటయందు, మహోదారుండవైనవాఁడా! ప్లవా= మతంగుడా! ఈ రెండును
సంబోధనలు. ('చండాలప్లవమాతంగా' అ.) కృతార్థుండు= ప్రయోజనము గలవాఁడు,
(విశ్వామిత్ర ప్రయో
ప్రయోజనమును జేసినవాఁ డనుట.) అతఁడు = ఆవీరబాహుఁడు, వాంఛి
తంబు, ఒవఁ గెన్.&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>shx8aburag11gl62v9c7okwp64p68jz</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/362</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184225</id>
    <revision>
      <id>502176</id>
      <timestamp>2025-06-30T03:50:25Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'చతుర్థాశ్వాసము. 385 నల. విప... ప్లవా-విపన్నార్తి ముద్రావారాశితరంగములను, తారణ = తరింకుఁ జేయుటయందు, మహోదారమైన, ప్లవ - తెప్పయైనవాఁడా! ('ఉడుపంతుష్ణవః కోల?' అ.) అతఁడు=ఆఋతుపర్ణుఁడు. మ. అవద...'</comment>
      <origin>502176</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3969" sha1="tnvsp0h89ahdhcf17ulu4mlyq4mofnv" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;చతుర్థాశ్వాసము.
385
నల. విప... ప్లవా-విపన్నార్తి ముద్రావారాశితరంగములను, తారణ = తరింకుఁ
జేయుటయందు, మహోదారమైన, ప్లవ - తెప్పయైనవాఁడా! ('ఉడుపంతుష్ణవః కోల?'
అ.) అతఁడు=ఆఋతుపర్ణుఁడు.
మ. అవదాతాంబుజనేత్ర! నేత్ర లఘువాక్య ప్రస్తర నౌనిమా
నవతీ త్రాణపవిత్ర ! విత్ర సదనన్య ప్రాపితాశ్వాసవా
సవజా కారణమిత్ర! మిత్ర కులశశ్వక్యాతి హేతుస్వసం
భవధన్యాయితగోత్ర ! గోత్ర నిభశుంభత్కుంభకర్ణాంతకా ! 78
టీ. అవ... నేత్ర ! - అవదా తాంబుజ = తెల్లదాములవంటి, నేత్ర ములుగుల
వాఁడా! నేత్ర ... పవిత్ర - నేత్ర = పతియొక్క, అలములైన, వాక్య= శాపవాక్య
ముచేత, ప్రస్తరత్ = పాషాణరూపమువలెనున్న, మౌనిమానవతీ = ఆహల్య యొక్క,
శ్రాణ=రక్షణమందు, పవిత్ర= యోగ్యుఁడైనవాఁడా! విత్రప · మిత్ర! -విత్రపత్ = భయ
పడుచున్న వాఁడయి, అన్య ప్రాపిత = అన్యులచేఁ బొందఁబడని, ఆశ్వాస=ఊరటగల, వాస
వజ్ర=కాకాసురునకు, అకారణమిత్ర = ఆకారణబంధు వైనవాఁడా ! మిత్ర... గోత్ర !-
మిత్రకుల = సూర్యవంశముయొక్క, శశ్వత్థ్యాతి = శాశ్వతకీర్తికి, హేతువైన, స్వసం
భవ =నిజజన్మము చేత, ధన్యాయిత = పుణ్యవతియైన, గోత్ర=భూమిగలనాఁడా! గోత్ర
. . .త కా-గో
త్రనిభ=పర్వతసముఁడై, శుంభత్ = ఒప్పుచున్న, కుంభకర్ణునకు, అంతకుఁ
డయినవాఁడా!
క. ఉద్ధతహరిణాశర ! శర
త
విద్ధఖర ! ఖరత్న కులవివృద్ధికర! కరా
శ్యుద్ధతిహర! హరమానస
పద్ధతిచర ! చరణభజన భాగనసుకరా !
79
టీ. ఉద్ధత. . .శర! ఉద్ధత=హింసింపఁబడిన, హరిణాశరులేడిరక్కసుఁడు గల
వాఁడా! శరవిద్ధ ఖర! శర=బాణముచేత,
శర= బాణము చేత, విద్ధ=భేదింపఁబడిన, ఖర=ఖరాసురుఁడు గల
వాఁడా! ఖరత్న ...కళా! - ఖరత్న కుల=సూర్యవంశమునకు, వివృద్ధికర అభివృద్ధి కరుఁ
డైనవాఁడా! కరా...హర! కరాశి= సముద్రముయొక్క, ఉద్ధతిని, హర=హరించిన
వాఁడా! హర...చర! హర= ఈశ్వరునియొక్క, మానసపద్ధతి=మనోమార్గమునందు,
చర=చరించువాఁడా ! చరణ ... సుకర ! చరణభజనభాక్కులైన, జనులకు, సుకర =
సులభుఁ డయిన వాఁడా!
49&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>tnvsp0h89ahdhcf17ulu4mlyq4mofnv</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/363</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184226</id>
    <revision>
      <id>502177</id>
      <timestamp>2025-06-30T03:50:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '386 హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము మాలినీ. విముఖతభృగురామా! విశ్వరక్షాభిరామా ! సమధికభుజ థామా ! జానకీ ప్రేమధామా! సమదదనుజభీమా ! సంస్తవాతృప్తభీమా! దమివిహీతవినామా! తారక బ్రహ్మనామా. గద్య....'</comment>
      <origin>502177</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2398" sha1="a5ackz8devtly31xo93224zkqc0t253" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;386
హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము
మాలినీ. విముఖతభృగురామా! విశ్వరక్షాభిరామా !
సమధికభుజ థామా ! జానకీ ప్రేమధామా!
సమదదనుజభీమా ! సంస్తవాతృప్తభీమా!
దమివిహీతవినామా! తారక బ్రహ్మనామా.
గద్య. ఇది శ్రీ రామచంద్ర చరణారవింద వందనపవననందన ప్రసాదసమా
సాదితసంస్కృతాంధ్ర భాషాసామ్రాజ్య సర్వంకష చతుర్విధక వి తా
నిర్వాహకసాహిత్యరసపోషణ రామరాజభూషణకవి ప్రణీతం బైన
హరిశ్చంద్ర నలో పాఖ్యానం బనుమహా ప్రబంధంబునందుఁ జతుర్థా
శ్వాసము సంపూర్ణము.
టీ.......నం స్తవాతృ ప్తభీమా! సంస్తవ స్తోత్రముచేత, ఆతృప్తుఁడైన, భీమా
=శివుఁడు గలవాఁడా!, దనివిహితవి నామా! - దమి= ఋషులచేత, విహిత = చేయఁబడిన,
వినామా = నమస్కారములు గలవాఁడా! తారక శ్రీ బ్రహ్మనామా! = తారక బ్రహ్మ
పేరుగలవాఁడా!
= బ్రహ్మ మను
గద్యము. ఇది శ్రీహనుమద్వర ప్ర సాదలబ్ధసారస్వత పాత్ర భారద్వాజ గోత్ర
పవిత్ర చిత్ర
కవి పెద్దిరాజతనూజపురాతనాధునాతనక ఠిన ప్రబంధార్థబోధన సమర్థమానసాంభోజ
బుధజనవి ధేయానంతయనామధేయవిరచితం బైనహరిశ్చం ద్రనలోపాఖ్యాన
ప్రకా
శిక యనువ్యాఖ్యానంబునందుఁ జతుర్థాశ్వాసము సంపూర్ణము.&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>a5ackz8devtly31xo93224zkqc0t253</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>502178</id>
      <parentid>502177</parentid>
      <timestamp>2025-06-30T03:59:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దారు */</comment>
      <origin>502178</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2440" sha1="mrjk90041eq2ihr7ovlcujs82uyqzgi" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;3&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;{{Telugu poem|type=మాలిని.|lines=&lt;poem&gt;విముఖతభృగురామా! విశ్వరక్షాభిరామా!
సమధికభుజధామా! జానకీప్రేమధామా!
సమదదనుజభీమా! సంస్తవాతృప్తభీమా!
దమివిహితవినామా! తారకబ్రహ్మనామా.&lt;/poem&gt;|ref=80}} 
{{Telugu poem|type=గద్య.|lines=&lt;poem&gt;ఇది శ్రీరామచంద్రచరణారవిందవందనపవననందనప్రసాదసమా
సాదితసంస్కృతాంధ్రభాషాసామ్రాజ్యసర్వంకషచతుర్విధకవితా
నిర్వాహకసాహిత్యరసపోషణ రామరాజభూషణకవి ప్రణీతం బైన
హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానం బనుమహాప్రబంధంబునందుఁ జతుర్థా
శ్వాసము సంపూర్ణము.&lt;/poem&gt;|ref=}} 
'''టీక'''. .......సంస్తవాతృప్తభీమా! సంస్తవ = స్తోత్రముచేత, అతృప్తుఁడైన, భీమా = శివుఁడు గలవాఁడా!, దనివిహితవినామా! - దమి= ఋషులచేత, విహిత = చేయఁబడిన, వినామా = నమస్కారములు గలవాఁడా! తారకబ్రహ్మనామా! = తారకబ్రహ్మ మనుపేరు గలవాఁడా!
{{Telugu poem|type=గద్యము.|lines=&lt;poem&gt;ఇది శ్రీహనుమద్వరప్రసాదలబ్ధసారస్వతపాత్ర భారద్వాజగోత్రపవిత్ర చిత్ర
కవి పెద్దిరాజతనూజ పురాతనాధునాతనకఠినప్రబంధార్థబోధనసమర్థమానసాంభోజ
బుధజనవిధే యానంతయనామధేయవిరచితం బైనహరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానప్రకా
శిక యనువ్యాఖ్యానంబునందుఁ జతుర్థాశ్వాసము సంపూర్ణము.&lt;/poem&gt;|ref=}}
{{Center|—————}}&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>mrjk90041eq2ihr7ovlcujs82uyqzgi</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/364</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184227</id>
    <revision>
      <id>502179</id>
      <timestamp>2025-06-30T04:10:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దారు */</comment>
      <origin>502179</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3508" sha1="nnldthiygpt5memzek9gygd8fqjpq20" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;3&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;{{p|ac|fs125}}పంచమాశ్వాసము&lt;/p&gt;
{{Css image crop
|Image = హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu
|Page = 364
|bSize = 411
|cWidth = 83
|cHeight = 17
|oTop = 83
|oLeft = 167
|Location = center
|Description = 
}}
{{Telugu poem|type={{Css image crop
|Image = హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu
|Page = 364
|bSize = 411
|cWidth = 63
|cHeight = 125
|oTop = 72
|oLeft = 41
|Location = left
|Description = 
}}|lines=&lt;poem&gt;


సీతాహృదయేశ్వర!
కౌసల్యాగర్భజలధికౌస్తుభ! విజయ
శ్రీసాంద్ర! చంద్రధరగౌ
రీసన్నుతదివ్యనామ! శ్రీరఘురామా!&lt;/poem&gt;|ref=1}}
'''టీక'''. సులభము.
{{Telugu poem|type=వ.|lines=&lt;poem&gt;అవధరిఁపుము మృకండునందనుండు పాండునందనున కి ట్లనియె.&lt;/poem&gt;|ref=2}}  
{{Telugu poem|type=తే.|lines=&lt;poem&gt;ఇట్లయోధ్యాధిపతి గూర్చు నీప్సితార్థ
మధిగమించి ముదంబున నాఫణీంద్ర
గరళసమధికకుటిలతాధరుఁడు తన్మ
హాత్మగురుకుశచీవరోపాస్తి నెఱపె.&lt;/poem&gt;|ref=3}} 
'''టీక'''. '''హరి'''. అయోధ్యాధిపతి = హరిశ్చంద్రుఁడు, కూర్చునీప్సితార్థము(న్)  - కూర్చు = చేకూర్చిన, ఈప్సితమైన, అర్థమున్ = ధనమును, అధిగమించి, ( పుచ్చుకొని యనుట.) ఆఫణీం...ధరుఁడు - ఆ, ఫణీంద్ర = సర్పముయొక్క, గరళమునకంటె, సమధికమైన, కౌటిల్యమును, ధరుఁడు = ధరించినవాఁడు, తన్మ...పాస్తి(న్) - తత్ = ఆ, మహత్ +
ఆత్మగురు = తనగురు వైన, కుశచీవర = దర్భవస్త్రునియొక్క (ఋషియొక్క యనుట.) (“చీర చీవరపంజరమ్' అ. శే.) ఉపాస్తి(న్) = సేవను, నెఱపె(న్) = ఒనరించెను. (నక్షత్రకుఁడు విశ్వామిత్రుఁ జేరె ననుట.)

'''నల'''. అయోధ్యాధిపతి = ఋతుపర్ణుఁడు, కూర్చు...ర్థమున్ - కూర్చు = ఒనర్చిన, ఆఫణీం...ధరుఁడు - ఆ, ఫణీంద్ర = కర్కోటకునియొక్క, గరళముచేత, సమధికమైన, కుటిలతను, ధరుఁడు = ధరించినవాఁడు, నలు డనుట, (సర్పవిషముచేత, శరీరవైవర్ణ్యము నొందినవాఁడు.) తన్మ...పాస్తి(న్) - తత్ = ఆ, మహాత్ములయందు, గురు = అధికుఁడైన, కు + శచీవర = భూదేవేంద్రునియొక్క (ఋతుపర్ణునియొక్క యనుట.), ఉపాస్తిని, నెఱపెను.&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>nnldthiygpt5memzek9gygd8fqjpq20</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/365</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184228</id>
    <revision>
      <id>502180</id>
      <timestamp>2025-06-30T04:36:44Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with ': 388 హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము క. భూరితరశాంతి వాహకుఁ డై రాజిలునయ్యి లాబలారి కుడి నా హారజలచింత లంత ను దారత రాదిత్య కులదయాసంపత్తిన్. 4 టీ. హరి, భూరి, . . వాహకుఁడు భూరితరమైన, శాంతిని, వ...'</comment>
      <origin>502180</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3404" sha1="rgf76oo92vc4cfy4votlo1xgcwwaehq" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;:
388
హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము
క. భూరితరశాంతి వాహకుఁ
డై రాజిలునయ్యి లాబలారి కుడి నా
హారజలచింత లంత ను
దారత రాదిత్య కులదయాసంపత్తిన్.
4
టీ. హరి, భూరి, . . వాహకుఁడు భూరితరమైన, శాంతిని, వాహకుఁడు=వహిం
-చిన వాఁడు, ఐ, అయ్యిలా బలారికి (౯)= అహరిశ్చంద్రునకు, ఆహారజల చింతలు అన్నోద
అయ్యిలాబలారికి(క్)=అహరిశ్చంద్రునకు, ఆహారజలచింతలు=
కచింతలు, ఉదార... సంపత్తిక్ - ఉదారతరమైన, ఆదిత్యకుల = దేవతాకులము
యొక్క, దయాసంపత్తిచేత, ఉడిగెను. (దైవానుగ్రహమున నాఁకలిదప్పుల నెఱుంగ
కుండె ననుట.)
నల. భూరితరశాంతిచేత, వాహకుఁడై = బాహకుఁడను పేరుగలవాఁడు, ఐ, (‘వబ
యోర భేదః') అయ్యిలాబలారికి(క్)=ఆనలునికి, ఆహారజలచింతలు= అన్న పానీయనుఁ ల
యందలిచింతలు, ఉదార...... సంపత్తికొ- ఉదారతరుఁడైన, ఆదిత్యకుల=సూర్యవంశ
జుఁ డగుఋతుపర్ణునియొక్క, దయాసంపత్తిచేత, అన్నోదకములు గలిగి సుఖంబున
నుండి ననుట.
సీ. ధరణీశుఁ డాఁకలిదప్పు లెఱుంగ కీ
పగిదిఁ గొల్వగ మదిఁ బ్రమద మొంది
-- యయ్యవదాత మాహాకుల
గ్రామణి
గోపతి హయవాటికాపు భజన
బరబహుళానూత్న తరసాదుల గణింప
కతని కొప్పించి యక్షతమనోజ
వాతిపాతికలా త్తరీతి నానాసువీ
తుల నిరోధించి చాతురిఁ బొసంగ
తే. సంతరింపు మటంచు నత్యంత మైత్రిం
దనదుము ద్ర నొసంగ సంతతవశీకృ
తాక్షతజ్ఞతివినిహితానంత విభవుఁ
డాతఁడు దదాజ్ఞఁ దల మోచి యరుగు చెదుట.
5
టీ. హరి. అయ్యవ... గ్రామణి-అవదాత=ఖండింపఁబడిన ('దాతందితంఛితంవృ
క్షం’ఆ.) మాహాకుల= ధేనుకులము గలవారిలో, ('ఉస్రామాహాచళ్ళంగిణీ, ఆ.) గ్రామణి=
శ్రేష్ఠుఁడు(నీచజాతి వారియందు, శ్రేష్ఠుఁడు అనఁగా వీరబాహుఁడు.) గోపతి. కాపు,&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>rgf76oo92vc4cfy4votlo1xgcwwaehq</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/366</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184229</id>
    <revision>
      <id>502181</id>
      <timestamp>2025-06-30T04:36:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'తృతీయాశ్వాసము. $89 గోపతిహయవాటి=రుద్రభూమియొక్క, కాపు= పాలనము, భజన, తరసాధులవ్ భజనపరులు, బహుళ = అనేకులు, అనూత్న = పూర్వులైన, తరసాధులన్ = మాంసాశను లను, (తనకుతగినవా రనుట. ) గణింపక, అక్షత...'</comment>
      <origin>502181</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4088" sha1="k62j3eg5t7puthrz13q7ihxmqus14p1" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;తృతీయాశ్వాసము.
$89
గోపతిహయవాటి=రుద్రభూమియొక్క, కాపు= పాలనము, భజన, తరసాధులవ్
భజనపరులు, బహుళ = అనేకులు, అనూత్న = పూర్వులైన, తరసాధులన్ = మాంసాశను
లను, (తనకుతగినవా రనుట. ) గణింపక, అక్షతమనోజి ! అక్షత దృఢమైన, మనఃజమన
“స్సునందు, ఆజ=ఈశ్వరుఁడుగలవాఁడా! (సంబుద్ధి) 'అజావిష్ణుహరచ్చాగా?'ఆ.) వాతి
-పాతికలు, ఆత్మ రీతి చేత, నానాసువీతుల(న్) - నానా. ఆసు= ప్రాణములతోడ, వీతు
ల(న్) ఎడఁబాసినవారిని, శవముల ననుట.) సంతత... విభవుఁడు సంతతమును, వశీకృత
ములైన, ఆక్ష=ఇంద్రియములుగల, తజ్ జ్ఞునియందు (విశ్వామిత్రు నియం దనుట.) అతి
వినిహిత=ఉంపఁబడిన, ఆనంత అమిత మైన, విభవుఁడు=ద్రవ్యముగలవాఁడు, ('ఆర్థరై
విభవా అపి' అ.) అతఁడు=హరిశ్చంద్రు ఁడు.
నల. అయ్యవ... గ్రామణి_ఆ, అవదాత=పరిశుద్ధులైన, (‘ఆవదాశస్సి లేపీ తే విశు
ద్దే విదితేఒపిచ' వైజ.) మాహాకులమహాకుల=సంభవుయం దనుట.) ఇట 'మహాకులాద
ఇఖజా' అనువ్యా. సూ. చేత సీమహాకులశబ్దమున భావార్థమున ఆఫ్ ప్రత్యయము
విధింపఁబడినది. గ్రామణి= శ్రేష్ఠుఁడు, గోపతి=భూపతి (ఋతుపర్ణుఁ డనుట.) ('గౌరిలాకుం
భినీష్ మా' అ.) హయవాటికాపు= అశ్వశాలాధిపత్యము, భజనపరబహుళానూత్న తరు
వైన,సాదులక్=సాహిణులను ('అశ్వారోహాస్తుసాదినః') గణింపక, అక్షతమనో...
వీతుల(క్ ).అక్షత మైన, మనోజవమును, ఆతిపాతి= ఆతి క్రమించుచుండెకు, కళా=వేగ
కళను, ఆ త్త=పొందిన, రీతిగల, నానావిధములైన, సువీతుల = ఉ త్తమాశ్వములను
('ఘోట కేవీతితురగ' అ.) సంతత... విభవుఁడు సంతతజఎల్లపుడు, వశీకృతము లైన,
అక్ష=పాచికలుగల, తద్ జాతి=ఆదాయాదివానియందు (పుష్కరునియం డనుట.)
వినిహిత=ఉంపఁబడిన, అనంత = భూసంబంధమైన, విభవుఁడు = వైభవము గలవాఁడు,
అఁతడు= ఆనలుఁడు.
సీ, శూలశయాభీలశూరదు ర్వారంబు
-
భూరిమాయుగతి ప్రభూషి తంబు
ప్రభూషితంబు
రాజితనానాస్థి రాజిపరికరంబు
నవతరసాతినంద ద్విజంబు
ఘన నాట్య భూతాలి కారవ వాచాల
మధికర కాశదీప్తాజిరంబు
ప్రాజ్య ధూమనిరంతర చితానలవి తాన
మనవధి కార్తస్వరాభిపూర్ణ&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>k62j3eg5t7puthrz13q7ihxmqus14p1</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/367</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184230</id>
    <revision>
      <id>502182</id>
      <timestamp>2025-06-30T04:37:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '390 హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము . తే. మలఘుభూతి యగణ్య పుణ్య జన పాళి కాసమసనంబయోధ్య ధైర్యాసమాన మంత్రికృత్యాస్పద మనూనమానసాబ్జ గుంభితాశ్చర్యుఁ డై కనుంగొనుచు వచ్చి. - &quot;. 6 = టీ. హరి, శూల... ర...'</comment>
      <origin>502182</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4853" sha1="516jxca3l57k4uadbe5fo5sr281ftfr" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;390
హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము
. తే. మలఘుభూతి యగణ్య పుణ్య జన పాళి
కాసమసనంబయోధ్య ధైర్యాసమాన
మంత్రికృత్యాస్పద మనూనమానసాబ్జ
గుంభితాశ్చర్యుఁ డై కనుంగొనుచు వచ్చి.
-
&quot;.
6
=
టీ. హరి, శూల... ర్వారంబు శూల=కొఱ్ఱులయందు, శయ=పడియుండెడు,
ఆభీల=భయంకరులైన, శూరులచేత, (కొఱుత వేయఁబడినవీరులచే ననుట.) దుర్వార మై
నది, భూరి . . . షితంబు_భూరిమాయు=నక్కలయొక్క, ('స్త్రీ యాంశివా భూరిమాయు: '
అ.) గతుల చేత ప్రభూషితము. రాజిత... కరంబు-రాజితమై, నానావిధములైన, అస్థి
రాజి=ఆస్థిపరంపరలయొక్క, ('కీకసంకుల్య మస్థిచ’ఆ.) పరికరములుగలది,నవ. . . ద్విజం
బు_నవతరస=పచ్చిమాంసము చేత, అతినందత్ = మిగులసంతోషించుచున్న, ద్విజంబు
పక్షులుగలది, (‘దంతవి ప్రాండజద్విజాః' అ.) ఘన వాచాలము-ఘనమైన, నాట్యము
గల, భూతాళికా=భూత పంక్తియొక్క, రవము చేత, వాచాలము = గర్హితధ్వనిగలది,
('వాచాలో బహుగర్హ్యవాక్') ఆధిక... జిరంబు- అధికమైన, రక్తముగల, అశ్మ= పా
షాణముల (వధ్యశిలల) చేత, దీప్తమైన, ఆరంబు = అంగణ ప్రదేశముగలది, ప్రాజ్యం...
వితానము- ప్రాజ్య= ప్రచురమైన, ధూమము చేత, నిరంతర నీరంధ్రమైన, చితానల=చి
త్యగ్ని యొక్క,(‘చితాచిత్యాచితి స్త్రియామ్' ఆ.) వితానముగలది. ఆన... పూర్ణము_
అనవధిక
మైన, ఆ రస్వరముల చేత, అభిపూర్ణము, అలఘుభూతి, అలఘువైన, భూతి :
భస్మముగలది, అగణ్య... పాళికి(క్) - అగణ్యమైన, పుణ్యజన పాళికి (౯) = రాక్షస
పంక్తికి, (బ్రహ్మరాక్షసు లనుట.) ఆస=ఆశయైనది, మననంబు =శ్మశానము, అయోధ్యా
...స్పదము - అయోధ్యమైన, ధైర్యము చేత, అసమానులైన, మంత్రి మం
= మంత్ర గాండ్ర
యొక్క, కృత్యములకు, ఆస్పదమయినది.
ዋ
ఆ
సీ. నాశమా
-
నల. శూల ... దుర్వారంబు_ శూలశయ= శూలపాణివలె, ఆభీల=భయంకరులైన,
శూరుల చేత, దుర్వారమైనది, భూరి ... భూషితంబు-భూరి=అధికమైన, మా=సంపదతో,
యుక్ = కూడినవారిచేత, అతిప్రభూషితంబు, రాజిత . . .కరంబు - రాజితములైన,
నానా, స్థిరములైన, ఆజిపరికరంబు = యుద్ధసాధనములు గలది, నవ... ద్విజంబు
నవతరములైన, సాతి = దానముల చేత, ('సాతి స్థానావసానయ్యో' అ.)
టయు సాతినాశమునకుఁ గడపల యనుటకు నీగి కలరుఁబేరు. (ఆంధ్ర ఆమరనిఘం
టువు,) నందత్ =సంతోషించుచున్న, ద్విజంబు = బ్రాహ్మణులు గలది, మన... వాచాలము-
మన మైన, నాట్యభూజరంగస్థలమందలి, తాళి కారము తాళధ్వనుల చేత, వాచాలమయి
నది, అధిక . . . ?రంబు_అధికములైన, రక్తాశ్య = కెంపుల చేత, దీప్తమైన, అజిరంబు =
t&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>516jxca3l57k4uadbe5fo5sr281ftfr</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/368</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184231</id>
    <revision>
      <id>502183</id>
      <timestamp>2025-06-30T04:37:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'పంచమాశ్వాసము. 391 ముంగిటి ప్ర దేశముగలది, ప్రాజ్య వితానము- ప్ర- ప్రకృష్టమైన, ఆజ్యధూమముల చేత, నిరంతర = ఎడ తెగకయుండునట్లు, రచితమైన, అనలముగల, వితానము యజ్ఞములు గలది, (‘క్రతువిస్తారయో...'</comment>
      <origin>502183</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4195" sha1="qiksxu733y4hboebzcblncy7l6xpo9j" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;పంచమాశ్వాసము.
391
ముంగిటి ప్ర దేశముగలది, ప్రాజ్య వితానము- ప్ర- ప్రకృష్టమైన, ఆజ్యధూమముల చేత,
నిరంతర = ఎడ తెగకయుండునట్లు, రచితమైన, అనలముగల, వితానము యజ్ఞములు
గలది, (‘క్రతువిస్తారయోర స్త్రీ వితానం త్రిషుతుచ్ఛకే' ఆ.) ఆన... పూర్ణము - అన
వధి=అపరిమితమైన, కార్తస్వర = సువర్ణముచేత, (రుక్మం కార్తస్వరం బాంబూ నదమ
స్టాపదోZస్త్రియామ్' అ.) అభిపూర్ణమైన, అలఘువైన, భూతి = ఐశ్వర్యముగలది,
ఆగణ్య . . . సమసనంబు - అగణ్యమైన, పుణ్యజన పాళిక యొక్క, సమసనంబు= ఏక శ్రా
వస్థానముగలది. (‘సంక్షేపణంసమసనం' అ.) ధైర్యా...స్పదము- ధైర్యమునందు, ఆస
మానులైన, మంత్రి = ప్రధానులకును, కృతి=కుశలులకును, ఆస్పదంబు = ఆవాసమైనది,
అయోధ్య! ఇట స్త్రీ లింగ మైన యయోధ్యాశబ్దమునకుఁ బుంలింగవిశేషణములఁ గూర్చి
నందులకు లక్షణము:
తే. చెలువ పేరుగాని స్త్రీ లింగములకు వి
శేషణములు గా రచించుపదము
లొక్క రూపమూని యుభయలింగత సెల్లు
నుల్క యుప్లైయుల్క యుష్టమనఁగ.
క. ధృతమండలా గ్ర థారా
గతిశిక్షాపాత్ర వివిధగంధర్వసమా
తత వాసవాటి కాసు
స్థితుఁ డై జగతీత లేంద్ర శేఖరుఁ డచటన్.
(కవిలోక చింతామణి.)
టీ, హరి, ధృత...సుస్థితుఁడు - ధృతమైన, మండలా గ్ర = ఖడ్గముయొక్క,
ధారా=ధారణయొక్క, గతిచేత, (“కత్తియంచుతోడ్పాటుచేత ననుట.) శిక్షాశిక్షా
నామాంగమునకు, (శిక్షావ్యాకరణం ఛందోనిరుక్తం జ్యోతిషంతథా, కల్ప శ్చేతివ్యా
హృతాని వేదాంగానిమనిషిభిః) పాత్ర = ఉనికిపట్టయి, వివిధములైన, సంధర్వ = గుఱ్ఱ
ములు గలవానియొక్క, వేదాశ్వుని యొక్క యనుట.) సమాతతమైన, వాసవా
టికా = నివాస ప్ర దేశమందు, సుస్థితుఁడు, ఐ, (రుద్ర వాటికయందు నిలిచిన వాఁడై
నిలిచినవాఁడై
యనుట.)
=
నల. ధృత . . . సుస్థితుఁడు-ధృత - ధరింపఁబడిన, మండల= భూమండలము గల
వానియొక్క, (మండలాధిపతి యైనఋతుపర్ణునియొక్క యనుట.) ఆగ్ర శ్రేష్ఠము
లైన, ధారా = పంచ ధారాగతులయొక్క, శిక్షకు, పాత్రములైన, వివిధ గంధర్వములు
(అశ్వములు) గల, సమాతతవాసము యొక్క వాటికయందు, (ఆశ్వవాటికయం
దనుట.) సుస్థితుఁడు, ఐ,&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>qiksxu733y4hboebzcblncy7l6xpo9j</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/369</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184232</id>
    <revision>
      <id>502184</id>
      <timestamp>2025-06-30T04:37:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '392 హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము తే. పనిగొనియెఁ శౌర్య చాంచల్య భరముగర్వ ములఁ దగిన వానిఁ బరమనశ్చలన హేతు భూతములఁ బంపు నేయకపోయిన నద లించికొనుచు లోనైన లాలించి కొనుచు. టీ. హరి. క్రౌర్య.....'</comment>
      <origin>502184</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3419" sha1="apu5tifkl1t962675rhklwyzvp77n20" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;392
హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము
తే. పనిగొనియెఁ శౌర్య చాంచల్య భరముగర్వ
ములఁ దగిన వానిఁ బరమనశ్చలన హేతు
భూతములఁ బంపు నేయకపోయిన నద
లించికొనుచు లోనైన లాలించి కొనుచు.
టీ. హరి. క్రౌర్య... గర్వముల - క్రౌర్య చాంచల్యములయొక్క, భరము=ఆతి
శయముయొక్క, గర్వముల చేత, తగినవాసిని, ఒప్పెడు వానిని, పర... భూతముల
పరమనశ్చలన హేతువైన, భూతముల
=దయ్యములను.
నల. కార్య... గర్వములజ్ - క్రౌర్యచాంచల్యభరమును, ముక్=విడిచిన, ఆశ్వ
ములక్=గుఱ్ఱములను, తగినవానిక్, పర... భూతముల_పర శత్రువులయొక్క, మన
శ్చలనమునకు, హేతుభూతములన్ = హేతువైన వానిని, పనిగొనియెనని యన్వయము.)
ఉ. ఈగతి నేర్పు మీఱఁ దనయేలికకు హిత మాచరించుచుకో
సాగర మేఖలావలయశాసనుఁ డాత్మకులాంగనావియో
గాగ్రతశోక వారిధికి సంతము గానక యుండె శర్వరీ
జాగరణారుణాక్షి జలజద్యుతిసూచిత రాగ రాశి యై
టీ. రెంటను సమానము.
క, ఆసార్వభౌముసతియు ధ
రాసురపతి యింటఁ దజ్జరఠ మెచ్చఁబనుల్
వాసినొనర్చుచుఁ బ్రియచిం
తాసం తాపంబుతోడినంబులు గడపెన్.
8.
9
:
10.
టీ. హరి. ఆసార్వభౌమ: సతీయం ఆచంద్రమతియు, ధరాసురపతి యింటక్ =
`కాలకౌశికుని యింటియందు, తజ్జరఠ = ముసలి పెండ్లము.
నల. ఆసార్వభౌముసతీయు=దమయంతియు, ధరాసురపతియింటక్ = భూదేవేం
ద్రుఁడగు సుబాహునియింటియందు, తజ్జరఠ = ఆరాజమాత.
ఆ. అపుడు భీముఁ డక్షయప్రభావా ప్తిన
క్షత్ర గురుఁడు మనసు జాలి నంద
నావిభుండు నతనిదేవియుఁ గడ లేని
వగలఁ దగిలి మిగుల నొగుల వగచి.
11
టీ. హరి. భీముఁడు=భయంకరుఁడు, అక్షయ ప్రభావా ప్తి-అక్షయమైన, ప్రభా
నముయొక్క, ఆ ది=ప్రాప్తిగలవాఁడు, నక్షత్ర గురుఁడు = విశ్వామిత్రుఁడు, జూలిక్,&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>apu5tifkl1t962675rhklwyzvp77n20</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/370</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184233</id>
    <revision>
      <id>502185</id>
      <timestamp>2025-06-30T04:37:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'పంచమాశ్వా సము. = అందఁగా, ఆవిభుఁడుక్ = ఆహరిశ్చంద్రుఁడును, అతని దేవియున్ = చం 898 చంద్రమతియు, మిగుల నో గులక్= నొగులుటకు, వగచి = తలఁచి, 'వగచి' యను పదమునకుఁ 'దలఁచి' యనునర్థముఁ జెప్పినందు...'</comment>
      <origin>502185</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4322" sha1="ofhwt78cd6rb86me8euqm958xlzx7d1" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;పంచమాశ్వా సము.
=
అందఁగా, ఆవిభుఁడుక్ = ఆహరిశ్చంద్రుఁడును, అతని దేవియున్ = చం
898
చంద్రమతియు,
మిగుల నో గులక్= నొగులుటకు, వగచి = తలఁచి, 'వగచి' యను పదమునకుఁ 'దలఁచి'
యనునర్థముఁ జెప్పినందులకుఁ బూర్వ ప్ర యోగమ
క. “నావచనమున నపత్యముఁ
గావించును గొంతినీకుఁ గడు నెయ్యముతో
నీవగచిన యీయర్థము
సూవె మనంబునను దలఁతు సొలయకయేనున్.”
(భారతము. ఆది. ఆ-5.)
నల. భీముఁడు=భీమభూపతి, అక్షయప్రభయొక్క, అవా
ప్తిచేత, నక్ష త్ర గురుఁ
డు=నక్ష త్ర రాజైనచం ద్రుఁడు ('బృహస్పతావుపాధ్యాయే పితృరాజ్జోః పితామహే,
మాతామ హే మాతులేచ తత్పత్నీ షుగురుస్మృతః' లింగాభట్టీయము.) నందనావిభుఁ
డుక్ =అల్లుఁడును, అతని దేవియుక్= దమయంతియు, నొగులఁగా, వగచి= వెతపడి.
మ. అతి సౌహార్ధనిధిగా సుదేవవినుతాఖ్యశాలిక ల్యా
క్షితిదేవో త్తముఁ జేరఁగాఁ బిలిచి యక్షిణాఖలో పాయధు
ర్యతఁ గానంబడఁ జేయు మెట్లయిన సత్యాచారధన్యా గ్ర స
న్నుతి మనుఖ్యసుతావతంసమణి నన్యూన ప్రభావోదయా.
12
టీ. హరి. సుదేవ,,, శాలి(క్)-సు=లెస్సైన, దేవ= దేవతలయొక్క, (య మేం
ద్రులయొక్క యనుట. వినుతమైన, ఆఖ్యా= పేరు చేత, శాలి=సి ప్పెడువానిని, కాల
=
కౌశికు ననుట.) కల్యాత్మ కు=క లిస్వరూపుని, కానక్ = ఆడవియందు, సత్యా...
మణిక్_సత్యాచార=ధన్యులయందు, ఆగ్ర సన్ను తిమత్ = ఆగ్రముతిగల, ముఖ్యునియొ
క్క, (హరిశ్చంద్రునియొక్క యనుట.) మతావతంసమణిని; (లోహితు నమట.) (అడ
వియందుఁ బడఁ జేయుమని పూర్వమున కన్వయము.)
==
నల. సుదేవ... కల్యాత్మకుజ్-సుదేవుఁడను, వినుత = ప్ర సిద్ధ మైన, ఆఖ్యా= పేరు
చేత, శాలి=ఒ ప్పెడు, కల్య=మనోహరమైన, ('కల్యౌసజ్జనిరామయా' ఆ.) ఆత్మకుజ్=
హృదయముగలవానిని, క్షితిదేవో తముక్= బ్రాహ్మణుని, కానంబడ - అగపడునట్లు
గా, సత్య... సన్నుతి - సతి = పతివ్రతలయొక్క, ఆచారము చేత, ధన్యులైనవారలో,
అగ్ర= మొదటిదైన, సన్నుతి = స్తుతిగలది, పతివ్రతలయందు మొదల నెన్నఁదగిన
దనుట.) మన్ముఖ్య...మణిక్ మత్ = నాయొక్క, ముఖ్యసు తావతంసమణిజ్=ముఖ్య
కుమారి కామణిని (దమయంతి ననుట.)
సీ అనుచు నంచిననాధ రామ రాగ్రణి వడి
నిక్కువ లరయుచు నేఁగి యొక్క
50&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>ofhwt78cd6rb86me8euqm958xlzx7d1</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/371</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184234</id>
    <revision>
      <id>502186</id>
      <timestamp>2025-06-30T04:38:10Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '394 హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము యెడ హోమవిధిసమాహితవృత్తిఁ బూని య నాహతగతి భూతనాథ భూతి హారిసుబాహునియవరోధము భజించి సుప్రీతినందు రాచూలిఁ గని ని తాంతసం భ్రమమునఁ దల్లి నీ విచటఁ బా య...'</comment>
      <origin>502186</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4394" sha1="1v7pp6i1ujpheyat3jnp7a4c3fo897u" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;394
హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము
యెడ హోమవిధిసమాహితవృత్తిఁ బూని య
నాహతగతి భూతనాథ భూతి
హారిసుబాహునియవరోధము భజించి
సుప్రీతినందు రాచూలిఁ గని ని
తాంతసం భ్రమమునఁ దల్లి నీ విచటఁ బా
యకయుండఁ గత మేమి యకట యిష్ట
తే. ఘటనకుశలతావహనంబు గట్టి పెట్టి
యనుచు మన్యు వేగంబున నడువ నతని
నిజపితృమహాహితునిఁ జూచి నృపతిలోక
:. వాసవునిపట్టి మనమున వగవు పుట్టి.
=
13
టీ. హరి. ఆధరామరాగ్రణి = ఆకాలకౌశికుఁడు, ఇక్కువలు, అరయుచు,
(ఉపాయములు యోచించుచు ననుట.) ఒక్క యెడ =ఒక్క సమయమున, హోమవిధి...
వృత్తిక్-హోమవిధియందలి, సమాహితవృత్తిని, పూని, అనాహతX తీక్=ఆ ప్ర తిహత
గతిచేత, భూత... బాహుని-భూతనాథభూ - రుద్రభూమియొక్క, ఊతి= రక్షణము
చేత, ('ఊతిస్స్యూతౌ చ లక్షణే రత్నమాలా.) హారి=ఒప్పెడు, సుబాహుని= లెస్సైన
బాహువులుగలవానియొక్క, (రుద్రభూభరణ శాలిభుజదండుఁ డగుహరిశ్చంద్రునియొ
క్కయనుట.) ఆవరోధముక్=అంతఃపుర స్త్రీని, (చంద్రమతి ననుట.) భజించి, (సుప్రీ
.... చూలిక్-సు ప్రీతినందు = ఇష్టమునందెడు, రాచూలిక్ = రాకొమరుఁడగు లోహితుని,
-తల్లిని, ఈవు, ఇష్ట... వహనంబుక్_ఇష్ట = హోమముయొక్క, ఘటనకు, కుశలతా=దర్భ
లతలయొక్క, ఆవహనంబు = తెచ్చుటను, మన్యు వేగంబునన్ = కోప వేగము చేత,
(“మన్యురై న్యేకు తౌ కృధి’అ.)ఆడువక్=కొట్టఁగా, అతనిని=ఆ కాలకౌశికుని, జపితృమహా
'హితుని_ జపితృ=విశ్వామిత్రర్షి, మహాహితునిక్-అత్యంతహితుఁడైనవాని, (లేక, అత
'ని=ఆకాలకౌశికుని, నిజ... హితుని-నిజపితృ-తనతండ్రియగు హరిశ్చంద్రునికి, మహా,
ఆహితుని=అత్యంతవిరోధియగువానిని, నృపతిలోక వాసవుని పట్టి= లోహితుఁడు.
=
నల. ఆధరామరా గ్రణి=ఆసు దేవుఁడనువిపుఁడు, ఇక్కువలు=నెలవులు, అరయు
చు=విచారించుచు, హోమ... వృత్తీక్ హోమవిధియందలి, సమాహితవృత్తిక్=సావ
. ధానవృత్తిని, పూని,ఆ నాహితగతి= అడ్డగింపు లేనిగమనముచేత, చేత... రోధము(క్)-
భూత నాథ=స దాశివునియొక్క, భూతి=ఐశ్వర్యమువంటియైశ్వర్యము చేత, హరిజఒ పె
డు, సుబాహుని=సుబాహుఁడను రాజుయొక్క, అవరోధము (జ్) = అంతఃపురమును,
భజించి= ప్రవేశించి, అందు(క్)=ఆయంతఃపురమునందు, రాచూలిజదమయంతి, తల్లి!
=&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>1v7pp6i1ujpheyat3jnp7a4c3fo897u</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/372</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184235</id>
    <revision>
      <id>502187</id>
      <timestamp>2025-06-30T04:38:25Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'పంచమాశ్వాస ము. 395 సంబుద్ధి. ఇష్ట... వహనంబుక్ - ఇష్ట ప్రియునియొక్క, ఘటన మందలి, కుశలతాజుకొళ లముయొక్క, వహనమును, మన్యు వేగంబునన్ = దైన్య వేగము చేత, ఆడువ అడుగఁగా, నిజపితృ,.,హితునిక్…నిజ...'</comment>
      <origin>502187</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3365" sha1="aliiya8naenhoo3g7fmi1z08ucxpcyj" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;పంచమాశ్వాస ము.
395
సంబుద్ధి. ఇష్ట... వహనంబుక్ - ఇష్ట ప్రియునియొక్క, ఘటన మందలి, కుశలతాజుకొళ
లముయొక్క, వహనమును, మన్యు వేగంబునన్ = దైన్య వేగము చేత, ఆడువ
అడుగఁగా,
నిజపితృ,.,హితునిక్…నిజపితృ = తనతండ్రికి, మహాహితుఁడైనవాని, నృపతిలోక వాసవుని
పట్టి=దమయంతి.
క. తనవగఁ దెలుపఁగ విని య
మను జేశ్వరభవునిజనని మానసము వినూ
తనతరకరుణార్ణ వమున
మునుఁగఁగ ని ట్లను నితాంతమోహాన్విత యై.
14
టీ. హరి. తనవగ=తనదుఃఖమును, అమ్మను జేశ్వరభవుని జనని= ఆరాజకుమారుని
తల్లి, (చంద్రమతి యనుట.) కరుణార్ణవమున = దైన్యరససముద్రమున ('కరుణస్తు రసే
వృతే కృపాయాంకరుణామతా' విశ్వము.)
నల. తనవగ=తనవిధము, ఆమను జేశ్వరభవునిజనని = ఆరాజపరమేశ్వరునితల్లి,
కరుణార్ణవమున=దయాసముద్ర మునందు.
నీ
క. పుట్టక పుట్టిన ముద్దుల, పట్టీ నీ విట్టివగలపా లై పొగల
గట్టిఁడిదైవం బేమని, కట్టడ గావించె నెట్టు గనలుదు నింకన్. 15
టీ. రెంటను సమము.
తే. అవరజనని నైతి నారయ నీకు నేఁ
బట్టి సుమతి! గురునిభవనమునకుఁ
జనియెదే యటంచుఁ జాలఁ గౌఁగిట నొత్తి
ప్రబలరక్షఁ గూర్చి పంపుటయును.
16
టీ. హరి. ఆవరజననిక్ = వరజననిని, కానైతిని, నీకుఁ దల్లినిగా ధైతి ననుట.)
సుమ... నిభ - సుమతి, గురు=బృహస్పతికి, నిభ=సమాన మైనవాఁడా! ప్రబలరక్ష=
ప్రబలమైన రక్షను, కూర్చి=కట్టి.
నల. ఆవరజననిక్
= పినతల్లిని, ఐతిని, సుమతి ! సంబుద్ధి. గురుని భవనమునకు ఆ
తండ్రియింటికి, ప్రబలరక్షజ్= అధిక మైన సేనారక్షను, కూర్చి.
క. తన క గ్ర జాతిసంభవు
లనుపమగతిఁ దోడునీడ లై రా ధృతిఁ గై
కొని చనుచు నటవి జనకా
ననము నిరీక్షించుతమి మనంబునఁ బొదలన్.
17&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>aliiya8naenhoo3g7fmi1z08ucxpcyj</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/373</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184236</id>
    <revision>
      <id>502188</id>
      <timestamp>2025-06-30T04:38:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '396 హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము = -టీ. హరి. అగ్ర జాతిసంభవులు = విప్రకుమారులు, విజనకాననము (క్)=నిర్జనా రణ్యమును. నల. అగ్రజాతిసంభవులు_ఆగ్ర= శ్రేష్ఠులైన, జాతిసంభవులు (యోగ్యు లనుట.) జనకాన...'</comment>
      <origin>502188</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3654" sha1="s621w0cs59v9puis9a3uncayaia0qzi" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;396
హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము
=
-టీ. హరి. అగ్ర జాతిసంభవులు = విప్రకుమారులు, విజనకాననము (క్)=నిర్జనా
రణ్యమును.
నల. అగ్రజాతిసంభవులు_ఆగ్ర= శ్రేష్ఠులైన, జాతిసంభవులు (యోగ్యు లనుట.)
జనకాననము(క్)=తం డ్రియొక్క, ఆననమును,
సీ. బలితంపుగొమ్మలఁ బ్రబలినసాలంబు
లబ్జబాంధవుమార్గ మాక్రమింప
నవయవసరససౌష్ఠవములఁ బెంపొందు
మృగవిశా లేక్షణల్ పగటు సూప
ఘనరూఢి నపహరించునుదారభూదార
సంతతు ల్కీర్తుల సందడింప
గాలదండాభము ల్గరములు నెఱపునా
గేంద్రంబు లగకోటి యేపుమాపఁ
తే.
బృథివిఁ బొగడొందుభీమభూభృత్కటకము
గాన విరుతవాచాలది క్తటము నేరి
యావసుమతీత లేంద్ర బాలావతంస
మచట నుచిత ప్ర చారంబు లాచరించి.
18
టీ, హరి. బలితంపుఁ గొమ్మల = గొప్ప శాఖలచేత, ప్రబలిన సాలంబులు = అతిశ
యించిన వృక్షములు,నవ. . . సౌష్ఠవములజ్-నవమైన, యవస=తృణముయొక్క; ('యవస
స్తృణమర్జునమ్' అ.) రససౌష్ఠవములక్ = ఆస్వాద సౌష్ఠవములచేత, పెంపొందు మృగ
'విశాలేష్ణల్ =ఒప్పుచుండెడు మృగ కాంతలు, ఘనరూఢిక్-మన తుంగముస్తలయొక్క,
రూఢిని, ఉదారభూదారసంతతుల్ ఉదార ఉద్ధురము లైన, భూదారసంతతుల్ =వరాహ
'సమూహములు, కీర్తుల (క్)=బురడలయందు, ('కీర్తిః ప్రసాదయశసోర్విస్తా రేకర్దమేపి
చ' విశ్వ.) కాలదండాభముల్ = యమదండసమానములు, గరములు = విషములు,
“నా గేం ద్రంబులు= పెనుబాములు, అగకోటి = వృక్షషండములయొక్క, భీమ... కము
అభీమ=భయంకరమైన, భూభృత్ =పర్వతముయొక్క, కటకము=నితంబ ప్రదేశముగల
దానిని, విరుత . . . క్తటము (క్)-వి=పక్షులయొక్క, రుత = ధ్వనులచేత, వాచాలమైన,
దిక్తటములుగలదానిని, కాన అరణ్యమును, ఆవసుమతీతలేంద్ర, బాలావతంసము=
ఆలోహితుఁడు (కటకముగాన) అనునపుడు కటక శబ్దము చేతనద్వితీయ కైన ప్రథమగలది
శావున దానిమీఁది 'శ' కారము 'గ' కారమైనది.
7&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>s621w0cs59v9puis9a3uncayaia0qzi</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/374</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184237</id>
    <revision>
      <id>502189</id>
      <timestamp>2025-06-30T04:38:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'పంచమాశ్వాసము, $97 నల. బలితంపుఁ గొమ్మలక్= బలితములైన బురుజుల చేత, ప్రబలినట్టి, సాలంబు లు=కోటలు, అవ... వముల-ఆవయవములయొక్క, సరససౌష్ఠవముల చేత, మృగనిశా లేక్షణల్= స్త్రీలు, మనరూఢీక్ = మేఘ...'</comment>
      <origin>502189</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3600" sha1="lq3kpdnek2lyhpxbqvpsq4bryemvpsf" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;పంచమాశ్వాసము,
$97
నల. బలితంపుఁ గొమ్మలక్= బలితములైన బురుజుల చేత, ప్రబలినట్టి, సాలంబు
లు=కోటలు, అవ... వముల-ఆవయవములయొక్క, సరససౌష్ఠవముల చేత, మృగనిశా
లేక్షణల్= స్త్రీలు, మనరూఢీక్ = మేఘముయొక్క రూఢిని, ఆప... సంతతుల్_ఆపహ
రించునట్టి, ఉదార=దాతృత్వముగల, భూదారసంతతుల్=రాజకుమారులు, కరములు =
తుండములు, ('కరములు' ఇందులోని 'శ' కారము ప్రధమమీఁదిదిగాన 'X' కారమై
నది.) ఇందులకు లక్షణము. -
“క. ప్రథమాంతవిభక్తులపైఁ, గథితములగు కచటతపలు గసడదవల గుజ్
బృథివిని గజడదబలగుం, బ్రథమపుసున్నలగు నాంత పదములమీఁదన్&quot;.
నా గేంద్ర ంబులు = గజములు, ఆగకోటి యేపున్ = పర్వతముల గర్వమును, మాపజ్
=ఆణఁపఁగా (మహోన్నతము లనుట), భీమభూభృత్కటకము = భీమభూపాలుని
పట్టణమును ('కటకం వలయే నాసౌరాజధానిసితంబయో' ని.), గానవి... కటము -
గానవిరుత = గానధ్వనిచేత, వాచాలమైన, దిక్తటము గలదానిని, ఆవసుమతీంద్ర
బాలావతంసము = ఆదమయంతి.
క. మాన కపు డాకు లాకుల
మానసగతి యగుచు నాత్మమలినార్ధపటిక్
దా నలసత్కుశలతలక్షా
బూని యరయు చుండె సంగముల నడ లెసఁగన్.
19
టీ. హరి. ఆకులు, ఆకులమానసగ తి=ఆకుల మైన మనోగతిగలవాఁడు, ఆగుచు,
-
తాను, అలసత్కుశలతల ఆల=ఆ, సత్కుశలతలక్=మంచిదర్భలతలను,
అరయఁచుకో&quot;=ఆకులను వెదకుచుండెనని పూర్వమున కన్వయము .
పూని,
నల. ఆకు...గతి_ఆకులాకుల=మాటిమాటికి వ్యాకులము నొందుచున్న, మాన
సగతిగలది, ఆగుచు, నలసత్కుశలతలక్ = నలుని యొక్క మంచి క్షేమములను.
సీ. ఆవేళ నాశుచిభావసవిత నవ
నాక రాజ్యాకల నై కధీరుఁ
డలఘుపర్ణాదగో త్రాంచితుఁ గుండలి
గణములో విఖ్యాతిఁ గనిసభ వ్య
తరు మహాతక్షకుఁ దగఁ బిల్చి పావన
వ్రతకులో త్తమ చక్రవర్తి దార
కునికిఁ గాన నవాస ఘనదీనదశ యయ్యె
నాబాలవరుని నీవరసికొను చుఁ&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>lq3kpdnek2lyhpxbqvpsq4bryemvpsf</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/375</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184238</id>
    <revision>
      <id>502190</id>
      <timestamp>2025-06-30T04:39:10Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '398 హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము తే. జను మటవిఁ గాంత హితధర్మజననిఁ బాసి నట్టి ముగ్ధుం డవాచ్య క్రియార్హుఁ డనిన నయ్యెడ దురు త్తరోక్తి యానతని నెఱిఁగి వేగ రమ్మన లసమానవృత్తి మెఱయ, . 20 టీ....'</comment>
      <origin>502190</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5052" sha1="d7vpsim6c2tx6nvzo3c1bjz95qj1o5k" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;398
హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము
తే. జను మటవిఁ గాంత హితధర్మజననిఁ బాసి
నట్టి ముగ్ధుం డవాచ్య క్రియార్హుఁ డనిన
నయ్యెడ దురు త్తరోక్తి యానతని నెఱిఁగి
వేగ రమ్మన లసమానవృత్తి మెఱయ,
.
20
టీ. హరి. ఆవేళక్, ఆ, శుచిభావసవిత - శుచిభావ = శుచిత్వమందు, సవిత
సూర్యుఁడైనవాఁడు, నవ... ధీరుఁడు - నవనాకరాజ్య = నూతనస్వర్గ రాజ్యము యొక్క,
ఆకలన=సృజనమందు, ఏకధీరుఁడైనవాఁడు, (విశ్వామిత్రుఁడనుట.) అలఘు... చితుక్-
అలముఁడైన, పర్ణాద=ఋషియొక్క, కశ్యపుని యొక్క యనుట.) గోత్రము చేత,
అంచితుఁడైనవాని, కుండలిగణములో=సర్వసమూహములో, విఖ్యాతి, (ఈశబ్దము చేత
నద్వితీయకువచ్చిన ప్రథమ.) కసినభవ్యతరుక్కనిన=కాంచిన, భవ్యతరు (క్), మహా
తక్షక౯=(తక్షకుఁడను సర్పముననుట. ) పావన.. తను పావన వ్ర త = పవన వ్రతసంబంధ
మైనకులమందు, పవనాశను లగుసర్పముల యొక్క కులమునం దనుట. ఉత్తమ
శ్రేష్ఠుఁడైనవాఁడా! సంబుద్ధి. చక్రవర్తిదారకునికి = హరిశ్చంద్రనందనునికి ('దారతో
నందనోర్భకః' ధనం.) కాంత... జననిక్-కాంత=ఒప్పుచున్న, హితమైన, ధర్మముగల,
జనసిక్=తల్లిని, ముగ్ధుండు= సౌందర్యవంతుఁడైన లోహితుఁడు, అవాచ్య క్రియార్ద్రుఁడు
=
9
=
ఆవాచ్యమైన, క్రియకు (మరణమున కనుట), ఆర్హుఁడు, అనినక్, దురు త్తరోక్తి-
దురు త్తర =దాఁటశక్యముగాని, ఉక్తి = వాక్యములు గలవాఁడు, ఔ, అతనిక్=ఆవిశ్వా
మిత్రుని, వే= వేగముగా, గరము=విషము.
=
-
నల. ఆవేళక్, ఆశుచిభావసవిత శుచిభావ = పరిశుద్ధ హృదయయైన దమ
యంతి యొక్క యనుట. ఇది నిడుపులుడు పందెనుఁగు షష్ఠి సవిత = తండ్రి, (భీముఁడనుట.)
నవ. . . ధీరుఁడు…నవన=స్త్రోత్రమునకు, ఆకరమైన, ఆజిజయుద్ధము యొక్క, ఆకలనమం'
దు, ఏకధీరుఁడైనవాఁడు, ఆలఘు.. గోత్రాంచితన్ ఆలఘువైన, పర్ణాదుఁడ నెడు,
గోత్ర= పేరు చేత,ఆంచితుక్ = ఒప్పుచుండెడువానిని, కుండలిగణములోక్=సోమయా
జిసంఘములో, విఖ్యాతిగ = విఖ్యాతినిధియైనవాని, అభవ్యకు... తక్షకున్_అభవ్య =
ఆశుభముల నెడు, తరు=వృక్షములకు, మహాతక్షకక్ = ఛేదకుఁడైనవాని, పావవ వ్ర త
కులోత్తమ ! సంబుద్ధి. చక్రవర్తిదారకు=నలునిభార్యకు, ఉనికిఁగానను=నిలఁకడనుగానను
(ఆయమ బ్రతుకునట్టు లేదనుట.), ఆవాస=వస్త్ర హీనురాలైనది, మనదీనదశ ఆధికమైన
దీనదశగలది, అయ్యెక్! (వస్త్రార్ధముతో మిక్కిలి దీనురాలైన దనుట.) ఆబాలవరు
నిక్=ఆదమయంతి భర్తయగు నలుని, ఆటవిక్ = అడవియందు, హితధర్మ జననిక్-
హితధర్మమునకు, జనవిజ్= కారణమైనదానిని, ముగ్ధుండు = మూర్ఖుఁడు, ('ముగ్ధస్సుందర.
=&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>d7vpsim6c2tx6nvzo3c1bjz95qj1o5k</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/376</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184239</id>
    <revision>
      <id>502191</id>
      <timestamp>2025-06-30T04:39:25Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'పంచమాశ్వాసము. 899 మూఢయో' రితి విశ్వః.) అవాచ్య క్రియకర్హుఁడు, వచింపయోగ్యుఁడు గాఁడు, అనినక్ =ఇట్లని నీవు సెప్పఁగా,దురు త్తరోక్తి= దుష్టమైన ప్రత్యుత్తరో క్తిగలవాఁడు, ఐనయతనిని, తె...'</comment>
      <origin>502191</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4129" sha1="2euiqyqc5gpzyxigk0jf890nk0uxovj" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;పంచమాశ్వాసము.
899
మూఢయో' రితి విశ్వః.) అవాచ్య క్రియకర్హుఁడు, వచింపయోగ్యుఁడు గాఁడు, అనినక్
=ఇట్లని నీవు సెప్పఁగా,దురు త్తరోక్తి= దుష్టమైన ప్రత్యుత్తరో క్తిగలవాఁడు, ఐనయతనిని,
తెలిసికొని, వేగ, రమ్మన రమ్మనఁగా, లసమానవృత్తి, మెఱయక్ = ప్రకా
==
శింపఁగా.
చ, అనవధికోపకారి యతఁ డారయుచు గహన దేశముల్
సని సరస ర్తుపర్ణ విలసన్నగ రాజిర సన్ను తంబు లై
=
తనరు వినూత్న పత్ర సముదాయములు భరియించుచొక్క క్రే
వ నెసఁగువాని నక్కు ఱుచవానిఁ గ్రమంబునఁ జేరఁ బోవు చున్. 21
టీ, హరి. అన... కారి- ఆనవధి = మితిలేని, కోపములు, కారి = చేసెడువాఁడు,
కారి-ఆనవధి
అతఁడు=ఆతక్షకుఁడు, గహన ప్రదేశముల్ = కాననస్థలములను, ఆరయుచు = వెదకు
=
చును, చని=పోయి, సరస... రసక్-సరసమైన, ఋతువుగల, (కోయఁబక్వములైన య
నుట.) పర్ణ=ఆకులచేత, విలసత్ = ఒప్పుచుండెడు, నగ=వృక్షముల యొక్క, రాజి=పం
క్తులుగల, రసజ్=భూమియందు, వినూ... యముల - వినూతనములైన, పత్ర= ఆకు
లయొక్క, సముదాయము క్, భరించుచు=వహించుచు, కుఱుచవానిక్ =పిన్న వానిని,
(లోహితు ననుట.)
నల. అనవ... కారి-అనవధికమగునట్టులు, ఉపకారి=ఉపకరయైనవాఁడు. ఆతఁ
డు ఆపర్ణాదుఁడు, గహన్మ ప్ర దేశముల్-గహన = చొరశక్యముకాని, ('కల్లంగహనం
సమే” అ.) ప్రదేశముల్ = ప్రకృష్టస్థలములను, (ఆరయు నని పూర్వముతో నన్వయ
ము.) సరస...సన్ను తంబులు - సరసమైన, ఋతుపర్ణునియొక్క, విలసన్న గర=ఒ ప్పెడు
పట్టణముయొక్క, అజిర ముంగిటియందు, సన్ను తంబులు, ఐ, తనరు...యములక్
తనరుచుండెడు, వినూత్నములైన, పక్త్ర = గుఱ్ఱములయొక్క; సముదాయములను, భరిం
చుచు=రక్షించుచు, అక్కు ఱుచవానిక్ = ఆపొట్టివానిని.
శ. ఆలోకించి తదు కవ
చోలీల౯ మర్మ మంటి సోలఁగ నవని
చాలవనదుర్విషహతా
లోలాత్తునిఁ జేయ ఘూర్ణిలుచు నచ్చోటన్.
-
22
టీ. హరి. తదు కవచోలీ లక్ తత్ = ఆవిశ్వామిత్రుని చేత, ఉక్తమైన, వచో
లీలక్, మర్మమంటి = ఆయమునుస్ప ృశించి, ఆవనిక్ = భూమియందు, సోలఁగ¥=
వ్రాలునట్లుగా, తా(క్)=యను, (తక్షకుఁ డనుట. ) లపన లాత్త్మునిక్ లపన =ముఖ
-&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>2euiqyqc5gpzyxigk0jf890nk0uxovj</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/377</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184240</id>
    <revision>
      <id>502192</id>
      <timestamp>2025-06-30T04:40:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '400 హరిశ్చంద్ర నలో పాఖ్యానము మునందలి, దుర్విషము చేత, హతమై, ఆలోల= నిశ్చేష్టితమైన, ఆత్ముని - దేహముగల వానిని. నల. తదు కవచోలీలక్ఎతత్=ఆభీమునియొక్క, ఉక్తవచోలీలను, మర్మము, ఆంటి=తాకి, సో...'</comment>
      <origin>502192</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3825" sha1="k4o12v1v4y03zmuj4ij893tvj25rhyf" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;400
హరిశ్చంద్ర నలో పాఖ్యానము
మునందలి, దుర్విషము చేత, హతమై, ఆలోల= నిశ్చేష్టితమైన, ఆత్ముని - దేహముగల
వానిని.
నల. తదు కవచోలీలక్ఎతత్=ఆభీమునియొక్క, ఉక్తవచోలీలను, మర్మము,
ఆంటి=తాకి, సోలఁగళ్ = పడునట్లుగా, నవ. లాత్మునిక్ - నవజక్రొత్తులైన, నిందాల
పన = నిందావాక్యములయొక్క, దుర్విషహతా
=
శమింప శక్యముగా కుండుట చేత,
లోలాత్మునిక్, చంచలమానసుని, చేయఁగా.
సీ. అతఁడు మోహము గలయంగ నసన్మతి
స్థిరత నిల్చుట దక్కి వరుసవిధివి
పాకసమాసక్తిఁ బలువగ నాటింప
హా యసమాన యమా యటంచు
నుదిరి పడినఁ గాంచి యొగిఁ బఱ తెంచి యా
చంద మంతయుఁ దద్ద్విజాతిపృథుకు
లారూఢి గురునకు నా క్షణంబునఁ దెల్ప
నాత్మ లోహితు నేగి నబల యెఱిఁగి
తే. నానిధానంబ ననుఁ బాసి కాన నెచటి
కేఁగి 'తింక నీ న్గన్నారు నెట్లు గాంతుఁ
గలికి నును మేని నిను భోగి గాసిపెట్టఁ
దగునె యని చాల మూర్ఛిలి మగుడఁ దెలిసి.
23
టీ. హరి. అతఁడు=ఆలోహితుఁడు, మోహము=మూర్ఛ, కలయంగ౯, అస
న్మతిస్థిరత=సన్మతిస్థిరుఁడు కాకుండుటచేత, నిల్చుటఁదక్కి, (నిలువలేకయనుట.) వరు
స, విధి= దైవము, విపాక సమాసక్తిచేత, పలువగ= అధిక దుఃఖమును, నాటింపన్ = తె
చ్చి పెట్టఁ గాననుట.) హా! అసమాన! అమ్మా సంబోధనలు.) ఉదిరి పడినన్ =పడఁగా,
తద్ద్విజాతిపృథుకులు=ఆవి ప్రకుమారులు, గురునకున్
= కాలకౌశికునకు, తెల్పర్, ఆత్మ
యందు, లోహితు సేగి=లోహితునియాపదను, అబల= చంద్రమతి, కలికి. . . నిను(న్)=కలికి
యైన, సును మెయిగలనిన్ను, భోగి=సర్పము.
నల. ఆతఁడు=ఆనలుఁడు, మోహముగల, అంగన, వరు(న్)= పెనిమిటిని, సవిధి
జైపాకసమాసక్తిన్, (దైవోపహతుఁ డైనవానిననుట, పలువగన్, నాటింప= నాటించుట,
అసమాజయశమా? నయమ్మా=నీతియా? (కీర్తియో? న్యాయమో? యనుట.) తద్ద్విజాతి
=ఆపర్ణాదుఁడను బ్రాహ్మణుఁడు, పృథుకులారూఢి - పృథు = అధికమైన, కులారూఢిగల
1 తిక “నిన్నుఁ గన్నార.&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>k4o12v1v4y03zmuj4ij893tvj25rhyf</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/378</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184241</id>
    <revision>
      <id>502193</id>
      <timestamp>2025-06-30T04:40:34Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'పంచమాశ్వాసము. వాఁడు, గురునకున్=తండ్రికి, ఆత్మలో, 401 తండ్రికి, ఆత్మలో, హితు వేగి, ప్రియుని చెఱుపు, అబల దమ యంతి, కలికి=కలిపురుషునకు, నును మేని నిను బాగైన శరీరము గలనిన్ను, భోగి(న్)= భ...'</comment>
      <origin>502193</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4130" sha1="fkbqh1r01u58sq1kuwivhf5msts0lzg" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;పంచమాశ్వాసము.
వాఁడు, గురునకున్=తండ్రికి, ఆత్మలో,
401
తండ్రికి, ఆత్మలో, హితు వేగి, ప్రియుని చెఱుపు, అబల దమ
యంతి, కలికి=కలిపురుషునకు, నును మేని నిను బాగైన శరీరము గలనిన్ను, భోగి(న్)=
భోగము గలవానిని,
క. మన మెరియఁగ వనరు చుఁ దను
గొని తెచ్చినవి
ప్రుఁ గాంచి గుణరత్న మహా
ఖని యార్యపుత్రు నరయం
జనవలయుఁ గృపారసంబు సంధింపు మదీన్.
24
టీ. హరి. తనున్,కొని తెచ్చిన = విలిచి తెచ్చిన, విపున్ = కాకౌశికుని, గుణరత్న
మహాఖని! ఆర్య! సంబుద్ధులు.
నల, తనున్=తన్ను, కొని తెచ్చిన విప్రున్ = తోడుకొని వచ్చినసుదేవుఁ డను బ్రాహ్మ
ణుని, గుణరత్నమహాఖని, సంబుద్ధి. ఆర్యపుత్రు నిజ పెనిమిటిని, (నలు ననుట.) భర్త
నార్యపుత్రుండు
ండనుట నాటకములయందుఁ బ్రసిద్ధము.
చ. అని నతు లాచరింప హృదయంబున ' నింతయు వంతఁ బూన క
మనుచు ద్విజుండు సత్క రుణ మాని మది వడిఁ ద్రోచి యేఁగెనూ
తనతర సంభ్రమం బెసఁగఁ దత్ప్రమదాజనకో క్తిభంగి ని
ట్లనియె నయోధ్య నేలువసు థాధిపు భార్య మునీడితోన్న తిన్.
25
టీ. హరి,అమ్మనుచు ద్విజుండు= ఆపోషించు బ్రాహ్మణుఁడు (కాలకౌశికుం డనుట.),
సత్కరుణ, మాని=విసర్జించి, తత్ప్ర... భంగిన్-తత్ =ఆ చంద్రమతియొక్క, ప్రమద
సంతోషమునకు, అజనక = హేతువు గాని, భంగిన్ = తీరున, ఆయోధ్యకు, ఏలు... భార్యన్=
ఏ లెడునట్టిరాజు (హరిశ్చంద్రుని యొక్క, భార్యను, మునీ.. న్నతిన్ మునీడిత మైన,
ఉన్న తీగలదానిని, ఇట్లనియెనని పూర్వముతో నన్వయము.
నల, వంతన్, పూనకు, అమ్మ అనుచు, సత్క రుణము = లెస్సయను కరుణారు
మును, మదిన్=మనస్సున, ఆని పానము చేసి, తత్ప్రమ... భంగిన్-తత్ప్రమదా ఆదమ
యంతియొక్క, జనక=తండ్రియైన భీముని యొక్క, ఉక్తిభంగిని, భార్యమున్, ఖా= తేజ
స్సునందు, ఆర్యమున్ =సూర్యుఁడైన వాని, మునీ. . . న్నతిక్-ఈడిత నుతింపఁబడిన, ఉన్న
తిగలవానిని, అయోధ్యన్, వీలు, వసుధాధిపున్ = ఋతుపర్ణుని గూర్చి, ఇట్లనియె నని
యన్వయము.
తే. ఇచటి యావశ్యక క్రియ లెల్ల మట్టు
పఱిచి యోసత్య వాక్ట్రియా! పటురయమునఁ
51&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>fkbqh1r01u58sq1kuwivhf5msts0lzg</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/379</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184242</id>
    <revision>
      <id>502194</id>
      <timestamp>2025-06-30T04:41:01Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '402 హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము జను వరాటవిభూపాంతమునకుఁ దగఁద దాత్మ భూస్వయముద్వహనా ప్తి కనిన. 26 టీ. హరి. ఓసత్యవాక్ట్రియా ! సత్యవాక్=సత్యవచనముగల హరిశ్చంద్రునకు, ప్రియా= ప్రియురాలవ...'</comment>
      <origin>502194</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3712" sha1="7pyx1uv81hvy952zeklqbg836lkzwvv" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;402
హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము
జను వరాటవిభూపాంతమునకుఁ దగఁద
దాత్మ భూస్వయముద్వహనా ప్తి కనిన.
26
టీ. హరి. ఓసత్యవాక్ట్రియా ! సత్యవాక్=సత్యవచనముగల హరిశ్చంద్రునకు,
ప్రియా= ప్రియురాలవైన యోచంద్రమతీ! సంబుద్ధి. వరా.. తమునకున్-వరమైన, ఆట
విభూ=ఆరణ్యముయొక్క, ఉపాంతమునకు =సమీపమునకు, తదా... ప్తికిక్-తత్ =
ఆ,ఆత్మభూజకుమారుఁడైన లోహితునియొక్క, స్వయముద్వహనముయొక్క, ఆ ప్తికిక్,
(ఆపుత్తుని నీవు సంరక్షించుటకొఱ కనుట.) ఇటనటవీశబ్దమికారాంతముగఁ బ్రయోగిం
చుటకుఁ బూర్వప యోగము, —
క. “అతిసత్వస్థవిరాటవి, తతనగరు చిర్మప్రచారత నుతికెక్క
ధృతినరసి రాముభార్యక్, రతిఁగానక కాంతిభంగ రణతనులీలన్.
(రాఘవ పాండవీయము.)
నల, సత్యవాక్ట్రియా=సత్యవచనమే ప్రియముగాఁగలవాఁడా! సంబుద్ధి. వరా
టవిభు=భీమునియొక్క, ఉపాంతమునకు, చనుము. తదా... ప్తికిక్-తత్ =ఆభీమునియొ
ఎక్క, ఆత్మభూ = కూఁతురైన దమయంతియొక్క, స్వయముద్వహన=స్వయంవరము
యొక్క, ఆ ప్తికి.
=
క. నరపతి ముదితమతి కాదు
స్తరమోహతమిస్ర మెనసి చంచలనయనా
వరణ. మొనర్ప భరంపడి
ధరణీసురకథిత
వేళఁ దప్పక చనుచోన్.
27
టీ. హరి. నరపతి ముదిత=చంద్రమతి, మోహతమిస్రము = మూర్ఛాంధశా
రము, చంచల... రణము చంచలములైన, నయనముల యొక్క ఆవరణము=ఆచ్ఛాద
నము, ఒనర, ధరణీ సురక థిత వేళ = కాలకౌశికుఁడు చెప్పిన సమయమునందు.
నల. నరపతి=ఋతుపర్ణుఁడు, ముదితమతిక్ =సంతుష్టమతి చేత, దుస్తర...
ము-దు స్తరమైన, మోహతమి స్రము= మోహాంధకారము, చంచలనయనావరణము (౯
చంచలనయనాదమయంతి యొక్క, వరణము=వరించుటను.
చ. అతులితదూరమార్గగమనై కపరిశ్రమశాలిరథ్యసం
తతిఁ బురికొల్పుచుకో దగ ననంత పథంబుఁ దరింపఁజేసె న
క్షతబహుదీ ప్తి వాహకుఁడు సారథి లీలఁ
దనర్చి యాజగ
స్ధితురథము ద్విజాతిసముదీరితవాక్కబళీకృతాశుఁ డై. 28&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>7pyx1uv81hvy952zeklqbg836lkzwvv</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/380</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184243</id>
    <revision>
      <id>502195</id>
      <timestamp>2025-06-30T04:41:14Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'పంచమాశ్వాసము. - 403 టీ. హరి, అతులిత...సంతతిక్ అనంత పథంబుక్ = ఆకాశ మార్గమును, అక్షత బహుదీ ప్తివాహకుఁడు, అక్షతమైన, బహుదీప్తిని, వాహకుఁడు=వహిం చినవాఁడు,సారథి= అనూరుఁడు, ఆజగద్ధితురథము...'</comment>
      <origin>502195</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4137" sha1="eugz1ec0mfl14j898leo7xksplk9lrz" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;పంచమాశ్వాసము.
-
403
టీ. హరి, అతులిత...సంతతిక్ అనంత పథంబుక్ = ఆకాశ మార్గమును, అక్షత
బహుదీ ప్తివాహకుఁడు, అక్షతమైన, బహుదీప్తిని, వాహకుఁడు=వహిం చినవాఁడు,సారథి=
అనూరుఁడు, ఆజగద్ధితురథము = ఆసూర్యుని రథమును, ద్విజాతి... తాళుఁడు-ద్విజ
పక్షులచేత, అతిసముదీరిత= మిక్కిలి పలుకఁబడిన, వాక్కులచేత, కబళీకృత మైన,
ఆశుఁడు=దిక్కులుకలవాఁడు, ఐ.
=
-
=
నల. అనంతపథంబుక్ = అపరిమితమైన మార్గమును, అక్షత... వాహకుఁడు.
ఆ,క్షతమైన, బహుదీ ప్తిగలవాఁడు, వాహకుఁడు = బాహకుఁ డను పేరుగల నలుఁడు,
(వబయోర భేదః) సారథిలీలక్=సారథివలెను, ఆజగ... రథము ఆ, జగద్ధితుఁ డైన
ఋతుపర్ణుని యొక్క రధమును, ద్విజాతి... శుఁడై - ద్విజాతి=సుదేవుఁ డను బ్రాహ్మణుని
చేత, సముదీరిత=చెప్పఁబడిన, వాక్కులచేత, కబళీకృతమైన, ఆశుఁడు = ఆశగలవాఁడు,
ఐ, (దమయంతీ పునస్స్వయంవర వార్తచేత, నిరాశ నొందినవాఁడై యనుట.)
తే. అపుడు వికలాంగ సారథి నిపుణ తావి
భావితశతాంగరయవిజృంభణమువలన
ననధిగ మ్య వినిర్గళి తాంశుకుఁ డయి
యినుఁడు వనరాశిమధ్యంబు నెనయుచుండె.
29
టీ. హరి. వికలాంగ ... వలన వికలాంగ సారథీ =అనూరునియొక్క, నిపుణత
చేత, విభావితమైన, శతాంగరయవిజృంభణమువలన, ఆనధి.శుకుఁడు ఆనధిగమ్య =
పొందశక్యముగాని, వినిర్గళిత = జాఱిపోయిన, అంశుకుఁడు=కిరణ ములుగలవాఁడు, అయి,
ఇనుఁడు=సూర్యుఁడు, వన రాశిమధ్యంబు = సముద్ర మధ్యమును, ఎనయుచుండెజ్=పొం
దుచుండెను.
.
నల. ఆపుడు, వికలాంగ ... విజృంభణమువలనక్ - విజవిగతమైన, కలాఱకళగ
ల, అంగముగల సారథి యొక్క, (నలుసి యొక్క యనుట.) నిపుణతా= నేర్పు చేత, విఖా
పిత=పొందింపఁబడిన, శతాంగ = రథము యొక్క, రయవిజృంభణమువలన, అనధి...
శుకుఁడు_అనధిగమ్య=పొందశక్యముగానట్లు, వినిర్గళిత మైన, అంతుకుఁడు = వ స్త్ర ముగ అ
వాఁడు, ఐ, ఇనుఁడు=ఋతుపర్ణుఁ డను రాజు, వనరాశిమధ్యంబునన్
=వనసమూహమధ్య
మునందు.
సీ. తారకాపథవీథిఁ దనరునాకులు హరి
దద్వైతవిభ్రాంతి నావహింప
నరు ణాంశుహరణ క్రియాపదాశ్రిత యైన
చాయనాఁ బెనుమబ్బుచాయ మెఱయఁ&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>eugz1ec0mfl14j898leo7xksplk9lrz</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/381</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184244</id>
    <revision>
      <id>502196</id>
      <timestamp>2025-06-30T04:41:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '404 హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము బ్ర తినవపల్లవ భవనం బెనయు రొమ్ము ల నిహతాశావ్యా ప్తి నధిగమింప నాత్మ మూలసమాశ్రయా తలస్థితిమైత్రి నహులు నిర్వ్యధనై కవిహృతి మెఱయ తే, నిజనిబిడ తాని రా...'</comment>
      <origin>502196</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4445" sha1="lue5z7mt4jki2xxwo7lxfmrul6wqa4f" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;404
హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము
బ్ర తినవపల్లవ భవనం బెనయు రొమ్ము
ల నిహతాశావ్యా ప్తి నధిగమింప
నాత్మ మూలసమాశ్రయా తలస్థితిమైత్రి
నహులు నిర్వ్యధనై కవిహృతి మెఱయ
తే, నిజనిబిడ తాని రాకులనిఖి లఘూక
పటలపటుహుం
క్రియారబ్ధపధికలోక
తర్జనము మహాధ్వాంత మంతయును నలమి
కొని యొన రే భూతవాస ము ద్ర గరిమ.
30
టీ. హరి. .
. . . నాకులు=దేవతలు, హరి ... భ్రాంతి-హరిత్ =దిక్కులయొక్క,
ఆద్వైత=ఐక్యమందలి, విశ్రాంతి = భ్రమను, ఆవహింపక్ =సంపాదింపఁగా, అరుణాం
శు...శ్రీ హరణక్రియ
. . శ్రీ త_అరుణాంశు సూర్యునియొక్క, హరణ క్రియచేత, ఆపల్ = ఆపదను,
ఆశ్రిత=పొందినది, ఐన చాయనాక్ = ఛాయా దేవియనునట్టుగా, పెనుమబ్బుచాయ
నైల్యము, ప్రతి... భవనంబు(న్)- ప్రతినవ=నూతనులైన, పల్లవ=విటులయొక్క, భవ
నంబు(న్)=గృహములను, జాత్యైకవచనము, కొమ్మలఁ= స్త్రీలు, అని.. వ్యాప్తిన్-అని
హత=అ ప్రతిహతములైన, ఆశా= కోరికల యొక్క, వ్యాప్తిని, ఆత్మ... మైత్రిక్ - ఆత్మ=
తమకు, మూలసమాశ్రయ = మూలాధారమైన, అతల= పాతాళమందలి, స్థితివల్లనైన,
మైత్రి చేత, (ఏకత్రావస్థాన మైత్రి చేతననుట. ) ఆహులు సర్పములు, నిర్వ్య... విహృతి-
నిర్వ్యధ=వ్యధారహిత మైన, నైకవిహృతి =అ నేకవిహారములను, మహాధ్వాంతము చీఁకటి,
భూత వాసము=భూతములకు నివాసమైనది.
·
నల. తారకాపథవీథిన్ = ఆకాశవీధియందు, తనరునాకులు ప్పెడు వర్ణములు
హరిత్
=పచ్చఁదనముయొక్క, అద్వైత =అభేదములయొక్క విభ్రాంతిన్, ఆవహింపన్
=
సంపాదింపఁగా,(అభ్రంకషములైన యాకులు గలిగిన దనుట.) అరుణాంశు... శ్రిత-అరు
ణాంశు=సూర్యకిరణముల యొక్క, హరణ క్రియ చేత, పదాశ్రిత = పాదముల వ్రాలినది,
ఐన, చాయనాక్ =ఛాయా దేవియనఁగా, పెనుమబ్బు చాయ= పెసుమబ్బుగలనీడ, ప్రతి
. . భవనంబు- ప్రతినవ=నూతనమైన, పల్లవ చిగురుటాకులయొక్క, భవనంబు=పుట్టు
వును, ఎనయు కొమ్మలు.. శాఖలు, అని . . . వ్యాప్తిక్_అనిహత = అప్రతిహతమైన,
ఆకాశవ్యా క్తీక్ =దిగ్వ్యా ప్తిని, ఆత్మ... మైత్రిక్-ఆత్మ = తనయొక్క, మూల=వేళ్లకు,
సమా శ్రయమైన, ఆతల=పాతాళమునందలి, స్థితివల్లనైన, మైత్రిచేత,అహులు=సర్పములు,
నిర్వ్య...విహృతి—నిర్వ్యధన - రంధ్రములయందలి, ఏకవిహృతి(క్) = ముఖ్యవిహార
=
=&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>lue5z7mt4jki2xxwo7lxfmrul6wqa4f</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/382</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184245</id>
    <revision>
      <id>502197</id>
      <timestamp>2025-06-30T04:41:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'పంచమాశ్వాసము. మును, మహాధ్వాంతము = మహామార్గాంతమును, భూతవాసములు తాం తాండ్ర చెట్టు ల ('భూతావాసః కలిద్రుమః' ఆ.) తే. ఆందు దఱియంగఁ జను దెంచి యపుడపర్ణ గణనఁ గనునాపరమధీరమణి విచిత్ర గతి...'</comment>
      <origin>502197</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3527" sha1="duszfaxaowbbqg6255bb8aqskosflt4" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;పంచమాశ్వాసము.
మును, మహాధ్వాంతము = మహామార్గాంతమును, భూతవాసములు తాం
తాండ్ర చెట్టు ల
('భూతావాసః కలిద్రుమః' ఆ.)
తే. ఆందు దఱియంగఁ జను దెంచి యపుడపర్ణ
గణనఁ గనునాపరమధీరమణి విచిత్ర
గతి నిరీక్షించి ఘోరాహికలితవికృతి
రాజసంతతి దైన్య మేర్పడఁగఁ బలికె.
-O
405
31
టీ. హరి. అందు=ఆచీకటియందు, అపర్ణగణనజ్ ఆపర్ణ= పార్వతియొక్క,
గణనన్ =
= ప్రసిద్ధివంటి ప్రసిద్ధిని,కను..
కను. . . మణి కను=వహించిన, ఆ, పరమథీ= ఉత్కృష్ట బుద్ధి
గల, రమణి=చంద్రమతి,ఘోరాహికలితవికృతి(క్)-ఘోరాహిచేత, కలితమైన, వికృతి
గలవాని, రాజసంతతి(క్)=రాచపట్టియగులోహితుని, ఇటఁ 'బరమధీ' యను సమస్త
పదమున 'ఢీ' యను శబ్దము మీఁది దీర్ఘము హ్రస్వము గాక నిలిచినది. ఏకాక్షర శబ్దము
లిట్లు నిలుచును. ఇందులకు లక్షణము.
క. “ స్త్రీ లింగంబులనిడుపులు, వాలాయము నుడువఁ దెనుఁగువచనము లగునం
దాలోల శ్రీధీ హ్రీ, స్త్రీ లనులపితములు దక్కఁ జిక్కిన వెల్లన్,”
&quot;
(కావ్యాలంకారచూడామణి.)
నల. అందు=తాండ్ర చెట్టునందు, అపుడ= అప్పుడే, పర్ణ గణన = ఆకులయొ
క్క లెక్కను, కను... గతి(౯) - కను కనిన, ఆ, పరమ= ఉత్కృష్టుఁడైన, ధీరమణిజధీర
శ్రేష్ఠుఁడగు ఋతుపర్ణుని యొక్క, విచిత్ర గతి(క్)=ఆశ్చర్యగతిని, నిరీక్షించి, ఘోరా ...
వికృతి.ఘోరమైన, ఆహి=కర్కోటక సర్పము చేత, కలిత = చేయఁబడిన, వికృతిగలవాఁడు,
రాజసంతతి=చం ద్ర వంశజుఁ డగు నలుఁడు.
'సీ. నరలోకనుతభావ నాపుణ్యనిధి బంధు
మందార భూజనానందన నీను
నే మననేర్తు నీయెడ నయో హా కానఁ
డు గురుండు నీవగ గగనమణికు
లాధార కాన నాగాగ్ర గచ్ఛద సంఖ్య
గర మొందు' గతి యెట్లు గలిగె నయ్య
యిది నా కెఱింగింపవే సద్గుణా ప్తకు
తూహల విశ్వకాలోహితాశ్వ
1 టెట్టులు గలిగె.&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>duszfaxaowbbqg6255bb8aqskosflt4</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/383</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184246</id>
    <revision>
      <id>502198</id>
      <timestamp>2025-06-30T04:41:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '406 హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము తే, హృదయ మొనగూర్తు నీయందుఁ జెదరకుండ ననుచు నిజమహావిద్యాక థనపురస్స రముగ నమానవసతి తత్ప్రపితాక్షు హృత్సరణి యై యలోలత నెనసి యపుడు. - + 32 టీ. హరి. నరలోకనుత...'</comment>
      <origin>502198</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4388" sha1="8rtxe9g09331nyulvr7uzg7pwx5eaoh" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;406
హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము
తే, హృదయ మొనగూర్తు నీయందుఁ జెదరకుండ
ననుచు నిజమహావిద్యాక థనపురస్స
రముగ నమానవసతి తత్ప్రపితాక్షు
హృత్సరణి యై యలోలత నెనసి యపుడు.
-
+
32
టీ. హరి. నరలోకనుతభావ ! నాపుణ్యనిధి ! బంధుమందారభూజ! నానందన!
లోహితసంబోధనములు. గురుండు = తండ్రి (హరిశ్చంద్రుఁ డనుట.) నీవగ = నీదుఃఖ
మును, కానక్=అడవియందు, నాగా... గరము - నాగాగ్ర గచ్ఛత్ = సర్వాగ్రే సరము
యొక్క, అసంఖ్య=అధికమైన, గరము=విషము, సద్గుణా... విశ్వకా=సద్గుణముల చేత,
ఆ ప్త=పొందఁబడిన, కుతూహలముగల, విశ్వకా = సమస్తమైనవారు గలవాఁడా!
లోహితాశ్వ ! (లోహితులకు లోహితాశ్వుఁ డను పేరును గలదు.) (సంబోధనములు.)
నిజ . . .స్సరముగ౯-నిజ=స్వకీయమైన, మహా, ఆవిద్యాకధనముల యొక్క, పురస్సరముగ
(ఆజ్ఞానవాక్యపూర్వకముగా ననుట.) అమ్మానవసతి-ఆ, మానవ మనువంశసంభవుఁ డైన
హరిశ్చంద్రునియొక్క, సతిజభార్యయైన చంద్రమతివి, తతా... రణి-తత్ = ఆలోహి
తునియందు, ప్రాపిత=ఉంపఁబడిన, అక్ష = చక్షురింద్రి యముయొక్కయు, ('ఆథాక్ష
మింద్రియే నాద్యూతాం గేకర్షచక్రే వ్యవహా రేకలిద్రుమే'. ఆ.) హృత్ =హృదయము
యొక్క, సరణి=మార్గముగలది, ఐ, అలోలతద్ =ని శ్చేష్టత చేత.
=
నల. నర...వనా! నరలోకనుతమైన, భావనా నిజ ధ్యానముగలవాఁడా! పుణ్య
నిధి! బంధుమందార ! భూజనానందన! ఋతుపర్ణుని సంబోధనలు. భూజనులను, ఆనం
దన=సంతోష పెట్టువాఁడా! నయో! నయ=నీతియందు, ఊహా! = యోజనగలవాఁడా!
గురుండును=బృహస్పతియు; ఈవగ = ఈవిధమున, కానక్=ఆడవియందు, ఆగా... సం
ఖ్య-ఆగ=వృక్షములయొక్క, అగ్రమును, ×=పొందిన, ఛద ఆకులయొక్క, సంఖ్య=
లెక్క,కరము:(జ్ )=హస్తమును, ఒందు తీరు ( నేర్చు మార్గమనుట.) ఎట్లుకలిగెజ్, అయ్య!
సద్గుణా ప్తకుతూహల! విశ్వ... హృదయము (క్) విశ్వకాల=సమస్తకాలములయందు,
ఊహిత మైన, అశ్వహృదయమను విద్యను, నిజ.. స్సరముగ౯- నిజజతనయొక్క, మహా
విద్య యొక్క, కథనముయొక్క, పురస్సరముగ, అమ్మానవసతి-ఆ, మాన=చి త్తసము
న్నతికి, వసలి=నిలయుఁడైన, నలఁఁడు, త... రణి-తత్ = ఆఋతుపర్ణుని చేత, ప్రాప్తిత
పొందింపఁబడిన, అక్షహృత్ = అక్షహృదయమను విద్యయొక్క, సరణి=మార్గముగల
వాఁడు, ఐ, ఆలోలతజ్=నిశ్చలత్వముతో,
=&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>8rtxe9g09331nyulvr7uzg7pwx5eaoh</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/384</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184247</id>
    <revision>
      <id>502199</id>
      <timestamp>2025-06-30T04:42:14Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'పంచమాశ్వాసము. క. మగుడ నను భావవాసన యిగురొ త్తనొకింత వెలయ నీక్షించి కడుకొ వగఁజిక్కి వెచ్చ నూర్చుచు యుగావధిని మోహగరిమ నుల్లఁబడలన్. 407 33 టీ, హరి. మగుడ౯ =మరల, అరు= పలుకును, భావవాసన= త...'</comment>
      <origin>502199</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3799" sha1="in1i0uew051k5tiw421r44kaxg5ci2y" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;పంచమాశ్వాసము.
క. మగుడ నను భావవాసన
యిగురొ త్తనొకింత వెలయ నీక్షించి కడుకొ
వగఁజిక్కి వెచ్చ నూర్చుచు
యుగావధిని మోహగరిమ నుల్లఁబడలన్.
407
33
టీ, హరి. మగుడ౯ =మరల, అరు= పలుకును, భావవాసన= తెలివి, వెలయఁ
గా, యుగా... గరిమక్-యుగావధి = ప్రళయమైన, వి మోహ=పుత్ర మోహముయొక్క,
గరిమ చేత.
నల. అనుభావవాసన=అతిశయవాసన, (మగుడ వెలయఁగా నని పూర్వముతో
నన్వయము.) యుగావధి = కలిపురుషుఁడు, వి మోహ=విగత మోహముయొక్క, గరిమను,
చ. అనుపమపుణ్య సాంద్రుఁ డగునయ్య వనీశ్వరచంద్రుఁ బాసి యి
ట్లను దినము ద్వదాశ్రయసమాహితవృత్తివహించు నే భవ
త్తనుగతదారుణాహిగరదాహముఁ గాంచి వివత్పయోనిధి
మునిఁగితి నాపయిం గరుణ నూల్కొనఁ గాఁ గనువిచ్చి చూడవే.
టీ. హరి. ఇట్లు, అనుదినమున్ = నిరంతరమును, కాంచి చూచి.
నల. ఇట్లను(క్ )=ఈతీరునఁబల్కును, దినముక్, కాంచి=పొంది.
తే. నిన్నుఁ దలఁచినవార్త నే నిలువఁ జాల
T:
నింక ననుచు నంతంబు నెనసి నంద
నవికృతి క్లేశదశఁ దత్ క్షణమున వికలి
:: తోపలబ్ధి ప్రభవ ధైర్యయుక్తి నడంచి.
35
టీ. హరి. అక్షాంతంబు = కౌంతాభావమును (తాలిమిలేమి), ఎనసి, నంద ...
దశళ్_నందన=లోహితునియొక్క, వికృతివల్లనైన, క్లేశదశ = దుఃఖావస్థను, విక...
యు క్తిక్_ని=విశేషముగా, కలిత=పొందఁబడిన, ఉపలబ్ధిక్ = జ్ఞానమువలన, ప్రభవమైన,
ధైర్యయుక్తిచేత, ఆడచి, (క్లేశదశఁ బోఁగొట్టి యనుట.)
నల. ఆక్షాంతంబుక్_అక్ష= తాండ్ర చెట్టుయొక్క, అంతంబుక్=ఆగ్ర మును, ఎన
సిన౯=పొందఁగా, తన...దళ్, తనశరీరవి కారమువలననైన, క్లేశ దశళ్= క్లేశదశావ
స్థను,
విక ... యుక్తిన్, వి=విగతమైన, కలిత= కలిపురుషుఁడుగలవాఁ డనుటయొక్క
ఉపలబ్ధి=పరిప్రాప్తివల్ల, ప్ర భవ= పుట్టిన, ధైర్య ము యొక్క, యుక్తిచేత, అడఁ చి=కప్పిపుచ్చి,
కలిపురుషుఁడు విడువఁగా నైన ధైర్యము చేత శరీరవికృతి క్లేశముఁ గనఁబడనీయనివాఁడై
యనుట.&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>in1i0uew051k5tiw421r44kaxg5ci2y</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/385</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184248</id>
    <revision>
      <id>502200</id>
      <timestamp>2025-06-30T04:42:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '408 హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము క. అలసాధ్వీడితమతి చ శ్రీలలామా క్రమణరయదురీక్షాకృతి న య్యలఘుఁ దనయ న్మనస్థితి నెలకొన నేకతమ భీమనిలయముఁ జేర్చెన్. 36 టీ. హరి. సాధ్వీడితమతి - సాధ్వి = పతి...'</comment>
      <origin>502200</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4503" sha1="llsc4biksqq57v7qs9ts44zwwofia6k" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;408
హరిశ్చంద్ర
నలోపాఖ్యానము
క. అలసాధ్వీడితమతి చ
శ్రీలలామా క్రమణరయదురీక్షాకృతి న
య్యలఘుఁ దనయ న్మనస్థితి
నెలకొన నేకతమ భీమనిలయముఁ జేర్చెన్.
36
టీ. హరి. సాధ్వీడితమతి - సాధ్వి = పతి వ్రతల
చేత, ఈడిత= స్తుతి చేయఁబడిన,
మతిగలది, చంద్రమతి=కర్త. చక్రి... కృతిన్, చక్రిలలామ=సర్ప శ్రేష్ఠ ము యొక్క,
ఆక్రమణముయొక్క, రయ= వేగము చేత, (కఱచుటచేత ననుట.) దురీక్ష=చూడశక్య
ముగాని, ఆకృతిగలవాని, తనయున్హికుని, మనస్థ్సితి=చిత్తస్థైర్యము, నెలకొన,
ఏకతమ=రహస్యముగా, భీమనిలయమున్=రు ద్రభూమిని చేర్చెను.
నల. సాధ్వీడితమతి=సాధువులచేత ఈడితమైన మతిగలవాఁడు, నలుఁడు=కర్త.
చ క్రి . . . కృతిన్-చ క్రి =రథము యొక్క, లలామ = అశ్వములయొక్క, ('ప్రధానశృం
గలాంగూల భూపాపుండ్ర ప్రభావనా, ధ్వజలక్ష్మీతురం గేషు లలామనవసుస్మృతమ్'. ధనం
జయము.) ఆర్ద్ర ...కృతిక్ - ఆక్రమణరయ=గమన వేగము చేత, దురీక్ష = చూడశక్యము
గాని, లేక,కనిపింపని=ఆకృతిగలవాని, అయ్యలఘున్=ఆఋతుపర్ణుని, తనయున్మనస్థితి,
తనయొక్క, ఉ సనస్థితి=సంతుష్టస్థితి, ('ఉక్క ఉన్మనాః' ఆ.) ఏకతమ=ముఖ్యతమ
మైన భీమనిలయమున్ =కుండిన పురముకు .
ఉ. ఆయెడ సార్వభౌమసతి యప్రతిరోధ్య నిశాంచిత క్రమో
చాయని మేతః త్ర రథశబ్దము వీనులఁ బర్వ నాత్మహృ
న్నాయకుఁ డై నభూవలయనాథుఁ దలంచుచు నేడ్చుచుండె
న త్యాయతపద్మినీదళగ తాంబువిడంబిమనోంబు జంబునన్.
37
టీ. హరి. సార్వభౌమసతి=చంద్రమతి, అప్రతి... శబ్దము-ఆ ప్రతిరోధ్య=అడ్డ
గింపశక్యముగానిదై, నిశా=రాత్రులయందు, అంచిత
విజృంభితమయిన, క్రమ సంచా
రములయొక్క, ఉచాయ=ఆతిశయముతో, స మేతములైన, పక్త్ర రథ=పక్షులయొక్క,
'పతత్పత్ప్ర రథాండజా' (గూబలు మొదలగు పక్షుల యొక్క యనుట.) శబ్దము.
నల. సార్వభౌమసతి దమయంతి, అప్రతిరో... శబ్దము - ఆ ప్రతిరోధి=ఎదురు
లేని దై, అనిశాంచిత మైన, క్రమోచాయ=గమనాతిశయముతోడ, సమేత కూడిన,
పత్ప్ర=గుఱ్ఱములుగల, రథ=రథముయొక్క, శబ్దము, ఋతుపర్ణుని రథధ్వని విని యా
తథము నలునిది కాదని యెఱింగి నలుఁ దలంచుచు దమయంతి వ్యథ నొందుచుండె
సనుట.) నాత హృన్నాయకుఁడైన నలుఁడు కానట్టు.
తే. అపు డయోధ్యాధిపతియును నచటిభీమ
శాసనాధిష్ఠ కర్బురస్థాపితాధి&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>llsc4biksqq57v7qs9ts44zwwofia6k</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/386</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184249</id>
    <revision>
      <id>502201</id>
      <timestamp>2025-06-30T04:42:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'పంచమాశ్వాసము. వాసముననుండి యిచటి కెవ్వారు రారు నేఁ డిదే మొకొ యనుచుఁ జింతించుచుండె. 409 38 టీ. హరి. ఆపుడు, అయోధ్యాధిపతియును=హరిశ్చంద్రుఁడును, అచటి... వాస మునక్-అచటి=ఆరుద్ర భూమియంద...'</comment>
      <origin>502201</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3906" sha1="2ve8ujn5ayd236otbvujv8w1scnelhf" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;పంచమాశ్వాసము.
వాసముననుండి యిచటి కెవ్వారు రారు
నేఁ డిదే మొకొ యనుచుఁ జింతించుచుండె.
409
38
టీ. హరి. ఆపుడు, అయోధ్యాధిపతియును=హరిశ్చంద్రుఁడును, అచటి... వాస
మునక్-అచటి=ఆరుద్ర భూమియందలి, భీమ=భయంకరమైన, శాసన=ఆజ్ఞ చేశ,ఆదిష్ట
నిర్దేశింపఁబడిన, కర్బుర=నిశాచరులచేత, స్థాపి జనిలుపఁబడిన, ఆధివాసమునన్ =మంచె
యందు.
నల. అయోధ్యాధిపతియును = ఋతుపర్ణుఁడును, ఆచటిభీమవాసమునక్-
అచటి=ఆకుండినపట్టణమునందలి, భీమభూపాలునియొక్క శాసనము చేత, ఆర్దిష్ట =
చూపఁబడిన, కర్బుర స్థాపిత = సువర్ణ ఖచితమైన, 'గాంగేయం భర్మకర్బురమ్' అ.)
అధివాసమునక్=గృహమునందు.
ణ
క. సముచితపరిశోధనలౌ, ల్యము లవ్వేళ రుజావిలాపవ్య క్తటయున్.
క్రమకాంతాశ్రుతి నలభూ, రమణో త్తము వెలఁదిమదికిఁ బ్రభవించు
టీ. హరి. రుజా . . . శ్రుతి౯-రుజా=పరితాపమువల్లనైన, విలాప= రోదనము చేత,
వ్యక్తమైన, క్రమముకలుగునట్టుగ, కాంతా= ఆఁడుదాని యొక్క, శ్రుతిక్ -వినుటచేత,
.. మదికి(క్ )-అల,భూరమణో త్తము=హరిశ్చంద్రునియొక్క, వెల: ది మది కి పరి శుద్ధ
మైన మనస్సునకు,శోధనలోలత్వములు ప్రభవించుటయునని పూర్వముతో నన్వయము.
నల. రుజా ... శ్రుతి౯_రుజా= పీడ చేత, ఆవిలకలుషమైనవాఁడై, ('కలుషో
నఛ్ఛ ఆవిలః' ఆ.) అవ్యక్త = తెలియఁబడని, క్రమముగలవాఁడైన, కాంత= పెనిమిటి
యొక్క,ఆశ్రుతి(క్)=వినకుండుట చేత, నలభూరమణో త్తము, వెలఁదిమదికి
=ద మయం
తిమదికి, (పరిశోధన లౌల్యములు ప్రభవించుటయుక్ ఆని పూర్వమున కన్వయము.)
* సీ. హాళిఁ గాలప్రాప్తుఁ డైనసంతతికిఁ ద్రో
వ ఘటింప నెవ్వారు వచ్చిరో య
టంచు నారయఁ గోరి యలసుకేళిని నను
ప మహితశీల సత్పద్ధతి
నది
దొరసిన రవినుతదోర హాస్ఫూర్తి ప్ర
చ్ఛన్నాత్మమూర్తి యాచక్రవర్తి
యి ట్లను నతివ ! నీవెవ్వరిదాన వి
ట్లేల వచ్చితి వొంటి నిచటి కనిన
తే. నవనిధవకులపాలిక యనుమహాత్తు
సాంద్ర గుణబంధు రాజాన్వయేందు నింటఁ
52&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>2ve8ujn5ayd236otbvujv8w1scnelhf</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/387</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184250</id>
    <revision>
      <id>502202</id>
      <timestamp>2025-06-30T04:42:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '410 హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము దగుపను తీర్చుచుండెడుదాన ధాత్రి నినుఁడు నను నమ్మఁ జరియింతు నివ్విధమున. 40 కుమారునికి, త్రోవఘ టీ. హరి. కాలప్రాప్తుఁడు=మృతుఁడు, ఐన, సంతతికి = ·టింపజ్=ర...'</comment>
      <origin>502202</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5186" sha1="g52ec0w82erajrs1so6ms0ae3uoncih" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;410
హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము
దగుపను తీర్చుచుండెడుదాన ధాత్రి
నినుఁడు నను నమ్మఁ జరియింతు నివ్విధమున.
40
కుమారునికి, త్రోవఘ
టీ. హరి. కాలప్రాప్తుఁడు=మృతుఁడు, ఐన, సంతతికి =
·టింపజ్=రక్షణమునొనర్పఁగా, ఆరయజ్= కోరి, అలసు కేశినిక్ = ఆచంద్రమతిని, ఆను
. . . నదిక్ --అనుపమ మైన=హితమైన, శీల=సద్వర్తనమందు, సత్పద్ధతిన దిక్=ఆకాశగం
గయైనదానిని, దొరసి=చేరి, నర.. స్ఫూర్తి-నరవినుతమైన, దోర్ఘ హాస్ఫూర్తిక్ =బాహు
.. దోర్మహాస్ఫూర్తిక్=బాహు
శౌర్యస్ఫూర్తిగలవాఁడు, ప్రచ్ఛన్నాత్మమూర్తి = ప్రచ్ఛన్న మైన నిజస్వరూపముగల
వాఁడు, ఆచక్ర వ ర్తి=ఆహరిశ్చంద్రుఁడు, ఇట్లను = ఈరీతిఁబలుకును, ఆవనిధవకులపా
లిక _అవనిధవ (హరిశ్చంద్రునియొక్క యరుట), కులపాలిక =కుల స్త్రీ యగు చంద్రమతి,
('కులస్త్రీ కులపాలికా' అ.) మహాతుక్=హరిశ్చంద్రునిఁ గూర్చి, ఆగునని పూర్వమున
కన్వయము, సాంద్ర ... యేంద్రు నింటక్ - సాంద్రగుణముల చేత,
-సాంద్ర గుణముల చేత, బంధురుఁడైన, అజా
స్వయేంద్రు=బ్రాహ్మణునియొక్క, ఇంట ఇంటియందు, ఇనుఁడు = భర్త, ననుకో,
అమ్మక్=వి క్రయింపఁగా.
మ
=
=
=
నల. హాళిక్ =ఆసక్తిచేతను, కాలప్రాప్తుఁడు-కాల = స్వయంవరనిర్ణయ కాలము
నకు, ప్రాప్తుఁడు=వచ్చినవాఁడు, ఐనసంతతికి = సూర్యసంబంధమైన వంశముగలవానికి
`(ఋతుపర్ణునకనుట.)ఇందుఁ 'గాల ప్రాప్తుఁడను ప్రథమాంతపదమును 'ఐనసంతతికి' అను
వష్ఠ్యంతపదమునకు విశేషణముగఁ జెప్పినందులకు లక్షణము..
ఆ. “భేద్య భేదకముల భేగంబు సెల్లదు, వరవిభక్తిలింగవచనను.లకు
=
నొండు భేదక మున కుండును బ్రథమయు, జయము రక్షకుండు శౌరి కనఁగ.”
ప్రయోగము. —
(కవిలోక చింతామణి.)
మ. “వని తారత్నము తల్లమాంబకును శ్రీవత్సాంకతుల్యుండు పె -
ద్దనకుం బుట్టిరి నందనుల్ విమలవిద్యాభారతీ వల్లభుల్ ” (నైషధము.)
త్రోవ, ఘటింప = నడిపించుటకు, ఆరయఁగోరి = తెలిసికొనఁదలఁచి, ఆలసు
కేశీనిక్_అల=ఆ, సు=బాగైన, కేళిని యను పేరుగలదానిని, అనుప=పంపఁగా, మహిత
శీల=దమయంతి, కర్త. మహితశీల యగుదమయంతి యనుపఁగా నని పూర్వమున కన్వ
యము. సత్పద్ధతిక్ =మంచిమార్గము చేతను, అది ఆ కేశిని, దొరసిన క్= చేరఁగా, రవి...
స్ఫూర్తిక్ -రవి=సూర్యునివలె, నుతమైన, దోర్మ హాస్ఫూర్తి = భుజమహాస్ఫూర్తిగలవాఁడు,
ప్రచ్ఛన్నాత్యమూర్తి, ఆచక్రవర్తి, అవనిధవకుల పాలిక_అవనిధవకుల రాజగృహమును,
పాలిక=పాలించునది యగు కేళిని, మహాత్తు(క్)=నలునిఁ గూర్చి, అను నని యన్వయము.
సాంద్ర . . . నింటర్-సాంద్ర గుణ మంచిగుణములకు, బంధువైన, రాజాన్వయేంద్రుని=&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>g52ec0w82erajrs1so6ms0ae3uoncih</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/388</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184251</id>
    <revision>
      <id>502203</id>
      <timestamp>2025-06-30T04:43:11Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'పంచమాశ్వాస ము. 411 == భీమునియొక్క, ఇంటక్, ధాత్రి = దాదిని, ఇనుఁడు = ప్రభువు, నను, నమ్మక్= నమ్మునట్లు. ఉ. మానవలోక చంద్ర విను మానృపుపట్టి మదీయజీవక ల్పానఘమూర్తి గూఢచరణాధిపనిర్దయ తాని...'</comment>
      <origin>502203</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4697" sha1="3pdp7rfzpu9ajiiidbi8ylh0ba3qwy5" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;పంచమాశ్వాస ము.
411
==
భీమునియొక్క, ఇంటక్, ధాత్రి = దాదిని, ఇనుఁడు = ప్రభువు, నను, నమ్మక్=
నమ్మునట్లు.
ఉ. మానవలోక చంద్ర విను మానృపుపట్టి మదీయజీవక
ల్పానఘమూర్తి గూఢచరణాధిపనిర్దయ తాని
వేశితా
హీనతరార్తిపా ల్పడియె నీయెడఁ దత్పతితత్వ మంతయు
మానసమంత్ర గౌరవచమత్కృతి గల్గినఁ దెల్పవే యనన్.
-
41
టీ హరి. ఆనృపుపట్టి=ఆరాజకుమారుఁడు(లోహితుఁడనుట). మదీయ . . . మూ ర్తి-
మదీయజీవకల్ప మైన, అనఘుమూర్తిగలవాఁడు, గూఢ... తరార్తిపాలు గూఢచరణాధి
ప=సర్ప శ్రేష్ఠము యొక్క, నిర్దయచేత, నివేశికమైన, ఆహీనతరమైన, ఆర్తియొక్క,
పాలు, పడియెను. ఈయెడక్ = ఈసమయమున, తత్పతితత్వమున్ = ఆయా ర్తిఁబడు
టను, అంతయఁజ్= పూర్ణముగ, మానునట్లుగా, సమంత్ర చమత్కృతి - సమంత్ర
సమంత్ర...చమత్కృతి
గౌరవ మంత్ర గౌరవముతోఁ గూడుకొనిన, చమత్కృతి, కల్గినక్, తెల్ప వేజ మేలు
కొల్పవే, అనఁగా.
=
నల. మానృపుపట్టి = మారాజుకొమార్తె, మదీయ...
. . . మూర్తి-మదీయజీవకల్ప=
నా ప్రాణసదృశమైన, అనఘమూర్తిగలది, గూఢ... పాత్ - గూఢమైన, చరణ=నంచరణ
ముగల, ఆధిప = విభునియొక్క, నిర్దయచేత, నివేశిత = ఉంపఁబడిన, అహీనత రా
యొక్క, పాలు, పడియెను. నీయెడ=నీయందు, శత్పతితత్త్వము ఆదమయంతీభర్తృ
స్థితి, మానస...చమత్కృతిక్ మానసమందలి, మంత్రి గౌరవ= రహస్య గౌరవము యొ
క్క, చమత్కృతిగల్గినక్, (ఆనలునిస్థితి మనసునఁ దెలిసియుండినచో ననుట. నీయె
డలఁ దద్భరృత్వమున్న చో, దెల్పుమని యర్థాంతరము.)
ዋ
-
శా.చండా లేశ
మహోదయా తదినకృత్సంతానరాడ్వీరదా
సుం డామేటి నిజప్రచార మపు డాశుభ్రాంతుబింబార్యతోఁ
బాండిత్యంబునఁ దెల్పి యి ట్లను భవద్బాలాహి తాప క్రియా
ఖండాపద్వినివారణై కమహిమ ల్గాంచ న్న రేంద్రుండ నే.
42
మహా
టీ. హరి. చండా.., దాసుఁడు చండాలేశ=చండాల శ్రేష్ఠునియొక్క,
దయ=పుట్టువును, ఆ త=పొందిన, దిన కృత్సంతానరాట్ జయముఁడురాజు గాఁగల, వీర
దాసుండు=వీరదాసుఁడను పేరుగలవాఁడు, ఆమేటి= ఆహరిశ్చంద్రుఁడు, భవద్బాలా...
మహిమల్ - భవద్బాల నీకుమారుని యొక్క, ఆహి=సర్పమువల్లనైన, తాప
భవద్బాల=నీకుమారుని క్రియ పరి
తాప క్రీయ చేత, అఖండమైన, ఆపదయొక్క వినివారణమందు, ఏక = ముఖ్య మైన,
మహిమలు, కాంచను=పొందను, న రేంద్రుండ నే విషవైద్యుఁడనా? (వరేం ద్రోవిషవైద్యే
ఒపి వార్తి కేవసుధాపతౌ&quot; నానా.)
.&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>3pdp7rfzpu9ajiiidbi8ylh0ba3qwy5</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/389</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184252</id>
    <revision>
      <id>502204</id>
      <timestamp>2025-06-30T04:43:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '412 హరిశ్చంద్రనలో పాఖ్యానము నల. చండాలేశ ...రాడ్వీరదాసుండు చండ = త్రీవమైన, (ఇది 'మహ’ చ్ఛబ్దము నకువి శేషణము) ఆ వేశ=అధికమైన, (ఇది 'దయా' శబ్దమునకు విశేషణము) మహవీ= ప్రతాపమును, దయయును, (ఇది...'</comment>
      <origin>502204</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4567" sha1="c608kr8r5v5pi2378cu7ymrgrywl9un" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;412
హరిశ్చంద్రనలో పాఖ్యానము
నల. చండాలేశ ...రాడ్వీరదాసుండు చండ = త్రీవమైన, (ఇది 'మహ’ చ్ఛబ్దము
నకువి శేషణము) ఆ వేశ=అధికమైన, (ఇది 'దయా' శబ్దమునకు విశేషణము) మహవీ=
ప్రతాపమును, దయయును, (ఇది క్రమాలంకారము) మహోదయ అభ్యుదయమురు,
ఆ త్త=పొందిన, దినకృత్సం తానరాడ్వీర = సూర్యవంశముగల రాజవీరునికి, (ఋతుపర్ణుని
యొక్క యనుట) దాసుండు; ఆ మేటి= ఆనలుఁడు, భవ... మహిమల్-భవద్బాలా=మీ
బాలిక యొక్క, హిత= పెనిమిటివల్లనైన, అపక్రియా=అపకారము చేత, అఖండమైన,
ఆపత్ =ఆపదయొక్క, వినివారణమందు, ఏకమై, మహిమలు, నరేంద్రుండనేజరాజు
నా? లేక వార్తాహరుఁడనా? యనియుఁ జెప్పవచ్చును.
క. ఓలేమ యేతదవనీ, పాలనసంభావితార్థపరికల్పనకు
జూలిన నిలు మిట లేదా, వైళమ చనుమింక మసలవల దిచ్చోటన్.
టీ. హరి. ఏత... కల్పనకు ఏతదవనీ= ఈరు ద్రభూమియొక్క, పాలన=పరి
పాలనయొక్క, సంభావితమైన, అర్థ = ద్రవ్యము యొక్క, పరికల్పనకు = ఇచ్చుటకు.
నల. ఏత...కల్పనకు౯ ఏతదవనీ పాలన ఈఋతుపర్ణునియొక్క,
=
సంభావిత
మైన, ఆర్థ= ప్రయోజనముయొక్క, పరికల్పనకు.
చ. ఆలఘుతరా ర్తవృత్తి గత యై నృపుదేవి ప్రియో క్తిఁ గ్రమ్మఱక్
గులపతిఁ జేరఁ బోయి యటకు కొనివచ్చినత త్తనూఁజుముం
గల నిది ధాత్రి నవ్యతర కాంతిసముజ్జ్వల రేఖఁ జిన్ని క్రొ
న్నెల నగు నీకుమారునికి నీ వనలా ప్తి ఘటింపవే యనన్.
1
44
టీ. హరి. అలఘులే రా ర్తవృత్తిని, గత = పొందినది,ఐ, కులపతిక్ = హరిశ్చం
ద్రుని, ఈకుమారునికి, నీవే, అసలా ప్తి(క్)= అగ్ని సంస్కారమును, ఘటింపవే.
నల. ఆలఘుతరా ర్తవృత్తి(క్) - అలఘుతరమైన, ఆర్తవృత్తిచేత, గత=పోయి
నది, ఐ, నృపుదేవిప్రియో క్లిక్=దమయంతియొక్క ప్రియవచనము చేత, కులపతి౯ =,
నలుని, ధాత్రి=దాది, ఈ కుమారుని= ఈచిన్ని కుఱ్ఱనికి, నీవనీవే, నలాప్తి(క్)=నలుని
యొక్క పరిప్రాప్తిని, ఘటింపవే, అనక్.
ఉ. మారునివంటిరూపసుకుమారుఁ గుమారుఁ గుమారజైత్రు నం
భోరుహపత్ర నేత్రుఁ దనపుత్రునిఁ గాఁ దిలకించి యాత్మదు
ర్వారవిషాద
వేదనల వ్రాలియు నాకృతిగోపన క్రియా
పారగుఁ డై నృపాలకుఁ డపారకృపారసదృష్టి ని ట్లనున్.
టీ. రెంటికి సమానము.
చ. రతిపత్తిమూర్తి యీనిసువు రాజసుతుం డటె గూఢభావసం
స్థితజన కాననంబుఁ గనఁ జేయుటకు స్వగ లేక మాను నే
45&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>c608kr8r5v5pi2378cu7ymrgrywl9un</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/390</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184253</id>
    <revision>
      <id>502205</id>
      <timestamp>2025-06-30T04:43:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'పంచమాశ్వాసము. 413 46 మతిఁ బరికింపనేల యిది మాటికి నేఁ బరతంత్రజాలఘు స్థితి మనుదుర్గతి గృతగతిని భవదిష్టము సేయ నేర్తునే టీ. హరి. గూఢభావ=గూఢమైనయభిప్రాయముగలదానా? సంబుద్ధి. గుట్టుగ...'</comment>
      <origin>502205</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4330" sha1="dhw9ckrjz5xvanwojgksasy699o6u2r" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;పంచమాశ్వాసము.
413
46
మతిఁ బరికింపనేల యిది మాటికి నేఁ బరతంత్రజాలఘు
స్థితి మనుదుర్గతి గృతగతిని భవదిష్టము సేయ నేర్తునే
టీ. హరి. గూఢభావ=గూఢమైనయభిప్రాయముగలదానా? సంబుద్ధి. గుట్టుగల
దనుట) సంస్థితజన కాననంబుక్ సంస్థిత జన = ప్రేత జనులయొక్క, ('పఠేత
ప్రేతసఃస్థితాః,
ఆ.) కాననంబుక్, (ప్రేతవనము ననుట) వగలేక మాను నే= (గతిలేకపోవునాయనుట.)
నల. గూఢ... ననంబుక్ గూఢభావ = గూఢత్వముచేత, సంస్థిత = ఉండెడు,
జనక=తం డ్రి యొక్క, ఆననంబుక్ = మొగమును, కనఁ జేయుటకు, వగ లేక మాను నే? =
(లేకపోవునా యనుట.)
-
==
తే. ఎగ్గు వాటించు నాస్వామి యెఱిఁగెనేని
వారిజాక్షి యేతద్భూమివ కన యిది
మానవే యన్న నాసుధామధురవచన
యరుగ కనునయశీల యై యచట నిలిచి.
47
టీ. హరి. ఏతద్భూమివ ర్తన - ఏతద్భూమి = ఈరుద్రభూమియొక్క, వర్తన,
(వర్తనరూపమున వచ్చు బడి పైఁడియనుట. ) వేయన్నర్ = వేయిచెప్పినను, ఇది, మానక్' =
విడువను, నాక్=ఆనఁగా, సుధామధురవచన చంద్రమతి.
నల. ఏతద్భూమివర్తన= ఇచట వర్తించుటను, ఇది మానవే, అన్నక్ - అనఁగా,
ఆసుధామధురవచన= ఆ కేశిని.
తే. జనవిభుఁడు పాకసంస్కారసాధనముగ
ననితరప్రాప్యగతిఁ జెందున ప్రయత్న
మహితశుచిజీవనావాస మంగళగుణ
మరసి యఱుతఁ దెల్పినఁ గుంది యా వెలంది.
48
టీ. హరి. పాక . . . ధనముగళ్
- పాక =పిన్న వానియొక్క (“పోతః పాతో ఒర్భకో
డింభః' అ.) సంస్కారమునకు, సాధనముగా, అనితర ప్రాప్యగతి - అనితర ప్రావ్య =
ఇతరులకుఁ దెలియ శక్యముగాని, గతిక్, (ఆన్యులకుఁ గాన రాకుండునది యనుట.)
చెందు . . . గుణముజ్&quot; - చెందు= పొందిన, ఆ ప్రయత్నముచేత, మహితమైన, శుచిజీవన=
వవిత్ర జీవనమునకు, ఆవాస=ఆధారమైన, మంగళగుణముక్=మంగళసూత్రమును, ఆర సీ
చూచి, అఱుత =కంఠమందు.
నల. పాకసంస్కారసాధనముగళ్, పాకసంస్కార = పచనసంస్కారమునకు,
సాధనముగా, ఆనితరప్రాప్యగతి = అన్యులకుఁ బొందరాని గతిని, చెందు... గుణము -
చెందిన, ఆ ప్రయత్నము చేత, మహితమైన, (యత్నములేక కలిగినయనుట.) శుచిజీవము
అగ్ని జలములకు, ఆవాసమైన, మంగళగుణ = శుభగుణమును, అరసి= తెలిసికొని, అఱు
తక్=(దమయంతి) సమీపమున, తెల్పిన = చెప్పఁగా, ఆవెలంది ఆదమయంతి, కుంది.
•&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>dhw9ckrjz5xvanwojgksasy699o6u2r</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/391</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184254</id>
    <revision>
      <id>502206</id>
      <timestamp>2025-06-30T04:43:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '414 హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము ఉ. తప్పదు ప్రాణవల్లభుఁ డితం డని యారసి హా నృపాల! వా తప్పక నిత్యసత్యసుకృతంబునఁ బొల్చు పవితశీల నీ విప్పుడు దీనతం బరమహీనుని నొక్కని గొల్చి యుండఁ గా న...'</comment>
      <origin>502206</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3141" sha1="nvvkvj4qnx140uv35aidrozufc3j0dt" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;414
హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము
ఉ. తప్పదు ప్రాణవల్లభుఁ డితం డని యారసి హా నృపాల! వా
తప్పక నిత్యసత్యసుకృతంబునఁ బొల్చు పవితశీల నీ
విప్పుడు దీనతం బరమహీనుని నొక్కని గొల్చి యుండఁ గా
నిస్పృథివీపురంధ్రి సహియించెనే దైవము మెచ్చవచ్చునే.
టీ. హరి. పరమహీనునిక్ = పరముఁడైన చండాలుని.
49
నల. పరమహీనునిక్ – పర= ఇతరుఁడైన, మహీనునిక్ =రాజును.
క. అని వనరి వనరుహానన, కనుదము లఖండ బాష్ప కాండాక లన
దనర౯ గురు వా క్యాహూ, తనిజాధిప యై యగణ్యతర దైన్యమునన్,
టీ, హరి. గురు... జాధిప గురు = అధికములైన, వాక్యములచేత, ఆహూత=
పిలువఁబడిన, నిజాధిప= హరిశ్చంద్రుఁడుగలది, ఐ.
-
నల. గురు... జాధిప - గురు = జనకునియొక్క, వాక్యము చేత, ఆహూత=పిలువఁ
బడిన, నిజాధిప=నలుఁడుగలది, ఐ.
సీ. రా వేల మద'నిర్ఘరావేల సౌరభ్య
లోభలు
బ్దాళిభ ద్రేభఘటలు
తగ వేల చూడఁ క్రొత్తగ వేలసంఖ్య లై
పడివాగెఁ బఱతెంచు ప్రౌఢహరులు
తనర వేల జయాయతనర వేలాధర
ప్రతిమతుంగళతాంగళవళతములు
కలయ వేల భయానకలయ వేలాఘనా
ఘనగర్జలగుణానక స్వనములు
తే. మించ వేల తనుప్రభల్ మించుగముల
వే
మించ వే లాస్యము లొనర్చు మెఱుఁగుఁబోండ్ల
తరళవలయఝుళంకృతు భావరాగ్ర
సరణి రాజేంద్ర! రాంజేద్ర సరణి ననుచు.
టీ. రెంటను సమము.
చ. ఆడుగుల వ్రాలి శోకకలితాకులతా చలితాత్మ వీథి యై
t
నడుకుచుఁ బ్రాణనాథ! కరుణాభరణాభరణాంతరంగనీ
51
కొడుకు తెఱంగుఁ గోమలినెగుల్ దిలకింపఁ గదయ్య నేఁడుని
బొడఁగనఁ గ ల్గెఁజాలుఁ దలఁపు లరితార్థము లయ్యె నెంతయున్. 52
1 నిర్భరా.&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>nvvkvj4qnx140uv35aidrozufc3j0dt</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/392</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184255</id>
    <revision>
      <id>502207</id>
      <timestamp>2025-06-30T04:45:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'పంచమాశ్వాసము. టీ. రెండిటను సమానము. 415 క. అన నాజననాథాగ్రణి, మననాధిక శోక శిఖల మానసమార్తిం గన నాచ్ఛాదించి కులాం, గన నాత్మ క థావిబోధ కారిణిఁ బలికెన్.53 రెండర్థముల నొక్కతీర. చ. *కుదుర...'</comment>
      <origin>502207</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4028" sha1="0ik5en60mx1fgr46wu0l29unvlzzwpj" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;పంచమాశ్వాసము.
టీ. రెండిటను సమానము.
415
క. అన నాజననాథాగ్రణి, మననాధిక శోక శిఖల మానసమార్తిం
గన నాచ్ఛాదించి కులాం, గన నాత్మ క థావిబోధ కారిణిఁ బలికెన్.53
రెండర్థముల నొక్కతీర.
చ. *కుదురు మెఱుంగు నిబ్బరపు గుబ్బలపై నయనాంబుపూరముల్
సెదరఁగ నేల యేడ్చెదవు చెల్వ! దురంతవిషాద వేదనా
విదళితమానసాబ్జ వయి వేమఱు నాయువు శాశ్వతం బె సం
పదలు స్థిరంబులే విధివిపాకము దాఁట వరంబె యేరికిన్
టీ. రెంటరుసమానము.
తే. అఖిల దేశంబులు సదాసహాయవృత్తి
నెఱిపితి విలాసవతి! యిట్టనిన్ను నమ్మి
కనుఁగొనుట యెట్లు నిర్విశంకత దలిర్ప
నీపు డెదుట నిల్చి మాటాడుటెట్లటన్న.
54
55
టీ. హరి. సదాసహాయవృత్తిజనిరంతర సహాయవృత్తిని, నెఱపితిఆచరించితి,
ఇట్టినిన్ను =ఇటువంటినిన్ను, అమ్మి.
నల. సదా, ఆసహాయవృత్తి, నెఱిపితివి, ఒంటిరిగాఁ దిరిగితే వచుట. నమ్మి
కనుజ్=విశ్వాసము చేత, కొనుట పరిగ్రహించుట, ఎట్లు?
శ. తలఁపునఁ దద్గుణ రాగముఁ, గలయనిలాధిపతి నాతి ఘనతర వేగం
బలరఁగఁ దత్పదమునవా,లి లసన్మృదులో క్తికందళిక ని ట్లనియెన్.
టీ. హరి. తద్గుణరాగముజ్-తత్ = హరిశ్చంద్రు నియొక్క, గుణములయందలి,
రాగముక్, కలయక్= ప్రాపింపఁగా, ఇలాధిపతినాతిజచంద్రమతి, తత్పదమున ఆహరి
శ్చంద్రుని పాదద్వయమున, వ్రాలి=పడి. (ఇందుఁ తత్పదమును నరుపదమునకు, ' స్తనాదీ
నాంద్విత్వవిశిష్టాజాతిః&quot; అను వామన సూత్రము చేత, ద్విత్వమున జాత్యైకవచనము.)
నల. తలఁపునక్,తద్గుణరాగమున్- కత్=ఆదమయంతియొక్క, గుణ పాతివ్ర
త్యాది గుణములయందలి, రాగముక్= అనురాగమును, కలయనికాధిపతి, కలిగిన, అని
లాధిపతి=వాయుభట్టారకుఁడు, నాతి... వేగంబు - నాతిమనతర = అతిఘనతరముగాని,
వేగంబు, (కించిద్వేగ మనుట ) ఆలరఁగా, తత్పదమున (౯)=ఆస్థలమందు, వ్రాలిజపిలిచి.
ఉ. మందరధీర ! ధీరనుతమానస! మానసమగ్ర! యిట్లు ప
ల్కం దగునే భవత్ప్రమద గౌరవ హేతు
పవిత్ర భావని
* ఈపద్యము శంకరకవి హరిశ్చంద్రోపాఖ్యనమునం గలదు.&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>0ik5en60mx1fgr46wu0l29unvlzzwpj</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/393</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184256</id>
    <revision>
      <id>502208</id>
      <timestamp>2025-06-30T04:45:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '416 హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము 57 షృందచరిత్ర సంపదకు సాక్షులు గోవిధుకర్మసాక్షిు లీ చందమున౯ ద్వదాత్మ జలజంబునఁ జింత యొనర్ప నేటికిన్. టీ. హరి. భవ... సంపదకు - భవత్ = నీయొక్క, చరిత్ర సంపదక...'</comment>
      <origin>502208</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4327" sha1="b5zth3lr9b4vf5nuvrci63xlh9vvc9v" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;416
హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము
57
షృందచరిత్ర సంపదకు సాక్షులు గోవిధుకర్మసాక్షిు లీ
చందమున౯ ద్వదాత్మ జలజంబునఁ జింత యొనర్ప నేటికిన్.
టీ. హరి. భవ... సంపదకు - భవత్ = నీయొక్క, చరిత్ర సంపదకు విశేషణము.
ప్రమద గౌరవ=సం తోపాతీశయమునకు, హేతువైన, పవిత్రత చేతను, నిష్పంద=చలిం
పని, చరిత్ర సంపదకు.
నల. భవత్ప్ర ఎమద నీభార్యయొక్క.
తే. అనుచు విన్నందనమితనయాంచితోక్తి
నుడుప లలితాస్య నెనసి యయ్యురు తరస్థి
రావహన కేళి ఫణికుమారప్రయుక్త
నేత్ర భవభువనాధికో నేషుఁ డగుచు.
=
58
టీ. హరి. విన్నందనము(క్), ఇత... క్తిక్ - ఇత=పొందఁబడిన, నయము చేత,
అంచితమైన,ఉక్తిజ్=వాక్యముచేత, ఉడుపక్=పరిహరింపఁగా, లలితాస్యక్, (చంద్ర
మతిననుట,) ఎనసి, ఆ, ఆయీ, ఊరు... ఫణిక్ - ఉరుతరస్థిరావహన కేళి = భూభ
రణక్రీడయందు, ('రసావిశ్వంభరాస్థిరా' అ.) ఫణి = శేషుఁడైన హరిశ్చంద్రుఁడు,
కుమార . . . నే షుఁడు_కుమార = లోహితకుమారునియందు, ప్రయుక్త = ప్రయోగింపఁ
బడిన (నింపఁబడినయనుట.) నేత్ర భవజ నయన జనితమైన, భువన = ఉదకముయొక్క,
('జీవనం భువనంవనమ్.' అ) ఉత్ప్రేషుఁడు = ఆధిక్యము గలవాఁడు, అగుచు, (భార్యా
యుక్తుఁ డై కన్నీరులోహితునిమీఁదం బడునట్లు దుఃఖించే ననుట.)
నల. అనుచు, విన్నందు= ఆకాశమందు, (‘విరువిన్ను మినుమిన్ను' ఆం. సం.)
అన(క్)=వాయుభట్టారకుఁడు పల్కఁగా, మిత... తోక్తిక్-మితమై, నయాంచితము '
లైన, ఉక్తిక్=వాక్కులు గలదానిని, ఉనుపలలితాస్యక్ - ఉడుప = చంద్రు నివ లెం
లలితమైన, ఆస్యక్=ముఖముగలదాని, (దమయంతిననుట.) ఎనసి. కూడి, అయ్యురు
.. కేళి- ఆ, ఉరుతరమైన, స్థిరావహన=భూభరణమందు, కేళి కేళిగలవాఁడు (నలుఁ
డనుట), ఫణి . . . శేషుఁడు-ఫణికుమార= కర్కోటకుని చేత, ప్రయుక్త= ఈఁబడిన, నేత్ర
వస్త్రమువల్ల (స్యాజ్జటాంశుకయోర్నేత్రం 'అ.) భవ = పుట్టిన, భువనాధికమైన, ఉన్యే
షుఁడు = దేహ ప్ర కాశముగలవాఁడు, అగుచు.
=
ఉ. భూనుతపూర్వరూపధృతిఁ బొల్చి నితాంతదురంత మానస
జ్యాని రహించుమానిని నసంతతి సద్విధిఁ చేర్చి యయ్యయో
ధ్యానగ రాధినేత వెస నంపె యధోచితమైన వ ర్తన
.
దేనియ మించి యబ్బురపుఁదీయఁదనంబులు సిల్కఁబల్కులన్. 59&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>b5zth3lr9b4vf5nuvrci63xlh9vvc9v</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/394</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184257</id>
    <revision>
      <id>502209</id>
      <timestamp>2025-06-30T04:46:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'పంచమాశ్వాసము. 417 టీ. హరి. భూ...భృతి౯- భూనుతమైన, పూర్వరూపధృతి=మునుపటి ధైర్య ముచేత, పొల్చి= ప్రకాశించి, నీతాంకణ్యాని(క్) నితాంకజదువంతమైన, మానవణ్యా ని(క్)=చునో వై కల్యమును, ('జ్యానిర్...'</comment>
      <origin>502209</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4145" sha1="o97bst9ylz7cin66eh6gi1qi7hrssr5" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;పంచమాశ్వాసము.
417
టీ. హరి. భూ...భృతి౯- భూనుతమైన, పూర్వరూపధృతి=మునుపటి ధైర్య
ముచేత, పొల్చి= ప్రకాశించి, నీతాంకణ్యాని(క్) నితాంకజదువంతమైన, మానవణ్యా
ని(క్)=చునో వై కల్యమును, ('జ్యానిర్జీక్లౌ’ఆ.) వహించుమాలిస్టిక్=పొందినచంద్ర మతిని
అసంతతిక్=కుమారరహితయైన దానిని, అయ్యయోధ్యానగరాధినేత = ఆహరిశ్చం
ద్రుఁడు, యధోచితమైన వర్తనక్ యధోచితమైన, వర్తనక్ శ్మశానమున కీవలసిన
కట్ట:డిపైఁడి, (వాతిపాతిక యనుట.) తేనియమించిన, తెచ్చుటకు నియమిం చి
యనుట.)
-
=
నల. భూ...ధృతిక్ - భూమతమైన, పూర్వరూప= మురుపటి యాకారము
యొక్క, ధృతిక్ =ధరించుటచేతను, పొల్చి, నితాంత.. శ్వాసిక్-నిత్యాళ దురంత
మైన, మానసజ్యానిక్=మనోవ్యధను, వహించు మానిక్-వహించు, మాసిజ్&quot; = అభి
మానియైనవానిని (నలునంతటివాని చేఁ దెలియక సేవఁ జేయించుకొంటి నని మనమున
వ్యధపడెడువానిననుట.) ఇనసంతతిక్=సూర్యమశము గలవానిని, సద్విధి =సద్విధా
నముచేత, (అశ్వహృదయోపదేశవిధిచే ననుట.) తేర్చి, ఆయ్యయోధ్యానగరాధి
నేక౯=ఋతుపర్ణుని, యజ్ఞోచితమైన వర్తనక్, తేనియ(క్) = తేనెను, మించి,
అబ్బురపుఁదీయదనంబులు, చిల్కర్, పల్కు లక్.
సీ. అపుడు ధర్మ పరిగ్రహగురునియొద్దఁ ద
త్సంతతి నునిచి యధ్యక్షత హృదయ
మర్మ బోధసమగ్రమతి నలసన్నారి
C
సన మునుమున్న ఁ దజ్జనప దేశు
పద మాక్రమించి తత్ప్రజ నొంచి కల వెల్లఁ
జూఱఁగాఁ గొనినదస్యుఁడు ప్రతీప
గా ధేయశాబరి సాధనాఢ్యుఁడు పుష్క
రాభిఖ్యుఁ డెదిరించి యానృపాలు
తే. నువిద లోఁబడునట్లు కై తవ మొనర్చి
తాఁ గొనిన యంతవట్టు న త్తఱి నొసంగి
చనినఁ దద్వసుమతి రాజశాసనై క
పాత్ర మై చెందెఁ దద్వీర బాహువసతి.
60
టీ. హరి. ధర్మ పరిగ్రహగురునియొద్ద = ధర్మ సం గ్రహణాధికుఁడైన హరిశ్చం
ద్రునిదగ్గఱ, తత్సంతతి౯=అతనికుమారుని, అధ్యక్ష... మతిక్_అధ్యక్ష=విభునియొక్క,
హృదయమర్శ మును, బోధ = తెలియుట చేత, సమగ్రమైన, మతిక్
=బుద్ధి చేత, ఆలస
న్నారి ఆ, సన్నారి=సద్వనిత, (చంద్రమతి,) చనక్=పోగా, తజ్జ... పదముక్తజ్జన
53&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>o97bst9ylz7cin66eh6gi1qi7hrssr5</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/395</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184258</id>
    <revision>
      <id>502210</id>
      <timestamp>2025-06-30T04:46:14Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '418 - హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము పదేశు=ఆ కాశిరాజుయొక్క, పద ముక్=ఇంటిని, ఆ శ్రమించి = ప్ర వేశించి, తత్ప్రజ౯= ఆ రాజుపుత్రుని, (‘ప్ర జాస్యాత్సంతతాజనే' అ.) దస్యుఁడు = దొంగ, ప్రతీప ... నాడ్యు...'</comment>
      <origin>502210</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4931" sha1="ijj6893keivvw6pc9k4qw5nw986dlba" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;418
-
హరిశ్చంద్ర
నలోపాఖ్యానము
పదేశు=ఆ కాశిరాజుయొక్క, పద ముక్=ఇంటిని, ఆ శ్రమించి = ప్ర వేశించి, తత్ప్రజ౯=
ఆ రాజుపుత్రుని, (‘ప్ర జాస్యాత్సంతతాజనే' అ.) దస్యుఁడు = దొంగ, ప్రతీప ... నాడ్యు
ప్రతీప= ప్రతికూలు: డైన, గాధేయ = విశ్వామిత్రునియొక్క, శాంబరియనెడు;
సాధనము చేత, ఆఢ్యుఁడు, పుష్క రాభిఖ్యుఁడు=పుష్కరుఁడనువాఁడు, ఎదిరించి=ఎదు
రుగావచ్చి, ఆనృపాలునువిద చంద్రమతి, లోఁబడునట్లు, కైతవ మొనర్చి = కపటము
చేసి, తద్వసుమతి= ఆచోర ద్రవ్యముగలచంద్రమతి, రాజ... పాత్రము-రాజశా
రాజాజ్ఞకు, ఏక=ముఖ్య మైన, పాత్రము, ఐ, తద్వీర బాహువసతి, (చెందే నని పూర్వ
ముతో నన్వయము.)
=
జశాసన
నల. ధర్మ .., యొద్దక్ - ధర్మ పరిగ్రహజతనధర్మపత్ని యొక్క, గురునియొద్ద =
తండ్రి యొద్ధ, (భీమునియొద్దనుట) తత్సంతతిక్=ఆయనకుమారికను, అధ్యక్ష ... మత్పి
ఆధి=ఆధిగత మైన, అక్షహృదయ = విద్యామర్మముయొక్క, బోధ = తెలియుటచేత,
సమగ్రమైన, మతి=బుద్ధిగలవాఁడు, నలసన్నారి, నల=తృణమువలె, సన్న=ఛేదింపఁబడిన,
అరి=శత్రువులుగలవాఁడు (నలుఁడనుట), కర్త=చనక్, (రాజ్యపరి గ్రహణార్థము పోఁగా
ననుట.) తజ్జనపదేశుపదము= ఆ రాజుయొక్క రాజ్యము, దస్యుఁడు = శత్రువు, ('దస్యుశ్శా
శ్రవశత్రవః' అ.) ప్రతీప... నాఢ్యుఁడు- ప్రతీపగ
3
= కుటిలవ ర్తనులకు, ఆధేయమైన,
శాంబరి=మాయయ నెడిసాధనముతో, ఆడ్యుండు, ఆనృపాలునువిద దమయంతి, లోఁబ
డునట్లుగా, కైతవము=జూదము, ఒనర్చి, (జూద మాడి యనుట.) తద్వసుమతి
భూమి, రాజశాసనైక పాత్రము - రాజశాసన = ఆరాజపరిపాలనకు, ఏక పాత్రము
యోగ్యము, ఐ, తద్వీ... సతిక్ -తత్ = ఆ, వీరుఁడైన నలునియొక్క బాహువందలి,
వసతి = ఉనికిని, చెందే ననిపూర్వముతో నన్వయము.
=&amp;
=
సీ. త ద్వేళ భీమగోదారసం వ్రే షి తయగుచుఁ బ్ర జావృత యగుచు రాజ
ధామదౌర్య ప్రథాధార సల్ల పనసందీపిత యగుచు నాత్మీ యవనిత
తనయున్కి నేరియు_క్తి క్రియానుగుణవృత్తివహింపనాధ రాధీశ మౌళి
నిజవిధానవిఘాత నిరతవిశ్వామిత్ర పరిహరణో త్సాహపటిమ మెఱసీ
తే. వరుసఁ బ్ర త్యర్థిమండలస్వాస్థ్య హేతు
దానఘనతర వారిధా రాని తాంత
హారిహ ససరోరుహుం డగుచుఁ బ్రీతి
నిలయజనవర్ధన ప్రౌఢీ నించు వేళ.
61
టీ. హరి, భీమగోదారసం ప్రేషిత భీమ = భయంకరుఁడైన, గోదార=గోహింసకు|
డైన వీర బాహుని చేత, ('గాః దారయతీతి గోదారః' వ్యుత్పత్తి. 'దృ = విదారణే
ధాతువు,) సం ప్రేషిత=పంపఁబడినది, ఆగుచు, ప్రజావృత్త= ప్రజలచేతఁ బరివేష్టింప
=&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>ijj6893keivvw6pc9k4qw5nw986dlba</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/396</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184259</id>
    <revision>
      <id>502211</id>
      <timestamp>2025-06-30T04:46:27Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'పంచమాశ్వాసము. 419 బడినది, ఆగుచు, రాజ... దీపిత - రాజధామ ... దీపిత- రాజధామ = రాజగృహమందలి, కార్యము చేనైన, ప్రథా= ప్రసిద్ధికి, ఆ ధార మైన, సల్లపన=సల్లాపముల చేత, సందీపిత, ఆగుచుజ్, ఆత్మీ యవనిత=త...'</comment>
      <origin>502211</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5365" sha1="iedup7tqm76cckzr64ljcyygo2nqu95" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;పంచమాశ్వాసము.
419
బడినది, ఆగుచు, రాజ... దీపిత - రాజధామ
... దీపిత- రాజధామ = రాజగృహమందలి, కార్యము చేనైన,
ప్రథా= ప్రసిద్ధికి, ఆ ధార మైన, సల్లపన=సల్లాపముల చేత, సందీపిత, ఆగుచుజ్, ఆత్మీ
యవనిత=తన భార్య, యుక్త ... వృత్తిక్-యుక్తమైన, క్రియా=ఆజ్ఞాక్రియకు, (ఛేదన
క్రియకనుట) అనుగుణమైనవృత్తిని, ఆధరాధీశమౌళి =ఆహరిశ్చంద్రుఁడు, నిజ... పటిమ
-
నిజ=స్వకీయమైన, విధాన = చుద్ర మతీఖండన విధానముయొక్క, విఘాత
మందు, నిరతుఁడైన విశ్వామిత్రునియొక్క పరిహరణమండలి, ఉత్సాహపటిమతో,
మెఱసి = ప్రకాశించి, ప్రత్యర్థి.
. . . సరోరుహుుడు- ప్రశ్యర్థి మండల= శత్రు మండలము
యొక్క, స్వాస్థ్య=స్వర్గస్థితికి, హేతువైన, దాన= ఖండనము చేత, ఘనమైన, శరవారి
ధారా = ఖడ్గధారచేత, నితాంత హారి= మిక్కిలి యొప్పుచున్న, హ ససరోరుహములు
గలవాఁడు, అగుచును, ప్రీతి... ప్రౌఢక్ - ప్రీతిలిలయజన = ప్రేమాస్పద జనముయొక్క,
(భార్యయొక్క యనుట.) వర్ధన ప్రౌఢిక్ = ఛేదన ప్రౌఢిమచేత, నించువేళ(క్)
నింపెడు వేళయందు .
=
నల. భీమ . . . ప్రేషిత - భీమగోదార = భీమభూపాలునిచేత ('గౌఃభూమి',
దారాః యస్య సః గోదారః, భీమఇతిగో దారః=భీమగోదారః”) సంప్రేషిత, అగుచు,
ప్రజావృత- ప్ర జా=బిడ్డలతోడ, ఆవృత కూడుకొసినది, ఆగుచు, రాజు... దీపిత -
రాజధామ=చంద్ర కాంతియొక్క, చౌర్యమువల్లనైన, ప్రథా= ప్రసిద్ధికి, ఆధారమై,
సత్=లెస్సైన, లపన=ముఖముచేత, సందీపిక ఆగుచు, ఆత్మీయవనిత = తన భార్య దమ
యంతి), తనయున్కి=తానున్న తావు, చేరి, యుక్త... వృత్తి-యుక్త క్రియలకు, అను
గుణమైన, వృత్తిని, వహింపర్, ఆధరాధీశమాళి=ఆనలుఁడు, నిజ... పటిమ నిజవిధా
నముయొక్క, విఘాత= విఘ్నమందు, నిరతులైన, విశ్వ= సమస్తమైన, ఆమిత్రులయొక్క
పరిహరణమువల్ల నైన, ఉత్సాహపటిచేత, మెఱసి, ప్రత్యర్థి సరోరుహుం - ప్రత్యర్థి
మండల= - ప్రతియాచక సంఘము యొక్క, స్వాస్థ్య = స్వస్థతకు, హేతువైన, దానము
యొక్క, ఘనతరమైన, వారిధారల చేత, నితాంతహారియైన, హస్తసరోరుహుండు
'పాణిపద్మముగలవాఁడు, ఆగుచుక్, ప్రీతి = ప్రేమవేశ, ఇలక్ = భూమియందు,
యజనవర్ధన ప్రౌఢిక్ = యజ్ఞ
వర్ధన ప్రౌఢి చేత, ఇంచు వెళజ్ = ఒప్పెడు వేళయందు.
సీ. పసమాఱు నే వేల్పుభాలసన్ను త హేతియురుబలమదనాశనో గ్రవృత్తి
ఘనదీ ప్తికర్బురాకార మై యేవేల్పువి అనంతశరాప్తి నుల్లసిల్లుఁ
దనరు నే వేల్పునందనమహా క్రీడచి త్రమహిమందార కాంతతవహించు
వరసర్వమంగళా వాసమైయేవేల్పుమూర్తినానాభోగములఁ దనర్చు
తే. నట్టికల ధౌతగిరికటకాభి
రామ
'
=
సదనతరవర్తి సురలోక చక్రవర్తి
యఖిలమునినిర్జరులు గొల్వ నానృపాలు
నెదురఁ బ్రత్యక్ష మై నిల్చి యిట్లు పలికే.
=&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>iedup7tqm76cckzr64ljcyygo2nqu95</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/397</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184260</id>
    <revision>
      <id>502212</id>
      <timestamp>2025-06-30T04:46:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '420 తశర = హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము టీ. హరి. ఏవేల్పు... హేతి ఏ వేల్పు యొక్క, భాల = లలాటమందు, సన్నుత మైన, హేతి= అగ్ని జ్వాల, ఊరు... వృత్తిక్-ఉరుబల= అధిక బలుఁడైన, మదన=మన్మ థునియొక్క, అశన = ఆహా...'</comment>
      <origin>502212</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4926" sha1="6l2cd51atqseicrqs0q38dun6c47qhe" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;420
తశర =
హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము
టీ. హరి. ఏవేల్పు... హేతి ఏ వేల్పు యొక్క, భాల = లలాటమందు, సన్నుత
మైన, హేతి= అగ్ని జ్వాల, ఊరు... వృత్తిక్-ఉరుబల= అధిక బలుఁడైన, మదన=మన్మ
థునియొక్క, అశన = ఆహారమందు, ఉగ్రమైన, వృత్తిచేత, ఘన.. కారము -
మన మైన, దీప్తిచేత, కర్బురా కారము = సువర్ణాకృతిగలది, ఐ, అనంతశరాప్తిక్_ఆనం
సారాయణా స్త్రముయొక్క, ఆప్తిచేత, నందనమహా
క్రీడ - నందన =
కుమారునియొక్క, మహత్ క్రీడ=విహారము, చిత్రమహిమక్ = ఆశ్చర్యమహిమ చేత,
తారకాంతత (న్)- తారక తారకాసురునియొక్క, అంతత (క్) = నాశము గలుగుటను,
వర . . . వాసము ఎవరు శ్రేష్ఠమైన, సర్వమంగళా = పార్వతీదేవికి, ఆవాసము, ఐ, నాన్షా
భోగముల = అనేక సర్పముల చేత, కలధౌత... వర్తి - కలధౌతగిరి = రజతాద్రి ద్రి
యొక్క, కటకమందు, అభిరామమైనసదనతర = గృహశ్రేష్ఠమందు, వర్తి = వర్తించు
వాఁడు, (శివుఁచనుట), ఆనృపాలు నెదుర= ఆహరిశ్చంద్రు నె
నెదుట
=
=
నల. ఏ వేల్పు... హేతి - ఏ వేల్పు యొక్క, భా= తేజస్సు చేత, లసత్ = ఒప్పు
చున్నదై, నుతమైన, హేతి= ఆయుధము, ఉరు... వృత్తి-ఉరు=అధికమైన, బలమ
ద=బలాసురగర్వము యొక్క, నాశమందు, ఉగ్రమైన, వృత్తి = వర్ణన చేత, (పసమీ
ఱునని పూర్వముతో నన్వయము.) ఘన... కారము - ఘనదీప్తిక్ = మేనకాంతి చేత,
కర్బురా కారము=చి త్ర వర్ణమైనయా కృతిగలది, ఐ, అనంతశరా ఫ్రిక్ - అనంత = ఆపరి
మితమైన, శర ఉదకముయొక్క, ఆప్తిక్= ప్రాప్తిచేత, నందన = నందనమ నెడు,
మహత్+ఆ క్రీడ = గొప్పయ: ద్యానవనము యొక్క, ('పుమానా క్రీడఉద్యాన' అ.)
చిత్రమైన, మహి = ప్రదేశము, మందారకాంతత(క్) = కల్పవృక్షపునొప్పిదము
లు, వర... వాసము, వరములైన, సర్వమంగళములకు, ఆవాసము, ఐ, నానాభోగము .
ల&quot; = నానావైభవములతో, అట్టి, కలధౌత... వర్తి-కలధౌతగిరి=స్వర్ణపర్వతము
యొక్క, (‘కల ధౌతంరౌప్య హేమ్నోః' ఆ.) కటక=నితంబ ప్రదేశమందలి, అభిరామ 1
మైన, సదనతర = గృహ శ్రేష్ఠమందు, నర్తి=వర్తించువాఁడు, సురలోక చక్రవర్తి=ఇం
=
ద్రుఁడు, ఆనృపాలు నెదురఆనలు నెదుట.
చ. బడలితిగా నృపాల ! బలుబాములపా లయి యిన్ని నాళ్లు నీ
యుడుగనితాల్మికి
ద్రిభువనోన్న తసూనృతసూక్తికల్మికి౯
జడియనిధై ర్యభూతికిని జాఱనినీతికిఁ జిత్రమైననీ
పడఁతిపవిత్ర రీతికినిఁ బలఱు మెచ్చితి నాత్మలోపలన్.
టీ. రెంటను సమానము.
తే. అనుచు నాభీమరాష్ట్ర నాయనికునిపట్టి
తోన తద్రాజసంతతి దురితరహిత
పరమ జీవనమున మించ వర మొసంగి
యన్య సేవాది వై లక్ష్య మపనయింప,
63
64&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>6l2cd51atqseicrqs0q38dun6c47qhe</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/398</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184261</id>
    <revision>
      <id>502213</id>
      <timestamp>2025-06-30T04:46:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'పంచమాశ్వాసము. 419 బడినది, ఆగుచు, రాజ... దీపిత - రాజధామ ... దీపిత- రాజధామ = రాజగృహమందలి, కార్యము చేనైన, ప్రథా= ప్రసిద్ధికి, ఆ ధార మైన, సల్లపన=సల్లాపముల చేత, సందీపిత, ఆగుచుజ్, ఆత్మీ యవనిత=త...'</comment>
      <origin>502213</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5365" sha1="iedup7tqm76cckzr64ljcyygo2nqu95" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;పంచమాశ్వాసము.
419
బడినది, ఆగుచు, రాజ... దీపిత - రాజధామ
... దీపిత- రాజధామ = రాజగృహమందలి, కార్యము చేనైన,
ప్రథా= ప్రసిద్ధికి, ఆ ధార మైన, సల్లపన=సల్లాపముల చేత, సందీపిత, ఆగుచుజ్, ఆత్మీ
యవనిత=తన భార్య, యుక్త ... వృత్తిక్-యుక్తమైన, క్రియా=ఆజ్ఞాక్రియకు, (ఛేదన
క్రియకనుట) అనుగుణమైనవృత్తిని, ఆధరాధీశమౌళి =ఆహరిశ్చంద్రుఁడు, నిజ... పటిమ
-
నిజ=స్వకీయమైన, విధాన = చుద్ర మతీఖండన విధానముయొక్క, విఘాత
మందు, నిరతుఁడైన విశ్వామిత్రునియొక్క పరిహరణమండలి, ఉత్సాహపటిమతో,
మెఱసి = ప్రకాశించి, ప్రత్యర్థి.
. . . సరోరుహుుడు- ప్రశ్యర్థి మండల= శత్రు మండలము
యొక్క, స్వాస్థ్య=స్వర్గస్థితికి, హేతువైన, దాన= ఖండనము చేత, ఘనమైన, శరవారి
ధారా = ఖడ్గధారచేత, నితాంత హారి= మిక్కిలి యొప్పుచున్న, హ ససరోరుహములు
గలవాఁడు, అగుచును, ప్రీతి... ప్రౌఢక్ - ప్రీతిలిలయజన = ప్రేమాస్పద జనముయొక్క,
(భార్యయొక్క యనుట.) వర్ధన ప్రౌఢిక్ = ఛేదన ప్రౌఢిమచేత, నించువేళ(క్)
నింపెడు వేళయందు .
=
నల. భీమ . . . ప్రేషిత - భీమగోదార = భీమభూపాలునిచేత ('గౌఃభూమి',
దారాః యస్య సః గోదారః, భీమఇతిగో దారః=భీమగోదారః”) సంప్రేషిత, అగుచు,
ప్రజావృత- ప్ర జా=బిడ్డలతోడ, ఆవృత కూడుకొసినది, ఆగుచు, రాజు... దీపిత -
రాజధామ=చంద్ర కాంతియొక్క, చౌర్యమువల్లనైన, ప్రథా= ప్రసిద్ధికి, ఆధారమై,
సత్=లెస్సైన, లపన=ముఖముచేత, సందీపిక ఆగుచు, ఆత్మీయవనిత = తన భార్య దమ
యంతి), తనయున్కి=తానున్న తావు, చేరి, యుక్త... వృత్తి-యుక్త క్రియలకు, అను
గుణమైన, వృత్తిని, వహింపర్, ఆధరాధీశమాళి=ఆనలుఁడు, నిజ... పటిమ నిజవిధా
నముయొక్క, విఘాత= విఘ్నమందు, నిరతులైన, విశ్వ= సమస్తమైన, ఆమిత్రులయొక్క
పరిహరణమువల్ల నైన, ఉత్సాహపటిచేత, మెఱసి, ప్రత్యర్థి సరోరుహుం - ప్రత్యర్థి
మండల= - ప్రతియాచక సంఘము యొక్క, స్వాస్థ్య = స్వస్థతకు, హేతువైన, దానము
యొక్క, ఘనతరమైన, వారిధారల చేత, నితాంతహారియైన, హస్తసరోరుహుండు
'పాణిపద్మముగలవాఁడు, ఆగుచుక్, ప్రీతి = ప్రేమవేశ, ఇలక్ = భూమియందు,
యజనవర్ధన ప్రౌఢిక్ = యజ్ఞ
వర్ధన ప్రౌఢి చేత, ఇంచు వెళజ్ = ఒప్పెడు వేళయందు.
సీ. పసమాఱు నే వేల్పుభాలసన్ను త హేతియురుబలమదనాశనో గ్రవృత్తి
ఘనదీ ప్తికర్బురాకార మై యేవేల్పువి అనంతశరాప్తి నుల్లసిల్లుఁ
దనరు నే వేల్పునందనమహా క్రీడచి త్రమహిమందార కాంతతవహించు
వరసర్వమంగళా వాసమైయేవేల్పుమూర్తినానాభోగములఁ దనర్చు
తే. నట్టికల ధౌతగిరికటకాభి
రామ
'
=
సదనతరవర్తి సురలోక చక్రవర్తి
యఖిలమునినిర్జరులు గొల్వ నానృపాలు
నెదురఁ బ్రత్యక్ష మై నిల్చి యిట్లు పలికే.
=&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>iedup7tqm76cckzr64ljcyygo2nqu95</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/399</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184262</id>
    <revision>
      <id>502214</id>
      <timestamp>2025-06-30T04:47:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '422 హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము =ప ళ్లెరముగలవాఁడా! (బ్రహ్మకపాలము పళ్లెరముగాఁ గలవాఁడనుట.) దివ్య... మణీ దివ్య= దేవతలయొక్క, భృతి= రక్షణమును, కృత్ = చేసెడు, చూడామణీవాళిరోరత్న : ముగలవాఁడా!...'</comment>
      <origin>502214</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4730" sha1="5ls8m2iffrwi9pt7cp8j8kjkdqu9k42" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;422
హరిశ్చంద్ర నలోపాఖ్యానము
=ప ళ్లెరముగలవాఁడా! (బ్రహ్మకపాలము పళ్లెరముగాఁ గలవాఁడనుట.) దివ్య... మణీ
దివ్య= దేవతలయొక్క, భృతి= రక్షణమును, కృత్ = చేసెడు, చూడామణీవాళిరోరత్న :
ముగలవాఁడా! (చంద్ర శేఖరుఁ డనుట) విత్ర ... నేత్ర - విత్రసత్ = భయపడుచున్న,
గోత్ర = గోసమూహముగల, ('గవ్యాగోత్రాగం' అ.) ఉదంచిత మనోహరమైన,
నేత్ర =వస్త్రముగలవాఁడా! (వ్యాఘ్రాజినధారి యనుట.) ప్రోదినీ ధారకా- హ్రాదినీజనదిని,
ధార కా=ధరించినవాఁడా ! ('తటినీ ప్రోది నీ ధునీ” అ.)
నల. ధాత్రీ... ప్రియా_ధాత్రీ = భూమియందు, స్యందన= స్రవించుట చేత,వి శ్రు
తమైన, ఆగమ=రాకడగల, మహాధ రాట=అశ్వములయొక్క, ధాటీ=దాడి, ప్రియముగాను
గలవాఁడా! (మేఘవాహనుఁ డనుట.) వృత్ర విఖ్యాత-వృత్రాసురుఁడ నెడు చీఁకటి.
యొక్క, ధ్వంసమును, విధాయక=చేసెడు, అంబకమహః = బాణ ప్ర తాపమ నెడు, అవి=
సూర్యుని చేత, విఖ్యాతుఁడైనవాఁడా! (వృత్ప్రధ్వంసవిధాయక = వృత్రాసుర నాశకరమైన,
అంబకమహః= బాణ తేజము చేత, విఖ్యాతుఁడైనవాఁడా! యనియుఁ జెప్ప నొప్పు.) స
త్యో... పాత్ర - సత్యోదిశ =సత్యవాక్కులయొక్క, (ఋషులయొక్క యరుట. )స్తోత్రా
పాదనమునకు, పాత్ర మైనవాఁడా! దివ్యభృతికృచ్చూడామణీ! దివ్య = దేవతలకు, భృతి
కృచ్చూ డామణీ=రక్షక శిరోమణి యైనవాఁడా! పిత్ర... నేత్ర - విత్రసత్ = భయపడుచు
న్న, గోత్ర =పర్వతములుగల, ఉదంచిత నేత్రములు గలవాఁడా! ప్రోదినీ ధార కా!జవజ్రా
యుధమును ధరించినవాఁడా! ('హ్రాదినీవ జ్రమ స్త్రీ స్యాత్' అ.)
అని యధికాంబకు న్బొగడి యంచితసత్క రుణీసుధావలో
కనమున సేద దేరి యల కౌశికుఁ డిచ్చునసంత రాజ్య పా
లనవిభవంబు దన్మ హితలాలన చాటుపురస్సరంబుగా
నెనసి నృపాలుఁ డొ ప్పెఁ బునరిద్దకళాకలితేందు వైఖరిన్.
`టీ. హరి, అధికాంబకుక్ = త్రిలోచనుని, అలకాశికు:డు=ఆవిశ్వామిత్రుఁడు.
నల. అధికాంబకుక్=సహస్రాక్షుని, కౌశికుఁడు = ఇంద్రుఁడు.
క. ఆశాంతగజావధిపృథి
వీశాశ్వత భోగభాగ్యవిభవము లటులు
ర్వీశునకుఁ గృప నొసంగి హ
వాళనతిలకుఁడు తిరోహితాత్మకుఁ డయ్యెన్.
67
68
టీ, హరి. హవాళనతిలకుఁడు - హవాశన= అగ్నిహోత్రుఁడు, తిలకుఁడు=తిలక
ముగాఁగలవాఁడు, (శివుఁడనుట.)
నల. హవాళనతిలకుఁడు= దేవేంద్రుఁడు.
·మ. అపుడాశాంతనిశాంత సామజసమాజా ధారదోస్సారుఁ డై
విపులావల్లభుఁ డాత్మవంశనగ విఖ్యాతసామ్రాజ్యభ&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>5ls8m2iffrwi9pt7cp8j8kjkdqu9k42</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/400</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184263</id>
    <revision>
      <id>502215</id>
      <timestamp>2025-06-30T04:47:29Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'పంచమాశ్వాసము. 423 ద్రపదశ్రీ నిరవొంది యా ప్తజన చేతశ్చాతక ప్రీతిదా నపయోదానఘమూ ర్తి యై వెలసె భూనాథా గ్రణు ల్గొల్వఁగన్. 69 టీ. రెంటను సమానము. సీ. అతను పావక 1 దీపితాభితాపము డిందె నమో...'</comment>
      <origin>502215</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2946" sha1="pbsgp4xlv6r6vfb098swth2zkouedeq" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;పంచమాశ్వాసము.
423
ద్రపదశ్రీ నిరవొంది యా ప్తజన చేతశ్చాతక ప్రీతిదా
నపయోదానఘమూ ర్తి యై వెలసె భూనాథా గ్రణు ల్గొల్వఁగన్. 69
టీ. రెంటను సమానము.
సీ. అతను పావక 1 దీపితాభితాపము డిందె
నమో మహర్ష సామగ్రిఁ జెందె
వనచూళిదుర్గాప వప్రకంపము జాతె
నిష్టలీలాస్ఫూర్తు లింపుమీ తే
ఖర రాజకరజాత శాతరత్వ మడం గె
గరిమఁ జెలంగి యంగములు పొంగె
మదమ తపరభృతస్త్మ యచయంబు శమించె
నాకల్పసద్వీథు లతిశయించె
తే. నమరనుతవైభవుని వివేకాబ్జభవుని
ధవునిఁ దేజోరవింద బాంధవునిఁ బాసి
యెట్ట కేలకుఁ గ్రమ్మఱ నెనసి వసుమ
తీమహా రాజ్యలక్ష్మి సుస్థిరత నిలువ.
టీ. రెంటను సమము.
70
తా. ఇందు రాజ్యలక్ష్మి యితరబాధలు లేక సుఖంబున నుండె నని చెప్పుట చేఁ
బ్రియవిరహమువల్ల నైన మదనాగ్ని తాపాధిక్యాదులు లేక యుండె నని స్ఫురించు
చున్నది.
క అని యిట్లు పాండుసుతునకు
జననుతుఁడు మృకండుసుతుఁడు చతురత నెఱిఁగిం
చిరయీవిచిత్ర కృతి విను
ఘనులకు సిరు లొసఁగు మహిమకరవంశ భ వా!.
శా.నమ్రారామవసంత! సంతతను తిన్యస్తాద రాహార్యజా
కమ స్వాంతనిర్జాంత! శాంతభయరింఖ దేవమర్త్యాంతకృ
ధూమ్రా దికృతాంత! తాంతభృగురా ద్దోర్దర్ప తేజోమహా
తామ్రాంశుక్షణదాంత! దాంతజనసం త్రాణైకచింతామణీ!
72
టీ. నమ్రా. . . వసంత, నమ్ర=నతులనెడు - ఆరామములకు, వసుత=ఆమనియైన
.
వాఁడా! సంతత... నిశాంత - సంతతనుతియందు, న్యస్త=ఉంపఁబడిన, ఆదరముగల,
1 పీడితా,&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>pbsgp4xlv6r6vfb098swth2zkouedeq</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యానము.djvu/401</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184264</id>
    <revision>
      <id>502216</id>
      <timestamp>2025-06-30T04:47:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '424 హరిశ్చంద్ర నలో పాఖ్యానము . ఆహార్యజా= పార్వతియొక్క, కమ్ర=మనోజ్ఞమైన, స్వాంత=మనస్సే, నిశాంత=గృహము గాఁగలవా. డా! శాంత... కృతాంత శాంతభయ=నిర్భయముతో, రింఖత్ =చరించుచు న్నవారై, దేవమర్త...'</comment>
      <origin>502216</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4307" sha1="rbhysoof0wgpbydffokbevoc547kus7" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;424
హరిశ్చంద్ర నలో పాఖ్యానము
.
ఆహార్యజా= పార్వతియొక్క, కమ్ర=మనోజ్ఞమైన, స్వాంత=మనస్సే, నిశాంత=గృహము
గాఁగలవా. డా! శాంత... కృతాంత శాంతభయ=నిర్భయముతో, రింఖత్ =చరించుచు
న్నవారై, దేవమర్త్య= దేవమానవులయొక్క, అంత నాశమును, కృత్ = చేసెడు ధూమ్రా
దిరాక్షసులకు, కృతాంత = అంతకుఁడైనవాఁడా! తాంత... దాంత కాంతజవాడిన,
భృగురాట్ =భార్గవునియొక్క, దోర్దర్ప= తేజమ నెడు, మహత్ =అధికుఁడైన, తామ్రా
శు=సూర్యునికి, క్షణదాంత= ప్రాతః కాలమైనవాఁడా! దాంతజన ...మణీ-దాంతజన=
ఋషి జనులయొక్క, సంత్రాణమందు, ఏక =ముఖ్యమైన, చింతామణియైన వాఁడా!.
క. కంజభవాభవచేలో, రంజన! ఖరభంజనా! నిరంజనజనజీ
వంజీవ కాజవంజవ,సంజీవకచరణ నఖర చంద్ర మయూఖా !!
73
టీ. కంజ . . . రంజన - కంజభవ = బ్రహ్మయొక్కయు, అభవ= శివునియొక్కయు,
చేతః= చిత్తమును, రంజన = రంజింపఁ జేయువాఁడా! ఖరభంజన = ఖరాసురసంహారియైన
వాఁడా! నిరంజన...మయూఖా-నిరంజన జన=నిష్కల్మషజనుల నెడు, జీవంజీవక=చకో
రములయొక్క, ఆజవంజవ= సంసారమునకు, సంజీవక=రక్షకమైన, చరణనఖరచం ద్ర
మయూఖములు గలవాఁడా!
పంచచామరము. అయాశ్రయా॰ధ రాధ రాహృతాహితా హితాన్వితా
జయావ్యయా పరాపరా యసాధ్వసాహసాహసా
నయాలయా నిరాకరా సనాతనా జనావనా
దయామయా చిరాద’రా సదా ప్ర దాచిదాస్పదా! 74
కృతి కర్తృగద్యము.
ఇది శ్రీరామచం ద్ర చరణారవిందవందనపవననందన ప్ర సాదసమాసాదిత
సంస్కృతాంధ్ర
భాషాసామ్రాజ్య సర్వంక షచతుర్విధ కవితా నిర్వా
హకసాహిత్యరసపోషణ రామరాజభూషణకవి ప్రణీతం బైన హరి
శ్చంద్ర నలోపాఖ్యానం బనుమహా ప్రబంధంబునందు సర్వంబును
బంచమాశ్వాసము.
వ్యాఖ్యాతృ గద్యము
ఇది శ్రీహన మద్వర ప్రసాదలబ్ధసారస్వత పాత్ర భారద్వాజగోత్ర పవిత్ర చిత్రకవి పెద్ది
రాజతనూజ పురాతనాధునాతనక ఠిన ప్ర బంధార్థ బోధన సమర్థ మానసాంభోజ బుధజన
విధే యానంతయనామధేయ విరచితం బైన 'హరిశ్చంద్ర
నలోపాఖ్యాన ప్రకా
శిక&quot; యనువ్యాఖ్యయందు సర్వంబును బంచమాశ్వాసము. శ్రీ శ్రీ శ్రీ.
చెన్నపురి : వావిళ్ల. రామస్వామిశాస్త్రులు అండ్ సన్స్ వారి చే
శ్రీ 'రామ' ప్రెస్సు య
12.500.
ము., 1930.
ク
C. ASAFIA&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>rbhysoof0wgpbydffokbevoc547kus7</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>502217</id>
      <parentid>502216</parentid>
      <timestamp>2025-06-30T05:01:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దారు */</comment>
      <origin>502217</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4402" sha1="fq5x4kdz81052s7ghhrr8j109kxp08h" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;3&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;ఆహార్యజా = పార్వతియొక్క, కమ్ర = మనోజ్ఞమైన, స్వాంత = మనస్సే, నిశాంత = గృహముగాఁ గలవాఁడా! శాంత...కృతాంత - శాంతభయ = నిర్భయముతో, రింఖత్ = చరించుచున్నవారై, దేవమర్త్య = దేవమానవులయొక్క, అంత = నాశమును, కృత్ = చేసెడు ధూమ్రాదిరాక్షసులకు, కృతాంత = అంతకుఁడైనవాఁడా! తాంత...దాంత - తాంత = వాడిన, భృగురాట్ = భార్గవునియొక్క, దోర్దర్ప = తేజమనెడు, మహత్ = అధికుఁడైన, తామ్రాశు = సూర్యునికి, క్షణదాంత = ప్రాతఃకాలమైనవాఁడా! దాంతజన...మణీ - దాంతజన = ఋషిజనులయొక్క, సంత్రాణమందు, ఏక =ముఖ్యమైన, చింతామణియైనవాఁడా!
{{Telugu poem|type=క.|lines=&lt;poem&gt;కంజభవాభవచేలో, రంజన! ఖరభంజనా! నిరంజనజనజీ
వంజీవకాజవంజవ, సంజీవకచరణనఖరచంద్రమయూఖా!&lt;/poem&gt;|ref=73}} 
టీ. కంజ...రంజన - కంజభవ = బ్రహ్మయొక్కయు, అభవ = శివునియొక్కయు, చేతః = చిత్తమును, రంజన = రంజింపఁజేయువాఁడా! ఖరభంజన = ఖరాసురసంహారియైనవాఁడా! నిరంజన...మయూఖా - నిరంజనజన = నిష్కల్మషజను లనెడు, జీవంజీవక = చకోరములయొక్క, ఆజవంజవ= సంసారమునకు, సంజీవక=రక్షకమైన, చరణనఖరచంద్రమయూఖములు గలవాఁడా!
{{Telugu poem|type=పంచచామరము.|lines=&lt;poem&gt;అయాశ్రయా ధరాధరా హృతాహితా హితాన్వితా
జయావ్యయా పరాపరా యసాధ్వసాహసాహసా
నయాలయా నిరాకరా సనాతనా జనావనా
దయామయా చిరాదరా సదాప్రదా చిదాస్పదా!&lt;/poem&gt;|ref=74}}  
{{Telugu poem|type=కృతికర్తృగద్యము.|lines=&lt;poem&gt;ఇది శ్రీరామచంద్రచరణారవిందవందనపవననందనప్రసాదసమాసాదిత
సంస్కృతాంధ్రభాషాసామ్రాజ్యసర్వంకషచతుర్విధకవితానిర్వా
హకసాహిత్యరసపోషణ రామరాజభూషణకవిప్రణీతం బైన హరి
శ్చంద్రనళోపాఖ్యానం బనుమహాప్రబంధంబునందు సర్వంబును
బంచమాశ్వాసము.&lt;/poem&gt;|ref=}}
{{Telugu poem|type=వ్యాఖ్యాతృగద్యము.|lines=&lt;poem&gt;ఇది శ్రీహనుమద్వరప్రసాదలబ్ధసారస్వతపాత్ర భారద్వాజగోత్రపవిత్ర చిత్రకవి పెద్ది
రాజతనూజ పురాతనాధునాతనకఠినప్రబంధార్థబోధనసమర్థ మానసాంభోజ బుధజన
విధే యానంతయనామధేయ విరచితం బైన &quot;హరిశ్చంద్రనలోపాఖ్యాన ప్రకా
శిక&quot; యనువ్యాఖ్యయందు సర్వంబును బంచమాశ్వాసము. శ్రీ శ్రీ శ్రీ.&lt;/poem&gt;|ref=}}&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;
{{Center|చెన్నపురి : వావిళ్ల. రామస్వామిశాస్త్రులు అండ్ సన్స్ వారిచే
శ్రీ 'రామ' ప్రెస్సున ముద్రితము - 1930}}&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>fq5x4kdz81052s7ghhrr8j109kxp08h</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/39</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184265</id>
    <revision>
      <id>502219</id>
      <timestamp>2025-06-30T05:39:48Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '12 వసు వ సు చ రిత్ర ము శుభ పెండ్లికాలమందలి, క్రమ = పాదవిన్యాసము యొక్క, ఆకలన జేక్ వేయుచుట చేత, తద్ర త్నముక్=ఆమణిని, కప్పుజను ఱుఁగు చేయునట్టి, సీతా మాపతి సీతాంగ నా నాధుఁడైన శ్రీరా...'</comment>
      <origin>502219</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6598" sha1="1wlvbrkic1y5a7t5pw20e718h29jd40" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;12
వసు
వ సు చ రిత్ర ము
శుభ పెండ్లికాలమందలి, క్రమ = పాదవిన్యాసము యొక్క, ఆకలన జేక్ వేయుచుట చేత, తద్ర
త్నముక్=ఆమణిని, కప్పుజను ఱుఁగు చేయునట్టి, సీతా మాపతి
సీతాంగ నా నాధుఁడైన శ్రీరామ
స్వామి, తిరుమలేంద్ర శ్రీమహారాయనిక్ = తిరుకులదేవరాయ శ్రేష్ఠుని,
= ప్రోవు జరక్షించుఁగాత,
అని కృతిపతి కాశీర్వచనము.
సీతాదేవి తనవివాహకాలమునందుఁ దనయుదియముందుఁగల రత్నమునందుఁ బ్రతిబింబమును
గాంచి శ్రీ రాముని పాదస్పర్శనమువలన మంజీరరత్నము స్త్రీరూపము దాల్చుటచే నాయకులీల గాన
వచ్చుచున్న దని తలంచఁగా సన్నెకల్లుఁ ద్రొక్కించుపముచే మంజీరము ఖస్థమగు రత్నముక చూటు
పఱచి సీతాదేవి భ్రాంతిని బోఁజోలిన శ్రీ రామచంద్రుడు కృతికర్తయగు తిరుమలరాయ ప్రభునకు
సమస్తే శ్వర్యములు ప్రసాదించుఁగాక మని తాత్పర్యము.
ఇక్కడ వివాహవేళ యనఁగా సన్నెకల్లు ద్రొక్కిందువేళ, క్రమ మునఁ గాఁ బొదని శేషేపము
'క్రము పాదవిశేష పే' అని ధాతువు.
విద్వజ్జనరంజని యను వ్యాఖ్యానములో సోమకవి క్రము పొదవితే &quot;పేయను స్థిశువు ననుసరించి
సన్నెకల్లు త్రొక్కించుట యనుమివ చే రాముఁడు రత్నము మాటుపఱచెననుట ప్రకారం శరమనియు,
సన్నెకల్లు ద్రొక్కు ఈఱి సీత నిలచియుండవలెను గానఁ బ్ర తిబింబము కానరాదనియు, శుభక్రమాకల
నమునకు శుభపొడవి శేషపణము నర్థము చెప్పినయెడల &quot;క్లిష్టంతదావగతి దూరదూరాయతో భవేత్&quot; &quot;
అను లక్షణానుసారముగాఁ క్లిష్ట నామకదోషము ప్రాప్తించు ననియుఁ గదిభావ మరియేయైనఁ బసశ్ర మా
కలనమనియే వ్రాసియుండుననియు వాకొని శుభ క్రమాకలనమునకు శుభలీల యకు నర్థము సాధించి
యున్నాఁడు కాని శుభ, క్రమ, ఆకల మను మూఁడుశబ్దముల కర్థము వదలి శుభలీల యనుట సాభి
యము కాఁజాలదు. క్రమమనఁ బాదవిశేకమనుట ప్రయోగరూఢమగుటచే క్లిష్ట నామదోష
మున కిట నవకాశము కానరాదు గానఁ బద క్ర మాకలన మనవలసిన యవసరము కానరాదు. సీత భ్రాంతిని
విస్తరించి వర్ణించినటుల రాముఁడు గావించిన భ్రాంతినివారణము గూడ విస్తరించి వర్ణించుట యావ
శ్యకముగావున సన్నెకల్లు త్రొక్కించుట యిట ననుకూలముగ నున్నది. వివాహ వేదికపై నున్న కటి సీతా
మంజీరస్థ ప్రతిబింబము నన్నెకల్లు త్రొక్కుటకు వివాహానంతరము సాచినపుడును సన్నెకల్లు తొక్కు
నపుడుమ మఱుగుపఱచె ననుటలో సరసము గలదు. అపుడు శంక - శంకానివారణము విపులముగఁ
జెప్పినటు లగును. కావున నిప్పట్లఁ బూర్వాధునిక వ్యాఖ్యాతలమతమే సోమకవి మతముకంటె గణ
నీయము,
''శ్రీయోపలాలితా నిత్యం స్వాధీనపతికా మతా, ఏకాయ ఒనుకూలస్స్యాత్ &quot; అనులక్ష
ణము వలన భర్తృలాలికయై ప్రణయకోపము నుజ్జగించిన సీతాసాధ్వీ స్వాధీనతిక యనియు నేకపత్నీ
వ్రతుఁడును ఏకాయత్తుఁడునగు శ్రీ రామచంద్రమూర్తి అనుకూల నాయకుఁ డనియు నెఱుంగఁ జనును.
ప్రతిభాశాలియగు రామరాజభూషణుఁ డీపద్యమునఁ గథాసూచనము గావించియున్నాఁడు.
మంజీరా శ్రీ రత్న మునందలి ప్రతిఫలమువలన శుక్తిమతి కోలాహలుల కలయిక వలనఁ గలిగిన గిరికా జనన
రమును, నన్నెకల్లు త్రొక్కించుటఁ దెలుపు శుభశ్రమాకలనమువలన వురాజు కోలాహలుని
మీటుటయు సువ్య క్తము అగుచున్నవి. ఇదియె కావ్యార్థ సూచన మనఁబడును. సీతారాముల&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>1wlvbrkic1y5a7t5pw20e718h29jd40</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/40</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184266</id>
    <revision>
      <id>502220</id>
      <timestamp>2025-06-30T05:40:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'థమాశ్వాసము ప్ర థ మా 3 కళ్యాణావసరము ప్రకృతపద్యమునఁ బస్తావిత మగుట చేఁ గృతిభర్తయగు తిరుమలరాయనికి సమస్త శుభప్రాప్తి యగుననియు, సీతారాముల ప్రణయకోపము క్షణములో సుపాయాంతరముచే వ...'</comment>
      <origin>502220</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5388" sha1="gps2q4553hom2eadr5tqbc9dgb0vcrr" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;థమాశ్వాసము
ప్ర థ మా
3
కళ్యాణావసరము ప్రకృతపద్యమునఁ బస్తావిత మగుట చేఁ గృతిభర్తయగు తిరుమలరాయనికి సమస్త
శుభప్రాప్తి యగుననియు, సీతారాముల ప్రణయకోపము క్షణములో సుపాయాంతరముచే విచ్ఛిన్న
మైనటుల తిరుమలరాయని రాజ్యమునఁ దోచు సామాన్యారిష్టములు తొలఁగి శుభప్రాప్తి యగు ననియుఁ
గవి యాశయము, రామునిగూడ సీతా భీమాపతి యనుటవలనను ఇందు సీతకుఁ
బడుటవలనను సీతాపురుషకార మీట సూచితము.
ప్రాముఖ్య మొసంగఁ
కావ్యారంభమున శ్రీకారము శుభదాయక మనుట శ్రీశ్రీందిపద్యములు ప్రమాణములు
కాగలవు.
తే. &quot;వేదముల కెల్ల నోంకార మాదియైన, కరణిఁ గృతులకు నెల్ల శ్రీకార మాది
కానఁ గవివరు లెల్లను దానిఁ దక్క, నితరవర్ణంబు లీడరు సత్కృతుల మొదల.”
క. పదపడి శ్రీకారము కృతి, మొదల నిలచి దోష పుంజము లడంచి శుభం
బోదవించుఁ బరుస మినుమును, గదిసి సువర్ణంబు సేయుకరణి ధరణిన్
.
ఈ పద్యమున మొదటిచరణమందు మంజీరశబ్దమునకు, 'మజ్ఞరుచ్య మారయతీతిమ వీరః' అని
వ్యుత్పత్తి విచారింపదలము 'మంజు ఈరయతి' యన్న చోట 'ఇకోయణచి' అను పాణిసిసూత్రము
చేత మంజుశబ్దపు కొననున్న యుకారమునకు ప్రకారము ప్రాప్తింపఁగా మంజీరశబ్దము శకంధ్వాదిగణ
ములో 'నిది గనుక', 'శకస్థ్వాది పరరూపం వాచ్యమ్' అను వరరుచి వాక్యముచేత నది యపనాదింపఁ
బడి యుకారమునకుఁ జరరూప మీకారము వచ్చినది.
శ్లో. 'శకన్ధురఫకర్కస్ధూః శుద్ధాలో 2లక్తపర్కటీ, లాఙ్గలీపామనీపాచ హలీపా చ పక్షజ్ఞ లీః,
కుల్కీ లొస్త్రీష మంజీర మ స్లిష్కు కులటాడయః, తథా వృకన్దుసీమన్తాళ్ళకస్థ్వాదిగ ణేష్మృతాః,
అన్నందున నివి మొదలైన పదములయందు హల్లునకును విద నదికిన యచ్చునకును
విశ్రమము చెల్లును గనుక మంజీరశబ్దమందు హల్లయిన
హల్లయిన జకారమునకు విశ్రమము చెప్పే నాఁడు.
ఇందుకు లక్షణము.
క. 'విరతికి వ్యాకరణమునను, వరరుచిచేఁ జెప్పఁబడిన వాక్యమువలనం
జరరూప మనిత్యం బై, పరఁగుశకంధ్యాదులకు నుభయముం జెల్లున్'
అని యప్పకవి, ఇది పరరూపయతి యనిపించుకొనును, పద్యాదియందు మగణము శ్రీప్ర
దము; 'మో భూమి స్త్రీ గురు శ్రీజయం వితను తే' అని లక్షణము. తా భావింప ననుచో భ్రాంతిమ
చలంకారము.
శార్దూలని శ్రీ డితవృత్తము: ----
'సారాచారవిశారదా ! యినయతిక్ శార్దూలవిక్రీడితా
కారంబై మనజము లిమ్ముగ నతాగ ప్రాప్తిమైఁ జెల్వగున్ '
సీ, సకలలో శాభినంద్యకలాకలాపంబు దొరయునెముచందురునితోడ
బహుదివ్యఫలపరిపాక సౌభాగ్యంబు నెరపు కెమో విమానికముతోడ
నవవయ శ్రీనిధానంబులై తగునురోభవసుధాపూర్ణ కుంభములతోడ
నమ్లానసుమమాలి కాభిరూప్యముఁ దాల్చు లలిత భుజాకల్పలతలతోడ&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>gps2q4553hom2eadr5tqbc9dgb0vcrr</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/41</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184267</id>
    <revision>
      <id>502221</id>
      <timestamp>2025-06-30T05:40:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'వ సు చ రిత్ర ము తే. నడరి జనకాబ్ధిసీమ రామాభిధాన హరి కహీనగుణప్రో తహరశ రాస గిరిమథనయత్నమునఁ దోఁచు సిరి య శేష రాజ్యము లో సంగుఁ దిరుమల రాయమణికి, ఈన్యములో tఁ గర్తృపదము సిరి యని చెప్...'</comment>
      <origin>502221</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5687" sha1="n06hpys02oqmyhd3q8izg91x78ekq7i" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;వ సు చ రిత్ర ము
తే. నడరి జనకాబ్ధిసీమ రామాభిధాన
హరి కహీనగుణప్రో తహరశ రాస
గిరిమథనయత్నమునఁ దోఁచు సిరి య శేష
రాజ్యము లో సంగుఁ దిరుమల రాయమణికి,
ఈన్యములో tఁ గర్తృపదము సిరి యని చెప్పుట చేత సీతాదేవియందు లక్ష్మీ త్వారోపణముఁ
*
జేసి యర్థద్వయము గలుగ జెప్పినాఁడు.
=
ఎట్లనఁగా, సీతాపరమైన యర్థము సకలలోక సమస్తజనులచేత, అభినంద్య = మిక్కిలి స్తోత్రము
చేయఁదగిన, కలాజలావణ్యమ నేడు,
కలాపబుక్ = భూషణమును, జరు=పొందుచున్న,
నెమోము చక్కనిముఖమ నెడి, చందురునితోడ -సోముతోడఁగూడను, [లక్ష్మీపరమైన యర్థము.]
సకలలోక సమస్తభువనముల చేత, ని. లోకస్తు భువనే జనే' యని అ. అభినంద్య మిక్కీ లియు
గొనియాడఁదగిన, కలా = షోడశ కళల యొక్క, సబాపుబుక్ = సమూహమును, ని 'కరాణి * భూషణే
బర్హే తూణీరే సంహతా వవి' యని ఆ. దొరయు పొందుచున్న, నెమోను తనముఖసునుబోలిన,
చందురునితోడ =సోమునితోడఁగూడ,
సీతాదేవి జనుల కోనియాడికల కునికిపట్టగుడు లావణ్యకళల చే నలరారు మా మచుచందమోము చేయ
బ్రకాశించుచున్నదనియు లక్ష్మీదేవి షోడశ కళాభిరాముఁడును హృదయాహ్లాదకరుడునగు చంద్రుని
బోలిన ముఖము గలదనియు భావము. ఇందుఁ గ్రమము గా లక్ష్మీ ముఖము మోవి స్తనములు భుజములు
గా
సముద్ర సంభవములతోఁ బోల్పఁబడుట గమనింపఁదగినది.
[సీ] బహు=అధికములైన, దివ్యఫల = కల్ప వృక్షముల యొక్క, పరిపాక సౌభాగ్యంబుక్&quot;-పరిపక్వ
సౌష్ఠవమును, అనఁగా మాధుర్యమును, 'దివి భవాని' దివ్యాని' యని వృత్తి. 'దిగాభ్యో య'
త్తని యత్ప్రశ్యయము నెరపు ప్రకటించుచున్న, కెమోని ఎఱ్ఱని పెదవియ నెడి, మానికముతోడ
మాణిక్యముతోడఁగూడను, [ల] బహుజఅనేకులైన, దివ్య = జనతలయొక్క, ఫలపరిపాళ సౌభాగ్యం
బుక్ = వాంఛి శార్థ సిద్ధి యొక్క సుభగత్వమును, నెరపు ఘుటించుచున్న, మోని తనయగుణాధరమును
బోలిన, మానికముతోడ చింతామణిరత్నముతోడఁగూడను,
=
-
సీతాదేవి వేల్పు మ్రాడుల ఫలరుచుల కీడుజోడుగు పెదదీయను కెంపుతో నలరారుచున్న
దనియ
లక్ష్మీదేవీ దేవతలకుఁ గామితము లొపఁగుచుఁ బ్రజ్వరిల్లు చింతామణిని బోలిన మోనితో నలరారుచున్న
దనియు భావము, మోవి యనక కెమోవియనుట చేఁ బెదవి యెట్టి గా నున్నదనియు నందించే సజీవకాంతి
గల చింతారత్నమును గెంజాయయందుఁ బోలియున్నదనియుఁ జలియనగును.
=
[సీ] నవ - క్రొత్తయైన, వయ శ్రీ = యావనలక్ష్మీకి, నిధానంబులై తగు నివాసములై యొప్పు
చున్న, ఊరోభవ
* కుచము లనెడు, సుధాపూర్ణ మంభములతో డజ్ = అమృతపూర్ణకలశములతోడఁ
గూడను, [ల] నవవయ శ్రీ = అభినవయౌవన మనెడు ధనమునకు, విధానంబులై తగు నివాసస్థాన
ములై యొప్పుచున్న, ఉరోధవ తన కుచములను బోలిన, ' సుధాపూర్ణకుంభములతో డజ్. అమృతపూర్ణ
కలశములతో గూడను, ఆమృతపానముఁ జేసినవా బెల్లప్పుడును యావనము గలవారై యుందు రవి &quot;&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>n06hpys02oqmyhd3q8izg91x78ekq7i</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/42</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184268</id>
    <revision>
      <id>502222</id>
      <timestamp>2025-06-30T05:40:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'ప్రథమాశ్వాసము సీతాదేవి వయసు పెంపుఁ గెల్బు సిబ్బరం పుటుబ్బుగుబ్బల నెడి యమృతకుంభములతో నొప్పు చున్నదనియు లక్ష్మీ దేవి యెలజవ్వనమను ధనమునకు గని యనఁదగి యమృతపూర్ణకుంభములతో...'</comment>
      <origin>502222</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6550" sha1="cwyxipg5pfrnd2lad9be11euehmmss4" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;ప్రథమాశ్వాసము
సీతాదేవి వయసు పెంపుఁ గెల్బు సిబ్బరం పుటుబ్బుగుబ్బల నెడి యమృతకుంభములతో నొప్పు
చున్నదనియు లక్ష్మీ దేవి యెలజవ్వనమను ధనమునకు గని యనఁదగి యమృతపూర్ణకుంభములతో జత
యగు కుచములతోఁ దనరుచున్నదనియు భావము, క్షీరసముద్రము డఱచినపుడు జనించిన సుధాధౌండ
మొకటీయై యుండ నిట బహుత్వమునకుఁ గారణము విచార్యము
[సీ) అమ్లానజవాడని, సుమమాలికా = పూవుదండల యొక్క, అభిరూప్యము = చక్కఁదన
మును, అభిరూపము=చక్కనిది. అభిరూపముయొక్క భావ మాభిరూప్యము ని 'ప్రొ పరూపసురూ
పాభిరూపాబుధమనోజ్ఞ య్యో' అని అ. తాల్బు=వహించుచున్న, లలిత ఒప్పచున్నట్టి, భుజ=బాహువు
రె
ల నెడి, కల్పలతలతోడన్ = కల్పవృక్షపుఁదీఁ గెలతో గూడను, [ల] అజ్ఙాన = ఎప్పటికిని వాడకుండునట్టి,
సుమమాలికా పుష్పసమూహముల యొక్క, అభిరూప్యముఁ దాల్చు - సౌందర్యమును వహించుచున్న,
లలిత సుందరములైన, భుజ = తనబాహువులను బోలిన, కల్పలతలతోడ - కల్పవృక్షపుఁదీఁగలతోఁ
గూడను, అడరి = ఒప్పి,
సీతాదేవి వాడిపోవని పూవుదండల పొంకముగల భుజములను కల్పలతికలతో నలరారుచున్న
దనియు లక్ష్మీ దేవి యెన్నటికి వాడిపోవనిపూవులతో నిండారుచున్న కల్పలతలకు సాటియగు భుజము
లతో నొప్పుచున్న దనియు భావము కల్పలతా ప్రసవములు మానససరోవర కమలములు వాఁడిపోవనుట
ప్రసిద్ధము. అటులె వేల్పుగ రిత యగుకతని లక్ష్మీ సైతము సదా యావనలక్ష్మితో నలరు ననుట
లక్ష్మిసైతము
యూహ్యము.
www
[సీ] జనక జనకమహారాజు నెడీ, అబ్ధిసీమక్ - సముద్ర ప్రదేశమందు, రామాభిధానహరికి&quot; ఆ
రాముఁడను పేరుగల విష్ణుమూర్తికి, అహీన = అధిక సారస మేతమయిన, లేక సర్పములకుఁ బ్రభువగు
=
&quot;శేషరూపమయిన, 'అహీనాం సర్పాణాం, ఇనః, ప్రభుః, అహీనః, శేషః, వాసుకిశ్చ' అని సమా
సము, ని. 'ఇన స్సూర్యే ప్రభా' అని అ. గుణ = నారి చేత, గుణ మనఁగా నారియుఁ ద్రాడును,
ని. 'గుణ స్త్వావృత్తిశ బొది జ్యేన్డ్రియాముఖ్యతస్తును' అని వై జయంతి, ప్రోత
కూర్పఁబడిన, హరశరాస
ఓరి యనెడు పదమునకు నర్థ
ద్వయము, హరశరాస శివధనుస్సు నెడు, గిరి - మందరగిరియొక్క యని కానీ,
హరశరాసగిరియని యేక పదము చేసి హరశరాసకూపమేరుగిరి యనెడు హరశరానగిరియొక్క యని శివ
రూపకముచేసిగానీ చెప్పవచ్చును. హరశరాసగిరి యనఁగా మందరగిరి యనుటకు వ్యుత్పత్తియెట్టులనఁగా,
హరశర మనఁగా, శివునకు బాణమయిన విష్ణువు. కూర్మరూపముచేత నవతరించునపు దశనియందు
నిలిచియున్న గిరిECT, హరశరాసగిరి, దానియొక్క, మధనయత్న మున - చిలికెడుపూ నికయందు
తోఁచు సంప్రాప్తమయిన, సిరిజ సీకయ నెడులక్ష్మి [ల] జనశాబ్ధిసీమన్ = జన్మస్థానమయిన క్షీరసముద్ర
గర్భమునందు, రామాభిధానహరికి మనోహరములైన నామములుగల విష్ణుమూర్తికి, ఆహీన= సర్ప
రాజైన వాసుకి యనెడు, గుణ,
కవ్వపుఁ ద్రాటిచేత, ప్రోత కూర్పంబడిన, హరశరాసగిరి=మందరగిరివలన
నయిన, మధనయత్నమునికొ&quot; = త్రచ్చుటచేత, తోఁచు
ఆవిర్భవించిన, సిరి = లక్ష్మీ, లక్ష్మీస్వరూపురా
అయినట్టి సీతాదేవి,
సీత రాముఁడను విష్ణునకు హరశరాసనభంగ వశమున లభించెననియు లక్ష్మీదేవి వాసుకిని గవ్వ
పుఁద్రాఁడుగఁ జేసి మందరగిరిచే సముద్రము మథింపఁగా జనించే ననియు భావము. లక్ష్మీ సముద్ర జాత&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>cwyxipg5pfrnd2lad9be11euehmmss4</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/43</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184269</id>
    <revision>
      <id>502223</id>
      <timestamp>2025-06-30T05:40:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'వసు చరిత్ర ము యగుట చేఁ జంద్రునికిఁ దన మోమునకుఁ జింతామణిణిఁ సన మోనికి అమృతకుంభములఁ నకుతము లకుఁ గల్పలతలకుఁ దనభుజములకుఁ బోల్కి గడింపఁ గల్గెను. తిరుమలరాయమణికి = తిరుమలరాయ శ్...'</comment>
      <origin>502223</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6147" sha1="cje88zbks56gsp3wrn9dmjhzak72oug" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;వసు చరిత్ర ము
యగుట చేఁ జంద్రునికిఁ దన మోమునకుఁ జింతామణిణిఁ సన మోనికి అమృతకుంభములఁ నకుతము
లకుఁ గల్పలతలకుఁ దనభుజములకుఁ బోల్కి గడింపఁ గల్గెను.
తిరుమలరాయమణికి = తిరుమలరాయ శ్రేష్ఠునికి, అశేష రాజ్యములు = సమస్తరాజ్యములను,
ఒసంగు = ఇచ్చుఁగాత మని యాశీర్వచనము.
లక్ష్మీ దేవిముఖము చంద్రుని బోలియుండుటచే నిఖిల భువన సంతోషకర మనియు మాని చింతా
మణిని బోలియుండుట వరప్రదానమునకుఁ దిగినది యనియు స్తనములు అమృతకుంభములఁ బోలి
యుండుటచేఁ జిరంజీవత్వముఁ గృపసేయ సమర్థురాలనియు భుజములు కల్పలతికలఁ బోలియుండుట చే
నభీష్టసంపదల నొసంగ సమర్థరాలనియు గ్రాహ్యము, ఇట్టియమానుష, లేజోవిభవి సరుృద్ధురాలగు
టచేఁ దిరుమలరాయనికి సమస్తసామ్రాజ్యము లొసంగుఁ గాక యని కవియాశయము.
పూలతోనున్న కల్పలతికలకు భుజములకుఁ బోలిక చెప్పుటవలనఁ దీఁగకు భుజములకునుం బూవు
లకును హస్తములకును బాలిక యని తెలియనగును.
పద్యాంత చరణాంత పదాంత న కారలోపమునకుఁ గారిక- శ్లో. వాక్యావసానగ స్యస్యా ఆపో
న ప్రాయ ఒత్ర హి' యని యధర్వణాచార్యులు. వాక్య మనఁగా నిచట
పదం, సీసాదుల
యందు వాక్యంబు ప్రతిపాదంబును, వృత్తాదులయందుఁ బూర్వార్ధమును నుత్తరార్ధంబు ననువాక్య
ద్వయంబునుగాఁ 'దెలియునది. ఈపద్యమున శ్లేష సంకీర్ణరూపకము. సీసలక్షణము .
'అనిమిషపతి షట్కముపై, వినయగ నుగు సంఘ దాన నిరుచోట్ల యతుల్
సమనది నాల్గడుగులఁ బైకొన నొకగీతియు సమర్చికొని సీస మగున్. '
మ. సకలామోదకతాళవృత్తగతులు సంగీతసాహిత్యనా
మకవిద్యాయుగళంబు పల్కు ఁజెలికిం బాలిండ్లజో డై సిరల్
ప్రకటింప నఖ రేఖలందు నలఘు • ప్రస్తారము ల్సేయుస
ర్వకలాశాంతుఁడు
ర్వకలా కాంతుఁడు ప్రోచుఁ దిర్మల మహా రాయక్ష మావల్లభున్.
!
ఈ పద్యమునఁ గుచపరంబుగను విద్యాపరంబుగను నర్థ ద్వయము గలుగఁ జెప్పి నాఁడు. ఎట్లనఁ గా
(కుచపరమయిన యర్థము, సకలా మోదక = సర్వానందకరమయిన, తాళవృత్తగతుల = తాళఫలవర్తు
లత్వముచేత [విద్యాపరమయిన యర్థము), సకల కలాసహితులకు, అనఁగా విద్వాంసులకు, ఆమోదక
ఆనందకరమయిన, తాళధ్రు వారి తాళమార్దవముల చేతను, వృత్తగతులక్ శార్దూలాదినృత్తరీతుల చేతను,
నూ. 'అన్యస్యాః క్వచిద్భ వేచ్చాన్యా' యను నన్నయభట్టీయసూత్ర ముచేతఁ దృతీయకు ద్వితీయా
విభక్తి, సంగీత సాహిత్యములకుఁ గ్రమాలంకారము. సంగీత - సంగీతమును,' సాహిత్య - సాహితి
యు నొనెడి, విద్యాయుగళంబు - విద్యాద్వయము, పల్కుఁ జెలికి = సరస్వతీదేవికి, పాలిండ్లజోడై
స్తనద్వంద్వమయి, శ్లో. సజ్ఞేత మణి సాహిత్యం సరస్వత్యా స్సనద్వయమ్, ఏక మాపాతమధుర మన్య
దాలోచనామృతమని ప్రమాణము సిరులు శాంతిసంపదలను, ప్రకటించ- ప్రకాశింపఁజేయ చు
నుండఁగా, అందుక్&quot; =ఆ స్తనయుగళమందును, విద్యాయ: గళమందును [కు] సఖ రేఖలం
న ఖుతము
ఆలఘు అధికమయిన, ప్రస్తారములు గలవానిఁగా, చేయ ఒనర్చునట్టి, లేక, ఆలము వనఁగా
అది. బాలచంద్రాకృతిగా, వ్రాయబడుచున్నది. కనుక బాలచంద్ర సదృశాంకములు గల&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>cje88zbks56gsp3wrn9dmjhzak72oug</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/44</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184270</id>
    <revision>
      <id>502224</id>
      <timestamp>2025-06-30T05:41:10Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'ప్ర థ మాశ్వాసము వానిఁగాఁ జేయుచున్నట్టి, [వి] నఖ రేఖలు అగుళి రేఖలను, అనఁగా వ్రేల వ్రాయు వ్రాతలను, ఆలఘు ప్రస్తారములు = గురు ప్రస్తారములు గలవానిఁగా, చేయఒనర్చునట్టి. 'అలఘూ నామిన ప...'</comment>
      <origin>502224</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6381" sha1="3grk5u0iz81d9dtfmeul2pat9d9sxup" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;ప్ర థ మాశ్వాసము
వానిఁగాఁ జేయుచున్నట్టి, [వి] నఖ రేఖలు అగుళి రేఖలను, అనఁగా వ్రేల వ్రాయు వ్రాతలను, ఆలఘు
ప్రస్తారములు = గురు ప్రస్తారములు గలవానిఁగా, చేయఒనర్చునట్టి. 'అలఘూ నామిన ప్రస్తారో
యాభైః' అని విగ్రహము. 'లోవంక వ్రాయ గురువగు, సేవంకయు లేక యున్న నెనఁగును లఘువై'
యని లక్షణము. నఖశబ్దము చేతఁ దదాశ్రయమయిన యంగుళి లక్ష్మీత మగుచున్నది. రేఖ యనఁగా
లేఖ, రలల కభేదము. శ్లో. 'రలయో ర్లడయో సద్వల్లభ శ్శనయో రషి, బయో రణయో
శాన్తో సవిసర్గావిసర్గ యోః, సబిన్దుకాబిన్దుకయో స్స్యా దభేదేన కల్పన' మ్మని భోజరాజు సకలచ్ఛం
దములకును మొదట సర్వగురువృత్తము పుట్టుచున్నది గరుక గురు ప్రస్తారమునుఁ జెప్పినాఁడు. నఖరేఖ
లన్నచోట, 'తస్యాః ప్రథమా చ జడపదానాం స్యా' త్తనెడు నన్నయభట్టీయసూత్రము చేత ద్వితీ
యకుఁ బ్రథమ. అలఘు ప్రస్తారము లన్నచో స్త్రీలింగవిశ్లేషణ మయినను, 'ఉభయవిధ మమహ
తీనా' మసెడు సూత్రము చేత నపుంసకలింగము. సర్వ సమస్తములైన, కలా విద్యల చేత, శాంతుఁడు
ఒప్పుచున్నవాఁడు, లేక, సర్వకలా= సరస్వతీదేవికి, కాంతుఁడు = పెనిమిటియయిన చతురు
ఖుఁడు.
సరస్వతీ
స్తనద్వయములోఁ దొలుత దానిని సంగీతముగను రెండవదానిని సాహిత్యముగను నిర
పించి రెంటికి ననుకూలములకు ప్రస్తారములు వర్ణించుట కడు సరసముగనున్నది. ఆలఘు ప్రస్తారము లనుట
వలన స్తనములు తాళ్ళపమానము లగుటవలనను బ్రహ్మదేవుఁడు సర్వకలాకాంతుఁ డగుటవలనఁ గలల
గ్రహించి (కళాకాంతరూపములగు) చంద్ర రూపములగు నఖాంకములను (అర్ధచంద్రాకారములగు)
గురు రేఖలను పాలిండ్లజోడుపైఁ జిత్రించె ననుట స్వారస్యము. సంగీతమునకు స్వర ప్రస్తారము ఛందము
లకు ఛందః ప్రస్తారములు సుప్రసిద్ధములు.
సంగీత సాహిత్యములగు స్తనముల పైన లఘు ప్రస్తారములు గావింపఁదగినవాఁడు సర్వకళాకాంతుఁడె
గావున బ్రహ్మకు సర్వకలా కాంతుఁ డనుటలో సరసము గలదు.
సరస్వతీ
స్తనములలో నొకటియగు సాహిత్యము ఆలోచనామృత మగుటవలనను వేటొకటియగు
సంగీతము ఆపాతరమ్య మగుటవలనను సంగీతసాహిత్యములు సకలా మోపకము లని గ్రాహ్యము.
తిర్మలమహారాయజ్, మావల్లభున్ = తిరుమలమహా రాయభూపతిని, ప్రోచుకో రక్షించుఁగాత్ర మనీ
యాశీర్వచనము.
తాత్పర్యము. సమస్తజనులకు సంతోషములై యొప్పారుచుఁ దాటిపండు వలె వట్రువగాం
బటువుగా (తాళవృత్తరూపమగు సంగీతసాహిత్యాకారముతో) నున్న సరస్వతీదేవి గుబ్బలపై (నలఘు
ప్రసారరూపములగు) గోటిగంటుల నెలకొల్పుచున్న సమ స్తకళాధీశ్వరుఁడగు బ్రహ్మదేవుఁడు కృతికర్తకు
సమ్మ గ్రాయురారోగ్యములఁ బ్రసాదించుఁగాత.
ఇక్కడ వల్కు_ఁ జెలికిం బాలిండ్లజోడై యన్నచోట, పల్కుఁజెలికి న నెడున కారాంత
పదముపై నున్న వకారము బకార మయినది, పదాంతనకారము బిందు వైనది. ఇందులకు లక్షణము
క: 'సొంతము అయినపదంబులు, సొంతం బై నున్న శబ్దముల కచటతపల్
దొంతి గజడదబలగు స, య్యంత సకారంబు నున్న యభినవదండి.'
జూపలు బిందువు గదిసి యున్నందున బకారము. రెండపచరణము మొదలనున్న మకారమునకు,
విశ్రమాక్షరమయనది. ఇది బిందుయతి యనిపించుకొనును. ఇందుకు, అప్ప,
7&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>3grk5u0iz81d9dtfmeul2pat9d9sxup</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/45</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184271</id>
    <revision>
      <id>502225</id>
      <timestamp>2025-06-30T05:41:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'వసు చరి చరిత్ర ము 6. 'పనిఁ బూని నిలంచుఁ దమతమ, యమునాసికములకు బిందుయుతు లన వేసుక* గనుపట్టు నాల్గు లిపులును, బెరుసున్నలు డాసి తమకుఁ బిఱందఁ గదియుచోస్,' అని లక్షణము. ణ మ, రమణీయాక్ష స...'</comment>
      <origin>502225</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5870" sha1="c8tl7j9zuyapqqupa3oyqgyuied0chu" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;వసు చరి
చరిత్ర ము
6. 'పనిఁ బూని నిలంచుఁ దమతమ, యమునాసికములకు బిందుయుతు లన వేసుక*
గనుపట్టు నాల్గు లిపులును, బెరుసున్నలు డాసి తమకుఁ బిఱందఁ గదియుచోస్,'
అని లక్షణము.
ణ
మ, రమణీయాక్ష సరాకృతిం బొలుచువర్ణ శ్రేణీ వీణానులా
పముచేతం గరఁగించి యందు నిజబింబం బొప్ప నచ్చామృత
త్వము నాత్మ ప్రతిపాదకత్వమును దద్వర్ణాళియం దెల్లఁ బూ
ర్ణము గావించిన వాణి తిర్మలమహాయో Sఁ బొల్చుం గృవన్.
ఈ పద్యమునందుఁ గవి బ్రహ్మాత్మకత్వము బ్రహ్మపతి పాడుతత్వమును భంగ్యంతరమున వర్ణ
పంక్తికి సధ్యవసించినాఁడు,—
ఉ
రమణీయ సుందరమయిన, అక్షసర=స్ఫటికాక్ష మాలికయొక్క ఆకృతి ఆకారము చేత,
పొలుచు ప్రకాశించుచున్న, వర్ణశ్రేణి
అక్షరపంక్తిని, వీణావల్ల కియొక్క, అనులాభము చేతనే
వలుకుబడిచే, కరఁగించిజనీరుపేసి, అందుకే - కరఁగి నీరైన యాూయక్షరపంక్తియందు, నిజజతన
యొక్క, బింబంబు=నీడ, ఒప్పన్ = కనుపడుచుండఁగా, అచ్ఛ స్వచ్ఛమైన, అమృతత్వమునులు బ్రహ్మ
స్వరూపము నని యర్థము. నిర్మలోదకమాట నని భావము, ఆత్మ ప్రతిపాదకత్వమును, బ్రహ్మప్రతిపాద
కత్వము నని యర్థము, బింబా పాదకత్వమునని భావము, కరఁగించి యందు నిజబింబం బొప్ప నన్నిదియే
యధ్య వసించినాఁడు. క్రమాలంకారము. తద్వర్ణాళియం జెల్లక్&quot; ఇఆ వర్ణ శ్రీ ణియందంతట, పూర్ణ ము
గావించిన ఆ నిండివఁ జేసిన, వాణిజ సరస్వతీదేవి, తిర్మలమహారాయ - తిరుమల దేవరాయనియొక్క
లు =
ఉక్తిక్ =వాక్కు నందు, కృప దయచేత, పౌల్బుక్ వర్తించుఁగాత మని యాశీర్వచనము.
భాషయందలి పర్ణములు స్ఫటికమాలికవలె వర్తులాకారముగ నున్న పనియు సరస్వతీ వీణాగాన
పశమున వర్ణ రూపముగనున్న యక్షమాలిక గరఁగి నీరయ్యె నవియుఁ బిదవ నిర్మలామృతత్వము నాత్మ'
ప్రతిపాదకత్వము నా రసమునందుఁ బూర్ణముగ నించి అచ్చామృతత్వము శుద్ధ బ్రహ్మముగను ఆత్మ
ప్రతిపాదకత్వము బ్రహ్మప్రతిపాదకత్వముగను నధ్య వసించిన బ్రాహ్మి యీసద్యమునఁ బేర్కొనబడు
టచే అలం, రూపకాలిశయోక్తి.
శాత్పర్యము. అక్ష సరాకారముగనున్న యక్షరపంక్తిని వీణాగానవశమునఁ గరఁగించి యారస
మునందుఁ దననీడ ప్రతిబింబింప నావర్ణ శ్రీణియందు అచ్ఛామృతత్వము ఆత్మ ప్రతిపాదకత్వము
నిండారఁ జేయు వాగ్రూపయగు సరస్వతీదేవి కృతికర్తయగు
కృతికర్తయగు తిరుమలరాయ
తిరుములరాయని వాళ్కులలో
నిల్చుఁగాక,
నిర్మల యన్న చోట సమాసము సేయునపుడు, తిరు అను శబ్దమున రేఫముమీఁది ఉకారము
లోపము చేసి తిర్మల యని చెప్పినాఁడు. ఇందుకు లక్షణము. శ్రీ కాంత చన్దవ చనుగవ కార్మి అంపులు,
కారు మెఱువులు' అని ' యప్పకవీయమున. తిర్మలమహారాయోజ్ అనుచోట, ప. 'ఇతరక చ
ద్వితీయా' అనెడు సూత్ర ముచేత సప్తమ్యర్థమందు ద్వితీయ వచ్చినది.
ఆమందాకిని మౌళిఁ బూని నను స ర్ధాంగీకృతం జేసి తా
సౌ మేల్తే లని యార్య యల్లఁ బ్రణతుండై తత్పదాంభోజయో
4&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>c8tl7j9zuyapqqupa3oyqgyuied0chu</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/46</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184272</id>
    <revision>
      <id>502226</id>
      <timestamp>2025-06-30T05:41:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'ప్ర థ మాశ్వాసము గామర్షంబున గంగము నొరయఁ జూ భోగసమ్యకి యా సామర్థ్యంబున వేఁడుశంభుఁడు కృతిస్వామిం గృపం బ్రోవుతన్. 9 == 5 మందాకిని యనఁగా, 'మన్దం అకతి వృద్ధక్వ కృతాజ్ఞ శైథిల్యేన కుట...'</comment>
      <origin>502226</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6445" sha1="p1d7f645ybph51aksxz1hp4zh03hd5k" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;ప్ర థ మాశ్వాసము
గామర్షంబున గంగము నొరయఁ జూ భోగసమ్యకి యా
సామర్థ్యంబున వేఁడుశంభుఁడు కృతిస్వామిం గృపం బ్రోవుతన్.
9
==
5
మందాకిని యనఁగా, 'మన్దం అకతి వృద్ధక్వ కృతాజ్ఞ శైథిల్యేన కుటిలం గచ్ఛతీతి మన్దాకినీ'
ఆను వ్యుత్పత్తిచేత, ని. 'షష్ఠి
ని. 'షష్ఠి వర్షాలు మన్దాకినీ' అను నిఘంటువు చేతను, అఱువదినంవత్సరములు
చెల్లిన ముసలిదానికిని, ని. 'మన్దాకినీ వియద్ధశ్లా' అను సమరనిఘంటువు చేత ఆకాశగంగకును సభి
ధానము గనుక, ఆమందాకిని మాళిఁబని ఆముసలిదాని నెత్తి నెక్కించుకొని, ఆర్యయనఁగా, ('ఆర
ణీయ కలాసిద్ధి ర్భగమ్యే త్యార్యా' అను వ్యుత్పత్తిచేతను, (నీ. 'ఆర్యా షోడశ వత్సరా' అను
నిఘంటువుచేతను) బదియాఱు సంవత్సరముల వయసుగల జవ్వనికిని, (ని. 'ఆర్యా దాక్షాయణీవైవ'
అను నమరనిఘంటువుచేతఁ) భార్వతికిని బేకు గనుక, నను సర్ధాంగీకృతం జేసితి, పదియాజేండ్ల
వయసుగల భార్యనయిన నన్ను నిర్ధాంగీకారము చేయంబడిన దానిఁ గాఁ జేసితివి, ఔనౌ మేల్మేలని,
యార్య యల్లక్ = అవునవును బాగుబాగని పార్వతీదేవి యలుక వహింపఁగా నని యర్థము. శివు
నీకు నాకాశగంగ జటాజూట వాసిని యనియును, పార్వతీదేవి యర్ధ దేహముగాఁ జేయఁబడిన దనియును
భావము.
ముదుసలిదగు మందాకినిని నెత్తి నెక్కించుకొని పదియాఱు సంవత్సరముల జవ్వనినగు నన్ను
సగము పాటించుట తగ దని పార్వతి విచారము నొంద, ప్రణతుండై = నమస్కరించినవాఁడై, కల్ =సవతి
యైన యా పార్వతీయొక్క, పదాంభోజ యోగ పాదములు సోఁకుటవలననైన, అమర్ష
కోపముచేత, గంగయు నొఱయక్ ఐజటాజూటమందలి గంగయును మొఱపెట్టఁగా నవి యర్థము.
శివుఁడు శిరస్సు వంచి పార్వతీదేవి పాదములకు నమస్కరింపఁగాఁ చలనుండు గంగ కదలఁ బాఱి ధ్వని
చేసిన దని భావము. చూడా+ఆభోగ = జటాపటలముయొక్క సమ్యక్కి యా, అనఁగాఁ దలవంచి
నప్పుడు క్రిందికి జాతిన గంగవలనఁ బెదరఁగాఁ దిరుగఁ దానిం) జక్క పఱుచుకొనుట, దానియందలి,
సామర్థ్యంబునజ్ &quot;= నేర్పు చేత, అనఁగాఁ జక్క పఱుచుకోనుట యనెడు వ్యాజము చేత ననుట, వేఁడు
గంగ నోదార్చుటకై ప్రార్థించునట్టి, శంభుఁడు శివుఁడు, కృతిస్వామిక్=కృతిపతియైన తిరుమలదేవ
రాయని, కృప =దయచేత, ప్రోవుతక్ రక్షించుఁగాత మని యాశీర్వచనము.
ఇక్కడ హరుని దక్షిణనాయకునిగా వర్ణించినాఁడు. పలువురియందు సమానుఁడుగా నుండు
వాఁడు దక్షిణనాయకుఁడు. 'తుల్యో నేక త్ర దక్షిణ' అని లక్షణము.
ప్రణతుఁ డయ్యె ననుట చేఁ బూర్ణముగ శివుఁడు తలవంచె ననియు నందువలననే పదాంభోజ
యోగము సంభవించి గంగ మొరసెననియు గ్రాహ్యము. జడలలోఁ బదిలపఱుపఁబడినను అవమానము
సహింపలేక మొరయుటచే నిరువురకు సపతికలహము గాటముగఁ గలదనియు శివుఁడు నేర్పుతోని
బరిహరించే నని భావము,
తాత్పర్యము. శివుఁడు (ఋదుసలిక త్తెయగు) మందాకినిని నెత్తి నెక్కించుకొని (పదునా
జేండ్ల
ప్రాయముగల యార్యయగు కనను నర్ధాంగీకృతను గావించుటచే భార్వతి కినుక నొందెను.
పార్వతికోపముఁ బోఁగొట్టనించి శంకరుఁడు సాదానతుఁడు శాఁగా నాయవమానమునకు నోర్వక
మందాకిని ప్రవాహధ్వనిమిష చే ననిష్టముఁ బిలిపెను, నేర్పరియగు శివుఁడం చెక్కు చెదరిన జడల
వసు 2&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>p1d7f645ybph51aksxz1hp4zh03hd5k</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/47</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184273</id>
    <revision>
      <id>502227</id>
      <timestamp>2025-06-30T06:00:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '10 వసు చ రిత్ర ము సవరించుకొను నెపమున గంగ నోదార్చేను. అట్టి శంకరుడు కృతిభర్తని ముగళములను బ్రసాదించుఁ సీ. ఘనఘనాఘనలక్ష్మీ నెనయుకో ప్పిరుగడ నిరుగడఁ దరుణాబ్జ, కృతవతంస మురుచిత్ర...'</comment>
      <origin>502227</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6207" sha1="e4ffe62b8zw8pib115y2rrhwjvbmfa3" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;10
వసు చ రిత్ర ము
సవరించుకొను నెపమున గంగ నోదార్చేను. అట్టి శంకరుడు కృతిభర్తని ముగళములను బ్రసాదించుఁ
సీ. ఘనఘనాఘనలక్ష్మీ నెనయుకో ప్పిరుగడ నిరుగడఁ దరుణాబ్జ, కృతవతంస
మురుచిత్ర కాగ్ని శీఖోన్యేష మిరువంక నిరువంకఁ గుండలి,స్ఫురితకర్ణ
ముడివోనిమిస్కు లీనెడు పేరు లిరు దెస నీరు దెసఁ గమలబంధురకరంబు
నెఱి మించుచిఱుతమన్ని యచేల మిరు మేన నిరుమైన రతిమనో హరవిభూతి
తే. యమర నన్యోన్య వేష భేదాసహిష్ణు, భావవిభవంబుఁ దెలుపు చుఁ బరముమైత్రి
మగనిసామేననిలిచిన యగతనూజ, ప్రథనజయ మిచ్చుఁ దిరుమల రాయమణికి
身
ఈపద్యమందు నాలుగు పాదములయందు నరద్వయమునకు నభేదాధ్యవసాయము చేసి శివ
పార్వతుల కొక వేషమునే కవి ప్రతిపాదించినాఁడు. ఎట్లన్నను,
ఇరుగడక్=రెండు వైపులను, ఘన ఘనాఘనలక్ష్మి నెరవరం: కొప్పు, అనఁగా, శివునివైపున, ఘన
ఆధిక మైన, మనామన వర్షించుచున్న మేఘము యొక్క, లక్ష్మీక్ = సంపదను, ఎనయు=పొందుచున్న,
కొప్పు - కేశబంధము (ఆకాశము,) శివుఁడు వ్యోమకేశు: డౌట ప్రసిద్ధము, (ని. 'శక్ర ఘాతుక
మత్తేభ వర్షుకాబ్దా ఘనాఘనాః' అని అ.) పార్వతివైపున, అధికమైన వర్షాకాలపు మేఘుపు కాంతి
వంటి కాంతిని బొందుచున్న కొప్పును, అబ్జశబ్దము చంద్రకమలములయందు వర్తించుచున్నది. (ని.
'అజ్ఞో ధన్వన్తరౌ చ నిచులే శబ్ధపద్మయోః' అని వి.' ఇరుగడు = రెండుపై ఫులను, కరుణార్జి=
బాలచంద్రునిచేత, కృత = చేయఁబడిన, వతంసమున్ = శిరోభూషణమును, అవ
యను నుకుసర్ల
మొదటి యకారమునకు వికల్పముచేత లోపము గలదు గనుక, అవతంసము, పతంసము అని రెండంవిధ
ములురు గలదు. ఇందుకు, శ్లో. 'వష్టివాగురిరల్లోపమవాస్యో రుపసర్గయో' అని ప్రమాణము, పార్వతి
వైపున, నూతనకమలము చేఁ జేయఁబడిన శిరోభూషణమును, నీల మేఘమువంటి నల్లని వెన్నెఱులతోడను
కర్ణావతంసితమగు కమలముతోడను బార్వతియు, మినుసికతోడను శిరోభూషణమగు బాల
చంద్ర రేఖతోడను శివుఁడును నుండి రని భావము.
ఇరువంకజ్ ఉభయ పార్శ్వములయందును, ఉరుచి త్రకాగ్ని శిఖా న్మేషము, అనఁగా భవుని
పార్శ్వమందు, ఊరుచిత్రక= అధికాశ్చర్యకరమైన, అగ్ని శిఖా పాల నేత్రాగ్ని జ్వూల యొక్క ఉష
ముజ్ =వికాసమును, పార్వతీదేవి
పార్శ్వమందు, ఊరు అధికమైన, చిత్రకజతిలకరూపమైన, అగ్ని
శిఖ=కుంకుమయొక్క ఉన్మేషము&quot;= వికాసమును, (ని. 'చిత్రం స్యా దద్భుతా లేఖ్య తిలకేషు')
(ని. 'కుంకు మేగ్ని శిఖం మతమ్' ఆని వి.) ఇరువంక
- రెండు ప్రక్కలను, ఉండలిసుగీతకరము,
అనఁగా, శివునివైపున, కుండలి వెనుకీ చేత, స్ఫురితమై ప్రకాశించుచున్న, కర్ణము= చెవియణను, పార్వతి
వైపున, రత్నకుండలము గలదై ప్రకాశించుచున్న చెలియును, కుంకుమ తిలకముతోడను గుండలాలం
కృకవర్ణములతోడను. భార్వతియు, జ్వాలారూపమగు నొనలికంటితోడను గుండలముగాఁ జేయఁబడిన
సర్పముతోడను శంకరుఁడు నుండి రని భావము.
మిసరులసంగా, : పలుకులును శాంతులును, ఇరుజెసక్&quot; - &quot;రెండుదిక్కు లయందును; ఉడిపోని
ఉడిగిపోనివలుకులు, అనఁగా &quot;వేదములు, నానిని, ఈ చెడు = పుట్టించు. బ్రహ్మముఖ&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>e4ffe62b8zw8pib115y2rrhwjvbmfa3</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/48</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184274</id>
    <revision>
      <id>502228</id>
      <timestamp>2025-06-30T06:00:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'ప్ర థ మా శ్వా స ము 11 ములు, &quot;పేరులు=హారములు, అనఁగా బ్రహ్మకపాలమాలిక లనుట, పార్వతిదిక్కున, ఉడిగిపోని కాంతులఁ బుట్టించునని రత్నములుగనుక ఇక్కడ నుడిగి యను పదమందలి కొనయక్షరము లుప్...'</comment>
      <origin>502228</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5900" sha1="mow4nr6kl4t9mywfsu3ufl8bz4jf4ix" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;ప్ర థ మా
శ్వా
స ము
11
ములు, &quot;పేరులు=హారములు, అనఁగా బ్రహ్మకపాలమాలిక లనుట, పార్వతిదిక్కున, ఉడిగిపోని
కాంతులఁ బుట్టించునని రత్నములుగనుక ఇక్కడ నుడిగి యను పదమందలి కొనయక్షరము లుప్త
మైనది, కమలమసఁగా లేడియును, వస్త్రమును, (ని. 'స్యాత్కురణేపి కమలః' అనిఅ) ఇరు దెసకో -
రెండు దిక్కులను, కనులబంధురగంబు, అనఁగా శివునిదిక్కున, కమల = లేడి చేత, బంధుర సుందరమైన,
కరంబు = హస్తమును, పార్వతిదిక్కున, పద్మముచే సుందర మైనహస్తమును, రత్నహారముల
తోడను, కమల లంకృతహ స్తములతోడను భార్వతియు, బ్రహ్మకపాలమాలికలతోడను లేడితోఁ గూడిన
హస్తములతోడను శివుడు నుండి రని భావము.
శివునిశరీరమందు,
ఇరు మేన౯ =శరీరద్వయమందును, శివునిశరీరమందు, నెఱిమించు బాగుమాఱు, చిఱుతవన్నియ
'చేలము=మూఁడువన్నెలు గలిసిన వ్యాఘ్రాజినాంబరమును, పార్వతిశరీరమందు చిత్రవర్ణముగల వస్త్ర
మును, విభూతి, అనఁగా భస్మమును, ఐశ్వర్యమును, ని. 'భూతి ర్భస్మని సమృది' అని అ.) ఇరు మేనక్
శరీరద్వయమందును, రతి మనోహరవిభూతి,
రతిమనోహర = మన్మథుని
యొక్క; దిభూతి భస్మ ముసు, పార్వతీశరీరమందు, మన్మధైశ్వర్యమును, లేక రతీదేవివ లెం జక్కనైన
శోభ, చిత్రవస్త్రముతోడను, రతీదేవివఁటి చెలువముతోడను భార్వతియు, పులితోలుతోడను,
మ నధ్వని బూదితోడను శంకరుఁడు నుండి రని భావము.
అమర
=
జ:
=
ఒప్పుచుండఁగా, ఆన్యోన్య పరస్పరసంబంధమయిన, వేష భేద - భేదముగల
వేషమందలి, అసహిముభావ= సహింపని తాత్పర్యముయొక్క విభవంబు
= వైభవమును, &quot;తెలుపుదుకో&quot;
= తెలియఁ జేయుచును, ఆనఁగా దంపతులకిద్ద ఱకు నొక్క వేష మేయండవలె నన్న తాత్పర్యముఁ బెలియఁ
జేయుచు ననుట, పరమమైత్రి = ఉత్కటమయిన స్నేహముచేత, మగనిసా మేననిలిచిన = పెనిమిటి
యొక్క యర్ధ శరీరమందుఁ బాదుకొనియున్న, అగశనూజ = పర్వతపుత్రియైన పార్వతి, తిరుమలరాయ
మణికిక్=తిరుమలరాయ శ్రేష్ఠనికి, ప్రధనజయ మిచ్చున్ = య ద్ధములయందలి జయము నిచ్చు గాఁక యని
యాశీర్వచనము.
ఇరుగడఁ దరుణాబ్జశృతవతంసమన్న
చోట ఋత్వ సంబంధయతి చెప్పినాఁడు. ఇందుకు,
తే. సొరిదిఁ గాదులఁ గలవట్రుసుడుల కెల్ల, ఋత్వమిత్రంబు లగవచ్చు లెనయ వైదు
చెల్లు హయలును స్వరమైత్రిఁ జెందునపుడు, వెలయు నీవి ఋత్వ సంబంధవళు అనంగ.'
అని యప్పకవీయము. ఇరు అనెడి పదములోనిది రేఫగాని శకటరేఫ గాదు.
తాత్పర్యము, అన్యోన్య ప్రేమాతి రేక వశమున శివరూపమును ధరించి మగనిసా మేను నలంకరిం
చిన లోక నూతయగు పార్వతీదేవి తిరుమలదేవరాయలకు సం గ్రామవిజయమును బ్రసాదించుగాక.
శివుఁడు సంహార దేవత యగుట శివకుటుంబినియగు పార్వతీయం భర్తృభావానుసారముగ విరోధులఁ
జగటార్చి కృతిపతికి సంగ్రా మవిజయము ప్రసాదించుగాత మని కవ్యాశయము, శివుఁడు పార్వతియు
న భేదస్వభావు లనుటకు &quot;వాగర్థాచిన సంవృత్తా” అనుకాళిదాసోక్తి తార్కాణము.
ఆలంకా-శ్లేషములతో స్ప్రే .&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>mow4nr6kl4t9mywfsu3ufl8bz4jf4ix</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/49</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184275</id>
    <revision>
      <id>502229</id>
      <timestamp>2025-06-30T06:00:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '12 ఐసు చ రిత్ర చిరి ము శా.దంతాఘట్టిత రాజతాచల చల చౌరీస్వయంగా హముం గంతు ద్వేషికిఁ గూర్చి శైలజకుఁ దద్దంగాఝరా చాంతి న త్యంతామోదము మున్ను గా నిడి కుమారా గ్రే సరుం డై పితృ స్వాంతం...'</comment>
      <origin>502229</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6492" sha1="jge6p2ajayx0i6rgx2808eq0h37lpp2" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;12
ఐసు చ రిత్ర
చిరి ము
శా.దంతాఘట్టిత రాజతాచల చల చౌరీస్వయంగా హముం
గంతు ద్వేషికిఁ గూర్చి శైలజకుఁ దద్దంగాఝరా చాంతి న
త్యంతామోదము మున్ను గా నిడి కుమారా గ్రే సరుం డై పితృ
స్వాంతంబు ల్వేలయింపఁ జాలు నిభరాడ్వక్త్రుం బ్రశంసించెనన్.
ఆ
的
#
7
దంత దంతమనుసంజ్ఞ గల కొమ్ముచేత, ఆముట్టిత అంతట గట్టన చేయఁబడిన, గజిత మాటలు - 'వాడి
కొండయందు, చలత్ = భయకంపితురా లౌచున్న, గౌరీ = పార్వతియొక్క స్వయం శ్రీహముక్&quot;#
తాజే కౌఁగిలించుకొనుటను, కంతుద్వేషికి మన్మిగవిరోధియైన శివురకు, గుర్చి = సంఘటింపఁ జేసి,
శైలజకు = పార్వతికి, తత్ =ఆశీవశిరోవర్తినియైన, గంగాఘవ - గంగా ప్రవాళమ యొక్క, ఆచాం
'తి' ఆచమనముచేత, అత్యంతా మోదము అతీశయ సంతోషమును, మున్ను గానిడి = ముందుగా
గలంగఁ జేసి, (ఇక్కడ మున్ను గానిడి యని చెప్పుట యేలయనఁగా, గర్భధారణ సోమాభ్యాం ఏరు
ర్మాతా
గరీయసీ
గర్భధారణసోషణములవలనఁదం డ్రి కంటెఁ దల్లి బుధికురాలు గాన నాయెను సవరి న
శివశిరోగంగను తుండా గ్రముచేత నిశ్శేషముగాఁ చీల్చి తల్లిని ముందుగా సంతోషించఁ జేసినాఁడనియు
గజముఖుఁడు గనుక గజములు ముందుగా నుదశ పానము చేసి తరువాత సంతోషము నీ ప్రశ్రీ డసేయట
ప్రసిద్ధమైనందున ముందుగా గంగా ప్రవాహజలపానము చేసి పిమ్మట కైలాసమందు వస్త్ర క్రీడ సలిపి
నాఁడనియమభావము) కుమారా శ్రీ సరుడై కుమారులలో శ్రేష్ఠుఁడై యని యర్థము. (సుమారస్వామి
కగ్రజుఁడనిభావము.) పితృస్వాంతంబు ల్వెలయింపఁజాలు తల్లిదండ్రు లనునస్సుల &amp;పిల్లఁ జేయఁజాలిని,
=
ఇభరాడ్వక్త్రుక్ = గజముఖుఁడై నవి ఘ్నేశ్వరుని, ప్రశంసించెద మిగులస్తోత్రము చేయు చున్నాఁడను.
ఇక్కడ పితృశబ్దముు తల్లిదండ్రులకు పేరు, (ని. మాతాపితరౌ పితరా' అని అ.)
ఈ పద్యములో నాలవచరణము
మొదట స్వాంతశబ్దమందు స్వశబ్దముమీఁద స్వరమున్నను స్వాంత
సిద్ధాంతాదికములు నిత్యసమాసములుగనుకను, నిత్యసమానముందు హల్లునకును హల్లుమీఁద నదికిన
యచ్చునకును విశ్రమము చెల్లును గనుకను స్వాంతశబ్ధమందలి హల్లయిన వకారమునకు విశ్రమము
చెప్పి రాఁడు. ఇందుకు లక్షణము, అప్పకవీయమున,
గి. 'ఒక్క సమసనమున శబ్దయుగము గూడి, పదము లేర్పాటుగాఁ గానఁబడని ప్రాణ
సంధులకు నిత్యనమసన
శ్రాంతులును న, ఖండవి శ్రమములు నన 'రెండుఁ జెల్లు.'
కన్యాకుమారీ గౌరీతు అనునికుంటు వాక్యానుసారముగఁ బార్వతిని గౌరియనుటచే నాయమ
కొమారావస్థలో నున్నదనియుఁ గాన నే కుమారుని చేఁతకు వెఱచెననియు భావము. కంతు
ద్వేషియంత
వానికి పధూపరిష్వంగము సమకూర్చి ననుటచే వినాయకుఁ డఘటనాఘటన ధురీణుఁ డనియుఁ గాన నే
స్వయం గ్రహసౌఖ్యము శివునకుఁ జవిచూ
పెనని స్వారస్యము, గజసహజములగు చేష్టలం ప్రకృత పద్య
మున నుత్ప్రేక్షింపఁ బడుటచే వినాయకుఁ డనక కవి గజముఖుఁడని &quot;పేర్కొనుట సాభిప్రాయము.
అలంకార ముత్ప్రేక్ష,
తాశ్చర్యము, ఇభవక్త్రుఁడు కోరతో ఘట్టన మాచరించి రజతాచలము గదల్చుటచే నెఱచి
శంకరుని &quot;గౌఁగిలించి&quot; నెను అంశతో
నూ కుండక తుండముతో శివవశిస్థలమైన గంగాజలమునంతయుఁ
ఆప్రయత్న పరిరంభణము చేఁ బరమేశ్వరుని, సవతిని జిన్నపుచ్చి పార్వతి నానందపడి.&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>jge6p2ajayx0i6rgx2808eq0h37lpp2</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/50</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184276</id>
    <revision>
      <id>502230</id>
      <timestamp>2025-06-30T06:01:11Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'ప్రథమాశ్వాసము is పుత్రధర్మము సార్థకము గావించుకొనిన గజాసనుఁడు గృతికర్తకుఁ గార్యారంభములందు విఘ్నములఁ బోకార్చుCT'క. సీ. తరుణార్క కబళనోద్ధతిఁ జూప నెవ్వాడు రుచులచే ఫలమోహరుచుల...'</comment>
      <origin>502230</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5307" sha1="o7vofkeyarb40qsfyguaqpegkpxj6i7" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;ప్రథమాశ్వాసము
is
పుత్రధర్మము సార్థకము గావించుకొనిన గజాసనుఁడు గృతికర్తకుఁ గార్యారంభములందు విఘ్నములఁ
బోకార్చుCT'క.
సీ. తరుణార్క కబళనోద్ధతిఁ జూప నెవ్వాడు రుచులచే ఫలమోహరుచుల చేత
నకలంక రామము | ద్రికఁ బూనె నెవ్వాఁడు శయముచే హృత్కు శయముచేత
మున్నీరుఁ బల్వలంబుగ దాఁటె నెవ్వాడు జవముచే గుణగణార్జవము చేత
సక్షశిక్షాప్రౌఢి . నలరారే నెవ్వాడు రణముచే నియమ ధారణముచేత
తే. ధరణీ నెవ్వాఁడు దానవ ద్విరదళన
విహృతిఁ దన కేసరికిశోగ వృత్తిఁ దెలిపె
నతని మత్కావ్యభవ్య వాగమృతఘటన
మంజులస్వాంతు హనుమంతు + మదిఁ దలంతు.
8
ఎవ్వాఁడు = ఎవ్వఁడు, రుచులచే - శరీరకాంతుల
చేతను, ఫల మోహరుచుల చేత&quot; =ఫల మను
భ్రాంతివలనఁ బుట్టినస్పృహచేతను, (ని. 'అభిషక్లేస్పృహాయాంచగభక్తాచరుచి స్త్రీ యామ్ '
అ.) తరుణాగ్క = బాల సూర్యునియొక్క, కబళన = మ్రింగుటయందును, తిరస్కరించుటయం కుకు,
. ఉద్ధతిక్=ఎగురుపాటును, చూపెక్ ఉకనుపఱచెనో, హనుమంతుఁడు రక్తవర్ణుఁ డన్నందుకు ముదాహర
ణము. 'ఆరుణకమలవర్ణం ప్రజ్వలత్పావకాశ' మిత్యాది హనుమద్వరనము. ఇట నాంజనేయుని శైశవ
క్రీడాదికములు, డై విదత్తవర్మ ప్రభావాహికములు, అమానుష కార్యనిర్వహణములు సూచికనులు.
P
ఎవ్వాఁడు, శయముచేతజ్=హస్తముచేతను, హృత్కు కేశయముచేత &quot; ఆ హృదయకమలము
చేతను, అకలంక=నిష్కళంకమయిన, ముద్రికయనఁగా, ఉంగరమును స్వరూపమును గనుక, రామ
ముద్రి కజ్=రామాంగుళీయకమును, రామస్వరూపమును, పూనిక్ =వహించెనో, అనఁగా హస్తము
'చేత నుంగరమును హృదయము చేత స్వరూపమును వహించినాఁ డని క్రమాలంకారము, (నీ. 'పచ్చ
శాఖశ్శయఃపాణిః శతపత్రంకు కేశయమ్' అని ఆ.) ఇట నాంజనేయని జీవపరా క్ర మాదిక ములు
స్వామి'కార్యనిర్వహణశక్తేయు ననన్యసామాన్య కార్యమటనశక్తియు సూచితములు.
ఎవ్వాఁడు, జపము చేశ్ = వేగము చేతను, గుణగ జార్జవము చేతక్&quot; గుణసమూహముయొక్క
ఋజుభావముచేతను, మున్నీరు= సముద్రమును, వల్వలంబుగ దాఁటెక్ = చవుటిపడియమా త్రముగా
దాఁటెనో, ఇక్కడ గుణగణార్జవము చేత ననియుం జెప్పుటవలన సురసను జయించుట మొదలైన
.యు పాయసాధనముల చేతఁగూడ నని భావము. ఇట జవాతిశయము నసురనిగ రణబలాతిశయము నాంజ
'నేయఁని బ్రహ్మచర్యాది నియమపాలన రూపమగు సుగుణసమృద్ధియు సూచితములు.
位
ఎన్వాఁడు, రణముచేజ్ యుద్ధము చేతను, నియమధారణముచేలేజ్ - బ్రహ్మచర్యాదినియమ
ములయొక్క ధారణము చేతను, అక్షశిక్షా, బ్రాడి నలరారిద్ అకతశబ్దము రావణపుత్రునియందును నింద్రి
యములయందును వర్తించుచున్నది గనుక, అసురుని శితా బ్రాడి చేతను, ఇంద్రియనిగ్ర హ&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>o7vofkeyarb40qsfyguaqpegkpxj6i7</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/51</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184277</id>
    <revision>
      <id>502231</id>
      <timestamp>2025-06-30T06:01:27Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '14 వసు చరిత్ర ము దలి ప్రౌఢిమచేతను నొప్పినవాఁ డాయెనో. ఇక్కడ క్రమాలంకారము, అపశబ్ద మింద్రియ వాచక మయి:నిందులకు, (ని. 'అక్షమిద్ధియే' అని,ఆ.) ఇట నాంజ నేయుని వైరాగ్యాతిశయము బల బాహువీర్...'</comment>
      <origin>502231</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5994" sha1="qopwlf5oo3bwk9snd1ee7a7nlhreuso" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;14
వసు చరిత్ర ము
దలి ప్రౌఢిమచేతను నొప్పినవాఁ డాయెనో. ఇక్కడ క్రమాలంకారము, అపశబ్ద మింద్రియ
వాచక మయి:నిందులకు, (ని. 'అక్షమిద్ధియే' అని,ఆ.) ఇట నాంజ నేయుని వైరాగ్యాతిశయము బల
బాహువీర్య సం గ్రామ నైపుణ్యాదికములు దృప్పసంహరణశ కియు సూచితములు.
=
ములును, ఇందుకు ని. 'మదోదానం'
ఎవ్వాఁడు, ధరణిన్ = భూమియందు, సొన పద్విరదు లనఁ గా, 'దానివా స్వరది ఇప దానప
ద్విరదా' అని స. 'ఉపమితం వ్యా మాదిభిః' ఆ నెడు పాణినీయసూత్ర ముచేత, ఉపమితనమే సము
చేయఁగా రాక్షస శ్రేష్ఠులని యర్థము, ఇందుకు, (సి, 'స్యురు త్తరపదేవ్యా అశ్లీల భ గం,
సింహ శార్దూల నాగాద్యాః పుంసి శ్రీపార్థగోవరాః' అని అ.) దానవద్ద్విరసము లనగా మనవణ్ణజ
అ, దానవద్విరద= వైశ్యశ్రేష్ఠుల నెడు, దానవిద్ద్విరచ=
మదనద్గజముల యొక్క, ఇచట దానవత్ + ద్విపద. దానవ + ద్విరద. అను రెండుప మఁలయందును
ద్విరదశ బ్దాదిద కారమునకు ద్విత్వమే వ్రాయవలయును. అన చి చ, 'అచఃపరస్యయరో ద్వే హిస్తోనశ్వది'
అని పాణిని, ఆచ్చుకంటెఁ బరమైన హఠా రేతరహల్లునకుఁ బరమం చచ్చు &quot;లేనప్పుడు ద్విత్వము విసిల్ప
ముగా నగును, దళేన= భేదనమండలి, విహృతిక్ = విహారము చేత, తన కేసరిగ &quot;రవృత్తిఁ దెలిపె &quot;=
తనయొక్క సింహశోరవ్యాపారమును గనుపటిచెనో యని యర్థము. కేసు మనెడు వానరునికిఁ
గుమారుఁడనిభావము. అతనిక్ = అట్టి సద్గుణ విశిష్టుఁడును, మత్కావ్య = నాచేత రచింపఁబడడు కాషం
మందు, భవ్యవాక్ -శుభవాక్కులనెడి, అమృత = అమ్మ తముయొక్క, ఘటనజపొందించుట యందు,
మంజుల = మృదువైనట్టి, స్వాంతుక్=మానసముగలిగిన వాడునునుగు, హనుమంతుజ్&quot;-హనుమద్దేవుని,
మదీఁ దలంతుక్=మనస్సునందు ధ్యానము చేయుచున్నాను.
రామరాజభూషణుఁడు పవననందన కరుణాస్త్రాప్తకవితావైభవుఁ డగుటచే మనోహరకవితా
సిద్ధికి నిష్టదేవతా స్తుతి నిటులఁ గావించెను. అర్థాలంకారము, శ్లేష, శబ్దాలంకారము చేకాను, స్త్రీనము,
తా. బాల్యమన భాస్కరుని ఫలమని మ్రింగఁబోయి యమానుషశక్తిని జాటి, సీతాన్వేషణము
సకు శ్రీరామముద్రికను గైకొని స్వామికార్యనిర్వహణశక్తి ప్రకటించి, సముద్రమును పడియ
వలె దాఁటీ జీవాతిశయము సువ్యక్త
మొనరించి, ఆ కుమారాది రాక్ష
సులఁ దునిమి సం గ్రామ నైపుణ్యము
ప్రకటించిన రాక్షసదంతావళములకుఁ గేసరికిశోరమగు (సింగ పుఁబిల్లయగు కేసరిపుత్రుఁడగు) నాంజ
నేయనకుఁ గవి మధురశవితార్థియై నమస్కరించుచున్నాఁడు.
సీ, భువిఁ గవితాకన్యఁ * బుట్టించె నెవ్వాఁడు బడి నాగనము లెల్ల నడవె నెవ్వఁ
'డేను నీ వనుమాట లేనయించె నెవ్వాడు కోమల వదలీలఁ గూర్చె నెవ్వఁ
డవఘతులాకోటి • నలరించె నెవ్వాఁడు నిఖిలగుణంబులు నేర్పె నెవ్వఁ
దినకరసంప్రాప్తి, నెసఁగించె నెవ్వాడు రహి నించె నర్థ గౌరవము నెవ్వఁ
తే, డట్టి వాణీగురుత్వమ హ త్త్వఖనుల
ఘనులఁ వ్రాచేతస వ్యాస &quot;కాళిదాస
దండి భవభూతి మాఘసత్కవి మయూర
భారవుల భారవుల నాత్మఁ బ్రస్తుతింతు,
9.&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>qopwlf5oo3bwk9snd1ee7a7nlhreuso</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/52</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184278</id>
    <revision>
      <id>502233</id>
      <timestamp>2025-06-30T06:01:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'ప్ర థ మా శ్వా స ము. 4 ఈపద్యమందు వాల్మీకి 'మొదలుగాఁగల సంస్కృతమహాకవులకు గవితయ నేడు 15 కన్యకకు జన నాద్య వస్థానం పాదకులనుగా నేర్పఱిచి యర్థద్వయమునకు నభేదాధ్యవసాయము చేసి చెప్పి నా...'</comment>
      <origin>502233</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5960" sha1="k7amqshll9o5lmg3bld1wxon80het5f" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;ప్ర థ మా
శ్వా స ము.
4 ఈపద్యమందు వాల్మీకి 'మొదలుగాఁగల సంస్కృతమహాకవులకు గవితయ నేడు
15
కన్యకకు
జన నాద్య వస్థానం పాదకులనుగా నేర్పఱిచి యర్థద్వయమునకు నభేదాధ్యవసాయము చేసి చెప్పి
నాడు.
ఎట్లన్నను, ఎవ్వాఁడు = ఎవ్వఁడు, భువిజ్
=
భూమియందు, కవితాకన్యక్ = కవితయ నెడు
కన్యకను, పుట్టించి క్&quot;=జనిఁజేసెనో, అనఁగా వాల్మీకి యని తెలియవలెను. వాల్మీకియే కవితాకన్యను
బుట్టించి ననుటకు,
. 'ఆదికవీ చతురాస్యౌ కమలజ వల్మీకజౌ వందే
లోకశ్లోక విధాత్రో ర్యయోర్భి దా లేశమాత్రే ణ''
భువియనెడుపదము ప్రథమాంతమైన తద్భవము. ఇందుకు శబ్దానుశాసన సూత్రము 'భూది వోస్తు
జౌయత్తత్' భూ దివ్ శబ్దములకు సంస్కృతనప్తమ్యైకవచనమందుఁగల భువి, దీవి అనురూపము
లాంధ్ర మందుఁ బ్రాతిపదికముగా నుండునని సూత్రార్థము. బడిక్ వెంబడి గా, ఎవ్వఁడు, ఆగమము
లెల్ల నడిపెక్&quot; = వేదముల నెల్ల విభజించి ప్రవర్తింపఁజేసెనో, అని కవితాపరమైన యర్థము. అనఁగా
వ్యాసులని తెలియవలయు.
శ్లో. 'నమ స్సర్వవిదే తనై వ్యాసాయ కనివేధసే
చక్రే పుణ్యం సరస్వత్యా యో వర్ష మివ భారతమ్.'
అను శ్లోకమువలన వ్యాసుఁడు కవితాకాంతకు దేశికుఁ డని స్పష్టమగుచున్నది. ఆగమోక్తధర్మముల
జరిగించెనో యని కన్యాపరమైన యద్ధాంతరము.
ఎవ్వాఁడు, ఏనునీవను మాటలు = 'త్వమేవాహం నసంశయః' అని కాళిదాసునిఁగూర్చి సరస్వతీ
w
.
దేవి చెప్పెను గనుక సరస్వతినైన నేనే నీవనుమాటలను, ఎనయిచెక్&quot; = వ్యాపింపఁజేసెనోయని
యర్థము. నేను నీవనునవి మొదలుగాఁగల మాటలను బాల్యమందు నేర్పి నాఁ డని యర్థాంతరము .
ఎవ్వఁడు, కోమలజలలితమైన, వడలీల - శబ్దవిలాసమును, కూర్చెర్ - కుటింపఁజేసెనోయని యర్థము •
శ్లో, 'దుస్థానః పదలాలిత్య' మన్నాఁడు గనుక దండియని తెలియవలయు. కోమల = మృదువైన, పద
లీల్&quot; = పాద్మ క్రియను, ఆనఁగా నడుగులు పెట్టినడు చుటను, కూర్బెక్ - ఘుటింపఁ జేసెనోయని యర్థాం
తరము, (ని. 'లీలావిలాస క్రియయోః' అని అ.)
ఎవ్వాఁడు, ఆనభ=పవి త్రమైన, తులా - త్రాసుయొక్క, కోటి = ఒక ప్రదేశమందు, అలరించే కో
-కవితారూప సరస్వతి నొప్పునట్లు చేసెనో యని యర్థము. శ్లో. 'ఆహో మే సౌభాగ్యం మమత
భవభూతేశ్చ ఫణితిం తులాయా మారోప్య ప్రతిఫలతి తస్యాం లఘిమని, గిరాందేవీ సద్యశ్రుస్థితికలిక
కల్హారకలికా కళాయ మాధుర్యం క్షీపతి పరిపూర్యై భగవతీ' అన్నాడు గావునఁ గవితారూప సరస్వ
తిని దులయందుఁ దూచినవాఁడు భవభూతీయని గ్రహింపవలయును. అనిఘమైన, కులాకోటిక్ = పాద
భూషణమును అలంకరించినని యర్థాంతరము. (న. పాదాదం తులాకోటి'' అని అ) ఎవ్వఁడు,
నిఖిలగుణంబులు- శ్లేమోదిసమ
సగుణములును, నేర్పెక్&quot; = తెలియఁజేసెనో యని యర్థము. శ్లో. 'దునః
పదలాలిత్యం భారవే రర్థ గౌరవమ్, ఉపమా కాళిదాసస్య మామ 'స్యైతే శ్రయోగుణాః' అన్నాఁడు
'గనుక నీ గుణత్రయము గలవాఁదు మాఘుఁ డని తెలియవలెను. కన్యకు సమనగుణములఁ తెలిపెనో
యని యర్థాంతరము. .&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>k7amqshll9o5lmg3bld1wxon80het5f</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/53</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184279</id>
    <revision>
      <id>502234</id>
      <timestamp>2025-06-30T06:01:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '16 వ వసు చ రిత్ర ము = ఎవ్వాఁడు, ఇన= సూర్యునియొక్క, కర = కిరణములయొక్క, సంప్రాప్తి పొందుటకు, ఎసఁ గించె ప్రకటింపఁజేసెనో యని యర్ధము. అనఁగా మయూరుఁ డని తెలియవలయును. ఇన= పెనిమిటి యొక్క, క...'</comment>
      <origin>502234</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6197" sha1="j2qvmwntw1qqnen548agg4cqazdha4s" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;16
వ వసు చ రిత్ర ము
=
ఎవ్వాఁడు, ఇన= సూర్యునియొక్క, కర = కిరణములయొక్క, సంప్రాప్తి
పొందుటకు, ఎసఁ
గించె ప్రకటింపఁజేసెనో యని యర్ధము. అనఁగా మయూరుఁ డని తెలియవలయును. ఇన= పెనిమిటి
యొక్క, కరసంప్రాప్తిక్ = పాణిగ్రహణమును, ఎనఁగించెన్ = ఒనగూర్చెనో యని యర్ధాంతరము.
(ని. 'ఇనస్సూర్యే నృపే పత్యే' అని వి.) ఎవ్వఁడు, అర్థ గౌరవముతో =
అని వి.) ఎవ్వఁడు, అర్థ గౌరవము = శబ్దముదలి యర్థాతిశయ
మును, రహిక్ =ఒప్పునట్లు, నీచెక్ నిండించెనో యని యర్థము. అనఁగా భారని యని తెలియపలెను.
వివాహానంతరమందు ధనాతిశయత్వమును నిండించేనో యని యర్థాంతరము.
'ఇ ళి దోసుని'
అట్టి అటువంటి, వాణీ కవితారూప సరస్వతియొక్క, గురుత్వ = జనకత్వ ప్రయం శ్రమయిన,
మహత్త్వ = శ్రేష్ఠతకు, ఖనుల = ఆధారభూతులైన, కుల - శ్రేష్టులైన, కౌరవులక్&quot;, భ *ంతి
యందు, రవులక్ =సూర్యులైన, ప్రాచేతసజవాల్మీకిని, వ్యాస = వ్యాసుని,
దండి.దండిని, భవభూతి భవభూతిని, మాఘసత్కృ? మాముఁ డనెడు కవిశ్రేష్ఠుని, మయూర
మయూరుని, భారవులక్ భారవిని, ఆత్మ అంతరంగమందు, ప్రస్తుతింతు
చున్నాను.
కాళీదాస =
స్తోత్రము చేయు
అనఁగాఁ గవితాకన్యఁ బుట్టించే నన్నది మొదలుకొని అర్థ గౌరవము నించే నన్న పర్యంతము చెప్పఁ
బడిన కార్యములకు వాల్మీక్యాది భారవిపర్యంత మహాకవులు క్రమముగా గర్త అని శ్రీమాలంకారము
గ్రహింపవలయు. కవితాకన్య యనుచోట రూపకాలంకారము. శ్లో. 'ఆరోగ్యవిషయస్యస్యాదతీరో
హితరూపిణః, ఉపరఞక మారోప్య గుణం తద్రూపకం విదుః' అని లక్షణము. ఆగమము లనునిది 'మొద
లైన స్థలములయందు నర్థద్వయమునకు భేదమున్నను నభేదాధ్యవసాయము చేసినాఁడు గనుక నీతిశ
యోక్తి. ఇక్కడ శ్లేషమూల మని తెలియవలయును. రూప కాతిశయోక్తులకు సంగాంగీభావముచే
సంకరము.
తాత్పర్యము. కవిత్వమును జన్మింపఁ జేసినవాఁడు (ఆదికవి) బశ్రీశ్రీ కిమహర్షి. పడవ 'వేదఓ భా
గము గావించిన
వ్యాసుఁ డాకవిత అభివృద్ధినొందింప సరస్వతీ స్వరూపుఁడగు కాళిదాసుఁడు క్రొత్త నిగ్గులు
గూర్చెను. ఆవల దండి మృదుశైలిలోఁ గవితారచనము గావింప భవభూతి మిగుల మనోహరముగా నల
రించెను. తరువాత మాఘుఁడు సమసగుణములు సమకూర్ప సూర్యశతకరచనముచే మయూరుఁడు,
అర్థ గౌరవముచే భారవి కవితను శోభిల్లఁ జేసిరి. ఇటులు గీర్వాణ కవితకు వివిధాల కృతులు సమకూర్చిన
సంస్కృతమహాకవులకు నమస్కరించుచున్నాఁడను (కన్యకరమగు నర్థము సుగమ మగుటచే సుదాహ
రింపలేదు).
మ./మహి ము న్వాగనుశాసనుండు సృజియింతుం గుండలీంద్రుండు ద
స్మహనీయస్థితిమూల మై నిలువ శ్రీ నాథుండు ప్రోవ న్మహా
మహులై సోముఁడు భాస్కరుండు వెలయింపకో సోంపు వాటించు నీ
బహుళాంధ్రో _క్తిమయ ప్రపంచమునఁ దంత్య్రాగల్భ్య మూహించెదన్,
10
ఈభద్యమునందు నన్నయభట్టాద్యాంధ్ర కవులను వర్ణించినాఁడు ప్రపంచమనఁగా విస్తరమును విశ్వ
ప్రబను గనుక బహుళాంధీ) క్తిమయ ప్రపంచమునెడు. ప్రపంచముచేత నని యర్థము చేసి. యాండ్రో క్
ప్రపంచపరము గాను 'ప్రపంచవరముగాను నరద్వయంబునుఁ జేయవలసినది.&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>j2qvmwntw1qqnen548agg4cqazdha4s</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/54</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184280</id>
    <revision>
      <id>502235</id>
      <timestamp>2025-06-30T06:02:27Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'థ ప్ర థ మాశ్వాసము 17 మహిజ్ =భూమియందు, మంజ్ ముందు, వాగనుశాసనుండు = శబ్దానుశాసనుఁడైన నన్నయ భట్టును, సరస్వతీశాసనుఁడైన బ్రహ్మయుచు, సృజియింప నన్నయభట్టుపుట్టింపఁగానని యాం ధ్ర ప్ర...'</comment>
      <origin>502235</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6566" sha1="0orpqs31zbjkq14dladaq3qo76e00kq" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;థ
ప్ర థ మాశ్వాసము
17
మహిజ్ =భూమియందు, మంజ్ ముందు, వాగనుశాసనుండు = శబ్దానుశాసనుఁడైన నన్నయ
భట్టును, సరస్వతీశాసనుఁడైన బ్రహ్మయుచు, సృజియింప నన్నయభట్టుపుట్టింపఁగానని యాం ధ్ర ప్రబంధ
విస్తారపరమయిన యర్థము. బ్రహ్మదేవుఁడు పుట్టింపఁగానని ప్రపంచపరమయిన యర్థాంతరము, కుండ
లీంద్రుండు=కుండలేష్టిఁ శ్లేసి కుండలములు ధరించిన తిక్కనసోమయాజి శ్రేష్ఠుఁడును, శేషాహియును,
తత్
3
= ఆ యాంధ్ర, ప్రబంధవిస్తారముయొక్క, మహనీయ = ఒప్పిదమయిన, స్థితి=ఉనికికి, మూలమై=
ఆధారమయి, నిలువజ్ =నీలిచియుండఁగా సని యర్థము. ఆవిశ్వముయొక్క యునికికి నాధారమయి నిలు
వఁగానని యద్ధాంతరము. శ్రీనాథుండు = శ్రీనాథుఁడనుకవి, ప్రోవర్ జపోషింపఁగానని యర్థము, విష్ణువు
సంరక్షింపఁగానని యర్థాంతరము. మహామహులై మహా తేజస్సుగలవారై, సోముఁడు = నాచనసోముఁ
డుకు, భాస్కరుండు= హుళిక్కి భాస్కపఁడును వీరిద్దఱుకవులును, వెలయింపన్ = ప్రకాశింపఁ
-
జేయఁగా నని యర్థము. చంద్ర సూర్యులు ప్రకాశింపఁ జేయఁగానని యర్థాంతరము, సొంపువాటించు
చక్క నగుచున్న, ఈబహుళాంధ్రో క్తిమయ ప్రపంచమున = ఈయధికమయిన యాంధ్ర
ప్రబంధవిస్తార
మనెడు విశ్వముచేత, తత్ =ఆపూర్వోక్త కవులయొక్క; ప్రాగల్భ్యముల ప్రౌఢిమను, ఊహించెదక్ =
భావించుచున్నాను. ని. 'ప్రవ్చ స్స్చయే ప్రోక్తో విస్తరే చ ప్రతారణో' అని విశ్వనిఘంటువు.
మత్తేభవృత్తము, 'నలువొందఱో సభరత్ నమల్ యవలతోనం గూడి మత్తేభమిం, దలరారుం బదునాలు
గౌవిరతిచే నానందరంగాధిపా!'
అలంకారము, వ్యంగ్యధ్వని.
తాత్పర్యము. నన్నయభట్టారకుఁడు తొలుత కవిశాసతిని బుట్టించెను. తిక్కన సోమయాజి కవితా
సతి యభివృద్ధికి మూలమయ్యెను. శ్రీనాథుఁడు కవితాసతిని రక్షించెను. సోముఁడు భాస్కరుఁడు
వెలయించిరి. ఇటులొప్పారు నాయాక వుల నేర్పు నేన్నెదనని కవిస్తుతి పరమగు నర్థము, ప్రపంచమును
'జొలుత బ్రహ్మ సృష్టించెననియంఁఁ శేషంఁ డా ప్రపంచమును భరించెననియు, విష్ణువుపోషించెననియు సూర్య
చంద్రులు 'వెలుగొందఁ జేసిరనియుఁ బ్ర పంచసంబంధమగు నర్థాంతరము నీపద్యమున నిమిడియున్నవి.
శా. భావం చెక్కడ లేక వృత్తినియమాపాయంబుఁ జింతింప కెం
దే వర్తించి పరార్థవంచనలచే • దీపించి మూర్ఖలి సం
భావింపం గుకవి ప్రణీతకృతి సా॥ మాన్యాకృతిం బూని పై
పైవన్నె ల్పచరింప దానిఁ దిలకింపం బోరు ధీరోత్తముల్,
11
ఈ పద్యమందు రామరాజభూషణుఁడు గుకవినిందనము చేయువాఁడై సుకవి ప్రణీతకృతీ
సామాన్యాకృతిం బూని పైపై వన్నెల్పచరింపనని చెప్పుటచేత సామాన్య యనఁగా వేశ్య గనుకఁ గుత్సిత
కవిచేతఁ జెప్పఁబడిన ప్రబంధపరముగాను వేశ్యా స్త్రీ పరముగాను నర్థ ద్వయము గలుగఁ జెప్పి నాఁడు.
అది యెట్లనఁగా,
భావం బెక్కడ లేక= భావమనఁగా వ్యంగ్యార్థమును, చిత్తమును, వ్యంగ్యమెక్కడ విచారించినను
లేకయని కుత్సితకవి ప్రబంధపరమైనయర్థము, చిత్త మెవనియందును లేకయని సామాన్యపరమైన
యర్థము. వృత్తనియమాపాయంబుఁ జింతింపక వృత్తములనఁగా శార్దూలము ళ్తేభవిక్రీడితాది వృత్తములును
వ్యాపారములును, వృత్త= శార్దూలాది వృత్తముల యొక్క, నియమ, యతి ప్రాసాది లక్షణముయొక్క,
500-3&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>0orpqs31zbjkq14dladaq3qo76e00kq</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/55</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184281</id>
    <revision>
      <id>502236</id>
      <timestamp>2025-06-30T06:02:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '.8 వసు చరిత్ర ము అపాయంబుజ్&quot; ఆహానిని, చింతింపక విచారింపక యని యర్థము, వ్యాపార నియమముయొక్క హానిని చారింపక యని యర్ధాంతరము. ఎండోవర్తిం చి = ఎక్కడనో యపండితులయొద్దఁ జదువఁబడినదై యనీ...'</comment>
      <origin>502236</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6163" sha1="hvjbiseuht275qabvlpimlc4yqi6k77" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;.8
వసు చరిత్ర ము
అపాయంబుజ్&quot; ఆహానిని, చింతింపక విచారింపక యని యర్థము, వ్యాపార నియమముయొక్క హానిని
చారింపక యని యర్ధాంతరము. ఎండోవర్తిం చి = ఎక్కడనో యపండితులయొద్దఁ జదువఁబడినదై
యనీ యర్థము. ఎల్లెడల వ్యభిచరించినదై యని యర్ధాంతరము. పరార్థ వందనల జీజ్ - పరకవులు అని
దొంగిలించుటచేత, దీపించి ప్రకాశించినదై యని యర్థము. పరద్రవ్యముల నపహరించుట చేత
బ్రశాశించిన జై యని యర్ధాంతరము, మూర్ఖళి సంభావింపన్ = తెలిసీ తెలియనివా రియొక్క శ్రేణి
మెచ్చఁగానని యర్థము. మూర్ఖురాలైన, ఆళియనఁ గాఁ జెలిక త్తియ మెచ్చంగా నని యజ్ఞంతరము. కథని
ప్రణీకళృతి, కుకవి కుత్సితకవి చేత, ప్రణీత చెప్పఁబడిన, కృతి- ప్రయుగము, సామాన్యాగృతి
బూని ('విత్తమాత్రో పాధే స్సకల పురుషాభిలాషిణీ సామాన్యవని తా' అనులక్షణలక్షియైన వేళ్ళ
యొక్క స్వరూపమును వహించి, బోగము దానిఁబోలిన్నడై యనుట. పైపై పన్నాల ప - ఫై
మెఱుఁగులు గనుపఱుపఁగా, దానిక్=ఆకుకని ప్ర ణీతకృతిని, ధీరోత్తముల్ = పండిత శ్రీష్టులు, తిలకుమ
బోరు విమర్శించి చూడరనియర్థము. దానికొఆ వేశ్యను, ధీరోత్తములధాగుల జీతఁ దిరస్క
:
రింపఁ బడని యంతఃకరణముగల ధైర్యశాలులు, తిలకింపంబోరు - కన్నె ని చూడ రని సిద్ధాంత
రము.
మొదటి పాదమునకు ప్రాదియతి. అర్థద్వయా భేదాధ్యవసాయమువలన నలంకారము శ్లేష
మూల'కాతిశయోక్తి. అకృతిశబ్ధము సాదృశ్యవాచకముగాన నలంకార ముపకు ఉపరుగు అతిశయోక్తి
కర
తాత్పర్యము. దుష్క వుల కవిశ్వము వ్యంగ్యార్థాదిశావ్యగుణములును, శార్దులాది వృత్తనియ
మములు లేనిదై శబ్దార్థచార్యములచే నొప్పారి, పామరజనస్తోత్ర పాత్రమై, మెఱంగులతో నుండునని
యర్థము. వేశ్య నిలుకడతో నుండక నడవడిని గొంచె మేని పాటింపక విచ్చలవిడిగా దిరుగుచు నికర
ద్రవ్యహరణమె నియతి గావించుకొని మూర్ఖ లగు చెలికత్తెలు పాటించుచుండ సంచరించుచుండును.
కావున (దుష్క విక్వమును వేశ్యను) ధీరోత్తములు (పండితులు; ధైర్యశాలుగు) దానిని జూడకొట్టరని
భావము.
ల
వ. ఆనీ యిష్ట దేవతావందనంబును సుకవికవితాభినందనంబును గుకవినింగనంబు
నుం గావించి సనాతనాధునాతనాఖలమహాక విజనాను గ్రృహంబునఁ
పుణ్యశ్లోక రాజర్షి వర్ణ నాకర్ణ నోత్కంఠిత సకలజన సేవ్యం బగు నొక్క మహా
కావ్యంబు రసోచిత చమత్కి యాకల్ప భవ్యంబుగా నొనరింపం బూని యున్న
సమయంబును
—
అని ఇట్లని, ఇష్టదేవతా వందనంబురు ఇష్టదేవతలను గురించిన సమస్కారమును, సుశదికవి
శాభినందనంబును, సుకవి పక్కవీశ్వరులయొక్క, కవితాజక విశ్వముయొక్క, అభినందనంబును =
స్తోత్ర మును, కుకవినిందనంబును. కుత్సితక పులదూషణమును, కామించి - చేసి, సనాతనం ప్రాచీను
ఆధునాతన - నవీనులైనవారునునగు, ఆభిలమహాకవిజన - సకలమహాకవుల యొక్క
అనుగ్రహంబునకే అంగీకారము చేత, పురాతన ప్రాచీనుడైన, పుణ్యశ్లోక ఆ పుణ్యకరమైన కీర్తి
కలిగిన, రాజర్షి = రాజర్షి యొక్క వర్ణన వర్ణ సముయొక్క, ఆకర్ణనం వినుటయందు, ఉత్కంత.
డైనవారువు,
1
:&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>hvjbiseuht275qabvlpimlc4yqi6k77</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/56</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184282</id>
    <revision>
      <id>502237</id>
      <timestamp>2025-06-30T06:02:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'యధర్వణాచార్యుఁడు. ప్ర థ మా శ్వాస ము = 19 సంజాతోక్కయలైన, సకలజన = సమస్తజనుల చేత, సేవ్యంబగు సేవింపదగిన, ఒక్క మహాకావ్యం బుక్=ఒకమహా ప్ర బంధమును, రసోచిత - శృంగారాదిరసములకుఁ దగియుండెడ...'</comment>
      <origin>502237</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6162" sha1="e87pd9qnlxgtmv86lxa3zq7ury0wbzr" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;యధర్వణాచార్యుఁడు.
ప్ర థ మా శ్వాస ము
=
19
సంజాతోక్కయలైన, సకలజన = సమస్తజనుల చేత, సేవ్యంబగు సేవింపదగిన, ఒక్క మహాకావ్యం
బుక్=ఒకమహా ప్ర బంధమును, రసోచిత - శృంగారాదిరసములకుఁ దగియుండెడు, చమతియా
శబ్ద చమత్కా రముయొక్క, కల్పనా= రచనయ నెడు, ఆకల్ప=అలంకారము చేత, భవ్యంబుగాక్
యోగ్యమానట్టులుగా, ఒనరింపంబూని = నిర్మించుటకు సిద్ధపడి, ఉన్న సమయంబున ఉన్న కాల
మందు, దీనికి ముందరి పద్యముతో నన్వయము, 'ప్రకృత్యు క్తప్రకారేణ రచ నార సరణ్ణ నీ ' యని
రచనారసరజ్ఞ'నీ'
సీ. వసుమతీభార భూత్వహత నెవ్వనియుర్వ రావరాహాంక మర్ధము వహించండి
గరగతచక్ర విక్రమశక్తి నెవ్వాని రామానుజత్వంబు రమణ కెక్కు
జీర్ణ కర్ణాటల క్ష్మీ పునస్స ృష్టి నెవ్వానిలో కేశ్వరత్వము పొసంగుఁ
జటుల శార్వరమన్న *సర్వవర్ణోద్ధారపటికు నెవ్వని
రాజభావ మెుఁగు
తే. నతఁడు వీరప్రతాపకాజాధిరాజు, రాజప ర మేశ్వ రాష్ట్రడి గ్రాజకులకు
నోభయంకర బిరుదున్ను తజయాభి, రామగుణ హారి తిరుమలు రాయ శౌరి.
13
ఇందుఁ దిరువులదేవరాయనికిఁ ద్రిమూర్త్యాత్మకత్వముఁ బ్రతిపాదించి యర్థ ద్వయమునకు
న భేదాధ్యవసాయము చేసి చెప్పినాఁదు. ఎట్లన్నరు,
=
వసుమతీభార భూభారముయొక్క, దూర్వ హకర్ భారవాహిత్వముచేత, అనఁగా భరించుట
చేత, ఎవ్వని=నిరాజుయొక్క, ఉర్వరావరాహాంకము = భూవరాహరూపమైన బిరుదు, అర్థము
వహించుకొ సార్థకత్వమును దాల్చునోయని యర్థము. ఏరాజుయొక్క భూవరాహ మనెడు పేరు
సార్థకత్వమును వహించునోయని యర్థాంతరము. రెండర్థములకు న భేదాధ్యవసాయము అంక మనఁగా
లాంఛనమునకును నామమునకును బేరు. 'అక ముత్సంగ చిహ్న యోరి, అమ. తిరుమలదేవరాయలు
భూవరాహరూ పరుగు బిరుదము గలవాఁడుగ నుండెనని భావము.
=
కరగత హ స్తగతములైన, చ క్ర రాష్ట్రములుగలిగిన, విక్రమశక్తి = పరాక్రమశక్తి చేత,
ఎవ్వాని=నిరాజుయొక్క, రామానుజిత్వంబు = రామదేవరాయల సోదరత్వము, రమణకెక్కు =
=
వన్నె కెక్కు నోయని యర్థము, కరగతజహస్తగతమైన, చక్రజసుదర్శనముయొక్క, విక్రమశక్తికో
పరాక్రమశక్తిచేత, ఎవ్వని = వి రాజు యొక్క, రామానుజత్వంబు - బలరామసహోదరత,
గృష్ణమూర్తియాట, రమణ కెక్కు నోయని యర్థాంతరము. (ని. 'చక్రం రాష్ట్ర చక్రం సుదర్శన మని
అ.) ఈ రెండు చరణములయందును, రాజునకు భూవరాహనామమును గృష్ణరూపమును గలుగఁ జెప్పి
నాఁడు గనుక నానురూపములు చెప్పఁబడినవిష్ణు వని గ్రహింపవలయును. తిరుమల దేవరాయలు హస్త
మన రాజ్యచక్రము నిమిడిచికొని స్వతంత్రముగా రాజ్యమును బరిపాలనము గావించుచున్నాఁ డని
భావము.
జీర్ణ =ఖిలమయిపోయిన, కర్ణాటలక్ష్మీ = కర్ణాట రాజ్యలక్ష్మీయొక్క, పునస్స ృష్టిక్ జతిరిగి కలిగిం
చుటవలన, ఎవ్వాని చిరాజుయొక్క, లోకేశ్వరత్వము జ నేశ్వరత్వము, పొసంగుక్ ఒప్పుచుండునో
యని యర్థము. ఇక్కడ లోకశబ్ధము జనపరము (ని. 'లోకస్తుభవనే జనే' అని. అ.) జీర్ణ కర్ణుఁడనఁగా
వృద్ధశ్రీ వరి -
ఈ పదపర్యాయము చేత నింద్రుఁడు, అతనినుండి, ఆట= దుర్వాసశ్శాసమువలనఁ జలించిన,&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>e87pd9qnlxgtmv86lxa3zq7ury0wbzr</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/57</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184283</id>
    <revision>
      <id>502238</id>
      <timestamp>2025-06-30T06:03:14Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '20 వసు చరిత్ర ము లక్ష్మీజరాజ్యలక్ష్మీ యొక్క, పునస్సృష్టిక్ =పునరుద్ధరణముచేత, ఏరాజుయొక్క కిశ్వవిత్వమనంగా బ్రహ్మత్వము, పొసంగుకో ఒప్పుచుండునో యని యర్థాంతరము. ఈ యర్థము కృదయమ...'</comment>
      <origin>502238</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6660" sha1="e9v1qal3b04c2w5qmvgwm7igh0tbk71" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;20
వసు చరిత్ర ము
లక్ష్మీజరాజ్యలక్ష్మీ యొక్క, పునస్సృష్టిక్ =పునరుద్ధరణముచేత, ఏరాజుయొక్క కిశ్వవిత్వమనంగా
బ్రహ్మత్వము, పొసంగుకో ఒప్పుచుండునో యని యర్థాంతరము. ఈ యర్థము కృదయము గాదని
యును, వసుమతీభార ధూర్వహత యనెడుపదమా॥వలె, జీర్ణ కర్ణాటలక్ష్మీ పునస్స ృప్తి యనెడుపుము
క్లిష్టముగాదనియు రాజును సృష్టిమాస్త్రము చేతనే సృష్టికరమైన బ్రహ్మం
గ్రహింపవలయును. తల్లి. టయుద్ధమునందు మహమ్మదీయా పహృతమైన య్మా మిరజ్యసమును తిరుగ
సుద్దరించి జీర్ణ కర్ణాట
రాజ్యస్థా
జీర్ణ కర్ణాట రాజ్యస్థాపన బిరుదమును బొందప్రతి గెనని భావమం
الله
జెప్పి నాఁడని తలుసు
శార్వరశబ్దము, ఘాతుకులయందు సంఘతమస్సునందును వర్తించుట పెట్టి పోవలని గా
ణాది వర్ణ ములును శుశ పీతాదివర్ణములును (ని. 'శార్వరం శ్వద్ధతమసే ఘాణినే
ద్విజాదౌశుక్లాఔ' అని అ.) చటులు గ్రూరులైన, శార్వరణఘాతుకులమయందు
''సరో
==యిన
సర్వవర్ణ = బ్రాహ్మణాదివర్ణములయొక్క, ఉద్ధారపటిమక్=ఉద్ధగించుటలుని సామర్థ్యముచేత,
ఎవ్వని=విరాజుయొక్క, 'రాజభావమెసఁగు = ప్రభుత్వము ప్రకాశించునో యని యర్థము. చట్టాల
గాఢమైన, శార్వరజ కటిక చీఁకటియందు, మగ్న జ లీనమయిన, సర్వవర్ణ =ళ్యు; పీతాది పల్లె ములయొక్క,
ఉద్ధారపటిమక్=ఏర్పాటుగాఁ దెలుపుటయందలి సామర్థ్యముచేత, ఏరాజుయొక్క, రాజ ము
రాజపముల
చంద్రత్వము, ప్రకాశించునో యని యర్థాంతరము. (సి. ''జమృగాళ్లక్క సమ్ సృ (9)
చంద్రుఁడు శివుని యష్టమూర్తులలో నొకముర్తి గనుక ఇందువలన నీశ్వరస్వము ప్రసాదించి
'నాఁడు. శ్లో. 'పృథివీ సలిలం తేజో వాయు రాకాశ మేపిచ, సూర్యాచ స్థాముని సోమయజ్ మధ్య
ష్టమూర్తయః, అని ప్రమాణము, ఇదివఱకు రాజునుఁ త్రిమూర్త్యాత్మకస్వముఁ గొప్పనాఁడు. తిరుమల
రాయఁడు అంతరించిన వర్ణాశ్రమధర్మములు తిరుగ నిలువఁ బెట్టి యుపనోవ సము మామూలయెడ
యపుపనోపగ్రసము
#
ససాయము గలిగింపకుండఁ గాపాడె నని భావము,
كلبه
అతఁడు - ఆరాజు, వీరప్రతాప రాజాధిరాజకర వేశ్వర, అష్టదిగాజకుల మహా భయంకర,
అనునట్టి, బిరుద బిరుదుల చేత, సన్ను త స్తోత్రము చేయఁబడిన, జయ జయముచేత, అభిం 'మరి - ఒప్పు
దున్న, గుణ = గుణములచేత, హారి = మనోహరుఁ డేన, తిరుమల'కు 'యశౌ రి - తిరుమల దేవరాయి
వీగా
శౌరి
గ్రణి యని యర్థము. ఇదియును ముందరి మద్యముతో నన్వయము. ఆలం. శ్లేషమూల తిశయో క్లీ
.
తాత్పర్యము. పరరాజూపహృతమగు రాజ్యమం సుద్ధరించి స్వహస్తకుశంఖము గావించు నీ
జీర్ణ మైనకర్ణాటరాజ్యమును బునరుద్ధరణము గావించి పరమతనుగ్నములైన బ్రాప్త్మికాదిమతములఁ దిరుగ
నుద్ధరించి తిరుమలదేవరాయలు సమ సబిరుదాభి రాముఁడై రాజ్యము పరిపాలించుచున్న సమయముందు
ముందరి గద్యముతో నన్వయము),
వ, వెండియుం బ్రచండరుచిపిచండీల మార్తాండమండల పాండిత్యభూషితభుజూర్ధన
నిరర్గళ
ప్రతాప దీపిత ప్రకాశకాళికీ భూతకదనభూతల భీ కాభీతవిమత&amp; మాధీశ్వ
రుండును, విశ్వవిశ్వంభరావినుతశాశ్వతైశ్వర్య
ధుర్యతా మహేశ్వరుండును,
సంభోధివననసంభాసమాన కుంభినీవలయసంభరణదీ శుభారంభ సుభగంథా
వుక గంభీర భేరీభాంకరణ దంభశుంభ దంభోధరగర్జాసముజ్జృంభణ సంభావితాత్మీయ
పట్టాభిషేక సమయ సముతంభిత శాతకుంభ నిగుంభితాంభోవర్ష విద్రావిక&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>e9v1qal3b04c2w5qmvgwm7igh0tbk71</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/58</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184284</id>
    <revision>
      <id>502239</id>
      <timestamp>2025-06-30T06:03:31Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'ప్రథమాశ్వాసము 21 ఝుద్రనృపోపద్రవతాపభ ద్రవ్యద్ర సానిత్య రసార్ధ తానుసంధాయక దైనందిన నసమసమరసము త్సాహసాహస దానధారాప్రవాహుండును, హసితసీత వాహుండును, నభంగభువనమంగ ళ సర్వస్వ మరకత...'</comment>
      <origin>502239</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6030" sha1="ic19upwmxd4iblnfzutlpnl1g97ppds" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;ప్రథమాశ్వాసము
21
ఝుద్రనృపోపద్రవతాపభ ద్రవ్యద్ర సానిత్య రసార్ధ తానుసంధాయక దైనందిన
నసమసమరసము త్సాహసాహస
దానధారాప్రవాహుండును,
హసితసీత
వాహుండును, నభంగభువనమంగ ళ సర్వస్వ మరకత దండపుండరీ కాగ్ర వర్ణ నీయ
సువర్ణ కలశకర్ణి కాధిష్ఠిత రాజ్యలక్ష్మీరత్నో విధానాడంబర సంబోధ కాంబురుహ
బంధుబింబానుబింబ వైభవుండును, త్రైలోక్యవినుత చాళుక్య నారాయణా
ఙ్క సంకల్పితా శేష పోషణ ప్రాభవుండును, గృపాణకృష్ణనిర్మధ్యమాన రణా
ర్ణవసముత్పన్న విజయలక్ష్మీనిక్షిప్త నిరుపమ నిరీక్షణ కరమకరపతాశాలోకన
మాత్రసంపాదిత కంపస్వేదభి రూభవన్నా నావజీర నేనామాన భేదనుండును,
రామచం ద్ర చరణకమలయుగళాభివాదనుండును, నా త్రేయగోత్రపొవనుండును,
నఖిలక ర్ణాట రాజ్య పునరుజ్జీ వనుండును, శ్రీరంగ రాజ రత్నరత్నాకర పూర్ణ
చంద్రుండును నగు తిరుసులరాయ దేవేంద్రుండు, నిసంద్ర విభవసాంద్రుండై
యొక్క నాఁడు వజ్ర కీలితద్వారబంధ బంధుర
లక్ష్మీ విలాసంబు జననసమయ జలాంత
-ర్ల క్ష్యమాణజల జసద నాసమాగమనసంపద సొంపు సంపాదింప సాభోగయవని కా
భ్యంతరసద్యస్సముద్యతయంత్ర పాంచాలి కాసం చారంబులు
మరుంగుదొ రంగిపచ్చు నచ్చరు మెఱుంగు బోండ్ల తెఱంగు లెఱుంగింపఁ జం చంద్రకాంత
భీత్తిబింబిత చంద్రాననావదనంబులు తరంగ భ క్తిబహూకృత నవేందుబింబం
యందంబు ల
పొందుపఱుప నభినవస్ఫటికోకుల సంస్థాపిత సోపాన పార్శ్వ
కరిక రాకార రేఖావి శేషంబులు సప్రతిచ్ఛాయ సంజాయమానసం గ్రందన వేదండ
శుండాదండ ప్రచారంబులం బచరింపఁ గలశవారాశి చెలువునం బోలు వలరు
విమలపట్టాంబరవితానవిద్యోతమాన మహాస్థానభవన రాజంబునం
మహాస్థానభవన రాజంబునం దెలిదీవి ఠీవి
నలరు నమూల్యముక్తామయసింహాసనంబున సుఖాసీనుండై సామంతమకుట
ఘట్టనజాత జాతరూప రేణుపరంపరం బీతాంబరత్వంబు వహించిన మిత్రవర్ణం
బుతో సారూప్య దేదీప్య మానభక్తి పలాలనపరాయణుండగు నాదినారాయణు
బుల
కరణి సిరుల నిర వొందుచు.
జిలుగుతరంగల
14
వెండియుజ్&quot; = మఱియును, ప్రచండ మిక్కిలితీర్ణమైన, రుచి తేజస్సు చేత, పిచండిల
పరిపూర్ణమైన, మార్తాండమండల = సూర్యమండలమువలె, పాండిత్య = సామర్థ్యముచేత, భూషిత
అలంకరింపఁబడిన - ఆనఁగా సూర్యమండలమువలె సముజ్జ్వలమైన, భుజార్దళ తలుపున కడ్డము వేయం
గడియమానులవంటి భుజముల యొక్క నిరర్గళఅడ్డము లేని, ప్రతాప పరాక్రమముయొక్క దీపిత
తేజరిల్లుచున్న, వర్తమానార్థమం దుక్త ప్రత్యయము. ప్రకాశ- ప్రకాశముచేత, కాళికీ భూత=
గుడ్ల
గూబవలె నంధులైనవారును, ఇంద్రులైనవారుసు, (ని. 'మహేన్ద్ర గుగ్గులూలూక వ్యాళ గ్రా హీషు కాళికః'
ఆభీఠ భయపడనివారునునగు,
అని అ.) కదనభూతల యుద్ధభూమియందు, భీత భయపడినవారును,
విమళ మాధీశ్వరుండుము శత్రు రాజులుగలవాఁడును, ఇక్కడ క్రమాలంకారము. అనఁగా నీరాజు
యొక్క మిక్కిలి తీష్ణ మైన భుజవరాశ్రమము చేత యుద్ధముండు భయపడి పారిపోయిన శత్రు రాజులు&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>ic19upwmxd4iblnfzutlpnl1g97ppds</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/59</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184285</id>
    <revision>
      <id>502240</id>
      <timestamp>2025-06-30T06:03:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'వసు చరిత్ర ము గుడ్లగూబలవలెఁ గొండగుహలయందుఁ జూచ్చిరనియు, భయపడక పిలిచి మృతిబొందినవార వలె స్వర్గభోగము లనుభవిం విరనియుం దాత్పర్యము, తిరుమలదేవరాయల పరాక్రమము సూర్యమండలముపలె...'</comment>
      <origin>502240</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6630" sha1="c8w7x1esgkedm55unvl0d8anmcsxgck" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;వసు చరిత్ర ము
గుడ్లగూబలవలెఁ గొండగుహలయందుఁ జూచ్చిరనియు, భయపడక పిలిచి మృతిబొందినవార
వలె స్వర్గభోగము లనుభవిం విరనియుం దాత్పర్యము,
తిరుమలదేవరాయల పరాక్రమము సూర్యమండలముపలెఁ బ్రకాశించుచుంట విరోధు
డి
లెదిరింపఁళాలక గ్రుడ్లగూబలవలె గొందులలోఁ జేరిరనియు, పౌదవశాలురగువా తాగరా శ్రీ మమును
సూర్యమండలము భేదించి స్వర్గమును జేరి యింద్రులై రసియు గ్రాహ్యము. అలంకారము నే బయపరూప
కము, (ప్రతాపము సూర్యమండలముతో సాదృశ్యముగాఁ జెప్పుటచే విరోధు తండ్రి లైరసుటకి
సంత గాఁ బ్రయోజనములేదని యొక వ్యాఖ్యాలే చెప్పెను గాని యది
గణనీయము గాదు. ప్రతాపమునూర్య
మండలముగఁ జెప్పుటచే ప్రతాపమున కడ్డుపడునటుల సూర్యమండలము భేదించెననియు నక్క తన
విరోధిసేన యింద్రశ్వము నొందె ననుభావము సుగమము.)
విశ్వ= సమస్తమైన ఒశ్వంభరా= భూమిచేశ,
భూమియందలి జులు నీతి, వినుగ
స్తోత్ర ముచేయఁబడిన, శాశ్వత స్థిరమైన, ఐశ్వర్య ఐశ్వర్యముయొక్క మర్య ఆ మధురంధరః్వమందు,
మ హేశ్వరుండును=శివుఁడై సవాఁడును,
=
H
అంభోధిసముద్రమ నెడీ,వననన స్త్రముచేత, సంభాసమాన= మిక్కిలి ప్రకాశించుచున్న, సంభిసీ
వలయ భూమండలముయొక్క, సంభరణ - భరించుటయందలి, దీక్షా - దీష్: చెడు, శుభ రంభ శుభ
కార్యారంభమందు, సుభగంభావుక = మనోహరమగు చున్న అని యర్థము, అంభోధి: సనసభాసమాన
సముద్రమ నెడు వస్త్రముచేత మిక్కిలి ప్రకాశించుచున్న, కుంభినీ = భూదేవియొక్క, వలయసంభరణ
దీక్షా శుభారంభ = కంకణధారణదీక్షా శుభారంభమందు, సుభగంభావుకమైన యని ప్రకాశాంతరము.
ఇక్కడఁ గుంభినికిని దగ్గక స్త్రీ లింగ గమ్యమయిన లౌకిక
నాయికకును సభేజ ధ్యవసాయము సము గ్రాము
భారణయోగ్య వస్త్రముగానున్న భూమండలను ను భరించుటకుఁ దిరుమలరాయలు నక్షవహించుటచే
శుభసూచకముగ భేరులు మ్రోఁ గెననియు, భూమిని యనుచెలువ కంకణములదా శుభసరమున
మంగళధ్వనిరూపములుగు &quot;భేరులు మ్రోఁగెననియు భావము,
=
E
ప
=
గంభీర గుంభనముగలిగిన, భేరీభాంకరణ. భేర్భీంకారము నెడి, దంభ-మిషగలిగిన, శుంభత్
ప్రకాశించుచున్న, అంభోధరగర్జా = మేఘుధ్వనియొక్క సముజ్జృంభణ విజృంభణముచేత, సంభా
విశ=బహుమానింపఁబడిన, ఆత్మీయ=
తనపైన, పట్టాభిషేక సమయ - పట్టాభిషేకకాలముండు, సముత్తం
ఔత = మిక్కలియె త్తఁబడుచున్న, శాతకుంభ . సువర్ణని కారములైన, (ని. 'అవనీయం కానమ్భం' అని
ఆ.) కుంభ కలశములనుండి, నిగుంభిత నెకలింపఁబడుచున్న, అంభః = ఉదకమనెడి, వర్ష = సృష్టి
చేక, వి. ద్రావిత = పోఁగొట్టఁబడిన, (ని, ద్రావోద్దోవసం ద్రావ నిద్రావ్యా' అని అ.) తో బ్రనృవణు
నీచ ప్రభువుల వలని, ఉపద్రవ బాధయనెడు, భాష = తాపముగల, భద్రవత్ భద్ర పతీయైన,
రసా - భూమికి, నిత్య - ఎడతెగకుండునట్లు, రసార్ద్రతా - ఉదకము చేశఁ దపసియుండుటకు, శిఖను
సంధాయక = ఘటనపఱచుచున్న, జై నందిన = ప్రతిదినమందైన, దానధారా ప్రవాహుండును ఆ దినో
దకధారా ప్రవాహము గలవాఁడును, ఈచెప్పుటచేత భూమికిఁ దాషనివారణ రూపఫలమును భద్ర ప్రాప్తి
యనఁగా నిష్టావా ప్తిరూపఫలమును సిద్ధించెననియును రాజుయొక్క పట్టాభిషేక కాలమందే సకలోపద్రవ
నివారణ మాయె ననియును. పట్టాభిషి కానంతరమందు నిత్యమును నర్థుల కర్థము లిచ్చుచున్నాఁడని
యును నాశయము,
=&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>c8w7x1esgkedm55unvl0d8anmcsxgck</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/60</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184286</id>
    <revision>
      <id>502241</id>
      <timestamp>2025-06-30T06:04:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'ప్ర థ మా శ్వాస ము 23 భూమియనుసతి నీచనృపులవలని బాధయను తాపముచేఁ బరికపించుతు శిశిరకృత్యములచేఁ 'దాపమును బోఁగొట్టవలయును గావున దానధారలచే రసార్ద్రభావము సంతరించె ననియు, దానధా రలు...'</comment>
      <origin>502241</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6481" sha1="24jsaorqgjevwuzi7yc8xkoubhpar9d" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;ప్ర థ మా శ్వాస ము
23
భూమియనుసతి నీచనృపులవలని బాధయను తాపముచేఁ బరికపించుతు శిశిరకృత్యములచేఁ
'దాపమును బోఁగొట్టవలయును గావున దానధారలచే రసార్ద్రభావము సంతరించె ననియు, దానధా
రలు ప్రతిదినమును నతిశయించుటచే ధారాజలము ప్రవాహరూపము దాల్చెననియుఁ దిరుమలరాయ
లవతరించి భూకాంతసౌఖ్యము గడించుటచే భద్రవతి యయ్యెననియు భావము. భేరీభాంకరణము
మేఘధ్వనిగను పట్టాభిషేక సమయావర్ణిక శాతకుంభకుంభములు మేఘములుగా: జెప్పఁబడుటచే
భూమి. రసార్ద్రత సమస్తావయవములకుఁ జెందెనని గ్రహించినగును. అలంకారములు. అతిశయోక్తి
రూపక కావ్యలింగ, అపహ్న వముగా.
అసమ = సమానరహితమైన, సమర= యుద్ధమండలి, సముత్సాహం మిక్కుటమైన యుల్లాసము
చేతను, సాహస - తెగువచేతను, హసిత &amp; పరిహసింపఁబడిన, సితవాహనుండు =
యర్జునుఁడును,
J
శ్వేతవాహనుఁడయిన
అభంగ భంగము లేనిదియు, భువనమంగళసర్వస్వ - జగన్మంగళమునకు యావద్దన్నమైనదియు,
మరకతదండ మరకతరత్నమయమైన కాడగలిగినదియునగు, పుండరీక = శ్వేతచ్ఛత్ర మనెడి, అభంగ .
తరంగ ప్రసారము లేనిదియు, భువనమంగళసర్వస్వ - సలిలమంగళమునకు యావద్దన మైనదియు, మరళత
దండ = మరకతమణివలె పచ్చనై నమృణాళము గలిగినదియు, (నీ. 'భఙ్గ సర రుగ్భేదే భేజే జయవి
పర్యయే, భువనం విష్ట పే లోకే సలిలేపి వియకండి.' అని వి). (మశరవక్త్రజ్ఞాశం మరకతం) మకర
వక్త్ర మువలన రత్నములు పుట్టునని ప్రసిద్ధి. శ్లో. 'ప్రసహ్య మణి ముద్ధరే న్మ కరవక్త్ర దంష్ట్రాంతరాత్,
అని భర్తృహరి. మకర వక్త్ర మునందు రత్నము లుదయించు ననుటకు
రత్నశాస్త్రమునందలి
యీపద్యము దృష్టాంతము కాఁగలదు.
క. “జలధరఫణిఫణకీ చక, జలచరకరిమ కేతుశంఖవరాహా
సరన్గే
జ్వలదంష్ట్రతుకు లుదరం, బుల ముత్యము లోదవు వర్ణములు వివిధములై &quot;
ఈశబ్దమువలె వర్ణ వ్యత్యయసిద్ధములైన శబ్దము లనేకములు గలవు. కశ్యపః, పశ్యకః, హింసికా,
సింహికాఇత్యాదులు. పుండరీక్ష తెల్ల తామరయొక్క, అగ్ర కొనయందలి, వర్ణ నీయ = స్తోత్ర ముచేయఁ
దగిన, సువర్ణకలశ శ్వేతచ్ఛత్రాగ మండలి బంగారపుకలశ మనెడీ, కర్ణికా-ది మ్మేయందు, అధిష్ఠిత నివసిం
“చిన, రాజ్యలక్ష్మీజరాష్ట్ర సంపదయొక్క, రత్నో ప్రధాన జపద్మరాగమణిమయ మైనయొరుగుడుబిళ్ళ
యొక్క,
ఆడంబర = విజృంభణమునకు, సంబోధక - తెలివిడిపఱ దునట్టి,
నొరుగుడుబిళ్ల యొక్క
విలాసమును గనుబఱచుచున్నట్టి, అంబురుహబంధుబింబ సూర్యబింబముయొక్క, అనుబింబ ప్రతి
ఫలించుటయొక్క, వైభవుండును వైభవముగలవాఁడును, అనఁగా నీరాజుయొక్క శ్వేత
చ్ఛశ్రీ సువర్ణ కలశమందు సూర్యబింబము ప్రతిఫలింపఁగా పెట్టుండు సనిన నాశ్వేతచ్ఛత్రమనెడి శ్వేత
పదమందు నివసించియుండు రాజ్యలక్ష్మీ యొక్క కెంపులు గూర్చిన యొరుగుడు బిళ్లయో యనున ట్లుండు
సని తాత్పర్యము. లి. 'పుణ్డరీకం సితా మ్భోజే సీతచ్ఛత్రేపి భేష జే” అని వి.
بة
మరకతదండముతోడను వర్ణ కలశముతోడను నొప్పారి భువన (లోక-జల) మంగళేర్వస్వమగు
శ్వేతచ్ఛత్రము పుండరీక మని చెప్పఁబడుటచే ఛత్రదండము మృణాలమనియం ఛత్రాగ్ర మునఁ గల
సువర్ణకలశమే కర్ణిక యనియం నందు రాజ్యలక్ష్మి నివసించుచున్నదనియుఁ బ్రతిబింబరూపముగ నున్న&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>24jsaorqgjevwuzi7yc8xkoubhpar9d</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/61</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184287</id>
    <revision>
      <id>502242</id>
      <timestamp>2025-06-30T06:04:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '24 వ సు చ రిత్ర ము సూర్యబింబ మొరుగుడు బిళ్లయనియు నెఱుంగ నగును. శ్వేతచ్ఛత్రమునకుఁ బుండరీకమనియు నందుఁ బ్రతిబింబించు సూర్యునకు అంబుజబంధుఁడనియుఁ జెప్పుటచే రత్న స్థగితమగు శ్వ...'</comment>
      <origin>502242</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6668" sha1="4hbc9t9a4uyqhkdtzqs2o8mqdlob7pt" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;24
వ సు చ రిత్ర ము
సూర్యబింబ మొరుగుడు బిళ్లయనియు నెఱుంగ నగును. శ్వేతచ్ఛత్రమునకుఁ బుండరీకమనియు నందుఁ
బ్రతిబింబించు సూర్యునకు అంబుజబంధుఁడనియుఁ జెప్పుటచే రత్న స్థగితమగు శ్వేతచ్ఛస్త్రము సూర్య
కిరణ ప్రసారము చేఁ బ్రజ్వరిల్లుచుండెనని స్వారస్యము.
ణాంక =
త్రైలోక్య = మూడులోకముల వారిచేత, వినుత = స్తోత్రము చేయఁబడిన, చాళుక్య నారాయ
చాళుక్య నారాయణబిరుద నెడి నామము చేత, సంకల్పిత = సంకల్పింపబడిన, అశేషపోషణ
ప్రాభవుండును = సమ స్త్రజనపోషణమందు సామర్థ్యముగలవాఁడును, నారాయణమూర్తి సర్వప్రపంచ
పోషకుఁడౌట ప్రసిద్ధంబకదా,
కృపాణ - ఖడ్గమ నెడు, కృష్ణ-కృష్ణనామముగల విష్ణువుచేత, నిర్మధ్యమాన - గిస్సగా మథింపఁ
బడుచున్న, రణార్ణవ = యుద్ధమ నేడు సముద్రమువలన, సముత్పన్న = ఉద్భవించిన, విజయలక్ష్మీ విజయ
సమృద్ధియ నెడు సంపద చేత, విక్షిప్త ప్రసరింపఁ జేయఁబడిన, నిరుపమ అసమాన, నిరీక్ష ణ మాపులయొక్క,
నర కర=విలాసమునుగు
నర్మక
కర=విలా సమునుగ లుగఁ జేయుచున్న, నిరీక్షణములో యన్నట్టులుగానున్న, మకరపతాకాజ చిత్రిక
మకరాకారములుగల టెక్కెములయొక్క, అనఁగా బైతకునిపానీలయొక్క, ఆలోకనమా
.
మా త్రముచేత, సంపాదితే జనంపాదింపఁబడిన, కంపవడలకును, స్వేద - చెమటయును గలిగి, భీకూ
భవత్
=భయశీలురగుచున్న, నానా - సమస్తమైన, వజీర - మ్లేచ్ఛ ప్రధానుల యొక్క సేనా= సైన్య
ములయొక్క, మాన=గర్వమును, భేదనుండును పోఁగొట్టినవాఁడును, మకరపతాకలు విజయలక్ష్మీ నిరీ
క్షణములవంటివి గనుక తదాలోకనముచేత వజీరసై'నికులు కంపస్వీదరూ పశృంగారానుభావములు గల
వారైరనుట, కంపస్వేదములు శృంగార భయానకరస సాధారణములు గనక భీహవద్వజీర సేసల
యొక్క భయ-సకరసకార్యములైన కంపస్వేదములను శృగారరస కార్యములైన కలపస్వేదములనుగా
నధ్యవసించినాఁడు
లక్ష్మీ సముద్ర
మధనమున జనించినటుల విజయలక్ష్మీగూడ జనించెను, ఎటులన, ఖడ్గమను విష్ణువుచే
మథింపఁబడిన సంగ్రామ మనెడు సముద్రమునందు లక్ష్మీవలె విజయలక్ష్మి జన్మించినదనియు నాయమ
వాలారుచూపులవలే మకరపతాక లొప్పుటచే దురక వజీరులు కంపము స్వేదము (వణఁకుట, చెమర్చుట)
శృంగార భావవికారముల నొందిరని భావము. చూపులు రూపమునకంటె మోహకరములనుట నిర్వివా
చాంశము. “విలాసినీసమంచిత తరళాక్షి పాఠములచే గెలువంబడి రెంద్ర ముఖ్యులు” తాను పద్య మీట
వనుసంధించుకో నగును.
శ్రీ రామచంద్ర శ్రీ రామస్వామియొక్క, చరణకమలయుగళ పాదకమలద్వంద్వమును
గూర్చి,
శ్రీ
అభివాదనుండును = నమస్కారములు గలవాఁడును, ఆత్రేయగోత్ర పావముండును - ఆత్రేయగోత్ర
మును బవిత్రము చేసిన వాఁడును, అనఁగాఁ దద్దో శ్రజుఁడనుట, అభిలకర్ణాట రాజ్య పునరుజ్జీవనుండును,
ఆఖిల = సమస్తమయిన, కర్ణాటరాజ్య = కర్ణాట రాజ్యముయొక్క, పునరుజ్జీషనుండును మరల శుద్ధ
రించుటగలవాఁడును, శ్రీరంగ రాజరన్న - శ్రీ రంగరాజశ్రేష్ణుఁడనెడు, రత్నాకర = సముద్రమునకు, పూర్ణ
చంద్రుండును = రాకాసుధాకరుండును, అగు = అయినట్టి, తిరుమలరాయ దేవేంద్రుండు = తిరుమల
రాయశ్రేష్ఠుఁడు, ఇంతపర్యంతము జోడుగా సంత్యనియమములు చెప్పినాఁడు, నింద్ర విభవ
సాంద్రుండై నిశ్చలమైన మైశ్వర్యముచేత సంపూర్ణుఁడై, ఒక్క బాఁడు ఒక దినమందు,
=&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>4hbc9t9a4uyqhkdtzqs2o8mqdlob7pt</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/62</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184288</id>
    <revision>
      <id>502243</id>
      <timestamp>2025-06-30T06:04:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'ప్ర థ మాశ్వాసము 25 ఇక్కడనుండి రాజుయొక్క సథామంటపమును క్షీరసముద్రముగాను సింహాసనమును శ్వేతద్వీపముగాను రాజు నాది నారాయణమూర్తిని గారు వర్ణించుచున్నాఁడు. ఎట్లనిన, వజ్ర కీలిక...'</comment>
      <origin>502243</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7085" sha1="p9myv0fsmfxsj1nn82b7m60lgng2c3s" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;ప్ర థ మాశ్వాసము
25
ఇక్కడనుండి రాజుయొక్క సథామంటపమును క్షీరసముద్రముగాను సింహాసనమును
శ్వేతద్వీపముగాను రాజు నాది నారాయణమూర్తిని గారు వర్ణించుచున్నాఁడు. ఎట్లనిన, వజ్ర కీలిక
షజ్రమణులు దాపిన, ద్వారబంధ = ద్వారబంధమందు, అనఁగా లక్ష్మీకమ్మియందు, బంధుర సుందర
మాచున్న లక్ష్మీవిలాస
*సంబు = లక్ష్మీ ప్ర తిమయొక్క విలసనము, జననసమయ జన్మించుసమయమందు,
జలాంతర్ల క్ష్యమాణ = ఉదశములోపలఁ గనుపడుచున్న, జలజసదనా - లక్ష్మీ దేవియొక్క, సమాగమన
=
సంపద - వచ్చునట్టి వైభవముయొక్క, సొంపు = శృంగారమును, సంపాదింపక్- కనుకుఱుప, సాభోగ =
పరిపూర్ణతతోఁ గూడిన, అనఁగా విశాలమైన, యవనికా తెరయొక్క, అభ్యంతరణలోపలనుండి, సద్యః =
అప్పుడె, సముజ్యత బయలు వెడలి రాజూచుచున్న, యంత్ర పాంచాలికా = కీలుబొమ్మలయొక్క,
త్ర
సంచారంణీలు = ప్రచారములు, (ని. 'పాఞ్చూలికా పుత్రికాస్యా ద్వస్త్రదత్తాదిభిఃకృతా' అని ఆ.)
జీలుగుత రంగలమరుంగుదొ రంగి వచ్చు - సాంద్రములైన యలల యొక్క మరుగునునిడిచివచ్చుచున్న,
ఆచ్చర మెఱుంగుబోండ్ల - అప్సరః స్త్రీలయొక్క, తెఱంగు తెఱుంగింపన్ ఈ విధములను దెలియఁ జేయు
ఈ
.
చుండఁగా, తరంగలనుటకు, క. పులకము లలకము లనిఁగాఁ, బులక లలక లనఁ దరంగములు నాఁగఁ
దరం, గలు తరగ లనఁగ హంసంబులు హుస లనంగఁ గృతులఁ బొలుచు ముకుందా. అని యుదాహర
ణము, చంద్రశాంత చంద్ర కాంతమణి నిర్మితములైన, భిత్తిని గోడలయందు, చింబిత ప్రతిఫలించిన,
చంద్రాననావదనంబులు = చంద్రునివంటిముఖములుగల స్త్రీలయొక్క వదనములు, కరంగభక్తి.
తరంగ ములయొక్క రచన చేత, బహూకృత = అనేకములుగాఁ జేయఁబడిన, నవ - నూతనమైన, ఇందు
బింబంణుల చండ్రబింబములయొక్క అందంబులు = చక్కఁదనములను, పొందువఱువర్ =
జేయుచుండఁగా,
.
చక్కఁ
-- శ్వేత
ఆభినవ = మిక్కె లినూతనములైన, స్ఫటికోపల = స్ఫటికమణులచేత, సంస్థాపిత స్థాపింపఁబడిన,
సోపానపార్శ్వ = మెట్ల ప్రక్క లయందలి, కరికరాకార = గజతుండాకృతులుగాఁ దీర్పఁబడిన, రేఖా
విశేషంబులు - రేఖా భేదములు, స్మప్రతిచ్ఛాయ = ప్రతిబింబముతోఁ గూడునట్టులుగా, సరిజాయమాన
జన్మించుచున్న, సంగ్రందన వేదండ = ఐరావతముయొక్క, శుండాదండ - తుండముయొక్క, ప్రచారం
బులక్ - సిధములను, పచగింపక్” = కల్పించుచుండఁగా, కలశ వారాశి చెలువునఁ దోలువురు ఆ
సముద్రమువలె నొప్పుచున్న, విమల - స్వచ్ఛమైన, పట్టాంబర ఆ పట్టువ స్త్రమయొక్క వితాన - మేలు
–
కట్టుచేత, (హో', 'అస్త్రీ వితానముల్లో చః ' అని ఆ.) విద్యోతమాన = మిక్కిలియుఁ బ్రకాశించుచుండెడు,
మహాస్థాన భవనరాజంబున&quot; = ఘన్నమైన యాస్థానమంటప శ్రేష్ఠమందు, తెలిదీవికీ వినలరు t
ద్వీపమువలె నొప్పుచున్న, ఠీవి యనుపద మన్యదేశ్యము. అమూల్యముక్తామయసింహాసనంబునక్
అమూల్య = విలువ లేనట్టి, ముక్తామయ ముత్తియములు గూర్చిన, సింహాసనంబునక్&quot; ఆ సింహాసనమందు,
సుఖాసీనుండై :
= హాయిగాఁ గూర్చున్న వాఁడై, సామంత - సమాన ప్రతిపత్తిగల రాజుల యొక్క మకుట=
కిరీటముల యొక్క, ఘటన జ ఒరయికల చేతను, జూత పుట్టిన, జాతరూప రేణు = బంగారపు
రజముయొక్క, (గ్లో, 'చామీకరం జాతరూపం' అని అ.) పరంపర వరుసల చేత, పీతాంబరత్వంబు
వహించిన పచ్చనివస్త్ర ములుగలుగుటను దాల్చి నవిష్ణు సారూ వ్యమువహించిన, మిత్రవర్గంబుతో
స్నే హితులసమూహముతో, అనంగా సామంతరాజులకిరీటములు రాపాడి రాలిన బంగారపు
రజముచేత దగ్గరనున్న.
స్నేహితులు వస్త్రము లన్నియు బంగారువ స్త్రములవలే
వస్త్రమ
వసు
నుండి
=
理&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>p9myv0fsmfxsj1nn82b7m60lgng2c3s</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/63</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184289</id>
    <revision>
      <id>502244</id>
      <timestamp>2025-06-30T06:04:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '26 వసు చరి త్ర ము భావము, సారూప్య - సమానరూపత్వముచేత, దేదీప్యమాన = మిక్కిలి ప్రకాశించుచున్న, భక్తణ ఏకాంతులయొక్క ఉపలాలన = మన్ననయందు, పరాయణుడగు - ఆసక్తుఁడైన, ఆదినారాయణు కరణీజ్&quot; = శ్వ...'</comment>
      <origin>502244</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5801" sha1="23gwvm5py5gox7g0ybea5igdrs5yan1" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;26
వసు చరి త్ర ము
భావము, సారూప్య - సమానరూపత్వముచేత, దేదీప్యమాన = మిక్కిలి ప్రకాశించుచున్న, భక్తణ
ఏకాంతులయొక్క ఉపలాలన = మన్ననయందు, పరాయణుడగు - ఆసక్తుఁడైన, ఆదినారాయణు
కరణీజ్&quot; = శ్వేతద్వీపనివాసుఁడైన యాది నారాయణమూర్తివలె, సిరుల నిర వొందు m
సకలైశ్వ
ర్యములచేత నొప్పుచున్నవాఁడై, అని ముందర కన్వయము.
సీ. కటకేంద్రుఁ డంపిన గంధసింధురము లాత స్వామి మారుహః సములు మొగువ
హయనాథుఁ డంపిన హరులుకై జామోర లార్పుచుఁ బతికి జోహారు నేయ
నావాడపతిపంపి,నయమూల్యకటకముల్ వర్తపేరుగఁ బదా గ్రములఁ బెనఁగఁ
బద్మా
బొండ్యేశుఁ డంపిన భర్మంబు లధిపతి ప్రతిగా నిజాంగముద్రలు వహింప
తే. శౌర్యకీర్తులతో వచ్చు,సకలదిబ్న
రేంద్ర రాజ్యేందిర లమాడ్కి నిగురుబోండ్లు
చటుల మాణిక్యమయదండ చారు చామ
రములు వీవంగఁ టేకోలుగమున నుండి.
=
15
కటకేంద్రుఁడు – కటకపురిరాజు అనఁగా గజపతి, అంపిన - పంపించిన, గంధసింధురములు
మదపుటేనుఁగులు, ఆత్మ స్వామిదరు = తమరాజు ప్రత్యామ్నాయముగా, హస్తములు మొగంపజ్&quot; ఆ
చేతులు జోడించి మ్రొక్కఁగానని యర్థము. తుండములు ముడవఁ గాదనిభావము, ని. 'హస్తోనక్ష త్ర భే
దేస్యాత్క, రేభకరయోరప్' అని వి.
కటక పాలకుఁడు గజపతియగుటచే నేనుఁగులను బంపెననియు నవి హస్తములను 'మోడ్చి తమ
యజమానులకు బదులుగా రాజభక్తి సామంతధర్మము ప్రచురింపసాగేను,
=
హయనాథుఁడంపిన = అశ్వపతిపంపిన, హరులు = గుఱ్ఱములు, కైజా మోరలార్చు చుకో&quot;
కైళామోరలనఁగా, కళ్లెముతో వెనుక బిగించి పెట్టిన మూతులు, వానినల్లార్పుచుక్ - చిద్రుడు, పతిక్
ఇ తమరాజునకుఁ బ్రతిగాననుట, జోహారు సేయ = దండములు పెట్టగా,
ఆశ్వపతులను మహమ్మదీయు లంపిన జాతిగుఱ్ఱములు కల్లెపుఁబూక్కుచే మెడలు మూతులు
బిగఁబట్టి కదలించుచు నుంట నమస్కా రసమయమునందలి కలకడల్చుటతో సమముగా ఉండెననియుఁ
దమ్మ ప్రభువులకుమా అఅది నమస్కరించుచుండెననియు నెఱుంగన గును.
=
నావాడపతీపంపిన = నా వాడదేశాధిపతిపంపించిన, ఇక్కడ నావాడ యనఁగా దేశీవిశేష వాచక
మగు నకారాదిపదము, అమూల్యకటకముల్ = విలువ లేనట్టి గండపెండెరములు, కర్త&quot; పేరుగ
కమరాజు పేరుగా, పదా గ్ర ములఁ బెనఁగల్-పాదా గ్రంబులయందుఁ బెనుచుకోవఁగా,
నావాడదేశ ప్రభువుపంపిన కటకాద్యాభరణములు ప్రభువునకు మాఱుగాఁ బాదములను బెనఁగి
విడువకుండెను. దోషులుగువారు పాదములపైఁబడి వదలక పెనఁగినటులఁ గటకము లుండెను.
పాండ్యేశుఁ డంపిన = పాండ్యదేశాధిపతి పంపిన, భర్మంబులు = సువర్ణంబులు, అధిపతి ప్రతిగాక్
ఙ తమరాజునకు బదులుగా, ఇక్కడ ప్రతి యనునది దేశ్యపదము గాని సాంస్కృతికావ్యయము
గాదు. 'ప్రతిమాట లేటికిఁ బలుకవయ్య' యని శబ్దానుశానను ప్రయోగము. నిజ తన యొక్క, అంశ
ముద్రలు లు వహింపక్ తిరుమలరాయఁడు వరాహధ్వజుఁడు గనుక లాంఛనమైన వరాహాముద్రల
=&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>23gwvm5py5gox7g0ybea5igdrs5yan1</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/64</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184290</id>
    <revision>
      <id>502245</id>
      <timestamp>2025-06-30T06:05:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'ప్ర థ మా శ్వాసము 27 జొమ్మున ధరింపఁగానని యర్థము, ఉరస్థ్సలముచే ముద్రలు వహించుట దాస్యలక్షణము. నామ ముద్రలు వహింపఁగా నని భావము పాండ్యరాజు పంపిన సువర్ణము తమరాజునకు మాఱుగాఁ దామె...'</comment>
      <origin>502245</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6105" sha1="e20gptn1cj5aa01gg7xh4keqe68dght" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;ప్ర థ మా
శ్వాసము
27
జొమ్మున ధరింపఁగానని యర్థము, ఉరస్థ్సలముచే ముద్రలు వహించుట దాస్యలక్షణము. నామ
ముద్రలు వహింపఁగా నని భావము
పాండ్యరాజు పంపిన సువర్ణము తమరాజునకు మాఱుగాఁ దామె
ములై నాణెములై యొప్పారు చుండెను.
ప్రభునామాంక చిహ్నిత
శౌర్యకీర్తులతోవచ్చు = వారివారి ప్రతాపకీర్తలతోఁగూడవచ్చిన, సకలభిన్న రేంద్ర రాజ్యేంది
రలమాడ్కిక్&quot; =సమస్తదిక్కులయందుండు రాజులయొక్క రాజ్యలక్ష్ములో యన్నట్టులుగా, ఇగురుబోండ్లు
- స్త్రీలు, చటుల = ప్రకాశములైన, మాణిక్యమయ - పద్మరాగమణి వికారములైన, దండ - కాఁడల
చేత, చారు=సుందరములైన, చామరములు = వెల్లచోరీలచేత, వీవంగళ్&quot; = విసరుచుండఁగా, ఇక్కడ
ప్రతాపమేట్టిసిదియుఁ గీర్తి తెల్లనిరియం గనుకఁ బ్రతాపమునకును బద రాగమణిదండములకును
బద్మర
గీర్తికిసి కామరసులకును రాజ్యలక్ష్ములకును తామర గ్రాహిణులైన స్త్రీలకును నుపమానోపమేయభా
వము. &quot;పేరోలగ ముసనుండి పెద్దకొలువునందున్న వాఁడై, దీనికి ముందరి పద్యముతో నన్వయము.
ఆలంకార ముత్ప్రేక్ష, మూడు నాలుగు పాదములు దతిశయోక్తి ద్విగిజయరాజవై భ వాదిక
ములు పేర్కొనఁబడుటచే ఉదాత్తాలంకారములు
తాత్పర్యము. కటకేశ్వరుఁడంపిన మాతంగములు అశ్వపతులంపిన యశ్వరాజములు కొలువు
సాపడిలో నందముగ నుండ నావాడ రాజింపిన యాభరణములు ధరించి పాండ్యాధిపుఁ జొసఁగిన సువర్ణ
మును నాణెములుగా నుపయోగించుచుఁ బూవుబోండ్లు పరరాజన్యుల కీర్తిప్రతాపములఁబోలు వింజా
మరలను &quot;గెంపులు చెక్కిన పదులుగలవానిని ధరించి వీచుచుండఁ దిరుమలరాయలు కొలువు తీండి.
(ముందఆపద్యముతో నన్వయము)
మ. నను శ్రీ రామపదారవిందభజనా
నందు జగత్ప్రణనం
దన కారుణ్యకటాక్ష లబ్ధకవితా ధారాసు థా రాశిసం
జనితై క్లే కదిన ప్రబంధఘటి కా సద్యశ్శత గ్రంథక
ల్పను సంగీతకళారహస్య నిధిఁ బిల్వం బంచి పల్కెం గృషన్
=
自
16
శ్రీరామ శ్రీ రామునియొక్క; పదారవింద
పాదపద్మములయొక్క; భజన = సేవయందలి,
ఆనందు సంతోషముగలవాఁడవైన, జగత్ప్రణనందన వాయుకుమారుఁడైన హనుమద్దేవునియొక్క ?
జగత్ప్రణశబ్దము సాభిప్రాయము గానఁ బరికరాఙ్కురాలంకారము, • 'సాభిప్రాయే విశ్లేష్యతు
భవే త్పరికరాల్కు ఈ' అని లక్షణము. జగత్తులకుఁ బ్రాణభూతుఁడు గనుక నధికమాహాత్మ్యముగల
వాఁడని యభిప్రాయము. కారుణ్య కటాక్ష కృపాకటాక్షముచేత, లబ్ధి పొందఁబడిన, కవితాధారాణ
కవిత్వధారయ నాడు, సుధారాశి అమృతరాశివల్ల, సంజనిత = ఉద్భవించుచున్న, ఏకైక దిన ప్రబంధమ
ఒక్కొక్కదినమునకు నొక్కొక్క ప్రబంధముయొక్క యును,
=
కవితాభారయే యమృతరాశిగా చెప్పఁబడుటచే రామరాజభూషణుని కవిత సజీవమైన
దనీయు సేకైకదిన ప్రబంధాదికములు ఆయమృతవారాశిలో నుప్పతిల్లు నమృతబిందువు లనియుఁ
గవిభావము.
ఘటికాపద్యశ్శత గ్రంథ - ఒకగడియకు నౌకశతకము యొక్క యును, కల్పనూక్ కల్పించుట
గలిగినవాఁడనైన, సంగీతకళా సంగీతవిద్య యొక్క రహస్య మర్మములకు, నిధి&quot; -
స్థానభూతుఁడ&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>e20gptn1cj5aa01gg7xh4keqe68dght</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/65</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184291</id>
    <revision>
      <id>502246</id>
      <timestamp>2025-06-30T06:13:16Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '28 వసు చరిత్ర ము == = సంభాషించెను. &quot;లువాడును, = నైన, ననుకొ&quot;జనన్ను, పిల్వంచించి = పిలంపించి, కృపక్ = దయారసముచేత, పల్కెజ్ ఆ సంభాషించిన క్రమమును ముందరి పద్యములు జెప్పుచున్నాఁడు. శాశ్పర...'</comment>
      <origin>502246</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5865" sha1="bn7ohjxnuo7h9ie2bzfhk5z6blvj8c3" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;28
వసు చరిత్ర ము
==
= సంభాషించెను.
&quot;లువాడును,
=
నైన, ననుకొ&quot;జనన్ను, పిల్వంచించి = పిలంపించి, కృపక్ = దయారసముచేత, పల్కెజ్
ఆ సంభాషించిన క్రమమును ముందరి పద్యములు జెప్పుచున్నాఁడు.
శాశ్పర్యము శ్రీరాముని సేవా సంబంధమగు నానందమున చూసిఁగి
నేయ కరుణాలబ్ధ కవితా భవుఁడును, సంగీతరసందుఁడును ను
మలదేవరాయి లీటుఁ: గృహపూర్వకముగఁ జిక్కి .ను.
రామరాజభూషణుని గాంచి
శా. శ్రీరామ శ్రీ తిపు స్మద గ్రజు జయశ్రీలోలు నానాకళా
పారీణుజ్ బహుసంస్కృతాంధ్రకృతులం బలఱు 'మెప్పించి త
త్కారుణ్యంబున రత్నహారహయ వేనండా గ్రహారాదీని
త్కారం బంతి రామభూషణకవీ ధన్యుండ
2
వన్నిటస్.
=
-1
నానాకళాపారీణం = సమస్తమైనవిద్యలయందుఁ దుద పుట్టినవాఁదును, జయ శ్రీం లు
జయలక్ష్మీయం దానక్తుఁడైనవాఁడును, మదగ్ర జుక్ - నాయన్న లైన వాఁడునునగు. శ్రీరామక్షి నిపుక్
= సంపద్యుక్తుఁడైన రామదేవరాయలను, బహుసంస్కృతాంధ్ర కృతులకౌ - అనేకవులైన సంస్కృ
తాంధ్ర భాషాకావ్యముల చేత, స్మూఱు మెప్పించి
= మాటిమాటికి మెప్పించి, తత్కా రుణ్యంబున al
ఆకనిదయ చేత, రత్నహార = మణిహారములును, హయగుఱ్ఱములును, వేదండి వినుఁగులురు, ఆగ్ర
హార అగ్రహారములును, ఆది మొదలుగాఁగల, సత్కారంబు = బహుమానమును, అందితి - పొందితివి,
రామభూషణకవీ =రామభూషణ నామ ధేయముగల కవీ, ఈవుజనీవు, అన్ని సమస్తవిధముల చేత,
ధన్యుండవు=కృతార్థుండవు.
వేదండమన్నచోట, 'పేద స్సామవేదః అంథో జనన కారణం యస్కేృతి వేదందః' సామ వేదమ్
జనన కారణముగాఁ గలిగినది గనుక వేదండమని విగ్రహము, ఈశబ్దము శకంధ్యాది గణంతఃపాతి గనుక
సవర్ణదీర్ఘము రాక పరరూపము వచ్చినది. శకంధ్వాదులయందు స్వరవ్యంజనములు &quot;రెండును వి
లగును గానఁ దకారవిశ్రమము చెప్పినాఁడు.
అలంకారము కావ్యలింగము.
విశ్రమము
తాత్పర్యము, తిరుమలరాయఁడు రామ (రాజు) భూషణుని గాంచి సమస్తవిద్యాపారంగతుఁడును
విశేషించి నా కగ్రజుఁడునగు రామరాయలు మెప్పించి సమస్తసత్కారముల నొంది సంస్కృతాంధ్ర
గ్రంథరచనము గావించియున్నాఁడవు. నీ వన్నిటఁ గృతా :డ పని పలిగెను-
తే. తరుతటా కాదిసంతతుర్ధరణి నెచట, నిలిపి రచటనె యుండు వానికిని గృతిము
ఇంబుననె విశ్వవిఖ్యాతి గానఁ గృతియై, సంతతివతంస మది మాకుసంఘటింపు.
తరుతటాకాదిసంతతులు, కరుజవృక్ష పన ప్రతిష్ఠయును, తటాక = చెరువు,ద్రవ్వించుటయును;
ఆది. మొదలుగాఁగలిగిన, సంతతులు సంతానములు, ధరణిక్ - భూమియందు, ఎచటనిలిపిరి - ఎక్కడం
తిష్ఠ చేయుచున్నారో, అచటనేయుండు = అక్కడనేయుండును, సప్తసంతానములనఁగా, వరము,
తటాకము, ధననిషేపము, ఆగ్రహారము, దేవాలయము, కుమారుఁడు, కృతి, అనునిది శ్లో॥ బ్రహ్మ
ప్రతిష్ఠ సన్తానం తటాకో జన మేవచ, కృతి, దేవాలయం శైవ నిశేణః సప్తసప్తతిః' అని ప్రమా
ణము, క. 'తనయుఁడు చెఱువును గావ్యంబు నిధానము గుడి వనంబు భూదేవస్థానమును&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>bn7ohjxnuo7h9ie2bzfhk5z6blvj8c3</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/66</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184292</id>
    <revision>
      <id>502247</id>
      <timestamp>2025-06-30T06:14:23Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */</comment>
      <origin>502247</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6286" sha1="1sa04c3t0i3vmpsvjou51ji2lyikerl" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;ప్ర థమాశ్వాసము
d
99
ననునియ్యేడును, జప శాస్త్రములందు సప్తసంతతు లనఁశా.' ఆప్ప, ఇందుఁ గృతిగాక తక్కిన సంతాన
ములూ ప్రతిష్ట నేసిన చోటనే యుందుననియును శృతిమాత్రము సర్వత్ర వ్యాపించునది యనియును
దాత్పర్యము, వానికిని = తక్కిన యూసంతానములకును, కృతిముఖంబున నే = కృతిమూలము చేతనే,
విశ్వవిఖ్యాతిగానిక్ = ప్రమాదమునందుఁ బ్రసిద్ధిగలుగును సుక, కృతియే
=
=
ప్రబంధమే, సంతతి
సతంసము సంతానములలో &quot; శ్రేష్ఠమైనది, అది మాకు సంఘటింపై
శ్రేష్ఠమైనఓ, ఆది మాకు సంఘటింపై = కాఁబట్టి యాకృతి మాకు ఘటించున
ట్లొనర్పుము. అకఁగాఁ బ్రబంధను చెప్పి యెది మాకుఁ గృతి యిచునుట.
తాత్పర్యము సప్తసంతానములలోఁ జేరిన తరుతటాకాదికములు ఎట నిలిపిన నచటనే యుండును.
వాసికి వ్యిపకశక్తి లేదు. సమస్తమునకుఁ గృతివలననే పేరు ప్రతిష్ఠలు కలుగునుగాన కృతిరచనము
గావింపు మని కృతికర్త కవి గోరాను.
ఉ. కేవలకల్పనాకథలు కృత్రిమరత్నము లాద్యసత్కథ
ల్వావిరిపుట్టుకత్నము ల వారితసత్క వికల్పనావిభూ
పావహపూర్వవృత్తములు • స్థానలఁ దీరినజాతిరత్నములో
గావున నిట్టిమిశ్ర కథగా నొనరింపుము నేర్పు పెంపురన్,
1
19
మొద
'కలకల్పనాకసలు - పురాణాదులయందుఁ జెప్పఁబడకి కేవలము కవిచేతఁ గల్పింపబడినకer,
కృత్రిమతిశ్నములు - గాజుపచ్చలు ముమ్మాయిముత్యములు మొదలైనవాసినంటివి, ఆద్యసక్కశల్
పూర్వరాజసరిత్రలు, వాదిరి పుట్టురత్నములు - పుట్టినవి పుట్టినట్టుగానే యుండువజ్ర వ
లైనవానివంటివి, వారితో = నివారింపఁబడని, పక్క వికల్ప నా = శ్రేష్ఠుఁడైనకవియొక్క రచన యనెడు,
విభూమి - అలంకారమును, వహ వహించిన, పూర్వవృత్తములు - పూర్వుల యొక్క కథలు,
సొనలఁదీరిన జాతిరత్నముల్ = వజ్రపుసానలఁదీర్పఁబడిన యుత్తమరత్న కులవంటివి, కావునక్&quot; = కాఁబట్టి
నేర్పు పెంపున = నిపుణత్వాతిశయము చేత, ఇట్టి మిశ్రకథగా నొనరింపుము - ఈలాటి మి
-
నుండునట్లు రచియింపుము,
గవికల్ప నాచమత్కృతియును బూర్వరాజవృత్తాంతమును
గూడియుండునట్టు లొకకృతి రచియింపు మనుట. అలంకారము, రూపకము.
=
మిశ్ర కథగా
కాత్పర్యము. కేవలము పురాణకథావస్తు విశేషము లేక కల్పింపబడిన కథావస్తుకావ్యములు
పచ్చలు గాజువాళ్ళవంటి కృత్రిమరత్నములు. పురాణకథలు గనినుండి యపుడె తీసిన రత్నపుమూలగ
కాళ్ళవంటివి, కల్పనామనోహరములగు పూర్వకథావి శేషములు సానల లేడిన మణులవంటివి గావున
మిశ్రకథ నేర్పు మెయి గావింపు మని భావము.
వ, అని సబహుమానంబుగాఁ దాంబూల జాంబూనదాంబరా
గ్రహారాధి ప్రదా
నంబుల నాదరించుటయు నేను నానందకందళి తాంతరంగుండ నై కృతిపతి
వంశావతారం బభివర్ణించెద.
20
ఆనిజఇట్లు పలికి, సబహుమానంబు గాజ్ - బహుమాన పూర్వకముగా, తాంబూల = కర్పూర
ంబూలమును, జూంబూనద - సువర్ణమును, అంబర - చీనాంబరములును, ఆగ్రహార - అగ్ర హారము
లుసు, ఆది ఆ 'మొదలుగాఁ గలవానియొక్క, ప్రదానంబులక్ - ఈవుల చేత, ఆదరించుటయుక్ మన్నన
or మొదలుగాఁగలవాని
చేయఁగా, ఏనుజ్&quot; -&quot;నేనును, ఆనంద సంతోషముచేత, కందళిక
పల్లవించుచున్న, అంతరంగుఁడనై - అంతః&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>1sa04c3t0i3vmpsvjou51ji2lyikerl</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/67</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184293</id>
    <revision>
      <id>502252</id>
      <timestamp>2025-06-30T06:39:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '80 వ సు చ రి ము కరణము గలవాఁడనై, కృతిపతి = కృతీశ్వరుఁడైన తిరుమలదేవరాయల యొక్క, వంశావతారంబు ఆ వంశావతారమును, అభివర్ణించెద = వర్ణించుచున్నాను. అది మెట్లనఁగా సీ. జనక నేత్ర ఫలం బయినపా...'</comment>
      <origin>502252</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6497" sha1="fs5hc2qibnq61t1ev9782umdf51qlrk" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;80
వ సు చ రి
ము
కరణము గలవాఁడనై, కృతిపతి = కృతీశ్వరుఁడైన తిరుమలదేవరాయల యొక్క, వంశావతారంబు ఆ
వంశావతారమును, అభివర్ణించెద = వర్ణించుచున్నాను. అది మెట్లనఁగా
సీ. జనక నేత్ర ఫలం బయినపాలపాపఁడు వరవృద్ధిఁ గాంచుడై వాతృకుండు
శ్యామాభిరాముఁడై శ్రీ యమరు రేఖాశాలి రహిఁ గళల్వూను సర్వజ్ఞ మౌలి
కువలయానందంబుఁ గూర్చు చల్లని రాజు తమ మెల్ల నడఁచు సత్పథవిహారి
వసువులు గురియుది వ్యవదాన్య తిలకుండు లచ్చితోఁ బుట్టిన లక్ష ణ్యాభ
తే. డంబుజాసనుఁ డన విధుఁడనఁగ సోముఁ డన నెగడి హంససంగతి నడర సురలం
బ్రోన దాకెయణీ ప్రేమఁ బూస నేర్చు, జాణ చంద్రుండు కాంతిని సంద్రుఁడలకు,
అప, ఈ పద్యమునందుఁ గృతికర్త మూలపురుషుఁడుగు చంద్రునివరముగను బాలయవనాద్య
వస్థావిశేష విశిష్టుఁడగు నొకమహాపురుషుని పరముగను నర్థ ద్వయము చెప్పఁబడుచున్నవి. ఎటులసిన:-
జనక క నేత్ర ఫలంబయిన తండ్రికి నేత్ర సాఫల్య కరుఁడైన, పాల పావఁడు = పాలు ద్రావు చిన్న వా
డనియర్థము. జనకుఁడైనయత్రి మునియొక్క నేత్రమువలనఁ బుట్టినవాఁడనియును క్షీరసముద్రునికుమbx
డనియును భావము, ఫలంబయినయన్న చోట, ఐకారమునకు నయి యను నాదేశము వచ్చినది. శ్రీవార
పుర్వక్ర తమా' అని న.) వక్రతమములనఁగా పైకానౌకారములు, ఐకారమునకు, అయి యనియు,
ఔకారమునకు అవు అనియు నాదేశంబులు వికల్పంబుగా నని సూత్రార్థము. వతవృద్ధిం గాంచు
ఘన మైనయభివృద్ధినిబొందుచున్న, జైవాతృకుండును = దీర్ఘాయుష్మంతుఁడనియర్థము, శుక్ల పక్షము
దభివృద్ధినొందుచున్న వాఁడనియును, జైవాతృక నామముగలవాఁడనియును భావము. (సి. 'జై వాతృకః
కృశేచన్దే భేషజాయుష్మతో రవి' అని వీ.)
=
పొలపావఁడు, జైవాతృకుఁడను పదమువలన నిందుసూచితమైన మహాపురుషుఁడు తొల త శిశువు
గను బిదప నాభివృద్ధి నొందుచున్నవాఁడుగ నుండె ననుట గ్రాహ్యము.
粥
శ్యామాభిరాముఁడై = శ్యామలనఁగా యావనమధ్యస్థులైన స్త్రీలు, వారికి మనోహరుఁడై,
ఆమరు = ఒప్పుచుండెడు, రేఖాశాలి హలకులీశాది భాగ్య రేఖలచేత నొప్పుచున్న వాఁడనియర్థము,
శ్యామయనఁగా రాత్రి, రాత్రియం దభిరాముఁడనియును, రేఖా కారముచే నొప్పువాఁడనియును
భావము. (ని. 'శ్యామా యావనమధ్యస్థా త్రివృతా శారిబా నిశా' అని నానార్థరత్నమాల.)
రహిజ్ = ఒప్పిదముగా, కళల్వూను - విద్యల వహించినట్టి, సర్వజ్ఞ మాళి సర్వజ్ఞ శ్రీష్టుఁ డని యర్థము,
షోడశకళలను ధరించినవాఁడనియును సర్వజ్ఞ నామము గలశివునకు శిరోభూషణమైనవాఁడనియ్యనుభావము.
శ్యామాభిరాముఁడు సర్వజ్ఞ మౌళియను విశేషణములవలన సూచితుఁడై నవాదు
యావనుఁ డనియు సమ స్తవిద్యావిదుఁ డనియు గ్రాహ్యము.
కువలయానందంబుఁ గూర్చు - భూవలయమునకు సంతోషమును ఘటింపఁజేసెడు. చల్ల నిరాజులు
చల్లని ప్రభుపనియర్థము. కలువలకు వికాసము పుట్టింపఁ జేయువాఁడనియు నైత్యగుణముగలవాఁ
డనియు రాజనామముగలవాఁ డనియును భావము. తమ మెల్లనడచు తమమనఁగాఁ దమోగుణమును సంధ
'కారమును, తమోగుణమునంతయుఁ భోఁగొట్టునట్టే, సత్పథవిహారి సచ్ఛబ్దము శ్రీజ్ఞర్థమందును నక్షత్ర
ములయందును వర్తించును గనుక సర్గ ప్రవర్తకుఁ డని యర్థము. అంధకారము సంక్రమణ: బోఁగొట్టు&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>fs5hc2qibnq61t1ev9782umdf51qlrk</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>సూచిక:జాహ్నవీమాహత్మ్యము.pdf</title>
    <ns>106</ns>
    <id>184294</id>
    <revision>
      <id>502253</id>
      <timestamp>2025-06-30T06:48:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Rajasekhar1961</username>
        <id>50</id>
      </contributor>
      <comment>[[WP:AES|←]]Created page with ''</comment>
      <origin>502253</origin>
      <model>proofread-index</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="158" sha1="j8v12c4ekur49is6r9acgpo3ss7ib28" xml:space="preserve">{{:MediaWiki:Proofreadpage_index_template
|రకం=పుస్తకం
|శీర్షిక=జాహ్నవీమాహత్మ్యము
|భాష=te
|సంపుటి=
|రచయిత=[[రచయిత:ఏనుగు లక్ష్మణ కవి]]
|అనువాదకులు=
|ఎడిటర్=
|చిత్రకర్త=
|పాఠశాల=
|ప్రచురణకర్త=
|చిరునామా=
|సంవత్సరం=
|ఆధారం=
|ISBN=
|OCLC=
|LCCN=
|BNF_ARK=
|ARC=
|మూలం=pdf
|బొమ్మ=1
|పురోగతి=X
|పుటలు=&lt;pagelist /&gt;
|సంపుటాలు=
|వ్యాఖ్యలు=
|వెడల్పు=
|సిఎస్ఎస్=
|పేజీ మొదటి వరుస=
|పేజీ చివరివరుస=
}}</text>
      <sha1>j8v12c4ekur49is6r9acgpo3ss7ib28</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>502255</id>
      <parentid>502253</parentid>
      <timestamp>2025-06-30T06:50:14Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Rajasekhar1961</username>
        <id>50</id>
      </contributor>
      <origin>502255</origin>
      <model>proofread-index</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="214" sha1="3q8ysymanxw3cqu475a86bra04uev5n" xml:space="preserve">{{:MediaWiki:Proofreadpage_index_template
|రకం=పుస్తకం
|శీర్షిక=జాహ్నవీమాహత్మ్యము
|భాష=te
|సంపుటి=
|రచయిత=[[రచయిత:ఏనుగు లక్ష్మణ కవి]]
|అనువాదకులు=
|ఎడిటర్=
|చిత్రకర్త=
|పాఠశాల=
|ప్రచురణకర్త=చెలికాని లచ్చారావు
|చిరునామా=
|సంవత్సరం=1918
|ఆధారం=
|ISBN=
|OCLC=
|LCCN=
|BNF_ARK=
|ARC=
|మూలం=pdf
|బొమ్మ=1
|పురోగతి=X
|పుటలు=&lt;pagelist /&gt;
|సంపుటాలు=
|వ్యాఖ్యలు=
|వెడల్పు=
|సిఎస్ఎస్=
|పేజీ మొదటి వరుస=
|పేజీ చివరివరుస=
}}</text>
      <sha1>3q8ysymanxw3cqu475a86bra04uev5n</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/68</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184295</id>
    <revision>
      <id>502258</id>
      <timestamp>2025-06-30T06:54:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'ప్ర థ మాశ్వాసము 31 వాఁ డనియును నక్షత్రమార్గమందు, అనఁగా నాకాశమందుఁ బ్రవర్తించువాఁ డనియును భావము. కువలయానందకరుఁడు తమోహారి యను విశేషణములవలన నీట సూచిత్యుడైన వాఁడు లోకా నందకర...'</comment>
      <origin>502258</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6421" sha1="acj519z0rinkps1qxcdjvn1mdq5heft" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;ప్ర థ మాశ్వాసము
31
వాఁ డనియును నక్షత్రమార్గమందు, అనఁగా నాకాశమందుఁ బ్రవర్తించువాఁ డనియును భావము.
కువలయానందకరుఁడు తమోహారి యను విశేషణములవలన నీట సూచిత్యుడైన వాఁడు లోకా
నందకరుఁడును అహంకారాది దుర్గుణములఁ బోఁదోలువాఁడై యౌవనము నాంతమున సుప్రసిద్ధుఁడై
యుండెనని గ్రాహ్యము.
వసువులు గురియు = పసువులనఁగా ధనములును, కిరణములును గనుక ధనముల
వేదఁజల్లునట్టి,
దివ్యవదాన్యతిలకుండు= శ్రేష్ఠులైన దాకలకు భూషణమైనవాఁడని యర్థము, కిరణములను బసరింపఁ
జేయువాఁడనియును, దివ్యులనుగా దేవకల 'ప్రనమాం లతే వహ్ని ద్వితీయాం విజతే రవిః'
లను రీతిగా 'శితలనుఁ గళా ప్రవాసముల చేసే దాతృశ్రేష్ఠుఁ డైనవాడనియును భావము, ని. 'దేవభేజీ
న రేర” సనూ రల్నే ధనే వసు' అని వి. లచ్చి తో ఁబుట్టిన = ఆగర్భ శ్రీమంతుఁడైన, లక్షణాఢ్యుఁడు
విశాల సాలత్వాది శుభలక్షణసంపన్నుఁడనియర్థము. లక్ష్మీ దేవికిఁ దోడఁబుట్టినవాఁడనియును మృగ
B
13
లాంఛనుఁ డనియును భావము.
పసువులు గురియుట లచ్చితోఁబుట్టుట యనుని శేషణములవలన నిందుఁ బేర్కొనఁబడిన వాఁడు
దాశయనియు నైశ్వర్యసమృద్ధి గలవాఁడనియు గ్రాహ్యము.
అంబుజా సనుఁడన బ్రహ్మయమునట్టులుగానని యర్థము. కమలములను దిరస్కరించువాఁడని
భావము. విధుఁడనఁగళ్ -విష్ణు వనునట్టులు గాననియర్థము, విధు నామముగలవాఁడని భావము. సోమంచి
ధన&quot; =శివుఁడను నట్టులు గా నని యర్థము. సోమనామముగలవాఁడని భావము. నెగడి = ప్రకాశించి,
హంససంగ తినడరజ్ -హంసవాహనసంగతిచేతః బ్రకాశించుటకు నని యర్థము.
సూర్యసంగమము చేఁ జంద్రుఁడు ప్రకాశించు ననుటకు
తే. ఇనకర స్పర్శనంబున నింపుమిగిలి, చిన్ని సారంగధరుఁడు బ్రౌజిల్లునట్లు
ఇనకరస్పర్శనంబున నింపుమీలు, చిన్ని సారంగధరుఁడు భాసిల్లసాగె.
I
సొరంగధరచరి త్రము.
సూర్యసంగమముచేతఁ 'బ్రకాశించుటకనిభావము. (ని. రవా శ్వేతచ్ఛడే హుసః' అని ఆ.)
సురలఁబ్రోవక్ = దేవతల రక్షించుటకు సనియర్థము. అమృతకళాదానముచేత దేవసంరక్షణము సేయంట
కనిభావము, సురల నెదుపడమునకు స్త్రీ క్వబహుత్వములు వచ్చుటకు, న. 'స్త్రీత్వబహుత్వే
'జీరసమానే' అని స్న బాగాయిణీ ప్రేమఁ బూనిక్ = పార్వతీయందుఁ శ్రీ తివహించుటకనియర్థము •
అశ్విన్యాదినక్ష త్ర ములయందుఁ బ్రీతివహించుట కని భాషను, చంద్రునికి రోహిణీయందుఁ శ్రీమాతి
త్ర
గనుక నిచ్చట రోహిణీయందని చెప్పిన విశేషము ని. 'దాక్షాయణీ త్వపర్ణాయాం రోప్పి
ణ్యాం తారకాసుచ' అని వి. నేర్చు జాణ - నేర్చిన చతురుఁడును, శాంతిని
సంద్రుఁడు కాంతియందు
నిశ్చలుఁడైనవాఁడుపైన, చంద్రుండు చందురుఁడు, ఆలరుణ్ ఒప్పుచుండును.
శయము
తాత్పర్యము. కృతికర్తకు కూటస్థుఁ డగుచంద్రుఁడు తొలుతఁ బాలసముద్రమున జనించి దిన
దినాభివృద్ధి శుక్ల పక్షమున నొందుచు రాత్రుల నలంకరించి షోడశకళాశాలియై కలువలఁ దనుపుచుఁ
జీకటులఁ బోఁదోలంచుఁ గిరణప్రసారము గావించుచు లక్ష్మీకి సహోదరుఁడై శ్రీ మూర్తిరూపముగ
హంససంగతితో నలరాలను సురలఁ బ్రోవ దాక్షాయణీ (అశ్వినీ) ప్రేమ దాల్చెను,
అలంకారము. కావ్యలింగము. సమాసోక్తి. రూపకము..&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>acj519z0rinkps1qxcdjvn1mdq5heft</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/69</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184296</id>
    <revision>
      <id>502259</id>
      <timestamp>2025-06-30T06:54:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'వసు చరిత్ర ము చ. అతనికిఁ గల్గె సౌమ్యుఁడు గుణార్ణవరమ్యుఁ డతం డవార్యదో ర్యు తదివిజారి భైరవుఁ బురూరవుఁ గాంచెఁ జిరాయు వాయు వా కృతికి జనించె నాసుకృతికి గలిగె నహుషుం డకల్మషం డత...'</comment>
      <origin>502259</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6210" sha1="rzyuwxolvc3wxfgp3ax1199aqdyzpby" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;వసు చరిత్ర ము
చ. అతనికిఁ గల్గె సౌమ్యుఁడు గుణార్ణవరమ్యుఁ డతం డవార్యదో
ర్యు తదివిజారి భైరవుఁ బురూరవుఁ గాంచెఁ జిరాయు వాయు వా
కృతికి జనించె నాసుకృతికి గలిగె నహుషుం డకల్మషం
డతనికిఁ బుట్టె శామ్యదభియాతి యయాతి తదన్వయంబునన్.
22
అతనికిక్=ఆ చంద్రునికి, గుణార్ణవరమ్యుఁడు, గుణ = సుగుణముల యొక్క, ఆర్జన ఋఖా
భావముచేత, అనఁగా దిన్నఁదనము చేత, రమ్యుఁడు = సుందరుఁడైన, సౌమ్యుఁడు అనఁగా మనోజ్ఞుఁ
డ్రైవ బుధుఁడు, ఇక్కడ క్లిష్టనిశేషణము. ని. 'సౌమ్యా బుధే మనో క్షేస్యా దన శ్రీ పోస్టుకై వతే
అని వి.) కల్గెన్ =సంభవించెను. ఆకుడు ఆ బుధుఁడు, అనార్యదోర్యులే దివిజారి భైరవు, ఆవార్య
కానివారింపశక్యముగాని, దోర్యుత = భుజపరాక్రమముగల, దివిజారీ
భయంకరుఁడైన, పురూరవు- పురూరవుని, కాంచెజ్ -కనియెను. చిరాయువు = దీర్ఘాయుష్మంతుఁ
డైన, ఆయువు ఆయణవరెడిరాజు, ఆకృతి క్ = కుశలుఁడైన యాపురూరవునికి,
జనించె ఆజన్మిం
దివిజారీ = రాక్షసులకు,
భైరవు
చెను. ఆ సుకృతిక = పుణ్యాత్ముఁడయిన యా యూయువునకు, ఆగల్మషుండు - కల్మషరహితుఁ
డయిన, నహుషుండు నహుషుడనెడి రాజు, కలిగెజ్ పుట్టెను. అతనికి = ఆ నహుషునికి, శామ్య
దఖీయాళి, శామ్యత్=నశించుచున్న, అభియాతి శత్రువులుగల, యయాతి = యయాతియ నెడు
రాజు, ఫుట్టేక్=జనియించెను. తదన్వయంబున ఆ యయాతియొక్క వంశమందు, ఇది ముందరి
పద్యమున కన్వయము.
తాత్పర్యము. పూర్వో క్తగుణవిశిష్టుఁడగు నాచంద్రునకు గుణగణశోభితుఁడు చునోహర
రూపుఁడగు బుధుఁడును, అతనికి రాక్ష ససమూహళయంకరుఁడగు పురూరవుఁడును, నాతనికిఁ జిరం
జీవియగు నాయువును, నతనికిఁ బాపరహితుఁడగు నహుషుండును జన్మ మొందిరి. ఆ సహుమనకు
విరోధులు బీరము శాంతింపఁజేయం యయాతి జనించెను. ఆవంశమునందు
శా. ద్వీపప్రోద్భవసూ క్తపంచమమహా వేదంబు దీపించె నే
భూపాలో త్తము వేర భారతియు నేపుణ్యాత్తువంశ స్తవం
బాపాదించి కృతార్థ యయ్యె నతఁ డా. శాంత క్షమాపాలన
వ్యాపారాభిరతుండు వొల్పు భరతుండాత్రేయగోత్రేయుఁ డై,
23
ద్వీప ఏటినడిదీవియందు, ప్రోద్భవ = ఉద్భవించిన వ్యాసులచేత, సూళ్ల= లెస్సఁగాఁ జెప్పఁబడిన '
పంచమమను
వేదంబు, (శ్లో. 'భారతశిపఞ్చ మో వేదః' అని చెప్పియున్నది గనుక) నయిదవ వేదమయిన
భారతము, నిభూపాలో తము పేరక్ ఇవి రాజా శ్రేష్ఠుని పేరిట, దీపించెజ్ - ప్రకాశించెనో, భరతమధి
కృత్యకృతో గ్రంథః భారతః అనఁగా భరతు నధికరించి చేయబడిన గ్రంథము భారతము. భారతీయు
.. సరస్వతీదేవియును, ఏ పుణ్యాత్మువంశస్తవం బాపాదించి కృతార్థయయ్యెక్ - విధర్మాత్తునియొక్క.
వంశ స్తవమును బ్రతిపాదించి కృతార్థురాలాయెనో, అరఁగా భరతునివంశ స్తవరూపమైన ధన్యత్వము
నొంజెనోయని యర్థము, భరతస్య పుణ్యాత్మ నాగు కోణేన భారత్యాః కృతార్థత్వగుణో వర్ణిత ఇత్యుల్లాసా
లంకారః. (శ్లో. 'ఏకస్య గుణదోషాభ్యా ముల్లా సోన్యవ్యత్యది' ఇతిలక్షణమ్.) కృతార్థయనఁగా
నన్వర్ణయనియు భరతవంశ స్తనాపాదనముచే భారతీయని యన్వర్థ నామము గలదనియును గ్రహింప&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>rzyuwxolvc3wxfgp3ax1199aqdyzpby</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/70</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184297</id>
    <revision>
      <id>502260</id>
      <timestamp>2025-06-30T06:54:46Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'ప్ర థ మా శ్వా సము = వలయును. (భరతస్వేయంభారతీ, సరస్వత్యాః భారతీతి నాను ప్రసిద్ధమ్, శస్య యోగతో స్వర్ధ ప్రకల్ప నాన్నీరుక్త్యలంకారః. శ్లో. 'నిరుక్తిర్యోగతో నామ్నామ న్యార్థక్వ ప్ర...'</comment>
      <origin>502260</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6215" sha1="ks9uw938ibwgp0e42a5zep905vmalwp" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;ప్ర థ మా
శ్వా సము
=
వలయును. (భరతస్వేయంభారతీ, సరస్వత్యాః భారతీతి నాను ప్రసిద్ధమ్, శస్య యోగతో స్వర్ధ ప్రకల్ప
నాన్నీరుక్త్యలంకారః. శ్లో. 'నిరుక్తిర్యోగతో నామ్నామ న్యార్థక్వ ప్రకల్పన' మిలీలక్షణమ్ ) అతండు,
ఆశాంతక్షమా దిక్కులంతముగాఁగల భూమియొక్క, పాలన - పరిపాలనరూపమైన, వ్యాపార
వ్యాపారమందు, అభిరతుండు = ఆసక్తుఁడైన, భరతుండు = భరతుఁడకురాజు, ఆత్రేయగోత్రే యుఁడై =
ఆత్రేయగో త్రమందు జన్మించినవాఁడై పొల్చుకో&quot; = ప్రకాశించును. అనఁగాఁ జైఁజెప్పఁబడిన యయాతి
యొక్క వంశమందు భరతుఁ డనురాజు సార్వభౌముఁడై ప్రసిద్ధినొందెనని భావము.
ద్వీపశబ్దమునకు, 'ద్విధాగతాఆపః ఆత్రేతిద్వీపః, ద్వ్యంతరు పసరేభ్యోప ఈత్' అనెడు
పాణినీయసూ త్ర ముచేత ద్విశబ్ధమునకంటెఁ బరంబైన యజ్ఞ్ఛబ్దముయొక్క యకారమునకు నీ కారా
దేశము వచ్చినది, నిత్యసమాసమందు స్వరవ్యంజనములు రెండును జెల్లును గనుక నీశబ్దమందలి వకా
రమునకు విశ్రమముఁ జెప్పినాఁడు, ఇది యఖండయతీయనియు నిత్య సమాసయతియనియుఁ జెప్పం
బడుచున్నది.
క. లోకంబునఁ గర్ణాటన, నౌకోద్వీపాంతరీప రూ.
• స్త్రీపదార్థా
వేకాన్యోన్య జనార్ధన, నౌకాదులు నిత్యసమసగము లండ్రు, బుధుల్,
భారతి కృతార్థురాలు భరతుని వంశ స్తవము గావించుకతన నయ్యె ననుటవలన భరతుని మహా
*న్నతస్థితి యిట సూచితము. కావుననే యతఁ డాశాంతక్షమా పాలకుఁడని చెప్పఁబడెను. భారతమని
చెప్పక పంచమ వేదమనుటవలన నా గ్రంథ ప్రాశస్త్యమును వ్యాసునకు ద్వీప ప్రోద్భవుఁడనుటచే
నయోనిసంభూతత్వము సూచితమగుటవలన భారతముయొక్క యు వ్యాసునియొక్క యు మహత్త్వములు
గ్రాహ్యములు, అలంకారము. నిరుక్తి. ఉల్లాసాలంకారము.
తా. భరతుఁడు వ్యాసకృత మహాభారతమునకుఁ గథానాయకుఁడై నిజవంశ స్తవమువలన
భారతీదేవిని బునీతము గావింప నేర్చి సమస్తదిగంతములను దనపరిపాలనమునఁ జేర్చుకొని యాత్రేయ
గోత్రుఁడై ప్రశస్తి నొందెను.
ఉ. ఆభరతాన్వయంబున రణాధ్వరయూపభుజుల్ మహాధరి
భుజ లుద్భవించిరి యుధిష్ఠిరముఖ్యులు విశ్రుతాఖ్యులు
ర్వీభరణ ప్రవీణులు వి. వేకధురీణులు దానదీక్షితా
ప
గ్రాభిహితు ల్సుధీయుతు లు దారదయాహృదయు లుభోదయంల్.
24
ఆభర తాన్వయంబునజ్ - ఆ భరతునియొక్క వంశమందు, రణాధ్వరయూవభుజుల్, రణ జ
యుద్ధమనెడి, అధ్వర = యజ్ఞ మందు, యూప = యూపస్తంభములైన, భుజుక్ బాహువులుగల
వారును, మహాధరి శ్రీభుజలు ధరి శ్రీ భుజులనఁగా భూమిని బాలించురాజులు గనుక మహారాజులైన
వారును, విశ్రుతాఖ్యులు ప్రసిద్ధమైన నామ ధేయములు గలవారును, ఉర్వీభరణ
ప్రవీణులు - భూభరణ
మందు నిపుణులైనవారును, వివేకధురీణులు వివేకధురంధరులైనవారును, దానదీక్షిత - దానదీక్షగల
వారిలో, ఆగ్రాభిహితుల్ = అగ్రగణ్యులైనవారును, సుధీయుతులు యోగ్యమైన బుద్ధితో గూడిన
- యోగ్యమైనబుద్ధితోఁగూ
వారును, ఉదార -- అతిశయమైన, దయా = దయ, హృదయులు మానసమునందుఁగలవారును, శంభ
శుభకరమైన, ఉదయులు అభ్యుదయము గలవారును నగు, యుధిష్ఠిరముఖ్యులు - ధర్మ రాజుదులు,
చ
=&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>ks9uw938ibwgp0e42a5zep905vmalwp</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/71</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184298</id>
    <revision>
      <id>502261</id>
      <timestamp>2025-06-30T06:54:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'వసుచరితము త్ర ము ఉద్భవించిరి = సంభవించిరి, ధరి శ్రీభుక్ఛబ్దమునకు సంస్కృతద్వితీయై ' వచనమగు రూపము ముగా గ్రహింపఁబడియె. 'గుణవద్ద: ద్వితీయైక వచనతులో భవేద్వికృతౌ' అని నన్నయభట్టీ...'</comment>
      <origin>502261</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6088" sha1="nbizhzzrc3gk0srm6qkibdxo1b4twgl" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;వసుచరితము
త్ర ము
ఉద్భవించిరి = సంభవించిరి, ధరి శ్రీభుక్ఛబ్దమునకు సంస్కృతద్వితీయై ' వచనమగు రూపము
ముగా గ్రహింపఁబడియె. 'గుణవద్ద: ద్వితీయైక వచనతులో భవేద్వికృతౌ' అని నన్నయభట్టీయము.
తిపదిక
తా. భరతునివంశమునందు సంగరకలా ప్రవీణులు ప్రతిష్ఠాశాలురు త్యాగమూర్తులు ధర్మ స్వరూ
పులు నగుధర్మరాజాదులు జనించిరి.
క. ఆసంతతి వైభవజిత, వాసవుఁ డగుతాతపిన్న వసుధాధిపుఁ డు
ద్భాసిల్లెఁ గీర్తిమయము, కాసౌధసువర్ణ కలశి తవి భావసు: డై.
25
ఆసంతతికి&quot; c ఆధర్మరాజాదులయొక్క వంశమండు, (ని. 'సంతతిల్లో త్ర జననకు నాన్యభిజనా
స్వయ్యా' అని అ.) వైభవ విభవముచేత, జిత = జయింపఁబడిన, వాసవుఁడగు = ఇంద్రుఁడుగల,
వసుధాధిపుఁడు = తాళపిన్నయనురాజు, కీర్తిమయ కీర్తిగూపమైన, అనఁగా, కీర్తి
తాతపిన్న
=
రూపయినట్టి, ముక్తాసౌధ = ముత్యాల మేడయందు, సువర్ణ కలశిత - బంగారు కలశముగాఁ జేయఁబడిన,
విభావసుఁడై = సూర్యుఁడుగలవాఁడై, ఉద్భాసిలేజ్ = మిక్కిలియుఁ బ్రకాశించెను. అనఁగా ధర్మ
రాజాదులసంతతిలోఁ దాతపిన్నన యనెడు రొజు సూర్యమండల పర్యంతము వ్యాపించిన శుభ్ర
మయిన కీర్తిగలవాఁడై ప్రకాశించె ననుట,
కీర్తి తెల్లగాఁ జెప్పుట కవిసమయము గావున నిట: కీర్తి ముక్తాసౌధముగాఁ జెప్పఁబడేను?
మౌక్తికసౌధ మనుటవలనఁ గీర్తి భూభాగమునందు విస్తృతముగ నుంటయేగాక యాకాశమును గూడ
నోరయుచున్న దని యాశయము, సూర్యుఁడు కనకకలశముగా నుంటవలనఁ కీర్తి దినము నంటి సని
గ్రహింపవలయును. విభా ప్ర భావ వసు ద్రవ్య మస్య విభావసుః ఆను వ్యుత్ప త్తివలన విభాగనుఁడు
కొంతియే ధనముగాఁగలవాఁ డగుటచే ముక్తాసౌధాగ్రమునఁ బ్రకాశార్ధముగ సూర్యునిఁ గాంతి
మంతముగ నుండు కలశముగఁ జేసి డని యాశయము.
తా. ఆవంశమునఁ గీర్తిశాలియగు తాలిపిన్న భూపాలుఁడు జనించి పేరెన్నికఁ గాంచెను.
ఉ. ఆసుగుణాబ్ధికిం బ్రశమితాఖిలదోషుఁడు చ క్ర పాలనా
భ్యాసుఁడు సోమదేవుఁ డను నద్భుతశీలుఁడు గల్లె నాకళా
భ్యానీకి నుద్భవించె దురహంకృతీమత్పర వాహినీశసం
త్రాసద ఋణలాఘవుఁడు రాఘవుఁ డాజికృత ప్రమోదుఁ డై.
26
ఆసుగుణాబ్ధిక్ = ఆసుగుణసముద్రుఁ డనెడు సముద్రునికి, ప్రశమితాఖిలదోముఁడు - నిరసిం
పఁబడిన సమస్తములైన రాత్రులు గలవాఁడని యర్థము. పోఁగొట్టఁబడిన సమస్త పాపములుగల
వాఁడని భావము, (ని. ‘దోషస్స్యాద్దూషణే పాపే దోషా రాత్రేభుజేపీ చ' అని వి.) చగ్ర పాలనాభ్యా
'సుఁడు - చక్ర వాక పరిపాలనమం దభ్యాసము గలవాఁడని యర్థము. రాష్ట్ర పరిపాలనము దభ్యాసము
గలవాఁడని భావము. సోమదేవుఁడను నద్భుతశీలుఁడు - దేవుఁడనఁగా దేవతయను రాజును, చంద్రు
డును విరుద్ధగుణ విశిష్టుఁడని యర్థము, సోముఁడనేడు సద్భుతసద్వృత్తిగల రాజని భావము. 'కల్గెక్
సంభవించెను. (ని. 'దేవ స్సురే మునే రాబ్ధి' అని వి.) ఇక్కడ ' సముద్రు నివలనఁబుట్టి రాత్రి నిరాస
'కత్వాది విరుద్ధగుణములతో ఁగూడిన చంద్రుండయినాఁడు గనుక నద్భుతశీలుడని చెప్పబడినాఁడు.&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>nbizhzzrc3gk0srm6qkibdxo1b4twgl</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/72</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184299</id>
    <revision>
      <id>502262</id>
      <timestamp>2025-06-30T06:55:14Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'ఛును, పర . శ్రీ థ మా శ్వాస ము 35 ఆకళాళ్యానికక్ = కళ లనఁగా షోడశకళలుసు, విద్యలుసు, ఆచంద్రునికని యర్థము, ఆరాజున కనిభావము. దురహంకృతిమత = దురహంకారయుక్తుఁడైన, పరుఁడనఁగా సత్కృష్టుఁడున...'</comment>
      <origin>502262</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6684" sha1="csqniz3pxcv2n56nrtc0g205m2n1ix0" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;ఛును, పర
.
శ్రీ థ మా శ్వాస ము
35
ఆకళాళ్యానికక్ = కళ లనఁగా షోడశకళలుసు, విద్యలుసు, ఆచంద్రునికని యర్థము, ఆరాజున
కనిభావము. దురహంకృతిమత = దురహంకారయుక్తుఁడైన, పరుఁడనఁగా సత్కృష్టుఁడును శత్రు
ఉల్లోలకల్లోలమాలికలచేత ముక్కృష్టుఁడైన, వాహినీశ - వాహినియనఁగా నదియును,
సేనయును—నదీనాథుఁడయిన సముద్రునికి, సంత్రా సద= భయప్రదమచున్న, బాణలాధవుఁడు శర
లాఘవముగలిగిన, రాఘవుఁడు = శ్రీ రామస్వామియని యర్థము. దురహంకారయుక్తులైన శత్రు
సేనాధిపతులకు భయప్రదమౌచున్న బోణలాఘవముగల రాఘవుఁడను రాజని భావము (ఫ్లై- 'పరస్స్యా
దుత్తమ నా ప్త వె దూతేషు కేవలే, వాహిన్యాం చ తరగ్గిణ్యాం సేనాసైన్యప్రభేదయోః ' అని వి.)
అటీఇఆ మహారాజు కుమారుఁడయిన దశరథునియందు, కృత చేయఁబడిన, ప్రమోదుఁడైజనంతోషము
గలవాఁడయి యనియర్థము. యుద్ధరంగమందుఁ జేయఁబడిన సంతోషముగలవాఁడయి యని భావము.
ఉద్భవించె = జన్మించెను. ఇక్కడ జంద్రునికి జన్మించిన చండ్రీ తరవంశసంభవుఁడయిన రాముఁ
డును సద్భుతశీలుఁ డేయని తెలియవలయు. కారణమయినచంద్రునకుఁ గార్యమయిన రామునకును
సారూప్యమున్నది గనుక సమాలంకార ప్రభదము . 'సారూప్యమపి కార్యస్య కారన సమం
విదుః' అని లక్షణము, చంద్ర రాఘవవరములను నర్థాంతరములుంటచే శబ్దమూలధ్వని.
చంద్రుఁడు రాత్రుల నిరసించుటయుఁ జక్ర వారములను బౌలించుటయు (నర్థాంతరముగ )
జెప్పుట, యద్భుతశీల హేతువులు. చంద్రుఁడు సహజధర్మము వదలుట యద్భుత క్రియగఁ బ్రశంసింపబడిణి
నది. కళాభ్యాసి యనుటవలనఁ జంద్రుడు షోడశకలాభిరాముఁడయ్యుఁ బూర్వోక్త విపరీక గుణ విశిష్టుఁ
డగుట యద్భుతశీలము. దోషము శమింపఁ జేయుట రాష్ట్రముల నేలుట యద్భుత శీలధర్మములు,
'తా. తాతపన్న’రాజునకుఁ బుణ్యశీలుఁడు రాజ్య పాలనకుశలుఁడగు సోమదేవుఁడను నాతనికి
విరోధి సేనావినాశన హేతుభూతుఁడగు రాఘవరాజును జనించిరి.
క, ఆవిభునకు సర్జునపర్తి, భావకుఁ డై పిన్న శౌరి పగిదిఁ బొడమె వం
శావహుడు పిన్న శౌరి ర,మా వల్ల భుఁ డతఁడు బుక్క మహిధవుఁ గాంచెన్. 27
M
ఆవిభునకు ఆ రాఘవరాజునకు, అర్జునపరిభావకుఁడై శౌర్యము చేత నర్జునుని దిరస్కరించిన
వాడైయని రాజవరమైన యర్థము, అర్జునములనఁగా 'వేరుమద్దిచెట్టు, వానిని బెకలించినవాఁడని'
కృష్ణపరమైన యర్థాంతరము. వంశావహుఁడు = వంశోద్ధారకుఁడని యర్థము. వేణువును ధరించిన
వాఁడని యర్థాంతరము, రమావల్లభుఁడు = రాజ్యలక్ష్మీవల్ల మఁడని యర్థము. లక్ష్మీవల్లభుఁడని యద్ధాంత
రము. ఈ పదత్రయమందును నర్థద్వయమున క భేదాధ్యవసాయము. అటువంటి, పిన్న శౌరియను
రాజు,
పిన్న శౌరిపగిరిఁ బొడమెసెజ్ బాలకృష్ణునివలె జనించెను. ఇక్కడ ధర్మ సామ్యనామసామ్యముల చేతఁ
చిన్న శౌరితోఁ చిన్న శౌరీ సమానుఁడని తాత్పర్యము. అతడు =ఆపిన్న శౌరి, బుక్క మహిధవుఁ గాంచేజ్
బుక్క రాజును గనియెను అలంకారము ఉపమ. అర్జునపరిభవాదులు శ్లేషము లగుటచే నలంకారము శ్లేష
మని యాధునికులు.
తా. రామభూపాలునకు నర్జున పరిభవకరణ పరాక్రమశాలియగు పిన్న కొరి జన్మించెను.
అతనికి బుక్క రాజు తనయుఁడై జనించెను.
నీ. తనభవ్య ధామంబు తనభవ్య ధామంబు కరణి మిత్రో నేషకరము గాఁగఁ
దనధర్మ గుణములు 4 దనధర్మ గుణములట్లతులిత శ్రుతిమార్గ గతుల నెపం&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>csqniz3pxcv2n56nrtc0g205m2n1ix0</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/73</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184300</id>
    <revision>
      <id>502263</id>
      <timestamp>2025-06-30T06:59:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '$6 వసు చరి త్ర ము దనమహాహవదీక్ష + దనమహాహవదీ పగిది నానావనీ పకులఁ బెంపల దనయంబకంబులు దనయంబక ములట్ల పరభీరువిముఖతఁ బరిఢవిల్లం తే, బరఁగుఁ గఠినా ద్రి జడలుఠ జ్జరఠకమఠ, మాటకిటిగూఢ చరణు...'</comment>
      <origin>502263</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6474" sha1="jvkuu9decvjaliguhdwoatmjyt4m9am" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;$6
వసు చరి త్ర ము
దనమహాహవదీక్ష + దనమహాహవదీ పగిది నానావనీ పకులఁ బెంపల
దనయంబకంబులు దనయంబక ములట్ల పరభీరువిముఖతఁ బరిఢవిల్లం
తే, బరఁగుఁ గఠినా ద్రి జడలుఠ జ్జరఠకమఠ, మాటకిటిగూఢ చరణుక్కోటికరటి
కుటిలతా సహభూసౌఖ్య ఘటన భూరి, భుజబల విహారియారిటి బుక్క శౌరి. 28
భౌమమనఁగాఁ బ్రతాపమును గృహమును (ని 'గృహ దేహ త్వాట భావా నామాని' అని
అ.) తన తనయొక్క భవ్యధామంబు శుభకరమైన ప్రతాపము, అనభవ్యధామంబుకరు=తనయొక్క
శుభకరమైన గృహమువలె, మిత్రో నేషకరముగాఁగకో - మిత్రుఁడనఁగా సూర్యుఁదును, మిశ్రమనఁగా
బంధువును, (ని. 'మిత్ర సుహృదిమిత్రోవ్క' అని వి.! సూర్యప్రకాశకర మగుచుండ గానని ప్రతాప
పరమైన యర్థము. బంధుజనవి
కానీకరమగు చుండఁగా నని గృహపర్చన యర్థము, బుక్క
రాయలు బంధుజనపోషకుఁడసియు సూర్యుని మించిన పరాక్రమశాలియు నని భావము.
E
ధర్మమనఁగా భమిస్సును, న్యాయమును, గుణమనఁగా నారియును, గుణమును, ( - 'ధర్మః
పుణ్యే యమే న్యాయే స్వభావాచారయోః శ్రణే, ఉపమాయా మహింసాయం పే' అని వి.)
(మార్వ్యాంద్ర వ్యా శ్రీ తేస శ్వశుక్ల సంధ్యాది కి గుణః' అని అ,) తన ధర్మగుణములు = తనయొక్క
చావశింజిణులు, శనధర్మగుణములట్ల = తనయొక్క న్యాయుణములవల్, శ్రుతియనఁగా గర్ణమును
వేదమును, (ని. 'పదేశ్రవణేశ్రుతిః' అని అ.) అతులిత = సమానరహితమగునట్టులుగా, శ్రుతిమార్గగ కుల
శ్రీ వణమార్గప్రవర్తనముల చేత, ఎసఁగజ్
ఒప్పుచుండఁగానని ధనుర్లుణపరమైన యర్థము, వేదమార్గ ప్రవ
ర్తనముల చేత నొప్పుచుండఁగానని న్యాయగుణపరమైన యర్థము. బుక్క రాయలు సంగరమున నాళ్యం
తము ధనువు లాగుననియు శ్రుతిధర్మముల ననుసరించి సంచరించు ననియు భావము.
=
ఆహవమనఁగా యుద్ధము, వాపమనఁగా యజ్ఞమ్యుణ్ణి. ఆజ్ఞాహ్వానాధ్వరాహవిః' అని ఆ.)
కన మహాహవదీక్ష = తనయొక్క యధికమైన యుద్ధదీష్, తనమహాహవదీక్ష, పగిదిక్ - తనయొక్క యుక్క
టమైన యజ్ఞ దీక్షప లె, అవనీపకులనఁగా రాజులు, పనీపకులనఁగా యాజకులు, పెంపు అనంగా
ఓ.యమును, వృద్ధియును, నానా సమస్తమైన, అవనీవకుల రాజులను, పెంపర్ - నాశనము నొందిం
చుచుండఁగాసని యుద్ధదీశ్వరమైన యర్థము సమస్తమైన యాచకులను వృద్ధిఁబొందింకఁగానని
యజ్ఞ దీక్షాపరమైన యర్థము. బుక్క రాయలు యాగములయుదు త్యాగగుణముచే యాచకులను దసువు
ననియు సంగ్రామమున విరోధిరాజన్యులుఁ దెగటార్చుననియు భావము, పెంపు =అనుటలో నాశనము
చేయుట వృద్ధినొందించుట యను నర్థ ద్వయము కలదు. పెంచుట నశింపఁ జేయుట యనుటకు
ఉ తెందరివై పొరింబొరిని దేవకికుఱ్ఱల ముద్దుబిడ్డలకో
జంపితి వంత నైన నుపశాంతి వహింపక తాలమీద సక్
బెంపితి విస్సిరో...
భాగవతము.
అంబకము లనఁగా బాణములును నేత్రములును, (ని. 'అంబకంనేత శరయోః' ఇతికోళః.)
తన
యంబక ంఖులు
తనయొక్క బాణములు,
బాణములు, తనయంబకములట్ల తన నేత్రములవలెనే, పరులనఁగా
శత్రువులును, అన్యులును, భీరువనఁగా భయతీలుఁడును స్త్రీ భేదమును, పరవీరు శత్రువులలో, భయపడు
వాండ్రవలన, విముఖత జి.తిరుగుటచేత, పరిఢవిల్లక్ ఒప్పుచుండఁగా నని కాణపరమైన యర్థము, 'వర
స్త్రీ పరాఙుఖత్వముచేత నొప్పుచుండఁగా నని నేత్ర పరమైన యర్థము. ఇక్కడ సురమానోపమేయ
!&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>jvkuu9decvjaliguhdwoatmjyt4m9am</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/74</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184301</id>
    <revision>
      <id>502264</id>
      <timestamp>2025-06-30T06:59:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'ప్ర థ మా శ్వాస ము 87 ములు ప్రకృతములే గనుక సముచ్చయెవమాలంకారము. బుక్క రాయలు పితికివారిపై బాణములను బ్రయోగింప నొల్లఁడనియుఁ బరకాంతలను సందర్శింపగొల్ల ఁడనియు భావము, 4 శశిన = కర్కశమ...'</comment>
      <origin>502264</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6197" sha1="f1hbcds16d8y12ojzilt6emyb05vknz" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;ప్ర థ మా శ్వాస ము
87
ములు ప్రకృతములే గనుక సముచ్చయెవమాలంకారము. బుక్క రాయలు పితికివారిపై బాణములను
బ్రయోగింప నొల్లఁడనియుఁ బరకాంతలను సందర్శింపగొల్ల ఁడనియు భావము,
4
శశిన = కర్కశములైన, అగ్రి = పర్వతముల యొక్క యు, జడమనఁగా మాంద్యమును, జలమును,
లడలక భేదను, జడ = సంవ్యముల నీని యర్థము. ఉదకములోనని భావము. బరత్ =పొరలుచుండేడు,
జరఠకమఠ = ముదికూర్మముయొక్కయు, కూటకిటి కపటవరాహముయొక్కయు, గూఢచరణుఁడనఁగా,
గూఢ ప్ర చారఁడును అన్న గుఁడును, గూఢ ప్ర చారుఁడైన శేషాహియొక్కయు, దిక్కోటికరటి = దిగ్భా
గములఁబడియుండెడు వినుఁగులయొక్క యు, కుటిలత = కుటిలత్వమును, అనఁగా శ్రూరభావమును,
అసహ ఆ సహింపని, భూ- భూదేవి. సౌఖ్య = సుఖభావమును, ఘటన = పొందించునట్టి, భూరి జ: అధిక
మైన, భుజబల ఆ బోహుబలముచేత, విహారి - విహరించునట్టి, ఆర్వీటీబుక్క శారి - ఆర్వీడను రాజధాని
కధిపతియైన బుక్కరాజు, పరఁగున్&quot; = ఒప్పును. అనఁగాఁ గులపర్వతములు మొదలై నవాని పరిస్పందము
లేక యావద్భూభారము నీ బుక్కరాజు తన బాహుబలము చేతనే భరించియుండె నని భావము.
=
=
=
తా. భూభరణనియు క్తమగు కమఠము జడసంచారము ముదిమిగలదగుటయుఁ గిటి కాపట్య
గలదగుటయు శేషుపు రహస్యముగనున్న నడవడిగలవాఁడగుటయు దిగ్గజములు మూలనున్న నియం
నగుటచే భూదేవి తనకుఁ దాన బుక్క రాయల పరించి మిగుల సౌఖ్యము లొందుచున్నదని భావము.
ទ
మొదటి నాలుగు పాదములందు 'శ్లేషమని య. సమ యని యందురు. మూఁడవ పాదమున నలం
కారము శబ్దశ్లేషు ఆయాతావులు వాక్యార్థహేతుక కావ్యలింగము, పదార్థ హేతుక కావ్యలింగాలం
కారములు గ్రాహ్యములు. భవ్యథామము భవ్యధామము అనుచో ఛేకానుప్రాసము, గీతమున తవర్ణ
ములు మాటివచ్చుట వృత్యనుప్రాసమను శబ్దాలంకారము.
క. ఆబుక్క నృపతి కతులకు, జాబందీకృతమదాంధ శత్రురమావే
) ణీబంధవిలసదసిథా, రాబంధురుఁ డైన రామ రాజు జనించెన్.
t
29
ఆబుక్క నృపతికీā = ఆబుక్కు రాజునకు, అతుల సమానరహితమైన, భుజా - బాహువుల చేత,
బందీకృత = చెఱవెయ్యఁబడిన, మదాంధ = మదము చేతఁ గన్ను గానకయున్న, శత్రు = శత్రు రాజుల
యొక్క
రమా = రాజ్యలక్ష్మీ యొక్క, వేణీబంధ - జడయే మోయన్నట్లుగా, విలసత్ =
= ప్రకాశించు
చున్న, అసిధారా = ఖడ్గధారచేత, బంధురుఁడైన = సుందరుఁడైన, రామరాజు - రామరాజనెడు కుమా
రుఁడు, జనించెకో&quot; = పుట్టెను. అలంకారము వస్తూ లేక.
తా. బుక్కరాజునకు రామరాజు జనించెను. అతని ఖడ్గము విరోధిరాజులు రాజ్యలక్ష్మిజడ
యేమో యనునటులుండెను, ఖడ్గమును దత్కాంతిని వేణితో (నలుపునకుఁ) బోల్పుటకు-
సీ. పార్శ్వభూమి నభీరు భట కదంబ కరాళ హేతిచ్ఛటాచ్ఛాయ తీరులుకొనఁగ. మను చరిత్రము,
సీ. ఏరాజుభూరి తేజోరుణాలో కంబు లో కంబుతమము నిరాకరించు
నేధన్యు బాహాధ రాధరాభోగంబు భోగంబు సవరించు భూమిసతీకి
నేపుణ్యు నభిరూపరూపానుభావంబు భావంబు గరఁగించు భామినులకు
నేభవ్యుశుభకీర్తిశోభావిహారంబు హారంబు దశదిశా యావతమున
తే. కతఁడు మతిమంతుఁ డతిశాంతుఁ డరికృతాంతుఁ
డనుపమస్వాంతుఁ డాశ్రిత వనవసంతుఁ&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>f1hbcds16d8y12ojzilt6emyb05vknz</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>దస్త్రం:శ్రీకాళహస్తిమాహాత్మ్యము.pdf</title>
    <ns>6</ns>
    <id>184302</id>
    <revision>
      <id>502266</id>
      <timestamp>2025-06-30T07:37:44Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <origin>502266</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="53" sha1="hj0sf97r04cynfx14q7glftdni7a88z" xml:space="preserve">
== లైసెన్సింగ్ ==
{{PD-India}}</text>
      <sha1>hj0sf97r04cynfx14q7glftdni7a88z</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>సూచిక:రామవిలాసము.pdf</title>
    <ns>106</ns>
    <id>184303</id>
    <revision>
      <id>502267</id>
      <timestamp>2025-06-30T07:38:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Rajasekhar1961</username>
        <id>50</id>
      </contributor>
      <comment>[[WP:AES|←]]Created page with ''</comment>
      <origin>502267</origin>
      <model>proofread-index</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="141" sha1="2q4wuju2ufc7fml6x8rdx8ehzzeukjw" xml:space="preserve">{{:MediaWiki:Proofreadpage_index_template
|రకం=పుస్తకం
|శీర్షిక=రామవిలాసము
|భాష=te
|సంపుటి=
|రచయిత=[[రచయిత:ఏనుగు లక్ష్మణ కవి]]
|అనువాదకులు=
|ఎడిటర్=
|చిత్రకర్త=
|పాఠశాల=
|ప్రచురణకర్త=
|చిరునామా=
|సంవత్సరం=1934
|ఆధారం=
|ISBN=
|OCLC=
|LCCN=
|BNF_ARK=
|ARC=
|మూలం=pdf
|బొమ్మ=1
|పురోగతి=X
|పుటలు=&lt;pagelist /&gt;
|సంపుటాలు=
|వ్యాఖ్యలు=
|వెడల్పు=
|సిఎస్ఎస్=
|పేజీ మొదటి వరుస=
|పేజీ చివరివరుస=
}}</text>
      <sha1>2q4wuju2ufc7fml6x8rdx8ehzzeukjw</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>502268</id>
      <parentid>502267</parentid>
      <timestamp>2025-06-30T07:39:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Rajasekhar1961</username>
        <id>50</id>
      </contributor>
      <origin>502268</origin>
      <model>proofread-index</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="183" sha1="fmixcmffvt3fy886t0s15spmwsi4961" xml:space="preserve">{{:MediaWiki:Proofreadpage_index_template
|రకం=పుస్తకం
|శీర్షిక=రామవిలాసము
|భాష=te
|సంపుటి=
|రచయిత=[[రచయిత:ఏనుగు లక్ష్మణ కవి]]
|అనువాదకులు=
|ఎడిటర్=
|చిత్రకర్త=
|పాఠశాల=
|ప్రచురణకర్త=
|చిరునామా=రాజమహేంద్రవరము
|సంవత్సరం=1934
|ఆధారం=
|ISBN=
|OCLC=
|LCCN=
|BNF_ARK=
|ARC=
|మూలం=pdf
|బొమ్మ=1
|పురోగతి=X
|పుటలు=&lt;pagelist /&gt;
|సంపుటాలు=
|వ్యాఖ్యలు=
|వెడల్పు=
|సిఎస్ఎస్=
|పేజీ మొదటి వరుస=
|పేజీ చివరివరుస=
}}</text>
      <sha1>fmixcmffvt3fy886t0s15spmwsi4961</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/75</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184304</id>
    <revision>
      <id>502271</id>
      <timestamp>2025-06-30T08:00:07Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '88 డనఘతరకందనోలిమహాపురీని వసు చరి త్ర ము శాంతుఁ డగురామ మేదినీ కాంతుఁ డలరు. = = 30 విరాజు = ఏ ప్రభువుయొక్క, భూరి, అధికమైన, తేజః = ప్రతాపమనేడు, ఆరుణ= సూర్యుని యొక్క, ఆలోకంబు = ప్రకాశము, ల...'</comment>
      <origin>502271</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6031" sha1="3qbm468n1b1a2hfapv6pqga91qyxe3p" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;88
డనఘతరకందనోలిమహాపురీని
వసు చరి త్ర ము
శాంతుఁ డగురామ మేదినీ కాంతుఁ డలరు.
=
=
30
విరాజు = ఏ ప్రభువుయొక్క, భూరి, అధికమైన, తేజః = ప్రతాపమనేడు, ఆరుణ= సూర్యుని
యొక్క, ఆలోకంబు = ప్రకాశము, లోకంబు = లోకముయొక్క, తమము = చీఁకటిని, నిరాకరించుక -
నిరసించునోయనియర్థము, శోకమును బోఁగొట్టునోయని భావము. (శ్లో. 'అరు' భాస్క రేపి
స్యాద్వర్ణ భేజే సతుత్రిషు' అని అ.) శ్లో. 'రాజ ధ్వాంతే గుణే ళోకి తమళ్ళబోభిధీయతే' అని వి.)
ప్రతాపమునకుఁ బోలికగా నితర భాస్కరనామములు చెప్పక అరుణ నామము చెప్పుటవలనఁ
బ శాపము ఎఱ్ఱగా నున్నదని భావము. లోకంబు తమము అను వస్థితి ప్రమాణభక్తి.
ప్రయోగము,
చ. పరువడి నొప్పునప్పురము భద్ర గజంబులు పల్లు నల్లన
త్తురగచయంబు పెంపున విదూషితగోనికరంబు పేరి యుక్.
=
భోజరాజీయము.
విధన్యు - ఏకృతార్థునియొక్క, బాహా = భుజము నెడు, ధరాధర - శేషునియొక్క, ఆభ' &quot;గంబు
=పరిపూర్ణ త్వము, భూమిసతికి భూకాంతకు, భోగంబు సవరించుకో = సుఖమును గలుగఁ జేయునో,
బాహువులను శేషువుతోఁ బోల్చుటవలన నాజాను లంబములనియు భూభరణసవర్థములనియు నాశయము,
నిపుణణ్య = ఏపుణ్యాత్మునియొక్క అభిరూపణ మనోహరమైన, గ్రూప= చక్కదనము యొక్క
అనుభావంబు = ప్రభావము, భామినులకు - స్త్రీలకు, భావంబు = మనస్సును, కరగించుకో =
భావంబు=మనస్సుసు,
జేయునో, సౌందర్యము స్త్రీ జనమనోహరముగ నుపభోగార్హముగ నున్నది. రూపము నాలంకారికు
లీటుల నిర్వచించిరి.
=
శ్లో, ఆంగాన్యభూషితాన్యేన స్త్రక్షేపాద్యైర్విభూషణ, యేనభూషితవద్భాతి తద్రూపమితిథ్య లే.
లక్ష్యము
సీ. తొడపు లూడ్చిన
నైన తొయ్యలిరూపులోని జొన్న పోయిననట్లు చెన్ను మీఱు.
రంబు =
ఏఛవ్యు=ఏయోగ్యనియొక్క, శుభ = శుభకరమైన, కీర్తి = యశస్సు యొక్క,
కాంతి ప్రచారము, దశదిశాయౌవతమునకు
హారంబు n ముత్యాలహారమువలె నుండునో,
హరివంశము
దశదిక్కులనెడు యువ తీసమూహమునకు,
కీర్తికిఁ గల దిగంతవ్యాపకత్యము మనోహరత్వము, శుభ్రకాంతి విశేషము నిచట సూచితము,
ఆశఁడు=బట్టి, మతిమంతుఁడు బుద్ధిమంతుఁడైనవాఁడును, అతిశాంతుఁడు = మిక్కిలిశాంతిగుణము
గలవాఁడును, అరికృతాంతుఁడు శత్రువులకు యముఁడైనవాఁడును, అనుపమస్వాంతుఁడు ఉపమానరహిత
మైన మనస్సుగలవాఁడును, ఆశ్రితవనవసంతుఁడు - ఆశ్రితులనెడు వనములకు వసంతప్తు నైనవాఁడును,
ఆనమతర మిక్కిలి నిష్కల్మషమైన, కందనోలిమహాపురి = కందనోలనెడు మహాపట్టణ మే, నిశాం
తుఁడు - నివాసముగాఁగలవాఁడును, అగు అయిన, రామ మేదినీకాంతుఁడు - రామభూమీశ్వరుఁడు,
అలరు\&quot;ఒఒప్పుచుండును. అలంకారము, రూపకము సంసృష్టి. శబ్దాలంకారము ఛేకానుప్రాసము.
=
తా. కంధనోలుమహానగరము నేలు రామథా శ్రీ శ్వరుఁడు సూర్యుని మించిన పరాక్రమముతో డను,
భూభరణయోగ్యముగు భుజశక్తితోడను, యువతీమనోరంజకమగు రూపముతోడను దిశాని శ్రాంతముగు
కీర్తితోడను నలరి విరోధులు వంచించుచు నాశ్రితుల రంజించుచు భూమండలముఖఁ &quot;భేరొందెను.&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>3qbm468n1b1a2hfapv6pqga91qyxe3p</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/76</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184305</id>
    <revision>
      <id>502272</id>
      <timestamp>2025-06-30T08:00:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'ప్ర థ మాళ్వా స ము శా. ఆరామ తిభ ర్తకుం బ్రథితసత్యాలాపధర్మోద్భవ శ్రీరమ్యుం డగుతిమ్మరాజు బలల క్ష్మీ థామభీమ ప్రథా పారీణుం డగుకొండశౌరి విజయ ప్రఖ్యాత చారిత్రుఁ డౌ శ్రీరం గేంద్...'</comment>
      <origin>502272</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6178" sha1="hds7utrcnkiw9w3y4xdoe4dgyqu87h3" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;ప్ర థ మాళ్వా స ము
శా. ఆరామ తిభ ర్తకుం బ్రథితసత్యాలాపధర్మోద్భవ
శ్రీరమ్యుం డగుతిమ్మరాజు బలల క్ష్మీ థామభీమ ప్రథా
పారీణుం డగుకొండశౌరి విజయ ప్రఖ్యాత చారిత్రుఁ డౌ
శ్రీరం గేంద్రుఁడు గల్గి రైందవకులు క్షేమంకరాకారులై.
39
31
ఆరామక్షితిభ ర్త &quot; ఆరామరాజునకు, ప్రథిత ప్రసిద్ధమయిన, సత్యాలాప = సత్యవాక్య
ములుగల, ధర్మోద్భవణధర్మ రాజుయొక్క, శ్రీ=కాంతిచేత, రమ్యుండుగు - ఒప్పుచున్న వాఁడైన, అనఁగా
ధర్మరాజయిన, తిమ్మరాజు తిమ్మరాజును, అని యర్థము. ప్రసిద్ధమయిన సత్యవాక్యరూపధర్మ ములవలనఁ
బుట్టిన సంపదచేత నొప్పుచున్నవాఁడని భావము, బల లక్ష్మీ = బలసమృద్ధికి, ధామ =
స్థానభూతుఁడైన,
భీమ=భీమునియొక్క ప్రథా= ప్రసిద్ధియందు, పారీణుండగు = దరిముట్టినవాఁడైన, అనఁగా భీముఁడైన,
కొండశారి = కొండలరాయఁడును అనియర్థము. బలసమృద్ధికి స్థానభూతులైనవారలకు భయంకరమయిన
ప్రసిద్ధియందు దరిముట్టిన వాఁడని భావము. విజయ = అర్జునునియొక్క, ప్రఖ్యాత = ప్రసిద్ధమయిన
చారిత్రుఁడౌ=చరి త్ర ములు గలిగిన, అనఁగా నర్జునుఁడయిన, అనియర్థము. విజయ ప్రతిపాదకములైన
ప్రసిద్ధ చరిత్రలు గల వాఁడని భావము. శ్రీరం గేంద్రుఁడు ఐందవకుల = చంద్ర సంబంధమైన, వంశమునకు,
శేషేమంకరణ
క్షేమకరములైన, ఆ కారు లై జరూపములు గలవారై, కల్గిరి. ఇది ధర్మజభీమార్జునులకు నీ ముగ్గురు
'రాజులకును సాధారణవి శేషణము, కలిగిరి సంభవించిరి.
అలంకారము పదార్థ హేతుక కావ్యలింగము.
=
ఈమువ్వురు వీరులు నైందపకులకే మంకరు లనుటకు సత్యాలావసంసక్తి, బలలక్ష్మీ థామత్వము,
విజయ ప్రఖ్యాతియు &quot;హేతువులు. కావుననే క్షేమకరము, సత్యాలాభము ప్రథితమైనదనియు బలము
భీమ మనియు విజయము ప్రఖ్యాత మరియు నాశయము. మేముకర “క్షేమప్రియ మర్రే ణ &quot; అని
ఖ ప్రత్యయము. &quot;అరుద్ది ఏషదజ సస్యము” అని ముగాగమము. ఇటులె శుభంకరాదు లూహ్యములు&quot;
తా, రామరాజునకుఁ బరాక్రమశాలులగు తిమ్మరాజు కొండరాజు శ్రీరంగరాజు అనుమువ్వురు
కుమారు లుదయించిరి. ఈమువ్వురు ధర్మ రాజభీమార్జునులవలె సత్యబాలవిజయసంశోభితులై ప్రతిష్ఠ
చి
శా. ఆరాజత్రితయంబులో ససమబాణారాతి విజ్ఞాతదో
స్పారుం డా తసుభద్రుఁ డర్జునగుణ శ్లామ్యుండు నై పొల్చునా
శ్రీరంగేంద్రుఁడ శేష రాజ్య పదవీ,
సింహాసనా క్షీణల
శ్ర్మీ రాజన్ని జసంతతి ప్రథితుఁడై మించె ధరామండలిన్,
32
ఆరాజత్రి తయంబులో” = పైఁజెప్పబడిన ముగ్గురు రాజులలోపల, ఇది నిర్ధారణష స్థి॥
'లోపలనిర్ధారణోద్భవాషష్ఠీ' అనిన, అసమబాణమన్మథునికి, ఆరాతీ, శత్రుఁడైన రుద్రునిచేత, విజ్ఞాత
=ఎఱుఁగఁబడిన, దోస్సారుండు భుజబల మఁగలవాఁడును, అని యర్థము. అసమ - సమానరహితములైన,
బాణ= బాణములంగలిగిన, అరాతి శత్రువులచేత, విజ్ఞాత = ఎఱుఁగఁబడిన, దోస్సారుండు
భుజబలము.
గలవాఁడని భావము. ఆ త్త = పొందఁబడిన, సుభద్రుఁడు - సుభద్ర గలవాఁడును, అని యర్థము. పొందల
ఆ
బడిన మంచిశుభగుణములు గలవాఁడని భావము. అర్జునగుణమ్యుండు, అర్జునునియొక్క గుణముల చేత
=&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>hds7utrcnkiw9w3y4xdoe4dgyqu87h3</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/77</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184306</id>
    <revision>
      <id>502273</id>
      <timestamp>2025-06-30T08:00:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '40 వసు చ రిత్ర ము కొనియాడదగినవాఁడును, అనఁగా నర్జునుఁడని యర్థమూ నిర్మలమయిన గుణములచేతఁ గొనియాడఁ దగినవాఁడని భావము, ఐ= అయిననాఁడై, పోల్చు = ప్రకాశించుచున్న, ఆ శ్రీరంగేంద్రుఁడు = ఆ...'</comment>
      <origin>502273</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7001" sha1="h7nbe1yoiut6t8fc441nrko0526vymw" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;40
వసు చ రిత్ర ము
కొనియాడదగినవాఁడును, అనఁగా నర్జునుఁడని యర్థమూ నిర్మలమయిన గుణములచేతఁ గొనియాడఁ
దగినవాఁడని భావము, ఐ= అయిననాఁడై, పోల్చు = ప్రకాశించుచున్న, ఆ శ్రీరంగేంద్రుఁడు = ఆ శ్రీరంగ
రాజు, అశేష-సమస్తమైన, రాజ్య = రాజ్యములయొక్క, పదవీ= వైభవములతో గూడిన, సింహాసన
సింహాసన
సంబంధమైన, ఆక్షీణజ క్ష్మీణము గాని, లక్ష్మీ - సంపద చేత, రాజత్
ప్రకాశించుచున్న, నిజ. &quot;
సంతతిస్వకీయమయిన సంతతి చేత, అనఁగాఁ బరిక్షిత్తు మొదలైనవారిచేత, ప్రథితుఁడై= ప్రసిద్ధుఁడై యని
యర్థము, తనసంతతీచేతనని భావము. ఇక్కడ ధర్మ జభీమార్జునులలో నర్జురునిసంతతి రాజ్యసింహాస
నాధిపత్యమునకు సంకురమై నిలిచిన ట్లా ముగ్గురు రాజులలో శ్రీరంగరాజు సంతతినూ క్రమే రాచరికము
నకు నిలిచినదని తాత్పర్యము ధరామండలి = భూమండలమందు, మించెజ్ &quot;అతిశయించారు.
విజయ ప్ర ఖ్యాతచరిత్రుఁడగు శ్రీరంగరాయనియెడ నింకను నర్జునగుణమ్యుష్టి తీగలదు. ఆస
మబాణాతివిజ్ఞాత దోశ్శక్తి. అత్తసుభద్రత్వము. ఇందుచే నిజయ ప్రఖ్యాత చారిత్రము రూఢము.
రాజ్య మశేష మైనదగుటచే లక్ష్మి యక్షణ యని చెప్పఁబడెను. కావుననే సంపద సంకృతికిఁగూడ యథా
విధముగ సంక్రమించె నని యాశయము.
తా, పరాక్రమశాలఁలగు విరోధులను వంచింప నేర్పరియు శుభలక్షణలక్ష్మి, తుఁడునగు శ్రీ రంగ
రాజు సమప్తరాజ్యము నాక్రమించి తన రాజ్యము సంతానముపై తము యథేచ్ఛముగా ననుభవింపఁదగిన
కట్టుదిట్టములు గావించెను.
డా. క్షోణీవిశ్రుతనిత్య దాననిధి యైసొం పొందు శ్రీరంగ రా
బ్రత్యర్థిదానైకపా
ట్పాణిం బోయనిసత్కృపాణి యదనం . బ్ర
రీణం బౌ టరు దే తదీయకర’తా
దృష్టిడ్గవిద్ధాహిత
శ్రేణు లున్ను గఁ గర్ణ భేచరవితీర్ణి ప్రౌఢీ వాటింపఁగన్.
పాయని
=
ణ
33
క్షోణీ = … భూమియందు, విశ్రుత - ప్రసిద్ధమైన, నిత్య = ఎడతెగని, దాననిధియైన దానమునకు
స్థానమై, సొంపొందు చక్కనౌచున్న, శ్రీరంగరాట్ శ్రీ రంగరాజుయొక్క, పాణి = హస్తమును,
ఎడబాయక యుండునట్టి, సత్కృపాణి - శ్రీష్ఠమయిన ఖడ్గము, ఆడనక్ - సమయమందు,
ప్రత్యర్థి = ప్రతియాచక విషయమయిన, బాన = త్యాగమందు, ఏక = ముఖ్యముగా, పారీణంబౌట ఆ
సమర్థమయినదౌట, అరుదే ఆశ్చర్యమా, అనఁగా నాశ్చర్యము కాదని యర్థము. ప్రత్యర్థి జళత్రువుల
యొక్క, 'దాన=ఛేదనమందు, పారీణమయినదని భావము, (ని. 'అభియా తీవరారాతి ప్రత్యర్థి పరివన్ధినః .”
అని అ. ‘దానంగ జమదేత్యా గే పాలన ఛ్ఛేద శుద్ధిను&quot; అనివి.) ఇక్కడ స్త్రీ లింగ మయిన కృపాణీశబ్దమునకు
విశేషణంబైన ప్రత్యర్థి దానై క పారీణంబన్న పదము నపుంసక మయినందులకు (సూ. 'ఉభయవిధమమహతీ
సామ్' అనిన.) అదను, అన్న పద కారాంతముగనుక, (సూ, “కేపించిడుదంతానాం నేతి భక్తావుగోలు
క్స్యాజ్' అను నన్నయభట్టీయపు సూత్రముచేత సప్తమీ విభక్తి వరమగుచుండఁగా ఉన్నుకు లోపమువచ్చి
నది.) తదీయకర ఆ శ్రీ రంగరాజుహస్తమందలి, తాదృడ అలాటి ఖడ్గము చేత, విద్ధ వేధింపఁబడిన, అహిత
శ్రేణులున్ను
గ౯ =శత్రు సమూహములు గూడ, కర్ణ ఖేచరవితీర్ణ
ప్రౌడి వాటింపఁగన్&quot; కర్ణునివలెను ఖేచరుని
వలేను వితరణ మహిమను పహించే నని యర్థము. కర్ణునివలె నర్థమును ఖేచరునివలెఁ బ్రాణమును నిచ్చెనని
భావము:
ము
కృపాణి శ్రీరంగరాయలహస్తమున వదలకుంటకు క్షోణీవిశ్రు తనిక్య దానమె హేతువు, కాననే
యది--సత్కృపాణి, తాదృగ్విశ్లేషణవలన ఖడ్గము నెడల సుప్రసిద్ధగుణములు సూచికములు. కర్ణ భేచర
!&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>h7nbe1yoiut6t8fc441nrko0526vymw</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/78</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184307</id>
    <revision>
      <id>502274</id>
      <timestamp>2025-06-30T08:00:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'ప్ర థ మాశ్వాసము 41 వికీర్ణ ప్రౌఢి యనుటలో శ్రీ రంగరాయని ఖడ్గ ధాటికి వెఱచి లోనైన రాజులు కర్ణునిపలె ధనము, హతులు ఖేచరునివలెఁ బ్రాణముల నొసంగీరని భావము గాన నీచటను విజయ ప్రఖ్యాతి...'</comment>
      <origin>502274</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6328" sha1="pkv64cw7a828sf1dnvr1uwkz4cdhjyq" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;ప్ర థ మాశ్వాసము
41
వికీర్ణ ప్రౌఢి యనుటలో శ్రీ రంగరాయని ఖడ్గ ధాటికి వెఱచి లోనైన
రాజులు కర్ణునిపలె ధనము, హతులు
ఖేచరునివలెఁ బ్రాణముల నొసంగీరని భావము గాన నీచటను విజయ ప్రఖ్యాతి సూచితము.
తా. దానినిధియగు శ్రీరంగ రాయలఖడ్గము హస్తమును దెడ బాయకయుంట
చేఁ
ప్రత్యర్థి (విరో
ధి-యాచక) దాస్తేక (ఖండన - త్యాగ) పారీణమగుటలో నచ్చెరు వించుకేని లేదు. ఆఖడ్గముచే మర
ణము నొందినవారుగూడఁ గర్ణునివలెఁ ద్యాగమునకు ఖేచరునివలె మరణమునకు నలవాటుపడియున్నారు.
ఖేచరుఁడనువాఁడు సర్పనగరమం దొకానొక నాగ కుమారునిమారుగాఁ దాను గరుత్మంతున
కాహారమయి ప్రాణత్యాగము సేయఁబూ నెననుట పురాణ ప్రసిద్ధము. నిత్యదాననిధియైన రాజుహస్తము
నెడబాయని ఖడ్గము
దాన పారీణనూటయేమి మిత? నగరమునందలి యాఖడ్గముచేత విద్ధులైన
శత్రువులును వితరణమహినుకు బూని నారని యర్థము. ఇక్కడఁ బాణిస్థితకృపాణి వితరణగుణ మహిత
శ్రీణులయందు నుల్లసిత మగుచున్నదని చెప్పి నాఁడు గనుక నుల్లాసాలంకారము. శ్లో. 'ఏకస్యగుణ
దోషాభ్యా ముల్లాసోన్యస్యతో యది' అని లక్షణము,
సీ. వెస విభీషణరాజ్య విముఖుఁ డై సహ్యభూవలయంబు చేకొని • నిలువఁడేని
స ప్తసాలాంతర స్థాయి యై నిదురించుతఱిని జాగరణంబుఁ దాల్పఁడేని
శ్రుతిదూరభోగసక్తత విఱ్ఱవీఁగి తాఁ జరణ మగ్రజు దెసఁ జూపఁడేని
నలరారునీరి దన యడుగునఁ గూర్చి గట్టిగ నీగిచేయి మాటికొనఁడేని
తే, రమణఁ బ్రతి నేయ వచ్చు శ్రీ రంగశౌరి, భయదరిపువురహారి నిర్భయవిహారి
యార్యసత్కారకారి యౌర్య విభవ, ధారియై మించు శ్రీరంగ
శౌరి కెపుడు,
ఇందు శ్రీరంగ కౌరియనఁగా శ్రీరంగనాయకస్వామి, శ్రీరంగళారికి ననఁగా నీపైఁ జెప్పఁ
జడిన శ్రీ రంగరాజునకు నామసామ్యమున్నను గుణసామ్యములేనందున సమానుఁడు గాఁడని చెప్పినాఁడు.
ఏలాగన్నను,
=
=
&quot;వెసజ్&quot; - శీఘ్రముగా, విభీషణరాజ్య భయంకరులైన శత్రువులయొక్క దేశములకు, విము
ఖుఁడై = ఎదిరించిపోఁజాలనివాఁడై, సహ్యభూవలయంబు
చేకొని
సహ్యమయినంత భూవలయము
ననఁగా జనజీవనమునకుఁ దగిన భూమిని గ్రహించి, నిలువఁడేని = అందులోఁ గాలము గడుపుచుండక
పోయినట్టులాయెనేని అనియర్థము, విభీషణ రాజ్యమనఁగా లంక, దానికిఁ బోకయున్నవాఁడనియు సహ్య
భూవలయమనఁగా సహ్యపర్వతము వల్ల బుట్టిన కావేరి యొక్క వలయము, దానిని బరిగ్రహించి నిలిచి
యున్న వాఁడనియు, అనఁగా నుభయకావేరిమధ్యస్థుఁడై యున్న నాఁ డనియును భావము. (స. 'సహ్యం
రత్ భూవలయంచ' అనియును, 'సహ్యాత్పర్వత విశేషాద్భవతీతిసహ్యభూః 'కావేరీ, తస్యాః వలయః,
సహ్యభూవలయః' అనియు నుభయత్ర విచారింపవలయును.) (ని. 'సహ్య శై ఎలాంతరారోగ్యసోఢ
మ్యేషం ప్రచక్షతే&quot; అని ది.)
స
స వసాలాంతరస్థాయి = సొలమనఁగాఁ గోట - ఏడుకోటలలోపల నున్నవాఁడై, నిదురించు
తలేని ఆ నిద్రించు నిశాసమయమందు, జాగరణంబుసలువఁ డేని కన్ను మూయక నిద్ర వేగించు చుండక
పోయెనేని అని యర్థము. సప్తప్రాకారమధ్యగతుఁ డనుటకు,
శ్లో· &quot;సప్తప్రాకారమ ధ్యే సరసిజము కులోద్భాసమానే విమా నే
కావేరీమధ్యదేశే మణిపతిశయనే శేషపర్యంకభాగే
30-6&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>pkv64cw7a828sf1dnvr1uwkz4cdhjyq</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/79</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184308</id>
    <revision>
      <id>502275</id>
      <timestamp>2025-06-30T08:01:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '42 నిద్రా ముద్రాభిరామం ” వసు చరిత్ర ము ఆను శ్లోకముగూడ నాధారము కాఁగలదు. సప్తప్రాకారమధ్యగతుఁ డనియు దేవుఁడు గానఁ గన్ను మూయక యున్నాఁడశీయుడు భావము, విగ్రహముగనుక మూయలేఁడనియును...'</comment>
      <origin>502275</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6256" sha1="ngvrcqvc6eyonk42m7gln500keilrhd" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;42
నిద్రా ముద్రాభిరామం ”
వసు చరిత్ర ము
ఆను శ్లోకముగూడ నాధారము కాఁగలదు.
సప్తప్రాకారమధ్యగతుఁ డనియు దేవుఁడు గానఁ గన్ను మూయక యున్నాఁడశీయుడు భావము,
విగ్రహముగనుక మూయలేఁడనియును జెప్పవచ్చును. నిదురించుడలే ననః గా జాతుర్మాస్య దీక్ష
యందు జాగ్ర దవస్థయైనయోగనిద్రను బొందినవాఁడనియైనను జెప్పవచ్చును. యోగనిద్ర జాగ్రద
వస్థయన్నందుకు. 'సిద్రా గ్రృతి రేవయ్యని మస్తోమావతం పోస్సలతో' : 'విద్యా ముద్రాం
నిఖిలలో తీరక్షణిలాగరూకా' మనునది ప్రమాణములు
聯
శ్రుతిదూర = వేదబాహ్యమయిన, భోగ = సుఖమందలి, సక్తత - ఆసక్తి పిత, ఇంగి
గర్వించి, తాజ్ తారు, చరణమగ్రజు దెసఁజావఁడేని - అన్న యగుటచే య జ్యూఁడయిన యింద్రుని
దిక్కునఁ గాళ్లుసాప్ పరుండక పోయినట్టాయెనేని యనియర్థము ఇక్కడ నిద్రావరణ శబ్దార్థ మను
సంధించిచెప్పి నాఁడు. శ్రుతిదూర = చెవులు లేని శేషాహియొక్క, భోగ శరీరము యొక్క సక్తత =
సంపర్క ముచేత, ఆనఁగా శేషగా
త్రమందుఁ బవళించుట చేత, విఱ్ఱవీఁగినాఁడయును దూర్పు దిక్కునఁ
బాదములు చాపి పడమటిశిరస్సు గాఁ బవ్వళించియున్నాఁడనియును భావము (ని. 'భోగస్సునే ధనే
చాహే శ్శరీరఫణయో రతః' అని అ)
=
అలరారు = ఒప్పుచున్న, సిరి = ధనమును, తన యడుగునఁ గూర్చి = తన్మ క్రిందదాచి పెట్టు
కొని, గట్టిగక్ ఐ దృఢముగాను, ఈఁగి చేయి = దాన మిచ్చెడు కుడిచెయ్యి, మాటికొనఁడేని - సుడిచి
-
పెట్టుకొనియుండకపోయె నేని అనియర్థము. సిరియనఁగా లక్ష్మీ, ఆమెకు పొదసేవ ఘటింపఁ జేసినాఁ డని
యును గుడిచెయ్యి తల క్రిందఁ బెట్టుకొన్నాఁడనియును భావము.
&quot;కటినికటశిరః పార్శ్వచిన్య సహ స్తం”
తాను శ్లోక భావమువలన శ్రీరంగనాయకుల హ స్తవైఖరి గెలియవచ్చు&quot;.
=
భయద = భయంకరు లైన, రిపు - శత్రువుల యొక్క, పుర పట్టణ సులను, హరి - హరించు
వాఁడుసు, నిర్భయ = భయరహితమౌనట్టులుగా, విహారి - విహరించువాఁడును, ఆర్య = పూజ్యుల
యొక్క, సత్కార = పూజను, కారి - 'చేయువాఁడును, ఔదార్యవిభవధారి
= 'చేయువాఁడును, ఔదార్యదిభవధారి వితరణకై భవమును
వహించినవాఁడును, ఐ అ అయినవాఁడయి, మించు = అతిశయించుచున్న, శ్రీరంగ గౌరిబిక్
శ్రీరంగరాజునకు, ఎప్పుడుక్ ఎప్పుడును, శ్రీరంగళారి = శ్రీరంగనాయకస్వామి, రమణక్
యుక్తమౌనట్లుగా, ప్రతిసేయవచ్చుకో - ఈడుచేయవచ్చును.
J
ఆనఁగా రాజైన యీ శ్రీరంగళారి భయంకర శత్రు పట్టణములను హరించువాఁడు గనుక
నితనికి పైఁ జెప్పఁబడిన భయంకర శత్రు రాజ్యవిముఖుఁ డయిన శ్రీరంగళారి సమానుఁడుకాఁడనియు
భయరహితమౌనట్లుగా విహరించు శ్రీరంగళారికి నేడుకోటలలోపలనుండిపోయం భయముచేతఁ గన్ను
మూయకయుండునట్టి శ్రీరంగ శారీ సమానుఁడుగాడనియుఁ బూజ్యులయిన వారియొక్క పూజనీయు
నట్టి యీరంగ కొరికిఁ బూజ్యుఁడయిన యన్న నవమానించిన శ్రీ రంగ శారి సమానుఁడు కాండనియు
వితరణవైభవమును వహించినయీ
రంగ కొరికి ధనము దాచి పెట్టికొని యిచ్చునట్టి చెయ్యి ముడుచు
కొన్న శ్రీరంగశౌరి సమానుఁడు శాఁడనియును దాత్పర్యము,
ఆలంకారము యథాసంఖ్యము. వ్యతిరేకము,&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>ngvrcqvc6eyonk42m7gln500keilrhd</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/80</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184309</id>
    <revision>
      <id>502276</id>
      <timestamp>2025-06-30T08:01:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'ప్ర థ మా శ్వా స ము 43 తా. విరోధులకు వెఱచి రాజ్యమును వదలి తరలుట ఏడుకోటల చాటుననుండియు జాగరణా వస్థలో నుండుట శ్రుతిదూరమగు భోగసక్తి (వేదాచారవిరుద్ధవర్తనము) సిరినడుగున జేర్చి దాన...'</comment>
      <origin>502276</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6063" sha1="fbyucs1wwpuy6mh5xwt0zxugl6o7owh" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;ప్ర థ మా
శ్వా
స ము
43
తా. విరోధులకు వెఱచి రాజ్యమును వదలి తరలుట ఏడుకోటల చాటుననుండియు జాగరణా
వస్థలో నుండుట శ్రుతిదూరమగు భోగసక్తి (వేదాచారవిరుద్ధవర్తనము) సిరినడుగున జేర్చి దానహ
స్తము దాచుటలోనగు లోపముల వలన శ్రీ రంగ నాయకులు ప్రకృత వంశమూలపురుషుఁడగు శ్రీరంగ
గౌరికి సాటిగాఁడు. (అర్థాంతముచే శ్రీరంగనాయకుల గుణగణము లూహ్యములు.)
క. ఆమనుజేంద్రునకుఁ బుకం, శ్రీ మణియై తిమ్మమాంబ శ్రీరామునకుకో
భూమిజ సుతా మునకుఁ బు, లోమజయును బలె జగంబులో నుతి కెక్కున్. 35
=
ఆమనుజేంద్రునకు = ఆ రంగరాజునకు, పురం శ్రీ మణియై భార్యారత్నమై, తిమ్మమాంబ-
తిమ్మమ్మయను నామె, శ్రీరామునకు శ్రీ రామస్వామికి, భూమిజ = సీతాదేవియును, సుత్రామునకు
=దేవేంద్రునకు, పులోమజయునుబ లేక్ = శచీదేవివలె, (ని 'పులోమజాశచీంద్రాణీ' అని అ.) జగం
బుల నుతి కెక్కుకో=జగత్తునఁ బ్రసిద్ధి కెక్కి యుండును.
గలవు.
తిమ్మమాంబ యనుటలో సంబాశబ్దము మీద నంబొశబ్దమునకుఁ గవి
శ్లో ఆర్యాంబాదికశబ్దాస్స్యురత్ర
శ్రేష్ఠత్వగోచరాః,
తత స్తద స్తశబ్దేభ్యో నైవ శ్రేష్ఠత్వగోచరాః.&quot; (ఆధర్వణ)
ప్రయోగములు
చాల
తా. ఆ శ్రీరంగరాయలకు ధర్మ పత్నియు తిమ్మమాంబ శ్రీరామునకు సీతవలె నింద్రునకు శచీ
దేవివలె నొప్పి భర్తృప్రియముగా సంచరించెను.
సీ. ధర యేయపాంసులతల చూపరాకుండఁ దనకూర్మి తేని నప్పున ముంచెఁ
గమల యేనిశ్చలనమణు వేరెదకు మో పై నిల్చి యతనిపే రడుగు పఱచె
సతి యేయచండిక పతిఁ జట్టుకూఁతు రై జగడాలు పచరించి . సగము చేసె
వాని యేమితస్తూ క్తి వదలదు తలవాకిలి నిజేశు మాటమోచె ననఁ జేసె
తే. ననుచు భూకాంతశ్రీ కాంత హరుని శాంత, నజునిశాంతను నిరసించి యాసిరంగ
పార్థివుని కొంత తింబపతికిఁ గుళల, కీర్తిబలవృద్ధినిర్మల స్ఫూర్తు లొసఁగు,
పాంసులయనఁగా జారిణి (ని- 'స్వైరిణీ పాంసులాధస్యాత్' అని అ.) అనఁగాఁ బతివ్రత, ధరణ
భూశాంత, వియహంసలజీనీ సతివ్రత, అనఁగాఁ గాదనుట, ఏమన్నను, తలచూపరాకుండ తల
యెత్తుకొని తిరగలపడకుండునట్లు, తనకూర్మి టేనిక్ = తన ప్రాణేశ్వరుని, అప్పున 7 ముంచెజ్ అప్పు
లతోనే ముణింగిపోవునట్లు చేసెను అని యర్థము. పాంసువనఁగాఁ జరాగము, అది గలది పాంసుల,
అదిగానిది యపారసులు గనుక భూమియే పరాగరహితురాలు, అనఁగాఁ జరాగ సహితురాలనియును
దలగానరాకుండునట్లుగాఁ మన్ను ధరించినకూర్మ రాజును నీటమునిఁగియుండునట్టులు చేసినదనియును
భావము, కూర్మి లేఁడన్నచోట కూర్మ శబ్దముమీఁద శీష విధింపఁబడినది గనుకఁ గూర్మ మనిచెప్పవలసినం
దుకుఁ గూర్చి జేఁడని చెప్పినాడు.
కూర్మమనుటను కూర్మి లేఁడనుట అపుష్టార్థదోషమైనను (తల్లక్షణము 'ప్రకృతానుపయు కార్థ
మపుష్టార్థం తదుచ్యతే”) శ్లేషమునందు ఆపుష్టార్థదోష ముండ దనుసధర్వణాచార్యుని “ఆపుష్టిద్ధోపినాథు
స్యాత్ యతిచేత స్సుభావహః” కారికవలన హృదయరంజక వాక్యమున దోషవిచారణము తగదని
సోమకవి వ్యాఖ్యలోఁ గలదు.&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>fbyucs1wwpuy6mh5xwt0zxugl6o7owh</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/81</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184310</id>
    <revision>
      <id>502277</id>
      <timestamp>2025-06-30T08:01:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'వసుచరిత్రము కమల యేనిశ్చల= శ్రీ కొంత యేనిశ్చలురాలు, అనఁగా నిశ్చలురాలు కాదనుట, ఆదేమన్నను, రమణు పేరెదకు మో పైనిల్చి పెనిమిటియన్ విష్ణుపూర్తియొక్క టి మునకు బరువగునట్లుగాఁ ద్...'</comment>
      <origin>502277</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6478" sha1="6y6yasxudvhdqi0g5hwijva73h9vv8o" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;వసుచరిత్రము
కమల యేనిశ్చల= శ్రీ కొంత యేనిశ్చలురాలు, అనఁగా నిశ్చలురాలు కాదనుట, ఆదేమన్నను,
రమణు పేరెదకు మో పైనిల్చి పెనిమిటియన్ విష్ణుపూర్తియొక్క టి మునకు బరువగునట్లుగాఁ ద్రొక్క
పట్టినడు, అతని పేరడుగుపఱిచేజ్ - ఆయన ''పి వడఁగిపోవునట్టులు గాఁ జేసెనని యజ్ఞము. లక్ష్మి యేనిశ్చ
లురాలు, ఆనఁగాఁ జంచలుగా లేయనివాడను జెనిమిటి వక్షస్థలమందునిలిచి యాయనయొక్క పేరును,
అనఁగా హారమును గ్రౌండుపఱిచినదనియును భూవు, లక్ష్మీ నారాయణది నామములయందుఁ సన పేరు
ముందుగాఁ బలుకఁబడుచున్నది, గనుక యాయస నామమును క్రిందుపటిచినదని ప్రకారాంతరము
నా
సతీ - అనఁగా హరునికాంత, ఏయిచండిక వీటిసాధ్వి, అనఁగాఁ సాధ్విగా పేనుట, ఏమన్నాను,
పతిక్ = నాథుఁడైన హరుని, చట్టుకూఁతురై - రాతికిబట్టిన, 25C-RC మిరాల్లో Xడువచ
రించి జగడాలాడి, నాగముచేసేజ్ = కృశించి సగమగునట్లుగాఁ జేసెనని యర్థము. చంపే ఓ &quot;నానుమ
గలదియును, హిమవంతునికి గూఁతురై నదనియును జగడాలు పచరించి జగడాలు, అనఁగాఁ బి కాళ
రూపమైన కాంతిగలుగంజేసి పతి నర్థ నారీశ్వరునిఁ జేసినదనియును 'భావము.
•
యనుట,
వాణిజఅనఁగా నజుసికాంఠ, ఏమితసూక్తి = ఏ మితభాషిణి, అనంగా బహుభాషిణి
వదలదుతలవాకిలి
బయటవాళ్లేట'నే నిలుచును, నిజేతుమాట మోచెననఁ జేసె -సి పెనిమిటిని సంవ
లాయె ననునట్టులుగాఁ జేసివని యర్థము. నా గ్రూపిణి గనుక సరస్వతి యేమితను క్తి యనఁగా సకల్లో
క్తిస్వరూపురాలనియు నోరిడఁబాయదనియును నిజేశ్వరుని వాణ్విహుఁడనఁ జేసె ససంగా వాణీయం
క్షముఖునిఁ జేసెననియును భావము.
ER
ఆనుచుకో=ఇట్లు పలుకుచు, భూకాంత = భూదేవిని,
భూకాంతజ్&quot;=భూదేవిని, శ్రీమత్ జలక్ష్మీదేవిని, వాటిని
శాంకర్&quot;. = పార్వతీదేవిని, అజుని కాంతక్ = సరస్వతీ
దేనిని, నిరసించి తిరస్కరించి, ఆసిరంగ పార్థి
పునికాంత = ఆ శ్రీరంగ రాజుయొక్క భార్యయైన, తిమాంబ తిమ్మమ్మ, పతికి - పెనిమిటికి, కుళల
షేమమును, కీర్తి కీర్తిని, బలవృద్ధి = బలసంపత్తిని, నిర్మ ల స్ఫూర్తులు మా అస్యరహితమైన స్ఫూర్తులను,
ఒరఁగుడ్ —కలుగఁ జేయు నని క్రమాలంకారము. భూమివలనఁ గూర్మ మునకు లోపించిన కుశలత్వము
లక్ష్మీవలన విష్ణునకు లోపించినకీర్తి సార్వతీవలన శివునకు లోపించిన బలము సరస్వతివలన బ్రహ్మకు
లోపించిన 'నిర్మలస్ఫూర్తి గుర్తించి తిమ్మబడబ యీశుభోదయములు తనభర్తకుఁ గలుగఁజేసెను.
తా. భూదేవియు లక్ష్మీ దేవియంఁ బార్వతియు సరస్వతీదేవియు భర్తృసేవానిధులలో జూల
లోపములు గావించారని తిమ్మమాంబిక గుర్తించి పతికి కుశలము యశస్సు జలము నిర్మలత్వమును గూర్చి
భర్తృసేవాపరాయణురాలై పొగడిక గాంచెను. అలంకారము వ్యతిరేకము
౪. చేత్తో జాతసమానమూర్తి యగునా శ్రీరంగ థాశ్రీధవుం
జాతిమాంబికయందుఁ గోసవిభుఁ ది మాధీశు రామప్రభు
ధూతా శేషవిపము శ్రీతిరుమలేఁద్రు న్వేంకటాఖ్యానవి
ఖ్యాతుఁ గాంచె సురద్రు పంచకము మయ్యంభోధిరాజుంబలెన్.
37
చేత్తో జాతసమానమూర్తియగు మన్మ థునికి సమానమైన యాకృతిగలవాడైన, ఆ శ్రీరంగథా
శ్రీధవుండు - ఆ శ్రీరంగరాజు, అతిమాంబికయందు - భార్యారత్నమైన తిమమయందు, కోరవిభు=&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>6y6yasxudvhdqi0g5hwijva73h9vv8o</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/82</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184311</id>
    <revision>
      <id>502278</id>
      <timestamp>2025-06-30T08:02:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'S ప్ర థ మాశ్వాసము E 45 ఓ సమరాజును, తిమ్మాధీశుఁ&quot; =తిమ్మరాజును రామప్రభు రామరాజును, ధూతా శేషవిపక్ష్సర్&quot; కంపిం ఇఁ జేయఁబడిన సమస్తశత్రుపులు కలిగిన, శ్రీ తిరుమలేంద్రు సంపమ్యుక్తుఁడై...'</comment>
      <origin>502278</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5702" sha1="7yzqowrcbpvz5b2fv3ct3x7b43tamw0" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;S
ప్ర థ మాశ్వాసము
E
45
ఓ సమరాజును, తిమ్మాధీశుఁ&quot; =తిమ్మరాజును రామప్రభు రామరాజును, ధూతా శేషవిపక్ష్సర్&quot; కంపిం
ఇఁ జేయఁబడిన సమస్తశత్రుపులు కలిగిన, శ్రీ తిరుమలేంద్రు సంపమ్యుక్తుఁడైన తిరుమల దేవరాయలకు,
వేంకట ఖ్యాస విఖ్యాతు ఎంకటరాయఁడను ప్రసిద్ధిగలవాసిని, సుర ప్రపంచకము = కల్పపృష్
పంచకము, అయ్యంఛ ధి గాజు౦బ లేక్ = అక్షీరసముద్రుఁడువలెనే,
ఆక్షీరసముద్రుఁడువలెనే, కాచే ఒక 'నెను అలంకారము
అంభోధరాజుంబటిక్ అనుటలో సోమకని అంభోధిరాజుక్ అని విడదీసి ద్వితీయైక వచనము నెను
'గా'ని కవి ప్రయోగానుసారముగా నది ప్రథమావిభక్తియె. పూర్ణానుస్వారము నుగాగమమునకు బదులు
ఆదేశ సరళపూరస్థమగుటచే వచ్చియుండును. వాడుుబోలె, నీవుంబలె అనుపదములు ప్రయోగ
రూములు.
తా, సముద్రమునకు సంతానము మొదలగు కల్పవృక్షము లేదు జనించినటుల శ్రీరంగాధిపు
నకుఁ దిమందికయందు కొనరాజు తిమ్మరాజు రామరాజు తిరుమలరాజు వెంకటరాయలు ఆసునైదు
గురు కుమాటలు జనము నొందిరి.
క. అందగ్రజుండు రాజుపు, రందరుఁ డన వలనఁ గోన రాజు నిజభుజా
సందీపితాసిభిదుర, స్పందనిపాతితమహాని సంతోతరుఁడై .
38
అందున్ = అ కుమారులయందు, ఆ గ్ర జుఁడు= పెద్దవాఁడైన, కొనరాజుజ కోనమరాజును కుమారుఁడు,
స్వకీయమున, భుజా - బాహువునందు. సంగీత = మిక్కిలియుఁ బ్రకాశించుచున్ని '
అసీఐఖడ్గము నెడి, భిదుర వస్త్ర యుధము
యొక్క స్పంద చలనమాత్రముచేత, నిపాతితలు కొట్టిపడ వేయడ
బడిన, మహత్ అధికమైన, పిపక్ష - శత్రువులయొక్క, ఉత్కర = సమూహము లడు,
అధికమైన, ఆని = కులపర్వతముయొక్క, (సి. 'ఆపై శ్శే లేరవౌమేషే' అని వి.) వికుకోల్కే
రుఁడై ఇక్కలగ మిగల వాఁడై, రాజపురందరుఁడన = రాజులలో నింద్రుఁడనునట్టులుగా, నెల నెక్ =
మహత్
F
3
ప్రకాశించెను. ఆలంకారము రూపకము •
=
తా. వారిలోఁ బెద్దవాఁడగు కోనరాజు దేవేంద్రుఁడు తనవజ్రాయుధముతోఁ గొండల
జెక్కలను నఱకి పరాక్రమించినటులఁ దనకరస్థమగు ఖడ్గమంతో ఎరోధులఁ జెండి పేరుప్రతిష్ఠల
శా.శ్రీరంగాధిపు కోనభూవిభునికీ స్వచ్ఛతుండాంక తే
L
జోరాజద్ద్విజరాజు తీవ్రగతిచే సూర్యాతిగుం డై నభం
బారోహించి పనికా హసించుచు నహీనారాతులం జించి త
త్సారాహర్నిశగు ప్రవాసవసుధళ్ సాధించుఁ జిత్రంబుగన్.
=
39
శ్రీరంగా ధపు కోనభూవిభుని - శ్రీరంగరాజుకుమారుఁడైన కోనమరాజుయొక్క, కీర్తి - కీర్తి
యనెడు, స్వచ్ఛ= తెల్లనైన, తుండ ముఖమే, అంశ చిహ్నముగాఁగల, తేజు
రాజల్ - ప్రకాశించుచున్న, ద్విజరాజు, గరుత్మంతుఁడు, తీవ్రగతిచే సూర్యాతిగుండై = తీవ్రమనఁగా
సత్యుష్ణము సత్యంశమును గనుక సత్యుష్ణ గతిచేత సూర్యునిఁ జరస్కరించినవాఁడైయనియు, అత్యంత
గతిచేత సూర్యమండలమును దాఁటినవాఁడయి యనియునర్థము. (ని) 'తీవ్ర మత్యుష్ణ కటుకు నితాంటే&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>7yzqowrcbpvz5b2fv3ct3x7b43tamw0</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/83</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184312</id>
    <revision>
      <id>502279</id>
      <timestamp>2025-06-30T08:02:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '46 న సు చరిత్ర ము వ్వన్యపన్మతమ్' అని ఆ) నభంఔరోహించి = ఆకాశముపైకిఁబోయి, పఎక్ వాసించుచుకో' = వజ్రాయుధ మును దిరస్కరించుచు ననియును వజ్రాయుధమును లక్ష్యము సేయక యనియు నష్టము. బాస అధి...'</comment>
      <origin>502279</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6165" sha1="rkh7val5podjeulu1pv3qlsi4x01rg9" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;46
న సు చరిత్ర ము
వ్వన్యపన్మతమ్' అని ఆ) నభంఔరోహించి = ఆకాశముపైకిఁబోయి, పఎక్ వాసించుచుకో' = వజ్రాయుధ
మును దిరస్కరించుచు ననియును వజ్రాయుధమును లక్ష్యము సేయక యనియు నష్టము. బాస అధికు
లైన, అరాతుల దశత్రువులను, చించి. చీరి
కెలు చేసికొనియును, అహి+ఇన = అమృతరక్షక సర్ప శ్రీన్దు
ల నేడు,అరాతులంజించియనియు నర్థము. శత్=ఆయధికులైన శత్రువులయొక్క, సొర = జలము చేత,
అహర్నిశజదివారాత్రములును, గుప్త రక్షింపఁబడుచున్న, వాస+వసుధ = నిజసభూమిని యని మను
తత్ -ఆసర్ప శ్రేష్ఠులయొక్క సారమబలము చేత, అహర్నిశ = గుప్తమున, వాసవుఇంద్రునియొక్క సుధకా
=అమృతముననియు నర్థము, చిత్రంబుగ = ఆశ్చర్యమానట్లుగా, సాధించుకో = స్వవశము గాఁ జేసికొనును,
ఆనఁగా రంగరాజు పెద్దకుమారుఁడయిన కొసరాజు సూర్యుని మించిన వేడిమిగల
బలవంతులైన శత్రువుల సంహరించి వారివారి నివాసభూము లన్నిటిని చనవశము చేసికొన్నాడఁసి
భావము. ఆలం రూపకము.
తాపము చేత
తేజోద్విజరాజు రక్తవర్ణుఁడనియు నాతని కల కీర్తియు స్వచ్ఛ వర్ణము గలదు. భారము.
పరాక్రమము తొలుత సూర్యమండలమును ఆవల నాకాశమును ఇంద్ర లోకమును దాటుకుని వేగంత
లోకాంతర వ్యాపకశక్తి దానికి సహజ మనియుఁ గాననే అహీన+అరాతినిరాసము సాధ్య మయ్యెనని
యాశయము.
తా. కోనభూపాలుని పరాక్రమము సూర్యమండలమును మించి దంచి వజ్ర
యుధమును దిరస్కరించి బలవంతులగు విరోధులను జెండాడి వారిచే సుశీతమగు పసుభ నార్జించు
చున్నది. గరుడుఁడు అమృతము దెచ్చుటకు సూర్యమండలము, ఆకాశము ఎటి యింద్రుని లక్ష్య
పెట్టక సర్పములఁ జెండి యమృతముఁ దెచ్చుట యజ్ఞంతరము.)
క, ఆతనితముఁడు తిమ్మ,చ్యేతలపతి నొగడుఁ గనియె ఘనుఁ డనఁ గీర్తి
వ్రాతనినూతన్నకై తక, జాతద్యోతనకృపాణం చపలాన్వితుఁ డై.
E
10
అతనితముఁడు = ఆశీనమరాజు తమ్ముఁడయిన, తిమ్మ కలపతి తిమ్మరాజు, కీర్తివ్రాత - కీర్తిసము
దాయము నేడు, వినూకన-మిక్కిలి నూతనమైన, కై తక- కేతకీపుష్పముల యొక్క, జాత= సమూహమునకు,
జ్యోతన= సూచకమైన, కృపాణ= ఖడ్గమనేడు, చపలో - మెఱుపుతోడు, &quot;కొన్వితుండయి ఏడుజొన్న
వాఁడయి, మనుఁడన - &quot;మేఘుఁడనునట్టులు గానని యర్థము. మహాత్ముఁడనునట్టులుగా ననిభావము,
పొగడుగనియెజ్ = స్తోత్రముఁ జెందెను. (ని. 'కటిత్సాదామ నీ విద్యు చ్చఞ్చలా చపలాపిచ' అని (అ)
ఇక్కడ మేఘవాచకమయిన శబ్దమునకు మువర్ణకము కావలసినను, సూ. 'వివక్షా ఈ ప్రవృత్తిశ్చ
ప్రత్యయస్యక్వచిత్క్వచిల్'. అను సధర్వణవచనముచేత మహద్వివత చేసి ఘనుఁ డని చెప్పినాఁడు.
అలం. రూపకమూ
తా, &quot;మెఱపు మెఱయఁగనే 'మొగలి పూయుట సహజము. తిమ్మరాజు మనుఁడు ('మేఘుఁడు)
గావున నతనికృపాణమను మెఱపుల కాంతు లతిశయింపఁగనే కీర్తియను మొగలిజేరు లుదయించు
చున్నవి. (తిమ్మరాజునకుఁ బరాశ్ర మ చిహ్న మగు ఖడ్గము కీర్తికరముగ నున్న దని భావము.)
సీ. థాత్రీశ్వరులు గానీ ధాత్రీశ్వరులు గారు పురుడు వాగనుభూతి భూతిగతుల
మానవేంద్రులు లు గానీ, మానవేంద్రులు గారు పోల్కి, నయాభోగభోగకళల&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>rkh7val5podjeulu1pv3qlsi4x01rg9</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/84</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184313</id>
    <revision>
      <id>502280</id>
      <timestamp>2025-06-30T08:02:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'రాజహంసులు గాని ప్ర థ మా స ము శ్వా 47 రాజహంసులు గారు సరి సత్కళా సార సాగరుచుల నరపుంగవులు గాని నరపుంగవులు గారు తర మెన్న వరధర్మ ధర్మ భృతుల తే. జగతినీ మేటిక నినృపులోగడ నెగడె, నేబిర...'</comment>
      <origin>502280</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6320" sha1="4h758bvy6amwkxo8c4u9texho81ijcn" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;రాజహంసులు గాని
ప్ర థ మా స ము
శ్వా
47
రాజహంసులు గారు సరి సత్కళా సార సాగరుచుల
నరపుంగవులు గాని నరపుంగవులు గారు తర మెన్న వరధర్మ ధర్మ భృతుల
తే. జగతినీ మేటిక నినృపులోగడ నెగడె, నేబిరుదు రాయ రాహులే హితవధూభు
జంగ బిరుదాంక పుంఖత సమర విజయ, కాహళుఁడు తిమవిభుఁ డాజి|దోహళుండు,
=
=
భూమియందు, ఈ మేటీకి౯ = ఈరాజశ్రేష్ణునికి, వాగనుభూతి, వాక్ విద్య యొక్క,
అనుభూతి - అనుభవముయొక్కయు భూతి - ఐశ్వర్యముయొక్కయు, గతులక్ మార్గముల చేత
ననియర్థము, ఇక్కడ వ్యాపి పరిపాలనము . తను భస్మముచేతను నని యద్ధాంతరమును గ్రహించి యభే
దాధ్యవసాయము చెప్పవచ్చును. పురుడు - ఈఁడు. ఛాత్రీశ్వరులు గాని = ఢాతయు నీశ్వరుఁడు గాని,
అనఁగా బ్రహ్మరుక్త్రులుగాని, ఇక్కడ శ్రమాలంకారము. నాల్గు పాదములయందు నీలాగే యని
తెలియపలేరు. ఛాత్రీశ్వరులరుచో 'ఇకోయణచి' యరు సూత్రానుసారముగ రేఫాదేశము వచ్చునుగాన
ఛాతాచ ఈశ్వరశ్చ ధాత్రీశ్వరౌ యని యొకచోటను ధాత్ర్యాః ఈశ్వర్యాధాత్రీశ్వరాః అని
వేటొకచోటను విగ్రహమును జెప్పుకొనవలయును.
కాని
ఛాత్రీశ్వరులుగారు
ml
భూమిశ్వరులుగారు, సయాభోగ - నీతిపరిపూర్ణతయొక్క యను,
భోగ = భోగముల యొక్క యు, కళలక్ నిశదభావములచేత, పోల్కి పోలిక, మానవేంద్రులు
=
మనువు నింద్రుఁడుగాని, 'అశ్ర మకు రేవమానవఇతివ్యుత్పత్తిః ప్రాజ్ఞ ఇతివత్' మానవేంద్రులు
గారు = నరేంద్రులుగారు, మానవశ్చ + ఇంద్రశ్చ మాన మేథ్స్ అను విగ్రహముచే మానవుఁడే మను
పనియు, మానవానాం+ఇంద్రః, మానవాః + ఇంద్ర ఇవ మానవేంద్రాః మానవశ్రేష్ఠుఁడనియు విగ్ర
హము చెప్పుకొనవలయును.
సత్కళాసారణ శ్రేష్ఠమైన చతుష్టష్టి కళాసారముచేత నని యర్థము, సోడ ళకళలచేత సనిభావము,
సొరరుచులక్ జులమైన తేజస్సు
బలమైన లేజస్సు చేతను, సరి = సాటి, రాజహంసులుగాని = చంద్ర సూర్యులు గానీ,
రాజహంసులు గారు రాజశ్రేష్ఠులుగారు, ఇక్కడ సూర్యవాచకమైన హుసశబ్దమునకు డుజ్వి ధాన
మావశ్యకముగావున నుకారయుక్తమైన పాఠము సాధువని గ్రహింపవలయును. రాజాచ హంసళ్చ
రాజహంసౌ యనియు, వేఱకచో గాజునోహంసాఇవ రాజహుసాః యనియు విగ్రహము.
=
日
పరధర్మ = శ్రేష్ఠమైన ధనుస్సు యొక్క యం, ధర్మ - న్యాయముయొక్క యు, భృతులతో
భరణముల
చేత, తరమెన్నక్ - సౌమ్య &quot;మెంచి చూడఁగా, నర అర్జునుఁడును, పుంగవులుగాని - ధర్మ
దేవతయైన వృషభముగాని, నరపుంగవులు గారు జ రాజులు గారు, ఇక్కడ పళువాచకమైనపుంగ వశబ్దము
జ రాజులుగారు,
విరాఁద మహద్విపక్ష చేసి డుజ్జు విధించినాఁడు. ఈవిషయము రం ప పద్యముందు మనుఁ డన్న చోట
స్పష్టీకృతంబై యున్నది. సరశ్చ పుంగవళ్చ నరపుంగ వౌ యనియు, నరాః పుంగవాల్గవ నరపుంగ వ్యా
ఆనియం, విగ్రహము.
అని = ఇట్లు, నృపులో గడ = రాజులు స్తోత్ర ముచేయఁగా, బిరుదరాయ రాహుత, అను
నదియు, అహితవధూభుజంగ, అనునదియునగు, బిరుదాంక = బిరుదావళుల చేత, పుంజిత - నిండింపఁ
బడిన, సమర = యుద్ధమందలి, విజయకాహళుఁడు =విజయ ప్రయుక్తమైన కాహళకులు కలిగినవాఁడును,
జ
యుద్ధమందు, దోహళుండు = వికాసము గలిగినవాఁడును సగు, నీతిమవిభుండు - ఏ తిమ్మరాజు,&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>4h758bvy6amwkxo8c4u9texho81ijcn</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/85</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184314</id>
    <revision>
      <id>502281</id>
      <timestamp>2025-06-30T08:03:08Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '48 వ వసు చరిత్ర ము నెగడెజ్&quot; = వృద్ధిఁ టోంది . ప్రకాశించెనో, యెత్తుగీతియందలి యచ్ఛబ్ధము (ఏశబ్దము)నమును ముందిరివచ నపు మొదల నున్న తచ్ఛబ్దమునకును నన్వయము, అలంకారము శ్లేషమూలక పరిసం...'</comment>
      <origin>502281</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6291" sha1="ro8fzs6k5ztamunntau3gurd2xbkici" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;48
వ
వసు చరిత్ర ము
నెగడెజ్&quot; = వృద్ధిఁ టోంది . ప్రకాశించెనో, యెత్తుగీతియందలి యచ్ఛబ్ధము (ఏశబ్దము)నమును ముందిరివచ
నపు మొదల నున్న తచ్ఛబ్దమునకును నన్వయము, అలంకారము శ్లేషమూలక పరిసంఖ్య.
0
తా. తిమ్మరాజు విద్యచే బ్రహ్మను, ఐశ్వర్యముచే శంకరుని, నీతిచే మరుపును, ఇంద్రునికళలచేఁ
జంద్రుని, ప్రకాశముచే సూర్యుని, ధనుర్విద్యలో నర్జునుని, ధర్మమునందు ధర్మ దేవతను మించి సాటి
రాజులలోఁ బేరెన్నిక నొంది రాయరాహుత్త, అహితవధూభుజం గాది బిరుదము లొంచి కీర్తి గాంచెను.
వ, తత్క మంబున.
ఆ తీమరాజుయొక్క కులమువరుసయందు.
=
42
తే. రవికులం బలరింప శ్రీ రాముఁ డైన, శౌరి తన రెండుకన్నులు సరియె శాఁగఁ
దలఁచి సోమాన్వయము పవిత్రంబు సేయ, నవనిశ్రీ రంగ విభురాముఁడై జనించె.
రవికులంబలరింటెక్ సూర్యవంశమును బ్రకాశింపఁ జేయుటకొఱకు, శ్రీరాముఁడున కొరి =
|
శ్రీరామావతారమునొందిన విష్ణుమూర్తి, తన రెండుకన్నులు సరియెకాఁగఁదలఁచి = తనయొక్క రెండు
కన్నులను సమానముగ పెంచి, ఇక్కడ విష్ణుమూర్తియొక్క కన్నులు సూర్యచంద్రు లని భావము.
సోమాన్వయము పవిత్రంబు సేయర్ - చంద్ర వంశముఁ బన్ని త్రము చేయుటకు, ఆపనిక్ = భూమి
యందు, శ్రీరంగ విభురాముఁడై - శ్రీ రంగరాజు కుమారుఁడైన రామరాజై, జనించె&quot; -
అలంకారము సంబం ధాతిశయోక్తి, రూపకమును.
తా. సూర్యచంద్రులు విష్ణువునకుఁ గనులు గావున విష్ణువు తొలుత సూర్యవంశమున దశరథు
నాకుఁ దనయుఁడు గాఁ బుట్టి రెండవకన్ను గౌరవించుట కిపుడు చంద్ర వంశమున శ్రీ రంగ
విభునిపుత్రుఁ
డన రామరాజుగా జనించెను.
పట్టాభి షేకవి పర్యయంబునఁ బ్రోలు వెడలి ప్రియానుజు, ల్వెంటఁ గొలువఁ
జిత్రకూటాభిఖ్యఁ * జేలఁగు పెల్గొండసాంద్ర హరిద్వి కేంద్ర నా దవనిఁ జెంది
ఖలజనస్థానవాసులఁ బల్వుర వధించి మహిమ సలక ఖర స్మ య మడంచి
హరివీరభటమహోద్ధతి నబ్ధి గంపింప దురమునఁ గదిసి ఈద్రోహిఁ దునిమి
తే. యనఘతరపార్థి వేందిర నధిగమించి, సాధుకర్ణాటవిభవనం స్థాపనంబు
వూనిశరణాగతుల నెల్ల (4 బ్రో చైరాముఁ, డతఁడు నిజచరితంబు రామాయణముగ.
ఈ పద్యమునందలి రాముఁ డతఁడు అను వాక్యమునుబట్టి చూడ రామరాజుపరముగా శ్రీరా
మునివరముగా నర్థద్వయము కనుపట్టుచున్నది.
రాముఁ డతఁడు - రాముఁడైన యారాజు, నిజ జ స్వకీయమయిన, చరితంబు చరిత్రము,
రామాయణముగన్&quot; = రామాయణకథ యగునట్టులుగా, అభేదాధ్యవసాయముచేత ననుట, ఇక్కడ
రాముని చరిత్రము రామాయణము కావలసినచేయని యూనురూప్యము గ్రహింపవలయును. పట్టాభిషేక
విపర్యయంబునక్ - పట్టాభిషేకము యొక్క వ్యత్యయమందు, రామస్వామికివలె రామరాజునకును
బట్టాభిషేకము విఘ్నమయినదని చెప్పుచున్నాడు. ప్రోలు వెడలి - పట్టణమును బయలువెళ్లి, ప్రియా
నుజు 'ల్వెంటఁగొలువక్ = ప్రియులైన యనుజులు, అనఁగాఁ దిరుమలరాయుడు 'వేంకటరాయుడు
సనంతములు 'వెంబడిఁ గొలిచి రాఁగా నని రామ ప్రభుకురమయిన యర్థము. ప్రియయనఁగా భార్యయైన
సీతయు ననుజుఁ డనఁగాఁ దమ్మఁడైన లక్ష్మణుఁడును దోడఁ గొలిచి రాంగా నని శ్రీ రామపర మయిన
యర్థాంతరము.
=&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>ro8fzs6k5ztamunntau3gurd2xbkici</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/86</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184315</id>
    <revision>
      <id>502282</id>
      <timestamp>2025-06-30T08:03:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '= ప్ర థ మా థమాశ్వాసము = 49 అభిఖ్య యనఁగా నామము, ప్రభయును, చిత్ర=విచిత్రములైన, కూట=ళ్ళగముల యొక్క , అభిఖ్యర్ = ప్రభచేత, చెలఁగు విలసిల్లుచున్న, పెన్గోండ = పెళ్లొండనున్న, సాంద్ర =దట్టమయ...'</comment>
      <origin>502282</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6613" sha1="ahn1v8juokusodn4vxk1j50kh927m5s" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;=
ప్ర థ మా
థమాశ్వాసము
=
49
అభిఖ్య యనఁగా నామము, ప్రభయును, చిత్ర=విచిత్రములైన, కూట=ళ్ళగముల యొక్క ,
అభిఖ్యర్ = ప్రభచేత, చెలఁగు విలసిల్లుచున్న, పెన్గోండ = పెళ్లొండనున్న, సాంద్ర =దట్టమయిన
హరిజగుఱ్ఱములును, ద్వి హేంద్ర క్ - మదపుటేనుఁగులును గలిగిన, ఆదవనిక్=ఆదవనియనెడు పట్టణమును,
చెంది ఆక్రమించి యని యర్థము. చిత్రకూటాభిఖ్య - చిత్ర కూటను నెడు పేరు చేత, చెలఁగం
ఒప్పు
=
చున్న, పెగ్గొండ౯ = మహాపర్వతమందు, సాంద్ర = నిబిడ
మయిన, హరి = సింహముల
యొక్క ము
ద్వి కేంద్ర = గజశ్రేష్ఠముల యొక్క యు, నాద = ధ్వనులుగలిగిన, పనిక్ –అరణ్యమును, చెంది ప్రవేశించి
యని యర్థాంతరము. (సి. 'అభిఖ్యా నామ శోభయో' అని ఆ.)
=
ఖలపాపాత్ములైన, జనస్థాన వాసుల జనపదనివాసులను, పల్వురవధించి అనేకుల సంహరించి,
మహిమక్ &quot;&quot; ప్రభావము చేత, సలక సలకుఁడను, ఖర=
క్రూరుని యొక్క, స్మయమడంచి
గర్వము నడించి
యని యర్థము. ఖల పాపాత్రులయిన, జనస్థానవాసులక్ = జనస్థానమందున్న రాక్షసులను, పల్వుర
వధించి అనేకులను సంహరించి, మహిష్= భూమియందు, మసలక జాగుచేయక, ఖర ఖరాసురుని
యొక్క, స్మయమడంచి = గర్వ నాశము చేసి యని యద్ధాంకరము,
=
తిష్ణురాజును సలక నామమున వ్యవహరింతురనుటకు దృష్టాంతము
మహ తరే మానవకళాసితునోనుకూలా మహిషీపనే తదా,
కృతాభి షేఔ&quot; సలకక్షితీశితు ర్వరాత్మ జానీ ద్వరదాంబి వధూ
అచ్యుతరాయాభ్యుదయము, మూఁడవసర్గము ర వళ్లో.
హరి గుఱ్ఱములయొక్కయు, వీరభట శూరులైన భటులయొక్కయు, మహోద్ధతి = అధిక
మైన యాధ్ధత్యము వేప, అబ్ధిగంగింపక్
-సముద్రము చలించునట్టులుగా, దురమునఁ గదిసి యుద్ధమందుఁ
చారసించి, తద్రోహిందునిమి = పూర్వమందుఁ జెప్పఁబడిన సలక జామక ద్రోహిని వధించి యనియర్థము.
హరివీరభట కవివీరులయొక్క, మహోద్ధతి&quot; = అధిశ్రాద్ధత్యము చేత, అబ్ధిగంపింప ఇదక్షిణసముద్రము
వణఁకఁగా, దురమునఁగ సిసి యుద్ధమందుఁ దారసించి, కర్ది హిఁదునిమి- ప్రసిద్ధుఁడైన రావణుని వధించి
యని యర్థాంతరము.
=
ఆనకతర= మిక్కిలి నిష్కల్మషయైన, పార్థి వేందిర = రాజలక్ష్మిని, అధిగమించి పొంది యని
యర్థము. అనఘుజేరణనిష్పాపురాలైన, పార్థి వేందిర = సృథివికీఁగొమా రైన లక్ష్మీని అనఁగా సీతా
దేవిని, ఆధిగమించిజకలిసికొని యని యర్థంకరము. సాధు లెస్సైన, కర్ణాటవిభవసంస్థావనంబు
కర్ణాట రాజ్యపై భవనంస్థాపనమును, పూనిజనహించి యని యర్థము. సాధు = యోగ్యులైనవారియొక్క,
కర్ణాటరాజ్యపై
కర్ణాట కర్ణగోచరమైన, విభవనం స్థాపనంబు పూని - వైభవముయొక్క సంస్థాపనమును వహించి యని
యద్ధాంతరము. శరణాగతుల నెల్ల బ్రోచెక్ - శరణమనఁగా గృహమును రక్షణమును, గృహమునుగూర్చి
వచ్చినవారినందఱిని రక్షించెనని యర్థము. రక్షణమును గూర్చి వచ్చి న విభీషణాదులను సంరక్షించెనని
యర్ణాంతరము. (ని. 'శరణం గృహరక్షితో' అని విశ్వము.) అలంకారము క్లిష్ట రూపకము.
V. రామరాజు పట్టాభిషేక ప్రయత్నము భంగము గాఁగనే సోదరసహితుఁడై ఆదోనికిఁ జేరి
యచటి దుష్టులఁ బెక్కండ్రను దెగటార్చి నలక ముతిమ్మయగర్వ మడఁచి సైన్యముతో నిజ రాజధానికిఁ జేరి
కర్ణాటరాజ్యస్థాపకుఁ డయ్యెను. ఇతని చరిత్ర మాయావి శేషయుక్తమై రామచరిత్రమగు రామాయణ
మును బోలియన్నది.
వసు 7&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>ahn1v8juokusodn4vxk1j50kh927m5s</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/87</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184316</id>
    <revision>
      <id>502283</id>
      <timestamp>2025-06-30T08:03:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '50 సు చరిత్ర ము వసు మ. హరిశౌర్యుం డగుగామభూవిభునితీ, వ్రాటో చవద్వాహినీ శరవేగంబున నాత్మమూలబలము ల్జార దళాడంబరం బరుగం గొమలు వోవ లాపరి నిజామాదు ల్వజీరు ల్భజిం తురు న నమ్రత్వముఁ...'</comment>
      <origin>502283</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5826" sha1="gt55yhx449locjwplxjz0sd5tpt24vr" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;50
సు చరిత్ర
ము
వసు
మ. హరిశౌర్యుం డగుగామభూవిభునితీ, వ్రాటో చవద్వాహినీ
శరవేగంబున నాత్మమూలబలము ల్జార దళాడంబరం
బరుగం గొమలు వోవ లాపరి నిజామాదు ల్వజీరు ల్భజిం
తురు న
నమ్రత్వముఁ గానలో ముసలిమానుల్గా వితర్కింపఁగన్.
45
菜
హరి శౌర్యుండుగు సింహముయొక్క పరాక్రమమువంటి పరాక్రమముగల, రామ భూవిభుని
రామరాజుయొక్క, తీవ్ర = అత్యంతమయిన, ఆటోపవత్ = యుద్ధక్వరూడిన, వాహినీ సేన
యొక్క, శరవేగంబునజ్&quot; = జాణ వేగము చేతనని యర్థము. తీటోపవణ్ - అత్యంతాడనముతోఁ
గూడిన, పొహినీ=నదియొక్క, శర వేగంబునక్ - జల వేగము చేతనని యర్థాంతరము. ఆత్మము లబలములు
తమకు నమ్మకమయిన మూలబలములు, జారక్ - పలాయనమయిపోంగా ననియర్థము, తముయొక్క
వ్రేళ్ళసత్తువ హరించిపోఁగా నని వృక్ష పరమయిన యర్థాంతరము, దళాడంబరంబరుగకో దళమనఁగా
రాణువయును బత్రమును, రాణువయొక్క విజృంభణము నశింపంగా ననియర్థము. ఆకులయొక్క
విజృంభణము నశింపఁగానని యర్థాంతరము. ని. 'దళంచే స్త్రీభణి భేదే' అని వి. 'జళవర్ణంఛదః
పుమా' అని అ, కొమ్మలంతోపక్ = పుత్ర పౌత్రాదులు హతులు కాఁగా నని యర్థము. శాఖలు విరిగిపడి
పోఁగా నని యర్థాంతరము. ఇంతవఱకు నరద్వయమునకు నభేదాధ్యవసాయము. లాచరి బలగంజెడీ,
నిజామాదుల్వజీరుల్ దానిజాము మొదలైన ప్రభువులుఁ బ్రధానులును, కానన్ = అరణ్యమందు, ముసలి
మానుల్గావితర్కి_ంపఁగక్ ముడి మ్రానులోయని (జనులు) ఊహించునట్టులుగా మానులన్న చోట శేష
సంశ్లేషము లేమికిఁ గారణము మృగ్యము. తురకలని భావము. నమ్రత్వముతో -వంగుటను, భజి
యింతురు = అంగీకరింతురు. ఇక్కడ నుభయసాధారణ్యము.
అర్థద్వయమునకు స భేబాధ్యవసాయము సం. 'జీర్ణ వృక్ష గ తధర్మ సంబం ధన నిమిత్తైన ప్లేచ్ఛా
వృక్ష త్వేనో లేక్షణా దు త్ప్రేక్షాలంకారః హరి శౌర్య విశ్లేషణస్య చ్ఛాది సమీకరణ హేతు
శయా కావ్యలింగ భేదః అనయోస్సంకరః.'
ముసలి మ్రాకులని బహువచనమునందుంటకు బదులు ముసలిమానులనుట అర్థాంతరము గాపాడు
టకుఁ Xవి యొనరించిన నియమోల్లంఘనము. ముసలిమాను లనుచోట ముసలి యనువిశేషణము ప్రాణి
వాచకమున కర్హముగాని యచేతనమున కర్హము గా దనువాడ మొకటి కలదు. ఇట్టి ప్రయోగములు
కలవు.
సీ. సభావన ప్రియవకంస మికండు గాఁ డైన ముదియని కొమ్మలఁ గదియకున్నా.
చంద్రాంగదదర్శి శ్రమ
ము
తా. రామభూపాలుని వాటి నీ శరవేగమున కోయెవఁజాలక మూలబలములు కోలుపోయి దళ '
ములు కొమ్మలు పోవ నిజామాది యవన ప్రభువులు నములై ముసలిమానులు గారి అధిగణింపలకు
చున్నారు.
సీ. ఎదలపై ఁ బొదలుపయ్యెదలు జారఁగఁ బారు బిబ్బీలకు ముసుంగులబ్బఁ జేసె
ఘన భేరి కాధ్వను . ల్విని గుండియలు స్త్రీల వ్రాలుముల్కలకు గోలీలు నేసె
నుడుగనివిభ్రాంతిఁ దడగాళ్లు వడ నిల్చు ఖాసులు డాగఁ జీకటులు నేనెం
గడ లేని కాందిశీకత నేగుడమ కుర్వి జడధు లెల్లను గాలి నడలు వేసి&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>gt55yhx449locjwplxjz0sd5tpt24vr</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/88</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184317</id>
    <revision>
      <id>502284</id>
      <timestamp>2025-06-30T08:04:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'ప్ర థ మాశ్వాసము ప్ర 51 తే, ననుచు శికములఁ దాల్తు రెవ్వనిసమగ్ర సైన్యధుతధూళిఁ జకితులై చనుసపాద కుతుపశాహినిజామా దికు తలపతు ల తండు నృపమాత్రుఁడే రాము ధరణివిభుఁడు. = 46 ఎదల పైఁ బొదలు=...'</comment>
      <origin>502284</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6182" sha1="2s1w9jqcw23eezx4id7znpm8wxrorwx" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;ప్ర థ మాశ్వాసము
ప్ర
51
తే, ననుచు శికములఁ దాల్తు రెవ్వనిసమగ్ర
సైన్యధుతధూళిఁ జకితులై చనుసపాద
కుతుపశాహినిజామా దికు తలపతు ల
తండు నృపమాత్రుఁడే రాము ధరణివిభుఁడు.
=
46
ఎదల పైఁ బొదలు=వక్షస్థలములమీఁద నొప్పా రెడు, పయ్యెదలు = పైట చెఱఁగులు, జారత్
=జారి పోవునట్టులుగా, పారు పరుగిడునట్టి, బిబ్బిలకు - నిజామాదుల యంతఃపుర స్త్రీలకు, ముసుంగు
- ముసుఁగులు గలుగునట్టుగాఁ జేసెను. సైన్యధూళికిఁగల ప్రసరణశక్తి సూచితము.
ఆ ప్రసరణము భయార్తలై తొలగిన పైఁట నెఱుఁగని యవనాంతఃపురకాంతలకు (గోపాగాపాడు)
మునుఁగ గుటయే ధూళి శిరోధారణ మగుటకు హేతువు.
అబ్బ
=
ఘన భేరికాధ్వనులువిని = ఘనమైన రణభేరియొక్క భాంకారధ్వరులు విని, గుండియలు వ్రిలక్ =
గుండెలు పగులఁగా, వ్రాలు - నిర్జీవులై కూలిన, మల్కలకు - తురకలకు, గోలీలుసే నెక్ = గోలీ
లేర్పఱచెను. ఇచట ధూళికిఁగల వ్యాపకనిబిడత్వములు సూచికములు. అనాథలై గతించిన మల్కలకు
గోలీ లేర్పఱచుటయే ఫూళిఁ దలఁ దెల్చుటకు హేతువు.
=
ఉడుగనివి బ్రాంతిక్ = తీరకయుండెడు భయవిశ్రాంతి చేత, తడగాళ్లుపడ = కాళ్లు కడ
బడఁ గా, నిల్చు కదలలేక నిలిచిన, ఖానులు = మ్లేచ్ఛ ప్రభువులు, డాగజ్&quot; = &quot;దాగుటకు, చీఁక
టులు నీ సెజ్ = చీఁకట్లు గల్పించెను. ఇట నిచికత్వమునకుఁగల పరమావధి సూచితము. ఇందు చేఁ బ్రాణ
భయార్తులగు పఱికివాండ్రకు దాగ నవకాశము గలుగుటయే ధూళి తలఁ దాల్చుటకు హేతువు.
H
కడలేని కాందిశీకత
నేఁగు తుదిముట్టని భయపలాయనముచేతఁ బోవుచున్న, తమకు&quot; = తమకు,
ఉర్వి = భూమియందు, జడధు లెల్లను సముద్రముల నన్నిటిని, కాలినడలు
సేసె = నడిచిపోదా
దగిన లోఁతుగలవానిఁగాఁ జేసెను. ఇట ధూళికిఁగల సముద్ర పర్యంతవ్యాప్తి సూచితము సము
మున కవకాశము గల్గించుటయే ధూళిని దలదాల్చుటకు హేతువు.
ముద్ర తరణ
అను ఇట్లనుచు, ఎవ్వని = ఏ రాజుయొక్క, సమగ్ర - సంపూర్ణ మైన, సైన్య-సేనల చేత,
ధుత= ఎగురఁగొట్టఁబడిన, ధూళి - పరాగమును, చకితులై చను=భయపడి పోవుచుండు, సపాదకుతుపరాహి
నిజామాది = సపాదులు 'మొదలైన, కుతలపతులు - ప్రభువులు, శిరములఁ దాల్తురు = శిరసావహింతురో
యని యర్థము. ధూళి శిరస్సులమీఁదఁబడునని భావము. అశఁడు = అట్టివాఁడైన, రామధరణి విభుఁడు
రామరాజు, నృపమాత్రుఁ డే అండఱు రాజులవంటివాఁడా, ఆనఁగాఁ గాఁడనుట. సేనాపరాగము తమపై
వ్యాపించుచుండఁగా శత్రు రాజులు పలాయితులై రని భాషము. ఇచట మ్లేచ్ఛులకు సేనాధూళులయందు
ముఖావరణాధికల్పనాసంబంధము లేకున్నను సంబంధమునుఁ జెప్పుటచే సతిశయోక్త్యలంకారము. ఆది
శిరస్సుచే వహించుట యనెడు శ్లాఘన మనురూపకమును నిలుపుచుండుటచే రెండిటికి సంకరము
రామరాయలు మహమ్మదీయుల జయించినను వారియంతిపురి కాంతల యభిమానమునకు మహమ్మ
డీయమత ధర్మమునకు వ్యతి రేకముగ వర్తింపలేదని యాశయము. సమగ్ర సైన్యధూళి గావుననే యింత
వ్యాప్తి నొందినది. ఇందుఁ జెప్పఁబడిన సపాదుని నిజమగు పేరు మహబాత్తు.
పయ్యెద అనుట ఉత్పత్తి, పైని యెదకు వస్త్ర క్లీని బయ్యెడయ్యె.&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>2s1w9jqcw23eezx4id7znpm8wxrorwx</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/89</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184318</id>
    <revision>
      <id>502285</id>
      <timestamp>2025-06-30T08:04:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '52 వసు చరిత్ర ము &quot;పయ్యెదేత్యాది నానుగత య కారస్యాపి ఇతివృద్ధి గత్వం విహిత మీప- డోలాభూషో త్తరీయాణి ని సైత్వం నాస్తి మధ్యయ: &quot; అహోబల పండితీయము. పయ్యెద యని చెయ్యద యని 'రెండు రూపములన...'</comment>
      <origin>502285</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5922" sha1="kreo2yaben5v987gdc7wzzojqy9ekkc" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;52
వసు చరిత్ర ము
&quot;పయ్యెదేత్యాది నానుగత య కారస్యాపి ఇతివృద్ధి గత్వం విహిత మీప-
డోలాభూషో త్తరీయాణి ని సైత్వం నాస్తి మధ్యయ: &quot; అహోబల పండితీయము.
పయ్యెద యని చెయ్యద యని 'రెండు రూపములను గలవు.
&quot;
తా, రామరాజు సేవాధూళి బిబ్బీలకు మునుఁగంగ'ను, మల్కలకు గోలీలంగను, ఖానులకుఁ
జిఁకటులుగను, సముద్రము కాలినడగను జేయుటచే నుపకారఃకృతజ్ఞతా సూచకముగా నిజామాని యువన
ప్రభువులు తలఁదాల్పసాగిరి.
శా॥విశ్వామిత్రునిఁ గొల్చి రాము: డతఁ డుర్విం జెం చెఁ గళ్యాణము
న్విశ్వామిత్రులు గొల్వ రాముఁ డితఁ దుర్విం జెందెఁ గళ్యాణముకో
శశ్వత్కీర్తులు రాము లయ్యిరువురు సాధించుకళ్యాణలా
వైశ్వగ్యంబులు ధర్మ నిర్మథనధరాలంబనవ్య క్తముల్,
47
విశ్వామిత్రునిఁ గొల్చి = విశ్వమునకు శస్త్ర౦డైనవానిఁ గొల్చి యని యర్థము. విశ్వామి శ్రమహా
మునిని సేవించి యని భావము. రాముఁడతఁడు - ఆ దశరఛపుత్రుఁడైన రాముఁడు, ఉర్వెంజెంద
గళ్యాణముకొ&quot; - భూమియందు వివాహమంగళమురు బొందెను, విశ్వామిత్రులు గొల్వర్ = విశ్వా
మిశ్రమహామునులే తన్నుఁ గొల్వఁగా, రాముఁడితఁడు ఈ రామరాజు, ఉర్విం జెంది: గళ్యాణములు =
భూమియందుఁ గల్యాణమును బొందెనని యర్థము. కల్యాణ ప్రాప్తి యిక్కడ సమానధర్మము. విశ్వ =
'సమస్తమైన, అమిత్రులు శత్రువులు, కొల్వక్ = సేవింపఁగా, ఉర్వియందుఁ గల్యణమ నెడు
పట్టణమును బొందినాఁడని భావము, శశ్వత్కీర్తులు = ప్రకాశించుచున్న కీర్తిగలిగిన, రాములయ్యిరు
పురు = ఆ ఇద్దఱురాములును, సాధించు జ సాధించిన, కల్యాణల&quot; శ్వర్యంబులు = కల్యాణ
ప్రాప్తిరూప వైభవములు, ధర్మ మనఁగా న్యాయమును జాపమును గనుక, ధర్మ నిర్మధన = న్యాయ
విధ్వంసము చేతను, ధర్మాలంబన న్యాయావలంబనము చేతను, వ్యక్తములు - ప్రకటము లై సవియని
యర్థము. చాపఖండన చాపావలంబన ములచేతఁ బ్రకటన్నులైనవి యనిభావము. అనఁగా ధర్మనిర్మ
ధన వ్యాపారమువలనఁ గల్యాణలాభమును బొందిన రామునికంటే ధర్మావలంబన వ్యాపారము చేతఁ
గళ్యాణమును బొందిన రామప్రభుం దుత్తముఁడని చమత్కారము గ్రహింపవలయును.
=
అలంకారము వ్యతిరేకము.
-
=
C
తా. రాముఁడు విశ్వామిత్రుని సేవించి కళ్యాణ మొంచెను. రామరాజు విశ్వ + అమిత్రులు
గొల్వ కళ్యాణ (నగర) మును జడసెను. ఇరువురును గళ్యాణము నొందిరి గాని శ్రీరాముఁ జొందిన
కల్యాణ ప్రాప్తి ధర్మనిర్మధనరూపము (ధనుర్భంగరూపము) రామరాజొందిన కళ్యాణము ధర్మాలంజన
రూపము- (ధర్మ స్థాపనరూపము.)
ప్రబలావ లేపని, గ్రహజాయమానా గ్రహముడించి బహుదామన్నా పిఁ గాంచుఁ
బుర మెల్లఁ బ్రత్య గ్ర భూతిపాలుగఁ జేసి యచలాసనాభ్యాసియై కృశించు
రతినిభ రామానుగతమైత్రి పై రోసి కల నై నఁ గల్యాణ కాంక్ష యిడఁడు
పరవిఁ బ్రాణాయామ సంసిద్ధికై సారెసారెకుఁ గుండలిస్థాన మంటు
తే, మానకనిజాముఁ డపవర్గమార్ధవృత్తిఁ, బెరయు పరబుద్ధి నెవ్వానీ పేరు దలఁచి&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>kreo2yaben5v987gdc7wzzojqy9ekkc</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/90</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184319</id>
    <revision>
      <id>502286</id>
      <timestamp>2025-06-30T08:04:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'ప్ర థ మా శ్వాస ము శ్వాసము 58 యతఁడు శ్రీరాముఁడఖల న్నుతికిఁ దిగఁడె, నేతు కాశీతలాంతక ఖ్యాతయశుఁడు. రామరాజు నిజామునకుఁ గావించిన పరాజయపరముగను శ్రీ రామకృతమగు నపవర్గ పరముగను నీపద్...'</comment>
      <origin>502286</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6541" sha1="bt691ii5wl7e4dekjfsgw7yjtacyzvn" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;ప్ర థ మా శ్వాస ము
శ్వాసము
58
యతఁడు శ్రీరాముఁడఖల న్నుతికిఁ దిగఁడె, నేతు కాశీతలాంతక ఖ్యాతయశుఁడు.
రామరాజు నిజామునకుఁ గావించిన పరాజయపరముగను శ్రీ రామకృతమగు నపవర్గ పరముగను
నీపద్యమున కరద్వయము గలకు-
.
=
మానక=విడువక, నిజాముఁడు = నిజాము సాహేలు, పరబుద్ధి = శత్రు
= శత్రుబుద్ధి చేతనని యర్థము.
పరబ్రహ్మబుద్ధిచేత పని యర్థాంతరము. ఎవ్వాని పేరువలఁచి = ఏ రామరాజు నామము నెంచి యని
యర్థము. ఏ శ్రీరాముల పేరుచలఁచి యని యర్థాంతరము. ప్రజల ఉత్కృష్టమైన, అవలేక =
గర్వము చేతనైన, విగ్రహ = విరోధమువలన, జాయమాన
పుట్టుచున్న, ఆగ్రహముజ్&quot; = కోప
మును, డించి = విడిచి పెట్టి, బహు - ఠఱుచుగా, ధావనాప్తి గాంచు - పలాయనమును బొందునో
యని యర్థము. ప్రబల = మిక్కుటమైన, అవలేప = వ్యాప్తిగల, విగ్రహ = దేహమువలన, జాయ
మాన ఆ పుట్టుచున్న, ఆగ్రహము = అభిమానముళ్లు, డించి - మత్యజించి, బహుధా = పలు బెఱుగు
లుగా, వన్డే స్త్రీఁగాంచున్ = అరణ్యమును బొందునోయని యద్ధాంతరము. నిజాము రామరాజు ధాటికి
వెఱచి విరోధము మఱచి యడవులకుఁ జేరబోయెననుట,
=
1
=
=
=
పురమెల్లన్ = పట్టణమంతయుము, ప్రత్యగ్ర = నూతనమైన, భూతిపాలుగఁ జేసి = బూడిద
పాలు చేసి, అచలాసనాభ్యాసియై = కొండలలో నుండు సలవాటు గలవాఁడై, కృశించుకో
= క్షీశం
చునో యనియర్థము. పురమెల్లక్ = దేహమంఠయు, ప్రత్యగ్రభూతి పాలంగఁజేసి, అనఁగా కౌంటి
బూడిద పూసికొని, అచల - నిశ్చలమైన, ఆసన - పద్మాసనము మొదలైనవి 'నియందలి,
అభ్యాసియై = పరిచయము గలవాఁడై, కృశించుకో - క్షీణించునోయని యర్థాంతరము. (ని. 'పురం
=
పురి శరీరేచ' అని వి.) నిజాముఁడు రామరాజునకుఁ దన రాజ్యము కైవసముఁ జేయనొల్లక దహించి
యడవుల 'కేఁ గెననుట.
=
వి
ఇభరామ . ఇభరం అనెడువానియందు, ఆనుగత = పొందఁబడిన, మైత్రి ఫైజ్ = స్నేహము
మీదనుంచెడు, రతి - ఆసక్తిని, రోసి - మానుకొని, కలనైనక్ స్వప్న మందైనను, కల్యాణ
కాంక్షయిడఁడు = కల్యాణమను పట్టణము విఁదివాంఛ మనస్సునఁ బెట్టకయుండునోయని యర్థము.
రతినిభ = చక్క ఁజనమందు రతీదేవితో సమానురాలైన, రామా స్త్రీలయందు, అనుగత = పొందఁ
బడిన, మైత్రి పై రోసీ = స్నేహముమీఁద విరక్తిఁ జెంది, కలనైనర్ = స్వప్నముడైనను, కల్యాణ
జంక్షయిడఁడు … కొంచనాభిలాష చేయగుండునో యని యర్థాంతరము, నిజాముఁడు ఇభరాంపై గల
ప్రేమ గూడ మఱచి కలనైనఁ గళ్యాణ నగరమును దలంచుట లేదనుట.
=
సరవిజ్&quot; = యు క్తమౌనట్టులుగా, ప్రాణా మామసంసిద్ధికై = ప్రాణదైర్ఘ్యము ఱకు, అనఁగా
కాపుదప్పించుకొనుకొఱకు, సారెసారెకుక్ మాటిమాటికీ, కుండలిస్థానమంటుకో సర్పములకు
= =
స్థానమైన పుట్టపై నెక్కునని యర్థము. ఇక్కడఁ బుట్ట నెక్కి నవానిని బూరిగ ఆచినవానిని జారిపోవు
వానిని యుద్ధమందుఁ జంపరని సంప్రదాయము. ప్రాణాయామమనెడు యోగాంగ సిద్ధికొఱకుఁ గుంభ
కావిష్ట మానసుఁడగుచుఁ గుండలినీశక్తికి స్థానమైన మూలాధారమంటునని యర్థాంతరము, నిజాముఁడు
చావుదప్పించుకొనుటకుఁ బుట్టల నెక్కి బ్రతుకుచున్నాఁడనుట,
అపవర్గమార్గ వృత్తిఁ బెరయు = వర్గ మనఁగాఁ బుత్ర పౌత్రాదికము; అవగతమైన పుత్ర పౌత్రాది
కమ యొక్క మార్గమండలి వృత్తిని బొందనో యని యర్థము, అపవర్గమనఁగా మోక్షము, మోడీ&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>bt691ii5wl7e4dekjfsgw7yjtacyzvn</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/91</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184320</id>
    <revision>
      <id>502287</id>
      <timestamp>2025-06-30T08:04:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '64 వసు చరిత్ర ము మార్గ వృత్తిని బొందువోయని యర్థాంతరము. అతడు నా అనఁగా నిజాముఁడు సరబుద్ధిచేత నెవరి పేరు దలఁచి సైనిఁ జెప్పిన ప్రకారముగాఁ బ్రవర్తించునో యత- డైన, శ్రీరాముఁడు, శ్ర...'</comment>
      <origin>502287</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6231" sha1="7l5ct1yaf2hnavzthqvhcqg9dt929j1" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;64
వసు చరిత్ర
ము
మార్గ వృత్తిని బొందువోయని యర్థాంతరము. అతడు నా అనఁగా నిజాముఁడు సరబుద్ధిచేత నెవరి పేరు
దలఁచి సైనిఁ జెప్పిన ప్రకారముగాఁ బ్రవర్తించునో యత- డైన, శ్రీరాముఁడు, శ్రీ సంపద్యుక్తు
డైన, రాముఁడు=రామ ప్రభుఁడని యర్థము. శ్రీజలక్ష్మీయుస్తుఁడైన, రాముఁడు జశ్రీ ముఁడని యర్లాం
కరము. అభిలసన్ను తిలిఁదగఁ డే - సకల మైనవారియొక్క స్తోత్రమునకు సరుడు కొండా అం
గాఁదగుననుట, అతఁడు మఱియు నెట్టివాఁడనఁగా, సేతుకా శీతలాంకరఖ్యాతయశుఁడు = సీతు కాశీల
మధ్యభూమియందుఁ బ్రసిద్ధమైన కీర్తిగలవాఁడని యర్థము.
కుండలి స్థానము
శ్లో. భుజంగాకారరూ పేణ మూలాధారం సమస్థితా, శక్తికుండలినీ సోమ బిసతంతునిభాశుభ .
న దేహమధ్యస్థానంబున మూలాధారచక్రం బలగి నది మొదలుగ సహస్త్రారణ అంద గార
బృష్టభాగంబున వీణాచండంబుభంగి సమస్తనాడికొమూలుకందింబై మూలో వచ్ఛిన్ని వంశాధుభై
షడాధారసమన్వితంబై యుండు దీర్ఘాస్థి బ్రహ్మదండి యనంబరగు. నా బ్రహ్మ పండి మూల్యా రక్ష ప్రశోణ
స్థాయై కుండలీనామపరాశక్తియుక్తమై ప్రాణాగ్ని బిందు నాదనిలయ సావి శ్రీ సరస్వతీ నామికయై
బహ్మరంధ్ర గతయై సుషుమ్నా నాడీ ప్రవర్తిల్లు.
సీతారామంజ నేయునా టము.
గుదస్థానమునందున్న మూలాధారచక్రమునందు అధముండని గలడనియు శిరస్సురం దూర్థ్వ
కుండలి కలదనియుఁ జెప్పుదురు. కుండలినే కుండలిని యందురు,)
తా. రామ భూమి విభుని పేరు విన్నంతనే నిజాముఁడు
గర్వాదు లుజ్జగించి మేన విభూతిఁ బూసీ కాంతా కనకములపై నాసమాని ప్రాణాణ మాభ్యాసమునఁ
గుండలిస్థానమంటి అపవర్గమునకుఁ బోటుపడెను (నిజాముఁడు రామరాజు 'బెదిరింపఁణాలు పొందిన
పరాజయ మాయాతావుల సూచితములు)
చ. అరిజయకీర్తిసాంద్రుఁ డగునయ్య భి రామన రేంద్ర సోదరం
దిరుమల దేవరాయలు నుతింపఁ దరంబె తదీయ హేతిశాం
కరి యతిలోహితావయనఁగాఁ దను నా హృదంతరంబులం
దరలక తాల్చువారలకుఁ దారు సురివరణీయ ఖరుల్.
=
1
ચી
譯
ఆరిజయణశత్రు జయమువలని, కీర్తి - యశస్సుచేత, సాంద్రుఁడగు - సమగ్రుఁడైన, అయ్యభి
రామన రేంద్ర సోదరు ఆరామనృపునితముఁడైన, తిరుమల దేవరాయలు = తిరుమలదేవరాయ
లను, సుతింపఁడరం బెజ స్తోత్రము చేయశక్యమా, అనఁగా శక్యముగాదనుట. అదేమసిన, తరీయ. అతిరు
మలరాయనిసంబంధమైన, హేతి - ఖడ్గమనెడు, శాంకరి శాంకరీ నామకశక్తి, అతిలో హేతవయవఁ
గాజ్ &quot; = మిక్కీలిర
క్తముగల మూర్తిగలదానిఁగా, తను తన్ను, ఆత్మ హృదంతరంబులతో
స్వకీయపక్ష స్థ్సలాంతరములయందు, తరలకతాల్చువారలక = చలింపక ధరించినవారికి,
* సురీపరణీయ
వై ఖరుల్ = దేవతా స్త్రీలకు వరింపఁదగిన వైఖరులను, తార్చుకో - సుటనపఱుచును, అని ఖడ్గపర
మైన యర్థము. అనఁగా వారిని హళముగావించి స్వర్ణమండలి యప్సర స్త్రీ. ప్రాప్తిగలుగఁ జేయనని
శాళ్పర్యము, ఉదయ భాస్కరునిరీతిగా నత్యంతరక్తివతోఁ గూడిన దేహము కలధానిని గాఁ దన్ను స్వకీయ
మానసాంతరములయందు ధ్యానముచేసి నిలిపిన వారికి, దేవతా స్త్రీ వశీకరణ సామర్థ్యము నిచ్చునని శక్తి
శాస్త్రీలకు
t&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>7l5ct1yaf2hnavzthqvhcqg9dt929j1</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/92</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184321</id>
    <revision>
      <id>502288</id>
      <timestamp>2025-06-30T08:05:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'ప్ర థ మా శ్వాస ము ప్ర 55 పరమయిన యర్థము. శాంకరి నరుణాకారముగలదాన్ని గారు నామె దేహకాంతిచేత ముందుగానే భూమి నరుణిక మైనదానిగాను ధ్యానము చేసినవారికి స్త్రీ వశీకరణసిద్ధియగునని యా...'</comment>
      <origin>502288</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5451" sha1="gex7bxsnb9sn4rz6r7qmncp65d47jg6" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;ప్ర థ మా శ్వాస ము
ప్ర
55
పరమయిన యర్థము. శాంకరి నరుణాకారముగలదాన్ని గారు నామె దేహకాంతిచేత ముందుగానే
భూమి నరుణిక
మైనదానిగాను ధ్యానము చేసినవారికి స్త్రీ వశీకరణసిద్ధియగునని యాగ మరహస్య మున
నిట్లు చెప్పఁబడెను.
.
, “యావకాదౌనికున్నాంయో దీపం భూమించ చింతయేత్,
తస్య సర్వావశం యాతా స్త్రీలోక్యవని తొధ్రువమ్.”
యుద్ధనిహతులకు సుర్చాగ నాసమాగమము కలుగు ననుటకు.
క. ఆతని యమజుుడు చినమ, ల్లతరుణనీ రేఒకరుఁడు లలి నొప్పెను హో
న్నతగాయక నుతసాయక, హఠనాయక ఘటిక సౌరహరిణేక్షణుడై.
చంద్రికాపరిణయము,
తా. రామరాజసహోదరుఁడగు తిరుమల దేవరాయలు మహావీరుఁడై
తిరుమలదేవరాయలు మహావీరుఁడై శత్రు, రక్తారుణీత రుగు
ఖడ్గము దాల్చి పేరొందెను. అతని ఖడ్గము చేఁ దెగిన ప్రతికుక్షవీరులు సుర కాంతాసమాగమము నొంది
స్వర్గమున సుఖింపసాగిరి.
క. ఆరాయమణీకి జగతీ, హారాయితకీర్తిమృణికి ననుసంభవుఁ డై
నారాయణాంశ భవుఁ డితఁ, డౌగా యన వేంకటకవు, మాధిపుఁ డలరున్.
50
జగతీ= భూమికి, హారాయిక = ము
ముత్యాలహారమువలె నాచరించుచున్న, కీర్తిమృణిక=కీర్తి
యొక్క శుభ్రశాంతిగలిగిన, ఆరాయమణికిక్ - ఆతిరుమలదేవరాయ శ్రేష్ఠునికి, అనుసంభవుఁడై
తోడఁబుట్టినవాఁడై, అనఁగాఁ దమ్మఁడై, నారాయణాంశభవుఁ డితఁ
యనర్&quot; - ఇతఁడు
నారాయణమూర్తియొక్క యంశమువల్ల జన్మించినవాఁ డవురా యనునట్టులుగా, వేంకటక్ష మాధిపుఁ
డలరుక్= వేంకటరాయభూమీశ్వరుఁ డొప్పుచుండును. అలం. ఉపమ.
&quot;తా. ఆతిరుమల దేవరాయలు తరువాతివాఁడగు వేంకటరాయలు లోకమునకు హారమువలె నున్న
కీర్తిగలవాఁడై నారాయణాంశభవుఁ డనుకొనునటులఁ బ్రసిద్ధి నొంజను,
సీ. నిరతంబు దురాక నిరతు లౌతురకల నతులసన్మార్గసంగతులఁ జేసె
ననియతమోహాంధు + లౌ పారసీకుల స్వస్త్రీ సుభై కనిశ్చలులఁ జేనె
సతినిర్దయాత్తు గౌయవసుల భూతసంతానతృప్తి ప్రదాత్మకులఁ జేసి
ద్విజపక్ష పాతంబు . దెగడు పాశ్చాత్యుల ద్విజప పాత
భావితులఁ జేసె
తే. ననుచుఁ గడు మెచ్చి జయలక్ష్మీ యాజిరంగ
శాతరబరీద కేతన ఘటితభద్ర
కలశ మెదురుగఁ బూని యేఘనునిఁ జెందె
నతఁడు సామాన్యుఁడే వేంకటాద్రి విభుఁడు.
=
51
నిరతంబు ఎల్లప్పుడును, దుర్మార్గనిరతులో దుర్మార్గమం దాసక్తులౌ చున్న, తురకల తురక
లను, అతులసన్మార్గసంగతులఁ జేసిక్ - అతులజుసమానరహితమైన, సన్మార్గ = సజ్జనమార్గముతోడ, సంగ
తులఁ జేసెస్&quot; = కూడుకొన్న వారినిగాఁ జేసెనని యర్థము, సత్ + మార్గమనఁగా సక్షత్ర మార్గమగు నాకా
శము, ఆకాశసంగతులఁ జేసెనని యర్థాంతరము. 'వేంకటరాయలు. దుర్మార్గులను తురకల మంచి త్రోవను
ప్పెనని స్వర్ణాభిముఖులఁ గావించెనని భావము.
ది&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>gex7bxsnb9sn4rz6r7qmncp65d47jg6</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/93</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184322</id>
    <revision>
      <id>502289</id>
      <timestamp>2025-06-30T08:05:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '56 వ సు చ రిత్ర ము వసు చరిత్ర అనియత=నియతము లేని, మోహ=కాముకత్వము చేత, అంధులే కన్ను గానకయున్న, పొర సీపలక్ మ్లేచ్ఛులను, స్వ స్త్రీ = స్వకీయ లైనభార్యలవలని, సుఖ=భోగమందు, ఏక = ముఖ్య మానట...'</comment>
      <origin>502289</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6698" sha1="juwmrvq6yvuoz6aaa3r2slkeqsbeuzw" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;56
వ సు చ రిత్ర ము
వసు చరిత్ర
అనియత=నియతము లేని, మోహ=కాముకత్వము చేత, అంధులే కన్ను గానకయున్న, పొర
సీపలక్ మ్లేచ్ఛులను, స్వ స్త్రీ = స్వకీయ లైనభార్యలవలని, సుఖ=భోగమందు, ఏక = ముఖ్య మానట్టు
లుగా, నిశ్చలులఁజేనెజొ = చలించనివారిని గాఁ జేసెనని యర్థము, స్వర్గ స్త్రీ సుఖాసక్తులను గాఁ జేసెనని
యద్ధాంతరము. ఇచట స్వ+స్త్రీ = తమయాఁడుది, స్వః + స్త్రీ స్వర్గ స్త్రీ అని యర్థము. ఈ రెండు
పక్షములయందును స్త్రీ శబ్దసకారమునకు ద్విత్వముగానీ, స్వరశబ్దవిసర్గమునకు వికల్పలోపముగాని
చేయవచ్చును. మోహాంధులగు పారశీకులఁ గులకాంతా
లోలురుగ నొనర్చెనని దేవకాంతాసుఖలో
లురుగఁ జేసెనని భావము.
అతినిర్దయాత్తులో = అత్యంతనిర్దయాంతఃకరణులైన, యవనులక్షా - యవన దేశపు తురకలను,
భూతసం తానతృప్తి ప్రదాత్మకులఁ జేసె - ప్ర్రాణికోటికిఁ దృష్తిప్రదమైన మనస్సుగలవారిని గాఁ జేసె
ననియర్థము. పిశాచగణమునకుఁ దృష్ఠిపదమైన, అనఁగాఁ దినఁదగినదై తనివిఁ జెందించునట్టి దేహము
గలవారినిగాఁ జేసెనని యర్థాంతరము, ఇక్కడ వాత్మకొ శబ్దము దేహపరము. (ని. 'ఆత్మీయత్నో
ధృతిర్బుద్ధి స్స్వభానో బ్రహ్మవర్షచ' అని అ.) నిర్దయాత్ములను యవనులు భూతదయాపరతంత్రు లుగఁ
జేసెననియుఁ బిశాచాదుల కాహారముఁ జేసినవియు భావము.
ద్విజీవక్ష పాఠంబుఁ దెగడు - బ్రాహ్మణపక్ష పాతమును నిందించునట్టి, పాశ్చాత్యుల పశ్చిను
జేశస్థులైన తురకలను, ద్విజిపక్ష పాత భాదితులుఁ జేసెజ్ = అనఁగా బ్రాహ్మణపక్ష హేశమందుఁ జిత్తముగల
వారినిగాఁ జేసెననియర్థము. ద్విజణ శంకగృథాది పక్షులయొక్క, వష్, పాత పశిక్షని
శేసము చేత, భావి
తులఁ జేసెజ్&quot; = పొందఁబడిన
వారినిగాఁ జేసెననియద్ధాంతరము. (ని. 'లబ్ధం ప్రాప్తందిన్నంది
స్తంభావిత నూ
సాదికంచభూశంచ' అని అ.) బ్రాహ్మణద్వేషులగు పాశ్చాత్యుల బ్రాహ్మణాభి సూనులు గఁ జేసెననియఁ
బత్సలకపక్ష విశేషపములు పొందువారు గావించి ననియు భావము.
0
అనుచుకో&quot; &quot; ఈలాగుపలుకుచు, కడు మెచ్చి= మిక్కిలియు శ్లాఘించి, జయలక్ష్మి జయలక్ష్మీయ
నేడు నాయిక, ఆజిరంగ ఆయుద్ధరంగమందు, కాతర
భయశీలుఁడైన, బరీద= బెడదకోటన బాబు యొక్క;
కేతనమటిత - ధ్వజమందునిలంపఁబడిన, భద్ర కలశము, సువర్ణకలశమనెను పూర్ణకలశము, ఎదురుగఁ
బూని=ఎదురుగఁ బట్టుకొనివచ్చి, విమయునిఁ జెందక్ - ఏసుహానుభావునిఃబొండెశో, అతఁడు = కుట్టి, 'వేంక
టాద్రి విభుఁడు
వేంకటరాయఁడు, సామాన్యుఁడే అందఱురాజులవంటి వాఁడా,
గాఁడనుట. అలంకారము పర్యాయోక్తి. అతిశయోక్తి. జయలక్ష్మీ యిచట నభిసారిక గాఁ జెప్పఁబడెను.
అభిసారికాలక్షణము..
“మద నానలసంతప్తా యాభిసారయతి ప్రియం, జ్యోత్స్న తమస్వినీయాన యోగ్యాంబరవిభూషణా,
స్వయంవాభిస రేద్యో తుసా? వేదభిసారికా, అస్యా స్సంతాపచింతాద్యా విక్రియాస్తు కథోచితం.”.
రసార్ణ వసుధాకరము.
కాట జయలక్ష్మీ దివాళి సారిక:
తా', 'వేంకటరాయలు దుష్టులకు విరోధులనందజను సాధించి సత్ప్రవర్తకులనుగా (నిహతుల
నుగా), జేయుటచే జయలక్ష్మి యానందించి బెడదకోట నవాబు కేతనమువైఁ గలసువర్ణ కుంభమును గొని
యెదురుగా వచ్చి వరించెను.
మ. కడిమి న్వేంకటరాయశౌరి నేదురంగా లేక యత్యాహితం
బడర గౌతమి దాఁటువేళ నిజకాంతాశ్రు ప్రవాహ స్త్రీఁ గా&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>juwmrvq6yvuoz6aaa3r2slkeqsbeuzw</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/94</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184323</id>
    <revision>
      <id>502290</id>
      <timestamp>2025-06-30T08:05:46Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'మా ప్ర థ మాళ్వా సము ల్నడ దప్పకో జడుఁ డై నిజాముఁ డుడు పొలం బంబునం దాఁటి యె క్కడఁ గన్న నృజియించునయ్యు దుప రేఖ న్నామమోహంబునన్. = 57 52 కడిమిక్ = పౌరుషముల చేత, వెంకటరాయ రి నెదురంగా లే...'</comment>
      <origin>502290</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6209" sha1="7q0moeox15hrbdui1deu7peejruffer" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;మా
ప్ర థ మాళ్వా సము
ల్నడ దప్పకో జడుఁ డై నిజాముఁ డుడు పొలం బంబునం దాఁటి యె
క్కడఁ గన్న నృజియించునయ్యు దుప రేఖ న్నామమోహంబునన్.
=
57
52
కడిమిక్ = పౌరుషముల చేత, వెంకటరాయ రి నెదురంగా లేక=శూరవంశ సంజాతుఁడైన మేకట
రాయల నెదిరించి నిలువఁజాలక, అత్యాహితంబడరజ్&quot; = మహాభయముద్రే కింపఁగా, గౌతమిదాఁటు
పాఱిపోవుచు గోదావరిని దాటుసమయమందు. నిజ = స్వకీయమైన, కొంతా = = భార్య
=
యొక్క, ఆర్ద్రు = శోక బొష్పములవల్లపైన, ప్రవాహ = పైనీటిపొర్ల యొక్క, ఆప్తిక్ = కూడిక చేత,
కొల్నడ దప్పక్&quot; = కాల్నడకుఁ బాదియ్యకపోఁగా, జడుఁడై = విభ్రాంతిఁ బొందినవాఁడై, నిజాముఁడు =
నిజాము సాహేబు, ఉడు పాలంబంబునం దాఁటీ = ఉడుపశబ్దము తెప్పయందును జంద్రునియందును వర్తిం
చును తెప్పునొయ్యయొక్క యాభారముచేత దాఁటి, ఎక్కడఁగన్నకో ఏకడఁజూచినను, ఆయ్యుడు
పరేఖక్ = నెలపొడుపు నాఁటి చంద్ర రేఖను, నాను మోహంబునన్ = ఏక నామభ్రాంతి
చేత, భజి
యించుజ్ = సేవించును. అనఁగా నుడు పరేఖ యాపత్కాలమందుఁ దము నుద్ధరించుటచేత నుడువ రేఖా
నామము గల చంద్ర శేఖను సేవించునని తాత్పర్యము, నెలపొడుపున్నాఁడు తురకలందఱు చంద్రు నివా
జూచుట ప్రసిద్ధము గదా. అలంకారము హేకూస్ప్రేక్ష. ఆతిశయోక్తి.
మహమ్మదీయ లు చంద్రుని భజింతు రనుటకు -
క. 'గోవధము చేయుతురకల జై పంబవు నీవు మొదలఁ దక్కఁగఁ బాంధ
వధము వేయ రోయు, నీవర్తన మేమి చెప్ప నీరజనైరీ'
మనుచరిత్రము.
తా. మహమనీయులు వేంకటరాయల నెదిరింపలేక గోదావరి దాఁటి పాఱిపోవుతటి బిబ్బీల
కన్నీటి ప్రవాహముచే గాలి నడ తప్పెను. అంత ఉడుషసహాయమున గోదావరి దాఁటి నామసామ్య
ముచే నడుప (పడప) కృతమగు మేలునకు ఉడుపరేఖకు (బాలచంద్రునకు) మ్రొక్కు చున్నారు.
ఉ, ఏకసపాదలక్ష మిత మింద్ర జుదోశ్చరిత ప్రబంధ మ
స్తోక మె యంచుఁ జాపజిత ధూర్జటి వేంకట శౌరి శౌర్యదీ
వెకృతి కర్ణ భీష్మజయశక్తి ననేకసపాదలక్ష సం
ఖ్యాకమనీయభూరివిభ* వ్యాప్తి వహించు నుదంచితోన్న తిన్.
58
ఇంద్రజు = ఇంద్రు కుమారుఁడైన యర్జురునియొక్క, దోశ్చరిత ప్రబుధము - భుజపరాక్రమ
-
చరిత్రమయిన ప్రబంధము, అనఁగా భారతము, వికసపాదలక్ష మితము = పాదసహితమయిన లక్ష
యణెడు నిబంధము గలది, అస్తోకమె అది మిక్కిలియు నధికమయినదా, అనఁగాఁ గొంచెము,
అంచుకో&quot; m అని వచించుచు, చాపజితధూర్జటి - చాప జ ధనుస్సు చేత, జిత = జయింపబడిన, ధూర్జటి.
శివుఁడు గలిగిన, అర్జునునివలే, అని యర్థము, ధూర్జటియనెడు పరరాజుగలవాఁడని భావము. వేంకట
శౌరిణవేంకటరాయఁడు, శౌర్యదీ = పరాక్రమ దీక్ష యందు, కృతి - కుళలుఁడైన వాఁడయి, కర్ణ భీష్మ
జయళ_క్లిక్&quot; = ఆర్జునునివలెఁ గర్ణుని భీష్ముని జయించుటయందలి సామర్థ్యముచేత, చెపులకు భయంకర
మైన జయశక్తి చేత నని భావము. అనేక మితము లేని, సపాదలక్ష - పొదనహికములైన లక్ష్యానెడి,
సంఖ్యా=సంఖ్యచేత, కమనీయం ఒప్పుచున్న, భూరి = అతిశయమయిన, విభవార్తీక్
- వరాక్షమ్మ ప్రబంధ
విభవప్రాప్తిని, ఉదంచితోన్నతిక్ మిక్కిలియు నొప్పుచున్న యన్నత్యముచేత, వహించుకో&quot; =
1&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>7q0moeox15hrbdui1deu7peejruffer</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/95</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184324</id>
    <revision>
      <id>502291</id>
      <timestamp>2025-06-30T08:06:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '58 రిత్రము వసు చరి త్ర ము పొందించుకొనును, అని యర్థము, అనేకులైన సపాదులయొక్క లక్షలు లఁదీయను కాంచనవిభవము యొక్క ప్రాప్తిని బొందించుకొనునని భావము, అనఁగా నర్జునునికంటే నితఁడు పర...'</comment>
      <origin>502291</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5974" sha1="mdeavi3ymwfov7sh29mblqwn4hva2qf" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;58
రిత్రము
వసు చరి త్ర ము
పొందించుకొనును, అని యర్థము, అనేకులైన సపాదులయొక్క లక్షలు లఁదీయను కాంచనవిభవము
యొక్క ప్రాప్తిని బొందించుకొనునని భావము, అనఁగా నర్జునునికంటే నితఁడు పరాక్రమచరి క్రమం దధి
కుఁడని ఫలితార్థము. ఇక్కడ భూరిశబ్దము కాంచన వాచకము. (ని. 'భూరి ప్రొజ్యసువర్ణయోః' అని
విశ్వము.) అలం, శ్లేషోత్థాపితవ్యతిరేకము.
తా, సపాదలక, శ్లోక పరిమితిగల యర్జున దోశ్చరితము దెలుపు భారతము గొప్పదియా యని
నిరసించి చాదవిద్యలో ధూర్జటి (యనువాని) ని జయించిన వేంకటపతిరాయలకీ కృతి కర్ణ భీష్మ
జయశ 'క్తి (చెవికి భయంకరమగు గెల్పు బీరముతో) నొప్పి యనేక సపాదలక్ష సంఖ్యల (ససాదుల
యొక్క) భూరి (సువర్ణ) విభవముతోఁ బేరెన్నికను గాంచెను.
ఉ. ఆయనుజు ల్విశుద్ధ హరిదంత మహాకరిదంత శాంత రే
ఖాయతకీర్తు లై కొలువ । గౌతమినీట నరాతీఘాతిశా
జేయర క్తములడిగి . శ్రీరమణీవరమూర్తి రామభూ
నాయకుఁ డుర్వి 'నేలె భువన స్తవనీయజయాభిరాముఁ డై.
=
=
54
ఆయనుజుల్ = పైనిః జెప్పఁబడిన తమ్ములు, అనఁగాఁ దిరుమలరాయఁదు వేంకటరాయఁడు నను
వారు, విశుద్ధ=స్వచ్ఛమయిన, హరిదంత - దిగంతములయందలి, మహాకరిదంత - మకగ జదంతముల
యొక్క, కాంతిరేఖా = కాంతిశ్రేణివలె, ఆయత = విస్తారమయిన, కీర్తులై = యశస్సుగలవారై,
(కాంతి రేఖాయిత అని పాఠముఁ జేసినచో యతికి భంగము లేకుండును, శాంతి శేఖవలె నాచరించునట్టి
యని యర్ధము. ఇదియే కవిహృదయ మని తోఁచెడిని.) కొలుప = సేవింపః గా, గౌశమినీట = గోదా
వరీజలముందు, అరాతి . శత్రువులను, ఘాతి = ఖండించిన, శానేయక - ఖడ్గముయొక్క, రక్తముల్ల
-
డిగ్రీ = &quot;నెత్తురులను గడిగివై చి, అనఁగాఁ గందనోలు మొదలుకొని గోదావరిపర్యంతము తన ఖడ్గముచేత
శత్రు సంహారము చేసి గోదావరిలోఁ X తీగడిగి నాఁడని భావము. (ని. 'కౌషేయ మణ్డలా గ్రః కరవాలజీ
కృపాణవత్' అని ఆ.) శ్రీరమణీవరమూర్తి = లక్ష్మీకాంతకు నాథుఁడైన నారాయణునివంటి
స్వరూపముగల, రామభూనాయకుఁడు = రామభూమిశ్వరుఁడు, భువనం లోక ములచేత, స్తవనీయ=
A
స్తోత్రము చేయఁదగిన, జయ శత్రు జయముచేత, అభిరాముఁడై = ఒప్పుచున్నవాడై, ఉర్విక్ = భూమినీ,
నీలేష్ పరిపాలించెను, కాంతిరేఖాూయితకీర్తు లనుచోట నుపమాలంకారము,
గౌతమీ
జలమున ఖడ్గమును గడుగుట పరాక్ర మచిహ్నము.
'గౌతమీవారి తరవారి కడిగినాఁడు..
శ్రీ నాథుఁడు
అరాతులు గౌతమి దాఁటీపోవుటవలననే గౌతమాజలమున ఖడ్గము గడుగవలసివచ్చెను. రామ
రాయసోదరులకీర్తి కుళమానముగ దిగంతరం దంతములు చెప్పఁబడుటచే వారలకీ ర్తి దిగంతవిశ్రాంత
మయ్యెసని యాళయము,
لكبد
తా. సోదరు లీవిధముగాఁ గీర్తిశాలురై పరాక్రమధురంధరులై తోడుపడుచుండ రామరాజు
గౌతమీ జలమున శత్రురక్తారుణితమైన ఖడ్గము గడిగి నిర్విరోధముగాఁ బ్ర తాపవంతుఁడై రాజ్య.
మును బరిపాలింపసాగెను.
క. ఆరామశౌరిపిమ్మట, ధీరామర శాఖ వీర తిరుమల రాయం
ఔరామసేతుహిమన, తారమణిరమణుఁ డై జగంబు భరించి.
55&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>mdeavi3ymwfov7sh29mblqwn4hva2qf</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/96</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184325</id>
    <revision>
      <id>502292</id>
      <timestamp>2025-06-30T08:06:20Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'ప్ర థ మా శ్వాస ము 59 ఆరామశౌరిపిమ్మటక్&quot; = ఆరామ దేవరాయని యనంతరమందు, శ్రీరామరశాఖ = = విద్వాంసులకుఁ గల్పవృక్షమయిన, అనఁగాఁ గల్పవృక్షమువలెఁ గోరినవదార్థముల నెల్ల నిచ్చువాఁడని భావము...'</comment>
      <origin>502292</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6487" sha1="ozt3qf3a0iz3609kjh7qt1dklelge9l" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;ప్ర థ మా శ్వాస ము
59
ఆరామశౌరిపిమ్మటక్&quot; = ఆరామ దేవరాయని యనంతరమందు, శ్రీరామరశాఖ =
= విద్వాంసులకుఁ
గల్పవృక్షమయిన, అనఁగాఁ గల్పవృక్షమువలెఁ గోరినవదార్థముల నెల్ల నిచ్చువాఁడని భావము. వీరతీరు
మలరాయండు=శూరుఁడైన తిరుమలదేవరాయఁడు, ఆరామసేతుహిమవతారను ణీరమణుఁడై - రామ
సేతువు మొదలుకొని హిమవత్పర్వత పర్యంతయైన భూకాంత కధిపతియై, జగంబు భరిం
భరించిన వాఁడాయెను. ధీరామకశాఖ యనుచో రూపకాలంకారము.
=
జగత్తును
తా. రామరాయల పిడప్య బండితుల పాలి. పారిజాతమగు తిరుమలరాయలు సేతువు
మొదలు
హమవంతమువఱకుఁ గల విశాల రాజ్యమును బరిపాలింపసాగేను.
సీ, కాపుకా వసు వారిఁ గదిసి తుంగపయోధరపదాంతరంబు చేరంగనీదు
వివృతా గ్ర రదనులై, వ్రేళ్లు చీఁకెడువారి మోముఁ జేర్చి శిరంబుమూరుకొనదు
పదములు దొట్రిలఁ బరువు లెకెడి వారి ననుర కవృత్తి వెన్నాడి చనదు
పలుచాపలములఁబుట్టలు మెట్టఁజను వారిఁ దత్తరంబున గ్రుచ్చి యెత్తుకొనదు
తే, కొంచదోవిజయశ్రీలఁ బెంచదో, తాప బాలారు లనుశుభోదయము మీఱ
నౌర తిరుమలరాయ బాహాసిపుత్రి, యఖలలో కాద్భుత క్రీడ నతిశయిల్లు, 56
ఈ పద్యముదుఁ దిరుమలరాయనియొక్క బాహాసిని బుత్రవతియైన పుత్రికనుగా సధ్యవసించి
యర్థ ద్వయమును గలుగఁ జెప్పి నాఁడు. ఎట్లనిన,
www
కావుకావను వారిజ్ - రక్షించరక్షించుమనువారిని, కదిసి సమీపించి, తుంగఉన్నతములైన,
పయోధర - మేఘములకు, పద - స్థానమైన యాకాశముయొక్క, అంతరంబు = మధ్య ప్రదేశమును,
చేరంగనీదు– ప్ర వేశించునట్టులుగాఁ జేయదు, అనఁగా నట్టివారిని హతము చేసి యూర్థ్వలోకగతులను గాఁ
జేయదని ఖడ్గపరమైన యర్థము. కావు కావురని పోరు పెట్టియేడ్చెడు శిశువులను దగ్గరఁబోయి య:న్నత
కుచమధ్య ప్రదేశమందుఁ జేర్చుకొనదని పుత్రికాపరమైన యద్ధాంతరము. ఇక్కడఁ బయోధర
శబ్దము సనవరము. ని. 'స్త్రీ స్తనాదౌ పయోధరా' అని అ. పసికూన &quot;లేడ్చునపుడు తల్లులు పాలుబ్బు
చనుదోయి మధ్యఁ జేర్చుట తల్లులకు సహజము. ఆసిపుత్రి యటులఁ జేయదు.
السد
చివృత = తెఱవఁబడిన, అగ్ర రదనులై = ముందరిపండ్లు గలవారై, వ్రేళ్ళ చీకెడువారిక్&quot; వ్రేళ్లు
నోటఁ గఱ చుకొన్న వారిని, మోముఁ జేర్చి - మొనవాఁడితాఁకించి, శిరంబుమూరుకొనదు =
= శీరస్సును
భిన్నముగాఁ జేయదని యర్థము. వివృతా గ్రరదనులై కానఁబడిన ముందరి పండ్లు గలవారై, వ్రేళ్లు
చీఁకెడు వారికొ= వ్రేళ్లు గుడుచుకొను బాలకులను, మోముఁ జేర్చి -ముఖసూనించి, శిరంబుమూరుకోనదు
మూర్ఖఘ్రాణము సేయదని యర్థాంతరము. నోటఁ జేయివేసికొను విరోధి పరాజయమున చొప్పుకొన్నటు
లగునుగాన నట్టి వానిని జంపక విడుచుట రాజధర్మమును సంగరధర్మమును నై యున్నది.
పదములు దోటీలఁ బరువులెత్తెడువారిక్ = కాళ్ళు తడఁబడఁగాఁ బాఱిపోవువారిని, అనురక్త
వృత్తి 'వెన్నాడిచనదు. అనుగతమైన రక్తముగల వృత్తిచేత వెంటఁ దఱుముకొనిపోదని యర్థము. తప్పు
టడుగులు పెట్టి నడుచునట్టి చిన్న పొండ్ర ననురాగయుక్తమైనవృత్తిచేత వెంబడించిపోదని యర్థాంతరము.
ప్రతివీరున కెదురునడవక తడగాళ్లతోఁ బరుగెత్తుట భీరులక్షణము. అట్టివారల వెన్నాడుట తును
మాడుట వీరధర్మ
మునకు వ్యతిరేకము.&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>ozt3qf3a0iz3609kjh7qt1dklelge9l</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/97</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184326</id>
    <revision>
      <id>502293</id>
      <timestamp>2025-06-30T08:06:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '60 బ సుచరితము పలు అనేకవిధములైన, చాపలములక్ చిత్తచాంచల్యముల చేత, పుట్టలు మెట్టఁ జను వారి పుట్టలపై నెక్కఁబోవువారిని, తత్తరంబునఁ గ్రుచ్చి యెత్తుకొనదు = శ్వర పాటు చేత గ్రుచ్చి ల...'</comment>
      <origin>502293</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6722" sha1="4tga32kkwap8ovpopyjuwpbqxw3t4pv" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;60
బ సుచరితము
పలు అనేకవిధములైన, చాపలములక్ చిత్తచాంచల్యముల చేత, పుట్టలు
మెట్టఁ జను వారి
పుట్టలపై నెక్కఁబోవువారిని, తత్తరంబునఁ గ్రుచ్చి యెత్తుకొనదు = శ్వర పాటు చేత గ్రుచ్చి లేవనెత్త
దని యర్థము. బాల్యచాపల్యము చేతఁ బాముపుట్టలమీఁదికిఁ బోవుచున్న బాలురు గ్రుచ్చి కౌగి
లించు కొనదని యర్థాంతరము, పుట్టల పెట్టల కేగుట దాగుకొనుటకు సలుపు ప్రయత్నము 'కొననే యట్టి
వారిని ఖండింపదు. కావుకావనుతఱిఁ బురిటి కందువనియు వ్రేళ్లు బీడి నెలల బిడ్డయనియుఁ
దప్పుటడుగులు వేయుతఱి నేడాది శిశువనియుఁ బుట్టలు
పెట్టలెక్కుతఱి నొకటి రిండేండ్ల శిశువని
విజయశ్రీ యను బాలికను ప్రతాపార్కుఁడను బాలుని గ్రహింపవలయును.
శుభోదయముమీఱక్ = శుభకరమైన యభ్యుదయ మతిశయించునట్టులుగా నని యుద్ధము. జనన
మతిశయించునట్టులుగా నని యర్థాంతరము. కొండదోవిజయ శ్రీలక్=విజయసమృద్ధులను బొంలేదా
యని యర్థము. విజయలక్ష్మీలను బాలికలను కనలేదా యని యద్ధాంతరము. &quot;పెంచడో ప్రం 'సబాలా
ర్కులను బాలసూర్యులవంటి ప్రతాపముల సతీశయింపఁ జేయలేది' యని యర్థము. ప్రతాపములు నేడు
బొలసూర్యులను, అనఁగా బాలురను, పెంచలేదా యని యద్ధాంతరము. ఔర భళా, తిరుమలరాయ
బాహాసిపుత్రి జ తిరుమలదేవరాయని బాహువునందలి యసి యనెడు, అనఁగా ఖడ్గలత పుత్రికయు,
అఖిలలోకాద్భుత క్రీడనతిశయిల్లు = సమస్తలోకములకు నాశ్చర్యకరమైన విహారము చేత నతిశ
యించును.
(ని. 'స్యాచ్ఛస్త్రీ చాసిపుత్రీచ ఛురికావాసి ధేనుకో' అని అ.) అనఁగా విరుమల దేవరాయనీ
బాహువునందలి ఖడ్గమ నెడు స్త్రీ విజయ శ్రీ లనెడు కొనూ ర్తలకు ప్రతాపము లనెడు బాలసూర్యులవంటి
కొమాళ్ళను గని పెంచిన బిడ్డలతల్లి యైయుండినను బై నాల్గు దరణములయందును భేదాధ్యవసాయము
చేతఁ బ్రాప్తమైన బిడ్డలతల్లులయందుఁ గనుపడని చరిత్ర చేతను నద్భుత క్రీడయని యావిష్కృతము
చేసినాఁడు. 'కావుకా'పసుచోఁ గృపాణపరమైన యర్థమందు మధ్యమపురుషైక వచనముగనుక మువర్ణ
కము రావలసినది (సూ. 'ప్రార్థనార్థము రేక త్వేకథ్యతేమధ్య మార్థకః, విభాపాంతం వదంత్యేకే
నప్రాణేతుకదాచన&quot;) అనుసధర్వణ వచనమువల్ల మొదటి కావను పదముమీఁద హల్లు పరమగు చుండఁగా
వైకల్పిక మువర్ణకము రాకున్నను, రెండవ కావనుపదమున కచ్చు పరమగుచుండఁగా నిత్యముగా రావలసి
నది గనుక నిక్కడ 'శబ్దశాస్త్ర విరుద్ధం హి చ్యుతనంస్కార మిష్యతే' అనులక్షణముచేత చ్యుత సంస్కార
దోషము ప్రా పరుగుచున్నదని శంకింపఁగూడదు. ఎందువలనననిస, (సూ. 'తజ్ఞాసమాపదేశ్యాగ్రా
మ్యాదైవం చతుర్విధా భవతి' అను స.) సూత్రోక్త క్రమంబున నాంధ్ర భాష నాలుగువిధములు గలది,
అందు నిది గ్రామ్యోక్తి, ఈగ్రామ్యోక్తి ప్రయోగము తత్తత్స్వభావ వర్ణనయందు యుక్తమని
యధర్వణాచార్యాదులమతము, కావున శ్లేషక తానుండుగు నీకని శిది దోషము గాదు.
: కా
“కావుము” పదమునకు హల్లు
పరమైనపుడు మువర్ణము లోపించుట కలదు. అచ్చు పరమగుచో
లోపించుట వ్యాకరణవిరుద్ధమైనను గవి. ప్రయోగము లిట్టికార్యమునకుఁ గానవచ్చెడిని.
ఆడిదె నీదు పంచెము
భవచ్చి లేప్సితం బెద్ది చెప్పనీనర్
143
(Aronato.)
(కళాపూ)
(మార్కం.)
ఇక్కడఁ గాందిశీక
స్వభావవర్ణనయందే చెప్పే నాఁడు గదా. సం. 'అత్రాఃపు త్రీక్యపుత్ర వత్యా&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>4tga32kkwap8ovpopyjuwpbqxw3t4pv</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/98</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184327</id>
    <revision>
      <id>502294</id>
      <timestamp>2025-06-30T08:06:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'ప్ర థ మా మా శ్వా సము 61 అపి పుత్రపోషణ కృత్యవైదు ర్యేణాద్భుత చరి త్రం వ్యజ్యతే నాత్ర సమాసోక్తిః శ్లేషావా వి శేష్యస్యాపి క్లిష్టత్వాత్. అలం. వ్యంగ్యము, మీఁదినాల్గు పాదములు శ్ల...'</comment>
      <origin>502294</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5884" sha1="h5grtqr82m739ok6djare2xrkdyob36" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;ప్ర థ మా
మా శ్వా సము
61
అపి పుత్రపోషణ కృత్యవైదు ర్యేణాద్భుత చరి త్రం వ్యజ్యతే నాత్ర సమాసోక్తిః శ్లేషావా వి శేష్యస్యాపి
క్లిష్టత్వాత్. అలం. వ్యంగ్యము, మీఁదినాల్గు పాదములు శ్లేషమూలాతిశయోక్తి
తా. తిరుమలదేవరాయ ఖడ్గపుత్రి విజయ శ్రీలను కుమారితలఁ గాంచియఁ బ్రతాపార్కులను
కుమారులను గాంచియు (శిశుపోషణమునందును శత్రు సంహారమునందును బూర్వో క్తసందర్భములలో
జోక్యము గలిగించుకొనకున్నను) లో కాద్భుతవిధముగఁ గని పెంచుటలోఁ బేరొంచెను.
చ. కీరి కసహాయజీవనము • శేవలగండము లది కోటికిం
గరులకు దుస్సహ
ప్రకట4ఖర్జువు శ్వేతపు మేను చక్రి కీ
విరసులఁ బొంద నొల్ల నని వేడ్క భజించె ధరాపురంధ్రి శ్రీ
తిరుమల దేవ రాయ జగతీరమణు రమణీమనోభవున్,
=
57
కిరికి&quot; – ఆదివరాహమునకు, అసహాయ = సహాయసంపత్తి లేని జీవనము - బ్రదుకు అని యర్థము.
ఒంటిగాఁ దిరుగుట యని భావము. (ని. కోలపోత్రీకిరికిటి?' అని ఆ.) అద్రిరోటికిక్&quot; | కులపర్వతము
లకు, కేవలగండములు = అన్నియుఁ బ్రాణగండములే యని యర్థము. గండశిలలని భావము. కరులకు smt
దిగ్గజములకు, దుస్సహ సహింపశక్యము గాని, ప్రకటజ స్ఫుటమైన, ఖర్జువు = అనఁగా గజ్జియని
యర్థము. కండూతి యని భావము. చక్రి కిక్ - శేషాహికి, శ్వేతపు మేను అనఁగా బొల్లి విడిచిన దేహ
మని భావము. (ని, 'చక్రీ జాలికళిత్కో కకులాజాహి సూచకో' అని మే.) కాఁబట్టి, ఈవిరసులఁ బొంద
నొల్లనని ఈరోఁత గొట్టువాండ్రను బొంద నొల్లనని, ధరాపురంధ్రి = భూకాంత, రమణీమనోభవు
స్త్రీ జనమన్మథుఁ డైన, శ్రీ తిరుమలదేవరాయ జగ తీరమణు
సంపద్యుక్తుఁడైన తిరుమలదేవరాయ
ప్రభువును, వేడ్క = వేడుక చేత, భజించె - సేవించెను. అలం. ఉర్పే క్ష. కావ్యలింగము,
అసహాయ జీవనము అను ఒంటరితనము, వరాహములలో గుంపుకు జీలి విడిగా సంచరించు
నానిని ఒంటరికాఁడు, ఒంటి కాఁ డనుటకుఁ బ్రమాణములు-
నే. 'కమ్మి నొంటరికానిదొమ్మినొందుయశంబు బయటపల్లెలు గూల్చు బల్మి కల్మి'
(చంద్రాంగదచ. ఆ. ౧)
సీ. 'అనురక్తిరేచునూతనసారసాటోప మొంటి కాండ్రకుఁ బెంపు లొసఁగు నెచట'
హరిశ్చంద్రార్థమున నొంటికాఁడు వంది, నలార్థమున వియోగి. (హరిశ్చంద్రనలో, ఆ.అ)
-
తా, వరాహ మొంటరిదనియు, తైలములు గండములు గలవనియం, ఏనుఁగులు కండూతిగల
పనీయు, సర్పము బొల్లి విడచినదనియుఁ దలంచి యీవిరసుల నందఱను భూసతి విసర్జించి సుందరాకా
రుఁడగు తిరుమలదేవరాయలను భజించెను.
సీ. బహుమహీధరకూట పటలిపాలుగఁ జేసె గంథాంధసింధుర ఘటలు నెల్ల
శాఖశాఖా శిఖా చయములఁ దగిలించె నమితకోదండదండములు నెల్ల
శరధికుటుంబినీ షరుల వెంబడిఁ బంచె రామాకుచాగ్రహారముల నెల్ల
దుర్దమకర్దమ, స్తోమంబులో వైచె విజయమంగళశంఖంచితతి 'నెల్లం
a
తే. దగవరి గదా నిజాముఁ డుద్దండ జయప, టిష్ఠతిరుమల రాయఛాటికిఁ జలించి
పఱచు నేడళ_శ్రీమఱచియు మఱువఁడయ్యెఁ, దత్తదుచిత ప్రవేశ సంధానము .&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>h5grtqr82m739ok6djare2xrkdyob36</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/99</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184328</id>
    <revision>
      <id>502295</id>
      <timestamp>2025-06-30T08:07:07Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '62 గంధాంధ = గర్వాంధములైన, 2 వసు చరితము సింధురభుటల నెల్లక్ గజపటలనన్నిటిని, ఘటయనఁగాం - అనేకములైన కొమల బండ్రెండేనుఁగులగుంపు, (ని. 'కరిణాంఘటనాఘటో' అని అ.) బహుమహీధరకూట పర్వత శిఖరములయ...'</comment>
      <origin>502295</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6753" sha1="qc5pf5r6nari3zzla31yao3dfkg9ppg" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;62
గంధాంధ = గర్వాంధములైన,
2
వసు చరితము
సింధురభుటల నెల్లక్ గజపటలనన్నిటిని, ఘటయనఁగాం
- అనేకములైన
కొమల
బండ్రెండేనుఁగులగుంపు, (ని. 'కరిణాంఘటనాఘటో' అని అ.) బహుమహీధరకూట
పర్వత శిఖరములయొక్క, పటలిపోలుగఁ జేసెజ్ , సమూహము పాలగునట్టులు జేసెను, అమితకోదండ
దండముఁల నెల్లన్ = మితము లేని వింటిబద్దలనన్నిటిని, శాఖి - వృక్షములయొక్క, శాఖా =
యొక్క , శిఖా = అగ్రముల యొక్క, చయముల సమూహములయుడు, తగిలించె = స క్త
=
ములుగాఁ జేసెను, రామా= భార్యల యొక్క, కుచ = స్తనములయందలి, అగ్ర = శ్రేష్ఠములైన, హారముల
రామా=భార్యల
నెల్లక్&quot; = ముత్యాలహారము లన్నిటిని, శరథి = సముద్రునియందలి, ఆగ్ర - శ్రేష్ఠములైన, హారముల
నెల్లక్ ముత్యాలహారము లన్నిటిని, శరధి=సముద్రుని యొక్క, కుటుంబినీ
=
భార్య లైని నదుల
యొక్క, ఝురుల
వెంబడి ప్రవాహముల
నెంబడి, పంచెన్ = పంచెను. విజయ జయ ప్రయుక్తములైన,
మంగళ = శుభకరములైన, శంఖ = శంఖములయొక్క, వితతి నెల్లర్ = సముహమునం గలుగు, దుర్దమః
సహింపఁగూడని, కర్దమస్తోమంబులోజ్ = బురుదరొంపిలో, 'పైచెక్ - పద్మవైచెను, నిజాముఁడు =
నిజాంనుఁడు, తగవరి గదా - మర్యాదగలవాఁడుగదా, ఏమనిన, ఉద్దండ పరాస్త్ర మ ప్రయుక్త
'మైన, జయ = విజయమందు, పటిష్ఠ సమర్థుఁడైన, తిరుమలరాయ ణ తిరుమలదేవ రాయల యొక్క,
-
ధాటికిఁజలించి = దాడికిఁ జంచలించిన వాఁడై, ధాటి లక్షణము, (సం. 'శత్రు సేనావమర్ధాయ సచ్యన్సుభట
ఘోటకైః, విజిగీషాప్రవృత్తిర్యా సాధాటీతిని
గద్యతే.&quot;) పఱచు నెడ కో&quot; - పాఱిపోవునప్పుడు, శక్తి
మఱచియున్ = తనసామర్థ్యమని మరిచి పోయినను, తత్తత్ =వానివానియొక్క, ఉచిత ప్రవేశం తగిన
చోటఁ బవేశించుటయొక్క, సంధాన - కూర్చుటయందలి యు ఉపాయమును, మఱువఁ
డయ్యెక్ =విస్మృతినొందఁ డాయెను.
=
-&gt;&gt;
శక్తిమఱచియు నుచిత ప్రదేశ సంభానశక్తి మరిచిపోవకుంటవలన నే నిజాముఁడు తగ్గ పరి
(ఉచితజ్ఞు)ఁడయ్యెను, నిజామునకు మదపుటేనుఁగులు ధనుర్ధారులు విజయశంఖములు గలవని చెప్పుటలోఁ
గవి హైందవసాం గ్రామికవస్తు సముదాయము మహమ్మదీయులకుఁ జెప్పుటవలన సహజమునకు విరు
ద్ధము, కావున నిది సమయనిరోధ మనుకావ్యదోషము. ఇందులకుఁ గవిజనాశ్రయమున దృష్టాం
క్రము-
క. ఘనదండ శాష్టకృష్ణా, జినములు సొగయింప నొక్క జీనముని జను దెం
చె ననఁగ సమయవిరోధం, బవి కవులకుఁ జెప్పుఁ గవిజనాశ్రయుఁ డొనరస్.
ఇటులఁ గొంద అందురు. తిరుమలరాయలధాటి ఉద్దండ జయపటిష్ఠ మనుటవలనను నిజా
ముఁడు చలించిపఱచె సనుటవలన నాయక ప్రతినాయకులగు వీరు లిరువురు సములని &quot;తెలియును.
నిజాముఁడసామాన్యుఁ డనుటకు సింధురముటలు, అమితకోదండములు, రామాకుచాగ్ర హారములు, శంఖవి
తతి తార్కాణము.
తా, తిరుమలదేవరాయనిదాడికి నిలువలేక పాఱిపోవునప్పు డేనుఁగులను బర్వతశిఖరములకై
సాలి, వింటిబద్దలు చెట్లకొమ్మలకుఁదగిలించి భార్యలయొక్క ముత్యాలహారములు నదులలో
బాఱవైచి విజయశంఖములు బురదలో పై చీపోఁగా నది వానివాని జన స్థానములయందు వానివానిని
బ్ర వేశ పెట్టుట యుచితమని విచారించి ప్ర వేశ పెట్టినాఁ డనునట్టులనుండెను. (ఏనుఁగులు పర్వతముల
యందు జన్మించుటయును వింటిబద్దలు వృష్ శాఖలచేతఁ జేయఁబడుటయును ముత్యాలు జలధియందుఁ,
బుట్టుటయను శంఖములు బురుడలోఁ బుట్టుటయును లోకంబునఁ బ్రసిద్ధంబకదా.) అలం. &quot;హేతూ&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>qc5pf5r6nari3zzla31yao3dfkg9ppg</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/100</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184329</id>
    <revision>
      <id>502296</id>
      <timestamp>2025-06-30T08:07:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'ప్ర థ మాశ్వాసము 63 ధీరచముభట రాజి యాజిఖీ ఖానబలంబులఁ జక్కు నేయ ని చ. తిరుమలరాయ శేఖరుని కరయవ నేశ్వర ప్రహీత ద్ధరఁ బెనుగొండకొండలు మసద్విపచర్మ కపాలమాలికా పరికర భూషితంబు లయి బల్వ...'</comment>
      <origin>502296</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6033" sha1="qqah1xfsxl4sre4luo7u3t5ntk7u6k7" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;ప్ర థ మాశ్వాసము
63
ధీరచముభట రాజి యాజిఖీ
ఖానబలంబులఁ జక్కు నేయ ని
చ. తిరుమలరాయ శేఖరుని
కరయవ నేశ్వర ప్రహీత
ద్ధరఁ బెనుగొండకొండలు మసద్విపచర్మ కపాలమాలికా
పరికర భూషితంబు లయి బల్విడిఁ గాంచె గిరీశభాగమున్ .
=
59
=
తిరుమలరాయ శేఖరుని = తిరుమలదేవరాయ శ్రేష్ఠునియొక్క , ధీర = ధైర్యయుక్తమైన, చమూ
భటరాజి - సేనాభటసమూహము, ఆజి = యుద్ధమందు, భీకర = భయంకరమైన, యవనేశ్వర ప్రహిత =
నవాబులచేఁ బంపఁబడినట్టి, ఖానబలంబులక్ - తురకల పౌజులను, చక్కునేయక్ ఖండింపఁగా,
(మహమ్మ దీయు లాజిభీకరు లగుటచేతనే యెదిరించి విజయ మొందుటకు దిరుచులరాయలు ధీరచమూ
భటరాజిని నియోగించెను. సేన యవనేశ్వర ప్రహిత మనుటవలన నానంగమునకు నవాబులు సైనికులకు
మాత్రమే పంపి రనియంఁ దాము రాలే దనియు నాళయము.)
=
ఇద్ధరణ్&quot; = ఈభూమియందు, పెనుగొండకొండలు - పెనుగొండసంబంధమైన కొండలు, మదద్విప
= మదపుటేనుఁగుల యొక్క, చర్మ -చర్మములను, కపాలనూలికా - కపాలమాలిక లనునట్టి, పరికర
లంకారసామగ్రి చేత, భూషితంబులయి = అలంకరింపఁబడినవియై, గిరీశ భావము &quot; ఉరుద్ర భావమునని
యర్థము. పర్వతరాజత్వమునని భావము. (ని. 'గిరీశో గిరిశో మృడక' అని అ.) బల్విడిఁగాంచెక్
తక్షణమే పొందెను. మదద్విపచర్మ కపాలమాలికా పరికరభూషి తత్వము గిరీశునకును బెరుగొండ కొండల
కును సమానధర్మము.
తా. తిరుమలదేవరాయని సేనాభటులు, తురకల యొక్క చతురంగబలములను సంహరింపంగార
బెనుగొండకొండలపై నేనుఁగుల యొక్క చర్మములును దలపు జ్జెల యొక్క పంక్తులును బడియుండుట
'చేత నాకొండలు గజచర్మ కపాలమాలికాధరుఁడైన రుద్రునివలె నుండే నని. అలంకారము. కావ్యలింగ
భేదము, శ్లేష,సంకీర్ణము,
పాటనమున
సీ. కప్పువాటింపదు . గగనమధ్యంబుపై నుప్పొంగుపృథులు, యోధరముల
నలఁత నొండదు వినిర్మలసుధాధామకో పరిసమారోహవైభవమునందుఁ
దడబాటుఁ బూన దు. తమర సజ్జాస్థానవాటిఁ బొటిలునాట్య పాటన
శ్రమము నొంద ద శేష కమలాక రాబో గతరుణ కేళీయ హోద్యమమునందు
తే. ననుపమాకల్పపరిపూర్తి నతిశయిల్లు, ననిశని సంద్రగతిఁ బొల్చు వఖిల భువన
గర్భ గౌరవ మేరీతీఁ గాంచెనొక్కొ, వీకతిరుమల రాయభూవిభునికీర్తి,
CO
ఈ పద్యమందుఁ దిరుమల దేవరాయని కీర్తియందలి స్త్రీలింగ
స్వారస్యము చేత గర్భిణీ
స్త్రీ,
లింగస్వారస్యముచేత
త్వారోపణము చేసి యర్థద్వయమునకు నభేదాధ్యవసాయము గాఁ జెప్పి నాఁడు. ఎట్లనఁగా,
వీరతిరుమలరాయభూవిభునికీర్తిజవీరుఁడైన తిరుమలరాయని కీర్తియనెడు స్త్రీ, అఖిలభునన
సమ సద పంచమ
నెడీ, గర్భ గర్భముయొక్క, గౌరవమున్ = భారమును, వీరీతిఁ గాంచె నొక్కొ -ఎట్లు
పొందినదోగాని, (అఖిలభువన = సమస్తలోకముల యొక్క, గర్భ - మధ్యభాగమునందు, గౌరవము =
గొప్పతనము అని యర్థాంతరము.)
1
గగనమధ్యంబు పైక్&quot;=ఆకాశమధ్యమందు, ఉప్పొంగు అభివృద్ధియగు, వృథుల = విస్తారమయిన,
ప్రయోధరములు&quot; మేమములచేత, కప్పువాటింపదు - నల్ల బడ దని కీర్తివరమైన యర్థము. కీర్తి నిరుపా.&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>qqah1xfsxl4sre4luo7u3t5ntk7u6k7</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/101</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184330</id>
    <revision>
      <id>502297</id>
      <timestamp>2025-06-30T08:07:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '64 వ సు చ రిత్ర ము ధికస్వచ్ఛవస్తువు గనుక సంపర్క దోషముచేత మలినము కానేరదని భావము. గగనమధ్యంబు వైక్ = గగ నమువలె సూక్ష్మమైన మధ్యప్రదేశముమీఁద, ఉప్పొంగు పొంగుచున్న, పృధులపయోధరముల :...'</comment>
      <origin>502297</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6584" sha1="rucn45nks6b040z39a58x87flh0j5hh" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;64
వ సు చ రిత్ర ము
ధికస్వచ్ఛవస్తువు గనుక సంపర్క దోషముచేత మలినము కానేరదని భావము. గగనమధ్యంబు వైక్ = గగ
నమువలె సూక్ష్మమైన మధ్యప్రదేశముమీఁద, ఉప్పొంగు పొంగుచున్న, పృధులపయోధరముల :
పీన స్తన చూచుకములయందు, ఇక్కడ సప్తమ్యర్థమందు ద్వితీయవచ్చినందుకు, న, 'అన్యస్యాః క్వచిద్భ
వేచ్చాన్యా' అని, కప్పువాటింపదు = నైల్యమును వహించదని గర్భిణీస్త్రీ పరమయిన యర్థాంశరము,
గర్భిణికి సూక్ష్మమధ్యత్వమును నాశ్చర్యమే యని తెలియవలయును.
=
=
వినిర్మల ఆ మిక్కిలియు స్వచ్ఛమయిన, సుధాధామక - చంద్రు నియొక్క, ఉపరి - మీఁదికి,
సమారోహ = వ్యాపించుటయొక్క వైభవమునందు = వేడుకయందు, అలఁతనొందదు = వెనుక దీయ
దని కీర్తిపరమయినయర్థము. వినిర్మలమిక్కిలియుఁ దెల్లనైన, సుధాధామక - సున్నపుగచ్చు చేసిన సౌధ
ముల యొక్క, ఉపరి=మీఁదికి, సమారోహ ఎక్కుటయొక్క వైభవమునందు = విలాసమందు,
అలఁతనొందదు = ఆయాసమును బొందడని గర్భిణీపరమైన యద్ధాంతరము, గర్భవతీయయ్యు నున్న తము
లగుభవనముల నెక్కు కఱి సలసట నొందక పోవుట యొకవిశేషము, పృథుల పయోధరముల వ్రేగు
నితంబభరము గర్భభారము సలసట గూర్పమి యాశ్చర్యము.
జ
ఉత్తమ=సత్పురుషులయొక్క, రసజ్ఞా జిహ్వయ గాడు, ఆస్థానవాటిక్ - ఆస్థాన ప్ర
ఆస్థాన ప్రదేశమునందు,
పాటిలు = ప్రవర్తించుచున్న, నాట్య
పాటవమునన్ = నటించు నేర్చునందు, అనఁగాఁ గొనియాడఁబడుట
యం దనుట, తడబాటుఁబూనదు – విపర్యాసమును నహింపదని యర్థము. (ని. 'రసజ్ఞారస నాజిహ్వా' అని
అ.) ఊ క్తమ = శ్రేష్ఠులైన, రసజ్ఞ = శృంగారాదిరసముల గుర్తెఱిఁగినవారియొక్క, ఆస్థానవాటిఁ బాటిలంబు
సభాస్థలియందుఁ బ్రవర్తించుచున్న, నాట్య పాటవమునక్ = తాండవ సై పుణ్యమందు, తడబాటుఁ
బూనదు = శ్రమచేతఁ దడబడదనియర్థాంతరము. సాధారణముగా నొంటరిపాటునఁ జెలిక తైలముందునఁ
గాక రసజ్ఞుల యాస్థానవాటికలలో నాట్య ముసలుపుచుండినను శ్రమనొందకపోవుట విశేషము, (రసజ్ఞుల
యాస్థానిలో నృత్య ప్రకటనము తడబాటునకు హేతువు.)
=
=
ఆశేష = సమస్తమయిన, కమలాకర = కమలమనఁగా ముదళము, దానికి వాకరములైనవి సముద్ర
ములు నానియొక్క, అభోగ = పరిపూర్ణతయొక్క తరణకేళి - దాఁటుటయను శ్రీ డయొక్క, మహో
ద్యమము నందు =అధిక
ప్రయత్నమునందు, శ్రమము నొందదు = కష్టముఁ జెందదని యర్థము. అశేష =
శ్రమమునొందదు
సమస్తమయిన, కథలొకర = సరోవరములయొక్క, ఆభోగ = పరిపూర్ణతయొక్క, తరణకేళి - జలక్రీడా
విహారముయొక్క, మహోద్యమమునందు = ఆర్ధిక ప్రయత్నమునందు, శ్రమమునొందదు = ప్రయాస
పడటని యర్థాంతరము, (ని. 'సలిలంకమలంజలమ్' అని అ) జల క్రీడ పరిపూర్ణమైనదగుటచేతను, అది
సరోవరముగాక కమలాకరమగుటచే మెలపునఁ జరింపవలసియుంటవలనను నామహోద్యమమున శ్రమ
సహజము. శ్రమలేమి యాశ్చర్యము.
అనుపదు = సమాసరహితమైన, ఆకల్ప పరిపూర్తిక్ = కల్ప పర్యంతపరిపూర్ణతచేత, అతిశయిల్లు
అతిశయించునట్టి అని యర్థము. ఆకల్పమునఁగా నలంకారము వస్త్రాభరణమాల్యాద్యలంకారపరిపూర్తి
చేక సతిశయించునని యర్థాంతరము. (ని. 'ఆకల్ప వేషానైపథ్యమ్' అని అ.) అవిశ ఎల్లప్పుడును, నీ స్తం
ద్రగతిఁబొల్చున్ = నిరుపద్ర ప్రగతిచేతఁ బ్రకాశించు నని యర్థము, మాంద్యము లేవినడక చేతఁ
శించు నని యర్థాంతరము.&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>rucn45nks6b040z39a58x87flh0j5hh</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/102</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184331</id>
    <revision>
      <id>502298</id>
      <timestamp>2025-06-30T08:07:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'ప్ర థ మా స ము శ్వా 65 తా. (వీరతిరునులరాయని కీర్తికాంత యఖిల భువనగర్భభారమును వహించి గర్భిణియైయుండియు స్తనచూచుకములందు నైల్యము వహింపకపోవుట మొదలైన గర్భిణీవ్యతిరిక్తధర్మములచే...'</comment>
      <origin>502298</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7027" sha1="5weprv9lj1kpraydude64jd9t604bze" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;ప్ర థ మా స ము
శ్వా
65
తా. (వీరతిరునులరాయని కీర్తికాంత యఖిల భువనగర్భభారమును వహించి గర్భిణియైయుండియు
స్తనచూచుకములందు నైల్యము వహింపకపోవుట మొదలైన గర్భిణీవ్యతిరిక్తధర్మములచేతఁ బ్రవర్తిం
చెను గనుక నా గౌరవమును నెట్టులు పొండెనో) తిరుమల దేవరాయనికీర్తి మేఘమండలము నావరించి
చంద్రమండలము వతిక్రమించినదనియు నుత్తమజనుల చేతఁ బ్రశంసింపఁబడు చున్న దనియును సము
ద్రములను దాఁటిపోయినదనియును బ్రహ్మకల్ప పర్యంకము నిలిచియుండుననియును సర్వకాలమును
నిరుపద్రవగతిచేతఁ బ్రకాశించునది యనియును ఫలితార్థము,
.
మ. ధర నెవ్వానికి వ్రాయుఁ బద్మ జుఁడు వ్యాంత ల్వానితో నేగు న
స్థిరము ల్శాశ్వతకీర్తి యాతిరుమల శ్రీ రాయనారాయణుం
డు రహి నాసిన శాసనాక్షరము లుండుం బుత్త పౌత్రాన్వయ
స్థిరవృత్తిం బృథు వరంబులు గురు + శ్రీవర్ణ తుల్యంబు లే.
=
61
ధర = భూమియందు, ఎవ్వానికిక్ = ఎవ్వనికి, పద్మజుఁడు = బ్రహ్మ, వ్రాయు = నొసట
వ్రాయుచున్నాఁడో, వ్రాతలు - ఆ వ్రాలు, వానితో బేగుక్ ఆపురుషునితో నడుగును, ఆస్థిరములు
శాశ్వతములు గానివి యని యర్థము. 'అర్జీనిరాంతిగృష్ణాంతీత్యస్థి రాణి. రా ఆదానే' అనువ్యుత్పత్తిచేత
నస్థులను గ్రహించినవనిభావము, శాశ్వతకీర్తియా - శాశ్వతమైన కీర్తిగలిగిన, తిరుమల శ్రీ రాయ= తిరు
మల దేవరాయఁడ నేడు, నారాయణుండు - నారాయణమూర్తి, ఇక్కడ శాశ్వతకీర్తియ నేడు పదమా
రోప్యమాణారో పవిషయములకు సాధారణ విశేషణము, రహిక్ - లెస్సశా, వ్రాసిన శాసనాక్షర
రోప్యమాణారోపవిషయములకు =
ములు = ఎవరి శైనను వ్రాసియిచ్చిన శాసనముల మీఁది వ్రాలు, పుత్ర, కోమార్లు, పౌత్ర = మనుమలు,
అన్వయ. = వానివంశము, అంతపర్యంతమైన, స్థిరవృత్తిక్ శాశ్వతవృత్తిచేత, ఉండుకో= ఉండును.
వృధుకశబ్ద మర్భకుని యందును బ్రహ్మయందును వర్తించును. బ్రహ్మపరమైనప్పుడు, (ని. 'వృధుర్మహాజ్'
బ్రహ్మ' అని యర్థము గ్రహింపఁదగినది. (ని. 'పోతః పాకోర్భకోడింభః పృథుకశ్శాబకళ్ళిశుః' అని
అ, 'మారుతే వేధసి బ్ర ధ్నే పుంసికః' అని అ.) తిరుమల శ్రీ నారాయణుండున్నాఁడు గనుకఁ దిరుమలదేవ
రాయని నారాయణుఁడని చెప్పవలయును. వృథుక - అర్భకుఁడైన బ్రహ్మయొక్క, అక్షరంబులు =
వ్రాలు, గురు=జనకుఁడైన నారాయణునియొక్క, శ్రీ వర్ణ = శుభాక్షరములతోడ, తుల్యంబులే - సమా
నములౌనా, అనఁగాఁ గావనుట, పృథుకుఁడనఁగా బ్రహ్మయును, గురుశ్రీ యనఁగా గురుతరసంపత్తిగల
వాఁడు రాజు నని భావము.
బ్రహ్మవాఁతకం టెఁ దిరుమలరాయఁడు వ్రాసిన వ్రాత శాశ్వతమయినదని ఫలితార్థము. (ని.
కీర్తిస్తు నారాయణే) అన్నాఁడు గనుక నారాయణుని కీర్తి శాశ్వతము, వృధుకుఁడనఁగా బ్రహ్మ
దేవుఁడు గనుక బ్రహ్మదేవుని వ్రాలు గురువైన నారాయణుని వ్రాలతో సమానమవు నా యని ప్రకా
రాంశరము, ఇచట నప్రకృతమైన బ్రహ్మలిఖితాక్షరమునకుఁ బ్రకృతమైన తిరుమలదేవరాయ శాసనాక్షర
ముతో సామ్యానివృత్తి వర్ణించుటచేఁ ప్రతీపాలంకారభేదము, ఆది అస్థిరాది పదగత శ్లేష చే జీవించినది.
(శ్లో. వన్డే నాన్యస్యోపమాయా అనిష్పత్తివచళ్చ తల్'' అని లక్షణము.) (మాతృశ్రీ యన్నటులఁ
దండ్రిని గురుశ్రీయనుటఁ దగును గాన గురు శ్రీ యనఁ దండ్రియని కొందఱందురు.)
దగునుగాన
తా. బ్రహ్మదేవుఁడు మానవుల ఫాలములపై వ్రాసిన వ్రాతలు వారితోనే పోవును. స్థిర
కీర్తిశాలియగు తిడమలరాయ నారాయణుని వ్రాఁతలగు శాసనవర్ణము లటులఁ గాక శరకర మువ&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>5weprv9lj1kpraydude64jd9t604bze</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/103</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184332</id>
    <revision>
      <id>502299</id>
      <timestamp>2025-06-30T08:08:13Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '66 వసు చరిత్ర ము కరించును. బ్రహ్మవ్రాసిన వ్రాత యతనితం డ్రియగు నారాయణుని వ్రాతతో సమానము కాఁజాలదు. సీ. ఘనసీధుర క్త లోచనయుక్తిఁ గడ నుండు మాతంగతతి నంటు మలిన మెల్ల గరదుఁ డై వెస నధ...'</comment>
      <origin>502299</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5933" sha1="eaan1nrjg4hh6shc15dv463wl8bj1os" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;66
వసు చరిత్ర ము
కరించును. బ్రహ్మవ్రాసిన వ్రాత యతనితం డ్రియగు నారాయణుని వ్రాతతో సమానము కాఁజాలదు.
సీ. ఘనసీధుర క్త లోచనయుక్తిఁ గడ నుండు మాతంగతతి నంటు మలిన మెల్ల
గరదుఁ డై వెస నధోగతిఁ బడ్డయమ్మహాహీనిని నెనసినంయేవ మెల్ల
నరక హేతుహిరణ్య*హరణవృత్తిఁ జరించుకోము కాని భజించు కొడవలెల్ల
గౌరవాధారఘోర ప్రపాతకు లైన విషమ గోత్రుల నంటు వృజిని మెల్లఁ
తే, గడిగికొనియె వసుంధరా కమలనయన, యార వీరప్రతాప రాజాధిరాజు
రాజు దేవేంద్ర తిరుమల రామచంద్ర, సాంద్ర పట్టాభిషేకాంబుసము'నియమున,
సీధువనఁగా మద్యమును, నేనుఁ గులకన్నులయందుఁ బుట్టెడు మదమును. ఇందుకు-
ఉ. చెక్కున దాన మక్షులను సీధువు వీనుల సాగరంబుచే
ముక్కున శీర్ణకంబు చనుముక్కున శిక్యము శేషసినదం
బక్కున దానవారి విపులాంముల మేఘము జారుచుండఁ బెం
వెక్కి కరీంద్ర మొప్పే సెలయేఱులతో డిన గేంద్ర మో యనన్.
అని ప్రయోగము.
మాతంగతతియనఁగాఁ జండాలసమూహంబును, గజసమూహంబును, ఘన = ఆధికమైన, సీన
మద్యపానమువలన, రక్త ఎఱ్ఱనైన, లోచని కన్నులయొక్క, యుక్తీక్ =సంయోగముచేత, కడనుండు=
'వెలిగానుండెడు, మాతంగతతికి = చండాల సమూహమును, అంటు - అంటుకొన్న, మలినమెల్ల
మాలిన్యమంతయును, అని యర్థము. అధికమైనసీదు వనెడు మనముచేత నెట్టి నైన కన్నులతో దిక్కుల
యందున్న గజసమూహము వంటియున్నదని భావము.
=
గరదుఁడై=గరదుఁడనఁగా (శ్లో. 'అగ్నిదో గరదశ్చైవ శస్త్రపాణి ర్ధనాపహః, క్షేత్రదారాకు
హర్తాచ వడే తేహ్యాతతాయిన' అని చెప్పియున్నది గనుక విషప్రయోగముచేయనట్టి యాతతా
యియై, వెసక్ = శీషుముగా, అధోగతిఁబడ్డ అధోగతిపాలైన, అమ్మహాహీనునిక్ = ఆయతినీచుని,
ఎనసిని కలిసిన, ఏవ మెల్లక్ = అసహ్యమంతయు అని యర్థము. విషప్రదుఁడై పాతాళలోకమందున్న,
అమ్మహాహీను, మహత్ + అహి +ఇను ననఁగా నామహాసన్నగస్వామిని గలిసికొనియు న్నదనిభావము,
శేషుని గరదుఁడని మహాహీనుఁడని యధోగతి నొందినవాఁడని తలంచికలంచి భూకాంత విసర్జించెను.
నరకహేతు=నరక మునఁబడుటకుఁ గారణమైన, హిరణ్యహరణవృత్తికో - స్వర్ణ ప్లేయవృత్తిచేత,
చరించు= ప్రవర్తించునట్టి, కోమ్మకానిక్ = అగసాలవానిని, భజించు = సేవించిన, కొడవ బెల్లక్&quot; తక్కువ
లన్నియును అని యర్థము, నరక హేతు=నరకాసురోత్పత్తికి హేతువైన, హిరణ్యహరణవృత్తిక్ . హిర
ణ్యాక్ష సంహారవ్యాపారముచేత, చరించు
సంచరించిన, కొమ్ముకొని జొమ్మగలిగిన యజ్ఞవరాహమూర్తిని
భజించినదని భావము, హిరణ్యశబ్దము హిరణ్యాత పరమైనందుకు
శ్లో. 'క్రీడాభిన్న హిరణ్యకు శ్రీ కుమార'
మ్మని ప్రయోగము, ఆదివరాహముయొక్క యు భూమియొక్క యు సంయోగమువలన నరకాసురుఁడు
జనించెను గావుననే వరాహము నరక హేతుభూతమయ్యెను..
&gt;
= భయంక
రౌరవ = కారనమనెడు నరకమునకు, ఆధారఆధారమైన, ఘోర ప్రపాతకులైన
త్కృష్ణపాదములు గలవారైన, విషయగోత్రులతో - ఎగుడు దిగుడులైన కులము గలవారిని,&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>eaan1nrjg4hh6shc15dv463wl8bj1os</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/104</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184333</id>
    <revision>
      <id>502300</id>
      <timestamp>2025-06-30T08:08:27Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'ప్ర థ మాశ్వాసము 67 చెందు=పొందిన, వృజన మెల్ల&quot; = పాపమంతయును అని యర్థము. గౌరవ = రురుమృగ సమూహమునకు, అనఁగా జింక గుంపులకు, ఆధార = ఆధారభూతములైన, ఘోర - భయంకరములైన, ప్రపాతకులై న దరులుగలిగిన...'</comment>
      <origin>502300</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6880" sha1="pb6vrweaxbwhdkgebjwk2c0u44po9n3" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;ప్ర థ మాశ్వాసము
67
చెందు=పొందిన, వృజన మెల్ల&quot; = పాపమంతయును అని యర్థము. గౌరవ = రురుమృగ సమూహమునకు,
అనఁగా జింక గుంపులకు, ఆధార = ఆధారభూతములైన, ఘోర - భయంకరములైన, ప్రపాతకులై న
దరులుగలిగినట్టి, విషమగోత్రుల విషమసంఖ్యగల ఆనఁగా సప్తసంఖ్యగల కులపర్వతములనియును
విషమాకారముగల పర్వతములనియును జెప్పఁదగిన వానిఁ బొందియున్నదని భావము, ఇక్కడ, శ్లో. 'వివ
వెతకి ప్రవృత్తిశ్చ ప్రత్యయస్య క్వచిత్క్వచిత్' అను నధర్వణవచనము చేతఁ బుంస్త్వము విధించి
నాఁడు.
పసు. ధరాకమలనయన భూకాంత, వీరప్రతాప, రాజాధిరాజ రాజదే మేద యనెడు బిరుదులు
గల, తిరుమలరాయచంద్ర = తిరుమలరాయచంద్రునియొక్క సాంద్ర = దట్టమైన, 'పట్టాభిషేక=
పట్టాభిషేక సంబంధమైన, అంబుసముదయమునన్ = జలసమూహముచేత, కడిగి గొనియెన్ - కడిగివై చి
కొ నెను, అనఁగాఁ బోఁగొట్టుకొనెననుట, ఔర = ఆశ్చర్యము, అనఁగాఁ దిరుమల దేవరాయనిఖిఁ బట్టాభి
షేకము కాగా భూదేవి యాజలము చేతఁ దడుపఁబడినదై యిదివఱకుఁ దనకు సాంగత్యము గలిగి
యున్న దిగ్గజములను శేషాహిని యజ్ఞ వరాహమును గులపర్వతములను నిరసించి తిరుమలదేవరాయలను
బొందినదని భావము. ఇచటఁ దిరుమల దేవరాయ పట్టాభిషేకోదకమునకు భూదేవీ వృజిన క్షాళనముఁ
జేయుటతో సంబంధము లేకున్నను దత్సంబంధముఁ జెప్పుటవలన సతిశయోక్త్యలంకారము. అది శ్లేషతో
న
తా. భూదేవి తొలుత మాతంగ సమూహమువలన వంటినయేవమును మహాహీనసంస క్తివలన
నెనసీనయేషముకు కొమ్మకొని చెలిమిచే నొందిన కొదువను విషమగో త్రసంస
క్తివలన వంటిన కలుషమును
తిరుమల దేవరాయల పట్టాభిషేక జలమువలనఁ గడిగి కొని శుద్ధురాలయ్యెను. (అనఁగాఁ దిరుమలరాయల
పట్టాభిషేక సమయబలము భూభాగమునందంతట ప్రవహించెనని భావము.)
తే. ఆవిభుని దేవి శ్రీ వెంగ ళోంబ పుట్టి, నిల్లు మెట్టినయిల్లు వర్ధిల్లఁ జేసిం
బుట్టినింటికి మథనంబు మెట్టినింటి, కమితదోషాహతియుఁ గూర్చు కమలఁ దెగడి.
ఆవిభునిదేవి = ఆతీరుమలదేవరాయని భార్య, శ్రీ వెంగళాంబ డా సంపద్యుక్తురాలైన 'వెంగళమ్మ,
పుట్టినింటికి
పుట్టిని టికి మధనంబు మెట్టినింటి కమితదోపాహతీయుఁ గూర్చుకమలఁ దెగడి = పుట్టినింటికి రాపాట
మును మెట్టినింటికి మితము లేని దోషంబులచేతఁ గొట్టుపడుటయును గలుగఁ జేసిన లక్ష్మీ దేవిని దిరస్క
రించి, పుట్టినిల్లు మెట్టినయిల్లు వర్ధిల్లఁ జేసిక్ పుట్టినయిల్లును పెట్టినయిల్లును వృద్ధిఁ బొందఁజేసెను అని
యర్థము. లక్ష్మీదేవికిఁ బుట్టినిల్లు శ్రీరసముద్రమును పెట్టినయిల్లు పద్మమును గనుక, పుట్టినింటికి
శ్రీరసముద్రమునకు, మధనంబు మందరాచలమధనమును, మెట్టినింటికిక్ - పద్మ మునకు, అమితదోషాహ
తియుక్=మితములేని రాత్రి వేదయుననిభావము. పుట్టినిల్లు, మెట్టినయిల్లు అనుచోట, సూ. 'వాకః'
న. అనుసూత్రముచేత అకారమునకుఁ బరమైనయికారమునకు వచ్చుసంధి వైకల్పికమని తెలియవల
యును. ఇచట సుపమాన మైన లక్ష్మ్యీంబట్టి వెంగళాంబయందు గుణవిశేష వర్ణనవలన వ్యతిరేకాలంకా
రము. అదియు దోష అను పడగత శ్లేషచే జీవించినది.
తా. పుట్టినిల్లగు సముద్రమునకు మధనమును మెట్టినిల్లు తామరపూవునకు దోమోహతిరాత్రి
వలని బాధ)యును గలుగఁ జేసిన లక్ష్మిని నిరసించి తిరుమల దేవరాయల ధర్మపత్నియగు వెంగళాంబ
పుట్టిల్లు మెట్టినయిల్లు నలంకరించి మిగులఁ పేరొం ఔను.&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>pb6vrweaxbwhdkgebjwk2c0u44po9n3</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/105</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184334</id>
    <revision>
      <id>502301</id>
      <timestamp>2025-06-30T08:08:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '68 ఉ, ఉంచినయ గ్ర హారముల + వ సు చరి చరిత్ర ము సున్న తపై ఖరివిద్య తెల్ల ర ప్పించినవి ప్రవక్త్రములఁ బెంచిననవ్యవనోత్క రంబుల౯ నించినబ ల్తటాకముల నెమిఁ గనం దగ్గు వెంగళాంబ య భ్యంచితక...'</comment>
      <origin>502301</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5808" sha1="f3ocjcmlemmb5yj0lrtaoc7el1scqs9" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;68
ఉ, ఉంచినయ గ్ర హారముల
+
వ సు చరి
చరిత్ర ము
సున్న తపై ఖరివిద్య తెల్ల ర
ప్పించినవి ప్రవక్త్రములఁ బెంచిననవ్యవనోత్క రంబుల౯
నించినబ ల్తటాకముల నెమిఁ గనం దగ్గు వెంగళాంబ య
భ్యంచితకీ ర్తిసౌధవిశ , దాక్షన సూసమరాళ రాజ మై.
64
ఉంచినయ గ్ర హారముల ఆమె నిలిపిన యగ్రహారములయందును, ఉన్నత్వవైఖరిక్ = మహో
న్నతముగా, విద్య లెల్లరప్పించిన = వేదశాస్త్రాదివిద్యల నన్నిటిని వచ్చునట్టులు చేయఁబడిన, నిప్రవక్త్ర
ముల = బ్రాహ్మణులయొక్క ముఖములందును, పెంచిననవ్యవనోక్క రంబుల = వృద్ధిఁబొందింపఁబడిన
నూతన వన సమూహములయందును, నించిన బల్తటాకముల * నిండింపఁబడిన గొప్ప చెఱువులయం
దును, వెంగళాంబయభ్యంచితకీర్తి = వెంగళమ్మ
యొక్క. మిక్కిలి యొప్పిదమగు చున్న కీర్తి, సౌధ విశ
'దొక్షర సూసమరాళరాజ మైజనున్న పుగచ్చు చేసిన మేడలును బరిశుద్ధములైన యక్షరములును 'దెల్లని
పుష్పములును హంసశ్రేష్ఠములును నయిన, నెమ్మిక్ = ప్రీతిచేత, కనందగు = చూడఁ పండునని
క్రమాలంకారము.
=
అనఁగా వెంగళమ్మ పైనిఁ జెప్పఁబడిన యగ్రహారాది సంతానము లనేకములు గాఁ జేసి బహు
ర్తిఁబొందినదని తాత్పర్యము. సౌధవిశదాక్షరసూనమరాళరాజు మన్నది సమాహారద్వంద్వము. ఇచటఁ
గీర్తిని సౌధాద్య నేక విధరూపముగా నూహించుటవలన సుల్లేఖాలంకారము. శ్లో. 'నీకస్యబహు తో లేఖా
శ్లో
దుల్లేఖాలంకృతి ర్మతా' అని సాహిత్యదర్పణము.
కీర్తి సౌధరూపముగ నున్న దనుటచే నాకాశపర్యంతవ్యాప్తి, అక్షరరూపముగ నున్న దీనుట చే
స్థిరత్వము, హంసరూపముగ నున్నదనుటచే భూస్వర్గవ్యాపకము, సూపరూపముగ నున్నదనుటచే జనవశీ
కరణాదికములు సూచితములు.
తా. వేంగళాంబకీర్తి యామె ప్రతిష్ఠించిన యగ్రహారములలో సౌధరూపముగను విద్య
చెప్పించిన బ్రాహ్మణముఖముల నక్షరరూపముగను నెలకొల్పిన వనములందు సుమరూపముగను బాదు
కొల్పిన తటాకములందు మరాళరూపముగను నున్నది.
సీ. వసుమతి దా నయ్యు , వరుని వారింపదు కందమూలంబులఁ గడుపు పెంప
శ్రీకాంత దా నయ్యుఁ • బ్రియు నిరోధింపదు క్రిందై విరోధికిఁ గేలు సాపఁ
దానురుక్మిణీయయ్యుఁదగ దన దాత్మనాయకుఁ డొక నరు క్రింద హరులఁ బట్టఁ
దా నన్న పూర్ణాభి ధాన యయ్యును మాన్ప దొకనాఁడుఁ దనట్లేదు। బిళిక మొత్త
తే, ననుచు ధరనిందిరనుభోజ తనయనార్య, నార్యనుతనార్య మేయచర్యలహసించి
పతికి నభిమతభోగ సౌభాగ్య మొసఁగు, విమలసద్గుణనికురుంబ వెంగళాంబ.
పసుమతిదానయ్యుక్ జపసువులనఁ గాధనములు, తాను ధనవంతురాలై యుండియు, వరుని =
పెనిమిటిని, కందమూలంబులఁగడుపు పెంపక్ - దుంపగడ్డలు వ్రేళ్లు మొదలైనవాని చేతఁ బొట్టఁబోసీ
కొనుచుండఁగా; వారింపదు ఆ వలదని మాన్పదు, అనియర్థము. భూదేవి వసుమతీ నామముగల
దనియు నామెకు వరుఁడైన సరాహమూర్తికి దుంపగడ్డలు మొదలైనవి యాహారము అనియును
భావము.&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>f3ocjcmlemmb5yj0lrtaoc7el1scqs9</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/106</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184335</id>
    <revision>
      <id>502302</id>
      <timestamp>2025-06-30T08:09:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'ప్ర థ మాశ్వాసము 69 శ్రీకాంత దానయ్యుక్ = శ్రీయనఁగా సంపద, తాను సంపద చేత నొప్పుచున్నదనియును, యుజ్ పెనిమిటిని, క్రిందై విరోధికిఁ శీలుసావక్ = శత్రువునికిఁ క్రిందుపడి చెయిచాపఁగా,...'</comment>
      <origin>502302</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6391" sha1="4crwlrgl7nv2s5wsoeqrpvrfuf30qgc" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;ప్ర థ మాశ్వాసము
69
శ్రీకాంత దానయ్యుక్ = శ్రీయనఁగా సంపద, తాను సంపద చేత నొప్పుచున్నదనియును,
యుజ్ పెనిమిటిని, క్రిందై విరోధికిఁ శీలుసావక్ = శత్రువునికిఁ క్రిందుపడి చెయిచాపఁగా,
నిరోధింపదు=వలదని నివారింపదు అని యర్థము. లక్ష్మీ దేవి శ్రీకాంతానామము గలదనియు నామె పెనీ
మిటీయైన విష్ణుమూర్తి వామనుఁడై విరోధియగు బలిచక్రవర్తిని యాచించినాఁడనియును భావము.
రుక్ష్మిణిదానయ్యుక్ • రుక్ష్మ మనఁగా బంగారము, ఆదిగల
స్త్రీ రుక్మిణీ, తాను బంగారముగల
దయ్యుండియు, ఆత్మ నాయకుఁడు - ప్రాణేశ్వరుఁడు, ఒకనరుని క్రింద హరులఁబట్ట ఒక మనుష్యుని
క్రింద గుఱ్ఱములను బట్టెడుకొలుపు నియఁగా, తగదనదు - ఇదికూడదని చెప్పదు, అనియర్థము. భోజ
తనయ రుక్ష్మిణీనామము గలదనియు నామెకుఁ బెనిమిటియైనకృష్ణుఁ డర్జునునికి సారథియైనాఁడని
యును భావము.
=
ఒక్క
తా నన్నపూర్ణాభిధాన యయ్యును = తా నన్న సమృద్ధిచేత సుపూర్ణురాలను పేరుగల .
యుండియును, తన టే: డు బికిరమెత్త = తన నాథుఁడు భిక్షమెత్తుచుండఁగా, ఒకనాఁడు =
నాఁడైనను, మాన్పదు=ని వారింపదు, అనియర్థము, పార్వతీదేవి యన్నపూర్ణయను నామ ధేయము గల
దనియు నామెకు నాథుఁడైన హరుఁడు కపాలహస్తుఁడై భిక్షమెత్తినాఁడనియును భావము. బికిరమను
నది వికీర శబ్దమునకుఁ దద్భవము.
ఆనుచుజ్జఠలాగుపలుకుచు, ధర౯ భూదేవిని, ఇందిరము = లక్ష్మీదేవిని, భోజతనయక్=రుక్మి
'దేవిని, ఆర్యక్=పార్వతీదేవిని, ఆర్యసత నార్య మేయచర్యలజ్-ఆర్యనుత - పతిసేవాపారతంత్ర్యము
వలనఁ బూజ్యులైన వారిచేత స్తుతిచేయఁబడిన, నార్వీ స్త్రీలయొక్క అమేయ ఎన్న శక్యముగాని,
చర్యలక్= చర్యలచేత, హసించి
తిరస్కరించి, విమలసద్గుణనికురుంబ నిర్మలమైన సద్గుణ సమూహము
గల, వెంగళాంబ=వెంగళమ్మ, పతికికో m &quot;పెనిమిటియైన తిరుమల దేవరాయనికి, అభిమతభోగసౌభాగ్య
మొసఁగుజ్&quot;=ఇష్టమైన భోగములయొక్క సౌష్ఠవమును గలుగఁజేయును, అనఁగా వెంగళాంబ పతి
వ్రతా శిరోమణియై పెనిమిటియొక్క సేవ సేయుచుండునని తాత్పర్యము, ఇచట శ్లేషచే నిలుపఁబడిన
వ్యతిరేకాలంకారము. ఆర్యయనుశబ్ద మనేక పర్యాయము లావృత్తియాటచే వృత్త్యనుప్రాస మను
శబ్దాలంకారము.
తా, వసుమతి (భూదేవి) శనభ ర్తయగు నాదివరాహము కందమూలములు భుజించుచుండ
వారింపలేదనియు శ్రీకాంత (లక్ష్మీదేవి) క్రిందువడి యాచించువామనుని నడ్డగింప
లేదనియు రుక్మిణి తన
భర్త యొక సామాన్యునిగుఱ్ఱములఁ బట్టుట మానుపలేదనియు అన్న పూర్ణ శివునిభిక్షావృత్తి మానుపలే ద
నియు వారివారిలోభ స్వభావములను దెగనాడి భర్త కల్గివంత భోగాదికములు సంతరించుచు వెంగళాంబ
దెను.
శా. రారాజద్గుణశాలి తిర్మలమహా రాయండు శ్రీవెంగళాం
ఔరామామణీయందుఁ గాంచె సుతులం బ్రఖ్యాతసత్కీర్తి
క్ష్మీరాము రఘునాథభూమిరమణుతో శ్రీరంగరాయా గ్రణీ
శ్రీరామావనినాథుఁ బ్రౌ భవనిధి
శ్రీ వేంకట వరున్.
66
రారాజత్ మిక్కీలియుఁ బ్రకాశించుచున్న, ఇది యఙ్ఞుగంతముపై శతృప్రత్యయాంకము.
గుణజసద్గుణములచేత, శాలి ఒప్పుచున్న, తిర్మలమహారాయండు - తిరుమలదేవరాయఁడు, శ్రీవెంగ&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>4crwlrgl7nv2s5wsoeqrpvrfuf30qgc</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/107</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184336</id>
    <revision>
      <id>502303</id>
      <timestamp>2025-06-30T08:09:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '70 వసు చరిత్ర ము ళాంచారామామణియందు - సంపద్యుక్తురాలైన వెంగళమ్మయను వనితారత్నమునందు, సుతులతో = కొమాళ్లను, కాంచె ఒక నెను. ఎవరిననఁగా, ప్రఖ్యాతసత్కీర్తి = ప్రసిద్ధమైన మంచికీ గ్గియ...'</comment>
      <origin>502303</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6228" sha1="n9k9mbyjhq9um0vhm9z4oh9me6nl0ib" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;70
వసు చరిత్ర ము
ళాంచారామామణియందు - సంపద్యుక్తురాలైన వెంగళమ్మయను వనితారత్నమునందు, సుతులతో =
కొమాళ్లను, కాంచె ఒక నెను. ఎవరిననఁగా, ప్రఖ్యాతసత్కీర్తి = ప్రసిద్ధమైన మంచికీ గ్గియుదు, లక్ష్మీ
రాముక్ = నారాయణఁఁడైన, ఇక్కడ 'కీర్తిస్తునారాయణీ' ఆనుపచన ప్రకారము నారాయణసామ్యము
చెప్పి నాఁడు. రఘునాధభూమిరమణు = రఘునా రాజుకు, శ్రీరంగరామా శ్రీ &quot; శ్రీ రంగ రాయ
శ్రేష్ఠుని, శ్రీరామా పనినాథర్ = శ్రీరామరాజును, ప్రాభవనిధి = ప్రభుత్వమునకు నిధియైన, మెకట
ష్మీవరుజ్&quot;= వేంకటరాయని, కాంచెన్ =కనెను అని యన్వయము .
తా. గుణశాలియగు తిరుమలదేవరాయ నృపాలుఁడు వేంగళాంబికయందు గనా' భూపాల
కుఁడు, శ్రీరంగరాయలు, శ్రీరామరాజు, 'వెంకటరాయలు అను నామములుగల నలుగురు కుమారులఁ
గాంచెను.
మహనీయయన్&quot;
రఘునాథుఁ డిలస్.
67
క. ఆజగదభినుతసుగుణస, మాజులలో నగ జుండు
రాజీవాసనుఁడు సుధీ, రాజీ వాసనుఁడు వెలసె
ఆజగదభినుతసుగుణసమాజులలో - జగజ్జనులచేత మిక్కిలియు స్తోత్ర ము చేయబడిన సుగుణ
స్తోత్రము
సమూహముగల యారాజులలోపల, అగ్రజుండు- జ్యేష్ఠుఁడైనవాఁడును, మహనీయ=ఒప్పుచున్న, యశఃజ
కీర్తియందు, రాజీవాసనుఁడు = చంద్రుఁడైనవాఁడును, ఇక్కడ, 'రాజీవాని+ఆస్యంతో క్షివ్యంలే
అనేనేతి రాజీవాసనః, అనుక్షేపణే యనెడు ధాతువువలన రాజీవము లితనిచేతఁ దిరస్కరింపబడు చున్నవి.
గనుక రాజీవాసనుఁడనఁగాఁ జంద్రుఁ డనియర్థము) సుధీరాజీవాసనుఁడు, సుధీ=యోగ్యమైన బుద్ధియందు,
రాజీవాననుఁడు = బ్రహ్మయైనవాఁడునగు, రఘునాథుఁడు - రఘునాథరాజు, ఇలక్ = భూమియందు,
వెలగెజ్ - ప్రకాశించెను. ఇచట రఘునాథరాజును గీర్తిబుద్ధిరూప విషయ
భేదము 227 ప్రి గ్రహ్మలు గా
నెంచుటచే నుల్లేఖాలంకారము. శ్లో. 'వికస్యబహుగోల్లే భేష్య సౌ విషయ భేదతః' అని లక్షణము,
తా. లోకోత్తరులగు నా నలువురు కుమారులలోఁ బెద్దవాఁడగు రఘునాధరాజు చంద్రునివంటి
ధవళయళము గలవాఁడై పవిత్ర శీలమునందు నలువను బురడించుచుఁ చేరొం చేసు,
సీ. బలువాహినుల మించు ములకల ఘననామకంబులు దూల మూలంబు లెత్తుఁ
బ్రతిరోధీవరణవర్గము ద్రోచి తన్మహాభోగశాలి క్షేత్ర ములు హరించు
వల గొన్న బహురాజవంశ గుల్మంబులఁ బలు దెఱంగుల గ్రుచ్చి పాఱపైచు
వడిఁ జొచ్చి కలఁచి యావన రాసుల సమగ్ర జీవనం బెల్ల దురష్కీర్తిఁ గలుపు
తే, నవని నసహాయశూరత నధిగమించు, ననఘతిరుమల రాయనందనసమిద్ద
భీరరఘునాథ భుజపీఠిఁ బీట పెట్టు, సాహసోద గ్ర బిరుదన రాహమూర్తి,
•
68
ఈ పద్య గీతి చివర బిరుదవరాహమూర్తి యని చెప్పుట చేత బిరుద వరముగాను వరాహపరముగాను
నర్థద్వయము విచారింపవలసినది. ఎట్లనఁగా,
బలుజబలవంతములైన, 'వాహినుల సేనలచేత, మించు= అతిశయించుచున్న, మలకల = మ్లేచ్ఛుల
యొక్క, మన నామకంబులం దూల - మనమైన పేళ్లడఁగిపోవునట్టులుగా, మూలంబు లెత్తుజ్ మొదళ్లు
లాగ్నివైచు నని బిరుదపరమైన యర్థము, బలువాహినులమించు బలువైన నదులయందు నతిశయించు
. చున్న, ములకల మలుపులయందలి, మననామకంబులు దూలక్ = మేఘునామములన్నియుఁ దుంగలకుఁ&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>n9k9mbyjhq9um0vhm9z4oh9me6nl0ib</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/108</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184337</id>
    <revision>
      <id>502304</id>
      <timestamp>2025-06-30T08:09:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '! థ ప్ర థ మాశ్వాసము 71 జెల్లును గనుక ఘన నామకంబులనఁ గాఁ దుంగలు, అవి తూలిపోవునట్టులు గా, మూలంబులెత్తుకో = వాని దుంపలు పెల్లగించునని వరాహపరమైనయర్థాంతరను. (ని. 'కురవిద్దో మేఘురామా...'</comment>
      <origin>502304</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6342" sha1="4tt9dt5xq3j01981tb1g0dp8epgm8v4" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;!
థ
ప్ర థ మాశ్వాసము
71
జెల్లును గనుక ఘన నామకంబులనఁ గాఁ దుంగలు, అవి తూలిపోవునట్టులు గా, మూలంబులెత్తుకో = వాని
దుంపలు పెల్లగించునని వరాహపరమైనయర్థాంతరను. (ని. 'కురవిద్దో మేఘురామా ముస్తా ముస్తక
మస్త్రీయామ్' అని అ.)
ప్రతిరోధిపరణవర్గముఁ ద్రోచి- ప్రతిరోధు లనఁగాఁ జోరులు, వారియొక్క వరణవర్గమనఁ గాఁ
కారసమూహము, దానిఁబడఁగొట్టి, తత్ =ఆ చోరులయొక్క, మహాభోగశాలి = అధికభోగములచేత
నొప్పుచున్న, క్షేత్రములు=కళ్ళత్రములను, హరించుకో జ చేఱఁబట్టును అనియర్థము. (ని. ప్రతిరోధిప
రాస్కండి పాటచ్చరమలిమ్లుచాః, ప్రాకారోవరణస్సాలః' అని అ) ప్రతిరోధివరణ వర్గముఁ ద్రోచి = అవ
రోధకమైన చుట్టుకంచెలు మొదలైనవాని సమూహమును బడంచి, తత్ = ఆయావరణవర్గ మండలి,
మహాభోగ=ఆతిని స్తృతములైన, శాలిక్షేత్రములు పరిచుళ్లను, హరించుకో - తిను నని యర్థాంతరము.
(ని. 'క్షేత్రం శరీరే కేదారే సిద్ధస్థానకశత్రయోః' అని వి.)
1
=
వలఁగొన్న = చుట్టుపై చిన, బహురాజ = అనేకళ త్రు రాజుల యొక్క, వంశ = వర్గముయొక్క, గుల్మం
బుల = సేనలను, పలు తెఱంగులు గుచ్చి పాఱపై చుక్ అనేక విధముల చేత గ్రుచ్చి నటికి వై
చును అనియర్థము. వలఁగొన్న = ఆవరించిన, బహు=ఆనేకములైన, రాజవంశ గుల్మంబుల = శ్రేష్ఠ
మైన వెదురుపొదలను, పలు తెఱంగుల = దంష్ట్రా ప్రచారములచేత, గ్రుచ్చి పొఱవై చుక్= గ్రు
'సెలగి వేయు నని యద్ధాంతరము. (ని. 'గుల్మారుక్తంబ సేనాశ్చ' అని ఆ.) పలు దెఱంగులన్న చోటఁ
దకారంబు చెప్పవలయును. రాజపక్షమందుఁ గర్మధారయ సమాసము గనుకను,
గీ. 'సంధిగూర్పంగఁ బ్రథమాంతశబ్దవితతి, పైఁ గచటకపలకు వికల్పంబు చెల్లంఁ
గాకు సంబోధనావ్యయకర్మ ధార, యంబుల న చేతనంబుల సజ్జనాధ'
అని చెప్పియున్న ప్రకారముగాఁ గర్మధారయముదుఁ దకారాదేశము వైకల్పికము గనుక నిక్కడ
తకారంబ యుక్త మని యెఱుంగునది.
వడిఁజొచ్చి కలఁచి త్వరగాఁ జొచ్చి కలగుండుపడఁజేసి, యావనరాసులు ఆ యవనదేశ సంభవు
లైన తురకల యొక్క, సమగ్ర జీవనం బెల్లక్ =నించారులైన బ్రతుకంతయును, దుష్కీర్తిఁగలు పుక్ =
ఆపకీర్తి పాలుగాఁ జేయుననియర్థము. పడికొచ్చి కలఁచి ఇ వడిగాఁ బ్ర వేశించి కలక పొరునట్టులు చేసి,
ఆ వన రానులు సముద్ర ములయొక్క, సమగ్ర జీవనం బెల్లక్ - సంపూర్ణమైన యుదక మునంతయును,
దుష్కీర్తిఁగలుపుకొ&quot; = కీర్తియనఁగా నిక్క డబురద, కొఱమాలిన బురదపాలు నేయునని యర్థాంతరము.
('కీర్తిర్యశసికర్ధ మే' ఆ.)
అవని నసహాయశూరత నధిగమించు = భూమియందు ససహాయశూరత్వముచేతఁ బ్రవర్తించు
- నని యర్థము: ఒంటిగాఁ దిరుగునని యర్థాంతరము.
(56-వ పద్యమువద్ద వరాహమునకుఁ గల ఒంటరికాఁడను పేరునకుఁగల యసహాయశూరపద
ప్రయోజనము కొంతవఱకు సూచింపఁబడినది.)
అనమః పుణ్యాత్త్ముఁడైన, తిరుమలరాయ నందన | తిరుమల దేవరాయని కుమారుఁడైన, సమిష్ఠభీర
యుద్ధమందు గంభీరుఁడైన, రఘునాథభుజపీతిఁ బీటపెట్టు - రఘునాథరాజుయొక్క బాహుపీఠమందుఁ
గూర్చున్న యట్టి, సాహసోదగ్ర సాహసమునం దుత్కృష్టమైన, విరుదవరాహమూర్తి ॥ లాంఛ నవరా
హమూర్తి, పైనిఁ జెప్పఁబడిన కార్యములు చేయునని సంబంధము,&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>4tt9dt5xq3j01981tb1g0dp8epgm8v4</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/109</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184338</id>
    <revision>
      <id>502305</id>
      <timestamp>2025-06-30T08:09:51Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '72 పసుచరిత, ము ఇందులో వరాహలాంఛనముగల రఘునాథరాజు చేసిన కార్యములన్నీటిని లాంఛనమైన వరా హమూర్తివరముగా స భేదాధ్యవసాయము చేసి చెప్పి నాఁడు. ఇచట బిరుద వరాహవి శేష్యము శ్లేషించి నంద...'</comment>
      <origin>502305</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6033" sha1="iajkm9lws5vucjxsvu0yv2svbhijh5s" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;72
పసుచరిత, ము
ఇందులో వరాహలాంఛనముగల రఘునాథరాజు చేసిన కార్యములన్నీటిని లాంఛనమైన వరా
హమూర్తివరముగా స భేదాధ్యవసాయము చేసి చెప్పి నాఁడు. ఇచట బిరుద వరాహవి శేష్యము శ్లేషించి
నందున నప్రకృతవరాహవిషయమైన శబ్దశక్తిమూలధ్వని. కాని శ్లేషాలంకారము గాదు. ఉభయ
యందు విశేష్యము శ్లేషించదు.
భోగశాలిక్షేత్రము లనుచో పోలికవడి.-
క. పోలింపఁ బుఫుబుభులకు ము, పోలికవడి శీల ముల్లమున కెన యనఁగా
శీలం బుల్లం బనఁగా, భూలోకం బమరలోకమున కెన యనఁగ.
తా. తిరుమల దేవరాయల కుమారుఁడగు రఘునాథరాయలు శూరశిరోమణియై వరాహలాం
ఛనుఁడై మ్లేచ్ఛసేనల రూపుమాపి, విరోధులతోటల నుగ్గునూచము గావించి, విరోధిరాజకుటుంబములఁ
బెగటార్చి యవనసేనలఁ బరాజయరూపమగు నపకీర్తి పొలు గావించి పరాక్రమించి పేరొందెను,
శా, యాదో రాశిగ భీరమూర్తి రఘునాథాధీశుఁ డుద్దండ బా
హాదర్పాంధసపాదమల్కి కనీజా మానీకముల్ ద్రుంప జ
న్యాదూరక్షితిఁ బాఱుకృష్ణకును గృష్ణాంకంబు నాఁ డబ్బె బి
బ్బీడీవ్యన్న
యనాబ్జ కజ్జలజలా భీల ప్రవాహంబునన్.
Z
యాదోరాళి=సముద్రునివలె, గభీరమూర్తి గంభీరుఁడైన, రఘునాథాధీశుఁడు - రఘునాథరాజు,
1
ఉద్దండ ఉత్కటమైన, బాహాదర్ప = భుజగర్వముచేత, అంధకన్నుఁగానకయున్న, సపాద వపాదులు
యొక్క యు, మల్కిక = మలకలయొక్క యు, నిజామ = నిజాముయొక్కయు, అనీకములు = సైన్య
ములకు, త్రుంప=సంహరింపఁగా, జన్య జ యుద్ధమునకు, అదూరశ్రీ తిక్ సమీపభూమియందు, పాటుగా
ప్రవహించుచున్న, కృష్ణకు = కృష్ణానదికి, బిబ్బీ మ్లేచ్ఛ స్త్రీ లయొక్క, అనఁగా బూబులయొక్క,
దీవ్యత్ = ప్రకాశించుచున్న, నయనాబ్జ = పద్మములవంటి కన్నులయందలి, కజ్జలజల = కాటుక నీళ్ల యొక్క,
అఖీల ప్రవాహంబునః
=భయంకర ప్రవాహముచేత, కృష్ణాంకంబు = కృష్ణయను పేరు, వాఁడబ్బెక్
నాఁడుకలిగెను. కృష్ణానది జన్యాదూర శ్రీ తిని బ్రవహించుటవలన నే 'సంగరరంగమున గుడారముల నాశ్ర
యించియున్న యవనాంగనలు కజ్జల బాష్పములు విడిచి ప్రవాహమును గృష్ణనామాంకితముఁ జేయ
వీలుపడినది. నిజామాదులను రఘునాథరాయలు ద్రుంచుటకు వారియఉద్దండ బాహాదర్ఫాంధతయే
కారణము. కన్నీటి ప్రవాహము అఖీలమగుటవలననే కృష్ణకుఁ గృష్ణాంకము సమకూర్పఁ జాలినదని పద
ప్రయోజనము వ్యక్త మగుచున్నది.
తా. రఘునాథరాయనిచేత యుద్ధముడు హతులైన తురకల భార్య లంద ఖేడువఁగా వారి
కాటుకకన్నీళ్ల యొక్క ప్రవాహము కృష్ణలోఁ గలిసి నదీజల మెల్ల నల్లఁబడినందున నాఁటనుండి యా
కృష్ణకు కృష్ణ యను పేరు గలిగెను. (కృష్ణానదీజలమంతయు నల్లనగుటకుఁదగిన కాటుకకన్నీళ్ల ప్రవా
హమై 'పాఱుచుండుట కెంతమంది స్త్రీ లేడునవలసి యుండునో యంతమంది తురకలను రఘునాథ
రాయఁడు వధించి నాఁడని భావము.)
ఇది నిరుక్త్యలంకారము. శ్లో, 'నీరుకి ద్యోగతో నామ్నా మన్యార్థశ్వప్రకల్పన' అని లక్ష
ణము. మఱియు నదికిం గృష్ణార్ణాభిఖ్యను గూర్చి హేతువు గాని యంజనాశ్రుప్రవాహమును హేతు&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>iajkm9lws5vucjxsvu0yv2svbhijh5s</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/110</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184339</id>
    <revision>
      <id>502307</id>
      <timestamp>2025-06-30T08:44:31Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'థ ప్ర థ మా శ్వాస ము 73 వుఁగాఁ జెప్పుటవలన నుత్ప్రేక్షాలంకారము. అంజనా శ్రుప్రవాహమునకు నదీనైల్యసం పాదకత్వ సంబం ధము లేకున్నం చత్సంబంధముఁ జెప్పుటవలన నతిశయో తీయు. ఈరెండలంకారముల...'</comment>
      <origin>502307</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5683" sha1="fr04vtuliqwjd4joibipr5txsljbqq3" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;థ
ప్ర థ మా శ్వాస ము
73
వుఁగాఁ జెప్పుటవలన నుత్ప్రేక్షాలంకారము. అంజనా శ్రుప్రవాహమునకు నదీనైల్యసం పాదకత్వ సంబం
ధము లేకున్నం చత్సంబంధముఁ జెప్పుటవలన నతిశయో తీయు. ఈరెండలంకారములకు సంకరము.
మ.హరియై సాదిశిరంబు సాది మెయి జాత్య జ్వోత్తమాంగంబు గూ
డ రణోర్వి౯ రఘునాథ శౌరి యసీఁ జెండర్ దివ్యమందారవృ
ష్టి రహీం బ్రాణయుతంబు లై గగనవాంటిం బర్వ గంధర్వకి
న్న రరూపంబులు దాల్చి సారె కవి యానందించుఁ దచ్ఛౌర్యమున్.
=
70
హరిమైక్=గుఱ్ఱపుక ళేబరమందు, సాది శిరంబు = రౌతుతలయును, సాదీ మెయిల్ శాతుకళే
బరమందు, (ని. ‘అశ్వారోహ స్తు సాదినః' అని అ.) జాత్యశ్వోత్తమాంగంబు = ఉత్తమాశ్వముయొక్క
కలయును, కూడజ్&quot;=అంటుకొనునట్లుగా, రణోర్విక్ = యుద్ధభూమియందు, రఘునాధ కోరి, రఘునాథ
రాయఁడు, అసిఁజెండక్=ఖడ్గముచే నఱుకఁగా, దివ్య మందారవృష్టిక్ -దేవతలు గురిపించునట్టి పారి
జాతపుష్పవర్ష ముచేత, రహిజ్ = లెస్సఁగా, ప్రాణయుతంబులై = ప్రాణములతోఁ గూడుకొన్న వియై,
గగనవాటిఁబర్వి=ఆకాశవీథికి నెగసి, గంధర్వ కన్న రహకంబులుదాల్చి ఇక్కడ వ్యుతమము, ఎలాగ
నిన, గుఱ్ఱపుక ళేబరమందు శాతుతలు తెలంగఁగాఁ గిన్నరులై నారనియుకు రౌతుకళేబరమందు గుఱ్ఱపు
తల చెందఁగా గంధర్వు లై నారనియుఁ దెలియవలయు. ఆశ్వదేహమును మనుష్యముఖమును గలవారు
కిన్నరులు, మనుష్య దేహము నశ్వముఖమును గలవారు గంధర్వులు గనుక నీపద్యములో వ్యుతమ
ముగాఁ జెప్పఁబడినది.
ఇందుకు మాఘుని ప్రయోగము-
=
'బింబోష్ఠం బహుమనుతే తురఙ్గవక్త్రశ్చుంబుతం ముఖమిహకిన్నరం ప్రియాయాః,
శ్లేష్యంతంముహురితరోపి తన్ని జ స్త్రీ ముత్తుణ్ణి స్తనభరభఙ్గభీరుమధ్యామ్ ' అని.
=
సారెకుక్=మాటిమాటికి, అవిఆ కిన్నర గంధర్వరూపములు, తచ్ఛౌర్యమున్ = ఆరఘునాథ
రాయని శూరత్వమునుగూర్చి, ఆనందించు సంతోషించును. ఇచట అసంబంధసంబం ధాతిశయోక్త్య
లంకారము.
అశ్వశిరము మనుష్యుని మొండెమువద్దను మనుష్యశిర మశ్వక ళేబరము వద్దను బడునటులఁ
జెండుటవలన రఘునాథరాయల ఖడ్గలాఘవము సూచితమ్ము ఖండితులు దివి చేరి యానందించుట
రఘు నాథరాయశౌర్యమునకు గొప్ప దృష్టాంతము.
తా. రఘునాథరాయలు తన ఖడ్గముతో శాతులను సంగరమునఁ జెండఁగా గుఱ్ఱముల మొండె
ములకడ రౌతులతలలు రౌతులు మొండెములకడ గుఱ్ఱముల తలలు పడెను. సంగ్రామ వినోదాగతులగు
దేవతలు గురియు కల్పకుసుమవర్ష మువలన హతులు తిన్నరులుగను గంధర్వులుగను మాఱి దివి కెగసి
రఘు నాధరాయల పరాక్రమము ప్రశంసింప సాగిరి.
చ, హరిపపభ
క్తిశీలుఁ డగు నారఘునాథనృపాలుకూరి సో
దరుఁడు నీరంగ రాయసు,
భావరుఁ డాత్మ గుణ ప్రమోదవ
__తిరుమల రాయ శేఖర వితీర్ణ
మహాయువ రాజపట్టబం
తిరుమలరాయ
ధురుఁ డయి సర్వభూభువన దూర్వహశక్తి వహించు నెంతయున్,
5-10
71&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>fr04vtuliqwjd4joibipr5txsljbqq3</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/111</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184340</id>
    <revision>
      <id>502308</id>
      <timestamp>2025-06-30T08:44:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '74 వ వసు చరిత్ర ము హరిపదభక్తిశీలుఁడగు = విష్ణుమూర్తియొక్క పాదములయందలి భక్తియే స్వభావముగాఁగల, ఆరఘు నాథనృపాలుకూరి సోదరుఁడు = అరఘునాథరాయని ముద్దుతముఁడు, సిరంగ రాయనసు భా &quot;వరుఁ...'</comment>
      <origin>502308</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6132" sha1="7pd2n85ygbqpc96y9h1isxo2gq1fptr" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;74
వ వసు చరిత్ర ము
హరిపదభక్తిశీలుఁడగు = విష్ణుమూర్తియొక్క పాదములయందలి భక్తియే స్వభావముగాఁగల,
ఆరఘు నాథనృపాలుకూరి
సోదరుఁడు = అరఘునాథరాయని ముద్దుతముఁడు, సిరంగ రాయనసు భా &quot;వరుఁడు
=ఆరఘునాథరాయనిముద్దుతముఁడు,
శ్రీరంగరాయభూమీశ్వరుఁడు, ఆత్మ=కనయొక్క, గుణజసుగుణములకు, ప్రమోదవత్ =సంతోషము
గల, తిరుమలరాయ శేఖర = తిరుమలదేవరాయ శ్రీమునిచేత, వితీర్ణ ఇయ్యఁబడిన, మహల్ ఉత్కృష్ట
మైన, యువరాజపట్టబంధురుఁడయి = యువరాజపట్టాభిషేకము చేత నొప్పినవాఁడై, ఎంతరయలుక్
అతిశయముగా, సర్వభూభువన సమస్త భూలోకముయొక్క, ధూః=ధారమును, వహ=వహించునట్టి,
శక్తి సామర్థ్యమును, వహించుక్ = పూనియుండును.
=
రఘునాథరాయలువహింపఁదగిన యువరాజపదవి శ్రీరంగరాయ లొందుటకు హేతువు 'హ్యము.
రఘునాథరాయ లొకపరాక్రమమునందె పేరొందెను. శ్రీరంగరాయలు పరాశ్రమమునందునను ఆత్మ
గుణసమృద్ధిచే (పిత్రాజ్ఞానిర్వహణము చేఁ) దండ్రి నలరించుట చేతను యువరాజు పదవి నొందెనని తలంపు
వచ్చును.
తా. శ్రీరంగరాయలు తన సుగుణ సముదయముచేఁ దండ్రి యగు తిరుమలదేవరాయల నలరించి
తండ్రివలన యువరాజపదవి నొంది భూభరణయోగ్యమగు శక్తిసామర్థ్యములు గలిగి హరిపదభక్తి వేద
బేరొందెను.
చ. ఉరమున నేగుఁ గుండలి పయోధర ధారల నాను నెప్పుడుకో
గిరులు కరులో రజోవిహృతికిం జను వెళ్లఁడు నేల కూర శే
ఖరుఁ డిది యేల బాలజన కల్పిత సౌఖ్య మటంచు ధారుణీ
తరుణీ స్రీరంగ రాయవసుధావరుఁ జేరెఁ గుమారమన్మథున్.
72
ఈ పద్యములో భూభర్తలైన శేషాహీ మొదలైనవారియందు బాలత్వారోపము చేసి యందు
వలన భూమి వారిని బరిత్యజించి కుమారమన్మథుఁడైన శ్రీరంగరాయనం జేశానని చెప్పి నాఁడు.
=
ఎట్లనిన, ఉరమున నేగుఁ గుండలి-కుండలి యనఁగా శేషుఁడు, ఉరమున నేసి ఇటలో ముతో ఉ
బారియాడు ననియర్థము, సర్పముగనుక బొమ్మననడుచు నని భావము. గిరులు= అనఁగాఁ గులపర్వత
ములు, ఎప్పుడు = నిరంతరమును, పయోధర ధారల నాను = స్తన్యపానము సేయు నని యర్థాంత
-
రము, మేముజలధారలచేతఁ దడియునని భావము. కరులు=దిగ్గజములు, రజోబహృతికం జరు=
=దుమ్మఁ
బూసీకొను నాటలకుఁ బోవునని యర్థము, వినుఁగులు గనుక మన్ను చల్లుకొనునని భావము. కూర్మ శేఖ
రుఁడు కూర్మరాజు, వెళ్లఁడు నేల నేలంటు వదలఁడని యర్థము. భూమి కాధారమై యుండు నవీ
భావము. ఇది యేల బాలజన కల్పిత సౌఖ్య మటంచుకో - ఇదియేమి పసిబాలుర చేతఁ గల్పింపఁబడిన
సంయోగ సౌఖ్యం బని యాలోచించి, ధారుణీతరుణి = భూమియను కొమరుఁ బ్రాయముగల
స్త్రీ,
కుమారమన్మథుజ్-యావనపురుషులలో మన్మథునివంటివాఁడైన, నీరంగరాయ పనుభావరుఁ జే రక్&quot;
శ్రీరంగరాయ భూమీశ్వరునిఁ జేరెను. (శ్లో. 'యథాయూన సద్వ త్పరమరమణీయాపి రమణీ కుమా
రాణామంతఃకరణహరణం నైవకురుతే' అనునీల్లో కార్థము ననుసంధించి చెప్పి నాఁడు.)
数
అనఁగా శ్రీరంగరాయఁడు భూభరణసామర్థ్యమందు శేషాహి 'మొదలైనవారికంటే నధికుఁ
డని తాత్పర్యము, పయోధరధార లనెడి పదము కొనమన్ననకార నూనుననెడి పదము మొదటనున్న&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>7pd2n85ygbqpc96y9h1isxo2gq1fptr</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/112</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184341</id>
    <revision>
      <id>502309</id>
      <timestamp>2025-06-30T08:45:08Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'ప్ర థ మాశ్వాసము 75 స్వరముతో నదుకునపుడు సంధి గాంచినదనియు, నాను ననెడిపడము మొదటనున్న నకారము పరమగు చుండఁగా లోపమును బొందినదనియును దెలియవలయును. ఇచట భూకాంతకు శ్రీరంగరాయనిం బొంద...'</comment>
      <origin>502309</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6110" sha1="9innzx834yt3xgizcpjf3j7588fiws6" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;ప్ర థ మాశ్వాసము
75
స్వరముతో నదుకునపుడు సంధి గాంచినదనియు, నాను ననెడిపడము మొదటనున్న నకారము పరమగు
చుండఁగా లోపమును బొందినదనియును దెలియవలయును. ఇచట భూకాంతకు శ్రీరంగరాయనిం
బొందుటను గూర్చి శేషాదులు బాలత్వము హేతువు గాకున్నను హేతువుగా వర్ణించుటవలన హేతూ
త్ప్రేక్ష, అదియుఁ బయోధ రేత్యాది పదగత శ్లేషచే నిలిచినది.
భూదేవి కరుణిగాన బాలజన కల్పిత సౌఖ్యము నిరాకరించెను. కావుననే యువభోగార్హుఁడగు
కుమారమన్మథుని నరించెను. బాలురకు యువతుల మెలఁకువ లెఱుంగరా పన్నుటకు-
'జవరాలు చెక్కు గీటిన వసవల్చు బాలకుఁడు డెందమునం దలరంగ నేర్చు నే.'
యను నైషధపద్యము గ్రాహ్యము.
తా. సర్పము తోముతోఁ బోవుట, తైలములు పయోధరధార లానుట, కరులు రజోవిహృతి
సంచరించుట, కూర్మము నడువఁ జాలక పోవుట శిశుచిహ్నములుగా భావించి బాలురతోఁ గలసి
యుండుట సుఖము గాదని కుమారమన్మథుఁడు శ్రీరంగరాయలను వలచి ధారుణీతరుణి చేరెను.
కుంతలస్థలికి నే గుణగరిష్ఠునిచీటి కమనీయ కేతకీ గర్భదళము
మంజులలాటకీమకు 'నేమహాభాగు తేజంబు కాశ్మీర తిలక రేఖ
వత్సభాగమున కేవైభవాధికుని యపారకీర్తిమతల్లి హారవల్లి
కాంచిదేశమున &quot;శేఘనుని సంతతదానవారి నిర్ఘరధార హీరరళన
=
తే. యంగమున కెవ్వనిచమూడు రంగకోటి, ధాటి కాధుతధూళి మాం థాళీపట్టు
సమధి కాకల్పరుచిఁబూను జగతికతఁడు, రాజమాత్రుండె శ్రీరంగరాయ శౌరి. 78
సమధిక= అత్యంతాతీశయమైన, ఆకల్ప రుచి = ఆకల్పమనఁగా వస్త్రాభరణ మాల్యాను లేపన
రూపమైన చతుర్విధ శృంగారాత్మక నైపధ్యమునకుఁ బేరు గనుక నట్టి చతుర్విధశృంగారముయొక్క
శోభను, ('చతుర్ధాలంకృతిర్వాసో భూషామాల్యాను లేపవై' అని లక్షణము.) (ని. 'ఆకల్పవేషా
నేపధ్యమ్'అని అ.)పూను వహించునట్టి, జగతికి = భూదేవియను స్త్రీకి, కుంకలస్థలికిక్&quot; = కుంతలదేశ
మనేడు కుంతల దేశమునకు, అనఁగా శిరస్సునకు, వీగుణగరిష్ఠునిచీటి = గుణశ్రేష్ఠుఁడైన యేరాజుయొక్క
యాజ్ఞాపత్రిక, కమనీయ మనోహరమైన, కేతకీ= మొగలియొక్క, గర్భదళము = గర్భములోపలి తేకా
*
యెనో, అనఁగా లేఁత గీదఁగిపూవు జేకాయెనో,
=
=
మంజుల = మనోహరమైన,
లాటసీమయ నెడు, మంజు = సుందరమైన,
లలాటసీమకు = పాల ప్రదేశమునకు, విమహాభాగు - మహాభాగుఁడైన యేరాజుయొక్క, తేజంబు=
ప్రతాపము, కాశ్మీరతిలక రేఖ కుంకుమబొట్టు యొక్క రేఖ యాయెనో, తేజము (ప్రతాపము) రక్త
వరముగాఁ జెప్పుట కవిసమయము గావునఁ గుంకుమపూవు తిలకముతో నిటఁ జోలిక చెప్పఁబడెను.
తిలకము రేఖాకారముగ నున్న దనుటచేఁ బ్రతాపము జగద్వ్యానిక మొందుచున్నదని భోగము.
వత్సభాగమునకుజ్&quot; వత్సదేశ మనెడు పక్షోభాగమునకు, ఏ వైభవాధికుని
వైభవముచేత నధికుఁ
డైన యేరాజుయొక్క, అపారకీర్తిమతల్లి అంశములేని కీర్తిమతల్లిక, మతల్లిశాశబ్దము ప్రశస్తవాచకము.
(శ్లో, 'మతల్లికొమచర్చికా ప్రకాండముద్ధతల్లజౌ, ప్రశస్తవాచకాని' అని అ) హారవల్లి - తీగవంటి
ముత్యాలహారమాయెనో, వత్సమన వక్షో భాగమునకుఁ జెల్లుననుటకు.&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>9innzx834yt3xgizcpjf3j7588fiws6</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/113</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184342</id>
    <revision>
      <id>502310</id>
      <timestamp>2025-06-30T08:45:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '76 వసు చరిత్ర ము ని. ‘వత్స రేకుటజేపళ్సస్సు, తాజా కర్ణ క్షేత్రిష వక్షస్య స్త్రీ చా క. తోరముగ వత్సదోద్ధృ శ్రీరంబులు. నానార్థరత్నమాల, విష్ణుపురాణము. + కాంచిదేశమునకు కాంచి దేశమనె...'</comment>
      <origin>502310</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6280" sha1="c6vv84lirqn1qflj4hrrf0ckz1tdhro" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;76
వసు చరిత్ర ము
ని. ‘వత్స రేకుటజేపళ్సస్సు, తాజా కర్ణ క్షేత్రిష వక్షస్య స్త్రీ చా
క. తోరముగ వత్సదోద్ధృ
శ్రీరంబులు.
నానార్థరత్నమాల,
విష్ణుపురాణము.
+
కాంచిదేశమునకు కాంచి దేశమనెడు కాంచిదేశమునకు, అనఁగాఁ గటిభాగమునకు, ఏఘనని
=ఘనుఁడైన యేరాజుయొక్క, సంతత= ఎడ తెగని, దాన= దానసంబంధమైన, వారి ఉదకముయొక్క,
నిర్ఘరధారణ ప్రవాహధార, హీరరశన = వజ్రమణిమయమైన మొలనూలాయెనో, (ని. 'స్త్రీ కట్యాం
మేఖలా కాంచీ సప్తకీరశనాచసా' అని అ.) హీరకాంతి జలధారకాంతియు సమముగా నుంటచే
నుపమానోపమేయములు యుక్తముగ నున్నవి. హీరరళన జలధారను బోలియున్న దని భావము.
అంగమునకు =అంగదేశమను నంగమునకు, అనఁగా శరీరమునకు, ఎవ్వని = ఏ రాజుయొక్క,
చమూతురంగతోటీ = సేనా సంబంధమైన యశ్వసమూహముయొక్క, ధాటికా - దవుడు చేత, ధుత =
ఎగురఁగొట్టఁబడిన, ధూళి పరాగము, మాంధాళిపట్టు = మదుపువన్నెగల పట్టువస్త్ర మాయెనో, ఇంత
వఱకుఁ బ్రధమచరణమందు మాల్యశృంగారమును రెండవ చరణ మం దను లేపసశృంగారమును మూఁడవ
చరణమందును, నాలవచరణమందును నాభరణళ్ళం గారమును నెత్తుగీతయందు వస్త్రశృంగారమును
నాయెనని తెలియవలయును. అతఁడు = అట్టి, శ్రీరంగరాయ శాఖ = శ్రీరంగరాయ శ్రీష్ణుఁడు, రాజ
మాత్రుండె సాధారణరాజువంటివాఁడా, అనఁగాఁ గాఁడమట, అనఁగాఁ బైనిఁ జెప్పఁబడిన గుంతలాది
దేశములనన్నిటిని స్వాధీనము చేసికొని యేలినాఁడని తాత్పర్యము. ఇచట రూపకాలంకారము, అదియ
గుంత లేత్యాదులయందు శేషించినది. తక్కిన చోట శ్లేషించలేదు.
=
తా. శ్రీరంగరాయల యాజ్ఞాపత్రము భూసతి కుంతల స్థలమున మొగలిజేకు వలెను పరాక్ర
మము నొసట (లాటదేశమున) కుంకుమపూవు తిలకముగను కీర్తి వత్సభాగమున హారముల రీతిగను
దానజలము కాంచీదేశమునకు వజ్రములు మొలనూలువలెను సైన్యధూళి మదుపున న్నె పట్టువలువవలెను
జతుర్విధాలంకారదాయకముగ నుండెను.
మ, జలధి&quot; దానపయోధునీషకులచేఁ జందుకో యశోలక్ష్మి చే
జలద వ్రాతము నాత్మ కారితమహాసత్రాగ్ని ధూమంబు చేఁ
'జెలు నొప్ప స్వలయింపఁ జాలు భళీరే . శ్రీరంగ రాయ క్షమా
లలనావల్ల భుఁ డెల్ల దాతలకు నెల్లకో దాత యూహింపఁగన్.
74
జలధి౯-సముద్రునీ, దాన = = దాన సంబంధమైన, పయః - ఉదకము చేతనైన, ధునీ
ఉదకముచేతనైన, = నదుల
యొక్క, ఝరుల చేజ్ - ప్రవాహముచేతను, చంద్రు కొ= చంద్రుని, యశోలక్ష్మీ
చేజ్ కీర్తిశోభ చేతను,
జలదవ్రాతము&quot; - &quot;మేమసమూహమును, ఆత్మ కారిత తన చేతఁ జేయింపఁబడిన, మహాసత్ర
=
మహాయజ్ఞములయందలి, (ని. 'సత్రమాచ్ఛాద నేయం సదాదా సేన నేపిచ' అని వి.) అగ్ని అగ్ని సంబంధ
మైన, ధూమంబుచేజ్ - పొగచేతను, తెలుకోప్పడ్&quot; - బొగొప్పఁగా, వెలయింపజాలు ప్రకా
ళింపఁ జేయంజాలును, భళిరే=మర్హూరె, శ్రీరంగరాయ క్షమాలల నావల్లభుఁడు శ్రీ రంగరాయ భూపతి,
ఊహింపఁగళ్ - విచారింపఁగా, ఎల్ల చాతలకు నెల్లక్ దాత = దాతలైనవారికందఱికిని దారియాను,
ఆనఁగా లోకములో సముద్రుఁడును జంద్రుఁడును మేముఁడును దాతలలో శ్రేష్ఠులని చెప్పఁబడు
చున్నారు. గనుక వారలకు నీ శ్రీరంగరాజు దాత యైనాఁడని యర్థము దానోదకనదీ
ప్రవాహముల
=&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>c6vv84lirqn1qflj4hrrf0ckz1tdhro</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/114</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184343</id>
    <revision>
      <id>502311</id>
      <timestamp>2025-06-30T08:45:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'ప్ర థ మా శ్వాసము 77 చేత సముద్రునికీ జలసమృద్ధిని శుభ్ర యశస్సుయొక్క శోభ చేతఁ జంద్రునికిఁ గాంతిసమృద్ధిని రహగా గ్నిధూమముచేత మేఘునికి రూపసమృద్ధిని గలుగఁ జేసినాఁడని భావము. వెల...'</comment>
      <origin>502311</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5604" sha1="3kckkj9c4kesskufnaehedh8x15zlha" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;ప్ర థ మా
శ్వాసము
77
చేత సముద్రునికీ జలసమృద్ధిని శుభ్ర యశస్సుయొక్క శోభ చేతఁ జంద్రునికిఁ గాంతిసమృద్ధిని రహగా
గ్నిధూమముచేత మేఘునికి రూపసమృద్ధిని గలుగఁ జేసినాఁడని భావము. వెలయింపఁజాలును అరువఱకు
వాక్యముచేత రాజునందు దాతలకు దాతృత్వమును సమర్థించుటవలనఁ గావ్యలింగాలంకారము.
తములు.
ఈ పద్యమున శ్రీ రంగరాయల దానాతిశయము కీర్తి వైభవము యజ్ఞ నిర్వహణము సూచి
తా. శ్రీరంగరాయలు దానజలము చేత సముద్రమును కీర్తివైభవముచేత శశాంకుని యజ్ఞ
ధూమముచేత మేఘములను నభివృద్ధి నొందించి పేరొంచెను. అందువలన దాతలని పేరుగొన్న సము
ద్రము చంద్రుఁడు జలదములకంటే శ్రీరంగరాయలె దాత యని భావము.
శాతుంగ ధరకోటు లెక్కి, కమలాప్తు నింగి వీరారిశౌ
ర్యాంగారంబుల నొక్క ప్రక్కఁ గొని సంద్య శ్రాంతి మానంగ నా
నుం గల్లోలవతీభుజంగ జలసందోహంబు లెల్ల సమి
దంగ ప్రౌఢసిరంగ రాయపృతనారంగ ద్ర జోజలముల్ .
=
75
సమీద ంగ యుద్ధరంగమందు, ప్రౌఢజసమర్థుఁడైన, సిరంగరాయ శ్రీరంగ
రాయనియొక్క
వృతనా = సేనాసంబంధమైన, రంగత్ = ఒప్పుచుండెడు, రజోజాలముల్ - పరాగ సముదాయ
ములు, తుంగ త్యాధరకోటు లెక్కి పొడవైన పర్వతసమూహముల నెక్కి (లేక పర్వతాగ్రముల నొక్కీ),
కమలాప్తుకొ మ్రింగీ=సూర్యునిఁగబళించి, వీరారి ర్యాం గారంబుల = వీరులై నశత్రు వులయొక్క
శౌర్యముల నేడు నిప్పులను, ఒక్క గ్రుక్కగొని = ఒకసారిగ దిగ మింగి, సద్యశ్ర్శాంతి మానంగక్ m
అప్పుడు పొందిన శ్రమనివారణ మగునట్టులుగా, కల్లోలవతీ నదులకు, భుజంగ విటుఁడైన సముద్రుని
యొక్క, జలసందోహంబు లెల్లక్ = ఉదక సమూహముల నన్నిటినీ, ఆనుకో- త్రాగును, (ని. 'భుజజ్లో
విటసర్పయోః' అని అ.)
=
శ్రీరంగరాయల యొక్క చతురంగబల పాదఘట్టనమువల్లఁ బుట్టినపరాగము కమ్ముకొను
చుండఁగాఁ గులపర్వతములు కప్పఁబడియెననియు నూర్యబింబము కనుపడక పోయెననియుఁ జరాశ్రమ
వంతులైన శత్రువుల శౌర్యములు నశించెననియు సముద్రములన్నియుఁ బూడిపోయె ననియును
భావము.
ఇచ్చట 'సేనాధూళి సముద్ర పాసముఁ జేయుటకుఁ బర్వతారోహణాదులవలనం గలిగిన యా
యాసముఁ బోఁగొట్టుకొనుట ఫలముగాకున్నను ఫలముగా మలేషించుటచే వలో ల్పే క్ష, ఆర్థోప
ఆర్థపత్తి.
సమాసో కి.
సైన్యధూళీ యాకాశముపఱకు వంటు ననుట కనిసం ప్రదాయము.
మ. తలపం కొప్పడీ యొప్పె. ఇప్పుడు తదుద్యక్షైత్రయాత్రా నము
త్కలికాసంఖ్య ధసంఖ్య సంఖ్య జయవత్కంఖాణరింభావిశృం
ఖల సంఘాత ధరాపరాగ పటలా క్రాంతంబు మిన్నే అన
రళ భేరీరపనిర్లళద్గగన రేఖా లేపడం కాకృతిన్.
రాఘవ పాండవీయము.
సీ. భూరిభుజంగికాభు (క్తనిరుక్తుఁ డై వారక బుసకొట్టు వానిఁ దెగడి
التجريد
పంకనిశ్శంకుఁ డై . పారదారికవృత్తి వదలక పల్లొత్తు వాని నెడసి&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>3kckkj9c4kesskufnaehedh8x15zlha</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/115</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184344</id>
    <revision>
      <id>502312</id>
      <timestamp>2025-06-30T08:46:07Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '78 వ సు చ రిత్ర ము మధుపాంగనాసంగ మప్రౌఢీ నెపుడు వోవని చెక్కు చెదరులు వాని రోసీ బింకంపుపానుల వంక రావడి నెలవంక పైఁ బూనిన వాని మాని తే, పుడమిచెలి చెందె నకలంక భోగభాస, మాను నక్షయసౌక...'</comment>
      <origin>502312</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6011" sha1="ed3pp62fb8j3brynja25zq2ncymyd1h" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;78
వ సు చ రిత్ర ము
మధుపాంగనాసంగ మప్రౌఢీ నెపుడు వోవని చెక్కు చెదరులు వాని రోసీ
బింకంపుపానుల వంక రావడి నెలవంక పైఁ బూనిన వాని మాని
తే, పుడమిచెలి చెందె నకలంక భోగభాస, మాను నక్షయసౌకర్య*మానితాను
భావు నమలినదాన వైభవు సకూట, రాగని సంద్రు శ్రీరంగ రాయచంద్రు. 76
=
= విడువఁబడిన
భూరి ఆ సేకులైన, భుజంగికా = జారస్త్రీలచేత, భుక్త= భోగింపఁబడి, నిర్ముక్తుఁడై
వాఁడై, వారక బుసకొట్టువానిక్ జవిడువక నిట్టూర్పులు పుచ్చు శేషుని, తెగడిజనిరసించి యని యర్థము.
భూరి. ఆ నేకులైన, భుజంగి
కాఆఁడు పాముల చేత, భుక్త = భోగింపఁబడి, నిరుక్తుఁడేసబునము విడిచిన
వాఁడై, ని. 'నిరుర్తి ముక్తకలుక' అని అ. వారకముసకొట్టు = విరామము లేక పూత్కారము సేయు
చున్నవాఁ డని భావము,
పరకాంతాభు కనిర్ముక్తగాత్రుఁడు రాజ్య పాలనమున కనర్హఁ డని భూకాంత పరిత్యజించే నని
యాశయము.
పంక = పాపవిషయమై, నిశ్శంకుఁడై శంక లేనివాఁడై, పారచారికవృత్తి = పరస్త్రీ
కాముక
వృత్తితోడ,వదలక పల్లొత్తువానికి =విడిచి పెట్టక దంతక్షతములు సేయు యజ్ఞ వరాహమును, ఎడసి=ఎడ;
'బాసి యని యర్థము, పంక మనఁగా బురద, దానికి సందేహింపనివాఁడై, పారబారి వృత్తికో&quot;=
పారందృణాతీతి పారదారీ, సవీవ పారబారికః. అనఁగా దరులనురలం బ్రోయు వ్యాపారముతోడ నెల్ల
ప్పుడును, దంష్ట్రాగ్రములచేత ఘట్టనము సేయువాఁడని భావము, ని. 'పఙ్క కర్ధమపాపయోః' అని వి.
పరదారావృత్తి మిగుల పాపదాయకము. అట్టిదుర్నీతిని విడుపఁజాలనివాఁడు రాజ్యపాలన
కనర్హుఁడని భూకాంత విడనాడెను.
మధుపొంగ నాసంగమ ప్రౌఢీక్=మద్యపానముఁ జేయు స్త్రీలతోడి సంభోగ మందలి ప్రౌఢమ
చేత, ఎపుడులోవని చెక్కు చెదరుల నావిక్ = ఎపుడును బోకుండెడు చెక్కు చెమటలుగల దిగ్గజమును,
రోసి=అసహ్యపడి యని యర్థము. మధుపొంగన లనఁగా నాఁడుతుమ్మెదలు వానియొక్క సాంగత్య
ప్రౌఢిమగలవాఁడు, ఎప్పుడును గండస్థలమదధారలు గలవాఁడును అని భోషము.
స్త్రీ గమనమై పాపమై యుండ మధు పానము చేయుసతులఁ గవయుట మిగుల దోషకరము, &quot;కొన
నట్టివారిని వర్ణించెను.
బింకంపనలవంక రావడి సానియనంగా వారకాంత, సాను వనఁగాఁ బర్వతపు పెద్దచరియ
భీంశముగల వారకాంతలవల్ల రాపిళ్ళఁబడి, నెలవంక హైఁబూనిన వానిక్ నఖక్షతములు వహించిన
కులపర్వతమును, మాని=విడిచి పెట్టి యని యర్థము. పెద్దచరులయొక్క మలశలయందు రావెళ్ల ఁబడి
చంద్రికలను బై ధరించినది. అనఁగా సత్యున్నతమై యుండునది యని భావము.
వారకాంతాలోలురను గూడ భూతరుణీ విసర్జించును. అందు సామాన్యపుసానులు గాక బింకపు
సొనులగుట రాజులకు వారివలన నాపదలు చిక్కులు గూడ చెక్కు పగునని యాశయము.
పుడమిచెలి భూకాంత, అకలంకభోగ భాసమానుకొ&quot; కళంకరహితమైన భోగముచేతఁ ప్ర కాశ
మానుఁడైనట్టియు, అని రాజపరమైన యర్థము. శేషుఁడు కళంకరహితమైన భోగముగలవాఁ
డనుట. ఇది ప్రథమచరణమునకుఁ గ్రామమని తెలియవలయును. భోగములనఁగాఁ బడగలం నల్లని&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>ed3pp62fb8j3brynja25zq2ncymyd1h</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/116</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184345</id>
    <revision>
      <id>502313</id>
      <timestamp>2025-06-30T08:46:27Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'ప్ర థ మాశ్వాసము (• = 79 మచ్చలు గల పడగల చేత నొప్పుచున్న వాఁడని భావము. (శ్లో. 'మూర్ధ్నా ముకున్దపదపఙ్కజము ద్రి లేన' అని) శేషశిరోవి శేషణముగాఁ జెప్పఁబడియున్నది. (ని. కళళ్క్కోపవాదయోః' అ...'</comment>
      <origin>502313</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6783" sha1="ifs6dm4b8uw76gxu98rc6h6z5py25b4" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;ప్ర థ మాశ్వాసము
(•
=
79
మచ్చలు గల పడగల చేత నొప్పుచున్న
వాఁడని భావము. (శ్లో. 'మూర్ధ్నా ముకున్దపదపఙ్కజము ద్రి లేన'
అని) శేషశిరోవి శేషణముగాఁ జెప్పఁబడియున్నది. (ని. కళళ్క్కోపవాదయోః' అని అ.)
అక్షయ క్షయములేని, సౌకర్య = తిన్నఁదనము చేత, మానిత ఒప్పుచున్న, అనుభావు - ప్రభావము
గలిగినట్టియు, అని రాజపరమైన యర్థము. యజ్ఞ వరాహము క్షయముగల సౌకర్యముతోఁ గూడిన
దనుట. ఇది రెండవ చరణమునకుఁ గ్రమము. క్షయమనఁగాఁ గల్పాంకమును, సౌకర్యమనఁగా సూకర
భావమును, కల్పాంతసూకరత్వముతోఁ గూడినదని భావము. (ని. 'క్షయకల్పా స్తఇత్యవి' అని ఆ.)
అమలిన =మాలిన్యరహితమైన, దానవైభవు = త్యాగముయొక్క వైభవము గలిగినట్టియు, అని రాజు
పరమైన యర్థము. దిగ్గజము మాలిన్యసహితమైన త్యాగ వైభవముగల దనుట. ఇది మూఁడవచరణ
మునకుఁ గ్రామము. దానమనఁగా మదము, మలినమైన మద వైభవము గలదని భావము. (ని. 'దానం
గజమదేత్యాగే' అని వి.) అకూట - కపటములేని, రాగ = అనురాగము చేత, నిసంద్రుకో = నిశ్చలుఁ
డైనట్టి, అని రాజపరమైనయర్థము, కులపర్వతము కపటముగల యనురాగముతోఁ గూడినదనుట, ఇది
నాలవచరణమునకుఁ గ్రమము, కూటములనఁగా శిఖరములు శిఖరములయందలి ధాతు రాగముతోఁ
గూడినదై చలింపని దని భావము,(ని, 'మాయానిశ్చలయ స్త్రీషు కై తవా నృతరాశిషు, ఆయోఘనే శైల
శృద్దే సీరాగ్గే కూట మస్త్రియామ్' అని అ) శ్రీరంగరాయచంద్రుక్ శ్రీ రంగరాయ శ్రేష్ఠుని,
చెంటెడ్&quot; అ పొందెను. అనఁగా భూకాంత తనకు భర్తలైన శేషాహి మొదలైనవారియందు శబ్దశ్లేష
చేత సంప్రాప్తమైన దుర్విటభావములను విచారించినదై వారిసాంగత్యము నిరసించి యుత్తమ నాయక
ధర్మములుగల శ్రీ రంగరాయ ప్రభువును బొందెనని యర్థము. ఇచట శేషోత్థాపిత వ్యతిరేకాలంకారము.
0
=
తా. శేషుఁడు భుజంగికాభోగ నిరుక్తుఁడగుటవలనను వరాహము పారదారికవృత్తి నుంటవల
నను దిగ్గజములు మధు పొంగ నాసంగముతో నుంటవలనను పర్వతములు పెద్దసానులతో నలరారుటవల
నను భోగయోగ్యములు కావని గ్రహించి భూకాంతయే తాదృదోషరహితుఁడగు శ్రీరంగరాయల
వరించి సుఖజీవనము చేయసాగెను.
మ. ఘనశౌర్యుండు సిరంగ రాయనరలో కస్వామితో ఁ బుట్టు రా
మనృపాలాగ్రణీ సహ్యజాంబుధియో మధ్యోర్వి శ్రీరంగప
ట్టనలం కానగరంబు పుణ్య జననీండా వార్త లేకుండఁ గై
కొనియె న్మిత్ర భవోపకారనిరపేకుం డై విచిత్రంబుగన్.
=
77
మనశౌర్యుండు =అధికపరాక్రమముగలిగిన, సిరంగ రాయనంలోకస్వామితోఁబుట్టు - శ్రీరంగ
రాయజననాథుని తమ్ముఁడైన, రామనృపాలాగ్రణి - రామనరపాల శ్రేష్ఠుఁడు, తోబుట్టు, అన్న చోట
('పువర్ణ శోభ వేద్య ప్ర క్వచిన్నిత్యఃక్వచిత్తువా అను సధర్వణవచనమువలన పువర్ణకము వైకల్పికము
గనుక తోఁబుట్టువు అని చెప్పఁబడలేదు. సహ్యజా - కావేరియనెడు, అంబుధి జ: సముద్రముయొక్క,
జ
వయః=ఉదకముయొక్క, మధ్యోర్విక్ మధ్యభూమియందలి, శ్రీరంగపట్టణలంకానగరంబు = శ్రీ
రంగ పట్టణమనులం కాపురమును, పుణ్యజన పీడా వార్త లేకుండ = సజ్జన బాధ యనెడుమాట లేకుండు
నట్టులు, మిత్ర -స్నేహితుల వలన, భవవాకలిగిన, ఉపకార సహాయమందు, నిరపేక్షుండై - ఆ పేక్షలేని
వాఁడై, ఆనఁగా నసహాయుఁడై, కైకొనియెక్&quot; సాధించి పుచ్చుకొనెను అనియర్థము, దశరథరాముఁడు
మిత్ర
భవోపకారము న పేక్షించినవాఁడై, పుణ్యజనులకు బాధ గలుగునట్టులుగా సముద్రోదక మధ్య భూమి
-&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>ifs6dm4b8uw76gxu98rc6h6z5py25b4</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/117</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184346</id>
    <revision>
      <id>502314</id>
      <timestamp>2025-06-30T08:46:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '80 వసు చరిత్ర ము యందలి లంకాపట్టణమును సాధించినవాఁడనుట, మిశ్రభవుఁ డనఁగా సూర్యునివలన సంభవించిన సుగ్రీవుఁడుగనుక నతనిసహాయ మ పేక్షించినాఁడనియునుఁ బుణ్య జనులనఁగా రాక్షసులు. ని....'</comment>
      <origin>502314</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6222" sha1="f23wlkaw9ul16230mx4vsxqoyial4ns" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;80
వసు చరిత్ర ము
యందలి లంకాపట్టణమును సాధించినవాఁడనుట, మిశ్రభవుఁ డనఁగా సూర్యునివలన సంభవించిన
సుగ్రీవుఁడుగనుక నతనిసహాయ మ పేక్షించినాఁడనియునుఁ బుణ్య జనులనఁగా రాక్షసులు. ని. 'యాతు
ధానః పుణ్యజనః' అని అ. వారలకుఁ బీడుగలుగునట్టులుగా సాధించినాఁడనియును భావము. ఇచట
రామనరపాలుఁడనెడు రామనరపాలుఁడని రూపకము, ఆదియు 'సహ్యజాంభో' త్యాది రూపకముల చే
సాహాయ్యము చేయఁబడుటచే సొవయవరూపకము. తొల్లిటియవస్థకంటె రాజభావావస్థయందు మిత్ర
భవోపకార నిరపేక్షత్వాది శ్లేషచే ననుగ్రహింపఁబడిన విశేషముం జెప్పుటచే నధికాభేదరూపకము.
మన శౌర్యత్వ విశేషణము చే మిత్రా పేక్ష లేకయే లంకాసాధనమును సమర్థించుటవలనఁ గావ్యలింగా
లంకారము, ఈరెంటికిని సంకరము.
రాముఁడు పుణ్యజనపీడ మిత్ర భవోపకారాపేక్షతో లంకానగరము చేకొన రామరాజు పుణ్యజన
పీడారహితముగ మిత్ర భవోపకారాన పేక్షముగ నాయానగరములు చేకొనుట విచిత్రము. పుణ్య
జనుల పీడించుట మి శ్రభవోపకార మాపించుట లేమిచే శ్రీరామునకంటె రామరాజే యుత్తముఁడు.
కాన నే ఘనశౌర్యుఁడు,
తా. రామరాజు శ్రీరంగపట్టణమును పుణ్యజన పీడా రహితముగా మిశ్రభవోపకార నిరపేక్ష
ముగఁ గైకొని పరిపాలింపసాగెను.
ళా, రామవరు దానితో యతటినీ వ్రాతంబు కల్లోలినీ
స్వామిం జెంద యశంబు మేఘములఁ బర్వం గల్గువ శర
త్సామానాధికరణ్యలబ్ధి కచటం. జక్రాయుధుం డొందు ని
ద్రాము ద్రానుగత ప్రబోధములఁ జిత్రం బేకకాలంబునన్.
78
రామవరు ఆ రామభూమిశ్వరునియొక్క, దానతో యతటినీ వ్రాతంబు - దానజలనదీ సముదా
యము, కల్లోలిసి స్వామిం జెంద&quot; = నదీనాయకుఁడైన సముద్రునియందుఁ బ్రవేశించుచుండఁగా,
యశంబు = కీర్తి, మేఘములఁబర్వత్ = మేఘములయందు వ్యాపింపఁగా, కల్లు = సంప్రా పరుగు చున్న,
వర్షాశరత్సామానాధికరణ్యలబ్ధికి వర్షాకాలశరత్కాలముల యొక్క యేకకాలావస్థానమునకు, అన
ట్=ఆక్షీరసముద్ర మందు, చక్రాయుధుండు= శ్రీమహావిష్ణువు, నిద్రా ము ద్రానుగత్మ ప్రబోధముల
ㄓ
జాగరూకతలను, ఒందు పొందుచుండును.
=
నిద్రాప్రబోధము లేకకాలమున నొందుట చిత్రము, దానతోయము కటినీ వ్రాతమగుట
వల్లనే విష్ణువు వర్షాకాలవాహినులని గుర్తింపఁగలిగెను. తటినీ వ్రాతము సంగమించుటవల్లనే సము
ద్రుఁడు కల్లోలిని స్వామి యనిపించుకొనెను. యళము మేఘములఁ దెల్లఁ జేయుటవలనఁ బాండురవర్ణ
విశేషము, ఆశాశ పర్యంతవ్యాప్తి సూచితములు.
తా. విష్ణుమూర్తికి వర్షర్తువునందు నిద్రయుము శరదృతువునందు మెలఁకువయును గనుక నీరామ
ప్రభువు సేయుచుండెడు దానములను గురించి విడుపఁబడిన యుదకము నదులై ప్రవహించి క్షీర
సముద్రమందుఁ బ్రవేశించుచుండఁగా నప్పుడే యితనియొక్క శుభయశస్సు చేత మేఘములన్నియుఁ
బెల్లనగుటయుఁ గలుగఁగా నక్కడ శయనించియుండెడు విష్ణుమూర్తి నదులు సముద్రమందుఁ బ్ర
ళించుటచేత వర్షాకాలమని నిద్రను, మేఘములు తెల్లఁగానుండుట చేత శరత్కాలమని జాగరూకతను
బొందుచుండెను. ఇచట మూఁడు సంబంధాతిశయోక్తులకు సంకరమ్ము&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>f23wlkaw9ul16230mx4vsxqoyial4ns</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/118</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184347</id>
    <revision>
      <id>502315</id>
      <timestamp>2025-06-30T08:46:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'థ ప్ర థ మా శ్వాస ము శ. ఆరఘునాథ ప్రభృతిధ, రారమణేంద్రులకు మువ్వురకు సోదరుఁ డై సారమతి వేంకటపతి, రమణీ ప్రియుడు వెలయు శత్రుఘ్నుఁ డనన్. 81 79 ఆరఘునాథ ప్రభృతిధరారమణేంద్రులకు మువ్వురక...'</comment>
      <origin>502315</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5026" sha1="m1zy8tvyfxybnb0fv6ypejoxkl7p525" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;థ
ప్ర థ మా శ్వాస ము
శ. ఆరఘునాథ ప్రభృతిధ, రారమణేంద్రులకు మువ్వురకు సోదరుఁ డై
సారమతి వేంకటపతి, రమణీ ప్రియుడు వెలయు శత్రుఘ్నుఁ డనన్.
81
79
ఆరఘునాథ
ప్రభృతిధరారమణేంద్రులకు మువ్వురకు సోదరుఁడై రఘునాథుఁడు మొదలైన
యా ముగ్గురు రాజ శ్రేష్ఠులకుకు దమ్ముఁడై యని యర్థము. రామ లక్ష్మణ భరతులకుఁ దమ్ము:డై యరి
యర్థాంతరము. సారమతి యోగ్యమయిన బుద్ధిగలిగిన, మేకటపతిరమణీ ప్రియుఁడు = మేంకటపతి
యరురాజు, శత్రుఘ్నుడనజ్ దేశత్రు సంహారకుఁడ చునట్టులుగా నని యర్థము. శత్రుఘ్నుఁడనునట్టు
లంగా నని యర్థాంతరము, 'వలయుక్= ప్రకాశించును. ఇందు రమనాథనులకు మువ్వురకుఁ దముఁ
డౌట యు ధర ్మనీమి శ్రముచేత శత్రుఘ్న స్వరూపోతేక్షు .
తా. రఘునాథరాయలు మొదలగు మువ్వురు సోదరులకుఁ గడసారివాఁడై శత్రుఘ్నుఁడేమో
యనునటుల వేంకటపతిరాయలను వాఁడు పొగడొండెను.
.
నీ చెక్కు నొక్కదె యంచు దిక్కరి గ్రామణి,
యక్కుఁ జేరదె యంచు . రిక్క రాయం
డఱుత నొందదె యంచు . హాలాహలానణి,
కంటి కబ్బదె యంచు దంట చిలువ
యంక మొందదె యంచు . యదుకుల శ్రేష్ఠుండు,
మోముఁ జూడదె యంచు . మొదటిగిబ్బ
యడుగు ద్రొక్క దె యంచు నమృతంపుమున్నీరు,
చాయ నుండదె యంచు . సౌరశాఖ
తే. తనచెలిమి కాసపడ నొచ్చె . మునికి వారిఁ
దెగడి యాత్మ సవర్ణ లబ్ధికిఁ జరాచ
రంబునఁ జరించుఁ దిరుమల రాయతనయ
ధీర వేంకట రాయసుక్కి ర్తీకన్య.
చెక్కు నొక్క దెయంచుకొ-చెక్కిలి నొక్కి ముద్దయినను బెట్టుకొన దాయెనని, దిక్కరి గ్రా
మణిదిగ్గజ
శ్రేష్ఠమయినయైరావతమును, అక్కు_ఁ జేరదెయంచుకో&quot; టీము పైకైనను రాదాయెనని,
= అముపైకైనను
రిక్క రాయఁడు= చంద్రుఁడును, అఱంత నొందదె యంచు కంథా శ్లేషమైనం జేసికొనదాయెనని,
హాలాహలాహారి= శివుఁడును, కంటికబ్బడె పంచుకో&quot; ఒకంటికై సదక్క దాయెనని, దంట చిలువు ప్రౌఢ
సర్పమును, అనఁగా &quot;శేషుఁడనుట, అంక మొందచేయంచుకో&quot; తొడమీఁదికి రాదాయెనని, యదుకుల
శ్రేష్ఠుండు =బలరాముఁడును, మోముఁజూడ చేయంచు = మొగమయినం, జూడదాయెనని, మొదటి
. గిబ్బ అది వృషభమును, అడుగు ద్రొక్క చేయంచుకో=కాలు ద్రొక్కకమైనఁబోయెనని, అమృతంపు
మున్నీరు క్షీరసముద్రుఁడును, చాయనుండ చేయంచుక్ = సరసనైన నుండదాయెనని, సౌరశాఖ కల్ప
వృక్షమును, ఇంతవఱకుఁ జేక్కు నొక్క చెయంచుకో&quot;, అక్కుఁ జేగదెయందు నిశ్యాధి విశేషణము
వలన నైరావతచంద్రాదులయుడు నాయకవ్యవహారస్ఫూర్తియగుచున్నది, తనచెలిమికాసపడతో తన
వసు 11&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>m1zy8tvyfxybnb0fv6ypejoxkl7p525</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/119</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184348</id>
    <revision>
      <id>502316</id>
      <timestamp>2025-06-30T08:47:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '82 వసు చరి త్ర ము వారి దేగడిని పైనిఁ జెప్పఁబడిన సాంగత్యములకు వాళిగా, ఒచ్చెసునికి లోపమున్నందున, వారిని దిరస్కరించి, ఆత్మ సవర్ణ లబ్ధికి = తనకుఁదగినవారు లభించుకొఱకు, తిరుమలరాయ...'</comment>
      <origin>502316</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6596" sha1="tje6saqb5qzlahijc75wszm6cikokol" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;82
వసు చరి త్ర ము
వారి దేగడిని పైనిఁ జెప్పఁబడిన
సాంగత్యములకు వాళిగా, ఒచ్చెసునికి లోపమున్నందున,
వారిని దిరస్కరించి, ఆత్మ సవర్ణ లబ్ధికి = తనకుఁదగినవారు లభించుకొఱకు, తిరుమలరాయ కనయ
ధీర వేంకటరాయ సత్కీర్తికన్య - తిరుమలదేవరాయల కొమారుఁడై ధీరుఁడైన మేకటరాయల యొక్క
శ్రేష్ఠమయిన కీర్తియను కన్య, చరాచరంబునఁ జరించుకో&quot; చరాచరాత్మకమయిన ప్రపంచమంచంకట
సంచరించునని యర్థము.
రౌ. వేంకటపతిరాయలకీ ర్తి నిష్కళంకమయిన ధావళ్యముగలది గనుకఁ దనతో సామ్యమునకు
జొందవలయునని విచారించిన మైరావక చంద్రాదులకుఁ గ్రమముగా లోపము అందుటచే అనంగా
నైరావతమునకు గండలముదు మదజలమాలిన్యమునుఁ బంద్రునకు పక్షోభాగముడు గళమును
శివునకుఁ గంఠమందు నైల్యమును శేషునికిఁ గన్నులయందు నీలిమ యును బలరాముని' 'డలయందు
నీలాంబరమును నాదివృషభమునకు ముక్కున నల్లమచ్చలును క్షీరసముద్రునికి నడుగున ననఁగా సధః
ప్రదేశమందు నల్లని బురదయును గల్పవృక్షమునకు ఛాయయందు నీలిమయును నమునవి కలిగియుం
డుటచేత సామ్యమును బొందలేరైరి గనుక వారిని దిరస్కరించి తనతో సమానమయిన వస్తువును
'వెదకునిమి త్తమయి తిరుగుచున్నదో యరునట్లుగా జగత్తునందంతటను వ్యాపించెనని భావము.
3.
పక్ష
చెక్కు నొక్కడే యనునది మొదలైనవి శేషణములవలన దిక్కరిచంద్రాదులఁ ముందు నాయక
స్ఫూర్తి గలుగు చున్నది గనుక సమాసోక్త్యలంకారము. మదజలకళంకాదిమలినీభుశగందస్థల వ
స్ఫలాదియుక్తము లయిన దిక్క రిచంద్రాద్యువమానములకంటేఁ గీర్తియం దాధిక్యముసుగించు చున్నది
గనుక వ్యతిరేకాలంకారము, క్షో. 'విశేషణానాంతౌ ల్యేన యత్ర ప్రస్తుతపర్తినా, ఆ ప్రస్తుతస్యగ
మ్యత్వే సాసమాసో శిరిష్యతే. భేదప్ర ధానసాధర్మ్య ముపమానోపమేయమో, ఆధిక్యాదల్పక థ నా
ద్వ్యతిరేక స్స ఉచ్యతే!' అని లక్షణములు కీర్తికన్య జగమునం దిరుగుటకు సవర్ణ ప్రాప్తిఫలముగా
నుత్ప్రేక్షించుటచే ఫలోలేక.
మ. హరుఁ డాతారకశై లదుర్గమున సంధ్యా సీనుఁ డై రాజ శే
ఖరవిఖ్యాతి వహించుఁ జంద్ర గిరిదుర్గంబందు శ్రీ వేంక టే
శ్వరుఁ డోప్పె బహురాజ శేఖరసదా | సంసేవ్యుఁ డై యార యి
ధర బంటేలిక వాసీ తద్దిరులకుఁ దద్వల్లభ శ్రీలకున్ .
4
81
హరుఁడు శివుఁడు, ఆతారక శైలదుర్గ మునక్ జనక్షత్రము పేరిటీ యావర్వతదుర్గమందు, అధ్యా
సీనుఁడై నివసించినవాఁడై, రాజశేఖరవిఖ్యాతివహించుకో జరాజ
శ్రేష్ఠుఁడను ప్రసిద్ధిచేత నొప్పుచుండు
=
ము. వెండికొండయందు నివసించినవాఁడనియుఁ జంద్ర శేఖరనామము గలవాఁడనియును
భావము. శ్రీ వేంకటేశ్వరుఁడు = సంపద్యుక్తుఁడైన వేంకటరాయఁడు, చంద్ర గిరిదుర్గ ంబందు =
చంద్రుని పేరిటి పర్వతదుర్గమందు, బహురాజ శేఖరనదానం సేవ్యుఁడై బహు రాజ
శ్రీష్టులచేత పిల్లవ్వు
= హురాజ
డును 'సేవింపఁబడినవాఁడై, ఒప్పెర్ - వెలయుచుండెను. ఔర భళీ. ఇద్దర ఈభూమియందు, తద్ది
రులకు ఆ తారకగిరి చంద్రగిరులకును, తద్వల్లభ శ్రీలకు ఆ తారకగిరి చంద్రగిరుల కధిపతులైన
హర వేకటేశ్వరుల సంపదలకును, బంటే లిక చాసి బంటు కొరవాసి యని యర్థము, చంద్ర మనఁగా
· బంగారముగనుకఁ జంద్ర గిరియనఁగా బంగారుకొండ యని చెప్పి 'వెండికొండకును బంగారుకొండకును&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>tje6saqb5qzlahijc75wszm6cikokol</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/120</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184349</id>
    <revision>
      <id>502317</id>
      <timestamp>2025-06-30T08:47:31Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'థ ప్ర థ మా శ్వాస ము బంటేలిక వాసియనీయునుఁ బ్రకారాంతరము. (ని. 'పసుచన్ద్రం చార్జునంచ కళ్యాణం భూరి_గైరికమ్' అని అమరశేషము.) ఇచట మొదటి రెండు వాక్యములయందుఁ దొరకగిరి చంద్రగిరులకు వా...'</comment>
      <origin>502317</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6330" sha1="j34c712scxyydpht1xbbqbdhbpvbxtf" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;థ
ప్ర థ మా శ్వాస ము
బంటేలిక వాసియనీయునుఁ బ్రకారాంతరము. (ని. 'పసుచన్ద్రం చార్జునంచ కళ్యాణం భూరి_గైరికమ్'
అని అమరశేషము.) ఇచట మొదటి రెండు వాక్యములయందుఁ దొరకగిరి చంద్రగిరులకు వానియేలికల
కును భృత్యరాజాంతరమును సమర్థించుటచే వాక్యార్థ హేతుక కావ్యలింగాలంకారము, అది శ్లేష చే లేవ
తఁబడినది.
తా. శివుఁడు 'వండికొండపై రాజశేఖర నామముతో నొప్పెను, వేంకటపతిరాయలను 'వేంక
టేశ్వరుఁడు చంద్రగి) (బంగారుకొండ) పై ననేక రాజశేఖరులు గొలువ కొలువు దీరిచి యుం నెను.
3 &quot;వున శివునకు 'పంచటేశ్వడనకు (వేంకటపతిరాయలకు) అంటునకు రాజునకుఁ గలయంత వృత్యాసము
గలదు.
నీ. చుట్టఁ జుట్టుకొని శేషుఁడు నిద్ర పోవును ముదిపిన్న గములలో మొదటివాఁడు
మొనయ కాదిమకూర్మము ముడుంగు మేను మోపిన పెద్ద వారిలోఁ బెద్ద వాఁడు
సమధికాశాప్తి హ్మ స్తము చాచుఁ బద్మినీవైరి దిక్కరి తలవడఁకువాఁడు
తనయొంటిపంటి చేతనే యంటునాది కాలముఘాణి పాండురా మములవాఁడు
తే. కదల లేఁడది బహునయము క్రమము వాఁడటంచు వారలనిరసించి యవని కాంత
తనభుజదండమున నుండఁ వనరుచుండు, భావజనిభుండు వెంకట విభుండు.
=
చుట్టఁజుట్టుని శిషుఁడు నిద్రపో 'వును శేషుఁడు శరీరమంతయుఁ గుదియఁ దీసికొని యెప్పుడును
నిద్రించుచుండును. ఆదియునుంగాక, ముచిపన్నగములలో మొదటివాఁడు = ముదిసిన పాములలో సగ్ర
గణ్యుఁడు, ఆదిమకూర్మము, అనఁగా భూమికిముందుగాఁ బుట్టిన కూర్మము, మేను మోపిన - శరీరము
మోపఁగా, మొనయక ఆ పైకొనక, ముడుంగుక్ ముడుచుకొనిపోవును. ఆదియునుంగాక, పెద్ద
వారిలోఁ బెద్దవాఁడు = వృద్ధులలో మిక్కిలి వృద్ధు, దిక్కరి - దిగ్గజము, సమధిక మిక్కిలియు నధిక
మైన ఆశాప్లీజ్ ఆశనుబొందుటచేతను, హస్తముచాచుకో - చేఁజా చుచుండును, అనఁగా లేకి తన
ముగా యాచించును. అదియునుంగాక, పద్మినీవైరి = పద్మినీజాతి స్త్రీలకుఁ గొఱగానివాఁడును, తల
వడఁయువాడు తలవణఁకించుముసలివాఁడు, అని యర్థము. ఆశలనఁగా దిక్కులు, ని 'ఆశాతృష్ణా
ని.
దిశాప్రోక్తా' అని ఆ. హ సమనఁగాఁదుండము, (శ్లో 'హస్తానక్ష త్ర భేదేస్యాత్క రేభకరయోరపి' అని
వి.) పద్మినియనఁగా బద్మలత (ని. పద్మినీ స్త్రీవిశేషపి సరస్యా మంబుజేసిన' అని వి.) కనుక
దిక్కులయందుఁ దుండములచువాఁడనియును దామర తీగెలనుఁ ద్రెంచి వేయువాఁడనియును, శిర
శ్చాంచల్యమే స్వభావముగాఁ గలవాఁడనియును భావము. ఆదికాలము ఘోణి అనఁగా నాదివరా
హము, తనయొంటివంటిచేతనే యంటు ఒంటిపల్లనఁగా నిన్ని పండ్లు నూడిపోఁగా మిగిలినవల్లని
పాండు రోమములవాఁడు = నెరసేన వెండ్రు
శ్వేతవరాహముగనుక, తెల్లని వెండ్రుకలు కల
యర్థము. దానిచేతనే నొక్కు నషియను, అడియనంగాక,
కలుగలవాఁడనియును అర్థము. ఒంటికో అగలవాఁడనియు
దనియును భావము. (దం స్ట్రీ ఘోణీ
స్తబ్ధరోమా' అని అ.)
కదలలేఁడద్రి అద్రియనఁగాఁ గులపర్వతుఁడు కదలలేఁడు, కూర్చున్న చోటినుండి యివతల
నవతల కదలలేఁడు. ఆదియ నంగాక, బహువయః క్రమమువాఁడు-బహు = అనేకములైన, పయః
బాల్యకొమారయౌవనములయొక్క, క్రమమువాఁడు = క్రమించుటగలవాఁడు, అని యర్థమః అచల&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>j34c712scxyydpht1xbbqbdhbpvbxtf</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/121</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184350</id>
    <revision>
      <id>502318</id>
      <timestamp>2025-06-30T08:47:47Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'వసు చరిత్ర ము మనియు ననేకములైన పంగస్థలయొక్క గతిగలిగిన వాఁడనియను భావము. ఇక్కడ వయశ్శబ్దము పపరము. (ని. 'వయః పక్షిణి బాల్యాదౌ పయో యావన మాత్రకే అని వి.) (ఓంచుకొ= కశిలాగని, వారలనిరసి...'</comment>
      <origin>502318</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6012" sha1="4jbs7lhpynr2dvt4112utj9ju2tak23" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;వసు చరిత్ర ము
మనియు ననేకములైన పంగస్థలయొక్క గతిగలిగిన వాఁడనియను భావము. ఇక్కడ వయశ్శబ్దము
పపరము. (ని. 'వయః పక్షిణి బాల్యాదౌ పయో యావన మాత్రకే అని వి.) (ఓంచుకొ= కశిలాగని,
వారలనిరసించి ఈ వృద్ధధర్మములుగల శేషుఁడు మొదలైన వారిని నిరాకరిం చి, రావని కొండ అభూకాంత,
తన భుజదండమున నుండళ్ = తనియుక్క బాహుదండమందు నివసింపంగా, &quot;పజనిభుండు = ఈపదము
సాభిప్రాయము, మన్మథసమానుడైన వేంకట విభుండు - వెంకటరాయక మిశ్వరుఁడు, అనంచి &quot; =
ఒప్పుచుండును. ఇక్కడ దిక్కరి ఘోణాద్రులకు మహత్వమష్ చేసి చెప్పినాడు. కాలం దము
శేషోత్థాపిత
హేతూలేట్, కావ్యలింగము
పరికరమును.
అవనికాంతరం జెప్పబడుటఁ బడు దుగు బ్బెన యని అం
ముదుసలివారలందఱిపొందును విడనాడి భావిజ్సభ్యుడుగ సున్న ఏం: లిల లయల రించేరు. భుజా
దండములనుటచే వేంకటపతిరాయలు నడిమివయస్సువాఁడని గరిణీ సానులంలో నారి లేని దేహపటు
త్వము గడించినాఁడనియుఁ గాన నే ధరణీకంతా వహన యోగ్యమగు భుజఃటుత్వముగలవని యెఱుం
గుస.
తా. శేషుఁడు, ఆదికూర్మము, మాతంగము, ఆదివరాహము, భూమిధరము &quot;అనుణితలం తనను
భరింపఁదగినవారు కారని ముదుసలివాండ్రనిభావించి భూకాంత భావజునిబోలు మనోహంకారముగల
&quot;వేంకటపతిరాయల భుజాచందము నాశ్రయించి సుఖజీవనము గడపసాగను.
మ, అతిధీరుం డతిదానళూరుఁ డతీరమ్యా కారుఁ డత్యంతను
వ్రతుఁ డంచుం దను సన్నుతించు కవివా గ్వ్యాపార 'మెల్ల కో' యు'థా
ర్థతమం బై విలసిల్లఁ దిర్మలమహా రాయేంద్రు శ్రీ వేంకట
క్షితినాథో త్తముఁ డందు నిందు గతిఁ గల్పించెం గవి శ్రేణికిన్&quot;,
88
అతితీరుఁడు ఆత్యంత ధైర్యము గలవాఁడును, అతిదానశూరుఁడు - అతిశయమైన దినమందుఁ
దెగువగలవాఁడును, అతిరమ్యాకారుఁడు - మిక్కిలి మనోహరమైన రూపముగలవాఁడును, అత్యంత
సువ్రతుఁడు = అత్యుత్కటమైన నియమముగలవాఁడును, అంచుకో = అనిపలుకుచు, తనకో ఆ తన్ను,
నన్ను తించు- స్తుతిచేయుచున్న, కవి ఆ కవుల యొక్క, 'వాగ్వ్యాపారమెల్లక్ నాగ్వృత్తినంతయును,
యథార్థతమంబై, విలసిల్ల = మిక్కిలి యథార్థమై యొప్పునట్టులుగా, తిర్మలమహా రాయేంద్రు శ్రీ వేం
కటక్ష్మీతి నానో త్తముఁడు = తిరుదులదేవరాయని కుమారుఁడైన వేంకటరాయభూనా శ్రీస్థుఁడు, కవి
శ్రీ ణికి ఒకవిసమూహమునకు, అందునిందు&quot; అనఁగాఁ బరలా కమందు నీలోకమంగును, గతింగల్పిం
చు జనద్ధతిఁగలుగఁ జేయును. ఇక్కడ నపరిమిత ధన ప్రాప్తి చేత నైహికమును ధీరత్వము మొదలైన
యర్థగుణములతోఁ గూడి పుణ్యశ్లో కునిసన్నుతి చేత నాముష్మికమును గనిశ్రేణికిఁ గలుగఁ జేయు నని
శయము.
క, ఆతనయులు జగతీవి, ఖ్యాతనయఁలు గోలుకు శాశ్వతైశ్వర్యకళా
స్వీతుఁడు తీర్మలరాయో, ర్వీతల నాయకుఁడు వెలయు విభవోన్నతుఁ డై. 84
జగతీ, భూమియందు, విఖ్యాత- ప్రసిద్ధమయిన, నయులు జనీతిగల, ఆతనయులు పూర్వోత్తు
లైన రఘునాథ ప్ర ముఖళ మారులు, కొలువర్ పేమించుచుండఁగా, శాశ్వతైశ్వర్య్మళాన్వీతుఁడు స్థిర&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>4jbs7lhpynr2dvt4112utj9ju2tak23</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/122</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184351</id>
    <revision>
      <id>502319</id>
      <timestamp>2025-06-30T08:48:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'థ మా శ్వా నా 85 = తిరుమలదేవరాయ భూమీశ్వ మయిక వైభవముతోఁ గూడిన, తిర్మలరాయోర్వీకల నాయకుఁడు రుఁడు, విభవోన్నతుఁడై = ఐశ్వర్యముచేత నధికుఁడై, వెలయున్ డప్పును. తా, శాశ్వ తైశ్వర్యశాలురు...'</comment>
      <origin>502319</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6266" sha1="ojqo2g6y75egzmk6tjudws0w06qt301" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;థ మా శ్వా
నా
85
= తిరుమలదేవరాయ భూమీశ్వ
మయిక వైభవముతోఁ గూడిన, తిర్మలరాయోర్వీకల నాయకుఁడు
రుఁడు, విభవోన్నతుఁడై = ఐశ్వర్యముచేత నధికుఁడై, వెలయున్ డప్పును.
తా, శాశ్వ తైశ్వర్యశాలురును కీర్తిశాలుడునగు సేనలు పురుకుమారులు తన్నుఁ గొలుచుచుండ
తిరుమలరాయఁడు మిగుల విభవముతో రాజ్యమును బౌలింపసా గిసు
నీ, ఎంతకాలము మహా శాంతిసంగతి దివ్యదంతావళంబులు + దరల కుండు
నేంత కాలము పరాశీ హేంద్రుఁ డద్వంద్వుఁడై కల్పము ల్వనరాశిగడపుచుండు
నెంత కాలము భుజం, గేతుఁ డాది మభితుపదని షేరణనిష్ఠఁ బాయ కుండు
నెంతకాలము గిరుల్సంతతాభ్యున్నతి సలహంసపద్ధతి + నంటి యుండు
తే. సంతకాలముఁ దనయంద యచలయై య, నంతయై రత్న గర్భము యవని యలక
నలరుఁ గర్ణాట రాజ్యసిఁ *హాసనాధి, రాజ్యశుభశాలి తిరుమల రాయమౌళి.
ఎంతకాలము = ఎంతమట్టుకు, మహాశాంతసంగతి = మహాశాంతులైనవారి
మహాశాంతులైనవారి సాంగత్యము
తోడ, దివ్యదం తావళంబులు =దిగ్గజములు, తరలకుండు కదలకుండునో యని యర్థము. దిగంత
సంగతి ' నెంతకాలముండునో యని భారము. ఎంతకాలము ఎంతమట్టుకు, వరాహేంద్రుఁడు యజ్ఞ
పరాహమూర్తి, అడ్వంద్వుఁడై సుఖద శిఖాది ద్వంద్వరహితుఁడై, వనరాశిక్ = పనసమూహమందు, కల్ప
ములుఋఅ నేకకల్పములు, గడుపుచుండు - తపము సేయుచుండునోయని యర్థము. ఆసహాయుఁడై
జలరాశియందుఁ గల్పములు గడుపుచుండునోయని భావము. ఎంతకాలము =
ఎంతమట్టుకు, భుజం గే
కుఁడు= శేషుఁడు, ఆదిమభితు = పురాతనభిక్షుకులయొక్క, పదనిషేవణనిష్ఠఁ బాయకుండుకో = పొద సేవా
నిష్ఠును బాయకుండునోయని యర్థము. ఆదిమభితువనఁగా శివుఁడు, అతని పాదభూషణమయి యుం
డునో యని భావము. ఎంత కాలము ఎంతమట్టుకు, గీరులు - కులపర్వతములు, సంతతాభ్యున్నతికా
నిరంతరాతిశయముచేత,అలహంసపద్ధతినంటియుండునే -ఆయోగిమార్గ మవలంబించియుండువో యని
యర్ధము. ఇక్కడ హంసశబ్దము యోగిపరము, ఔన్నత్యముచేత సూర్యమార్గమైనగగనము వంటి
యుండునోయని భావము. ఇక్కడ హంసశబ్దము సూర్యపరము. అంతకాలము అంతమట్టుకు, అనఁగా
దంతావళ ప్రభృతు లెంతకాలము వైరాగ్యదశలతో మందురో యంతకాలమని యర్థము. శాశ్వతకాల
మనుట. దిగ్ధంతి
ప్రభృతులకు దిగంతసంగతి
మొదలైనవి శాశ్వతముగా సంభవించుట ప్రకటము, తన
యంద తనయందే, అవని భూమి, ఆచలయై చలింపని దైయని యర్థము, అదలా నామముగలదై యని
భావము, అనంతయై - అంతములేనిదై యనఁగా 'నాశములేనిదై యనియర్థము. ని. 'నృతావవసి తేర
మ్యేసమాప్తావ నః' ఆని వి. ఆనంతా నామము గలదై యని
భావము. రత్నగర్భ రత్న పరిపూర్ణయై
యని యర్థము. కన్న గర్భానామముగలడైయని భావము. ని. 'జగతీరత్న గర్భావ' అని అ అలర
ఒప్పుచుఁడఁగా, కర్ణాట రాజ్య ప్రయుక్తమైన, సింహాసః =సింహాసమండలి, అధిరాజ్య అధిరాజభావము
గౌడు, శుభ=శుభమచేత, శాలిజ ఒప్పుచున్న, తిరుమలరాయమాళీ= తిరుమలదేవరాయ శ్రేష్ఠుఁడు, ఆల
రు- ప్రకాశించును.
భూమిభరణశీలులైన శేషాహి ప్రభృతులకు నడమఁననేగుఁ
గుండలి యడు పద్యములో బాల్యా
వస్థయను భూరిభుజంగికా యుడు పద్యములో యౌవనావస్థయ ను జుట్టఁ జుట్టుకొని యనెడు పద్యము&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>ojqo2g6y75egzmk6tjudws0w06qt301</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/123</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184352</id>
    <revision>
      <id>502320</id>
      <timestamp>2025-06-30T08:48:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'వ సు చ రిత్ర ము లో వార్ధకావస్థయును వెంతకాలము గుహాశాంతసంగతి యనెడు నీపద్యములోఁ దుర్యావస్థయును జెప్పఁబడెనని గ్రహింపవలయును. ఇచట దిగ్గజాదులయందు విశేషణ సామర్థ్యమువలన న ప్రస్...'</comment>
      <origin>502320</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6089" sha1="t0hxj44ni8u0zxu7g0hvlnigp4uh8ca" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;వ సు చ రిత్ర ము
లో వార్ధకావస్థయును వెంతకాలము గుహాశాంతసంగతి యనెడు నీపద్యములోఁ దుర్యావస్థయును
జెప్పఁబడెనని గ్రహింపవలయును.
ఇచట దిగ్గజాదులయందు విశేషణ సామర్థ్యమువలన న ప్రస్తుతయోగినృత్తాంతముతోఁచుచుండుట
వలన సమాసోక్త్యలంకారము. . ' విశేషణానాంతాల్యేన యత్ర ప్రస్తుత సర్ది వాస్స్, ఆప్రస్తుతస్య
గమ్యత్వే సా సమాసోక్తి శిష్యులే.' అని లక్షణము,
LI...
తిరుమలదేవర త సల పరి
తా. దిగ్గజములు దిక్కల భవించునంతకాలమును నిరహం ఆదిశేషువు జలములు భూ
భరణ ప్రశక్తికి నలగునంతః &quot;లమును గర్ణిటం దృంహిరంగము నధిష్టించి
పాలనమునం దీయఐనీ కాంత శాశ్వత సుఖలో 'లబై పర్తించుఁగాక.
వ్య ౦తములు
క. ఏవంవిధవివిధగుణ, శ్రీవారిధి కథల సుజన సేవధికి ధను రి
ప్రావీణ్యశరధిశరధికి, ఛావద్రి పుసంఘలంఘి కది శావధికిన్.
86
ఏసంవిధ= ఈవిధమైన, వివిధగుణ = నానావిధములైన సుగుణముల యొక్క, శ్రీ సంపనకు, బరి
ధీకిన్&quot;=సముద్రుఁడైనవానికి, గుణ శ్రీయ'నెడు శ్రీకి ననఁగా లక్ష్మీ, వారిధికి, ఉత్పత్తిస్థానమైనవా
నీకేని, ఆని ప్రకారాంతరము. అఖిలసుజన సమ ససజ్జనులకు, సేపథికర్&quot; అనిథిస్తున వానికిని, ని. 'నిధి దాన్ని
సేవధిః' అని ఆ. ధనుః ప్రావీణ్య = విలువిద్య యొక్క సామర్థ్య నుండు, శరథీజనముద్రమే, శుద్ధి = ఆ
మ్ములపొదిగాఁగల రుద్రుఁడైనవానికిని, ధావత్ = పారిపోవుచున్న, రిపు శత్రువులయొక్క, సంఘ=
సమూహముచేత, లంఘిత = దాఁటఁబడిన, దిశావధికి దిగంతముగలవానికిని, ఈ పద్యము మొదలు కృతి
కర్తకు నైదుపద్యములపఱకు షష్ఠ్యంతములు చెప్పుచున్నాఁడు. ప్రతిపద్యమున సంత్యప్రాసము కడ
పఱకుఁ జెప్పఁబడుచున్నది. ఉల్లేఖాలంకారము.
క. ఉన్న తజయజన్య బిరుద, మన్నె విభాళాది బిరుద మాన్యునకు మహా
ద్యన్ని బిడజన్య పటహజ, ఢాన్ని నదక్షరదరిచ్చంటాసై న్యునకు.
by
87
ఉన్నత ఉత్కృష్టమైన, జయవిజయమువల్ల, జన్య - సంభవించిన, బిరుదమన్నెవిభాళాదీ=
మన్నెవిభాళుఁడనెడి బిరుదు మొదలైన, బిరుద బిరుదుల చేత, మాన్యునకు = పూజ్యాఁడైన ఐనికిని,
సీసపాదము. 'శౌర్యధుర్యునకు లాంఛనమునకు నామమగు బిరుదనుటనున్న గవిభూష' అని యాంధ్ర
నిఘంటువున, మహత్ ఉత్కటముగా, ఉద్యత్- ప్రకాశించుచున్న, నిబిడ సాంద్రమైన, జన్యపట
హజ=రణ భేరికలఁబుట్టిన, ఢాన్ని నద ఢాం కారధ్వనివలన, క్షరత్- నశించుచున్న, ఆరిచ్ఛటా శత్రు
సమూహముయొక్క , సైన్యునకుక్ సేసలుగలవానికిని, అనఁగా నికనిరణ భేరియొక్క నాదము వినఁగా
గుండెలు పగిలి శత్రు సైన్యములన్నియు నశించుననుట.
క. శ్వేళారుతశీలాహిత, ఫాలాహృత లిపిని భాసి భాసిచ్ఛాయా
పాళికిఁ బరిపాలితనర, పాళీద_త్తద్విపాద్యు పాయనతతికిన్,
88
శ్వేళారుకమనఁగా సింహనాదము, ని. 'శ్వేళాతు సింహనాద స్స్యాత్ ' అని అ. శ్వేళారుత
శీల= సీఁహనాద మేస్వభావముగాఁగలిగిన, అనఁగాఁ బరాక్రమవంతులైన, ఆహిత= శత్రు వులయొక్క 2
పాల నొసళ్ళనుఁడి, అహృత హరిఁపఁబడిన, డిపిపిళ ఆతరవం క్తివలెనన్న, ఆపి ఖడ్గముఁ యొక్క&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>t0hxj44ni8u0zxu7g0hvlnigp4uh8ca</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/124</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184353</id>
    <revision>
      <id>502321</id>
      <timestamp>2025-06-30T08:48:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'ప్ర థ మాశ్వాసము . 37 భాసీ= ప్రకాశమానమైన, ఛాయాపొళికి చాయల వరుసకలవానికిని, పరిపాలిత = స్వీకరింపఁబడిన, నరప=రాజులయొక్క, ఆళీ = సమూహముచేత, దత్త=సమర్పింపఁబడిన, ద్విపాది = వీరుఁగులు మొద...'</comment>
      <origin>502321</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5920" sha1="a1ygx9d4wwhhl7a5jvky4mod9oryb99" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;ప్ర థ మాశ్వాసము
.
37
భాసీ= ప్రకాశమానమైన, ఛాయాపొళికి చాయల వరుసకలవానికిని, పరిపాలిత = స్వీకరింపఁబడిన,
నరప=రాజులయొక్క, ఆళీ = సమూహముచేత, దత్త=సమర్పింపఁబడిన, ద్విపాది = వీరుఁగులు మొదలైన,
ఉపాయరతతిఃక్షా = కానుకల సమూహముకలవానికిని, ని. 'ఉపాయస ముషగ్రాహ్య ముపహార సథో
పదా, అని యమరము. అలం. ఉత్ప్రేక్ష.
క. ఉద్ధతరిపువిద్ధతపన, పద్ధతి కరిభవనదవని పటదంబుధిసం
పద్ధరణసముద్ధరణప, మిద్ధరణరజో ప్రజోద్య + విభమనసృతికిన్,
3
.
1
89
ఉద్ధత ఉక్కటమానట్టులుగా హతులైన, రిపు శత్రువుల చేత, విద్ధ - భేదింపఁబడిన, తపన పద్ధతి
కీజ్ = సూర్యమండలముగలవానికి, శ్లో 'ద్వాదిన పురుషాలోకే సూర్యమణ్ణల భేదినా, పరివ్రాడ్యో
గయుక్తశ్చ రణేచాభిముఖోహతః.' అనెడు వచనమువలన యుకాభిలాష చేత నెదిరించి హతులైన
శూరులు సూర్యమండలమును భేదించుకొనిపోయి వీరస్వర్గమును బొందుచున్నారని సంప్రదాయము.
అరింళ,తువులకు, భవనత్ = దాగియుండెడు గృహమగుచున్నట్టియు, అవని-భూదేవికి, పటల్ ఆవ స్త్ర
మగు చున్నట్టియు, అంబుధి
= సముద్రముయొక్క, సంపద్ధరణ జలరూపమైన సంపత్తియొక్క హరణము
&quot;చేత, సముద్ధరణ= ఆసంప న్తియొక్క పునరుద్ధరణము చేత, సమిద్ధ= ప్రకాశమానములైన, రణరజో ప్రజ
యుద్ధరంగ మంద లిపరాగ సమూహమును, ఉద్యత్=ఉదయించుచున్న, ఇభమద = గజమద జలముయొక్క,
సృతికిī = స్రవణముగలవానికినీ, ఇది శ్రీమాలంకారము. సముద్రము శత్రువులకు గందగిన గృహ
మైనందున రణధూళి చేత సంపద్ధరణము చేసినాఁడనియును నవనిశాంతకు నాచ్ఛావనపటమైనందున నిభ
మనజల ప్రవాహముచేతఁ బూరించినాఁ డనియును 'జలియవలయును. అలం. అతిశయోక్తి - కావ్య
లింగము.
క. ధీర వివిధారిగిరిపని, థారికిఁ గర్ణాటకాంధ్ర, ధరణీపునరు
ద్ధారికిఁ దిరుమల దేవమ, హా రాయా గ్రణికి వితరణామరమణీకిన్.
00
ధీర = ధైర్యవంతులైన, వివిధారి - నానావిధళ త్రువులనెడు, గిరి - పర్వతములకు, వివిధారి
కి౯ = వజ్రాయుధధరుఁడై నవానికిని, అనఁగా నింద్రుఁడైనవానికిని, కర్ణాటకాంధ్ర ధరణీపునరుద్ధరి
==కర్ణాటభూమిని నాంధ్రభూమిని మరల నుద్ధరించిన వానికిని, అనఁగాఁ గర్ణాటాంధ్ర
దేశములు
మ్లేచ్ఛుల చేత నాక్రమింపఁబడియుండఁగా వాండ్రను జయించి తిరుగ నేలినాఁడని 'తాత్పర్యము,
'తిరుమల'జీవమహారాయ గ్రణిక్ - తిరుమలదేవరాయ శ్రేష్ఠునికిని, చితరణామరమణిక్&quot; -
మందు సమరమణి యనఁగా జంతామణియైనదానికిని. అలు. రూపము. ఉపమ.
దాతృత్వ
వ, అభ్యుదయపరంపరాభివృద్ధిగా నాయొనర్పం బూనినవసుచరిత్రం బనుమహా
ప్రబంధంబునకుఁ గథాక్రమం బెట్టి దనిన.
91
అభ్యుదయ పరంపరాభివృద్ధిగా పైనిఁ జెప్పఁబడిన తిరుమల దేవరాయనికి శ్రీయఃవరం
పరలయొక్క యభివృద్ధి యగునట్టులంగా, నాయొనర్పంబూనిన నేను రచింపఁబూనిన,
-చరిత్రంబను మహా
ప్రబంధంబునకుకో&quot; - వసుచరి త్ర ము నేడు మహా
ప్రబంధమునకు, కథాక్రమం బెట్టి
దనిన ఒకథ యొక్క శ్రమ పెట్టి దనఁగా,&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>a1ygx9d4wwhhl7a5jvky4mod9oryb99</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/125</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184354</id>
    <revision>
      <id>502322</id>
      <timestamp>2025-06-30T08:48:51Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '88 వసు చరి త్ర ము కథా ప్రారంభ ము శ్రీగమ్యం బగునైమిశంబునఁ దప శ్రీ శ్రీరాజితావ్యాజతే జో రాజుల్ శుకశౌనకాదిముని రాజుల్ సూతజుం జూచి ము న్నే రాజేంద్రుఁడు దివ్యచిహ్న ధరుఁ డై యేలె...'</comment>
      <origin>502322</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5876" sha1="dr5rumupx3vxwjiepp100389w8p0k5j" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;88
వసు చరి త్ర ము
కథా ప్రారంభ ము
శ్రీగమ్యం బగునైమిశంబునఁ దప శ్రీ శ్రీరాజితావ్యాజతే
జో రాజుల్ శుకశౌనకాదిముని రాజుల్ సూతజుం జూచి ము
న్నే రాజేంద్రుఁడు దివ్యచిహ్న ధరుఁ డై యేలె మహీకుండలు
ఔరాజేంద్రునిఁ దెల్పు మా కన నతం డత్యంతహర్షంబునన్ .
92
శ్రీ రమ్యంబు - శ్రీ = పనలక్ష్మి చేత, రమ్యంబ ఆ మనోహరమైన, శ్రామికంబునన్ = నైమిశారణ్య
మందు, కప శ్రీ=తపస్సంపద చేత, రాజిత = ప్రకాశించుచున్న, అసృజ = సంభరహితమైన, తేజో
రాజులు = తేజస్సమూహము గలిగిన, శుక శౌనకాది మునిరాజులు - గుపుఁడు శౌనకుఁడు మొదలు
గాఁగల మునిశ్రేష్ఠులు, సూకజుంజూచి - నూతునివీక్షిచి, ముర్ను పూర్వకాలమందు, ఏరాజేం
ద్రుఁడు - వీరాజశ్రీష్టుఁడు, దివ్యచిహ్న ధరుఁడై - దేవతా లాంఛనములను ధరిం చినవాఁడై, మహీ
మండలంబు - భూమండలమును, వీలెక్ = పరిపాలించెనో, ఆడాజేంద్రు నీఁ దెల్పు మాకన
=
ఆరోజ
శ్రేష్ఠుని మాకుఁ జలియఁ జెప్పుమని పలుకఁగా, అతండు - అసూతుఁడు, అత్యంతహర్షయిన కో
మిక్కిలి సంతోషముతో, ఇది ముందరి పద్యముతో నన్వయము. తెలుపు మాకనుచోట మధ్యమ
పురుషైకవచన మైనందువలన మువర్ణకము రావలసినదయినను (న. 'పరేహలివికల్పేన మువర్ణః
ప్రార్థనార్థకే&quot;) అను సధర్వణ వచనమువల్ల హల్లు పరచుచుండగా వైకల్పికమువర్ణము రాదయ్యె.
దృష్టాంశము:
క. తనువే యిట్లు కృతార్థుఁడ, పగునీ కురి కొఱుక కొట్టు లాలస్యము సే:
దగుట కృతఘ్నులేకును నెల, వగు టొప్పునె కొఱుకు కడకు నద్రోహుఁడవై.
(భారతము-శాంతి సర్వము,)
తా. ప్రకృతిసౌందర్యముచే మనోహరముగానున్న నైమిశవనమందు శౌనకాది మహామునీం
ద్రులు సూతునిగాంచి భూమండలము నేరాజు దివ్యచిహ్నములకు ధరించి పరిపాలించెనో యాతని
చరిత్రమును మాకు 'నెఱింగింపుఁ డని కోరఁగా సూతుఁడు మిగుల సంతోషమంతో (నిటులఁ జెప్పెను.)
శాశ శ్రీపాదితదివ్య చిహ్న ధరుఁడై • చందద్విమానాధి రా
ని
జక్రీడాపరుఁ డై యమానుషమహా సత్త్వాద్యుఁ డై చేదిభూ
చక్రేశుఁడు ధరిత్రి యేలె వసుసంజ్ఞం దచ్చరిత్రంబు ని
ర్వక్ర ప్రౌఢిమ చిన్న వింతు నని వాగ్వైచిత్రితో నిట్లనున్
A
==
93
శశ్ర=దేవేంద్రు నీచేత, ఆ పాదిత పొందింపబడిన, దివ్య చిహ్న ధరుఁడై 'జీవతలాంఛనము
లను ధరించినవాఁడై, చంచల్:
ప్రకాశించుచున్న, విమా నాధిరాజ జ విమాన శ్రీవ మందలి, క్రీడా
విహారమందు, పరుఁడై · ఆసక్తుఁడై, అమానుష - మనుష్య సాధారణముగాని, మహాసత్త్వాద్యుఁడయి
మహాబలము చేతనధికుఁడయి, చేది భూచ శ్రీ తుండు చేరి దేశాధీశ్వరుండు, వసుసంజ్ఞక్జననువ నెడి పేరు
చేత, ధరిత్రియేక్ భూమిని జరిపాలించెను, తచ్చరిత్రంబుక్ - ఆతనికథను నిర్వక ప్రౌఢీచుకో
వరళమైన ప్రౌఢినుచేత, విన్నవింతునని - విన్నపము చేయుచున్నానని, వాగ్వైచిత్రితో వాక్యచ
మక్కృతీతోడ, ఇట్లనుకో&quot; = ఈభక్ష్యమాణప్రకారముగాఁ బలికెను. తచ్చరిత్రంబు నిర్వక్ర ప్రౌఢిమ&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>dr5rumupx3vxwjiepp100389w8p0k5j</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/126</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184355</id>
    <revision>
      <id>502323</id>
      <timestamp>2025-06-30T08:49:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'ప్ర థ మా శ్వాస ము 89 ననుచో ద్రుతములకు స్థిరమగు వివర్ణము పరముగానున్నందున ('లుగ్వాద్రుతప్రకృతికాశ్పవతస్సరళే స్థి రేనస్యస్యోత్ ' స.) అనుసూత్రము చేత లోపము వచ్చినది. ఇచట ననుధాతువ...'</comment>
      <origin>502323</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6391" sha1="lc2g5lxfp659ex7gyl6upr64p6rvlgn" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;ప్ర థ మా శ్వాస ము
89
ననుచో ద్రుతములకు స్థిరమగు వివర్ణము పరముగానున్నందున ('లుగ్వాద్రుతప్రకృతికాశ్పవతస్సరళే
స్థి రేనస్యస్యోత్ ' స.) అనుసూత్రము చేత లోపము వచ్చినది. ఇచట ననుధాతువు తద్ధర్మార్ధక రూపము
భూతార్థమునం బ్రయోగింపఁబడేను.
తా. దేవేంద్రునివలన దివ్యచిహ్నముల నొంది విమాన సంచారియై మనుమ్యోతీకశ క్తిశాలియై
చేదిదేశపురాజును వసుమహారాజు భూమండలమును బరిపాలించెను. అతని చరిత్రమును మీ కెదిలిం
గింతు నని చిత్ర వాక్కల్పనలతో సూతుఁడు మునుల కీకధ తెలుపసాగెను.
సీ. వరసుమనోభవ్యంతరుల కావాల మత్యలఘుకలాపాలి. కలరుభరణి
సరి లేని తెలిము త్తెసరులకొటారు కళ్యాణపరంపరల తోలుదీవి
సురుచిరమణుల కాకరనీరు శ్రుతిహితభాషి తద్విజకోటి
పట్టుఁ గొమ్మ
సరసుల కొరామ సరణి శ్రీరంగ గేహ కోడవాసిని కాటపట్టు
తే, వెలయునావర ణాంబుసం, నీతహాట, కొండమోహదపరిభావృ, తాంఘి వజ్ర
దంతుర
ప్రాంతగం గాని, వంతరాగ్ర, భూరివరణం బధిస్థాన పుర వరంబు.
94
వర= శ్రేష్ఠులును, సుమనః= మంచిమనస్సు చేత, భవ్యకరులు = అత్యంతయోగ్యులు నకెడు, వర
సుమనో భవ్యతరులకుక్-వరం శ్రీ ష్ఠములయిన, సుమనః = పుష్పముల చేత, భవ్య యోగ్యములైన, తరుల
కుక్=వృక్షములకు, ఆవాలము=పాదైనదియు, అత్యలఘు అత్యధికములయిన, కలా - విద్యల యొక్క
పాలికలు = సమూహముల నెడు, అత్యలఘు = అత్యంతమునమైన, కలాప =
అత్యంతనమైన, కలాప = భూషణములయొక్క
కలకుజ్=సమూహములకు, ధరఃసి సొమ్మలుంచెడు భరణీయైనదియు,
ఆలి
సరి లేని=సమానము లేని, తెలిముత్తెసరుల శుభములైన ముత్యాలహారములనెడు, సరి లేని తెలి
ముత్తెసరుల సమ॰నము లేని తెల్లముత్తెసరి వడ్లయొక్క; కోటారు= ధాన్యపు రాసులుంచేడు స్థలమైనదియు,
కళ్యాణపరంపరల = శుభపరంపరల నెడు, కళ్యాణపరంపరల = సువర్ణ పరంపరలయొక్క, తొలుడివి
జంబూద్వీపమైన ఏయు, (ని. 'కల్యాణ మక్షయే స్వస్థే కళ్యాణం మఙ్గళేపిచ' అని వి.) తొలుదీవి యను
టలో “జంబూప్లక్షకుశక్రౌంచ” యని తొలుదొలుత జంబూద్వీషము లెక్కింపఁబడుననియు దీవులతోఁ
బేరెన్నిక గలదనియు భోషము.
=
సురుచి,మంచికాంతిగలీగిస, రమణులు - స్త్రీల నెడు, సురుచిర = లెస్సగాఁ బ్రకాశించునట్టి,
మణులగుజ్=రత్నములకు, అకరసీమ గనియైనదియు, శ్రుతిహిత-
వేదవిహితములైన, భాషిత - వాక్య
ములుగల, ద్విజకోటి=బ్రాహ్మణసమూహమ నెడు, శ్రుతీహిత చెవులకింపైన, భాషిత
పలుకులుగల, ద్విజ
కోటిఉశుకపికాది పక్షి సమూహము యొక్క, పట్టుఁగొమ్మ= అవలంబశాఖయైనదియు,
సరసులు 2 శృంగారాదిరసజ్ఞుల నెడు, సరసులకుకో - సరస్సులకు, ఆరామసరణి ఉద్యాన వాటిక
యైనదియు, శ్రీరంగ గేహ క్రోడ వాసినికి శ్రీరంగ గేహ = శ్రీరంగ మేమందిరముగా గల విష్ణుమూర్తి
-
యొక్క, క్రోగ్రోడవాసినికిక్ ఇవక్షస్థలవాసినికి, అనఁగా లక్ష్మీకి, లక్ష్మీయ నెడు, శ్రీరంగ గేహ
క్రోడవాసి
నికిక్-శ్రీ=శోభాయుక్తమైన, రంగ గేహక్రోడ వాసినికి = నాట్యమందిరాంతరవర్తిని యగు నర్తకికి,
ఆటపట్టు నాట్యస్థానమైనదియు, (ని. 'సనాక్రోడంభుజ
స్తరం' అని ఆ.)
ఆభరణాంబుజ నుహాజలము చేత, సునీత ఆవరింపబడిన, హాటకొండ - హిరణ్మయమైన బ్రహ్మాం
-12&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>lc2g5lxfp659ex7gyl6upr64p6rvlgn</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/127</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184356</id>
    <revision>
      <id>502324</id>
      <timestamp>2025-06-30T08:49:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '90 చ సు చ రిత్ర ము డ మోయన్సుట్టి, మోహక = భ్రాంతి గలుగఁజేయంచున్న, ప్రఖావృతాం మీ పరిఖా = గ డ్డచేత, వృత ఉపరి వేష్టింపఁబడిన, అండ్రి =అడుగుముట్టు గలిగినదియు, వజ్రదంతుర ప్రాంత = వజ్ర మణ...'</comment>
      <origin>502324</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6702" sha1="2viws961vll3s5z9859tdngrm19tmja" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;90
చ సు చ రిత్ర ము
డ మోయన్సుట్టి, మోహక = భ్రాంతి గలుగఁజేయంచున్న, ప్రఖావృతాం మీ పరిఖా = గ డ్డచేత,
వృత ఉపరి వేష్టింపఁబడిన, అండ్రి =అడుగుముట్టు గలిగినదియు, వజ్రదంతుర ప్రాంత = వజ్ర మణుల చేతఁ
జెక్కఁబడిన పార్శ్వభాగము గలిగినదియు, గంగా నిరంతరాగ్ర - గంగా - ఆకాశగంగతోడ, నిరం
తర=ఎడము లేకయున్న, అగ్ర అగ్రభాగము కలిగినదియు, భూ3 = సువర్ణ మయమయిన, వరణంబు
కోటగలిగినదియు, (ని, 'స్వర్జేపి భూరి' అని అ.) (ని. 'ప్రాకారో పరణస్సాలః' అని అ.) అధిస్థాన
పురవరంబు అధిష్ఠాన మనెడు పట్టణ శ్రీవము, వెలయు ప్రకాశించును.
ఇందు క్లిష్టరూపకము. అందు కలా పాలికలు సురుచిరమణులు అన్న రెండుచోట్ల శబ్ద శ్లేషము.
తక్కి నది యర్ల శ్లేషము. ఆకరసీమేత్యాదులయం దుల్లేఖాలంకారము, ఉంటే సుకరము,
తా. అధిష్ఠానపురము పూవుఁదిగొలకు, బుద్ధిమంతులకు, విద్యలకు, విభుములకు, శుద్ధ
మా శీకములకు, తెలిముత్తెములను వడ్లను, శుభములకు, సువర్ణమునకు, ప్రకాశవంతములగు మణులకు,
సుందరాంగులకు, విద్యావంతులను విప్రులకు, విహగరాజములకు, నగసులకు, సరోవరములకు, లక్ష్మీకి,
న ర్తకురాండ్రకు మునికిపట్టె పరిఘాజలముచేతను బార్శ్వభాగ వజ్రకాంతుల చేతను అగ్రభాగమునందు
సందు లేకున్న గంగాజలము చేతను నావరింపఁబడిన బంగారపుకోట మహాజలము చేత నావరింప బడిన
హిరణ్మయమైన బ్రహ్మాండమువలె నొప్పఁ దనరారును.
చ, అలఘుతర గ్ర హాంతుగుణి, తాగణితాభినుతా గ్ర రత్నకం
దళరుచిఁ బొల్చు వీటివరణంబు గతావరణం బొనర్ప ని
చ్చలు నలకోటకొమ్మబలు సందులపొందుల నేగఁగాఁ జుమీ
యలవఱ చెం బతం గుఁ డసహాయరథాంగముగా శతాంగమున్.
95
ఆలఘుతర=మహ త్తరములైన, గ్రహాంశం- సూర్యాది నవగ్రహశాంతుల చేత, గుణిత = రెట్టింపఁ
జేయఁబడిన తత్తద్గ్రహాసమానవర్ణములు గలిగినవియు, అగణిత = ఎన్న శక్యముగానివియు, అభినుత =
మిక్కిలికొనియాడఁదగినవియునగు, అగ్రరత్న కందళరుచి:బొల్చు = అగ్ర భాగమందలి పద్మరాగాది
రత్నాంకురముల కాంతిచేత నొప్పుచున్న, వీటివరణుబు - అధిష్ఠానపురము యొక్క కోట, గతావరణణ
బొనర్పర్ =గతమనఁగా గతి, దానికి (నావరణ మనఁగా నిరోధము) గతి నిరోధము వేయఁగా,
నిచ్చలుజ్ =నిరంతరమును, అలకోటకొమ్మ బలుసందులపొందుల నేగఁగాఁజుమీ - ఆకోటకొమ్మల యొక్క
బల మైన సందుల
వెంబడి గాఁ బోవుట కేసుమీ, పతంగుఁడు = సూర్యుఁడు, ళతాంగ మునుకో&quot; m రసమును. ని.
'శతాజ్ఞ స్ప్యన్దనో రథః' అని ఆ. అసహాయరథాంగము గాక్ = జనలేనియొంటి బండిగల్లు గలదానినిగా,
అలవఱిచెన్ = పనుపటి చెను, గ్రహాంతుగుణిత, అన్నచోట గ్రహమండలము వంటియున్నందున
సూర్యాంగారకులు రక్తవర్ణ ముగలవారును శుభ్ర చంద్రులు శ్వేతవర్ణము గలవారును గురుబుధులు పీక
వర్ణముగలవారును శని నీలవర్ణముగలవాఁడును రాహుకేతువులు ధూమ్ర వర్ణముగలవారునని చెప్పి
యున్నది గనుక నాయా గ్రహకాంతులచేత నాయావర్ణ సామ్యముగల పద్మరా గాదిమణుల కాంతు
లినుమడింపఁబడినవని యర్థము. శ్లో. 'భాస్కరాజారకా రక్తా శ్వేతా శుక్రనిశాకరా, గురుసోమాత్మ
జౌపీతౌకృష్ణవర్ణళ్ళని స్తథా, రాహు కేతూరూ
స్తథా, రాహుకేతూధూమ్రవర్ణా గ్రహవర్ణాః ప్రకీర్తితాః'. అని నవగ్రహవర్ణము
లకు లక్షణము, నవరత్నములకును దత్తద్వర్థ సామ్య మూలకముగా నవగ్రహము అధిదేవతలు. ఎట్లనఁ&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>2viws961vll3s5z9859tdngrm19tmja</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/128</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184357</id>
    <revision>
      <id>502325</id>
      <timestamp>2025-06-30T08:49:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'ప్ర థ మా శ్వాసము 91 గా, క్లో, 'మాణిక్యం కరణీ స్సుజాతమమలం ముక్తాఫలం శీతగో ర్యాహేయస్యతు విద్రు మో మరకతం సౌమ్యస్య గారుత్మతమ్, దేవేజ్యస్య తు పుష్పరాగ మనురామాత్యస్య వజ్రంశనే ర్నీ...'</comment>
      <origin>502325</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6269" sha1="fuynp4gs4hmoszr0fw51cefok01qmf2" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;ప్ర థ మా శ్వాసము
91
గా, క్లో, 'మాణిక్యం కరణీ స్సుజాతమమలం ముక్తాఫలం శీతగో ర్యాహేయస్యతు విద్రు మో మరకతం
సౌమ్యస్య గారుత్మతమ్, దేవేజ్యస్య తు పుష్పరాగ మనురామాత్యస్య వజ్రంశనే ర్నీలం నిర్మల మన్య
యోశ్చ కథితే గోమేధ వైదూర్యకే' అని ప్రమాణము. అలం. ఫలో లేక్ష.
సూర్యుఁడు పతంగుఁడు (పక్షి) గాన కొమ్మలనందునఁ బోవ సాగెను. నూర్యగమన నిరోధి
యగుటచేఁ గోటపై గల రత్నములకాంతి సూర్యకాంతి నెంతయో యతిశయించి యఁండె ననుట,
సూర్యునకు గమన నిరోధ మొక నాటిది కాదు. నిశ్చలు జరుగునది. కావుననే యసహాయరథాంగమును
జేసికొని నేను.
ఆ. నవగ్రహాదుల కాంతుల చేఁ బ్రతిష్ఠానపురపుఁ గోటపైఁగల రత్నముల కాంతులు పైకి
వ్యాసంప సూర్యుఁ ఢాకాంతిపుంజమునుండి పోవఁజాలక కోటకొమ్మల సందులనుండి యెటులో
పోవుటకు ఆసహాయచక్రముగల రము నేర్పఱచుకొని ప్రయాణ మలనణచికొనేరు.
చ, పురిపరిఖామహాంబునిధి భూరిగ భీరత రాంబుపూరముల్
సరభసవృత్తిఁ జొచ్చి బలిసద్మ తలం బతలం బొనర్పఁగాఁ
జరణకృత
ప్రచారములు + సాగవు వీరికి నంచు నబ్జజుం
డురగులఁ జేసిఁ బన్నగకులోద్భవులతో వడిఁ దేలి యాడఁగన్,
=
06
=
పురి = అధిష్ఠానపురసంబంధమైన, పరిఖా - ఆగడ్తయనేదు, మహాంబునిధి మహాసముద్రము
యొక్క, భూరి =ఆతిశయమును, గభీరతర= మిక్కిలిలోఁతుసైన, అంబుపూరములు జల ప్రవాహములు,
సరభసవృత్తిఁజొచ్చి = వేగముతోఁ జొరఁబారి, బలిసద్మ తలంబుజ రసాతలమును, (ని. 'అధోభువన
పాతాళ బలిసమ్మరసాతలు' అని అ.) అతలంబొనర్పఁగాక్ = స్వరూపరహిత మైనదానిఁ జేయఁగా
నని యర్థము. (ని. 'అఢస్వరూపయోర స్త్రీ కలమ్' అని అ.) అతలమనఁ గాఁబాతాళము గనుక నిక్కడ
స్వారస్యము గ్రహింపవలయును. (శ్లో. 'భూపా పేటీభువనమతలమ్' ఇత్యాది ప్రయోగములు విచా
రింపవలయును, చరణకృతప్రచారములు సాగవువీరికినంచు = వీరికి ననఁగా నీసర్పములకు, చరణకృత
ప్రచారములు = పాదములచేతఁ
జేయఁబడిన సంచారములు, సాగవుజజరుగ నేరవు, అంచుకో అని విచా
రించి, ఆబ్ఖజుండు = బ్రహ్మదేవుఁడు, పన్నగ కులోద్భవులక్
ఇసర్ప కులసంభవులను, వడిఁ దేలియాడఁగళ్ =
వడిగా నీటిపైఁ దేలియాడెడు కొఱకు, ఊరగులఁ జేసెక్ = ఉరముచేత నడచువారిఁగాఁ జేసెను. పన్నగ
పదంబు సాభిప్రాయ మని తెలియవలయును. ('ఊరసాగచ్ఛంతీత్యురగాః పద్భిః నగచ్ఛం తితిపన్న గా '
అని వ్యుత్పత్తులు.) ఆలం, అతిశయోక్తి. ఉత్ప్రేక్ష, నిరుక్తి.
పన్నగకులోద్భవుల సురగులఁ జేసెననుటవలనఁ దొలుత నడుపనే లేకుండి రనియు నిందులకుఁ
బాతాళ మతల మగుటయే కారణమనియు ఉరగులగుటచే నిపుడు దేలియాడఁగలిగిరనియు భావము.
పరిఘాజలము మహాంబుధిరూపముగను గభీరాంబుపూరరూపముగ నుండుటవలననే బలిసద్మము సర
భసవృత్తిఁ జేరఁగలి గేను.
తా. ఆధిష్ఠానపురపు అగడ్త మిగుల లోతు గలిగి పాతాళలోకమువఱకు నుంటచే నందలి జలము
పాతాళలోకమునంతటి నిండి యతలము ( ప్రదేశము లేనటుల) గావింప నచట నుండు పన్నగములు
నడువఁజాలకుంటనే బ్రహ్మ కరుణించి, యఁరగములుగా (ఉరముతోఁ బోవువానిగా)ఁ జేసెను. కావున నే
నీళ్ల పైఁ జేలి యాడుచు నరమఁతోఁ బొములు పోవుచున్నవి.&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>fuynp4gs4hmoszr0fw51cefok01qmf2</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/129</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184358</id>
    <revision>
      <id>502326</id>
      <timestamp>2025-06-30T08:49:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '92 వసు చరిత్రమ M మ, చతురాస్యు ల్పురుషోత్తము ల్బుధగురు ల్సర్వజ్ఞమూర్తు ల్మ హా శతమన్యు లు చిధర్మ పుణ్య జనతా ల్లా మ్యు ల్ప చేతు ల్సదా గతు లక్ష్మీణన వార్థక ర్తలు కళాకాంతు ఆగద్బం...'</comment>
      <origin>502326</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6692" sha1="mej6m69iyrcd2ig4em9uduaitwdw4cb" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;92
వసు చరిత్రమ
M
మ, చతురాస్యు ల్పురుషోత్తము ల్బుధగురు ల్సర్వజ్ఞమూర్తు ల్మ హా
శతమన్యు లు చిధర్మ పుణ్య జనతా ల్లా మ్యు ల్ప చేతు ల్సదా
గతు లక్ష్మీణన వార్థక ర్తలు కళాకాంతు ఆగద్బంధు
క్షితిదేవు ల్పురి దేవతామహిమలం జెన్నొందుట లిత్ర మే.
i l
=
97
•
ఈపద్యములో నధిష్ఠానపురమండలి బ్రాహ్మణులయందు దీపత్వమారోపించి యర్ణత్వాయమును
నభేదాధ్యవసాయముగాఁ జెప్పనాడు. ఆదియెట్లనంగా, చతురామ్యాన్ = ఆస్కృమందుఁ బుట్టినది
యాన్యము, అనఁగా వాక్యము, చతురములైన (అనఁగాఁ బ్రాధములైన వ్యామల తెలచాను అని
యర్థము, చతురాస్యుఁడుఁగా నాలుగు ముఖములు కలవాడు బ్రహ్మము శ్ర్మిల యుద్ధాహారము
పురుషో త్తముల్ =పురుష, శ్రేష్ఠులనియర్థము, విష్ణుములని యజ్ఞము. ఖరుల స
రికిని గురువులు, (అనఁగా హితాహితో
పదేష్టలసియర్థము.) బుధబృహన్నతులని యజ్ఞాంతరము. సర్వ
జ్ఞమూర్తుల్ =సకలము &quot;బెలిసినవారని యర్థము. రుద్రమూర్తుల నియర్థాంతరము. మరి శతమన్యుల్
హ త్తరములై న య నేకజ్ఞ ములు చేసిన నారని యర్థము. మహేం ద్రులనీయర్ధాంతరము. శు చిధర్మ = పవి
తచేతను, పుణ్య జనకా - సుజనత్వముచేతను, ధౌమ్యులు ఆ కొనియాడఁ దగిన వె ళని యర్థము, అగ్ని
పుణ్యజనకా
దగినవారని
యమ నిర్భతు లని యద్ధాంతరము. ప్ర చేతుల్ = ప్రకృష్టమైన మనస్సుగలవారని యర్థము, వరుణు
లని యర్థాంతరము. (ని ప్రవేతావరుణః పార్టీ' అని అ.) సొంతపదాంత సంయమునకు ఐకల్పము
చేత లోపము గలదు గనుక నిక్కడ లోపము వచ్చినది. (సాంపయ్య ప్రభృతస్థాసో స్యేహించ
ప్రయోగమహితానామ్' ఆని న.) సదాగతులు = శ్రేష్ఠమైున యాగమనముగలవారని యజ్ఞము, 'వాయు
దేవులని యర్థాంతరము, అక్షీణ= క్షీణముగాని, సవజను తనమైన, ఆర్థకర్తలు ఆర్థకల్పననులు మిగలు
వారని యర్థము, నవార్థములనఁగా నవసంఖ్యగల నిధులు వానికిఁ గర్త అనఁగాఁ గుజేరులని యద్ధాంత
రము. (ని. 'ఆర్థోభిభయరై వస్తు ప్రయోజననివృత్తిషం' అని అ) అక్షీణసవర్థకర్తలని పాఠాంతరము.
కళాశాంతుల్ జవిద్యలక ధిపతులని యర్థము, చండ్రులని యర్థాంతరము, జగడ్బంసులు = జగజ్జనులు కావు
అని యర్థము, సూర్యులని యర్థాంతరము. (ని. 'ఖద్యోతో లోక బాన్ధవః' అని ఆ.) ఇట్టిపోరైవ,
ఆక్షితిదేవుల్ జఆ బ్రాహ్మణులు, పురిక్ - పట్టణమందు, దేవతామహిమజ్&quot; ఇ దేవ ప్రభావముల చేతు
చెన్నొందుటల్ - ఒప్పుచుండుటలు, చిత్రమే - ఆశ్చర్యమా, అనఁగా శబ్దశ్లేన చీర ప్రాప్తములైన
బ్రహ్మాదిదేవతాధర్మ ములుగల బ్రాహ్మణులు దేవతామహిమలచేఁ జెన్నొందుట యేమి
వింత యని
యర్థము. ఆలం. శ్లేష. కావ్యలింగము.
తా. ఆపురమందలి బ్రాహ్మణులు విద్యలందు నేర్పరులై పురుష శ్రీష్ణుల పండితులకుఁ గూడ
గురువులై పుణ్యాతులై బుద్ధిశాలురై యజ్ఞరతులై దేవతామహిమలతో నుండి౦. (పుర బ్రాహ్మ
ణులు బ్రహ్మస్వరూపులు శివస్వరూపులు బృహస్పతి శుక్ర స్వరూపులు నయి క్షితిదేవులు గావునదేవతా
స్వరూపముతో సలరారుచుండి రని యర్థాంతరము.)
సీ. పగలైనఁ దెల్విఁ గోల్పడని రాజులు శరంబులు చన్న వెలవెలఁబోనిఘనులు
ధనదాశఁ గేలుమోడ్పనిసౌర్వభౌమాంకు లని వెన్క ముందుఁ జూడనికుమారు
లరి మెచ్చఁ గరము లు నెరపనియిను లాలమున వాల మ ఱువని పురుషసింహు
లగేయంబు నడకం దిప్పగిగోత్రవతు లెప్పుడును సీదరము లేనియనఘుభోగు. '&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>mej6m69iyrcd2ig4em9uduaitwdw4cb</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/130</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184359</id>
    <revision>
      <id>502327</id>
      <timestamp>2025-06-30T08:50:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'ప్రథమాశ్వాసము 93 తే, లౌర వీ తన వీరనయైకపరులు, వరలుదురు వీటఁ బుష్పవత్వంశ్యులగుటఁ గువలయా ధారకమలాను గుణవిహార, సారసౌజన్యధరులు రాజన్య వరులు. 68 ఈపద్యమునందు నధిష్ఠానపురమందలి రాజు...'</comment>
      <origin>502327</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6977" sha1="p82winjre34twv14ojjec4lb6ky4ttj" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;ప్రథమాశ్వాసము
93
తే, లౌర వీ తన వీరనయైకపరులు, వరలుదురు వీటఁ బుష్పవత్వంశ్యులగుటఁ
గువలయా ధారకమలాను గుణవిహార, సారసౌజన్యధరులు రాజన్య వరులు. 68
ఈపద్యమునందు నధిష్ఠానపురమందలి రాజుల నభివర్ణించి చెప్పి నాఁడు. పగలైనఁ బెల్విఁ గోల్పా
డసిరాజులు, పగలనఁగా విరోధములును దినాభాగమును, రాజులనఁగా క్షత్రియులుఁ జండ్రులును,
తెల్వియనఁగా ముఖవికాసంబును గాంతియును, పగలైన నిరోధములు ప్రసక్తమయినను, తెల్విం
-
గోల్పడని=ముఖకాంతిఁదప్పని, రాజులు = రాజులైన క్షత్రియులు అనియర్థము. ఇందువలన రాజైన
డ విరోధము ప్రసక్తమైనప్పుడు సుఖకాంతి సప్పెడు నాఁడని తెలియబడు గున్నది. దిఐ భాగ
మందుఁ ఆంధ్రుడ
కుంతినుడగు మన్నాడని భోషము. ఇక్కడ విభేదాఢ్యవసాయమూలక పైన
వ్యతిరేక&quot;లంకారము. ఉత్తరత యీరీతిగా గ్రహింపవలయును. శరంబులు చిన్న వెలవలఁ బోని
ఘనులు-శరములనఁగా ఋణములును నీళ్లును, ఘనులనఁగా నధికులును మేఘములును, శరంబులు గన్న కో
బాణములు చెల్లిపోఁగా, వేల వెలఁబోని తెల్ల పోకయుండేడు, మరులు ఆధికులైన రాజులు అని యర్థము.
ఘనులైన మేఘుములు బాణములు చెల్లిపోగానే తెల్లపోవునట్టి వనుట. ఉదకములు వర్షింపబడఁగా
మేఘములు తెల్లఁబడుచున్నవని భావము.
n
ధనదుఁడనఁగా ధనమిచ్చువాఁడును గుబేరుఁడును, ఆశయనఁగాఁ దృష్ణయును దిక్కును, సార్వ
భౌముఁడనఁగాఁ జక్రవర్తియును నుత్తరదిగ్గజమును, (ని. 'ఆశాతృష్ణాది శాస్త్రోక్తా' అని వి.) (ని. 'సార్వ
భౌమ స్సర్వపృథ్వీపాల కె దిగ్గజాస్తరే అని నా.) ధనదాశ=ధనమిచ్చు నానియందలి యాళ చేత, కేలు
మోడ్పని చేయిముడుచుకొని యాచింపని, సార్వభౌమాయలు చక్రవర్తిచిహ్నములు గలవారని
యర్థము. సార్వభౌమనామక దిగ్గజము ధనదేశచే హస్తముపట్టి యడుగుకొనునది యనుట, కుబేరుని
దిక్కునఁ దుండము ముడిచికొనియున్నదని భావము. కుమారుఁడనఁగా= రాజకుమారుఁడును గుమారస్వామి
యును, అనిక్ ఇయుద్ధముదు, 'వెన్క ముందుఁ జూడని సంకోచింపని, కుమారులు - కొమరు ప్రాయముగల
రాజులని యర్థము. కుమారస్వామి యుద్ధమందు వెనుక ముందు చూచువాఁడనుట, షణ్ముఖుఁడు ముందు
మూఁడుముఖములతోడను వెనుక మ్యూడు ముఖములతోడను జూచునని భావము.
ఆరియనఁగా శత్రువును జక్రవాకమును, కరములనఁగాఁ బన్నులును గిరణములును, ఇనుఁడనఁగా
బ్రభువును సూర్యుఁడును, అరమనఁగాఁజాక్రాంగము. (ని. 'అరంశీ మే చచక్రా' అని వి.) ఆరాణ్యస్య
సంతియ గాడు వ్యుత్పత్తిచేత సరియనఁగా బండి గా రేకుఁ బేరు గనుకను బండిగా రె పేళ్లన్నియుఁ జక్ర నాక
మ.లకుఁ జెల్లునుగనుకను నిశ్కడ సరిశబ్దము చక్రవాళములయందును వర్తించుచున్నది. (ని. 'కోకశ్చక
శ్చక్రవాళో రథాఙ్ఞాహ్వయ నామకశ' అని అ.) (ని. 'బలిహస్తాంశవఃకరాశి' అని అ) (ని. 'ఇనస్సూర్యే
మ'నే రాజ్ఞి ' ఆని ఆ.) ఆరివెచ్చన్ = శత్రువు మెచ్చునట్లుగాఁ బన్ను లియ్యని ప్రభువులని యర్థము. ఇనుఁ
డైన సూర్యుఁడు శత్రుపు మెచ్చునట్లుగాఁ బన్నీ చ్చువాఁడనుట, సూర్యుఁడు చక్రవాళము మెచ్చునట్లు గాఁ
. గిరణ ప్రసారణము గేయం చున్నాఁడని భావము. వాలు అనఁగాఁ గత్తి, పురుషుసింహుఁడనఁగాఁ బురుషు
శ్రేష్ఠుఁడును, నరసింహుఁడును, ఆలమునక్ యుద్ధమందు, వాలు మఱువని - కత్తియేమని, పురుషు
సింహులు. - పురుష శ్రేష్ఠులని యర్థము, నరసింహుడు యుద్ధమందుఁ గత్తి యేసఱినవాఁ డనుట. సభ
సింహుఁ డాయుధము లేకయే హిరణ్యకశిపుని వధించినాఁడని భావము.&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>p82winjre34twv14ojjec4lb6ky4ttj</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/131</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184360</id>
    <revision>
      <id>502329</id>
      <timestamp>2025-06-30T08:50:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'న సు చ రిత్ర ము నడక యనఁగా నడవడియు, సంచారమును, గోత్రపతులనఁగాఁ గులపతులును నిర్వత శ్రేష్ఠ ములును, ఆనయంబుక్ = సర్వకాలమును, నడకఁపప్పని నడవడిఁదప్పని, గోత్రపతులస జరులపతులని యర్థమ...'</comment>
      <origin>502329</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6613" sha1="4r51yc413nc0k3x9a15fl6lvh765ekr" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;న సు చ రిత్ర ము
నడక యనఁగా నడవడియు, సంచారమును, గోత్రపతులనఁగాఁ గులపతులును నిర్వత శ్రేష్ఠ
ములును, ఆనయంబుక్ = సర్వకాలమును, నడకఁపప్పని నడవడిఁదప్పని, గోత్రపతులస జరులపతులని
యర్థము, గోత్రపతులైన పర్వతశ్రేష్ఠములు నడవడి దప్పిననుట. పర్వతము అప్పుడును సంచారము లేక
యుండునని భావము, సీదర మనఁగా శృంగారభావంబుకు కుబుసమును భోగులనఁగా
సర్పములును, (ని. 'భోగీ భుజఙ్గమే రాష్ట్ర' అని వి.) ఎప్పుడును ఏసమయమందును, సీటరము లేని
తోఁతగొట్టుతనము లేని, అనసుభోగులు=భో 'గపరులైన రాజులనియును. సర్పము తప్పుడు సీవరముగా
సుంచునివియునుట. పాములు నిరంతరమును గులుగము గలవినియ
స్థానముం
17
ఔరవీరనక్= ఔరావీరు అనునట్లుగా, వీరన మైకబడులు
- వీరసీతియుడు ముఖ్యాస క్తికలు.
రును, పుష్ప వద్వంశ్యులగుట = పుష్ప వంతులకఁగాణ జంద్ర సూర్యులు, (సి. 'వియ్యపుష్పవంతో
దివాకరని కరా' అని అ.) వారివంశమందుఁ బుట్టిన వారు పుష్ప వద్వంశ్యులు, పుష్ప పద్వంళ్యు
లగుటవల్ల, కువలయ కలుపలకు, ఆధార ఆధారమైనదియు, కమలానుగుణ = పద్మముల కనుకూలమైన
దియునగు, విహార సంచారములు గలవారనియు, బుష్ప వంతుల వంశమందుఁబుట్టిన వారుగనుకఁ బుస్స
పరిపాలనము సేయుచున్న వారనియు నర్థ ద్వయము, కువలయమనఁగా భూవలయము, కమల అనఁగా
లక్ష్మీయుఁ గావున భూపలయాధారరాజ్యలక్ష్మ్యీను గుణవిహారములు గలవారని భావము. సారసౌజన్య
ధరులు=యోగ్యమయిన సుజనత్వమును వహించినవారునయిన, రాజన్య వరులు జ రాజశ్రేష్ఠులు, వీటిక్ =
అధిష్ఠానపురముందు, వరలుదురు - ప్రకాళింతురు.
ఇచట రాజఘు బాదిపదములు శ్లేషించుట చేఁ బ్రకృతమా శ్రీమందు విశ్రమించిన శక్తిగల నైనను
బగ లై నఁ దెల్విఁగోల్పడనీ త్యాధి వ్యతిరేకవిశేషములు సామర్థ్యమునిఁ జోఁచు చున్న తండ్రి మేఘాదుల
యందు వై రకాల వైరూప్యాదిదోషములు దోఁచుట చేత రాజులయందుఁ బంద్రాది ప్రతియంగిక
వ్యతి
వైరకాలపై
రేకము దోఁచుచున్నది. అలం. వ్యతిరేకాలంకారధ్వని. సమాలం చారము.
తా. ఆపురమందలి రాజకుమారులు సూర్యచంద్ర వంశజులు, భూభరణసమర్థులు, లక్ష్మీనిహిర
ప్రవర్తనులును, ఇంతీయకాక యెంతవిరోధమందేని ప్రతిభఁ గోల్పోవరు. బాణములు ముగిసినను తెల్లఁ
బోరు. ఎన్నఁడును యాచింపరు. సంగరమున ముందు వెనుకలు చూడరు. పన్నులు విశేషముగా విధింపరు.
సంగరమునఁ గృత్తి యేమఱరు. నీతిని ఎప్పరు. వారినడపడిలో జోఁతగొట్టుతన మనునది &quot;లేదు.
చ, చెలిపులిగూడు మానుపని శ్రీముని గా చని మిత్రు నక్ష యో
స్వలవసుఁ జేయ మిత్రవసుసంపద కై సఘనావరోధము
న్వెలివడఁ జేయనేర్తురు మణీవిపణీతపనీయ రాశి వే
శలరుచిఁ గోటికోటివిలసద్ధ జకోటిఁ బురీకి రాటకులొ,
m
09
చెలి స్నేహితుఁడైన హరునియొక్క, పులిగూడు - భిక్షాన్నమును, మానుకొని విడిపింపలేని,
దుని౯ =కుబేరుని, 'కాదని నిందించి, ఇక్కడ శ్రీ దశబ్ధము సాభిప్రాయము, పురీ అధిష్ఠానపురమండలి,
క్రాటకుల్ =కోమట్లు, మణీవిపణీ = రత్న మయములైన యంగడివీధులయందలి, తపనీయరాళి - సువర్ణ
రానులయొక్క, పేకలరు చిన్. నిద్దంపు శాంతి
చేతను, కోటికోటి ప్రతికోటీధనముందును, ఈశబ్ధము లోక్ష
ణికము, విలసత్ - ప్రకాశించునున్న, ధ్వజకోటి పడగలుమూహముచేతను, మిత్రుకో స్నేహితుఁ
-&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>4r51yc413nc0k3x9a15fl6lvh765ekr</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/132</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184361</id>
    <revision>
      <id>502330</id>
      <timestamp>2025-06-30T08:50:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '= ప్ర థ మాశ్వా సము = 95 డైన సూర్యుని, అక్షయ = క్షయములేనిదియు, ఉజ్జ్వల = ప్రకాశమానమైనదియునగు। వసుధరము గలవానిఁగా, చేయక్ ఇచేయుటకును, మిశ్రవసుసంపదకైన ఘనావరోధము న్వెలివడఁజేయన్ అతని...'</comment>
      <origin>502330</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6705" sha1="9qvfbmiyfk9qfmzlp71xb6ncr4ambg2" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;=
ప్ర థ మాశ్వా సము
=
95
డైన సూర్యుని, అక్షయ = క్షయములేనిదియు, ఉజ్జ్వల = ప్రకాశమానమైనదియునగు। వసుధరము
గలవానిఁగా, చేయక్ ఇచేయుటకును, మిశ్రవసుసంపదకైన ఘనావరోధము న్వెలివడఁజేయన్ అతని
ధనసంపదకువచ్చిన ప్రబలవిరోధమును బోఁగొట్టుటకును, నేర్తురు సమర్థులెదురని యర్థము. (ని.
'మిత్రంసుహృదిమి
త్రోర్కః' అని వి.) సుహృద్వాచకమైన మిత్ర శబ్దము నిత్యనపుంసక మైనను బుంలింగ
ప్రయోగంబును గలదు. (ని. 'క్వచిదరవి శేషే తుక్లీ బేప్యుభయలిజ్ణతా') అని యథర్వణవచనము. (ని.
'దేవభేదే సరే ర్మ' వసూరల్నే ధనే పను' అని ఆ.)
అనఁగానిష్టావా
ప్త్యనిష్ట పరిహారరూప ఫలద్వయ సంపాదకులెదురకుట. సువర్ణ రాసులయొక్క
నిష్టమైన కాంతిచేతను, పర్వాల వసుఁ జేయననఁగా నక్షయరశ్మి వంతునిఁ జేయు, గళికిఁ డటస్థ
మైన మనావరభముననఁగా మేఘావర్ ధనమును, కోటికోటి విలసద్ధ ్వ జళోటిచేతరు, అనఁగా ధ్వజపట
జనిత వాయువుల చేతఁ బోఁ గొట్ట నెత్తురని భావము. అనఁగా నాపట్టణమందుండెడుకోమట్లు సూర్యమండల
మేఘమండల ములపర్యంతము వ్యాపించియుండెడు సువర్ణ రాసులును ధనరాసులును గలిగి కుబేరునిఁ దిర
స్కరించుచున్నారని తాత్పర్యము. ఇచటఁ గోమట్లకుఁ గుబేరునికంటె నాధిక్యమును వర్ణించుటవలన
వ్యతి రేకాలంకారము.
అను శ్రీ దుఁడయ్యుఁ జెలికాని భిక్షాషావృత్తి బోగొట్టలేమి లోపము. కాననే వానిఁ దిరస్కరించి
మిత్రునకు వసుసంపదఁ గూర్చిరి. అంతఁ బోక మనావరోధములఁ దొలఁగించిరి. కాన పురీకిరాటులు
మిత్రజనోపకారులు, ఇంతియేగాక వారికోటు లపరిమితిగలధనరాసులు గూడఁ గోటులై యున్నవిగాన
నైశ్వర్యమునను మిన్న,
తా. కుబేరుఁడు తనచెలికాఁడగు శివుఁడు భిక్షాన్న మారగించుట నివారింపనందులకుఁ బుర
వైశ్యులు నిరసించి తాము మిత్రునకు (సూర్యునకుఁ జెలికానికి) వసుసంపద (కిరణసమృద్ధిధనము)కము
సువర్ణ రాసులకాంతుల వే సమకూర్చి వారికిఁగల్లు మేఘములవలని గొప్పవియగు) నిర్బంధములు తోట
లపై 'నెత్తిన టెక్కె ముల సాహాయ్యమున నివారింపఁగలిగిరి.
మ. బలిచూడామణు లందు విష్ణుపదజుల్ వాటించుధాన్యంపుఁది
ప్పలు చంద్రామృతసాంద్ర సేకమునఁ బై పై మోసు లేత్తంగఁ ద
త్కలమాంకూరపుఁబంపు మేయు నెల జింక సారె వారించు వా
రలతోఁబుట్టువు గంగ పద్మ ముఖని వ్యద్భృంగనాచార్భటిస్.
100
బలిచూడామణులు బలవంతులలో శ్రేష్ఠులైన యని యర్థము. శూద్రులు విష్ణుపదజులు గనుక
బలిచక్రవర్తి శిరోభాగము విష్ణుపాదాక్రాంతమైనందున దానికిఁ జూడా రత్నములని ప్రకారాంతరము,
విష్ణుపదజుల్ =శూద్రులు, అంద వెడువడము తత్రార్థమైన దేశ్యపదము. (న. 'సాశ్రయానాశ్రయాసీ
స్యాత్త అర్థగతస
ప్తమి' అని యథర్వణోక్తి.) అందుకో ఆ పట్టణమందు, పాటించు రచించునట్టి,
ధాన్యంపుఁదిప్పలు ధాన్యరాసులు, చంద్రామృతసాంద్ర సేకమునక్ - చంద్ర
సంబంధమైన యమృతము
యొక్క దట్టమైన తడుపుటవలన, పైపైమోను లెత్తంగళ్ పైపైని 'మొలక లెత్తంగా, తత్కలమారకూ
రఫు ఆవరి మొక్క వైరుయొక్క పంపు - ప్రదేశమును; మేయు తినునట్టి, నెలజింక చంద్రునిలో
నున్న జింకను, వారలతోఁబుట్టువు-ఆ శూద్రులకుఁ దోడఁబుట్టిన దైన, అనఁగా శూద్రులును గంగ
యును విష్ణుపాదమందుఁ బుట్టినారు గనుక వారలతోఁబుట్టునని చెప్పినాఁడు, గంగజఆకాశగంగ..&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>9qvfbmiyfk9qfmzlp71xb6ncr4ambg2</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/133</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184362</id>
    <revision>
      <id>502331</id>
      <timestamp>2025-06-30T08:50:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '96 వసు చరిత్ర ము పద్మముఖ పద్మమనెడు ముఖములవలన, నిర్మత్ = బయలు వెడలం దున్న, భృగనాః = తుమ్మేపల యొక్క ఝంకారను నెడు, ఆర్భటిక్ అతుచేత, సారెక్ మాటిమాటికిని, వారించు = మే యగుబడఁ దోలును, అ...'</comment>
      <origin>502331</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5612" sha1="hcto5l1r35h4wvo3tea1xi5hytsyg7v" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;96
వసు చరిత్ర ము
పద్మముఖ పద్మమనెడు ముఖములవలన, నిర్మత్ = బయలు వెడలం దున్న, భృగనాః = తుమ్మేపల
యొక్క ఝంకారను నెడు, ఆర్భటిక్ అతుచేత, సారెక్ మాటిమాటికిని, వారించు = మే యగుబడఁ
దోలును, అనఁగా నాపట్టణమందుండు శూద్రులు పండించు ధాన్యరాసులు చంద్రమండలము వంటి
యుండు ననుట. విష్ణుపదజుల్పండించు, అని పాఠాంతరము. అలం - కావ్యలింగము.
చంద్రుఁడు ప్రకాశించుటయుఁ దామరపూవులు వికసించుటయు నేక కాలమునందు జరుగ
వనియుఁ గవి రెంటి నేకకాలమునఁ జెప్పుట యొకదోషమునియుఁ గొందఱందురు. కాని యట్టిదోషమున
కిట నవకాశములేడు. (ముకుళించిన తామరపూవులనుండి తుమైనలధ్యని బయలు వెడలంట చెప్పను
టచే నిది యు క్రిము శ్రమ.
మేయం
తా. ఆపురమునందలి శూద్రులు ధాన్యరాసులు చంద్రమండలము నంటునటులు బోయఁ
జంద్రామృత సేకమునఁ బై భాగమున మొలకలెత్తరు. చంద్రునియందలి 'లేడి గూ మొలకల
జోవ శూద్రులతోఁబుట్టువగు గంగ పద్మ ముఖమునుండి వెలువడు తుమ్మెదల వాదముచే నా లేడిని
వారింప సాగెను.
చ, పరబలభంగ రంగముల భంగురుతుంగ మతంగజంబు ల
'
ప్పురిఁ బరికీర్ణ కర్ణ పుట వూరితభూరిత రానిలాహతి
ణ
న్విరియఁగఁ దోల మేఘములు నింగిఁ దొఱంగి తదం) మూలముల్
శరణము నందఁ బోలు సనిశంబు పదంబుమదంబు పేరిటన్.
ఇ
101
షరబల = శత్రు సైన్యముయొక్క, భంగ భంగక్రియయందు, చంగములు - సమర్థముపై
నట్టియు, అభంగుర= జయవిపర్యయము లేనట్టియు, తుంగ అత్యున్నతములైనట్టి, మనంగ జంబులు
వీరుఁగులు, అప్పురిక్&quot; =అపట్టణమందు, పరిశీర్ణ = మిక్కిలివ్యాప్తమైనదియు, కర్ణఫుటపూరి కప్ప లనంటి
కర్ణద్వయముచేత నిండింపబడినదియు, భూరితర అత్యధిక మైనదియునగు, అనిల ఆ వాయువు యొక్క
ఆహతిక్ త్యాక్షుడు చేత, విరియఁగక్ విచ్చిపోవునట్టులుగా, తోలక్ పారఁగొట్టఁగా,
మేఘములు = మొయిళ్ల, నింగిఁదోఱంగి - ఆకాశమును విడిచి, తరం మూలముల్ = ఆయేనుఁగుల
యొక్క పాదములను గూర్చి, శరణము నందఁబోలుక్ = శరణుఁజొచ్చియుండఁబోలును. ఎలాగనిన,
ఆనిశంబు-నిరంతరమును పదంఖుమదంబు పేరిట&quot; పాదములవలనఁబుట్టెడు మదవ్యాజముచేత,
శరణము సందఁబోలునని సంబంధము. వినుఁగులకుఁ గపోలద్వయాదులైన యష్టస్థానములయం దష్ట
మదములు పుట్టుచున్న వనియు నందుఁ బాదములయందు మేఘమును మదము పుట్టు చున్న దనియు జాలి
=
యునది. ఇందుకు-
శ్లో, 'దానం కపోలయో స్సీధురజ్జో శ్రుత్యోస్తుసాగరః
కరాగ్రే శికర స్సిక్యం స్తనాగ్రే మేహ'నే మద్య
హృదయే ఘర్త సలిలం మేఘస్తు చరణ్మవ్రజే
సంజ్ఞ యాష్టనుదా హ్యేతే జాయన్తో భద్రదన్తినామ్'
. అని యహరశేషమునఁ జెప్పఁబడియున్నది. అనఁగా నాపట్టణమందలి యేనుఁగులం మేసు
మండల పర్యంకమైన, పొడవు గలిగి యున్న నని యాశయము. అలం, అతిశయోక్తి. ఉత్ప్రేక్ష
అవిహ్న ము..&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>hcto5l1r35h4wvo3tea1xi5hytsyg7v</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/134</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184363</id>
    <revision>
      <id>502332</id>
      <timestamp>2025-06-30T08:51:11Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'ప్రథమా ప్ర థ మా శ్వాస ము 97 తా. విరోధులబలములను రూపు చూపు నా పురమాకంగములు చెవి గాడ్పులతో నింగి నున్న మేథుములను విరియఁవోల నవి (యేనుఁగుల పొడములను బుట్టుమదజలము పేరు మేఘము గావున)...'</comment>
      <origin>502332</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6587" sha1="pizc0bmix2gz8d053uru2ydvhce36pd" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;ప్రథమా
ప్ర థ మా శ్వాస ము
97
తా. విరోధులబలములను రూపు చూపు నా పురమాకంగములు చెవి గాడ్పులతో నింగి నున్న
మేథుములను విరియఁవోల నవి (యేనుఁగుల పొడములను బుట్టుమదజలము
పేరు మేఘము గావున) మద
వ్యాజమున 'నేనుఁగులను శరణు గోరుచుండవచ్చురు.
మహా స్రద్ధర, పరభూభృతా నబ్ధిం బడుగవిహరులం బ్రాధిఁ బాటింప వెందుకో
సరిగాఁ దర్ధిక్కృతు ల్సైంచక లేని హరి యై ఛాయకు రా నడుంచుం
జరణోద్య దూళిఁ దద్వా సతఁ దగుహరియు సప్తిగాఁ బాద ధారా
స్ఫురణం బేవింత యంచుం బురిహరులు నగుం• బూర్ణ థా రాసమృద్ధిన్. 102
مصنف
ఈపద్యమున నధిష్ఠానపురమందలి యశ్వములవర్ణించినాఁడు. నీలాగనిన, పురి—ఆపట్టణ సంబంధ
మైన, హరులు = గుఱ్ఱములు, పరభూభృత్పాప్తిక్ = శత్రురాజ ప్రాప్తివలన (భయపడి), (ని,
'భూభృ ద్భూమిధరే నృపే' అని అ) అబ్ధింబడు సముద్రములోఁ బడునట్టి, రవిహరుల = సూర్యా
శ్వములను, ప్రౌఢిక్= ప్రౌఢివంచేత, సరిగా తమకు సమాన మానట్టులంగా, ఎందుకో –ఏసమయ
మందును, పాటింపవు=విచారింపవు అని యర్థము. సూర్యాశ్వము లస్తాచలప్రాప్తి చేత సముద్రములో
మునుఁగుచున్న పనిభావము. తద్ధిక్కృతుల్సైచక తనగుఱ్ఱము యొక్క యవమానములను సహింపక,
రవి=సూర్యుఁడు, హరియై తానుగుఱ్ఱమై, ఛాయకు రాజ్ పోలికకు రాజూడఁగా, చరణోద్య
ద్ధూళీక్=గొరి సెలవల్ల నెగురుచున్న పరాగ ముచేత, అడంచుక్ అడఁచును అనియర్థము, సూర్యుఁడు
హరియ నేడు నామముగలవాఁడనియును లేక సంజ్ఞాదేవి నూఱడించుకొఱకు నశ్వమయినాఁ డనియును
మధ్యాహ్న సమయమందు నీడ క్రిందికి జల పానార్థము వచ్చు గుఱ్ఱముల యొక్క ఖురఘాళిచేత
నాచ్ఛాదితుఁ డగుచున్నాఁడనియఁను భావము. తద్వాసతఁదగు = ఆసూర్యునియందలి నివాసత్వము చేత
నొప్పుచున్న, హరియంక్&quot; - విష్ణుదేవుఁడును, ( 'ధ్యేయస్సదా సవితృమండలమధ్యవర్తి నారా
(శ్లో.
యణ' అని యున్నది.) సప్తిగాక్ = సూర్యతిరస్కారమును సహింపక తాను గుఱ్ఱముగాఁగా, పాద
ధారాన్ఫరణం బేవింతయంచుకో ధారయనఁగా నాస్కందితము, (గౌరీతకము, రేచికము, వల్లీ
తము, ఫ్లుతము అనెడు గతి భేదములకుఁ బేరు.) పూర్ణత్వము లేక పాతిక
పాలయిన ధారాస్ఫురణ మేమి
యాశ్చర్యమని పలుకుచు, పూర్ణధారాసమృద్ధి = సంపూర్ణ మయినధారాసమృద్ధిచేత, నగుకొ&quot; =పరిహా
సము సేయునని యర్థము. విష్ణుదేవుఁడు హయగ్రీవమూర్తియైనాఁడనియును బౌదచుందు గంగాజల
ధారాస్ఫురణము గలవాఁ డనియును భావము. (ని. 'పాచారశ్మ్యమ్ కుర్యాంశాః' అని అ.)
“. 'అస్కస్థితం ధారితకం రేచితం వల్లికం ఫుళమ్, గతయోమూరి వఞ్చధారా?' అని ఆ.)
అనఁగా నధిష్ఠానపురమందలి గుఱ్ఱములు సూర్యాశ్వములు మొదలైనవానిఁ దిరస్కరించిన వేగముగల
పని ఫలితార్థము.
=
ఇందు సూర్యాశ్వములకు సముద్ర పతనమును గూర్చి శ్లేష చే ననుగ్రహింపఁబడిన
చే పరరాజ
ప్రాప్తిని హేతువుగాఁ జెప్పుటవలన హేతూల్పేడు. మఱియు సూర్యవిష్ణువుల కశ్యత్వమునొందుటకు
నిజాశ్వపరిభవాసహత్వమును సూర్యమండల వాసమును హేతువులుగాఁ జెప్పుటవలన రెండు హేరూ
త్ప్రేక్షలు. ఈమూఁడిటికి సంకరము. ఇది మహాస్రగ్ధరావృత్తము, 'అసదుద్యత్కీర్తివల్లీ లలితగూణ
గణాలంకృతాంగా సతాన, స్థావరాగంబు లఆహాశ్రద్ధరకు వసుమునిస్థాన విశ్రాంతి యొక్వస్&quot; అని
లక్షణము
518&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>pizc0bmix2gz8d053uru2ydvhce36pd</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/135</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184364</id>
    <revision>
      <id>502333</id>
      <timestamp>2025-06-30T08:51:27Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '98 వ సు చ రి చరిత్రము తొ. ఆపురమునందలి యశ్వములు సూర్యుని యశ్వములను దిరస్కరించును. అవమానము సహింపక మింటి మొగమున నవి పైకిరాఁగా గిట్టల దుమ్ము చేఁగప్పును. సూర్యమండలస్థఁడగు విష్ణ...'</comment>
      <origin>502333</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5909" sha1="p8wsan05iqdyw8wqzijrxxilu1rn07t" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;98
వ సు చ రి
చరిత్రము
తొ. ఆపురమునందలి యశ్వములు సూర్యుని యశ్వములను దిరస్కరించును. అవమానము
సహింపక మింటి మొగమున నవి పైకిరాఁగా గిట్టల దుమ్ము చేఁగప్పును. సూర్యమండలస్థఁడగు విష్ణువు
గుఱ్ఱమై యెదిరింపరాఁగాఁ బాదధారాస్థితికిఁ బరిహసించి పంచధారా ప్రశస్తిచేఁ బరాభవించును.
మ. అలఘుస్యందనకోటి వీటిమణి ర థ్యా వాటి కాహాటకా
కలితశ్రోణుల నేఁగుచోఁ జటులచ క్ర తుణ్ణతతోదముల్
గలయం బర్వి సుపర్వలోకనదిలో గాంగేయపంకంబు
బ్బిలం జేయం దఱు చై జనించి యచటం బెం పొందు: బొందానురల్. 103
=
అలఘుస్యందనకోటి = అధికమయిన రధ సమూహము, వీటి పట్టణముయొక్క, మణి రశ్న స్థాపి
తములయిన, రథ్యావాటికా = రథ్యయనఁగా రథములకు హితమైన త్రోవ, (ని. 'రఖ్యా ప్రతో విశిఖా '
అని ఆ.) వానియొక్క శ్రేణీయందలి, హాటకాకలిత కోణంలక్= సువర్ణ మయములైన కట్టడపు నేలల
యుదు, విఁగుచోజ్ పోవుచుండెడు సమయమందు, చటుల చంచలములైన, చక్ర బండికండ్ల చేత,
క్షుణ్ణ= నలిగిన, కత్రోదముల్ అబంగారపు చూర్ణములు, కలయంబర్వి = అంతటఁ గలయఁ బ్రాణి, సుపర్వ
లోకసదిలోనే&quot; = &quot;దేవతానదియైన యాకాశగంగలో, గాంగేయడంకంబు జొబ్బిలఁ జేయర్ అబంగా
రపు బురదను తొంపియానట్టులు చేయఁగా, (ని. 'తపనీయం శాతకుంభం గాణీయు ధర్మకర్బు
రప్' అని ఆ.) తఱఱచై జనించి దట్టమైజన్మించి, అచట ఆయాకాశగంగయందు, పొందామరలు
బంగారపు కమలములు, పెంపొందు
పెంపొందుకో = వృద్ధిఁబొందుచుందురు. ఇచట రథ్యావభాగములకు
నాకాశగంగయందు వ్యాపించుటకు సంబంధము లేకున్నను సంబంధముఁ జెప్పుట చేత సతిశయోక్త్య
లంకారము.
=
పొందామర, పొన్ను + తామర పొందామర. సూ. సమానంబులందుఁ బ్రాఁతాదుల తొలియ
చ్చులమీఁది వర్ణంబులకు లోపంబు లుప్తశేషంబులకుఁ బరువంబులు వరంబగునపుడు నుగాగమంబగు
ననుసూత్రములచేఁ బైరూపసిద్ధి.
స్యందనములు అలఘు అనుటచే భారముగనున్న వనియుఁ గోటియుటచే గసంఖ్యాక ములనియుఁ
జక్రషుణ్ణము చటులము లగుటవలననే శోదము జనించినదనియు నది కలయణరుటవలననే దూకాశ
గంగలోన సైతముఁ బడెనని యాళయము,
శా. ఆవీటి రాచబాటలు బంగారు కట్టడములు గలవి గావున రథము లా ప్రదేశమునఁ బోవు
తఱి బంగారు ధూళి లేచి యాకాశగంగలోఁ బడఁగా నందు బంగారు తామరలు జనించెను.
క. అన్నగరనాట్య శాలలఁ, జె న్న గుమురజముల రవళించే నటియించుకో
గన్ని యలకన్న మున్ను గఁ, బన్న గభుక్తతులు దృష్టి పాత్రము లగుచున్. 104
ఆన్న గర
ఆయధిపానపురసంబంధములైన, నాట్య శాలల&quot; - నాటకశాలలయందు, చెన్నగు
ఒప్పిదమగుచున్న, మురజములరవళిచేజ్ - మృదంగ ముల యొక్క నాదములచేత, (ని. 'మృడత్గా ము
రకాళి' అని అ.) కన్నియలకన్న మున్ను
గక్ = నాట్యము చేయవలయు పడుచులకంటేముందుగా, పన్న
గభుక్= నెమళ్ల యొక్క, తతులుజసమూహములు, ని. 'మయూరో బర్హి ణో బర్హా నీలకణోభుజఙ్గభుకో
అని అ. దృష్టి పాత్ర ములగుచు = దర్శన యోగ్యములగుచు (స. 'దృష్టియు కందృష్టినదృశచిహ్న&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>p8wsan05iqdyw8wqzijrxxilu1rn07t</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/136</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184365</id>
    <revision>
      <id>502334</id>
      <timestamp>2025-06-30T08:51:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'ప్ర థ మా శ్వాసము cg యుక్తం + పాత్ర పత్ర సమూహోయేషింటే) అనెడు సమాసము చేత దృష్టి సదృశములైన చిహ్న ములతోఁగూడిన యీఁకలుగలవగుచు అని యర్థద్వయము, నటియించుకో నాట్యము సేయును. నెమలి యీఁక...'</comment>
      <origin>502334</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5960" sha1="l067kwa0fnrnt1ts1xr25vd7atlawie" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;ప్ర థ మా శ్వాసము
cg
యుక్తం + పాత్ర పత్ర సమూహోయేషింటే) అనెడు సమాసము చేత దృష్టి సదృశములైన చిహ్న
ములతోఁగూడిన యీఁకలుగలవగుచు అని యర్థద్వయము, నటియించుకో నాట్యము సేయును. నెమలి
యీఁకలమీఁదఁ గన్నులవలెఁ బొడలు గలిగియుండుట ప్రకటము, మృదంగ ధ్వనియందు మేఘధ్వని
భ్రాంతి జనించెనని భావము. ఇందు భ్రాంతి మదలంకారము వ్యంగ్యము, . 'కవిసమ్మతసాదృశ్యా
ద్విషయేవేహితాత్మని, ఆరోగ్యమాణానుభవోయ త్ర సభాంతి మాక్ మతః' అని లక్షణము. అదియును
నటనరూపవాచ్య సిద్ధ్యంగ
మైనది గావున గుణీభూతవ్యంగ్యము.
తా. అనగరమునందలి నాట్యశాలలలోని మద్దెలలమ్రోఁత లుఱుము లనుకొని నృత్యము నేర్చు
చెలువలకంటే మున్నుగ నెమిళ్లు నటింపసాగుమ.
ఉ. చందనగంధు లిందుమణి సౌధతలంబుల గొండ్లి సల్పఁగా
నందలీదివ్యచి త్రముల యం దొక రై యనిమేష భామినుల్
కందళి తాద్భుతస్ఫురణఁ గల్గొని తన్న టనాంతగీతని
ష్యంద సజీవచిత్ర ముల సందడి నేగుడు రప్పురంబునన్.
=
105
=
అప్పురంబునన్ = ఆయధిష్ఠానపురమందు, చందనగంధులు = స్త్రీలు, ఇందుమణి సౌధకలంబులతో&quot;
చంద్ర కాంతమణి నిర్మితములైన మేడలయందు, గొండ్లి సల్పఁగాక్ = నాట్యము సేయఁగా, అందలి
దివ్యచిత్రములయం దొళరై = ఆమేడలయందలి దివ్యములైన చిత్ర ప్రతిమలయందుఁ దాము నొక
చిత్ర ప్రతిమలవలె నున్నవారై, అందలి యన్న చోట నల్యాగమము వచ్చినందునకు, (సూ. 'జీరలిచ'
అని న.) (శ్లో, 'అల్యాగమస్స్యా దంద్వింద్వోః' అని యథర్వణవచనము.) అని మేషభామినుల్
జెప్ప పాటులేని దేవతా స్త్రీలు, ఇక్కడి దేవతాస్త్రీలు జెప్పపాటు లేనివారు గనుక తెప్ప పాటు
లేని చిత్తరువు బొమ్మలలోఁ గలిసి యేర్పడకయుండిరని యాశయము. కందళిత = అంకురించుచున్న,
అద్భుతస్ఫురణజ్=ఆశ్చర్యస్ఫూర్తిచేత, శల్గొని ఆయాట చూచి, కన్నట నాంత - ఆనాట్యపు తీరుగడ
యంచలి, గీతజగానామృతముయొక్క, నిష్యంద = ప్రసరము చేత, సజీవ = ప్రాణయు క్తములైన, చిత్ర
ములచి త్తరువుబోనులయొక్క, సందడి = తోట్రుపాటునందు, ఎగుదురు = పోవుచుందురు. అనఁగా
నాపట్టణమందలి మేడలు స్వర్గము వంటియున్న వనియు నక్కడనున్న స్త్రీలయొక్క నాట్య మప్సర
స్త్రీలకును వింతయై కనుపడుచున్నదనియు నా నాట్యమందు జరిగెడు గానరసమందు నచేతన
ములను సచేతనములు గాఁ జేయు సామర్థ్యము గలిగి యున్నదనియుఁ దాక్పర్యము. అలంకారము
సామాన్యము.
=
వేల్పు చెలువలు చిత్రములలోఁ గలసిపోవుటకు 'అనిమేషభోమీను లగుట తోడ్పడినది. అంగ
చలనముచే ద్యోతకము కాకుంటకు అద్భుతస్ఫురణవలని మ్రాన్పాటు తోడైనది. ఆశ్చర్యమువలన
మ్రాన్పాటు కలుగుననుటకు-
శ్లో. స్తంభోహర్ష భయామర్ష నిమోదాద్భుతసంభవః
.
ఆనుభావా భవం త్యేతే స్తంభస్య మునిసమ్మతాః.
అద్భుతాద్యథా, తద్గీతశ్రవణైకా గ్రా సంపద శ్రు ముఖీబధా
హిమనిష్యంది నీ ప్రాతః నివా సవనస్థలీ.
అత్ర కుశలవగీతమాధుర్యాతిశయేన శ్రవణైకాగ్రతారూపవిన్మయేన స్తంభః.&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>l067kwa0fnrnt1ts1xr25vd7atlawie</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/137</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184366</id>
    <revision>
      <id>502335</id>
      <timestamp>2025-06-30T08:51:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '100 వసు చరిత్ర ము తా. చెలువలు మేడలపై నాట్యము చేయుచుండ వేల్పు చెలులు చూడవచ్చి యటగల చిత్ర ములలోఁగలసి యొరుల గుఱుతింపరానటులు వర్తించి గానామృత ప్రసరణమునఁ జిత్రములు సజీవములై చలి...'</comment>
      <origin>502335</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5606" sha1="pw5hvlkqchzzkckd5wqttyt918k0w2d" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;100
వసు చరిత్ర ము
తా. చెలువలు మేడలపై నాట్యము చేయుచుండ వేల్పు చెలులు చూడవచ్చి యటగల చిత్ర
ములలోఁగలసి యొరుల గుఱుతింపరానటులు వర్తించి గానామృత ప్రసరణమునఁ జిత్రములు సజీవములై
చలించుచుండ నాసందడిలోఁ ఓమదారిని బోపుదురు.
చ, ఒనరుఁ బురాధిరాజమునునుజ్జ్వలవ జ్రకలాషగోపురా
గ్రనిహిత హేమకుంభములు గాంగహిరణ్మ యకంజమంజిరుం
దనరఁగ నిక్కి దిక్కరులు తండము తుండము సాఁచు నంచునం
చినవెఱబొమ్మలో యనఁగఁ . జిత్రితసాంద్రమృగేంద్రరూపములో,
106
పురాధిరాజమునక్=అధిష్ఠానపట్టణ శ్రీశ్రేష్ఠమునందు, ఉజ్జ్వలజీ ప్రకాశమానములైన, వజ్రజ పజ్ర
మణుల యొక్క, కలాప=సముదాయముతోఁ గూడిన, గోపుర = పురద్వారములయొక్క, అగ్ర = అగ్ర
భాగములయందు, నిహితఉంచఁబడిన, హేమకుంభములు - బంగారపు కలశములు, ని. 'పురద్వా
రంతు గోపురమ్' అని అ. గాంగ = ఆకాశగంగా సంబంధమైన, హిరణ్మయకంజ = సువర్ణకమలముల
యొక్క, మంజిమక్ =సౌందర్యముచేత, అనఁగా సువర్ణకమలములవలె, తన రంగ ఒప్పుచుండఁగా,
=
నిక్కి=పైకి నుబికి, దిక్క_డలతండము = దిగ్గజముల సమూహము, తుండము సొఁచునంచు = తుండమును
జూపి పట్టఁబోవునని, ఏనుఁగులు తుజడములతోఁ గమలములంబట్టి తెంచి వైచు ఐడుక గలదుగనుక
సువర్ణ కమలభాంతిచేతఁ బట్టి పెకలింపఁ బోవునని తాత్పర్యము. ఉంచిన వెఱబొమ్మలు' ' యనఁగం&quot; =
నిలిపిన బెదురు జంత్రపురూపములో యన్నట్టులుగా, చిత్రికసాంద్రమృగేంద్రరూపముల్ = చిత్రిం
చిన దట్టమైన సింహరూపములు, ఒనరు = ఒప్పుచుండును. అనఁగా గోపురాగ్ర సువర్ణ కలశములు
గోపురస్థాపితములైన వజ్రమణుల యొక్క &quot;తెల్లని కాంతుల పైనీ స్వచ్ఛమైన యాకాశగంగా జలము పై¢
బ్రకాశించెడు సువర్ణకమలములవలె నుండెననియు నాకలశములు దిగ్గజములను మించియుండెననియు
భావము. ఇచట గోపురాగ్ర సువర్ణకలశముల నాకాశగంగా కమలములను గా' ను క్షించుటచే
స్వరూపోత్ప్రేక్ష.. అచట సింహప్రతిమాస్థాపనమునకు దిగ్గజకర ప్రసారణనివృత్తిఫలముగా నులే
క్షించుటవలన ఫలోత్ప్రేక్ష.
42
శా. గోపురముల పైఁగల కనకకలశములు బంగారు తామరపూవులని దిగ్గజములు తుండములు
సాచకుండుటకై నెలకొల్పిన జెఱపుబొమ్మలవలెఁ బురమునందుఁ జిత్రితములై సింహ ప్రతిమలు కనఁ
ఆడుచుండును,
సీ. ఘనులఁ గొండలపాలు జేసిన అంత ద్విజరాజు నెపుడుఁ గుంందించుకోదవ
కువలయంబు దినంబుఁ గూలు వాడిక బంధుజీవ మామోదిగాఁ జేయనిసడి
కల్యాణగోత్రంబు
గరిమ వంచినదూరు సరసుల నింకించు పరుసఁదనము
దానికే ల్వసులక్ష్మిఁ బూనఁ జేయనిరట్టు తములఁ బంకా పిందార్చు నగడు
తే, నలువ వారించుకొనియెఁ దన్న గరసతులు
నెఱికురులు ముద్దుమోములు నిడుదకన్ను
లలతిమోవులు బిగిగుబ్బ లరిది నాభు
లలరుఁదొడలును మృదుపదంబులు నొనర్చి,
107&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>pw5hvlkqchzzkckd5wqttyt918k0w2d</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/138</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184367</id>
    <revision>
      <id>502336</id>
      <timestamp>2025-06-30T08:52:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'ప్ర థ మా శ్వాస ము 101 ఘనులఁగొండల పాలుగాఁ జేసినకొ అంత = మనులనఁగా మహాత్తులును మేఘములును, మహాత్ములై న వారిని గట్ల పాలు గాఁ జేసిన తక్కువ యని యర్థము. మేఘములను బర్వతములయందు వ్యాపింప...'</comment>
      <origin>502336</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6565" sha1="2xj9gbl64jqf0b72vo146ywaalnszkj" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;ప్ర థ మా శ్వాస ము
101
ఘనులఁగొండల పాలుగాఁ జేసినకొ అంత = మనులనఁగా మహాత్తులును మేఘములును, మహాత్ములై న
వారిని గట్ల
పాలు గాఁ జేసిన తక్కువ యని యర్థము. మేఘములను బర్వతములయందు వ్యాపింపఁ
జేసినాఁడని భావము. ద్విజరాజు నెపుడుఁగుందించుకోచవ ద్విజరాజనఁగా బ్రాహ్మణోత్తముఁడురు, చం
ద్రుఁడును; బ్రాహ్మణోత్తముని నెల్లకాలము విచారపడఁ జేసిన వెలితీయని యర్థము. చంద్రుని ప్రతిపక్ష
మందును గృశింపఁ జేసినాఁడని భావము, కువలయంబుదినంబుఁ గూర్చు నాడిక = కువలయమనఁగా
భూవలయమును, గలువయును, భూవలయమును బ్ర తిదినమును గూలిపోవునట్లు చేసిన యవవాదమని
యర్థము, కలువలను దివా
భాగమందు ముకుళింపఁజేసి నాఁడని భావము, బంధుజీవమా మోదిగాఁ జేయని
సడి=బంధుజీవమనఁగా బుధుజనజీవంబును, మంకెనపువ్వును, బంధుజనుల జీవమును సంతోషముగల
దాని గాఁ జేయకపోయిన నింద యని యర్థము, మంకెనపువ్వును పరిమళహీనమైన దాని గాఁ జేసినాఁడని
భావము,
旷
(ని. 'బన్ధుకో బన్ధుజీవకః' అని అ.) కళ్యాణగోత్రంబుగ మవంచినదూరు = కళ్యాణగోత్ర
మనఁగా మంగళకరమైన వంశమురు, కాంచనాచలమును, ని. 'కల్యాణ మషియే స్వరే మఙ్గలేసి న
పుంసకమ్ ' అని 'మే. మంగళకరమైన వంశముయొక్క గౌరవముకు బోఁగొట్టిన దూషణయని యర్థము,
కనకాచలముయొక్క యాన్నత్యమును పంచి హరునకు విల్లు గాఁ జేసి నాఁడని భావము. సరసులనింకించు
పరుసఁదనము సరసులనఁగా రసజ్ఞులును, సరోవరములును, రసజ్ఞులైన వారిని దగ్గుపఱిచిన పరుషత్వమని
యర్థము, సరోవరముల నెండకాలమం దింకిపోవునట్టులు చేసినాఁడని భావము దాని కేల్వ సులక్ష్మీఁ
బూనఁ జేయనిరట్టు= దానియనఁగా దాతయు, నేనుఁగును, కేలనఁగా హర్తంబును, గజతుండంబును,
వసులక్ష్మీయనఁగా ధనసంపదయును, గాంతిసంపదయును, దాతయొక్క హస్తము ధనసంపదను వహింపఁ
చేయక పోయినరద్దియని యర్థము, వినుఁగుతుండము కాంతిసంపదను వహింపఁ జేసినాఁడు గాఁడని
భావము. తమ్ములఁ బంకా విఁ దార్చునగుడు = తమ్మలనఁగా సోదరులును, దామరులును, పంకమని&quot; గార
భాషమును, బురదయును, సోదరులను బావప్రాప్తియందుఁ బొందించిన రవ్వయని యర్థము, తామ
రలను బురద పాలు చేసినాఁడని భావము.
=
నలువ = బ్రహ్మదేవుఁడు, తన్న గరసతుల - ఆయధిష్ఠానపుర స్త్రీలయొక్క, శాంతి కురులు = చక్కని
కలవెండ్రు కలను, ముద్దు మోములు = మనోహరములైన మొగంబులును, నిడుద కన్నులు = సోఁగ లైన
కన్నులను, అలతిమోవులు సన్నపు పెదవులను, బిగి గుబ్బలు దృఢములైన కుచంబులను, అరిది నాభులు
వింతయైన
నాభులను, ఆలరు దొడలును ఒప్పిదమయిన తొడలను, మృదుపదంబులును = కోమలములైన
పాదంబులను, ఒనర్చి = సృజించి,
హరించుకొనియెక్&quot; నివారించుకొనియెను. ఘనులఁ గొండల
పాలుగాఁ జేసినకొ అంత యనునది మొదలుకొని తమ్ములఁబంకాప్తిఁ దార్చునగుడు అనుపర్యంతంబును
సం. ప్రాప్తమయిన యజవాదంబును బోఁగొట్టుకొనెనని యర్థము. మేఘంబులనుఁ గొండల పాలు గాఁ
జేసిన అంత యనునది మొదలుకొని తామరలను బురదపాలు చేసిన యగడు, అనాడు పర్యంతము
జ్యోతమానంబు లగుచున్న మేఘాదు లుపమానంబు అగుచున్నట్టులుగా శిరోజంబులు మొదలైన యవ
యవంబులను సృజించినాఁడని భాగము. ఇది క్రమాలంకారము. శీర్షాది పాదపర్యంతంబు వర్ణించి&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>2xj9gbl64jqf0b72vo146ywaalnszkj</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/139</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184368</id>
    <revision>
      <id>502337</id>
      <timestamp>2025-06-30T08:52:27Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '102 వసు చరిత్ర ము తా. ఆపట్టణపు స్త్రీలు 'మేఘంబులవంటి నల్లని తలవెండ్రుకలును, జంద్రు నివంటి మనోహ రంబులైన మొగంబులును, గలువటేకులవంటి సోఁగలై నకన్నులును, మంకెనపువ్వువంటి యెఱ్ఱని...'</comment>
      <origin>502337</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6322" sha1="ng70awyktvnr6dwm3bbbn0nvl33xfov" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;102
వసు చరిత్ర ము
తా. ఆపట్టణపు స్త్రీలు 'మేఘంబులవంటి నల్లని తలవెండ్రుకలును, జంద్రు నివంటి మనోహ
రంబులైన మొగంబులును, గలువటేకులవంటి సోఁగలై నకన్నులును, మంకెనపువ్వువంటి యెఱ్ఱని పెద
వులును,బంగారుకొండలవంటి బటుపైన చన్నులును, సరోవరంబులవంటిలోఁతుగల నాభులును, నేనుఁగు
తుండంబులవంటి చక్కని తొడలును, తామరపువ్వులవంటి మృదువైన పాదంబులను గలవారని ఫలి
తార్థము. అలంకారము రూపకము, యథాసంఖ్యము.
మ. పురిపూఁదోఁటలతాని మి న్నలకు వేల్పుల్ మెచ్చి తద్భూజభా
స్వరసం తానముల దీవిం బెనుప నా సంతానముల్ దిశన్యని
షరిణీనిర్మల వారిపూరపరిపోషం బందియుం దన్మహా
తరులక్ష్మీ పరిపూర్తి గాన కేసఁ గెం * దత్కల్పశాఖ ప్రథన్.
ap
108
పురి ఆయధి స్థానపురసంబంధమైన, పూఁదోఁటల = పువ్వుతో ఁటల యొక్క, తావి = పరిమళము,
మిన్నలమక్=ఆకాశము నావరింపంగా, 'పీల్పులైచ్చి = దేవతలా పరిమళమును మెచ్చి, తద్భుజ = ఆపు
వ్వులచెట్లయొక్క, కౌస్వర సంతానములు - ప్రకాశమానములైన పలకలను, దివించేరుపక్ &quot; es స్వర్గమందు
నాటి పెంపుసేయఁగా, ఆసం శాసములు = ఆపిలకలు, దివ్యనిర్ఘరిణీ ఆకాశగంగయొక్క , నిర్మల = స్వచ్ఛ
మైన,వారిపూర=జలసమృద్ధిచేత, పరిపోషంబందియ: మిక్కిలి పోషణముఁ జెందినదయ్యును, తన్మహా
తరుల శ్రీ పరిపూర్తిఁ గానక = ఆమొదటిచెట్ల
యొక్క శోభాసమృద్ధిని బొందఁజాలక, తత్కల్పశాఖ ప్ర
తరులక్ష్మీపరిపూర్తిఁ
థజ్&quot; = వానికంటెఁ గొంచెముతక్కువైనవియను ప్రసిద్ధి చేత, ఎసఁగెజ్ - ప్రకాశించెను, అనియర్థము.
కల్ప,ప్రత్యయ మీపదసమాప్తియందుఁ జెప్పఁబడి యున్నది. దేవతరుపంచకమునకును గల్పతరువ్యవహా
రము గలదు గనుక సంతానములు తత్కల్పశాఖ ప్రధననఁ గాఁ బ్రసిద్ధమైన కల్పవృత వ్యవహారము చేతఁ
బ్రకాశించే ననిభావము. ఆనఁగా నాపట్టణోద్యానములయందలి వృక్షములు స్వర్గమందుండెడు కల్ప
వృక్షములకంటే నతిశయించి యఁన్నవని యాశయము. పూఁదోఁటయనుచోట పూవుతోఁట యని
యుండఁగా ప్రాంతాది గణములోనిది గనుక తొలియచ్చు మీఁది వర్ణ ములకు లోపమును శ్లేషమునకు
నుగాగమమును దాని కనుస్వారా దేశమును రాఁగాఁ బూఁదోఁట అను రూపము. ఇచట దేషప్పక్షములకు
యోగముచే సన్యార్థకల్పన వలన నిరు క్త్యలంకారము, ఆతిశయోక్తియు,
దేవ భూరుహములకు సంతానము లను పేరువచ్చుట భూమిలోని వృక్షముల సంతతి యగుట
వలసననియుఁ గల్ప వృక్షములని పేరువచ్చుట సుగంధాదులయందు భూలోకవృక్షములకంటె తక్కు
వయై యంంటవలననే యనియు నాశయము.
తా, పురమునందలి పూఁదోఁటలతావులు మిన్నంట వేలుపులు మెచ్చి రహపూఁదోటలు మొల
కలం కొన్ని స్వర్గమున 'నేల్పులు నాటిరి. ఆమొలకల నాకాశగంగా జలముచేఁ చెంపొందించిరి. అవి
భూలోకవృక్షములకంటెఁ గొఱఁతఁబడియుంటచేఁ గల్పవృక్షము అని &quot;పేరొంఔను.
సీ, పొన్న పూ వొడి నేల పొదివితే చెలి యది పొడమె బల్దివి పై ఁ బొదువ వలదె
చెలువమాటితి వేల కలువచా లదియుఁ గప్పఁగ రాదె మిన్నుల బావికడది
మొగడతమ్మల' నేల మూసి లేసతి మూయఁ దగదె మానసభూమి ధానము లవి
తరుణీ వూరెమ్మయె తవదేల యది హేమశిఖరిదాపుది బయుల్సేయఁదగునె&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>ng70awyktvnr6dwm3bbbn0nvl33xfov</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/140</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184369</id>
    <revision>
      <id>502338</id>
      <timestamp>2025-06-30T08:52:44Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'ప్ర థ మాశ్వాసము తే. యనుచు రసమ్మసరసోక్తులాడునట్టి, జట్టికాండ్ర యధోచిత సరసవచన రచనఁ దేల్చుచు వివిధవిభ్రమము వరల, విరులువిలుతురుపుష్పలా వికలు వీట. 103 పద్యములో నధిష్ఠానపురమందల...'</comment>
      <origin>502338</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6621" sha1="m9srh6xwl0iyfh2exn3prr9m64fvssh" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;ప్ర థ మాశ్వాసము
తే. యనుచు రసమ్మసరసోక్తులాడునట్టి, జట్టికాండ్ర యధోచిత సరసవచన
రచనఁ దేల్చుచు వివిధవిభ్రమము వరల, విరులువిలుతురుపుష్పలా వికలు వీట.
103
పద్యములో నధిష్ఠానపురమందలి పువ్వులమ్మైడు పడుచులతోఁ బువ్వులుకొనవచ్చిన కోడె
కాండ్రు పలికెడు మర్మగర్భిత నర్మ వాక్యములకు నారీతిన ప్రత్యుత్తరములిచ్చుచు వారు పువ్వులము
టను వర్ణించినాఁడు. ఏకాగన్నను,
పొన్నపూ వొడి నేలపొదిని తేచెలి యదిపొడమె బర్దీనిపైఁ బొదువపల దె=ఇక్కడఁ బొన్నపూ
వుపమానము నాభి యువ చేయము, బల్లవి యువమాసము జఘన ముపమేయము, ఉపమానముల చేత
నుపమేయముల గ్రహింపవలయును. ఇది రూపకాతిశయోక్త్యలంకారము. శ్లో. 'రూపకాతీశయోక్తి
స్స్యాన్ని ర్యాధ్యవసాన'
స్స్యా న్ని గీర్యాధ్య వసానత' అని లక్షణము. నాభి నొడిలోఁగనుపడకుండఁ బొదువుకొన్నా వేమే
యని మర్మము, జొన్నపువ్వును జూపక యొడిలో దాచినావే మేయని మర్మగర్భితమైన నర్మము. [ఇది
జట్టికాండ్ర ప్రశ్నము] ఆది, ఆ నాళ్ళి = జనునముమీఁదం బొడమెను బోదువవలదా యని మర్మము,
ఆపొన్నపువ్వు బలువైన ద్వీపాంతరము మీఁద నుద్భవించెను
గనుక నపురూపమైనది దాని దాచవలదా
యని మర్మగర్భితమైన నిర్మము. [ఇవి పుష్పలావికల ప్రత్యుత్తరము] ఉత్తరత్ర యీలాగున మర్మ
నర్మములను బ్రశ్నోత్తరములను విచారింపవలయును.
చెలువమాటితివేల కలువచాలు చిన్నదానా నల్లకలువలచాలు కప్పి పెట్టితి వేమేయని నిర్మము,
నూఁగారు కప్పి పెట్టితివేమేయని మర్మము. [ఇవి ప్రశ్నము] ఆదియుఁ గప్పఁగరాదె మిన్నుల బావి
కడది. ఆకలువచాలు మిన్నుల బావికడది యనఁగా నాకాశగంగదాపుది గనుకఁ గప్పి పెట్టఁదుగదా యని
నర్త ము, మిన్ననఁగా నడుము బావియనఁగా నాభి, అనూఁగారు నడుము పైరున్న నాభిదాపుదిగ
సుకం
గప్పి పెట్టఁదగదా యని మర్మము. (ఇది యుత్తరము] మిర్నుల బానియన పొక్కిలి యనుటకు
శ్లో. 'వాపీకా పిస్ఫురతి గగనే తత్పథే సూక్ష్మపద్యా.'
(కువలయానందము.)
మొగడతముల నేలమూసితే సతి ఓ చిన్నదానా తామర మొగ్గల నేలమూనీ పెట్టితివే యనిసర్మ
ము, గుబ్బచన్నుల నేలమూసి పెట్టితివే యనిమర్మము. [ఇది ప్రశ్నము] అవిజఆతామర మొగ్గలు, మానస
భూనిధానములు మానస సరోభూమియండలి విశేషపులు, మూయఁడగ దెజమూసి పెట్టఁగూడదా యని
నర్మము, అవి ఆగుబ్బచన్నులు, మానస భూవిధానములు = మానసభూమి యనఁగా వక్షస్థలము శన్ని
క్షేపములు, లేక మానసభూజనఁగా మన్మథుఁడు మన్మదనిక్షేపములు గనుక మూనీ పెట్టఁగూడదా యని
మర్మము. [ఇది యుత్తరము]
తరుణి పూరెమయెత్తపదేల లేఁతవయస్సుగల యోచిన్నదానా ! పూఁదీఁగె యేలయెత్తవే
యనినర్మము, బొహుపు నేటి కెత్త వేయని మర్మము, [ఇది ప్రశ్నము] అది ఆపూ రెమ్మ, హేమశిఖరి
దాపుది మేరుపర్వతముకడనుండునది, బయల్సేయఁ దగునె బయలుపఱువవచ్చునా యని నర్మము,
బాహువు స్తన సమీపముననున్నది బయలుపుచ్చవచ్చు నా యని మర్మము. (ఇది యుత్తరము]
అనుచుకో ఈలాగుపలుకుచు, రసమర్మ సరసోక్తులాడునట్టి మోహరస గర్భితములైన సరసవాక్య
ములు పలుకునట్టి, జట్టికాండ్రక్ - పువ్వులుకొనవచ్చిన కోడెకాండ్రను, యధోచిత సరస వచన
రచనఁ దేల్చుచుక్
ఇవానికిఁదగిన సరసవాక్యముల యొక్క రచన చేత సంతో షింపఁ జేయుచు, వివిధవిభ్ర
=&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>m9srh6xwl0iyfh2exn3prr9m64fvssh</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/141</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184370</id>
    <revision>
      <id>502339</id>
      <timestamp>2025-06-30T08:52:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '104 వసు చరిత్ర ము మమువరల&quot; నా నావిధమైన విలాసము గొప్పఁగా, వీటక్=ఆయనిష్ఠానపురమందు, పుష్పలావికలు = · పువ్వులఁగోసెడువనికలు, విరులు విలుతురు=పువ్వులమ్మచుందురు. ఆలం. రూప కాతిశయోక్తి...'</comment>
      <origin>502339</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5960" sha1="656ub31ku574gvu6fmb6c9s3286zda9" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;104
వసు చరిత్ర ము
మమువరల&quot; నా నావిధమైన విలాసము గొప్పఁగా, వీటక్=ఆయనిష్ఠానపురమందు, పుష్పలావికలు =
· పువ్వులఁగోసెడువనికలు, విరులు విలుతురు=పువ్వులమ్మచుందురు. ఆలం. రూప కాతిశయోక్తి.
మ, అమరుం దత్పురిచెంతఁ గాంతకన కా లంబరోలంబ తు
3
_క్తిమతీ వాహిని సారసారణులు ఈత్కే దారకోదారస
స్యము ముక్కారును బండఁ జేయ దిని వానల్లో వీటిని త్రాన్న భా
గము లాసింపఁగఁ దత్సురాలయనదీ ఖ్యాతి విడంబించుచున్.
.
حصة
110
మనఁగా
తత్పురిచిండజ్&quot; ఆ ఆయధిస్థానపుర సమీపమందు, కొంత మనోహరములైన, కనఃజ్జ= సువర్ణ
కమలములే, ఆలంబ అవలంబనముగాఁగల, రోలంబతు మైదలు గలిగిన, (ని. 'ఇద్దిద్దిర శ్చఞ్చరీలో
రోలంబో బంభర సః' అని ఆ.) ఈవిశేషణము శుక్తిమతీనదికి నాకాశగంగకును సాక్ష్యాధారణవిశేష
ణము. శుక్తిమతీవాహిని = శుక్తిమతీయను &quot;పేరుగలనది, సార = బలమైన, సారణులు - కాలువలు,'
(D. 'సారణీ చాల్పసరితి' అని వి.) తత్ =అపట్టణసంబంధమైన, కేదారణ వరిమళ్లయందలి దార-సస్య
ముక్&quot; = పైరును, ముక్కారునుబండఁ జేయక్ - మూఁడు కార్లయందును బండునట్టులు చేయుచుండఁగా,
దీవివారల్
=స్వర్గ సంబుధులు, ఆనఁగా దేవతలు, వీటిసత్రాన్న భాగము లోసిందఁగ = సత్ర
యజ్ఞము. (ని. ‘నత్ర మాచ్ఛాద నే యజ్ఞే సదాదా నేవ నేవచ' అని అ) ఆపట్టణమందలి యజ్ఞాన్న భాగ
ములు, అనఁగా హవిర్భాగములు కోరి వచ్చియుండుట చేత, తప్పుగాలయనదీ ఖ్యాతితో విడంబించు
చుక్ &quot;ఉహనిర్భాగములనిమి త్తమయి వచ్చి దేవత లెప్పుడు నాపట్టణమండ యుండుట చేతఁ బట్టణము
సురాలయముగా నుండునుగనుక శుక్తిమతీనది సురాలయనదీ ఖ్యాతిని విడంబించుచు, అనఁగా స్వర్గ
గంగా ఖ్యాతిచేఁ బ్రకాశించుచు, అమరుక్&quot; = ఒప్పుచుండును, అనఁగా నాపట్టణ ప్రాంతమందలి శుక్తి
మతి యనెడునది బు గారు కమలములు గలిగి యుండుట చేతను, యజ్ఞాన్న భాగముల కొఱకై దేవతలు
వచ్చి యెప్పుడునుండుట చేతను నా పట్టణము స్వర్గముపలె నేయండును గనుక దానిచేంతఁ బ్రవహించు
చుండుటచేత నానదియు స్వర్ణనదివలె నొప్పుచుండునని యాశయము. ఇచట శుక్తిమతీనదికి సురాలయ
నదీఖ్యాతి న్విడంబించుచు అనుటచే సాదృశ్యవర్ణ నవలన నుపమాలంకారము.
ముక్కారులఁ బండుటకు జిల ప్రశస్తియే కారణముగాని భూసారణము కారణము గాదనుటకు-
మ. విలసత్సారణికానుమాయి విబుధద్వీపి వ్యనర్ఘామృతం
బుల ముక్కారును బండు శాలులు,
(చంద్రీ కాపరిణయము.)
తా. పొందములఁడే నె త్రోలు తేటుల కిరవగు కుక్తిమతీనది కాలువల సహాయమున నావీటి
యందు ముక్కారు పరి పండును. ఆధాన్యసహాయమునఁ బౌరులు యజ్ఞములు చేయు చుండ దేవతలు
హవిర్భాగములకై వచ్చుచుంటవలన శుక్తిమతి యాకాశగంగవలెఁ బేరొందెను.
కా.వీటకి మీటగుజోటు లేటివరద౯ వేమాఱుఁ గ్రీడింపఁ ద
త్పోటీ రాంక సపంకశంఖగతముక్తాశ్రేణి యవ్వాసనకొ
బాటించుకొ మృగనాభిపంకయుతభా మాకంబుకంఠాప్తి నే
నాటక్ మిస్కులు గల్లువారి కగు జన్మస్థానసౌభ్యోన్నతుల్ .
111&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>656ub31ku574gvu6fmb6c9s3286zda9</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/142</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184371</id>
    <revision>
      <id>502340</id>
      <timestamp>2025-06-30T08:53:14Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'ప్ర థ మా శ్వా సము - 105 జోటియనఁగా స్త్రీ, ఇది యోషిచ్ఛబ్దతద్భవము. పీటక్ ఆయధిష్ఠానపురముడు, మిగు శ్రేష్ఠులయిన, జోటులు = స్త్రీలు, ఏటివరద = శుక్తిమతీనదీవ్ర వాహమందు, వేమాఱుఁ గ్రీడిం...'</comment>
      <origin>502340</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6311" sha1="1yn5l4ks1n5hgypkpa7hvr34feb8qml" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;ప్ర థ మా శ్వా సము
-
105
జోటియనఁగా స్త్రీ, ఇది యోషిచ్ఛబ్దతద్భవము. పీటక్ ఆయధిష్ఠానపురముడు, మిగు
శ్రేష్ఠులయిన, జోటులు = స్త్రీలు, ఏటివరద = శుక్తిమతీనదీవ్ర వాహమందు, వేమాఱుఁ గ్రీడిం
పలుమాఱును జలక్రీడలాడుచుండుట చేత, తత్ - ఆపుర స్త్రీల సంబంధమైన, పాటీర ఆ
ఆపురస్త్రీల
- శ్రీ చందన మే
అంక చిహ్నముగాఁగిలపై పరిమళించునవియు, సపంక = బురదతో కూడుకొన్నపై సల్లనై నవియునగు,
- శంఖ = నదీగర్భములైన శంఖములను, గత = పొందిన, అనఁగా నాశంఖములయందుఁ బుట్టిన, ముక్తా
శ్రేణి=మౌక్తికసమూహము, అవ్వాసనక్&quot; = ఆ సంస్కారముచేత, మృగ నాభిపంకయంత - కస్తూరికా
కుంకముతోఁ గూడుకొన్న, భౌమాకంబుకంఠ
భౌనూకంబుకంఠ = కంబుగ్రీవమనఁగా మూఁడు రేఖలుగల కంఠము, ని.
'కంబు శ్రీ వాత్రి రేఖాసా'' అని అ, స్త్రీల యొక్క రేఖా త్రయయుక్తకంఠములయొక్క ఆప్తిక్
ప్రాప్తిని, పాటించుకొ&quot; =పొందును.
=
అనఁగా ముత్తెములు చందన పరిమళముతో గూడిన కర్దమమంటిన మూఁడు చుట్లుగల శంఖముల
యందు మునుపున్నవి గనుక నాసంస్కారముచేత నాశంఖములకుఁ బ్ర తినిధియైన కస్తూరికర్ధమయు క్త
రేఖాశ్రయ సహిత కాంతాకంఠ ప్రదేశములను బొందుచున్నవనుట, ఏనాట న్మిన్కులుగల్గు వారికగు
జన్మస్థాన సౌభ్యోన్నతుల్ = మిన్కు లనఁగా ధనములు, ఆది గలిగినవారికి జన్మస్థాన సౌఖ్యోన్నతులు
గలుగునని యర్థము. మిక్కులనఁగాఁ గాంతులును, ముత్తియములు కాంతులుగలవని భావము. శుక్తి
మతీనదీగర్భగత శంఖజనిత ముక్తాఫలములు పురశాంతాకంఠదేశములయందు హారములై ప్రకాశిం
చునని ఫలితార్థము, శంఖములయందు ముత్యములు పుట్టుట రత్నశాస్త్ర ప్రసిద్ధము. ఇందుకుఁ బ్రమా
ణము. రత్న పరీక్ష యందు,
క. 'పరశంఖజనితమౌక్తిక, మరియఁ గపోతాండమువలె సత్యుజ్జ్వలమై,
పరఁగనది మంత్ర సాధన, పరులకుఁ దక్కంగ దుర్లభం బితరులకు.
ఇచట ముత్యములకు స్త్రీ కంఠప్రాప్తిని గూర్చి శంభోత్పత్తి వాసనకారణ మాటచే హేతూత్ప్రే
క్ష.వినాట ఇత్యాదికము చేకసామాన్యము చేఁ బ్రకృ జార్థమును సమర్థించుటవలన నిర్థాంతరన్యాసము,
తా, శుక్తిమతీనదియం దాపురకాంతలు పలుమాఱు జలక్రీడఁ గావించుటచే నది యందలి
శంఖములందలి ముత్తెములకుసైత మాతొవి పట్టువడెను. అందుచే మా శ్లోకములను దండలుగా గ్రుచ్చి
యఱుతఁ దాల్తురు.
ఉ. చెన్న గునన్న దీపులిన సీమల దాఁగిలిమూఁత లాడుచుకొ
వెన్నెల
రేలు కప్పురపు విప్పుటనంటుల
నీడ నీఁగు రా
కన్నెలతోయునన్ను లకుఁ, గన్నులు మూయుఁ దదీయ వాసనల్
మన్ననఁ గాంచి కప్రపుడు మారము రేఁచుసమీరడింభముల్.
112
'చెన్నగు చక్క నగుచున్న, అన్న దీపులిన సీమలక్ - ఆశుక్తిమతీనది యొక్క యిసుకతిన్నెల
యందు, దాఁగిలీ మూఁతలాడుచుకో - దాఁగిలిమూఁతలనఁగాఁ జిన్న పడుచులాడెడునాట (ఆదియేలా
గనిన, నొకతెకూర్చుండి ముందుగా నొకదానికిఁ గన్నులు గట్టిగా మూసీ పట్టి కడమపడుచులందఱుఁ
బోయి యెక్కడెక్కడనో దాగియున్న తర్వాత దీని విడిచి
పెట్టినఁ బోయి వెదకి దాఁగిన వాండ్రలో
'నెవరినైనఁ దాఁజినఁ దాఁకఁబడినవాండ్రు కన్నులు మూయించుకొన వలయునదిగా నాడు పాటకు
14&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>1yn5l4ks1n5hgypkpa7hvr34feb8qml</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/143</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184372</id>
    <revision>
      <id>502341</id>
      <timestamp>2025-06-30T08:53:46Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '106 వ సు చ రిత్ర ము 'బేరుగనుక) అట్టియాటయాడుచు, వెన్నెల రేలు = వెన్నెలగలరాత్రులు, కప్పురపు ఎప్పుటనంటుల గొప్పలైన కర్పూరపరఁటి చెట్ల యొక్క, నీడ = నీడయందు, ఈ:గు = దాగియుండెడు, రాక న్నె...'</comment>
      <origin>502341</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6203" sha1="e4qmoaqtczpsrw4p70hmo16i5b2rnn6" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;106
వ సు చ రిత్ర ము
'బేరుగనుక) అట్టియాటయాడుచు, వెన్నెల రేలు = వెన్నెలగలరాత్రులు, కప్పురపు ఎప్పుటనంటుల
గొప్పలైన కర్పూరపరఁటి చెట్ల యొక్క, నీడ = నీడయందు, ఈ:గు = దాగియుండెడు, రాక న్నె
లక్=రాచకన్నియలను, తోయు = వెనకునట్టి, అన్నులకు = స్త్రీలకు, కృప్రపుదుమారము రేఁచుసమీర
డింభముల్ = కర్పూరపు ధూళి నెగరఁగొట్టుచున్న పిల్ల వాయువుల నెడుపిల్లలు, ఇక్కడ సమీరణింధము
ల నేడు డింభములని రూపకాలంకారము, తదీయ = ఆదాఁగియున్న స్త్రీలయొక్క, వాసనల్ - దేహ
=
వాసనలను, మన్ననఁగాంచి = మన్నన చేత గ్రహించి, కన్నులుమూయుక్ ఒకన్నులుమూయుషు, అనఁగా
నాదాఁగియున్న స్త్రీల వాసనలు గాంచిన పై గిన స్త్రీలకు సహాయముగా వెనుక వచ్చిన స్త్రీలకుఁ
దమ చేత రేఁపఁబడిన కర్పూరపు దుమారముచేతఁ గన్నులు నుపడకుండఁ జేయునని భావము. ఆలు,
సామాన్యాలంకారము, హేతూలేడు.
తా. వెన్నెల రేలయందుఁ జెలువలు శుక్తిమతీపులినముల
గిలింతలాడుచుండు నెడఁ
గొందఱు కర్పూరపుటరఁటి చెట్టనీడలలో దాఁగ వారిని 'వెదకవచ్చు చెలులకములనిండఁ గప్పురపుడు
మారము నిండినగాలి వీచుటచేఁ గనులు మూతపడుచుుడును,
చ. వల నగునమ్మహాతటిని వారి నవారిత
కేళిసల్పు కొం
తలచనుమిట్టలం దోఱఁగు దట్టపుతట్టుపురంగు వాసనల్
చిలుకుచు వీటి రాజనపుఁ జేలకు దిద్దిన కాల్వ వెంట రా
దళముగ నాని యప్పునుఁగు తావులె వల్చుఁ దదీయ ధాన్యముల్.
t
118
వలనగు=యుక్తమైన, అమ్మహాతటిని వారి ఆ మహానది యొక్క యుదకమందు, అవారితో
కేళి
సల్పు ఆ ఆనివారితమౌ నట్టులుగా జలక్రీడలాడు చుండెడు, కాంతల = స్త్రీలయొక్క, చనుమిట్టలందొ
ఁగు=మిట్టచన్నులవలననుండి వదలంచున్న, చట్టపు - దట్టమైన, పట్టుపురుంగు = తట్టుపునుఁగు
వాసనలు,
చిలుకుచుకో&quot; = పరిమళము వెదచల్లుచు,
వీటిరాజనపు చేలకు దిద్దిన కాల్వ వెంట రాజ్ ఆపట్టణసంబంధమైన
రాజనపువరిచేలకుఁ బాఱునట్టులు తీర్చిన కాలువ వెంబడి రాఁగా, దళముగ నాని - బల మానట్టులుగా నా
తట్టుపురుఁగును గ్రహించి, తదీయధాన్యముల్ - ఆరాజనపుధాన్యములు, అప్పునుఁగు తావు లెవల్చుకో
ఆ పునుఁగువాసనలచే పరిమళింపజేయును. అనఁగాఁ బునుఁ గువాసన గలిగియుండుననుట, ఇచట
ధాన్యములకుఁ బునుఁగు వాసన సంబంధము లేకున్నను సంబంధముఁ జెప్పుట చే సతిశయోక్త్యలంకారము.
పలనగుననుటవలన శుక్తిమతి జలక్రీడోచితముగ నున్నదనియు నది మహాతటినియైనను జరు
పునది యవారిత
కేళి గావునఁ దెలుపల గుబ్బలపై దువాళించువునుఁగు తావులు జలములలోఁ గలిసి
పోవఁగలిగెనని యాశయము. చనుమిట్టలనుటచే జల' కేళి యవారితమనుటవలనను స్నానమాడువారు
ప్రౌఢకాంతలని గ్రాహ్యము,
తా. శుక్తిమతీజలమునందుఁ బునుఁగు తావులొలయు గుబ్బలుగల జవరాండ్రు జలక్రీడ గాలింప
వారిగుబ్బల పూఁతతావులు నీటఁగలసి కాలువలమెంటఁ బోవుజలము పరిమళ్ళకుఁ జేరుటచే నం దుద
యించువరి పునుఁగు తావుల వెదచల్లును.
చ. పగడపు జిట్టలు మనికి పట్టుగఁ గట్టినపట్టు జినువుల్
జిగి బిగి మించుచంచువులు ( జించినచో రసపూర మారఁ జె.&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>e4qmoaqtczpsrw4p70hmo16i5b2rnn6</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/144</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184373</id>
    <revision>
      <id>502342</id>
      <timestamp>2025-06-30T08:54:08Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'ప్రథమాశ్వాసము న్న గురుదాడిగుంపులు పురాంతికసీమల తొలిపాలికా జగదభినంద్య గానగససంగతిఁ గన్నుల నీరు గృతిన్. = 107 114 పగడపుఓట్టలకొ&quot; = శుక్తిమతీతీరమందున్న పపడపు: దీఁ గెల చిట్టిపొదలన...'</comment>
      <origin>502342</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5958" sha1="hdzbjzzbk0ygr1lnfzey7m5zvqfxryc" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;ప్రథమాశ్వాసము
న్న గురుదాడిగుంపులు పురాంతికసీమల తొలిపాలికా
జగదభినంద్య గానగససంగతిఁ గన్నుల నీరు గృతిన్.
=
107
114
పగడపుఓట్టలకొ&quot; = శుక్తిమతీతీరమందున్న పపడపు: దీఁ గెల చిట్టిపొదలను, మనికిపట్టుగఁ గట్టిన.
నివాసభూమిగా గ్రహించిన, కుట్టు జీరువులు=పట్టు జీరువులు నెడు పక్షి విశేషములు, జిగి = కాంతిచేతను,
బిగి= కాఠిన్యము చేతను, మించు అతీశయించుచున్న, చంచువులతో = ముక్కులచేత, చించినచో =
బద్దలు చేసినయెడల, రసపూరమూర = రసప్రవాహ మూరుచుండఁగా, రసదాడి గుంపులు
చెఱకుగుంపులు, పురాంతికసీమలక్ పట్టణసమీప ప్ర దేశమందలి, శాలిపాలికా = వరిచేలుకాపాడెడు
పడుచుల యొక్క, జగదభి నంద్య = జగజ్జనుల చేతఁ గొనియాడఁదగిన, గానరస - సంగీతరసముయొక్క
సంగతిక్&quot; నా అనుభవము చేత, కన్నులనీరుగన్దతి = కన్నుల నానందబాష్పములు వహిం చినట్టులుగా,
చెన్నగు = ఒప్పుచుండును. ఇక్కడఁ జెఱకులయందుఁ గన్నులు అనఁగాఁ గణుపులు గలవు గనుక
బక్ష్మీవి శేష ములయొక్క చందుస్ఫుటనముచేతఁ గన్నులయందైన రసపూరోదయమును రసదాడిగుంపులు
యందు నానందబాష్పములుగా నుత్ప్రేక్షించినాడు. మఱియు గానరస ప్రభావము చేత మోళ్లు చిగు
ర్చుట తాళ్లు గరఁగుట మొదలైనవి కనీసమయసిద్ధములై యున్నవి గనుక నాచేతనములైన యిక్క
కాండములయం దానందబాష్పాదయము యుక్త మే యని విచారింపవలయును. మ్రాంకులు చిగుర్చు
టకు దృష్టాంతము, భారతచంపువు మొదటి స్తబకమున,
శ్లో. 'ఆలాపకాలసమనల్లవితాంకవీణా సౌరభ్య పాతిమధు
పొరవసంకులస్య,
తంత్రీ స్వరస్యసమితౌ తరుణీస్వనస్య జానాతి యత్ర చతురోపి న తారతమ్యమ్.
అను నీపద్యమున నాలాపకాలమునకు సమముగా నోడియందలి వీణచిగిర్చినని చెప్పంబడియెను.
ఉత్ప్రేక్షాలంకారము.
తా. శుక్తిమతీతీరముననున్న పగడపుఁదీఁ గెలలో గుండ్లుగట్టిన పట్టు జీనువులను పక్షులు తెల్ల
చెఱకుఁ బెట్టులను జంచువులతోఁ జీల్ప నూరుచున్న రసపూరము శాలికా పాలికల పాటచే నుదయించు
శానంద బాష్పోదయమువలె నొప్పును.
a
క. ఆరాజధాని కధిపతి, యై రాజీలువసునృపాలుఁ డతఁ డసిధా రా
ధారాధరథారాజల, భారాత రాజహంస పద్మోదయుఁ డై.
=
116
అరాజధానిక్ ఆ యుధిష్ఠానపురమునకు, ఆధిపతియై= ప్రభువై, పసునృపాలుఁడు = పసురాజు,
రాజీలుక్ = ప్రకాశించును. ఏలాగనిన, అతఁడు. ఆ వసురాజు, అసిధారా = ఖడ్గధారయ నెడు, ధారా
ధర్మ 'మేఘసంబంధమైన, ధారాజలధార ధారారూపమైన యుదశభారము చేత, ఆహ్మ - కొట్టఁబడిన,
రాజహంస రాజశ్రీములయొక్క, పద్యాసంపదయొక్క, ఉదయ = అభ్యుదయను నేడు, రాజహంస ఆ
రాజహంసలయొక్క యు, పద్మ - కమలములయొక్కయు, ఉదయుఁడై - అభ్యుదయముగలవాఁడై,
ప్రకాశించునని సంబంధము. అనఁగా 'మేఘసంబంధి ధారారూపజల భారము రాజహంసల యొక్క య
గమలముల యొక్కయు సభ్యుదయము నేలాగున హరించునో యాలాగుననే వసురాజు యొక్క
ఖడ్గధార రాజశ్రేష్ఠలయెక్క సంక్షోభ్యుదయమును హరించు నని భావము, వర్ష జలధారలు రాజ
=&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>hdzbjzzbk0ygr1lnfzey7m5zvqfxryc</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/145</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184374</id>
    <revision>
      <id>502343</id>
      <timestamp>2025-06-30T08:54:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '108 వసు చరిత్ర ము హంసలకును బద్మములకును ననిష్టములౌట ప్రసిద్ధంబక దా. ఇచట ఖడ్గాదులను మేమాదిరూపముచే రూపించుటవలన రూప కొలంకారము. తా. సుగమము- సీ, తనయశోవిశదముక్తాసౌధపాళికి నంబుదాయ...'</comment>
      <origin>502343</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5283" sha1="4uk68an5s6w7rn4lbnd0nbb0c9ql2kr" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;108
వసు చరిత్ర ము
హంసలకును బద్మములకును ననిష్టములౌట ప్రసిద్ధంబక దా. ఇచట ఖడ్గాదులను మేమాదిరూపముచే
రూపించుటవలన రూప కొలంకారము.
తా. సుగమము-
సీ, తనయశోవిశదముక్తాసౌధపాళికి నంబుదాయనము వాయనముగఁ
దన శౌర్య శిఖశిఖా తతికి జాంబూనదభూధరం బవరం పూదె గాఁగఁ
దనబలో ద్ధతరజో, దంభకుంభీనికిఁ దారా గ్రహంబులు గర్భవత్నములుగఁ
వనదానధా రాఖ్య వనధికి మిన్నేఱు కల్లోలధుతవారి కణము గాఁగఁ
తే. దనవినూతన సుగుణసం, తానవల్లి, సముదయంబున కంభోజ సంభవాండ
భాండములఖండ ఫలపరంపరలుగాఁగ, వరలు భవ్య విభావి భావసుఁడు వసుఁడు.
-
భవ్య ఉత్కృష్టమైన, నిభా - తేజస్సునందు, విభాజనుఁడు = సూర్యుఁడైన, (ని. 'విభావసు
ర్గ్రహపతిః' అని ఆ.) పసుఁడు=విసురాజు, తన తనయొక్క, యశః=కీర్తియ నడు, విశది స్వచ్ఛమైన,
ముక్తాసౌధపాళీ కిక్ ఆముత్యాల మేడల యొక్క సమూహమునకు, అంబుదాయనము, ఆకాశము, వాతా
యనముగ గవాక్ష మగుచుండఁగా, అనఁగాఁ గగనముకంటెఁ గీర్తి యితిశయమైనదని భావము,
ఉత్తరత్ర యీలాగుననే గ్రహింపవలయును. తన తనయొక్క, శౌర్య - ప్రతాపము
నెడు, శిఖశిఖా
తతికి అగ్ని జ్వలాసమూహమునకు, జాంబూనద భూధరంబు కొంచనాచలము, &quot;పరం జీవూ గాఁ
గ౯ బంగారుపూదె యగుచుండఁగా,
1
తన తన యొక్క , బల = సైన్య (పదఘట్టనముచేత, ఉద్ధత ఎగిరిన, రజః = పరాగమనీడు,
దంభకుంభినికి ఒకృత్రి మభూమికి తారాగ్రహంబులు నక్షత్రములును సూర్యాది గ్రహములును,
గర్భరత్న ములుగ జ్&quot;_గర్భస్థములైన రత్నములగుచుండఁగా భూమి రక్న గర్భయగుట ప్రసిద్ధము.
తనయొక్క, దానధారాఖ్యవనధికి - దానధారాజలమనెడు సముద్రమునకు, మిన్నేఱు = ఆకాశ
గంగ, కల్లోల = మహాతరంగములవలననుండి, ధుత - ఎగసిన, వారికణముగా Xక్ - ఉడకబిందు వగు
భుండఁగా
తన
కనయొక్క, వినూకన ఆపూర్వమైన, సుగుణసంతాన = సుగుణసముదాయ మనెడు,
సంతానవల్లి సముదయంబునకు ఒకల్పల తాసమూహమునకు, అంభోజసంభవాండ కొండములు బ్ర హ్మాండ
భాండములు, అఖండ సంపూర్ణమైన ఫలపరంపరలుగాఁగళ్ - ఫలముల యొక్క దొంతరలుగు చుండఁగా,
వరలుక్ = కాశించును. ఇచట నైదు పరంపరికరూపకములకు
సంసృష్టి. ఈరూపకముల వలవం గీర్యా
ములవలవంగీ
దుల కతివైపుల్యము ధ్వనించుచుండెం గావున నలంకారముచే వస్తుధం
జ. వసురాజు విశాలమగు యశము నసమానమగు శౌర్యము నధిక బల సమృద్ధియు విశేషమగు
దానగుణముగలవాఁడై సద్గుణవంతుఁ డని పేరొంఔను.
చ, మసలక యెల్ల కాలమును మారుతపారణధార్యమాణ
యసమశిలోచ్చయంబుల నసంత యనంతతపం బొనర్చి తా
వసుమతి యై తదీయగుణ వాసన గంధవతి ప్రతీతియుం
బొసఁగఁగఁ దెల్పె రశ్న పరిపూర్ణ మహాకటకాభిరూప్యమున్,
117&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>4uk68an5s6w7rn4lbnd0nbb0c9ql2kr</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/146</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184375</id>
    <revision>
      <id>502344</id>
      <timestamp>2025-06-30T08:54:46Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'ప్ర థ మాశ్వాసము 100 టీ, అనంతజభూదేవి, (ని. ‘భూర్భూమిరచలానన్తా' అని ఆ.) మనలక = జాగుచేయక, ఎల్లకాల మునుఖ నిరంతరమును, మారుతపారణ = వాయు భక్షణముచేత, భార్యమాణయై = ప్రాణధారణము చేయుచున్నది, అ...'</comment>
      <origin>502344</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6413" sha1="lr6ogb6z5ivd0dm0wsdn5xzcckbhoq4" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;ప్ర థ మాశ్వాసము
100
టీ, అనంతజభూదేవి, (ని. ‘భూర్భూమిరచలానన్తా' అని ఆ.) మనలక = జాగుచేయక, ఎల్లకాల
మునుఖ నిరంతరమును, మారుతపారణ = వాయు భక్షణముచేత, భార్యమాణయై = ప్రాణధారణము
చేయుచున్నది, అసమ విషమా కారములైన, అనఁగా మర్దనములైన, శిలోచ్చయంబుల = పర్వత
ములయందు, అనంతకపంబొనర్చి = అంతము లేని తపస్సు చేసి, అనఁగాఁ జిరకాలము తపస్సు చేసి యని
యర్థము. మారుత పారణమనఁగా వాయువాహారము గాఁగలది సర్పముగనుక శేషుఁడని చెప్పవల
యును. అతనిచేత ధరింపబడు చున్నదనియు, అసమళిలో చ్చయంబుననఁగా సప్తసంఖ్యగల కులపర్వ
తములయందు నిలిచియున్నదనియును భావము. తా వసుమతియై అనఁగా పనురాజుగలదై యని
=
యర్థము, పసుమతీనామముగలదైయని భావము. (ని. 'సర్వంసహా వసుమతీ వసు నిర్వీ వసుస్థిరా' అని
అ.) తదీయగుణఐ&quot;సనక్ = అవసురాజుయొక్క గుణవాసన చేత, ఇక్కడ గుణప్రకాశమును వాసన గా
నధ్యవసించినాఁడు. గంధవతీ ప్రతీతియు గంధవతియను ప్రసిద్ధియును, పొసఁగఁగళ్ =ఒప్పుచుండఁ
'గానని యర్థము, ('సి. గన్ధవతీ పృథివీ&quot;) అని చెప్పఁబడియున్నది గనుక భూమినంధవతీయని భావము.
రత్న పరిపూర్ణ మహాకటకాభిరూప్యము కటకశబ్దము హస్తకంకణములయందును బర్వత సాను
వులయందును వర్తించును గనుక రత్నముల
చేతఁ బరిపూర్ణమైన కంకణసౌభాగ్యమును, తెల్పెక్ = ప్రక
టింపఁ జేసెనని యర్థము. (ని. 'కటకం వలయే సానా రాజధానీ నితంబయోః' అని వి) రత్నకటక
మనఁగా రత్న సానునైన మేరుపర్వతము, దాని చేతఁ జేయఁబడిన సౌభాగ్యమును దెల్పెనని భావము, (సి.
'మేరు స్సు మేరు హేమా శ్రీ రత్నసాను స్సురాలయః' అని అమరము.) ఇచట భూమికిఁ గులపర్వతనివా
సమును దపశ్చర్యగా నధ్యవసించుట వసుమతీత్వప్రాప్తి హేతువౌటచే నుపన్యసించుటవలన హేతూ
త్ప్రేక్ష. అదియు శ్లేషనే జీవించినది. రూపకాలిశయోక్తితో సంకరమైనది.
తా. భూదేవి మారుకపారణ గాలించి యసమశైలాదులకడఁ దపస్సు చేసి వసుమతి(వసురాజు గల
దియు ధనవంతురాలు)యై తత్వణ్య వాసన వలన గంధవతి (మాల్యాది సుగంధవస్తువులుగలది భూదేవి)
యను పేరొంది రత్నకటకాభిరూప్యము (మేరుపర్వతము కర్ణిక గానుంట-
కంకణ సౌభాగ్యము) కలిగి
వెలయు చున్నది.
సీ, మీఱిన రాజు బల్మి నడంప లో నైన నభినవస్థితిఁ బెంప . నతఁడె నేర్చుఁ
దేఱి చూచినఁ దీవ్రదీప్తిఁ జూప జనాళి కమిసాఫల్య మీ
సింధు లింకఁ బ్రతాపశిఖఁ బూస విశ్రాణి తాంబులు సవి నింప
తేజము మలంపఁ బాదంబు లంటిన వెలయింప
తే, మండలముఁ దాల్ప హరి దెస మైత్రి నిలుప, నలఘుసన్మార్గగతిఁ
నాజగద్బంధునకు వసు, రాజనామ, మిడిన చతురాస్యు కౌశలం
చి
•
నతఁడె నేర్చు
నతఁడి నేర్చు
నతఁడె నేర్చు
దెల్ప నతఁడే నేర్చు
బెన్న సరిది. 118
ఈపద్య మునందు నసురాజును శబ్దశ్లేష చేత సూర్యునిగా నధ్యవసించి యర్థద్వయమునుగలఁగఁ
జేప్పినాఁడు. ఏతాగనిన:-
మీ అనరాజు బల్మినదండలోనైన నభినవ స్థితిఁ బెంప నతఁడె నేర్చుకో = రాజనఁగా వొకానొక
రోజును జంద్రుఁడును, గర్వించి తన్ను నధఃకరించిన రోజుయొక్క బల్మి నడఁగించుటకును లోకువయైన
సంతకంఠకు వృద్ధిఁ బొందించుటకును నకఁడ నేర్చు నని రాజపరమైనయర్థము, కనకంటె మీఁడ మన్న
వృద్ధిఁబొందింద&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>lr6ogb6z5ivd0dm0wsdn5xzcckbhoq4</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/147</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184376</id>
    <revision>
      <id>502345</id>
      <timestamp>2025-06-30T08:54:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '110 వసు చరి త్ర ము చంద్రు నియొక్క కాంతినఁపద వణఁగించుటకును దర్శయందుఁ బనతో కూడిన వెనుక స్వకిరణప్రాప్తి చేతం గళాయుస్తునిఁ గాఁ జేయుటకును సతఁడ నేర్చునని సూర్యపరమైన అర్థాంతరము....'</comment>
      <origin>502345</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7464" sha1="5nrp1per5wx9njjcltxpr2hx87xdu4y" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;110
వసు చరి త్ర ము
చంద్రు నియొక్క కాంతినఁపద వణఁగించుటకును దర్శయందుఁ బనతో కూడిన వెనుక స్వకిరణప్రాప్తి చేతం
గళాయుస్తునిఁ గాఁ జేయుటకును సతఁడ నేర్చునని సూర్యపరమైన అర్థాంతరము. సూర్యుని కిరణములే
చంద్రు నియందు సుధా భూతములవుచున్నవని శాస్త్రము.
శ్లో, 'సలిలమయేశనిరవేర్దీ ధీతయో మూర్ఛితా సమ్యోనైశం,
.
క్షపయంతి దర్పణోదరనిహితా ఇవమస్ధిరస్యాన్తః
తేఱిచూచినఁ దీవ్రదీప్తిఁజూప జనాళి కక్షి సాఫల్యమానతఁడె నేర్చుకో
అని ప్రమాణము.
= ఎదిరించి చూచిన
వారికిఁ దీర్ఘమైన ప్రతాపమును గనుపఱుచుటకును దదితరజనులకునుఁ బ్రసన్న భావముచేత నేత్రానం
దము సేయుటకును నతఁడే నేర్చునని రాజపరమైనయర్థము. శనమీఁద దృష్టి నిలిసిన వారికిఁ దీర్ఘకాంతి
గనుపఱుచుటకును సకలపదార్థ ప్రకాశము దేశ జనులకు నేత్ర సాఫల్యముఁ గలుగఁ జేయుటగును నతఁడే
నేర్చునని సూర్యపరమైనయర్థాంతరము. సింధులింకఁ బ్రశావళిఁ బూనని గణితాంబల నవి నింప
నతఁడె నేర్చుకో=సింధుశబ్దము సముద్రములయందును నదులయందును వర్తించునుగనుక సముద్రము
లింకిపోవునట్టులుగాఁ బ్రతాపము గనుపఱుచుటకును దానోదకముల చేత నా సముద్ర ములను మరల
నిండింపఁ జేయఁ టకును నకఁడే నేర్చునని రాజవరమైన యర్థము. ఇక్కడ విశ్రిణితశబ్దమునకు భావార్థ
మందు శప్రత్యయము గనుక దానమని యర్థము, నదు లింకునట్లుగా నెండగాయుటకును దిరుగ మేఘ
జనితజలధారలచేత నింకిపోయిననదులను నిండింపఁ జేయుటకును నతఁడే నేర్చునని సూర్యపరమయిన
యర్థాంతరము, ఇక్కడ విశ్రాణితశబ్దమునకుఁ గర్యార్థమందు శ్రవ్రత్యయము. సి. 'సిద్ధు స్సముద్ర విద్యాం
చ' అని అ. సూర్యకిరణముల చేతనే వర్ష ముకలుగుచున్నదని శ్రుతి, ప్రమాణ
మాణము.
నమిదున్ముఖుని తేజము మలంపఁ బాదంబులంటిన వెలయింప నతఁడే నేర్చుకో=సంగరో స్మఖుఁ
డైనవాని ప్ర తాకు మడఁగించుటకును గాళ్ల మీఁదఁ బడిన బాగుపఱుచుటకు నతఁడే నేర్చునని రాజపర
మైన యర్థము. మీదున్మ ఖుఁడనఁగాఁ గఱ్ఱల కెదురెక్కెడువాఁడు- అగ్ని, అతని తేజస్సును బగటి వేళఁ
బోఁగొట్టుటకును స్వకిరణ ప్రాప్తినిఁ జెందఁగానే రాత్రి వేళఁ బ్రకాశింపఁ జేయుటకును నతఁడే నేర్చునని
సూర్యపరమైన యర్థాంతరము. ని. 'పాదారశ్శ్మ్యతుర్యాంశా!' అని అ.
మండలముదాల్బక్ =దేశమువహించుటకని యర్థము. మండలాకారమునువహించుటకనీయద్ధాం
తరము, (ని, 'మణ్డలం పరిధౌ కోషే దేశే ద్వాదశ రాజను, క్లీ బే ఫ నివాహే బింబే త్రిషు' అని మే.)
హరిదాస మైత్రీ నిలుప౯ = హరియనఁగా నింద్రుఁడును శ్రీకృష్ణుఁడును, మైత్రి యనఁగా స్నేహముకు
('మిత్రశ్య సూర్యస్యాపత్యం స్త్రీ మైత్రీ' ఆనెడు వ్యుత్పత్తిచేత సూర్యపుత్రియైన కాళిందియును,
ఇంద్రు నియందు స్నేహము నిలుపుటకనా యర్థము, శ్రీకృష్ణునియందుఁ గాళిందీకన్యను సమర్పించుట
కని యర్థాంతరము. అలఘు సన్మార్గగతిఁ దెల్పర్ - శిష్టాచార్య ప్ర వ ర్తణము దెలియఁ జేయఁటకసి యర్థము,
గగనగతిఁ జలియఁజేయఁటకని యర్థాంతరము. అతఁడె నేర్చుకో - ఆరాజే నేర్చునని యర్థము, ఆసూ
ఆరాజేనేర్చునని
ర్యుఁడే 'నేర్చునని యర్థాంతరము, ఆజగద్బంధునకు జగజ్జనులకు నాప్తుఁడైన యా రాజునకని యర్థము.
జగద్బంధుఁడనఁగా సూర్యుఁడును గనుక నిక్కడ సారస్యము గ్రహింపవలయును. వసురాజనామమిడిన
వసురాజకఁగా వసువ నేడు రాజును పసువులనఁగా రశులును వానికిరాజు సూర్యుఁడు గనుక నతనికివస్తు
రాజ నేడు పేరు పెట్టిన, చతురాస్యు కౌశలంబు = బ్రహ్మదేవుని, నిపుణత్వము, ఎన్ననరిది
ఎంచుటకు శక్య
ముగానిది, ఇక్కడఁ జతురాస్య శబ్దము చతురములైన ముఖములు గలవాఁడని సాభిప్రాయము గావునఁ&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>5nrp1per5wx9njjcltxpr2hx87xdu4y</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/148</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184377</id>
    <revision>
      <id>502346</id>
      <timestamp>2025-06-30T08:55:14Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'మా ప్ర థ మా శ్వాసము 111 బరికరాంకురాలంకారము, ఇచట శబ్దశక్తిమూలధ్వని లేక శ్లేషము. సాభిప్రాయ మని విచారింప తా. వసురాజు తన్ను మించిన రాజులవంచించుటకు లోఁబడినవారిని వృద్ధినొందించు...'</comment>
      <origin>502346</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6179" sha1="4n0yv6sfgm67rr4h8iu2fcvrzndn9ls" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;మా
ప్ర థ మా శ్వాసము
111
బరికరాంకురాలంకారము, ఇచట శబ్దశక్తిమూలధ్వని లేక శ్లేషము. సాభిప్రాయ మని విచారింప
తా. వసురాజు తన్ను మించిన రాజులవంచించుటకు లోఁబడినవారిని వృద్ధినొందించుటకును,
జల నాగ్రహముఁ జూపి లోఁబంచుకొనుటకును, గ్రహదృష్టితో గాంచుటకును, పరాక్రమము వెల
యించుటకు ఔదార్యము ప్రకటించుటకును, ఎదిరించినచోఁ దేజము వెలయించుటకుఁ బాదములంటేన
ననుగ్రహించుటకుఁ, గత్తిపట్టుటకుఁ జెలిమి నెఱపుటకు సమర్థుఁడై వసురాజనామముతో నొప్పెను.
మ, జననాథాగ్రణీ యొక్క నాఁడు హిమవజ్ఙతుండు కోలాహలా
ఖ్యనగాధీశుఁడు వ్రాలి శుక్తిమతి నాఁగ వేగ లేగవ్వ మీ
టినసూటిక్ బొటవ్రేలిగోట నెగమీ టెం గుంఠి
సనగ ర్వా గ్ర హుఁ డై బలారి తనతో .
ర్వాగ్ర
నేగమాటెం మంఠితాహార్యశా
ంబు వాటింపఁగాన్.
సఖ్యంబు
=
119
జననాథాగ్రణి = రాజశ్రేష్ఠుఁడైన యావసురాజు, ఒక్కనాఁడు = ఒకదినమందు, హిమవజ్జా
తుండు=హిచుమంతునివలన సంభవిం చిన్న రోలాహలా ఖ్యన గాధీశుఁడు
కోలాహలుఁడ నెడు పేరుగల పర్వత
శ్రేష్ఠుఁడు, వ్రాలి= పైఁగావచ్చి ప్రవేశించినవాఁడై, శుక్తిమతి నాఁగ
= శుక్తిమతీనది నడ్డగింపఁగా,
వేగళ్=శీఘ్రముగా, లేగవ్వ మీటిన సూటిక్&quot; = చిన్న గవ్వ నెగ మీటినటులుగా, బొటవ్రేలిగోటక్ కాలి
బొటన వ్రేలిగోటిచేత, ఎగమిటెడ్ - ఎగిరిపోవునట్టులుగా మీటివైచెను. ఏలాగనిన బలారి = దేవేం
ద్రుఁడు, కుంత= మొక్క పోయిన, అహార్య శాసన
పర్వతశిక్ష వలనఁబుట్టిన, గర్వాగ్ర
హుఁడై అగర్వకార్య
ములు గలవాఁడై,తనతో సఖ్యంబు వాటింపఁగ తనతో స్నేహము సేయునట్టులంగా, ఎగమిటెనని సంబం
ధము. ఇంద్రుఁడు తాను వజ్రాయుధము చేఁజేసిన పర్వతశిక్ష వసురాజు యొక్క కాలిగోటీచేఁ జేయఁ
బడెను గనుకఁ దనయొక్క పర్వత శాసన సర్వకార్యములను విడిచి పెట్టి పనురాజుతో స్నేహము చేసి
నని తాత్పర్యము. అలంకార- వ్యతిరేకము, కావ్యలింగము,
బొటవ్రేలనుటకు-
మను. ఆ. 3.
సీ. ఘనసార చూర్ణ మొక్కల తాంగి తెచ్చిన బొటవ్రేలనే చుక్క బొట్టు పెట్టె.
కోలాహలుఁడు హిమవజ్జాతుఁ డనుటవలన మిగుల గొప్పవాఁడనియు నగాధీశంఁ డరుటవలన నున్న
తోన్న తశైలరాజములలో నొకటీయనియు భావము. కాననే మహాకటిని యగుకు క్తిమతిని నాగినది.
దేవేంద్రుఁడు సఖ్యమువాటించుటకు లేగవ్వను మీటునటుల బొటన వేలిగోట సెగమీటుటయే కార
ణము. ఈ కార్యము వేగ జరిగిన దగుటచే బలలామవాదికములు సూచితములు.
శా. కోలాహలపర్వత మొకమాఱు శుక్తిమతి కడ్డము వ్రాలి దానిగమన నిరోధముగావింప వను
రా జా పర్వతమును గాలిగోటితో నెగ మీటెను. అందులకు మెచ్చి యింద్రుఁడు వసురాజుతో
స్నేహము చేయఁ దొడఁ గేను,
తే. ప్రబలకోలాహలాహార్య పతనరుద్ధ, నిపులకు_క్తిమతీమగ్న+విపుల కతని
చరణనఖ రేఖసంవర్త సమయజలధి, నుద్ధరించినకిటిదంష్ట్ర యొఱపుఁ దెలిపె . 120
'ప్రబల
బలిష్ఠమయిన, కోలాహలా హార్య కోలాహలపర్వతముయొక్క, పకన పడుటవలన, రుద్ధ
=అడ్డగింపఁబడిన, నిపుల=నిస్తారమయిన, శుక్తిమతీలకు మతీనదియందు, మగ్న = మునిఁగియున్న, విపు&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>4n0yv6sfgm67rr4h8iu2fcvrzndn9ls</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/149</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184378</id>
    <revision>
      <id>502347</id>
      <timestamp>2025-06-30T08:55:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '112 వసు చరిత్ర ము లకు=భూమికి, (ని. 'విపులాగహ్వరీధాత్రీ' అని అ.) అతని జఆవసురాజుయొక్క, చరణనఖ రేఖ రేఖాకృతిగల “పాదనఖము, సంవర్తసమయజలధి = ప్రళయకాల సముద్రమువలననుండి, ఉద్ధరించిన గనుపంచా...'</comment>
      <origin>502347</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6087" sha1="5jpo88xct7jw49pa10cmjrd5sa3yxrg" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;112
వసు చరిత్ర ము
లకు=భూమికి, (ని. 'విపులాగహ్వరీధాత్రీ' అని అ.) అతని జఆవసురాజుయొక్క, చరణనఖ రేఖ
రేఖాకృతిగల “పాదనఖము, సంవర్తసమయజలధి = ప్రళయకాల సముద్రమువలననుండి, ఉద్ధరించిన
గనుపంచారు.
పైకెత్తిన, కీటీదంష్ట్ర = యజ్ఞ వరాహమూర్తి కోఱయొక్క, ఒఆపుఁ దెలిపెజ్ - రీతిని గనుపటి చేరు.
ఇక్కడఁ బ్రళయకాల సముద్రమునకును శుక్తిమతీనదికిని వరాహదంష్ట్ర కురు వసురాజ పాదన ఖమునకును
నుపమానోపమేయభావమని విచారింపవలయును. ఉపమాలంకారము స్పష్టమే.
తా. కోలాహలము వ్రాలుటచే మగ్నమైన భూమి నుద్ధరించుటలలో పసు రోజుపద నఖ రేఖ
ప్రళయమున భూమి నుద్ధరించిన వరాహదంష్ట్రవలె నుండెను.
చ. బలుపుమిత్రుఁ డైనయల పార్థి వతల్ల జుూ పాద పల్ల వో
జ్జ్వలనఖ రేఖదండ నగ షండ విఖండన చండిమంబు తా
వలముగ నభ్యసించెనో వజ్రము రాజశిరోవిభాగభా
గలఘుకిరీటవ జ్ర కళి, కాకృతి నిచ్చలు నాశ్రయించుచున్ .
*
121
వజ్ర మం=వజ్రా యధము, (ని. 'వజ్ర స్త్రీ హీరకేవనౌ' అని.) రాజ్య సామంతరాజులయొక్క
శిరోవిభాగ శిరః ప్ర దేశములను, భౌక్ పొందిన, ఆలఘు= ఆతిశయములైన, కిరీట - కిరీటములయందలి,
వజ్రకళికాకృతిక్ = మొగ్గలం గాఁ దీర్పఁబడిన వజ్రమణిస్వరూపముచేత, నిచ్చలు నాశ్రయించుచుకో
నిరంతరమును నాశ్రయించినదై, బలుపుమిత్రుడైన దేవేంద్రునికి స్నేహితుఁడైన, ఆల సార్థివతల్లజా
రాజశ్రేష్ఠుఁడైన యావసురాజుయొక్క, పాదపల్లవ - చిగురుటాకువంటి పాదమందు, ఉజ్జ్వల
ప్రకాశించుచున్న, నఖరేఖ
రేఖాకృతిగల నఖముయొక్క, దండ = సమీపమున, నగషండ = సర్వత
సమూహములయొక్క, విఖండన భేదనమందలి, చండీమంబు = తీక్ష త్వమును, భావల ముగ =స్థిరమానటు
లుగా, అభ్యసించెనొకొ&quot; = 'నేర్చుకొనఁబోలును, పాదనఖరేఖ పల్లవోజ్జ్వలము గావున వజ్రము కళికా
కృతినొందెను, ఆశ్రయించినదినిచ్ఛలు, విద్యనభ్యసించినది తావలముగ, రాజువద్దన బ్రా యుధము విద్య
నభ్యసించుట బలరిపుమిత్రుఁడగుటవలన, పార్థి పతల్లజుఁడుగాననే దేవేంద్రునకు మిత్రు డైనది.
=
తా, వసురాజుయొక్క పొదనఖము పర్వత భేదనము చేసినది గనుక నాసామర్థ్యము తనకు లభిం
చుకొఱకు సామంతరాజమకుట
సంఘటిత వజ్రకళి కారూపముచేత నాశ్రయించి యాయన పొదన ఖనన్ని
ధానమందుఁ బర్వతసమూహ భేదన పాండిత్యమును నేర్చుకొన్నది.
ఈచెప్పుట
చేత వసురాజు కాలిగోటి చేకఁ బ్రబలమయిన పర్వతము నెగ మీటినబలముగల వాఁ
డనియును సామంతరాజులచేత నిరంతరమును బాదప్రణామము చేయఁబడుచున్న వాఁడనీయను చెలి
యఁబడుచున్నది. అలం. ఉత్ప్రేక్ష.
చ. ఘనుఁ డతఁ డేగు దెంచి సరి గద్దియ నుండ నగారి జై లఖం
డనకథ చారణాళి వొగడ నిజసన్నుతి కోసరించునే
ర్పునఁ దల వంచి పీఠతట రూఢమణిక్ బొటవ్రేల మీటు న
- య్యనముఁడు కొండ మీటిన హాద్భుతకృత్యము దెల్పుకై వడిన్,
122
మనుఁడు గుణాధికుఁడైన, అతండు = ఆవసురాజు, వీరు బిం చి వచ్చిన వ్యా డై, సరిగద్దియ నుం
డక్&quot;=సమానముగా గద్దెమీఁదఁ గూర్చుండఁగా, నగారి = పర్వతద్వేషియైన యింద్రుఁడు, శైలబంధన&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>5jpo88xct7jw49pa10cmjrd5sa3yxrg</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/150</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184379</id>
    <revision>
      <id>502348</id>
      <timestamp>2025-06-30T08:55:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'ప్ర థ మా శ్వా స ము .113 తము కథ తాను బర్వతములను ఖండించినకథను, చారణాళిగడకే - స్తోత్ర పాఠకర మూహము స్తోత్ర సేయఁగా, నిజనన్ను తికోసరించు నేర్పున - ఆత్మస్తుతికి సహింపకపోయినట్టులంగా, అ...'</comment>
      <origin>502348</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6238" sha1="8qlw1w52bcn07lmmmdulp6x8uo1h10e" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;ప్ర థ మా శ్వా స ము
.113
తము
కథ తాను బర్వతములను ఖండించినకథను, చారణాళిగడకే - స్తోత్ర పాఠకర మూహము స్తోత్ర
సేయఁగా, నిజనన్ను తికోసరించు నేర్పున - ఆత్మస్తుతికి సహింపకపోయినట్టులంగా, అనఁగా నామిష
చేతననుట, తలవంచి = తలవంచుకొని, పీఠఠట - గద్దెపీటయొక్క దరియందు, రూఢ - స్థాపింపఁబడిన,
మణి ఒకానొకరత్నమును, బొటవ్రేలమీటు కాలిబొటన వ్రేలితో మీటును, ఏమి తాత్పర్యము
చేతననఁగా, అయ్యనముఁడు నిష్కల్మషుఁడైన యావసురాజు, కొండమీటిన = కోలాహల
పర్వతమును కాలిబొటన లిగోటితో నెగటిన, మహాద్భుతకృత్యముక్ = అత్యాశ్చర్యకరమైన
కార్యమును, తెల్పుకై వడి = తెలియఁజేయునటులుగా, పీఠ తటరూఢమణిని బొటనవ్రేల మాటునని
సంబంధము.
తా. వసురాజు దివ్యవిమానారూఢుఁడై స్వర్గమునకుఁబోయి దేవేంద్రునితోఁ గూడ సరిగద్దియ
మీఁద గూర్చున్న సమయమందు దేవేంద్రుఁడు పర్వత భేదనము చేసిన మహిమను జారణులు కైవారము
సేయఁగా నాత్మస్తుతికి లజ్జించిన వానివలెఁ దలవంచుకొని బొటనవేలితోఁ బీత పార్శ్వగత రత్నమును
మీటుచుండుట వసుగా జీప్రకారముగా బొటనవ్రేలిగోటిచేతఁ బర్వతమును మీటిపై చినాఁడు. ఇట్టీ
వాని సన్నిధానమందు నేను వజ్రాయుధముచేతఁ బర్వతభంజనము చేసినకథ యేమిగొప్ప యని పొగడుచు
న్నారు కాఁబట్టి పొగడవద్దని తెలియఁ జేసినట్టులుగా నుండెను.
ఇచట లజ్జ కనుభావమైన పీఠ లేఖనమందు వసురాజొనర్చిన పర్వతసముత్సారణన్యాపారముం
దెలుపుట నుత్ప్రేక్షించుటచే నుత్ప్రేక్షాలంకారము.
మ, అనఘాతీయపదోపకంఠమునఁ బ్రాణాచారముం బూసురీ
తీ నితాంతానతళ్ళంగ మై నిభృత మై దిక్కేది యక్కొండ యుం
డిన కొన్నాళ్లకుఁ గేళిశైలముగఁ బాటించె న్మహీజాని మ
న్న నఁ దబై ్ఛలశికంబుపై మృదుపద వ్యాసంబు గావించుచున్.
123
ఆనము=కల్మషరహితమైన, ఆత్మీయ స్వకీయమైన, పద పాదములయొక్క, ఉపకంఠమున
సమీపమందు, అనియర్థము. పదోపకంఠమునక్ =స్థానమైన పట్టణము యొక్క సమీపమందనిభావము.
ప్రాణాచారముం బూనురీతి - ప్రాణాచారము పడ్డట్టులుగా, నితాంత = మిక్కిలియు, ఆనతే పంపఁబడిన,
శృంగమైన శిఖరముగలదై, నిభృతమై=నిశ్చలమైనదై, దిక్కేది దిక్కు,
చెడి, అక్కొండయుండిన ఆ
కోలాహలపర్వతముండఁగా, కొన్నాళ్ళకుక్ కొన్నిదినముల మీఁద, మహీజాని
=వసురాజు, (మహీజాయా
అన్యేతి మహీజానికి జాయాని జితి సమాసాన్తో నిజాదేశః) బహువ్రీహియందు జాయాశబ్దంబు
(బాలవ్యా)
జానియగు
1
మన్నన ఆదరము చేత, 'తమై ్ఛలశిరంబు ఫైజ్ m ఆ పర్వతశిరోభాగము మీఁద, మృదుపద
న్యాసంబు గావించుచుక్ మృదువైన పాదవిన్యాసము సేయుచు, కేళీశైలముగఁ బాటించె =
పర్వతముగా నంగీకరించెను. ఇందు నితాంతానతశృంగత్వ నిధృతత్వా నవ్యగతికత్వాదులు ప్రాణా
చొరలక్షణములని తెలియవలయును. ఉత్ప్రేక్షాలంకారము.
కోలాహలుఁడు పరాభవింపఁబడి శృంగము వాల్చి చలింపక కొంతకాల మున్న సిదప, వసురాజు
కరుణించెను. వెంటనే కరుణింపలేదు. కరుణించుటకు హేతువు ప్రాణాచారపడుటయే. నిశాంతా
సతశృంగమగుటవలననే నగాధీశుఁడు కేళి శైలమగు నవకాశము కలుగుట,
5-15&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>8qlw1w52bcn07lmmmdulp6x8uo1h10e</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/151</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184380</id>
    <revision>
      <id>502350</id>
      <timestamp>2025-06-30T09:02:47Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '114 వ సు చ రిత్ర ము తా. తనపదోపకంఠమును శృంగము వాల్చి నిశ్చంచలముగా ద్రోణాచారముపకుటచే గోలా హలుని వసురాజు కొన్నాళ్లకుఁ గరుణించి శ్రీ డా శైలముగఁ గొని శైల శిఖరమున విహరింపసా గేరు....'</comment>
      <origin>502350</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6192" sha1="oyb2gbxfgltt1s4v9776sse7pgzvsyn" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;114
వ సు చ రిత్ర ము
తా. తనపదోపకంఠమును శృంగము వాల్చి నిశ్చంచలముగా ద్రోణాచారముపకుటచే గోలా
హలుని వసురాజు కొన్నాళ్లకుఁ గరుణించి శ్రీ డా శైలముగఁ గొని శైల శిఖరమున విహరింపసా గేరు.
ఉ. ఆనరలోకపాలకు మహామహనీయభుజోపగూహన
శ్రీ నిర వొందుచుం బుడమి చేడియ గోత్రము లూఱడిల్ల సం
తానసమృద్ధిచే శుభవితానము తానక మయ్యె నేకసం
తొసముఁ గన్న దై వతఃవతంసపురం బురణించి నవ్వుచుస్.
=
194
ఆ సరలోక పాలకు = ఆ వసురాజు యొక్క, మహర్ అభి. మైన, ముహనీ.కు ఒప్పుచున్న,
భుజోపగూహన శ్రీ అభుజాలింగనసంపత్తిచేత, ఇరవోలు ముక్= ఒప్పుచు, పుడమి చేడియి-భూకాంత,
గోత్రములూ ఆడిల్లక్ వంశములూ అడిల్లఁ గానని యర్థము, కులపర్వతములు ధరాభరణ శ్రమమును బాసి
విశ్రాంతినొందఁ గానని భావము. సంతానసమృద్ధి చే=నం తాన పరంపరల చేత ననియర్థము, సప్తసంతాన
సమృద్ధిచేత ననిభావము. ఏకసంతానముఁగన్న - ఒక్కకొడుకు కొడుకుగాఁడన్న సామెతగా నొకసంతు
గలిగి కదళీవంధ్యయైన, జైవతవతంసపురి - ఇంద్ర పట్టణ మయిన స్వర్గమును, పురణించినప్వు చుక్
విజృంభించి పరిహాసము వేయుచు, శుభవితానము తానకమయ్యెక్ - శుభసముదాయమున శాస్పదమాయె
నని యర్థము, స్వర్గమందు సంతానవృక్ష మొక్కటియే యున్నదని భావము, (ని. 'సస్తన స్పస్తత్
గోత్రే స్యా దపల్యే సురద్రుమే' అని విశ్వము.)
పుడమిచేడెగాన నరలోకపాలకుని భుజోపగూహన మొందెను. ఉపగూహనము మహామహనీ
యము. శుభవితానములు సంతానననుృద్ధిగో త్రాంగీకరణము. నవ్వుట స్వోత్కర్షాసూచకము .
తా. భూకాంత వసురాజు భుజోపగూహనములతో నానందించుచు గోత్రములు (భూమిని
భరించుశైలములు ఊడిల్ల శుభాస్పదమగు సంతానసమృద్ధితో నలరి యేకసంతానము (ఒక కల్ప
వృక్షము) గల యమరావతిని నవ్వసాగెను.
క. ఆగతి నభిమతభోగ, శ్రీ గలభుని కొసఁగె నుల్లసితపత్రలతో
+
సౌగంధ్యము నవకళికా, సౌగంధ్యము చైత్రలక్ష్మీ సైరంధ్రిక్రియన్,
125
=
ఆగతిజ్&quot;=భూర్వోక్త ప్ర కారముగా, అభిమత భోగ శ్రీ గల = అభీష్టును ఖసంపత్తిగలిగిన, భుదికిక్ =
భూకాంతకు, చైత్ర లక్ష్మీ=వసంతలక్ష్మి, సైరంధ్రి క్రియ
=సైరంధ్రియనఁ గాఁ బాతివ్రత్య హాని లేకుండఁ
బరగృహమందు స్వాధీనురాలైయుండి రాజకన్యకలకు మకరికాపత్ర రచనాదికృత్యములాచరించునట్టి
స్త్రీకి పేరుగనుక నట్టిపై రంధ్రివలెనే, (ని. సైరంధ్రి పరవేశ్మస్థా స్వవశా శిల్ప కారికా' అని అ)
ఉల్ల సీత=వికసించిన, పత్ర లతాజతీఁ గెలుగా వ్రాయఁబడు మకరికాభ క్ర రచనలయొక్క, సౌగంధ్యము
సంబంధసహితశ్వమునని యర్థము, ఆకుల యొక్క యుఁ దీఁ గెలయొక్కయు సంబంధసహితత్వమునని
భావము, సౌగంధ్యశబ్దమునకు నిక్కడ గంధమనఁగా సంబంధము సంబంధసహితమయినది సగంధము
నగంధభావము. సౌగంధ్యమని విచారింపవలయును. (ని. గద్దో గన్ధక ఆమోదేరేశీ సంబద్ధ గర్వయోః'
అని వి.) నవకళికాకొంచెముగా వికసించిన మొగ్గలయొక్క, సౌగంధ్యము సౌరధ్యమును, ఒసఁగె
ఇచ్చినదాయెను, అనఁగా భూమియందు వసంకర్తువు ప్రవేశించి వృక్షలతాదులను జిగిరింపఁ జేసె
పుష్పింపఁజేసె నని భావము,&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>oyb2gbxfgltt1s4v9776sse7pgzvsyn</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/152</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184381</id>
    <revision>
      <id>502351</id>
      <timestamp>2025-06-30T09:03:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'ప్రథమాశ్వాసము 115 శ్రీ గల యన్ని చోటఁ బ్రథమావిభక్తియైన శ్రీశబ్దమునకంటెఁ బరమందున్నకల యనెడుపద మందలి కకారమునకు కారాదేశము వచ్చినది గనుకం బ్రాసముగాఁ జెప్పినాఁడు. ఇది సంధిగత ప్...'</comment>
      <origin>502351</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5426" sha1="i73x9sg0th7unymywq1r3dhth1rp6su" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;ప్రథమాశ్వాసము
115
శ్రీ గల యన్ని చోటఁ బ్రథమావిభక్తియైన శ్రీశబ్దమునకంటెఁ బరమందున్నకల యనెడుపద
మందలి కకారమునకు కారాదేశము వచ్చినది గనుకం బ్రాసముగాఁ జెప్పినాఁడు. ఇది సంధిగత
ప్రాస
మనంబడును. దీనికిఁ బ్రమాణము.
తే. 'సంధిఁగూడిన స్త్రీలుప్రాసంబులైన, నవీయే సంధిగ తాఖ్యల నమరుచుండు
దివిజు లాశ్చర్యమె
మొంద శౌరివడపై చెఁ, జెంగి పోనీక మథురలోనం గరినన.'
ఆలం, కావ్యలింగము. ఉపమ.
అప్పకవీయము.
తా. భూదేవి రాజన్యునకు నభీష్టసుఖములఁ గూర్చుచుండ నంతలోఁ జైత్రలక్ష్మీ సైరంధివలెఁ
బత్తలతాసౌగంధ్యము కళికాసౌగంధ్యము సమకూర్చి భూదేవి నలరింపసాగెను. (అంశలో వసంశము
వచ్చె ననుట.)
సీ, లలనాజనాపాంగ • వలనావసదనంగ తులనాభికాభంగ దోగి ప్రసంగ
మలసానిలవిలోల • దళపాసవరసాల ఫలసాదరశుకాల • పనవిశాల
మలినీగరుద నీక మలినీకృత ధునీక మ లినీసుఖితకోక కులవధూక
మతి కాంతసల తాంతలతి కాంతర నితాంత పత్రికాంతరణ తాంత సుతనుకాంత
తే. మకృత కామోద కురవశానికలవకుల, ముకులసకల వనాంత ప్రమోద చలిత
కలితకలకంఠ కులకంఠ కాకలీవి, భాసురము వొల్చు మధుమాస వాసరంబు.
లల నా జన= స్త్రీ జనముయొక్క, అపాంగ = క్షే గంటిచూపులయొక్క, వలన చలనమందు, అప
సత్&quot;నివసించిన, అనంగ=మన్మథునితోడ, తులన=సమానధర్మముగల, అభిక = కాముకులయొక్క;
(ని. 'కమసః కామనో భీకం' అని ఆ.) అభంగ = అంతరాయము లేని, దోళ ప్ర సంగము
ప్రచారములు గలిగినదియు,
= ఆలింగన
మున్మథుఁడు చెలువల కడగంటి చూపుల కదలికల నాశ్రయించి యుండు ననుట ప్రసిద్ధము,
శ్లో, &quot;నూన మాజ్ఞా కర స్తస్య సుభువో మకరధ్వజః,
యత స్తన్నేత్ర సంచార సూచితేషు ప్రవర్తతే.”
గంటిచూపులు
భర్తృహరి.
అతఁ డనంగుఁడు గావుననే శ్రీ గంటి చూపుల నాశ్రయించి బ్రతుకవలసివచ్చినది. పురు
ములం మన్మథసమాను లగుటవలనఁ జెలువలు కౌఁగిలింతలు అభంగముగా నెఱవేర్చుచున్నారు.
మిక్కి
అలస=మందగతిగల, అనిల = వాయువు చేత, అనఁగా మలయమారుతముచేత, విలోల =
లియుఁ జలించుచున్న, దళ చిగురుటాకులుగలిగినవియు, సాసవ ఆసప మనఁగా మకరందము, మక
రందముతోఁ గూడుకొన్నవియునగు, రసాల జ తియ్యమామిడిచెట్ల యొక్క, (ని. 'ఆమ్ర, ళ్చూతో
రసాలో సౌ' అని ఆ.) ఫలఫలములయందు, సోదర - ఆదరముతోఁ గూడుకొన్న, శుక = చిలుకల
యొక్క, ఆలసన ఆలాపముచేత, విశాలము విస్తారమయినదియు,
గాడ్పులు మందముగా వీచుచున్నవి. ఫలములు ఆనవము విరివిగా నున్నది. ఫలాశచేఁ జీలుకలు
కలస్వనము చేయుచున్నవి. చిలుకలకు ఫలాశ దీఱకున్న దనియు ఫలోత్పత్తికాలమనియు నెఱుంగను.
పరిమళభైరవాహము లగుటచే గాడ్ను లలసముగ నుండెను.
ఆఁడుతు
మైదల యొక్క, గరుత్ చెక్కలయొక్క, అనీక = సమూహముచేత, మలినీ&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>i73x9sg0th7unymywq1r3dhth1rp6su</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/153</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184382</id>
    <revision>
      <id>502352</id>
      <timestamp>2025-06-30T09:03:27Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '116 = వసు చరిత్రము కృత=నల్లనివిగాఁ జేయఁబడిన, ధునీ - నదీసంబంధములైన, కమలినీ = తామరతఁ గెలయందు, సుఖాత సంజాతసుఖములైన, శోకకులపధకము = చక్రవాక స్త్రీలు గలిగినదియు, పుష్పరనము విరివిగా లభ...'</comment>
      <origin>502352</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5897" sha1="91gymfb9ygfsr1n7dp1bl2vvdmrx0t0" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;116
=
వసు చరిత్రము
కృత=నల్లనివిగాఁ జేయఁబడిన, ధునీ - నదీసంబంధములైన, కమలినీ = తామరతఁ గెలయందు, సుఖాత
సంజాతసుఖములైన, శోకకులపధకము = చక్రవాక స్త్రీలు గలిగినదియు,
పుష్పరనము విరివిగా లభించుటచేఁ దుమ్మెదలు మెఱుఁ గొక్కి నపనియు
లచేఁ దమ్ములు నల్లఁగ నున్న పనియం భావము.
నీతిక్కల శాంతు
అతికాంత= అత్యంతమనోహరములైన, సలతాంత = పుష్పసహితములైన, అతికాంతర = తీఁ గెల
యిండ్లలోకుల, నితాంత = ఎడతెగని,
రతికాంతరణ = మన్మగయుద్ధమందు, తాంత= అలసిన, సుతను
శాంతము = స్త్రీ పురుషులు గలిగినదియు,
పెలఁగసాగిరి. కాననే
వసంతరువు మనోహరముగ నుంటచే స్త్రీ పురుషులు నిరుతర es
బడలిరి. పొదరిండ్లు ప్రసనావృతములై కామోపభోగములకుఁ మిగియుండును. మొదటి పాదమున
దట్టపుఁ గౌఁగిలింతలు ఇందు రతియుఁ జెశ్పఁబడినది. విసంతమునఁ బొదరిండ్లు భోగాన్ల ములనుంటు
7
ఆకృతక=కృత్రిమముగాని, ఆసఁగా స్వభావసిద్ధమయిన, ఆ మోచ్ పరిమళముగలిగిన, కుర
వక= గోరంటపువ్వులుXలిగినదియు, అవికల విచ్ఛిన్నములు గాని, సకుళ పొగడచెట్ల యొక్క ముకుళ్ళ
'మొగ్గలుగలిగిన, సకల= సమస్తములైన, వనాంత = వనమధ్య ములయందు, ప్ర మోద= సంతోషము
చేత, ఫలిక్షయిసంచరించుచున్న, కలిత్పదములగుచున్న, కలకంఠ తో యిలల యొక్క,
హముయొక్క, కంఠ కాకలీ
ప్ర
కంఠ కాకలీ = కంఠసంబంధమయిన యవ్యక్తమ సురధ్వనిచేత, భాసురము ప్రకాశించు
చున్నదియ:సగు, మధుమాసవాసరంబు = వసంతవాసరము, పొల్చుకో ప్రకాశించును. గసీసపద్యపు
ప్రతి పాదమునను నాలుగంత్య
ప్రాసములు గలుఁ జెప్పి నాఁడు.
తా. వసంతమునందు పొగడలు గోరంటలు పూచియుఁ బొగడలు ముగ్గలు తొడిగియు నుండఁ
గోశిలలు కూయసాగెను. కాముకులు కౌఁగిలింతలసుఖ మనుభవింపసాగిరి. చిలుకలు తీయమావిపైఁ
జేరి మధురముగ భాషింపసాగెను. తుమైన టెక్కలచే నల్లనైన తమితీవియలలో జక్కవలు మెలఁగఁ
దొడఁ గెను. స్త్రీ పురుషులు వసంతవళమునఁ ఖ ష్పీతములై మనోహరముగానున్న పొదరిండ్లలో నలసట
గలుగునటులఁ గామకేళికలఁ జేలిరి.
చ, ఒనర హిమావకుంఠనము • లూడ్చి తేమల్చినపత్రభంగముల్
సస నసియాడుచుకో&quot; మొగడం చన్నులు పల్లవపాణిఁ గప్పునూ
తనలతికాలతాంగుల ను దారగతిం జలి వాపి నెయ్యపుం
బెనఁకువ నేర్పె దక్షిణసమీరణుఁ డొయ్యనఁ దావు లంటుచున్.
127
ఒనర ఇఒప్పిదమగునట్టులుగా, హిమ మంచి నెడు, ఆవకుంఠనములు - పెమునుంగులను,
ఊడ్చి=విడఁదీసి, తెమల్చిన చలింపఁజేయఁబడిన, పక్త్ర భంగ ముల్సన = భంగ ములనఁగాఁ బరంపరలును
రచనలును, భంగ ములనఁగాఁ బరంపరలనుటకు
శ్లో. 'కస్తూరీవరప క్త్ర భంగనికరో భ్రష్ణో న గండస్థలే '
శృంగారతిలకము.
వర్ణ పరంపరలనెడు కస్తూరికాపత్ర రచనలు చెదరిపోవుచుండఁగా, ఆసియాడుచుకో&quot; కంపిం
చుచు, మొగడచన్నులు = పూమొగ్గలనెడు లేఁశచన్నులను, పల్లవ - చిగురుటాకుల నెదు, పాణి =
హస్తములచేత, కప్పు అచ్ఛాదించుచుండెడు, నూతన ప్రొత్తవైన, లతికా
-
=&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>91gymfb9ygfsr1n7dp1bl2vvdmrx0t0</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/154</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184383</id>
    <revision>
      <id>502353</id>
      <timestamp>2025-06-30T09:03:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'ప్రథమాశ్వాసము 1Í7 లేడు, లతాంగుల = స్త్రీలను, ఆనఁగా నవోఢలను, ఉదారగతి - ఉదారశబ్ద మతిశయ మందును దాతీయుదును వర్తించుచున్నదిగనుక నతిశయగతియ నెడు ముక్తాహారాని ప్రదానము చేత, చలివాపి =...'</comment>
      <origin>502353</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5921" sha1="br7vmvasl2ycwpihn6wlrkyq7anhqbx" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;ప్రథమాశ్వాసము
1Í7
లేడు, లతాంగుల = స్త్రీలను, ఆనఁగా నవోఢలను, ఉదారగతి - ఉదారశబ్ద మతిశయ
మందును దాతీయుదును వర్తించుచున్నదిగనుక నతిశయగతియ నెడు ముక్తాహారాని ప్రదానము
చేత, చలివాపి = శైత్యనివారణము చేసి యనియును గంపము పోగొట్టి యనియును నర్థము. దక్షిణ
సమీరణుఁడు = దక్షిణవాయువు నెడు దక్షిణ నాయకుఁడు, ఓయ్యనన్ = తిన్నంగా, తావులంటుచుకో
తావులనఁ గాఁ బరిమళములును స్థానమును గనుకఁ బరిమళములంటుచు ననియును గళాస్థానములంటు చు
ననియును నర్థము. 'నెయ్యపుం బెనఁక్కువ నేర్పేజ్' పెనకువ యనఁగా నల్లికయును గలయిక యుసు
గనుక నిష్టమైన యల్లిక నేర్పెననియును గలయిక 'నేర్పేననియు నర్థము. అనఁగా శీతకాలము పోయి
వసంతకాలము రాగానే మలయనూరుతము వ్యాపించి నూతనపు తీఁ గెలయుదుఁ జిగురుటాకులను
పూమొగ్గలకు నుత్పాదించి తీఁ గెలంకట పల్లుకొనునట్టులుగాఁ జేసెనని తాత్పర్యము. ఆలం-రూపకసాన
యనము. క్లిష్టమును.
ఇట లతాంగులు సవోతలు, కాననే నూకనలతికాలతాంగు అనఁబడిగి, మొగడదన్నులు చేతులఁ
గప్పుకోనుట, హిమావకుంఠనము గీలించికొనుట స్వభావగుణములు.
గీలించికొనుట స్వభావగుణములు. బహుప్రియాసదృశ శీలుఁడు
దక్షిణనాయకుఁడు గావున దక్షిణసమీరుఁ డిట దక్షిణనాయకుఁడని తెలియునది. లతాంగులయెడ
సదృశముగా వర్తించుటయే యిందులకుఁ దార్కాణ
నవోభాలక్షణము.
రసమంజరిస్తుండి.
హో బల న్నీ పార్శ్వ ముఖ మరుముఖం వైవ కురుతే
ధునానా మూర్ధానాం క్షీపతి వదనం చుబసనవిధా
హృదీ న్యస్తం హస్తం క్షిపతి గమనారోపితమనా
నవోఢా తో దారం రమయతి చ సస్తాపయతి చ.
తా. మంచుముసుఁగులు తొలఁగించి పత్రాదులు చెదర మొగడచన్నులు చేత మాటుపఱచు
కోను నూతన లతాంగుల (నవోఢలను-తీనియలను) జలివాపి దక్షిణ సమీరుఁడు తావులు (సుగంధ
ములు-కళాస్థానము) తాఁకుచుఁ బెనఁకువ నేర్పుచుండెను.
మ. ఆలరుంగై దువుజోదుకూర్మి సయిదో డై మాధవశ్రీతపరి
మై
ఫల మై యాడుమరుత్కుమారుఁ బ్రియ మొప్పం దేనె నీరార్చి నెం
దెలిపూజొంపపుఁబొత్తులం బొదివి ధాత్రీ జాతముల్ జోల వా
డొ లసత్ఫల్లవడోల నుంచి కలకంఠీనాదగీతంబులన్.
128
ఆలరుం గైడువుజోదు=పుప్పాయుధుఁడైన మన్మథునియొక్క కూర్చి ముదోడై =ముద్దుశముఁడై,
మాధవ శ్రీ జవసంతలక్ష్మీయ నేడు లక్ష్మీదేవియొక్క, తపఃఫలమై తపస్సునకుఫలరూపమై, ఆడు క్రీడించు
(నీ. 'మరుతౌ పవ
చుండెడు, మరుచ్ఛబ్దము వాయువునందును దేపతలయందును వర్తించును.
య =
నామరా' అని అ.) మరుత్కుమారుక్ - కుమారవాయువు నెడు దేవతాకుమారుని, క్రియ మొప్పక్
ప్రేమాతిశయ
మొప్పఁగా, తే సినీరార్చి - పువ్వు దేనియల చేత జలకమాడించి, పెంజలి పూజొండపుఁ
బొత్తులంబోధిని=విశాల మైన తెల్లని పువ్వుగుత్తులనెను పొత్తులలో ఓ బొదిగి, లసత్ ఒప్పుచున్న, పల్లవ
చిగురుటాకుల చెడు, డోలనుంచి = తోట్లలో ఁ జరుండఁ బెట్టి, కలకంఠి నాద జ ఆఁడుకోయిలల యొక్క&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>br7vmvasl2ycwpihn6wlrkyq7anhqbx</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/155</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184384</id>
    <revision>
      <id>502354</id>
      <timestamp>2025-06-30T09:04:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '118 వసు చరిత్ర ము ధ్వనియ నెడు, గీతంబులకె &quot;=పాటల చేత, ధాత్రీ జాతముల్ = వృక్షములనెడు పెంపుడు తల్లుల యొక్క సమూహములు, జోలవాడె = జోలపాడెను. (ని. 'ధ&quot;శ్రీ ప్యా దుపమతాని క్షితిర స్యామలక్యప...'</comment>
      <origin>502354</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6156" sha1="fpnoj5xri9a2mw8wgxvdyuwxtnozzz3" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;118
వసు చరిత్ర ము
ధ్వనియ నెడు, గీతంబులకె &quot;=పాటల చేత, ధాత్రీ జాతముల్ = వృక్షములనెడు పెంపుడు తల్లుల యొక్క
సమూహములు, జోలవాడె = జోలపాడెను. (ని. 'ధ&quot;శ్రీ ప్యా దుపమతాని క్షితిర స్యామలక్యపి'
అని విశ్వము.) ఆలం-పరికరము. కావ్యలింగము.
తా, మన్మథుని చెలికాఁడును, పూధవ (వసంత-విష్ణు) తహాఫలమునగన మరుత్కుమారుని
( చిఱుగాడ్పులు-దేవపుత్రుఁడు) తేనెనీటఁ దానమాడించి పూజొంపంపుఁ జూత్తులఁ బరుండఁ బెట్టి
పల్లవడోలిక
నుంచి కోయిలల నాదముతో ధాత్రీజాతములు (వృక్షసులు- దాదులు) జోలఁబాడ
సాగేను.
సీ, మునుసుమనో రాగ మునవసంతము సూపెఁ గాన నేందిన యశోకంపుఁగోమ
కొకొమ్మ నగుచు నెయ్యమునఁ గ్రాన్ననతేనె మెలఁగెడుసరసాళి మీఁదఁజల్లే
నాసర సాళీసోయగపుఁ బాటలతోడఁ జని మాధవి ప్రవాళ్ళ శాటిఁ దుడి చె
నామాధవి పరాగ • మళ్లీ రాగము మించఁ బఱ తెంచుకలకంఠి.
పై వీదిర్చే
తే, నిట్లు లతికలు హితకోటి,నెనఫీ యపుడు, మదన దేవోత్సవ క్రీడఁబోదలు ననిన
వరులుఁ దరుణులునిరుల యో వరులవరలు, సిరులవల రాచజాతర ల్సియుటరు దె.
మును ముందుగా, కాననేందిర = వనలక్ష్మీయ నేడు నొకానొక స్త్రీ, ఆశోకంపుఁగొమ్మకు
అశోకఠరుశాఖ యఙ్ఞడు శోకరహిత స్త్రీః, సుమనోరాగమునన్ = మంచి మనోరాగము చేత, లేక
కుసుం బాపువ్వుల యొక్క పుప్పొడిచేత సీనియర్థము, పుష్పర
మయసభావము. వసంతమునూ పెక్
రంజక ప్రవ్యవిశేషమును గనుపఱచెరు, అనఁగా వసంతము చిలీ కెననియర్థము. వసంతరుధర్మమును
గనుపరిచేనని భావము. ఆబొమ్మ = ఆయశో కప్పుకొమ్మ, నగుచుకో - పరిహాసము చేయుచు, నెయ్యమున
చెలిమిచేత, క్రౌన్నన తేనె = త్తపూఁటీనియ, మెలఁడు = తిరుగుచున్న, సరసోఁ జ
* జిక్
సరసమైన తు మైదయ నెడు సరసురాలైన సఖిమీఁదఁజల్లెను.
=
ఆసరసాళి=ఆనఁగా సరసమైన యాతు మైద యనియెడు సరసురాలైన సఖియని యర్ధము.
సోయగపుఁ బాటలతోడఁజబి= శృంగారయుక్తమైన పాటలు పాడుచుఁబోయి, మాధవి - యనఁగా బండి
గురువింద తీఁ గె, అది యనెడు మాధవీ నామముగల యొకానొక స్త్రీ యొక్క, ప్రతి శమనఁగాఁ జిగురు
టాకు, అదియనెడు వస్త్రముచేత, తుడిచెక్ ఆ పూఁదేనియను దుడిచిపై చెను, అమాధవి, అనఁగా
బండిగురువింద తీఁ గెయ నేడు మాధవీనామముగల యాస్ర్తీ, పరాగము, ఆనఁగా రంజక
జక ద్రవ్యని శేష
మును అని యర్థము, పుప్పొడి యనిభావము, అక్ష్మీరాగముమించఁ బఱ తెంచుకలకంఠి పై విదర్బ న్
స్వాభావికమయిన క్షేత్రరక్తిమ మించుచుండఁగాఁ బరుగెత్తివచ్చుచున్న యాడుకోయిలమీఁద వీడి
లించెననియును ధ్వరితముగావచ్చుచున్న యవ్యక్తమధుర కంఠస్వరముగల స్త్రీమీఁదను గన్ను లెఁ
బడునట్టులుగా విదలించిననియును నర్థము విచారింపవలయును. ఇచట న భేదాధ్యవసాయము సేయ
వలయును.
ఇట్లు ఈ ప్ర కారముగా, లతికలు తీఁగెలు, హితటీ నెనసి = ఇష్ట సమూహమును గలిసికొని,
అపుడు= ఆవసంశస్తువునందు, మందన దేవోత్సవ క్రీడఁ బొదలుసనిక్ మన్మథదేవతా సంబంధమయిన
యుత్సవ క్రీడచేత నొప్పుచుండునని చెప్పుచుండఁగా, వరులుఁదరుణులు - పురుషులును స్త్రీలును, విరుల
=&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>fpnoj5xri9a2mw8wgxvdyuwxtnozzz3</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/156</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184385</id>
    <revision>
      <id>502355</id>
      <timestamp>2025-06-30T09:04:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'స ప్ర థ మా శ్వాస ము యోవరులక్ =పూఁజప్పరములయందు, వరలంపేరుల&quot; = = 119 ప్రకాశించుచుండెడు సంపదలచేత, వలరా చజాతరల్సేయుటరుదె = మన్మథోత్సవములు సేయుట యాశ్చర్యమా, అనఁగా నాశ్చర్యముగాదనుట. ఆ...'</comment>
      <origin>502355</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5582" sha1="sao0isq165cx0opjio4uoyyuph1dyua" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;స
ప్ర థ మా శ్వాస ము
యోవరులక్ =పూఁజప్పరములయందు, వరలంపేరుల&quot; =
=
119
ప్రకాశించుచుండెడు సంపదలచేత, వలరా
చజాతరల్సేయుటరుదె = మన్మథోత్సవములు సేయుట యాశ్చర్యమా, అనఁగా నాశ్చర్యముగాదనుట.
ఆలం- శ్లేషము, అర్థాపత్తి.
తా, అశోకాదులు పుష్పింప నామకరందమును దుమ్మెదలు పానము చేసి పాటలు పాడసాగేను.
బండిగురి వెందలు పుప్పొడులతో నలరెను. కోకిలలు సంచరింపఁదొడఁ గెను. ఇదియంతయు
లొనరించు వసంక శ్రీ డవలెనుంటచే స్త్రీ పురుషులు వసంతోత్సవములు జరుపుటలో నచ్చెరు వేమున్నది?
మ. అరిగాఁ బంచమ మేనగించి నవలా॥ల వ్వేళ హిందోళపై
ఖరి సూపం బిక జాత మాత్మరవభంగ వ్యాకులం బై వనీ
ధర నాలంబిత పల్లవ వ్రతవిధు ల్దాల్పం దదీయధ్వని
*
సరిగాఁ గై కొనియె&quot; వసంతము మహా సంపూర్ణ భావోన్నతిన్.
130
నవలాలు అనఁగా స్త్రీలు, ఇది దేశ్యపదముగనుక హ్రస్వము రాలేదు. ఇందుకు, (ని. దీర్ఘా
ణాం హ్రస్వస్స్యాన్నచదేశ్యపదేనపై కపర్దేసి' అని న.) అవ్వేళక్ అవసం తేదియందు, అరిగాఁ బంచమ
మేదగించి = గోవలలకుఁ బ్రతికూలమగునట్టులు గాఁ బంచమ స్వరమును విసర్జించి యని యర్థము.
8 అనఁగా ఋషభస్వరమునకు సంజ్ఞ గనుక ఋషభస్వరరహితమగునటులుగా నని భావము,
శ్లో. ' ప్రథమ శ్రీ వణాచ్ఛబ్ద శూయతే హ్రస్వమాత్రకః,
సాశ్రుతి స్పచ్పురిక్షేయా స్వరావయవలక్షణా,
శ్రుతిభ్యన్స్యు స్స్వరాష్ట్రడ్జభ గాంధార్యమధ్య మాః,
పంచ మో కై పతశ్చాన నిషాద ఇతి సప్తతే,
తేషాంసంజ్ఞా స్సరిగమవదనీతి సప్తస్వరామతాః. '
అని సంగీతశాస్త్రమున, హిందోళవైఖరి సూపర్ = హిందోళ మనఁగా హిందోళరాగము, ఆది
ఋషభపంచమస్వరములు రెండును గాక కడము యందు స్వరములతోఁ గూడుకొన్న యాడవరాగ మని
యును శిశిరర్తు వసంత ర్తువులయొక్క సంధికాలమందు గానము చేయఁబడునదియనియు సంగీతశాస్త్ర
ప్రసిద్ధముగనుక నట్టి హిందోళరాగ ముయొక్క వైఖరిని గనుపఱుపఁగా, అనఁగా నారాగమును బాడఁగా
ననుట.
శ్లో. 'శిశురస్య వంసతస్య సర్ఫ్ హిన్దోళరాగకః' అనియును,
శ్లో. 'ఔడవః పఞ్చభిః ప్రోక్త స్స్వరై షడ్భిస్తు డవరి)
సంపూర్ణ స్పర్తభి క్జే వీచంరా గా స్త్రీ భామతా!'
నీస్
=
అనియు నిత్యాదులు సంగీతశాస్త్రమందుఁ జెప్పఁబడియున్నవి. పికజాతము = కోకిల సమూ
హము, ఆత్మ రవ స్వీయమయిన పంచమస్వరముయొక్క, భంగ = తిరస్కారమువలన, వ్యాకులం బై ఐవిచా
రముగలదై, వనీధరక్ ఇవనభూమియందు, ఆలంబిత = అవలంబింపఁబడిన, పల్లవ = చిగురుటాకులంగల,
వ్రత
నియమముయొక్క, విధులు = విధానములను, తాల్పర్ =వహింపఁగా, అనఁగాఁ బర భక్షణము చేసి
తపస్సు చేయఁగా ననుట, తదీయధ్వనిక్ - ఆకోకిల సమూహముయొక్క రవమును, అనఁగా బంచను
స్వరమును, వసంతము వసంతరాగము, మహాసంపూర్ణ భావోన్న తీక్ జ మహత్తయిన సంపూర్ణ భావాతిక&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>sao0isq165cx0opjio4uoyyuph1dyua</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/157</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184386</id>
    <revision>
      <id>502356</id>
      <timestamp>2025-06-30T09:05:08Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '120 వసు చరి త్ర ము యముచేత, సరిగాక్ ఐకోకిల కనుకూల మౌనట్టులుగా నని యర్థము. ఋషధసహితమగునట్టులుగా సని భావము, కైకొనియెక్ = అంగీకరించెనని యర్థము. వసంతర్తు ప్రవేశముకాఁగానే స్త్రీలు...'</comment>
      <origin>502356</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6478" sha1="22o2b5bebs2gfpzsf3tc63nboikkgrz" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;120
వసు చరి త్ర ము
యముచేత, సరిగాక్ ఐకోకిల కనుకూల మౌనట్టులుగా నని యర్థము. ఋషధసహితమగునట్టులుగా సని
భావము, కైకొనియెక్ = అంగీకరించెనని యర్థము. వసంతర్తు ప్రవేశముకాఁగానే స్త్రీలు ఋష,ధ
పంచమములతోఁగూడ స ప్తస్వరసహితమయి సంపూర్ణ సంజ్ఞ గలవసంతరాగమును బాడిరని యాశయము,
“ఠేచి దౌడవ సంపూర్ణాః కేచి తాడవపూరణాః, కేచిత్సంపూర్ణ రాగాశ్చ&quot; అని ఔడవపడవము
లును పంచపడ్స్వరముల నొప్పి సంపూర్ణము అగుటవలన సప్తస్వర సహితమైన వసంతరాగమును సంగీత
కలారహస్యనిధియగు రామరాజభూషణుఁడు మహాసంపూర్ణ విశేషణ విశిష్టముగాఁ జెప్పెను.
మ, కరఘాతంబుల కోర్వ లేక హిమసం ఘాతంబు శీతమా
ధరదుర్గంబు భజింపఁగా నలజగత్కం ప్రదాస్తోక భీ
కరదోషాయతిశాలిఁ జుట్టుకొని లాగ్ల ల్వట్టి ధట్టింతు సం
చరవిందాప్తుఁ డుదీచి కేఁగెఁ బ్రబలుం డై మాని దాక్షిణ్యమున్.
131
కరఘాతంబులకోర్వలేక ముష్టిఘాతములకు సహింపలేక యని యర్థము. కిరణముల వేఁడిమికిఁ
దాళలేకయని భావము. హిమసంఘాతంబు = మంచుయొక్క గుంపు, శీతక్షమాధరదుర్గ ంబుభజింపఁగాజ్
=హిమవత్పర్వతదుర్గ ము నవలంబింపఁగా నని యర్థము. స్వకీయస్థానముగనుక శీృక్షమాధరదుర్గ మును
శీతసంఘాత మాశ్రయించెనని యాశయము. అల - ఆ, జగత్కంప ప్రద = జగత్తులకుఁ దొందరనిచ్చు
చున్నదనియు, ఆస్త్రోకభీకర = అధికభయమును బుట్టించునదియు, దోష = పాపముయొక్క, ఆయతి =
దైర్ఘ్యముచేత, శాలి జ ఒప్పుచున్నట్టి, హిముసంఘాతంబు అని యర్థము, జగత్తులను జలిచేత వడఁకించు
ననియు మిక్కిలి భయంకరమయియుండుననియు దోషాయతిశాలియనఁగా రాత్రి యొక్క దైర్ఘ్యము
చేత నొప్పుచుండుననియును భావము, శీతశాలపురాత్రియెక్కువగా నుండుట ప్రకటముగదా. చుట్టుకొని
ఇట్టి హిమసంఘాతమునఁ జుట్టుపై చికొని అగ్గల్వట్టి = ఆవరణముదాఁటి, భట్టింతును చుక్=మర్ధింతుఁ గాళ్ల
యని, అరవిందాష్త్రుఁడు = కమలములకు హితుఁడయిన సూర్యుఁడు, మానిదాక్షిణ్యముజ్=మోమోటము
వదలి యని యర్థము. దక్షి ణస్థితత్వము మానియని భావము. ప్రజలుండై జ బలాధికుఁడయి, ఉదీచిశేఁ
* &quot; ఉత్తరపుదిక్కునకుఁబోయెను. మంచువలన నరవిందములు | చెడిపోవుచున్నవి గనుక సూర్యు
విందాుఁ డయినందున మంచును శిక్షింపఁ బోవుట యుక్త మనునభిప్రాయమును గ్రహింపవలయును,
ఆలం, హేతూత్ప్రేక్ష, కావ్యలింగమును,
మంచువలనఁ దామరపూవులు చెడిపోవుటఁ జూచి యరవిందాస్తుఁడు తనయా ప్రభావము
ప్రకటింప నెంచెను. కావున నే దాక్షిణ్యమును విడనాడెను, తామరలు మంచుచేఁ జెడిపోవు ననుటకు -
. అథవా మృదువస్తు హింసితుం మృదునై వా రథతే ప్రజాంతకః,
హిమసేక విపత్తిరత్ర 'మే నలినీ పూర్వనిదర్శనం మతా.
*
!
మ. చివురుంగై దువు వేల్పు చైత్రమున సంక్షిణధ్వజోపవై
భవుఁ డై తేమైన తేరిపైఁ గదలి రాం బ్రత్యగ్ర నాలా గ్రహ
ర్మ్యవిటంకంబులు ప్రాక్టీ వల్లి వనజాప్య ల్పల్లి రుత్ఫుల్లప
ల్లవహ స్తంబుల భావి భావుక ఫలో జిల్లాసంబుతోఁ గ్రోవ్విరుల్.
182
చివురుం గై దువు నేల్పుజఆనఁగా మన్మథుఁ డనెడు దేవుఁడు, జై త్రమునన్ = చైత్ర మాసమందు,
అక్షీణతక్కువగానీ, ధ్వజో లేవవైభవుఁడై - మానధ్వజారోహణమనెడు పట్టాంబరధ్వజారోహణ.&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>22o2b5bebs2gfpzsf3tc63nboikkgrz</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/158</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184387</id>
    <revision>
      <id>502357</id>
      <timestamp>2025-06-30T09:05:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'ప్ర థ మా శ్వా సము 121 వైభవముగలవాఁడయి, తెమ్మెర తేరిపైఁ గదలిరాజ్=మలయమారుతమ నెడు రథము మీఁద నెక్కి రాగా, ప్రత్యగ్ర = నూతనములయిన, సాలా గ్ర అవృక్షా శ్రీ ముల నెడు, హర్మ్యవిటంకంబులు ప్...'</comment>
      <origin>502357</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6205" sha1="cen9lqfh9mb0ysx581hgix0gy58kla3" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;ప్ర థ మా
శ్వా సము
121
వైభవముగలవాఁడయి, తెమ్మెర తేరిపైఁ గదలిరాజ్=మలయమారుతమ నెడు రథము మీఁద నెక్కి
రాగా, ప్రత్యగ్ర = నూతనములయిన, సాలా గ్ర అవృక్షా శ్రీ ముల నెడు, హర్మ్యవిటంకంబులు ప్రాకి
సౌధాగ్రములపైకెక్కి, వల్లివనజాస్యలు - తీఁగల నెహ్రు స్త్రీలు, ఉత్ఫుల్ల వికసించిన, వల్లవ చిగురు
టాకుల నెడు, హ స్తంబుల - హస్తముల చేత, భావిషముంగురఁగలిగిన, భావుక =భవ్యమయిన,
ఫలోల్లాసంబుతోన్ = పండ్లయొక్క యుల్లాసము నెడు ఫలోల్లాసముతోడ, క్రొవ్విరులు - క్రొత్తగా
వికసించినపుష్పములను, చల్లిరి చల్లినవారైరి.
తెమైర లేరు గాఁగలవాఁ డగుట వల్లనే వేలుపు. తెమ్మెర రథముగాన నరదమునకంటె టెక్కె
మెత్తు గానుండవలయంఁఁ గాన నది యణమైనది. కాననే క్రొవ్విరులు చల్లుటకు సాలా గ్రహర్మ్యవిటం
కము లెక్కవలసి వచ్చినది. చైత్రమున మన్మథోత్సవములు గావించుట సుప్రసిద్ధము, మీనధ్వజ
మీట ధ్వజో లేపవైభవము, రథోత్సవము తెమ్మెర తేరిపైఁ గదలివచ్చుట యని తెలియునది.
లోకములో నొకానొక దేవునికి సంవత్సరోత్సవము జరిగించు
నెడల నా దేవుఁడు ధ్వజారోహణ
వైభవము నంగీకరించి క్రమముగా రథారూఢుఁడై వచ్చుచుండఁగాఁ బురస్త్రీ లారథముమీఁద
దోసిళ్లతోఁ బువ్వులు మొదలయినవి చల్లెడు సంప్రదాయముగనుక దాని సనుసంధించి మన్మధరథో
త్సవవిషయముగాఁ జెప్పినాఁడు. అలం. రూపకము, సౌవయవము,
తెమ్మెర. తె. దక్షిణపు ఎరల్ గాలిగావునఁ జిమ్మెరలు అనువ్యుత్పత్తివలనఁ చెప్తారలు అను
శబ్దమె యుక్తము. పూర్వకవు లీశబ్దము లు వర్ణాంతముగఁ బ్రయోగించిరి. ఇటీవలికవులు ఏకవచన
రూపము తెమైర యని భ్రాంతిపడిరి.
వ . మహిళామండలమంజుల భ్రమరకా
మర్దంబు శ్యామా ముహు
రుహురున్మీలితపత్ర భేవనిపుణంబుం బర్మి నీకంకణ
గ్రహణాపాదియు నై సగంధవిటప ప్రాప్తిక్ విజృంభించుచు
విహరించె మధును త్తగంధవహ మువ్వేళ వనాంతంబునన్.
133
ఈపద్యమునందు మధుమాసమునందలి గంధవహపరముగను మద్యపానము గావించిన గర్వాత్ముని
పరముగాను అర్థద్వయమును గవి చెప్పియున్నాఁడు.
మహిళా= ప్రేంకణపుఁ దీఁ గెలయొక్క, (శ్లో. 'శ్యామాతుమహిళాహ్వయా, లతాగోవిన్దనీగు
స్ధ ప్రియఙ్గుః ఫలినీఫలీ' ఆని అ.) మండల సమూహమందు, మంజుల మనోహరములయిన, భ్రమ
రక=తు మొదలయొక్క, ఆమర్ధంబు = సమ్మర్దము గలిగినదియునని యర్థము. మహిళామండల =
సమూహముయొక్క, మంజుల కోమలములయిన, భ్రమరక = ముంగురులయొక్క ఆమర్ధంబు పీడ
నము గలదని యర్థాంతరము. (శ్లో. 'అల కాళ్చూర్ణ కున్తలాః, తే లలాటే భ్రమరకాః' అని అ.)
శ్యామా.ల తావి శేషముయొక్క ముహుర్ముహురున్మీలిత మాటిమాటికిని విశాపమును బొందుచుం
డేడు, పత్ర ఆకులయొక్క, భేద భేదనమందు, నిపుణంబుజ్ సమర్థమయినదియును, అని యర్థము.
శ్యామా యావనమధ్యస్థురాలియొక్క, ముహుర్ముహురున్మీలిత = మాటిమాటికిని రచియింపఁ
బడుచుండెడు, పత్ప్రజముకరి పక్త్ర ములయొక్క, భేద = భిన్న పంచుటయందు, నిపుణంబు
సమర్థమయినదని యర్థాంతరము. పద్మినీ పద్మలతా సంబంధమయిన, కంకణణజలబిందువుల యొక్క
-16&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>cen9lqfh9mb0ysx581hgix0gy58kla3</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/159</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184388</id>
    <revision>
      <id>502358</id>
      <timestamp>2025-06-30T09:06:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '122 పరిమళయు వ సు చ రిత్ర ము P గ్రహణ - గ్రహించుటను, ఆపొదియుజ్&quot; = ఆపాదించుచున్నదియునని యర్థము, పద్మినీ పద్మినీ -తిస్త్రీ యొక్క, కంకణగ్రహణాపాదియు కు, ఇక్కడఁ గంఠణశబ్దము చేత హస్త ముసల...'</comment>
      <origin>502358</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6046" sha1="d4n1sx2oh2xupgqh2vhlj1k0yi58o3m" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;122
పరిమళయు
వ సు చ రిత్ర ము
P
గ్రహణ - గ్రహించుటను, ఆపొదియుజ్&quot; = ఆపాదించుచున్నదియునని యర్థము, పద్మినీ పద్మినీ
-తిస్త్రీ యొక్క, కంకణగ్రహణాపాదియు కు, ఇక్కడఁ గంఠణశబ్దము చేత హస్త ముసలక్షిత
మగుచున్న దిగనుక హస్తగ్రహణా పాదనము సేయుచున్నదని యర్థాంతరము. ఐ= ఇట్టివై, సగంధ=
క్తమ 200న, విటప= తరువిస్తారముయొక్క, ప్రాప్తిక్ పొందిక
చేత, విజృంభించుచుకో -
గర్వించుదురు అని యర్థము, (ని. 'విస్తారో విటపోస్త్రీయామ్' అని అ.) సగంధ = గర్వస హితుఁ
డయిన, విటప=విట నాయకునియొక్క, ప్రాప్తిక్ ఐసాంగత్యముచేత, విజృంభించుచు? - విజ్ఞనీఁగుచు
అని యర్థాంతరము. మధు - మధుమాసనుడు, మత్త= &quot;ద్విప, సంధరహము
యర్థము. మద్యముచేత మదించినదని యర్థాంతరము. (ని. 'గస్థో గన్ధక ఆమోదే లేశీ సమ్బుద్ధ
గర్వయోః' అని ది.) అవ్వేళక్ ఆకాలమందు, వనాంతంబున = వనమధ్యమందు, విహరించె
సంచరించెను.
ရာ
వాయువు అని
మధును త్తగంధదహమను సమహన్న పుంసకమునకుఁ బుం స్వవివక్ష చేయుట కవినమతము,
ఉ. శ్రీయుతమూర్తి యో పురుషసింహమ! సింహము పాలిసాము గో
భూయువు గోరు...
(భాగ వతము)
తా. మారుతము వసంతుని స్నేహముప నుల్లసిల్లి ప్రేకణపుఁ జెట్ల వెఁగల తుమ్మెదల కొత్తిడి
గూర్చుదు, లతాని శేషములఁ జివురాకులను వేఱుపడునటులఁ గదిలించుచు, తమ్మిపూల పైఁగల జల
కణములంటుచుఁ దావులొలయుఁ జెట్ల నాశ్రయించి వనాంతరము సంచరింపసాగేరు. (మధుమత్తుఁ
డగు పురుషుఁడు చెలువల ముంగురులఁ దోలంగఁ ద్రోయుచు చెలువలమకరికాప త్రాదులఁ బెదర
జేయంచుఁ బస్మినీజాతి స్త్రీలహస్తములఁ దాఁకుచు విటులచెలిమితోఁ జెలరేగెనని యర్థాంతరము.)
సీ. ఏ పారు పొదరిండ్ల నా పాటలా శోక దీపార్చిఁ గనకకలాప మరసె
*
సాలావలులు దాఁటి + యేలాల తొ వార బోలాతతిపదాగం పటము లూడ్చె
నానామధుపనవ్య గానామృతము మెచ్చి సూనాసవము లెల్లఁ జూర లిచ్చె
శం కారహితధీర హుం కార శుక భటాహంకారముల ఫలాహతి యునర్చె
తే. ననుచు నాగంధవహుని ధౌర్యములు దెలుపు, లీలవిరిసినవిగులు రాలిన జంబు
లొలికినరసంబు లురిలిస ఫలము అధిపు, మోలనిడిపల్కి, రుద్యాన పాలురపుడు.
వసంతవాయువును దొలుత గంధవహళబ్దసారస్యముచే గర్విగాఁ జెస్సి దుండగములను జూపి
యిపుడు గంధవహనామ మానుకూలముగఁ గావించిన కార్యములు వనపాలకులు రాజునకు దృష్టాంత
సహితముగా 'నెఱింగించునటులఁ జెప్పుచున్నాఁడు.
註
ఏపారు. అతిశయించుచున్న, పొదరిండ్లర్ - లతాగృహములనెడు గృహములయందు, ఆపా
టలాకోకడి పార్చిక్ – ఆపాటలు - అంతట పెట్టినైన, అశోక=రక్తాశోక పుష్పమ నెడి, దీపార్చి,
దీపజ్వాలిక చేత, కనకకలాపమరసెజ్ = కనకమనఁగా సంపెంగయును బంగారమును, బంగారము పేర్ల
న్నియు సంపెంగకుఁ జెల్లును. సంపెఁగపువ్వుల నేడు కనకస్తోమము గాంచెను. పొదరిండ్లు గావునఁ
దలుపులు ద్వారబంధములు లేనివి, అందు ఆపాటలములగు నశోకపుష్పములను దీపములు గలవు.
శాన శనకలాప మరియు గలిగెను వర ద్రవ్యనం దర్శన మెయిట ధౌర్యము.&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>d4n1sx2oh2xupgqh2vhlj1k0yi58o3m</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:Andhra Granthalayam 1941 01,04 01 Volume No 02 Issue No 01,02.pdf/112</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184389</id>
    <revision>
      <id>502360</id>
      <timestamp>2025-06-30T09:27:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Brjswiki</username>
        <id>6801</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దారు */</comment>
      <origin>502360</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2602" sha1="61xotzt91mdkfu05gtckvcc7ig1gd3r" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;3&quot; user=&quot;Brjswiki&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;my very best to have them transmitted throughout the country. But look what will happen when you and I have
gone and when the present generation of adults have gone. How can our great-grand-children-sweet kiddies - 
who are basking in the evening sun, know your thought, know your inventions. My thoughts move forward. How 
is this wonderful thought of yours to be transmitted to our great-great-great-grandchildren-great-to-the-
power-of-infinity grand children. Surely in the year 1941 both of us will have our descendants. How are 
they to be benefitted by your thoughts.&quot; Ts'ai Lun was so fond of his emperor that he could not see him in distress. So he said to the emperor &quot;Your Majesty need not suffer so much. Please give me leave for
for six months. I shall retire into solitude. When I come back I am sure I can bring to you some means 
by which all our thoughts can be transmitted to our grandchildren of 1941 and beyond.&quot;

After the end of six months Ts'ai Lun brought what we now call a piece of crude paper with some dark 
figures on it. He said &quot;I have invented writing. By this writing thought can be transmitted through time.
&quot;I want you to think for a moment and realize what a wonderful invention this invention of writing is.
Now you understand what is meant by transmitting thought through time. But for your secretary knowing 
to write how could the thought which Mr. Fossil created in this very room some months ago have been 
transmitted to me to-day. But for this invention of writing and your secretary reading the minutes 
perhaps I would not have had a theme to talk to you about to-night. I am aware that some of you might 
wish that your school life would have been far happier if Ts'ai Lun had not invented writing; for then 
you would not have had so many books to read; nor will your ensuing examination prolong for so many 
days in which you will be asked to write pages after pages. I wonder whether I have been right in 
singing the glory of Ts'ai Lun in the examination month. I don't know how many of you in your present 
examination terror will be prepared to accord a vote of thanks to Ts'ai Lun and how many a vote of
censure.

This new invention which enabled the humans to transmit thought through time was of use also in 
transmitting it through space unmutilated and un-transformed by the messengers.

As soon as the invention of speech solved a problem the absence of writing created another problem 
and led to thousands of years of turmoil before writing could be invented. So also soon after writing
gave satisfaction new problems arose. The&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>61xotzt91mdkfu05gtckvcc7ig1gd3r</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:Andhra Granthalayam 1941 01,04 01 Volume No 02 Issue No 01,02.pdf/113</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184392</id>
    <revision>
      <id>502366</id>
      <timestamp>2025-06-30T09:41:51Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Brjswiki</username>
        <id>6801</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దారు */</comment>
      <origin>502366</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2613" sha1="37c86t4dic0q79183a9iohocj7l6al0" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;3&quot; user=&quot;Brjswiki&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;humans found writing to be a long, tedious and expensive process. Suppose for example the marriage of one 
of you, say Yogu, has been fixed. Naturally Yogu is eagerly looking forward to the day of marriage. But 
his father wants to invite thousands of his friends scattered all through India. He wants to transmit this
thought this invitation through space. To that end he makes use of Ts'ai Lun's invention and writes 
invitations Let us do a little bit of arithmetic. He takes 12 minutes to write an invitation. He can produce 
five copies in an hour. He is a busy man. He has the preparations for the marriage to make. He is able to
write out the invitations only three hours in the day which means fifteen invitations. You can easily 
calculate how many months it will take for him to write out the invitations to thousands of his friends 
and how impatient Yogu will become.  Perhaps speedy multiplication of copies of writing for transmission 
through space and time was the next major problem for the humans to tackle. It took them several thousands
of years. to succeed. They did not succeed till very recently; for you know that printing was invented only 
about 1440. You might have noticed that the Madras Library Association celebrated the fifth centenary of Gutenburg's invention of printing through moveable metallic types only last December. Look at the immense 
benefit and the wonderful result of Gutenburg's invention. I wonder whether you had ever visited &quot;The
Hindu&quot; office. You say, you have. Then recall to your mind the room in which messages are received from all
parts of the world, from New York, London and Tokyo, at the radio typing room and how within an hour 
thousands of copies of the messages are delivered into the hands of the readers in the City. How could 
thought be transmitted so efficiently and so quickly but for Gutenburg's invention of printing?

Let us next see how we should use this wonderful triple heritage of speech, writing and printing to
improve ourselves - not our Body alone but also our Mind and our Spirit.

To improve our Body we want food, clothing and shelter. To get all these we want bodily strength and 
mental capacity. They are inter-dependent. They are at bottom dependent upon improved mental capacity.
Just think how much this improvement of mental capacity depends upon the triple invention of articulate 
speech, writing and printing. The books that help us in this matter are called 'Informative books.' we
have plenty of them to-day. You will be wasting your heritage and defrauding yourself if you do not 
learn when you are at&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>37c86t4dic0q79183a9iohocj7l6al0</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/160</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184394</id>
    <revision>
      <id>502368</id>
      <timestamp>2025-06-30T09:46:27Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'ప్ర థ మా సము 128 సాలావలులుదాఁటి = సాలమనఁగా వృక్షమును బ్రాకారమును, (సి. ఆనోకహః కుటస్సాలు' అని ఆ. ని.) (‘ప్రాకారో వరుణ స్సాలః' అని ఆ.) వృక్ష సమూహములనెడు ప్రాకారసమూహములు దాఁటి, ఏలాలతా =...'</comment>
      <origin>502368</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6590" sha1="ceqrspgmntf94ggprhfvdysv2fg50av" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;ప్ర థ మా సము
128
సాలావలులుదాఁటి = సాలమనఁగా వృక్షమును బ్రాకారమును, (సి. ఆనోకహః కుటస్సాలు'
అని ఆ. ని.) (‘ప్రాకారో వరుణ స్సాలః' అని ఆ.) వృక్ష సమూహములనెడు ప్రాకారసమూహములు
దాఁటి, ఏలాలతా = ఏలకి తీఁ గెల నెడు, వారబాలా
వేశ్యాంగనలయొక్క, తతి = సమూహముయొక్క,
పరాగ ఇపుప్పొడియ నెడు, పటములు వస్త్రములను, ఊడ్చెక్ విడిపించెను. మధుపశబ్దము తుమ్మెద
యందును మద్య పాయియందును వర్తించును. లతావార - తీపిలచాలను, బాలా =
తీపిలచాలను, బాలా - బాలికల యొక్క
యనుట తగును. వారస్త్రీ, సర్వజనపరిగ్రహణయోగ్యురాలు గాన నట ధార్త్యమునకుఁ దావులేదు.
ఉండెఁబో బాలాపటము లూడ్చునంత ధార్యము గాదు.
నా సొ=సమ స్తములయిన, మధుప = తుమ్మెదల నెడు మద్య పాయుల యొక్క, నవ్య = నూతన
మయిన, గానామృతము మెచ్చి = అమృతప్రాయమయిన సంగీతమును మెచ్చి, సూనాసవములెల్లఁ జూర
లిచ్చెక్ -సూనాసవమునఁగా పూఁదేనెయు నిప్పపువ్వు మొదలైన పువ్వులచేతఁ జేయఁబడిన మద్యం
బును, పూఁ దేనియల నేడు నిప్పపూసారా మొద లైన వానిఁ జూరలిచ్చెను. మధుపులు త్రాగుఁబోతులు
గాన వారల గానమునకు మెచ్చుట వారలకు పుష్పాన్పము (సారాయము) కాన్కగా నొసంగుట
గౌత్త్యము. ఇందుల కొలికనరసము తార్కాణము.
=
శంకారహిత శంక లేనట్టి, ధీర సమమైన, హుంకార = హుమ్మనెడు ననుకరణ శబ్దముతోఁ
గూడుకొన్న, శుక చిలుకల బెడు, భట= భటులయొక్క, అహంకారముల గర్వముల చేత, ఫల
పండ్లయొక్క, ఆహతి=పతనమనెడు, ఫలాహతి, వస్తులాభభంగమును, ఒనర్చిక్ - చేసెను. చిలుకలు
బంట్లు, శాననే జంకు కొనరు. వారికొఱకు ఫలాహతి గావించుటయు ధార్యమె. ఫలాహతి యను
టలోఁ కార్యఫలము వేటి చుటయు నగుగాన నదియ యుక్తమని యాశయము,
3
=
అపచుక్&quot;అనిపలుకుచు, ఆగంధవహుని - గంధవహుఁడనఁగా వాయువును గర్వగ్రస్తుఁడును.
ఆవి 'యువ నెడు గర్వ గ్రస్తునియొక్క, ధార్యములు దెలఁపులీలతో = దుండగములు తెలియఁ జేసినట్టు
లుగా, విరిసినవిరులు ఊడిపడిన పువ్వులును, శాలినరజంబులు జ రాల్నిపుప్పొడులను, ఒలికేనరసంబులు తా
కుమ్మరిల్లిన పూఁదేనియలును, ఉరిలిన ఫలములు రాలిపడిన ఫలములును, అని క్రమాలంకారము. ఆధి
పుమ్రోలనిడి = వసురాజుముందర నుంచి, ఉద్యానపాలురు = వనపాలకులు, అపుడు = ఆసమయమందు,
పలికేరి=ఒక
వాక్యమును బలికిరి. ఉద్యానపాలు రన్న చోట (ని. 'లు జసోలజసోలాం తాల్లాం తాత్తురు
తాల్లాంతాత్తురు
రోతయోశిక్ర మేణ స్తః.' న.) అనుసూత్ర ముచే నకారపరక లకారాంతశబ్దము నీవన పాలశబ్దమునకు
బహువచనమఁన రువర్ణకము వచ్చినది. అలం. ఉత్ప్రేక్ష. క్రమము. శ్లేషా స్థాపితము.
క. స్వామీ యే మని పొగడెద, మామనికి మనికి యైన యారామమునం
గామనిశితాస్త్రములు ద, త్కోమలతరలతలు చిగురు
కొమ్మల చేవల్ .
135
స్వామీ=ఏలినవాఁడా, ఆమనికిక్ - వసంతమునకు, మనికియైన నివాసస్థానమైన, ఆరామము
నజ్&quot; ఉద్యానవనమందు, కోమలతరలతలు - ఇక్కడ లతా శబ్దమువలనఁ దజ్జన్యములైన పుష్పములు
లక్ష్మీకము లగుచున్నవి. కోమలతర, ఆత్యంతసుకుమారములైన, లతలం- తీఁగలయందుండు పుష్పములం,
కామనిశితా స్త్రములు= మన్మథకఠోరబాణములు, చిగురుకొమ్మలుతో - లేఁతకొమ్మలును సారములు కాఁబట్టి,
ఏమనిపొగడెదము - ఏమని కొనియాడఁగలము. అనఁగాళ్ల కొనియాడఁజాలమనుట. అత్యంత సుకుమార&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>ceqrspgmntf94ggprhfvdysv2fg50av</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/161</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184396</id>
    <revision>
      <id>502370</id>
      <timestamp>2025-06-30T09:46:52Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '124 రిత్ర వసు చరి త్ర ము ములైన పుష్పములు మన్మథకఠోరబాణములని చెప్పుటయును జిగురు కొమ్మలయందే చేవలని చెప్పుట యును విరోధము. ఉద్దీపనములనియును దినదిన ప్రవర్ధమానములనియును బరిహారమ...'</comment>
      <origin>502370</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5808" sha1="d795u2g07g6d6e9hljvevud5wqfi2nm" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;124
రిత్ర
వసు చరి త్ర ము
ములైన పుష్పములు మన్మథకఠోరబాణములని చెప్పుటయును జిగురు కొమ్మలయందే చేవలని చెప్పుట
యును విరోధము. ఉద్దీపనములనియును దినదిన ప్రవర్ధమానములనియును బరిహారము. కాలం. విరోధా
భాసము. ఆతిశయో క్రీ.
దత్తమండలములలోఁ జివురుచెట్టను నొక జాతివృక్షముగలదనియు నది యెంతముదిరినను శేవ
బట్టఁదనియు గని దత్తమండలవాసి గాననే యావృక్ష స్వభావ మెఱింగి యచ్చట చివురు చెట్టుకొమ్మలు
గూడఁ జేవి బాఱియుండునని యతిశయోక్తిగఁ జెప్పెనని కొందఱందురు. ఇది సమంజసమని తోఁజు
డిని. &quot;అచటఁ బుట్టిన చివురుఁగొ మైన చేప&quot; యను మనుచరిత్ర పద్యభాగము &quot; బిగపరఁగో గొమ్మయుఁ జేవ&quot;
యను రామాభ్యుదయవాక్యము వృక్ష పరముగాఁ జెప్పఁదగియున్నవి.
తే, నాథ చివురులు రంజిల్లె ననలు మొలిచె
నల రె విరు లెల్ల పూఁపలు దలలు సూపెం
బసిమి నిర వొందెఁ బిందియల్ బలసె నవశ
లాటువులు సాంద్రరుచుల ఫలంబు లెసఁగె .
136
నాధ=స్వామి, చివురులు రంజిల్లె = చిగురు కాకులు రక్తిమ
చేత నో ప్పెప, ననలు
మొలి
చెక్ మొగ్గలు పొటమరించెను, అలా రివిరు లెల్లర్&quot; = పుష్పములన్నీయు వికసించెను పూఁపలదలలు
సూపెజ్&quot; మొటిమెలు పొడఁజూపెను, పిథియల్ - లేఁతసిం&quot;ద్రాలు, పసిమిక్ జపసరుచాయచేత,
ఇరవోంటె అనరెను, నవశలాటువులు - నూతనములైన కాయలు, బల సెక్ =బలిష్ఠములాయెను*
ఫలంబులు=పండ్లు, సాంద్ర = దట్టమైన, రుచుల - తియ్యదనము చేత, లేక అరుణపతాది వర్ణముల
చేత ననియైనఁ జెప్పవచ్చును. ఎసంగెక్ - ప్రకాశించెను. అనఁగా చెప్పఁబడినవియన్నియఁ గలిగి
యున్నవని తాత్పర్యము. ఇచటఁ జివురులు మొదలుకొని పండ్లవఱకుఁగల యవస్థలు వరుసగా
జెప్పినాఁడు.
ఉ. కేళివనాళి నీయెడ ఈ నినాదార్భటి చెప్ప నేల భూ
పాలక నీలకంఠములు . పాయక మ్రోయులతాంతవాసనా
జాలము సోడు ముట్ట సుర సాలము వీడ్కో నివచ్చుషట్పదీ
మాలికఁ దోఁచునబ్బురపు మబ్బులయఃబ్బులు గుబ్బతిల్లఁగన్.
137
భూపాలక ఓవసుమహారాజా, కేళివనాళి కేళికావన
శ్రేణియందు, ఈయెడ = ఈ వసంత
సమయమున, శుకీ ఆఁడు చిలుకల యొక్క, నిన దార్భటి శబ్దాడంబరమును, చెప్ప నేల= చెప్పనక్క ఆ
'లేదు. ఆనఁగా విరామములేకయే యున్నదనియు వసంకర్తువు గనుక నిప్పుడు చిలుక లయొక్క
కోలా హలధ్వనులు గలిగియుండుట చిత్రముగాదనియును భావము. ఇఁక నేమనిన, లతాంతం ఉద్యాన
పనపుష్పములయొక్క, వాసనాజాలము=పరిమళ సముదాయము, సోడుముట్టకో మిన్నంటి కపాల
ముల కెక్కఁగా, సురసాలను వీడ్కోని కల్పవృక్ష మును విడిచి పెట్టి, వచ్చు = వచ్చుచున్న, ఇక్కడం
గల్పవృక్ష పుష్ప వాదనలకంటె నుద్యానవన పుష్ప వాసనలు శ్రేష్ఠములని భావము. షట్పదీమాలిక
ఆఁడుతు
మైదలయొక్క సమూహమందు, తోఁచు స్ఫురించుచున్న, అబ్బురపుమబ్బుల ఆద్భుత మేఘు
ములయొక్క, ఉబ్బులు ఉల్బణములు, గుబ్బతిల్లఁగ - అతిశయించుచుండఁగా, నీలకంఠములు&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>d795u2g07g6d6e9hljvevud5wqfi2nm</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:Science Ela Putti Perigindhi VBS JVV.pdf/8</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184399</id>
    <revision>
      <id>502375</id>
      <timestamp>2025-06-30T10:10:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Rajasekhar1961</username>
        <id>50</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'విషపూరితమవుతుందని భయపడిపొయ్యేవాళ్ళు. సత్యకాలం మనుషులు భూగర్భ గుహల్లో దాక్కునే వాళ్ళు. ఇంటి కిటికీలు బిడాయించేవాళ్ళు. నెరియల్లో మట్టో మశానమో కూరి మూసేసేవాళ్ళు. గ్రహణం వ...'</comment>
      <origin>502375</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4749" sha1="6nqx78scknxaa7rols5lmybtislvtn5" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;Rajasekhar1961&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;విషపూరితమవుతుందని భయపడిపొయ్యేవాళ్ళు. సత్యకాలం మనుషులు భూగర్భ గుహల్లో దాక్కునే
వాళ్ళు. ఇంటి కిటికీలు బిడాయించేవాళ్ళు. నెరియల్లో మట్టో మశానమో కూరి మూసేసేవాళ్ళు. గ్రహణం
విడవగానే 'హమ్మయ్య దేవుడా' అని ఊపిరి పీల్చుకొనేవారు.

అరిస్టాటిల్ పిరికివాడుగాదే. అందరిలాంటివాడు గాదే. ఆయన చాలాసార్లు చంద్రగ్రహణాల్ని
పరిశీలనగా చూచాడు. ఆయనకేమీ హాని జరగలేదు.

చంద్రుడి మీద కన్పించే నల్లటి మచ్చని నీడ అని ఆయన గుర్తించాడు. తర్వాత అది భూమి నీడ
అని, సూర్యుడికీ చంద్రుడికీ మధ్య భూమి వెళ్లినపుడు అలా నీడపడుతోందనీ ఆయన కర్ధమై పోయింది.

అంతవరకూ బాగానే ఉంది. మరి ఈ నీడ ఎప్పుడూ ఎందుకు గుండ్రంగానే ఉంది?

అరిస్టాటిల్ చదునుగా ఉన్న రొట్టెను తీసుకొని ఎండలో పట్టుకొని చూచాడు. ఓ భంగిమలో ఎండ
పడినపుడు నీడ గుండ్రంగా ఉంది. మరో భంగిమలో వూచలాగా పల్చగా ఉంది. అంచేత మన భూమి
రొట్టెలా చదునుగా ఉండే వీల్లేదు.

తర్వాత నారింజపండు సగభాగం తీసుకొన్నాడు. దాని నీడను పరిశీలించాడు. ఎండ చదునుగా
ఉన్నవైపు పడినా, వంపు తిరిగినవైపు పడినా నీడ గుండ్రంగానే ఉంది. ఎండ పక్కలకి జరగ్గానే నీడ
అర్ధవృత్తంగా మారిపోతోంది.

ఇప్పుడు అరిస్టాటిల్ పూర్తి నారింజ పండునే తీసుకొన్నాడు. దాని నీడనీ పరిశీలించాడు. ఎండ ఎలా
పడ్డా నీడ గుండ్రంగా ఉంది. ఇంకేముంది? అరిస్టాటిల్కు అర్ధమైపోయింది.

&quot;మన భూమి గుండ్రంగా ఉంది. ఓ ఇనుపగోళంలాగా&quot; అని విద్యార్థులందరికీ చెప్పాడాయన. తానా
సూత్రీకరణకు ఎలా వచ్చాడో కూడా వివరించాడు.

చూచారూ! ప్రయోగం చాలా చిన్నదే. అందులో ఏ అపురూప పరికరాలున్నాయి? దానికెంత గొప్ప
ఏర్పాట్లు గావాలి? ఎంత సొమ్ము ఖర్చు? ప్రకృతిలోని ఒక మహాద్భుత రహస్యం ఈ చిన్ని ప్రయోగంతో
రుజువైపోయింది.

సైన్సు సూత్రీకరణల్ని మనం పిల్లలకి కూడా ఇలాగే చెప్పాలి. ఇలాంటి మార్గాలే వెతుక్కోవాలి.
అప్పుడు పిల్లలు నిత్య జీవితం నుంచే సైన్సును తెలుసుకొంటారు. తాము ఇలాంటివి చెయ్యాలని
ఉత్సుకపడతారు. లక్షలాది మంది పిల్లలిలా 'ప్రయోగాల్లోకి దిగితే ఎవరు చూచారు ఎన్ని రహస్యాల్ని
వాళ్ళు ఛేదిస్తారో! ఎందరు శాస్త్రజ్ఞులు వాళ్ళ నుంచి పుట్టుకొస్తారో!
సైన్సు ఎలా పుట్టి పెరిగింది?
6&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>6nqx78scknxaa7rols5lmybtislvtn5</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:Science Ela Putti Perigindhi VBS JVV.pdf/10</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184400</id>
    <revision>
      <id>502376</id>
      <timestamp>2025-06-30T10:12:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Rajasekhar1961</username>
        <id>50</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with ' అంతేగానీ వాళ్ళకి అయస్కాంతానికీ, దిక్కులకూ ఉండే సంబంధం తెలీదు. ఇది తెలియడం భౌతిక శాస్త్రంలోనే ఓ పెద్ద ఆవిష్కరణ. ఈ ఆవిష్కరణ చాలా విచిత్రంగా జరిగింది.  చైనీయులకు జోస్యం అంటే...'</comment>
      <origin>502376</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6655" sha1="oocdhmqb0wfl56zy8dk4vhv5hmvi7tl" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;Rajasekhar1961&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;
అంతేగానీ వాళ్ళకి అయస్కాంతానికీ, దిక్కులకూ ఉండే సంబంధం తెలీదు. ఇది తెలియడం భౌతిక
శాస్త్రంలోనే ఓ పెద్ద ఆవిష్కరణ. ఈ ఆవిష్కరణ చాలా విచిత్రంగా జరిగింది.

చైనీయులకు జోస్యం అంటే చాలా మక్కువగా ఉండేది. భవిష్యత్తులో ఏం జరుగుతుందో చెప్పడానికి
వాళ్ళు చాలా చిట్కాలు కనిపెట్టారు. కొన్ని వస్తువుల ప్రవర్తనను బట్టి జోస్యం చెప్పడం ఈ చిట్కాల్లో
ఒకటి. ఒక వస్తువును గుండ్రంగా తిప్పి వదిలితే అది తిరిగి తిరిగి నిశ్చల స్థితికి వచ్చినపుడు సూచించే
దిశనుబట్టి జోస్యం చెప్పేవారన్నమాట. దీనికోసం వాళ్ళు రకరకాల వస్తువుల్ని వాడుతుండేవారు.

అలాగే చైనీయులకు సమాధుల మీద కూడా మహా శ్రద్ధ ఉండేది. శవాల్ని పాతిపెట్టే స్థలాల్ని
నిర్ణయించడానికి వారు మహా ప్రాధాన్యత నిచ్చేవారు. మరీ సంపన్నులైతే తమ సమాధి స్థల నిర్ణయానికై
సదరు సమాధి స్థల పురాణ పండితులకు కావల్సినంత ముట్టజెప్పేవారు. అసలు ఇల్లు కట్టుకొనేందుకు
స్థలం నిర్ణయించడం కంటే సమాధికి స్థలం నిర్ణయించడం చాలా జాగ్రత్తగా చెయ్యవల్సిన పని అని వారి
నమ్మకం. మహా అంటే మనిషి ఇంట్లో ఎన్నేళ్ళు ఉంటాడు? 70-80 ఏళ్ళు కావచ్చు. సమాదిలో అలా కాదే
వేల ఏళ్ళు ఉండాలి కదా! అదన్నమాట సమాధి గిరాకీ!

సమాధిని నిర్ణయించడానికి చైనీయులు ఓ పరికరం వాడేవారు. దీని మధ్యలో ఒక వృత్తం ఉండేది.
దీన్ని ఎనిమిది భాగాలుగా విభజించేవారు. ఎనిమిది భాగాల్లోనూ టెలిగ్రాఫ్లో ఉపయోగించే మోర్కోడ్తగా
చుక్కలతోనూ, గీతలతోనూ వివిధ ఏర్పాట్లుండేవి. ఈ చెంచాను వృత్త కేంద్రంలో ఉంచి కాడను గుండ్రంగా
తిప్పితే అది ఏదో ఒక దిశలో నిశ్చల స్థితికి వస్తుంది. ఆ దిశలో సమాధి ఉండాలని నిర్ణయించేవారు.

రాను రాను ఈ చెంచాల్ని సన్నని రాళ్ళు, శిలా స్ఫటికాలు, ఇలా పలురకాల వస్తువులతో చేసేవారు.
ఈ క్రమంలో మాగ్నటైట్ ఖనిజంతో చేసిన చెంచాలూ ప్రయోగించారు. విచిత్రంగా వాళ్ళకో అద్భుతం
కన్పించింది. ఇతర వస్తువుల్ని ఉపయోగించినపుడు ఈ చెంచాలు పలు దిక్కుల్ని సూచిస్తూ నిలిచిపోయేవి.
కానీ ఈ మాగ్నటైట్ వాడినపుడు మాత్రం ప్రతిసారీ దక్షిణ దిశనే సూచించేవి. ఎందుకిలా జరుగుతున్నట్టు?

ఈ ప్రశ్నలోంచి అయస్కాంత ఉత్తర దక్షిణ దృవాలు ఉత్తర దక్షిణాల్నిసూచిస్తాయన్న సంగతి తెలిసి
వచ్చింది! అయస్కాంతాన్ని స్వేచ్ఛగా వేలాడదీస్తే ఉత్తర దక్షిణ దిక్కుల్ని సూచించడం కూడా వారికర్ధమైంది.
అలా ఎందుకు ఉత్తర దక్షిణ దిక్కుల్నే చూపుతాయో, ఆ ధృవాలకీ అయస్కాంతానికీ ఏమి సంబంధం
ఉందో వారికానాడు అర్ధం గాకపోవచ్చు గానీ అయస్కాంత ధర్మం మాత్రం అవగతమైంది.

ఇంకేం ఆ అయస్కాంతం దిక్సూచిలోకి చేరింది. అనంత మహాసాగరం మధ్యలో ఒంటరిపోరు
చేస్తూ దిక్కుతోచని స్థితి వచ్చినపుడు దిక్పాలకులనో, దిక్కుమాలిన కాకులనో నమ్ముకొనే బదులు ఎంచక్కా
జేబులో ఇమిడిపోయే దిక్సూచిని నమ్ముకోవడం ఎంతో భద్రమని మానవుడికి తెలిసి వచ్చింది. ఇలా ఒక
పిచ్చి జోస్యం నుండి, మరో గోరీల పిచ్చి నుండి ఒక భౌతికశాస్త్ర మహావిష్కరణ పురుడు పోసుకొంది.
తుమ్మల శ్రీకుమార్ గారి 'విజ్ఞానాస్త్రం' ఆధారంగా.
సైన్సు ఎలా పుట్టి పెరిగింది?&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>oocdhmqb0wfl56zy8dk4vhv5hmvi7tl</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/162</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184401</id>
    <revision>
      <id>502377</id>
      <timestamp>2025-06-30T10:35:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'ప్ర థ మా శ్వా ము 125 వర్షర్తువునందు ధ్వనిచేయవలసిన సమళ్లును, (నీ. 'మయూరో బర్ . శోబనీలకంతో భుజఙ్గురుః' అని ఆ.) పాయక' 'మోయజ్ ఎడ తెగక కేకారవములు చేయుచుండును. అనఁగా షట్పదీమాలికయం దలి మే...'</comment>
      <origin>502377</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6009" sha1="2nkicxfbxwgwcq58kaqlibzov2istjn" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;ప్ర థ మా
శ్వా
ము
125
వర్షర్తువునందు ధ్వనిచేయవలసిన సమళ్లును, (నీ. 'మయూరో బర్ . శోబనీలకంతో భుజఙ్గురుః' అని
ఆ.) పాయక' 'మోయజ్ ఎడ తెగక కేకారవములు చేయుచుండును. అనఁగా షట్పదీమాలికయం
దలి మేఘభ్రాంతి చేత నీలకంతము లెడ తెగక ధ్వనిచేయుననుట.
చిలుకలధ్వనులచేత ఫలసమృద్ధి తుమ్మెదలరాక చేఁ బ్రసూనసమృద్ధి సూచితములు.
ఉద్యానవనపుష్ప సౌరభము దిగంత న్యాప్తమగుటయే గాక మిన్నంటినది. కాననే కల్పవృక్ష
ములవీడి షట్పదములు మాలికలుగా రాఁగలిగెను. అబ్బురపుచుబ్బులుగా చుటవలన నకాల మేఘా
దయముగ నెమిళ్లు తలం చెననుట, తుమ్మెదల మేని చాయలు మేఘములు గాఁ దోఁచెననుటవలన దుమైదల
సంఖ్యాబాహుళ్యము తెలియును.
తా. ఉద్యానవనము చిలుకల ధ్వని చెప్ప వీలు లేదు. తుమెద లుద్యాన పుష్ప సౌరభ లుబ్ధములై
కల్పవృక్షముల వదలి వచ్చుచుంటఁ జూచి మేఘములేమో యని నెమిళ్లు తెంపులేక గానము చేయు
చున్నవి.
3
క. మహనీయమధుఝరీసం, గ్రహమునఁ గాలువలు వఱపి . గనిమాలుగ రజం
బహరహము నెఱపి మాకుకొ, సహకారము లయ్యె నచటి సహకారంబుల్. 189
మహనీయ= విస్తారమైన, మధు పుష్ప రసముల యొక్క, ఝరీ = ప్రవాహముయొక్క, సంగ్ర
హమునక్&quot; ఆసూపొదనముచేత, శాలువలువఱపి - కాలువలు గాఁ బాఱించి, గనిమలంగళ్ కట్టలుగా,
రజంబు=పుప్పొడిని, అహరహము = ప్రతిజనమును, నెఱపి సవరించి, మాకుక్ = అనఁగాఁ దోఁటవని
-
చేయునట్టి మాకు, అచటిసహకారంబులు - అవనమందలి తియ్యమామిడిచెట్లు, సహకారములయ్యె -
తోడువని చేయునట్టివి యాయెను.
-
తా, లేనియసోనలతోఁ గాలువలు తీర్చి పుప్పొడితోఁ గట్టలేర్పఱచి సహకారములు (తియ్య
మావిళ్లు) ఉద్యోన పాలకులకుఁ దోడ్పడు చున్నవి.
మ. బలుక ఫ్రంపుటనంటికప్పురపుఁదిప్ప అప్పి యుప్పొంగుజా
ల్లలగొజ్జంగులనీరు సజ్జికపుఁ గోళాకూళికి
డిగ్గి త
జ్ఞలసూత్రంబులు వ్రాకి తుంపురులుగా జారుకో నిదాఘాంశునా
వెళివీడ్కో న్నతమంబుఁ గాంచి పనిలో వర్తించుమంచో యనన్.
కర్పూరపనఁటుల
=
139
బలు=బలిష్ఠమైన, కృఫ్రంపుటనంటి - కర్పూర పనఁటుల సంబంధములైన, కప్పురపుఁదిప్పల్లప్పి
శర్పూరపుఁది న్నెలనుముంచి, ఉప్పొంగు = పైకిపొంగుచునుండెడు, జాల్లల = ప్రవాహముగలిగిన, జాలు
అనుచో జూ అనుసక్షరమును దంత్యముగా నెఱుంగునది. గొజ్జంగులనీరు - గొజ్జుగిపూవులనీరు, సజ్జికపు
జసిద్ధమైన, కేళాకూళిజిక్ డిగ్గి = ఔతుఖానాలోనికి దిగి, కజ్జలసూత్రంబులు వ్రా = ఆజలయంత్రముల
వ్యాపించి, అనఁగా నాయాతుఖానాలో నుండెడు కారంజాలలోనికి చెక్కి, తుంపురులుగాజారు 24
శ్రీకరములుగాజూరును, ఏలాగుననని, నిదాఘాంశు సూర్యునియొక్క, ఆవళించడావడిని, వీడ్కోన్న
తప్పించుకొన్న, తమంబుఁ గాంచి కా వనమందలి చీఁకటినిజూచి, వనిలోనే = ఉద్యానవనములో,
వర్తించుఙ ప్రవర్తించుచున్న, మంచోయనజ్ = హిమమాయనునట్లుగా కారునని సంబంధము, ఈగొప్ప
టచేత నావనమందుఁ గర్పూరవనఁటులును గొజ్జ:గిపూపొదలును నధికముగా నున్న వనియును జలయం&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>2nkicxfbxwgwcq58kaqlibzov2istjn</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/163</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184402</id>
    <revision>
      <id>502378</id>
      <timestamp>2025-06-30T10:35:27Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '$26 త్రము వసు చరిత్ర ము ము లనేకములుగా నున్నవనియు వృక్షవిస్తారములు సూర్యకిరణములఁ జేరనీయక నీడల చేతఁ జీకట్లు కమ్మించుచున్న పనియఁను భావము. ఆలం. ఉత్ప్రేకు. గొజ్జంగినీ రుప్పొంగు...'</comment>
      <origin>502378</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6313" sha1="3qvdoeqlau6kgfykfktyd5i6il3a547" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;$26
త్రము
వసు చరిత్ర ము
ము లనేకములుగా నున్నవనియు వృక్షవిస్తారములు సూర్యకిరణములఁ జేరనీయక నీడల చేతఁ
జీకట్లు కమ్మించుచున్న పనియఁను భావము. ఆలం. ఉత్ప్రేకు.
గొజ్జంగినీ రుప్పొంగుచుండుటవలననే శస్త్రపుటనంటి కప్రపుఁదిప్పలను గొప్పఁగలిగినది. కాన
నాజలమ:నకుఁ గర్పూరనుగంధమును డఁ గలదు. జలమందు వేగ ముంటవలననే జలయంత్ర ములనుండి
జలయంత్రములనుండి
తుంపురులుగా జారఁగలిగినది. ఇందువలన జలయంత్రములు కప్పురపుటనంటులు గొజ్జంగులు నావన
మున మిగులఁ గలవనియు వనము వసంతమున విహారయోగ్యముగా నున్నదనియు భావము.
తా. గొజ్జంగినీ రావనములోని కప్పురపుఁదిప్పల ముంచి ప్రవహించి కేళ&quot;మాశీలోఁ జేరి
యందుండి జలయంత్రములనుండి తుంపురులుగా జారుచున్నది. చెట్లును చట్టముగాఁ చినఁగొని వీఁకటుల
వలె నీడలు గ్రమ్మియున్నవి.
ళా, ఆయీరములఁ బొల్చుకొమ్మల బెడం పల్లవశ్రేణిరం
=
11
గాయా తావులమించువూఁ బఱపు లా॥హా యెన్నఁగా శక్యమే
యాయుద్యానముసాటి చైత్రరథ మెట్లో నాయత శ్రీయుతం
బై యొక్కొక్క నగంబె చైత్రరథ మై యందు విజృంభింపఁగన్.
ఆయీరములఁజొల్చు = ఆపొదరిండ్లయందుఁ కాశించునట్టి, కొమ్మల = శాఖల యొక్కయు,
స్త్రీలయొక్కయు, బెడంగు - చక్కఁదనంబును, ఆపల్లవశ్రేణి = ఆదిగురుటాకుల పంక్తియొక్క ము,
విట శ్రేణియొక్కయు, (శ్లో. 'పల్లవఃకిసలేషిద్దే' అని వి.) రంగు = సొగసును, ఆయాతావులమించు
వూఁబఱపులు = ఆయాపరిమళములచేత నతిశయించుచున్న పుష్పవిస్తారములును, ఆయాస్థలములయం
దతిశయించుచున్న పుష్పశయ్యలును, ఆహా = ఆశ్చర్యము, ఎన్నఁగా శక్యమే = గణించుటకు శక్యమా
అనఁగా శక్యము గాదనుట. ఆయుధ్యానము సాటిపై త్రరన మెట్ల&quot;ను = 'చైత్రరగమనఁగాఁ గం బేరవనము,
(శ్లో. 'అస్యోద్యానం చైత్రరమ్' అని అ.) ఆయుద్యానవనమునకు సమానము కు చేరువన మేరీతిగా
నవుచున్నది యనఁగా సమానము గాదనుట, ఎందువలన సనిస, ఆయత విస్తారమైన, శ్రీ=సమృద్ధితోడ,
యంఁతంబై = కూడుకొన్నదై, ఒక్కొక్క నగం బె=ఒక్కొక్క వృక్షమే, వైత్రరథమై = కు జేరవన్నమై యని
యర్థము, శోభాయుక్తమయినదియుఁ జైత్రునికి ననఁగా వసంతునికి రథమయినయదియు ననిభావము,
అందు న్విజృంభింపఁగ = ఆవరమందుఁ బ్రకాశించుచుండఁగా, ఆయుద్యానవనమునకు సాటి చైత్ర రథ
మెట్లానని సంబంధము, శ్లేషాను ప్రాణితార్థాపత్తి. కావ్యలింగము.
H
=
కుబేరుని యుద్యానవనమంతయుఁ జైత్రరథమనఁబడు చున్నది. ఈ వనమందున్న యొక్కొక్క
వృక్ష మే చైత్రరథ మనిపించుకొనుచున్నది. శాస నంద్యానము పెక్కు- చైత్రరథములు కలది. కుబేరుఁ
డొకచైత్ర రధము కలవాఁడు. కుబేర చైత్ర రథమునకును, చైత్రుని (వసంతుని) రథములకు నెలవగు
నీయు ద్యానవనమునకు సాటిసేయఁదగదు.
తా. కొమ్మలసొంపు, పల్లవరీతి, తావులమించు, వూఁఋణుపుల యొఱపుఁగల యాయుద్యాన
మునకుఁ జైత్రరథ మెన్నటికి సాటిగారు. ఆయుధ్యానవనమందలి ప్రతివృక్షమును జైత్రరథమువలె
నొప్పుచున్నది.
సీ, ఇములై మరుహజూరములై పొదలుండఁ బూఁజవికలు వేతె । పూనవలదు
తెప్పలై నెత్తావి కుప్పలై పుప్పొ ళ్లురుల గందపొడి త్రోవఁజలుకవలేదు&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>3qvdoeqlau6kgfykfktyd5i6il3a547</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/164</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184403</id>
    <revision>
      <id>502379</id>
      <timestamp>2025-06-30T10:35:47Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'ప్ర థ నూ శ్వా స స ము 127 సారమై హిమజలారసారమై పూఁదేనె నెఱయఁ గోళాకూళి నింపవలదు మొత్తమై మారుతాయత్తమై గంబూర మెగయ వితానముల్ బిగియవలదు తే, స్వామి యారామశుభవై భవములు సూడ నేపుడు విచ్చ...'</comment>
      <origin>502379</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6322" sha1="bea7xkv7sdffphdthf1a50dq6t91c43" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;ప్ర థ నూ
శ్వా స
స ము
127
సారమై హిమజలారసారమై పూఁదేనె నెఱయఁ గోళాకూళి నింపవలదు
మొత్తమై మారుతాయత్తమై గంబూర మెగయ వితానముల్ బిగియవలదు
తే, స్వామి యారామశుభవై భవములు సూడ
నేపుడు విచ్చేయుదురొ యంచు నెదురు సూచు
సహజ సౌభాగ్యములు గూర్చు, చైత్రుఁ డతఁడు
కూర్మి భవదీయవనపాల కుండు గాఁడి,
లై
141
ఇమ్మ లై=విశాలములైనవై, మరుహజారములై - మన్మధునిఁ గొలువుకూటములై, పొదలుం
డక్ =పోదరిండ్లుండఁగా, పూఁజవికలు వేజెపూనవలదు. పువ్వు చప్పరములు ప్రత్యేకముగా నిర్మాణము
చేయ నక్కఱ లేదు. పొదరిండ్లు మరుహజారములను మించియున్నవి. అనఁగా రత్యాది క్రీడలకుఁ
దగియున్న వనుట, ఇమ్ముగా నున్నకతనఁ బ్రమదాజనమున కెందఱ కేని చాలునని దూశయము.
తెప్పలై - తెట్టెలు తెట్టెలై, నెత్తావికుప్పలై - పరిమళరాసులై, పుప్పొళ్లు = పుష్ప పరాగములు,
ఉరుల రాలుచుండఁగా, గందవాడి బుక్కా పొడి, త్రోవక్=మార్గమందు, చిలుకవలదు = చల్ల
నక్కఱలేదు. గందకొడిలో నొకవిధమగు సుగంధమే గలదు. పుప్పొడిలో వివిధసుగంధము లిమిడి
యున్నవి. అట్టి పుప్పొడి తెప్పలై తావుల కుప్పలై యున్నపుడు వనము పుష్పవల్లికలచే నెంత మనో
హరముగ నున్నదో యెంత సుగంధబంధురముగ నున్నదో తెలిసికొమ్మనుట.
సారమే బలమై, హీమజలాసారమై మంచువాడవలెనున్న దై, పూఁజేసె - మకరందము, నెఱ
యక్=వ్యాపించుచుండఁగా, కేళాకూళినింపవలదు ఔతుఖానాలో నీళ్లునింపనక్క అలేదు. మంచు
వానవలెఁ దేనియ గురియుట చేఁ బ్రసవబాహుళ్యము సూచితము. ప్రసవవల్లికలు పొదరిండ్లుగు
సువాసనల నొసంగునవిగ, మకరందవాహినులగ నుండె ననుట.
=
=
మొత్తమై=రాశియై, మారుతాయత్తమై = వాయువశమై, గంబూరమెగయర్ =పచ్చకర్పూర
మెగురుచుండఁగా, వితానముల్బిగియవలదు - మేలుకట్టుకట్టనక్కఱలేదు. చిఱుతగాడ్పుల కె పచ్చకప్పు
రపుదుమారము లేచుచున్నది. అది చాందినివలె కున్నది. పచ్చకప్పురము వాయువులో లీనమై మేలుకట్టు
వలె నున్నదని భావము.
స్వామి దేవరా, ఆరామ = ఉద్యాన వనసంబంధమైన, శుభ్ళవైభవములం సూడ&quot; - శుభసంపద
లను జిత్తగించుకొఱకు, ఎపుడువిచ్చేయుదురొ
యంచు = ఎప్పుడు విజయము చేయుదురో
యని, సహజ
=స్వభావసిద్ధములైన, సౌభాగ్యములు = శృంగారములను, కూర్పు - ఘటనపఱిచెడు, చైత్రుఁడు
ఆ పసం
తుఁడు, ఎదురుసూచుక &quot; ఎదురెదురుచూదు చుండును. ఏమనిన, అతఁడు = ఆ వసంతుఁడు, కూరి కో
-మైత్రి చేత, భవదీయవనపాలకుండు గాఁడె = దేవరవారియొక్క తోఁటమాలికాఁడా యని యర్థము •
వసంతుఁడు వనములను బాలించువాఁడని భావము. పొదరిండ్లు మన్మథుని కొలువుకూటములటులుంట,
పుష్పరజము రాసులై త్రోవలనిండియుండుట, పూవుదేనియలు కేళాకూళులలోఁ బూర్తిగనుండుట,
పచ్చకప్పురపుధూళి మింటి కెగసి చాందినీవలెనుండుట యారామశుళ్ళవైభవములను సహజసౌభాగ్య
ములు. వీనిని సంతరించుటవలననే చైత్ర్యుడు వనపాలకుఁ డగుచున్నాఁడని భావము.
4
• ప్రభువులు వనవిహారార్థమై వత్తురని దనపాలకు లుద్యానవనమందుఁ బూలపందిళ్ళు వేసి
మార్గమందు మెత్తగా నుండు కొఱకు గందవొడిచల్లి యాతుఖానాలో, నీళ్లు నింపి పైని మేలుకట్టుకట్టి సిద్ధ&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>bea7xkv7sdffphdthf1a50dq6t91c43</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/165</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184404</id>
    <revision>
      <id>502380</id>
      <timestamp>2025-06-30T10:36:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '128 వసు చరి రిత్ర ము పఱుపవలయునది మర్యాదగనుక నివి మేము చేయనక్కఅలేకయే వసంతుఁడు దేవరవారిపనపాలకుఁ డయినందున వీనికిమారు గాఁ బైఁ జెప్పఁబడిన పొదరిండ్లు మొదలైనవాని సిద్ధపరిచి తమ...'</comment>
      <origin>502380</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5207" sha1="28uer6nsfaipq8ycf9rdh4p61kuzhoo" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;128
వసు చరి
రిత్ర ము
పఱుపవలయునది మర్యాదగనుక నివి మేము చేయనక్కఅలేకయే వసంతుఁడు దేవరవారిపనపాలకుఁ
డయినందున వీనికిమారు గాఁ బైఁ జెప్పఁబడిన పొదరిండ్లు మొదలైనవాని సిద్ధపరిచి తమ రాకడ కెదురు
చూచుచున్నాఁడు. ఉద్యానవన మింతరమ్యముగానున్నది గనుక వనవిహారార్థముగా దేవరవారు విజ
యము చేయఁదగినదని వనపాలకులు విజ్ఞాపనము చేసిరని ఫలితార్థము.
ఆలం. ఉదాత్తము, కావ్యలింగము.
క. అని వనపాలురు దెలిపిన, జనపాలున కనఘపూగ సాళావళినూ
తన పాలీఘన కేలీ, వనపాళీ దర్శనోత్స వం బిగురించెన్.
విన్నపము
142
అని ఈలాగని, వనపాలురు తెలిపినక్ - వన పాలకులు చిన్న పము సేయఁగా, జనపాలునకు =
రాజునకు, అనమ=నిష్కల్మ వమైన, పూగసాల = పోకచెట్లయొక్క, ఆవళి = పంక్తుల యొక్క
పంక్తుల యొక్క., నూతన
=నవీనమయిన', పాళీ= సముదాయముతోఁ గూడిన, ఘన - అధికమయిన, కేళీవన పార్టీ = శ్రీ భావన
ప్ర దే
శముయొక్క, దర్శన - చూచుటయందలి, ఉత్సవంబు = వేడుక, ఇగురించెను అంకురించెను.
అలం. నృత్యనుప్రాసము.
జౌ. ఇటుల వనపాలురు తెలుప వసురాజునకుఁ బోక పూకులచేఁ గనునిందుఁ గూర్చు వనము
లందు విహరింపఁ గోర్కి కలిగెను.
తే. నృపుఁ డలవనీపకులు నవనీపకుల నొ
సర్చి యచ్చో నిజారామ నవవసంత
సమయ సౌభాగ్యములు చూడఁ . జనుమనోర
థంబున రథంబుఁ దె మనఁ దడయ కపుడు.
143
నృపుఁడు=వసురాజు, ఆలపనీపకుల&quot; = ఆవన పాలకులనని యర్థము. యాచకులనని యర్థాంత
రము. అవనీపకులనొనర్చి= అనేక గ్రామములు న గ్ర హారములనునిచ్చి దేశాధిపతులను జేషియని యర్థము,
యాచకులు గానివారినిఁగాఁ జేసియని యర్థాంతరము (ని. 'వనీప యాచనకః' అని ఆ.) అచ్ఛోక్ =
ఆ సమయమందు, నిజారామ ఆ స్వకీయమయిన యుద్యానవనమందలి, నవ జు నూతనమయిన, వసంత
సమయ వసంత రుసంబంధమయిన, సౌభాగ్యములు = వైభవములను, చూడఁజను = చూడఁబోవునట్టి,
మనోరథంబునక్&quot;=అభిలాష చేత, రథంబు చెమ్మనస్ -రథము దెమ్మని యాజ్ఞాపింపఁగా, తడయక = జూగు
&quot;సేయక, ఆపుడు = ఆ సమయమందు, దీనికి ముందరి పద్యముతో నన్వయము.
అలం, విరోధాభాసము, శబ్దా. వృత్యనుప్రాసము.
తా. వసురాజు వనపాలురకు ధనాదికముల నొసంగి గౌరవించి తన యారామమునందుఁ
గల వసంతఋతు సౌభాగ్యములను సందర్శింప నించి రధము నాయ త్తము గావింపు మని యాజ్ఞ
కోసం గెను.
సీ. జతఁ గూర్చి తారవ జ్రాలఁ బమ్మినకమ్మి గ్రమిసమణిర థాంగములగములు
నీలాలదృష్టిపూ|నినస క్ర ముఖములఁ దగుపచ్చ పనినిగ నిగ నినోగలు
ముత్యాలబవి రెకెంపుల చట్టము తదంశు దట్టంబుమాడ్కి ఁ గెంబట్టుపఱపు
పగ డాలకం బాల బిగించుపుష్య రాగపులోనవై దూరఘంటికలును&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>28uer6nsfaipq8ycf9rdh4p61kuzhoo</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/166</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184405</id>
    <revision>
      <id>502381</id>
      <timestamp>2025-06-30T10:36:20Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'ప్ర థ మాశ్వాసము ప్ర 129 తే. దళతళనిమానికంబుల కలశమును జ యాంక కేతనమును గల్గు నవద మొకటి మనసుతో సన మెలఁగుసా మ్రాణికాశ్వ రత్నములఁ బన్ని తెచ్చె సారథి యొకండు. 144 జతఁగూర్చి=జోడించి, తార...'</comment>
      <origin>502381</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6005" sha1="9epeljf4call5po3jehje41kpa83ryp" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;ప్ర థ మాశ్వాసము
ప్ర
129
తే. దళతళనిమానికంబుల కలశమును జ
యాంక కేతనమును గల్గు నవద మొకటి
మనసుతో సన మెలఁగుసా మ్రాణికాశ్వ
రత్నములఁ బన్ని తెచ్చె సారథి యొకండు.
144
జతఁగూర్చి=జోడించి, తారవజ్రాల = తారశబ్దము ముత్యములు మొదలైనవానియొక్క సుశుద్ధి
యందు వర్తించుచున్నది. శ్లో. 'తారో వానరభిమ్మక్తా విశుద్ధా శుద్ధమాకే' అని మే. వజ్రాలన్నం
దుకు, సూ. 'వికృతౌ క్వచిచ్చలోపో మోర్దీర్ఘ శ్చాకఆదిమస్యభవేత్' స. అను సూత్రముచేతను,
'ప్రాయశో వైకృతపడేలోపోదీర్ఘశ్చ మోర్మత' అను సధర్వణవచనమందలి ప్రాయశ్శబ్దగ్ర
ఘ
వలనఁ గొన్నియెడలఁ దత్సమశబ్ద మువర్ణకమునకు లోపంబును దత్పూర్వవర్ణమందలి యకారమునకు
దీర్ఘంబును వచ్చునని వేద్యముగనుక నిచట వజ్రాలని ప్రయోగించినాఁడు. పరిశుద్ధములైన వజ్రములు
చేత, పమ్మిన=నిర్మించిన, కమ్మిక్ కట్టుటచేత, క్రమిన పొదిగిన, మణిరథాంగ ములగములు =
మణిమయములైన చక్రములయొక్క సముదాయములును,
పద్మరాగ
ములచేత,
నీలాలదృష్టి పూనిన - నీలమణులే దృష్టులు గాఁ బెట్టి, నక్రముఖములన్ = మకరవక్త్ర ముల చేత,
తగుఒప్పుచున్న, పచ్చ పని - మరకతమణిరచన చేత, నిగనిగని=నిగనిగ మెఱయునట్టి, నొగలు ధూర్దంక
ములుగు, అనఁగా నొగళఱ్ఱలును, మరకతమణి మొసలి మేని చాయవలెఁ బసుపురంగు గాఁగూడ నుండును.
ఇందులకుఁ బ్రమాణము.
సీ.
శ్రీ.
... &quot;మెరుగుడుపురుగు మే మెఱయు చందంబునఁ గోమరు మిగిలిన పాలకొమ్మచాయ
జిగి దళుకొత్తు రాచిలుక చెక్కలవన్నె పొలు పారు దిరి సెంపుఁబూవువన్నె
గ్రా లు నెనిమిదిరంగుల తెలుగలిగి,......
..... శుద్ధమరకతంబు.
=
(రత్న పరీక్ష)
ముత్యాలబవి రెజముత్యాలు గూర్చిన వలయముగల, కెంపుల చట్టము కెంపులుచెక్కిన చట్ట
మురు, తదంశుభట్టంబుమాడ్కి ఆ
కెంపులయొక్క కాంతిపుంజమో యన్నట్టులుగానున్న,
కంబట్టుపఱపు = ఎఱ్ఱపట్టుపఱపును, ముత్తెములవలయమునకుఁ గెంపులు తాపడము చేసి&quot;. కెంపుల కాంతి
పుంజమువలె నెఱపట్టుపఱపు పైనమర్పఁబడియున్నది. ముత్తెముల కాంతిని చెంపులకాంతిమించి
కెంజాయ తులకించుటచే నాకాంతులే పఱపువలె నున్న వనుట. అలం. ఉత్ప్రేక్ష..
=
జగడాలకంబాలజీగిమించు = పనడపు స్తంభములయొక్క కాంతిచేత సతిశయించుచున్న, పుష్య
రాగపులో వ=పుష్యరాగ మణిమయమయిన చప్పరపువలయమును, వైదూర్యమంటికలునులపై
దూర్య
మణివికారములైన చిఱుగంటలును, వైదూర్యము లోహకాంతి గలిగియుండును. వైదూర్యలక్షణము-
తే. పగలు గొందిఁ గానఁబడిన బిడాలంపుఁ, గన్ను వోలె వెలుఁగు గలిగి నూలు
(రత్నపరీక్ష)
పైకలశమును, ఈమట్టుకు
తిరిగినట్లు మీఁదఁ జరబోరువైదూర్య, రత్నమున కతి ప్రయత్న మునను.
కళకళ్ళనిమానికంబుల గోమేధికమణివికారమయిన, కలశమును బ
నవరత్నములును గలుగఁ జెప్పి నాఁడు. ఇందునకుఁ బ్రమాణము. రత్న పరీక్షయందు
క. 'కురువింద వజ్ర మౌక్తిక, పరమరకత శక్రనీల వైదూర్య మనో
హరపుష్యరాగ విద్రుమ, నరసుత గోమేధికములు నవరత్నంబుల్,
వసు 17&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>9epeljf4call5po3jehje41kpa83ryp</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/167</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184406</id>
    <revision>
      <id>502382</id>
      <timestamp>2025-06-30T10:36:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '180 వసు చరిత్రము జయాంక కేతనమును జయ ప్రయుక్తమయిన బిరుదులుగలధ్వజమును, కల్గు = కలిగిన, ఆరదమొకటి=ఒకా నొకరథమును, మనసుతో నన మెలఁగు మనస్సు ప్రకారముగా నడుచునట్టి, అనఁగా మనో వేగముగల, స...'</comment>
      <origin>502382</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6402" sha1="bhkchcom5veyh21ymqr876qsrenr1o4" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;180
వసు చరిత్రము
జయాంక కేతనమును జయ ప్రయుక్తమయిన బిరుదులుగలధ్వజమును, కల్గు = కలిగిన, ఆరదమొకటి=ఒకా
నొకరథమును, మనసుతో నన మెలఁగు మనస్సు ప్రకారముగా నడుచునట్టి, అనఁగా మనో వేగముగల,
సామ్రాణికాశ్వరశ్న ములఁ బన్ని సా మ్రాణిసంజ్ఞ గల యశ్వశ్రేష్ఠములనుగట్టి, ఇక్కడ రత్నమయ
మయిన రథమునకు నశ్వరత్న సంయోగ మర్హమని విచారింపవలయును. తెచ్చెసారథియొకండు
సారథి తీసికొనివచ్చెను.
ఈ పద్యములో మొదటిచరణమందు
మణిరథాంగ ములనియును,
ఒక
మూఁడవచరణమందుఁ
గెంపుల చట్టమనియును జెప్పుటవలనఁ బౌనరు క్య మనఁదగదు. పస్మరాగమునకుఁ గింపునకును భేదము
గల ధనియుఁ బద్మరాగము కలియుగమందు లేదనియుఁ బూర్వయుగములయందుఁ గలదనియును
స్ఫురింపఁ జేయుకొఱకు మణిశబ్దమును గ్రహించినాఁడని తెలియవలయు.
క. 'ధరఁ బద్మరాగ మెందును, దొరకదు కలియుగమునందుఁ దోఁచినట్లే గై
నిరుపమనిర లరుచిగల, కురువిందపుఁ గెంపు గలదు కోరి ధరింపన్ :
ఉ
అని రత్నపరీక్షయందుఁ జెప్పంబడియున్నది. ఆలం, ఉత్ప్రేక్ష. ఉదా త్తము.
తే. తెచ్చిన ననేకచక్ర సందీపమును న, తీతహరిదశ్వమును జగద్విశ్రు తోరు
సారథ్వియునై నయమహాసారసహితు, నరద మరుదయ్యె జనలో చ నాబ్దములకు,
=
తెచ్చినక్ సారథి =
మును దోలుకొనిరాఁగా, అనేక - అనేకములైన, చక్ర = బండికండ్ల
తోడ, సందీ ప్తమును= మిక్కిలియుఁ బ్రకాశించుచున్నదియు నని యర్థము. సూర్యరథ మొకబండి
కల్లు గలదనుట. అతీత= అతిక్రమింపఁబడిన, హరిత్ =దిక్కులుగల, ని. 'దిశస్తు కఠుభ్యకార్థ ఆశాశ్చ
హరితశ్చతాః' అని
ఆ. ఆశ్వము=గుఱ్ఱాలుగలదియునని యర్థము. సూర్యరథ మతిక వి మింపబడ
కున్న దిక్కులుగల గుఱ్ఱముగలదనుట . హరిద్వర్ణ ముగల గుఱ్ఱముగలదని భావము. జగద్విశ్రుత = జగ
త్ప్రసిద్ధుఁడైన, ఊరు=ఛునుఁడైన, సారథియును సారథిగలదియునని యర్థము. సూర్యరథము జగ
ద్విశ్రుతో రుసారథి లేనిదనుట. జగత్ప్రసిద్ధుఁ డైన యనూరునితోఁ గూడుకొన్నదని భావము. ఐన =
ఆయినట్టి, అమ్మహాసారసహితు నరదము = సారసహితుఁడనఁగాఁ బద్మ బాంధవుఁడైన సూర్యుఁడు,
ఆ మహాసూర్యునియొక్క రధమని యర్థము మహాబలసమేతుఁడైన యా వసురాజురథమని భావము.
జనలోచ నాబ్దములకుక్&quot; = జనులయొక్క నేత్రములనెడు కమలములకు, అరుదయ్యెక్ =ఆశ్చర్యకర
మాయెనని యర్థము. ప్రసిద్ధ సూర్య రథవిలక్షణము గనుక జనలోచ నాబ్దముల కరుదయ్యేనని తెలియవల
యును. అనర్ఘ్యమణిమయమయినదిగనుక జనులయొక్క నేత్ర కమలములకు వింత గాఁగనుపడెనని భావము.
=
=
తా, అనేకచక్రములతోఁ గూడియున్నదియు, సూర్యాశ్వములవంటివాజులఁ బూన్చినదియు
నేర్పరియగు సారథికలదియు నగు వసురాజు రథము చూపరులకు మిగుల నాశ్చర్యకరముగ నుండెను.
మ. ద్రవీణాధీశ్వరుఁ డాత్మ రూఢవసునాథఖ్యాతిభీతిం గరం
బు విమానో త్తమ మం పెనో యన రుచిం బొల్పారు నాస్యందనం
బవనీనాయకుఁ డెక్కె నొక్క మొంగి శంఖారావము ల్వందిపుం
గవవాచావిభవంబు వేత్ర ధరహుంకారంబు దోరంబుగన్.
146.
ద్రవిణాధీశ్వరుఁడు ద్రవిణ మనఁగా ధనము, దానికధిపతియైన కుబేరుఁడు, ఆత్మ శన
యందు, రూఢ ప్రసిద్ధమైండేడు, పసునాథ ఖ్యాతి - (వసునితి నాథః వసునాథః అని విగ్రహము.)&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>bhkchcom5veyh21ymqr876qsrenr1o4</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/168</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184407</id>
    <revision>
      <id>502383</id>
      <timestamp>2025-06-30T10:36:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '= ప్ర థ మాశ్వాసము 131 వసువ నెడు రాజనునట్టి ప్రఖ్యాతివలనఁబుట్టిన, లేక వసురాజునకు నాథుఁడనునట్టి ఖ్యాతివలనఁబుట్టిన, భీతిజౌ&quot; = భయముచేత, అనఁగా నిట్టి ప్రసిద్ధికి నితఁ డర్హుఁడౌనాయ...'</comment>
      <origin>502383</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5871" sha1="h1p195gj3d04nmxht6elg4e7ja2aohm" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;=
ప్ర థ మాశ్వాసము
131
వసువ నెడు రాజనునట్టి ప్రఖ్యాతివలనఁబుట్టిన, లేక వసురాజునకు నాథుఁడనునట్టి ఖ్యాతివలనఁబుట్టిన,
భీతిజౌ&quot; = భయముచేత, అనఁగా నిట్టి ప్రసిద్ధికి నితఁ డర్హుఁడౌనాయని వసురాజునకుఁ గోపమువచ్చు
ననుభయము చేతనని యర్థము.
ము. వసువనఁగా ధనము దానికి నాథుఁడనిభావము, (వసూనాం ధనానాం
నాధః వసు నాధః అని విగ్రహము.) ఈయర్థమున కనుగుణముగా ద్రవిణాధీశ్వరపదమును బ్రయో
గించినాఁడు. కరంబు = అప్పనమగునట్టులుగా, విమానో త్తమ మం పెనోయనక్ ఇ విమాన శ్రీష్టమును,
అనఁగాఁ బుష్పకము నంపినాఁడోయనునట్టులుగా, రుచింబొల్పారు - రత్నకాంతిచే నొప్పుచున్న, ఆ
స్యందనంబు = ఆ రథమును, ఒక్క మొగిక్ = ఏకకాలమందు, శంఖారావముల్ శంఖనాదములును,
వందిపుంగవ = స్తుతిపాఠకోత్తముల యొక్క వాచావిభవంబు = వాక్యవైభవమును, 'వేశ్రధర - వెండి
బెత్తముల వారియొక్క, హుంకారంబు = హుమ్మ నెడు నదలింపులును, తోరంబుగళ్ = అతిశయించు
నట్టుగా, అవనీ నాయకుఁడు = వసురాజు, ఎక్కెక్ -ఎక్కినవాఁడాయెను ఆలం, పరికరము. ఉత్ప్రేక్ష.
=
ఆ
కుబేరుఁడు ద్రవిణాధీశ్వరుఁడు గావున నికరులు పసునాథులై యుండ నెఱచుట సంభవించినది.
కాననే యాత్మరూఢమగు వసునాథ ఖ్యాతి గాపాడుకొనవలసివచ్చినది. రత్న ఖచితమగుటవలన రుచిం
బొల్పారి రధ మొప్పెను. కావునఁ గుబేరుఁ డంపినటుల నుండెను. తొలుత శంఖనాదములు విదవఁ
బ్రయాణానుకూలముగ వందిస్తోత్రములు మూగిన ప్రజలఁ బోఁదోలుటకు వేత్ర హస్తులయదలింపులు
క్రమముగా నెఱవేర్పఁబడెనని భావము.
ను.
తా. కుబేరుఁడు పంపిన విమానమువలెనున్న యలంకృతమగు రథముపై వసురా జెక్కి బయలు
చ, పొడఁగన వేల యబ్బె సని . పొంగి కళింగళ కాంగముఖ్యు ల
య్యెడ వెడ యీక క్రందుకొని యెల్లెడలకా వెడలంగ హరిబలో
తోడవులు గాలి ముత్యములు తోరము లై తొరఁగెం బురంబున
ల్గడలఁ బ్రసూనకోరకని, కాయము నింపినసొంపు పెంపునన్,
పొడఁగన వేళయ బ్బెనని ఆ దర్శనముసేయుటకు సమయము దొరకెనని, పొంగి =
147
సంతోషించి,
కళింగశకాంగ ముఖ్యులు = కళింగదేశ శకదే శాంగ దేశాధిపతులు మొదలైనవారు, అయ్యెడ
=
乘
= ఆ
సమయమందు, ఎడయీక క్రందుకొని = సందియ్యక దొమ్మిగూడి, ఎల్లెడల వ్వెడలంగర్&quot; అన్ని దిక్కుల
నుండి బయలుదేరఁగా, వారిబడవులరాలి = ఆ రాజుల యొక్క ఘనమైనభూషణములనుండి 'రాలి,
ముత్యములు ఆ -
- ముక్తాఫలములు, తోరములై అధికములై, పురంబునల్లడలక్ = పట్టణపు నాల్గు
దిక్కులయందును, ప్రసూనకోరకని కాయము పూమొగ్గల యొక్క గుంపులును,
1
నిండుగాఁబోసిన చందముగా, తొరఁగెజ్ = రాలిపడెను. అలం. నిదర్శనము,
ఎడయీక క్రిక్కిరిసినటులుంటవలన నే భూషణస్థమౌ
క్తికములు రాలెను. రాజముఖ్యులు
ఎల్లెడల వెడలుటవలననే పురము నలుగడల ముత్తెములు రాలు నవకాశము కలిగెను. దర్శనోత్సాహ
మునఁ బొంగినకతనఁ బరస్పరఘట్టనములు మా క్తీకములు రాలుట గమనింపలేదని భావము..&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>h1p195gj3d04nmxht6elg4e7ja2aohm</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/169</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184408</id>
    <revision>
      <id>502384</id>
      <timestamp>2025-06-30T10:37:16Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '182 వసుచరిత, ము తా, రధము నెక్కి బయలు వెడలు వసురాజును సందర్శించుట శీతరదేశాధిపతులగు రాజులు క్రిక్కిరిసివచ్చుటవలన వారి విభూషణస్థను శ్లోకములు పురమునఁ బూవులు మొగ్గలు చల్లినటు...'</comment>
      <origin>502384</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5984" sha1="kgdu3092gs07yrcq3hneg4jb0ehbzvu" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;182
వసుచరిత, ము
తా, రధము నెక్కి బయలు వెడలు
వసురాజును సందర్శించుట శీతరదేశాధిపతులగు రాజులు
క్రిక్కిరిసివచ్చుటవలన వారి విభూషణస్థను శ్లోకములు పురమునఁ బూవులు మొగ్గలు చల్లినటుల
నొప్పెను.
వ. అప్పు డప్పురందర భవుండు మణి చాపశరకలాప రాజితంబుసు
మదాంధ
రాజహంసో ద్వేజక కూజితంబును మంజుతరకంజ రాగపుంజపింజరిత మరీచిమంజరీ
సంజనితసమంజససౌదామనీ థామంబును మౌక్తిక వితానవంతురి తాంత రాభి
రామంబును మసార సారకిరణధోరణీ సంసారితవినీల శరదంబును నగు నరదంబు
నదివసించి సముజ్జ్వలిత హేతిధర విభ్రమంబులు సుద్దండదండధరసంభ్రమిం
బును నున్ని ద్ర పుణ్యజన వాగ్వి శేషంబులు నుజ్జృంభిత వాహినీశ్వర రపోన్మేషం
బులు నుద్ధూత కేతనానిలకోలాహలంబును నున్న త రాజ రాజభజనకౌతూహలం
బులు నుగ్ర నేనాగణకలకలంబులు నవధరించుచు నానందనోద్యాన రాజంబుఁ
&quot;రం జనుసమయంబున.
148
ఈ వచనపు మొదట వసురాజును బురందర
వైభవుండని చెప్పుట చేత రాజవరము గాను నింద్ర
పరముగాను నర్థద్వయము నాలోచింపవలయును. ఏలాగనిన,
B
అప్పుడు ఆ ప్రయాణసమయమందు, అప్పురందర వైభవుండు = ఇంద్ర వైభవముగల యీ వేసు
రాజు, మణిచాప = రత్నమయచాపముచేతను, శరకలాప - బాణతూణీరముల చేతను, రాజితంబును
ప్రకాశించుచున్నదియును, అని రాజపరమైన యర్థము. మణిచాప = ఇంద్రధనుపు చేతను, శరక
తాప = జలసముదాయముచేతను, రాజితంబును ప్రకాశించుచున్నదియు నని 'మేఘరూప మహేంద్ర
రథపరమయిన యద్ధాంతరము. (ని. 'శరంనీరే శర్మకార్డ్ ' అని ని. 'కలాపో భూమా బరే తూణీరే
సంహ తేపీచ' ఆని అ.) మదాంధ - మదము చేతఁ గన్నులు గానకయున్న, రాజహంస రాజశ్రేష్ఠులకు,
ఉద్వేజక - పీడాకరమయిన, కూజితంబురు నేమిధ్వని గలదియును, అని యర్థము, నేమియనఁగా
రథచక్ర ముయొక్క యంచులు, మదాంధములైన రాజహంసలకుఁ బీడాకరమయిన గర్ణోధ్వనిగలది
యఁనని యర్థాంతరము. మంజుకర = మిక్కిలియు మనోహరములైన, కంజరాగ - పద రాగమణుల
యొక్క, పుంజ = సమూహముయొక్క, పింజరిళ - సాంద్రమగుచున్న, మరీచి =
= కాంతుల యొక్క,
మంజరీ= గుచ్ఛములవలన, సంజనిత పుట్టిన, సమంజన చక్కనైన, సౌదామనీ - మెఱపుతీ, గెల వంటి,
ధామంబును = కాంతిగలిగినదియునని రక్త పరమయిన యర్థము. మంజుతరకంజురాగపు జపింజరితమరీచి
మంజరివలె సంజనితమగుచున్న మెఱపుతీఁ గెలయొక్క కాంతిగలదియు నని &quot;మేముసరమయినయద్ధాం
తరము, ని. 'కటిత్సౌదామనీ విద్యు చ్చఞ్చలా చపలాపిచ' అని అ. మౌక్తిక = ము తీయములు గూర్చిన,
విలొన=&quot;మేలుకట్టుచేత, దంతురిక విరళముగాఁ జేయఁబడిన, అంతర మధ్య ప్రదేశముచేత, అభిరామం
బును ఒప్పుచున్నదియు నని యర్థము. (ని. 'అ స్త్రీవితానముల్లో చః' అని అ.) మా_క్తికవితాన = ముత్తా
ఫలసమూహము చేక, దంతురిత - వ్యాపింపఁబడిన, అంతర - ఉదరాంతరముచేత, అభిరామంబును ఆ
ఒప్పుచున్నడియు నని యర్థాంతరము, ని. 'పూగోవితానం ప్రకరః' అని యమరశేషము.) &quot;మేము
మందు ముత్యాలు పుట్టుచున్న వన్నందుకుఁ బ్రమాణము.
=
=&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>kgdu3092gs07yrcq3hneg4jb0ehbzvu</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/170</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184409</id>
    <revision>
      <id>502385</id>
      <timestamp>2025-06-30T10:37:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'ప్ర థ ప్ర థ మా శ్వాస ము ఉ. 'నీరదముల్ దిగంతముల నిండి తటిక్ట్లనగర్జితంబు లే పొర మహోగ్ర వృష్టి గురియం ప్రభవించి నితాంత కాంతితో నారయఁ గుక్కుటాండసమమై పడుముత్యము లంతరిక్ష సం చార...'</comment>
      <origin>502385</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6523" sha1="qiltu5v7w9tjgvk4gfh9tdz8928bdg9" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;ప్ర థ
ప్ర థ మా శ్వాస ము
ఉ. 'నీరదముల్ దిగంతముల నిండి తటిక్ట్లనగర్జితంబు లే
పొర మహోగ్ర వృష్టి గురియం ప్రభవించి నితాంత కాంతితో
నారయఁ గుక్కుటాండసమమై పడుముత్యము లంతరిక్ష
సం
చారులు పట్టుకొందురు వెసక్ వసుధం బడకుండ నేర్పున?'
అని రత్న పరీక్ష యందుఁ జెప్పఁబడియున్నది.
133
మసారసార= ఇంద్ర నీలమణి శ్రేష్ఠములయొక్క, (ని. 'మసారమీన్ద్ర నీలంస్యాత్' అని ఐ.) కిరణ=
కాంతులయొక్క; ధోరణీ = సరణిచేత, సంసాదిత లెస్సగా స్మరింపఁ జేయఁబడిన, వినీల = మిక్కిలినల్ల సైన,
శరదంబును = మేఘముగలదియఁనని యర్థము. మసారసారకిరణధోరణీ సంసారితమయిననీల మేఘమని
*
యర్ధాంతరము. అగు అయినట్టి, ఆరదంబు నదివసించి - రథము నెక్కి కూర్చున్న వాఁడై, సముజ్జ్వలిత
మిక్కిలియుఁ బ్రజ్వరిల్లుచున్న, హేతి ఖడ్గములను, ధర ధరించినవారి యొక్క, విభ్రమంబులును జవీర
విలాసంబులునుననియర్థము. హేతియనఁగా నగ్ని జ్వాలకును బేరుగనుక హేతిధరుఁడనఁగా నగ్ని దేవుఁడు,
సముజ్జ్వలితుఁడగు చున్న యగ్ని యొక్క విలాసములును, అని యద్ధాంతరము. (ని. 'రవే రర్చిశ్చ శస్త్రంచ
వహ్ని జ్వాలాచ హేతయః' అని వి.) ఉద్దండదండధరసంభ మంబులును = ఉద్దండులైన దండధరులనఁగా
బాణాకఱ్ఱలు ధరించినవారు. వారియొక్క ఉత్సాహములను, అనియర్థము. ఉద్దండుఁడైన యముని
యొక్క యుత్సాహములను, అనియర్థాంతరము. ఉన్నిద్ర = వికాసయుక్తులైన, పుణ్యజన= సజ్జనుల
యొక్క వాగ్వి శేషంబులును, వాక్యవిశేషములను, అని యర్థము. పుణ్యజనుఁడనఁగా నైరృతి
ఉన్నిద్రుఁ
డైన నైరృతీయొక్క వాగ్విశేషములను, అనియర్థాంతరము, ఉజ్జృంభిక ఉత్కటముగా విజృంభించు
చున్న, వాహినీశ్వర=సేనా నాయకుల యొక్క, రసోస్తేషంబులు = వీరరసవికాసములను, అని యర్థమున
వాహినీశ్వరుఁడనఁగా నదులకు రాజై నవరుణుఁడు, రసమనఁగా జలము, ఉజ్జృంభితుఁడగుచున్న వరు
ఇనియొక్క జిలో సేషములను, అని యర్థాంతరము. ఉద్ధూత ఎగరఁగొట్టఁబడుచున్న, &quot;కేతన = ధ్వజ
పటముల సంబంధమయిన, అనిల= వాయువు యొక్క, కోలాహలంబులను కలకలధ్వనులను, అని యర్థము.
ఉద్ధూత కేతనుఁడై నవాయువు యొక్క కోలాహలమును అని యర్థాంతరము. ఉన్న రాజరాజభజన
కౌతూహలంబులును = రాజాధిరాజుల యొక్క సేవాకౌతూహలములను అని యర్థము. రాజరాజనఁ గాఁ
గుబేరుఁడు, ఆతని సేవాకౌతూహలములను, అని యద్ధాంతరము, (ని. 'రాజరాజో ధనాధిపః' అని అ.)
ఉగ్ర సేనాగణకలకలంబులును = ఉగ్రమయిన సేనాసమూహమందలి కలకలములను, అని యర్థము.
ఉగ్రుఁడనఁగా రుద్రుఁడు, అతని నేనారూపమయిన ప్రమథగణముల యొక్క కలకలములను, అని
యర్థాంతరము,అవధరించుచుకొచ్చి తగించుచును, ఆనందనోద్యాన రాజంబుఁ జేరఁ జనుసమయంబునన్ =
ఆనందకరమయిన యుద్యానవన శ్రేష్ఠమును సమీపించిపోవుచున్న సమయమునందని యర్థము. ఆనం
దనోద్యానమును సమీపించిపోవుచున్న సమయమందని యర్థాంతరము. ఇచట నందనోద్యానమనఁగా
నింద్రు నియు ద్యాన వనమునకుఁ బేరు, ఎట్లనఁగా, (ని. 'నన్దనంవనమ్' అని అ.) దీనికి ముందఱి పద్య
ముతో నన్వయము. శ్లేషాలంకారము.
.
తా. వసురాజు సమస్తవస్తు సంపూర్ణ ముగనున్న రథము నధిష్ఠించి పరిజనుల ప్రసంగమున శానం
దించుచు మ హేంద్ర
వైభవముతో నలరి యద్యానమునకుఁ బయలు జేరెను.&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>qiltu5v7w9tjgvk4gfh9tdz8928bdg9</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/171</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184410</id>
    <revision>
      <id>502386</id>
      <timestamp>2025-06-30T10:37:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '134 వసు చరి త్ర ము సీ. నృవమౌళిభ వసువర్ణ పరాగములు సువర్ణ పరాగములు నభిన్నత వహించెఁ గమనీయతపనీయం కదళి కాసవనంబు కదళి కాపవనంబు . కలిసి మెలఁగ ౬లితమాగధలో కకలకంఠ గానంబు కలకంఠ గానంబు న...'</comment>
      <origin>502386</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6176" sha1="asawo0friv4dqwe541lj4ya3ow0afvj" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;134
వసు చరి త్ర ము
సీ. నృవమౌళిభ వసువర్ణ పరాగములు సువర్ణ పరాగములు నభిన్నత వహించెఁ
గమనీయతపనీయం కదళి కాసవనంబు కదళి కాపవనంబు . కలిసి మెలఁగ
౬లితమాగధలో కకలకంఠ గానంబు కలకంఠ గానంబు నలమికొనియెఁ
దతవాద కసమీర హతకిన్న రీరుతుల్ కొన్న రీరుతులు నేకీభవించె
తే. నపుడు నేరంగవచ్చిన యవనిజాని, కవనిజానీక మచట సాష్టాంగ మెఱఁ గేఁ
గేళివన బహిరంగ ణా క్షీణమధుర, మధుర సఝు రానుబింబసం భావనమున.
=
==
149
నృప=రాజులయొక్క, మాళీభవ - కిరీటముల రాపిడివలన రాలిన సువర్ణ పరాగ ములు =బంగారు
పరాగములు =
రాపొడులును, సువర్ణ పరాగములు = బంగారు పేళ్లు సంపెఁగకుఁ జైల్లును గనుక సువర్ణ మనఁగా సంపంగి,
సంపంగి చెట్లయొక్క పుప్పొడులును, అభిన్న తవహించె&quot; - వేఱులేక పోవుటను వహించేను, కదళి
యనఁగా ధ్వజమును గదళీవృక్షమును, (వి. 'కదళీవైజయన్త్యాం చ రంభాయాం హరిణాన్తరే” అని వి.)
కమనీయ - సుందరమైన, తవనీయ సువర్ణ వి కారమునైన, కదళికా = ధ్వజసంబంధమైన, పవనంబు జ
వాయువును, కదళికావవనంబు = కదళీవృక్ష సంబంధమైన వాయువును, కలిసిమెలఁ X = కలిసికొని
ప్రవర్తించెను. కలకంఠమనఁగా మధురధ్వనిగల కంఠంబును గోయిలయాును, లలిత= ఒప్పుచున్న, మాగధ
లోక = గానరూపముగా స్తుతిచేయు మాగధజనముయొక్క, కలకంఠగానంబు - మధురధ్వనిగల
కంఠములచేతఁ బాడెడు సంగీతంబును, కలకంఠ = కోయిలల యొక్క, గానంబు =
కోయిలలయొక్క,
లును, అలమి కొనియెక్ -మిళితమాయెను.
శ్లో. 'రాజ్ఞః పురజనస్యాపి మఙ్గళాచారశంసినః,
మాన్యై ర్యాగధికాశీతై ర్యాగథా ఇత్యుదీరి తాః.' అని మాగధలక్షణము,
పంచమస్వర గానము
తతవాదకఐ వీణలు వాయించువారియొక్క, (ని. 'తతం వీణాదికంవాద్యమ్' అని అ.) సమీర
హతకిన్న రీరుతుల్
జవాయువు చేతఁ గొట్టఁబడు చున్న తీఁ గెలంగల కిన్న రీసంజ్ఞ గల వీణల యొక్క నాదము
లును, శిన్న ధీరుతులుసు=కిన్నరపతీ శాంతానినాదములును, ఏకీభవించెన్ =ఒకటియాయెను.
ఆపుడు=ఆసమయమందు, చేరంగ వచ్చిన సమీపింపవచ్చిన, అవనిజానికి ఇపసు రాజునకు, అవ
నిజవృక్షములయొక్క, అనీకముల సముదాయము, ఆచటక్, ఆ ప్రదేశమున, కేళివన = ఉద్యానవనము
యొక్క , బహిరంగణ= బై టిముంగిలియందలి, ఆక్షీణ = తక్కువగాని, మధుర - తియ్యని, మధురస =
=
మకరందముయొక్క, ఝర = ప్రవాహమందయిన, అనుబింబ సంభావనమున ప్రతిబింబ మనెడు
మిష చేత, సాష్టాంగ
మెరఁగె = సాష్టాంగమగునట్లుగా నమస్కరించెను. ఆనఁగా వనబాహ్య
ప్రదేశ
మందలి మకరంద ప్రవాహమందు వసతరు సమూహము ప్రతిఫలింపఁగా నేలాగుననుం డెననిన, వచ్చిన
వసురాజునకు పనపృక్షము లన్నియు సమస్కరించినట్టులుగా నుండెననుట.
వ్యాజోక్తి. శబ్దాలం. ఛేకానుప్రాసము.
సహో కి.
తా. రాజుదాల్చిన సొమ్ముల యొఱపిడివలన రాలిన పరాగము పుప్పొడియుఁ, డెక్కె, ములు
గాడ్పులు నరఁటిచెట్టులగాడ్పులును, మాగధగానము కోకిలగానమును, వీణా గానము కొన్న రీపడి గానము
గలసిపోయెను. ' కేళివనసమీపముననున్న తేనెయేళ్ల యందుఁ బ్రతిబింబించిన యాకృతులతో వృత
రాజములు రాజునకు సాష్టాంగనమున్కృతు లాచరించెను.&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>asawo0friv4dqwe541lj4ya3ow0afvj</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/172</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184411</id>
    <revision>
      <id>502387</id>
      <timestamp>2025-06-30T10:38:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'కులపతియుక్ 1 ప్ర థ మాశ్వాసము I 135 క. కులపతీయు వేత్రధరు లో, త్తిలి సాంగుభళా యనంగఁ • దేరు డిగి మహీ శుల ననిపి బలము నచటనె, నిలిపి యుపవనంబు సొచ్చి . నిజహితయుతుఁ డై. వంశకర్తయైన వసురాజు...'</comment>
      <origin>502387</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6019" sha1="hle313coo7pf6or3rt2q8n7bglqx5ij" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;కులపతియుక్ 1
ప్ర థ మాశ్వాసము
I
135
క. కులపతీయు వేత్రధరు లో, త్తిలి సాంగుభళా యనంగఁ • దేరు డిగి మహీ
శుల ననిపి బలము నచటనె, నిలిపి యుపవనంబు సొచ్చి . నిజహితయుతుఁ డై.
వంశకర్తయైన వసురాజును, వేత్రధరులు వెండిబె త్తములవారు, ఒత్తిలిదా
ఒక వైపునకు నోసరిల్లి, సాంగుభళాయనంగ సాంగుభళాయని హెచ్చరిక సేయఁగా, తేరుడిగి రథ
జ
హెచ్చరికేసేయఁ
ము పైనుండిదిగి, మహీశులనని తనతోఁ గూడవచ్చిన రాజులను బంపించి, బలము నచట నె నిలిపి=
సేనలవారి నావన బాహ్యమంద నిలిపి, ఉపవనంబుపొచ్చి = ఉద్యానవనములోఁ బ్రవేశించి, నిజహిత
యుతుఁడై తన యిష్టసఖునితోఁ గూడుకొన్నవాఁడై, దీనికి ముందరి పద్యముతో సన్వయము.
తా. వేత్ర హస్తులు బరాబరులు సేయ వసుమహారాజు రథము దిగి పరివారమునంతయు నటనుంచి
హితులతోఁగలసి యుద్యానవనమునఁ బ్ర వేశించెను.
తే. ఘనతర ఫలాన తాఖండ కదళికలును, గీర రాజీకృతసజీవతోరణములుఁ
బొంగు నెలమావికురుజుల భంగనవఫ, లావళులుఁగాం చెన్నపుఁడువ నా గ్ర సీమ,
1
ఘనతర=అధికతరము లైన, ఫల పండ్ల గెలల చేత, ఆనత = వంగియున్న, అఖండ - సంపూర్ణ ము
లైన, కదళికలును=అరఁటిచెట్లురు, కీరరాజీ - శుకపంక్తులచేత, కృత - చేయఁబడిన, సజీవతోరణ
ములుక్ = ప్రాణసహితములైన తోరణములును, పొంగు ఉల్లసిల్లుచున్న, ఎలమావి - గుజ్జుమామిళ్ళ
యొక్క, కురుజులుక్&quot; జొంపములును, అభంగ చిలుకలు మొదలైనవాని చేత కొట్టఁబడనివియును,
నవ= నూతనమైనవియునగు, ఫలావళులుక్ &quot; = ఫలసమూహములును, వనాగ్ర సీమక్ - ఉద్యానవనము
ముందరను, నృపుఁడు వసురాజు, కాంచె చూచెను.
రాజాధిరాజు వచ్చునపుడు పట్టణము ముందరఁగాని శ్రీ డావనము ముందరఁగాని పండ్ల గెలలతో
నుండెడు నరఁటిచెట్ల సుభయ పార్శ్వములయందు నిలిపి పచ్చని తోరణములుగట్టి మామిడిచిగురు
జొంపములు వ్రేలఁగట్టి భిన్నములుగాని ఫలముల నాస్వాదించి యీరీతిగా నలంకరించుటయను
రాజాయలంకారమునుఁ జూచుచుఁ బ్రవేశించుటయునుఁ బ్రసిద్ధముగనుక వనా గ్రసీమయందు స్వత
వనాగ్ర
స్సిద్ధములుగానున్న కదళీ స్తంభాదులను వసుమహారాజు చూచేనని భావము. అలు, సమాసోక్తి,
తఱచుగా నగరాలం కారములయందు ఖండితకదళికలు నిర్జీవములగు చివురుతోరణములు త్రెంపిన
ఫలము లుపయోగించుట సహజము. ఇట నటులఁ గాక యరఁటిచెట్లు తా మున్న చోటన నఖండితముఁగఁ
జిలుక గుంపులు బాఱులుగఁ దిరుగుచు సజీవతో రణములుగు ఫలాపళులు తమ నెలవుల నే పక్షి
చంచూహతు
లచే భిన్నములుగాక యభంగములుగా నుండి నేత్రోత్సవము గలిగించెను.
తా. అరటిచెట్లు ద్వార స్తంభములుగ నిలిపి చిలుకలబారులు తోరణములుగఁజేసి మావిచివు
రులు, ఫలములు వ్రేలగట్టినటులున్న వనా గ్రసీమను రాజు చూచెను.
మ. అలచై బ్రాంచితసత్ప్రశాలికల నిష్టాహారతృప్తం గుతూ
హలము ల్గాంచుద్విజావళుల్ శ్రుతిహిత వ్యాజనులాపంబుతో
నలఘు
శ్రీకర శాఖ కాంచలవిని వ్యతే..
సరార్ధా తతం
బులు రాల్చెక్ నర దేవరత్న
మకుట భూపావి శేషంబుగన్,
152&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>hle313coo7pf6or3rt2q8n7bglqx5ij</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/173</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184412</id>
    <revision>
      <id>502388</id>
      <timestamp>2025-06-30T10:38:34Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '136 వ సు చ రిత్ర ము అలకాకి, చైత్ర = వసంతుని చేత, అంచిత = ఒప్పుచున్న, సత్రశాలికలక్ = వన ప్ర వన ప్రదేశములయం దని యర్థము. చైత్రాంచిత- చైత్రమాసమం దొప్పిదములగుచున్న, సస్త్ర శాలికలక్ జయజ...'</comment>
      <origin>502388</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6201" sha1="6x7874vj903p7rquwpvq4fu079rohe7" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;136
వ సు చ రిత్ర ము
అలకాకి, చైత్ర = వసంతుని చేత, అంచిత = ఒప్పుచున్న, సత్రశాలికలక్ = వన ప్ర
వన ప్రదేశములయం
దని యర్థము. చైత్రాంచిత- చైత్రమాసమం దొప్పిదములగుచున్న, సస్త్ర శాలికలక్ జయజ్ఞ శాలలయం
దనియైనను నిరతాన్న దానశాలలయందనియైనను సని యర్థాంతరము. (ని. 'సక్త్ర, మాచ్ఛాదనే య య
సధాదానే పనేపిచ' అని ఆ.) ఇష్టాహారతృప్తిక్ = ఇష్టమైన యాహారమువలని తృప్తి చేత, కుతూ
= తృప్తిచేత,
హలముల్గాంచు = సంతోషములను బొందుచున్న, ద్విజావళుల్ - శుకపికాదులైన పక్షులయొక్క
సముదాయములని యర్థము. బ్రాహ్మణ సమూహములని యర్థాంతరము. శ్రుతిహిత చెవులకింపు
అవ్యాజ=దంభరహితమునైన, అనుబావంబుతోక్&quot; - ముహుర్భాషణముతోడ, ఆలఘు ఆºధికములును,
శ్రీకర = శోభాకరములునై, శాఖకా = కొమ్మలయొక్క; అంచలము అగ్రములవలన, వినిర్యత్ =
జారుచున్న, కేసరార్ధాక్షతంబులు = ఆర్ద్రవ తములవంటి యనఁ గాఁ బసపు చేతఁ నడుపఁబడిన యక్ష
తలవంటి, కేసరములు - కింజల్క ములను, నరదేవ = వసురాజుయొక్క, రత్న మకుటీ = మణిమయ
కిరీటమునకు, భూపావి శేషంబుగళ్ = అలంకారవి శేషన నట్టులుగా, రాల్చెక్
పల్లెను, అనియర్థము •
శ్రుతిహితావ్యాజ = వేదహితమైన, అవ్యాజమైన, అనులోపంబుతో = వాక్కుతోడ, అలము
క్
శ్రీ =అధికశోభాకరములైన, కరశాఖకా - అంగుళులయొక్క, (ని. 'అఙ్గుళ్యః కరశాఖాస్సు ్యగి,
అని అ.) అంచల అగ్రములనుండి, వినిర్యత్ = జారుచున్న, కేసరార్దా క్షతంబులు = కింజల్క సదృ
శములైన యార్ద్రక్షతములును, నరదేవరత్న మకుటభూషా విశేషమగునట్టులుగాఁ జల్లెనని యజ్ఞం
తరము. బ్రాహ్మణాశీర్వాద మంత్రాక్షతములు రాజకిరీటాలంకార మగుట ప్రకటంబకదా. అలం.
క్లిష్ట రూపకము.
=
=
చైత్రము యజ్ఞాదులకు వసంతునకు ననుకూలమైనది. కావుననే సత్రశాలిక లంచితములైనది.
శేసరార్ధాక్షతలు అలఘు శ్రీ కరళాభి కాచ్యుతములు గావుననే సువర్ణ చ్ఛాయాశోభితములుగు నున్నవి.
కావున మకుటమునకు భూమివిశేషముగ నొప్పెను. పూవులు విరియఁబూచి తమంత రాలుచున్నవి గానఁ
గేసరార్దాక్షతచ్ఛాయము లని గ్రాహ్యము.
తా. వన ప్రదేశమునఁ జెట్ల పైఁగల స్వరముతోఁ బలుకుచున్న చిలుకలు కదలుచుంటవలన
విరియఁబూచిన కొమ్మలనుండి పచ్చని కింజల్కములు వసురాజు కిరీటముపై భూషణప్రాయముగా
రాలేను.
ఉ. ఆదరణీయ రామకథ వాంకళుకో క్తులతోడఁ దీవము
త్తైదువచాలు శోభనపు
టాకుతు లెత్తే సదాగతిం గిరి
ఐదవినోదికిం జిగురు జొంపపుఁ గెంపులపళ్లెరంబులం
భోదిఁ దనర్చు నగ్గలపు మొగ్గలు ముత్తెపు
ముగ్గు లీనఁగన్,
158
ఆదరణీయ=మన్నింపఁదగిన, రామకథనాంక రామరామ యనెడు కథనమే చిహ్నముగాని
గల, శుకోక్తులతోడన్ = చిలుక పలుకుల నాడు రామనామాంకములైన, చిలుకపలుకులవంటి పలుకుల
తోడ, తీవముత్తైదువచాలు - తీఁ గెల రెడును వాసినులపంక్తి, సదాగతి వాయువు
చేత నని యర్థము.
శుభాగమనము చేత నని యర్థాంతరము. చిగురుజొంపపుఁ గెంపులకప్పురంబులజ్&quot; ఎఱ్ఱని చిగురుటాకుల
గుత్తులనెడు కెంపులతోఁ జేసినపళ్లెరములయందు, ప్రోదిఁదనర్చు పెంపుచేత నొప్పుచున్న,&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>6x7874vj903p7rquwpvq4fu079rohe7</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/174</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184413</id>
    <revision>
      <id>502389</id>
      <timestamp>2025-06-30T10:38:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'ప్ర థ మాశ్వాసము 137 ఆగ్గలపు మొగ్గలు = మిక్కుటమైన తెల్లనిపూ మొగ్గలు, ముత్తెపు మ్రుగ్గులీనఁగ = ముత్యాలరంగవల్లులను గల్పించుచుండఁగా, గిరిఖోదవినోదికి శౌ&quot; = కోలాహలపర్వత భంజనవినోద...'</comment>
      <origin>502389</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6322" sha1="7ermlyoj659zx1bxctfmpcucb4y346f" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;ప్ర థ మాశ్వాసము
137
ఆగ్గలపు
మొగ్గలు = మిక్కుటమైన తెల్లనిపూ మొగ్గలు, ముత్తెపు మ్రుగ్గులీనఁగ = ముత్యాలరంగవల్లులను
గల్పించుచుండఁగా, గిరిఖోదవినోదికి శౌ&quot; = కోలాహలపర్వత భంజనవినోదియైన వసురాజునకు,
శోభనపుటారతులెత్తెజ్ మంగళహారతులెత్తెను. అనఁగా నుద్యానవనమందుఁ బుష్పలత రెడ్డిని చిగురు
టాకుల జొంపములతోడను చెల్లనిపూ మొగ్గలతోడను నలరి మలయమారుతము చేతఁ గదలి యాడుచుం
డఁగా వానిమీఁదనుండి చిలుకలు రామరామయని పలుకుచుండె నని తాత్పర్యము, అలం. రూపకము.
సత్ +ఆగతికి నానందించి ముత్తైదువులు సంతసముతో నాగతునకు హారతి నిచ్చుట యాచా
రము. 'కాన శోభనపుటారతులెత్తిరి. శోభనపుటారతి భావి శుభసూచకము, పరము చిగురుకొంపము.
పరమందలి ముత్తెపురంగ వల్లు లగ్గలపు మొగ్గలు. ఆరతినిచ్చువారు తీవముత్తైదువులు. ఇవి వసంత
సౌభాగ్యమునకు రాజన్యుని శుభప్రాప్తికిఁ గారణములు. ఆవనమునఁ బువు తీగలు మొగ్గల ప్రేగుచేఁ గద
లుచు రాజున కారతి నిచ్చునటు లుండెనని యాళయము.
పల్లవరుచి
మ. అలరార౯ నెలణాలఁ గట్టిన మహీజావాలము ల్గొన్ని స
త్ఫలసాంద్రంబులు గొన్ని పల్ల వరుచి, ప్రాగ్భారపట్టాంబరో
జ్జ్వలము ల్గొన్ని సమగ్ర శారదరజో జాలంబు లై మాధవుం
డులుపానించిన రౌప్యపాత్రికలు నా నోప్పి నృసాగ్రంబునన్.
2
151
వనవృక్షములు సాష్టాంగపడుట, రంభా స్తంభములు శుకములు ద్వారాలంకరణములగుట, శుకాది
స్వనముతోఁ దీవియపడఁతులు మంగళపుటారతులు బాడుట చెప్పి వసంతుఁడు వసురాజునకుఁ గానుక
లొసంగుటను జెప్పుచున్నాఁడు.
我
=
అలరారī&quot; = ఒ ప్పెసకారఁగా, నెలణాలఁగట్టిన = చంద్ర కాంతమణులతో గట్టిన, మహీజా
వాలముల్' - వృక్షములయొక్క పాదులు, కొన్ని సత్ఫలసాం ద్రంబులు = కొన్ని శ్రేష్ఠమయిన ఫలముల
చేత నిండింపఁబడియున్నవియును, కొన్ని = ఒక కొన్ని, పల్లవరుచి ప్రాగ్భార
= ఎఱ్ఱని చిగురుటాకులయొక్క
కాంత్యతిశయమ నెడు, పట్టాంబర - ఎఱ్ఱపట్టు తాపాల చేత, ఉజ్జ్వలములు = ప్రకాశించుచున్నవి
యును, కొన్ని - మఱికొన్ని, సమగ్ర సంపూర్ణమయిన, శారదరజోజాలంబులు = శారదము లనఁగా
నేడాకుల యరఁటిచెట్లు, వాని యొక్క రజో జాలమనఁగాఁ గర్పూరసముదాయము, అదిగలవియును
(ని. 'స ప్తపర్డే విశాలత్వ క్ఛారదో విషమచ్ఛదః' అని ఆ.) ఐజఆయినవై, మాధవుండు = వసంతుఁడు,
(ని. 'మాధవస్తు వసుతే స్యాత్' అని వి.) ఉలు పాలించిన
కానుకల చేతనింపిన, శాప్యపాత్రికలు నాజ్ =
వెండిపళెరము లనునట్టులుగా, నృపా గ్రంబునక్ = వసురాజు ముందఱ, ఒప్పె = ఒప్పుచుండెను.
రాజులకు వెండిపళ్లెరములయందు మంచిమంచిఫలములను బట్టుతాస్త్రాలును గర్పూరమును నుంచి
యెదుటఁ గానుక పెట్టుట ప్రకటంబకదా. చంద్రకాంతములచేతఁ గట్టిన పాదులను కావ్యపాత్రికలు
గామ నందు రాలినపకాదులను గానుకలంగాను జెప్పి నాఁడని తెలియవలయు.
అలం. రూపకము. ఉత్ప్రేక్ష
1
'నెలతాలుపాదులు 'వెండిపళెరములవలె నున్నవి. అందుఁ దమంత రాలిన ఫలములు, చీవుళ్ల కాంతి
• యను పట్టువలువలు, విడాకులు యరఁటి చెట్ల కప్పురపుఁబొడి వసంతుఁడు సమకూర్చిన కానుక వలే నున్న ది.
**-18&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>7ermlyoj659zx1bxctfmpcucb4y346f</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/175</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184414</id>
    <revision>
      <id>502390</id>
      <timestamp>2025-06-30T10:39:08Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '188 వసు చరి త్ర ము వసంతుఁడు మాధవుఁడు (లక్ష్మీశ్వరుఁడు గాన నైశ్వర్యశాలియైన రాజునకుఁ దిగిన కానుక సంతరించే సని భావము. తా. చంద్రకాంతశిలలలో రచించిన పాదులు పళ్లెములవలెను, అందు రాల...'</comment>
      <origin>502390</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5486" sha1="hssg37j68qx4z55i1y3fzf06nbfi0kf" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;188
వసు చరి త్ర ము
వసంతుఁడు మాధవుఁడు (లక్ష్మీశ్వరుఁడు గాన నైశ్వర్యశాలియైన రాజునకుఁ దిగిన కానుక సంతరించే సని
భావము.
తా. చంద్రకాంతశిలలలో రచించిన పాదులు పళ్లెములవలెను, అందు రాలినపండ్లు, చివురు
లను పట్టువస్త్రములు, కప్పురపురజము కానుకకు వసంతుఁడు సేకరించిన వస్తుసముదాయమువ లేను
మండెను.
మ. కలకంఠార్భటి నొండొరుం బిలుచుచు
గాఢచ్ఛదాచ్ఛానికల్
వోలయంగా నవగంధబంధుకర జంబు ల్సిందఁగా జాలకం
బులు గాసిం బడఁగా నికుంజనిలయం. బుల్ మాణి వాయుత్వరం
దల సూపెం బ్రతతీసతీవితతి గోర్ఖా త్రాకాంతుఁ డే తేరఁగన్.
ఆ
155
గోత్రా కాంతుఁ డే కేరఁగళ్&quot;
భూకాంతుఁడైన వసురాజు రాఁగా, ప్రతతీ - తీగెల నెడు
సతీ = స్త్రీలయొక్క, వితతి - సమూహము, కలకంఠార్భటి = కలకంఠములనిఁ గాఁ గోయిలలు వాని
యొక్క నాదము నెడు కలకంఠార్భటీ సనఁగా మధురమైన కంఠనాదముచేత, ఒండొరుంబిలు చుచుకో -
ఒకరినొకరు పిలుచుచు, గాఢ దృఢమైన, ఛద - ఆకుల పెడు, అచ్ఛాదికల్' - 'మేలుముసుఁగులు,
పొలయంగార్ = తొలఁగిపోవఁగా, నవగంధ బంధురరజంబుల్సిందఁ గాళ్ గంధమనఁగాఁ బరిచుళమును
మైపూఁతకుఁ దీసిన గంధమును, నవజనూతనమైన, గంధ పరిమళము చేత, బంధుర మనోహరమగుచున్న,
పుష్ప భాగములు నేడు, రజంబులు - అనఁగా నంగరాగములు, చిందఁ గా బెదిరి
పోఁగా, జాలకంబులు గా సింబడఁగాక్ = జాలకములనఁ గాఁ బూమొగ్గలు గవాక్షములు పూ మొగ్గ
ల నెడు గవాక్షములు గలఁగిపోఁగా, ని. 'కాలం గవాక్ష అనాయే కొరకే దంభబృందయో?'
అని వి.) నికుంజ = పొదరిండ్లసెడు, నిలయంబుల్ = గృహములను, మీఱి
- అత్ని
అతిక్రమించి, వాయు
త్వర &quot; = వాయువు యొక్క వేగము చేతనని యర్థము, వాయు వేగము వంటి వేగముచేత నని యర్థాం
తరము. తలచూపెజ్ - పొడచూపెను. అనఁగా సుద్యానవనముందు
అనఁగా నుద్యానవనమందు మలయమారుతము వీచు
చుండఁగా బోదలలోపలనున్న తెలుగెలు కోవెలలు నాదములు చేయఁగాఁ బైయాకులు తొలఁగిపోఁగాఁ
బుప్పొడులు రాలఁగాఁ బూ మొగ్గలు గాసిపడఁగాఁ బొదరిండ్లు దాఁటీ పైకి వచ్చెనని యాశయము.
తా. రాజు నగరము ప్రవేశించుతఱి పురకాంతలు మేడలెక్కి సందర్శించుట సహజము
గావున రాజు వనమున శేతెంచుతఱి వనసుందరులగు చివురుతీగబోండ్లు కలకంఠస్వరమున నౌకరినొకరు
బిల్చుకొనుచుఁ జిగురాకు మునుఁగు తొలఁగిపోవ గంధరజము రాపిడిచే జారిపోవుచుండ జాలకములు
(గవాక్షములు మొగ్గలు) ఒరయునటుల వాయం త్వరతో సందర్శింపవచ్చిరి.
అలంకారము క్లిష్ట
రూపకము,
చ, జనపతి దారసిల్ల నొక సంపఁగితా వుల
కొమ్మ రాగవ
ద నసుమనోభిరామ యయి . కాఁక వహింపఁగఁ బోలుఁ గానిచో
400
ననుపమపంచసాయకకు రాంచల చంచలచావశింజినీ
జనితకఠోరఝంకృతులు + సైప్రక యున్ని పరాగ పాండు వై.
156&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>hssg37j68qx4z55i1y3fzf06nbfi0kf</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/176</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184415</id>
    <revision>
      <id>502391</id>
      <timestamp>2025-06-30T10:39:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'ప్రథమాశ్వాసము 139 జనపతి దారసిల్ల - వసురాజు సమీపమునకు రాఁగా, ఒక సంపగి తావుల కొమ్మ – ఒకానొక సంపఁగి చెట్టుయొక్క వాసనలు గల కొమ్మయ నేడు సంపంగి పువ్వుల వాసన గల స్త్రీ, ఇది కర్తృపదము...'</comment>
      <origin>502391</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6111" sha1="3117jorelfrwl0m6vlw7qcqs0hqv3rl" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;ప్రథమాశ్వాసము
139
జనపతి దారసిల్ల - వసురాజు సమీపమునకు రాఁగా, ఒక సంపగి తావుల
కొమ్మ – ఒకానొక
సంపఁగి చెట్టుయొక్క వాసనలు గల కొమ్మయ నేడు సంపంగి పువ్వుల వాసన గల స్త్రీ, ఇది కర్తృపదము,
అతీశయమైనదియు, సుజలైన్సైనదియునగు, మనః =
రాగవత్ = అనురాగము గలిగినదియు, ఘన
మనస్సుచేత, అభిరామయయి ఒప్పుచున్నదైయని యర్థము. రాగవిత్
= గౌరవర్ణ ముగల, మనసుమ
=
=
నోభిరామయం:=ఘనమైన పుష్పములచేత నొప్పుచున్నదని భావము. శాఁక వహింపఁగఁబోలఁక్=
విరహతాపమును వహింపఁబోలును, అని యర్థము. సంపఁగిపువ్వులయందుఁ గాఁకగుణము గలదని
భావము. కానిచో = 'లేకపోయినట్టులయ్యె నేని, పరాగ పాండు పై = పరాగమువ లెఁ దెల్లనివర్ణము
గలదై, అనఁగా విరహతాపముచేతఁ దెల్ల ఁబడినదేహముగలదై యని యర్థము. పుప్పొడిచేకఁ దెల్లఁగా
నున్నదనిభావము, అనుపమ ఉపమానరహితమైన, పంచసాయక = మన ధ్వనియొక్క, కరాంచల =
హస్తాగ్రమందు, చంచల = చలించుచున్న, చాప - ధనువు యొక్క, శింజినీ తుమైదచాలు చేతఁ
గల్పింపఁబడిన వారివల్ల, జనిత పుట్టించఁబడిన, కఠోర - పరుషములైన, ఝుకృతులు - ఝంకారములను,
సై ప్రకయు న్నె = సహింపలేకపోవు నాయని యర్థము, అనఁగా విరహతాపమును బొందకయున్నట్ట యిన
సహించునుగదా యనుట. విరహులు మన్మథచావశింజినీ ధ్వనులను సహింపలేకపోవుట ప్రసిద్ధంబక దా.
సంపఁగీకిని దుమ్మెదలకును విరోధముగనుక సంపఁగీకొమ్మ తు మొదలయొక్క ఝంకారమును సహింపదని
భావము. మధుపఝంకారములను మన్మథచాపగుణధ్వనులనుగా వర్ణించినాఁడు అనఁగా వసురాజు
సమీపమం దొశసంపఁగిపువ్వులకొమ్మ స్వభావసిద్ధమయిన యుష్ణగుణము గలిగి పుప్పొడిచేతఁ గప్పఁ
బడినదై తు మొదలు లేక కనఁబడె ననుట.
ఆలం, రూపకము, పర్యాయోక్తము.
పంచసాయకుని చంచలళింజిని తుమ్మెదలబారు. కావున నారిమ్రోఁత ఝంకృతిగఁ జెప్పఁబడెను.
సంపఁగికొమ్మ రాజును జూచి తొలుక రాగము వహించెను. ఆవల విరహతాప మొందెను. తుమ్మెద
నారి మ్రోఁతలు కఠోరములయ్యెను. పిదపఁ బరాగ పాండుత నొందెనని యాశయము.
మన్మధునిసారి తుమెదచా లనుటకు
శ్లో, మార్వీలో లంబమాలా ధనురథవిశిఖాః కౌసుమాః పుష్పకేత్కో
భిన్నంస్యా దస్యబాణై ర్యువజనహృదయం స్త్రీ కటాక్షేణ కద్వత్. (సాహిత్యదర్పణము)
చ. చలితలతాంత శాంతి యను చందురు కావిచెఱంగు దాఁటి స
మ్మిళితవ యోవిలాసములు మీటిన విచ్చుఫల స్తనాగ్రము
ల్వెలువడఁ గప్పెఁ దత్ప్ర ణమ వేల్లి తదోహద రూపధూమకుం
తలములు విప్పి దాడిమలు తొలలితాంగి నృపాలు చెంగటన్.
చెఱంగు ఛాఁటి
157
నృపాలుచెంగట = పసురాజు సమీపమందు, దాడిమల తాఙదాడిమ శాఖయనెడు, లలితాంగి =
చలిత కడల్చఁబడిన, లతాంతకాంతియను = ఎఱ్ఱనిపూవుయొక్క కాంతియనెడు, చందురుకాకు
చంద్ర కాని పైఁటకొంగును దొలఁగఁ ద్రోచికోని, సమ్మిళిత = సమకూడియున్న,
వయోవిలాసములక్&quot; పక్షీచంచువిలాసముల చేత నని ఫలపరమయిన యర్థము. యూ యూవనవిలాసముల చేత
నని, సనపరమయిన యర్ధము. కటినవిచ్చు మీటితే అలిసిపోవుచున్న, ఫల ఫలములనెడు, గోటమాటి
లచేత&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>3117jorelfrwl0m6vlw7qcqs0hqv3rl</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/177</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184416</id>
    <revision>
      <id>502392</id>
      <timestamp>2025-06-30T10:39:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '140 వ సు చ రిత్ర ము తే విచ్చిపోవునట్లుగానున్న, ఫల స్తనాగ్ర ములు-ఫలమఁలవంటి కుచములయొక్క కొనలు, వెలువడకొ బయలుపడఁగా, తత్ప్రణమ = అప్పుడే, వేల్లిక = వక్రమయిన, ని. 'ఆవిద్ధం కుటిలం భుగ్న...'</comment>
      <origin>502392</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5746" sha1="k05l7d7aia47ntvbwmufzyd6siqx3jb" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;140
వ సు చ రిత్ర ము
తే విచ్చిపోవునట్లుగానున్న, ఫల స్తనాగ్ర ములు-ఫలమఁలవంటి కుచములయొక్క కొనలు, వెలువడకొ
బయలుపడఁగా, తత్ప్రణమ = అప్పుడే, వేల్లిక = వక్రమయిన, ని. 'ఆవిద్ధం కుటిలం భుగ్నం వేల్లితం
వక్రమిక్యపి' అని అ. దోహదల క్షణము.
శ్లో. 'తరుగుల లతాదీనా మకాలే కుళల్యై కృతమ్,
పుష్పాద్యుత్పాదకం
ద్రవ్యం దోహదం స్యాత్తుకల్కియా.'
1
దోహద మనఁగాఁ దరుగుల్మల తాదులకు నకాలమందుఁ బుష్పములు మొదలైనవానిని బుట్టించు
ద్రవ్యమునకును నట్లుచేసెడు క్రియకును బేరు, అట్టిదోహద సంబంధమయిన, ధూపధూమ
యొక్క ధూమ రేఖయ నెడు, ఇక్కడ దానిమ్మ చెట్టునకుఁ జేయుదోహదము ధూపములు వేయుట
యని తెలియవలయును. కుంతలములుగప్పి తలవెండ్రుకలు విడఁదీసి, కప్పెక్ = ఫల స్తనాగ్ర ములను
గప్పెను. వస్త్రహీనత సంభవించినప్పుడు తలవెండ్రుకల చేత మానసంరక్షణము చేసికొనుట స్త్రీలకు
స్వభావమని తెలియవలయును. అనఁగా వసురాజునకుఁ జేరువ నొక దానిమ్మ చెట్టుకొమ్మ యెఱ్ఱని
పువ్వు యొక్క శాంతి నతిక్రమించి చిలుకలు మొదలైనవి యంటినంతనఁ బగిలిపోవు మొనలుగలపై,
దోహదధూసధూమము చేతఁ గప్పఁబడిన పక్వఫలములతోఁ గనుపించెనని తాత్పర్యము.
గుబ్బలు వయంటదాఁటుట సమకూడిన వయసు పొంకమువలన స్తనాగ్ర ములంటిన విచ్చు
నటులుండె ననుటవలన జవ్వనపుబింకము సూచితము. మోహమునఁ బొలఁతులకు గుబ్బలంబ్బుననుట
ప్రసిద్ధము. కాననే గుబ్బలు మీటిన విచ్చునటులున్నవని చెప్పఁబడెను. ఇటులె మోహావస్థలోనున్న
వరూధినివి &quot;మిటినవిచ్చు గబ్బిచను మిట్టని&quot; పెద్దన చెప్పెను.
ధూమాదిదోహదములు ఫలవృత్తముల కకాలఫలకును మోళ్పత్తులకై గావించుట యాచారము.
ఉ. దోహదధూపధూమములతోఁ గనుపట్టెడి తత్పురీవన
వ్యూహము నోసమ స్తవిబుధో త్తమ చూచితే...
దాడిమకు ధూపక్రీయయు దోహదవిశేషమె.
'మేమో మిహింబుసం సేక స్తల్కే శామిషధూపనమ్,
శ్రేయానయం ప్రయోగః స్యా ద్దాడిమీఫలవృద్ధయే.
మత్స్యాజ్యత్రిఫలా లేపై ర్యాంపై రాజానికోద్భవైశి,
లేవీ తాధూపితా నూతే ఫలం తాళీవదాడిమీ.*
(ప్రభావతీ
ప్రద్యుమ్ను ము)
సీ. చిగురు కెంగేలు సాంచె రసాలవల్లరి తేఁటిచూపులఁ జూచె తిలకలతిక
ఒకగీతిఁ బాడి చూపెఁ బ్రియాళులత పల్కెఁ గీర భాషలఁ గర్ణి, కారశాఖ
ముఖ క్తి నింపె నింపు గల సంపఁగికొమ్మ వన్నె గా నగి లేఁజొన్న తీఁ గౌ
సురభిళశ్వసనంబు . నెర పై సింధుకవల్లి గ్రుచ్చెం దావులు సోఁకఁం గ్రోవి రెమ్మ
తే. యాత్మ రుచికోపచారంబు లధిపకల్ప, కంబునకుఁ దత్తదామోద. గరిమఁ బెనుప
నంగ నానిత్య కలితదో హదవి శేష, సన్ను తొచారములసడిసన్న కతన..
158
ఈపద్యములో రసాలవల్ల ర్యాదులయందు స్త్రీ లింగమహిమచేత స్త్రీత్వద్యోతనమగు చున్న ది
నక వానియొక్క వల్ల వన్పర్శాదులు పసురాజునందుఁ జేయఁబడిన కరస్పర్శాదిన జేష్టులు&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>k05l7d7aia47ntvbwmufzyd6siqx3jb</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/178</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184417</id>
    <revision>
      <id>502393</id>
      <timestamp>2025-06-30T10:40:01Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'ప్ర థ మాశ్వాసము 141 గాను వసురా జనేడు కల్పవృక్షమునకుఁ జేయఁబడిన దోహదవిశేషములు గాను జెప్పినాఁడు. ఏ లాగున సనిన, 12 రసాలవల్లరి మొదలైన, అంగ నా= స్త్రీలచేత, నిత్య నిరంతరమును, కలిత= తమక...'</comment>
      <origin>502393</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6490" sha1="t46m9iuqrsomckslporth65cy9jc5ld" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;ప్ర థ మాశ్వాసము
141
గాను వసురా జనేడు కల్పవృక్షమునకుఁ జేయఁబడిన దోహదవిశేషములు గాను జెప్పినాఁడు. ఏ
లాగున సనిన,
12
రసాలవల్లరి మొదలైన, అంగ నా= స్త్రీలచేత, నిత్య నిరంతరమును, కలిత= తమకఁఁ జేయఁబడు
చుండెడు దోహదవిశేష = పూర్వో 'క్తదోహదవి శేషరూపములైన, సన్ను తాచారముల ప్రసిద్ధాచార
ముల యొక్క, సడిసన్నక తనజ్ - సంజ్ఞ చేత, ఆత్మరు చిరోపచారంబులు = తాము సేయుచున్న మనో
హరములైన కరస్పర్శాది దోహదోపచారములు, అధిపకల్పకంబునన్ = వసురాజునెడు కల్పవృక్షమునకు,
తత్తదా మోదగరినఁ బెనుపక్ - తత్తత్ = ఆయా, ఆమోద = ఆనందముయొక్క లేక పరిమళము
యొక్క, గిరిమజ్=ఆధిక్యమును, పెనుపక్ -వృద్ధిఁబొందించునట్టులుగా, రసాలపల్లరి తియ్యమామిడి
కొమ్మయనెడు రసాలవల్లరియను పేరుగల నాయిక, చిగురుకెం గేలు సాఁచెక్ ' చిగురు నేడు హస్త
మును వసురాజు పైకిఁ జంపెను. అనఁగా హస్తస్పర్శము చేసెననుట. ఇది కరస్పర్శరూపమైనదోహ
దము, తియ్యమామిడి హ సస్పర్శరూపమైనదోహదము చేతఁ బూచునది గనుక నాపరిచితి చేత హస్తస్పర్శ
చేసెనని భావము. సర్వత్ర యీలాగున నాయా దోహదపరిచితిగల వృక్ష శాఖాంగనలవలన నాయా
దోహద మాచరింపఁబడినదని తెలియవలయును.
-
తిలక మనంగా పొట్టుగుచెట్టు, తిలకలతిక బొట్టుగు కొమ్మయ నెడు తిలకలతికానామక నాయిక,
లేఁటిచూపులఁజూచెక్ = తుమ్మెదలనెడు చూపులచేతఁ జూచెననియర్థము, ఇది వీక్ష ణరూపమయిన
దోహదము, శ్రియాళువనఁగాఁ బ్రేంకణము. ప్రియాళులకు ప్రేంకణపు తీఁగె యనెడు ప్రియాళులతా
నామక నాయిక, ఏకరీతిఁబాడిచూపెక్ = కోకిలగానము నేడు పాటఁ బాడెనని యర్థము. ఇది
గానరూపమయిన దోహదము. కర్ణికారశాఖ - కొండగోఁగుకొమ్మ యనెడు కర్ణి కారశాఖా నామక
నాయిక, కీరభాషలక్ = చిలుకపలుకులవంటి పలుకుల చేత, పల్కె - భాషించెను, ఆనియర్థము. ఇది
నల్లాపరూపదోహదము. ముఖరక్తి యనఁగా శాఖాముఖపుష్పర క్తిమయును ముఖవించ్చుటయును.
ఇంపుగ లసంపంగికొమ్మ = సంపఁగికొమ్మ యనెడు సంపఁగికొమ్మయను పేరుగల నాయిక, ముఖర
క్తినింపెక్
= శాఖాముఖకుసుమర_క్తియనేడు ముఖమిచ్చుటను గలుగఁ జేసెనని యర్థము. ఇది ముఖరాగ రూప
దోహదము. లేఁజొన్న తీఁగె లేఁతపొన్న తీఁగె యనెడు లేఁజొన్న తీగెయను పేరుగల నాయిక,
వన్నె గాసగీయెజ్&quot; &quot; వన్నెయనఁగాఁ బుష్పకాంతియును సొగసును, పుష్పకాంతియ నేడు నవ్వుచేత
సొగసుగా నవ్వెను. ఇది హసితరూప దోహదము, శ్వాసనమనఁగా వాయ: పును విశ్వాసమును,
సింధుకపల్లి = వావిలికొమ్మయ నెడు సింధుక వల్లీ నామక నాయిక. (ని. 'ఆభ సింధుకర్, సిన్ధువారేన్ద్ర &quot;
సురసౌ నిర్గుడ్డీ!ణి కేత్యపి” అని ఆ.) సురభిళ = పరిమళయుక్తమైన, శ్వసనంబుక్
-వాయువ నెడు
నిశ్వాసమును, నెర పెళ్లి = పొందించెను. ఇది ముఖవాయురూపదోహదము. తావులనఁగా వాస
నలును గళాస్థానములును, క్రోవి రెమ్మ= శ్రీ వికొమ్మయనెడు కో) వి రెమ్మ యను పేరుగల నాయిక, తాపులు
సోఁకజ్&quot; = పరిమళముల
నెడు కళాస్థానము లంటునట్టులుగా, క్రుచ్చెక్ - కౌగిలించెను. ఇది
యాలింగ
సరూపదోహదము.
=
కల్పక మభీష్టఫలదాయి. గనుక సకల దోహదక్రియాయోగ్య మని తెలియవలయును. ఆయా
వృక్షములకుఁ జేయఁదగిన దోహద శ్రీయలకుఁ బ్రమాణము.
దోహదక్రియ&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>t46m9iuqrsomckslporth65cy9jc5ld</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/179</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184418</id>
    <revision>
      <id>502394</id>
      <timestamp>2025-06-30T10:40:14Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '142 వసు చ రిత్ర ము శ్లో. 'ఆశోకశ్చరణాహత్యా వకులో ముఖసీధునా, ఆలిఙ్గనా త్కురువక స్త్రీలతో వీక్ష ణేనచ, కరస్పర్శేన మాకద్దో ముఖరా గేణచమ్పకః, సల్లాపతః కర్ణి కార స్సిన్ధువారో ముఖాని...'</comment>
      <origin>502394</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5937" sha1="qopuqpr5rfc67b82hzpebvrwpuui7zy" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;142
వసు చ రిత్ర ము
శ్లో. 'ఆశోకశ్చరణాహత్యా వకులో ముఖసీధునా,
ఆలిఙ్గనా త్కురువక స్త్రీలతో వీక్ష ణేనచ,
కరస్పర్శేన మాకద్దో ముఖరా గేణచమ్పకః,
సల్లాపతః కర్ణి కార స్సిన్ధువారో ముఖానిలాత్,
శీత్యా ప్రియాళుర్నితరాం న మేరు ర్హసి తేనచ. '
అనఁగా నశోకవృక్షము పాదతాడనము చేతను బొగడ ట్టుమియుటచేతను నెఱపువ్వుల పెద్ద
గోరింట యాలింగనము చేతను దిలకఐృక్షము చూచుటచేతను మామిడిచెట్టు హస్తస్పర్శముచేతను
సం పెఁగ చెట్టు ముఖరాగము చేతను గొండగోఁగుచెట్టు సల్లాపము చేతను వావిలి చెట్టు ముఖ
వాయువు చేతను
బ్రేంకణపుచెట్టు గానము చేతను సురపొన్న నవ్వుట చేతను బుష్పించుచున్నవి. అనఁగా నాయావృక్షము
రాయాదోహదముల చేత నకాలమందును బుప్పించుచున్నవని శాస్త్ర ప్రసిద్ధము.
ఆంగ నాదోహదములచే శిక్షితములు గావున లతలు ఊపచరించెను. రాజు అధిపకల్పకము
గావున రసాల వల్ల ర్యాదులు ఆమోదగరిమ పెంచేను.
తా, వసురాజు వనములోనికి రాగానే తియ్య మావి చివురులు నిక్కెను. బొట్టుగు తీఁగ తుమ్మెద
లతో నిండియుండెను. ప్రేంకణపుఁదీఁగ కోకిల గానములతో నలరెను. కొండగోగు చిలుకపలుకులతో
నొప్పెను. నంపెఁగ కెంజాయలతోఁ దనరెను. పొన్న పూచెను. వావిలి పూల తాపితో నేనఁగెను. క్రోని
సుగం ధానీలములకుఁ దానకమయ్యెను. ఇవి రాజున కుపచారములు చేయునటులుండెను.
అలం. రూపకము, సమాసోక్తి.
మ. చను వొప్పకో నగి పల్కి పొడి కని యాశ్వాసంబు నొందించి చే
కొని మో మిచ్చి వుంగిలించి తరులం
గన లయ్యో మము నెంత చేసి రనుచుం
బుసు భూజానికి మ్రొక్కె గుచ్ఛవినతిం
గొన్నింటి మన్నించి యం
గంకేళియుం గేసరం
బూఁదేనెకన్నీటితోన్.
159
చనువొప్పుకో - మన్ననయొప్పునట్టులుగా, నగి=నవ్వి, పల్కీ సంభాషించి, పాడి గానము
చేసి, కని=నీషించి, ఆశ్వాసంబు నొందించి
ఆశ్వాసంబునొందించి
ఊరటఁబొందునట్టులు చేసి, చేతిని అంగీకరించి
యని యర్థము, కరస్పర్శచేసి యని భావము. మోమిచ్చి = ముఖరక్తినొసఁగి, కవుంగిలించి ఆలింగనము
చేసికొని, తరులంగొన్నింటిమన్నించి - పై పద్యములోఁ జెప్పఁబడిన రసాలాదివృక్షముల నెనిమిదిం
టీని మన్నించి, అనఁగాఁ బైని జెప్పఁబడిన హసనము మొదలుగాఁగలదోహదక్రియ బెనిమిదియును
మన్నన చేత జరిగించెడు వర్మ చేష్టల ననుసరించినవి యయినందున నా క్రియలచేత వాని మన్నించినా
రనుట, అంగనలు=
స్త్రీలు, అయ్యోజ అక్క టొ, మము నెంత చేసిరను చు .
&quot; మము నెంతయవమానము
చేసినారో చూచితివాయని, అనఁగాఁ దన్ని యుమిసినారనుట, ఆశోకము తన్నినఁ బూయునది
యనియుఁ బొగడ యుమిసినఁ బూయఁనదియనియును దెలియవలయును. కంకీలియం &quot; అశోకమును,
&quot;కేసరంబును= పొగడయును, గుచ్ఛవిసృతిక్ - పుష్పగుచ్ఛభారమువలని వంగుట యనెడున్న మ్ర త్వము
చేత, పూఁదే నెకన్నీటితోజ్&quot; - మకరందమనెడు కన్నీటితోడ, భూజానికీ మ్రొక్కెల్ పనురాజునకు
నమస్కరించెను. అలం, ఉత్ప్రేష.
•&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>qopuqpr5rfc67b82hzpebvrwpuui7zy</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/180</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184419</id>
    <revision>
      <id>502395</id>
      <timestamp>2025-06-30T10:40:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'ప్ర థ మాశ్వాసము 143 అంగనలు మమైంతచేసిరని చేసినయవమానము చెప్పుకొనకపోవుటవలన నశోకమునకుఁ గేసరమునకుఁ గలిగిన యవమానాతిశయము సూచితము, సాటివారిలో గౌరవము లేకపోఁగా నగౌరవము కలుగుటచేఁ...'</comment>
      <origin>502395</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5713" sha1="5yn19e4609qezf9jicrmj2gda22wt0d" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;ప్ర థ మాశ్వాసము
143
అంగనలు మమైంతచేసిరని చేసినయవమానము చెప్పుకొనకపోవుటవలన నశోకమునకుఁ గేసరమునకుఁ
గలిగిన యవమానాతిశయము సూచితము, సాటివారిలో గౌరవము లేకపోఁగా నగౌరవము కలుగుటచేఁ
జేలంలయ్యు రాజుముందు చెప్పుకొనవలసివచ్చినది. పూఁదేనె కన్నీరనుటవలన నక్షులు నయనాంచల
పూరములుగ నున్నవనియుఁ బూల వేఁగున వంగుట చనుగవ వ్రేఁగున వంగినటులున్న దనియు భావము,
కేసరకం కేళులు పూలతోఁ డేనెతో నలరె ననుట.
తా. ఇతరలతల సగౌరవముగ దోహదముల చేఁ దృప్తినొందించి యంగనలు తమ్మవమానించిదని
పూలవ్రేగుతో వంగిన తేనియ చాలొలయు కంకేళి కేసరములు రాజుముందు నమస్కరించి కన్నీరు
విడుచుచున్నటులుండెను.
మ, లలితై ణాంకశిలాల వాల మనుకేళాకూళిలో నీరు పై
జేలు వొప్పక్ ధరియించి తోడనె మిళచ్చి కోడదందళ
త్ఫలకం ధ్రంబులచే వెలార్చి జలసూత్ర స్తంభముం బోనియ
గ్గలపుంజాయల గుజ్జు నారి కెడముం • గాంచెక్ విభుం డయ్యెడన్,
1
160
=
లలిత ఒప్పుచున్న, ఏణాంకశిలో చంద్రకాంతశిలల చేత రచింపఁబడిన, ఆలవాలమను = పాదను
నట్టి, కేళాకూళీ లోకో - కుండులో, అనఁగా నౌతు ఖానాలో, నీరుపైఁ జెలువొప్పక్ ధరియించి =
-
ఉపరిభాగమందుఁగాయలలో నీళ్లు ధరించి, అనఁగాఁ బైనున్న కాయలలోనికి నీ గఁబీల్చియనియర్థము.
తోడనే='వెంబడిగానే, మిళత్ = సమకూడుచున్న, చిక్రోడ = ఉడుతలయొక్క, ని. 'చిత్రోడ స్థూల
దంతకః' అని యమర శేషము. దంష్ట్రా - కోఱల
చేత, దళత్ = బ్రద్దలగుచున్న, ఫల కాయలయొక్క,
రంధ్రముల చేజ్ = రంధ్రములచేత, 'నెలార్చి = బయలు వెడలించుచున్నదై, జలసూత్ర స్తంభముం బోని
జలయంత్ర
నాళమువ లేనున్న, అశ్లీలపుంజాయల = దట్టమైన నీడలుగల, గుజ్జు నారి కెడముకో
-
= గున్న
టెంకాయచెట్టును, అయ్యేడు &quot; =ఆవనస్థలియందు, విభుుడు = వసురాజు, కాంచె క్ = చూచెను. ఆలం,
రూపశాను ప్రాణితమగు నుపమ.
గజ్జు నారి కెడము గావున సమోన్నతమగు జలసూత్ర స్తంభమువలె నుండెను. అగ్గలపుంజూయల
గుజ్జు నారి కెడమనుటవలన ఫలరంధ్రములనుండి జలము, నీడనాసించి వచ్చినవారిపై సరాసరిగఁ బడుచు
సంకటియెత్తుగానుండెనని తోఁచును. అగ్గలపుంజాయల నారికేళము గావుననే చంద్రకాంత శిలాల
వాలములోని జలమును జిల్ల బఱుచుటకుఁ దగియున్నదని యెఱుంగనగురు. దళత్ ఫలరంధ్రము లనుటవలన
నుడుత లపుడే కోఱలతో గంట్లు వేయు చున్న పనియంఁ గాననే మికముగ బిందుకూపముగఁ దుంపురులు
రాలు చున్న ననియు జలయంత్రమువలె వసంతర్తువున నారికేళము లుంటచే రాజు చూచినని తెలియ
నగును.
తా. చంద్ర కాంతశిలాలవాలమునందున్న కొబ్బరిచెట్టు జలసూక్ర
స్తంభమువలె నుండేను. ఉడు
కలంకొఱకు కొబ్బరికాయలలోని నీరు వడియుచు జలయంత్రమువలె నుండు రాజు చూచెను.
తే. నృపునెదుటఁ దేనెవాఁకలో • నిబిడవిచల
దతనుప త్రొలిఫల సాంద్ర * మగుచు నొక్క&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>5yn19e4609qezf9jicrmj2gda22wt0d</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:Andhra Granthalayam 1941 01,04 01 Volume No 02 Issue No 01,02.pdf/114</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184420</id>
    <revision>
      <id>502396</id>
      <timestamp>2025-06-30T10:56:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Brjswiki</username>
        <id>6801</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దారు */</comment>
      <origin>502396</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2665" sha1="oqr1lgwdre5l4i03dou6giisrzav5r9" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;3&quot; user=&quot;Brjswiki&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;my
school the use of informative books. You cannot improve your body by exercise alone. You want food. In the
present state of the world when all nations are closely knit together it is no easy job to get food for 
everybody. The world's population some pessimists say, has gone beyond the food resources of the world. 
Let us say that there are ten million more people in the world than the food resources warrant. How then 
are we to supply food to all. Is it by murdering's all the extra ten million people? I am glad you say no
the correct method is to make the earth yield more food. To do that the new thoughts created by the new 
Ts'ai Lun of to-day should be learnt and put into practice. You see the value and use of reading informative 
books even for keeping your Body strong. 

I said that the Mind also should be kept continuously fed and engaged. The human body gets exhausted very
soon. They say it can work for not more than eight hours a day. It wants rest and relaxation during the 
remaining hours. When your Body is working the Mind also participates with it and is fully engaged. For 
nobody who is doing his job, say in a factory, can allow the Mind to wander elsewhere as you students do 
when your Body is in the class room in front of your teacher! For if the Mind is not co-operating with the
Body the machines of the factory will cut off the fingers and maim the body of the workers. But when the 
body is resting and relaxing the Mind has to be attended to. For the Mind does not get exhausted as 
quickly as the Body. The Mind does not require sixteen hours of rest and relaxation. It can carry on for 
a much longer period. Except when you sleep soundly i. e. except for six to eight hours the mind cannot 
rest. That means there are about eight hours in the day - at any rate a few hours in the day when the Mind 
has to be engaged and fed while the body is resting. Now there are various ways of occupying the Mind 
without giving work to the Body. Some chat and dissipate themselves, some go to races and ruin themselves,
some go to the base pictures and vulgarize themselves, some play at cards and come to blows, and you know
how in all these modes of exercising the Mind people come to blows and disorder or deterioration and grief. 
But Gutenburg's improvement on Ts'ai Lun's invention which was itself an improvement on the invention by 
the unknown discoverer of articulate speech is a harmless, cheap and self-dependent means of recreation 
for the mind. We have plenty of recreative books. When you are at school you must learn how to use 
recreative books, how to use this triple benefit of speech, writing and&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>oqr1lgwdre5l4i03dou6giisrzav5r9</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>502397</id>
      <parentid>502396</parentid>
      <timestamp>2025-06-30T10:58:44Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Brjswiki</username>
        <id>6801</id>
      </contributor>
      <origin>502397</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2662" sha1="g0q20r2mk2gtxwj1dnc1nvixtjr3xy5" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;3&quot; user=&quot;Brjswiki&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;school the use of informative books. You cannot improve your body by exercise alone. You want food. In the
present state of the world when all nations are closely knit together it is no easy job to get food for 
everybody. The world's population some pessimists say, has gone beyond the food resources of the world. 
Let us say that there are ten million more people in the world than the food resources warrant. How then 
are we to supply food to all. Is it by murdering's all the extra ten million people? I am glad you say no
the correct method is to make the earth yield more food. To do that the new thoughts created by the new 
Ts'ai Lun of to-day should be learnt and put into practice. You see the value and use of reading informative 
books even for keeping your Body strong. 

I said that the Mind also should be kept continuously fed and engaged. The human body gets exhausted very
soon. They say it can work for not more than eight hours a day. It wants rest and relaxation during the 
remaining hours. When your Body is working the Mind also participates with it and is fully engaged. For 
nobody who is doing his job, say in a factory, can allow the Mind to wander elsewhere as you students do 
when your Body is in the class room in front of your teacher! For if the Mind is not co-operating with the
Body the machines of the factory will cut off the fingers and maim the body of the workers. But when the 
body is resting and relaxing the Mind has to be attended to. For the Mind does not get exhausted as 
quickly as the Body. The Mind does not require sixteen hours of rest and relaxation. It can carry on for 
a much longer period. Except when you sleep soundly i. e. except for six to eight hours the mind cannot 
rest. That means there are about eight hours in the day - at any rate a few hours in the day when the Mind 
has to be engaged and fed while the body is resting. Now there are various ways of occupying the Mind 
without giving work to the Body. Some chat and dissipate themselves, some go to races and ruin themselves,
some go to the base pictures and vulgarize themselves, some play at cards and come to blows, and you know
how in all these modes of exercising the Mind people come to blows and disorder or deterioration and grief. 
But Gutenburg's improvement on Ts'ai Lun's invention which was itself an improvement on the invention by 
the unknown discoverer of articulate speech is a harmless, cheap and self-dependent means of recreation 
for the mind. We have plenty of recreative books. When you are at school you must learn how to use 
recreative books, how to use this triple benefit of speech, writing and&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>g0q20r2mk2gtxwj1dnc1nvixtjr3xy5</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/181</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184421</id>
    <revision>
      <id>502398</id>
      <timestamp>2025-06-30T10:59:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '144 నగము కై వ్రాలి వ సు చ రిత్ర ము * యేటిలో నాటియున్న నాఁటియున్న తనగ రాజు నలువుఁ దెలిపె. F = 161 నృపు నెదుట పసురాజుముందఱ, తేనివాఁక లోక్ = పూఁదే సెకాలువలో, నిబిడ = మానట్టులుగా, విచలత్ చల...'</comment>
      <origin>502398</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6165" sha1="elnmr6f3n73wwr0jokr6psvnqlewoic" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;144
నగము కై వ్రాలి
వ సు చ రిత్ర ము
*
యేటిలో నాటియున్న
నాఁటియున్న తనగ రాజు నలువుఁ దెలిపె.
F
=
161
నృపు నెదుట
పసురాజుముందఱ, తేనివాఁక లోక్ = పూఁదే సెకాలువలో, నిబిడ =
మానట్టులుగా, విచలత్ చలించుచున్న, ఆతను - గొప్పలైన, పత్రాళి - ఆకుల చేతను, ఫలకాయల
చేతను, సాంద్రమగుచు = దట్టమైనదై, ఒక్క నగము = ఒక వృక్షము, కైవ్రాలి - ఒరగఁబడినదై, వీటి
లోజ్…శుక్తిమతీనదిలో, నాటియున్న = పొదుకొనియున్న,, నాఁటి
అకాలమంచలి, ఉన్న తనగ రాజు=
దెలియఁ జేసెను.
పొడవుగలిగిన కోలాహలపర్వత శ్రేష్ఠునియొక్క, నలుపు డెలివెజ్ - చందమును
అనఁగా శుక్తిమతీ ప్రవాహస్థితతోలాహలపర్వతస్మృతి సుదయింపఁ జేసెననుట. (ని. 'లవృక్షా
నగా వ7' అని యమరము) అలం. నిదర్శనము.
కము చేయుచుండెను.
తా. లేనియప్రవాహములోఁ బ్రతిబింబించు ఆకులతోఁ బుడ్డతో నలరువృక్షము శుక్తిమతీ
నదిలో నొరగి నాటుకొనియున్న కోలాహలపర్వతమును వసురాజునకు జ్ఞాపకము
ఉ. ఉన్నతి నన్న గాగ్రమున సున్న యొకానొకకిన్న రద్వయం
బన్నిధిలో క్తి వేది కపు + డన్యదు రాసద మైనయొక్క యా
సన్న శుభంబుఁ దిన్న నీ ప్రసన్న నిజోక్తులఁ దెల్పి తోన యే
గెన్నర దేవపొదపని భిన్న బృహన్న గకూట వాటికిన్.
10
=
=
162
ఉన్నతిక్&quot; = సుఖాతిశయము చేత, అన్న గాగ్ర ముననున్న = ఆవృక్షాగ్ర మునందున్న, ఒకానొక
కొన్న రద్వయంబు = ఒక కొన్న రపక్షి మిధునము, అన్ని ఖిలోక్తి వేదికి&quot; = సకలజంతువుల యొక్క పలుకు తెలిసిన
యావసురాజునకు, అపుడు = ఆసమయమందు, అన్యదు రాసదమైన
మఱియొకరి&amp;ఁ బొందశక్యముగాని,
ఒక్క యాసన్న శుభంబుజ్ = ఒకసమీపకాలశుభమును, తిన్ననిజమృదువైన, ప్రసన్న నిజోక్తుల
ఆదరముతోఁ గూడిన స్వకీయభాషలచేత, తెల్పి = తెలియఁజెప్పి, తోన = వెంటనే, నరదేవ = వసురాజు
యొక్క; పాద = పాదమ
నెడు, పవిజవ గ్రాయుధము చేత, భిన్న - భేద పెట్టఁబడినదియు, బృహత్
మిక్కిలి గొప్పదైనదియునగు, నగు కోలాహలపర్వతము యొక్క, కూటవాటికి శిఖర శ్రేణికి, (ని
'కూటో స్త్రీశిఖరం శృఙ్గమ్' అని అ.) వీగెక్ = పోయెను. అనఁగా వసురాజును గోలొ నాల పర్వత
గమనోత్సుకునిఁగా నొనర్పనోయన కిన్నరమిథునంబు పర్వతశిఖరతలమున కరిగెనని భావము,
=
§
వృక్షమునకు శైలమునకు నర్థ మగు నగము నె మరల చెప్పుటవలనను గిన్న రశబ్దము వణీవిశేష
మునకు గిన్నరులకు సరిపడుటవలనను బెట్టు పైఁ గిన్న రపక్ష్మి మిథునముల డెననియు శైలా గ్రమునఁ గిన్నరులు
విహరించుచుండిరనియు భావాంతరము స్ఫురించును. కిన్నర సూక్తిభావమును వసురాజునిభిలోకి వేది
గావున నే గ్రహింపఁగలిగెను. అన్య దురానదనుగు శుభముగాన వసురాజు అనన్య సాధ్యమహిమా
సంపన్నుఁడనుట. నగా
గ్రామునుండి నగా గ్రమున కేగుట కొన్న రసహజము. కోలాహలపర్వతము పైకి
గిన్నరమిధున మేగుట యానగరమున 'కేగ' వసురాజున కుత్సుకము కలిగించుటకు,
తా. కిన్నరద్వయము నగముపైఁ జేరి పలుకుచుండ రాజు త్వరలో ననన్యసాధ్యమగు శుభమా
తనకు సమకూడ నున్నదని తలంచెను. వెంటనే కిన్నరద్వయము కోలాహలపర్వతము మీఁదికి వెడలి
పోయెను.&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>elnmr6f3n73wwr0jokr6psvnqlewoic</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/182</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184422</id>
    <revision>
      <id>502399</id>
      <timestamp>2025-06-30T11:00:01Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'ప్ర థ మాశ్వాసము క, ఆలో కాద్భుతవిహగము, గాలోక ప్రీతివలన సతిలోక వయగ కోలాహలగోలాహల, లీలాహలహళిక చెంగలించె బతికిన్. 145 163 ఆ=ఆట్టి, లోకాద్భుత = లోకాశ్చర్యకరమైన, విహగయుగ = కొన్న రబక్షి మ...'</comment>
      <origin>502399</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5859" sha1="6xj4d9uzxag7aeer071wxaecirribbu" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;ప్ర థ మాశ్వాసము
క, ఆలో కాద్భుతవిహగము, గాలోక ప్రీతివలన సతిలోక వయగ
కోలాహలగోలాహల, లీలాహలహళిక చెంగలించె బతికిన్.
145
163
ఆ=ఆట్టి, లోకాద్భుత = లోకాశ్చర్యకరమైన, విహగయుగ = కొన్న రబక్షి మిథునముయొక్క,
ఆలోక ప్రీ తివలనక్=దర్శనమువలనఁ బుట్టిన మక్కువచేత, పతికి - వసురాజునకు, అతిలోక=లోకా
తీతమైన, వయః -
పక్షులయొక్క, కోలాహల కలకలధ్వనులుగలిగిన, కోలాహల = కోలాహల
పర్వతమందలి, లీలా హలహళిక = లీలావిహారోత్సవము, చెంగలించెజ్ - ఉద్రేకించె
భూలోకమునకు నాశ్చర్యకరములై నవియ కదా.
=
=
కించెను. కిన్నరపక్షులు
'తా, లోకాశ్చర్యకరములగు కిన్నరపక్షులను జూచినంతన రాజునకు వేడుక గలిగెను. అవి
కోలాహలపర్వతము పైఁజేరి కలకలధ్వనులు గావించుచుంట జూలించి యటకుఁ బోవ నెంచెను.
ఆశ్వాసాంతము
మ. అవితోర్వీనవఖ.డఖండపరశుజ్యభోగిసాభోగభో
గవిభాస్వద్భుజదండ దండధరవీ, తెగా రూక్ష నానావిష
క్షవిభు
క్షేపక రౌండ కాండభయకృర్గంభీర భేరీమహా
రవదీ ర్ణాద్రి పిచండ చండబల ధౌరంధర్య హర్య గ్ర జ,
P
C
900
164
అవిత్వ రక్షింపఁబడిన, ఉర్వీనవఖండ భూమియొక్క భరతఖండము మొదలై ననవఖండములు
గలవాఁడా, ఖండపరశు = శివునియొక్క, (ని. 'భూతేశః ఖణ్ణపరశుక'' అని అ.) జ్య = వింటినారి
యైన, భోగి=సర్పముయొక్క, అనఁగా శేషాహియొక్క, సాభోగ = అతిదీర్ఘ త్వముతోఁ గూడిన,
భోగ=శరీరమువలె, (ని. 'భోగస్సుభే ప్ర్యాదిభృతావ హేచ్చ ఫణ శాయయోః&quot; అని వి.) విభాస్వత్ =
విలసీల్లు చున్న, భుజదండ = బాహుదండములు గలవాఁడా, దండధర - యమునియొక్క, వీక్షా =
(క్రూరదృష్టివలె, రూక్ష తీష్ణమైన, నానాజసమ
స్తమైన, విపక్ష విభు - శత్రురాజులను, క్షేపక = చిమ్మి
పై చునట్టి, కాండ = బాణములు కలవాఁడా, (వ్యు. 'కస్య బ్రహ్మణః అణ్ణః కార్డః' అనువ్యుత్పత్తి
చేతఁ గాండమనఁగా బ్రహ్మాండము.) కాండ = బ్రహ్మాండమునకు, భయకృత్ భయంకరమైన,
-
గంభీర = గంభీరమైన, భేరి - రణభేరియొక్క, మహత్ = గొప్పదియయిన, రవ = ధ్వని చేత,
దీర్ఘ బ్రద్దలు చేయఁబడిన, అది విచండ పర్వతో దరములు గలవాఁడా, (ని. 'పిచడ్డా ముదరే విద్యా కృశో
రవయవేపిచ' అని వి.) చండ =
బలము యొక్క-
సమర్థమైన, బల =
ధౌరంధర్య = భారమును
వహించుటయందు, హర్యగ్రజా = బలరాముఁడైనవాఁడా, అనిసంబోధనము. ఈ పద్యము ము క్తపద
గ్రస్తముగాఁ జెప్పంబడియెను.
క. శ్రీకర్ణాటేశ్వర వి, శ్వాకర్ణి తబిరుద శాసనాంక వితీర్ణ
శ్రీకర్ణ దశదిశాలల, నాకర్ణాభరణసుగుణ, నవరత్న ఖనీ.
=
165
శ్రీ సంపద్యుక్తమయిన, కర్ణాట - కర్ణాట రాజ్యమునకు, ఈశ్వర - ప్రభువైనవ్వాడా, విశ్వజ
ప్రపంచముచేత, ఆకర్ణి త - వినఁబడిన, చిరుదశాస నాంక - బిరుదులతోఁ గూడిన శాసనచిహ్నములు
గలవాఁడా, నితీర్ణ శ్రీ జ వితరణసమృద్ధియందు, కర్ణ - కర్ణుఁడైనవాఁడా, దశదిశాఱపదిదిక్కులనెడి,
శ్రీ
పూర్వాదిక చతుర్దిక్కులును నాగ్నేయాదిక చతుర్విదిక్కులును నూర్ధ్వదం ప్ర దేశములునుగూడ నీ
55-19&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>6xj4d9uzxag7aeer071wxaecirribbu</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/183</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184423</id>
    <revision>
      <id>502400</id>
      <timestamp>2025-06-30T11:00:20Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '146 వసుచరితము పదియు దశదిక్కు లనంబడును. లలనాఙస్త్రీలకు, కర్ణాభరణ కర్ణ భూషణములైన, సుగుణ = సుగుణము ల నేడు, నవరత్న = నూతనరత్నములకు, ఖనీ - గనియైనవాఁడా, ఈపద్యము ద్విప్రొ, సముగలది జెప్...'</comment>
      <origin>502400</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5257" sha1="gfi24wb6f19a97655xrw8n2npitjm6h" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;146
వసుచరితము
పదియు దశదిక్కు లనంబడును. లలనాఙస్త్రీలకు, కర్ణాభరణ కర్ణ
భూషణములైన, సుగుణ = సుగుణము
ల నేడు, నవరత్న = నూతనరత్నములకు, ఖనీ - గనియైనవాఁడా, ఈపద్యము ద్విప్రొ, సముగలది
జెప్పబడియెను.
ఉ
పృథ్వీ. కబంధహరధీర తాకర కరాసికృతత్రుట
త్కబంధపరిపంథిసం. గ్ర థితసూర్య సూర్యర్పిత
ప్రబంధర బంధు రార్థ పదబంధ బంధుర్విధీ
నిబంధన యబింధనాగ్ని నిభనిత్య తేజోనిధీ.
=
B&gt;
163
కబంధహర=కబంభాసురసంహారకుఁడైన శ్రీ రామునియొక్క, ధీరతా - ధైర్యమునకు, ఆకర
శ్రీ
స్థానమైనవాఁడా, అనఁగా శ్రీరామునితో సమానమైన పరాక్రమము గలవాఁదని భావము. ఖరాని=
తీవ్ర మైన ఖడ్గము చేత, కృత్త = ఖండితులై, త్రుటల్
= తెగిన, కబంధ= మొండెములుగల, ని. 'కబంధో
స్త్రీ క్రియా యుక్తమనమూర్ధక ళేబరమ్' అని అ. పరిపంథి - శత్రువుల చేత, సంగ్రథిత భేదింపఁ
బడిన, సూర్య = సూర్యమండలముగలవాఁడా, సూరి - విద్వత్కవుల చేత, అర్పిత - సమర్పింపఁబడిన,
ప్రబుధ - ప్రభుధములయందలి, రస = శృంగారాది రసములచేత, బంధురసుందరమగుచున్న, అర్థ
అర్థంబును, పదబంధ ఐ పదసందర్భ మునుగలవాఁడా, బంధు = బంధువులయందు, స్వధీనిబంధన
తా న నెడు బుద్ధి నిబంధనము గలవాఁడా, అనియైనను, బంధువులకు స్వాధీనుఁడవైనవాఁడా, అని
యైనను అర్థము. అబింధనాన్ని బడబాగ్నితోడ, నిభ - సమానమైన, నిత్య = శాశ్వతమైన, తేజః=
ప్రతాపమునకు, నిధి = స్థానమైనవాఁడా, ఈవృత్తము ముక్తపదగ్రస్తముగాను ద్విసముగలదిగాను
చెప్పంబడియె. ఈ పృథ్వీవృత్తమునకు జ స జ స య వ గణములును బండేండవ యక్షరము
యతిస్థానమునుగా నుండవలయును. ఇది పదియేడవఛందం బగు సత్యష్టి ఛందంబునఁ బుట్టిన
వృత్తము.
లక్షణము
臨
ప్రియంబగుచు రుద్రవిశ్రమము పృథ్వీ శాగంజ్ఞి కా
హ్వయంబగు జనంబుతో జనయవంబులు గూడిన.
కాని యాధునికకవులు వృథ్వీవృత్తమునకు తొమ్మిదింట యతి వాడియున్నారు.
గద్యము.
ఇది శ్రీరామచంద్ర చరణారవింద వందనపవననందన ప్రసాద సమాసా
దిత సంస్కృతాంధ్ర భాషాసామ్రాజ్య సర్వంకష చతుర్విధ కవితా నిర్వాహక
సాహిత్యరసపోషణ రామరాజభూషణ ప్రణీతం బైనవసు చరిత్రంబునందుఁ
బ్రథమాశ్వాసము.
ఇది శ్రీమదాత్రేయకులకలశాంభోనిధి సంపూర్ణ సోమ సోమాభిధాన మంత్రి వర పొత్తుండును
సోమసుతసిద్ధేశ్వరము శ్రీ శ్వరపుత్రుండును శ్రీమత్పార్వతీరాజేశ్వరవర ప్రసాద సమాసాదిత హృద్యాన
పద్య నిఖిలవిద్యావిశారదుండును నగు సోమకవిచేత విరచితం బయిన విద్వజ్జనరంజనీ నామక ప్రతిపద
టీకారూపం బగువసుచరిత్ర నాను కాంధ కావ్యరత్న వ్యాఖ్యానమునందలి ప్రథమాశ్వాసము,&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>gfi24wb6f19a97655xrw8n2npitjm6h</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>502403</id>
      <parentid>502400</parentid>
      <timestamp>2025-06-30T11:18:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దారు */</comment>
      <origin>502403</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5394" sha1="tkn90a1g74cn2zc3nizelqexpi42nu3" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;3&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;పదియు దశదిక్కు లనంబడును. లలనా = స్త్రీలకు, కర్ణాభరణ = కర్ణభూషణములైన, సుగుణ = సుగుణము లనెడు, నవరత్న = నూతనరత్నములకు, ఖనీ = గనియైనవాఁడా, ఈపద్యము ద్విప్రాసము గలదిగాఁ జెప్పబడియెను.
{{Telugu poem|type=పృథ్వి.|lines=&lt;poem&gt;కబంధహరధీరతాకర కరాసికృతత్రుట
త్కబంధపరిపంథిసంగ్రథితసూర్య సూర్యర్పిత
ప్రబంధరసబంధురార్థపదబంధ బంధుస్వధీ
నిబంధన యబింధనాగ్నినిభనిత్యతేజోనిధీ.&lt;/poem&gt;|ref=163}}
కబంధహర=కబంభాసురసంహారకుఁడైన శ్రీరామునియొక్క, ధీరతా = ధైర్యమునకు, ఆకర = స్థానమైనవాఁడా, అనఁగా శ్రీరామునితో సమానమైన పరాక్రమము గలవాఁడని భావము. ఖరాసి = తీవ్ర మైనఖడ్గముచేత, కృత్త = ఖండితులై, త్రుటల్ = తెగిన, కబంధ = మొండెములుగల, ని. 'కబంధో స్త్రీ క్రియా యుక్తమపమూర్ధకళేబరమ్' అని అ. పరిపంథి = శత్రువులచేత, సంగ్రథిత = భేదింపఁబడిన, సూర్య = సూర్యమండలముగలవాఁడా, సూరి = విద్వత్కవులచేత, అర్పిత = సమర్పింపఁబడిన, ప్రబంధ = ప్రబంధములయందలి, రస = శృంగారాదిరసములచేత, బంధుర = సుందరమగుచున్న, అర్థ = అర్థంబును, పదబంధ = పదసందర్భమును గలవాఁడా, బంధు = బంధువులయందు, స్వధీనిబంధన = తా ననెడు బుద్ధి నిబంధనము గలవాఁడా, అని యైనను, బంధువులకు స్వాధీనుఁడవైనవాఁడా, అని యైనను అర్థము. అబింధనాగ్ని = బడబాగ్నితోడ, నిభ = సమానమైన, నిత్య = శాశ్వతమైన, తేజః = ప్రతాపమునకు, నిధి = స్థానమైనవాఁడా. ఈవృత్తము ముక్తపదగ్రస్తముగాను ద్విప్రాసము గలదిగాను చెప్పంబడియె. ఈ పృథ్వీవృత్తమునకు జ స జ స య వ గణములును బండ్రెండవ యక్షరము యతిస్థానమునుగా నుండవలయును. ఇది పదియేడవఛందం బగు నత్యష్టి ఛందంబునఁ బుట్టిన వృత్తము.
{{p|al|fwb}}లక్షణము&lt;/p&gt;
{{Telugu poem|type=|lines=&lt;poem&gt;ప్రియంబగుచు రుద్రవిశ్రమము పృథ్వికాసంజ్ఞికా
హ్వయంబగు జసంబుతో జసయవంబులు గూడినన్.&lt;/poem&gt;|ref=}}
కాని యాధునికకవులు పృథ్వీవృత్తమునకు తొమ్మిదింట యతి వాడియున్నారు.
{{Telugu poem|type=గద్యము.|lines=&lt;poem&gt;ఇది శ్రీరామచంద్రచరణారవిందవందనపవననందనప్రసాదసమాసా
దితసంస్కృతాంధ్రభాషాసామ్రాజ్యసర్వంకషచతుర్విధకవితానిర్వాహక
సాహిత్యరసపోషణ రామరాజభూషణప్రణీతం బైనవసుచరిత్రంబునందుఁ
బ్రథమాశ్వాసము.&lt;/poem&gt;|ref=}}
ఇది శ్రీమదాత్రేయకులకలశాంభోనిధిసంపూర్ణసోమ సోమాభిధాన మంత్రివరపౌత్త్రుండును సోమసుతసిద్ధేశ్వరమంత్రీశ్వరపుత్త్రుండును శ్రీమత్పార్వతీరాజేశ్వరవరప్రసాదసమాసాదితహృద్యాన
పద్యనిఖిలవిద్యావిశారదుండును నగు సోమకవిచేత విరచితం బయిన విద్వజ్జనరంజనీనామక ప్రతిపద
టీకారూపం బగువసుచరిత్రనామ కాంధ్రకావ్యరత్నవ్యాఖ్యానమునందలి ప్రథమాశ్వాసము.
{{Center|—————}}&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>tkn90a1g74cn2zc3nizelqexpi42nu3</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:వసుచరిత్రము.pdf/184</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184424</id>
    <revision>
      <id>502401</id>
      <timestamp>2025-06-30T11:00:34Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'శ్రీరస్తు వసుచరిత్రము, సవ్యాఖ్యానము ద్వి తీయాశ్వాసము తిరుమలరాయ జయ శ్రీ తరుణీరమణ సుగుణ శీతల యాకా శీతల నేతుధ రాతిధు రాతతభుజదండ మూరు, రాయ రగండా. జయ 1 అని అమ శ్రీ సంపద్యుక్తుఁడ...'</comment>
      <origin>502401</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4442" sha1="6anb536s3jt7u9zzuwa2xpairyqnfd1" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;శ్రీరస్తు
వసుచరిత్రము, సవ్యాఖ్యానము
ద్వి తీయాశ్వాసము
తిరుమలరాయ జయ
శ్రీ తరుణీరమణ సుగుణ శీతల యాకా
శీతల నేతుధ రాతిధు
రాతతభుజదండ మూరు, రాయ రగండా.
జయ
1
అని అమ
శ్రీ సంపద్యుక్తుఁడపైన, తిరుమలరాయ - తిరుమలరాయ నామము గలవాఁడా,
తరుణీ రమణ జయలక్ష్మీ నాథుఁడ వైనవాఁడా, సుగుణ శుభగుణముల చేత, శీతల చల్లనైనవాఁడా,
శీతలత్వము సర్వజనాహ్లాదగుణ సూచకము. ఆకాశీకలజ కాశీ ప్రదేశము మొదలుకొని, ఇక్కడ ఆజనెడు
నిపాతము, ఆభివ్యాప్యర్థకము. (ని. 'ఆ జీషదర్థే భివ్యాప్తా సీమార్థ ధాతుయోగ కే
రము.) నేతు-సేతుపర్యంతమైన, ధరాణభూమియొక్క, అతిధురా = అత్యంతభారముచేత, శత
వ్యాప్తమైన, భుజదండం బాహుదండముగలవాఁడా, మూరురాయరగండా మూరురాయరనఁగా ఆశ్వ
పతి, నరపతి, గజపతులు, వారికి భర్తవైనవాఁడా యని యర్థము. అనఁగా నీముగ్గురు రాయలను
వశము చేసికొని విళాలమగు భూచక్రము నిర్వ క్ర పరాక్రమముతోఁ జరిపాలించుచున్నాఁడనుట.
తే. అవధరింపుము శౌనకాద్య ఖిలసను, నీంద్రులకు రోమహర్షణీయిట్లు పలుకు
నమ్మహీజాని నిజవిహారాచ లేంద్ర, దివ్య సౌభాగ్యములు చూడఁ • దివురుటయును.
అపధరింపుముయిచి త్తగింపుము, జ్ఞానకాద్యఖిలసన్ము నీందు లకు - శౌనకుఁడు మొదలుగాఁ గల
సమస్త మునిశ్రేష్ఠులకు, రామహర్షణి యిట్లుపలుకు- రోమహర్షణ పుత్రుడైన సూతుఁడు ఈలా
గని పలుకును. ఏమనిన, అమ్మహీఠాని - ఆవసురాజు, నిజ విహారావలేంద్ర దివ్యసౌభాగ్యములు
సూడఁ దివురుటయఁమ=న్వకీయమైన శ్రీ డాపర్వత మగుచున్న కోలాహలాద్రి యొక్క దివ్యమైన
వైభవములు చూచుటకొఱకుఁ బ్రయత్నము చేయఁగాను,
ఉ, ఆయేడ నొక్క వర్మ సచివా గ్రణి యి ట్లను నోయఖండ తే
జోయుత యద్భుతం బొకటి చూచితిఁ జూపెద నీకు నాదు చే
చాయనే చూడు మభ్రమునఁ జక్కఁగ నల్ల దె నల్ల మబ్బులోని
బాయవు కొన్ని మాఁకులు నృపా యవుఁ జూ మని నాక భూజనుల్...
3
ఆయెడజ్
ఉఆసమయమందు, ఒక్క నర్మ సచివాగ్రణి - ఒక యిస్టుఁడయిన మంత్రి
శ్రేష్ణుఁడు,
ఇట్లనుక్&quot; ఆ వక్ష్యమాణ ప్ర కారముగాఁ బలికెను. ఓయఖండ తేజోయుత = అఖండ తేజస్సంపన్నుండ
పైన యోరాజాగ్రణీ, అద్భుతం బొకటి చూచితినే నొక యాశ్చర్యమును జూచితిని, చూపెద&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>6anb536s3jt7u9zzuwa2xpairyqnfd1</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>502406</id>
      <parentid>502401</parentid>
      <timestamp>2025-06-30T11:41:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దారు */</comment>
      <origin>502406</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4997" sha1="5ouskdogjt4fvof69g14vf56ywmpxq2" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;3&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;{{Center|శ్రీరస్తు}}
{{p|ac|fs150}}వసుచరిత్రము&lt;/p&gt;
{{p|ac|fwb}}సవ్యాఖ్యానము&lt;/p&gt;
{{p|ac|fs125}}ద్వితీయాశ్వాసము&lt;/p&gt;
{{Css image crop
|Image = వసుచరిత్రము.pdf
|Page = 184
|bSize = 393
|cWidth = 78
|cHeight = 11
|oTop = 177
|oLeft = 159
|Location = center
|Description = 
}}
{{Telugu poem|type={{Css image crop
|Image = వసుచరిత్రము.pdf
|Page = 184
|bSize = 393
|cWidth = 51
|cHeight = 110
|oTop = 144
|oLeft = 32
|Location = left
|Description = 
}}|lines=&lt;poem&gt;


తిరుమలరాయ జయ
శ్రీతరుణీరమణ సుగుణశీతల యాకా
శీతలనేతుధరాతిధు
రాతతభుజదండ మూరురాయరగండా.&lt;/poem&gt;|ref=1}}
శ్రీ = సంపద్యుక్తుఁడవైన, తిరుమలరాయ = తిరుమలరాయనామము గలవాఁడా, జయశ్రీతరుణీరమణ = జయలక్ష్మీనాథుఁడ వైనవాఁడా, సుగుణ = శుభగుణములచేత, శీతల = చల్లనైనవాఁడా, శీతలత్వము సర్వజనాహ్లాదగుణసూచకము. ఆకాశీతల = కాశీప్రదేశము మొదలుకొని, ఇక్కడ ఆఙనెడు నిపాతము, అభివ్యాప్యర్థకము. (ని. 'ఆ ఙీషదర్థే భివ్యాప్తౌ సీమార్థే ధాతుయోగఙేˈ అని అమరము.) సేతు = సేతుపర్యంతమైన, ధరా = భూమియొక్క, అతిధురా = అత్యంతభారముచేత, తత = వ్యాప్తమైన, భుజదండ = బాహుదండము గలవాఁడా, మూరురాయరగండా = మూరురాయ రనఁగా అశ్వపతి, నరపతి, గజపతులు, వారికి భర్త వైనవాఁడా యని యర్థము. అనఁగా నీముగ్గురు రాయలను వశము చేసికొని విశాలమగు భూచక్రము నిర్వక్రపరాక్రమముతోఁ బరిపాలించుచున్నాఁ డనుట.
{{Telugu poem|type=తే.|lines=&lt;poem&gt;అవధరింపుము శౌనకాద్యఖిలసన్ము, నీంద్రులకు రౌమహర్షణి యిట్లు పలుకు
నమ్మహీజాని నిజవిహారాచలేంద్ర, దివ్యసౌభాగ్యములు చూడఁ దివురుటయును.&lt;/poem&gt;|ref=2}} 
అవధరింపుము = చిత్తగింపుము, శౌనకాద్యఖిలసన్మునీంద్రులకు = శౌనకుఁడు మొదలుగాఁ గల సమస్తమునిశ్రేష్ఠులకు, రౌమహర్షణి యిట్లుపలుకు = రోమహర్షణపుత్రుడైన సూతుఁడు ఈలాగని పలుకును. ఏమనిన, అమ్మహీజాని = ఆవసురాజు, నిజవిహారాచలేంద్ర దివ్యసౌభాగ్యములు సూడఁ దివురుటయును = స్వకీయమైనక్రీడాపర్వత మగుచున్న కోలాహలాద్రియొక్క దివ్యమైనవైభవములు చూచుటకొఱకుఁ బ్రయత్నము చేయఁగాను.
{{Telugu poem|type=ఉ.|lines=&lt;poem&gt;ఆయెడ నొక్కనర్మసచివాగ్రణి యి ట్లను నోయఖండతే
జోయుత యద్భుతం బొకటి చూచితిఁ జూపెద నీకు నాదుచే
చాయనె చూడు మభ్రమునఁ జక్కఁగ నల్లదె నల్లమబ్బులోఁ
బాయవు కొన్నిమ్రాఁకులు నృపా యవుఁ జు మ్మని నాకభూజముల్.&lt;/poem&gt;|ref=3}}
ఆయెడన్ = ఆసమయమందు, ఒక్కనర్మసచివాగ్రణి = ఒకయిష్టుఁడయిన మంత్రిశ్రేష్ఠుఁడు, ఇట్లనున్ = పక్ష్యమాణప్రకారముగాఁ బలికెను. ఓయఖండతేజోయుత = అఖండతేజస్సంపన్నుండ వైన యోరాజాగ్రణీ, అద్భుతం బొకటి చూచితిన్ = నే నొకయాశ్చర్యమును జూచితిని, చూపెద&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>5ouskdogjt4fvof69g14vf56ywmpxq2</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:Andhra Granthalayam 1941 01,04 01 Volume No 02 Issue No 01,02.pdf/115</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184425</id>
    <revision>
      <id>502402</id>
      <timestamp>2025-06-30T11:17:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Brjswiki</username>
        <id>6801</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దారు */</comment>
      <origin>502402</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2521" sha1="6tg9oaz0fsduniuv2bl93cyiwklwfp0" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;3&quot; user=&quot;Brjswiki&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;printing to keep your Mind fed, engaged and improved when your Body needs rest and relaxation and Mind is 
unable to go to rest.

Lastly let us turn to the third component of the humans, the Spirit. If Mind requires less rest than the 
Body, the Spirit needs no rest whatsoever. There is a difference also. The Body easily gets satiated with 
food. You cannot make a man eat and improve his bodily strength beyond a certain limit without endangering
the Body. To a less extent this is equally true with the Mind. The Mind has got a far greater capacity than
the Body, so much greater that we imagine that it has an infinite capacity. But even this has its limitation. 
There are moments when the mind gets glutted. It is not so with the Spirit. The more you feed it the greater becomes its hunger. Valmiki has compared the Spirit with fire. The more you feed a fire with fuel the greater becomes the quantity of fuel that it can consume. So it is with the Spirit. There is still another way in 
which the Spirit differs from Body and Mind. The physical growth of man stops after some time. The mental
growth continues even after the Body has stopped growing but it seldom goes beyond certain limits. But it 
is not so with spiritual growth. When you are children the inspiration of your parents is enough to feed 
you. In your adolescents stage the spiritual hunger goes beyond the inspiring capacity of your parents. 
So you seek the help of a select few your professors and teachers who are believed to have greater inspiring capacity. When you become adults your spiritual hunger transcends the capacity even of professors. The 
number of people that can satisfy you is far smaller. You seek inspiration from a few realized souls, 
sadhus and sannyasins. You know how few they are in number. When you grow older still your Spirit grows
beyond the inspiring capacity of the contemporary realized souls. For for some reason unknown to us the
number of Christs, Buddhas, Sankara and Valmiki's is so small that you perhaps find only one such in a 
thousand years. They are the central stations of spiritual power. We have all to look to them for light 
and for spiritual food. If we do not get contact with them our spiritual hunger consumes us. You can now
understand the great potency of the invention of writing and printing for feeding the Spirit of man to 
enable it to grow from more to more. You have inspirational books for the purpose. You must know to spot 
them out, enjoy them and benefit by them.&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>6tg9oaz0fsduniuv2bl93cyiwklwfp0</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:Andhra Granthalayam 1941 01,04 01 Volume No 02 Issue No 01,02.pdf/116</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184426</id>
    <revision>
      <id>502404</id>
      <timestamp>2025-06-30T11:31:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Brjswiki</username>
        <id>6801</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'Whenever the Body, the Mind and the Spirit do not get fed harmoniously - that is not to an arithmetically  equal extent but each according to its needs and capacity - you have trouble. The harmonious growth of human  means the development of Body, Mind and Spirit each in proportion to its needs and capacity. Harmonious  growth is curiously enough not uniform growth but differentiated growth. It is the lack of harmonious growth in this parado...</comment>
      <origin>502404</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1256" sha1="3wfvxggrykqbas4q3s0w35885h7rfkw" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;Brjswiki&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;Whenever the Body, the Mind and the Spirit do not get fed harmoniously - that is not to an arithmetically 
equal extent but each according to its needs and capacity - you have trouble. The harmonious growth of human 
means the development of Body, Mind and Spirit each in proportion to its needs and capacity. Harmonious 
growth is curiously enough not uniform growth but differentiated growth. It is the lack of harmonious
growth in this paradoxical sense that is responsible for the ills of humanity, be they of the individual or 
of society as a whole. The present conflagration of the world is due to the disproportionate growth of the 
three components. The Body and the Mind had grown. The Spirit had been neglected. If the Spirit also had
been developed and nurtured as efficiently as the Mind and the Body we would have had a world of peace, 
happiness and bliss.

Books can help us in this matter. As students you must learn to read and enjoy all the three kinds of books, informative, recreative and inspirational books. It is only then that you will justify the rich heritage 
which has come to you through millions of years of labor of your ancestors - ancestors the triple 
invention of Speech, Writing and Printing.

{{rule|8em}}&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>3wfvxggrykqbas4q3s0w35885h7rfkw</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>502405</id>
      <parentid>502404</parentid>
      <timestamp>2025-06-30T11:33:07Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Brjswiki</username>
        <id>6801</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దారు */</comment>
      <origin>502405</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1258" sha1="80acd889pfjn97lonhqfh29vmfce994" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;3&quot; user=&quot;Brjswiki&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;
Whenever the Body, the Mind and the Spirit do not get fed harmoniously - that is not to an arithmetically 
equal extent but each according to its needs and capacity - you have trouble. The harmonious growth of human 
means the development of Body, Mind and Spirit each in proportion to its needs and capacity. Harmonious 
growth is curiously enough not uniform growth but differentiated growth. It is the lack of harmonious
growth in this paradoxical sense that is responsible for the ills of humanity, be they of the individual or 
of society as a whole. The present conflagration of the world is due to the disproportionate growth of the 
three components. The Body and the Mind had grown. The Spirit had been neglected. If the Spirit also had
been developed and nurtured as efficiently as the Mind and the Body we would have had a world of peace, 
happiness and bliss.

Books can help us in this matter. As students you must learn to read and enjoy all the three kinds of books, informative, recreative and inspirational books. It is only then that you will justify the rich heritage 
which has come to you through millions of years of labor of your ancestors - ancestors the triple 
invention of Speech, Writing and Printing.


{{rule|8em}}&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>80acd889pfjn97lonhqfh29vmfce994</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:Andhra Granthalayam 1941 01,04 01 Volume No 02 Issue No 01,02.pdf/117</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184427</id>
    <revision>
      <id>502408</id>
      <timestamp>2025-06-30T11:51:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Brjswiki</username>
        <id>6801</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దారు */</comment>
      <origin>502408</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2172" sha1="ckygupwxe0h6ph3tdyq99e84yyvkpgs" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;3&quot; user=&quot;Brjswiki&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;
{{Center|{{p|fs125}}Proceedings of the&lt;/p&gt;}}
{{Center|{{p|fs125}}22nd Andhradesa Library Conference&lt;/p&gt;}}
{{Center|{{p|fs125}}Rajahmundry-1941&lt;/p&gt;}}

The 22nd Andhradesa Library Conference was held on the 14th, 15th &amp; 16th of January 1941 at Rajahmundry 
in the premises of the Gautami Library taking advantage also of the Shashtipurti Celebration of 
Madhurakavi Nalam Kristna Rao one of the front-rank workers in the Library movement. Sri Marepalli 
Ramachandra Sastri, Vice-President of the Andhradesa Library Association and President of the District 
Library Association, Vizagapatam presided. An old and reputed Library worker Sri Nidadavolu Venkata Rao 
opened the Conference.

{{Center|{{p|fs125}}Library Exhibition&lt;/p&gt;}}
On 14-1-41 at 5 P. m. the function began with the opening of the Library Exhibition. Sri Tekumalla 
Ramachandra Rau, M.A., B.L., President, District Library Association, Kistna declared the exhibition
open. In doing it he said that he was one of those that did not know what a Library exhibition really
meant. The first exhibition that he saw was the Park Fair. Knowledge derived through the eye was 
greater than the knowledge derived through the ear. So, it is that Industrial and Commercial Exhibitions 
are organized. In a similar manner is the Library Exhibition also arranged.

To place before men knowledge, pictures and bold type posters are very valuable. In addition to exhibits 
that impart general knowledge, it is necessary that Library exhibitions should aim at grouping all the 
resources that a Library worker may use in his task. The processes at work in foreign Library movements,
their propaganda methods, the many means to bring together the reader and the Library endeavor, the 
factors required to divert the attention of the charitably disposed to the Library movement are no 
doubt necessary to be displayed. But that is not enough. Copies of the annual reports for models and 
also of records maintained may well form part and parcel of such exhibitions. Besides, if attractive 
books dealing with different branches of learning as well as tasteful journals are displayed that 
would be equally helpful.&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>ckygupwxe0h6ph3tdyq99e84yyvkpgs</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:Narasabhupaleeyamu.pdf/4</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184428</id>
    <revision>
      <id>502413</id>
      <timestamp>2025-06-30T11:57:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'iv సోము ప్రపాదంబు సోమయాజులనియ, మంబు భాస్కరుని సన్మార్గ భుటన శ్రీనాథునిపద ప్రసిద్ధ ధాం శుద్ధి, యమ రేశ్వరునిసహస్రముఖదృష్టి తే. ఇక కల దటుగాన నవేక వేదన, సదనసంచార భేదఁబు సడలుపఱచ...'</comment>
      <origin>502413</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3730" sha1="g4wn0z0klfws321nxlaju8q2180gbch" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;iv
సోము ప్రపాదంబు సోమయాజులనియ, మంబు భాస్కరుని సన్మార్గ భుటన
శ్రీనాథునిపద ప్రసిద్ధ ధాం శుద్ధి, యమ రేశ్వరునిసహస్రముఖదృష్టి
తే. ఇక కల దటుగాన నవేక వేదన, సదనసంచార భేదఁబు సడలుపఱచి
భారతీదేవి నీజిహ్వఁ బాగుకొనియె, మూర్తికవిచంద్ర విఖ్యాతకీర్తి సాంద్ర ”
&quot;
ఇది యతిశయోక్తి యని తలంపరాదు. చెప్పినట్లు చేయుట సామాన్యముగ
నందఱకు నలవిగానిపనియే కాని యీతఁ డట్లు: చెయఁజాలినవాఁ డని సులభముగ
అప్పకవీయాజి లక్షణ గ్రంధము లొప్పని రేఫద్వయ వై, యిత్వసంధులు
మొదలగువానిని అచ్చటచ్చట నీకవి యుపయోగించి యున్నాడు.
రేఫ ద్వయ మైత్రి కి.
“వేజవినిరిఁప నేల బంగారమునకుఁ, జటుల సౌర్యలహరి యబ్బుటయ కౌదె
కా. శ్రీరంగ ప్రభుతిమ శారి భుజకాజేయంబు చేశాజుల
స్వీరారాతులఁ ద్రుంప నాక్షీతిపతు శ్వేవేగ మార్తాండునిం
దూఱఁదూఱఁ దదీయమండలసము ద్భూత ప్రాణ శ్రేణికి
న్నీ రంధౌషధ చూర్ణ భాతిఁ దగుఁ నెంతేఁ దచ్చమూ రేణువుల్.&quot;
· ఇంక నీకవి కవితాళ కిని గుణించి కొంచెము
శయోక్తి క్రమాలంకారాదులు మంచిసెళ్ల
ప్రాయములు,
89
సేదము. ఈమూర్తీకవికీ సతి
ఈ క్రిందియుదాహరణము లీవిజయమును దీటపఱచును.
క్షమాలంకారము.
“సీ కమలా ప్త కమలా ప్త రమలా పసన్నిభుం, దేవిభుండు రుచి ప్రభావ దయల
గోరాజిగో రాజగో రాజసంకాశుఁ, డేరాజు మతి భోగ గౌరవముల
హరిపుస్త్ర హరిపు, శ్రీ హరిపుత్ర సదృశుఁడే, ధన్యుఁడు జయ రూప దాన విధు ల
నాగారి నా గారి సాగారికల్పుఁ డే, పేటీ ప్రాధవ వేగ పాటవముల
తే, నతఁడుసువిచార్యుడివి కారుఁడనముఁడలఘుఁ,డ ప్రమేయుఁడజయ్యుఁ డతి ప్ర తాపు ఁ
చప్రతీపుఁ డనేకలో కాభివంద్య, ఎరితుఁ డింపాండు వెల్లఛినకుండు. ”
అతిశయో §.
'ఉ.భూనుతశౌర్యుఁ డోబనృపపుంగవుఁ డుగ్రరణోర్వి భీమసౌ
హానిశితానీధార నన తాహికటి యుద సహ సము&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>g4wn0z0klfws321nxlaju8q2180gbch</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:Narasabhupaleeyamu.pdf/5</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184429</id>
    <revision>
      <id>502414</id>
      <timestamp>2025-06-30T11:57:52Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'ల్పూని హరింపఁ దద్దళిత భూరిసమున్న కఖడ్గము ల్పర స్థానము చేసిన ట్లమకు సారెకు వారికి నూర్గ్యముం త్రకున్ . ” అద్భుతః “నీ. బలభూతిధూళిచేఁ బాఁజగుృ సమ ల్పన. యహితరము కలయపి చిన్న విన...'</comment>
      <origin>502414</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3981" sha1="pxesx89e53bfbmw574pks8kq1nfu20t" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;ల్పూని హరింపఁ దద్దళిత భూరిసమున్న కఖడ్గము ల్పర
స్థానము చేసిన ట్లమకు సారెకు వారికి నూర్గ్యముం త్రకున్ . ”
అద్భుతః
“నీ. బలభూతిధూళిచేఁ బాఁజగుృ సమ
ల్పన.
యహితరము కలయపి చిన్న
వినయశోరుని వితానవితానములు గట్టీ, వివిధనావ్యధ్వను త్వాలయఁ జేసి
నిమతార్థ పటల చూర్ణముల ముల్లాలు పెట్టి, ద్విజపరంపరలనే వి। కొనర్చి
నీ
దళితారికుఁ భీముక్తాఫలంబుల నేను, చెల్లె ప్రతాపాగ్ని సాక్షి రాత
いる
తే, మెఱము సేరాజు విజయలక్ష్మీ వివాళా, వివరిస్తున్నాహఃఁయిక తగుడుగుండె
నిటిక్కిఁడుము లేని గభీరసం, రణజయోత్సహి పాదేయం మవిభుఁడు. '
“చ. చకచక మింద సింగ్ నృపచంమని.. తికృపాణుల్లిలో
బకములు గానవచ్చు సులసి ప్రతిబింబికమూరులో మహ
జిక్ లిలి సాధ్వసోదయముచే నసిగర్భముఁ జొచ్చెనో మానవ ”
నిసపచూన శ్లేష
సీ, ఖగదు శంఖర్వగర్వసరాయ్వషణ, బాబ్ విశ్వాససాయక్ నికాయ
మధికి తారాపరాహం కారవారణ&quot;, ట్వేల మోస్వనియ కోవిదుల శోభ
వివిధారి కామి ఏ విఘలు నాటోప మే,యననురో షాయణాక్ష రేఖ
పౌల స్యనిరసం ప్రౌఢమాధోకితం, బే రాజు చారిత్ర చాకుభూతి
&quot;
తే. యతఁడు క లియుగ నవ్య రామా సీతారి, చారు తాస్కా నాకు ప్ర చారుఁ డగుచు
వెలయు బృహాఁడ వేటికాలితలకీ రి, ధన్యుడు శ్రీ రంగ విభు రామధరిణిధవుఁడు...
అనన్య సాధ్యమగు శైలి.
&quot;నీ, సనజారి ళలచేఁ దనని నొందించిన, నిలఖీచకుఁదు ప్రాణ మిత్తు నవిస
వనదఁబు తనగుజేసిన మెల్ల నా సఁగిన, వెళ్త్వేరు శిబి కోసితో మీటన్న
నిగిమా వేసొము లిచ్చిన సురిమ, నన్నది అలంపులో మెలఁగు మిన్న
9
చేరి సాదము ఋ) శిరసావహింనినిఁ, బాధ ధ దాన్నెత లిగి పసిడిని
తే, వారి నెవ్వారిఁ గో టీని వినుని నేర, సిక్కముగఁ గీర్తికామిని నీకుఁ దిక్క...
పేరు ఐ దగ్ధ్యగుణమున సందరమె, నరసుతాటోప తొరగంటిని రసభూప'
a.
3.2
ఇట్లు చూపఁబూసిన గ్రంధమంత్రము వ్రాయునగును. &quot;కావున స్థాలీపులాక
న్యాయము ననుసరించి కొన్ని చూపతీమి.&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>pxesx89e53bfbmw574pks8kq1nfu20t</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>పుట:Narasabhupaleeyamu.pdf/6</title>
    <ns>104</ns>
    <id>184430</id>
    <revision>
      <id>502415</id>
      <timestamp>2025-06-30T11:58:08Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>దేవీప్రసాదశాస్త్రి</username>
        <id>4290</id>
      </contributor>
      <comment>/* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with '5 జటప్రోలు సంస్థానములోని యాస్థాన లగు పండితు బ్రహ్మశ్రీ వెల్లాల సదా శివ శాస్త్రులవా రి౦జలీ మూఁడయ శ్వాసమునకు బాగుగా నిమర్శించి విశేషములు వెక్కు చెరిచి విపులముగా వ్యాఖ్యా...'</comment>
      <origin>502415</origin>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2171" sha1="d80glfcw2zxb4ddv34fbwuj77jdy5t9" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;దేవీప్రసాదశాస్త్రి&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;5
జటప్రోలు సంస్థానములోని యాస్థాన లగు పండితు బ్రహ్మశ్రీ వెల్లాల సదా
శివ శాస్త్రులవా రి౦జలీ మూఁడయ శ్వాసమునకు బాగుగా నిమర్శించి విశేషములు
వెక్కు చెరిచి విపులముగా వ్యాఖ్యానము వ్రాసియున్నారు. అం దచ్చటచ్చట లక్ష
ణపద్యములలోని లోపములఁ గనిపట్టి హరణం చేసియున్నారు. ఆ సకరణ లిందు
దిగువునఁ బొండ సఱుపఁబడి మొన్నవి. వారి సవరణలను మే మిం దుపయోగించు
కొన్నందులకు, ఆంధ్ర)భాషా ప్రపంచమున కొవ్యాఖ్యానముచే శ్రీ శాస్త్రులవారు
గానించిన మహోపకారమునకును వారి కసేకపఁదనము లొనరించుచున్నార రము.
మొదటికూర్పునందుఁ దుకంబునఁ బడిన తప్పులు దిద్ది యీ కూర్పు:
గ్రంథకన్నమును నలంకరించితిమి. ఇందేమే బొరపాటు లుండవచ్చును. వాని నిట
మీఁద ముద్రించునపుడు సరించుకోండు మలి సగసమకులకు నిన్న వించుచున్నాము.
నిందతు సఁదతు వా సన్నసూయ: రసనూయు శ్రీ కిం తేన,
యక్సన్మానసగమనాయై వేదం మమ తు పొథేయమ్.
చెన్నపురి
18_5_13
ఇట్లు,
వావిళ్ల. రామస్వామిశాస్త్రులు అండ్ సన్స్,&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>d80glfcw2zxb4ddv34fbwuj77jdy5t9</sha1>
    </revision>
  </page>
</mediawiki>